Вы находитесь на странице: 1из 195

lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

lÖpw Dwdbpw
(Malayalam)
BapJw
[ ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة ] ﺑﺎﻟﻠﻐﺔ ﻣﻠﻴﺎﱂ‬
lwk Pamen a®mÀ¡mSv
‫ ﺑﻤﻨﺎرﻛﺎد‬,‫ﲪﺰة اﳉﲈﱄ‬
]cn-tim-[\ :
sI.]n . i¡oÀ lpssk³ kzemln ‫اﳊﻤﺪ ﷲ رب اﻟﻌﺎﳌﲔ وأﺻﲇ وأﺳﻠﻢ ﻋﲆ‬
k¿nZv klv^À kzmZnJv
‫ ﺳﻴﺪ ﺻﻌﻔﺮ ﺻﺎدق‬:‫ﻣﺮاﺟﻌﺔ‬ . ‫رﺳﻮﻟﻪ اﻟﻜﺮﻳﻢ وﻋﲆ آﻟﻪ وﺻﺤﺒﻪ أﲨﻌﲔ‬
‫ﺷــﺎﻛﺮ ﺣﺴﲔ ﺻــﻼﺣـﻲ‬ ‫وﺑﻌﺪ‬
tIm]tdäohv Hm^okv t^mÀ ImÄ & ssKU³kv
Ckvemans³d ]©kvXw`§
d_vh þ dnbmZv þ kuZn Atd_y
fnsem¶mb lÖnsâ t{ijvTX
‫اﳌﻜﺘﺘﺐ اﻟﺘﻌﺎوﲏ ﻟﻠﺪﻋﻮة وﺗﻮﻋﻴﺔ اﳉﺎﻟﻴﺎت ﺑﺎﻟﺮﺑﻮة ﺑﻤﺪﻳﻨﺔ اﻟﺮﻳﺎض‬ bpw acymZIfpw hnhcn¡p¶Xm
‫اﳌﻤﻠﻜﺔ اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ اﻟﺴﻌﻮدﻳﺔ‬ Wv Cu sNdp{KÙw.
lÖn\pw Dwd¡pw t]mIp¶
BfpIfn ]ecpw At\Iw AÔ
1429 – 2008 hnizmk§fpw A\mNmc§fpw
sh¨p ]peÀ¯p¶Xmbn ImWp
1
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

¶p. aX¯nse AdnhnÃmbvabm Cu {KÙw


WnXn\v {][m\ImcWw. AXn \m
 Hcp hnizmkn \nÀ_Ôambpw ]cnNbanÃm¯ Hcp Øet¯
a\Ênem¡nbncnt¡− hfsc {] ¡v HcmÄ bm{X ]pds¸SpI bm
[m\s¸« ]e hnjb§fpw DÄ sW¦n bm{XbpsS ap¼v hgnbn
sImÅn¨pÅXmWv Cu IrXn. Ign  {]bmk§sfm¶panÃmsX k
bp¶{X kq£vaXbpw Ah[m\X am[m\ambn AhnsS F¯nt¨cp
bpw ]peÀ¯nbn«ps−¦nepw a\p ¶Xn¶mbn B Øes¯¡pdn
jyklPamb sXäpIpä§Ä kw` ¨pw AhntS¡pÅ hgnsb¡pdn
hnt¨¡mw. klrZbcmb hmb\ ¨pw Adnbp¶htcmSv tNmZn¨v a\
¡mÀ {i²bn s¸Sp¶ sXäp Ênem¡mdp−v. F¶m tJZIc
Ifpw A]mIXIfpw Nq−n ImWn sa ¶v ]dbs« aX]camb Imcy
¡pIbpw, A`n{]mb \nÀtZi§Ä §fn A[nIamfpIÄ¡pw Cu
Adnbn¡pIbpw sN¿psa¶v {] Bthiw ImWp¶nÃ. CXv Bcm[
Xymin¡p¶p. Cu sNdp {KÙw F \bpsS Imcy¯nepÅ hogvNbm
\n¡pw apkvenw D½¯n\pw sW¶v ]dtb−XnÃtÃm .
D]Imcs¸Ss«. lÖpw Dwdbpw hnhcn¡p¶
Cu sIm¨p IrXnbn \n§Ä ho
lwk Pamen a®mÀ¡mSv «nÂ\n¶v ]pds¸«v Xncns¨¯p¶

2 3
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

ِ ِ ْ ُ َ‫ﻟﻴﻌﺒﺪوا اﷲﱠ‬
ُ ُ ْ َ ِ ‫أﻣﺮوا ِ ﱠإﻻ‬
ِ ُ ‫وﻣﺎ‬
َ ‫ﳐﻠﺼﲔ َ ُﻟﻪ ﱢ‬
‫اﻟﺪﻳﻦ‬
Xphsc \nÀÆlnt¡− apgph³
Imcy§fpw DÄs¡mÅn¡m³ ]c َ ُ ََ
amh[n {ian¨ncn¡p¶p. Dwd IÀ ََ ُ
(٥ : ‫) اﻟﺒﻴﻨﺔ‬...........‫ﺣﻨﻔﺎء‬
½w am{Xw \nÀÆln¡p¶Xn ¶mbn
t]mIp¶hÀ¡v Bhiyamb \nÀ IogvhW¡w AÃmlphn\v am
t±i§Ä DÄs¡mÅn¨ncn¡p¶ {Xw B¡n sIm−v EPp a\kvIcm
Xv t]mse lmPnamÀ {]tXyIw A b \nebn AÃmlphns\ Bcm
dntb−hbpw AXXv kab§fn [n¡phm\ÃmsX AhtcmSv IÂ]n
{]tXyIw DWÀ¯nbncn¡p¶p. A ¡s¸«n«nÃ.. (AÂ_¿n\x : 5)
Xp t]mse lÖp IÀ½¯n c−v: kp¶¯n Øncs¸«Xmbn
]nÂIme¯v IS¶p IqSnb \qX cn¡Ww.
\mNmc§sf¡pdn¨v {]tXyIw D lZokv ]¬UnX·mcpw lZo
WÀ¯pIbpw sNbvXn«p−v. Imc kv \nZm\ imkv{X ]¬UnX·m
Ww Ckvemanse GXv IÀ½hpw cpw IÀ½imkv{XImc·mcpw kp¶
kzoImcyamIm³ c−v \n_Ô\ ¯ns\ \nÀÆNn¡p¶Xv C{]Imc
Ifp−v.
H¶v: AÃmlphnsâ {]oXn Imw amWv. kp¶s¯¶m \_n
£n¨p sIm−v am{Xambncn¡pI. bn \n¶v Øncs¸« hm¡v, {]
AÃmlp ]dbp¶p : hr¯n, AwKoImcw F¶nh. Nne

4 5
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

]¬UnX·mÀ \_n bpsS §p¶p. XXvkw_\v[amb {]hmN


I \nÀt±iw amenIv _n³ A\kv
KpWw' (‫ )ﺻﻔﺔ‬F¶pIqSn tNÀ¯ncn
 \nthZ\w sN¿p¶Xv t\m¡q,
‫ﻟﻦ َ ِ ﱡ‬ ُْ ِ ‫َﻛﺖ‬
ِ ْ َ ْ َ ‫ﻓﻴﻜﻢ‬
¡p¶p. \_n bn \n¶v "Ønc
s¸«Xv' F¶mWv icoA¯v َِ ِ ‫ﲤﺴﻜﺘﻢ‬
‫ﲠﲈ‬ ُْ ْ ‫ﺗﻀﻠﻮا َﻣﺎ َ َ ﱠ‬ ْ َ ‫أﻣﺮﻳﻦ‬ ُ ْ ‫ﺗَﺮ‬
]¬UnX·mÀ lZokns\ \nÀÆNn ِ ِ َ ‫وﺳﻨﺔ‬ ِ
¨Xv . (١٣٩٥ ‫ﻧﺒﻴﻪ ) اﳌﻮﻃﺄ‬ ‫ﻛﺘﺎب اﷲﱠِ َ ُ ﱠ َ ﱢ‬
َ َ
CÉman kp¶¯nsâ {]m[m
\yhpw Øm\hpw D¶Xhpw al "" Rm³ \n§fn c−pImcyw
¯chpamIp¶p. AXv JpÀB³ hnt«¨p t]mIp¶p. Ah c−pw
IgnªmepÅ c−mw ASnØm\ \n§Ä apdpsI ]nSn¡pIbm sW
{]amWambn \n¡p¶p. H¶ma ¦n \n§Ä Hcn¡epw hgn ]ng
s¯ ASn¯d AÃmlp Ahsâ ¡pIbnÃ. AÃmlphnsâ InXm
{]hmNI\v AhXcn¸n¨p sImSp _pw Ahsâ \_nbpsS Ncybp
¯ amÀKZÀi\amb JpÀB\m amWXv. ( aphXz : 1395)
Ip¶p. ImcWw {]hmNINcy ssZho
aX¯nsâ FÃm Imcy§fpw I ktµiw (‫ )وﺣﻲ‬BIp¶p.
JpÀB\pw lZokpamIp¶ al
‫وﺣﻲ‬ ِ
‫إﻻ‬ ‫ﻫﻮ‬ ‫إن‬
ْ ِ ٣ ْ
‫اﳍﻮى‬ َ ِ
‫ﻋﻦ‬ ِ ‫وﻣﺎ‬
‫ﻳﻨﻄﻖ‬
ُ
¯mb c−v {]amW§fnte¡v aS ٌ ْ َ َ ُ { } َ َ َ ََ

6 7
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

(٤‫و‬٣− ‫ﻳﻮﺣﻰ { ) اﻟﻨﺠﻢ‬


َ ُ kabw, cq]w F¶nh \_n
lÖ¯p hnZmC Hmtcm¶m
At±lw (apl½Zv \_n) X bn ImWn¨psImSp¯p. F¶n«v ]d
¶njvS {]Imcw kwkmcn¡p¶nÃ. ªp : _m_nÀ  \nthZ\w :
AXv At±l¯n\v Znhyktµiam ِ ُ ُ
bn \ÂIs¸Sp¶ Hcp DÂt_m[ : ‫)ﺻﺤﻴﺢ اﳉﺎﻣﻊ‬ ْ ُ َ َ َ ‫ﻋﻨﻲ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﻜﻜﻢ‬ ‫ﺧﺬوا َ ﱢ‬
\w am{XamIp¶p. ( \Pvav : 3,4)
At¸mÄ kp¶¯v AÃmlp ( ٧٨٨٢
Ahsâ {]hmNI\v \ÂInb Znhy
ktµiamIp¶p. {]hmNI Xncpta \n§fpsS lÖnsâ IÀ½§
\n ssZhoI ktµi¯nse IÂ] Ä \n§Ä F¶nÂ\n¶pw kzoIcn
\Ifpw \ntcm[§fpw P\ §fnte ¡pI.(kzlolpÂPmanAv: 7882)
s¡¯n¡p¶p. Ckvemanse Bcm A§s\ lÖnsâ IÀ½§Ä
[\IfpsS cq]hpw `mhhpsaÃmw \_n Hmtcmt¶mtcm¶mbn hni
\_n bmWv apkvenw D½¯ns\ ZoIcn¨p sImSp¯p. AXv ZÀin¨
]Tn¸n¨Xv . DZmlcWw lÖv \nÀ kzlm_nIÄ dnt¸mÀ«v sNbvX
_\v [amsW¶v hnip² JpÀB³ {]Imcw lÖv IÀ½w kzoIcn
]Tn¸n¡p¶p. F¶m lÖnsâ ¡m³ \t½mSv {]hmNI Xncpta
\n IÂ]n¡pIbpw sNbvXp.

8 9
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

kp¶¯ns\Xncv {]hÀ¯n¡p ImWn¨h³ hnk½Xn¡pIbpw


Ibpw {]hmNIs\ [n¡cn¡pI sNbvXp. (_pJmcn : 6737)
bpw sN¿p¶h\v kzÀ¤{]thi Cu hn`mKs¯ AÃmlp
\w XSbs¸Spsa¶pw \_n kaq iIvXnbmbn Xm¡oXv sN¿p¶p.
ls¯ Xm¡oXp sNbvXp. A_q ٌ َ ْ ِ ‫ﺗﺼﻴﺒﻬﻢ‬
‫ﻓﺘﻨﺔ‬ ِ ِ ِ َ ‫ﳜﺎﻟﻔﻮن ﻋﻦ‬
ُْ َ ُ ‫أﻣﺮه َأن‬ْ ْ َ َ ُ ِ َ ُ ‫اﻟﺬﻳﻦ‬
َ
ِ ‫ﻓﻠﻴﺤﺬر ﱠ‬
ِ َ ْ ََْ
lpssdd \nthZ\w : ِ ِ
ُ َ ‫ﻣﻦ َ َأﺑﻰ‬ ِ ُ ‫ﻛﻞ‬ ٌ َ ‫ﻋﺬاب‬
( ٦٣ : ‫أﻟﻴﻢ( )اﻟﻨﻮر‬ ْ ُ َ ُ ‫َ ْأو‬
ٌ َ َ ‫ﻳﺼﻴﺒﻬﻢ‬
‫ﻗﺎﻟﻮا َﻳﺎ‬ ْ َ ‫اﳉﻨﺔ ِإﻻ‬
َ ‫ﻳﺪﺧﻠﻮن َْ ﱠ‬
َ ُ ُ ْ َ ‫أﻣﺘﻲ‬ ‫ُﱡ ﱠ‬
ِ َ َ ‫ﻗﺎل ﻣﻦ‬ \_n bpsS IÂ]\bv¡v
َ ‫دﺧﻞ َْ ﱠ‬
‫اﳉﻨﺔ‬ َ َ َ ‫أﻃﺎﻋﻨﻲ‬
َ َ ْ َ ‫وﻣ ْﻦ‬
ْ َ َ َ ‫ﻳﺄﺑﻰ‬ َ ُ َ
َ َ ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬ FXnÀ {]hÀ¯n¡p¶hÀ X§Ä
( ٦٧٣٧:‫ﻓﻘﺪ َ َأﺑﻰ )اﻟﺒﺨﺎري‬ ِ َ َ ‫وﻣﻦ‬
ْ َ َ ‫ﻋﺼﺎﲏ‬ ْ ََ
¡v hà B]¯pw h¶v `hn¡p
Itbm thZ\tbdnb in£ _m[n
Fsâ kaql¯nseÃmhcpw ¡pItbm sN¿p¶Xv kq£n¨v
kzÀ¤¯n {]thin¡pw hnk½ sImÅs«. ( \qÀ : 63)
Xn¨ hscmgnsI klm_nIÄ tNm kXyhnizmkn AÃmlphnsâ
Zn¨p \_nsb BcmWv hnk½ bpw {]hmNIsâbpw hn[n a\Ên
Xn¨hÀ? \_n ]dªp: Fs¶ em¡nbm Ah ]qÀ® a\tÊm
A\pkcn¨h³ kzÀ¤¯n {]th sSbpw kt´mjt¯msSbpw kzo
in¨p. Ft¶mSv A\pkcWt¡Sv Icn¡pIbmWv sNt¿−Xv. AÃm

10 11
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

lphnsâbpw {]hmNIsâbpw Xo ( ٣٦ : ‫)اﻷﺣﺰاب‬


cpam\w hn«v kzm`n{]mbw Xnc
sªSp¡m\pÅ kzmX{´yw Ah AÃmlphpw Ahsâ dkqepw
\nÃ. ImcWw AÃmlphpw {]hmN Hcp Imcy¯n Xocpam\saSp¯p
I\pw sIm−ph¶sXms¡ \· Ignªm kXyhnizmknbmb H
bpw t\ÀamÀ¤hpamIp¶p. Bsc cp ]pcpj\mIs« kv{XobmIs« X
¦nepw X\n¡v Cu hnjb¯n §fpsS Imcys¯ kw_\v[n¨v
JpÀB\ntâbpw kp¶¯ntâbpw kzX {´amb A`n{]mbw D−mbn
]cn[n¡v ]pd¯v Xocpam\n¡phm cn¡mhp¶XÃ. hÃh\pw AÃmlp
\pÅ Ignhp−v F¶v hnNmcn¨m thbpw Ahsâ ZqXt\bpw [n¡
AXv amÀ¤{`wihpw {]hmNIsâ cn¡p¶ ]£w Ah³ hyIvXamb
IÂ]\sb [n¡cn¡epamIp¶p. \nebn hgn ]ng¨p t]mbncn¡p
ُ‫ﻗﴣ اﷲﱠ‬ َ َ ‫إذا‬ ٍ َ ِ ْ ‫وﻻ‬
َ ِ ‫ﻣﺆﻣﻨﺔ‬ َ ٍ ِ ْ ِ ُ ‫ﻛﺎن‬
‫ﳌﺆﻣﻦ‬ َ َ ‫وﻣﺎ‬
¶p. (Alvkm_v:36)
ُ َ ََ {]hmNI³ Xsâ hm¡pw,
ِ ِ ُ ِْ ‫ﳍﻢ‬
ْ ِ ْ َ ‫ﻣﻦ‬
‫أﻣﺮﻫﻢ‬ ْ ‫اﳋﲑة‬
ََ ُ َُ ‫ﻳﻜﻮن‬ َ ُ َ ‫أﻣﺮا َأن‬
ً ْ َ ‫ورﺳﻮﻟﻪ‬
ُ ُ ََ {]hÀ¯nbpw AwKoImchpw apdp
sI¸nSn¡m³ \nÀt±in¡p¶ tXm
ً ِ ‫ﺿﻼﻻً ﱡ‬
(‫ﻣﺒﻴﻨﺎ‬ َ َ ‫ﺿﻞ‬ ‫ﻓﻘﺪ َ ﱠ‬ ُ َ ُ َ َ َ‫ﻳﻌﺺ اﷲﱠ‬
ْ َ َ ‫ورﺳﻮﻟﻪ‬ ِ ْ َ ‫وﻣﻦ‬
ََ sSm¸w aX¯nenÃm¯ _nZvA¯p
IÄ shSnbm³ IÂ]n¡pIbpw
sN¿pIbp−mbn. CÀ_mfp _v\p

12 13
‫‪lÖpw Dwdbpw‬‬ ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ ‫‪lÖpw Dwdbpw‬‬ ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

‫‪kmcnb \nthZ\w \_n ]d‬‬ ‫‪¨cnXcpamb Jpe^mDÀdminZpIfp‬‬


‫‪ªp:‬‬ ‫‪sS Ncybpw apdpsI¸nSn¡pIbpw,‬‬
‫ﻛﺜﲑا‬ ‫اﺧﺘﻼﻓﺎ َ ِ‬
‫ً‬ ‫َ‬ ‫ﺑﻌﺪي َﻓﺴﲑى ْ ِ‬ ‫ﻣﻨﻜﻢ ِ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ﻳﻌﺶ ِ‬ ‫ْ‬ ‫َﻓ ِ ﱠﺈﻧﻪ ﻣﻦ ِ‬ ‫‪AXns\ AW¸ÃpIÄ sIm−v I‬‬
‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َ ْ َ‬ ‫‪Sn¨v]nSn¡pIbpw sN¿pI. Imcy‬‬
‫ِ‬ ‫ُْ َ َ ِ‬ ‫ﱠِ‬ ‫ﻓﻌﻠﻴﻜﻢ ِ ﱠ ِ‬
‫َْ ْ ﱢ َ‬
‫‪§fn \qX\mNmc§sf IcpXn‬‬
‫اﳌﻬﺪﻳﲔ‬ ‫اﳋﻠﻔﺎء‬ ‫وﺳﻨﺔ‬ ‫ﺑﺴﻨﺘﻲ َ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ ََْ ُ ْ‬ ‫‪bncn¡pIbpwsN¿pI. FÃm ]pXn‬‬
‫ﻋﻠﻴﻬﺎ ِ ﱠ ِ ِ‬
‫ﺑﺎﻟﻨﻮاﺟﺬ‬ ‫َ‬ ‫وﻋﻀﻮا‬ ‫ﱡ‬ ‫ﲠﺎ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬
‫ﲤﺴﻜﻮا‬ ‫َ‬ ‫ِ ِ‬
‫اﻟﺮاﺷﺪﻳﻦ‬
‫‪bXpw A\mNmcamIp¶p. FÃm A‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ َﱠ‬ ‫ﱠ‬ ‫‪\mNmchpwhgntISmIp¶p. (A_q‬‬
‫ﳏَ ٍَ‬ ‫وﳏﺪﺛﺎت ْ ُ ُ ِ‬
‫اﻷﻣﻮر َ ِ ﱠ‬ ‫وإﻳﺎﻛﻢ ُ ْ َ َ ِ‬
‫ﺪﺛﺔ ِ ْ َ ٌ‬
‫ﺑﺪﻋﺔ‬ ‫ﻛﻞ ُ ْ‬ ‫ﻓﺈن ُ ﱠ‬ ‫َ ِﱠ ُ ْ َ‬
‫)‪ZmhqZv: 4607‬‬
‫وﻛﻞ ِ ْ ٍ‬ ‫ﻣﺴﺘﻨﺎ‬
‫ﻣﻦ ﻛﺎن ُ ْ ّ‬
‫ﻗﺎل ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ‪ْ َ ) :‬‬
‫ﺑﺪﻋﺔ َ َ َ ٌ‬
‫ﺿﻼﻟﺔ" ) رواه أﺑﻮداود ‪ ٤٦٠٧‬ﻗﺎل‬ ‫َ ُﱠ َ‬
‫ﳏﻤﺪ‬ ‫أﺻﺤﺎب ُ‬
‫ُ‬ ‫ﻣﺎت أوﻟﺌ َﻚ َ ْ‬ ‫ﺑﻤﻦ َ ْ‬
‫ﻗﺪ َ َ‬ ‫ََْ ْ‬
‫ﻓﻠﻴﺴﺘﻦ َ ْ‬
‫اﻟﺸﻴﺦ اﻷﻟﺒﺎﲏ ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ (‬
‫‪F\n¡v tijw Pohn¨ncn¡p‬‬ ‫وأﺑﺮﻫﺎ ُﻗﻠﻮﺑﺎ ‪َ ْ َ ,‬‬
‫وأﻋﻤﻘﻬﺎ‬ ‫اﻷﻣﺔ ‪َ َ ,‬‬
‫ﺧﲑ ﻫﺬه ﱠ‬
‫‪‬ﻛﺎﻧﻮا َ َ‬
‫ِ‬ ‫ِْ‬
‫ﻋﻠﲈ ‪ّ َ َ ,‬‬
‫وأﻗﻠﻬﺎ َﺗﻜﻠﻔﺎ ‪َ ,‬ﻗﻮم ْ َ ُ ُ‬
‫‪¶hÀ¡nSbn [mcmfw A`n{]mb‬‬
‫‪hyXymk§Ä‬‬ ‫‪ImWm³ km[n‬‬ ‫ﻟﺼﺤﺒﺔ‬
‫اﺧﺘﺎرﻫﻢ اﷲُ ُ ْ َ‬
‫ﺑﺄﺧﻼﻗﻬﻢ َ ِ ِ‬
‫ﻓﺘﺸﺒﻬﻮا َ ْ ِ ِ‬ ‫َﻧﺒﻴﻪ ‪ِ َ ‬‬
‫وﻃﺮاﺋﻘﻬﻢ ;‬ ‫وﻧﻘﻞ دﻳﻨﻪ َ َ ﱠ‬
‫‪t¨¡mw, B kµÀ`¯n \n§Ä‬‬
‫‪Fsâ Ncybpw k·mÀKnIfpw, k‬‬

‫‪14‬‬ ‫‪15‬‬
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

ِ ُ ‫اﳍﺪي‬
ْ َ ‫ﻋﲆ‬
َ َ ‫ﻓﻬﻢ ﻛﺎﻧﻮا‬
‫اﳌﺴﺘﻘﻴﻢ () أﺧﺮﺟﻪ‬ ْ َُ
¯n\pw, Ahsâ aXw {]Ncn¸n
¡p¶Xn\pw XnscsªSp¯ P\X
‫ » ﴍح اﻟﺴﻨﺔ « »و اﻟﺒﺪع واﻟﻨﻬﻲ‬: ‫اﻟﺒﻐﻮي ﰲ‬ bpamWv AhÀ. AXn\m Ahcp
sS kz`mhKpW§fpw amÀ¤§fpw
‫ » اﻹﺑﺎﻧﺔ‬: ‫ و رواه اﺑﻦ ﺑﻄﺔ ﰲ‬.‫ﻋﻨﻬﺎ « ﻻﺑﻦ وﺿﺎح‬ A\pKan¡pI. AhÀ t\cmb
amÀ¤¯nembncp¶p.
(١٤٧/٦ : ‫« و اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﻴﺤﺔ‬ (knÂkne kzlolx : 6/147)
A_vZpÃmln_v\p akvDuZv ‫»ﻛﻞ ﻋﺒﺎدة ﻻ ﻳﺘﻌﺒﺪﻫﺎ‬: ‫ ﻗﺎل‬ ‫وﻋﻦ ﺣﺬﻳﻔﺔ‬
 ]dbpIbp−mbn : Bsc¦nepw
PohnX Ncy kzoIcn¡p¶p sh¦n ‫ ﻓﻼ ﺗﻌﺒﺪوﻫﺎ;)ﺣﺠﺔ اﻟﻨﺒﻲ‬ ‫أﺻﺤﺎب رﺳﻮل اﷲﱠ‬
 acWaSª (ke^pIsf) h (١٠٠/ ١) ‫ ﻟﻸﻟﺒﺎﲏ‬
sc ]n´pScs«. AhÀ apl½Zv
bpsS A\pNc·mcmWv. AhÀ Cu lpssZ^ ]dbp¶p: AÃm
kapZmb¯nse D¯acpw, k·\ lp hnsâ dkqensâ A\pNc·mÀ
Ên\pSaIfpw, aX¯n ]mÞnXy (klm_nIÄ) \nÀÆln¡m¯
apÅhcpw, IrXyaw sI«n¨a¡p¶ Hscmä Bcm[\bpw \nÀÆln¨p
kz`mhw CÃm¯hcpamIp¶p. A IqSm.
Ãmlp Xsâ \_nbpsS klhmk (ssiJvAÂ_m\nbpsS lÖ

16 17
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

¯p¶_n F¶ {KÙ¯n \n¶v. \½psS Cu (aX)Imcy¯nÂ


hmfyw : 1 t]Pv : 100 ) AXnenÃm¯ Fs´¦nepw Bsc
‫و ﻛﻞ ﴍ‬ ‫و ﻛﻞ ﺧﲑ ﰲ اﺗﺒﺎع ﻣﻦ ﺳﻠﻒ‬ ¦nepw ]pXpXmbn \nÀ½n¨mÂ
AXv XÅs¸SWw. (_pJmcn: 2499,
‫ﰲ اﺑﺘﺪاع ﻣﻦ ﺧﻠﻒ‬ apkvenw : 3242)
AXn\m Ckvemanse Hmtcm
"ke^pIfpsS (s]ucmWnI Bcm[\IÄ sN¿p¶Xn\v ap¼pw
cpsS) amXyI ]n³]äp¶XnemWv CkvemanI {]amWa\pkcn¨v A
\½psS FÃm \·bpw ØnXn sN Xns\ kw_Ôn¨v IrXyambn
¿p¶Xv. ]n³Ime¡cpsS ]p¯³ hmbn¡pIbpw,a\Ênem¡pI bpw
\nÀamW§fnemWv FÃm Xn·bpw sNbvXXn\v tijw am{Xw sN¿pI.
\ne sImÅp¶Xv.' F¶ hN\w {]tXyIn¨v PohnX¯n Hcn¡Â
F{X al¯camIp¶p. am{Xw sN¿p¶ lÖpw , Dwdbpw.
ImcWw F{X hmbn¨mepw, ]Tn¨m
asämcn¡Â \_n ]dbpI epw kwib§Ä D−mIp¶ IÀ½
bp−mbn : amWv lÖpw Dwdbpw. AXp sIm
ِ ِ َ ِ ْ َ ‫أﺣﺪث ِﰲ‬
َ َ ‫أﻣﺮﻧﺎ‬ َ َ ْ َ ‫ﻣﻦ‬
‫رد‬
‫ﻓﻬﻮ َ ﱞ‬ َ ْ َ ‫ﻫﺬا َﻣﺎ‬
َ ُ َ ‫ﻟﻴﺲ ﻓﻴﻪ‬ ْ َ −mWv {]hmNI³ lÖnsâ
Imcy§Ä \n§Ä IrXyambn ]Tn
(٣٢٤٢ ‫وﻣﺴﻠﻢ‬٢٤٩٩ ‫)رواه اﻟﺒﺨﺎري‬ ¡Wsa¶v \s½ D]tZin¨Xv.
18 19
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

BbXn\m lÖn\pw Dwd¡p sb¶ t]cv e`n¡mt\m temI


ambn t]mIp¶hÀ icn¡pw IÀ½ am\yXtbm {]ikvXntbm D−mh
§Ä ]Tn¡pI. a\Ênem¡pI. A Wsa¶ B{Klw lÖpw Dwd
Xn\pth−nbmWv CXp t]mepÅ bpw kzoImcy amImXncn¡m³ Im
IrXnIÄ cNn¡p¶Xv. cWamhpw. AÃmlp ]dbp¶p :
ْ ِ ْ َ ِ ‫ﻧﻮف‬
‫إﻟﻴﻬﻢ‬ َ َ َ ِ َ ‫اﻟﺪﻧﻴﺎ‬
‫وزﻳﻨﺘﻬﺎ ُ َ ﱢ‬ َ َ َْ ‫ﻳﺮﻳﺪ‬
َ ْ ‫اﳊﻴﺎة ﱡ‬ ُ ِ ُ ‫ﻛﺎن‬
َ َ ‫َﻣﻦ‬
e£yw
\mw sN¿p¶ FÃm kÂIÀa َ ِ َ ْ ُ * ‫ﻳﺒﺨﺴﻮن‬
‫أوﻟـﺌﻚ‬ َ ُ َ ْ ُ َ‫ﻓﻴﻬﺎ ﻻ‬ ِ
َ ‫وﻫﻢ‬ ُْ َ ‫ﻓﻴﻬﺎ‬
ِ َُ
َ ‫ﻣﺎﳍﻢ‬ ْ َ
ِ ِ ‫ﳍﻢ ِﰲ‬ ِ
َ ِ َ َ ‫اﻟﻨﺎر‬ُ ‫اﻵﺧﺮة ِإﻻﱠ ﱠ‬
§Ä sIm−pw AÃmlphnsâ {]o
Xnbpw ]ctemI hnPbhpw am{Xam ‫وﺣﺒﻂ َﻣﺎ‬ َ ْ َُ ‫ﻟﻴﺲ‬َ ْ َ ‫اﻟﺬﻳﻦ‬
َ ‫ﱠ‬
Wv B{Klnt¡−Xv. AXv sIm−v ُ َ ْ َ ‫ﻛﺎﻧﻮا‬
: ‫ﻳﻌﻤﻠﻮَن ) ﻫﻮد‬ ٌ ِ َ َ ‫ﻓﻴﻬﺎ‬
ْ ُ َ ‫وﺑﺎﻃﻞ ﱠﻣﺎ‬ ِ ْ َ
َ ‫ﺻﻨﻌﻮا‬
ُ َ
Xs¶ lÖn\v t]mIp¶ Hmtcm
hyànbpw temI c£n Xmhmb ( ١٦‫و‬١٥
AÃmlphnsâ `h\¯nÂsN¶v
BßmÀ°ambn {]mÀ°n¡pIbpw sFlnI PohnXs¯bpw AXn
Ah\nte¡Sp¡pIbpamWv e£y sâ Ae¦mct¯bpamWv Bsc¦n
amt¡−Xv. Xsâ lÖpsIm−v epw Dt±in¡p¶sX¦n AhcpsS
GsX¦nepw `uXnI t\«tam lmPn {]hÀ¯\§Ä AhnsS (Cltem
I¯v) sh¨v AhÀ¡v \mw \ndth
20 21
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

än sImSp¡p¶XmWv. AhÀ¡hn £WnIambXns\ (CltemI


sS bmsXmcp Ipdhpw hcp¯s¸ s¯)bmWv hÃhcpw Dt±in¡p¶
SpIbnÃ. ]ctemI¯v \cIaÃm sX¦n AhÀ¡v AYhm (Ahcn
sX asäm¶pw In«m\nÃm¯hcm  \n¶v ) \mw Dt±in¡p¶hÀ¡v
Ip¶p A¡q«À. AhÀ ChnsS {] ChnsS sh¨pXs¶ thK¯nÂ
hÀ¯n¨sXÃmw s]mfnªp t]m \ÂIp¶XmWv. ]ns¶ \mw A§n
bncn¡p¶p. AhÀ sNbvXp sIm s\bpÅh\v \ÂIp¶Xv \cIam
−ncp¶sXÃmw ^eiq\yas{X. bn cn¡pw. Ah³ AXn ISs¶
( lqZv 15,16 ) cnbp¶XmWv.
ِ َ َ ِ َ ْ ‫ﻳﺮﻳﺪ‬
ُ ِ ُ ‫ﻛﺎن‬
َ ‫ﻋﺠﻠﻨﺎ َ ُﻟﻪ‬
َ َ ‫ﻓﻴﻬﺎ َﻣﺎ‬
‫ﻧﺸﺎء‬ َ ْ ‫اﻟﻌﺎﺟﻠﺔ َ ﱠ‬ َ َ ‫) ﱠﻣﻦ‬
Bsc¦nepw ]ctemIw Dt±in
¡pIbpwkXyhnizmknbmbn sIm
ً ُ ْ َ ‫ﻳﺼﻼﻫﺎ‬
‫ﻣﺬﻣﻮﻣﺎ‬ ‫ﺟﻌﻠﻨﺎ َ ُﻟﻪ َ َ َﱠ‬
َ ْ َ َ ‫ﺛﻢ‬
ُ‫ﻧﺮﻳﺪ ﱠ‬ َِ
ُ ِ ‫ﳌﻦ ﱡ‬
َ ْ َ ‫ﺟﻬﻨﻢ‬ −v AXn\pth−n AXnsâXmb
]cn{iaw \S¯pIbpw sN¿p¶
َ ‫وﺳﻌﻰ‬
‫ﳍﺎ‬ ََ ِ
َ َ َ ‫اﻵﺧﺮة‬ َ َ َ ‫وﻣﻦ‬
‫أراد‬ ً ُ ْ‫ﱠ‬
ْ َ َ (١٨)‫ﻣﺪﺣﻮرا‬ ]£w A¯c¡mcpsS ]cn{iaw
{]Xn^emÀlambncn¡pw. (Ckvdm
ً ُ ْ ‫ﺳﻌﻴﻬﻢ ﱠ‬
(‫ﻣﺸﻜﻮرا‬ ُ ُ ْ َ ‫ﻛﺎن‬ َ ِ َ ُ َ ‫ﻣﺆﻣﻦ‬
َ َ ‫ﻓﺄوﻟﺌﻚ‬ ِ
ٌ ْ ُ ‫وﻫﻮ‬
َ ُ َ ‫ﺳﻌﻴﻬﺎ‬
ََْ َ Av : 18,19 )
At¸mÄ `uXnI PohnX e
{١٩: ‫}اﻹﴎاء‬ £yw ]ctemI hnPbambncn¡
Ww. \izcamb sFlnI t\Ǥ

22 23
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

ِ ُ ْ َ ‫ﻏﲑي‬ ِ ِ ِ َ ْ َ ‫ﻋﻤﻼ‬ ِ
‫وﴍﻛﻪ‬ ُ َ ِ ْ َ ‫أﴍك ﻓﻴﻪ َﻣﻌﻲ‬
ُ َ ْ َ ‫ﺗﺮﻛﺘﻪ‬ ً َ
‫ﻋﻤﻞ‬
Ä al\obamb a\pjy PohnX
¯nsâ BXy´nI e£yambncn َ َ َ َ
¡m³ tbmKyaÃ. \½psS {]bXv\ ( ٥٣٠٠ ‫)ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‬
§Ä shdpw XmÂImenIamb
t]cnt\m {]ikvXnt¡m BIm A_qlpssdd At±lw ]d
Xncn¡m\pw BßmÀ°X \ndª ªp: \_n Acpfn AÃmlp X
Xmbncn¡m\pw {ian¡p¶tXmsSm _mdI hXBem ]dbp¶p:inÀ¡n
¸w t]cpw {]ikvXnbpw A[aamb  \n¶pw ]¦mfnIfn \n¶pw
e£y§fpw Xsâ IÀ½§Ä sFizcyhm\mIp¶p Rm³.Ft¶m
\njv^ehpw AkzoImcyhpam¡n Sv ]¦v tNÀ¯p sIm−pÅ hÃ
¯oÀ¡p¶ ImcW§fpamsW¶ {]hÀ¯\hpw Bsc¦nepw sNbv
t_m[ap−mbncnt¡−XpamWv. Xm Ahs\bpw Ahsâ inÀ¡n
aäpÅhÀ ImWm\mbn sN¿p s\bpw Rm³ Dt]£n¡p¶Xm
¶hsc ]än \_n ]dªXv C Wv. (apkvenw:5300)
{]ImcamWv. lÖpw Dwdbpw Dt±in¨v
‫ﷲ‬ َ َ  ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬
ُ‫ﻗﺎل ا ﱠ‬ ُ ُ َ ‫ﻗﺎل‬
َ َ ‫ﻗﺎل‬
َ َ ‫ﻫﺮﻳﺮة‬ ِ َ ‫ﻋﻦ‬
َ َ ْ َ ُ ‫أﰊ‬ ْ َ
bm{X ]pds¸«Xp apX Xncns¨
¯p¶Xphsc Xm³ Hcp al¯mb
ِ ‫اﻟﴩﻛﺎء ﻋﻦ ﱢ‬ ِ َ ْ َ ‫وﺗﻌﺎﱃ َ َأﻧﺎ‬ َ َ ََ
َ َ َ َ ‫ﺗﺒﺎرك‬
‫ﻣﻦ‬ْ َ ‫اﻟﴩك‬ْ َ َ َ ‫أﻏﻨﻰ ﱡ‬ Bcm[\bnemsW¶ t_m[apÅ
hcmbncn¡Ww. No¯hm¡pItfm
24 25
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

{]hÀ¯nItfm hcmsX kq£n ¶Xv. AXvsIm−v km¼¯nI


¡pIbpw lÖn\ptijw Xsâ ]cnip²n hcpt¯−Xv Hmtcm
amXmhv Xs¶ {]khn¨ Znhk hyànIfpw {]tXyIn¨v Bbpjv
t¯Xp t]mse ]cnip²ntbmsS Ime¯n Hcp {]mhiyw am{Xw
aS§p¶Xn\p {ian¡pIbpw th \nÀ_Ôamb lÖpw Dwdbpw
Ww. \nÀÆln¡phm³ Dt±in¡p¶hÀ
Xm³ AXn\v th−n kzcq]n¨n«p
lememb k¼mZyw Å k¼mZyw IrXyambpw A\phZ
PohnX¯nse apgph³ taJe \obamb cq]¯n am{Xw k¼m
bnepw km¼¯nI ]cnip²n hcp Zn¨Xmbncn¡Ww. F¦n am{Xta,
t¯−Xv Hmtcm apkven antâbpw AÃmlp B Bcm[\ kzoIcn¡p
_m[yXbmWv. A\Àlambn k IbpÅq. A_qlpssdd \nthZ
¼mZn¡pIbpw AXv sIm−v `£ \w At±lw ]dªp \_n Acp
Whpw ]m\obhpw hkv{X hpw fn :
]mÀ¸nShpw IcØam¡n AÃmlp
ً ‫ﻳﻘﺒﻞ ِإﻻ َ ﱢ‬
....... ‫ﻃﻴﺒﺎ‬ ُ َ ْ َ ‫ﻃﻴﺐ ﻻ‬ ‫اﻟﻨﺎس ِ ﱠ‬
ٌ ‫إن اﷲﱠَ َ ﱢ‬ ُ ‫أﳞﺎ ﱠ‬ َ
hnte¡v ssIIÄ DbÀ¯n {]mÀ َ‫ﱡ‬
°n¨m B {]mÀ°\¡v AÃm ِ َ ‫ﻳﻤﺪ‬
َ ِ ‫ﻳﺪﻳﻪ‬ َ َ ُ ِ ‫اﻟﺮﺟﻞ‬
lp D¯cw \ÂIpIbnÃmsb ¶m ‫إﱃ‬ ‫ﱡ‬
ْ َ ُ َ ََ ْ
‫أﻏﱪ‬ َ
‫أﺷﻌﺚ‬
َ ْ َ
‫اﻟﺴﻔﺮ‬
َ ‫ﱠ‬ ‫ﻳﻄﻴﻞ‬ ُ َ ُ ‫ﱠ‬
Wv {]hmNI³ \s½ ]Tn¸n¡p
26 27
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

ْ ِ
ُ ُ َ ْ َ َ ‫ﺣﺮام‬
‫وﻣﴩﺑﻪ‬ ‫وﻣﻄﻌﻤﻪ‬ ‫رب‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫رب‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫اﻟﺴﲈء‬ `£W]m\ob§fpw hkv{Xhpw
ٌ َ َ ُ َ
ُ َ َ ‫ﱢ‬ ‫ﱢ‬
َ َ َ َ َ ‫ﱠ‬ \njn²amÀK¯neqsS k¼mZn¨
‫ﺑﺎﳊﺮا ِم َ َ ﱠ‬ ِ
‫ﻓﺄﻧﻰ‬ َ َْ ِ ‫وﻏﺬي‬
َ ُ َ ‫ﺣﺮام‬ ُ ُ َ ْ َ َ ‫ﺣﺮام‬
ٌ َ َ ‫وﻣﻠﺒﺴﻪ‬ ٌ ََ
XmWv. F´nt\sd AbmÄ hfÀ
¶Xv Xs¶ \njn²amÀK¯neqsS
َ ِ َ ِ ‫ﻳﺴﺘﺠﺎب‬
‫ﻟﺬﻟﻚ‬ ُ َ َ ُْ bmWv. ]ns¶§nt\bmWv Ah¶v
D¯cw \ÂIpI. (apkvenw : 1686 )
‫ﻣﺸﻜﺎة اﳌﺼﺎﺑﻴﺢ‬ ١٦٨٦ ‫)ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‬ bm{X ]pds¸Sp¶Xn\v ap¼v
hyànIfpambn hà CS]mSpI
( ١٧١٧ ‫ ﺻﺤﻴﺢ اﻟﱰﻏﻴﺐ‬− ٢٧٦٠ tfm _m[yXItfm Ds−¦n AXv
AÃmlp \Ãh\mWv. \ÃXÃm XoÀ¡phm³ {iant¡−Xp−v.
sX Ah³ kzoIcn¡pIbnÃ.... Xp km¼¯nIamb CS]mSpIÄ XoÀ
¡pIbpw AXn\v th− ]cnlmc
SÀ¶v dkqÂ ]dªp: HcmÄ \o §Ä \nÀt±in¡pIbpw A`nam\
− bm{XsN¿p¶p. apSn PS ]nSn ¯nsâ Imcy¯nemWv _m[yXI
¡pIbpw s]mSn]pcfpIbpw sNbv fpÅsX¦n AXv Ahsc I−v
Xncn¡p¶p. AbmÄ c−p ssI t\cn«v XoÀt¡−Xpap−v. Ah
Ifpw BImit¯¡pbÀ¯n F tcmSv am¸v tNmZn¨Xn\v tijw
sâ c£nXmth, Fsâ c£nXmth AÃmlpthmSv Xu_ sN¿pIbpw
F¶v {]mÀ°n¡p¶p.AbmfpsS sNt¿−Xp−v.

28 29
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

lÖv {Kq¸v XncsªSp¡pt¼mÄ t¡−Xv. F¦n am{Xsa aJv_q


epw a_vdqdpamb lÖv \nÀÆln
ltÖm Dwdtbm sN¿m³ Dt±in ¡m³ km[n¡pIbpÅq.
¡pt¼mÄ Xm³ GXv cq]¯n kztZi¯pw hntZi¯pambn
epÅ kwL§fpsS IqsSbmWv [mcmfw lÖv {Kq¸pIÄ {]hÀ
t]mtI−Xv F¶v hfsc ZoÀL Zr ¯n¡p¶p. al¯mb Cu ]pWy
jvSntbmsS Nn´n¨v a\Ênemt¡ IÀaw \nÀÆln¡p¶ lmPnamsc
−Xp−v. XnI¨pw {]hmNINcy tkhn¡p¶Xn\ v]Icw AhcpsS
¡\pkcn¨v lÖpw Dwdbpw sN hnizmk km¼¯nI cwKs¯ Nq
¿phm³ kuIcyhpw, AXn\v th jWw sN¿m\mWv ChÀ¡v IqSpX
− ¢mkpIfpw, D]tZi§fpw \ Â XmÂ]cyw. AÚm\ Imes¯
ÂIp¶hcpsS IqsSbmWv \mw _lpssZhmcm[IÀ t]mepw lm
bm{X ]pds¸tS−Xv. AXpt]mse Pnsb tkhn¡Â ssZh {]oXn Ic
hnizmkw IrXyamb cq]¯n Øam¡m\pÅ amÀKambmWv I
a\knem¡pIbpw, AX\pkcn¨v −ncp¶Xv. F¶m ssZh hnizm
Pohn¡pIbpw sN¿p¶hcpsS Iq knIsf¶hImis¸Sp¶ Cu l
sSbmWv t]mtI−Xv. Iq«pImtc Öv {Kq¸pImÀ AÃmlphns\ kq
bpw, {Kq¸pItfbpw XncsªSp £n¡Wsa¶v hn\b]qÀÆw DWÀ
¡pt¼mÄ AXmWv \mw {i²n ¯s«.

30 31
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

knbmd¯v Iw lÖv ]mt¡ IqsSbmWv lÖpw Dwdbpw \nÀÆ


Pv SqÀ,. C¯cw I¨hS_p²ntbm ln¡m\mbn ]pds¸tS−Xv. AÔ
sS \S¯p¶ lÖv {Kq¸nemWv hnizmknIfpsSbpw AdnhnÃm¯
lÖn\v t]mIp¶sX¦n CXn hcptSbpw ZpÀ\S¸pImcptSbpw Iq
knbmd¯pw, Sqdpw e`n¡pw. ]m «psI«v kq£n¡pIbpw thWw. \
t¡PvImc\v t]m¡äpw hoÀ¡pw _n {]tXyIw FSp¯p ]dª
F¶ÃmsX, ]eÀ¡pw lÖv e`n Hcp hmNIw AXmWv \s½ ]Tn¸n
¡pIbnà F¶XmWv kXyw. AXn ¡p¶Xv. AhnSp¶v ]dbpIbp−m
\m an¡t¸mgpw HcmfpsS PohnX bn;
¯nsemcn¡Â am{Xw \nÀÆln¡m
³ Ahkcw e`n¡p¶ IÀ½amb ‫ﺧﺬ وا ﻋﻨﻲ ﻣﻨﺎﺳﻜﻜﻢ ) ﳐﺘﴫ إرواء اﻟﻐﻠﻴﻞ‬
XpsIm−v AXv IpäaäXm¡m³ ]
camh[n {ian¡Ww. AXv \jvSs¸ ( ‫ ﺻﺤﻴﺢ‬١١١٩:
SmXncn¡m\pw \mw PmKcqIcmI \n§Ä IÀ½§Ä F¶nÂ\n¶p
Ww. {]hmNI³ lÖv sNbv kzoIcn¡pI.
XXv t]mse lÖv sN¿m³ AÃm sNbvXpt]mb sXäpIfn ]
lphns\ `bs¸Sp¶ ]WvUnX·m ivNmXm]n¨psIm−pw XnIª `
cptSbpw hf−nbÀ amcptSbpw àntbmSpIqSnbpambncn¡Ww l
tkh\w e`n¡p¶ kwL¯nsâ Ön\v ]pds¸tS−Xv. ImcWw l

32 33
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

Ön\p t]mIp¶htcmSv AÃmlp A\nhmcyX \s½ {]tXyIw DWÀ


IcpXnbncn¡m³ ]dbp¶Xv AXm ¯p¶p. BIbm asä´nt\¡m
Ip¶p. AÃmlp ]dbp¶p: fpw \mw IcpXnsht¡−Xv `àn
ُ ‫اﻟﺘﻘﻮى َ ﱠ‬ ِ ‫وﺗﺰودوا َﻓﺈِ ﱠن َﺧﲑ ﱠ‬
‫واﺗﻘﻮن‬ َ ْ ‫اﻟﺰاد ﱠ‬ ْ ُ ‫َََﱠ‬ bmWv. ImcWw `ànbnÃm¯ B
َْ cm[\IÄ Poh\nÃm¯ icoc§
ِ َ ْ َ ‫أوﱄ‬
{١٩٧ : ‫اﻷﻟﺒﺎب }اﻟﺒﻘﺮة‬ ِ ْ ُ ‫َﻳﺎ‬ sft¸msebmIp¶p.
\n§Ä bm{X¡pth− hn`h bm{X¡pap¼v sNbvXncnt¡−h
§Ä Hcp¡nt¸mhpI. F¶m bm
{X¡pth− hn`h§fn Gähpw ltÖm Dwdtbm Dt±in¨p
D¯aambXv kq£vaXbmIp¶p. sIm−v bm{X ]pds¸SpIbmsW
_p²nbpÅhsc \n§sfs¶ kq ¦n hnizmknIÄ F¶pÅ \ne
£n¨p Pohn¡pI. ( AÂ_Jdx ¡v Xmsg hniZam¡p¶ Imcy§
197 ) Ä {i²nt¡ −XmWv.
Cu Bb¯nÂ\n¶pw lÖn 1) bm{Xt]mIm³ Xocpam\n¨mÂ
\p ]pds¸Spt¼mÄ AXn\mhiy ]m]§fn \n¶v ]ivNmX]n¨p
amb hkvXp¡sfÃmw Hcp¡n sIm aS§pIbpw, km[n¡p¶ ISanS
−mbncn¡Ww t]mtI−sX¶v D ]mSpIfpw aäp FÃm AhImi
WÀ¯p¶tXmsSm¸w XJvhbpsS §fpw sImSp¯p ho«pIbpw

34 35
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

sNt¿−XmIp¶p. Ignbm¯ Bsc¦nepw Xsâ ktlmZ


IS§Ä aäpÅhsc GÂ]n¨p csâ A`nam\t¯tbm aäp hÃXn
AwKoIcn¸n¡pI. t\tbm `wKw hcp¯nbn«ps−
2) BtcmsS¦nepw tamiambn s] ¦n ZnÀltam Zo\mtdm D]Icn
cpamdpItbm A{Iaw {]hÀ¯n ¡m¯ Zn\¯n\pap¼mbn C¶v
¡pItbm sNbvXn«ps−¦n Xs¶ AbmfXn\v ]cnlmcw tXSn
s]mcp¯s¸So¡pI. sImÅs«. AÃm¯]£w kÂ
A_qlpssdd \nthZ\w: IÀ½§fpÅ BfmsW¦n A
\oXn¡p ]Icambn AXnsâ
\_n Acpfn : tXmX\pkcn¨v (]ctemI¯v) A
ٍ َ ‫ﻋﺮﺿﻪ َأو‬
‫ﳾء‬ ِ ِ ِ ‫ﻷﺧﻴﻪ ِﻣﻦ‬
ِ ِ َ ‫ﻣﻈﻠﻤﺔ‬ٌ َ َ ْ َ ‫ﻛﺎﻧﺖ َ ُﻟﻪ‬
ْ َ َ ‫ﻣﻦ‬
ْ ْ ْ ْ ْ َ bmfpsS kÂIÀ½¯n \n¶m
‫ﻳﻜﻮن ِدﻳﻨَ ٌﺎر َوﻻ‬ ِ ْ‫َْ َ ﱠ‬ bncn¡pw FSp¯p sImSp¡pI.
َ ُ َ ‫أن ﻻ‬ْ َ ‫ﻗﺒﻞ‬
َ ْ َ ‫اﻟﻴﻮم‬
َ ْ َ ْ ‫ﻣﻨﻪ‬
ُ ْ ‫ﻓﻠﻴﺘﺤﻠﻠﻪ‬
ُ َ َ kÂIÀ½§fnsæn Ahsâ
ِ ْ َ ِ ‫ﻣﻨﻪ‬
‫ﺑﻘﺪر‬ ِ َ ِ ُ ‫ﺻﺎﻟﺢ‬
ِ ٌ َ َ ‫ﻛﺎن َ ُﻟﻪ‬ ْ ِ ‫درﻫﻢ‬ ِ sXäp Ifn \ns¶Sp¯v Cbmfn
ُ ْ ‫أﺧﺬ‬ ٌ َ ‫ﻋﻤﻞ‬ َ َ ‫إن‬ ٌَ ْ Â Npa¯s¸Spw. (_pJmcn :2269 )
ِ َ ِ ُ ‫ﺣﺴﻨﺎت‬
ٌ َ َ َ ‫ﺗﻜﻦ َ ُﻟﻪ‬ َ ‫وإن‬ ِِ َْ
ْ ِ َ ‫ﻣﻈﻠﻤﺘﻪ‬
3) Ignbpsa¦n hymgmgvN bm{X
ْ ‫أﺧﺬ‬
‫ﻣﻦ‬ ْ ُ َ ْ‫ﱂ‬ َ َ ]pds¸S kp¶¯mIp¶p. IAv
ِ َ ‫ﻓﺤﻤﻞ‬
(٢٢٦٩ ‫ﻋﻠﻴﻪ )ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‬ َ ِ َ ‫ﺻﺎﺣﺒﻪ‬
ِِ ِ ِ َ
‫ﺳﻴﺌﺎت‬ _v _v\pamenIv ]dbp¶p.
ْ َ ُ َ ‫َ ﱢ‬

36 37
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

ِ َ َ ‫ﺗﺒﻮك‬ ِ ْ َ ‫اﳋﻤﻴﺲ ِﰲ‬


ِ ِ َْ ‫ﻳﻮم‬ ِ ‫اﻣﺮئ‬ ‫َﱠ‬
‫ﳛﺐ‬
‫وﻛﺎن ُ ﱡ‬َ َ ُ َ ‫ﻏﺰوة‬
َ َ ْ َ ‫ﺧﺮج‬
َ َ َ ‫ﳾء‬
ٌ ْ َ ‫ﻟﻪ‬
ُ َ ٍ ْ ُ ٍ ِ ْ ‫ﺣﻖ‬
‫ﻣﺴﻠﻢ‬ َ َ  ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬
‫ﻗﺎل َﻣﺎ َ ﱡ‬ َ ُ َ ‫أن‬
( ٢٧٣١: ‫اﳋﻤﻴﺲ )اﻟﺒﺨﺎري‬ِ ِ َْ ‫ﻳﻮم‬ َ ُ ْ َ ‫أن‬
َ ْ َ ‫ﳜﺮج‬ َْ ِ
ُ ُ ‫ﻟﻴﻠﺘﲔ ِإﻻ َ َ ﱠ‬
‫ووﺻﻴﺘﻪ‬ ِ ْ َ َ ْ َ ‫ﻳﺒﻴﺖ‬ ِ ِ ‫ﻳﻮﴆ‬
ُ ِ َ ‫ﻓﻴﻪ‬ ِ ‫أن‬
َ ُ ْ ‫ﻳﺮﻳﺪ‬
َ ُ ُِ

‫ وﻣﺴﻠﻢ‬٢٥٣٣ : ‫ﻋﻨﺪه )رواه اﻟﺒﺨﺎري‬ ِ ٌ ُْ


\_n X_q¡v bp²¯n\v ]p ُ َ ْ ‫ﻣﻜﺘﻮﺑﺔ‬
َ َ
ds¸«XvhymgmgvNbmbncp¶p. hym
gmgvNbmWv AhnSp¶v bm{X]p (:٣٠٧٤
ds¸Sm\njvSs¸«ncp¶Xv. (_pJmcn
: 2731 ) \nÝbw AÃmlphnsâ ZqX³
4) A]IS§Ä¡v IqSpX km[y  ]dªp : X\n¡v hkn¿¯p
XbpÅXmWv bm{X. GXp Øe sNt¿− Hcp Imcyap−mbncns¡
¯psh¨mWv GXp kab¯mWv a B hkn¿¯v Xsâ ]¡Â Ggp
cWw ]nSnIqSpI F¶v HcmÄ¡pw Xn kq£n¡msX c−v cm{Xnt]m
AdnbpIbnÃ. X¶nan¯w bm{X epw Ign¨pIq«m³ apkvenamb Hcp
sN¿m\pt±in¡p¶h³ ]pds¸Sp a\pjy\pw ]mSpÅXÃ. ( _pJmcn:
¶Xn\p ap¼mbn hknb¯v Fgp 2533 , apkvenw : 3074 )
Xn kq£nt¡−XmIp¶p. C_v\p At¸mÄ P\§fpsS AhIm
DaÀ \nthZ\w: i§Ä¡v Ckvemw hftcb[nIw
]cnKW\ \ÂIp¶p−v. A_qJ

38 39
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

XmZx \nthZ\w At±lw ]d F´mWv \n§Ä tNmZn¨Xv?


Rm³ AÃmlphnsâ amÀ¤¯nÂ
ªp: Hcn¡Â \_n ]dªp: sImÃs¸SpIbmsW¦n Fsâ
AÃmlphnsâ amÀ¤¯nepÅ Pn ]m]§Ä ambv¡s¸Sptam? F¶v
lmZpw AÃmlphnepÅ hnizmk At±lw ho−pw tNmZn¨p. \-_n
hpamWv Gähpw t{ijvSamb IÀ
½w. DSs\ HcmÄ Fgpt¶äp\n¶p  ]dªp: AsX \o £a ssI
sIm−v ]dªp: AÃmlphnsâ sIm−h\pw {]Xn^ew B{Kln¨
ZqXsc, Rm³ AÃmlphnsâ h\pw bp²¯nÂ\n¶v ]n´ncnbm
amÀ¤¯n sImÃs¸SpIbmsW sX apt¶dnbh\pambn AÃmlp
¦n Fsâ ]m]§Ä ambv¡s¸ hnsâ amÀ¤¯n \o h[n¡s¸Sp
IbmsW¦nÂ. F¶m IS _m[y
Sptam? \_n ]dªp: AsX \o XsbmgnsI. (AXv sImSp¯pho«n
£a ssIsIm−h\pw {]Xn^ew bmeÃmsX ]m]w s]mdp¡s¸SpI
B{Kln¨h\pw bp²¯nÂ\n¶v
]n´ncnbmsX apt¶dnbh\pambn bnÃ.) Pn_vco  C{]Imcw F
AÃmlphnsâ amÀ¤¯n \o h t¶mSv ]dªncn¡p¶p. ( apkvenw:
[n¡s¸SpIbmsW¦n (\nsâ]m 3497 )
]w ambv¡s¸Sp¶XmWv). ]n¶oSv 5) X§fpsS IpSpw_§tfmSpw A
b¡mtcmSp saÃmw bm{X tNmZn
AÂ]w Ignªv \_n tNmZn¨p:

40 41
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

¡pIbpw AhtcmSv {]mÀ°n ¡m (.‫ وﺻﺤﺤﻪ اﻷﻟﺒﺎﲏ ﰲ اﻟﺴﻨﻦ‬,٢٨٢٦ ‫ﺑﺮﻗﻢ‬


\mhiys¸SpIbpw sN¿pI. Imc
Ww \_n bm{X]dbpt¼mÄ \n§fpsS aXhpw hnizkvX
AhnSp¶n§s\ ]dbpambncp¶p: Xbpw {]hÀ¯ \§fpsS ]cnWn
ِ ِ ِ َ ُِ َْ َْ
X ^e§fpsaÃmw Rm³ AÃmlp
‫وداﺋﻌﻪ )رواه‬ ُ َ ‫أﺳﺘﻮدﻋﻚ اﷲﱠَ ﱠاﻟﺬي ﻻ‬
ُ ُ َ َ ‫ﺗﻀﻴﻊ‬ hn GÂ]n¨ncn¡p¶p. (XnÀapZn:
3443 ) F¶v {]mÀ°n¡Â \_n N
(٢٨٢٥ ‫ﺻﺤﻴﺢ وﺿﻌﻴﻒ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﺔ‬ cybmIp¶p.
\n§sf Rm³ AÃmlphn hn
izknt¨Â]n¨ncn¡p¶p. Ah\n 6) kz´w IpSpw_¯n¶pw Xm³
hnizknt¨Â]n¡p¶sXm¶pw ]m Nnehv sImSp¡Â \nÀ_Ôhp
gmbnt¸mIpIbnÃ. ambhÀ¡v Xsâ bm{X Ignbp¶
(C_v\pamPx: 2825 ) Xvhsc Bhiyamb Imcy§Ä¡v
A{]Imcw bm{Xt]mIp¶bmÄ¡p kuIcy§Ä Hcp¡pI. Ignbpsa
th−n ¦n hnizkvX cmbhsc AXn\v
َ ِ َ َ ‫وﺧﻮاﺗﻴﻢ‬
ِ َ َ ِ َ‫أﺳﺘﻮدع اﷲﱠ‬
َ َ َ َ َ َ ‫دﻳﻨﻚ‬ ِ
ُ َْ َْ
NpaXes¸Sp¯p¶Xpw \ÃXmIp
‫ﻋﻤﻠﻚ‬ َ َ َ َ ‫وأﻣﺎﻧﺘﻚ‬ ¶p. C§s\ IpSpw_§sf ]cnK
Wn¡msX Dt]£n¨psIm−v C
‫و واﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‬٣٤٤٣ ‫)رواه اﻟﱰﻣﺬي ﺑﺮﻗﻢ‬ _mZ¯nt\m aäp hÃXnt\m t]m

42 43
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

IpIbmsW¦n {]Xn^et¯¡m Xmhns\ A\pkcn¡Â AÃmlp


tfsd Ipäambncn¡pw e`n¡pI. hnt\bpw dkqent\bpw A\pk
7) bm{Xt]mIpt¼mÄ Hcp t\Xm cn¡epw AhtcmSv A\pkcWt¡
hns\ XncsªSp¡pI. CXv sF Sp ImWn¡Â AÃmlphnt\mSpw
Iy¯n\pw A\pkcW¯n\pw A {]hmNIt\mSpapÅ A\pkcW
\nhmcyamIp¶p. A_qlpssdd t¡SpamIp¶p F¶v JpÀB\nÂ
\n¶v {Kln¡mw. bm{Xbn t\
\nthZ\w \_n  Acpfn : Xmhns\ [n¡cn¨m henb hnj
((‫))إذا ﻛﺎن ﺛﻼﺛﺔ ﰲ ﺳﻔﺮ ﻓﻠﻴﺆﻣﺮوا أﺣﺪﻫﻢ‬ aw D−m¡pw. {]tXyIn¨v lÖv
t]mse P\e£§Ä Hcpan¨v Iq
(‫ﺻﺤﻴﺤﻪ اﻷﻟﺒﺎﲏ‬,٢٦٠٩ : ‫)رواه أﺑﻮ داود‬ Sp¶ Øe¯v t\Xmhnt\mSv k½
""aq¶pt]À tNÀ¶v bm{X t]m Xw tNmZn¡msX NneÀ a¡bnÂ
IpIbmsW¦n Ahcn Hcmsf ]e Øe§fnepw t]mhpIbpw C
AhÀt\Xmhm¡nsImÅs«.'' (A Xvaqew aäpÅhÀ¡v icnbmb
_q ZmhqZv : 2609 ) lÖvsN¿m³ km[n¡msX hcnI
bpw sN¿mdp−v. C¡mcyw Kuch
am{Xaà \njn²aÃm¯ Imcy ]qÀÆw kq£n¡pI. Hcp apkvenw
§fn Cu t\Xmhns\ A\pkcn aäpÅhÀ¡v KpWw sN¿p¶h\pw
¡Â \nÀ_ÔamWv. ImcWw t\

44 45
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

D]ImcnbpamIm\mWv {iant¡− s¸« BcpanÃm¯ kmlNcy¯n


Xv. Â X\n¨mbnt¸mIcpXv. A{]Imcw
Xs¶ cà_ÔapÅ Bsc¦nepw
8) X\n¡v kwc£Ww \ÂIp¶ hn IqsSbnÃmsX kv{XoIfmcpw bm{X
hml_Ôw A\phZ\nbaÃm¯ sN¿cpXv. At¸mÄ HcmÄ ]d
alvdapIfpsS IqsSbmbncn¡Ww ªp: AÃmlphnsâ ZqXtc,
kv{XoIÄ bm{X]pds¸tS−Xv. Fsâ `mcy lÖn\p t]mIm³
\ _n ]dbpIbp−mbn : th−n ]pds¸«ncn¡bmWv. Rm
ٍ َ ِ ‫رﺟﻞ‬
‫ﳏﺮم َوﻻ‬ ٍ َ ْ َ ‫وﻣﻌﻬﺎ ُذو‬ َ َ َ َ ‫ﺑﺎﻣﺮأة ِإﻻ‬
َ ْ ٌ ُ َ ‫ﳜﻠﻮن‬ ‫ﻻ ََُْ ﱠ‬ \mIs« C¶men¶ bp²¯nte¡v
t]mIm³ ssk\y¯n t]cp
َ َ َ ‫رﺟﻞ‬
‫ﻓﻘﺎل َﻳﺎ‬ ٌ ُ َ ‫ﻓﻘﺎم‬ ٍ َ ْ َ ‫ﻣﻊ ِذي‬
َ َ َ ‫ﳏﺮم‬
ِ
ُ َ ْ َْ ‫ﺗﺴﺎﻓﺮ‬
َ َ ‫اﳌﺮأة ِإﻻ‬ ْ َُ sImSp¡pIbpw sNbvXp. At¸mÄ
AhnSp¶v C{]Imcw ]dªp: Xm
‫وإﲏ‬‫ﺣﺎﺟﺔ َ ِ ﱢ‬ ً ‫ﺧﺮﺟﺖ َ ﱠ‬ ْ َ َ َ ‫اﻣﺮأﰐ‬ ِ َ َ ْ ‫إن‬ ‫رﺳﻮل اﷲﱠِ ِ ﱠ‬َ ُ َ ¦Ä t]mbn `mcybpsSIqsS lÖv
sN¿pI. (_pJmcn : 2784 apkvenw:
‫ﻣﻊ‬ ْ ِ َ ْ ‫ﻗﺎل‬
‫اﻧﻄﻠﻖ َ ُ ﱠ‬
َ َ ‫ﻓﺤﺞ‬ َ َ ‫وﻛﺬا‬
َ َ َ ‫ﻛﺬا‬ ِ ْ َ ‫ﺖ ِﰲ‬
َ َ ‫ﻏﺰوة‬
َ
ِ
ُ ‫اﻛﺘﺘﺒ‬
ْ ُْ 2391 )
َ َِ َْ
C¡mcy¯n bphXnsb
(٢٣٩١ : ‫ وﻣﺴﻠﻢ‬٢٧٨٤ : ‫اﻣﺮأﺗﻚ )اﻟﺒﺨﺎري‬ t¶m Inghnsbt¶m, `wKnbpÅh
Hcp ]pcpj\pw, Hcp kv{XobpsS sft¶m CÃm¯hsft¶m thÀXn
IqsS AhfpsS cà_Ô¯n cnhv {]amW§fn ImWpIbnÃ.

