Македонски јазик и литература

-_-
Септември2021

.
 Септември2021
[МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И ЛИТЕРАТУРА]

→ЈАЗИЦИТЕ ВО СВЕТОТ И НИВНА КЛАСИФИКАЦИЈА

ЈАЗИКОТ Е НАЈСОВРШЕНОТО СРЕДСТВО ЗА КОМУНИКАЦИЈА МЕЃУ ЛУЃЕТО.

ЈАЗИКОТ Е НАЈСОВРШЕНИОТ СИСТЕМ НА ЗНАЦИ

знакот – нешто што означува, асоцира кон друго нешто.
фонема – знак кој нема пишана форма
азбука - пишана форма на знаците.

ЈАЗИКОТ Е ПРОУЧУВАН ОД СТРАНА НА ЛИНГВИСТИКАТА, КАДЕ КАКО ОСНОВНИ КЛАСИФИКАЦИИ СЕ ЈАВУВААТ :

oГЕНЕАЛОШКА КЛАСИФИКАЦИЈА – ГЕНОС -РОД(ГРЧКИ ), КАДЕ НИВНАТА ГРУПАЦИЈА Е СПОРЕД НИВНОТО

ЗАЕДНИЧКО ПОТЕКЛО, НА ТОЈ НАЧИН ОЖЕ ДА СЕ СПОРЕДАТ И ДА СЕ НАЈДЕ НИВНИОТ ПРАЈАЗИК .

НА ТОЈ НАЧИН, ЈАЗИЦИТЕ КОИ ИМААТ СЛИЧНИ СВОЈСТВА НА ПОТЕКЛО, СПАЃААТ ВО ИСТО ЈАЗИЧНО
СЕМЕЈСТВО.

НА ТОЈ НАЧИН, ИМАМЕ ПОВЕЌЕ ЈАЗИЧНИ СЕМЕЈСТВА:

ИНДОЕВРОПСКО – СО ИНДОЕВРОПСКИ ПРАЈАЗИК ТУКА ЈАЗИЦИТЕ ИААТ ПОТЕКЛО ОД

ИНДОЕВРОПСКИОТ ПРАЈАЗИК , СПАЃААТ НАЈГОЛЕМ ДЕЛОД ЈАЗИЦИТЕ ВО Е ВРОПА И А ЗИЈА, КАКО ШТО СЕ :

1.СЛОВЕНСКИ ЈАЗИЦИ: (ИСТОЧНО- РУСКИ , БЕЛОРУСКИ ,УКРАИНСКИ, ЗАПАДНО – ПОЛСКИ , ЧЕШКИ ,

СЛОВАЧКИ , ЛУЖИЧКИ , ПОЛАПСКИ, ЈУЖНО – МАКЕДОНСКИ , СРПСКИ , ХРВАТСКИ , БУГАРСКИ ,

СЛОВЕНЕЧКИИ , СТАРОСЛОВЕНСКИ )

2.БАЛТИЧКИ ЈАЗИЦИ: (ЛИТВАНСКИ , ЛЕТОНСКИ , СТАРОРУСКИ )

3.ГЕРМАНСКИ ЈАЗИЦИ: (СЕВЕРНО- ИСЛАНДСКИ, ШВЕДСКИ , НОРВЕШКИ , ДАНСКИ, ЗАПАПДНИ –

АНГЛИСКИ , ГЕРМАНСКИ , ФЛАМАНСКИ , ХОЛАНДСКИ , ИСТОЧНО - ГОТСКИ

4.К ЕЛТСКИ ЈАЗИЦИ :ИРСКИ , ШКОТСКИ, ВЕЛШКИ

2
 Септември2021
[МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И ЛИТЕРАТУРА]
5 .РОМАНСКИ ЈАЗИЦИ:ФРАНЦУСКИ, РОМАНСКИ, ИТАЛИЈАНСКИ , ШПАНСКИ , ПОРТУГАЛСКИ , ЛАТИНСКИ

6 . ИНДИСКИ ЈАЗИЦИ: ХИНДИ , БЕНГАЛСКИ , УРДУ, РОМСКИ, САНСКРИТ)

oТИПОЛОШКА /МОРФОЛОШКА КЛАСИФИКАЦИЈА – ГРУПАЦИЈАТА Е СОСТАВЕНА ВРЗ ОСНОВА НА СЛИЧНОСТИ

ВО ГРАМАТИЧКАТА СТРУКТУРА , БЕЗ ПОТЕКЛОТО НА ЈАЗИКОТ И ИМА 4 ГЛАВНИ КЛАСИФИКАЦИИ :

ФЛЕКСИВНИ – ПРОМЕНЛИВИ, ЈАЗИЦИ ВО КОИ ЗБОРОВИТЕ ЈА МЕНУВААТ СВОЈАТА ФОРМА , А ОВДЕ ВЛЕГУВААТ СИТЕ

ИНДОЕВРОПСКИ И СЕМИТСКИ ЈАЗИЦИ .(ПР . ОКО = ОЧИ ...)

АГЛУТИНАТИВНИ-ПРИЛЕПЛИВИ, ОДНОСНО ЈАЗИЦИ ВО КОИ НА ОСНОВАТА НА ЗБОРОТ СЕ ДОДАВААТ НАСТАВКИ, А

ОСНОВАТА ОСТАНУВА НЕПРОМЕНЕТА . ТУКА СПАЃААТ АЛТАЈСКИТЕ И УРАЛСКИТЕ ЈАЗИЦИ .

КОРЕНСКИ – ЗБОРОВИТЕ ОСТАНУВААТ ИСТИ НА СВОЈОТ КОРЕН, НАЈЧЕСТО СО ЕДНОСЛОЖНИ ЗБОРОВИ, ЈАЗИЦИ КАКО
КИНЕСКИОТ .

ПОЛИСИНТЕТИЧКИ – ЗБОРОТ ГО ДОБИВА СВОЈОТ ОБЛИК САМО ВО РЕЧЕНИЦА, ВАКВИ СЕ ИНДИЈАНСКИТЕ И

АБОРИЏИНСКИТЕ ЈАЗИЦИ .

oАРЕАЛНА КЛАСИФИКАЦИЈА – ЈАЗИЦИ ВО НЕПОСРЕДНА БЛИЗИНА, КОГА ПОД ДЕЈСТВО НА ПОСТОЈАНИ ВЛИЈАНИЈА ,
СОЗДАВААТ ЕДЕН ВИД НА ЈАЗИЧЕН СОЈУЗ КОЈ Е КАРАКТЕРИСТИЧЕН ПО НЕГОВИТЕ ЗАЕДНИЧКИ СТРУКТУРНИ ОСОБЕНОСТИ .

oПР. БАЛКАНСКАТА ЈАЗИЧНА ГРУПА

3
 Септември2021
[МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И ЛИТЕРАТУРА]
→ИСТОРИЈА НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК
oЈАЗИКОТ НА ПРВИТЕ МАКЕДОНСКИ ПИСАТЕЛИ:

- 18 И 19 ВЕК, СО ПОМОШ НА ЦРКОВНИТЕ ТЕКСТОВИ, НАВЛЕГУВА НАРОДНИОТ ЈАЗИК, А СО СТРМЕЖОТ ЗА ПИСМЕНОСТ

СЕ ЈАВУВААТ И ПРВИТЕ ПЕЧАТНИЦИ И ЈАЗИК СО НАРОДНА ОСНОВА

- НАЈВАЖНИТЕ ТЕКСТОВИ СЕ ОД СТРАНА НА ЈОАКИМ КРЧОВСКИ И К ИРИЛ ПЕЈЧИНОВИЌ (КРАТОВСКИ ГОВОР, ТЕТОВСКИ
ГОВОР )

- ОВИЕ КНИГИ ЈА ПРОШИРУВАЛЕ ПРОСВЕТАТА, ИАКО ЧУВАЛЕ НАЈГОЛЕМ ДЕЛ ЦРКОВНИ ЕЛЕМЕНТИ.

oМАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК ЗА ВРЕМЕ НА ПРЕРОДБАТА

-ВО 19 ВЕК СЕ ЗАСИЛУВА УПОТРЕБАТА НА ЈАЗИКОТ НА НАРОДНИОТ ЈАЗИК, ВО ЦРКВАТА И УЧИЛИШТАТА, ОДНОСНО:

-КОНСТАНТИН И ДИМИТРИЈА МИЛАДИНОВИ ПИШУВААТ НА СТРУШКИ ГОВОР, А ГРИГОР ПРЛИЧЕВ – ОХРИДСКИ СО

ПРИМЕСИ ОД ЦРКОВНОСЛОВЕНСКИ .

