Augustinus. Opera Omnia. (Caillau, Guillon Ed.) 1835. Volume 3.

)>\^m
COLLECTIO
SELECTA
SS. ECCLESI/E PATRUM.
PATRES OUINTI FXCLESIiE SiECLLI.
S. AUGUSTIJSUS.
III.
<t V:; :.-'A\M l '

\' i '.<!'
PHOSTAT JNStPER VENALE
MONTIS PESSULANI,
AiTD VIRENQUE, BiiiLioPOLAM
Apud BlBLiOPOIAM, cui >05iE}i gallice;
SOCIKTK 1'0UR LA VUBLICATION DES RO>S LJVRESj

Kuc dos Saints-Pcics, n" i6.
S -CLODOALnF, E TYPOGRAPnEO BEirN-MANDAR.

COLLECTIO
SELECTA
SS. ECCLESIJE PATRUiH,

COMPLECTENS
EXQUISITISSIMA OPERA
lUM DOGMATICA KT MORALIA, TUM APOLOGEIICA KT OUATOHrA;
ACClT>ASTinLS
l). A. B. CAILLAU,
' ANUMCO ilOXOnARIO CEXO.UA.\E>'SI ET C.lDraCIjNSI,
.NO.NM LITSQl E CLEiU GALLICAM PRESBYTEHIS,

U>A CUM
l). M. N. S. GUILLON,
EPISCOPO MAUOCHIENSI , IN FACILTATE THEOLOGI.E PARISIENSI ELOQUENTI/E SACR*
PROFESSORE, Al'CTOr,b LIBUl CLI TITLLUS GALLICE :
BlliUO THEQUE VHOISIE DES PERES CRE CS E T LA TtSS.
OPLS KEGI DICATUM.
z^-^n
p^^ ^Vx
PARISIIS,
APUD PARENT-DESBARRES, EDUrOKEM,
VIA VULGO DIGTA DE SEINE ,
48.
M. DCCC. XXXVI.
»,
^^^^^ â p- . . . f o ^ vi ^t / f? •€.
Upera ori^ni a
SANCTI AURELII
AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISGOPI
OPERUM Lvtl--5j
PARS II.
OPERA APOLOGETIGA.
DE CIYITATE DEI CONTRA PAGANOS

LIBRI XXII.
cx.
^v.»*^/-^
H^T
S.AUR.AUGUSTINI
HIPPONE^SIS EPISCOPI
•
AD MARCELLINUM,
:;:;: de civttate del ':
\\.\:\ i]()\T\\\ PAGANOS

LIBRI XXTI.
/^wy WVi WW \W\ \ V*% \» V» \V\A \V\\ \V\V VVVV WW WW VW\ \V\V «\ VVVVVV VV V\ X V\\ W\V VI
LIBER XV.
Incipit oferis nujis pars altep.a, q':m est dk llarvh civitatim, TEr.r.Ks.H
ET C0rLE5TlS , EXOKTU , ET rUOCir.SL' , AC DEBITIS FIMBLS. HOC Pr.lMVM LIDKO

ClVlTiTVa EAHrjIDfta EiOr.niA QLOMODO IN ANGLLORVM rONOP.LM ET MALOUVM
DlSCr.ETlONE PH.ECESSEP.INT , DEMONSTI-.AT AIGVSTINVS, EAQVE OCCASIONB ACIT
DE CONSTITVTIOE UVXDI, QV.E SACKIS LITTERIS n IT.INCIPIO LlUr.l GENESUOS
DESCIUr.ITVU.
CAPIT L
Ve ea parte operis^ qiui (luarimi Ciintatnm , id est,

coelestis ac terrenct' y initia ct Jiiws incipi(uit (U-
monstrajî.
CivitAtem Dei dicinius*, cujns ca Scripliira tcstis cst,
qune nou fortiiilis motibiis ;ininioruiii, sed piane summce

di.spositione provid(Milia' siiper onuics omiiiuni gcnlium
• Scri.lu» aniio Clni<ti \iCt. ant '\\~ — 'Vitle 1). G:u!!cii, tom. iti ,
p. 25 1 u54
1.
4 s. AtfitsTiivi Krrscopi
Jlflcrns, omnia sWn gciicni ingonioriim luunanonnn divi-

naexcclicns aiictont;;tc suhjccit. il)i (r.ippc .^criplnm cst :
u GloriosH dicta sunl dc If, (livitas D.i'. » El in a!io
Psalnio lciîiur : Magnus Dominus ct laudabilis vaido

u ,
» in Civilatc Dci nostii, in montc sanclo cjus, dilatans

)) cxultalioncs nnivcrsrc tcrirc -. » Et paulo post in co-
dcm Psalmo : «. Sicut audivimus, ita ct vidimns, in (li-
)) vitatc Domini îrtuluin, in Civitatc Dei nostri, Dcus

)j lundavit cam in .'clcrnum •'. » Itcm in alio : « Fluuii-
)) nis iuipetus Lftiiicat Civitatcm Dci , sanctificavit tabcr-
)) naculum suum Allissimus, Dens in mcdio cjusnoncom-
» movcbitur^ » Isis alquc Iiujusmodi tcstimoniis (!u;c ,
oninia commcmorarc nimis longum cst, didicimus cssc

cjuamdam Givilatem Dci, cujus civcsessc concu])iscimus illo
amore, <jucm no])is iJlius Conditor inspiravit. Huic Con-
ditori sanctfi; Civitalis , cives tcrrcn.ii Civitatis dccs suos
pr.Tfcrunt, ignorantes cum csse Dcum dcoruni non dco- ,
rumfidsorum, impiorum ct
lioc est, supcrborum ([i i ,
cjus iucommuiabili omnibusquc communi luce privati ,
ci ob lioc :;d (luau-.dam cgenam potestatcm redacti suas ,
quo.danimodo privatas potentias consectantur , Jionorcs-

{[ue divinos a dcccptis subditis qn.^^runt ; scd deorum pio-
rum atquc sanctorum qui potius so ipsos ,
nni sul)dere
quam mullos sibi potius([uc Dcum colerc
,
, (juam pro
Deo coli dclcctanlur. Sed luijus sancta; Givitatis inimicis,
dccem superioribus libris, (juantmn potuimus Domino ,
ct Rcge nostro adjuvanlc, rcsj-)ondimus. Nunc vcro quid
a mc jam c-xpcctctur atinosccns nKi([r.e non immcmor ,
dchiti dc duarum Civitatum, tcrr.Mi.nc scilicct ct cxv-

,
lcstis, (juas in Iioc intcrim s:cculopcr[:)lcxas quodammodo

diximus inviccm(|ue p; rmixf.ns , exortu ct cxcnrsu ct
' P-,it. rAsxTi, 3. — ' Iil. XI, VII. 2, .'!. — 'Iil. xt.Tii
,
q. ~ 4M. xiv,
5,fi.
DiS t;.\iiA.iE ijKi. i.iiiKr. \i. 5
tkibilLs iinibns , {[uanlLim valucro ,

disnularo, rjus ipsiuj
])oniini ct ucps nosLri ubiquc opitulalionc trclus aggrc-
diiir : cfucmadmoJum cxordia duarum
prinuuiiquc dicam
isLarum CivitaLumin Angclorum divcrsilatc pmccesserint.
wv* \ vw w^v vw^ wvs \w\ \w\ \\w vvw v\v\ v^v\ vwvv \\ \v w v\ v\>\ v\v\ vv-w wvv vwv w
CAPIJT n
I
!:1
Dc cogvioscendo DeOy ad cujus nolitiam neiuo Jiom:''

fuini peivenii, ?iisi pcr Mediatoreni Dei et homi-
. nunt Jioniiuem Jesani CJiri'iar?i.
Magmm cst cl admodum rarum uni^crsam crcaturam

corporcam ct incorporcam con.sidcratam compcrtanu[uc
nuital)ilcm intcntionc mcnlis cxccdcrc- alquc ad incom-
iiiulahiicm lici sub.^-.lanliam pcrvcnirc, ct iilic dis<u>rc cx
i[)so, (juod cunctam n;:luram (|ii,c non cst <[Uodi[)sc, non
lccitnisi i[").sc. Sic criim '.);'us cnm liominonon[)cra]iquam
crcaturam loquitur corporalcm, corporalibus instrcpcns
auribus, u! iiUcr sojianicm ct audicntcm acria S[")atia
vcrbcrcnturi nc([u.c pcr cjusmodi spiritalcin, qua> cor-

[)oruni similitudinibus fiLûratur. sicut in somniis vcl quo
alio tali modo nam : ctsic v. lutcorporis auribus lo([uitur,
([uia vciut pcr corpus loquitur (^t vclut intor[")o.sito corjio-
ralium locorum iulcrvallo; nudlum cnim similia snnt
talia visa corporibus : scd locjuitur i[isa vcritate, si (|uis
.sit idoncus ad audicndum mcntc. non corporc. Ad iliud

cnim liominis ita loquilur, ([uod iji liominc ca?.tcris, qui-
l)us homo eonstat, cst inclius, ct (pio ipsc Dcus solus cst
mclior. Cum cnim homorcctissimcinL(.lligntur, vcl si lioc
noii [lotcst, salUnu crcdalur factusad imaiiincmDci; prc-

fccto ea sui ["tintc cst propin(]uior supcriori Dco. qua su*
6 s. -UccsiiM i;i'j.si,;()i'i
])' <;!t iiifi iiOics siir.s ', (ju;;s elinni cnni pccoiihuscHnuim'.-
/Hs liahii. Scd ([iiia ipsa incns, cui ralio ct inlclligcnlia
naluralilcr incst, vitiis (juil^nsdani lcnc1)rosis ct vetcrihns
non soluni adinlijcrcndnm frucndo, vcrum-
invalida cst,
ctiam ad pcrfcrcndum incommnlahilc Inmen doiu^c de ,
die in dicm nniovata atcjue sanata fiat tantac lclicitatis

capax, fide primum fuerat indiucnda alxpie puroanda. \n
(jua nt fidciUius am])ularctad veiitalcm, ipsa vcritas IXhis
Dci Filius, hominc assumpto, non Deo consumpto, camdcm

constiiuit at(pic fuudavit iidcm, nt ad liominis Dcum itcr
cssct homini pcr homiucm Dcum. Ilic cst enim ]Mc(hator
Dei et liominum homo Christus Jcsus. Pcr lioc cnim me-
diator, pcr (juod homo, pcr hoc ct via. Quoniam si inter
enm, qni tcndit, et ilhid, (juo tcndit, via media est, spes
cst pervcni(^ndi : si aulem dcsit, ant ignoretur (|ua cun-
dnm sit, (juid prodcst nossc (pio eunchim sit? Sola cst
autcni adversus omncs crrorcs \ia mnnitissima, ut idcni
ipse sit Deus ct homo, <jU0 itnr Dcus, (jua itnr liomo.
CAPUT 111.
De aucloriiate canonica' Scripturcv , (liK'ino Spiritii
condita\
Hic prius pcr Pi'ophcias, dcinde per se ipsum, postea

pcr AposLolos, (juantum satis esse jndicavil, locutus,
etiam Scripturam condidit, (pi.T^ canonica nominatur,
cminentissim?c ancLorilalis, (ui fidcm ]ia])cmus de his
rehus, (pias ignorarc noji cxpcdil, ncc pcr nosmetipsos
nos.se idonci sumus. Xam si ca sciri po.ssunt tcsLihus no!)is
iij: (nriAxi: Dr.i, 11151:11 \i. 7
([u;i' ifmota iion siinl a sensibusnostris, sivc intcrioribus,
si\e eliam extcrioribiis; undc el priesentia nuneiipantur,

«juod ita ca dieinnis cssepnrsensibus, sieutpra-oculisquic
pnrstosuiitoeulis : profeeto ea qu;e remola suntasensii)us
nostris, quoniam nostro testimonio seire non possumus
delusalios testcs requirimus, eis([ue eredinuis a (juorvun
sensibus remota esse vel fuisse iion eredimus. Sieut crgo
dc visibilibus, qu;e jum vidinuis, eis eredimus qui vide-
runt, atquc ita de e.xteris, quaâdsuum qucmujuescnsum
eorporis perlinent : ita de his, (juiie animo ae mentc sen-
tiunlur, ((juiaetipsc reetissime dieitur sensus, unde et
s(3ntentia voeabulum aeeepit), hoe est, de invisij)ilibus ,
(|u;in a nostro sensu interiore remota sunt, iis nos oportet

eredere, (jui li;ee in ilio ineorporeoluminedisposita didi-
eerunt, vel maneini;i eonluentur.
CAPIT \\.
De conditlone mundi^ qnod nec infeniporalis sit, nec

no{'o Dei ordinata consilio, qna.si postea vohient,
quod antea noluerit.
1. VisTBriu:\r oiuniutii niaxinuis csl mundus , invisib»-
lium oniniuni maximus cst Deus, Sed mundum csse eon-

spieimus, Deum essceredimus. Quod autem i)cus munduni
leccrit, nulli tutius eredimus , quam ij^^si Deo. Lbit-um
audivinius? Nusquam int,(TJin nos melius (juam in Serip-
turis s;u}elis, ul)i di\it l*roi)heta ejus : « In prineipio feeit
n Dcus ('(rluui (1 t<rr;)in ', d Nunvpiidnain ibi iuit iste
l*r0j>lvl;i. (piando rceiMV u-ecelum el terrair-' Mon : sed ibi
'G.n 1. .'. -
8 S. ALGLSTIHI EMSCOPI
luil sapienliii Dei, per quam Ihcta suiit oninia, qutie in

animas etiam sanclas se tranfcrl, amicos Dei etProphetas
consliluit, eisque opera sua sinc strepitu intus enarrat.
Locpiuntur cis ([U0({ue Angcli Dei, qui semper \itlent fa-
ciem Palris', voluntatemque (^jus (juibus oportct amum-
tiant. Ex his unus crat istc Prophcla, (jui dixitet scripsit:
<( In principiofccit Deus coelum ct t(.Tram. « Qui tam ido-
ncus tcstis est per qucm Deo crcdcndum sit, ut eodcm
Spiritu Dei, quo hsec siliirevclatacognovit, ctiam ipsam
fidem nostram futuram tanto ante proedixcrit.
II. Scd quid placuit Deo actcrno tunc faccre C(X'lum et
teiram, quae antea non fccissct? Qui hoc dicunt, si mun-

dum .xternum sine ullo initio ct ideo nec a Deo factum,
videri volunt, nimis aversi sunt a vcritate, et letahmorbo

impietatis insaniunt. Exccptis cnim propheticis vocibus
mundus ipse ordinatissima sua mutabilitate ct mobihtate
et visibilium omnium pulchcrrima spccie quodammodo
tacitus et factum se csse , et nonnisi a Dco ineirabihter
atque invisibihter magno et ineflabihtcr at(|uc invisibihter
pulchro fieri se potuisse proclamat. Qui autem a Deoqui-
dem factum fatentur, non tamen eum vohmt tcmporis
habcrc, scd sure creationis initium, ut modo ([uodam
vix intelhgil)ih semper sit factus, dicunt quidem aliquid,
unde sibi Deum videnturvelutafortuitatemcritatedefen-
dere, ne subito iUi vcnisse crcdatur in mcntem ,
quod
nunquam ante venisset facere nunidum, et accidisse illi
voJuntatem novam, cum in nuUo sit omnino mutabilis :
scd non vidco quomodo cis possit in cacteris rebus ratio

ista subsisteremaximequc in anima quam si Deo coae-
,
,
ternam essc conlcnderint, undc illiacciderit novamiscria,

quae nunquam antca pcr aetcrnum, nullo modopoterunt
cxplicare. Si enim allcniassc scmper cjus raiseriam ct bea-
' Malli. xviii. 10.
1)E CIVITATE DEI , LlBtK XI. 9
titudiiiem dixevint, necessc cst dicaiitetiain semperalter-

naturam; unde illa eos seqiictur absurditas, utetiani cum
J)ea{a dicitur, in hoc utique non sit beata, si futuram
suam iniseriam et turpiLudinem praevidet •, si autem non
})ra?videt, nec se turpem ac miseram fore , sed beatam
sempcr cxistimat, falsa opjnione sit beata : quodicisLul-
tins nihii potest. Si autcm semper quidem per saecula re-
tro infinita cum beatiludine alternasse anim.T miseriam
putant, sed nunc jam de cnetero cum fuerit bberata , ad
miseriam non esse redituram, nihilominus convincnnlnr
nunquam eam fuisso verc beatam, sed deinceps csse inci-
pere nova quadam nec fallaci beaLitiidinc-, ac per hocfa-
tcbuntur accidere ilH ahquid novi, et hoc ma.gnum atquc
pnrclarum , ([uod nunquam relro per apternitatem acci
disset. Cnjus no\ itatis causam si Deuni negabunt in aRtcrno
habuissc consilio, simul eum nef;a!)unt heatiludinis cjus
auetorcm|; quod nefandre impietatis est. Si autem dicent
etiam ipsum novo consilio exco"itasse, ut de cactero sit
anima in aiternum beata (|uomodo eum ahenum ab ca,

,
quac ilhs (juoque dispheet mutalîlilalc monstrabunt?

,
Porro si ex temporc crealam , sed nullo ulterius tempore

perituram, lancjuam numerum , habcre initium sed non
habere fincnn fatentur, et ideo scmcl expertam miserias,
si ab eis fucrit libc^rata, nun([uam miseram postca futu-
ram, non utiquc dubitabunt hocfieri man^mte incommu-
tabilitate consilii Dei. Sic crgo credant et mundum e\
tempore fieri potuisse , ncc tamen ideo Deum in eo fa-
cicndo aeternum consiliimi voluntatemque mutasse.
10 S. AlGLSTIi\r EriSCOPI
\X\\\\\»\\»-l\l\^\l\\»»X\\W>\\1^\lH\V\1\\»\\\\\\\'V\\\%\V\\\\\A'»\W\\A.\»\V*A\»
CAPliT V.
T(un non esse coîfandam. de infuufis temporiun

spcifiis ante mundum , quCim nec de infinitis loco-
rum.
Deikde videj)diini estistis, quiDeiun conditovem nunidi

cssc eonscnliunt, et lanien qu.Trunt de nuuidi tcnipore
<[uid respondeanuis, quid ipsirespondeant demundi loeo.
itaenim qUiTriinr eur potius tunc et non aiUca factussit,
(|ucmadmoduni qu;eri polest eurliic potius ubi est ot iion
alil)i. Nam si iniinita spatia temporis ajitc mnudum cogi-

tajit in (juibus eis Jion videtur Deus ab operc cessarc po-
luissc, similitcr cogitent cxtra mundum inlinita spatia
Jocoruni, in quibus si quisciuam dicat non potuisscvacare
Oninipolentem, jionne conscqucns erit, ut innumcrabilcs
mundos cum Epicuro somniarc eogajilur-, ea tantum
(iiirerejitia,({nodcosillc fbrtuitis moiibus atomorumgigni
assej-itct rcsolvi, isti aiitemopcrc Dei factos dicturi sunt,
si cnm ])er ijiterminabilem immensitatem locorum extra
mundum eii'cum([na(jU(; patejitiujn vacai'e noluiTijit, nec
eosd(^jn nuindos, ({uod ctiam dc isto scjiliujit, ulla causa
posse dissolvi? Cum his eniju agimus (jui et Deum incor-
porcum, et omnium naturarum nonsunt quod ipsc, ([ure
creatorem nobiscum scntiunl: alios aulem nimisindignum

estad islaiii disputationem JTligionis admittei'c maxime :
([uod apnd eos (jui mullis diis sacrorum obs('({uium defc-

icndum ])iiiaut, isii |)iiilosop]ios ea-teros iJo])ililale at((uc
iiiiclorilale > ie- rnni . nc.n ob ;>Ini(i . nisi (|ui,i loiigo ((iiidem
inl<iN;;llo, vei'unil;un;ii :riiq:iis [MOjviiqnicres suiit \eri-

l;iti. An lorto siibstantijini !)ci , (]iiani noc inchidunt , ncc
tlctcrminant, ncc distcndiinl loco, scd cam, sicntdc Dco
scnlire dig^nm cst, fatcntiir incorporca pr.Tscntia ubiqne
totam , a tantis locorum cxtra mundum spatiis abscntcm
csse dicturi snnt , ct uno tantum . atque iii comparatione
illius infinitatis tam c\it;uo loco , in (|uo mundns csl , oc-
cnpatam Non opinor cos in h.Tc vaniIo(|uia progrcssuros.
?
Cum igitur unum mundum ingcnli (piidcm mole corporca,

finitum tamcn et ]oco suo dctcrminatnm, ct operantc Dco
factum esse dicant: quod rcspondcnt de iniiniiis cxtra nuui-
dum locis , cur in cis ab opcrc Dcus ccssct ; lioc sibi rcs-
pond(\ant, de inlinitis ante mnnchuu tcmporibus, cur iii

cis ab opcrc Dcus cessavcrit. Et sicut non est conse^jnens
ut fortuito potins quam rationc* (hvina Dcus non alio, sed ,
isto in quo cst loco , mundum constituerit , cum paritcr

infinitis u].)i([uc patentilius nuflo exccllentiore merito pos-
set iiic elcgi, (|uamvis camdcm divinam rationcm , ([uaid
factum est , nuUa [)ossit luunana compr(^]icndcre : ita non
cst consequcns, ut Dco ali([uid cvistimcmns accidisse for-
luitum , f[uod i]]o [lotins ([uam anteriorc tcmpore condl-
dit mundum cum , .T(|ualitcr antcriora tempora per infi-
nitum rctro sîalium pr.Tterissont, ncc fnissct a]i([u.'i
difTcrentia undc tcmpus tcmpori eligcndo pr.Tponcrctur.

Qucd si dicunt inanes (\sse liominum cogitationcs, (juibus
infinita imaginantur loca , cum l(3cus nnllus sit [m^ptcr
mundum: rcspondclur cis, islo nuKloinanitcrliominesco-
gitarepr.Tterita tcnqiora vacationis Dci, cuui nullum tcm-
pus sit ante mundum.
12 5. ALGCSXIM Kl i5t:OPl
%.W\WV%'W\\VVV\W\\V\\\V*A.\VW\ vvw vvwwwvvw *V»\ V\\\\VX\ WV\\VV\ VWVVtW V»
CAPUT \\.
Crcalioius nuiiuli et teiiiporuni unwn csse priuci-

pium nec aliud .,
alio prcGKêniri.
Si eniin rcclo discernnnLur seternitas et tempiis, quod

lcmpus sine .'iJi(]ua rao])ili mutahilitale non cst in setcr- ,
nitate autem nulla mulatio cst; ([uis non vidcat quod tem-
l)ora non fuissent, nisi crcatura fierct, quae aliquid alitjua
motione mularct- cujus motionis ct mutationis cum aliud
at(|uc aliud , C[u;c sinud esse non possunt , ccdit atquc
succcdit, in brcvioribus vel productiori])us morarum in-
tcrvallis tempus sequerctur? Cum iyitur Deus, \\\ cujus
omnino mutatio, creator sit tcmpo-
setcrnitate iiulla cst
rum et ordinator (juomodo dicatur post tcmporum spalia
,
mundum creassc non video; nisi dicatur aiilc mundum

,
jam aliquam fuisse crcaturam, cujus motii)us tempora

currerunt. Porro si Littenie sacr.x maximeque veraccs ita
dicunt , iu principio fccisse Dcum crclum ct tcrram , ut
niliil antca fecissc intdlbgalur ,
quia hoc potius in princi-
pio fccissc diccretur , si (juid fccissct antc c.Ttcra cuncta
(|uce fecit 5
procul dubio non cst mundus faclus in tcm-
.])ore, scd cum lcm{)ore. Quod cnim fit in temporc , ct post
aliquod fit , et antc ajiquod tcmpus ;
post id (juod pnctc-
teritum est , antc id (juod futurum est : nullum autem
possct csse pncterilun» •, ([uia nulla crat crcatura, cujus
mutal)ilil)us molibus agcretur. Cum tcmpore autcm factus
est mundus , si in cjus conditione factus cst mutabilis mo-
tus , sicut videtur se haberc ctiam ordo primorum sex
ille
vcl septcm dicrum, in (|uibus mane cl vespera nominan-

DE CIVITATE DKI, LIBF,T\ XT. 13
liir, (lonoc omnia ([mc Iiis (li(?I)ns Dcus fccit, sc>xto pcrfi-
ciantur dic , scpliiuorjuc in niagno niystcrio Dci vacalio

commcndetur. (Jui dics cujusniodi sint, ant perditUcilt?
nol)is, aut etiam impossiijile cst cogitarc, (pianto magis
dicere? ,,; i ,,,
/../•,.,:'- capi!t'vii.
De qualitnte primoruni dicruni, qui aufcqumn sol

jlerei , vcsperani et nianc traduntur habuissc.
YiDEMvs quippc islos dics notos non habere vesperam

nisl de solis occasn , nec raane nisi de soHs exorlu : illo-
rum autem priores tres dies sine sole peracti sunt , (pii
qnarto die lactns rcferlur Et primitns (piidem lux verbo '.
Dei facta atcjue inter ipsam et tcnebras Dens scparasiie

,
narratur, ct eanidem lucem vocasse diem tenebras autem ,
noctem ^ : sed ({ualis illa sit lux, et qno alternante motu

(jnalemque vcsperam ct mane fccerit , rcmotum est a sen-
sibus nostris 5 nec ita ut. cst, intelligi a nobis potest •, qnod
tamen sinenlla haesitationocredendum Aut cnim ali- cst.
(|ua lux corporea est, sivc in snpcrioribus mundi parlibns

longc a conspcctibus nostris, sivc nndc sol poslmodnm
acccnsns (^st ant lucis nomine significata cst sancta Civi-
:
tas, in sanctis Angclis ct spiritibus beatis, de qua dicit

Apostolus : (( Qnre sursum est Jernsalem , matcr nostra
))rcternain ca^lis^. )> Ait ({uipps et alio loco : (( Omnes cnim
))Vos filii lucis (^stis, ct iilii dic: •
non sumus ncctis ne(|ue
» tcnebrarum^ )) Si tamcn etvespcram. dici hnjus ct mane
' Confcr librjf: dc Geno?i ad lit. — »G;'!\ i , 5. — '
i'n\. iv, -iG. —
^ I T!;es-. v, 5.
l4 S. AUGISTIAI EPrSCOPI
ali([naloniis congi-iienter intelligere valeamns. Quoniam

scientia creatnroein coinparatione scientinR Creatoris qno-
damniodo vesperaseit : itemqne lucescit et mane lit , cum
et ipsa reiertur adlaudem dilectionemqne Creatoris nec ^
in noc;tem vergitur ubi non Creator creaturai dilectione

,
reiinquitur. Denique Seriptura cum illos dies dinumera-

ret ex ordine nusquam interposuit vocabulum noctis.
,
Non enim ait alieulii « Faetaestnox » sed, «Facta est

: :
))vespera, et faetum est mane dies unus' . » Ita dies secundus,
et ca^teri. Cognitio quip})e creatur.x in se ipsa decolo--

ratiorest, utita dicam ,
quani euniiuDei Sapientia eog-
noscitur, veiut in arte ([ua iaeta est. kko vespera con-
gruentius (]uam nox dici potest: qujTe tamen , iit dixi , cum
ad laudandum et amandum refertur Creatorem, recurrit
in mane. Et lioc cum facit in cognitione sni ipsius, dies
u.nus esl : eum in cognitione firmamenti , cjuod inter aquas
inferiores et superiores ccelum apjiellatum est, dies secun-
dus : cum in cognitionc terroe ae maris omniumcjue gig-

nentium ,
quoc radicibus continuata suntt<irrae, dies ter-
tius : euni in cognitione luminarium majoris et minoris
omnium(|uc siderum, dies quartus cum in cognitione :
omnium e\ a([uis animalium natatilium atcpie volatilium,

dies ([uintus: cum in cognitione omnium animalium tcT-
renorum at([ue ipsius liominis, dies sextus.
DE CTMTATE nF.I, I.IBFR \l. 16
CAPIT \l\\.
Qu(e qualisê intelUuênda sit Dei requies , qua post

opera sex clieruni requievit in septimo.
CiM vero iii tliosoptinio requiescit Deiis al) oninihus
operiJnis siiis , cL sanctificat eiini ; nequaquam est accipien-

tlum pueriliter, tan(|ua!n Deus laboraverit operamlo, (|ui
uDixit, et iacla sunt ',» verbo intelligibili ct sempiterno,

non sonabili ettemporali. Sed re(|uies Dei re(juiem signi-
ficat eorum, ([ui recpiiesennt in l)eo, sicut Letitia domus,
laetitiam significat eorum, (jui lalantur in tlomo, etiamsi
non eos domus ipsa , sed alia res aliqua lietos iacit. Quant(i
magis, si eadem domus pulchritndine sua faciatLetoslia-
bitatores, uL non solum eo lo^piendi modo LvLa dicaLur,
quo signilicamus per id (juod contineL id (piotl conLinelur;
sicut, theatra plaudunt ,

prala mugiunt^ cum in illis ho-
mines plaudiuit, in liis l)Oves mugiant: sed eliam illo quo
significaLur per ellicientem id (juod eliiciLur 5 sicut l.Tta
cpistola dicitur, significans corum IretiLiam , (juos legentes
eilicit lapLos. GonvenienLissime iLa^pie cum Deum requie-
visse prophetica narrat auctoritas , significatur rcquies
eorum, qui inillo re(piiescunt,ctquosfacit ipserequlcscero.
Hoc ctiam hominibus, (]uibiis loquiLur, et propter quoa

utique conscripta est, promittente prophetia, quod etiam
ipsipost bona opera, qun; in eis et per eos operatur Deus,
si adillum prius in istavita per iidem (juodammodo acces-
scrint, in illo habebunt rc(|uiem sempiternam. Hoc (niin

et sablâti vacatiom; e\ pr;e(H!pLo legis in veLen; Dci jio-
pulo ilguraium esi . \\\\\\o suo loco dilig(MiLius arbiLrordih-
S(M\ndum.
'
l* .tI. (:\l\ 1!!, ">. , ,
10 S, .VIGISX[.M EPISCOPI
CAPIT IX
De ydnqelorum conditione quid secundum divina tes-
timonia sentiendumfsit,
NrNc, quoiilam de sanclfie Givitatls oxortu dicere insti-

tiii ,ct prius quod ad sanctos Angelos attinct dicendum
putavi ,
qua; hujus Civitatis et magna pars cst , ct eo l)ea-
tior, quod nunquam pcregrinata qnre hinc divina testi- ,
monia suppctant, cpianlum satis vidcl)itur, Dco largiente,

explicarc curabo. Uhi dcmundi constitutione sacrae Litterae
loquuntur, non evidenter dicitur utrum vcl quo ordino
crcati sint Angeli sed si pr?etermissi non sunt, vel coeli
:
nomine, nbi dictum est « In principio fccit Deus coelum :
» et terram'^ « vcl potiuslucis hujus, de qua loquor, signi-
ficati sunt. Non autcm praetcrmissos esse liinc existimo
(luod scriptum est requievisse Deum in scptimo die al)
omnibus operibus suis cpiae fecit^, cum liber ipse ita sit
exorsus , « In principio fecitDeus coelum ct terram : » ut

ante coelum et terram nihil aliud fccisse videatur. Cum
ergo a coelo et tcrra coeperit, atcjue ipsa terra quam primi-
tus fecit sicut Scriptura consecjuentcr eloquitur invisi-
, ,
bilis ct nondumc|uc luce facta uticpie tc-

incomposita , ,
ncbroB fuerint snper abyssum id C'st, supcr c[uamdam ,
terrac et aquae indistinctam confusionem^ ubi cnim lu\ non
est, tcnebrresint necesse csL dcinde omnia creando dis- ;
posita sint, qune per sex dies consummata narrantnr quo- •
modo Angcli pr.Ttcrmittercntur, tanqiiam non esscnt in

operi!)US Dci , a cjuibus in die sepliino rcquicvit? Opus
'
G n. T, I. — 'M II, '2.
BE ciMi vtt: nKi , libkr \i. 17
aiilciiiDei dsseAngeJos^liicqiiidcin elsi iion pr.Ttermissuni,
non tamen evidenler expressum est : sed niihi lioc sancla

Scriplura clarissima vocc lestalur. Nam et in liymno
trium in camino virornm cum pr;vdiclum esset : cc Bene-
)) diciteomniaoperaDomini Domino* :» in executione eo-
rumdem operum, etiam Angcli nominali sunt.Et in Psidmo
canitur : k Dominum de coelis, laudate eum in
Laudate
•» excelsis. Laudate eum omnes Angeli ejus, laudateeum
)) omnes Yirtutes ejus. Laudatc eam sol et luna, laudate

)) eum omnes stella^ et lumen. Laudate eum coeli coelorum,
)) et aqu.T, quGe super coelos sunt, laudent nomenDomini.
)) Quoniam ipse dixit, et factr. sunt •
ipse mandavil et creafa ,
)) sunt.'^ ))Etiam liic apertissimc a Deo lactos esseAngelos

divinitus dictum est , cum eis inlcr coetera coelestia com-
memoratis, infertur ad omnia, a Ipse dixit , et facla sunt.))
Quis porro audeliitopinari, post omnia isla, qurc sex die-

bus enumerata sunt , Angelos factos. Sed et si quisquam
ita desipil, redarguit islam vanilatcm illa Scriptura paris
auctoritatis , ubi Deus dicit : « Quando facta sunt sidera ,
«laudaveruntmevocejnagnaomnes Angeli mei^. Jamergo ))
erant Angeli, quando facla sunt sidera. Facta sunt autcm

quarto die. Numquidnam ergo die terliofaclos esse dice-
mus ? Absit. In promptu est enim, quid illo die factum sit.
Ab aquis utique terra discreta est, et distinctas sui genc-

ris species duo ista elementa sumpserunt ; et produxit terra
quidquid ei radicitas inlireret. ]S'umc[uidnam secundo? Ne
hoc quidem. Tunc cnim firmamentum factum est inter
acpias superiores ct inferiores, ca*lum([uo appellntum est;

in c[uo firmamento facta sunt sidera cjuarto die. Nimirum
crgo si ad istorum dierum opera })ci j)ertinent Angcli, i[)si
sunt lu\ illa, (lua? diei nomen acce[)it , ciijus unitas ut

' Dan. lii, 5-. — »Psal. cxlviu , i-5. et xxxn, 9. — ^Job. xxxviii, 7.
-
juxta. Lxx. • . •
cx. 2
18 S. Air.VSTiAl EllSr.OPI
conimo:ul;n\ lur, non csi riii liis cii r. i)niiiu:^, SL'tl dicsunus.
Nec Ahis cs[ ciics scciinclus, aiil liiliuj, nut caUvii : i^ccl
idem ipse lums acl iinpieuikim seuarii\m vcl septeuaiium

•
liunierum repelilus est ,
])ropLerseuari;an vel seiplenariaui
cogniliouom •, senariam seilieet operum (]u;v feciL Deus, et
septeuariam t[uielis Dei. Cum enim dixiL Deus « Fiatlux, :
» et facla est lux ' •

» si recte in liac luce crcaLio inlelligiLur
Augelorum, proleclo iacti suuL ]:)arlicipes lucis a-teruiv
quod esL ipsa incommulabilis Sapientia Dei ,

per cjuam
Ihcia sunt omnia (]uem dicimus unigenitum Dei Fiiiunij
,
ut ea ii.u-e illuminali (fiia creali lii.'rent iux, el vocaren-

, ,
tur dies pariicip;Uione incommutabilis iucis et diei , fiuod
esi; Yerbum Dei ,

per quod et ipsi et omnia liicla suni.
« l.uinen quijjpe veruiu, (]i!0(l iiiumiualomnem liomin(.-m
» iniiunc muiuliini venientem'-, » hociliumimitet omnem
Ang(4um mundum, nt sil lu\ iu)n in se ij)so , sed in Deo:
a (]U0 si avertiiur Angelus, iit iiinnundus^ sicul sunL om-

n(!s (]ui vocantur immundi s])iiitas, nee jiiin la\ iu Domi-
no , sed in se i])sis tenebne, privali ]);irtici]);iLione lucis
seteriuie. Maii enim nulln n;itui'a cst , sed ;imissio boni

mali nomcn) accepit.
VV> V.\\\V»\V.V\^VV\\%V^^J.\V\-.\.X\>\\\V\\>V^\\(.\\\l\\\\\\M.\l\V\\\V\\\V\\\»\\-.V\»\VV
CAPl T X.
De simplicL ct iuconiimttdhiU Trinitatc ^ Patris et

Filii et Spiritus sancti, unius Dei: cui uon esf aliud
qualitas , aliud substanlia.
T. FsT ita(]ne bonutn soliim siinj^lcx, eL oh iioc solum

incomimihibile. (juoti isl !>.'us. Ablioeljono (re;il;i sunt
' C» •*. I, 3. — " J.i.in I, 9.

TtT. CIVITATF. DF.I , LlllF.U XI. 19
omnla l)onn , sed non simplicia , ct o!) Iioc nuUahilia.
Civata sano, inijuam, idost, lacla, non gcnila. Qnod cniiu
dc sinij)lii:i bono gcniUun cst, paritcr siniplcx cst ct hoo ,
cst ([iiod illiid dc quo gcnitum cst qu;c duo ratrcm ct ;
Filium dicinuis ^ ct utrunKpic hoc cum Spiiitu sanclo

unus cst Deus : qui Spiiilus Patris ct Filii , Spiiitus
sanctus propriaquadam notionc hujus nominis in sacris
Littcrisnuncupatur. Alius cst autcm quam Patcr ct Filius,
quia nec Patcr cst, uon aliudj
ucc Filius scd : a Alius » di\i,
quia ct hoc paritcr simplcx paritcrque hoiumi cst incom-

mutahilc ct co;Tetcrnum. Et hnec Trinitasunus cst Dcus ;
ncc ideo nou simplcx, quia Trinitas. Ncque cnim ])ropter

hoc naturam islamboni simpliccm dicinuis, quia Patcriu
ca solus, aut solus Filius, aut solus Spiritus sauctus •, aut
vcro sola est isla uominis Trinitas siuc subsistcntia pcrso-
sonarum, sicut Sabclliani hscrctici putavcruut: scd ideo
simplcx dicitur, cpiouiam quod habet, hoc est, cxcepto
(piod rclative qureque persona ad ;dtcram dicitur. Nam
utiquc Patcr habet Filium , ncc tamcn ipse cstFihus ; et
Filius habet Patrem, ncc tamcu ipse cst Patcr. In quo
ergo ad se ipsum dicitur , nonad alterum , hoc est quod
habet: sicut ad scipsum dicitur vivcns , habcndo uliquQ
vltiuu , et eadem vita ipse cst.
11. Proptcrlioc itaque natura dicitur simplex , cul uon
sitalivpiid habcre, quod vcl j)ossit aiuittere^ vcl aliud sit
habcns, aliud ([uod habct^ sicut vas aliqucm licjuorcm,

aut corpus colorcui aut acr lucem sivc f"ervor(.in aut
, ,
anlma sapicnti:un. Miliil cnim liorum est id quod h;d)et

uam ncque vas liquor cst, ucc corpus color ucc aer Inx ,
sivc fcrvor, nccpie anima sapicnlia cst. Ilinc cst ((uod

(.'tiam privari ])0S3UUt rcbus, (ju;js habcnt, ct iu alios lui-
biius vcl (ju;!litatcs vcrti al(juc mutari , ut ( t v:is cva-
cuclurhumonvjuoplcnum csl . <'t corpus dccolorctur, et
3.
20 s. /woiSTTM FPi.srori
acir tonebrosoat. slvc fVi^cscat, ct aninia (]c.si])ial. Scil elsi
sit corpns iiicorriiptil)iK' , ([ual saiictis iii rcsiirrccliono

promillitiir , liabct ([iiidcni ipsins iiicorrnptionis inaniissi- ,
bilcmf[na!itatcm,scdmaiiciilcsiihstantiacorporalinon lioc
est, qnod ipsa incorrnptio. iVam illa cliam j^cr singnlas
partes corporis lola cst , n.'C alibi major. a]i!)i miiior •
iic-
([nc cnim nlla ]")ars cst incorriiptior ([iiam altcra: corpns

ycro i["isnm majns cst in toto ([iiam iii paric ; ct ciim alia
pars est in co amîlior, alia miiior , non ca (pi.c amplior

Pst incorrn]itior qnam ca ([n;c minor. Aliud cst ifacjnc cor-
pns, qiiod non nbiqnc sui totnm cst : alia incorru])lio
qn;"c n])i([nocjus tofa cst •
([iiia (iiiiiiis [):irs incorrnj)libilis
corporis ctianic;etcris inre([u;tlis ;e([ual:tcr incorrupta csf.
Nc([ne cniin, verbi gralia, ([ula digitus minor cst (]ii;imi
totamanns, idcoincorriiplibiliur manns qnamdigilus. Il;i

onm sint ihfC([n;il(.'S nianns ct digitus, icc^nalis est tamcn
incorru})tibi]itas manns et digifi. Ac [)cr hoc ([uamvis a
torj")ore iiicorni|)tibili iii^c}xir:i])ilis iiicoirtqilibililas sit 5
;iliud cst t;im:'n sub.s|;inli;i , (}ii;: corjûs (hcifur. ;iliud;}ua-
lif;is cju.s, ([u;; iiicoiriq^fibile numiqxilur. YA id{'0 cfiam

sic-iKMi lioc csL (}ii()d li;ibct. .\ni!i!;i (iuo([Ui' i})s;i , ( tiamsi
scmpcr sil s;cpicus , sicuf ( rit cum libcr;ibiiur iii;ctc! luim :^
])artici]);itiunc Limcii i:ic()ini!iut;i!)ilissa[)icnfi;x'sa])i(.iisciii,
([u;e non cst ([uod i[)s;!. Nc([uc eiiim si ;u''r iiiinsa luee
nun([n;!m dcscr:itur, idco nonaliiid cst i])sc, :iliud lux ([ua
illumin;ifur. Nc([nc!ioc it:i dixcrim, ([u:isi ;icrsil anim:i :
qnod pnfavcrnnt (}ui(l;im '

, (}ui noii [xilucruiil incorj)o-
rc:im cogilarc n;ifur:i!n. Scd li:il)cnf lijcc ;i(l ill:!cti;iin in
magna dis]);uil;l;il;' (]ii:imd;im siniilitudincni , ut noii i;i-
tonvcnicntcr (iic:ilur , sic illuinin:iii aniiii:im inc()r))o-
i'(M!n \uc'.' iiicor}'orca smqiliciri s;i])icn!i;c l)ri , sicut iilu-
'
l)io;(MK';-. cx .\iIslol. !il). I. (! An 'a.c. u. .\ni\(lriii s cl .îinxuDciK^' cx
'['< vlnl. 'il). (lc .\!i!ii),i, c. 9.
M-: i.niiAsi; itK.i, i.iuk;v \t. 21
ni!ii;iiiii' nciis cornii.s Jncc coiDorca : ct sicnf acr I('ncl)rc6-

cilishi lucc (.lcscilus, (n;uii niliil sunt aliud (|u:c dicnnlur
Jocoruui (KiornnicuuKjuc corporaliuni tcncl)i;c, (jii;uu acr
carcns lucc) ita tcnchrcsccrc ;unni;un s;iplcnli;c luce pri-
v;ilani.
III. Sccuiulum lioc crg(T clicnnlnr illa siniplicia, quaG
]iiincip;ililcr vcrc([nc divina sunt , (piod non ;ilind cst iii
cis ([u^diLiS, ;i]!ud sul)s|;uiii;i , ncc alioruin parllcipalio-

nc , ^cl divin;!, vi I s;ipiciilia, vcl bcatasnnt. Crctcruni dic-
tus csl iii Scri[ilnris s;inc!is S[)irilus sajiicnlijr niulli[)lc\ ',
co{[U(k1 inuit;i in sc h;ihc;il ; scd (|ii;c li;;l)v'l, ct li;rc cst
ct c;i onnii;i uiuis (.;!. X. ([uc cnini ninlt;i', scd un;i s;;-
])icntia est, iu ([ua snnt iiiini^risi ([nidam al([uc infinili

Ihcsanri rcruni inlcliiLîliilinni . iu ([uihns sunt onincs
in\ isihilcs al(inc iucomninhihilcs ralioncs rcrnm , cti;im
visihilinni (1 mnt;d)ilinm , ([u;c^ ]icr ii).âm fachx^ sunt.
Quoniam Dcus non ali(]uid ncscicns lccil, (|Uod ncc do
([uolihct liominc artilicc rcctc dici potcst : [lorro si scicns
iccil oinni;i , oa nli(|uciccit ([u.x novcnit. I*'\ ("[iio occnrrit
animo({niddam mirnm. scd tamcii vcrnm quod istc innn- ,
dns nohis notns cssc non ]H>sset, nisi cssct Dco autcm ;
nisi notus csset, cssc noii possct. ; .

..,
'1"--' qc.cj
•
6;ii'. VI!, -xif iZ. ..'..,»;
.•!'.!..!-; ci'!;',;:! 'u-i-
i :.>rij.- -Y: ;i ;•
i.)\
::: : iji '

i..-- .!'-: ^ -
ip r. •>;:*;
,'.;
c'i:!
.
': : ..'C-dwrf
^(; !>;;:,:
'; }f'
•
':v.: i.;t
2*2 s. AUGUsiiM EPiscon
CAPUT XI.
An cjiis heatifuclinls ,
qLiani sancli An<êli cih inilio
sui semper hahuerunt etiani illos spiritus qui ,
in vcritate non sicterunt , participes fuisse creden-

duni sit.
Qvm ciim ita sint, nnllo ([uldeni niodo secundum ali-
quod tomjioris spalium prius crant illi spiritus tencbrpe,

quos Angclos dicinuis : scd simul ut facti sunt, lux iacti
sunl : noii tamcn ita tantum crcati , ut ([uocjuo modo cs-
scnt, ct quo(pio modo vivercnt ^ sed cliam illuminali , ut
sapicnter Ijcatccjuc vivcrcnt. Al) liac illumin;ilionc avcrsi
quidam ang(jli , non oljtinucrunt cxccllcntiam sapientis
Lcat?e([ue vitac ,
qu;c [irocul dubio nonnisi rctcrna est seter-
iiitatisque sua3 certa at(jue secura : sed ct r;itionalem vitam
licet insi[5icntcm sicliabcnt , ut cam non possint amittcre,
necsivclint. Quatcnus autcm antcquam [leccassent, il-
lius sa[)ientioe fucrint participcs , dctinire quis [lotest .^ i\\
ejus tamcn [larticipationc .T{[ualcs fuissc istos illis, ([ui
proptcrea vcre plcnc([uc beati sunt, ([uoniam nc([u;iqu;mi

de suoc bcalitudinis .Tternitate ftlluntur ([uomodo dicturi
sumns? quando{[uidcm si rc([ualcs in c;i fuisscnt , cti;mi
isti in cjus.Tternitatc mansisscnt paritcr be;iti ,
qui;i [\Tri-
.ter certi. Neque cnim sicut vita ([uandiucum([ue fucrit,

ita .Ttcrna vita veracitcr dici potcrit , si fincm habitura sit.
Siquidcm vita tanlummodo vivcndo , .Ttcrna vcro fincm

non habendo nominata cst. Quaproptcr (juann is non ([uid-
quidjrternum continuo bcatum sit (dicilnr cnimctiam
, ;
p(cnalis ignis.Tternus ) : liuncn h\ \(rc [MTrccicfûc bcâta

Vita nonnii.i ;.ctcrna Cit , uun cral laiii ibloi uni . (piûidu-
DE CIVTTATE i1I'l. I,lt5!::a \I. 2^
([iie (lesitiira , cl proptcrca noua^terna , sivc id scircnl, siv9
ncscicnlcs aliiid piitnrciil : (]uia scicnlcs tinior, ncscicntcs
crror bcatos cssc uticpic nou siucliat. Si aiitcm hocita ncs*
cicbant , ut falsis inccrtisvc noufidf-rcnt, scduLriuu scm-
pitcruuin, an (piaudocjue fuicm liabitr.rum csset boiuuu
suum , iu ncutrampartem funia asscnsioue fcrrcntur, ipsa
dc tanta fclicitatc cuuctalio cambcat<Tvit;rplcuiludincm,'
(juam iu sanctis Angciis cssc crcdimus, uou babcbat. Nc-
(|uc cuim l)cal;e Nita^ vocabulmn itacontrahimusad quas-
dam sit;nificatiouis anûstias. ut soluiu J)cum dicaunis
bcatuiu : ([ui tamcu il;i\(r.' l)caius csl , uL major iêali-
tudo csse uon possit: iu cujus ccm[)arationc, ([uod Angcli

bcali sunt, sua (juadamsumma ijcruitudiue , (pianla csso
in Angclis potcst, ([uid aut (|uantam csl?
- i
CAPIT XII.
De coiitparatioiie heatiladinis jiislorum , necclum

tenrntiuiu j)roniissionis cfii'in(P piwiniuni , cf pri-
n/oruin in paradiso hoininuni anie peccatuni.
Nec ipsos lanlum , quod atliuct ad ralionalem vcl iu-
tellectualcm crealur;im. bcatos nuucupaudos [)utamas.

Quis enim primos illos liomincs iii paradiso ncgare audcat
beatos fuisse ante pc(H\atum ,
quaunis dc sua beatitudiue
quam diuturna vcl utrum nsierna csset iucertos '
; ( cssct
autem actcrna, nisi peccassent :
) cum liodie lu^n impu-
denter bcatos vocmuis, quos vidcmus juste ac pie, cum
spe futur«3 immortalitatis, bancviiam du(cre, sinc eriminc
vrstante conscicntiam , lacilc impclrantcs pcccalis hujus
'Vidc IL. X. Je coiT('il. ct gia, c. lo. cl iib. ii (ji.u. c. i8. ^ .

^4 S. AIGLSXIJXI KPISCOl'1
infirmilalis cliviuani iiiisericordiaui. Qui iicet de siioe per-

severanti.r praniiocerti slut, de ipsa tameu perseveraulia
5ua reperiunlur incerti. Quis eniniliomiuuiu se in a,elione
^jrofectuque juslitire perseveraturum usque in finem sciat,
jiisi aliqua revelatioue ab illo fiat certus qui dc hac re
justo Iatenti(jue judicio non omnes inslruit, sed neminem
fallit. Quantuni itaque pertinet ad delecLationem pr.xsen-
tis boni, beatior erat primus homo in paradiso, quam
quilibet justus in hac infnmitate mortali : quantum autem
ad spem futuri '
beatior quilijêt in quiljuslibet crucia-
tibus corporis non opinione sed certa veritatc ma-
, cui ,
nifestum est sine fme se habiturum omni molestia caren-

,
tem societatem Angelorum in participatione summi Dei,

quam erat ille homo sui casus incertus in magua illa
fehcilate paradisi.
CAPLIT XIII.
^n ita iLnhis felicitatis omnes Angeli sint creati , ut

neque lapsuros se possent nosse qui lapsi sunt, et
post ruinani labentiuni perse{'eranti(e sutv pnes-
cientiani acceperint qui steterant.
QcociTicA cuivis jam uon dillicultcr occurrit utrof[ue

conjuncto eOici beatitudinem, quam recto proposito intel-
lectualis natura desiderat 5 hoc est, ut et bono incommu-
tabih, quod Deus uha moleslia perfruatur, et iii
est, sine
eo se in aeternum esse mansuram, nec uUa dubitatione cunc-
letur , nec ullo errore faUatur. ilane habere Angelos lucis
pia fide credimus : hauc nec antequam caderent', haljuisse
' Suj>/)/c boiii. — ' Conlci . lib. \i, Jc Guicsi ad lit. a cap. iC. usqiic aJ 27.
Lu-: civiTAiE i)i;i, ijBr.u \i. 25
iuigolos peccaloros , cjiii sua praviiatc ijia luceprivrtli sunt,
consequenli ralione coliigimus ; liahuisse lanTen alicpiani
clsi non pricsciam beatiLudincm , si vitam egcrunt ante
peccatnm, profecto creclendi sunt. AuLsi dnrum videtur,
(juando facti sunt Angeli, alios crcdere ila lactos iit iion
accipercntiprccscienliam vel persevcrantirc \ el casiis sui
alios autcm ita uL veritatc certissima jrctcrnitatcm su;r hca-

titutidinis nossent j sed se(|ua]is ielicitatis omncs al) inillo
crcati sunt , ct ita fuerujit, donec isti (jui nunc mali sunt,
ab illo Jjonitatis iuminc sua \ oluntatc; cccidissent : procul
dubio multo est durius nunc putarc Angelos sanctos setcr-
noe surc beatitatis incertos, etipsosdesemctipsisignorarc,

(juod nos dc! iilis per Scripturas sanctas -nosse potuipaus.
Quis cnim calliolicus Ghristianus ignorat nullum novi ;i
diabolum cx bonis Angelis ulterius futurum •, sicut ncc

istum in societatcm Jjonorum Angclorum ulterius rcditu-
rum ? Yeritas (piippe in Evangelio saiictis fidclibuscpie
promittil, cjuod crunt .T(|uaks Angelis Dei ' : (|ui])us cliani
promittitur, (juod iijunt in vitam rcternam'-. Porro autem

si nos certi sumus luuupiam nos cx illa immortali ie-
licitate casuros^ illi vero si certi non sunt ,
jam ]X)tic-
res, non ,nc(|ualcs eis crimus. Sed quia nequa([uaiii ve-

ritas fallit , ct .Tquales eis crimus ,
profecto ctiam ij^si
certi sunt suac felicitatis ;ctern£c. Cujus illi alii ([uia (êrti
11011 fucrunt 5
non cnim erat corum .Ttcrna fclicitas cujtis
certi Gssent , (pi;e lincni fuerat ha])itura : restat ut auL
impares fuerint, aut si parcs fuerunt ,
post istoruiu rui-
iiam illis certa scientia sure sempiterncT felicitatis acccs-
serit. Kisi forte cjuis dicat , id quod Dominus ait dc dia-
bolo in Evangelio : « Ille Iiomicida crat ai) initio ct iii
» veritate 11011 stctit ^; » sic (^sse accipiendum, ul non so-

luiii homicida fuerit ab initlo, id e^t, initio Iiumani gc-
' MitUli, xxM, 38. cl Li.c. XX, 3(3. — -'IJ. xw. \i'). — \Toan. vir., .'1;.
26 s. \iaiSTi.M r.iiscuri
ncris , cx (|!!0 iiLiquL' lioiiio facliis csL, (|iiciii (lccipic.julo
posscL occidcrc : \crnniclinm ab iiiilio sn;c coiuiiLionis in

YcnlaLc non stcLcriL 5 cL idco nunc^nain l)eaLns cuin sancLis
Aiigclis fucriL, suo rccusans cssc sul){liLus CrcaLori , ct
sna pcr supcrhiani vclul piivaLa poLcsLaLc ];cLalus , ac pcr
lioc ialsus cL iallax •, (|iiia ncc unquam po!csla.Lcni Oinni-
poL(niLls cvadiL, ct (pii pcr pi;iin subjcîion(nn noluiL tc-
ncre (piod vcrc cst, afFcchtL ])cr supcrbam elalioncm si-
mularc fpaod noii csL : ut sic iiilclligalLir cliam qiiod

bcaLus Joainies aposlolns a;l : u Ab inilio di;ibolus pec-
)) caL '^ M lioc csi , c\ ([uo creaLus cst, jnslitiam rccusavit,
([iKim nisipiaI)eo([ue subdiia volun!;is li;djcrc non possit.
Hnic senLcnLiac (juis(|uis ac(piiesciL, non cum illis b;rrcLicis

sipiL , id csL, MaiiiclKcis 5 clsi (\u;v, a]i;e p(?slcs ila scn-
tiuuL, (piod suam cpianubun îropriîm taiupiam cxadvcrso

qiiodam princinio diabolus b;tbeat.naluram mali : qui
taiita \anilate dcsipiunt , ut cnni verba ista cvangelioaiii
aucLoritate noljiscum liabcant, non altcndant non dixisse
Dominurri : « AvcriUiLe ali(-Muis luiL 5
w scd, « in vcritaLe
))non sLclii : » nbi a vcriLate la[jsiini intelli.gi vobiit : in
qua ulique si stctisscL, cjus partic(fps factiis, bcatus cimi
sanctis Angelis permaneret.
CAPUT XiY.
ijiio sênere locutioai.s diclu.ni sii. dc didholo , quod

in 'Vvritate non stetcrif , r/nia veritas non cst in co.
Slujecit autcm iiubcinm , ([uasi ([nicsisscmus wm\c

osLcndaLnr (|uod in vciilaL(j uon sLcLcrit, atcpic ait : « Quia
' I Jaui. III, 8.

L.r; cniiATi: Di.r, liuei; m. 27
» 11011 i'6L VLiilas iii <'o. ') EsscL aiUciii iii co, si iii illa ^le-
tissct. Loculionc aiiLcm dicLiini' est miniis iisilala. Sic
cnini videUn' sonaro -.
« in vcrilaLc non sLcliL , (|uia non
» csL YcriLas in co ', tanquam ca sit cansa ut in vc-
» ,
ritaLc non stctciiL ,

quod in co vcrilas non siL cum. :
polius ca siL causa , uL in co vcritas non sil (juod in ,
vcriLatc non stetcriL. Ista locutio esL ct in Psalmo Ego , : ((
)) clamavi, (jnoniam cxaudisti me, Dcus^ : )> cum diccnduni

fuissevideatur : ((Exaudisti mc, Dcus, ([uoniam claniaNi. )>
Sed cum dixissct: (( Eiô c];im;ivi ; )> t;;u(iuam ai) co ([u;>'-
icretnr, unde se clamasse nuinslrarct, ab cllcctu c\;mdi-

tionis Dci clamoris sui ostcndiL aHcclum-, tan(!!uamdiccrct
(( llinc osLcndo damassc me ,
qnoniam cxaudisli inc. »
.\V\1VV\» \V\^V\'V»\tA,\\\\\ \V\\\l\\Wil\*\\\V\\\V\\V\\\\\lX\V\\X^»^ v\\» v\\»\v\>w
CAPUT XV.
Quid seiUicndi(ni sit dc co (laod. scripUun C6t : Ab
initio dial)oluspeccat.
Illud etiani (iuod ait dc diabolo Joanncs, (( Ab initio
)) diabolus peccat ^ ; )) non int( Higunt , si natur;dc csL

nullo modo csse pcccatum. Sed quidrespondcLur proplie-
ticis tcsiimoniis, sivc ([uod Isaias ait , sui) figurata per-
sona ))rincipis l>abylonia? diabohim not;uis : (( Quomodo
)) cccidit Lucifcr, ([ui m;mc oricbaLur ''
: )) sl\o ([uod
EzccliicJ : (i. l\\ dcliciis paradisi Dci fuisli , oir.ni lapide

)) prclioso ornaLus qs '? U1)i iuLelligiLur fuissc a]i([uando
sine pcccato. Tsam cxprcssius ci panlo post dicitur :
(( Ambulasli in dicbus ttiis sinc vitio'^. )) Qu;c si alitcr
',Io:«n. v;ii, 'j'i.

— î>;i!. \vi, 0. — "i JotU!. i:i, 8. — i I-ai xiV; t2.—
Ê>;oi.b. \\\'.;i, i3. — ' i!i;J.
28 ' s. VLGis'ji:u Ei'iscui'1
conveiiicnliu:? iniilliyi Eequcunl ,

/oporu l cij<an illuil
([uod diclum csL : k In vcritatc noji stctil , » sic accipia-

nuis , (jnod in vciilale uicnt , scd nou pciinanscrit. Ht
iJiud, ([uod « Ab initio diaijoliis peccat, » uon i\h inilio,
cx {[uo crcatus cst ,

pcccare putf.ndus cstj scd ab inilio
peccati , (jucd al) ipsius supcrhia caqierit cssc peccatum.
IS'cc illud ([uod scriptura csL in libro Job , cum dc diabolo
sermo essct : «. lloc cst initium ligmcnti Domini , (juod
» fccit ad illndcudum ab Ang(?lis suis '
^ » ciii consonare
vidctur ct Psaluuis, ubi lcgitur : (( I)r:ico liic ([ucm lin-
)) xisti ad ijludcndumci'^' •, » slc inlclligcndum csl, utexis-
timemus taicm ;;b initio crcatum , cui ab Angclis ilJudc-
rctur, scd in liac pcena pcccalum ordinatum. Initium
[:)ost
ergo (^jus figmeutnm cst Domini non cnim est uila na-
:
tura ctiam in estremis infimiscpie bcstiolis , ([uam non ille
constituit, a (|uo cst omnis modus, omnis s[)ccics , omnis

ordo, sinc (|uil)us niliil rcrum irivcniri vcl cogitari [)Otcsl
(juanto magis a.ngclica crcatura, (pi;v omnia ca^tcra , (puc

Deus condidit, natur?e dignitateprrccedit ?
CAPIT XYI.
Dc ffradibns ct differentlis crcciturarinn , (iiiod alder

pendcl usus utdiiatis, aliter ordo ratioius.
liN liis cnim, c[Ufie ([uoc[uoinodo snnt, cLnon sant([Uod

Deus cst a, ([uo {'acta snnt, prreponuntur vivcntiauou vi-
ventibus, sicut ea c|uochaljcnt vim gignendi vclctiam ap-
pctendi, motu carcnt. Etinhis, (|ua3 vivuiU,
liis (.[nia isto
prceponuntur scniicntia uon scnticntibus, sicut ar]:)oribus
'Job. XI,, i.j. jii\[a L\:i. — -Psiil. Ciii, 26.

DE r.I\ ITATK DEI, LIBEU Xt. 59
p.uliiialia. El in his , ([u-,v senliinil ,
]M;v{)onunUir inlrlli-
gcnlia ncn intelligcniihus , sicnt. homincs pccorihus. Et
in liis, i[ux inLclhgnnt, ])ra?i)onunliU' inuuoilalia uiorLali-
hus, sicut Angcli honiinihus. Scd istaîraeponuntur r.atu-
rae ordine : cst autcm alius al(|uc alius {"iro suo cujusquc
usu rostimalionis moclns, (]uo (it utqurcdam scusu carentia
fjuihusdam scntientihus pnx-jônamus, in lantuiu u.t si ]:)o-
tcstas ess{,'t, ca prorsus de natura rerumauCerre vcllemus,

sive c[ucni in ca locuni hahcant iguoranlcs , sivc ctiam si
sciamus , noslris ea connuodis postponent(\s. Ouis cnim

non domi su;c ])anem ]i;ih; re (]uam murcs, numiuos (]uam
pnliccs malii.^ Sed (iuid mirnm , cum iîsorum eti^nu
honiinuiu ;c.-iiiu;itionc , (|uorum ccrte natura tanl;c csL
(liunil;it!s, ])]('rum(]ue cluirius compsirctur C([uus (uuim

scrvus, gcm!na(]uam famida? lia ]ii)crtate judicandi jdii-
rimum distat ralio considcrantis a ncc(^ssitate indigcnfis,

scu voluplatc cn])ientis , cum ista (]uid per se i]:)sum in
reintu gradihns pcnd;!t , nccessitas autcm quid proplcr

(]uid expetat, cogitet; ct isla ([uid vernm Inci mentis ai)-
])arc;U , voInpLas vi'ro (juid jocundnm corporis scnsihus
])]an;]iatnr, ex([uirat. Scd tantnm v;i]et in p.;tturis ratio-
n;i]i])us ([uoddam vc]uli ])ondns vo]unI;il's ci amoris, ut
cuin ordine nalur;v Angcli ])ominil)U.s, tamen ]cge jnstiliîR
Ijoni liomincs m;i]is Angcîs ])r:r{crantur.
s. Air.rsTiM r.risco?!
.t»\»l«-.»\\\VV\H\»W.\\lvl-,\W.\-.f.-.-.l.\\vl>\-.\>\-,i\^\l\\\».\^\\\<..i\>\x\x^\\>\V
CAPUT KMl.
l'i,'u{f)i nidJiiiiC non milarani csse, sedcontra nala-
rani, ciii ad peccanduni non Conditor causa est
sedvohintas.
PrLOPTKu natnrani Igilur, noii proptor maliliam diaboli,

(littum \\\'W intel]iL;imiis : u Hoc osi initium fuimonli l)o-
)) mini ' » : (juia siu':' duhio ubi essot vilium maliti;r, natura
non viiiata prieoossii. TiiiLim autom ila oonira nalurani
cst, ul non possit nisi nooore natur:o. Non itaquo esset
vilium rccedore a Doo, nisi natura^, cujusid vilium est,
potius compotorcit Gsse cum l">oo. Quaprojitor etiam volun-
tas mala grando tostimonium est natur;e bon.x. Sod Deus
sicut naturarum bonarum optimus croator est, itamala-
rrim volnntalum justissimus ordinator^ ut cum malo illre
utuntur naturis bonis, ipsc bono utalur etiam voluntati-

l)us mnbs. Itaf|ue focit ut diabolus institutione illius bo-
lius, voluntate sua malus, in inibrioribus ordinalus illu-
deretur al) Angolisojus, id est, ut prosint tentaliones cjus
sanctis, quibus cas ol)CSse desiderat. Et quoniam Deus
cum eum cond(n-et , futur.ne malignitatis cjus non crat
iiti(iue ignarus, et pr?evidobat (pia^ bona do nialis ejus
essot ipsc faoiurus : propteroa Psalmus ait : (( Draco liic,
» quem fuixisti quod eum

ad iliudonduru oi'-, )) ut in co ipso
ilnxli, liooi por su:nu l)onitatom bonum jam por suam ,
pricscjontiam prreparasse inL(.'lligatur quomodo illo utere-

lur et malo.
» Jol). XI. I j. — ''P.-=riI. cii, '..G.

DF. ClMTVTr. ; r.I, lILT.n XT. 31
GAPIT XYUI.
])e pulcliriti(diuc imi^^crsilclis, qiur pcrordiiidlioncn}
Dci elidin ex conirarioruju jU oppositione hicn-
lcntior,
Nr:QLE enlm Beiis iilluii"!, noii dico Aiiijc lornm. sctl vd

liominuni civart'1, (luni malum luUirum css'..' pr.cscissct,
iiisi ]);uiter iiosset quii!)us eo.vl)onorum uslbus commoc];n'( t,
al(|iu' ila ordinem s;c(ii1onim l;ni([u;nii pulrhcirlmum

('armeii ex (|ul!)usd;!m (piasi anlilliclis lu)ncslarcl. .\uu-
ihola enim (|u;e app-clianlur , in orn;imcnlis c^loeuiionis
sunL deeeiilissima , (|u;e laline ap[)cllanlur o|)posila , ^ci

(juod e\[M'essius dieitnr , eonlra[X)sila. Non est a|)nd nos
hujus voe;d)u]i eonsnctudo, (^nm lanien eisdcm oi'n:imcn-
lis loenlionis eliaiii sermo iatinus ntalur, imo ]inL>u;e
onminm geiUium. His anlillieliscl Paulus îposlolus in se-

eunda ad Corinthios Epistola, illumloeum snaviler expli-
cat, nhi dieit Per arma juslili;i; a dexlris et a sinisiris,
: ((
))|)er gloriam et ignol>ilitateni, pcr infamiam et honam f';!-
)) m;nn-, utsixlnelores, et vcraces : ul c[ui ignoramnr, cL eog

»noseimur- ([uasi morientes, et eece vivimus ; uLcoereiLi
)) cL non morLiiieati ; uL IrisLes, seinper auLem gaudc^nLcs;
)) sieuL egeni , mulLos auLem dlLanles ; lanquam nihil ha-.
» l)cnt('S, etomnia [lossidentes'. » Sicnt ergo isl;! e(<nirari;t
conlrariis op[:)Osiia sermonis puIehrlLudineni n d(huU : ii;i
quad;mi, iion verborum, scd rerum eloqueiUia eoiUrario-

rum o|)[)ositlone s;x"eu]i [:)ulc]iri(udo eomponiiur, A[icrlis-
sime hoe [K)silnm est :n lil)ro Eee](\s!asl'eo , lioe nuxlo ;
'
2 Cor. v:,7-:.-i.
.V2 S. Mr.TSTTM EPTSrOPI
« (loiitra nialuin l^niiinn csl , cl cniitra nioricm v'ta : sic
)) conira ]Vnnn poccator. Kt sic intucro in oinnia opera Al-

» lissiini, iiina ct Inna, nnnm coiUra unum-. »
CAPUT XIX.
Qnid seniiemlum videalur de eo quod scripluin esf

'
Divisit Dcus intcr Jucem ct tcncbras.
QuAMvis itaqne divini scnnonis obscuritas etiam ad

boc sit utilis, fpiod jilurcs sentcntias vcritatis parit, ct in
Jnccm notitiic producit, dum alins cum sic, aJius sic, in-
tclligit; ila tanicn ut quod in ohscuro loco intcHigitur
vcJ altcstatione rcrum maniiestarura vcl aliis locis mi- ,
nime du])iis asseratur sive cum muJta tractantur

; nd id ,
quo(}ne pcrvcniatur, quod sensit ilJe qui scripsit ^ sive id
qnidcm lateat, scd ex occasionetractandneprofund;Te obs-

cnrilaiis aJia quredam vcra dicantur non mihividctnr aJ) :
opcriinis Dci absnrda sentcntia si cum Jnx illa prima ,
iiicta est, Angcli crcati intclliguntur, ct inter sanctos An-

gclos ct iminundos fnisse discretum, ubi dictum cst : « Kt
)) divisit Deus inter Incem et tcnclu-as ; ctvocavitDens Ui-
» ccm dicra, ct tenebras vocavit noctcm^. -» Solnsqnippe
ilJa ista disccrnere potnit etiam prins quam cadcrent prces-
cire casnros, et lumine priyatos veritatis in tenebrosa sn-
pcrbia rcmansuros. TS'am 'm\ov istnm nobis notissimum
dicin ct noctcm, id csl, inlcr lianckiccm ct bas tcncbras,
vnlgalissimascnsibus nostiis Inminaria.ca'-Jiut dividcrcnt,
imj)eravit : «Fiant, inqnit, Inminariainfirmamento coeli,
)) ut Inccanl snpcr lcrram, ct dividant intcr dicm et noc-

• Kccli. xxxiii, 1 j. — ^Gcn.i, 4j ^-
Dr. ciVTTVTE nr.i, i.it^kr xi. 33
» lcm'.»El paiilo posl : « Elferil. iii([iiil, ])iHis<lun ]nni'-
» )iariaiiiagna,luniiiiaie iiiajiis iii principia cliei, ct liniiinare
MiTiinusiii principia noetis, et stellas : et posuit illaDeus
)) iii rirmaniento eoeli, lucere supcr terram, ct piVTCsse tliei
)) et nocti, et dividere inter lucein et tenebras'^. )) Inter illain

vero lueem ,
quae sancta societas Angelornm est illustra-
tione veritatis intelligibiliter fnlgens, et ei contrarias te-

iiebras, id est, malornm angelorum aversornm a luce jns-
titiae teterrimas mentes , ipse dividere poluit, cui eliani
futurum , non natura'', sed volunlalis maluni, occultum
aut incertura csse non potuit.
IVW» VVM-VW» WMWM \VV\ \V\'» V\V1 v\ vv vvw vvv» vvv\ vvw vvv\ v\ \\ v\ w vvw v\ \\ vvv\ w
CAPUT XX.
De eo quocl post cUscrelioncjn afque tenehrarum Jiicis
c//c/z^/n^^^;Etvidit Deusluccm, quia bona est.
Denique nec illud est praetereundum silentio, quod

iibi dixit Deus : « Fiat lux, et faeta cst lux^- )> conlinuo
sul^junctum est, « Etvidit Deus lucem, quia bona cst^:))
non postea quam separavit inter luceiii et tenebras , ct

vocavit lucem diem et teneliras noctem , , ne siiiiul cum
luce etiam talijjus tenebris teslimonium placiti sui perhi-
buisse videretur. Nam ubi tenelirfTe inculpabiles sunl, in-
ter quas et lucem istam bis oculis conspicuam luminaria
coeli dividunt, non ante, scdpost infertur : « Et vidit Deus
)) quia ])onum cst. Et posuit illa, inquit, in firmamento
)) ca'li,luccre super terram, ct praeesse diei et noeti, etse-
)) parare interlucem ettenebras. Et vidit Deusqnia bonum
)) est*. )) Utrumque enim placuit, quia utrumque sine pec-
• r.on. I, i',. — - M. iG-iS. — ^lbiJ. r. 3. — ' II.aI \.~ '>ll>!d. 17-! 8.
cx. 3
3-4 s. ArGrsTixT EPTscon
ralo ost. Vh') [nilom dlxil Dcms : « Fial. liix, cl facla ost
)) lux. Et viclit Dens lucem, c[uia boiia c^st : » c[ postmoclum
ijilerlur Et separavit Deus iiitcr lucem ct tencbras
: a
5
))vocav!tc|ue Deus luccm diem, et teneljras vocavit uoc-

))tcm* noulioc loco adclitum cst
: )) « Et viditDeus fiaia :
» bonumcst-,)) ne rLirumc|ucappci]areturbonim1, cumesset
liorum altcrum malum, vitio Dronrio, non natura. Et

ideo sola ibi lux placuit Condiiori tenebrre autem an- :
gelic.ip, ctsi fuerant ordinand?e,nontamcn fuerant appro-
bandae.
^•VWVX WiV V1»-\ VVI-H Vl\ \XW \.\\% VVITl VVll IW. ^WKWWKWWWWXW l'.\\ WVWWV i.\\\
CAPUT XXI.
De iPterna cf incoinmutahili scicnlia Dei ac volun-
lale , qna semper illi wwersa qucE fecit , si pla-
cuerun t facienda, quemaclniodunijacta .
QuiT) cst enim aliud intcUigcndum in eo cjuod per om-

nia dicitur : cc Yidit Dcus c[uia bonum cst- : )> nisi operis
appro])atio sccundum artcm facti, Cjua2 SapientiaDei cst?

Deus autcm usc[ue acleo non cum factum cst^ tunc dicli-
cit ])onuni, ut nlbii eorum fieret, si ci fuissct incognitum.
Duni ergo vidct cniia bonum cst, cpiod nisi vidisset ante
cjuam fierct non u[ic|uc iicrct docct bonum esse noii
, ; ,
discit. Et Plato cjuidcm [)Ius ausus est cbccre, elatum esse

scilicet Deum gaucbo , mundi universitate pcrfccta. Ubi
ct ipse non usf[ue adco desipie])at, ut putaret Dcum sui
opcris novitate factum beatiorcm : scd sic ostendere vo-
luit, artifici suo plncuisse jam factum, cjuod [ilacuerat in
arte faciendum non cpiod : ullo niodo Dci scicntia varictur,
PR riYITATR DF.r . T.TBEn \I. 35
iiL allnd iii oa facîanl qiiac noiidrim sunt, aliiid qiicT jani
sunt , aliiid qofe f uerimt. Non enim more nostro ille vel
quod futuram est prospicit , vel quod prcTscns est aspi-
cit, vel (juod praeterituni cst respicit ; sed alio modo cjuo-
dam a noslrarum cointationum consuetudine loni>e altc-
que diverso. llle quippe non ex lioc in illud cogitatione
mutata sed omnino incommutabiliter vidct ita ut illa
, •,
quidem, quae temporaliter fuint, ctfutura nondum sint,

et praesentia jam sint, ct praeterita jam non sint , ipsc vero
haec omnia stahili ac sempiterna pr.Tsentia comprchendat
iiec ahter ocuhs , alitcr mente •, non cnim cx animo cons-
tat et corpore : nec aliter nunc, aliter anlea, et aiiter pos-
tca ; cpioniam non sicut nostra, i!a cjus ([uoque scientia

trium temporum, priTsentis vidcheet et prTteriti vel fu-
turi varietate mutatur : (( Apud quem non est immutatio ,
)) nec momentiobumbratio'. )) Neque enim (^jus intentio de

cogitatione in cogitationem transit , in cujus incorporeo
contuitu simul adsunt cuncta (piT novit. Quoniam tem-
pora ita novit nuUis suis temporahjjus notionibus, qucm-
admodum temporaha movct nuilis suis temporahl)us mo-
tibus. Ibi ergo vidit bonum csse quod fecit ubi bonum ,
esse vidit ut faceret.Nec quia factum vidit, scientiam du-

phcavit, vel ex ahqua ]iarte auxit, tanquam minoris scien-
tiae fuerit prius quam faceret (piod videret ([ui tam per- :
fecte non operatur, nisi tam perfecta scientia, eui nihil ex

ejus operi1)us adderelur. Quapropter, si tantummodo no-
bis inslnuandum csset quis fccerithicem, sulhceret diccre :
« Deusfecithicem. )> SiautemnousohimcpTisfecerit, veruir.-

etiam per quid fecerit, salis esset ita «Et dixi,
enuntiari :
))Deus : Fiathix, etfcicta est hix'^; )> ut non tantum Deum,

sedetiaTU per YerbuTn hTcem fecisse nossemus. Quia vei-o
tria qiTaedam maxime scienda de creatura nol)is oportuit
"Jacobi I, 17. — 2{jpii. i^ 3.
3.
36 s. ArcrsTi^^f Ki»isr.ort
iiUiiuaii ,
quls fTiin fccciil , pcr ([iiid Jcceril, qiiare fece-
rit : « Dcns divit, inquil : Fial liix, eL facla est liix. EL

»vidit D(uis luccin, qiiia bona cst. » Si ergo qu.Trimus
c[uis iccerit, Deus est. Si per quid fecerit, (( Dixit : Fiat,
)) e( facLa cst. » Si quarc fecerit,quiabona est. Nec auctor
csL excellentior Deo , uqc ars ellicacior Dei Verbo nec ,
cansa nitdior quaniuL bonnni creareLur a Deo bono. Hanc

cLiam PlaLo causam condendi mnndi jusLissiniam dicit',
iit a Ijono Deo lôna opora fierent : sive ista legerit, sive
al) liis qui lcgerant ibrte cognoverit ; sive aceirimo inge-

nio invisibiba Dei per ea quae facta snnt, inteUecta cons-
pexerit , sive ab bis ([ui ista conspexerant ct ipse didicc-
lit.
CAPUT XXTI.
Ve hi's quihu.<; iii uim>ersita[e rermna hono Creatore

hene conditaruni qucedam displiceni , ct putant
nonnullam. esse naturam malam.
IlANcLamen causam id esL ad l)ona creanda l)onitatem

, ,
Dei banc in([uam, causam tam justam atque idoneam,

j ,
qua3 diligenter considcrata et pie cogitata omnes contro-

versias (pia.'rcnliummundi originem tcrminat, quidam
bfcrelici non viderunt quia egenam carnis liujus fragi-
:
lcmque mortabtatem jam de justo supplicio venientem

, ,
dum ci nonconvcniunt, plurima odcndunt; sicut ignis, aut

frigus, aut fcra bcstia, aut quid bujusmodi. Nec aLten-
diuit, ([uam vel in snis locis naturisque vigeant ,
pulcbro-
quc ordine disponantur^ qnanLum([ue univcrsitati rcrum
• ?1ata I* Tim.TO.
UE ClMlATE DEI, LlDini \l. S7
pro suis portioiiil)iis decoris Lanquani iu conimunem reni-
publicam conferant, vel no])is ipsis , si eis congruenter
atque scienter utamur, commodilatis attribuant ; ita ut
venena ipsa, qax per inconvenientiam peniiciosa sunt,
convenienter adhibita in salubria meciicamenta vertantur :
quaniquea contrario etiam b;ec, quilnis delectantur, sicut

cibus et potus et ista lux, immoderato et inopportuno
usu noxia sentiantnr. Unde nosadmonet divina providcu-
tia , non res insipienter vituperare, sed utilitatem rcruni
diligenter inquirere-, et ubi nostrum ingenium vel infir-
mitas deficit, ita credere occultam, sicut eranl {[u;rdam ,
quio vix poLuinuis invenire :quia et ipsa utililalis occul-

tatio, aut bumilitatis exercitatio est , aulelalionisattrilio,
cum omnino nalura nulla sil mabuu, nomenqueboc noii
sit nisi privationis boni : sed a tcrrenis usque ad coelestia,
eta visibibbus usque ad invisibiHa sunt abis aba bona me-
bora ; ad boc ina'quaba , ut essent onniia. Dens autem ita
est artifex maguus in magnis, ut minor uon sit in parvis :
qufc parva non sua granditate, nam uuUa est sed , arlificis
sapientia metienda sunL : sicut in specie visibibs bominis,

si unum radatur supercibuui, (juam propemodum nibil
corpori , et quam nudtum detrabitur pulcbritudini ;
quo-
niam non mole constat sed pariutate ac dimensione
,
memljrorum. Nec sane muhum mirandum est, quod bi

(|ui nonnulbun malam putant esse naturam suo quodani
contrario exortam propagatamqueprincipio, nolunt acci-

pere istam causam creationis rerum, ut bonus Deus con-
deret bona crcdentes eum potius ad brec mundana mo-
;
bmina rcljelbintis adversum se mali extrema necessitate

perductum, suamque naturam ])onam mrdo coerccndo
Superandoquc miscuisse.quam turpissimepoUutam etcru-
delissime capliN atam et oppressam bi])ore magno vix mun-
del ac Uberet, uon tolam tamen j
sed i[nK)i\ ejus non po-
38 . s. alglsxim EPiscoiM
liierit alj ilhi inc^miiatione purgari, tegnien ac vinculnni

faturum autem Maniclipei non
liostis victi et incinsi. Sic
desiperent vel potius insanircnt si Dei naturam sicuti
, , ,
cst incommntabilem atcjue omnino incorruptibilcm cre-

, ,
derent, cui nocere nulla res possit : animam vero quie

voluntate mutari in deterias et peccato corrumpi potuit
atquc iUi incomrautabilis veritatis luce privari, non Dei
partem , nec ejas natur.e ([ua'. Dei cst , sed ab illo conditara
longe imparem Conditori christiana sanitate sentircnt.
t\ t\% V\%lV^%.\\ VWV VWVVt.V". VVVV VWV VWV VVVV V WV VVVV ViVVVVV V VVIV vvw vwv vvvvvwv
CAPfjT XXIII.
De errore, in aao Origeni^ doclrina incidpaiur.
Sed multo Gsfmirandum amplius ,

quodetiaraquidiim,
qui unum noJjiscum credunt omnium rerum esse princi-
pium, uliamque naturam t[u::e ncn est quod Deus cst,
,
nisi abiiio Conditore esse non posso noiuerunt tamenistam ^
causam lldDricandi mundi tam iionam ac simplicem ijcne

ac simpiiciter credere ut Deus bonus conderet bona, c^
,
«issent post Deum qu;c non cssent quod est Deus, ijona
i.amen qua: non laceret nisi Ijonus Deus. Sed animas di-
cunt, non quidcm partes Dci, sedlactas a Deo, peccasse
a Gonditore reccdendo-, et divcrsis progressibus pro divcr-
sitate peccatorura, a coelis usquc ad terras, diversa corpora
quasi vincuia mernisse hunc csse mundara, eamqae
: et
causam mundi fuissc faciendi, non utconderentui" bona,
sed ut mala cobii)erentar. iiinc Origenes jure cuipatur.
In iibris enim quos appellat 7r-rr.t «.'.;: w , id est,deprin-
cipiis, iioc sensit, lioc scripsit. Ubipiusqaam dici potcst,
miror hominem iiiecclesiasticis Litteris tani doctara ct cxer-
DK ClMiATE UEi, LihliW \I. 39
{•]Laluni,iionatteiidi3se,piiiim2iufaaiiilioce:^setconirariuin
Scriptura^ Iiujiis tainî* auctontatis inteiitioui, (|u;i' per
oninia onera Dei suljjungens : « Et vidit D;;us , {[uia Jiouuai
«cst '; » coiiipleiisque oiiiuibus ijiferens, « Etvidit Deus
» oifluia, qua? fecit, cteccebouavalde- : » iiuliaiualiaiucau-
sam faciendi niuiidi iuteJligi voluil , nisi ut Ijona fierent a
])Ouo l)eo. nemo peccasset, lantununodo naluris
L'bi si
Ijcnis cssct mundus oiiiatus ct plenus ct quia peccatuiii :
cst, noii ideo cuncLasuiitiiiipletapcccatis, cumbonoruui

longe inajor umncrus in ccElcstiijus suie ualurae oixlijiem
servet. Kec mala volunlas, quia nal-arae oixlinem servare
iioluit, ideojusti Dei leges omnia benc ordinantis eHugit.
Quoniam sicut pictura cuni coioi'e nigro, loco suo posila,

ita universitas rerum si ([uis possit intueri
, ctiam cum ,
[)eccatoribus [valcluâ est ,

quamvis [)er se ijisos consideratos
sua deformitas tur[Kl.
li. Deinde videre debuit Oiigcncs, et ([uicumc[ue ila
sripiunt, si baec opinio vera esset, mundum ideo iactum,
utanimre yjro meriiis |ycccatorum suorum lanqu.;;ni ergas-
tuia quibus poeiia.liter includereniiu' , (X)r!)ora accipei'ent,
supei'iora ct ievior:i qurc minus, inferioravero etgi'aviora

(jua3am|^lius ])cccaverunt •, drcniones quil)us detcrius niliii
est. terrena cornora cruibu; inFerius ct niâvius niliil est,

potius ([v.am liomiiies etiani ma.los ];ai)ere debuisse. Nunc
vero uL iiiteliigeremus animaruiii merita non qualitatijjus
coi'}iorum cssc pcnsanda, aeiiumpes.simu3 dannou, liomo
autem et nunc licet m.alus , longe minoris miLiorisque ma-
litiae, et certe antc jieccatuin tamcn luteum corpus acce-
pit. Quid autem stultius dici pot(.'sl, quam pcr islum solem,
iit in uno mundo unas csset, non decori [)ulcb.ritudinis
vel ctiam saiuti rerum cornoralium consuiuisse crtilicem

JL
Deum, sed boc potius cvenisse, (juia una aiiima sic pec-
>Goii. I. laa-iiii, — =ibid.3i.
40 S. ALGlSTlM EIMSCOPI
caverat, lU lali corpore mcrerclur incliuli ? Ac per hoc si

contigisscL, utnon mia sccl duae-, , imo non duae, sed
deccm, vel centum, similiter aequalitercpic peccassent,
centum solcs haberct hic mundus. Quod ut non fieret,
non opificis provisione miralîli ad ferum corporahum
salutem decoremque consultum est, sea contigit potius
tanta unius animae progressione peccantis, utsola corpus
tale mereretur. Non plane animarum , de cjuibus nesciunt
quid loquantur, sed eorum ipsorum cpii taha sapiunt,
midtum longe a veritate et merito cst coercenda progressio.
Hsec ergo tria, cpise superius commcndavi, cum in una-
quacpie creatura recj[uiruntur c[uis eam fecerit, per cpiid
,
fecerit, c[uare feccrit, ut respondcatur, Deus, per Verbum,

quia bona est, utrum altitudine mystica nobis ipsa Trinitas
inlimctur, hoc est, Pater, et Fihus et Spiritus sanctus
an ahquid occurrat cûocl in lioc loco Scripturaram id
,
accipiendum esse prohibeat multi sermonis cst c[U8estio

,
,
uec omnia uno volumine ut exphcemus urgcndiuu est.
(VWfWVX UA/WVWt WV» WV\ VVV\ \ W\ VW\ VVV\ VVV\ \ V V\ VVVV ww ww vwvwv» vwv www
CAPUT XXI?.
JDe Tiinitate dmna, c/iicv per oninla opera sua sig-
nijlcationis siicv sparsit indicia.
Credimls, et tenenuis, ct fideliter prsedicamus, cjuocl

Pater genuerit Verbum hoc , est, Sapicntiam ,
percpiam
facta sunt omnia , unigcnitum Filium, unus unum, aeter-
nus coaetcrnum, summe bonus secjuahtcr bonum-, et c|uod

Spiritus sanctus simulet Patriset Fihi sit Spiritus, et ipse
consu])Stantia]is et cooeternLis am]3o])Us: atcjue lioc totum
et Trinitas sit propter proprielatem personarum , et unus
DE CIVITAIE BEl, LlBEll XI. 4l
Deiis propter inseparabiiem tlivinitatcm, sictit unus omni-
potcns propter inseparabilcm omnipotcntiam: tamcu ita
ut etiam cum cle singulis qucTritur , unusquisque corum

et Deus et omnipotens esse respondeatur •, cum vero de
omnibus simul non tres dii vel , tres omnipotcntcs , sed
unus Dcus omnipotensj tanta ibi est in triJnis inscpara-
bilis unitas ,
qiicC sic se voluit praedicari. Utrum autcm Jjoni
Patris ct Jjoni FiJii Spiritus sanclus ,
quia connnunis am-
bobus non audco
cst, rccte bonitas dici j)ossitamboru!n ,
temcrariam praccipitare scntcntiam vcrumtamcn ambo- •,
rum eum diccrc sanctitatcm facilius ausus lucro non am- ,
borum quasi quaJitatcm scd ipsum quoquc substan- ,
tiam, et tcrtiam in Trinitate pcrsonam. Ad Jioc cnim mc

probabiiius ducit quod cum sit ct Patcr spirilus ct Filius
,
spiritus, ct Patcr sanctus ct PiJius sanctus propric tamen ,
ipsc vocatur Spiritus sanctus , tan(|uam sanctitas substan-

tialis et consubstantialis amJ)orum. Sed si niJiii aliud cst
bonitas divina quam sanctitas ,
profccto ct ilia diiigcntia
non praesumptionis audacia ut in opcribus Dci

rationis est, ,
secreto quodam locjiicndi modo, (|uo nostra cxcrccatur

intentio eadcm nobis insinuata intclligatur Trinitas,
,
unam(|uamque crcaturam quis fcccrit, pcr ([uid fccerit,,

proptcr quid fcccrit. Patcr quippc intclligitur Verbi ,
qui
dixit : Quod autcm
(( Fiat. « illo diccntc faclum cst ,
procul
dubio per Verbum factum cst. In co vero quod dicitur :
(( Vidit Dcus quia bonum cst ' 5 « satis significatur , Dcum

nulla ncccssitatc , nulla suae cujusquam utiiitatis indigen-
tia, sed sola bonitate, fccisse (piod factum cst , id cst , (piia
bonum est: quod idco poslea quam factum est , dicitar,
ut res qua3 facta est , congrucre bonitati proptcr quam

facta est , indicctur. Qucc bonitas si Spiritus sanctus recte
inteiiigitur , universa nobis Trinilas in suis opcribus inti-

' Gcn. I. passiiii.
4^ S. ACGfSTIKI Jil>lSCOPI
inaLur. Iiitie cst Givitads sanctee.^ qnm iii saiictis Angelis

suisuni est , et origo, ct informatio , et Lcatitudo. N<nn si
qua^ratur nnde Dcns eam ccndidit si nnde sit sapiens

si t, :
.a Beo illuminatur si unde sit felix Beo. frmtur suhsis-

:
, :
tens modiiicatur, conteniplans illustratur, iiihaerens jo-

cundatur; cst, videt , amat^ in aiternitate Bei viget , iu
veritate I)ei lucct, in bonitate Dei gaudet.
Vv v\i\ vv\t wvv vvw vvv\ vwv.vw VM V vvii vva% vvvv vvvv vvvv -i^-.v vvvv iv-.\ VVIV vvw ww
GAPIJT X>a'.
De tripertita toiius pliilosophicc discipliiia.
QuAKTUivi intcliigi datur , liiiic philosophi sapientite dis-

cjplinam tripertitam esse voluerunt-, imo tri]iertitam ess.e
animadvertere potuerunt (necpie enim : ipsi instituerunt lit

ita esset , sed ita esse polius invenerunt :
) cujus una pars
appeJlareturphysica, alteralogica , tcrtia etliica. Quaruni
nomina latina jam muliorum lilteris frequentata sunt, ut
naturaiis, rationalis, moralisque vocarentur : quasetiamin
octavo li])ro hreviter perstrinsimus *. Kon quod sit con-
scquens , ut isti in his tribus aiiquid secundum Beum de
Trinitate cogitaverint. Quamvis Plato primus istam dis-
tiihutionem reperisse et commendasse dicalur cui iiequo ,
naturarum omnium auctor nisi Deus visiis est, neque in-

telHgentiic dator neque amoris, qiio JDene Leateque vi-
,
vitur, inspirator. Sed certe cum ct de natura rcrum, et

de ratione indagandac vcritatis, et de hoiii (ine ad qiiem
cuncta, ure agimus, referre debemus, diversi diversa scn-
(>
tiant iii liis tamen tribus magnis et generalibus quscstio-

:
nihus onniis eorum versatur inteiitio. Ita cuni in una{[ua-

' Yidc c-upnij lib. viii, c. 4«
DE ClVlXAXir UEI , LIBEU XI- 43
(fiie crirain qnid qiiisqiic sectetur , niiiltiplex sitdiscrcpan-
tia opinlonuni , css;j tamen aliquam naturas causam,

scicnlia^ formam , summani nemo cunctatur. Tria
\iLrc ,
etiam sunt qure in unoquoque iiomine artifice spectantur

ut ali({uid cliiciat , natura , cloctrina , usus : natura inge-
nio , doctrina scieniia, usus fructu dijudicandus cst. Ncc
ignoro quod propric iriictus frucntis , usus utentis sit
atquelicc intercsse \ idcatur, quod ca rc frui dicimur ' ,

qu;c
nosnon ad aliud referenda pcr se ipsam delcctat-, uli vero
ea re quampropter aliud quaerinius. Unde teniporaiibus
,
magis utendum cst, quam fruendum, ut frui mcreamur

reternis. Non sicut perversi ,
qui frui volunt nummo , uti
autem Deo quoniam-non nummum propter Deum ini-
;
pendant, sed Deum proptcr numnuun colant. Ycramta-

iiien co ioquendi modo, qaemplus oi^tinuit consueludo,
et fruclibus ulimar, et usibus fruimur. Nam ct fruclus
jam propric dicuntar agrorum quibusutiquc omncs tem- ,
poraliter utinuu'. Ifoc itacpie morc usum dir.erim in iiis

tribus, qurc in iionune speclanda commonui ,
quae sunt
natura , doctrina , usus. Ex iiis propter oirtinendam bea-
tam vilam , tripcrtiLa, utdixi, a pbilosopius invcnta est
discipiina , naturaiis propter naturam , rationalis propter
doclrinam, moraiis propter usum. Si crgo natura nostra
esset a noijis, profecto et nostram nos gcnuissenuis sapien-
tiam , nec cam doctriua , id est , aiiunde disccndo ,
perci-
perc curarcmus amor a noijis profectus, etad
•, et ncstcr
nos reiatus ad i)eate vivendum sufiiceret nec ])ono aiio

, ,
quo frueremur ullo indigcrct: nunc vero quia natura nos-

tra, ut essct, Deum bai^ct auctorem ;
procui dubio ut vcra
sapiamus, ipsum dcijemus iiabere doctorcra-, ipsum
ctiam ut iêati simus , suavitatis intinKc largitorem.
• ViJe sujiiiT, lib. I. cio doctiii:a Cluisl. c. 3 tt .\,

44 - S. ALGIjSTINI episcopi
ft/VVV«A VVV\IV\\ \ V\ \ V\\\ \\^\ Vl\\ \V^XVVVV\V\^VVVVVVV\ V\ Vi \\A\ VVV% VVV\AVVVVVV\ vv%«
CAPUT XXVI.
Deimaglne sumince Dinitatis, qace secunduni quem-
dam modum in natura etiam necdum heatijicati
Iwminis imênilur.
Et iios quldein in nohis, tametsi non requaleni

imo valde ,
longeque distantem, neque coaelernam et qno lDre\ius ,
lotum dicilur, non ejusdem substanlijc, cujus est Deus ^
tamen qua Deo niliii sit in rebus a!) ao factis natura propin-
([uius imaginem i)ei, boc est, sumnii^ iUius Trinitatis,
,
agnoscimus, adbuc relormatione perliciendam, ut sitctiam

simibtudine proxima. Nam et sumus, et nos csse novimus,
ct id esse ac nosse dibgimus. In bis autem tribus r[uce dixi,
nulla nos lalsitas verisimibs lurbat. Non enimea sicut ilhi ,
quicforis sunt, ullo sensu corporis tangimus, velut colores

videndo, sonos audiendo, odorcs olfaciendo, sapores gus-
tando dura et molba contrectando sentimus quorum sen-
,
,
sibibumetiamimagines eis similbmas , nec jam corporeas,

cogitationeversamus, memoria tenemus, etperipsasinisto-
rum desideria concitamur: sed sine uba pbantasiarum vel
])liantasmatum imaginatione ludificatoria, milii esse mc,
id(|uc nosse etamare certissimum est. NuUa in bisveris Aca-
demicorum arûmcuitaformido, dicentium: «Ouidsifalle-
ris.^ ))Si enim fallor, sum. Nam qni non est, utique nec falli
potest ac per boc sum si fallor. Quiacrgo siun si iallor,

: ,
quomodo esse me faiior , ([uando certum cst mc cssc , si
faiior? Quia igitur cssem ([ui faiicrer etiam si failerer;

procui (bibio in eo ([uodme novi esse, non failor. Conse-
({uens cslautcm , uL ctiam inco (piod mc novi nosse , uon
HK rTVTTATK PFT, TTf.Fll X[. 45
fallnr. Siciit onim novi mo esse, ila n<ni cliam lioo ipsnm,
nossc me. Eaqucdno cnm amo, cnmdcm (jnoqnc amorcm
quiddam lcrtium ncc imparis .Tstimationis, cis quas novi
,
i'cbus adjnngo. Ncque cnim failor aiTiarc mc cum in liis ,
qua3 amo non fallar qiiancjnam etsi illa ialsa essent fal-
: ,
same amarc vcrum cssct. Nam (juo pacto rccte reprehcn-

derer et rectc prohiberer ab amore falsorum, si me illa
amare falsum essct? Cum vcro ci illa vcra alqiie ccrta sint,
quis dubitct qnod cornm cum amaiiLur ct ipse amor , ,
verus et certus est? Tam porro ncmo est qui esse se nolit,
quam nemo cst qni non lêatns essc veht. Qnomodo cniin
potest beatus esse , si nihil sitP
CAPUT XXVII.
Dc essentia et scientia ^ et utriusque amore.
I. Ita vcro vi (piadam naturali Ipsum cssc jocundum cst,
iit non ob aliud et hi, fpii miscri snnt, nolint intcrirc, ct
cum se miseros esse sentiant , non sc ipsos de rebns , sed

miseriamsuampotius anfcrrivclint. llJis ctiam, qui ct sibi
miserrimi apparcnt , ct planc sunt , ct non solum a sapicn-
libus quoniam stulli, vcrum et alj liis, ([ui se beatos pu-
tant, miscri judicantur ,
qiTia paTipcrcs al(|uc mcndici snnt,
si quis immortalitalcm daret, qua ncc ipsa UTiseria
more-
retur proposito sibi quod si in cadcm miscria scmper esse
,
nollcnt nulli et nus(]nam cssent futnri scd omni modo

, ,
perituri ,
pi'ofecto c\ultarcnt l.Ttitia , ct .sic scmpcr chge-
rent csse quam omnino non essc. Hujns rci tcstis est no-
,
tissimusscnsusillorum. Unde cnim mori metuunt, et ma-

Innt in illa ?prumna viverc, quam eam mortc fmirc, nisi qnia
46 s. AicrsTiiVi EPiscon
saUsapparelqnamrpriigialnatiiranonessePAlquoitlcocum
sc noverint esse moiituros, pro magno l^cneiicio sibi luinc
impendi misericordiam desidcrant, ut aliquanto produc-

tius in eadeni miseria vivant tardiusquc moriantur. Pro-
,
cul duLio ergo indicant immortalitatem , saltem talem

quiX3 non lurneat linem mendicitalis ,
quanta gratulatione
suscipereni. Quid, animalia omnia etiam irrationalia, qui-
InTsdatumnon est ista cogitarc alj immensis draconibus ,
usque ad exiguos vcrmiculos nonne sc esse velle atcjue

, ,
ob hoc interitum fugerc omnibus quibus possunt motibus

indicant? Quid, ar])usta omncsque irutices, quibus nullus
cst sensus ad vilandani manitesta motione perniiiem, non-
ne ut in auras tutum cubninis germen emittant, altius
terrai radiccs aiiigunt, quo alimentum trahant atquc ita ,
suum quodam modo esse conservent? Ipsapostremo cor-

pora , (juilûs non solum sensus sed ncc ulla saltem se- ,
minalis est vita ila tnmen vel exiliuntin superna, vel in

,
ima descendunt vcl librantur in mediis ut cssenliam

, ,
suam, ubi sccundum naturam possunt essc custodiant. ,
II. Jamvero nosse quantum ametur, quamque falli
nolit Iiumana natura vel hinc intclligi potest quod la-

,
,
mentari quisque sana mente mavult, quam Isetari in amen-

tia. Qu?s vis magna atque mirabilis mortalibus ,
pr.Tter
homini , animautibus nuila cst ^ licet eorum quibusdam
ad istam luccm contuendam multo quam no])is sit acrior
sensus oculorum sed lucem illam incorporcam contin-
:
gere nequeunt, qua mens nostra cpiodammodo irradiatur,

ut de his omnibus recte judicare possimus^ nam in quan-
tum eam capimus, in tantnm id possumus. Yerumtamen
inest sensi])us irrationalium animantium, etsi scientia
nullomodo, at certe qu.Tdam scientiae simiiitudo. Ccetera
autem rerum corporalium, non quia sentiunt, sed quia
seutiuntur, sensibilia nuncupata sunt. Quorum in arbus-
DE CrVlT.\TE pr.T, I.TRKn XI. 47
tis lioc simile cst sensibus, qiiod aiuntar et gigniinl:. Ve-
rumtamen et hvec omnia eorporalia latentcs in natura
causa.s habeiit ; sed formas suas, quibus mundi hujus vi-
sibilis structura ibrmosa cst, seiitieridas sensibus prac-
]ier!t, qnod nosse iion possunt, quasi innotcs-
ut pro eo
cere velic videantur. Sedncs easensucorporis ita capimus,
ut dc bis non scnsu corporis judicemus. Habemus enim
alium interioris b.ominis sensum isto longe pracstantiorem,
quo jusla ct injusta sentimus, justa per inteiligibilem
speciem, inj asta per ejus privationem. Ad bujus sensus olii-
cium non acies pupiliac, non fbramen auricuiae non spi- ,
raincnta narium nou gustus faucium non ullus corpo-

, ,
reus tactus accedit. Ibi lue et esse etliocnosse certussum,

ct hcec amo atquc amare nic similiter certus sum.
CAPUT XKYIII. /
y^n eiiam ipsum amorejii, qiio et esse et scire diligi-

miis, diliiêre deheamus^ quo magis divince Trini-
tatis imagini propinquanms.
Sed de duobus illis, essentia scilicet et notitia ,

quan-
tum amentur in nobis, et quemadmodum etiam in caete-
ris rej)us, eorum reperiatur, ctsi diflerens,
qucieinfra sunt,
([uacdam l;!iuen simililudo, quantum suscepti iuijus ope-
ribus ratio visa est postuiare, satis diximus de amore :
autem quo amantur utrum et ipsc amor araetur non

, ,
dictum est. Amatur autem ct liinc prol)amus quod in

:
,
liominibus qui rectius amantur, ipsc magis amatur. Ne-

que enim vir bonus merito dicitur qui scit quod I)onura
est, sed qiii diligit. Cnr crgo ct in noi)is ipsis non et
48^ s. ArcrsTiA-i Ensr.opi
ipsuin nmoivni iios ainnre scnlinuis, (|uo nniamus; quid-

quid boni anianiusPEst enim e\ amor, (|uo amalur ct
quod amandum non (\st : et islum amorcmi odit in se, qiii
iJlum diligit, (|uo id amalur (|uod amandum est. Possunt

enim ambo esse in nno homine, et hoc bonum est ho-
mini , ut ilh^ proficiente quo bcne vivimus, iste dcficiat
quo male vivinuis, donec ad perfcctum sanetur, et in bo-

uum commutetur omne quod vivimus. Si enim pecora
essemus, carnalem vitara et quod secundum sensum ejus
est amaremus idque esset siifliciens boniuu nostrum et
^ ,
secundum hoc cum esset nolîs bene, nihil ahud quoere-

remus. Item si arbores essemus nihil quidem sentiente ,
motu amare possemus-, verumtamen id quasi appetere vi-

deremur, quo feracius cssenuis ulDcriusque fructuosse. Si
essemus lapides, aut fluctus, aut ventus, aut flamma, vel
quid ejusmodi, sine ullo quidemsensu atque vita, nonta-
men nobis deesset quasi quidam nostrorum locorum at-
que ordinis appetilus. Nam vchit amores corporum mo-
menta sunt ponderum, sive dcorsum gravitate, sive sur-
sum levitate nitantur. Ita enim corpus pondere, sicut
animus amorc fertur, quocumque fertur. Quoniam igitur
homines sumus, ad nostri Creatoris imaginem creati, cu-
jus est veraa3ternitas, ?eternaveritas, oeterna et vera cha-
ritas, estque ipsa ceterna et vera et chara Trinitas, nequc
confusa, neque separata^ iii iis (|uidem r('1)us, qux infra
nos sunt, quoniam et ipsa ncc ahquo modo essent, nec
aliqua specie contincrentur , nec ahquem ordinem vel
appeterent , vel tenerent , nisi ab illo facta essent qui
summe est, qui summe sapiens est, qui summe bonus est
tanquamper omnia, qufc fe(nt mirabih stal)ihlate curren-
tes, c|uasi quredam ejus ahbi magis, ahbi minus impressa
vestigia colligamus in nobis autem ipsis cjus imaginem

^
contuentes, tan([uam miuor illc Evangehcus filius ad

nr. civitAtt: dft , i.ibilU \i. 4^
nosmolipsos rcversi snrgamus , iil ad iilnm rpdeamns', ;i
([no peceando recesseramns. Ibi csse noslrnm non habe-

bit mortcm , ibi nosse nostrnm non babebit crrorem , ibi
amare nostrnm non lia])c])it oHcnsionem. Nnnc anteni

ista tria nostra qnamvis certa teneamns nec aliis ea crc- ,
damns lestibns , scd nos ipsi procsentia sentiamns , at([nc

intcriore vcracissimo tamen ([nandiu
cernamns aspectn ,
fntnra vcl ntrum nnnqnam dethtnra

, et quo si bene ,
qno autem si malcagantnr, pcrvcntnra sint quoniam ,
pcr nos ipsos nosse nonpossumns, abos binc testcs vel

([UcTerimns , vel baliemus •, de quoruni iide cur nulla
dclicat csse dniDitatio , non cst iste , scd posterior erit
diliccntins disserendi Jocus. In lioc autem bl)ro de Ci-
vitatc l)ei ,
qna» non peregrinatur in bujns vitcie mortab-
tate, sed innuortabs sem]>er in coidis cst An-
, id cst , tlc
gebs sanctis I)co coli.Trenlihus ,

qni ncc fnerunt nnqnam,
nec futuri snnt desertores , inter (juos ct*illos ([ui .'eternam
Incem deserentes, tcncbr;cfacti sunt , Deum primitus di-
visisse jam diximus, illo adjnvantc ([uod ca'pimus , ut
possumus e-spliccnuis.
CAPUT XXIX.
De saiictonmi Angelorum scienlia ,qua Trinitatem
in ipsa ejus deitate no^êrunt , et qua operum cau-
sas prius ia operantis arte , quam in ipsis operibus
artijlcis intueniur.
Illi qui[)pe Angclisancti non perverba soucintia Dcnm

discunt^ sed per i[)sam prcTsentiam immntabibs vcritatis,
^Luc. XV, i8,

cx. 4
60 S, AIGUSTIXI F.piscon
lioc csL , YcrbuHi cjus iini'_;cniluin : cl Ipsum Verbum et
l*alrem et corum SpirJlum sanctum 5 camque cssc inse-
parabilcm Trinitatem , singulasqiie in ea personas esse

unam su])stantiam ct tamcn omncs non tres deos esse
;
sedunumDcum, ita novcrunt, ut cis magis ista quam ,
nos ipsi nol)is eogniti sumus. Ipsam quoque creaturam

mclius ibi , boc est , in sapientia Dci , tanquam in arte
qua facLa cst,quam in ca ipsa sciunt ac pcr boc et se :
ipsos ibi mcbus quam in se ipsis verumtamen ct in se ,
i!)sis. Facti sunt cnim ct aJiud sunt quam illc c[ui ,
iccit. Ibi crgo tanquam in cogniLione diurna , iu se

ipsisautcm tanquam in vespcrtina sicut supra jam di- ,
ximus. Multum cnim ditlcrt utrum in ca ratione cog-

noscatur aliquid sccundum quam factum est, an in sc
ipso. Sicut aliter scitur rcctitudo lincarum scu vcritas
ligurarum , cum intcllecta conspicitur , alitcr cum in
pulverc scribitur ; ct aliter justitia in vcritate incommu-
tabili , alitcr iu anima justi. Sic deinde caetera , sicut
firmamcntum intcr a([uas superiores et inferiorcs quod ,
ccclum vocatum cst sicut dcorsum aquarum congcries

;
tcrr.nc{[ue nudalio , ct licrbarum institutio atquc lignorum ;
sicut solis ct luupe stcllarumque conditio ; sicut ex aquis

animabum, volucrum scilicct atqucpiscium bcUuarumque
natantium •, sicut quorumcumque in tcrra gradicntium
atquc rc[:)cntium, ct i[")sius bomiuis ,
qui cunctis in terra
rcbus exccUcrct. Omnia baec alitcr in Vcrbo Dci cognos-
cuntur ab Angcbs , ubi babent causas rationcsquc suas,
id est, secundum quas facla sunt, incommutabibtcr per-
manentcs, abtcr in sc i[)sis : illic clariore, bic o])scu-
riore cognitione , velut artis atque operum quae tamen :
opera cum ad ipsius Creatoris laudcm vcnerationemque

referuntur, tanquamniauc luccscit iu mcntibus contem-
planlium.
51
^
CAPtT XXX. '
De senarii numeri perfectione , qui primus parlium

.
suarum quantitate completur.
H.t:c autem propter senarii niimeri perfectionem , eo-

dem die sexies repetito , se\ diebus periecla narranlur *
:
non quia Deo necessaria fuerit mora temporniu (|uasi ,
qui non potuerit creare omnia simul, qua? deinceps con-

gruis motibus peragerent tempora 5 sed ([uia per sena-
rium numerum cst operum significata perfectio. Numerus
quippe senarius primus complctur suis partibus, idest,
sexta sui parte , ct tertia , et dimidia 5

qucc sunt unum
etduo et tria : quse in summam ducta , sex fiunt. Partes
autem in liac consideratione numcnôrum ill<T intelligendae
sunt, quse quotre sint dici potest : sicut dimidia , tertia ,
quarta, et deinceps ab aliquo numero denominatcc. Ne-

que enim exempli gratia ,
quia in novenario numero cpia-
luor pars aliqua ejus est , ideo dici potest quota ejus sit :
unum autem potest, nam nona cjus cst ^ et tria potest, nam
tertia ejus est. Conjunctae vero isttc duae partes cjus, nona
scilicet atque tertia , id est , unum ct tria , longc sunt a tota
summa ejus quod est novem. Itemque
,
in dcnario quater-
nariusest aliqua pars ejus 5 sed quota sit dici non potest :
unum autem polest •, nam decima pars cjus cst. Ilabet et

tjuintam ,
quod sunt duo : iialjct et dimidiam ,
quod sunt
quinque. Sed li.x tres partes cjus decima , et quinta et dimi-
dia , id est , unum ct duo et quinquc , simul ductrc non coui-
plent deccm : .^nnl ciiim oclo. Dnodcuaiii vcro i):ulcs
' Gen. 1 , 3i.

52 S. AUGUSTINI EPISCOPI
iiLimori iii snniinain (luctfp , Iranseunt cum : liaLcl. cnim
(luodccimam cjuotl , cst ununi , liabet scxtam ([U.t sunt
dno liabct qnartam

^ , ([urc sunt tria : halict tcrtiam, qu;c
snnl ([uatuor : babct ct dimidiam ,

qntc sunt sc\ ^
unnm
autcm ct duo cl tria ct ([uatuor ct scx ; non duodccim ,
scd am[ilius , id cst , scxdccim iiunt. lloc Ijrcviter coiti-
memorandum [)ntavi ad commcndandam scnarii nnmcri

perfcctioncm ,
qui [:>rimus , ut di\i, [>artibus suis in snm-
mam rcdactis i[osc [lerficitur : in c[uo [oerfccit Dcus o[icra
sna. Undc ratio luuucri contcmncnda non est, c[nce iu
innbis sanctarum Scri[Hurarum locis ,

quam magni a^sti-
manda sit, clucet diJigcntcr intucntibus. ^c frustra iii
laudibus Dei dictum cst : « Oninia in mensura ct numero

» ct [Jondcre dis[)osuisli*. »
iVW*'%'V\i^'WV'\ XWk \VV* VV\^ VWVVXV^ VV*V VWV-WW A*VV vvv\ \vv\ ww vwv wvv www^wv
CAPIIT XXXI.
De die seplimo , iii qiio pJenitudo ei requies conuneji-

datur.
In antem die, id est, codcnn die sc[)tics rcjDC-

se[:)timo
tito c[ui numerus ctiam i[5se alia ratione [lerrectus cst,

,
Dci requics commcndatur in c[ua [)rimum sanctificatio ,
sonat. Ita Deus noluit istum cbcm in ulbs suis o[)cribus

sanctificare ^ sed in rcc[uic sua c]ufc non haljct ves[3e-
, ,
ram iicc[ue uHa cnim crcatura cst ut ctiam i[")sa aliter

: ,
in Dci Ycrbo ablerin se cognita ihciat aliam vchit chur-

, ,
nam , aham vchit vcs[)crtinani notitiam. De s(^[)tenarii
[)orro numeri [lerfectione thci ([uidcni [)hira [ôssunt : sed

tit hhcr iste jam [irohxus est ^ et vereor iie occasione com-
'Sip, XI, 21, — 'Gf'n. II, 9,-''.

DE CIVITAIE ijlCf. LlBKll M. hS
peria,. sciciuiolam nosLrain iLviter niagis quam ntililcr
j:!ctar(.' vclle vidcanuir. Haljcnda cst itacjnc ratio inodc-

rationis atqnc gravitalis, ne Ibrte cnni de nnnicro nndluin
loi[uimnr, mcnsnram et pondus ncgligere jndicemnr. Iloc
ita(|ne satis sit admoncre quod totus impar prinnis nn- ,
mcrus ternarins est , totns par qnatcrnarins : cx qnihus

duobus septcnarins constat. Ideo pro nniverso srepe poni-
tur , sicnli est : « Scptics cadct justus, c t rcsurgct ' : » id
est ,
qnotiescnmquc cccide^rit , non pcribit. Quod non de
iniquitatihus , sed dc trihulaiionihus ad humilitatcm pcr-
(hicentlhns intclligi volnit. Et, (( Sej)tics in die landaljo
» te '^.
))Quod ali!)! alio modo dictum est : « Scmpcr lans
(( ejus in orc mco ^» Et mulla hujusmodi in divinisaucto-
ritatlhus r(q:»(MiunLin" , in ([uihns scptcnarius lunnerns , nt
dixi ,
pro cujus(|nc reinniversitate poni solct. Proptcr lioc
eodcm s.xpe numcro significnliu" S[)irilus sanctus, dc([uo
dominns ait : (( Doccbit vos omnein vcritatem *. » Ihi
rcfjuics Dci , (jua rc([uicseilin' in Deo. Tn lolo ([uippc,
id cst, in [^lcna perfcclione rcqnics : inpr.rtcantcmlahor,
Idco laboramus, ([uandiii cx parlc siunis , (( Scd cnm ve-
» ncrit (jnod pcrrcctnm cst , ([uod ex parLe cst evacuabi-
•'»
)) tur. Hiiic cst ([uod cliam Scriplnras istascnm lalioro
rimamur. Sancti vcro Aiigcli, ad quorum sociclatcm et
congregationcm in Iiac pcregrinatione lahoiiosissima sns-
piraiuns , sicut hahcnt permancndi ;ctcrnitatem , ita cog-'
nosccndi facilitatem ct rcHpiicsccndi fclicitatcm. Siue

didicnltatc (piippenosadjnvant •, ([uoniam spiritaliljus mo-
libus pnris et liberis non laljoraiU.
- > Prov. x\iv, i6. — *Ps;i1. cxvm. iG\. — 3 iî xxviii; 2. — 4 Jo 111. xti,
i3. — -'
I. Cor. xni, 9,
oi S. AVGVSTIJS'1 EPISCOPI
/vi vw\ w\ » vv\i V» v\ V vv\ \v\\ wvv ww wv\ vw\ w*\ vwv vwvww vvw ww^wv vwv ww
CAPUT XXXIl.
De opinione eorum, qui Angelorwn creationem ante-
riorem volunt esse, quam mundi.
Ne (|uis aiitem coiitendat, et dicat non sancLos Angelos

esse significatos , in eo quotl scriptnm est : a Fiat hix , et
» facta est lux ' •
sed quamlibet lucem tunc primum fac-
tam esse corpoream aut opinetur, aut doceat Angclos , :
autem prius esse factos, non tantum ante firmamentum

quod inter aquas et aquas factum appeilatum est coeluni, ,
scd anle illud qiiod dictum cst : « Iii principio fecit Deus
» cadum, elLcrram^: atqueillud quod dicLum est « \\\ )> :
))principio » non ila dicLum tanquam primum hoc fac-

,
tum sit, cum ante fecerit Angelos scd quia omnia in sa- 5
pientia fecit, (juod est Yerbum ejus, et ipsum Scriptura

prijicipium nominavit 5 sicut ipse in Evangelio Judseis
quaerenti!)us quis esset , respondit se esse Principium ^
non e contrario referam contentionem, maxime quia lioc
me delectat plurimum , (|uod ctiam in summo exordio

sancti libri Geneseos Triniias commendalur. Cum cnim ita
dicitur « In principio fecit Deus coehmi et terram
: ut , )>
Pater fecisse intcnigaLur in Fiho sicut attestatur Psahnus, ,
ulii legilur : « Quam magnificata sunt opera tua , Do-

^) mine ! omnia in sapientia fecisti ^ : )) convenicntissime
pauh) post commemoratur eliam Spiritus sanctus. Cum
enim dictum csset, quak^m teriam Deus primitus fecerit,
vel quam molem materiamve fatura^ construclionis mundi
C(je]i cL Lerra: nomine nuncupaverit , sul)jiciendo cL ad-
» Geu. 1,3. — » iljid, I. »- ^Joaii. \iii, 25. — 'ipsal. ciii, 2\.

^ •-'
DE CIVITATE DEI, LIBEnXlUI. Oa

dendo : « Terra autem crat iiivisil)ilis ct inconiposila , ct
» tenebraeerant siiperabyssiim' : » nioxiit Trinitatis com-
memoratio compleretnr , « Et Spiritus, inf[uit, Dei snper-
)) ferebatnr super aquam-. » Proinde ut volet quisqne ac-
cipiat ,
qnod ita profnndnm cst uS ad cxfM-cilalioni ni ,
legentinm a lidei regnla non aiêrrantes phircs possit gc-

nerare sententias : dum tamiMi Angclos sanctos in snbli-
mibus sedilms, non qnidcni «h-o cofctcrnos, scd tamcn de
sua scmpitcrna ct vera fclicitate sccnros ci; ccrlos csse,
nemo ambigat. Ad ([norum sociclatcm ]){Mtincre parvnlos
suos Domimis doccns, non solnm ilhid ait « Erunl;c(iua- :
)) les Angc^lis Dci^ vcrnm ipsi (jnofjnc Angcli fjua con.-

:
•»
lemplatione fruantnr, ostcndii, ubi ail : « Yidctc ne con-

» temnatis unnm e\ ]")nsilHs islis : dico cnim ô])is, ([nia
» Angeh cornm in ccclis scmpcr vident iacicm Patiis
)) mei 5
qui iii ca^lis est '. ))
CAPUT XXXIII.
De dnabus Angeloruni societatihus f/i\'ersis atqueclis^
paribus, quce non incongrue intelliguntur lucis et
tenebraruni nominibus nuncupativ.
Peccasse autem qnosdam Angclos, ct in bnjus mundi

ima detrnsos , c]ni cis velut carcer est, uscjue ad fuluram
in die judicii ullimam damnationem a]"»ostohis Petrns ,
a])crtissime ostendlt, diccns quod Dens angelis ])eccan- ,
tibus non]3e])ercerit , sed carfêribuscaliginisinfcri retru-

dens tradiderit in judicio ])uniend()s ivsci\;ui '. Intcr iios
'Gcn. I, 2, — 'Iljid. ^ ^ MutUi. x.xii; 3o. — 1M. win, lo. — ^:irctri
n, ^
56 S. AIGI-SXINI Ei>iscori
ergo ct illos, Deiim vel pra2sciciitia vel opcre divisisse f[iiis
tlubitet? illosque lucem merito appellari , ([uis conlra-

dicat ? Quando(|uid(im nos adliiic in iide viventes , et co-
rum tcquaiitatem adhuc sperantes, utique nondum tenen-
tes, jam luxdictiab Apostolo sumus : « Fuistis enim, inquit,
» aliquando tenebrii3, nunc autem ]u\ inDomino'. »
Jstos vero desertores , teuebras apertissime nuncupari,

profectoadvertunt, qui pejores esse liominibus infidelibus
sive intelligunt, slic credunl. Quapropter etsi alia lux in
isto hujus libri loco intelligenda cst , ubi legimus : (( Dixit
)) Deus Fiat : lux, et facta est lux ^
^
)> cVdYix tcnebra3 sig-
nificatiie sunt in eo quod scrlptum est : (( Dlvisit Deus
» inter lucem et tenebras ^ : » nos tamcn lias duas angelicas
socletates , unam fruentem Deo , alteram tumentem ty plio :
unam cui dicitur : « Adorate eum, omnes AngGlieius ^: »
allam cujus princeps dicit : « Hrec omnia tibi dabo , si
» prostratus adoraverisme ^ •, )) unam Dei sancto amore (hi-
grantem, alteram proprite celsitudinis immundo amore

fumantem : et ([uoniam , sicut scrlptum est : « Deus su-
» per])is resistit, humllibus autemdat gratiam ^
5
» Illamln
C(3elis coelorum ha])Itantem , istam inde dejectam In lioc
infimo aerlo coelo tumultuantem : lilam lumlnosa pletate
tran(|uillam , istam tenebrosls cupldltalllius turljulentam
illam Del nutu clementer sul)venientem ,
juste ulciscen-
tem istam suo fastu subdendi et nocendl llbidine cxres-
•,
tuantem IUam ut quantum vult, consulat Dei bonitati

: , ,
minlstrani •, istam , ne (iuantum vultnoceat, Dcl potestate

frenatam : illamluiicilludentem, ut nolens prositpersecu-
tIonI])us suis •, hanc ilii invldentem cum peregrinos colliglt ,
suos :
o has duas socletates anoelicas
nos er"o o inter se dis-
pares atque contrarias, unam et natura Jônam, et volun-
JEpIies. V, 8.— Hk-n. i, 3. — MbiJ. i\. — 'iVyA. xcvi, 7, cl Ueb. t,G.

— -^MaUli. IV, "9. — (» Jacob, iv, G. ct i. rcii. v, .5.
L)E CIMTATE DEf, LIBEU XI. &7
tate rectam •, aliam vcro iiatura l)onam , sccl volniitate pcr-
versam , aliis manifcstiorijûs divinarum Scriptnrarum tcs-
timoniis dcclaratas ,
quod cliam in lioc libro , cui nomcn
cst Gcncsis , lucis tcncbrarumquc vocabulis significatas
exislimavimus , etiamsi aliud sensit lioc loco fortc qui

scripsit , non est inutiliter obscuritas luijus pertraclata
sententire : quia etsi voluntatem auctoris libri bujus inda-
garc nequivimus , a regula tamcn fidci^ quoe pcr alias
cjusdem auctoritatis sacras Littcras salis fidclibus nota est,
non ai)crravinuis. Etsi cnini corporalia bic commcmorata

sunt opcra Dci , habcnt proculdubio nonnuUam siniilitu-
dinem spiritalium , sccundum quam dicit Apostolus :
« Omncs cnim vos (ilii Jiicis cslis ct filii dici 5 non sumus
w noctis, ncqae tcnebrarum'. » Si autem lioc scnsit ctiam
ille, qui scripsit, ad perfcctiorcm disputationis fincm nos-
tra pcrvcnit intentio : ut bomo Dci tam cximia? divinrcquc
sapicntins,imo pcr cum Spiritus l)ci in commemorandis
operibus Dci, qu;e omnia sexto dic dicit csse ])crfccta ;
nullo modo Angclos prcctcrmisisse cretbtur : sivc « Iii

)) principio ,
•» quia primo fecit ; sivc quod convenicntius
intclligitur , « In principio , » quia in Yer])0 unigcnito
fecit, scriptum sit : « In principio fecit Deus caOum et
)) terram'-: » (piibus nominibus universalis est significata
crcatura , vcl spiritalis et corporalis ,
quod cst credibilius ^
vel magnse dure mundi iiartcs, quiiûs omnia, ([v\pe crcata

sunt, continentur, ut primitus eam totam proponcret, ac
deinde partcs cjus sccundum mysticum dierum numerum
exequeretur.
. ' llliCrjS. V, J. — ' GCU. I, I.

bS S. AUGVSTIJSl EPISCOIU
»^vvvvwv\vvv\\v\\\\\iiv\\\\\\\v»\v\\\vv»\i\v.v\\\v\\\v\\\v\v\v\\\vv»\v\v\\\i*
CAPUT XXXIV.
De eo quod quidam putani , in condilione finnamentl
oquarum discretaruiu noniine Angelos sii^/ii/lcatos,
et quod quidani a(juas existimant non creatas.
QtrAKQLAM noniuilli putaveriiiL a(|iiariiin nomiiiesignifi-

catosquodam modo popnlos Angclornm(i); etlioc esse qnod
dictum cst « Fiat firmamentuminter a([uam ct aquam
:
'
:
ut snpra firmamentum Angeli intelliganlnr, infra vero vel

a(jmc ista3 visibilc^s, vel malorum angelorum mullitudo,
vel omnium liominum gentes. Quod si ita est non illic ,
apparet ujji facti sunt Angeli, sed ubi discreti. Quamvis

ct aquas , (juod perversissima? atque impi.ne vanitatis est
negent (juidam factas a Deo quoniara nusquam scriptum
,
cst : « Dixil Dens : Fiant aqufe '-. » Quod possunt simili va-
nitate etiam deterra dicere : nusc[uam enim legilur, : «Di-
xit Deus : Fiat terra. » Sed, inquiunt, scriptum cst : (( In
)) principio fecit Deus coelum et terram ^. » lUic ergo et
a(jua intelligenda est : uno enim nomine utrunKpie com-
prehensum est. Nam « Ipsius est uiare sicut in Psalmo ,
)) legitur, et ipse fecit illud, etaridamterram manus ejus

)) finxerunt'''. )> Sedhi, f[ui in nominc aquarum, quresuper
ccelos sunl, Angclos intelligi volunt, ponderibus elemen-
torum moventur, et ideo non jmtant aquarum fluidam
gravem(|uc naturam in superioribus mundi locis potuisse
constitui (juisecundum rationes suas si ipsi hominem fa-
:
cere posscnt, non ei piluitam, quod gr.necc j-^jV/^-s'- di-
' Gen. ?, G. — sVkle lib, de liaiiusilnis, c. 76.— >^Gtii. 1, t. — <*I's;il
xciv, 5,
«E CIVITATE DEX, LIBEIV XI. 59
citiir , ct taiiqnain in elemcntis corporis nostri aquaruni
vicem obtinct , in capite ponerent. Ibi cnim sedes est
flcgmatis secundum Dei opus utique aptissime sccun-
, :
dum istorum autem conjecturam tam absurde ut si hoc ,
nesciremus ct in hoc lil)ro similitcr scriptum esset, quod

,
Deus humorem fluidum et Irigidum ac per lioc gravem, ,
in superiorc omnibus cseteris liumani corporis parte po-

suerit, isti trutinatores elementorum nccpuupiam crede-
rent ; et si auctoritati ejusdem Scriptura^ subditi esscnt
aliquid aliud ex hoc intelligendum esse ccnserent. Sed
quoniam si diligcnter singula scruteuuu' atcpu' tractemus,
quae in illo divino lil)ro de constitutione nuuidi scripta
sunt, ct multa diceuda, et a proposito instituti operis longe
digrcdicndum cst -, jamcûc de duabus istis divcrsis in-
tcr sc atque contrariissocietalibus aVjigclorum, in ([iiibus
sunt quicdam cxordia duariim etiam in re])us humanis
Civitatum, dc quibus deinceps diccrc institui , (juantum
satis csse visum est, disputavimus , hunc quoquc lil)rum
aliquando claudanuis
60 S. ALGISXI»! EPISCOPI
«VVWVWVX^WVMXtXtVl^tXl»».-. l\».V\\HV\V\HVl'\l\.\Vl\\l'. VH\iV\\V.\\\\l\VVV\VWV
LIBER XII.
In QIJO PlllUS QllDEM DE ASGF.I.1S IXQUIUIT AIGVSTIMS, INDF. SIMIP.LM ALUS BOXA
VOLINTAS, AI.US MALA , ET QU.E CAUSA BEATITUDISIS BONOPaM ,
QU.E CAUSA
MISEIU.E MALOIUM ANl.ELOUUM FUEP.IT. POSTEA VEUO DE llOMiMS INSTITUTIONE

AGIT DOCUTOUE EUM >>0.\ AB ,ETEUÔ , SED IK TEMPOUE ESSE COSUITUM , ^tC
i AL!0 AUCTOUE QUAM DEO.
CAPUT I.
De (ifiu /jonorani malorunique Angelonun iiatuift.
1. AjNTEQrAM dc instiliiLioncl)OR]lnlsdicaiii,iiijidiiariim
Civitatinii ,
qiiantiini ad lationaliiim mortalluin genns at-
tinet , ajiparebit exortus , sicut snperiore lil)ro apparuisse

iii Angelis jam vldetur 5
prlus miliic|iiapdam de ipsis Angelis
video esse dleenda ,
quibus demonstretur quantum a no-
l)lspotcst, quam iion inconvenieiis neque iiicongTua dicatur
esse liominibus Angelisque societas : ut non quatuor, dua3
scilicet Angelorum tolidemque hominum, sed du;ic potius
Clvltates, lioe est, societalcs, merito csso dicantur^ una
in bonis, alLerainmaiis, non. solum Angelis, verumetiam
liomlnibus consLitutne.
Angelorum bonorum etmalorum inter se contrarios
]I.
appetlLus non naturis principiisqne diversis cum Deiis ,
oinnlum substantiarum bonus auctoretconditor utrosque

crcavcrit , scd voluntatibus et cupidlLaLibus exLitisse, du-
blLare fas non est^ dum alli consLantcr iu cominuni om-
' VkIc D. (juillon, twu. \\\, \). :i54-'iaG.

DE CIVITATE T)EI, LIBET, \11. 61
niijiis ]jono ,
qiiod ipso illis Dcnsest, alque iii cjus ailcr-
nitate, vcritatc, clianlato pcrsistuiit •, alii sua potestate
potius delcctati, vclut bcnuni suum sibiipsiesscnt, asu-
pcriorccommuni omnium lieatifico bono ad propria dcflu-
xerunt ^ ct habentcs clationis lastum pro excclsissinia
aeternitate, vanitatis astutiam pro certissima veritate, studia
partium pro individiia cbarifate, superbi, fallaces, invidi
eirecti sunt. Beatitudinis igitur illorum causa est, adha^-
rcre Deo. Quoeirca istorum miserioe causa ex contrario est
iutenigcnda, quod est, non adha^rere Deo. Quamobrem
si cum qu.Tritur, quare illi beati sint^ recte respondctur,
quia adhscrcnt Deo : ct cum quaeritur , cur isti sint miscri 5
recte respondetur, quia non adhccrent Deo non cst crea- :
turine rationahs vcl intcUc ctuahs bonum, qno beatasit,
nisi Dcus. Ita quamvis non omnis jjcata possit cssc
creatura, ( ncque cnim hoc munus adipiscunlur aut ca- ,
piunt feiTc ligna saxa ct si quid cjusmodi cst ) ea tamcn

, , ,
,
quse potest, non ex se ipsa potcst, quia ex nihilo crcata

est; sedcx illo, a quo creata est. IIoc cnim adcpto beata,
quo amisso misera est. lUe vero qui non alio sed se ipso ,
bono beatus est, ideo ipse miser nonpotest esse, quia non
se potest amittere.
III. Dicimus itaque incommutabilc bonum non esse
nisi unumverum beatum Deum : eavero, qua^fecil, bona
quidem esse ,
quod
verumtamen mutabilia ([uod
al) illo ^ ,
non de illo, scd de nihilo facta sunt. Quan([uam ergo
summa non sint, quilms est Deus majus bonum nuigna :
sunt tamen ca mutabiiia bona, qure adhaerere }:)ossunt, ut

beata sint, immutabili bono quod usque adeo bonuni ;
eorum cst, ut sine ilio misera csse ncccsse sit. Nec ideo
crGterainhaccreaturaeunivcrsitatc meliora sunt, quia mi-
scra esse non possunt. Ncque enim ccetera membra corporis
nostri , idco diccndum cst oculis cssc mcjiora, c[uia creca
G'2 S. MGVSTTM F.PISCOI'1
osse non possnnl. Sicul anlcni niclior est nalnrn sonliens
et cnin dolct , (jnani lapis qni dolere nnllo modo potest :
ita rationalis natnra pr.nestantior cst etiam misera ,

quani
illa qnae ralionis vel sensns est expers , et ideo in eam nou
cadit miseria. Qnod cnm ita sit , Imic natnr.T qnce in tanta
,
excellentia creala est nt licet ipsa, sit mntalîJis , inlirerendo

tamen incommntaliili ]jono id est snmmo Beo licatitu-
, , ,
dinem consequatur, nec expleat indigentiam suam nisi

utique beata sit, eique explendoe non sufliciat nisi Deus,
profecto non illi adlircrere vitium est. Omne autem vitium
,
jiatur.nc nocet, ac per hoc contra naturam est. Ab illaigi-
tnr, quse adhasret Deo, non natura diflert ista, sed vitio :
quo tamen etiam vitio valde magnamultumquelaudabihs

ostenditnr ipsa nalura. Cnjns enim recte vituperatur vi-
lium, procnl dnbio natnra laudatur. Nam recta vitii vitu-
peratio est,quod illo dehoncstalur natura lauchibihs. Sicut
ergo cumviiium ocidornm dicitur caccitas id ostenditur, ,
([uod ad natnram oculornm pertinet visus et cum vitium 5
anriinu dicitar snrditas ad earum natnram pertinere de-

,
monslratur auchtus : ita cnm vitium crcaturae angehcae

dicitnr quod non adhceret Deo hinc apertissime decla-
,
,
ratnr, ejus naturcne ut Deo adha?reat, convenire. Quam

porro magna sit laus, adha^rere Deo, ut ei vivat inde sa- ,
piat illo gaudeat tantoquc bono sine morte sineerrore,

, , ,
sine mok^stia perfrnatur, quis cogitare dignepossit, aut

eloqui ? Qnapropter etiam vitio malorum angelorum , cpio
11011 adh.xrent Deo , cpioniam onuK,' vilinm natur.Te nocet,
satis manirestatur Deum tam bonani eorum creassc natu-
^*am , cni jioxium sit non esse cum Dco.
DR civiTATF. DT-.r, i.runr; xii. .. 63
CAPUT II.
Nullam essentiam Deo esse confrariam qiiia ab eo ,
qiii summe est et semper est , hoc totum videlur di"
versuju esse quod no.n est.
Hmc dicta slnt , nc qiiisqiiani , ciim de angelis nposla-

ticis loquimur, existimet eos aliam velut e\ alio principio
liabere poLuisse naturam, ncc eorum natura* auctorem

Deum.Cujus erroris impietate tanto quisque careljit expe-
ditius et facilius, quanto perspicacius intelligerepotuerit,
quod per Angelum dixit Deus, quando Moysen miltebat
ad filios Israel : « ego si \r, qi i si m*. » Cum enim Deus
summa essentia sit, liocest, samme sit , et ideo immuta-
bilis sit 5 rebus quas , ex niliilo creavit , esse dedit sed non,
summe esse , sicut ipse est ^ et aliis dedit esse amplius, aliis
minus , al([ueita naluras essentiarum gradibus ordinavit.

Sicut enim ab eo (juod est sapere vocatur sapientia sic ab , •,
eo qiiod est esse vocatur cssentia novo quidem nomine,

, :
quo usi veteres non sunt lalini sermonis auctores , sed

jam nostris temporibus u.sitato , ne deesset etiam lingua.»
nostrn? quod Grirci [appellant c^îvy. lloc cnim verlium

c verbo expressum est, ut diceretur essentia. Ac per hoc
ei natur.T , ([usc summe est, qua faciente, snnt qurccumfpie
sunt , contraria naLura non est. Ei quippe non est , nisi qu.nc
quod est, non esse conlrarium est. Et proplerea Deo, id

est summ?e esscnti.T etauctoriomniumqualiumcumque
, .
esscntiarum esscntia nulla contraria cst,
» ExoJ. 111. i^.