46 47
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

ho«nÂ\n¶pw ]pds¸Spt¼mÄ À¤w {]m]n¨ncn¡p¶p. \o i{Xp¡


A\kv \nthZ\w \_n ]d fn \n¶pw kwc£n¡s¸«ncn
ªp: HcmÄ Xsâ ho«nÂ\n¶pw ¡p¶psh¶v Aht\mSv ]dbs¸Sp
]pds¸Spt¼mÄ: Ibpw, ]nimNv Ah\nÂ\n¶pw am
dnt]mIp¶XpamIp¶p.
ِ‫ﻗﻮة ِإﻻﱠ ِﺑﺎﷲ‬
َ ‫ﻻﺣﻮل َوﻻَ ُ ﱠ‬
َ ْ َ َ ِ‫ﻋﲆ اﷲ‬
َ َ ‫ﺗﻮﻛﻠﺖ‬ ِ ِْ
ُ ْ ‫ﺑﺴﻢ اﷲِ َ َ ﱠ‬ (A_qZmhqZv: 4431 )
lÖn\mbn bm{X]pds¸Sp
‫ واﻟﻨﺴﺎﺋﻲ واﺑﻦ ﺣﺒﺎن‬٤٤٣١ : ‫) رواه أﺑﻮداود‬ t¼mÄ {]tXyI \akvImcsam¶pw
( ١٦٠٥ ‫ﺻﺤﻴﺢ اﻟﱰﻏﻴﺐ واﻟﱰﻫﻴﺐ‬ \_n \nÀÆln¨Xmbn hyàam
b tcJbnÃ. F¶m s]mXpsh
(_nkvanÃmln Xh¡ÂXpAeÃm bm{X t]mIpt¼mgpw bm{X Xncn
ln emlue hem JpƯ CÃm ¡pt¼mgpw c−p dIA¯v \akv
_nÃm) Icn¡m³ \_n \nÀt±in¨Xm
""AÃmlphnsâ \ma¯n F
Ãmw AÃmlp hn `cta bn A_qlpssdd hnÂ\n¶pw
]n¡p¶p. AÃmlphns\ sIm− \nthZ\w \_n ]dªp:
ÃmsX bmsXmcp Ignhpw iIvXnbp ‫إذا ﺧﺮﺟﺖ ﻣﻦ ﻣﻨﺰﻟﻚ ﻓﺼﻞ رﻛﻌﺘﲔ‬
anÃ'') F¶v ]dªm \n\¡v
AXv aXnbmIp¶XmWv, \o k·m ‫ﲤﻨﻌﺎﻧﻚ ﳐﺮج اﻟﺴﻮء و إذا دﺧﻠﺖ‬

48 49
‫‪lÖpw Dwdbpw‬‬ ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ ‫‪lÖpw Dwdbpw‬‬ ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

‫إﱃ ﻣﻨﺰﻟﻚ ﻓﺼﻞ رﻛﻌﺘﲔ ﲤﻨﻌﺎﻧﻚ ﻣﺪﺧﻞ‬ ‫‪""AÃmlp AIv_À'' F¶v‬اﷲ أﻛﱪ‬
‫اﻟﺴﻮء ‪ ) .‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﻴﺤﺔ ‪( ١٣٢٣ :‬‬ ‫‪aq¶v {]mhiyw ]dbpI. tijw‬‬
‫ﻣﻘﺮﻧﲔ َ ِ ﱠ‬ ‫ِ‬ ‫ﺳﺒﺤﺎن ﱠ ِ‬
‫ﻛﻨﺎ َ ُﻟﻪ ُ ْ ِ َ‬
‫‪\o \nsâ ho«nÂ\n¶v ]pds¸Sp‬‬
‫‪IbmsW¦n c−p dIA¯v \a‬‬ ‫وإﻧﺎ‬ ‫وﻣﺎ ُ ﱠ‬
‫ﻫﺬا ََ‬ ‫ﺳﺨﺮ َ َﻟﻨﺎ َ َ‬
‫اﻟﺬي َ َﱠ‬ ‫ُ ْ َ َ‬
‫ﺳﻔﺮﻧﺎ َ َ‬ ‫اﻟﻠﻬﻢ ِ ﱠإﻧﺎ َ ْ َ ُ َ‬
‫ﻧﺴﺄﻟﻚ ِﰲ َ َ ِ َ‬ ‫رﺑ َﻨﺎ َُ ْ َ ِ ُ َ‬
‫ﳌﻨﻘﻠﺒﻮن ﱠ ُ ﱠ‬ ‫ِ َ‬
‫‪kvIcn¡pI Ah Zpjn¨ ]pd¸m‬‬
‫‪Sns\ XSp¡p¶XmWv. \nsâ ho«n‬‬ ‫ﻫﺬا‬ ‫إﱃ َ ﱢ‬
‫وﻣﻦ ْ َ َ ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻫﻮن‬
‫اﻟﻠﻬﻢ َ ﱢ ْ‬‫ﺗﺮﴇ ﱠ ُ ﱠ‬ ‫اﻟﻌﻤﻞ َﻣﺎ َ ْ َ‬ ‫واﻟﺘﻘﻮى َ ْ‬ ‫اﻟﱪ َ ﱠ ْ َ‬‫ِْﱠ‬
‫‪ {]thin¡pIbmsW¦n c−p‬‬
‫‪dIA¯v \akvIcn¡pI. Ah Zp‬‬
‫‪jn¨ {]thi\s¯ XSp¡p¶ Xp‬‬ ‫أﻧﺖ‬‫اﻟﻠﻬﻢ َ ْ َ‬
‫ﺑﻌﺪه ﱠ ُ ﱠ‬
‫ﻋﻨﺎ ُ ْ َ ُ‬‫واﻃﻮ َ ﱠ‬ ‫ﻫﺬا َ ْ ِ‬ ‫ﺳﻔﺮﻧﺎ َ َ‬‫ﻋﻠﻴﻨﺎ َ َ َ َ‬ ‫َ ََْ‬
‫‪amIp¶p.‬‬
‫) ‪(knÂkne¯pÊlolx : 1323‬‬ ‫ﻫﻞ ﱠ ُ ﱠ‬
‫اﻟﻠﻬﻢ‬ ‫اﻟﺴﻔﺮ َ َْ ِ َ ُ‬
‫واﳋﻠﻴﻔﺔ ِﰲ ْاﻷَ ْ ِ‬ ‫اﻟﺼﺎﺣﺐ ِﰲ ﱠ َ ِ‬ ‫ُ‬
‫ِ‬
‫ﱠ‬
‫اﻟﺴﻔﺮ َ ِ‬ ‫ﺑﻚ ِﻣﻦ َ ِ‬ ‫إﲏ َ ُ ُ‬
‫‪hml\¯n Ibdpt¼mÄ‬‬ ‫وﻛﺂﺑﺔ َْ ْ َ ِ‬
‫اﳌﻨﻈﺮ‬ ‫وﻋﺜﺎء ﱠ َ ِ َ َ‬ ‫أﻋﻮذ ِ َ ْ َ ْ‬ ‫ِ ﱢ‬
‫ﺑﺴﻢ اﷲ ‪hml\¯n Ibdpt¼mÄ‬‬ ‫واﻷَ ْ ِ‬
‫َﻫﻞ‬ ‫اﳌﻨﻘﻠﺐ ِﰲ َْ ِ‬
‫اﳌﺎل َ ْ‬ ‫وﺳﻮء ُْ ْ َ َ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ُ‬
‫‪""_nkvanÃmlv'' F¶v ]dbpI.‬‬ ‫‪(kp_vlm\ÃZo kJvJde\m‬‬
‫‪hml\¯n Ibdnbncp¶mÂ‬‬ ‫‪lmZm ham Ip¶m elp apJvcn\o‬‬
‫‪³ h C¶m Cem dºn\m e ap³J‬‬

‫‪50‬‬ ‫‪51‬‬
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

en_q³. AÃmlp½ C¶m \kv CjvSs¸Sp¶ IÀ½§Ä sN¿p¶


AepI ^o k^cn\m lmZÂ _n Xn\pÅ klmbhpw tNmZn¡p¶p.
Àd h¯Jvhm han\ Aaen am AÃmlpth Cu bm{X R§Ä¡v
XÀfm. AÃmlp½ lÆn³ Asse Ffp¸am¡pIbpw CXnsâ Zqcw
\m k^d\m lmZm. hXvhnA¶m \o Npcp¡pIbpw sNt¿Wta. A
_pAvZlp. AÃmlp½ A³XÊzm Ãmlpth \obmWv Fsâ bm{Xbn
ln_p ^nÊ^À. h Jeo^Xp se Iq«pImc³ \o Xs¶bmWv F
^n AlvÂ. AÃmlp½ C¶o sâ IpSpw_¯nsâ kwc£I\pw,
ADuZp_nI an³ hAYmCÊ^À. AÃmlpth bm{Xbnep−mIp¶
h IB_¯n a³fcn h kqC t¢i§fn \n¶pw ZpxJIcamb
ap³Je_n ^nÂamen h Alv ) ImgvNIfnÂ\n¶pw [\¯nepw Ip
Spw_¯nepw kw` hnt¨¡mhp¶
""R§Ä¡v CXns\ Iogvs¸Sp FÃmhn[ No¯ ]cyhkm\¯n
¯n¯¶ (AÃmlp) F{X ]cnip Â\n¶pw Rm³ c£tXSp¶p''
²³! R§fXns\mcn¡epw Ign
hpÅhcmbncp¶nÃ. R§fmIs« bm{XbnÂ
Ah¦te¡v aS§m\pÅhcpamWv. a\pjysâ km[mcW PohnX
AÃmlpth Cubm{Xbn Rm³ {Ia¯n amäap−mIpI hgn {]
\nt¶mSv `IvXnbpw, ]pWyhpw, \o bmk§Ä klnt¡−n hcp¶Xm

52 53
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

Wv bm{Xsb¶v ]dtb−XnÃtÃm. £bmWv bm{X. AXn\m Bh


bm{X t]mIpt¼mgpÅ {]mÀ°\ iyw \ndthän ¡gnªmepSs\ ho
bnÂ\n¶v Xs¶ AXnsâ Kuchw «pImcpsS ASpt¯¡v thK¯nÂ
\mw a\Ênem¡n. FÃmhn[ ku Xncn¨psImÅpI. (_pJmcn:1677,
Icy§fpapÅ Cu B[p\nI bpK apkvenw: 3554 )
¯n t]mepw bm{X]pds¸«m C§s\ bm{Xbn ]e{]bmk
Xncns¨¯p¶Xv hsc {]bmk§ §fpw _p²nap«pIfpw klnt¡
Ä klnt¡−nhcp¶p. A_qlp −nhcp¶Xn\m Ckvemw C
ssdd \nthZ\w {]hmNI Xncp hÀ¡v ]e CfhpIfpw \ÂInbn
ta\n Acpfn : «p−v. A_qlpssdd \nthZ\w
‫ﻃﻌﺎﻣﻪ‬ ْ ُ َ َ َ ‫ﻳﻤﻨﻊ‬
ُ َ َ َ ‫أﺣﺪﻛﻢ‬ ِ َ َ ْ ‫ﻗﻄﻌﺔ ِﻣﻦ‬
ُ َ ْ َ ‫اﻟﻌﺬاب‬ ٌ َ ْ ِ ‫اﻟﺴﻔﺮ‬
َُ ‫ﱠ‬
\_n ]dªp:
ِ ‫ﺘﺠﺎﺑﺎت ﻻَ َ ﱠ‬ ٍ
ِ ِ َ ‫إﱃ‬ ‫دﻋﻮة‬ ‫ﺷﻚ ِ ﱠ‬
ُ َ ْ َ ‫ﻓﻴﻬﻦ‬ ٌ َ َ َ ‫ﻣﺴ‬
ْ ُ ‫دﻋﻮات‬ ُ َ
َ َ َ ‫ﺛﻼث‬
‫أﻫﻠﻪ‬ ْ َ ِ ‫ﻓﻠﻴﻌﺠﻞ‬
ْ ‫ﳖﻤﺘﻪ َ ْ ُ َ ﱢ‬
ُ َ َ ْ َ ‫ﻗﴣ‬ َ ِ َ ‫وﻧﻮﻣﻪ‬
َ َ ‫ﻓﺈذا‬ َُ َ َ َ
ُ َ ْ َ َ ‫وﴍاﺑﻪ‬ ِ ِ َ ‫ﻋﲆ‬ ِ ِ ْ ‫ودﻋﻮة‬
‫وﻟﺪه‬ َ َ َ ‫اﻟﻮاﻟﺪ‬ ِ ِ َ ُْ ‫ودﻋﻮة‬
َ ُ َ ْ َ َ ‫اﳌﺴﺎﻓﺮ‬ ِ ُ ْ َْ
ُ َ ْ َ َ ‫اﳌﻈﻠﻮم‬
(١٦٧٧: ‫) اﻟﺒﺨﺎري‬
Dd¡w \jvSs¸Sp¯pIbpw ` ١٩٠٥ ‫)ﺳﻨﻦ اﻟﱰﻣﺬي‬
£W]m\ob§Ä¡v apS¡w hcp \nÊwibw aq¶v {]mÀ°\
¯pIbpw sN¿p¶ Hcp Xcw in IÄ¡v D¯cw In«pw. aÀ±nXsâ

54 55
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

{]mÀ°\, bm{X¡mcsâ {]mÀ°


\, a¡Äs¡Xncn ]nXmhnsâ bm{Xbn Npcp¡n \akvI
{]mÀ°\. ( kzlolp XnÀapXn: cnembncp¶p \_nNcy. am{Xaà A
1905 ) hnSp¶v C§s\ ]dbpIbpw sN
bvXp:
‫ﺻﺪﻗﺘﻪ‬ ُ َ ْ َ ‫ﻋﻠﻴﻜﻢ‬
ُ َ َ َ َ ‫ﻓﺎﻗﺒﻠﻮا‬ َِ ‫ﷲ‬
ْ ُ ْ َ َ ‫ﲠﺎ‬ َ ‫ﺻﺪﻗﺔ َ َ ﱠ‬
ُ‫ﺗﺼﺪق ا ﱠ‬ ٌَ َ َ
Jkzvdv (Npcp¡n) \akvIcn¡Â
bm{X¡mc³ bm{X]pds¸«v Xn
cns¨¯p¶Xv hsc \mev dIA (١١٠٨− ‫) رواه ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ‬
¯pÅ \akvImc§Ä c−m¡n AÃmlp \n§Ä¡p \ÂInb
Npcp¡n \akvIcn¡mhp¶XmWv. Zm\amWXv. Ahsâ Zm\s¯
AÃmlp ]dbp¶p: \n§Ä kzoIcn¡pI. ( apkvenw:
‫ﺟﻨﺎح َأن‬ ْ ُ ْ َ َ ‫ﻓﻠﻴﺲ‬
ٌ َ ُ ‫ﻋﻠﻴﻜﻢ‬ ِ ْ َ ‫ﴐﺑﺘﻢ ِﰲ‬
َ ْ َ َ ‫اﻷرض‬ َِ َ
ْ ُ ْ َ َ ‫وإذا‬
1108 , C_v\pamPx : 1065 )
َِ ِ ْ
(١٠١ : ‫اﻟﺼﻼة )اﻟﻨﺴﺎء‬ ‫ﻣﻦ ﱠ‬َ ‫ﺗﻘﴫوا‬ ُ ُ َْ F¶m \mep dIA¯pÅ \
akvImc§Ä c−m¡n Npcp¡n \
\n§Ä `qanbn bm{X sN akvIcn¡mhp¶hÀ \mep dIA
¿pt¼mÄ \akvImcw Npcp¡n \nÀ ¯v ]qÀ®ambn \akvIcn¡p¶ C
Æln¡p¶Xn\v \n§Ä¡p Ipäan amans\ XpSÀ¶v \akvIcn¡pIbm
Ã. ( \nkmAv : 101)
56 57
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

sW¦n Npcp¡n \akvIcn¡mh XmIp¶p. \_n ]dbpIbp−m


XÃ. ImcWw \_n Acpfn: bn:
ُ ِ َ ْ َ ‫ﻟﻴﺆﺗﻢ ِ ِﺑﻪ َﻓﻼ‬
‫ﲣﺘﻠﻔﻮا‬ ِ ِ ‫ﺟﻌﻞ‬ِ
َ ‫ِﱠ‬
ُ َ َ ُ ‫إﻧﲈ‬
‫اﻹﻣﺎم ُ ْ َ ﱠ‬
ِ
‫ﻓﺎﺗﻜﻢ َ َ ﱡ‬
‫ﻓﺄﲤﻮا‬ ْ ُ َ َ ‫وﻣﺎ‬ ْ ُ ْ َ ْ َ ‫ﻓﲈ‬
‫أدرﻛﺘﻢ َ َ ﱡ‬
َ َ ‫ﻓﺼﻠﻮا‬ َ َ
(٦٨٠ ‫ﻋﻠﻴﻪ )ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‬ ِ َ (٥٩٩ ‫)ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‬
ْ َ
XoÀ¨bmbpw Camw \nÝbn¡ \n§Ä¡v Camant\msSm¸w e
s¸«n«pÅXv At±ls¯ ]n´pSc `n¨Xv \akvIcn¡pI. \jvSs¸«Xv
s¸Sm³ th−nbmIp¶p. ]qÀ¯nbm¡pIbpw sN¿pI.
( _pJmcn : 680 ) ( _pJmcn : 599 )
Camansâ \akvImc¯nsâ bm{X¡mc³ X\n¨v \akvIcn
XpS¡¯nepw Ahkm\¯nepw ¡pt¼mÄ c−v dIA¯mbpw, \m
CSbnepw ]n´pScp¶hÀs¡Ãmw «n Xmakn¡p¶ Camans\ ]n´p
Cu hn[n _m[IamWv. AXmbXv SÀ¶m \mep dIA¯mbpw \a
Camansâ \akvImc¯nsâ CSbn kvIcn¡p¶Xns\¡pdn¨v C_v\p
Âsh¨mWv XpScp¶sX¦n Camw Aºmkv hnt\mSv tNmZn¡s¸
kemw ho«nbtijw \mep dIA
¯nse _m¡n ]qÀ¯nbmt¡− «p. At±lw ]dªp: ‫ ﺗﻠﻚ اﻟﺴﻨﺔ‬A

58 59
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

XmIp¶p \_nNcy. ( AlvaZv , ¯pw hnfn¨ tijw BZyw fplvdv


CÀhmD Keo : 3/21 ) \akvIcn¡p Ibpw, tijw CJm
F¶m km[mcW kp¶¯p a¯v hnfn¡pIbpw Akdv \akv
\akvImc§fn kp_lnbpsS Icn¡pIbpw sN¿pI. AXsæn
kp¶¯v, hnXvdv, Xln¿¯v t]ep  Akdn sâ kab¯v _m¦pw
Åh bm{Xbnepw \akvIcnt¡− C¡ma¯pw hnfn¨ tijw BZyw
XmWv. fplvdv \akvIcn¡pIbpw tijw
CJma¯v hnfn¡pIbpw Akdv
PwAv (tNÀ¯p) \akvIcn¡Â \akvIcn¡pIbpw sN¿pI. C{]
A{]Imcw \_n bm{Xbnem Imcw aKvcn_nsâ kab¯v _m
bncn¡pt¼mÄ Zplvdpw Akdpw ¦pw C¡ma¯pw hnfn¨tijw B
Hcpan¨v Hcp kab¯pw, aKvcn_pw Zyw aKvcn_v \akvIcn¡pIbpw
CimDw Ahbn GsX¦nepsam tijw CJma¯v hnfn¡pIbpw
¶nsâ kab¯pw ap´n¨psIm Cim \akvIcn¡pIbpw sN¿pI.
t−m ]n´n¨psImt−m \nÀÆln AXsæn CimCsâ kab¯v
¡pambncp¶p. _m¦pw C¡ma¯pw hnfn¨ ti
AXmbXv Akdv \akvImc jw BZyw aKvcn_v \akvIcn¡p
s¯ fplvdnsâ kab¯v \nÀÆln Ibpw tijw CJma¯v hnfn¡p
¡pI. At¸mÄ _m¦pw C¡ma
60 61
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

Ibpw Cim \akvIcn¡pIbpw hn{ia¯n\nd§nbmÂ


sN¿pI. bm{XbpsS thfbn hn{ian¡p
Ip¶pIÄ Ibdpt¼mÄ "AÃm hmt\m, `£Ww Ign¡phm t\m,
lp AIv_À' XIv_oÀ sNmÃpI \akvIcn¡phmt\m atäm hgnbn
bpw, Cd§pt¼mÄ "kp_vlm\Ãm' sehnsSsb¦nepw Cd§pIbmsW
Xkv_olv sNmÃpIbpw sN¿pI. ¦n \mw Xmsg ]dbp¶ Imcy§
Pm_nÀ \nthZ\w At±lw Ä {i²nt¡−XmWv. C{]Imcw
]dªp : {]mÀ°n¡pI.
ِ ِ ‫ﺑﻜﻠﲈت اﷲﱠِ ﱠ‬
ِ ِ َ ِ ‫أﻋﻮذ‬
ُ َُ
‫ﺳﺒﺤﻨﺎ )رواه‬ َ ِ َ ‫ﻛﱪﻧﺎ‬
َ ْ َ َ ‫وإذا‬
َ ْ ‫ﻧﺰﻟﻨﺎ َ ﱠ‬ َ ْ ِ َ ‫إذا‬
َ ْ ‫ﺻﻌﺪﻧﺎ َ ﱠ‬ َ ِ ‫ﻛﻨﺎ‬
‫ُﱠ‬ َ َ َ ‫ﴍ َﻣﺎ‬
) ‫ﺧﻠﻖ‬ َ‫ﻣﻦ ﱢ‬
ْ ‫اﻟﺘﺎﻣﺎت‬
‫ﱠ‬ َ
(٢٧٧١− ‫اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ‬ ( ٤٨٨١ : ‫رواه ﻣﺴﻠﻢ‬
R§Ä Ip¶pIÄ Ibdpt¼m ADuZp _nIenam¯nÃmln¯m
Ä XIv_oÀ ("AÃmlp AIv_À' ½mXn an³ iÀdnam JeJzv.
F¶v) sNmÃpIbpw Cd§pt¼mÄ "AÃmlphnsâ D¯aamb h
Xkv_olv ("kp_vlm\Ãm' F¶v ) N\§sf sIm−v Ah³ krjvSn
sNmÃpIbpw sN¿pambncp¶p. ¨n«pÅhbpsS sISpXnbn \n
(_pJmcn: 2771) ¶pw Rm³ icWw tXSp¶p''. F
¶v ]dbpIbmsW¦n AhnSp¶v
62 63
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

t]mIp¶Xvhsc AhÀ¡v bmsXm ( kn^¯pÊ^vh:1/130 )


cpt{Zmlhpw D−mIpIbnÃ. bm{Xbnse tkh\ klmb
(apkvenw: 4881,) §Ä IqSpX {]Xn^emÀlam
hml\¯nepw ]hn{X Øe bXmIp¶p. {]tXyIn¨v AkpJw
§fnse Xmak Øe¯vhsc kw t]msebpÅAhkc§fn an\,
KoXw, ]m«pIt¨cn t]mepÅh B Ad^, t]mse bpÅ Øe§fnÂ
kzZn¡p¶Xv ImWmw. CXn¶v ]I tkh\w BhiyapÅ Bbnc¡
cambn ]ctemI Nn´bpWÀ¯p W¡n\v lmPnamscImWmw. Hcp
¶ HmUntbm hoUntbm am[ya hm¡v aptJ\tbm, BwKywaptJ
§Ä D]tbmKs¸Sp¯m³ \mw \tbm Ahsc klmbn¨m Ah
AXoh XmÂ] cyapÅhcmIWw. cpsS {]mÀ°\ \ap¡v e`n¡p
klbm{XnIÀ¡v tkh\w sN atÃm ,
¿m³ kµ² \mhpI. apPmlnZv(d) \njn²ambhbn \n¶pw X
]dbp¶Xv t\m¡q. Rm³ tkh sâ I®v, sNhn t]mepÅ Ahb
\w sN¿p¶Xn¶mbn A_vZpÃmln h§sf kwc£n¡pIbpw, Ifhv
_v\p DaÀ hnsâIqsS bm{Xt] ]dbpI aäpÅhsc¡pdn¨v kwkm
hpIbp−mbn F¶m At±lw cn¡pI, No¯ ]dbpI, XpS§o
F\n¡mWv IqSpXÂ tkh\w sN FÃm ldmapIfnÂ\n¶pw FÃmbv
bvXncp¶Xv. t¸mgpw hn«p\nÂt¡−XmIp¶p.

64 65
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

hgn, hn{iaØew, IpSnshÅ (kzlolp¯ÀKo _p h¯Àlo_v:


saSp¡p¶ Øew, hnkÀÖ\ 148 )
Øew XpS§nb s]mXp Øe BfpItftbm atäm `bs¸«mÂ
§Ä hr¯ntISm¡msX kq£n ِ َ ِ ‫وﻧﻌﻮذ‬ ِ ِ ُ ‫ﻧﺠﻌﻠﻚ ِﰲ‬
¡pI. ْ ‫ﺑﻚ‬
‫ﻣﻦ‬ ُ ُ َ َ ‫ﻧﺤﻮرﻫﻢ‬
ْ ُ َ ُ َ ْ َ ‫اﻟﻠﻬﻢ ِ ﱠإﻧﺎ‬
‫ﱠُ ﱠ‬
Ip«nIsf {]tXyIn¨v AXn\v ِ
]cninen¸n¡pIbpw IqSn sNt¿ ‫و ﺻﺤﻴﺢ‬١٣١٤ ‫ﴍورﻫﻢ )رواه ﺳﻨﻦ أﰊ داود‬ ْ ِ ُُ
−XmIp¶p. \_n ]dªp: (٤٧٠٦ :‫اﳉﺎﻣﻊ‬
‫ﻣﻦ آذى اﳌﺴﻠﻤﲔ ﰲ ﻃﺮﻗﻬﻢ وﺟﺒﺖ ﻋﻠﻴﻪ‬ AÃmlp½ C¶m \PvAepI
‫ وﺣﺴﻨﻪ اﻷﻟﺒﺎﲏ أﻧﻈﺮ‬, ‫ﻟﻌﻨﺘﻬﻢ( )رواه اﻟﻄﱪاﲏ‬ ^o \plqcn lnw h\DuZp _nI
an³ ipdqcnlnw. ""AÃmlpth, A
(١٤٨ ‫ﺻﺤﻴﺢ اﻟﱰﻏﻴﺐ واﻟﱰﻫﻴﺐ ﺑﺮﻗﻢ‬ hsc XSp¡m³ R§Ä \ns¶ G
Â]n¡pIbpw, AhcpsS t{Zml
GsXmcph³ apkvenansâ hgn ¯nÂ\n¶v \nt¶mSv A`bw tXSp
bn (XSÊw krjvSn¨v) D]{Zhw Ibpw sN¿p¶p. ( A_qZmhqZv:
sN¿p¶Xmbm Ah\v AhcpsS 1314 ) F¶v {]mÀ°n¡epw kp¶
im]w D−mbncn¡p¶XmWv. ¯mIp¶p.

66 67
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

alXz§Ä (٢٤٠٣ ‫ وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ‬,١٦٥٠ ‫ﺑﺮﻗﻢ‬


lÖn\pw Dwd¡pw \nch[n
t{ijvSXIfpw alXz§fpap−v. ap A_qlpssdd \nthZ\w
kvenwIÄ PohnX¯n Hcn¡Â Hcp Dwd ASp¯ Dwd hscbpÅ
\nÀ_Ôambpw A\pjvSnt¡− ]m]§Ä¡p ]cnlmcamWv. ]p
Hcp IÀ½amWtÃm CXv. AXpsIm WyIcamb lÖn\v kzÀ¤aÃmsX
−vXs¶ CkvemanI \nbaa\pk {]Xn^e anÃ. ( _pJmcn : 1650
cn¨v Bsc¦nepw hfsc IrXyambn apkvenw: 2403 )
AXv \nÀÆln¡p IbmsW¦n  ‫اﻟﻨﺒﻲ‬ ُ ْ ِ َ ‫ﻗﺎل‬
‫ﺳﻤﻌﺖ ﱠ ِ ﱠ‬ َ َ  ‫ﻫﺮﻳﺮة‬ َ َ ‫ﻋﻦ‬
َ َ ْ َ ُ ‫أﰊ‬
AXn\v hÀ±n¨ {]Xn^e aps−
¶mWv Xncp\_n \s½ ]Tn¸n ‫رﺟﻊ‬
َ َ َ ‫ﻳﻔﺴﻖ‬ َ َ ‫ﻳﺮﻓﺚ‬
ْ ُ ْ َ ْ ‫وﱂ‬ ْ ََ ‫ﷲ‬
ْ ُ ْ َ ‫ﻓﻠﻢ‬ ِ‫ﺣﺞ ﱠ‬
‫ﻣﻦ َ ﱠ‬ ْ َ ُ َُ
‫ﻳﻘﻮل‬

ُ ‫وﻟﺪﺗﻪ ُ ﱡ‬
¡p¶Xv. Hcp lZokv {i²n¡q.
‫)ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‬ ‫أﻣﻪ‬ ُْ ََ َ ِ ََْ
‫ﻛﻴﻮم‬
َ َ  ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬
‫ﻗﺎل‬ َ ُ َ ‫أن‬ ‫ َ ﱠ‬ ‫ﻫﺮﻳﺮة‬ ِ َ ‫ﻋﻦ‬
َ َ ْ َ ُ ‫أﰊ‬ ْ َ
ِ َ ‫ﻛﻔﺎرة‬ ِ ْ ‫إﱃ‬ (٢٤٠٤ ‫وﻣﺴﻠﻢ‬١٤٢٤
‫ﺑﻴﻨﻬﲈ َ َْ ﱡ‬
‫واﳊﺞ‬ َ ُ َ ْ َ ‫ﳌﺎ‬ ٌ َ ‫ﱠ‬ َ ‫اﻟﻌﻤﺮة‬
َُْ َ ِ ‫اﻟﻌﻤﺮة‬
َُُْْ
A_qlpssdd \nthZ\w
‫اﳉﻨﺔ ) رواه اﻟﺒﺨﺎري‬ ُ ‫ﺟﺰاء ِإﻻ َْ ﱠ‬ ٌ َ َ ‫ﻟﻴﺲ َ ُﻟﻪ‬ ُ ُ ْ َْ
َ ْ َ ‫اﳌﱪور‬ \_n C{]Imcw ]dbp¶Xv Rm
³ tI«ncn¡p¶p: HcmÄ kv{Xok

68 69
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

Ãm]¯nteÀs¸SpItbm tXm¶n −pw De Ccp¼nsâ IoSw \o¡w


hmkw ImWn¡pItbm sN¿msX sN¿p¶Xp t]mse Zmcn{Zyhpw ]m
AÃmlphnsâ {]oXn B{Kln¨p ]hpw \o¡w sN¿pw. (\kmCu :
sIm−v lÖv sNbvXm Xsâ 2583 , kzlolp PmanAv : 253)
ُ ‫َﱠ‬ ‫ﷲ‬
َ َ ‫أﻧﻪ‬
‫ﻗﺎل‬ ِ
ِ‫رﺳﻮل ا ﱠ‬ ِ َ ‫ﻋﻦ‬
ُ َ ‫ﻋﻦ‬
ْ َ ‫ﻫﺮﻳﺮة‬
َ َ ْ َ ُ ‫أﰊ‬
amXmhv Xs¶ {]khn¨ Znhk
s¯t]mse (]m]apà \mbn) B ْ َ
‫وإن‬ ْ ُ َ َ َ ‫دﻋﻮه‬
ْ ِ َ ‫أﺟﺎﲠﻢ‬ ْ ِ ِ‫وﻓﺪ اﷲﱠ‬
ُ ْ َ َ ‫إن‬ ُ ‫ُْ ﱠ‬
ُ ‫اﳊﺠﺎج َ ْ ُ ﱠ‬
ُ ْ َ ‫واﻟﻌﲈر‬
bncn¡pw aS§p¶Xv. (_pJmcn:
1424, apkvenw: 2404 )
ُ ِ َ  ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬
‫ﺗﺎﺑﻌﻮا‬ ُ ُ َ ‫ﻗﺎل‬ َ َ  ‫ﻋﺒﺎس‬ٍ ‫اﺑﻦ َ ﱠ‬ ُ ْ ‫ﻋﻦ‬ ْ َُ ‫ﻏﻔﺮ‬
.٥٤٨٤ ‫ﳍﻢ )ﺻﺤﻴﺢ اﳉﺎﻣﻊ‬ َ َ َ ‫اﺳﺘﻐﻔﺮوه‬
ُ ََُْ ْ

َ ُ ‫اﻟﻔﻘﺮ َ ﱡ‬
‫واﻟﺬﻧﻮب‬ ِ َ ِ ْ َ ‫ﻓﺈﳖﲈ‬
َ ْ َ ْ ‫ﻳﻨﻔﻴﺎن‬
ِ ْ ‫اﳊﺞ‬
َُ ‫واﻟﻌﻤﺮة َ ِ ﱠ‬
َ ْ ُ َ ‫ﺑﲔ َْ ﱢ‬ ََْ (( ٢٨٨٣ ‫ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‬

‫اﳊﺪﻳﺪ ) ﺳﻨﻦ اﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‬ ِ ِ َْ ‫ﺧﺒﺚ‬ َ َ َ ‫اﻟﻜﲑ‬ ِ ْ ‫ﻳﻨﻔﻲ‬


ِ ْ ‫َﻛﲈ‬ A_qlpssdd \nthZ\w
ُ َ َ
\_n Acpfn: lÖv sN¿p¶
( ٢٥٣ ‫ و ﺻﺤﻴﺢ اﳉﺎﻣﻊ‬٢٥٨٣ hcpw Dwd sN¿p¶hcpw AÃmlp
hnsâ bm{Xm kwLamWv. AhÀ
C_v\p Aºmkv \nthZ\w Aht\mSv {]mÀ°n¨m Ah³
\_n Acpfn: lÖpw Dwdbpw AhÀ¡v D¯cw \ÂIpw. AhÀ
\n§Ä. H¶n¨p sN¿pI. Ahc Aht\mSv ]m]tamN\w tXSnbmÂ

70 71
‫‪lÖpw Dwdbpw‬‬ ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ ‫‪lÖpw Dwdbpw‬‬ ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

‫‪AhÀ¡v s]mdp¯p sImSp¡p‬‬ ‫‪`mK¯p \n¶pambn `qanbnepÅ‬‬


‫‪¶XpamWv. (kzlolp PmAnAv‬‬ ‫‪IÃpw, achpw, Nc¡Ãp IfpsaÃmw‬‬
‫) ‪5484‬‬ ‫‪XÂ_nb¯v sNmÃp¶XmWv.‬‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ﺑﻦ ٍ‬
‫رﺳﻮل‬ ‫ﻋﻦ َ ُ‬ ‫اﻟﺴﺎﻋﺪي ‪ْ َ ‬‬ ‫ﺳﻌﺪ ﱠ‬ ‫ﺳﻬﻞ ْ ِ َ ْ‬ ‫ﻋﻦ َ ْ ِ‬ ‫‪(XnÀanZn: 758 , kzlolp¯À‬‬
‫ﱢ‬ ‫َ ْ‬ ‫) ‪Ko_v : 1134‬‬
‫ﻣﻠﺐ َﻳﻠﺒﻲ ِإﻻ َﻟﺒﻰ ﻣﺎ ﻋﻦ ِ ِ ِ‬ ‫ﻗﺎل ﻣﺎ ِ‬
‫ﻳﻤﻴﻨﻪ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﱠ‬ ‫ﱢ‬ ‫ُ‬ ‫ﱟ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ﻣﻦ‬‫ْ‬ ‫اﷲﱠِ ‪َ َ َ ‬‬ ‫ﷲ‬ ‫ﺳﻤﻌﺖ َ ُ َ‬
‫رﺳﻮل ا ﱠِ‬ ‫ﻗﺎل َ ِ ْ ُ‬
‫ﻋﻤﺮ َ َ‬
‫ﺑﻦ ُ َ َ‬
‫ﻋﻦ ِ‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲﱠِ ْ ِ‬‫َ ْ َْ‬
‫ِ‬ ‫ﺷﺠﺮ َ ْأو َ َ ٍ‬
‫ﺣﺠﺮ َ ْأو َ َ ٍ‬ ‫ﻣﻦ َ َ ٍ‬ ‫ِ ِِ ِ‬ ‫رﻛﻌﺘ ْ ِ‬ ‫ﻃﺎف ِ ْ ِ‬
‫ﺣﺘﻰ َ ْ َ َ‬
‫ﺗﻨﻘﻄﻊ‬ ‫ﻣﺪر َ ﱠ‬ ‫وﺷﲈﻟﻪ ْ‬ ‫َ َ‬ ‫ﻛﺎن‬
‫ﲔ َ َ‬ ‫وﺻﲆ َ ْ َ َ‬ ‫ﻣﻦ َ َ َ ْ‬
‫ﺑﺎﻟﺒﻴﺖ َ َ ﱠ‬ ‫‪ُ َُ‬‬
‫ﻳﻘﻮل ) َ ْ‬
‫ْاﻷَ ُ ِ‬ ‫ﻛﻌﺘﻖ َ ٍ‬‫ِ‬
‫وﻫﺎﻫﻨﺎ ) رواه اﻟﱰﻣﺬي واﺑﻦ‬ ‫ﻫﺎﻫﻨﺎ َ َ ُ َ‬ ‫ﻣﻦ َ ُ َ‬ ‫رض ْ‬ ‫ْ‬ ‫رﻗﺒﺔ( رواه اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺑﺮﻗﻢ ‪ ٢٩٥٦‬وﺻﺤﺤﻪ‬ ‫َ ِْ َ َ‬
‫ﻣﺎﺟﻪ واﻟﺒﻴﻬﻘﻲ ورواه اﺑﻦ ﺧﺰﻳﻤﺔ وﺻﺤﻴﺢ‬ ‫اﻷﻟﺒﺎﲏ ﰲ اﻟﺴﻨﻦ‪.‬‬
‫اﻟﱰﻏﻴﺐ ‪(١١٣٤ :‬‬ ‫‪A_vZpÃmln_v\p DaÀ \n‬‬
‫‪thZ\w \_n C{]Imcw ]dbp‬‬
‫‪klvep_v\p kAZv \nthZ‬‬ ‫‪¶Xv Rm³ tIÄ¡pIbp−mbn:‬‬
‫‪\w \_n Acpfn: GsXmcmÄ‬‬ ‫‪HcmÄ IA_sb Xzhm^v sNbvX‬‬
‫‪XÂ_nb¯v sNmÃpt¼mgpw Ah‬‬ ‫‪tijw c−v dIA¯v \akvIcn¨m‬‬
‫‪sâ CSXp `mK¯p\n¶pw heXp‬‬

‫‪72‬‬ ‫‪73‬‬
‫‪lÖpw Dwdbpw‬‬ ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ ‫‪lÖpw Dwdbpw‬‬ ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

‫ﻋﺒﺎدي َ ُ ِ‬ ‫ﻫﺆﻻء ِ ِ‬ ‫ﻓﻴﻘﻮل‪ِ ُ :‬‬ ‫َْ ِ َ َ‬


‫ﺟﺎءوﲏ ُ ْ ً‬
‫ﺷﻌﺜﺎ‬ ‫اﳌﻼﺋﻜﺔ ‪َ ُ ُ َ َ ,‬‬
‫‪Â HcSnasb tamNn¸n¨ {]Xn^e‬‬
‫‪ap−v.‬‬ ‫) ‪( C_v\p amPx 2956‬‬ ‫َ‬
‫ِ‬ ‫ﻓﺞ َ ِ ٍ‬ ‫ﻣﻦ ُ ﱢ‬ ‫ِ‬
‫§‪lÖv IÀ½¯nsâ alXz‬‬ ‫رﲪﺘﻲ ‪,‬‬ ‫ﻳﺮﺟﻮن َ ْ َ‬ ‫ﻋﻤﻴﻖ َ ْ ُ َ‬ ‫ﻛﻞ َ ﱟ‬ ‫ﻏﱪا ْ‬ ‫ًُْ‬
‫وﱂ َ َ ْ ِ‬ ‫وﳜﺎﻓﻮن َ َ ِ‬
‫ﻓﻜﻴﻒ َ ْﻟﻮ‬ ‫ﻳﺮوﲏ ‪َ ْ َ َ ,‬‬ ‫ﻋﺬاﰊ ‪ْ َ َ ,‬‬ ‫َ ََ ُ َ‬
‫‪fn s]« XWv C_v\p DaÀ‬‬
‫¯‪dnt¸mÀ«v sN¿p¶ XmsgsImSp‬‬
‫‪lZokn \n¶pw a \Ênem¡mhp‬‬ ‫رﻣﻞ َﻋﺎﻟٍِﺞ ‪ْ َ ,‬أو ِ ْ ُ‬
‫ﻣﺜﻞ‬ ‫ﻋﻠﻴﻚ ِ ْ ُ‬
‫ﻣﺜﻞ َ ْ ِ‬ ‫ﻛﺎن َ َ ْ َ‬ ‫ََْ ِ ََْ‬
‫رأوﲏ?ﻓﻠﻮ َ َ‬
‫‪¶XmWv. At±lw ]dbpIbp−m‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫اﻟﺪﻧﻴﺎ ‪َ ,‬أو ِ‬ ‫َﱠ ِ‬
‫‪bn \_n ]dªp:‬‬ ‫ﷲ‬
‫ﻏﺴﻞ ا ﱠُ‬ ‫اﻟﺴﲈء ُ ُ ً‬
‫ذﻧﻮﺑﺎ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ﱠ‬ ‫ﻗﻄﺮ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫ﻣﺜﻞ‬‫ْ‬ ‫أﻳﺎم ﱡ ْ َ ْ‬

‫ﻣﻦ َ ْ ِ َ‬ ‫َ ِ‬ ‫وأﻣﺎ‬‫ﻟﻚ ‪ َ َ ,‬ﱠ‬ ‫ﻓﺈﻧﻪ َ ْ ُ ٌ‬


‫ﻣﺬﺧﻮر َ َ‬ ‫رﻣﻴﻚ ِْ َ َ‬
‫اﳉﲈر َ ِ ﱠ ُ‬ ‫ﻋﻨﻚ ‪ َ َ ,‬ﱠ‬
‫وأﻣﺎ َ ْ ُ َ‬ ‫َْ َ‬
‫ﻟﻚ ِ ُ ﱢ‬
‫ﺑﻜﻞ‬ ‫ﻓﺈن َ َ‬‫اﻟﺒﻴﺖ َ ِ ﱠ‬
‫ﺗﺆم ْ َ ْ َ‬
‫ﺑﻴﺘﻚ َ ُ ﱡ‬ ‫ﺧﺮوﺟﻚ ْ‬ ‫َ ﱠأﻣﺎ ُ ُ ُ‬
‫ﺑﻜﻞ َ ٍ‬ ‫ﺣﻠﻘﻚ َ ْ َ َ‬
‫رأﺳﻚ ‪ ِ َ ,‬ﱠ‬
‫وﻃﺄة َ َ ُ َ َ ِ َ ُ َ‬
‫ٍَْ‬ ‫ﺗﺴﻘﻂ َ َ َ ٌ‬
‫ﺣﺴﻨﺔ ‪,‬‬ ‫ﻟﻚ ِ ُ ﱢ ْ َ‬
‫ﺷﻌﺮة َ ْ ُ ُ‬ ‫ﻓﺈن َ َ‬ ‫َ ُْ َ‬
‫ﲠﺎ َ َ َ ً‬
‫ﺣﺴﻨﺔ ‪,‬‬ ‫ﻟﻚ ِ َ‬ ‫ﻳﻜﺘﺐ اﷲﱠُ َ َ‬
‫ﺗﻄﺄﻫﺎراﺣﻠﺘﻚ َ ْ ُ ُ‬ ‫َ‬
‫َ ِ‬
‫ﻣﻦ ُ ُ ِ َ‬
‫ذﻧﻮﺑﻚ َ َ ْ ِ‬
‫ﻛﻴﻮم‬ ‫ﻃﻔﺖ ِﺑﺎ ْ ِ‬ ‫ََِ‬
‫ﻓﺈذا ُ ْ َ‬
‫ﺧﺮﺟﺖ ْ‬
‫ﻟﺒﻴﺖ َ َ ْ‬
‫َْ‬
‫ﷲ‬
‫ﻓﺈن ا ﱠَ‬‫ﺑﻌﺮﻓﺔ َ ِ ﱠ‬
‫وﻗﻮﻓﻚ ِ َ َ َ َ‬ ‫ﺳﻴﺌﺔ ‪ َ َ ,‬ﱠ‬
‫وأﻣﺎ ُ ُ ُ َ‬ ‫ﻋﻨﻚ ِ َ‬
‫ﲠﺎ َ ﱢ َ ً‬ ‫وﳛﻮ َ ْ َ‬
‫َ َُ‬
‫اﻟﺪﻧﻴﺎ َ ِ‬ ‫ِ‬ ‫أﻣﻚ‪) .‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﱰﻏﻴﺐ واﻟﱰﻫﻴﺐ ‪:‬‬ ‫وﻟﺪﺗﻚ ُ ﱡ َ‬
‫َ ََ ْ َ‬
‫ﲠﻢ‬‫ﻓﻴﺒﺎﻫﻲ ِ ِ ُ‬ ‫اﻟﺴﲈء ﱡ ْ َ ُ َ‬‫إﱃ ﱠ َ‬ ‫ﻳﻨﺰل ِ َ‬
‫وﺟﻞ َ ْ ِ ُ‬
‫ﻋﺰ َ َ ﱠ‬
‫َﱠ‬
‫‪( ١١١٣‬‬

‫‪74‬‬ ‫‪75‬‬
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

]hn{X`h\s¯ (IAv_sb) ImWpt¼mgpÅ AhØ F´m


e£yam¡n sIm−v \nsâ ho«n bncn¡pw? BIbm aWÂIq
Â\n¶v ]pds¸Sp¶XpapXÂ \nsâ ¼mcw IW¡tbm, Zp\nbmhnse
hml\¯nsâ Hmtcm NphSpIÄ apgp Znhk§fpsS bs{Xtbm, ag
¡pw AÃmlp \n\¡v Hcp \· ¯pÅnIWt¡tbm \n\¡v ]m]
tcJs¸Sp¯pIbpw Hcp Xn·sb aps−¦n AÃmlp Ah \n¶nÂ
ambvNpIfbpIbpw sN¿p¶p. \o \n¶pw IgpIn¡fªncn¡p¶p.
Ad^bn \n¡pt¼mÄ AÃm C\n \o Pwdbn Fdnbp ¶XmI
lp H¶m\mImit¯¡v Cd§n h s« \nsâ ]ctemI¯nte¡pÅ
cnIbpw ae¡pItfmSv A`nam\]q \nt£] amIp¶p. \o Xe apÞ
ÀÆw C§s\ ]dbpIbpwsN¿pw: \w sN¿p¶XmIs« \nsâ Hmtcm
ChÀ Fsâ ASnaIfmIp¶p. apSn hogp¶Xn\pw Hmtcm ]m]hpw
s]mSn]pc− icochpw PS]nSn¨ sImgnªp hogp¶p. \o IAv_
Xebpambn Fsâ A\p{Klw B sb {]Z£nWw sN¿pt¼mÄ \n
{Kln¨psIm−pw Fsâ in£sb sâ amXmhv \ns¶ {]khn¨ Znh
`b¶psIm−pw hnZqcamb ae¼m kwt]mse ]m]¯nÂ\n¶v \o
XIfpw Xm−n FsâbSp¡Â h tamNnX\mhpIbpw sN¿p¶p.
¶ncn¡p¶p. AhcmIs« Fs¶ I (kzlolp¯ÀKo_v:1112)
−n«nÃXm\pw C\n Ahscs¶

76 77
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

lÖpw Dwdbpw \nÀ_Ôw ( BepCwdm³ : 97 )


_p²nbpÅ {]mb]qÀ¯nsb \_n Hcp {]kwK¯n ]d
¯nb apkvenan\v IAv_bn bpIbp −mbn :
‫ﻋﻠﻴﻜﻢ َْ ﱠ‬
‫اﳊﺞ َ ُ ﱡ‬
‫ﻓﺤﺠﻮا‬ ْ ُ ْ َ َ ُ‫ﻓﺮض اﷲﱠ‬ ْ َ ‫اﻟﻨﺎس‬
َ َ َ ‫ﻗﺪ‬ ُ ‫أﳞﺎ ﱠ‬ َ
t]mbn lÖv sN¿m³ Ignhp−m َ‫ﱡ‬
bm lÖv \nÀ_ÔamIpw A
Ãmlp ]dbp¶p : ( ٢٣٨٠ ‫)ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‬
ِ َ ِ ‫اﺳﺘﻄﺎع‬ ِ ِ ْ ‫اﻟﻨﺎس ِﺣﺞ‬
‫إﻟﻴﻪ‬
ْ َ َ َ ْ َ ْ َ ‫ﻋﲆ ﱠ ِ ﱡ‬
‫ﻣﻦ‬ ‫اﻟﺒﻴﺖ‬ َ َ ِّ‫َوﷲ‬ a\pjytc, AÃmlp \n§fpsS
ِ ِ
ِ َ ‫ﻏﻨﻲ‬ ‫ﻛﻔﺮ َ ِ ﱠ‬ ً ِ َ
ta lÖp IÀaw \nÀ_Ôam
َ َ َ ْ ‫ﻋﻦ‬
‫اﻟﻌﺎﳌﲔ‬ ‫ﻓﺈن اﷲ َ ﱞ‬ َ َ َ ‫وﻣﻦ‬َ َ ‫ﺳﺒﻴﻼ‬ ¡nbncn¡p¶p. AXn\m \n§Ä
lÖp sN¿Ww. ( apkvenw: 2380 )
( ٩٧ : ‫) ال ﻋﻤﺮان‬ ِ
ُ َ ْ ِ ْ ‫ﺑﻨﻲ‬
‫اﻹﺳﻼم‬ َ ُ  ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬ ُ ُ َ ‫ﻗﺎل‬ َ َ ‫ﻗﺎل‬َ َ ‫ﻋﻤﺮ‬ ِ ْ ‫ﻋﻦ‬
َ َ ُ ‫اﺑﻦ‬ ْ َ
B aµnc¯n F¯nt¨cm³
‫إﻟﻪ ِإﻻ اﷲﱠُ َ َ ﱠ‬ ِ َ ‫ﲬﺲ‬
ْ َ ‫ﺷﻬﺎدة‬
IgnhpÅ a\pjyÀ AXnte¡v l ً ‫وأن ُ َ ﱠ‬
‫ﳏﻤﺪا‬ َ َ ِ ‫أن ﻻ‬ َ َ ٍ ْ َ ‫ﻋﲆ‬ َ َ
Öv XoÀ°mS\w \S¯Â Ah
ِ َ ‫وإﻳﺘﺎء ﱠ‬
ِ ْ َ َ ‫اﻟﺰﻛﺎة‬
‫وﺻﻮم‬ ِ َ ِ ‫اﻟﺼﻼة‬ِ ِ َ ِ َ ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬
ُ ُ َ
À¡v AÃmlpthmSpÅ _m²yX َ ‫وإﻗﺎم ﱠ‬
bmIp¶p. hà h\pw Ahnizkn
٢٠ ‫ وﻣﺴﻠﻢ‬٧‫اﻟﺒﻴﺖ ) اﻟﺒﺨﺎري‬ ِ ْ ‫رﻣﻀﺎن وﺣﺞ‬
¡p¶]£w AÃmlp temIcpsS َْ ‫َ َ َ َ َ َ ﱢ‬
B{ibw CÃm¯h\mIp¶p.

78 79
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

( ٤٩١٥ ‫ واﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‬٢٥٣٤ ‫واﻟﱰﻣﺬي‬ cp¶p AXv. AhnSp¶v {]hmNIXz


¯n\v tijw CXÃmsX thsdmcp
Ckvemw A©v Imcy§fn lÖv sNbvXn«nÃ. ]n¶oSv Xncpta
t·Â Øm]nX ambncn¡p¶p. A \n lnPvd ]Xns\m¶mw hÀjw
ÃmlphÃmsX bmsXmcp ssZhhp CltemIhmkw shSnbpIbpw
ansöpw apl½Zv AÃmlphn sNbvXp.
sâ ZqX\pamsW¶v km£yw hln Ignhp−mbn«pw lÖv \nÀÆln
¡Â, \akvImcw apd{]Imcw \ne ¡mXncp¶mÂ
ِ ِ ‫أﰊ‬
ِ ُ ‫ﺳﻌﻴﺪ‬
‫ َ ﱠ‬ ‫اﳋﺬري‬
َ ُ َ ‫أن‬ َ ِ َ ‫َﻋﻦ‬
\nÀ¯Â, kIm¯v \ÂIÂ,
daZm³ amk¯n t\m¼\pjvTn  ‫رﺳﻮل اﷲ‬

ُ َ ْ ِ ‫أﺻﺤﺤﺖ َ ُﻟﻪ‬
‫ﺟﺴﻤﻪ‬ ُ ْ َ ْ َ ‫ﻋﺒﺪا‬
ً ْ َ ‫إن‬ ‫ ِ ﱠ‬: ‫ﻳﻘﻮل‬
ُ ُ َ َ‫إن اﷲ‬‫ ِ ﱠ‬: ‫ﻗﺎل‬
¡Â, IAv_bnte¡pÅ XoÀ°m
S\w. (_pJmcn: 7, apkvenw: 20 )
ِ َ ‫ﲤﴤ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ‬ ِ َ , ‫اﳌﻌﻴﺸﺔ‬
ِ َ ِ َْ ‫ﰲ‬ ِ ِ َ ‫وﺳﻌﺖ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ‬
]ÞnX·mcpsS icnbmb َ ْ َ ُ ْ ‫ َو َ ﱠ‬,
ُ ِ َ َ‫أﻋﻮام ﻻ‬
ٍ َ ْ َ ‫ﲬﺴﺔ‬
A`n{]mb {]Imcw lnPvdbpsS
9þmw hÀjamWv lÖv \nÀ_Ô : ‫ﳌﺤﺮوم " ) أﺑﻮ ﻳﻌﲆ‬ ُ ْ َ ‫إﱄ‬ َ‫ﻳﻔﺪ ِ ﱠ‬ ُ َ َْ
amIp¶Xv. lnPvdbpsS ]¯mw hÀ
( ١٦٦٢ : ‫ واﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﻴﺤﺔ‬١٠٣١
jw \_n lÖv sN¿pIbpw
sNbvXp. hnShm§Â lÖmbn

80 81
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

A_qkCuZp JpZvcn \n F¶mse´v F¶v tNmZn¨Xn \v


thZ\w dkqÂ ]dªp: AÃm \_n ]dªp :
lp ]dbp¶p: HcSna Ahsâ ico ‫ﳏﻤﺪا‬ ‫إﻟﻪ ِإﻻ اﷲﱠُ َ َ ﱠ‬
ً ‫وأن ُ َ ﱠ‬ َ َ ِ ‫أن ﻻ‬ْ َ ‫ﺷﻬﺪ‬
َ َ َ ‫أن‬ ْ َ ‫اﻹﺳﻼم‬
َُ ْ ِ
c¯n\v \mw kuJyw \ÂIpIbpw,
‫وﲢﺞ‬ ِ ُ َ ‫اﻟﺼﻼة‬ ِ ُ ‫رﺳﻮل اﷲﱠِ وأن‬ ُ ُ َ
D] Poh\amÀ¤w hnimeam¡pI ‫اﻟﺰﻛﺎة َ ُ ﱠ‬
َ َ ‫وﺗﺆﰐ ﱠ‬َ َ ‫ﱠ‬ ‫ﺗﻘﻴﻢ‬
َ َ
bpw sNbvXv A©v hÀjw XnI
‫اﻟﻮﺿﻮء‬ ُ ِ ُ ‫ِوأن‬
‫ﺗﺘﻢ‬ َ ‫اﳉﻨﺎﺑﺔ‬
َ َ ‫ﻣﻦ‬ ِ ‫وﺗﻐﺘﺴﻞ‬
َ ِ َ َ ‫وﺗﻌﺘﻤﺮ‬ َِ َ
ªn«pw FsâbSp¡te¡v Ah³ َ ُ ‫ﱠ‬ َ َ َ َ َ َ
bm{Xt]m¶n«nsæn (lÖv \nÀ
hln¨n«nsænÂ) Ah³ (\· ‫رﻣﻀﺎن ) رواه اﺑﻦ ﺧﺰﻳﻤﺔ‬
َ َ َ َ ‫وﺗﺼﻮم‬
َ ُ ََ
bn \n¶v) XSp¡s¸«h\mIp¶p.
(C_v\p lnºm³ 3695, ss_lJn: ( ١٧٥ : ‫و ﺻﺤﻴﺢ اﻟﱰﻏﻴﺐ واﻟﱰﻫﻴﺐ‬
5/262, A_qbAve:1031, knÂkne Ckvemw F¶m AÃmlp
¯pÊlolx: 1662 ) AÃmsX asämcmcm[y\pansöpw
Dwdbpw \nÀ_Ôw apl½Zv AÃmlphnsâ dkqem
C_v\p DaÀ \nthZ\w Pn sW¶pw \o km£yw hln¡pI.
\akvImcw \ne \nÀ¯pI, kIm
_vcoÂ \_n tbmSv Ckv emw ¯v \ÂIpI, lÖpw Dwdbpw
sN¿pI, kwtbmKm\´cw Ipfn

82 83
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

¡pI hpZq ]qÀWambn \nÀÆ dbpw. ( C_v\p amPx : 2892) DSs\


ln¡pI, t\m¼p t\m¡pI. sN¿Ww
( kzlol¯ÀKo_v : 175 ) \_n ]dªp:
ِ ‫ﻋﲆ ﱢ‬
‫اﻟﻨﺴﺎء‬ َ ُ َ ‫ﻗﻠﺖ َﻳﺎ‬
َ َ ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬ ُ ْ ُ ‫ﻗﺎﻟﺖ‬ َ َ ِ َ ‫ﻋﻦ‬
ْ َ َ ‫ﻋﺎﺋﺸﺔ‬ ِ ‫اﳊﺞ‬
َ ْ َ ‫ﻛﻢ ﻻ‬ َ َ َ ‫ﻓﺈن‬
ُْ ‫أﺣﺪ‬ ‫اﻟﻔﺮﻳﻀﺔ َ ِ ﱠ‬
َ َ ِ َ ْ ‫ﻳﻌﻨﻲ‬ َ ِ ‫ﺗﻌﺠﻠﻮا‬
ْ َ ‫إﱃ َْ ﱢ‬ ُ ‫ََ ﱠ‬
ِ ِ َ َ ِ ‫ﻋﻠﻴﻬﻦ ِﺟﻬﺎد ﻻ‬
‫ﻗﺘﺎل ﻓﻴﻪ َْ ﱡ‬
‫اﳊﺞ‬ ٌ َ ‫ﻧﻌﻢ َ َ ْ ِ ﱠ‬ْ َ َ ‫ﻗﺎل‬ ٌ َِ
َ َ ‫ﺟﻬﺎد‬ ِ َْ
ُ ِ ْ َ ‫ﻳﺪري َﻣﺎ‬
‫ﻳﻌﺮض َ ُﻟﻪ )رواه أﲪﺪ‬
َُُْْ َ
٢٨٩٢ – ‫واﻟﻌﻤﺮة )رواه ﰲ ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‬ (٩٩٠ ‫ وﺣﺴﻨﻪ اﻷﻟﺒﺎﲏ ﰲ إرواء اﻟﻐﻠﻴﻞ‬٢٧٢١
‫ و ﺻﺤﻴﺢ اﻟﱰﻏﻴﺐ‬٩٨١ ‫وإرواء اﻟﻐﻠﻴﻞ‬ \nÀ_Ôamb lÖv Ign
bpw thKw sN¿pI. ImcWw Ahn
(١٠٩٩ ‫واﻟﱰﻫﻴﺐ‬ NmcnXambn X\ns¡´v kw`hn
¡psa¶v \n§fn BÀ¡pw Adn
Bbni (d) \nthZ\w,AhÀ ]
dªp: AÃmlphnsâ dkqte ªpIqSm. (AlvaZv : ٢٧٢١)
kv{XoIÄ¡v PnlmZv \nÀ_Ôap
t−m? \_n Xncpta\n Acpfn: Ip«nIfpsS lÖv
AhÀ¡v \nÀ_Ôambn«pÅXv bp C_v\p Aºmkv \nthZ\w
َ ُ َ ‫ﻓﻘﺎﻟﺖ َﻳﺎ‬ َ ‫ﺻﺒﻴﺎ‬
ْ َ َ َ ‫ﳍﺎ‬ ٌ َ َ ْ ‫ﻓﻌﺖ‬
ِ َ ‫اﻣﺮأة‬
²anÃm¯ PnlmZmWv. lÖpw Dw
ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬ ْ َ َ ‫َر‬

84 85
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

ِ َ ‫ﻗﺎل َﻧﻌﻢ‬ َ َِ َ
ٌْ َ ‫وﻟﻚ‬
(٢٣٧٨ :‫أﺟﺮ ) ﻣﺴﻠﻢ‬ َ ْ َ َ َ ‫ﺣﺞ‬
‫أﳍﺬا َ ﱞ‬
_ÔamhpIbnÃ. adn¨v lÖv \nÀ
_ÔamIm\pÅ Imcy§Ä ]qÀ®
Hcp kv{Xo AhfpsS Ip«nsb amIpt¼msg AhÀ¡v lÖv \nÀ
{]hmNIsâ t\sc DbÀ¯n¸n _ÔamIpIsbmÅq.
Sn¨psIm−v tNmZn¨p: AÃmlp
hnsâ ZqXsc, Cu Ip«n¡v lÖp ]Icw lÖv \nÀÆln¡Â
t−m? Xncpta\n Acpfn: AsX,
AXnsâ {]Xn^ew\n\¡mIp¶p. C_\p Aºmkv \nthZ\w l
( apkvenw : 2378) ֯p hZmC {]hmNIt\m
Ip«nIÄ¡v lÖv \nÀ_Ôan Sv JYvAw tKm{X¯nse Hcp kv{Xo
Ã. ]s£ AhcpsS lÖv kzoIcn Bcmªp :
ِ ِ ِ ‫ﻋﲆ‬
‫ﻋﺒﺎده ِﰲ َْ ﱢ‬
‫اﳊﺞ‬ َ َ ِ َ ‫إن‬
َ َ َ ِ‫ﻓﺮﻳﻀﺔ اﷲﱠ‬ ‫رﺳﻮل اﷲﱠِ ِ ﱠ‬
َ ُ َ ‫َﻳﺎ‬
¡s¸Sp¶XmWv. F¶m Ip«n¡v
{]mb]qÀ¯nbmhpIbpw lÖv \n
َِِ ِ َ ‫أدرﻛﺖ‬
ْ َ ََْ
‫اﻟﺮاﺣﻠﺔ‬ َ َ ‫ﻳﺜﺒﺖ‬
‫ﻋﲆ ﱠ‬ ً ِ َ ‫ﺷﻴﺨﺎ‬
ُ ُ ْ َ ‫ﻛﺒﲑا ﻻ‬ ً ْ َ ‫أﰊ‬
À_Ô amhpIbpw sN¿p¶ kab
¯v ho−pw lÖv \nÀÆlns¨¦n
se lÖnsâ _m[yXbn \n (١٤١٧: ‫ )اﻟﺒﺨﺎري‬. ‫ﻧﻌﻢ‬ َ َ ‫ﻋﻨﻪ‬
ْ َ َ ‫ﻗﺎل‬ ‫َََ ُ ﱡ‬
ُ ْ َ ‫أﻓﺄﺣﺞ‬
s¶mgnhmIpIsbmÅq. A{]Imcw
sNdp¸¯n lÖp \nÀÆln¨p AÃmlphnsâ ZqXtc, ASnaI
sh¶XpsIm−v am{Xw lÖv \nÀ Ä AÃmlphn\v \nÀ_Ôambpw

86 87
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

sNt¿− lÖvIÀaw hmÀ[Iyaq َ ِ ْ َ ‫ﻋﻦ‬


‫ﻧﻔﺴﻚ‬ ْ َ ‫ﺣﺞ‬ َ َ ‫ﻗﺎل ﻻ‬
‫ﻗﺎل ُ ﱠ‬ َ ِ ْ َ ‫ﻋﻦ‬
َ َ ‫ﻧﻔﺴﻚ‬ ْ َ ‫ﺣﺠﺠﺖ‬
َ ْ َ َ
ew hml\¯n bm{X sN¿m³
Ignbm¯ Fsâ ]nXmhn\v _m[y َ َ ُ ْ ُ ‫ﻋﻦ‬
(١٥٤٦ ‫ﺷﱪﻣﺔ ) ﺳﻨﻦ أﰊ داود‬ ْ َ ‫ﺣﺞ‬ ‫ُﱠ‬
‫ﺛﻢ ُ ﱠ‬
Xbmbncn¡p¶p. AXp sIm−v A
t±l¯n\v ]Icambn Rm³ lÖv HcmÄ ip_vdpa¡p ]Icambn
sN¿s«.? BIs«. F¶v {]hmNI Rm\nXm lÖv sN¿p¶psh¶v
³ k½Xn¨p. ( _pJmcn : 1417 ) ]dbp¶Xv tI«p. \_n tNmZn¨p
]Icw lÖpw Dwdbpw sN¿p BcmWv ip_vdpa? AbmÄ ]d
¶ hyàn Xsâta \nÀ_Ô ªp: Fsâ ktlmZc³; (AXsÃ
amb lÖpw Dwdbpw \nÀÆln ¦n Fsâ _Ôp). \_nXncp
¨n«p−mbncn¡w. ta\n tNmZn¨p: \o \n\¡p th−n
C_\p Aºmkv \nthZ\w: lÖv sNbvXn«pt−m AbmÄ C
söv ]dªp: Xncpta\n Acpfn:
‫ َ ﱠ‬ ‫ﺷﱪﻣﺔ‬ ِ
‫أن ﱠ ِ ﱠ‬
‫اﻟﻨﺒﻲ‬ َ َ ُ ْ ُ ‫ﻋﻦ‬
ْ َ ‫ﻟﺒﻴﻚ‬ ُ ُ َ ‫رﺟﻼ‬
َ ْ ‫ﻳﻘﻮل َ ﱠ‬ ُ َ ‫ﺳﻤﻊ‬
َ َ F¶m \n\¡pth−n BZyw
lÖv sN¿pI. A\´cw ip_vdpa
َ َ ‫ﱄ‬
‫ﻗﺎل‬ ٌ ِ َ ‫ﱄ َ ْأو‬
ِ ‫ﻗﺮﻳﺐ‬ ٌ َ ‫ﻗﺎل‬
ِ ‫أخ‬ َ َ ‫ﺷﱪﻣﺔ‬
ُ َ ُ ْ ُ ‫ﻣﻦ‬ َ َ
ْ َ ‫ﻗﺎل‬ ¡pw. ( A_qZmhqZv : 1546 )

88 89
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

C_\p Aºmkv \nthZ\w: sImSp¯p hot«− ISap−mbncp


Ppssl\ tKm{X¯nse Hcp kv{Xo s¶¦n \o AXv ho«pambncp¶n
tÃ? AÃmlphnsâ _m[yX \nÀÆ
\_n tbmSv tNmZn¨p : ln¡q. Ahsâ _m[yXbmWv
‫ﻣﺎﺗﺖ‬
ْ َ َ ‫ﺣﺘﻰ‬ ‫ﲢﺞ َ ﱠ‬‫ﻓﻠﻢ َ ُ ﱠ‬
ْ َ َ ‫ﲢﺞ‬ ‫أن َ ُ ﱠ‬ ْ َ ‫ﻧﺬرت‬
ْ َ َ َ ‫إن ُ ﱢأﻣﻲ‬ ‫ِﱠ‬ \nÀÆln¡m³ IqSpXÂ AÀl
ِ َ َ ‫ﻋﻨﻬﺎ‬ ambn«pÅXv. ( _pJmcn : 1720 )
َ َ ‫أرأﻳﺖ َ ْﻟﻮ‬
‫ﻛﺎن‬ ْ َ َ ْ َ ‫ﺣﺠﻲ‬ ‫ﻧﻌﻢ ُ ﱢ‬ َ َ ‫ﻋﻨﻬﺎ‬
ْ َ َ ‫ﻗﺎل‬ ‫َََ ُ ﱡ‬
َ ْ َ ‫أﻓﺄﺣﺞ‬
Hcp XhW am{Xw
‫اﻗﻀﻮا اﷲﱠَ َﻓﺎﷲﱠُ َ َ ﱡ‬
‫أﺣﻖ‬ ً َ ِ َ ‫أﻛﻨﺖ‬
ُ ْ ‫ﻗﺎﺿﻴﺔ‬ ِ ْ ُ َ ‫أﻣﻚ دﻳﻦ‬ ِ
ٌ ْ َ ‫ﻋﲆ ُ ﱢ‬ َ َ lÖpw Dwdbpw Hcp apkvenan
sâta _m[yXbmbn«pÅXv Po
(١٧٢٠ : ‫ﺑﺎﻟﻮﻓﺎء ) ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‬ ِ َ ْ ِ
َ hnX¯n Hcp XhW am{XamWv
AXns\ kq_Ôn¨v Hcp lZokv
Fsâ amXmhv lÖn\v t\À¨ {i²n¡pI.
bm¡nbn cp¶p. A§s\ AXv \n
ÀÆln¡m³ IgnbmsX AhÀ  ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬ َ َ َ َ ‫ﻗﺎل‬
ُ ُ َ ‫ﺧﻄﺒﻨﺎ‬ َ َ ‫ﻋﺒﺎس‬ ِ ْ ‫ﻋﻦ‬
ٍ ‫اﺑﻦ َ ﱠ‬ ِ َ
acn¨pt]mbn AXpsIm−v AhÀ ِ َ َ ََ
¡p ]Icambn Rm³ lÖp sN¿ َ َ َ ‫ﻗﺎل‬
‫ﻓﻘﺎم‬ ‫ﻋﻠﻴﻜﻢ َْ ﱡ‬
َ َ ‫اﳊﺞ‬ ْ ُ ْ َ َ ‫ﻛﺘﺐ‬ َ ُ ‫اﻟﻨﺎس‬ ُ ‫أﳞﺎ ﱠ‬ َ ‫ﻓﻘﺎل َﻳﺎ ﱡ‬
s«tbm? {]hmNI³ ]dªp
‫ﷲ‬ َ ُ َ ‫ﻋﺎم َﻳﺎ‬
ِ‫رﺳﻮل ا ﱠ‬ ٍ َ ‫ﻛﻞ‬ ‫أﰲ ُ ﱢ‬ ِ َ ‫ﻓﻘﺎل‬ ٍ ِ َ ‫ﺑﻦ‬
َ َ َ ‫ﺣﺎﺑﺲ‬ ُ ََْ
ُ ْ ‫اﻷﻗﺮع‬
AsX. \o AhÀ¡p ]Icambn
lÖv sN¿q. \nsâ amXmhv

90 91
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

َ ِ ‫ﺗﻌﻤ ُﻠﻮا‬
‫ﲠﺎ‬ َ ْ َ ْ‫ﱂ‬َ ‫وﺟﺒﺖ‬
ْ َ َ َ ‫وﻟﻮ‬ْ َ َ ‫ﻟﻮﺟﺒﺖ‬
ْ َ َ َ َ ‫ﻗﻠﺘﻬﺎ‬ َ ََ
َ ُ ْ ُ ‫ﻓﻘﺎل َ ْﻟﻮ‬
sc? Xncpta\n Acpfn: Rm³ AX
§ns\ ]dªncps¶¦n AXv
ِ
ْ َ ‫ﺗﺴﺘﻄﻴﻌﻮا‬
‫زاد‬ ْ َ َ ‫ﻣﺮة‬
َ َ ‫ﻓﻤﻦ‬ ‫ﲠﺎ َْ ﱡ‬
ٌ ‫اﳊﺞ َ ﱠ‬ َ ِ ‫ﺗﻌﻤﻠﻮا‬
ُ َ ْ َ ‫أن‬ ُ َ ْ َ ْ ‫وﱂ‬ َ َ \nÀ_Ôam¡pambncp¶p. AXv
\nÀ_ÔamIpI bmsW¦nÂ
‫ أﺧﺮﺟﻪ أﺑﻮ‬٢٥١٠ ‫ﺗﻄﻮع ) رواه ﻣﺴﻨﺪ أﲪﺪ‬ ٌ ‫ﻓﻬﻮ َ َ ﱡ‬
َ َُ \n§fXv sN¿pIbnà \n§Ä¡v
A{]Imcw sN¿m³ km[yhpaÃ.
‫داود واﻟﻨﺴﺎﺋﻲ واﻟﺪارﻣﻲ واﻟﺪارﻗﻄﻨﻲ واﳊﺎﻛﻢ‬ BIbm lÖv Hcp XhW aXn.
A[nIw XhW sNbvXm AXv
(١٤٩ ‫ ص‬/ ٤ ‫إرواء اﻟﻐﻠﻴﻞ )ج‬ sFOnIamWv. (AlvaZv: 2510,
CÀhmS Keo 4/149 )
C_v\p Aºmkv \nthZ\w
At±lw ]dªp: \_n R§Ä aoJm¯pIÄ
¡v Hcp {]`mjWw \S¯pIbp
−mbn Xncpta\n ]dªp: Hm lÖv,Dwd F¶o IÀ½§fnÂ
P\§sf, \nivNbambpw AÃmlp {]thin¡m\pÅ AXnÀ¯nbmbn
\n§Ä¡v lÖv \nÀ_Ôam¡n \_n \nÀWbn¨pX¶ {]tXyI
bncn¡p¶p. DSs\ AJvdD _v\p Øe§Ä¡mWv aoJm¯v F¶v
lm_nkv Fgpt¶äv tNmZn¨p: ]dbp¶Xv. aoJm¯pIÄ As©
FÃm hÀj¯neptam {]hmNI ®amWv.