-РАЈКО ЖИНЗИФОВ СМЕТАЛ ДЕКА ТРЕБА ДА СЕ СОЗДАДЕ ЕДЕН СРЕДЕН БУГАРСКО МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК, ТАКА ВО 70ТИТЕ
ГОДИНИ ОД 19 ВЕКИМАЛО СИЛНИ ИДЕИ ЗА ДА СЕ СОЗДАДЕ МАКЕДОНСКИ ЛИТЕРАТУРЕН ЈАЗИК .

-ПРЕРОДБЕНИЦИТЕ КОИ ЈА ЗАСТАПУВАЛЕ ОВАА ИДЕЈА СЕ НАРЕКУВАЛЕ МАКЕДОНИСТИ.

-ЃОРЃИЈА ПУЛЕВСКИ – КОЈ ПИШУВАЛ НА Г АЛИЧКИ ГОВОР , ВО 1875 ГО ОТПЕЧАТИЛ И СВОЈОТ РЕЧНИК ОД ТРИ
ЈАЗИКА: МАКЕДОНСКИ , АЛБАНСКИ И ТУРСКИ , А ПОДОЦНА ЈА ОБЈАВИЛ И СВОЈАТА ПЕСНАРКА .

-УЧЕБНИКАРСКАТА ДЕЈНОСТ : ИМААТ ТАКВА УЛОГА КНИГИТЕ НА ОВИЕ ПРОСВЕТИТЕЛИ ПОРАДИ ТОА ШТО СЛУЖЕЛЕ ЗА ДА
ГО ПОДУЧАТ ПРОСТИОТ НАРОД .

-УЧЕБНИЦИТЕ СЕ ПЕЧАТЕЛЕ ВО ПЕЧАТНИЦИТЕ НА СИНАИТСКИ И К АМЧЕ, ОД СТРАНА НА ПАРТЕНИЈЕ ЗОГРАФСКИ ,

Ш АПКАРЕВ, ПУЛЕВСКИ , ДИМИТАР УЗУНОВ , ДИМИТАР МАКЕДОНСКИ

ЈАЗИКОТ ПРЕМИНУВА ВО ГОВОР КОГА ВО УПОТРЕБА ЌЕ БИДЕ И ГРАМАТИКАТА И ЗБОРОВИТЕ . ЗНАЦИ КОИ ИМААТ
НАМЕРА И ЗНАЦИ БЕЗ НАМЕРА.

НАРОДНИОТ ЈАЗИК СЕ ЈАВУВА СО ПОМОШ НА ЦРКОВНИТЕ ТЕКСТОВИ.

ЈАЗИКОТ НА ПРЕРОДБЕНИЦИТЕ: АКТУЕЛНИ БИЛЕ ЗБОРНИЦИТЕ , ЖИНЗИФОВ – РУСИЈА, МИЛАДИНОВ - ГРЧКИ ЈАЗИК,
ДВАТА СТУДИРАЛЕ ВО Р УСИЈА, ЈАЗИКОТ НА КОЈ ПИШУВАЛ Ж ИНЗИФОВ (ПЕСНИ , ПОЕМИ , ИА ВЛИЈАНИЕ ОД БУГАРСКИОТ ЈАЗИК СО

4
 Септември2021
[МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И ЛИТЕРАТУРА]
ВМЕТНАТИ СРБИЗМИ , ГРЦИЗМИ , ПРЛИЧЕВ(ГИ ПОПРАВАЛ ГРАМАТИЧКИТЕ ГРШКИ ВО АТИНА, ПОЗНАНИК НА ГРЧКИОТ
ЈАЗИК .

Погледите на Крсте Петков Мисирков за македонскиот јазик

Преку ставовите на К. П. Мисирков за оформување на мак. литературен јазик, се

достигнала кулминацијата на стремежот за посебен македонски јазик (крајот на 19 и
почетокот на 20 век).

Во 1903 година, во Софија, ја објавил книгата ,,За македонцките работи” во која го

поставил прашањето за посебен литературен јазик на Македонците. Сметал дека за основа
на тој јазик треба да се земат централните мак. говори – Велешко, Прилепско, Битолско и
Охридско. Својата книга ја напишал на јазик кој ги вклучувало особеностите од тие говори.

ПРИМЕР

Ја употребувал наставката -т (мислит, требит, имат..)

Користел шч место шт (нишчо... шчо..)

Користел јн место њ (којн, сирејне..)

Скоро секогаш го испуштал интервокалното в (чоек.. праит.. осноа..)

Овие карактеристики подоцна не влегле во стандардниот македонски јазик.

За фонетиката, Мисирков се залагал за фонетски правопис кој е сличен на денешниот.

Ги пишувал ќ и ѓ со апостроф (к'; г'), а за љ и њ ги употребувал љ' и њ', додека гласот ј го

одбележувал како i (ieт, кai).

СО СВОИТЕ СТАВОВИ ГИ ПОСТАВИЛ ОСНОВИТЕ НА МАКЕДОНСКИОТ ЛИТЕРАТУРЕН ЈАЗИК И ПРИНЦИПИТЕ НА МИСИРКОВ СЕ

ЗАСТАПЕНИ ВО ГОЛЕМА МЕРА ПРИ КОНЕЧНАТА МОДИФИКАЦИЈА НА ИСТИОТ .

5
 Септември2021
[МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И ЛИТЕРАТУРА]
Maкедонскиот јазик меѓу двете светски војни

Иако бил спречуван на разни начини, македонскиот јазик сеуште се стремел за свое
оформување и во периодот на двете светски војни. Најголема пречка се појавила по
завршувањето на Балканската војна во 1913 година кога Македонија се поделила на 3
дела меѓу Србија, Грција и Бугарија. Во некои делови од Македонија било целосно
забранета употребата на македонскиот јазик.

➢Во Вардарска Македонија, македонскиот јазик бил сведен на дијалектно ниво но бил
без статус на официјален јазик.

Во овој период почнуваат да се појавуваат книжевни творби пишувани на македонски

јазик со чија помош се продлабочила свеста за создавање на истиот. Напишани биле
драми кои биле играни ширум Македонија. Во Скопје и во некои други градови биле
играни драми од Васил Иљоски како Ленче Кумановче и Чорбаџи Теодос, од Антон
Панов – Печалбари, од Ристо Крле – Парите се отепувачка. Покрај овие, бил поставен и
текстот Македонска крвава свадба од Војдан Черногрински, напишан во 1901 година.

➢Во триесетте години од 20ти век се појавуваат и првите поетски збирки на македонски
јазик кои придонеле многу во развивањето на истиот.

- Народни бигори и Огинот од Венко Марковски

- Бели мугри од Кочо Рацин

- М'скавици и Пеш по светот од Коле Неделковски

➢Сите овие книги биле пишувани на централното наречје (велешки говор) со што ја
продлабочиле веќе поставената основа за македонскиот литературен јазик.

Кодификација на македонскиот стандарден јазик

Стандардниот јазик се формирал по пат на договор, а неговата форма се

кодифицирала во граматиката, речникот и правописот со помош на кои станува јазик на
државната управа, образованието, на средствата за масовна комуникација и
најголемиот дел од литературата.