04 S. AIGUSTIKI EPISCOPI
Wi\ WW \X\\ W\\ W*^ \\ \1 \\\\ \\\\ \V\\ \VV\\fVV\t4/V\ vvv\ w\\ vv\\ \\\\ vw^ w\\ wv\ w
CAPUT IIL
jDe inimicis Dei , non per nataram, sed per contra-

riam voluntatem, qaw cam ipsis nocet, honce utiqae
natarcu nocet qaia vitiam si non nocet non est.
: ,
DictKTUR aiitem iii Scripturis inimici l)ci ,

qiii non na-
tura , sed vitiis adversantur ejus imperio : nihil ei valentes
nocere, sed si])i. Ininiici enlm sunt resistendi voluntate,

non potestate Ircdendi. Deus namque immntabilis est et ,
omni modo incorrnptibilis. Idcirco vitium qiio rcsistunt

Deo, qui ejus appellantur inimici, non estDeo, sed ipsis"
mahmi. Ne(|ue hoc ob ahuKl, nisi quia corrumpit in eis
natur«3 bonnm. Natura igitur non estcontraria Deo, sed
vitinm. Quia quod malum est contrarinm est bono. Qnis ,
autem neget Denm summe ]3onum? Yitium ergo contrarium

estDeo tanquam malum bono. Porro autem ])onnm est
,
et natura (]uam vitiat nnde ct liuic Ijono utique contra-

5
rium est sed Deo tantummodo tan([uam bono mahmi ^

:
natur?n vero cjuam vitiat non tantummalum, sed etiam

,
noxium. NuUa quippe mala Deo noxia, sed mutabilibus

corruptibili])usque naturis ]3onis tamen ipsorum quoque
,
tcstimonio vitiorum. Si enim ])onre nonessent, eis vitia

iiocere non posscnt. Nam fpiid eis nocendo faciunt nisi ,
adimuntintegritatem, pulchritudinem, sahitem, virtutem,

et cpiidquid ]joni natur.TC per vitium detrahi sivc minui
consuevit? Quod si omnino desit , niliil boni adimendo nou
nocet, ac per lioc nec vitiuni Namessevitium etiion est. ,
nocere, non potest. Unde colligitur, quamvis non possit

vitium noccre incommuta])ili ])ono, non tamen possc no-
DE civttAtk r>T:r, iibt;?. xti, G5
roiT- iiisi Ijouo : ([uia noiiinost, nisi ui)i Jiocv.L Hoc ctiam
isto modo dici potcst, viliuiu cssc ncc in summo |)osse
])ono , ncc nisi in ali(|uo ])ono. Sola crgo Ijona aliculji csse
possant, so]a mala nus([uam : (|uoniam naturac ctiam illa^,
(|U[ie exmaiac voluntatis îlio îtialacsunt , in([uantumvi-

tiosae sunt, mala; sunt ; in (juantrsm autcm naturte sunt,
bonre sunt. Et cum iu pcjenis cst natura vitiosa , cxccpto
eo quod natura est , ctiam luic ibi ]}onum est , ([uod im-
punita non est. Hoc cnini cst justum, ct omne juslum
proeul du])io ]jonum. 'Soii cnim (|uis(|uam dc vitiis natu-
ralibus , sed do voluntariis poenas luit. Nam ctiaiu ([uod
viliiuii eonsuetudinc nitniovc progrcssu roJ)oratum vclut

naturalitcr in(jl('vit, avoluntatc sumpsit exordium. l)e vi-
tiis ([ui[3pe nunc lo{[uinuir cjus natur;e , cui mens incst
ca[")ax inlelligibilis lucis , cpia diseernilur justum alj in~
justo.
"':.
CAPUT IV.
jDc naiura irralkmalnun , aut viia carcntiuni, qum

in suo ijicnerc aique ordine ah uni^^êrsitaiis clecore
non cliscrepat.
Cy-ETEuvM vilia [xMôruni ct arl)orum, aliarum([ue rcrum

muta])ilium al([ue mortaiium, vcl jntellectu , vcl sensu
vel vila omninocarentium ,

quibus eorumdissolubilisna-
tura corrumpitur ,
damnabilia pulare , ridiculum cst :
cum islai crcatura» eum modum nutu Crcatoris aecepe-
rint , ut cedendo ac succcdendo peragant infunam pul-

chritudinemtemporum in generesuo istius nuuuli parlibus
congrucntem. jSêquc cnimcrelcslibusfuerantterrena co?e-
cx. 5
5 s. AT'Gi:srivi EPisc.ori
ipianda , anl idcn np.iversllali deesso isla d;i)arruii! ,

qno-
niam suntijla melicra. (>jm ergo iii Iris locis , nbi lalia
esse competebat, alia aliis deficicnlibusorinntur, et snc-

cumbuiit minova majorilûs , alquein (jualitates superan-
tium superata vertunlur, rerum e^;i ordo transeuniium.
Cnjus ordinis decus propterea nos non delectat, quoniam
parti cjus pro condiLionc nostrffi mortalifalis intexti, uni-
versum, cni particulpc qune nos offendunt, satis apte de-
center([ueconveniunt, scntirenonpossumus. Unde nobis,
in qni])us eani contemplari minus idonei sumus , rcctis-
sime credenda prpecipitur providentia Gonditoris, ne tanti
artificis opus in aliquo repreliendere vanitale humanflete-
meritatis audeamus. Quanquam et viliarerum terrena-
rum non solnniaria nequepoenalia naturas ipsas, qua-
, ,
rum nnila omnino est, cnjus non sit anctor et conditor

Deus, si prndenter altcndamus, eadem ratione commen-
dant quia etin
: eis jiocnobisper vitium tolli displicet, quod
innatnraplacet : nisi (p.iia liominibus eliam ipsoe natunc
plernmcfuo displicent, cum eis nunt noxiie, non cas con-
siderantii^ns, sed uliiitatem snam ^ sicut ilia animalia '
quoram ab/undantia /Ep^vptiorum super])ia vapulavit. Sed

islo modo possnnt el solem vitnperarc 5 ([uoniam ([uidam
peccantes , vel dosîta non reddentes, poni ajudicibusiu-
lênturad soJeni. I\'oniLa;[ne cx commodo velincommodo
nostro , sod pcr se ipsnm considerata nalura dat arlitici
suo gioriam. Sicest et natura ignis rcterni sine nlia dn!)i-

quamvis damnalis ip.ipiis futura pav
tatione laLida])i!is ,
nalis. Qnid enim (^st igne flammante, vigente, Incemte
pulcln'ins? qnid calefacicnte curante, coqucnte ntilius.^

,
quamvis eo nihii sit urente molestius. Idcm igitnr ipse

alitcr appositus porniciosus, qui convenienter ad]ii])itus
commodissimus invenitur. Nam ojus in universo mnndo

iiliiltatos YiTbis cxplicniv (.nus saiilcitl' Nec andicndi
suiit, qiii Luulant in i^^nc jaccni, ardorcni ;uitcmvitnpe-
rant : videJicet non cx sui natura , sed cx siio commodo
velincommodo. Yidere enim volunt, ardere nolmit. Scd
parum attendunt eam ipsam lucem qure certe ct illis ,
placet, ocuiis infirmis per inconvenientiam nocere-, et iu

illo ardore, qui eis displicet , nomudlaaninialia percon-
venientiam salubriter vivere *
CAPUT V.
Quod in ojnni naiiirce specie ac moclo laudahilis sit
Creator.
omnes quoniam sunt ct ideo habent

NATun.i: igitur ,
,
modum suum speciem suam et quamdam secum pacem

, ,
suam profecto bonre sunt. Et cumi])i sunt, ubi esse pcr

,
naturre ordinem delient quantum acceperunt suum esse

,
,
custodiunt. Et quse scmper esse non acccperunt pro usu ,
motuque rerum, quibus Creatoris lege subduntur in me- ,
Jius deteriusve mutantur in eum di\ ina providentia ,
tendentcs cxitum, (piem ratio gubernand.c universitatis

includil : ita ut nec tanta corruptio ,
quanl.a usque adin-
teritum naturas mutabiles morlales([ue ])erducit , sic fa-
ciatnon esse quod erat consequenter
, ut non inde fiat
quod esse debeat. Qurccumitasint, Deusqui summeest,

atque oh hoc ab illo facta est omnis esscntia quae non ,
summe cst •,
(
quia neque illi rcqualis essc deberet, (juae
de nihilo facta essct-, neque ullo moclo csse posset, si ab

illo facla non cssel): necullorumvitioruni ollensione vi-
'Vi !o infiM. lib.\Ki, c. ^.
D.
C8 s. ArcrsTiNi episcopi
tuDerandu^ , (*t onuiium nalurarum consideralione lau-

dandus est.
M' :. CAPUT \\.
Quce causa sil heaiitudinis Angelorum honorwn , et
qace causa sit niiserice anii;eloruni maloruni.
Pi',oi]\DE bonorum ea ve-

causa bcatitudinis Angeloram
rissima rcperilnr, c[uod ci adlircrent {juisummcestAlum
vcro causa miseria3 malorum angclorumquicritur, eame-
rito occurrit, cûod a]j illo qui sunune est aversi , ad se
ipsos convcrsi sunt, qui non summe sunt: et boc vltium

quid aliud quam superbia lumciqâtur? <c Inilium quippe
)) omnis peccati, superbia' . » Nolucrunt ergo ad illum custo-
dire fortitudiucm suam * : ctqui magis essent^ si ei qui
summe est adhasrcrcnt •, se illi pr.Tfercndo , id quod minus
est practulcrunt : hic primus defectus et prima inopia pri-
mumquc vitium eius naturne ([ua3 ita creata cst, ut nec ,
summe esset et tamen ad beatitudincm habendam,eo

,
qui summe est irui posset, a ([uo aversa , non cruideni
nulla, sed tamen minus ess(>t , atcjucob hocmisera fieret.
Hujus porro mal?e volunlatis causa cOicicns si ([UPRratur,

nihil invenitur. Quid cst cnim cjuod facitvoluntatcm ma-
lam , cum i[)sa faciat opusmahun ? Ac
hoc mala vo- [ler
luntas efliciens est oîeris mali, inaLc autem voluntalis

(îlicicnscst nihil. Quoniam si res aliiûa est, aut ha])et,
au! iion linnct a]i([uam voluntalcm : si Iiabet , aut ]:»onam

profccloiiabcl , aut inalam : si bonam , c[uis ita dcsi[)iat ,
ut dicat (piod boiia voluntas faciat voluntatem malam ?
•r.c<;l, X, IJ. — « l\-a!, i,v;n, 10,

l)E CIV1TAJ.K UV:i, LIBKK X!I. 69
I']ritonim, si ita ost , bona volnntas causa pcccali : (juo
alisurdias pulari nihil potcst. Si autein resista, ([Ucepiita-
tur faccrc volanlatcni malani, ipsa (piO(|ue liabet volnn-
tatem malam^ etiam cam qn.x^ fccerit rcs, consc^quenter
jnterrogo : atquc utsit aliquis in(juircndi modus, causam
primoe mdlve voUnitatis ilKjuiro. Non est enini prima vo-
luntas mala, quam fecit voluntas mala: sedillaprimaest,
quam nulla fccit. jSam si pra^ccssit a (|ua(ieret, illa prior
cst ,
qu.r alteram quod cam nulla
fccit. Si res])ondetur
res fecerit, et ideo semper fncrit, ({aanô utrum in ali([na
natura fuerit. Si cnim in nulla fuit, omnino non fuit si :
iiulem in aiiqua, vitiabat cam et corrumpebat, crat([uo

illi noxia liac per lioc bono privabat. Etideoinmalana-
,
tnra volantas mala cssc non poterat sed in bona mu- •, ,
ta])iii tamen cui \iiium lioc posset noccre. Si cnim non

,
nocuit, nonutique vilium fuit ac pcr hoc ncc mala \o- :
lantas fuisse diccnda csl. Porro si nocuil, bonum aufc-

rcndo vcl miiuicndo uliqu(; nocuit. Non igituresse potuit
sempitcrna volunlas mala in ca rc. in (jua boimm natu-
rale pr;cccsserat quod mala voluntas noccndo posset adi-
,
merc. Si ergo non cratscmjMtcjrna, ([uis cam fcccrit, qu;cro.

llestatut dicatur, (puKlcarcs fticerit malam Aolunlatcm,
in qua nulla \oIunlas fuit. Uxc utrum superior sit, re-
(pu!ro ; an inferior , an ;c([uaiis. Sed si superior, uli(|ue
jnclior ([uomodo ergo nullius acnon potius bon;i' vo-
: ,
luntatisPHoc idemprofecto cta;f[ualis. Duo quip])e quan-

diusunt ])ariter volunlatis ])ona', non facit altcr in altcro
voluntatem malam. l\elin(^[nitur utinferior res, cui nulla
volunlas est, teccrit angeli(!.73 natunv', qa;c prima ])(^cca-
vit, voluntatem malam. Sed eti;un rcs i])sa (|u;ecunu]ue
est infcrior usque ad infunam ternim , (juoifiam naturaet

cssentia est, ]irocuI dubio bona cst , habeus modum et s]ie-
cicm buam in gcnere atcpac ordiiie suo. Quomotloergo ix^s
70 S. ALGLSXINI El-lSCOPI '<'
Lona efliciens est voluntatis make? Qaomodo, inqiiam,

bonmn est caiisa mali ? Gum ertim se voluntas relicto su-
periore ad inferiora convertit, cilicitur mala : non quia
malum est ,
quo se convertit ; sed quia perversa est ipsa
conversio. Idcirco non res inferior voluntatem malam le-
cit, sed rem inferiorem prave atque inordinate ipsa, quo2
facta cst , appetivit, Si enim aliqui duo aHpialiler aflecti
animo et corpore videant nnins corporis puichritudinem
qua visa tinus eorum et iilicite perfruendum moveatur,
alter in voiuntat(^pudicastabilisperseveret quid putamus ,
esse causse,iitin iilo iiat, in illo non fiat voiuntas mala ? Quae
iiiam res fecit, in quo facta est? Neque enim puicln'itudo iiia
corporis nam eam non fecit in ambolûs quandoquidem
•, :
amborum non dispariliter occurrit aspectibus. Ancaroin-

tuentis in causa est ? cur non illius ? An veroanimus?cur
non utriusque? Ambos enim et animo et corporc aequa-
liter affectos fuisse pnedixiraus. An dicendum est aite-
rum eorum occulta mnligni spiritussuggestione tentatum,

quasi non eidem suggestioni et quaiicuraque suasioni pro-
pria voluntate consenserit? Hanc igitur consensionem
lianc malam cruam raale suadenti adhibuit voiuntatem
quoe in eo res fecerit, qureriinus. Nam ut lioc (juoque
inipedimentum al) ista quseslione toiiatur, si eadem ten-
tatione ambo tententur, et unus ei cedat atque consen-
tiat, alter idem quifuerat, perseveret; quid aliud apparet,
nisi unum voiuisse, alteium noiuisse a castitate deficere?
Unde, nisi pi-opria voluntate, ulsi eadem fuerat in utro-
que corporis et animi affectio? Amborum ocuiis pariter
visa est eadem puichritudo, ambobuspariter institit occuita
tentatio : propriam uno eorum voiuntatem ma-
igitur in
]am quce res fecerit scire voientibus si bene intueantur, ni-
,
hiloccurrit. Sicnimdixerimusquodipse eam fecerit, quid

erat ipse ante voluntatemmalamnisinatura bona, cujus
DE CniTAlE UEI , LIBEa Ml. 71
auctor Deiis qui estincomnuUabilo lionuni
,
? QuiciQodicit
euni, (|ui conscnsit tentanti alqucsuaclcnti, cui noii con-
scnsit alius, ad illicitc ulendumpulclirocorporc, (;uodvi-
./ :^(;nduni ambobus parit(n'aiiuit, cumant;' iilam visioncni
•
ac tentationem similcs ambo iniimo ct corDorc fuerint,
ipsum sibi fecissc voluntalem nialam, ([uia uliqu.e bonus
ante voluntatem malam fuerit; (jiuerat ciir eam fcccrit,
utrum quia nalura est , an (juia ex nihilo facta est , ct
in^ciret vuiiuUatem nialam mn cx eo csse inciperc (juod
naiiira est , scd cx co (juoddciulilo naliua lacLacst. Nam
si naiura causa est volunlalis n!ai;e, ([i;id aiiud cogimur
dicere, nisi a bono lleri maliun, (iboniim esse causani
mali ;' siquidem a natura i)ona i\l voliinlr.s jnal.i. Quod
undc fieri poiest , i't nraiira bon:; ; (iu;iniv:s mutabilis,
ante (juam h:ii)eatvo]untatemm;iiam , !liti;it aliipiid mali,
hoc cst , i[)sam vohiutate-u m;!lam ?
\»v-v\-vv\w.iv\ »vvi\\i'!Vv-.->;.%vvv-.v\i\-.\«, VI*. •.•.'. x-.\-.\vv. .\v\'.i«.\\ v..\-.vi4\vvvv vwv
CAPLT Vil.
Causnin ejjicienlein mal.c volantaiis noii esse qaie^

reiidani.
Nemo igitur quasrat Ciiicientem causarn malre volunta-

tis nonenim est efllciens, sed deficiens-, quia nec illa cf-
:
fcctio cst, sed defectio. Dericerc namc[ue ab eo ([uod

summe ad idquodminus cst hocest incipcre habero
est, ,
voluntatem malam. Causas porro defcctionum istarum

cum ci}ici(mtes non sirit , ut di\i, S(>d deficicntes, V(.'ile
invenire, tale est ac si quiscpiam vclit vidcre tcnebras,

vcl audire silentium : ([uodlar.ien uUiumjUenobis notum
ost j ne(pie illud nisi per ocidos, nc(|ue bioc nisi peraurcs;
72 S. AUGUSTllSI EPISCOPI
non sanc in specie , sed iii specje privatione. Nemo ergo

ex me quod me nescirc scio nisi forte ut
scire (|Uiierat ,
,
ncscire discat quod sciri non posse sciendum est. Ea

,
quippe, (juse non in specie|, sed in ejusprivatione sciuii-

tvu' , si dici aut intelligl potest ,
quodam modo nesciendo
sciuntur, ut sciendo nesciantur. Cum enim acies ctiam
oculi corporalis currit per species corporalcs, nus(]uam

tenebras videt, nisi ubi coeperitnonvidere. Ita etiam non
ad aliquem alium sensum, sed ad solas aurcspertinetsen-
tire silcntium (juod tamcn nullo modo nisi uon audiendo
:
sentitur. Sic species intelligil)iles mens qoidem nostra in-

telligendo conspicit: sed ulii deficiunt, nesciendo cou-
discit : u Deiicla enim quis intelligil ' ?>>
GAPIJT Vill.
Z)e amore perverso , quo voluntas ah incommutahiU

hono ad comnmiahile honum deficit.
Hocscio, naturam Dei juuiquam nuscpiam, nulla ex

parte posse deficere ; et ea posse dcricere, quoe ex niliilo
factasunt. QucC tamen qiianlo magis sunt, et bona fa-
ciunt, ( tunc (mim alicpiid faciunt), causas habcnt efli-
cientes : in quaiitum autcm dcliciunt, et ex lioc mala fa-

ciunt, (([uidenim tunc faciuntnisi vana?) causas liabent
deficicntes. Itenujue scio in quo lit mala voknitas, id in
eo lieiM, (puxl si nollet, non fieret: et ideo non necessa-
rios, scd Nokuitarios defectus justa poena consequitur.
Deficitur euimnonad mala, sed male, id est,non ad
malas naturas , sed ideo male (piia coiitra ordinem na-
' Psal. xvm, i3.
DE CTVITATE UEI , LlBEll \II. 73
liiraruiii abeo quod siimme est, ad id qiiod niiiius est.
Neqiie enim anri vitinm est avarilia sed hominis per- ,
verse araantis aurnm jnstiiia derelieta, quce ineompara-

,
Ijilitcr anro dil)uit anteponi. Nee luxnria estvitium pul-
e]n"orum suavinmque eorpornm, sed anima! perverse aman-

tis corporeas volnplates, negleetatemperantia qua reJnis ,
spiritaliter pnlchrioriljns et incorrnptil)ililer suavioribus
coaptamnr. Nee jaefantia vitium est Jaudis humana', scd

animae perverse amanlis landari aij bominibus, sprelo
testimonio conseientije. Nec suptn-lîavilium estdantis po-
teslateiu , vel ipsins eliam potestatis , sed animae perverse
amanlis potestatem suam ,
potentiorisjnstioreeontempta.
Ac per hoc qui pcrNcrse amat cnjushhet natnr;e l)onum ,
etiamsi adipiscatur, ipse fit iii bono malus , et miser me-

hore privatns.
CAPLT IX.
An sancii Angeli quein hahent creaiorem naiura'

eumdeni haheanl honic vohintatis ancloiein per
Spiriium sancium iii eis charitaie diffusa.
I. CiM ergo malfe voluntatis eiriciens naturalis, vel ,
si dici potest, essontialis nnlla sit causa-, ab ipsa (jnippe

incipit spiritnnm mutabilinm malum quominuitnr ,
at([ne
dej"!rava[nr nalnra^ bonnm, nec talem volnntatem facit nisi
dctectio qua deserilnr Deus, cujus defectionis eliam cansa

,
utique deficit si dixerimus nnllam esse eilicientem cau-

:
sam etiam voluntatis bonan cavendum est, ne voluntas

,
IVona bonorum Angelorum nonfacia, sed Deo co;eterna

,
esse credatur. Cum ergo ipsi laeti sint (jnomodo iliu nou ,
74 S. AlGiSilJM EPISCOPI
esse facla clicclur? Porro (jiila facta esL, iitrum ciun ipsi
iacla cst , aii sine illa ruernnt prius ? Sedsi cuin ipsis, non
tlubiuni quod ai) illo facta sit , a ({uo et ipsi ; simukiue ut
facli sunt, ci, a quo facti sunt, amore cuni quofacti sunt,
a(lli;i>scrunt. Eoquc sunt isti abillorum societate discreti
(pjod lii iii eadem voluntate bona manscrunt, illi ab ea

deficiendo mutatisunt, mala scilicct voluntate, lioc ipso
fpiod a bona defeccrunt , a qua non defccissent, si utique
autem boni Angcli fuerunt prius sine ])ona
noluissent. Si
voluntate, camque in seipsis Dconon operantc fecerunt;
crgo meliores a se ipsis, quam ab illo facti sunt. Absit.
Quld bona voluntate, nisi maii? Aut si
enira erant sine
propterea non mali, quia ncc mala voluntas ei incrat
( ncque cnini ab ca (|uam nondumccrperanthaberc, dc-
,
fecerant), certe nondum talcs, nontluui tara])oni ,

quam
esse cum voluntate bona cocperunt. Aut sinon potuerunt
se ipsos facere mcliores, quamcosille fecerat, ([uo nemo
melius quidcjuam facit-, profecto et bonam voluntatem ,
(jua mcliores essent, nisi operante adjUtorioCreatorisba-

bere non posscnt. Et cum id (^git corum voluntas bona ,
ut non ad se ipsos, (jui minus cr;inl, sed ad alium (pii
summe est , convertercntur, ci(pie adliocrcntes magis es-

sent, ejusque participationG sapicntcr beateque viverent
quid aliud ostenditui", nisi voluntatera quamlibet bonam
inopem fuissenisolo desiderio remansuram, nisi ille, qai])0-
nam naturam cx nihilosui capacem fecerat, Gxseipso faceret
implcndo meliorom-, prius facicns excilando avidion^m?
ii. Nam ct boc discutiendum cst, si boni Angeli ipsi
in se fecerunt voluntatcm bonam, utrumali([ua eam, an

nulia voluntatc fecerant. Si nulJa, uLiqiie nec fccerunt.
Si ali([ua , utrum mala , an bona. Si mala, quomodoessc
poluit mala volunLasjJonte voluntatis circctrix ? Si bona ,
jam crgoliabcbant. Et islamquis fccerat , nibi illequi cos

UE CIMXATE DEI , LIBEU \1I. 75
cimi bona volaiitato, id est, cuin amore casto, quo illi
adhfcrercnt , crcavit siniul eis et contlens nalniam, etlar-

giens gratiam? Undc sine bona volLmlatc, hoc cst, Dei
amore , nunquam sanclos Angelos luissc crcdendum ,
est. Istiautem qui cum boni creati essent, tamen mali

,
sunt mala propria voluntate, quambona natnranon fe-

,
cit nisi cura a bono spontc defecit, utmah causa non sit
,
bonum scd dcfectus a Jôno aut minorem acceperunt

, ,
amoris divini gratiam f[uam illi qui in eadem persiitc-,
runt-, aut si utri([ue])oni ;ieqiialiter creati sunt, istis mahi
voiuntate cadentibus, ilh am[)hus adjati, ad eam beati-

tucUnis plenitudinem unde senun([uam casuros ccrtissimi
,
ficrent, pervencrunt sicut jam ctiam in liljro, qnem se-

:
quituristc, tractavimus. Coniitendum est igitur cum dc-

bita laudc Creatoris, non ad solos sanctos homincs pcrli-
nere, vcrumetiam de sanctis Angclis posse dici quod ,
(( Charitas Dei dillusa sit in cis pcr Spiritum sanctum, (jui
)) datus cst cis' ; )) ncc tantumhominum, scd primitns j^reci-

pueque Angelorum bonum esse ([uod scriptum est , : (c Mihi
))autem adhcercrc Deo, bonum est'^. Hoc i)onum )> ([uil)us
communc est, habent ct cum illo, cuiadliserent et inter se

societatem sanclam, et sunt una Civitas Dei , cadenKjuc
vivum sacrificium ejus vivumque tem[ib.im ejus. Cujus pars,
quae conjungcnda immortalibus Angciis exmoi tahlûslio-
mini])us congregatur , ct nunc mortafitcr peregrinatur
in terris, vel in eis ([ui mortc oiîeruiit, secrctis anima-
rum rcce[itacuhs sedibusque Dco crean- rcquicsclt, (ôdem
tc quemadmodum exorta sit sicut dc Angehs dictum

,
,
est,jam video esse chcendum. Ex uno quippe homine,

qucm primum Deus condicht, gcnus humanum sumpsit
cxorchum, secundum sanct?eScri[)turrcfidem , cjuae mira-
bilem auctoritatem non immerilo lialjct in orbe tcrrarum
iRom, V, 5. — 3psul. Lx.xii, 23.
/T) s. Algustini episcopi
;il([iic iu omiiibiis genLibus, (jiins sibiessecrediliiras inlcT
Cietera vera qutio clixit, vera divinitale pnedixit.
».\\\a\ \\\\ \\\\ W \\ \\\\ \\\1 IWVWVWVVl ww \v\\ vvvvwvv v\v\ vvwv vwvwvvvw^ ww
!
CAPUT X.
Dc fahitate ejiis lustori(E ,

qucG miilta millia anno-
rum pvoitentis temporibus ascribat.
T. ll^hTTAMus igilur coDJecturas hoiniiium nescicntium

([uid loquantur de natura vel institulione generis liumani.
Alii nam(|ue , sicut de ipso mundo credidei unt , semper
homines opinantur. Unde
liiisse ait et Apuleius, cum hoc
animantium genus describeret: <( Singillatim mortales,
cunctim tamen universo genere perpetui *. » Etcumillis
dictum fuerit, si semper hurnanum genus fuit, cpionam
modo verum eorum locpiatur historia, narrans qui fuerint
quarumque rerum inventores , cpii primi hljerahum disci-
phnarum aharumc[ue artium instituLores , vel a c[uibus
prinuuTi ilLi vel iUa regio parsc[ue terraruiii illa atcjue ilJa
insuhi incoh coeperit. llespondent diluviis et conflagratio-
nlbus per certa intervaila temporum , non c|uidem omiiia,
sed plurima terrarum ita vastari, ut rechgantur homines ad
exiguam paucitatem, excjuorum progenie rursus muhitudo
pristina reparetur ; ac sic identidem reparari et insli-
tui quasi prima , cum lestiLuantur ])otius cjune fuerant ilhs
nuuiis vastaticmibus interupta ct exLrincLa '-^5
cscterum ]io •
minem nisi ex homine (ixistere omnino non posse. Dicunt

autem (juod pulant, non cpiod sciunt.
11. rallunt eos ctiam ([u.xdam mendacissimae htterae
' Apul. iii lib. tle Deo Socrad?. — ''Ijculc. liij. v. uat. qacest. c. 'i- ct'ir).
ct Cic, 11. du âtiira dcoruiii»

DE CIVITATE DEI , I.IliEK Xri. 7/
f[iias poiliibfiU iii liisforia tcmporuiu iiuilla aniiorum iisil-
lia conlinere '

: cinn cx Litteris sacris ab institutloue ho-
uiinis uoudum complela auuoium sex millia computemus.
Uude, ne multa dispulem quemadmodn.m illarum littera-
nuu, iu (piibus louge plura auuoriuu niillia releruutur,
vanitas refellatur , et uulla iu iliis rei luijus idonea repe-
riatur auctoritas ; illa cpislola Alcxaiulri ^fa^ni ad Olvm-
piadem matrem suam -, (piam scripsit uarrationem cujus-
dam .iEgyptiisaccrdotisiusiuuans, (piam protulilex lillcris
qu<'ie apud illos habereutur, contiucntem rcgna cpiae

sacraj ,
grse.ca quo(|ueuovil. Iiistoria in (piibus regnum Assyrio- :
rum in cadem cpistola Alexandri (pu"n(jue millia cxcxnlit

aunorum- iu gr;rca ^V(>ro liisloria mille fermc et treccntos
liabet ab ipsius Bcli priucipatu fpiem regcm ct illc ./Egyp- ,
iius in ejusdem rcgui pouit exordio. Persarum autcm ct
]\[acedonum imperium usque ad ipsum Alexaudrum ciii ,
loquebatur, plus quam octo ct anuorum millium illccous-

titui cum apud (inrcos JMaccdouum us(pie ad morttmi
:
Alexaudri quadringeuli-octoginta-cpiinque reperiantur 5
Persarum vero, douec ipsius Alexandrf-yictoria finiretur,

duccnti ct triginta-trcscomputentur. Longe itacpie hi uu-
meri aunoruiu illis yEgvptiis sunt minores , nec cis ctiam
si ter tautiun computarcntur , rccjuareutur. Pcrhibentur
cnim iEg}q:)tii cpiondam tani Ijreves aunos habuiss(,' , ut
(|uatcruis meusibus finireulur ^. l'ude auuus plenior et
verior, cjualis uunc ct nobi^ .?! iHis cst , tres corum annos
complectebatur anticpios. Sed ne sic (juidem , ni, di\i
grseca /Egyptia? uumero tcmporum concordat historia.

Et ideo Gncc.ne potius fides liabenda cst : qnia veritatem
nou cxcedit annorum, cpii Litterisnostris, cpia^ vcrc sacrae
suut , coutiucutur. Porro si haec epistola Alcxandri, cjuae
" Ciccr. li!). I. dc Divinat. et Lnclant lib. vn, c. i.\. — ^Vidc supra, lib,
Vin, c 5. — Spiin, lil). vii,

78 S. AUGUSTINI F.PISr.OPI
maxinio innoiuit, inulliiiij tempornm

abliorrct in spatiis
a pro]3al)i!i ful;' reruin ;
qnanto minns creuendnm est illis
litteris, qnas pleiias fabulosis velut antiqnitatibns proferre
volnerint contra auctoritatem notissimorum divinorum-

que Li])rorum ,
qua; totuni orbem sibi crediturum esse
prcxdixit, et cui totus orbis , sicut ab ea pracdictum est,
credidit, qucevera se narrasse prseterita , ex his quae fu-
lura praenuntiavit , cum tanta veritate implentur, osten-
dit.
IVVV'»^^'»^'^» Î-^X VV'»'» VVVV VWV VMVWVt VV/W VWt VWliWVt^VVW VWVWVt WW 'WVViVWWt
CAPUT XI.
De hiSj, qui hunc quidem mundum non sempiternum

putant, sed aut innumerahiles aut eumdem unum ,
certa conchisione sceculoruju semper nasci et re^

soh>i opinantur.
Alii vero qui mundum istum noii existimant sempiter-

num , sive non eum solum sed innumeraljiles opinen-
*
,
tnr , sive soinm quidem esse sed cerlis sceculorum inter-

,
valiis innumerabiliter oriri et occidere '^

5 necesse est
fateantur hominum genus prius sine hominibus gignenti-
bus extitisse. Neque enim ut alluvionibus incendiisque
terrarum , (pias illi non putant toio prorsus orbe contin-
gere , et ideopaiTôs bomines, ex qui])us muititudo pristina
reparetur semperremanere contendnnt, ita ethi possunt
,
putare quod aliqui liominum pereunte mundo rebnquan-

,
tur in mnndo sed sicut ipsum mundum ex materia sua

:
rcnasci existimant, ita in illo ex elemcntis ejns genus liu-

manum , ac deindc a parentibns progeniem pnllnlare mor-
lalium , sicut ahorum animalium.
' Lacfantlil». u^ c. 9. — 'Vidoiiifra, lib. xvin, c. /ji,
DE f.iviTATr \)T.i , T.ir.r.r. \ii. 70
'».\v.i\i\%\\\i'i\\\v\\^\\x\«-v» V .\»\--\\\v\\\\r\\\i\\\v\Mi\t\\\\\\«\ vw- tvwwwv
CAPIT All.
Ouid respondenduw s/t /lis qui primcnn. condidonem ^,
liominis tardam esse causantiir.
QuoD autem rGsponclimiis , ciim cle miindi origiiie f|noes-

tio verteretiir , eis c[iii nolimt creclere non eum semper
fulsse, secl esse ccepisse, sicut etiam Plato apertissime
confitetur '
, c|unmvis a nonnuiJis contra cpiam lo([uitur,
sensisse credatur : lioc cliam tle prima hominis coiiditione
rcsponderim ,
propter cos, cpai similiter movenlur , cur
liomoperinnumerabiiia at([ue infinila relro tempora crea-
tus non sit, tamijue scro sit condilus, ut minus quam se\
miilia sint annorum , ex c[uo esse ca^pisse iii sacris Litteris
invenilur. Si enim ijrevitas c:os oflentiit tcmiporis, c[uod
tam pauci eis videnlur anni , cx cjuo institutus liomo in

nostris auctoritatibus legilur, considerent nihil esse diu-
lurnum , in quo est alicjuid extremum omnia sacculo-
, et
runi spaiia deiinita , si a-lernitali interminat.ne comparen-
tur , non exigua existimanda esse sed nuiia. Ac per lioe, ,
si noii c|uinc[ue vel sex, verumctiam sexaginta milha

sive sexcenta , aut sexaaies , aut sexccnties millies dicc-
rcntur annorum ^
aiu ilidem per totidem toties multi^')!^-
caretur hrec summa , u])i jam nullum numeri nomcn liabe-

rcmus ex f|uo Deus hominem
, Fecit •
similiter cjufrri posset,
cur ante non fecerit. Bei c|uippe alj Iiominis creatione ces-
satio retrorsus acterna sine initio tanfa est , ut si ei con-
feratur quamlilêt magna et inellabiiis numerositas tem-
porum, fjure tamen sine conclusa certi spatii terminetur,
'Pl;tto inTim.TO.
80 S. ArGtSTIKI EPISCOPI
iiec sallem laiila viLleri delieafe, qnanla si linnioris l)revis-
simam guttam nniverso mari, etiam quanlum Occanus
circumfluit, comparemus (juoniam islorum duorum :
ununi quidom perexiguum est alterum incomparabiliter ,
magnum sed utrumque linitum illud vcro temporis spa-

,
•
tium, quodab initio aliquoprogrcditur et aliquo termino

coercetur, magnitudine quantacumquc tendatur, com-
paratum illi quod initium non haljct, nescio utrum pro
minimo, an potius pro nulio deputandum cst. Ilinc enim
si a fme vel brevissima singillatiin momenta cletrahantur,
decrescente numero licet tam ingenti ut vocabuluni

, ,
non inveniat retrorsum redeundo tanquam si hominis ;
dies ab iilo in quo nunc vivit usquc ad illum in quo natus ,
est , detrahas : fpiandoque ad initium illa detractio pcr-

chicetur. Siautem detrahantur relrorsus in spatio, quod
a nuUo coepit exordio non dico singilhitim minuta mo-,
menta vel horarum aut (herura aut mensiuin aut anno-

,
rum etiam (juantitates sed tam magna spatia quanta illa

, ,
summa comprehendit annorum, cpiae jam dici a quibus-

libet computatoribus non potest, quae tamen momento-
rum miiuitatim detractione consumitur^ ct detrahaiilur
hoec tanta spatia , non semel atcpie iterurn saepiusque, sed
semper : quid fit , (|uid agitur, cpiando nuuquam ad ini-
tium, quod omnino nulhun est ,

pervenitur? Quapropter
quod nos modo (ju.Trimus post quinquc milHa et quod
excurritannorum, possentet posteri ctiam post annorum
sexcGntlcs luilhes eadem curiositatc requirere , si in Inn-
tum h,Tc mortahtas hominum exoricndo et occumbendo,
ct inqierita perseveraret infirmiias. Potuerunt et qui fue-
lunt ante nos ipsis recentibus hominis creati tempori])us
istam movere cjurcstionem. Tpsc denique primus homo,
vel postridie , veleodem die postea cpiam factus est po- ,
tuit inquirerc , cur non ante sit faclus. Et cjuandocuiDque

t)E CIVITATE DEI, LIBER XII. 81
antea factus esset, iion vires tunc aiias et alias nunc, vel
etiam postea , ista deinitio rerum temporalium controver-
sia reperiret.
i\VV» VVW^VVWiVVV» VVVVVVV^-VVV» VVV\ VVW'VV».'»\VV-»'VVV\'VVV»\'VV\'VV\^ VVV» VVV\ VVIVVVV'» VI
CAPUT Xllf.
De revoliitione sceculorum, quihus certofine conclusisy

universa semper in eumdem ordinem eamdemque
speciem reditura quidam philQsophi crediderunt.
I. Hajsc autem se pTiilosoplii mundi hujus non alitcr

putaverunt possc vel debere dissolvere, nisi ut cu'cumi-
tus temporum inducercnt , c|uibus eadem semper fuissc
renovata atque repetita in reruui natura , atque ita dein-
ceps fore sine cessationc asseverarent volumina venientium
prfetereuntiumque sseculorum : sive iii mundo perma-
nente isti circumitus fierent, sivi certis intervallis oriens et
occidens mundus eadem semper quasi nova ,
quse tran-
sacta et quae ventura sunt , exhiberet. A quo ludibrio
prorsus immortalem animam , etiam cum sapientiam per-
non possunt, euntem sine cessatione ad
ceperit, liberare
falsam beatitudinem ct ad veram miscriam sine cessatione
,
redeuntem. Quomodo enim vera beatitudo est, de cujus

nunquam teternitate confiditur, duni anima venturam
miseriam aut imperitissimc in veritate nescit , aut infeli-
cissime in ])calitudine pertimescit? Aut si ad miserias
nunquam ex his ad beatitudineni per-
ulterius reditura ,
git, fit ergo auquid novi in tempore, ([uod iidem non

liabet tcrapons. Cur non crgo ct mundus? Cur non et
horao factus in muudo ? uL ilh nescio qui ialsi circumitus
cx. 6
82 s. ArGLSTira eptscoti
a folsls sapicntihns KilLicibiisque coniporli , in doclrina
sana traniite recti itincris evitentnr.
II. Namquidam etillLul, quod Jcgitiirin libro Salomo-

nis, qui vocatur Ecclesiastes : « Quidcst quod Ipsum fuiti'
)> qnod erit. Et quid est quod factiun est ? Ipsum quod fiet
)) et non est onuie recens sub sole. Quis loquatur , et dicat

)) Ecce boc novum est? Jam fiut in s.iecubs qure fiierunt
)) antenos' propterhos circumitus in eadem redeuntes
: ))
et iti eadem cuncta revocantes, dlctum intelligi volunt ^
c[Uod illo aulde bis rebus dixit, do quibus supcriusloque-

Latur , boc est, do gcnerationibus aliis euntibus, aliis
venientibus, dc solis anfractibus , de torrcntium lapsibus

aut certe de omnium rerum generibus ,
quce oriuntur
atque occidun!:. Fucrunt enim Iiomines ante nos, sunt ct
liobicum, et erunt post nos; ita quocquo animantia, vel
arbusta. Monstra quoquc ipsa ,
qune inusitata nascuntur,
quamvis iuter se diversa sint , et qu;icdam eorum semcl
facta narrentur , tameii secundum id quod generalitcr
miracula et moustra sunt, utiquo et fuerunt, etcrunt;
nec rccenset novum est , ut monstrum sub sole nascatur.
Quamvis hsec verba {ûidam sic intellexcrint tanquamin ,
prpedestinatione Dci jam facta faisse or.uiia, Sapiens illo

voluissctintelligi , et idco nihil recens essosub sole. Absit
autem a recta fide , ut bis Salomonis verbis illos circumi-
tus signiiicatos esse credamus quibus ,
illi putant sic eadem
temporum temporaliumque rerum voluinina repeti, ut,
verbi gratia, sicut isto sfficulo Plato philosopluis in urjje
Atheniensi, et in ea schola, qujTC Academia dicta est, dis-
cipulos docuit, ita per innumeral)ilia retro saecula, mul-
tum prolixis quidcm intcrvallis , scd tamencertis, etidom
Plato, eteadcmcivitas,cteadem schola, iidcmquediscipuli
repetiti, et per innumcrabiha deinde soecula repetendi sint
» Eccl. I, g-io. — s Oiigenes lib. i U,7r£|5i ckpXorj^ cap. 5.
DE CIVITATE DEI , LIBER XII. 83
absit, inqiir.m, iitnosisla credamiis. « Semel enim Chris-
)) tus mortims est autem
pro peccatis nostris : resiirgens
))a mortuis jam non moritur, et mors ei ultra non domi-
))nabitur » et nos post resurrcctionem « Semper cum
*
:
))Domino erimus - cui modo dicimus quod sacer ad-

, ))
,
monetPsalmus « Tu,Domine, servaLis nos, et custodies

:
))nos a generationehacin aiternum^. Satis autem istis )>
cxistimo convenire quod scquitur « In circumitu impii :
« ambulant^ nontpiiaper circulos, quosopinantur, co-

: ))
ruiu vita est recursura ; sed quia modo laiis cst crroris
eorum via , id est, lalsa doctrina.
CAPUT XIV.
De temporali conditione genej-is fnunani , quam

Deiis nec rioiô consilio constituerit , nec niutabiU
voluntate.
OriDautemmirum est , si in his circumitibus errantes , ncc

aditum, nec cxitum inveniunt? Quia genus humanuni
atque ista nostra mortahtas, nec c| no initio cocpta sit sciunt,
nec quo fine claudatur^ quandocpiidem altitudinem Dei
penetrare non possunt : quia cuin ipse sit rcternus et sine
initio , ab ahquo tamen initio exorsus cst tempora , ct
liominem, qucm nuiiquam ante fecerat, fecitin tempore,
non tamen novo et repentino immuta])ih cieternoque
, s xl
consiho. Qiiis lianc valcaL ahituchuem investigabilem ves-

tigare, ct inscruta])ih>mpcrscrut;iri, secundum quam Dcus
hominem temporalem, ajite qiiom nemo unquam liomi-
num fuit, iion mutabih voJuiitato in tempore condidit
'RonijVi, 9. — î, Thcss. iv, iG. — 2p.-;i!. xi, 8. — 4lL)iJ.c).
G.
84 s. ArcrsTT?»! EPisr.opi
t!l gcnus limiianiim cxiino mullipliciivit ? Quandoquidcm

Psalmus i]>sc cum pmmiisisset, alque dixisscl : a Tu, Do-
)) minc, servabisnos, cl cuslodies nos a gcneratione hac in
» aeternuni *; » ac dcinde repcrcussisset cos, in quoruui
stulta impiaquc doctrina nulla lii^crationis ct bcatitudinis
animae servatur fetcrnitas, continuo subjiciens : « In cir*

)) cumitu impiiambulant : )) tanquamei diceretur : aQuid
ergo iu credis, sentis , intelligis ? Numquidnam existi-^
mandum est subito Deo placuisse liominem lacere ,

queni
nunc[uam antea infinita rctro t-etcrnitatefecissct, cui nihil
novi accidere potest, in quo mutabile aliquid non est? )>
continuo respondit adipsum Dcum loquens : a Secundum

)) altitudincm tuam multiphcasti filios hominum'^. )) Scn-
tiant,inquit, homines quod putant,
quod cis placet opi- ct
nenturctdisputent: aSecundumallituduiemtuam,))quam
ludlus j)ot.est nossc hominum, « Multiplicasti filioshomi-
)) num.» Valdcquippeallum est, ct semper Deum fuisse,
et homincm, quem nunquam fcccrat, ex alif[Uo tempore
primum facere voluisse nec consihum voluntatemque ,
inutasse.
. MVsil. Xi^S. — ll)id 9.

DE C.IA rJ.Ait; DEI , LIUEK MI. 85
cAPtT xy.
An Deus semper, etiani doininus fuisse sempcr

ut
inteUigatur, crcdendum sil creaturam quoque nun-
quam defuisse cui dominaretur et quomodo di^ :
. catur semper creatum, quod dici non potest cow-

iernum.
Ego quidem sicii t Uomiiium Deum aliquando domlnuin

I.
'
non fuisse dicere non audeo ita liominem nunquam an- ,
tea fuisse ', et ex quodam lempore primum liominem

creatura esse dubitare non debeo. Sed cum cogito cujus
rei dominus semper fuerit , si semper creatura non fuit_,
atruiuare aliquid pertimesco : quia et mc ipsum intueor,

et scriptum csse recolo : « Quis liominum potest scire
» consllium Dei, aut quis polerit cogitare quid velit Dorai-
)) nus? Cooitationes enira morlaiir.m limida?. ct incertaâd
)) inventiones nostrse. Corruptibile enim corpus aggravat
)) animam, et deprimit terrena inliabitatio sensum multa
)) cogitantem '^.
)> Ex hisigitur, qureinliacterrenainhabita-
tione multa cogito , ( ideo utique muUa ,
quia unum quod
e?c ilhs vel pra4er illa ,
quod forte non cogito, verum
non jiossum :)si dixero seraper fuisse crea-
est, invcnire
turam cujus dominus esset qui scrnper est dominus
,
,
nec dominus unquam non fuit sed nunc illam nunc ^ .
aliara , per aha atquc aha teniporuni spatia , nec ahquam

Creatori coacternam esse chcamus, quod fides ratioque
sana condemnat cavendum cst
: ne sit absurdum ct a ,
luce veritatis ahenum mortalem quidera

, jêr viccs tcm-
' ViJe lib. \', Jd T/iaitate, c. iG. — ^ Sap. i.k, i3i5.
80 S. ACGrSTlKI EPISCOPJ
porum seraper fuisse creaturam deced-jntera aliam, allam
succedentem; immortalem vero non cssc coepisse, nisi
cum ad nostrum sseculum venlum est, quando et Angeli

creati sunt, si eos rccte lux illa prinmm facta sig-
nificat, aut illud potius quo dictum cst « In coelum de. :
))principio fccit Deuscoclum ettcrram* » cum tamennon :
fuerint antequam fierent ne inmiortales si semper

, ,
fuisse dicantur, Dco coa^terni esse crcdantur. Si autera

dixero non in tempore creatos Angelos sed antc omnia ,
tempora et ipsos fuisse quorum Deus dominus esset, qui ,
nun([uam nisi dorainus fuit quoeretur a me etiam si ante ,

,
omnia tempora facti suiit, utrum scmper potucrint esse

quifactisunt. Hicrespondendurafortevideatur : « Quorao-
do non semper, cum id, quod est orani terapore, non in-
convenienter seraper esse dicatur? » Usque adeo auteraisti
orani tempore fuerunt , ut etiam ante oninia terapora facti
sint tamen a ccelo cocpta sunt terapora ct illi jam
: si ,
erant antce alum. At si temjuis non a coeio vcrum et ,
ante ccelumfuit^ non quidera in horis et diebus ct , ,
raensibus , et annis ; ( nam istsc dimensiones temporaliura

spatioruni, quce usitate ac proprie dicuntur terapora, ma-
nifestuni est quod a raotii siderum coeperint 5 unde et Deus,
cum ha}c institueret, dixit: « Et sint in signa, et in tera-
» pora, et in dies, et in annos ^ : » sed in aliquo niutabili
raotu, cujus aliud prius, aliud posterius prreterierit , eo
quod siniul csse non possiint : si ergo ante coelura in an-
gelieis raotilûs tale aliquid fuit , et ideo tcrapus jara fuit,
atqucAngeli ex quo facti sunt, tcraporaliterraovcbantur,
etiara sic oiraii teraporc fuerunt , c[uandoquidera cuin illis
facta sunt terapora. Quis autera dicat : « Non seraper

iuit, ([uod orani terapore fuitP »
][. Sed si lioc respoudoro, dicctur milii : « Quoraodo

iGcu, I, I. — - Ibid. i4- . ' •
DE CIVITATE DEI , IIDER Xll. 87
crgo non simt coa^terni Creatori, si serapcr illc, senipcr
illi fueiTint? Quoniodo etiam creati dicendi sunt, si sem-
per fuisse intelliguntur? » Ad hocquid rcspondebitur? An
dicendum cst, et sempcr eos fuisse, fjuoniam onnii tem-
porc fuerunt ,
qui cxmi lempore facli snnt, aiU cum qui-
bus tcmpora facLa sunL, et tamen crcatos? Neqnc cnim
ct ipsa tempora creata csse negabimus quamvis omni ,
lempore tempus fuisse ncmo amhiât. Nam si non onmi

tempore fuit tempus, erat ergo tempus, quaiido nulhvini
erat tempus? Quis hoc stultissimus dixcrit ? Possunuis enim
recte diccre « Erat tempus, quandoiion eratRcma^ crat
:
, tcmpus qiiando non erat Jerusalem crat tempus quando

,
;
,
nonerat Abraham. erattcmpus, (iuando nonerath.omo »

•
^
etsiquidhujusmodi. Postremo si non cura inilio tcmporis,

sed post ahquod tempus factus est mundus ,
possumus;
diccre: « Erattempus, quandononcratmundus. » Atvero,
((Erattcmpus, quandonuliumerattempus, » t;im inconve-
nientcr dicdmus, acsicjuisquam chcal, : (( Erathomo, (juando
nulhis crathomo; » aut, (( Erat iste numchas, cpiando iste
non eratmundus, » Sicnimde aho at([ue alio inteliigatur,

potest dici ahcpio modo, hoc est, Erat aiius homo, fpiando ((
noneratistehomo. » Sic crgo, (( Erataliud tempus, (juando

non crat hoc tempus, » rectc possumus diccrc : at vero,.
(( Erattcmpus, cpiando nunum crat lempus, » C|uis vel insi-
picntissimus chxerit? Sicut crgo dicimus crcatum tempus,

cum ideo scmpcr fuissc dicaiur, (|uia omni tempore
tempus fuit non cst consequens, ut sisemperfuerunt
: ita
AngeU, idco non sintcreati, ut propLerca semper fuisse

chcantur, quia omni temporc fuerunt, ct proptcrea omni
temporc fuerunl, ipna nullo modo sinc his ipsa tcmpora
csse potucrunt.Ubi enim nulla crcatura cst, cujus muta-
bilibus motibus tempora peragantur, tcmpora omnino
csse non possunt. Ac per hoc etsi senq>er fucruni, creati
8S S. AUGUSTINI EPISCOPI
suntj nec si semper fuerunt, ideoCreatoricoaeferni sunt.
llle enim semper fuit reternitate immutabili autem
: isti
facti sunt; sed ideo semper fuisse dicuntur, quia omni

tempore fuerunt, sine quibus tcmpora nuUo modo esse
potuerunt tempus autem quoniam mutabilitatc trans-
:
currit, aeternitali immutabilinon potest esse coseternum.

Ac per hoc etiamsi immortalitas Angelorum non transit in
tempore, nec praeterita est quasi jam non sit,nec futura
quasi nondum sit, tamen eorum motus, quibus tempora
peraguntur, ex futuro in praeteritum transeunt : et ideo
Creatori, in cujus motu dicendum non est vel fuissequod
jam non sit vei , futurum esse quod nondum sit coseterni ,
esse non possunt.

III. Quaproptcr si Deus semper dominus fuit , semper
liabuit creaturam suo dominatui servientem 5 verumta-
men non de ipso genitam , sed ab ipso de nihilo factam 5
nec ei coseternam : erat quippe ante iUam quamvis nuUo

,
tempore sine iUa non eam spatio transcurrente, sed ma-

-,
nente perpetuitate prrecedens. Sed hoc si respondero eis

qui requirunt ,
quomodo semper creator , semper domi-
nus fuit , si creatura serviens non semper fuit ; aut quo-
modo creata est, et non potius Creatori coceterna est, si
semper fuit ; vereor ne facihus judicer aflirmare quod

nescio ,
quam docere quod scio. Redeo igitur ad id quod
Creator noster scire nos vokiit : illa vero, quaevel sapien-
tioribus in hac vita scire permisit omnino perfectis
, vel
in aha vita sciendia servavit , uhra vires meas esse confi-
teor. Sed ideo putavi sine aflirmatione tractanda , ut qui
"hrec legunt , videant a quibus qurestionum pericidis de-
teant temperare , nec ad omnia se idoneos arbitrentur
potiusque intelHgant quam sit Apostolo obtemperandum
prcecipienti sakibriter, ubi ait : « Dico autemper gratiam,
)) qu5e data est mihi , omnibus qui sunt in vobis, non
DE CIVITATE DEI, LIBER XII. 89
)) plus sapere qiiam oportet sapere , sed sapere ad tem-
)> rantiam , sicut unicuiqiie Deus partitus est mensura
)) fidei*. )) Si enira pro viribus suis alatur infans, fiet ut
crescendo plus capiat : si autem vires^suse capacitatis exce-
datj dcficiet anle quam crcscat.
CAPUT XVI.
Quomodo promissa liomini a Deo

inleUigenda sil
vita cstema ante tempora alema.
Qu^ ssecula praeterierint antequam genus institueretur

humanum me fateor ignorare non tamcn dubito nihil
, :
oranino creaturaj Creatori esse coseternura, Dicit etiam

Apostolus tempora aeterna , nec ea futura sed, quod nia-
,
gis est mirandum ,

proeterita, Sic enim ait : « In spem
)) vit?c scternre ,
quam
non mendax Deus ante promisit
))tempora aeterna manifestavit autem temporibus suis
\
))Yerbum suum ^ Ecce dixit retro quod fuerint tem-

. )>
pora reterna, qua3 tamen non faerint Deo coaeterna, Si

quidem ille ante tempora reterna non solum erat ve- ,
rumetiam promisit vitam oetcrnam quam manifestavit ,
temporibus suis, id quam Yer-

est, congruis, quid aliud
bura suum ? Hoc est enim vita reterna, Quomodo autem
promisit cum homini})us utiquc promiserit qui nondum
,
,
erant ante tempora .-Teterna , nisi quia in ipsius aeternitate,

atque in ipso ejus Yerbo eidem coaeterno ,
jam prredesti-
nalione fixum erat ,
quod suo tempore futurum erat ?
I Roni. XII, 3. — = Tit. I, 2-3.

00 S. AuauSTINI EPISCOPI •
CAPUT XYII.
Quid de incommiUahili consilio aut voJuntate Dei

fidessana defendat, contra ratiocinationes eorum,
qui opera Dei ex aîernitate repetita per eosdem
semper volunt sceculorum redire circumitus.
I. Illud qiioqiie noii cliilDito, ante qiiam priniiis liomo

crcatus csset , nunquam quemquam lioniincra fuisse :
nec eumdem ipsum , ncscio quibus circumitibus, ncscio

(pioties revolutum , ncc alium aliquem natura simiiem.
Ncque ab bac fide me pliilosophorum argumenta detcr-
rent, quoruni acutissimum illud putatur, quod dicunt
nulla infinita ulJa scientiaposse compreliendi : ac perhoc
Deus , inquiunt, rerum, cjuas facit, oimiium fmitarum
omncs finiias apud se ralioncs hal)et. Bonitas autcm ejus
nunquam vacua fuisse credenda est , ne sit temporahs ejus
operatio , cujus retro fuerit ceterna cessatio ,
quasi poeni-
tuerit eum prioris sine initio vacationis, ac propterea sit
operis aggressus initium. Et ideo neccssc est, incjuiunt,
eadeni semper repeti eademque semper repotcnchi trans-
,
currere vel manente mundo mutabiliter, c[ui licet nun-

;
(|uam non fuerit etsine initio teraporis tamcn factus cst vel ;
cjus (|uof|UC ortu et occasu scmper ilhs circumitibus re-

petito, scmperque repcLendo nc videhcct si ali^piando : ,
jH-imum Dci opcra coepta chcantur ,

priorem suam siiic
iiiitio va(;ationem tan([uam iiicrtcm ac desidiosam , ct

ideo silii dispHcentem damnasse cpiodam modo, atcpie ob
hoc mutasse crecLitur. Si autcm scmpcr ([uidcm tempo-
ralia , scd aha at([ue aha perhibelur opcratus , ac sic ah-
DE CIViTAXE DEl , LJBEll XII. 91
c[iiando cliam ad lioiiiiiiem facicndiir.i ,
qucm nunqiiam
antca fecerat ,
qua putant non
pervcmsse : non scicntia ,
posse quêcuraqnc infmita comprchcndi scd quasi ad ,
horam sicut vcniebat in mcntem fortuita f[uadam in-

, ,
constanlia videatur fecisse qua3 fccit. Porro si ilh circumi-

tus admittantur , inquiunt ,
quiljus vcl mancnte mundo ,
vcl ipso quoque revolubiles ortus suos ct occasus cisdcm

circumilibus insercntc , eadcm tcmporalia repctuntur ,
nec ignavum otium, prccscrtim tam iongae sine initio chu-

Dco tribuitur nec improvichi tcmcritas ope-
turnitatis , ,
rum suorum. Qaoniam si non cadem repctantur, non

possunt inhnita divcrsilate variala ulla cjus scicntia vcl
praescientia comprehcn(h.
II. Has argumentationes, quibus impii ncstramsimpli-
cem pictatem , nt cum ilhs in circumitu andjulcmus, dc
via rccta conantur avcrtcre, si ratlo rcfiiLare non possct,
fides irridcre debcret. IIuc accedit, cjuod in adjiitorio
Domini Dei nostri hos voluljiles circulos ,
quos opinio con-
fingit, ratio manifcsta confringit. liinc cnim ma-simc isti
errant, ut in circumilu falso am])ulare, cjuam vero ct

rectoitincre malint, quod mentem chvinam omnino immu-
tabilem cujuslibet inhnitatis capaccm ct innumcra omnia ,
sine cogitationis altcrnatione numcrantcm dc sua hu- ,
mana, mutalMh angustaque mctiantur. Et fit iilis cpiod

,
ait Apostolus (^2) « Comparantes enim semctipsos sibi-

:
« metipsis, non intclhgunt'. « Namcjuiailhs c[uidc[uid novi
facicndum vcnit in mentcm novo consilio faciunt ( mu- ,

,
tabiles cpiippo mentes gerunt )

profecto non Dcum •,
qucm cogitarc non possunt sed scmctipsos pro illo cogi- 5
tantes non illum sed se ipsos, ncc iili^ scd silji compa-
, ,
rant. Nobis autem fas non est credere aliter Deuin aflici ,
cum vacat, aliter cum operatur : cpiia nec allici diccndus

' 2. Cur, X, 12.
92 S. ArGUSTINl EPISCOPI
est , tanquam iu eiiis natura liat nliquid quod non ante
,
fuerit. Patitur qui])pe qui aflicitur, et mutaljile est omne

quod aliquid palitur. Non ilaquc in ejus vacatione cogi-
tetur ignavia , desidia , inertia ^ sicut ncc in ejus opere
labor, conatus, industria. jNôvit quiescens agere, et agens
quiescere. Polest ad opus novum, nonnovum, sed sem-
piternum adhibere consilium ^ nec poenitendo quia prius
cessavcrat , coepit llicere quod non fecerat. Sed et si prius
cessavit , et posterius operatus est , (
quod nescio quem-
admodum ab liominc possit intelligi ) hoc procul du-
bio quod dicitur ,
prius e-t posterius , in rebus prius non
cxistentibus et posterius existentibus fuit. In illo autcm
non alteram praecedentem altera subsequens inutavit aut
abstulit volontatem , sed una eademque sempiterna et
immutabili voluntate res, quas condidit, etutprius non es-
scnt egit ,
quandiu non fuerunt , et ut posterius essent,
quando esse coeperunt : hinc eis, qui taha videre possunt,
niirabiliter fortassis ostendens quam non eis indiguerit,
,
sed eas gratuita bonitatc condiderit cnm sine illis ex ,
sefernitate initio carente in non minore beatitate perman-

sit.
'VtV^\'VlllV\Vl'%r\Vl'V\VW\\A>1 V lA^Vt VV\\ ^VAWX Vt IVtt A.WVVVV WWl WVXWWWV^ Wt/VVWV
CAPIjT xy
Conlra eos, qui dicuni ea, qace infniita sunt, nec Dei
posse scientia compvehendi.
Illld autem ahud quod dicunt, nec Dei scienlia quae

infinita sunt posse comprehendi : restat eis ut dicere au-
dcant , atque huic se voragini prolundie iiupietalis innncr-
gant , c|uod non omnes numcios Deus noverit. Eos quippe
DE CIVITATF, DET , I.IBER \TT. 93
infinitos csse quoniam in quocnmqiie
certissimiim cst ,
numero iinem faciendnm pntaveris idem ipse non dico , ,
nno addito augeri sed quamlibet sit magnus et quamlibet

,
ingentem multitudinem con tinens in ipsaratione a tc[ne scien-

lia numerorum, nonsolum duplicari,verumetiam multipli-
, cari potest. Ita vero snis quisqne numerus proprietatibus
terminatur,ut nullus eorum par esse cnicumf[uc alteri possit.
Ergo etdispares inter se atqnc diversi snnt, et singnli qui-
que finiti sunt, et omnes infiniti sunt. Ita-iie nnmeros
propter infinitatemnescitomnes Dens , etusque ad c|uam-
dam summani numerorum scientia Dei pervenit , cjcteros
ignorat? Quis hoc etiam dementissimus dixerit.^ Nec au-
debunt isli contemnere iiumeros , et eos dicere ad Dei
scientiam non pertinere apud cjuos Plato Denm magna ,
auctoritate commendat mundum numeris fabricantem :
et apud nos Deo dictum legitur « Omnia in mensura :

,
1) et numero et ponderc disposuisti '. » De quo dicit et

,
Propheta « Qui prolert numerose sneculum^. » Et Salva-

:
tor in Evangelio « Capilli inqnit, vestri omnes nume-

: ,
» rati sunt\ Absit itaque nt dubitemus, quod ei notns

)>
sil omnis numerus « Cujus intelligcnlia: sicut in Psal-

^ ,
)) mo canitur non cst numerus ^ , Infinitas itaque . ))
numcii ,
quamvis infinitornm numerorum nullus sit
lunnerus, non est tamcn incomprehcnsijjilis ei, cujiis

inte]hgenti;e non cst numerus. Quajirojjter si qnidquid
scientia comprehenditur , scientis comprehensione fini-
tur : prolecto et omnis infinitas quodam incflabih modo
Deo finila est, quia scientinc ipsius incomprehensibilis
non est. Quarc si infinitas numerorum scientiae Dei qua ,
comprehenditur , esse non potesl infinita : qui landem

nos sumus homuncuh ,
qui ejus scicntiae hmitcs figere
>Sap. XI, 21. — = Isai. XL, 2G. juxta lxx. — 3;iiattli.x, 3o. — ^Psal.
CXLVJ, 5. ^
prresiimamus , dicciit(^s ,
qiiod nisi cisdcm circumilihiis
temporiun eadcm temporalia repetantur, non potest Dcus
cuncta quoe fecit vel pracscire ut faciat , vel scire cum
fecerit ? cujus sapientia simpliciter multiplex ct iinifor-
miter multiformis , tam incompreliensilîli comprehcn-
sione omnia incompreliensibilia comprehendit, ut quae-
cumque nova et dissimiha consequentia praecedentiiDUS si
semper facere vellet, inordinata ctimprovisa habere non

posset •, nec ea pra3vidcret ex proximo tcmpore , sed ex
oeterna prcescientia contineret,
CAPUT XIX.
De sceculis scecuJoimm.
QuoD utrum ita faciat, et continuata sibi connexione co-

pulenturquaeappeliantur snccula srcculorum* aha tanicn ,
atqueaha, ordinata dissimihtudine procurrentia, eis dun-

taxatquiex miseria hberantur in sua lêata immortahtate
sine fine manentilms an •, ita dicanlur scecuk saeculorum, nt
intehigantur scccuLa in sapientia Dei inconcussa staliih-
latemanentia, istorum fpice cum tempore transeunt tan-
quam eOicicntia soeculorum, defmire non audeo. Fortassis
eninipossit dicisseculum, quse sunt stecuLij utnihil ahud
perliibeatur soecuhim sreculi, quam srccuLa saeculorum :
sicut nihil ahud dicitur coelum coeh, quam coeh coelorum.

Nam co^lum Deus vocavit firmamcntum super quod sunt
aqunc-^, ct tamen Psahnus «Etaquae, inquit, qu.T super :
)) cock)SSunt, laudcntnomcnDomini^. « Quidcrgo istoruin

(hiorum sit, an pr;etor hrcc duo aliquid ahud dc s.TCuhs
' nieroaym. inep. adGalat. cnp. i.— 'Gcn. i, G-8. — ^P.xd. cxi.vii, f.
DE CIVITATE DEI, LILER Xri. 95
sseciilorum possiL intelligi ,
profuiidissima quafistio est :
neque lioc quod uunc agimus impedil, si indiscussa inte-

rim dilleratur; sive aliquid in ea definire valeamus sive ,
nos faciat cautiores diligentior ipsa tractatio, ne in tanta

obscuritate rerum atllrmare aliquid temere audeamus.
Kunc enim contra opinionem disputamus qua illi circu- ,
mitus asseruntur, c[uibus semper eadem per intervalla

temporam necesse esse repeti exislimantur. Quaelibct au-
tem illarum sententiarum de soeculis Sixculorum vera sit,
ad hos circumiius nihil pertinet quoniam sive saecula :
, sacculorum sint, non eadem repetita, sed alterum ex al-

tero connexione ordinatissima procurrentia , liberatorum
beatitudine sine ullo recursu miseriarum cerlissima per-
manente, sive saccula saeculorum aeterna sint l("mporalium
tanquam dominantia subditorum circumitus illi eadem ,
revolventes locum non haljcnt quos maxime refeJJit ,
lEtcrna vita Sanctorum.
VVVV».'WVVV\'VVW\VV»\1^VIA'V^'-. »vi-» VVW VV\\ \\\\ HWI \\\\V\V\ V\\\ V\\\ \\\\ l\\\ \\\\ \v\
CAPUT XX.
De impietaie eorum qni assenmt animas smnmcc
,
verccque heatiludiais participes iterum atque itc~

rum per circumitus tcmporum acl easclem miserias
lahoresque reclituras.
I. QcoRUH cnlm aures piorum ferant ,

post emensam
tot tantisque calamiiatibus vitam, ( si tamen ista vila (h-
cenda est, quae potius mors est', ita gravis, ut mors qurc
ab hac liberat , mortis liujus amore timeatnr ), post tam
magna malatamque midta ethorrenda, tandem ahquando
> Ciccr. lib. vi. de Republica.
96 S. AL-GUSTTNI EPISCOPI
per veram religiouem atque sapieutiam expiata alque fi-
nita , ita pervenire ad couspcctum Dei , atque ita fieri
bcatum coutcmplatioue incorporeae lucis per participa-

tiouemimmutabilisinuiiortalitatis ejus, cujus adipiscendae
nmore flagramus , ut eam quaudoquc necesse sit de-
scri , et eos qui dcserunt, ab illa aeternitate, veritate, fcli-
citatedejectos, tartareae mortalilali turpi stultitiae, miseriis

execrabilibus implicari, ubi Deus amittatur, ubi odio ve-
ritas babeatur , ul)i per immuudas ucquitias Jjcatitudo
quaeratur ; et boc itidem atque itidcm siuc ullo fiue prio-
rum etposteriorum certis intcrvalbs etdimcnsionibus ssecu-
lorum factum et futurum ; et boc propterea , ut possint
Deo, circumitibus dcfuiitis euntibus scmper atque rcdeun-
libus per nostras falsas beatitudiucs et veras miserias,
alternatim quidcm , sed revokitione incessabib sempiter-
jias, nota esscoperasua; quoniam ncque a faciendo quies-
cere, neque scieudo possit ea quce infuiita suut, indagarc:
quis bfec audiat?qais credat? quis ferat? Quse si vera

essent, non soknn tacerentur prudcntius, verumetiam (ut
quomodo vakô dicam quod volo) doctius nescirentur.
Nam si bficc ilbc in mcmoria non baljcbimus, et idco beati
crimus cur bic per eorum scicntiam gravatur ampkus
,
uostra miscria ? Si autem ibi ca nccessario scituri sumus ,
bic saUem nesciamus, ut bic fckcior sit expectatio, quam

ilbc ack^ptio summi boui quaudo bic reterna vita conse-:
qucnda expcctatur ibi autcm Jjcata sed non a?terna

; ,
quaudoque amittcuda cognoscitur.

II. Si autem dicuut neminem posse ad illam bcalitu-
dinem pervenire, uisi bos circumitus, ubi bcatitudo ct mi-

seria vicissim akcrnant , in bujus vitae eruditione cogno-
verit : quomodo crgo fatcutur ,

quanto pkis quisquc
amaverit Deuni , tanto eum facibns ad Ijcatitudiucm per-
venturum ,
qui ea docent quibus amo^r ipse torpescat?
Pi: CIVITATE BEI, LIBER XH. 97
?sam C[iii3 iion remissius ct tepidius amet cum ,
qucm se
cogitat necessario desertumm, et contra ejus veritatem
sapientiamque sensurum, ct hoc cum ad ejus plcnam pro
sua capacitate notitiam beatitudinis perfectione pervene-
rit quando nec liominem amicum possit quisque amare
•,
fideiiter, cui se futurum noverit inimicum? Sed absit iit
vera sint, quae nobis minantur veram miseriam nunquam

finiendam , sed interpositioniljus falsoe beatitudinis ssepe
ac sine fine rumpendam. Quid enim iUa beatitudine fol-

sius atque fallacius, ubi nos futuros miseros, aut in tanta
veritatis luce nesciamus , aut in summa felicitatis arcc li-
meamus? Si enim venturam calamitatcm ignoraturi su-

mus, peritior cst hic nostra miseria, ubi vcnturam beati-
tudinem novimus. autem nos illis cladcs imminens
Si
non latebit beatius tempora transigit anima misera qui-

,
bus transactis ad beatitudineni suljlevetur, quam beata

quibus transactis in miseriam revolvatur. Atque ita spes
nostroe infelicitatis est felix et felicitatis infelix. Unde fit,
ut quia hic mala prsesentia patimur, ibi metuimus immi-

nentia , verius semper miseri quam beati ahquaudo csse
possimus.
III. Sed quoniam hrec falsa sunt clamantepietate, con-
vincente veritate •, ( illa ciiim nobis veracitcr promittitur
vera felicitas , cujus erit semper retinenda , et nulla infe-
licitate rumpenda certa securitas ;
viam rectam sequen-
)
tes ,
quoe nobis est Christus , eo duce ac salvatore a vano
et inepto impiorum circumitu iter fidei mentemque aver-
tamus. Si enim de istis circumitibus et sine cessatione
alternantilDus itionibus et reditionilDus animarum Porphy-
rius Platonicus suorum opinionem sequi nohiit sive ip- ,
sius rei vanitate permotus, sivejam tempora christiana

reveritus; ct quod decimo commemoravi, dicere
in libro
mahiit , animam propter cognoscenda mala tradilam
cx. 7
'
98 s. ALCTJSTirTvi Episcopi
miiiido, lU r.b eis ]i])onita aUpiepiirgata, cum ad Patrem

redierit, niliil iilterius tale patiatur : qiianto magis nos
istaminimicam christiannc fidci falsitatem detestari ac dc-
vitare debemiisPIIis autem circumitibns evacuatis atque
frustratis, nulia nccessitas nos compeUit, ideo putare non
haljerc initium temporis cx quo cssc coeperit genus liu-

manum-, quia per nescio quos circumitus nihil sit in re-
bus novi quod non ct antea certis iiitervalhs temponini
,
fuerit, et posLca sit futurum. Si enini hheratur anima

non reditura ad miserias, sicut nunquam antea hberata
est, fit in iha ahf[uid quod antea nunquam factum est
et hoc quidem va!de magnum, id est, cpite nunquam de-
sinat jEterna fehcitas. Si autein in natura immorta]i fit
tanta novitas, nulio repetita, nullo repetenda circumitu,

cur in rej3us mortaliljus non posse contenditur? Si
ficri
dicunt non fieri in aninia beatitudinis novitatem quo- ,
niam ad eam revertitur in qua semper fuit ipsa certe h- ,
]jeratio nova fit cam de miseria hberatur in qua nun-

,
quani fuit , et ipsa miseri^ novitas in ca facta est quae

nunquam fuit. Hrec autem novitas si non in rerum ,
qurc
clivina providentia gubernantur, ordinem venit, sedcasii
poiius evenit, ubi sunt ilh dcterrainati dimensique circu-
mitiis, in quibus nulianova hunt, sed repetuntur eadem
qurc fuerunt.^ Si autem et lirec novitas aj^ ordinatione
providentije non excjuditur , sive data sit anima , siyc
iapsa sit, possunL heri nova (3)-, qiue neque antca facta
sint, ncc tamcn a rerum ordine ahcna sint. Etsi poluit
aniina facere per imprudcntiam si])i novam miseriam,
qux non esset improvisa divin.ie providenticie , ut lianc
quoque rerum ordine includeret, et al^ hac eam non
in
improvide hlêraret qu;i tandem temeritate luimanfie va-
,
nitatis audemus negarc"Divinitatcm facere posse res, non

silji, scd mundo novas, quas neque antea fecerit, ncc un-
DE CIVITA.TE DEI, LIBETl XII. 09
quam liabucrit improvisas? Si aulem diciini; liboratas
quidem animas ad miseriam noii reversuras, sed cum hoc
fit, in rebus nibil novi fieri, quoniam semper alisc atquc
alioe liberata3 sunt , ct libcrantur , et liberabunLur , hoc
cerlc concedant, si ita cst , novas animas ucri, quibus sit
ct nova miseria et nova liljeratio. Nam si antif[uas eas di-
cunt esse, ct retrorsum sempiternas , ex quibus quolidic

novi fiant homines, de quorum corporiljus, si sapienlcr
vixerint, ita hberentur uL nunqnam ad miserias revol-
,
vanLur, consequenter dicturi sunt infmitas. Quantusiiliet

namque fmiLus numerus fuissct animarum, infmilis retro
srccuhs suiFiccre nonvalcret, utexillo scmpcr fierent ho-
mines , fjuorum csseiit animoc al) ista senipcr morlalitato
hbcrandae,nunauam ad cam dcincc]:)S rediturfic. Nec ullo
modo explicabunt, quomodo in reiûs, fjuas, ut Deonolrc
cssc possint , nnitas vohuit , infmitus sit numerus anima-
rnm.
lY. Ouaproptor fjuoniam circumitus ilji jam cxplosi
sunt, quibus ad castlem misorias necessario putabatur
anima reditura quid rcstat convenienlius pietati quam
•,
,
cretlere non csse impossibik^ Dco et ea tpire nunf|uam ,
nova lacore et ineflabih pra'scicntia vohiutatem

fecerit ,
mutabilem non habore? Porro autem utrum animarum

lijDcratarumneculterius atl miserias rethLurarum numerus
possit semper augeri, ipsi vithnTut, tjui tle reruminfinitatc
cohibenda tam sui^tihtcr disputant: nos vcro ratiocinaiio-
nem nostram cx utroquc latere terminamus. Si enim po-

test , fjuitl causre est ut negetur creari potuisse quotl nun-
f[uam antea creatum csset, sihberatarum animarum numc-
rus, f[ui nunfj[uam antea fuitnon sohnn iactus cst scmel ,
setl nunauamfieri desinet? Si autem oportet ut ccrtus sit

L 1
hberatarum a]if[uis numerus animarum f[uro atl miseriam ,
nunf[uam redeant, noquc iste numc^rus ulLerius augoatur-,

7.
100 S. ATCtSTIKI EPTSCOPI
eliam Ipse sino diil)io qnicumquo erit, anlo nli((uo nn!i-

([nani liiit : qni piofocto croscoro , ot ad snre {[nantilatis
lerminnni porvojiiro sino ali([no non possit inilioj qnod

initium eo modo nunqnam fuit. Hoc crgo
antoa nt cssot,
croatns cst liomo, ante qnem nullus fuit
*V\^ VV\Vt\l\l\\*\\ wvwvvwvvwvw wvv vv\wvw\vv\\\\\ vvvvwwvwvvi^^vvvw vwv
CAPUT XXI.
De conditlone unius prinii Jiominis , atque in eo ge-
neris Inunani.
ITac igitur ([urcstlono dilliciilima proptcr rcternitatom

Dei nova croantis sinc novitate aliqiui volnntatis, qiian-
tnm potuimns, (?\[ilicata, non ost ardunm vidore multo
fnisse melius ([nod iactum ost , nt ex nno homino, qncm
primnm condidit, multi[ilicaret genus hnmanum, (juam
siid inchoasset a pluribus. Nam cnm animant.es ahas so-
litarias , et quodam modo solivagas , idest ,
quae soliludi-
nem magis ap[3etant, sicuti sunt a(|uiI;Te, milvi, leones
lupi et quaccumqne ita sunt ^ alias congrcges instituerit
qUsB congregatas at(^ne in grogibus malint vivere , ut sunt
columbi, sturni, cervi , damula?, et ca3tera hujusmodi:
utrum(|ue tamen gonus non (^x singulis [Dropagavit , sed
plura simul jussit existere, Hominem vero , cujus natu-
ram (juodam modo mediam inter Angelos bestiasque con-
debat, ut si Croatori suo tanquam vero Domino subditus
prGCceptum ejus pia obcdiontia custodiret, in consorlium
transiret angelicum sine morte media beatam immorta-
,
litntom absc[ne ullo termino consecutus •, si autem Domi-

luun Doum suum libera volnnlate suporbc at(|ue inobe-
dicnter usus ofVondorot , morti addictus bostialilor vivorct
DE CIMTAXL ViLl , LIBEK \ll. 101
llbidinis scn iis <Tter;ioquo post niortcm supplitio tlcstiiia-

tiis 5 nniim ac siugiilum crcavit , nou nlif|uc solum sinc
hnmana dcscrcndum scd ut co modo vchcmcn-
socictatc ,
tius ei commcndaretnr ipsins socictatis nnitas vincnhnn(|nc
concordia' si non tantnm iutcr sc natnr;i3 similitndinc

,
vcrumctiam cognationis alFcctu liomincs ncctcrcnlur •,
(juando ncc ipsam (piidcm focminam co})uhmdam îro,

sicnt ipsum crcarc iili placnit, scd c\ ipso , ut omnc e\
liomine nno diirundcretur gcnus liumanum.
VX/MWW VVX-VWWVWt ^.VVAWWWWXW-. \w» \v\\v\v»v\v\vv\-» \VV\V\»\\V\\\i\»V\\»\»
CAPIT XXlf.
Qiiod pnvscierit Dcas lionunem, qaemprinmm con-

didit peccataram ; sima/qae pra;v'ide]-it qaantam
^
pioram popalani e.v ejas ê/wre in cingelicam con-

sortiam saa esset iirntia translataras.
Nec ignorabat Dcus homincm pcccaturum ct morti jam ,
ohnoxium moriluros propagaturum co(pie progressuros ,
peccandi immanitatc mortalcs , ut tutius ai([uc pacatius

inter se rationahs vohnitatis expertes Ijcstiac sui gcncris vi-
vcrent, (piarnm cx a(]uis ct tcrris phuium j)i.'.Hulavit
exorchum , (|uam h()min(;s , rjuornm gcmis cx nno

ad cst
commcndandam concordiam propagatum. Neque cnim

unquam inter se leon(.'s, aut intcr se draconcs, quaha
liomincs l)cUa gcsscrunt. Sed pranidcbat cliam gratia sua
populum piorum in adoptioncm vocandnm , r( missis(pic
Angchs in a^tcr-
peccatis justihcatum Spiri! u sancto sanctis
na pacc dociandum, novissima inimica morte deslructa :
cui populo esset hujus rci considcratio profutura qnod ,
ex nno homine Deus ad conniiendandum hominihus. quam

102 S. AUGISTIKI EPISCOPI
ei grata sit etiamin plaribus unitas ,
genus instituisset liu-
manum.
IVVV\ WVWW^WWiWMfVW» VWWW» VWV WV\ WW VWt VVWVWV VWt WW VWt W VA \w» w
CAPUT XXIII.
Denalura humancc anuncG creatce adiniagineni Dei.
Fecit ergo Deus hominem ad imaginem suam. Talem

c[ulppe illi aniinam creavit ,
qua per rationem atque intel-
ligentiam omniJjus essct prrestantior animaliljLis terrestri-
bns et natatililjus et volatili])us ,
qu?e mentem liujusmotli
non liaberent. Et eum virum terreno formasset ex pul-
vere , eiqtic animam qualem dixi sive quam jam fecerat ,
sufllando indidisset , sive potius sufliando fecisset , eumque

flatumqaem sulUando fecit (nam quid est aliud snfHare, ,
quam flatum facere ?) animam hominis esse vohiisset, etiam

conjugcm illi iii adjutorium gcnerandi ex ejus latere, osse
detracto, fecit, ut Deus. Keque enim hrcc carnaliconsue-
tudine cogitanda sunt , ut videre solemus opifices ex ma-
teria quacamque terrena corporalilDus membris ,
quod
artis industria potucrint, fabricantes. ManusDci potenlia
Dei est ,
qui etiam visibilia invisibiliter operatur. Scd hcec
flibulosa potius quam vera csse arbitrantur, qiii virtiitem
ac sapicntiam Dei ,
qua novit et potest etiam sine semini-
bus ipsa certe facerc semina , cx his usitatis et cjaotidianis
mctiunturoperibus-, cavero, c|ureprimitus insliluta sunt,
quoniam non noverunt , infidelitcr cogitant : Quasi non
hocc ipsa c[use noverunt de humanis conceplibus atque par-
tul)us , si inexpertisnarrarentur, incredibiliora viderentur:
cpiamvis et ea ipsa pleri(|Ue magis natarac corporahbus
causis , cjuam operibus divime menlis assigncnt.
DE CIVITATE DEI, LIBErt XII. 103
CAPliT XXIV.
jin uliius vcl miimncc creciiuvd' possird dici Areêh

creatores.
Sed cniiihisnuiJiim noLiscst in liis lihris nccolinni , (iiii
diviniim mcnlcni raccro vcl cnr;irc ista non crcchniL lili
antcm c[ni PLitcni sao crcdunt, non al) illo snmmo Dco
qni iahricaias cst nt-nntlnm , scd iil^ nliis minorii^ns , (|u03
qnidcm insc creavcrit*, pcrmissn sive jussn cjiis aniiiialia
facla csse cnncLa mortalia, in qniims h.onio prrccipninn

cognatum Lcncrct locnm si siipcrstitiGne ca-
diisqnc ipsis 5
reant qna c.ntcrnnl nnde jnsto idcaiiinr sacra ct sacrifl-

,
",
cia facerc qnasi ccnditorilms suis, laciic carcljnnt etiani

linjns opinionis crrorc. Ncqne cnim f;is cst nllins nalnrre
qnamlihet minimrc mortahsqnc cvcatorcm nisi Dcnm cic-

dcre ac diccre, ct antccinani possitintclJisji. An.';e]i antcm,
(|nos ilu deos hbcntins iippellant, cLiamsi adliibent vcl
jnssi vel permissi operaticnem snani re])ns, qn;x3 gignnntur
in mnndo , Lamen ianinon eos dicinms creatores anima-
lium , ([uani nec agricolas rrngum atiiue arhornm.
. » Plato in TiniTO.
104 S. AUGLSTIKI EPISCOPI '
CAPUT XXV.
Omne7n naturam et omnem speciem unwersce crea-
turce TionnisL opere Deiformari.
CuM enim alia sitspecies, qnrc adhibetur extrinsccns cni-

cumqne materige corporali, sicut operantnr liomines figuli
et fabri atquc id genus opifices ,
qni etiam pingunt et
effingunt formas similes corporibus aaiimalium ^ alia vero,
quse intrinsecus ellicientes causas habet de secreto etoccul-
to naturae viventis atque intelligentis arbitrio, qua3 non
solum naturales corporum species , verumetiam ipsas ani-
mantium animas , dum non sit , facit : snpradicta illa spe-
cies artificibus quibusque tribuatur; hsec autem altera non-
nisi uni artifici creatori et conditori Deo ,
qui mundum
ipsum et Angelos sine ullo mundo et sine ullis Angelis
fecit. Qua enim vi divina , et , ut ita dicam , eifectiva
quse fieri nescit, sed facere , accepit specicm , cum mun-
dus fieret , rotunditas cocli et rotunditas solis ^ eadem vi
divina ct effectiva , cjuae fieri nescit , sed facere , accepit
speciem rotunditas ocuU et rotunditas pomi , et caeterae
figur?e naturales quas videmus m rebus quibusque nas-
centi])us non extrinsecus adhiberi , sed intima Crea-
toris potcntia ,
qui dixit : tc Coelum et terram ego im-
(( pleo': )) ct cujus sapientia est a Qn?e attingit a fineusque
« ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter ^. )> Proinde
facti primitus Angeli cujusmodi ministerium praebue-
rint Crc^tori coctera facienti nescio •, ncc tribuere illis
audeo quod forte non possunt , nec deJêo dcrogare quod

'Jer. xxiii, 24. — 'Sap. viu, i.
DE CIVITATE DEl, LIBEll Xll. 105
possniit. Creatioiiem tamen conditioncmque omnium iia-
turarum ,
qua fit ut omnijio naturae sint , cis quoc[ue fa-
ventibus illi Deo trilûo , cui se etiam ipsi debere quod sunt
cum gratiarum actione noyerunt. Non solum igitur agri-
colas noii diciraus fructuum quorumque creatores, cum
legamus : « TSeque qui plantat cst alic[uid , necpie C[ui ri-
« gat , incrementum dat Deus

sed (jui sed ne ipsam '
: ))
({uidem terram quamvis nialer omnium fcccunda videa-

,
tur quvc germiniJjus erumpentia promovct ct fixa radi-

,
,
cibus continet cum itidem legamus a Deus illi dat cor-

, :
)) pus c|uomodo voluerit, et unicuicpie seminum proprium

)) corpiis. ^ Ita nec foeminam sui puerperii crcatricem ap-
))
pellare debcmus scd potius illnm (|ui cuidam suo famu-

,
lo dixit « Priustpiam te formarcm in ulero, novi lc^

: Et )>
cjuamvis anima sic vel sic aftecta prccgnantis valeat ali([Lii-

bus velut induere cjualilatibus foetum, sicut de virgisva-
riatis fecit Jacob , ut pecora colore varia gignercntur ^
5
naturam tamcn illam, c[ua? gignitur, tam ipsa non fecit
c]uam ncc ipsa se fecit. Qusclibct igitur corîorales vel

seminales causa3 gignendis rebus adhibeanlur , sive opcra-
Angclorum aut Iiominum aut quorum(|ue ani-
tionibus ,
malium sivc marium f(L'minarumque mixtionibus; quir-

,
motusvc anim<T matris valcant alic[uid

libet etiam desideria
lineamentorum aut colorum aspergere teneris mollibus-
c[ue conceptibus, ipsas omnino naturas c|u?c sic vcl sic ,
in suo gcnerc ailiciantur, non facit nisi summus Dcus :
cujus occulta potcntia cuneta pcnetrans incontaminabili

praesentia facit essc ([uid(iuid alicjuo modo cst , in c|uan-
tumcumc[ue est-, ([uia nisi facientc illo, non tale vel talc
esset , sed prorsus esse non possct. Quaproptcr si in illa
specie c[uam forinsecus corporalibus opifices rebus impo-
nunt , urbem Romam ct urbcm Alexandriam non fabros
'Cor. 111; 7. — =1J. XV; 38. — ^Jcim. i, i. — hGcu. x\\, 3;.
106 S. AUGLSTIKI EPISCOPI
ct architeclos , secl regcs, quoriim volimlate, consilio,
rmpciio lahricata3 Gimt , illam Romiilum iiiam Alcxan- ,
clram liabuissc tlicimus couditores quanto potius uon

:
nisi Dcum dcjêmus conditorem diccre naturarum , c[ui
nec[ue ex ea matcria facit aiicjuid cûam ipse ncn fccerit,

nec operarios halêt nisi quos ipsc crcaverit •, et si poten-
tiam suam, utita dieam , fabricatoriam rcbus subtrahat,
ita non erunt , sicut ante non fuerunt? Sed
cjuam fiercnt ,
ante dico Eetcrnitate , non tempcre. Quis enim alius crea-

tor est temporum , nisi c|ui fecit ea , cjuorum motibus cur-
rerent tcmpora ?
« \\i"ni-i\ •.\\\ '.-»\\ i\i\ \.wi \\-.\ v^-.-» \\^'. \l».\ \',X\ l vt^ i\\,\ \\\-. \ V\\ \\V\ \\\\ \Vl\ \\ \v
. CAFUT XXYI.
De Plaionicorum opinione, quaputcweriint Angelos
qmdcm a Deo condiios, sed ipsos esse Iiuniaiioram
corporum conditores.
Ita sane Piato miuorcs ct a sumnlo Dco factos dcos cf-

fectores essc vcluit aiiimaiium cceterorum*, utimmortalem
partem ab ipso sumerent, ipsi vcro mortalcm attexerent.
Proinde animarum nostrarum eos creatores esse noluit
sed corporum. Undc c[uoniam Pon^hyrius proptcr animac
purgationcm dicit omne corpus fugicndum simui([ne ,
cum suo Piatone aliiscjue Platonicis scntit eos cjui immc- ,
cierate ac inhoneste vixeruit ,

propter iucndas poenas ad
corpora redirc mortaiia, Piato c[uidem ctiam aci ijcstiarum,
Porphyrius tantummodo ad hominum ^ sccjuitur cos, ut
cUcant cieos istos , cjuos a nolîs voiunt cjuasi parcntcs ct
conditorcs nostros coli , niliii csse aiiuci cjuam iabros
•Piato inTimxo.
DE CIVlTATE DEI, LIBEU XII. 107
compeduni carceriimve nostrorum ; nec inslitutores , sed
iiiclusores alligatoresque nostros crgastulis pcrumnosis et
gravissimis vinculis. Aut ergo desinant Platonici pocnas
animarum ex istis corporilaus comminari •, aut cos noljis
deos colendos non prsedicent , f[uorum in no]:)is operatio-
nem, ut, quantum possumus, fugiamus et evadamus, Iior-
tantur cum tamen situtrumque falsissimum. Nam neque

5
ita luunt poenas anima? cum ad istam vitam denuo revol-

,
vuntur et omnium viventium sivein coclo, sive in terra,

;
nullus cst conditor , nisi a quo facta sunt cttlum et terra.

Nam si nulla causa cst vivcndi in hoc corpore , nisi
propter pendcnda snpplicia , (juomcdo dicit ideni Plato
aliter mundum non potuissc pulchcrrimum atqueop-

fieri
timum, nisi omnium animahum id est, immortalium et ,
mortahum generibus impleretur ? Si auteni nostra insti-

tutio, qua vel mortales conditi sumus divinnm munus ,
est ,
quomodo pocna est ad isLa corpora, id est, ad divina
Leneficia remeare ? Et si Dcus quod assidue Plato com-
,
memorat, sicut universi mundi ila omniiim animalium ,
species a^terna intelligentia continebat, ([uomodo non

ipse cuncta condebat? An aliquorum esse artifex nollet,
quorum efliciendoruin artem inellabilis cjus ct inolfabi-
liter laudabilis niens liaberet ?
108 S. AUGUSTIiM Episcon
'\X\'» Vt\» \VM \\\\ \ \\\ \\\\ \\\\ \\\\ VVW \V\\ \VV\ VWVWW WVV VV V\ \V\\ \\V\ VVW VVV\l.V\
GAPUT XXVII.
//? exortam faisse omneni plenitu-
prinio Iiomine
dinem generis humani , in qua prcevidit Deus quce
pars honoranda esset prcemio qucv damnanda ,
supplicio.
Merito igitur vera religio mundi iiniversi eum, aninia-

I.
lium quoque universorum, lioc est, et animarum et cor-

porum conditorem agnoscit ct prredicat. In quibus terrc-
nis praecipuus ab illo ad ejus imaginem homo propter
eam causam, quam dixi , et si (pia forte alia mnjor latet,
factus est unus , scd non relictus est solus. iSihil enini cst
quamhoc genus tam discordlosumvitio, tamsociale natura.

Nequc commodius contra vitium discordiae vel cavendum
ne existeret, vel sanandum cum existisset, natura loque-
retur humana, quam recordationem ilhus parentis quem ,
propterea Deus crearc vohiit unum de quo muhiludo ,
propagaretur, ut hac admonitionc ctiam in multis con-

cors unitas servaretur. Quod vero focmina ilh ex ejus laterc
facta cst '
, etiam hinc satis signihcatum est quam chara
mariti et uxoris debeat cssc conjunctio. Hacc opera Dei
])ropterea snnt uticjue inusitata ,
quia prima. Qui autcm
istanon credunt, nulla ficla prodigia debcnt crcdere :
nequc enim et ipsa si , usitalo naturae curriculo gigne-

rentur ,
prodigia dicerentur. Quid autem sul) lanla
gubernationc divinfie providenti;TC quamvis ejus causa hi-
,
leat , frustra gignitur .^ Ait c[uidam Psahuus sacer : ((Ycnite

» ct videte opcra Domini , (pui? posuit prodigia supcr tcr-
'Gen. II, 21-22.

DE civitatt: dft, ltder xtt. 100
)) ram'. » Cur crgo cx latcrc virl foemiiia facla slt, cL lioc
primuin ([uodam modo prodigium quid pmpfiguraverit,
alio loco ,
quautum mc Dcus adjuverit, dicam.
II. Nuuc (|uomam li])cr istc claiidcndus cst, iu lioc
primo liominc, cjui primitus factus csl, nondum quidcm
sccundum evidcntiaui ,
jam tamcn sccundum Dci pr^r-
scientiam exortas fuisse cxistimcmus in gencre liumano
socictates, tampiam Civitatcs duas. Ex illo cnim futuri
erant homines, alii malis angclis in supplicio, alii honis
in praemio sociandi, c[uamvis occulto Dci judicio, sed ta-
menjusto. Cum enim scriptum sit : aUnivcrsie virc Domini,
)) miscricordia et vcritas ^ : )> nec iujusta cjus gratia , nec
crudclis potcst cssc justitia.
' Psal. XLV, 9. — 2 IJ. XXIV, 10.

110 s. Algustixi EPiscon
IVW^ A VV\ WX^ '.t > 4 VV V» V VV» VV^V V V\V VWV Vl^V WVV VVVV V vvv wvv \wv vvvv vwv vvvv vvvv v\
LIBER XIIL
I.N QVO nOCKTrr. MOUTEM IN' IIOMiNiHrS ESSE rOKXAlEM, Or.TAMOlT. r.\ ADAJIl
TECCATO.
; CAPUT I.
De lapsu primi fiominis ,

per qucm est contracta
mortalitas.
ExpEDiTis' de nostri sreculi exortii et de iiiitlo generis

Innnani didicillimis qujiestioinbns, nunc jam de lapsu
prinii liominis imo primorum hominum et de origine
, ,
ac propngine mortis hnman.T disputalionem a nohis ins-

litutam rerum ordo dfposcit. Non enim eo modo, quo An-
gelos condiderat Deus homines ut ctiamsi pcccasscnt
, •,
mori omnino non posscnt sccl ita ut pcr{inictos ohcdicnti.ne

:
munere sine inlciventu mortis angclica immortahtas ct

heata rctcrnitas sc(|ucretur inol^cdientcs autem mors•,
plecteret damnalione justissima quod etiam in hhrosu- :
pcriore jam diximus.
' Yide D. Guillon. lom. xxi; p. 2.5()-2.^9.

DE CIVIT.VTE DEI, LICER XIII. 111
Li/Ji "U 1 il.
De ca morte , qtuo aiunue sempev ulciunque vicUiiw

acciclere po(esl , et ca cui corpus ohnoxium est.
Sed clv-îpso gcncrc mortis video mihi paiilo diligeiilins

disscrendum. Qnanrvis cnimhamana anima veraciter im-
mortalis perhiloeatnr, habet tamcn qnamdam etiam ipsa

mortem snam Nam idco dicilnrimmorlalis,qniamodo qno-
.
dam qnantnlocnmqne non dcsinit vivcrc atqnc scntire :
corpns antem idco mortalc ,

qnoniam dcscri omni vita po-
test, ncc per scipsnm aliqnatcnns Mors igitnr aninicnc vivit.
fit, cnm cam descrit Dcns sicnt corporis cnmiddeserit

:
,
anima. Ergo nirinsanc rci id cst iotins hominis mors , ,
ost, cnm anima a Dco dcscrta dcscrit corpns. Ita cnim

iicc cx Deo vivit ipsa ncc corpns cx ipsa, Hnjnsmodi
autcm totins hominis morlcni illa scqnitnr, quam sc-
cnndam mortcm divinornm eloqnionmi appelhit ancto-

ritas'. Ilanc Saivator significavit ,
qni ait: a Enm tiinctc,
)) qni habct potcstaLem ct ccrpns et aniinam pcrdcrc

)) in gch.ennam- . )) Quod cmn antc non iiat, qnam cnui
anima corpori sic fucrit copuhta , nt nnUa dircmptioiiG
scparcntnr •, miruin videri potcst qnomodo corpns eamorlc
dicatur occidi ,
qna ]ion al) anima dcseritur , scd ani-
matnni scnticnsqne crnciatnr. Nam in ilLa pocna nllima
ac scmpitcrna , dc qna dihgentius sno loco disscrendnm
cst, recte mors animae dicitnr, qiiia non îvit cx I)co :
raors antcm corporis quonam modo cum vivat ex anima ? ,
Kon cnim ahtcr potest ipsa corporaha qurc post rcsnr- ,
rcctioncm fntura snnt, scntire tormenta. An quia îla

'Apoc. sxi, 8. — aMaftli. %. 28.
112 s. ArGrsTiNi episcopi
([uallsciiinqno aliqiiod boniimost, dolor aiiLcm iiiahim,
idco ncc vivcrc corpus diccndum cst, in quo anima noii
vivcndi caiisa cst , scd dolcndi ? Yivit itaquc anima cx
Dco cum vlvit hene non cnim
•
; potcst bene vivere, nisi
Dco opcrante in se quod bonum cst : vivit autem corpus
ex anima , cum anima vivit in corporc •, scu vivat i])sa
seu non vivat ex Deo. Impiorum namquc in corporiljus

vita , non animarum, sed corporum vita est : quam pos-
sunt cis animce etiam mortupc , hoc est, a Deo dcsertoe,
quantulacumque propria vita ex qua ct immortales ,
sunt non desistente confcrre. Vcrum iii damnatione

, ,
novissima cpamvis liomo sentire non desinat tamcn quia ,
sensus ipse nec voluptate suavis, ncc quiete salubris sed

dolore poenalis cst, non immerito mors est potius appel-
lata quamvita. Idco autem secuuda ,
quia post illam pri-
mam cst 5
qua fit cobsercntium dircmptio naturarum,
sive Dei et animae, sive animoe ct corporis. De prima
igitur corporis morte dici potcst , cpiod boiiis ])ona sit,
liiabs mala 5 secunda vcro sine duJjio sicut jmllorum bo-

norum est , ita nulli ]jona.
*\ VVVVVVVVVVVVXVVVVVVVVVVVVVVV VVVVVVVVVVVV«/VVVVVVVVV\\<VVVV vvvvvvvvvvvvvvvvvvvv
CAPUT III.
Ulrummors^ quce per peccaium primorum liojninum

iii omnes homines perlransiit^ etiam Sanctis poena
peccati sit.
TVoN autem dissimulanda nascitur fpiaestio utrum re-

vera mors, qiia separantur anima ct corpus, ]3onis sit bona.
Quia (juomodo potcrit obtincri, quod ctiam ipsa
si ita cst,
sit pcena pcccali? llanc cnim primi liomincs, nisi pccca-

DE CIVITATE DEI , LIBER XITI. 113
vissent ,
perpessi iitique noii faissciit. Quo igitur pacto
hona esse possit bonis , c[U3e accidere non posset nisi ma-
lis?Sed rursus si nonnisi malis posset accidere, non de-
beret bonis bona esse scd nulla. Cur enini esset iilla
,
poena , in quiljus non cssent ulla punicnda ? Quapropter

iatendum est primos quidcm bomines ita fuisse institu-
tos, ut si non peccassent, nuUum mortis experirentur oe-
nus sed cosdemprimos pcccatorcs ita fuisse morte mulc-

:
tatos, ut etiam quidquid de eorum stiipe esset exortum ,

eidem poenne tencretur ol^noxium. Non enim aliud ex eis,
quam quod ipsi fuerant, nasceretur. Pro magnitudine
quippe culpye ilbus naturam damnatio mutavit in pejus-,
ut quod poenaliter praecessit in peccantibus bominibus
primis, ctiam naturabter sequeretur in nascentibvis ccete-
ris. Neque enim ita bomo ex bominc, sicut liomo cx pul-
vere. Pulvis namquebomini faciendomatcries iiiit liomo :
autcm bomini gignendo parens. Proinde quod est terra,

non boc est caro, quamv's cx terra facta sit caro. Quod
est atitem parens homo, hoc cst et proles bomo. In primo
igitur homine per foeminam in progcniem transituruni
universum genus humanum fuit, quando illa coniugum
copula diviuam sententiam su;e damnationis cxcepit ; ct
quod bomo non cum crcarctur sed cum pec-
factus est, ,
caret et puniretur, boc genuit quantum quidcm attinet ,
ad peccati et mortis origincm. Non cnim ad infanlilem

bebetudinem et infirmitatem animi et corporis, quam vi-
demus in parvubs, peccato vel pcena ille redactus est :
quse Deus voluit csse tanquam primordia catulorum, quo-

rum parentes in bestialem vitam mortemque dcjecerat :
sicut scriptum est « Homo cum in honore esset, non in-

:
» tellexit; comparatus est pecoribus non intelligentibus, et

» simihs factus est illis'. » TVisi quod infantes infirmiores
-|'Psal. XLViii, i3.

'"•' .
'- :"" :;:.•';> >r:i- '^K'!-jv
'^ '
*'•''*"'
cx.' 8
ctiam cfiTiimus iii iisii motaque membrorum et sensn ap-
petendi atque vitandi ,

quam sunt aliorum tenerrimi foe-
tus animalium i lan(|uam se tanto attollat cxcellentius
supra cretera animantia vis humana quanto magis impe- ,
tum suum , velut sagilta, cum arcus extenditur, retror-

sum reducta distulerit. Non ergo ad ista intantilia rudi-
mentaprresumptioncillicita ct damnatione justa prolapsus
vel impulsus est primus liomo : sed hactenus in eo natura
humana vitiata atque mutata est, ut repugnantem patere-
tur in membris inobedientiam concupiscendi, et obstrin-
geretur necessitate moriendi •

atque ita id ([uod vitio poe-
naque factus est , id est, obnoxios peccato mortique
generaret. A (juo peccati vinculo, si per Mc^diatoris gra-
tiam solvuntur infantes, hanc soLam mortem perpcti pos-
sunt, qu<'3e animam sejungit a corpore secundam vero
; in
illam sine fnie poenalem liberati a peccati olihgatione non
Iranseunt.
€APIJT lY.
"j
Cur ah qui per gratiam resênerationis ahsoluti

his,
sunt a peccato, non auferatur mors, id est, poena
peccati.
Si queni vero movet, cur vel ipsampatiantur, si et ipsa
poena peccati est, (juorunv per gratiam reatus aboletur

jam aho nostro opere, ({uod scripsimus de
ista qaa'stio in
Baptismo parvulorum, iractata ac soluta est ul)i dictum ;
tst ad hoc rehnqui animre experimenlum separationis a

corpore, quamvis abhito jam criminis nexu, quoniam si
tcgeneratiouis sacramentum oontiuuo Bequeretuj' immor*
\
DE civitAte pej, ubejv mii. 115
talitas corporis, ipsa fides cnervaretur, qiirc tmic est fides,
qiiando expectatur in spe ,
quod in re nonduni videtur.
Fidei autem robore atque certamine , in majoribus dun-
taxat aetatibus , etiam mortis fuerat superandus timor,
quod in sajietis 3Iartyribus maxime cminuit : cujus pro-
lecto certaminis nulla esset victoria, nulla gloria ^
quia nec
ipsum omnino posset esse certamen, si post lavacrum re-
generationis jam non possent morlem perpeti cor-
sancti
poralem. Cum parvulis autem l)aptizandis quis non ad
Christi gratiam proplerea polius curreret , ne a corpore
solveretur? Atque ita non invisibili pi\Tmio probaretur
fides sedjam nec fides esset confestim sui operis qute-
j ,
rendo et sumendo mercedem. Nunc vero majore et mira-

biliore gratia Salvatoris in usus justitine peccati prena
conversa est. Tunc enim dictum esthomini u Morieris, si :
peccaveris : « nunc dicilurlNIartyri u Morere, ne pecces. » :
Tunc dictum mandatum transgressi f iieritis mor-

est : « Si ,
temoriemini » nunc dicitur

' ;« Si mortem recusaveritis, :
mandatum transgrediemini. « Quod tunc timendum fuc-

rat, ut non peccaretur ; nunc suscipicndum cst, ne pec-
cetur. Sic pcr ineflajjilem Dei misericordiam et ipsa pccna
vitiorum transit in arma virtutis, ct fit justi meritum etiam
supplicium peccatoris. Tunc enim mors est acquisita pec-
cando, nunc impletur justitia moriendo. Verum hoc in
sanctis Martyribus, quibus alterutrum a persccutore pro-
ponitur, ut aut deserant fidem , aut suirerant mortem.
Justi enim malunt credendo perpeti quod sunt primi
iniqui non crcdendo perpessi. isisi enim peccassent illi
non morerentur peccabunt autem isti nisi moriantur.
: ,
Mortui suntergo ilh, quia peccavorunt non peccant isti, :
quia moriuntur. Factum est per iilorum culpam , ut ve-

niretur in poenam ; fit i>er istorum poenam , ne veniatiir
« Gcn. u, 17.
8.
IIG S. AlGrSTINl EPISCOPI
in culpam non quia mors Lonum aliquod facta cst, qu.ne
:
anteQmalum luit; sedtantam Deuîridci ])r.Tstitit gratiam,

ut mors, quam vit;iR constat essG conlrariam inslrumen- ,
tum fieret, per quod transiretur ad vitam.
AA VV(\ V^lV^ VVbVVV^V VMiVVVU VXOfVVVVt %VVVVVVVVVVV VVV» «.V«A «JVV^ vvv^v vvvv ^vvv^vvv vvv«
CAPLIT y.
QuoJ sicut iniqui jnale utuntur lege quiv hona est j

ita et justi bene utuntur morte qucu mala est.
Apostoixs eum
quantum pcccatum
vellet ostendere
gratia non subveniente ad nocendum valeret etiam , ,
jpsam legem, qua proliibelur peccatum, non duJjitavit

dicere virtutem csse peccati. « Aculeus, inquit, mortis
» estpeccatum, virtusautem peccatilex'. » Verissime om-
nino. Auget enim probibitio desiderium operis iUiciti
quando justitia non sic diligitur, ut peccandi cupiditas
ejus delectationevincatur. Ul autem diligatur et delectet
vera justitia nonnisi divina subveuiet gratia. Sed ne
,
propterea lex putaretur mahuu quoniam virtus est dicta ,
peccatij ideo ipse alio loco versans bujusmodi qurestionem,

inquit « Lex quidem sancla et mandatum sanctum et
: ,
» justum et bonum. Quod ergo bcnumest, inquit, mibi
))jaclum est mors?Al)sit. Sed peccatum,utappareatpec-

))catum per bonum mibi operatum est mortem ut fiat
, ,
» supramodumpeccator aut peccatum per mandatum'-. »
Supra modum » dixit, qula etiam pra3varicatio additi.r,

cum peccandi aucta libidine ctiam lex ipsa contemnitur.
Cur boc commemorandum putavimus? Quia scibcet sicut
lex non est mahim c[uando auget peccandum concupis-
,
' t. Cor. XV, 5G. — ' Rom, vit, ii>^ i3,
, :6
DE CIVITATE DEI, LIBER. XIIT. 117
ceiitiam 5 ita nec mors boniim est ,
quando anget patien-
linm gloriam : cnm vel ilia pro inicpiitatc deseritur, ct
cllicit proevaricatores 5 vei ista pro veritale snscipitnr , ct
cllicit Martyres. Ac per hoc
qnidem ]3ona cst ([uia lex ,
proliiJjitioest peccati mors autem mala, (piia slipendium

•
Gst peccati sed (jnemadmodnm injusti male ntnntnr non

:
tantnm malis sed etiam bonis ita justi benv> non tantnm
, ;
bonis, sed etiammalis. ilincfit, ntetmali male lege ntan-

tnr quamvis sit lex bonum
, j
et boni ]3ene moriantur
quamvis sit mors malum.
•
' (".'' ^r"'
\/\/\,\ VW^VVWWW VVWVVWWVVWXAWV^^-.I^^WA-iXVX^tWV* VVl\VVV^\t\» W/XlXt/VfcW*"*'^'*
CAPUT Yl.
Dc gcncralis Jiiorlis malo , quo aiuniiV ct corporis

sociclas scparalur.
QcAPROPTKu (juod attinet ad corj)oris mortem id cst, ,
sejiarationem anima' a corporc , cum cam ])atinntnr

qui morientcs ap[)eliantnr , nulli bona cst. Ilaijet enim
asperum sensum utrnm-
ct contra naturam vis ipsa ({ua
(pre diveililnr ((uod fuerat in vivente conjunctum al(|ne

,
c^nsertum, (piandiu moralnr, donec omnis adimatnr

sensns , ({ui ex ipso inerat aniimic carnis({n(? complexu.
Quam totam molesliam nonnuiicpiam unus ictus corporis
vel anima^ ra])tus intercipit, nec eam sentiri pracvenicnte
celeritate ])ermittit. Quid({iud tamen illud est in morienti-
l)us, r|uodcum graviscnsuadimit sensnm, ])ic fidc]iter(|ue

lolcrando augetmcrilum patientioe, non aufcrt vocaJjuJnm
paaioe. Ita cum cx liominis primi ])erj)ctuata ])ropagine
])rocul du])io sit mors ])oena nascentis • tamcn si pro ])ic^
tate justilia({ne pendatur , fit gioria renascentis : et cuni
sit mors ])eccati rctribulio , alicjuando impetrat ut nihil

rctribuatur ])cccato.
CAPUT VII.
De morte^ quam non regeneratl pro Christi confes-

sione suscipiant.
Nam qiiicumqiie, etiam nonpcrccptoregcnerationls la-

vacro, proChristi confessione moriuntur, tantumeisvalet
ad dimittenda peccata, quantum si abluerentur saero ibnte
baptismatis. Qui enim clixlt a Si quls non renatus fucrlt :
» ex aqua et Spiritu sancto non intrablt In regnum coelo- ,
))rum Alia sententia istos fecit exceptos, u])i non minus

'
: )>
generaliter dixlt: « Qul me confessus fuerlt eoram homi-

)) nil)us, confitelôr et ego eum coram Patre meo, qui In
)) coelis est^. )) Etalio loco: « Quiperdiderit anlmamsuam
)) propter me, invenlet eam^ )> Hinc est quod seriptum est
((.Pretiosa in conspectu Domlnl mors sanctorum ejus^ )>
Quid enim pretiosius quam mors per f[uam fit ut et de- ,
licta omnia dimittantur et merita cumulatlus augeantur?

,
Neque enim tantl suntmeriti, qui cum mortem ditrerrenon

possent, baptizati sunt, delelisquc onuiibus peccatls, ex
hac vlta emigrarunt ,
quanti sunt hl qui mortem , cum
possent , ideo non dlstulerunt ,
quia maluerunt Chiistum
confitendo finire vltam, quam eum negando ad ejusbap-
tismum pervenire. Quod utique si feclssent, etiam hoc
eis in Illo lavacro dimitteretur quod timore mortis nega- ,
verant Christum 5 in quo lavacro et ilhsfacinus tam immane

dlmlssum est, qui occiderant Christum. Sed ([uando slne
abundantia gralliie Spiritus ilhus, ([ul ubi vult splrat^,
' Joau. 111,5. — * Matlli. x, 3'i. — •'Id. xvr,25. — ^Vii\\. cxv, i5. —
^Juan. ui, 8.
T)E CrVITAXE UEI , Lir.EU Mll. 119
tantum Christum amare possenL, ut eum iii tanlo viUTe
discrimine tanta sul) spe veniae negare non possent? Mors
igitur pretiosa sanctorum, quihus cum tanta gratia est
praemissa et prrerogata mors Christi , ut acl eum acquiren-
dum suam non cunctarentur impendere, in eos usus re-
dactumesse monstravit ,
quod ad poenam peccantis antea
fucrat conslitutum , ut inde justitiae fructus uherior nas-
ceretur.Mors crgo non idco honum videri dehet, quiaiu
tantam uliHtatem nou vi sua sed divina opituhitione ,
conversa est ut qu.ne tunc mctuenda proposita est, ne

;
peccatum 'committeretur nunc suscipienda proponatur,

,
ut peccatum non committalur, commissumf[ue deleatur,

magnoeque victoriye dehita justilia3 palma reddatur.
CAPUT VIII.
Qiiod in sanciis prinia^ morlis pro vcritate susceptio^

secimd(B sit mortis ahsolntio,
Si enim dihgentius considercnuis, etiam cum (piisque

proveritatefideliter, etlaudal)iliter moritur, mors cavetur.
Ideo quippe aliquid ejus suscipitur, ne tota contingat, et
secunda insuper quac nun([uam tiuialur acccdat. Sus-
,
,
cijiiturenim anim;x: a corpore separatio, ncDeoahanima

sejârato etiam ipsa separetur a coriôre, ac sic totiuslio-
minis prima morte completa secunda excipiatsempiterna.
Quocirca mors (piidem , ut dixi , cuin eam morientes
patiuntur, cuinquein eis utmorianturfacit , neminihona
*jst , scd laudahihter tolcratur pro tenendo vel adipisccndo
bono. Cum vero in easunt ,
qui jam morlui nuncupantur,
non ahsurdo dicilur ct malis mala^ ct honi^ hona. In le-
120 S. AVGLSirM EPISCOPI
qule enim sunt aniuirc piomm a corpore separalifi •, impio-

rnm antcm doncc istarum ad teternam
pauias lunnt ;
\itam , illarnm vero ad .Tternam niortem quse secunda ,
-dicitur, corpora reviviscant.
M/WVWV VVWWV\Vl/V\ VWV WWWW WVVWW WV\ WWVWVAWV w ww wv vvwv wwvvw
CAPUT IX.
Tempus mortis , qaovitce sensus aufertar, in morien-

tibus y an in mortuis esse dicendum sit.
Sed id tempus, quo animae a corpore scparatse aut in

Lonis sunt, aut in malis, ntrum post mortem potius, an
in morte dicendum est? Si enim post mortem est, jam
non ipsa mors qucc transacta atque priieterita est scd
,
,
post cam vita prcnesens animce bona , seu mala est. Mors
autem tunc eis mala erat, quando erat, lioc est, quando
eam patiebantur, cum morerentur : qnoniam gravis et
molestus eis quo malo bene utuntur boni.
inerat sensus;
Peracta autem mors quonam modo vel bona, vel mala
est, qua3 jam non est? Porro si adhuc diligcntius atten-
damus, nec illa mors esse apparebit, cujus gravem ac
molestum in morientibus diximus sensum. Quandiuenim
sentiunt, adhuc utique vivunt et si adhuc vivunt, ante
:
mortem qnam in morte potins esse diccndi sunt qnia illa :
cum venerit, aufert oranem corporis sensnm qui ea pro- ,
pinqnante molestns est. Ac per lioc quomodo morientes

dicamus eos, qui nondum mortui sunt, sed imminente
mortejam extrema et mortifcra alllictione jactantur cx- ,
plicarc diilicilc est : etiamsi recteisti appellantur morientes;

<juia cum mors, qua3 jam inq-)cnde! , advenerit , non
morientes , sed mortui nuncupantur. NuUus est ergo mo-
DE CIVITATE DEI, LIBER XIII. 121
riens, iiisi vivcns^ qiioniam ciim iii tanta est extremitate
vitae , in ([nanla smit qnos agere animam dicimus, profecto
i[ui nondum anima caruit, adhuc vivit. Idcm ipse igitur
simul et moriens est et vivens : sed morti accedens, vita
decedens adhuc tamen in vita, quia incst anima corpori
;
nondum autem in morte, quia nondum abscessit a cor-

pore. Sed si cum abscesserit, nec tunc in mortc sed post ,
mortem potius erit; quando sit in morte quis dixerit?

Nam neque ullus moriens erit, si moriens et vivens simul
esse nullus potcst. Quandiu qui[3pe anima in corpore
non possumus negareviventem. Autsimoricns potius
•est,
dicendus est, incujusjam corpore agiturutmoriatur, nec

simul quisquara potest esse vivens et moriens, quando sit
vivens nescio.^
'
• t '
-.•- CAPUT X. -
De vita morfcdium , mors potius quam

qji(u vita di-
' cenda est.
Ex quo enim c[uisque in isto coq">orc morituro esse coe-

peril, nunquam in co non agitur lU mors veniat. Hoc
enim agit ejus mutabilitas toto tempore vitac hnjus, ( si
tamen vita diccnda est, ) ut veniatur in mortem. Nemo
c[uippe Pst qui non ei post annum sit (juam aiite annum ,
iuit, et cras quam hodie, et hodie quam heri, ct paulo

post cpiam nunc , el nunc cpiam paulo antc propinc[uior.
Quoniam cpudquid temporis vivilur, de spatio vivendi
demitur ; et c[uotidie fit minus minusque quod restat : ut
omnino niiiil sit ahud tempus vitse hujus, (|uam cursus
ad mortem. in cjuo nemo vcl pauhdum islarc vel ah(|uanto ,
122 S. AUGUSTINI EPISCOPJ
tardius irc pcrmiuiliir : scd oinnes iirg(}ninr pari motn,
nec diverso impelluntnr accessn. Necjue enini cni vita
brevior fnit , celerius dicni du\it ,
qnam ille cni longior :
sed cnm requaliter et fccpialia momcnta raperenturambo-

bus, altcr habuit propins qno non impari
, aller remotius,
velocitate ambo currebant. Aliud est autem amplius vi;ie
percgisse, aliud tardius ambulasse. Qui ergo nsqne ad
niortcm prodnctiora spatia temporis agit, non lentius
pergit, scd plus itineris conficit. Porro si cx illo quisque
incipit mori, hoc est, esse in morte, ex quo in illo agi
coeperit ipsa mors, id est, vitre detractio ,
qnia cnm detra-
hendo fniita fncrit, post mortem jam erit, non inmorte :
profecto ex quo esse incipit in lioc corpore, in morte est.
Quid enim ahud diebns, horis, momentisqnc singidis

agitnr, doncc ea consumpta morsqn.T agebatnr,impleatur5
etincipiat jam tempns esse post mortem, qnod cnm vita
detraheretur, erat inmortePNunqnam igiturinvitahomo
est, ex qno cst in corpore isto moriente potius quam
vjvente, si ct in vita et in morte simul non potest esse. An
potius et in vita et in morte simnl cst; in vita scihcet in
qna vivit , donec tota detrahatnr ; in mortc antcm, qna
jam moritur cum vita dctrahitur ? Si enim non cst in vita,
,
quid est quod detrahitur, doncc ejus fiat perfecta con-

sumplio? Si autcm non est in morte, qnid est vit.nc ipsa
detractio? Non cnim frustra cum vita fnerit corpori tota
detracta, post mortcm jam dicitur, nisi qnia mors crat
cum detrahcretur. Nam si, ea detracta, non est homo in
morte , sed post mortem quando 5 , nisi cum detrahitur
erit in mortc ?
DE CIVITATE DEI, LIBER XIII. 1-23
A/V\\ VVV'« 4M\ VV%% VVV\\\/Vt \VV« X^Vl^ \\V\ \MA VVV\ VVV\ VVV\ VVM^VV^^^VVt VVVV^VVV^Vl/V» Vti
CAPUT XI.
An quisquam simul et vivens esse possit, et moi^tuus.

I. absurdum cst, ut homincm antequam ad
Si .lutein
mortcm penêniat jam esse dicamus in morte ( cui enim
, ^
propinquat peragcndo vitnc su.nc tcmpora si jam in illa ,
est?) maximc quia nimis est insolcns ut simul ct vivens ,
esse dicatur et moricns, cum vigilans et dormiens sinnd

esse non qu.Trcndum estquando critmoricns. Ete-
possit ,
nim antecjuam mors veniat non cst moricns, sedvivcns , :
cum vero mors venerit mortuus erit non moricns. Ulud

, ,
ergo est adluic ante mortcm, lioc jam post mortcm.

Qnando crgo in morlc ?( tunc cnim cst nuMiens, ) ut qucm-
admodum tria sunt cum dicimus, antc mortcm , in
mortc, post mortcm^ ita tria singulis singula, vivcns,
moriens, mortuusque rcddantur. Quando itaquc sit mo-
riens, id cst, in ncque sit vivcns, quod cst
morte, ul)i
ante mortcm, neque mortuus quod cst post mortcm, scd ,
moriens id est, in mortc dillicillimc dcfinitur. Quan-

, ,
diu quippe est anima in corporc, maxinu^ si ctiam scnsus

adsit, procul duliio vivit lioiuo, (pii conslat ex anima et
corpore-, ac pcr hoc adhuc antc mortem non in morte ,
esse diccndus est cum vero anima alisccsserit omnem([uc

: ,
abstulerit corporis sensum jam post mortem mortuusque

,
perhibctur. Pcrit igiturintcr utrumque, quo moricns, vcl

in morte quoniam si adhuc vivit ante mortem est
sit : , •,
si vivere dcstitit, jam post mortem cst. Nun(|uam crgo

moriens, id est, iii mortc esse comprchenditur. Ita ctiam
in transcursu temporum (puTritur priesens , ncc invcnitur
124 S. AUGUSTIIiil EPISCOPI
quia siiie iillo spalio cst, per qiiod transiUir ex futiiro iii
praeterituni. Nonne ergo videnduni cst, ne ista ratione

mors corporis nulla csse dicatur ? Si enim cst, (piando cst,
quse iii nnllo , et in qua uUus csse non potest? Quando-
quidem si vivitur , adhuc non est quia lioc ante mortem,
;
non in mortc si : autem vivcrc jam cessatumest, jam non

est; quia et hoc post mortcm cst, non in morte? Scd rur-
sus si nulla mors est ante vcl post ,
quid cst quod dicitur
ante mortem , sive post mortem ? Nam et hoc inaniter
dicitur , si mors nidla est. Atque utinam in paradiso i^cne
vivendo egissemus ut revcra nulJa essct mors. Nunc
autem non solum cst, verumetiam tam molesta est, ut
nee uUa exphcari locutione possit, nec ulhi ratione vitari.
II. Loquamur ergo secunduni consuetudinem 5 non

enim ahter deljemus ct dicamus ante mortcm, prius :
quam mors accidat; sicut scriptum cst « Ante mortcm :
« nelaudes hominem quemquam » Dicamus etiam cum ac- *

.
ciderit : « Post mortcm iUius vcl ilhus factum est iliud vel
illud. Dicamus ct de pr?csenti tcmjwrc ut possumus, vclut
))
cum ita loquimur « Moriens illc tcslatus cst, ct ilhs atque

:
illis ilhidatqueillud moriens dereli(]uit : )> quamvis hoc nisi
vivens omnino facere non posset, et potius hoc antc mor-

tem fcccrit, non in morte. Loquamur etlam sicutloquitur
Scriptura divina, ([ivjc mortuos quoquc non post morlem,
sed in morte esse non dubitatdiccre. Ilinccnim est illud :
« Quoniam non est in mortc, qui mcmor sit tui^. Donec )>
enim reviviscant, recte dicuniur (^sse in morte sicut iji :
somno esse quisque, doncc evigilet, dicilur quamvis in :
somno positos dicamus dormientcs n.ec tamen eo modo ,
possumus dicere eos, qui jamsuntmortui, moricntes. Non

cnim adhuc moriuntur, (jui quantum atlinet ad corporis
mortem, de qua nunc disserimus, jam sunt a corporilûs
' Ecdi. XI, 3o. — 'Pial. vi, 6.
DK CIVITATE DEI, LFBER Ifiri. t25
separati. Sccl lioc cst, quoddlxi cxplicari aliqua lociilione
noii posse, qiionam modo vcl morientes dicantur vivere,
vcl jam mortui ctiam post mortcm adhuc csse dicantur
in morte. Quomodo enim post mortcm, si adhuc in morte?
Prscscrtim cum eosncc moricntcs dicamus, sicuti eos, qui
in somno sunt, dicimus dormientes; et qui in languore,
langucntes; ct qui in dolorc, utique dolentes 5 et qui in
vita, viventcs : at vcro Tiiortui prius quam resurgant,

esse dicuntur in morte , ncc tamen possunt appcUari mo-
vicntes. Ujide non importune, neque incongrue arbitror
accidisse, etsi non liumana industria judicio, fortasse ,
divino, ut hoc verbnm quod est, moritur, in hitina

lingua ncc Grammatici dcchnare potucrint, ea regula ({ua
caeteratalia dcclinantur. TSamque ab coquod est oritur, fit
verbum pr.Tteriti tcmporis, ortus est : et si qua simiha

sunt, pertemporis pr.Tl(.'rili participia dechnantur. Ali eo
vero qnod cst moritur, si (piaeramus praeteriti tcmporis

verbum, respondcri adsolct, mortuus estu hltcra gcminata.
Sicenim diciturmortuus^ quomodo fatuus, arduus, cons-
picuus, et si quasimiha, (jupcnon sunt practcriti tcmporis,
sed quoniam nomina sunt, sine temporc dcchnantur.
Illud autcm, quasi ut dcchnctur, c{Uod dcchnari non po-
test, pro participio prretcriti tcmporis ponitur nomcn.
Convcnicntcr itaque factum est , ut quemadmodum id
(|uod significat, non potest agendo, ita ipsum vcrbum
•dechnari loqucndo noii possit. Agi tamcn potcst in adju-
torio gratiiie Picdcmptoris nostri, ut saltcm secundam mor-
tem declinare possimus. Illa cnim est gravior, et omnium
malorum pcssima qu.'^ non fit separatione animre ct cor-
,
poris, sed iii octcrnam poenam poliusutriusquecomplcxu.

IJDi e contrario non erunt homines ante mortem atque
post mortem, sed semper in morte ac pcr hoc nunquam :
viventes , nunquam mortui , scd sine finc moricnlcs.

126 S. AtGUSTIWl EPISCOPI
Niinquam eiiim erk homini pejus in morte quam ubi erit
mors ipsa sine morte.
lO^ WV\WV\ VWt VWt^VMWVWWl^Wi VVVt VWt WW'VW%wvwvvv vvw .ww vvw ww vwv
CAPUT XII.
Qucijyi morlem primis hominihus Deus, si mandatum

ejus transgrederentur , fuerit comminatus,
CtM ergo requiritur, quam mortem Deus primis liomi-

nibus fuerit eomminatus, si ab eo mandatum transgrede-
rentur acceptum , nec obedientiam custodirent; utrum
animoe, an corporis, an tolius liominis , an illam quae
appellatar secunda : respondendum Omnes. » Prima
est : «
enim ex duabusconstat ; sceunda ex omnibus tota. Sicut

enim universa terra ex multis terris , et universa Ecclesia
ex multis constat Ecclesiis, sic universa mors ex ominibus.

Quoniam prima constat exduabus, una animse, altera
corporis : ut sit prima totius hominis mors, cum anima
sine Deo et sine corpore ad tempus poenas luit; secunda
vero, ubi anima sine Deo cum corpore poenas seternas
luit. Quando ergo Deus primo illi homini, quem in
dixit
paradiso constituerat, de cibo vetito ((Quacumc[ue die ;
)) ederitis ex eo, non tantum primae

morte moriemini '. »
mortis partem priorem, \\h\ animaprivaturDeo nec tan- ^
tum posteriorem ubi corpus privatur anima nec solum

, ;
ipsam totam primam, ubi anima etaDeoet a corpore se-

parata punitur : sed quidquid mortis est usque ad novissi-
niam, f[uae secunda dicitur, qua est nulla posterior,
comminatio illu complexa est.
f Gen. II, 17.

PE CIYITATE PEJ , MBER XIH- 127
^w^^wv^VM vwwwx^vww^wwwi-^wvwvvv» ww V\W VWV VIWVVW WWVWV VWIW
CAPUT XIII.
Prcevaricatio primonun hominum, quam primam

senserit poonam,
Nam posteaquam prcccopti iacta transgressio est, con-

festim gratia deserente divina, de corporum suorum nu-
ditate confusi sunt'. Unde eliam foliis ficulneis, qujie forte
a perturbatis prima comperta sunt pudenda texerunt : quae

prius eadem membra erant , sed pudenda non erant.
Senserunt ergo novum motum inobedientis carnis suae,
tanquam reciprocam poenam inobedienti{«suae. Jamquippe
anima libertate in perversum propria dclectata et Deo ,
dedignataservire, pristino corporis servitio destituebatur ;
et quia superiorem Dominum suo arbitrio deseruerat, in-

feriorem iamulum ad suum arbilrium non teneljat : nec
omni modo babebatsuljditam carnem, sicut semper babere
potuisset, si Deo subdita ipsa mansisset. Tunc ergo cocpit
caro concupiscere adversus spiritiuu'- ; cum qua contro-
versia natisumustrabentesorginemmortis, et in membris
nostris vitiataque natura contcnlioncm ejussivcvictoriani
de prima proevaricatione gestantcs.
> Gcn. 111, '-. — ^Gal. v, 17.
^««'«'VV^^VV^VVI/lÂ/VVt VVV^VVV* VV^X^VVV^VVVk VVVVVV«VVVV\ VV«VVV\\*VV\ WV\VVVWUM/Vk
CAPUT XIV.
Qualis homo sit factus a Deo , et in quam sortem

deciderit suce voluntatis arhitrio.
'
Deus enim creavit liominem rectiim natnrarum aiic- ,
tor non utique vitiorum sed sponte depravatus justeque

, :
damnatus depravatos damnalosque generavit. Omnes

enim f "uimus in illo uno quando omnes fuimus ille unus,
,
qui per faminam lapsus est in peccatum quae de illo facta ,
est antc peccatum. Nondum erat nohis singillatim creata

et distributa forma , in qua singuli viveremus sed jam 5
natura erat seminalis , ex qua propagaremur qua scilicet :
propter peccatum viliala , et vincuLo mortis obstricta

justeque damnata non alterius conditionis Iiomo ex ho-
,
mine nascerelur. Ac per hoc a hberi arbitrii malo usu se-

l'ies hujus calamitatis exorta est, quae humanum genus
origine depravata, velut radice corrupta, usque ad secundae
mortis exitium, qu.ne non habet finem, sohs eis exceptis,
qui per gratiam Dei hberantur, miseriarum connexione

perducit.
CE CIVITATE DET, LIBER Xirr, 129
Quod Adam peccans pniis reliquerit Deum quam ,
relinquerelur a Deo ; et primam fuisse aninice

niorteni a Deo recessisse,
QuAMOBREM etiamsi in eo qiiod tlicliim est ; « Morte

)) monemini', » quoniam non est dictum, « Moilibus, »
eam solam intelligamus. Quae fit cum anima deseritur sua

vita, quod ilii Deus est (Non cnim deserta estut desereret,
:
sed ut desereretur, deseruit. Ad malum qnippe cjus prior

est voluntas cjus : ad bonum vero tjus prior cst voluntas
Creatoris ejus •
sive ut eam
nuUa erat; sive faceret ,
quoc
ut reficiat, quffi lapsa pericrat) etiamsi ergobanc intelli-
gamus Deum denuntiassc mortcm in eo quod ait « Qua , :
)) diecderitis exillo, mortcmoricmini; )> tanqiiamdiceret :
« Qua die me dcserueritis pcr inobcdicntiam, deseramvos

per justitiam : )) profccto in ea morte etiam caetera^ denun-
tiata3sunt,qu9eprocul dubio fuerantsecuturae. Namineo
quod inobediens motus in carne animse inobedicntis cxor-
tus est propter quem pudcnda texcrunt ^, scnsa est mors
,
iina in qua dcseruit animam Deus. Ea significata est vcr-

,
bisejus, quando timore dementi sese abscondenti bomini

dixit « Adam ubi cs^ ? » non utique ignorando quaerens,
:
sed increpando admonens, ut attcnderet ubi esset in quo ,
non csset Dcus. Cum vero corpus anima ipsa dcseruit

setate corruptum et senectute confectum, venit in expe-
rimentum mors altera de qua Deus peccatum adhuc pu-,
niens bomini dixerat: « Terra es, et in terram iljis ^; »
«Gen. 11,17. — M ' III, 7. — 'Ibii]. 9. — 4 IbiJ. 19. .^.

cx. q
1.30 S. AUGtSTINl EPISCQPI
iit c\ liis (lnahus mors illa priiiia ,
quriR totius cst liominis,
coniplcrotur , (juam secunda in ullimo scquilur, nisi liomo

per graliam liberetur. Neque cnim corpus, quod de terra
cst , rediret in tcrraui , nisi sua mortc , (.\ux illi accidit,
cum deseritur sua vila , id est, anima. Unde constat inter
Christianos veraeiter catholicam tenentes fidem, ctiam ip-
sam nobis corporis mortem non lege naturre, qua nullam ,
mortem homini Deus fecit, sed mcritoinflictam cssepec-

cati quoniam peccatum vindicans Deus dixit homini
; ,
in quo tunc omncs eramus « Terra es etin terram ibis. » , ,
<vv\% \vt.\ V V vv wvv V vvv V vv \ vvvv vwv wvwwMvvvv vv vv vvwvwv vwvvvw ww ww vvwvk
CAPUT XYI.
Ve philosophis ^
qui animce separationem a corpore
non piUanl poenalem , cum Plato inducat
esse
y.summum deum diis minorihus promittentenif quod
<. nunquam sint corporihus exuendi.
Sed philosphi contra quorum calumnias defendimus

I. ,
Civitatem Dei hoc est, ejus Ecclesiam sapienter sibi vi-

, ,
dcntur irridere quod dieinius animac a corpore separa- ,
tionem inter poenas cjus csse deputandam : quia videlicet

ejus perfectam ])eatiludinem tunc ilh ficri existimant , cum
onmi prorsus corpore exuta ad Deum simplex et sola ct
quodam modo nuda redierit. Ubi si nihil quo ista refel- ,
lerelur opiiiio in corum Hlteris invenirem, operosius

,
mihi disputanduni esset quo demonsLrarem non corpus ,
essc aninifc, sed corru])tibile corpus onerosum. Unde

illud esL quod de ScrijUuris nostris in suj^criori hhro com-
jnemoravimus- « Gorpus enim corruptibiie aggravat ani-
» mani*. » AddciKlo uliquc « Corruptibile, » non qua-
•S ip, u. <)i
DE CIYITATE D¥A, I.IBKR XIII, 131
liciimquG corporo , scd qiiale faclnm cst cx peccalo
conse(|iicnte vintlicla, animam perliibiiit aggravari. Oiiod
etiamsi non addidissct , niliil aliud intelligerc dcberemus.
Sed cum apertissime Plato deos a snmmo Dco iactos ha-
bere immortalia corpora prrcdicet, eisque ipsum Deum ,
a quo facti sunt, inducat pro magno bencficio poUicen-

tem quod in <Ttcrnum cum suis corporibus]:)ermanebunt,
,
nec ab cis ulla morte solvcntur : quid est quod isti ad

exagitandam cliristianam fidem fingunt se ncscire quod,
sciunt ? aut ctiam silji repugnantes adversum se ipsos ma-

lunt dicere, dumnobis non desinantcontradiccrePNcmpe
Platonis bnec verba sunt , sicut ea Cicero in lalinum
vertit, (4) quibus inducit summum Deum deos, quos ie-
cit, alloquentem ac diccntem : « Yos qui deorum satu
orli estis, attcndite quorum oiierum ego parens eflcc-
torque sum. Hncc sunt indissokibiba rae invito : quan-
quam omnc colJigatum soivi ])olest. Sed haudquaquam
boni cst , ratione vinctum dissolvere velle. Sed quoniam
estis orti , immorlales vos quidcm esse et indissolubiles
non potestis : nequaquam tamcn dissolvemini , ncque
vos ulla mortis iata ]êrimcnt , nec erunt valentiora quam
consilium meum , (piod majus cst vincuUim ad ]icr-
})etuitatem vcslram , (piam illa (juibus estis, tum cum

gigne]3amini ,Ecce deos Platodicit ct cor-
colligati'. »
])oris animceque colligatione mortales, et tamen immor-
tales Dei, a quo facti sunt, voluntate at(|ue consilio. Si
ergo animse pocna est, in qualicumque corpore colli-

gari quid est (juod cos alloquens Dcus tanquam sollicitos,
,
ne ibrte moriantur, id cst, dissolvantur a cor])ore de ,
sua facit immortalitate securosi^ non ]oro])ter eorum na-

turam, (|u;csitcom])acla, uon sini])Iex , sed])roptersuam
' Plato in TiniKO.

132 s. ArcrsTiNi episcopi
invictlssimam volunlatem qna potens est faeere, ut nec
,
orta occidaiit, ncc connexa solvantLir, sed incorruptibi-

liter perseverent ?
II. Et hoc qnidem iitrum Plato verum de sideribus di-

cat , alia quixslio est. Neque enim ei continuo conceden-
damest, ÎoIjos istos InminLim sive orbiculos luce cor-

pqrea super terras , seu die , seu nocte Iblgentes , suis
c|uibusdam propriis animis vivere, eisque intellectualibus
et Jjjatisquod etiam de ipso universo mundo, tanquam
,
uno animaJi maximo, quo cuncta c?etera continerentur

aninialia, instauteralliiniat. SedJiflec, utdlxi, alia qUcTStio
est, quam niinc discutiendam noii suscepimus. Hoc tan-

tum contra istos commemorandLim putavi ,
qui se Plato-
nicos vocari vel esse gloriantnr , cujus superbia nominis
erubescunt esse Christiani , ne commune illis cum vulgo
vocabulum, vilem faciat palliatorum tanto, (5) magis
inflalam, quanlo magis exiguam paucitatem : et quseren-
tes quid in doctrina christiana repreliendant , exagitant

;5eternitatem corporum , tanquam hsec sint inter se con-
ti'aria, ut etbeatitudinem qnoei'amus animae, et eam sein-
per esse velimus in corpore , velut «nerumnoso vinculo col-
ligatam cum eorum auctor et
: magister Plr.to , donum a
I)eo summo diis ab illo faclis dicat esse concessum , ne
ullquando moriantur, id est , a corporilnis, quibus eos
( Gnnexuil , separantur.
•p
DE CIMTAIK UEl, LIBER XIU". 133
r
wv\ vvvv vvw w v\ ww vvw ww vw\ w vwvvv w
1
^V*^ WXI \VV% VVV\ \W\ WWVA-VWVVV vvw
':/''-' •
CAPLT XVII. ;
'
;
•, .
Contra eos qui asscrunt terrena corpora incorruj)-

,
tibiUa fieri et a^terna non posse.
I. CoNTEKDUNT eti.nii isli tcrrcstria corpora scmpilcnna

esscnonjiosse, cuni ipsani nniversam tori-am i)ci sui, non
quidem summi scd tamen magni id esl totius luijiis
, , ,
mundi membrum in medio positiun ct scmpiternum csso

non dubitcnt. Cum ergo Dcus ille snmmus feccrit cis al-
tcrum quem putant Deum id cst, islum ninndum, '
,
caeteris dlis, qni infra eum sunt, pr.Ticrcndum, eumdcm-

que csse exisliment animantcni, anima scilicct , sicut
asserunt , rationali vcl intellcctuali in tam magna mole
corporis ejusinclnsa •, ipsiuscjuecorporis tanquam membra
locis suis posita atque digesta ,
quatnor constitucrit clc-
mcnta, quorum jnnctnram , ne uncjuam deus eorum lam
magnus moriatnr, insolubilcm acsempitcrnam velint f[nid :
causa:cst,utincorporcmajor!san!man(istanqnam medinm
menibrnmrpterna sit terra, ct aliornm animantium terres-
trium corpora, si Deus sicut illnd velit, .xtcrna csse non
possint? Sed terrse, inqninnt, tcrra rcddenda cst , undc
nnimalium tcrrcstria snmj)ta sunt corjiora : cx (juo lit
inquiunt , ut ea sit ncccsse dissolvi et cmori •, ct eo modo

tciTGe stal)ili ac sempiternae, unde fuerant snmpta, resti-
tni. Sl (piis lioc etiam de igne similitcr airirmet, et dicat
reddenda essc universo igni corpora , (juce indc sumpta
sunt, ut coelestia fierent animalia , nonne immortalitas
quam taliljns diis , vclnt Deo summo lo(piente ,
promisit
J Pliilo iii Tinijco.

131 s. ArGrsTiKi episcopi
Plalo , tanquam violenla dispntatlonis hujus intercidet?
An ibi propterea non fit , ([uia Deus non vult , cujus vo-
luntatem, ut ait Plato , nuLla vis vincit ?Quid ergo pro-
liibet, ut hoc ctiam de terrcstribus corporibus Deus
possit cflicerc ,
quandoquidem ut nec ea qunc orta sunt,
occidant, nec ea qurc sunt juncta solvantur, nec ea qure
sunt ex elcmentis sunipta reddantur , atque ut animcT in
corporibus constitutae nec unquam ea deserant , et cum
eis immortalitate ac sempiterna Jjeatitudine perfruantur,
posse Dcum lacere confitetur Plato? Cur ergo non possit,
iit nec terrestria moriantur? An Deus non estpotens quo-
usque Cliristiani credunt, sccl quousquc Platonici volunt?
Kimirum quippe consilium Dei et polestatem potuerunt
])liilosoplu , nec potuerunt nosse Proplietsc ? cum potius
e contrario Dei Proplietas ad enuntiandam cjus, quantum
dignatus cst , voluntatem , Spiritus ejus docuerit •
pliilo-
sophos autem in ea cognoscenda conjcctura humana dc-

ccpcrit.
II. Verum non usque adeo decipi debuerunt , noii
solum ignorantia , sed magis etiam pervicacia , ut ct sibi
apertissime refragentur , magnis disputationum viribus
asserentes, animoe , ut beata esse possit, non terrenum
tantum , sed onuie corpus esse fngiendum ; et deos rur-
sus dicentes liabere beatissimas animas , et tamen aeternis
corporibus iliigalas, coclestes (juidem igneis, Jovis autem

animam, quem mundum istum volunt,
i])sius omnibus
omnino cor])oreis elementis quibus hffic tota ,
moles a
terra in coelum surgit, inclusam. Hanc enim animam
Plato ab inlimo terrrc medio quod geometroe ,
centrum
vocant, ]oer onnics ])artes cjus usque ad coeli summa et
extrcma dilfundi et extendi ]ier numeros musicos opina-

tur, ut sit istc mundus animal maximum , beatissimum,
sem]iiternum , cujus anima ct pcrfectam sa]iionlitc fclici-
VE CIVITAIE DKI, J.IBIUV Mir. 135
laloni tenerct , et corpiis propi'iuni noii r('lini|tui e i.
^ cu-
jiisque corpus et iu jTetenmni cx illn \iveret, et eani
quannis Jioii simplex, sed tot corporijjus tautis([ue coni-
pactuni , liebetare al([ue tardarc no]i posset. Cum igilur
suspicionibus suis ista permittant, cur nolunt creder(j
divina voluntate alque poteiitia immortalia corpora lieri
posse terrena , in (juiljus animje nulla al) cis morte sepa-

ratae, unllis eorum oneribus aggravatre, suupiterne ac
leliciter vivant, quod deos suos posse asscrunt in corpo- ,
ribus igneis, Jovemquc ipsum regem eorum iu omnibus

corporeis elementis ? Nam si anim.nc, ut bcala sit, corpus
, est omne fugiendum , fugiant dii eorum de glol)is siderum,
fugiat Jupiter de coclo et terra : aut si noii possunt
miseri judicentur.Sed neutrum isli \olunt ,
qui necpic a
corporibus separationem audent dare tliis suis, ik; illos
mortales colere videantur 5 ucc beatiludinis privationem,

nc infelices eos csse fateantur. Nou ergo ad licatitudinem
consixjuendaiii omnia fugienda sunt corpora scd corrup- •,
tibilia, molesta, gravia, moribunda nou (jualia fecit ^
- primis liominibus bonilas Dei , sed qualia esse compulit

pcjena peccati.
*V»\\'V\'» \V\^ \V\> VVW \VV. \V\V VI v\ vwv v\\\ w \% vvvv vvvv wvv vvw \ wv \ vv\ wv» vw»v»
/'
/:•':.;';.:
<
•,
'^ CAPIT XVill.l ( .
^ De terrenis corporihiis , qiuv philosophi ajflrmant i/i
coelestihiis esse nori posse ; quia quod lerreiaun esl,
naturali pondere vocetur ad ierrani. ,

;•
Sed necesse est inquiunl ut terrena corpora naturale

, ,
pondus vel in terra teneat, vel cogat ad terram et ideo :
. in c(jelo csse non possint. Primi quideai illi honiincs in

136 S. AUGUSTIKI EPISCOPI
terra crant nemcrosa atqne frnctnosa ,
qn?e paraclisi no-
men obtinnit, sed qnia et ad hoc respondendnm est : vel
propter Chrisli corpns cnm ({no ascendit in ccelnm , vcl
propter sanctornm qnalia in resnrrectione fntnra snnt,
intneantnr panlo attenlins pondera ipsa terrena. Si enini
ars hnmana etlicit , ut ex metalHs ,
qnae in aqnis posita
continno snlmierguntnr, qnibnsdam modis vasa fabricata
etiam natare possint, qnanto crediljihus et eliicacins oc-
cnltns aHc[nis modns operationis Dei , cnjns omnipoten-
tissima volnntate Plato dicit , nec orta interire , nec coUi-
gata posse dissolvi, cum mnlto mirabihns incorporea
corporeis ,
qnam qnaecumqne corporea qnibuscnmqne
corporibus copulentnr ,
potest moliljus praestare terrenis
ut nullo in ima pondere deprimantur •, ipsisque animis
perfectissime Ijcatis , tamen incorrup-
ut quamvis terrena ,
til)i]ia jam corpora ubi volnnt ponant et quo vohmt ,

,
agant sitn motuque facilhmo? An vero si hoc Angeh fa-

,
ciant et qnrehbet animaha terrestria rapiantunde hljct,

,
constituantqne ubi hbet aut eos sine L^bore non posse aut
, ,
onera sentire credendnm est? Cnr crgo sanctorum perfec-

tos et beatos divino mnnere spiritus sine ulla diOicnltate
posse ferre qno volnerint et sistere ubi voluerint sua cor-
,
pora non credamus? Nam cum terrenorum corporum,

sicut onera in gestando sentire consuevimus, qnanto major
est quantitas , tanto major sit et gravitas , ita ut plura
pondo quam pauciora phis premant membra tamen sua3 :
carnis leviora portat anima cum in sanitate robnsta sunt,

qnam in hinguore cum macra sunt. Et cum ahis gestan-
tibns onerosior sit sanus et vahdus, qnam exihs et mor-
l)idus ipse tamen ad snum corpus movendnm atquc
;
portandum agihor est cnm in bona valetudine plns habet

,
mohs quam cuni in peste vel fame minimum roboris.

,
Tantum valet in habendis etiani terrcnis corporibuS quani-

DE CIVITATE DEI, L113E11 XIII. 137
vis adlmc coiTiiptibilibns atqiie mortalibiis non qnan- ,
titatis pondus, sed temperationis modus. Et quis verbis
explicet, quantum distet inter pracsentem ,

quam dicimus
sanitatem, et immortalitatem iuturam? TSon itacpie nos-
tram iidem redarguantphilosophi de ponderibus corporum.
Nolo enim qufcrere, cur non credant terrenum posse csse
corpus iii cnelo, cum terra universa lil^retur in nihilo.
Fortassis cniin de ipso medio mundi loco , eo quod in
eum coeant quaeque graviora , eliam argumentatio veri-
simihor habeatur, llkid dico . si dii minores, quibus inter
animaha terrestria caetera etiam homincm faciendum
commisit PLito, potuerunt, sicut dicit , ab igne removere
urendi quahtatem , lucendi rehnquere quae per oculos
emicaret': ita-ne I)eo summo concedere dubitabimus,
cujus ille voluntati potestatique ne moriantur concessit
quae orta sunt, et tam diversa , lain dissimilia, id est
corporea et incorporea siljimet connexa, nulhi possint

dissolutione sejungi , ut de carne hominis, cui donat
immortahtatem corruptionem aulerat, naturani rehn-
,
quat congruentiam figurac membrorumque deiineat,

,
detrahat ponderis tarditatem ? Sed de hde resurreclionis

mortuorum et de corporiims eorum immortahljus dihgen-
tius, si Deus voluerit, in fine hujus Operis disserendum
est.
' Plato in Timxo.

138 S. AlGUSTIM EPISCOPI
<VV\-\V\^\VVV\VVV\VVVt VWt WW WX^VWVt %VV\ W/Vt Wl'! XIV^ WVt \VVt XWt VVVt W\^ \-iTt VI
CAPrT XIX.
Contra eoruin (logjnafa , quipriinos homlnes , si non,
peccassenl , immortales faturos fuisse noii cre-
clunt.
NvTsc de corporibus primorum liomiiium c[uod insti-

luimus explicemus : quouiam nec mors isla, quoe bona
perhibetur bonis , ncc tantum paucis intelligentibus sive
credenlibus , sed omnibus nota est, qua fit animrc a cor-
pore separatio ,
qua certe corpus animantis ,
quod eviden-
ter vivebat, evidenter emoritur , eis potuisset accidere ,
iiisi meritum sequeretur. Licet enim justorum ac

peccati
piorum animre defunctorum quod iii requie vivant du- ,
,
hitare fas non sit usque adeo tamen eis melius esset cum
,
suis corporil)us bene valentibus vivere, nt etiam illi, qui

omni modo esse sine corpore beatissimum existimant, hanc
opinionem suam sententia repugnante convincant. Neque
enim quisquam audebit illorum sapientes homines, sive
morituros,»sive jam mortuos id est, aut carentes corpo- ,
ribus aut corpora rclicturos diis immorlaUbus antepo-

, ,
iiere quibus Deus summus apud Platonem munus ingens,

,
indissolubilem scihcet vilam, id est , cum suis

.xternum
corporibus consorliumpolhcelur. Oplime autem cumho-
minibus agi arbitratur idem PhUo , si tamen hanc vilam
pie justeque peregerint_, ut a suis corporibus separati, iii
ipsorum deorum ,
qui sua corpora nunquam deserunt
recipianlur siuum :
Scilictl iiHincinores supcia ut convcxa rpviânt

Rursus et inciinanl in corpoia \cllc rcvcrti '.
' Virjj. /Eneid. vi,

DE CIVITATE DEI , LIBEll MII. 139
Quod Tirglliiis ex platonico dogmate dixisse laiidatur. Ita
quippe animas mortalium , nec in suis corporibus semper
esse possc cxistimat , sed mortis neccssitatc dissolvi , nec
sine corporibus durare perpetuo , sed alternantibus vicibus
indesinentcr vivos cx mortuis , ct cx vivis mortuos fieri
putat; ut a cceteris hominibus lioc videantur dillcrrc sa-

pientes, quod post mortem fcrantur ad sidcra, ut afiquanto
diutius in astro sibi congruo quisque rcquicscat , atque
inde rursus miscrin^ j^ristinae oblitus ct cupiditatehabendi
corporis victus rcdeat ad laborcs «Trumnasquc mortalium ^
illi vero, (jui stultamduxerint vilam, ad cor])ora suis me-

ritis debita, sive homiiium , sivc bcstiarum , tlc proximo
rcvolvanlur. In liac itaque tkirissima conditione constituit
ctiam bonas at([ue sapicntcs animas, quibus non taha
corpora distri])uta sunt, cum
scmpcr alqucim- (piibus
mortahtcr viverent, ut nc([uc in corporilûs pcrmancre,
ncquc sinc his possintin retcrna jûritatc durarc. l)e quo
pLatonico dogmatc jam in libris su])erioribus dlximus
non sohim
christiano tcmporc erubuisse Por]oh)^rium, ct
ab humanis animis rcmovissc corpora bcstiarum, vcrum-
etiam sapicntium animas ita voluissc de corporcis ncxibus
hberari, ut corpus omne fugicntes bcatffi apud Patrcm
sine fine teneantur. Itaque nc a Chrislo vinci vidcrctur
vitam sanctis polhcente perpetuam , ctiam ipse purgatas
animassinc ullo ad miscrias ])ristinas rcditu in rcterna fc-
hcitate constituit : ct ut Christo advcrsaretur, resurrcc-

tionem incorruptil)ihum corporum negans, non sohim sino
terrenis scd sinc ulhs omnino corporil)us cas asscruit ia
,
scm])iternum csse victuras. Ncc tamcn ista ([ua]icum([uc

opinione ])ra?ce])it sahcm ne diis coiporatis rchgionis ol)-
sequio subdcrcntur. Ouidita, nisi ([uia cas quamvis nulh
corpori sociatas, non credidit illis cssc mehorcs Qua- ?
propter, si non audcbunt isli, sicut eos ausuros ess&nou

aibitror, diis healissimis , ct tamcn m cneternis corporibiis
conslitalis, liumanas animas antcponere, cur eis videtur
absurdum, ([uod fides christiana praedicat, etprimosho-
mines ita fuisse conditos , utsi non peccasscnt, nuUa morte
a suis corporibus solverentur, sed pro meritis obedientiae
custoditae immortalitatc donati, cum eis viverent in seter-
num 5 ct talia sanctos in rcsurrcctionc babituros ca i]«a
in ([uibus hic laboraverunt , cor])ora, ut nec eorum carni
ahquid corruptionis vel diflicultatis , nec (!orum beatitu-
di.ni aliquid doloris ctinfehcitatis possit accidere?
VVVtVVVXVVVtVVVtVVVXVVVtVVVX^fVVtVVVtVVV^VVV^VVlAVVVtVVVtVVVtVVVt iWtVWtfWVtW*
CAPUT XX.
Quod caro sanctornm , qun^ nunc requiescit in spe
in melioreni reparanda sit qualitatem , quamfuit
.
primorum hominum ante peccatum.
nunc sanctorum animas defunctorum ideo non

Proijnde
liabent gravcm mortem f[ua sejâratrc sunt a corporibus
,
suis (juia caro corum re(|uiescit in s])e

, (juaslibet sinc ,
ullojam sensu contumelias acce[iissevideatur. Non enim,

sicut Platoni visum cst , corpora oblivione desiderant :
sed potius , (|uia meminerunt (piid sibi ab eo sit ])romis-

sum ,
qui neminem falht , ([ui eis ctiam de ca]oilloruni
suorum integritate securitatem dedit' resurrectionem ,
corporum in (piibus muha dura ])erpessi sunt nihil in

, ,
(3is ulterius talc sensuri, desiderabihler ct patienter ex-

pectant. Si cnim carnem suam non oderant'-, ([uandoeam
sutcmenti infirmitate resistentem, spiritah jure coercebant,
quanto magis eam diligunt ctiam ipsam s])iritalem futu-
» Luc. XI, tS. — 'Ephes. v, 29.

DE CIVTTATE DEI, LIBEn XIII. l4l
ram? Sicut enim s])irilns carni serviens non incongrue
carnalis , ita caro spiritiii scrviens recte appellabitur spi-
ritalis, non quia in sjiiritum convertetur, sicut nonnulli
putant^, ex eo quod scriptum cst « Seminatur corpus ani- :
)) male resurget corpus spiritalc

, » scd quia spiritui ^
:
summa et mirabili obtempcrandi lacilitate subdetur, usque

ad immorlalitatis indissolaljilis securissimam voluntatem,
omni omni corru])tibiIitate et tarditate
molestiae sensu,
detracta. Non solum enim non crit tale quale nunc est ,
in quavis oj:)lima valetudine^ sed nec tale quidem, quale

fuit in jorimis bominibus ante jwccatum. Qui licet mori-
tiiri non essent , nisi ]">eccassent 5 alimentis tamen ut lio-
mines utebantur, nondum sj:)intalia , sed adliuc aniinalia

"corjjora terrena gestantes. non veterasce- Quae licet senio
rent ut necessitate perducerentur ad mortem ( qui status

,
,
eis de ligno vitse quod in medio jiaradiso cum ar])ore ,
vetita simul erat , mirabili Dei gratia ]:)r.Tstabatur :) tamen

'ct alios sumeljant cilDos praeter unam arborem qufc fuerat ,
interdicta , non quia ipsa erat malum sed ])roj)ter com-,
mendandum jnirae et simjilicis obedienti;Te Jjonum ,

quae
magua virtus est rationalis creaturae sub Creatore Domino
constitutfe. Nam ujjinullummalum tange])atur, profecto
si prolii])itum tangeretur, sola inobedientia peccabatur.
Alebantur ergo aliis, qurc sumebant, ne animalia corpora
"moI(^sti?e ali(juid esuriendo ac sitiendo sentirent : de ligno
autem vita? propterea gustabatur, ne mors
undecum- eis
cjue subreperet vel senectute confecta decursis temporum

,
spatiis interirent tanquam caetera essent alimento illud

: ,
sacramento ; ut sic fuisse accijiiatur lignum vitae in j)aradiso

corjiorali, sicut in sj:)iritali , boc est, intelligibili paradiso,
Sapientia Dei , de qua scriptum est : (( Lignum vitae est
» amplcctenti])us eam ^. ))
' ::.:;; ,:;,;
' 1. Cor. XV, 42.-2 piov. III, 18. ,

142 S. AUOUSTIKI EPISCOPI
CAPUT XXI.
iir
Ve paradiso, in quo primi hoinines faerant , quod
recte possit significatione ejus spiritale aliquidin-
uj teUigi, saha veritate narrationis historicce de cor-
1 porali locQ^
Ukde noniiiiUi toLuni ipsum paradlsuni , ubi primi lio-
mines parentes generis humani sanclae ScripLni'£c veritate
fuisse narranLur, ad intelligiijilia referunL, arboresque

illas et llgna fruclifera in virLutes vitse moresque conver-
tunL : tanquam visibilia ct corpovalia illa non fuerint, sed
inLeJligibilium signifieandorum caiisa eo modo dicLa vel
scripLa sint. Quasi propterea non potuerit esse paradisus
corporalis ,
qiiia potest etiam S})iriLa].is inLelligi : tanquam
ideo non fuerint dure mulieres , Agar et Sara , et ex illis
duo lilii Aln-ahse, nnus de anciila, alius de hbera quia '

,
duo Testamenta in eis ligurata dicit Apostohis aut ideo :
de nulhi petra, Moyse percutiente, aqua defhixerit^, quia

potesL illic hgurata significationc etiam Christus intelhgi,
eodem Apostolo dicente , « Petra autem eratChristus ^.))
Nemo itaque p)'ohibet intelligere paradisum, vitani bea-

lorum-, cjuaLuor cjus tlumina ,
quatuor virtutes pruden- ,
tiam, Ibrtitudinem , teinperanliam , atcpie juslitiam ; et
ligua ejus, omnes utiles disciplinas et hgnorum fructus, ^
mores piorum et hgnum vit;», ipsam Ijonorum omnium

^
matrem sapientiam ethgnum scientise boni et mah, trans-

^
gr(!ssi mandati experimentum. Pcxinam enim peccatoribus
bene nLique, quoniam jusLe, constituit Deus, setl non
pal. iv, 22. — 'Exod. wii, (5. ct Num. xn, ii. — 'i. Crir. x, t\.
DE CIVITATE DEI, LIBER XIII. 143
hono suo experitur lionio. PossunL ha?c etlam m Ecclesla
intelligi , ut ea melius accipiamus tancpiam prophetica
indicia prpeccdentia luturorum : paradisum scihcet ipsam
Eeclesiam', sieut de illa legitur in Cantico canticorum :
quatuor autem paradisifhimina quatuorEvangeha^ hgna ,
fructitera, sanctos^ fructus autcm eorum , opera eorum ;
hgnum vitae, Sanctum sanctorum, utique Christum- hg-

num scientiae honi et mali ,
proprium vohnitatis arbitrium.
Nec se ipso quippe liomo divina vohmtate contempta nisi
perniciose uti potest : atque ita discit, quid intersit, utrum

inhaereat communi omnijjus hono an , proprio dclectetur.
Se quippe amans donatur sibi, uthide timoribus, ma;ro-
rihusque completus cantct in Psahno , si tamcn mahi sua
sentit: « Ad me ipsum turljata est anima mea'^ : » correc-
tusque jam d"':at: « Fortitudinem meam ad te custodiam^.»
Hsec, et si qua aha commodius dici possunt de intelhgendo
spiritaliter nemine prohibente, dicantur dum
paradiso , :
lamen ct ilhus historiae vcritas fidehssima rcrum gcstaruni

narratione commendata crcdatur. .-, . ,
(XVV» w w w \> \\\\ \\\\ \\\» \\\\ \v\\ \\ \\ ww \\v\ w w \ \\\ \v\\ \\ w \\ w w w \ vw ww w
CAPUT XXTT.
Ve corporihus sanctojûm post resurreclionemj qua^

sic spiritalia erunt , ut non in spiritum caro ver-
tatur,
CoiiPORA ergo justorum , ([urc in resurreclionc futura

smit, nequeullo hgno indige]Hint, quo hat ut nullo morbo
vtl senectute inveterata morinntur^neque ulhs aliis corpora-
libus ahmentis ,
quibus esuriehdi ac siticndi quidiscumquQ
• Cant. IV, i3. — 'IVal. sii, ; -— 3 M. iviii. lo.

