^Q

9o7

COLLEC lO
SELECTA

SS. ECCLESIli PATRUM,

CXIY.

PATRES QUINTI ECCLESI^E S^ECILI.

S. AUGUSTIJSUS.
VII.
 PROSTAT INSUPER VENyVLE
MONTIS PESSULANI,
Apid VIRENQUE, bibmopolah ;

PARISIIS,

Apcd BIBLIOPOLAM, cui nomem gallice;

SOCIETE POUR LA PUBLICATION DES nONS LIVRES,

Ruc dos Saints-Peics, n» i6.

S.-CLODOALDI, E TYPOGRAPHEO BELIN-MANDAR.

 COLLECTIO
SELECTA

CO^IPI.ECTENS

EXQUISITISSIMA OPERA
TUiM DOGMATICA ET MORALIA, TUM APOLOGETICA ET ORATOEIA;

ACCUr.ANTIBUS

D. A. B. CAILLAU,
CANOKICO nOXORAniO CEXOVANENSI ET 1.4 OU BCENSI,

NONNULLISQUE CLERI GALLICANI PRESBYTEBIS,

UNA CUM

D. M. N. S. GUILLON,
EPISCOPO MAP.OCHIENSI , IN FACLLTATF, TnEOI.OCi;E rAniSIENSl ELOQVENTliE SACP.>E
PROFESSORE. AICTORE LlBUl CLl TITULLS GALLICE :

BlBT.IOTHtQVB CHOJSIE DES PtRES GliECSETLA TINS.

OPUS REGI DICATUM.

TOMUS CENTESIMUS DECIMUS-QUARTUS.

*5
n^

PARISIIS,
APUD PARENT-DESBARRES, EDITOREM,
VIA VULGO DICTA DE SEINE, 48.

M DCCC. XXXVI.
'^'•^.- ^.7
Ol ^a.n-^ Pjjq.>^--t>n€.
// f

0p^^5. ornn^a

SANCTI AURELII

AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

OPERUM Lv^[-'-ci

PARS III.

OPERA EXEGETIGA.

LIBER ANNOTATIONUM IN JOB.

ENARRATIONES IN PSALMOS.

CXIV.
-^cc
S. AUR. AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

ANNOTATIONUM IN JOB.

LBER UNUS'.
I. « Et opera magna erant ei super terram : » c(U)a

operabatur de ipsis operibus. « Faciebant convivJum c{uo-

)) tidie , donec eorum numerus impleretur. Signum est )>

charitatis. « Et offerebat pro eisvictimas , secundum eo-

)) rum numerum-. )> Intelligendum alias esse peculiares
confessiones cjuasi singulas victiraas aliud vero sacrificium :

pro omnium pro omnibus peccatis , quod significat di-

et

cens : « Ne forte peccaverint fdii mei, et maledixerint Dco

)) in cordibus suis". )) Bene additur, « Ne forte^ )) cjuia in
corde eos maledixisse suspicabatur. « Et ecce venerunt
)) Angeli Dei, ut starent coram Deo*. )) Affeclio animfie ad
veritatem non potuit aliter narrari, nisi temporaliter et
localiter ciuodam modo diceretur : « Et venit ec[uidem
)) dialiolus cum eis. )) Utrum quia non potuit nisi per eos ,

audire, dictum est, « cum eis. Et dixit Dominus diabolo :

)) Unde ades^? )> CoUatio praeteritrc actionis cum eo, unde

permitlitur aliquid deinceps agere , responsio ad interro-
gationem est 5 ipsa vero interrogatio vis divina est, in qua
non permittitur agere quod libet. « In cogitationibus enim
• Scriptus versus Cliiisti annum 4oo. Vide Retract. lib. n, cap. i3.
> Job. 1, 3-5. — 3 Ibid. — 4 Ibid. 6. — 5 ibid. 7.