92 93
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

1) aZo\¡mcpsS aoJm¯mb thin¡mdpÅXv. Pplv^tb¡mÄ


""Zp lpsse^x'' (A_nbmÀ A AÂ]wIqSn Zqcw IqSnbXmWv
en) F¶mWv AXnsâ C¶s¯ dm_Kv. ChntS\n¶v a¡bnte¡v
t]cv. a¡bnÂ\n¶pw IqSpXÂ Zq GItZiw Ccp¶qdv Intemaoätdm
capÅ aoJm¯mWnXv. ChnsS\n fwZqcamWpÅXv.
¶v a¡bnte¡v GItZiw 425 In 3) \PvZpImcpsS aoJm¯mb
tem aoätdmfw ZqcamWpÅXv. ""JÀ\p a\mknÂ'' (sskepÂ
2) AÂ Pplv^x kndnb, I_oÀ) F¶t]cnemWnXv C¶v A
CuPn]vXv, samtdmt¡m F¶nhcp dnbs¸Sp¶Xv. ChntS\n¶v a¡bn
tSbpw, CXneqsS lÖnt\m Dwd te¡v GItZiw 75 Intemaoä
t¡mth−n tdmfwZqcamWpÅXv. XzmC^n\Sp
bm{Xt]mIp¶hcptSbpw aoJm ¯mWv Cu Øew.
1
¯mb "" AÂ Pplv^x '' dm_nKn 4) ba³ImcpsS aoJm¯mb
\Sp¯pÅ P\hmkanÃms¯mcp ""bewew'' (kAZn¿) F¶ t]cn
{KmaamWv CXv. C¶v dm_nKn emWnXv C¶dnbs¸Sp¶Xv. C´y
sh¨mWv BfpIÄ Clvdman {] bnÂ\n¶p hcp¶hÀ¡papÅ ao
Jm¯mWnXv. ChntS\n¶v a¡bn
1
dm_nKn\Sp¯pÅ shÅs¸m¡¯m D·qe\miwtaÀs¸«XmWo {Kmaw. "" aZo\bnÂ
tImfd ]SÀ¶p ]nSn¨t¸mÄ \_n  AXns\ Ckvemansâ i{Xp¡Ä Xmakn¨ncp¶
te¡v GItZiw 92 Intemaoätdm
Pplv^bnte¡v amäm³th−n AÃmlphnt\mSv {]mÀ°n¡pIbp−mbn . ( _pJmcn : 5677,
apkvenw : 1376 ) fw ZqcamWpÅXv.

94 95
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

5) CdmJpImcpsS aoJm¯mb \nbaewL\amWv. AÃmlp ]dbp


""Zm¯p CÀJv'' (Zco_x) F¶ ¶p:
َ ِ ُ ‫ﻫﻢ ﱠ‬
‫اﻟﻈﺎﳌﻮن‬ َ ِ َ ْ ُ َ ِّ‫ﺣﺪود اﷲ‬
ُُ ‫ﻓﺄوﻟـﺌﻚ‬ َ ُ ُ ‫ﻳﺘﻌﺪ‬
‫َو َﻣﻦ َ َ َ ﱠ‬
t]cnemWXn¶v Adnbs¸Sp¶Xv.
ChntS\n¶v a¡bnte¡v GItZ
iw 94 Intemaoä tdmfw ZqcamWp ( ٢٢٩ : ‫) اﻟﺒﻘﺮة‬
ÅXv.
Cu aoJm¯pIÄ ap³ ]dª AÃmlphnsâ \nba ]cn[nI
\m«p ImÀ¡pw lÖn\pw Dwd¡p Ä BÀ ewLn¡p¶pthm AhÀ X
ambn AhbneqsS IS¶pt]mIp¶ s¶bmIp¶p A{IanIÄ. ( AÂ
aäp \m«pImÀ¡pw \_n \nÝbn _Jd: 229 )
¨p sImSp¯n«pÅXmWv. AXv thyma amÀKwhgnbmWv lÖn
sIm−v B aoJm¯pIÄ hgn IS t\m Dwdt¡m t]mIp¶sX¦nÂ
¶pt]mIp¶hÀ AhnsS sh¨pX hnam\w Ibdpw ap¼v Ipfn¨v kpK
s¶ Clvdman {]thin¡p¶Xp Ôw]qin Clvdmw hkv{XaWn
\nÀ_ÔamWv. lÖnt\m, Dwd bpI. hnam\w ]pds¸«v aoJm¯n
t¡m t]mIp¶hÀ ClvdmtamSp \p t\sc F¯p¶Xn\v AÂ]w
IqSnbÃmsX B aoJm¯pIfneq ap¼pXs¶ Clvdman {]thin
sS IS¶p t]mIp¶Xp ssZhnI t¡−XpamIp¶p. ImcWw hnam
\w thKXIqSnb hml\ambXn\m

96 97
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

 AXnthKw AXnÀ¯n IS¶p Ah AhnSp¯pImÀ¡pw Ah


t]mIp¶Xn\m kq£vaX¡mbn bneqsS lÖpw Dwdbpw Dt±in¨v
t\cs¯bmIp¶Xn hntcm[anÃ. IS¶phcp¶ aäpÅhÀ¡pw DÅ
ChnsS NneÀ aoJm¯n\papI aoJm¯pIfmWv. tijw \_n
fneqsS hnam\¯n IS¶pt]mIp ]dªp :
ِ ِ َ ‫ﻓﻤﻦ‬
ِ
ْ َ ‫إن‬
Ibpw tijw Pn±bn hnam\and
§n AhnsS\n¶v Clvdman ‫أﻫَﻞ‬ ‫ﺣﺘﻰ ِ ﱠ‬
‫أﻫﻠﻪ َ ﱠ‬ْ ْ َ ‫دوﳖﻦ‬
‫ﻛﺎن ُ َ ُ ﱠ‬
َ َ ‫ﻓﻤﻦ‬ْ ََ
{]thin¡mdpap−v. CXv {]hmNI ِ َ ‫ﻣﻜﺔ ِ ﱡ‬
sâ IÂ]\¡v hncp²hpw AÃm ‫ﻣﻨﻬﺎ‬
َ ْ ‫ﳞﻠﻮن‬ ُ َ‫َ ﱠ‬
lphnsâ \nbas¯ adnIS¡ep Ahbv¡n¸pdapÅhÀ A
amIp¶p. hcpsS hoSpIfnÂ\n¶mWv Clv
bm{X `qanbneqsS Bbmepw, dman {]thint¡−Xv. a¡¡mÀ
BImi¯n eqsS Bbmepw icn. a¡bnÂsh¨p Xs¶ (lÖn\v)
\_n ta ]dª aoJm¯p Clvdman {]thin¨m aXn.
IÄ \nÝbn¨psIm−v ]dªp : (_pJmcn: 1431, apkvenw:2022)
ِ ِ ِ ِ َ ‫وﳌﻦ َ َأﺗﻰ‬
ِ
‫ﻣﻦ َ ْ ِ ﱠ‬
a¡¡mÀ a¡bnÂsh¨p X
‫ﳑﻦ‬
ْ ‫ﻏﲑﻫﻦ ﱠ‬ ْ ‫ﻋﻠﻴﻬﻦ‬
‫َ ْ ﱠ‬ ْ َ َ ‫ﳍﻦ‬
‫ﻫﻦ َُ ﱠ‬
‫ُ ﱠ‬ s¶ Clvdman {]thin¨m aXn
َ َ ْ ُ ْ َ ‫اﳊﺞ‬
‫واﻟﻌﻤﺮة‬ َ ََ
‫أراد َْ ﱠ‬ F¶ \_n bpsS {]kvXmh\
sIm−v lÖv am{XamWv Dt±in
98 99
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

¡p¶Xv. ImcWw alXn Bbni Ip¶p. ldanÂsh¨v Dwd¡v


(d) X\n¡pw Dwd sN¿Wsa¶v Clvdman {]thin¡Â A\phZ
\_n tbmSv Bhiys¸«t¸mÄ \obamIp ambncps¶¦n Bbni
ktlmZc³ A_vZpd lvamt\mSv (d) tbmSv ldan\v ]pd¯pt]mbn
Bbnitbbpw sIm−v ldansâ Clvdman {]thin¨v hcm³ \nÀ
]pd¯pt]mbn Clvdman {]thin _Ôn¡pambncp¶nÃ. a¡bnÂ
sh¨p Xs¶ Clvdman {]thin
¨p hcphm³ \_n \nÀt±in¡p ¡m³ A\phZn¡p ambncp¶p.
Ibp−mbn. Cu lZokn \n F¶m C¶v ]ecpw sN¿p
¶pw ldansâ ]cn[n¡pÅnÂ
Xmakn¡p¶bmÄ Dwd sN¿m\p ¶Xvt]mse X³Cuantem ( ‫)ﺗﻨﻌﻴﻢ‬
t±in¨m ldansâ ]pd¯pt]m PnAvdm\ ( ‫ )ﺟﻌﺮاﻧﺔ‬bntem atäm
bn Clvdmw sIt«−XmIp¶p sh
¶v sXfnbp¶p. At¸mÄ ta ]d t]mbn Clvdmw sNbvXv [mcmfw
ª a¡¡mÀ a¡bnÂsh¨p X Dwd sNbvXp sIm−ncn¡p¶Xv
s¶ Clvdman {]thin¨m aXn ASnØm\ clnXamIp¶p. Imc
F¶ \_n bpsS {]kvXmh\ Ww \_n bpw klm_¯pw
sIm−v lÖvam{XamWv Dt±in¨n A§ns\ sNbvXXmbn AdnhnÃ.
«pÅXv Dwdbà F¶v hyàam Bbni (d) Dwd¡pw IqSnbmbn
cp¶p Clvdman {]thin¨ncp¶Xv
100 101
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

]s£ a¡bn {]thin¨t¸mÄ


EXpaXnbmbXp sIm−v aäpÅh
tcmsSm¸w Dwd sN¿m³ km[n¨n
Ã. ]n¶oSv ip²nbmb tijw AXn
\v ]Icsat¶mfw X\n¡pw Dwd
sN¿Wsa¶v \_n tbmSv Bh
iys¸SpIbpw \_n AXn\v A
\phZn¡pIbpam bncp¶p. Bbni DwdbpsS cq]w
(d)¡v t\cn«Xpt]mepÅ {]Xn_
豈 BÀs¡¦nepw t\cn«m DwdbpsS dpIv\pIÄ
A¯c¡mÀ¡v am{Xw C{]Imcw Clvdman {]thin¡pI
Dwd \nÀÆln¡msa¶Xn\v am{Xam Xzhm^v
Wv sXfnhpIfpsS ]n³_eap k^m aÀh¡nSbnse kAvbv
ÅXv. Bbni (d) bpsS IqsSt¸m F¶nhbmWv.
b A_vZpdlvam³ Dwd sNbv DwdbpsS hmPn_pIÄ
Xn«nà F¶Xv {]tXyIw {it² aoJm¯n sh¨v ClvdmanÂ
bamWv. {]thin¡pI
apSnsbSp¡Â F¶nhbmWv.

102 103
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

dpIv\pIfn GsX¦nepw \
jvSs¸«m {]kvXpX IÀ½w icn
bmIp¶XÃ. {]mbivNn¯w sIm
−pw ]cnlcn¡s¸Sp¶XÃ. DZml aoJm¯n\v ap¼v
cW¯n\v ZpÂlÖv 9 \v Ad^ lÖv Imew, daZm³t]mse
bn \n¡pI F¶ dpIv\v \nÀÆ Xnc¡pIf\p`hs¸Sp¶ kab¯m
ln¡mXncp¶m AbmfpsS l Wv aoJm¯nse¯p¶ sX¦nÂ
Öv kzoIcy amhpIbnÃ. aoJm¯n\Sp¯v kuIcys¸Sp¶
hmPn_pIfn GsX¦nepw temUvPpIfn \nt¶m atäm Ip
\jvSs¸«m {]mbivNn¯ambn fn¨v hy¯nbmbn Clvdm an\pÅ
ldanÂsh¨v _enbdp¯v [Àaw hkv{X§Ä [cn¡p¶Xv IqSpXÂ
sN¿p¶XvsIm−v ]cnlcn¡s¸ kuIcyamIpw. ]n¶oSv aoJm¯n
Spw. DZmlcWw Clvdman eqsS IS¶p t]mIpt¼mÄ Clvdm
{]thin¡msX aoJm¯neqsS IS an {]thin¡p¶psh¶v IcpXp
¶pt]mIpI. CXn\v ]Icw AbmÄ Ibpw XÂ_nb¯v sNmÃn¯p
Hcp _enarKs¯ Adp¯psImSp S§pIbpw sNbvXm aXnbmIp¶
¯m aXnbmIpw. XmWv. ImcWw C¯cw kokWp
Ifn temI¯nsâ \m\m `mK
¯p \n¶pw AÃmlphnsâ AXn
104 105
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

YnIÄ AhnsS hs¶¯nt¨À Agn¨pamäpIbpw Ipfn¡pIbpw


¶ncn¡pw. sNbvXp. (kzlolp¯nÀapZn:830)
sNdnbhs\t¶m henbhsc
aoJm¯nse¯nbm t¶m BÀ¯hImcnsbt¶m, {]
HcmÄ lÖnt\m, Dwdt¡m a¡ kh cà apÅhsct¶m hyXym
bnte¡v ]pds¸Spt¼mÄ ta kanÃmsX FÃmhÀ¡pw Clvdm
kqNn¸n¡s¸« aoJm¯pIfn an\pÅ Ipfn kp¶¯mIp¶p.
sh¨v Nne Imcy§Ä sNt¿−Xp 3)Clvdmansâ hkv{X¯nemIm¯
−v. Ah Xmsg sImSp¡p¶p. hn[w icoc`mK§fnepw XmSnbn
1) Clvdman\p ap¼mbn I£¯n epsaÃmw kpK\v[w ]qipI.
‫ﻗﺎﻟﺖ‬ ِ‫زوج ﱠ ﱢ‬
ْ َ َ  ‫اﻟﻨﺒﻲ‬ ِ ْ َ ‫ﻋﻨﻬﺎ‬ ِ ‫ﻋﺎﺋﺸﺔ‬
َ َ ِ ‫ﻋﻦ‬
tebpw, Kply Øm\¯ntebpw َ ْ َ ُ‫رﴈ اﷲﱠ‬
َ َ َ ْ َ
tcma§Ä \o¡w sN¿pI. aoi
ِ ِ ِ ِ ِ  ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬
sh«pI, \Jwapdn¡pI. ImcWw ُ ِ ْ ُ ‫ﺣﲔ‬
‫ﳛﺮم‬ َ ‫ﻹﺣﺮاﻣﻪ‬َْ ُ ‫ﻛﻨﺖ ُ َ ﱢ‬
َ ُ َ ‫أﻃﻴﺐ‬ ُ ُْ
Clvdman {]thin¨p Ignªm
ِ ْ ِ ‫ﻳﻄﻮف‬ ْ َ ‫ﻗﺒﻞ‬ ِ‫ِﱢ‬
 Ch \njn²amIp¶p. : ‫ﺑﺎﻟﺒﻴﺖ( رواه اﻟﺒﺨﺎري‬ ْ َ َ ُ َ ‫أن‬ َ ْ َ ‫وﳊﻠﻪ‬ َ
2) Clvdman\pth−nsb¶ Dt±iy
t¯msS Ipfn¡pI. ٨١ ‫وﻣﺴﻠﻢ‬١٤٣٩
\_n Clvdman {]th
in¨t¸mÄ Xp¶nb hkv{Xw
106 107
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

Bbni (d) ]dbp¶p: \_n 4) XpSÀ¶v Clvdman\pÅ hkv


Clvdman {]thin¡p¶Xn\v ap {Xw [cn¡pI. ]pcpj³ Hcp Xp
¼mbn Clvdman\pth−n At±l WnbpSp¡pIbpw, Hcp X«w sIm−v
¯n\p Rm³ kpKÔw ]qin icocw ]pX¡pIbpw, sNcn¸Wnbp
s¡mSp¡pambncp¶p. Clvdman Ibpw sNt¿−XmIp¶p. Xe
 \ns¶mgnhmIp¶Xn¶p th ad¡cpXv. C_v\p DaÀ \nthZ\w
−n Xzhm^n¶v ap¼pw. \_n ]dªp :
(_pJmcn: 1439, apkvenw : 81 )
CXnsâ ASbmfw Clvdman\p ‫وﻟﻴﺤﺮم أﺣﺪﻛﻢ ﰲ إزار ورداء وﻧﻌﻠﲔ )رواه‬
tijw icoc¯n Ahtijn
¡p¶XpsIm−v hntcm[anÃ. Im (٢٩٣/ ٤ ‫أﲪﺪ أﻧﻈﺮ إرواء اﻟﻐﻠﻴﻞ‬
cWw Clvdman {]thin¨ ti XpWnbpw X«hpw c−p sNcn
jw \_n bpsS icoc¯n ¸pw AWnªp sIm−mWv \n
kpKÔ¯nsâ ASbmfw I− §tfmtcmcp¯cpw ClvdmanÂ
Xmbn Bbni(d) bn \n¶v {]thint¡−Xv. ( CÀhmKpÂ
dnt¸mÀ«v sN¿p¶p−v. Keo : 293)
( _pJmcn : 263 ) AXv shfp¯Xpw hy¯nbp
ÅXpambncn¡m³ {iant¡−

108 109
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

‫ﻣﻊ‬ ْ َ َ ‫ﻋﻨﻬﺎ‬ ِ ‫ﻋﺎﺋﺸﺔ‬


َ َ ِ ‫ﻋﻦ‬
XmIp¶p. s]mXpth \_n ¡v َ َ ‫ﺧﺮﺟﻨﺎ‬
َ ْ َ َ ‫ﻗﺎﻟﺖ‬ َ ْ َ ُ‫رﴈ اﷲﱠ‬َ َ َ ْ َ
{]nbapÅXmbncp¶p CXv. shfp
َ ْ ِ ‫ﺣﺘﻰ‬
َ ِ َ ‫ﺟﺌﻨﺎ‬ ‫ﻧﺬﻛﺮ ِ ﱠإﻻ َْ ﱠ‬ ِ
¯ hkv{Xw [cn¡phm\pw acW ‫ﴎف‬ ‫اﳊﺞ َ ﱠ‬ ُ ُ ْ َ ‫ ﻻ‬ ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬ ُ َ
s¸«hsc AXn I^³ sN¿p
ِ َ ‫وأﻧﺎ‬ ُ ِْ َ َ
hm\pw \nÀt±in-¡p¶ \_n hN ‫أﺑﻜﻲ‬ ْ َ َ َ  ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬ ُ ُ َ ‫ﻋﲇ‬ َ‫ﻓﺪﺧﻞ َ ﱠ‬ َ َ َ َ ‫ﻓﻄﻤﺜﺖ‬
ُ ْ ِ َ َ ِ‫ﻓﻘﻠﺖ َواﷲﱠ‬ ِ ِ ‫ﻓﻘﺎل ﻣﺎ‬
\w klolmb ]c¼cbneqsS
dnt¸mÀ«v sN¿s¸«ncn¡p¶p. ‫ﻛﻦ‬ُْ ‫ﱂ ْ َأ‬َ ‫أﲏ‬ ‫ﻟﻮددت َ ﱢ‬ ُ ْ ُ َ ‫ﻳﺒﻜﻴﻚ‬ ُْ َ َ ََ
(XnÀapZn, \kmCu, C_v\pamP) ِ ِ َ ‫ﻟﻌﻠﻚ‬ِ ‫ﻟﻚ َ ﱠ‬ ِ َ ‫ﻗﺎل ﻣﺎ‬
kv{XoIÄ apJhpw aq³I¿pa ْ َ َ ‫ﻗﻠﺖ‬
‫ﻧﻌﻢ‬ ُ ْ ُ ‫ﻧﻔﺴﺖ‬ ْ َ َ َ َ ‫اﻟﻌﺎم‬ َ َ ْ ‫ﺧﺮﺟﺖ‬
ُ ْ َ َ
Ãm¯ _m¡n icoc`mK§Ä ap ِ ْ ‫ﺑﻨﺎت آدم‬ ِ َ ‫ﻋﲆ‬ َ َ ‫ﻗﺎل‬َ َ
gph\pw adbp¶ \ne¡pÅ GXv ‫اﻓﻌﲇ َﻣﺎ‬ َ ََ َ َ َ ُ‫ﻛﺘﺒﻪ اﷲﱠ‬ ُ َ َ َ ‫ﳾء‬ ٌ ْ َ ‫ﻫﺬا‬
ِ ْ ِ ‫ﺗﻄﻮﰲ‬ ِ ُ َ ‫أن َﻻ‬ ْ َ ‫ﻏﲑ‬ ‫ﻳﻔﻌﻞ َْ ﱡ‬ َُ َْ
hkv{Xhpw [cn¡mhp¶XmWv.
kv{XoIÄ¡v BÀ¯hw, {]kh ‫ﺣﺘﻰ‬ ‫ﺑﺎﻟﺒﻴﺖ َ ﱠ‬َْ َ ْ َ ‫اﳊﺎج‬
càw F¶nh D−v F¶ Imc ِ ُْ َ
(٢١١٥ ‫ ) ﻣﺴﻠﻢ‬...‫ﺗﻄﻬﺮي‬
W¯m lÖnt\m, Dwdt¡m
Clvdman {]thin¡msX aoJm Bbni(d) \nthZ\w dkqÂbp
¯v IS¶p t]mIm³ ]mSnÃ. adn sSIqsS R§Ä ]pds¸«p lÖp
¨v Clvdman {]thin¡Â IÀ½aÃmsX asäm¶pw R§Ä
\nÀ_ÔamIp¶p. Dt±in¨ncp¶nÃ. kcn^v {]tZi¯v
110 111
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

F¯nbt¸mÄ F\n¡v BÀ¯h taÂ]dª Imcy§Ä aoJm


ap−mbn. Rm³ IcªpsIm−n ¯nÂ\n¶p Xs¶ sN¿Wsa¶nÃ.
cns¡ \_n Fsâ ASpt¯¡v aoJm¯nse¯p¶Xn\p ap¼v kz
IS¶ph¶p. AhnSp¶v tNmZn¨p: ´w ho«n sh¨pw, apdnbnÂsh
\osb´mWv Icbp¶Xv? Rm³ ]d ¨pw \nÀÆln¡mhp¶XmWv. hnam
ªp AÃmlphmWv kXyw Cu \amÀ¤tam I¸Â hgntbm lÖn
hÀjw Rm³ ]pds¸«nÃmbncp¶p t\m Dwdt¡m ]pds¸Sp¶hÀ hm
sh¦n \¶mbncp¶psh¶v F\n l\w Ibdp¶Xn\p ap¼p Xs¶
ta ]dª Imcy§Ä \nÀÆ
¡v tXm¶nt¸mIp¶p. \_n]d ln¡pIbpwtijw aoJm¯nt\mS
ªp: F´p ]än! \o EXpaXn Sp¯m Clvdman {]thin¡p
bmtbm? Rm³ ]dªp AsX, Ibpw sNbvXm aXnbmIpw.
\_n ]dªp: AXp kv{XoIÄ \akvImc kabamsW¦nÂ
¡v AÃmlp \nÝbn¨ ImcyamWv. AXn\tijw Clvdman {]thin
lmPnamÀ sN¿p¶sXms¡ \obpw ¡pI. Clvdman¶mbn {]tXyI
sNbvXpsImÅpI. ]s£ ip²n \akvImcw \_nNcybnenÃ. F
bmIp¶Xvhsc IAv_sb Xzhm^v ¶m A_nbmÀ Aen F¶ t]
sN¿cpXv. ( apkvenw : 2115 ) cn C¶dnbs¸Sp¶ 'hmZo
AJoJnse ' "ZpÂlpsse^' F¶

112 113
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

aZo\bpsS ASp¯pÅ aoJm¯n ¡p¶p sh¶v ]dbpIbpw sN¿p


 \n¶mWv Clvdmw sN¿p¶ sX I. . ( _pJmcn : 6797 )
¦n AhnsS sh¨v \akvIcn¡Â 6) hml\¯n Ibdnbncp¶v
kp¶¯mIp¶p. DaÀ ]dbp¶p: AÃmlphns\ kvXpXn¡pIbpw {]
IoÀ¯n¡pIbpw alXzs¸Sp¯p
\_n 'hmZo AJoJn sh¨v C Ibpw sNbvX tijw ClvdmanÂ
{]Imcw ]dbp¶Xv Rm³ tI«p:
Cu cm{Xnbn Fsâ c£n {]thin¡ emWv \_n bpsS
Xmhnsâ bSp¡Â\n¶v Hcp BK kp¶¯v. (_pJmcn 1450, A_q
ZmhqZv 1531) A[nIt]cpw {i²n
X³ (Pn_vcoÂ) h¶p C{]Im ¡msX t]mIps¶mcp kp¶¯m
cw ]dbpIbp−mbn WnXv. Camw _pJmcn(d) Cu hnj
ٍ ِ ُْ ‫اﻟﻮادي‬
ِ ْ ‫ﻫﺬا‬
‫ﺣﺠﺔ‬
‫َ ﱠ‬ ‫و‬ ‫ﻋﻤﺮة‬
ً َْ ُ ْ ُ
‫وﻗﻞ‬ ‫اﳌﺒﺎرك‬
َ َ َ َ َ َ ‫ﺻﻞ ِﰲ‬
‫َ ﱢ‬ b¯n Hc[ymbwXs¶ \ÂIp
¶p sh¶Xv hfsc {it²bamIp
(٦٧٩٧ : ‫) اﻟﺒﺨﺎري‬ ¶p.
Cu A\p{KloX Xmgvhcbn 7) Jn_ve¡`napJambn ClvdmanÂ
\akvIcn¡pIbpw Dwdbpw l {]thin¡pI F¶Xpw {]hmN
Öpw \nÀÆln¡p¶Xn {]thin I NcybmIp¶p. ( _pJmcn: 1451)

114 115
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

8) ‫ ( ''ﻟﺒﻴﻚ ﻋﻤﺮة‬essº¡ Dwd¯³) Â\n¶v HgnhmIpw. F¶ \n_


Ô\tbmsS Clvdman {]thin
F¶v ]dªv Clvdman {]th ¡mhp¶XmWv . Bbni (d) \n
in¡pI. \_n C{]Imcw ]d thZw. Zp_mA¯v _n³Xp kp
ªXmbn A\kp_v\p amenIv ss_À (d) \_n tbmSv C{]
 \nthZ\w sN¿p¶p. Imcw tNmZn¨p: AÃmlphnsâ
( kzlolp A_qZmhqZv: 1795, dkqte, Rm³ tcmKnbmWv. F
kzlolp \kmCu: 2729, C_v\p \n¡p lÖp sN¿Wsa¶v Dt±
amPx: 2968 ) F¶m \n¿¯v iap−v . \_n Acpfn :
F¶ \ne¡v Aà CXv. \n¿¯n َِ
‫ﺣﺒﺴﺘﻨﻲ‬ ‫أن َ ِ ﱢ‬
ُ ْ َ ‫ﳏﲇ‬ ِ ِ َ ْ ‫ﺣﺠﻲ‬
‫واﺷﱰﻃﻲ َ ﱠ‬
sâ Øm\w lrZbamIp¶p. \ ْ َ َ ‫ﺣﻴﺚ‬ َ ‫ُ ﱢ‬
_n ]dªp F¶XvsIm−m (٢١٠٢ : ‫و ﻣﺴﻠﻢ‬٤٦٩٩ : ‫) اﻟﺒﺨﺎري‬
Wv \mw C{]Imcw ]dbp¶Xv.
9) tcmKw i{Xp `bw t]msebpÅ ""XSÊap−mIpt¶S¯psh¨v
ImcW§fm `bs¸Sp¶ hÀ Rm³ ClvdmanÂ\n¶v HgnhmIp
¡v ""FhnsSsb¦nepw sh¨v F sa¶ \n_Ô\ tbmSpIqSn \o
\n¡p hà XSÊhpw t\cn«m lÖn\v Clvdmw sN¿pI'' ( _p
AhnsS sh¨p Rm³ Clvdman Jmcn: 4699, apkvenw: 2102, A_q
ZmhqZv : 1513 )
116 117
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

C§s\ \n_Ô\tbmsS C \Jw apdnªp \n¡p¶Xv


lvdman {]thin¨ BÄ¡v tcm sIm−v {] bmka\p`hs¸SpIbm
Ktam i{Xp¡fpsS XSÊtam sW¦n \o¡w sN¿p¶Xn\v hn
ImcWw lÖv ]qÀ¯nbm¡m³ tcm[anÃ.
km[n¡msX h¶m AbmÄ¡v 3) icoc¯ntem hkv{X¯ntem
ClvdmanÂ\n¶v HgnhmImhp ¶Xm kpKÔw D]tbmKn¡Â ad¶p
Wv. AbmÄ {]mbivNn¯w \ÂtI sIm−mWXv sNbvXsX¦n F{X
−XnÃ. bpw s]s«¶v AXv IgpIn¡f
tb−XmIp¶p.
Clvdman\p tijw ]mSnÃm¯h 4) kwtbmKw,AXpambn _Ôs¸«
Npw_\w, lkvXssaYp\w Benw
Clvdman {]thin¨p Ign K\w t]mepÅh
ªm Xmsg ¸dbp¶h ldmam 5) I¿pd [cn¡Â
Ip¶p. 6) am³, apbÂ, {]mhv XpS§nb
1) ImcWw IqSmsX apSn FSp¡ th«P´p¡sf sImÃpI, th«bm
Â. F¶m a\x¸qÀÆaÃmsX i Sn¸nSn¡pI, AXn¶mbn klmbn
coc¯n \nt¶m Xebn \nt¶m ¡Â, B«ntbmSn¡pI. F¶nh \n
apSn hogp¶Xn\v hntcm[anÃ. jn²amWv. F¶m D]{ZhIm
2) \Jw apdn¡Â. ]s£, cnIfmb {]mWnIÄ, h\y ayK§

118 119
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

Ä XpS§nbhsb sImÃp¶Xv sIm hÀ¡v _q«vkpw IodmsX¯s¶


−v hntcm[anÃ. A{]Imcw C_v\p [cn¡mhp¶XmWv. \_n ]d
DaÀ D²cn¡p¶ lZokn ªp:
\_n ]dªp : tXÄ, Fen, I ْ ِ َ ْ‫ﱂ‬
‫ﳚﺪ‬ َ ‫وﻣﻦ‬ ِ ْ ‫ﻓﻠﻴﻠﺒﺲ ُ ﱠ‬
ْ َ َ ‫ﺧﻔﲔ‬ ِ ْ َ ْ ‫ﳚﺪ َﻧ‬
ْ َ ْ َ ْ َ ‫ﻌﻠﲔ‬ ْ ِ َ ْ‫ﱂ‬
َ ‫ﻣﻦ‬
ْ َ)
Sn¡p¶ \mb, Im¡, ]cp´v F
¶o A©p arK§sf Clvdmanem ٥٣٥٧ ‫) اﻟﺒﺨﺎري‬ َ ِ َ َ ‫ﻓﻠﻴﻠﺒﺲ‬
(‫ﴎاوﻳﻞ‬ ً َِ
ْ َ ْ َ ْ َ ‫إزارا‬
bncns¡ Bhiysa¦n h[n¡p
¶Xn\v hntcm[ansöv _pJmcn (٢٠١٦ : ‫وﻣﺴﻠﻢ‬
bn ImWmw. (: 3068) BÀs¡¦nepw sNcn¸v In«nbn«n
7) ]pcpj³ icocw ]qÀ®amtbm sæn AbmÄ¡v _q«vkv [
`mKnIamtbm ad¡p¶Xmb ASn cn¡mw. BÀs¡¦nepw XpWn In«n
hkv{Xw, _\nb³, Ip¸mbw, Im bn«nsæn AbmÄ Imepd AWn
epd, jqkv, XpS§n a\pjymhb bs«. (_pJmcn 5357,apkvenw 2016)
h§Ä¡v A\pkrXambn Iq«n 8) ]pcpj³ sXm¸n, Xe¸mhv, X«w
Xp¶s¸« hkv{Xw [cn¡epw, XpS§nbh sIm−v Xe ad¡Â.
kv{Xo apJhpw ap³ I¿pw ad¡p F¶m Xe ad¡m\msW¶ Dt±
¶Xpw. F¶m XpWn In«m¯ ianÃmsX IpSNqSp¶Xn\pw, hml
hÀ¡v Imepdbpw sNcn¸v In«m¯ \¯n Ccn ¡p¶Xn\pw, Xebn

120 121
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

 X\n¡mhiyapÅ km[\ §f c−p hkv{X¯n I^³ sN¿p


S§nb _mKv, s]«n F¶nh Npa I. Xe ad¡pIbpw, kpKÔw ]pc
¡p¶ Xn\pw hntcm[anÃ. «pIbpw AcpXv. ]p\cp°m\Zn\
9) hnhmlw, hnhmlt\zjWw, ¯n "XÂ_nb¯v' sNmÃp ¶h
kv{XoIfp ambn cXneoeIÄ XpS \mbn«mWv AÃmlp Abmsf Fgp
§nbh ldmamWv. t¶Â]n ¡pI.( _pJmcn : 1719 )
10) Clvdmanembncns¡ acWs¸ {]tXyIw HmÀ¡pI. :þ
«m Abmsf Ipfn¸n¨tijw A ldansâ ]cn[nbnepÅ k
bmfpsS Clvdmansâ hkv{X¯n kyeXmZnIÄ apdn¡Â ClvdmanÂ
ÂXs¶ I^³ sN¿Ww . \_n {]thin¨hÀ¡pw AÃm¯ hÀ
 ]dbpIbp −mbn : ¡pw ]mSnÃm¯XmIp¶p.
ِ َ ‫وﻛﻔﻨﻮه ِﰲ‬
َ َ ‫ﺛﻮﺑﻴﻪ‬ ٍ ْ ِ َ ‫ﺑﲈء‬
ٍ ِ ‫اﻏﺴﻠﻮه‬ ُ ِ ْ
‫وﻻ‬ َْ ْ ُ ُ ‫وﺳﺪر َ َ ﱢ‬ َ ُ IpäIyXy§Ä¡pÅ
‫ﻳﻮم‬ ُ َ ْ ُ ‫ﻓﺈﻧﻪ‬
َ ْ َ ‫ﻳﺒﻌﺚ‬ ُ َ ْ َ ‫ﲣﻤﺮوا‬
ُ ‫رأﺳﻪ َ ِ ﱠ‬ ُ ‫وﻻ ُ َ ﱢ‬ ٍ ِ ِ ‫ﲤﺴﻮه‬
َ َ ‫ﺑﻄﻴﺐ‬ ُ ‫ََﱡ‬
{]mbivNn¯w
ِ ِْ CXn\v aq¶v AhØIfmWp−m
(١٧١٩ ‫ﻣﻠﺒﻴﺎ )اﻟﺒﺨﺎري‬ ً ‫اﻟﻘﻴﺎﻣﺔ ُ َ ﱢ‬
َ َ IpI.
\n§Ä Abmsf Xmfnbp] 1) sN¿m³ ]mSnÃm¯h AImcW
tbmKn¨p Ipfn¸n¡pI AbmfpsS ambn sN¿Â: - CbmÄ Ipä¡m

122 123
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

c\mIp¶Xpw {]mbÝn¯w \ hs¸SpItbm BsW¦n (apSn


tI−XpamIp¶p. \o¡p¶Xn\v){]mbÝn¯ambn t\m
t¼m, Zm\[À½tam _en IÀ½tam
2) AXymhiyw \nan¯amWXv sN \nÀÆln¨m aXnbmIpw. ( AÂ
bvXsX¦n AbmÄ Ipä¡mc _Jd : 196)
\mIp¶XÃ. ]s£, {]mbÝn
¯w \ÂtI−XmIp¶p. DZml IA_p_v\p DPvdhn¶v X
cW¯n\v AXnITn\amb XWp ebn t]³ A[nIcn¨v iÃyam
¸pÅt¸mÄ tcmKap−m Ipsa¶v bn¯oÀ¶t¸mÄ \_n At²
`bs¸«psIm−v jÀ«v t]mepÅ lt¯mSv ]dbpIbp−mbn :
hkv{Xw [cn¡Â. AÃmlp َ ‫أﻃﻌﻢ ِ ﱠ‬
‫ﺳﺘﺔ‬ ِ
ْ ْ َ ‫أﻳﺎم َ ْأو‬
ٍ ‫ﺛﻼﺛﺔ َ ﱠ‬
َ َ َ َ ‫ﺻﻢ‬ ِْ ْ
َ َ ْ َ ‫اﺣﻠﻖ‬
ْ ُ ‫رأﺳﻚ َو‬
]dbp¶p:
ِ ٍ َ ِ ‫اﻧﺴﻚ‬ ِ
ُ ‫اﳍﺪي َ ﱠ‬
‫ﳏﻠﻪ‬ ُ ْ َْ ‫ﻳﺒﻠﻎ‬
َ ُ ْ َ ‫ﺣﺘﻰ‬ ْ ُ ِ ْ َ َ‫} َوﻻ‬
ْ ُ َ ُ ُ ‫ﲢﻠﻘﻮا‬
‫رؤوﺳﻜﻢ َ ﱠ‬ (١٦٨٦ : ‫ﺑﺸﺎة )اﻟﺒﺨﺎري‬ ْ ُ ْ ‫ﻣﺴﺎﻛﲔ َ ْأو‬
َ َ َ
ٌ َ ْ ِ َ ‫رأﺳﻪ‬
ِ ِ ْ ‫ﻣﺮﻳﻀﺎ َأو ِ ِﺑﻪ َ ًأذى ﻣﻦ‬ ِ ِ ‫ﻛﺎن‬ \o Xe apÞ\w sN¿pIbpw
‫ﻓﻔﺪﻳﺔ‬ ‫ﱢ ﱠ‬ ْ ً ‫ﱠ‬ ُ
‫ﻣﻨﻜﻢ‬ َ َ ‫ﻓﻤﻦ‬ََ ({]mbÝn¯ambn) aq¶v Znhkw
ٍ ُ ‫ﺻﺪﻗﺔ َأو‬
ٍ ٍ َ ِ ‫ﱢﻣﻦ‬
ُ ْ َ َ َ ‫ﺻﻴﺎم َ ْأو‬
,[١٩٦,‫ﻧﺴﻚ{ ]اﻟﺒﻘﺮة‬ t\ms¼Sp¡pItbm , AsænÂ
Bdp km[p¡Ä¡v `£Ww
\n§fnemsc¦nepw tcmKnbmhpI \ÂIpItbm, AXpasà ¦n Hcm
tbm, Xebn hà ieyhpw A\p` Sns\bdp¯v [m\w sN¿pItbm
124 125
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

sN¿m \pw Iev]n¨p. (_pJmcn: ImcWambn Ah sN¿p¶Xmbn


1686, apkvenw : 2083 ) I−phcp¶psh¶Xv tJZIcam
Wv. {]mbÝn¯sa¶Xv \njn²
3) \nbaw AdnbmtXtbm adt¶m amb Imcy§Ä sN¿p¶Xn\pÅ
\nÀ_ÔnX \mtbmBWv sNbvX Cfhsöv {]tXyIw HmÀ¡pI. !!
sX¦n Ipä¡mc\mIp¶XÃ. G
ähpw icnbmb A`n{]mb {]Imcw {]mbivNn¯w \ÂtI−h
AbmÄ {]mbÝn¯w \ÂtI− DwdbnÂ\n¶v XlÃpemIp¶Xn
XpanÃ. \vap¼v kv{Xobpambn _Ôs¸«m
 a¡bnÂsh¨v HcmSn s\ Adp
HmÀ¯ncn¡pI : þ ¯v km[p¡Ä¡nSbn hnXcWw
Clvdman {]thin¨hÀ sN sN¿pIbpw ]ivNmX]n¡pIbpw
¿m³ ]mSnÃm¯hbn \n¶pw \n B Dwd ]qÀ¯n bm¡pIbpw
À_Ôambpw AI¶p \nÂt¡ sNt¿−XmIp¶p. am{Xhpaà ]n
−XmIp¶p. hyàamb ImcWw ¶oSv Dwd JfmAv hot«−Xpam
IqSmsX Ah Hcn¡epw sNbvXp Ip¶p.
t]mIcpXv. NneÀ CXv emLh
_p²ntbmsS ImWpIbpw {]mb lÖn {]thin¨hÀ H¶m
Ýn¯w \ÂIn bm Ipä¯n as¯ XlÃp emIp¶Xn\v (ZpÂ
\ns¶mgnhmImsa¶ \nebn A lÖv 10\v) sNt¿− \mep {]hÀ

126 127
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

¯nIfn GsX¦nepw cs−®w km[p¡Ä¡v `£Ww \ÂIpI.


\nÀÆln¡p¶Xn\v) ap¼v kv{Xo AXpasæn aq¶v Znhkw t\m
bpambn _Ôs¸«m a¡bn s¼Sp¡pItbm sN¿pI.
Âsh¨v Hscm«Is¯ Adp¯v km {]mbivNn¯ambn BSns\
[p¡Ä¡nSbn hnXcWw sN¿p Adp¯p sImSp ¡pIbmsW¦nÂ
Ibpw ]ivNmX]n¡pIbpw B AXnÂ\n¶v Ah\v `£n¡m³
lÖv ]qÀ¯nbm¡pIbpw sNt¿ ]mSnÃ. apgph³ amwkhpw km[p
−XmIp¶p. am{Xhpaà B l ¡Ä¡v hnXcWw sNt¿−Xm
Öv ]n¶oSv JfmAv hot«−Xpam Ip¶p.
Ip¶p. th«bmSpItbm atäm sNbv
\Jw apdn¡Â, apSn \o¡w Xm sIm¶ Xn\v Xpeyambn c−v
sN¿Â, kpKÔw D]tbmKn¡Â, \oXnam·mÀ XoÀ¸v IÂ]n¡p¶
]pcpj³ P«n, _\nb³, jÀ«v Xp ImenIsf a¡bnÂsh¨v _enb
S§n Iq«nXp¶nb hkv{Xw [cn dp¡pI. Asæn AXnsâ hne
¡pI, Xe ad¡pI, kv{XoIÄ ap ¡v `£Ww hm§n Ac kzmAv
Jtam ap³It¿mad¡Â, Chbn (GItZiw Ht¶Im Intem
tesX¦nepw sNbvXm H¶pIn {Kmw) hoXw ]mh§Ä¡v hnX
HcmSns\ Adp¯p sImSp¡pI, cWw sN¿pI. AXpasæn A
AXsæn a¡bnepÅ Bdp Xnsâ hnesIm−v F{X km[p

128 129
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

¡Ä¡v Blmcw sImSp¡m³ {i²n¡Ww. GjWn, ]cZqjWw,


Ignbptam B km[p¡fpsS Ifhp ]dbÂ,No¯ ]dbÂ, kw
F®¯nsâ A{Xbpw Znhkw KoXw t]mepÅ \njn²ambh tI
t\m¼\pjvTnt¡−XmWv. Ä¡Â, \njn²ambh t\m¡Â,
hnhmlw, hnhmlt\zjWw, hg¡p IqSÂ, XÀ¡n¡Â, tXm
irwKmcw, kÃm]w t]mepÅ Im ¶nhmkw {]hÀ¯n¡Â… XpS
cy§Ä kw`hn¨m ]m]tamN\w §nhb Ch¡pZmlcW§fmWv .
tXtS−XmIp¶p. AÃmlp ]dbp¶p.
ِ َ َ ‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت َﻓﻤﻦ‬
Clvdman\p ap¼pw tijhpw َ َ ‫اﳊﺞ‬
‫ﻓﻼ‬ ‫ﻓﺮض ِ ﱠ‬
‫ﻓﻴﻬﻦ َْ ﱠ‬ ٌ ُ ْ َ ‫ﳊﺞ‬
َ َ ٌ َ ُ ْ ‫أﺷﻬﺮ ﱠ‬ ‫َْ ﱡ‬
]mSnÃm¯h
, ‫اﳊﺞ ]اﻟﺒﻘﺮة‬ َ َ ِ َ‫ﻓﺴﻮق َوﻻ‬
‫ﺟﺪال ِﰲ َْ ﱢ‬ َ ُ ُ َ‫رﻓﺚ َوﻻ‬
َ ََ
Clvdman {]thin¨hÀ¡pw
AÃm¯hÀ¡pw \njn²ambhbm [١٩٧
Wv Chsb¦nepw Clvdman {] lÖv Imew Adnbs¸«
thin¨hÀ AXv {]hÀ¯n¡p amk§fmIp¶p. B amk§fnÂ
t¼mÄ AXnsâ Kuchw IqSp¶ Bsc¦nepw lÖv IÀ½¯n {]
XmIp¶psh¶Xn\m Ah kw` thin¨m ]n¶oSv kv{Xo ]pcpj
hn¨p t]mImXncn¡m³ {]tXyIw

130 131
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

kwkÀ¤tam ZpÀhy¯ntbm hg • shÅw e`n¡msX hcnItbm,


t¡m lÖn\nSbn ]mSpÅXÃ. tcmKtam AXp t]mepÅ aäp
( AÂ_Jd : 197 ) hà ImcW¯mtem shÅw D]
AXn\m Hgnhp kab§fn tbmKn¡m³ km[n¡msX hcnI
ZnIdpI fnepw {]mÀ°\Ifnepw tbm sNbvXm Xb½pw sN¿
Xkv_olpIfnepambn Igntb− Â. ( Ccp ssI¸¯nbpw `qXe
XmIp¶p. ¯n ASn¨v apJhpw ssI¸
Clvdman {]thin¨hÀ¡v A\p S§fpw XShemWv Xb½pansâ
hZ\n bambh cq]w. )
• IpS, I®S, tamXncw, hm¨v, s_ • ]mkvt]mÀ«v, CJma t]mepÅ
Âäv, samss_Â, t]gvkv t]mep aäp tcJIÄ ssIhiw sh¡Â.
Åh D]tbmKn¡Â A_²§fpw kp_²§fpw
• apSn NohpI. CXpaqew hÃXpw 1) NneÀ Clvdman\pap¼v Ipfn¡Â
icoc¯n \nt¶m Xebn \nÀ _ÔamsW¶v IcpXn kzbw
\nt¶m hogp¶Xn¶pw hntcm Ipfn¡pIbpw Ip«nIsf \nÀ_
[anÃ. Ôn¨v Ipfn¸n¡pIbpw sN¿p¶p.
CXv Hcp ]s£ sImSpwXWp¸pÅ
kabm¯msW¦n ]e tcmK§
132 133
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

Ä¡pw ImcWamIpIbpw Btcm Xncn¨phcnIbpw Clvdman {]th


KyIcambn lÖp sN¿p¶Xn\v in¡pIbpw sNt¿−XmIp¶p.
AXv XSÊamhpIbpw sNbvtX {]mbivNn¯w \ÂtI−XnÃ. 3
¡mw. 3) Clvdman\v ap¼v c−p dIA¯v
2) Clvdman {]thin¡msX ao \akvImcaps−¶v hnizkn¡p¶p.
Jm¯v hn«pIS¡Â. C§s\ ao CXn\v {]hmNI Ncybn amXyI
Jm¯nÂ\n¶v Clvdmw sN¿msX bnÃ.
aoJm¯n\v tijamWv Clvdman 4) DSp¯ hkv{Xw Agn¨pamän Hcp
{]thin¨sX¦n Hcp hmPn_v (\n XpWnbpw taÂap−pw [cn¡emWv
À_ÔIÀ½w) Dt]£n¨Xnsâ Ip Clvdmsa¶v hnizkn¡p¶p. hmkv
ä¡mc\mbn¯ocpw, AXn\p {]mb Xh¯n CXv Clvdman\pÅ Xbm
ivNn¯ambn Hcp _enbdp¯p sdSp¸v am{XamWv. ImcWw lÖv
Zm\w sN¿Â \nÀ_ÔamWv. 2 Asæn Dwd F¶o IÀ½§
F¶m AdnbmsXtbm ad¶p fn {]thin¡p¶psh¶ Dt±i
sImt−m BWv HcmÄ Clvdman (\n¿)¯n\mWv Clvdmw F¶Xp
{]thin¡msX aoJm¯vhn«pt]mb sIm−v hnh£. km[mcW H«p
sX¦n AbmÄ aoJm¯nte¡v an¡ BfpIfpIÄ¡pw Adnbm
s¯mcp ImcyamWnXv. Cu ASn
2 ^Xmhm Ckveman¿x 2/204 , ssiJv C_v\p_mknsâ ^Xmhm XXAáp _n lÖn
3
h Dwd t]Pv : 45 ^Xmhm Ckveman¿x 2/199

134 135
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

Øm\ ¯n Clvdm an\ptijw \hbvXp A³ .... ..‫ﻧﻮﻳﺖ أن أﻃﻮف‬


\njn²amb Imcy§Ä CXp
sIm−v \njn²amIp¶psh¶p AXzq^..
t]mepw IcpXp¶hcp−v. F¶m F¶n§s\ sNmÃn¸dbp¶ k
Clvdman {]thin¡p¶p F¶ {¼Zmbw aX¯n ]pXpXmbn IS
\n¿t¯mSpIqSnbmWv Ah \njn ¶pIqSnb _nZvA¯mIp¶p. CXv
²ambn¯ocp¶Xv. D¯acmb klm_nIfn \n¶p
5) \n¿¯v sNmÃn¸db \_n D²cn¡s¸«n«nÃm¯Xn\m Dt]
]Tn¸n¨n«nÃm¯Xn\m CXv _nZv £n¡Â \nÀ_ÔamWv. \n¿¯v
A¯mIp¶p. am{Xaà \akvImcw a\Ên IcpXemWv \_nNcy.
t\m¼v, Xzhm^v F¶o IÀ½ \mhpsIm−v ]dtb−XnÃ. Camw
§fnsem¶pw Xs¶ C{]Imcw ]d \hhn ( ‫] ) رﲪﻪ اﷲ‬dbp¶p :
bm³ ]mSpÅXpaÃ.
DkzÃnb ... ‫أﺻﲇ ﻓﺮض اﻟﻈﻬﺮ‬ ‫اﻟﻨﻴﺔ اﻟﻘﺼﺪ وﻫﻲ ﻋﺰﻳﻤﺔ اﻟﻘﻠﺐ ( ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‬
^dfÅplvd ..... ١٩/١
\hbvXp kua .. .. ‫ﻧﻮﻳﺖ ﺻﻮم ﻏﺪ‬ \n¿¯v F¶m Dt±in¡
emWv AXv a\Ênsâ Dd¸mWv.
KZn³…….
136 137
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

( ^Xvlp _mcn: 1/19 ) ِ َ ‫ﻋﺬاب‬


(٦٣:‫أﻟﻴﻢ{ )اﻟﻨــﻮر‬ َ ‫ﻳﺼﻴﺒﻬﻢ‬ِ ‫َأو‬
6) Clvdman {]thin¡p¶Xp ap ٌ ٌ َ ْ ُ َ ُ ْ
X ]pcpj³ X«¯nsâ a[yw ""BIbm At±l¯nsâ ({]
heXp I£¯nepw c−ä§Ä CS hmNIsâ) Iev]\bv¡v FXnÀ
s¯ Npaenepw Bhp¶ cq]¯n {]hÀ¯n¡p¶hÀ X§Ä¡v hÃ
 (CfvXzn _mAv) [cn¡p¶p. CXv B]¯pw h¶p `hn¡pItbm th
a¡bnse¯nbm BZy ambn \n Z\tbdnb in£ _m[n¡pItbm
ÀÆln¡p¶ Xzhm^p JpZqan sN¿p¶Xv kq£n¨p sImÅpI.''
am{Xta kp¶¯pÅq. Xzhm^n\v F¶ kqd¯p¶qdnse 63þmw hN
apt¼m tijtam ]mSnÃ. \w HmXns¡mSp¡pIbmbncp¶p.
7)kp¶¯msW¶ \ne¡v aoJm 8) Clvdman {]thin¨hÀ¡v Xp
¯nse¯p¶Xn\p ap¼mbn Clvdm ¶s¸« hkv{Xw [cn¡m³ ]mSnÃ
an {]thin¡Â. CXv {]hmNI F¶XvsIm−v Xp¶nb Hcp hkv{X
IÂ]\¡v hncp²amIp¶p. hpw ]mSnsöv hnizkn¡p¶p.
aZo\ ]ÅnbnÂsh¨v Clvdman bYmÀ°¯n CXvsIm−v Dt±in
 {]thin¡m³ B{Klw {]ISn ¡s¸Sp¶Xv a\pjymhbh§
¸n¨bmtfmSv Camw amenIv (‫) رﲪﻪ اﷲ‬ Ä¡v A\pkrXambn Xp¶s¸«Xv
ٌ َ ْ ِ ‫ﺗﺼﻴﺒﻬﻢ‬
ِ ِ ِ َ ‫ﳜﺎﻟﻔﻮن ﻋﻦ‬
ُْ َ ُ ‫أﻣﺮه َأن‬
ِ َ ُ ‫اﻟﺬﻳﻦ‬
ِ ‫ﻓﻠﻴﺤﺬر ﱠ‬
ِ َ ْ ََْ F¶mIp¶p.
‫ﻓﺘﻨﺔ‬ ْ ْ َ َ ُ َ

138 139
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

9)ClvdmanÂ\n¶v HgnhmIp¶Xvh ambXmIp¶p.


sc Clvdmansâ hkv{Xw IgpIphm ‫ ﻗﺎل ﻣﺎ‬ ‫ ﻋﻦ رﺳﻮل اﷲ‬ ‫وﻋﻦ ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ‬
t\m ]Icw thsd amäphmt\m ]m
Snsöv hnizkn¡p¶p. CXv sXän ‫ﻣﻦ ﻣﻠﺐ ﻳﻠﺒﻲ إﻻ ﻟﺒﻰ ﻣﺎ ﻋﻦ ﻳﻤﻴﻨﻪ وﺷﲈﻟﻪ ﻣﻦ‬
²mcWbmIp¶p. adn¨v Clvdman
sâ hkv{Xw amäp¶Xnt\m IgpIn ‫ﺣﺠﺮ أو ﺷﺠﺮ أو ﻣﺪر ﺣﺘﻰ ﺗﻨﻘﻄﻊ اﻷرض ﻣﻦ‬
hr¯nbm¡p¶Xnt\m hntcm[an
söv am{Xaà Nne kµÀ`§fn ‫ﻫﺎﻫﻨﺎ وﻫﺎﻫﻨﺎ ﻋﻦ ﻳﻤﻴﻨﻪ وﺷﲈﻟﻪ ) رواه اﻟﱰﻣﺬي‬
hkv{X¯n \Ptkm atäm BIp
t¼mÄ AXv IgpIÂ \nÀ_Ô ‫واﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ واﻟﺒﻴﻬﻘﻲ ورواه اﺑﻦ ﺧﺰﻳﻤﺔ ﰲ‬
amIpI Xs¶ sNb v tX¡mw.
(١١٣٤ ‫ﺻﺤﻴﺤﻪ وﺻﺤﻴﺢ اﻟﱰﻏﻴﺐ‬
aoJm¯n\pw a¡bptSbpanSbnÂ
XÂ_nb¯v sNmÃpI klvep_v\p kAZv \nthZ\w
\_n Acpfn: GsXmcmÄ XÂ_n
Cldman {]thin¨XpapX b¯v sNmÃpt¼mgpw Ahsâ CS
a¡bnse¯p¶Xphsc AXn{][m Xp `mK¯p \n¶pw heXp `mK
\ambpw sNt¿−Xv XÂ_nb¯v ¯p \n¶pambn `qanbn se IÃpw,
sNmÃemIp¶p. CXv hfsc {][m\ achpw, Nc¡ÃpIfpsaÃmw XÂ

140 141
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

_nb¯v sNmÃp¶XmWv. (XnÀanZn i_vZapbÀ¯pI:\_n ]d


: 758, kzlolp ¯Àko_v : 1134 ) ªp :
A_q_¡À \nthZ\w Gähpw
ْ َ ‫أﺻﺤﺎﰊ‬
ُ َ ْ َ ‫أن‬
‫ﻳﺮﻓﻌﻮا‬ ِ َ ْ َ ‫آﻣﺮ‬ ِ َ َ َ ‫ﺟﱪﻳﻞ َﻓ‬
ْ َ ‫ﺄﻣﺮﲏ‬
َ ُ ‫أن‬ ِ ََ
ُ ِ ْ ِ ‫أﺗﺎﲏ‬
D¯aamb lÖv GXmIp¶psh
ِ ْ ِ ِ ‫أﺻﻮاﲥﻢ‬
¶ tNmZy¯n\v. \_n ]dªXv ‫ و أﺑﻮداود‬٢٩٢٣ ‫ﺑﺎﻹﻫﻼل )اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‬ ْ َُ َ ْ َ
‫اﳊﺞ ْ َ ﱡ‬
‫اﻟﻌﺞ َ ﱠ ﱡ‬
‫واﻟﺜﺞ )رواه اﻟﱰﻣﺬي ﺑﺮﻗﻢ‬ ُ َ َْ
‫أﻓﻀﻞ َ ﱢ‬ (٨٢٩ ‫ واﻟﱰﻣﺬي‬١٨١٤
‫واﻟﺪارﻣﻲ ﺑﺮﻗﻢ‬ ٢٩٢٤ ‫ واﺑﻦ ﻣﺎﺟﺔ‬,٨٢٧ Pn_vcoÂ FsâbSp¡Â
h¶v Fsâ kzlm_nItfmSv Dd
(.‫ وﺻﺤﺤﻪ اﻷﻟﺒﺎﲏ ﰲ اﻟﺴﻨﻦ‬,١٧٩٧ s¡ XÂ_nb¯p sNmÃphm³ I
XÂ_nb¯v D¨¯n sNmÃp¶ Â]n¡phm³ \nÀt±in¡pIbp
Xpw _enbS§nbXpamWv D¯ −mbn. (AlvaZv 5/192, A_qZm
aamb lÖv . ( XnÀanZn 827, hqZv 1814, XnÀapZn 829, \kmCu
C_v\p amPx 2924 ,Zmcnan 1797 ) 2853, klzolpC_v\pamP 2923 )
F¶m XÂ_nb¯v HcmÄ \_n bpsS A\pNc·mÀ D
sNmÃnsImSp¡pIbpw aäpÅhÀ ¨¯n XIvv_oÀ sNmÃnbncp¶
Gäp sNmÃpIbpw sN¿p¶Xv \_n Xn \m i_vZhyXymka\p`h
Ncy¡v hncp²amWv. s¸«ncp¶Xmbn C_v\p A_ossi
142 143
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

‫ﻟﺒﻴﻚ ِ ﱠ‬
‫إن‬ َ ْ ‫ﻟﻚ َ ﱠ‬ َ ِ َ َ‫ﻟﺒﻴﻚ ﻻ‬
َ َ ‫ﴍﻳﻚ‬ َ ْ ‫ﻟﺒﻴﻚ َ ﱠ‬
َ ْ ‫اﻟﻠﻬﻢ َ ﱠ‬
‫ﻟﺒﻴﻚ ﱠ ُ ﱠ‬
َ ْ‫َﱠ‬
_ ^Xplp _mcn 3/324 Â
dnt¸mÀ«v sNbvXXmbn ImWp¶p.
ssiJv AÂ_m\n CXnsâ ]c¼c ‫ﻟﻚ‬ َ ِ َ َ‫واﳌﻠﻚ ﻻ‬
َ َ ‫ﴍﻳﻚ‬ َ ْ ُْ َ ‫ﻟﻚ‬
َ َ ‫واﻟﻨﻌﻤﺔ‬ َ ْ َْ
َ َ ْ ‫اﳊﻤﺪ َ ﱢ‬
klolmsW¶v tcJs¸Sp¯p¶p.
(a\mknIp lÖn h Dwdx ‫ وﺻﺤﻴﺢ‬١٤٤٨ ‫)ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري رﻗﻢ‬
/t]Pv : 17 )
\_n ]dbpIbp−mbn (١١٨٤ ‫ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ‬
ِ ِ ‫ﻫﺎﺑﻄﺎ ِﻣﻦ ﱠ‬
‫ َ ِ ً ْ ﱠ‬ ‫ﻣﻮﺳﻰ‬
ُ َ َ ‫اﻟﺜﻨﻴﺔ‬
‫وﻟﻪ‬ َ ُ ‫إﱃ‬ َ ِ ‫أﻧﻈﺮ‬ ‫ََ ﱢ‬
ُ ُ ْ َ ‫ﻛﺄﲏ‬ ( essº¡Ãmlp½ essº¡v
essº¡ em icoI eI ess
ِ ِ ْ ‫إﱃ اﷲﱠِ ِ ﱠ‬
(٢٤١ ‫ﺑﺎﻟﺘﻠﺒﻴﺔ )ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‬ َ ِ ‫ﺟﺆار‬
َ ٌ َ ُ º¡v C¶Â lwZx h¶nAvaX
]ÀÆX¯nse CSp§nb hgnbn eI hÂapÂIv em icoI eIv )
eqsS D¨¯n XIv_oÀ sNmÃn AÀ°w : ""AÃmlpth, \nsâ
hnfn¡nXm Rm\p¯cw \ÂIn
s¡m−v aqkm Cd§n hcp¶ bncn¡p¶p. \nsâ hnfntIs«¯n
Xmbn Rm³ t\m¡n¡mWp ¶Xp bncn¡p¶p. \nsâ hnfn Rm\nXm
t]msebp−v. ( apkvenw 241 ) sNhnsIm−ncn¡p¶p. \n\¡p
XÂ_nb¯v sNmtÃ− cq]w bmsXmcp ]¦pImc\p anÃ. \nsâ
hnfn¡nXm Rm\p¯cw \ÂInbn

144 145
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

cn¡p¶p. kvXpXnbpw A\p{Kl Ãnbncp¶p. (C_v\p amPx: 2920,


hpw \n\¡p am{XamWv cmPm[n \kmCu 2752 )
Imchpw \n\¡v Xs¶ \n\¡v ] XÂ_nb¯nt\msSm¸w Xu
¦pImcnÃ.'' XuloZnsâ Cu a{´w loZnsâ aäp hN\§fpw DcphnSm
Ignbp¶{X hÀ±n¸nt¡−Xpw hn hp¶XmWv. \_n bpsS k¶nXn
ip² IAv_sb t\cn ImWp bn P\§Ä
¶Xv hsc CXv XpStc−XpamIp ِ َ ْ ‫ﻟﺒﻴﻚ َذا‬
‫اﻟﻔﻮاﺿﻞ ) إرواء‬ ِ َ َ ‫ﻟﺒﻴﻚ َذا‬
َ ْ ‫اﳌﻌﺎرج َ ﱠ‬ َ ْ‫َﱠ‬
¶p. َ
taÂ]dª XÂ_nb¯nsâ
cq]w Xs¶ sNmÃWsa¶v \nÀ_ ( ٢٠٢/٤ : ‫اﻟﻐﻠﻴﻞ‬
ÔanÃ. A_qlpssdd ]dbp essº¡ Z aBcnPv, essº¡
¶p \_n Z ^hmfn F¶n§s\ Iq«n¸

َ َ ِ ‫ﺒﻴﻚ‬
dbpambncp¶p ]s£ \_n A
‫ﻟﺒﻴﻚ ) ﺻﺤﻴﺢ ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﺔ‬ ‫إﻟﻪ َْ ﱢ‬
َ ْ ‫اﳊﻖ َ ﱠ‬ َ ْ ‫َﻟ ﱠ‬ Xns\ hne¡pItbm atäm sNbvXn
«nÃ. ( CÀhmKp Keo 4/202 )
( ٢٧٥٢ ‫ وﺻﺤﻴﺢ ﺳﻨﻦ اﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‬٢٩٢٠
A{]Imcw C_v\p DaÀ
""essº¡ Ceml lJv e
ssº¡v'' F¶v XÂ_nb¯v sNm

146 147
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

‫ﻟﺒﻴﻚ‬ َ ْ َ َ ِ ‫واﳋﲑ‬
َ ْ ‫ﺑﻴﺪﻳﻚ َ ﱠ‬ ُ ْ َْ َ ‫وﺳﻌﺪﻳ َﻚ‬ َ ْ ‫ﻟﺒﻴﻚ َ ﱠ‬
ْ َ ْ َ َ ‫ﻟﺒﻴﻚ‬ َ ْ‫َﱠ‬ AÃmlp ]dbp¶p.:

َ ْ َ ِ ‫واﻟﺮﻏﺒﺎء‬
ُ َ َ ْ َ ‫إﻟﻴﻚ‬
( ‫واﻟﻌﻤﻞ‬ ُ َْ ‫َ ﱠ‬
(#θç/uø)tƒ Ÿξsù Ó§pgwΥ šχθä.Îô³ßϑø9$# $yϑ¯ΡÎ) ®

‫ ورواه أﺑﻮداود‬٢٠٣٠‫ و‬٢٠٢٩ ‫)رواه ﻣﺴﻠﻢ‬ 4 #x‹≈yδ öΝÎγÏΒ$tã y‰÷èt/ tΠ#uysø9$# y‰Åfó¡yϑø9$#
( ١٥٤٧
[٢٨ : ‫〈اﻟﺘﻮﺑﺔ‬
""essº¡ essº¡ hkAssZ
I hÂssJdp _n bssZbvI e _lpssZhhnizmknIÄ A
ssº¡ hÀdKv_mD CsseI h ip²À Xs¶bmIp¶p. AXn\mÂ
AaÂ'' F¶n§s\ XÂ_nb¯n AhÀ Cu sImïn\v tijw
 ]dbpambncp¶p.( apkvenw 2029 akvPnZpÂldmans\kao]n¡cpXv.
) ( Xu_ : 28 )
a¡bnse¯p¶Xn\p ap¼mbn ho 2) aäp ]ÅnItf¡mÄ t{ijvSX
−pw Ipfn¡Â kp¶¯mIp¶p. ‫ﺻﻼة ِﰲ‬ َ َ  ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬
ٌ َ ) ‫ﻗﺎل‬ ‫ َ ﱠ‬‫ﺟﺎﺑﺮ‬
َ ُ َ ‫أن‬ ٍ ِ َ ‫ﻋﻦ‬
ْ َ
ِ
‫ﺳﻮاه‬ ِ ‫ﺻﻼة‬
ٍ ِ ْ َ ‫أﻓﻀﻞ ِﻣﻦ‬ُ ْ َ ‫ﻣﺴﺠﺪي‬ِ ِ
ldansâ {]tXyIX ُ َ ‫ﻓﻴﲈ‬ َ َ ‫أﻟﻒ‬ ْ َ ْ َ
1)AhnizmknIÄ¡v {]thi\anÃ.