144 8. AUGUSTINI EPISCOPJ
niolestia devitctur : quoniam certo et omni modo inviola-
bili munere immortalilatis induentur , ut nonnisi vclint,
possibilitate , non neeessitate vescantur. Quod Angcli quo-
que visibiliter et tractabiliter apparentes , non quia indi-
gebant , sed quia volebant et potcrant , ut bominibus
congruerent sui ministerii quadam bumanitate , fecerunt.
Neque enim in phantasmate Angelos edisse credendum
est, quando eos homincs hospitio susceperunt quamvis *
:
utrum AngeU esscnt ignorantibus consimiU nobis indi- ,
gentia vcsci vidercntur. Unde est quod ait Angelus in

libro Toliise Videbatis me manducare sed visu vestro
: (( ,
« vide])atis ^; » id cst, « Necessitate reficiendi corporis, si-
cut vos facitis , mc cibum sumere putabatis. » Sed si forte
Angehs ahudcredibibus Disputaripotest: certefidesChris-

liana de ipso Salvatore non dubitat quod etiam post re- ,
surrectioncm jam cjuidem in spiritali carne sed tamen

,
,
vera, cibum ac potum cum Discipuhs sumpsit ^. Non enim

potestas , sed egestas edendi ac bibendi tahbus corporibus
auferetur. Unde et spiritaha erunt; non quia corpora esse
desistent , sed quia spiritu vivificante subsistent.
%\ vvvv vvvi vvvv vvvv vvvv vvvvi vvi^vvvv vvv^ vvvv vvvi vvvvvÂA vvvv \vvv vt vv vvvv vvv\ «/vvv
CAPUT XXTII.
Quid intelligendum sit de coiyore animali et de cor-

-pore spiritali; aut qui moriuntur in Adam , qui
vero vivificantur in Cliristo.
Nam sicutcorpora ista, quae habent animam viventem,

nondum spiritum vivificantcm animaha dicuntur cor- ,
pora 5 nec tamen anima3 sunt , scd corpora 5 ita illa spiri-
•Gcn.xvin. — ^ Tob. xii, 19. — ^ L"C" xxiii.

MCIVITATE DEI, LIPEU JCIlf. l4a
talia vocantur corpora ^ absjt tanicn ut spirltus ca crcda-
mus futura , sedcorpora carnis ]ial)itura substantiani , sed

nullani tarditatem corruptionemque carnalem spiritu vi^
vificante passura. Tunc jam non terrenus sed coelestis ,
homo erit non quia corpus quod de terra factum est, noii
5
ipsum erit sed quia dono coelesti jam tale erit ut etiam
•, ,
coelo incolendo non amissa natura sed mutata qualitate ,
conveniat. Primus autem liomo de terra terrenus in ani- ,
niam viventcm factus est non in spiritum viviiicantem *, ,
quod ci per olicdientise mcritum servabatur. Ideo corpus

cjus quod cil)0 ac potu cgebat ne fame afliceretur ac
,
,
siti ct non immortalitate illa absoluta atque indissolubili,'

,
scd ligno vitcc a mortis nccessitate prohibebatur , at(|ue

in juvcntutis flore tencbatur, non spiritale scd animale ,
fuisso, nondul)iumcst nequaquamtamenmoriturum, nisi

:
in Dei prcicdicentis minantisque sententiani delinquendo

corruisset.Et ahmentis ([uidem ctiam cxtra parachsuni
non negatis a ligno tamen vitnc prohibitus traditus esset
, ,
tempori vctustatique fiuicndus , inea ihmtaxatvita, (piam

in corporc hcct animali , donec spiritale obedientipc me-
rito fieret ,
posset in paradiso nisi pcccasset , haberc pcr-
petuam. Quapropter ctiamsi mortem istam manifestam
cjua fit naima3 a corporeseparatio, intclhgamus simul slg-
nificatam in eo quod Dcus dixerat « Qua die cderitis :
» cx illo, morte moriemini- » non ideo debet al)surdum vi- :
deri, quia non eo prorsus die a corpore suut soluti, quo ci-
J)um interdictum mortiferumque sumpserunt. Eo (|ul])pe
diemutatain deterlusvitiatac{ue natma, atque a ligno vit?c
separationcjustissima, mortisin cisetiamcoi'porahs neccs-

sitas fiicta cst , cum cpia nos neccssltate nati sunuis. l-rop-
ter quod Apostolus non ait: « Corpusquidem moriturum
cst propter peccatum » sed ail Corpus (juidem mor-
: : (;
' Cor. IV, 47- -^ 'Gcn n. 17.

'
cx.' iO
'
146 S. ArOUSTINI EPISCOPI
)) tuiira est proptcrpoccatiim, sprritus autcm vita cst proptcr
)) injustitiam': «Dcindcsuljjungit: a Siautcm Spiritus cjus,
)) qui suscitavit Christum amortuis, hahitat in vo])is ^
qui
)) suscitavit Christum a mortuis, vivifical.iit ct mortaha cor-
)) pora vcstra, pcr inhahilantcm Spiritumejus invohis^. ))
Tunc ergo erit corpus in spiritum vivificantcm quod nunc ,
estinanimamviventcmêttamcnmortuumdicitApostohis,
quia jam moricndi necessitate constrictum est. Tunc au-
tem ita erat in animam viventcm quamvis non in spiri- ,
tum vivificantem, ut tamen mortuum dici recte non posset;

quia nisi perpetratione peccati necessitatem moricndi
hahcre non posset. Cum vero Deus ct chcendo : « Adam
))uhies^?)) mortcm significaveritanimae, qure factaest, illo
deserentc^ ct dicendo: « Terra es, ct in tcrram ihis ^ , ))
mortem significavcrit corporis ,

quce ilh fit anima disce-
dente : propterea dc morte secunda niliil dixisse credcii-
dus cst, quia occultam cssc voluit propter dispcnsationem
Tcstamenti Novi, uhi secunda mors apcrtissimedecLaratur-
ut prius ista communis est omnihus
mors prima ,
qune
proderctur ex illo vcnisse pcccato quod in uno commune ,
factum est omnilsus mors vcro secunda non utique com-

:
munis est omnihus, proptereos, « Qui sccundum propo-

)) situm vocati sunt quos ante prcGsciNit et prfcdestinavit,
,
,
)) sicut ait Apostolus% conformes iraaginis Fihi sui , ut sit
)) ipse priraogcnitus in multis fratribus, )> quos a secunda

morte per Mcdiatorera Dei gratia hheravit.
II. In corpore crgo aniniah prirauni horaineni factuni,
sic Apostolus loquitur. Yolens enini ab spiritah quod in
vcsurrectionc futuruni cst , hoc quod nunc est aninialc dis-
ccrncrc : « Scminatur , in([uit, in corruptionc, surgct in
)) incorruptionc^scminaturinconturacha, surgct in gloria^
'Rom. Yiiij 10. — =Ibid. ii. — ^Gcn. iii, 9. — -''Ibid. 19. — 5j\oin. viii,
28, -9.
BE CIVITATE DEI, LIBER XIIT. 1 47
)) semiiialur iii infirmitale, siirgct iii viilulc; scminalur
)) corpusanimalc, surgetcorpusspiritalc '. )) Deindcuthoo
probaret: a Siest, inquit,corpusanimale, cstetspiritale ^.))
Et ut quid essetcorpus aiiimale ostendcret a Sic, in([uit, :
))scrijitum est: Factus est primus liomo in aniinam viven-

)) tem '\ )) Isto igitur modo vohiit ostendcre quid sit corpus
animale, quamvis Scri]itura non dixerit deprimo homine,
qui cst appeHatus Adam quando ,
ilh anima fhitu Dei
crcata est: a Et factusesthomoincorpore animah*)) scd ,
a Factus est homo iii animam viventem. )) In co ergo quod

scriptumcst: a Factus est primus homo iii animam vi-
(( ventcm, )) voluit Apostolusintelhgicorpus hominis ani-
male. Spiritale autem quemadmodum intelhgcndum csset,
ostcndiL addcndo: a Noîssimus autum Adam in spirilum
a vivihcantcm^ ; )) procul dubio Christumsignihcans ,
qui
jam cx mortuis ila rcsurrcxit, ut mori omnino deincej)s
non possit. Denique sequitur et dicit a Scd non primum :
a (piod spiritalc est, scd quod animalc, ])ostca spiritale^ »
Fbi multo aj^crtius dcchiravit se animale corjMis insi-

nuasse in eo quod scriptum
,
cst faclum cssc jirimum ho-
minem in animam vivenlcm : spiritaie autcm in co (|uod
ait : aXovissimus xVdam in s])iritum vivificantcm. )> 1'rius
cst enini animalc corjius , (juale habuit jirimus Adam

quamvis non moriturum, nisi pcccasset 5 (juale nunc lia-
bcmus et nos , liactcnus cjus mulata viliata(jue nalura,

(juatenus in iUo, jjosteaquam jicccavit , cirectumcst, unde
haberet jam moricndi neccssitatcm 5 (juah' jiro nobis etiam
Christus jirimitus habcre dignatus cst, non (juidem ne-
cessitate, scd jiotestate : jwstea vcro spiritalc, (jualti jam
procccssit in Chrislo tanquam in capite nostro , sccuturum
» I. Cor. xY, 4-2-4 1- —- Ilnd. — H".en. ii, 7. ct i. (-.ov. xv, 'jj. — 4 lljid.
— Slbid. 4G.
10.
1^18 s. ArcusTiNi EPiscori
Gst aiilcm in monihris ejiis iillima rcsurrcclione mortuo-

rnm.
III. Adjungit dcinde AposLolus duorum istorum homi-
num evidcnlissimam diirerenliam Primusliomo , dicens : a
)) de terra terrenus, secundus liomo dc cocIocoilesLis. Qua-

)) lis terrenus, talcs et terreni: qualis coelcstis, tales ct coe-
)) Et quomodo induimus imagincm terreni, indua-
lesLcs.
))uuis ct imaginem ejus, qui de coelo cst '. Hoc Apos- ))
tolus iLa posuiL, ut nunc quidem in nobis secundum

sacramenLum regenerationis fiat sicut alibi dicit « Quot- •, :
))quot in Christo baplizati esLis GhrisLum induistis - , : )>
re autem ipsa tunc perficietur , cum ct in nobis quod

est animale nascendo , spiritale facLum fuerit resurgen-
do. Ut enim ejus iLidem verbis uLar : « Spe salvi facti
)) sumus^ )) Induimus auLcm imagiuem terreni liominis

propagatione praevaricationis et mortis ,
quam no]:)is intuht
generaLio , sed induimus imaginem coelestis hominis gra-
tia indulgcntirie vitaequc perpetuae ,
quod nobis pr.êstat
regeneraLio , nonnisi per Mcdiatorem Dei ct hominum

homincm Jesum Christum ^ : (|uem crelestem hominem
vult intelHgi, quia de coelo vcnit , ut tcrrcnne mortahtaLis
corpore vesLireLur , cpiod coclesti immortahtatc vcstirct.
Coelestes vero ideo appelhit et alios, quia fuint per gratiam
membra ejxis, ut cum ilhs sit unus ChrisLus, veluL caput
et corpus. iloc in cadem EpisLoLa cvidenLius iLa poniL « Per :
)) hominem mors,ct pcrhominem resurrccLio mortuorum.

)> Sicut enim in Adam omnes moruuitur, sic etinChrisLo
)) omnesvivificabunLur''. )> JamuliqueincorporespiriLah ,
quod criL in spiriLiim vivificautem. Non quia omnes, qui

in Adam moriuntur
mem])ra eruuL G]uisLi ex illis cnim
,
^
uuiILo plures sccunda in fcLcrnum morle plccLcnlur sed :
ideo dicLum est « Onmcs atcpie « Onnies

: quia sicut )> , )>
• I. Cor. XV, 47-.'i9.— - Gal. iu,'2~. — ^ Rom. \nij-2\,— i i. Tini. ii, .'3.
— ''I. Cor. XV, 21, 22.

DE civitAte dei, libeu xiir. 149
nemo corpore aniiiiali iiisi in Adam moritiir , ila nemo
corpore spiritali nisi in Clirislo vivificatiir. Proinde ne-
(|uaqnam putandum cst nos in resurrcctione talc corpus
liabituros ,
quale haJniit liomo primus antc peccatum. Nc-
que quod dictumesl: « Qualis terrenus, tales ctter-
illud
))reni » sccundum illud intelligcndum cst, quod factum
^
est admissione peccati. Non cnim existimandum est eum ,
prius quam peccasset, spiritale corpus haljuisse, et pcc-

cati merito iii animale mutalum. Ut cnim hoc putelur
pariim attenduntur tanti verba doctoris ,
quiait : « Si est
» corpus animale, est et spiiitale; sicut scri]-)lumest: pri-
» mus homo Adam factus est in animam viventem'. Num-

quid lioc post peccatum factuni est, cum sit isla hominis
prima conditio , de (jua ])eatissimus Apostokis ad corpiis
animale iuonstrandum, hoc Lestimonium Lcgisassunqisit.
CAPUT XXIY.
Qaalitcr acciplcnda sit vcl illa insufJJatio, i/i r/iia
Primus homo factus est in animamviventcmi-, vcl illa

quani Doniinus fccit , diccns : Accipilc Spiritum
sanclum.
I. Uade et illud parum considerate quil)usdam visum

cst (6), in eo qiiod legitur : (dnspiravitDeusin faciem cjus
)) spiritiimvitce, etfaetiis esthomoinanimam viventem-,»
nontunc animani primo homini datam,sed eam, qu.xjam
inerat, Sj)iritu sancto viviiicalam. Movct enim eos (juod ,
Dominus Jesus posteacjuam resurrexit a motuis, insufflavi t,

dicens DiscIpuUs suis Accij)ite Spliitum sanctum^»
: ((
« I. Cor. w, ^4, 45. ct Gcn. ii, 7. — = VuA. — 'Joan. xx, 22. ;/

150 s. AUGLSTiM Einscori
Lndc lalc alujuid cxisti.iiant iaclLin), qii al lunc lacluni

cst : quasi cl hic secntus Evangclisla dixcrit : uEt lacti
suntin aniniam vivcntcm.w^Juod (juidcm si dictumcssct,

lioc intclligcrcmus quod animarum ([uoL^dam vita sit
,
Sj)iritns Dci , sinc quo anima^ rationalcs mortuae t|cjm-

landaj sunt, quamvis earum.j)rresentia vivere cor|)ora vi-
dcantur. Scd non ita factnm, (juando est conditus liomo,
salis ijjsa libri verba tcstantur, (|u;e ita se habcnt : « Et
)) formavit Dcus liomincm jiulvcrem deterra'.)) Quod ([ui-
dam jilanius iiiterj)retandum j)utantes dixerunt : « Et finxit

Deus hominem de hmo terr<ie^.))Quoniam snjierius dic-
))
tum fucrat Fons autem ascendcbat de tcrra et irri-

: <( ,
iâbat omnem faeiem terrre ^

)) Ut ex hochmus intelh- : )>
gcndus vidcrctur, humorc scihcct tcrraque concrctus.

Ubi enim lioc dictum cst, continno sequitnr:((Et formavit
))Deushominem pulverem de terra ))sicut grtcci codices :
habenl undc in hitinam hnguam ScrijDtura ista conversa

,
cst. Sive autcm <( Formavlt, )) sive (( Finxit,)) quis diccre
vohicrit, ([uod grsece dicetur S7:yy.-:i-j adrem nihil intc-
rest : magis tamen proprie dlcitur : <( Finxil. )> Sed ambi-
guitas visa est devitandaeis,qui «Formavit)) diccremaluc-
runt, eo quod in Latina hngua ilkid magis ohtinuit
consuetudo, uthi (hcantur hngere, qui ahquid mcndacio
simuhante componunt. Hunc iormatum hominem
igitur
de terras pulvere, sive hmo ( erat enim pul\ is humectus
,
•,
Imnc inquam, ut expressius dicam, sicut Seriptura lo-

,
cuta est, « Pulvcrem de terra animale corpus factum , ))
esse docet A|)ostohis , cum animam accej)it : « ct factus
)) est iste homo

animam viventcm id esi, formatus
in '
: ))
istc pulvis factus est in animam vivcnk^m.
11. Jam iiKjuiunt, habcbat animam^ ahucjuin non

,
' Gen. n, 7. juxta lxx. — ^lbiJ. jiixl.i Vulgalaai. — MLiJ. 10. — i i.Cor.
UE CIVITATE DEI, LIBER XIII. I5l
.ip]K'lIarelLir horno : quoniam homo iion esL corpus solum,
vel aiihna sola, sed qui ex aniina eonstat ct corpore. lloc

quidem verumest quodnon tolus homo, scd pars mehor,
hominis anima est ncc totus liomo corpns sed inCcrior 5 ,
hominis pars cst sed cum cstutrumqueconjunctum simul,

:
liabet hominis nomen quod tamen et singuLa non amit- j
tunt, etiam cum de singuhs loquimur. Quis enim dicere

prohibetur quotidiani quadamlegesermonis a Homo illo :
defunctus est, et nunc in requie est vel in poenis ;

» cum dc
anima sola possit hoc dici : ct, « lllo aut illo loco homo ille
sepultus est 5 » cum hoc nisi de solo corporo non possit in-
telhgi? An dicturi sunt, sic loqui Scripturam non solere
divinam ? Imo vero iUa ita ndlîs in hoe atteslatur ,
nt
ctiam cum duo ista conjuncta sunt et vivit homo tamen ,
etiam singula hominis voeabulo appellet, animam sciheet

interiorem hominem , corpus vero exteriorem hominem
vocans * , tanquam duo sint homincs, cum simul ulrum([uc
sit homo unus. Sed intclligenchim est, secundum quid
dieatur homo ad imaginem Dei et homo terra alcjuc ,
iturus in terram. lUud enim secundum animam rationa-

lem dicitur qualem Deus insuiHando, vel
,
si commodius
dieitur , mspirando indidit liomini , id cst , hominis cor-
pori : lioc antem secundum corpus qualem hominem ,
Deus finxit ex pulvere cui data est anima ut fieret cor-

, ,
pus animale , id cst , homo animam viventem.

in
III. Quapropter in eo quod Dominus fecit, quando in-
sudlavit chcens : « nimirum
Accipite Spiritum sanctum^ : »
hoc intelhgi voluit, quod Spiritus sanctus non tantum sit

Patris verumetiam Unigeniti ipsius Spiritus. Idem ipse
,
cjuippc Spiritus est et Patris et Filii cum quo est Trinitas ,
Pater et Filius et Spiritus sanctus, non creatura, sed

Creator, Neque enim llatus ille corporcus de carnis ore
' 1. Cor. IV, iG. — =Joau. ix, 22.
152 S. AlGlSTIiNI EPISCOPI
proccdcns sul^slaiili.i ei:it Spiriliis sancli aLquo naliira,

scd polins significalio , (pia inlclligcrcmns, nt dixi, Spi-
rilnm sanctnmPalri cssc Filiorpic commniKmi : qnia noji
snnt cis singulis singnli , scd nnns am])ornm est. Scmpcr
antcm islc Spiritus in Scriplnris sanctis gra3co vocabulo
::-'iVfj.y. dicltar, sicut cum ct lioc loco Dominns appclla-
vit, quando cum corporalis sul oris ilatu significans, Dis-
cipnlis suis dcdit omnibus divinornm cloquio-
: ct locis
rum non mihi alitcr unquam nuncupatns occurrit. Hic

vero, ulji lcgitur: « Et finxit Dcus homincm pnlvercm de
» terra, ct insudlavit, » sive « Inspiravit in faciem cjus spi-
» ritum vitse'^ n nonait gr?ecus 7rv=;;«o< qnod solet dici Spi-
ritns sanctus sed, quod nomen in creatnra quani
ttvovw :
inCreatorefrcqucntius lcgitur undc nonnulli etiam Latini :
proptcr dilfcrcntiam hoc vocabulum nonspiritum, scd ,
llatum appcllare malnerunt. Hcc cnim cst in grpcco etiam

illo locoapnd fsaiamul)i Deus «Omnemflatumcgo dicit:
)) feci^,)) omnemanimam sinc dubitationcsignificans. Quod
itaquc gT?cce x^'-''' dicitnr , nostri ali([uando slatum, ali-

quando spiritum alitpiando inspirationcm vcl aspiratio-
, ,
ncm, f[nando ctiara Dcidiciiur, interpretati sunt 7rv5j//«, :
vcro nun([nam nisi spiritnm, sivc hominis, de quo ait Apos-

tolus Qnis cnim scit hominum ([uoc sunt hominis nisi
: )) ,
)) spiritns hominis (pii in ipso est^? )) Sive pecoris_, sicut in

Salomonis libro scriptumcst: ((Quisscitsispiritnshominis
)) asccndat sursum in coelum , ct spiritns pecoris desccndat
>» deorsnm in terram''.?)) Sive istum corporcum ,
qui etiam
ventus dicitur: nam cjns hoc nomen est, ubi in Psalnio
canitnr; ((Ignis, grando ,
nix ,
glacics , spiritus tcmpcs-
)) tatis ^. )) Sive jam non crcatum, scd Crcatorcm, sicutest
dc (tno dicit Dominus in Kvangclio: ((Acci[)itc Spiritum
'Gl'-.!. u, 7. — > I';;i. ».vir, iT). juxlu i.s:i. — ^ 1. Cor. n. u. — iEcc!.
DE CIVITATE DEI, LIDER XIII. 153
»saiiclum' : » enm corporci sui oris sigiiificans natn. Et
u!)i ait: «Itc , l)aplizatcomnes gentcs in nominc Pfttris ct
» FiJiict Spiritussancti^ : n nbiipsa Trinitasexccllcntissimc

ct cvidcntissime commcndaLa cst. Et ul)i lcgitur : « Dcus
)) spiritus est. ^
» Et aliis plurimis sacrarum Liltcrarum locis.
In his c[uippe omnibus tcstimoniis Scripturarum ,
quan-
tum ad Grrecos attinet non rrvi^w vidcnius scriptum cssc,
,
sed -v£^M.K : cjuantum autcm aclLatinos, non flatum, sed

spiritum. Quaproptcr in co quocl scriptum est : « Inspi-
)) ravit ^
)) Ycl si magis propric diccndumest : « InsufUavit
)) in facicm cjus spiritum vitfe "^
5 )) si gra^cus noii -voyw sicut ,
ibi icgitur, sed nvci'//c< posuissct, ncc siccssctconsccpicns ,
iit Creatorem Spiritum ,

qui proprie dicitur in Trinilate
Spiritus sanctus , intclligere cogeremur: (]uandoc|uidem
7rv5v//'y. , ut dictum est , non solum dc Creatore, scd cliam
decreatura dici solcrc manifcstum cst.
IV. Scd cum dixissct, inquiunt, « Spiritum » , nonad-

dcret « Yitoe )), nisi illic SpiritumsanctumvcJlet intcIJigi.
Et cum dixisset : « Factus cst homoin animam, )) nonad-

dcrct, « Yivcntcni)) , nisi anima} vitam significarct^ quac
illi divinitusimpetitur dono SpiritusDci. Cum cnimvivat
anima inc{uiunt, proprio sure
, vitac modo, c[uid opus crat
addere Yivcntcm« nisi ut ea )) , vita intclligeretur, cjurc
illi per Spiritum sanctum datur? IIoc (|uid est aliud, nisi
dihgenter pro humana suspicione contenderc, et Scriptu-
ras sanctas ncgligenter attendcre? Quid cnim magnuin

erat non irc longius, sed in eodcm libro ipso paulo su-
perius legcre, «Prodacat terra animain vivcntem^, )) c[uando

animaha terrestria cuncta crcata sunt? Dcinde ah([uantis
interpositis, in codcm tamcn i[iso libro, c[uid magnum
crat advertere quod scriptum est » Et omnia qua3 habcnt :
' Jonn. XX, Ti. — I Maltli. xxvjir, 19. — '^

hrM. iv, -ij. — >iGcn. 11, 7,
— Md. i, -2^.
lai S. AUGISTINI EPISCOPI
)> spInlLini viLrc, et omuis ([iii erat super aridam, mortus
)) est' » ^ euminsiuuaretomnia^qu.ievivelKnit iii tGrra,pe-
riisse cliluviol' Si ergo et animam vivejitem, etspirituin vila3
etiam in pecoribus invenimus, sicut loquidivina SeripLura
consuevit : etcum
qnoque loco uhi legitur « Omnia lioc :
» qusc habent spiritum vit;ie non grceeus sed , )) -izyi^Jijy. ,
TTVivw dixerit cur non dieimus quid opus erat ut ad-

:
,
deret Yiventem « cum anima nisi vivat esse non pos-

, (c ,
sit? aut quid opus erat ut adderet, (( Yita? )> cum dixisset
(( Spiritum^ » Sed intelligimus (( Spiritum vita3, et animani
)) viventem )) Scripturam suo m«'e dixisse, cum anima-
lia , id est, corpora animata vellet intelligi, quibus ines-
set per animam perspicuus iste etiam corporis sensus.
In liominis autem conditione oJ^liviscimur quemadmo- ,
dum loqui Scriptura consueverit, cum suo prorsus more

locuta sit : (|uo insinuaret liominem etiam rationali
anima accepta ,
quam non sicut aliarum carnium aquis et
terra producentibus , sed Deo flante creatam voluit inlel-
ligi ; sic tamen f actum , ut in corj:)ore animali ,
quod fit
anima in eo vivente, sicut illa animalia viveret, de ([ui-

bus dixit Producat terra animam viventem
: (( et quae : ))
itidem dicit habuisse in se spiritum vitae, ubi etiam in

gra3conon dixit sed Trvsv^v non utique S[)iritum Tz-js0;j.ry.
^ :
sanctum sed eorum animam tali exprimens nomine.

,
V. Sed enim Dei flatus inquiunt Dei orc exisse in- , ,
teUigitur ,
quem si animam crediderimus consequens erit, ,
iit ejusdem fateamur esse substanti;Te ,

pareiTKjue illius
Sa[:)ientia3, qure dicit: (( Egoex ore Altissimiprodivi^.» iS'oii
quidem dixit Sapienlia orc Dei cfllatam se fuisse, scd ex

ejus ore prodisse. Sicut autem nos possumus non de nos- ,
tra natura, qua homines sumus, sed de isto aere circum-

fuso , ([uem spirando ac respirando ducimus ac reduci-
' Gcn. vii, 22. — 2 tccli. xxiv, 5.
DE CIVITAXK DKI , LlBKll XIU. 155
miis, flatum facere cum suiiiauius : ita oinuipotcus Dcus,
nou tlc sua uatura, ucquc dc sul)jaccnti crcatura , scd
eliam dc uiliilo potuit iacerc flatuui, quem corpori liomi-
uis iuscrcndQ iuspirasse vel iusulllasse couvcnicntissime
dictus cst, incorporeus incorporeum, scd innuutabilis mu-
labilcm ;
quia non crcatus crcatuui. Ycrumtamcn ut sciant
isti,qui dc Scriptuiis loqui volunt,ctScripturarumlocu-
tioncs non advertuut non lioc soluni dici cxire cx ore
,
J)ti quod cst acqualis cjusdemque naturiic, audiant, vcl

,
lcgant (|uod, Deo diccntc, scriptumest « Quoniam tcpi- :
» dus es, ct nequc calidus ncquc friyidns, incipiam te ,
» evomere e\ orc mco » '
YI. Nulla it;i(|ue causa cst, cur apcrtissime lo(|ucnti

resistamus Apostolo , ubi a!) spiritali corporc corpus ani-
malc discerncns, id cst, ab illo in ([uo futuri sunuis , lioc
in (pio nuuc sumus, ait : (( Scminatur corpus aniniale,
» surget corpus spiritale: si cst corpus animale , cstetspi-
» ritale, sicutscriplum cst: Factusest primus liomo Adam
» in animam viveutem, novissimus Adam in spiritumvivi-
» ficantem. Sed non primum ijuod spiritale est, sed (juod
M animalc ])ostca quod spiritalc. Prinuis liomo dc terra
,
)) terrenus, secundus homo de coelo coelestis. Qualis ter-

M renus , talcs et tcrrcni- qualis coelestis, tales etcoelcstes.
» Et (luomodo induimus imaginem tcrrcni , induanuis ct
M imaginemejusquidec(jeIocst^.))Dcqui])usomnibusapos-
tolicisverbis supcrius locutisumus. Corpusigituranimale^
inquo primum hominem Adam factum essedicitA])ostolus,
sic erat lactum , non ut mori omnino non ])ossct , scd ut
non moreretur , nisi homo ]3cccassct. Nam illud quod spi-
ritu vivificanto s])iritalc erit ct immorlale , mori onnnno
non ])otcrit. Sicutanima crcata est iir.mortalis , (pi;c licct
])cccato mortua ])crhibcatur carens (|uadaui vita sua , lioc
'Apoc. 111, lG. — =1 Cor. xv, (1 -19-

lo6 S. AUGUSTIM EPISCOri
cst , Dei SpiriLu ,
quo cLiani sapiontcr et j)cate vivere potc-
rat : tamen propria quadam, licct misera , vita sua non
dcsiuit viverc-, qiiia immortalis est creata. Sicut etiam
dcscrtores angeli , liectsccundum niodum qucmdam mor-
tui sint peceando fontcm vitoe dcseruerunt qui
; cjuia ,
Deus est, quem potando, sapienter bcatcque poterant

viverc : tamen non sic mori potuerunt, ut onniino dcsis-
tcrent vivere atque sentire quoniam immortalcs crcati 5
sunt atquc ila in sccundam mortcm post ulliraum prae-

:
cipitabuuLur judielum uL nec illic viLa careant quando- , :
(|uidcm etiam scnsu cum in doloribus futuri sunL non , ,
carebunL. Scd homincs ad Dcigratiam pertinenLcs cives

sancLorum Angclorum in bcata viLa mancntium, iLa spirita-
libus corporibus inducntur, ut neque peccent amplius, ne-

que moriantur ea tamenimmortalitate vestiti, quocsicut
:
Angclorum ncc peccato possit auferri uatura quidem

, 5
manentc carnis sed nulia omnino carnali corrupliI)ili-

,
tate vel tarditate remanentc.

VII. SequiLur auLem quccsLio necessario pertractaiida,
et Domiuo Dco vcritaLis adjuvante, solvenda. Si Iil)ido
mcml)rorum ino])cdienLium ex peccato ino])cdicnLire iii
illisprimisliominil)US , cum illosdivina gratia dcscruisset,
exorta cst^ undc in suam nuditatem oculos apcruerunt,
id est eam curiosius advcrtcrunt et quia impudcns mo-
, ,
tus voluntaLisarbitrio resistcbat pudenda texcrunt quo- ,

:
modo essent fdios propagaturi , si ut crcati fuerant , sine

prcevarieaLione mansissent. Scd quia et libcr iste claudcn-
dusest, nec tantaqucTstioin sermonisangustiascoarctanda,
in cum cpii sequitur , commodiore dispuLatiouc didcratur.
DE CIVITATE DEI, LIBER XIV. 157
<M/» WWl WVI VWt^VWX^XfV^t 'VWi VVh t<VVV\ VWt VVV\VW\ WMww vwt VW\ WVl \ VWWV% W
UBER XIY'.
RlRSni DE PniMl IIOMINMS PrCCATO, EX OrO VITA CAnXALlS F.T VITIOSOnUM AFFEC-
Tl'M CAVSAM PROFUXISSE DOCET ArCUSTINlS : SED PU/ESEllTIM LIBIDIMS Elll-
BESCENDX MALEM POENAM IXOCEDIENTI.E RECIPUOCAM ESSE OSTENDIT , ET QUO-

MODO, SI NON PECCAS3ET IIOMO , FILIOS FUISSET ABSQIE MBIDINE PnOPAGATlUES ,
ISyilUIT.
CAPIT I.
Per inohecUeniiain prinii liominis in secimdiv jnortis

perpetaitatem ruitiiros omnes Jliisse^ Nisl multos
Dei gratia liheraret.
Dixmus jam iii superioiibuslihiis- ad luimauum genus,

jion solum uaturas similiLudiue sociaudum, verumetiam
([uadam cogualiouis necessitudiue in unitatem concor-
dem pacis viuculo coliigandum , ex liomine uno Deum
voluissehomines inslituere: neque hoc genus fuisse in
singuHs quibusque moriturum nisi duo ])Timi, (piorum ,
creatus est unus ex nullo , altera ex illo , id inobedientia

meruissent a quibus admissum est tam grande peccatum,
:
ut in deterius eo natura mutaretnr humana , etiam in pos-

teros obligatione peccati ct mortis necessitatc transmissa.
Mortis autem regnum in liomines usque adeo domiualuni
cst, ut omncs in secundam c[uoque mortem cujiis nullus ,
cstfiuis, poenadeljita prnceipites ageret, nisi inde (piosdam

indeJjita Dei gratia li])eraret. Ac per lioe iactum est, ut
» Scriptus ante annuni 4^0. — 'YjJc D- Guillon, tom. xxt,p. a^^g-ar^^.

158 S. AUGXSTIKI EPLSCOn
c\m\ loL tantnpqiic gentos p( r tcrrariiiii orbcm diversis

rilibiismorihus([iie viveiites , miiltiplici linguariim , armo-
rum vestium
, sint varictate clisLinetac •
nou tanicn amplius
(piam tluo quaedam gcnera hunianine societatis existerent,
quas Civitates duas secundum Scripturas nostras merito
appellarc possimus. Una ([uippc cst hominum sccundum
carnem , altera secundum spiritum vivcrc in siii cujusque
gcncris pace volentium : ct cum id ([uod cxpetunt asse-
(pmnLur, in suicujusque gcnerispace viventium.
/WVWWWWV WVWWIAWX WWA-Wt w/w vw^ www/w wwww ww^ww-ww w/w www
CAPUT II.
De vita carnali , quce non ex corporis tantum sed ,
etiani e.v animi sif intelligenda vidis.
I.PRirsergo vidcndumcst, (piid siL sccun(hmi carnem,

quid secundum spiriLum vivere. Quiscpiis cnini hoc ([uod (h-
xinius [irima IronLc ins^îcit , vel non recolcns , vcl minus
advcrtcns qucmadmodum Scriptura? sanctcTe lo([uantur,
potest [xitare [Dhiloso[^hos ([uidem Epicurcos secundum
carnem vivere ,
quia sunimum ])onum hominis in cor[DO-
ris volupLaLe [")osuerunt 5 et si c[ui alii sunt, c[ui quoqiio
inodo corporis bonum summum ])onum (>sse liominis
,
opinati suiit; ct omne eorum vulgus ([ui non aliquo dog- ,
mate, velcomodo [i]iiloso[:»hantur , sed [iroclives ad libi-

dinem , nisi cx voluplatibus ,
quas corporis sensi]nis ca-
[liunt ,
gaudere nesciunt : SLoicos autem c[ui summum ,
]3onum homiuis in animo ponunt , secundum spiritum vi-

vcrc-, c[uia et hominis animus ([uid esL , nisi s[)iriLus? Sod
sicuL loquitur ScripLura divina, secunchim carncm vivcre
iilri([uemonsLraiitar. Cariicm quij)[)e a[)pe]]aL, non solum
DE CIVITATE DEI , LIBEU XIV. 159
corpus teiTeni atqiie mortalis aniinantis ; velnti cnm di-
cit : « Non omnis caro eaclem caro , scd alia qnidem lio-
)) minis, alia antem caro pecoris, alia volncrum, alia pis- •
)) cinm*: )) sedaliismultismodissignificationehnjnsnominis
utilnr, inter quos varios locnlionis modos, saepe etiam ip-
sum hominem, idest, naturam hominis carnem nuncupat,
modo locutionis a ]iarte totuni quale est Ex opcrihus ,
: (c
legis non jnstificabitur omnis caro'^. )> Qiiid enim voluit in-
telhgi , nisi homo ? Quod aperlins paulo
omnis post ait
(( In lege nemo justificatnr^ Etad Galatas )> : (( Scientes

))quianon jnstificahitur homoexoperibuslegis^. Secim- ))
dumhoc intelligitur Et Yerbum carofactum est^ id , (( : )>
est, homo. Qnod non recte accipientes quidam putave- **

,
runt Chrislo humanam aniinam defuisse. Sicut enim a

toto pars accipitur , nlî j>[ari.;:e jÎagdalenoe verba in Evan-
geho leguntur dicentis; A])stulerunt Donhnuni mcum, ((
et nescio ubi posuerunt eum^^

)) cum de soLi Chrisli carne ))
loqueretur ,
quam sepultam de monumento putabat abla-
tam : ita et a parte totnm , carne nominata intelhgilur
homo •, sicuti ea snnt qune supra commemoravimns.
( II. Cum igitnr multis modis ,
quos perscrutari et colh-
gerelongum est, divina Sciiptura nuncupet carnem quid :
sit secundum carnem vivere (

quod proleclo malum est, ,
cum ipsa carnis natura non sit mahim, ) ut indagare pos-

simns inspiciamus dihgenter ilhnn locum Episto];r PauU
,
apostoh, quam scripsit ad Gahitas, idî ait : (( Manifesta

)) autem sunt opera carnis, qnas sunt adnlteria, fornica-
)) tiones , immnnditioe , luxurioe, idolorum servitus, ve-
)) nehcia , inimicitife , contentiones, remulationes , ani-
)) mositates , dissensiones , hnereses , invidijTC, e]3rietatcs,
)) comessationes, et liis similia ,
quae pr;rdieo vol)is , sicut
I I. C^r. XV, 39. — Rom. 20. — Gal.

2 iii ,
^ iii, m. — -11(1. n, iG.
— ''Joan. I, 14. — C^pollinaiJsUc. — TJoan, xx, i3.
160 S. AUGUSTl]^! EPiscori
» ct pr.Tcllxi ,
qnoiiiam qui lalia agunt , rognum Dci non
)> possitlebunt*. » Iste totus Epistoliic apostolica3 locus,
rpiantum ad rcm praesentcm satis csse videbitur , conside-

ratus ,
potcrit lianc dissolvcre qufiestioncm ,
quid sit se-
cundum carncm vivcre. In opcribus namque carnis, qute

manifesta csse dixit, eaque commemorata damnavit, non
iJla tantum invenimus ,
quoe ad voluptatcm pertinent car-
nis , sicuti sunt fornicationcs , inununditiac , luxurioe ,
ebrietates , comessationes ; vcrumetiam illa quibus animi

vitia demonstrantur n|Voluptatc carnis aliena. Quis cnini
servitutcm qu?c idolis exhii)Ctur , Ycneficia , inimicitias
contentiones , nenudationes , animositatcs , disscnsiones ,
luereses , invidias, non potius intcUigat animi vitia esse

quam carnis ? Quandofûidem fieri potcst , ut propter ido-
lolaLriam vcihacrcsis ahcujus crrorem a voluptatibus carnis
tcm]icrctur : ct tarncn etiam lunc homo ,
quainvis lilîdincs
continere atque cohiberc vidcatur, secundum carnem vi-
Tcrc hac apostolica auctoritate convincitur ct in eo quod ^
a])Stinet a voluptatibus carnis, damnabilia opcra carnis
agcre demonstratur. Quis inimicitias non in animo ha-

beat ? aut cpvis ita loquatur , ut inimico suo , vcl qucm
putat inimicum, dicat non potius
: «Malam carncm , » ac
<(Malum aninuun hal)es adversum me ? » Postrcmo sicut
carnalitateSjUtita dicam si quis audisset non dui)itasset , ,
carni tribuerc •, ita nemo dubitat animositates ad animum

pcrtinere : cur ergo hccc ouinia et his similia , Doctor gcn-
tium in fide et veritate opc^ra carnis appcllat , nisi quia eo
locutionis modo , ([uo toliuu slgnificatur a partc, ipsum
liomincm vult nominc carnis intelJigi ?
« Galat. V, 19-21.
DE CIVITATE DEI , UBEU X!V, l6l
VVX^^t/VVVVVVVlVVVV^VVlV^^Vl/VVVVlîVVVVVVt/VVMa^VVllVt^^VVV^M/VVVVVVV^fVVVVVXlVVV
CAPUT IIL
Peccati causam ex amina, non ex carne prodiisse,

et corruptionem ex peccato contractam^ nonpeC"
catum esse 3 sed pcenam.
I. QuoDquisquam dicit carnem jausam esse iii ma-

si
lis moribus quorumcumciue vitiorum eo quod unima ,
carne afTecta sic vivit profecto non universam hominis

:
naturam diligenter advertit. Nam « Corpus quidem cor-

)j ruptibile aggravat animam *. » Unde etiam ideni Apos-
tolus agens de hoc corruptibih corpore , de quo paulo
ante dixerat ; u Etsi exterior homo noster corrumpi-
"^
» tur : Scimus , inquit ,
quia si terrena nostra domus
» habitationis dissolvatur , aedificationem habemus ex
» Deo , domum non manufactam cetcrnam in coehs. Ete-
» nim in hoc ingemiscimus liabitaculum nostrum quod ,
» de coelo est superindui cupientes si tamen ct induti :
)) non nudi inveniamur. Etenim qui sumus in hac ha])ita-

» tione, ingemiscimus gravati eo quod nolumus expo- :
» hari, sed supeiTestiri, ut absorbeatur mortale a vita^. )»
Et aggravamur ergo corruptibih corpore et ipsius ag- ,
gravationis causam, non naturam substantiamque cor-

poris , sed ejus corruptionem scientes
nolumus corporQ ,
expohari, sed cjus immortahtate vestiri. Et tunc enim

erit"', sed quia corruptibile non erit, non gravabit. « Ag-
» gravat ergo nunc animam corpus corruptibile, et de-
» primit terrcna inhabitatio sensum multa cogitaiiêm ''»
•Sap. 11, i5. — . 9 9 Cor. jt, iC>. —i'3M.?, t-\. — kSttpple corpus.
— 5 Sap. IX, i5.
cx. 11
1G2 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Vcrumtamen qui omnia anima* mala ex corpore pulant
accidisse, iii crrore sunt.
II. Quamvis cnim Virgilius platonicam videatur lucu-
lentis versibus explicare sententiam , dicens :
Igneus est ollis vigor, et coelestis origo
Sominibus ,
quantuin non noxia corpora tardant,
Terreniquc hebetant artus nioribundaque menibra ' :
omncsque illas notissimas quatuor animi perturbationes

cupiditatem , timorem , laetitiam , tristitiam ,
quasi origines
omnium peccatorum atque vitiorum volens intelligi ex
corpore accidere , subjungat et dicat
Hinc metuunt cupiuntque, djlent gaudentque, ncc auras
Suspiciunt, clausrc tenebris et carcero cseco' :
tamen aliter se babet fides nostra. Nam corruptio cor-

poris ,
quae aggravat animam non , peccati primi est causa,
scd pania ^ nec caro corruptibilis animara peccatricem
sed anima peccatrix fccit esse corruptibilem carnem. Ex
qua corruptione carnis licet existant qucedam incitamenta
vitiorum , et ipsa desideria vitiosa , non tamen orania vitae
iniqupc vitia tribuenda sunt carni , ne ab his oranibus pur-
gemus diabolum, qui non habet carnera. Etsi enim dia-
bolus fornicator vel ebriosus , vel si quid hujusmodi raali
est quod ad carnis pertinet voluptates , non potest dici

cum sit etiara taliura peccatorum suasor et instigator oc-
cultus : est taraen raaxirae superbus atque invidus. Quae

illum vitiositas sic obtinuit , ut propter hanc esset in car-
ceriljus caliginosi hujus aeris aeterno suppHcio destinatus.
Hsec autera vitia, quoe tenent in diabolo principatum
carni tribuit AposLoIus quani ccrtura est diabolura noii
Iia])crc. Diciteniminimicitias, contentiones , oGmuIationes,
animositatcs, invidias, opera esse carnis^: quorum omnium
malorura caput atque origo superbia est, quac sine carne
' Yirg. /Encid. vi. — 'Ibid, — ^Gal. v, 20.
DE nviTATE nn, unv.a xiv. 163
rcgnnt iii diabolo. Quis anteiii illo cst inimicior sanclis?
Quis adversus cos contcntiosior , animosior , ct magis
acmnlus atque invidus invcnitur ? Et haec omnia cum
habcat sine carne qnomodo sunt ista opera carnis
, ;
nisi quia opera sunt hominis, qnem, sicnt dixi nomine ,
carnis appellat ? Non cnim Iiabendo carnem qnam noii ,
habet diabolus ; scd vivendo sccundum seipsum, hocest,

secundum hominem, factus cst homo similis diabolo quia :
et ille secundum se ipsum vivcre voluit quando in ve- ,
ritate non stetit ut non de Uei scd de suo mcndaciuni

5 , ,
loqueretur, qui non solum mendax verumetiam mendacii ,
pater est* Primus est quippe mcntitus et a quo peccatum,

. ,
ab illo coepit essemendacium. >
%VV»lVVt VVM «VVVV^VVX » VV VVV\ VV^^ VVV\ VVVV bV^VX VVVVVVVt VVVi Vt/V\AVV\ iVl'^ VVVt^tA^V
CAPUT IV.
Qidcl sit sccundam hominem s qnidvc sccundum

Deum vivere.
CuM crgo vivit liomo sccundum hominem non se-

T. ,
cundum Deum similis cst diabolo. Quia nec Angeio sc-

,
cundum Angelum sed secundum Dcum vivendum fiiit,

5
ut staret in veritate non de suo

, et veritatem de illius ,
mendacium loqueretur. Nam et de homine alio loco idem

Apostolus ait « Si autem veritas Dei in meo mendacio
:
M abundavit^. » Meum dixit mendacium veritatem Dei. ,
Cum itaque vivit honio secundum verilatcm non vivit ,
secundum se ipsum, sed secundum Deum. Deus estenim

qui dixit Ego sum veritas^. » Gum vero vivitsecundum
: «
se ipsum hoc est secundum hominem non secundum

, , ,
Deum profccto secundum mendacium vivit non quia

,
:
•Joan. VIII. \\. — "Rom. iii, -. — "^.lo-in. xiv, 6. •'..'}'

w.
homo mcndacium cst, cum sit ejus auctor et creator

ipsc
Dcus, qui non cst utique auctor crcatorquc mcndacii 5
sed quia liomo ita factus est rectus ut non secundum se ,
ipsum, scd sccundum cum, a quo factus cst, vivcrct^ id

est, illius potius quam suam faceret voiuntatcm non
,
:
autem ita vivere quemadmodum est factus ut viveret

,
lioc est, mcndacium. Beatus quippe vult csse etiam non ,
sic vivendo ut possit esse. Quid cst ista voluntate menda-
cius ? Unde non frustra dici potest omnc peccatum esse

mendacium. Non cnim fit peccatum nisi cavoluntate, ,
qua volumus ut bcne sit nobis, vel nolumus ut male sit

nobis. Ergo mendacium est quod cum fiat ut bene sit ,
nobis hinc potius male est nobis vel cum fiat ut mehus
, ,
sit nobis, hinc potius pcjus est nobis. Undchoc, nisi quia de
Deo potcst bene csse homini, quem dehnquendo deserit;

non de se ipso secundum qucm vivendo dehnquit ?
,
II. Quod itaquc diximus, hinc extitisse Civitates duas

diversas inter se atque contrarias ,
quod ahi secundum
carnem , ahi seciuidum spiritum viverent ;
potest etiam
isto modo dici c[uod ahi sccundum homin m , alii sccun-
duni Deum vivant. Apcrtissime quippe Paahis ad Corin-
thios dicit : tc Cum enim intcr vos sint aemulatio ct con-
» tentio , secundum hominem
nonne carnalcs estis , et
» arabuLatis' ? » Quod ergo est ambulare secundum homi-
ncm hoc est esse carnalem quod a carne id est a

, •, , ,
parte hominis inteUigitur homo. Eosdcm ipsos quippe

,
dixit superius animales ,

quos postea carnales , ita loquens
<c Quis enim scit , inquit, liominum quse sunt hominis , nisi
» spiritushominis ,
quiinipso est? Sic et quoe Dei sunt,
)) nemo scit nisi Spiritus Dei. Nos autcm, inquit, non spiri-
)) tum hujus mundi accepfmus, scd Spiritum qui ex Deo est,
» ut sciamus qure a Deo donata sunt nolDis quae etloquimur,
« I Cor. ni, 3.
DE CIVITATE BEI, LIBER XIV. 165
)) non in sapienticie hiiman.Te doctis verbis , sed doctis spi-
)) ritu, spivitalibus spiritalia comparantes. Animalis au-
)) tem liomo non percipit qu.ie sunt Spiritus Dei : stidtltia
)) est enim illi^ )) Talibus igitur, id est, animalibus ,
paulo post dicit : « Et ego , fratres , non potui loqui

)) vobis cjuasi spiritalibus , sed quasicarnalibrs^. )) Etil-
lud ex boc eodem loqucndi modo intelligitur, id est , a
parte totum. Et ali anima namque , et a carne cpx sunt ,
partes hominis ,
potest totum significari ,
quod est homo
at([ue itanon est aliud animahs homo ahud carnahs
,
5
sed idem ipsum utrumque id est est , , secundum homineni

vivens liomo. Sicutnon ahud quam homines significantur,
sive ubi legitur « Ex operibuslegis non justificabitur om-
:
))niscaro^: sive quod scriptum est « Scptuaginta-c[uin-

)> :
c|ue ( 5 ) animae descenderunt cum Jacob in iEgyptum*. )>
Et ibi enim per omnem carnis homo ct ibi pcr septua- ,
ginta-quinque animas septuaginta-quinque homines in-

telhguntur. Non in sapientiae
Et quod dictum cst : «
)> humanoe doctis verbis; potuitdici «Nonin sapienti^Te )) :
» carnahs sicut quod dictum est « Secundum hominem

: )) :
)) ambulatisj)) potuit dici «Secundum carnem. Magis : )>
autem hoc apparuit in his qurc suljjunxit : « Cum enini

)) ([uis dicat : Ego sum Pauh : ahus autem : Ego Apollo
)) nonne homines estis ^ ? )) Quod dicebat : « Animales
» estis , et carnales estis _,
)) expressius dixit : « Ilomines
)) estis : )) cjuod est, (( Secundum hominem vivitis, non se-
)) cundum Deum, secundumquemsiviveretis, diiessetis.))
» I Cor. II, II-1.J. — ' IJ. lu, I. — ^Rom. iii, 20. — ^Gcn. xlvi, 27.
166 S. AUGVSHINi EHSGOI'1
iVi^vw» Wv^ x^vv» \v\\ vv\» ww vvw \\\\ w \\ ww wv« \ vw w\\ \w» vvv\ vw» wv» vw% v»
GAPUT Y.
Qiiod de corporis animwqiie nalara tolerahilior qid-

5
dem Platonicorum qaam Manichxoram sit opinio;
i sed et ipsi reprohantary quoniam vitiorum causas
natura^ carnis ascrihunt.
NoN igitur opiis est inpeccatis vitiisqiie nostnsadCrea-

toris injnriam carnis accusare naturam ,
quiiB in genere
atquc ordine suo liona cst ; scd deserto Creatore hojio
vivere sccunduni crcatum bonum ,non est bonum \ sive
quisquc secundum cariicm , sivc sccundum animam , sive
fiecundum totum liomincm, ([uiconslat ex anima et carne,
{ undc ct nominc solius animaj: ct nominc solius carnis
significaripotest, ) cligat vivere. Nam qui vclut summum

l)onum laudat animcc naturam 5 et tanquam malum natu-
ram carnis accusat, profccto etanimamcarnaliterappctit,
et carncm carnalitcr fugit quoniam id vanitatc scntit lui-
:
hiana, non veritate divina. Non quidem PlaLonici, sicut Ma-

nicliaî dcsipiunt, uttanquam mali naturam terrena corpora
detestenlur cum omnia clementa quibus iste mundus

•,
,
visibilis contrecLa])ilisquc compacLus cst ,

qualiLatcsque
corum Deo arLifici tril)uant. Vcrumiamcn cx tcrrenis ar-
tibus moribundisque mcmbris sicallicianimas opinantur,

ut hinc eis sint mor])i cupidiLaLum ct timorum et ketitiae
sive tristitiffi ; quibus quatuor vcl perLur])aLionii>us , ut
Cicero appcllat '
, y^\ passiouibus, uL plcricpie vcr])um e
vcr])o gnrco cxprinunil , oniiiis ]iuiuanorum morumviLio-
sitas conLincLur. Quod si ila csL, ([uid csL cpiod ^.ncas
'Cic.lib. dc riiiib. Lonoruiii cl inaloiuiii.

DE CIVITATE DEI, LlBEPx XIV. 167
apud Virgillum , cum aucllsset a patre apud iiiieros animas
rursus ad corpora redituras, hanc opinioncmmiratur, ex-
clamans :
pater, anne aliqiias ad ea?luni liinc irc putanjum csl
Sublinies aninias, iteruinquc acl tnida reverli

Corpora' Qucc lucis niipcr!;. tani dira cupido' :
Numquidnam lisec tam dira cupido cx terrenis artubiis

moriliundisque memi^ris adliiic inest animarum illi piic-
dicatissima3 puritati? Nonne ab liujucmodi corporeis , ut
dicit, pestibus omnibus eas asscrit csse purgatas, cum
rursus incipiuntin corpora velle reverti ? Unde colHgiliir,
etiamsi ita sc haberet, quodest omnino vanissimum, vi-

cissim alternans incessabihter cuntium atque redeuntium
animarum mundatio et inquinalio non potuisse veracitcr ,
dici omnes culpabiles atque vitiosos motus animarum eis

,
ex terrenis corporibus inolescere. Siquitlem seciuidiuii
ipsos, illa ut locutor nobihs ait, dira cupido usque ad(ô
non estcx utab omni corporea pestepurgalam,

coiiiore,
et cxtra omne corpus animam constitutam, ipsam compelhit
esse in corpore. Unde ctiam illis fatentibus, nonex carne
,
lantum ailicitur anima, ut cupiat, metuat, laetetur, et

.negrcscat; verumetiam ex se ipsa his potcst molibus agi-
tari.
> Virg. /Eaeid. vi.

168 S. ALGtSflM EM8C0PI
CAPUT yi.
De qualitate voluntatis humancB , suh cujus judicio

ajffectiones animi aut pravcG habentur, aut rectce.
Interest autem c[ualis sit voluntas hominis : quia si per-

versa est ,
perversos habebit hos motus \ si autem recta est,
non solum inculpabiles , verumetiam Laudabiles erunt.
Voluntas est quippe in omnibus : imo omnes nihil aliud
quam voluntates sunt. Nam quid est cupiditas et laetitia
nisi voluntas in eorum consensioncm qu;« volunuis ? Et

quid est metus atque tristitia , nisi voluntas in dissensionem
ab nolumus ? Sed cum consentimus appetendo ea
his {{uce
([uae volumus cupiditas cum autem consentimus frucndo
, ;
his quae volumus laetitia vocatur. Itemque cum dissenti-

,
mus ab eo quod accidere nolumus, taUs voluntas metus

est cum autem dissentimus ab eo quod nolentibus acci-
;
dit, talis voluntas tristitia est. Et omnino pro varietate

rerum, ([uae appetuntur atque fugiuntur ,[sicut aUicitur
vel ofTenditur voluntas hominis, ita in hos vel illos affectus
mutatur et vertitur. secundum
Quapropter homo ,
qui
Deum non secundum hominem vivit oportet ut sit ama-
, ,
tor boni unde fit consequens ut malum oderit, Et quo-

:
niam nemo natura, sed quisquis malus est, vitio malus

est perfectum odium delDCt mahs
: qui sccundum Deum '
,
vivit; ut nec propter vitium oderit hominem ncc amet ,
vitium propter hominem sed oderit vitium amet homi-

^ ,
nem. Sanato enim vitio, totum quod amare, nihil autem

quod debeat odisse rcmancbit. ,
'P»al. Cji:^xvin, 22.

IVWX VVM VV VV VVVV VVVV WVV VVW VVW VWV VVVV VVW WW V-VW WW VVW VWV VVW V wv vvw»w
"
' ;. CAP€T VII.
Amorem et dilectionem indifferenter et in hono et in
jnalo apiul sacras Litteras inveniri.
I. Deum et iion se-

Nivi cujns propositum cst amarc ,
cundum hominem, sed secundum Deum amarc proximum,

sicut etiam se ipsum : procul dubio propter hunc amorem
dicitur vohintalis bonae, qu?c usitatiusin Scripturis sacris
charitas appellatur : sed amor cpioque secundiim easdem
sacras Litteras dicitur. Nam et amatorem boni dicit Apos-
tolus essc debere ,
quem regendo popuU:) prrecipit ehgen-
dum. EtipseDominus Petrum apostoluminterrogans, cum
dixisset : « Dihgis me plus his ? » Ille respondit : « Domine,
)) tu scis quia amo tc Et iterum Dominus quiEsivit
*. ))
non utrum amaret , sed utrum dihgeiet cum Pelrus at :
ille «Domine, tu scis quia amo te. »

respondit iterum:
Tertiaverointerrogatione et ipse Dominus non ait :aDihgi9
me,)) sed, «Amas me^? ubi seculusaitEvangehsta:« Con- )>
))tristatus est Petrus, quia dixit ei tertio, Amas me^?))Cum

Dominus non tertio, sed semel dixerit « Amas me? » bis :
autem dixerit «Diligis me?)) Unde intclhgimus, quod

:
etiam cum dicebat Dominus « Dihgis me? nihil ahud : )>
dicebat, quam Amas me? Petrus autem non mutavit

, (( )>
hujus unius rei verbum scd etiam tertio Domine , , ((

,
)) inquit , tu omnia scis , amo

tu scis quia te^ )>
Hoc propterea
ir. putavi, quianon- commemorandum
nulh arbitrantur ahud esse dilectioncm sive charitatem ,
aliud amorem ^. Dicunt enim dilectionem accipiendam
'Joan. x\i, i5. — = IbM, 17. •— ^ Ibid. — 4 Ibul. — 5 Vide Oiigen,
homil. X. in Cant.
S. AUGUSTIKI EriSCOPI
essG in bono, amorem in malo. Sio aiUem nccipsos auc-
tores ssecularium litterarum locutos csse, ccrtissimum est.
Sed viderint philosoplii utrum vel ([ua ratione ista dis-
ccrnant. Amorem tamen eos in bonis re])us eterga ipsum
Deum magnipcndere, libri eorum satis loquuntur. Sed
quarum auctoritatem coeteris
Scripturas religionis nostrre,
quibusque litteris anteponimus non aliud dicere amorcm, ,
aliud dilectioncm vel charitatem, insinuandum fuit. Nam

ct amorem inl)onodiei,jam ostendimus. Sed nc quis exis-
timet amorem quidem et in bono et in malo dilectionem ,
autem nonnisi in bono esse dicendam, ilhid attendat

quod in Psabno scriptum cst « Qui autem diUgit iniqui- :
» tatcm, odit animam suam'. » Et illud apostoU Joan-
nis Si quis dilexerit muiidum non est dilectio Patris

: ((. ,
» in eo -. Ecce uno loco dilectio ct in bono et in malo.

))
Amorem autem in malo ( ([uia inbono jam ostcndimus , ,
ne quisquam flagitct, legat quod scriptum cst « Erunt :
» enim bomines se ipsos amantcs, amatorcs pccunicc ^. »
Recta itaquc vohuitas est bonus amor et vohmtas per- ,
versa mahis amor. Amorergo inbians babcre quod amatur,

cupiditas est id autembabens eoque fruens Inetitia cst:
; ,
fugicns quod ei adversatur, timor est idque si acciderit ^
scntiens, tristitia est. Proinde mala sunt ista, si malus est

amor bona si bonus. Quod dicimus de Scripturis pro-
•,
, ,
l)cmus. Concupiscit xVpostoIus dissolvi, et essecum Cbristo.

Et K Concupivit anima mea dcsiderare judica tua * » vcl
, :
si accommodatiusdicitur «Dcsideravit anima mea concu- :
)) pisceie judicia tua ^ » Et, « Concupiscentia sapicntice

» pcrducit ad rcgnum-^. » lloc tamen loquendi obtinuit
consuctudo, ut si cupiditas vel concupisccnlia dicatur,

ncc addatur cujus rei sit, nonnisi in malopossit intelligi.
' Pfal. X, G. — M. Joaii. ii, i5. — ^ i Tiiii. u j, 2. — 4PliiIii). i, 23.—

^Psal. cxvm, 2o.— ''oap. m, 21.
DE CIVITATE DEI, LlBEn XIV. 171
LcCtitia in bono est : «Lcetamini in Domino, ct exultate
wjusti'. )) Et, « Dcdisti Irctitiani in cor meum^. » Et
« Aclimplcbis me lcetltia cnm vultu tuo ^. » Timor in bono
est apud Apostolum , ubi ait ; « Gum timorc ct tremore
» vestram ipsorum salutcm operamini ^ m Et, « Noli altum
» saperc, scd tiine^ » Et, « Timeo autcm, ne sicut serpens
» Evam seduxit astutia sua, sit et vestrae mentcs corrum-
» pantur a castitatc, qua3 est in Christo'^. » Dc tristitia
vero, quam Giccro magis scgritudinem appcllat' , dolorcm

autem Yirgilius , ubi ait i « Dolent gaudcntque , » ( sed
ideo mahii tristitiam diccrc, quia ,x'gritudovcldolor usi-
tatius in corporibus dicilnr), scrupulosior quaestio cst,
utrum inveniri possit in bono.
. ! .
.
CAPUT YIII.
De trihiis periiu^hatiombus , qiias in aninio sapicntis

Stoici esse volaerwit, exclaso dolore sive tristitiaj
quam virtus aninii sentire non deheat,
QuAS cnim Grceci appellant Ovjr.v.5dy.^ , latine autcm

Cicero constantias nominavit ^ , Stoici trcs csse volucrunt,
pro tribus pcrturbationibus in animo sapicntis ,
pro cu-
piditatc voluntatcm ,
pro loctitia gaudium . promctucau-
tionem pro oegritudinc vero vel dolorc quam nos vitandae
:
,
arabiguitatis gratia trislitiam maluimus dicere negavc-

, ,
runt csse possc animo saiîentis. Yolnntas quippc,

ali([uid in
inquiunt, appclit bonum quod facit sapicns. Gaudium ,
dc bono adcpto cst quod ubique adipiscitur sapicns. ,
Caulio dcvitat malum ,

quod dcbct sapicns dcvitarc. Tris-
'
Psal. x\xi, 11. — = IJ. IV, 7. — 3 Id. \v , 10. — iPliilip. n, 12. —
^ Hym. xr, 20. — ^2 Cor. xi, 3. — : Lib. Cic lu tt iv. Tusc. — ^ Id. iv.
titia porro qiiia de malo est, quodjam accidit •, luillum
autem malum existimanL posse accidere sapienti nihil in :
cjus animo pro illa csse posse dixerunt. Sic ergo illiloquun-
tur, ut velle, gaudere, cavere negent, nisi sapientem :
stultum autem nonnisi cupere, laetari, metuere, con-

tristari. Et illas tres esse constantias, has autem quatuor
perturbationes secundum Ciceronem , secundum pluri-
mos autem passiones. Grsece autem illae tres sicut dixi, ,
appcliantur OouTraoe.a?- istae autem quatuor

; Hoec lo- -jzy.dyi.
cutio utrum Scripturis sanclis congruat, cum quaererem

quantum potui dihgenter iliud inveni ([uod ait Propheta ,
« Non est gaudere impiis dicit Dominus » tanquam ,

*
:
iiupii Isetari possiiit polius quam gaudere de mahs quia ,
gaudium proprie bonorum et piorum est. Ttem ilkid in

Evangeiio a Quaecumque vultis ut Ihciant vobis liomines,
:
» haec et vos facite iUis^ » ita dictum videtur ,tanquam :
nemo possit aliquid male vel turpiter velle , sed cupere.

Denique propter consuetudinem locutionis nonnidli inter-
pretes addiderunt bona et ita interpretati sunt « Quae-
, :
)) cumque vultis ut faciant vobis homines bona. » Caven-

dum enim putaverunt , ne quisquam inlioncsta velit sibi
fieri ab hominibus , ut de turpioribus taceam, certe lu-
xuriosa convivia, in quibus se , si et ipse illis faciat similia,
hoc praeceptum existimet impleturum. Sed in graeco
Evangelio, unde in latinum translatum est non legitur, ,
« Bona » sed :« Quaecumque vultis ut laciant vobis

,
))homines, haec et vos faciteillis: ))credoproptorea, quia

in eoquod dixit, « Vultis jam voluit intelligi « Bona. , )) )>
Non enim ait Cupitis. :
II. Non tamen semper his proprietalibus locutionostra
frenanda est, scd interdum his utendum est ct cum legi- :
' Isai. XLviii, 21. cl Lvii, 21. juxla lxx. — sJIalth. vii, i2. etTob. iv,
r6.
DE CIVITATE DEI , LIBER XIV. 173
mus eos, quorum auctorilati residtare fas nou est, ilî sunt
intelligendoe , ubi rectus sensus alium exitum non potest
invenire : sicut ista sunt quae exempli gratia partim ex
Propheta ,
partim ex Evangelio commemoravimus. Quis
enimnescitimpiosexu]tareIaetitia?Ettamen,((Nonestgau-
M dereimpiis, dicit Dominus. » Unde, nisi quia gaudere
aliud est,quando proprie signateque hoc verlium ponitur.^
Item quis negaverit non recte praecipi hominibus, ut quae-
cumque sibi ab ahis fieri cupiunt, hsec eis et ipsi faciant :
ne se invicem turpitudine oblectentPEt ilhcit?e vokiptatis
tamensakiberrimum verissimumquepraeceptumest:((Quae-
cumque vuhis utfaciant vobis homines eadem et vos facite
))
)) ilhs. )) Et hoc unde, nisi quia hoc loco modo quodampro-

prio vohintas posita est non potest ?
,
quse in malo accipi
Locutione vero usitatiore quam frequentat maxime con- ,
suetudo sermonis non utique diceretur NoH velle men-

, : ((
tiri omne mendacium*

)) nisi essetet voluntas mala, a cujus
)) :
pravitate iha distinguitur, quam praedicaverunt AngcH

dicentes : (( Pax in terra hominibus bonae vohmtatis.')) Nam
exabundanti additumest, ((Bonae, ))si esse non potest nisi
bona. Quid autemmagnum in charitatis ]audil)us dixisset
Apostolus quod non gaudeat super iniquilate^, nisi quia
,
ita malignitas gaudet.^ Nam et apud auctores saecularium
litterarum, talis istorum verborum indifferentia reperilar.

Ait enimCiceroorator amplissimus: ((Cupio, Patres cons-
cripti, me Quiaidverbum in bono po-
esse clementem*. ))
suit, quis tam pervcrse doctus existat, qui non eum ((Cupio,
sed Volo potius dicere debuisse contendat ? Porro apud

(( ))
Terentium flagitiosus adolescens insana flagrans cupidine;
Nihil \olo aliud, inquit, ni«i Philumenam 5. ' " *"
quam voluntatem fuisse lilDidlnem, responsio quse ibi servi

» Eccl. Tii, 14. — *Luc. II, i4- — ^ 1 Cor. xiu, 6. — 4Cic. Orat, i.
in Catilin. -— ^Terent. in Andria. act. 11, 6c. i.

l^-^ S. AUcrSTIM EPISCOPI
ejiisscnIonsIiKliicitur,satisiiKlicp.t.Aitiiamque(loniiuosuo:
. . . opcram te dare
Oiianto satiuE cst, id
Istum qiii amoieni ex animo amovcas, qiiam Idloqui
Quo magisliijidofrustra incondatur tua '.
Gaudiumvero eosctinmaloposuisse, ille ipsc virgiliaiuis

testis est versus, ul)i lias quatuor perturbatioucs summa
Lrevitatc complcxus est
Hinc metuunt, cupiuntquc ,
dolent, gaudentque »,
Pixit ctiain idem auctor,

Blala mentis gaudia '.
III. Proindc volunt, cavcnt, gaudent ct boni etmalij

atque ut eadem aliis verbis enunticmus, cupiunt, timcnt,
lcTtantur et boni ctmali : sedillibcne, isti malc, sicut ho-
niinibus seu recta scu perversa voluntas cst. Ipsa quoquctris-
titia, pro qua Stoici nihil in animosapientisinvcniri posse
putaverunt, rcperitur in bono, ct niaxime apud nostros.

Nam JaudatAposlolusCorinthios, quod contristati fuerint
sccundumDcum. Scdfortassc quis dixcrit illis Apostolum
fiiisse congratulalum quodcontristalifuerint poenitcndo :
qualis tristitia, nisi corum qui peccaverint, esse nonpotest.

Ita enim dicit: « Yideo qiiodEpistola illa, ctsi ad horam
» contristavit vos, nunc gaudco non quia , contristati estis
» sed quia conti istati cstis ad pocnitcntiam.Conlristati cnim

» estis secundum Deum,ut in nullo dclrimentum patiamini
» ex nobis.Qure euim secundum Deum est trislitia,poeniten-
» tiam in salutem impocniicndam opcratur mundi autcm :
)) tristitia, mortem operatur. Ecce enim idipsum sccuiKlum
)) Dcum contristari, quantam perficit in vobis industriam^ )j
Ac per hoc possunt Stoici pro suis partibus respondcre, ad

hoc vidcri utilem csse trislitiam, ut pcccasse poeniteat
in animo autem sapicnlis ideo csse non posse, quia nec
peccatum in cum cadit, cujus pocnitontia contristctur
«Tercnt. in Andria. act. ii, sc. 2. — 'Virg. iCncid. vi. — -^
Id. iv. -~-
^ 9 C.or. VII, 8 11
ncc uUnm aliud nialum quod perpetiendo ct scntiendo
,
sittristis. Nam et Aleibiadem ferunt' ( si me de nomine
hominis memoria non f allit , ) cumsibi beatus videretur

Socrate disputante, et ei quam miser esset quoniam ,
stul-
tus esset, demonstrante , flevisse. Huic ergo stultitia fuit
causa ctiam liujus utilis optandDcque qua homo

tristitiae,
esse se dolet, quod esse non debet. Stoici autem non stul-
tum sed sapientem
, aiunt tristcm essc non possc,
/vvw w\\ ww^-v»» \w» \ w» \vw \w\ /ww\w\ \\/v\ WWWW \W\ WWVWVWW WW WW <M%>
:!,'"/ ';.'':,;^.
CAPUT IX . .;
•'.' '
De perturhationihiis animi , quarinn affectus rectos

" '
Jiahet vita justorujn. -
I. Verum his philosophis , cpiod ad istam quxcstionem

de animi pcrturl)ationi!3us jam rcspondimus in attinct,
nono hujus Opcrishbro, ostendentcs eos non tam de rcbus,
quamde verbis cupidiorcs essecontcntionis, quamvcrila-
tis. Apudnos autemjuxta Scripturassacrassanam({ue doc-
trinam, civcs sanctaiCivitatis Dei in hujus vitiic percgri-
nationc secundum Deum vivcntes, nictuunt, cupiuntque,
dolent, gaudentque. Et quiarectus cst amor corum, istas
omncsaflectionesrectashabent. j\Ietuunt poenam ceternam,
cupiunt vitam oeternam i dolentin re, quia ipsi in semet-
adhuc ingcmiscunt adoptionem cxpectantes rcdcmp-
jpsis
tionem corporis sui--, gaudcnt in spe, quia lict «Sermo qui ,
scriptus est, Absorpta cst mors in victoriam^ « Item mctuunt

peccare, cupiunt perseverare : dolent in pcccatis, gaudent
iu operibus bonis. Ut cnim mctuant pcccare , audiunt
« Quoniam almndabit iniquitas, rcfrigcscet charitasmul-
» torum*.)>Utcupiant pcrsevcrare, audiiint([uodscriptum
» Cic. in'iv. Tust.— « noili. Viii, 2 J.— 3 i Cor-. xv, r»'}.— * Ma((!i. x\iv, i9.
est : « Qui perseveravcrit usqiie in finem hic salvus , erit'.))
Ut doleant in peccalis, audiunt « Si dixerimus quia :
«peccatum nonliabcmus,nos ipsos seducimus, et vcritas

)) innobisnoncst^.))Utgaudeantinoperiijusbonis,audiunt:
Hilarem datorem diligitDeus^. u Item sicuti sc infirmitas eo-
rum firmitasque liabuerit, mctuunttcntari, cupiunttcntari
dolcnt in tentationibus ,
gaudent in tentationibus. Ut enim
metuant tentari, audiunt: « Si quis prfeoccupatus fuerit in
» aliquodelicto, vos, quispiritalcs cstis, instruitcluijusmodi

» in spiritu mansuetudinis •, intendens te ipsum , ne et tu
)) autem cupiant tentari, audiunt quemdam vi-

tentcris*. ))Ut
rumfbrtem Civitalis Deidiccntem « Proba me Domine, et :
))tenta me; ure renes meoset cor meum*)) .Utdoleant in ten-
tationibus, vident Petrum flentem^ ut gaudeant in tenta- :
tionibus,audiunt Jacobum diccntem (cOmne gaudium exis- :
)) timate, fratres mei, cum in tentationes variasincideritis^))

II. Non solum autcm propter se ipsos his moventur
aflfectibus,vcrumctiam proptereos, quos hberari cupiunt,
et ne pereant metuunt et dolent si percunt et gaudcnt
, ,
si liberantur. Ilkim quippe optimum et fortissimum vi-
rum qui in suis infirmitatibus gloriatur* ut eum potis-

,
,
simum commemoremus, qui in Ecclesiam Christi ex Gen-

tibus venimus, Doc^torem Gcntium in fide et veritate, qui
et plus omnibus suis co-Apostohs laboravit^, et pluribus

Epistohs populos Dci, non eos tanlum, qui praesentes ab
illo videbantur, verumetiam illos, quiluturi pracvideban-
tur, instruxit-, illum inquam, virum, athletam Christi,
,
doctum ab illo, unctum de ilio*'', crucifixum cum illo**,

gloriosum in illo'^,in theatro hujus mundi, cui specta-
culum factus est et Angelis ct hominibus, legitime mag-
iMatth. X, 22. — » I John. i, 8. —• ^ i Cor.ix, ;.— 4Gal. vi, i. —
SPsal. XXV, 2. — '^Matth. xxvi, ^5. — 7 Jacob. i, 2. — 9 2 Cor. xn, 5.
— yld. XV, 10. — '"Gal. i, r^. — " Id. n, ig. — '^ i Cor. iv, g.
DE CIVITATE DEI , LIBER XXV. 1/7
num ngonem certantem, et palmam supern.^Tn vocationis
iii anteriora sectantem' , ociilis iitlei lil)entissime speetant,
uGaudere cum gaudentibus , fi<'re cumiientibus-, » foris
liabentem pugnas, intus timores^ cupientem dissolvi, et

esse cumCbristo*, desiderantem videre Romanos, ut ali-
quem fructum habeat^ et in iliis,sicutet in caeteris genti-
bus-, aemulantem Corinlliios, et ipsa aemulationemetuen-
tem, ne seducantur corum mentes a castitate, quae in
Christo est" •, magnam tristitiam et continuum dolorem
cordis^ de Israelitishabentem, « Quod ignorantesDeijus-
)) titiam, et suam volentes constituere, justiliae l)ei non
)) solum dolorem, vcrumetiam luc-
essent subjecti* 5 ))nec
tum suum denuntiantem (piiljusdam, « Qui ante pecca-
» verunt, et non cgerunt poenitentiam supcr immundilia
» et fornicationibus suis^. »
IH. Hi motus , hi afiectus de amorc boni ct de sancta

charitate venientes, si vitia vocanda sunt, sinamus ut ca,
quoe vere vitia sunt, virtutes vocentur. Sed cum rectam
rationem sequantur istac affectiones, quaudo ubi oportct
adhibentur, quis eas tunc morbos seu vitiosas passiones
audeat dicerc ? Quamobrem etiam ipse Domiiuis in forma
servi agere vitam dignatus humauam, sed nullum Iiabens
omnino peccatum, adhibuiteas ubi adhibendas essejudi-
cavit. Neque enim in quo verum erat hominis corpus et
^ verus hominis animus, ialsus erat liumanus aifectus. Cum

ergo ejus in Evangelio quod super duri- ista referentur ,
tiam cordis Juda3orum ciun ira contristatus sit'** quod 5
dixerit: « Gaudeo propter vos, utcredatis^' quod Laza- 5
rum suscitaturus etiam lacrymas fudcrit'^-, (juodconcupi-

veritcum Discipulis suis mandueare pasclia'^ 5
quod pro-
' Philip. 111, z.\. — 2 F.orn. \!i, lO. — ^ '. Cor. vii, 5. — 4r'Iii!ij). i, '.?.j,
— 5 l\oni. I , II. — '^'2 Cor. w.u. — 7 Kom ix, 2. — ^ K i J. x, .]. — 92 Vmv.

XII, 21. — «° Marc. m, .'").
— " Jixui. xi, i5. — '^ Ilvd. .''5. — '^Lik.^^ xxii, i5.
cx. 12
piiiquanle passione anima ejus' non falso
trisLis iiierit ,
utiuue referuntur. Veruni ille lios motus eertre dispensa-

tionis gratia, ita cum voluit suscepit animo liumano, ut
cum vo]uit factus est homo.

IV. Proinde, quod fatendum est, etiam cum rectas et
secundum Deum liabenuis lias affectiones, hujus vitoc
sunt, non illius quam futuram speramus, et s?epe illis
etiam inviti cedimus. itaque aiiquando, quamvis non
culpabiii cupiditate, sed laudabili cbaritate mcveamur,
etiam dani nolumus, flemus. liabemus ergo eas ex Iiu-
manae conditionis infirmitate non autem ita Dominus :
Jesus, cujus et infirmitas fuit ex potestate. Sed dum vitse

hujus inlirmitatem gerimus , si eas omnino nuilas habea-
mus tunc , potius non recte vivimus. Viluperabat enim et
detestabatur Apostolus quosdam, quos etiam esse dixit
sine affectione-. Culpavit etiam ilios sacer Psalmus, de
quilms ait : (c Sustinui qui simnl contristaretur , et non
)) fuit^. » Nam omnino non dolere, dum sumus in hocloco
miseriae ,
profecto sicut quidam etiani apud sseculi hujus
]itteratos sensit et dixif*, non sine magna mercede con-
tingit, immanitatis in animo, stuporis in corpore. Quo-
circa illa qua? a--i'7jta grreee dieitur, quae si latine pos-
set, impassibilitas diceretur, si ita intelligencla est, (in
animo quippe, non in corpore accipitur,) ut sine his

alfectionibus vivatur, quoe contra rationem accidnnt,
mentemque perturbant maximc optanda
, bona piane et
est sed nec ipsa hnjus est vitac. Non enim qualiumcum-
5
que liominum voxest, sed maxime piorum multumquc

justorum atque sanctorum, « Si dixerimus quoniam pec- ,
))eatumnon habemns, nosipsos seducimus, ct veritas in

))nobisnonesL^ » Tmic itaque a-Kicia ista erit, quando
» Blalth. r.xvi, 38. — ' r{on-\. i, 3i. — ^ Psal. i.wia , 2i. — '(
Cicantor
Acadwiiicus apud Ciccr. ni. Ta?c. m — ''Jonn. i,8.
V)TL civiTATr, Drr, i.icr.n \"iv. 170
pcccalum in liomiiio niillain cii!.. Kmic voro srdis bcuo
vivltiir, si siiiocrimhio : siii'! pjccaio auLcm qiii sc vivcrc
existimat , iioii id agit, ut ]vjccatmii noii liabcat, scd iit
veniam non accipiat. Porro si '-^-y.^jcy. illa diccnda cst ,
cmii animum contingerc omnino non potcst ulins aftcc-

tus, quis luinc stuporem non onmibus vitiis juciicet cssc
pejorcm? Potcst ergo non absurde dici perfectam bcatitu-
dinem sine stimulo timoris et sine ulla tristitia futuram :
non ibi autem futurum amorem gaudiumque quisdixerit,

nisi omni modo a veritate scclusus? Si autem ^-i^six
illa cst, ubi nec metus uUus exterrct, ncc angit dolor,
aversanda est in bac vita, si rccte, hoc est, secundum

Deum vivere Yolumus : in illa vcro bcata, ([Ute sempiterna
promittitur ,
plane speranda cst.
V. Tlinor namque ille , de quo dlcit apostolus Joan-

nes : « Timor non est in charitate, sed perfccta charitasfo-
» ras mittit timorem. ([uia timor pocnam habet •,
qui autem
non est ejus gencris
» timet, 11011 estperfectus in charitatc' :»
timor, cujus ille quo tiraebat apostolus Paulus, ne Co-

rinthii serpentina seducerentur astutia'-; hunc cnim timo-
rem habet charitas imo noii habet nisi charitas sed iliius
, :
est generis timor, ([ui non est in charitate^ dc quo ipse

apostolus Paulus ait: a Non eiiim accepistis s[:)iritum ser-
M vitutis iterum in timGrcm ^. Timor vero ille castus
)) pernianens inSciecuUim srecuii^, )> si crit et in futuro sa3-
culo, (nani quo aho modo potest intclhgi pcrmanere in
sfeculum snccuh?) non est timor (^xterrcns a mah), ([uod
accidere potest ^ sed tenens in bono, quod amitti non po-
test. Uiji enim boni adepti rimor immutabihs est, ]m'o-
fecto, si dici ]iotest, mali cavendi timor securus (^st. Ti-

nioris quippe casli nomine ea vohintas significata est , (|i!a
' I Joan. iVj i8.— »2.

=• Cov. $1. 3. — T.oni. \ni, liy. — 4Psal. xvii!, to
12.
nos nocosso oril noUe pcccnre, ct non sollicihuline infir-
niitalis, nc forlc pccccnuis, sctl tran(jiiiHilatc cliaritatis
cavcr(? ]icccaluin. onmino gencris tinior

Aiit si luillias
csse poterit in iila ccrtissima sccnritate pcrpctuornm fcli-

ciunKpie gaiuliorum-, sic dictum cst « Timor Domini :
» castuspermancns in sjeculum spcculi » cpumiaclmodum ,
dictum cst Paticntia paupcrum non peribit in seter-

, ((
))num'. )>Ncc[ue enim aeterna crit ipsa patientia, cpuie ne-

cessaria non cst, nisi nlii tolcrancla sunt mala sed a'ter- :
num crit , cjuo ])er ]iatienliam ]icrvcnilur. Ita fortasse

timor castus in sicculum srcculi dictus cst ]3ermanerc,
c[uia id j-êrmaneljit, c[uo tiinor ipse ]ierducit.
YI. OlIcX^ cum ita sint, (luoniam recta vita dncenda cst,
cpia ]3erveniendum sit ad heatam, omnes allectus istos
vita recta rectos lial)et, pervcrsa jDcrversos. IJcata vero
cadenuiue fetcrna amorem liabebit et gaudinin non solum

rectum verumetiam certuiu timorem autem ac dolo-
, :
rem nidlum. Unde jam apparct utcum(|ue, ({uales esse

debeant in hac ]ieregrinatione cives Civitalis Dei , viven-
tessecundum spiritum, non secundum carnem hoc est, ,
sccuudum Deum non sccundum liominem et cpiales in

, :
illa, cjuo tendnnt, immortalitaleruturisint. Civitas ]")orro,
id est, societas impiorum non secundum Deum, sed se-

cundum hominem viventium, et in ipso cultu falsac,
contemptucjue vera3 divinitatis , doctrinas hominum drc-
monumve scctantium , his ailectibus i^ravis tan(juam
morbis et ]Derturbationil)us cjuatilur. Et si c[uos civcs
habet, c[ui moderari talibus motibus, et eos c[uasi tem-

]oerare videantur; sic im]")ietate sujicrbi ct elati sunt, ut
hoc. ipso iu eis sint majores tumores, ([uo minores dolo-
Ycs. Et si nonnulli tanlo immaniore, c|uanto rariore va-
nitate hoc in se ipsis adamaverint, ut nullo prorsus cri-
'
Psnl. IX, 19.
DE CIVITATE Dl;i, LIBER XIV. 181
ganliir ct oxcitentur, nuHo llcctantur afque inclinentur
allectu^ humanitateni telani polius aiiiillunt, ([uani vc-
rani assequantur tranquillilateni. Xon eniiu (|uia duruni
aliquid, ideo rcctum^ aut quia stupidumest, idcosanum.
CAPUT X.
Anpnnios lumiincs in pamdiso consliliilos nuUis per-

tiirhalionihas , ])i'iiis qann (leliîacrinl , (i(J'cclos
faisse creden^hun sit.
Ski) utrum prinms liomo vel primi liomines, (duorum

crat (juippe conjugium,) habebant istos airectus in cor-
pore animali ante peccatum , (juales in corpore spiritali
non liabeljimus onuii ])nrgato fin;tO(|ue p:'Ccato, non

inimerito ([ua-ritui'. cnim babebaiil ([uomodo crant
Si ,
])iali in illo memorabili beatitudinis loeo, id e>t, ara- |
diso? Quis landem ahsohitc dici bealus potcst, (pii ti-
nuire airuMlur, \c\ doh)re? Quid aulem limer(^ aut doh-re

poterant ilh liomin(^s in tantorum laiUa ailkicntia bono-
rum , u1)i nec mors mctuelâlur , ncc ui!a corporis mala
valeludo-, nec aberat (phd([uam , ({uod ]jona vohintas
adipisceretur, Ucc ineratipiod carnem aninuimvc hominis
reliciter vivcnlis oirendcR I ? Amor r^rat inq)crturbatus in
Deum, atque intcr se conjuguin hda et sincera socictate
viventium, et ex lioc rimore grande grudium , non desis-

tcnte quod ama1)atur ad fruendum. Krat dcvilatio tran-
quilla pcccali , ([ua mancnt(^ nnlluiii onniino aliundo
nialuni, (juod conlristarct, irruel)al. An forte cupiebant
jMohibitum lii;num ad vcscendum continij;( re, srd mori
mcLuebantj ac per hoc et cupiditas, et nietus jaiii tunc
182 S. ALGfSTlM EV1SC01>I
illos lioiiiiiics cliam iii illo pcrlLirbabat loco? ALsit nt lioc

cxistimcmus liiissc, ulî nnlliim crat omnino pcccatnm.
Ncqnc cnim nullnm pcccatnm cst, ca (jnoc lcx Dci prolii-
bct concnpiscerc j atqnc al) his abstincrc timore poenac,

non amorc jnstltia;. Absit, inquam, nt antc omnc pccca-
Inm jam ibi fncrit tale peccatnm nt lioc dc ligno admit-
,
,
tercnt, qnod dc midierc Dominns ait « Si qnis vidcrit :
))mnlicrcm ad concnpiscendnin eam jani moccliatns est ,
V eam in cordesno'.« Quaniigitnr fcliccscrantprimihomi-

ncs, ct nnllis agitabantur pertnrbationi])ns animornm,
nullis corpornm la^debantnr incommodis tam fclix uni- :
versa socictas cssct Liunana, si nec illi malnm, qnod

ctiam in posteros trajecerunt nec qnisquam cx eornm ,
stirpe iniqnitatcm committerct, qn;:c damnationem reci-

peret : atque ista permancnte fclicitatc, doncc pcr illam
bcnedictionem, qua dictnm esL^ « Crescite, ct mnltipli-
)) camini-, )) prredcstinatornm sanctornm nnmerns comple-
rctnr, alia major darctnr, quce jjcatissimis Angclis data cst
nbi jam cssct certa sccuritas peccaturnm neminem , nemi-
ncuKpiG moritnrum : ci talis essct vita sanctornm, post
nulhim hdjoris, doloris, mortis cxpcrimentnm, qnahs erit
post htec onmia inincorruptione corpornm reddila rcsnr-

rcctionc mortuorum.
> ?.IaUii. V, 20.— =Gcii. I, 28.
-i
DE CIVITAiE DEI . LIEEH. XIV. 183
.\V\* \ W» W.\ \\\\ X\\\ WAI \W\VVVVW\\ VVW VVVV WVV V VV\ VVV\ W V\ VVW VVW WW VVV\ VVi
'
- .y
( ;
•
: i-
'
>'''
CAPUT XI. -
'"
De lapsit primi homliiis , in quo hene condila nainra

est, nec potest nisi a suo Aactore reparari.
I. Sed cjuia Dcus cuncLa prcTscivit, ct ideo lioralneni

quoque pcccaturuni ignorarc non poLuit; secunduni id
quod proescivit atcpic disposuit Civiiatcm sanctam, cam
dc])cmus assercrc, non secundiun illud quod in nostram
cognitioncm perYenire non potuit, quia in Dci disposi-
lione noii fuit. Ncc cnim liomo peccato suo diviiuun po-
tuit perturbarc consilium quasi Dcum quod slatuerat ,
mutare compulcrit cum Deus pr.TScicndo utrnm([uc :
prEevencrit, id est, ct liomo, quem bonum ipse crcavit,

(.[uam malus esset futurus, ct ([uid boni etiam sic dcillo
esset ipse facturus, Dcus enim ctsi dicitur statuta mutare,
(undetropica locutione in ScripLuris sanctis ctiam pccni-
tuissc lcgitur Deum',) quod homo spe-
jaxta id dicilur,
raverat, vcl naturalinm causarum ordo gcstabat-, non
juxta id f[uod se Omnipotcns facturum csse prccscivcrat.
l"ecit itaquc Dcus, sicut scriptnm cst, b.omincm rcctum *^
acperhocvoluntatis bonss. Non enim rcctusesset, bonam

non habcns vohuitatcm. Bona igilur vohmtas opus cst
Dei : cnm ca cruinpc ab illo factus cst hcmo. Mala vcro
voluntas prima, quoniam omnia mahi opcra prreccssit in
liominc , dcfcctus poiius fuit {juidam al) opcrc Dci ;'.dsua
opcra, cjuam opus ulham. Et idco mahi oiK^ra, c[uia sc-

cnndum non sccundum Dcnm ut cornm operum
sc, :
tanc[uam frucluuni malorum vohuilas ipsa essct vclut
'Gcn.Vi.6 et i. Tu:;. xv, it. — ' F.cc. vh, .3-,i.

184 S. AL-GUSTINI EPISCOPI
arljor niala, aiit ipse homo in quanluni maloe voluntatis.

Porro mala volnntas, quamvis non sccundum naturam, sit
sed conlra naluram, quia vitium cst tamen cjus naturae :
est, cujus est vitium, quod nlsi in natura non potcst esse :
scd in ca quam crcavit cx niiiilo, non quam genuit Crea-

tor de scmctipso sicut genuit Vcrbum, pcr quod facta
_,
sunt omnia. Quia etsi de iervixi pulvcre Deus finxit lio-

mincm-, cadcm tcrra omnisque tcrrena materies omnino
dc nihiloest, animamquc de niliilo faclam dcdit corpori,
cum homo. Uscpio adco autcm mahi vincuutur
factus est
a bonis, ut quamvis siuanlur csse ad demonstrandum
(juam possit ct ipsis ])cne uli justitia providentissima
Crcatoris-, bona tamcn sinc maUs csse possint, sicut Deus
ipse verus et summus , omnis super istum cahgino-
sicut
sum aercm coelcstis nivisibihs visibihsque creatura; mahi
vero sine honis csse non possint , cpioniam naturre in qui-
hus sunt, in quanlnm naturse sunt, utique ])ome sunt.
Dctraliitur porro maluin , non alicjua natura qua; acces-
serat, vcl uihi cjus partc sublala, scd ca qu?e vitiata ac
dejM-avata fucrat, sanata atque corrccta. Arbitrium igitur
vohmtatis tiinc. cst. vcrc hberum, cum vitiis peccalisque
non seivit. Talc (iatum cst a Dco quod amissum proprio
:
vitio, nisi a ({uo dari potuit, reddi non potest. Unde Ve-
ritas dicit : (t Si vos Filius hberavit, tunc vere hberi eri-
» tis'.« Idipsum cst autcm,ac si diceret, (( Si vos Fihussal-
vos fcccrit, tunc vcrcsalvieritis. » Inde quippc hi)crator,
nnde salvator.
II. Vivcbat ita(|ue homo secundum Dcum in paradiso ,
et corporah ctspiritah. Neque cnim crat paradisuscorpo-

rahs proptcr coi-poris bona •, et proptcr mcntis non crat
spiritalis •, aut ^cro crat spiritalis quo pcr inlcriorcs , ct non
erat corporahs quo per exteriores scnsus homo frueretur.
* Jouu. vui, 36.
DE CIVITATE DEl, LIBEU XIV. 185
Erat plaiie utrunujiic propter utrumque. Postea vero quam
superjjus ille angelus , ae per hoc invidus ,
per eamdem
superbiam a Deo ad semetipsum conversus (juodam , (juasi
tyrannico fastu gaudere subditis, (juam esse subditus,

(îgens , de spiritali paradiso cecidit, (de cujus lapsii so-
ciorunKjue ejus, qui ex Angelis Dei angeli ejus edecti
sunt, in li])ris uude(imo
duodecimo luijus Opcris et
satis, quantum potui, dispulavi,) malesuada versutia in
hominis sensus serpere atfectans , cui utique stanti , (juo-
niam ipse ceciderat, invidebat, cohibrum iu paradiso
corporah u])i cum (hiobus ilhs homiuibus maseulo et
foemina animaha etiam terrcstria cactera sulidila ct iii-
noxia versabantur , aninial scilicet hibrieiuu et torluosis

anfractibus mobile, ojjcri siio congruum per (juem lo- ,
queretur, ek^git ; eocjuc jier angehcam prjrsentiani pr.ics-

tantioremrpie naturam spiritah ne(|uitia si]ji sul^jccto, ct
lanquam instrumento a])utens , falJacia sermocinalus cst
ffcmina^; a parte sciiicet inferiorc liumamo copu];i3 illius
incipiens, ut gradatim perveniret ad totum non exisli- :
mans virum facile cre(hdum, uec erruudo possc decipi,

sed (hun aheno cedit errori. Sicut enim Aaron crranti \)0-
pulo ad idohuu fa]Drican(hmi non consensitinductus, scd
cessit olistrictus nec Salomonem credi])ih} cst errore pu-
'
•,
tasse idolis esse serviendum , S(xl ])]anditiis foemineis ad iha

sacrilegia fuisse conq)u]sum - : ita credendum est illum
virum suse foemuirc , uni unum hominem , homini, conju-
gem conjugi, ad Dei legem transgrediendam non tan- ,
quam verum loquenti crcdidisse seduclum sed sociali ,
necessitudinc paruisse, Non cnim frustra dixit Apostolus:

(iSed ct Adam non est seductus, mulicr autem seducta
)) cst^; » nisi quia illa (|uod ci serpcns loculus est, tan(juam
verum esset, accepit ille autemab unico noluit ^ consor-
• Exod. xxxii, 4- — ' 3. Reg. xj, i^. — ^ i.T.m, ji, i4-
186 S. ALGUSTIjV^ episcopi
lio diriml communioiie peccaU; iicc ideo mlniis

, iicc iu
rcus, scd sciens prudensquc peccavit. Unde ct Apostolus
non ait : « Non peccavit m scd : , (( Non cst seductus ^ : » Nam
uticjuc ipsura ostendit, ui)i dicit: ((Perunum liominem
)) inlravit peccatumiiimundum- 5 )) etpaulo postapertius,
(( In similitudlne , inquit, praevaricationis Adae ^. )) Eos
autem secluctos intelligi voluit, qui id quod raclunt,
non pulaut esse jieccatum ilie autem scivit. Alioquin :
quomodo vcrum erit Adam non est seductus ? Sed

, <( ))
inexpertus divinai severitatis in eo falli potuit , ut veniale

crederet esse commissura. Ac per hoc in co quideiji cpio
mulier scdiicta est, non cstilie seductus, sed eumfefellit,
quomodo fuerat judicandum cpioderat dicturus ((^.iulier :
quam dedisli mecum, ipsa milii dedit, ctmanducavi.^))

))
Quid ergo ^ pluribus ? etsi credendo Hon sunt amLo de-

cepti ,
peccando tamcnam])© sunt capli , ct diaboll laqueiL;
inipiicati.
'-
;
"'
CAFUT Xil.
De qucditate primi peccali pcr hominem admissi.
Si quem vero movet, cur aiiis peccatis slc natura noii

mutetur liumana ,
qucmadmodum iila duorum primorum
hominumprcevaricatione mutata est j uttantee corruptioni,
c[uantam vidcmus atque sentimus , et per Iianc sul)jaceret
morli , ac tot et tantis ianKjue inter se conlrarlis pertur-
baretur ct fluctuaret affectibus, qualis in paradiso antc
pcccatum , licet in cornore esset animall , uticpie noii fuit
'ro:n, V, VI. — =1(1, jl4-^ -IIjVI — i Gen, iii , i2. — ^ Supi>k oini?
cst.
DE CIMTATE DEI, LIKEll XIV. 187
sl qnis hoc moTCtur , iit clixi non idco debct existimaro
,
kvc ac parvum illiid fuissc commissum quia in csca fac-

,
tum est non quideni mala nec noxia

, , , nisi quia prohil)ila.
Ncque enim qnidquam mali Dcus in illo tanta3 felicitatis
loco crcaret atque plantarct. Scd obedientia commendala
est in prseccpto ,
qure virlus in crcatura ralionali maler
qnodam modo cst onniium custosfiue virtntum: ciuando-
quidem ita facta est, ut ci subdilam esse sit ulile ;
pcr-
niciosum autcm snam , non cius a ([uo creata cst, faccrc
vohnii:atem. Hoc ilaquo de uiio cibi generc non cdendo
nbi ahorum tanta copia subjacebat, tam levc pra^ceptum
ad oljservandum , tam ])rcvc ad memoria retincndinn,
nbl prrcscrtim nondum voJunlali cupidiLas rcsistebat
quod de pocna iransgressionis postca subsecutum est, tanto
majorc injustitia violatmii cst, quanto facihore possetcb-
servantia custodiri.
i\ w-w ww i vi\ iw-. -vVii Vci^ wx-i K'i,\\x;\\\\'i-, \ -^w •.\\\ \\x\ \\x\ KX\\\\\\\i/\\ s.xxw.wt)
CAPlT Xill.
Qiiod in prcvi'aricaiione Adcv adopus jnalam volun-

tas pnvcessit rnala.
L\ occulto autem mah cssc c.aiperunt, ut in apcilam

inobedicntiam hdêrentur.^ Non cnim ad mahmi opus per-
veniretur, nisi prEeccssisset mala vohmtas. Porro malac
vohmtatis initium quod potuit esse nisi supcrbia? « Iniiium
« enim omnis pcccati super1)ia cst autcm supcr- '. « Qiiid est
])ia nisi pcrversa; celsitudinis appctitus? Pcrversa enim
,
cclsitudo cst, deserto co cui de])et animus inli.icrcrc prin-

cipio, sibi (juodam nwdo heri akjue csse principium. IIoc
ht, cum sibi niniis placet. Sibl vcro Ita placet, ci;m ai)
' Ecc!. X, ij.

188 s. AUGUSTIKJ EPJSCOPI
illo ])ono immulabili (lcficil, (juodcimasîsplaccre dcbuit
(:|uam ipsc sihi. vSpoulancus cst autcm istc dcfcctus : ({uo-
uiamsi volunlas in amorc superioris immutabilis Jjoni , a
(pio illuslrabatur ut vidcrct, et acccndcbatur ut amarcl,
stahibs pcrjiiancrcl, non indc ad sibi placcMidum avcrtc-
rctur , et cx lioc tcncbrescerct ct Irigcsccrct , ut vcl ill.i
vcrum crcdcrct dixisse scrpentcm , vcl illc Dci niandato

iixoris pr.Tponeret voluntatcnj ,
putarctque se venialitcr
tiânsgressoixMjj esse pj^.neccpti , si vitac suae sociajii Jjon dc-
sereret clianj in societate pcccati. Non inalum crgo opus
factum cst, id csL, ilia transgressio , ut cibo probibito
vesccrentur , nisi ab cis (|ui jauj mali erant. Nequc cninj
ficrct ille fructus jjjalus , nisi aJj arbore ujala'. Ut autem
esset arbor ujala , contra naturauj factum est : c[uia nisi
vitio volunlatis ,
quod conlra naturam cst, non uLicjue
fiei'ct. Scd vitio dcpravari , nisi cx nihilo facta , natura non
posset. Ac pcr lioc ut natnra sit, e\ co bahct (juoda Dco
facta cst ut autem ab co ([uod cst dcficiat, cx boc (juod
;
de nibilo facta cst. Nec sie defccit bomo iit omnino nibil ,
esset: scd ut inclinatus atl se ipsum minus cssct, quanj

erat, cunj ci (|ui summe cst inbicrcbat. ilclicto itacpic Dco,
csse in scmctipso , boc cst , sihi placere , non jam nibil csse
est , sed nibilo propinr|uai'e. Unde supcrbi sccundum Scrip-
turas sanctas aJio nomine appelhintur, sibi placcntcs-.
Bonum est enim sursum babere cor: non taujcn ad se ip-
sum ([uod cstsuperbiii^ scd ad DomlnujJi, qnod estobc-
, ;
dicntiic (|u;c nisi humiliuuj non potcst (sse. Est igitur

,
a]i([nid liumilitalis miro modo (juod sm'suuj faciat cor,

ct cst a]i(|uid c]ationIs (juod deorsum faciat cor, Hoc
(]uidcuj ([uasi contrarium vidcLnr, uL cfaLio sit deorsum ,
et]jumi]itas sursum. Scd ])ia ]nuni]ilas facit sul)ditum su-
periori^ niliil cst autcm suj)eriusDeo : cL idco cxaltat liu-

Matlli. VII, 18. — =2Pclr. 11, 10
DE CIVITATE DET, LIBEU XIV. 189
militas, c[wvc facit sulKlilum Doo. Elalio autcm qn<ne in
vitio cst, co ipso (|no rcspnit subjcctioncm , ct cadit ab

illo, quo non cst quiclijuam supcrius et ex lioc crit infc- ,
rius ct fit quod scriptum cst

,
« Dejccisti cos, cnm cxtol- :
» lcrcntur'. » Non enim ait a Cum elati luisscnt, ut prius :
extollercntur, etpostcadejiccrentur : » sed cumcxtollcren-

tur, tunc dejecti sunt. Ipsum qnippe cxtolli, jam dejici cst.
Qnapropter qnod nunc in Civitate Dei, ct Civitati Dei in
lioc srcculo peregrinanti maxime commcndalnrhumiiitas,
et in cjus llege, cpii est Christus, maxiinc prtTdieatur;

contrariumque huic virtiiti elationis vitiiim, incjiis adver-
sario, cpii est diabolus ,maxime domiiiari, sacris LiHeris
cdocetur: profecto ista estmagna dillerenlia, ([ua Civitas,
unde loquimur ulra(jiie discernitur^ una scihcct socictas
,
piorum hominum altera impiornm, singida quaH|ue ciim

,
Angclisad sc pcrtinentibus, in quilnis praccessit hacamor

Dei, liac amor sui.
II. Manifesto ergo apertoqne peccato^ ubi factnm est

quod Deus fieri prohibuerat diabolus hominem non cepis- ,
set, nisi jam iJle silji ijisi placcre coepis.s(^t. Ilinc onim ct
delectavit c[uod dictum est Eritis sicut dii^. Quod me-
: (( •»
lius csse |30csent summo vero([ae principio colianêndo [ler
obedientiam non suum sibi existendo [M'incipium [icr

,
superliiam. Dii enim creati non sua veritate sed Dei , ,
veri participatione sunt dii. Plus autem a[")[3etendo minus ,
est ; qui dum sibi sullicerc dihgit, ab illo ([ui ci vere sulllcit,
deficit. Ilhid itaque malum ,

quo cum sibi homo placct
tanquam sit et i[Dse lumen , avertitur al) co lumine ,
quod
ei si [ilaceat et ipse inqnam malum prse-
fitlumen : illud , ,
cessit iu abdito, ut sequeretur hoc malum quod perpetra-

tura est in aperto. \>ruiu est cnim quod scriplumcst:
(( Ante ruinam exaltatur cor, etante gloriamhumiliatur ^ n
' Psal. Lxxii, i8. — 'Gcn. iii, v. — ^Prov.wi, i8.

190 s. ArcrsTiKi episcopi
llia prorsns rr.inn, qii;ifi fit iii occulto, pra-^cotlit riiinam
qnre fiL inmanifbslo, dnm illa rnina esse non putatnr.
Onis cnim exaltationcm rninnmpntat, cnni jam ibi sit
defectns, quo est reiictns cxcclsus? Qnis antcm rninam
esse non \idcat ,
qnando fit mandati evidens atqne indu-
Litata transgressio ? Propter lioc Dens illud prohibnit
quod cnm admissum nnlla defendi posset imagina-
esset ,
tione jnstitire. Et audeo dicere, snperbis esse utile cadere

in aliqnod apertnm manifestumque peccatum unde sibi ,
displiceant, qni jam sibi placendo ceciderant. Salubrins

enim Petrus sibi displicuit quando flevit, quam sibi ,
placnit, quando prpcsnmpsit K Ilocdicit etsacer Fsalmns

« Imple facies eornm ignominia, et qnosrent nomen tnnm,
))Domine^» » id est, ut tu eis placeas quDcrentilDus iiomen

:
tuum , fjui sibi placuerunt ffUcTrendo suum.
GAPUT XIY.
Pe superhhi imnsgressionis ^ quce ipsafu.it irans-

QTessione deterior,
Sed est pejor damnabiliorcpie snperLia ,

qna etiam in
poccatis manifestis snfrngium excnsationis inquiritur :
sicutilli primi homincs, quorum ct ilhi dixit : « Serpens

» seduxit me , ct manducavi : » et ille dixit : « Mnlier
» cjuam dedisti mecum , hrcc raihi dedit a iigno, et edi. »
Nusqnam hic sonat petitio veniEe , nuscpiam imploratio
mcdicinre. Kam non sicut Gr.iii ^ quod commi-
]icet isti ,
scrunt, negent •, adhuc tamen superbia in aJinm cjULrrit

• Matth. XXVI, 33 el 7.5. — ' rsal. i.xvxn. i;. — ^ Gcn. 111 , i:>,i3.—
4ld, jVj g.
BE CIVITATE DEI, LIBKn XIV. 191
referro ,
qiiod pcrperam fecit : sn]:)er]jia miilieris in ser-
pentem, snperbia viri in muHerem. Sed accusalio polins
quam excusatio vera est, uhi mandati divini est aperta
transgressio. Nequc enim lioc propterea nou fecerunt,
quiaid mulier, serpentesuadente, vir, muliere importiente,
commisit; quasi quidquam Deo , cui vel crederetur, vel
ccderetur, antepoueiidum fuerit,
«wvwvwwwvvfj vi\i v\>% w w \v\\ \\j\\ vi'.^ \v.% vrw \v-<.v vv \\ ww \ Wi vvvv vvw vvvv vv
'--\;-:'^^? GAPUT xy.

De justula retrihutioms , quam primi liomines pro
sua inohedientia receperunt.
:.QuiA ergo contemptus cst Deus jul^cns qui crcaverat, ,
qui ad suam imaginem fecerat, qui ca^tcris animalibus prac-

posucrat ,
qui in paradiso conslituerat, qui rcrum omnium
copiam salutisque pr.Tsliterat qni praRceptis ncc pluriinis
,
ncc grandibus nec dillicilibus oncravcrat, sed uno ])re-

vissimo atque levissimo ad Oijedieutioc salul^ritatem admi-
niculaverat, quo eam crcaturam, cui libcra servitus e\-
pediret, sc esse Dominum commonel)at justa tlamnatio :
su])secuta cst, talisquc damnatio, ut liomo, qui cuslo-

diendo niandalum futurus fuerat ctiam carne spiritalis,
fieret etiam mente carnalis •, ct qui sua guperJîa sibi pla-

cuerat, Dei justitia siljidonareiur ; nec sic ul in sua cssjt
omnimodis potestate, sed a se ipse quoquc dissentiens
suId illo (jui peccando consensit pro libcrtate, quam ,
concupivit, duram miseraraque ageret servitutem mor- ^
tuus spiritu volens, et corpore moriturus invirus : de^

sertor reternrevitse, etiam a^terna , nisi gratia lil)ernret
niorte damnatus. Quisquis hujusmodi damnalionem vei
nimiam , vel iiijuslam pulat , metiri proFecto ncscit ^
i92 s. ArGrSTiNi episcopi
qiiaiila fuenl ini([iiilas iii poccando , ii1)i tanta crat noil
pcccanclifacilitas. Sicut cniniAbralia? nonimmcntomagna
obcdicnlia pi\nedicatur ,
quia ut occidcrct filium *
, rcs
ditlicillima est impcrata: ita in paradiso tanto major ino-
])('dicnlia fuit, quanto id, qiiod prcicceptum cst, nullius
dillicultatis fuit. Et sicut obcdicntia sccundi hominis eo
pr;edicai)iIior, ([uo iactus est obcdiens usque ad mortem'^:
ita inobcdientia primi hominis eo detcstabihor quo fac-
,
tus est inobediens usque ad mortem . Ubi enim magna

est inoljcdientioc p(jena proposita , et res a Greatore facihs
inqierata, quisnam satis exphcet quantummalum sit, noii
obcxhre in re facih , et tanta3 potestatis imperio, ct tanto
terrenti supphcio ?
II. Dcnique, utbreviter dicatur, in ilhus peccati poena
qiiid inolicdicntiae nisi ino])edientia retril)uta estPNam
quae liominis est alia miseria , nisi advcrsus eum ipsum
inobedientia ejus ipsius quod potuit,
, ut t[Uoniam noluit
quod non potest veht? In paradiso enim etiamsi non om-
nia poterat ante peccatum quidcpiid tamen non poterat ,
iion volebat et ideo poterat omnia qua^ volebat. Nunc

;
vero sicut in ejus stirpe cognoscimus , et divina Scriptura

testatur, (c Homovanitati simihs factus est^. « Quis enim
enumerat, quam multa quoe non potest veht, dum sibi
ipse, id cst vohintati ejus, ipse animusejus, eoqiie infe-
,
rior caro ejus non obtemperat ? Ipso namque invito et ,
animus pleruiiupie turbatur, et caro dolet, et vctcrascit,
et moritur; ct quidcpiid aliud patimur, cjuod non pate-

remur inviti, si voluntati nostrai nostra natura omnimodo
atciue exomnibus parlibus obediret. At enim aiicjuidcaro
patitur c[uo scrvire non sinitur? Quic]interestunde, dum
,
tamen per justitiam domninantis Dci, cui subditi servirc

noluimus, caro nostra nobis, c[ua; subdila fucrat , iion
Gcn. XXII, 2. — 2 Philip. ii, 8. —• ^1'sal. cxun, 4-

DE CIVITATE TtVA. LIBF.U XTV. 193
scrvicndo moUstn sit:, qiiamvis nos Dco nou scivicndo
molcsti nobis potucvimii5 cssc, non ilU ? Nccjuc enim sic
illc nostro, ut nos scnytio corpoiis indigcmus : ct idco
nostra cst quod recipimus , non illiiispa^naquod lccinuis.
Dolorcs porro, qui dicuntar carnis, anim.ne sunt in carnc,
ct cx carne. Quid cnim caro pcr sc ipsam sine anima vd
dolet , vel concupiscit ? Scd quod concupisccre caro dicitur
vcl dolerc, aut ijxse liomo cst, sicut disscruimus 5 aut ali-
([uid animae, quotl carnis allicit passio, vcl aspcra, ut Ih-

ciat dolorcm ; vcl lcnis, ut voluplatcm. Scd dolor carnis
tantummodo oiVensio cst animae excarne, ct qu.Tdam ab
cjus passionc disscnsio : sicut animrc dolor, fjuae tristitia
nuncupatur, disscnsio est ab liis rcbus, c[u;ie nobis nolcnti-
biis acciderunt. Sed tristitiam plcrunKjue praecedit mctus,
cjui et ipse in anima cst , non in carnc. Dolorcm autem
carnis non praeccdit ullus quasi mctus carnis, ([ui antedo-
lorcm in carnc scntiatur. VoUq^tatcm vero pr?cccdit a|)-
petitus quidam, cjui sentitur int;arnequasicupidilascjus,
sicut Famcs ct sitis, ct ca ([u.t in gcnilalibus usitatius
- libido nominatur , cum hoc sit gcncrale vocabulum onuiis
cu]:)iditatis. Nam et ipsam iram niliil aliud cssc, ([uam
nlciscendi lil)idinem , veteres dcfinicrunt ' : qnamvis non-
nunquam liomo, nbi vindicfne nullus cst scnsus , ctiani
-
rebus inanimis irascatur, ut male scribcntcm stilum col-
. lidat, vcl calamum frangat iralus. Ycrum et isla licct ir-
- rationabilior, tamcn qurcdam ulcisccndi libido cst, ct
nescio qurc , ut ila dixcrim, qnasi umbra rctribulionis, ut
- qui male iaciunt, mala patiantur. Estigitur lii)ido ulcis-
c cendi, qucxira dicitur : estlibido liabcndi [^jccuniam, qua?

.. avaritia : est libido c[uomodocumque vinccndi , qua^per-
i vicacia : est libido gloriandi ,
qua? jactantia nuncupatur.
-
Sunt multae varisequc liljidincs, ([uarum nonnull:e liabent
' Cicer. in iv. Tafc.
104 S. AUGUSTIISI EPiscon
ctiam vocabiila propria , (|ii.Tedam vcro non liabent. Quis

«nim lacilc dixerit quid vocetur libldo dominandi, quam
,
tamen plurimum valere in tyrannorum animis etiam ci- ,
vilia bella tcstantur ?
(W^" WVXVWWVV» WV^ VWV^VWVWVV VVV»iVW\ VWV WVVWVV VWt WW WW WVWVWVWVM
CAPUT XYI.
Delihidinis malo, cujiis nomen cum muUis vitiis con~

gruat , proprie tamen motibus ohcoenis corporis as-
crihitur.
CrMigitur multarum libidines rerum, tamen cum

sint
libido dicitur neque cujus rei bbido sit additur, non fere
,
assolet animo occurrere nisi illa qua obscoenae corporis ,
partes excitantur.Hsec autem sibi non solum totum corpus,

nec solum extrinsecus , verumetiam intrinsecus vindi-
cat , totumque commovet hominem animi simul affectu
cum carnis appetitu conjuncto atque permixto, ut ea vo-
luptas sequatur, qua major in corporis voluptatibus nulla
est : ita ut momento ipso temporis, quo ad ejus pervenitur
extrcmum, pene omnis acies et quasi vlgilia cogitationis
obruatur. Quis autem amicus sapientire sanctorumque gau-
diorum , conjugalem agens vitam , sed , sicut Apostolus
monuit : « Sciens vas suum possidere in sanctificatione et
)) lionore non in moi lio desiderii
, , sicut et gentes quoe
•;> ignorant Deum*. » non mallet, si posset, sine Iiac li-
bidine filios procreare ^ ut etiam in hoc sercndae prolis

oflicio, sic ejus menti ea, qupe ad hoc opus creata sunt,
quemadmodum CcTtera suis qucccpie operiljus distributa
membra servirent nutu voIunUitis acta iion cestu libidi-
, ,
' I. Thes. IV, ',, 5.

DF. civrrATE nvj^ 111:1:0. xiv. 105
nis incitata? Sed noqiie ipsi anKiiores liujiis voluptatis,
sive ad concubitus conjugalcs , sive ad innnunditias flagi-
tiornm, cuni voluerint comniovcntur : sed aliquando

motus ille importunus cstnulloposccntc, ali([nando autcm
destituit inhiantem et cuni in animo concupisccntia
,
ferveat, Iriget in corpore : atque ita mirum in modum noii

solum generandi voluntati, verumetiam lasciviendi libi-
dini libido non servit et cuni tota plerumcpie menti co-
5
hibenti adversetur, nonnunquam et adversus se ipsam

dividitur, commotoque animo in commovendo corpore
se ipsa non sequitur.
It/VV» VVVt VVV\ VVVt VVV» VVV» VVVt VVV» \V\\ VVt'» VVl-t 'VVV» V%/V« V VVt VVV» 'VVVV VVl^t 'VVM vt^^v^
CAPUT XYII.
De nuditate prunoiûm Jioniinwn ,

quam post pecca-
tuni turpeni pudendamque viderunt.
Meuito hujus maxime pudct, merito ct ipsa

libidinis
membra qu.-c suo quodam, ut ita dixerim jure non
, ,
,
omni modo ad arbitrium nostrum movet, aut nonmovet,

pudenda dicuntur, quod ante peccatum hominis non
fuerunt. Nam sicut scriptum est:« IVudi erant, et non con-
» fundebantur » non quod eis sua nuditas esset incog-
'
:
nita , sed turpis nuchtas nonthmi erat^ quia nondum hbido

membra illa praeter arbitrium commoveljat, nondum ad
liominis inolDCchentiam rcdarguendam sua inobedientia
caro cpiocLam modo testimonium perhibebat. Neque enini
caeci creati erant, ut impcritum vulgus opinatur cjuando- :
cjuidem et ille vidit aninialia , nomina imposuit

cjuibus
ct de illa legitur ; « Vidit muher quia l>onum lignum hi
» (ien. II, 25.
13.
196 s. ArousTiNi EPiscopi
« cscam, et qula placct oculis ad vidcndiim K •»
Patebant
crgo ociili corum , sed ad hoc non crant aperti , hoc est
non attenti , ut cognosccrent quid cis indumento gratiae
pracstaretur^ quando membra corum voluntati repugnare

nesciebant. Qua gratia remota , ut pcena reciproca inobc-
dientia plecteretur, cxtitit in motu corporis quoedam im-
pudens novitas, unde esset indecens nuditas , et fecit at-
tentos, reddiditque confusos. Hincest quod posteaquam

mandatum Dei aperta transgrcssione violarunt scriptum
est de Et apcrti sunt ocuh am])orum et cognove-
ilHs : « ,
runt quia nudi erant et consuerunt folia fici, ct fecerunt

,
» sibi campestria ^. Aperti sunt , inquit, oculi ambo-

» rum , )> non ad videndum nam et antea videbant scd
, ;
ad discerncndum inter bonumquod amiserant, etmahun

quo ceciderant. Unde ct ipsum lignum co quod istam ,
faceret dignosccntiam , si ad vescendum contra vetitum
tangeretur, ex ea re nomen accepit, ut appellaretur lig-

num mah. Experta enim morl)i molestia
sciendi boui et ,
evidentior fit etiam jocunditas sanitatis. « Cognoverunt

» ergo quia nudi erant » nudati scihcet ea gri>*lia, qua
:
fiebat ut nuditas corporis nulla eos lege peccatimenti

corum repugnantc confunderet. Hoc itaque cognoverunt
quodfehcius ignorarent, si Deo credentes etobedientes nou
committerent quod cos cogeret experiri infidehtas et ino-
,
bedientia quid nocerent. Proinde confusi inobedienlia

carnissuce, tanquam teste poena inobedientiae suae, « Con-
» suerunt foha fici, ct fecerunt sibi campestria^, » id est,
succinctoria genitahum. Nam quidam interpretes « Suc-

cinctoria» posuerunt. Porroautcm Campcslria» latinum
«
quidcm verbum cst, scd cx co diclum, quodjuvenes, qui

nudi exercebantur in campo, pudcnda opcriebant : unde
qui ita succinctisunt, campestratosvulgnsappcllat. Quod
«Gcn. iii, 6. — 'IbiJ. 7. — Mbld. iv, 7. juxtatxx.
DE CIVITATE UEI, LI2EH XIV. 197
ita(|ue adversus daninatam eulpa inobcdienlisevoluntatcin
]iJ)ido inobedientcr movebat, verecundia pndcnter tegebat.
Ex hoc omnes gentes, qnoniam ab illa stirpe procreatoe
sunt,usqueadeo tencntinsitum pudendavelarc,ut quidani
Lar])ari i]las corporis partes nec in Ijalneis nudas lia-
beant, sed cum earum tegumentis lavent. Per opacas
quoquce Indi?e solitudines , cum quidam niidi pliiloso-
])hentur unde Gymnosophistoe nominantur, adhibent
,
tamen genitali])us tegmina,quibus per csctera membroruni

carent. i .
«A^^f^^' VVV\ VVVV\VV\ \VVV1VV\ \V\\ \VV\ VVVV VV^ t^/VV VVVV iV\<\ \vvv%vv\\vvv\«/vv vt/vv\vvv
I
:
i:
V .
.[':'.:
CAPUT XYIII.
De piidore concuhitus ; non solum vulgari, sccl eliain

.. ..'-. --• ..' . conjugali.
Opis vero ipsum ([uodlibidine taliperagilur, nonsolum

ad su])terfugienda liu-
in quiljusque stupris, u]ji late]jr?c
mana judicia requiruntur verumetiam in usu scortorum, 5
quam terrena Civitas licitam turpiludinemfecit, quamvis

quod ejus Civitatis nulla lex vindicat, dcvitat
id agatur,
tamen publicum etiam permissa atquc impunita li]jido
conspcctum 5 et verecundia naturali liabcnt provisum lu-
panaria ipsa secretum, faciliuscpie potuit impudicitia noii
haljcre vincula prolii]jitionis, quam impudentia removere
latibula illius foeditatis. Sed lianc etiam ipsi turpes turpi-
tudinem vocant cujus licet sint amatores, ostentatores
:
esse non audent. Quid CQUcuijitus conjugalis, qui secun-

dum matrimonialium prccscripta Tai)ularum procreando-
rum iit causa libcrorum, nonne et ipse ([uan([uam sit li-
citus et honcstus, remotum a]j arljitris cubile requiril.^

198 S. AUGUSXIKI EPISCOPI
Nonncomnes fanmlos, atqiio ipsos (Btiamparanymplios, ct
quoscumque ingrcdi qu;clibct neccssitudo pcrmiscrat
antc niittit Ibras, quam vel hlandiri conjunx conjugi inci-
piat? Et quoniam sicut ait quidam romani maximus
,
auctor eloquii omnia recte facta in luce se collocari vo-

lunt', id est, appetunt sciri ; lioc rccte factum sic appetit
sciri, ut tamen erubescat vidcri. Quisenim nescit, ut filii
procreentur ,
quid inler se conjuges agant? quandoqui-
dem ut id agatur , tanta cclebritate ducuntur uxores : et
tamen cumagitur unde filii nascantur, necipsi fdii, si qui
inde jam nati sunt, testcs fieri permittuntur. Sic enim Iioc
recte factum ad sui notitiamlucem appetit animorum, ut
tamen refugiat oculorum. Unde hoc, nisi quia sic geritur
c[uod deceat cx nalura , ut etiam quod pudeat comitctur
ex pcena ?
«iVVVVVVt^VVVVVVVVVVVVVVVVAiVVVVVtAA^^^^VVVVVVVV^Vl^VVVVVVVVVVVViVVViVVVVVVtlVV^
; CAPliT XiX.
Quo imrtes atque lihuUnis tam vitiose moiênturf

irce
ut eas necesse sit frenis sapientice cohiberij quce
in illa ante peccatum naturcs sanitate nonfue-
jmnt.
HiNc est quod et illl philosophi, qui veritati proplus ac-

cesserunt, iram atque libidinem viliosas animi partes esse
confessi sunt, eoquod tur])ideatque inordinate moveren-
tur, ad ea etiam qu;e sapientla perpctrari non vetat ac
,
;
pcr hoc opus lia!)cre modiM':itrico mente atque rationc.

Quam partem jinisr.i Unli;;ni, viliit in arce qu;idam ad is-
las regeiuhis perhilênt collocalam \ ut iila iinperante,
'Cic. m, Tusc. (jiiiust.

UE CIVITATE UEI , LlBEll MV. 199
istis sementibus, possit in homiiie justilia ex oniiii aiiimi
parte servari. Ux igitur partes, quasetiii liomine sapiente

ae tcmperantefatentur cssevitiosas, ut easab his rehus, ad
quas injuste moventur, mens compeseendo et cohiJ)cndo
refrenet ac revocet, atque ad ea permittat, qua3 sapientitc
lege concessa sunt ; sicut iram ad exerccndam justam
coercitionem , sicut libidinem ad propagandae proHs olli-
cium inquam, partes in paradiso antc peccatumvi-

: hoe,
tiosre non crant. Non enim contra rectam volunlatem ad
ahquid movehantur, undc necesse esset eas rationis tan-

quam frenis regentihus ahstinerc. Nam (juod nunc ita
moventur et ab eis qui tempcranter ct juste et pie vi-

,
,
Yunt ahas facihus ahas diliicihus tamen cohibcndo et

, , ,
refrenando modifieantur, non est utique sanitas ex natura,

sed languor ex culpa. Quod autem iras opera aharumque
aftectionum in quibusque diclis atque factis non sic abs-
conditverecundia, utopera hhidinis (.[ux fiunt genitahbus
membris, quid causce est , nisi quia in costeris memljra
corporis non ipsa3 aficctioncs sed cum cis conscnserit ,
vohuitas movet qucnc in usu corum omnino dominatur ?

,
Nam quisquis verbum emittit iratus vel etiam quemr[uam ,
percutit, non posset lioc facere, nisi Hngua et manus, ju-

bentequodam modo vohuitate, moverentur: qure membra,
etiam cum ira nuUa cst moventur eadem voluntate. At ,
vero genitales corporis partes ita hbido suo juri quodani

modo mancipavit , ut moveri non valeant , si ipsa defue-
rit , et nisi ipsa vel utro vel excitata surrexerit. Hoc est
quod pudet, hoc estquod intuenlium oeulos crubescendo
devitat : magis(|ue fert homo spectantium multitudinem,
quando injuste irascitur homini, ([uam vel miius aspec-
tum et ([uando juste miscetur uxori. ,+,,
200 S. AUGUSTINI EPISCOPl
^VVVX^/VVVV^^rVVVVVVlAiVVVVlXVXtVVVl/VVVWVX %VVVV\^ Vt/VV VVV\ VVV% VVVi VVVV VVV\ VVVV VV1
CAPUT XX.
De vanissima tiirpiUidine Cpiicomm.
lloc illi caiiini pliiJosophi , lioc est Cynici , non vide-

runt ,
linmanam verecnndiam fjuid
pvofcrentes conlra ,
aliud quam caninam, lioc est, immundam impudentemque

sententiam ? ut sciiicet (juoniain justum est quod fit in
u-sore, palam non pudeatid agere^ nec in vico aut platea
qualilêt conjugalem concu])iluni de\itare. Ticit tamen
pudor naturalis o})inionem luijus erroris. Nam etsiperhi-
bent Iioc aliquando gloriabundum fecisse Diogenem, ila
putantem sectam suam nobiliorem fulurani, si in liomi-
num mcmoria insignior ejus impudentia figeretur postea :
tamen a Cynicis iieri cessatumest^ piusque valuitpudor,

ut erubescerent homines hominil:)us, c[uani error , ut ho-
mines canibus esse similes airectarcnt. Unde et illum vel
illos, qui hoc fecisse referuntur ,
]X)tius ar1)itror concum-
bentium motus dedisse hominura nescientium quid
oculis
siib pallio gererctur, quam humano prementc conspectu
potuisse illam pcragi voluptatem. enlm philosojihi Ibi
non cru])escebant videri se velle concumbere, ubi lil)ido
ipsa eru1)esceret surgere. Et niuic videmus adhuc esse
philosoplios Gynicos hi cnim sunt qui non solum ami-
:
,
ciuntur pallio vcrumetiam clavam icrunt nemo tameu

, :
corum audet hoc facere (piod sialiquiausi essent, utnon

:
dicam ictibus lapidantium certc conspuentium salivis

,
ol)ruerentui'. Pudct igitur hujus libidinis humanam sinc

ulla dubilalione naturam, et mcritopudet. Iii ejus (|uip])e
inobcdienlia , cpiac gcnitalia corporis membra solis suis
DE CIVIXATE DEI , LlBEll XIV. 201
molibus siibclidit, cL polestali vokmtatis cripuit, satis os-
tenditur, quid sit hominis illi prima2 iuobedientiai retri-

butum : quod in ea maxime parte oportuit apparerc, qua
gcneratur ipsanatura, quse illo primo ct magno in dete-
rius est mutata peccato : acujus nexu nullus cruitur, nisi
id quod, cum omncs in uiio csscnt, in conmiuncm perni-

ciem pcrpctratum est, ct Dci justitia Yiudicatum, Dei gra-
tia in singulis expietur.
IMA^WX/WWX^WV» \ \\% W-W \W\ \\ W WW \VV\ WW-WWVVWWWiWVWVVWVWVVV^^WVV^
-i - CAPUT XXI.
De hcnedictione muUiplicandcefoecunditatis humancG
ante peccatumy quani pne^âricalio non adimeretj
et cui lihidinis niorhus accesserit.
Absit itaque, ut cndamus illos conjuges in paradiso

conslilutos per hauc libidiucm, dc qua crubcscendo ca-
dem membra texerunt, impleturos fuissc f[uod in sua J)c-
ncdictione Deus dixit : « Crescite, ct multiplicamini , ct
)) impleteterram'. )) Post peccatum quippcortaesthaic li-
bido : post peccatum eam natura uon impudcns , amissa

potestate ,
qui corpus ex omni partc serviebat , sensit , at-
tcndit, crubuit, operuit. llla vero benedictio nuptiarum,
utconjugati crescerent, ct muhiphcarcntur, ct inqilcrcnt
terram , ([uamvis et in dehnqucntiljus manserit 5 tamcn
antcquam delintûerent data est, ut cognosceretur pro- ,
creationem fihorum ad gloriam connubii, non ad pcenam

pcrtinerepeccati. Scd nunc homines profccto ihius cpia) ,
in paradiso fuit fcjicitatis i^^nari , nisi pcr lioc c[uod ex-

perti sunl , id cst, pcr libichncm , dc qua vidcmus ipsam
» Gcn. 1, 28. •- . . ..,..- ;

etiam honestatem crubescere niiptiai'um, non poUiisse gi-
gni filios opinantur : a]ii(7) Scripluras divinas, ubilegitur
post peccatum puduisse nuditatis, et pudcnda esse con-
tecta ,
prorsus non accipicntes, sed infideliter irridentes j
alii vero quamvis eas accipiant et honorent , illud tameii

quoddictum est « Crescite, et multiplicamini, » non se-
:
cundumcarnalcm foecunditatemvohint intelhgi^ quiaetse-

cundum animam legitur tale ahquid dictum « Mukiph- :
))cabis me in anima mea virtute tua',» ut id quod iiiGenesi

sequitur « Et implete terram
: et dominamini ejus'^, » ,
terram intelhgant carnem c|uam proesentia sua implet ,
anima, ejusquc maxime dominatur, cum in virtute mul-

tiphcatur. Carnalcsautem foetus sine hbidine, quae post
peccatum exorta inspecta confusa, veiata est, nec tunc
, ,
nasci potuisse, sicut neque nunc possunt; nec in paradiso

futuros fuisse, sed foris, sicut et factum est. Nam postea-
quam inde dimissi smit, ad gignendos lihos coierunt, eos-
que genuerunt.
CAPllT XXII.
De copala conjugali a Deo primitus instituta atque

henedicta.
Nos autem nuUo modo dubitamus secundum benedic-

tionem Dei crescere et muhiphcari et implere terram
donum esse nuptiarum quas Deus antepeccatum hominis
,
ab initio constituit, creandomascuhim et foeminam qui :
sexus evidens utique in carne est. Huic quippe operi Dei

etiam benedictio ipsa sul^juncta cst. Nam cum Scriptura
'
Psal, uixxvu, 4. -• 3 Gen. i, aS.
dixissct: « Masciilum, et fcx3niinam fccit cos' : » continno
snbdidit: Et benedixit eos Dcus, diccns Crcscitc, ct
« :
» mukiplicamini, ct impletc tcrram, ct dominamini ejus^»

Gtc. Qupe omnia qnanqnam non inconvenientcr possint
etiam ad intcllcctum spiritalcm refcrri, masculnm tamcn
et foeminam,non sicutsimile aliquid etiam hominc nno
in
intclligi potcst ,
quia vidclicet in eo aliud est quod regit,
aliud quod rcgitur : scd sicut evidcntissimc apparet in di-
versi sexus corporiljus , masculum ct Ibeminam ita creatos,
iit prolem gencrando crescercnt, ct mulliplicarcntur, ct
implcrent tcrram, magnoeabsurditatis estreluctari. Ncque

enim de spiritu qui impcrat, etcarneqna? obtemperat, ant
de animo rationali qui rcgit, et irrationali cupiditatc quce
rcgitur; ant dc virtute contcmplaliva qua3 cxccUit, ct dc ac-
tiva qua3 snbditur-, ant dcintcllcctn mentis, etscnsu cor-
poris : scd aperte de vinculo conjugali, quo invicem sibi
uterqiie sexus obstringilur,Dominus intcrrogatus utrum
liccret quacumquc cx causa dimiltcre uxorcm quoniam ,
propterduritiam cordis Israclitarum Moyscs dari libciluni

rcpudii pcrmisit, respondit atque ait : « Non lcgistis, quia
» quifecit famiinam fccit cos,ct dixit:
ab initiomasculum ct
» Proptcr lioc dimittet homopatrem et matrcm, ctadha!-
)) rebit uxorisuai, et crunt duo in carneuna? Itaqucjam
)) non sunt duo , scd una caro. Quod cgo Dcus conjunxit,
))homononscparet^.)) Ccrtum estigiturmascukim etfce-
minam ita primitusinstltutos, ut nunc homincs dnos divcrsi
sexus vldemus et novimus, unum autcm dici , vcl propter
conjunctioncm , vcl proptcr origincm foemina3, qure de
masculi latere creata est. Nam ct Apostolus per hoc pri-
mumquod, Dco instiluentc,praecessitcxeinplam, singulos
qnosîne admonet, ut viri uxores suas diligant *.
> G(Mi. 1, 3;.— =lLia. 28.— i* Matlh. xix, -\-Q.— ^ Ei.hcs. v, 20. Coloss.
111, 19.
204 s. Algustini episcopi
(vvvt vvâvvvt^vvvwwt VWWWWWt Wlt VVl% vv\t vwwwt \W% VW\\W» \ VV» \V%% VV\1 iV
CAPUT XXIII.
An etiam in paradiso generandum fuisset si nemo _,
peccasset;velutrujn contra aclum libidinis pugna-

' tiira illic fuisset traditio castitatis.
\ I. QtisQuis autem dicit noii iuisse coituros , iiec gene-

raLuros, nisi peccassent, quid dicit, nisi propter numero-
sitatem sanctorum necessarium hominis luisse peccatum?
Si enim non peccando soli remanerent, quia, sicut putant,
nisi peccassent, generare non possent^ profecto ut non
soliduojusti homines possent esse, sedmulti, nccessa-
riumpeceatum fuit. Quod si credere absurdum est, illud
potius est credendum, quod sanclorum numerus quantus
complendac illi suflicit beatissimac Civitati, tantus existe-
ret, etsi nemo peccasset ,
quantus nunc pcr Dei gratiam
de multitudine coUigitur pcccatorum, quousquc fihi hujus
ssecuh generant et generantur.
Et ideo ilLne nuptife dign?c fchcitate paradisi, si
II.
peccatum non fuissct et dihgendam prolem gignerent

,
et pudendam hbidinem non haberent*. Sed quomodo id

fieri posset, nunc nonest quo demonstretur exemplo. Nec
ideo tamen incredibile delêt videri etiam ilhid unum sine

ista hbidine vohuitati potuisse servire, qui tot membra
nunc serviunt. An manus et
vero pedes movemus cum ,
volumus, ad ea qua? his membris agenda sunt , sine ullo

renisu, tanta facihtate, quantaetin nobiset in aliis vidc-
mus, maxime in artihci])us (|uorum([ue opcrum corpora-
lium ul)i ad exercendam hiiirmioreufc tardioremquc na-
5
' Luc. xXj 34. ,

turam agilior accessit iiidustria ^ et iion credimiis ad opus
geiierationis filiorum, non fuisset, quoe peccato
si libido
inobedientia^retributaest, obedienterhominibusadvolun-
tatis nutum similiter ut caetera potuisse illa membra ser-
vire? NonneCicero in liljris de Republica cumde impe-
,
riorum diHerentia disputaret, et bnjus rei simibtudinem

ex natura bominis assumeret nt fibis dixit imperari corpo-
,
ris membris propter obediendi facibtatem; viliosas vero

animi partes utservos asperiore imperio coerceri? Et uti-
que ordine naturab animus anteponitur corpori, et tamen
ipse animus impcrat corpori facibus quam sibi. Yerumtamen
bsec bbido, de([uanunc disserimus, eo magis erubescenda
existit, quodanimus inca nec sibi eflicaciter imperat, ut
,
omnino non bbeat^ nec omui modo corpori, ut pudenda

memijra vobmtas potlus quam bbido commoveat quod :
si ita esset, pudenda non esscnt. Nunc vcro pudet ani-

mum resisti sibi a corpore, quod ei natura inferiore sub-
jectum est. In abis quippe alfectionibuscum sibi resistit,
ideo minus pudet,quia cum a se ipso vincitur,ipsc se vincil;
etsi inordinate atque vitiose, quia ex bis partibus, ([ux
rationi subjici debent ^ tamen a partibus suis , ac per boc,
ut dictum est , a se ipso vincitur. Nam cum ordinate se
animus vincit ut , motus ejus menti rationi([ue
irrationales
subdantur (si tamen ct iUa Deo subdita est, )laudis at(|ue
,
virtutis est. Minus tamen pudet cum sibi animus ex ,
vitiosis suis partibus non obtempcrat quam cum ei ,
corpus, quod alterum ab illoest, atqueinfra ilbim est, et

cujus sine illo natura non vivit, volenti jubenti(juc non
cedit.
III. Sedcum aba membra rctincntur vobintatis imiie-
rio , sine quibus illa, quae contra vobintatem bbidine con-
citantur, idc|uodap[5elunt, inq^lerenonpossunt^ pudicitia
custoditur , non amissa , sed non permissa delectatioue
206- S. AtGUSTINI EPISr.OT»!
peccati. Hunc renisum, lianc repugnanliam, hanc volun-

tatis et lil)iclinis rixam, vel certe ad voluntatis sullicientiam,
libidinis indigentiam, procul dubio nisi culpabilis inobe-
dientia pcenali inobedientia plecteretur, in paradiso nup-
tiae non baberent , sed volimtati membra illa , ut caetera
cuncta, servirent. Itagenitale arvum vasin hoc opus crea-
tuni seminaret' , ut nunc terram manus. Et quod modo de
hac re nobis volentibus diligentius disputare , verecundia
resistit, et compellit vcniam honore proefato a pudicis au-
ribus poscere, cur id fieret nulla causa esset : sed in om-
nia ,
quoe de hujusniodi membris sensum cogitantis attin-
gerent, sine ullo timore obscoenitatis liber sermo ferretur
nec ipsa vcrba essent quoe vocarentur obsccena^sedquid-
,
({uid inde diceretur, tam honestum esset, quani de aliis
cum loquimur corporis partibus, Quisquis ergo ad lias lit-
tevas impudicus accedit^ culpam refugiat , non naturam ;
facta denotetsuae turpitudinis , non vcrba nostrse necessi-

tatis •, in quibus mihi facillimc pudicus et rcligiosus lector
vel audilor ignoscit, donec infidelitatem rcfellam , non de
fidererum incxpertarum, sed de sensu expertarum argu-
mentantem. Legit cnim haec sine ofTcnsione qui non ex- ,
horret Apostolum horrcnda foeminarum flagitia reprehen-

dentem quae « Immutaverunt naturalem usum in eum
, ,
>)usum, qui est contra naturam^: » praecipue quia nosnon

damnabilem obscoenitatem nunc, sicut ille, commemora-
mus atque reprehendimus , sed in explicandis, quantum
possumus, human.ie generationis clTectibus, verba tamen,
sicut ille , obscoena vitamus.
» Yirg. Geoig. iii. — ' Roni. i, 9.6.
DE CIVITATE DEI , LIBEU XIV. 207
/VVMiVVX^ VVM VVV» VVV» \V\'» X^V^ VV'\'« VVV» VVV^ VVV'» VV-^X VVV\ VV\\ VVM*V»\ VVM^VVV^XVV^V»
CAPUT XXIV.
Qiiodinsontes lioinines et inerito ohedientice in para"

diso pernianentes, ita genitalihus memhris fidssent
iisuri ad generationeni prolis, sicut cwteris ad ar^
bitriiun vohintatis.
I. Seminahet igitur prolem vir^ siisciperot foemina geni-

talibus membris quando id opus esset et quantum opus
,
,
esset, voluntatemotis, non libidine concitatis. Neque cnim

ea sola memljra movemus ad nutum ,
qune compactis ar-
ticulata sunt osslbus, sicut pedes et manus ct digitos :
verumetiain illa qnoe mollibus remissa suiit nervis , cum

volumus movemus agitando
, , et porrigondo producimus,
et torquendo flectimus, et constringondo duramus 5 sicut
ea sunt qu.ne in ore ac facie, quantum potest, voluntas
movet. Pulmones dcnique ipsi omnium, nisimeduUarum,
mollissimi viscerum, etob boc antropectoriscommuniti,ad
spiritum ducendum ac remittendam vocemque emittondam
seu modificandam , sicut folles fabrorum vel organo-
rum, flantis, respirantis, ioquontis, clamantis, cantan-
tiSjServiuntvoluntali. Omitto quod animalibusquibusdam
naturaliter inditum est, uttegmen,quo corpus onnie ves-
titur ,si c[uid in quocumque loco ejus senserint abigendum,
ibi tantum moveant ulji sentiunt
, nec solum insidontes ;
muscas , verumetiam hoerontes hastas cutis tremore dis-

cutiant. Numquid quia id non potest homo, idoo Creator
quibus vohiit animantibus donarc non potuit? Sic crgo et
ipse homo potuit oljodientiam etiam inferiorum habere
membrorum, quamsua inobedientia perdidit. Nequeenim
§68 s. ArorsTiNi EPiscopr
Dco dirticilc fuit sic illiun condere, ut in cjus carne etiani
illud nonnisi cjus voluntate moverctnr, quod nunc nisi
non movctur.
lihidine
II. Nam ct liominum quorumdam naturas novimus
multum cfeteris disparcs ct ipsa raritate mirabil(^s, non-

,
nulla nt volunt dc corpore lacientium , t[UcX' alii nullo

modo possunt, ct andita vix credunt. Sunt enim, ([ui ct
aurcs moveant vel singulas , vel anibas siinul. Sunt, qui

totam cffisariem capite immoto quantum capilii occupant,
,
deponunt adfrontem, rcvocant([ne cum volunt. Suntqui

. corum qua3 voravcrint incredibiliter [)lurima et varia pau-
lulum prsccordiis contrectatis , tanc[uam de sacculo quod
piacuerit integerrimnm proferunt. Quidam voces avium
pecorumque ct aliornm qnorumlibet hominum sic imi-
: tanturatque exprimunt, ut nisi videantur, disccrni omnino
non possint. Nonnnlli ab imo sine pa^dore ullo ita numc-
rosos pro arbitrio sonitus edunt , ut ex illa etiam parlc
cantare videantur. I[:)se sumexpertus, sudare liominem
solere cum vellet. Notum est quosdam flere cum volunt,
atque ul)ertim lacrymas fundcre. Jam illud multo est in-
crcdibilius quod plerique memoria recentissima
fratres
experti sunt. Prcsbytcr fuit quidam nominc Restitntus
• in paroecia Calamensis (8) ccclcsi.^Te, qui quando ei place-
• bat ( rogabatiu" autem ut hoc faceret ab eis qui rem mi-
,
rabilem coram scire cupiebant ) ad imitatas quasi lamen-,
tantis cnjuslibet hominis voces , ita se auferebat a scnsibus,

morluo ut non solum vellicantes
ct jacebat simillimus ,
. atque pungentes minimc scntiret, sed aliquando ctiam

ignc ureretur admoto,sine nllo doloris sensu, nisi postmo-
dum non autcm obnitendo, scdnon senliendo
ex vulncre :
non movcre corpus eo probabatur, quod tan(|uam in

,
defuncto nulhis invenicbatur anhelilus hominum tamcn :
voces si clarius lofiuerentur

, tanquam do longin([uo sc,
DE CIVITATE DEI , I.IEF.E XIV. 209
andlre postea referebat. Cmii ii;u]ue corpus eliam nunc
quibusdani , licet iii carne corruplibili banc cTrmiinosani
ducentibus vitam, ita in plerisque motioniijus et aflectio-
nibus extra usitatum naturpj moduni miiabibter serviat,
quid causae non credamus ante inobedicntiae
est , ut
peccatum corruptionisque supplieium, ad propagandam
prolem sine ulla iiljidine servire voluntati humanoe hu-
mana membra potuisse Donatus
? cst itaque liomo sibi
quia deseruit Deum placendo sibi : ct non obecbensDeo,

non potuit oljedire nec sil)i. Ilinc evidentior miseria
qua liomo non vivit ut vult. Nam si ut vcUet viveret
bcatum se putaret sed nec sic tamcn esset si turpiter
: ,
viveret.
i\V\ » \V\^ 1» w \.vv» \^v\\vi-v VVV\ VV\\ VVV^VVVVWV-l \V\\ VV.\ WWWV". \l\\ ww vvw wvv
'"
'
'
CAPUT XXV. -
—'
De vcra hcatitudine , qiiam temporalis vila non
ohlinct.
QtANQvAAr si diligenlius altemlamus, nisi beatus

nonvivitut vult : et nunus ])eatus , nisijustus. Sedctiam
ipse justusnon vivit ut vult nisi ec pcrvenerit, uhi mori, ,
falb, olFcndi omnino non possitj ei([ue sit certum ita

semper futurum. Hoc enim natura cxpelit nec plene at- :
que perfecte lêata crit nisi adepta quod expetit. Nunc ,
vero quis hominum potest ut vult vivere, quaudo ipsum

vivere non est in potcstate Yivere enim vidt, mori co- !'
gitur. Quomodo crgo vivit iit vult qui non vivit quandiu ,
vult? Quod si mori vobaerit ,

quomodo potest ut vult vi-
vere ,non vidt vivere? Et si itleo mori veht, uon quo
(pii
noht vivero, scd ut post mortem meliiis vivat nondum :
cx. 14
210 S. ArCrUSTINI EPISCOPI
crgo iit viilt vivit , sed cum ad id (juod vult, moricndo

pervcnerit. Vcrum ccce vivat ut vuit ,
quoniam sibi ex-
torsil. siJiiquc imperavit non vclle quod non potest, alcpie
lioc velle quod potest ^ sicut ait Terciilius :
Qiion"'am id fieri quod vis non pole?t

Velis id quod possit '
;
num ideo beaUis cst, quia patienter miser est? Beata

quippe vita non amatur, non liaJjctur, Porro si ama-
si
tur et habetur caeteris omnibus rebus cxcellentius ne-

,
cesse cst ametur : (juoniam propter hanc amandum cst
quid([uid ahud amatur. Porro si tantum amatur ([uan- ,
tum amari digna est, ( non enim beatus cst, a (|uo i[3sa
beata vita non amatur ut digna cst ) fieri non potest ,
ut cam qui sic amat non feternam veht. Tunc igitur

,
l)eata crit , (puuido a^terna erit.
WVVW WW VWV WWWIIVWW WVV«/WV WWVWlit/VW WWWV% WW WW WW WV\' ww ww
CAPUT XXVI.
Quodfelicitas inparadiso inventium sineeruhescendo

appetitit generandi ofjicium credenda sit implere
potuisse.
VivEBAT itaque homo inparadiso sicut volebat, quandiu

hoc vokbat quod Deus jusserat vivebat iVucns Deo cx : ,
quo bono erat bonus : vivebat sine uUa egestate , ita sem-
per vivcre habens in potestate. Cibus aderat, ne esuriret
potus, ne sitirct^ lignum vita; nc ilhim senecta dissoJ- ,
veret. Niliil corruptionis .in corporc \qI ex corpore ulJas

niolestias uUis ejus scnsibus ingerebat. NuUus inlriusecus
morbus , nuUus ictus metueJjatur cxtrinsecus. Summa in
' Tovcnt. in AMdiiii. iict. n, =c. r. *

DE CIVITATE DEI . LIDER XIV. 2tl
camesanitas, iii anima tota Irnnquillltas. Siciit in paiv,-
tliso niiUus Ecstus aut fngus, ita in cjus habitatoro nulla
cx cupidilate vel timore acc(xlebat ])onrc voluntatis ollen-
sio. omnino triste nihil erat inanitcr Iictum gau-
Nihil , :
dium verum perpetuai)atur ex Deo in quem flngrabat ,
« Charitas de corde puro et conscientia bona et fide non
» ficta » atque inter se conjugum fida ex honesto amore

'
:
societas , concors mentis corporisque vigiha , et niandati

sine labore custodia. Non lassitudo fatigabat otiosum non ,
somnus premebat invilum. In lanta facihtate rcrum ct

felicitate hominum , absit ut suspicemur non potuisse
prolem seri sine libidinis morl)o : sed eo voluntatis niitu
moverentur illa membra quo caelera et , sine ardoris ille-
cebroso stimulo cum tranquillitate animi et corporis nuUa

(ôrruptione integritatis infuuderetur gremio maritus uxo-
ris*.Neque enim quia experientia probari non polest
ideo credendum non est (|uando ilLs corporis partes non :
ageret turbidus calor, sed spontanea potestas, sicut opus

csset, adhiberet j ita tunc potuisse utero conjugis salva
integritate foeminei genitalis virile semen immitti , sicut
nunc potest eadem integritate salva ex utero virginis flu-
xus menstrui cruoris emitti. Eadejn (piippe via posset iliud

injici ,
qua hoc potest cjici. Ut enim ad pariendum noii
doloris gemitus, sed maturitatis impulûs foeminea viscera
relaxarct : sic ad Ibetandum
concipi(mdum non libidinis et
appetitus, sedvoluntarius usus naturam ntramque con-

jungeret. De rebus lo(piimur nunc pudcndis et ideo :
quamvis antequam carum puderct quales esse potuis- ,
sent, conjiciamus ut possumus tamen ncccsseest, ut ^
nostra disputatio magis frenetur ea ,

qunp nos n^vocat ve-
recundia, quam eloquentia ,
qure nobis parum suj^petit,
adjuvetur. Nam cum id quod chco , nec ipsi experti fiie-
' I Tlm. i,v, — 'Vii-iz. /nncid. vni.