1.
 :

4 s. ALiiisiiM Eriscori
)) manileslandnm cum nol)is'.
impii iiilenogalio erit, ad
)> manum luam, et tange omnia c[u,x lialiet »
Se'd mille :

tla potestatem. « Nisi in laciem tuam bcnedixerit til)i'-. »

Pendens locutio, id est, Si non tibi in faciem benedicet

tactis rebus suis ,
quasi subaudiretur, quid jubes? a Et
)) discessit dia])olus a facie Domini : » a consultatione ad
actionem. « Et venerunt hostes et ceperunt eos '. Secun- )>

dum illud, « Qui nunc operatur in filiis diflidentice^, »

etiam islos excitavit. bo-Notandum autem, quomodo in
minibus habuerit potestatem, tamen et in elementis, scd
datam a Deo. « Nudus exii de utero matris meae^. No- ))

tandum ([uam consolatorie loquatur, quamvis secundum

consuetudincm hictum fecerit.
II. Ecce trado ilhmi tibi, tantum animam ejus cus-
<(

» todi*^ » ne vitam eripere posse pr?esumeret. « Et tuht

:

» sibi testam, utraderetsaniem^ » Per passionem Domini

significat radi peccata confitentium.

III. « Et nox in qua dixerunt : Conceptus est homo^. »

AJiquse superiores potestates ,

qu?e hoc scire potuerunt.
« Nox iila sint tenebrae. » Ne patiatur jam qu.'^ passus est
« Nox illa sint Neque
tenebrae : » id est, sit oblivioni. «
» requirat eain Dominus desuper''.» Non reparetur per
immorlalitatem id est, pereat mortahtas. Nec veniat in
,

» eam lumen » lumen memorice. « Sed excipiant illam

:

» tenebrse et umbra mortis^" » vita ista, quae umbra est :

futurne poenac ut sit sensus Justus qui lumen est, non

; ,

cam videat , sed tenebrae , hoc est peccatores et carnales

tribulationes de vita ista. «Et conturbent eam, quasi amari-
» tudinesdiei : »prcecepta])onnevita?, veldiesjudicii,quibus
perturbantur carnales, « Et noctem illam accipiant tene-
' Sap. 1,9. — ' Job. 1, II. — 3 i]ji,i. 12 et i5. — 4 Ephes. 11, 2. —
5 Job. 1, ai. — (^
Id. II, G. — 7 IbiJ. i3. — 8 IJ. iii^ 3.-9 Ibid. /|.
—
>" ibid. r».
 »

ANNOTATIONUM IN JOB , LIBEK. 5

)) 1)1-96', » perpetuse. « Non sit iii diebus anni » justis &pi-

ritalibus qui sole fruuntur , et majores sunt. « Sed nox

» illa sit dolor- : » quia dolorem facit diligentilDus se.

« Ncque numereturin diebus mensium^.» Justi inEcclesia

propter lunam tanquam minorem ad quos dicitur « Et : :

» ego fratres non potui vobis loqui quasi spiritalibus^, )>

ut ipse Paulus de diebus anni. « Sed maledicat illam

sit

» maledicensilli diei^ » Dominus, quimaledicet amantes:

carnalia. « Tenebrescant sidera noctis illius^ » eminentes :

in peccatis. « Permaneat, et in lucem non veniat^ » Quia

non convertentur, dici t per prophetiam « Quia non con- :

» clusit portas ventrismatrismeae' : » civitatemterrenam,

quam significat Babylon. Concluderentur enim portae, si
non laudaretur peccator in desideriis animoe suae^. « Quare
» enim in ventre non oliii ? » antequam eminercm tibi

per aliquam actionem. Conceptus enim ad spem pertinet.

« Ex utero exii, et non protinus perii'^ ? Hujus ergo figura

intelligenda est inhis verbis, qui in talibus concupiscentiis

fuerat inveteratus.« Et ut quid constiterunt mihi genua :

utubi confirmarer.^Quareuberasuxi^*'.^» doctrinte nutrien-

tes adnequitiam.« Nunc utique dormiens quiescerem^^ : »

moriendo huic mundo, « Cum regibus honoratis terrae^^ : )>

in Ecclesia. « Qui gloriabantur in gladiis.« Undeest, » Et

» gladium spiritus^, quod est verbum Dei'\ » Aut cum

» principibus quibus multum fuit aurum » sapientia.

,
:

M Qui compleverunt domos suas argento » eloquio Do- :

mini. « Aut tanquam abortivum prolapsum devulva ma-

» tris ut nunquam emineret. Aut tanquam infantes qui
:

» non viderunt lucem^* » ad nobilitatem aliquam non :

' Job. 111, 6.— 2 Ibid. 7. — i Ibid. 6. — 4 I Cor. m, i. — 5 Job. lu, 8.