148 149
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

ِ ِ َْ ‫وﺻﻼة ِﰲ‬
َْ ‫اﳌﺴﺠﺪ‬ َ ِ ْ َْ ِ ‫اﻟﻨﺎس َﻓﻼ َ ِ ﱡ‬ ‫ِﱠ‬
ِ َ ‫اﳊ‬
‫ﺮام‬ ْ َ َ َْ ‫إﻻاﳌﺴﺠﺪ‬
ٌ َ َ ‫اﳊﺮام‬ ‫ﳛﻞ‬ ُ ‫ﳛﺮﻣﻬﺎ ﱠ‬ َ َ ُ‫ﺣﺮﻣﻬﺎ اﷲﱠ‬
َ ْ ‫وﱂ ْ ُ َ ﱢ‬ َ ‫إن َ ﱠ‬
َ َ ‫ﻣﻜﺔ َ ﱠ‬
ِ ِ ‫ﺻﻼة‬
ٍ ِ ْ َ ‫ﻣﺎﺋﺔ‬
ِ َ ِ ‫أﻓﻀﻞ ِﻣﻦ‬ َ ِ ْ َ ‫أن‬ ِ ِ ‫واﻟﻴﻮ ِم‬ ِ ٍ ِ
‫ﺳﻮاه(رواه اﺑﻦ ﻣﺎ‬
ُ َ ‫ﻓﻴﲈ‬
َ َ ‫أﻟﻒ‬ ْ ُ َ َْ ‫دﻣﺎ‬ َ ِ ‫ﻳﺴﻔﻚ‬
ً َ ‫ﲠﺎ‬ ْ َ ‫اﻵﺧﺮ‬ ْ َ ْ َ ِ‫ﻳﺆﻣﻦ ِﺑﺎﷲﱠ‬
ُ ْ ُ ‫ﻻﻣﺮئ‬ ْ
( .‫ وﺻﺤﺤﻪ اﻷﻟﺒﺎﲏ ﰲ اﻟﺴﻨﻦ‬١٤٠٦ ‫ﺟﻪ ﺑﺮﻗﻢ‬ ٣١/٤ ‫ﺷﺠﺮة )رواه أﲪﺪ‬ ً َ َ َ ‫ﲠﺎ‬ َ ِ ‫ﻳﻌﻀﺪ‬َ ِ ْ َ ‫َوﻻ‬
Pm_nÀ \nthZ\w \_n ,١٣٥٤ ‫ وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ‬,١٠٤ ‫واﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ‬
]dªp: Fsâ ]Ånbn \akvI
cn¡p¶Xn¶v akvPnZp ldmaÃm (٢٨٧٦ ‫ واﻟﻨﺴﺎﺋﻲ ﺑﺮﻗﻢ‬,٨٠٩ ‫واﻟﱰﻣﺬي ﺑﺮﻗﻢ‬
¯ aäp ]ÅnIfn \akvIcn¡p
¶Xn t\¡mÄ Bbncw \akvImc \nÝbw AÃmlphmWv a¡sb
¯nsâ {]Xn^e ap−v. akvPnZp BZcWobam¡nbncn¡p¶Xv. A
ldman \akvIcn¡p¶XmIs« Xns\ P\§Ä BZcWobam¡n
aäp ]ÅnIfn \akvIcn¡p¶Xn bXÃ. AXn\m AÃmlphn epw
t\¡mÄ Hcp e£w \akvImc¯n A´yZn\¯nepw hnizkn¡p¶ H
sâ {]Xn^eamWpÅXv. cmÄ¡v AhnsSsh¨v càw Nn
( C_v\pamPx :1406 ) ´phmt\m, AhnSps¯ acw apdn
¡phmt\m ]mSpÅXÃ.
3) Ce ]dn¡m³ ]mSnÃ. \_n ( _pJmcn : 104 , apkvenw : 1354 )
]dªp :

150 151
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

4)temI apkvenwIfpsS Jn_vebm Åp¶p.) (Bep Cwdm³ : 96 )


WXv. 7) AÃmlphn\v Gähpw {]nbs¸«
5) adIqSmsX IAv_¡`napJambn Øew .
aeaq{X hnkÀÖ\¯n\ncn¡p¶ \_n a¡bnÂ\n¶v aZo
Xv \njn²amIp¶p. \bnte¡v lnPvd t]mbt¸mÄ
6) H¶mas¯ Bcm[\m aµncw. IAv_sbbpw Npäpw t\m¡nsIm
AÃmlp ]dbp¶p. : −v ]dbpIbp−mbn :
ِ ْ َ ‫وأﺣﺐ‬ ِ ‫واﷲﱠِ ِ ﱠ‬
sπ©3t6Î/ “Ï%©#s9 Ĩ$¨Ψ=Ï9 yìÅÊãρ ;MøŠt/ tΑ¨ρr& ¨βÎ) ‫إﱃ‬َ ِ ‫ﷲ‬
ِ‫أرض ا ﱠ‬ ‫ﷲ ََ َ ﱡ‬ ِ ْ َ ‫ﳋﲑ‬
ِ‫أرض ا ﱠ‬ ُْ َ ‫إﻧﻚ‬ َ
ِ ْ ِ ‫أﺧﺮﺟﺖ‬
ُ ْ ِ ْ ُ ‫أﲏ‬
‫ﺧﺮﺟﺖ‬
ُ ْ َ َ ‫ﻣﻨﻚ َﻣﺎ‬ ‫وﻟﻮﻻ َ ﱢ‬
ْ َ َ ِ‫اﷲﱠ‬
〈 ∩®∉∪ t⎦⎫Ïϑn=≈yèù=Ïj9 “Y‰èδuρ %Z.u‘$t7ãΒ
( ٣٨٦٠ ‫)اﻟﱰﻣﺬي‬
[٩٦,‫]آﻟﻌﻤﺮان‬ AÃmlphmWv kXyw XoÀ¨
XoÀ¨bmbpw a\pjyÀ¡vth−n bmbpw \o (a¡) AÃmlphnsâ
kvYm]n¡s¸« H¶mas¯ Bcm `qanbn Gähpw D¯aambXpw,
[\m aµncw _¡bn DÅXs{X. AÃmlphnsâ `qanbn AÃmlp
(AXv) A\pKrloXambpw temI hn\v Gähpw {]nbs¸«XpamIp¶p.
À¡v amÀKZÀiI ambpw (\nesIm \n¶nÂ\n¶v Rm³ ]pd¯m¡s¸

152 153
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

«n«nÃmbncp¶psh¦n Rm³ ]pd Hcp cmPyhpw CÃ. a¡bpw aZo


¯p t]mIpambncp¶nÃ. ( XnÀanZn: \bpw HgnsI. B c−p cmPy§
3860 ) fpsSbpw kÀÆ {]thi\ Zzmc§
8) ZÖm ImÂsh¡m¯ cmPy fnepw ae¡pIÄ AWnbWnbmbn
amWv a¡bpw, aZo\bpw. Imh \n¡pw. tijw aZo\ A
ِ ٍ ِ
‫ﻣﻦ‬
ْ ‫ﻟﻴﺲ‬ َ ْ َ ‫ﻗﺎل‬ َ َ  ‫اﻟﻨﺒﻲ‬‫ﻋﻦ ﱠ ِ ﱢ‬ ْ َ  ‫ﺑﻦ َﻣﺎﻟﻚ‬ ُ ْ ‫أﻧﺲ‬ُ َ َ ‫ﻋﻦ‬
Xnsâ \nhmkn ItfmSv IqSn aq¶v
{]mhiyw I¼\w sImÅpw. AXn
‫ﻟﻴﺲ َ ُﻟﻪ‬ َ َ ِ َْ َ ‫ﻣﻜﺔ‬
َ ْ َ ‫واﳌﺪﻳﻨﺔ‬ َ ‫اﻟﺪﺟﺎل ِ ﱠإﻻ َ ﱠ‬
ُ ‫ﺳﻴﻄﺆه ﱠ ﱠ‬ ٍ
ُ ُ َ َ َ ‫َ َﺑﻠﺪ ِ ﱠإﻻ‬ epÅ kÀÆ kXy\ntj[nItfbpw
I]S hnizmkn Itfbpw AÃmlp
َ ‫اﳌﻼﺋﻜﺔ َ ﱢ‬
‫ﺻﺎﻓﲔ‬ ُ َ ِ َ َْ ِ َ ‫ﻧﻘﺎﲠﺎ َ ْﻧﻘﺐ ِ ﱠإﻻ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ‬
ْ َ ٌ
ِ ِ
َ ِ َ ‫ﻣﻦ‬ ْ ]pd¯p sIm−phcpw. (_pJmcn:
1748)
ِ ُ َ ِ َْ ‫ﺗﺮﺟﻒ‬
‫ﺛﻼث‬ َ َ َ ‫ﺑﺄﻫﻠﻬﺎ‬ َ ْ َ ِ ‫اﳌﺪﻳﻨﺔ‬ ُ ُ ْ َ ‫ﺛﻢ‬ ‫ﳛﺮﺳﻮﳖﺎ ُ ﱠ‬
ََ ُ َُْ 9) ldanÂsh¨v Xn· sN¿p¶Xn
s\ hnip² JpÀB\n iàam
ٍ ِ َ ُ َ ‫ﻛﺎﻓﺮ‬
‫وﻣﻨﺎﻓﻖ( )ﺻﺤﻴﺢ‬ ٍ ِ َ ‫ﻛﻞ‬
‫ﻓﻴﺨﺮج اﷲﱠُ ُ ﱠ‬ ٍ َ
ُ ِ ْ ُ َ ‫رﺟﻔﺎت‬
َ َ bn Xm¡oXv \ÂIp¶p. AÃmlp
]dbp¶p.:
(١٧٤٨ ‫اﻟﺒﺨﺎري‬
ٍ ِ َ ‫ﻋﺬاب‬
‫أﻟﻴﻢ‬ ِ ْ ِ ُ ‫ﺑﻈﻠﻢ‬
ٍ َ َ ‫ﻣﻦ‬
ْ ‫ﻧﺬﻗﻪ‬
ُ
ٍ َْ ِ ِ ‫ﻓﻴﻪ‬
ٍ ْ ُ ِ ‫ﺑﺈﳊﺎد‬ ِ ِ ‫وﻣﻦ ِﻳﺮد‬
ْ ُ ََ
A\kv() \nthZ\w: \_n(k)
Acpfn: ZÖm Im sh¡m¯ (٢٥ : ‫)اﳊﺞ‬

154 155
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

AhnsSsh¨v (ldanÂ) A\ym Ckveman Pmlnenb¯nse \S


bambn [À½ hncp²amb hÃXpw ]Sn B{Kln¡p¶hÀ, A\ym bam
sN¿m\pt±in¡p¶ ]£w Ah bn HcmfpsS càw Nn´m³ Bh
¶v thZ\tbdnb in£bn \n iys¸Sp¶hÀ.
¶pw \mw BkzZn¸n¡p¶XmWv. ( _pJmcn : 6374 )
(lÖv: 25) 10) a¡bn hoWIn«p¶ km[\
ُ َ ْ َ ‫ﻗﺎل‬
‫أﺑﻐﺾ‬ َ َ  ‫اﻟﻨﺒﻲ‬ ‫أن ﱠ ِ ﱠ‬ ‫ َ ﱠ‬ ‫ﻋﺒﺎس‬ ٍ ‫اﺑﻦ َ ﱠ‬ ِ ْ ‫ﻋﻦ‬ ْ َ−
§Ä FSp¡m³ ]mSnÃ.
a¡bn hoWp In«p¶ km[\§
‫وﻣﺒﺘﻎ ِﰲ‬ ِ َ َْ ‫ﻣﻠﺤﺪ ِﰲ‬
ٍ َ ْ ُ َ ‫اﳊﺮم‬ ٌ ِ ْ ُ ‫ﺛﻼﺛﺔ‬
ٌ َ َ َ ِ‫إﱃ اﷲﱠ‬ َ ِ ‫اﻟﻨﺎس‬
ِ ‫ﱠ‬ Ä AhbpsS DSaØs\ GÂ]n¡m
\ÃmsX FSp¡mhp¶XÃ. C¶v a¡
ِ ْ َ ِ ‫اﻣﺮئ‬
ٍ ِ ْ ‫دم‬ ِ ِ ِ ِ َْ ‫ﺳﻨﺔ‬ ِ َ ِْْ
‫ﺣﻖ‬
‫ﺑﻐﲑ َ ﱟ‬ ُ ‫اﳉﺎﻫﻠﻴﺔ َ ُ ﱠ‬
ِ َ ‫وﻣﻄﻠﺐ‬ ‫ﱠ‬ َ ‫اﻹﺳﻼم ُ ﱠ‬ bnepw aZo\bnepw hoWpIn«nb
km[\§Ä kq£n¡m\pw Ahbp
( ٦٣٧٤ ‫دﻣﻪ( )ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‬ ‫ﺮﻳﻖ‬
َ ِ ‫ﻟﻴﻬ‬ ِ
ََُ َ ُ sS DSaØÀ At\zjn¡pt¼mÄ
sImSp¡p¶Xn\pw {]tXyIw kuI
C_v\p Aºmkv \nthZ\w cytaÀs¸Sp¯nbn «p−v.
\_n ]dªp: P\§fn AÃm
lphn¶v Gähpw \nIrjvScmbhÀ ldanse¯nbmÂ
aq¶v t]cmIp¶p. ldan [À½
hncp² {]hÀ¯n sN¿p¶hÀ, temI¯nsâ \m\m `mK¯p

156 157
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

ِ َ ‫أن ﻳﻤﺮ ﺑﲔ‬َ ِ َ ‫ﻳﻘﻒ‬


ِ ‫أرﺑﻌﲔ َﺧﲑا َﻟﻪ‬ ِ ‫أن‬
) ‫ﻳﺪﻳﻪ‬ ‫ﻣﻦ‬ َ َ َْ
\n¶pambn AÃmlphnsâ AXnYn
Ifmb P\e£§Ä Htc kabw َ َ
ْ َ ْ ‫َُﱠ‬ ْ ْ ُ ًْ َ َ ْ
]s¦Sp¡p¶ AÃmlphnsâ `h (٧٨٥ ‫ و ﻣﺴﻠﻢ‬٤٨٠ ‫اﻟﺒﺨﺎري‬
\amb ldante¡mWv \n§Ä
{]thin¡p¶Xv. hnhc apÅ hcpw \akvIcn¡p¶hsâ ap¶neqsS
AÃm¯hcpamb P\kap¨bw A \S¶p t]mIp¶h³ Ah\p e`n
hnsS kZm kabhpw \akvImcw, ¡mhp¶ in£sb¡pdn¨v Adn
JpÀB³ ]mcmbWw,Xzhm^v t]m ªncp¶psh¦n \mÂ]Xv (\mÂ
epÅ C_mZ¯pIfnepambncn ]Xv Znhksat¶m, amksat¶m,
¡pw. AXn\m AhÀ¡v bmsXm hÀjsat¶m ]dªXv F¶XnÂ
cphn[ _p²nap«pIfpw \mw hcp hyàaÃ.) AbmÄ (AhnsS¯
¯cpXv. {]tXyIn¨v \akvIcn¡p s¶) \nÂt¡−n hcnIbmsW
¶ hcpsS ap¶neqsS \S¡p ¶Xv ¦n A§s\ \n¡emWv \S
IpäIcamWv. CXv ldanepw AÃm ¶p t]mIp¶Xnt\¡mÄ AbmÄ
¯n S¯psaÃmw _m[IamIp¶p. ¡p¯aw. (_pJmcn: 480, apkvenw:
\_n ]dbpIbp−mbn: 785 )
ِ َ ‫ﻣﺎذا‬ ‫ﻳﺪي ُْ َ ﱢ‬
‫ﻟﻜﺎن‬ ْ َ َ َ ‫اﳌﺼﲇ‬
َ َ َ ‫ﻋﻠﻴﻪ‬ ْ َ َ ‫ﺑﲔ‬ ‫ﻳﻌﻠﻢ َْ ﱡ‬
َ ْ َ ‫اﳌﺎر‬ ُ َ ْ َ ‫َ ْﻟﻮ‬ D IAv_sb ImWpt¼mÄ thW
sa¦n ssIIfpbÀ¯mhp¶Xm

158 159
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

Wv. C_v\p Aºmkv hn Øncs¸«ncn¡p¶psh¶Xn\mÂ


\n¶pw CXv Øncs¸«ncn¡p¶p. AXn\v hntcm[anÃ.
(ss_lJn 5/72 ssiJv AÂ_m (ssiJv AÂ_m\nbpsS a\mkn
\nbpsS a\mknIp lÖv t]Pv: Ip lÖv t]Pv : 20 )
20 ) D XÂ_nb¯v \ndp¯n kuIcy
D IAv_sb ImWpt¼mÄ {] s¸Sp¶ hmXnen eqsS {]thint¡
tXyI {]mÀ° \Isfm¶pw \_n −XmIp¶p. \_n _m_p _\o
 bn Øncs¸«n«nÃ. F¶m ssi_bneqsSbmWv ldan {]
thin¨Xv. ImcWw Xncpta\n¡v
DaÀ lPdp AkvhZnt\mSv Gähpw
‫رﺑﻨﺎ‬ َ ‫اﻟﺴﻼم َ َ ﱢ‬
َ ‫ﻓﺤﻴﻨﺎ َ ﱠ‬ َ ْ ِ َ ‫اﻟﺴﻼم‬
ُ َ ‫وﻣﻨﻚ ﱠ‬ َ ْ َ ‫اﻟﻠﻬﻢ‬
ُ َ ‫أﻧﺖ ﱠ‬ ‫ﱠُ ﱠ‬ ASp¯ hmXn AXmbncp¶p.
ssiJv apl½Zv C_v\p DssYao³
َ ‫ِ ﱠ‬
) ‫ﺑﺎﻟﺴﻼم "" ) ﻣﻨﺎﺳﻚ اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة ﻟﻸﻟﺒﺎﲏ‬ (d) ]dªXvt]mse Cu hmXnen
eqsS {]thin¡p¶Xv Ffp¸am
(١٩ / ١ Ip¶hÀ¡v AXmbncn¡pw kp¶
AÃmlp½ A³XÊemw han³I ¯v F¶XmWv ChnsS hyàamIp
Êemw ^l¿n\m dº\m _nÊ ¶Xv ( idlp apwXnAv : 7/264 )
emw. C{]Imcw {]mÀ°n¨Xmbn am{Xhpaà \_n C¶ hmXnen

160 161
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

ِِ َ ْ ِ ِ ِ ‫اﻟﻌﻈﻴﻢ‬
ِ ِ َ ْ ‫وﺑﻮﺟﻬﻪ‬ ِ ُ َُ
‫وﺳﻠﻄﺎﻧﻪ‬َُ ‫اﻟﻜﺮﻳﻢ‬ ْ َ َ ِ َ ْ ِ‫أﻋﻮذ ِﺑﺎﷲﱠ‬
eqsSbmWv ldan {]thint¡
−sX¶v IÂ]n¨n«panÃ.
D heXpIm sh¨v C{]Imcw : ‫اﻟﺮﺟﻴﻢ )ﺳﻨﻦ أﰊ داود‬ ِ َ ْ ‫اﻟﻘﺪﻳﻢ ِﻣﻦ ﱠ‬
ِ ِ ‫اﻟﺸﻴﻄﺎن ﱠ‬ ِ َِْ
{]mÀ°n¡pI.
ِ َ َ ‫واﻟﺴﻼم‬ ِ ِْ (٣٩٤
‫ﷲ‬
ِ ‫رﺳﻮل ا‬
ُ َ ‫ﻋﲆ‬ ُ َ ‫واﻟﺼﻼة َ ﱠ‬
ُ َ َ َ ِ‫ﺑﺴﻢ اﷲﱠ‬
َ ِ َ ْ َ ‫أﺑﻮاب‬
""ADuZp _nÃmln Afow h_n
‫)ﺻﺤﻴﺢ‬ ‫رﲪﺘﻚ‬ َ َ َْ ‫ﱄ‬
ِ ‫اﻓﺘﺢ‬ ‫َﱠ ُ ﱠ‬
ْ َ ْ ‫أﻟﻠﻬﻢ‬ hPvlnln Icow hkpÂXzm\n
ln JZow an\ssÈXzm\nÀ dPow''
(٧١٣ ‫ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ‬ (alm\mb AÃmlp Ahsâ
""_nkvanÃmln hÊemXp hÊ _lpam\yamb apJs¯sIm−pw,
emap Aem dkqenÃmln AÃmlp Ahsâ A\mZnbmb A[nImc
½^vXlveo A_vhm_ dlvaXnIv'' {]`mhs¯sIm−pw i]n¡s¸«
(AÃmlphnsâ \ma¯n A ]nimNnÂ\n¶pw Rm³ A`bw
Ãmlphnsâ ZqXcn c£bpw k {]m]n¡p¶p. )
am[m\hpw D−mhs«, AÃmlp ta ]dª {]mÀ°\IÄ
th \nsâ ImcpWy¯nsâ IhmS tNÀ¯v sNmÃp¶Xn\pw hntcm[
§Ä F\n¡v Xpd¶v XtcWta.) anÃ. A{]Imcw Ch akvPnZpÂ
Asæn ldman {]thin¡pt¼mÄ am{Xw

162 163
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

sNmÃm\pÅXÃ. adn¨v FÃm ]Ån AhÀ Xzhm^n\v tijw aJmap


Ifn {]thin¡pt¼mgpw sNmtà C_vdmloan\v ]pdIn c−p dI
− {]mÀ°\IfmIp¶p. A¯v \akvIcn¡pIbmWv th
−Xv. ImcWw \_n ldan {]
Xzhm^v thin¨v BZyambn AhnSp¶v hpfq
lÖntâbpw DwdbptSbpw ^ sNbvXp. F¶n«v IAv_mebs¯
ÀfpIfnÂs¸«XmWv Xzhm^v. ld Xzhm^v sN¿pIbmbncp¶p.
an {]thin¨p IgnªbpSs\ ( _pJmcn : 1510, 1533)
Xzhm^v (IAv_sb {]Z£nWw  ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬ ُ ْ ِ َ ‫ﻗﺎل‬
َ ُ َ ‫ﺳﻤﻌﺖ‬ َ َ ‫ﻋﻤﺮ‬ ِ ْ ِ‫ﻋﺒﺪ اﷲﱠ‬
َ َ ُ ‫ﺑﻦ‬
ِ ‫ﻋﻦ‬
َْ ْ َ
sN¿Â) Bcw`n¡p¶Xn¶mbn
‫ﻛﺎن‬ ِ ْ َ َ ْ َ ‫وﺻﲆ‬
َ َ ‫رﻛﻌﺘﲔ‬ ِ ْ ِ ‫ﻃﺎف‬
‫ﺑﺎﻟﺒﻴﺖ َ َ ﱠ‬ َ َ ‫ﻣﻦ‬ ُ َُ
t\sc lPdp AkvhZn\p t\sc َْ ْ َ ) ‫ﻳﻘﻮل‬
t]mIpIbmWv th−Xv. ChnsS
٢٩٥٦ ‫ رواه اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺑﺮﻗﻢ‬.(‫رﻗﺒﺔ‬ ٍ َ ‫ﻛﻌﺘﻖ‬ ِ ْ ِ َ
kp¶¯v \akvIcn¡m³ \n¡ َ َ
cpXv. lÖnt\m Dwdt¡m Clvdm
an {]thin¨hÀ akvPnZp ld .‫وﺻﺤﺤﻪ اﻷﻟﺒﺎﲏ ﰲ اﻟﺴﻨﻦ‬
an {]thin¨bpSs\ ]Ånbn A_vZpÃmln_v\p DaÀ \n
{]thin¨mepÅ Xlnb¯v \akv
Icn¡pIbà sNt¿−Xv. adn¨v thZ\w \_n C{]Imcw ]d
bp¶Xv Rm³ tIÄ¡pIbp−m
164 165
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

bn: HcmÄ IA_sb Xzhm^v sN tÃm? AtXmsSm¸w \_n {]tXy


bvXv c−v dIA¯v \akvIcn¡p Iw FSp¯p ]dªp :
Ibpw sNbvXm HcSnasb tamNn
¸n¨ {]Xn^eap−v. : ‫ﺧﺬ وا ﻋﻨﻲ ﻣﻨﺎﺳﻜﻜﻢ )ﳐﺘﴫ إرواء اﻟﻐﻠﻴﻞ‬
( C_v\p amPx 2956 )
F¶m \akvImcw \S¶p sIm (‫ﺻﺤﻴﺢ‬١١١٩
−ncn¡p¶ kµÀ`¯ntem Asà ""\n§Ä IÀ½§Ä F¶n \n¶p
¦n ^dfv \akvImctam hnXvdv kzoIcn¡pI.''
t]mepÅhtbm \jvSs¸Sptam F Cu \_n hN\w AXmWv \
¶v `bs¸Sp¶ kµÀ`¯ntem B s½ ]Tn¸n¡p¶Xpw.
Wv \mw ldan {]thin¨sX ™ BÀ¯hImcn¡v ip²nbmhmsX
¦n Ah \nÀÆln¨Xn\v tij Xzhm^v sN¿m³ ]mSnÃ. AXp
amWv Xzhm^v Bcw`nt¡−Xv. t]mse \ácmbns¡m−pw Xzhm
Xzhm^n\v hpfq \nÀ_Ôam ^v sN¿m³ ]mSnÃm¯XmIp¶p.
Ip¶p. hpfq FSp¯psIm−mWv (_pJmcn: 294, 4290, apkvenw : 2115,
\_n Xzhm^v sNbvXsX¶v 2401)
Bbni (d) ]dª lZokv \mw ap ™ Cu Xzhm^v Bcw`n¡pt¼mÄ

Ifn hmbn¡pIbpw sNbvXph Xs¶ ]pcpj³ X«¯nsâ a[yw


heXp I£¯nepw c−ä§Ä

166 167
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

CSs¯ Npaenepw Bhp¶ cq] IAv_sb Xzhm^v sN¿Â \akv


¯nenSpI. X«w Cu coXnbn −nSp ImcamIp¶p. \_n ]dbpI
¶Xn\v CÄXzn_mAv (‫)اﻹﺿﻄﺒﺎع‬ bp−mbn: ""IAv_sb {]Z£nWw
sN¿p¶Xv \akvImcamWv. F¶m
F¶mWv ]dbpI.  CXn kwkmcw A\phZn¨ncn
™ lPdp AkvhZn\p t\sc Xn
¡p¶p sh¶v am{Xw.'' ( CÀhmDÂ
cnªpsIm−v Xzhm^v Bcw`n Keo 1/154 )
¡Â kp¶¯mWv asämcp dnt¸mÀ«n AXn\mÂ
™ Xzhm^n IAv_ CSXp hi
AXn kwkmcw Ipd¡pI F¶p
¯mbncn¡Ww. Xzhm^v Ignbp¶ IqSnbp−v. (CÀhmDÂ KeoÂ
{X IAv_bpsS kao]¯p IqSn 1/156 )
bmbncn¡m³ {ian¡pI. (]s£ A{]Imcw Xsâ dºnt\mSv A
AXv asämcmÄ¡v {]bmkap−m t§bäs¯ IogvhW¡hpw hn\
¡ns¡m−mIcpXv.) CXv lPdp bhpw ImWnt¡−XmsW¶v {]
AkvhZv ap¯p¶Xn\pw dpIv\p tXyIw ]dtb−XnÃtÃm. A{]
bam\n XShp¶Xn\pw Ffp¸am Imcw Xzhm^n \nSbn [mcmfam
Ipw. am{Xhpaà \akvImc¯n bn AÃmlpsh kvacn¡pIbpw
]pdInepÅ AWntb¡mÄ D¯ Ahs\ {]mÀ°n¨p sIm−ncn¡p
aambXmWtÃm ap¶nepÅ AWn. Ibpw th−XmIp¶p.
168 169
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

™ Xzhm^v XpS§p¶Xpw Ahkm {]tXyIw HmÀ¡pI.


\n¸n¡p¶Xpw lPdp AkvhZn ™ Ignbpsa¦n lPdp AkvhZv
sâ ASp¯p \n¶mbncn¡Ww. Npw_n¡pI. AÃm¯ ]£w
™ Xzhm^nsâ BZys¯ aq¶v ssIsIm−v sXm«p ap¯pItbm,
du−n ]pcpj·mÀImepIÄ BwKyw ImWn¡pItbm sN¿pI.
ASp¸n¨psIm−v thK¯n \S F¶m BwKyw ImWn¨tijw
¡Â (daÂ) kp¶¯mWv. daepw ssI Npw_n¡m³ ]mSnÃ.
CfvXzn_mDw a¡bnse¯nbm Chbn GXv cq]w kzoIcn¨m
BZyw sN¿p¶ Xzhm^n am{X epw " ‫_ " ﺑﺴﻢ اﷲ أﷲ أﻛﱪ‬nkvanÃmln
ta kp¶¯pÅq. _m¡nbpÅ
\mep du−pIfn km[mcW AÃmlp AIv_À'' ((AÃmlphn
t]msebmWv \St¡−Xv. sâ \ma¯n AÃmlphmWv
™ Xnc¡pÅ kab§fn aäpÅ Gähpw alm³ )) F¶v ]dbpI.
hsc D]{Zhn¡msX thK¯n (A_vZpÀdkmJv 8894, ss_lJn
\S¡m³ km[n¨m am{Xw A{] 5/79 kmZp aBZv 2/226)
Imcw sN¿pI. Csæn km[n Xn¡pw Xnc¡pw Iq«n P\§ ™
¡p ¶Xpt]mse sN¿pI. aäpÅ Ä¡v {]bmk ap−m¡p¶Xv Ipä
h\v iÃyap−m¡p¶ Hcp IÀ½ IcamWv. DaÀ \nthZ\w \_n
hpw Ckveman CÃm F¶v At±lt¯mSv ]dbpIbp−mbn:
170 171
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

‫ﻳﺎ ﻋﻤﺮ إﻧﻚ رﺟﻞ ﻗﻮي ﻓﻼ ﺗﺆذ اﻟﻀﻌﻴﻒ وإذا‬ ssiJv apl½Zv C_v\p DssYao³
(d)]dbp¶p: IqSpXÂ Xnc¡pÅ
‫أردت اﺳﺘﻼم اﳊﺠﺮ ﻓﺈن ﺧﻼ ﻟﻚ ﻓﺎﺳﺘﻠﻤﻪ وإﻻ‬ kµÀ`§fn lPdp AkvhZv
Npw_n¡p¶Xnt\¡mÄ AXn\p
‫ﻓﺎﺳﺘﻘﺒﻠﻪ وﻛﱪ " ) ﻣﻨﺎﺳﻚ اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ t\scBwKywImWn¡emWv
Gähpwt{ijvTambXv. Xnc¡pÅ
(٢٠ / ١ ) ‫ﻟﻠﺸﻴﺦ أﻟﺒﺎﲏ‬ kµÀ`§fn \_n A§t\
""Datd, Xm¦Ä iànbpÅ bmWv sNbvXn«pÅXpw. am{XhpaÃ
HcmfmIp¶p. ZpÀ_es\ _p²nap CXpaqew aäpÅhÀ¡v X¶nÂ\n
«n¸n¡cpXv Xm¦Ä lPdp Akv ¶pw aäpÅhcnÂ\n¶v X\n¡v
hZv Npw_n¡m³ Dt±in¨m (Xnc {]bmkanÃmXm¡m³
¡v) HgnªXmsW¦n AXns\ klmbIamIp¶p. (AÂapAvXadp
Npw_n¡pI. Asæn AXn\p h lmPv ^o aokm\n JXC
t\sc Xncnªv XIv_oÀ sNmÃpI. hÊhm_v F¶ {KÙ¯nÂ\n¶v
(AlvaZv : 190 ) t]Pv : 27 )
™ \akvImc¯n Camw kemw
A{]Imcw hm¡v sImt−m
{]hÀ¯n sImt−m aäpÅhÀ¡v ho«p¶Xn\p ap¼mbn lPdp A
D]{Zhw h¶pt]mIm³ ]mSnÃ. kvhZv Npw_n¡p¶Xn¶mbn [r
XnImWn¡Â sXämIp¶p. Ch
172 173
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

cpsS \akvImcw _mXznemsW¶ eqsS {]hmNIs\ A\p[mh\w


Imcyw ad¡mXn cn¡pI. sN¿pIsb¶ Dt±iy ambncn¡
Ww D−mth−Xv. DaÀ lPdpÂ
lPdp AkvhZv AkvhZv Npw_n¨p sIm−v ]dª
lPdp AkvhZn\v Ckv hm¡pIÄ ChnsS {]tXyIw
eman hfscb[nIw Øm\ap−v. HmÀ¡pI :
temI¯v hnizmknIÄ¡v Npw_n ‫وﻟﻮﻻ َ ﱢ‬
‫أﲏ‬ ْ َ َ ‫ﺗﻨﻔﻊ‬
ُ َ ْ َ ‫ﺗﴬ َوﻻ‬
‫ﺣﺠﺮ ﻻ َ ُ ﱡ‬ َ ‫أﻋﻠﻢ َ ﱠ‬
ٌ َ َ ‫أﻧﻚ‬ ُ َ ْ َ ‫إﲏ‬
‫ِ ﱢ‬
¡m\pw, sXm«pap¯phm\pw A\p
hmZw \ÂInbn«pÅ Htcsbmcp َ ُ ْ ‫ﻳﻘﺒﻠﻚ َﻣﺎ َ ﱠ‬
‫ﻗﺒﻠﺘﻚ( )رواه اﻟﺒﺨﺎري‬ َ ُ ‫ ُ َ ﱢ‬ ‫اﻟﻨﺒﻲ‬ ُ َْ َ
‫رأﻳﺖ ﱠ ِ ﱠ‬
IÃv kzÀK¯nÂ\n¶pw sIm−p
h¶n«pÅ lPdp AkvhZv am{X (٢٢٢٩ ‫ وﻣﺴﻠﻢ‬١٤٩٤
amIp¶p. hnizmknIÄ lPdp "" \o D]Imctam D]{Zhtam sN
AkvhZns\ ap¯p¶Xpw, sXm«pap ¿m³ Ignbm¯ Hcp IÃmsW¶v
¯p¶Xpw AhcpsS {]hmNIs\
]n³]än sIm−mWv. {]hmNI³ F\n¡dnbmw. \_n \ns¶ Npw
_n¡p¶Xp Rm³ I−n«n Ãmbn
 sNbvXXv apgph\pw hnizm cps¶¦n XoÀ¨bmbpw Rm³ \n
knIÄ ]n³]tä−Xp−v. C§s\ s¶ Npw_n¡pambncp¶nÃ. ''
lPdpÂAkvhZns\ ap¯p¶Xn (_pJmcn 1494,apkvenw : 2229)

174 175
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

F¶m CXv tIhew Hcp km {]Imiw AÃmlp CÃmXm¡nbn


[mcW IÃmsW¶v [cn¸n¡p¶h Ãmbncps¶¦n DZbmkvXab Ø
cp−v. AXv A_²hpw lZokns\ e§Ä¡nSbn apgph\pw AXp
¡pdn¨v aXnbmb Úm\anÃmbva {]Imiam\am¡pambncp¶p.
tbm, lZokv \ntj[¯n \n¶v (XpÀapZn: 878, kzlolp PmanAv:
DSseSp¯tXm BIp¶p. CXnsâ 2513 )
alXzs¯¡pdn¨v \_n ]dª C_v\p Aºmkv \nthZ\w
Xmbn C_v\p DaÀ ]dbp¶p : \_n ]dªp :
َِ ِ ‫ﻳﺒﴫ‬ ِ ‫ﻋﻴﻨﺎن‬ ِ ِ ْ ‫ﻟﻴﺒﻌﺜﻨﻪ اﷲﱠُ ﻳﻮم‬
ِ َ ْ َ ‫اﻟﻘﻴﺎﻣﺔ َ ُﻟﻪ‬
‫إن اﻟﺮﻛﻦ واﳌﻘﺎم ﻳﺎﻗﻮﺗﺘﺎن ﻣﻦ ﻳﺎﻗﻮت اﳉﻨﺔ‬ ‫ﲠﲈ‬ ُ ْ ُ َ َ َ َْ ُ ‫) َواﷲﱠِ َ َ ْ َ َ ﱠ‬
‫ﻃﻤﺲ اﷲ ﻧﻮرﳘﺎ وﻟﻮ ﱂ ﻳﻄﻤﺲ ﻧﻮرﳘﺎ‬ ‫اﺳﺘﻠﻤﻪ ِ َ ﱟ‬
‫ﺑﺤﻖ( رواه‬ َ َ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻋﲆ‬َ ‫ﻳﺸﻬﺪ‬
ُ ْ ِ ِ ‫ﻳﻨﻄﻖ‬
‫ﺑﻪ‬ ُ ِ ْ ‫وﻟﺴﺎن‬
ٌ ِ
َُ ْ ْ َ َ َ َ َ َ َ
‫ﻷﺿﺎءﺗﺎ ﻣﺎ ﺑﲔ اﳌﴩق واﳌﻐﺮب )ﺻﺤﻴﺢ‬ ‫ وﺻﺤﺤﻪ اﻷﻟﺒﺎﲏ‬٩٦١ ‫اﻟﱰﻣﺬي ﺑﺮﻗﻢ‬
( ٨٧٨ ‫ واﻟﱰﻣﺬي‬١٦٣٣ : ‫اﳉﺎﻣﻊ‬ A´yZn\¯n AÃmlp A
Xn\v (lPdp AkvhZn\v) ImgvN
\nÝbambpw lPdp Akvh bpÅ c−p I®pIfpw kwkmcn
Zpw, aJmapC_vdmloapw kzÀK¯n ¡p¶ Hcp \mhpambn \ymb{]Im
se c−p cXv\§fmWv. AXnsâ cw AXns\ ap¯nbh\v km£n

176 177
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

bmbnsIm−v Ab¡p¶XmWv. A_vZpÃmln_v\p DaÀ l


( XnÀapZn 961 ) Pdp AkvhZv sXm«v ssI Npw_n
C_v\p Aºmkv \nthZ\w ¡pIbp−mbn ]n¶oSv C{]Imcw
sN¿p¶ asämcp lZokn \_n ]dªp: \_n AXns\ Npw_n
 ]dªp : ¡p¶Xv Rm³ I−XpapXÂ Rm
ِ ‫اﻷﺳﻮد ِﻣﻦ َْ ﱠ‬
‫وﻫﻮ َ َ ﱡ‬
ً َ َ ‫أﺷﺪ‬
‫ﺑﻴﺎﺿﺎ‬ َ ُ َ ‫اﳉﻨﺔ‬ ُ َ ْ َ ‫اﳊﺠﺮ‬ ُ َ َْ ‫ﻧﺰل‬ َ َ َ) \Xv Npw_n¡p¶Xv Hgnhm¡nbn
«nÃ. ( apkvenw 1268 )
ِ َ َ ‫ﻓﺴﻮدﺗﻪ‬ ِ َ ‫ِﻣﻦ ﱠ‬
‫ رواه اﻟﱰﻣﺬي‬.(‫آدم‬ َ َ ‫ﺧﻄﺎﻳﺎ َﺑﻨﻲ‬
َ ُ ْ َ ‫اﻟﻠﺒﻦ َ َ ﱠ‬ IAv_meb¯nsâ hS¡p`mK
¯v AÀ² hr¯mIrXnbn DbÀ
‫ )ﺳﻨﻦ اﻟﱰﻣﺬي‬.‫ﺻﺤﻴﺢ‬ ِ ٌ ِ َ ‫وﻗﺎل‬ َ َ
ٌ َ ‫ﺣﺴﻦ‬ٌ َ َ ‫ﺣﺪﻳﺚ‬ ¶p \n¡p¶ `n¯nIÄ¡pÅn
epÅ (lnPvdv) Øe¯nsâ ]pd
(.‫ وﺻﺤﺤﻪ اﻷﻟﺒﺎﲏ ﰲ اﻟﺴﻨﻦ‬٨٧٧ ‫ﺑﺮﻗﻢ‬ ¯pIqSnbm bncn¡Ww Xzhm^v
sN¿p¶Xv. ImcWw AXpw IAv
kzÀK¯nÂ\n¶v lPdp A _bn s]«XmIp¶p. CXn\v l
kvhZv sIm−p hcs¸«Xv, AXv
]ment\¡mÄ shfp¯ \ndambncp Xzow ( ‫ ) ﺍﳊﻄﻴﻢ‬F¶mWv t]cv. Zmcn
¶p. ]n¶oSv a\pjycpsS ]m]§ {Zyw ImcWw C_vdmlow \_n
fmWv AXns\ Idp¸n¨p IfªXv. Øm]n¨ AkvYnhmc¯ns³d
(XnÀapZn ; 877 ) aq¶v aoätdmfw Hgnhm¡nsIm−m
178 179
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

Wv JpssdinIÄ IA_ \nÀan ss_À IAv_mebw tISp]mSp


¨ncp¶Xv. IÄXoÀ¯v ]p\À \nÀan¨t¸mÄ
Bbni(d) dkqÂ tbmSv Cu ØewIqSn IA_bpsS DÅn
lnPvdns\ Ipdn¨p AXv IA_ em¡nbncp¶psh¦nepw
bn s]«XmtWm F¶v tNmZn¡p lÖmPp_v\p bqkp^v ho−pw
Ibp−mbn Xncpta\n Acpfn: C¶v ImWp¶t]mse Jpssdin
AsX, AhÀ ho−pw tNmZn¨p IÄ \nÀan¨ cq]¯n ]qÀÆ
]ns¶´mWv AXns\ IA_bn ØnXnbnte¡p Xs¶aS¡pIbm
Wp−mbXv. (apkvenw 1233)
DÄs]Sp¯m¯Xv? Xncpta\n ] Bbni(d) ]dbp¶p: Rm³
dªp: \nsâ P\X¡v AXv ]qÀ IAv_bn {]thin¨v AXnÂ
¯nbm¡m\pÅ km¼¯nIti \akvIcn¡m³ CjvSs¸«ncp¶p.
jnbnÃmbncp¶p.
( _pJmcn : 1584 ) A §ns\ \_n Fsâ ssI]n
AXmbXv JpssdinIÄ IAv Sn¨psIm−v lnPvdn {]thin¸n
_mebw ]p\À\nÀamWw \S¯nb ¡pIbpw C{]Imcw ]dbpI
t¸mÄ km¼¯nI sRcp¡w Imc bpap−mbn :
ِ ْ ‫دﺧﻮل‬ ِ َ ‫إن‬ ِ ْ ِْ ‫ﺻﲇ ِﰲ‬
Ww B `mKw Hgn¨nSpIbmbncp ‫اﻟﺒﻴﺖ‬ ْ َ ْ ِ ‫اﳊﺠﺮ‬
ْ َ َ ُ ُ ‫أردت‬ ‫) َ ﱢ‬
¶p. ]n¶oSv A_vZpÃmln _v\pkp

180 181
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

ِ ْ ‫ﻗﻄﻌﺔ ِﻣﻦ‬
ٌ َ ْ ِ ‫ﻫﻮ‬
‫اﻟﺒﻴﺖ( )ﺳﻨﻦ اﻟﻨﺴﺎﺋﻲ ﺑﺮﻗﻢ‬ َ ‫َ ِﱠ‬
َ ُ ‫ﻓﺈﻧﲈ‬
\o lnPvdn {]thin¨psIm
َْ ÅpI AXv IA_meb¯nÂs¸«
( ٨٠٢ ‫ ﺳﻨﻦ اﻟﱰﻣﺬي‬,٢٨٦٣ Xv Xs¶bmIp¶p. (\kmCu 2862)
IAv_meb¯n {]thin¡m\p ™dpIv\p bam\n¡pt\sc F¯p
t±in¨m \o lnPvdn \akv t¼mÄ km[n¡psa¦n ssIsIm
Icn¨m aXnbmIpw. AXv IA −v XSh kp¶¯mWv. (Xzhm
_meb¯nsâ `mKw Xs¶bmIp ^n lPdp AkvhZnsâ sXm
¶p. ( \kmCu 2863, XnÀapZn 802) «pap¼pÅ ]Snªmtd aqe¡mWv
asämcp dnt¸mÀ«n dpIp\p bam\nsb¶v ]dbs¸
Bbni (d) \_n tbmSv Sp¶Xv. ba\n\pt\scbpÅ aqe
Rm³ IAv_bn {]thin¡s« bmbXpsIm−mWXn\v Cu t]cv
F¶v tNmZn¡pIbp −mbn \_n h¶sX¶v ]dbp¶p (ssiJv C
 ]dªp : _v\p DssYao³ (d) bpsS idlp
ِ ْ ‫ﻓﺈﻧﻪ ِﻣﻦ‬ ِ ِ ُ ) Â apwXnAv: 7/ 281) CXns\ Npw
‫اﻟﺒﻴﺖ ( )ﺳﻨﻦ اﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‬
َْ ُ ‫اﳊﺠﺮ َ ِ ﱠ‬
َ ْ ْ ‫ادﺧﲇ‬ْ _n¡pItbm, BwKyw ImWn¡pI
tbm, XIv_oÀ sNmÃpItbm sN
(٢٨٦٢ ¿m³ ]mSnÃ.

182 183
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

lPdp AkvhZnt\bpw dpIv AÂ_m\nbpsS a\mknIp l


\p bam\ntbbpw XShp¶Xv ]m Önh Dwdxt]Pv: 22)
]§Ä ambvNp Ifbp¶XmIp¶p ™ ho−pw lPdp AkvhZnsâ
sh¶v \_n ]dªXmbn C_v ASp¡se¯p t¼mÄ Npw_n
¡pItbm, sXm«p ap¯pItbm, A
\p DaÀ hn \n¶pw \nthZ\w Xn\p t\sc XncnªpsIm−v Bw
sN¿s¸«ncn¡p¶p. (kzlolp Kyw ImWn¡pItbm sN¿pI. Cu
PmanAv : 2194 ) kµÀ`¯n ""AÃmlp AIv_À''
™ lPdp AkvhZv, dpIp\pÂb
F¶v ]dtb−XmIp¶p.
am\n Hgn¨pÅ IAv_bpsS aäp ™ C§s\ Ggv {]mhiyamWv IAv
c−p aqeIÄ, NpacpIÄ, aJmap _sb Nptä−Xv.
C_vdmlow, k^m, aÀh, \_nam ™ aJmap C_vdmloansâ ]n¶neq
cp tStbm aäp kÖ\§fptStbm sSbpw Xzhm^v sN¿mhp¶XmWv
J_dpIÄ Chsbm¶pw Xs¶ Xzhm^nsâ kµÀ`¯n Adnbm
sXm«p XSh A\phZ\obaÃ. hp¶ GXv ZnIvdpIfpw ZpBIfpw
adn¨v A§s\ sN¿Â _nZvA sNmÃnbm aXnbmIpw. JpÀB³
¯mIp¶p. Ahbn \n¶v _d ]mcmbWhpw Bhmw, F¶mÂ
¡¯v B{Kln¨psIm−msW¦n dpIv\p bam\n¡pw lPdpÂ
 AXv inÀ¡pamIp¶p. (ssiJv AkvhZnsâbpanSbnÂ

184 185
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

َ ِ َ ‫ﺣﺴﻨﺔ‬
‫وﻗﻨﺎ‬ ِ ِ ‫وﰲ‬
ً َ َ َ ‫اﻵﺧﺮة‬
َ ِ َ ً
‫ﺣﺴﻨﺔ‬
َ َ
َ َ ْ
‫اﻟﺪﻧﻴﺎ‬
‫ﱡ‬ ‫ﰲ‬ِ ِ ‫رﺑﻨﺎ‬
‫آﺗﻨﺎ‬
َ َ‫)َﱠ‬ c−v ssIIfpw apJhpw s\©pw
sh¨v {]mÀ°n¡Â A`nImayam
ِ ‫ﻋﺬاب ﱠ‬
(‫اﻟﻨﺎر‬ َ ََ Ip¶p. (kzlolp C_v\p amPx
:1962 , knÂkne¯pÊlol:2138)
""dº\m BXn\m ^n±p³bm lk ™ Hmtcm Npäenepw {]tXyIw, {]
\X³ h^n BJndXn lk\ tXyIw {]mÀ°\IÄ sNmÃp¶Xv
X³ hJn\m AZm_¶mÀ '' ASnkvYm\ clnXamWv.
""R§fpsS c£nXmth \o R§ ™ {]mÀ°\IfpsS kmctam Bi
Ä¡v Cu Zp\nbmhnepw ]ctem btam {Kln¡msX Btcm FgpXn
I¯pw \· sNbvXp XcnIbpw A¨Sn¨p hn«Xv A§ns\¯s¶
\cI in£bnÂ\n¶pw R§sf DcphnSp¶Xn AÀ°anÃ. Nne
Im¡pIbpw sNt¿Wta.'' (Alva t¸mÄ A¨Sn¸nitIm ]IÀ¸nse
Zv :15435 , A_qZmhqZv 1616 ) F¶v sXäpItfm \nan¯w FXncmb B
sNmtÃ−XmIp¶p. ibtam DÅXmbn hcmw. A§n
AXpt]mse kuIcys¸Spsa¦n s\ Xm\dnbmsX X\ns¡Xncmb
lPdp AkvhZnsâbpw IAv_ {]mÀ°\Ifpambn¯oÀt¶¡mw.
bpsS hmXnensâbpw CSbnepÅ ™ A{]Imcw Xzhm^nepw aäpw
Øe¯v ‫ ( اﳌﻠﺘﺰم‬AÂ apÂXkw ) HcmÄ {]mÀ°\IÄ sNmÃn s¡m
Sp¡pIbpw aäpÅhÀ kwLSnX

186 187
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

ambn D¨¯n Htc kzc¯n ap−m¡mXncn¡m³ ]camh[n {i


Gäp sNmÃpIbpw sN¿p¶Xmbn ²nt¡−Xp−v.
ImWmw. bYmÀ°¯n AhÀ ™ aX¯n AwKoIrXamb GXv
]dbp¶sX´msW¶v ZpBIfpw BImhp¶XmWv. Cl
Ahcne[nI t]À¡pw AdnbpI ]c hnPb¯n\mbn X§Ä¡njv
t]mepanÃ. am{Xhpaà CXv aäp SapÅXv {]mÀ°n¡pIbmWv \mw
lmPnamÀ¡v D]{Zhhpw, X§fp th−Xv. CXv Ad_n `mjbnem
sS `àn \jvS s¸Sp¯epamIp bncn¡Wsa¶v \n_Ô\bpanÃ.
¶p. \_n ]Ånbn CAvXnIm AXn\m XnIª `àntbmSpw
^v Ccp¶ncp¶ kµÀ`¯n BßmÀ°XtbmSpw IqSnbpamWv
kzlm_nIÄ D¨¯n JpÀB³ \mw Xzhm^v sNt¿−Xv.
]mcmbWw sN¿p¶Xv tI«t¸mÄ ™ Xzhm^nsâ F®¯n kwibn

\n§Ä ]ckv]cw D]{Zhn¡cpXv. ¨m IpdªXv ]cnKWn¡pI. Xz


JpÀB³ ]mcmbW¯n NneÀ hm^n\nSbn \akvImc kabam
aäp Nnetc¡mÄ i_vZ apbÀ¯p bm \akvIcn¨ tijw \ndp¯n
Ibpw sN¿cpXv. (A_qZmhZv:1332) sh¨ kvYe¯p\n¶v _m¡n F
®s¯ ]qÀ¯nbm¡pI.
F¶v \_n ]dªn«ps−¦n ™ Xzhm^pIgnªm taÂX«w Xz
Xzhm^vsN¿p¶ hÀ¡pw {]bmk hm^n\p ap¼p−mbncp¶Xv t]m

188 189
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

se (Npa adbp¶ {]Imcw) s¯ dIA¯n ^mXnl¡v ti


CSpI. jw ‫ ﻗﻞ ﻳﺎﺃﻳﻬﺎ ﺍﻟﻜﺎﻓﺮﻭﻥ‬F¶ kqd
ِ ِ ‫ﻣﻘﺎم‬
" ‫إﺑﺮاﻫﻴﻢ‬ ِ َ ‫ﻣﻦ‬ِ ‫واﲣﺬوا‬
ُ ِ‫ﱠ‬
tijw : َ َ ْ َ ْ َ ¯p Im^ndq\pw c−mas¯
dIA¯n ‫ ﻗﻞ ﻫﻮﺍﷲ ﺃﺣﺪ‬F¶v
‫ﻣﺼﲆ‬َ ُ '' ""C{_mlow \n¶v {]mÀ°n
XpS§p¶ kqd¯p CJvemkpw
¨ kvYm\s¯ \n§fpw \akvImc HmX kp¶¯mWv.
({]mÀ°\) thZnbmbn kzoIcn Xzhm^v sN¿p¶ aXzm^nÂ
¡pI.'' F¶ JpÀB³ hN\w ({]Z£nW Øew) aJmap C_vdm
]mcmbWw sNbvXpsIm−v4 aJmap loansâ sXm«Sp¯mbn
C_vdmloansâbSp¡te¡v t]m \akvIcn¡m³th−n hfb§
IpIbpw, AXns\ Xsâbpw I fp−m¡n Xzhm^v sN¿p¶hsc
Av_bptSbpw CSbnem¡ns¡m _p²nap«n¡p¶Xv lÖvthfIfn
−v c−p dIA¯v \akv¡cn¡p  Hcp Øncw ImgvNbmWv. kq
Ibpw sN¿pI. Xnc¡pÅ kab £n¡pI. aäpÅ hÀ¡v IqSpXÂ
¯v F{X ]n¶nembmepw CXv kuIcyw sN¿pI. Xnc¡pÅ
ldansehnsSsh¨pw \nÀÆln¡m kab§fn \akvImcw Ignªn
hp¶Xp amIp¶p. CXn H¶ma «pw BfpIÄ aXzm^n Ccp¶v
4
apkvenw : 2137 {]mÀ°n¡p¶Xv ImWmw. \_n
190 191
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

bpsS Hcp lZokv ChnsS {]tXy ]dbp¶p:


ِ ِ ِ)
:‫) آل ﻋﻤﺮان‬ َ َ ْ ِ ‫ﻣﻘﺎم‬
(‫إﺑﺮاﻫﻴﻢ‬ ُ َ ‫ﺑﻴـﻨﺎت ﱠ‬
ٌ َ ‫آﻳﺎت َ ﱢ‬
ٌ َ ‫ﻓﻴﻪ‬
Iw HmÀ¡p¶Xv \¶mbncn¡pw.
A\kv \nthZ\w: \_n
]dªp : (٩٧
ِ ِ ِ ِ ِ ِ
‫ﳛﺐ‬
‫ﳛﺐ ﻷََﺧﻴﻪ َﻣﺎ ُ ﱡ‬
‫ﺣﺘﻰ ُ ﱠ‬ ْ ُ ُ َ َ ‫ﻳﺆﻣﻦ‬
‫أﺣﺪﻛﻢ َ ﱠ‬ ُ ْ ُ َ‫ﻻ‬ AXn hyIvXamb ZrjvSm´
( ٦٤ : ‫و ﻣﺴﻠﻢ‬١٢ : ‫ﻟﻨﻔﺴﻪ )اﻟﺒﺨﺎري‬ِ ِ َِْ §Ä D−v. (hninjym) C{_mlow
\n¶ kvYew ( Bep Cwdm³ : 97 )
X\n¡p Xm³ CjvSs¸Sp¶Xv aJmap C_vdmlow F¶mÂ
Xsâ ktlmZc\pw CjvSs¸Sp C_vdmlow \_n \n¶ Øew
¶Xv hsc \n§fn Bcpw hnizm F¶mWv hm¡À°w. IAv_bpsS
knbmhpIbnÃ. ASp¯v AXnsâ hmXnen\v ap³
( _pJmcn : 12 , apkvenw : 64 ) hi¯v hmXnens\ A`napJoIcn
¨p \n¡p¶ hcpsS AÂ]w he
aJmap C_vdmlow Xp`mK¯mbn ØnXnsN¿p ¶Xp
amb {]kn² IÃmWv AXv. IAv_
P\§Ä¡v H¶maXmbn Øm ]Sp¯pbÀ¯m³th−n C_vdm
]n¡s¸« Bcm[\maµncamb IAv
_sb¸än ]dbp¶nS¯v AÃmlp low \n¶ncp¶ IÃmWnsX¶v
C_v\p IYoÀ( ‫ ) رﺣﻤﻪ اﷲ‬D²cn¡p¶p.
192 193
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

kwkw ‫زﻣﺰم‬ hni¸n\v `£Ww.