14.
212 s. ArcrsTiNi episcopt
rint ,
qui cxperiri poluerunt , (
quoniam prrcoccupante
peccato cxiliuni de paradiso ante nicruerunt, quam sibi
in opere serend;io propaginis tranquillo ari)itrio conveni-

rent , ) ([uoniodo nunc cuni ista commemorantur , sensi-
l)us occurrit liumanis, nisi experieutia libidinis turbidse,
non conjectura quod impedit

placidrc voluntatis? Hinc est
lo(|ucntcm pudor, etsi non deficiat ratio cogitantem. Ve-

rumtamen omnipotenti Deo, summo ac summe bono
creatori omnium naturarum voluntatnm autem bonarum ,
cidjutori et remuneratoii malarum autem relictori et ,
damnatori, utrarumque ordinatori non defuit utique ,
consilium ccrtum numerum civium in sua sapientia

, c[uo
prredestinatum etiam ex damnato genere liumano suaj Ci-
vitatis impleret non eos jam mcritis quandoquidem
:
,
universa massa tanquam in viliata radice damnata est,

sed gratia discernens 5 et iiberatis non solum de ipsis, ve-
rumetiam de non liberatis (piid eis largiatur ostendens. , ,
Non enim debita sed gratuita bonitate tuiic se quisque

,
agnoscit erutum malis cum ab eorum Iiominum consor- ,
tio fit immunis cum quibus illi justa esset pocna com-
,
munis. Cur crgo non crearet Deus quos peccaturos esse ,
prrescivit ([uandoquidem in eis et ex eis et quid eoruin

5 ,
culpa mererctur , ct quid sua gratia donaretur ,

posset
ostendere, nec sub illo creatore ac dispositore perversa
inordinatio delinqucntium rectum perverteret ordinem
rerum ?
,1 1
t)E CIVITATE DET, LIBER XIV. 213
IVVI'» WMWMWA-» VVV» IW» vtvv VV»V VWV WVîWV* VW» VWWWIWV» VWi vwv^vwv vwtvv*
CAPUT XXYII.
De peccatorihus j et anêlis hominihus , quoruni et
per{>ersitas non perturhat proindentiam Dei.
pRomDE peccatores , et angell, ethoirmesnihilngiint,

qno impecliantur a 3Iagna opera Domini exfpiisita iii ,
))omnes voluntatcs ejus'. Quoniam qui providcnter )>
atquecmnipotenter sua cuique distri])ult, non solum bo-

nis verumetiam mnlis bene uti novit. Ac per boc prop-
,
tcr meritum primac mal.ic vobnitatis ita damnato atquc

obdurnlo nngelo nialo ut jam bonam voluiîlatem ulterius,
non liaberct benc utens Deus, cur non permitleret ut

, ,
ab illo primus homo qui rectus, hoc cst, bonnc volun-

,
tatis creatus fuerat tenlaretur? Quandoquidem sic erat

,
institutus, ut si dc adjulorio Oei fiderct bonus homo

nialum angelum vinceret : si autc^m crcatorem at({ue ad-
jutorem Denm superbe si])i })Iacendo desererct , vince-
retur : meritum bonum habcns inadjuta dlvinitus volun-
tatc reeta, malum \cyo m desercnte Deum voluntato
peiTersa. Quia et ipsum fidere d(^ adjutorio Dei , non qui-
dem possct sine adjutorio Dei: ncc tamen ideo alj his di-
vinnc gratine beneficiis sibi placcndo recedere non haljcbat
in potestate? Xam sicut iii hac carnc vivere sinc adju-
mentis alimentorum in poLcstatc non est , non autem iii
ca vivere in potestate est ; qund faciunt qui sc ipsos ne-

cant : ita bene vivere sine adjutorio Dci , etiam in para-
diso , iion erat inqiotestatc ; crat autcni in potcstate male
viverc, scd bcatitudinc non pcrmansura, ct pcenajustis-
' rsal. cx, 2.

2l4 S. ALGlbXlJM KP16C0PI
slnia seiuiUira. Cimi igiliir luijiis riiliiii casiis liiiniaiii
Deus noii esset ignarus , cia" euni noii sin<rct invidi nn-
geli nialignilalo tentari? inillo modo ({uidein quod vin-
cerelui- iucerlus* sed niliiJo niinus pnescius (|uod ah ejus
seniineadjuto sua gratia idemipse diabolus fuerat sancto-
ruin gloria majore vincendus. Ila lacluni est , ut iicc
Deum ali(|uid fulurorum lateret , noc procscicndo quem-
c[uam peccarc compellerct : et quid intercsset inter pro-
priam cujusque priiesumptionem et suam tuitlonem ange-
liciT ct human?orationali cr(\ttur;c, conscqueuti experienLiii
deinonslraret. Quis euiin audeat credcre , aut dicere, ut
ne(|uc angelus , ne(|ue liomo eader(^t , iu Dei potestatc
non fuissc ? Sed hoc eorum potestali maluit non aufcrre ;
at(|uc ila et (juantuni mali eorum superhia , et (j[uaiitum

honi sua gratia valeret, ostendere.
<VVVt WV» VWk \V\^VWVVVV« VW% VVV\ VW» VK/VX wv» ww wv\vw\ vw\ wvww% wwwww
GAPUT XXYIII.
De qualitate daaram Chntatam , terrena^ atqae coe-

lestis.
"Feceuunt itaque Civitates duas amores duo, terrenam

scilicet amorsui adcontemptum Dei, coelcstem vero
us(j[ue
amor Dei usque ad contemptum sui. Denique illa in se ipsa,

linec in Domino gloriatur. Illa enim (juoerit al) honnnihus
gloriam huic auteniDcus conscientice tcstis, maxima cst

:
gloria. llla in gloria sua exaltat caput suum hicc dicit :
Deo suo Gloria mca, et cxaltans caput nicum'. » Illi

: ((
in prineipihus ejus , vel in cis ([uas suhjugat nationihus

dominandi lihido dominatur : iii hac serviunt iuviccm iu
'P.sil. iir, 4.
'
DK CIMTATE L)i;j, LlBtlV \IV, 2J 5
cliariL.ilo, ct prfcposiLi consiilcndo , ct subdiLi oi)Lcnipc-

rando. llla in suis potentibus diliLît virtutcm suam : li;cc
dicit, Deo suo : ((Diligam tc, Domine, virtus mca'.» Idco-

quc in illa sapientes cjus sccundum homincm vivcntcs,
aut corporis aut animi sui bona, aut utriusquc scctati
sunt^ aut qui potuermit a Cognoscerc Dcum , non ut
)) Deum honoraverunt, velgratiasegerunt, sedevanuerunt
)) in cogitationiljus suis, ct obscuralum cst insipiens cor
» corum, dicentcs scessesapicntes-,)) idcst, dominantc si])i
superbia, in sua sapientia sese extollcntcs : « Stultifacti

E )) sunt^ et immutaverunt gloriam incorruptiJ)ilis Dei in si-
)) mililudinemimaginis corrupLibilisliominis, et volucrum,

))etquadrupedum, etserpentium^ adbujuscemodicnim : ))
simulacra adoranda vcl duccs populorum vel sectatores ,
luerunt : <( Etcoluerunt atqueservierunt creaturan potiiis

)) quam Creatori, qui est bcnedictus in ssecula ^ )> In liac au-
tem nidla cst hominis sapicntia, nisipietas, qua rccteco-
iitur verus Deus, id expcctans prirwiium in societatc sanc-
torum, non sohim hominum , vcrumetiam Angelorum
« Ut sit Deus onmia iu omnibus''.))
I
Psal. xvir, 2. — =Ron). i , 2i, 22. 3IJ. 23. 4 iLid. 25. —
5 I Cor. XV, 28,
t i'i
îr, S. AUGfSTmi EflSCOPf
/IVWVt/VI-WlÂVVVVWW-lîAWWVVilVVV^VWtW^WWWWl^llîAla^WVi V\A\ WIIVVIIV»
LIBER XY.
PosTQUAM Eorr QrAiLon rnosiME ANTKCEDKNrinvs Mr.r.is de civitatum ouauum ,
TERREX.E AC C(ELE3TIS EXOr.TU, LlBr.OI> TOTIDI.M DE EAUUMDEM CIVITATIJI rUO-

CURSr srCJUNOlT AUCUST!NU?, IDQUE ARCU.-.IENTUJI EA UATIONE AGGREDITUR, UT
rr..CClPUA CAriTA SACR.i:iIISTOr.I;EEODEMfl'ECTANTlA rEUTRACTET, rRIMUMSCIH-
CET QUlNTO-DECiMO UOC LIDUO QV/c. IS CENESl LECU.NTUU A Ca!NO ET AcULE CSQUE
AD DILUVIUM.
CAPUT r
.1..
jye duohiis ordinihas neneratioais liwnance in diêr-

sosfines ah initio procurrentis.
•
'
\. I)k felicitate' pavadisi, vcldeip.so paradiso, et de vila
ilji primorum hoiuiniim, eorumque peccato atque suppli-
cio, multi muha seiiserunt, mulia dixerunt, multa litteris
mandaverunt. Nos quoque secuudum Scripturas sanctas

vel quod iii eis legimus, vel quod ex eis intelligere potui-
mus earum congruentcs auctoritati de his rel)us in
, ,
superiori])us libris diximus. Enucleatius autem si ista qurc-

rantur, multiplices atque multimodas pariunt dispulatio-
nos, qure pluribus intexend.x sunt voiuminibus, quam
hoc opus tempusquc doposcit. Quod non ila largum ha-
bcmus, ut in omnibus qiiyc po.ssunt requirere otiosi ct
scrupulosi, paraliorc^s ad inlerrogandum, quam capaciores
ad inte]h'gcndum, nos oportcat immorari. Arlîtror tamen
satisnos jam fbcissemagniset diilicinimisquiestiombus de
'ViJeD. Guillon, toni. xki, p. 2G7-2G8.

DE civitAte DEI, LTBER XV. 217
initlo vcl mnndi, vel aninKT, vel ipsins generis Innnani :
qnod dno gencni distii])nimns nnnm eornm, qni sc-

in ^
cnndnm hominem, alternm cornm, ([ni secnndnm Denm

vivnnt. Qnas etiam mystice appellamns Givitates dnas
hoc est, dnas societatcs hominnm cjnarnm est una qnne :
pracdestinata est in acternnm regnaro cnm Dco , altera

reternnm snpphcinm snbire Sed iste finis estcnm diabolo.
carnm, deqno post loqnendnm cst. Knnc antem qnoniam
de exorlu earnm, sive in Angehs, qnornm nnmerns igno-
ratnr a nobis, sivc in dnobns primis hominilius, satis dic-
tnm cst, jam mihi vidctnr cornm aggredicndns cxcursus,
cx quo illi dno generare coepcrnnt, donec liomincs genc-
rarecessabnnt. Hocenimnniversnm tempns, sive ssecnlnm,
inqno cednntmorientcs, snccednntqne nascentes, istarnm
duannn Givitatum de qnibns dispntamns, cxcnrsus cst.
JI. Natns cst igitur prior Cnin ex illis dnobns gencris
hnmani parcntibus perlincns ad hominum Civitatem

,
posterior Abcl ad Givitatem Dei. Sicnt -enim in nno

homine, qnod chxit Apostolns, cxpcrimnr, qnia «Xon pri-
))mum qnod splritalc est, scd qnod animale, postca spiri-
^^tale'^:)) nnde nnnsqnisqne, qnoniam ex damnaia propa-
gine exoritur, primo sit nccessc cst ex Adam mahis at([ne

carnalis ; ([uod si in Christnm rcnascendo profecerit post
crit bonns et spiritalis : sic in nniverso gencre humano
cum primnm dnns islcc cccpernnt nasccndo at([ne moricndo
procurrere Civitates, prior cst natus civis hnjus ssecnli
postcrior autem isto peregrinns in srr.cnlo, etpertincns ad
Civitatem Dei , "gratia praedestinatus ,
gratia elcetus, gra-
tia percgrinus deorsum, gratiacivissnrsum. Nam qnantum
ad i[3snm attinet, ex eadem massa oritnr, qna,' originali-
ter est tota damnata : sed tanquam figulns Dens, ( hanc

eninfsimilitudinem non iinprndenter , sed prudcnter in-
•Gcn. IV, ab initio. — = i. Cor. xv, 46.

21 S. AtGVSXlJNl Ei'ISCOl'1
Iroducit Aposlolus,) ex eadcm massa fcciL aliudâîia

lionorcm, aliud iii conlumeliani'. Prius auLem lactum est
vas in conLumcliam, posL vcro alLerum in lionorem : quia
cL in ipso uno, sicuLjam dixi, liominc, prius cst rcprobum,
undc nccGsse non esL nccesse uL rc-
esL incipiamus, cL u])i
maneamus posLerius vero proljum quo proficienLes ve-
•,
,
niamus eL cjuo pervenicnLes maneamus. Proindc non

,
(juidcm omnis homo malus crit bonus, ncmo Lamcn erit

jionus qui non craL maius sed quanto quisque ciLius :
muLaLur in melius lioc in sc i\\cil nominari quod ajiprc-

,
licndiL celerius , cL posLeriorc cooperit vocai)ulum prius.

ScripLum esL iLaque de Cain, quod condideriL civiLaLcm :
Abcl auLem tanquam peregrinus non condidiL. Superna

csL cnim sancLorum Civitas quamvis liic pariaL clves in ,
,
(juibus peregrinaLur, doncc regni ejus Lempus advcniaL,

cum congrcgaLura esL omncs in suis corporilûs rcsurgen-
tes, quando eis promissum dabiLur reguum, ubi cum suo
prineipc llege sscculorum sinc ulio Lcnqôris fine regna-
bunL.
ivw\ vwi^ww vw» vw» \ WA vw\ ww vw» \iv\ wv\ \ w» \vw » w\ wv> vvw wwww vwiiw
CAPUT IT.
Defiliis camis et filiis promissionis.
Umbra sane qu?edam CiviLaLis hujus et imago pro-

phetica ei significandse potius quam pr?esentandocservivit
in tcrris , ([uo eam tempore dcmonslrari oportcbal ,
cL
dicLa GsL cLiam ipsaCivitassancta merito significauLis ima-

gluis, non cxprcsstTC, sicuL fuLura esL, vcriLaLis. De hac
Imagine scrvicnLc , cL dc illa {|uam significaL libera Civi-
' Uoui. IX, Qi.

1)E CIVITATK DKf, LlBKIl XV. 219
tatc, sic Apostolus ad Galatas loquilnr : « Dicilo niihi
) inquit , sub lege volcntcs esse , lcgem noii audislis?
Scri]Uuni est cnim ,
quod Abraliam duos lilios ]ia])uit,
uiium dc ancilla , ct nnum dc libera. Sed iilc quidcni,

qui dc ancilla, sccnndnm carncm natus cst-, qui autcm
dc libera ,
pcr rcpromissionem : qufc sunt iii allegoria.
IIii;cenim snnt dno tcstamenta, nnumqnidcmamonte
Sine in servitntcm gcnerans,quod est Agar. Sina enim est
mons in Arabia, qni conjunctus cst bnic quae nunc est
) Jcrusalcm scrvit cnim cum liliis suis. Qnx antem sur-
:
I)
sum cst Jcrusalcm, libera cst, qurc est matcr omnium
') noslrrim. Scriptum cst cnim : Lretare stcrilis, quac non
paris , crumpc ct clama , (jucc non parturis : (juoniam
mulli fi]ii dcscrtae, magis ([uam cjus ([uac ]iabct virum.
Nos aulcm, secundum Isaac promissionis filii su-
fratn^s,
mus. Scd sicnt tunc qui secundumcarncm natusfuerat,

pcrseqncbatur cum (|ui sccundum spiritnm ila ct ;
nunc. Sed qnid (]icit Scriptura? Ejice anciliam ct fi]ium

cjus : nonenim liacrescrit fi]ius anciliic cum filio libc-
r.T. Xos antcm, fratrcs, non sumus ancilla: filii ; sed li-
Ijcra; ,
qna libcrlatc Cdnistus nos Jibcravit'. )> Haec
forma intclligcndi dc aposlolica auctorilate dcsccndcns
locum nobis aperit quemadmodum Scripturas duorum ,
Tcstamenlorum yclcris et Xovi accipere dcbeamus. Pars

cnim quaedam terrense Civilatis imago ccelestis Civitalis
cfrccta cst, non sc significando, sed altcram et ideo ser- ;
viens. Non cnim propter se ipsam, scd proptcr aliam sig-

nificandam cst instituta ; ct jiraiccdentc alia significa-
lione et ipsa prrefigurans pra^figurata est. Namqiic Agar

ancilla Saivc, ejusque liUus , imago ([ua^.dam liujusima-
ginis fuit. Et (juoniaur transiturai erant unibi\c, luce ve-
niciitc , idco dixit iiijera Sara, quLC signiiica]:)at liJjcram
' Galat. IV, 21-3 1. \

220 s. ArGrsTiJ^'1 EPiscort
Civltatem , cul rursus alio modo signifioand.T cllam illa

umljra scrviebat : « Ejice ancillam , cl filiurn cjus-, non
)) enim lircres eritfilius ancillnc cum filio meo Isaac » * ,
quod ait Apostolus « Cumfilioliljer.ne. Invenimus crgo

:
-»
in terrena Civitatc duas formas unam suam prrcscnliam ,
demonstrantcm, alteram coelesli Civltati signifleandce sua

pr.Tscntla servlentem. Parit autem clvcs terrence Civitatis
pcccato vitiata nalura, coc^lcstis vcro Civitatiscivesparit a
peccato naturam llherans gratia : undo Illa vocantur vasa
irrc , isla vasa mIserIeordi?e^. Signlficatum cst hoc ctiam
in duobus quod unus de
filils Al^rali.T, ancilla, qu.T dicc-
batur Agar, secundum carnem natus cst Ismael , alter
autemdeSaralibsrasccmidumrepromissionemnatusIsaac.
Uterque quidem de semine AbraliT : sed illum genuit de-
monstrans consuetudo naturam , istum vero dedit pro-
missio significans gr.itlam.. Ibl bumanus usus ostenditur,
hlc divlnum bcneficium commcndatur.
MfWI/WWV^WX Mrt<VVVWVVWVVVV Wt\ VVW VIW IVVV VWV WWVVWWWWWWW wwww
'^'' ''
CAPliT III.
De sterilUate SanVjqnam Dei gratia fcecundavit.
Saua quippe sterlliserat, et dcsperatione prolis, saltem

de ancilla sua concupiscens pcr totum habcre ,
quod de
se ipsa non se posse cernebat, dedit cam fcctandamviro,
de qno parere voluerat nec potueraL. Exegit itaque ctiam
,
sic dcbitum de marito, utens jure suo in utero alieno.

Natus cstergo Ismaiil , sicut nascunturhomiucs, permix-
tlonc sexus utrlLisquc, usltata legc natur.T^. Ideo dietum
cst a Secundum carncm : » non quod ista bencflcia Dei non
'Gen. XXI, i6. — 'Roin. ix, 2'i-'i3, — ^Ccn. wi. nci- lotum.
de civitAte DEI, LIBER XV. 221
slnt , aut noii illa opcretiu' Dcus , cujus opifex Sapientia
(( Attingit, sicut scriptum est, a fuie usque ad fuiem Ibr-
» liter, et disponit omnia suaviler » sed ubi significan- ' :
dum tiierat Dei donuni quod iiKk-bilum hominiljus gratis

,
gratia largiretur , sic oportuit darifilium, quemadniodum

naturae non debebatur exeursi])us. Negatenimnaturajam
iilios tali commixlioni maris et foeminac qualis essc poterat ,
AJjrabac et Sarae in illa jam aetate, etiam mulieribus acce-
dente slerililale ,
qucx; nec tunc parere potuit quando non ,
actas foceundiiatijSed ictati foecunditas defuit. Quod ergo

naturaj sic alft-ctos fructus posteritalis non de])ebatur,
significat quod natura generis humani peccato vitiata , ac
per hoc jure danniata , niliil vera3 fehcitatis in j)osterum
mere])atur. Recte igitur significat Isaae per repromissio-
nem natus fdios gratia^ , cives Givitatis hberic , socios pacis
retcrnas, u].)i sit nou amor propri;xi ac privatiTc quodani
modo vohintatis, sed communi eodem([ue immuta])ili ])ono
gaudens, atque cx midlis unum cor faciens, id est, perfectQ
concors obedienlia charitatis.
/%.wi-vw» vtv» vvxwvwvw^ VI v\ vvv\ -»%»> -.v\\vw» ivv» wvv^v\\wv>vvv» vwt^vwywww
CAPUT IV.
De terrcncv Cmtatis vel concevtatione , veljxice.
Teriiej<-a porro Givitas ,

quae sempiterna non crit, ( neque
enim cum in cxtremo supphcio damnala fuerit ,
jam Civi-
tas erit,) hichabetbonum suum, cujus societate hetatur,
quahs esse de tahbus rebus ketitia potest. Et quoniam
non cst tale bonum, ut nullas angustias faciat amatoril)us
suis , ideo Givitas ista adversus sc ipsam phjrumquc divi-
» Sap. vm, I.
222 S. AIGISTIKI EPISCOPl
ditiir liligaiulo , Ix-llaiKlo, al(jiu' jnigiiando, ct aut iiior-
tiferas, aut ccitc iiiortalcs viclorias rc(|uircndo. Nam

ox quacumqae sai parlo adversus alteram sai parlcra bcl-
lando surrexerit ,
qurerit essc victrix gejUium , cum sit
captiva vitiorum. Etsi quidcm cumviccrit, supcrbius

extollitur, ctiam mortifera^ si vero conditionem cogitans
casusquc communcs , magis qua3 accidcrc possunt advcr-
sis angitur, quam eis qua3 provenerint secundis rcbus in-
flatur, tantummodo mortalis cst ista victoria. Ncquc
enim semper dominari pcrmanendo, cis quos po-
poterit
tuerit suijjugare vincendo. Non autcm recte dicuntur ea
bona non esse, quac concupiscit hffic Civitas, quando cst
et ipsa in suo genere humaiio mehor. Concupiscit enim
tcrrenam quamdam pro rcljus intimispaccm ad eam nam- •
que desidcrat pervcnire bellando. Quoniam sivicerit, ct

qui resistat nonfuerit pax erit, quam non habci)ant par-
,
tes invicem adversantcs, et pro his rel)us (juas simul ha-

bere non poterant infchci egestate certantes. Hanc pacem
requirant hdjoriosa bclhi : hanc adipiscitur qu.ie putatur
gloriosa victoria. Qaandoautemvincunt quicausajustiorc
pugnaljant, quis duiiitet gratulandam esse victoriam , ct
provenissc optabilcm pacem ? Ha3c bona sunt , et sine dubio

l)ei dona sunt. Sed si,ncg]ectis mehoribus, quae ad supcr-
nam pertinent Civitatcm , ubi erit victoria in actcrna ct
summa pace secura, bona isla sic concupiscuntur , utvel

sola esse credantur , vcl his qu?e mchora creduntur am-
phu3 diligantar-, nccesse cst miscria consequatur , ct qu.x'
mer.at augeatur.
DE CIVITATE DEI , LIEER \V, 223
J./) iV, ••:rji:.'' •
., .
•.-; :t- ir -
y . ,
.>'. i '.., .
;_
(»4/Vl \\<M /VV»% VV\» VV^-» \1 A\ \ V\\ *V\* \Vt'» VVA-X^VVM^^/V» VVV» VVV» VVV^.VM^^^^^^VVV» VVV» V»
loi.'. 'm;'.:.^'; -V.:' CAPUT V." .,,v; ; ,V'
De primo ierrence Cwitatis auclore fratricida , cii-

jus impietati romance urhisconditor qerjnani ccede
responderit.
PuiMus itaque fuit tciTcnreCivitatis coiiditor IVatricida :
nam simni fratrem civcm Civitatis reternac in liac tei"ra
peregrinantem invidentia victusoccidit '. Unde mirandnin

non est, quod tanto post iii ea civitale contlenda ,
qnrc
fuerat hujs terrenae Civitatis, de qua loquimur, caput fu-
lura, et tam multis gentibus regnatura, huicprimoexem-
plo, ct ut Graeci appellant a:/irj:T(.) (|ua?dani sui generis
imago respondit. Nnmet Jllic, sicut ipsum iiicinus quidam
pocta commemoravit illorum
Fralerno primr niaducrunt sanguinemuri^.
Sic onim condita cst Roma quando occisum Remum a ,
fratre Romulo romana testatur liistoria nisi quod isti :
terrensc Civitatis ambo cives erant. Ambo gloriani de ro-

mana3 reipubhcae instilutione quaerebant : sed ambo eam
tantam, t[uantam, si unus esset, habere non poterant.
Qui enim volebat dominando gloriari, minus utique do-
minaretur , si ejus potestas vivo consorte minueretur. Ut
crgo totam dominationem lia])eret unus , ablalus est so-
cius : et scelere crevit in pcjus, (|uod innocenlia minus
essetet melius. Ili autcm frativs Cain
Abel non liabe- et
Ijant amlio inter se similem reiuin terrenarum cupidi-
tatem, nec in liocaller alteri invidit, ([uod ejus domiiiatus
fieret angustior , ([ui alterum occidit , si ambo domina-
" Gcn. IV. — ^ Lucan. i. rharsal.
224 s. AcjGusTiNi EPiscorr
renlur: (Aliel ([uij)pc non quticrebat clomlnalionem in ea

civitate, qufie condebatiir a fralre '
; ) sed invidentia illa
diaboliea, qua invident bonis mab nulla alia causa, nisi

(juiu iili Ijoni sunt illi mali. NuUo cnim modo lit minor
,
accedente seu permancnte consorte possessio bonitatis;

imo possessio bonitas quam lanto latius, cjuanto con- ,
cordius individua sociorum possidetcharitas. Non haljebit

denique istam possessionem qui eam noluerithabere com- ,
munem •, et tanlo eam reperiet ampliorem , ([uanto amphus

ibi potuerit amare consortem. iHud igitur quodinterlle-
mum et Komulum exortum est, quemadmodum adversus
se ipsam terrena Civitas divldatur, ostendit : quod autem
inter Cam et Abel , inter duas ipsas Civitates, Dei etho-
minum , Pugnant ergo inter se
inimicitias demonslravit.
maji et mali. Item pugnant inter se ]3oni et mah. Boni
vero et boni si periecti sunt, inter se ])ugnare non pos-
,
sunt. Proricientes autem nondum([ue perfecti ita possunt

ut bonus quisc[ue ex ea parte pugnet contra alterum qua ,
etiam contra semetipsum. Etinunoc[ui[wehomine aCaro

)) coneupiscit adversus si^.iiilum, etspiritus adversus car-
))nem'^.))Goncuj3iscentiaergospiritaliscontraaItcriuspotest
pugnare carnalem , vel concupiscentia carnalis contra
alterius spiritalem , sicut inter se pugnant boni et
niaU : vel certe ipsce concuj)iscenticc carnales inter se chio-
rum ]3onorum , nondum uticjue jêrftctorum , sicut inter
sepugnant mali et mali donec eorum, qui curantur, ad ,
ultimam victoriam sanitas pcrducatur.

' Gen. IV. — ' Ci:il. v. 17.
DK flMTATE PF.r, l IVl.l: XV. 22')
. i 'vrKi-f - ';••'. 'm;;. •• .•:.' ^

••• "
;!;; " '" '
'
.WVt%V'Vt'VW«'Vt V\ W\« VVV^^VWA «. wv \i *-. VVV» WVkWW WWWVV VVVl vvv » vvvt vvvs vw» w
'-'- •:-
'i-'KL'.'..
cAPUT Y[. '..: ..'^^ •
':
/)^ lanouorihus, quos ex poena^êccati etiam cives Ci-

-
vitatis Dei in luijiis vit(e peregrinatione patiuntur,
et a quihus Deo medente sanantur.
'<-
Langdor cst quippe iste, idcst, illa inobedientia, de
c[ua in libro quarto-deeimo disseruimus ,
primnc inoljo-
dientioe su])plicium •, et ideo non natura, scd vilium :
propter quod dicitur proficicntibus ])onis , et cx fide in

hac peregrinatione vivcntilms : « Ijivicem oncra vcstra
« portate , ct sic adimplcliilis lcgem Cbristi '. » Ttem alibi
dicitur : « Corripite inquielos , consolamini pusilhuiimcs,

» suscipite infnmos, patientes cstote ad omnes. Yidete ne
» quis mahuu pro malo alieui nnhlal ^ » Item aiio loco :
« Si prpcoecupalus fuerit homo in ahcpio dchcto , vos qui

» spiritales estis, instruite hujusmodi in spiritu mansuctu-
M dinis , ne et tu tentcris
intendens te ipsum ,
^. » Et alibi :
« Solnonoccidatsuperiracundiam vestram*. » EtinEvan-
geho « Si pcccaverit in te fratertuus, corripe euminter

:
» tectipsum sohuu ^ » Item de peccatis, in ([uibus multo-
rum cavetur otfensio , Apostolusdicit : « Peccantcs coram

omnibus argue, ut et creteri timoremhabeant*'. » Propter
»
hoc et de venia invicem danda multa prcTcipiuntur ct , ,
magna cura ]3ro[)ter tenendam jâcem, sine qua ncmo

,
poterit videre Deum ''

; ul)i ille terror est, quando jubetur
servus decem mlllium talentorum rcddere debita qua* illi ,
fuerant relaxata quoniam dcbitum dcnariorum centum

,
' Gal. VI. a. — ' I T!u"=:v v, i.',, — 'Gal.

i.'). vi. i. — lEplu-;. iv, -iG.
— 5 Mattli. XVIII. i,').
— '"'
I Tiin. r, •m. — Hclir 7 xn, i^.
r.T. 15
226 s. .\n;rsTiNi eptscopi
ronservo suo noii rclaxavit. Qua simUitudinc proposila

Dominus Jesus acljc(Mt , atque ait : « Sic et voliis faciet
» Pater vester ccelestis, si non dimiseritis unusquisquc

•» fratri suo de cordibus vestris^ « Hoc niodo curantur
cives Civitatis Dei in liac terra peregrinantes , et paci su-
pernse patri.T suspirantes. Spiritus autem sanctus operatur

intrinsecus , ut valeat aliquid medicina ,
quse adhibetur
extrinsecus. Alioqain etiamsi Deus ipse utens creatura sibi
subdita in aliqua specie humana sensus alloquatur huma-
nos, sive istos corporis, sive illos, quos istis simillimos
habemusin somnis, nec interiore gratia mentem regatat-
que agat, nihil prodest homini omnis praedicatio verilatis.
FacitautemhocDeus a vasis misericordia? irae vasadiscer-
nens, dispensatione qua ipse novit nudtum occulta sed ,
tamen justa. Ipso quippe adjuvante mirabihbus et laten-

tibus modis , cum peccatum quod habitat in membris
nostris, quoe potiusjara pocna peccati est, sicut Apostolus
praecipit , non regnat in nostro mortali corpore ad obc-
diendum desideriis ejus, nec ci membra nostra velut ini-
quitatis arma exhibemus ^, convertitur ad mentem non
sibi ad mala, Deo rcgcnte, consentientem et eam regen- ;
tem tranquillius nunc habebit postea sanitate perfecta

atque immortaUte percepta homo sine ullo peccato in
seterna pace regnabit.
«MaUJj. xvm, 35. — «Rom. vi, i2.

PE CnnATK DEfj 3-Ii;F.R XV. 227
;-; .
!••• .'!-' ;•-;- y.r .
;
= :':;•: .!'•.
'^.^'XtXWWW^WWI**"» \v\\ v\\\\,v\\\v\\\.\-*\v\ w wwwwwx^ \\%\^ v\\\\\%\,v\\ \\\\ w
â.-v •
CAPUT Yll.
De causa et pertinacia sceleris Cam quem , a faci-

nore concepto nec Dei sermo revocavit. -
- -
l- •
:
'.
.
• r
('-.. ,
...
I. Sed licc ipsiim, f[uod sicut potnimus e-kposuimiil?
cum Deus locutus esset atl Cain eo more, ({uo cum primis
liomiuibus pcr creaturam sul^joctnni veliil eorum socius
forma congrua loquebalar, cjuid ei proruit? Nonne con-
ceptum sci'liis in jiecando fVatre eliam post verbum di-
viucC admonilionis implcvit ? Nam cuni .sacrificia discre-
visset amborum, in iilins respiciens , Inijns despiciens;
quod non duljilandum est potuisse cognosci signo ali([uo
allestante visibili 5 et hoc idco iecisset Deus, ({uia mala
erant opera luijus, fratris vero ejus bona-, contristatus est
Cain valde, ctconcidit facies ejus. Sic enim scriptum est
(( Et dixit Dominus ad Cain : Quare tristis factus es, et
» quare concidit facies tua.^Nonne si recte olfcras, rcctc;
)) autem non dividas, enim con- {")cccasti.? Quiesce : ad le
» versio ejus, ettu dominaberis illius '. » In liac admoni-
tione quam Deus protulit ad Cain illud quidem quod ,
dictum est Nonne si recte oileras, recte autem non

: ((
))dividas, peccasti, quianon elucet cur vel unde sitdic-

))
tum, multos sensus peperit cjus obscurilas, cum divi-

narum Scripturarum ({uis([ue tractator secundum fidei
regulam id conatur exponere. Recte quippe otreriur
sacrificium , cimi olfertur Deo vero, cui uni tantummodo
sacrificandum est. Non autem recte dividilur, dum nou
discernuntur recte velloca, vel tem{)ora, vel res ipsoe qnre
'Gen. IV ,
G, ^ jnxla,
i.\x.
15.
228 S. ArGlSTI?iI EPISCOIT
ofreruiilur, \c\ qui oUerl, et cui oircrlur, vcl lii quihus

acl vcsceiiduni distriljuitur quod o])latum cst : ut divisio-
ncm hic discrctioucm intclligamus 5 sive cum oflcrtur,
ubi non oportct, aut quod non ilji, scd alibi oportet^
sivc cum quando non oportct, aut quod non
oflcrtur,
lunc scd alias oportet sive cum id oflertur quod nus-
, ; ,
quam ct nunquain penitus dcljuit^ sive cum electiora

silji cjusdcm gcneris rcrum tcnethomo, quam sunt ea
quiie oflcrt Deo sive cum cjusrei, qure oblataest, fit par-
•,
ticeps profanus, ant quilibet quem fas non est fieri. In

quo autcm horum Deo disphcucrit Cain, facile non potcst
invcniri. Scd quoriiam Joanncs apostohis, cum de his
fratrihus loqucrcLur : « Non sicut Gain, inquit, qui ex
)) mahgno erat, et occidit fratrem suum Et cujus rei :
)) gratia occidit eum? Quia opera ilhus mahgna fuerunt,

)) fratris antemilhusjusta' : » datur intehigiproptcrcaDeum
non munus ejus, quia hoc ipso male divide-
respexisse in
l)at, dans Dco aliquid suum, sihi autem se ipsum. Quod
omnes faciunt, f[ui non Dei, scd suam scctantes volunta-

tem, idest, non rccto, scd pcrverso corde viventes, of-
ferunt taracn Doo munus, quo putant eumredimi, ut
corinn non opituletur sanandis pravis cupiditatihus , sed
explcndis. Et hoc cst proprium tcrrenac Givitatis, Dcum
vcl dcos colcre, quibus adjuvantibus regnet in victoriis et
pace terrena, non charitate consulendi , scd dominandi
cupiditate. Boni {juippe ad hoc utuntur mundo, nt fruan-
tur Dco mali autem contra, ut fruantur mundo, nti
:
volunt Dco^ qui tamen cum vcl esse, vel res humanas
curare jam crcdunt. Suntenim multo detcriores, qui nec
hoc quidem credunt. Gos^^nito itaquc Cain quod super
ejus gcrmaui sacrificium , ncc sup(;r suum rcspcxcrat
Deus, ntique fralrcm bonum nuUatusimitari, non clatus
• i Jonn. ni . fi.
DE CIVITATE DEi, LlBKll W . 229
clcbuit <nemuLiri. Scd conlrislaUis cst, ct conciclit facics
cjus. IToc pcccaluni niaxime arguit Dcus, tristitiam de

alterius bonitate, ct lioc fVatns. IIoc tiuippe argucndo
interrogavit diccns : « Quare contristatus es, ct cj[uare
>) concidit facies tua? » Quia cnini fratri invidebat, Deus
vidcbat , ct hoc arguebat. Nam hominibus, cpiibus abs-
conchtum cst cor altcrius, csse possct ambiguum, ct
prorsus incertum, utrum illa tristitia malignitatem suam,
in cjua se Deo displicuisse didiccrat, an fratris doluerit
bonitatem, cpiae Dco placuit, cum in sacrificium cjus

aspexit. Sed rationcm Dcus rcddens, cur ejus oblatio-
nemaccipere noluerit, ut sibi ipse potius merilo cpiam ei
immerito frater displicerct cum essct injustus non rcctc ,
dividcndo, hoc cst, non recte vivendo, ct indignus cujus

approbaretur oblatio, cpiam csset injustior, cpiod fratrcm
justum gratis odissct, ostcncht.
II. Non tamen cum chmillcns sine mandato sanclo,
justo et bono : « Quiesce, incput, ad te cnim convcrsio
» ojus, ct tu dominabcris ilhus. » Numquid fratris? Ab-
sit. Cujus igitur , nisi pcccati ? Dixerat cnini, « Pec-
» casti : » tum deindeaddidit : « Quicscc; ad te cnim con-
H vcrsio cjus, et tu dominabcris iiJius. » Potcst (pudem ita
inicihgi ad ipsum hominem convcrsionem essc deberc

pcccati , ut nulh ahi (|uam slbi sciat tribuere debcre c|uod
peccat. H.Tc est enim sahibris pncnitcntiac mcdicina , ct
venirc pctitio non incongrua ut ubi ait « Ad tc cnim , :
» convcrsio cjus, » non subaiichalur, « Erit, » scd, « Sit; »
praccipientis videlicet, non prrcdicenlis modo. Tunc cnim

dominabitur cpiis([ue peccato, si id sibi non defejidcndo
prfiepcsucrit, sed pccnitendo sul)jccerit : aho(piin ct ilh
serviet dominanti, si patrocinium adhibucrit accidcnti.
Scd ut pcccatum intclhgatur concupiscentia ipsa carnalis,
de (pia thcit Apostohis « Caro concupiscit advcrsus spi-
:
230 S. ALGLSTIJNI EIMSCOPI
» ritum *•, » in ciijuscainis friiclibiisctiiividiaincoinmcnio-
rat, qna uti([ne Cain slimnlabalur, ct acccndebatur in

fratris exitium : bcne subauditnr, « Erit, » idest, «Ad tc
))cnim convcrsio cjus crit, ct tu dominabcris illins. »
Cum cnim commota fncrit pars ipsa carnalis, quam pcc-
catum appcJlat Apostolns ubi dicit « Non ego opcror , :
» illud, scd quod babitatin me peccatum - » quam partem :
animi ctiam pbilosophi dicunt cssc viliosam, non quoc

mcntem dcbcat tralicre, scd cui mcns dcbeat imperare,
camque ab iJlicitis opcriljus ralione cobibere : cum ergo
commota fuerit ad aJiquid perpcram conniiittejidum, si
quiescatnr ct obtempereturdicenli ApostoJo : « Necexhi-

» bucritis membra vestra arma ini([uitatis pcccato^-, » ad
mentem domita ct victa convcrtitur, ut subditae ratio
dominetur. Hoc prscccpit Dens Jiuic, qui facibus invidiae
innammaJjatnr in fratrem, et quem debuerat imitari,
cupiebat aufcrri. « Quicscc, » in(|uit Manus ab scelerc :
contine^ non regnct p(?ccatum in luo mortaJi corpore ad

obediendnm dcsidcriis cjus ncc exJiibeas membra tua ,
iniquitatis arma pcccato. « Ad te enim conversio ejus » :
dum non adjuvatnr rcJaxando, scd quicsccndo frenatur.

((Et tu dominaberis iJJius » ut cuni forinsecns non pcr-:
mittitur operari, sub potestate mentis regcntis et Jjcncvo-

lentis assuescatetiam intrinsccus non movcri. Dictum est
codem divino Libro et de muJiere, quando
taJe aJi([uid in
post pcccatum, Dco interroganle at(pie judicante, damna-

tionis scntcntias accepcrunt, in scrpcnte diaboJus, et in
se ipsis iJJa et maritus. Cum cnim dixisset ci : « MuJtipJi-
» cans muItipJical)o tristitias tuasct gcmitnm tuum, ct in
» tristitiis paries fdios ' : » deinde addidit : « Et advirum
» tuum convcrsio tua, ct ipsc dominal)itur tui \ » Quod chc-
' Gyl. T, i;. — =Ruin. vi, i3. — -^
M. vii, 17. — Ukii. 3, 16. — ^lbij.
juxla Lx^s.
DK CIVITATK DEI ,
I.lUiiU XV. •l'M
tnraest acl Caiii de peccato, vel de vidosa carnis con-

cupiscentia, lioc isto loco de peccatrice fcemina ; ubi
intelligendum est virnm ad regendam uxorem, animo car-
nem regenti similem esse oportere. Proptcr quod dicit
Apostolus : uxorem suam, se
« Qui diligit ipsum diligit :
« nemo enim unquam carnem suam odio habuit'. » Sa-

nanda sunt enim liaec, sicut nostra non sicut aliena, :
damnanda. Sed illud Dei proeceptum Cain sicut prrcvari-

cator accepit. Invalescente quippc invidenti.ne vitio , fra-
trem insidiatus occidit. Talis erat terren?e conditor Civi-
tatis. Qnomodo autem significaverit etiam Judseos, a qui-
bus Ghristus occisus est pastor ovium hominum, qucm
pastor ovium pecorum praefigurabat Abel, quia in allc-
goria prophetica res est, parco nunc diccre, et qutcdam
hinc adversus Faustum 3Ianichocum chxisse me rccolq'^.
; .;>:;:-•',':!'"] :
'
. > :> '•'
•:•.,;-,,; . i ,. ., . r. : .
,• . -:.. , .
.-.:
'
'
CAPUT yiii.
Quce Tâtio /iierif, iit Cmn inter principia generis

/luma/ii conderet civitateni.
I. NvNc autem defendenda mihi vidcHur historia, ne sit
Sciiptura increchbihs, cpire chcit aedificatam ah uno ho-

mine civitatem eo tempore, cpio non phis c[uam viri qua-
tuor, vel polius tres^, postea cpiam fratrem frater occi-
dit, fuisse videntur in terra, id est, primus homo pater
omnium, et ipse Cain, et ejus fdias Enoch, ex cujus
nomine ipsa civitas Sed hoc cjuos movet,
nuncupata est.
parum considerant, non omnes homines, qui tunc es.se

potuerunt, scriptorem sacrae hujus Historice necesse ha-
'
Eiihes. V, 28j 29. — »Vide supra. lib. xUjCaii.g, ct seq. — ^Gen. 1^,17.
232 ». AtGUSTINl EPISCOPI
buissc noininare-, secl cos solos, quos opcris susccpti ralio
postulabat. Propositum ((ulppe scriptoris illius fuit, pcr
quem Spiritus sanctus id agcbat, pcr succcssioncs ccrta-
rum generationum ex uno bomlnc propagatarum pcrve-
nire ad AJjraliam, ac dcinde ex ejus semine ad popukim
Dci : inquodistinctoac.xtcris gcntibus prfcrigurarcnturct
prfcnuntiarentur omnia quae dc Civitatc, cujus rctcrnum
crit rcgnum, ctdcRcge ejiis codemque conditorc Cbristo
in Spiritu pra'vidcl)antnr csse ventura 5 ita ut nec de al-
tera socictatc liominum taccretur, quam tcrrenam dici-
mus Civltatem, quantum ci commcmorand.x satis esset,
ut Civitas D<-'i ctiam sune adversarifc comparationc chircs-

cat. Cum igitur Scriptura divina , ubi ct numernm
annorum, quos bomines vixerunt, commemorat, ila
ilb
concbidat, ut dicat dc illo dc quo loqucbatur « Et gcnuit :
» fibos ct iibas, ct fucrunt omnes dics » illius vcl ilbus, ,
quos morluus est': » numquid quia

vixit, anni tot, « ct
eosdcm fibos et fibas non nominaf idco intclligere non ,
delicmus per tam multos annos quibus tunc in saecub ,
biijus prima .Ttate vivebant, nasci potulsse pbulmos bo-

mines^ quorum coctibus condi possent ctiam pbirim.ne
civitatcs? Sed pcrtiniiit nd Dcum, quo Ista insplrante
conscripla sunt, bas duas socictatcs suis diversis genera-
lionlbus primitus digerere atque dlstlnguerc : ut seorsum
hominum, boc sccundum bominem vivcntium, seor-
cst,
sum autem fiborum Dei id cst, lioniinum secundum,
Deum vivcntiuni gencratlones contexcrentur usque ad

dibivium, ubiambarum societatum discretio concretloque
narratur : dlscretlo quldem, quod amlârum scparatim
gcnerationes commeinorantur , unius fratricidae Cain
akerlus autcm qui vocabatur Setb; natus quippe fucrat
ct ipse de Adam, pro illo ([uem frater occidit : concrctio
« Gen. V, 4> 5.
DE CIVIXATE DEI, LIBEU XV. 233
autem ,
qiiia bonis in deterius declinanlibas , tales uni-
vcrsi lacti fuerant : ut dikivio delerentur, excepto uno
justo, cui nomen erat Noe, et cjusconjugc, et tribus
filiis , tolidemque nuribus ,
qui homines octo cx iLIa om-
nium vastationc mortalium pcr arcam cvadcre merue-
runt '
II. Quod igitur scriptum est: « Et cognovit Cainuxo-

» rem suani, etconcipiens peperit Enoch-, et erat acdificans
)) Enoch^ » non est quidem
civitatem in nominefibi sui :
consequens, ut istum primum fdium genuisse credatur.

Neque enim hoc ex eo putandum cst, quia dictus est cogno-
visse uxorcmsuam,quasi tunc se ilh primilus concumbcndo
miscuissct. Nam et dc ipso patre omnium Adam non tunc
: solum hunc dictum est, quando conccptus est Cain quem ,
primogenilum videtur habuisse verumctiam posterius :
eadem Scriptura « Cognovit inquit Adam uxorem

: , ,
)) suam Evam, et conccpit, etpoperilhlium, ct nominavit

))nomen iUius Seth^. Unde intelhgitur ita solere iUam
)>
Scripturam loqui, ({uamvis non sempc^r cum in ca legitur

factos hominum fuissc conceplus non tamcn solum cum ,
primum sibi sexus utcrquc miscctur. Ncc illud necessario

est argumento, ut primogenitum patri cxislimemus Enoch,
quod ejus nomine civitas ilhinuncupata est. Non enim ab
reest, ut propter ahquam causam, cum et alios haberct,
diligeret eum pater coetcrisamplius.Neque enim ct Judas

primogenitus fuit, a quo Judnca cognominata est, ct Ju-
dsei. Sedctiamsi conditori civitatis ilhus istefilius primus
cst natus, non ideo putandum cst tunc a patrc condilpe
civitati nomen ejus impositum ,
quando natus csf •,
quia
nec constitui tunc ab uno poterat civitas : qurc nihil
ahud est ([uam hominum multitudo ahcpto societatis viu-
culo colhgata '
scd cum ilhushominis famiha tanta nume-
'Gcn.vii. — 'IJ. IV, 17. — Mbid. 25. '-
234 S. ALGUSTINI EIUSCOPI
rositatc cresccret, iithaberetjampopnli quantitatcm, tmic
potuit utiquc ficri, ut et constitiieret, et nomen primo-
gciiiti sui constitutcc imponerctcivitati. Tam longa qulppe
vita iilorumliominumfnit, ut mcmoratorum, c[norum
illic
et anni taciti non snnt,quiminimum vixit antecliluvinm,

ad scptingentos quinqnaginta-tresperveniret'. Nam plures
nongentos annos etiam transierunt, c[uamvis nemo ad
millc pcrvcnerit. Quis itacjue dubitaverit pcr unins hominis
sctatem tantum multiphcari potnisse genus luunanum, ut
unde constituerctur non una, sedphu'imae civitatcs.^
esset
Quod ex hoc conjici facilhme potest, quia ex uno Abra-
ham non mnlto amphns c[uadringentis annis numerositas
he])r?c8e gentis tanta })rocreata cst, ut in exitu ejusdcm
popnh ex JEgypto sexccnta miJha hominum fuisse referan-
tur belhc?e juvcntutis^ nt omittanuis gentem Idnm?corum
non pertinentem ad [ôpnhun Israel c|uam genuit frater ,
ejus Esaii nepos AbrahcC , et ahas - natas ex senhne ipsius

Abrahoe , non per Saram conjugem procreatas.
CAPUT IX.
De longa vita hominuni , qiiw fait ante diluuium , et

de ampliore humanorum corporum forma.
QuAMOBREM nuUus pruclcns rcrum existimator dnbila-

verit Cain, non sohnn ahc[nam vcrnmetiam magnam ,
potnisse condere civitatcm quando in tam longnm tcm-

,
pus protendebatnr vita mortahnm nisi forte infidehnm :
c[nisi5iam ex ipsa numerositatc annorum nobis ingcrat

c[urcstionem, c[na vixissc tunc hominesscriptum est in anc-
loribus nostris; et hoc ncget esse crcdendnm. Ita quip[ie
'Gjn. V, 3i. juxta lxx. — ^ Suj'ple gentes.
nE C:IV1T\TF, DEl, LlUl.il XV. -235
noncreclunt etiam magnitudines corporum longe am-

pliorcs tunc fuissequam nunc sunt. Unde et nobilissimus
eorumpoeta Yirgilius,de ingenti ]apide,quam inagrorum

limite inlixum vir forlis illorum lemporum pugnans, et
,
rapuit et cucurrit , et intorsit , et misit,
Yix illiini (inquit) Iccli bis sex cerviccsubircnt , •
•'
Qiialia nnnc honiinuni proJiicit corpora tellus ' :
•'
significans majora tunc corpora producere solerc tellurem.

Quanto m.agis igitur temporibus recentioribus mnndi, ante
dilfamatumque diluvium? Sed de corporum
illud nobile
magnitudineplcrumque incrcdulos nudata per vetustatem
sive per vim fluminum variosque casus sepidcra conviu-
cunt, ubi apparuerunt, vel unde ceciderunt incredibilis
magnitudinis ossa mortuorum. Vidi ipse non solus, sed
aliquotmecum in Ulicensi littore molarem hominis den-
tem tam ingentem nt si in nostrorum dentium nK)dulos
,
minutatim concideretur centum nobis videretur facere

,
potuisse. Scd illum gigantis alicujusfuisse crediderim. Nam

praeter quod crant omninm multo majora, quam nostra
lunc corpora, gigantes longe c.Tteris anteil)ant. Sicut aliis
deinde nostrisque temporibus raraquidem, sednunquam

ferme defucrunt, qua? modum aliorum plurimum excede-
rent. Plinius Secundus doctissimus homo, quanto magis
magisque praeteritS£Cculiexcursus,minora corpora naturani
ferre testatur'^ Quod etiam Homerum commemorat s.rpe
carminc fuisse conquestum^ non haec velut poetica fig-
,
menta deridens , sed in historicam fidcm tanquam mira-

culorum naturrJium scriptor assumens. Verum , utdixi,
antiquorum magnitudines corporum inventa plerum([ue
ossa, quoniam diutnrna sunt, etiam multo posterioribus
sreculis produnt. Annorum autem numerositas cujus([ue
hominis, qui tem[ôribus ilhs fuit, nullisnunc talibus do-

' Virg. ifineii. i7. — 'l'Iin. juii. iib. vn. — ^llomcr. Iliad. lib. v, cllib. Mi.
•230 S. AUGLSIIKI EPISCOVl
cumonlis vciiire incxperimcnlum potcst. Ncc Lamciiiclco
lides saciTc liuic llistorife clcroganda cst, cujus tanto im-
puclcntius narrata non credimus cpianto implcri ccrtius ,
proenuntiata conspicimus. Dicit tamen etiam idcm Plinius

esse adhuc gcntcm, ubi duccntos annos vivitur^ Si crgo
humanarum vitarum diuturnilatcs,c[uas experti non sumus,
hodic habcrc crccknitur, incognita nobis loca cur non ,
habuisse crcdantur ettcmpora? An vero estcredibile ali-
cubi cssc cjuod hic noii est , ct incrcchbile est ahquando

fuisse ([uod nunc non cst?
CAPUT X.
De dijferentia, qua inter hehrxos et nostros codices

videntiir annoruni nunieri dissonare
QuociTicA etsi inter hebrfcos et nostros cochces de ipso

numcro annorum nonnulla vidctur esse chslantia cpiod ,
ignoro (|ua rationc sit factum non tamen tanta cst, ut :
iUos homines tam long.Tvos fuisse disscntiant. Nam ipse

homo primu.s Adam , ante^piam gigneret fihum, cpii ap-
pcllatus est Scth, ducentos-triginta annos vixisse reperitur
in codicibus noslris, iii hebr.-icis autem centum-triginta
pcrhibctur^ Scd posteacûam cum genuit, scptingcntos
vixissc lcgitur in nostris, octingcntos vero in illis. Atcjue
ita in utriscpic universitatis summa concordat. Ac deinde
pcr conscc|uentes gcncrationcs anL(X{uam gignatur, cpii
gigni commemoratur minus vixisse apud Hcbraeos pater

,
cjus invcnitur ccntum annos sed postea([uam cst gcnitus :
idem ipsc ccntum minus ((uam in licbracis inveniuntur

,
in nostris. At{[uc ita hincct iudc numcri univcrsitas con-

' rliii. in lib. viijtaii. .'18. — - Ctii. v, 3.
DE civiTATE ncr, i.iBEn XV. 237
sonat. \n scxta aiitem gencrntionc nusc[unm nlri(|ue co-

(llces discrepant. In septima vero , ubi ille qui natus est
Enocli, non mortuus, sed quod Deo placuerit translatus
cssc narratm', cadom dissonantia cst, quoc in superioribus
quinque de centum annis antequam gigneret eum, qui ilî
commemoratus est, filium atcpie ita in summa similis
:
consonantia.Vixit enimannos, antequamtransrerretur, se-

cundum utrosque codices, trecentos-(painqnagiuta-quin-
que. Octava generatio liabet quidem nonnullam diversi-
tatem_, sed minorem, ac dissimilem cneteris. Mathusalem
quippe quem genuit Enocb, antequam gignerct eum, (|ui
,
in ipso ordine sequitur, secundum licbroeos non centum

minus, sed viginti am])]ius vixitannos : qui rursus in nos-
trispostea(|uameum gcnuit, reperiunturadditi,etin utrius-
que si])i summa universi numeri occurrit.ln sola nona ge-
neratione, id t^st, in annisLamech filiiMathnsalem, pa!.ris
auteniNoe, summa universilalis discrcpat, sed non plu-
rimum. Yigenti enini et quatuor annos plus vixissc in he-
braeis ,
quam in nostris codicibus invenilur. Namante-
quam gigneret filium, qui vocatus cst Noc sexminus
,
liabet in hcbracis quam in nostris : postea vero quam cum

gcnuit, triginta amplius in cisdem(|nam in nostris. Unde
sex illis detractis, restant viginli-quatuor, ut dictum est.
^.VM VW^^XA/XA XWA VVM \v\\ vvvv \ v\» vvv\ \vv\ \vv\ vvw vw\ \\\\ vvvv vwv wv\ ww vw\ v%
; . CAPUT XI. :
-
De annis Mathusalcm, ciijus rctas qaatuordecim an-

nis dihivium videtur excedere.
Per hanc autem discrepantiam codicum

lieljraeorum
atque nostrorum, exoritur iiht famosissima (juGCStio,ul)i Ma-
Gen. V.
238 S. AfGLSTIKl EPISCOPl
lluisalcm qiiatuordoci!\;aniios vixisse ])ost diliiviiim com-
piitatur', cum Scriptura cx omiiilnis ,
qui in terra tunc
iuerant, solos octo liomincsin arca exitium conimcmoret
evasisse diluvii'^, in quijjus Malliusalcm non fuit. Secun-
dum codices enim nostros , IMathusalem prius quam gig-
neret illum ,
quem vocavit Lamecli , vixit annos centum-
sexaginta-septem : deinde ipse Laniech , antequam cx illo
natus esset Noe, vixit annos ccntum-octoginta-octo, qui

simul fiunt treccnti-quinquaginta-quincpie. His adduntur
sexcenti Noe,quoto anno diluvium factum est qui
ejus :
fiunt nongenti-quinqungiuLa-quinque, ex quo Mathusa-

lem natus est usque ad annum cHkivii. Omnes autem anni
yitte Mathusalcm nongenti-sexaginta-novcm computantur
quia cum vixisset annos centum-sexaginta-scptcm, ct gc-

nuisset fihum, qui cst appeHatus Lamech, |)ost eum ge-
nitum vixit annos octingentos-duos qui omnes, ut dixiuuis, :
nongenti sexaginta-novem fuuit. Unde detractis nongentis-

quincpiaginta-quinque al) ortu Mathusalem usc|ue acl ch-
luvium, remanent cpiatuordecim, cpiibusvixissc creditur
post diluvium. Propter quod cum nonmdli, ctsi non in
terra, ubi omnem carnem, cpiam vivere in acpiis natura
non sinit, constat fuisse deletam , cumpatresuo qui trans-
Litus fuerat ahcjuantum fuissc , atcjue i])i donec diJuvium
proeteriret , vixissc arbitrantur-, noh-ntes derogare fidem
codicibus, quos in auctoritatem celebriorem suscepitEc-
clesia, et crcdentes Jud.TSorum potius non ha- quam istos
bere quod verum est. Non enim admitunt quod magis ,
hic esse potuerit error intcrpretum cpiam in ea hngua ,
esse falsum unde in nostram per grnecam Scriptura ipsa

,
translata est. Sedinc[uiunt non esse crcdibile Septuaginta

interpretes cpii uno simul tcm|)ore unoc{ue sensu inter-
,
pretati sunt,errare potuisse, aut ubinihil eorum intercrat,

' Ilieionym. Je Qnrcst. Iicbraicis. — ' i Vi-tr. iii, 20.
DE CIVITATE DEI, LIT5E11 XV. 239
volnissemenliri 5 Jiidieos vero,>dum nol)is invident, qnod
Lex etProplietae ad nosinterpretandotransierint, nnitasse
qnaedam in codieihus suis ut nostris minueretur aucto- ,
ritas. Hanc opinionem vel suspicionem accipiat quisque ut

' putaverit certum est tamennon vixisse Mathnsalem post
:
diluvium sed eodem anno fuisse defunctum si verum cst

, ,
quod de numero annorum in hebrneis codicibus invenitur.

DeilHs autem Septuaginta interpretibus quid mihividea-
tur, suo loco dihgentius inserendumest,cumad ipsatem-
pora, quantum neeessitas hujus Operis postulat,comme-
moranda, adjuvantc Domino, venerimns".Praesenti cnim
suliicit quoestioni secundum utrosque codices tam longas
ha])uisse vitas ilhus tevi homines, ut possit aetate unius ,
qui de duobus, quos solos terra tunc haljuit, parontibus

primusest natus, ad constituendam ctiam civitatem mul-
tipheari genus hnmanum. .;: : :
.''.'.•
V > .• 1. .,, • .
, . - .
.
,,'•.•!'. r
1. . .
IWV» WWVW^^/VM WV»*W»V1/*'\WV» VW»'VW» VW\ VW\ \V\\ VW\ \W\ VW\ VWV VW\ VW» V»
CAPIT XII. ;
De opinione eorinn , qui pnnioiîun iemponun liomi-

nes tani longwvos , qucun scribitur, fuisse non cre-
dunt. . ,
I. Neque enim ullo modo audiendi sunt, qui putant

ahter annos illis temporibus computatos, id est, tantce
brevitatis , ut unus annus noster decemiUoslialûissecre-
datur. Quapropter , inquiunt cum , audierit quisque vel
legerit nongentos annos quemquam vixisse, delêt intel-
ligere nonagenta decem quippe iUi anni unus est nos-
:
ter 5 et decem nostri, centum iUi fuerunt. Ac per hoc, ut

' Viilc infinlil). xvin . cnp. .\'?. , i^3 , ei ^^. '.'.:<••
2-^0 S. AIGISTIM EPiscon
pulant , vigiiitl-lrium annoruin fuit Atlani, (|uan(.lo gcnnit
Setli ; et ipse Selh viginli haljcbat et sex mcnscs, quando
cx illo natus cst Enos ,
quos appcllat Scriptura ducenlos
ct({uinqucannos. Quoniam sicutisti suspicantur, quorum
cxponimus opinioncm, unum annum qualcm nunc habe-
mus, in decem partcs ilH dividebant, ctcasdempartes annos
vocabant. Quarum partium habct una quadratum scna-
rium eo quod Deus scx diebus pertccerit opcra sua, utin
,
seplimo rcquiescerct. De ({uare in hbro undccimo, sicut

potui, disputavi*. Sexies autera seni ,
qui numcrus qua-
dratum senarium facit, triginla-scx dics (iunt : (pii mul-
tipiicati decies , ad treccutos-sexaginta pcrvcniunt, id cst,
duodecim menses lunarcs. Propter quinquc dies enim re-

hquos quibus sohn-is annus inqDletur, et dieiquadrantem,
,
propter quem quatcr ductum co anno ,

quo bissextum
voeant , unus dies adjicitur, addcbantur a veteribuspostca
dies,ut occurrerct numerus aiuiorum Romani , ([uos dies
intercalares vocabant. Proindc etiam Enos, quem genuit
Scdi decem et novem agebat an.nos, quandoexillo natus
,
cst fihus ejus Cainan ,

quos amios dicit Scriptura ccntum-
nonaginla. Et dcinccps pcr omncs gcncrationes, in quibus
hominum commemorantur antedihivium, nullus fere
anni
in nostris codicibus invenitur, qui cum esset ccntum an-
norum vel infra vcl ctiamccntum-viginti, autnonmulto
,
amplius, gcnucrit fihum sed qui minima retate gcnuerunt, 5
centum sexaginta, etquod cxcurrit, fuissc refcruntur quia :
nemo inquiunt dccem annorum homo potest gignere

, ,
hhos,qui numcrus ccntum appcllabantur anni ab ilhs

liominibus-, sed in annis sexdccim cst matura pul)ertas,
ct prolijam idonea procreand.T, quosccntum et sc^xaginta
annos illa tcmpora nuncupabant. Ut autcm ahter annum
tunc fuissc computatum non sit incredibiic adjiciunt ,
' ViJo sunra Iil>. xi , cnp. 3.

DE civttAte DEI, LIBER XV. 241
qiiod npud plerosque scriptores historinc reperitur , yEgyp-
tios liabuisse annum quatuor mensium, Acarnanas sex
mensium, Lavinios tredecim mensium *
. Plinius Secundus,
cum commemorasset relatum fuisse in litteras quemdam
vixissecentum quinquaginta-duos annos, alium decem
amplius alios ducentorum annorum liabuisse vitam alios
, ,
trecentorum, quosdam ad cpiingentos, alios adsexcentos,

nonnullos ad octingentos etiam pervenisse, hn?c omnia
propter inscitiam temporum accidisse arbitratus est^. Alii
quippe, inquit, festate unum determinabant annum , et
alterum hyeme, alii quadripcrtitis temporibus, sicut Ar-
cades, inquit^ quorumannitrimestresfuere. Adjecitetiam
ahquando iEgyptios, quorum parvos annos quaternorum
mensium fuisse supra diximus, lunnc fine hmitasse annum.
Itaque apud eos, inquit, et singulamilhaannorumvixissc
produntur.
II. His velutprobabih])us argumentis quidam non des-
truentes fidem sacran hujus Historite, sed astruere ni-
tentes , ne sit incredibile cjuod tam multos annos vixissc
referuntur antiqni, persuaserunt sibi , nec sesuadere im-
prudenter existimant tam exiguum spatium temporis tunc
,
annum vocatum , ut ilh deccm sint unus noster , et decem

nostri centum illorum. Hoc autem falsissimum esse docu-
mento evideutissimo ostenditur. Quod ante quam faciam,
non mihi tacendum videtur, quae credibihor possit esse
suspicio. Poteramus certe hanc asseverationem ex hebraîs
codicibus redarguere atque convincere , ubi Adam non
chicentorum-triginta, sedccntum-trigenta annorum fuisse
reperitur^, cpiando tertium genuit hhum : qui anni si
tredecim nostrisunt, proculdubioprimum genuit, ([uando

undecim vel non muho amphus annorum fuit. Qnis
potest hac setate generare usitata ista nobisque notissima
'Lact. lib. n, c. 12. — '^Plinius lib.'^. — ^Gen. v, 3.
cx. IG
2i2 s. ax:gx"stini episcopi
lege naterse ? Scd Imuc omittanius ,

qui fortassc cliam
quaudo crcatus cnim cum tam parvum,
cst, potuit. Noii
quam iniantcs nostri sunt, faclum fuisse, credibile est.
Scd lilius cjus non duccntorum quinque, sicut nos legimus,
sed centum quinquc fuit quando genuit Enos ac per,
:
lioc secundum istos, nondum habebat undecim annos

,
setatis. Quid dicam dc Cainan cjus filio, qui cum apud
nos centum-scptuaginta legitur fuisse, quando genuitMa-

lalehel ? Quis gcncrat bomo septennis, si tunc amii sep-
tuaginta nuncupaljanlur ,
qui septem fucrunt?
'VVVlVVVlVVV\A/VV\AVV%Am.'V\'VVV\VVV\'VVVVVVV\'VVV\'VV\'t'VVV\'VVV\VVV\'VV«l\VVV\\VV\^V^
CAPUT XIII.
An dinumeraiione cmnorum, Hehrceorum magis

in
quam Septuaginta inierpretum sit sequenda auc-
ioriias.
I. Seb cum boc dixcro, continuo referetur illud Ju-

daeorum esse mendacium 5 de quosuperius satis actum est
nam Septuaginta interpretes laudal3iliter celebratos viros

non potuisse mcntiri. UJji si quseram ,
quid sitcredibilius,
Judteorum gentcm tam longe lateque diffusam in boc
, ,
conscribendum mcndacium uno consilio conspirare po-

tuisse, ct dum aliis invident auctoritatem , sibi abstulisse
veritatem-, an septuaginta homines, qui etiam ipsi Judaei

crant, in uno loco positos, quoniam rex iEgypti Ptole-
mreus eos ad hoc opusasciverat, ipsamveritatem gentibus
alienigcnis invidisse, et communi(;ato istud fccisse consilio
quis non vidcat quid proclivius faciliuscfue credatur? Scd
absit ut prudcns quispiam , vel Judaeos cujuslibct pervcr-
sitalis atquc mahtifo tantum potuisse credat i)i codicibus
DE civitAte dei, uber XV. 243
tam miiltis et tam longe lateqiie dispersis-j vel Septuaginta
illos niemorabiles viros hoe de invidenda gentibus veritate
unum communicasse consilium. Credibilius ergo quis
dixerit, cum primum de bibliotheca Ptolemaî describi ista
coeperunt , tunc ahquid tale fieri potuisse in codice uno ,
scihcet primitus inde descripto , unde jam latius cmane--

ret, ubi potuit cjaidcm accidere etiam scriptoris error. Sed
hoc in illa qupestione de vita Matliusalem non absurdum
estsuspicari,et iu illo aho, ubi superantibus viginti-qualuor
annis sumnia nonconvenit.Inhis autem, in quibus conti-
nuatur ipsius mendositatis simihtudo, ita ut ante genitum fi-
hum, c[ui ordini inseritur, ahbi supersintcentum anni, ahbi
desint^ post genitum autem ulî tleerant, supersintj ulji
supererant , desint, ut summa conveniat ; et hoc iiiprima,
secunda, tertia ,
quarta, quinta, septima gcneratione in-
venitur : videtur habere qnamdam , si dici potest, errov
ipse constantiam -,
nec casam redolet, sed industriam.
II. Itacjue illa diversitas numcrorum ahter se liabentiam
incochcibus graecis et latinis, ahtcr in hebrtncis, ubi non
est ista de ccntum annis prius additis et postea detractis
per tot generaliones continuata parihtas, ncc mahtiae Ju-

dseorum, nec chhgentia? vel prudcntine Septuaginta inter-
pretum , sed scriptoris tribuatur errori, cjui de J)ibhotheca
supradicti regis cochcem describendum primus accepit.
Nam etiam nunc, ulji numeri non faciunt intentum
ad ahquid c[Uod facile possit intelhgi , vel quod appareat
utihter disci , et neghgenter describuntur , et neghgentius
enVendantur. Quisenim cxistimetsibi esse discendum, cjuot
millia hominum tril)us Israiil singillatim haberc potuerunt?
Quoniam prodesseahquidnonputatur ; et cpiotus cjuiscjue
hominum est, cui profunchtas utihtatis hujusappareat?
Hic vero ubi per tot contextas gencrationes centura anni
ah])i adsunt, ahlî desunt j et post natum, c[ui comme-
16.
244 s. AvorsTtM episcopi
morandus fuerat, filium , desunt nbi afluernnt, adsunt
ubi defuerunt, ut summa concordet: nimirumcumvellet
persuadere ,
qui hoc fecit , ideo numerosissimos annos
vixisse antiquos, quod eos brevissimos nuncupabant^ et
lioc de maturitate pubertatis, qua idonea filii gignerentur,

conaretur ostendere •, atque ideo in illis centum annis
decem nostros insinuandos putaret incredulis,nehomines
tandiu vixisse recipere in fidem nollent centum,•, addidit
ubi gignendis fihis habilem non invenit retatem eosdem- •,
que ,
post genitos fdios , nt congrueret summa , detraxit,
Sic quippe vokiit credibiles facere idonearum generandse

proh convenientias netatum, ut tamen numero non frau-
daret universas setatesviventiumsingulorum. Quod autem
in sexta generatione id non fecit, hoc ipsum est quod
magis movet iUum ideofecisse, cum res , quam dicimus,
postulavit, quia non fecit, ubi non postuhavit. Invenit
namque eadem generatione apud Hebrseos vixisse Ja-
in
reth, antequam genuisse Enoch centum-sexaginta-duos ,
annos qui secundum iUam rationem brevium annorum

' ,
fuuit anni sexdecim et ahquid minus quam menses duo

,
5
qu£e jam aetas apta est ad gignendum et ideo addere :
centum annosbreves, ut nostri viginti-sex fierent, necesse

non fuit nec post natum Enoch eos detrahere, quos non
•,
addiderat ante natum. Sic factum est ut hic nulla esset

inter codices utrosque varietas.
III. Sedrursus movet, cur in octava generationc, ante
quam de Mathusalcm nasceretur Lamecli, cum apud He-
brreos legantur centum-octoginta-duo anni, viginli minus
inveniuntur in codicibus nostris, ubi polius adch centum
solent •, et post genitum Lamech complendam restituuntur
adsummam, qure in codicibus utrisque non discrepat.Si
enim centum-scpluaginla annos propter pubertatis matu-

«Gcn. r, 18.
A
DE CIVITATE DEI , LIBER XV. 245
ritatem , decem et septem volebat intelligi ; sicut nihil
addere, ita nihil detrahere jam debebat : qiiia invenerat

setatem idoneam generationi fdiorum, propter quam in
aliiscentum illos annos, ubieamnoninvenicbat, addebat.
Hoc autem de viginti annis merito putaremus casu men-
dositatis accidere potuisse, nisi eos sicut prius dctraxerat,
restituere postea curaret, utsummsc conveniretintegritas.
An forte astutius factum existimandum cst ut iEa, qua
centum anni prius solent adjici et postea detrahi , occul-
cumet ilhc ubi necesse noii fuerat, noii
taretur industria,
quidem de centum annis verumtamen de quantulocum- ,
que numero prius detracto post reddito tale ahquid tic-,

,
ret? Sed quomodohbet istum accipiatur,sivecredatur ita

essefactum, sive noncredatur; sive postremo ita, sivc
noiiita sit : recte fieri nullo raodo dubitaverim, ut cuni

diversam ahquid in utrisque codicilûs invenitur,(|uando-
quidem adhdem reriim gestarum utruiiKpie esse nonpo-
testverum, eihnguse polius credatur, unde est in aham
per interpretes facta transhitio. Nam in quibusdam eliam
codicibus graecis triljus, et uno latino, ct uno etiam syro
intcr se consentientibus, inventus cst Mathusalem sex
annis ante diluvium fuissc defunctus. -
t/V WV\ «WîWWV^VWVW WW^VWVV WWtVV WWWfVWWVWVt VWX WWWVt^VWWWVVWV
. ; CAPUT XIV.
Ve parilitate annorum , qui iisdeni quihus nunc spu-

tiis et in priorihus sccculis cucurrerunt.
I. Nuivc jam videamus quonam modo evidenter possit

ostendi , non tam breves ut ilh dccem unus csset noster,
,
sed tantcc proUxitatis amios quauta; mmc haiiumus, ( quos

246 ' "
S. ALGUSTINI EPISCOPI
ittiqiie circumitus conficit solis, ) iu illoruni hominuni
vila prolixissima computalos. Sexcentcsimo nempo anno
vitfc Noc, scriplnm csi factum essc diluvium. Cvu' ei^ô
ibi lcgitur « Et aqua diluvii facta cst super terram sex-
:
« centcsimo anno in vita Noe, sccundi mcnsis septima ,

|
» et vicesima mcnsis '

•, » si annus illc minimus ,
quales !
dccem faciunt unum nostrum, Iriginta-sex dieslialêbatP

Tanlillus quippe annus , si anliquo more hoc nonien acce-
pit, autnon habet menses, aut mensis cjus est triduum ,
uthabcat duodecim menses. Quomodo igitur hic dictum

est: « Sexcentesimo anno, secundi niensis, septima et
« vicesima die mensis nisi quia tales quales nunc sunt,
, )>
ctiam tunc erant menses? Nam quo pacto ahter vicesimo

et septimo die secundi mcnsis diccrelur coeplum esse dilu-
îum? Deinde postea in fmc dikivii ita legitur « Et sedit :
» arca in mense septimo scptima et vicesima die mensis, ,
« super montes Ararat. Aqua autem minuebatur usque
))ad undccimum mensem in undecimo autem mcnse :
))prima die mensis paruerunt capita montium^. » Si igilur

talcs menses erant, tales profccto et anni erant, cjualcs
nunc habemus. Menses quippe ilh triduani viginti et sep- ,
tem dies haljcre non poterant. Aut si pars tricesima tridui

tunc appellabatur dics, ut omnia proporlione miuuantur
ergo nec toto quatriduo nostro factum cst iUud tam grande
dikivium, qnod memoratur factum quadraginta dicbuset
noctibus. Quls hanc absurditatem ct vanitf.tem fcrat?
Proinde removcatur hic error qui conjectura , falsa ita vult
astruere Scripturarum noslrarumfidem, utahbidestruat;.
Prorsus tantus etiam tunc dies fuit, quantus ct nunc est,
quem quatuorhorae diurno curriculo nocturno-

viginti et
qiie dcterminant tantus mensis, qnantns ct nunc est,
:
quemhuia coepta et finita conchidit : tantus annus. quan-

'Gcn vn, lo, II. — *Id. vni, 4? 5.
DE civitAte DEI , LIBEa x\ 247
tus et iiuiie est, quem duodecim menses lunares, additis
propter cursum solarem quiaque diebus et quadrante, con-
summant : quanti anni sexcentesimi vitae Noe secundns
erat mensis ejusque mensis vicesimus et septimus dies,
f[uando cocpit esse diluvium in c[UO dies quadraginta con- 5
tinuatae Ingentes phivice memorantur , cpii dies non

binas ac paulo amplius horas habebant , sed vicenas et
c[uaternas die noctnque transactas. Ac per hoc tam mag-
nos annos vixerunt ilH anlif[ui usque amphiis c[uam non-
gentos, quantos postea vixit Abraham centnm-septuaginta-
c|uinc[ue* , et post eum fdius cjus Isaac centum-octoginta-,
et fihusejus Jacob prope centum-cûincpiaginta^, etquan-
tos intcrposita ahqnanta aetate Moyses centum-vigcnti ^,
et f[uantos eliam nunc vivunl homines septuaginta vel
octoginta, vel non multoam[ihns, dccpubus dictum cst
« Et am[Dhus eis labor et dolor ^))
II. IJLi vero numerorum varietas , c[uac inter codices

hebraeos invenitin^ et nostros , nec[uc de hac antiquorum
longrevitate dissentit, ct si quid habet ita diversum, nt
verum esse utrumc[uenon possit rerum gestarum fidcs ab ,
ea hngua re[:)etenda est cx cjua interpretatum est c[uod

,
habemus. Quoe facukas cum volentiljus ubique gentium

praesto sit; non tamen vacat, c[uod Septuaginta intcr-
pretes,inplurimis, c[U3e diversa diccre vidcntur, exhebroeis
codicibus emendare ansus est nemo. Non cnim est illa
diversitas putata mendositas-, nec ego uUo modo putan-
dam existimo. Sed ubi non est scriptoris error, a]ic[uid
eos divino Siiiritu , ubi sensus esset consentancus veritati,

non interpretantium morc, sed
et prfedicans veritatern-,
prophetantium hbertate aliter diccre voluisse credendum
est. Unde merito non solum Hcbrreis ,
verumetiam i[)sis, ,
'Gcn. XXV, 7. — ÎJ. XXXV, 28. — 3ld. xLvu ,

28. —4 Dcut.xxxu', 7.
— ^Psal. Lxxxix , 10,

248 S. AUGUSTINI EPiscon
cum adhibet tesLinionia me Scripliiris , lUi aposlolica in-
venitur auctoritas. Scd liinc me oportuniore loco, si Deus
adjuverit, promisi diligentius locuturum nuncquod instat :
expediam. Non enim amljigcndum est ab homine, quiex

primo homine primus est natus, quando tandiu vivebant,
potuisse constitui civitatem,saneterrcnam,nonillam qu.-fi
dicitur Givitas Dei : de qua ut scribcremus , laborem tanti

Lujua Opeiis in manus sumpsinius.
CAPUT XV.
An credihlle sit primi sceculi viros usûe ad eam
cetatem, cjuafdios generasse referuntur, aconcuhita
continuisse.
I. DicET ergoaliquis : «Ita-ne credendum est liomineni

filios generaturum, nec habentem propositum continen-
tiae,centum et amphus, vel secundum Hebrseos noii mul-
to minus , id est, oetoginLa septuaginta, sexaginta annos
,
a concumbench opere vacavisse aut si noii vacaret, nihil 5
prohs gignerepotuisse?» Haec qua^stio duobus modis solvi-

tur. Autenim tantoieriorsuit proportionepubertas, cpianto
vitoc totius major annositas : aut , cjuod magis video esse
credibile , non hic primogeniti filii commemorati sunt
sed cj[uos successionis ordo poscebat , ut perveniretur ad
Noe,a c|uo rursusadAbraham videmus esseperventumâc
deinde usque ad certum articulum temporis , t[uantum
oportebat signari etiam generationibus commemoratis cur-
sum gloriosissimae Givitalis in lu)c mundo peregrinantis
et supernam patriam rec[uirentis. Quod enim negari non
potest, prioromnibas Gain ex conjuncLioneniarisetfocmi-
UE CIVITATE DEI , LIBER XV. 249
nse nntus cst. Neque enim illo nato dixisset Adam ,
quod
dixisselegitur : « hominem per Deuni'-,« nisi illis
Acquisivi
duobus ipse fuisset homonascendo additusprimus. Hunc
secutus Abel, quem major frater occidit, praefiguratione
quadam peregrinantis Civitatis Dei quod ab impiis et , ,
quodam modoterrigenis, idest, terrenam originem dihgen-

tibus, et terrenae Civitatis terrena fehcitate gaudentibus,
persecutiones iniquas passura fuerat, primus ostendit, Sed
quot annorum erat Adam cum , eos genuil , non apparet.
Exinde digeruntur generationes ahae de Cain, ahre de
illo quem genuit Adam in cjus successionem, quemfra-
ter occidit , ct appellavit nomeii ilhus Seth , dicens , ut
scriptum est : « Suscitavit enim mihi Deus semen ahud
>> pro Abel, quem occidit Cain. » Cumitaque ista3 du.^B
series generationum , una de Seth, altera de Cam, has
duas, de quibus agimus, chstinctis ordinihusinsinuentCi-
vitates , unam coelestem in terris peregrinantem , alterani
terrenam terrenis tanquam sola sint gaudiis inhiantem
vel inhperentem ; iiiJhis de progenie Cain , cum dinume-
rata sit connumerato Adam usque ad octavam generatio-
nem, quot annorum fuisset cxpressus est quando genuit ,
eum qui commemoratur post eum. Noluit enim Spiritus

Dei in terrenae Civitatis generationibus tempora notare ante
diluvium , sed iii ccelestis maluit, tanquam essentmemo-
ria digniores. Porro autem Seth quando natus est , noii
quidem taciti sunt anni patris ejus, sed jam genueratahos:
et utrum solos Cain et Abel, alhrmare quis audeat? Non
enim quia soh nominati sunt propterordines generationum
quas commemorari oportebat, ideo consequens videri
debet solosfuisse tunc generatos ex Adam. Cumenim silen-
tio coopertis omnium nominibus cseterorum, lepAur eum
genuisse fihoset hhas, quota fuerit ista proles ejus, quis
» Gen. IV, 1. — • ^lbid. 2a.

260 S. AUGUSXINI EPISCOPI
pnicsiimat asscrere, siculpam tcmeritatis cvitali^ Polnit
quippe Adam divinilus admouitus posteaquam
diccro,
Seth natus cst: « Suscitavit enim mihi Deus semcn ahud
» pro Abel ; » (pioniam tahs erat futurus ,
qui implcret
ilhus sanctitatcm , non quod ipse prior post eum tem-
poris ordinc nasccrctur.Deindcquod scriplum est : «Vixit
)> autem Setli quinque et ducentos annos » vcl sccundrmi ,
Hehrseos, « quinque ct centuni annos, et genuitEnos* » :
(jujs possit nisi inconsidcratus asseverare hunc (^jus pri-
mogcnituni fuisse ? Ut admirantcs merito requiramus

([uomodo per tot annos immunis fuerit a connuhio sine
ullo proposito contincntise, vcl non genuerit conjugatus;
(juandoquidcm ctiam dc ipso legitur : « Et gcnuit lihos
» et fihas, et fucrunt omncs dies Seth duodecim etnon-
» gcnti amii, et mortuus cst ^. » Atque ita deinceps quorum
anni commemorantur, nec fihos hliasque genuisse reti-
ccntur. Ac per hoc non apparet omnino, utrum qui nomi-

natur genitus, ipsefuerit primogenitus imo vero, quoniam :
crcdiliile non est patrcs illos a^tate tam longa aut impu-
heres fuisse, aut conjugibus caruisse vcl foetiljus, nec illos

corum fdios primos eis natos fuisse credibile est. Sed cum
sacrae scriptorHistorise adortum vitamqucNoe, cujus tem-
pore dihivium factum est, pcr successiones generationum
notatis temporibus intcnderetpcrvenire, cas utique com-
memoravit non quce primse suis parentilûs
, fuerint , sed
quse in propngationis ordinem venerint.
II. Exemph gratia, (juod id fiat apcrtius, ahfjuid inter-
ponam, undc nullus ambigat fieri potuissc quod dico.

Evangchsta Matlhoeus gcnerationem dominicne carnis per
seriem parentum volens commcndare memori.ie, ordicns
a patre At)raham , atque ad David primitus ut perveniret
intcndens : « Ahraham, in(|uit, gcnuit Isaac^ : » cur non
» Gcn. V. 6. ~ 2 Id. vu , 8. ~ 3 Mallli. i , 2.
DE CIVITATE DEI, LIBER XV. 2^1
dixit Iswiael, qiiGmprimiUisgenuit? « Isaacautem, inquit,
)) gcnnit Jacob '
: « cur non dixit Esaii, qui ejus primc-
genitus fuit ? Qoia scilicct pcr iilosad David pervenire
iion possot. Deinde sequitur : <c Jacob autem gcnult Ju-
:» dam, ct fratrcs cjus'^ : » numquid Judas primogcnitus
fuit? « Judas, iuquit, genuit iMiarcs ct Zaram^ : m nec is-
torum geminorum aliquis fnit primogcnitus Judac, scd

aute illos jam trcs gcnuerat. Eos itaquc tciiuit in ordine
gcnerationum, pcr rjuos ad David, atque indc quo inten-
derat, pei-venirct. Ex rpio intcUigi potest vctcres quoque
liomin<?s ante diluviumnoii primogenitos, sed eos fuisse
commemoratos, pcr quos succ<?dcnlium ordo gcncrationum
ad Noe patriarcham ducerctur, ncserrc pubertatis illorum
obscura et non ncccssaria quacstio nos fatiget.
<VV«M/V\' VVM \iVV\'tJVVV VVVVtVVX VVt>\ \%V%' VVV& VVVVVVVV VVV\ %«/V\' Vl/V^ VVV% VVTV vvv\ v^
;
CAPUT XVI.
De jiire conjiiîorinn ^ qiiod dissunile a suhscqiien-

"' iihus matrimoniis hahuerint prima connuhia.
I. CuM igitur gcnus liumanum post primam copulam

viri facli cx piilyeri), etcorijugis cjus ex viri latere, marium
fceminarumque conjunctione opus haberet, ut gignendo
multiplicarctur ncc essent ulli homincs nisi qui cx illis
•, ,
duo])us nati fuisscnt ; viri sororcs snas conjuges acccpe-

rnnt : quod profecto quanto est ailtiquius compcllcntc
necessitate, tanto postea factum est damnabilius rcligione
proliil3ente. Habita est enim ratio rectissima charitalis, ut
homines quibus esset utilis atcpie lionesta concordia , di-
versarum necessitudinum vinculis ncctcrentur^ ncc unus

' Matth. 1,2.-2 .(bicl. — siukl. 3.
252 S. AUGTTSTINI EPISCOPI
iii luio miiltas liabcret, sed singiila» spargerentur in sin-

gulos 5 ac sic ad socialem vitam diligentius colligandam
plurim;c plurimos obtiiierent. Pater quippe et socer dua-
rum sunt necessitudinum nomina. Ut ergo alium quisque
liabeat patrem, alium socerum, numerosius se charitaspor-
rigit. Utrumque autem unus Adam esse cogebatur et liliis
et filiabus suis, quando fratres sororesque connubiojun-
gebantur. Sicet Eva uxor ejus utrique sexui fdiorum fuit

et socrus et mater : quae si duse foemina^ fuissent , mater
altera, et socrus altera, copiosius se socialis dilectio colli-
garet. Ipsa denique jam soror ,
quod etiam uxor fiebat,
duas tenebat una necessitudines ; quil)us per singulas
distributis , ut altera esset soror , altera uxor liominum
,
numero socialis propin^piitas augeretur. Sed hoc unde

fieret tunc non erat, quando nisi fratres et sorores ex ilhs
duobus nrimis nulh homines erant. Fieri ergo debuit
quando potuit ut existente copia inde ducerentur uxo-
,
res ,
quoe non erant jam sorores •, et non soium istud ut
fieret , nulLi necessitas esset, verumetiam si fieret , nefas
esset. Nam si et nepotes primorum hominum ,
qui jam
consobrinas poterant accipere conjuges, sororibus matri-
monio jungerentur non jam du;x3, sed tres in homine
5
uno necessitudines fierent, quae propter charitatem nume-

rosiore propinquitate nectendam , disseminari per singu-
los singulae debuerunt. Ksset enim unus homo fihis suis
fratri scihcet sororique conjugibus , ct pater et socer et
avuncukis : ita et uxor ejus , iisdem communibus fihis et
mater et amita et socrus corum : iidemque inter se fihi
non solum essent fratres atque conjuges, verumetiam ,
consobrini quia et fratrum hhi. Omnes autem istoe ne-

5
cessitudines, qua^ uni homini tres homines connectebant,

novem connecterent, si essent in singuhs singuhe, utunus
homo haberet alteram sororem, yjteram uxorem, alteram
DE CIVITATE DEI, LIBEU XV. 253
consobrinam, alterum palrem, altcrum avunculum, alte-
rum socerum, alteram matrem, alteram amitam, alteram
socrum atque ita se non in paucitate coarctatum, sed la-
:
tius atque numerosius propinquitatibus crelnis vinculum
sociale difrunderet.
Quod humano genere crescente et multiplicato
11.
etiam inter impios deorum multorum lalsorumque culto-

res sic observari cernimus , ut etiamsi perversis legibus
permittantur fraterna conjugia, melior tamen consuetudo
ipsam malit exhorrerelicentiam ; et cum sorores accipere
in matrimonium primis humani generis temporibus om-
ninohcuerit, sic aversetur ,
quasi nuncjuam hcere potue-
rit. Ad humanum enim sensimi vel alliciendum, vel olFen-
dendum mos valet phn-imum. Qui cum in hac causa
immoderationem concupiscenliac coerceat, eum dissignari
atque corrumpi mcrito csse nefarium judicatur. Si cnim
iniquum estaviditate possidendi transgredi hmitem agro-
rum, quanto est iniquius hbichne concumljcndi subver-
tere hmitem morum? Experti autem sumus in connubiis
consobrinarum etiam nostris temporibus propter gradum
propinquitatis fraterno gradui proximum, (juam raro per
mores fiebat, cpiod fieri per h^ges hcebat; (|uia id nec
divina prohibuit, et nondum prohilnierat lex humana(9).
Verumtamen factum etiam hcitum propter vicinitatem ,
horrebatur ilhciti ct quod fiebat cum consobrina pene

;
,
cum sorore fieri videbatur : quia et ipsi inter se propter

tam propinquam consanguinitatem fratres vocantur, et
penc germani sunt. Fuit autem antiquis patribus rehgios.TC
cur.T, ne ipsa propinquitas se pauhitim propaginum ordi-
ni])us dirimens h-»ngius al)iret et propinquitas esse dcsis-
teret,eam nonduni hinge positam rursus matrimonii vin-
culo colhgare, et quodam modo revocare fugicntem. Undc
jam pleno hominil)us or])e terrarum , non quidem soro-
254 S. AUGLSTTNI EPISCOPI
res ex patre vel matrc, vcl ex ambobus siiis parentibus

natas , sed tamen amabant de suo genere diicere uxores.
Yerum quis dubitet honestius lioc tcmpore etiam conso-
brinorum prohijjita esse conjugia.^ non solum sccundum
ea qu.ne disputavimus, propter mulLiplicandas atlinitates ,
ne habeat duas necessitudines una persona , cum duse

numerus propinquitatis augeri sed
possint eas haljere, ct ^
etiam quia nescio quomodo inest humanse verccundiai

quitkUun naturale at(|ue laudabile, ut cui debet causa pro-
pinc[uitatis reverendum honorem, al) ea contineat, quam-
vis generatricem tameii Ubidinem, de qua crubcscere
,
videmus et ipsam pudicitiam conjugalem.

~, III. Copidatio igitur maris et foeminse, quantum atti-
net adgenus mortahum, quoddam seminarium estCivita-

tis : sed terrena Civitas generatione tantummodo, coelestis
autem etiam regeneratione opus habet, ut noxam genera-
tionis cvadat. Utrum autem ah(jiK)d fuerit, vel si fuit,
({uale fuerit corporale attpie visibilc regenerationis signuni
ante diluvium , sicut Abrahte circumcisio postea est im-
perata, sacra Historia tacet'. Sacrificasse tamen Deo etiam
illos anti(|uissimos homincs non tacet- : quod et in duo-
bus primis fratribus claruit Noe post dihivium, cum 5 et
de arca fuisset egressus hoslias Deo Ivgitur immoLisse^.,
De qua re in proecedcntibus libris jam diximus, non ob

ahud doemones arrogantes sibi thvinitatem deosque se
credi cupientes sibi cxpetere sacrihcium et gaudere hu- ,
jusmodi honoribus, nisi quia verum sacrificium vero Deo

deberi sciunt.
' Gen. xvu , 10. — * Id. iv , 3. — ^ld. viii, 20.
DE CtVITATE DET, LIBER XV. 255
i^/t/xx \iv\\ vx^xi w\\ vv \\ wvv wv\ vwv vwwt/vv vv\\ wwtw/viv wv\ \w\ wv\ vvv\wwvvvv.w
CAPUT XVll.
De diiohus cx uno genitore procrecitis pcitrihus atque

principihus.
Gr>i crgo esset Adam utnusque generis pater , id est,

et cujus series ad terrenam , et cujus series ad coelestem
pertinet Civitatem ^ occiso Abel, atque in ejus interlec-
,
tione commendato mira])ili sacramento , facti sunt duo
patres singulorum generum, Cain et Seth in quorum :
filiis, quos commemorari oportebat, duarum istarum Civi-
tatum in genere mortalium evidentius indicia clarere

coeperunt. Cain quippe gcnuitEnoch, in cujus nomine
condidit civitatem, terrenam scihcet, non peregrinantem
iji hoc niundo sed in ejus temporah pace ac fehcitatc
,
quiescentem. Caui autem interpretatur possessio unde :
dictum est quando jialus cst sive a patre, sive a malre ,
ejus « Ac([uisivi hominem per Deum*.

: Enoch vero )>
dedicatio liic enim dedicalur terrena civitas, ubi conch-

:
tur; quouiam hic ha])et eum quem intendit et appetit,

,
finem. Porro ille Set]i resurrectio interpretatur et Enos ,
fihus ejus interpretatur homo non sicut Adam, (et ipsum :
enim nomcn interpretatur homo ) sed commune perhi- ,
betur esse in iUa hngua, id est , hebra?a , masculo et fcc-

minrc. Nam sicde illo scriptum est : « Masculum et foemi-
)>nam fecit illos, et benedixit illos ct cognominavit ,
))nomen eorum Adam-. Undenon ambigitur sic appel- ))
latam fuisse foeminam Evam proprio nomine, ut tamen

Adam, quod intcrpretatur honio, nomencsset ainborum.
'Gen. IV, I. — IJ. V, 2.
'
256 S. AUGTSTINI EPISCOPI :
Enos autem sic inlerprelatur liomo, iit lioc non possG foomi-
nam niincupari perili linguan illius asseverent, tanquam
filius resurrectionis, ubi non nubent, neque uxores du-
cent'. Non enim erit ibi generatio, cum illuc perduxerit
regeneratio. Quarc boc non incassum notandum arbi-

et
tror, quod in eis generationibus quse propagantur ex illo

qui est appellatus Setli , cum genuisse fdios filiasque di-
cantur, nulla ibi genita nominatim foemina expressa est :
in bis autem, quoe propagantur ex Cain, in ipso fine ({uo

usque protenduntur, novissima foemina genita nominatur.
Sic enim legitur aMatbusael genuit Laniecb et sumpsit
: :
» silî Lamecb duas uxores, nomen uni Ada , et nomen

)) secundre Sella 5 et peperit Ada 3ohe\ bic : erat pater
)) babitantium iii tabernacubs pecuariorum. Et nomen
)) fratris cjusJubal bic fiiit(]uiostenditpsalteriumetcitba-
:
)) ram. Sella autcm peperit ct ipsa Tbobel : et erat aera-

» rius et malleator asramenti et ferri. Soror autem Tboljel
)) Noema^. )> ITuc usque porrectiie sunt generationes ex
CaVn, qune sunt omnes ab Adam octo, annumerato ipso
Adam, septem sciHcet usque adLamecb, qui duarumma-
ritus uxorum fuit;, et octava est generatio in fdiis ejus
in quibus commemoratur et foemina. Ubi eleganter signi-

ficatum est terrenam Civitatem usque in sui finem carnales
babituram generationes marium focminarumque ,
qure
conjunctione proveniunt. Unde ct ipsse, quod praeter
Evam nusquam reperitur ante diluvium, nominibus pro-
priis cxprimuntur uxores ilbus bominis, qui nominatur
bic novissimus pater. Sicut autem Cain, cpiod interpreta-
tur posscssio, terrenrc conditor civitatis, ct filius ejus , iii
cujus nomine condita est, Enocb, quod interpretatur de-

dicatio, indicatistam civitatem et inilium et fniem babere
terrenum^ ubi nibil speratur ampbus, quam iii boc sx-
' Luc. xs, 35. — 2 Gcn. iv, 18-22,
DF. C.IVIT\TF nET, ITBER XY. 257
culo cernl potest : ila Seth, quod inteipretatur resurrectio,
cum sit gencrationum seorsum commemoratarum pater,
quid de filio ejus sacra haec Historiadicat, intuendum est.
IV\lV%^VVtVVVtVVMVVt\\\%^VVMVVV»\>VVtVVVtVVMVV\^VVV\V%«VVVV\VVV\VVV»VVVVVVVV%1
V.
CAPUT XVIII.
Quid sigTiificatum sit in Ahel, et Seth, et Enos

quod appareat ad Christum et corpus ejus , idestj
Ecclesiajn pertinere.
Et Seth, inquit, natus est fdius, ct nominavlt cjus

«
))nomenEnos: hicsperavitinvocarcnomenDominiDei'. )>
Nempeclamatattestatio veritatis. In speigitur vivit homo

filius resurrectionis : in spe vivit ,
quandiu pcregrinatur
hic Civitas Dei ,
qune gignitur ex fidc resurrcctionis Christi.
Exduobus namque ilhs hominibus AIjcI ,
,
quod interpre-
tatur luctus , ct ejus fratre Seth quod interpretatur resur-
,
rectio , mors Christi et vita ejus ex mortuis figuratur. Ex

qua fide gignitur hic Civitas Dei, id cst, homo, qui spe-
ravit invocare nomen Domlni Dei. « Spe enim salvi facti
)) sumus, ait Apostolus. Spes autem quce videtur, non
)) est spes. Quod enim videt quis ,
quid sperat? Si autem
)) quod non vldemus , speramus ,
per patientiam expcc-
)) tamus^. )) Nam quis vacarc hoc existimet ab altitudine
sacramenti? Num({uid enim Abel non speravit invocare
nomen Domini Dei cujus sacrificium Scriptura tam accep-
,
tuni Deo commemorat? NunKjuid ipse Seth non

fuisse spc-
ravit invocare nomen Domlni Dei de quo dictum , cst
)) cnim mihl Deus semen allnd pro AbeP? « Cur
Suscitavlt
ergo huic proprie trilniitur, quod piorum omnium intelli-
' Gen. IV, 26. — » Roni. tiu, a4 ,
2'. — ^Gcn iv, 5,T.
CT. 17
258 S. AUGUSTINl EPISCOTt
gitar csse oomnuiiio, iiisi qiiia oporlcbat iii co , (|ui de
patre gcneralionum in meliorem partem , lioc cst , sup(.'rn.ne
Civitatis separalarum, primus commemoratur exortus,

pra^figurari liominem, idest, hominum societatem , ([iice
nou sccundum hominem in re felicitatis terrcnae , sed se-

cundum Deum vivit in spe felicitatis aetcrnse? Nec dictum
est . <( llic speravit in Domiimm Deura : » aut : <c Hic invocavit
nomen Domini Dei » sed : : « H:c speravit , inquit , invo-
» care nomen Domini Dei *. » Quid sibi hoc vult , « Spe-
)) ravit invocare , » nisi quia prophetia est, exorturum po-
pulum, qui secundum electionem gratioc invocaret nomen
Domini Dei ? Hoc est quod per alium Prophetam dictum,,
Apostolus de hoc populo inteUigit ad Dei gratiam perti-

nente « Et erit, omnis quicum({ue invocaverit nomen Do-
:
» mini, salvuserit-. » Hoc enim ipsum quod dicitur «Et :
» nominavitnomeu ejusEuos, (|uod interpretatur homo-, ))
ac deinde additur : « Hic speravit invocare nomen Domini

)) Dei: )) satis ostenditur, quodnonin se ipso spem ponere
debeat homo. «MaletUctus enim omnis (sicut ahbi legi-
)) tur) qui spem suam ponit in homine ^ : )> ac per hoc, nec
in se, ut sit civis aUerius Civitatis, quoe non secundum fi-
Uum Cain dedieatur hoc tempore, id est, mortaUs hujus

stecuU hibente transcursu, scdiniUa immortalitate beati-
tudhiis sempiternse.
> Gen. IV, 26. — = Rcm. x , i3 , et .loe!. 11 , 32. — 3 jcicm. xvii , .'i.
DE CIVITATE DEI, LIIJEn XV, 25i>
CAPUT XIX.
De slgnificatione qucc in Enoch translatione mons-
tratur.
Nam et ista propago , ciijiis est pater Seth , In ea gene-

rationc habet dedicationis nomen ,
qace septima est ab
Adam, annumerato Adam. Septimus enim ab illo natus
est Enoch quod interpretatur dedicatio. Sed ipse est ille
,
translatus, quoniam placuit Deo, et insigni numero in

ordine generationum quo sabbatum consecralnm est,
,
septimo scihcet ab Adam. Ab ipso autem patre istarum

generationum quse discernuntur a propagine Cain, id
,
est,
a Seth sextus est : quoto die factus est homo , et consum-

mavitDeus oinnia opera sua. Scd luijus Enoch translatio
nostra? dedicationis est prspfigurata dilatio. Quae quidem
jam facta est in Christo capite nostro qui sic resurrexit ,
ut non moriatur ulterius, sed etiam ipse translatus est:

restat autem akera dedicatio univers.ne domus cujus ipse ,
Christus est fundamcntum, qunc difTertur in fmem, quando

eritomnium resurrectio, non moriturorum amphus. Sivc
autem donuis Dei dicatur, sive templum Dei sive Civitas ,
Dei , idipsum est , nec abhorret a latini eloquii consuetu-

dine. Nam et Virgilius imperiosissimam civitatem domuni
appeUat Assaraci Romanos volens intelhgi
,
,
qui de Assa-
raco per Trojanos originem ducunt ; et domum iEnenc
cosdem ipsos, quia eo duce Trojani, cum Itaham venisscnt,
ab eis condita est Roma ^ Imitatus namque est poeta ille
sacras Litteras, in c[uibus dicitur domus Jacob tam ingcns
popuhis Hebraeorum.
'
'» iEneid. vi.
Vir2.
17.
260 S. AUCTfSTIM EPISCOPI
IVVV\ »M< VVV% ^^'V'» VVM V»'\'\ VVV» VVV» VVM VVV» 'VVV» VVM^V^VV» vvv» ^vw vv-w VVV\ VV\/\ VV*'^ V»
CAPUT XX.
De eo qiiocl Cam successio in octo ah Adam genera-
tiones claudituPy et in posteris ah eodeni patre
Adani JSoe decimus invenitur.
I. DicET aliquis : « Silioc intendebat scriptor Imjus his-

toriGc commemorandis gcnerationibus ex Adam per
in
filium cjus Seth, ut per illas pervenirct ad Noe, sub quo
facLum cstdiluvium, a quo rarsus contexerctur ordo nas-
centium quo perveniret ad Aljraham a quo Matlhaeus
,
,
evangehsta incipit generationes ,

quibus ad Christum per-
venit aeternum Regem Civitatis Dei ,
quid intendebat iii
generationibusexGam, etquoeasperducere volebat? « Res-

pondetur Usque addihivium, quo totum ihud genus ter-
: «
renae Civitatis absumptum (^st, sed reparatum ex fJiis Noe.

Neque enim deesse poterit hoec terrena Civitas societasque
hominum secundum hominem viventium usque ad hujus
ssecuh fmem, de quo Dominus ait « Fihi hujus saecuh ge- :
wnerant, et generantur ^ » Civitatem vero Dei peregri-

nantem in hoc sneculo regeneratio perducit ad alterum
ssecuhim, cujus fihi nec generant, nec generantur. Hic ergo
generari et generare Civitati utrique commune est quam- :
vis Dci Civitas habeat etiam hic multacivium milha, quae

ab opere gencrandi se abstinent : sed habet ctiam illa ex
imitatione quadam, hcet erranlium. Ad eam namque per-
tinent etiam, c[ui deviantes ab Imjns hde diversas haereses
condiderunt secundumhominem quippe vivunt, non se-
:
cundum Deura. Et Indorimi Gymnosopliista;, qui nudi
Luc. XX, 3i.

DE CIVITATE DEI, LIBER XV. 261
perhibentur pliilosopliari iii soliLudinibns Indiae , cives ejus
sunt, et a generando sc cobibcnt.Non enim est hoc bo-
num nisi cum fit secundum lidem summi boni ([ui est
, ,
Deus. Hoc tameli nemo fecisse ante diluvium reperitur

quando(juidem etiam ipsc Enoch septimus ab Adam,
qui translatus refertur esse , non mortuus genuit ,
fihos et
filias antequam transferretur inqaibus ^ fuit ^lathusalem,
per quem generationum memorandarum ordo transcurrit.
II. Cur ergo tanta paucitas successionum commemo-
ratur in generationibus ex Cain, si easusque ad diluvium
perduci oportebat, necerat diuturnasctaspracvenienspu-
bertatem, quno centum vel amphus annos vacaret a foeli-
bus.^ Nam si iion intendebat auctor libri hujus aliquem ,
ad quem necessario perduccretseriem generationum, sicut

in ilhs, cpise veniunt de semine Selh, intendebat pervenirc
ad Noe, a cpio rursus ordo necessarius sequeretur; quid
opus erat prtetermittere primogenitos fihos ut pervcnire- ,
tur ad Lamech , in cujus fdiis hnitur ilhi contcxtio, oc-

tava generatione scihcet cx Adam septimaexCain,
, quasi
esset inde aliquid deinceps connectendum unde perve- ,
niretur vel ad israehticum populum in c[uo ccelesli Civi- ,
tati etiam terrena Jerusalem figuram propheticam praebuit,

vel ad Christum « Secundum carnem, cjui est super om-
)) nia Deus benechctus in soccula ' , )> supernae Jerusalem
fabricator atcpie regnator •
cum tota progenies Cain dilu-
vio sit deleta ? Unde videri potest eodem ordine gene-
iii
rationum primogenitos fuisse commemoratos. Cur ergo

tam pauci sunt? Non enim usque ad diluvium tot esse
potuerunt, non vacantibus usc[ue ad centenarian> puber-
tatem patribus ab olhcio generanch, si non crattuncpro-
portione longaevitatis ilhus eliam sera puljerlas. Ut enim
per;Tcc|ue trigiiila annorum fucrint, cum filios generare
» Rom. IX, 5. . ..
3,t)^ S. ALGtSXIM E1>ISC01'1
coeperiiiit, oclies Iriceni , (

quoiiiam oclo sunt genera^
tiones ciim Adam ct cum eis quod genuit Lamecli ,
) du-
centi ct quadraginta sunt anni : num itaque toto deinde
tempore us((ue ad diluviam non generaverunt Qua tan- ?
dem causa, (|ui hsec scripsit, generationes commemorare

noliiit (|u?c se(puintur? Nam ex Adamusque ad diluvium
computantur anni, secundum codiees nostros, duo millia-

ducenti-sexaginta-duo (10) secundum llebrceos autcm :
,
mille- sexccnti-quinquaginla-sex. Ut ergoistum numerum

minorem credamus esse veriorem, de mille-sexcenlis-quin-
quaginta-sex annis ducenti-tjuadraginla detraliantur
nunKjuid credibile est per mille-tptadringcntos , et ([uod
cxcurrit , annos ,
qui restant ns([ue ad diluvium ,
proge-
ni(?mCam a generationibus vacare potuisse ?
III. Sed qui ex hoc movetur, meminerit, ciim qurere-

rem, quomodo credendum sit, antiquos illos homines per
tanl multos annos a gignendis fihis cessare potuisse duo- ,
Jdus modis istam solulam essc ([uaestionem; aiit de sera

pubertatc ,
proportionem tam longa3 vitte •, aiit de llliis
qui commemorantur in generationibus, quod non fuerint

. primogeniti 5 sed hi per quos ad eum quem
,
intendebat
auctor libri, poteratpervenire, sicutadNoein generatio-
nibus Seth. Proindein gcnerationibus Cain, si nonoccur-
rit qui deljeret intendi , ad quem proetermissis primogeni-
tis, per eos qui commemorati sunt, perveniri oportebat,
sera pubertas intelhgenda restabit 5 ut aliquanto post
centum annos, puberes habilesque ad gignendum facti
fuerint, utordo generationum per primogenitos curreret,

et us([ue ad diluvium ad numerum annorum tantae quan-
titatis Quamvis
occurrerct. fieri possit, ut propter ali-
quam secretiorem causam , (juoe mo latet , usque ad
Lamecli ct ejus lihos gencrationum pcrveniente contextu,
commendaretur hccc Civitas, ([iiam chcimus cssc tcrre-
I»E CIVIXATE OEl, LlUEll XV. 263
iiam ^ ac deinde cessaret scriplor libri commemorare
cseteras, quoe usque ad diJuvitim csse potuerunt. Potest
ct illa esse causa , cur non ordo generationum per primo-
genitos duceretur, ut necesse non sit in iJhs IioininiJjus
tam seram credere pubertatem quod scilicet eadem ,
civilas, quam Cain in nomine Enocli fdii sui condidit,
longe lateque regnare potuerit, et reges liabere non simul

quos genuissent sibi
piures , sed suis a?tatibus singulos ,
successuros quicumque regnasscnt. Horum regum primus

csse potuit ipse Cain, secundus filius ejus Enocli, in cujus
nomine , ubi regnaretur, condita est civitas : lertius (jai-
dad, quem genuit Enoch : (juartus Manihel, quem ge-

nuit Gaidad : ([uintus Malhusael, quem genuit Manihel
sextus Lamech, quem genuit Malhusael, {jui septimus
est ab Adam per Cain. ISon autem crat consequens, ut
primogeniti in regnum regnantiJ)us succederent patribus,
sed quos regnandi meritum propter virtutem terrcnac uU-
lem civitati , vel sors ahcpia reperirct, vel ille potissinuim
succederet patri hoereditario quodam jure re^^ndi, (|uem
prae coeteris iiliis dilexisset. Potuit autem, v?rcntc adhuc
Lamecli at(|ue regnante, fieri diluvium, ut ipsuni cmu aliis
onuiibus hominibus, cxceptis (|ui in arca fuerunt, quem
mirandum est, si varia
perderet, inveniret. Ne(jue enini
cpiantitate numerositatis annorum interposita, per tam
longnm setatem ab Adam usque ad diluvium non tcqualis
numeri generaliones habuit utra([ue progenies, sed per
Cain septem, per Seth autem decem septimus est enim, :
ut jam di\i nh Adam Lamech, decimus Noe et ideo

, :
non unus filius Lamech sicut in c£eteris superius sed

, ,
plures commemorati sunt; quia incertum erat quis ei

fuisset mortuo successurus si regnandi tempus inter ip-
,
sum et diluvium remansisset.

IV. Sed quo(|uo modo se haJjcat sive per primogenilos,
sive per reges, ex Cain generationiim ordo decurrens,
illiid mihi niillo pacto pr.Tctereundum silentio videtur,
quod cum Lamech septimus ab Adam fuisset inventus,
tot ejus annumerati sunt lilii, donec undenarius numerus
impleretur, quo significatur peccatum. Adduntur enim
tres una filia. Uxores autem aliud possunt signi-
filii , et
ficare, non hoc quod nunc commendandum videtur.
Nunc enim de gencrationibus loquimur illse vero unde :
sint genita3, tacitum est. Quoniam ergo Lex denario nu-

mero prccdicatur-, unde
memorabihs ille Decalogusjest
profecto numerus undenarius quoniam transgreditur ,
denarium, transgrcssionem legis, ac per hoc peccatum

significat. Hinc est quod in Talêrnaculo testimonii rpiod ,
erat in itinere po]udi Dei velut tempkun amlûlatorium,

undecimvela cihcina fieri prDecepta suntMncihcioquippe
recordatio est peccatorum propter hoedos ad sinistram ,
futuros quod confitentes in cihcio prosternimur, taii-

:
quam dicentes quodin Psahuo scriptum est « Et pecca- :
)> tum meum ante me est semper^. )> Progenies ergo ex

Adam per Cain sceleratum undenario numero finitur,
quo peccatum significatur ct ipse numerus foemina clau- :
ditur, a quo sexu initium factum cst peccati, per c[uod

omnes morimur. Commissum est autem, ut et voluptas
carnis, quoe spiritui resisteret, secpieretur. Nam et ipsa
fiha Lamech Noema voluptas interpretatur. Per Seth
autem ab Adam usque ad Noe denarius insinuatur legi-
timus numerus. Cui Noe tres adjiciuntur fdii : unde uno
Lipso duo benedicuntur a patre , ut remoto reproJjo et
probatis fihis ad numerum additis etiam duodcnarius nu-
merus intimctur, qui et in Patriarcharum et in Apostolo-
rum numero insignis est, propter soptenarii partcs, alte-
ram per allcram mullipHcalas. Nam lcr qualerni, vel

' r.xod, xxTi .7. — "P;.:i!. I, , 5.
qiiater terni ipsiim faciimt. His ita se habentibiis, video
considerandum et commemorandum , ista utraque pro-
genies, quae distinctis generationibus duas insinuat Ci-
vitates , unam terrigenarum , alteram regeneratorum
quomodo postea sic commixta fucrit atque confusa , ut
universum genus humanum, exceptis octo hominibus,
perire mereretur dikwio.
CAPUT XXI.
Qua ratione ^ commeniorato Enoch, qui fuitfilius

Cain, totius generationis ejus ad dihwmni
usque
sit continuata narratio : commemorato auteni
Enos, quifuit filiusSethy ad conditionis humanm
principium sit reditum.
pRiMO autem intuendum est, quemadmodum cum ex

Cain generationes cnumerarentur commemorato ante ,
caeteros posteros ejus illo, in cujus nomine condila cst

civitas, id est, Enoch, contcxti sunt c.xteri usque ad il-
lum finem, de quo locutus sum, donec ilkid genus atque
universa propago dikivio delcretur : cum vcro fihus Seth
unus commcmoratus fuisset Enos', nondnm us(|ue ad
dikivium additis creteris, articukis quidam interponltur et
cUcitur : « Hic Liber nalivitatis hominum qua ,
die fecit
)) Deus Adam , ad imaginem Dei fecit ilkim. Mascukim
)) et foeminam fecit illos, et bcnedixit illos, et cognomi-
)) navit nomeneorum Adam, qua die fccit illos^ )> Quod
mihi videtur ad hoc interposit um ut hinc rursus incipc-
ret ab ipso Adam diiuuneralio temporum, ([uam nokiit
' Gen. IV, 2Q. — =Id, V, i , a.
266 S. ALGtSTlM EPISCOIH
facere, qui ho3C scripsit iii Civilate terrena : taiiquam

eam Deus commemoraret, ut nou computaret. Sed
sic
quare liinc reditur ad istam recapitulationem postea ,
cpiam eommemoratus est filius Setli, homo cpii speravit

invocare nomen Domini Dei*^ nisi cjuia sic oportebat istas
duas proponere civitates unam per homieidam uscjue ad ,
homicidam nam et Lamech duabus uxori])us suis se per-

•,
petrasse homicitUum confitetur^: alteram per eum, cjui

speravit invocare nomen Domini Dei? Hoc est cjuippe in
hoc mundo peregrinantis Civitatis Dei totum atcjue sum-
mum in hac mortahtate negotiiuii quod per unum ho-
,
minem, cjuem sane occisi resurrectio genuit, commen-

danchim fuit. llomo cjuippe Ule iinus totius superncC Ci-
vitatis est unitas nondura c[uidem completa, sed prcc-
:
missa ista prophetica proefiguratione complenda. Fihus

ergo Gain, hoc est, fdius possessionis ,
(cujus nisi ter-
renoe?) habeat nomen in civitate terrena, quae in ejus
nomine concUta est. De his est enim de cjuibiis cantatur
in Psahno : a Invocabunt nomina eorum in terris ipso-
» rum^. )) Propter cjuod secjuitur eoscjuodin aUo Psahno

scriptum est : « Domine, m Civitate tua imaginem ipso-
)) rumad nihihnn recUges/û FiUus autem Selh, hoc est,
fiUus resurrectionis, sperSt invocare nomen Domini Dei.

Eam cjuippe societatem hominum praefigurat cûae dicit :
(( Ego autem ohva fructifera in domo Dei speravi in

sicut
)) misericordia Dei ^ Yanas autem glorias famosiin ter^'a
))
nominis non recjuirat : (( Beatus enim vir , cujus est no-

)) men Domini spes ejus, et non respexit in vanitates, et
)) insanias menchiccs'^. )> Propositis itac[ue dualjus Civi-
tatibus, una in re hujus sneculi, altera in spe Dei, tan-
cjuam ex communi , cjuce aperta est in Adam, janua mor-
'Gen. IV, 26. — ^lbid. 'i3. — H^sd\. xlvui , 12. — 4ld. lxxii, 20. —
^ Id. Li , 10. — *Îd. X.wiX , 5.
UE C.IVITATE DEI, LIBEU XV. 267
talitatis cgressis, ut prociirrant ct cxcurrant ad discretos
proprios ac debitos fines, incipit dinumeratio teniporum :
in qua ct alia? generationes adjiciuntur, facta recapitula-
tione ex Adam, ex cujus origine damnata, veluti niassa

una nieritse damnationi tradita, fecit Deus alia in contu-
meliam vasa irre, alia in.honorcra vasa misericordi.ie '^
illis reddens quod debetur in poena istis donans (|uod ,
non debetur in gratia ut ex ipsa ctiam comparatione

:
vasorum irac superna Civitas discat i[i\se peregrinatur

, ,
in terris, non fidere fibertate arbitrii sui, sed speret in-

vocare nomen Domini Dei. Quoniam voluuLas, in natnra
qure facta est bona a Deo bono, sed miitabilis ab imnui-
tabili, quia ex nihilo, et a bono potest declinare, ut faciat
makun, quod lit libero arbitrio^ et a malo, ut faciat bo-
num quod non iit sine divino atljutorio.
,
iVW^ VW» V«-V» VVV^ VVVV V vvv vvvv vvvv vvvv vw» vvvv vvvv vvvv vvw vvvv vwv vvvv vvvv vvvv vv
CAPUT XXII.
De Dei alienigenarum midienun

iaj)sa fiUoriun
amore captoriun , unde ct omnes , excepds octo
Jiomitdbus y diluvio perire meruerunt.
Hoc itaque libcro voluntatis arbitrio generc humauo

progredionte atque cresccnte, facta cst permixtio , ct ini-
qurcdam utriusque confusio Givitatis.

quitate participata
Quod malum a sexu focmineo causam rursus invcnit non :
c[uidem illo modo quo ab initio uon enim cujiisquam ^
ctiam lunc fallaeia seductre ill;T(3 foemina^ persuascrunt pec-

catum V iris : sed ab initio f[u.ic pravis moribus fuerant in
terrena Civitate, id cst , in terrigenarum sdcietate , amatae
' Roni. IX, 22 , 23.
268 S. AUGUSTIKI EPISCOI'1
sunt a filiis Dei '

, civibiis sciiicct pcregrinanti in hoc
saeculo alterius Civitalis ,
propter pulchritudinem corporis.
Quod bonuni donum est sed propterea id
Dei quidem :
largitur etiam mahs ne raagnum bonum videatur bonis. ,
Deserto itaquc magno bono et bonorum proprio lapsus

Gst foctus ad bonum minimum non bonis proprium, ,
sed bonis mahsque commune ac sic fdii Dei fiJiarum ho- :
minum amore sunt capti, atque ut eis conjugibus fruc-

rentur , inmores societatis terrigenoc detluxerunt , descrta
pietate, quam in sancta societate servabant. Sic enim cor-
poris pulchritudo Deo quidem faclum sed temporale
, a ,
carnale, infmium bonum male amatur poslposito Deo, ,
seterno interno sempiterno bono quemadmodum jus-

, , :
titia deserta et aurum amatur al^ avaris nullo peccato ,
auri sed hominis. Ita se habetomniscreatura. Cum enim

,
bona sit et beno potest amari et male bene scihcct

, , 5 ,
ordine custodito male, ordine perturbato. Quodinhuide

5
quadam Cerei Ijreviter versibus dixi

H.Ec tua sunt , bona sunt ,
quia tu bonus ista creasti.
Nil nostruni est in eis , nisi quod peocanuis amantes
Ordine neglecto ,
pro lc ,
quod conditur abs te.
Creator autem si veraciter ameliu', hoc est, siipse, non

ahud pro illo quod non estipse, ametur, male amari
non potest. Nam et amor ipse ordinate amandus est, ([uo
hene amatur quod amandum est ut sit in nobis virlus ,
•
qua vivitur bene. Undemihi videtur, cjuod dehnilio brc-
vis et vera virtutis, a Ordo est amoris propter quod in : ))
sanclo Cantico Canticorum cantat sponsa Christi, Givitas

Dei, (( Ordinate in me charitatem-. » Hujus igitur chari-
tatis, hoc est, dilcctionis ct amoris ordinc perturbato,
Deum fihi Dei neglexerunt, ct fihas hominum dilcxerunt.
Quibus duolms nominibus satisCivitas ulraque discernilar.
Ncque enim et illi non craiit lihi hominum per naluram :
'Geii. VI, 2. — 2Cant.11, 4-

DE CIVITATE T»EI , LIBEU ^-V. 269
sed alincl nomcii coepcrant liabere per gratiam. Nam iii
eadem Scriptura , ul3i dicti sunt dilexisse filias liominum

fdii Dei, iidem dicti sunt etiam Angeli Dei*. Unde illos
multi putant non homines fuisse, sed Angelos.
iVI/VWMt vi/vtwv^ wv\ vtv» VW^ WV^WV» WVWW» WW-WX^ WV» wv» wv»wv» vw» wv» vt
CAPUT XXIII.
j4n credendum sit Angelos sii hstan tice spiritalis amore

speciosarum mulieiûm captos earumdem iniisse
conjugia j ex quibus gigantes sint creati.
I. QuA\r qufpstionem nos transeunter commemoratam

in tertio hujus Operis Jibro rehquiinus insolutam , utrum
possint Angeh , cum spiritus sint, corporaliter coire cum
loeminis. Scriptum cst enim : a Quifacit Angelos suos spiri-
tus^ : )) id est, eos qui natura spiritus sunt, facitesse Angelos
suos, injungendo eis oiiicium nuntiandi. Qui cuim graece
dicitur ijôs.z ,
quod nomen latina decHnatione Angelus
perhibetur , latina lingua nuntius interpretatur. Sed utrum
eorum corpora consequenter adjunxerit , dicendo : « Et
« ministros suos ignem ardentem^:
an quod charitate »
tanquam igne spiritali fervere debeant ministri cjus ,

ambiguum est. Apparuisse tamen hominibus Angelos iii
tahbus corporibus, ut non sohmi videri, verumetiam tangi
possent, eadcm verissima Scriptura tcstatur.'Etquoniam
creberrima fama est, mukique se expertos vel ab eis ([ui , ,
experti essent de quorum hde dubitandum non est au-

, ,
disse confirmant , Sylvanos , et Faunos , quos vulgo in-

cubos vocant , improbos saepe
muheribus et extitisse ,
earum appetisse ac peregisse concubitum ct quosdam •
doemones quos Dusios Galli nuncupant

, hanc assidue ,
> Gen. tj, — ^real. cui, 4- — •

' Ibid. '
270 S. Air.rSTIM EPISCOPt
imniimcliliam ct lcnlarc et cnicore, pliircs talcsquc asse-

vcraiit, iit lioc ncgare impiidcnticX vidcatur/ non liinc
aJlquid audco dclinire utrum aliqui spiritus elcmcnto

,
acrio corporati ( nam hoc elemcnLum etiam cum agitatur

,
flabcUo , scnsu corporis tactuque scntitur , )

possint ctiam
hanc pati libidincm , ut quomodo possunt, scnticntibus
foeminis misccantur. Dci tamcn Angclos sanctos nullo
modo illo tempore sic labi potuisse credidcrim : nec de
his dixisse apostolum Petrum : (c Si cnim Dcus Angehs
)) pcccautibus non pcpercit, scd carceribus cahginis in-
)) feri retrudes tradidit in juchcio puniendos reservari ' : )>
sed potius de ilhs , cpii primum apostatantcs a Deo cum

chaboio principe suo ceciderunt ,
qui primum hominem
per invicham serpcntina fraudc dcjecit. Angelos autem
fuisse etiam Dei homincs nuncupatos , eadem Scriptura
sancta locupletissima Nam et de Joanne scrip-
tcstis est.
Lura cst : (cEcce mittam Angehim meum ante faciem tuam,

)) c[ui praeparabit viamtuam-. )> Et Malachlas proplicta
propria quadam , id est , sibi proprie impertita g^ratia ,
dictus est Angehas^.

II. Vcrum hoc movet cpiosdam, cjuod cx ilhs, (|ui
dicti sunt Angch Dci, ct ex muhcribus^ cpias amaverunt,

non cjuasi homines generis nosLri , scd gigantes lcgimus
esse natos. Quasi vero corpora hominum mochun nostrum
longe excedcntia c[uod etiam supra commemoravi , non
ctiam nostris temporibus nata sunt. Nonne antc paucos
annos , cum ronian?c Urbis , cjuod a Gothis factum est,
approplnquaret cxcidium , Romae fuit fcemina cum suo
patre et sua matre , ([ux corpore quodam modo gigantco
longe cneteris prremincrct? Ad c[uam viscndam mirabihs
fiebat us(|uccpiac[ue concursus. Et hoc maxime achni-
erat
rationi ,
quod ambo parentcs ejus nec saltcm tam longi
' 2 Petr. u ,
4- ~" ' Ma>c. i , 2 , et Malach. jn , r .
— 3 IJ. n, 7.
DE CIVTTATE DEI, LinE?i XV. 271
liomines erant, ([iiam longissimos vidore consnevimiis.
Potnernnt crgo gigantes nasci , et prins qnam filii Dei
qui et Angeli Dei dictisnnt, filiabns liominnm, hoc est
secundnm iiominem viventium miscercntur ; filii scilicet
Setli , filiabus Cain. Nam et canonica Scriptura sic
lo([nitur , in quo bbro brec legimus , cujus verba ista

sunt : (( Et factum cst, post quam coeperunt homines
)) muki fieri super terram , et fihse natae sunt ilhs : vi-
)) dentes autem Angeh Dei filias hominum ,
quia bonre
)) sunt , sumpserunt sibi uxores ex omnilDus quas elege-
» rant. Et dixitDominus Deus Non permanebit Spiritus :
» meus in hominibus his in jaeternnm propter cpiod caro ,
» sunt. Erunt autem dies eorum centum-viginti anni.

)) Gigantes autem erant super terram in diebus ilhs et :
)) post ilhid cum intrarent filii Dei ad fihas hominum, et

(( generabant sibi , ilh erantgigantes, a saeculo homines
» nominati*. » Haec Libri verba divini satis indicant
jam ilhs diebus fuisse gigantes super terram , ([uando fihi
Dei acceperunt uxores hlias hominum cum , eas amarent

bonas , id est ,
pulchras. Gonsuetudo (|ui[3pe Scripturae
hujus est etiam speciosos corpore, bonos vocare. Sed
ct postquam hoc factum est, nati sunt gigantes. Sic onim
ait : Gigantes autem erant super terram in dielûs ihis
<( :
» et postillud, cumintrarenthhi Dci adhhas hominum.»
Ergo et ante in illis diebus et post illud. Quod autem ,
ait : Et generabant sibi

(( satis ostendit quod prius : ))
antequam sic caderenthlii Dei, Deo generabant, nonsibi,

id est non dominante hbidine coeundi sed serviente
, ,
ollicio propaganth non famiham fistus sui sed cives Ci-

^ ,
vitatis Dei: cpiibus annuntiarent tanquam Angeh Dei, ut
ponerentin Deo spem suam, similes ilhus, c|ui natus est de

Seth ^, fdius resurrectionis, et speravit invocare nomen Do-
'Gen. VI, 1-4. — 'Psal. Lxxvii, 7. ;
-^ i
272 S. AUGrSTINI episcopi
miiii Dci : m qua spe csscut cum siiis postcris ooliaeretles
seternoruni ])Oiioram , ct sub Dco patre fralres filiorum.
III. Non autem illos ita faisse Angelos Dci , ut homines
nonessent, sicutquidamputant, sed homincsprocul dubio
fuisse , Scriptura ipsa siiie ulla ambiguitate declarat. Cum
enim prsemissum esset quod « Videntes Angeli Dei fdias
,
» hominum, quia bonce sunt, sumpserunt sibi uxores ex

))omnibus quas elegerant » mox adjunctum est « Et •, :
» dixit Dominus Deus Non permanclDit Spiritus meus in

:
))hominibus his in seternum propter quod caro sunt. » ,
Spiritu c|uippe Dei fucrant facti Angeli Dei et filiiDei, sed

dcclinando ad inferiora , homines dicuntur nomine natu-
rse , non gratiae •, dicuntur et caro , desertores spiritus et
deserando Et Septuaginta quidem interprctes et
deserti.
Angelos Dei dixcrunt, istos et filios Dci quod quidem , :
non omnes codiccs haljent nam quidam nisi filios Dei non •,
habcnt. Aquila autem ,

quem intcrpretem Judaei caeteris
anteponunt, non angclos Dei, nec filios Dei, sed fdios
deorum interpretatus est.Utrumque autem verumest. Nam
et filii Dei erant, sub quo patre suorum patrum ctiam
fratres erant-, et fihi deorum, quoniam a d^s genili erant,
cum c[uibus et ipsi dii erant, juxta illud Psalmi « Ego dixi :
Dii estis, et filii Excelsi omnes*.» Merito enim crcduntur

Septuaginta interpretes accepisse propheticum Spiritum,
ut si c[uid ejus auctoritatc mutarent, atque alitcr quam
erat quocl interpretabantur chcerent, neque hoc divinitus
csse dictum dubitaretur. Quamvis hoc in hebraeo esse per-
hibeatur ambiguum, ut et fihi Dei, et filii deorum, pos-

set interpretari.
IV. Omittamus igitur earum scripturarum fabulas,
quse apocriphse nuncapantur, eo quod earum occulta
origo non claruit patribus, a c[uibus usque ad nos auc-
« Psal. t\xx\, 6, et Joan. x, 3^'.
DE CrVITATE DEI , I.IBEn XV. 273
toiitas veraciiim Scripturarum ccrtissima ct notissima
successione pervenit. In his autem apocryphis etsi inve-
nitur aliqua veritas tamen propter multa falsa nulla est
,
canonica auctoritas. Scripsisse quidem nonnulla divina

Enoch illum septimum ab Adam negare non possumus, ,
cum hoc in Epistola canonica Judas apostohis dicat'. Sed

non frustra non sunt ineo canone Scripturarum, qui ser-
vabatur in templo hebraei populi succedentium dihgentia
sacerdotum, nisiquia ob antiquitatem suspcctpc fidei judi-
cata sunt, nec utrum hnec essent quae ille scripsisset, pote-
rat inveniri, non tahbus proferentibus, qui ea per seriem
successionis reperirentur rite servasse. Unde iUa, quse sub
ejus nomine proferuntur et continent istas de giânlibus
,
fabu]as quod non habuerint homines patres recte a

, ,
prudentibus judicantur non ipsius esse credenda sicut ;
multa sub nominibus ct ahorum Prophetarum et recen- ,
tiora sub nominibus Apostolorum ab hiiereticis proferuntur,

quae omnia nomine apocryphorum ab auctoritate cano-
nica dihgenti examinatione remota sunt. Igitur secundum
Scripturas canonicas hebroeas at([uc christianas, miihos
gigantes ante diluvium fuisse non dubium est, et hos
fuisse cives terrigense societatis hominum 5 Dei autem fdios,
qui secundum carnem de Seth propagati sunt, in hanc
societatem deserta justitia dechnasse. Nec mirandum est,
quod etiam de ipsis gigantes nasci potucrunt. Ne([ue enim
omnes gigaates, sed magis multi utique tunc fuerunt,
quam post diluvium temporibus caeteris. Quos propterea
creare pLacuit Creatori ut etiam hinc ostenderetur non
,
solum pulchritudines verumetiam et magnitudines et

,
fortitudines corporum non magnipendendas essesapienti,

qui spiritahbus atque immortahhus longe mehoriJDus atque
firmioribus ct bonorum propriis , non bonorum iiialo-
' Juilne 1 j.
cx. 18
274 s. AXGisTf^T rpisr.oTi
runiqiie communibus Jjcaliiicalur l)onis. Qnam rcm alius

Prophcta commciiclans ait : « Ibi lucrunt gigaiitcs illi
» nominati ,
qui al) initio fucruut slaturosi , scientes pr.Te-
)) lium. Nou hos clcgit Domiuus ucc viam scientiDC clcdit
,
)) ilhs : et interieruut ,
quia uou habuerunt sapientiani
» perierunt proptcr inconsiderantiam *
%% VWV VVWV%/V\"VW% vwvww wwv%/w wwwwwwvwvww wwww wwww wwv%/w
CAPUT XXI y.
Qojnodo intelligendumsit , qiiod eis^ qui dihmo per-
dendi erant Dominus dixit: Erunt
^ dies eorumcen-
tum-viginti anui.
QtTOD autcm dixit Deus : « Erunt dies eorum centum-

)) viginti auui^, » non sic accipicndum est, quasi praenun.'
tiatum sit, post hoec homiues ccntum-viginti aunos viveudo

non transgredi , cum et post diluvium etiam quingentos
excessisse inveniamus. Sed iutcnigendum est hoc Deum
dixisse, cum circa fiuem quiugentorum annorum csset
Noe, id est, quadringentos-octogiuta vitae annos ageret,
quos more suo Scriptura quingcntos vocat, nominctotius
maximam partem plerumque significaus : scxccntcsimo
quippe anno vitse Noe , secundo mense factum est (hlu-
vium^ ac sic centum-viginti anni
: pr.iedicti sunt futuri vitse
hominum pcriturorum, quibustransactis, thluvio dclcren-
lur. Ncc frustra crcditur sic factum esse diluvium, jam
non inventis in terra qui non erant digni tah morte dcfungi,
qua in impios vindicatum cst non qiio liic quidquam :
-
])onis quandoque morituris tah? genus mortis faciat ahc[uid
(juod eis possit obcsse post mortem, Ycrumtamen nulhis

corum diluvio mortuus cst (juos de scminc Selh propa- ,
' B tiucli. 111 , 2G-28. — - Gcn. VI ,3. — ^ M. vii , 1 1

DE CIVITATE DFI , LIBER XV. 275
gatos sancta S(;ri})tiira coniniemorat. Sic aiitcm divinitus
diluvii causa narratur : u Yidens, inquit, Dominus Dcus,
» quia multiplicatoe sunt maliticT liominum super terram,
» et omnis qnisquo cogitat in corde suo diligenter super
» maligna omnes dies et cogitavit Deus quia fecit lio-
:
,
» minem super terram, et recogitavit, et dixit Deus Delel)© :
)) hominem, quem fcci, a facie terroe ab homine usque ad

)) pccus, et a reptihbus usque ad voialiha ca^h, quia ira-
)) tus sum(ll), quoniam feci eos'. ))
iWVt WVtWVXlVWWVl^WW» WVtXWtVWtCi^t WWVW\VW\A/W( vwww% vwxvwwvw w
CAPUT XXV.
De ira Dei , qiice incommutahilem tranquiUitatem
nulla injlammatione perturhat.
Ira Dei , non perturbatio animi ejus cst , sed judieium

([uo irrogatur prena peccato. Cogitatio vero ejus et recogi-
tatio mutandarum rerum est immutabihs ralio. Neque
,
cnim sicut hominem ita Deum cujust[uam facti sui pce-

,
nilet^, cujus est de omnibus omnino rebus tam hxa scn-
tentia (|uam certa praeseientia. Sed si non utaf ur Scriptura

,
tahljus verbis, non se ([uodammodo familiariusiiisinuabit

omni generi hominum ([uibus vult esse consultam, ut
,
et perternât snperbientes, et (?xcitct neghgentes , etexer-

ceat qunerentes , et alat intelhgentes : (juod non faceret,
si non se prius inchnaret , et quodam modo descenderet
adjacentes. Quod autem
interitumomniumanima- etiani
lium terrenorum vohitihunKjue denuntiat magniludinem ,
futurê chadis effatur non animanlil)us rationis cxpertibus,

5
lan(|uam et ipsa peccaverint , minatur exilium.

r.en. VI, 5-"-
i8.
27G S. Al'«FSTI-^'I EPI.SCOPI
(VWt WV« VWt WVXiWWWVWVWVWfWVWUM %iv«« vwt ww\w\ wvww\ w/w vw\ vw\ V»
CAPUT XXYl.
Quocl arca, qiiam Noe jussus estjacere, in omnibus
Cliristum Ecclesiamqae significet.
I. Jamvero qiiod Noe liomlni juslo, et sicut de illo
Scriptura veridica loquitur in sua generatione perfecto'

(non utique sicut perficiendi sunt cives Givitatis Dei in illa
immortalilate , qua aequabuntur Angelis Dei , seu sicut esse

possunt in liac peregrinatione perfecti ,
) imperat Dcus
ut arcam faciat, in qua cum suis id est, uxore , filiis, et ,
nuribus et cum animalibus quae ad illum ex Dei prae-

, ,
cepto in arcam ingressa sunt, liberaretur a diluvii vastitate;

procul dul)io figura est peregrinantis in boc sseculo Givi-
tatis Dei hoc est, Ecclesise qua3 fit salva per lignum in
,
,
:
quo pependit Mediator Dei et hominum homo Christus-

Jesus^. Nam et mensurae ipsae longitudinis , altitudinis ,
latitudinisque ejus , significant corpus humanum , in cujus
veritate ad homines praeiuintiatus est venturus , et venit.
Humani quippe corporis longitudo a vertice usque ad ves-
tigia sexies tantum habet ,

quam latitudo ,
quae est al) uno
latere ad alterumlatus •, et decies tantum, quam altitudo ,
cujus altitudinis mensura est in latere a dorso ad ventrem

velut si jacentem hominem meliaris supinum , seu pro-
num , sexies tantum longus est a capite ad pedes ,
quam
latus a dextra in sinistram , vel a sinistra in dextram ; et
decies ,
quam altus a terra. Uude facta est arca trecento-
rum in longitwhne cul)iLorum, et quinquaginta in lati-
tudine, ettriginta in alliludine. Et quodostium in latere
'G<"fi. VI ,9. — 'I TiRi. 11, 5.

accepit ,
profecto illud est vuluus ,
quando latus crucifixi
lancea perforatum est hac quippe ad illum venientes
*
:
ingrediuntur ^
quia inde sacramenta manarunt quibus ,
credentes initiantur. Et quod de lignis quadratis fieri ju-

betur, undique stabilem vitam sanctorum significat : qua-
cumque enimverteris quadratum, stabit. Et coetcra, quae
in ejusdem arce constructione dicuntur , ecclesiasticarum

signa sunt rerum.
Sed ea nunc persequi longum est: ct hoc jam feci-
II.
mus in Opere , quod adversus Faustum Manich.Tum scrip-

simus^ , negantem
Hebraeorum ah([uid de Christo
in hbris
esse prophetatum. Et fieri quidem potest ut et nobis ,
quispiam et ahus aho exponat hoec aptius dum tamen ea

, :
quae dicuntur , ad hanc de qua loquimur, Dei Civitatem ,
in hoc sseculo mahgno tanquam in dihivioperegrinantem

omnia referantur si ab cjus sensu, qui ista conscripsit,
•,
non vidt longe aberrare ,

qui cxponit. Exemph gratia
vehit si quispiam quod hic scriptum cst : « Inferiora bica-
)) merata et tricamerata facies eam non quod ego in illo
^ ;
Opere dixi, veht intelhgi ,

quia cx omnibus genlibus Ec-
clesia congregatur, bicameralam dictam, propter diio
genera hominum, circumcisionem scihcet et prrepulium,
quos Apostohis et aho modo dicit Jud;eos ct Gra?cos*;
tricameratam vero, eo quod omnes gentes de tribus fihis
Noe post dihivium reparatoe suiit: sed aliuddicat ahquid,

quod a lidei regula non sit ahenum. Nam quonirmi non
soLis in inferioribus mansiones habere arcam vohiit , ve-
rumctiam in superioribus, et h.nec dixit bicamerata ; etiu
superioribus superiorum, et h.nec appeUavit tricamerata^
utabimooursum versustertia consurgeret habitalio. Pos-
sunt hic intelhgi et illa tria qua? commendat Apostohis ,
fides,spes, charitas^. Possuntetiam muho convenicntius
Joan. tix, .'54.— -Lib. xu , cap. 14 — 'Geii. vj, lO. •- 4Rom.m,9.

— ^ 1 Cor. »11, i3.
278 s. AuoLsxiKi EPiscori
tres illa3 ubcrtatcs evangclicac, triccna, sexagena, ccntena* j
lU in infnno habilet pudicilia conjugalis , supra vidualis
atque hac superior virginalis : etsiquid melius secundum
fidem Civitatis hujus intelligi et diei potest. lloc etiam de
cceteris, qua3 hic exponenda sunt , dixerim ,
quia etsi non
luio disscruntur modo , ad iniam tamen catholicaB fidei
concordiam revocanda sunt.
«VVViA/VVt VVXXA^Vi'^ \V\% %\,A1 VVX^ V\/V% VV'^^ X^^Xl VV\\ VVV^ VVV\ AVV'\ A/VV\ vv^
CAPUT XXYIl.
De arca atque dilmno^ iiecillis esse consentiendum
qai solam liistoriam recipiunt sine allegorica signi-
fwatione, nec illis^ qui solasfguras defendunt re^
pudiata liistorica veritate.
I. NoN tamen quisc[uam putare dcbet, aut frustra haec

esse conscripta , aut tantummodo rerum gcstarum verita-
tem sine uUis allegoricis significationibus hic essequocren-
dam ^ aut e contrario haec omnino gesta non esse , sed
verborum figuras aut c[uidquid illud est, ne-
solas esse ;
quaquam ad prophctiam Ecclesice pertinere. Quis enim nisi

mente perversus, inaniter scriptos esse contcndat libros
per annorum millia tanta rehgione et tam ordinatae suc-
cessionis observantia custoditos ; aut solas res gcslas illic
intuendas, ubi ccrte , ut aha omittam , si numerositas ani-

malium cogebat magnitudinem im-
arcae tantam fieri ,
munda bina et munda septena intromitti animalia quidco-

gebat^, cum aecpialis numeri possent utraque servari? Aut
vero Deus ([ui proptcr reparandum gcnus servanda prac-
,
cepit, comodo illa (juoinstituerat, rcstitucre nonvalcbat?

' Malth. 1, 3-8. — '^Cm. vn , 2.
DE CIVITATE DEI , LIBER XV. 279
II. Qui vero non esse gesta , sed solasrernnisignifican-
darum figuras esse contendunt ,
primum opinantur tam^
magnumfieri non potnisse diluvium, ut altissimos montcs
(juindecim cubitis aqua crescendo transcenderet •,
propter
OJympi verticem montis supra qucm pcrliihcntur nnhes,
non posse concresccre qnod tam sul^limis quam coelum

,
sit ut non ihi sit aer iste crassior

, nhi venti Hebula^ im- , ,
bresc[ue gignuntur : nec attendunt omnium elemento-

rum crassissimam terram ihi esse potuisse. An forte negant
esse terram verticem montisPCur iuiturusciue ad illa coeli
spatia terris exaltarilicuisse, et aquis exaltari non licuisse
, contendunt cnm isti mensores et pensores elementorum,
,
aqnas terris perhibeant superiores atque leviores? Quid

itaqae rationis aderunl, quare terra gravior ct inferior lo-
cum coeli tranquillioris invaserit per volumina tot anno-
rum aqna levior ac superior permissa non sit hoc facerc
, ct
saltem ad tempns exiguum ?
III. Dicunt etiam non potuisse capere arCcT illius quan-
titatemanimalium generatam multa inutroqne sexu,biua

de immundis , septenade mundis. Qui mihi videntur non
eomputare nisi trecenta cuhitalongitndinis, et latitudinis
quinquaginta ncc cogitare aliud tantum esse in superio-
,
ribus, itemquealiud tantum insuperioribus superiorum,ac

per hoc ter ducta illa cubita fieri nongenta-centum-quin-
quaginta.Si autem cogitemusquodOrigines noninelegan-
ter astruxit^ Moysen scilicet hominem Dei « Eruditum,
,
» sicut scriptum est, omni sapientia ^ligyptiorum^, » qui

geometricam dilexerunt, geometrica cuhita significare po-
tuisse, ubi unumquantum sexnostravalereasseverant •,
quis
nonvideat quantum rernm capere potuitilla magnitudo?