— 6 Ibid. 9. — 7 Ibid. 10. — " Psal. x, II. 3.-9 Job.iii, 11. — «olbid.
12. — " Ibid. i3. — >» Ibid. i^- — '^ Eplies, vi , 17. — Job.
'4.

m , i5, iC.

I
6 S. ArGlSTTKl EPISCOPI
pervon(n'unt. « ll)i impii deposiicrunt furorcm suum : »

iii morte ab hoc mundo. « ibi requieverunt fatigati cor-

» pore^ : » aut fatigati corporc, non animo, aut finem
corporalium conscculi. « Nonaudieruntvocemcxactoris'^.»
Judcx tradct te cxactori^, inde est : hoccst, donata illis

esse peccata : de impiis quippe dicebat, « Pusillus etmag-

» nus ibi cst ^. » Dc uno dictum puto ])cne intelligi,

sccundum illud ([uod ([ui se humiliat, cxaltabitur'', »

« Et servus non timens Dominum suum Sive secundum ^. »

illud « Vis non timcre potestatem, Ijonum fac'^

: » sive :

secundum illud : « Consummata dilectio foras mittil ti-

» morcm^^.Ut quid cnim datur cis, c[ui in amaritudine
» sunt lux peccatorum honor. « Et vita animabus quse
, »

» sunt in doloril)us^? » in dolorum materia^hoc cst, in

peccatis. « Quae dcsidcrant mortem, et non contingit illis :»

adeptionem fructus peccati. « Mors viro requies, cujiisvita
» abscondita est^'' : » vel quia coram Deo, vel quia paucis
nota. De jam morte accipiendum, per quam mo-
ea vero
rimur mundo. In illa enim non est rec[uies. « Conclusit

« cnim Deus adversus eum » non eum danda in desideria :

cordis sui. « Ante escas c[uippc meas gemitus adest.» Ante

gaudium ciborum Dci tribulaliones praecedere. « Et fleo
» coarctatus timorc^^ » videns, c[uiaevitare non possum :

qunp timui. « Tlmor enim, c[uem verebar, venit mihi^^ » :

adversa c[U£c de miscricordia Dci ad correj^tionem fiunt.

» Nec[ue in pace, neque in silentio, neque in requie^^. »
Falsa cnim fuerunt, ]iropter c[une timebat. « Venit enim
» mihiira: »vindictasecuncUimquamjustus vix salvussit.
IV. Verba Eliphaz. « Pondus autem verborum tuo-
' Job. III ,17. — » ll»id. 18. — 3 Luc. XII, 58. — Job. ig. —
4 111,

5 Luc. XIV, n. — 6 jol). ,u, if). — 7 Rom. xiii, 3. — Joan. iv, 18. —
" i

<j Job. 111, 20. — 'olbiJ. 21 et 23. — «' IbiJ. 24. — 25. —
'» IbiJ.

''Ibid.26.
 .

ANNOTATIONUM IN JOB , LIBER. 7

» rum quis sustinebit^? » Hic ergo dicit se cogi ad lo-

quendum, quia non sustinet dicta ejus. « Nonne timor
)) tuus stultusest'^?)) Paratus enim ad hsec essedebueras,
si aliis veraciter suadebas. Nec talia bene timuisti cum ;

diceres, « Timor enim quem verebar venit mihi. Et

)) spes tua et simplicitas vitse^ tuse quasi stultitia ; )) quia
ista bona putantur. « Fremitus leonis et vox leaenae*. )>

Ipse diabolus et superbiae civitas, quae saepe etiam bestiae

more gaudium draconum ex-
a Prophetis ponitur. « Et
)) tinctum est superborum et insidiosorum, « Myr-
: ))

)) micoleon periit, eo quod non haberet escam^. Quia ))

in novissimo non erunt, quos inducens comedat. Sepa-

rabuntur enim pii ab impiis. Hic autem errat, quod ea
quae de diabolo audierat Propheta, de Job intelligebat.
Myrmicoleon vero accipiendus est, vel quia utrumque
in eo est, cum et rapit et occulte persequitur frumenta,
quae sublato oculo facit non germinare 5 vel quia avaris
et in terra thesaurizantibus dominatur •, vel quia justos
persequitur, quasi formicas praeparantes sibi escas sestate
ad hyemem ,
quibus non pascetur , cum boni ab impiis
fuerint separati. « Et catuli leonum divisi sunt ad invi-
)) cem. )) Conspiratio principum civitatis illius dissipata