\akvImctijw kwkw sh A_qZÀdp Kn^mcn hn
Åw IpSn¡pIbpw AXnÂ\n¶v X sâ Ckvemw kzoIcWhpambn
ebn Hgn¡pIbpw sN¿Â kp¶ _Ôs¸«v a¡bnÂh¶ kµÀ`
¯mWv. (AlvaZv:15280) lZokv ] ¯n ap¸Xv Znhkt¯mfw aäp `
ÞnX\mb ipsF_p AÀ\Du £Wsam¶p anÃmsX kwkw
Xzv Cu lZokv klolmsW¶v shÅw am{Xw IpSn¨psIm−v Ign
tcJs¸Sp¯p¶p.) ¨pIq«nb hnhcw \_n tbmSv
\_n ]dbpIbp−mbn : ]dªt¸mÄ AhnSp¶v ]dbpI
ِ َ ‫زﻣﺰم‬
َ ِ ُ ‫ﳌﺎ‬
٣٠٦٢ ‫ﴍب َ ُﻟﻪ( )ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﺔ‬
bp−mbn :
َ َ ْ َ ‫ﻣﺎء‬
ُ َ)™
ٍ ْ ُ ‫ﻃﻌﺎم‬
٢٤٣٨ : ‫ﻃﻌﻢ ( )ﻣﺴﻠﻢ‬ َ ‫ﻣﺒﺎرﻛﺔ ِ ﱠ‬
ُ َ َ ‫إﳖﺎ‬ َ‫)ِ ﱠ‬
ٌ َ َ َ ُ ‫إﳖﺎ‬
(١١٢٣ :‫ﺻﺤﺤﻪ اﻷﻟﺒﺎﲏ و اﻹرواء‬
(٤٥٢٠
kwkw shÅw Fs´mcpt±
iyw sh¨mtWm IpSn¨XvAXn¶p AXv A\pKrloXhpw hni¸n\v `
th−nbpÅXmWv. (AlvaZv : 14892, £WhpamWv . ( apkvenw : 2428 )
C_v\p amP: 3062, CÀhmDÂ Keo
 1123 ) CubSp¯ Ime¯v Cu sh
ůnsâ imkv{XobX Hcp
194 195
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

Pà³ imkv{XÚ³ ]dbp¶Xv akm tdm Ctamt«m ]dªp. PeK


hmb\¡mcpsS Adnhnte¡mbn thjW¯n Ct±l ¯nsât]
ChnsS ]IÀ¯s«. cn kz´w kn²m´w Xs¶bp
km[mcW shůn\nÃm¯ −v. Pn±bnse Zmdp lnIva tIm
imkv{Xob khntijXIÄ ]pWy tfPv kwLSn¸n¨ imkv{X skan
XoÀ°amb kwk¯n\ps−¶v P \mdn {]`mjWw \S¯p Ibm
¸m\nse imkv{XÚ³ tUm: a bncp¶p At±lw. temI¯nsâ
kmtdm Ctamt«m ]dªp. \mt\m hnhn[ `mK§fn \n¶pÅ 500
kmt¦XnI hnZy D]tbmKn¨v \S e[nIw KthjIÀ skan\mdnÂ
¯nb ]T\, KthjW§fn ]s¦Sp¯p. kwk¯n Xm³ \nc
kwkw shůnsâ t{]tXyIX h[n KthjW§Ä \S¯n
Ifn amäw ZriyambnÃ. Bbncw bXmbn tUm: akmtdm Ctamt«m
XpÅn km[mcWshůnte¡v ]dªp. kwkw shůnse ]c
Hcp XpÅn kwkw tNÀ¯m epIÄ({InkväÂ) temIs¯ asäm
apgph³ shůn\pw kwk¯n cp shůntebpw ]cepIÄ¡v
sâ t{]tXyIXIÄ kzmwioIcn kam\aÃ. kwkw shůn sâ
¡m\mIpsa¶pw tSmIntbmbnse {]tXyIX amäm³ em_pIfnÂ
lmtUm kbân^nIv dnkÀ¨v C³ \S¶ ]T\ KthjW§fn km
Ìnäyq«v ta[mhnIqSnbmb tUm: [n¨nÃ. CXnsâ ImcWw CXphsc

196 197
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

a\Ênem¡m³ Ignªn«nÃ. (ae 11004 , knÂkne kzlolx 1056 )


bmfw \yqkv 2008 G{]n 2 \_n Xsâ IqsSbp−mbn
_p[³ ) cp¶ tXm ]m{X¯n kwkw
tcmK¯n\v ia\w. Npa¶p sIm−p t]mIpIbpw tcm
KnIÄ¡v IpSn¡m³ \ÂIpIbpw
C_v\p Aºmkv \nthZ\w: AhcpsS ta Hgn¡pIbpw sN
\_n ]dªp : bvXncp¶Xmbn Camw _pJmcnbp
ِ ِ َ َ ‫اﻷرض ﻣﺎء‬ ِ ‫ﻋﲆ‬ ٍ
‫ﻃﻌﺎم‬ َ ْ ُ َ ِ ْ َ ‫وﺟﻪ‬
ٌ َ َ ‫زﻣﺰم ﻓﻴﻪ‬ ْ َ َ َ ‫ﺧﲑ َﻣﺎء‬
ُْ َ )
sS A¯mcoJnepw ssiJv AÂ
_m\nbpsS knÂkne¯pÊzlo
ِ ْ ‫ﻣﻦ ﱡ‬
‫اﻟﺴﻘﻢ( ) اﳌﻌﺠﻢ اﻟﻜﺒﲑ‬ ِ ‫وﺷﻔﺎء‬
َ ِ ‫اﻟﻄﻌﻢ‬
ِ ‫ﱡ‬ ‫ﻣﻦ‬ِ
َ ٌ َ ْ َ lx: 883 epw hyàam¡p¶p−v.
C§s\ ]e tcmK§Ä¡pw
‫ واﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﻴﺤﺔ‬١١٠٠٤− ‫ﻟﻠﻄﱪاﲏ‬ ia\¯n\mbn kwkw shÅw D
]tbmKn¨v AÂ`pXIcamb ^e
(١٠٥٦ kn²nbp−mbXmbn {]kn² ke
`qapJ¯nÂsh¨v Gähpw D ^o ]ÞnX\mb Camw C_v\pÂ
¯aamb shÅw kwkamIp¶p. J¿nw (d) s\ t¸mepÅ alm·mÀ
AXn hni¸n\v `£Whpw tcmK tcJs¸Sp¯nbn«p−v. ‫( اﷲ أﻋﻠﻢ‬
¯n\v ia\hpap−v. ( Xz_vdm\n
kmZp aBZv 4/393 t\m¡pI )

198 199
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

kwkw sIm−pt]mIÂ IfnÂ\n¶pw hyàamIp¶p. kz


ِ ُ ِ ْ َ ‫ﻛﺎﻧﺖ‬ ِ ‫ﻋﺎﺋﺸﺔ‬ ِ ‫)ﻋﻦ‬
‫ﻣﻦ‬
ْ ‫ﲢﻤﻞ‬ َ ‫ﻋﻨﻬﺎ َ ﱠ‬
ْ َ َ ‫أﳖﺎ‬ َ ْ َ ُ‫رﴈ اﷲﱠ‬ َ َ lm_nIÄ AXn\Àln¡p¶ {]m
َ َ َ ْ َ [m\yt¯msS¯s¶bmWv AXn
ِ َ ُ َ ‫أن‬ ‫وﲣﱪ َ ﱠ‬
ُِ ْ ُ َ ‫زﻣﺰم‬ ِ
ُ ُ ْ َ ‫ﻛﺎن‬
(‫ﳛﻤﻠﻪ‬ َ َ  ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬ ََ ْ َ ‫ﻣﺎء‬
َ
s\ I−ncp¶Xpw. hkvXpX CXm
bncns¡ CXnsâ {]m[m\yw Ip
‫ وﺻﺤﺤﻪ اﻷﻟﺒﺎﲏ و‬٨٨٦ ‫) رواه اﻟﱰﻣﺬي ﺑﺮﻗﻢ‬ d¨p ImWn¡m³ Nnesc¦nepw
\S¯p¶ PpKp]vkmhlamb {i
(٨٨٣ ‫اﻟﺴﻠﺴﺔ اﻟﺼﺤﻴﺤﺔ رﻗﻢ‬ aw \_n NcytbmSpÅ AhKW\
bÃmsX asä´mWv. AÃmlp \
Bbni (d) kwkwshÅw Np s½ Im¯p c£n¡pamdmIs«.
a¶p sIm−p t]mIpIbpw {]hmN
AXn\m \_n AXv IpSn¨
I³ C{]Imcw Npap¶p sIm Xp t]mse \mapw IqSn¡p¶Xm
−pt]mIpambncp¶psh¶v ]dbp Ipw kp¶¯v. F¶m Nnesc¦n
Ibpw sNbvXn«p−v. ( XnÀanZn: 886, epw kwkw shÅwsIm−v hpfq
knÂkne¯p Êzlolx: 883 ) sN¿pItbm Ipfn¡pItbm XpS
§n aäp Bhiy§Ä¡v AXv D]
C§s\ H«\h[n t{ijvSX tbmKn¡m³ ]mSnsöv sXän²cn
If S§nbXmWv kwkw shÅsa ¨ncn¡p¶p. ]s£ bYmÀ°¯n
¶Xv kzoImcytbmKyamb lZokp  Bhiyw t\cnSpIbmsW¦nÂ
200 201
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

AXv sIm−v hpfq sN¿pI bpw Â\n¶v hpfq FSp¡p¶Xpw h


iuNw sN¿pIbpw sN¿mhp¶ kv{Xw IgpIp¶Xpw iuNw sN¿p
XmWv. A{]Imcw P\m_¯v Ipfn ¶XpsaÃmw A\phZ\nbam sW
¡p¶Xn\v t]mepw hntcm[anÃ. ¦n kwkw shůn \n¶pw
ImcWw \_nbpsS hncepIÄ Ah A\phZ\obamIp¶p.
¡nSbnÂ\n¶v Aam\pjnI Zyj v ™ tijw Ignbpsa¦n ho−pw
Sm´ambn Ddhps]m«pIbpw Ahn lPdp AkvhZv XShpI, Imc
Sps¯ A\pbmbnIÄ AXn Ww \_n A{]Imcw XShpIbp
\n¶v IpSn¡phm\pw hkv{Xw Igp −mbn(apkvenw:2137)ChnsSNpw_n
Iphm\pw iuNw sN¿phm\psa ¡Â kp¶¯nÃ.
Ãmw D]tbmKn¡pIbpap−mbn.
Xzhm^nse A\mNmc§Ä
kwkw shÅw \_nbpsS hn 1) Xzhm^n\vth−n Ipfn¡Â
cepIÄ¡nSbnÂ\n¶v Ddhp s]m«n 2) lPdp AkvhZv Npw_n¡Â
b Pew t]msebsænepw AXn \nÀ_ÔamsW¶v hnizkn¡Â.
t\¡mÄ alXztadnbXÃ. adn¨v 3) lPdp AkvhZn\pt\sc Bw
Ah c−pw t{ijvSambhbm Ip Kyw ImWn¡pt¼mÄ \akvImc
¶p. \_n bpsS hncepIÄ¡nS ¯n ssIIfpbÀ¯p¶Xvt]mse
bnÂ\n¶v Ddhp s]m«nb Pe¯n c−p ssIIfpw DbÀ¯Â

202 203
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

4) lPdp AkvhZn\pt\sc 7) IAv_bpsS apIfnÂ\n¶pw


BwKyw ImWn¨ tijw ssI shÅw hogp¶ ]m¯n ( ‫)ﻣﻴﺰﺍﺏ‬
Npw_n¡Â. bpsS Xmsg {]tXyIw {]mÀ°\
5) lPdp AkvhZnt\m IAv_ 8) IAv_bpsS apIfnÂ\n¶pw ao
bpsS Npacnt\m aJmap C_vdm km_neqsShogp¶ shůn\v
loant\m atäm D]Imctam D]{Z {]tXyIXbps−¶v hnizkn¡Â
htam sN¿m³ Ignbpsa¶p hniz 9) IAv_bpsS Npacv Inà F¶nh
kn¡Â. Cu hnizmkt¯msS XShÂ
NneÀ lPdp AkvhZpw aäpw 10) kwkw shÅw sIm−v Ipfn
sXm«psIm−v apJ¯pw icoc ¡p¶Xn ]pWy aps−¶v hn
¯nepw Ip«nIfpsS tZl¯pw XS izkn¡Â
hp¶Xp ImWmw CsXÃmw inÀ¡p 11) kwkw shÅwsIm−v I^³
t]mepÅ A]IS¯nte¡v F ]pSh IgpIÂ.
¯nt¨cpw. bYmÀ°¯n CXv 12) aJmap C_vdmlow sXmSepw
sXämb hnizmkamIp¶p. D]Im Npw_n¡epw.
chpw D]{Zhhpw sN¿m³ Aãm 13) lPdp AkvhZn\v ap¼v dp
lphn\v am{Xta km[n¡pIbpÅq. Iv\p bam\nbpsS CSbnÂ\n¶p
6) Hmtcm Xzhm^n\pw {]tXyIw Xs¶ Xzhm^v Bcw`n¡Â
{]mÀ°\IÄ \nÝbn¡Â

204 205
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

kAvbv (C¶ kz^m hÂaÀh¯ an


³ iBbncnÃm ^a³ lÖÂ
™ tijw k^maÀh¡nSbneqsS ss_¯ AhnAvXad ^em Pp
kAvbv sN¿pI. \ml Asseln A³b¯zÆ^
™ hpZq CÃmsX HcmÄ kAvbv sN
_nlnam ha³ XXzÆA ssJd³
bvXm AXv kzoImcyamWv. Axp ^C¶Ãml imIndp³ Aeow )
t]mse¯s¶ Xzhm^n\v tijw
Hcp kv{Xo¡v BÀ¯htam {]kh ""XoÀ¨bmbpw k^mbpw aÀ
càtam D−mbm AhÄ¡v k hbpw AÃmlp hnsâ NnÓ§
Avbv sN¿mhp¶XmWv. F´psIm fnÂs]«XmWv. ltÖm Dwdtbm
s−¶m kAvbn\v ip²n \n_ \nÀÆln¡p¶hÀ AXn {]Z
Ô\bnà F¶XmWXn\v ImcWw. £nWw \S¯p¶Xn\v hntcm[anÃ.
™ k^mbpsS ASp¯v F¯nbmÂ
\·sb A[nIcn¸n¡phm³ hÃ
َ ْ َ ْ ‫ﺣﺞ‬
‫اﻟﺒﻴﺖ‬ ِ ِ َ َ ‫واﳌﺮوة ِﻣﻦ‬
ْ َ َ ِّ‫ﺷﻌﺂﺋﺮ اﷲ‬
‫ﻓﻤﻦ َ ﱠ‬ َ َ ْ َْ َ ‫اﻟﺼﻔﺎ‬ َ ‫إن ﱠ‬ ‫ِﱠ‬ hcpapt±in¡p¶psh¦n XoÀ¨
‫وﻣﻦ‬ ِ َ ‫ﺟﻨﺎح‬
َ ‫ﻋﻠﻴﻪ َأن َ ﱠ ﱠ‬
َِ ِ ‫ﻳﻄﻮف‬ َ َ ‫اﻋﺘﻤﺮ‬ َِ
bmbpw AÃmlp IrXÚ\pw A
َ َ ‫ﲠﲈ‬ ْ َ َ َ ُ ‫ﻓﻼ‬ َ َ َ ْ ‫أو‬ dnhpÅh\pamWv.'' F¶ Bb
ِ ِ ‫ﻓﺈن اﷲَّ َﺷ‬ ‫ﺧﲑا َ ِ ﱠ‬
t¯mXpI. AXn\p tijw
(١٥٨ :‫ﻋﻠﻴﻢ )اﻟﺒﻘﺮة‬ ٌ َ ‫ﺎﻛﺮ‬ ٌ َ ‫َ َﱠ‬
ً ْ َ ‫ﺗﻄﻮع‬ (٢١٣٧ ‫ﺑﲈ َﺑﺪ َأ اﷲﱠُ ِ ِﺑﻪ ) رواه ﻣﺴﻠﻢ‬ ُ َ
َ ِ ‫أ ْ َﺑﺪ أ‬

206 207
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

َ َ ْ َ ‫وﺣﺪه‬ ِ َ ‫ﳾء‬
ٍ َ ‫ﻛﻞ‬
‫أﻧﺠﺰ‬ ُ َ ْ َ ُ‫إﻟﻪ ِإﻻ اﷲﱠ‬
َ َ ِ ‫ﻗﺪﻳﺮ ﻻ‬ ْ ‫ﻋﲆ ُ ﱢ‬
َ َ ‫وﻫﻮ‬
(A_vZD _nam _ZAÃmlp
_nln) ""AÃmlp XpS§nbXn ٌ َ ُ َ
\n¶v Rm³ XpS§p¶p'' F¶v ]d ( ‫ﺣﺪه‬ َ َ ْ َ ‫وﻫﺰم‬
ُ َ ْ ‫اﻷﺣﺰاب َو‬ َ َ َ َ ‫ﻋﺒﺪه‬ َ َ َ َ ‫وﻋﺪه‬
ُ َ ْ َ ‫وﻧﴫ‬ َُْ َ
bepw kp¶¯mIp¶p. CXv k
Avbnsâ Bcw`¯n am{XamWv (١٦٢٨ : ‫ وأﺑﻮداود‬٢١٣٧: ‫) ﻣﺴﻠﻢ‬
sNmàkp¶¯v.
™ Ignbp¶{X k^m Ip¶n Ib
(emCeml CÃÃmlp Aãm
dpI. ]n¶oSv IAv_sb (ImWp lp AIv_À emCeml CÃÃmlp
¶ cq]¯nÂ) A`napJambn hlvZlp em icoI elp elpÂ
""emCeml CÃÃmlp AÃmlp apÂIp help lwZp bplvbo h
AIv_À'' F¶v aq¶v {]mhiyw bpaoXp hlph Aem IpÃnssi
]dª tijw XpSÀ¶v Xmsg C³ JZoÀ. emCeml CÃÃmlp
ImWp¶hbpw aq¶v {]mhiyw hlvZx A³Pk hAvZx h \kd
sNmÃpI. A_vZx h lka Alvkm_
hlvZx)
ُ َ ْ َ ُ‫إﻟﻪ ِإﻻﱠ اﷲﱠ‬
‫وﺣﺪه ﻻ‬ َ َ ِ َ‫أﻛﱪ ﻻ‬ َ ُ‫إﻟﻪ ِإﻻﱠ اﷲﱠُ َأ ﱠ‬َ َ ِ َ‫ﻻ‬
َْْ ‫ﷲ‬ ""AÃmlphÃmsX asämcmcm[y\p
ُ ِ ُ َ ‫ﳛﻴﻲ‬ ِ ْ ُ ‫اﳊﻤﺪ‬ anÃ. AÃmlp Gähpw alm\mWv.
‫وﻳﻤﻴﺖ‬ ُ ْ َْ ‫وﻟﻪ‬ ُ َ َ ‫اﳌﻠﻚ‬ َ ِ َ
ُ ْ ُْ ‫ﴍﻳﻚ َ ُﻟﻪ َ ُﻟﻪ‬ AÃmlp hÃmsX asämcmcm[y\p
anÃ. cmPm[n]Xyhpw kÀÆkvXp

208 209
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

Xnbpw Ah\pÅXp Xs¶bmWv. alXz§Ä t_m[ys¸Sp¯pI.


Ah³ Pohn¸n¡pIbpw acn¸n¡p ™ tijw kAvbv sN¿m\mbn k
Ibpw sN¿p¶p. Ah³ kÀÆ i ^m Ip¶n \n¶pw Cd§pI.
IvX\mWv. AÃmlphÃmsX asäm \_n ]dbpIbp−mbn :
cmcm[y\panÃ. Ah³ GI³
am{Xw. Xsâ hmKvZ¯w Ah³ \n ‫)اﺳﻌﻮا ﻓﺈن اﷲ ﻛﺘﺐ ﻋﻠﻴﻜﻢ اﻟﺴﻌﻲ () رواه‬
dthän. Xsâ ASnbs\ klmbn
¨p. i{Xp tk\Isf Ah³ Xs¶ (٢٦٨ / ٤) ‫إرواء اﻟﻐﻠﻴﻞ‬
]cmPbs¸Sp¯n.'' ""\n§Ä kAvbv sN¿pI \nÝ
™ tijw ssIIfpbÀ¯n [mcm bw AÃmlp \n§fpsS ta k
fw {]mÀ°n¡pI. ssIIfpbÀ Avbv \nÀ_Ôam¡nbncn¡p¶p.''
¯n {]mÀ°n¡Â A\phZ\ob (CÀhmDÂ KeoÂ:268, AlvaZv:
amb Øe§fnsem¶mWnXv. Cu 27407 )
kp¶¯v \S¸nem¡p¶hÀ hfsc XpSÀ¶v Ccp `mK§fnepw ]¨\n
hncfamWn¶v. Cu t{ijvTX And d¯nepÅ sseäpIfnepambn {]
bmsX F{Xsb{Xt]cmWv [rXn tXyIw ASbmfs¸Sp¯nbn«pÅ
]nSn¨v ChntS\n¶v t]mImdpÅXv! H¶mas¯ ASbmfw hsc \S
BIbm IqsSbpÅ Adnbm ¡pI. tijw H¶mas¯ Cu AS
¯htcmSpw Ip«nItfmSpw CXnsâ bmfw apXÂ AXn\Sp¯ c−ma

210 211
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

s¯ ASbmfwhsc HmSpI. Nc bncnÃm'' F¶v XpS§p¶ B


IÃp IfpsS Hcp Xmgvhcbmbncp b¯pw ""A_vZD _nam _ZA
¶p CXv. \_n k^m aÀh¡nS Ãmlp _nln'' F¶Xpw ]dbÂ
bn HmSp¶ Øe¯v Xncpta\n ChnsS kp¶¯nÃ. C¶v aÀh
bnÂ\n¶pw IAv_sb ImWpI
 bpsS hkv{Xw AhnSps¯ ap«p km[yaÃ.
hsc F¯p¶ coXnbn shfnhm ™ XpSÀ¶v ho−pw k^mbnte¡v
¡ns¡m−v thK¯n HmSpam ]pds¸SpI. \St¡− Øe¯v
bncp¶psh¶v Aen ]dbp¶Xm \S¡pIbpw HmtS− Øe¯v
bn Camw AlvaZv dnt¸mÀ«v sN¿p HmSpIbpw sN¿pI.
¶Xmbn¡mWmw. ™ GgpXhW CXv sNt¿−Xm
(AlvaZv: 597 AlvaZv im¡nÀ Ip¶p.
Cu lZokv klolmsW¶v tcJ ™ k^mbnÂ\n¶v aÀhbnte¡v
s¸Sp¯p¶p.) t]mIp¶Xv Hcp XhWbpw, Ahn
™ tijw c−mas¯ ASbmfw sS\n¶v Xncn¨v k^bnte¡v aS
apX \S¶v aÀhbn IbdpI. §p¶Xv asämcp XhWbpambmWv
k^mIp¶n sNbvXXv t]mse ]cnKWnt¡−Xv. AYhm k^bn
ChnsSbpw sN¿pI. ]s£ ""C¶  XpS§n aÀhbn Ahkm\n
kz^m hÂaÀh¯ an³ iB ¸n¡pI.

212 213
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

™ k^mIp¶n \n¶mWv kAvbv (dºnKv^nÀ hÀlw C¶¡ A³


XpSt§−Xv. AYhm aÀhbnÂ\n X AAÊp AIvdw )
¶mWv XpS§nbsX¦n AXn se ""Fsâ c£nXmth, \o s]mdp
H¶mat¯ XhW ]cnKWn¡pI ¡pIbpw IcpW ImWn¡pIbpw
bnÃ. \akvImcw XIv_od¯p sNt¿Wta, XoÀ¨bmbpw \o G
Clvdmw sIm−v XpSt§−Xn\v ähpw henb HuZmcyhm\pw IqSp
]Icw kpPqZvsIm−v XpS§nbm XÂ {]Xm]apÅh\pamIp¶p.''
 kzoImcyaÃm¯Xv t]msebm F¶v C_v\p DaÀhpw C_v\p
WnXv.
™ kAvbnsâ kµÀ`w ZnIvdpIfpw
akvDuZvhpw kAvbn {]mÀ
{]mÀ°\Ifpw A[nIcn¸n¡pI. °n¨ncp¶Xmbn Øncs¸«ncn¡p
C¶ {]mÀ°\ bmbncn¡W ¶p.
sa¶v \nÀ_Ôanà F¶m (apk¶^p_v\p A_o ssi_:
3/404 )
ْ َ ْ َ ‫اﻷﻋﺰ‬
‫اﻷﻛﺮم‬ ‫ﺖ ََﱡ‬َ ‫إﻧﻚ َ ْأﻧ‬
َ ‫وارﺣﻢ ِ ﱠ‬ ْ ْ ْ ‫رب‬
ْ َ ْ َ ‫اﻏﻔﺮ‬ ‫َ ﱢ‬ ™ {]mÀ°\ GXv `mjbnepw
BImhp¶XmWv.
‫ أﻧﻈﺮ ﻣﻨﺎﺳﻚ‬,٤٠٤/٣ ‫)ﻣﺼﻨﻒ اﺑﻦ أﰊ ﺷﻴﺒﺔ‬ ™ \_n bpsS lÖv A{]Imcam

(٢٦,٥٣ ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮةﻟﻸﻟﺒﺎﲏ ص‬ bncp¶p. F¶m kAvbn\nSbn


 shÅw IpSn¡pI, Bhiyw

214 215
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

t\cn«m aeaq{X hnkÀÖ\w fpw {]bmk§fpw kln¨p sIm


sN¿pI XpS§nbXv t]mepÅXn −v \odp¶ a\tÊmsS Aãmlp
\v hntcm[anÃ. hnsâ klmbw {]Xo£n¨psIm
™ D´ph−nIÄ t]mepÅhbn −v CXneqsS kAvbv sNbvX
Xzhm^p t]mse¯s¶ kAvbpw kµÀ`w HmÀ¡pIbpw Ahsct¸m
\nÀÆln¡mhp¶XmWv. ImcWw se AÃmlphn XnIª Xh
\_n AhnSps¯ hnShm§Â ¡pep−m¡pIbpw thWsa¶v
lÖn Xhm^v sNbXXpw ]dtb−XnÃtÃm !
k^m aÀh¡nSbn kAvbp C_vdmlow s\ t]mse
sNbvXXpw hml\¯nembncp¶p. AÃmlphn `ctaÂ]n¡p¶hsc
(apkvenw :1273 ) Ah³ Hcn¡epw ssIshSnbpI
F¶m aäpÅhÀ¡v ieyamIcp bnà F¶Imcyw {]tXyIw HmÀ
Xv Ch¡v t]mIm\mbn t{]tXyI t¡−Xm Ip¶p.
hgnIÄ \nivNbn¨n«p−v. Ah AÃmlphnsâ IÂ]\ inc
D]tbmKs¸Sp¯emWv IqSpXÂ kmhln¨p sIm−pw {]Xn^ew
\¶mhpI. B{Kln¨psIm−pw AãmlphÃm
™ kAvbp sN¿p¶hÀ CkvamCu sX bmsXmcp klmbnbpanÃm¯
 \_n sâ amXmhv t¢i§ ^eiq\yhpw Peiq\yhpamb ae
bnSp¡n kz´w aIt\bpw `mcy
216 217
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

tbbpw X\n¨m¡nt¸mIp¶ Aãm hp¶ cq]¯nenSpI. ( ‫) اﻹﺿﻄﺒﺎع‬


lp hnsâ {]hmNI³ C_vdmlow
 s\ kvacn¨p t\m¡q. 4) k^m aÀh¡nSbn Hcäw ap
XÂ CXc Aäw htc [rXn ]nSn
kAvbnse A\mNmc§Ä ¨p HmSÂ.
1) k^mIp¶nÂ\n¶pw Cd§p¶ 5) k^mbnÂ\n¶v aÀhbnte¡pw
Xn\v {]tXyIw {]mÀ°\bps−¶v Xncn¨v aÀhbnÂ\n¶v k^bnte
hnizkn¡pI. ¡pw t]mIp¶Xv Hcp XhW F¶n
2)k^bnepw aÀhbnepw Ibdnb §s\ ]Xn\mev XhW kAvbv
tijw Jn_ve¡`napJambn \akv sN¿Â.
Imc¯nteXvt]mse ssIIÄ Npa 9) ldan \akvImcw \S¶psIm
en\pt\sc DbÀ¯n amSn hnfn −ncn¡pt¼mÄ AXn ]s¦Sp
¡p¶Xp t]msebpw D´n\o¡p ¡msX kAvbn XpScÂ.
¶Xpt]msebpw ]eXcw tKmjvSn
IÄ ImWn¡Â kAvbnÂ\n¶pw hncan¨mÂ
3) kAvbn\nSbn ]pcpj³ X«
¯nsâ a[yw heXp I£¯nepw ™kAvbv \nÀÆln¨p IgnªmÂ
c−ä§Ä CSs¯ Npaenepw B apSn apÞ\w sN¿pItbm sh«p
Itbm sN¿pI. (]pcpj\v apSn

218 219
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

Ifbp¶XmWv D¯aw. \_n s¶mgnhmIp¶XmWv D¯aw.


apSn IfªhÀ¡p th−n aq¶v ™ apSn sh«pIbmsW¦n Xebp

{]mhiyw {]mÀ°n¨t¸mÄ sh«n sS FÃm `mK¯p\n¶pw apSn


bhÀ¡pth−n Hcp {]mhiyw am sh«nt¡−XmIp¶p. ct−m
{XamWv {]mÀ°n¨Xv. apSn apÞ aqt¶m apSn am{Xw apdn¡p¶Xv
\w sN¿pt¼mÄ BZyw XebpsS \_nNcy¡v hncp²amWv. XebnÂ
heXp `mK¯p\n¶pw tijw C \n¶pw AÂ]w apSn am{Xw FSp
SXp `mK¯p \n¶pw Bcw`n¡Â ¯v Dwd hÀ²n¸n¡p¶Xmbn
kp¶¯mIp¶p. ( apkvenw :2298) ImWmw apSn apÞ\w sN¿p
CtXmsS ClvdmanÂ\n¶v Hgn ¶hcpw AÂ]w am{Xw apÞ\w
hmIp¶XmWv. sN¿p¶Xmbpw ImWmw, CXv
™ Dwd \nÀÆln¡msX lÖn\v \_nNcy¡v hncp²amWv.
am{Xw Clvdmw sNbvX C^vdm ™ kv{XoIÄ hnc Xp¼v \of
ZpImcpw, Jndm³ coXn kzoIcn¨ ¯n apSnbpsS Aäw sh«nbmÂ
hcpw apSn apÞ\w sN¿pItbm aXnbmIpw.
sh«pItbm sN¿cpXv. ]mSnÃm¯h
F¶m ap^vcnZmbn Clvdmw 1) XebpsS Nne `mKw Hgnhm
sNbvXhcpw, _en ayKw IqsS ¡ns¡m−v ap¬Þ\w sN¿Â.
sIm−ph¶hcpw Clvdman \n
220 221
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

CXv \_n hne¡nbXmIp¶p. F¶v Dd¸mbmeÃmsX Xncn¨p h


(apkvenw : 3959 ) Cu \nbaw FÃm tc−XnÃ. kAvbnsâ F®
kab¯pw _m[ IamIp¶p. ¯n kwibap−mbmepw C{]
2) apSn FSp¡p¶Xnsâ ap¼mbn Imcw Xs¶bmWv sNt¿−Xv.
km[mcW hkv{Xw [cn¡Â (ssiJv C_v\p DssYao³ (d)
3) NneÀ aÀhbnÂ\n¶pXs¶ apSn bpsS AÂ a³lPp en apcoZnÂ
apdn¡p¶Xmbn ImWmw. CXv Xn lÖn h Dwd t\m¡pI.
I¨pw hÀÖnt¡−XmIp¶p. Im t]Pv: 32 )
cWw AÃmlphnsâ NnÓs¯ • \S¶psIm−mWv Xzhm^pw k
A\mZcn¡emIp¶p CXv. Avbpw \nÀÆlnt¡−Xv. F¶m
 {]bm[nIyw sImt−m, tcm
Dwdbpambn _Ôs¸« KwsImt−m AXn\v {]bm
Nne kp{][m\ Imcy§Ä kamIp¶p sh¦n Npa¶psIm
• Xzhm^nsâ F®¯n kwibn t−m, XÅph−nbntem \nÀÆ
¨m IpdªXv ]cnKWn¡pI. ln¡mhp¶XmWv. ImcWw \
Xzhm^v \nÀÆln¨v Øew hn« _n bpsS hnhShm§Â l
Xn\v tijamWv kwibn¡p¶ Ön AhnSp¶v hml\¯n
sX¦n F®w Ipdªn«p−v embncp¶p Xzhm^pw kAvbpw

222 223
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

\nÀÆln¨ncp¶Xv. ( apkvenw: • aJmap C_vdmloansâ ]n¶neq


1273 ) sS Xzhm^v sN¿mhp¶Xpt]m
• kzbw Xzhm^v kAvbv \nÀ se akvPnZp ldman\v apIfn
Æln¡m³ Ignbm¯hsc Npa eqsSbpw Xzhm^v sN¿mhp¶
¶p sIm−v t]mIp¶hÀ¡v da XmWv . A{]Imcw akvA ( k
epw (ImepIÄASp¸n¨psIm−v Avbv sN¿p¶ Øew ) bpsS
thK¯n \S¡Â ) CfvXzn_m apIfneqsS kAvbv \nÀÆln¡m
Dw ( ]pcpj³ X«¯nsâ a[yw hp ¶XmWv.
heXp I£¯nepw c−ä§Ä • Xzhm^v sNbvX DSs\¯s¶
CSs¯ Npaenepw Bhp¶ cq kAvbpw \nÀÆln¡Wsa¶v
]¯nenSpI.) kp¶¯nÃ. F \nÀ_ÔanÃ. AYhm Xzhm ^n
¶m Npa¡p¶ hyàn Xzhm \v tijw XmakØe¯v t]m
t^m kAvtbm \nÀÆln¡p¶p bn hn{ian¡pItbm, Dd§pI
s−¦n Ah \nÀÆlnt¡− tbm, `£Ww Ign¡pItbm a
XmIp¶p. täm sNbvXtijw kAvbv sN
• Xnc¡pImcWtam adhn aptJ\ ¿p¶Xn\v hntcm[anÃ. F¶mÂ
tbm da ad¡pIbmsW¦n \_n sNbvXXp t]mse XpSÀ
]n¶oSv AXv sNt¿−XnÃ. ¨bmbn \nÀÆln¡p¶XmIpw

224 225
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

ِ ِ ْ ‫اﻟﺜﻮب‬
َ ِ ْ ‫أﺣﺪﻛﻢ ِﰲ ﱠ‬
َ ْ َ ‫اﻟﻮاﺣﺪ‬
‫ﻟﻴﺲ‬ ْ ُ ُ َ َ ‫ﻳﺼﲇ‬‫)ﻻَ ُ َ ﱢ‬
D¯aw.
• Dwd \nÀÆln¡p¶bmÄ¡v hnS
ِ َ ِ ‫ﻋﲆ‬
hm§Â Xzhm^v (‫)ﻃﻮاف اﻟﻮداع‬ ( ٣٤٦ : ‫ﳾء( )اﻟﺒﺨﺎري‬ ْ َ َ َ
ٌ ْ َ ‫ﻋﺎﺗﻘﻴﻪ‬
\nÀ_Ôansænepw, AXv \nÀ \n§fnemcpw Hä hkv{X¯n
Æln¡p¶XmIpw D¯aw. Â \akv¡cn¡cpXv. Ahsâ
]s£ lÖv \nÀÆln¡p¶ NpaepIfn bmsXm¶pw CÃm
hÀ¡v CXv \nÀ_Ô amIp¶p. ¯ \nebv¡v : (_pJmcn: 346,
( apkvenw : 1327 ) hnShm§Â apkvenw : 801 )
Xzhm^n\v tijw IqSpXÂ Xma • Dd§nb tijw hpfq CÃmsX
knbmsX a¡bnÂ\n¶pw Ø \akv¡cn¡p¶Xv sXämIp¶p.
ew hntS−XmIp¶p. • ASn hkv{Xw [cn¡m¯Xn\mÂ
• \akvIcn¡pt¼mÄ Npaev ad Clvdman {]thin¨hcpsS Hu
ªncnt¡− XmIp¶p. CXv d¯v shfnhmIm³ IqSpXÂ
Clvdmanembncn¡p¶ kab km[yXIfp−v. AXn\mÂ
sat¶m AÃm¯ kab§fnse ImäSn¡p¶ kµÀ`¯nepw, Ccn
t¶m hyXymkanÃ. \_n ]d ¡pt¼mgpw, Dd§pt¼mgpsaÃmw
bpIbp−mbn: aäpÅhÀ ImWm\nSbmIcpXv.

226 227
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

Ip«nIsf kwc£n¡pI. hnkÀÖ\w sN¿m³ hIXncnhn


hnip² ldanepw aäpw Xnc¡\p Ãm¯ sNdnb Ip«nIÄ¡v ]t¼gv
`hs¸Sp¶Xn\m ChnS§fn kv t]mepÅh [cn¸n¡pI. c£n
{]tXyIn¨v Ip«nIsf \mw ]c Xm¡fnÂ\n¶v ssIhn«pt]mIp¶
amh[n kwc£nt¡−Xp−v. Ip«n Ip«nIsf kwc£n¡m\mbn {]
Isf Npa¡pItbm ssI]nSn¡p tXyIw kuIcytaÀs¸Sp ¯nbn
Itbm sN¿pIbpw {i²n¡pIbpw «p−v F¶Xv hfsc D]Imc{]Zam
thWw. Ip«nbpsS I¿ntem IS Ip¶p.
emkntem atäm Ip«nbpsS t]cv,
samss_ \¼À F¶nh Fgp
Xnsh¡p¶Xv \¶mbncn¡pw. Ld
an\v NpäpapÅ hnimeamb Øe
§fn Ip«nIsf Ifn¡m³ A\p
hZn¡cpXv. ImcWw \akvIcn¡p
¶hÀ¡pw aäpw AXv iÃyamhp
Ibpw, ]et¸mgpw Ip«nIsf \jvS
s¸Sp¶Xn\p t]mepw CXv ImcW
amIpIbpw sN¿pw. hnkÀÖ\
Øe¯vt]mbn kzbw aeaq{X

228 229
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

kab§fnepw lÖv IÀ½§Ä


]qÀ¯nbm¡Ww. C§s\ BZyw
Dwdbpw ]ns¶ lÖpw sN¿p¶
lÖv sNt¿− cq]w coXn¡v kmt¦XnIambn Xa¯pAv
F¶p ]dbp¶p. C§s\ \nÀ
lÖv aq¶v hn[w Æln¡p¶ hyàn¡v "ap¯a¯n
lÖv aq¶v hn[¯n \nÀÆ Av' F¶pw ]dbp¶p.
ln¡mhp¶XmWv.
2) ‫( ﻗﺮان‬Jndm³) lÖn\pw Dwd
1) ‫( ﲤﺘﻊ‬Xa¯pAv) lÖnsâ
¡pw H¶n¨v Clvdman {]thin¨v
amk§fn (iÆmÂ, ZpÂJAvZv, Dwd¡vtijw Clvdman \n¶v Hgn
ZpÂlÖnse BZys¯ ]¯p hmImsX lÖn {]thin¡pI.
Znhk§Ä) BZyw Dwd \nÀÆln¨ C§s\ Dwdbpw lÖpw H¶n¨v
tijw Clvdman \n¶v hncan¨v sN¿p¶ coXn¡v kmt¦XnIambn
a¡bnÂXs¶ Ignªp IqSpI. Jndm³ F¶p ]dbp¶p. C§s\
]n¶oSv ZpÂlÖv F«n\v lÖn \nÀÆln¡p¶ hyàn¡v "Jmcn³'
¶mbn Clvdmw sNbvXv an\mbn F¶pw ]dbp¶p.
te¡v t]mIpI. XpSÀ¶v Xmsg
]dbm³ t]mIp¶ Øe§fnepw
230 231
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

3) ‫ ( إﻓﺮاد‬C^vdmZv ) lÖn\v am{Xw ¯nb tijhpw. Cu t\m¼v A¿m


ap¯ivco¡nepw A\pjvTn¡mhp
Clvdmw sN¿pI. CXn\v C^vdmZv ¶XmWv. ( AÂ_Jd : 196 )
F¶v ]dbp¶p. C§s\ \nÀÆ
ln¡p¶ hyàn¡v "ap^vcnZv' dpIv\pIfpw hmPn_pIfpw
F¶pw ]dbp¶p.
lÖnsâ dpIv\pIÄ
Xa¯pDw, Jndm\pw Xncsª ™ Clvdman {]thin¡pI
Sp¡p¶hÀ _enbdp¡Â \nÀ_ ™ Ad^bn \n¡Â
\v[amWv. F¶m C^vdmZn\v ™ Xzhm^p C^mZ¯v
_enbdpt¡−XnÃ.
™ k^maÀh¡nSbnse kAvbv
_enbnÂ\n¶v c£s¸Sm³ Nn
eÀ C^vdmZv kzoIcn¡pIbpw ]n F¶nhbmWv.
¶oSv lÖn\ptijw Dwd \nÀÆ lÖnsâ hmPn_pIÄ
ln¡pIbpw sN¿p¶Xv ImWmw. ™ aoJm¯nÂsh¨v ClvdmanÂ
AXv \_nNcy¡v hncp²amWv. {]thin¡pI
Adnhn¶v km¼¯nI tijnbn ™ kqcymkvXabwhsc Ad^bn Â
Ãm¯hÀ 10 Znhkw t\s¼Sp¡p \n¡Â
IbmWv th−X.v aq¶v Znhkw
a¡bnÂsh¨pw _m¡n Xncns¨
232 233
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

™ apkvZen^bn cm{Xn Xmakn \nÀÆln¡mXncp¶m AbmfpsS


¡Â lÖv kzoImcy amhpIbnÃ.
™ ZpÂlÖv ]¯n\v Pwd¯p hmPn_pIfn GsX¦nepw
AJ_bnepw A¿map¯ivco \jvSs¸«m {]mbivNn¯ambn
Jn aq¶v PwdIfnepw IsÃdn ldan sh¨v _enbdp¯v [Àaw
b sN¿p¶Xv sIm−v ]cnlcn¡
™ A¿map¯ivcoJnsâ s¸Spw. DZmlc Ww: ClvdmanÂ
cmhpIfn an\mbn Xmakn {]thin¡msX aoJm¯neqsS IS
¡Â ¶pt]mIpI. CXn\v ]Icw AbmÄ
™ apSnsbSp¡Â Hcp _en arKs¯ Adp¯psImSp
™ Xzhm^p hnZmAv (hnShm ¯m aXnbmIpw.
§Ä Xzhm^v ) F¶nhbmWv .
dpIv\pIfn GsX¦nepw \ ZpÂlÖv 8 ( ‫\ ) ﻳﻮم اﻟﱰوﻳﺔ‬v
jvSs¸«m {]kvXpX IÀ½w icn sNt¿−h
bmIp¶XÃ. {]mbivNn¯w sIm
−pw ]cnlcn¡s¸Sp¶XÃ. DZm Xa¯pAv coXn kzoIcn¨hÀ
lcW¯n\v Zp lÖv 9\v Ad (Dwd Ignªp XlÃpembn a¡
^bn \n¡pI F¶ dpIv\v bn Xmakn¡p¶hÀ) a¡m \n
hmknIfnÂ\n¶p lÖn\pt±in

234 235
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

¡p¶hcpw AhchcpsS hmk tijw fplvdn\pap¼v an\mbn


Øe§fnÂ\n¶v essº¡ l se¯n A¶v AhnsS Xmakn¡p
Ö³ F¶v ]dªv lÖn\v Clv I. A¶s¯ fplvdv, Akdv, aKvcn
dman {]thin¨v XÂ_nb¯v _v, Cim, ZpÂlÖv 9se kp_vln
sNmÃn¯pS§pI. Jndm³coXn kzo F¶o \akvImc§Ä an\mbnÂ
Icn¨hÀ t\cs¯¯s¶ Clvdm sh¨v AXmXnsâ kab §fn
anembncn¡pw C^vdmZpImÀ aoJm embn \mep dIA¯pÅh c−m
¯n \n¶pXs¶ lÖn¶mbn bn Npcp¡n \akvIcn¡pI. a¡m
Clvdman {]thint¡−XpamWv. \nhmknIfpw AÃm¯hcpsaÃmw
ap¼v aoJm¯n sNbvXXpt]m Npcp¡n¯s¶bmWv \akvIcn
se Ipfn¡pI, Clvdmansâ hkv{X t¡−Xv. ZpÂlÖv9\v kqcy\p
¯nemIm¯hn[w icoc`mK§fn Zn¡pw aps¼ an\mbn \n¶v ]pd
epw XmSnbnepsaÃmw kpK\v[w s¸ScpXv. XÂ_nb¯v IqSpXÂ
]qipI, Clvdman\pÅ hkv{Xw A[nIcn¸n¨p sImt−bncn¡pI
[cn¡pI, XÂ_nb¯v sNmÃp
Ibpw sN¿pI. s]cp¶mÄ Znhkw ]mSnÃm¯h
Pwdbn Fdnbp¶Xvhsc XÂ_n 2 a¡bnÂ\n¶v an\mbn Xma
b¯v sNmÃns¡m−ncnt¡−Xm kn¡msX t\sc Ad^bnte¡v
Ip¶p. t]mIpI.

236 237
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

2 Ad^mbpsS cm{Xn {]tXyIw ¯mbn \nÀÆln¡pI. ChnsS aäp


Ipfn¡pI. kp¶¯p \akvImc§sfm¶panÃ.
2 an\mbnÂ\n¶pw cm{Xnbntem, Ad^bn \n¡Â
ZpÂlÖv 9 \v kqcy\pZn¡p¶ ]n¶oSv lmPnamÀ kqcymkvX
Xn\papt¼m Ad^bnte¡v ]pds¸ abw hsc Ad^bn \n¡Ww.
SpI. Ad^bn \n¡ lÖnsâ
dpIv\pIfnÂs¸«XmWv CXv Hgn
ZpÂlÖv 9 (Ad^mZn\w) ‫ﻳﻮم ﻋﺮﻓﺔ‬ hm¡n bm asä´v {]mbÝn¯w
ZpÂlÖv H¼Xn\v kqcy\p \ÂInbmepw lÖv kzoImcyamhp
Zn¨ DS³ XÂ_nb¯v sNmÃn IbnÃ.
s¡mt−m, XIv_oÀ apg¡ns¡m Ad^bn FhnsSbpw \nÂ
t−m Ad^bnte¡v t]mhpI. ¡mhp ¶XmWv. F¶m "_Xv\p
Ignbpsa¦n D¨hsc \andbn DÀ\x' F¶ `mKw Ad^bn s¸
X§pIbmWv kp¶¯v. kqcy³ «XÃ.
a²ymÓ¯n sXänbm Caman Ad^bn \n¡p¶hÀ¡v
sâ Hcp {]kwKap−mbncn¡pw A Cu Znhkw t\ms¼Sp¡p¶Xv kp
Xn\ptijw fplvdpw, Akdpw fp ¶¯nÃ. ImcWw \_n Ad^
lvdnsâ kab¯v Cu c−v dIA

238 239
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

bnembncns¡ t\ms¼Sp¯n«nÃ. Ad^m ssaXm\w hfsc hn


D½p ^Zv (d) \nthZ\w imeambXmWv. AXn\v \nÝnX A
ِ َ ِ ‫ ِﰲ‬ ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬
‫ﺻﻴﺎم‬ ِ
ُ َ ِ
‫أﺻﺤﺎب‬
َ ْ َ ‫ﻣﻦ‬
ْ
ِ ‫ﺷﻚ َﻧﺎس‬
ٌ ‫َ ﱠ‬
XncpIÄ \nÀ®bn¨n«p−v. AXv
sIm−vXs¶ Ad^bpsS \nÝnX
ِ
ُ ْ َ ْ َ َ  ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬
‫ﻓﺄرﺳﻠﺖ‬ ُ َ ‫ﻣﻊ‬َ َ ‫ﲠﺎ‬َ ِ ‫وﻧﺤﻦ‬ َ َ َ َ ‫ﻳﻮم‬
ُ ْ َ َ ‫ﻋﺮﻓﺔ‬ ِ َْ ]cn[n¡pÅn Xs¶bmWv Rm³
\n¶Xv F¶v IrXyambn a\Ênem
ِ ِ ٍ َ ِ ‫إﻟﻴﻪ‬ِ
‫ﻓﴩﺑﻪ )رواه ﻣﺴﻠﻢ‬ َ َ َ َ ِ ‫وﻫﻮ‬
ُ َ ِ َ َ ‫ﺑﻌﺮﻓﺔ‬ ٌ َ َ ‫ﺑﻘﻌﺐ ﻓﻴﻪ‬
َ ُ َ ‫ﻟﺒﻦ‬ ْ َِْ ¡pIbpw, Dd¸p hcp¯pIbpw
sNt¿−XmWv. ImcWw HcmÄ
(١٨٩٥ ‫ﺑﺮﻗﻢ‬ Ad^¡v ]pd¯mWv \n¡p¶
sX¦n Ah\v lÖv e`n¡pIbn
Ad^m Znhk¯n t\m¼\p Ã. AhnsS Zqsc\n¶pt]mepw Im
jvTn¡p¶ Imcy¯n kzlm_n Wp¶ cq]¯n hyàamb cq]
amÀ¡v kwibw P\n¡pIbp−m ¯nepÅ t_mÀUpIÄ Øm]n¨n
bn. R§Ä dkqent\msSm¸ambn «p−v. Cu \ndp¯w kqcymkvX
cp¶p. Rm³ \_n bpsS abwhsc \n¡Ww. kqcy³
ASp¡te¡v At±lw Ad^bnem AkvXan¡p¶Xn\vap¼v Ad^
bncns¡ Hcp ]m{Xw ]m sImSp hnSm³ ]mSnÃ. A§ns\ Ad^bn
¯b¨p. At±lw AXv IpSn¨p Â\n¶v kqcr³ AkvXan¡p¶
( apkvenw : 1895 ) Xn\v ap¼v ]pd¯pt]mhpIbmsW

240 241
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

¦n Ah³ Hcp _en A[nIw ¡p¯cw e`n¡p¶ Znhkw, ]ng


\ÂtI−nhcp¶XmWv. AXvsIm hpIÄ ambv¡s¸Spw, B Zn\s¯
−v IrXyambn {i²n¡pI. Ad^ AÃmlp hfsc al¯cam¡pI
bn \mw {]mÀ°\Ifnepw, ZnIvdp bpw AXnsâ Øm\s¯ aäp
Ifnepw ZqBIfnepamWv Ign¨pIq Znhk§tf¡mÄ DbÀ¯pIbpw
t«−Xv. \½psS sNdpXpw hepXp sNbvXncn¡p¶p. Ckv emw aXhpw
amb FÃm Imcy§fpw AÃmlp AÃmlphnsâ A\p{Klhpw ]qÀ
hnt\mSv Xpd¶v ]dbpI. \njvIf ¯nbm¡nb ZnhkamWXv. ]m]
¦ambn {]mÀ°n¡pI. Ad^ {]mÀ §Ä s]mdp¡s¸SpIbpw \cI
°\bpsS Zn\amWv. tamN\w \ÂIs¸SpIbpw sN¿p
¶ Znhkw.
DÂIrjvSamb Znhk§fn s¸« C§s\bpÅ Hcp Znhk
XmWv Ad^mZn\w. AXv Ckveman ¯nsâ alXz§fpw, AÃmlp
\v A`nam\n¡mhp¶ ZnhkamWv. Cu Znhks¯ aäp Znhk§tf
ImcWw Ad^bn Hcpan¨p IqSp ¡mÄ al¯cam¡nbXnsâ {]
¶Xv t]mse Hcp Øe¯pw apkv tXyIXbpsaÃmw \mw Adnªp
enwIÄ Hpcpan¨p IqSp¶nÃ. Ad sIm−v AXns\ {]tbmP\s¸Sp
^m Zn\w `ànbptSbpw I®ocn t¯−Xv A\nhmcyamWv.
tâbpw Zn\amWv. {]mÀ°\IÄ

242 243
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

H¶v : Cu Znhk¯nsâ {ijvS ً ْ ِ ‫اﻹﺳﻼم‬


( ٣ :‫دﻳﻨﺎ( )اﳌﺎﺋﺪة‬ ََ ْ ِ ‫ﻟﻜﻢ‬ ُ ْ ِ َ َ ‫ﻌﻤﺘﻲ‬
ُُ َ ‫ورﺿﻴﺖ‬ ِ ِ‫ﻧ‬
ْ َْ
XIÄ
""C¶v Rm³ \n§Ä¡v \n§
1-þ Ckvemw aXhpw AÃmlphnsâ fpsS aXw ]qÀ¯nbm¡n¯¶ncn
A\p{Klhpw ]qÀ¯nbm¡nb Zn ¡p¶p. Fsâ A\p{Klw \n§
hkw. Ä¡v Rm³ \ndthän¯cnIbpw
Dadp_v\p JXzm_v \nthZ sNbvXncn¡p¶p. aXambn Ckvem
\w blqZ\mb HcmÄ At±l¯n ans\ Rm³ \n§Ä¡v Xr]vXns¸
t\mSv ]dªp: Aaodp apAvan Sp¯n¯¶ncn¡p¶p.''
\o³! \n§fpsS {KÙ¯n \n§ (amCZx:3)
Ä Hcp Bb¯p (kqàw) HmXn F¶pÅXmIp¶p. At¸mÄ DaÀ
hcp¶p. PqX·mcmb R§Ä¡m  ]dªp: dkqÂ Xncpta\n¡v
bncp¶p AXp AhXcn¨sX¦n Cu Bb¯v AhXcn¨ Znhkhpw,
B Znhks¯ Hcp DÂkh Znhk Øehpw, R§Ä¡dnbmw. \_n
am¡pambncp¶p. DaÀ tNmZn¨p: Xncpta\n Ad^bnÂ\nÂs¡ Hcp
GXv Bb¯mWXv? blqZ³ shÅnbmgvN Znhkambncp¶p CXv
adp]Sn ]dªp : AXhXcn¨Xv.
ُ ْ َ ْ َ َ ‫دﻳﻨﻜﻢ‬ ِ ُ َ ‫أﻛﻤﻠﺖ‬
ُ ْ َ ْ َ ‫ﻟﻴﻮم‬
ْ ُ ْ َ َ ‫وأﲤﻤﺖ‬
‫ﻋﻠﻴﻜﻢ‬ ْ ُ َ ْ ‫ﻟﻜﻢ‬ َ ْ َ ْ ‫)َا‬
(_pJmcn:45, apkvenw : 3017 )
ْ

244 245
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

2þ apkvenwIfpsS s]cp¶mÄ Znh AÃmlp al¯msbmcpImcyw


kw sIm−ÃmsX kXyw sN¿pIbnÃ.
ٍ ْ
""AXv ‫وﻣﺸﻬﻮد‬ ٍِ َ
\_n ]dªp: ْ ُ َ ‫وﺷﺎﻫﺪ ﱠ‬َ km£nbpw
‫أﻫﻞ‬ َ ُ ِ ‫اﻟﺘﴩﻳﻖ‬
َ ْ َ ‫ﻋﻴﺪﻧﺎ‬ ُ ‫اﻟﻨﺤﺮ َ َ ﱠ‬
ِ ِ ْ ‫وأﻳﺎم ﱠ‬ ِ ْ ‫وﻳﻮم ﱠ‬ َ َ َ َ ‫ﻳﻮم‬
ُ ْ َ َ ‫ﻋﺮﻓﺔ‬ ُ ْ َ) km£yw hln¡s¸Sp¶ Imcyhpw
ٍ ْ َ ‫أﻳﺎم‬ ِ ِ َ ِ
ُ ‫وﻫﻲ َ ﱠ‬
X s¶bmWv kXyw'' (_pdqPv: 3 )
‫وﴍب( )رواه أﺑﻮداود‬ ٍ ْ ُ َ ‫أﻛﻞ‬ َ َ ‫اﻹﺳﻼم‬ ْ F¶v AÃmlp kXyw sNbvXv ]d
ª ZnhkamIp¶p. A_qlp ssd
‫ واﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‬,٧٧٣ ‫ واﻟﱰﻣﺬي ﺑﺮﻗﻢ‬,٢٠٦٦ ‫ﺑﺮﻗﻢ‬
d \nthZ\w \_n ]dªp:
( ‫ وﺻﺤﺤﻪ اﻷﻟﺒﺎﲏ ﰲ اﻟﺴﻨﻦ‬,٣٠٠٤ ‫ﺑﺮﻗﻢ‬ ‫ اﻟﻴﻮم اﳌﻮﻋﻮد‬hmKvZm\w sN¿s¸« Zn
Ad^mZn\w, _enZn\w, A¿m hkw F¶XpsIm−v hnh£n¡
ap¯ivco Jnsâ (ZpÂlÖv11,12,13) s¸Sp¶Xv A´y Zn\amIp¶p.
Zn\§Ä \½Ä apkvenwIfpsS
s]cp¶mfpIfmWv. A¶v A¶]m ‫ واﻟﻴﻮم اﳌﺸﻬﻮد‬km£yw hln¡s¸
\ob§fpsS Znhk§fmWv. Sp¶ Znhkw sIm−pÅ hnh£
(A_qZmhqZv : 2066 )
3þ AÃmlp kXyw sN¿m³ D] Ad^m Zn\hpw (‫ )واﻟﺸﺎﻫﺪ‬km£n
tbmKn¨ Znhkw

246 247
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

sIm−pÅ hnh£ shÅnbmgvN AÃmlp BZansâ apXpInÂ


ZnhkhpamIp¶p. \n¶pw IcmÀ hm§pIbp−mbn
(XnÀapZn : 3339 ) At±l¯nsâ apXpsIÃnÂ\n¶pw
4þ kqd¯p ^Pvdnse 3þmw h FÃm k´XnItfbpw (At±l
ِ ْ ِ ْ َ ‫واﻟﺸﻔﻊ‬
N\w ‫واﻟﻮﺗﺮ‬ ِ ْ ‫ َ ﱠ‬Häbpw Cc«bpw ¯nÂ\n¶v D−mIm³ t]mIp¶
k´XnItf þ AhcpsS Bßm
Xs¶bmWkXyw F¶Xnse Hä hpIsf) ]pds¯Sp¯v ap¶nÂ
sIm−v Dt±in¡s¸Sp¶ Znhk NnXdpIbp−mbn ]n¶oSv Ahtcm
amWv Ad^. C_v\p Aºmkv Sv t\cn«v kwkmcn¡pIbp−mbn
AÃmlp tNmZn¨p:
]dªp: ‫ اﻟﺸﻔﻊ‬Cc«sIm−v Dt±in
‫ﻳﻮم‬ ْ َ ‫ﺷﻬﺪﻧﺎ‬
ْ ُ ْ ُ َ ‫أن‬
َ ْ َ ‫ﺗﻘﻮﻟﻮا‬ َ ْ ِ َ ‫ﺑﲆ‬ َ َ ‫ﻗﺎﻟﻮا‬ ْ ُ ‫أﻟﺴﺖ ِ َ ﱢ‬
ْ ُ َ ‫ﺑﺮﺑﻜﻢ‬ ُ ْ ََ)
¡s¸Sp ¶Xv _enZn\hpw, ‫واﻟﻮﺗﺮ‬ ِِ ِ ِْ
Hä sIm−v Dt±in¡s¸Sp¶Xv
‫إﻧﲈ‬ ْ ُ ْ ُ َ ‫ َ ْأو‬,‫ﻏﺎﻓﻠﲔ‬
‫ﺗﻘﻮﻟﻮا ِ َﱠ‬ َ ْ َ ‫ﻫﺬا‬ َ َ ‫ﻋﻦ‬ ْ َ ‫ﻛﻨﺎ‬ ‫اﻟﻘﻴﺎﻣﺔ ِ ﱠإﻧﺎ ُ ﱠ‬
َ َ
ِ ِ ِ َ ُ ‫أﴍك‬
Ad^m Zn\hpamIp¶p. ‫ﺑﻌﺪﻫﻢ‬
ْ ْ َ ‫ﻣﻦ‬ ْ ‫ذرﻳﺔ ﱢ‬ ً ‫وﻛﻨﺎ ُ ﱢ ﱠ‬ ‫ﻗﺒﻞ َ ُ ﱠ‬ ُ ْ َ ‫ﻣﻦ‬ ْ ‫آﺑﺎؤﻧﺎ‬ َ َ َْ َ
5þ AÃmlp BZw k´XnIfnÂ
\n¶pw IcmÀ hm§nb Znhkw. −١٧٢:‫ﻮن( )اﻷﻋﺮاف‬ ُ ِ ْ ُْ ‫ﻓﻌﻞ‬
َ ْ ‫اﳌﺒﻄﻠ‬ َ َ َ ‫ﺑﲈ‬ َُ ِ ََُْ
َِ ‫أﻓﺘﻬﻠﻜﻨﺎ‬
C_v\p Aºmkv \nthZ\w
\_n Acpfn: Ad^bnÂsh¨v (١٧٣

248 249
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

Rm³ \n§fpsS c£nXmhà 6þ ]m]tamN\¯ntâbpw, \cI


tbm? AhÀ ]dªp: AsX, R§ tamN\¯ntâbpw Znhkw. Ad^
Ä km£ywhln¨ncn¡p¶p. XoÀ¨ bn \n¡p¶hscsIm−v AÃm
bmbpw R§Ä CXns\¸än {i² lp A`nam\w {]ISn¸n¡p¶ Znh
bnÃm¯ hcmbncp¶p. F¶v DbnÀ kw .
s¯gpt¶Â]nsâ \mfn \n§Ä Bbnim (d) \nthZ\w \_n
]dtª¡pw F¶Xn\memWv (A Acpfn :
§s\ sNbvXXv.) Asæn "ap¼v
‫ﻣﻦ‬ ِ ً ‫ﻓﻴﻪ‬ ِ ِ ُ‫ﻳﻌﺘﻖ اﷲﱠ‬
َ ِ ْ ُ ‫أن‬
ْ َ ‫ﻣﻦ‬ ِ َ ْ َ ‫ﻳﻮم‬ٍ ِ ‫) ﻣﺎ‬
Xs¶ R§fpsS ]qÀÆ ]nXm¡Ä َ ‫ﻋﺒﺪا‬َْ ْ ‫أﻛﺜﺮ‬َ ْ َ ‫ﻣﻦ‬
ْ َ
ِ ِ ِ ‫ﱠ‬
ْ ِ ِ ‫ﺛﻢ ُ َﻳﺒﺎﻫﻲ‬ ُ ‫ﻋﺮﻓﺔ َ ِ ﱠ‬
AÃmlpthmSv ]¦v tNÀ¯ncp¶p.
R§Ä AhÀ¡ptijw k´Xn ‫ﲠﻢ‬ ُ ْ َ َ ‫وإﻧﻪ‬
‫ﻟﻴﺪﻧﻮ ُ ﱠ‬ َ َ َ َ ‫ﻳﻮم‬
ِ ْ َ ‫ﻣﻦ‬ ْ ‫اﻟﻨﺎر‬
ِ َ ُ ‫ﻓﻴﻘﻮل ﻣﺎ َأراد‬ َ َ ِ َ َْ
َ َ َ َ ُ ُ َ َ ‫اﳌﻼﺋﻜﺔ‬
]c¼cIfmbn h¶hÀ am{XamWv'
F¶ncns¡ B AkXyhmZnIÄ − ‫ﻫﺆﻻء( )ﻣﺴﻠﻢ‬
{]hÀ¯n¨Xnsâ t]cn \o R (٢٤٠٢
§sf \in¸n¡pIbmtWm' F¶v
\n§Ä ]dtª¡pw F¶Xn\mÂ. Bbni (‫\ )رﴈ اﷲ ﻋﻨﻬﺎ‬nthZ\w A
(AAvdm^v 172,173) (AlvaZv : 1/272, d^m Znhkt¯¡mÄ AÃmlp
lmInw 2/593 , anivIm¯v : 121 ) Xsâ Zmk·msc \cI¯nÂ\n¶v
tamNn¸n¡p¶ asämcp Znhkhpan

250 251
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

Ã. A¶v Ah³ ASp¯ vh¶v Ch Np ]dbpw Adp]tXm Fgp]tXm


sc´mWm{Kln¡p¶Xv F¶v A`n hÀjw Rm³ ]ng¸n¨hcmWo
am\]qÀÆw ae¡pItfmSv ]dbpw P\X I®nash«p¶ kab¯n\p
(apkvenw:2402) Ån AhÀ¡v s]mdp¯p sImSp
C_v\pDaÀ\nthZ\w:\_n ]d ¯ncn¡p¶p. ( A¯wloZv 1/121 )
ªp: \nÝbw Ad^bn kt½ c−v:ap³KmanIÄ Ad^bn \n
fn¨hsc¡pdn¨v AÃmlp sshIp ¶ncp¶sX§ns\?
t¶cw A`nam\t¯msS ae¡pI AXn`bt¯mSp IqSnbpw AtXm
tfmSv ]dbpw ""s]mSn ]pc− icoc sSm¸w AÃmlphnsâ ImcpWy
hpw PS]nSn¨ Xebpambn Fsâ ¯n {]XymitbmSp IqSnbpam
Zmk·mÀ Fsâ hnfn¡p¯cw \ bncp¶p ap³KmanIÄ Ad^bnÂ
ÂIn h¶ncn¡p¶Xp t\m¡q'' \n¶ncp¶Xv. A_vZpÃmln_v\p ap
(kzlolp PmanAv : 1868) _mdIv(d)]dbpIbp−mbn:Ad^m
\mita, F¶v hnfn¨p A]am Znhkw sshIpt¶cw Rm³ kp^v
\`mcw \nan¯w ]nimNv Xebn bm\pÊuco(d)bpsS ASp¯v sN
a®phmcnbnSp¶ AhØbnemIp ÃpIbp−mbn At±lw B kµ
¶ ZnhkamWnXv. At¶cw aäp À`¯n c−p Imep Ifn ap«p
]nimNpIÄ AhnsS Hcpan¨pIqSn Ip¯n \n¶v c−p I®pIfpw
F´p]änsb¶v tNmZn¡pw? ]nim
252 253
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

\ndsªmgpInb \nebn {]mÀ 1) Cu al¯mb Zn\¯n kvXp


°n¡pIbmbncp¶p. A§s\ A Xn IoÀ¯\§fpw {]IoÀ¯\§
t±lsas¶ Xncnªp t\m¡n. fpw ]m]tamN\§fpw A[nIcn¸n
Rm³ tNmZn¨p Cu IqSnbXn ¡pI. C_v\p DaÀ \nthZ\w:
‫ﻋﺮﻓﺔ َ ِ ﱠ‬ ِ َ َ ‫ ِﰲ‬ ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬ ِ
Gähpw tamis¸« AhØbnep
ÅXv BcmIp¶p.? At±lw ]d ‫ﻓﻤﻨﺎ ُْ َ ُﱢ‬
‫اﳌﻜﱪ‬ َ َ َ َ ‫ﻏﺪاة‬ ُ َ ‫ﻣﻊ‬
َ َ ‫ﻛﻨﺎ‬
‫ُﱠ‬
ُ ‫وﻣﻨﺎ ُْ َ ﱢ‬‫َ ِﱠ‬
ªp: AÃmlp X\n¡v s]mdp¯p
XcnIbnà F¶v hnNmcn¡p¶ ( ٢٢٥٣ ‫) ﻣﺴﻠﻢ‬.... ‫اﳌﻬﻠﻞ‬
h³. R§Ä Ad^mZnhkw cmhn
BIbm Cu al¯mb Znh se \_n bpsS IqsSbmbn
k¯nsâ t{ijvSXbpw Hu¶Xy cp¶p. At¸mÄ R§fn XIv_o
hpw Adnb A\nhmcyamIp¶p. À sNmÃp¶hcpw, "emCeml CÃ
ImcWw Hcp hkvXphnsâ Øm\ Ãmlv' F¶v sNmÃp¶hcpap
hpw alnabpw Adnªp Ignªm −mbncp¶p.. (apkvenw: 2253 )
 ]ns¶ AXn \Àln¡p¶ Øm 2) XuloZnsâ km£yhN\w A
\w \ÂtI−XmWv. Cu ]pWy Zn
hkw {]tbmP\ambncn¡m³ k [nIcn¸n¡pI. \_n ]dªp :
‫ﻠﺖ ََأﻧﺎ‬
ُ ْ ‫وﺧﲑ َﻣﺎ ُﻗ‬ َ َ َ
‫ﻋﺮﻓﺔ‬ ِ
‫ﻳﻮم‬ ‫دﻋﺎء‬ ِ ‫) َﺧﲑ ﱡ‬
‫اﻟﺪﻋﺎء‬
IÀ½§Ä A[nIcn¸n¡pI. ُْ َ َ َ ْ َ ُ َ ُ َ ُْ

254 255
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

‫ﻻإﻟﻪ ِ ﱠ‬
َ ِ َ ‫ﻗﺒﲇ‬ ِ َ ‫واﻟﻨﺒﻴﻮن ِﻣﻦ‬
َ ْ ِ َ َ ‫وﺣﺪه‬
‫ﻻﴍﻳﻚ َ ُﻟﻪ‬ ُ َ ْ َ ُ‫إﻻاﷲﱠ‬ ْ ْ َ ‫َ ﱠِﱡ‬
h\pÅXpXs¶bmWv. Ah³ kÀ
ÆiIvX\pas{X. F¶ hmIyamWv.
ِ ٍ َ ‫ﻛﻞ‬ ُ ْ َْ ‫وﻟﻪ‬ ُ ْ ُْ ‫َ ُﻟﻪ‬
ْ َ ‫ﺷﻴﺊ‬
( ‫ﻗﺪﻳﺮ‬ ْ ‫ﻋﲆ ُ ﱢ‬ َ َ ‫وﻫﻮ‬
َ ُ َ ‫اﳊﻤﺪ‬ ُ َ َ ‫اﳌﻠﻚ‬ ( XnÀapZn 3585 )