Nam illud quod disputant tantoe magnitudinis arcam non
potuisse compingi , ineptissime calumniantur , cum sciant
' Honul. 11, iii Gcn. — Âct. vn, 22.

"
280 S. ArGfSTIISI EPISCOPI
immensas urbes fiiisse constmctas, nec attendnnt centum

annos, quibns arcaillaest fabricata ; nisi fortelapislapidi
adhaerere potcst sola calce conjunctus 5 ut murus per tot
millia circumagatur, lignum ligno per subscudines, et
epiros, clavos et gluten bituminis non potcst adhGcrere,
ut fabricaretur arca, non curvis, sed rectis lineis longe
lateque porrecta ,
quam nullus in mare mittat conatus
liominum, sed levet unda, cum venerit, naturali ordine
'ponderum, magisque divina Providentia, quam humana
prudentia natantem gubernet, ne incurrat ubicumque nau-
fragium.
IV. Quod autem scrupulosissime quasri solet de minu-
tissimis Jjestiolis , non solum quales sunt mures et stel-
liones,verumetiam qualeslocustae, scarabeI,musc3E denique
et pulices,utrum non amplioris numeri in arcaiila fuerint,
quam qui est definitus , cum hoc imperaret Deus ,
prius
admonendi sunt quos haec movent sic accipiendum esse ,
quod dictum est « Quoc repunt super terram ^ » ut necesse

: '
11011 fuerit conservari iii arca, quse possuntinaquisyivere,

nonsolum mersa, sicutpisces^ verumetiam supernatantia,
sicut multae aUtes. Deindecum dicitur : « Masculus et foe-
» mina erunt^ : » profecto inlellegitur ad reparandum
genus dici : acper hocnec illa necesse fueratibi esse, quoe
possunt sine concubitu de quibusque rebus vel rerum cor-
ruptionibus nasci : vel si fuerunt, sicut in -domibus esse
coiisueverunt , uUo numero definito esse
siiKj potuisse :
aut si mystcrium sacratissimum quod agebatur , et taiit;c
rei figura etiam in veritate facti aliter iion posset impleri,
nisi ut omnia numero esseiit, quae vivere in

ibi certo illo
aquis, natura prohibente, non possent, non fuit ista cura

illiushominis, velillorumhominum, scddivhia. Nonenim
ca Noe capta intromittebat, sed venienlia et intrantia per-
' Ucn. VII, '.ii.

— -Ihid. '20.
mittebat. Ad hoc enim valct qiiod dictimi est : « Intrabiint
» adte non scilicet hominis actii, sed Dei nutu ita

: » :
sane ut non ilhc fiiisse credenda sint quae sexu carent,

,
,
Praescriptum est enim atque defmitum « Masculus et foe-

, :
))mina erunt. » Aha sunt quippe quoe de quibusque rebus

sine concubitu ita nascuntur , ut postea concubant et ge-
nerent, sicutmusca? : alia vero in quibus nihil sit maris et
Ea porro quve sic habent sexum ut
focminae, sicut apes. ,
nonhabeant foetum, sicut muU etmuhc, mirumsi ibi fue-

runt, ac non potius parentes eorum ibi fuisse suffecerit,
equinum videhcet at([ue asininum genus et si qua alia :
sunt ,
quae commixtione diversi generis genus aliquod gig-
nunt. Sed si et hoc ad mysterium pertinebat, ibi erant.
JHlabet enim et hoc genusmasculum et foeminam.

V. Solet etiam movere nonnullos, genera escarum qurc
illic habere poterant animaha quno nonnisi carne vesci ,
putantur, ulrum praeter numerum ibifuerint sine trans-

gressione mandati, quae ahoruin alendorumnecessitas ilhc
coegisset includi : an vero, quod potius est credendum,
praeter carnes,ahqua ahmenta esse potuerint, quoe oni-
nibus convenirent. Novimus enim quam multa animaha
quibus caro cibus est, frugibus pomisque vcscantur, et
maxime fico atque castancis. Quid ergo mirum, si vir ille
sapiens et justus, etiam divinitas admonitus, quid cui(|uc
congrueret, sine carnibus aptam cuique generi ahmoniam
prceparavit et recondidit?Quid cst aulem ,
quo vesci non
cogeict fames.^ aut quid non suave acsalubre facere pos-
set Dcus qui etiam
,
ut sine ci])0 viverent divina facih-
, ,
tatedonaret, nisi ut pascerentur etiam hoc implcndtchgur.ne

tanti mvsterii conveniret? Non autcni ad prsefigurandam
Ecclesiam pertincre tam mulliphcia rerum signa gestarum,
nisi fuerit contentiosus , nemo permittitur opinari. Jam
cnim gcntes ita Ecclcsiam repleverunl , nuuithque et im-
mandi, doncc certum voniatur adfincm, ita ejus unitatis

qnadam compaginc continentur ut cx lioc uno manifes-
,
tissimo , eliam de cseteris ,

qure ol)Scurius aliquanto tlicta
sunt, et ditiicilius agnosci queunt, dnbitari fas non sit.
Quse cumita sint, si ncc inaniter ista conscripta esse pu-

tare quistpiam vel durus aadclît , noc niliil significare cum
gesta sint, nec sola dicta esse significativa, non facta, nec
aliena esse ab Ecclesia significanda pro])al)iliter dicipotest
sed magis credendum est, et sapienter esse mcmorifie lit-
terisque mandata, et gestaesse, et significare aliquid, et

ipsumaliquidadprcefigurandam Ecclesiam pertinere. Jam
usque ad hunc articulum perductus liber iste claudendus
est, ambarum Civitatum cursus, terrense scilicet secun-
ut
dum hominem viventis et coeleslis secundum Deum, post
diluvium et deinceps in rebus consequentibus requiratur.
DE CIVITATE UEl, LIBER XVI. '283
~nfl (,'f".:v"l '
^ f.
_''' • r::. 1^-, ^r,i!-'i;.:' -:• -r: ./
-^' -';;•' •'="•'!-

:
. . LiBER XVI.
c i;[ j''-ii:'' iv. ;
J::.'. ^: i. . i' i . J _:;:! jL ; i:,!i!ii i::!j'; (c
Jji cLJLS rr.ioiiE r.vp.Tr, ', a CAriTE nnEucET pp.imo ad dl'odecimu» , civitatis
^ IJTRICSQVE CoELESTlS AC TEr.UESiE PROCIRSCS EXIIinETtr. SECtSDCM SACUAM lllSTO-
j F.IAM A NOE LSQLE AD APP.AHAM. POSTEUIORE AVTEM PARTE DE COELESTIS TA>-

TLMMODO CIVITATIS PUOCCRSU AB ABRAIIAM USQCE AD JSRAELITAUCM REGES
DispcTATCR. • '
'.,-' ' - ,t. .: • - : jl^-
''"'''-"- -'"^^
CAPUT
"
I.
An post dihanuni a Noe usque acl Ahrahani aliquce

faniilice secunchini Deuni viventiujn reperiantur.
PosT diluvlum^ procnrrentis sanctae vesligia Civitatis,

utrum continuata sint , an intercurrcntibus impietatis in-
tcrrupta temporibus , ita ut nuUus hominiim veri unius
Dei cultor existeret, ad liquidum Scripturis loquentibus
invcnire difficile est : propterea quod in canonicisLibris
postNoe, qui cum conjuge ac tribusiiliis totidemque nu-
ribus suis mcruit per arcam a vastalione dihivii hberari
non invenimus usque ad Aljraham cujusquam pietatem
evidenti divino elocpiio prnedicatam , nisi quod Xoe duos
fihos suos Sem et Japhet prophetica bencdictione commen-
dat intuens et prrevidens quod longe post fuerat futurum.
,
Unde factum ctiam ilhid , ut fihum suum medium hoc ,
est ,
primogenito minorem ultimo([ue majorem, qui pec-
caverat in ])atrem , non in ipso , sed in fiho cjus suo
ncpote makdiceret his vcrbis : « Maledictus Chanaan
'VlJe lib. xviii, c. I. — =YiJc D. Guillon. toni. xxi ,

pag. 268-269.
284 S. ALGUSTliVI EP19C0PI
» puer, famulus cril fratribus suis'. » Chanaan porro na-

lus fuerat ex Cham ,
qui patris dormientis nec texerat,
sed potiusprodiderat nudiLatem. Unde etiam quod secutus
adjungit benedictionem daorum maximi et mininii fdiorum
dicens : « Benedictus Dominus Deus Sem, et Chanaan erit
» pucr illius^ Iselificet Deus Japhet,ethabitet in domibus

» Sem ^ » sicut ipsa ejusdem Noe et vineee plantatio, et
:
ex ejus fructu inebriatio, ct dormientis nudatio, etquae

ibi ctetera facta atcjue conscripta sunt ,
prophcticis sunt
gravidata sensibus et velata tegminibus.
CAPUT II.
Qiud in filiis Noe prophetice faerit prcefiguratum.
Sed nunc rerum cfTectu jam in posteris consccuto

I.
qUcT operta fuerant, satis aperta sunt. Quis cnim hfEc di-
ligenter et intelhgenter advertens, non agnoscat in Christo?
Sem quippe, decujus seminc in carnenatus est Christus,
interpretatur nominatus. Quidautem nominatus Christo,
cujus nomen ubiqiie jam fragrat, ita ut in Cantico Canti-
corum, etiam ipsa pryccinente prophetia, unguento com-
paretur effuso^; in cujusdomibus, id est, ecclesiis habitat
genlium latitudo ? Nam Japhet laliludo interpretatur.
Cham porro, quod interprctatur cahdus, mediusNoefdius,
tanquam se ab utroque disccrnens et inter utrumque re-
manens, nec in primitiis IsraeJitarum, nec in plenitudine
gentium , ([uid significat nisi haereticorum genus cahdum ,
non spiritu sapientise, scd impaticntioc ,

quo solcnt h.xre-
ticorum fervere proecordia, et pacem perturJjarc sancto-

»Geii. IX, 25. — 5lbiJ.2(), V.7. — •^Caiil. i, 2.
PE CIVITATE PEI, LIBEU XVI. 285
riim? Sed hcec inusuni cedunt proficienliuin, juxta illud
Apostoli : « Oportet et liaereses esse , ut probati manilesti
» fiant invobis '. ^) Unde ctiam scriptum est: « Filius eru-
» ditus sapienserit, imprudente autem ministro utetur-.»

Multa quippe ad fidem catholicam pertinentia , dum hse-
reticorum cahda inquietudine exagitantur, ut adversus
eosdefendi possint, et consideranturdihgcntiuset intelh-
gunturclarius,et instantiuspraedicantur : etabadversario
mota Quamvis non sohim
quaestio, discendiexistitoccasio.
qui sunt apertissime separati , verumetiam omnes qui ,
christiano vocabulo gloriantur, et perdite vivunt, non

absurde possunt videri medio Noci fiho figurati passio- :
nemquippeChristi, quaeilhushominis nuditate signihcata

est , et annuntiant profitendo et male agcndo exhonorant.
,
De tahbus ergo dictum est: « Ex fruclibus eorum cognos-

» cetis eos^. » Ideo Cham in fdio suo maledictus cst, tan-
quam in fructu suo, id est, iu opere suo. Unde conve-
nieiiter et ipse fihas Chanaan interpretatur motus
ejus
eorum : quod ahud quid est, quam opus eorum ? Sem
vero et Japhet tanquam circunicisio et prneputium, vel
sicut aho modo cos appcHat ApostoUis, Judcci ct Groeci,
sed vocati ct justificati, cognita quocpio modo nuditate
patris, qua significabatur passio Salvatoris, sumentes ves-
timentum posuerunt supra dorsa sua et intraverunt
,
,
aversi, et operuerunt nuditatem patris sui, nec viderunt

quod reverendo texerunt. Qiiodamenim modo in passione
Chrisli et quod pro nobis factum est honoramus
, et ,
Judaeorum facinus aversamur. Vestimentura sienificat

sacramcntum dorsa memoriam praeteritorum quia pas-
:
,
sionem Christi eo scilicet jam temporequo habitat Japhet

in domibus Sem et malus frater in medio eorum , trans-
• I Cor. XI, ig. — ^Prov. x, 5. juxta lxx. tiiuilitor in rr.-cco. —
3 Mattli. vn. 30.
286 s. Auri.usxmi episcopi
actam celebrat Ecclcsia, iion adhiic prospectat futuram.

II. Scd malus fratcr iu filio suo, hoc est, iu opcre suo,
pucr, id est, scrvus est fratrum bonorum , cum vcl ad
excrcitationem paticnlirc , vel ad profcctiim sapientiise
scicntcr iituntur malis boni. Sunt enim , teste Apostolo ,
qui Christum annuntiant non caste :« Sed sive occasionc
)) inquit , inhoc gau-

sive veritate Christus annuntictur,
)) dco, scd et gaudebo'. Ipse quippe plantavit vincam )>
dc qua dicit Propheta « Yinca Domini Sabaoth domus :
)> Israel est^, et ])ibit de vino cjus sive iile cahx hic in-
)> :
teUigatur, de quo dicit « Potestls lîbere cahcem, quem :
» ego ])ibiturus sum^ ? et, Patcr, si fieri potcst transeat a me

» quo suam sine dubio significat passionem
calix iste^^ )> :
sive quia vinum fructus cst vineoe, hoc potius illo sit sig-
nihcatura quod cx ipsa vinea hoc est ex genere Israe-
,
, ,
Htarum, carncm pro nobis et sanguinem, ut pati posset,

assumpsit «Et ineiiriatus est,)) idest, passus cst « Et
: :
)) nudatus est ^ )) ibi namquc nudata est, id est, apparuit

(jus infirmitas , de qua dicit Apostolus : « Etsi crucifixus
)) est ex inhrmitatc^ )> Undeidem dicit : « Inhrmum Dci
)) fortius cst hominibus, et stultum Dei sapientius est hc-
)) miniijus". )> Quod vero cum dictum esset : « Et nuda-
)) tus est^ )) addidit Scriptura : « In domo sua^^ )) ele-
ganter ostcndit ,
quod a sune carnis gente ct domesticis
sanguinis sui , crucem mortenK[ue
utique Judaeis , fucrat
passurus. Hanc passionem Christi foris in sono tantum
vocis reprobi annuntiant noh enim quod annuntiant, :
intcliiaunt. Prolii autem in interiore homine ha])cnt tam

grande mysterium, atque iionorant intus in corde infir-
mum et stultum Dei, ([uod fortius et sapientius est ho-

minibus. Hujus rei figura est, quod Cliam exiens hoc
' Pliilip. I, i8. — 2 Isii. V, 7. — ^Miitth. xx, n. — î IJ. xxv, .^9.

—
-'•
u Cor. XIII, 4- — 'Îil- I, ^5. — TGcn. IX, 21.
DE civitAte dei, liber xvi. 287
nimtiavit foris^ Sem vero et Japliet, ut hoc velareiit, icl
cst, honorarent, ingressisimt, lioc idegenmt. est, interius
III. Ha3c Scripturae secreta divin?e indagamus, ut pos-
sumus ahiis aho magis minusve congruenter verunita-

, ,
men fidehter certum ahqua pr.Tfi-

tenentes , non ea sine
guratione futurorum gesta atque conscripta neque nisi ,
adChristum et ejus Ecclesiam, qua? Civitas Dei est, esse

referenda : cujus ab initio generis humani non defuit
pivTchcatio, quam per omnia videmus impleri. Benedictis
igitur duobus fihis Noe, atcpie uno in medio eorum male-
dicto, deinceps usque ad Abraham de justorum ah([uo-
rum ciui pie Deum colerent, commcmoratione sihtum
,
cst per annos amplius cpiam mille. Nec eos defuisse cre-
diderim sed si omnes commemorarentur nimis longum
, ,
fieret ^ et hsec esset magis historica dihgentia, quam pro-

phetica providentia. IJLa itacpie execpiitur Litterarum
sacrarnm scriptor islarum , vel potius percum Dci Sjiiri-
tus ,
quibus non solum narrentur praeterita , verumetiam
tamcn pertinent ad Civitatem
pracnuntientiir futnra, qune
Dei quia et de liominibus, c[ui nonsunt cives ejus, quicl-
:
quidhic thcitur, ad hoc dicitur, ut illa ex comj->aralione

contrariavel prohciat, vel emineat. Non sane omnia, qune
gesta narrantur, ahcpiid ctiam significare putanda sunt :
sed projiter ilLi c[u.ne ahc|uid significant, etiam ca quac ni-

hil significant attexuntur. Solo enim vomere terra proscin-
chtur : sedut hoc fieri possit, etiam coetera aratri meml)ra
sunt necessaria : et soli nerviin citharis atque hujusmodi
vasis musicis aptantur ad cantum •, sed ut aplari possint,
insunt et caeteraincompagil)Us organorum, qure non per-
cutiuntur a canentibus , sed ea cjuae percussa resonant,
his connectuntur. Ita in prophetica historia dicuntur et
ahqua cûae nihil signihcant , sed quibus adha;reant quae
significant, et c[uodam modo religentur.
288 S. AUCxUSTIM EPISGOPl
CAPUT III.
De generationibus triwn Jiliorum Noe.
I. Generationes ergo filioriim Noe deinceps intuendoe

et quod de his dicenduin videtur , attexendum est liuic
Operi, quoCivitatis utriusque, terrense scilicet et coelesti,
per tempora procursus ostenditur. Gceptse sunt autem
commemorari a minimo lilio, qui vocatus est Japhet ; cu-
jus iihi octo nominati sunt •, nepotesautem septemdeduo-
hus fihis ejus, tres ex uno, quator ex akero : fuuit itaque
omnes quindecim. Fdii autem Cham, hoc est, medii filii
Noe quatuor, et nepotes quinque ex uno ejus fdio, pro-
,
nepotes duo ex nepote uno fit eorum summa undecim. :
Quibus enumeratis, reditur tanquam ad caput, etdicitur :
« Chus autem genuit Nebroth hic coepit esse gigas super :
» terram. Hic erat gigasvenator contra Dominum Deum.

)) Propter hoc dicunt : Sicut Ncbroth gigas venator contra
)) Dominum. Et factum cst initium regni ejus Babylon
)) Orech, Archad, et Chalanne in terra Sennaar. De terra
)) illa cxiit Assur , et a^diiicavit Nlniven, et Roboolli ci-
)) vitatem, et Ghahich, ct Daseminter medium Niniveset
)) Chalach : li.iec civitas magna^ )) Iste porro Chus pater
gigantis Nebroth primus nominatus est in fihisCliam, cu-
jus-quinque fdii jam fuerant computati, et nepotes duo.
Sed istum gigantem aut post nepotes suos natos genuit 5
aut quod est credibihus seorsum de iilo propter cjus

,
,
eminentiam Scriptura locuta est 5

quandoquidem et r;^g-
num ejus commemoratuin est, cujus initiuin crat illa
«Gcn.x, 8 12;
DE civitAte bei, liber xvt. 280
nobillssinia Babylon civitas , et qiire juxla commcmoratne
sunt, sive civitates, sive regiones. Quod vero dictum est
de terra illa , id est , de terra Sennaar ,
quoe pertinebat
ad regnum Nebrotb exisse Assur et tedificasse Niniven
, ,
et abas quas contexuit civitates, longe postea factum est,

quod ex bac occasione perstrinxit, propter nobibtatem
regni Assyriorum, quod mirabiHter dilatavit Ninus, Bcli
fdius , conditor Ninivoe civitatis magnae : cuius civitatis
nomen nominc dcrivatum est

ex illius , ut a Nino Ninivc
vocaretur. Assur autem unde Assyrii , , non fuit in fdiis
Cbam mcdii fibi Noe, sed in fibis Sem reperitur, qui fuit
Noe maximus Unde apparet de progenie Sem exor-
fdius.
tos fuisse, quipostea regnum gigantis iUius obtinerent, et

inde procederent, atque abas condercnt civilates, quarum
prima Nino appellata Ninive. Hinc reditur ad abum
cst a
fdiumCbam, qui vocalâtur Mcsraim, et commemorantur

quos genuit •, non tanquam singuli bomincs, sed nationes
septem. Et de sexta, vcbit de sexto filio, genscommemo-
ratur exiisse, quse appellatur Pbibstiim : unde fiunt octo.
Inde iterum ad Cbanaan reditur in quo fdio maledlctus ,
est Cbam ; et quos genuit undecim nominantur. Deinde

usque ad quos fmcspervenerint, commemoratis quibusdam
civitatibus , dicitur. Ac per boc, fdiis nepotibusque com-
putatis, deprogenie Cbam triginta-unus genitireferunlur.
II. Bestat commcmorare fdios Sem, maxinii fdii Noe :
ad eum quippe gradatim gcneratlonum istarum pervenit

a minimo exortanarratio. Sed unde incipiunt commemo-
rari fdii Sem babct quiddam
, quod cxposi- obscuritatis,
tione illustrandum est c[ula ct nuikum ad rcm pcrtinet,
:
quam requirimus. Sic cnim lcgitur « Et Sem nalus cst :
))etiam ipsl patri omnium fdiorum Heber, fratri Jnpbet

))majori*. » Ordo vcrborum cst « Et Scm nalus cst :
' Gen. T, 21.

cx. 19
290 S, AUGUSTINI EPISCOPI
Heber, etiam ipsi, id cst, ipsi Sem iiatus est Heber, qui
Scmpaterestomiiium filiorum suorum. Semergo patriar-
diam intelligi volait omnium qui dc stirpe ejus exorti
sunt quos commcmoraturus est , sive sint filii , sive ne-
,
potcs , sive pronepotcs , et deinceps indidem exorti. Non

sane istum Hcber genuit Sem scd ab illo quintus in pro- :
genitorum serie reperitur. Sem quippe inter alios filios

genuit Arphaxat, Arphaxat genuit Gainan, Gainan genuit
Sala, Sala gcnuit Hcber. Non utiquc frustra ipse primus
estnominatus in progenic venicnte de Sem et prselatus ,
etiam fihis cum sit quintus ncpos nisi quia verum est
, ;
quod traditur, ex illo Hebroeos esse cognominatos^ , tan-

quam Hebcrcneos cum et alia possit esse opinio ut ex
: ,
Abraham tanquam Abrahaei dicti esse vidcantur. Scd ni-

mirum hoc verum est, quod ex Hcber Heberaei appcUati
sunt ac dcinde, una detracta Jittera, Hebrsei quam lin-
^
:
guam liebraicam solus Israel populus potuit oblinere,

inquoDci Civitas ct in sanctis peregrinata est, et in omni-
bus sacramento adumbrata. Igitur fdii Sem prius sex
nominantur deinde ex uno eorum nati sunt quatuor ne-
,
potes ejus; itemque alter fdiorum Sem genuit ejus nepo-

tem, atque ex illo itidem proncpos natus est, atque indc
abnepos, qui est Heber. Genuit autcm Heber duos fUios,
quorum unum appcUavit Phalech ,
quod interpretatur
dividens. Deindc Scriptura subjungens, rationemqne hu-
ius nominis rcddens : « Quiain diebus, inquit, ejus divisa
» est terra^.» Hocautem quid sit, postea apparebit. Alius
vero qui natus est ex Heber ,
gcnuit duodecim fdios : ac
per hoc fiunt omnes progcniti de Scm viginti-septem. In
summa igitur omnes progcniti dc tribus fdiis Noe, id est,
quindccim dc Japhet et tringinta-unus de Cham vi-
, ,
ginti-septem de Sem, fiunt septuaginta-trcs. Dcinde se-
« Vide u. Retract, xvi. — ' Gen. x, "25.

DE CIVITATE DET, LIBER XVI. 291
quitur Scriptura dicens : « Hi filii Sem m tribus suis
)) secundum linguas suas , in regionibus suis et in genti-
)) bus suis'. » Itemque de omnibus t <(Hse, inquit, tribus
)) filiorum Noe secundum generationes eorum, et secun-

)) dum gentes eorum. A!) bis dispersce sunt insulae gen^
» tium super terram post dikivium '. Unde colbgitur ))
septaaginta-tres, vel potius (quod postea demonstrabitur)

septuaginta-duas gentes tunc fuisse, non bomines. Namet
prius cum fuissent commemorati fdii Japbet , ita conclu-
sum est : « Ex bis segregatsesuntinsulae gentium in terra
)) sua , unusquisque secundum linguam suam in tribulDus
)) suis et in gentibus suis ^. »
III. Jamvero in fdiis Cbam quodam loco apertius gen-

tescommcmorat.-e sunt, sicut superius ostendi. «Mesraim
» genuit eos qui dicuntur Ludieim » et eodcm modo cne- :
terseusque ad septem gentes, et enumeratis omnibus

postea concludens « Hifibi Cbam, inquit, iii tribu])us
:
)) suis, secundum linguas suas in regionibus suis, ct in

}i gentibus suis*. )) Propterea crgo multorum fibi non sunt
commemorati quia gentil)us abis nascendo accesscrunt,
,
ipsi autem gentesfaccre nequiverunt. Nam qua alia cauoa,
cum fdii Japbet octo enumerentur, ex duobus corum tan-

tumfibi nati comnicmorantur et cum fibi Gbamcpialuor 5
nominentur, ex tribus tantum qui nati sunt adjiciunlur

etcum fibi Semnomincntursex, duoruni tantum posteri-
tas attexitur? Numquid caeterisine fdiisremanserunt? Ab-
sit boc credere sed gentes propter quas commemorari
:
digni essent, non utique fecerunt^ c|uia sicut nascebantur,

abisgentibus addebantur.
«Gen. X, 3i. — ^ld. 32. — MbiJ. 5. — 4 Ibid. i3. — Sibld. 20.
19.
293 S. AUGUSTTNI EPISCOPl
*'\»t/Vt%^'VVVVV\Vt/V\VV\AVV^VVVVVVi%Vt;VVVVVVVVVVV\^^WVVVVVVVVVVVVVVVVVVWV\VVVV
CAPUT IV.
De diversitate lingiiarumy principioque Bahylonis.
CuM ergo iii suis lingms istoe gentes fuisse referantur,

redittamen narrator ad illud tempus, quando una lingua
omnium fuit, et inde jam exponit quid aceiderit, ut lin-
guarum diversitas nasceretur. « Et erat, inquit, omnis
))terra labium unum, et vox una omnibus. Et factum
)) est, cum moveret ipsi ab Oriente invenerunt
, campum
» in terra Sennaar, et habitaverunt ibi. Et dixit homo
» proximo suot Venitc, faciamus lateres, et coquamus
)) illos igni. Et facti sunt ilh lateres in lapidem, etbitu-
5) men illis erat lutum et dixerunt Venite et sedificemus

: :
« no])ismetipsis civitatem, et turrem cujus caput erit

)) usque ad coelum, et faciamus nobis nomen, antequam
)) dispergamur in faciem omnis terrae. Et descendit Domi-
)) nus videre civitatem et turrem, quam sedificaverunt
)) fdii hominum. Et dixit Dominus Deus :Ecce genus unum,
)) et labium unum omnium-, et hoc inchoaverunt facere,
)) et nunc non deficient ex iUis omnia quae conati fuerint
)) facere venite, et descendentes
: confundamus ibi linguam
)) eorum ut non audiant unusquisque vocem proximi sui.
,
)) Et dispersit eos Dominus inde super faciem omnis terrae,

)) et cessaverunt aedificantes civitatem et turrem. Propter
)) hoc appellatum estnomen ilfmsConfusio; c|uia ibi con-
)) fudit Dominus labia omnis terrse et inde : dispersit
)) illos Dominus Dcus super faciem omnis terr?e' : )) Ista
civitas quae appellata est « Confusio, )) ipsa est Babylon,
•Geffi xt, 1-9.

(*'
DE CIVITATE DEI, LIBEll XVI. 293
ciijusmirabilem constructionem gentium ctiam commen-
dathistoria. Babylon quippe interpretatur Confusio.Unde
gigantem illumNebroth fuisseilhus conditorem,
colligitur
quod superius breviter fuerat intimatum, ubi cum de illo
Scriptura loqueretur, ait initium regni ejus fuissc Baby-
lonem, id est, quae civitatum cccterarum generet princi-
patum, ubi esset tanquam in metropoh habitaculum
regni quamvis perfecta non fuerit usqu.e in tantum mo-
:
dum, quantum superba cogitabat impietas. Nam nimia

disponebatur aUitudo ,
qu?e dicta est usque in coelum ^
sive unius turris ejus, quam praccipuam niohebantur inter

ahas ; sive omnium turrium , ([ujtc per numerum singu-
larem ita significatae sunt, ut dicitur miles , ct intclh-
guntur milha mihtum : ut rana, ut locusta-, sic enim
appehata muUitudo ranarum ac h^custarum inphigis,
est
quibus iEgyptii pcrcussi sunt per yioysen ^ Quid autem
factura fuerat humana et vana pnrjsumptioPCujuslibct et
quantumhbet crehim adversus jDeum altitudincm mohs

in
extolleret , ([uando montes traiisccnderet universos ?
quando spatium nebulosi aeiis hujus cvaderet? Oiiid dem-
que noceret Deo quantacumque vel spirilahs, vel cor-
,
porahs elatio? Tutam veramr-,ne in cadam viam molitur

humihtas, sursum lcvans Cjr ad Dominum non contra ,
Dominum sicut dictus est: gigas iste u Yenator contra

))Dominum ^. Quoxl non )> intelligentcs nonnulh ambi- ,
gLio griTeeo decepti sujit, ut non interpretarentur «Contra
)) Dominum, sedante Dominum. £v*'t'.'-v quippe et a Ante )>

))
et « Contra )) significat. Hoc enim verljum est in Psahno:

«Et ploremus ante Dominum quis fc^cit nos ^ » Et hoc
Terbum est etiam in hbro Job, nl')i scriptum cst : « In
» furorem erupisti contra Dominum *^ ^) Sic ergo inteUi-
«ExoJ. X, 4- ct Scqq. — ^Gen. x, 9. — •'

» rsal. xciv , 6. — i 3oI?.
XIII, i5, juxtaLxx.

294 s. A-tGUSXIKI EPISCOPI
gciidus cst gigas iste « Venator contra Dominuni. » Quid
autem liic significatur liocnominc,qiiod est « VcnaLor, » nisi
animalium tcrrigenarum dcceptor oppressor , , extinctor?
Erigebat crgo cum suis populis turrem conlra Dominum,
qua estimpia significatasuperJDia. Merito aulemmalus puni-
turaficclus, etiam cui
non succedit effectus. Genus vcro
ipsumpoennsquale fuitPQuoniam dominatio imperantis iii
linguacst,i!3idamnata estsuperbia, ut non intelligereturju-
bens homini, quinoluit intelJigere ut obcdiretDeo jubenti.
Sic illa conspiratio dissoluta est, cum quisque ab eo quem
non intclligcbat. abscederet, nec se nisi ei, cum quo loqui
poterat, aggregaret : et pcrlinguas divisse sunt gcntes ,
dispcrsrequc per terras, sicut Deo placnit, qui hoc modis

occultis nobisque incomprehensiliihbusfccit.
/W %fV%/VWVVWVVVVVVVVVVVV%/V%VVV VVVVVl/l/VVVVV WVVVV\X V%^' vv^
C/iPljT V.
De descensione Dojnini ad confundendani lingiiani

(edificantiiun turreni.
Qlod cnim scriptum est «Et descendit Dominus videre

:
civitatemetturrem, quam aedificaverunt fdii hominum';«

))
hocest, non fdiiDei, scd illa societas secundum homincm

vivens ,
quam terrenam diciraus Civitatem : non loco rao-
vetur Dcus, qui semper ubique est totus; sed descendere
dicitur, cum ahquid facit in tcrra, quod proeter usitatum
natur-x cursum miraldhter factum, prrescntiam quodani
modo ejus ostendat ncc vidcndo : discitad tempus,,qui
nunquam potcst ahquid ignorare j scd ad tcmpus videre
' Cen, XI, 5.

DE CIVITATE UEI, LIBER XVl. 295
ct cogiiosccre dicitur ,
quod videri ct coguosci facit. Noii
sic ergo vidcbatur iila civitas, quomodo eam Deus videri
fecit ,
quando sibi quantum displiceret ostendit. Quamvis
Deus ad illam civitatem descendisse, quia
possit intelligi
descenderunt Angeli ejus in quibus habitat-, ut quod ad-
junctum est a Et dixitDominus Deus Ecce genus unum,
: :
)>etlabium unumomuium*, » et CDetera-, ac deindeaddi-

tum, Venite et descendentes contundamus ibi linguam
(c
)) eorum^j )> recapitulatiosit, demonslransquemadmodum

factum sit, quod dictum fuerat: u Dcsccndit Dominus. )>
Sienimjam descenderat, quid sibi vult: « Venite et des-

))cendentesconfundamus, » ( quod intelligitur Angelis dic-
tum, ) nisi quia per Angelos desccndebat, qui in Angclis
desccndenLibuserat? Etbcnenon ait « Venite, etdescen- :
dentes confundite : » sed, «Confiindamusibi linguam co-

» rura ', )) ostendens ita se operari per ministros suos, ut sinl
etiam ipsi cooperatores Dei : sicut Apostolus dicit : « Dei
.» enim sumus cooperarii ^. )>
;
CAPUT VI.
Qaalis Intelllgenda sit esse locutio, qua Deus Ange-

j .
lis loquitur.
I. PoTERAT homo, dc An-

et illud, quando factus est
gelis intelligi quod dictum est « Faciamus hominem » ; ,
quianondixit Faciam :sedquiasequitur, « Adimaginem:
)) nostram ^ •, )> nec fas est credere ad imaginem Angelorum

hominem factum , aut eamdem esse imaginem Angelorum
et Dei ^ ideo recte ilhc intelligitur phiraUtas Trinitatis.
' Geii. XI, 6. — 'Ibid. 7. — 3 1. Coi iii, 9. — 4Gen. i, 261

296 S. ALGLSTtNI EPISCOPI
Qa<TE tamen Trinitas, qiiia unus est Deus, eliam cum dixis-
set: (( Faciamiis :Deus liominemad ima-
et fecit, inquit,
» gin(-m Dei^rwnon dixit a Fecerunt dii, aut, adimaginem
:
deorum. » Poterat et liic eadem intelligi Trinitas tanquam ,
Pater dixerit ad Filium et Spiritum sanctum a Venite :
)> et descendentes confundamus ibi linguam eorum •, » si
aliquid esset , quod Angelos prohiberet intelligi ,

quibus
potius convenit venire ad Deum motibus sanctis, hoc est,
cogitationibus piis ,
quibus ab eis consulitur incommuta-
bilis tanquam lex aeterna in illa
Veritas , eorum curia
superna. Neque enim silii ipsi sunt veritas; sed creatricis
participes Veritatis, ad illammoventur, tanquamad fon-
tem vitae ut quod non habent ex se ipsis capiant ex
, ,
ipsa. Et eorum stabihs est iste motus, quo veniunt, qui
non recedunt. Nec sic loquitur Angehs Deus, quomodo

iios invicem nobis, vel Deo, vel Angehs vel ipsi Angeli ,
nobis, siveperillosDeus nobis ; sedineflabilisuomodo, no-

his autem hoc indicatur nostro modo. Dei quippesubhmior
ante suumfactum locutio, Ipsius sui facti est immutabilis
ratio,quae non habet sonum strepentem atque transeuntem,
sed vim sempiterne manentem, ct temporahter operantem.
Hac loquitur Angehs sanctis, nobis autem ahter longe po-
sitis. Quando autem etiam jios ahquid tahs locutionis in-
terioribus auribus capimus, Angehs propinquamus. Non

itaque mihi assidue rcddcnda est ratio in hoc Opere de
locutionil)US Dei. Aut cnim Veritas incommutabihs per se
ipsam incfTabihler loquitur rationahs creaturaa mentilûs?
aut per mutabilem creaturam loquitur sive spiritahbus ,
imagiiiibus nostro spiritui , sivc corporahbus vocibus cor-

poris scnsui.
II. Illud sane quod dictum est : (( Et nunc non defi-
» cient ex ilhs onmia, ([ux conati fuerint facere* : )> non
' Gen. I, '27, — =1(1. XI, G.
DE CIVITATE DEI , LIBEr. XVI. 297
dictum est conrirniando , sed tanqiiam interrogando , si-
cut solet a comminantilius dici ,

quemadmodum ait qui-
dam:
Non arma expedient, totaqiie cx urhe sequentm»
Sic ergo accipiendum est, tanquam dixerit : « Nonne

omnia deficient ex illis, qure conati fuerint facere? » Sed
si ita dicatur, non exprimit comminantem. Yerum prop-
ter tardiusculos addidimus particulam, id est, ne, ut
diceremus : « Nonne : » quoniam vocem pronuntiantis
scribere non possumus. Ex illis igitur trilûs hominibus
Noefiliis, septuaginta-tres , vel potius ut ratio declara-
tura est, septuaginta-dua3 gcntes totidemque lingiiae per
terras esse coeperunt, quae crescendo et insulas impleve-
runt. Auctus estautem numerus gentium multo amplius
quam linguarum. Nam et in Africa barbaras gentes in una
lingua plurimas novimus; et homines quidem , mullipli-
cato genere humano , ad insulas inhabilandas iiavigio
transirc potuissc, quis ambigat.^
*V\% VV\^ VVM \VV» VVV» %VV» VVV\ VVV» VVV» VVV» VVVV Vi(V\ \VV\VV/W VVV» VVV* VI 'VVMVVV» '1'Vi'»
CAPUT TII.
J
j4ji omne hestiarmn ge?ms etiam remotissimcG a ter-

ris insulce ex eo numero acceperint , qui in arca
dihwii inundatione servatus est.
Sed quacstio de omni genere Ijcstiarum est, qure sub

cura hominum non sunt, nec sicuti ranae nascuntur ex
terra, sed sola commixtione maris et foeminse propagan-
tur, sicut lupi atque hujusmodi csetera, quomodo post
chluvium, quo ea (ju;» iii arca nou erant, cuiicla dcicta
' Yiij;'. .tneid. ui.

298 s. AuGusTim episcopi
siint, ctiam iii insiilis csse potuerint, sireparata iion sunt

nisi ex his ,
quoruni gcncra in ulroquc sexu arca scrvavit.
Possunt quidcm crcdi ad insulas natando transissc, scd
proximas. Suntautem quGcdamtam longe positoe a conti-
nentibus tcrris , ut ad cas nulla videatur natare potuisse
bestiarum. Quod si homines cas captas secum advexerunt,
et eo modo ubi habitabant carum genera institucrunt
venandi studio fieri non est quamvis
potuissc incrcdibilc :
jussu Dei sive permissu etiam operc Angelorum negandum

non sit , potuisse transferri. Si vero e tciTa exorta^ sunt
sccundum origincm primam quando dixit Dcus « Pro- ,
:
))ducat terra animam vivam muho clarius apparct, non ' ; ))
tam reparandorum animahum causa, quam figuranda-

rum variarum gentium propter Ecclesise sacramcntum iii
arca fuisse omnia gencra si in insuhs quo transirc non ,
,
possent, multa animaha terra produxit.
,„..!„. ,,.,^,!,,,,,^^,_,. CAPUT Vill.
An ex propagine Adam vel filiorum Noe qucedam

genera liominum momtrosa prodierint.
Qu^RiTUR etiam, utrum ex fdhs Noe, vel potius ex illo

I.
uno homine, unde etiam ipsi extiterunt, propagata esse

crcdendum sit qua^dam monstrosa hominum genera,
quap gentium narrat historia ; sicut perhilDcntur quidara
unum habere oculum in fronte mcdia ; quibusdam plan-
tas versas esse post crura •,
quiljusdam utriusque sexus
esse naturam, et dcxtram mammam virilem, sinislram
muliebrem , vicibusquc alternis coeundo et gignere et
parere : ahis ora non esse , eosque per narcs tantum-
' Gen. I, 24.
DE CIVITAXE DEI, LIBER XVI. 299
modo lialitu vivere : alios statura esse cubitales, quos
Pygma?os a cubito Grceci vocaut alibi c[uinquennes *
:
concipere foeminas, et octavum vitae annum non ex-

cedere. Itcm ferunt esse gentem, ubi singula crura iii
pedibus habcnt , ncc poplitem llectunt , et sunt mirabilis
celeritatis; quos Sciopodas vocant^, quod per sestum in

terra jacentes resupini umbra se pedum protegant quos- :
dam sinc cervice oculos habentes in humeris : et ca^tera

liominum , vel quasi hominum genera ,
quan in maritima
platea Carthaginis musivo picta sunt,exhbris deprompta
velut curiosioris historiae. Quid dicam de Cynocephahs^,
quorum canina capita at([uc ipse hitratus magis bestias
quam homines confitetur? Sed omnia genera hominum
quae dicuntur csse, credere non est jiecesse. Verum quis-
([uis uspiam nascitur homo, id est animal rationale mor-
tale, quamhbet nostris inusitatam sensibus gerat corporis
formam, seu colorem, sive niolum, sive sonum, sive

qualibet vi, quahliet parte, qualibet quahtate naturae,
ex uno protoplasto originem ducere nullus fidehum
illo ,
dubitaverit. Apparet tamen quid in pluribus nalura o])-

linucrit, etquidsitipsararitate mirabile.
II. Quahs autem de monstrosis apud nos
ratia redditur
hominum partubus, tahs de monstrosis quibusdam gen-
tibus reddi potest. Dcus cnim creator est omnium, qui
ubi et quando creari quid opcrteat vel oportuerit, ipse
novit, sciens universitatis [Uilchritudinemquarum partium
vel simihtudine vel diversitate contcxat. Sed qui totuni
inspicerenon potest, tanquam deformitate partis otFen-
ditur^ quoniam cui congruat, et quo referatur, ignorat.
Phiribus quam quinis digitis in manibus et pedibus nasci
homines , novinuis ; et h;icc levior cst quam ilia distantia :
' Py;;iiixi flicti, qiiasi CnbiLiles. — • ^Jciopudic; qr.asi UniLiipcJes. —

^Cjnocephali; quasi Canicipilcs.
300 s. AuausTiivr episcopi
scd tameii absit, iit c|iiis ita desipiat, ut existimet in nii-

mero liiimanoriim digitorum crrassc Creatorem, quamvis
iiesclens cur hoc fecerit. Ita etsi major diversitas oriatur ,
scit ille quid egerit, cujus operajustc nemo repreliendit.

Apud Hipponcm Diarrliytum (12) cst liomo quasi lunatas
habens plantas, ct in eis binos tantummodo digitos, si-
milcs et manus. Si aliqua gens talis esset, illi curiosae
atque mirabili adderctur historlae. Num igitur istum
propter hoc negabimus ex uno illo, qui primus creatus
est , essc progatum ? Androgyni ,
quos etiam Hermaphro-
ditos nuncupant, quamvis admodum rari sint, diflicile
est taraen ut temporibus desint, in quibus sic uterque
sexu apparet, ut ex quo potius debeant accipere nomen,
incertum sit : a mehore tamen, lioc est a mascidino, ut
appellarentur , loquendi consuetudo praevaluit. Nam ne-
mo unquam Androgynecas aiit Hermaphroditas nuncu-
pavit. Ante annos ahquot, nostra certe memorla , in
Oriente duplex homo natus est superioribus membris,
inferioribus slmplex. Nam duo erant capita, duo peetora,
f[uatuor manus venter autem unus et pedes duo sicut
, , ,
uni homini : et tandiu vixit, ut multos ad cum viden-

dum fama contraherct. Quis autem omnes commemorare
possit liumanos fa>tus longe dissimiles his ex quibus eos
natos esse certissimum est? Sicut ergo haec ex illo uno
negari non possunt originem duccrc; ita quaecumcpie gen-
tes in diversitatibus corporum ab usitato naturce cursu,
c|ucm plures ct prope omncs tenent, velut exorbitasse
tradunlur, si dcfinitione illa incluchmtur, ut rationaHa
animaria sint at(jue mortaha, ab uno primo eodcm ipso
patre omnium slirpem traliere confitendum est: si tamen
vera sunt cjuaj de illarum nationum varietate et tanta iil-
ter sc atcjue nobiscum divcrsitate tradunlur. Nam et si-
mias, et cercopithccos, et spinghas, si ncscircmus non
Pl5 CIVITATE DEr, LIBEn XVI. 30
homines essc, sed bestias, possent
de siia illi liistorici
curiositate gloriantes , velut gentes aliquas liominum

nobis impunita vanitate mentiri. Sed si homines sunt, de
quibus illi mira conscripta sunt ^ quid , si propterea Deus
voluit etmm nonnullas gentes ita creare , ne in his mons-
tris, quae apud nos patet cx hominibus nasci, cjus sa-
pientiam qua naturam fingit liumanam velut artcm
, ,
cujuspiam muius perfecti opificis, putaremus errasse? Non

itacpie nobis videri absurdum deljct ut quemadmodinn ,
in singulis quibusque gentibus quosdam monstra sunt ho-

minum ita in universo genere humano quaedam monstra
,
, sintgentium Qua propter ut istam qurestionem pedetemtini

.
cauteque concludam, aut illa, qure taha de quibusdam

gentibus scripta sunt, omnlno nullasunt- aut si sunt,
homines non sunt; aut ex Adam sunt, si homines sunt.
CAPUT IX.
j4n inferiorem. partem terrcv, qucv Jiosfrtv hahita^

tioni contraria est^ Antipodas habere credenduni
sit,
QuoD vero Anllpodas esse fabulantur (13), id est,

et
homines a contraria parte terrae, ubi sol oritur, quando

occidit nobis, adversa pedibus nostris calcare vestigia;
mdla ratione credendum est. Neque hoc ulla historica
cognitione didicisse se atrirmant, sed quasi ratiocinando
conjectant, eo quod intra convcxa coeh terra suspensa sit,
eumdemque locum mundus habeat, et infimum, et me-
dium et ex hoc opinantur alteram terrae partem, quae
:
infra est, habitatione hominum carere non posse. Nec

altendunt , etiamsi figura conglobala ct rotunda mundus
302 - S. AlJGrSTINI EPISCOPI
esse credatur; sive aliqua ratione monstrctur-, non ta-

men esse consequens, ut cliam ex illa parte ab aquarum
congerie nuda sit tcrra dcinde etiamsi nuda sit, neque
:
hoc statim necessc esse ut liomincs liabeat^Quoniam ,
nullo modo Scriptura ista menlitur, quae narratis pra^te-

ritis facit fidem , eo quod ejus prsedicta complcntur : ni-
misque absurdum est ut dicatur aliquos homincs ex liac
,
iii illam partem, Oceani immensitate trajecta, navigare
ac pervenire potuisse, ut etiam illic ex uno illo primo

homine genus institueretur bumanum. Quaproptcr inter
illoe tunc iiominum populos qui pcr sepluaginta-duas ,
gentes et totidem linguas colliguntur fuisse divisi ,

qua3-
ramus possumus invenire illam in terris peregrinantcm
, si
Civitatem Dei, quce usque ad diluvium arcamque per-

ducta est , Noe pcr eorum lênedictioncs
atque in filiis
perseverasse monstratur, maxime in maximo, qui cst

appellatus Sem quando quidcm Japliet ita Ijcnedictus
:
est, ut in ejusdcm fratris sui domibus habitaret.
«A/VVVifVVt/VVVVVVVVl/VVVVVXVVVVVVVVtVVVVVVVVVVVVVV^VVVViVVVlVVVViVVVt^VVVXV^V^lVVVtiV^
CAPUT X.
De generatione Sem, in cujus progenie tendens ad

Ahrahani Civitatis Dei ordo dirigitur.
I. Tenenda estigitur series generationum ab ipso Sem,

ut ipsa ostendat post dihivium Givitatem Dci^ sicut cam
series gcncrationum ab illo quid cst appcUatus Scth , os-
tcndcbatantcdiluvium. PropLerhoc ergo Scriptura divina
Qimi terrenam Givitatcm in Baiiylone, hoc est, in confu-
sione monstrassct, ad patriarcham Scm recapituhando re-
vertitur , usque ad Abraham,
ct ordilur indc gcnerationcs
commemorato ctiam numero anuorum quanto (|uis(|uc ad
DE CIVItATE DEt, tTBEn XVI. 303
hanc seriem pertinentem filiiim genuisset, quantoqne vixis-
set. Ubi certe agnoscendiim est quod ante promiseram
ut appareat quare sit dictum de filiis Heber Nomen unius : <(
» Phalech quia in diebus ejus divisa est terra*.« Quid

enim aliud intelhgendum est , terram esse divisam, nisi di-
versitatehnguarumPOmisis igitur cneteris fihis Sem ad hanc

rem non pertinentibus , ilh connectuntur in ordine gene-
rationum per quos possit ad Abraham perveniri sicut
,
: ilh
connectebantur ante dihivium ,

per quos perveniretur ad
Noe ,
generationi])us quac propagatre suiit ex illo Adam
fdio, qui appellatus est Sedi. Sic ergo incipit generationum
ista contextio: <cEt hae generationes Sem. Sem fihus cen-
)> tum annorum cum , genuit Arphaxat, secundo anno post
)) dihivium. Et vixit Sem
postquam genuit Arphaxat, ,
))quingentos annos, et genuit fihos et fihas, et mortuus

» est^. Sic exequitur cseteros, dicens quoto qtilsque anno
vitae suGB fihum genuerit, ad istum generationum ordinem
pertinentem ,
qui pertendit ad Abraham 5 et quot annos
postmodumvixerit, intimanseum fihos filiasque genuisse:
ut intelhgamus unde potuerint popuh accrescere , ne in
paucis, qui commemorantur homiuibus occupati pucriliter
haesitemus unde tanta spatia terrarum atque regnorum
,
repleri potuerint de genere Sem maximc propter Assyrio- ,
rum regnum unde Ninusille Orientahum domitorusque-

,
quaque populorum ingenti prosperitate regnavit, et latis-

simum ac fundatissimumregnum. quoddiuturnotempore ,
duceretur, suis posteris propagavit.

Sednos, ne diutius quam opus est immoremur, non
II.
quot annos quisque in ista generationum serie vixerit sed ,
quoto anno vitoe suae genuerit fihum lioc ordine memo- ,
randum tantummodo ponimus ut et numerum annorum ,
a transacto diluvio usque ad Abraham colhgamus, ct
•Gen. X, 25. — - IJ, xi, 10, 1 1. '

'
30-4 S. AUGUSTINI EPISCOPI
propter illa, iii quibus non cogit necessitas immorari,
Lreviter alia cursimque langamus. Secundo igitur anno
post diluviumSem, cum esset centum annorum, genuit
Arphaxat; Arphaxat autem, cum esset centum-triginta-
quinque annorum genuit Cainan qui cum esset centum-
, ;
triginta, genuit Sala. Porro ctiam ipse Sala totidem anno-

rumerat, quando gcnuit Heber. Gentum vero et triginta et
quatuor age]>at annos Heber, cum genuit Phalech, in
cujus diebus divisa est terra. Ipse autem Phalech vixit
centum-triginta , et genuit Ragau : ct Ragau centum-tri-
ginta duos, et geiiuit Seruch : et Seruchcentum-triginta,
et genuitNachor etNachor septuaginta-novem
: , et genuit
Thara Thara autem septuaginta et genuit Abram quem

: , :
postea Deus, mutato vocabuki, nominavit Abraham' Fiunt .
itaque anni a dikrvio usque ad Abraham mille-septuaginta

etduo secundum Vulgatam editionem, hoc est, inter-
pretum Septuaginta. In hebraeis autem codicibus longe
pauciores annos perhilaent inveniri : de quibus rationem
aut nullam , aut diflicilhmam reddunt.
III. Gum ergo quaerimus in ilhs septuaginta-duabus gen-
tibus CivitaLem Dci non possumus aflirmare illo tempore,
,
quo erat ilhs labium unum id est, loqueLa una tunc jam , ,
genus humanum ahenatum fuisse a cultu veri Dei ita ut ,
in sohs istis generationibus pietas vera remaneret, quae

descendunt de semine Sem per Arphaxat , et tendunt ad
Abraham sed ab : illa superbia a^dihcandae turris usque iii
coclum, qua impia significatar elatio, apparuit Givitas,

hoc est, societas impiorum. Utrum itaque ante non fuerit
an latuerit an potius utraque permanserit, pia scilicet in

,
duobus fihis Noe, qui benedictisunt, eorumque posteris ;

impia vero in eo qui maledictus est, atque ejus progenie,
ubi etiam exortus est gigas vcnator contra Domiuum, non
' Gcn. xvii, 5.
DE CIVITATE DEI , Lir.ER XVI. 305
est dijiulicatlo facilis. Fortassis cnim, quocl profccto est
credibilius , et iii filiis duorura illorum jam tunc antequam

Babylonia coepisset inslitui, fueruntcontemptores Dei, et
in filiis Gliam cultores Dei utrumque tamen hominum ge-
:
nus terris nunquam defuisse credendum est. Siquidem et

quando dictum est « Omnes declinaverunt simid inutiles
: ,
))facti sunt non est qiii faciat Ijonum non est usque ad
5 ,
)) unum * : )) in utroque Psalmo, ubi hsec verba sunt, et

hoc legitur : « Nonne cognoscent omnes ,
qui operantur
)) iniquitatem, quidevorantpopuhuu meumincibopanis^?)»
Erat ergo etiam tuncpopulus Dci. UndeiHud quoddictum
est Non est qui faciat lionum non est usque ad unum
: « , : )>
de fihis hominum dictum est non de fihis Dei. Nam prce- ,
missum est: « Deus de coelo prospexit super filios homi-r

))num, utvideretsiestintelligens, aut requirensDcum^ : )>
ac deinde iha subjuncta, quce omnes filios hominum, id

esl ad Civitatem pertinentes quoe vivit secundum homi-
,
nem non sccundum Deum rcprobos esse demonslrant,

, ,
«iVMVVtVtVM/VV^VVVVVVV^^VVVVVVV^Vlavta/VVVWVVV^VVVVt^^^VVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVllV
CAPIT XT.
Qiiod ea primitas lingua iii iisu hominum fiierit

qucB postea hebnva ah Heher nomine nuncupata
est , et in cujus familia remansit cum diversitas
essetfacta linguarum.
I. QrAMOEREM sicut hngua una cum csset omnium, non

ideo fdii pestilentire nam ct ante dihivium una
defuerunt-
erathngua ,ettamen omnes pra?ter unam Noejusti domum
deleri diluvio meruerunt ; ita quando merito elatioris im-
«P$al. xm, 3. et ur, 4- — ' Ibid. \ ct 5, — ^lbid. 2 et 3.
cx. 20
'
306 S. AlGrSTINI EPISCOPI

pietaLis gentes lingnaruni diversitate puniL-Te atque divisae
sunt, etCivitas inipioramconrusionisnomen accepit, hoc
est, appellataest Baljylon, noii defuitdomas Heber , ubi
ea quoe antea fuit onniium lingua remaneret. Unde sicut
supra memoravi , cum ccepissent enumerari Sem qui

filii ,
singuli gentes singulas procrearunt, primus est comme-

moratus Heber , cum sit abnepos ipsius , hoc est , ab illo
quintus inveniatur exortus. Quia ergo in ejus lamilia re-

niansit hfcc lingua' , divisis per ahas linguas ca^teris genti-
bus, qurehngua prius humanogeneri nonimmeritocreditur
fuisse communis, icleo deinceps hebraea est nuncupata.
Tunc enira opus erat eam distingui ab ahis linguis nomine
quoque vocatae sunt nominibus propriis.
proprio, sicut ahoe
Quando autem erat una nihil ahud quam humana lingua ,
vel humana locutio vocabatur qua sola universum genus j
humanum loquebatiu-.
II. Dixerit ah([uis : « Siin diebus Phalech fihi Heber di-
visaestterra per linguas, idest, homines, qui tunc erant in
terra-, ex ejus nomine potius debuit appeUari hngua illa ,
quae fuit omnilius ante communis. » Sed intelhgendum est
ipsum Heber propterea tale nomen imposuisse fiho suo ,
ut vocaretur Phalech , cpiod interpretatur chvisio, quia

tunc ei natus est, quando per linguas terra divisa esl, id
est , ipso tempore quod dictum est a In diel)us
, ut hoc sit :
» ejusdivisa est terra-. » Nam nisi adhuc Ileber viveret,

cmando hnguarum facta est mullitudo non ex ejus nomine ,
nomen acciperethngua, qu?e apud illum potuit permanere.

Et ideo credenda est ipsa fuisse prima illa communis
quoniam de po^na venit illa multiphcaLio nuitatioque hn-
guarum et utique pmeLer hanc poenam esse debiiit populus
:
Dei. Nec frusLra lingua hsec est, quam tenuit Abraham,

nec in omnes fdiossuos transmiLLere poLuit, sedincos tan-
' Vidcinfia lib. xvm, c. Sg. — ^ Gcn. xi, 25.
DK CIVItXtE BEI, LIBEU XVI. 307
tum^ qiii propagati per JaeQ]j,ei insiguius atque eniineu-
titis in Dei populnm coalesccntes , Dei testamenta et stir-
pem Nec Heber ipse eamdem

Christi hal)ere potuerunt.
linguam in universam progeniem suam refudit sed in eam 5
tantum, cujus generationes perducuntur ad Abraham.

Quapropter etiamsi non evidenter expressum est fuisse
aliquod pium genus hominum, quando ab impiis Baliylonia
condebatur non ad hoc valuit hiec obscurilas ut quaeren-
, ,
tis fraudaretur, sed potius ut exerceretur intentio. Cum

enim legitur uiiam fuisse linguam primitus onmium , et
ante omnes fdios Sem commendatur Heber, cpiamvis ab
illo quintus oriatur; et liebrsea vocatur liiigua, quam Pa-
triarcharum et Prophetarinii , non sohuu in sermonibus
suis , verumetiam in Litteris sacris cuslodivit auctoritas
profecto cum qu<Tritiu' in divisione hnguarum , ubi hn-
gua illa remanere potuerit , (.[u.e. fuit antc communis; quae
sine uUa dubitatioue, ubi remansit non , ibi fuit iJla prena,
quae facta est mutatione linguarum ahud occurrit, ^ (juid
nisi quod in hujus gente remanserit, a cujus nomine no-
men accepit^ et hoc justitia^ genlis hujus non parvum ap-

paruisse vestigium , ([uod cum ahse gentes plecterentur
mutaticne hnguarum , ad istam uon pervenit tale supph-
cium ?
III. Sed adhucmovet, ({uomodo potuerunt sin-
illud
gulas gentes facere Heb(T et fiJius ejus Pha](;ch, si uiia

lingua permansit amljoJjus. Et certe una est liebr.Tca gens
ex Heber propagata usque ad Abraliam, etper eum dein-
ceps, donecmagnus fieretpopidug IsraeJ. Quomodo igitur
omnes fdii, qui commemorati sunt, trium filiorum Noe
fecerunt singuJas gentes si Heber et PliaJech singulas non
,
fecerunt? Nimirum illud est probabdius quod gigas ilJe ,
Nebroth fecerit etiam ipse gentem suam, sed propter ex-

cellentiam dominationis et corporis seorsum emiuentius
20,
308 S, AWGUSTINI EPISCOPI
nominatus maneat numerus septuaglnta-duamm
est, ut
gentium atque linguarum. Plialech autem propterea com-

memoratus est , nou quod gentem f ecerit ( nam eadem ,
ipsa est ejus gens hebrsea eademque lingua ) sed prop-

, •,
ter tempus insigne quod in dielnis ejus terra divisa est.

,
Nec movere nos debet quomodo potuerit gigas Nebroth

,
ad iUud setatis occurrere, quo Babylon condita est, et

confusio facta linguarum, atque ex hac divisio gentium.
Non enim quia Helêr sextus est a Noe
autem quartus
, ille
ideo non potuerunt ad id tempus convenire vivendo.Hoc

enim contigit , cum plus viverent, ubi pauciores sunt ge-
ncrationes minus ubi plures aut serius nati essent ubi
, •,
pauciores maturius ubi plures. Sane iuteUigcndum est,

,
quaiido terra divisaest,non sohun jam natos caeteros fdios

iihorum Noe, qui commemorantur patres gentium^ sed
etiam cjus setatis fuisse, ut numerosas famihas haberent,
qua3 dignae fuissent nominibus gentium. Undc nequaquam
putandum quod eo fuerint ordine geniti, quo comme-
,
morati leguntur. Ahoquin duodecim fdii Jectan qui erat ,
fihusahus Heber, fraterPhalech, quomodopotuerunt jam

gentes facere, si post Phalech fratrem suum Jectan natus
est,sicutposteum commemoratus est quandoquidem tem- :
pore quo natus est Phalech,divisaestterra. Proinde intel-

ligendum estprioremquidem nominatum, sed longe post
fratrem suum Jectan fuisse natum, cujus Jectan duodecim
tam grandes jam famihas haberent utinhnguas pro-
filii ,
prias dividi possent. Sic enun potuitprior commemorari,

qui erat aetate posterior 5
quemadmodum prius commemo-
rati sunt ex tribus fihis Noe procreati fihi Japhet , qui erat
minimus eorumj deinde fihi Cham ,
qui erat medius pos- 5
tremo hhi Sem qui erat priinus et maximus. Illarumau-

,
tem gentium vocabula partim manserunt, ita ut liodieque

appareat uude iuerint derivata j sicut exlAssur Assyrii , ct
DE CIVITATE DEI , LIBER XVI. 309
ex Heber Hebrêi : parlim temporis vetustate mutata sunt,
ita ut vix homines doctissimi antic[uissimas historias per-
scrutantcs , nec omnium
ahquarum ex istis origines
, scd
gentium potuerint reperire. Nam quod ex fiho Cham, qui
vocabatur Mesraim iEgyptii pcrhibentur exorti nuUa hic
, ,
resonat origo vocabuh: sicut nec iEthiopum,qui dicuntur

ad eum hlium Cham pertinere qui Chus appellatus est. ,
Etsi omnia considerentur , pkira mutata quani manentia ,
nomina apparent.
GAPUT XII.
De articulo temporis in Ahraham , a quo sanctce

successionis noms ordo contexitur
Nujvc jam videamus procursum Civitatis Dei , etiam al)
illo articulo temporis ,

qui factus est in patre Abraham,
mide incipit csse notitia ejus evidentior , ct ubi clariora
leguntur promissa divina ,

quoe nunc in Christo videnuis
impleri. Sicut ergo Scriptura sancta indicante didicimus
in regione Chakloeorum natus cst Abraham:quae terra ad
regnum pertinebat Assyriorum'. Apud Chaldscos autem
jam etiam tunc superstitioues impice prrevalebant, quem-
admodum per coeteras gentes. Una igitur Tharae domus
crat de qua natus est Abraham in qua unius veri Dei
, ,
cukus et quantum credibilc est in qua jam sola etiani

, ,
hebrcnea hngua remanserat quamvis et ipsa, sicutjam •,
manifestior Dei popukis iu /Egypto , ita in Mcsopotamia

servisse diis ahenis , Jcsu Nave narrante refcratur^ : CGe-
leris ex progenie ilhus Hebcr in knguas pauLitim ahas et
» Geo. XJ, 28. — »Jos. xxir, 2.
310 S. AXTGUSTIKI EPISCOrt
in nationcs alias clefliicnLihus. Proinde sicutper ac|uarum

diluviuni una domus Noe rcmanscrat ad rcparanduni
genus humanum, sicjn diluvio multarum supcrstitionum
per univcrsum mundum una remanserat domus Tliara3
in qua custodila est plantatio Civitatis l)ei. Dcnique sicut
illic enumeratis snpra gencrationibus usqueadNoe simul
cum annorum numcris , et exposita diluvii causa ,
prius
quam Deus inciperet de arca labricanda loquiadNoe, di-
citur « Ilte : autem generationes Noe' , » ita et iiic enumeratis
generationibus ab illo, (jui est appcllatus Sem , filio Noe,
nsf[ue ad Abraliam , dcinde insignis articulus similiter
ponitur ut dicatur: « Hae sunt generationes Tliarac.
)) Thara genuit Abram Nachor ct Aran et Aran gc- et ;
)) nuit Lot. Et mortuus cst Aran coram Thara patre suo

)) in terra in qua natus cst in regione Glialdseorum. Et ,
)) sumpserunt Abram et Nachor sibi uxores nomen mu- :
)) licris Abram Sara ct nomen mulieris Nachor Melclia,

,
)) fiha Aran ^ Iste Aran pater Mclchfe fuit et pater

. ))
Jesc?c,qu8e Jesca crcdituripsa esse etiam Sarauxor Abrahae.
t^VY-VVVVlÂa/VVVVVVVVVVVVVlVVVlVVVXVVVVVVVVXVVVXVVVVVVVVliVVVVVVVVVU^VVVVVVVVVVVV
CAPUT xin.
Qme ratio fecisse videatar , ut iii transmigratione
Tharce, qiia ClialdcEOS deserens in Mesopotaniiam
transiit j nidla fdii ejus JS achor facta sit nientio.
Deinde narratur qucmadmodum Thara cum suis regio-

nem reliquerit Chaldaeorum; ctveneritinMesopotamiam,
et habitaverit in Cliarra. Tacctur autem de uno ejus
filio ,
qui vocabatur Nachor , tanquam eum non duxerit
sccum. Nam ita narratur : « Et sumpsit Thara Abram fi-
' Gen. VI, r). — - IJ. XI, 'i^j-îc^.

UE CIVITATE DEI, LIBER XVI. 311
)) lium siuim et Lot filium Arau, filium filii sui , et Saram
)) uurum suam uxorem Abram filii sui , et eduxit illos de
)) regioue Chaldaeorum irc in terram Chauaau : et veuit
)) in Cliarram , et liabitavit ibi '. Nus(|uam hic nominatus
est xVâchor , et uxor ejus MeKha. Sed invenimus postea ,
cura servum suum mitteret Abraham ad accipiendam

uxorem fdio suo Isaac ita scriptum Et accepit puer
, : ))
)) decem camelos de camehs domini sui et de omnibus ,
)> bonis domini sui secum et exurgens profectus est ia ,
» Mesopotamiam in civitatem Nachor ^. » Isto et ahi«; sa-
crrc hujus Historiae testimoniis ostenditur etiam Nachor
frater Abraha^ exisse de regione Chaldteorum , sedesque

constituisse in 31esopotamia cum patre suo habita- , ubi
verat Abraham. Cur ergo Scriptura eum non commemo-
ravit, quando ex gente Chaldrea cum suis profectus est
Thara et ha])itavit in IMesopolamia : iibi non solum
Abraham fihus ejas, verumetiam Sara nunis et Lot
nepos ejus commemorantur ,
quod eos duxerit secum ?
Cur putamus , nisi forte ({uod a paterna et fraterna pietate

desciverat , et superstitioni adh.ieserat Chaldreorum , et
postea inde , sive poenitendo , sive persecutionem passus,
quod suspectus haberetur et ijise emigravit In hbro ,
.-^
enim qui inscribitur Judith cum quaereret Holofernes ,
hostis Israehtarum qusenam gens illa esset utruin ad-

,
,
versus eam bellandum fuisset, sicei respondit Achior dux

Ammonitarum : « Audiat dorainus noster verbura de ore
)) pueri sui , et referara tibi veritatem de ]")0]:»ulo ,
qui ha-
)) bitat juxta te montanara hanc et non exibit raenda- ,
)) ciura de ore servi tui. Hsec cnim progenies ]~»o]w]i est

)) Chaldaeorum,etantea halDitaveruntMesojootamiara, quia
)) noluerunt sequi deos patrura suorura qui fuerunt in terra
)) Chaldaeorura gloriosi , sed declinaverunt de via paren-
' Gen. XI, 3i. — - Id. xxiv, lo. ._ . ,,
312 S. AUGUSTIiM EPISCOPI
» tum suornm , ctadoraveruiit Deum cckU ,
quem cogno-
)> verunt, el proiccerunt cos a facie dcorum suorum , et
)) fugcrunt m jMcsopotamiam , et habitaverunt ibi dies
)) multos. Dixitque illis Deus eorum , ut exirent delia-
)) bitatione sua, et irent in terram Ghanaan, et ilhc ha-
)) bitaverunt': )> etc?etera. qucTnarratAchiorAmmonites.
Unde manifestum est domum Tharae persecutionem pas-
sam fuisse a Chaldoeis pro vera pietate qua unus et verus ,
ab eis colebatur Deus.
»*VVVVVVV\VVVVVVVVVVVVVVVVVia(VVVV\VVV\>VVVVVVVVVVVVVVVVVVV^»*VVVVVVVVVVVVV\V»^
CAPUT XIV.
De annis TharcB , qid in Charra viicB suce tenipus
implevit,
Defuivcto autem Thara in Mesopotamia , iibi vixisse
perhibetur ducentos et quinque annos ,

jam incipiunt
indicari factse ad A]jraham promissiones Dei, quod ita
scriptum cst ; « Et fuerunt dies Tharse in Charra quinque
i) et ducenti anni, et mortuus est in Charra^. )) Non

sic autem accipiendum est ,
quasi omnes hos dies ibi
egerit sed quia omnes

;
dies vit«: suoe, qui fuerunt anni
ducenti-quinque , il)i compleverit : ahoquin nesciretur
quot annos vixerit Thara quoniam non legitur quoto ,
anno vitae suae in Charram venerit et absurdum est ^
existimare in ista serie generationum, ubi dihgenler com-

memoratur quot annos quisque vixerit, hujus solius nu-
merum annorum vitre non commendatum esse memoriae.
Quod cnim ([uorumdam quos cadem Scriptura comme- ,
morat, tacentur aniii non sunt iu hoc ordine in quo

, ,
'Judilli. V, j-g. — ^ Gcu. xi; 3'i.

DE CIVITATE DEI, LIBER XVI. 313
temporimidinumeratiodecessionegigiieiitiumetgenitomm
successione contexitur. Iste autem ordo ,
qui dirigitur ab
Adam usque ad Noe , et inde usque adAbraliam, sine
numero annorum vitse suae neminem continet.
V% VV\\ XV^lX WVV^ VVVV VX^M IVVX VVVV^VX^VIVVV VV\\ M^Vt VVV^ VVVV VVVV VVVV VVVl wv\ vvvv tvvv
CAPUT XY.
De tempore promissionis Ahrahce qiia secunduni _,
prceceptiun Dei exiit de Charra.
(^vo-D vero commemorata morte Tbarne patris Abra-

,
ham , deinde legitur « Et dixit Dominus ad Abram ;
» Exi de terra tua de cognatione tua ct de domo

, et ,
)) patris tui ', « etc, non quia hoc sequiturinscrmoiie hbri,

hoc etiam in rerum gestarum tempore sequi existinianduni
est. Eritquippe, si ita est, insohibilis quaestio. Post hacc
enim verlja Dei ,
quae ad Abraham iiicta sunt Scriptura,
sic loquitur : « Et exiit Abram, quemadmodum locutus

» est ilh Dominus , et abiit cimi co Lot, Abrani autem
» crat quinque annorum cum cxiit ex
et septuaginta ,
)) Charra*. » Quomodo polcst hoc verum esse, si post

mortem patris sui exiit de Charra.^ Cum enim esset Thara
septuaginta annorum, sicut supra inlimatum est, genuit
Abraham numero additis septuaginta-quinqneannis,
: cui
quosagebat Abraham, quando egressus est de Charra, fiunt
anni centum-quadraginta-quinque. Tot igitur annorum
erat Thara quando exiit Abraham de illa i\lesopotamire
,
civitate agebatenim annum setatis suce septuagesimum-

quintum ac per hoc pater ejus, qui eum septuagesimo
:
anno suo genuerat, agebat, ut dictum e^t, centcsimum-
>Gcu. Kiiji. — = Ibid. 2et 4- - •

31 •' ' '
S. AUGUSTINI EPISCOPI
quadragesimum et qiiiiiliim. Non ergo inde post mortem
patris , id est ,
post dueentos-quinque annos , (|uibus pa-
ter ejus vixit , egressus est : sed annus de illo loeo profec-
tionis ejus ,
quoniam ipsius septuagesimus-quintus erat
procul dubio patris ejas ,
qui eum septuagesimo suo anno
genuerat, centesimus-quadragesimus-quinLus fuisse col-
ligitur. Ac per hoc intelligendum est more suo Scripturam
redisse ad tempus, quod jam narratio illa transierat sicut :
superius, cum filios filioruniNoe commemorasset, dixitillos

fuisse in gentibus et linguis suis' tamen postea quasi 5 et
lioc etiam in ordine temporum secpieretur, Et erat, in- ((
)) quit omnis terra laljium unum et vox una omnibus^. w

, ,
Quomodo ergo secundum suas gentes et secundum suas

linguas erant si una erat omnibus, nisi {{uia ad illud j
quod jam transierat recapitulando est reversa narratio ?

Sic ergo et hic cum dictum
Et fuerunt dies esset : ((
Tharse in Charra quinque et ducenti anni et mortuus

)> ,
))est Thara in Charra^ deinde Scriptura redeundoad id :
quod ideo prsetermiserat ut prius de Thara id quod in- ,
choatum fuerat compleretur , (( Et dixit, inquit, Domi-

)) nus ad Abram : Exi de terra tua^, » etc. Post qure Dei
verba subjungitur , Abram quemadmodum
(( Et exiit ,
)) locutus est illi Dominus et abiit cum eo Lot Abram , :
)) autem erat quinque et septuaginta annorum cum exiit ,
)) ex Charra ^ Tunc itaque iactum est, quando pater ejus

»
centesimum-quadragesimura et quintum annum agebat

sotatis tuncenim fuit hujus septuagesimus-quintus. Soluta
:
est autem quaeslio ista et aliter, ut septuaginta-quinqueanni
Abrahse quando egressus est de Charra ex illo compu-

,
,
tarentur ex quo de igne Chaldceorum hberatus (14),

,
non ex quo natus est tan(|uam tunc potius natus haben- ,
dus sit.
>
Gen. X, 01. — =IJ. xi, i. — 'IJ. ja. — 4lJ. xii, i. — SjljiJ. ^,
DE CIVIXATE DEl, LlBEll XVI. 315
11. Scd bcatiTs Stepliaiius iii Actibus Apostolomm cuni
ista narraret : u Deus , in(|uit ,
gloria3 apparuit Aln-ahae
)) patrinostro, cum esset in Mesopotamia ,

prius quam
)) habitaret in Gharra, et ait ad illum : Exi de terra tua,
•)) et de cognatione tua, et de dorao patris tui, et veni in
)) terram , (|uam tibi demonstrabo'. )) Secundum hsec
verba Stephani non post mortcm patris ejus locutus est
Deus Abrahse, qui ulique in Charra mortuus est, ubi cum
illo ct i])se fihiis habitavit ^ sed prius (ûani habitaret in
cadem civitate, jam tamen cum csset in Mesopotamia.
Jam ergo exierat a Chaldoeis. Quod itaque adjungit Ste-
phanus : « Tunc Abraham cgressus est de terraChaldico-
)) rum, et habitavit in Charra^, non demonstrat (juid )>
sit factum ,
postea(juam locutus cst illi Deus ( ne(jU(i ,
cnim post ilLi Dei verba egressus est de terra ChaldtXôrum,

cum dicatci locutum Deum cum esset in Mesopotamia, )
sed ad totum ilhid temjKis pertinetqaod ait «Tunc, idest, ))
ex cjuo cgressus est a Chaldrcis, et habilavit in Charra.

Item cjuod «Etinde post quam mortuusestpa-
se([uitur :
)) ter ejus, collocavit illum in terra hac, in qua vos nunc

)) habitatis et patres vestri^
, non ait Post(piam : )) : ((
mortuus est pater ejus, exiit de Cliarra : )) sed inde hic

eum collocavit : « Post c[uam mortuus est pater ejus. )>
Intelligendum est igilur lo::utum Deum fuisse Abraham,

cum esset in Mesopotamia, prius t[uam habilaret in Charra;
sed eum in Charram pervenisse cum patre, retento apud
se pra3cepto Dei, et inde exisse septuagesimo et ([uinto
suo, patris autem sui centesimo-c|uadragesimo-c|uinto

anno. Collocationem vero ejusin terra Chanaan, non pro-
fectioncm de Charra, postmortem patris ejus factam esso
dicit quiajam mortuus eratpatercjus, cjuando cmitter-
5
ram, cujus ibi jam suae rei ccepit esse possessor. Quod au-
« Act. vii, 2, 3. — =Ibid. 4. — ÎLid. : ,-./;-
316 S. AUGrSTlNI EPISCOPI
tem jam iii MesopoLamia constlUito, lioc est, jam egresso
de teiTa Chald.ieorum, dicit Deus : « Exi de terra tua, et
)) de cognatione tua , et domo patris
de tui ', » non ut
corpus inde ejiceret, quodjam fecerat, sed ut animum
avelleret, dicitur. Non enim exierat inde animo, si spe re-
deundi et desiderio tenebatur, quoe spes et desiderium,
Deo jubente ac juvante et illo obediente_, fuerat ampu-
,
tandum. Non sane incrediljiliter existimatur, cum postea

secutus esset Naclior patrem suum tunc Abraliam
, prae-
ceptum Domini implesse, ut cum Sara conjuge sua et Lot
filio fratris sui exiret de Charra.
<VVVVVVVVV\VVVVVVV\\^VVlVV\VVVVtVV\VVVVVV%^VVV\VVVVVVV%VVV\tiVVVVVV\«VVVVVVMlVV^^
CvlPUT XVI.
De ordine et qualitate promissiomim Dei, cjuce ad

Ahraham factoi sunt.
Jam consideranda3 sunt promissiones Dei factse ad Abra-

ham. In his enim apertiora Dei nostri, lioc est, Dei veri
oracula apparere coeperunt de populo piorum, quem pro-
Harum prima ita legi-
phetica praRnuntiavit auctoritas.
tur Et dixit Dominus ad Abram Exi de terra tua
: (c :
» et de coguatione tua et de domo patris tui, et vade in

,
» terram, quam tibi dcmonstravero et faciamte in gen- 5
» tem magnam, et ijenedicam te, ct magnificabo nomen

» tuum, et eris benedictus, et benedicam benedicentes te,
.» maledicam maledicentes te et Beaedicentuii in te
et ,
» omncs tribus terr?e~. » Advertendum est igitur duas
res promissas Abraha? unam scihcet, quod terram Cha-

:
naan possessurum fiicrat semen ejus, quod significatur
•Gen. XII, I. — îbid, 1-3.

ubi dictum est : « Vade iii quam tibi domonstra-
teiTam,
» vero , et faciam tc in gentem magnam » aliam vero :
longe proestantiorem non de carnali, sed de spiritali

,
semine per quod pater est non unius gentis israeliticne

,
,
sed omnium gentium quae fidei ejus vestigia consequun-

tur, quod promitti coepit his verbis « Et benedicentur :
» in te omnes tribus terrae. Hanc promissionem factam )>
arbitratur Eusebius scptuagesimo - quinto anno setatis
Abralioe, tanquam mox ut facta est de Charra exierit ,
Abraham quoniam Scripturne contradici non potest, ubi

:
legitur « Abram erat quinque et septuagina annorum ,

:
» cumexiit exCharra^» Sed si co anno facta estista pro-
missio, jam utique iii Charra cum patre suo demorabatur

Aljraham. Neque enim inde exire posset, nisi prius ibi
hal)itasset. Numquidnam ergo conlradicilur Stepb.ano
dicenti : Deus gloritie apparuit Al^ralKr patri nostro, cum
«
)) esset in Mesopotamia prius quam hal)i laret in Cha rra^ ?•»

5
Sed intelligendum quod eodem anno facta sint om-

est ,
nia, et Deipromissio antequam in Charrahabitaret Abra-

ham et in Charra habitatio ejus, et inde profectio non
, :
solum quia Eusebius iii Chronicis ab anno hujus promis-

sionis computatetostenditpost quadringentos et triginta
annos exitum csse de iEgypto ,
quando Jcx data est 5 ve-
rumetiam quia id commemorat aposlolus Paulus'.
«Gen. xn, 4. ~ *Act. vii, 2. ~ ^Gal. lu. 17.

318 S. ArGUSTINI EPISCOPl
CAPUT XVII.
De tnhus excellentiorihus gentium regnis , quorum

unum , id est, Assjriorum, jam Ahrakam genito
suhlimius eminehat.
Per idem tempiis emlneiitia regna crant gentium , in

quibiis terrigenarum civitas , hoc est , societas liominum
secundum hominem viventium sub dominatu angelorum
desertorum insignius excelleljat , regna videlicet tria, Si-
cyoniorum , ^gyptiorum , Assyriorum. Sed Assyriorum

niulto erat potentius atque suljlimius. Nam rex ille Ninus
Beli filius , excepta India, universae Asiae populos subju-
gaverat. Asiam nunc dico, non illam partem qune Lujus
majoris Asitie una provincia est sed eam quae universa
,
Asia nuncupatur, quam quidam in altera duarum, ple-

rique autem in tertia totiusorbis parteposuerunt, ut sint
omnes Asia Europa et Africa quod non sequali divi-
, , , :
sione fecerunt. Namqueista, qureAsia nuncupatur, a me-

ridie perOrientem usque ad Septemtrionem pervenit :
Europa vero a Septemtione usque ad Occidentem atque ;
inde AfVica ab Occidente iisque ad Meridiem. Unde

videntur orbem dimidium dunctenere, Europa etAfrica,
alium vero dimidium sola Asia. Sed ideo ill;edu?e partes
facta3 sunt, quia inter utramque ab Oceano ingreditur,
quidquid a([uarum terras interluit et lioc mare magnum ;
noljis facit. Quapropter si in duas partes orlDem dividas

Orientis et Occidentis , Asia erit in una, in altera vero
Europa et Africa. Quanioljrem triumregnorum, qu.xtunc
prjieceUeljant, scilicet Sicyoniorum non crat sub Assyriis,
qiiia iii Europa sunt : iEgyptiorum autem quomodo eis
11011 subjacebat, a qiiibus tota Asia tenebatur, solis Iiidis,
ut perhibetur, exceptis. Iii Assyria igitur prcievaluerat

domiuatus impia? civitatis 5 hujiis caput crat ilhi Babylou
ciijiis terrigeua? civitatis nomen aptissimum est, id est,
confusio. Ibi jam Xinus regnal)at post mortem patris sui
Beh, qui primus ilhc regnaverat sexaginta-quinque annos.
Fihus vero ejus Xinus ,
qui defuncto patri successit in
regnum, quinquaginta-duos regnavit annos, ethabebat in
regnoquadraginta-tres, quando natus estAbraham, qiii
erat annus circiter millesimus-duccntesimus ante conditam
rRomam, veluti alteram in Occidente Babyloniam.
V^^^W^ VW% \VV%AWV VVVV%,VV\ \V\^ \ VWW^^WWWV^l \ wuw\^ vwvww \v\ wv\\ w\ ww% wv%
t
-^ CAPUT XVIll.
c
i De iterato alloquio Dei ad Ahraham,quo ei etsemini

-: ejus Chanaan terra promittitur.
Egressus ergo Abraham de Cliarra septuagesimo-qiiinto

anno aetatis suae, centesimo aiitem quadragesimo et qiiinto
patris sui , cum Lot fdio fratris et Sara conjuge perrexit
iii terram Chanaan, et pervenit usque ad Sichem, ubi rur-
siis accepit divinum oraculum , de qiio ita scriptum est :
« Et apparuit Dominiis Abrahiie, et dixit illi : Semini tuo

)) daljo terram liaiic^. » Nihil hic de illo semine promis-
sum est, in qiio pater factus est omnium gentium : sed de
illo solo, de quopater est imiusisraeliticce gentis; ab hoc
enim semine terra illa possessa est.
Gen. xu, 7.
320 s. AUGrsTiNi EPiscon
VVV>'V\^ vvv\ tvvvvvv\ vvv\ vvvv%vv\ VVVVVVVV VVVV VVV% VVVV%\^ V\ VVVV VVVVWVVIVVVVVVV
'
CAPUT XIX.
De Sarce pudicitia in jEgfptoper Deum custodita.
quam Abraham non uxorem suam. esse dixerat^
' sed sororem.
Deinbe sedificato ibi altari, et invocato Dco, Abraham

profectus cst inde eremo atque inde ire
, et luibitavit in ,
in iEgyptum famis necessitate compulsus est. Ubi uxorem

suam dixit sororem niliil mentilus'. Erat enim et hoc,
,
quia propinqua erat sanguine sicut etiam Lot eadem :
propinquilate, cum fratris ejus esset fihus,frater ejus est
dictus. Itaf[ue uxorem

non negavit, conjugistuen-
tacuit,
dam pudiciliam committens Deo et liumanas insidias ,
cavens ut homo quoniam si periculum quantum caveri

:
poterat, non caveret, magis tentaret Deum, quam spera-

ret in Deum. Dc qua re contra cahunniantem Faustum
Maniciiseum satis diximus^. Denique factum est, quod de
Domino prsesumpsit Abraham. Nam Pharao rex iEgypti,
qui eam sibi uxorem acceperat, graviter allhctus marito
reddidit. Ubi absit ut credamus aheno concubitu fuisse
polhitam •, (|uia multo est credibihus, hoc Pharaoncm la-
cere ailhctionibus magnis non fuisse pcrmissum.
> Gcn. XII, 8-10. — ' Yidcllb. xxiij c. 3G.

«VM/VVVVVVVVVVVVVVMrVVVVVVVVVVi^VliVVVVVVVVVVVVVVVVVXAfVVVVVVVVVVVVVVWVVVVM^V
CAPUT XX.
De successione Lot et Ahrahcp, qiice illis saha chavi"
:
:,. -s. tate comphicuit,
Revehso igitiir Aljraliam ex /Egypto iii lociiin iincle

venerat, lune Lot fratris lilins a]) illo in tcrram Sodomo-
rum, salva charitate, discessit. Divites qnippe facti crant,
pastoresquo multos ]:)ecornm liaberc coeperant , cjuibns
inter se rixantibus , co modo familiarnm snarnm pngnacem
discordiam vitavernnt. Poterat qnippe binc, ntsnntlni-
mana, etiam inter ipsos aliqna rixa consnrgere. Proinde
lioc malum prrecavcntis Abrahae verba ista snnt ad Lot :
« Xon sit rixa inler me et te, ct inter pastores meos et

)> pastores tuos, (piia homines nos fratres sumns. Nonne
)> ecce tota terra ante te est? Discedc ame : si tu in sinis-
» tram , cgo in dextram ; vcl si tn in dextram , ego in sinis-
)) tram ^ )> Hinc forlassis eirecta est inler homines pacifica
consuetndo, nt quando terrcmorum ah([uid pai^tiendum
est major dividat, minor eligat^.
,
: »Gcn. xni, 8-9.— ' Scncc. lib. vi. declani.
CT. 21
322 S. AUGISTIWI EPISCOPI
'
• .
'
GAPUT XXI.
De promissione Dei qua terram Chanaan

tertia ^
Ahrahce et semini ejus in perpetuum poUicetur.
''
€rM ergo dlgressi cssent, separatimque haliitarent Al^ra-
liam et Lot necessitatc sustentandiTe non fbeditate famili.Te,
discordi.ne et Abraham interra Chanaan, Lot antem csset

,
in Sodomis oraculo tcriio Dominus dixit ad Abraham

,
<cRespiciens oculis tuis vide a loco in quo nunc tu es,

))ad Aquilonem et Africum et Oricntem et Mare, quia
, , ,
)) omnemterram quam tu vides, tibidabo, et seminituo

)) usqae in s?eculum scmen tuum tanquam are-, ct faciam
nam terr?e. Sipotcst aliquis dinumerare arenam terr?e,

))
et semen tuum dinumerabitur. Surgens perambula ter-

))
ram in longitudincm ejus, et in latitudinem quia tibi

))
,
» dabo eam'. In hac promissione utrum sit etiam illa,

))
qua pater factus est omnium gentium non evidenter ap- ,
paret. Potest enim videri ad hoc pertinere « Et faciam :
scmen tuum tanquam arenam terrre

)) quod ea locutione : ))
dictum est, quam Groeci vocant hyperbolen-, quse ulique

tropica est, non propria. Quo tamenmodo, ut caeteris
eam didicit, ambi-
tropis uti solere Scripturam, nullus qui
git. Iste autem tropus id est modus locutionis fit, quando , ,
id quod dicitur longe est amplius quam quod eo dicto

,
,
significatur. Quis cnim non vidcat, quam sit incompara-

biliter amplior aren.ie numerus quam potest esse omnium
,
hominum ab ipso Adam usque ad terniinum saecuji ?
Quanto ergomagis cpiam semen Abrahac, non solum cjuod

I Gen, xin, i!\-i']-
nE CIVITATE DEr, I.TBETl XVT. 323
pertinet ad israeliticam gentem, veriimeliam qnod cst , et
fiUurmii est,'sccundiim imitationem fidei, toto orbc ter-
rarum omnibus gentibus. Quod semen incomparatione
in ,
mnltitudinis impiorum profecto in paucis cst quamvis

, :
et ipsi pauci faciant innumeraljilem multitudinem suam ,

qiiae significata est secundum byperbolen per arenam
tcrra3. Sane ista multitudo, quae promittitur Abrahse, non
Deo estinnumerabilis, sedbominibus Deoautem ncc areha :
terrae. Proinde quia non tantum gens israebtica sed uni- ,
versum semen Abraba» uhi est et promissio non secun-

, ,
dnm carnem scd secundum spintum phu"ium fiborum

,
eongruentius arenne multitudini comparatur- potcst hic

intelbgi utriusqne rci facta promissio. Sedideo diximus,
quod non evidentcr appareat quia et ilHus genlis unlus ,
mulliludo quae secundum carnem nata est ex Abraham

,
per ejus nepotem Jacob in tantnm crevit, ut pene omnes

,
partes orbis impleverit. Et ideo potuit et ipsa sccundum

hyperholen arcnne multitudini comparari 5
quia ct ba?c
solainnumera estbomini. Tcrram ccrteillam sobam signifi-
catam quoe appellata est Cbanaan nemo ambigit. Sed
, ,
quod dictum est « TWn daho eam, ct semini tuo usque

:
in soecuhim : movere nonnullos si « Usque in sae-

» potest ,
1)cuhim» inteHigantinacternum. Siautem « Tn s.TCuhun »

hoc loco sic accipiant quemadmodum fidehter tenemus
,
,
initium futuri scecuh a fine pr.Tsentis ordiri, nibileos mo-

vebit-, quiaêtsiexpulsi sunt Israehtrc de Jerosolymis , ma-
nent tamen in ahis civitatihus terrre Chanaan, et usque
in fmem manebunt: et univcrsa terra illa cum a Cbris-
tianis inhabitatur, ctiamipsum semen est Abrabge.
21.
324 S. AUGUSTIM EPISCOPI
iMVVVMViVt/VV^lVVîVVXVVV^VV^^VVVXti-VVVlVVVVVVXWVV^^VVWVWWVMVWiWXCWWWMWW
CAPUT XXII.
De superatis ah Ahraliam hostihus Sodomoruni,

quando et Lot de captiintate eripuit) et a Melchi-
sedeck sacerdote henedictus est.
Hoc responso promissionis accepto, migravit Abraliam ,
Gt mansit in alio ejusdem tcrrae loco , id est ,

juxta quercmii
MambrcTc, qunc erat Cliebron ^ Deinde ab bostibus qui
Sodomis irruerant, cum quinquercges adversus quatuor
bellum gerercnt, et victis Sodomitis ctiam Lot captus esset,
liberavit eum Al)rabam adductis secum in praebum tre-
,
centis-decem et octo vernacubs suis: et victoriam fecit
rcgilnis Sodomorum , spoUorum auf "erre vohiit

nibilque
cum rex cui vicerat obtubsset. Sed planetunc benedictus
est a Melcbisedecb, qui erat sacerdos Deiexcelsi^; de c[uo
in Epistobi, qure inscribitur ad HebrDeos, quam pkn-es apos-
tob Paub esse dicunt^ ,
quidam vero negant, multa et
magna conscripta sunt. Ibi cpiippe primum apparuit sa-
crificium ,
quod nunc a Cbristianis oifertur Deo toto orbe
terrarum, impleturque ilbid qaod longe post boc factum
per Propbetam dicitur ad Cbristum qui fuerat adbuc ven- ,
turus in carne: « Tu es sacerdos in seternum sccundum

)) ordinemMclcbisedecb*.)) Non scibcetsecundum ordincm
Aaron : qui ordo fuerat auferendus ilbiccscentibus rebus,
qurc ibis umbris praMiotabantiir.
' Ccn. xiii, i8. — ÎJ.xiv, i8. ~ ^jioL). VII, i. ~ IPsal. a\, 4-
' DE civitAte dei, liber xm. 325
VO»A*\VV\*i*VVVVVV%VVVVVV^VVV\VVV\VVVV%VVVVVV\VVV»VVVVVVVV\VV\VVV\VVV%VVVVVVVV
GAPUT XXIII.
De verho Domini ad Ahraham, qiio ei promittituv

secundum multitmlinem stellarum multiplicanda
posteritas: quod credens justijicatus est adkuc in
prceputio constitutus, ^
ExiAM tunc faclum est verbum Dominl ad Aloraliam in

visu. Qui cum ei protectlonem mcrcedemque promilteret
valdc midtam, ille de posteritate sollicitus , ([uemdani
Eliezer vernaculiun suum faturum sibi Ii.Tredem dixit
continuo(|ue illipromissus est breres, non ille vernaculus,
sed qui de ipso Aljrabam fuerat cxiturus rursusc[ue semen, :
innumeral)ile non sicutarena terr.TCj sed sicut stelke coeli ' :
ubi mibi magis videtur promissa posteritas coelesti felicilate

subbmis. Nam quantum ad multitudincm pcrtinct, (piid
sunt stelkc ccrli ad arenam terr* , nisi quis ct istam com-

parationcm in tantinu esse similcm dicat in (piantum etiam ,
stellae dinumerari non valcnt? Quia ncc omnes eas vidcri

posse credcndum est. JNam ([uantoquisque acutius intue-
tur, tanto plures videt. Unde et acerrime eernentibus
alif[uas occultas esse merito existimalur , exceptis eis sidcri-
bus, qu.-fi in alia parle orbis a nobis remotissima oriri et occi-

dere perbibentur. Postremo quicum(|ue universum stella-
rum numerum eomprcbendisse ct conscripsisse jactantur,

sicut Aratus vcl Eudoxus, vcl si (pii abi sunt , eos libri bujus
contcmntt auctoritas. Hic sane illa sentcntia ponitur , cujus
Apostolus mcminit proptcr Dci gratiam connncndaiidam :
« Credidit Abrabam Deo, el dcputatum est ilb ad justi-
» Gen. XV, i-5.

326 s. ALGUSTiai EPiscori
» liani ' : » nc circiimcisio gloriaretiir, gcntesque incii-
ounicisas ad fidem Chrisli nollct adniitLi. lloc cnim qnando
lactum cst, nt crcdenti Abrahoe dcputaretur fides ad jus-
titiam , nondum lucrat circunicisus.
«vvw^vwt/wx^ vw\ vw^ wwvwwvw WV^VW% VWWVW/VW* vw^ vwww/%wv^vvvwwiw
v,^ yv^s\^ CAPUT XXIV.

De sigmficatione sacrificil , quod Abraliam offerre
j: prwceptas est, cumpoposcisset ut de his quce cre-
.! diderat doceretur.
/:
;
I. In eodcm visu cum loqueretur ei Deus, etiam lioc
ait ad illum: «Ego Deus qui te eduxi de regione Clial-
)) clteorum, ut dem tibi terram hanc, ut hseres sis ejus^.
: Uhi cum interrogasset Abraham secundum quid sciret
quod haeres ejus crit, dixit ilU Dcus a Accipe mihi juven- :
! ))cam trimam, ct capram trimam, et arietem trimum, ct

» turturem et cohmiham. Accepit autem iUi hsec omnia
,
(,)) ct divisit illa media , et posuit ea contra faciem alterum

,'
)> alteri : aves autem non divisit. Et descenderunt, sicut
-» scriptum est, aves supra corpora quse divisa erant, et
, )> consedit ilhs Ahram. Circa sohs autem occasum pavor
. )) irruit super Abram ct ecce timor tenehrosus magnus
,
- » incidit ei : et dictum est ad Ahram : Sciendoscies, c[uia

- » peregrinum erit semen tuum in tcrra non propria , et
^ » in servitutem redigent eos \ et aiHigent eos quadringen-

-
» tis annis •, gentem aut(MTi cui servicrint ,
judicabo ego.
. » Post hsec vero exihunt huc cum supellectih multa. Tu
: » autem ihis ad patres tuos cum pacc nutritus in senecta
- » bona. Quarta vcro gcneratione convcrtentse huc. Non-
'
Gen. VI. et Roin, iv, 3. insupcv. ct Galut. iii, 6. — ^Qen. xv, 7.
DE CIVITATE DEI, LIBEH XVI. 327
)) dnm eiiim impleta suntpcccala Amoirliseoiim iisquo ad-
» huc. Cum autem jam ad occasum lacta est
sol erat ,
)) flamma , et ecce fornax fumabunda et lampades ignis ,
)) quoe pertransierunt per media divisa ilia. In die illa dis-

)) posuit Dominus Deus testamentum ad Abram , dicens :
)) Semini tuo dabo terram lianc , a flumine -^gypti usque

» ad flnmen magnum Euphratem , Cenreos, etCeneziicos,
)) etCedmonaeos, et Chetieos, et Plieresaeos, et Raphaim,
» et Amorrh.Tos , et Chananceos , et Evaôs , et Gergc-
)) sseos, et Jebusccos'. )) '.: • 5
II. H?ec omnia in visu facta divinitus atque dicta sunt,

, de quiljus singnhs enucleate disserere longum est,,
et intentionem Operis hnjns excedit. Quod ergo satis

debemus posteaqnam dictum est credidisse
est, nosse :
Abraham Deo, et depulaLnm csse ilh ad jnslitiam, non

eum in fidc defecisse, ut diceret: « Dominator Doniine,
)) secundum quid sciani, quia hyeres ejus ero^.^ )) Xerroc
quippe ilJius promissa erat hoereditas. Non enim aitaUnde :
sciam , » quasi adhuc non crcderet : sed ait : « Secundnm

)> quid sciam, )) ut ei rei, quam crediderat, ahqua simih-
tudo adhiberetur, qua ejus raodus agnosceretnr. Sicut
non est virginis Marise ditlidenlia, quod ait: u Quomodo
)) fiet istud, cpioniam virum non cognosco^? Qnod ))
enim fnturum esse certa crat modnm , (juo fieret inquire-

•
hat. Et hoc cnm qutiesisset, audivit : « Spiritns sanctus
)) superveniet in te, et virtns Altissimi obunibrabit tibi^))
Denique et hic similitndo data est de animahbus, juvcn-
ca, capra et ariete, ct duabns volucribus, Inrture ct co-
lumba ut sccnndum haec fnturum sciret, quod futnruni
:
esse jam non ambigeret. Sive ergo per juvencam signiti-

cata sit plebs posita sub jugo legis, per capram eadem
plebs peccatrix futnra per arictem eadem plebs etiam,
'Gen. XV, 9-21. — 'IbiJ. 8. — 3Luc. i, 34. — ^ ILid. 35.

•
328 • S. ALGUSTINI EPISCOPI
ivgnaliira ; (([ii;c aniiiialia propLcrea Irinia diciinLur
qiiia cnm sinL insignes arlicnll tcnipornni al) Adam nscpic
ad Noc, ct inde usqnc ad ALraliam ct inclc usqnc ad David,
qni, rcprobato Sai.ilc, primus in regnogentis isracliticcL* cst
Domini volnntate fnndatus inlioc ordine tertio, quitendi- ;
tur ex Abraham usquc ad David, tanc[nam tcrtiam setatcm

gerens ille popnlus adolcvit :) sive ali([uid aliud convenicn-
tiusisLa significent, nnllo tamenraodo dubitaverim s[oiri-
tales in ea prjrfiguratos additamento lurLurisctcolumbae.

Et idco diclum est : « Aves autcm non divisit : » quoniam
carnalcs inLer se dividuntur, autem nullo mo-
s[îritalcs
do^ sivc a negotiosis conversaLionibus liominum se rcmo-

veant, sicut turtur-, sive inter illas degant, sicut colnm-
ba utraque tamen
: avis est simplex et innoxia •, significans
et in ipso israelitico populo, cui terra illa danda erat,
futnros individuos filios promissionis ct lia?rcdes regni iii
retcrna fcliciLatci mansuri. Avcs autcm descendentes snper

corpora, qurc divisa erant, non lôni aliquid, sed spiritus
indicant acris hnjus ,
pastum qucmdam suum de car-
nalium divisione quscrcntcs. Quod autcm illis consedit
Abraham, significat ctiam intcr illas carnalium divisiones
vcros usque in iincm pcrsevcraturos fidcles. Et circa solis
occasum (jûod [xivor irruit in Abraham, ct timor tcne-

Lrosus magnus, signilicat circa hujus s.iecnli fincm mag-
liam pcrturhationem ac tri])ulationem fuluram fidclium :
de Dominus dixit in Evangelio

(jua Erit enim tunc : ((
\» tribulatio magna , (jualis non fnit al) initio K

III. Quod vero dictum cst ad Abraham Scicndo : ((
)) scics quia percgrinum ciiL scmcn tuum in terra non

,
» propria, ct in servitutem rcdigent cos, ct adligent cos

» quadringcnLis annis'^ : » de populo Isracl, c[ui fuerat in
/EgypLo scrviLurus, aiKn-lissimc pro[ihcLaLum csL. ISon

'Mallli. x\iv. 21. — 'Gcii. XV, i3.
BE civitAte dei, libeu \vi. 329
quod in eadem servitutc sul) /Egyptiis aniigentibus qua-
dringentos annos illc populus lucrat peracturus^ sed in
ipsjs quadringcntis annis prrenuntiatum est lioc iuturum.
Qucmadmodum enim scriptum est de Tliara patre Abra-
hae : Et luerunt dies Thar?c in Charra quin(|ue et du-
a
)) centi anni*, « non quia i])i omnes acti sunt sed quiji ,
ibi completi sunt : ita et liic propterea inlerpositum est :
« Et in servitutem redigcnt eos, et ailhgent eos quadrin-

)) gentis annis quoniam iste numerus in eadem ailhc-
j ))
tione completus est, non quia il)i universus peractus cst.
Quadringenti sane dicuntnr anni proptcr numcri pleni-

tudinem, (piamvis alicpianto amplius slnt ; sive ex hoc
tempore computentur, qiio ista promittebantur Abrahae,
sive ex quo natus est Isaac, propter semen Abrah.ie , de
quo ista pr.nedicuntur. Computantur cnim, slcut superius
jamdiximus, ab anno sepluagesimo et ([uinto Abrahse,
quando ad eum facta est prima promissio usque ad ,
exitum Israel exiEgypto, (|undringonli et triginta anni :
quorum Apostolus ita meminit « Hoc autem dico, in- :
))tjult, tcslamentum conhrmatum a Deo, ([ua3 post (|ua-
))dringentos et triginta annos facta est lex, non iniirmat

)) ad evacuandam promissionem'^. )) Jam ergo isti (jua-
dringenti et triginta anni, (juadringenti potcrant nuncu-
pari, quianon sunt multo amplius (|uanto magis cum :
ahquot jam ex isto numero prLeterlissent, (juando illa in

visu demonstrata et dicta sunt Abraha?-, vci (piando Isaac
natus est centenario patrl suo , a prima pronhsslone post
vigintl-(phn(2ue annos,cum jam ex istis (piadrlngentls-tri-
glnta (juadringenti et quincpie rcmancrent, (pios Dcus(pia-
dringcntos voluit nomlnare, et ccetcra (ju.-c scquuiUur in
verl)is pr.Tnuntlantis Del, nuUus dubitavcrit ad israeliti-
cum populum pertinere,

»Gcn. XI, 3^. — 'Gal.iii;!;.
330 S. ACGLSTIKI EPISCOPl
lY. Quotl vero adjungitur : a Cura autem jam sol erat
)> ad occasum, ilamma facta est, et ecce fornax fuma-
)) J)unda , ct lampades ignis, quae pertransierunt per me-
)) dia clivisa illa' : » significat jam in fine saeculi per ignem
judicandos esse carnales. Sicut enim aillictio Givitatis Dei,
qualis antea nunquam fuit, ([u;ie sul) Antichristo futura

speratur, significatur tenebroso limore Ahralige circasolis
, occasum, id est, propinquante jam fme sseculi sic ad :
solis occasum, id est, ad ipsum jam fniem, significatur
isto igne dies judicii dirimens carnales per ignem salvan-
dos et iii igne damnandos. Deinde testamentum factum

,
ad Abraham, terram Chanaau proprie manifestat et ,
nominat in ea undecim gentes a flumine iEgypti usque

ad flumen magnum Euphratera. Non ergo a fhmiine mag-
110 iEgypti, hocest, Nilo^ sed aparvo, quod dividit in-
ter iEgyptum et Palaestinam, ubi est civitas llhinocorura.
/Vi/V^^VVVVA/VVÂ^l/VlAA/VX VVVÂ^VV^-V^/VÂ^VVfc/VVVtA/VVV^VVW VVW VWk wv% wv* w vw%
CAPUT XXV.
De Agar ancilla Sane quam eadem Sara , Abrahce
voluit esse concuhinam.
Jam hinc tempora conscquuntur filioruni Abrahie

unius de Agarancilla, alterius de Sara libera^, )) de cpii-
bus in libro superiore jam diximus. Quod autem attinet

ad rem gestam, nullo modo est inurendum de hac concu-
bina crimen AJjrahae. Usque est ea quippe ad generandara
prolem, non ad explendam hbidinem 5 nec insultans, sed
potius obediens conjugi, quae suac sterihtatis credidit esse
solatium, si foecundum ancilloc uterum, quoniam iiatura
'Gen, XV, 17. — sGen. xvi.

DE CIMTAXE DEI, LIBER XVI. 331
-iion pofcerat, voluntate iaceret suum , et cojnrc (|uo dicit
-AposLolus : (( Similiter ct virnon Labet potcstateni corpo-
,)> ris sui, scdmulier', » ntcrctur mulier ad pariendnni
ex altera, quod non poterat cx se ipsa. Nulla est hic cn-
pido lascivise, nnlla neipiltiae turpitudo. Ab uxore cansa
. prolis ancilia niarito traditur , a marito causa prolis acci-
pitur : ab utroque non culpiie luxus, sed naturae fructus
exquiritur. Dcnique cum ancilia gravida, domina sterili,
snperbiret, et lioc Sara suspicione muliebri viro potius

.imputaret, etiam ama-
i])i demonstravit Abraham iion se
, torcm scrvum scd iibcrum fuisse genitorem ct in Agar
, ,
Sarae conjugi pndicitiam custodisse nec voiuptatem suam, j
sed voluntatem iiiius implevisse : accepisse, nec petiisse^

accessisse, ncc iiaesisse-, seminasse, nec araassc. Ait enim :
(f. Ecce anciiia tua in manibus tuis, utere ea c[nomodo

. » tibi piacucrit^. virum viriiiterutentcm foeminis, coii-
juge temperanter, ancilia obtcmpcrantcr , nuiia intcm-
peranter
<\t/v\vvv» vvv\ vvv» vvv\ vvv^ vvvv vvvt>vvw vwwv/w wvvvwt wwvwt^vvw vvv\ vvv\ vvv\ w
'
•
; CAPUT XXVI.
De Dei ad Ahraham qua eiclem seni
testificatione ^
de sterili Sara fdiujn spondet , patremqae eum

gentium statait, et promissi fidem sacramento cir-
cumcisio/ds obsignat.
PosT iirec cst natus Ismael cx Agar , in qno pntare pos-

setimpletum, quod ei promissum fucrat, cum sibi vcr-
naculum snum adoplare voiuisset, dicentc Dco Non : ((
» erit li?eres tuus liic ^ scd qui exiet de te, ille erit hoeres
• aCor. VII, \. — » Gcn. xvi, 6. .: . ,-_ '

33-2 S. AUGISTIKI EPISf.OPt
» tmis '. promissum nc m aiicillae filio puta-

» Iloc ergo
ret implctum, jam (tCum esset amiorura nonaginta et no-
)) vcm, apparuit ci Dominus, et dixit illi ; Ego sum Deus,
)) placc in conspcctu mco, et esto sinc qucrela, ct ponam
» testamentum meum inter me ctintcr tc, ct implcbo te
» valcle. Et procidit Aljram in facicm suam. Et locntus
)) cst illi Dcus, diccns Et ego, ecce tcstamcntuni meum
:
» tecum 5 ct eris patcr multitudinis gcntium ct non ap- :
» peDabitiu' adbuc nomen tuum Aljram, scd erit nomen

» tuum Aljrabam •,
quia patrem multarum gcntium posui
» te : et augcbo ponam te in gcntcs ct reges
te vaidc , et ,
» ex te exibunt et statuam tcstamentummcum inter me

:
» et inter tc, et intcr semen tuum post tc in generationes
» eorinn iii tcstamcntum a^tcrnum, ut sim tilji Deus, et

» semini tuo post te. Et dabo tibi et semini tuo post te
» terram , in qua incola es , omnem terram Gbanaan in
» posscssionem seternam, ct cro ilbs Deus. Et dixit Dcus
» ad Al)rabam Tuautem tcstamentum meum conscrva-
:
» ]jis, et semcn tuum post tc in generationcs suas. Etboc est
» tcstamenlum ([uod conservabis intcr me et vos, et in-

» ter semen tuum post te in generationes suas. Circum-
» cidctur omnc vestrum mascubnum , ct circumcidemini
M carncm signum tcstamenti
prteputii vcstri : ct crit in
» intcr mc et vos. Et puer octo dierum circumcidctur
» vestrum omnc mascuiinum in progcuics vestras. Yer-
» naculus ct cmplitius ab omni fibo alienigcna, qui non
» est de semine tuo , circumcissione circumcidctur : vcr-
» nacubis domus tuac et emplilius. Et erit tcstamcntum
)) mcum Et
in carnc vcstra in tcslamcnhini .xtcrnum.
)) qui non fucritcircumcisus, masculus qui non circum-
» cidctur carncm pr;i^putii sui oclavo dic, intcribit anima
» illa dc gcncre cjus •, ([uia teslamcntuui incum dissipa-
' Gl-II. XV, 4.
» vit. Et clixit Deus ad Abraliam : Sara uxor tua, nou
» appellalDitur nomen ejus Sara , scd Sarra erit nomen
» ejus. Bencdicam autem iUam, ct dabo tiJ:)i ex ea filium :
» et benedicam illum •, et crit in nationcs , et rcges gen-

» tium ex eo erunt. Et procidit Abraliam supcr facicm
» suam^ et risit, et dixit in animo suo, diccns Si mihi :
» centum annos habcnti nascetur fdius ct si Sarra anno- ,
» rum nonaginta parict? Dixit autcm Aljrabam ad Dcum :
» Ismael hic vivat in conspcctu tuo. Dixit autem Dcus ad

» Abraham : Ita, ecce Sarra uxor tua parict tibi liJium ,
» ct vocaJ)is nomcn cjus Isaac : et statuam testamcntum

» meum ad illum in tcstamcntum retcrnum, essc illi Dcus,
» et semini ejus post illum, De Ismacl autem ecce exau-
» divi te : ccce JDcnedixi cum, ct ampIiaJ)o iJJum, ct nud-
» tiplicaJjo illum valdc. Diiodccim gcntcs gcncrabit : et
» dabo illum in gcntcm magnam. Tcstamcntum autcm
» mcum statuam ad Isaac , (picm parict tibi Sarra in
» tcmpore hoc ad annum scqucntcm'. »
II. Hicapcrtioânioi; issa sunt de vocatione gcnllum in

Isaac , id est , in filio piv niissionis, quo significatur gratia,
non natura quia dc scnc c- :.nu stcrih promittitur fdius.
:
Quamvis ciiim ct naturalcm rocreationis cxcursum Dcus j
opcretur ..bi tamcn cvidcns ojnis Dci cst, vitiata ct ccs-

:
santenatura, ibi evidcntius intclligitur gratia. Et quia

hoc non per generationcm scd pcr rcgcncrationcm fii- ,
turum crat, idco nunc impcrata cst circumcisio, quando

dc Sana promissus cstfilius. Et quod omncs, non solum
fdios, vcrumetiam scrvos vcrnacuJos et cmptitios circum-
cidi jubct, ad omncs istam gratiam pcrtiiicrc tcstatur.
Quid cnim aliud circumcisio significal, quam velustatc

t\'ita naturam rcnovatam ? Et quid aliiid quamCJu-istum
octavus dies, qui hcJ)domada completa , Jioc est ,

post saJ)-
» Gcn. xviij I-2I.
3^4 s. AuGtSTmi Episcopi
batiim, rcsiiiToxitPParfntiim mntantiir etiioriiina, omnia

resonant novitatem, etiu Testamento Yetere obumbratur
Novum. Quid enim quod dieiturTestamentum Yetusj
est
nisi oecultatio novi ?Et quid est aliud quod dicitur Novum.,
riisi Veteris revelatioPRisus Abrahae, exullatioestgratulan-

tis, non Yerbaquoqueejusilla in animo
irrisio dilHdentis.
suo : « Si mihi centum annos habenti nascetur fdius, et si

» aunorum nonagintapariet: » non sunt dubitantis ^
Sarra
sed admirantis. Si qucm veromovetquod dictum est « Et :
» da])0 tilî etsemini tuo post te terram , in qua tu incoia

omnemterram Chanaan in possessionem seternam^ »
» es,
quomodo accipiatur impletum, sive adhuc expectetur

implendam, cum possessio qusecumque terrena a^terna cui-
libet genti esse non possit sciat seternum a nostris inter-
:
pretari , quod Grrcci appellant Ktwviov quod a saeculo ,
derivatum est : ''iw-^ , (juippe graece s?eculum nuncujiatur.

Sed non sunt ausi Latini noc dicere saeculare, ne longe
in ahud mitterent sensum. Saecularia quippe dicuntur
multa qure in hoc sreculo sic aguntur, ut brevi etiam
,
tempore transeant aiVi-jcv autem (piod dicilur, aut non

:
ha]:)et iinem, aut uscjiie in hujus :^;i5culi tenditur fmem.
/VVM-VVt^^-VVMVVV* VVV^Vl-V* VV*%VV\'\'VVV*'*'^'^

<-'-->. - - - ' ^^** VW1 VVV\VVWVW»V%
J}e mascuJo , qui sioctavo dic nonfuent c: cuincisus,

perit anima cjus ,
quict ieslamentwii i)ei dissi-
pa^nt.
Item potest movere Jquon odo inteUigi opoiicat quod

hic dictum est: « Mascuius, t[ linoncircumcidetur cranem
» prfieputii sui octavo die, .iteriljit anima illa de generc
DE CIVITATE DEI, LIBEU XVT. ^35
» ejiis ,
qiiia testameiitum meum dissipavit* : « cnm 1i.tc
nulla culpa sit parvuli , cujus clixit animam perituram ;
nec ipse dissipaverit tcstamentum Dei, sed majores qui

cum circumcidere non curaruiit : nisi quia etiam parvuli,
nonsecundum suae vitre proprietatem, sed secundum com-
munem generis humani originem , omnes in illo uno
testamentum Dei dissipaverunt in , quo omnes pecca-
verunt^. Multa quippe a]-ipe]]antur testamenta Dei , excep-
duobus magnis, Yetere et Novo, quod ]icet cuique
tis illis
legendo cognosccre. Testamenlum autem primum quod ,
factum estad liomincm primum ,

profecto iliud est. « Qua
» die ederitis, morte moriemini^. » Unde scriptum est in
libro,qm Ecclesiasticus appc]]atur : « Omnis caro sicut vestis
» veterascit. Testamentum enim a s.tcuIo morte morieris''.
Cum enim lex evidentior postea data sit, et dicat Aposto]us

<( Ubi autem non est lex , nec praevaricatio* : » quo pacto
quod legiLur in Psa]mo verinnest, « Pracvaricatores ves-
» timavi omnes peccatores terrae^, » nisi quia omnes legis

alicujus pra3varicat.T suntrei, qui aliquo peccato lenentur
obstricti? Quamobrem si etiam parvu]i ,
qnod vcra fides
liabet,nascuntur non proprie, sed originaliler peccatores,
unde i]]is gratiam remissionis peccatornm necessariam con-
fitemur- pvotecto eo modo quo sunt peccatores , etiam prce-
varicatores legis illius, qui?e in paradiso data est, agnoscun-
Inr-, ut verum sit ulrumque, qnod scri]:)tumest, et :(' Pr.T-
» varicatores ccstimaviomnes peccatores terrae » et « Ubi ;
» lex non est, nec]")raevaricatio. Ac per lioc, cpiia circumcisio
signum regenerationis fuit et non immerilo parvnlnm ,
propter originale peccatum quo primum Dei dissipatum ,
est testamentum generatio disperdet ,

nisi regeneratio li- ,
lieret : sic inte]]igenda sunt liaec divina verba , tanqnam

'Gen. XVII, 14. — ^Tiom. v, 12. — ^Gen. 11, 17. — 4 Eccli; xiv, i8.
juxta Lxx. ctin Vulg. 12, ct 18.' — SRonl, iv, i5. — ^Psal. CXVHI, 119.
336 s. ArcrsTiNi Er?scori
(licliim sltQui non fucrlt regeneratiis, intcribit finima illa

r rr
de popuio ejus, « cpiia testamentumDei dissipavit, quando

iii Adam cum omnibus etiam ipse peccavit. Sienim dixis-
set : « Quiaboc testamentum meum dissipavit; » nonnisi de

ista circumcisione intelligi cogeret: nunc vero,c]uoniam noii
expressit cujusmocb testamentum parvulus cbssipaverit
liberum est inteUigere de illo testamcnto cbctum, cujus
dissipatio pertinore possit ad parûhun. Si autem c|uisc]uam
lioc nonnisi de ista circumcisione dictum esse contendit,
c]uodinea testamcntum Del, c]uomam non est circum-
cisus, dissi])averit ]")arvulus : cûocrat locutionis alic]uem
modum, c]uo non absurde |)ossit iutelligi ideo dissipasse
testamcntum, non ab illo, tamen in illo est
cpiia licct
dissipatum.Vcrumsicc[uoc]ue animadvcrtcndum est nuUa

in se negligentia sua injuste intcrire incircumcisi animam
parvuli, nisi originalis obligatione ]Deccati.
IV»/V» VV*\ VVV\ VV\\ VV\^ VVMVVWîVVkfVVV» VVVl^VVM/VVVX l^VWl VVV\ \VV» iVVVXVVV» \vv\vv^
CAPUT XXVIIT.
Ve commutatione nommum Ahralm et Sarrce , qui

_, cum oh unius steriUtatem , oh utriusque autem se-
_^ nectutem generare no/ipossent, munus foecunditatis
_, indepti sunt.
FactA igitur promissiono tam mngna tamc]uc diluclda

ad Abrabam, cui evidcntissime dictum est « Patrem :
» multarum gculium posui te : et augcbo te valdc, ct

)) ponam te in gentcs, ct rcges exibunt ex te : et dabo
)) tilji ex Sarra fdium ; ct bencdicam illum , ct erit iu na-
-» tioncs, et reges gcntium ex co crunt^ » cjuam promis-
» Gcn, XVII, G-iG.

BE CIVITATE DEi, iJiJER XVI, 337
slonem niinc in Christo cernimus reddi : ex illo deinceps
illi conjifges non vocantiir in Scripturis , sicut antea vo-
cabantur Abram et Sara^ sed sicut nos eos ab initio
vocavimus quoniam ,
jam vocantur ab omnibus, Abra-
sic
ham et Sarra. Cur autem mutatum sit nomen Abrahae,

reddita est ratio « Quia patrem, inquit, multarum gen-
:
» tium posui te'. » Hoc ergosignificareintelhgendum est

Abraham Abram vero quod ante vocabatiir, inter-
:
,
pretatur Pater excelsus. De nomine autcm mutato Sarrte

nonest reddita ratiotsed, sicut aiunt ,
qui scripserunt
interpretationes noniinum Hebraeoriun ,
qure his sacris
Litteris continentur, Sara interpretatur Princeps mea ;
Sarra autem Virtus. Unde scriptum est in Epistola ad

Hebmeos : « Fide et ipsa Sarra virtutem accepit ad emis-
» sionem seminis-. « Ambo autem seniores erant , sicut
Scriptura testatur : sed illa etiam sterihs, et cruore mens-
truo jam destituta ,
propter quod jam parere non posset
etiam si sterihs non luissct. Porro si fcemina ita sit pro-
vectioris cetatis, ut ei sohta muherum adhuc fluant, de
juvene parere potest, deseniore non potest
quamvis ad- :
huc de
possit ille senior , sed
adolescentula gignere sicut :
Abraham post mortem Sarra3 de Cethura potuit quia ,
vividam ejus invenit aetatcm. Hoc ergo quod mirum est

commendat Apostohis et ad hoc dicit Abraha? jam fuisse
,
corpus emortuum ^ f[uoniam non ex omni foemina cuj

: ,
esset adhuc ahquod pariendi tempus exlremum generare ,
ipse in illa ictate adhuc posset. Ad ahquid enim emortuum

corpusintelhgeredebemus, non ad omnia.Nam si ad omnia,
non jam senectus vivi sed cadaver est mortui. Quamvis
,
etiam sic solvi soleat ista quaestio,quod deCethura postea

genuit Abraham qui gignendi donum quod a Domino
, ,
accepit, etiam post obitum mansit uxoris. Sed propterea

J Ge». XVII, 5. — 'Hcbv, xi, u. — ? Rom. jv, 19.
cx, 22
338 S, At'G€STI^'I EPISCOPI
iTiihi videtur illa, quam secuti sunuis , liujus quseslionis
solutio pr.Tferehda, quia centenarius quidem senex , sed

temporis nostri, de nuUa potest foemina gignere, non
tunc ,
quando adhuc tandiu vivebant , ut centum anni
nondum facerent hominem decrepit?e senectutis.
CAPUT XXIX.
De {rihus ''i)iris ad quercum
vel Angelis^ in quibiis
MambrcB apparuisse Abrakce Dominus indicatur.
Item Deus apparuit Abrahae ad quercum Mambrse in

tribus viris quos dubitandum non est Angelos fuisse
,
*
:
quamvis quidam existiment unum in eis fuisse Dominum

Christum , asserentes eum etiam ante indumentum carnis
fuisse visibilem. Est quidem divinse potestatis, et invisi-
biUs, incorporahs, incommutabilisque naturae, sine ulla

sui mutatione etiam mortahbus aspectibus apparere, non
per id quod est, sed per aliquid quod sibi subditum est.
Quid autem illi subditum non est ? Verumtamen si propterea

confirmant horum trium aliquem fuisse Christum quia ,
cum tres vidisset, ad Dominum singulariter est locutus;
-sic enim scriptum est Et ecce tres viri stabant super

; (c
» cum, et videns procucurrit obviam ilHs ab ostio taberna-

)) cuU sui et adoravit super terram et dixit Domine si
, , : ,
)) inveni gratiam ante te^ etc. cur non etiam illud ad-
, ))
vertunt, duos ex eis venisse , ut Sodomitfe delerentur ,
cum adhuc Abraham ad unum loqueretur,Dominum

appeUans, et intercedens ne simul justum cum impio in
Sodomis perderet? lUos autem duos sic suscepit Lot , ut
'Gcn. xvni, i, 'i. — 'Ibiil '.i, 3.

nE CIVITATE DEI, LIBER XVI. ^^9
etiam ipseincoUoquiocuni illissno singiilariterDominum
appellaret.Namcum cisphualiter dixissettu Ecce Domini
))declinatein domum pueri vestri*, » et csetera quse ibi
dicuntur j postea tamen ita legitur : « Et tenuerunt Angeli
»manum ej us,et manum uxoris ejus et manus duarum filia-
))rum ejus ,in eo quod parcerctDominus ipsi. Et factum est

)) mox ut eduxerunt illum foras et dixerunt Salvam fac , :
)) animam tuam, ne respexeris retro,necsteteris intota re-

)> gione inmontesalvumte fac, ne quando compreheh^
:
)) daris. Dixit autem Lot ad illos Oro Domine, quia : ,
)) invenit puer tuus miscricordiam ante te ^, )> et quae se-

quuntur. Deinde posthocc verba singulariter illi respondit
et Dominus cum in duobus Angehs esset dicens « Ecce
, , :
)) miratus sum faciem tuam, et caetera. Unde muUo est ))
credibihus ,
quod et Abraham in tribus et Lot in duobus
Dominum agnoscebant cui pcr singularem numerum
yiris ,
loquebantur, etiam cum eos homines csse arbitrarcntur

neque enim aham ob causam sic eos susceperunt ut tan- ,
quam mortahbus et humana refeclione indigentibus mi-

nistrarent : sed crat profecto aht[uid quo ,
ita exccllebant,
hcet tanquam homines ut in eis esse Dominum , sicut esse
assolet in Prophetis , hi qui hospitahlatcm ilhs exhiljebant,
dubitare non possent : atque ideo et ipsos ahquando phi •
raliter, etin eis Dominum ahquando singuLiriter appella-

bant. Angelosautem fuisseScriptura testatur, non solum in
hoc Genesishbro, ubi lirec gesta narrantur, verumetiani
inEpistoLa ad Hebraeos,ubi cum hospitalitas Laudaretitr,
« Per hanc, inquit, etiam quidam nescientcs hospitio re-
))ceperunt Angelos^)) Per illos igitur tres viros, cum rursus
fihus Isaac de Sarra promitteretur Al^rahse, divinum da-
tum est etiam tale responsum , ut diceretur : « AJjraham
)) eritin gentcm magnam et mukam, et BE>'EDicEKTun in
'Gon.xix, 2. — 'Ibiil. i6-ig. — ^Hcbr. xni, 9..
22.
340 S. AUGUSTINI EPrSCOPf
» eo omnes gentes terroe'. » Et liic duo illa brevissime
plenissimeque promissa sunt ,
gens Israel secundum car-
nem , et omnes gcntes secundum fidem.
'"
u,.;;..-...:..;^: GAPUT XXX.
Ve Lot a Sodomis liherato, atque eisdem coclesti
igne consumptis ; et de Ahimelech, cujus cojicu--
piscentia castitati Sarrce nocere non potuit.
PosT lianc promissionem liberato de SodomisLot, et

veniente igneo imbre de coelo, tota illa regio impiae civi-
tatis incinerem versa est^, ubi stupra in masculos intan-
tam consuetudinem convaluerant quantam leges solent ,
aliorum factorum praebere licentiam. Yerum ethoceorum

supplicium specimen futuri judicii divini fuit. Nam quo
pertinet quod probibiti sunt, qui libcrabantur ab Angelis re-
tro respicere nisi quia non est animo redeundum ad ve-
,
tereni vitam qua per gratiam regeneratus cxuitur si ulti-

,
,
mum evadere judicium cogitamus? Denique uxor Lot,ubi

respexit remansit, et in salem conversa hominibus fidc-
^
libus quoddam condimentum

proestititquo sapiant ,
ahcpud unde illud caveatur exemplum. Inde rursus

,
Al)raham fecit in Geraris apud regem civitatis illius Abi-

melech quod in J^gypto de conjuge fecerat, eique in-
,
tacta simihter reddita est. Ubi sane Abraliam ol^jurganti

rcgi cur tacuisset uxorem, sororemque dixisset, aperiens
quid timuerit , etiam hoc addidit « Etenim vere soror
:
)) mea de patre, sed non de matre^ » quia de patre

est :
suosoror erat Abrahiie, dequo propimpia cjus erat. Tantaj
iGOB. xvin, t8.-- ^ld. XIX, a4-25. — Hd. w, 12.

autem pulchritudinis fuit , ut etiain in illa aetate posset
adamari.
CAPUT XXXI. .
,.v^-, .V:-,- .
De Isaac secundum promissionem nato, cui nomen

,, ,, ,
ex risu iitriusque parentis est inditum,
PosT hoec natus secundum promissionem

cst Abrahae ,
Dei, de Sarra fihus eumque nominavit Isaac quod in-

,
,
terpretatur risus. Riserat enim et pater quando ei pro- ,
missus est, admirans in gaudio riserat et mater quando :

,
per illos trcs viros iterum promissus cst, dubitans iii
gaudio 5
quamvis exprobrante Angelo quod risus ille*,
etiam si gaudii fuit, tamen plenjE fidei non fuit. Post

ab eodem Angelo in fide ctiam confirmata est. Ex hoc
ergo puer nomen accepit. Nam quod risus ille non ad
irridendum opprobrium, scd ad celebrandiim gaudiura
pertinebat, nato Isaac, et eo nomine vocato , Sarra
monstravit •, ait quippe : « Risum mihi fecit Dominus^
w quicumquc enim audierit congaudebit mihi ^. » ,
Sed post ahquantulum tempus anciHa de domo ejicitur

cum fiho suo, et duo illa secundum Apostohim Testa-
menta significantur, Vetus et Novum ^ ubi Sarra illa su- :
pernse Jerusalem, hoc cst, Civitatis Dei, figuram gerit.
>Gen. xYju, i3. — 'Ib:d. x\i; 6. — 3Gil lY, 24.

'•
"
'
'f;- .
• :
". :? -.
; . -i.
r'i : /.' ': ,! -M

S. AUGLSTIJVI EPISCOPI
V^^/VtWVtWV^^/l/WWV W\^%W\ VVW VW\ VWV VVWrWW vwv v^w* vw\ vvw ww vwv www
CAPUT XXXII.
De ohedientia etfide Ahraluv
qua per ohlationem ,
immolandi jUii prohatus est ,et demorte Sarrce.
I. Inter hreo , commemorare nimislongum

qnac omnia
est, tentatur Abraham de immolando dilectissimo filio
ipso Isaac *, ut pia ejus obedientia probaretur , saeculis in
notitiam proferenda, non Deo. Necjuc cnim omnis est
culpanda tentatio ([uia ct gratulanda est qua fit pro-
5 ,
batio. Et plerumque aliter animus humanus sibi ipsi in-

notescere non potest nisi vires suas sibi non verbo sed, , ,
e-xperimento , tentationc c[uodam modo interrogante

respondeat : ubi si Dei munus agnoverit, tunc pius est,
tunc sohdatur firmitate non inflatur inanitate jac- gratioe,
tantia3. Nunquam sane crcderet Abraham quod victimis ,
Deus dclectaretur humanis quamvis divino intonante : ,
prsGcepto obedicndum sit non dispulandum. Verumta-

, ,
men Abraham confestim fdium, cuni fuisset immolatus,

resurrecturum credidisse Liudandus est. Dixerat namque
ilh Deus , cum de ancilla et fdio ejus foras ejiciendis vo-
luntatem conjugis nollet implerc : « In Isaac vocaliitur
M tibi semen ^. » Et certe ibi sequitur ac dicitur : « Fi-
w hum autem ancilJa^ magnam gentem faciam
hujus in
» ilhnn ;
quia scmen tuum est^. » Quomodo ergo dic-
tumest : a cumetlsmae-
In Isaac vocablturtibi scmen, »
lem Deus semen ejus vocaverit? Exponens autcm Aposto-

lus quid sit « In Isaac vocabilur tibi semen
: Id est, :
' Geil. XXII, 1. — »lil. xxi, 12. — ^lbid. i3.

DE CIVITATE DEI , LIBER XM. 343
)) inqiiit , non qui filii carnis lii filii l)ei , sed fiiii proniis-
» sionis deputantar in semine^ « Ac per hoc fdii pro-
missionis , ut sint semen Abrahce , in Isaac vocantur , hoc
est, in Christum vocantc Hanc ergo gratia congrcgantur.
promissionem pater pius fideJiter tcnens quia per hunc ,
oportebat impleri quem Deus jubcbat occidi non \\x-

,
,
sitavit ([uod sibi reddi poterat immolatus, qui dari potuit

non speratus. Sic intellectum est et in Epistoia ad He-
broeos , et sic expositum. « Fide, inquit, pr?ecessit Abra-
)) ham, in Isaac tentatus 5 et unicum obtuht ,
qui pro-
)) missiones suscepit , ad c[uem dictura est : In Isaac
)> vocabitur semen
tibi , cogitans quia ct ex mortuis cx-
)) citare potest Deus -. » Proind'' addidit : « Pro lioc
)> etiam eum et in simihtudinem adduxit. » Cnjus simi-

litudinem , idem Apostohis « Qui
nisi illius de quo dicit :
)) proprio Fihonon pepercit sedpro noliis omnibus tra- ,
M didit ilhim^? » Propterea ct Isaac, sicut Dominus
crucem suam ita sibi hgna ad victimoe locum quibus

,
,
fuerat imponendus ipse portavit. Postremo quia Isaac

,
occidi non oportebat posteaquam cst patcr ferire pro-,
hibitus quis erat ille aries, quo iramoLato, impletum est

,
significativo sanguine saerificium ? Nempe quando eum

vidit Abraham, cornibus in frutice tenebatur. Quis crgo
illo figurabatur nisi Jesus antequam immohiretur ,
, ,
spinis judaicis coronatus ?

Sed divina per Angelum verba potius audiamus.
II.
Ait quippe Scriptura « Et cxtcndit Abraham manum :
))suam sumere machaeram ut occideret fihura suura. Et ,
)) vocavit ilhun Angehis Domini de coelo, ct dixit : Al)ra-

» ham. Ille Ecce ego. Et dixit
autera dixit : : Non in-
» jicias raanum tuara supcr jmerum, neque facias ilK
» quidquam : nunc enim scivi quia times Deum tu , et

> Ron). IX, 17, 8. — i»Hebr. xi, 17, 18. — 3Koni. vui, 32. '
- '
344 s. AUGrsTixi episcopi
» non pepercistl filio luo dilecto propter me ' . Nunc
» scivi, )) dictum est, nunc sciri feci : neque enim hoc
nondum sciel)at Deus. Deinde ariete illo iramolato pro
Isaac filio suo, « Yocavit, ut legitur, Abraham nomeii
» loci ilhus : Dominus vidit : ut dicant hodie In monte :
» Dominus apparuit^. Sicut dictum est: « Nuncscivi, )) ))
pro co quod est nunc sciri feci ita hic « Dominus vi-
, :
» dit pro eo quod est,Dominus apparuit, hoc est videri

, )) ,
se fecit. « Et vocavit Angehis Domini Abraham secundo de

)) coelo dicens Per memctipsum juravi, dicit Dominus
, :
» propter cpiod fccisti verbum hoc et non pepercisti fiho ,
» tuo dilecto propter me, nisi benedicens benedicam te

)) et muhiphcans, muUiphcabo semen tuum sicut steUas ,
» coeh, et tanquam arenam, quae est juxta labium maris.

)) Et haereditate possidebit semen tuum civitates adver-
» sariorum et Bekedicentur in nomine tuo omnes gentes
;
)) terrse quia obaudisti vocem meam ^.

•, Hoc modo est ))
illa de vocatione gentium in semine Abraha?, post holo-

caustum ,
quo significatus estChristus, etiam juratione
Dei firmata promissio. Soepe enim promiserat, sed nun-
quam juraverat. Quid autem est Dei veracisque juratio,
nisi promissi confirmatio , ct infidehum quaedam incre-
patio?
II. Post ha3C Sarra mortua est , centesimo et vicesimo-
*
geptimo anno vitse suse , centesimo autem et triccsimo-
septlmo vlri sui. Decem quippe annis eam praecedebat
eetate : quando sibl ex illa promlssus est fihus,
sicutipse,
ait « Si mihl annorum centum nascetur fihus
: et si ,
» Sarra annorum nonaginta pariet Tunc emlt agrum î' )>
Abraham in quo scpelivit uxorem. Tuncergo, secun-

,
dum narrationcm Stephani'^, In terra illa est collocatus,
«Gen.xxu, 10-12. — 'Id. i^. — ^lbiJ. i5-i8. — 4 Id. xxin, i,2. —

^W. jtTir, 17. — Âct. vrt, 4-
DE CIVITAtE DEI, LIBER XVI. 345
quomam coepit ibi esse possessor ;
post mortem scilicet
patris siii ,
qui colligitur ante bienniura fuisse defunctus.
CAPUT xxxm.
De Rehecca nepte Nachor, quam Isaac accepit
: uxorem. -
Deinde Rebeccam neptem Nachor patrui sui , cum an- *
norum quadraginta esset Isaac duxit uxorem centesimo , ,
scilicet et quadragesimo anno vitae patris sui , triennio

post mortem matrissuse. Utautem illam duceret, quando
ab ejus patre in JMesopotamiam servus missus est, quid
aliud dcmonstratum est, cum cidemservo dixit Abraham :
« Pone manum tuam sub femore meo, et al)jurabo te

)) Dominum Peum coeli et Dominum terr.ie, ut non
per
))sumas filio mco Isaac nxorem de filiabus Chananaeorum^,)>
nisi Dominum Deum cadi et Dominum terrse in carne,
quae exillo femore trahcbatur, fuisse venturum? Numquid

hsec parva sunt praenuntiatse indicia vcritatis quam com- ,
plerividemus in Christo?
v\\\vtvw*\vvv» wwwv» vwwvtvvwt VWWW» VWWWWW» VWWW» VWVVW\ ww wv*
CAPUT XXXIV.
Quid intelligendum sit in eo quod Ahvaliam post
mortem Sarrce accepit uxorem Cethuram.
QxjiD autem sibi vult (juod Al)raham post mortem

,
Sarrae Cethuramduxituxorcm^? Ubi absit ut iucontinen-
»Gen. X3nv, 67. — ^ld, 3-5, — ^ld. xxv, i.

346 S. ALGliSTlIVl EPISCOPI
licim siispicemur , praserLim in illa jam «Ttate, ct iii illa
fidei sanctitate. An adliuc procreandi filii quierebantur,

cum jam Deo promittente tanta multiplicatio fdiorum cx
Isaac per stellas coeli et arenam terra3 fide proljatissima
teneretur? Sed profectosi Agar et Ismael, doctore Apostolo,
significaverunt carnales Veteris Testamenti, cur non etiam
Cethura et filii ejus significent carnales qui se ad Testa- ,
mentum Novum existimant pertinere ^

? Ambae quippe et
uxores Abrahse, et concubinse sunt appellat.nc: Sarravero
nunquam dicta est concubina. Nam et quando data est
Agar Abrahae ,Et apprehendit Sarra
ita scriptum est : «
)) uxor Abram Agar ^gyptiam ancillam suam post de- ,
))cem annos quam habitaverat Abram in terra Chanaan,

))et dedit eam Abram viro suo^, ipsi uxorem. De Ce- )>
thura autem, quam post obitum Sarrrc accepit sic legitur , :
« Adjiciens autem Abraham sumpsit uxorem cui nomen ,
)) Cethura^.)) Ecce ambae dicuntur uxores : amljae porro

» concubinre fuisse reperiuntur, postea dicente Scrij)tura :
)) Dedit autem Abraham omnem censum suum Isaac

)) fdio suo, et filiisconcubinarum suarum dedit Abraham
)) dationes , et dimisit eos ab Isaac fdio suo adhuc se
)) vivo, ad Orientem , in terrarn Orientis^. )> Habent ergo
nonnulla munera fdii conculjinarum , sed noii perveniunt
ad regnum promissum, nec ha^retici, nec Judaei carnales 5
quia praeter Isaac nulhis est haeres Et non qui fdii

: «
)> carnis , hi fihi Dei , sed fihi promissionis deputantur iii

)> semine % )) de c[uo dictum est : « In Isaac vocabitur tibi
)) semen^. Neque enim video cur etiam Cethura post
» ,
uxoris mortem ducta, nisi propter hoc mysterium, dicta

sit concubina. Sedquisquishrccnonviilt in istis significa-
tionibus accipere, non calumnietur Abraha*. Quid si enim

'Gal. IV, 24. — 'Gcn. xvi, 0. — -^ld. xxv, i. — 4lbid. 5, 6. — * Rom.
IX, 8. — CGen. xxi, 12.
DE CIVITAXE DEl , LlBEll XVI. 347
et hoc secundarum
provisiini est contra liaereticos futiiros
adversarios nuptiarum (15), ut in ipso palre mullarum
gentiam post obitum conjugis iterum conjugari demons-
traretur non essc peccatum ? Et mortuus est Abraham
cum esset annorum centum septuaginta ( quinque. ) Anno-
rumergo septuaginta ( quinque ) Isaac fihiim derehquit '
.
qucm centenarius genuit. ,, , ;
<VVV» VVVVVVV» VVV* </VV» VVy» VVV» VVV\ VVV» VVM "^l/VîVVVl VVW VVV» VVM ^\\^^(V\VVVV» \^
,
; CAPrT xxxv.
De geminis cidhuc in utero Reheccce mcitris inclusis
quicl inclicaverit divina responsio.
Jam ex hoc ,
quemadmodum pcr posteros Aljrah.x' Ci-
yitatis Dei procurrant tempora , videamus. Aprimo igitur
anno vit£c Isaac, usque ad sexagesimum, (juo ei nati sunt
fdii , memorabile est ([uod cum iUi Deum roganti ut
illud ,
pareret uxor ej us quoe sterilis crat, concessisset Dominus

,
quod petebat, atque haberet illa conceptum, gestiebant

gemini adhuc in utero ejus inclusi. Qua molestia cum an-
geretur , Dominum interrogavit , accepitque responsum :
« Duae gentes in utero tuo sunt duo popuh de ventre

, et
» tuo separabuntur, et populus popuhnn superabit et ,
» major Quod Paulus apostolus magnum

serviet minori ^. »
vultintelhgi grati.x documentum quia nondum ilhs natis, •,
nec ahquid agentibus boni seu mah, sine ulhs bonis me-
ritisehgitur minor, m.ijorc reprobato: quando procul du-
bio, quantum attinet ad originale peccatum, ambo pares
erant-, quantum autem adproprium, ulhus eorumnullum
erat. Sed nunc de hac re dicere ahquid hitius instituti ,
'Ccn. xxv,7. — 2 iijij 23. cL Roni.ix, i3.

'
. ,
348 S. ALGUSTiKl EPISCOPI
Operis ratio non imde et in aliis jam multa diximus.
sinit,
Qaod autem diclum est «Major servict minori, » nemo

:
fere nostrum alitcr intellexit, quam majorem populum

Judceorum minori populo christiano serviturum. Et re-
vera quamvis in gente Idumpeorum qupe nata est de ma- ,
jore, cui duo nomina erant, (nam et Esaii vocabatur

et Edom, unde Iduma3i,) lioc videri possit impletum quia ;
postea superanda fuerat a populo, qui ortus est ex minore,

id est, israelitico, eique fuerat futurasubjecta : tamen in
aliquid majas intentam fuisse istam propbetiam ,
qua dic-
tum est: » Populus populum superabit, et major serviet
» minoii, » convenientius creditur. Et quid est hoc, nisi
quod in Judoeis et Christianis evidenter impletur ?
MMVV\^VVV\A/VV\<VVV\^<\Ai\'VVV\\lVV\Vl/V\'Vt/Vt\'VV\VVV\'VVV\VVVt.VVVVVVVtVVM
CAPUT XXXVI.
De oraculo et henedictione ^ quam Isaac non aliter
quam pater ipsius , merito ejusdem dilectus , ac-
cepit.
AccEPiT etiam Isaac oraculum tale, quale aliquoties

pater ejus acceperat. De quo oracalo sic scriptum est:
« Facta est autcm fames super terram, prrcter famem, quae
» prius facta est intempore Abraliaj. Abiit autem Isaac ad
» Abimclech rcgem Phihstinorum in Gcrara. Apparuitau-
» tem illi Dominus et dixit Noh dcsccndere in Jilgyptum
, :
» habita autem in terra quam tibi dixero, et incole in

» terra hac-, ctero tecum, et benedicam te. Tibi cnim et
» semini tuo dal>o omncm terram hanc : ct statuam jura-

» mentum meum, quod juravi Abralia? patrituo; ctmul-
» tiphcabo semen tuum lanquam stellas coe]i_, et dabo
DE CIVITATE DEI, LIBEU XVI. 349
» semiui tuo omnem terram lianc, et Benedicentur in se-
» mine tuo omnes gentes terrae ,
pro eo quod obaudivit
» Abraham pater tuus vocem meam et custodivit pra3cepta ,
» mea et mandata mea et justificationes meas, et legitima

, ,
» mea ^ » Iste Patriarcha nec uxorem habuit aUam, nec
aliquam concubinam, sed posteritate duorum geminorum

ex uno concubitu procreatorum contentus fuit. Timuit
sane etiam ipse periculum de pulchritudine conjugis , cuni
habitaret intcr ahenos , fecitque quod pater , ut eam so-
rorem diceret, taceret uxorem: erat cnim ei propinqua
paterno et materno sanguine : sed etiam ipsa ab aheni-
genis, cognito quod uxor ejus esset, mansit intacta. Nec
ideo tamcn istum patri ejus praeferre debemus, quia iste
nulLim foeminam praetcr unam conjugem noverat. Erant
enim procul dubiopatern.Te fidei et obedientiir merita po-
tiora, in tantum ut propter illum dicat Deus, huic se fa-
cere bona qaae facit: « Benedicentur, inquit, in semine
» tuo omnes gentes terrae ,
pro eo cpiod obaudivit Abraham
» pater tuus vocem meam et custodivit praecepta mea,
,
» et mandatamea, etjuslifieationes meas, etlegilimamea. »
Etaho rursus oraculo » Egosum inquit, Deus Abraham

: ,
» patris tui noh timere tecum enim sum et Jjcnedixi te,

: ^ ,
» et mulliphcabo semen tuum propter Abraham patrem

» tuum^. Ut intelhgamus quam caste Abraham fecerit,
quod hominibus impudicis et nequitiae suae de Scripturis

sanctis patrocinia rcquirenlibus videtur fecisse hbidine.
Deinde ut etiam hoc noverimus non ex bonis singuhs inter
,
se homines comparare, sed in unoquoque consideremus

universa. Fieri enim potest, ut habeat ahquid in vita et
moribus quispiam quo superat ahum, idque sitlongepraes-
tabihus quam cst iUud unde al) aho superatur. Ac per
,
hoc sano veroque judicio , cum continentia conjugio pr;Te-
'Gcn.xsvi, 1-5. — 'Iliid.2|.

45o S. ATJGrSTTNl EPTSCOn
feratur, mclior est tamcn homo fidclis conjugatus, (|iiain

conlinonsinlidclis. Scd infidclis homo, non solum minus
laudandus verumetiam maxime detestandus est. Cons-
,
tituamus amlios ijonos; etiam sic profecto melior estcon-

jugatus fidehssimus et obedientissimus Deo ,
quam conti-
nens minoris fidei minorisque obedientite : siveroparia
sint csetera , continentem conjugato praeferre quis am-
bigat ?
>VVV\ VVV\AIVVVVVV\^/V\^ VVV\ VV%\ VVVVVVVl/VVVX^VVVVVX^ VVV% VVVt VVV» VVV\ VVM iVVV\ vvv« vv
CAPIT XXXVII.
De his qiice iii Esail et Jacoh mjstice prcefigiira-
hantur.
Duo igitur Isaac filii Esaii et Jacola paritcr crescunt.

Primatus majoris transfunditur in minorem ex pacto et
placitointer illos, eo quodlenticulam, quemcibum minor
paraverat, major immoderatius concupivit, eoque pretio
primogenita sua fratri jurationeinterposita vendidit', ULi
discimus in vescendo non cibi genere, sed aviditate ini-
moderata quemque culpandum. Seneseit Isaac, ejusque
ocuhs per senectam visus aufertur. Vult iDeneditere filium
majorem , et pro illo ncsciens lênedicit minorem pro ,
fratre majore, qui erat pilosus, se paternis manibus sup-

ponentem , hoedinis sibi pelhcuhs coaptatis velut ahena
peccata portantem. Iste dolus Jacob, ne putaretur frau-
duhnitus dohis , et nonineomagna?
mysterium quiicre- rei
retur, superius praedixit Scriptura: «Erat Esaii homo

» sciens venari, agrestis Jacob autem homo siuiplex Ita-
: ,
)) bitans domum^. )) Hocnostri quidam inlerpretati sunt,
'Gen. XXV, 3i. — 'Id. 27.