est, qui nati sunt de illa societatis civitate et diabolo : vel

qnia se invicem vastaverunt. Inde est : )) Exurget gens
)> contra gentem^. Nihil horum tibi accidisset ^ : )) vel
illa damna et orbitas et plaga vulneris ; vel te non pene-
traret dolor animi, quia et te consolareris , si aliis ex
corde dixisses : « Numquid non capit auris mea ab eo mag-
» nifica^? ))'Quia ista quae dicit, ex revelatione se dicit
dicere. » Et spiritus in faciem mihi occurrit^. » Quasi
flatum sensisse vult intelligi : nam negat in consequenti-
» Job. IV , 2. — * Ibid. 6 — ^ Forte via;. — 4 Job. i\, lo. — 5 Jbid. 1 1

— 6 Marc. xni, 8. — * Job. iv, in. — 8 j[,i,i. — 9 ji,;,] jj

8 S. AUGVSTINI F.PISCOn
bus iiiissc fii^iiram. Rcniiniscendum ita etlam Spiritum
in Apostolos (lesoendisse. » Quid eiiini? num(|uid homo
» coram Domino mundus erit^ ? » Aut \\xc audisse se di-
cit; aut dicit idco se horruisse, quia nemo mundus coram
Domino; aut ideo sic vidisse, quia ncmo coram Deo ita
mundus est, ut Deum ut est videat. Modo mundus se-
cundum perfectioncm accipicndus, ut quod superius ne-
gat mundum hominem perire, secundum quemdam mo-
,

dum intcnigamus. (( Si contra servos suos non credit'^.»

Quodevenitcum Dominc, Prophetas tuos

diceret Elias : ((

» occiderunt. Et dicit ilh ^ Rehqui mihi septem millia viro-

» rum^. » Non enim inde septem miUia virorum jam munda

crant. Nam AngeU dicti sunt ct Prophetae. Et advcrsus ((

M Angelos suos pravum quid reperit *. » Vel quod adversus

eos dicitur, vel quod ipsi dicunt. Hoc tamen potest etiam
de vcris AngeUs accipi. Habitantes autem domos lu- ((

» teas : » quorum conversatio noii est in coelis. (( Per-

)) cussit illos tanquam tinea^. » Aut aUqua corruptio per-
cussit eos tanquam tinea, aut Deus eos percussit vel hac :

tinea, vel sicut percutit tinea, hoc est, latenter intrinsecus

corruptione ab eis ipsis exorta per concupiscentias carna-
les, hoc est, habitatione in domibus luteis. (( Et a mane
» usque ad vesperam ultra iionsunt^. » Aut ultra saecu-
lum hoc iion sunt, aut a prosperis rebus usque ad tribu-
lationem : poenam enim conseeuti sunt. (( Et c|Uod non
» possent sil)i ipsis subvenire perierunt'^ : » cum in se
habent spem. (( Interierunt, quia non habebant sapien-
» liam^ : » non in se sperandi.
V. (( Invoca autcm, si quis tibi respondeat. » IlJis enim
respondetur, qui mundi sunt coram Deo. (( Etenim stul-
» tum perimit ira^ ^
» indignatio, qua quisque angitur,
• JoL). IV, 17. — > IbiJ. 18. — ^ 3Rei;. xix, i j, 18. — ^ JoL. iv, 18.—
•'IWJ. if>. — <:
Il.i<'.. 00. — : li.ia. — «IIjM. 21. — '- iJ. v, i, -2.
 ANNOTATIOKUM jn job, libet^. 9
tanquam inique sihi aliquid accideiit, duni non cogitat
usc[ue adeo se immundum esse coram Deo , ut invocanti
non Angeli respondere, aut se demonstrare dignati sint.
Qui enim hoc non cogitat, stultus est, et ira irrationaljili
interimitur. Aut idcirco Angelos non audire, non videre
potest stultus, quia ira interemptus est, et a zeJo occisus.
« Errantem autem occidit zelus » ad imitandum pecca- :

tores. « Ego autem vidi stultos, radicem mittentes^ »