Кодификацијата на македонскиот јазик е извршена по завршувањето на Втората

светска војна и за истата цел била избрана Комисија во која најголема улога одиграл
Блаже Конески.

6
 Септември2021
[МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И ЛИТЕРАТУРА]
Оваа јазична комисија била избрана на Првото заседание на АСНОМ (2 август 1944
година) кога било донесено и решението за воведување на македонскиот јазик како
служен во Македонија. Истата комисија била задолжена да изработи македонска азбука
и правопис и оваа цел работела на мај 1945 година. На 5ти мај била прогласена азбуката
од страна на Народната влада на федерална Македонија, а пак на 7ми јуни истата
година бил одобрен и Правописот на истиот.

Основни принципи кои биле поставени од страна на Комисијата при носењето на

азбуката и правописот биле:

Треба да се установат оние форми од централните говори што во најголем степен ги

поврзувале сите говори и би биле лесно приемливи за луѓето од сите краишта.

Треба до најголем степен да биде изразена неговата народна основа. Речникот треба
да се збогатува со зборови од сите дијалекти, да се изградуваат зборови со живи
наставки и колку што е потребно да се усвојуваат и туѓи заменки.

Азбуката треба да биде составена од толку букви колку што има гласови во
литературниот јазик. Правописот треба да се изработи врз фонетскиот принцип.

➢Овие акти биле знак на конечно решавање на македонското јазично прашање и

овозможиле брз развој на истиот.

Класицизам

Класицизмот e книжевен правец кој најдобро доаѓа до израз во француската

книжевност во 17 век. Како термин е изведен од придавката “класичен”. По барокот, во
периодот околу 1730 до 2011 година, се појавува еден лесен, милозлив и певлив стил,
наречен КЛАСИЦИЗАМ. Класицизмот најпрво се јавува во литературата, а потоа и во
другите видови уметности. Времето на музичкиот класицизам е време а просветителство
и стремеж кон широки знаења, во кои умот владее над чувствата. Тука постои совршена
рамнотежа помеѓу содржината, формата и усогласеност помеѓу сите елементи на
музичкиот јазик: метро – ритамот, мелодијата и хармонијата.

Поетиката на класицизмот се формирала под влијание на Аристотел, на Хорациј (кој

особено е видлив во теоријата на Боало) и на италијанските теоретичари од 16 век.

Автор на класицистичката теорија е Жан Шаплен кој припаѓа на француската

литература. Конечната форма на класицистичката поетика ја дава Никола Боало.

Принципи на класицистичката теорија:

7
 Септември2021
[МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И ЛИТЕРАТУРА]

1. Вдахновение (инспирација)

2. Разум

3. Култ кон антиката

4. Однос на корисното и убавото.

5. Култ кон правилата.

6. Проблеми на стилот

7. Теорија на книжевните родови

Романтизам

Роматизам е правец кој се јавува како реакција на просветителската и класицистичка

литература.  Како директна спротивност на рационалистичкото величање на разумот и
објективното гледање на светот, како и рамките и ограничувањата на класицизмот во
творечка смисла.

Романтизмот се појавува во Германија, како противдејство на француската буржоаска

револуција, благодарение на сентиментализмот во Англија(бидејќи била најлиберална
во тој момент), па од сентименталниот , чувствениот стил се јавува роантизот.

Во Германија, започнува да се развива филозофијата, тоа е на некој начин теоретската

поткрепа на романтизмот.

1789 – почеток на буржоаска револуција во Франција, а во овој период е на сцена

феудализмот во Германија, каде се јавува романтизмот.

Романтизмот се подлежи на разочараноста кон новото општество, односно одбивноста

кон капитализмот, каде реакциите кон ова движење се прелеваат во уметноста(која е
рефлекција од настаните кои се случуваат во општеството).

Романтизмот по дефиниција претставува бегство од реалноста. Па така, втората

одлика на романтичарите е незадоволство од сегашноста и копнеж по нешто далечно и
непознато. Во своите творби тие го изразуваа својот стремеж за бегање во далечни
краишта, во минатото, кон нешто непроживеано, нешто што само се насетува. Дел од
авторите се обиделе и практично да побараат мир во далечни егзотични земји на исток,
создавајќи така поетски патописи, но не наоѓајќи го мирот.

8
 Септември2021
[МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И ЛИТЕРАТУРА]
Слободата во творењето е третата карактеристика на романтичарите која доведе до
создавање нови литературни видови, како што се: историскиот роман, романот во
стихови и поемата. Тие ги ослободија стегите на драмата, а најмногу придонесоа кон
збогатување на книжевниот израз, внесувајќи во јазикот зборови од секојдневниот
живот, обогатувајќи го ритамот и музикалноста на лирскиот израз, а и  на прозните
форми му дадоа поуметнички карактер.

Напоредно со погледите кон минатото и истакнувањето на индивидуалноста се

создавало зголеменото национално чувство што придонело да порасне интересот
за традицијата и народното творештво. Романтичарите, пред сè, го отфрлиле мислењето
дека е убаво само она што е создавано според принципите на претходните движења и
школи, особено според старокласичната уметност. Тие ја пронаоѓале убавината и во
поезијата на селанството, па настојувале да се собере и проучи поезијата на
необразованите слоеви од народот, отпечатувајќи ја во посебни книги. Писателите во
ова време почнале да го преземаат стилот на народните песни, да ги проучуваат
народните приказни, да ги оживуваат народните бајки и верувања, збогатувајќи ја
литературата со секакви вонземни суштества, вили, чудовишта и магии.

Противречностите на романтизмот

Противречностите на романтизмот произлегле од неговата економско-општествена и

политичка основа. Тој се појавил речиси истовремено во неколку европски земји:
Германија, Франција, Англија, потоа и во Русија, Полска,  итн.,  каде си имал свои
обележја и задачи. Еден дел од романтичарите, потомци на собореното племство се
кренале против новата буржоазија, го величале минатото, средниот век, феудализмот и
мистицизмот. Другиот дел, пак, кои потекнувале од граѓанството гледале во иднината и
стремежот да се создаде нешто подобро.

➢Општо гледано, сите принципи на романтизмот: меланхолијата, светската тага,

индивидуализмот, бегањето од реалноста и сегашноста, не можеле долго да се одржат,
особено кај народите кои сè уште не се беа изживеале. Па така, во Русија, Пушкин го
гради ликот на Евгениј Онегин според типичниот Бајронов романтичен лик – Чајлд
Харолд, но тој во руската средина не може да го издигне во херој и затоа е победен од
една обична руска девојка. А и самиот роман „Евгениј Онегин“ не е типично
романтичарски, туку во основа е реалистичен, прикажувајќи го руското општество и
критикувајќи го.

Претставници на романтизмот

9
 Септември2021
[МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И ЛИТЕРАТУРА]

Во Германија, предромантичарското движење се појавува со името „Бура и натисок“

според истоимената драма на Максимилијан Клингер. Тој силно влијаел врз младите
поети на неговото време – Јохан Волфганг Гете и Фридрих Шилер. Покрај нив,
претставници на романтизмот од Германија се и браќата Грим.

➢Сепак, најзначаен претставник на германскиот романтизам е Гете, со младешкиот

роман „Страдањата на младиот Вертер“, како и подоцнежните дела, стихозбирките:
„Римски елегии“, „Венецијански епиграми“; граѓанскиот еп: „Херман и Доротеја“;
романот: „Години на наукувањето на Вилхелм Мајстер“; автобиографијата: „Од мојот
живот“; но за најзначајно негово дело се смета драмата „Фауст“.

Во Англија, основоположници на романтизмот се поетите Вилијам Вордсворд и

Семјуел Тејлор Колриџ, претставници на т.н. „езерска школа“, Валтер Скот, пак, се смета
за зачетник на историскиот роман. Напишал 27 историски романи и многубројни
раскази. Сепак, најтипичен претставник на англискиот романтизам е Џорџ Гордон Бајрон.