DE CIVTTATE bCI, LIBEn XV f. 351
« Sine dolo. » Sive autem « Sine dolo, » sive « Simplex, »
sivepotius uSiiie fictione» dicatur, quodest grsece a7r/a7rc5
quis est in ista percipienda benedictione dolus hominis

sine dolo ? non men-
Quis est dolus simplicis ,
quae fictio
tientis, nisi profundum mysterium veritatis? Ipsa autem

benedictio qualis est? « Ecce, inquit, odor filii mei tan-
» quam odor agri pleni quem benedixit Dominus. Etdet ,
» tibi Deus de rore coeli, et de ubertate terrse et multitu- ,
» dinem frumenti et vini et serviant tibi gentes et ado- : ,
» rent te principes et fias dominus fratris tui et adora-

,
» bunt te fdii patris tui. Qui maledixerit te, maledic-
tus et qui benedixerit te

*, benedictus ^ » Benedictio ,
igitur Jacob, pracdicatio Ghristi est in omnibus gentibus.

Hoc fit , hoc agitur ^ lex et prophetia est Isaac : etiam
per 03 Judoeorum Christus ab illa benedicitur, vclut a nes-
ciente, quia ipsa nescitur. Odore nominis Christi, sicut
ager, mundus impletur: ejus est benedictio de rore coeli
hoc est , de verborum pluvia divinorum ; et de uber-

tate terrae, hoc est, de congregatione populorum : ejus est
multitudo frumenti et vini , lioc est, multitiido quamcol-
iigit frumcntum et vinum in sacramento corporis et san-
guinisejus. Ei serviunt gentes, ipsum adorant priucipes.
Ipse est dominus fratris sui quia populus ejus dominatur ,
Judseis. Ipsum adorant fdii patris ejus, hoc est, filii AbraluTR
secuiidum fidem : quia et ipse fdius est Abrahse secundum
carnem. Ipsumqui maledixerit, maledictus, et qui bene-
inquam, noster etiam
dixerit, benedictus est. Christus,
cx ore Judaeorum, quamvis errantium, sed tamen Legem
Prophetasque cantantium benedicitur, idest, veraciter dl-
citur •, et alius benedici putatur, qui ab eis crrantibus

expectatur. Ecce benedictionem promissam repetente ma-
jore, expavescit Isaac, et alium pio alio se benedixissc
' Gen. \xvii, 27-ug.

352 5. AUGUSTINI EPISCOPI
cognoscens mlratur, et quisnam ille sit, percunctatur
nec tamen se deceptum esse conqueritur; imo confestim
revelato sibi intus in corde magno sacramento devitat in-
dignationem, confirmat benedictionem. u Quis ergo, inquit,
» vcnatus est miiii venationem et intulit mihi , et, mandu-
» cavi ab omnibus, antequam tu venires, et benedixi
» eum, et sit benedictus ' ? » Quis non hic maledictionem
potius expectaret irati, si hrec non superna inspiratione,
sed terreno more gererentur ? res gestas , sed prophetice
gestas^ in terra, sedcoelitus^ perliomines, sed divinitus
Si excutiantur singula tantis fijecundamysteriis, multa sunt
implenda volumina sed huic Operi modus moderate im-
:
ponendus nos in alia festinare compellit,
W/VVVVTVVâ^VVVVVVVX-VVVVVVVVVVXVVVVVVV^VVVVVlîVVVVVVVVVVVVVVVVVXVVV^V^VVl^VVVVV*
'i,
CAPUT XXXVIII.
J)e misso Jacob in Mesopotamiam ad accipiendam
uxorem y et de visione quam in itinere somniavit
etde quatuor ipsius foominis , cum unam petisset
uxorem.
I. MiTTiTUK Jacob aparentibusinMesopotamiam, utibi

ducatuxorem. Patris mittenlish.Tcverbasunt : «Non ac-
)) cipies uxorem ex filiabus Ghananoeorum surgens fuge :
)) in Mesopotamiam in domum Bathuel, patris matris tuae,

)) et sume tibi inde uxorem de fdiabus Laban, fratris ma-
» tris tuae. Deus autem meus benedicat te et augeat te ,
» etmultiplicet te : et eris in congregationes gentium : et

» det tibi benedietionem Abrahse patris tui, tibi et semini
» tuopostte, ut haeres fias terrae incolatus tui, quam de-
» dit Deus Abrahae^. » Ilic jam intelligimus segregatum
« Gen. xxvu, 33. — »IJ. xx\ui, i-^'

PE CIVITATE DTA , 1.5 nER XVJ, 353
semen Jacob al) alio semine Isaac ,
quod factum est per
Esaii. Quando enim diclum est : « In Isaac vocabitur tibi
•>}
semen', » pertinens utique semen ad Civitatem Dei j
separatum semen Abrahoe quod erat in

est inde aliud ,
ancillre filio et quod futurum erat in fdiis Cethurse.

,
Sed adhuc erat amblguum de duobus geminis fdiis Isaac,

an ad utrumque an ad unum eorum illa benedictio,
pertineret et si ad unum
^ quisnam esset illorum ? Quod ,
nunc declaratum est, cum prophetice a patre benedicitur

Jacob, et dicitur ei ; « Eteris in congregationes gentium,
» et det tibi benedictionem Abraha? patris tui. »
II. Pergens Mesopotamiam Jacob in somnis

itacjue in ,
accepit oraculum, de quo sic scriptum cst « Et exiit Ja- :
» cob a puteo jurationis et profectus est in Charram, et ,
))devenit in locum, et dormivit ibi occiderat enim sol : :
))et sumpsitex lapidibus loci, etposuit ad caput suum, et

)) dormivit in loco illo, et somniavit. Et ecce scala stabi-
)) lita super terram, cujus caput pertingebat ad coelum :
)) et Angeli Dei ascendebant et descendebant per illam ; et

)) Dominus incumbebat super illam •, et dixit : Ego sum
)) Deus Abraham patris tui, et Deus Isaac^, noli timere :
)) terram, in qua tudormis super eam, tibi dabo illam, et

)) semini tuo : et erit semen tuum sicut arena terrse 5 et
)) di]ata])itur super mare, et in Africura, et in Aquilonem^,
)) et adOrientem Bekedicewtur in te omnes tribus ter-
: et
» rae, et in semine tuo. Et ecce ego sum tecum custo- ,
)) diens te in quacumque ibis, ct reducam te in

omni via
)) terram iianc quia non te dere]inquam donec faciam
: ,
)) omnia quoe tecum locutus sum. Et surrexit Jacob de

,
)) somno suo, et dixit: Quia Dominus est in loco hoc, ego

)) autem nescieliam. Et timuit, etdixit:Quam terribilis
)) est locus bic non est hoc nisi domus Dei, et liaec porta
!
' Gfn. XXI, 13,

cx. 23
354 s. AiorsTiNi episcopi
)) cst coeli. EL surrexit Jacol), ct sninpsit lapitlcm qucm

)) supposuit ibi ad caput, ct statuit illum iu titulum, et
)) superiudit ol(Him in cacumen ejus : ct vocavit Jacob
)) nomen loci ilHus, Domus Dei'^ )> Hoc ad prophetiam
pertinet : nec more idololatrioe lapidem perfudit oleo Ja-
cob , velut faciens illum Deum •, necpie enim adoravit
eumdemlapidem, vel ei sacrificavit : scd quoniam Christi
nomen a clirismate est , id est, ab unctione ,
profecto fi-
guratum est hic ahquid, quod ad magnum pertineat sacra-

mentum. Scakmvero istam intelhgitur ipse Salvator no-
bis inmemoriam revocare in Evangeho ubi cum dixissct ,
de Nathanaele:((Ecce vere Israelita, in quo dolus non est^j))

quia Israel viderat istam visionem , ipse est enim Jacob :
eodem loco ait : (( Amen, amen dico vobis, videbitis coe-

))lum apertum _,
ct Angelos Dei ascendentes et descen-
» dentes super Filium hominis^. ))
III. Perrexit ergo Jacob in IMesopotamiam, ut inde ac-

ciperet uxorem. Unde autem illi acciderit quatuor habere
foeminas, de quibus duodecim filios et unam filiam pro-
creavit cum earum nullam concupisceret illicite divina

, ,
Scriptura indicat. Ad unam quippe accipiendam venerat;

sed cum illi altera pro altera supposita fuisset*, nec ipsam
dimisit, qua nesciensusus fucrat in nocte, ne ludibrio eam
videretur habuisse •, et eo tempore, quando multiplicandie
posteritatis causa plures uxores lex nulla prohibebat, ac-
cepit etiam illam, cui uni jam futuri conjugii fidem fece-
rat. Quae cum esset sterilis , ancillam suam , de qua filios
ipsa susciperet, marito dedit quod etiam major soror :
ejus, quamvis peperisset, imitata, quoniam multiplicare

prolem cupiebat, eflccit. Nullam Jacob legitur petiisse
prpeter unam, nec usus plurimis nisigignend.ne prolis ofli-
cio , conjugali jure servato , ut neque hoc faceret , nisi
' Gcn. xxviii, 10-19. — 'Jonn. 1, l\n. — ^lbid. 5i. — 4Gen. xxix, 23.
DE C.TVITATE DKJ, MliKl\ XV K 355
uxores ejus id fieri flagitassent, quic corporis viri sui ha-
hebant legitiniam potestateni. Genuit ergo duodecim fi-
lios et unam fdiam ex quatuor mulieribus. Deinde ingres-

sus est in T^gyptum per fdium suum Joseph, c[ui venditus
ab invidentibus fratribus eo perductus fuit, atque ibidem
subhmatus. . ,
. .
CAPUT XXXIX.
Quce ratiofecerit, iit Jacoh etiam Israel cognomi-
^
''
naretiir.
Jacob autem etiam Israel, sicut paulo ante dixi, voca-

batur :quod nomen magis popukis ex illo procreatus ob-
tinuit. Hocautem nomen ilh ab Angeloimpositum est, qui
cum illo luerat in itinere de ^lesopotamia redeunte luc-
tatus, typum Christi evidentissime gerens. Nam quod ei
prasvaluit Jacob*, utique volenti, ut mysterium figuraret,

significatpassionem Chrisli, ubi visi sunt ei praevalere Ju-
dnei. Et tamen benedictionem ali codem Angelo', quem
superavcrat, impetravit : ac sic hujus nominis impositio
benedictio fuit. Interpretalur autem Israel : « Yidens
» Deum, » quoderit infine pra^mium omnium sanctorinn.
Tetigit porro illi idem Angelus velut praevalenti latitu-
dinem femoris eumque isto modo claudum reddidit.
,
Erat itaque unus atque idem Jacob et benedictus et

claudus benedictus in eis qui in Ghristum ex eodem po-
5
pulo crediderunt , atque in infidelibus claudus. Nam fe-

moris latitudo, generis est multitudo. Plures quippe sunt
in ca stirpe , de cjuilûs proplieti(>e prrrdictum est : « Et
)) claudicaverunt a semitis suis^. )>
Micii. \xxii. k'>. — -Psnl. XVII, '|G.
23.
356 s. ArGUSTiNi episcopi
a/\' VVV\ VVVVVVVIVVVX VViV\VV\ VVVVWIO^XÂ/VVVVVVVVVVVVVVVVVVV^VVVVVVVVVVVVVXAVV^
CAPUT XL.
Quomodo Jacob ciim septuaginta-qiiinque animahus
yEgfpfum narretur ingressus ; cum plerique ex eis
qui commemorantur y tempore posteriore sint ge-
niti.
Ingressi itaque referuntur iii j?5!gyptum simul cum ipso

Jacob septuaginta-quinque homines annumerato ipso ,
cum filiis suis*. In quonumerodua^ tantumfoeminse com-

memorantur, una fiiia neptis altera. Sed res diligenter
,
considerata non indicat^ quod tantus numerus fuerit in

progenie Jacob die vel anno quoingressus est iEgyptum.
Commemorati sunt quippeineis etiam pronepotes Joseph,
qui iiuUo modo jam tunc esse potuerunt quoniam tunc :
centum-triginta annorum erat Jacob, fdius vero ejus Jo-

sepli triginta-novem 5
quem cum accepisse tricesimo anno
suo , vel amphus , constet uxorem ,
quoraodo potuit per
novem annos habere pronepotes de fdiis ,
quos ex eadem
uxore suscepit? Cum igitur nec fdios haberent Ephraem
et Manasses fdii Joseph , sed eos pueros infra quam no-
vem Jacob yEgyptum ingressus invenerit, quo pacto
eorum non sohim fihi , sed etiam nepotes, in ilhs septua-
ginta-quinque numerantur, qui tunc iEgyptum ingressi
sunt cum Jacob? Nam commemoratur ibi 3Iachir fdius
Manasse, nepos Joseph et ejusdem Machir filius, id est,,
Gahiad, nepos Manasse, pronepos Joseph ibiest et quem :
genuit Ephraem, alter fihus Joseph, id est, Utalaam, ne-

pos Joseph ; ct fihus ipsius Ulahire Edem, neposEphraem,
'C.f^n. xi.Yi, ^7. jnxla \\\.
DE CIVITATE DEI, LIBEK XVI. 357
proncpos Josopli : qui nnJloniodo essepotuerunt, quantlo
Jacob in yEgyptum venit , et lilios Josepli nepotes suos,
avosistorum, minores quam novem annorum pueros in-
venit. Sed nimirum introitus Jaeob in iEgyptum, quando
eum in septuaginta-quiiique animabus Scriptura connne-
morat non unus dies
, , vel unus annus sed totum iilud
,
est tempus quandiu vixit Joscph pcr quem lactum

, ,
est
ut intrarent. Nam de ipso Joseph eadem Scriptura sic lo-
quitur : «Et habitavit Joseph in jEgypto, ipse et fratrcs
» ejus , et omnis cohabitatio patris ejus : et vixit annos
» centum et decem, et vidit Joseph lihos Ephrsem us([ue
5) in tertiam generationem'. » Ipsc cst ille proncpos ejus
ab Ephnnn tertius. Generationem quippe tertiam dicit,
fihum, nepotem, pronepotem. Deinde sequitur ; «Et hhi
» Machir, fihiManasse nati sunt supra femora Joseph^.»
,
Et hic ille ipse est nepos Manasse, pronepos Joseph. Sed

plurahter appelhati sunt , sicut Scriptura consuevit •, ([uae
unam quoque hham Jacob filias nuncupavit : sicut in la-

tinae hnguoe consuetudine liljcri dicuntur phirahter hhi,
etiamsi non sint uno amphns. Cum crgo i}:)sius Joseph
prsedicercturfehcitas, quia viderepotuit|irone[3otes, nullo
niodo putandi suntjam fuisse tricesimo-nono anno proavi
sui Joseph, quando adcum in ^gyptum Jacob [âter ejus
advenit. llhid autem est, quod fallit minus ista diligentcr
intuentes, quoniam scriptum est « H;ec autem nomina :
» fihorum Israel, qui intraveruntin JEgyplum siniul cum

» Jacob patre suo^. » Hoc enim dictum cst qnia simul ,
cum illo computantur septuaginta-qui]K|ue, non quia si-

mul jam erant omnes quando Êgyptuni ingressus est,
ipse sed, ut dixi, totum tempus hajjctur ejus ingrcssus,

:
([uo vixit Jose[ih, per quem \ idetur ingrcssus.
' Gcn. LX, -22. — =lbiJ.23 — ^la. \lvi, 8.

•>. r.
58 S. ALGLSllJNl EriSCUl'1
(WVX WV% VVV^XWX VVWVVVWWV WV\'VVV\VVV\*WVV W^^ VVWW/W-WWWVWVWW^ VW\ W/
CAPUT \Li.
Vehenedictione, qucun Jacoh in Jiidcunfdiam suuni

proniisit.
iGiTrR proptcr popiilam chrisLianum , in quo Dei Civitas

pcrcgrinatur in carnem Clirisli in Abrahffi semine
terris, si
rcquiramus, rcmotis concubinarnm iiliis, occurrit Isaac:

si in scminc Isaac, rcmoto Esiui ,
qiii cst etiam Edom, occur-
rit JacolD ,
qui cst et Israchsi in scminclsraclipsius, remotis
cseteris, occurrit Judas, quia detribu Juda cxortus cst Chris-
tus. Ac per hoc cum in Êgypto morituruslsracl fdios suos
Lcnedicerct,quemadmodumJudamprophcticcbencdixcrit,
audiamus: a Juda, inquit, te laudabunt Iratrcstui. Manus
)) tu?e supcr dorsum inimicorum tuorum : te adorabunt
)) fihipatris tui. Catukisleonis Juda : ex germinationc, fdi
)) mi, asccndisti : rccumlDcns dormisti ut leo, et ut catulus
)) leonis •, (ûis suscitabit eum ? Nojv deficiet priuceps ex
)) Juda, et dux dc femoriljus ejus, donccveniantquae re-
)) posila sunt ei : et ipse cxpcctatio gentium -, aUigans ad
)) vitem pullum suum , et cihcio pulkim asinae suae. La-
» vabit in vino stolam suam, ct in sanguineuvae amictum
)> suum. Fulvi ocuh cjus a vino, et denles candidiores
)) lacte'. )) Exposui hsec advcrsus ]Manichoeum Faustum
disputans : ct satis esse arbitror, quantum veritas pro-
phetiae hujus elucet ^ ubi et morsChrisli praechcta est verbo
dormitionis , et non necessilas, scd potcstas in morte, no-
mine konis. Qiiam potestatcm Evangeho ips(^ prcedicat
in
dicens : « PotcstaLcm hal)co poncudi animam meam ct ,
' Geii. xi-ix, 8-ri.

DE ClVlTAlE KEl, L1I3E11 XVI. 359
M potestatcm liabeoiterutn sumcudi cam. Ncmo eam toUit
)) a me cam pono a me et itcrum sumoeam'. »
: scd ego ,
Sic lco fremuit, sic quod dixit iniplevit. Adeam namque

pertinet potestalcm, quod dc rcsurrcctione cjus adjunctum
est : « Quis suscitabit eum? » hoc cst, quia nnllus bomi-
num , nisi se ipse ,
qui etiam dc corpore suo dixit : « Sol-
» vite tempkmi hoc, et in triduo resuscitabo illud-. )>
Ipsuni autem genus mortis, hoc cst, subhmitas crucis iii
uno verbo intelhgitur, quod ait « Ascendisti. Quod : ))
\ero addidit : « Recumbcns dormisli Evangehsta ex- , )>
ponit, ubidicit: « Etinchnatocapitc Iradiditspiritum^ )>
Aut certe sepultura ejus agnosciLur , in (pia recubuit dor-
miens; ct unde illam nullus hominum, sicut Prophetic

aliquos,vcl sicut ipse ahos suscitavit, scd sicut a somno
ipse surrcxit. Stola porro ejus, quamlavatin vino, id est,
mundat a peccatis in sanguinc suo , cujus sanguinis
sacramcntum baptizati sciunt, unde etadjungit: « Et in
)) sanguine uvae amictum suum , )> (piid est nisi Ecclcsia ?
« Et fulvi oculiejusa vino : )> spiritales ejusinebriati po-

culo ejus , de quocanit Psalmus : « Etcalix tuus inebrians
)) quam Et dentes c^jus candidiorcs lacte :)>
pr.Tclarus est* !
quod potant apud Aposlolum parvuli verba scilicct nu- ,
tricntia , nondum idonci solido cibo^. Ipse igitur est in

qiio reposita erant promissa Jiidre ,
quoc donec venirent
nunquam principes, hoc cst , rcges Israel, ab illa stirpe
defuerunt. « Et ipse expcctatio gcntium : )) (piod clarius

est videndo, quam sit exponcndo.
iJoaii. X, 17, 18. — ÎJ. II, 19. — Îl. xiK, 3o. — 4 l\>al. xxii, 5.—
î Cor. 111, 2.
360 s. Algvstiki EPiscori
^VM VtlV^ \t/ViVVVt \\/M tfVM VVV\ VVV\ VV%1 VV1% VVVt VVVt VVV\ VVM '^'VVt Vt/M VVVt \\V\ VVVt VV
CAPUT XLII.
De filiis Josephy quos Jacoh prophetica manuum

^
suarum transmutatione henedixit.
SictT aiitem duo Isaac filii , Esaii et Jacob , figiiram

proebiieruiit duorum populorum in Jud.ieis et Cbristianis :
( quamvis quod ad carnis propaginem pertinet nec Judaei ,
venerint ex semine Esaii , sed IduniLei ; nec christian.-c

gentes de Jacol? , sed polius Judaei : ad lioc enim tantum
figuravalait, quoddictumest : a Miijor servietminori', w)
ita factum est etiam in duobus fdiis Joseph : nam major
gessit typum Judiaeorum, Chrislianorum autem minor.
Quos cum bencdiceret Jacob manum dexteram ponens ,
super minorem, ([uem liabebat ad sinistram sinistram ;
super majorem quem habebat ad dextram grave visum

,
:
est patri eorum et admonuit palrem velut corrigensejus

,
errorem et quisnam eorum essetmajorostendens. Atillc

,
mutare manus noluit, sed dixit: u Scio, fili, scio. Et hic

))erit in populum, et hic exaltabitur sed frater ejusjunior :
))majorifo erit, et semen ejuserit in multitudinemgen-

» tium^.))Etiam hic duo ilLa promissa demonstrat. Nam ille
« In popuhuu, iste in muhitudinem gentium quid evi- : )>
dentiusc(uamhis duabus promissionibus contineripopulum

Israehtarum orbenKpie terrarum in semine Aljralite , illum
secundum carnem istum secundum lidem ,
.^
» Gen. xxt, a3. — »Id. xlydi. ig.

DE CIVITATE DEI, LlUEll XM. 361
IVVV»\W» WV\ \W\ VVW WV\ \W\ WW \WWW\WV»\W\WV» WV» WW WVI WV\ WW VWIlW
CAPUT XLIII.
De temponhus Moysi et Jesu Ncwe^ acJudicum,

atqae exinde Regum quorum quidem Sai/Ipfimus :
est, sed Davidpiwcipuus et sacramento habetur

etmerito.
I. Defiivcto Jacob, defiincto eliam Joseph, per reliquos

centum c[uadragiuta-quatuor aunos,donec exiretur de terra
iligypti , iii modum incredibilem illa gens crevit, etiam
tantis altrita pcrsecutiouibus, ut quodam temporc nati
masculi necarentur, cum mirantes iEgyptios nimia populi

illius incrementa tcrrerent. Tunc Moyses su])tractus tiuto
trucidatoribus parvulorum' , ad domumregiam, ingentia
per eum Deo prfcparante, pervenit, niUritusque et adopta-
tusafilia Pharaonis, (
quod nomen in iEgypto omnium
reguni fuit,)in tantumpervcnit virum,utipseillam gentem
mirabiliter multiphcatam, ex durissimo et gravissimo,quod
ibi ferebat ,
jugo servitutis extraheret , imo per eum Deus,
quihocpromiserat Abrahae. Prius quippe exinde fugiens
quod, cuin Israelitam defenderet, iEgyptium occiderat,
et territus fuerat'^ ^
postea divinitus missus in potestate
SpiritusDei superavit resistentcs Pharaonis magos. Tunc
per eum decem memorabiles plagae
Êgyptiis illatoe sunt ,
cum dimiltere populum Dei noUent aqua in sanguinem ,
versa, ranae et scyniphes cynomyia, mors pecorum,

, ,
ulcera ,
gTaudo, locusta, tenebrae, mors primogenitorum^.
Ad extremum Israelitas ,
quos plagis tot tantisquc! per-
fracti tandeni aliquando dimiserant, yEgyptii in mari Rubro,
'ExoJ. II, 5. — 2 ibiJ. i5. — ÎJ. Yui, per tolum.

.'562 S. ALGtSTIKl EPISCOn ^
duni perse(|uuntur, e^tiiicli sunt. IlJis ([uippe abeuiitibus

divisum irtare viara fecit : hos autem insequentes in sc
rediensunda submersit. Deinde per annos quadraginta ,
ducc JMoyse Dei populus per desertum actus est, quando

,
Taljcrnaculum testimonii nuncupatum est ubi Deus sa- ,
crificiis futura praenuntiantibus colebatur : cum scilicet
jam data lex fuisset in inonte multum terribiliter attes- ,
tabatur enim evidentissima mirabilibus signis vocibusque

divinitas. Quod factum estmox utexitumest de iEgypto,
et in deserto populus esse coepit, (piinquagesimo die post
celebratum Pascha per ovis immoLitionem' : (|ui usque
adeo typus Christi est, prsenuntians eum per victimam
passionis de hoc mundotransiturum ad Patrem ( Pascha ,
quippe hebrrea hngua transitus interprctatur ) ut jam

cum revelaretur Testamentnm Novum,posteaquam Pascha
nostrum immohitus est Christus, ([uinquagesimo dieveni-
ret de coelo Spiritus sanctus qui dictus est in Evangeho :
digitus Dei^ , ut recordationem nostram in [3rimi j^rsefigu-

rati facti memoriam revocaret : quia etlegis illsetabuke
digito Dei scriptte referuntur^
II. Defuncto Moyse, jôpukim Nave, et iii rexit Jesus
terram promissionis introduxit, eamque populo divisit^.
Ab his duobus mirabihbus ducibus beHa etiam prosper-
rime ac mirabihter gesta sunt , Deo contestante non tani
pro[3ter merita hebriei popuh ,
quam propter peccata ea-
rum, (pue debeHabantar ,
gentium, illas eis provenisse
victorias. Post istos duces, Judices fuerunt, jam in terra
promissionis populo coUocato : ut inciperet interim reddi
Abrahte prima promissio de gente una, id est, hebraea,
et terraChanaan nonduin de omnibus gentibus
^ et toto
orbe terrarum quod Christi adventus in carne,

: et non
veteris Legis observationes , sed Evangehi iides fucrat im-
'Exod. xii. — 2 Luc. \i, 20. — 'ExoJ, xx.xi. — 4jos. i.
1)E CIVITAXE UEI, LI15ER \\1. 363
pleliira. Cuiusrei prafiguratio facla cst, quod non Mo}—
ses, qui legem popiilo acceperat in monte Sina , sed Je-
sus, cuietiam nomen Deo prcecipiente miUatum luerat, ut
Jesus vocaretur, populum in terram promissionis induxit.
Temporibusautem Judicum, sicut seliabebant et peccata
populi ct misericordia Dei, alternaverunt prospera ct ad-
versa bellorr.m.
III. Inde ventum est ad R(>gum tempora : quorum pri-
mus rcgnavit Saiil : quo reprobato ct bellica clade pros-
Irato, ejusqu(! stirpe rejecta, ne inde reges orirentur,
David successit in regnum, maxime Christus dictus
cujiis
est filius*. In quo articulus quidam factus cst et exor-

dium quodam modo juventutis populi Dei : cujus generis
qufcdam vebit adolescentia ducebatur ab i])SO Abraham
us([ue ad liunc David. Neque enim Irustra Matthjeus
EângeJista sic generationes commemoravit, ut hoc pri-
mum intervalhuu quatuordecim generationibus commen-
daret, ab Abraham scihcet usque ad David*. Ab adoles-
cc>ntia (juippe incipit homo posse generare : proptcrea
generatioiuim ex Abraliam sumpsit exordiiun : (pii etiani
pater gentium constitutus est, ([uando mutatum nomen

accepit.Ante hunc ergo vehit pueritia fuithujus generis
populi Dei a Noe usque ad ipsum Abraham
, et ideo :
prima lingua inventa cst, id est, hebrsea. A pueritia nam-

que homo incipit lo(|ui post infantiam, qupc hinc appel-
L'ita (^st, (|uia fari non potest. Quam profecto setatem
primam demergit oblivio , sicut setas prima generis hu-
mani, est ddeta diluvio. Quotus enim (|uis(pi(; cst , (jui
suam record(;tur infantiam? Quamobrem in islo procursu

Civilatis Dei, sicut superior unam eamdenujue primam,
ita (hias a^tates secundam et tertiam liber iste contineat,
in (jua lertia propter vaccam Irimam , capram trimam,
1 Ileg. X. — =MuUli. 1, I-;).
et arietem trimuni '
, impositum est Legis jugiim , et
apparuit abundantia peccatorum, et regni terreni surrexit
exordium, non defuerunt spiritales, quorum
u])i in tur-
ture et columba figuratum est sacramentum.
» Gen. XV, g.
DE CIYITATE DEI, LIBER XYII. 365
(VVM VW»\'V\\ WM \^\\ VW» WVX VW» VVX'» \ WWV^WY\VW\% VVV»'\V\'» W\'» VV\ \W\'» vxa'» ^
LIBER XYII.
In QVO AGITIR DE CIVITATIS DEI PROCIKSI.' TEMPOraBlS REGVSI ET PP.OPHETARI'M A

DAVID CSQCE AD CHRISTCM, ET QVJE SACRIS LITTEUIS MANDATÊ SCNT VATICINATIO-
NES EORCMDEM TEMPORCM DE CHRISTO ET ECCLESIA EXPOSVNTCR.
CAPUT I.
De temporihus Prophetarum.
Promissiones Dei ', qiinc factfc sunt ad Abrahaiii, cnjus

semini et gentem israeliticam secundum carncm et omnes
gentes deberi secundum fidem, Deo pollicente, didicimus,
quemadmodum compleantur per ordinem temporum ,
procurrens Dei Civitas indicabit. Quoniam ergo superioris

libri usquead regnum David factusestfinis, nunc ab eo-
dem regno, quantum suscepto Operi suflicero videtur,

caetera quae sequuntur attingimus. Hoc ilaque lempus
ex quo sanctus Samuel prophetare ca^pit et deinceps ,
donec populus Israel captivus in Babyloniam duceretur,

atque inde secundum sancti Jeremiae prophetiam post
septuaginta annos, reversis Israehtis, Dei domus instaura-
retur^, totum tempus est Proplietarum. Quamvis enim
et ipsum Noii patriarcham in cujus diebus universa terra
,
diluvio deleta est, et alios supra et infra usque ad hoc

tempus quo reges in Dei populo esse ca;perunt propter
, ,
qua^dam per eos futura sive quoquo modo significata, sive

' Vide D. Guillon, toni. xxr, p. 269-270. — » jTem. xxv, ii.
366 S. AtGUSTTNl EPIsCOPl
prrcdicta, qnnc perlincrcnt ad Civitatem Dei rcgnum([ne
coclorum, non inmierilo possimns appellare Proplictas 5
pr.nescrtim qnia nonnulloscorum id e\prcssius legimns

nuncnpatos, sicut Abraham', sicutMo^sem^ tamcn dies :
Prophctarnm prfEcipnc maximeqne hi dicti sunt, cx quo

coepit prophetarc Samncl, (jui ct Saiilcm prius, eteo re-
probato, ipsum David, Dco prsceipicnte, unxit in regem ,
de cujus caeteri stirpe succedcrent , cpiousque illos
succederesic oportcret^. Quaeigitur aProphctis suntprfe-

dicta de Christo, cum moricndo decedentibus etnascendo
succedentibus suis membris Civitas Dei per ista currcret
tempora , si omnia vehm commcmorare , in immensum
pergitur. Primum quia ipsa Scriptura, cpise per ordinem
Reges eorumcpie facta et eventa digerens , videtur tan-
quam historica diligentia rcljus gestis occupata esse nar-
randis, si, adjuvantcDei Spiritu, considerata tractetur, vcl
magis, velcerte non minus prcxnuntiandis futuris, quam
prseteritis enuntiandis, invenietur intenta. Et hoc per-
scrutando indagare ac disscrcndo monstrare cjuam sit
operosum atque prohxum , et quam multis indiguum vo-

luminibus, quis ignorat, cpii haec vel mcchocritcr cogitat?
Deinde c|uia ca ipsa cjure ad prophetiam noii ambigitur
pertinere , ita sunt muha dc Ghristo rcgnocpie ca-lorum
cpi.ne Civitas Dei est, ut ad hoc apericndum major sit chs-
putatio nccessaria , cpiam hujus Operis modus flagitat.
Proinde ita , si potuero, stilo moderabor mco, ut liiiic
Operi in Dei voluntate peragendo, ncc ea cpioe supcrsint

dicam, ncc ea cpi.nc satis sint prcetermittam.
'Gen. XX, 7. — ^Deut. xxxiv, 10. — ^ i llcg. x, i. et xvi, i3.
r
I
-vrr ': '
- •':-'' ^ '• ^'/'i
DE CIVITATE DET, UBER XVII. 367
/«/VMVVX^VV^^X VVV% VV^^^VVVX^VV^^ VVV\ VVVtVVMVVt^ vvvt^vvvt VVV\ VVVVVVV\ WVWWWWîW
1','
CAPUT II.
Quo tempore sit impleta promissio Dei de terra Cha-

naan , quam in possessionem etiam Israel carna-
lis accepit.
In pra?cedente libro diximiis alj initio ad Abraliam

promissionum Dei duas res fuisse promissas , unam scili-
cet, quod terram Clianaan possessurum fuerat semen

ejus quod significatur, ubi dictum est a Yade in terram,
•,
:
))cpiam tibi demonstravero et faciam te in gentem mag- ,
)) nam » aliam vero longe praestantiorem non de car-

' : ,
nali, sed de spiritali semine, per quod pater est, non

unius gentis israelitica; , sed omnium gentium, qune fidei
ejus vestigia quod promitti capit his ver-
consequuntur ^
bis « Et benedicentur in te omnes tribus terrae^.

: Et ))
deinceps aliis multis admodum testimoniis haec duo pro-

missa esse monstravimus. Erat igitur jam in terra promis-
sionis semen Abrahpe id est, populus Israel sccundum
,
carnem atque ibi non solum tenendo ac possidendo civi-

:
tates adversariorum verumetiam reges habendo , reg- ,
nare jam coeperat, impletis de ipso populo promissionibus

Dei jam magna ex parte non solum quse ilhs tribus pa- 5
tribus, Abraham, Isaac, et Jacob, et qua-cumque aliae

temporibus eorum verumetiam qure per ipsum Moy-
,
sem, per quem populus idem de servitute a?gyptia libe-

ratus est, et per quem cuncta praeterita revelata sunt
temporibus ejus , cum popidum ppr eremura duceret

facta3 fuerant. Neque autem per insignem duccm Jesum
'Gon, vii, I. ~ Ml>i(l. 3.
368 s. ArGtJSTiNi EPiscopi
Nave, per quem popnlus ille in promissionis inductus est

terram, expugnatisque gentibus, eam duodecim tribubus,
quibus Deus jusserat, divisit, et mortuus est; neque post
illum toto tempore Judicum impleta fuerat promissio Dei
de terra Chanaan, a quodam flumlne iEgypti usquc ad
flumen magiium Euphratem ncc tamcn adhuc prophe- :
tabatur futurum , sed cxpcctabatur implendum. Imple-

tum autem pcr David, et ejus fdium Salomoncm
est :
cujus regnum tanto quanto promissum fucrat

,
spatio ,
dilatum cst, Universos qulppe illos sul)diderunt, tributa-

riosque fecerunt. Sic igitur in terra promissionis secun-
dum carnem, hoc est, in tcrrra Ghanaan sub his rcgiljus
semen Abrahfc fuerat constitutum ut nihil deinde supe- ,
resset quo terrena illa Dei promissio compleretur

,
nisi ,
ut in eadem terra quantum ad prosperitatcm attinct

,
temporalem, per posteritatis successioncm inconcusso statu

nsque ad mortalis scecull hujus terminum gens permane-
ret hcbrffia*, si Domini Dei sui legibus o])ediret. Sed
quoniam Deus noverat hoc eam non esse facturam , usus
cst ejus etiam tcmporalibus poenis ad exercendos in ea
paucos etadmonendos quipostea futuri erant
fideles suos,
in omnibus gentibus, quod cos admoneri oportebat, ia

quibus alteram promissioneni revelato Novo Testamen- ,
to, per incarnationem Ghristi fuerat impleturus.
ijReg. IV, 21.

nV. CIVITATK DFI, I.IDEP. W [l 309
«/VVWKWVVVVWVWVVW\ WWWWWWWW WWVWVWW WWVVW VVWWWWWVW\'WWi
CAPUT III.
De tripertitis signijicationihus Prophetarum , qu(e

nunc ad terrenam, nunc ad coelestem Jerusalem,
juinc autem ad utramque referuntur.
I. QrociRCAsicutoraculailla divinaad AJM-aham, Isaac,

et Jacob, et quaecumque alia signa , veldicta prophetica,
in sacris Litteris pi'a3cedentibus facta sunt : ita etiamcreterae
ab isto Regum tempore prophetiae partim pertinent ad
gentem carnis Al)rahse, partim vero ad ilhid semen ejus,
in qiio benedicuntur omnes gentes cohtTredes Christi per
Testamentum Novum ad possidcndam vitam jieternam
,
regnumque coelorum. Partim ergo ad ancilhun ,

quae in
servitutem generat, idest, terrenam Jerusah>m ,
quaesciTit
cum fihis suis-, partim vero ad liljeram Civitatem Dei, id
est,veram Jerusalem seternam in coelis, cujus lihi homi-
nes secundum Deum viventes peregrinantur in terris sed :
sunt in eis quaedam, qure ad utramque pertinere intelli-

guntur, ad ancillam proprie, adhl)cramfigurate.
II. Tripertita itaque reperiuntur eloquia Prophetarum :
sic[uidem aliqua sunt ad terrenam Jerusalem spectantia,

aliquaad ccelestem, nonnulhi adutramque. Exemplisvideo
probandum esse quod dico. Missus est Nathan propheta
qui regem David argueret de peccato gravi , et ei, quae
consecuta sunt, maLi futura praediceret '. Hnec atque liu-
jusmodi sive pubhce id , est ,
pro salute vel utihtate populi,
sive privatim, cum pro suis quisque re])us divina pro-
cx. 24
370 S. ArciSTINI EPISCOPI
mererctur eloqiiia, quibus pro usu tcmporalis vilne futuri
aliquid nosceretur, acl terrcnam Civilatcm pcrtinuissc

quis am])igat? ulii autem legitur : « Eccc dics vcniunt,
» dieit Duminus ct consummabo domui Isracl et domui
,
» Juda tcstamcntumnovum, nonsecundum tcstamentum,
» quod disposui patribus eorum in die qua apprehendi ,
» manuin eorum ut educerem eos de terra Êgypti

,
» quoniam ipsi non permanserunt in tcstamento meo, et
» ego neglcxieos, dicit Dominus Quia hoc est testamen- :
» tum, quod constituam domui Israel post dies illos, :
» dicit Dominus, dabo lcges meas in mentem corum, et
))super corda eorum scribam eas et videbo eos et ero , ,
» illis idDcum, et ipsi erunt mihi in plebem » Jerusalem ' :
sine dubio superna prophetatur, cujus Deus ipse prsemium

est,eumque habere atque ipsius esse summum ilH est atque
totum bonum. Ad utramque vero pertinet hoc ipsum,
quod Jerusalem dicitur Dci Givitas, et in ea prophetatur
lutura domus Dei, eaque prophetia videtur impleri, cum Sa-
lomonrcx.xdificatiUud nobihssimum tcmplum. Hoec enim
etinterrena Jerusalcm secundum Historiam contigerunt^,
et coelestis Jerusalem figurse fuerunt. Quod genus prophe-
tiae ex utroque veluti compactum atque commixtum in
Libris vcteribus canonicis quibusrerum gestarum narra-
,
tiones contincntur, valet plurimum, multumque exercuit

et exercet ingenia scrutantium Littcras sacras^ ut quod his-
torice prêdictum comp]etumc[ue legitur in semine Abrahae
secundum carnem , etiam in semine Abrah.Te sccundum
fidem c[uid im]:)lendum allcgorice significet inc[uiratur in :
tantum ut quiljusdam visum sit, nihilesse in eisdcm Libris

vel praenuntiatum et eflectum , vel eflectum , c[uamvis
non [irsenuntiatum , c[uocl non insinuet alic[uid ad super-
nam Civitatem Dei ejusc[ue filios in hac vita percgrinos
'Jerem. xxxi, 3i-33. — '3Reg. vi.

DE CIVITATE DET, LIBER XVII. 371
figurata significatione referendum. Sed si hoc ita est, jani
bipertita , non tripertita erunt eloquia Prophetarum , vel

potiusillarumScripturarum omnium, quj« veteris Instru-
menti appeilatione censentur. Nihil enim erit ilHc ,
quod
ad Jerusalcm terrenam tantum pcrtineat , si quicpiid ibi
de illa , vel propter illam , dicitur atque completur , signi-
ficat aliquid quod etiam ad Jerusalem coelestem allego-
,
rica prrefiguratione referatur sed erunt sola duo genera

:
,
unum quod ad Jerusalem hberam, alterum quod ad utram-

que pertincat. Mihi autem sicut multum videntur errare,
qui nidlas res gestas in eo genere htterarum ahcpiid ahud
prceteridquodcomodogestre sunt significare arbitranlur;
ita multum audere ,quiprorsusibiomnia significationibus
allegoricis involuta esse contendunt. Ideo tripertita , non
bipertita essedixi. Hoc enim existimo, non tamen culpans
eos, qui potuerint ilhc de quacum({ue re gcsta sensumin-
telhgentiae spiritahs exculpere , servata primitus duntaxat
historiae veritate. C.Tterum quae ita dicuntur, ut rebushu-
manitus seu divinitus gestis, sive gerendis convenire non
possint, Cjuis fidehs dubitet non esse inaniter dicta ? Quis
ea non ad intelligentiam spiritah^m revocet, si possit, aut
ab eo qm potest revocanda esse fatcatur ?
CAPUT IV.
De pi^cejigurata commulatione israelitici regni et

sacerdotii^ et de his ^
qua^ Annamater Samuelis
•
personam gerens Ecclesice^ proplietavit.
I. Proclrsls igitur Civitatis Dei , u])i pervenit ad re-

gumtempora. quanloDavid, Saiile reprobalo, ila regnum
primiis obliniilL', ul ejiis deinde posteri in terrena Jeru-
saleni diuturna successione rcgnarent, dedit figuram, re
gesta significans atque pr.oenuntians ,
quod non est prsete-
rcundum silentio de rerum mutatione futurarum ,

quod
attinet ad duo Testamenta, Vetus et Novum : ubi sacer-
dotium regnumque nrutatum est per sacerdotem eum-
demque regem novum ac sempiternum qui est Christus ,
Jesus.NametHeli, sacerdote reprobato, substitutus in Uei

ministerium Samuel, simul olliciofunctus sacerdotisetjudi-
cis , et Saiile abjecto rex David fundatus in regno, hoc quod
dico figuraverunt. Mater quoque ipsa Samuehs Anna quse ,
prius fuit sterilis , et posteriore foecunditate lactata est,
prophetare ahud non videtur, cum gratuLationem suam

Domino fundit exultans : quando eumdem puerum natum
et ablactatum Deo reddit eadem pietate, qua voverat,
Dicit Gonfirmatum est cor meum in Domino et
enim: cc ,
» exaltatum est cornu meum in Deo meo. Dilatatum est

)) su]5er inimicos meos os meum Isetata sum in sahitari :
» tuo. Quoniam non est sanctus sicut Dominus et non , ^
» estjustus, sicut Deus noster non est sanctus prseter :
)) te. Nohte gloriari superbe , et nolite ioqui excelsa, neque

)) procedat magniloquium de ore vestro. Quoniam Deus
» scientiarum Dominus Deus pr<Tparans adinventio-
, et
» nes suas. Arcum potentium fecit infirmum et inhrmi ,
M proecincti sunt virtute. Pleni panibus minorati sunt , et

» esurientes transierunt terram. Quia sterihs peperit
» septem, etmuha in fihis infirmata est. Dominus mortifi-
» cat et vivificat 5 deducit ad inferos , et reducit. Domi-
» nus pauperes facit , et ditat ; humihat, et exaltat. Sus-
» citat a terra paupercm inopem , et de stercore erigit
» ut collocet cum cum potentibus popuh et sedem gh)riae ,
» haert^ditatem dans eis : dans votum voventi, et ])enedixit
' I Re;; xti.
/<
UE CIVrrATE UEI, LJBEK \Mf. 373
)) aniiosjiisti: qiioniam non in virtutc potens est vir.Do-
» minns infirmnni faciet adversarium snum . Domiims
)) sanctns. Non glorietur prudens in prndentia sua , ct
» non glorietur potens in potentia sna , et non glorietur
)) dives in divitiis suis : sed in hoc glorietur, qni gloriatnr,
)> intelligere et scire Dominum, et facere jndicium etjns-
)) titiam in medio terr?e. Dominus ascendit in coelos, et
)) tonnit : ipse judicabit extrema terrse ,
quia justus est :
)) et dat virtutem reoibus nostris, et exaltabit cornu Christi

)) sui ' . ))
II. Ita-ne vero verba h,TC nnius putabuntur esse mu-

liercuhT' , de nato sibi fdio gratnLanlis ? Tantum-ne mens
hominum aluce veritatis aversa est, nt non senliat super-
gredi modum foemin.T hujus (hcta quae fndit? Porro qui
rebus ipsis, quae jam coepernnt etiam in hac terrena pere-
grinatione compleri, convenienter movetnr, noinie inten-
dit , et aspicit, et agnoscit per hanc mulierem , cnjus
etiam nomen, id est , Aima ,
gralia ejus interprctatur
ipsamreligionem christianani, ipsam Civitatem Dei, cujus
rex est et conditor Christus , ipsam postremo Dci gratiam
prophetico Spiritn sic locutam, a qua supcrbi ahenantur,
nt cadant ,
qna hnmiles implentur, nt snrgant ,
quod
maxime hymnus iste personuit? Nisi quis(|uam forte dic-
turus est nihil istam prophctasse muherem , sed Deum
tantummodo propter fdium, (piem precata impetravit,
exultanti pr?edicatione laudasse. Ouid ergo sibi vultrpiod
ait : (( Arcum potentium fecit infirmum , el infirmi prae-
)) cincti sunt virtute : pleni panibus minorati snnt , et esu-

)) rientes transiernnt terram : (juia sterihs peperit sep-
)) tem, et multain (ihis infirmataest ? » Numquid sept(?m
ipsa pepererat, quamvis sterihs fuerit? Unicum habcbat,
(juando ista dicebat : sed nec postea scptcm peperit, sive
'1 Reg. II, i-io. '
" ' " -
374 j
5. AUGUSTIM EPISCOPI
scx, qiiibus scptimus Gsset ipse Samuel-, sed tres marcs, et
duas foeminas. Deinde in illo populo cum adhuc nemo
regnaret ,
quod in cxlremo posuit : « Dat virtutem regi-
» bus nostris, et cxaUabit cornu Christi sui-, » unde dice-
bat, si non prophetabat?
III. Dicat ergo Ecclesia Chrisli, Civitas Regis magni,
gratia plcna, prole foccunda quod tanto ante de se ; dicat
prophetatum perhos hujus piae matris agnoscit « Con- :
» firmatum cst cor mcum in Domino et exaltatum est ,
» cornu meum in Deo moo. » Vere confirmatum cor, et
cornu vere exaltatum', quia non in se, sed in Domino

Deo suo. ((Dilatatum estsuper inimicos meos os meum :»
quia et in angustiis pressurarum sermo Dei non est alh-
gatus , nec in proeconibus alligatis. « sum inquit
Lsetata ,
)) in salutari tuo. » Christus cst iste Jesus, quem Simeon,

sicut in Evangeho legitur , senex amplcctens parvum
agnoscens magnum ; « Nunc Domine,
dimiltis, inquit,
)> servum tuum in pace ,
quoniam viderunt ocuh mei
)) salutare tuum'. )) Dicat itaque Ecclesia : « Laetata sum
)) in salutari tuo. Quoniam non est sanctus , sicut Domi-
)) nus; ct non est justus, sicut Deus noster : )) tancpiam
sanctus et sanctificans ,
justus et justificans : « Non est
)) sanctus prseter te? » quia nemo fit nisi abste. Deni([ue
sequitur : « Nohtegloriari superbe, et nohteloquiexcelsa,
» neque cxcat magniloquium de ore vestro. Quoniam
» Deus scientiarum Dominus.» Ipse vos scit, et ubi nemo
scitquoniam « Qui putat se aliquid esse, cum nihil sit
:
» se ipsum sedacit^. » Haec dicuntur adversariis Civitatis
Dei ad Babyloniam pcrtinentibus de sua virtute pra^su- ,
mentibus in sc non iii Domino gloriantibus ex quibus

, , •,
sunt etiam carnales Israelitoe , terrenoe Jcrusalem cives

terrigenae, qui, ut dicit Apostolus, » Igiiorantes Dci justi-
• Luc. ji, 29, 3o. — * Gal. Vi, 3.
DE CIVITATE DEl, LIBER XVII. 375
» tiam*,» idest, quamdatliominiDeiis, qui solusest justus
etjustificans-, et«Suam volentesconstituere^,» idest,ve-
lut a se sibi partam, non ab illo impertitam : « Jiistilife Dei
» non sunt subjecti^, » utique quia superbi, de suo pu-
tantes non de Dei posse placere se Deo qui est Deus
,
, ,
scientiarum, atque idco et arbiter conscientiarum, ibi vi-

dens cogitationes hominum, quoniam vanre sunt'*, si homi-
num non sunt. « Et prceparans inquit,
sunt, et ab illo ,
» adinventiones suas. » Quas adinventiones putamus, nisi

tit superbi cadant, et humiles surgant ? Has quippe adin-
ventiones exequitur, dicens : « Arcus potentium infirma-

» tus est, et infirmi prsecincti sunt virtute. » Infirmatus
est arcus, id est , intentio eorum ,
qui tam potentes sil)i
videntur, ut sine Dei dono atque adjutorio humana sulli-

cientia divina possint implere mandata et prcecinguntur •,
virtutc quorum interna vox est « Miserere mei Do-

,
: ,
» mine, quoniam infirmus sum'. »
IV. « Pleni panibus, inquit, minorati sunt, et esu-

» rientes transierunt terram.» Qui sunt intelligendi pleni
panibus , nisi iidcm ipsi quasi potentes, id est, IsraeHl;Te,
quibus credita sunt elotjuia Dci ^ ? Sed in co populo an-
cillse fdii quo vcrbo minus quidem latino,
minorati sunt :
bene tamen expressum est, quod ex majoribus minores

facti sunt : quia et iii ipsis panibus, idest, divinis eloquiis,
quae Israehtse soli tunc ex omnibus gentilms acceperunt,
terrena sapiunt. Gentes autem, quibus lex illa non erat
data , posteaquam per Novum Testamentum ad eloquia
illa venerunt, multum esuriendo terram transierunt ;
qiiia
in eis non terrena , sed coelestia sapuerunt. Et hoc velut

quaereretur causa cur factum sit : «Quia stcrihs, incjuit,
» peperit septem, etmulta in fdiis infirmata est.)) Hie tc-
' Rom. X , 3. — 'Ijid. — '

IbiJ. — ^ i sa!. xciir , ij. — ^ U. vi , 3. —
CRoin. ui, 2.
376 S. AfJLSllM E1'1SC01'1
tum quod ])iophetabalur eluxit aguoscentibus iiumerum

sej)tenarium, (juo est universae Ecclesiae significata per-
fectio. Propter quocl et Joannes aposlolus ad septem scri-
])it Ecclesias ^ eo modo se ostendens ad nnius plenitudi-

nem scriJjere : et in Proverijiis Salomonis lioc antea
prjTeligurans : « Sapientia .nedifieavit sibi domnm , et suf-
)) fulsit columnas septem^. •» Sterilis enim erat in omni-

bus gentibus Dei Civitas, anteqnam iste foetus, quem cer-
nimus , oriretur. Cernimus etiam ,
quae multa in filiis
erat,nunc inllrmatam Jerusalcmterrcnam. Quoniam qui-

cumque fiUi liberae in ea erant virtus ejus erant nunc , :
vero ibi quoniam littcra cst et spiritus non est amissa , ,
virtute infirmata est.

V. « Dominus mortificat, et vivificat •, )) mortificavit
illam, quse multa crat in filiis-, et vivificavit hanc sterilem,
quse peperit septem. Quamvis commodius possit intelligi
eosdem vivificare ,
quos mortificaverit. Td enim velut
repetivit addendo : « Deducit ad inferos, et reducit.)) Qui-
bus enim dicit Apostolus : « Si mortui estis cum Christo,
)) quae sursum sunt quaerite, ubi Christus est in dextera
)) Dei sedens^- )) saiubriter utique mortificantur a Domino :
quibus adjungit : « Quae sursum sunt sapite, non quse

)) super terram^ •, )> ut ipsi sint ilH ,
qui esurientes tran-
sierunt terram. <( Mortui enim estis , )) inquit : ecce quo-
modo sakibriter mortificat Deus. Deinde sequitur : « Et
)) vita vestra aJjscondita est cum Christo in Deo^ 5
)) ecce
quomodo eosdeni ipsos vivificat Deus. Sed numquid eos"
dem deduxit ad inferos et reduxlt? Hoc utrumque sine
controversia fidehum inillo potius videmus impfetum, ca-
pite scihcet nostro, cum quo vilam nostram in DeoApos-
tolus dixit absconditam. Nam cum « Proprio Fiho non
» Apoc. I, 4- — = Pior. IX, 1. — ^Col. ui , I, — ^lbiJ. 2. —
S Ibkl. 3.
DE CIVITATE UEl, LIBEU XVll. 377
)) pepercit, sed pi'o nohis omnibus tradidit eum', » isto
modo uticjue mortificavit eum. Etquiaresuscitavit a mor-

tuis, eumdem rursus vivificavit. Etquia in prophetia vox
ejus agnoscitur , « Noii derelinc[ues animam meam in in-

)) ferno^,)) eumdem deduxit ad inferos et reduxit. Hac
ejus paupertate ditati sumus. Dominus enim pauperes
«
)) facit, et ditat. )) Nam quid hocsit ut sciamus, quod se-

quitur audiamus : « Humiliat, et exaltat*)) utique super-
bos humihat, et humiles exaltat. Quod enim ahJji legitur :
<( Deus superbis resistit, humihlms autem dat gratiam^^ )>
hoc totus habet sermo hujus, cujus nomen interpretatur

gratia ejus.
VI. Jamvero quod adjungitur : « Suscitat a terra pau-
)> perem ; » de nuUo mehus quam de illo intelhgo ,
qui
« Propter nos factus est jiauper, cum dives esset, ut ejus
)) ]iaupertate, sicut paulo anle dictum est, ditaremur.^»
Ipsum cnim de tam cito, ut caro ejus non
terra suscitavit
videret corruptionem. Nec ilhid ab illo alienabo, (|uod
additum est « Et de stercorc crigit inopem\
: Inops )>
quippe idem, qui pauper. Stercus vero unde crectus est,
rectissime intelliguntur persecutores Jud.Ti , in ([uoruni
numero cum se dixisset Ajôstohis Ecclesiam |iersecutum :
« Qaa3 mihi , iuquit , fueruht hicra , hacc propter Chris-

» tum damna esse duxi : nec sohun detrimenta , verum-
» etiam stercora cxistimavi esse, ut Ghristum lucriface-
» rem*^. » De terra ergo suscitatus est ille supra omnes
divites pauper, ct de illo stercore erectus cst supra omnes
o]iulentos ille inops Ut sedeat cum ]ootentibus ])opuli
: «
quibus ait : « Sedebitis super duodecim scdes". Et sedcm

» gloriae haereditatem dans eis.» Dixerant enhn ])otentes
'Roin. VIII, 32. — ^Tsal. xv, lo. — ^ Jacob. iv, G. et i Pelr. v, !>.
— 4-2 Cor. viii, g. — ^PkiI. c.ku, 7. — << Philip. ui, 7, 8. — 7 Maltli.
XIX, 28.
378 S. AUGUSTINl EPISCOPI
illi : « Ecee nos dimisimus omnia, et secuti sumus te' ^
»
hoc votum potentissime voverant.

VII. Sed unde lioc eis, nisi ab illo, de quo hic continuo
dictum est : « Dans votum voventi ?
Ahoquin ex iihs »
essent potentibus, quoriim infirmatus est arcus. « Dans ,
))inquit votum voventi.

, Non enim Domino quisc[uam ))
quidquam rectum voveret, nisi qui ab illo acciperet quod

voveret. Sequitur : « Et benedixit annos justi : )> ut cum
illo scihcet sine hne Et anni tui
vivat, cui dictum est : «
)>non deficient^. Ibi enim stant anni hic autem tran-

)> ,
seunt imo pereunt antequam enim veniant non sunt;

, : ,
cum autem venerint, non erunt, quia cum suo fine ve-
niunt. Horum autem duorum id est « Dans votum , :
)> voventi , et benedixit annos justi ; » unum est qiiod

iacimus aUerum quod sumimus. Sed hoc alterum Deo
,
largitore non sumitur, nisi cum ipso adjutore primum

ilhid elhcitur « Quia non in virtute potens est vir. Domi-
:
)> nus infirmum faciet adversarium ejus : » illum scihcet

qui homini voventi invidet , et resistit , ne valeat implere
quod vovit. Potest ex ambiguo grseco intelligi et « Ad-
» versarium suum. » Cum enim Dominus possidere nos
coeperit, profecto adversarius, qui noster fuerat, ipsius fit,
et vincitur a nobis •, sed non viribus nostris : « Quia noii

» in virtute potens est Dominus ergo infirmum faciet
vir.
» adversarium suum , Dominus sanctus » ut vincatur a •,
sanctis, quos Dominus sanctus sanctorum efifecit sanctos.

YIII. Ac per hoc, « Non glorietur prudens in pruden-
» tia sua, et non glorietur potens in potentia sua et non ,
)) glorietur dives in divitiis suis : sed in hoc glorietur, qui

» gloriatur , Dominum et fiicere judi-
intelhgere et scire ,
» cium et justitiam in medio terrae. Non parva ex parte )>
intelhgit et scit Dominum qui intclhglt et scit etiam hoc ,
'Malth. xu, 27.— =Psal. ci, 28.

DE CiVITAXE DEI , LIBER XV U. 379
aDomiiiosibi dari, ut intelligatet Dominiim «Quid sciat :
» enim habes, ait Apostolus, quod non accepisti? Si

» autem et accepisti, quid gloriaris, quasi non acceperis* ?»
id est, quasi a te ipso tibi sit, unde gloriaris. Facit autem

judicium et justitiam, qui recte vivit. Recte autem vivit
qui obtemperat praecipienti Deo : et « Finis praecepti, id
)) est, ad quod refertur pr3ec(q")tum , « cliaritas est de corde

» puro , et conscientia bona , et fide non ficta^. » Porro
ista : ff Charitas , sicut Joannes apostolus testatiu' , ex
)) Deo est^ « Facere igitar judicium et justitiam, ex Deo
est.Sed quid est, « In medio terroe ? » Neque enim non
debcnt facere judicium et justitiam qui habitant in extremis
terrse ? quis hoc dixerit? Gur ergo additum est , « In medio
)) terrae? » Qaod si non adderelur, et tantummodo dice-
retur , « Facere judicium et juslitiam, » magis hoc prse-
ceptum ad homincs pcrtineret, ct mediterraneos
utrosqiie
et maritimos. Scd ne quisquam pularet post fuiem vitoe
(juae in hoc agitur corpore, superessetempus judicium jus-
titiamque faciendi, quam dumesset in carne non fecit, et

sic divinum evadi posse judicium ^
« In medio terra3 , »
mihi videtur dictum, cum quis(|ue vivit in corpore. In

hac quippe vita suam terram quis(pie circumfert, quam,
moriente homine, recipit terra communis j resurgenti uti-
que redditura. Proinde, « In medio terraj » id est cum , ,
anima nostra isto terreno chuiditur corpore, faciendum

est judieium et justitia quod nobis prosit in postcrum, ,
quaudo « Recipiet quisque secundum ea qua: per corpus

» gessit, sive bonum, sivemakun''. Per corpus » quippe
ibi dixit Apostolus per tempus quo vixit in corpore. Nc-

,
que enim si quis mahgna mente atque impia cogitatione

blasphemet neque id ulhs membris corporis operetur,
,
ideo non erit reus, quia id nonmotu corporis gessit, cum

1 1 Cor. IV, 7. — - I Tim. i, 5. — 3 i Joan. iv, 7. — ^2 Cor. v, lo.
380 s. algustiki episcovi
hoc per illud teiiipus gesserit ,
quo gessit et corpus. Isto
moclo congruenter intelligi potest eliam illud quod iii
Psalnio legitnr Deus autem rex noster ante ssecula

: «
« operatus est salutem in medio terroe* » ut Dominus ;
Jesus accipiaturDeus noster, qui est ante scecula, quiaper

ipsum facta sunt soccula, operatus salutem nostram in
medio terrnc, cum VerJjum caro factum cst, et terreno
habitavit in copore^.
IX. Deinde posteacpiam prophetatum est in hisverbis
Annae, quomodo gloriari debeat, qui gloriatur, non in se
utique , sedin Domino, propter retributionem quscin (\[e
judieii futura cst : « Dominus, inquit, ascendit in coe-

)) los , et tonuit : ipse judicabit extrema terrae, ([uia
)) ordinem tenuit confessionis fidehum.

justusest. )) Prorsus
Ascendit enim in cadum Dominus Christus etindeven- ,
turus est ad vivos et mortuos judicandos. « Nam quis as-

)) cendit, sicut dicit Apostolus , nisi qui et descendit
)) in inferiores partes terrae.? Qui descendit, ipse est et
)) (pii ascendit super omnescoelos,uta(hmpleret omnia^.»

Per nubcs ergo suas tonuit, ([uas Spiritu sancto cum
ascendisset implevit. De quilius ancilhc Jerusalem, hoc
comminatus est apud IsaVam prophetam,
est , ingratce vinece
ne pluant super eam iml)rem^. Sic autem dictum est: Ipse (c
))judicabit extrema terra3 : )) ac si diceretur: (cEtiam ex-

)) trema terrae.)) Non enim alias partes non judicabit , (pii
omnes homines procid dubio judicabit. Scd melius intel-

liguntur extrema terrte , extrema hominis : ([uoniam non
judicabuntur , (pire in melius vel in deterius medlo temporc
commutantur, sed in ([uibus extremis inventus fuerit, ([ui
judicabiLur. Propter quod dictum est : (c Qui persevera-.
» verit us([uc in finem, hic salvus erit^. )> Qui ergo per-
«Psal. Lwiii, li. — = Joaii. I, i.\. — •^r.plics. iv, 9, lo. — 4 Isui. v, G.
— 5 Mattli. X, 22.
DE CTVITATE dei, liber xvii. 381
severantcr facit judicium et justltiam iu medio terr.ie , noii
damnabitur, cum judicabuntur extrema terr.Te.Et dat,
«
)) inquit, virtutem regibus nostris : « utnon eosjudicando

condemnet. Dat eis virtutem ,
qua carnem sicut reges re-
gant , et in illo mundum, qui propter eos fuditsanguinem,
vincant. « Etexaltabitcornu Cbristisui. » Quomodo Cbris-
tus exaltabit cornu Cbristi sui.? De quo cnim supra dictum
est Dominus ascendit in coelos, » et intellectus est
: «
Dominus Cliristus ipse, sicut bic dicitur, « Exaltabit cornu

;
)) Christi sui. )> Quis ergo est Cbristus Cbristi sui.^ An

cornu exaltalnt uniuscujusquc fidebs sui, sicutista ipsain
principio bujus bymni ait « Exaltatum est cornu meum :
))in Deo meo* ? Omnes quippe unctosejus cbrismate, recte

)>
Cbristos possumus dicerc quod tamen totum cum suo :
capite corpus unus est Cbristus. Haec Anna propbetavit,

Samuebs mater, sancti viri, multamque biudati. In quo
([uidem tunc figurata est mutatio veteris sacerdotii, et
nunc impleta, quando inbrmata est quae muha erat in

filiis, ut novum baberet in Cbristo sacerdotium steribs,
qiuTP peperit septem.
IW^^-VW^VI/X-» \w\ ww ww ww ww ww ww-wv^ vw\ wwww \w» ww vwwwww\
CAPUT V.
De his, qitcp acl Heli sacerclotcm liomo Dei prophetico

locutus est Spiritii , significans sacerchtium , cpiocl
secunclum Aaron institutum fuerat , auferencluni,
SEDboc evideniius ad ipsum Heb sacerdotem missus

I.
loquitur bomo Dci, cujus quidem nomen tacetur, scdin-

tclligitur oflicio ministeriocpic suo sinc dubitatione Pro-
' I Rog. II, t.

pbeta. Sic enim scriptum est : aEt venit liomo Dei ad

» Heli, etdixit: ILiee dieit Doniinus : Revelans revelatus
)) sum ad domnm palris tui , cum essentin terra/Egypti
» servi in domo Pliaraonis •, et elegi donumi patris tui ex
» omnibus sceptris Israel mihi saeerdotio fungi , ut as-

» cenderent ad altare meum , et incenderent incensum ,
» et portarent Epliod ; et dedi domui patris tui omnia ,
)) qua3 sunt ignis filiorum Israel in escam. Et ut quid

)> respexisti in incensum meum , et in sacrificium meum
» impudenti ocuio , et gloriiieasti filios tuos super me ,
)) benedicere primitias omnis sacrifieii in Israel in cons-

)) pectumeo ? Proptcr boe biOec dicit Dominus Deus Israel
)) Dixi Domus tua et domus patris tui transibunt coram
:
)) meusque in a?ternum. Et nune dicit Dominus Nequa- :
)) quam sed glorificantes me glorificaljo et qui spernit

, •,
)) me spernetur. Ecce dies veniunt

, , et exterminabo se-
)) men tuum et semen domus patris tui , et non erit tibi
)) senior in domo mea omnibus diebus et , virum exter-
)) minaljo tilî ad altari meo ut deficiant , oculi ejus , et
)) defluat anima ejus; et omnis, qui superaverit domus

)) tuae, decidet in gladio virorum. Et hoc tibi signum ,
)) quod veniet superduos fibos tuos bos, Opbni et Phinees,

)) una die morientur ambo. Etsuscitalô mibi sacerdotem
)) fidelem, qui omnia qua3 in corde meo etquae in anima
)) mea faciat •, et sedificabo ei domum fidelem , et transibit
)) coram Cbristo meo omnibus diebus. Et erit qui supe-
)) raverit in domo tua, veniet adorare ei obolo argenti,
» dicens Jacta : me in unam partem sacerdotii tui mandu-
» carc panem'. »
II. Non est ut dicatur ista propbetia, ubi saccrdotii

veteris tanta manifestaiione prnenunliata mutatio est, in
Samuele fuisse completa. Quanquam enim non esset de
DE CIVITATE DKI, LIBER XV IT. 383
alia tribu Samuel quam quae constituta fuerataDomino,
,
ut serviret altari tamen non erat de filiis Aaron

; cujus ,
progenies fuerat deputaLa unde fierint sacerdotes ac per , :
hoc in ea quoque re gesta, cadem mutatio, qute per

Christum Jesum futura fuerat, adumbrata est et ad Ve- :
tus Testamentum proprie, figurate vero pertinebat ad No-

vum prophetia facti etiam ipsa, non verbi; id scilicet
,
facto significans quod verbo ad Heh sacerdotem dictum

,
est per Prophetam. Nam fuerunt jiostea sacerdotes ex ge-

nere Aaron, sicut Sadoch ct Abiathar, regnante David '
et alii deinceps antequam tempus veniret, quo ista quse

,
de sacerdotio mutando tanto ante prsedicta sunt , eflici per

Christum autem nunc fideh oculo hcec
oportelât. Quis
intuens non videat esse completaPQuandoquidem nullum
tabernaculnm, nulhim templum, nulJum altare, nullum
sacrificium , et ideo nec ulhis sacerdos remansit Judaeis ,
quibus ut de semine Aaron ordinaretur, in Dei fuerat lege

mandatum. Quod et hic commemoratum est ilJo dicente
Propheta : « H.iec dicit Dominus Deus Israel : Dixi : Domus
M tua et domus coram me usque in
patris tui transibunt
» aeternum. Et nunc dicit Dominus Nequaquam, sed glo- :
» rificantes me, glorificabo^ et (juime spernit, spernetur.))
Quod enim nominat domum patris ejus non eum de pro- ,
ximo patre dicere, sed de illo Aaron, quiprimus sacerdos

est institutus , de cujus progenie caeteri sequerentur, su-
periora demonstrant , uiii ait : « Revelatus sum ad domum
» patris tui, cum essent in terra iEgypti scrvi iii domo
» Pharaonis , et clegi domum patris tui ex omnibus scep-
» tris Israel, mihi sacerdotio fungi. » Quis patrum fuit
hujus in illa iEgyptia servitute, undc cum hberati essent,
electus est ad saccrdotium, nisi Aaron.^ De hnjus ergo
stirpe isto loco dixit futurum fuisse , ut non essent ulterius
' 2Reg. XY.
384 S, AUGUSTINI EPISCOPI
sacerdotos : quod jam vldcnius iniplclum. Vigilet fidcs
prtesto sunt res, cernuntur, tencnlur, ctviderenolcntium
oculis ingeruntur. «Eccc, inquit, dies veniunt, et ex-
))terminabo semcn tuum, et scmcn domus patris tui, et
))non erit tibi senior in domo mea omnilnrs diebus et ,
))virum exlcrminabo tibi ab altari meo, utdcliciant oculi

))cjus,et dclluatanima ejus. Ecce dies qui prrenuntiati )>
sunt, jam vcnerunt. NulJus sacerdos est secundum ordi-

ncm Aaron : etquicumc[uc ex ejus genere est homo, cum
videt sacrificium Clu'isLianorum toto orbe pollcrc , sibi
autem honorcm ilium maguum esse subtractum,de(iciunt

oculi ejus, ctdcfluit anima cjus ta]jc mocroris.
III. Propric autem ad hujusdomum HcJi , cui ha?cdi-

cebantur, quodsequitur pertinet : « Et omnis cjui supcra-
)) domus tuse, dccidct in
vcrit Ethoc tibi gladio virorum.
)) signum quod venict super
,
ckios fdiostuos lios Ophni ,
))-ct Phinccs dicuno moricnturamJjo. m Hocergo signum

:
facLum est mutandi saccrdotii dc domo liujus, quo signo

signiiicatum est nuitandum sacerdotium domus Aaron.
Mors quippe fdiorum hujus significavit mortem non lio- ,
minum, scd ipsius sacerdotii de filiis Aaron. Quodautcm

scc|uitur, adiJlumjam pcrtinct sacerdotem, cujusfiguram
gessit liuic' succcdcndo Samucl. Proinde quoe secjuuntur,
de Gliristo Jesu^ôvi Tcstamcnti vero sacerdote dicuutur :
(( Et suscitabo milii sacerdotcm fidcdcmi, cjui omnia cjuae
)) in cordc mco et c|u,ie in anima mea faciat^ et a^chficaljo
)) ei domum fidclcm. » Tpsa cst aeterna ct supcrna Jerusa-

lem. (( EL transibiL, incpiit, coram Christo mco om-
)) nibus dieiius. Transil)it m chxit, convcrsabitur : sicut
su]:)erius dixerat (\o. domo Aaron , (( Dixi : Domus tua , et

))domus ]x\Uis tui transibunt coram me in .Tetcrnum. )>
Quodautem ait, (( GoramChristomeotransiJjit, )> de ipsa

' Scilicct ndi.
,
DK CIVTTATE DET, I.IBl^n XVII. 38o
domo utiqiie intelligendiim est, nonde illo sacerdote, qui
est Gliristiis ipse Mediator atque Salvator. Domus ergo cjus
coram illo transibit. Potest « Et transilît -» intelligi de
morte ad vitam , omnibus dieljus , c[uibus peragitur usque
Quod autem ait Deus
in finem soeculi hujusista mortalilas.
(( Qui omnia quse in corde meo et quae in anima mea ,
)) faciatp) non arbitremur habere animam Deum cum ,
sit conditoranim.Te : hoc de Deo tropice, non pro-

sed ita
prie dicitur , sicut manus etpedes et aha corporis membra.

Et , ne secundum hoc credatur homo in carnis hujus eiligie
imaginem Dei, adduntur et aLie, quas utiqucnoii
factus ad
liabet homo; etdicitiir Dco « Sub umbra alarum tuarum :
protege me' » ut intelhgant homines de illa incflabili

)) ;
natura non propriis sed transhitis rerum vocabuhs, ista

, ,
''^' -^' ' '^' •' '
dici. -
IV. Quod vero adjungitur, « Eterlt, qui superavcrit

)) iu domo tua veniet adorare non proprie de domo
, ei : ))
dicitur hujus Heli, sed illius Aaron, de qua usquc adad-

vcntum Jesu Christi homines remanserunt, de quo genere
etiam nuuc usque non desunt. Nam de illa domo hujus
HeU jam supra dictum crat: « Et omnis qui superaverit
domus tuae decidet in gladio vi)'orum. Quomodo crgo
)) , ))
liic vere dici potuit, « Et erit, qui superaverit in domo
tua veniet adorare ei « si iUud est verum quod ul-

)) , ^ ,
tore gladio nemo inde supererit^ nisi quia illos intelhgi

voluit ,
qui pertinent ad stirpem, sed iUius totius sacerdotii
secundum ordinem Aaron ? Ergo si de ilhs est praedesti-
natis rehquiis, de quibusalius Propheta dixit : « Rehquioe

)) salvse fient'^ •, » unde et Apostohis : « Sic crgo , inquit
i) et in hoc tempore rehquioe per clectionem gratine salv?e
:» factse sunt^ ; w quia de tahbus rehquiis l)cne intelligitur

csse, de quo dictum est : " Qui supcraverit in domotua : »
Tsal.xvi, 8. — ^lâi. x^ 2n. — ^ R m, xi, 'i
cx. 25
386 S. ALGtlSTTNI EPISCOPI
profecto credi t in Cliristum •, siciit temporibiis Apostoloriim

ex ipsa gente plurimi credidcruiit ^ neque nunc desunt
qui, licet rarissime, tamen credant, et impletur in eis
quod hic iste homo Dei continuo secutus adjunxit, « Ve-

» niet adorare ei obolo argenli : n cui adorare, nisi illi
summo Deus est? Neque enim in illo sa-

sacerdoti, qui et
cerdotio secundum ordinem Aaron, ad hoc veniebant
homines ad tempkim vel altare Dei ut sacerdotem ado- ,
rarent. Quid est autem c[uod ait « Obolo argenti » nisi , ,
,
brevitate verbi iidei , dequo commemorat Apostolus dic-
tum Verbum consummans et brevians faciet Dominus
: (c
))super terram' ? » Argcntum autem pro eloquio poni

Psahnus testis est iibi canitur Eloquia Domini eloquia
, : ((
» casta , argentum igne examinatum^ .

)>
V. Quid crgo dicit iste, qui venit adorare sacerdoti Dei

et sacerdoti Deo? « Jacta me in unam partem sacerdotii
))tui manducare panem. » Nolo in patrum meorum col-
,
locari honore qui nulhis ost jacta niG in partem sacer-

,
•
dotii tui. «Elegi enim abjectus esse in domo Dei ^ » :
qualecumque et cpiantuhimcumque membrum esse cupio

sacerdotii tui. Sacerdotium quippehicipsamplebemdicit,
cujus plebis ille sacerdos est Mediator Dei ethominum homo
Christus Jesus. Gui plcbi chcit apostohis Petrus: u Plebs
» sancta, regale sacerdotium^Quamvis nonnulli, « Sa- »
))crificiitui ))sintintcrpretati, non « Sacerdotii tui ))C|uod :
nihilominus cumdem significat popuhun clnistianum.

llnde chcit apostolus Pauius « Unus panis unum corpus : ,
» niukisumus^ )>Quodergo addidit, « Manducarepancm,))
ctiam ipsum sacrificii gcnus ek^ganter exprcssit, de c|uo

dicit saccrdos ipsc : « Panis cpiem ego clcckTo , caro mea
)) cst pro saeculi vita". » Ipsum est sacrificium , nonsecun-
' Roni. IX, 28. et Isai. x, 23. — =Psal. xi, 7. — 3 jj Lxxx.m , ii. —
4 t Petr. II, 9. — ' I Cor. x, 17. — joan. 6 vi, 32.
PE CIVITAXE DEI, ^^^^^ XM(. 38X
clum ordiiiem Aauoji, seclsecundum ortlinem îcleliisedreli
c[ui legit, intelljgat. Brevis itcicj,ue ijsta cpiitessio et sal.ul)riter
humiiis, c|ua clicitur : «lacta ijic ijii partem sacerclotii tui
» maiidiicarc panem , » ipse est obolus argentij quia et

breve est, et elocjuium Domini est habitantis in corcle cre-
dentis. Quiaenim domui Aaron

dixerat superius dedisse se
cihos de victimis Veteris Testamenti, uiî ait Dedi domui : <?
» patris tui omnia cjuae sunt ignis fdiorum Israel in escam »

j
hapc cj[uippe luerant sacrificia Judaeorum ideo hic dixit :
Manducare panem » quod est in Noyo Testamcnto sa-

<.< ;
^
crificium Christianorum. •
CAPUT YI.
De JLidmco sacerdotio et regno , qucE cum in (vter-

num dicantar statuta , non permanent ; ut alia in~
teUigantur , quorum spondetur (Vternitas.
I. CtiM igitur hacc tanta tunc altituchne pr.Tuuntiata

sint , tanta nunc manifestalione clarescant •, non frustra
tamen moveri quispiam potest , ae dicere : « Quomodo
confidimus venire omnia, cjuae in Libris iUis venlura prrc-
dicta sunt , si hoc ipsum cjuod ibi divinilus dictum est :
» Domus tua et domus

coram me iu patris tui transibunt
» seternum', » enectum habere nonpotuit? Quoniam vi-
demus illucl sacerdotium fuisse mutatum et quod illi 5
domui promissum est nec sperari ahcpiando complen- ,
dum : cpiia illud cpiod ei reprobato niutatoc|ue succedit

hoc potius praedicatur .'jeternum. IIoc c[ui dicit, nonchuii
intelfigit , aut non rccoht , etiam ipsum secundum ordi-
' I r>eg. 11, ."5(1.
25.
388 s. AuGrsTiNi episcopi
nem Aaroii sacordotiiim , tanquam umbram fnturi seterni

sacerdotii constitutum : ac per hoc t[uando ei seternitas
promissa cst, non quod per
ipsi umbr<nc ac figura^, sed ei
ipsam adumbrabatur figurabaturque promissum est. Sed ,
ne putaretur ipsa umbra esse mansura ideo etiam mu- ,
tatio ejus debuitpropbetari.

II. Regnum quoque isto modo etiam Saillis ipsius , C|ui
certe reprojjatus atque rejectus est , futuri regni erat um-

bra in jêternitate raansuri. Oleum quippe ilhid, quo unc-
tus est , et ab eo chrismate Christus cst dictus , mystice
accipiendum , et magnum sacramentum intelhgendum
est : c[uod in eo tantum veneratus est ipse David, ut per-
cusso corde pavitaverit ,
quando in tenebroso occultatus
antro quo etiam Saiil urgente intraverat necessitate na-
,
turae exiguam particulam vestis ejus retrorsum Litenter

,
abscidit ut haberet uude monstraret

, quomodo ei pe- ,
percerit, cum posset occidere atque ita suspicionem de ;
animo ejus, cpia sanctum David putantinimicum suum ve-

hementer perseque]3atur,auferret.Neitaque reus esset tanti
sacramcnti in Saiik^ viohiti quia vel indumentum ejus ,
sic attrectavit, extimuit. Ita enim scriptum cst « Et :
)) pcrcussit cor David super eum quia aljstuht pinnulam ,
)) chlamydis ejus'. Yiris autem, qui cum illoerant,

))
et ut Saiilem in manus suas traditum interimeret sua- ,
clebant : « Non mihi inquit contiugat a Domiuo si

, , ,
)) fecero hocverbum DominomeoChristoDomini, inferre

)) manum meam super eum; ([uia Christus Domini est hic'. )>
Huic ergo umbroe futuri nonpropteripsam, sed propter

ilhul quod praifigurabat , tanta veneratio cxhiholâtur.
Unde ct illud (juod ait Quoniam non Saiih Samuel : «
)) servasti mandatum meum, quod mandavit tibi Domi-

» nus-, qucmadmodum nunc paravcrat Dominus regnum
•Rcg. XXIV. G. — ' Jbiil.

7.
DE CIVITATE DEI, LIBER XVII. 389
» tiuim iisque iu aeternum super Israel , et iiunc regiium
)) Dominus sibi hominem
tuuni non stabit tibi 5 et quaeret
)) secundnm cor suum et mandabit ei Dominus esse in ,
)) principem super populum suum quia non custodisti ;
)) quoemandavitlibi Dominus' : )> nonsicaccipiendum est,
ac si ipsura SaLilem Deus in teternum pra;paraverit reg-

naturum, et hoc postea noluerit servare peccanti-, neque
enim eum peccaturum esse nesciebat sed prceparaverat :
regnum ejus, in quo iigura esset regni reterni. Idco ad-

didit:«Et nunc regnum tuum non slabit tibi. Stetit ))
ergo, etstabit, (piod in illo significatum est sed non :
, huic stabit, quia non in reternum ipse fuerat regnaturns,

nec progenies ejus , ut saltem per posteros alterum alteri
succedentes videretur imj^leri quod dictum est , (( In
)) seternum. Et qucneret, intjuit, Dominnssibihominem : )>
sive siveipsumÎedialorem significans Testamenti

David ,
Novi, qui (igurabatur in chrismate etiam, quo unctns est

ipse David et progenies ejus. Nou autcm quasi nesciat
ubi sit , ita Deus sibi hominem quaerit : sed per hominem
more hominum loquitur quia et sic loquendo nos quiierit. 5
Non solum enim Deo Patri verumetiam ijisi quoque Uni- ,
genito ejus, qui venit qu;crere ([uod perierat ^ , uscpie adeo

jam eramus noti , ut inipso essemus electi ante constitii-
tionem mundi^. (( Qu?eret sibi » ergodixit, suumhabebit.
Unde hngua hoc vcrbum accipit praepositionem,
in hitina
etacquirit, dicitur quod satis apertum est cpiid significet.
:
Quancpiam etsine ackhtamento pra?positionis cpuererein-

telligatur accjuirere : ex c|uo lucra vocantur et c|U8estus.
' I Reg. xiu, i5, 1 4, — - * Luc. xix, 10, — 3 Eplics. i, 4-

31)0 S. AtGLSriM EPISCOPI
'VVVWW%'Wl/\ VW\ VW\ VW\ WVWVW WW'VW\ ww vw\ ww wv\ ww vw\ vwv vw\ vw\i/v\
CAPljT Yll.
De dicmptionc rea^ni i.sraelitici , qaa prcefiguratur

perpctaa diûsio Israclis spiritalis ab Israelc
carnali.
I. lU nstis pccca\it Saiil pcr iiiobcdicntiam, ct rursus

Samiicl ait illi in verbo Domini : a QLiia sprcvisti verbum
» Domini, sprevit te Dominus, ut nou sis rex super IsracP. »
Et rursus pro codem peccato, cum id confiteretur Saill,

Gt veniam precarctur, regaret([ue Sarauelcm ut revertc-
retur cum illo ad placandam Deum : « Non revertar, in-
5) quit, tccum 5 c[uia sprevisti verlnun Domini , et spernet
» te Dominus, ne sis rexsuper Isracl. Etconvertit Samuel
» facicm suam ut abiret ct tenuit Saiil pinnulam di-
, :
y> ploidis ejus, ctdisrupit eam. Et dixit ad eum Samucl :
» Disrupit Dominus regnumab Isrartil de manu tua hodie,

» et dabit proximo tuo ])ono super te, et dividetur Isracil
» in duo ct non convcrtetur, ncc[ue pcenitebit cum^

:
» cjuoniam non est sicut lionio, ut poeniteat eum :i]ise mi-

» natur, etnon permanet^. » Iste cui dicitur « Spernet :
)) Dominus, ne sis rex super Israel « et »Disru[)it Dominus :
» regnum ab Israel de manu tua hodie » cpiach-aginta ,
annos regnavitsuper Israel, tanto scihcet s[oatio tcm[wris,
quanto ct ipse David-, et audivit hoc primo tempore regni

sui : ut intelhgamus ideo dictum , cpiia nulhis de stirpe
ejus fuerat regnaturus 5 et respiciamus ad stirpem David,
unde exortus est sccundum carncm Mcchator Dci et ho-
minum homoChristus Jcsus.
' 1 Ixo^. xv, 23. — ^lbiJ. '2G--i'j.
DE CIVITATE DEl, LIUER XVII. 391
11. Non autem liabet Scriptura, quod in pleris(|ue
latinis codicibus legitur : « Disrupit Dominus regnum
» Israel de manu tua : » sed sicut a nobis positum est
inventum in graecisDominus regnum ab Israel
: « Disrupit
))de manu tua » ut hoc inteiligatur
: De manu tua <( ,
)>
quod est « Ab Isi"ael.» Populi ergo Israel personam ligu-

rate gerebat homo iste, qui popuhis regnum fuerat amis-
surus, Christo Jcsu Domino nostro per Novum Testa-
mentum, non carnaliter, sed spiritaliter regnaturo. De
quo cum dicitur « Et dabit illud proximo tuo, » ad car-
:
nis cognationem id refertur ex Israel enim Christus se- :
cundum carnem, unde et Saiil. Quod vero additum est,

« Bono super te, potest quidem intelligi, «Meliori te;))
))
nam et quidam sic sunt interpretati sed melius sic ac- :
cipitur, « Bono super te ut quia illt? bonus est, ideo sit ,
super te, juxta ilhid aliud propheticum «Donec ponam om- :
))nes inimicos tuossub pedibus^tuis' ))in quibus est et Israel, .
cui suo perseeutori regnum abstulit Christus. Quamvis

fuerit illic et Israel, in quo dolus non erat^, quoddam quasi
frimientum illarum palcarum. Nam utic[ue indo erant
Apostoli', inde tot îMartyres, quorum prior Stephanus^
inde tot Ecclesipn , cpias apostolus Pauliis commemorat,
iii conversione ejus magnificantes Deum^.
III. De non dubito intelhgiiidum esse cûod se-
c|ua re
c[uitur: « Et dividelur Israel in duo in Israel scilicet : ))
inimicum Christo etlsrael adh.ierentemChristOjin Israel

,
ad ancillam, et Israel ad liberam pertinentem. Nani ista

duo genera primum simul crant, velut Abraham adhiic
adhrereret ancill;ie , donec sterilis per Christi gratiam foe-
cundata clamaret : « Ejice ancillam et filium ejus'. )>
Propter peccatum quidem , Salomonis regnante filio ejus

Roboam , scimus Israel in duofuissedivisum', atcpie ita
'
râl.ciXji. — = Joan. i, \' — 3t;a',.i.'2'|. — /, Gen. xxi,io.-— ^jRcg. mi.
392 .
• s. AUGUSXIM EPISCOP£
perseverasse , liahenliljus siiigiilis parlibns regessnos, do-

nec illa gcns tota a Cliald;uis csset ingenli vastatione snb-
versa atque translata. Sed lioc qnid ad Saiilem, cum si
tale aliqnid conmiinandnni csset , ipsi David fuerit potins

comminandnni cnjns , erat filius Salomon? Postremonunc
inter se gens hebrsea divisa non est, scd indiiferenter in
ejusdem crroris societate dispersa per terras. Divisio vero
illa, ([uam Dens sub persona SaiUis, iliius regni et populi
figuram gerentis , eidem rcgno populoqne minatns cst
teterna atquc immutabilis signliicata est, per lioc quod
adjunctum Et non convertctur, neque poenitebit
est ; «
» eum; quoniam non est sicut homo, ut poenitcat cum :
)) etnon permanet: «id cst, homo minatur,

ipse minatur,
et non permanet non autem Deus queni non poenitet
•,
,
sicut hominem. Ubi enim lcgitur, quod poeniteat eum,

mutatio rerum significatur immutaljiU praescientia ma- ,
nente divina. Ubi ergo non poenitere chcitur, non mutare

intelligitur.
IV. Prorsus insokdjiiem videmus per hrcc verba prola-

tam divinitus fnisse sententiam de ista divisione populi
Israel, et onniino perpetuam. Quicumque enim adChris-
tnm transierunt, vel transeunt, vel transilnnit inde, non
erantinde secundum Dei prsescientiam, non secundnm ge-
hnmani unam eamdemque naturam. Prorsus quicum-
neris
queex Israelitis adha^rentes Christo perseverant in illo,
nunquam erunt cum eis Israelitis, qui ejusinimici usque
in fniem vitae hujus esse persistunt : sed in divisione, qnce
hic pracnuntiata est ,
pcrpetuo permanelmnt. Nihil enim
prodest Testamentum Vetusde monte Sina in servitutem
generans' , nisi (piia teslimonium perhi])et Testamento
Novo. Alioquin quandiu legitur Moyses, velamen supcr
corda eorum positum cst : cum autcm quisque indc Irau-
' Gal. IV, 24.

DE CIVITATE DEI, LIBER XVir. 393
sierit ad Chrislum , auferetiir velamen* . TransGiintium
quippe intentio ipsa mutatur de Vetere ad Novum ; iit non
jam quisque intendat accipere carnalem sed spiritaleni ,
ielicitatem. Propter quod ipse magnus propheta Samuel,

anteqiiam iinxisset regem Saiil quando exclamavit ad ,
Dominum pro Israel , et exaiidivit eum ^ et cum offerret

holocaustosim, accedentiljus ahenigenis ad pugnamcontra
populum Dei, tonuit Dominus super eos, et confusi sunt,
et ofFenderunt coram Israel, atque superati sunt assumpsit :
lapideni unum, etstatuitillum inter Massephat novam et

veterem, ct vocavit nomen ejus Abennezer quod est la-
tine Lapis adjutoris : et dixit : « Usque huc adjuvitnos
)) Dominus*. « Massephat interpretatur intentio. Lapis illc
adjutoris medictas est Salvatoris, per quem transeunduni

est a Massephat vetere ad novam, id est, ab intentionc
qua expecta])atur in carnah regno beatitudo falsa carnahs,
ad intentionem, qua per Novuni Testamentum expectatur
in regno coelorum beatitudo verissima spiiitahs qua :
quoniam nihil est mehus, huc usque adjuvat Deus.
%vvvvvvv«vvvvvvvvvvvvvvvvvvvvxvt-v\v\vvt«%/\vvvvvvv\«;vv^vta%vvv\vivvvv^vvv^v^^
CAPUT VIII.
De promissionihiis ad Dcwid iiifdio e]us , qiue mdla-

tenus in Salonwne, sed plenissinie i/u>e/iiunlur i/i
Ch/îsto,
I. JA:\r nunc video esse monstrandum quid ipsi David,

qui Saiih successitin regnum, cujus mutatione finahsilla
mutatio figurata est, propter quam divinitus cuncta dicla,
cuncta conscripta sunt, Deus promiserit, (piod ad rem
' 2 Coi', III, i6. — 2

1 Reg. \ii, i2,
39i S. AUGLSTINI EPiSCOPI
de qiia aginius perliiiet. Cum regi David multa prospera
provenissent, cogitavit facere Deo domum, templumillud
scilicet excellentissimedillamatum, quodarege Salomoue
filio Hoc eocogitante, factum
ejus postea fal)ricatum est.
est verlium Domiiii ad Natlian prophetam quod perferret ,
ad regem. Ubi cum Deus dixisset, quod non ab ipso

David sibi aedificaretur domus, neque per tantumtempus
se mandasse cui([uam in populo suo, ut silî fieret domus
cedrina « Et nunc : inquit, hsec dices servo meo
,
))David Ha;c dicit Dominus omnipotens Accepi te de

: :
» ovili ovium ut esses in ducem super populum meum

,
» in Israel et eram tecum in omnibus quibus ingredie-

>)baris et cxterminavi omnes inimicos tuos a facie tua
,
» et feci te nominatum secundum nomcr^ magnorum qui
))suntsuper terram: etponam locumpopulo meolsrael,et

» plantabo iIIum,etinliabita]Mt seorsum, et non soUicitus
» eritultra; et non apponet filius iniquitatis humiliare
» eum, sicut ab initio a dielnis quibus constitui judices

» super populum meum Israel. Et requiem dabo ab om-
tibi
» nibus inimicis tuis : et nuntiabit tibi Dominus, quoniam

» domum a^dificabis ipsi. Et erit cum repleti fucrint dies
» tui , et dormies cum patribus tuis, et suscitabo semen
» tuum postte, qui erit de ventre tuo et pr?eparabo ,
» regnum ejus. Hic aedificabit mihi domum nomini meo,

» et dirigamthronumilliususqueina3ternum. Ego ero iUi
M in patrem, et iUe erit mihi in filium E t si venerit iniquitas .
» ejus, redarguam illum in virga virorum, etin tactibus filio-

» rum hominum misericordiam autem meam non amo-
:
» veamabeo, sicut amoviaquibus amovi a facie mea et :
M fidelis erit domus ejus, et regnum ejus usque in aeternum

» coram me,et thronus ejus erit erectus usque in setcrnum ' .
II. Hanc tam grandcm promissioncm, qui putat in Sa-
2 Kt}', VI!, i-i3.

DE CIVITATE DEl, LIBEa XVII. 395
lomone completam, multum errat. Atteudit enim
fuisse
quod diclumest « Hicrcdilicabitmihidomum » quoniam
: •,
Salomon templum illud nobile extruxit: ct non attendit:

((Fidelis erit domus ejus et regnum ejus usque in seter- ,
num coram me. Attendat ergo et aspiciat Salomonis

)) )>
domum ])lenam mulieribus alienigenis colentibus deos

ipsum abeis regem aliquando sapientem ineam-
falsos, et
dem idoloiatriam seductum atque dejectum ctnonaudeat :
existimare Deum, vel hoc promisisse mendaciter, vel talem

Salomonem domumquc ejus futuram non potuisse praes-
cire. Non liinc autem deberemus amljigere nec si non in ,
Ghristo Domhio nostro qui factus cst ex semine David ,
secundum carnem jam videremus ista compleri ne

'
, 5
vane atqucinaniterhic alium ahqucm recpiiramus, sicut

carnales Jud;ri. Nam et ipsi usque adeo lihum, (piemloco
islo regi David promissum legunt, intclhgunt non fuisse
Sakmionem, ut eo qui promissus est tanta jam manifesla-

tione dechirato adliuc mirabih caecitate alium sperare se
quidem nonnuUa imago rei futurtc ctiam
dicant. Facta est
in Salomone, in eo quod temphun scdificavit, et pacem
habuitsecundumnomen suum, (Sak)mon (juippepacificus
est Latine ,
) et in exordio regni sui mirabihter huidabihs
fuit : sed eadem sua persona per umbram futuri piTcnun-
tiabat etiam ipse Christum Dominum nostrum, non exhi-
bebat. Unde quaedam de iUo ita scripta sunt ,
quasi de
ipso ista prsedicta sint , dum Scriptura sancta etiam rebus
gestis proplietans ,
quodam modo in eo figuram ddineat
futurorum.Nampra?ter hbros divinaeHistorioe, ubi regnasse
narratur, Psahnus etiam septuagesimus-primus titulo
nominis cjus inscriptus cst in cpio tam multa dicuntur, :
qute omnino ei convcnire non possunt, Domino autem

Christo aptissima pcrspieuilatc conveniunl, ut cvidcnter
'
Roin. 1,3.
396 S. AUG13ST1NI EPISCOPI
appareat ,
qiiod iii illo figura ([naliscumque adurabrala
sit, in isto autemipsa veritaspraesentala. Notum est enim
quihus tcrminis regnum conclusura fuerit Salomonis et :
tamen in co Psalmo lcgitur ut alia taceam « Dominabitur , :
)) a mari usque ad
mare et a flumine usque ad terminos ,
» orliis terrse' » quod in Christo videmus impleri. A flu-

:
mine quippe dominaudi surapsitexordiura,ubi baptizatus

a Joanne, codem monstrante, coepit agnosci a Discipulis,
qui cum non solum magistrum, verumetiam Dominum
appellaverunt.
III. Nec o]j aliud , vivente adhuc patre stlo David reg-
,
nare Saloraon coepit qucd nulliillorum regum contigit,

,
nisi ut hmc quoque satis eluceat non esse ipsum quem ,

,
prophetia ista pr.Tsignat, quae ad ejus patreni loquitur

dicens: « Et erit cum rcpleti iLierint dies tui, et dormics
j) cum semen tuum post te
patribus tuis, et suscitabo
qui erit de ventre tuo ct prceparabo regnum ilhus. »
5) ,
/Quomodo ergo propter id quod sequitur, a Hic sedificabit

,3) raihidoraum, » iste Salomonputabiturprophetatus : et
non potius projiter id quod prcTcedit : (c Cum repleti fuerint
0) clies tui , etdormies cum patribus tuis , suscitabo seraen
^) tuura post te,))aliuspacificusintclligituresseproraissus,
qui nonante, sicut iste, mortem David prrenun-
sed post
•tiatus est suscitandus? Quaralibet enim longo interposito
terapore Jesus Christus veniret, procul dubiopostraortem
. regis David, cuisicestpromissus, cum venire oportebat,
qui aidificaret domura Deo, non de lignis et lapidil.uis,
,
Sed de hominibus, qualeni illum redificarc gaudcmus.
Huic enim domui dicit Apostolus, hoc cst, lidelibus
Christi : a Tcmplum cnim Dei sanctuni cst, cjuod estis
VOS^. ))
« Psal, uxi, 8. — ii Ccr, xir, 17.

PE civitAte det, ltber xvu. 397
/VVVlVVt* VV\*\*V\ VVV\ \VVVVVVVVVVV VVVVVVVV VVVV VVVV VVVVVVX* VVV\'tVVVi\^ AVVVVVVV V|
CAPUT IX. pi .
' .'' ''.':

" ;, ..:./' -V' . : .!ri"- 'r
'
Qiiam sijnilis in Psahno octogesimo-octa{>o sit fro-

/) phetia de Christo, his quce iu Regnorum Ubris
" Nathauprophetante promittuntur. .'
;
.
•; ;
c;0.i<i'wi. j :
;
' i . .. ; ;:,:;; •:::>:•;: ;
/ pROPTErv. quod et iii Psalmo octogesimo-oclavo, cnjiis est
litnlus : « Intellectiis ipsi iElhau Israelitoe* , » comme-

morantur promissioues Deifactoe regi David, et istis qure
iii libro Regnorum suut
qucedam ibi similia di- posila ,
cuutur, sicut est « Jnravi David servo nieo usquc in

: ,
))a3ternum pr?eparabo semen tuum'. » Et iterum « Tnnc :
)) locutus cs iii aspectn filiistuis, et dixisti: Posui adju-

)) torium super potentem, et exaltavi electum de populo
)) meo. Inveni David servnm meum in oleo sancto meo ,
)) unxi eum. Manusenimmeaanxiliabitnr ei, etbrachiuni

)) meum coufortabit eum. Non proficiet inimicus in eo
)) et fUius iniqnitalis non apponet nocereei. Et concidam
)) quioderunteum, fu-
a facie ejus inimicos ejns, eteos,
)) gabo. Etveritas mea etmisericordiamcacumipso, et in
)) nomine meo exaltabitur cornu ejus. Etponam in mari
)) manum ejus, et in tluminibus dexteram ejns. Ipse in-
)) vocabit me
meus es tu Deus meus et susceptor
,
pater ,
)) salutis mese. Etego primogenitum ponara illum excel- ,
)) sum apud reges tcrrse. In .Teternnm servabo illi miseri-

» cordiam meam, et testamentnm meum fidele ipsi. Et
y> ponamin saecnlnm srecnh semenejus, ctthronum ejus
)) sicut dies coeh^ )> Qu?e omnia de Domino Jesu intelh-
guntur, quando recte intelliguntur, sub iiominc David,
' Psal. Lxxxviir, I. — ^lliid. 4- — nbid. Qo-3o.

398 S. AUGUSTINl EPISCOPl
propter formam servi, ([iiani dc semliie Davul idem Mc-
diator assumpsit ex Virgine.Continuo etiam dieitur de pec-
catis fdiorum ejus tale aliquid, ([ualc; in llegnorum lil)ro
positumest, ct quasi de Salomone proelivius acci[3itur.
Ibi namque, lioc est, in llegnorum libro: « Et si vencrit,

M inquit, iniquitas ejus, redarguam illum invirgavirorum,
» et in tactibus fdiorum liominum ; misericordlam autem
» meam non amoveam ab eo' 5 » tactibus significans pla-
gas correptionis. Unde
Ne tetigeritis Christos
illud est , «
» meos'*. » Quod quid est aliud, quam, «Ne loeseritis?» In
Psalmo vero cum ageret tanquam de David, ut quiddam
ejusmodi etiam ibi diceret : « Si dereliquerint , inquit,
» filii ejus legem meam , non ambula-
et in judiciis meis
» verint', si justificationes meas profanaverint, etmandata
»mea non custodierint-, visitabo in virgainiquitates eorum,
» et in flagellis delicta eorum misericordiam autem meam :
» non dis[iergam ab eo^.» Nondixit, « Ab eis, » cum loque-

retur de non de iîso
filiis sed dixit, « Ab eo^ »
ejus , :
quodbeneintellectum tantumdem valet.Non enim Christi

ipsius, quod est ca[xit Ecclesiae, possent inveniri ulla
peccata quoe o[ms esset humanis corre[3tionibus servata
,
misericordia divinitus coerceri ^ sed in ejus corpore ac

membris, cjuod populus ejus est. Ideo in libro Regnorum
« iniquitas ejus » dicitur^ in Psalmo autem, « Filiorum
» ejus : » ut intelligamus de ipso dici quodam modo quod ,
de ejus corpore dicitur. Propter quodetiam ipse de coelo,
cum corpus ejus ,

quod sunt fideles ejus , Saulus [Dcrsc-
queretur, « Saule , inquit , Saule quid me persequeris ''
? »
Deinde in consequentibus Psalmi :« Neque noccbo, inquit,

» in veritate mea , neque [jrofanajjo testamentum meum ,
» et([uae procedunt de labiis meis non repro])abo. Semel
'2 Rcg. VII, i4, J*). — " Pf'»'- f:iv, i5. — 3 1,1. tx\Tviii, 3i-3'{. —
1 Aot. IX, ^.
)) juravi iii saiicto meo, si David mentiar* : » idest, ne-
quaquam David mentiar. Solet enim sic loqui Scriptura.
Quid autem non mentiatur, adjungit, etdicit : « Semen
» ejus in reternum manebit-, et sedes ejus sicut solin cons-
)) pectu meo, et sicut luna perfecta in aeternura, et testis
» in coelo lidelis^. )) ^ -^ :;;:;.:;.;. i:v

i^.i)'r\i- -1 -' • ?•}'••: ; ,
.;•.:,: :;. ...- .
•
j , •
.•H-:'..:;: ^:::-:: CAPUT x;. .

.:
:P:. . !rr.:;- :..- ,._ '
; :
•
.'- '
Quamdwersa acta sint inregno terrence J enisaJem.

- ab his quce promiserat Deus ut intelligeretur ,
- promissionis veritas ad alterius Regis et regni glo-

i riam pertinere.
PosT haec tantae promissionis validissima firmamenta

ne putarentur in Salomone completa , tanquam id spera-
retur , nec inveniretur : « Tu vero , inquit , repulisti
» et ad nihilum deduxisti, Domine ^. » Hoc quippe lactum
est de regno Salomonis in posteris ejus, usque ad ever-
sionem ipsiiis terrenae Jerusalem, qusc regni ejusdem se-
des fuif*; et maxime
tempU labem, quod fuerat a ipsius
Salomone constructum. Sed ne ob hoc putaretur Deus
contra sua promissa fecisse, continuo sul)jecit, « Distuhsti
» Ghristum tuum. » Non est ergo ille Salomon, sed nec

ipse David, si dihitus est Ghristus Domini. Gum enim
Christi ejus dicerentur omnes reges mystico iUo chrismate
consecrati , non sohim a rege David et deinceps sed ab ,
illo etiam Saiile, qui populo eidem rex primus est unctus j
ipse quippe David eum Ghristum Domini appellat^ ; erat
«Psal. Lxxxviu, 34-36. — Mbid. 3;, 38. — 3 IbiJ. 39. — 4 3 Ucg.xiv.

- 5 lEeg. XXIV, 7.
tameii uiiiis verns Cliristns, ciijus illi figuram proplietlca
unctioue gestabant ;
qui secundum opinioncm liominum,
•
quieum putabant in David vel in Salomone intelligen-
dum, ditFerebatur in longum-, secundum autem disposi-

tionem Dei venturus suo tempore parabatur. Interea dum
ille diirertur, quid factum sit de regno terrenae Jerusalem,
ubi sperabatur utique regnaturus , secutus iste Psalmus
adjunxit, atque ait : « Evertisti testamentum servi tui,
)) profanasti in terra sanctitatem ejus. Destruxisti omnes

» macerias ejus, posuisti munitiones ejus in formidinem.
)) Diripuerunt eimi omnes transeuntes viam , factus est
)> opprobrium vicinis suis. Exaltasti dexteram inimicorum
)) ejus, jocundasti omnes inimicos ejus. Avertisti adjuto-
)) rium gladii ejus, et non cs opitulatus ei in bello. Dis-
)) solvisti eum ab emundatione sedem ejus in terram ;
)) collisisti. Minuisti dies sedis ejus, perfudisti eum con-

)) fusione*. )) Hrec omnia venerunt super ancillam Jeru-
salem, in qua regnaverunt nonnulii etiam filii liber.ne,'
regnum illud tenentes in dispensatione temporaria :
regnum autem coelestis Jerusalem, cujus erant fdii, in

vera fide babentes, et in vero Christo sperantes: Quo-
modo autem ista venerint super illud regnum, index est
rerum gestarum, si legatur, historia.
' Psal. Lxxwin, !\o-!^G.
t< f .; 1i't V A "- .lii<il '

DE CIVITATK DF.I, I.IDr.R XVfl. 40\
? ri r s •*'-. \ I .
-: ''^ ; '
CAPUT XI.
yj
-^
'' -- :
.-.
De suhstantia popuU Dei, quce per susceptionem car"

nis in Christo est, qui solus eruendi ah inferis ani'
niani suani hahuit potestatem.
PosT haec autem proplietata ad precandum Deum Pro-

pheta convertitur : sed et ipsa precatio prophetatio est.
(c Usquequo, Domine, nvertis iii finem*? » subauditur,

((Faciem tuam, » sicatahbi dicitur « Usquequo avertis :
)) faciem tuam a me ^? » Nam ideo quidam codices hic noii

habent « Avertis, sed « Averteris quanquam possit )> : ))
intelhgi, «Avertis misericordiam tuam, quam promisisti

David. » Quod autem dixit, « In finem, » quid est^ nisi
usque in finem? Qui finis intelhgendas est uUimum tem-

pus, quando in Cliristum Jesum etiam illa gens cst credi-
tura , ante quem finem iha fieri oportebat ,
quoe superius
serumnosa deflevit. Propter qua3 et hic sequitur : « Exar-
» descet sicutignis ira tua. Memento qucc estmea subs-
» tantia^. » Nihil hic mehus, quam ipse Jesus intelhgitur,
suljstantia popuh ejus, ex quo natura cst carnis ejus.
« Non cnim vane, inquit, constituisti omnes fihos ho-

» minum *. » Nisi enim esset unus filius hominis substantia
Israel, per quem fihum hominis hberarentur multi fihi

hominum, vane utique constituti essent omnes fihi ho-
minum. Nunc vero omnis quidem humana natura per
peccatum primi hominis in vanitatem de veritate collapsa
est, propter quod dicit ahus Psahuus : « Homo vanitati
' Psal. Lxxxvui , 47 •

~* Û- 'î'» l- ~- ^ I^- Lxxxviii, 4? > 48- "*
4 Ibid.
cx. 26
« similis hcius nmhra proctereunt' »

ost, dies cjiis velut :
sed non vane Deusconstituit omnes (ilios homiuum; quia

et multos a vanilate libcrat pcr mctliatorcm Jcsum, et
quos lilêrandos non csse prsescivit ad utilitatem liberan- ,
dorum comparationem duarum inter se a contrario

et
Civilatum, non utique vane in totius rationalis creaturoe

pulclierrimaatquejustissimaordinatione constituit. Deinde
sequitur : « Quis est homo qui vivet, et non videbit mor-
)> tcm •, eruct animam suam de manu inferi'^? » Quis cst
iste, nisi substantia illa Israel ex scmine David, Christus
Jesus? de quo dicit Apostolus, quod « Surgens a mor-
tuis, jam non moritur, et mors ci ultra non dominabi-
))
» tur^ Sic enim vivet et non videbit mortem, ut ta-

))
rnen mortuus fuerit sed animam suam eruerit de manu •,
inferi,quo propter quorumdam solvenda infcrni vincla

descenderat eruerit autem potestate illa
: de qua in ,
Evangelio dicit « Potestatem babeo ponendi animam

:
))meam, et potestatem babeo iterum sumcndi eam^. )>
IVVV VVV\ VVVV VVVV VVÂ- V\a\' VV\A. VVVV \^\^ V%/V\ VVVV VVVV \A/\A AAf^
CAPUT XTI.
\/4d quorinn personam pertinere intelligenda sltjla-

gitatio promissoriun de quihiis in Psahno dicitur-.
Ubi sunt miscrationes tuoe , Domine , antiquae , etc.
Sed caetera Psalmi bujus, quoeita sehabent : « Ubi sunt

)) miserationcs turc anticpine, Domine, quas jurasti David
S) in veritate tua?Memcnto, Domine, opprobrii servorum
)) tuorum, quod continui in sinu meo multarum gen-
' Psal. cxun, 4- — ^W- i-xxxvm, 49> ~ ' 'ôm. vi, 9 — 4 Joan. x, 18.
)) tium : quocl exprobraveiimt inimici tui, Domine-, quod
)) cxprobraverunt, commutationem Christi tui ' : )) utrum
ex persona dicta sint illorum Israelitarmii ,
qui desidera-
bant reddi sibi promissionem ,
qusc iacta est ad David 5
an potius Christianorimi ,
qui non secundum carnem sed ,
secundum spiritum sunt Israelitne, merito qu.ieri potest.
Dicta sunt quippe ista vel scripta lempore c[uo fiiit /E-
than, de cujus nomine titulum Psahnus accepit; et
iste
idem tempus regni David fuit : ac pcr hoc non diceretur :
« Ubi sunt miserationes tuce anticpinp, Domine, cjuasju-

M rasti David in veritate tua ? nisi eorum personam in ))
se Propheta transfiguraret, cpii longe postea futuri erant,

c[uibus hoc tempiis csset antic[uum, ([uando regi David
ista promissa sunt. Potcst autem intelhgi multas gentes,
c[uando [5ersec[uebantur Chrislianos, exprobrasse illis jws-
sionem Chrisli, ([uam Scriptura commulationem vocat;
c[uoniammoriendoimmortahs est factus. Potest etcommu-
tatio Christi secundum lioc accipiexprobrata Israelitis, ([uia
cum eorum speraretur futurus, factus est gentium : et
lioc eisnunc exprobrant muhre g(entes, c[uoe crediderunt
in eum [oer Novum Tcstamentum, illis in vetustate rema-
nentibus utideo chcatur k Memento, Domine, o[)prol)rii
: :
)) serverum tuorum^ (juia non eos obhviscente, sed[")o-

)>
tius miserante Domino, et ipsi post hoc opprobrinm cre-
chturi sunt. Scd iUc , ([ucm [)riiis [)osiii , convenienlior

sensus mihi videtur. Inimicis enim Christi, cjuibus expro-
bratur, cjuod eos ad gentes transiens rehcjuerit Chrislus,
incongrue voxista coaptatur : (cMemento, Domine, oppro-
)) brii servoram tuorum-, » uon enim scrvi Dei nuncu-
pandi sunt talcs Judciei : scd eis verl)a ista competunt, ([ui
cum graves humihtates pcrsecutionum pro Christi nomine

paterentur , recordari potucrunt excelsum regnum se-
' Psal. i,xxx\iii, 5o<>u.
20.
minl Davld fuisse promlssuin • et ejus desldeiio dlcere
non despcrando , scd petendo ,

qUcTrendo ,
pulsando
« Ubi sunt miserallones tuae antiquse , Domine ,
quas ju-
)) rasti David in veritate tua ? Memento, Domine, opprobrii
:» servorum tuorum, quod continui in sinu meo multarum
)) gentium » lioc est, in interioribus meis patienter per-
:
tuli. (( Qnod exprobraverunt inimici tui , Domine quod j
)) exprobraverunt commutationcm Cbristi tui » non eam

:
putantes commutationcm scd consumptionem. Quid est

autem, (( Memento, Dominc , » nisi ut miserearis, et pro
tolcrata paticnter humilitate mea, reddas celsitudincm
quam jurasti David in veritate tua? Si autem Judaeis assig-
ncmus bsec verba , illi servi Dci talia dicerc potuerunt
qui expugnata terrena Jcrusalem, antcquam Jesus Christus
humanitus nasceretur, iii captivitatcm ducti sunt, intel-
ligcntes commutationcm Christi, quia scihcet non per
eum terrena carnahsque fchcitas , c[uahs paucis annis
regls Salomonis apparuit , sed coelestis ac spiritahs esset
fidehter expectanda ; quam tunc ignorans infidchtas
gentlum, cum Dci populum cxultabat atque insuhabat
esse captivum, quid ahud quam Christi commutationera,
sed scicntil)us nescicns, exprobrabat? Et ideo quod se-
quitur, ubi Psalmus iste concluditur, (( Benedictio Do-
)) mini in oeternum , Fiat, hat' : » univcrso populo Dei
adcoekstem Jcrusalem pertinenti sivein iJhs, qui Litcbant
in Testamento Vetcre, antcquam revelaretur jVovum, sive
in his qui jam Tcstamcnto Novo revelato manifeste per-
tinere ccrnuntur ad Christum , satis congruit. Benedictio
quippc Domini scmine Davld, noii ad ali(|uod tcmpus,
in
tpialis dlcbus Salomonis apparuit, sed in neternum spe-

randa cst, in cpia certisslma spe dicitur, a Fiat, fiat. ))
llhus enim spei est connrmalio vcrbi hujus iteratlo. Hoc

' Psol. i-xxxviu, 53.
DE CIVITATE DEI , LIEER. XVlI. 405
ergo intelligcns David ait in secundo Regnorum libro,
unde ad istnm Psalmum sumus « Et locutus es
digressi :
)) pro domo servi tui in longinquum *. Ideo autem post )>
pauliiium ait : « Nunc incipe , et henedic domum servi

)) tui usque in aeternum ^, •»
et ccetera : cjuia tunc geniturus
erat filium, ex quo progenies ejus duceretur ad Cliristum,
per quem futura erat domus ejus ceterna, eademque clo-
mus Dei. Donuis enim David, propter genus David; do-

mus autem Dei eadem ipsa, propter temphim Dei, dc
hominibus factum, noii de lapidibus^ ubi ha])itet iuDeter-
num populus cum Deo et in Deo suo, et Deus cum populo
alque in populosuo; ita ut Deus sit implens popuhun
suum, et popuhis plenus Deo suo, cum Deus erit onniia
in omnibus, ipse in pace pr?emiimi, qui virtus in bello.
Ideo cum Nathan dictum sit
in verbis « Et nuntiabit :
)) tilî Dominus, c|uoniamdonuim aedilicabisipsi^ » pos- :
tea dictum est in verbis David « Qnoniam tu Dominus :
)) omnipotens Deus Israel, revelasti autem servi tui , di-

)) cens : Domum redificabo tibi *. » Hanc enim domum
et nos sedificamus bcne vivendo ,Deus ut bene viva-
ct
mus opitulando? « Quia Nisi Dominus scdihcaverit do-
)) mum, in vanum hTborabunt cTdificantes eam ''. )> Cujus
donius cum venerit ultima decficatio , tunc fiet ilhid,
quod hic per Nathan locutus est Deus , dicens : « Et po-
)) iiam locum populo meo Israel , et plantabo illum, et
)) inhabitabit seorsum , et non sollicitus erit ullra : et non
)) apponet hlius iniquitatis humiliare eum, sicut ab initio
)) a chebus quilnis constitui judices super populum meum
)) IsraeP. )> :
I
2 Reg. VII, 19. ~ ' ILia. 29. ~ ' I Cor. xv, 28. — '^12 Reg. vii, 11 et
27. — 5pjal, cxxvi, i. •— â Rcg. vji, lo, 11.
< >:):>'
406 S. AtGtSTlNI EPISCOPI
VVVVVVV^M^VVVVVVlVXVVVVVVWV^WVWVVWVVVvVV^WVVWt vwvvvvvvw\vw\vw\ ww
CAPIT Xlll.
4n
^^ proniisscB pacis veritas illistemporihus possit as-
crihi , qiKG sah Salomone fhixerunt.
lluc tam magniini Ijoiium quisquis in lioc saeculo et iii
liac tcrra sperat, insipienter sapit. An quispiam putabit

inpace regni Salomonis id esse completum? Pacemquippe
illam Scriptura in um])ra futuri excellenti prsedicatione
commendat. Sed huie suspicioni vigilanter occursum est,
cum posteaquam dictum est « Et non apjionet filius :
» iniquitatis humiliare eum » continuo subjunctum est,

;
« Sicut ab initio a dieiûs quihus constitui judices super

» popuhmi meum Israel'. » Judices namque prius quam ,
Reges iJî esse coepissent, super illum popuhim fuerant

constituti, e\ quo terram promissionis aecepit. Et uti({ue
humihabat eum fihus iniquilatis , hoc est , hostis aheni-
gena, per intervalk temporum ,
quibus leguntur paces
ahernasse cum belhs et inveniuntur ilhe pacis tempora
:
prolixiora quam Salomon halnut, (|ui quadraginta regna-

ît annos. Nam suJ) eo Judiee, (jui appellatus est Aod,
octoglnta anni pacis fuerunt. A])sitergo ut Salomonis tem-
pora in hac promissione priiedicta esse credantur : muho
minu.s ulicpie cujushbet regis alterius. Non enim quisquani
eorum in tanta (juanta ille pace regnavit nec untjuam
, :
omnino gens iha ita regnum tenuit, ut solhcita nonfuerit

ne hostiljus subderetur (piia in tanta mutabihlate rerum
:
humanarum nulh ahquando populo concessa est lanta

,
securitas, ut hiiic vitae hosliles non formidaret incursus.
» 2 Kcg. VII, 10, II.

DE CIVITATE DEl, LIBEll XVU. 407
Lociis crgo iste, qui promittitur tam pacatoc ao securae ha-
lîtationis , seternus est , aeternisque debetur in matrc Je-
rusalem libera , ubi erit veraciter populus Israel : lioc
enim nomen interpretatur Videns Deum : cujus praemii

desiderio pia per fidem vita in liac a^rumnosa peregrina-
tione ducenda est.
'''
r"^'^-" ^^ •-Duno,; 'ic : .î' ;
.
.:_:i'-\u::i r:^'' ? '','::; k

> ",!
'''.''Liun'- '"::: 'i';r.(y'-::')
-.[_•-
CAPUT XIV. -^ ':- '-•^'-"^
> '
''-''
1
'
7
' ..'
- -
.:. :.. ..'.'ii

.
• -:. ;
" '^j* - "^jDJ"''';;
*' De studio Vavidin clispositione Psalmomm.
Proctjrhekte igitur per tempora Civitate Dei ,

primo in
iimbra f uturi , in terreiia scilicct Jerusalem regiiavit David.
Erat autem David vir in canticis eruditus ,
qui barmo-
niam musicam non vulgari voluptate, sed lideJi voluntate
dilexerit eaque Deo suo qui verus est Deus , mystica
5 ,
reimagnse figuratione servierit. Diversorum enimsonorum

rationabilis moderatusque concentus concordi varietate
compactam bene ordiuat.T? civilatis insinuat unitatem.
Denique omnis fere prophetia ejus in Psalmis est fp.TOs ,
centum-quinipiaginla liber continet, quem Psabnorum

vocamus. In quibus nonnulli volunt eos solos factos esse
a David, qui ejus nomine inscripti sunt. Sunt item qui
putant non al) eo factos , nisi qui prasnotantur , « Ipsius
)) Davld : )) qui vero habent in tituhs, « Ipsi Daîd, )) ab
aliis factos ,
personse ipsius fuisse coaptatos. Quae opinio
voce evangehca Salvatoris ipsius rofutatur, ubi ait, quod
ipse David in Spiritu Christum dixerit esse dominum
suum '
^
quoniam Psahnus centesimus-nonus sic incipit
« Dixit Dominus Domino meo Sede a dextris meis :
,
> Mattli. xxu, 43. '• ': '.-..: }\- '

>.?, >fer
408 S. AlGUSTlNI EPISCOPI
» donccpoiiam inimicostuosscaljcllumpedum luornm. ' »
Etcerte idem Psalmus non liabet in tilnlo, a IpsiusDavid ;
sed , (( Ipsi David ,

» sicut plurimi. Mihi autem crcdibilius
videntur existimare, qui omnes illos centum et quinqua-
ginta Psalmos ejus opcri tribuunt eumque ali{|uos pree-
,
notasse etiam nominiljus aliorum, aliquid quod ad rem

pertincat figurantibus , cseteros autem nullius liominis
nomen in titulis habere voluisse : sicut ei varietatis hujus
dispositionem ,
non tamen inanem
quamvis lateljrosam ,
Dominus inspiravit. Nec movere debet ad hoc non cre-

dendum quod nonnullorum nomina Prophetarum qui
, ,
longe post David regis tempora fuerunt, quibusdam Psal-

mis in eo libro leguntur inscripta^ 5 et quce ibi dicuntur,
velut ab eis dici videnlur. ISeque enim non potuit pro-
pheticus Spiritus proplietanti regi David lisec etiam futu-
rorum Prophetarum nomina revelare ut aliquid ,
,
quod
eorum personse conveniret proplietice cantaretur ,
: sicut
rex Josias exorturus ct rcgnaturus post annos amplius
quam trecentos , cuidam Prophetae qui etiam facta ejus,
futura praedixit^ , cum suo nominc revelatus est.
CAPUT XV.
^n omnia, qu(B m
Psalniis de Christo et Ecclesia
prophetantur ad contextum hujus Operis coap-
^
tanda sint.
NtTNc jam expectari a me video , ut hoc loco libri hujus

aperiam quid in Psalmis David de Domino Jesu Clnisto
vel ejus Ecclesia prophetaverit. Ego autem ut hoc non
' Psiil. cix, ii — »M. ixiv, cx(; c.uV; clc. — ^3 Rog. xm.
DE CIVITATE DEI, LlbEll XVII. 409
itafaciam, sicut videtiir ipsa expectatiopostulare, ((juam-
vis jam uno fecerim ) copia quam inopia magis im-
in , ,
pedior. Omnia enim ponere vitanda3 prolixitatis causa

prohibeor vereor autem ne cum aliqua elegero, multis
:
,
qui ea noverunt, videar magis necessaria praeterisse. Deinde

quia testimonium quod protertur, de contextione totius
Psalmi debet habere suflragium , ut certe nihil sit c|uodei
refragetur, non omnia sutFragantur-, nem.ore centonuni
si
ad rem quam volumus tanquam versiculos decerpere , ,
videamur, velut de grandi carmine, quod non dereiila,

sed de alia longeque diversa reperiatur csseconscriptum.
Hoc autem ut in quocumque Psahiio possit ostendi, expo-
nendus est totus :quod c[uanti operis sit, et aliorum et ,
nostra volumina , in quibus hoc fccimus, satis indicant.
Legat ergo illa, qui voluerit, et potuerit : inveniet quot

et quanta rex David idemque propheta de Christo et ejus
Ecclesia prophetaverit , do Regc scihcet et Civitate quam
condidit.
'' -'^ -: . .
::i
..'. ; -
: .-.• • •'. : . .
.
1
' ' ,;''*;'•
:in-! -.:.: CAPUT XVI. :A\^:i-- •:>-. K.-^
De his f qucB in quadiâgesimo-quarto Psalmo acl

Christum et Ecclesiam pertinentia ^ aut aperte
dicuntur aut iropice.
QuAMLiBET enim de quacumquc re proprire sint atquo

manifestas propheticsc locutiones , necesse est ut eis etiani
Iropicrc misccantur : quse maxime propter tardiorcs in-
gerunt ductoribus laboriosum disputandi exponendique
negotium. Qu.iedam tamen Christum et Ecclesiam ipsa
prima facie , mox ut dicuntur , ostendunt^ etsi ex otio
410 s. AUGUSTINI EPISCOri
restant exponenda, qu?e in eis minus intclligunlur : quale
illud est in eodem Psalmorum libro : <( Eructavit cor
» meum verbuni bonum , dico ego operamea regi. Lingua
i) mea calamus scribae , velociter scrilêntis. Speciosus
» Ibrma prae filiis hominum : diffusa est gratia in laliiis
» tuis ,
proptera benedixittcDeus ina^ternum. Accingerc
» gladium tuum circa femur potentissime. S])ecie tua et
» pulchritudine tua, intende, prospere procede, etregna.
)) Propter veritatem et mansuetudinem et justitiam ; ct
» deducet te mirabiliter dextera tua. Sagittse tuae acutse
M potentissini.Te. Populi sub te cadent : in corde inimico-
» rum regis. Sedes tua Deus in saecula sseculorum , virga
» directionis virga regni tui. Dilexisli justitiam, et odio
M habuisti iniquitatem : propterea unxit te , Deus, Deus
» tuus oleo exultationis prae participibus tuis. Myrrha, et
M gutta , et casia , a vestimentis tuis , a domiinis eburneis :
» ex quibus dclectaverunt te fihse regum in honore tuo ' . )>
Quisnon hic Christum, quem procdicamus, et in quem

credimus, quamhbet sit tardus, agnoscat? cum audiat
Deum, cujus sedes est in ssecuLi saeculorum •, et nnctum
a Deo , utique sicut unguit Deus , non visibih . sed spiri-
tah atque intelhgilDih chrismate. Quis enim tam rudis est
in hacrehgione, tam surdus adversus ejus famam
vel
longe hiteque diffusam, utChristuma clirismate, hoc est,
ab unctione appcllatum esse non noverit? Agnito autem
rege Christo jam caetera cpicnc hic tropice dicta sunt, quo-
,
modo sit speciosus forma prre fihis hominum , cpiadam

tanto magis amanda alque miranda , c|uanto minus cor-
jporea pulchritudine ^ cjuis ghidius ejus, quce sagitt.-je , et
cnetera isto modo non proprie, sedtropicc posita, jam sub-

ditus ei c[ui regnat, proptcr veritatem et mansuetudi-
nem et justitiam , inquirat cx otio.
•Psal. xuv, a*io.

DE CIVITATE DEI, LIBEU XVII. -^11
II. Deinde aspiciat cjus Ecclesiam, tanto viro suo

spiritali connubio et divino amore conjunctam 5 de qua
dicitur in his qnsc se([uuntur : « Astitit regina a dextris
)) tuis in vestitu deaurato , circumamicta varielate. Audi
)) filia , aurem tuam et obliviscere po-
et vide , et inclina ,
)) pulum tuum, et domum patris tui. Quoniam concupivit

)) rex speciem tuam quia ipse est Dominus Deus tuus.
,
)) Et adorabunt eum lilioe Tyri in muneriljus vultum :
)) tuvmi deprecal)untur divites plebis. Omnis gloria ejus

)) iiiipe. regis intrinsecus , in iiml)riis aureis , cirumamicta
)) varietate. AfFerentur rcgi virgines post eam proximaj
,
« cjus aHerentur tibi. Ailerentur in la^titia et exultatione

)) adducentur in temjDium regis. Pro patribus tuis nati sunt
)) tibi filii: constitues eos principes super omnem terram.
)) Memores erunt nominis tui, in omni generatione et gene-
)) ratione. Propterea populi confitebantur tibi in aetenuun,
)) et insajculum sfficuli '. )) Non opinor quenupiam itade-
sipere, ut hic ali([uam mulierculam prasdicari credat ,
atque describi : conjugem vidclicet ilhus, cuidictumest:

(( Sedes tua Deus in siecula saeculorum : virga directionis,
)) virga regni tui. Dilexisti justitiam, ct odio habuisti ini-
)) quitatem : propterea unxit te , Deus, Deus tuus oleo
)) exultationis proe participibus tuis : )) Christum utique
prae Christianis. Hi sunt enim participcs ejus, ex quoruni
in omnibus gentibus unitate atquc concordia fit ista regina
sicutin alio Psalmo dcilla dicitur: « Civitas Regis magni*. )>
Ipsa est Sion spiritalitcr quod nomen latine interpreta-

:
tum specidatio est. Speculatur enim futuri sseculi magnum

bonum : cpioniam illuc dirigitur ejus intentio. Ipsa estet
Jerusulem eodem modo unde multa jam di-
spiritaliter ,
xinuis. Ejus inimica cst Civitas chaboli Babylon, qucc

confusio interpretatur. Ex qua tamen Babylone rcgina ,
' Psal, xuv, io-i8, — =IJ. XLvii, 3.

ista iii omiiilnis gGnlibus rcgGiiGralioiic li])Craliir, ct a pcs-

simo rcge ad optimuni Rcgem id , est , a diabolo transit ad
Cbristiim. Propter qiiod ci dicitur: a Obiiviscere populum
)) tuum et domum patris tui. )> Cujus Civitatis impise por-
tio sunt ct Israelitne sola carne, non fide : inimici etiam
ipsi magni bujus Regis, cjusque rcginne. Ad ipsos enim
vcniens , et ab eis Cbristus occisus , magis aborum factus
cst,quos non vidit in carne. Unde per cujusdam Psabnis
propbetiam dicit Rex ipse noster Erues me de contra- : (c
» dictionibuspopub constitues me in caputgentium. Po-,
))pidus quem non cognovi, scrvivitmibi inobaudituauris ;
))obaudivit mibi^ Populus ergo iste gentium, quem

)>
non cognovit Cbristus prsesentia corporab, in qucm tamen

Christum sibi annuntiatum credicbt, ut merito de illo di-
ccretur : « In obaucbtu auris obaudivit mibi c[uia fides •,
» ex auditu est ^ : )> iste , incpiam ,

populus additus veris
et carne et fide Isracibtis Civitas est Dei, cjuse ipsum cpioque
secundum carnem peperit Ciuistum, c[uando in sobsiUis
Israebtis fuit. Inde c|uippc erat virgo Maria , in c|ua car-
nem Cbristus, ut bomo esset, assumpsit. De f|ua Civitate
Psabnus abus ait : « Mater Sion dicet : bomo et homo
)) factus est in ea, et ipse funcLavit eam Allissimus^. ))
Quis est iste Altissimus, nisi Deus.? Et per hoc Christus

Deus, antec|uam in illa Civitate per Mariam fierct homo,
ipse in Patriarcbis et Propbetis fundavit eam. Cum igitur
huic reginae Civitati Dei, tanto ante dictum sit per Pro-
phctiam, cjuodjam videmus impletum : « Pro patribus
)) tuis nati sunt ti]:)i filii , constitues eos principes super
)) omnem terram^ : )) ex filiis quippe cjus per omnemter-
ram sunt prsepositi et patres ejus , cum confiteantur ei
populi concurrentes ad eam cuni confessione laudis setcr-
' Psal. xvn, 44> 4^- — ' riom. X, 17. — 3rs;j. Lxxxvi, 5. — • ^t IJ.
DE CIVITATE DEI, LIBEn XMI. 413
nê iii saeculum soeculi : proculdubio quidquidliic tropicis
locutiouibus suljobscure dictum est, quoquo modo intel-
ligatur ,debet his rebus manifestissimis convenire.
'' -" r • •' ^'-
^-'''^'^c ' '
.
^-
:!.;'-•
CAPUT XYII.
De his^ quce ad sacerdohum Christi iti Fsalmo cen-'

tesimo-nono, et de his, quce in Psalmo vigesimo-'
primo ad passionem ipsius spectant.
SicLT etiam in illo Psalnio, ubi sacerdos Christus, quem-

athnockun hic Rex , apertissime prsedicatur : a Dixit
)) Dominus Domino meo : Sede a dextris meis, donec po-
)) nam inimicos tuos scabelhim pc(hnn tuorum Sederc * . ))
Christus ad dexteram Dei Patris crcditur, non videlur:

ejus etiam inimicos poni sub pedibus cjus nondum appa-
ret 5 id agitur , apparebit in nunc creditur fme etiam
5 lioc
post videbitur. Yeruui quod sequiur. « Virgam virtutis

))tua3 emittet Dominus ex Sion et dominare in medio ,
» inimicorum tuorum^, ita clarum cst, ut non sohim ))
infideliter et infehciter , sed ctiam impudenter negetur.

Et ipsi quippc latentur inimici, ex Siou missam fuisse
legem Christi quod Evangelium nos vocamus et eam
,
,
virgam virtutis ejus agnoscimns. Dominari vero eum in

medio inimicorum suorum , iidem ipsi iuter quos domi-
natur, dentibus frendendo et tabescendo, et nihil adver-
sus eumvalendo testantur. Deinde quod paulopost dicit:
« Juravit Dominus et non poenitebit eum^:)) quihus
,
verbis immutabile futurum esse signihcat quod adjun- ,
git: « Tu es sacerdos in seternum secundum ordincni
• Psal. civ. I, — ÎLid. 2. — ^lbid. 4.

414 S. AUGUSTINl EPISCOPI
» Mclchiscdcch jam nusquam est saccr-
^ ; » cx eo quod
doLium et sacrificium secundum ordinem Aaron et ubi-
quc oOertur sub sacerdote Christo quod proUdit Mel- ,
chisedech, quando lênedixit Abraham^ (|uis aml)igere ,
permittitur, de quoista dicantur? Ad haec itaque mani-

festa referuntur, quoe paulo obscurius in eodem Psalmo
quando recte inlelhguntur
posita sunt, : quo in nostris
jam popuhuibus Sermonibus fecimus. Sie et in illo ubi
humiJitatem passionis sune per prophetiam Ghristus elo-
quitur , dicens : « Foderunt manus meas et pedes , dinu-
meraverunt omnia ossa mea. Ipsi vero consideraverunt
))
))et conspexerunt me^. » Quibus ufique verbis in cruce

corpus significavit extentum, manibus pedii)usque con-
fixis et clavorum transverberatione confossis, eoquemodo
se spectaculum considerantibus et conspicientibus prae-
buissc. Addens etiam , « Diviserunt sibi vestimenta niea,
)) et snper vestemmeam miserunt sortem ^. Quae pro- )>
phetia quemadmodum impleta sit, evangelica narratur

historia^ Tunc proiecto et aha recte intelhguntur ,
quae
ibi minusapertedictasunt, cum congruunthis, quae tanla
manifestatione claruerunt : praesertim quia et illa qu.ie
non transacta credimus, sed praesentia contuemur, sicut

in eodem Psahno leguntur tanto ante praedicta, ita nunc
exhibita jam toto orlje cernuntur. Ibi enim paulo post di-
citur « Gommemorabuntur, et convertentnr ad Dominum
:
)) universi fines tcrr.ne , et adorabunt in conspectu ejus

)) universse patriae gentium : quoniam Domini est regnum,
» et ipse dominabiturgentiuni^. »
: » Psal.civ, 4- — ^Gen. xiv, i8. — -^

Psal. xxi, 17, 18. — 4 !bkl. 19.
^Maltli. XX.V11, 35. — '^Psal. xxi, 2<S, 39.

DE civitAte dei, liber xvu. 415
'
JD '('!::,! .;•:. , ..-; : ;::• .. '
'
CAPUT XYllI. ' '
;.?
De Psahno de quadragesimo, et de quinto-

tertio , et
7' decimo , etde sexagesimo-septimo , in quihusmors
et resurrectio Domini prophetantur. - •
I. De nequaquam Psalmo-
resurrectione quocjue ejus,
rum oracula tacuerunt. Nam quid est aliud quod in Psalmo
tertio ex persona ejus canitur « Ego dormivi et somnum : ,
))cepi, exurrexi quoniam Dominus suscipiet me'?

,
An ))
fortequisquam ita desipit, ut credat velut aliquid magnum

nobis indicare voluisse Prophetam, quod dormierit et exur-
rexerit, nisi somnus iste mors esset, et cvigilatio resur-
rectio, quam de Christo sic oportuit prophetari ? Nam et
in quadragesimo multo manifestius id ostenditur, ubi ex
pcrsona ejusdem Mediatoris, more sohto, tanquam prae-
terita narrantur, qu.'^ futura prophetabantur ;
quoniam
quse ventura erant jam in praedestinatione et praescientia
Dei velut factaerant, quia certa erant. « Inimici, inquit,
)) mei dixerunt mala mihi Quando morietur ct peribit

: ,
» nomen ejus? Et si ingrediebatur ut videret vanalocu- ,
)) tum est cor ejus, congregavit iniquitatem sibi. Egredie-

» baturforas, et loquebatur simul inunum. Adversiisme
)) susurrabant omnes inimici mei, adversus me cogitabant
)) malamihi. Verbum iniquum disposuerunt adversusme
» Numquid qui dormit, non adjiciet ut resurgat^?)) Hic
certe ita posita sunt verba haec , ut nihil ahud dixisse in-
telhgatur, quam si diceret : a Numquid qui moritur, non
adjiciet ut reviviscat ?» Superiora quippe demonstrant mor-
• Psal. ui, G. — ' IJ. xt, G-rg. -

-
'
;
416 S, AUGUSTINl EPISCOPI
toni ipsiiis cogilasse et disposLiisse iiiimicos eJLis et lioc ac-
tiim esse per CLim, qLii ingrcdiebalur ut videret, et egre-
die1)atur ut prodeix-t. non occurrat ex dis-Gui autem liic
cipulo ejus iacUis traditor Judas? Quia crgo facturi erant

quod moliebantur, id est, occisuri erant cum, ostendens
illos vana raalitia frustra occisLuôs resurrecturLun , sic ad-
jecit liunc vcrsum, vclut si diceret : « Quid agitis vani ? quod
vestrum scelus erit, mcus somnus erit. « Numquid qui
)) dormit, non adjicictut resurgat? » Et tameneos tam mag-
num nelas non impune laeturos, consequentibus indicat
versibus, dicens « Etenim homo pacis me?e, in quem spe-
:
)) ravi, qui edebat panes meos, ampliavit SLiper me calca-

)) neum* : » hoc est, concLdcavit me. « Tli autem, inquit,
)) Domine , miserere mei , et resuscita me , et reddam
)) illis". )) Qlus hocjamneget, qui Judocos post passicnem
resurrectionemque Christi de sedibus suis beUica strage cx
excidio fLinditus cradicatos videt ? Occisus enim ab eis re-
surrexit , et reddidit eis interim temporariam disciplinam ,
excepto c[uod iion correctis servat, quando vivos et mor-

tLios judicabit. Nam Dominus ipse Jcsus istum ipsum tra-
ditorem suum perpancm porrectum ostendens Apostohs^,
liunc etiam versum Psalmi hujus commemoravit, et in se
dixit impletum « Qui cdebat panes meos
: amphavit su- ,
.))per me calcaneum. Quod autem ait « In quem spe- )) :
)) ravi non congrtiit capiti, sed corpori. Neque enim

; ))
nesciebat eum ipse Salvator de quo ante jam dixerat ,
.« TJnus ex vobis diabohis est*. » Sed solet in se mem-

brorum suorum trausfcrre pcrsonam ct sibi tribuere quod ,
esset illorLim, t|uia caput et corpus unus est Christus :
unde iUud est in Evangeho , « Esurivi , et dedistis mihi

)) manducare^. )) Quod exponens ait: « QLiando uni ex
«Psal. XL, 10. — =lbul, n. — ^Joan. xm, 26, — 4ld. vi, 71. —
^MaUl). XXV, 35,
%
PE CIVITATE DF.I, LIBER \Vn, 4t7
» mlnimis meis fecistis , mihi fecistis'. « Se itaqiie dixit
sperasse ,
quod tuiic speraverant de Juda Discipuli ejus ,
quando est connumeratiis Aposlolis. '" •-
II. Judipi aulemChristuni ,

quemsperanl, morilurnm
esse 11011 sperant. kleo ([U(;m Lex et Propliettc anniintia-
verunt, nostrum essc non putant; sednescioquemsuum,
quemsibi ahenuma mortis passione confuigunt. Ideo mi-
rabili vanitate alque ca^citale verba, qu;e posuimus noii ,
morteni et rcsurrectionem , sed somnum et evigihilionem

siynificasse contendunt. Scd cLimat eis etiam Psalmus cpiin-
lus-decinuis : u Propter hoc joeundatum est cor meum ,
)) Lmgua mea insuper et caro mea lequiescet

et exultavit ,
» iii spe quoniamnon derehnques animam meam in in-

:
))ferno nec dal)is sanctum luum videre corruptionem^. »

,
Quis in ea spe diceret recpiievissc,* carnem suam ut non ,
derehcta anima sua in inferno, sed eito ad eam redeunte

revivisceret , ne corrumperetur , sicut eadavera corruinpi
solent, nisi ([ui die tertio rcsurrexit? Quod utique chcere
iion possunt de pro[)heta et rege David. CLimatet sexage-
simus-septimus Psahnus : « Deus noster Dcus salvos fa-
)) Domini exitus mortis^. « Qiiid a[:)ertius dicc-
ciendi, et
retur? Deus enim salvos faciendi Dominns c^st Jesus, ([uod
interpretatur Salvator, sive Salularis. Nam ratio nominis
hujus hrcc redchla est, c[uando prius quam e\ virgin(! nas-
ceretur dictum est : « Parict filium, etvocabis nomenejus
)) Jesum. Ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis
)) eorum^ » In c[uorumpeccatorumremissionem quoniam
sanguis ejus ellusus est, non iiti([ue oportuit eum de hac
vita exitus alios habere ([uani mortis. Ideo cum dictum
esset : « Deus noster Deus salvos faciendi , « continuo su])-
junctum est, ((Etdomini exitus mortis^ » ut ostenderetur
moriendo salvos esse iacturus. Sed mirando chctum est
> MattJ». XXV, 4o.-^ ^Pfal, xv, 9, to. — MJ txvit, 2t.— 4Matth. 1, c?i.
cx. 27
4lS S. AtGtSTlKl EPISCOPI
« EtDomini tanquam clieeretur: « Taliscstisla vitamor-
: »
taliiim, ut uec ipse Dominus aliter ab iila exiret, nisi per

morleni. »
CAPHT XIX.
De Psalmo sexagesimo-octfwo , in quo Jadceorum

pertinax infidelitas declaratur.
Sed ut Judaci tam manifestis luijus proplietise testimoniis,

etiam rebus adeflectum tamclarum certumqueperductis,
onuiino non ccdant, profecto in eis illud impletur, quod
in eo Psalmo, c[ui bunc sec[uitur, scriptum est. Cum enim
et ilHc cx persona Gbristi, c|uae ad ejus passionem pertinent,
propbetice dicerentur, commcmoratum est, c[uod in Evan-
gebopatuit Dederunt inescam meam fel, etinsitimea
: «
» potum mibi dederunt acetum'. » Et velut post tale con-
vivium epuLis([ue sibi bujuscemocU exhibitasmoxintubt :
« Fial mensa eorum coram ipsis in muscipulam , et in re-

,» tril)utioneni, et in scanclalum : o])scurenturoculi corum
» ne videant, etdorsum eorum semper incurva^ : » et cae-
tera , ([Ufie optando sunt dicta , sed optancU specie propbe-

tan(b) prajdicta. Quid ergo mirum non , si luec manifesta
vident, ([uorum ocub sunt obscurati, ne videant? Quid
mirum, si c(eb3Stia non suspiclunt, ([ui ut in terrena sint
proni, dorsum eorum semper incurvum est? His enim
verliis translatis a cor[)ore, vitia significantur animorum.
Ista de Psabnis, boc est , de [iroîbetia regis David, satis
dicla sint, ut aliquis niocbis sit. Ignoscant autem ([ui li.vc
legunt, et cuncta ilbi noverunt^ et de bis, cjuac fortasse
Psal. Lxvm, 23. et MaUli. xxvii, 3 i.