‫رواه اﻟﱰﻣﺬي وﺣﺴﻨﻪ اﻷﻟﺒﺎﲏ‬ 7þ Ad^mZn\¯nse {]mÀ°\¡v


Ad^mbnse {]mÀ°\bmWv {]tXyIXbp−v.\_n ]dªp:
{]mÀ°\Ifn D¯aambXv. Rm Ad^mbnse {]mÀ°\bmWv {]mÀ
\pw F\n¡p ap¼pÅ {]hmNI °\Ifn D¯aambXv
·mcpw ]dªn«pÅ hmIy§ fn (XnÀapZn 3585 )
Gähpw D¯aambn«pÅXv . CXc Znhk§tf¡mÄ Ad^m
(emCeml CÃÃmlp hlvZlp Znhk¯nse {]mÀ°\ al¯mb
emicoI elp elp apÂIp he XmsW¶ ktµiw Cu lZokv
lp lwZp hlph Aem IpÃn DÄs¡mÅp¶psh¶v Xm_nAv
ssiC³ JZoÀ) Bb C_v\p A_vZnÂ_Àdv (d)
""AÃmlphÃmsX asämcmcm ]dbpIbp−mbn.
[y\panÃ. Ah³ GI³am{Xw A Ad^mZn\¯nsâ {]tXyIX
h\v bmsXmcp ]¦pImc\panÃ. cm Znhk§fn NneXn\v NneXnt\
Pm[n]Xyhpw kÀÆkvXpXnbpw A ¡mÄ t{ijvSXbps−¶dnbn¡p

256 257
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

¶p. ]s£ {]amW§fnÂ\n¶ IpSpw_¯n\pw, Ckveman¶pw ap


ÃmsX Ah GsXms¡bmsW¶v kvenwIÄ¡psaÃmwth−n {]mÀ
AdnbpIbnÃ. A§s\ {]amW§ °n¡pI.
fn h¶n«pÅXnÂs¸«XmWv Ad AtXmsSm¸w Xm¦fpsS {]mÀ
^mZn\w. °\bn apkvenw ktlmZc·msc
lmPnamÀ A¶v Jn_ve ¡`n DÄs¸Sp¯m³ ad¶p t]mIcpXv.
apJambn AhcpsS hogvNIfpw ]m {]tXyIn¨v temI¯nsâ \m\m `m
fn¨Ifpw k½Xn¨p sIm−v B K§fn AÃmlphnsâ i{Xp¡
ßmÀ°amb ]ÝmXm]hpambn C fpsS \njvTqc aÀ±\¯n\v Ccbm
cp ssIIfpw DbÀ¯n hn\b Ip¶hÀ¡vth−n {]mÀ°n¡p¶
t¯mSpw XmgvatbmSpw IqSn {]mÀ XnÂ. A{]Imcw {]mÀ°\bnÂ
°nt¡−XmWv. DÂIrjvSamb AXncpIhnbpItbm D¯cw e`n
Cu Znhk¯n apkvenwIÄ D ¡p¶Xv ]n´p¶Xmbn ImWpI
¯cw e`n¡psa¶ {]Xo£tbm tbm sN¿cpXv. D¯cw e`n¡
Spw Cu A\p{Kl¯nsâ Ahk Wsa¶ \nÀ_Ôt¯msS tNmZn
cw D]tbmKs¸Sp¯ns¡m−pw t¡−XmIp¶p. AXn\m {]mÀ
{]mÀ°\bn AXnbmb Xm °\bpsS \mfn {]mÀ°\sb
]cyw ImWnt¡−XmIp¶p. X\n a\Ênem¡nbhÀ `mKyapÅhÀ.
¡pw, Xsâ amXm]nXm¡Ä¡pw,

258 259
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

]m]tamN\hpw \cItamN tamN\hpw \cItamN\hpw e`n


\hpw {]Xo£n¡mhp¶ ImcW t¨¡mw. Camw C_v\p dP_v (d)
§fn {]tXyIw {i²sNept¯ ]dbpIbp−mbn \cI tamN\w
−Xv Ahbn s]«XmWv . s]mXpsh FÃm apkvenwIÄ¡pap
Ahkm\ambn, Ad^mZn\w ÅXmWv.
Hcp al¯mb ZnhkamIp¶p. ( eXzmC^p aBcn^v : 315 )
{]mÀ°\IÄ¡p¯cw e`n¡p¶
]pWyZn\§fnÂs¸«XmWXv. ]ng ]mSnÃm¯h
hpIÄ am¸m¡s¸Sp¶ Znhkw. 2 {]mÀ°\Ifn apgpIp¶Xn
AXn\m Cu Znhk¯n \mw \v ]Icw au\ambncn¡pI.
Jn_ve¡`napJambpw ssIIfpbÀ 2 Ad^bnse aeIfn Ib
¯nbpw XmgvatbmSpIqSn ZnIvdv, dp¶Xv ]pWyamsW¶v hnizkn
ZpB, XÂ_nb¯v F¶nhbn ¡Â
IgnªvIqSpI. sFlnIhpw ]mc
{XnIhpamb \·¡vth−n Xsâ 2 Camansâ {]kwKw Ah
dºnt\mSv tIWt]£n¡pIbpw km\n¡p¶Xn\p ap¼v fplvdv, A
Ignªpt]mb sXäpIÄ¡v am¸ kdv F¶nh \akvIcn¡Â
t]£n¡pIbpw tJZn¨v aS§pI 2 kqcymkvXab¯n\p ap¼v
bpw sN¿pI. AÃmlphnsâ ]m] Ad^bn \n¶v ]pds¸SÂ

260 261
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

2 Ad^m Zn\w shÅnbmgvN aKvcn_ntâbpw CimbptSbpw CS


bmsW¦n "lÖp AIv_À' bntem Cim\akvImctijtam
BsW¶pw aäp lÖp Itf¡mÄ bmsXmcp \akvImchpanÃ.
al¯camsW¶pw hnizkn¡pI. \akvImc tijw Dd§pI.
Cu cm{Xnbn apkvZen^bnÂ
apkvZen^bnte¡v Xs¶ IgnbWw .
kabamb DSs\ kp_vlv
kqcykvXab tijw Ad^bn \akvIcn¨ tijw shfn¨am
Â\n¶v XÂ_nb¯v A[nIcn¸n Ip¶Xvhsc aivAcn ldman\
¨psIm−v hfsc im´ambn kmh Sp¯v ( apkvZen^bnse Hcp ae )
Imiw apkvZen^bnte¡v \o§p \n¶v AÃmlp hns\ alXzs¸Sp
I. aäpÅhÀ¡v bmsXmcphn[ D] ¯pIbpw ZnIvdpw ZpBbpa[n Icn
{Zhhpw D−m¡mXncn¡m³ {i²n ¸n¡epw \ÃXmIp¶p. aivAcnÂ
¡pI. ldman \n¡m³ IgnªnsÃ
apkvZen^bnse¯nbmepSs\ ¦n apkvZen^bn FhnsS
PwDw Jkvdp ambn aKvcn_v aq¶v \n¶mepw aXnbmhp¶XmWv. \_n
dIA¯pw Cim c−v dIA¯p  ]dbpIbp−mbn :
ٌ ِ ْ َ ‫ﻛﻠﻬﺎ‬
ambn Hcp _m¦pw c−v CJma
t¯mSpw IqSn \akvIcn¡pI. (‫ﻣﻮﻗﻒ‬ َ ‫وﲨﻊ ُ ﱡ‬
ٌ ْ َ َ ‫ﻫﺎﻫﻨﺎ‬ ُ َْ َ َ)
َ ُ َ ‫ووﻗﻔﺖ‬

262 263
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

( ٢١٣٨ : ‫) ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‬ 2 \S¶p t]mIÂ {]tXyIw ]p


Rm\nhnsSbmWv ( aivAcn Wyaps−¶v hnizkn¡Â
ldmanÂ) \n¶Xv F¶m apkv 2 apkvZen^bn Dd§msX {]mÀ
Zen^ apgph³ \n¡mhp¶ °\Ifnepw C_mZ¯pIfnepw
ØeamWv. ( apkvenw : 2138 ) apgpIÂ
kv{XoIÄ, Ip«nIÄ, _elo 2 apkvZen^bnse¯nbtijw a
\À F¶nhÀ cm{XnbpsS A´y Kvcn_v \akvIcn¡msX IÃps]dp
bma§fn an\mbnte¡v ]pd ¡p¶Xn hym]rXcmhpI.
s¸Sp¶Xn IpäanÃ. AÃm¯h
scÃmw kp_vlvhsc apkvZen^
bn Ignb lÖnsâ hmPn_p ZpÂlÖv 10 (‫_ )ﻳﻮم اﻟﻨﺤﺮ‬enZn\w
Ifn s]«XmWv. AXv \jvSs¸ kqtcymZb¯n\vap¼v im´am
Sp¯nbm _enbdp¡Â \nÀ_ bn an\mbnte¡v ]pds¸SpI. km
ÔamWv. [n¡psa¦n hmZnanlvkdneqsS
thK¯n \S¡pI. Pwd¯pÂ
 AJ_bn se¯p¶Xphsc XÂ
_nb¯v A[nIcn¸n¡Ww ^fvep
]mSnÃm¯h _v\p Aºmkv ]dbp¶p:
264 265
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

َ َ ْ َْ ‫رﻣﻰ‬
‫اﳉﻤﺮة‬ َ َ ‫ﺣﺘﻰ‬
‫ﻳﻠﺒﻲ َ ﱠ‬ َ  ‫أن اﻟﻨﺒﻲ‬
ْ َ َ ْ‫ﱂ‬
‫ﻳﺰل ُ َ ﱢ‬
aWnItf¡mfpw AÂ]w hen¸
apÅ Ggv sNdnb IÃpIÄsIm−v
( ١٥٧٣ : ‫)ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‬ Pwd¯p AJ_sb XpSÀ¨bm
bn FdnbpI.
\_n Pwd¯p AJ_ AJ_sb CSXv `mK¯pw
bnsednbp¶Xv hsc XÂ-_nb¯v an\sb heXp `mK¯pam¡nsIm
sNmÃnsImt−bncp¶p. −v _Xzv\p hmZnbnÂ\n¶p sIm
( _pJmcn : 1573 ) −mWv \_n FdnªXv. aäp
Pwd¯p AJ_bn IsÃdnb hi§fn \n¶vsIm−v Fdnbp
 ¶Xn\v hntcm[anÃ. IÃpIÄ Pwd
an\mbnse¯nbm BZyw sN bpsS XS¯n hoWmepw aXnbm
t¿−Xv XÂ_nb¯v \ndp¯n Ip¶XmWv. Fdnbm\pÅ IÃpIÄ
Pwd¯p AJ_bn IsÃdnb \nivNnX Øe¯p\ns¶Sp ¡W
emIp¶p. apkvZen^bnÂ\n¶v h sat¶m IgpIn hy¯nbm¡W
cpt¼mÄ Ahkm\t¯Xpw a¡ sat¶m bmsXmcp \nÀt±ihpanÃ.
tbmSv Gähpw ASp¯XmWnXv. Pwd¯p Ip_vdbn FdnªXn
ssIIfpbÀ¯n ((AÃmlp AIv \ptijw {]mÀ°n¡Â kp¶
_À)) F¶v ]dªpsIm−v ISe ¯nÃ

266 267
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

kqcy\pZn¨tijamWv Pwd Pm_ndp_v\p A_vZnÃ \n


bn Fdntb−Xv. AXv cm{Xnh
tcbpw Xnc¡msW¦n AÀ²cm thZ\w \_n ]dªp Ad^bn
{Xnbnepw Fdnbmhp¶XmWv. sehntSbpw \n¡mhp¶XmWv.
an\bnsehnsSsh¨pw Adp¡mhp
_enIÀaw ¶XmWv apkvZen^bnsehnsSbpw
\n¡mw. a¡bnse apgph³ ae
Pwd¯p AJ_bn Isà bnSp¡pIfpw hgnIfpw Adp¡mhp
dnªXn\v tijw _enbdp¡m ¶ Øe§fmIp¶p.
\pÅhÀ Adp¡pIbmWv th−Xv. ( A_qZmhqZv : 1653 )
ldansâ AXnÀ¯nbn FhnsS Ignbpsa¦n kzbw Adp¡p
sh¨pw Adp¡mhp¶XmWv. ¶XmWv D¯aw, aäpÅhsc GÂ
‫ﻋﺒﺪ اﷲﱠِ َ ﱠ‬ ِ ‫ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ‬
َ َ  ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬
‫ﻗﺎل ُ ﱡ‬ َ ُ َ ‫أن‬ ْ َ ُ ْ ُ ِ َ ‫ﻋﻦ‬
‫ﻛﻞ‬ ]n¡p¶Xn\pw hntcm[anÃ.
F¶m ]Icw Bsf GÂ]n
ِ َ ِ ْ ُْ ‫ﻣﻨﺤﺮوﻛﻞ‬
‫اﳌﺰدﻟﻔﺔ‬ ‫ﻣﻨﻰ َ ْ َ ٌ َ ُ ﱡ‬ ً ِ ‫وﻛﻞ‬ ٌ ِ ْ َ ‫ﻋﺮﻓﺔ‬
‫ﻣﻮﻗﻒ َ ُ ﱡ‬ ََ ََ ¡p¶Xv sIm−v hntcm[anÃXm\pw
َ hfscb[nIw {]Xn^eaÀln¡p
‫وﻣﻨﺤﺮ ( ) أﺑﻮ داود‬ ٌ ِ َ ‫ﻣﻜﺔ‬
ٌ َ ْ َ َ ‫ﻃﺮﻳﻖ‬ ِ َ ِ ‫وﻛﻞ‬
َ ‫ﻓﺠﺎج َ ﱠ‬ ‫ﻒ َ ُﱡ‬ ِ
ٌ ‫ﻣﻮﻗ‬ َْ s¶mcp IÀ½amWv _enbdp¡Â.
\_n lÖ¯p hZmC 63
(‫ﺣﺴﻦ ﺻﺤﻴﺢ‬: ‫ ﻗﺎل اﻷﻟﺒﺎﲏ‬١٦٥٣ H«I§sf kz´wssIsIm−v A

268 269
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

dp¡pIbp−mbn. _m¡n 37 F®w ZpÂlÖv 10, 11, 12, 13 F¶n


Aen  s\ Adp¡m³ GÂ]n¡p hbmWv Adpt¡− Znhk§Ä
Ibpw sNbvXp. At¸mÄ ZpÂlÖv ]¯n\vap¼v
(kp_pepÊemw :4/177 ) Adp¡m³ ]mSnÃm¯XmIp¶p.
Cfw {]mb¯nepÅ `wKnbpw
AXn\m Ignh\pkcn¨v Ah BtcmKyhpw amwkhpapÅ A\yq
bpsS F®w hÀ[n¸nt¡−Xm \amb BSv amSv H«Iw F¶n hsb
Ip¶p. A_q_¡À \nthZ\w: bmWv _enbdpt¡−Xv. _enb
َ َ ‫أﻓﻀﻞ‬
‫ﻗﺎل‬ ِ ْ َ ْ ‫أي‬
ُ َ ْ َ ‫اﻷﻋﲈل‬
َ َ ِ ُ  ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬
‫ﺳﺌﻞ َ ﱡ‬ ‫َﱠ‬
َ ُ َ ‫أن‬ dp¡p¶ BSn H¶ne[nIw hy
ànIÄ ]¦mfnIfmIcpXv. F
‫َْ ﱡ‬
‫اﻟﻌﺞ َ ﱠ ﱡ‬
(٢٩٢٤ ‫واﻟﺜﺞ ) اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‬ ¶m H«I¯nepw ]ip hÀ¤ ¯n
Âs¸«Xnepw GgmfpIÄ¡v hsc
Gähpw t{ijvTamb lÖns\ ]¦mfnIfmImhp¶XmWv.
¡pdn¨v \_n tbmSv tNmZn¡ Pm_nÀ \nthZ\w \_n ]d
s¸«t¸mÄ AhnSp¶v D¨¯n ªp :
XÂ_nb¯v sNmÃepw ( _enb ٍ
‫ﺳﺒﻌﺔ( )ﺻﺤﻴﺢ‬ ْ َ ٍ ُ ََ َْ )
dp¯v ) cà samgp¡epamIp¶p َ ْ َ ‫ﻋﻦ‬
ْ َ ‫ور‬
ُ ‫واﳉﺰ‬
ُ َ ‫ﺳﺒﻌﺔ‬
َ ْ َ ‫ﻋﻦ‬
ْ َ ‫اﻟﺒﻘﺮة‬
sh¶mWv ]dªXv.
(kzlolp C_v\pamP : 2924 ) (٢٨٠٨ ‫أﰊ داود‬

270 271
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

]ip GgmfpIÄ¡pw H«Iw G AXn\m AÃmlphnsâ \m


gmfpIÄ¡pw Adp¡s¸Smhp¶ aw D¨cn¨v Adp¡s¸«Xn \n
XmWv. ¶pw \n§Ä Xn¶p sImÅpI.
( kzlolp A_oZmhqZv : 2808 ) (A³Bw :118)
Adp¡m³ D]tbmKn¡p¶ B \_n Acpfn :
ِ َ ِ‫وذﻛﺮ اﺳﻢ اﷲﱠ‬
ِ ُ ‫اﻟﺪم‬
َ َ ْ َ ‫) َﻣﺎ‬
bp[w aqÀ¨bm¡pI.
_en arKs¯ Jn_ve¡v ُ ُ َ ‫ﻋﻠﻴﻪ‬
( ‫ﻓﻜﻠﻮا‬ ْ َ ُ ْ َ َ َ ‫أﳖﺮ ﱠ‬
A`napJambn (InS¯Â kp¶
¯mIp¶p)5 CSXp `mK¯n\p ta ( ٣٦٣٨ ‫ وﻣﺴﻠﻢ‬٢٣٢٤ ‫) اﻟﺒﺨﺎري‬
 sNcn¨pInS¯n CSt¯ ssI AÃmlphnsâ t]cv ]dªp
sIm−v _en arK¯nsâ Xebn sIm−v càsamgp¡nbXns\ \n
]nSn¨psIm−v heXp ssIsIm−v §Ä Xn¶psImÅpI.
Adp¡pI. Adhv Ffp¸¯nemIm (_pJmcn : 2324 , apkvenw: 3638 )
³ AXv klmbIamIpw. _nkv _nkvan sNmÃp¶tXmsSm
anÃm F¶v sNmÃpI. AÃmlp ¸w ""AÃmlp AIv_À'' F¶v XIv
]dbp¶p. _oÀ sNmÃepw kp¶¯mIp¶p.
َْ َ ِ‫اﺳﻢ اﷲﱠ‬
.(١١٨ :‫ﻋﻠﻴﻪ( )اﻷﻧﻌﺎم‬ ِ ُ ‫ﳑﺎ‬
‫ذﻛﺮ‬ ‫ﱠ‬ ِ ‫ﻓﻜﻠﻮا‬
ُ ُ َ) A{]Imcw BÀ¡pth−nbmtWm
ُ ْ َ Adp¡p¶sX¦n B hyànbp
5
sS t]cv ]dtb−XpamWv. ImcWw
ssiJv AÂ_m\nbpsS a\mknIp lÖn h Dwdx 1/34 t\m¡pI)

272 273
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

ِ ُ َ ‫ﷲﱠ‬ ِ ِ َ ‫ﻟﻜﻢ ﻣﻦ‬


\_n _enbdp¯ kµÀ`¯n ‫ﻓﻴﻬﺎ‬
َ ‫ﻟﻜﻢ‬
ْ ِ ‫ا‬ ‫ﺷﻌﺎﺋﺮ‬
َ ‫ﻨﺎﻫﺎ َ ُ ﱢ‬ ْ َ َ ‫واﻟﺒﺪن‬
َ َ ‫ﺟﻌﻠ‬ َ ُْْ َ)
C{]Imcw {]mÀ°n¡pIbp−mbn:
ِ ٍ َ ُ ‫وآل‬ ٍ َ ُ ‫ﺗﻘﺒﻞ ِﻣﻦ‬
ِ َ ‫ﳏﻤﺪ‬ ِ ْ ِ ‫وﺟﺒﺖ‬ َ ِ َ ‫ﺻﻮاف‬
ْ َ َ َ ‫ﻓﺈذا‬ َ ْ َ َ ِ‫اﺳﻢ اﷲﱠ‬
‫ﻋﻠﻴﻬﺎ َ َ ﱠ‬ ُ ُ ْ َ ‫ﺧﲑ‬
َ ْ ‫ﻓﺎذﻛﺮوا‬ ٌْ َ
‫وﻣﻦ‬
ْ َ ‫ﳏﻤﺪ‬
‫ﱠ‬ ‫ﱠ‬ ْ ْ ‫اﻟﻠﻬﻢ َ َ ﱠ‬
‫ﺑﺎﺳﻢ اﷲﱠِ ﱠ ُ ﱠ‬
ِ ِ ِ ُ ُ َ ‫ﺟﻨﻮﲠﺎ‬
(٣٦٣٧ ‫ﳏﻤﺪ )ﻣﺴﻠﻢ‬ ِ
‫ُ ﱠأﻣﺔ ُ َ ﱠ‬
َ‫اﻟﻘﺎﻧﻊ َ ُْ ْ ﱠ‬
‫واﳌﻌﱰ‬ ُ ْ َ َ ‫ﻣﻨﻬﺎ‬
َ َ ْ ‫وأﻃﻌﻤﻮا‬ َ ْ ‫ﻓﻜﻠﻮا‬ َُ ُ ُ
‫ﺗﺸﻜﺮون ( ) اﳊﺞ‬ ُْ ‫ﻟﻜﻢ َ َ ﱠ‬
َ ُ ُ ْ َ ‫ﻟﻌﻠﻜﻢ‬ ُْ َ ‫ﺳﺨﺮﻧﺎﻫﺎ‬
َ ‫ﱠ‬ َ ِ ََ
‫ﻛﺬﻟﻚ‬
AXn\m _enbdp¡pt¼mÄ َ ْ َ
\mapw "_nkvanÃmln AÃmlp
AIv_À' F¶v sNmÃnb tijw (٣٦ :
AÃmlpth CXv C¶ hyànbpsS _en arK§sf \mw \n§
_en bmsW¶pw F¶n \n¶v Ä¡v AÃmlphnsâ Nnlv\§fnÂ
CXv kzoIcnt¡Wta F¶pw s]«Xm¡nbncn¡p¶p. \n§Ä¡
{]mÀ°nt¡−XmIp¶p. hbn KpWap−v. AXn\m A
_enamwkw kz´w Xn¶pI hsb hcnhcnbmbn \nÀ¯ns¡m
bpw km[p¡Ä¡pw Bhiy¡mÀ −v AhbpsS ta \n§Ä A
¡pw `£n¡m³ sImSp¡pIbpw Ãmlphnsâ \maw D¨cn(¨psIm
sN¿pI AÃmlp ]dbp¶p : −v _enbÀ¸n)¡pI. A§s\ A
h ]mÀiz§fn hoWv Ignªm
 Ahbn \ns¶Sp¯v \n §Ä
274 275
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

`£n¡pIbpw,(bmNn¡msX) kw
ْ ِ ُ ْ َ ‫ﺷﻔﺮﺗﻪ‬
ُ َ َ ِ َ ‫ﻓﻠﲑح‬
‫ذﺑﻴﺤﺘﻪ )ﻣﺴﻠﻢ‬ ُ َ َ ْ َ ‫أﺣﺪﻛﻢ‬ ‫َ ُْ ِ ﱠ‬
ُْ ُ َ َ ‫وﻟﻴﺤﺪ‬
Xr]vXnbSbp¶h¶pw, Bhiys¸
«p hcp¶h¶pw \n§Ä `£n ٣٦١٥
¡m³ sImSp¡pIbpw sN¿pI. \n
§Ä \µn ImWn¡phm³ th−n \nÝbw AÃmlp FÃm Imcy
Ahsb \n§Ä¡v A{]Imcw \mw ¯nepw \·sb \nÝbn¨p. A
Iogvs]Sp¯n¯¶ncn¡p¶p. Xn\m \n§Ä Ipähmfnsb h[n
( lÖv : 36 ) ¡pIbmsW¦n B h[w \Ãcq
]¯n sN¿pI. \n§Ä Dcp
_enarK¯nt\mSv IcpW ImWn hns\ Adp¡pIbmsW¦n B
¡pI. Adhv \à coXnbn sN¿pI.
Adp¡p¶ Dcphnt\mSv \Ã kao] \n§fnsemcmÄ Ahsâ I¯n
\w kzoIcn¡Wsa¶v Ckvemw aqÀ¨Iq«pIbpw Dcphn\v Bizm
IWnjambn \nÀt±in¡p¶p. \_n kw \ÂIpIbpw sN¿s«.
 ]dbpIbp−mbn : ( ap 3615 )
ٍ َ ‫ﻛﻞ‬
َ ِ َ ‫ﳾء‬ َ َ ْ ِ ْ ‫ﻛﺘﺐ‬ ‫ِﱠ‬
ْ ُ ْ َ َ ‫ﻓﺈذا‬
‫ﻗﺘﻠﺘﻢ‬ ْ ‫ﻋﲆ ُ ﱢ‬ َ َ ‫اﻹﺣﺴﺎن‬ َ َ َ َ‫إن اﷲﱠ‬
Adhn\pÅ \nba§Ä Fhn
tSbpw ]ment¡−Xp−v. Bbp[w
َ ْ ‫ﻓﺄﺣﺴﻨﻮا ﱠ‬
‫اﻟﺬﺑﺢ‬ ُ ِ ْ َ َ ‫ذﺑﺤﺘﻢ‬
ْ ُ ْ َ َ ‫وإذا‬ َ َ ْ ِ ْ ‫ﻓﺄﺣﺴﻨﻮا‬
َ ِ َ ‫اﻟﻘﺘﻠﺔ‬ ُ ِ ْ ََ aqÀ¨ Iq«pIbpw Dcphn\v Biz
kw \ÂIpIbpw thWw. Dcphn

276 277
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

s\ hen¨ng¨vsIm−v t]mImsX \ B _en H«I§Ä AhbpsS


à coXnbn sIm−v t]mIpI. Po ]mÀiz§fn hoWm Ahbn
h³ thÀ]ncnbp¶Xn\pap¼v arK Â\n¶v \n§Ä `£n¡pIbpw
¯n\v thZ\n¡p¶ {]hÀ¯nIÄ (bmNn¡msX) kwXy]vXnbSbp¶
sN¿mXncn¡pI. h\pw Bhiys¸«p hcp¶h\pw
Adp¡pt¼mÄ _nkvan sNm \n§Ä `£n¡m³ sImSp¡pI
Ãm³ ad¶p t]mIcpXv. _nkvan bpw sN¿pI. (lÖv : 36 )
sNmÃnb tijw Adp¡m³ Xma F¶m lÖn kw`hn¡p
kap−mbm ho−pwsNmtÃ− ¶ A]mIXIÄ¡v {]mbivNn¯
XmIp¶p. ambn Adp¡p¶XnÂ\n¶v `£n
_enarK¯nsâ amwkw ]mh ¡m³ ]mSnÃm¯XmIp¶p. adn¨v
§Ä¡v Zm\w sN¿pIbpw AXn AXv a¡bnse ]mhs¸«hÀ¡nS
\n¶v DSaIÄ¡v `£n¡pIbpw bn hnXcWw sN¿pIbmWv th
sN¿mhp¶XmWv. AÃmlp ]dbp −Xv. AXv ImcWap−mIpt¼m Ä
¶p : Adp¡mhp¶XmWv. Xa¯pBbpw
ِ ِ ِ ُ ُ َ ‫ﺟﻨﻮﲠﺎ‬
‫اﻟﻘﺎﻧﻊ‬ ُ ْ َ َ ‫ﻣﻨﻬﺎ‬
َ َ ْ ‫وأﻃﻌﻤﻮا‬ َ ْ ‫ﻓﻜﻠﻮا‬ َ ُ ُ ُ ‫وﺟﺒﺖ‬ َِ َ)
ْ َ َ َ ‫ﻓﺈذا‬ Jmcn\mbpw lÖv sN¿p¶hÀ _
enbdpt¡−XmIp¶p. _enbdp
‫َ ُْ ْ َ ﱠ‬
{٣٦: ‫واﳌﻌﱰ( } اﳊﺞ‬ ¡m³ Ignbm¯hÀ¡v lÖnÂ
aq¶pw kztZit¯¡v aS§nb

278 279
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

tijw Ggpw t\m¼pIÄ t\m §nbtijw Ggpw A§ns\ ]¯v


äm aXnbmIp¶XmWv. Cu t\m t\ms¼Sp¡Wsa¶pw AÃmlp \n
¼pIÄ A¿map¯ivcoJnsâ Znh baam¡nbncn¡p¶p. F¶m _
k§fmb ZpÂlÖv 11,12,13 F¶o enbdp¡m³ IgnhpÅ lmPn t\m
Znhk§fnepw FSp¡mhp¶XmWv. s¼Sp¡pIbpw Xncns¨¯nb ti
C_v\p DaÀ \nthZ\w : jw _enbdp¯v km[p¡Ä¡v hn
ِ ْ َ ‫اﻟﺘﴩﻳﻖ‬ ِ ‫ﻳﺮﺧﺺ ِﰲ َ ﱠ‬
ِ ِ ْ ‫أﻳﺎم ﱠ‬ XcWw sN¿p¶Xpw AsænÂ
ْ َ ‫ﻳﺼﻤﻦ ِإﻻ‬
‫ﳌﻦ‬ َ ْ َ ُ ‫أن‬ َ
ْ ‫ﱂْ ُ َ ﱠ‬ _enayK¯nsâ hne \m«nepÅ
ْ ِ َ ْ‫ﱂ‬
َ Zcn{ZÀ¡v [À½w sN¿p¶XpsaÃmw
َ ْ َْ ‫ﳚﺪ‬
(١٨٥٩ ‫اﳍﺪي ) اﻟﺒﺨﺎري‬ A\phZ\obaÃm¯XmIp¶p.
_enarKw e`n¡m¯hÀ¡Ãm
sX A¿map¯ivcoJnsâ Znhk apSn\o¡Â
§fn t\ms¼Sp¡m³ Cfhv
\ÂIs¸«n«nÃ. Adhn\vtijw XeapSn apgp
( _pJmcn : 1859 ) h³ IfbpItbm sh«pItbm sN
Xa¯pBbpw Jmcn\mbpw t¿−XmIp¶p. ]pcpj·mÀ apÞ
lÖv sN¿p¶hÀ _enbdp¡W \w sN¿pIbmWv D¯aw. C_v\p
sa¶pw AXn\v Ignbm¯hÀ l DaÀ(d) \nthZ\w \_n C{]Im
Ön aq¶pw kztZit¯¡v aS cw {]mÀ°n¨p :

280 281
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

ِ
َ ِ ‫ﻗﺎﻟﻮا َ ُْ َ ﱢ‬
‫واﳌﻘﴫﻳﻦ َﻳﺎ‬ َ ‫ارﺣﻢ ُْ َ ﱢ‬
ُ َ ‫اﳌﺤﻠﻘﲔ‬ ‫ﱠُ ﱠ‬
ْ َ ْ ‫اﻟﻠﻬﻢ‬
hmNI³ ]dªp : apSn sh«nb
hÀ¡pw.
ِ
‫ﻗﺎﻟﻮا‬ َ ‫ارﺣﻢ ُْ َ ﱢ‬
ُ َ ‫اﳌﺤﻠﻘﲔ‬ َ ْ ‫اﻟﻠﻬﻢ‬ َ َ ِ‫رﺳﻮ َل اﷲﱠ‬
‫ﻗﺎل ﱠ ُ ﱠ‬ ُ َ
(_pJmcn :1612 , apkvenw :2294 )
C¶v NneÀ sN¿p¶Xvt]mse
َ ِ ‫ﻗﺎل َ ُْ َ ﱢ‬
) ‫واﳌﻘﴫﻳﻦ‬ َ َ ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬ َ ِ ‫َ ُْ َ ﱢ‬
َ ُ َ ‫واﳌﻘﴫﻳﻦ َﻳﺎ‬ XeapSnbn \n¶v AÂ]w apdn¨v
amänbm aXnbmhpIbnÃ. adn¨v
(٢٢٩٤ ‫ وﻣﺴﻠﻢ‬١٦١٢ ‫اﻟﺒﺨﺎري‬ apÞ\w sN¿p¶Xv t]mse Xs¶
XebpsS apgph³ `mKhpw sht«
AÃmlpth, apSn apÞ \w −XmWv. kv{XoIÄ hnc Xp¼pI
sNbvXhÀ¡v \o IcpW ImWn fpsS hen¸¯n sh«nsbSp¯m
t¡Wta, AhÀ (kzlm_nIÄ) Â aXnbmIp¶XmWv.
]dªp: AÃmlphnsâ {]hmN ZpÂlÖv 10\v Fdntb− Pwd
Isc, apSn sh«nbhÀ¡pw ({]mÀ bn FdnbpI, _enbdp¡pI,
°n¡q) {]hmNI³ ]dªp: A apSn \o¡pI, Xzhm^p C^mf
Ãmlpth, apSn apÞ\w sNbvX \nÀÆln¡pI F¶o \mep {]hÀ
hÀ¡v \o IcpW ImWnt¡Wta, ¯nIfn GsX¦nepw cs−®w
AhÀ (kzlm_nIÄ) ]dªp: \nÀÆln¨m `mcy`ÀXr_ÔaÃm
AÃmlphnsâ {]hmNIsc, apSn ¯ ClvdmwsIm−v \njn²am Ip
sh«nbhÀ¡pw({]mÀ°n¡q) {] ¶ asäÃm IÀ½§fpw A\phZ

282 283
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

\obam¯ocp¶XmWv. _m¡nbp ³ \_n bv¡v kpKÔw ]qin


Å IÀ½§sfÃmw km[mcW h sImSp¡mdp−mbncp¶p.
kv{Xw [cn¨v sIm−v \nÀÆln¨m ( _pJmcn : 1439 apkvenw : 2042 )
 aXn. C Xn\v H¶mw XlÃpse
¶v ]dbs¸Sp¶p. CXn\v tijw ]mSnÃm¯h
kpKÔw D]tbmKn¡p¶Xv kp¶ 2 Fdnbm\pÅ IÃpIÄ IgpI
¯mIp¶p. Bbni (d) \nthZ\w Â
AhÀ ]d ªp: 2 Fdnbp¶ kabw XIv_oÀ
ْ َ ‫ﻗﺒﻞ‬ ِ ِ ِ  ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬
‫أن‬ َ ْ َ ‫ﻹﺣﺮاﻣﻪ‬
َْ َ ُ َ ‫أﻃﻴﺐ‬ ُ ‫ﻛﻨﺖ ُ َ ﱢ‬
ُ ُْ ) sNmÃp¶Xn\v ]Icw aäp ZnIv
dpIÄ sNmÃÂ
ِ ْ ِ ‫ﻳﻄﻮف‬ ْ َ ‫ﻗﺒﻞ‬ ِ ‫ﳛﺮم ِ ﱢ‬
‫ﺑﺎﻟﺒﻴﺖ( ) اﻟﺒﺨﺎري‬ ْ َ َ ُ َ ‫أن‬ َ ْ َ ‫وﳊﻠﻪ‬ َ َ ُِْ 2 sNcn¸v henb IÃpIÄ t]mep
ÅhsIm−v FdnbpI.
( ٢٠٤٢: ‫ و ﻣﺴﻠﻢ‬١٤٣٩ 2 _en ayK¯nsâ hne Zcn{ZÀ
Clvdman¶pth−n Clvdman ¡v [À½w sN¿Â
{]thin¡p ¶Xn\vap¼pw XlÃp 2 ZpÂlÖv ]¯n\vap¼v _en
emhp¶Xn\p th−n IAv_sb bdp¡Â
Xzhm^v sN¿p¶Xn\p ap¼pw Rm 2 XebpsS Nne `mKw Hgnhm
¡ns¡m−v apÞ\w sN¿Â.

284 285
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

2 _enZn\¯n an\mbnÂsh¨v ]n¶oShÀ AhcpsS Agp¡v \o


s]cp¶mÄ \akvIcn¡Â ¡n¡fbpIbpw X§fpsS t\À¨
2 Xa¯pBbn lÖv sN¿p¶ IÄ \ndthäpIbpw ]pcmX\amb
hÀ Xzhm^p C^mf¡pti B `h\s¯ {]Z£nWw sh¡p
jw kAvbv \nÀÆln¡mXncn Ibpw sNbvXpsImÅs«.
¡Â . (lÖv : 29 )
ap¼v ]dªXpt]mse Cu Xzhm
Xzhm^p C^mf ( knbmdx ) ^n ]pcpj³ X«¯nsâ a[yw
]n¶oSv lÖnsâ dpIv\pIfn heXp I£¯nepw c−ä§Ä C
sem¶mb Xzhm^p C^mf \nÀ Ss¯ Npaenepw Bhp¶ cq]¯n
Æln¡m³ a¡bnte¡v t]mhpI. enSÂ CÄXzn_mAv (‫) اﻹﺿﻄﺒﺎع‬,
CXnÃmsX lÖv icnbmhpIbnÃ. A{]Imcw thK¯n \S¡Â
CXv FÃmhcpw \nÀÆlnt¡−Xm (daÂ) F¶nh kp¶¯nÃ.
Ip¶p. AÃmlp ]dbp¶p: Xzhm^pw, aJmap C_vdmlo
ُ ‫ﻧﺬورﻫﻢ َ ْ َ ﱠ ﱠ‬
‫وﻟﻴﻄﻮﻓﻮا‬ ْ ُ َ ُ ُ ‫وﻟﻴﻮﻓﻮا‬
ُ ُ ْ َ ‫ﺗﻔﺜﻬﻢ‬
ْ ُ َ َ َ ‫ﻟﻴﻘﻀﻮا‬ُ ْ َ ْ ‫ﺛﻢ‬
‫)ُ ﱠ‬ ansâ ]n¶n \n¶v c−p dIA
¯v \akvImchpw Ignª tijw
{٢٩: ‫اﻟﻌﺘﻴﻖ( } اﳊﺞ‬ ِ ِ َ ْ ‫ﺑﺎﻟﺒﻴﺖ‬
ِ ْ ِ
َْ

286 287
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

Xa¯pBbn 6 lÖv sN¿p¶hÀ ¶m {Iaw sXäp¶Xv sIm−v


k^m aÀh¡nSbn kAvbv sN lÖns\ _m[n¡pIbnÃ.
¿pI. F¶m C^vdmZmbpw Jndm
\mbpw lÖv sN¿p¶hÀ t\ c
s¯ Xzhm^nt\msSm¸w kAvbv ZpÂlÖv 11,12,13
sNbvXhcmsW¦n AhÀ ho an\mbn cm¸mÀ¡epw,
−pw kAvbv sNt¿−XnÃ. PwdIfnse Gdpw
Cu Xzhm^v ZpÂlÖv 10 \v Xzhm^p C^mf Ignªv k
Xs¶ \nÀÆ ln¡Â \nÀ_Ô Avbv sNt¿−hÀ kAvbpw \nÀÆ
anÃ. A¿map¯ivcoJv F¶dnb ln¨p Ignªm an\mbnte¡p
s¸Sp¶ 11, 12, 13 F¶o Znhk§ Xs¶ aS§pI. XpSÀ¶pÅ aq¶v
fnte¡v ]n´n¸n¡mhp¶XmWv. cmhpw ]Iepw an\bn Ign¨p
CtXmsS ]qÀ®ambpw Clv Iqt«−XmIp¶p. lÖnsâ hmPn
dmanÂ\n¶v Hgnhmbn. Pwdbnsedn _pIfnÂs¸«XmWv an\bn Xma
bpI, _enbd¡pI, apSn Ifbp kn¡Â. F¶m lÖpambn
I, Xzhm^v kAvbv F¶nh hgn _Ôs¸« Hgn¨pIqSm³ ]äm¯
¡v hgnbmh kp¶¯mWv. F ImcWapÅhÀ¡v \_n an\
bn cm¸mÀ¡p¶XnÂ\n¶v hn«p
6
t]Pv 115 Â t\m¡pI.
\n¡m³ Cfhp \ÂInbn«p−v.
288 289
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

Cu Znhk§fn kqcy³ a sshIpt¶camb tijw Rm


²ymÓ¯n \n¶pw sXän D¨ ³ FdnbpIbp−mbn F¶v \_n
Xncnª tijw aq¶v PwdIfn  tNmZn¡s¸«t¸mÄ AhnSp¶v
Fdntb−XmIp¶p. Pm_nÀ \n hntcm[anà F¶v adp]Sn ]dªp.
thZ\w : (_pJmcn 1608 )
‫ﺿﺤﻰ‬ ِ ْ ‫ﻳﻮم ﱠ‬
ً ُ ‫اﻟﻨﺤﺮ‬ َ َ ْ َْ  ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬
َ ْ َ ‫اﳉﻤﺮة‬ ُ ُ َ ‫رﻣﻰ‬
َ َ) asämcp lZokn \_n ]dbp
Ibp−mbn :
ُ ْ ‫زاﻟﺖ ﱠ‬
(٢٢٩٠− ‫اﻟﺸﻤﺲ( ) ﻣﺴﻠﻢ‬ َ ِ َ ‫ﺑﻌﺪ‬
ْ َ َ ‫ﻓﺈذا‬ ‫َ َﱠ‬
ُ ْ َ ‫وأﻣﺎ‬ ) " ‫ و ﻳﺮﻋﻰ ﺑﺎﻟﻨﻬﺎر‬, ‫" اﻟﺮاﻋﻲ ﻳﺮﻣﻲ ﺑﺎﻟﻠﻴﻞ‬
\_n _enZn\w fplm ka
b¯pw tijapÅ Znhk§fn ( ٢٤٧٧ − ‫اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﻴﺤﺔ‬
kqcy³ a²y¯nÂ\n¶pw \o§nb B«nSb\v cm{Xnbn Fdnbp
tijhpamWv Pwdbn Fdn Ibpw ]Ien BSns\ ta¡pI
bpIbp−mbXv. (apkvenw: 2290 ) bpw sN¿mw
C_v\p Aºmkv (d) \nthZ\w : (knÂkne¯pÊlolx : 2477 )
‫ﻓﻘﺎل ﻻ‬ ُ ْ َ ْ َ ‫ﺑﻌﺪ َﻣﺎ‬
َ َ َ ‫أﻣﺴﻴﺖ‬ َ ْ َ ‫رﻣﻴﺖ‬ َ َ َ  ‫اﻟﻨﺒﻲ‬
ُ ْ َ َ ‫ﻓﻘﺎل‬ َِ ُ
ِ‫ﺳﺌﻞ ﱠ ﱡ‬ AXn\m ]Ien Fdnbm³
km[n¡psa¦n AXmWv\ÃXv.
( ١٦٠٨ ‫ﺣﺮج )اﻟﺒﺨﺎري‬
َ ََ AÃm¯hÀ¡v cm{Xnbnepw Fdn
bmw. C¶v IsÃdnbm³ th−n
290 291
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

]ÞnX·mcpsS A\phmZt¯mSp bp¶ kab¯v PwdbpsS XS¯n


IqSn lmPnamÀ¡v {]tXyIw  hogmsX ]pd¯v t]mIpItbm
kabw \nÝbn¡p¶p. AX\pk sNbvXm IÃv FSp¡m\mbn
cn¨v \nÝbn¨ kab¯v am{Xw Ip\nbp¶Xv henb A]ISap−m
FdnbpIbmsW¦n \ap¡pw a tb¡pw. AXn\m Fdnbm\pÅ
äpÅhÀ¡pw kuIcyamIpw. IÃpIfpsS F®t¯ ¡mÄ IqSp
Fdnbm³ t]mIpt¼mÄ _mKv, Xembn ct−m aqt¶m IÃpIÄ
k©n, aäp etKPpIÄ F¶nh IqsS IcpXp¶Xv D]Imcs¸
sIm−p t]mImXncn¡pI. \nÀt±i t«¡pw.
§Ä ]qÀ®ambpw ]men¡pI. sNdnb Ip«nIÄ, htbmhr²À
aäpÅ hÀ¡v X§fm bmsXmcp XpS§nbhÀ Xnc¡v Hgnª ka
{]bmkhpap−m IcpsX¶v \mw b¯v Fdnbp¶Xv IqSpXÂ A]I
Dd¸p hcp¯pI. Sw Hgnhm¡m³ klmbIamIpw.
A{]Imcw aq¶v PwdIfnsedn ChÀ¡v kz´ambn Fdnbm³ Ign
bm\pÅ IÃpIÄ 7 hoXw 21 bm¯]£w ]Icw Fdnbm³ aäp
F®w IqsS IcpXnbncn¡pI. Xnc Åhsc GÂ]n¡p¶Xn\v hntcm[
¡n\nSbn Fdnbm³ IcpXnbn anÃXm\pw. ]s£ ]Icw Fdnbp
«pÅ IÃpIfn \n¶v hÃXpw Xm ¶ hyàn BZyw kzbw Fdnª
sg hogpItbm, Asæn Fdn

292 293
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

tijamWv ]IcapÅ hyàn¡p tijw c−mas¯ Pwdbmb


th−n Fdntb−Xv. Pwd¯p hpkvXbnepw CtX
{]Imcw FdnbpIbw CSXp hi
BZyw akvPnZpÂssJ^nt\mS t¯¡p amdn\n¶v {]mÀ°n¡pI
Sp¯pÅ H¶mas¯ PwdbnemWv bpw sNt¿− XmIp¶p. AXn\v
Fdntb−Xv. Ggv sNdnb IÃpI tijw aq¶mas¯ Pwdbmb Pw
ÄsIm−v Ggv {]mhiyambn XIv d¯p Ip_vdbnepw C{]mcw Fdn
_oÀsNmÃn s¡m−mWv Fdntb tb−XmIp¶p. F¶m Pwd¯p
−Xv. IÃpIÄ IqSpX I¿nep  Ip_vdbn FdnªXn\v ti
s−¦n AXv Pwdbnte¡v hen jw {]mÀ°n¡Â kp¶¯nÃ.
s¨dnbcpXv. ImcWw Ggp IÃpIÄ CtX{Ia¯n ZpÀlÖv 12 \pw 13
am{XamWv Fdnb kp¶¯v. \pw Fdntb−XmIp¶p.
AXn\ptijw heXp`mKt¯¡m Ignbp¶{X JpÀB³ ]mcmb
bn AÂ]w apt¶m«v \o§n\n¶v Ww, ZnIvdpIÄ, Xkv_olpIÄ F
ssIIfpbÀ¯n Jn_ve¡`napJam ¶nh A[nIcn¸n ¡pIbpw [mcm
bn [mcmfw {]mÀ°n¡pI. F¶m fw {]mÀ°n¡pIbpw sNt¿−Xm
 aäp lmPnamÀ¡v {]bmkap Ip¶p. \akvImcw PamA¯mbn
−mIp¶ coXnbn hgnbn {]mÀ Xs¶ \nÀÆln¡pI. an\mbnse
°n¡m³ \n¡cpXv . akvPnZp ssJ^n \akvIcn

294 295
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

ِ َ ‫ﺗﺄﺧﺮ َﻓﻼ ِ ْإﺛﻢ‬َ ِ َ ‫ﻓﻼ ِ ْإﺛﻢ‬ ِ ْ َ ْ َ ‫ِﰲ‬


‫ﻋﻠﻴﻪ‬ َ ْ َ َ َ َ ‫ﻳﻮﻣﲔ‬
‫وﻣﻦ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ‬
¡m³ km[n¡psa¦n AXs{X ‫ﱠ‬ َ
َ
ْ َ َ َ
D¯aw. \_n ]dbpIbp−mbn :
{٢٠٣ : ‫اﺗﻘﻰ} اﻟﺒﻘﺮة‬ ِ َِ
َ ‫ﳌﻦ ﱠ‬
(‫)ﺻﲆ ﰲ ﻣﺴﺠﺪ اﳋﻴﻒ ﺳﺒﻌﻮن ﻧﺒﻴﺎ‬
F®s¸« (_en s]cp¶mfn\v
‫أﻧﻈﺮاﻟﺴﻠﺴﻠﺔ‬ ‫)رواه اﻟﻄﱪاﲏ ﰲ اﻷوﺳﻂ‬ tijapÅ aq¶v) Znhk§fnÂ
\n§Ä AÃmlpsh kvacn¡pI.
(٢٠٢٣ ‫اﻟﺼﺤﻴﺤﺔ‬ (AhbnÂ) c−p Znhkw sIm−v
akvPnZp ssJ^n Fgp]Xv aXnbm¡n Bsc¦nepw [rXns¸«v
\_namÀ \akvIcn¨ncn¡p¶p. t]mcp¶ ]£w Ah\v IpäanÃ.
(knÂkne¯pÊlolx:2023 ) (Hcp Znhkhpw IqSn) Xmakn¨p
11,12 F¶o Znhk§fnse Gdp t]mcp¶h¶pw IpäanÃ. kq£vaX
Ignªv [yXn]nSn¨p t]mIp¶Xn\v ]men¡p¶h¶v (AXmWv D¯aw).
hntcm[anÃ. F¶m 13 \pw IqSn (AÂ_Jd : 203)
Fdnbp¶XmWv D¯aw. AÃmlp ]{´−n\v Fdnªp aXnbm
]dbp¶p : ¡p¶hÀ A¶v kqcy³ AkvXan
َ ‫ﻓﻤﻦ َ َ ﱠ‬ ٍ ٍ ‫واذﻛﺮوا اﷲَّ ِﰲ َ ﱠ‬
ْ ُُ ْ َ
¡p¶Xn\p ap¼mbn an\bn \n
‫ﺗﻌﺠﻞ‬ َ َ ‫ﻣﻌﺪودات‬
َ ُ ْ ‫أﻳﺎم ﱠ‬ ¶pw Øew hn«ncn¡Ww.

296 297
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

Xzhm^p hnZmAv IAv_sb Xzhm^v sN¿Â


( hnShm§Â Xzhm^v ) HcmfpsS Ahkm\s¯ IÀaamIm
sX ]ncnªp t]mIm³ ]mSpÅ
a¡bn \n¶v ]pd¯v t]mIm XÃ.(apkvenw:235 A_qZmhqZv:1711)
\pt±in¨m IAv_sb Xzhm^v F¶m kv{XoIÄ Cu Xzhm
sNt¿−XmIp¶p. Xzhm^p hn ^n\v ap¼mbn Aip²nbpÅhcm
ZmAv (hnShm§Â Xzhm^v) F¶m bm AhÀ¡nXnÂ\n¶pw Cfhv
WnXn\v t]À. IAv_bpambpÅ \ÂI s¸«n«p−v. C_v\p Aºmkv
k¼À¡w Cu Xzhm^n eqsSbm
Wv Ahkm\n¸nt¡−Xv. C_v\p  \nthZ\w
ِ ِ
ِ ْ ِ ‫ﻋﻬﺪﻫﻢ‬ ِ ‫ﻳﻜﻮن‬ ِ ُ)
Aºmkv ]dbp¶p: P\§Ä ] ُ ‫ﺑﺎﻟﺒﻴﺖ ِ ﱠإﻻ َ ﱠ‬
‫أﻧﻪ‬ َْ ْ ْ َ ‫آﺧﺮ‬
ُ َ ُ َ ‫أن‬
ْ َ ‫اﻟﻨﺎس‬
ُ ‫ﱠ‬ ‫أﻣﺮ‬
َ
ِ ِ َْ ‫ﻋﻦ‬
e `mK¯p \n¶pw ]ncnªp
t]mbn sIm−ncp¶t¸mÄ \_n (٢٣٥١ ‫وﻣﺴﻠﻢ‬١٦٣٦ ‫اﳊﺎﺋﺾ()اﻟﺒﺨﺎري‬ َ ‫ُ ﱢ‬
ْ َ ‫ﺧﻔﻒ‬
]dªp: P\§Ä AhcpsS (a¡bp
ِ ِ ‫آﺧﺮ‬
َ َ ‫ﻋﻬﺪه ﱠ‬
‫اﻟﻄﻮاف‬ ِ َ ُ ‫ﺣﺘﻰ‬ ‫)ﻻ َ ْ ِ َ ﱠ‬
ٌ َ َ ‫ﻳﻨﻔﺮن‬
ْ َ ُ ‫ﻳﻜﻮن‬ َ ‫أﺣﺪ َ ﱠ‬
ambpÅ) HSphnes¯ IÀ½w Xz
hm^mbncn¡Wsa¶v IÂ]n¡s¸
( ٢٣٥٠ : ‫ﺑﺎﻟﺒﻴﺖ( ) ﻣﺴﻠﻢ‬ِ ْ ِ «ncn¡p¶p. F¶m EXpaXnIfm
َْ b kv{XoIÄ¡hnSp¶v A¡mcy
¯n Cfh\phZn ¨ncn¡p¶p.

298 299
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

( _pJmcn : 1636 , apkvenw : 2351 ) atäm sN¿p¶Xv A\mNmc amIp


AhÀ Xzhm^n\vth−n Im ¶p. CSt¯¡m ]pdt¯¡v sh
¯ncn¡pItbm {]mbivNn¯w \ ¨psIm−v C{]Imcw {]mÀ°n
ÂIpItbm sNt¿−XnÃ. A{] ¡pI:
ِ ِ ْ ِ‫ﺑ‬
‫رﺳﻮل اﷲِ ﱠ ُ ﱠ‬
‫اﻟﻠﻬﻢ‬ َ َ ‫ﻼم‬
ُ َ ‫ﻋﲆ‬ ُ َ ‫واﻟﺴ‬ ُ َ َ َ ِ‫ﺴﻢ اﷲﱠ‬
‫واﻟﺼﻼة َ ﱠ‬
Imcw kv{XoIÄ BÀ¯hImcnI
fmbns¡mt−m {]khw Ignª
AhØbntem aoJm¯nse¯n َ ِ ْ َ ‫ﻣﻦ‬
‫ﻓﻀﻠﻚ‬ ِ َ ُ َ َ ‫ِإﲏ‬
ْ ‫أﺳﺄﻟﻚ‬ ْ ‫ﱢ‬
bm Ipfn¨v aäpÅhtcmsSm¸w
Clvdman {]thin¨v Xzhms^mgn "_nkvanÃmln hÊemXp hÊem
sI lmPnamÀ sN¿p¶ FÃm IÀ ap Aem dkqenÃmln AÃmlp½
½§fpw sN¿pIbpw, Xzhm^p C¶o AkvAepI an³ ^fvenIv''
C^mf (lÖnsâ Xzhm^v) sN¿m (AÃmlphnsâ \ma¯n AÃm
³ th−n ip²nbmIp¶Xv hsc lphnsâ ZqXcn c£bpw kam
Im¯ncnt¡−Xp amWv. [m\hpw D−mhs«, AÃmlpth
Xzhm^v \nÀÆln¨p Ignªm \nsâ HuZmcy¯nÂ\n¶v Rm³
Â]ns¶ aäp ]ÅnIfn \n¶pw tNmZn¡p¶p.)
]pd¯p t]mI¶Xpt]mse akvPn
Zp ldmanÂ\n¶pw ]pd¯p
t]mIpI. Xncnªp \S¡pItbm

300 301
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

aZo\m kµÀi\w
(aZo\bpsS alXzw)
 ‫ ﻗﺎل ﺳﻤﻌﺖ اﻟﻨﺒﻲ‬ ‫ﻋﻦ أﰊ ﻫﺮﻳﺮة‬
aZo\m kµÀi\w lÖntâ
‫ ﻣﻦ ﺣﺞ ﷲ ﻓﻠﻢ ﻳﺮﻓﺚ وﱂ ﻳﻔﺴﻖ‬: ‫ﻳﻘﻮل‬ tbm DwdbptStbm `mKaà F¶v
\mw H¶maXmbn Adnªncn¡p
‫ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﻴﻪ‬ . ‫رﺟﻊ ﻛﻴﻮم وﻟﺪﺗﻪ أﻣﻪ‬
I. \_n bpsS ]Ånbmb akv
A_qlpssdd \nthZ\w \ PnZp¶_hnbn sh¨v \akvIcn
_n C{]Imcw ]dbp¶Xv Rm ¡p¶XmWv AXvsIm−v Dt±iysa
³ tI«ncn¡p¶p: HcmÄ kv{Xo ¦n AXv ]pWyIcamWv.
kÃm]¯nteÀs¸SpItbm tXm lÖv, Dwd F¶o IÀ½§Ä
aZo\m kµÀi\w
¶nhmkw ImWn¡pItbm sN ¡v aZo\bpambn _Ôansænepw
¿msX AÃmlphnsâ {]oXn B hnip² Ckveman aZo\bptSbpw
{Kln¨psIm−v lÖv sNbvXm akvPnZp¶_hnbptSbpw alXz
 Xsâ amXmhv Xs¶ {]k §Ä GsdbmWv. kv{Xo]pcpj
hn¨ Znhks¯t]mse Bbn hyXymkanÃmsX FÃmhÀ¡pw \a
cn¡pw aS§p¶Xv. (_pJmcn, kvIcn¡p¶Xn¶mbn aZo\m]Ån
apkvenw) kµÀin¡Â kp¶¯mWv. AXn

302 303
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

¶mbn bm{X t]mIÂ A\phZ\o (١٧٣٨ ‫اﳊﺪﻳﺪ )ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‬ ِ ِ َْ


bhpamWv. \_n ]dªp :
ِ ‫ﺻﻼة‬
ٍ ِ ْ َ ‫ﻫﺬا َﺧﲑ ِﻣﻦ‬ ِ ِ A_qlpssdd(d) \nthZ\w: \
‫ﻓﻴﲈ‬
َ َ ‫أﻟﻒ‬ ْ ٌ ْ َ َ ‫ﻣﺴﺠﺪي‬ْ َ ‫ﺻﻼة ِﰲ‬
ٌ َ َ ) _n() Acpfn: FÃm \mSpItf
َ ِ ْ َْ ‫ﺳﻮاه ِإﻻ‬ِ
َ َ َْ
‫اﳊﺮام ( ) اﻟﺒﺨﺎري‬ ‫اﳌﺴﺠﺪ‬ bpw Xn¶p¶ (hnPbn¡p¶) Hcp
ُ َ \m«nte¡v t]mIm³ F\n¡v
(٢٤٦٩ ‫وﻣﺴﻠﻢ‬١١١٦ I¸\ In«n. BfpIÄ AXns\
bYvcn_v F¶p hnfn¡p¶p. AXp
Fsâ Cu ]Ånbnse Hcp \a aZo\bmWv. De Ccp¼nsâ IoS
kvImcw akvPnZp ldmaÃm¯ s¯ ]pd¯p Ifbpw t]mse aZo
aäp ]ÅnIfnse Bbncw \akvIm \ AXnse ZpÀÖ\§sf ]pd¯p
ct¯¡mÄ t{ijvTamWv. Ifbpw. (_pJmcn. 1738)
( _pJmcn 1116 apkvenw 2469 ) ِ ٍ
َ ْ َ ْ َ  ‫ﲪﻴﺪ‬ ِ َ ‫ﻋﻦ‬
‫ﻣﻦ‬
ْ  ‫اﻟﻨﺒﻲ‬ ‫ﻣﻊ ﱠ ِ ﱢ‬ َ َ ‫أﻗﺒﻠﻨﺎ‬ ْ َ ُ ‫أﰊ‬ ْ َ
ُ ُ َ ‫ﻗﺎل‬
 ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬ َ َ ‫ﻳﻘﻮل‬
ُ ُ َ  ‫ﻫﺮﻳﺮة‬
َ َ ْ َ ُ ‫أﰊ‬ َ َ ‫ﻋﻦ‬
(‫ﻃﺎﺑﺔ‬ ِ ِ ‫ﻘﺎل‬
ٌ َ َ ‫ﻫﺬه‬ َ َ َ
‫ﻓ‬ ِ َ ِ َْ ‫ﻋﲆ‬
‫اﳌﺪﻳﻨﺔ‬ َ َ ‫أﴍﻓﻨﺎ‬َ ْ َ ْ َ ‫ﺣﺘﻰ‬ َ َُ
‫ﺗﺒﻮك َ ﱠ‬
ِ ٍ َ ِ ‫ﻣﺮت‬ِ َ
‫وﻫﻲ‬
َ َ ‫ﻳﺜﺮب‬ ُ ِ ْ َ ‫ﻳﻘﻮﻟﻮن‬
َ ُ ُ َ ‫اﻟﻘﺮى‬
َ ُ ْ ‫ﺗﺄﻛﻞ‬ُ ُ ْ َ ‫ﺑﻘﺮﻳﺔ‬َ ْ ُ ْ ‫ُأ‬
ِ ْ ‫ﻳﻨﻔﻲ‬ ِ ْ ‫اﻟﻨﺎس َﻛﲈ‬ ِ ْ َ ‫اﳌﺪﻳﻨﺔ‬ ِ َْ (١٧٣٩ ‫)ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‬
َ َ َ ‫اﻟﻜﲑ‬
‫ﺧﺒﺚ‬ ُ َ َ َ ‫ﱠ‬ ‫ﺗﻨﻔﻲ‬ ُ َ
A_qlpssaZv(d) ]dbp¶p:

304 305
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

\_n() bpsS IqsS X_p¡n ‫ﻓﻴﺘﺤﻤﻠﻮن‬ َ ‫ﻗﻮم ُ ِ ﱡ‬


َ ُ ‫ﻳﺒﺴﻮن َ َ َ َ ﱠ‬ ٌْ َ ‫ﻓﻴﺄﰐ‬ ُ َ ِ ْ ‫وﺗﻔﺘﺢ‬
ِ ْ َ َ ‫اﻟﻌﺮاق‬ ُ ََُْ
 \n¶pw R§Ä aS§pt¼mÄ
aZo\tbmSSp¯t¸mÄ \_n(k) ْ َُ ‫ﺧﲑ‬
ُ َ ‫ﳍﻢ َ ْﻟﻮ‬
‫ﻛﺎﻧﻮا‬ ُ َ ِ َْ َ ‫أﻃﺎﻋﻬﻢ‬
ٌْ َ ‫واﳌﺪﻳﻨﺔ‬ ْ ُ َ َ َ ‫وﻣﻦ‬
ِ
ْ ِ ْ َِ
ْ َ َ ‫ﺑﺄﻫﻠﻴﻬﻢ‬
Acpfn: CXp Xzm_ (]hn{X `qan)
bmWv. َ َُْ َ
( ١٧٤٢ ‫ﻳﻌﻠﻤﻮن( ) اﻟﺒﺨﺎري‬
(_pJmcn: 1739) kp^vbm³(d) ]dbp¶p: \_n
َ َ ‫أﻧﻪ‬
‫ﻗﺎل‬ ُ ‫ َ ﱠ‬ ‫زﻫﲑ‬ ٍ ْ َ ُ ‫أﰊ‬ ِ َ ‫ﺑﻦ‬
ِ ْ ‫ﺳﻔﻴﺎن‬
َ َ ْ ُ ‫ﻋﻦ‬ْ َ (k) Acpfp¶Xv Rm³ tI«n«p−v.
ba³ Pbn¨S¡ s¸Spw. At¶cw
ِ ْ َ َ ‫اﻟﻴﻤﻦ‬
‫ﻓﻴﺄﰐ‬ ُ َ َ ْ ‫ﺗﻔﺘﺢ‬ ُ ُ َ  ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬
ُ َ ْ ُ ‫ﻳﻘﻮل‬ ُ ْ ِ َ
َ ُ َ ‫ﺳﻤﻌﺖ‬ Hcp hn`mKw BfpIÄ hml\
ِ َ ِ ‫ﻓﻴﺘﺤﻤﻠﻮن‬ §sf thK¯ntemSn¨psIm−ph
ُْ َ َ َ ‫وﻣﻦ‬
‫أﻃﺎﻋﻬﻢ‬ ِ
ْ َ َ ْ ْ َ ُ ‫ﻳﺒﺴﻮن َ َ َ َ ﱠ‬
‫ﺑﺄﻫﻠﻬﻢ‬ َ ‫ﻗﻮم ُ ِ ﱡ‬
ٌ َْ cpw. AhÀ kz IpSpw_¡mtcbpw
ُ ْ ‫وﺗﻔﺘﺢ ﱠ‬ ُ َ ِ َْ َ
AhÀ¡v Iogvs¸Sp¶htcbpw Iq«n
‫اﻟﺸﺄم‬ َ ُ َ ْ َ ‫ﻛﺎﻧﻮا‬
ُ َ ْ ُ َ ‫ﻳﻌﻠﻤﻮن‬ ْ َُ ‫ﺧﲑ‬
ُ َ ‫ﳍﻢ َ ْﻟﻮ‬ ٌْ َ ‫واﳌﺪﻳﻨﺔ‬ aZo\ hn«vt]mIpw. AhÀ Adnbp
‫وﻣﻦ‬ ِْ ِ ْ َ ِ ‫ﻓﻴﺘﺤﻤﻠﻮن‬
ْ َ َ ‫ﺑﺄﻫﻠﻴﻬﻢ‬ َ ‫ﻗﻮم ُ ِ ﱡ‬
َ ُ ‫ﻳﺒﺴﻮن َ َ َ َ ﱠ‬ ٌ ْ َ ‫ﻓﻴﺄﰐ‬ ِ ََْ ¶hcmsW¦n aZo\ Xs¶bmWv
AhÀ¡v GÁhpw D¯aw. kndn
َ ُ َ ْ َ ‫ﻛﺎﻧﻮا‬
‫ﻳﻌﻠﻤﻮن‬ ْ َُ ‫ﺧﲑ‬
ُ َ ‫ﳍﻢ َ ْﻟﻮ‬ ُ َ ِ َْ َ ‫ﺎﻋﻬﻢ‬
ٌْ َ ‫واﳌﺪﻳﻨﺔ‬ َ َ
ْ ُ َ ‫أﻃ‬
bbpw Pbn¨S¡s¸Spw. At¸mÄ
hml\§sf thK¯ntemSn¨p
sIm−v Hcp Iq«w P\§Ä hcpw.