➢Зачетник на францускиот романтизам е Жан Жак Русо, но вистинските романтичарски

идеи ќе ги втемели Франсоа Рене де Шатобријан.

➢Во овој период, во САД, литературата добива свој правец со појавата на Едгар Алан По.
Автор е на поетските книги: „Тамерлан и други песни“, „Гарванот и други песни“; прозата:
„Раскази, гротески и арабески“ и „Раскази“, новелата „Доживувањето на Артур Гордон
Пим“, а пред крајот на животот ги пишува песните „Ѕвона“, „Анабел Ли“ и „За Ани“.

➢Кај словенските народи, романтизмот, освен кај понапредните, се развива во услови на

поробеност, на осамостојување и национално осознавање. Тука, романтизмот не се
развива како реакција на класицизмот, бидејќи кај нив класицизам и не постоел, туку
најчесто во него се вткаени сите претходни литературни искуства.

➢Во Русија, како најнапредна и најголема словенска земја, романтизмот се разви

најсилно, особено со појавата на Александар Сергеевич Пушкин, кој го втемели рускиот
литературен јазик и ја збогати руската литература со своето обемно и разнолико
творештво. Пишува песни, поеми, но најзначаен и најпознат е неговиот роман во стихови
„Евгениј Онегин“.

➢Кај јужнословенските народи, пак, романтизмот се појавува во услови на

долгогодишна, вековна поробеност под две империи: Австрија и Турција. Во таа
литература нема континуитет, ги нема ренесансата, романтизмот, реализмот, итн. Таа
литература ќе се крене од традицијата на народното творештво барајќи ги на тој начин
корените и врските со минатото.

Џорџ Гордон Бајрон

10
 Септември2021
[МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И ЛИТЕРАТУРА]
“Ако е вистина сето тоа што се зборува за мене – тогаш јас не сум за Англија но ако е сето
тоа лага-тогаш Англија не е за мене”-Бајрон.

Цитатот ја отсликува силната и критизерски настроена природа на еден од

најистакнатите претставници на романтизмот во Англиската литература-Џорџ Гордон
Бајрон.Романтичарското его е персонифицирано во него.

Роден е 1788г. во Лондон.Потекнува од артистократското семејство кое подоцна

осиромашува.Физичкиот недостаток(едната нога му била пократка)ќе биде хендикеп
уште од најраното детство кој подоцна се наградува со неможноста да се вклопи во
средината во која доминирал етоизмот на аристократијата и буржоазијата. На
десеттгодишна возраст се здобива со лордовска титула. Рано останал без татко, а со
мајка му имал необични односи, исполнети со силни изливи на мајчинска љубов на
моменти променливи со физичкото малтретирање. Телесниот хендикеп и специфичните
семејни односи влијаеле Бајрон да се оформи како неврамнотежен карактер со
кеомплекс на пониска вредност. Имал некакво чуство на грев и силна потреба за
исповед и сочуство од некоја девојка, од што се формираат донжуански клоност. Како
млад во средината наметнал став на несреќен грешник, мрачен сладострасник
(инцесната љубовна врска со неговата полусестра), која боледува од неизлечлива
монотонија-препознатлива во неговите дела.

Станал остар критичар и бунтовник против буржоазијата и аристрокатија. Бил слободен

мислител, атеист, прогресивен демократ во политиката и бескомпромисен приврзаник
на ослободителните движења во Европа. Во приватниот живот се однесувал како
разгален и необичен аристократ, одавајќи се на беомски живот и отпочнувајќи ја
бурната одисеја низ Европа.

Од англиската јавност бил етикетиран како аморален бунтовник без респект кон
авторитетите. Решил засекогаш да ја напушти татковината и да се насели во Италија
(1816-1823).

Се интересирал за револуционерните движења, па во 1823г. заминал во Грција каде се

приклучил на ослободителното движење. Набргу се разболел од треска и за кусо време
умрел (1824).

Структурата на текстот ја чинат четири песни. Жанровски се определува како

романтичарско-индивидалистичка поема,која нема класична композиција. Предмет на
уметничко обликување (тема) се патувањата и импресите доживеани при посетата на
неколку европски земји. Нарцијата е од хронолошки тип, а ја реализираат сезнаечки и
персонален наратор. Чајлд Харолд е алтер его на Бајрон. Во експозицијата доминира
патетичниот тон кој соодветствува на директното обраќање на лирското јас кон музата на
поезијата, искажувајќи го разочарувањето од статусот на поетот во современиот свет.

➢ I песна- Со префинета виртуозност нараторот го открива идентитетот на Чајлд

Харолд: младич од благороднички род кој тргнал по погрешен пат. Наместо да се

11
 Септември2021
[МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И ЛИТЕРАТУРА]
посвети на полезна творечка работа, тој се оддал на развратен живот исполнет со “оргии
и пир”. Таквиот живот му здосадил па решил да замине на далечни патувања каде ќе
најде спокој и мир (типичен романтичарски индивидуалист). Решеноста да отпатува
предизвикува силна болка и тага кај роднините и пријателите. Без поздрав заминува во
потрага по егзотични предели каде ќе размисли за се и ќе ги разреши субјективните
двоумења и парадокси. Најпрвин ги посетил Португалија и Шпанија каде се уште се
забележувале трагите од ропската потчинетост. За него е неопоимливо дека во земји на
древна цивилизација и богата традиција, нардот страта. Земјата на славните витешки
времиња и подвизи е разурната но Харолд сепак живее со надеж дека тие славни
времиња пак ќе воскреснат. Тој се чуствува осамен тажен и разочаран, неговото лично
разочарување преминува во “светската ” поради доминацијата на злото, несреќата и
ропството над среќата и слободата. Утехата од ја нашол во девствената природа која
единствено останала недопрена од човекот.

➢ II песна- Обеземен со чуство на симпатии кон поробените народи, Чајлд Харолд го

продолжил патувањето во Грција и Албанија, каде се соочува со истата грозоморна слика
на ропско страдање и трагичната судбина на грчкиот и албанскиот народ. Лирското јас не
може да се помири со фактот дека во земјата на богата дрвена цивилизација владее
терор и смрт, а демократијата и хуманоста одамна исчезнале. Со лаконски(лесен) и
апострофичен извик тој ги повикува “ропските синови” да го земат оружјето в рака и во
непосредна борба со тиранинот да ја извојуваат слободата. Со посебен пиетег го опева
гостопримството и љубезноста на Албанците. Незадоволството, разочараноста,
обвинувањето и повикот за борба се доминантни во ова пеење.

➢ III и IV песна – Авантуристичкиот дух и желбата да се пронајде себеси, да ги доживее

хармонијата и совршенството го мотивираат Харолд да го продолжи патувањето во
Италија,Швајцарија, Холандија и др. Европски земји. Во овие песни е поприсутен
мотивот на осаменоста, но и природата како единствено недопрена од човекот и
можност да се избега во нејзините прегратки. Во последната песна при посетата на
Италија се навраќа на нејзиното славно (античко) минато. Импресиите и сознанијата се
идентични како и во претходните песни. Харолд останува осамен бунтовник кој останува
надвор од општествените збиднувања. Во него постојано се судираат две спротивставени
сили: желбата за уривање на рекационерните општествени сили и борбта против
социјалното и националното ропство. Неговите визионерско-ревуолуционерни погледи
ги раздвижуваат широките народни маси. Пејзажот е во функција на романтичарскиот
идеал за девствената природа каде ликот ги пронаоѓа мирот и спокојоството. Природата
е единствено место каде Харолд се чувствува исполнет и среќен. Пантеизмот е дел од
неговиот хуманизам и етичност.