— ^ IbiJ. 2.3, a^-
DE CIVITATE DEI, l.IUER XVH. 4 19
firmiora me prsetermisisse vcl iiiLelligunt , vt.1 existimaut,

-'ixon querantiir. ; r .
'W%'%%'W% ^'^/VX W\^ W/V\ vw» ww \-v%\ %/%/%% v%^ w/w wv\ v%/v» vw* ww v%/v\ ww ww ww w
".;'.:'";•,'„;;''
cAptiT XX. ':
/)^ regno ac merito David, et defilio ipsius Salomoney

eaque proplietia, cpue ad Christum pertinens inve-
nitur, vel ineis lihris qui scriptis ipsius copulantur,
velin eis quos ipsius esse non dubium est. j, ,.
I. REGN.iviT ergo Davitl in terrena Jerusaiem, filius
coelestis Jerusalinu, divino nuillum testimonio praedicalus

qiiia ct delictî cjus tanla plctatc supcrata sunt, pcr salu-
Lerrimam poenitendi luuuilitalcm, ut prorsusintereo^sit,
de quibus ipse ait : «Bcati ([uornm rcmissie sunt ini([uitates,
» ct ([uorum tecta sunt pcccata'. « Post lumc rcgnavit
eidcm populo universo Salomon cjus filius ,
quij utsupra
dielum est ,
patre suo vivcnte, coepit regnarc^. Hic bonis
initiis, raalos exitus habuit. Quip[)e sccunda3 res, quse sa-
picntium animos fatigant , magis liuic obfuerunt, (juam
profiut ipsa sapicntia , ctiam nunc ct dcinceps memoi'a-
bilis, ct tunc longe late([ue laudata. Proj^hetasse etiam
i[)se rcpcritur in suis libris, qui trcs recepti sunt in auc-
toritatem canonicam, Proverl)ia, Ecclcsiastes, etCanticum
canticorum : Alii vero duo, ([uoriim unus Sapientia, altcr
nonnullam simill-
Ecclesiasticus dicitur, propter eIo([uii
tudinem itt Salomonis dicantur, obtinuit consuetudo
, :
non autem esse ipsius, nondubitant doctiores eostamcn :
in auctoritatem , maxime oc(adentaIis, antiquitus rccepit

Ecclcsia : ([uorum in uno, ([ui a[ipellatur Sajîentia Salo-
• Psal x*xi, I. — '3 Re5 i, 2.
27.
'426 S. AUGUSTINI EPISCOPI
monis , passio Cbristi apertissime proplietatur. Impii

quippe intcrlectores ejuscommcmorantur dicentes: «Cir-
» cumveniamus justum quoniam insuavis est nobis et
,
,
» contrarius est operilms nostris, etimproperatnobis pec-

» cata legis , et inf amat in nos peccata disciplinoe nostrse.
» Promittit scientiam Dei sc habere , et filium Dei se no-

» minat. Factus est nobis in traductionem cogitalionum
» nostrarum. Gravis est nobis etiam ad videndum, quo-
» niam dissimilis est abis vita i]lius, et immutatse via3
» ejus. Tanquam nugaces £estimati sumus ab illo, et abs-

» tinet se a viis nostris quasi ab immunditiis ; praefert no-
» vissima justorum , et gloriatur patrem Deum se habere.
» Videamus crgo si sermones illius veri sunt , et tentemus

» qu£e ventura sunt illi , et sciemus quoe erunt novissima
» ejus. Si enim justus est filius Dei, suscipiet illum , et
» liberabit cum de manu contrariorum. Gontumelia et

» tormento interrogemus illum, ut sciamus reverentiam
» illius et prolKmius palientiam ipsius. Morte turpissima
,
» condemnemus illum crit enim ei respectus ex sermo-

:
» nibusillius. Hseccogitaverunt, et erraverunt : cxcsecavit
» enim illos maiitia ipsorum'.)) In Ecclesiastico autem

fides gentium futura prsedicitur isto modo «Miserere nostri, :
» dominator Deus omnium, et immitte timorem tuum

» super omnes gentes : extolle manum tuam super gentes
)) alienas, et videant potentiam tuam. Sicut coram illis
coram nolîs magnificeris in

» sanctificatus es in no]3is, ita
» illis et agnoseant te secundum quod et nos agnovimus
,
» te quia non cst Deus practer te, Domine^. » llanc op-

,
tandi et precandi specie proplietiam per Jesum Cluistum

videmusimpletam. Sed adversus contradictores nontanla
firmitate proferuntur (puic scripLa non sunt in canone
,
Judseorum.
'Sap.ii, 12-21. — ^ flccli. XXXVI, i-i5.
DE CIVITATE DEI, LIBEU XVII. 421
„ 11. Iii Iribiis vero illis, quos Salomonis csse conGlat, et
Jiula-i caiionicos liabent, iit ostcndatiir ad Christum ct
Ecclesiam pertinere quod in eis cjusmodi reperitur, opcrosa
disputatio neccssaria cst, quGe nos iiltra quam oportet , si
nunc adhibetur , extendit. Tamen quod in Proverbiis le-

gitur , viros impios dicere Abscondamus in terra virum
: «
» justum injuste, abscrbeamus vcro eum tanquam infer-

» nus viventem , et auferamus ejus memoriam de terra
» possessionemejuspretiosam apprehendamus* , » nonita
obscurum est, ut deChristo et possessione ejus Ecclesia
sine laboriosa expositione nonpossit inteUigi. Tale quippe
aliquid ctiam Dominus ipse Jesus per evangelicani para-
bolam ostcndit dixisse malos colonos « Hic esthseres, ve- :
» nite, occidamuseum, et nostra erithoercditas^. » Itemque
illud iii eodeni libro, quod jam ante perstrinximus cum ,
ageremus de stcrili, quce pcpcrit scptcm, nonnisi de Christo

et Ecclesia mox ut f iierit pronuntiatum consucvit intelligi
ab eis ,
qui Christum Sapientiam Dei esse noverunt. « Sa-
» pientia sedificavit sibi domum, etsu(l\ilsitcolumnas sep-
» tem immolavit suas victimas miscuitin cratcre vinum
; 5
» suum, et paravit mensam suam. Misit servos suos con-

» vocans cum excellenti praedicationc ad craterem, diccns :
» Quis cst insipiens? Divcrtat ad me. Et inopibus scnsu

» dixit Venite, manducate de meis panibus, et bibite
:
» vinum quod miscui vobis^. » Hic certe agnoscimus Dei

Sapientiam , lioc est , Verbum Patri cooetcrnum , in utcro
virginali domum si])i redificassecorpushumanum, ethuic,
tanquam capiti membra, Ecclesiam subjunxisse, Marty-
rum victimas immolasse mensam in vino et panibus prae-
,
parasse , ubi apparet etiam sacerdotium secunduni ordinem

Melchisedech , insipientes et inopessensu vocasse, quia ,
sicut dicit Apostolus :

'( Infirma hujus mundi elegit , ut
' Piov. t, II, ij. — ' Maltli. XM, 38. — -^
rvov. ix, i-5. r- - -
42^ S. AIGUSTINI EPISCOVI
« confimclerct forfia'. » Onihus Inincii inlirmis qiiod se-
qiiilnr dicit : « Dorelincjiiito inslpicntiam , nt vivatis 5 et
» qUc-crite prudcnliam, nl liabealis vitam'^. » Participem
antem fieri niens.T' illius , ipsumestineipere liaberc vitam.
Nam ct in alio libio, (jni vocatur Ecclcsiastcs, ubi ait
« Non est bonnm homini, nisi ([uod manducabitet bil>€t^, »
quid credibilius dicere intelliiiilni-, (juam tpiod ad par-
ticipalionem mensrc hujus pertinct, ([uam sacerdos ipse
Mcdiator Testam(.'nti Novi exhibet S(?cundum ordinem
Melchised(xh de corporc ct sanguine suoi* kl enim sacri-
ficium successit omnibus illis sacrificiis Veteris Testamenti,
quoR immolabantur iii uml^â futuri : propter quod etiam
vocem illam in Psalmo tricesimo et nono(^jusdem Media-
toris per jirophetiam loquentis a^noscimus : <( Sacrifieiuni
». et olihitionem nohiisti , corpus autera perfeeisti mihi *.
Quia pro ilhs ommbus saerificiis ct oUalionibus corpus

cjus oIFertur, et parlicipantibus ministratur. Nam istum
Ecdesiastem manducandi et bibendi,([uam
in hacsentenlia
s?epercpetit, plurimumque commenthit, non saperecarnahs

epulas voluptatis, satis iUud ostendil, ubi ait Melius est :
« irc in domum luctus, cjuam ircin domum potus\ » Et

paulopost, « Cor, inquit,sapicntium in domoluctus, ctcor
)j insipientium indomo epularnm ^. » Sed illudmagis com-
raemorandum existimo delioe libro, quod pertinet ad Civi-
tates duas, unam diaboli, alteramChristi, ctearum reges
cKaboium etChristum :(cVcT tibi, terra,inqiut,cujusrexado-
M lcsccns, ct principes tui mane comedunt. Beata tu, terra,
» cujusrextnusfiliusingcnuorum, etprineiiies tui in tem-

» pore comedunt, in fortitudinc, et non in coufusione^ »
Adolescentem (Jixitdialiolum, propt(.'rstullitiam, ctsuper-

biam^jCttemerilatem, ct |)etulantiam, CtXteraquc vitia, quae
u
I
' Cor. I, 37. — 'iViiv. i\, C}. — ^ Kcd. VIII, i5. — 'ilVal. xx\ix, 7.
« Ecd. vii, 3. — ''J!î(J. o. — ' tct;!. \, iQ, 1.7.
DE civitAte dei, libek xvri. 423
huic tetatiassolent abundare : Cbristuni auteni iilium inge-
nuorum sanctorum scilicct Patriarcharum perlinentium
,
,
ad hberam Civitatem, ex quibus estin carne progcnitus.

Principes iJlius Civitatis mane manducantes, id est, ante
horam congruam-, quia non expectant opportuuam, (pi?c
vera est, in luturo sccculo fehcitatem , iestiuanter i)eari
hujus sfiecuh ceiebritate cupientes. Principes autem Civi-
tatis Christi tempus non iallacis ])ealitudinis patienterex-r.
pectant. Hoc ait : « In ibrtitudine, et non in coniusione : »
quia non eos ialht spes, de qua dicit Apostolus : « Spes

autem non contundit Etenim qui
'. « Dicit et Psahnus : «
» teexpectant, iion confundentur'-. « Jamvero Canticum
canticorum spiritahs quaedam sanctarum est voluptas men-

tium, in conjugio ilhus Regis et Regin.nc Civitatis, quod
est Christus et Ecclesia. Sed hrec vohqitas ahegoricis teg-
minibus invohita cst, ut desideretur ardentius, nudetur-
que jocundius, et appareat sponsus, cui dicitur in eodem
Cantico : » iE([uitas dilexit te^ •, » et sponsa^piseibiaudit,
« Charitasin dehciis tuis'. » Tacila multa transimus,cura
hujus Operis terminaudi. .
I,;;o i 'r.;i; h [k; I '
i
'
Hf;f(hi
W WW VWl %W\ VWVWW V\ VX W WA A-» \ \\\\ WA \ V^V^W WW VWA \ W\ W\ V wwww \ w\ ww
: fMi: CAPlJT XXf. !-l .....v:/:-.-; ^ .i.<V
Kfrric"i"(; (': li '^\y:.':' r.iiiiii a-r' /.'>':!{ .-i;,i)fi;:7
De regibus post Scdomonem sive i/i Judd , siy'e in
..; j'. i;>tj'j). israei. ,-:^ j. ,, ,,- ;., i';'; '
Cj-.teiu post Salomonem reges Ilebneorum vi\ inve-

niuntur per ahqua senigmata dictorum suorum rerumve
gestarum, quod ad Chrislum et Ec(lesiam pertineat, pro-
phetasse, sive in Juda, sive in Israel. Sic enim ajipellatae
i < •
» Roni. V, 5. — ^Psal. xxiv, 3. — ^Cant. i, 3. — ^ Id. vu, G.

421 S. AtGtSTlM EPlSCOPI
sunt illins popnli parles, cx qno proptcr Salomonis ofton-

sani tcmporc filii cjus Uolioam, (pii palii snccessitin rcg-
num, Dco vindicantc divisus cst. Proindc tril)us deccm,
quas acccpit Hierol)oam scrvus Salomonis, rex cis in
Samaria constitntus', proprie vocabantur Israel, quamvis
hoc univcrsi populi illius nomen essct. Duabus vero tri-
])ubus, Judtie scilicet et Bcnjamin, quao propter David, ne

penitus regnnm slirpis cjus fuisset eradicatum , remansc-
rant su1)jaccntes civilali Jcrusalem , Juda3 nomcn fuit :
quia ipsa crat unde David. Benjamin vero tribus

trilius
altcra ad idcm regnum sicut dixi pertincns erat unde

,
, ,
fuit Saiil rex ante David. Sed simnl istae du.-^ tribns , ut
dictum cst, Juda vocaI)anlur nomine discerne-
•, ct lioc
l)anlur ab Tsracl, (juod api)cllabantur propric dcccm tri-
bus liabcentes suum rcgcm. Nam tri!)us Levi quoniani ,
sacerdotalis fiiit, Dei, non rcgnm servitio mancipata^ ter-
tia-decima numerabalur. Josepli quippe unus ex duode-

cim non nnam, sicut cneteri singulas, sed duas
fdiis Isracl,
tribns fecit, Ephraem et Manassen. Verumtamen etiam

tribus Levi ad rcgnum jerosolymitannm pertinebat ma-
gis, ubi crat Dei templum, cui serviebat. Diviso igitur
popnlo, primus regnavit in Jerusalem Roboam, rex Juda,
fdius Salomonis, et in Samaria Hieroboam, rex Israel, ser-
vus Salomonis. Et cum voluisset Roboam tanquam ty-
rannidem divisoe illius parlis bello perscqui, prohibitus
Gst populus pugnare cum fratribus suis Deo per
, dicente
Prophetam se hoc fecisse. Unde apparuit nullum in ea
re , vcl regis Israel, vel populi fuisse peccatum, scd vo-
iunlatem Dci vindicanlis inqilelam. Qna cognita ,
pars
utra(jue inter se pacata con(]uievit : non cnim religionis,
sed regni fueratlacla divisio.
^3 Ile;'. Mi.
VE CIViXATE DEI, LIBER XVH. 425
«M V» WM \.V\\ \V\^ W^^ Vl..*.\ \Vi.» WMVW^WV^WVVW^^X-VW»»»/»* Wt.» V**» VWWWWVW V«i
CAPUT XXII.
De Hierohoajn ,
qiii impietate idololatria^ suhditum
sihi populum profanaint , in quo tamen Jiondesti-
tit Deus et Piophetas ijispijxire, et jnultos ad ido-
lolatria^ cjijJiijw custodire,
VERtiM rcx Israel Ilieroboam mento perversa noii crc-

dens Dco qiiem veraccm promisso f ibi regno datoqne
,
probavcrat, timuit ne veniendo ad tcmplum Dci ,

quod
erat in Jerusalem quod sccundum divinam legem sacri-
,
ficandi causa univers?e illi genti vcniendum fuit, scduce-

retur ab eo populus et slirpi David lanquam regio se-
,
mini redderetur ; et instituit idololatriam in regnosuo, ct

jiopulum Dei secum simulacrorum cultu obstrictum ne-
fanda impietate deccpit. Ncc lamcn omni modo cessavit
Deus non solum illum regem , verumetiam successores
ejus et impietatis imitatorcs, populumque ipsum, arguere
pcr Prophetas. Nam ibi extiterunt et magni iUi insigncs-
que Prophct.T, qui etiam mirabilia multa fecerunt, Ebas
et Elisffius discipulus cjus. Etiam ibi diccnti Eliae «Do- :
» mine, Prophctas tuos occiderunt, altaria tua sutVodc-
)) runt , et cgo relictus sum sokis , et quêrunt animam

)) meam' : )) rcsponsum cst iUic esse septcm millia viro-
' ^
426 S. ALGUSTINI EPJSCOPI
CAPllT XXITI.
De vario utriiisque regni Hehrccorum statu , clonec

ambo populi in caplivitatem di{'erso tempore clu-
cerentur , revocato postea Juda in regnum suum,

quod novissime in Romanorum transiit potesta-
teni,
Itemque iii regno Judapertinente ad Jerusalem, ctiam

succedentium regum temporibus non defucrunt Proplie-
tne : sicut Deo placebat eos mittere, vel ad pr.xnuntian-
dum quod opus erat , vel ad corripienda peccata ,
prne-
cipiendamque justitiam. Nam et illic , etsi longc minus

([uam in Israel, tamen exliterunt reges, qui suis impieta-
tibus Deum graviter ofifenderent , et moderatis flagellis
cum populo Piorum sane regum me-

simili plecterentur.
rita ibi non parva laudantur. In Israel autem reges alios
magis, alios minus, omncs tamen reprobos legimus. Utra-

que igitur pars sicut jubebat divina Providentia, vel si-
,
nebat, variis et erigebatur prospcritatibus, et adversitati-

bus premebatur : et sic ailligebatur, non solum externis,
verumctiam inter se civilibus bellis , ut ccrtis existentibus

causis, misericordia Dei vel ira patescerct; donec ejus
indignatione cresccnte , universa gens illa a Cbaldcieis de-
bellantibus,non sohim subverterctur in sedibus siiis, scd

etiam ex maxima sui parte translerretur in terras Assyrio-
rum, prius illa pars cju.x vocabatur Isracl in tribubus
,
dccem postea vcro etiam Judas cversa Jerusalem et

;
,
templo illo noljilissimo : in quibus terris per annos sep-

tuaginta captiviun egit otium. Post quos inde dimissa,
DE civitate def, liber xvii. 427
tcmplum, quod evcrsum fiierat, instauravit : et ([uamvis
plurimi ejus in alienigenarum degerent terris, non habuit

taraen deineeps duas regni partes, et duos diversos in sin-
gidis parlibus reges : sed iu Jerusalem princeps eorum
unus erat ; atque ad Dei templum quod ibi
,
erat , omnes
undique, ubicumque essent, et undeeumque possent, per
certa tcmpora venie]3ant. Sed nec tunc eis hostes ex ahis
gentibus expugnatoresque defuerunt : nam etiara Roma-
norum jam tributarios eos Clu'istus invenit. .. '.rny» •
** lV«'VVyVVMV^'\V\\\VV\\V'lVXV'V\\VV\VV\At\YVV\\^'VVVVlVVVVVV%%V\%>\VVVVV\\vm\VVVV,-
•HJ Jlj fii '

. , 'l .. .. _ . i : :.••..;. f i .. •>. ' •>
CAPUT X.\I7.:-v-:t- -. • .ilMfM^/i.r
De PropJietiSj (lui vel apud Judrcos postrenu fue-

runt , vel quos circa tempus nati\ntatis Cliristi
ei,mngelica prodit Historia.
ToTo autem iHo tempore, ex quo redierunt de Baby-

kmia post Malachiam, Agg.Tum et Zachariara, qui tunc
,
prophetaverunt eL E.sdrara non habuerunt Prophetas , ,
usque ad Salvatoris advcntura nisi ahum Zachariara pa- ,
trem Joannis, et Ehsa])cth cjus uxorem, Christi nativitate

jam proxima ct eo jam nato Simeonem senem et An-
; , ,
nam vlduara janK[ue grand?cvara Joanncm no- , et ijisura

vissimum qui juvenis, jara juvenera Chrislum, non qui-
:
dcra futurura prrrdixit, sed tamen incognitura pro])]ictica

cognitione nionstravit [iropter c[uod ij^se Dominus ait :
« Lex ct ProplictcT uscjue ad Joannem*. )) Sed istorum

quin(|ue proplietatio ex Evangelio no]jis nota est : \\\y\ et
ipsa Yirgo mater Domini ante Joanncni pro[~)hetasse inve-
nitur. Sed iianc islorum proplietiam Jiid;ei re])robi non

'MaUli. XXI, i3.
428 S. ALGUSTIKI EPISCOPI
accipiuiiL : acccpcriint aiilcm ,

qiii e:< eis inniimcraLilcs
Evangclio crediderunt. Tunc cnim vcre Israel divisus cst
in duo, divisionc Samuclem proplietam
illa ,
qure per
Sauli rcgi est immutabilis pra3nuntiata. Malacbiam vero,
Aggseum Zacbariam et Esdram eliam Judiei reprobi
, , ,
in auctoritatem canonicam rcccptos novlssimos babent.

Sunt enim et scripta corum, sicut aliorum, qui in magna
multitudine Propbctarum perpauci ea scripserunt ,
quse
auctoritatem canonis obtinerent. De c|uorum pra^dictis,
quse ad Cbristum Ecclcsiamque cjus pertinent, nonnulla

mibi in boc Opcre video esse ponenda quod commodius :
fiet, adjuvante Domino, sequenti bbro nc bunc tam pro- •,
lixum ulterius onercmus.

DE CIVITATE DEI, LIBER xvni. 429
• r
.. ,,. .^ I-. r 1 r . ..-.,!. ... ..••,. l ri . . . , . 1 r I - t ; i^fli ! > ' 'V. -
«WV^ VW% WM^VVV^ VWVVVVVVWWWWVM^WWVWVWW vwwwvww ww vwvw vwv vwv
;
''' :...: U :;>:: r". ; ,
._
:- .
Ji/ .' ''. ''y.ihl :,;:
i
DlCIT DE TEP.r.EN.E CIVITATIS A TEMPOP.E ABr.AIIAMl AD MIXDI FINEM PP.OCIT.SI'
CUM IPSA CIVITATE COELESTl : ET ATTINGIT ORACLLA DE CIIUISTO , TIM SIBYL-

LAr.lM, TIM WAXIME SACUOKIM VATIM , Qll AB UECM UOMA.WUUM EXOBDIO
BCRIPSEUI^T.
']. :;';::..::;: ;.•.-';... i ;>. ;; --:.;
i^-..in/ .;...:'!.-. r; •': CAPUT

ua
v^-f».-t I.
i. .:'•-..;:»*,' . 1.
De his quce iisque ad tempora Sah>atoris decem et

êptem vohuninibns disputata sunt.
De Clvitalum diiarum quarum Dei una, saeculi hujus

',
est altera, in qua nuuc est, quanlum ad homiiuun genus

pertinet, etiam ista peregrina, exortu et procursu, et de-
bitis finibus, me scriplurum esse promisi : cum prius
inimicos Civitatis Dei ,
qui conditori ejus Christo deos
suos proeferunt, et iivore slbi perniciosissimo alrociter
invident Christianis, quantum me adjuvaret ejus gratia,
refenissem, quod vokuuinibus decem prioribus ieci. De
hac vero mea, quam modo commemoravi, tripertita pro-
missione, decimum secpientibus quatuor libris ambarum
est digestus exortus. Deinde procursiis ab homine primo
tisque diluvium libro uno qui est hujus Operis c[uintus- ,
decimus atque inde usque ad Abraham rursus ambce

:
sicut in temporibus, ita et in nostris littcris cucurrerunt.

Sed a patre Abraham usque ad Regvmi tempus Israeiita-
rum, ubi sextum-decimum voiumcn absoivimus, et inde
« Scriplus circiter an. .jaG. Vide inlra cap. 5|. — «ViJc D. Guillon. toiD.
XXI, pag. 270-276.
usque ad ipsius in carno Salvatoris advenlum, quo usque

decimus-septimus iiljer tenditur, sola videtur in meo stylo
cucurrisse Dei Civitas : cum iu hoc saeculo non sola cu-
currerit, sed ambae utique in genere humano, sicut ab
initio simul , suo procursu tempora variaverint. Verum
hoc ideo feci, ut prius ex quo apertiores Dei promissiones
esse coeperunt, usque ad cjus ex Virgine nativitatem, in
quo fiierant, qua? primo promitteljantur implenda, sine
interpolatione a contrario alterius Civitatis, ista quae Dei
est procurrens, distinctius appareret^ quamvis usque ad
revelationem Testamenti Novi , non in lumine, sed in
umbra cucurrerit. Nunc ergo, quod intermiseram video ,
esse faciendum , ut cx Abraha2 temporibus (piomodo

etiam illa cucurrerit ,
quantum satis videtur, attingam,
ut ambai inter se possint consideratione lcgentium com-
parari.
CAPUT II.
De tenênce Civitatis regihus atqne tenijôrihns , qni-

hus ah exortu Ahrahoi sanctorum tentpora sup-
putata com>€niunt.
I. SociETAs igitur usquequaque mortahum diflusa per

lerras et in locorum quantJshbet divcrsitatibus, unius
tamen ejusdemque naturnc quadam communione devinc-
ta, utihtates et cupiditates suas quibusque sectantibus,
dum id quod appetitur, aut neminl aut non omnibus ,
sunicit ,
quia non est idipsum adversum se ipsam plc-
,
rumque dividitur, et parspartem, quoc pra^valet, op-

l^rimit. Victrici enim victa succumbit, dominationi scih-
DE CIVITA.TE DEI , LIBEH XVIII. 431
cct , vel cliam libertati qualemcumquc pacem praelerens
ac salutem : ita ut magnse luerint admirationi ,
qui perirc
quam scrvirc malucrunt. Nam in omnibus fcre gentibus
quodam modo vox naturoe ista pcrsonuit, ut subjugari
victoribus mallent, quibus contigit vinci, quam bellicaom-
nifariam vastatione delcri. Hinc factum cst, ut non sine Dei
providentia, in cujus potestate est , ut quisque bello aut
subjugetur, aut subjuget, quidam esscnt regnis praediti.
quidam rcgnantibus subditi scd inter plurima regna terra-
:
rum, in quae terrenae utilitatis vel cupiditatis, est divisa ,
socictas, (quam Civitatem numdi hujus univcrsali vocabulo

nuncupamus ) duo rcgna cernimus longe caeteris provc-
,
nissc clariora Assyriorum primum, dcinde Romanorum,

,
ut temporibus , ita locis inter se ordinata atque distincta.

Nam quo modo illud prius, hoc postcrius; co modo illud
in Oricnte , hoc in Occidcntc surrcxit : denique in illius
fine luijus initium confestim fuit. Regna caetera , caeteros-

que rcgcs vclut appcndiccs istorum dixcrim.
II. Ninus ergo jam secundus rex erat Assyriorum qui ,
patri suo Bclo successcrat, rcgni illius primo regi, quando

in terra Chald.ieorum natus est Abraham^. Erat ctiam
tcmpore illo rcgnum Sicyoniorum admodum parvum, a
quo illc undecumquc doctissimus Marcus Varro scribcns
de genle populi romani, vclut anlicpio tempore, cxorsus
cst. Ab his cnim Sicyoniorum rcgibus ad Athcnienscs
pervenit, a quibus ad Latinos, inde ad Romanos. Scd

antc conditam Romam in comparationc rcgni Assyriorum
pcrcxiguaistamcmorantur. Quamvis Athenicnses in Grae-
cia plurimum claruissc fatcatur etiam Sallustius romaiius
historicus, plus tamen fama ,
quam re ipsa. Nam Io({uens
de illis : « Athenicnsium, inquit, res gcstre, sicutiegoexis-
timo, satis amplse magnific.T(|uc fucrunt : vcrum ali-
quanto minores tamen ,

quam fama fci-untur. Sed quia
432 s. AuersTiNi episcopi
provenere ihi scrlptorum magna ingenia, per terrarum
orbem Atheniensium facta pro maximis celebrantur. Ita
eorum, cjuileccrc, virtus tanta habetur, quantum eam
verbis potuere extollere prseclara ingenia. » Accedit huic
civitati non parva etiam cx htteris et philosophis gloria,
quod ibi potissimum taha studia viguerunt. Nam quan-
tum altinet ad imperium nullum majus primis tempo-
,
ribus, quam Assyriorum fuit, nec tam longe lateque

ditlusum. Quippe u])i Ninus rex, Beli fiHus, universam
Asiam', quae totius orbis ad numcrum partium lertia di-
citur, ad magnitudinem vero dimidia reperitur, usque

ad Lybia3 fuies subegisse traditur. Solis quippe Indis in
partiluis Orientis non dominabatur : quos tamen, eo de-
funclo, Semiramis uxor ejus est aggressa bellando. Ita
factum est , ut quicumque in ilhs terris populi , sive re-
ges erant, Assyriorum regno ditioniciue parerent, et quid-
quid imperaretur eflicerent. Abraliam igilur in eo regno
apud Chaldneos Nini temporibus natus est. Sed quoniam
res groecce multo sunt nobis c[uam assyriae notiores, et
pcr Grtecos ad Latinos, ac deinde ad Romanos, qui etiam
ipsi Latini sunt, temporum seriem deduxerunt cjui gentem
popuH romani in originis ejus antiquitate rimati sunt,

ob hoc debcmus, ubi opus esl, assyrios memorare reges :
ut appareat cpieniachiiodum Babylonia, cjuasi prima Roma,

cum peregrina in hoc mundo Dei Civitat;^ procurrat. Res
autcm , c|uas propter comparationemCivitatis utriusque,
terrense scificet et coclestis, huic Operi oportet inserere
"magis ex Grsecis et Latinis, ubi et ipsa Roma cjuasi se-
cunda Babylonia est , del)emus assumere.

III. Quando ergo natus est Abraham^ secundi rcges
erant, apud Assyrios Ninus , apud Sicyonios Europs^ :
» Vide infia cap. 22. ct Supra lib. svi; e. 17. ct lib. iv, c. 6. ^ ^'
Euseb.
ia Cbron.
DE civiTATE DF.i, Linr.r. xvm. 4^3
primi autem, illic Beliis , liic .'Eginleus rucrunt. Cum
vero egresso Abraliam de Babylonia ,
promisit ei Deus
e\ illo magnam gentem futuiam, et in ejus semine om-
nium gcntium licnedictionom quartum regeni , Assyrii
habebant, Sicyonii c[uintum apud illos enim regnaljat :
filius Nini post matrem Semiramidem, quae ab illo inter-
fccta perliibetur, ausa filium mater incestare conculjitu.

Hanc putant nonnulli condidisse Bal)ylonem ,
quam qui-
dem potuit instaurare(l7). Quando autem , vel (|uomodo
condita fuerit, in sexto-decimo bbro diximus. ribuiu
porro Kmi et Semiraniidis , c[ui malri successit in reg-
num quidam
,
quidam vero derivato
etiam ipsuni Xiiuun ,
a patre vocabulo Niniam vocant. Sicyoniorum aulem

regnupi lunc tenebat Telxion. Quo regnante usque adeo
'i)i mitia et l;Teta tenqwra fuerunt, ut eum defunelum
velut deum colerent sacrificando , et ludos cclebrando,
quos ei primitus institutos ferunt.
<VV\\V\\\\V\\\\\\\l\\V\\t \\\% vx\\v\\\\vu\v\\\v\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\t\vv\vt
CAPLT III.
Quihus reg^nantibus apucl ylssyrios atque Sicyonios

Ahraliiv centenario Isaac de proniissione sit na-
tus vel ipsi Isanc sexagenario Esaii et Jacoh ge-
mini de Rehccca sint editi.
Hujts tcmporibus etiam Isaac cx promissione Dei natus

cst centenario patri fdius Abrali.T2 de Sara conjuge, qu.-e
sterilis et anus jam spcm prolis amiserat. Tunc et Assviiis
ciuintus erat rex Aralius. Ipsi vero Isaac sexagenario nati

sunt gemini Esaii et Jacob, cpios ei Rebecca uxor peperit,
avoeorum Abraliani adhuc vivcnte, et ccntum-sexaginta
cx. 28
43 i . S. AUGUSTINI EPISCOPI
aetatis annos agentc : ([ui expletis centnm-septuaginta-
([uin([ue delunctus est : regnantibus apud Assyrios Xerxci
illo anti([uiore, (|ui etiain lialeus vocaljatur, et aiûd Si-
cyonios Thuriaco, ([uem quidam ThurimaclRim scribunt,
septimis regibus. Regnum autem Argivorum simul cum
Aljraha? nepotibus ortum est, ubi [^rimus rcgnavit Ina-
chus. Sane quod pr.Ttereundum non fuit, etiam apud
sepulcrum septimi sui regis Thuriaci sacrificare Sicyonios
solere, Varro refert. llegnantibus [lorro octavis regibus

Armamitre Assyriorum, Leucippo Sicyniorum, et primo
Argivorum Inaclio, Deus locutus est ad Isaac, atc[ue i[3si
([uoque eadem ([uce patris ejus duo illa promisit, semini
scilicet ejus terram Chanaan, et in ejus semine benedic-
tionem cunctarum gentium. Hoec ipsa [oromissa sunt

etiam fiho ejus, nepoti Abrah?e ,
qui est ap[3eLlatus [^rimo
Jacob, [)ost Israel, cum jam Belocus rex nonus Assyriis
et Plioroneus Inachi fihus secundus regnaret Argivis Leu- ,
ci[3poadhuc apud Sicyonios permanente. His temporibus

Graecia sub Phoroneo Argohco rege legum et judiciorum
quibusdam clarior facta est institutis. Phegous tamen
fraterhujus Phoronei junior, cum esset mortuus ad ejus
,
sejudcrum tem[3hmi est constitutum , in ([uo coleretur

ut Deus, et ei boves immolarentur. Credo honore tanto
ideo dignum [lutarunt, c[uia in regni sui parte ( pater
([uippe loca ambobus distribuerat, in ([uibus, eo vivente,
regnarent, ) iste sacella constituerat ad colendos deos, et
docuerat observari tempora per menses at([ue annos, quid
eorum ([uaLenus mclirentur at(jue numerarejit. Hajc in
eonova miranles rudes adhuc homines, morteobita deum
esse faetum, sive opiuali suut, sive vobierunt. Nam et lo
filia Inaehi fnisse pfrhibclnr, ([u;e [iostea Isis appellata, ut

magua dca cuha cstinyEgypto quamvis alu scribauteam :
exiEthioôJa in yEgyptum venisse reginam-, et ([uodlate jus-

DE CIVITATE DET, LIEETl XVIII. 435
teque imperaverit, eisquemulta comnioda etlitteras insti-
. tuerit, hunchouorem illi habifcum essedivinum posteaquam ,
ibi mortua est, et tantum honorem, ut capitah crimine

,reusheret, si quis eam fuisse hominem diceret.
^/VV\ \aA^ A^VX^ V\^ \AA^ AAAr»'^ VVl VVV\ VVV\ \ VV* VVV\AVW VV\\ A^^
— .-.. ...^-
GAPUT IV.-
M
-.-
De temporibus Jacoh etJilii cjiis Joseph.
Regnantibus Assyrioriim decimo rege Baleo, et Sicyonio-
fum nonoMesappo, (pii c'tiamCe])hisos a quibusdam tra-

ditur ( si tamen duorum nominum liomo unus fnit, ac non
,
potius alterum pro akero putaveriuit fuisse hominem cpii ,
,in suis posueruntscriptis akerum nomen ) cum rex Ar- ,
-givorum tertius Apis esset, mortuns est Isaac annorum

centum-octoginta, et relicjuit geminos suos annorum cen-
tum et viginti quorum minor Jncol) pertinens ad Civi-
:
. talem Dei , de qua scribimus, majore utique reprobato ,
ha1)ei)at duodecim fiHos^ quorum illum, qui vocaI)atur

Josepli, mercatoribus in yllgyptum transeuntibus fratres,
adhuc Isaacavoeorumvivente, vendiderant. Stetit autem
ante Pharaonem Joseph quando ex humihtate quam , ,
pertulit , subiimatus est , cum triginta esset annorum :
quoniam somnia regis divine interpretatus ,

pr.ienuntiavit
septemubertalisannosfuturos, quorum abundantiam prse-
poUentem consequentes ahi se])tem sleriles fuerant con-

sumpturi et ob hoc; eum rex jiroefecerat Jigypto, de carcere
liberatum, quo eum conjecerat integritas castitatis^quam
fortiter servans male credulo do-
male amanti domin.ne, et
mino mehtiturae veste etiam derehcta de manibus attra-
,
hentisaufugiens,non consensitad sluprum. Secundoautem

28.
aniio septem aunorumslei-llhim, Jacobiu jEgyptum cum
suis omnibus veuit ad filium , ageus annos ceutum et Iri-
ginta , sicut interroganti regi ipse respondit 5 cum Josepli
ageret triginta et novem, ad triginta scilicet quos agebat,
quando a rege lionoratus cst , additis septemubertatis , et
duobus famis.
<\V«I\ V\/V\ VVM VVV« VVVt \VM VVV« \iVVt vvv\ vvv% vvv\ vvv\ vvvt vvv\ vvvt x^vv^ vv\\ vvv« vvv\ \%
CAPUT V.
De Api rege Argwomm , quem j^gfptii Serapim

nominatiun divino Jionore coliierunt.
His temporibus rex Argivorum Apis navibus transvectus

in jEgyptum cum ibi mortuus fuisset, factus est Serapis
,
omnium maximus iEgyptiorum deus. Nominis autem hu-

jus cur non Apis etiam post mortem
, sed Serapis appel- ,
latus sit facillimam ratiouem Varro reddidit. Quia enim

,
arcain c|ua mortuus ponitur, quod omnes jam oKcxcpayoy

vocaut , no[,h; clicitur groece^ et ibi eum venerari se-
pultum coeperant, prius quam tcmplum cjus esset ex-
tructum velut Soros et Apis Sorapis primo deinde una
: , ,
littera ut fieri assolet

, commutata Serapis dictus est. , ,
Et constitutum est etiam dc illo ut quisquis eum hominem ,
dixisset fuisse capitalem penderct pocnam. Et quoniam

,
fere in omhiljus tem})hs , ubi colebantur Isis et Serapis
eratetiam simuhicrum , (piod digito hibiis impresso ad-

moncre videretur ut silonlium , fierct-, hoc signilicareidem
Varro existimat, ut homines eos fuissetaceretur. Ille au-
tcm bos, quem mirabih vanitate decepta iEgyptusin ejus
honorem quoniam eum sinc
dehciis allhientibus alebat,
sarcophago vivum vcncrabautur Apis non Serapis voca- , ,
DE CIVITATE DEI, LIBER XVII I. 437
batiir. Qiiobovemortuo, qiioniam quserebatur etreperie-
batur vituhis coloris ejusdem hoc est, albis quibusdam ,
macuhs simihter insignitus mirum quiddam et divinitus

^
sibi procuratum esse credebant. Non enim magnum erat

daemonibus ad eos decipiendos phantasiam tahs tauri
quam soLi ccrneret ostentare vaccoe concipienti atque
,
prgegnanti, unde hbido matris attraheret, quod in ejus foetu

jam corporahter appareret : sicut Jacob de virgis variatis,
ut oves etcapr^c varia3 nascerentur, eflecit. Quod cnim ho-
mmes coloribus et corporibus vcris , hoc da^mones figuris
fictis faciUime possunt animahbus concipientibus exhibere.
%V\% \IVV% V^fV» \t/\% VVV» VVV\ \\/Vt XlA^X XVl^ VVV\ \VV» VVVt VVV\ VVVV VVV\ VVV^ VV \^%\ 'V^V^'^ VV^'*
CAPUT yr.
Qiio regnante apud Argivos , quoi>e apud Assyvios

: Jacob in .l£gypto sit mortuus.
Apis ergo rex, non /Egyptiorum , scd Argivorum , mor-

tuus estiii Jigypto. Huic fihus Argus successitin regnum,
ex cujus nominc et Argi, et ex hoc Argivi, appeUati sunt.
Superioribus autemregibus nondum vel h)cus vel gens ha-
bebat hoc nomen. Hoc ergoregnante apud Argivos, etapud
Sicyonios Erato, apud Assyrios vero adhucmanenle Bak'o,
mortuus est Jacob in Êgypto annorimi centum-quadra-
ginta-septem, cum moriturus fiJiossuos et nepotes ex Jo-
seph benedixisset, Christumquc apertissime prophetasset,
dicens in benedictione Judtc : « Non Deficiet princeps ex
)) Juda, et dux de femoribus (jus, donecvcniant qax re-
» posita suntei : et ipseexpectatio gentium*. v Regnante
Argo, suis coepit uti frugibus Groecia, ct haberc segctes
' Gcn. xux, 10.

in agriciillura, delalis aliuiido seminibus. Argus quo([ue
post obitum Deus liaberi cocpit , templo et sacrificiis ho-
noratus. Qui honor, eo regnante , ante illum delatus est
homini privato et iuhniuato cuidam Homogyro, eo quod
primus ad aratrum boves junxerit.
CAPIJT VII.
Quoriim regimi tempore Joseph iii zEgypto defanc-

tus sit.
Regnantibus Assyriorum duodecimo Mamito (18), et

nndccimo Sicyoniorum Plemnaco, et Argis adhuc manente
Argo mortuus est Joseph in ^gypto annorum ccntum
,
etdecem. Post cujus mortem populus Dei mirabiUter cres-

cens mansit in iEgypto centum-quadraginta-quinque an-
nos , tranquille prius , donec morerentur ([uibus Joseph
notus fuit : deinde quia invidel)atur incrementis ejus,
erautcjue suspecta, cjuousque inde hberaretur, persecu-
tionibus, (inter ([uastamen divinitus foecundatamullipli-
catione crescebat,) ethiboribus premebatur intolcrabilis
sêrvitutis. In Assyria vero et Groecia per idem tempus regna
eadem permanebant.
DE CIVIXAIE DEl, ElUEi; Wltl. .439
/V^V^/Ml-VVÂ^VV» VV^-^VVW-VVMVVÂVrXXV-tAAXVV-kXXA^VVX^XVXXXtX^XÂ^XX^^XVX^ \V\^ \\A.>
"":';|''^^
;
y; caput yjii. .'";; /
';
Quorum regum a^t/ite Moyses natus sit , et quorum

deorum iisdem temporibus sit orta religio.
CuM ergo regnaret Assvriis qiiartiis-deeimus Saplirus,

ct Sicyoniis duodecimus Orthopolis , et Criasus f|uinlus
Argivis , natus est in iEgypto Moyscs ,

per quem populus
Deide servilute iEgyptiliberatus est, in c[ua eum adde-
siderandum suiCreatoris auxilium sic exercerioportcbat.
Regnnnlibus memoratis regilius fuisse a quibusdam cre-
ditur Prometheus ( 10 ) ; (juem propterea fcrunt de luto
Ibrmasse homines, ([uia sapicnti;Tc optimusdoctor fuisseper-
hibetur : ncc tamcn ostcnditur([uicjiistcmporibus fucrint
sapientes. Frater ejus Atlas magnus fuissc astrologus di-
citur unde occasioncm fabula invcnit, ut cuni coehun
:
portare confingcret c[uamvis mons cjus nomine nuncu-

:
pctur, cujus nhitudine ])otius co^li portatio in opinioneni

vulgi vcnisse vidcatur. 3Iulta ([uo{[ue alia cx ilhs in Gr.xcia
temporibus confingi fabulosa crcpcrunt : scd usque ad
Cecropcm regem Alhc^niensium, cadcm ci- (juo regnante,
vitas etiam tale nomen accepit, cr([uo regnantc, Dcuspcr
Movsen cduxit ex iEgypto populum suum relati sunt in ,
deorum numerum ahquot mortui c.Tca ct vana consuctu-^

dine ac supcrstitione Gr.Tcorum. In quibusCriasi regiscon-
jux Me]antomicc,ct Phorbas fihuscorum.quiiDost patrcm rex
Argivorumsextus fuit, etseptimi regis Triop.x hlius Jasus,et
rex nonus Sthenelas , sive Stheneleus, sive Sthenelus, varie
qui[ipe in diversis auctoribus invenitur. llis tcmporiljus
etiani Mercurius fuissc perhibetur, nepos Atlantis, exMaia
fdia : quod vulgatiorcs etiam littera^ personant. !Multarum
'
autem arlium pcriLus claruit ,
quas ct hominibus tradidil
quo mcrito cum post mortem dcum cssc voluerunt , sive
etiam crcdidcrunt. Postcrior fuissc Hcrculcs dicitur, ad
ea tamcn tcmpora pcrlincns Argivorum quamvis non- :
nulli cum Mcrcurio priTfcrant temporc; quos f;dli existimo.

Scd quolil)(>t tcmporc nati sint, constat inter liistoricos
gravcs, qui mandavcrunt ambos lio-*
lirec anti(pia littcris ,
mincs fuissc, ct quod mortalibus ad istam vitam com-

modius duc(Mulam boncficia multa contul(?rint, lionorcs
ab eis meruisse divinos. Min(?rva vero longe his antiquior.
Nam tcmporibus Ogygii ad lacum ,
qui Tritonis dicitur,
virginali apparuissc fcrtur setatc^ unde ct Tritonia nun-
cupata cst : multorum sanc o]:)crum invcnlrix ; et tanto
proclivius dca crcdita ,
quanto minus origo cjus innotuit.
Quod cnim dccapite Jovis nata canitur ,
poetis ct fabulis
non histori.ne rebusquc gcstisestapplicandiun. Quanquam
Ogygius ipsc (piando fucrit, cujus tcmporibus ctiam dilu-
viuni magnum faclum est, non illud maximum quo nulli
homincs (.'vascrunt, nisi qui in arca esse potucrunt ,
quod
gcntium nec grceca, nec latina novit historia (20), scd tamen
majuscjuam postea tcmporc Dcucalionis fuit, inter scrip-
tores liistoriic non convcnit. Nam Varro inde cxorsus est
librum cujus mentioncm supcrius fcci ct nihil silî ex
, , ,
quo pervcniat ad rcs romanas, proponit antiquius quam

Ogygii diluvium, hoc est,Ogygiifactum temporibus. Nos-
triautcm, (pii Chronica scripscrunt, prius Eusebius, post
Hicronymus, c[ui uti(]ueprrccedcntcs aliquos historicos in
liaco|)inioncseculisunt, post annosanqDhus (]uamtrcccn-
tos, jam sccundo Argivorum Phoroneo rege rcgnantc,
Ogygii dihivium fuissc commcmorant. Scdquolibet tcm-
])ovc fucrit,jam tamcn jMinerva t;ui(]uam dca colcbatur,
rcgnanle Atlicnicnsibus Cccrojic, sub (]uo rcge ctiam ip-

sam vel inslauralam fcrunt . vcl conditam civitatcm.
DE CIVITATE DEIj LIBER XVIII. 44l
CAPUT IX.
Quando Atheniensiuni civitas sit condita et quam ,
causam nominis ejus Varro perlubeat.
NamuI AthencT vocarenlur, (|uod certe nonien a Minerva

cst, qu.ie grcTce A^^-^vy. tlicilur, hanc causam A'aiTo in-
dicat. Cnm apparuisset illic repente olivrc ar])or, et alio
loco aqua ernpisset regem prodigia ista moverunt ct

, ,
misit ad Apollinem Delphicum sciscilatum quid intelh-

gendum csset, quidvc facienthim. lUe respondit, quod
olea Minervam unda Xeplunum, ct quodesset
significarel,
iii civium potestate, ex enjus nominepolius duorum deo-
rum, quorum signa iha essent, civitas vocaretur. IstoCe-

crops oraculo accepto cives omnes ulriusque scxus (mos
,
cnim tuncineisdem locis erat, ut etiara foemiupe publicis

consukationibus intcressent ) ad ferendum sufVraginm
convocavit. Consuka igitur muhiludine, mares pro Nep-
tuno hemin.-r pro Minerva tuknx' sententias et quia una
, :
plus est inventa fccminarum Mincrva vicit. Tiuic Nc p-

,
tunus iratus marinis fhictibus exacstuantibus terras Alhe-

niensium ])opulatus est : ([uoniam spargere lalius quaslibet
aquas diflicilc d;rmonibus non esl.Cujus ut iracundia pLa-
caretur, triphci suppficio dicit idem auctor ab Athenien-
sibus affectas esse mulieres : ut nulla ukerius ferrent
snffragia, ut nuHus nasccntium matcrnum nomen acci-
peret, ut ne ([uis eas Athen.cas vocaret. Ita illa civilas
mater ac nutrix hberahum doctrinarum , et tot lantorum-

([ue ]ihiloso[3horum, ([ua nihil halmit rirtTcia clanus at([ue
nobihus,kidificantibusda3moniljusde litcdcorumsuorum,
niaris et fbcminoc , et de vicloria per lceminas fbeminoe
Athenas iiomen aceepit : et a victo lacsa ipsam victricis
victoriam punire compnlsa est, pliis aqnas Neptuni quam
Minerv.ie arma fbrmidans. Nam in mulieril)us, quae sic
punilaesunt, etMinerva qua3 vicerat, victa est ^ nec affuit
suirragatricibus suis, ut suflragiorum deinceps perdita po-
testate , et alienalis filiis a iiominibus malrum, Atlienacas
saltem vocari liceret, et ejus deoe mereri vocabulum,
(|uam viri dei victricem fecerant ferendosuffragium. Qua?
et quantabinc dicipossent, nisi sermo ad aliaproperaret?
'b CAPUT X.
Quid Jarro traclat de mincupatioiie Areopagi et de

ddwio Deucalionis.
Attamen Marcus Varro non vult fabulosis adversus deos

fidem adhiljere figmentis , ne de majestatis corum digni-
tate indignum aJiquid sentiat. Etideo, nec Areopagon
ubi cum Atheniensibus Paukis apostolus dispulavit' , cx
([uo loco Areopagitae appellali sunt curiales urbis ejusdem,
vult inde aceepisse nomcn , (juod 3Iars ,
qui groece «/-//;;
dicitur, cum homicidii crimine reus fieret ,

judicantibus
duodecim diis in eo pago , sex sententiis absolutus estj
([uia u])i paris numeri sententioe fuissent ,
praeponi abso-
lutio damnationi solebat. Sed contra isiam, ([uae multo
estamplius celebrata , opinionem,aIiam c|uamdam de obs-
curarum causam nominis hujus conatur
notitia lilterarum
astruere , nc Areopagon Alhenienses de nomine 3Iartis
et pagi , (j[uasi Martis pagum nominasse credantur in in-
. ' Act. xvu.

DE CIVITATE DEI, LIBER XVIII. 443
jurlam videlicct numiuiim, a quihus litigia vel judicia
existimat aliena non minus lioc, ([uod de Marte dicitur,

:
falsum esse asseverans quamilludquod detribusdeabus,

,
Junone scilicet, et JMinerva, et Venere, qu.ie pro malo

aurco adipiscendo, apud judicem Paridem de pulcliritu-
dinis excellentia certasse narrantur etad placandos ludis 5
deos, ([ui delectantur seu veris , seu falsis istis criminibus

suis, inter theatricosplausus cantantur , atque saltantur.
Haec Yarro non credit , ne deorum naturae , seu moribus
credat incongrua tamen non fabulosam, scd histo-
: et ,
ricam rationem de Athenarum vocaliulo reddens tantam ,
Neptuni et 3Iinerv?e litem suis litteris inserit, de cujus

nomine potius iila civitas vocaretur, ut cum prodigiorum
ostentatione contenderent , inter eosjudicare nec Apollo
deorum jurgium finiendum
consultus auderet, sed , sicut
memoratarum trium dearum ad Paridem Jupiter, ita ct
iste ad homines mitteret, ubi vinceret ]\[inerva suffragiis,

et in poena suarum sulfragatricium vinccretur ,
quae in
adversariis suis viris obtinere Athenas potuit, et amicas
suasfocminas Atlienneashabere non potuit.His temporibus,
ut Yarro scribit , regnantc Athcniensibus Cranao succc-
soreCecropis, ut autem nostri Eusebius et Hieronymus,
adhuc eodem Gecrope permariente, diluvium luit, c[uod
appellatum est Deucalionis,eo c[uod ipse regnaljat in earum

terrarum partibus, ubi maxinie factum est. Hoc autem
diluvium ncqua([uam ad iEgyptum atcpie ad cjus vicina
pervenit*.
' Plalo in Tiin?eo.

444 S. ALGLSTINI EPISCOPI
vw^ww wwwwwwwa^ WWIW\VVWWV\ wwww wwwwwwww w/w^ww^vwx w
CAPUT XI.
Qiio tempore Mofses popuhun de JEgypto edaxerit:

et de Jesu JSave, qui eidem successit^ quorum
regum cetate sit mortuus.
Edlxit ergo Moyses ex yEgypto popiilum Dei, novlssimo

tempore Cecropis Allieniensium rcgis, cum apud Assyrios
rcgnarct Ascatadcs, apud Sicyonios Maratlius, apud Ar-
givos Triopas. Educto autem populo in monte Sina di-
viniâs acccptam tradidit legem ([uod Aêtus clicitur :
Testamentum quia promissiones tcrrenas ha])et ct per

, ^
Jesum Ghristum faturum fuerat Testamentum Novum ,
quo regnum ca'lorum promitteretur. Hunc enim ordincm

servari oportebat, sicut in unoquoque homine, qui in
l)eum proficit, id agitur quod ait Apostolus ut « Non ,
:
))sit prius quod spiritale est sed quod animalc postea :

,
» spiritale' : » quoniam sicut dicit, ct vcrumest:« Primus

» homo de secundushomo de calo, coe-
terra, terrenus •,
))lestis^. Rexit autem popuhmi Moyses per annos c[ua-

))
draginta in dcserto ct mortuus est annorum centum et

:
viginti; cumChristum etiam i[Dse [iro[o]ietassct [Dcr figuras

observationum carnalium iii tabernaculo, et sacerdolio,
et sacrificiis, aliis{[ue myslicis plurimisquc mandatis.
Moysi successit Jcsus Navc : et in terram promissionis inlro-
ductum [lojmlum collocavit, ex auctoritatc divina debcUatis
gentibus, a quibus cadem loca teneljantur. Qui cum \>o-
pnhun rexisset post mortem Moysi viginli et septem annos,
etiam i[)se defunctus cst rcgnante apud Assyrios octavo-:
• 1 Cor. XV, /(G. — 2 ibid. 4;.

DE CIVITATE DEI, I.IBER XVIII. 445
decimo Amyntlia, apud Sicyonios sexlo-decimo Corace,
apud Argivos decimo Danao apud Athcnienses quarlo ,
Erichlhonio.
«/VV\ VW« VW\ WVWWWWWWt VW» WW 'WWWW vwwwwwt vw\ ww vwwwwvw w
CAPUT XII.
De sacrisfahorum deoriim, quce reges Grcecice illis

temporihus instituerunt , quce ab exitu Israel ex
/Egrpto^ usque ad ohituni Jesu Nave dinumeran-
tur.
Per hoec tcmpora, id est, ab exitu Tsrael ex ^'Egypto,

usque ad mortem Jesu Nuve ,
per quem popukis idem
terram repromissionis aceepit, sacra sunt instiluta diis
falsis a regibus Grtiecia?, qurc memoriam dikivii, et ab eo

liberationis hominum, vit.neque tunc oerumnosa^ modo ad
alla , modo ad plana migrantium , solemni celebritate re-
vocarunt. Nam et Lupercorum per sacram viam ascen-
sumatque descensumsic interpretantur (-21), ut ab eis sig-
nificari dicant homiues, qui propter aquoe inundationem

summa montium petiverunt , et rursus, eadem residente,
adima redierunt. His temporibus Dionysium, qui etiam
Liber pater dictus cst , et post mortem deus haljitus , vi-
tem ferunt ostendisse in Attica terra hospiu suo. Tunc
Apollini Delphico instituti sunt ludi musici , ut })hicaretur
ira ejus,qua pulabant afllictas esse sterihtate Grseciae re-
giones, quia non defendcrint tcmplum ejus, quod rex Da-
naus , cum easdem terras ])ello invasisset , inccndit. Hos
autem ludos ut instituerent, oraculo sunt ejus admoniti.
In Attica vero rex Erichlhonius eiludos primus inslituit :
nec ei tantum, sed eliam >IiiierVcT, u])i prcTmium victo-

446 S. ALGUSTINl EPISCOPI
ribus oleiim poncbaliir ,
qiiod ejus {VucLiis invenlrieem
Minervam sicut, vini Lihervmi tradunt. Per eos annos a
,
rege Xantho Cretensium, cujus apud alios aliud nomen

invenimus rapta perhibetur Europa et indegeniti Kha-
, ,
ilamanthus, Sarpedon, ctMinos, quos magis ex eadcm

mulierc filios Jovis essevulgatum est. Sed talium deorum
cultores iilud quod de rcgc Cretensium diximus historicce ,
veritali lioc autem quod de Jove poetee cantant theatra

^ ,
concrepant, populi celebrant, vanitati deputant fabula-

rum , ut esset undeludi fierent placandis numinibus etiam
.falsis eorumcriminibus. Ilis temporibuslIerculesinTyria
clarus liabe])atur : sed nimirum alius, non ille de cpio
supralocutisumus. Secretiore quippehistoriaplures fuisse
dicuntur et Liberi patres et Ilercules. Hunc sane Her-
culem , cujus ingentia duodeeim facta numerant, inter
qua3 Ant.iei Afrinecem non commemorant quod ea res ,
ad alterum Herculem pertinet in Oeta monte a se ipso ,
incensum produntsuis litteris, cumeavirtute, qua mons-

. tra subegerat morbum tamen, quo languebat, sustinerc
,
non posset. Illo tempore vel rex vel potius tyrannus Bu- ,
-siris suis diis suos liospites immoLaJjat, quem filium per-

liiljentfuisseNeptuni,exmatre Libya, fiiia Epaphi. Verum
non credatur lioc stuprum perpetrasse Neptunus, ne dii
accusentur : sed poetis et theatris ista tribuantur, ut sit
unde placentur. Ericlithonii regis Atheniensium , cujus

novissimis annis Jesus Nave mortuus reperitur, Vulcanus et
Minervaparentesfuissedicuntur. Sed quoniam Minervam
virginem volunt, in amborum contentione Vulcanum com-
motum edudisse aiunt semen in tbrram, atcpie inde ho-
mini nato ob eam causam tale inditum nomen. Gr.Tcca
enim lingua i—u- conlenlio et '/.w terra est-, ex {[uibus ,
duobus compositum voca1)u]um est Erichthoniiis. Verum,

quod latcndum est rcfellunt et a suis diis rcpellunt ista
,
DE CIVITATE DEI, LIBEU XVIII. 447
doctioros, qui lianc opinionem fabiilosam hinc exorlani
ferunt, (|uia in teiriplo A'iilcani et Minervae ,
quod ambo
unum habebant Alhenis, expositus inventus estpuer dra-
cone involutus, qui eum significavit magnum futurum,
et propter commune templum , cum essent parentes ejus
ignoti, A'idcani et 3Iinerv?c dictum esse filium : nominis
tamen ejus originem fal)ula illa potius quam ista designat
historia. Sed quid ad nos.^ Hoc in veracibus librishomines
instruat religiosos, illud in fallacibus ludis dcTcmones de-
lectet impuros : quos tamen illi religiosi tanquam deos
colunt ; et cum de illis hsec negant ; ab omni eos crimine
]
purgare non possunt, quoniam hidos eis poscentibus ex-
hibent , ubi turpiter aguntur ,
quce velut sapienter negan-
tur, et his Ihlsisac turpibus dii placantur , ubietsi fabula
cantat crimen numinum l;dsum, delectari lamen falso
crimine, crimen est verum.
t/VV« WVt VWfVWX « WtVV^VWWt WVk WVîWVt WVt^WVt^/VVfVVVt wvt vw»wv« wv^^ww \%
CAPUT XIII.
Qiialiiun fahidarum figmcnta cxorta sint eo tem-

pore, quo Hehrceis Jiidices prcGcsse cceperunt,
PosT mortem Jesu Nave ,

populus Dei Judices habuit
qulbus temporibus alternaverunt apud eos et humililates
lalôrum pro eorum peccatis, et prosperitates consolatio-
num j)ropter miserationem Dci. His temporilms labulae
fictfc sunt de Triptolemo, quod jubente Cerere, anguibus
portatus alitibus, indigentibus terris frumenla volando
contulerit : de Minotauro ,
quod bestia fuerit inclusa La-
byrintho •, quo cum intrassent homines, inextricabili
418 3. AUCrSTINI EPISCOPI
crroro, inde cxlro non poterant ; de Centauris, quod
equoruin lioininunique fuerit natura conjuncla : de Cer-
bero ,
quod sit triceps inferoruin canis : de Phryxo et Helle
cjus sorore, quod vecti ariete volaverint : de Gorgone,
quod fuerit crinita serpentibus, et aspicientes convertebat
in lapides : de Bellerophonte, quodequo pennisvolantesit
vectus, qui equus Pegasus dictus est : de Amphione, quod
cithara3 suavitate lapides niulserit et attraxerit : de fabro
Dnedalo, et ejus iiUo Icaro, ({iiod sibi coaptatis pennis vola-
verint deOEdlpo,
: quod nionstruni quoddam, qua3 Sphinga
dlcebatur, humana iacie quadrupedem, soluta quse
ab iUa proponi sole])at velut insolubili qucestlone , suo
praecipitio perire compulerlt : de Anta?o, c[uem necavit
Hercules, quod fihus terras fuerit ,
propter quod cadens
in terram fortior soleret assurgore : et si qua forte aha pra:-
termlsi. Ha3 fabula? ad beUum uscpie trojanum, ubi se-
cundum lIlDrum Marcus Varro de popuh romani gentc
fmivit, cx occasione hlstoriarum, qua3 res veraciter ges-
tas contlnent , ita sunt ingenils hominum ficta?, ut non
slnt opprobrils numlnum aOix?e. Porro autem (luicum-
([ue finxerunt a Jove ad stuprum raptuni pulcherrimuni
puerum Ganymedem ,
quod nefas rex Tanlalus fecit , et
Jovi fabula trlbult^ vel Danaes per imbrein aureum ap-

petisseconcubltum, uWi Intelhglturputhcltla muheris auro
fuisse corrupta ;
qua3 illis temporibus vel facta vel ficta
sunt, aut facta ab allis et ficta de Jove, chci non potest

([uantum mahdehomlnum pra^sumpserint cordIbus,quocl
possent Ista pallenter ferre mendaeia, ([ua? tamen eliam
llbenter amplexi sunt : qul utk[ue quanto devotlus Jovem
cohint, tantoeos, cpii ha.'C de illo dicerc ausi sunt,severius
punire debuerunt. Nunc vero, non sohun eis, c[ui ista
fmxerunt , irati non sunt ; secl ut taha' figmenta etiam in

thcatris agerent, ipsos dcos potius iratos habere tinuierunt.
DE fTVTTATE DEI, I.IT)En XVIir. 449
Hls toniporihus Latona peporll Apolliiiem, noniiliim cnjiis
oraciila solerc consnli superlns lo([uebaniur, sed illun)
quem cum Ilcrcule feruul Adnieti rcgis nrmeuta pavissc:
qui tamen sic estdeus creditus, ut plurimi ac pcne omncs
Tuium cumdcmquc Apollincm luisse opincntur. Tunc et
Libcr pater bellavit in India, ([ui mullas liabuit in exer-
citu ftcminas, ([une Baccbie ai)[)ellatrc sunt, non tam vir-
tutc nobiles , r[uam furore. ArK[nisancet vlctum scribunt

isluni Liberum ctviuctuinj nonnulli et occisum iu pugr.jv
a Perseo, ncc ubi fuerit sepidlus taccnt : et tamcn ejus

velut dei nominc pcr immuudos d.emoncs Baccbanalla sa-
cra, vcl potius sacrilegia sunt institula : dc ([uorum rabiosa

turpitudinc [lost tam muUos annos sic scnatus crubuit,
utinurbc Uoma cssc probiberet. Pcr ca tcmpora Pcrscus
et uxor ejus Andronicda ]wstea([uam sunt mortui, sic
cos inc(iilum rcceptoscssccrediderunl, ut imaginescorum

stclUs dcsignarc, eorum([ue appellarc nominibus non cni-
bescerent, nou timercnt.
*\ v%%\ VVV\VVV\ WVWVWW»**»'*^ VVWlVlt WV»i.VV\ \V\\ V»V\VVVV VVW WWWVV WV\'\WV
CAPUT XIY.
De theologis poetis,
Peu idcm temporis intervallum exliterunt poet;e qui ,
etlam tbeologi dicercntur, quonlam dc diis carinina fa-

ciebant scd talibus diis ([ui licct magni homines, tamen
: ,
homines fuerunt; aut mundi hujus, qucm vcrus Deus

fecit, elementa sunt; aut in prinel[)atibus et potcstatibus
pro voluntate Crcatoris ct suismcritis orchnati et si quid :
de luio vero Dco inter midta vana ct lalsa cc*cinerunt co- ,
lcndocum illo alios, ([ui dii non sunt , clscfue cxhibendo fa-
cx. 29
450 S. AtGUSTINI EPISCOPl
mulatum qui uni tantum dcbetur Dco
non ei utique rite
,
seivierunt, neca fabuloso dcorum suorumdcdecoreetiam

ipsi se abstinerc potuerunt Orpheus, Musaeus Linus. Ve- ,
rum isti Thcologi dcos colucrunt, non pro diis culti sunt:
quamvis Orphcura nescio quomodo infernis sacris, vel
potius sacrilegiis, praeficere soleatCivitas impiorum. Uxor
autem rcgis Athamantis, qufB vocabaturlno, etejusfdius
Slehccrtcs prrecipitio spontaiico in mari pcrierunt, et opi-
nioue hominnm in deos relati sunt : sicut ahi homines
eoruni tcmporam, Castoret PoiUix. Illam sane Melicertis
matrcm Leucotiieam Grrcci , Matutam Latini vocaverunt
utrique tanicn putantcs deara.
CAPUT XY.
De A
occasu regni rgworuni , quo tempore apud Lau-
rentes Plcus Satarni Jllius regnum patris primus
^j accepit.
Per ea tempora regnum fmitum est Argivorum trans- ,
latum ad Mycenas, unde fuit Agamcmnon et exortum :
est rcgnuin Laurentum, ubi Saturni fdius Picus regnum

prlnius acccpit judicanle apud Hcbroeos foemina Deb-
,
Ijora ^ scd pcr illam Dci Spiritus id agcljat : nam etiam

prophetissacrat, cujus prophetia minus aperta cst, quam
ut possimuscam sine dluturna expositione de Christo de-
monstrarc prolitpm. Jamergo regnabantLaurcntesutique
in lialia, cx quibus cvidcntiorducitur origo romanapost
Griccos : cttamcnadhucregnum Assyriorum permanebat,
ubi cr;it re\ vicesimus-tcrlius Lampares, cum primus
Laurentum Picus csse cocpissct. De hujus Pi(;i palre Sa-
nT% CIVITATF. nKT, I.TnKR XVIil. 451
turno viderint qaid sentiant laliiin) d.ôrum cultores, qui
negant hon.inem fuisse : de (juo et alii scripscrunt, quod
ante Picum fdium suum in Ilalia ipse rcgnaverit; ct Yir-
gilius notioribus litteris dicit:
Is f,'enus iDi5ocile, ;ic Ji-i'orsiim inontiLu*altis • •

"
Coiuposuit , ic;,'OMj!i« ilwlit , Latsnmqiie vocari '(
Mr>'i!it; his qaoniani 'atiu:set tutus in oris.
Aureaque ut |>eiliibent illo sub rege fuerc

'
Srt'cu'a '.
Sed lisec poetica opinenlui- < ssc figmenta, et Pici patrem

Stercen polius iuisse nssov(Mvnt , a quo perifissimo agricola
inventum ferLint,ut fimo p.nimalium agri Oecuudarentur,
quod al) (jus nomiue sK-ri us est dictiim iiunc quidam :
Stercutium vocatum ferunt. Quaiilêtnutem ex causa eum

Saturnum app-eilare voluerint, C!Tt(.' lamen lium^ Stercen
sive Stercutium merito agriculturae feceruntdeum. Picum
quocjue deoium numerum
siiniliter (jiis filium in talium
receperup.! (jULm pr.TcLirum augurem et o lligeratorem
,
fuisse asserunt. Pieus lâunum geuuil, Lniircntum regem

secundum etinm iste deus illis V(d est, vtl fuit. IIos
:
ante Irojanum bellum (iivinos iionore.s morluis liominibus

(l.^tuh.Tiint.
•vAvi\i\-\\i î *. vs.\vv\* vw^ VI t%\\v^. 'vvv\\vv\ v%v'ky%y%'%^v%i.v\\^%.>^y%*v%\^Vk'yt«v»vvv«v»
K.'i sH' t aV !.
De Diomccie post Trojt^ excidmm in deos relato^ cu-

JLis socii fraditi sunt in volucres esse conversi.
Troja vero eversa, excidio illo usquecpmque cantato

puerisque nctissimo, quod et magnitudine sui ct scripto-
' Vir^. /Enei.l. viii.

'''
29.
452 S. AfGUSTINI EPISCOPI
rum excellcntibus linguis insigniter diiramatum atque

vulgatumest, gestumque rcgnantcjam Latino Fauni filio,
ex quo Latinorum regnum dici coepit, Laurentumque
cessavit : Gracci victores, deletam Trojam derelinquentes,
et ad projoria rcmeantes, diversis et horrendis cladibus
dilacerati atque ct)ntriti sunt : et tamen etiam cx eis deo-
rum suorum numerum auxerunt. Nam et Diomedem fe-
ccrunt deum, qucm pocna divinitus irrogata pcrliibent
ad suos non revertisse ^ ejusquc socios in volucres fuisse
conversos, non fabuloso pocticoque mendacio , sed his-
torica attestatione confirmant : quibus nec deus , ut pu-
'tant, factus, humanam rcvocare naturam, vel ipse potuit,
vel certe a Jove suo rege tanquam coehcola novitius
impetravit. Quinetiam templum ejus csse aiunt in insula
Diomedaea, non longe a monte Gargano, qui est in Apu-
;lia^ et hoc templum circumvolare atque incoh^re has ,
ahtes tam mirabih obsequio ut rostrum aqua impleant

,
et aspergant : et eo si Groeci vcnerint, vel Graecorum

stirpe progeniti ,non solum quietas esse verum et insu- ,
per adulare-, si autem alienigenas viderint, siiln'olare ad

capita, tamque gravibus utetiam perimant, vul-
ictibus,
nerare. Nam duris ct grandibus rostris satis ad hoec proe-

lia perhibentur armatoe.
CAPUT XVII.
De incredihilibus commutationihus hominum quid

Varro crediderit.
Hoc Varro ut astrnat- commemorat aha non minus

incredibiha de maga illa famosissima Circe, quoe socios
DE CIVlTAXt: DE: , LIBEll X\ III. 453
([uoqiie Ulyssis mutavit iii heslias, ct de Arcadibus, qiii
sorte ducti transnatalânt quoddam stagnum, atque ibi
convertcbantur in lupos, et cum similibus feris per illius

regionis deserta vivebant. Si autem carne non vescerentur
liumana, rursiis post novem annos eodem renato stagno
reformabantur in homines. Deniqiie etiam nominatim ex-
pressit quemdam Demsenetum cum , gustasset de sacrifi-
cio,quod Arcades immolato puero, deo suoLycoeo facere
solerent, in lupum fuisse mutatum, et anno decimo iii
figuram propriam restitutum, pugilatu sese cxercuisse,
et olympiaco vicisse certamine. Nec idem proptcr aliud
arbitratur historicus in Arcadia tale nomen afiictum Pani
Lycseo et Jovi Lycseo, nisi propter hanc in lupos homi-
num mutationem quod cam ,
non pu-
nisi vi divina fieri
tarent. Lupus enimgra^ce r^y.oi dicitur, unde Lycseinomen

apparet inflexum. Romanos ctiam Lupcrcos ex iUorum
mysteriorum velut semine dicit exortos.
iwvt vwt vwwvw wwvwtwv^ wvt VWVWW ww ww vw^ ww vwwwt VWl WW WVl w«
CAPUT XVIII.
Quicl credendum sit de transformatiojuhus , quce

arte dcvmonum hominihus videntur accidere.
I. Sed de ista tanta ludificatione docmonum, nos quid

dicamus, qui hcTc legent, fortassis expectcnt. Et quid
chcemus, nisi de medio Babylonis esse fugiendum? Quod
prreceptum propheticum itaspiritahter iritelhgitur, ut de
hujus sascuh Civitate, qune profecto et Angclorum ct lio-
minum socielas impiorum cst , fidci passil)us, cjuae per
dil(3ctionem opcratur, in Dcum vivum proficiendo fugia-
mus. Quanto quippc in ha;c ima putestatem dcemonuin
454 s. ALuisiiisi 'cnscoi'!
nijyorem vidcnr.i;;, Iniito tenacins Mccliatori est inh?ercn-

dum, per qiiem cle imlsatl sunima conscendimus. Si cnira
dixerimus ea nou csse crcdenda , non desnnt etiam nunc,
qui ejusmodi (luaedam, vel ccrtissima audisse, vel etiara
expcrtos se essc assevcrunt. Nam ct nos cum essemus in
Italia, audiebamus taiia de quadam rc^gione illarum par-
tium^ ubi stal)ularias mulicrc^ imbulas his nialis artibns,
in caseo dare solerc diccbant, (juibus vcllcnt seu possent
viatoribus, unde in jumcnta illico vertcrcntur, ct neces-
Saria qu;equ(.» portarcnt, posLque pjriuncia opcra iterum
ad sc rcdircnt : iicc tani;-:! in eis mentcm ficri bcstialem,
Sed raiionalim human.-imque scrvari, sicul Apuleius in
libris, (|uo3 Asini aiuei tiiuio inscripsit, sibi ipsi accidisse,
ut acccpto vcncno, humano auimo permancnte, asinus
ficret, aut indicavit, aut iinxit.
li. Haec vei falsasunl;, vcl tam inusitata , ut merito

non credantur. Firmissime tamcn crcdcndum cst omni-
potcntem Deum omnia possc faccn^ quae volucrit, sive
vindicando, sive prsestando, ncc diTMUoncs aliquid ope-
rari secunduni natur.T sua^ potcnliam, (cpiia ct ipsa an-
gelica crcatura cst, licet proprio sit vitio maligna,) nisi
quod ille permiscril, ciijas judicia occulta suntmulta,

injusta nulla. Nec sane da?monc3 niituras crennt, si ali-
quid tale faciant, de (|ualil)us factis ista vertitur ([n.Tstio^
scd spccic tcnus, (|u.t a vcro Dco sunt crcafa, commu-

tant, uL vidcanlur csse c[ucd p.on suni:. Nonilaque sokun
aniuuim, scd ucc corpus c[uidcm ulla raiione crccUderim
dcxmonum arle vcl pjtcstate in mcmi)ra et lineamenta

bcstialia veracllcr possc (X)nvcrli : s<'d j;!iantnsticum lic-
minis, cpaod cliain sonmiando per rcrum
cc)L:;itando sivc
innumcrabiiia gc5U'r:i vaiiiiur, ct cum corpus non sit ,
corporum tamcn sijuiics uiira ccl.riLate formas cajMt,

^pitis aut opprcssis corpcr.is h<!miius sensibus, ad alio-
DE CIVITATE DEX , LlBIiR XVIU. 455
rum scnsum nescio quo ineflnlnll nuxlo fi*;LU'a corpcnâ
posse pcrduci : ita ut corpora ipsa hominuni r.iicLil)! ja-
ceant, vivcjitia (luidcm , sed mullo gravius alquc \chv-
mentius quam somno suis sensiljus obscratis ^
]:)lian{nsti-
cum autem illud veluti corporatum in alicujus animalis

effigie appareat sensibus alicnis, talisque etiam sibi homo
esse videatur, sicut talis sibi vid<?ri posset in somnis^ et
portare onera : verasunt corpora, portan-
quae onera, si
tur a daemonibus, ut illudatur liominibus, partim vcra

onerum corpora partim jumentorum (alsa ccrncntibus.
,
Nam quidam nominc Prncstantius palri suo contigisse in-

dicabat, ut venenum illud per cascum in domc sua su-
meret, et jaceretin lecto suo quasi dormicns, qui tamen
nullo modo potcrat excitari. Post ali(|uot aulem dies cum
velut evigilassc dicebat , ct (juasi somnia narra^so qu.x
passusesi, caballum se scilicct laclum, annoJiam intcr
alia jumcnla bajulassc miiilibus, (ui.-c dieilur Rclica,
(juoniam ad RcLias deporlatur. Quod ita, ut naiTavit,
fiictujn fuissc compcitujTi cst quac lamcn ci sua sonj:iia :
vidcbajitur. Indicavit ct alius sc domi sutc per noctcm,

antequam rcquiesceret, vidissc vcnijntem ad se qucm-
dam philosopliujn sibi notissimum, si])i(iue exposuisse
nonnulla p.latonica , (pifs antca rogatus C7-pc»uere noluis-
set. Et cum al) codem philosoph.o qujrsitum fuisset, cur
in domo ejus fcccrit, ([uod in dosiio sna petmli ncgave-
rat « Non feci, inquii, scd me fecissesomniavi. « Ac pcr
:
hoc alteri per imaginem phantasticam cxhibitum esl vi-

gilanti, quod alter vidit in somnis.
III. Ha3C ad nos non quibuscumque, qualibus crcdere

putaremus indignui"n, sed cis rcfercnlibus piervencrunt
quos non cxistimarcmus misse mentitos, Proinde
no])is
quod homines dicuntur, mandatum((ue est litteris, al)

diis vel potius daemonibus Arca<hbus, in lupos solcjc
4 5.6 s . A 1 ( ; i k'i I M !•; 1'iscori
convoili, cl qiiocl cainiiiiil)iis Circc socios nuUavit L'lys-

sis', seciindum istum niodum mihi videtur ficri potuisse,
quem dixi : si tamcn facliim cst. Diomcdicas autcm vo-
lucrcs, quaiido([uidcm gciuis caruni pcr succcssionem
propaginis durarc pcrliihcliir , non mutatis liominihus
lactas, scd sul)tractis crcdo fuissc sujipositas^ sicut ccrva
pro Iphigcnia rcgis Agamcmnonis iilia. Ncquc cnim dae-
monihus judicio Dci pcrmissis hujusmodi prtcstigioe dilli-
ciles cssc poluerunt : scd (|uia iHa virgo postea viva re-
pcrta cst, supposilrm ])\o illa ccn'am cssc iacile cognitum
cst. Socii vcro Diomcdis quia nusquam suhito compa-
rucunt, ct postca nullo loco apparucrunt, perdentihus
cos ultorihus angclis nialis, in cas avcs qurc pro ilhs sunt
occultc cx ahis locis, u])i cst lioc gcnusavium, ad ca
loca pcrduct;r, ac rcpcnlo suppositrc, crcduntur cssc
convcrsi. Quod autcm Diomcdis in templum aquam ros-
Iris aircrunt ct aspergunt, ct ([uod l^landiunlur Gracci-
gcnis, alicnigcnas pcrscquunlur, mirandum non est iicri
d.xmonum instinctu- ([uorum intcrcst persuadcre dcum

factum cssc Diomcdem, ad decipiendos homines , ut ial-
sos dcos cum vcri Dci injuria multos colant, ct homini-
busmortuis, qui ncc cum vivcrcnt, vere vixcrunt, tem-
plis, altaiihus, sacrificiis, saccrdolihns (qurc omnia cum
recta sunt, nonnisi uni Dco vivo ct vcro dchentur) in-
serviant.
; »Viig. Eglog. viit

LE ClMTAiii UEIf LIBEll XVIII. 4b7
t.\-\'\\\\\\.\\\ww\\\\\\'\\\\\\\\\\t\.w\.%.\\\.xx\\.\\\:\\\xwy\Wi\r^'\'*\v\\\\\\\wyy,w\vi
;^'\::'";'
-^ CAPUT XIX. .;. :,
Quod eo tempore ..^neas in Italiani venerit, quo

^•e - - ^ • Lahdon judex pra^sidehat Hehraîs.
Eo tcnipore post cnptam Trojam alqiie delctam, iTlneas

ciim viginti navil)iis, quibus portabantur rcliquitp Troja-
norum, in Ilaliam vcnit, rcgnantc ibi Latino, ct apud
Athenicnscs Mcnestlico, apud Sicyonios Polypliidc, apud
Assyrios Tautane; apud Hebracos autcm judcx Labdon
fuit.Mortuo autem Latino, regnavit iEneas Iribus annis,
cisdem in supradictis locis manentibus regibus, nisi ([uod
Sicyoniorum jam PeLasgus crat, ct Hcbrncorum judex
Samson : qui cum mirabilitcr forlis csset, putatus cst
Herculcs. Scd iEncam, quoniam quando morluus est,
non comparuit, dcum sibi fcccrunt Latini. Sabini ctiam

regem suum primum Sanciim sive ut aliqui appcllant ,
Sanctum, retulerunt in dcos. Pcr idem tempus Codrus

rex Athenicnsium Peloponnensibus ejusdem hostil)us ci-
vitatis se interliciendum ignotus objecit : et factum cst.
Hoc niodo eum pr.Tdicant patriam liberasse. Rcsponsum

enim acceperant Peloponnenses tum demum se superatu-
ros, si eorum regcm non occidissent. Fefelht crgo cos
habitu paupcris apparendo, et in suam nccem per jur-
gium provoeando. Unde ait Virgilius :
Autjuigia CeJii ',
Et hunc Athcnienscs tanquam deum sacrificiorum honore'

cohierunt. QuartoLatinorum rcge Silvio iEncpe filio, non
de Creiisa, de qua fuit Ascanius, qui terlius ibi regnavit,
sed de Lavinia Latini fiha^ qucm posthumum ^lineas di-
« Vir». Cglog. T.
458 S. AUGtlSTINI EPISCOPI
citiir liabiiisse Assyriorum aiitem vicesimo et nono

'
;
Oneo, ct Melantho Atheniensium sextodecimo judice ,
autem HebraEorum Heli sacerdote regnum Sicyoniorum ,
consumptum esl, quod per annos nongentos-quinquaginta

et novem traditur fuisse porrectum.
«\^/vv\ vvv\ vvv%' VVM vv\\ vt^ vvvv vv\\ vvvi vvvvv\>vv vvvv vvv\ vvv\ vvvv v^^vt vvvvvvvv vvvv
CAPUT XX.
De successione ordinis regii apud Israelitas post Ju'
dicum tempora.
Mox eisdem per loca memorata regnantibus, Israehta-

rum regnum, finito tempore Judicum, a Saiile rege sump-
sit exordium quo tempore fuit Samuel propheta. Ah illo
:
igitur temporc hi rcges Latinorum esse coeperunt, quos

cognominabant Silvios : ab eo quippe qui fihus il^nese
primus dictus est Silvius , c?Gteris subsecutis el propria
nomina imponebantur, et hoc non defuit cognomentum ;
sicut longe postea Csesares cognominatl sunt, qui succes-

serunt Gaesari Augusto. Il.eprobato autem Saiile, ne quis-
quam cx ejus stirpc regnaret , eoque defuncto , David
successit in regnum post annos a Saiihs imperio quadra-
ginta'*. Tunc Athenienses ])abere deinde regcs post Codri
interitum destiterunt , et magistralus liabere coeperunt
administrandac reipubh«:<ie. Post David, qui eliam ipse
quadraginta regnavit annos, fihus ejus Salomon rex Israe-
htarum fuit, qui templum iJhid nobihssimum Dci jeroso-
lymitanum condidit. Cujus tcmpore apud Latinos condita
cst Alba, ex qua deiuceps non Latinorum, sed Albanorum
regcs appellari, in codem tamen Latio, ccjeperunt. Salo-
moni successit fihus ejus Roboam, sub quo in duo regna
« Virq. Eulog. V. — « I Reg. ii.
DE CIVITATE DEI , LIBER XVIII. 459
populiis ille divlsus ost, ct singulse partcs suos singulos
regcs Iiabcre ccepcrunt.
«WV^ VtO^t/Vl^-Wîtl/V^^ WV^^Â^^l^^^XX V% VVt.". VW\ WV% VW^ WV% VW^^WWA^W^ VW% WV% w
t ,'
CAPUT XXI.
De regibas Latii ,quonnn primiis jl^neas , et duode-
cimus A<,>entinus dii Jacti sunt.
Laliuni post j^neani , (pi.om dcum fcccrant , undccim

reges lial)iiit, quorum nullus deus factus est. Aventinus
autem, qui duodecimo loco Êneam sequitur, cum essct
prostratus in bollo, et sepultus in eo montc, qui eliam
nunc nomine nuncupatur, deorum lalium, quales
ejus
sibi facicbant, numcro cst additus. Alii sane nolucrunt
eum in priiclio scriberc occisum, sed non comparuisse

dixerunt : sed ncc ex cjus vocabulo appcllalum montem *,
scd ex adventu avium dictum Avcntinum. Post hunc non

cst deus factus iii Latio, nisi Romulus conditor Romae.
Inter istum aLitem et iiiam regcs rcpcriuntur duo quo- :
rum primus cst, ut Yirgiliano versu cum loquar :
Pioximus illo rrocas Tiojanse gloria gentis >.
Cujustempore quia jam quodam modo Roma parturieba-

tur, illud omnium rcgnorum maximum Assyriorum finem
tautne dinturnitatis accepit. Ad Mcdos quippe translatum
est post annos fermc mille trccentos-quinque , ut ctiam
Beli, qui iNinum gonuit, et illic parvo contentus imperio
primus rexfuit, tcmporacomputontnr. Procas autcm reg-
navit anle Amuliam. Porro Amulius fratris sui Numito-
ris filiam lll;oam nomiue, quaReliam Ilia vocabatur, Ro-
muli matrem , Yostalem virginem fecerat ,
quam volunt
« Yitlc Vanon. ucling. Li^t.liL». iv. — ^ virg. /lineid. vi.
•iCO s. AiGiSTijsi Eriscoi'1
de Marte goniinos conccpissc , islo iiiodo stnprnm cjns

honorantcs , vel cxcnsantcs, ct adliibcntes argnnicntnni
qnod infantcs cxpositos ]npa nntriverit. Hoc cnim genns
Lcstiac ad Martcm existimant pcrtinere, ut vidclicct idco
Inpa credatnr admovisse ubcra parvnlis, quia filios domini
sui Martis agnovit : qnamvis non desint qui dieant, cum
cxposili vagicntes jaccrcnt, a neseio qua prinnim mcre-
trice fnisse collcctos, ct primas cjus snxissemamillas, (me-
rclriccs antcm Inpns vocabant , unde ctiam nune turpia
locacarumlupanaria nnncnpajitnr), ct cos postcaadFaus-
tnlum pcrvenisse pastorcm, alqne ab ejus Acca uxore nu-
Qnanquam si ad arguendum hominem rcgem, qui cos
tritos.
in aquam projici crudcUtcr jusscrat, eis infantil)usper quos

tanta civitas condenda fnerat, dc aqua divinitus hberatis,
per hictantcm fcram Deus voluit subvcnire ,
quid mirum
est? Amuho successit in regnum latiale fratcr cjus Nn-
mitor , avus Romuh , cujns Numitoris primo anno condita
Gst Roma •, ac pcr hoc cum suo deinceps , id est Romulo,
ncpote regnavit.
^Vi't VVVt VVV\ \V«% VVVt VVM VXfVt XAfVt VVM VVV« VVM V\^t VV^t V\\« VVVt VVVt VVVl VVV» VVX'* «v
CAPUT XXII.
'Qildd €0 tempore Roma sit quo regmun

condita ,
Assfrium intercidit , quo Ezechias regnahat in

Juda.
Ke multls morer, condita cst civitas Roma, velut altcra

Babylon, et vclnt ])rioris fdia Rabylonis, pcr qnam Dco
placuit orl)em debcllarc tcrrarnm, et in unam sociclatcm
rcipnbhcrc lcgnmque perdnclnm longe hatcquc pacarc.
Krant cnim jam populi vahdi ct forlcs, et armis gentcs
V
DE civttate dei, liber wiii. 461
excrcitatfe, quae non facilc ccdercnt, ct quas opns esset
ingentibns pcricnlis ct vastatione ntrinqne non parva
atqne horrendo laliorc superari. Nam ([uando regnum
Assyriorum totam pene Asiam sul)jugavit, licet ])c]lando
sit non tamen midtum asperis et difiicilibns bellis
factuni,
ficri potuit, quia rudes adhue ad resistendum gejilcs erant,
nec tam mult;c, vel tam magnre. Siquidem ])ost ilhid

maximum atquc nniversalc diluvium, cum in arca Noe
octo soli homincs evaserunt, anni non multo amplins
quam mille transierant, quando Isinus Asiam totam,
excepta India, subjugavit. Roma vero tot gentes ct Orien-
tis ct Oceidentis, quas imperioromano subditas ccrnimus,
non ea ccleritate ac facilitate perdomuit; quoniam paula-
tim crescendo robustas cas et beilicosas, quaquaversum
dilatabatur, invenit. Tempore igilnr quo Roma condita
est, populus Israei habebat in terra promissionis annos
septingentos-dcccm ct octo. Ex quibus viginli-S(^])lem
pcrtinent ad Jesum Nave, dclnde ad tempns Judicum

trecenti-viginti-novem. Ex quo autem ibi llcges esse coe-
j)erant, anni erant trecenti-sexaginta-duo. Et rex tunc erat
in Juda, cujus nomcn erat Achaz, vel, sicut alii com])u-
tant, qui ei successit Ezechias, ([uem quidem constat
optimumetpiissimumregem Romuli regnasse temporibns.
In ea vero hebraici popidiparte , ([uaeappeliabaturlsrae],
regnare cceperat Osee.
462 S. AUGUSTINI EPISCOri
JVk/%%VW% V*/V%VV\\V%;\^\/VV% VVV\ VVV» VVWVVV\VVV»VVV\«.V*\ VVÂÂ^^Vl-V^ vv^\ vv\\ VV\\M
CAPUT xxin
De SibyUa Erythrcva, quce inter alias SihyUas

cognoscitar de Christo evidentia multa ceci-
nisse.
I EonEM temporc nonnnlli Sibyllam Erylhrjram vati-

cinatam forunt. Sybillas aiitem Varro prodidit plures fuis-
se non unam. Hoec sane Erythra?a Sibylla quoedam dc
,
Christo manifesta conscripsit quod etiam nos prius in

:
latina lingua vcrsibus malc Litinis et non stantibus legi-

mus, pcr nescio cujus interpretis iinperitiam, sicut post
cognovimus. Nam vir chirissimus Fhiccianus, qui ciiam
proconsul fuit, homo facilhmne facundi.T, muha'que doc-
)^rinte •, cum de Ghristo coiloqueremur, gnccum noi)is
codicem protuht, carmina esse dicens SibyJJa; Erythraâ?,

ubi oslendit cpiodam loco in capitibus versuum ordinem
htterarum ita se habentem, ut lia^c \\\ co V(,ri)a hgerentur:
ir,7'jOiy.pLnzbi 'siou vcoi <7ci7iyip c[Uod cst hitine, Jesus ChrisUis Dei
Fihus Salvator. Hi autem versus, (|uorum primx* litteroi
istum sensum quem diximus
,
rcdthmt sicut eos qui- , ,
dam latinis et stantibus versibas cst iiiterpretatus , lioc
continent :
"-• Judicii signum tclhis sndere mades-

cet.
S E coelo Rex adveniet per sa^ch^ futu-
rus :
H Scihcet in carne piTescns ut judicet or-

bera.
DE CIVITATE PEIj LIEER XVIII. 463
o Unde Deum cernent incredulus atque
fidclis
>•< Celsnm cumsanctis, aevi jam termino

in ipso.
w Sic animae cum carne aderunt, quas
judicet ipse.
X Cum jacet incultiis densis in vepribus
orbis.
>-s Rejicient simulacra viri, cunctara quo-
que gazam :
r; Exuret tcrras ignis ,

pontumque po-
lumque
^ Inquirens, tetri portas efTringet Aver-
ni.
H Sanctorum sed enim cunctae lux libera

carni
H Tradetur, sontesneternum flammacrc-
mabit.
O Occultos actus retegens , tunc quisquc
loquetur
u Secreta , atque Deus reserabit pcctora
luci.
qp Tunc erit et luctus , stridebunt denti-

.". .'!-
bus omnes.
K Eripitur solis jubar, et cliorus intcrit
astris.
o Volvetur coelum, lunaris splendor

ol)ibit.
^, Dejiciet colles, vaJles extollet ab

' -^
imo.
-i Non erit in rebus bominum sublime,
vel altum.
— Jam ffiquantnr campis raontes , et cne-
"
rula ponti.
464 S. AUCLSTIM EPISCOPI
p Omnia ccssabunl, tclJiis confVacta pc-

ribit.
H SIc paritcr fontcs torrculur, fluniiua-

qucigui.
M Scd luba lum souitum trislem dcmit-
tct ab allo
10 OiIjc, gcmcns faciuus miscrum varios-

que laborcs :
H Tailarcumque chaos monslraljit tcrra

dchiscens.
K Et coram liic Domino rcgcs sistentur
ad unum.
>ri Rccidct e cffills ignisque et sulphurls
amnis.
In lils latlnls verslbus de grocco utcumque translatis,
ibi non potult ille scnsus occurrere, qui flt cum lltterae,
quae sujit lu corumcapitlbus, connectuntar ublr littera ,
in gr.ieco poslta est^ quia non potuerunt verba latlnain-

venlri, qua3 ab cadcm llttcra Incipcrent et sentcntlae ,
convenlrent. Hi autcmsunt vorsus tres,quIntusetoctavus-

declmus et nouus-dccimus. Dcnlquc si litteras ,
qua3 sunt
in captlbus omnlum versuum comiectentes , horum trlum
qua3 scriptne sunt non lcgamus, scd pro cis y hltcram,
tanquam in clsdem locls ipsa slt poslta , rccordemur, ex-
primlturln quimpic vcrbis, Jcsus GhrlstusDel Fihus Sal-
vator : sed cura gnecc hoc dicltur, non latlne. Et sunt
versus viginti etseptcm, qui numcrus quadratuni terna-
rium sohdum reddit. Trla enim ter ducta fiunt novera.
Et ipsa novem si tcr ducantur, ut cx lato in altum figura
consurgat, ad viglnti-scptem perveniunt. Horum autem
graccorum qulnque verborum ,
quoe sunt , r/jT-.;; x/ohto,-
Sri'.c uiii c7wx;;/5, ([uod cst latlnc , Jesus Christus Dci Fihus
Salvator, si primas httcras jungas, entiy.'^'^;, id est, pis-
DE civitAte dei, ltber xvin. -4G5
cis, iii quo uomine mystico intelligitur CiHMstus, co quocl
in luijus mortalitatis al)ysso velut in aquarum profundi»

tate vivus , hoc est , sine peccato esse potuerit.
II. Ha.'c autcm Sii^ylla sive Erytlu"a3a, sive ut (uiidam
niagis credunt , Cumea, ita nihil habet in toto carmine
suo, cujus exigua ista particida est, quod ad deorum i"al-
sorumsive factorum cultum pertineat^ qninimoita etiani

contra eos et contra cultores corum loquitui-, ut iu eoruni
numero deputanda videatur, qui pertinent ad Civitateni
Dei. Inseritetiam Lactanlius Operi suo qu;pdam de Christo
vaticinia Sibyllae ,
quamvis non exprimat cnjus. Sed qux
ipse singillatim posnit, ego arbitratus sum conjuncta esse
ponenda ,
tanquam unum sit prolixum ,
qu.ne ille plura
commeinoravit et brevia. « In manus iniquas, inquit, in-
fidelium postea veniet dabunt autem Deo alapas mani-
;
bus incestis , et impurato ore expuent venenatos spulus :
dabit vero ad verbera sinqiliciter sanctum dorsum. Et

cobphos accipiens tacebit, ne quis agnoscat, (|uod ver-
bum, vel unde venit utinferisloijuatur, et corona spinea
coronetur. Ad cibum autem fcl et ad sitini acetum dede- ,
runt inhospitalitatis hanc monstrabunt mensam. Ipsa

:
enim insipiens tuum Deum non intellexisti ludenteni

mortalium mentibus sed et spinis coronasti
, , et horri-
dum fel miscuisti. Templivcrovelumscindetur : et medio
die nox erit tenebrosa nimis in tribus lioris. Et morte
morietur trijjus diebus somno suscepto : et tunc ab in-
feris regressus ad lucem venict primus , resurrectionis
principio revocatisostenso. Lactantius carptim per
» Ista
intervalla disputationis suae, sicut ea poscere videbantur

quae probare intenderat, adhihuit testimonia sibyllina,
quoe nos nihil interponentes, sed in unam seriem connexa
ponentes, solis capitibus, si tamen scriptores deincepsca
servare nonneghgant, distinguenda curavimus. Noiniulli
cx. 30
sane Erythrnpam Sibyllam, non Romuli, sed belli trojani
tempore fuisse scripserunt.
CAPUT XXIV.
Quodregnante EoTuulo^ septem Sapientes claruerinty
quo tenipore deceni trihus, quce Israel dicebantur,
in capti^nlatem a CJialdceis ductce sunt , idemque
Eomulus mortuus divino honore donatus est.
EoDEM Romuloregnante, Thales Milesius fuisse perhi-

betur unus e seplem Sapientibus qui post theologos
,
,
poetas in quibus Orpheus maxime omnium nobilitatus

,
est, lo&ol appellati sunt quocl est latine Sapientes. Per

,
idem tempus deeem tril)us, (jusein divisione populi vocatae

sunt Israel , deljellatiie a Chaldaîs et in easterras captivae
duct.TS sunt , remanentibus in Judaea terra duabus illis
tribubus , c[urc nomine Jud.Te vocabantur, sedemque regni

habeljant Jerusalem. Mortuum Romulum , cum et ipse
non comparuisset, in deos , cjuod et vulgo notissimum est,

retulere Romani •, ciuod uscjue adeo fieri jam desierat
nec postea nisi adulando, non errando , factum est tem-
poribus Caesarum, ut Ciccro magnis Romuli laudibus tri-
buat' , non rudibusetindoctis tenqDoribus quando

(juod ,
facile homines falk^bantur, scd jam expohtis eteruditis me-
ruerithos honores •, (juamvis nondum elFerlûerat ac pullu-

laverat jihilosophorum subtilis et acuta loquacitas. Sed
etinmsi posteriora temporadeoshcmiines mortuos uon ins-
tituerunt, tanien ab anti(piis institufos colere ut deos et
haljere non deslitcrunt : (jainellam simuhicris ,
qu.ie ve-
ViJe infr.T lil). xxii, c. 6.

PK CIVIT\TE nKT , 1 TKflfl XVtd. 4^7
tfrosnoiiliahol)ant, aiTxcriinl vjHinM[t{'iU'impinpsTi|1mtitin-
nis illec('bi\im', idenicicntihns imiiiuildisin corlTtifT corde
dnpmonihns, per fallacia (|no(|ue oracula decipientihus^
ut lahulosa eliam crimina deorum, quae jam urhaniore
sneculonon fingehantur, per ludos tamen in eorumdem
falsorum numinura ohsequium turpiter agerentur. Reg-
navit deinde Numa post Romulum ,
qui cum illam civi-
tatem putaverit deorum profecto falsorum numerositate
muniendam , in eamdem turham reterri mortuus ipse non
meriTit, tanquamitaputatussitcfclum mullitudine numi-
num constipasse, ut locum ihi repei'ire noTi posset. IIoc
regnante Ronlae , et apud Ilehraeos initio regni Manasse,-
a quo impio rege ]iropheta IsaTas perhihctur occisus
SaTniam fiiisse Sihyllam ferunt.
/WV\ WV» V» W VVV> VV \« VV V% V VV\ \V V\ V* V\ VWV VWVVMV V«V\ WW WV\ WVVVVW WW VlS*\ tt
r,APL'T XXV.
Qid philosoplii re^nante apud Romanos

enituerint ,
Tarqidnio Prisco , apud Helwceos Sedeclda^ cum

Jerusaleni capta est teniplumque sul>i>ersum. ,
Regaakte vero apud Hchraeos Scdechia, et apud Ro-

manos Tai'C[uinio Prisco (|ui successerat Anco ^lartio
,
ductus(^st captivus in Bahyloniam populus Jud.Torum

eversa Jerusalcm et templo illo a Salomone constructo.
Increpantes enim eos Prophct.T de inicjuitatihus et
impictatihussuis, hsec eis vcntura praedixerant maxime

,
Jcremias ,
qui etiam numerum definivit annorum. Eo
tcmpore Pittacus ]Mitylenaeus, alius e scptcm Sapientihus,
fuisse perhihetur. Et qu-nque c.Tteros qui ut septem ,
' Yklo supva lil). iv, c. 3r. — '.Tcrein. x\y, ii. .
30.
ii68 S. AUGUSTINI EPISCOPI
jiumerentur , Tlialeli ,
quem supra eommemoravimus , et
liuic Pittaco adduutur, eo tempore fuisse scribit Euse-

bius, quo captivus Dei populas in Babylonia tenebatur.
Hi sunt autem Solon Atheniensis, Chilo Lacedemonius
,
Periander Corinthius , Cleobolus Lindius, Bias Prienacus.

Omnes hi, septem appellati Sapientes, post poetas theo-
logos claruerunt, quia geiiere quodam laudabili pra?s- vitofi
tabant hominibus Ci3eteris et morum nonnuUa prfccepta

,
sententiarmii brevitate complexi sunt. Nihil autem monu-

mentorum quod ad htteras attinet posteris rehquerunt
, ,
nisi quod Solon quasdam legcs Atheniensibus dedisse per-
liibetur Thalesverophysicus fuit, etsuorum dogmatum

:
librosrehquit. Eo captivitatisjudaTcae tempore, et Anaxi-

mander et Anaximenes et Xenophanes physici clarue-
, ,
runt. Tunc et Pythagoras ex quo coeperunt appellari ,
philosophi.
OVV» Vt/V>rW»%VV\^*V\VVV» VVV\ VVV%a/VM fc^\\ VVM^VVVXVVVV^VV^ vvv\ vvv» vvv\ vvv\ v^
CAPUT XXVI.
Quod eo tempore , quo unpJetis septuaginta annis

Judceorum est resoluta captivitas , Romani quo~
que a dominatu sunt regio liberati.
Per idem tempus Cyrus rex Persarum ,

qui etiam Chal-
d.^cis et Assyriis impcrabat, relaxata ahcpianta captivi-
tate Jud?corum ,
quinquaginta milha hominum ex eis ad
instaurandum lemplum regredi fecit. A quilûs tantum
prima coepta fuudamina ct altare constructum est.
,
Incursantil)us autem liostibus , nequaquam progredi

fi^dificando valuerunt, dihitumque opus cst usque ad
Darium. Por idem tempus cliam illa sunt gesta , qiirc
DE CIVITATE DEI , LIBEIl XVIII. 469
conscrlpta sunt iii libro Jiiditli : quem snne in canonc
Scripturarum JucLici non reccpisse dicuntur. Sub Dario
ergo rege Persarum impletis septuaginta annis ,
quos Je-
remias propheta pr.Tdixerat , reddita cst Juda?is, soluta
captivitate, libertas , regnante Romanorum septimo rege
Tarquinio. Quo expulso, etiam ipsi a regum suorum domi-
natione liberi esse coeperunt. Usquc ad hoc tempus Pro-
phetas habuit popuhis Israel : qui cum miilti fuerint
paiicorum apud nos canonica Scripta
et apiid Judacos et
retinentur. De quilms me ahqua positurum esse promisi
in hoc hbro cum claudcrem superiorcm quod jam vidco
,
,
esse facicndum.
IVW\VVV\ vvv^ wvv vwvvwv vwt WVV VVVV VW^ VVW VWV VVVV WWWW^WWWt^MVVWW
CAPUT XXVII.
De temporihus Proplietanun qiiorum oracula ha-' ,
hentur in libris ; quique tunc devocatiojie Gentium

multa cecinerunt, quando romanum regnum ca'pitj
assfriumque dcfecit.
Tempoha igitur eorum iit possimus advertere, in an-

teriora pauhdum recurramus. !n capite hbri Osee prophe-
toe, qui primns in duodecim ponitur, ita scriptum est:
« Verbum Domini quod lactum est ad Osee in diebus
)) Oziae, ct Joathan, et Achaz, ct Ezechiae regum Juda^))
Amos quoque diebusregis Oziê prophetasse se scribit : ad-
dit etiam Hieroboam regem Israel, qui per eosdem dies
fuit. Nec non Isaias fihus Amos, sivesupradicti Prophetae,
sive, quod magis perhibetur, alterius qui non Propheta
eodem nominc vocabatur cosdem regcs ([uatuor, quos

,
I
Osee I, I, 2,
470 S. AUGLSillVl LlMbCOri
posult Osec, in capiLc lii)ri sui poiiiL, ([Liorum diehus sc

, proplielasse pr;clo;|iiiUir. Mielicxas etiam eadem suae pro-
phetise commeniorat Lempora j)Ost dics Ozirjc. Nam tres
qui sequuntur rcgcs nominal ,

quos et Osee nomiuavit
Joatlian, et Achaz, ct Ezechiam. Hi sunt quos eodem
tempore simul proplicLasse ex eornmlittcrisinvcnitur.His
adjungitur Jonas, codcmO/.ia rcgc rcgnantc, et Jocleum
V jam rcgnarct Joathan, qui succcssit Ozire. Sed istorum
Prophctarum duorum tcmpora in Chronicis non in co- ,
rum hbris potuimus invenirc, quoniam dc snisdicbus ta-

cent. TcndunLur autcm hi di"s a rege Lr.Linorum Proca ,
sive superiorc AvenLino iisquc ad regcm Romulum jam

,
Romanorum , vcl ctiam uscjuc ad rcgni primordia sucees-

soris ejus Numa3 Ponqiilii. Ezcchias quippc rex Juda co
usque rcgnavit ac per hoc perea tcmpora
^ isti vehufbntes
propheti.T pariter crupcrunt , ({uando rcgnum defccit
assyrium , coepit(jue romnnum qucmadmo-
: ut scilicet
dum regni Assyriorum primo tcmporc extitit Ahraham
cui promissiones apcrtissimiie fiercnt in cjus scmine bcne-
dictionis omnium gcntium, ila occidcnlalis Babylonis
exordio, (paa fucrat Chrislus impcran.lc vcnLurus, in quo
implercntur illa promissa oracula Prophctarum, non solum
Io(jUcntium, verumeliam scribentiumin tanlne rei futur.ne
testimonium solvercnLur. Cum
enim ProphcLoe nunquam
fere defuisseuLpopulo Israel, cx quo ibi rcgcs esse coepe-
runt, in usum tantummodo corum fuerc, non gcntium.
Quando autcm ca Scriptura manifcstius prophetica condc-
hatur, qusegcntibus quandoc[uc prodcsset, tunc oportebat
incipcrcL, quando condcbatur hicc civitas ,
quae gcnti])us
iw^pmret.
DE CIVIXATE UEI , LIBER XVllI. 471
CAPUT XXYIJI.
De liis quce ad E{>angeliajn Christl perlinent , qiiid

.
,
Osee et Amos prophetaverint.
OsEE igitiir propheta ,

qiianto proiundliis qnirhMTi lo-
{|uitur, tanto operosius penetratur. Sed ali(|uid inde su-
mendnm est , et liic ex nostra protnissione ponendum.
« Et erit, inquit, in loco quodietnm est eis : Xon populus
))meus vos vocabuntur et ipsi lilii Dei vivi '. » lloc tes-
,
limonium propheticum de vocationc ]wpuli i;entiimi, qiii

prins non pertinebat ad Deum, etiani Apostoli intellexcrunt.
Et quia ipse quoque populus gentium spiritaliter est in
filiis Abrahre , ac per hoc recte (Heitur Israel ,
propterea
sequitur, et dicit Et congregabunlnr filii Juda et filii
: a
» Israel in idipsum, etponentsibimct principaLum unum,
» et ascendent a terra*. » Hocsiadhuc velimusexponere,
eloquii prophetici obtundctur sapor. llecolatur tamcn

lapis ille angularis et duo illi parietes, uiuis ex Jud;T?is
,
,
alter ex Gentibus^ ille nomine (iliorum Juda istenomine

•, ,
fdiorum Israel, eidem uni principalui suo in idipsum in-

nitentes et ascendentes agnoscantura terra. Istos autem
,
carnales Israelitas, qui nunc nolunt credereinChrislum,

postea crcdituros, id est filios eorum, ( nam utique isti ,
in suum locum moricndo transil)unt, ) idem Proplicta

testatur , dicens : « Ouoniam diebus muliis sedebunl fdii
)) Israel sine rege, sine principe, sine sacrificio, sine al-

>) tari , sine sacerdotio, sine manifestationibus^ » Quis
non videat nunc sic csse Judacos? Sed quid adjungat,
• Osee J, 10. — ^lbid. il. — ^ Ephcs. u, i^- — Ôseeiu, 4-

aiuliamus. Et postea, inquit, rcvertentur filii Israel, et
a
)) inquirent Dominum Deum suum, etDavid regemsuum :
)) et stupescent in Domino, et in l)onis ipsius, in novissimis

)) diebus'. )) ISihil est ista proplietia manifestius, cum
David regis nomine significatus intelligatur Cliristus : « Qui
)) factus cst, sicut dicit Apostolus, cx semine David secun-
)) dum carnem^. » Prffiiiuntiavit iste Proplieta etiam tcr-
lio die Christi resurreclionem futuram , sicuteam prophc-
tica altitudine prpenuntiari oportehat , ubi ait : u Sanabit
)) nos post biduum in die tertio resurgemus^.
, )) Secundum
]ioc enim nobis dicit Apostolus : « Si resurrexistis cum
)) Christo ,
qunc sursum sunt qutcrite''. )) Amos quoque
de rcbus talilûs sic prophetat : « Prrcpara, inquit, te, ut
)) invocesDcum tuum Israel quia ecce ego firmans toni- ;
)) truum et creans spiritum et annuntians in hominibus

, ,
)) Christum suum\ Et alio loco « In

)) : illa die, inquit
)) rcsuscitajio tabernaculum David quod cecidit, et reae-
)) dificabo qurececideruntejus, et destructa cjus resusci-
)) tabo , ct rcredificabo ca , sicntdies soeculi; itautexqui-
)) rant mc residui hominum et omncs gentes in quibus
,
)) invocatum est nomen meum super eos dicit Dominus ,
)) faciens hoec ®. )>
iWVt WM \W\ WVl \W% WV1 \W\ WVI WM WV\ VWV WU WW WM WV\ WVkWVWWV wiv vi
CAPUT XXIX.
Qiue ah Isaia cle Christo et 'Ecclesia sint piwdicta.
I. TsAiAS prophetanon est in libro duodecim Prophc-

tarum, qui propterea dicuntur rninorcs, quia sermones
'Osceiu, 5. — =J»om. i, 3. — ^ Osce vi, 3, — ^ Coluss. iii, i. —

•Âinos IV, i'j, i3. — ^ld. IX, II, 12.
eorum sunt breves , in eorum comparatione qui majores
ideo vocantur, quia prolixa volumina condiderunt : ex
quibus est hic Isaias ,
quem proptcr eadem prophetiai
tempora subjungo supradictis duobus. Isaias ergo inter
illa qurc arguit iniqua et justa prrccepit, et peccatori po-

pulo mala futura pivxdixit , eliam de Christo et Ecclesia
hoc est, de Regeeteaquam condidit Civitatc, multo plura
quam ccetcri prophetavit ita ut a quibusdamEvangelista',
:
quam Propheta potius dicerelur. Sed propter rationem

operis terminandi, unum de multis hoc loco ponam. Ex
persona quippe Dei Patris loquens : « Ecce, inquit, intel-
» liget puer meus, exaltabitur , ct glorificabitur valdc.
» Quemadmodum stupescent super te mulli , ita gloria
» privabitur ab hominibus specics tua ct gloria tua ab

» hominibus : ita mirabuntur gentes multae super cum,et
» continebunt reges os suum quoniam quibus non cst
:
» annuntiatum de iJIo, videbunt et qui non audierunt,

•,
» intelhgent^. Domine, quis credidit auditui noslro, et

» brachium Domini cui revelatum est? Annuntiavimus
» coram illo, ut infans, ut radix in terra sitienti non est :
» species iUi, neque gloria. Et vidimus eum et non ha- ,
» bel)at speciem neque dccorcm sed specics ejus sine

, :
» honore, deficiens pra3 omnibus hominil)us. llomo hi

» plaga positus, et sciens ferrc infirmitatcm : c[uoniani
» aversa est facies ejus : inhonoralus est, nec magni <ts-
» timatus est. Hic peccata nostra portat et pro nobis do- ,
» let : et nos existimavimus illum esse in dolore, et iii
» plaga,etin afflictione. Ipse autem vulneratus est propter

» iniquitates nostras, et infirmatus est propter peccata
» nostra. Eruditio pacis nostrae in co : livore ejus nos sanati
M smnus. Omnes ut oves erravimus homo a via sua erra- ,
» vit et Dominus tradidit illum pro peccatis nostris

: et :
« Ilicion. cpift. cxvn. —• =Isai. xin. — 3 ]j. lii, ij-i5.

474 S. ALGUSTINl EPISCOPI
) ipse propterquod ailiictus est, non aperuit ossuum. Ut
) ovis ad imniolandum ductus est, ct ut agnus ante eum
) qui se tondet sine voce, sic non aperuit os suum. In
,
) humilitate judicium ejus sublalum est. Generationem

ejus cjuis enarrabitPQuoniamtolletur de terra vita ejus.
Ab iniquitatibus populi mei ductus est ad mortem. Et
) dabo malignos pro sepultura ejus, et divitcs pro morte
') ejus. Quoniam iniquitatem non fecit, nec dolum inore
') suo et Dominus vult psrgare eum de plaga. Si dede-
:
) ritis pro pcccato animam vestram, videbitis semen lon-
) gsevum et Dominus vult aufcrreadolore animamejus,

:
) ostendere illi lucem , et formare intellectum ,

justificare
') justum bene scrvientem pluribus : et peccata corum
) ipse portabit. Propterea ipse htercditabit plures, et for-
tium dividet spoha : proper cjuod tradita est ad mortem
) anima ejus ; et inter iniquos aestimatus est, et ipsepec-
) cata multorum portavit, et propter peccata eorum tra-
ditus est '. » Haec de Christo.
II. Jam vero de Ecclesia, cpiod sequitur, audiamus.
Lcetare sterilis, inquit, qurc nonparis,erumpeetcIama
') cjupe non parturis : quoniam muhi fdii desertse magis
quam cjus quoe habet virum. Dilata locum ta])ernacuh
i)
tui , et aul.Tarum tuarum : fige , noh parcere prolonga ,
') funiculos tuos , adhuc in dex-

et palos tuos conforta ,
) tram et sinistram partem extende. Et semen tuumhae-

) rcditabit gentes^ et civitates dcsertas inhabitaliis. Ne
) timeas , neque revercaris quia
cpioniam confusa cs ^ ,
) exprobrata es quoniam confusionem jTcternam obhvis-

:
ceris, et opprobrii viduitatis tucc non erismemor. Quo-

I)
niam Dominus faciens te, Dominus Sabaotli nomcn ejus :
) ct ({ui eruit te ipsc Deus Isracl luiiversti! terric vocalji-

,
) tur ^ : )) et caetera. Verum ista sint satis : ct ui eis sunt

' Isai. uii, I-I2. — ' Id. uv, i-5,
DE CIVITATE DEl , HliER XVIIT. 475
exponenda nonnulia ;
scd sufliccre arhitror cjuae ita sunt
^ aperta, ut etiam inimici intcUigere cogantur inviti.
%1%/W WVW^/VWt/Wl-WVAiW\ wwww w/wvwvwwvwv WW WW W VWVWWVWV VWVV%/W
CAPUT XXX.
Quce Michceas j et Jonas j et Joel Novo Testamento
congruentia prophetaverint.
I. MiciLEAS proplieta Cliristum in figura ponens cujus-

dara magni montis , lia?c ]o(|uitur : « Erit in novissimis
)> diebus manifestus mons Domini paratus snper vertices
» montium^ et exaltabitur super colles. Et festinabunt ad
« eum plebes, et gentes multjTc ibunt , et dicent: Vcnite,
» asccndam.us in montemDomini, el in domum Dei Jacob,
» et ostendet nolîs viam suam, et il)imus in semitis cjus :
)> quia ex Sion procedct lex , etverbum Domini ex Jerusa-

)> lem. E judieabit inter plebcs multas, et redarguet
» gentes potentes usque in longinquum'. » Pixcdicens
iste Propheta locum in quo natus est Cliristus « Et tu,
ct :
)) inquit Lethleem domus Ephrata minima cs ut sis

, , ,
» in millilnis Juda ex te mihi prodiet, ut sit in princi-

:
)) pcm Israel : et cgressus ejus abinitio, etex diebusseter-

)) nitalis. Propterea dabiteos, usque ad tempus parturientis
)) ad filios Is-
parict, et residui Iratrcs ejus convertentur
)> rael. Et stabit, et videbit, ct pascct grcgem suum in
» virtute Domini et in honore nominis Domini Dei sui

,
» erunt: quoni.iin nunc magnificabitur usqueadsummum

» terroe'^. »
II. Jonas aulem iirophcta i:ion tam scrmone Chrislnm,

quam sua (|uadam passione prophetavit, profcclo aper-
» Mich. IV, 1-3, — - Id. V, 2-4-

tiiis, qiiam si cjiis mortcm ct rcsurrcctionem voce clama-
ret. Ut c[nid cnim cxccptus cst vcntrc hclluino \ die tcrtio
rcdditus , nisi ut significarct Cliristum de profundo in-
lcrni die tcrtio rcditurum?
omnia quoc proplietat, multlsverbis compel-
III. Joel
lit cxponi^ ut qu.ne pcrtinent ad Cliristum et Ecclesiam
diluccscant. Unum tamen, quod etiam Apostoli comme-

moravcrunt^, quando in congregatos credentes Spiritus
sanctus, sicut a Christo promissus fuerat, de super vcnit,
non proetcrmittam. «Etcrit, inquit, post hsec, et cffun-
» dam de Spiritu meo super omnem carncm : ct prophe-
» tabunt fihi vcstri ct fihoe vestrse^ et senioresvcstrisom-
» nia somniabunt, ct juvenes vestri visa videbunt : et-
» quidem in scrvos meos et ancillas meas in illis diebus

» effundam de Spiritu meo^. »
\fVV\VVVViVVVVVVVVVlVVVVVVVVVV\VVVVVVVViVV\VVV%VVVVWVVVVVVVVVVl/VVVt/VVVtVVVVVV«l
CAPUT XXXI.
Qiue in Ahdla , In Naiim, et Amhacii clc sahite
miindi in Christo prcenuntiata rcperiantur.
I. Tres Prophetse de minoribus, Abdlas, Naiim, Amba-

cum, nec sua tempora dicuntipsi, nec in Chronicis Euse-
bii et Hieronymi quando prophetaverint invenitur.
,
,
Abdias enim positus est quidem ab cis cum Micha3a, scd

non co loco, ubi notantur tempora, quando Michoeam pro-
phctasse, ex (ûs Litteris constat quod errore negligcn- :
ter describentium la])orcs alienos cxistimo contigisse. Duos

vero alios coinmemoratos in codicibusChronicorum, quos
habuimus, non potuimus invenirc : tamen quia canone
' Jonx u, 1. — 2 Act. II, 17. — 3 Joel u, 28, 29.
DE civitAte dei, liber xviit. 477
contlnentur, ncc ipsi oportet pr?etereantnr a nobis. Ab-
dias, qiiantum ad scripturam ejus attinet, omnium bre-
vissimus Prophetarum adversus Idumoeam loquitur ,
gentem scilicet Esaii ex duobus geminis filiis Isaac ne-

, ,
potibus Aljraboc , majoris ilbus reprolâti. Porro si Idu-

maeam modo locutionis ,
quo inteUigitur a parte totum ,
aceipiamus positam esse pro gentibus : de Cbristo agiiQS-

cere possumus, quod ait inter c.Ttera : « In monte autem
)) Sion erit sakis , et erit sanctum '. )) Et paulo post in
fine ipsius propbetise, « Et ascendent, inquit, resalvati
)) ex monte Sion, ut defendant montem Esaii, et erit Do-
)) mino regnum^. » Apparet quippe id esse completum ,
cum resalvati ex monte Sion , id est , ex Judaea credentes

inCbristum, qui prsecipue agnoscuntur Apostoli, ascen-
derunt, ut defenderent montem Esaii. Quomodo defen-
derent, nisi per Evangebi praedicationcm salvos faciendo
eos qui crediderunt, ut eruerentur de potestate tenebra-
rum, et transferrentur in regnum Dei? Quod consequenter
Gxpressitaddendo a : Et erit Domino regnum » Mons :
enim Sion Judneam significat, iibi futura prsedicta est sa-

lus, et sanctum quod est Cbristus Jesus. Mons vero
,
Esaii Idumaea est, per cpiam significata est Ecclesia gen-

tium, quam defenderunt, sicut exposui, resalvati exmon-
te Sion, ut esset Domino regnum. Hoc obscuruni erat,
antequam fieret : sed factum quis non fidebs agnoscat?
II. Naiim veropropbeta imo per ilhim Deus «Exter- , :
))minabo inquit, sculptiha et conlLitiha ponam sepul-

, :
» turam tuam quia veloces ecce super montes pedes

:
))evangelizantis et annuntiantis pacem. Celebra Juda

,
» dies festos tuos, redde vota tua quia jam non adjicient :
)) ultra, ut transeant in vetuslatem ^ Consummatum est,

)) consumptum est, ablatumest. Ascendit, qui insufllat in
'Abdi.x 17. — ' Ibid. 21. ~ 2>'al.'iin i, i^, i5.
478 s. AUGusTiNi EPiscorr
» faciem tuam, erlpiens te ex tribnlnticne'.« Quis ascen-
derit ab inferis, et insiidlaverit iii faciem Judne, hoc est,
Judiieorum discipulorum Spiriluin sanclum, recolut, (|ui
meminitEvangelium. AdNovum enim Testamentum per-

tinent, quorum dies festi ita spiritaliter innovantur, ut
in vetustatem transire non
Evangelium possint. Porro per
exterminata sculptilia et connalilia id est, idola deorum ,
falsorum, et oblivioni tan(|uam sepulturae tradita jam vi-

demus et lianc etiam in hac re prophetiam completam
•,
esse cognoscimus.
III. Ambacum de quo alio, (|uam de Christi adventu,
qui futurus fuerat, intelhgitur dicere: «Et responditDo-
)) minus ad me, etdixit : ScriJ)e visum aperte in buxo ut j
)) assequatur qui legit ea : quia adhuc visio ad tempus

» etorietur in fme, et non in vacuum : si tardaverit, sus-
)) tine eum^ quia veniens veniet, et non morabitur'^?»
CAPUT XXXII.
De proplietia qucB in Oralione Anihaca ct Cantico
continetar,
In Oratione autem sua cum Cantico, cui nisi Domino

Christo dicit : « Domine, audivi audilionem tuam, et
))timui-, Domine, consideravi opera lua et expavi^? » ,
Quid enim hoc est, nisi prcnecognitre, novae, ac repentinai

salutis liominum inelTabihs admiralio? « In medio duorum
))animalium cognosceris » quid estnisi autinmedioduo- :
runiTeslamentorum, aiiL in medio diiorum latronum,aut

in medio Moysi et Ehrc cum eo in monte sermocinantium ?
« Dum appropinquant anni, cognosceris ^ in adventu tem-
• Naiim ir, i-. — «Habac. n, 2, 3. — ^ M. 111, i.

DE CIVITA.TE DEI, LIBER XVIII. 479
» poris ostenderis* : » nec expoiiendum est. « In eo dum
» conturjjata fuerit anima mea , in ira misericordiae me-
» mor eris » quid est, nisi quod Judaeos
; in se transfigu-
ravit, quorum gentis fuit, c[ui cum magna ira turbaticru-
cifigerentGliristum, ille misericordiae memor dixit :« Pater
» ignoscc illis, quia nesciunt quid faciunt^? Deus de The-
» man veniet, et sanctus de monte umbroso et condenso^.
Quod hic dictum est, « De Theman veniet; » ahi inter-
pretati sunt a Ab Austro vel ab Africo » per quod , :
significatur meridies, id est, fervor charitatis et splendor

veritatis. Montem vero umbrosum atque condensum,
quamvis multis modis possit intelhgi, hbeiitius acceperim
Scripturarum ahitudinem divinarum, quibus prophetatus
est Christus. umbrosa atque condensa
Multa quippe ibi
sunt ,
qu?e mentem qu.xrentis exerceant. Inde autem ve-
nit, cum ibi eum ,
qui intelhgit , invenit. « Operuit coelos
» virtus ejus, ethiudis ejus plenaest terra* : » quid est nisi
quod etiam in Psahuo dicitur : « Exaltarc super coelos

» Deus, et super omnem terram gloria tua* ? Splendor ejus
» ut lumen erit^ : » quid est , nisi fama ejus credentes
illuminabit? « Cornua in manibus ejus sunt^ : » quid est
nisi trophaeum crucis? Et posuit charitatem firmam for-

«
» titudinis suae^ : » nec exponendum est. « Ante faciem

» ejus ibit verbum, et prodiet in campum post pedes ejus^ :
quid est , nisi t[uod ct antequam huc veniret, praenuntia-

tus est ; et posteat[uam hinc reversus est , annuntiatus
est? « Stetit, etterracommola est'": » quid est, nisi « Ste-
» tit » ad subveniendium •
«Et terra commota est » adcre-
dendum? « Respexit , et tabuerunt gentes** : » hoc est,
misertus est, et fecit populos poenitentcs. « Contriti sunt
» montes violentia : » hoc est, vim facientibus miraculis,
• Habac. m, 1. — ' Luc xiii, 3jj. — 3 Habac. iii, 3. — i Ibid. — 5psal.
tvi, 6. — 6 Ilabac. ni, 4- — T Ibid. — Ûnd. — -J Ibid. :>. — •« Jbid. 6.
— " Ibid.
•480 S. AUGUSTINI EPISCOPI
elalomm conlrita cst superliia. u Defluxcruiit colles .Ttcr-
» nales : )> lioc cst, humiliati sunt ad tempus , ut erige-
renturin oeternum. « Ingressus reternos ejus pro laboribus
» vicli' ; )) hoc est, non
mercede oetcrnitatis lalDorem sine
charitatis aspexi. « Tal)ernacula yEthiopum expavesccnt,
» ct tabernacula tcrra? Madian^ » lioc cst, gentes rc- :
pente perterritae nuntio mirabiliam tuorum , etiam quae

non sunt in jure romano , erunt in populo christiano.
« Numquid influmiiiibusiratus es, Domine, aut in flumi-
» nibus furor tuus, velin mariimpetus tuus^?» Hocideo
dictum est, quia « Non vcnit nunc ut judicet mundum ,
» scd ut salvetur mundus per ipsum^. Quia ascendes su-

» per cquos tuos, et equitatio tua salus^:» hoccst, Evan-
gelist.T tuiportabuntte, cpii reguntur a te^ ctEvangcliuni
tuum salus est eis ,
qui credunt in te. « Intendens inten-
» des arcum tuum supcr sceptra , dicit Dominus'' : » hoc
cst, comminabcris judicium tuum etiam regibus terrae.
(( Fluminibus scindetur terra^ » hoc est influentibus : ,
sermonibus prsedicantium te, aperientur ad confitendum

hominum corda, quibus chctum est: « Scindite corda ves-
» tra, et non vestimenta^. » Quid est, « Videbunt te, ct
)» dolebuntpopuli^,» nisi ut lugendo sint beatiPQuidest,

» Dispergens aquas incessu , » nisi ambulando in eis qui
te usqucquaque annuntiant hac atque hac dispergis ,
fluentadoctrinae? Quidcst, « Abyssus dedit voccm suam^"^»

Anprofunditas cordis humani quidci videretur cxprcssit?
« Altitudo phantasi.Te su?e : » tanquam versus superioris
est expositio •, altitudo cnim cst abyssus. Quod autcm ait:

« Phantasi.T suie, » subaudiendum est, «Vocem dedit :»
hoc est, ([uod diximus, quid eividerelur expressit. Phan-
» ITabac. iii, 7. — ' Il»iJ — ' It>iJ- 8. — 4 Joan. iii, 17. — 5i{;jljac.
,„8. — GlLiJ. 9. — 7 Ibid. — ^JoOI 11, i3. — Pllabac. m, 10. —

>» lljiJ.
T)T. CfVITATE BET . '
LICElt XYTIT. 481
tasia qiiippe visio cst, quam iion teniiit, iion cpcrull, sctl
confitciKlo eructavit. « Elcvatiis cs: sol , et luna slclil in
» orclino suo' :
•» r.oc est, ascendit Ghristus in toeluni
et ordinaia cst Eccicsia siib regc sno. « in. luceni jacula
» tua ihmit : » Iioc est, noiiin occiritum, sedin maniics-
tum verha iua mittentur, « In spleudorem corusc;iiionis
»-armorum [uoruni- » subaudiencl un est, : « Jacuia lua
» ibunt. » Dixeratenini suis :« Qu.t .ricovobisintenebris,
» dicitc in lumine^ In comminationGminorabis terram:»
idcst, comminando humiliabis Iicmines. « Et in furorc
» dejicies gentes^ :» fjuia cos, cjui se exaltant, vindicando
collides. « Existi in salut!'m nopuli iLii , ut salvos faceres
)) Christos tuos ; misisti in capita iniquorum mortcm''. »
nihil horum exponendum. « Excitasti vincula usquc

est
» ad collum'''. » Et bona hic possun! inteliigi vincula sa-
picntiac, ut injiciantur pedes in compedes ejus, ct collum

in torquem cjus. « Praecidisti in stupore menlis » sub- :
audiamus « Yincula » cxcitavit cnim jjona praccidit :

,
mala, dc qnibus ei dicitur : « Dirupisti vincula mea" :»

eth.oc « Tn stupore mentis, » id est, mira])iliter. « Capita
» potenliuin inovebuntur in ca : » in ca scilieet admir;;-
tione. « Adapcrient morsus suos, sicut cdens paujierabs-
» conse*'. » Potentcs enim quidam Judaeorum vcniebant
adDominum facta ejus et verba mirati^ tesuricntes ( pa-
nem doctrinocmanducabant absconsc proptcr metum Ju-
d.Torum^, sicut eos prodidit Evangeiium. « Et immisisti
» in mare equos tuos turbantcs aquas multas'*' : » qure
nihil sunt aliud, quam populi nuijti. Non enim alii timore
converterentur , alii iurore persequercntur , nisi omnes
turbarentur. « Observavi , ct cxpavit venter meus a voce
'Habac. III, II. — =Ih;d. — "^lÎaUii. x, 27. — 4 l';il)ac. iii , la. —

5 Ibid. i3. — '' Ibid. — 7 Psai. c\x , 16. — § IlalMC. i;i. i/j. — f/.Ioan.
XIX. 38. — oIIal>ac iu, i"). ...

cx. 31
482 S. AUGTJSTINI EPISCOPI
)) orationis labiorum meornm : ot introTvit trcmorinossa

)) mea , et snbtns me tnrbata est habitndomea'.» Inten-
(lit in ea ([ure dicebat, et ipsasua est oratione perterritus,
([uam pro[3hetice fundebat, et in qua futnra cerneljat.
1\n'])atis eniin popubs midtis, vidit imminentes Ecclesiae
Iribulationes, continuo([ne se meml)rum (^jus agnovit, at-
(jue ait : « }le([uiescam in die tribulationis- : )> tan([uam
ad eos pertinens, tjui sunt « Spe gaudentes, in tribula-
» tione patientes^.)) Ut ascendam , in([uit , in popuknn
)) pcregrinationis menc'' : )) recedens uti(|ue a populo ma-
ligno carnalis cognationis sua3 , non peregrinante in hac
torva, ne(|ue supernam [âtriam rec[nirente. « Quoniam
)) iicus, inquit non afleret fructus
, et non erunt nativi- ,
)) tates in vineis mentietur opus oUvae, et campi non fa-

:
)) cientescam. Defecerunt al) esca oves, et non su[:)ersnnt

)) in praesepibus lôves'"'. )) Yi(ht eam gentem, (juae Chris-
tnm fuerat occisnra, uliertatem co[5iarum splritalium per-
dituram, (juas per terrenam foecunditatem more pro[:)he-
tico figuravit. Etquia iram Dei talem [^roÛerea passa est
ilLi gens, ([uia Dei ignorans justitiam**, suam voluit consti-
tuere, iste continuo : « Ego autem, in([uit, in D(miino
)) exuhabo, gaudebo in Deo salutari meo. Dominus Deus
)) meus virtus mea, statuet [ledes meos in consummatio-
)) nem : super excelsa imponet me, nt vincam in cantico
)) eius", )) seihcet iilo cantico, de (pio similia ([uaedam di-
(umturin Psalmo : « Statuit supra petram pedes meos , et
)) meos et immisit in os meum canticum
direxit gn^ssus •
))novnm, hymnum Deo nostro^. Ipse ergo vincit in )>
cantico Domini ([ui [:)Iacet in ejus laude, non sua

, nt :
« Qui gloriatur iu Domino glorietur''. Melius antem

, ))
' Habac. iii, iG. — ' Ibiil. — ^ Rom. xii, i2. — 'i Habac. iii , i6. —
•''
Ibiil. 17. — *iRora. X, .3. — ; Ilabac. 111, 18, 19. — ^ Psal. xxxix, 3, i\.
— 91 Cov. 1 , 3i.
DE CIVITATE DEI, Llr.ER XVI H. 483
mihividentiir qnidam codiccs habere, « Gaiidebo in Deo
))Jesumco, « quam lii qui volentes id latine ponere, no-
men ipsum non posucrunt, quod est nol)is amicius ct dul-
eius nominare.
::..;..,. i.-.
''
" '.
'
''
''. ,
1
'
,
I i
" '
\-\1 Ô/W \ i.\\ XXW VWWt Vt W VV VVVV \ Wi tv VV V wv vw w/wv vwv vvawwwwvwwiA/Wi-w^/v
^ - ^
^'•^
CAVVT xxxm. ' :
-
De Chnsfo etvocatione gentiiun quce Jeremiris , et

SopJionias proplictico Spirita sint prcpfati.
*
I. JEiiE:\TiA.sprop]icta de majoriljus csl, sicut IsaYas: non

de minorii)iis, siciit creteri, de (juorum scriptis nonnuUa
jam posui. Prophelavit aiitem, regnantc; Josia in Jcrusalcm,
et apud Romanos Anco Marlio, jam pr()pin(|uante capti-
vitate Jud;ieorum. TcLcndit nutcm prophetiam usque ad
quintum mcnscm captivitatis sicut in ejus Littcris in- :
vcnimus. Sophonias autcm unus dc minoribus adjungitur

ei. Nam ct ipse in diebus Josire ])roplictasse se dicit : scd
quousque, non dicit. Prophctavitergo Jeremias, non so^
lum Anci Martii verumetiam Tarquinii Prisci temporibus,
,
qucm Romani liabuerunt quintum regem. Tpsc cnim,

quando cst illa captivitas facta , regnare jam coeperat.
Piophetans crgo de Ghristo Jeremias : « Spiritus, inquit,
)) oris nostri Dominus Christus caplus est in peccatis
» nostris' : » sic breviter ostendcns, et Dominum nos-
trum Ghristum, ct passum essepro nobis. Itemalio loco :
« Hic Dcus meus, inquit, et non aestimabitur alter ad cum:
qui invenit omnem viam prudentioe, et dedit eam Jacob

))
» puero suo , et Isracl dilecto suo : post hrec in terra vi-

'
» sus est , et cum hominibus conversatus cst^. )) Hoc tcs-
'' Tliven. TV, 20. — ' r.anich. 111, .IG-.^S. • '^ ' '
'
'' ''"' '
!• ' "
31.
484 s. AUGUSTiMi r.piscopi
timonium qiiidam iion Jeremise, sed scriboe ejus attri-
Luunt,qiii vocahiitur Barucli : scd Jeremia? celebratius

habetur. Kursus idcm rrophela deipso : « Eccc,inquit,
» dics veniunt. ait Dominus_, et suscitabo David germen
» justum , ot regnabit rcx , et sapiens erit , ct facict ju-
)) dicium et justitiam in terra. In diebus ilhs sahabitur
)) Juda , et Isracl habitabit confidenter : et hoc est nomen
)) quod vocabunt eum, Dominus De vo- justus noster*. »
catione etiam gcntium^ quao futura fuerat ct eam nunc ,
impletam cernimus sic locutus cst Domine Deus meus , : <c
» et refugium meum in che malorum ad te gcntes vcnient :
» ab extremo terrse , et dicent : Yere mendacia cohicrunt

» patres nostri simidacra, et non cst in ilhs utihtas^. ))
Quia vero noii erant eum agnituri Judoei , a quibus eum

et occidi oportebat , sic idem Propheta significat : « Grave
» cor per omnia, ethomo est, ctquis cognoscet eum^ ? »
Hujus est etiam ilhid quod in hlDro lecimo-septimo posui

de Testamento Novo cujus est nj^diator Ghristus. Ipse ,
quippe Jeremias ait « Ecce ches veniunt, dicit Dominus :
» et consummabo super domum Jacob Tcslamentum

» Novum^ » ct caetera qupe ilji kîguntur.
:
11. Sophonise aulem prophetse, cpii cum Jeremia proj^^hc-

tabat, hrcc prredicta de Christointcrimponam « Expccta :
» me chcit Dominus in die resurrectionis mcte in futu-

, , ,
» rum quia judicium meum,ut congregem gentes, etcol-

:
» ligam regna^.» Et itcriim « Ilorribihs, inquit, Dominus :
» super eos et extcrminabit omnes deos terra?

, , ct adorabit
» eumvirdeloco suo omnes insulfegentium^. «Etpaulo ,
post « Tunc, inquit, transvertam in populos hnguam

:
» et in progenies cjas iit omnes invoccntnomcnDomini, ,
» etserviant ci sub unojugo^ a finibus Ouminum yEthiopi;.ie

JJerem. xxii, 5G. — »IJ. xvi, iG. — 3 jj. xvii, 9. — 4k1. xvxi, 3i.
— S Sopli. III, 8. — C'ld. n, n.
DE CiVITVTK DEI, LIUEU XVJIf. i85
» aircrciil: iiiihi hostias. Iii illo clie iion confniideiis cx
)) omnihus adinventiombiis tuis, quas impie egisti in me :
» quia tunc auferam al^s te pravitates injuriae tuae et jam :
)) non adjicies, ut magnificeris super montem sanctum

)) meum : et subrelinc[uam in te populum mansuetum et
)) liumilem, et verebuntur a nomine Domini, cpii reli(|ui
)) fuerintlsrael'. )> Hresunt relicpiia?, de quibus alibi pro-

plietatur^,C{uodApostolusetiam commemorat : « Sifuerit,
)) numerus filiorum Israel sicut arena maris, relicpice salvae

)) fient^. )) Hce cj[uippe in Ghristum illius gentis relicpiiai
crediderunt.
if) ) r: j% ; ::-; ,;,;. •:r ;;::, :;'^;::;m r;',i'.:i!i\;;> >.. ;•: \-
-.UHU ^:;..lnnr: ^'"'^--^^^•- '^'•;^

(;^^pux XXXIY. ^^
; ^,' ; . >iib 'M') <:.: j :,':•'']• -' !•</<;' .iitn ;:i j": :
-:^.-:. ''ki f'
De proplietia Danielis et Ezechielis , qiuc in Chris-

j!ii:
tiun Ecclesiamque concoraat.
Ih ipsa porroBabylonirc captivitateprius prophetaverunt

Daniel et Ezechiel, duo ex Proplietis majoribus. alii scilicct
Quorum Daniel ctiam tempus, quo venturus fuerat

Ghristus atqae passurus numero definivit annorum , :
(luodlonsum est comDutaTido monstrare, et ab aliis fac-

titatum est ante nos. Dc poteslate vero ejus et gloria, sic
locutus cst : « Yiclebam , inquit , in visu noctis , et ecce
)) cum nubibus coeli , ut fdius hominis veniens erat, et
)) usque ad Yetustum dierum pervenit •, et in conspectu
)) ejus prselatus est; c ipsi datusestprincipatus, et lionor,
)) et regnum '. et om":ies populi, tribus etlingufe ipsi ser-
)) vient. Potestas cjus, potestas perpetua , cmaj non trans-
'^'" •^'' '
)) ibit^ et regnum ejus non corrumpetur^. )>

'
-
' Soph. 111, 9-i3.— sisai. x, 22. — ^ Rom. ix, w-.— ^ lianiel vii, i3, 14
•48ji S. AXGtSTlKi EPlSCOin
II Ezechicl quoquc more prophetico per David Cliris-
tum significaiis, quia CiU'nem de David semine assumpsit •,
propter quam formam servi, qua factus est homo, etiam

servus Dei dicitm' idem Dei Filius; sic eum prophetando
prsenuntiat expersona Dei Palris : a Et suscitabo, inquit,
» siiper pecora mea pastorem unum qui pascat ea , ser-
» vum meum David ; et ipse pascet ea, et ipse erit
)) eis in pastorem. Ego autem Dominus ero eis in

)) Deum, et servus meus Davidprinccps in medio eorum :
» ego Dominus locutus sum*. » Et aho loco : « Et^;ex,

» inquit , unus erit omnibus imperans et non crunt ultra :
» dune gentes, nec dividentur amphus in duo regna neque :
» polluentur ultra inidohs suis, et abominationibus suis,
» et in cunctis iniquitatibus suis. Et salvos eos faciam de

» universis sediljus suis , in quiiius peccaverunt , et mun-
» dabo eos : et erunt mihi popuhis , et ego ero ilhs Deus :
» et servus meus David rex super eos , et pastor unus erit
» omnium eorum^»
'VV%^'VVV\'VVV\'%/VV%VV%%'VVV%A/V%i'VV^'VVV\VVV&/VVV\\A/\^'VVV%A^/^
GAPUT XXW.
De trium Propheiavum vaticinio, id est Aggcei, Za-
cJiarice, etMalacliice.
Restant tres minores Prophetae, qui prophetaverunt

I.
jnhne captivitatis, Aggreus, Zacharias,Makcliias. Quorum

Aggscus Christum et Ecclesiam hac apertius brevitate
prophetat : cc lia3C dieit Dominus exercituum : Adhuc
» unum modicum est, etego commovebo ccelum, et terram,
» et mare, etaridam, ei movebo omncs gentes; et veniet
» Desideralus cunctis gcntibus^. » Hacc prophetia paitini
'Ezcch. XXXIV, 23, 'i4- — '•'IJ- xxxvu, 22, 24. — ^ Agga;! 11, 7, S.
487
jam complola cernilur . parlim spernliii" iu fiue compjeud;!.
Movit euim coeluui Augeloiuiu el siderum teslimouio,
quando iucaruatus est Cluistus. .>io%it ternim iugeuli iui-
raculo,de ipso Virgiuis partu. îovitmare etaridam, cum

et in iusulis et iuorbo toto Christusauuuutiatur. It;i mo-
veri omnes gentes videmus ad fidem. Jamvero (juotl sc-
quitur, « Et veuiet Desidenitus cuuclis geutibus, » de
novissimo ejus expectatur adveutu. Ut euim desidenitus
esset expectautibus, prius opportuit eum difectum esse
credeutibus.
II. Zacharias de Cbristo ct Ecclesia: « Exulta, iuipiit,
» valde filia Siou ,

jujjila, filia Jerusalem : ecce Rex tuus
)) veniettibi, justus, et salvator; ipscpauper, et asceu-
)) dens super asiu;uu, et super pulhmi fiiium asinie : et
)) potestas ejus a mari usque ad mare, et a iluminil)us
))usque ad fines terr;e'. » Ilocquaudo factum sit, ut Do-
miuus Giuistusiu itiuei'e jumeulo hujus generis uteretur,
in Ev;uigeho legitur ubi c.l ii:ec prophetia commemor;i-
:
tur ex parte quantum iih loco sufhcere visum est. Alio

,
loco ad ipsum Christum in Spiritu prophetice loquens de

remissione peccatorum per ejussanguinem « Tu quoque, :
)) int[uit, iu sanguine testameuti tui emisisti vinclos tuos

)) de Jacu, in (|uo non est a(|ua~. )> Quid per huuc l;icum
velit intelligi ,
possuut diversa seutlri , etiam secundum
rectam fidem. Mihi taraen videtur non eo significari mc-
lius , nisi humaurc mlseri;e siccam profunditatcm ({uodam
modo et sterilem , ubi non sunt flueuta juslitijTC , sed iui-
quilatis lutum. De Jioc quippe etiam iu PsaJmo dieilur :
(( Eteduxit me de lacu miseri.T, et de luto limi^. »
III. 3I;dachias pro})lietaus Ecclesiam, (|uam per Chris-

tum cernimus propagatara, Jud;cis apertissime dicit cx
persona Dei Non est mihi
: cc volunt;is in vobis, et muuus
Zach. i.\, 9, 10. — - Ibid. ii. — •'Psal. .\i,\, 2. ',,
-188 s. AiGisTiNi Eprscori
)) noii siiscipiam de iiiaiiu vcstra. Ab orLu eiiiin solis us-
)) qiie ad occasum, inagnuui est nomeu meum in genti-
)) ]jus, et in orani lcco sacrificaljitur et olleretur nomini
)) meo oblatio munda : (juia magnum nomcn meum in
)) genlibus , diciLDominus '. )> Hoc sacrificinm per sacer-
dotium Cliristi secundum ordinem Melchisedech, cum in
omni loco a solis oitu usque ad occasum Deo jam videa-
nuis oClcrri , sacrificium autem Judaeoram quibus dic- ,
tum est : « Non est milii voluntas in vobis, nec accipiam

)) de manibus vestris munus, )) ccssassc negare non pos-
sunt; t[uid adliuc expectant alium Cbristum, cum hoc
nuod proplietatum legunt impletum vident, impleri et
non potuerit, nisi per ipsum? liicit enim paulo post de

ipso ex persona Dci « TestamenLum meum crat cum co :
)) vita3 et pacis : et dedi ei ut timorc timcret me , et a fa-

)) cic nominis mci rovcreretur. Lex veritatis erat in orc
)) ipsius, in pace dirigens ambuJavit mecum , et multos

)) convertit quoniam lalâ sacerdotis cus-
al^ ini([uitate :
)) todient scientiam et ]egem inquirent c\ ore ejus^ ([iio-

,
)) niam Angeb.is Domini omnipotenlis cst-. Nec mi- ))
randum est, (piia omnipotcntis Dei Angelus dictus cst

Christus Jesus. Sicut enini servus propter formam servi,
in qua venit adhomines-, sic et Angeluspropter Evangc-
lium, quod nuntiavit hominibus. Nam si gra^ca ista in-
terpretemur, etEvangeliuml)ona nuntiatio est,et Angelus
nuntius. De ipso (piippe iterum dieit « Ecce mitto An- :
))gehmi meuu. et prospiciet vi:im ante faciem meani

, :
))et suliito veniet in temphun suum Domiims f[uem vos

))(jUcxritis et Ang' 'us testamenti (|uem vos vultis. Ecce
,
)) venit, dicit Douiinus onniipotens : ct quis sustinebit
)) diem introitus ejus ? aut (juis resistd^t in aspectu

)) ejus'. )) Hoc loco etprimum et secundum Christi prK-
' .Maladi. j. io, ii. — -Jd. n,. ''-7. — •^M. m, i, 2.

bE CIVITATE l>Er, LIBEll XVlll. 489
iiiinliavit advciitam : Et primiim scilicet, tle quo ait : «
))siibito veiiict in templmnsimm^ id est, in carnem ))
suam, cle qua dixit in Evangeiio « Solvite templumiioc^ :
)) ct in triduo resuscitabo illud' : )) secundum vero, ubi

ait : « Ecce venit, dicif Dominus onmipotens, et cpiis
)) substinebit diem introitus ejus , aut c|uis resistet in as-
)) pectu cjus? )) Quod autem dicit : « Dominus c[uem vos

)) quan'itis, et Angclus tcstamenti cpiem vos vultis : )) sig-
nificavit uticpie etiam Jud?eos secundum Scripturas, quas
legunt, Ghristum qu.Trerc, et velle. Scd multieorum,
quem cpiaesicrunt etvoluerunt, venissc non agnoverunt,
cxca3cati in cordibus suis praeccdentibus meritis suis.
Quod sane hic nominat testamentum, vel supra, ubi ait
« Testamentum mcum erat cum eo vel hic, idî cum

^
))
dixitAngelum testamenti : Novum procul dubio Testa-

mentum debcmus accipere, ubi sempilerna non Yctus, ;
nbi temporaha smit promissa c[u;;c pro magno habentes :
phn'imi infirmi ct Deo vero tahuni rerum mercede ser-

,
vientes, cjuando vident eis impios abundare, turbantur.

Propter cjuod idem Prophcla, ut Novi Testamenti beatitu-
chnem setcrnam, cpirc non dabitur nisi bonis, distingueret
a Vetcris terrena fchcitate, c[u;e plcrumcjue datur et ma-

hs : « Ingravastis , incjuit, supcr me vcrba vcstra, dicit
)) Dominus, ctdixistis : ]n cpio dctraximus de tc? Dixistis :
)) Yanus est omnis , oui servit Deo; et quid plus^ (juia

)) custodivimus obscrvationcs ejns, ct cjuia anibuhivinuis
)) supplicantes ante faciem Domini omnipotcntis?Et nunc
)) nos beatificamus ahenos , et reredihcantur omnes qui
)) faciunt iniqua : ct advcrsati sunt Deo, ct saivi facli
)) sunt. Hrec oblocuti sunt, ([ui timcl)ant Dominum,
)) unuscjnisc|ue ad proximnm suum : et animadvcrtit Do-
» minus , et audivit : ct scripsit hbrum mcmoriLe in cons-
' Joan. u, ig. -. ^

-
v'-^ ,- --.:.:.-.
190 S. AUGLSTINI EriSCOPI
» pectii suo, eis ({iii timeut Doininiim, ct rcvcrentur
» nomen ejus '. » Isto libro significatum est Testamcntum
. Novum. l)cni(]ue tiuod sequitur, au(iiamus Et erunt : (c
« milii, dicit Dominus omnipotens , in dicm, ([ua ego

)) Ihcio , in ae(|uisitionem-, et eligam eos, sicut homo
)) eligit filiuni suum servientem sihi : et convcrtemini, et
)) videbitis inter justum ct injustum, ct inter servicntcm
)) Dco , et non servicntem^. Quoniam ecce dies vcnit ar-
)) dens sicut clibanus, et concremabit eos : et erunt om-
.)) nes alienigenae, et omnes facientes ihi(piitatem stipula,
)) et incendet illos di-js (pii adveniet, dicit Dominus om-
)) nipotcns non dcrelincjuetur
: et eorum radix, neque
: » sarmentum. Et orietur vobis timentibus nomen meum,
M Sol justitiae : et sanitas in pennis ejus : et exibitis , et
» exultabitis sicut vituli ex vinculis resoluti ; et conculca-
» liitis initpios, et erunt cinis sub pedibus vestris in die,
» in quo ego lacio, dicit Dominus omnipotens-^. » Hic
est ciui dicitur dics judicii :dc (|U0 suo loco si Deus vo- ,
luerit, lo(|uemur uberius.
«VWk \iW\VW\ VW\ W\^ WWX/WWVXA^VWX VWÂA/WWWWW XVW VVV% 1VV\ vvv\ vv v\<\w\ vv
CAPUT XXXVl.
De JEsclra et lihris Machahceorum.
PosT lios tres Prophetas , Aggaeum , Zacliariam , JMala-

cliiam, per idem tempus liberationis populi ex babylo-
nica servitute scripsit etiam Esdras, qui magis rerum
gestarum scriptor cst habitus, quam Prophcta : sicuti,est
ct lil)er, qui appelhitur Esther : cujus rcs gesta in lau-

dem Dci non longe ab his temporiJ3US invenitur : nisi forte
' Malacli. m, i3, i6. — - IbiJ. 17, 18. — -Ud. iv, i-3.
1)E CIVITATE DEI , LIBER XVllI. 491
Esdras iii co Christum proplietasse intelligendus est, quod
inter juvenes quosdam orta quaestione, quid amplius va-
leret in rebus; eum reges unus dixisset, altervinum,
tertius mulieres, c[une plerumque regibus imperarent :
idem tamen tertius veritatem super onniia demonstravit

esse victricem *. Gonsulto autem Evangelio, Christum cog-
noscimus esse veritatem. Ab hoc tempore apud Judneos ,
restituto templo, non reges, sed principes fuerunt iisque

ad Aristobolum : quorum supputatio temporum non in
Scripturis sanctis, quj^ canonicae appellantur , sed in aliis
invenitnr, in quibus sunt et Machaljpcorum libri, quos

non Judrei, sed Ecclesia pro canonicis habet^, propter
quorumdam Martyrum passiones vehementes atque rai-
antequam Cliristus venisset in carnem, us-
rabiles, qui
que ad mortem pro Dei lege certaverunt, et mala gra-
vissima atque horribilia pertulerunt.
iW^XVW^V^VkVVW ^^ Vk VVVWVW VW^^WVl WWVW/\'WV\ vvv% wvtvvwww-ww^vwwvw^w
l
' *
".'-- '
" '
'
I
'
'
CAPUT XXXYII.
Quod prophetica aiictoritas omni orifîne gentilis
pliilosophicv inveniatur cuitiqaior. -
Prophetarum nostrorum quorum jam

Te:1ipore igitur ,
scvipta ad notitiam fere omnium gentium pervenerunt,

philosophi gentium nondum erant, qui hoc etiam nomine
vocarentur, quod co^pit a Samio Pyihagora, qui eo
tempore, quo Judteorum est soluta captivitas, cctpit ex-
cellt^re atcjue cognoci (23). Multo ergo magiscaeteri philo-
sophi post Prophetas reperiuntur fuisse. Nam ipse Socrates
I
3 EsJr. 111 et iv. — ^ vidc lib. i , Je iloclrina cliiistiana c. 8. et lib. i
contra epist. Gaudeiilii c. 3i.