306 307
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

AhÀ AhcpsS IpSpw_¡msc (١٧٤٣ ‫ﺟﺤﺮﻫﺎ( )ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‬ َ ِ ْ ُ ‫ﱃ‬ َ ِ‫إ‬


bpw Ahsc A\pkcn¡p¶htc
bqw Iq«n aZo\hn«p t]mIpw. A A_qlpssdd(d) \nthZ\w:
hÀ Úm\nIfmbncp¶psh¦n \nÝbw Cuam³ (hnizmkw)Hcp
aZo\ Xs¶bmbncn¡pw AhÀ¡p Ime¯p aZo\bnte¡v Npcp−p
¯aw. CdmJpw Pbn¨S¡s¸Spw. IqSpw. kÀ¸w AXnsâ amf¯n
At¸mgpw Hcp hn`mKw a\pjyÀ te¡v Npcp−p IqSp¶Xp t]mse.
hml\§sf thK¯ntemSn¨p (_pJmcn. 1743)
sIm−phcpw. AhÀ AhcpsS Ip ‫ﻗﺎل ﻻ‬ ‫ﻋﻦ ﱠ ِ ﱢ‬
َ َ  ‫اﻟﻨﺒﻲ‬ ْ َ  ‫ﺑﻜﺮة‬ َ َ ْ َ ‫أﰊ‬ ِ َ ‫ﻋﻦ‬
ْ َ
Spw_¡mtcbpw Ahsc A\p
ٍ ِ ‫ﳍﺎ‬ ِ ‫ﳌﺴﻴﺢ ﱠ ﱠ‬ ِ ِ َْ ‫رﻋﺐ ا‬ َ َ ِ َْ ‫ﻳﺪﺧﻞ‬
kcn¡p¶h tcbpwIq«n aZo\ D َ ْ َ َ ‫اﻟﺪﺟﺎل‬
‫ﻳﻮﻣﺌﺬ‬ ُ ْ ُ ‫اﳌﺪﻳﻨﺔ‬ ُ ُ َْ
t]£n¡pw. aZo\bmWv AhÀ A
dnhpÅhcmbncp¶psh¦n AhÀ ِ َ َ َ ‫ﺑﺎب‬
‫ﻣﻠﻜﺎن )اﻟﺒﺨﺎري‬ ٍ َ ‫ﻛﻞ‬‫ﻋﲆ ُ ﱢ‬ َ َ ‫أﺑﻮاب‬ ٍ َ ْ َ ‫ﺳﺒﻌﺔ‬
َُْ َ
¡v GÁhpw D¯aw. (_pJmcn.
1742) (١٧٤٦
‫ﻗﺎل ِ ﱠ‬
‫إن‬ َ َ  ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬
َ ُ َ ‫أن‬ ‫ َ ﱠ‬ ‫ﻫﺮﻳﺮة‬َ َ ْ َ ُ ‫أﰊ‬ِ َ ‫ﻋﻦ‬ ْ َ A_q_¡d¯v(d) \nthZ\w:
ُ ِ ْ َ ‫ﻛﲈ‬
ُ ‫ﺗﺄرز َْ ﱠ‬
‫اﳊﻴﺔ‬ ِ َ ِ َْ ‫إﱃ‬
ََ ‫اﳌﺪﻳﻨﺔ‬ ُ ِ ْ َ َ ‫اﻹﻳﲈن‬
َ ِ ‫ﻟﻴﺄرز‬ َ َ ِ
\_n(k) Acpfn: temIs¯ NpÁn
k©cn¡p¶ ZÖmens\ kw_
Ôn¨ `bw aZo\¡msc _m[n
308 309
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

¡pIbnÃ. A¶v aZo\bv¡v Ggv ِ َ ‫ﻧﻘﺎﲠﺎ َ ْﻧﻘﺐ ِإﻻ‬


‫ﻋﻠﻴﻪ‬ ِ َ ِ ‫واﳌﺪﻳﻨﺔ َﻟﻴﺲ َﻟﻪ ِﻣﻦ‬
َ َ ِ َْ
IhmS§fp−mbncn¡pw. Hmtcm I ْ َ ٌ َ ْ ُ َ ْ َ
hmS¯nepw Cu c−v ae¡pIÄ ُ َ ِ َْ ‫ﺗﺮﺟﻒ‬
‫اﳌﺪﻳﻨﺔ‬ ‫ﳛﺮﺳﻮﳖﺎ ُ ﱠ‬
ُ ُ ْ َ ‫ﺛﻢ‬ َ َ ُ ُ ْ َ ‫ﺻﺎﻓﲔ‬ ُ َ ِ ‫اﳌﻼ‬
َ ‫ﺋﻜﺔ َ ﱢ‬ َ َْ
Imh¡mcmbn D−mbncn¡pw.
(_pJmcn. 1746) ٍ ِ َ ‫ﻛﻞ‬
‫ﻛﺎﻓﺮ‬ ‫ﻓﻴﺨﺮج اﷲﱠُ ُ ﱠ‬ ٍ َ
ُ ِ ْ ُ َ ‫رﺟﻔﺎت‬ َ َ ‫ﺛﻼث‬َ َ ‫ﺑﺄﻫﻠﻬﺎ‬ ِ
َ ْ َِ
ُ ُ َ ‫ﻗﺎل‬
 ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬ َ َ ‫ﻗﺎل‬
َ َ  ‫ﻫﺮﻳﺮة‬
َ َ ْ َ ُ ‫أﰊ‬ِ َ ‫ﻋﻦ‬
ْ َ
(١٧٤٨ ‫وﻣﻨﺎﻓﻖ( )ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‬ ٍِ َ ُ َ
ُ ُ ‫ﻳﺪﺧﻠﻬﺎ ﱠ‬
‫اﻟﻄﺎﻋﻮن‬ ٌ َ ِ َ َ ‫اﳌﺪﻳﻨﺔ‬
َ ُ ُ ْ َ ‫ﻣﻼﺋﻜﺔ ﻻ‬
ِ َ ِ َْ ‫أﻧﻘﺎب‬
ِ َ ْ َ ‫ﻋﲆ‬
َ َ A\kv(d) \nthZ\w: \_n(k)
Acpfn: ZÖm Im sh¡m¯
(١٧٤٧ ‫اﻟﺪﺟﺎل ( ) اﻟﺒﺨﺎري‬ ُ ‫َوﻻ ﱠ ﱠ‬ Hcp cmPyhpw CÃ. a¡bpw aZo
A_qlpssdd(d)\nthZ\w: \ \bpw HgnsI. B c−p cmPy§fp
_n(k)Acpfn: aZo\bpsS {]th sSbpw kÀÆ {]thi\ Zzmc§fn
i\ IhmS§fn ae¡pIÄ \n epw ae¡pIÄ AWnbWnbmbn
¡pw. t¹tKm, ZÖmtem AXn Imh \n¡pw. tijw aZo\ A
{]thin¡pIbnÃ. (_pJmcn. 1747) Xnsâ \nhmknItfmSvIqSn aq¶v
‫ﻗﺎل‬ ِ‫ﻋﻦ ﱠ ﱢ‬
َ َ  ‫اﻟﻨﺒﻲ‬ ٍ ِ ‫ﻋﻦ َ َأﻧﺲ ﺑﻦ‬
‫ﻣﺎﻟﻚ‬
{]mhiyw I¼\w sImÅpw. AXn
ْ َ  َ ُ ْ ُ epÅ kÀÆ kXy\ntj[nItfbpw
َ ‫اﻟﺪﺟﺎل ِإﻻ َ ﱠ‬ ٍ ِ
‫ﻣﻜﺔ‬ ُ ُ َ َ َ ‫ﻣﻦ َ َﺑﻠﺪ ِإﻻ‬
ُ ‫ﺳﻴﻄﺆه ﱠ ﱠ‬ َ َْ
ْ ‫ﻟﻴﺲ‬
I]S hnizmknItfbpw AÃmlp

310 311
‫‪lÖpw Dwdbpw‬‬ ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ ‫‪lÖpw Dwdbpw‬‬ ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

‫‪]pd¯p sIm−phcpw.‬‬ ‫اﻟﻴﻮم َ َ ُ ُ‬


‫ﻓﻴﻘﻮل‬ ‫ﺑﺼﲑة ِ ﱢ‬
‫ﻣﻨﻲ ْ َ َْ‬ ‫أﺷﺪ َ ِ َ ً‬
‫ﻗﻂ َ َ ﱠ‬
‫ﻛﻨﺖ َ ﱡ‬
‫َواﷲﱠِ َﻣﺎ ُ ْ ُ‬
‫)‪(_pJmcn : 1748‬‬
‫ِ ٍ‬ ‫أﺳﻠﻂ َ ِ‬
‫رﺳﻮل اﷲﱠِ ‪‬‬ ‫ﺣﺪﺛﻨﺎ َ ُ ُ‬
‫ﻗﺎل َ ﱠ َ َ‬ ‫ﻋﻦ َﺳﻌﻴﺪ ُْ ْ ِ ﱠ‬
‫اﳋﺪري ‪َ َ ‬‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ( )ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‬ ‫أﻗﺘﻠﻪ َﻓﻼ ُ َ ﱠ ُ َ ْ‬
‫اﻟﺪﺟﺎل َ ْ ُ ُ ُ‬
‫ﱠ ﱠ ُ‬

‫ﺣﺪﺛﻨﺎ ِ ِﺑﻪ َ ْ‬
‫أن‬ ‫ﻓﻴﲈ َ ﱠ َ َ‬‫َ‬
‫ﻓﻜﺎن ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﻋﻦ ﱠ ﱠ ِ‬
‫اﻟﺪﺟﺎل‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬
‫ﻃﻮﻳﻼ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫ِ‬
‫ﺣﺪﻳﺜﺎ‬ ‫َ‬ ‫(‪١٧٤٩‬‬
‫أن َ ْ ُ َ‬
‫ﻳﺪﺧﻞ‬ ‫ﳏﺮم َ ِ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ َ ْ‬ ‫ﻳﺄﰐ ﱠ ﱠ ُ‬ ‫ﻗﺎل َ ْ ِ‬‫َ َ‬ ‫)‪A_qkCuZv(d‬‬ ‫‪\nthZ\w:‬‬
‫وﻫﻮ ُ َ ﱠ ٌ َ ْ‬ ‫اﻟﺪﺟﺎل َ ُ َ‬ ‫‪\_n(k) ZÖmens\¡pdn¨v ZoÀ‬‬
‫ﻓﻴﺨﺮج‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫اﻟﺘﻲ ِ َْ ِ َ ِ‬
‫ﺑﺎﳌﺪﻳﻨﺔ‬ ‫اﻟﺴﺒﺎخ ﱠ ِ‬
‫ِ‬ ‫ﺑﻌﺾ‬‫َ‬ ‫ِ َﻧﻘﺎب َْ ِ َ ِ‬
‫اﳌﺪﻳﻨﺔ‬ ‫‪Lambn R§tfmSv kwkmcn¨p.‬‬
‫َ ُ ُ‬ ‫ﱢ َ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫‪\_n(k) R§tfmSv ]dªXnÂ‬‬
‫ﻣﻦ َ ْ ِ‬ ‫رﺟﻞ ﻫﻮ َﺧﲑ ﱠ ِ ِ‬ ‫إﻟﻴﻪ ِ ٍ‬ ‫ِ‬
‫ﺧﲑ ﱠ ِ‬
‫اﻟﻨﺎس‬ ‫اﻟﻨﺎس َ ْأو ْ‬ ‫ﻳﻮﻣﺌﺬ َ ُ ٌ ُ َ ُْ‬ ‫َِْ َ ْ َ‬
‫‪s]«XmWv ZÖm hcpw. aZo\m‬‬
‫¸‪{]thiw Ah\v \njn²am¡s‬‬
‫اﻟﺬي َ ﱠ َ َ‬
‫ﺣﺪﺛﻨﺎ َ ْ َ‬
‫ﻋﻨﻚ‬ ‫اﻟﺪﺟﺎل ﱠ ِ‬
‫أﻧﻚ ﱠ ﱠ ُ‬ ‫أﺷﻬﺪ َ ﱠ َ‬
‫ﻓﻴﻘﻮل َ ْ َ ُ‬
‫ََُ ُ‬ ‫‪Spw. At¸mgh³ aZo\¡p kao]w‬‬
‫‪Hcp NXp¸v {]tZi¯v Cd§pw.‬‬
‫َ َ َْ َ‬
‫أرأﻳﺖ ِ ْ‬ ‫ﻓﻴﻘﻮل ﱠ ﱠ ُ‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻪ َ َ ُ ُ‬ ‫ِ‬ ‫َ ُ ُ‬
‫إن‬ ‫اﻟﺪﺟﺎل‬ ‫رﺳﻮل اﷲﱠِ ‪ُ َ َ ‬‬ ‫¯‪Cu kµÀ`w P\§fnÂsh¨v D‬‬
‫‪a\mb HcmÄ sN¶v ]dbpw. AÃm‬‬
‫ِﰲ َ ْ ِ‬
‫اﻷﻣﺮ‬ ‫ﻫﻞ َ ُ ﱡ َ‬
‫ﺗﺸﻜﻮن‬ ‫ﺛﻢ َ ْ َ ْ ُ ُ‬
‫أﺣﻴﻴﺘﻪ َ ْ‬ ‫ﻗﺘﻠﺖ َ َ‬
‫ﻫﺬا ُ ﱠ‬ ‫ََْ ُ‬ ‫‪lphnsâ {]hmNI³ R§Ä‬‬
‫ﻓﻴﻘﻮل ِﺣﲔ ُ ِ ِ‬
‫ُ‬ ‫ﻓﻴﻘﺘﻠﻪ ُﺛﻢ ُ ِ ِ‬ ‫¶‪¡v Adnbn¨pX¶ ZÖm Xs‬‬
‫ﳛﻴﻴﻪ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﳛﻴﻴﻪ‬ ‫ََُ ُ َ‬
‫ﻓﻴﻘﻮﻟﻮن ﻻ َ َ ْ ُ ُ ُ ﱠ ْ‬ ‫‪bmWv \osb¶v Rm³ km£yw‬‬

‫‪312‬‬ ‫‪313‬‬
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

ِ ِ ِ ْ َ ‫ﺪﻳﻨﺔ‬
ُ َ ِ ‫اﳌ‬
َْ ‫ﻓﻘﺎل‬ ٍ َ ِ ‫ﺛﻼث‬
َ َ َ ‫ﻣﺮار‬ َ ََ
َ َ َ َ ‫ﻛﺎﻟﻜﲑ َ ْﺗﻨﻔﻲ‬
‫ﺧﺒﺜﻬﺎ‬
hln¡p¶p. At¸mÄ ZÖmÂ
]dbpw: Cu a\pjys\ Rm³ h[n
¨v ho−pw Pohn¸n¨m Rm³ َ ُ ‫وﻳﻨﺼﻊ َ ﱢ‬
(١٧٥٠ :‫ﻃﻴﺒﻬﺎ( )ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‬ ُ َ ََْ
]dbp¶ Imcy¯n \n§Ä kw
ibn¡ptam? CsöhÀ adp]Sn Pm_nÀ(d) \nthZ\w: Hcp {Km
]dbpw. ZÖm B a\pjys\ aoW³ \_n(k)bpsS ASp¡Â
sIm¶p ho−pw Pohn¸n¡pw. A h¶v CÉmambn Pohn¨p sImÅm
t¸mÄ B ]p\ÀP\n¨ a\pjy³ sa¶v DS¼Sn sNbvXp. ASp¯ Zn
]dbpw: AÃmlp kXyw. \o ZÖm hkw ]\n _m[n¨h\mbn AbmÄ
emsW¶ Imcyw C¶s¯t¸mse \_n(k) bpsS ASp¡Â h¶p.
asÁmcn¡epw F\n¡v t_m[y am A§s\ AbmÄ ]dªp: Fsâ
bn«nÃ. At¸mÄ ZÖm ]dbpw: DS¼Sn ZpÀºes¸Sp¯phm³ F
Rm\hs\ sIm¶p Ifbs«? ] s¶ A\phZn¨mepw F¶v aq¶p
s£ At±ls¯ sImÃm³ Ah\v {]mhiyw ]dªp. \_n(k)
km[n¡pIbnÃ. (_pJmcn :1749 ) hnk½Xn¡pIbpw sNbvXp. Ahn
‫أﻋﺮاﰊ ﱠ ِ ﱠ‬ َ َ َ  ‫ﺟﺎﺑﺮ‬
ٍ ِ َ ‫ﻋﻦ‬ Sp¶cpfn. aZo\ Ccp¼v IoSs¯
َ َ ‫ﻓﺒﺎﻳﻌﻪ‬
‫ﻋﲆ‬ ُ َ َ َ َ  ‫اﻟﻨﺒﻲ‬ ‫ﺟﺎء ْ َ ِ ﱞ‬ ْ َ) ip²oIcn¡p¶ De t]msebmWv.
ِ ْ ِ َ ‫ﻓﻘﺎل‬ ِ َ ْ ‫اﻹﺳﻼم َﻓﺠﺎء ِﻣﻦ‬
َ َ َ ‫أﻗﻠﻨﻲ‬ َ َ َ ‫ﳏﻤﻮﻣﺎ‬ ْ َ َ ِ َ ِْ
\ÃXns\ AXv ]nSn¨p \nÀ¯p
‫ﻓﺄﺑﻰ‬ ً ُ ْ َ ‫اﻟﻐﺪ‬ Ibpw sN¿pw. (_pJmcn. 1750)

314 315
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

AhtcmSv bp²w sN¿cpXv. At¸m


ٍ ِ َ ‫زﻳﺪ ﺑﻦ‬
 ‫اﻟﻨﺒﻲ‬ ‫ﺧﺮج ﱠ ِ ﱡ‬ َ َ َ ‫ﳌﺎ‬ ‫ﻳﻘﻮل َﱠ‬ُ ُ َ  ‫ﺛﺎﺑﺖ‬ َ ْ َ ْ َ ‫ﻋﻦ‬
Ä ((F¶m I]ShnizmknI
fpsS Imcy¯n \n§sf´mWv
ٌ َ ْ ِ ‫ﻓﻘﺎﻟﺖ‬
‫ﻓﺮﻗﺔ‬ ِِ
ْ َ َ َ ‫أﺻﺤﺎﺑﻪ‬ َ ْ َ ‫ﻣﻦ‬
ِ
ْ ‫ﻧﺎس‬ ٌ َ ‫رﺟﻊ‬ َ َ َ ‫أﺣﺪ‬
ٍ ُ ‫ﱃ‬
ُ َ ِ‫إ‬ c−v I£nIfm Ip¶Xv?)) F¶
kqd¯v \nkmCse 88þmw kqàw
ْ ُ َ ‫ﻓﲈ‬
‫ﻟﻜﻢ‬ ْ َ َ َ َ ‫ﻧﻘﺘﻠﻬﻢ‬
َ َ )‫ﻓﻨﺰﻟﺖ‬ ٌ َ ْ ِ ‫وﻗﺎﻟﺖ‬
ْ ُ ُ ُ ْ َ ‫ﻓﺮﻗﺔ َﻻ‬ ْ َ َ َ ‫ﻧﻘﺘﻠﻬﻢ‬
ْ ُُُْ َ AhXcn¸n¡s¸«p. \_n(k) ]d
ªp: aZo\ ZpjvS·mcmb a\pjy
ِ ْ َ ‫ ِإﳖﺎ‬ ‫اﻟﻨﺒﻲ‬ ِ ْ َ َ ِ ‫اﳌﻨﺎﻓﻘﲔ‬
ِِ
‫ﺗﻨﻔﻲ‬ َ‫ﱠ‬ ‫وﻗﺎل ﱠ ِ ﱡ‬ َ َ َ (‫ﻓﺌﺘﲔ‬ َ َ ُْ ‫ِﰲ‬ sc ]pd¯m¡pw. Aán Ccp¼nsâ
IoSs¯ ]pd¯m¡p¶Xpt]mse.
ِ ِ َْ ‫ﺧﺒﺚ‬ ِ ْ َ ‫اﻟﺮﺟﺎل َﻛﲈ‬
‫اﳊﺪﻳﺪ ) ﺻﺤﻴﺢ‬ َ َ َ ‫اﻟﻨﺎر‬
‫ﺗﻨﻔﻲ ُﱠ‬ َ َ َ ‫ﱢ‬ (_pJmcn. 1751 )
ْ َ ْ ‫اﻟﻠﻬﻢ‬
‫اﺟﻌﻞ‬ ‫ﻗﺎل ﱠ ُ ﱠ‬ ‫ﻋﻦ ﱠ ِ ﱢ‬
َ َ  ‫اﻟﻨﺒﻲ‬ ْ َ  ‫أﻧﺲ‬ ٍ َ َ ‫ﻋﻦ‬ ْ َ)
(١٧٥١ ‫اﻟﺒﺨﺎري‬
ِ َ ْ ‫ﺑﻤﻜﺔ ِﻣﻦ‬ ِ ِ َ ِ َْ ِ
sskZv_v\p km_nXp(d) ]d )( ‫اﻟﱪﻛﺔ‬ ََ ْ َ ‫ﺟﻌﻠﺖ ِ َ ﱠ‬
َ ْ َ َ ‫ﺿﻌﻔﻲ َﻣﺎ‬
ْ َ ْ ‫ﺑﺎﳌﺪﻳﻨﺔ‬
bp¶p: \_n(k) DlvZv bp²¯n
te¡v ]pds¸«t¸mÄ AhnSps¯ (١٧٥٢ ‫اﻟﺒﺨﺎري‬
Nne A\pNc·mÀ aS§nt¸m¶p. A\kv(d) ]dbp¶p: \_n(k) {]m
At¸mÄ Hcp hn`mKw ]dªp. À°n¨p. AÃmlpth, \o a¡m cm
\ap¡v AhtcmSv bp²wsN¿Ww. Py¯n\v sNbvXXnsâ Cc«n \·
asÁmcp hn`mKw ]dªp. \mw
316 317
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

aZo\¡v sNt¿Wta. ‫ اﻟﻠﻬﻢ ﻣﻦ ﻇﻠﻢ أﻫﻞ اﳌﺪﻳﻨﺔ و أﺧﺎﻓﻬﻢ‬: ‫إﻧﻪ ﻗﺎل‬


(_pJmcn. 1752 )
‫ﺳﻌﺪ‬
ْ َ ‫ﻋﻦ‬ ‫اﻟﻨﺒﻲ‬ ُ ْ ِ َ ‫ﻗﺎل‬
ِ‫ﺳﻤﻌﺖ ﱠ ﱠ‬ َ َ  ‫ﻳﻜﻴﺪ‬ ُ ِ َ ‫ﻳﻘﻮل ﻻ‬ ُ َُ ‫ و ﻋﻠﻴﻪ ﻟﻌﻨﺔ اﷲ و اﳌﻼﺋﻜﺔ و اﻟﻨﺎس‬, ‫ﻓﺄﺧﻔﻪ‬
‫اﳌﻠﺢ ِﰲ‬ ِ ِ َ ِ َْ ‫أﻫﻞ‬
ُ ْ ْ ‫ﻳﻨﲈع‬
ُ َ ْ َ ‫ﻛﲈ‬
ََ ‫اﻧﲈع‬ َ َ ‫اﳌﺪﻳﻨﺔ‬
َ َ ْ ‫أﺣ ٌﺪ ِإﻻ‬ َ َْ ‫) رواه‬. " ‫ ﻻ ﻳﻘﺒﻞ ﻣﻨﻪ ﴏف و ﻻ ﻋﺪل‬, ‫أﲨﻌﲔ‬
( ٢٤٥٦ ‫وﻣﺴﻠﻢ‬١٧٤٤: ‫اﳌﺎء )رواه اﻟﺒﺨﺎري‬ ِ َْ ( ٣٥١ : ‫اﻟﻄﱪاﲏ و "اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﻴﺤﺔ‬
kAZv \nthZ\w : dkqÂ D_mZ¯p_v\p kmanXv \n
]dªXmbn Rm³ tI«ncn¡p¶p. thZ\w: dkqÂ ]dªp: AÃm
hÃh\pw aZo\¡mÀs¡Xncn X lpth, aZo\hmknIsf Bsc¦n
{´w {]tbmKn¡p¶psh¦n A epw A{Ian¡pItbm `bs¸Sp¯p
h³ shůn D¸v Aenªp Itbm sN¿pIbmsW¦n \o A
t]mIp¶Xp t]mse Aenªp hsc `bs¸Spt¯Wta, Ahsâ
t]mIp¶XmIp¶p. ta AÃmlphntâbpw ae¡p
( _pJmcn : 1877 ,apkvenw 1387 ) IfptSbpw asäÃm P\§fptSbpw
‫ ﻋﻦ رﺳﻮل اﷲ‬ ‫ﻋﻦ ﻋﺒﺎدة ﺑﻦ اﻟﺼﺎﻣﺖ‬ im]ap−mbncn¡pw. Ahsâ ^À
tfm kp¶t¯m kzoIcn¡s¸SpI

318 319
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

bpanÃ. (Xz_vdm\n, knÂkne ASnØm\ clnXamb 40 hIv


¯pÊlolx : 351 ) Xn\vth−n lÖv kokWpIfnÂ
lmPnamÀ¡v {]bmkw krjvSn
aZo\m ]Ånbpw ¨psIm−v aZo\bn X§p¶p.
40 hIvXv \akvImchpw IqSmsX ]cnanXamb Znhk§fnÂ
a¡bnse ldan \akvIcn¡p¶
aZo\bptSbpw akvPnZp¶_hn Xn\v e`n¡p¶ Hcp e£w {]Xn
bptSbpw alXzw \mw a\Ênem¡n ^ew \mw \jvSs¸Sp¯pIbpw
]s£ C¶v P\§Ä¡nSbn {] sN¿p¶p.
Nmc¯nepÅ akvPnZp¶_hnbn
se \mÂ]Xv hIvXv \akvImchpw Npcp¡¯n aZo\m]ÅnbnÂ
AXnsâ {ijvTXbpw hnhcn¡p¶ 40 hIvXv \akvIcn¡p¶Xnsâ
kIe lZokpIfpw ZpÀºeamWv. t{ijvTXbdnbn¡p¶ lZokpIsf
lZokv icnbmsW¶v GsX¦nepw Ãmw AkzoImcyamIp¶p. HcmÄ
B[nImcnI lZokv ]ÞnX·mÀ Ht¶m ct−m hIvXv \akvImc§
]dªXmbn sXfnªm {KÙ tfm, Asæn Ht¶m ct−m
IÀ¯mhns\ Adnbn¡mhp¶Xm Znhk¯nse \akvImc§tfm, A
sW¶v hn\b]qÀÆw Adnbn¡p Xne[nItam aZo\m¸Ånbn \a
¶p. kvIcn¡Wsa¶v {]tXyI \nÀt±

320 321
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

itam, t{]cWtbm D−mbn«nÃ. ¡pwth−n {]mÀ°n¡epw A`nIm


adn¨v \ap¡v AXv kuIcywt]m ayamIp¶p.
se F{Xbpw \akvIcn¡mhp¶ AtX{]Imcw \_n sNbv
XmWv. F¶m aäp ]ÅnItf Xncp¶Xv t]mse Xsâ ho«nÂ
¡mÄ aZo\m ]Ånbn \akvIcn \n¶v hpfq FSp¯v Jp_mbnse
¡p¶Xn\v Bbncw \akvImc ]Ån kµÀin¨v AhnsS c−v dI
t¯¡mÄ {]Xn^eaps−¦nepw A¯v \akvIcn¡epw kp¶¯m
a¡s¯¸Ånbmb akvPnZpÂ
ldman \akvIcn¡p¶XmIs« Ip¶p. C_v\p DaÀ \nthZ\w
ِ ِ ٍ ُ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ِ ْ َ  ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬
aäp ]ÅnItf ¡mÄ Hcp e£w ‫وﻣﺎﺷﻴﺎ‬
ً َ َ ‫راﻛﺒﺎ‬ َ َ ِ ْ َ ‫ﻳﺄﰐ‬
ً َ ‫ﻗﺒﺎء‬ ُ ُ َ ‫ﻛﺎن‬
َ َ
\akvImc¯nsâ {]Xn^eamWp
( ٢٤٧٩ : ‫رﻛﻌﺘﲔ )ﻣﺴﻠﻢ‬ ِ ِ ‫ﻓﻴﺼﲇ‬
ِ ْ َ َ ْ َ ‫ﻓﻴﻪ‬ ‫َُ َ ﱢ‬
ÅXv F¶ Imcyw \mw ad¶pt]m
IcpXv.
A{]Imcw kuIcys¸Spsa¦n \_n ImÂ\Sbmbpw hml
 _JoC epÅ J_dpIfpw \¯n Ibdns¡m−pw Jp_m
iplZm¡fpsS J_dpIfpw kµ ]ÅnbnÂh¶v c−v dIA¯v \a
Àin¨vv kemw ]dbpIbpw AhÀ kvIcn¡pambncp¶p.
¡v ]m] tamN\¯n\pw IcpWbv ( apkvenw : 2479 )

322 323
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

klvep_v\p lpss\^v \n dufmico^pw


thZ\w : \_n bpsS J_dpw
ِِ
‫ﺛﻢ َ َأﺗﻰ‬‫ﺗﻄﻬﺮ ِﰲ َ ْﺑﻴﺘﻪ ُ ﱠ‬ َ ‫ﻣﻦ َ َ ﱠ‬ ُ ُ َ ‫ﻗﺎل‬
ْ َ  ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬ َ َ) \_n bpsS J_dn¶mWv du
ٍ ِ ْ َ َ ‫ﻛﺎن َ ُﻟﻪ‬ ِ ِ ‫ﻓﺼﲆ‬
ً َ َ ‫ﻓﻴﻪ‬ ‫ﻗﺒﺎء َ َ ﱠ‬ َِ ْ َ
fm F¶v ]dbp¶sX¶v P\§fn
(‫ﻋﻤﺮة‬َ ْ ُ ‫ﻛﺄﺟﺮ‬ َ َ ‫ﺻﻼة‬ َ َ ُ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ e[nIt]cpw [cn¨ncn¡p¶Xv CXv
‫ وﺻﺤﻴﺢ اﻟﱰﻏﻴﺐ واﻟﱰﻫﻴﺐ‬١٤٠٢ ‫)اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‬ XnI¨pw sXämb Hcp [mcW bm
Wv. \_n ]dbpIbp−mbn :
(١١٨١ ِ ‫رﻳﺎض َْ ﱠ‬ ِ ٌ َ ‫وﻣﻨﱪي‬
ِ َ ِ ‫ﻣﻦ‬ ِ ِ
( ‫اﳉﻨﺔ‬ ْ ‫روﺿﺔ‬ْ َ ِ َ ْ َ ‫ﺑﲔ َ ْﺑﻴﺘﻲ‬
َ ْ َ ‫) َﻣﺎ‬
\_n ]dbpIbp−mbn: H
cmÄ Xsâ ho«nÂ\n¶v ip²nbm (٢٤٦٣ ‫وﻣﺴﻠﻢ‬١١٢٠ ‫)اﻟﺒﺨﺎري‬
hpI (hpfq FSp¡I) bpw tijw Fsâ hoSntâbpw Fsâ an¼
Jp_mbnse ]ÅnbnÂh¶vv c−v dnâbpw ({]kwK]oTw) CS¡pÅ
dIA¯v \akvIcn¡pIbpw sNbv Øew kzÀ¤t¯m¸pIfnsemcp
Xm Ah\v Hcp Dwd \nÀÆln¨ tXm¸mIp¶p. (_pJmcn : 1120, ap
{]Xn^ew e`n¡p¶XmWv. kvenw : 2463 )
( C_v\pamPx : 1402 ) J_À kµÀin¡p¶XpsIm−v
]ctemI kvacWbmbncn¡Ww e

324 325
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

‫أﳞﻢ‬ َ َ َ
‫اﻟﻮﺳﻴﻠﺔ‬ ِ ْ ‫رﲠﻢ‬ ِ َ
‫إﱃ‬ ِ ‫ﻳﺒﺘﻐﻮن‬
َ ُ َ ‫ﻳﺪﻋﻮن‬
َ ْ ِ‫ﱠ‬
‫اﻟﺬﻳﻦ‬
£yw. \_n J_dpIÄ knbmd ْ ُ‫ﱡ‬ َ ُ ‫َ ﱢ‬ ْ َ ُ َ َ
¯v sN¿pIbpw, knbmd¯v sN
¿m³ t{]cn¸n¡pIbpw sNbvXn َ َ َ ‫إن‬
‫ﻋﺬاب‬ ‫ﻋﺬاﺑﻪ ِ ﱠ‬
ُ َ َ َ ‫وﳜﺎﻓﻮن‬
َ ُ َ َ َ ‫رﲪﺘﻪ‬
ُ َ َ ْ َ ‫وﻳﺮﺟﻮن‬ ُ ََْ
َ ُ ْ َ َ ‫أﻗﺮب‬
«p−v. F¶m AsXm¶pw C¶v
NneÀ PÂ]n¡p¶Xvt]mse _À ً ُ ْ َ ‫ﻛﺎن‬
(٥٧: ‫ﳏﺬورا )اﻹﴎاء‬ َ ‫َﱢ‬
َ َ ‫رﺑﻚ‬
¡s¯Sp¡mt\m, acn¨pt]mbh ]dbpI: AÃmlphn\v ]pdsa
cnÂ\n¶v B{Kl k^eoIcW \n§Ä (ssZh§sf¶v) hmZn¨v
¯nt\m, {]bmk§Ä \o¡n¯ t]m¶hsc \n§Ä hnfn¨v t\m
cmt\m Bbncp¶nÃ. adn¨v Ah ¡q. \n§fnÂ\n¶v D]{Zhw \o
\ÂtI−Xv AÃmlphmIp¶p. A ¡phmt\m (\n§fpsS kvYnXn¡v )
h\ÃmsX aämÀ¡pw _À¡¯v amäw hcp¯phmt\mDÅ Ignhv
\ÂIphmt\m, {]bmk§Ä \o¡n AhcpsS A[o\¯nenÃ. AhÀ
¯cphmt\m, B{Kl§Ä k^ hnfn¨v {]mÀXvYn¨p sIm−ncn¡p
eoIcn¨v Xcphmt\m km[yaÃ, A ¶Xv BscbmtWm AhÀ Xs¶
Ãmlp ]dbp¶p: X§fpsS c£nXmhn¦te¡v kao
َ ُ ِ ْ َ ‫ﻓﻼ‬
‫ﻳﻤﻠﻜﻮن‬ ِ ِ ‫زﻋﻤﺘﻢ ﻣﻦ‬
َ َ ‫دوﻧﻪ‬ ِ ْ
ُ ْ ‫ُﻗ ِﻞ‬
َ ‫ادﻋﻮا ﱠ‬
ُ ‫اﻟﺬﻳﻦ َ َ ْ ُ ﱢ‬ ]\amÀKw tXSns¡m−ncn¡p I
bmWv. AsX, AhcpsSIq«¯nÂ
َ ِ َ ُ (٥٦ ) ‫ﲢﻮﻳﻼ‬
‫أوﻟـﺌﻚ‬ ً ِ ْ َ َ‫ﻋﻨﻜﻢ َوﻻ‬
ْ ُ َ ‫اﻟﴬ‬
‫ﻛﺸﻒ ﱡ ﱢ‬َ َْ AÃmlpthmSv Gähpw ASp¯

326 327
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

hÀ Xs¶ ( A{]Imcw tXSp¶p. ) ÅnIfnte¡ÃmsX XoÀ°mS\w


AhÀ Ahsâ ImcpWyw B{Kln \S¯cpXv.
¡pIbpw Ahsâ in£ `bs¸Sp ( _pJmcn : 1115 , apkvenw : 2383 )
Ibpw sN¿p¶p, \nsâ c£nXm At¸mÄ \_n bpsS J_
hnsâ in£ XoÀ¨bmbpw `b dmsW¦n t]mepw AXv kµÀin
s¸tS−XmIp¶p. ¡m³th−n am{Xw HcmÄ XoÀ°
( CkvdmAv : 56,57 ) bm{X \S¯m³ ]mSnà F¶v a\
HcmÄ \_n bpsS J_À Ênembn. F¶m aZo\bn sN
kµÀin¡m\mbn bm{X t]mIpI ¶ HcmÄ¡v kµÀi\w A\phZ
bmsW¦n AX\phZ\obaÃ. Im \obw. \_n bptSbpw AhnSp
cWw \_n ]dbpIbp−mbn: s¯ c−v klm_nIfmb A_q
ِ ِ َْ ‫ﻣﺴﺎﺟﺪ‬
‫اﳌﺴﺠﺪ‬ َ ِ َ َ ‫ﺛﻼﺛ ِﺔ‬
َ َ َ ‫إﱃ‬َ ِ ‫اﻟﺮﺣﺎل ِإﻻ‬
ُ َ ‫ﺗﺸﺪ ﱢ‬ ‫)ﻻ ُ َ ﱡ‬
ْ _¡À hntâbpw, DaÀ hn
tâbpw J_dpIÄ kµÀin¡p
ِ ِ ِ ِ ِ
(‫اﻷﻗﴡ‬َ ْ َ ْ ‫وﻣﺴﺠﺪ‬ْ َ َ  ‫اﻟﺮﺳﻮل‬ ُ ‫وﻣﺴﺠﺪ ﱠ‬ ِ َ َْ
ْ َ َ ‫اﳊﺮام‬ Ibpw AhÀ¡v
‫وﺑﺮﻛﺎﺗﻪ‬
ُُ َ َََ ‫ﷲ‬
ِ ‫رﲪﺔ ا‬ َ ُ َ ‫ﻋﻠﻴﻚ َﻳﺎ‬
ُ َ ْ َ ‫رﺳﻮل اﷲ َو‬ َ ْ َ َ ‫اﻟﺴﻼم‬
ُ ‫) ﱠ‬
( ١١١٥ − ‫)ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‬
akvPnZpÂldmw, akvPnZp¶_hn, (‫ﻋﻤﺮ‬ َ ْ َ َ ‫اﻟﺴﻼم‬
َ ُ ‫ﻋﻠﻴﻚ َﻳﺎ‬ ْ َ ‫ﻋﻠﻴﻚ َﻳﺎ َ َأﺑﺎ‬
ُ ‫ﺑﻜﺮ ﱠ‬ َ ْ َ َ ‫اﻟﺴﻼم‬
ُ ‫ﱠ‬
akvPnZp AJvkm F¶o aq¶v ]

328 329
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

((AÊemap AsseI bm dkq \_n bpsS J_À ØnXn


eÃmln hdlva¯pÃmln h_dIm sN¿p¶Xnsâ NpäpapÅ Npacv
¯plp AÊemap AsseI bm sXm«p XShpItbm, Npw_n¡p
A_m_¡À, AÊemap AsseI Itbm AXn\p Npäpw {]Z£nWw
bm DaÀ. )) sN¿pItbm AcpXv. AXv henb
F¶n§s\ kemw ]dbpIbpw sN sXämIp¶p. Xsâ Fs´¦nepw
¿pI. C_v\p DaÀ C{]Imcw k B{Kl k^eoIcW¯nt\m, {]
emw ]dªncp¶Xmbn Øncs¸«n bmk§Ä \o¡n¯cmt\m, tcmKn
cn¡p¶p. (ssiJv AÂ_m\nbpsS sb kpJs¸Sp¯mt\m, _Às¡
lÖ¯p¶_n¿v F¶ {KÙ¯n s¯Sp¡mt\m atäm \_n tbmSv
\n¶v. 1/139 ) {]mÀ°n¡m³ ]mSpÅXÃ. Ah
dkqÂ bpsS ]Ånbn \mw sbÃmw Xs¶ \_n tbbpw
^dZv \akvImc§fpw, kp¶¯v \a \t½bpw temIs¯ sbÃmwXs¶
kvImc§fpw, ZnIvdpIfpw, {]mÀ° ]S¨ AÃmlphnt\m Sv am{Xta
\Ifpw, \_nbpsSta [mcmfw ]mSpÅq.
kzem¯pw hÀ²n¸nt¡−XmIp CtX \nbaw Xs¶bmWv ssi
¶p. {]tXyIn¨v dufbn \mw Ign Jv aplnbn²o³ A_vZpÂJmZnÀ
bp¶{X kp¶¯pIÄ A[nIcn¸n Poem\nbptSbpw, APvaoÀ JmPbp
¡pI.
330 331
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

tSbpw, a¼pdw X§fptSbpw J_ aämtcsb¦nepw Bcm[n¡mt\m,


dpItfbpw temI¯pÅ asäÃm {]mÀ°n¡mt\m, klmbw tXSm
J_dpIfptSbpw \nbaw. Ah t\m AXpt]msebpÅXnt\m A
sXm«pap¯mt\m, AXn\p Npäpw Ã. ChsbÃmw \njn²amb inÀ
{]Z£nWw sN¿mt\m, AhnS§ ¡n s]«XmIp¶p. AÃmlp ]d
fn Nµ\¯ncn I¯n¡phmt\m, bp¶p:
ِ ِ ‫ﻋﻮن ِﻣﻦ‬
َ‫دوﻧﻪ ﻻ‬ ِ ‫دﻋﻮة َْ ﱢ‬
َ ‫اﳊﻖ َ ﱠ‬
َ ُ ‫واﻟﺬﻳﻦ َ ْﻳﺪ‬ ُ َ ْ َ ‫َ ُﻟﻪ‬
PmdwaqSphmt\m, C¶p \m«nÂ
\S¸pÅ bmsXmcp A\mNmchpw ُ
َْ ‫إﱃ‬
‫اﳌﺎء‬ ِ ‫ﻛﺒﺎﺳﻂ َ ﱠ‬
َ ِ ‫ﻛﻔﻴﻪ‬ ِ ِ َ ‫ﺑﴚء ِإﻻﱠ‬ ٍ َ ِ ‫ﳍﻢ‬ َ ُ ِ َ َْ
َُ ‫ﻳﺴﺘﺠﻴﺒﻮن‬
]mSnÃm¯XmIp¶p. J_À kµÀ
ْ َ ْ
in¡p¶Xntâbpw AÃmlphn\p
ِ
‫اﻟﻜﺎﻓﺮﻳﻦ ِإﻻﱠ ِﰲ‬ ِِِ َ َُِْ
Å Bcm[\bptSbpanSbn \mw َ ِ َ ْ ‫دﻋﺎء‬ َ َ ‫ﻫﻮ ِ َﺑﺒﺎﻟﻐﻪ‬
َ ُ ‫وﻣﺎ‬ َ ُ ‫وﻣﺎ‬ ُ َ ‫ﻟﻴﺒﻠﻎ‬
َ َ ‫ﻓﺎه‬
thÀXncnt¡−Xp−v. Bcm[\
AÃmlphn\v am{Xta \nÀÆln¡m ٍَ َ
( ١٤ : ‫ﺿﻼل ) اﻟﺮﻋﺪ‬
hq. acn¨pt]mbhcpsS J_À
kµÀin¡p¶Xv ]ctemI kvac Aht\mSpÅXp am{XamWv
W¡mWv. sFlnI kpJw hÀÖn \ymbamb {]mÀXvY\. Ah¶p ]p
¡m\pw acWs¸«hÀ¡v IcpW dsa BtcmsSÃmw AhÀ {]mÀ
¡vth−n {]mÀ°n¡m\pamWv. A XvYn¨v sIm−ncn¡p¶pthm Ah
XÃmsX AÃmlphn\p ]pdsa cmcpw AhÀ¡v bmsXmcp D¯

332 333
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

chpw \ÂIp¶XÃ. shÅw Xsâ ( ٢٠ : ‫) اﳉﻦ‬


hmbn (X\nsb) hs¶¯m³ th
−n Xsâ CcpssIIfpw AXnsâ ]dbpI: Rm³ Fsâ c£nXm
t\sc \o«n¡mWn¡p¶hs\t¸m hns\ am{Xta hnfn¨p {]mÀXvYn
se am{XamIp¶p AhÀ. AXv ¡pIbpÅq. Aht\mSv bmsXmcm
(shÅw) hmbn hs¶¯pIbn sfbpw Rm³ ]¦ptNÀ¡pIbnÃ.
ÃtÃm. ( Pn¶v : 20 )
kXy\ntj[nIfpsS {]m°\ \ C_v\p Aºmkv hn\v \_n
jvS¯n Xs¶bmIp¶p.(dAZv:14)  \ÂInb Hcp D]tZiw t\m
ً َ َ ِ‫ﻣﻊ اﷲﱠ‬
(‫أﺣﺪا‬ َ ِ َ َْ ‫وأن‬
ُ ْ َ ‫اﳌﺴﺎﺟﺪ ﷲﱠِ َﻓﻼ‬
َ َ ‫ﺗﺪﻋﻮا‬ ‫)َ َ ﱠ‬ ¡q.
 ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬ ِ َ ْ َ ‫ﻛﻨﺖ‬ ٍ ‫اﺑﻦ َ ﱠ‬
َ َ ‫ﻋﺒﺎس‬ ِ ْ ‫ﻋﻦ‬
( ١٨ : ‫) اﳉﻦ‬ ُ َ ‫ﺧﻠﻒ‬ ُ ْ ُ ‫ﻗﺎل‬ ْ َ
ٍ ِ َ ‫أﻋﻠﻤﻚ‬
َ ُ ‫إﲏ ُ َ ﱢ‬
]ÅnIÄ AÃmlphn¶pÅXm ‫ﷲ‬ ْ َ ْ ‫ﻛﻠﲈت‬
َ‫اﺣﻔﻆ ا ﱠ‬ َ ‫ﻼم ِ ﱢ‬ َ َ َ ‫ﻳﻮﻣﺎ‬
ُ ‫ﻓﻘﺎل َﻳﺎ ُﻏ‬ ًَْ
Ip¶p. AXn\m \n§Ä AÃm
lpthmsSm¸w Bscbpw hnfn¨v َ ْ َ َ ‫إذا‬
‫ﺳﺄﻟﺖ‬ َ ِ ‫ﲡﺎﻫﻚ‬ ُ ْ ِ َ َ‫اﺣﻔﻆ اﷲﱠ‬
َ َ َ ُ ‫ﲡﺪه‬ ْ َ ْ ‫ﳛﻔﻈﻚ‬
َ ْ ََْ
{]mÀXvYn¡cpXv . ( Pn¶v : 18 )
‫واﻋﻠﻢ َ ﱠ‬ ِ َ ِ َ ‫ﷲﱠ‬ َْ ْ َ
‫أن‬ ْ َ ْ َ ِ‫ﻓﺎﺳﺘﻌﻦ ِﺑﺎﷲﱠ‬
ْ َ ْ َ ‫اﺳﺘﻌﻨﺖ‬
َ ْ َ َ ْ ‫وإذا‬ َ ‫ﻓﺎﺳﺄل ا‬
ً َ َ ‫أﴍك ِ ِﺑﻪ‬
(‫أﺣﺪا‬ ُ ِ ْ ُ ‫وﻻ‬
َ َ ‫رﰊ‬ ُ ْ َ ‫إﻧﲈ‬
‫أدﻋﻮ َ ﱢ‬ َ ‫ﻗﻞ ِ ﱠ‬
ْ ُ)

334 335
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

َْ ‫ﺑﴚء‬
‫ﱂ‬ ٍ َ ِ ‫ﻳﻨﻔﻌﻮك‬
َ ُ َ ْ َ ‫أن‬ ْ َ ‫ﻋﲆ‬ َ َ ‫اﺟﺘﻤﻌﺖ‬ َ ‫ُﱠ‬
ْ َ َ َ ْ ‫اﻷﻣﺔ َ ْﻟﻮ‬ ¡pI. F¦n \nsâ ap¼n A
ْ hs\ \o F¯n¡pw. \o tNmZn
ٍ َ ِ ‫ﻌﻮك ِ ﱠإﻻ‬
َ ُ ‫ﻳﻨﻔ‬
‫اﺟﺘﻤﻌﻮا‬ ْ َ َ ‫ﻟﻚ‬
ُ َ َ ْ ‫وﻟﻮ‬ َ َ ُ‫ﻛﺘﺒﻪ اﷲﱠ‬
ُ َ َ َ ‫ﻗﺪ‬ْ َ ‫ﺑﴚء‬ْ ََْ ¡pIbmsW¦n AÃmlphnt\m
Sv tNmZn¡pI. \o klmbw tNmZn
ٍ َ ِ ‫ﻳﴬوك ِإﻻ‬
َ َ ٍ َ ِ ‫ﻳﴬوك‬ ْ َ ‫ﻋﲆ‬
‫ﻗﺪ‬ْ َ ‫ﺑﴚء‬ ُ َ ‫ﱂ‬ ْ َ ‫أن َ ُ ﱡ‬
‫ﺑﴚء‬ َ َ ¡pIbmsW¦n AÃmlphnt\m
ْ ‫ْ ﱡ‬ Sv klmbw tNmZn¡pI. Adnbp
َ َ ْ ِ ‫ﻋﻠﻴﻚ‬
ُ ْ
ْ ‫اﻷﻗﻼم َ َ ﱠ‬
ُ ُ ‫وﺟﻔﺖ ﱡ‬
‫اﻟﺼﺤﻒ‬ َ ُ َ ْ َ َ ُ‫ﻛﺘﺒﻪ اﷲﱠ‬
‫رﻓﻌﺖ‬
ْ َََُ I. kaqlw apgph\pw Hcp an¨v \n
\¡v Hcp D]Imcw sN¿Wsa¶v
(٢٤٤٠: ‫) ﺳﻨﻦ اﻟﱰﻣﺬي‬ sh¨m AÃmlp \n\¡v \nÝ
bn¨XÃmsX Hcp D]Imchpw \n\
C_v\p Aºmkv \nthZ\w A ¡hÀ sN¿nÃ. \n\¡v hÃ
t±lw ]dªp: HcpZnhkw Rm³ t{Zmlhpw sN¿m³ AhÀ Hcpan
\_n bpsS ]pdInembncp¶p. ¨p tNÀ¶m \n\¡v AÃmlp
At¸mÄ AhnSp¶v Ft¶mSv ]d \nÝbn¨XÃm¯ Hcp t{Zmlhpw
ªp: G Ip«o, Nne hN\§Ä \n\¡hÀ sN¿nÃ. t]\IÄ
Rm³ \n\¡p ]Tn¸n¨p Xcmw, \o DbÀ¯s¸«p. GSpIÄ DW§n.
AÃmlphns\ kq£n¡pI. F¦n (XnÀanZn : 2440)
 AÃmlp \nt¶bpw kq£n A{]Imcw dkqÂ tbmSv
¡pw. \o AÃmlphns\ kq£n ip]mÀi tXSm\pw ]mSpÅXÃ. F
336 337
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

´p sIms−¶m ip]mÀibpsS ChsbÃmw Xs¶ AÃmlphn


DSaس AÃmlphmWv. Aht\m sâ dkqensâbpw klm_nIfptS
SÃmsX AXmhiys¸Sm³ ]mSnÃm bpw AhcpsS D¯cacmb ]n³Km
¯XmIp¶p. AÃmlp ]dbp¶p : anIfptSbpw amXrIs¡XncmWv.
ِ ُ َ ‫) ُﻗﻞ ﷲﱢﱠِ ﱠ‬
(٤٤ : ‫ﲨﻴﻌﺎ( )اﻟﺰﻣﺮ‬
\_n bpsS XncphN\w ChnsS
ً َ ‫اﻟﺸﻔﺎﻋﺔ‬
َ {it²bamWv.
ِ َ ‫اﺧﺘﻼﻓﺎ‬ ِ ْ ‫ﺑﻌﺪي َﻓﺴﲑى‬ ِ ‫ﻣﻨﻜﻢ‬ ِ ‫ﻳﻌﺶ‬ ِ ‫ﻓﺈﻧﻪ ﻣﻦ‬
]dbpI : AÃmlphn\mIp¶p ‫ﻛﺜﲑا‬ً ً ََ َ ْ َ ْ ُ ْ ْ َ ْ َ ُ ‫) َ ِﱠ‬
ip]mÀi apgph³. ( kpaÀ : 44)
ِ َْ ِ َ َ ُْ ِ‫ﱠ‬ ِ ‫ﻓﻌﻠﻴﻜﻢ ِ ﱠ‬
A¼nbm¡fmbmepw Huenbm ‫ﻳﲔ‬ َ ‫اﳌﻬﺪ ﱢ‬ ْ ‫اﳋﻠﻔﺎء‬ ‫وﺳﻨﺔ‬ ُ َ ‫ﺑﺴﻨﺘﻲ‬ ُ ْ ُ ََْ َ
¡fmbmepw icn AhtcmsSm¶pw
ِ ِ ‫ﻋﻠﻴﻬﺎ ِ ﱠ‬ ِ ِ
Xs¶ ip]mÀitXSmt\m {]mÀ°n ‫ﺑﺎﻟﻨﻮاﺟﺬ‬ َ َ ْ َ َ ‫وﻋﻀﻮا‬ ‫ﲠﺎ َ َ ﱡ‬ َ ِ ‫ﲤﺴﻜﻮا‬ ُ ‫اﻟﺮاﺷﺪﻳﻦ َ َ ﱠ‬
َ ‫ﱠ‬
¡mt\m ]mSpÅXÃ. A{]Imcw ٍ َ َ ْ ُ ‫ﻛﻞ‬ ِ ُ ُ ‫وﳏﺪﺛﺎت‬
‫اﻷﻣﻮر َ ِ ﱠ‬ ِ َ َ ْ ُ ‫وإﻳﺎﻛﻢ‬
\_n bpsS J_dn\Sp¯v sh¨v ٌ َ ْ ِ ‫ﳏﺪﺛﺔ‬
‫ﺑﺪﻋﺔ‬ ‫ﻓﺈن ُ ﱠ‬ َ ْ ُ ‫َ ِﱠ‬
D¨¯n kwkmcn¡p¶Xpw J_
٤٦٠٧ ‫رواه أﺑﻮداود‬ ) (‫ﺿﻼﻟﺔ‬ ٍ ْ ِ ‫وﻛﻞ‬
ٌ َ َ ‫ﺑﺪﻋﺔ‬ ‫َ ُﱠ‬
dn\pt\sc Xncnªv ssIIfpbÀ َ
¯n {]mÀ°n¡p¶Xpw sXämIp ‫وﺻﺤﺤﻪ اﻷﻟﺒﺎﲏ‬
¶p.

338 339
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

F\n¡v tijw \n§fn Po \½psS Cu (aX) Imcy¯nÂ


hn¨ncn¡p¶ hÀ¡nSbn [mcmfw AXnenÃm¯ Fs´¦nepw Bsc¦n
A`n{]mb `n¶XIÄ It−¡mw epw ]pXpXmbn \nÀ½n¨m AXv
At¸mÄ Fsâ kp¶¯pw, k·m XÅs¸SWw.
ÀKnIfmb Jpe^mD dminZpIfpsS ( _pJmcn : 2499, apkvenw : 3242 )
Ncybpw \n§Ä apdpsI¸nSn¡pI.
AXns\ AW¸Ãv sIm−v ISn¨v ِ ْ َ ‫ﲡﻌﻠﻮا‬
‫ﻗﱪي‬ ُ َ ْ َ ‫ﻗﺒﻮرا َوﻻ‬ َ ْ َ ‫)ﻻ‬
ْ ُ َ ُ ُ ‫ﲡﻌ ُﻠﻮا‬
ً ُ ُ ‫ﺑﻴﻮﺗﻜﻢ‬
]nSn¡pI, aX¯nse \qX\mNmc
ِ ُ ُ َ ‫ﺻﻼﺗﻜﻢ‬ ‫ﻋﲇ َ ِ ﱠ‬ ً ِ
§Ä kq£n¡pI. FÃm ]p¯\m ُ ْ َ ‫ﺗﺒﻠﻐﻨﻲ‬
‫ﺣﻴﺚ‬ ْ ْ ُ َ َ َ ‫ﻓﺈن‬ َ‫وﺻﻠﻮا َ ﱠ‬‫ﻋﻴﺪا َ َ ﱡ‬
Nmc§fpw A\mNmcamIp¶p. F
Ãm A\mNmchpw hgntISmIp¶p. ( :‫ ﺻﺤﺤﻪ اﻷﻟﺒﺎﲏ‬١٧٤٦ : ‫ﻛﻨﺘﻢ ( )أﰊ داود‬
ْ ُْ ُ
(A_qZmhqZv 4607)
asämcn¡Â \_n ]dbp Fsâ J_dns\ \n§Ä DÕh
Ibp−mbn : (tI{µ) am¡cpXv. \n§fpsS hoSpI
Ä J_dpIfm¡bpacpXv. \n§sf
ِ ِ َ ِ ْ َ ‫أﺣﺪث ِﰲ‬
َ َ ‫أﻣﺮﻧﺎ‬ َ َ ْ َ ‫ﻣﻦ‬
( ‫رد‬
‫ﻓﻬﻮ َ ﱞ‬ َ ْ َ ‫ﻫﺬا َﻣﺎ‬
َ ُ َ ‫ﻟﻴﺲ ﻓﻴﻪ‬ ْ َ)
sâ ta kzem¯v sNmÃWw. \n§
sfhnsSbmbncp¶mepw \n§fpsS
kemw F\ns¡¯nt¨cpw.
(٣٢٤٢ ‫وﻣﺴﻠﻢ‬٢٤٩٩ ‫)رواه اﻟﺒﺨﺎري‬ (A_qZmhqZv 1746)

340 341
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

J_À sI«ns¸¡Â ُ ْ ِ َ ‫ﻗﺎل‬


‫ﺳﻤﻌﺖ‬ َ َ ‫ﺛﻢ‬
ُ‫ﻓﺴﻮي ﱠ‬ ِ ِ َ ِ ‫ﻋﺒﻴﺪ‬
َ ‫ﺑﻘﱪه َ ُ ﱢ‬
ٍ
ْ ْ َ ُ ‫ﺑﻦ‬ ُ ْ ‫ﻓﻀﺎﻟﺔ‬ َ َََ
ُ َ َ َ ‫ﻓﺄﻣﺮ‬
‫ﳚﺼﺺ‬ ْ َ  ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬
َ ‫أن ُ َ ﱠ‬ ُ ُ َ ‫ﳖﻰ‬ َ َ ‫ﻗﺎل‬ ٍ ِ َ ‫ﻋﻦ‬
َ َ ‫ﺟﺎﺑﺮ‬ ْ َ) ٢ ‫ﺑﺘﺴﻮﻳﺘﻬﺎ( ] ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‬ ِ
ُ ُ ْ َ  ِ‫رﺳﻮل اﷲﱠ‬
َ َ ِ ْ َ ِ ‫ﻳﺄﻣﺮ‬ َ ُ َ
ِ َ ‫ﻳﺒﻨﻰ‬ ِ َ ‫ﻳﻘﻌﺪ‬
ْ َ َ ‫ﻋﻠﻴﻪ‬ ْ َ َ ‫اﻟﻘﱪ‬
٦٦٧ / ٢ ‫ﻋﻠﻴﻪ( ﻣﺴﻠﻢ‬
ْ َ َ ْ ُ ‫وأن‬ ْ َ َ ْ ‫وأن‬ َُْْ ‫ [ ] ﺳﻨﻦ‬٢٣٣ / ٢ ‫ [ ] ﺳﻨﻦ أﰊ داود‬٦٦٦ /

Pm_nÀ hn \n¶v \nthZ\w: / ١٨ ‫ [ ] اﳌﻌﺠﻢ اﻟﻜﺒﲑ‬٨٨ / ٤ ‫اﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‬


At±lw ]dªp: J_À Ip½mbw
CSp¶Xpw, AXnt·Â Ccn¡p¶ [ ٢ / ٤ ‫ [ ] ﺳﻨﻦ اﻟﺒﻴﻬﻘﻲ اﻟﻜﱪى‬٣١٤
Xpw, AXnt·Â sI«nSw D−m¡p
¶Xpw AÃmlphnsâ {]hmNI³ kpamaXp_v\p ip^¿v(d)\nthZ\w:
hntcm[n¨ncn¡p¶p. At±lw ]dbp¶p: R§Ä ^fme
(apkvenw 2/667 apk¶^p ¯p_v\p Dss_Zv hnsâ IqsS
_v\p A_ossi_ 3/25 apkv\Zv tdmam km{amPy¯nÂs¸« sdmtU
A_vZp_v\p lpssaZv 1/325) jy F¶ Øe¯mbncp¶t¸mÄ
R§fpsS Hcp Iq«pImc³ acn¡pI
ِ ْ ‫ﻓﻀﺎﻟﺔ‬
‫ﺑﻦ‬ َ َ َ َ ‫ﻣﻊ‬ َ َ ‫ﻛﻨﺎ‬ َ َ ‫ﺣﺪﺛﻪ‬
‫ﻗﺎل ُ ﱠ‬ ُ َ ‫ﺷﻔﻲ َ ﱠ‬
‫ﺑﻦ ُ َ ﱟ‬ َ َ َ ُ ‫)ﻋﻦ‬
َ ْ ‫ﺛﲈﻣﺔ‬ bp−mbn A§ns\ ^fme¯nsâ
ِ ِ ٍ
ِ ْ َ ِ ‫ﻋﺒﻴﺪ‬
َ ُ ِ ‫اﻟﺮوم‬
‫ﺑﺮودس َ ُ ُ َﱢ‬ IÂ]\ {]Imcw At±l¯nsâ
‫ﺻﺎﺣﺐ ََﻟﻨﺎ‬
ٌ َ ‫ﻓﺘﻮﰲ‬ ِ ‫ﺑﺄرض ﱡ‬ َْ ُ J_À \nc¸m¡pIbp−mbn A\´
342 343
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

cw At±lw (^fme¯v) ]dªp: [ ‫ ﳖﻰ أن ﺗﺒﻨﻰ اﻟﻘﺒﻮر أو ﲡﺼﺺ‬ ‫رﺳﻮل اﷲ‬


J_À \nc¸m¡phm³ Xncpta\n
IÂ]n¡p¶Xv Rm³ tI«n«p−v. ‫ وﻗﺪ رأﻳﺖ ﻣﻦ اﻟﻮﻻة ﻣﻦ ﳞﺪم‬: ‫ﻗﺎل اﻟﺸﺎﻓﻌﻲ‬
(apkvenw 2/666 A_qZmhqZv 2/233
\kmCu 4/88 A apAvPap ). ‫ﺑﻤﻜﺔ ﻣﺎ ﻳﺒﻨﻰ ﻓﻴﻬﺎ ﻓﻠﻢ أر اﻟﻔﻘﻬﺎء ﻳﻌﻴﺒﻮن ذﻟﻚ‬
I_oÀ 18/314 )
( ٤٦٣/ ١ ‫اﻷم‬
Camw im^o (d) F´p]dbp¶p ?
J_À `qanbpsS D]cn`mK¯p\n
‫وإﻧﲈ أﺣﺐ أن ﻳﺸﺨﺺ ﻋﲆ وﺟﻪ اﻷرض ﺷﱪا‬ ¶v Hcp Nm¬ Asæn AXp
t]mse DbÀ¯s¸Sp¶XmWv Rm
‫أو ﻧﺤﻮه وأﺣﺐ أن ﻻ ﻳﺒﻨﻰ وﻻ ﳚﺼﺺ ﻓﺈن‬ ³ CjvSs¸Sp¶Xv. AXnt·Â H
¶pw \nÀ½n¡s¸SmXncn¡phm\pw,
‫ذﻟﻚ ﻳﺸﺒﻪ اﻟﺰﻳﻨﺔ واﳋﻴﻼء وﻟﻴﺲ اﳌﻮت ﻣﻮﺿﻊ‬ Ip½mbw CSmXncn¡phm\pw Rm
³ CjvSs¸Sp¶p. \nÝbw AXv
‫واﺣﺪ ﻣﻨﻬﲈ وﱂ أر ﻗﺒﻮر اﳌﻬﺎﺟﺮﻳﻦ واﻷﻧﺼﺎر‬ Ae¦mct¯mSpw s]m§¨ t¯m
‫ ] أن‬: ‫ﳎﺼﺼﺔ ) ﻗﺎل اﻟﺮاوي ( ﻋﻦ ﻃﺎوس‬ Spw kmZriyamhpw. F¶m ac
Ww Chsbm¶pw {]ISn¸n¡p hm
\pÅ Øm\aÃ. aplmPndpIfptS

344 345
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

bpw A³kmdpIfptSbpw J_dp -\_n bpsS J_dpw \nÀ½nX


IÄ Ip½mban«Xmbn Rm³ I lZokpIfpw
−n«nÃ.7 (dmhn ]dªp) Xmhqkv
(d) \nthZ\w XoÀ¨bmbpw \_n \_nbpsS J_dpambn _
J_dpIfnt·Â \nÀ½n¡s¸Sp¶ Ôs¸«v Nne hymP lZokpIÄ k
Xpw Ah Ip½mbanSp¶Xpw hntcm aql¯n {]Nmc¯nep−v.
[n¨ncn¡p¶p. im^o(d) ]dbp
¶p: \nÝbw a¡bnse `cWm[n ‫ﻣﻦ ﺣﺞ اﻟﺒﻴﺖ و ﱂ ﻳﺰرﲏ ﻓﻘﺪ ﺟﻔﺎﲏ‬
ImcnIÄ J_dpIfnt·Â \nÀ½n (٤٥ : ‫)اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﻀﻌﻴﻔﺔ‬
¡s¸«Xns\ s]mfn¡phm³ IÂ
¸n¡p¶Xmbn Rm³ I−n«p−v. ""hÃh\pw lÖv \nÀÆln
At¸mÄ ^pJlm¡Ä (IÀ½im ¡pIbpw Fs¶ kµÀin¡mXncn
kv{X ]¬UnX·mÀ) AXns\ B ¡pIbpw sNbvXm Ah³ F
t£]n¡p¶Xmbn Rm³ I−n«n t¶mSv ]nW§nbncn¡p¶p.''
Ã. (AÂ -D½v : 1/463 )
. ‫ ﻓﻜﺄﻧﲈ زارﲏ ﰲ ﺣﻴﺎﰐ‬, ‫ﻣﻦ زارﲏ ﺑﻌﺪ ﻣﻮﰐ‬

7 t\m¡q Cu kaql¯nse D¯asc¶v hnip² JpÀB\pw \_nNcybpw hyàam¡nb (١٠٢١: ‫) رواه اﻟﺪارﻗﻄﻨﻲ ﰲ " ﺳﻨﻨﻪ واﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﻀﻌﻴﻔﺔ‬
klm_nIfpsS J_À DbÀ¯nbXmbn I−n«nà . F¶mWv Camw im^n (d) ]dbp¶Xv . C¶pw
A§s\¯s¶. CsXÃmw t\À¡pt\sc I−n«pt]mepw J_À sI«ns]m¡p¶Xns\
\ymboIcn¡p¶hÀ AÃmlphnsâ BfpIfà F¶v ]dtb−nbncn¡p¶p.