Eдгар Алан По

12
 Септември2021
[МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И ЛИТЕРАТУРА]

➢ Кога пловиме по книги за хорор или научна фантастика, малкумина се сеќаваат на

фактот дека некогаш постоел автор кој се осмелувал да премине одредени граници и да
се обложи на уникатен жанр во време на голема литературна трансформација. И покрај
неславниот живот, Американецот Едгар Алан По продолжил да биде референца на
злобни букви и расказ, како и модел на сите оние писатели кои некогаш се осмелувале
да живеат исклучиво од фикција.  Роден бил во Бостон на 19 јануари 1809 година и се
крстил по ликот кој се појавува во Кралот Лир на Вилијам Шекспир. После напуштањето
на неговиот татко кога По имал само една година и смртта на неговата мајка од
туберкулоза една година подоцна, Едгар го прошетал светот носејќи фотографија од
неговите родители како единствен опиплив спомен за неговото потекло. Додека
неговата сестра Розали ја примиле нејзините баба и дедо, По бил усвоен со бракот на
Франсис и Joнон Алан, од кого се стекнал со образование во Велика Британија пред да се
врати во Ричмонд (Вирџинија) во 1820 година.

➢ Веќе во тинејџерските години, По ги демонстрирал своите литературни

вештини пишувајќи песна на мајка на соученик по име „До Хелен“, и ова се смета за
негова прва голема љубов. Во текот на оваа фаза, тоа темно дете се развивало во
несигурна и херметичка личност, која во литературата или неговите новинарски
амбиции наоѓало начин да добие моќ над остатокот од луѓето од кои бил отуѓен. Веќе во
универзитетските денови, тој лик завршил со дефинирање на човек кој верувал дека
има супериорно знаење. Оваа амбиција била намалена кога неговиот посвоител не
можел да ги плати долговите на младиот По и тој ги напуштил студиите за да се запише
како војник во Бостон. За време на неговата воена служба, тој напишал две книги песни,
проследено со трета, платена од неговите колеги, која била објавена во Њујорк, каде По
побегнал од воената функција за да гради кариера како писател.

➢ Всушност, По станал првиот писател кој тргнал да живее исклучиво од фикција, која била
комплицирана цел во една деценија од 1830 година зафатена од економска криза што го
зафати литературниот сектор. Освоил награда за неговиот расказ „Ракопис“ кој бил
напишан во шише.

➢ Се преселил во Балтимор, каде се оженил со неговата братучетка Вирџинија Клем, која

имала само тринаесет години. Го наследил богатството на својот посвоител, но и покрај
тоа живеел во беда цел свој живот. Оваа врска го обележил комплексот на
инфериорност што По се обидувал да го надомести со неговите литературни аспирации.
Започнал да пишува во весникот „Ричмонд“, како и за неговите критики, така и за
неговите готски приказни - жанр што тогаш бил непознат на Запад. Во тоа време
неговите проблеми со алкохолот биле познати.

➢ За време на годините што следеле, Едгар Алан По ги поврзувал периодите на поголемо и

помало прифаќање: (од одбивањето на издавачот во Њујорк до неговата антологија на
раскази).
13
 Септември2021
[МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И ЛИТЕРАТУРА]
➢ Сепак, смртта на Вирџинија од туберкулоза во 1847 година го втурна По во депресија
удавена во алкохол и лауданум што му ставило крај на животот на Едгар на 3 октомври
1849 година, датум на кој авторот бил пронајден во состојба на делириум на улиците на
Балтимор неколку часа пред неговата смрт.

Романтизмот во САД

Соединетите Американски Држави станале независна држава во 1873 година. Со тоа САД
се ослободило од политичкото туторство на Англија, а набрзо почнал забрзан процес за
ослободување од англиското влијание и во други области, вклучително и во уметноста,
то ест литературата.

Писателите кои се појавиле во првата половина на 19ти век речиси инститираат на

создавање на американска книжевност, препознатлива по своите тематски и стилски
пособности, која докрај ја спроведува паролата:

Go West, Young Man, Go west. Американските мотиви највпечатливо се забележуваат во

делата на Вашингтон Ирвинг и Џејмс Купер.

➢ Првиот и писателот кој оставил најсилна трага е Вашингтон Ирвинг.

Иако со своето прво дело – Историјата на Њујорк од Дитрих Кникербокер навестува дека
ќе се посвети на хуморот и сатирата, по 17-годишното талкање низ Англија ја објавува
книгата Скици, од која се издвојуваат расказите Рип Ван Винкл и Легенда на заспаната
долина кои се сметаат за првите раскази во САД.

Џејмс Купер станал и останал мошне читан автор како и во САД, така и во цела Европа.
Се јавил по Валтер Скот, а неговиот лик Нети Бамп во Приказните за кожната чорапа,
преку неговите бројни авантуристички доживувања станал омилен лик кај бројната
читачка публика. Покрај ова најпознат роман на Купер станал Последниот Мохиканец кој
во времето на филмот о освоил светот преку големото платно.

➢ Духовитоста и сатиричност на Ирвинг, како и авантуризмот кај Купер нашле заеднички

пат до Едгар Алан По кој станал најголемото име на североамериканскиот деветнаесетти
век.

Гарванот

14
 Септември2021
[МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И ЛИТЕРАТУРА]
Книжевното творештво на најконтроверзниот американски писател Едгар Алан По е едно
од најинтересните:

➢ временски стои во епохата на романтизмот и му припаѓа на истото по сите

свои обележја

➢ основа врз која подоцна модернистите ќе го запознат својот книжевен

период

И денес, По е класиран во историјата на литературата и како доцен романтичар и како

ран модернист во поезијата, без тазлика на тоа што живеел во времето на романтизмот.

Поезијата на Алан По била напишана во духот на романтичарското начело, што всушност

значи: поезијата треба да биде музикална и да и се доближи, колку што е можно повеќе
на музиката.

Поетите како По почнале да се служат со повеќе стилски фигури со цел да го

музикализираат својот стих.

➢ Најдобар пример за тоа дека поезијата може да и се доближи на музиката, дека таа е
способна да произведува гласови и тонови е анатологиската песна „Гарванот“.

Песната во нејзината оргинална положба покажала неверојатни звучни својства.

➢ Исто така, треба да се земе во предвид дека при преводот на македонски јазик, дел од
овие својства биле загубени поради разбирливи причини.

➢ Речиси е невозможно да се преведе песна и да се зачува и нејзината смисла и звучната

уреденост на стихот. Тоа се земало во голем предвид кога се говорело за песните на По,
иако македонскиот препев успеал да ги сочува музичките својства на песната.

На почетокот од песната е прикажан осамениот и разочаран поет, кој во депресивна

атмосфера и време, се обидува да најде спас од своите мисли што го прогонуваат, од
мислите за неговата сакана која веќе не била на овој свет. Меѓу сонот и јавето, меѓу
реалноста и халуцинацијата, слуша тропање и се надева дека ќе најде соговорник кој ќе
ја ислуша неговата мака. Но, во собата влегува црно сениште – гавран, кој горделиво се
сместува врз бистата на Палада која била божица на мудроста. Гавранот е симбол на
смртта, но и на поетовото второ јас, па затоа во својот безизлез и очај започнува разговор
со него. Тоа е всушност монолог на поетовата растргана душа. Бара помош, напиток за
заборав, бара уште еднаш да ја види, уште еднаш да ја допре и гушне – и добива
одговор на своите молби, односно, никогаш повеќе. Неговиот соговорник, гавранот,
постојано му го потврдува тоа. За на крајот, очајно песимистички да заклучи дека нема
надеж за неговата болна душа.

Низ поемата По врши алузии на фолклорот и на различни класични дела. По тврдел дека
ја напишал поемата многу логично и методично. Неговата намера била да напише

15
 Септември2021
[МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И ЛИТЕРАТУРА]
поема која ќе им биде допадлива и на критичките и на модерните вкусови, како што
објаснува во неговиот следен есеј наречен "Филозофијата на композицијата."