492 S. AlGtSTlKI tPlSCOPI
At]ieiiiensis(24), magisteromniiim quitunc maximeclame-
ruuL, tenens in ca partc, qua? moralis vcl activa dicitur
principatum, post Esdram in Clironicis invcnitur. Noii
multo post etiam Piato natus cst (25), qui longe coeteros
Socralis discipclos anteiret, Quibussi addamus etiamsupe-
riores, qui nondum philosoplii vocalântur^ septem scilicct
Sapientcs, ac deinde pliysicos qui Thaleti successerunt, iii
perscrutanda natura rerum studium ejusimitati, Anasi-

mandrum scilicet et Anaximenem et Anaxagoram , alios-
que nonnullos, antequam Pythagoras philosophum pri-
mus prohteretur , nec illi Prophctas noslros univcrsos
temporis anliquitate prEecedunt : quandoquidem Thales,
post quem cfeteri fuerunt , regnante Roinulo, eminuissc
fertur, tjuando de fonli])us Israel in eisLilteris, qua^toto
orlê manarent, propiielite flumen erupit. Soli igitur illi
tlicologi poetrc , Orplieus , Linus , IÎusoeus , et si quis

alius apud Gra3cos fuit, his Propiictis liebraeis, quorum
ScripUi in auctoritate ]ia]jemus, annis reperinntur priores.
Sed nec verum tiieologum iiostrum Moysen, qui
ipsi
unum verum Deuni veraeiter prredicavit cujus nnnc ,
Scripta in auctoritatis canone prima sunt , tempore pra3-

venerunt : ac per hoc quanLum ad Grascos attinet, iii
qua lingua iittera? Iiujus sasculi masirae ferbuerunt, nihil

haljent unde sapivjiitiam suam jactent, quo religione nos-
tra, uIdI vera sapientia est, si non superior, saltem vide.i-
tur antiquior. Verum quod fatenduin est, non quidem
,
in Gi^fiecia, sed iu barbaris gentibus, sicut in./Egvpto,

jam Moyscn nonnulla doctrina, quae illorum
fuerat ante
sapicntia diceretur alioquin non scriptum esset in Liliris
:
sanctis Moyseii eruditum fuisse omni sapientia iEgyptio-

,
rum, tuncuLicpiequando ibi natusest, et a fdia Pliaraonis

adoptatus aLquc nuLritus, etiani liberaliter educatus esL'.
'
Acl. Vll 2'2.
,
DE CTVtTATr. DET, Lil.ER XVTTl. 49^»
Sed nec yEgyptionmi sapi(?atiam Proplictarum

saplcntia
nostroriim temnore antecedere poliiit, ([uaRdocjiiidem
et Quid autem sapientiss esse
Abraliam Proplieta fuit*.
potuit iu iEgypto antcquam eis Isis, quam mortuam
,
tanquam deam magnam colendam putaverunt, littcras

traderet? Isis porro Inaclii fdia fuisse prodilnr ,
qui
primusregnarecoepifc Argivis, quando Abrahae jam nepo-
tes repcriuntur exorti. •
l
• '
-; i i J : i ; ) i i i i
*\\\\\\\'i.\^\\V\\\l'V\V^\Vv\\V\.\\^4\\îr\\^\\\V\'4VV^\tVV'V\VVrAVV*\t,V'\VlV\M.W'VV^
-
- : CAPUT xxxYiii. "
:- ,r •:::
Quod qiuedam sancloram scripfa ecclesiasficiLs

canon propfer nimiam non receperif vefusfafem,
ne per occasioneni eorum falsa veris insererenfur.
Jamveuo si Jonge antiquiora repctam, et ante i!lud

grande diluvium noster crat uticpie Noe patriarclia, qiiem
proplietam quoque non immcrito dixerim : siquidem
ipsa arca quam fecit, et in qua cum suis evasit, ]iroplie-
tia nostrorum temporum fuit. Quid Enoch septimus al)
Adam, nonnc etiam in canonica E])ist()Ia apostoli Jud;3e

])ro])hetasse ]")r;Tedicatur ? Quorum scripla ut apud Ju-
daeos et ajuid nos in auctoriiate non (xssent, nimia fecit
anticj[uitas, jDroptcr cjuam videbautur habendaessc suspec-
ta , ne ])rof'errentur faJsa ])ro veris. Nam et proferuntur
cjU3edamc]u?e ipsorum esse chcantur ab eis c]iii pro suo sensu
passim, c]uod vohmt, crechuit. Sed ca castitas cano-
nis non rece])it , non c]uod eorum liominum , c]ui Deo
]")]acucrunt , rei^robetur auctoritas , scd c]uod ista csse
non credantur ipsorum. Kec mirum debet videri, c]uod
'Gcn. XX, 7.
494 S. ATIGTISTINI EPISCOPI
snspecla habenlur, (|Ufc sub tanlfc anliquilatis nomine

proreruntur; c|uando(|nicleni in ipsa Ilistoria regum Jucla
et regum Israei, cjune res gestas eontinet, de cjuiiius eidem
Scri]itur;Te eanonieae credimus, commemorantur plnrinia,
(ju;e il)i non expJicantur, et in liJiris aliis inveniri dicuntur,
quos Proplietre scripserunt, etalicubi eorum quoque Pro-
pbetarum nomina non tacejitur '
5 nec tamen inveniuntur
in canone, c[uem recepit popuhis Dei. Cujus rei, fateor,
causa melatet; nisi quod existimo etiam ipsos, ([uibus

ea cpi.ne in auctoritate rehgionis esse deberent, sanctus
utique Spiritus revelabat, aha sicat homines historica
diligentia, aliasicut Prophetas inspiratione divina scriJ)ere
potuisse 5 atque hoec ita fuisse chstincta, ut iJla tanquam

ipsis, ista vero tancpiam Dco per ipsos loquenti, juchca-
rentur esse trilmenda ; ac sic ilia ])ertinerent ad uJjertatem
cognitionis, hoec ad rcligionis auctoritatem : in c[ua aucto-
ritate custoditur canon, i^raeter quem si c[ua jam etiam
sub nomine veterum Pro]ohetarum scripta jiroferuntur,
nec ad ipsam co])iam scientia^ valent, quoniam utrum
eorum sint, c[uorum esse dicuntur, incertum est •, ct oIj
hoc eis non haJ)etur fides, maxime his in (juibus eliam

contra fidem Librorum canonicorum c[Ufcchun leguntur,
pro])ter (|uod ea prorsus non esse apparet illorum.
, ' I rarnl. \\\\, 59. et 2 Paial. i\, 20.

DE CIVITATE DEI , LIBEU WIII. 495
'''.,]
CAPUT XXXIX.
Dc hehraicis litteris, qiue nunquam in suce linguce
proprietate non fuerint. ,.,,..
NoN itaqiie credeiitlam est, quod noiinuUi arbitrantur,

lieLr.Tam tantum linguam per illum, quivocabatur Heljer,
unde Hel^roeorum voeabidum esl, fiiisse servatam, atque
inde pervenisse ad Abraliam, hebra3as autem Jilteras a
lege coepisse, quae data est per Moysen; sed potius per
illam successionem palrum, memoratam linguam cum suis
lilteris eustodilam. Deniqu(> Moyses in populo Dei consti-
tuit, (jui docendis litteris prccesscnt, prius quam divinac
legis uUas litteras nossent.Hos appellat Scriptura -^paaaaTo
£'.; a-jtoar.: ,
qui latinc dici possunt litterare.m inducto-
res vel introductores, eo quod eas inducant, id est, inlro-
(kicant ([uodam modo in corda discentium, vel in cas po-
fius i])sos (|uos docent. XuUa igitur gens de anti(]uitate
sapientia' s,\\ve super Patriarchas et Prophctas nostro^s,
quibus ineral divina sapientia, ulla se vanitate jacfaverit;
quando nec iEgvptus invenifur, (juao solet falso et iuani-
ter de suarum doctrinarum antiquif ate gloriari, qualicum-
que sapientia sua Patiiaix-harum nostrorum tempore praR-
venisse sapientiam. Xe(pie enim quis(juam dicere audcbit
miralîhum disciphnarum eos peritissimos fuissc, ante-
quara htteras nossent, id est, ant(3quam Isis eo venisset,
casque iln docuisset. Ipsa porro eorum memorabilis doc-
trina, quae appellata est sapientia, (îid erat, nisi maxime
astronomia, et si quid ahud tahum disciplinarum magis
ad exercenda ingenia cpiam ad ilhuninandas vera sapientia
,
ÔG s. ArarsTTNi t-ptscopi i;; aa
mentcs valerc soleL? Nam qaod atlincL ad pliilosopliiam,
qua3 se docere proriLcLur ali([uid, unde fiant liomincs heix-
li, ciica iempora Mercurii, qucm Trismcgistum vocavc-

runt, in illis tcrris ejusmodi studia claruerunt longc :
(pudeni antc sapientes v(>] plulosopliosGrieciat;, sed lanien
post Abraham, et Isaac, ct Jacoi), ct Josepli •, nimirum

etiampost ipsuniMoyscn. Eo ([uippetcmpore, quo ^Moyscs
'
natus cst, iuisse reperilnr Atlas ille magnus aslrologus,
Pronielhei fraler, maternus avus Mercurii majoris, cujus
nepos fuit Trismegistus iste Mcrcurius.
V\ VVV» VVV\ » VV\ ^XXA AAA^ ^VV* »A/V» VVVXA^VV* Vl/W VWV \V\\ \W'. t.V\ \VW\\IW\ %V\\ VWXVWV
CAPUT XL.
De jEgTpllorum mendacissima vanitate, qiuu anti-
qmiati scientice su(u centuni millia ascribil anno-
runi.
FavsTRA iiaqiiG vanissima prpesumpiione garriinit qiii-
dam, diccntcs, ex ([iio raliop.em siderum conrprchendit

il''gyplus, amplius (|uam ccntum annorum miliia nume-
rari. J\\ quibus enim libris isLum numerum colJcgerunt,
qui non multum annorum duo milha httcras magis-
antc
tra Iside didicerunt ? Non cnim parvus auetor est in liis-
toria Varro, qui lioc prodidit, quod a Litterarum cliam
divinarumveritalc non dissonat.Gum enim ab ipso primo
homine, qui cst appellalus Adam , nondum sex millia
annorum compleantur, quomodo non isti ridendi potius,
quam rcfellendi sunt, qui de spatio tcmporum tam diversa,
et huic exp]orat?e veritati tam contraria persuaderc co-
nantur ? Gui cnim mchus narranli ])r;i?tcrita crcdimus,
quam fjui etiam futura prrcdixit, qurcpr.TScntia jam vidc-
DE civitAte dei, liber xviir. 497
miis ? Nam et ipsa historicomm inter sc clissonanlia copiam

nobis prrcbet, ut ei polius credere dcbeamus, {[ui divina-,
quam tenemus, non repugnat historire. Porro autem ci-
ves imjMre Civitatis, difVusi usquequaque per terras, cnm

leguntdoctissimoshomines, quorum nulhus contemnenda
videatur auctoritas, inter se de rebus gestis ab aetatis nos-
tracmemoria remotissimis discrcpantes, cui potius credcre
debeant, non inveniunt. Nos vero in nostrne rehgionis
Historia, fulti auctoritate divina, (|uid{[uid ei rcsistit, non
dubitamus esse falsissimum, f|uomodo libet sese habeaut
Cfetera in sofcularibus htleris ;
quoe seu vera seu falsa sint,
nihil momenti aHerunt, quo recte beateque vivamns.
%\ iwi^yt/wwwwwti^w wv\ wv\ wwvwx ww wvx wwwvwwvww ww \w\ \ vw \wv
GAPUT XLI.
UtlA
De plulosophiccmmi opiiiionum dissensionihus, et

canonicarum apud Ecclesiam concordia Scriptu-
rarum.
• lill. ,\ - \l\:
I. Ut autom jam cognitioncm omittamns liistorinp, ipsi
philosoplii, a qnibus ad ista progressi sunnis, qni non vi-

dentnrlaborasseinstudiis suis, nisi ul invenirentqiiomodo
vivendum esset accommodate ad beatitudinem capessen-
dam , cur dissenserunt et a magistris discipuli , et inter
se condiscipuli, nisi([uia iil liomines humanis sensibus ct
humanis ratiocMnationibus isla qu.Tsierunt ? Tbi (juamvis
esse potnerit et studium gloriandi, quo quisque alio sapien-
tior et acutlor videri cupit, nec sententi.it' quodam modo
addictus ahen.T, scd sui dogmnlis et opinionis inventorri
lamen ut nonnullos vel etiam plurimos eorum fuisse con-
cedam, quos a suis doctoriluis vel difccndi sociis amor
cx. 32
4t)8^ .:tt-,"S» AiiG-usTiNi EPiseopi
veritatis nJjriiperit, ut pro ea certarentj qiiam vcritatem

piitarent , sive iJJa esset , sive non esset ;
quidagit, aut
(|uo vel qua, ut atl Ijeatitudinem perveniatur, liumana se
porrigit inieJieitas, si divina non diieit auctoritas ? Deni-
que auctores noslri, in quiljus nonfrustra sacrarum Litte-
rarum figitur et terminatur canon, aJjsit ut inter se aliqua
ratione dissentiant. Unde non immerito, cum illa scribe-
rentj eis Deum vel per eos locutum, non pauci in scJioJis
atque gymnasiis Jitigiosis disputationibus garruli, sed in
agris atque in urJ)ibus cum doctis atquc indoctis tot tan-
tiquc populi crediderunt. Ipsi sane pauci esse debuerunt,
ne mujtitudine vilesceret charum esse ,
quod religione
oporteret nec tamen ita pauci, ut eorum non sit mi-
:
randa consensio. Nequc enim in multitudine philosoplio-

rum c[ui laJôre etiam litterario monumenta suorum
,
dogmatum reliquerunt facile quis invenerit inter quos

, ,
cuncta quae sensere conveniant quod ostendere hoc Opere :
longum est.;,,^^.,_Â^ ^swm^'^ v,nv^-,\\\c\o?.o\V,\ct ,., â

II. Quis autem sectre cujushbet auctor slc est m nac
doemonicoJa Givitateapprobatus, ut ca^teriimproJjarentur,
qui diversa et adversa senserunt? Nonne apud AtJienaset
Epicurei clarebant, asserentes res Jiumanas ad deorum
cLiram non pertinere , et Stoici, qui contraria sentientes,
eas regi atque muniri diis adjuloribus atque tutoribus dis-

puLabant? Unde miror cur Anaxagoras reus factus sit,
quia solem (.'sse dixit lapidcm ardentem, negans utiquo

dcuiu; cnni in e;uirm eivitate gloria iloruerit Epicurus ,
vixcritque sceurus,non solum solem vel ullum siderum

deum esse non crcdens, sed nec Jovem nec ullum deo- ,
runi omnino in iramdo liabitare contendens ad quem ,
preces hominum supplicationesque perveniant. Nonne ibi

Aris;ippus in voluptale corporis sunnnum bonum ponens,
ibi Antisthenes virtute animi potius hominem fieri bea-
Sa .y:>
DF, r,T\iTATK DEt, T.ITIKR XVTIT. 40^-
tum ns^Gverafls, ckio pliilosophi nQl)ik's ot amlw SocTfl-

tici , in Inm diversis iU(}ue inler so eontrariis linibus vilse
summam locantes ,
quorum etiam ille fugiendam , iste
admiuistrandam sapicnti diceliat esse rempulilicam , ad

suam quisquc seclam sectandam discipulos congregabat ?
Psempe palam in conspicua et notissima porticu, in gym-
nasiis, in horlulis, in loins publicis ac privatis, caterva-»
tim pro sua qnisque opinione certaloant : alii asserentes
luuim , alii ifiuumerabiles niuudos-, ipsuni autem unum
alii ortum G$se., aiii yero inilinm non jiakere', alii interi-
turum, alii semper fitljirnm-, alii mente divina , alii fbr-
tuilu et casibus agi : alii imniorlales esse animas^ alii
mortalcs; ct cjui imniortales ,' alii rovolvi in bcstias , alii
nequaquam ; ([ui vero mortales, .'dii mox intcrire post

( orpus, alii vivere eliam postca vel ])aululum, vel diutius,
noii tiunen semper : alii in corpore constituentes linem
boni, alii iu animo, alii in ulrocpie, aliiextrinsecus posita
etiam hona ad animum et corpus addentes : alii sensibus

corporis semper, non semper, alii nuncpiam putantes
alii ,
(jssecredendum. Has ct alias j)ene innumerabiles dissen-

siones philosophorum, (piis unquaiu })opidus, cjuis sena-
tus, qua; poLestas veldigniias publica impitc Civitatis diju-
dicandas, et alias proijandas ae recipiendas, alias impro-.
band::s repudiandas(|uo curavit, ac non passim sine ullo
judicio couruseque habuit in gremio suo tot controvei-sias
hominum dissidenlium, non de agris et domibus, vel
cpiacum.que pecuniaria ratione, sed de his rebus, quibus
<'Uit miserc vivitur aut beate? tibi etsi ali([ua vera dice-
bantur, eadem licentia dieebantur et falsa •, prorsus ut
non frustra talis Civitas mysticum vocabulum lia])vIonis
accepcrit. Babylon c[uijipe interpretatur confusio, quod
nos jam chxisse memir.inuis. Nec interest diaboli regis
32.
500 s. AUGrsTiNi EPiscon
ejus, quam contrariis inter se rixentur crroriljus, quos

merito multffi varifcque impietatis ]iariter possidet.
III. At vero gens illa, iJle populus , illa Civitas , illa
respublica, illi Israelilae, quibus creditasunteloquia Dei,

nuUo modo pseudo-propbetas cum veris Propbetis pari
licentia confaderunt : sed concordes inter se atque in nullo

dissentientes , sacrarum Litterarum veraces ab eis agnos-
cebantur et tenebantur auctores. Tpsi eis erant pbilosopbi,
boc est, amatores sapientise , ipsi sapientes, ipsi tbeologi,
ipsi propbetfle, ipsi doctores probitatis atque pietatis.

Quicumc[ue secundam illos sapuit et vixit, non secundum
bomines, sed secundum Deum ,
qui per eos locutus est
sapuit et vixit. llî si probilîtum est sacrilegium, Deus
probibuit. Si dictum est : « Honora patrem tuum et ma-
» trem tuam' , « Deusjussit. Si dictum. est : « Non moe-
•» cba])eris. Non bomicidium facies. Non fural)eris- : » et
cretera bujusmodi, non bnec ora bumana, sed oraeubi

divina fuderunt. Quidc[uid pbilosopbi c[uidam interfalsa,
quK^ opinati sunt, verum videre potuerunt , et Lalôriosis
disputationil)US persuadere mobti sunt, c[uod mundum
istum fecerit Deus, eumcjue ipse providentissimus admi-
nistret, cle bonestate virtutum , de amore patrice , de fide
amicitioc, de Ijonis operibus atque omnibus ad mores pro-
bos pertinentibus rebus quamvis nescicntes ad fjuem,
finem, et cjuonam modo essent isla omnia referenda, pro-

pbeticis, boc est, divinis vocibus ,
quamvis per bomines,
in illa Civitatc populo commendata sunt , non argumen-
tationum concertationibus inculcnta •, ut non bominis
ingenium sed Dei clocjuium contemnere formidaret, qui
,
illacognosceret.
> Exod. XV, 12. — 'Ibid. i3-i5.

DE CIVITATE DEI, LlBEIl XVIII. 50l
(t%lA/VVVV\\VVVVVV\'V\V\.VVVVVV\**Vl/VV\*VV»/VV\\VV\VVV»VV*VVVV\VVV\VVV\V\'V\VVV\VVVWVV>l
^''^'<\^^'y-'^^^^'''^'^
'.^'n.:\, .
CAPUT XLII.
^'^y-^'^'^''^'^-
>£,:;•'-./ ;: . . / ,
- '^
.
.-'^^^^ -'
Qua dispensatione providentioi Dei Scriptura^ saaw

: Jêteris Testamentiex hehroioin grcecum eloquium
<! translatce sint , ut universis gentibus innotescerent.
Has sacras Litteras etiam iiniis Plolem<Toriim regum

yEgypti nosse studiiit ct liabcre. Nam post Alcxandri Ma-
ccdonis magnus cognominatus est mirificcn-
,
qui etiam ,
tissimam minimcquc diuturnam potentiam, qua universaiii

Asiam, imo pene toLum orbcni ,
partim vi et armis
partim tcrrore subegerat, quando inter c.xtcra Oricnlis
etiam Juda3am ingrcssus oblinuitj co mortuo, Comitcs
ejus , cum regnum illud amplissimum non pacifice intc;r
se possessuri divisisscnt, scd potius dissipasscnt, bcllis

omnia vastaturi, Ptolemaeos rcgeshabcrc coepitiEgyptus :
quorum primus Lagi fdius, multos cx Judsca captivos iii

-^gyptum transtulit '. Huic autcm succedens alius Ptole-
m.neus ,
qui est appeUatus Philadclphus , omncs quos ille
adduxerat subjugatos, hlDcros rcchrc pcrmisit : insupcr

et dona regia iii tcmphun Dci inisit, pctivit(|ue ab Elea-
zaro tunc pontificc , dari sibi Scripturas ,
quas profecto
audierat fama pricdicante divinas ; ct ideo concupiverat
habcre in bibliotheca ,
quam nobihssiinam fccerat. Has ei
cum idcm pontifex misissct hebroeas, post etiam ille in-

terpretes postuhivit ; et dati sunt scptuaginta-duo, de sin-
guhs duodccim tribubus seni homines, hnguse utriusque
doctissimi , hebrseoe scihcct atque grtecae. Quorinii inter-
prctatio ut Septuaginta vocctur. jam obtinuitconsuctudo.
-
» Joseph. lib. xu, Antiquit. cap. i,
502 jj, S, AUGCSTIJSI EPISCQPl
Traditur snne tani miralîleni ac stupeiidam planeque di-

vvinuni in coruni verbis luisse consensum, ut cum ad hoc
opus separatim singuli sederint, enim eorum lidem ( ita
Ptolemseo placuit explorare ) in nullo verbo cpiod idem ,

,
significaret ettantumdemvaleret, velin verborum ordine,

.alter ab altero discreparet scd tanqualn unus csset iu- ;
.tcrpres, ita quod omnes interpretati sunt, nnum crat

quoniam revera Spiritus erat unus iii oninibus. Et ideo
tam mirabile Dei munus acceperant, ut illarum Scriptu-
raruni, non tanquam humanarum, scd sicut erant tan- ,
j[uam divinarum eliam isto modo commcndaretur auc-

,
..toritas credituris quandoque gentibus prolutura

, quod ,
jam videmus cfrectum.

^&iii,
<M/%/%VW»'VVV» ^X-X^X VVV^ WV\ VVW VV\%'WX'\ V W\ t/WX VLW \VV* VV V. VVW V wwww/w* ww-w
OAFIJT XLIII.
:De auctoritate Septaaînta interpretam, quce, saho

lionore hebrcei stili^ oninihus sit interpretibus pras-
ferenda.
Nam cum fuerint ct alii interpretes, f[ui ex hebrsRa

•lingua in graeeam sacra illa Eloquia transtulerunt, sicut
Acjuila Symmachus, Theodotion (2G) sicut eliam illa est
, •,
.interpretatio cujus auctor non apparet, et ob hoc sine

,
nomineinterpretis,Quintaeditionuncupatur: iianctamen,
•quoe Septuaginta est, tanquam sola esset, sic rccepit Ec-
•clesia , eaque utuntiu" graeci populi christiaui, cpiorum
pleri([ue utrum aha sit aliqua ignorant. Ex hac Sejituaginta
interpretatione etiam in latinam linguam interpretatum
.est, quod Ecclesi.e hiLiiiiTe tenent. Quamvis non defuerit
temporibus nostris prcsbyter llicronymus , homo doctis-
DE CIVITATE DEi, LIBER X\11I. 503
simus, et omnivim trium linL>uarum peritus nou ex , cjui
gi\TCO ,sed ex hebrreo in latinum elocjuium easdem Scrip-

turasconverterit. Sed ejus tam litteratum laiôrcm (|uam-
-vis Judnei fateantur esse veracem, Sepluaginta vero in-
-^lerpretes in multis errasse contcndant tamen Ecclesiac :
Christi tothominum auctoritati, ai) Eleazaro timcpontificc

ad hoc tantum opus electorum, ncminem judicant prfc-
fercndum : quia etsi non in eis unus apparuisset Spiritus ,
sine dubitatione divinus, sed inter se verba interpretationis

-suae Septuaginta docti more hominum conlulisscnl, ut
f[uod pLncnisset omniiDUS hoc manerct, nulhis cis unus
interpres debnit anteponi : cum vero tantumin cis signum
divinitatis apparuit, profecto cpiisquis ahus ilhu'um Scrip-
tnrarnm ex hebrsea in cpiamlibct aliamhnguaminterprc^s
estverax, aut congruit illis Scptuaginta interpretibus, aut
si congruere non videtur, altitudo ibi proi^hetica essecre-
denda est. Spiritus cnim, qui in Prophetis erat , (juando
iila dixcrunt, idem ipse erat ctiam in Septuaginta viris
quando illa interpretati sunt : ([ui profecto auctoritate di-
vina et aliud dicere potuit, tanquam Prophetailleutrum-
que dixisset cpiia utrumque idem Spiritus diceret et hoc
, ^
ipsum aliter, ut si non eadem verba idem tamen sensus ,
bene int(Îligcntibus dilucesceret et alicpiid pr«tcrmittere,

•,
et alicpiid addere , ut etiam hinc ostcnderctur nonhuma-

nam fuisse in illo opere servitutem , t[uani verbis debebat
interpres , sed divinam potius potestatcm , (|na: mentem
replebat et regebat interprctis. Nonnulli autcm codices
graccos interpretationis Septuaginta ex hebrseis codicibus
emendandos putarunt nec tamcn ausi sunt detrahere
:
,
quod Hebraei non ha])ebant et Septuaginta posuerunt,

j
sed tantunnuodo addiderunt ([u;e in hebrceis inventa, a[iud

Septuaginta non erant^ ca([ue signis ([uibusdam in stella-
rum modum factis , ad capita eorumdem versuum nota-
504 S. AUGUSTINI EPTSCOl'!
vcrunt, qiirc signa astcrisccs vocanl. lllavero, qiiaenon

habcnt HebnFi, habent autem Septuaginta , similiter ad
capita versuum jacentibus virguhs, sicut scribuntur uncise,
signaverunt. Et multi codices has notas habentes usque-

quaque dillusi sunt et hitini. Qu.ie autcm non prfcter-
missa vel addita , scd ahtcr thcta sunt, sive ahum sensuni
faciant etiam ipsum non abhorrentem , sive aho modo
eumdem sensum exphcarc monstrentur, nisi utrisque co-
dicibus insp^ctis ncqacunt reperiri. Si igitur, ut oportet,
nihil ahud intucamurin Scripturis ilhs, nisi quid pcr ho-
mincs dixerit Dci Spiritus, c{ui(l([uid est in hcbrreis codi-
cibus et non est apud interprctcs Septuaginta, nohiitea
,
per istos, scd per illos ProphctasDci Spiritus dicere. Quid-

quid vero est apud Septuaginta, iuhcbrseis autem codicibus
non est, per istos ea mahiit, quam pcr illos, idcm Spiritus
dicere, sic ostcudens utrosque iuisseProphctas. Istoenim
modo aha pcr Isaiam, aha pcr Jeremiam , aha per ahum
atque ahum Prophctam, eademper hunc ac per
vcl aliler
iUum dixit, ut voluit. Quidtjaid porro apud utrosque in-
venitur, pcr utroscpic diccrc vohiit unus atque idem
Spiritus : scd ita ut ilh prjcccdercnt prophetando, isti
sequcrcntur prophctice illos intcrprclando : quia sicut in

ilhs vera , et concordantia dicentibus unus pacis Spiritus
fuit, sic et in istis non secum conferentiljus , ct tamen
tanquam uno ore cuncta interprctantibus , idem Spiritus
unus apparuit.
-i:j . 'iiVj/ ,.
DE CIVITATE DEI, LIBER XVHI. 505
vxavvvvxvvvvvvvxvvvvvvv^vvvxvvvvvvvM/vvtixvxvvvvvvvxvvvxvvviiivvxvvvvvvv^vvvvtvvvvvit
-firipTXj T/i.?: /'!!/';•. ii ;'!:i;:'J r^'" '''.,
U^ CAPUT XLlV.^/ir; ,.;.u, ;,-:^;
....
<tnl;;',?!:n::h-;-! ; :
''^''^
^''"'•'. '.-.'' ""''' '
. : : .'
Quid inteUiiêndum de Nini{>itariim excidio, cujiis
sit
. denuntiatio in liebrceo quadraginta dierum spatio

_j, tenditur, in Septuaginta autem tridui hrevitate
_, concluditur.: ,
^ ^
, .
. ,
Sed ait aliquis ; u Quomodo sciam quid Joiiaspropliela

dixerit Xinivitis , utrum , « Triduum, et Kinive everte-
)) tur, » an « Quadrayinta dies' ? » Quis enimnonvideatnoii
potuisse utrum(|iic tunc diei a Proplieta ,
qui missus fue-
rat terrcre comminatione imminentis cxitii civitatcm? Gui
si tertio die fucrat futurus intcritus , non ulique quadra-
gesimo die : si autem quadragesimo , noii uticjue tertio.
Si crgo a mc cpiccritur , c[uid liorum Jonas dixcrit , lioc
puto potius (juodlcgitur in licbr;co : <( Quadraginla dics,

» et JNinive evertctur. » Septuagintac|uippelongeposterius
interpretati aliud diccre potucrunt, ([uod tamcn ad rem
pertiiieret, et in unum eumdcmcjue sensum, c[uanivis sub
altera significatione , concurrcrct ^ admoneretc[ue lccto-
rcm, utra([ue auetoritate non spreta , ab historia sese at-
tolicre ad ea rcc[uircnda, proptcr cp;c significanda liisto-
ria i[)sa conscripta est. Gesta sunt c[ui[ope illa in Isinivc
civitate, scd aliquid ctiam significavcrunt ,

quod modum
ijlius civitatis cxccdat : sicut gcstum cst, c[uod i[isc Pro-
plieta in ventre ccti Iriduo fuit, ct tamen alium significa-
vit in profundo inferni tricluo futurum ([ui Dominus cst ,
omnium Pro[:)lictarum. Quapro|)ter si pcr illam civita-

tem recte acci[Htur Ecclcsia gcntium proplictice figurata,
• Jonjeiii, 4-
c506 S. AUGLSTINI EPISCOPI
eversa scilicet per poeiiiteiiliara, ut qualis fuerat jam non
êsset^ hoc quoniam per Christum factum est in Ecclesia
gcntium, cujus iJla Ninive figuram gerebat, sive per qua-
draginta dies, sive per Iriduum, idcm ipse significatus est
Christus-, per quadraginla sciHcet, quia tot dies peregit
''
cum Discipulis suis post resurrectionem , ct ascendit in
vcoclum-, per tridnum vero, quia die tertio resurrexit :
'
tanquam lectorem ahud quam nihil historia; rerum ges-
taruminha^rerecupientcm, desomno excitaverint Septua-
ginta interpretes, iidemque Prophetae, ad perscrutandam
- altitudinem propheti?e, et quodam modo dixerint : « In
' quadraginta diciDUS ipsum qufcre, in quo et triduum po-
- tueris invenire ; illud in ascensione, hoc in ejus resurrec-
- tione reperies. » Propterquod utroque numero significari
- convenientissime potuit , C[Uorum unum per Jonam pro-
'
phetam alterum per Septuaginta inlerprctum prophe-
,
tiam, tamen unus atque idem Spiritus dixit. Longitudinem

' fugio, ut non hsec per multa demonstrem in cpiibus ab ,
hebraica veritate putantur Septuaginta interpretes dis-

crepare , et bene intellecti inveniuntur esse concordes.
- Unde etiam ego pro meo modulo vestigia sequens Apos-
tolorum, c[uia et ipsi ex utriscpie , id est, ex hebraîs et
ex Septuaginta , testimonia prophetica posuerunt , utra-
-que auctoritate utendum putavi , cpioniam utracpie una
-atque chvina est. Sed jam qua3 restant , ut possimus ,
execjuamur.
-o-(*""
DE CIVITAXE UEI, HUEll XVIII. 507
'%/W\ wv\ WVk-VWW^/V^ wv* vx/vw-t-v* WX^X \\\\ WV» VW^WV^VVW W-WVl/V^^VWWW^V* 'VW*
KJji-i.*.j->.jjrf,_,v'-»-^--.- ^ ' ' -- - . . - . ^ .
.
f,^r..,. .-,..; ,,j' ,CA:Plj-T. XL Y. r^.-..-'.-.. ..^-,'- rr
XUWiiOiJ '-> ^0J:].;k;;7' i'-"^ i;:i'M]i i;;!;j:i: ia.l;.: o!^;;:;;^> : ^.î^ :-;1jv;.
(ûocl post instaurationem templi Prophetas Juacvt

. habere destiterint, et exinde usque ad nativitatem
...Ciiristi contiiiuis advcrsitatibus sint aîcti ^ ut
proharetur altcrius templi auiificationcni prophe-
ticis vocibus fuisse promissam.
I. PosTEAQTJAH gens jiKUea ca'pit non habcre Prophc-

tas, prociil chibio rleterior facta esl, co sciheet tcnipo-
re, (|Lio se sperabat instaurato templo post captivitatem,
(|uae foitin Babylonia, fiituram esse mehorem. Sic f[uippe
inteUigebat popuhis iUe carnahs, quocl praKnuntiatum cst
per Aggjciim prophetam dicentem : « Magna erit gkiria
)) domus istius novissimoe ,

plus quam prini3c'. » Quod
de Novo Tcstamento dictum csse paulo superius de-
monstra^dl, u1)i ait aperte Christum promittens « Et :
))movcboomnes gentes, etvcnietDesideratuscimctisgen-

))tibus ^. » Ouo loco Septuaginta interpretcs alium scn-
sum magis corpori quam capiti hoc est magis Ecclesiae , ,
quam Christo convenientem prophetica auctoritatc dixc-

runt : « Yenient Domini de cunctis gen-
f[ua.' clecta sunt
))tibus^, id est, homines, dequibus ipse J(?sus in Evan-
))
geho, «Multi, inquit, vocati,pauci veroelecti^. Tahbus ))
cnim cleclis gcnlium, domus Dei nechficatur per Tesla-

mentum Novum Lipichbus vivis^ longe gloriosior, ([uam
tcmplum illud fuit, c[uod a rege Salomone constructum
est , et post captivitatem instauratum. Propter hoc ergo
uec. PrQp.hcta§..ex. iilQ temporc liabuit iilagcns, ct multis
•"Agga;i ii, lo. — "^

ibid. 8. — ^\h\i\. jUxta lxx. — 4MattIi. xxu, i^„ .
.')08 S. AUGUSTINI EPISCOPI
cladibiis afflicta est ab alienigenis regibus, ipsisqiie Ro-
manis , iie hanc Aggsei prophetiain in illa instauratione
tenipli opinaretur impletam.
II. Non multo eiiini post, adveniente Alexandro, subju-
gata est *
5
quando etsi nuUa facta est vastatio ,
quoniam
nonsunt ausi ei resistere, et ideo placatum facillime sub-
diti receperunt, non erat tamen gloria tanta domus illius,
quanta fuit in suorum regum libera potestate. Ilostias
sane Alexander immolavit in Bei templo , non ad ejus

cultum vera pietate conversus, sed impia vanitate cum
diis cum falsis colendumputans. Deinde PtolemaGus Lagi
fdius^, quod supra memoravi post Alexandri mortem ,
captivos inde in yEgyptum transtulit, quos ejus successor

Ptolemseus Philadelphus benevolentissime inde dimissit :
per (juem factuni cst, quod paulo ante narravi, ut Sep-

tuaginta interpretum Scripturas haberemus. Deinde con-
triti suntljeliis, qucc in Machab.neorum hbris explicantur.
Post h;ec capti a rege Alexandria^ Ptolemnco , (pii est
appellatus Epipliancs ; inde al) Antiocho rege Syrise

mukis ct gravissimis mahs ad idohi colenda compulsi,
temphuii ipsum repletum sacrilegis superstitionibus gcn-
tium, quod tamen dux eorum strenuissimus Judas, (jui
etiam Machabrcus (hctus est, Antiochi ducibus pulsis, ab

omni iha idolohitrioe contaminalione mundavit^
Non autem multo post Akumus quidam pcr am-
III.
bitioneni, cum a genere sacerdotah esset alienus, c[uod

nefas erat, pontifex factus cst^ Ilincjam post annos
fermc quin([uaginta, in quibus eis tameii pax non fuit,
quamvis a]i([ua el pros[)eregesserint, primus aîud eos Aris-
toljokis, assumpto diademate, et rex etpontifex factusest ^.
« Josepli. lib. XI, Anlifinit. cap. 8. — = M. iil). xu , AntiqulL cap. i. —

3 I Machab. vi. ct Jost'ph. !ilj. xn, cap. 7, 8.— •' Li. vn, cap. i5.— 5 Joscph.
lib. xiii, cap. 19.
DE civitAte dei, liber xviii. 509
Antea qnippc , ex qiio de Babylonioe captivitate reversi
sunt, templum instauratum est, non reges , sed duces
vel principcs liabuerunt : quamvis et qui rex est ,
pos-
sit dici princeps a principatu imperandi, et dux eo quod
sit ductor exercitus : scd non continuo quicumque prin-
cipes vel duces sunt, etiam reges dici possunt, quod iste
Aristobolus fuit. Cui successit Alexander, etiam ipse rex

etpontifex, qui crudeliter in suos regnasse traditur. Post
Imnc uxor ejus Alexandra regina Jud;corum fiiit, ex ciijus
tempore et deinceps mala sunt eos secuta graviora. Filii
quippe hujus Alexandrae Aristobolus et Hircanus inter se

de imperio dimicantes, vires adversus israeliticam gen-
tem provocavcre romanas ^ Ilircanus namque ab eis
contra iratrem poposcit auxilium. Tunc jam Roma subju-

gaverat Africam , sul^jugavcrat Gr.Tciam, lateque etiam
aliis orbis partibus imperans tanquam ipsam ferre non
se
valens, sua se quodam modo magnitudine fregerat. Per-
venerat qnippe ad scditioncs domesticas graves, atque
inde ad bella socialia, moxque civilia, tantumf[ue se com-
minuerat atque attriverat, ut mutandus roipublicneei
status, quoregeretur regibus, immineret. Pompcius ergo

populi romani prfeclarissimus princeps Jud;ram cum ,
exercitu ingressus, civitatemcapit, tempkmi reserat, non

devotione supplicis, sed jure victoris, ct ad Sancta Sanc-
torum, quo nisi summum sacerdotem non liccbat intrare,
non ut venerator, sed ut profanator accedit : confirma-
toque Hircani pontificatu, ct subjugatffi genti imposito cus-
tode Antipatro, quos tunc procuratores vocabant, vinctum
secnm Aristobolum ducit. Ex illo Jud.ini etiam trilmtarii
Romanorum esse coeperunt. Postea Cassius etiam tem-
pkim Deinde post paucos annos etiam Hero-
expoliavit.
dcm abenigenam regem habere meruerunt, quo regnante,
I Josepli. lib, XIV. Antiiiuit. ' ""
"~
510 s: AtrGiJSTrNi EPrscoFi^
natiis Gst Cliristiis, Jam onim vcnornt plonilirdr)" tcmp6rifi.
significata propliclico Spiritu pcr os patriarchrc Jiicoi),-
nl)i ait : « Non dciicict princcjTs cx Jnda, ncque dux da

» femoribns cjus, donec vcniat cui rcpositum est, etipsc
» cxpcctatio gcntium'. « jyoncrgo dcluitJudaeorumprin-
ccps cx Judaeis, nsquc ad istuni Hcrodem, qnem pri-
mnm accepernnt alicnigcnam regera. Tempus ergo jam
erat, ut venirct ille cni repositnm erat, qnod Novo pro-
missum est Tcstamcnto, ut ipse esset expectatio gentium.
Fieri antcm non possct, ut expectarent gcntes enm ven-
turum, sicnt enm ccrnimus expectari, ut vcniat adfacicn-
dum judicium in claritatc potentioe, nisi prius in cum
crcdercnt, cum venit ad patiendum judicium in liumili-
tate patientiae.
i^fVM^Vt/VWWt^WV* vw\ vw» \\x\ vw* wx^ w\'* \vv-\ v-w wwwvvv xw^ w\ wvv\ v»-vv \w\ vv
De Ortii Scihatoris nostri ^ secundum quod Verlncm

caro factum cst : de dispersione Judfeorinu per
et
omnes gentes , sicut fuerat proj)lietatum.,
J Regkante ergo Hcrodc in Judrca, apiid riomanos autem

jgm mutato rcipuljlicse statu, iiiiperante Gaesare Augusto,
et per eum orbc pacato, nalus cst sccundum
Cbristus
prseccdcntcm propbctiam in Bctlilclicm Judfe^, liomoma-
nifcstus ex liominc virginc, Dcus occultus cx Dco Patrc.
Sic enim Prophcta prfcdixcrat : a Eccc virgo in utero
» accipict , ct parict filium , ct voca])unt nomen eju5
» Enmianucl, quod cst intcrprctatum-: Nobiscum Deus ^. »
Qui ut in se commcndaret Deum , miracnla multa fecit j
'Gen. xLix, lo. — 'Micli. v, o.. — M-âi. vii, i^. Maltli. t, ;»^. , » .
DE CIVITAXE DEI^ LIBEH XVIII. 511
c% quilnts ({uaedam, quantum ad cum praediGandum satis
csse visum est , Scriptura evangelica continet. Quoruni

. primum cst ,
quod tam mirabilitcr natus cst : ultimum
autem ,
quod cum suo resuscitato a mortuis corpore as-^
cendit in coelum. Judoci autem, qui eum occiderunt, et

in eum credere noluerunt, quia oportebat eum mori ct
resurgere, vastati infelicius a Romanis, funditusque a suo
regno, ubi jam dominabantur, eradicati
eis alienigen.T
dispersiquc per terras, (quantloquidem ubique non de-
SLint,) per Scripturas suas tcslimonio nobis sunt propbe-
tias nos non fuixisse de Cbristo ;
quas plurimi eorum
considerantes , ct ante passionem, et maximc post ejus
' rcsurrectionem crcdiderunt in eum , de c[uibus pracdic-
tum est : « Si fuerit numerus fdiorum Israiil sicut arena
» maris, rebquia^ salvae fient'. » Caeteri vero excfccati
sunt, de quibus praedictum est : « Fiat mensa eorum
» coram ipsis in laqueum , ct in rctributionem , ct in
» scandalum. Obscurcntur oculi eorum, ne videant; et
» dorsum illorum semper incurva^. » Proinde cum Scrip-
tarj§ noslris non cvedunt, complentur in eis suae, quas
cseci legunt : nisi forte quis dixerit illas propbetias Cbris-
tianos fmxisse de Cbristo, qu.T SibyLl.ne nomine, vel abo-
rum proferuntur, si quoe sunt, quae non pertinent ad
populum Judtcorum. Nobis quidem illae sufliciunt, quoe
de nostrorum inimicorum codicil)us proferuntur, ([uos
agnoscimus propter boc testimonium ([uod nobis inviti ,
perbibent eosdem codices babendo atque servando, pcr

omnes gentes etiam ipsos esse dispersos, quac[uaversum
Cbristi Ecclesia dilatatur, Nam propbetia in Psalmis,
quQS etiaiu legunt , de bac re pr.nemissa est, ubi scriptum
est : « Deus meus, misericordia ejus praevcniet me. Deus
M.m.eus demonstravit mibi in inimicis meis, ne occideris
» -
' Isal. X, 22. — 'Psal. Livni, »3, 24.

6ii'^' S. AtTGrSTINI EPISCOPI
)) eos, ne qunntlo ol)liviscantur legem tuani : disperge

)) eos in virtutc tua'. » Dcmonstravit crgoDcus Ecclcsise
in ejus inimicis Judcicis gratiam miscricordifc suae, quo-
niam, sicut dicit Apostolus, « Delictum illorum, salus
)) gcntibus^. Et ideo non cos occidit, id est, non in
«
eis pcrdidit quod sunt Judfci quamvis a Romanis fuerint ,
dcvicli ct opprcssi ne obliti lcgem Dci ad hoc, de quo

: ,
agimus, teslimonium niliil valcrcnt. Idco parum fuit, ut

diceret Nc: a occidcris eos, ne quando obliviscantLir lc-
)) gem tuam : « nisi etiam addcret, « Dispin-ge eos : ))
(luoniam si cum isto tcsLimonio Scripturarum in sua tan-'

tummodo tcrra, non ubiqueessent, profectoEcclesia, qure
ubif[ue est, eos prophctiarum, ([uae de Ghristo proemissse
sunt, testes in omnibus genLibus habcre nonposset.
IVI/V%VVV\VV\^\VV\VVV\VVV\'lVV\Vl/V»VI;VtVVV\'VVV\VVV\\ltA/tVVV\VVVt'VVV\VV\/VVVV\'^^ <t
CAPUT XLVII.
T
An antc tempora christiana aliqid fuerint extra

israoiiticum oemis, qui ad caelestis Civitatis con-
sortium 'perlinerent.
QrApRorTEn quisquis alienigcna id est, non ex Tsrael ,
progenitus, ncc ab illo po[-)ulo in canonem sacrarum Lit-

terarum receptus, legitur aliquid pro|)lietasse de ChrisLo,
si in nostram notitiam venit, aut venerit, ad cumulum
a nobis commemorari potest : non quo necessarius sit
ctiamsi desit , sed quia non incongrue creditur fuisse ct

iii aliis gentibus homines ,
quibns hoc mysterium revela-
tum est , et qui hoc ctiam prfrdicere impulsi sunt, sive
participes ejusdem gratiae fuerint , sive expcrtes , sed per
'Psal.Lvni, 12. — ^Rom. XI, ii.

DE CIVITATE DET, LIBEP. XVIII. 51
malos aiigelos docli siint, quos etiam prnesentcm Cliris-

lum, quem Juda?i iioii aguosccbant, scimus luissc con-
fessos. Nec ipsos Judcieos existimo audere contendere
neminem pertinuisse ad Deum prreter Israelitas, exquo ,
propago Israel esse coepit, reprobato cjus Iratrc majore;

Pojndus cnim reêra , ([ui proprie Dei populus diccretur,
nuilus alius luit homines autem (piosdam non terrena
:
sed ccelcstisocietate ad veros Israelitas snpernoe civcs pa-

triae pertinentes etiam in aliis gentibus fuisse negarc non
possunt : quia si ncgant, facillime convincuntur dc sancto
et mirabili viro Job , f[ui nec indigena , nec proselytus ,
id est , advena populi Israel fuit ; sed ex gente Idumaca

genus ducens , ibi ortus, ibidem inortuus cst' : qui divino
sic laudatur eloquio, ut ([uod ad justitiam pietatcmcpie
attinet , nullus ci homo suorum tcmporum co.Tquclur.
Qu.i?tcmpora ejus quamvis non invcniamusin Chronicis,
coIHgimus tamen exhbro ejus, quem pro sui merito Israe-
lit.^; in auctoritatcm canonicam recc]:)erunt, tertia gene-
ratione posteriorem fuisse quam Israel'^. Divinitus autem
provisum fuisse non dulîto, ut ex lioc uno sciremus
etiam per aJias gentes esse potuisse, tjui sccundum Deum
vixerunt eique placuerunt, pertinentes ad spiritalem Je-
rusalem. Quod ncmini concessumfuissecrcdcmdumcst, nisi
cuidivinitus revelatus est unus mediator Dei ctliominum
homo Christus Jcsus, ([ui venturus in carne sic antiquis
sanctis pramuntialjatur (piemadmodum
, nol)is vcnisse
nuntiatus est , utuna eadcmque per ipsum fides omnes in
Dei Civitatcm , Dei domum , Dei tcm[ilum praedestinatos
perducat ad Deum. Sed qu.TCumquc ahorum propheti.ie
de Dei pcr Clu'istum Jesum gratia ]n'olcruntur, possunt
putari a Christianis esse confi(U;i\ Idco nihil est fu-mius
ad convuicendos quoslibct alitMios, si de hac re conten-
' .Tol). I. — "^
Viilo Fi-.soli. lil). I. i!e Donon^li-. c. :">, G.
cx. :};3
514 8. AUGUSTINI EPISCOPI
dcrint, nostroscjuc faclondos, si rccte sapuerint, quam ut
divinapr.Tdicta de Cln-lstoeaprofcrantur, quae in Judajo-
rum scripta sunt codicibus : quibus avulsis de scdibus
propriis , et propler hoc testimonium toto orbe dispersis,
Christi usquequac[ue crcvit Ecclesia.
cAPrx XLvni.
Proplietiam J^gau qua dixit majorem faturam^
gloriam domus Dei , quam primumfuisset non in ,
recedificatione templi , sed in Ecclesia Christi esse

completam.
H^c domus Dei majoris est glorioe ,

quam fuerat illa
prinia lignis et lapidibus, cseterisque pretiosis rebus me-

talhsque constructa. Non itaque Aggaei proplietia in tem-
ph ilhus instauratione completa est. Ex quo enim ins-
tauratum est , nunquam ostenditur habuisse tantam
gloriam ,
quantani haliuit tempore Salomonis : imo
potius ostenditur primum ccssatione prophetijie fuisse
douius iihus gk)riani diminutam, deinde ipsius gentis

chidibus tantis usque ad ultimum excidium ,
quod fac-
tum est a Romanis, sicut ea, qua3 supra sunt comme-
morata, testantur. Ha?c autem domus ad Novum pertinens
Testamentum tanto utique majoris est glorioe, quanto
,
mehores cunt hij)ides vivi quibus credentibus renovatis-

,
que construitur. Sed ideo per instaurationem temph ilhus

signihcata est, quia ipsa renovatio ilhus aedificii signihcat
eloquio prophetico aiterum Testamcntum ,
quod appel-
laturNovum. Quod ergo Deus dixit per memoratum Pro-
phetani « Et dabo pacem in loco isto
: » per significantem ' :
• Aggici II, 10.

locum, ille qui eo significatur, intelligendus est : ut quia
illo loco instaurato significata est Ecclesia, quse fuerat sedi-
ficanda perChristum, quoddictum niliil aliud accipiatur,
est K Dabo pacem in loco isto » nisi dabo pacem in loco,
: :
quem significat locus iste. Quoniam omnia significantia

videntur cpiodam modo earum rerum, quas significant, sus-
tinere personas : sicut dictum est ab Apostolo : « Petra erat
)) Christus^ » quoniam petra iUa, de qua hoc dictum est, sig-
nificabat utiqueChristum. Major cst itaque gloria domus

hujusNovi Testamenti, quamdomusprioris Veteris Testa-
menti ettunc apparebit major cum dedicabilur. « Tunc
:
V enim veniet Desideratus cunctis gentibus^, » sicut legitur
in Hebraeo. Nam prius ejus

nondum erat deside- adventus
ratus omnilnis gentibus. Non enim quem deberent desi-
derare scielânt in quem non crediderant. Tunc etiam
, ,
secundum Septuaginta interpretes, ( ([uia ct ipsc prophe-

ticus sensus est , ) « Yenient quce electa sunt Doniini dc
)) cunctis gentibus. » Tunc enim vcrenon venient nisi (^lecta,
de quilms dicit Apostohis : « Sicut elegit nos in ipso ante
)) mundi constitutionem^. )> Ipse c[uippe architectus ,
qui
dixit : « Multi vocati, pauci autem ek>cti '*,
» nondehis, qui
vocati sic venerunt, ut de convivio j)rojicerentur , sedde
donium, qua; nul-
electis clemonstraturus est a^dificatam
lam deinceps formidabit ruinam. Nimc autem, quando et

hi replent ecclesias quos tanquam in area ventilatio sepa-
,
rabit, non apparet tanta gloria domus hujiis, quanta tunc

appareljit quando quisquis ibi erit semper erit.
,
,
' I Cor. X, 4- — * A.ggaein, 8. — ^ Eplies. i, 4- — 4Matlh. xxii, i^.
33.
51 S. AUGUSTINI EPTSCOPI
iVl^Vt Vi^Vt VVl'^ VVVt VVV\ \%\%Â/VY VVV\ VVVîVVVliVVVt VVVI VVVi VVV^ Vl/V\ vvvt vv%% vvv\ ^
GAPUT XUX.
De indiscreta iniiUiplicntione Ecclesia^ , qiia in hoc
sceculo multi reprohi miscentur electis,
In lioc ergo maligno sneculo, in his diebus malis, ubi

per humllitateni prpesentem futuram comparat Ecclesia
cclsitudinem , et timorum stimuhs , dolorum tormentis ,
laborum molestiis , tentationum pericuhs erudilur, sola

spe gaudens, quando sanum gaudet, multi reprobi mis-
centar bonis 5 et utrique tanquam in sagenam evangehcam
colhguntur ; et in hoc mundo , tanquani in mari' , utri-
que inckisi retibus indiscrete natant, donec perveniatur
ad httus , ubi mah segregentur a bonis , et in bonis tan-
([uam in templo suo , « Sit Deus omnia in omnibus^. »
Froinde vocem nunc agnoscimus ejusimplcri ,

qui loque-
batur in Psahuo : atquc dicebat, « Annuntiavi, et locu-
» tus sum , multipiicati sunt super numerum^. » Hoc fit
nunc , ex quo primum pcr 03 praccursoris sui Joannis

deinde per os proprium annuntiavit , ct h)cutus est , di-
cens : « Agite poenitentiam, appropinquavitenim regnum
)) crelorum*. )) Elegit Discipulos, quos et Apostolos nomi-
iiavit, humihter natos , inhonoratos, ilhtteratos^ : ut
quidquid magnum essent et facerent, ipse in eis csset et
faceret. Ilabuit inter cos unum ,
quo malo utens lêne ,
et suae passionis dispositum im[)leret , ct Ecclesir** suae

tok^randorum mah)rum prceberet exemphun. Scminato,
quantum per ejus oportebat praescntiam corporalem ,
> Mattli. XIII, 47- ~ "I f-oi'- x^') 28. — 3psal. xxxix, 10. — 4 Matth.
111, 1. — '^1,1, IV, 17, ct Lnc. VI, 14.
DE CIVIXATE DEI , LIBER. XVIII. 5l7
sancto Evangelio, passusest, mortuns est, resurrexit :
passione ostendens quid sustinere pro veritate, resur-

rectione quid sperare in .Tternitate debeamus , excepta
altitudine Sacramenti ,
qua sanguis ejus in remissionem
peccatorum fusus est. Conversatus estin terraquadraginta
dies cum Discipulis suis', atque ipsis videntiljus ascen-
dit in coelum , et post dies decem misit promissum Spiri-
tum sanctum : cujus vcnientis in eos qui crediderant ,
tunc signum eratmaximum et maxime necessarium ut ,
unusquisque eorum linguis omnium gentium loqueretur

ita signiiicans unitatem catliolicrc Ecclesi?c per omnes
gentes futuram , ac sic linguis omnihus locuturam.
A/\ VVVV\V\^ \VV V VVV% VVVV V^l^' VVV\ V«^V «IV\/V %VV\ VVV\ VV%^ \'VV\ VVV\ VVV V 1VV\ VVV\ VVV\ VlX^V
I ,
. CAPIJT L. .
De prccdicatlone Eiângelil ,
per passiones
qucc
prcEclicantiuni clarior ct potentior facta est.
DEiKDESccundumillam proplictiam, cfEx Sionlcxprodiet

)) et verbum domini ex Jerusalem-: » ct secundum ipsius
BominiChristiprscdicta, ubi post resurrectionem stupen-

libus eum Discipulis suis u Aperuit scnsum ut intelligerent
)) Scripluras, et dixit cis : Quoniam sic scriptum est, ct
)) sic oportcbat Cbristum pati , et resurgere a mortuis
)) nomine cjuspcenitentiam ct
tertio die, et pra^dicari in
)) remissionem peccatorum pcr omnes gentes incipien- ,
)) tibus ab Jerusalem^. Et ubi rursus eis de adventu ))
ejus novissimo requirenlibus rcspomlit, atque ait : «Non

)) est vestrum scire tempora v(;l momenta, cpiffi Pater posuit
)) in sua potestate ; sed accipietis virtutcm Spiritus sancti
» Act, I, 2.— 2 isjî. ji^ 3, _ 3 Luc. XXIV, 4G, 47-

518 S. AtJGlISTINI EPISCOPI
» supeiTenientem in vos , et eritis milii testes in Jerusalem

)) et in tota Jud.nea et Samaria , et usque in fines terrae*. »
Primum se ab Jerusalem ditriidit Ecclesia , et cum in
Judaea atquc Samaria plurimi crcdidissent , et in alias
gentes itum est, eis annuntianlibus Evangelium, quos
ipse, sicut luminaria , et aptaverat verbo, et accederat
Spiritu sancto. Dixerat enim eis : « Nolite timere eos, qui
» corpus occidunt, animam autemnon possunt occidere^.
Qui ut frigidi timore non essent, igne charitatis ardebant.
Denique per ipsos non solum qui eum et ante passionem
,
et post resurrectionem viderant et audierant , verumetiam

post oJîtum eorum per posteros eorum , inter horrendas
persecutiones et varios cruciatus ac funeraMartyrum prae-
dicatum est toto orbe Evangelium, conteslante Deo signis,
et ostentis et variis virtutilûs et Spiritus sancti mune-
, ,
ribus : ul populi gentium credentes in eum ,

qui pro
eorum redemptione crucifixus est , christiano amore ve-
nerarentur sanguinem Martyrum , c[uem diabohco furore
fuderunt 5 ipsique reges ,
quorum legibus vastabatur
Ecclesia, einomini salubriter subderentur ,
quod de terra
crudeliter auferre conati sunt ^ et falsos deos inciperent
persequi , quorum causa cultores Dei veri fuerant antea
persecuti.
« Act. I, 7,8. — ^Matth. X, 28.

•t/VVVVVVl-VXVVV^WVXt^fVXt/VVXVVVVVVVXVVVM^/VXVVVkVVVt^VVtVVV^VVVVVI/VXVVV^VVVlVVVVVVVV
''
'' ''^
'/'
'
. CAPUT LI. y
Quod etiamper luereticorum dissensionesjldes catliO'
lica rohoretur.
I. ViDEKS autem diabolus templa doemonum deseri , ot

in nomen liberantis Mediatoris curreregcnus humanum ,
hrereticos movit, ([ui sub vocabulo christiano doctrinae

resisterent christianae ,
quasi possent indillcrenter sine
ulla correptione hal)eri in Civitate Dej , sicut Civitas con-
liisionis indifFerenter haJjuit philosophos iuter se diversa
et adversa sentientes. Qui ergo iu Ecclesia Christi morbi-
dum ahquid pravumque sapiunt, si correpti ut sanuni
rectum([uesapiant , resistunt contumaciter, sua(|ue pesti-
iera et rnortifera dogmata emendare nclunt, sed defensare
persistunt •, hrvrctici fiunt , et foras exeantes habentur in
exercentibus inimicis. Etiam sic^piippe verisilhscathohcis
membris malo suo prosunt, dum Deus utitur et
Christi
mahs bene, et diligentibus eum omniacooperanturinbo-
num. Inimici enim omnes Ecclesiae, ([uohbet errore cns-
centur vel mahtia depraventur , si accipiunt potestatem
cor[)orahter aflhgendi , exercent ejus [latientiam , si tan-
tummodo male sentiendo adversantur , exercent eius
sa[Dientiam •, ut autcm etiam inimiei dihganturexercentejus
benevolentiam , aut etiam beneficentiam , sivc siiadibiJi
doctrina cum eis agatur , sive terribili disciphna. Ac per
hoc dia])olns [")rince|)s impiae Civltalis, advcrsus percgri-
nantem in hoc mundo Civitatem Dei v;usa[)ropria conimo-
vendo , nihil ei nocere [:)ermittitar. Cui [irocnl dubio ct
rebus [irosperis consolatio, ut non frnngatur adversis ;et rcv
'
Ilom. viii, 'j8, . ,
biis aclversis cxcrcitatio, iitnoncorriiiTipatnrprospcris, per

divinam Providentiam procnratnr : atqueita temperalur
ntrumque ab alterutro, nt in Psahiio illam vocem non
aiiunde agnoscamus exortam « Secundum mnltitudinem :
))dolorummcorum incordc meo, consolationes turc jocun-

» davcrunt animam mcam *, » Hinc est ct illud Apos-
loli : « Spe gaudcntes, in tri])ulatione patientes ^. »
II. Nam et id, quod ait idem doctor : « Quicumque

)) vohnitin Christopie vivcre,persecutionempatientur^ : ))
nnlhs putandum est deesse possetemporibus. Quiaetcum

ab cis qui foris sunt non S3evicntil)us, videtur esse tran-
quilhtas , et revera est plurimumque consoLationis aOert,
,
maxime infirmis ^ non tameii desunt, imo multi sunt

intus ,
qui corda pie viventium suis perditis moribns cru-
ciant quoniam per eos blasphematur christianum et ca-
:
tholicum nomen quod quantoestcharius eis, qnivolunt

;
pie vivere in Christo, tanto magisdolcnt, quodpermalos

intus positosht, ut minus quam piorum mentcs deside-
rant, diligatur. Ipsi quoque hseretici, cum cogitantur ha-
bere nomen et sacramenta christiana, ct Scriptnras, et
profcssionem , magnum dolorem faciunt in cordii)us pio-
rum : quia et multi volentcs esse Ghristiani, propter eoruni
dissensiones hoesitarc coguntur , ct multi maledici ctiam
in his inveniunt materiam blasphemandi christianumno-
men 5
quia et ipsi quoc[uo modo Christiani appcUantur.
Hisatquehujusmodi pravis moribus eterroribushominum
persecutionem patiuntur, ([uivohmt in Christopievivere,
etiam nullo infestante neque vexante corpus illorum. Pa-
tiuntur quip[)e hanc persecutionem, non in cor[)oribus,
sed in cordibus. Unde illa vox est « Secundum multitu- :
))dinem dolorum meorum incordemeo. Nonenim ait: ))
«In corpore meo. Sed rursus quoniamcogitanturimmuta-

))
»l'sal. xciii, i»). — =lloiu.xii, 12. — 30 Tiiii. 111, 12.

DE CIVITATE DEI, LIBER XMII. 5*21
]-)ilia quod ait Apostolns « Novit

divina promissa , et t
» Dominns qnisnntcjns'. Qnos cnim pi\Tscivit, et pi\Tdes-

)) tinavit confbrmes imaginis Filii sni ^ ; )> ex eis perire
iinllns potest : ideo seqnitnr in ilJo Psalmo : « Consolationes

)) tn.ne jocnndavernnt animam meam. ))Dolor antem ipsc,
qni fit in cordibns piornm, qnos perseqnnntnr mores

Christianornm malornm sive falsornm, prodest dolentibns 5
qnoniam de qna eos perirc nolnnt, nec
cbaritate descendit,
impedire aliornm salntem. Deniqne magncT consolationes
fmnt etiam de correctionibns eornm qn.T piornm animas ,
tanta jocnnditate perfundnnt, qnantis doloribns de sna

pcrditione crnciavernnt. Sic in boc saecnlo, in bis diebus
malis, non solnm a tempore corporaJis prrcsentia^ Cbristi
et Apostolornm ejus sed al^ ipso Abel, qnem primum,
justum impins frater occidit, et deinceps usque in hnjns

sjieculi finem , inter persecntiones mnndi ct consolationcs
Dei peregrinando procurrit Ecclesia.
vwv \w% wv» vvw vtv^ VVWWVV \W\ VVV\ V\V\\WV\\.M v\ v\ vvvv vw\w/v\ wv» vwv vwvvv
CAPIjT Lll.
An credenduin sit, quod quidam putant , impletis

decem persecutionibus quus fuerunt nuUam supe- ^
resse, prceter undecimam qucv in ipso Anlichristi ,
tempore sitfutura.
I. Proiivde neilJndquidem tcmereputoessedicendnni,

sive credendum ,
quod nonnulJis visum est, vel videtur
non ampJius Ecclesiam passuram pcrsecutiones usque ad
tempus Antichristi quam quot jam passa cst, id est, de-
,
cem , ut undccinia cademque novissimasitab AnticJiristo.

» 2 Tiiu. II, 19. — 2 Kom. viiT, 19.
522 S. AtGUSTlNI EPISCOPI
Primam ([iiippe compiUant a Neronc quoe facta est, se-
ciindam a Domiliano, a Trajano tertiam, quartain ab
Antonino, a Scvero quintam, sextamaMaximino, a Decio
septimam, octavam a Yaleriano, ab Aureliano nonam
decimam a Diocletiano et Maximiano. Plagasenim.^gyp-
tiorum ,
quoniam decem fuerunt , antequam inde exire
inciperct populus Dei ,
putant ad hunc intellectum esse
rcferendas , ut novissima Antichristi persecutio, similis
videatur undecimae plagse ,
qua iEgyptii , dum hostiliter
sec[uerentur Hebr.Tsos, in mari Rubro populo Dei per siccum
transeunte, perierunt^ Sed ego illa re gesta in Êgypto,
istas persecutionespropheticesignificatas essenonarbitror
quamvis ab eis, qui hoc putant, exquisite etingenioseilla
singula his singuhs comparata videantur, non proi^hetico
Spiritu, sed conjectura mentis human.Te, qu?e ahquando
ad verum pervenit, ahquando falhtur.
li. Quid enim, cjui hoc sentiunt, dicturi sunt de per-
secutione (|ua ipse Dominus crucifixus est? in cjuo eara

,
numero posituri? Si autem hac excepta existimant com-

putanclum tancj[uam illjTe numerand;Te sint, cjuaead corpus
,
pertinent , non qua ipsum caput est appetitum ct occisum ^
c|uid agent de illa , cju.nc posteac|uam Ghristus ascencht in

coelum, Jcrosolymis facta est, ubi beatus Stephanus la-
pidatus est , ul)i Jacobus frater Joannis gladio trucidatus
ubi apostolus Pctrus ut occideretur inclusus et per An-
gcdum hberatus, ubi fugati atcjue chspersi de Jerosolymis
fratres, ubi Saulus, c|ui postea Paidus apostolus factus
est, vastabat Eccles?am ubi ipse cjuociue jam
^ ficlem, cjuam
persec[uebatur , evangehzans, c[uaha faciebat, est passus,
sive per Judfeam, sive per alias gentes,(|uacumqueChris-

tum ferventissinius prcncdicabat? Gur ergo cis a Nerone
videtur ordiendum, euiu ad Neronis tempora inter atro-
' l".XOil. XIV.

cissimas perseculiones , de quibiis nimis longnm est cuncta
dicere, Ecclesia crescendo pervenerit? Qnod si a regil)us
factas persecutiones in numero existimant esse debere •,
rex fuit Herodes ,

qui etiam post ascensum Domini gra-
vissimam fecit. Deinde quid respondent etiam de Juliano,
€[ucm non numerant in decem? An ipse non est Ecclesiam
persecutus , c[ui Christianos liberales litteras docere ac
discere vetnit? Sub quo Valentinianus major, quipost
eum tertius iin[)erator fuit, fidei christianae confessor
extitit, mlHtiaquc [irivatus est ^ Ut omittam c[use ajûd
Antiochiam faccre coeperat , nisi unius fidelissimi et cons-

tantissimi javenls, qui muUis ut , torc[uerentar, appre-
hensis ,
[Der totum diem primus est tortus , inter ungulas
cruciatusc[ue psallenlis libertatem alcpiehilaritatemmira-
tus horruisset, etiii cseteris deformius erulêscere timuisset.
Postremo nostra memoria Valens supradicti Valentiniani
frater Arianus, nonne magna iêrseculione [êr Orientis
partes cathohcam vastavit Ecclesiam '-?
Quale est autem,
non considerare , Ecclesiam [:)er totum mundum fructifi-
cantem atc[ue crescentem [3osse in ahc[uibas gentibas per-

secutionem [lati a regibus , non patitur?
et c[!iando in ahis
Nisiforte non estpersecutio computanda, quandorex Go-
thorum in i[3sa Gothia persecutas est Ghristianos crudeli-
tate miral3ili(27), cumibi non essent nisi cathohci, cjuorum
plurimi martyrio coronati sunt : sicut a quibusdam fratri-
bus, qui tunc ilhc [xieri fuerant, etse ista vichsse incunctan-
ter recordabantur, audivimus ? Quidmodo in Perside(28) ?
Nonne ita in Christianos ierbuit persecutio ,
(si tamen jam
quievit ,
) ut fagientes inde nonnulh usc[ue ad romana
oppida jDervenerint ? Haec atcjue hujusmodi mihi cogitanti,
non videtur esse definiendus numerus persecutionum ,
• Ammianus lib. xxvi. Theodoretus lib. iii, e. i5. Eutropius. — 'Enscbius,

Eutropius, Orosius, etc. Ipsc August. lib. u, contra liUcras Petil. c 92.
•'J24 S. AUGUSTINI EIMSCOPX
qiiibus oxcrccri oporlet Ecclesiam. Scd rursLis aflirmare
aliqiias fuliiras a regibus, praeter illam novissimam, de qua
nullus ambigit Christianus, non minoris est temeritatis.
Itaquc hocin medio relinquimus, neutram partemqu^cs-
lionis hujus astruentes, sivedestruentes,sedtantummodo
al) alihmandi quodlibet horum audaci prccsumptione revo-

cantes.
CAPUT LIII.
De tempore noinssimce persecutionis occidto.
I. Illam sane novissimam persecutionem, quae ab An-

tichristo futura est ,
prsesentia sua ipse extinguet Jesus.
Sic enim scriptum est : a Quod eum intcrficiet spiritu oris
» sui , et evacuabit illuminatione prfesentiae suGe'. » Hic
qUcTrisolet, « Quando istud erit? » Importuncomnino. Si
enim hoc nobis nosse prodesset, a (|uo mehus quam al3
ipso Deo magistro interrogantibus Discipulis cliceretur ?
Non enim siluerunt inde apud eum sed a proesente qune- 5
sierunt, tlicentes «Domine, si hoc tempore praesentaberis,

:
» et quando regnum Israel ?» At ille «Non est, inquit, :
» vestrum scire tempora qua3 Pater in sua posuit potes-

,
» tate^. » Non utique illi de hora, vel die, vel anno, sed
de tempore interrogaverant , cpiando istud accepere res-
ponsum. Frustra igiturannos, qui huic sseculo remanent,
computare ac defuiire conamur, cum hoc scire non esse
nostrum ex orc Veritatis audianuis. Quos tamen ahi qua-
dringentos , ahi quingentos , ahi eliammille ab ascensionc
Domini usquc ad cjus ultimum advcntum compleri posse
«2Thes, 11,8. — 2Act. i,G, 7.
Quemadinodum autem quisquc eorum astmat
dixeruiit.
opinionem suam longum est demonstrare, et non neces-
,
sarium. Conjeeturis quippe utuntur Immanis , non al) eis
certum alicpiid de Scripturoe canonicae auctoritate pro-

fertur. Omnium vero dehac re calculanlium digitos resol-
vit, et quiescere jubet ille, qui dicit : « Non est vestram
» scire tempora, qupe Pater in sua posuit potestate. »
II. Sed haec quia evangehca sententia cst , mirum non

estnonea repressos fuisse deorum multorum falsorumque
cultores, quominus fingerent da?monum responsis, quos
tanquam deos colunt, definitum esse quanto tempore man-
sura esset religio chrisliana. Cum enim viderent nec tot
, tantisquepersecutionibuseam potuisse consumi, scd his po-
tius miraincrementasumpsisse, excogitaverunt nescioquos
versus graecos, tanquam consulenti cuidam divino ora- ,
culo effusos ubi Ghristum quidem al) hujns tanquam sa-

,
crilegii crimine faciunt innocentem Petrum aulem male- 5
ficiis fecisse subjungunt, ut coleretur Chrisli nomen per

trecentos-sexaginta-(piinquc annos , dcinde completo
memorato numero annorum, sinc mora sumerct finem.
hominum corda doctorum I O ingenia litterata digna
credere ista de Christo, qu?e credere non vultis in Chris-
tum, quod ejus discipuhis Petrus alj eo magicas artes nou
didicerit, sed, ipsoinnocente, tamenejus nialeficusfuerit
nomenque iJlius, ([uam suum , coh malucrit magicis arti-
Lus suis, magnis Liboribus et pericuhs suis, postremo etiam
effusionesanguinissui ! Si Petrusmaleficus fecit, utCliris-
tum sic diligeret mundus quid fecit innocens , Christus,

ut eum sic dihgeret Petrus? Respondeant igitur ipsi sibi,
ctsi possunt, intelhgant iHa superna gratia factum essc,

iitpropterceternam vitain Christumdihgeret mundus, qua
gratia factum est, ut et propter aeternam vitamab illo acci-
piendam , et usque ad temporariam mortem pro illo pa-
52<3 s. ArGXJSTiNi episcopi
tiendam Clnistum diligoret Pctrus. Deindc isti dii qui sunt,

qui possunt ista prcedicerc , nec possunt avertere, ita
succumbentes uni maleficio, et uni sceleri magico ,

quo
puer, ut dicunt, anniculus occisus, et dilaniatus, ct ritu
nefiuio sepultus est, ut sectam sibi adversariam tam pro-
lixo tempore convalescere , tot tantarumque persecutio-
num horrendas crudelitates, non resistendo, sedpatiendo
superare , ct ad suorum simulacrormn, templorum, sacro-
rum, oraculorum eversionem pervenire permiltcrent?
Quis postremo est deus, non noster utique, sed ipsorum,
qui vel illectus tanto scelere velimpulsus est ista praestare?
Non enim aliqui daemoni , sed deo dicunt illi versus, haec
Petrum arte magica definisse. Talem deum habent, qui
Christum non habent.
CAPUT LIV.
De stidtissimo mendacio paganorum quo christia- ,
nam relio-ionem non ultra trecentos-sexamnta-

quinque annos mansuram essefinxerunt.
I.H^c atf[ue hujusmodi multa colhgerem , si nondum

annus ipse transisset , ([uem divinatio ficta promisit, et
decepta vanitas credidit. CumveroexquonominisChristi
cultus per cjus in carne proesentiam et per Apostolos ins-
ahquotannos anni trecenti-sexaginta-quin-
titutusest, ante
quecompletisint, quidahudqunerimus, mideista falsitas re-
fellatur? Ut enim in Christi nativitate hujus rei nonpona-
mus initium, quia infans et puer discipulos iion habebat,
tamen quando habere coepit, procul du])io tunc innotuit
per ejus corporalem pracsentiam doctrina et rehgio chris-

tiana, id est, posteaquam in fluvio Jordane ministerio
Joannis est baptizatus. Propter hoc enim de illo prophe-
tia illa praeeesserat Dominabitur a mari usque ad mare,
: k
» et a flamine usque ad terminos orbis terrae'. » Sed

quoniam prius quam passus esset, et resurrexisset a mor-
tuis, nondum omnibus fuerat definita, in rcsurrec-
fides
tione quippe Christi defmita est, (nam sic apostolus Paulus

Atheniensibiis loquitur, dicens « Jam nunc annuntiat :
» hominibus, omnes ubique agere poenitentiam, eo quod

'
» statuit diem judicare orbem in ieqaitate, in viro

,
in ,
» quo definivit fidem omnibus resuscitans iUum a mor- ,
» tuis^), )) mehus in hac qugestione solvenda inde initium

sumimus : praesertim quia tunc datus est etiam Spiritus
sanctus, sicut eum dari post resurrectionem Christi opor-
tebat in ea civitate , ex qua debuit incipere lex secunda
hoc TestamentumNovum. Prima enim fuit ex monte
est,
Sina per Moysen, quod Testamentum vocatur Vetus. De

hac autem, quoe per Christum danda erat, prredictum est,
« Ex Sionprodiet lex, et vei-bum Domini ex Jerusalem^.»

Unde et ipse per omnes gcntes dixit pr;x;dicari oportere in
nomine suo poenitentiam, sed tamen incipientibus ab Je-
rusalem'*. Ibi ergo exorsus est hujus nominis cultus , ut
in Christum Jesum, qui crucifixus fuerat ct resurrexerat,
crederetur. Ibi hnec fides tam insignibus initiis incanduit,
ut ahtpiot hominum milha in Christi nomen mirabib aia-
critate conversa , venditis suis rebus ut egenis distribue-
rentur, proposito sancto et ardentissima eharitatead pau-
pertatem voluntariam pervenirent, atque inter frementes
et sanguinem sitientes Judaeos, se usque ad mortem pro
veritate certare, non armata ])otentia, sed potentiore pa-
tientia prcTpararent^ Hoc si nulhs magicis artibus factum
« Psal. Lxxi, 8. — -Act. XVII, 3o, 3i. — * Isai. ii, 3. — 4Luc. xxiv, 47'
— 5 .\ct. 11, 4 Ptiv, 4-32.

528 s. AucrsTiNi episcopi
cst, cur crcdcrc dubiLant eadem virtute divlna pcr totum
mundum id fierl potuisse, qua hoc factum est? Si autem
iit Jerosolymis sic ad cul tum nominis Christi accendcretur
tanta liominum nudlitudo^ qua3 illura incruce, vcl fixerat
prensum, vel riserat fixum,jam maleficium illud fecerat
Petrus, ex ipso anno qucerendum est, qnando treccnti-
sexaginta-tjuinque completi slnt. JMortuus est ergo Ghris-
tus duobus Geminis consuhljus, octavo Kalendas Aprihs
(29), Resurrcxit tertia die sicut Apostoh suis etiam sen- ,
sibus probaverunt. Deinde post quadraginta dies ascen-

dit in coehun post decem dics id est (piinquagesimo
: , ,
post suam resurrectionem die misit Spirilum sanctum.

Tunc tria milha hominum Apostofis eum pnedicanlilms
credidcrunt. Tunc itaque nominis ilhus cukus exorsus
cst, sicut noscredimus, et veritas habet , elhcacia Spiritus
sancti-, sicut autem hnxit vanilas impia vel putavit, ma-
gicis artibus Petri. Paulo post etiam siguo miraliih facto,
quajido ad verbum ipsius Petri quidam mendicus ab utero
matris ita chmdus ut al) aliis portaretur, etadportam
,
temph, ubi stipem peteret, poneretur, in nomine Jesu

Ghrisli salvus exihvit ,
quuujue milha hominum credide-
ruut' : ac deinde aliis atque ahis accessibus credentium
crevit Ecclesia. Ac per hoc coHigitur etiam dies, ex quo
annusipse sumpsitiuitium, scihcet quando missus est Spi-
ritus sanctus, id est, per Idus Maias. Numeratis proinde

consuhbus, Lreccnti-sexaginta-quinque anni rcperiimtur
implctiper casdem Idus consuhiLu Honorii et Eutychiani.
Porro sequenli aimo , consule JManho Theodoro, quando
jam secundum illud oracuhmi d.Tmonum aut hgmeuLum
liominum nuha esse debuiL rehgio chrlsLiaua ([uid per ,
alias terrarumpartes forsitan factum sit, non fuit nccesse
perquirere. Interim c[uod scimus, in civitale notissima et
' Ar.l. xwiv.

DE CIVITATE DEI, LIBER XYHr. $29
eminentisslma Carthagine Africce Gaudentius et Jovius
comiles imperatoris Honorii ,
qnarto-decimo Kalendas
Aprilis ialsornm dcorum lcmpla cvcrterunt, et simulacra
fregerunt. Ex quo us([ne ad hoc tcmpus per triginta ferme
annos quis non Nidcat qnantnm crcvcrit cultus nominis
Christi, prtcscrtmi postcaquaiu muUi coriun Christiani
factisunt, qui tan({uam vcra illa cHvinatione rcvocahantur
afide,eamque, completo codemannorum numero, inaneni
ridendam(|ue vidcrunt? Nos ergo, (jui sumus vocamurque
Christiani , non in Petrum crcdimus, sed in quem crcdi-
dit Petrus : Petri de Christo aedificati sermonilûs, non
carminibus venenati : nec decepti maleficiis, sed ])encfi-
ciis ejus adjuti. Ille Petri magislcr Christus in doctrina ,
quae ad vitam ducit aetcrnam, ipse cst et magistcr noster.

II. Sed aH([uan(lojam concludamus hunc hbrum, huc
iisc[ue disserentes, et quantum satis \isum estdemonstran-
tes, qnisnam sit duarum Civitatum, coclestis atque terrenae,
ab initio usc[ue in finem permixtarum mortalis excursus.
Quarum illa, c[ure quos voluit vel
terrena cst, fecit sibi ,
mulecum([ue, vcl ctiam e\ hominibusfalsos dcos, quibus

sacrificando scrviret illa autem, ([uac coelestis peregrinatur
:
in terra, falsos deos non facit, scd a vero Deo i[)sa fit,
cujus vernm sacrificium ipsa sit. Ambat^ tanuMi tenqiora-

libus, vcl bonis pariter utuntur, vel inalis ])aritcr aflli-
guntur, diversa fide, diversas])e, diverso amore, donec
ultimojudicio separentur , et percipiat una([u?eque suum
fmem, cujus nuUus est finis : de cpiibus ambarumfinibus
dcince]3schsserendum est.
cx. 3V
GUpifi- .
Oifff ^{«rj'i/t(i r.Mf.f/ii ?:rjf(u;i:
-ffCljiflOIlJ^F) J2'
.AUfff; .f^tiom iff'!'if;i
'JTjlHf
^' • '
(Tv;'-
iB
"''
:'''
' ANNOTATIOIXESjf;irill.-:
-ij2i:<-; fr:t)j;jfi ir!j;':r;J.: ,>-k;^': • ; •

;.•; ."v 'j • r;!;:'-;r. r-):)
-•rno ai hil^; :".h ;;;c^j ;

„„__ -•;:' -'J:"-.;^:. i.;:^j rr'';'.:;r:.ru
r.^-f
" ^ , - ^ i
Elilfj :-j ./i!;...i:.;V;

•
(;[..K:'
Annotatio (1) pag. 58. ., : isu.ui '? ;:j
Hoc putasse ipse Augiistinus videtur lib. xiu. Confess.

c. 15. Sed hanc sententiam improbavit in lib. ii. Retract.
c. 6. Eadem opinio fuit Origcnis , reprehensa ab Epipha-
nio in Epistola ad Joannem Jerosolymitanum et ab Hiero-
nymo ad Pammachium adversus errores Joannis Jeroso-
lymitani.
.h i .^£q (':) u.vi-vo::,:^-
, ^ Ankotatio (2) pag. 91. ,
Aliter Vulgata 5 sed Augustinus hic et in Psal. xxxiy,

et contra Faust. lib. xxii , c. 27. sequitur grcecam lec-
tlOnem, xal cjyxplvovn;; savTou; savTil; o-j aXvioijctv, Editi Alll. Er. Ct
Lov. habent, semetipsos non intelligunt. At Vind. et
manuscripti consentientes graeco, voce semetipsos ca-
rent. . i^r.^:fr:.J:>r vmK/ luy ^:.').]':)^ '
! .lii/jd^-L'!-.-]
532 ANNOTATIOJfES.
A5^'OtATio (3) pag. 98.
Vind. Am. Er. ^zV^ e/aâ ^zV anima y sive lapsa sit.
Lov. data sit anima , siiê a se sit. Melius maniis-

.y/V^
cripti, sivedata sit anima^sive lapsasit. Propter duas
nimirum opiniones aliorum quidem docentium aninias

,
corporibus a Deo datas et missas aliorum autem existi-

,
mantium eas suapte culpa delapsas esse de cojlis in cor-

pora ad luendas poenas.
AwNOTATio (4) pag. 131.
LibcUo scilicet qui de Universitate inscribitur, et pars

est Timsei Platonis. inq (1) ottatovt'«A
Annotatio (5) pag. 132.
Pdlliatorum nomine Pbilosopbos intelligit. Hinc apud

Agellium lib. ix, c. 2. de quodam qui corporis cultu
amictuqu(3 pliilosoplium mentiebatur : Jîdeo harham.
et pallium ,
Phiiosoplmm nondum video.
Itavisum est Origeni lib. i. -jfl apywv c. 3. Tertulliano

lib. de Baptismo c. 5. Cypriano Epist. ad Jubaianum;
Cyrillo lib. ix. in Joan. c. 47. Basilio in Psal. xlyiii.
Ambrosio lib. de Paradiso, Pliilastrio et aliis.
.13 .biiW J/ Annotatio (7) pag. 202. '-''- • •" '
-j;-) ôv,^\i\'i:.\v'j.. .ji>v - .1-; „: ju^û._iiu- .'marjn:.:!!
Manich^Pi scilicet qui Veteris Testamenti Scriptiitias
rejiciebant.
AiNNOTAXIOKES. 533
îiliVx» , V;;ôv;iOi 'jr«i<"'.."<n ^':i;<;""^3 ?i5't:ij:-TJ;^ni; r^JU 0U^*\?,
AisKOTATio (8) pag. 208. .w^v^
Calama, de qua hic loquitur , non Phoenicioe oppidum

est, ut credidit Ludovicus Vives, sed Africae, inter Hip-
ponem et Cirtam situm, de quo frequentissime Augus-
tinus.
••---•,:-;.-• .-..^. .. ;; .^_-
''
-.•• .._!..' H^
'
.y-vidrv' .'Kiii.iJ'':' j r'.>iO ;)i.iU'
^ ^ AnnotAtio (9) pag. 2o3
Legem a Tlieodosio latam ne inter consobrinos et pa-

rentes inirentur matrimonia, Liudat Aurelius Yiclor in
Theodos. et Ambrosius hb. viii, epist. 66. eamque legem
fortassis indicaL hic postea Augiislinus verbis illis : Pê-
rum qiiis duhitet honestius lioc tempore etiam conso-
hrinorumprohihita esse con/ugia? Lex\:>ovro ista TheOr
dosii hactenus desideratur : superest autejWi in eamdem
rem lex aha, qu.T Conslantio tril)uitur, sancita llomne
Arbetione et Lolhano consuHbus, in cod. Theod. \\\). n.
de incest. nupt. Dispensatum ohm a Csesarilûs, ut legi-
tima esset uxor consobrina, docet Cassiodorus senator
lib. VII, Yariar. c. 46.
-'.;\v\ si\.-;i\-'.
'
Annotatio (10) pag. 262. ,'; r,:i i::;;ir'nc>
Eusebius , HieronymusBeda ahique secundum Sep- , ,
tuaginta interpretum codices compuLant duo milha du-

centos-quadraginta et duos aniios. ..."
'• '
Annotatio (11) pag. 275. '^'' ';;<:'""'
,-. .,.,<'<},--
-'
Lxx. interpretes in vulgatis habent ^n hi^-i[i:ifyvu quia
coîtavi. \\\ ahis vero codiciJjus, quos Origenes, Philo
534 AltiiXOXAliOISES.
atque hic Aiigustinus sequitur , legebatur £6jjJiw9y,v , iratus

sum.
^jj,
'
Duo fuerunt Hipponcs in Africa, Hippo-Regius cogno-

mine Bona^ etHippo-Diarrhytos, quae a nonnunisi?/ê/'/a
nunc dici creditur. Non hujus, ut Ludovicus Vives pu-
tavit, sed alterius Hipponis-Regii scihcet episcopus fuit
Augustinus.
" Annotatio (13) pag. 301.

i^
ni
' De Antipodum existentia pugnam intcr htteratos et
viiIgLis ingentem fuisse scribit Phnius hb. ii, c. 65. ubi,
ineptum dicit credere esse homines quorum vestigia
-iint superiora quam capita ^ aut ihi qucF apud nos
jacenty inversa pendere ; fruges et arbores deorsum
versus crescere, etc. aitque hujus erroris originem
Philosophis fuisse, quod existimarent rotundum esse
mundum. Antipodas etiam Augustinus negandos putabat,
non tamen propter allatas a Lactantio rationes ^ sed ne ad-
mittere cogeretur homines non orlos ex Adamo, quod
Scripturae repugnat. Hlnc Zacharias Papa in Epist. ad
Bonifacium data anno 748, pen>ersam et iniquam ap-
pellat doctrinam Virgilii cujusdam asserentis quod
alius mundus et alii homines sub terra sint.
Aknotaxio (14) pag. 314.
Sohitio hêc ab Hieronyino proforlar, ducta ex tradi-

tione Hebr.Tornm, qiii Ai^rahnm in ignom, ([iiem adorarc
noJict, c'onji'cium ;; Cliald;)eis, inde((Uf divinilusiibcraluni
uarranlk
AswoTATio (15) pag. 347.
Secundas nuptias Cataphryges nihil a fomicatione

differre censebant, iit scribit Augustinus in lib. dc hjiere-
sibus ad Quodvultdeum^ c. 26. '' •
"^^'
Ankotatio (16) pag. 431. 'u
Jam dixit supra lib. xvi. c. 17. natum Abrahamum,

anno regnantis Nini quadragesimo-terlio, secutus Chroni-
con Eusebii, quo ahi improbato, ortum Abraham, ad Sc-
miramidis annum vigesimum-tcrtium referunt.
''*'" ''"'"'
Ankotatio (17) pag. 433. '^
^'^Babyloncm a Semiramide extructam asserunt Diodorus,

Justinus, ctc. Josephus vero, Eusebius, Marcellinus-, ahi-
que instauratam sohmimodo ab ca dicunt, et amplissiino
moenium ambitu cinctam qui inter miracula mundi nu- ,
meratur , stadiaque quadringenta et octoginta fertur col-

legisse. "'-' i -j • -• '
'•
r;i..
Ansotatio (18) pag. 438. -
-'
j., .:..;. -.,..... , .

'
'
' . :;vJ:'.:ii j
''
Vind. Am. et Er. Hermasco. Nonnuni manuscripti,
Amytlio. Ahi cum Lov. Mamito juxta Eusebium, qui :
tamen hunc non duodecimum, scd undecimum Assyrio-

rum regem ponit : deinde duodecimum Manchaehim,
tertium-decimum Iphercum (piartum-decinnuii Mamy- ,
tam, cujus loco Saphrum capite scquenti refcrt Augus-

linus.
'.'\\'\)^^}. V\ .
'
•^fStfiri
iî -vv^ '.

.•;. v^ :,''". \r'^: . \Y{\)S\\ \xy^','^ 'j- >:.
536 , • ASWOTATIONES.
Aknotatio (19) pag. 439.
Sic Eusel)ius in Chroiiico, cx aliorum et ipsc opinione

loquens Secandiim quorumdani, ait, opinionem /lis
:
temporibus fuit ProniethcuSya qiio Iwmines faclos

esse commemorant et revera ; cum enim sapiens
:
esset , feritateni eorum et ninuani imperitiani ad

humanitateni et scientiam transfigurahat.
yfr: ...k fTin? zl
-tno'irf3 r""-f"'''" Annotatio (20) pag. 439. ffn<i
-o8 hs, ,.'
Non defuisse tamen inter gentiles historicos, qui ma-

ximi istius et universahs diluvii atquc arca3 Noe nicmine-
rint, Berosuni Bab^lonium scihcet ct IMnasenm Damas-
ccnum ct Kieronymum iEgyptium , scribit Josephus
lib. I. Antiq. c. 4. ct ex ipso Eusebius hb. ix. de Pracparat.
Evang. c. 4. Sed gentihum illorun\ scripta ad barbaricas
historias pertinent, non ad graccasaut ktinas^ de quibus
Augnstinus loquitur.
AivKOTATio (21) png. 445. ,j
Sacra via, quae a Aîrrone de Ling. lat. utcumquc des-

quod ibi fopdus inter Romulum ct
cribilur, sic dicta cst,
Titum Tatium rcgem Sabinorum ictum fucrit. Acclivis
erat haec via, ideo Lupercorum sacerdotum, sive eornm
qui deo Pani sacra faciebant, ascensus per eara dicitur
et descensus. , r
Ax>^0TATio (22) pag. 4:G.hn. 21.

-«iijjfr ^
Ilicronymus comment. in Abdiam, Hunc inquil^ ^
esse aiunt Jlehra-i ^ (pd suh rci;e Samaricc Achah et

, AWNOTAXIOWES. 537
centam Prophetas in spe-
impiissiina Jezahel pavit
cubus, qui non curvaverant genu ante Baal , ctc.
Fuit ergo retate Josaphat regis Jiida , rege Latinorum
Tiberio. Naiim autem proplielam Josephus lib. ixscribit
fuisse temporibus Johatan rogis Juda. Denique de propheta

Abaeuc dicitur Daniehs xiv, quod prandium suum ex Juda
Babylonem tulerit ad Danielem et eum tempore capti- :
vitatis babylonictie vaticinatum esse notat Hieronymus
atque in Bal)ylonem dirigi ejus vaticinia.
-rySnl .<:ijLT.;;r,Ii Aanotatio (23) pag. 491. -h>h j;irripA
m •
. ,
.
• • -
,,Pythagoras Iloruit Olympiade, juxta Diogenem Laer-

tium, sexagesima. Ipsum Eusebius in Chronico adOlym-
piadcm 63. de Traeparat. EvangeL cap. 3,
refcrt, et lib. x.
scribit cLaruisse Olympiade 62. pontifice apud Hebrajos
Jesu fdio Josedech , et principe Zorobabel ,

quo temporc
prophetaJ)ant Aggreus, Zacharias et Mahichias; regnabat
autem apud Romanos Servius Sulpitius. Jambhcus circa
01ym])iadcm 62. venisse in Italiam scribit id Cicero i. :
Tuscul. dicit, imperante Tarcpiinio suj)erbo, contigisse,

idemcpe 4. Tuscul. prodit fuisse eum in Italia iisdeni
temporibus, quibus J. Brutus patriani liberavit. Pytha-

goras mortem Olympiade 70. anno cjus, jaxia Eu-
obiit
sebii Chronicon, quarto vel (piinto, id cst, anteChristum
circiter 498. cum vixisset annos octoginta vcl nonaginta,
ut auclor cstLaertius.
Anôtatio (24) pag. 492.

••
, ^ .
.,.'"
Socratem Diogenes Laertius natum scrii)it anno qnarto
Olympiadis 77. qui in annum 468. ante Christum incur-
rit^ mortuum vero esse anno primo OJympiadis 95. iclatis
anno scpluagesimo.
538 AWXNOTATIOKES.
Anngtatig (25) pag. 492.
Plato, iiti Laertius ex Apollodoro sciibit, natus est

Olympiade 88. ejusque anno primo. Mortuus est anno
primo Olympiadis 108. qui est annus ante Ghristum 348.
suse ipse oetalis annum agens octogesimum-primum.
{
Aquila, homo semi-Judseus et semi-Christianus, inter-

pretationem suam edidit sub Hadriano , circa annum
Christi 130. post lxx editionem, elapsis annis plus 400.
Symmachus proselytus suam sub Aureho vel sub Severo
scripsit, circa annum Christi 200. Theodotion, primo
Marcionita et postea Judneus suam ante Symmachum
,
confecit , non longe a tempore Commodi, circiter annum

Christi 180. Hunc post Symmachum Augustinus Epipha-
nium ahosque secutus memorat, ob id forsilan quod in
Hexaphs ab Origene posita esset juxta Aquilce editionem
prior Symmachi, et posterior Theodotionis cditio. Porro
prreter quintam editionem inventam Hierichunte cujus ,
hic meminit Augustinus, celebratur et sexta editio inventa

'Nicopoh, utraque Hexaphs iisdem Origenianis, ut ferunt,
quinto et sexto loco inserta. Sed sexta illa Augustino
ignota fuisse videtur.
AnnotAtio (27) pag. 523.
Athanarici regis Gothorum notat êrsecutionem , de

qua Hieronymus in Chronico, et Orosius lib. vii, c. 32.
AiSiNOTATlUxNES. j»39
.l<j, ' ^ t . ' , • , ,

.'.' f
-j:j Annotatio (28) pag. 523. ;•) ij vfrnroLji
Hsec persecutio commota est circa anniim Christi 420.

sub Isdigerde rege Persarum, ut scribit Theodoretus lib.
V, c. 38. vel potius sub Vararane ejus filio, ut Socrates
lib. vir^ c. 18. et Nicephorus Hb. xiv, c. 19. De eadem
persecutione Cassiodorus lib. x, Hist. trip. c. 30. rv\ViJK\
-obbr. J^w>y Annotatio (29) pag. 528. •'.>. <o^$s>'iV>
Tertullianus lib. contra Judaebs, c. 8. Tiheriiis, inquit,

Ccesar imperiiim habuit annis 22. mensibus 7. die-
bus 20. Imjus quinto-decimo anno imperii passus est
C/iristus, annos liabens quasi triginta, cumpateretur.
Et paulo post Passio hujus exterminii intra tempora
:
septuaginta hebdomadarum perfecta est sub Tiberio

Ccesare , Coss. Eubellio Gemino et Fusio Gemino
mense Martio, temporibus PaschcE, die octavo Kalen-
darum Aprilium. Hunc secutusLaclantius lib. iv, c. 10,
cumdcm Tibcrii imperanlis annum, eosdemque consules

assignat, nec in die variat nisi Hbrariorum forsitan vitio,
quo factum cst ut codices alii ante diem decinmm,
alii ante diem septinmm habeant alii vero melius, ante ,
Diem YJii. Kal. April. quod idcm estatque Octavo ante

diem Kal. April. qucmadmodnm Tiilhanis cxemphsphi-
rimis ostendi potest. Christum passum viii Kal. April.
asserit rursum Augustinus Hb. xiii q. 56. et hb. iv de ,
,
Trinit. c. 5. cumque eo Chrysostomus in Serm. de Nativ.

S. Joann. Bapt. Gregorius. Turon. hb. x, c. uhimo. Bcda
lib. dc Rationetcmp. c. 47. ctc. Euscbius autem in Chro-
nico ct E})iphanius Hccrcs. 51 passioncm Domini ad an-

num Tibcrii ocLavum decimum rcfcrunl. Huic ojînioni
540 ANNOTATIONES.
favet Evangelium baptismadatumChrislo
: iiani Liic. m,
aJoanne etcxordinmprredicationisejus in quintum-deci-
mum Til)erii annnm refertur etliquet tresab inde annos soli-
dosChristumantequampateretur, praedicasse rcgnum Dei.
Sed Tiberii annos baudquacjnam moreromanocomputatos
ab Eusebio et Epiphanio fuisse contendit Dionysius Pe- ,
tavius de Doctrina Temp. lib. xii, c. 12. Etenim a po-

pulariy inquit , civitatiun suaruni exordio Patres illi
annos inchoabant , niniiruni ah autumno antece-

dente a^statem illam, qua Augustus excessit , adeo-
que annum Tiberiidecimum-octammputare incipiunt
ah autumno anni Juliani 75. Ipse itaque Petavius
in Rationario Temp. Parte i. lib. v, scribit mortuum
Christum, Tiberio quintumetSejanocoss. Martiivigesima-
tertia. AtBaronius, Ludovicus Vives, Leonardus Coquoeus
etc. coss. Cn. DomitioiEnobardo etCamillo Scriboniano.
Alia denique est non minus probata viris eruditis opinio
annum referens Tiberii decimum-
passionem Christi ad
nonum currentcm cum Jnhano 78. cumque eo cui Phle-
,
gon apud Eusebinm defectionem solis assignat, Olym-

piadis 202 anno 4 coss. Severo Sulpitio Galba et Lucio
Corneho Sulla, et ad diem Aprihs tertium.
.liiqA .ifiii liiY |.
ol) ^Yi .dil '

.
.vi.tr.>T o"
iM'XtVVM'WVVt\V\\VVV'\'VV\^VVVtVtV\VV\'VVVVt%VVtV^V>VV\'tVVV\ykf^V*'V\VV%'t'VV\\VVVk\'«
GONCORDANTIA
BIBLIOTHEG/E LATIN/E CLM GALLICA.
BIDLIOTHECA LATINA. Bir.LIOTIIF.C\ GALLICA.
De Civit.
'. -ii'.
•v --
.o"i'-.'.'>s
J/!<il
'Vvvtvvv»vv\vvvutM'»\\^M«\\^«v%vt\\vM\vi\\t«\\vvt'vvvtvm\VM'vvvt\vvt\v\'\v«
Ci
;'l-' :. ir ' ).ti;- . •\i>r-/i K'<! •' :.' i' ;;.i;viui '.Ir- " ...0 j:v
r.t
f>
TTVTTV 17 "V
INDEX
.H.fi!'M '..';.!';.':-; :'.-i'l ./•:
-t! li i.j
, ...„„.,
yi
•1.
TOMI CENTESIMI DEOIMI
In;--. ;•:)- 'i;.: ': !i'K'^.' lUt- .1 ': '•'• :::/.i*' .Jfi..r.-;ic ;
;> t" ••i :
CP
,;,;... . DE CiVITATE DEI. *i
•iiil: '
-it; : .1. .L'.-i .;-.iT .
i ....i;ii. ..(
';• "'.!;' .
,
! ,; . !'.ii -,!!!.; i.'; ;r/.
-^'r-jl-' ,: • _;i •; ;'Ui.l'.^ji ... •';!: ;..; .:.i::;i. .

i.:.- !
!£ •-^"'
as o UBER XI. • ; >
Incipii Operis para altera, quajcstde duarum Civkatum, terronae

ctcoeleslis, cxortu et procursu, ac debitis finibus. Hoc primum
libro Civitatum carumdem cxordia quomodoin Angelorum bono-
rum ct malorunidiscrctioncpraecesserint, dcmonstrat Augustinug,
caque occasionc agit dc constitutionc mundi , qu» sacris Litteris
inprincipio libri Geneseosdcscribitur.
Cap. I. De ea parte Operis, qua duarum Civitatum, id est, ccplestis ac

.-' terrena;, initia et fines inciplunt demonstrari. pag. 3
H. De cognoscendo Deo , ad ciyus notitiam nemo borainum per-
'^•'^
venit nisi per Mediatorcm Dei et hominum hominem Jesum
'
Christum. r>
iii. De auctoritate eanonicae Scriptura», diîno Spiritu conditas. 6

^" rv. De conditione niundi, quod nec intemporalis sit, necnovo Dei
ordinata con?ilio,qua«ipostea voluerit quod antea noluerit. 7
. Y. Tam non esse cogitandum de infinitis temporum spatiis ante
*^" '""
mundum, quam nce de infinitis locorum. '
10
^^ Ti. Creationismundiet tfmpovnmunum psse principium, necaliuJ
alio prjevenhi 12
CAP. vii. De qunlitatc priniorum ilicrum, qu?, antcquam sol fievet , ves-
jieiam et luaue traJuntur Iiahuisse. 13
vir. Qu;v, r[ualisve intelligencla sit Dci requies ,
qua post opcra sex
dieruni rciiulevil in fpplinio. 15
IX. De Angeloriun cunililioue qjjijiaec.unduin Jivina testiinonia scn-
..-\vf.vl/lS
tiendumsit., ^g
X. Dti :iinM'liei et iiicomniulahili Trinitate, Patris et Fiiil ct Spiri-
rilus sancLi, unius Dei , cuinon est aliuJ quaiitas, aliuJsubs-
XI, An ejus beatituJinis,quain sancti Angeli al) inilio sui scmper

liabuerunt, etiam ilios spirilus, qui iu veritate non steterunt,
participcs luisse creJenduin sit. 22
XII. De comparatione beatituJinis justorum, necJum tenentium
promissionis divina3 pnemium, et primorum in paraJiso homi-
num ante peccatum. 23
xm. An ita unius lelicilatisomncs Angeli sint creati, ut ncquelap-
suros se possent nosse (jui lapsi sunt , et post ruinam laben-
tium perseverantite sua; pra;scienliam accepcrint qui stetc-
runt. 24
XIV. Quo gencrc locutionls Jictum sit de Jiabolo, quoJ in veritatc
non steterit, quia veritas non.est.in eo. 26
XV. Quid scntiendum sit de co quoJ scriptum est: ^h initio cliabo-
lus peccat. , , .... 27

ffiffOTî^ j)(j gnidibus ct dilTerentils crcatui^rum quoil ' aliter' pehJeV'
,
!'!!:;. usus utilitatis, alitcr ordo rationis. 28

xvn. yitium malitix non naturaTn eSse, seJ contra naturam, cai aJ
peccanJum noneonditor causa est, sed voluntas. 30
'... ixviii. De pulchritudiiVeuniveisitatis, qua; per orJinationem Dci ctiam
ex conlrariorum iit oppositione hiculentior. 31
XIX. QuiJ sentienJum vid;eaturj.de .Bp,qu,od_|.triptum gsI: DiWsit
£*«« ''"'-'' liicm.^t (e/i.ei7f«f.,,.: j4i^ J-> titint /.imorri ^2

g ,., ,
XX. De co quoJ post Jiscretionem lucis alque tcnebrarum Jiclum

est: fit vi(liL P.cus luce/ii, (ûia,l)Oiui cst. 33
j, xu. Deajterna et incoinmutabili scientia Dei ac voluntate ,

qua
A seraper illi universa (juaj fecit, gic placucrunt facienda, qucm-
aJmodumfacta. 3i
,. XXII. .De his quibus in universitale rerum a bono Creatore bene con-
^,,,, ditarum quxJam displicent j et putiint nonnuUam esse natu-
ram malam. >! aHinnni ob s-ii .>ffiiK.

^6
fy^
xxin. De crrorc, in quo Oriiênis Joctrina inculpatur. 38
p, xxjv. DeTriniUife Jivina ,

qux- per omnia opera sua signiticationis
suoe sparsit inilicia. 40

CAP.xxv.De tripevtita totius pliilosopliire disci|ilinr). 42
XXVI. Dc imagine summa} Trinitati':, qiire secunJura qiiemJam moJum
iii nalura e!iam necJum Leatiiicali liominis invenilui'. 4-i
XXVII. De esscntia ct scicntia, et utiiusquc amoic. 43

xxvni. An etiam ipsuni amorera, quo et esse et scirc diiigimus , dili-
gcre (.lebeamus ,
quo magis '.livins Trinitalis imagini propin-
quamas. 47
ixix. De sanctornra Angelorum fcienfia, qua Trinitalera in ipsa ejus
dcitatenoverunt, etqua operum causas prius in opcrantis artc,
quam in ip.îs nperil)us artilicis intiicntin-. 49

XXX. De senurii numeri periecliono, qui primus partium suarum
quantitate completur. ' "' ii" r . " "" 51
'
De die scplimo, in quo plenituJo et requies commendalur.
XXXI. 52
xxxn. De opinione eorum, qui Angclorumcreationera anteriorem vo-
lunt essc, quam niunJi. 54
xxxm. De duabus Angelorum societatibus diversis alque disparibus,
V . quffi non incongrue inteliiguntur lucis et tenebrarum noniini-
bus nuncupato?. 56
ixxiv. De eo quoJ quiJam putant, in condilionefirmamcnti aquarura
'
discretarumnoraine.\ngolos6igni(icatos,ct (|noJquidamaquas
-J" existiraant non creatas. 58
.'
Vt'. .
: : .
In qiio priusquidem tle Angclisinquirit Auguslinns, iindc niinirum

aliis bona voluntas, aliismala, ot qua} causa])oaliludinis bonorum,
quoe causa miseria) malorum aat^ôlirum fuerit. Postea vero de
hominis insiitulione agit, docclque eum uon a,b aCtcruo, sed ia
tcmpore esse conditum , ucc alio auctore quam Dco.
Cap. I. De u.\a bonorum malorumquc Angclorum natura. :

r . gg
11. ^"uilam essentiara Deo esse conlrariara, quia ab eo qui summe
est et semper est^ lioc lotum viJcIui-divcrsum esse quodnon
est. 63
iii. De inimicis Dei, non peruaturam, sed per contrariam volun-
tatem, quoe cum ipsis nocet, bona; utique natura; nocet : quia
vitium si non nocct, non est. C4
IV. Denatura irrationalium, aut vita carentium, qus insuo genere
atque ordine ab universitatis Jecore n jn discrepat. 63
V. Quod in omni natura; specie ac moJo lauiabilis sit Creator. 07
VI. QuK causa sit beatituJinis Angelovum bonovum, et qure causa
sit raisevisc an;e'oi-um

^
malorom. GS
Cx. 35
546 iNDKx.
Cap.vii. Causam cfficientem mal:« voluntatis non esse q\ia?renJam. "1
vin. Deamore perverso, q :o voluntas ab incommutnbili !>ono ad
i commutaliilobonum dericit. 72
IX. An sanctiAngcli, qucm habent creatovem naturre, cumdem
, habcant bonx voluntatis auclorem per Spiritum sanctuni in
cis cliaritale diffnsa. 73

X. De falsitate ejus bistoria!, quaj niulta miliiaannorum prreteritis
temporibus ascribat. 76
XI. De his qui hunc quidem mundum non scmpiternum putant ,
(,: scdaut mnumerabile^, aut eumdem unum certa conclusione

sajculoruni semper nasci et resolvi opinantur. 78
XII. Quid respondendum sit bis, qui priraam conditionem hominis
<
tardam esse causantur. ?9
xni. De revolutione SKCulonim ,
quibus certo fine conclusis , uni-
;"•
versa semper in eumlem ordinem eamdemque speciem redi-
tura quidam Philosoplii crediderunl. 81

XIV. De tcmporali conditione generis bumani, quam Deus nec novo
f consilio constitucrit, noc mutabili volimtate. 83
XV. An ut Deus semper, etiam doniinus fuisse semper intelligatur ,
credendum sit creatLiram quoque nunquam defuisse cui do-

jf;/ niinaretur : et quomodo dicatur semper creatum, quoddici
non potost coaeternum. 85
ii
XVI. Quomodo et intellitjen,, ; sit promissa homini a Deo vita a^terna

•
ante tempora aetcrna. 89
xvii. Quid de incommutabili consillo aut voluntate Dei fides sana
defendat, contra ratiocinationeseorum, qui opera Dei ex seter-
nitate repetita per cosdem semper volunt sa;culorum redire
clrcumitus. 90
'
XVIII. Contra eos qui dicunt ea, quce inCnita sunt nec Dei posse scien-
tia comprehendi. 92
xrx. De SKCulis sajculorum. 94
XX. Deimpietate, eorum qui asserunt aninias summa! veroeque bea-
titudinis participes , iterum atque itcrum per circumitus
r temporum ad easdeni miseriaslaboresqueredituras. 95
XXI. De conditione unius primi hominis , atque in eo generls hu-
mani. 100
J xxu. Quod prrcscierit Dcus bominem, quem primum condidit, pec-
caturum j simulque prajviderlt quantum piorum populum ex
,";> ejus genere in angebcum consorlium sua esset gratia t ransla-
turus. 101
xxiii. De natura bumanrc animrc creata; ad imagmem Dei. 102
xxiv. Anullius vel minimaj crc.ituiM possinl dici Angeli creatores. 103
IRDEX. 547
CAP.xxv.Oninem naturam et onmem speciem universK creaturae non-
nisi opere Dei formari. 104
XXVI. De Platonicorum opinione, qua putaverunt Angelos quidem a
,
Deo conditos , sed ipsos esse humanorum corporum condi-
tores. 106
xxvii. In primo homine exortam fuisse oranem plenitudinem generis
. ,. liumani, in qua prsevidit Deus quce pais honoranda esset prs-
, mio, quae damnanda supplicio. 108
. : LIBERXIII.
In quo docetur mortem in hominibus esse poenalem , ortamque ex

Adami peccato.
Cap. I. De lapsu primi hominis, per quem est contracta mortalitas. 110
II. Deea morte qu;u anim;^ ?emper utcumque victuraj accidere
,
potest, et ea cui corpus oI)noxium est. 111

III. Utrum mors, quoe per peccatum primorum hominum in omnes
• hominespertransiit, etiam Sanctis pcrna peccati sit. 112
IV. Cur ab his, qui per giatiam regenerationis absoluti sunt a pec-
cato, non aufevatur mors, id est, pa^na peccati. 114
V. Quod sicut iniqui male utuntur lege quaj bona est, ita et justi
^,, ^ bene utantur morte quae mala est. 116

VI. De gencralis mortis malo ,
quo animai et corporis sodetas se-
paratur. 117
VII. Demorte, quam non regenerati pro Christi confessione sus-
cipiunt. 118
viii. Qnod in sanctis primae mortis pro veritate susceptio , secundas
sit mortis absolutio. 119
IX. Tempus mortis, quo vitrc sensus aufertur, in niorientibus , an
in mortuis esse dicendum sit. 120
X. De vita mortaiium, qux mors potiusquam vita dicenda est. 121
XI. An quisquam simul et vivens esse possit, et mortuns. 123
xu. Quara raortem primis hominibus Deus, si mandatum cjus trans-
gi-ederentur, fucrit comminatus. 126
XIII. Prajvaricatio primorum hominum quam primam senserit pornam. 127
XIV. Qualis homo sit factus a Deo, et in quam sortem deciderit
suae voluntatis arbitrio. 128
XV. Quod Adam peccans prius reliquerit Deum quam relinque- ,
relur a Deo et primani fuisse anima; mortem a Deo reces-

;
sisse. 12D
XVI. De philosopliis, qui anim» separationem a corporenon putant
35.
548 INDEX.
essc pcrnalcm, cum Plafo inducat suninium Dcum diis niino-
libu!? pvomittentem, quod nunquam s-int coipoiibus exucndi. 130

Cap. xvn. Contra cos qui assciunt teircna corpoia incorruptabilia fieri
et ajterna non posse. 133

xviii. De terrenis corporibus, quae philosoplii affirmant in coslcstibus
esse non posse ;

quia quod tenenura est , naturali pondcre
vocetur ad tcrram. 135
XIX . Contra eorum dogmala, qui prinios homincs, sinon peccassent,
imniortales futuvos fuisse non credunt.
xs. Quod caro sancloruui, qua; nunc rcquicscit iii spe, In mcllorcm
reparantla sit qualilatem, quam fuit primorum homiuum ante
V . 6 peccatura. 140
XXI. De paradiso, Ln quo primi homines fuerant, quod recte possit
significatione ejus spirilale aliquid intelligi, salva veritate
narrationis historicae de corporali loco. 142

XXII. Dc corporibus sanctorum post vesurrectionem ,
qus sic spiri-
talia erunt, ut non in spiritum caro vevtatur. 143

xxm. Quid inlelligcndum sit de corpore animali et de corpore spiri-
tali ; aut qui moriuntur in Adam , qui vero vivificantuv in

Christo. 144
XXIV. Qualiter accipienda slt vel illa insufHatio, in qua primus homo
Jactns est iri animam viventcm ; vel illa quara Dominus fe-
cit, dicens : Accipite Spiritum sanctum. 149
LIBER XIV.
Rursum deprimi hominispeccato, exquovit8e*carnalisGtviiiosorum

affectuum causam profiuxisse docct Auguslinus : scd pra^serlim
libidinis erubescendie malimi poenam inobedieuii;e rcciprocam
csse ostendit, et quomodo , ei non peccassct iiomo, uiios fuisset
absque libidinepropagaturus, inquirit.
Cap. I. Per inobedientiani primi hominis, in secundas mortis pevpe-

. luitatem ruituvos omnesfuisse, nlsi multos Dei gvatia libe-
varet. 157
II. De vita carnali, qiirc non cx corpovis tantum , sed etiam ex
animi sit intelligenda vitiis. 158
III. Peccati c.iuâm cx aniain, non cx carne pvodiisse, et covvup-
tionem ex peccato ccnlvactam, non peccatum esse, sed poe-
nam. 161
IV. Quid sit sccundum homincm, quldvc secundum Dcum vivere. 1G3
v. Quod dc corporis animroque natura tolcvaliiiinr quidom Pl.ito-
IJSDEK. 549
nicoruiu qnam Manichajorum sit opiiiio; seJ et ipsi repro-
bantur ,
quoniam vitiorum causas naturx carnis ascribunt. 166
Cap. VI. Dc qualitate voluntatis humanie, sub cujus judicio affijctiones
animi aut pravw habentur, aut rectx. 168
; VII. Amorem et dilectionem indilferenter et in bono et in malo
apud sacras Litteras inveniri. ".
169
VIII. De tribusperturbationibu?, quas in animo sapientis Stoici esse
vohierunt, excluso dolore sive tristitia, quam virtus animi
scntire non debcat. 171
u. De perturbationibus animi, quarum affcctus rectos habct vita
justorum. 173
X. An primos homines in paradiso constltutos nulh's pcrturbatlo-
nibus, prius quam dehquerint, affectos fuissc credendum sit. 181

XI. De lapsu primi hominis , in quo bene condita natura cst, nec
potest nisi a suo Auctore rcparari. 183
xn. Dc qualitafo priini peccali per houiinein admissl. '
186
xiii. Quod in prxvaricaliono Ada; ad opus malum voluntas prx-
I
cessitmala. 187
XIV. De supcrbia transgressiouis, qux ipsa fuit transgressione defe-
rior. 190
XV. De justitia retribufionis ,
quam priiui homines pro sua inobe-
dienfia roceperunt. fJl
XVI. De hbidinis malo , cujus nonien cum mulfis vitiis congruat,
proprie tilrîen motibus obscanis corporis ascribitur. 104
XVII. Denudilate primorum hominum, quam postpeccafum turpem
pudendamque vidcrunt. 195
XVIII. De pudorc coacubifus, non solum vulgari, seJ etiam conju-
gali. 197
XIX. Quod partes ir£C afquo libidinis tam vifiose moventur , ut eas
' '
necesse sit frenis sapientiiu cofeiberi, qua; in illa ante pcccatum
naturfc sanifate non fucrunt. 198
xs. De vani«sima turpifudine Cynicornui. 200
XXI. De bcnediclione inuUipilcaniiiU fircunditafis humanocante pec-
cafum,quam pra3var!calionouadimeref,et cui libicHuis morbus
accesserit. 201
xxu. Fe copula conjugali a Dcoprimitas insfituta, atquc bcueJicta. 202
xxui. Au etiam in paradiso gcncrandam fuissct, si nemo pcccasset,
vel ufrum contra actanr iibiJinis pugnatura illic fuissct tra-
difio casfitafis. 204

x\iv. Quod insontes homincs ct merifo obeJienticc in paradiso per-
manentes, ila genitalibus mcmbris fuissent usuri ad generatio"
neiii prolis, sicut ca;terb ad arbilrium voluntatis.

550 INDEX.
CAP.xxv.De vera beatkudine, quani temporalis vita non obtinet. 209
XXVI. Quod fellcitas in paradipo vivenliuni, sine erubescendoappctitu
generandi officium credenda sit implere poluisse. 210
xxvii. De peccatoribus , et Angelis, et Iiominibus, quorum perversi-
tas non perturbat providentiani Dei. 213
XXVIII. De qualitate duarum Civitatum, terrena; atque ccelestis. 214
LIBER XV.
Poslqnam egitquatuor proxime anfccedentibiis lihris de Civitatum
duarum terrenai ac cwlestis exorlu , libros totidem de earumdem
,
Civitatum procursusubjungit Augustinus, idque argumentum ea

ratione aggrcditur, ut prjecipua capiia sacrse Historioe eodem
spcctantia pertractet, primum scillcet quinto-decimo lioc libro
quce in Gencsi leguntur a Caino ct Abele usquc ad diluvium.
Cap. 1. Deduobus ordinibus generationis huraanoe in diversos fines ab

initio procurrentis. 216
11.De filiis carnis, etfiliispromissionis. 218
m. De sterilitate Sara;, quam Dei gratia foecandavit. 220
IV. De terrena; Civitatis vel concertatione, vel pace. 221
V. De primo terrenoe Civitatis auctore fratricida, cujus impietati
romanse Urbis conditor germani crede responderit. 223
i'"> VI. De languoribus ,
quos ex pccna peccati etiam cives Civitatis
Dei in bujus vitre peregrinationc patiuntur, et a quibus Deo
- - rnedente sanantur. 223
vii. De causa et pertinacia sceleris Cain, quem a facinore concepto
nec Dei sermo revocavit. 227
VIII. Quaj ratio fuerit, ut Cain inter principia generis humani conde-
ret civitatem. 231
''• IX. De longa vita hominum ,
quoe fuit ante diluvium, et de am-
''''''
pliore bunianorum corporum forma. 234
X. De difierentia, qua inter liebrKOS et nostros codices videntur
annorum numeri dissonare. 236

XI. De annis Mathusalem, cujus a;tas quatuordecim annis videtur
diluvium cxcedere. 237
XII. De opinione eorum qui primorum temporum homines tam
,
longoevos, quam scribitur, fuisse non credunt. 239

*'• xin. An in dinumeratione annorum, IlebrKOrum magis quam Sep-
tiiaginta interpretum sit sequer.da auctoritas. 242
XIV. De parilitute annonim, ([ui iisJem, quibus isunc, spatils. ('t in
prioribussxculis cucurrerunt. 24j

IKDEX. Sol
Cap. XV. An creJibile sit primi srcculi viros u?(iuo ad cam .Ttatcm, qna
filios gcrierasse referuntiu-, a concuhitu continuisse. i24i
XVI. De jure conjuglorum, quotl clissimili! a subscquentibus matri-
nioniis habuerint prinia connubia. 231

xvu. De duobus cx uno genitore procreatis patribus aljue princi-
plbus. 23,0
xviii. Quid sijjnilicatum sit in Abel, et Setli, ct Enos, quod appareat

adChristum ct corpus cjus, id est, Ecclesiam pertinere. 257
-'
XIX. De significatione qu.TJ in Enoch translatione monstratur. 230
XX. De co quod Cain successio in octo ab Adam generationes
clauditur, et in postcris ab eodem itatre Adam Noe clecimus
invcnitur. 2G0
XXI. Qua ratione, commcmorato Enoch, qui fuit filiu? Cain ,
totius
,,.(, gcnerationis ejus usque ad diluvium sit continuata narratio:
-j<^-
commcmoratoautcm Enos, qui fuit li!ins Seth, aJ conditionis
humana" iirincij)ium sit reditnm. 2G3
,, xxii. De lapsu liliorum Dei alicnigenarum mnlicrum amore capto-
,.,^ rum, unde ct omnes, exceplis octo bominibus, diiuvio [lerire
merucrunt. 2G7
xxui. An crcdcndum sit Angelos substantir.; spiritalis amore specio-
.
f,
sarum mulicrum captos earumdem ir.iisse conjugia, ex quibus
gigantes Pint crcati. 2(39
XXIV. Qiiomodo intelligendiim sit, quod de cis, qui diluvio pcrdcndi

crant , Dominus dixit : Erwit dics eoruiii ceiiluin-viiîiiti
, .. anni. 274
it .
XXV. De iraDci, qua; incommutabxlem tran.juillitatem nulla inilam-

m;itione pcrturbat. 273
XXVI. Quod arca, quam Xoe jussus est facere, iit omuibus Christum
Ecclesiamque significet. " - :
27t)
xxvii. Dc arcaatquedlluvio , nec iliis esse consenticndum, qui solam

histori;un rcci[>iunt sine allegoric;» significalione, nec illis, qui
, ,,
solas figuras defcnJunt, rcpudiala historica vcritale. 278
.1
ri:
552 lAUEx.
LlBEll X\ I.
Iii oiiit!S priorc parlc a cnpile viflclicet primo od diiodocininni,

Civiiais utriiisque codcstisac lerren.T procursus exhihetur sccun-
duni sacram Historiam a Noc usque ad Ahraham.Posteriore autem
paric d;^ colesiis tanli5mmodo Civitatis procursu ab Ahraham
usque ad IsrreHtarum reges dispulatur.
Cap. 1. \n postdiluvinni a Noe upque ad Abraliam allquw familire sc-
cunJum Deum vivenlium rcpciiantur. 28.'1
II. Quid in filiis Noc proplictlcc fucrit figuratum. 2.S-i
III. ])c generafionibus trium filiorum Notj. 288

IV. Dc diversitate linguarum, principioquc Babylonls. 292
*'
V. De JescensioncDoniini ad confundcndamb^nguama-Jilicantium
turrem. 294
VI. Qualis IntclligcnJa slt esse loeulio, qua Deus Angclis loquituv. 295
vu. An omne bcstiarum gcnus etiam rcmotisslma; a tcrris insuhe
ex co numero acccpcrint ,
qui in arca a Jiluvii inundatione
Kcrvafus cst. 297
vm. An CK iiropayine Adam vcl niic.rum Noe quccJam gencra homi-"
num monstrosa proJieriiit. 298
IX. An infcriorcm parJcm teir.T3
,
qu.iJiiostriB haiiilafloni contrarla
•
est, Antiprdis balH,'ro crcdenJumMt. 301

. X, De gcncrafione Scm , in cujus piogcnlc tcnJcns ad Abraham
"'"
Civitatis Dci ordo uiriyitur. 302
XI. QuoJ ca primitus Hngua iti usu boniiiium fucrit qurc posfc.l ,
"
'
bcbraM al> Ilcbcr noniinc nuncupata est, ct in cujus familia
remansii, cnm Jivcrsitar. cssctfacla linguarum. 305
xii. De articulo temporis iii Abraham, a quo sanctK successionls
novus orJo confcxlfui'. 309
.Mii. Qu;t} ralio fccissc viJcatiir, ut iu hansniigrationc Tliar.T ,
qua
Cbaldaios Jcscrcns in Mcsopotaniiam transiil, nulla lilii cjus
Kaclior facia slt mcntlo. 310
XIV. Dc annis Tharx, qui in Cbarra vita; sux tcmpus iuiplcvit. 312
XV. Dc tcuipore pioniissionis Abrabiu, qua sccunJum i)ra;cci)tum
Dci cviit Je Cliarra. 313

x\i. Do orJinc ct (lualiUite proniissionum Dei ,
qu.x' aJ Abrabam
facta; sunt. 31G
XVII Dc tribus exccllcntioribiis gcniiain vcgnis ,
quiuuni uniim ,
iJ cft, .\ss\(iuin. j ini Abrabaiii gciulo, s..b'imius emincbat. 318

INDEX. 553
Cai>. xvm. De iterato alloquio Dei ad Abialiam, quo ci et semini cjus
Clianaan tena promittitur. 319
., .,. XIX. De Saraj pudicitla in /Egypto pcr Dcum custodita, quam Abra-
.
, ham non uxorem suam esse dixerat, sed sororem. 320
XX. De secessione Lot et Abrahce, quK illis salva charitatc compla-
cuit. 321
.^y XXI. De tcrtia promissione Dei, qua terram Chanaan AbrahiE et
,^,.. scmini ejus in perpetuum poliicetur. , 322
xxu. De superatis ab Abraham hostibus Sodomorum ,
quando et Lot
dc captivitatc erii>uit, ct a Melcliiscdcdi saccrdote benedictus
cst. 32-i
xxm. De vcrbo Domini ad Abraham, quo ei promittitur secundum
.
j^
mullitudinemstellarum multiplicandaposterit.as:quodcredens
justificatus cst adhuc in pra;putio constitutus. 32j
XXIV. Dc sijnificatione sacrificii ,
quod Abraham offcne prreceptus
cst, cum poposcisset ut de his qua; crcdiderat doccretur. 32G
XXV. De Agar ancilla Sara;, quam eadem Sara Abrahaj voluit esse
concubinam. 330
XXVI. De testificatione Dei ad Abraham ,
quam eidem seni de Ste-
i
;
•'
riliSara filinm spondet , patremquc eum gentium statuit, et
promissi fidem sacramenlo circumcisionis obsignat. 331

xxvn. De masculo, qui si octavo die non fuciit circuincisus ,
perit
anima cjus, quia tcstamentuni Dci dissipavit. 334
xxvni. De commutatione nominum Abrah.ne et Sarr.T, qui cum ob
unius sterilitatcm , ob utriusque autem scnectulem generare
non posscnt, munus fffcunditatis indcpti sunt. 336
XXIX. De tribus viris vel Angelis, in quibus adquercum Mambra;ap-
paruissc Abrahae Dominus indicatur. -
338
XXX. Dc Lot a Sodomis libcrato, atquo eisdem cn'lcsti Igncconsump-
tis ; et dc Abimelcch , cujus concupisccnli.i ca.slltati Sarr;c
nocere non potuit. 310

XXXI. Delsaacsccundumpromlssionem nato, cui nomcncx risuutrius-
que pnrentis est indiluin. 34!
xxxn. De obcdienlia et fide ALrah.T, qua pcr oblalionem immolandi
filii probatus est, et de morie Sarrce. 3 42
xxxui. De Rebccca nepte Nachor, quani Isaac accepit uxorcm. 3ij

XXXIV. Quid intclligendum sit in co quol Abr.iham post mortem
Sarra; acccpit uxorem Cetlmram. ibid
XXXV. De gemiuis adhuc in ulcro Rebcccx matris inclusisquid indica-

verit divina responsio. ,
3i7
XXX VI. De oraculo et benedictlonc, quam Isaac non aliler quam pa-
tci- ij s'us^ iv.criJo cj isJeni dilectus, accepit. 34S
554 IKDEX.
Cap. xxxvu. De liis qua; in Esaii et Jacob niyslice pra^figurabantiir. 350
xxxviii. De niissionc Jacob in Mesopotamiam ad accipiemlani uxorem,
et (le visione quani itinere somniavit, et de quatuor ipsius
fcrminis , cum unam iieliisset uxorem. 352
xxxix. Qux ratio fucrit, ut Jacob ctiam Israiil cognorninaretur. 353
XL. Quomodo Jacob cum scptuaginta quinque animabus /Egyptum
narretur ingressus cum plerique ex his qui comniemorantur,
;
tempore posteriorc sint geniti. 356

xLi. De benedictione, quani Jacob in Judam filium suum promisit. 358.
XLii. De filiis Josepli, quos Jacob proplietica manuuni suaruni Irans-
mutatione benedixit. 360
-• XLin. Dc temporibusMoysi, ct Jcsu Nave, ac Judicum, atque exinde
Regum quorum quidem Saiil iirimus cst, scd David prwci-
,
puus et sacramento habetur et merito. 361

':i\-
;;• t. LIBER XVII.

Iii qiK» agitur dc Civiiatis Dei prociirsu tomporibus Regum ct Pro-
phctarum a Samucle cl David usquc ad Chrislum, et qim sacris
Littcris mandatic sunt vaticinationcs corumdcm (emj)orum in
|; Kegum, Psalmorum el Salomonis hbris, de Chrislo et Ecclesia

ponuntur.
Cap. I. De temporibus Prophetarum. 365

11. Quo tempore sit inipleta promissio Dci dc terra Chanaan ,
quam in possessioncm etiam Isracl carnalis accepit. 367

m. De tripcrtitis significationibus Prophetarum ,
qua; nunc ad
'
tcrrcnara, nunc ad ca?lestem Jcrusalem, nunc auteni adutram-
quc rcieruntur.
IV. De prxfigurata commutatione israelitici rcgni et sacerdotii, et 309
de his qu3e Anna mater Samuelis personani gerens Ecclesicu
prophetavit. 371
V. De his, qua; ad Ilclisacerdotem homo Dci prophetico locutus
.
est Spii-itu, signilicans sacerdotium ,
quod secundum Aaron
institutum fuerat, auferendum. 381
VI. De judaico sacerdotio et regno, qua; cum in a;ternum dicantur
statuta, nonpermanent; utalia intelligantur, quorum sponde-
tura;ternitas.
' 38"
vn. De disruptioneregni israelitici, qua prajfiguratur perpelua di-
visio Israi/lls spiritalis ab Israelc carrali. 390

vin. Dc promissionibus ad David iii lillo eju;, (pwc niillalcni.s in
Salomonc, Bcd plenisslmo Invcniuatur in Clvislo. 393

IKDEX. 555
Cap. IX. Quani fimilis in Psalnio octogesinio-octavo sit jirophetia de
Christohis, quce in Regnorum libiis, Nathan prophctante,
promittuntur. .:',..!" ,;'>;v: 397
X. Quam diversa acta sint in regno terrenae Jerusalem ab his,
qure promiserat Deus , ut inteliigeretur promissionis vcritas

ad alterius Regis et regni gloriam pertinere. 399
'
XI. De substantia populi Dei ,
quaj per susceptionem carnis in
Christo est ,
qui soliis eruendi ab iriferis animam suam habuit
potestatem. 401
xii. Adquorum personam pertinere intelligenda sit flacîtatio pro-
missorum, dequibus inPsahno dicitur: Uhi surit inisericor-
,
clice tuce, Dotrtine, autiquce, etc. 402
xiu. An promissjE pacis veritas illis temporibus possit ascribi, quaj
sub Salomone fluxerunt. 406
xiv. De studio David in dispositione mysterioque Psahnorum. 407
XV. Anomnia, quaj in Psahnisde Christo et Ecclcsia prophetantur,
ad contextum hujus Operis coaptanda sint. 408
XVI. De his qua; in quadragesimo-quarto Psahno ad Christum ct
Ecclesiam perlinentia, aut apertc dicuntur, aut tropice. 409
. . xvii. De his quaj ad sacerdoliuni Chrisli In Psalmocentcsimo-nono,
et de his, qua;inPsaImo vigesimo-primo ad passioncm ipsius
spectant. 413
, .. xvni. De Psalmo terlio, cl de quadragesimo , etdc quinto-dccimo,
et de sexagesimo-seplimo, in quibus niors ct rcsurrcclio Do-
niini prophetantur. 415
XIX. De Psalmo sexagesirao-octavo, in quo JuJaôrum pertinaxinG-
. delitas dcclaratur. 418
XX. De regno ac merito David, et dc filio ipsius Salomone, caque
prophelia, qii;e ad Christiim perlincns iuvenilur , vcl in eis
librls qni scrlptis ipsius copulautur, vel in cis quos ip.sius essc
non dubium est. 419
XXI. De rej;ibus post Salomonem, sive in Juda, slve in Israel. 423
xxu. De llieroboam, qui impietate idololatriê subditum sibi popu-
lum profanavit, in quo tamen non destitlt Deus et Prophetas
inspli-are, et multosab idololatriaj crimine custodire. 425
xxin. De vario utriusque regni llebrajorum statu , donec ambo po-
puli in captivilatem diveiso tempore ducerentur, revocato
postea Juda in regnum suum, quod novissime in Romanorum
transiit potestatem. 426
xxiv. De Prophctls ,
qui vcl apud Juilxos posfroml fiierunt, vcl
quos circa tenipus nalivilatis Ciuisli evan;;c]ica prodil Ilis-
torla. 42-
656 i^DEX.
LIBER XYIII.
Dicil tle terrena? Civitatis a tcmporc Abrabanii ad niundi fineni

procursu cuni ipsa Civitatc coolesii: ct attingit oracula de Chrislo,
cuni Sybillaruni, tuni maximc sacroruni Yatum qui ab regni Ro- ,
manorum initio scripscrunt, Oscc, Amos, Isau-e, Michaâe et

subsequentium.
Cap. 1. Dchisqure usquc nd tcmpora Salvatons dccem ctseptem to^

luminibus disputa sunt. 429
n. Dc tcncna3 Civitatis ic;^'iLns atque tomporibus ,
quibus ab
cxoitu Abrali^ sanctoium tempoia supputata convcniunt. 430
ni. Quibus regnantibus apud Assyrios afquc Sycionios Abraha; ccn-
tenario Isaac de promissione sit natus, vcl ipsi Isaac sexage-
nario Esaii et .lacob gemini de Rcbccca sint cditi. 433

IV. De tcmporibus Jacob et lilii cjus Joscpli. 433
V. De Api rege Argivorum ,
quem .'Egyptii Serapim noniinatum
divino honore coUicrunt. 436
vi. Quo regnante apud Argivos, quove apud Assyrios, Jacob in
^gypto sit mortuus. 437

vn. Quorum rcgum tempore Joseph in .€gypto defunctus sit. 438
vm. Quoruni rcgum retate Moyses nalus sit ,
ct quorum deorum
iisdem tcniporilms sit orla rcligio. 439
IX. QuanJo Atlienicnsium civitas sit condita, ct quam causamno-
iiiinis cjus Varro perhibcat. 441
X. Quid Yarro tradat de nuncupalione Areopagi , et de diluvio
Dcucahonis. ^^^
XI. Quo tcmiiorc Moyses populum do -Egypto cduxcrit ct de Jesu :
Navc, qui cidcm succcssit, quorum rcgum a;tale sit mor-

-4i-i
tuus.
XII. Dc sacrls falsorum deorum ,
qu,-e regcs Gra?ci;e ilhs lcmporibus
, ^.,. inslituerunt, qunc ab exitu Isracl ex .Egyj)to usrjue ad Jesu

*-^^
Kave obitum dinuinerantur.
xiu. Ouahum fabahirum figmenta exovta sint eo tempore, quo Ile-
bra'is juihccs pra-csse ctcperunt. 447
'*'*J
xiv. Ds Theologis poetis.
XV. De occasu regni Argivorum, quo lcmporc apud I.aurentes Pi-

cus Saturni fihus regnum patris primus accepit. 430
XVI. De Dlomcde post Trojx cxcldlum in dcos rclato, cujus socii
4^^
traditi suat iu \okicrcs esse coiiversi.
INDEX. 557
Cap. xtu. De incrcdibilibus comniulationibus homlnum quid Yarro cve-
diJeiit. •
452
xvni. Qiiid credenduiiisit de transformntionibus, quoe arte da;monum
bominibus videntur accideie. 453
XIX.. QuoJ eo tenipore .-Lneas in ilaliaui venerit ,
quo Labdon Ju-
dex prffisicJebat Hcbrajis. 4j7
XX. De successione ordinis regii apud Israelitas post Judicum teni*
pora. i,j8
XXI. De regibusLatii, quoruui priuius .tneas, et duodctiiuus Aven-

tinus dii facti sunt. 4j9
xxu. Quod eo temporc Eoma sit condila ,
quo regnum Assyriorum
intercidit, et quo Ezecliias rognabat in Juda. 4G0
xxui. De Sibylia Ervtbraja ,
qua3 intcr aiias Sibvllas cognoscitur de
Christo evidentia multa cecinisse. 4G2
xxiv. Quod , rcgnanle Romulo , septem Sapientes claruerint ,
quo
tempore dccem tribus ,
q\}:e Isracl dicebantur, in captivi-
tatem a Chalda?is duclae sunt , iJemquc Ilomulus mortuus

divino honore donatus cst. 4GG
XXV. Qui philosoplii enituerint , regnante apud Romanos Tarquinio
Prisco , ai)ud IkbriEos Sedecliia , cura Jcrusalem capta csl
tcmplumque subversum. 4G7
xxM. Quod eo tempore ,
quo implctis scptuaginta annis Judseorum
cst resoluta captivilas , Romani quoque a dominatu sunt rc-
gio libcrati. 468
xxvu. De temporilius Prophetarum ,
quorura oracula habcntur in li-
bris; quique tunc de vocatione Gentium multa cecinerunt,

quando Komanorum regnum coppit, AssjTiorumquc defecit. 4C9
xxviii. De his quaj ad Evangeliura Christi pertinent ,
quid Osee et
Amos proi^hetaverint. 471
xxix. Qure ab Isaia de Chrislo ct Ecclesia sint prnedicta. 472
XXX. Qu;c Michieas, et Jonas ct Joiil Novo Tcstamento congruentia
prophetaverint. 473
XXXI. Quffi in Abdia, in Naiim, et Ambacu de salute mundi in Christo
prKnuntiata reperiantur. 47G

xxxu. De ]>rophetia qune in Oratione Ambacu et Canlico conti-
nctur. 478
xxxui. De Chrislo ct vocalione gentium qua; Jeremias et Sophonias
prophetico Spiritu sint pra?fati. 483
xxxiv. De prophelia Danieiis et Ezechielis, qua; in Christum Ecclc»
siamque concordat. 485
XXXV. De trium Prophctarum vaticiuio, id cst, Agga;i , Zachariic
et Malachia;. 486
558 INDEX.
Cap. xxxvi. De Esdi.l et libris Machabrcorum. 490
xxxvn. Qiiotl jnoplietica auclorilas oaini oriiîne gcntlis pbilosopliia:
inveniatur antiquior. 491
xxxviu. Quod quoedam sanclorum scri|)ta ecciesiasticus canon pvopter
nimiam non receperit vetustatem, ne per occasionem eoruni
faisa veris insercrcntur.
xxxix. De hebraicis Htteris ,

quaj nunquam in suae linguoj proprietate
non fuerint. 493

xh. De jEgyptiorum mendacissima vanitate, quK antiquitati scien-
tiiE suce centum millia ascribit annorum. 496

XLi.De philosophicarum opinionum dissensionibus , ct canonica-
rum apud Ecclesiam concordia Scripturarum. 497

VLU. Qua dispensatione providentioe Dei Scripturae sacrse Veteris
£ Teslamenti cx hebraeo in gra^cum eloquium translatae sint,
ut gentibus innotescerent. 501

XLUi. De auctoritate Septuaginta interpretum ,
quse , salvo honore
hebrai stili , omnibus sit interpretibus pr.xferenda. 502
U-XLiv. Quid inteiiigenihun sit de INinivitarum excidio, cujus denun-
tiatio in hebrajo quadraginta dierum spatio tenditur, in Sep-
tuaginta autem tridui brevitate concluditur. 505
y. XLV. Quod post instaurationem tom]>li Prophetas Judffii habere des-
titerint , et exinde usque ad nativitatcm Christi continuis
adversitatibus sint afflicti, ut probaretur alterius templi ffidi-
fiiijv ficationem propheticis vocibus fuisse promissara. 507

XLVi. De ortu Salvatoris nostri, secundum quod Verbum caro factum
est; et de dispersione Judffiorum per omnes gentcs, sicut
o?-^ fueral prophetatum. 510

XLVii. An ante tempora christiana aliqui fuerint extra israeli-
;^:,. ticum genus ,

qui ad ccclestis Civitatis consortium pertine-
rent. 512
XLviu. Prophetiam Aggoei, qua dlxit majorem futuram gloriam domus
'i'.Ti- Dei, quam primum fuisset, non in rea;dificatione lempli, scd
inEcclesia, Cbristi esse completam. 514

() xnx. De indiscreta multiplicatione Ecclesiaj, qua in hoc soeculo
multi reprobi raiscentur electis. 516

t^ L. De pr.-edicatione Evangelii, quoc per passiones prsedicantium
clarior et potentior facta e«t. 517

Z. Li. Quod etiam per hxreticorum dissensiones fides catholica robo-
retur. 519
^,. m. An credendum sit
,
quod quidam putant, impletis decem perse-
culionibusquw fuerunt, nuUam jam superesse, pra;ter unde-

cimam quic in ipso Antichristi tompore sit fnlura. 521
:^}}f. ,
INDEX.
V
559
Cap. tiii. De tpmpore novisslmre pcrsecutlonis occulto. 524
Liv. De stullissimo niendaclo paganorum, quo christianam religio-
nem non ultra trecentos scxaginta-quinque annos mansuram
esse finKcrunt. 526
Annotationes. .531
Concordantia. 541
EXPLICIT INDfiX.
I
• . /^ rn P i
^3 198(r
PLEASE DO NOT REMOVE

CARDS OR SUPS FROM THIS POCKET
UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY
BR Augustinus, Aurelius, Saint,

65 Bp. of Hippo
j^5 c^pera omnia]
1835
t.3
'l

Augustinus. Opera Omnia. (Caillau, Guillon Ed.) 1835. Volume 3.

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Augustinus. Opera Omnia. (Caillau, Guillon Ed.) 1835. Volume 3.

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

)>\^m

SS. ECCLESI/E PATRUM.

PATRES OUINTI FXCLESIiE SiECLLI.

<t V:; :.-'A\M l '

Apud BlBLiOPOIAM, cui >05iE}i gallice;

SOCIKTK 1'0UR LA VUBLICATION DES RO>S LJVRESj

S -CLODOALnF, E TYPOGRAPnEO BEirN-MANDAR.

SS. ECCLESIJE PATRUiH,

.NO.NM LITSQl E CLEiU GALLICAM PRESBYTEHIS,

BlliUO THEQUE VHOISIE DES PERES CRE CS E T LA TtSS.

OPLS KEGI DICATUM.

DE CIYITATE DEI CONTRA PAGANOS

:;:;: de civttate del ':

\\.\:\ i]()\T\\\ PAGANOS

ET C0rLE5TlS , EXOKTU , ET rUOCir.SL' , AC DEBITIS FIMBLS. HOC Pr.lMVM LIDKO

Ve ea parte operis^ qiui (luarimi Ciintatnm , id est,

CivitAtem Dei dicinius*, cujns ca Scripliira tcstis cst,

qune nou fortiiilis motibiis ;ininioruiii, sed piane summce

Jlflcrns, omnia sWn gciicni ingonioriim luunanonnn divi-

u GloriosH dicta sunl dc If, (livitas D.i'. » El in a!io

Psalnio lci^iiur : Magnus Dominus ct laudabilis vaido

» in Civilatc Dci nostii, in montc sanclo cjus, dilatans

)) vitatc Domini ^irtuluin, in Civitatc Dei nostri, Dcus

oninia commcmorarc nimis longum cst, didicimus cssc

cjus iucommuiabili omnibusquc communi luce privati ,

ci ob lioc :;d (luau-.dam cgenam potestatcm redacti suas ,

quo.danimodo privatas potentias consectantur , Jionorcs-

ct Rcge nostro adjuvanlc, rcsj-)ondimus. Nunc vcro quid

a mc jam c-xpcctctur atinosccns nKi([r.e non immcmor ,

dchiti dc duarum Civitatum, tcrr.Mi.nc scilicct ct cxv-

lcstis, (juas in Iioc intcrim s:cculopcr[:)lcxas quodammodo

tkibilLs iinibns , {[uanlLim valucro ,

Dc cogvioscendo DeOy ad cujus nolitiam neiuo Jiom:''

Magmm cst cl admodum rarum uni^crsam crcaturam

vcrbcrcnturi nc([u.c pcr cjusmodi spiritalcin, qua> cor-

.sit idoncus ad audicndum mcntc. non corporc. Ad iliud

mclior. Cum cnim homorcctissimcinL(.lligntur, vcl si lioc

noii [lotcst, salUnu crcdalur factusad imaiiincmDci; prc-

die in dicm nniovata atcjue sanata fiat tantac lclicitatis

Dci Filius, hominc assumpto, non Deo consumpto, camdcm

De aucloriiate canonica' Scripturcv , (liK'ino Spiritii

Hic prius pcr Pi'ophcias, dcinde per se ipsum, postea

si\e eliam extcrioribiis; undc el priesentia nuneiipantur,

(|u;in a nostro sensu interiore remota sunt, iis nos oportet

De conditlone mundi^ qnod nec infeniporalis sit, nec

1. VisTBriu:\r oiuniutii niaxinuis csl mundus , invisib»-

lium oniniuni maximus cst Deus, Sed mundum csse eon-

l*r0j>lvl;i. (piando rceiMV u-ecelum el terrair-' Mon : sed ibi

luil sapienliii Dei, per quam Ihcta suiit oninia, qutie in

teiram, quae antea non fccissct? Qui hoc dicunt, si mun-

videri volunt, nimis aversi sunt a vcritate, et letahmorbo

voJuntatem novam, cum in nuUo sit omnino mutabilis :

scd non vidco quomodo cis possit in cacteris rebus ratio

ternam essc conlcnderint, undc illiacciderit novamiscria,

titudiiiem dixevint, necessc cst dicaiitetiain semperalter-

anima in aiternum beata (|uomodo eum ahenum ab ca,

quac ilhs (juoque dispheet mutal^ililalc monstrabunt?

Porro si ex temporc crealam , sed nullo ulterius tempore

T(un non esse co^ifandam. de infuufis temporiun

Deikde videj)diini estistis, quiDeiun conditovem nunidi

alil)i. Nam si iniinita spatia temporis ajitc mnudum cogi-

creatorem nobiscum scntiunl: alios aulem nimisindignum

([uod apnd eos (jui mullis diis sacrorum obs('({uium defc-

%.W\WV%'W\\VVV\W\\V\\\VA.\VW\ vvw vvwwwvvw V»\ V\\\\VX\ WV\\VV\ VWVVtW V»