346 347
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

""Fsâ acWtijw Fs¶ XhpamIp¶p. CXpt]mepÅ IÂ


kµÀin¡p¶ h³ Fsâ PohnX ]nX lZokpIfmWv a\pjysc
Ime¯v Fs¶ kµÀin¨hs\ AÃmlphnsâ amÀK¯nÂ\n¶v
t¸msebmWv. '' km¯msâ amÀK¯nte¡v F¯n
¡p¶Xv. AÃmlp Cu kaqls¯
‫ﻣﻦ زارﲏ أو زار ﻗﱪي ﻛﻨﺖ ﻟﻪ ﺷﺎﻓﻌﺎ أو ﺷﻬﻴﺪا‬ Im¯p c£n¡s«. {]kn² lZo
kv ]ÞnX·mcmb Camw lm^nfp
: ‫ وإرواء اﻟﻐﻠﻴﻞ‬٢٦٧ . ‫) رواه أﺑﻮ داود اﻟﻄﻴﺎﻟﴘ‬ _v\p lPÀ AkvJem\n (d) A
( ٣٣٣/٤ hnSps¯ A¯ÂJokp I_oÀ
""Bsc¦nepw Fs¶ kµÀ ‫)اﻟﺘﻠﺨﻴﺺ اﻟﻜﺒﲑ ﻟﻠﺸﻴﺦ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ اﻟﻌﺴﻘﻼﲏ‬
in¡pIbmsW¦n Asæn F
sâ J_À kµÀin¡pIbmsW ( ‫رﲪﻪ اﷲ‬
¦n A´yZn\¯n Rm\h\v F¶ {KÙ¯nepw, ssiJv \mkn
km£nbpw ip]mÀiI\pamIp¶ dp²o³ AÂ_m\n (d) At²l
XmWv. ¯nsâ knÂkne¯p AlmZo
C¯c¯nepÅ \_n bpsS kpÅCu^x, CÀhmDÂ KeoÂ
J_dpambn _Ôs¸« lZokpI
sfÃmw ZpÀºehpw hymP \nÀ½n ‫)اﻷﺣﺎدﻳﺚ اﻟﻀﻌﻴﻔﺔ وإرواء اﻟﻐﻠﻴﻞ ﻟﻠﺸﻴﺦ‬

348 349
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

( ‫ﻧﺎﴏ اﻟﺪﻳﻦ اﻷﻟﺒﺎﲏ رﲪﻪ اﷲ‬ hnsSbmbncp¶mepw \n§fpsS k


emw F\ns¡¯nt¨cpw
F¶ {KÙ¯nepw Cu lZokp ( A_qZmhqZv : 2042 )
IfpsSsbÃm ]c¼cIfpw ZpÀ_e Npcp¡¯n ]pWyw {]Xo
amsW¶v hyàam¡p¶p−v. £n¨psIm−v ihIpSoc§fnte
F¶m Camw A_qlpssdd ¡pÅ XoÀ°mS\hpw J_À X
hnÂ\n¶pw \_n C{]Imcw ] temSepw kv]Àin¡epsaÃmw \n
dªXmbn D²cn¡s¸«ncn¡p¶p. jn²amIp¶p. ]s£ hensbmcp
kaqlw C¶pw J_dpIfnÂ
ً ِ ‫ﻗﱪي‬
‫ﻋﻴﺪا‬ ِ ْ َ ‫ﲡﻌﻠﻮا‬
ُ َ ْ َ ‫ﻗﺒﻮرا َوﻻ‬
ً ُ ُ ‫ﺑﻴﻮﺗﻜﻢ‬ َُ َْ ‫ﻻ‬
ْ ُ َ ُ ُ ‫ﲡﻌﻠﻮا‬
_Ôn¡s¸«ncn¡p¶ ZpxJIcam
b AhØbmWpÅXv. AXn\mÂ
ِ ُ ُ َ ‫ﺻﻼﺗﻜﻢ‬ ‫ﻋﲇ َ ِ ﱠ‬
(‫ﻛﻨﺘﻢ‬ ُ ْ َ ‫ﺗﺒﻠﻐﻨﻲ‬
ْ ُ ْ ُ ‫ﺣﻴﺚ‬ ْ ْ ُ َ َ ‫ﻓﺈن‬ ‫وﺻﻠﻮا َ َ ﱠ‬‫َ َ ﱡ‬ Ckvemansâ {]amW§fnte¡v aS
§pI. hnip² JpÀB\pw Xncp
( ٢٠٤٢ ‫)ﺻﺤﻴﺢ وﺿﻌﻴﻒ ﺳﻨﻦ أﰊ داود‬ kp¶¯pw s]ucmWnI alm·mcp
sS amXrIbpw ]n³]än PohnXw
\n§fpsS hoSpIÄ J_dp I kwip²am¡pI.
fm¡cpXv, Fsâ J_dns\ DÕ ‫)رﺣﻢ اﷲ ﻣﺎﻟﻜﺎ ﺣﻴﺚ ﻗﺎل وﻻ ﻳﺼﻠﺢ آﺧﺮ‬
hØehpam¡cpXv. \n§Ä Fsâ
ta kzem¯v sNmÃWw \n§sf (‫ﻫﺬه اﻷﻣﺔ إﻻ ﺑﲈ ﺻﻠﺢ ﺑﻪ أوﳍﺎ‬

350 351
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

( ٢٢/١ : ‫) ﻓﻘﻪ اﻟﻮاﻗﻊ ﻟﻸﻟﺒﺎﲏ‬ kam]vXw


AÃmlphnsâ {]oXnam{Xw Imw
Camw amenIv (d)]dªXv t]m £n¨psIm−v lÖpw Dwdbpw
se : \nÀÆln¨ am\ykplrt¯, Cu
""Cu kapZmb¯nsâ BZyw A\p{KloX ]pWyIÀ½w \ÀÆln
\¶mbXv sIm−ÃmsX CXnsâ ¡pIbpw, Ignªpt]mb apgph³
A´ywhpw \¶mIpIbnÃ.'' ]m]§fpw Gäp]dªv BßmÀ
°ambn ]ÝmXm]n¡pIbpw,
\s½bpw apgph³ apkvenwI hcpwIme PohnX¯n AÃmlp
tfbpw AÃmlp inÀ¡nÂ\n¶pw hn\v hgns¸«p Pohn¡msa¶ Dd¨
Im¯vc£n¡s«. Xocpam\saSp¡pIbpw sNbvX
Xm¦fpsS PohnX¯n \nÀ_Ô
ambpw Hcp ]pXnb PohnX¯n\v
XpS¡w Ipdnt¡−Xp−v. Xn·IÄ
{]hÀ¯n¨tijw AXns\ ambvNp
Ifbp¶ ]pWy§Ä hmcn¡q«p
¶Xv F{X at\mlcamsW¦nepw,
lÖn\vtijw \·IÄ¡p ]ndsI

352 353
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

\·IÄ XpScp¶Xv AXnt\¡mÄ Ahkm\ambn


al¯camWv.
\n§fpsS lÖvIÀ½w kwi Cu {KÙw hmbn¡p¶ _lp
bteiat\y kzoIcn¡s¸«ncn¡p am\y\mb ktlmZcm, CXn\pth
¶psh¶Xnsâ e£WamWXv. l −n {]bXv\n¨hÀ¡v th−n {]mÀ
Öv IÀ½w \nÀÆln¨psh¶ GI °n¡m³ ad¶p t]mIcpsX¶v A
ImcW¯m Xm¦fpsS apgph³ `yÀ°n¡p¶p. hogvNItfm A_
]m]§fpw ambv¡s¸«p sh¶vI ²§tfm {i²bn s¸Sp¶psh
cpXn ]gbPohnX¯nte¡p¯s¶ ¦n ktlmZc_p²ym {i²bnÂ
Xncn¨p t]mbn h©nXcmIcpXv. s¸Sp¯p¶hÀ¡v {]mÀ°\bpw \
adn¨v Xm¦fpsS lrZb¯n A µnbpap−mIpw.
Ãmlphnsâ GIXzs¯ Du«n bpd \n§fpsS hnes¸« Nn´Ifpw
¸n¡pIbpw, \njvIf¦ambn Ah A`n{]mb§fpw D]tZi§fpw {]
s\ am{Xw Bcm[n¡pIbpw, kÀÆ Xo£n¡p¶p.
sXäpIpä§fnÂ\n¶pw Aht\mSv \½psS lrZb§fpw {]hÀ¯
]m]tamN\¯n\t]£n¡pIbpw \§fpw \¶m¡p¶Xn\pw, \s½
sN¿pI. Ahsâ k¨cnXcmb Zmk·mcnÂ
DÄs¸Sp¯p¶Xn\pw \ap¡v AÃm
lp hnt\mSv tXSmw. Ah³ FÃmw

354 355
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

tIÄ¡p¶h\pw {]mÀ°\¡p¯ XncsªSp¯ {]mÀ°\IÄ


cw \ÂIp¶h\pamIp¶p.
ِ ِ ‫وﰲ‬
ً َ َ َ ‫اﻵﺧﺮة‬
‫ﺣﺴﻨﺔ‬ ِ ً
‫ﺣﺴﻨﺔ‬
َ ْ
‫اﻟﺪﻧﻴﺎ‬
‫ﱡ‬ ‫ﰲ‬ ِ ‫آﺗﻨﺎ‬
َ ِ ‫رﺑﻨﺎ‬
َ‫} َﱠ‬
َ َ َ
َ َ
‫وﺻﲆ اﷲ ﻋﲆ ﻧﺒﻴﻨﺎ ﳏﻤﺪ وآﻟﻪ وﺻﺤﺒﻪ‬ ِ ‫ﻋﺬاب ﱠ‬ َِ َ
[٢٠١ : ‫اﻟﻨﺎر{]اﻟﺒﻘﺮة‬ َ َ َ ‫وﻗﻨﺎ‬
‫أﲨﻌﲔ‬
R§fpsS c£nXmth, R§Ä¡v
CltemI¯v \o \ÃXv XtcWta;
]ctemI¯pw \o \ÃXv XtcWta.
\cIin£bnÂ\n¶v R§sf Im
¯p c£n¡pIbpw sNt¿Wta
(AÂ_Jdx :201 )
ِ ‫وإن ﱠ‬
َ ْ َ ْ َ َ ‫ﺗﻐﻔﺮ َ َﻟﻨﺎ‬ َ َ ُ َ ‫ﻇﻠﻤﻨﺎ‬
ِ َ ‫أﻧﻔﺴﻨﺎ‬ َ ْ َ َ ‫رﺑﻨﺎ‬
‫وﺗﺮﲪﻨﺎ‬ ْ ْ َ ْ‫ﱂ‬ َ‫}َﱠ‬
ِ ِ َ ُ ََ
[٢٣ : ‫اﳋﺎﴎﻳﻦ{ ]اﻷﻋﺮاف‬ َ ِ َْ ‫ﻣﻦ‬ َ ‫ﻟﻨﻜﻮﻧﻦ‬
‫ﱠ‬
R§fpsS c£nXmth, R§
Ä R§tfmSv Xs¶ A{Iaw sNbv
Xncn¡p¶p. \o R§Ä¡v s]mdp
356 357
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

¯pXcnIbpw, IcpWImWn¡pI Fsâ c£nXmth, Fsâ


bpw sNbvXnsæn XoÀ¨bmbpw amXm]nXm¡Ä ¡pw Fsâ ho«nÂ
R§Ä \jvSw ]änbhcpsS Iq« hnizmknbmbns¡m−v {]thin¨
¯nembncn¡pw. h¶pw kXyhnizmkn\nIÄ¡pw
( AAvdm^v : 23 ) \o s]mdp¯p XtcWta. A{Ia
ِِ ِ ِ ِ ِ ‫اﻏﻔﺮ‬ ِ َ }
‫ﻳﻮم‬ َ ْ ُ ْ َ ‫وﻟﻮاﻟﺪي‬
َ ْ َ ‫وﻟﻠﻤﺆﻣﻨﲔ‬ ‫ﱄ َ َ َ ﱠ‬ ْ ْ ‫رﺑﻨﺎ‬
ImcnIÄ¡v \miaÃm sXm¶pw \o
‫َﱠ‬ hÀ²n¸n¡cptX.
ِ ِ ِ
[٤١: ‫اﳊﺴﺎب{ ]إﺑﺮاﻫﻴﻢ‬ ُ َ ْ ‫ﻳﻘﻮم‬ ُ َُ ُ َ ْ ‫اﻟﺴﻤﻴﻊ‬
‫اﻟﻌﻠﻴﻢ{ ]اﻟﺒﻘﺮة‬ َ َ ‫إﻧﻚ‬
ُ ‫أﻧﺖ ﱠ‬ ‫ﺗﻘﺒﻞ ِ ﱠ‬
َ ‫ﻣﻨﺎ ِ ﱠ‬ ْ ‫رﺑﻨﺎ َ َ ﱠ‬
َ‫}َﱠ‬
R§fpsS c£nXmth, hnNmc
W \nehn hcp¶ Znhkw F\n [١٢٧ :
¡pw Fsâ amXm]nXm¡Ä ¡pw R§fpsS c£nXmth, R§
kXyhnizmknIÄ¡pw \o s]mdp fn \n¶v \obnXv kzoIcnt¡W
¯p XtcWta. ( C_vdmlow : 41 ) ta. XoÀ¨bmbpw \o FÃmw tIÄ
ً ِ ْ ُ ‫ﺑﻴﺘﻲ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎ‬ ِ َ َ ‫وﳌﻦ‬
َ ْ َ ‫دﺧﻞ‬
ِ
َ َ َ ‫وﻟﻮاﻟﺪي‬
ِ ِ ِ ‫اﻏﻔﺮ‬
‫ﱄ َ َ َ ﱠ‬
ِ
ْ ْ ‫رب‬ ‫}َ ﱢ‬
¡p¶h\pw Adnbp¶h\pam
Ip¶p.
ِ ‫ﺗﺰد ﱠ‬
‫اﻟﻈﺎﳌﲔ ِ ﱠإﻻ‬ ِ ِ َ ‫وﻻ‬ ِ َ ِ ْ ُْ
َ َ ‫واﳌﺆﻣﻨﺎت‬ ِ ِ ْ ِْ
‫وﻟﻠﻤﺆﻣﻨﲔ‬ ِ ُ ‫وﻣﻦ‬ِ ‫اﻟﺼﻼة‬
ِ ِ ِْ
َ َ َ ُ َ ‫ذرﻳﺘﻲ‬
‫ﱢﱠ‬ َ َ ‫ﻣﻘﻴﻢ ﱠ‬
َ ُ ‫اﺟﻌﻠﻨﻲ‬
َ ْ ‫رب‬ ‫}َ ﱢ‬
[٢٨: ‫ﺗﺒﺎرا{ ]ﻧﻮح‬
ً ََ [٤٠ : ‫دﻋﺎء{]إﺑﺮاﻫﻴﻢ‬ ْ ‫رﺑﻨﺎ َ َ َ ﱠ‬
َ ُ ‫وﺗﻘﺒﻞ‬ َ‫َﱠ‬

358 359
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

Fsâ c£nXmth, Fs¶ \o ‫اﻟﺘﻲ‬ ِ ‫ﻧﻌﻤﺘﻚ ﱠ‬


َ َ َ ْ ِ ‫أﺷﻜﺮ‬
َُ ْ َ ‫أن‬ ِ ِ َ ‫}رب‬
ْ َ ‫أوزﻋﻨﻲ‬
\akvImcw apd{]Imcw \nÀhln ْ ْ ‫َ ﱢ‬
ًِ َ َ ْ َ ‫وأن‬
ْ َ َ ‫واﻟﺪي‬ ِ َ َ َ ‫ﻋﲇ‬ َ ْ َ َْ
‫ﺻﺎﳊﺎ‬ َ ‫أﻋﻤﻞ‬ ‫وﻋﲆ َ َ ﱠ‬ ‫أﻧﻌﻤﺖ َ َ ﱠ‬
¡p¶h\mt¡Wta. Fsâ k´
XnIfn s]«hscbpw (A{]Im
cw Bt¡Wta) R§fpsS c£n َ ِ َ ِ ‫ﺑﺮﲪﺘﻚ ِﰲ‬
‫ﻋﺒﺎدك‬ َ ِ َ ْ َ ِ ‫وأدﺧﻠﻨﻲ‬
ِْ ِ َ
ْ َ ‫ﺗﺮﺿﺎه‬ ُ َ َْ
Xmth, Fsâ {]mÀXvY\ \o
[١٩ : ‫اﻟﺼﺎﳊﲔ{ ]اﻟﻨﻤﻞ‬ ِ
kzoIcn¡pIbpw sNt¿Wta. َ ‫ﱠ‬
ِ
َ ‫واﻏﻔﺮ َ َﻟﻨﺎ َ ﱠ‬ ِ ً َ ْ ِ ‫ﲡﻌﻠﻨﺎ‬
َ ْ َ ْ َ َ‫رﺑﻨﺎ ﻻ‬
‫رﺑﻨﺎ‬ َ ‫ﻓﺘﻨﺔ ﱢ ﱠ‬
ُ َ َ ‫ﻟﻠﺬﻳﻦ‬
ْ ْ َ ‫ﻛﻔﺮوا‬ َ‫َﱠ‬ Fsâ c£nXmth, F\n¡pw
[٥ : ‫اﳊﻜﻴﻢ{]اﳌﻤﺘﺤﻨﺔ‬ ِ َْ ‫اﻟﻌﺰﻳﺰ‬
ُ ِ َ ْ ‫أﻧﺖ‬ َ َ ‫إﻧﻚ‬
َ ‫ِﱠ‬
Fsâ amXm]nXm¡Ä¡pw \o sN
ُ bvXv X¶n«pÅ \nsâ A\p{Kl
R§fpsS c£nXmth, R§ ¯n\v \µnImWn¡phm\pw \o Xr
sf kXy\n tj[nIfpsS ]co£ ]vXns¸Sp¶ kÂIÀ½w sN¿phm
W¯n\v Ccbm¡cptX. R§fp \pw F\n¡v \o {]tNmZ\w \Â
sS c£nXmth, R§Ä¡v \o tIWta. \nsâ ImcpWy¯mÂ
s]mdp¯p XcnIbpw sNt¿Wta. \nsâ kZvhr¯cmb Zmk³amcp
XoÀ¨bmbpw \o Xs¶bmWv {]Xm sS Iq«¯n Fs¶ \o DÄs]Sp
]nbpw bpIvXnam\pw ¯pIbpw sNt¿Wta.

360 361
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

ِ ُ ُ ‫ﺳﺒﺤﺎﻧﻚ ِإﲏ‬ َ َ ‫إﻟﻪ ِ ﱠإﻻ‬ ِ


َ ِ ْ َ ‫ﻣﻦ‬ ِ ‫آﺗﻨﺎ‬
ِ ‫رﺑﻨﺎ‬
‫ﻣﻦ‬
َ ‫ﻛﻨﺖ‬ ‫ﱢ‬ َ َ َ ْ ُ ‫أﻧﺖ‬ َ َ ِ ‫}ﻻ‬ ‫أﻣﺮﻧﺎ‬ ْ ‫وﻫﻴﺊ َ َﻟﻨﺎ‬
ْ ‫ﱢ‬ َ َ ً
‫رﲪﺔ‬
َ ْ َ َ
‫ﻟﺪﻧﻚ‬
ُ ‫ﱠ‬ ‫ﻣﻦ‬ َ َ‫}َﱠ‬
[٨٧ : ‫اﻟﻈﺎﳌﲔ{ ]اﻷﻧﺒﻴﺎء‬ ِ ‫ﱠ‬ [١٠ : ‫رﺷﺪا{ ]اﻟﻜﻬﻒ‬ً َ َ
َ
\obÃmsX bmsXmcp ssZhhp R§fpsS c£nXmth, \nsâ
anÃ. \o F{X ]cnip²³! XoÀ¨ ]¡Â \n¶pÅ ImcpWyw R§
bmbpw Rm³ A{IanIfpsS Iq« Ä¡v \o \ÂIpIbpw R§fpsS
¯n s]«h\mbncn¡p¶p. Imcyw t\cmwh®w \nÀhln¡p
ِ ‫ﻟﻠﻘﻮم ﱠ‬
َ ‫ } َ َ ﱢ‬, ‫اﻟﻈﺎﳌﲔ‬
‫وﻧﺠﻨﺎ‬ ً َ ْ ِ ‫ﲡﻌﻠﻨﺎ‬
ِ ْ َ ْ ‫ﻓﺘﻨﺔ ﱢ‬ َ ْ َ ْ َ َ‫رﺑﻨﺎ ﻻ‬ َ‫}َﱠ‬ hm³ \o kuIcyw \ÂIpIbpw
َ sNt¿Wta.
ِ ِ َ ْ ‫اﻟﻘﻮم‬ ِ ‫ﺑﺮﲪﺘﻚ‬ ِ ًْ ِ ‫زدﲏ‬
[٨٦,٨٥ : ‫اﻟﻜﺎﻓﺮﻳﻦ{ ]ﻳﻮﻧﺲ‬
َ ِ َ
ْ َ ْ ‫ﻣﻦ‬ َ َ ْ َِ [١١٤ : ‫ﻋﻠﲈ{ ]ﻃـﻪ‬ ِ ْ ِ ‫رب‬
‫}ﱠ ﱢ‬
R§fpsS c£nXmth, R§sf Fsâ c£nXmth, F\n¡p
\o A{IanIfmb Cu P\hn`mK \o PvRm\w hÀ²n¸n¨p XtcWta.
¯nsâ aÀ±\¯n\v Ccbm¡cptX.
\nsâ ImcpWywsIm−v kXy\n َ َ }{, ‫اﻟﺸﻴﺎﻃﲔ‬
ُ ُ ‫وأ‬
‫ﻋﻮذ‬ ِ َ َ ‫ﺑﻚ ِﻣﻦ‬
ِ ِ َ ‫ﳘﺰات ﱠ‬ ُ ُ َ ‫رب‬
َ ْ َ ِ ‫أﻋﻮذ‬ ‫}ﱠ ﱢ‬
tj[nIfmb Cu P\XbnÂ\n¶v
ِ َ ‫ﺑﻚ َ ﱢ‬
َ ِ
ُ ُ ْ َ ‫رب أن‬
[٩٨,٩٧ : ‫ﳛﴬون{ ]اﳌﺆﻣﻨﻮن‬
R§sf \o c£s¸Spt¯Wta.

362 363
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

Fsâ c£nXmth, ]nimNp¡ ‫ﻋﻨﺎ‬ ُ ْ َ ‫ﻃﺎﻗﺔ َ َﻟﻨﺎ ِ ِﺑﻪ‬


‫واﻋﻒ َ ﱠ‬ َ ْ ‫رﺑﻨﺎ َوﻻَ ُ َ ﱢ‬
َ َ َ َ‫ﲢﻤﻠﻨﺎ َﻣﺎ ﻻ‬ َ ِ ْ ‫َﻗ‬
َ ‫ﺒﻠﻨﺎ َ ﱠ‬
fpsS ZpÀt_m[\§fn \n¶v Rm
َ َ ‫ﻓﺎﻧﴫﻧﺎ‬
َ ْ ُ َ ‫ﻣﻮﻻﻧﺎ‬ َ َ ْ َ ‫أﻧﺖ‬َ َ ‫وارﲪﻨﺎ‬
َ ْ َ ْ َ ‫واﻏﻔﺮ َ َﻟﻨﺎ‬ ِ
‫ﻋﲆ‬ ْ ْ َ
³ \nt¶mSv c£ tXSp¶p.
AhÀ ( ]nimNp¡Ä ) Fsâ
ِ
ASp¯v k¶nlnXcmIp¶Xn \n [٢٨٦ ‫اﻟﻜﺎﻓﺮﻳﻦ{ ]اﻟﺒﻘﺮة‬َ ِ َ ْ ‫اﻟﻘﻮم‬ ِ َْْ
¶pw Fsâ c£nXmth, Rm³
\nt¶mSv c£tXSp¶p. R§fpsS \mYm, R§Ä ad
ِ ِ ‫وأﻧﺖ َﺧﲑ اﻟﺮ‬
َ َ َ ‫وارﺣﻢ‬ ِ ¶pt]mIpItbm, R§Ä¡v sXäp
{‫اﲪﲔ‬
َ ‫ُْ ﱠ‬ ْ ْ ‫رب‬
ْ َ ْ َ ‫اﻏﻔﺮ‬ ‫}ﱠ ﱢ‬ ]äpItbm sNbvXp sh¦n R§
sf \o in£n¡cptX. R§fpsS
[١١٨ : ‫]اﳌﺆﻣﻨﻮن‬ \mYm, R§fpsS ap³KmanIfp
Fsâ c£nXmth, \o s]mdp sSta \o Npa¯nbXp t]mepÅ
¯pXcnIbpw IcpW ImWn¡p `mcw R§fpsSta \o Npa¯cp
Ibpw sNt¿Wta. \o ImcpWnI tX. R§fpsS \mYm, R§Ä¡v
cn Gähpw D¯a\mWtÃm. IgnhnÃm¯Xv R§sf \o hln
َ‫رﺑﻨﺎ َوﻻ‬ َ ِ ‫ﺗﺆاﺧﺬﻧﺎ ِإن ﱠ‬
َ ْ َ ْ َ ‫ﻧﺴﻴﻨﺎ َ ْأو‬ َ ْ ِ َ ُ َ‫َر ﱠ ََﺑﻨﺎ ﻻ‬
¸n¡cptX. R§Ä¡v \o am¸p
َ ‫أﺧﻄﺄﻧﺎ َ ﱠ‬ \ÂIpIbpw R§tfmSv s]mdp
‫اﻟﺬﻳﻦ ِﻣﻦ‬ِ َ ‫ﲪﻠﺘﻪ‬
َ ‫ﻋﲆ ﱠ‬ َ ُ َ ْ َ َ ‫ﻛﲈ‬ ً ْ ِ ‫ﻋﻠﻴﻨﺎ‬
ََ ‫إﴏا‬ ْ ِ َْ
َ ْ َ َ ‫ﲢﻤﻞ‬ ¡pIbpw, IcpW ImWn¡pIbpw
sNt¿Wta. \obmWv R§fpsS

364 365
‫‪lÖpw Dwdbpw‬‬ ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ ‫‪lÖpw Dwdbpw‬‬ ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

‫‪c£m[nImcn. AXpsIm−v kXy\n‬‬ ‫ﺑﺮﺑﻜﻢ َ َ ﱠ‬


‫ﻓﺂﻣﻨﺎ‬ ‫أن ِ ُ ْ‬
‫آﻣﻨﻮا ِ َ ﱢ ُْ‬ ‫ﻳﻨﺎدي ِ ِ ِ‬
‫ﻟﻺﻳﲈن َ ْ‬‫َ‬
‫ﻣﻨﺎدﻳﺎ َ ِ‬
‫ُ‬ ‫ً‬ ‫ﺳﻤﻌﻨﺎ َ ِ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ِ‬
‫َ‬
‫‪tj[nIfmb‬‬ ‫‪P\Xbvs¡Xncmbn‬‬
‫‪\o R§sf klmbnt¡Wta.‬‬ ‫ﻣﻊ‬
‫وﺗﻮﻓﻨﺎ َ َ‬ ‫ﻋﻨﺎ َ ﱢ َ ِ َ‬
‫ﺳﻴﺌﺎﺗﻨﺎ َ َ َ ﱠ َ‬ ‫ذﻧﻮﺑﻨﺎ َ َ ﱢ ْ‬
‫وﻛﻔﺮ َ ﱠ‬ ‫ِ‬
‫ﻓﺎﻏﻔﺮ َ َﻟﻨﺎ ُ ُ َ َ‬
‫رﺑﻨﺎ َ ْ ْ‬ ‫َﱠَ‬
‫وﻫﺐ َ َﻟﻨﺎ ِﻣﻦ‬
‫ﻫﺪﻳﺘﻨﺎ َ َ ْ‬ ‫ﺑﻌﺪ ِ ْ‬
‫إذ َ َ ْ َ َ‬ ‫ﻗﻠﻮﺑﻨﺎ َ ْ َ‬ ‫رﺑﻨﺎ ﻻَ ُ ِ ْ‬
‫ﺗﺰغ ُ ُ َ َ‬ ‫}َﱠَ‬
‫ﻋﲆ ُ ُ ِ َ‬
‫رﺳﻠﻚ‬ ‫وﻋﺪﺗﻨﺎ َ َ‬
‫وآﺗﻨﺎ َﻣﺎ َ َ ﱠ َ‬‫رﺑﻨﺎ َ ِ َ‬
‫اﻷﺑﺮار}‪ َ {١٩٣‬ﱠ َ‬ ‫َْ ِ‬
‫اﻟﻮﻫﺎب{]آل ﻋﻤﺮان ‪[٨ :‬‬ ‫أﻧﺖ ْ َ ﱠ ُ‬ ‫إﻧﻚ َ َ‬ ‫رﲪﺔ ِ ﱠ َ‬ ‫ﱠُ َ‬
‫ﻟﺪﻧﻚ َ ْ َ ً‬ ‫ﲣﻠﻒ ْ ِ‬
‫إﻧﻚ ﻻَ ُ ْ ِ‬ ‫ﲣﺰﻧﺎ ﻳﻮم ْ ِ ِ‬
‫اﳌﻴﻌﺎد{‬
‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ﱠ‬ ‫ِ‬ ‫َوﻻَ ُ ْ ِ َ َ ْ َ َ َ‬
‫اﻟﻘﻴﺎﻣﺔ‬
‫‪R§fpsS \mYm, R§sf \o‬‬
‫‪k³amÀK¯nem¡nbXn\p tijw‬‬ ‫]آل ﻋﻤﺮان ‪[١٩٤‬‬
‫¡‪R§fpsS a\ÊpIsf \o sXän‬‬
‫‪cptX. \nsâ ASp¡Â \n¶pÅ‬‬ ‫‪R§fpsS c£nXmth! \o‬‬
‫‪ImcpWyw R§Ä¡v \o {]Zm\w‬‬ ‫‪\ncÀXvYIambn krjvSn¨Xà CXv.‬‬
‫‪sNt¿Wta. XoÀ¨bmbpw \o‬‬ ‫‪\o F{Xtbm ]cnip²³! AXn\m‬‬
‫‪AXy[nIw HuZmcyhm\mIp¶p.‬‬ ‫‪ \cIin£bn \n¶v R§sf‬‬
‫ﺳﺒﺤﺎﻧﻚ َ ِ َ‬ ‫ﺧﻠﻘﺖ َﻫﺬا َ ِ ً‬
‫‪Im¯pc£n¡tW.‬‬
‫ﻓﻘﻨﺎ َ َ َ‬
‫ﻋﺬاب‬ ‫ﺑﺎﻃﻼ ُ ْ َ َ َ‬ ‫رﺑﻨﺎ َﻣﺎ َ َ ْ َ‬‫}َﱠَ‬ ‫‪R§fpsS c£nXmth, \o hÃ‬‬
‫إﻧﻚ َﻣﻦ ُ ْ ِ ِ‬ ‫ﱠ ِ‬ ‫‪hs\bpw \cI¯n {]thin¸n‬‬
‫اﻟﻨﺎر َ َ ْ‬
‫ﻓﻘﺪ‬ ‫َﱠ‬ ‫ﺗﺪﺧﻞ‬ ‫رﺑﻨﺎ ِ ﱠ َ‬
‫اﻟﻨﺎر }‪ َ {١٩١‬ﱠ َ‬ ‫‪¨m Ahs\ \nµy\m¡n¡gn‬‬
‫ﻣﻦ َ َ ٍ‬ ‫أﺧﺰﻳﺘﻪ وﻣﺎ ِ ﱠ ِ ِ‬
‫رﺑﻨﺎ ِ ﱠ َ‬ ‫َ ْ ََُْ َ َ‬
‫‪ªp. A{IanIÄ¡v klmbnIfm‬‬
‫إﻧﻨﺎ‬ ‫أﻧﺼﺎر}‪ {١٩٢‬ﱠ ﱠ َ‬ ‫ﻟﻠﻈﺎﳌﲔ ْ‬
‫َ‬ ‫‪bn BcpanÃXm\pw.‬‬
‫‪366‬‬ ‫‪367‬‬
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

R§fpsS c£nXmth, kXy X hcp¯mXncn¡pIbpw sNt¿


hnizmk¯nte¡v £Wn¡p¶ Wta. \o hmKvZm\w ewLn¡pI
Hcp {]t_m[I³ \n§Ä \n§fp bnÃ; XoÀ¨.
sS c£nXmhn hnizkn¡phn³ ٍ ُ ْ َ ‫ﻗﺮة‬
‫أﻋﲔ‬ َ ِ ‫أزواﺟﻨﺎ َ ُ ﱢ ﱠ‬
َ ‫وذرﻳﺎﺗﻨﺎ ُ ﱠ‬ َ ِ َ ْ َ ‫ﻣﻦ‬ ِ
ْ ‫ﻫﺐ َ َﻟﻨﺎ‬ ْ َ ‫رﺑﻨﺎ‬
َ‫َﱠ‬
F¶p ]dbp¶Xv R§Ä tI«p.
ِ ِ ‫واﺟﻌﻠﻨﺎ ِ ْ ﱠ‬
[٧٤ : ‫إﻣﺎﻣﺎ{ ]اﻟﻔﺮﻗﺎن‬ ‫ﻟﻠﻤﺘﻘﲔ‬
َ ُ ََْ ْ َ
A§s\ R§Ä hnizkn¨ncn¡p
¶p. R§fpsS c£nXmth, AXn ً َ
\m R§fpsS ]m]§Ä R§ R§fpsS c£nXmth, R§
Ä¡v \o s]mdp¯p XcnIbpw R fpsS `mcy amcnÂ\n¶pw k´XnI
§fpsS Xn³aIÄ R§fn \n¶v fn \n¶pw R§Ä¡v \o I¬Ip
\o ambv¨pIfbpIbpw sNt¿W fnÀa \ÂIpIbpw [À½\njvT
ta. ]pWyhm³ amcpsS Iq«¯nem ]men¡p¶ hÀ¡v R§sf \o
bn R§sf \o acn¸n¡pIbpw amXrIbm¡pIbpw sNt¿Wta.
ِ ِ ْ ِ ‫ﺳﺒﻘﻮﻧﺎ‬ ِ َ ِ ْ ِ ِ ‫اﻏﻔﺮ َ َﻟﻨﺎ‬ ِ َ }
sNt¿Wta. ‫ﺑﺎﻹﻳﲈن‬
َ َ ‫وﻹﺧﻮاﻧﻨﺎ ﱠ‬
َ ُ َ َ ‫اﻟﺬﻳﻦ‬ َ َ ْ ْ ‫رﺑﻨﺎ‬ ‫َﱠ‬
R§fpsS c£nXmth, \nsâ
َ ‫رﺑﻨﺎ ِ ﱠ‬ ِ ِ َ ِ ُ ُ ‫ﲡﻌﻞ ِﰲ‬ ْ َ ْ َ ‫وﻻ‬ ََ
ZqX³amÀ aptJ\ R§tfmSv \o ‫إﻧﻚ‬ َ ‫آﻣﻨﻮا َ ﱠ‬ َ ‫ﻗﻠﻮﺑﻨﺎ ﻏﻼ ﱢ ﱠ‬
ُ َ ‫ﻟﻠﺬﻳﻦ‬
hmKvZm\w sNbvXXv R§Ä¡v \
ِ ‫رؤوف‬
ÂIpIbpw DbnÀs¯gpt¶Â ]n [١٠ : ‫رﺣﻴﻢ{ ]اﳊﴩ‬ ٌ ‫َُ ٌ ﱠ‬
sâ \mfn R§Ä¡p \o \nµy

368 369
‫‪lÖpw Dwdbpw‬‬ ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ ‫‪lÖpw Dwdbpw‬‬ ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

‫وﻋﺬاب ﱠ ِ‬ ‫ﻓﺘﻨﺔ ﱠ ِ‬ ‫ﺑﻚ ِﻣﻦ ِ ْ َ ِ‬ ‫إﲏ َ ُ ُ‬


‫اﻟﻨﺎر‬ ‫اﻟﻨﺎر َ َ َ ِ‬ ‫أﻋﻮذ ِ َ ْ‬ ‫اﻟﻠﻬﻢ ِ ﱢ‬
‫) ﱠُ ﱠ‬
‫§‪R§fpsS c£nXmth, R‬‬
‫‪Ä¡pw hnizmkt¯msS R§Ä‬‬
‫‪¡vap¼v‬‬ ‫‪Ignªp‬‬ ‫‪t]mbn«pÅ‬‬ ‫وﴍ‬‫اﻟﻐﻨﻰ َ ﱢَ‬‫ﻓﺘﻨﺔ ْ ِ َ‬
‫وﴍ ِ ْ َ ِ‬ ‫اﻟﻘﱪ َ ﱢَ‬ ‫وﻋﺬاب ْ َ ْ ِ‬ ‫َِْ ِ‬
‫وﻓﺘﻨﺔ ْ َ ْ ِ‬
‫اﻟﻘﱪ َ َ َ ِ‬ ‫َ‬
‫‪R§fpsS ktlmZc§Ä¡pw \o‬‬
‫ﺑﻚ ِﻣﻦ َﴍ ِ ْ َ ِ‬
‫ﻓﺘﻨﺔ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬
‫أﻋﻮذ‬ ‫إﲏ َ‬ ‫ِ‬ ‫ﱠ‬
‫اﻟﻠﻬﻢ‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬
‫اﻟﻔﻘﺮ‬‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َِْ ِ‬
‫ﻓﺘﻨﺔ‬
‫‪s]mdp¯p XtcWta, kXyhnizm‬‬
‫ﱢ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ﱢ‬ ‫ﱠ‬ ‫ُ‬
‫‪kw kzoIcn¨htcmSv R§fpsS‬‬
‫اﻟﺜﻠﺞ‬ ‫ﻗﻠﺒﻲ ِ ِ‬
‫ﺑﲈء ﱠ ْ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫اﻏﺴﻞ‬‫اﻟﻠﻬﻢ ْ ِ‬ ‫ﱠ‬ ‫اﳌﺴﻴﺢ ﱠ ﱠ ِ‬
‫اﻟﺪﺟﺎل‬ ‫ِ‬ ‫َْ ِ‬
‫‪a\ÊpIfn \o Hcp hntZzjhpw‬‬ ‫َ‬ ‫ﱠ‬ ‫ُ‬
‫‪D−m¡cptX. R§fpsS c£nXm‬‬
‫وﻧﻖ َ ْ ِ ِ‬ ‫ْ ِ‬
‫‪th, XoÀ¨bmbpw \o Gsd Zbbp‬‬ ‫ﻧﻘﻴﺖ ﱠ ْ َ‬
‫اﻟﺜﻮب‬ ‫ﻛﲈ َ ﱠ ْ َ‬ ‫ﻣﻦ َْ َ َ‬
‫اﳋﻄﺎﻳﺎ ََ‬ ‫ﻗﻠﺒﻲ ْ‬ ‫واﻟﱪد َ َ ﱢ‬
‫َ ََ‬
‫‪Åh\pw IcpWm\n[nbpamIp¶p.‬‬ ‫ِْ ِ‬ ‫َْ َ ِ‬
‫اﻟﻘﻮم ﱠ ِ‬ ‫وﺑﲔ َ َ َ َ‬
‫ﺧﻄﺎﻳﺎي‬ ‫وﺑﺎﻋﺪ َ ْﺑﻴﻨﻲ َ َ ْ َ‬ ‫ﻣﻦ ﱠ َ ِ‬
‫اﻟﺪﻧﺲ َ َ‬ ‫اﻷﺑﻴﺾ ْ‬ ‫َْ‬
‫اﻟﻈﺎﳌﲔ{ ]اﻷﻋﺮاف ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ﻣﻊ ْ َ ْ ِ‬ ‫رﺑﻨﺎ ﻻَ َ ْ َ ْ َ‬
‫ﲡﻌﻠﻨﺎ َ َ‬ ‫}َﱠَ‬
‫اﻟﻠﻬﻢ ِ ﱢ‬
‫إﲏ‬ ‫اﳌﴩق َو َْ ْ ِ ِ‬
‫اﳌﻐﺮب ﱠ ُ ﱠ‬ ‫ﺑﲔ َْ ْ ِ ِ‬ ‫ﺑﺎﻋﺪت َ ْ َ‬
‫ﻛﲈ َ َ ْ َ‬
‫‪[٤٧‬‬ ‫َ َ‬
‫اﻟﻜﺴﻞ َ َْ ْ َ ِ‬
‫واﳌﺄﺛﻢ َ َْ ْ َ ِ‬
‫واﳌﻐﺮم (‬ ‫ﻣﻦ ْ َ َ ِ‬ ‫أﻋﻮذ ِ َ ِ‬
‫َُ ُ‬
‫‪R§fpsS c£nXmth, R§sf‬‬ ‫ﺑﻚ ْ‬
‫«‪\o A{IanIfmb P\§fpsS Iq‬‬
‫‪¯nem¡cptX.‬‬ ‫)اﻟﺒﺨﺎري ‪(٥٩٠٠‬‬

‫‪370‬‬ ‫‪371‬‬
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

AÃmlpth, \cI Ipg¸¯n tfbpw \o AItäWta. AÃmlp


\n¶pw \cI in£bnÂ\n¶pw, J th AekXbnÂ\n¶pw IpäIr
_dnse Ipg¸¯nÂ\n¶pw J_ Xy§fn \n¶pw IS_m[yXIfn
dnse in£bnÂ\n¶pw, k¼¶X  \n¶pw Rm³ \nt¶mSv c£
bpsS ]co£W¯nse Ipg¸ tXSp¶p.8
ِ ْ ُْ ‫اﳍﻢ َو‬ ِ َ ِ ‫أﻋﻮذ‬
ُ ُ َ ‫إﲏ‬
ِ ْ َ ْ ‫اﳊﺰن َو‬
‫اﻟﻌﺠﺰ‬ ‫ﻣﻦ َْ ﱢ‬ َ ‫ﺑﻚ‬ ‫اﻟﻠﻬﻢ ِ ﱢ‬
‫) ﱠُ ﱠ‬
¯n \n¶pw Zmcn{Zy¯nsâ ]co
£W Ipg¸¯nÂ\n¶pw Rm³
ِ َ َ ‫ﺪﻳﻦ و‬
\nt¶mSv c£tXSp¶p. AÃmlp َ َ ِ ْ ‫ﺿﻠﻊ اﻟ ﱠ‬
‫ﻏﻠﺒﺔ‬ ِ ُ ُْ ‫اﻟﺒﺨﻞ َو‬
ِ ْ َ ‫اﳉﺒﻦ َو‬ ِ ْ ُ ْ ‫اﻟﻜﺴﻞ َو‬
ِ ْ َ ْ ‫َو‬
th, ZÖmensâ ]co£W¯nsâ
Ipg¸¯nÂ\n¶pw Rm³ \nt¶mSv (٥٣٨١ : ‫اﻟﺮﺟﺎل( )اﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‬ َ ‫ﱢ‬
c£tXSp¶p. AÃmlpth, Fsâ
lrZbs¯ \o aªv sIm−pw B ""AÃmlpth, hnjmZw, ZpxJw,
en¸gw sIm−pw IgpIn \¶mt¡ ZpÀ_eX, AekX, ]nip¡v, `ocp
Wta. Agp¡nÂ\n¶pw shÅ h Xzw, IS¯nsâ `mcw, BfpIÄ¡v
kv{Xw ip²nbm¡p¶Xv t]mse hnt[bamIÂ F¶nhbnÂ\ns¶
Fsâ lrZbs¯ ]m]¯nÂ\n Ãmw Rm³ \n¶n A`bw tX
¶pw \o ip²nbmt¡Wta. ]qÀÆ Sp¶p.''
ِ َ ْ َ َ ‫أﻧﺖ‬
َ َ َ ‫ﺧﻠﻘﺘﻨﻲ‬ َ ْ َ ‫إﻟﻪ ِإﻻﱠ‬ َ ْ َ ‫اﻟﻠﻬﻢ‬
]ÝnaZn¡pIÄ X½n AIänbXv ‫وأﻧﺎ‬ َ َ ِ َ‫رﰊ ﻻ‬
‫أﻧﺖ َ ﱢ‬ ‫)َ ﱠ ُ ﱠ‬
t]mse Fs¶bpw Fsâ ]m]§
8
_pJmcn : 5900

372 373
‫‪lÖpw Dwdbpw‬‬ ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ ‫‪lÖpw Dwdbpw‬‬ ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

‫‪AXn\m F\n¡v \o s]mdp¯p‬‬


‫اﺳﺘﻄﻌﺖ َ ُ ُ‬
‫أﻋﻮذ‬ ‫ﻋﻬﺪك َ َ ْ ِ َ‬
‫ووﻋﺪك َﻣﺎ ْ َ َ ْ ُ‬ ‫ﻋﲆ َ ْ ِ َ‬ ‫وأﻧﺎ َ َ‬‫ﺒﺪك َ َ َ‬‫َﻋ ْ ُ َ‬ ‫‪XcWta. \nÝbw \o AÃmsX‬‬
‫) ‪]m]§Ä s]mdp¡p¶h\nÃ.‬‬
‫ﻟﻚ ِ ِ ْ َ ِ َ‬
‫ﺑﻨﻌﻤﺘﻚ َ ﱠَ‬
‫ﻋﲇ‬ ‫أﺑﻮء َ َ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﻣﺎ‬‫ﱢ َ‬ ‫ﴍ‬ ‫َ‬ ‫ﻣﻦ‬
‫ْ‬
‫ﺑﻚ ِ‬ ‫ِ َ‬ ‫وﰲ ِ َ ِ‬
‫ﻟﺴﺎﲏ ُ ً‬
‫ﻧﻮرا‬ ‫ﻧﻮرا َ ِ‬ ‫اﺟﻌﻞ ِﰲ َ ْ ِ‬
‫ﻗﻠﺒﻲ ُ ً‬ ‫اﻟﻠﻬﻢ ْ َ ْ‬
‫) ﱠُ ﱠ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻳﻐﻔﺮ ﱡ ُ َ‬
‫اﻟﺬﻧﻮب‬ ‫ﱄ َ ِﱠ ُ‬
‫ﻓﺈﻧﻪ ﻻَ َ ْ ُ‬ ‫ﻓﺎﻏﻔﺮ ِ‬
‫ﺑﺬﻧﺒﻲ َ ْ ْ‬‫ﻟﻚ ِ َ ْ ِ‬ ‫َ َُ ُ‬
‫وأﺑﻮء َ َ‬ ‫ﻧﻮرا‬
‫ً‬ ‫ُ‬ ‫ِ‬
‫ﺑﴫي‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﰲ‬‫ِ‬ ‫ْ‬
‫واﺟﻌﻞ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ﻧﻮرا‬
‫ً‬ ‫ُ‬ ‫ﺳﻤﻌﻲ‬ ‫واﺟﻌﻞ ِﰲ َ ْ‬
‫َ ْ َْ‬
‫ِإﻻﱠ َ ْ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫واﺟﻌﻞ ِﻣﻦ َ ْ ِ‬
‫أﻧﺖ( )اﻟﺒﺨﺎري ‪(٥٨٣١:‬‬ ‫واﺟﻌﻞ‬ ‫وﻣﻦ َ َأﻣﺎﻣﻲ ُ ً‬
‫ﻧﻮرا َ ْ َ ْ‬ ‫ﻧﻮرا َ ْ‬ ‫ﺧﻠﻔﻲ ُ ً‬ ‫َ ْ َْ ْ‬
‫‪(AÃmlpth, \obmWv Fsâ‬‬ ‫ﺷﲈﱄ ُﻧﻮراواﺟ ْ ِ‬ ‫وﻋﻦ ِ َ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫‪\mY³. \o AÃmsX Bcm[y\nÃ.‬‬ ‫ﻣﻦ‬
‫ﻌﻞ ْ‬ ‫ً َ ْ َ‬ ‫ﻧﻮرا َ َ ْ‬‫ﻋﻦ َﻳﻤﻴﻨﻲ ُ ً‬
‫َ ْ‬
‫‪\o Fs¶ krjvSn¨p \nsâ Zm‬‬ ‫ُ‬
‫ﻧﻮرا (‬ ‫اﻟﻠﻬﻢ َ ِ ِ‬
‫أﻋﻄﻨﻲ‬ ‫ﱠ‬ ‫ُ‬
‫ﻧﻮرا‬ ‫وﻣﻦ َ ْ ِ‬
‫ﲢﺘﻲ‬ ‫ﻓﻮﻗﻲ ُﻧﻮرا ِ‬
‫َ ِ‬
‫‪k\mWv Rm³. F\n¡v km[yam‬‬ ‫ً‬ ‫ْ‬ ‫ﱠ‬ ‫ُ‬ ‫ً‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫ْ‬
‫‪hp¶nSt¯mfw \nt¶mSpÅ Icm‬‬ ‫)ﻣﺴﻠﻢ ‪١٢٨٠‬وأﲪﺪ ‪(٣٥٤١‬‬
‫‪dpw DS¼Snbpw ]men¡p¶XmWv‬‬
‫‪\o F\n¡v sNbvXp X¶ A\p‬‬ ‫‪""AÃmlpth, Fsâ lrZb‬‬
‫‪{Kl§sf Rm³ \nt¶mSv k½Xn‬‬ ‫‪¯nepw Fsâ \mhnepw \o {]Im‬‬
‫‪¡p¶p. Rm³ sNbvX ]m]§fpw‬‬ ‫‪iw \ÂtIWta! Fsâ ImXnepw‬‬
‫‪Rm³ \nt¶mSv k½Xn¡p¶p.‬‬ ‫‪\o {]Imiw \ÂtIWta! Fsâ‬‬
‫‪I®nepw \o {]Imiw \ÂtIW‬‬
‫‪374‬‬ ‫‪375‬‬
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

ta! Fsâ ap¶nepw ]n¶nepw \o AÃmlpth, Fsâ FÃm Im


{]Imiw \ÂtIWta! Fsâ he cy§fpsSbpw kpc£bmb F
Xnepw CSXnepw \o {]Imiw \Â sâ aXs¯ F\n¡p \o \¶m¡n
tIWta. Fsâ apIfnepw Xmtg ¯tcWta. Fsâ PohnX Øe
bpw \o {]Imiw \ÂtIWta! amb CltemIs¯ F\n¡p \o
AÃmlpth, F\n¡v \o {]Imiw \¶mt¡Wta. Fsâ aS¡Ø
\ÂtIWta.'' eamb ]ctemIs¯ \o \¶m
(apkvenw 1280,AlvaZv 3541 ) t¡Wta. PohnXw FÃm \·bnep
‫أﻣﺮي‬ ُ َ ْ ِ ‫ﻫﻮ‬
ِ ْ َ ‫ﻋﺼﻤﺔ‬ ِ
َ ُ ‫ﱄ دﻳﻨﻲ ﱠاﻟﺬي‬
ِ ِ ِ ‫أﺻﻠﺢ‬ ِ
ْ ْ َ ‫اﻟﻠﻬﻢ‬ ‫) ﱠُ ﱠ‬
apÅ hÀ²\ hmt¡Wta. acW
s¯ FÃm hnja§fn \n¶pap
ِ ِ ِ ِ ِ
‫ﱄ‬ِ ‫وأﺻﻠﺢ‬ ْ ْ َ َ ‫ﻣﻌﺎﳾ‬ َ َ ‫دﻧﻴﺎي ﱠاﻟﺘﻲ ﻓ َﻴﻬﺎ‬
َ َُْ ‫ﱄ‬ ْ ْ ََ
ِ ‫وأﺻﻠﺢ‬ Å kpJamt¡Wta.
ِ َ ِ ‫أﻋﻮذ‬
ُ ُ َ ‫إﲏ‬
ِ ‫اﻟﺘﻲ ِﻓﻴﻬﺎ‬ ِ ‫آﺧﺮﰐ ﱠ‬
ِ َ ِ
ِ ْ ُْ َ ‫واﻟﻜﺴﻞ‬
‫واﳉﺒﻦ‬ ِ ْ َ ْ ‫ﻣﻦ‬
ِ َ َ ْ َ ‫اﻟﻌﺠﺰ‬ ْ ‫ﺑﻚ‬ ‫اﻟﻠﻬﻢ ِ ﱢ‬
‫) ﱠُ ﱠ‬
‫ﱄ‬ ً َ َ ِ ‫اﳊﻴﺎة‬
ِ ‫زﻳﺎدة‬ َ َ َْ ‫واﺟﻌﻞ‬ ْ َ ْ َ ‫ﻣﻌﺎدي‬ َ َ َ
ِ ْ َ ‫آت‬
ِ ‫اﻟﻠﻬﻢ‬ ِ ْ َ ْ ‫وﻋﺬاب‬
ِ َ َ َ ‫واﳍﺮ ِم‬ ِ ْ ُْ َ
ِ ‫ﱄ‬ ‫ﻧﻔﴘ‬ ‫اﻟﻘﱪ ﱠ ُ ﱠ‬ َ َْ َ ‫واﻟﺒﺨﻞ‬
‫ﴍ‬ َ‫ﻛﻞ ﱟ‬ ‫ﻣﻦ ُ ﱢ‬ْ ِ ‫راﺣﺔ‬ ً َ َ ‫اﳌﻮت‬َ ْ َْ ‫واﺟﻌﻞ‬
ْ َ ْ َ ‫ﺧﲑ‬ٍ ْ َ ‫ﻛﻞ‬ ‫ِﰲ ُ ﱢ‬
ِ َ ْ َ ‫زﻛﺎﻫﺎ‬ َ ْ َ ‫وزﻛﻬﺎ‬
‫وﻟﻴﻬﺎ‬
َ ‫أﻧﺖ َ ﱡ‬ َ ‫ﻣﻦ َ ﱠ‬ ْ َ ‫ﺧﲑ‬
ُ ْ َ ‫أﻧﺖ‬ َ ََْ
َ ‫ﺗﻘﻮاﻫﺎ َ َ ﱢ‬
(٤٨٩٧: ‫( ) رواه ﻣﺴﻠﻢ‬
ٍ ْ ِ ‫ﻣﻦ‬
ُ َ ْ َ ‫ﻋﻠﻢ َﻻ‬
‫ﻳﻨﻔﻊ‬ ِ َ ِ ‫أﻋﻮذ‬
ْ ‫ﺑﻚ‬ ُ ُ َ ‫إﲏ‬ ‫اﻟﻠﻬﻢ ِ ﱢ‬
‫وﻣﻮﻻﻫﺎ ﱠ ُ ﱠ‬ َ َََْ

376 377
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

ِ ِ
ٍ ْ َ ‫وﻣﻦ‬ ٍ ْ َ ‫وﻣﻦ‬ ِ
‫وﻣﻦ‬ ُ َ ْ َ ‫ﻧﻔﺲ َﻻ‬
ْ َ ‫ﺗﺸﺒﻊ‬ ُ َ ْ َ ‫ﻗﻠﺐ َﻻ‬
ْ َ ‫ﳜﺸﻊ‬
e`n¡m¯ {]mÀ°\bnÂ\n¶pw
ْ َ Rm³ \nt¶mSv icWw tXSp¶p. 9
ٍ
(٢٧٢٢ : ‫ﳍﺎ ()رواه ﻣﺴﻠﻢ‬ ُ َ َ ْ ُ ‫دﻋﻮة َﻻ‬
َ ‫ﻳﺴﺘﺠﺎب‬ ََْ
AÃmlpth, _elo\X, Ae ‫وﲢﻮل‬ َ ِ َ ْ ِ ‫زوال‬
ِ ‫ﻧﻌﻤﺘﻚ َ َ َ ﱡ‬ ِ ‫ﺑﻚ‬
ِ َ َ ‫ﻣﻦ‬
ْ َ ِ ‫أﻋﻮذ‬ ُ ُ َ ‫إﲏ‬‫اﻟﻠﻬﻢ ِ ﱢ‬
‫) ﱠُ ﱠ‬
kX, `ocpXzw, ]nip¡v, hmÀ²
Iyw, J_À in£ F¶nhbn َ ِ َ َ ‫وﲨﻴﻊ‬
‫ﺳﺨﻄﻚ( )رواه‬ ِ ِ َ َ ‫ﻧﻘﻤﺘﻚ‬
َ ِ َ ْ ِ ‫وﻓﺠﺎءة‬
ِ ِ ِ
َ َ ُ َ ‫ﻋﺎﻓﻴﺘ َﻚ‬
َ َ
\n¶pw Rm³ \nt¶mSv A`bw tX
Sp¶p. AÃmlpth, Fsâ lrZ (٢٧٣٩ ‫ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ‬
b¯n\v \o kq£vaXm t_m[w AÃmlpth, A\p{Kl§Ä
\ÂtIWta. AXns\ \o kwkv \o§n t]mIp¶Xn¶pw, kpJku
Icn¡pIbpw sNt¿Wta, \obm Jy§Ä amän adn¡s¸Sp¶XnÂ
WtÃm AXns\ \¶mbn kw \n¶pw, s]s«¶p−mIp¶ in£
kvIcn¡p¶h³. \o Xs¶bmW IfnÂ\n¶pw, \n¶nÂ\n¶p−m
tÃm AXnsâ kwc£I\pw bP Ip¶ FÃmhn[ tIm]¯nÂ\n
am\\pw. AÃmlpth, D]ImcanÃm ¶pw Rm³ \nt¶mSv c£
¯ hnÚm\¯nÂ\n¶pw, `àn tXSp¶p.10
bnÃm¯ lrZb¯nÂ\n¶pw, aXn
hcm¯ a\ÊnÂ\n¶pw D¯cw 9
apkvenw : 2722
10
apkvenw : 2739

378 379
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

َ ِ َ َ ‫واﺑﻦ‬
‫أﻣﺘﻚ‬ َ ِ ْ َ ‫واﺑﻦ‬
ُ ْ َ ‫ﻋﺒﺪك‬ ُ ْ َ ‫ﻋﺒﺪ َك‬ ‫اﻟﻠﻬﻢ ِ ﱢ‬
ُ ْ َ ‫إﲏ‬ ‫) ﱠُ ﱠ‬
ZmknbpsS aI\pamWv. Fsâ
aqÀ²mhv \nsâ I¿nemWv. \nsâ
َ ُ َ َ ‫ﰲ‬
‫ﻗﻀﺎؤك‬ ‫ﻋﺪل ِ ﱠ‬
ٌ ْ َ ‫ﺣﻜﻤﻚ‬
َ ُ ْ ُ ‫ﰲ‬ ‫ﻣﺎض ِ ﱠ‬ َ ِ َ ِ ‫ﻧﺎﺻﻴﺘﻲ‬
ٍ َ ‫ﺑﻴﺪك‬ ِ ِ َ
َ
Xocpam\§fmWv F¶n \S¸m
Ip¶Xv. \nsâ hn[nIsfÃmw F
َ َ ْ َ ‫ﺳﻤﻴﺖ ِ ِﺑﻪ‬
‫ﻧﻔﺴﻚ َ ْأو‬ َ ْ ‫ﻟﻚ َ ﱠ‬ َ َ ‫ﻫﻮ‬ ٍ ْ ‫ﺑﻜﻞ‬
َ ُ ‫اﺳﻢ‬ َ َُ ْ َ
‫أﺳﺄﻟﻚ ِ ُ ﱢ‬ ¶n \oXn]qÀÆw am{XamWv. \o
\n\¡v t]cmbn sh¨n«pÅtXm,
َ ِ ْ َ ‫ﻣﻦ‬
‫ﺧﻠﻘﻚ َ ْأو‬ ْ
ِ ‫أﺣﺪا‬
ً َ ‫ﻋﻠﻤﺘﻪ‬
َ ُ ْ َ َْ ‫ﱠ‬ ‫أو‬َ َ
‫ﻛﺘﺎﺑﻚ‬ ِ َ ِ ‫أﻧﺰﻟﺘﻪ ِﰲ‬
َُْ َ َْ \nsâ {KÙ¯n Cd¡n bn
«pÅtXm, \nsâ krjvSnIfn \n
َ َ ْ َ ‫أن‬
‫ﲡﻌﻞ‬ ْ َ ‫ﻋﻨﺪك‬ َ َ ْ ِ ‫اﻟﻐﻴﺐ‬ ِ ْ َ ْ ‫ﻋﻠﻢ‬ ِ ْ ِ ‫اﺳﺘﺄﺛﺮت ِ ِﺑﻪ ِﰲ‬ َ ْ ََْ ْ ¶pw BÀs¡¦nepw \o ]Tn¸n ¨n
«pÅtXm, AXpasæn \nsâ ]
‫ﺣﺰﲏ‬ ِ ْ ُ ‫وﺟﻼء‬
َ ِ َ ‫ﺻﺪري‬ ِ ْ َ ‫وﻧﻮر‬ َ ُ َ ‫ﻗﻠﺒﻲ‬ ِ ْ َ ‫رﺑﻴﻊ‬َ ِ َ ‫اﻟﻘﺮآن‬
َ ُْْ ¡Â \o kq£n¨n«pÅ \nsâ
AZriyÚm\¯nepÅtXm Bb
,(٤٥٢ ,٣٩١/١) ‫ﳘﻲ( )رواه أﲪﺪ‬ َ ََ َ
‫وذﻫﺎب َ ﱢ‬ \nsâ apgph³ \ma§fpw ap³
\nÀ¯n Rm\nXm \nt¶mSv tNmZn
‫( وﺻﺤﺤﻪ اﻷﻟﺒﺎﲏ ﰲ‬٥٠٩/١) ‫واﳊﺎﻛﻢ‬ ¡p¶p. JpÀB\ns\ \o Fsâ
lrZb¯nsâ hk´hpw a\Ên
(١٩٩ ‫اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﻴﺤﺔ ﺑﺮﻗﻢ‬ sâ {]Imihpw ZpxJ¯nsâ ]cn
AÃmlpth, Rm³ \nsâ Zmk\pw lmchpw at\mhrYsb t]m¡n¡
\nsâ Zmksâ ]p{X\pw \nsâ

380 381
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

fbp¶Xpw B¡n¯oÀt¡Wta. Rm³ \nt¶mSv tNmZn¡p¶p. 13


11
JpÀB\nepw lZoknepw h¶n
‫ﻋﲆ‬َ َ ‫ﻗﻠﻮﺑﻨﺎ‬
َ َ ُ ُ ‫ﴏف‬ ِ ُ ُ ْ ‫ﻣﴫف‬
ْ ‫اﻟﻘﻠﻮب َ ﱢ‬ ‫) ﱠُ ﱠ‬
َ ‫اﻟﻠﻬﻢ ُ َ ﱢ‬ «pÅXn GXm\pw Nne {]mÀ°
\IÄ am{XamWnXv. C§s\ H«\
(٢٦٥٤: ‫ﻃﺎﻋﺘﻚ ( )رواه ﻣﺴﻠﻢ‬ َ َِ َ h[n {]mÀ°\Ifp−v. Øe]cnan
Xn ImcWw FÃmw ChnsS ]IÀ
lrZb§Ä \nb{´n¡p¶ A ¯p¶nÃ. C¶Xv am{Xsa {]mÀ°n
Ãmlpth, R§fpsS lrZb§ ¡mhq F¶v \nÀ_ÔanÃ. GXv
sf \n\¡v Iogvs]«v Pohn¡p¶Xn Imcyhpw \ap¡v {]mÀ°n¡msa¶v
¶mbn Xncn¨phntSWta.12 \mw ap¼v kqNn¸n¨Xv HmÀ¡p
َ َ َ ْ َ ‫واﻟﺘﻘﻰ‬
‫واﻟﻌﻔﺎف‬ َ ُْ ‫أﺳﺄﻟﻚ‬
َ ‫اﳍﺪى َ ﱡ‬ َ ُ َ ْ َ ‫إﲏ‬‫اﻟﻠﻬﻢ ِ ﱢ‬
‫) ﱠُ ﱠ‬ atÃm. F¶m {]mÀ°\IfmÂ
inÀ¡p hcmXncn¡m³ \mw kq
‫ اﻧﻈﺮ‬,‫واﻟﻐﻨﻰ( )رواه ﻣﺴﻠﻢ واﻟﱰﻣﺬي واﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‬ َِ ْ َ £n¡Wsa¶p am{Xw. Ad_n
`mjbn Xs¶bmIWsa¶pw \n
(.‫ ﰲ ﺻﺤﻴﺢ اﳉﺎﻣﻊ‬١٢٧٥ : ‫ﺣﺪﻳﺚ رﻗﻢ‬ _Ô\bnÃ. Adnbmhp¶ GXv
AÃmlpth, k·mÀ¤hpw, `àn `mjbnepw {]mÀ°n¡mw. F¶mÂ
bpw, hnip²nbpw, sFizcyhpw AÀ°w AdnªpsIm−v a\Êm
¶n²yt¯msS {]mÀ°n¡p¶Xn
11
knÂkne kzlol : 199
12 apkvenw : 2654 13 apkvenw : 4898

382 383
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

¶mWv IqSpXÂ {]m[m\yhpw


Im¼papÅXv. \_n bpsS {]mÀ Cu
°\IÄ {]mÀ°n¡p¶Xn\v {] X¡me PohnXw
tXyIw {]Xn^eaps−¶Xn\v k {]bmkclnXam
tµlanÃ. AXp Xs¶ AÀ°and ¡m³ IjvSs¸
ªp sIm−msW¦n hfsc Sp¶ ktlmZcm..
D¯ahpamIp¶p. Cu PohnXw
Ahkm\n¡p¶Xn
\v ap¼v
PohnX¯nsâ
bYmÀ° e£yw
a\Ênem¡m³
Hgnhp kab§Ä
D]tbmKs¸Sp
¯m³
{ian¡q .."

384 385
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

XmfpIfn \nÀÆln¡Â
15 aoJm¯pIÄ 93
1 BapJw 1 16 DwdbpsS cq]w 103
2 Cu {KÙw 3 Clvdman\p tijw 118
3 e£yw 20 17 ]mSnÃm¯h
4 lememb k¼mZyw 26 IpäIyXy§Ä¡pÅ 123
lÖv {Kq¸v 30 18 {]mbivNn¯w
5 XncsªSp¡pt¼mÄ Clvdman\p ap¼pw 130
bm{X¡p ap¼v 35 19 tijhpw ]mSnÃm¯h
6 sNbvXncnt¡−h aoJm¯n\pw 140
ho«nÂ\n¶pw 48 a¡bptSbpanSbnÂ,
7 ]pds¸Spt¼mÄ 20 XÂ_nb¯v
hml\¯n 50 21 ldansâ {]tXyIX 148
8 Ibdpt¼mÄ 22 ldanse¯nbm 157
bm{XbnÂJkzvdv 56 23 Xzhm^v 164
9 (Npcp¡n) \akvIcn¡Â, 24 lPdp AkvhZv 174
PwAv (tNÀ¯p ) 60 25 aJmap C_vdmlow 192
10 \akvIcn¡Â 26 kwkw 194
11 alXz§Ä 68 27 kAvbv 206
lÖpw Dwdbpw 78 kAvbnÂ\n¶pw 219
12 \nÀ_Ôw 28 hncan¨mÂ
13 Ip«nIfpsS lÖv 85 Dwdbpambn _Ôs¸« 222
14 ]Icw lÖv 87 29 Nne kp{][m\ Imcy§Ä

386 387
lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬ lÖpw Dwdbpw ‫اﳊﺞ واﻟﻌﻤﺮة‬

30 lÖv sNt¿− cq]w 230 dufmico^pw \_n 325


31 dpIv\pIfpw hmPn_pIfpw 233 bpsS J_dpw
43
ZpÂlÖv 8 \v 235 J_À sI«ns¸¡Â 342
44
sNt¿−h
\_nbpsS J_dpw Nne
32 347
ZpÂlÖv 9 238
33 (Ad^mZn\w) 45 \nÀ½nX lZokpIfpw
34 apkvZen^bnte¡v 262 46 Ahkm\ambn 355
35 ZpÂlÖv 10 _enZn\w 265 XncsªSp¯ 357
36 _enIÀaw 268 47 {]mÀ°\IÄ
37 apSn\o¡Â 281
Xzhm^p C^mf ( 286
38 knbmdx )
ZpÂlÖv 11,12,13 289
an\mbnÂcm¸mÀ¡epw,Pw
39 dIfnse Gdpw
Xzhm^p 298
hnZmAv(hnShm§ÂXzhm
40 ^v)
aZo\m kµÀi\w 303
41 (aZo\bpsS alXzw)
aZo\m ]Ånbpw 40 hIvXv 320
42 \akvImchpw

388 389

Вам также может понравиться