Песната е халуцинантна визија реализирана низ персонификација, потврдува на

скршеноста на духот. Песната е мелодична, ритмичко совршено обликувана магија на
звукот. Оваа песна настанала како резултат на судирот на поетот со светот. Тој е декадент,
кому поради болната состојба на духот му ги намалуваат вредностите. Како и да е, Едгар
Алан По е предвесник на симболизмот. Гарванот е поема за смртта на саканата жена-
естетизација на страдањето-естетизација на поетовата скршена психа.

Jохан Волфганг Гете

Јохан Волфганг Гете бил роден на 28 август 1749., во Франкфурт. Мајка му била ќерка  на
градоначалникот, а татко му - доктор по право, почитувана личност, титуларен дворски
советник, посветен на пишувањето на своите спомени и воспипувањето на синот Јохан и
ќерката Корнелија.
Гете добил одлично образование и уште во раната младост научил француски,
италијански, англиски и латински јазик. Почитувајќи ја желбата на татко му, во 1765
заминaл за Лајпциг на студии по право. Од тој период датираат и неговите први дела,
кои биле посветени на неговата младешка љубов Ана Шенкопф. После три години
студии, тешко болен, се вратил во Франкфурт. Во текот на долгото лечење го чита
Шекспир, Лесинг и Русо, а во март 1770 заминува во Стразбург, за да ги доврши
студиите.Таму посетувал и часови по ботаника, анатомија и хемија.
Во Стразбург се сретнал со Јохан Готфрид Хердер, кој најмногу влијаел на него.
Почнал да се интересира за германското национално минато и за народните преданија.
Истата година, 1770, ја запознава и неговата нова љубов  Фредерика Брион на која
посветил циклус песни. Следната година се вратил во  Франкфурт и почнал адвокатска
кариера. Ја напишал драмата која му донела голем успех. Потоа, се запознал со Шарлота
во која лудо се заљубил, но и несреќно, бидејќи таа била верена со негов пријател. Таа
љубов како и самоубиството на пријателот Јерузалем му дало инспирација за првиот
роман, со кој бил прославен. Следната година се верил со Елизабет Лили Шенемен, на
која исто така и посветил песни, меѓу кои и „Нова љубов, нов живот”. Сепак, новата
љубов имала краток век. Гете во септември ја раскинал веридбата и отишол во Вајмар,
каде работел како советник на војводата.

16
 Септември2021
[МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И ЛИТЕРАТУРА]
Пишувал драми, во некои и сам глумел. Уште од доаѓањето во Вајмар,Гете ја одржил
врската со Шарлота фон Штајн, на која и посветил 1.700 писма. Врската ја прекинал
бидејќи ја запознал Кристијана Вулпијус, која следната година му родила син, Август, и
со која се зел во 1806. Оваа врска му донела низа нелагодности, а  во високите кругови
предизвикала и скандали.
Во 1786 година, Гете  се преселил во Италија каде што живеел 2 години, а по враќањето
во Вајмар го запознал Шилер чија смрт во 1805 и упадот на  Французите во Вајмер ја
означиле новата пресвртница во животот на Гете. Учествувал во војната против
Французите, а потоа се посветил на литературата. Во 1808 година го објавува првиот дел
на „Фауст”, а 2 години подоцна, од печат излегува изданието на собрани дела во 13 тома.
Неговата жена умрела во 1816, а синот Август се оженил. Во Франкфурт во 1819 се
одржала прослава по повод неговиот 70 роденден, а година подоцна ја објавил
„Патување во Франција”. Во истата година во која Гете се опоравувал од проблемите со
срцето, се вљубил во Улрика со која сакал да се ожени, но поради спротиставување на
нејзината мајка ја напуштил. Нивната последна средба била на 5 септември 1823., која го
инспирирала да ја напише прочуената „Елегију од Мариенбад” која се смета за една од
неговите најубави песни.
Последата деценија од животот ја поминал во пишување на вториот том од „Фауст“.
Следната година му умрел синот Август. Ги издал своите собрани дела во 40 тома, а
вториот дел на „Фауст“ конечно бил завршен.
Гете починал во Вајмар,на 22 март 1832 година.

Страдањата на младиот Вертер 

Ова е прв роман на Гете објавен во 1774 година и е eдно од неговите најдобри дела
покрај делото Фауст. Пишуван е во облик на дневник или писма и овде писателот
пишува за несреќен страствен млад човек кој е безнадежно заљубен во Шарлот – жената
на својот пријател.

Страдањата на младиот Вертер станале значаен дел од движењето „Олуја и стрес“ и

влијаеле на романтизмот предизвикувајќи лавна на самоубиства кај младите кои имале
невозвратена љубов.

Делото било напишано во форма на полу-автобиографско дело во 1772 година.

Откако ја искусил болката заради неможноста да биде со жената која ја сака и сфатил
дека никогаш нема да ја има, Гете престанал да биде романтичен, бидејќи романтичната
љубов создава сериозни проблеми и доведува до разочарувања во животот.Во оваа

17
 Септември2021
[МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И ЛИТЕРАТУРА]
книга тој го открива падот на романтичноста, темната страна на романтизмот и што е она
кое таквата љубов може да му го направи на човекот, а тоа го покажува со непрестаната
деградација на Вертер и неговото самоубиство.

Романот е поделен на два дела:

➢ Во првиот дел се опишува како Вертер оди во нов град и е воодушевен од

природата, ја опишувал нејзината убавина, селаните кои живееле таму, неговото
запознавање и прва средба со Лота, потоа неговото заљубување, опсесија,
почетокот на емотивна деструктивност и заминувањето.

➢ Вертер се запознал со Лота на еден бал, која била ќерка на судија. Тој се вљубил
во неа, но таа веќе била свршеница на Алберт кој бил добар човек и воопшто
љубоморен. Тие тројца се дружеле, и нивниот живот наликувал на Вецларскиот
период од животот на Гете. Но, Вертер бил многу почувствителен од својот
творец: неговите страсти се граничеле со безумие, и додека Гете успеал смирено
да излезе од тие чувства, карактерот на Вертер уште на почетокот навестувал
трагедија.

➢ Вториот дел се однесувал на враќањето и повторната средба со Лота, неможноста

да ја контролира својата љубов и опсесија, болката, скршеноста, неможноста да
ги прелаже сопствените емоции, неговата неснаодливост во општеството и
светот, избивањето на Вертеровите чувства на површина пред Лота, нејзиното
одбивање и на крај позајмувањето на пиштолот кој му го носи самата Лота и
неговото самоубиcтво.

Вертер бил разочаран од светот и хиерархијата која постоела, истата која ја уништувала
индивидуалноста. Не сакал да работи, се гушел од средината, постојано патувал и се
чувствувал неразбран од другите. Колку и да страдал, неговото вистинско страдание не
започнало се додека не се појавила Лота во неговиот живот – девојка која поради
моралот не му ја возвратила неговата опсесивна љубов.

Преку ликот на Вертер ги откриваме многубројните романтичарски елементи кои се

застапени во романот. Исто така, неговиот лик претставува олицетворение на
општествената положба на народот во тој период.

Според писмата на Вертер до Алберт, добиваме впечаток дека луѓето се добри, вредни и
патријархално воспитувани. Во средина каде тој наоѓа совршен баланс меѓу изолација и
ваквите луѓе, ослободен од било какви ограничувања. Гете ја искористил средината да ја
опише романитчарската душа на Вертер преку описите на пејсажите, но најмногу преку
платонската љубов кон Лота.

Лота била добра жена и грижлива сестра, која по смртта на својата мајка го одржала
своето ветување и ги одгледувала своите сестри и браќа. Била храбра и лојална и

18
 Септември2021
[МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И ЛИТЕРАТУРА]
секогаш им пружела помош на оние на кој што им треба. За Вертер претствувала
идеална љубов, но платонска бидејќи помеѓу нив нема ништо повеќе од духовен однос.

Вертер како романтичар, својата идеална љубов постојано ја именувал како ангел и ја
сметал за нова цел во неговиот живот. Немало минута да не мисли на неа и ја
доживувал како некоја светост, како божја убавина за неговата душа и ја сака до таа
мера што го засакува и секој предмет што ќе го допре.

Иако бил идеализиран, ликот на Лота претставува олицетворение на неприфатеноста на

романтичарските души во време на транзитот од класичниот литературен период.

Страдањата на младиот Вертер е најголемиот љубовен роман во светската книжевност.

Тоа е драматична приказна за едно пасивно и сентиментално незадоволство на
пречувствително момче, херој на своето време кое бега од светот, но не може никако да
ги избегне цврстите окови што му ги наметнува општеството. Затоа, младиот Вертер
наполно му го врти грбот на истото бегајќи од луѓето и се повеќе тонејќи во природата.

Овој роман е роман со лирска исповед за најнежните и најскриените душевни

расположенија и најдлабоката духовна болка на младата кревка душа за која пред тоа
не се знаело, а ниту после тоа ќе се слушне.

Гете успеал на неспоредлив начин, во описот на една љубовна трагедија, да ги собере

сите проблеми на своето време во борбата за правилниот развиток на младата личност.
Затоа, овој роман претставува безвременска приказна која ќе му помогне на секој млад
човек да ги прескокне бездните што се создаваат во еден период на животот, меѓу
силното тело на младоста и нежните нишки на духот.

Александар Сергевич Пушкин

Александар Сергеевич Пушкин (1799-1837) е роден во Москва 1799 година, во

благородничко семејство. Бил воспитуван и образован од приватни учители од кои го
научил францускиот јазик. Неговата дадилка, пак, му ја всадила љубовта кон рускиот
фолклор и народ.

Се школувал во Лицејот во Царско Село, училиште само за децата на руските

аристократи каде се стекнал со солидна наобразба. Учествувал во литературниот кружок
„АРЗАМАС“ и во кружокот на декабристите „Зелената ламба“. (Декабристите се учесници
во востанието од 14 декември 1825 г. против царското самодржавие. Тие сакале да се
воведе парламентарен систем со рамноправност на сите сталежи. Царските власти
крваво го задушиле востанието и ги обесиле водачите на бунтот.) Пушкин ќе биде
затворен и прогонет на Кавказ, во Крим, во Бесарабија, во селото Михајловское (4

19
 Септември2021
[МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И ЛИТЕРАТУРА]
години). Тоа ќе биде период кога пишувал романтичарски поеми и го започнал романот
во стихови „Евгениј Онегин“.

Во творештвото на Пушкин има неколку периоди.

Првиот период е творењето на лицејската поезија, за време на школувањето, кога ги

отфрла класицистичките норми и го модернизира книжевниот јазик. Мотивски и
жанровски разновиден, во овој период ги искажува своите емоции од разочарување до
восхитување.

Вториот период е петроградската поезија, кога се запознава со руската престолнина и го

искажува своето родољубие, слободарскиот дух преку поддршката на декабристите и
критика на царскиот апсолутизам.

Песни од овој период: „Кон Чаадаев“, „Село“, „Слобода“.

Третиот период е лириката на јужното прогонство, кога тој ќе биде прогонет во

Бесарабија поради слободоумните идеи. Таму ја чита поезијата на Бајрон и под негово
влијание станува изразит романтичар. Од тој период се песните: „Јас ги надживеав
своите желби“, „Згасна дневниот светилник“; поемите: „Кавкаскиот заробеник“,
„Бахчисарајска фонтана“, „Цигани“.

Следува четвртиот, михајловскиот период, кога прогонет престојува во селото

Михајловско. Тука ја променува својата естетска концепција барајќи нови модели со што
се приближува до реалистичкиот метод. Му се враќа на рускиот фолклор и ориентален
пејзаж. („Кон морето“, „Пророк“)

Петтиот е московскиот период во кој создава програмска поезија: „На поетот“, „Поет“.

И шестиот е поетскиот споменик, песната: „Јас споменик си подигнав неизграден од

рака“.

Евгениј Онегин

Евгениј Онегин е претставник на градската благородничка средина. Тој е многу

самоуверен човек кој умее да го прикрие своето незнаење и површно образование.

Неговите стремежи и чувства се нестабилни. Тој се обидува од здодевноста да избега со

пишување поезија и читање книги, но не успева. Ништо не го интересира – забавите му
стануваат здодевни, и животот на село му е здодевен, и дружбата со Ленски му е
здодевна, а љубовта на Татјана му претставува товар.

20
 Септември2021
[МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И ЛИТЕРАТУРА]
Навикнат да се однесува кон жените ладнокрвно, тој и кон неа е таков. Нејзиното писмо
не го допира премногу, а кога ја одбива (воопшто не помислува да не ја одбие) за да не
ја навреди, се обвинува себеси и своето сфаќање за слободен живот. Сепак, настапува
џентлменски бидејќи веројатно чувствува некаква симпатија и сожалување кон неа
штом не ја искористува нејзината љубов, како што го правел тоа многупати претходно.

Најнегативно е неговото однесување на именденот, кога за да го направи Ленски

љубоморен, тој цела вечер танцува со Олга. И зошто? Само затоа што нему му била
здодевна љубовта на Татјана. Уште пострашно е што избрзува и не размислува за
последиците. Од истите причини го прифаќа двобојот во кој го убива својот пријател.
Тврдоглавоста и глупоста го прават убиец. Тој не е рамнодушен што го убива пријателот,
го гризе совест и сосема се повлекува одејќи во непознат правец.

Кога повторно ја сретнува Татјана, тој не може да се помири што таа е туѓа и недостижна.
Не може да се помири со нејзиното студенило и одбивање и затоа лудачки се вљубува
во неа – до разболување. Но, Онегин не би бил свој кога на крајот не би се помирил и
вратил на претходните идеали, на распуштениот и безделнички живот, тешејќи се дека
времето лечи сè.

Ова е еден млад човек од дваесет и шест, роден во Санкт Петербург. Онегин е секуларен
живот, внимателно гледајќи нивниот изглед, облечен во најновата мода. Онегин - човек
со учтив, образовани, со различни знаења и интереси. И покрај фактот дека главниот лик
троши сите негови слободно време во бучни компанија, тој е сам, страда од меланхолија
и копнеж. Онегин не можеше да се најде себеси во нешто, затоа што не знае што сака од
животот воопшто. 
За долго време си тортура несигурност Онегин тој се обидува да се разбере длабочината
на неговите чувства за најстарата од сестрите Larin. Кога таа сфаќа колку е силна љубовта
кон Јуџин, таа се обидува да се создаде однос со него. Но, откако тој ги отфрли нејзините
чувства, таа чекори назад и да почне да го живее животот.
Години подоцна, кога Онегин веќе утврдени во нивните приоритети во животот, тој го
гледа Татјана и сфаќа дека тој свесно го отфрли тогаш. Обидувајќи се да го добие назад,
тоа добива остар одбивање на Татјана, кои веќе се омажила за еден воен офицер,
генерал, со роднина и пријател Јуџин.  Во овој момент, Јуџин сфаќа колку тој бил во
грешка во младоста, и не најде место, повторно се губи во рутина и сивилото на денови.
Татјана е сосема поинаква, постојана во својата љубов и реална. Достоевски ќе рече дека
би било подобро ова дело да го носело нејзиното име, зашто таа е главниот лик,
позитивниот лик, претставничка на здравата, убава, паметна и цврста руска жена.

Уште во детството таа била сериозна, израсната на село, без детски игри и кукли, со
желба да слуша народни приказни – таа е претставничка на романтичарското сфаќање
за животот и природата.

21
 Септември2021
[МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И ЛИТЕРАТУРА]
Осамена и отуѓена од градските манири, таа го чека својот принц да дојде кај неа, но го
дочекува Онегин. Млада и наивна, безрезервно се вљубува во него, иако не го ни
познава. Затоа се решава на чекор кој е несфатлив за тоа време – да му напише љубовно
писмо.

Премногу искрена и отворена, таа верува во човечноста и искреноста на другите. По

неостварувањето на нејзината желба да биде со Евгениј, се задоволува со близината на
неговите предмети. Но, набрзо преку нив сфаќа каков е тој и се разочарува од својот
херој.

Соочени со Онегин, Татјана разбира дека паѓа во љубов со него. Скромноста не се меша
со хероина да го направи првиот чекор кон Јуџин, но тој одбива да ја ... Девојки XIX век
не го направи првиот чекор, неговото одбивање да стане голем удар за гордоста на
девојката. Сепак, оваа силна млада жена се повлече заедно и почна нов живот, како тоа
да не беше ... Онегин 
Времето минува, Татјана омажила со пристоен човек, богат општи Н. Сепак, нејзиното
срце уште му припаѓа на Јуџин ... Кога станува збор за Татјана, кои сакаат да ја поправи
грешката на младоста и да подаде рака и срцето, тоа му дава неуспех. Татјана вели дека
таа сака Онегин, но таа е во брак со друг човек. За тоа не може да биде изневерување,
дури и несакани човек. Во овој Татјана и Онегин е простено, го сакаат да бидат среќни.
Владимир - богат млад благородник, ергени. Ја крена, згоден, образовани, таа има
добра состојба. И покрај фактот дека многу девојки сонуваат да се омажи за Владимир,
тој дури и не размислува за добивање на брак.
За многу години, тој е во љубов со една девојка кои израснале со него во селото - Олга.
Тоа беше помладата од сестрите Ларин години предвиде во неговата Владимир.
Олга - токму спротивното од Татјана. Таа ветрови и несериозно. Премногу опуштена,
живи, неверојатно весела Олга се покажа во романот како човек кој нема никакви
сериозни планови за во иднина.  Тоа е поради тоа постои конфликт меѓу Онегин и
Ленски, која се влева во дуел, стави крај на животот на Лена. Олга знаеле за Владимир
љубов, но по неговата смрт тој бил тажен за долги и неколку месеци подоцна се
омажила за убава и богат млад офицер.

Виктор Иго

Првата книга, односно – стихозбирката „Оди и различни песни“ била објавена во 1822
година кога тој бил само 20 години. Оттогаш, па се до крајот на својот бурен живот, тој
создал дела во 57 томови. Според вредноста на неговите дела и популарноста што ја
стекнал, Виктор е национална, водечка и книжевна фигура во францускиот 19 век.

22
 Септември2021
[МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И ЛИТЕРАТУРА]
Иго пораснал во семејство со несредени брачни односи, а во свое-оформеното семејство
го следат бројни трагедии како смртта на неговиот новороден син, смртта на штотуку
мажената ќерка, жената, смртта на двата сина..

Политичкиот ангажман главно му носело главоболки по државниот удар во 1851 г. од

страна на Наполеон III, бил принуден да емигрира во Брисел, а потоа на островите Џерзи
и Гернзи се до 1870 г.

Ја одбил амнестијата во 1859 г. и продолжил со борбата со диктаторот и деноноќно да

пишува. Станал симбол на слободата и совест на нацијата. Затоа по триумфалното
враќање станал национална светост и институција.

Италијаните го ставиле до Данте, а Англичаните до Шекспир. Светот се согласил дека тој

бил третиот поет откако постоело христијанството.

Првите Оди набрзо ги дополнил со нови во кои младешката поезија се заменила со

самостојно и супериорно поетско творештво во кое не се мешале книжевниот и
политичкиот ангажман.

Романтичарските белези доаѓале до израз во неговите први прозни дела кои биле
напишани во стилот на Валтер Скот. Потоа дошле и Источните песни на хуманитарни
протести против смртната казна и првата драма – Кромвел. Оваа драма била една важна
етапа во историјата на романтичарскиот театар, првенствено поради предговорот-
манифест во кој ја осудил класичната трагедија наспроти слободната, современа
драматургија.

Следното дело кое го објавил Виктор бил романот Богородичната црква во Париз кој
целосно ги освојува неговите современици. Во него бил отсликан средновековниот
Париз и тоа било најуспешното остварување во низата романтични историски визии.

Во периодот кога објавил уште 4 стихозбирки и 2 драми, умира неговата ќерка што
заедно со драмскиот неуспех придонело да не пишува ништо се до 1851 година.

Прогонството во Белгија и Англија било период на политичка и уметничка зрелост.

Важна година за француската и светската книжевност била 1862 година кога од печат
излегло капиталното дело Клетници – роман кој ги опфатил сите поважни настани на 19
век.

Клетници

„Клетници” е ремек-дело напишано во прогонство,во кое Иго дава слика на своето

време,пишувајќи за угнетените, прогонетите. понижените, несреќните, а истовремено ги
23
 Септември2021
[МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И ЛИТЕРАТУРА]
разобличува лагите, пороцоите, скандалозното присуство на гнилите темели на јулската
монархија, ги посочува и осудува причините за моралниот пад на француското
општество.

Ова е реалистичен, психолошки и социјален роман чија непосредна инспирација е

мислењето дека општеството кое е лошо организирано може чесните луѓе да ги симне
на најниското општествено скалило.

Централната личност, чија животната сторија ги поврзува останатите сижејни линии на

романот е избегнатиот затвореник Жан Валжан. Покрај животната сторија на Валжан и
неговата трансформација во злосторник и обратно сезнаечкиот наратор преку нарација
од паралелен тип не запознава и со судбината на Фантина врз која општеството
немилосрдно влијаело претворајќи ја во жена со низок морал, но и со животот на
Козета.

Носителот на дејстовото, Валжан, е претставен како жртва на судбината, чија животна

сила произлегува од физичката снага, толку и од неговото длабоко човекољубие,
благородност во страдањето, подготвеноста на жртвата и одрекување.

Во неговата животна судбина на падот и покореноста, авторот ја олицетворува својата

идеја за патот и начинот на човечкото воздигнување и исцелување-преку покореноста,
страдањето, љубовта и жртвата.

Жан Валжан “кражба и ноќно обивање во куќа” добил 5 години робија. Окован околу
вратот како најголем злосторник тргнал за Тулон на галија. Наеднаш изгубил се, станал
само еден број. Обидите за бегство му ја зголемиле казната на 19 години. Под влијание
на синџирите и малтретирањата почнал да размислува. Осудувајќи се самиот себе
сфатил дека направил безумно дело (скршил стакло и украл леб ). Гладот не го
оправдува делото и сигурно не би го одбиле ако побарал леб.

Размислувајќи за казната што ја добил, го осудил општеството за својата несреќна

судбина и се заколнал дека при првата можност ќе се пресмета со него. Некогашниот
смирен работник станал злосторник. Кога излегол од затвор, отфрлен од сите, чукнал на
вратата од која никој не бил вратен. Подарениот сребрен прибор значел нов живот.

Жан Валжан бил мртов, се родил сер Мадлен. Фантина е жртва на една страсна љубов од
која останало едно невино дете. Не знаејќи да се бори со интригите на околината,
почнала да се продава дел по дел за да ја спаси ќерка си ( “на моето дете веќе не му е
ладно, го облеков со својата коса” ). Нејзиниот крај е фатален, но пред тоа успеала да го
осуди општеството што од чесни жени создава несреќни и неморални жени. Значајна
нишка во романот е љубовната сторија на Козета и Маркус, во чиј однос е олицетворена
младоста, нејзината огнена предаденост на љубовта и идеалите, но и нејзиното невино
страдање.

24
 Септември2021
[МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И ЛИТЕРАТУРА]
Преку своите ликови Иго слика една монументална општествена фреска на своето
време, во кое наизменично се одвиваат колективните сцени и индивидуалните судбини
на неговите јунаци, на кои им останува единствено надежта. Надежта дека од најниското
скалило на општеството ќе се искачат на највисокот и оттаму ќе ги фрлат довчерашните
среќници, која важи за секого.

25