Stultos nunc impios accipiendum, ut e contrario sapientia
hominis pietas sit, sicut in consequentibus dicitur. « Et
» conterantur super januas infirmorum^ : » humihum,
cum cubicukim a sponso, et stulti foris
recepti fuerint in
remanserint". « Quae enim iih congregaverunt, justi co-
» medent^ » Et de Judaeis potest intelhgi, congreganti-

bus prophetias, quas genliles potius comederunt et de :

his qui facientes comedunt, quae alii prsecipiunt et non

de mahs non hberal)untur » quamvis
faciunt. « Ipsi vero :

proedicent non esse facienda. « Exhauriatur fortitudo

» eorum^ » qua superbiunt adversus infirmos. Exhau-
:

riatur autem, ut jam incipiat laborare. « Non enim pro-

» diet de terra labor : » id est, de creatura non conque-
rantur, sed de se. « Sed homo in labore nascitur''. »

Secundum dictum est, « Nascitur, » secundum quod

id
in laboriosam vitam ex quieta quisque convertitur. « Pulh
» autem vuhuris aUissime vohtant. » Vukur bene intel-

hgitur Dominus, quia ahitudine prophetise vidit mortali-

tatem nostram, qua descendens pasceretur, convertens
nos incorpus suum. PuJh ergo vuituris, filii sponsi dicli
sunt : aJtissime autem voJitantes, conversationem in ccelis
Jiabentes'^, ut a labore Jiberenlur in quo homo nascitur.

Secuti sunt quippe vocem dicentis : « Venite ad me om-

' Job. V, 3. — ^ Ibia. 4. — 3 Matth. 25. — ^i Job. v, 5. — 5 IbiJ. 0.

— ''Ibid, 7.-7 Philip. ni, 20.

10 S. AUGUSTINl EPISCOPI
» nes qui lahoratis^ » Possunt et pulli vulturis in malo
intelligi aerife potestates, quae mortibus, hoc est, peccatis

pascuntur. Quoniamhujusmodi prcTvaricatores angelinon

sunt perducli ad humilitatcm mortahtatis multum labo-
riosam, in qua homo nascitur, valde ilh superbiunt, hoc
« Qui dat pluviam super faciem
est, altissime vohLant.
» tanquam confitentibus faciat misericordiam.
terrse' : w
« Ut non faciat manus eorum veritatem^. « Non faciant

quod promittunt^ minantes dominari infirmis. « In die

)) occurrent ilhs tenebrae : )) ut Judaeis, qui Dominum
non cognoverunt quis esset. » Aut tanquam in nocte
)> palpabunt in meridie^ : » sicut videntes signa, tamen
dubitant dicentes : « Propheta est 5 ahi, seducit popu-
)> him^ quando nec ad lucernam videre voluerunt.
: ))

« Et pereant in bello » in tentationibus. « Et egredia- :

)) tur de manu potentis infirmus*'': » diaboh. « Sit autem

» infirmo spes'. » Ilh enim fortcs rem hic qurerunt.

« Beatus autem vir quem arguit Dominus^. » In hoc

enim errat, quia videtur sibi Job, quia iniquitatibus suis

hoec patiatur, cum ex hoc Leatus sit, quia in liac vila
cum arguitur, habet corrigendi possibihtatem. « Et in
» septimo non te tanget malum^. » Sacramentum sab-

bati. « In fame te hberabit a morte^**. » Verbo enim aht,

et facit firmum ad tentationes. « In pr.neho vero de manu
» » de potestate vinculorum. « A flagello
ferri solvet te :

» hnguae abscondet te^^ » ne sentias contumehas, non :

nepatiaris. « Injustos et iniquos deridebis'^ : » ut sapien-

tia perditionem iniquorumirridebit*^. « Etferoces beslias
» non timebis : » id est, Judaeos non timebis : quia tibi
gentes obaudient. Haec autem de Domino accipienda

Matth. XI, 28. — » Job. v, lo. — 3 Ibid. i2. — i Ibid. i^. ~ 5 Joan.
VII, 12. — 6 Job. V, i5. — 7 Ibid. i6. — ^ lh'u\. i';. — 9 Ibid. 19.—
"> Ibid. 20 — " Ibid. 21. — '» Ibid. 22. ~ '3 Piov. i, 26.
 ANNOTATIONr.M IN JOB , LIBER. 11

simt. Eliphaz hic errat, quia putat de Job intelhgenda,

quae ei revelata sunt, cum totum DcQiino competat.
«. Quia cum lapidibus agri habebis foedus^ » Lapides
agri, quia in gentibus nulla ordinatio Legis fuit, ut quasi

de aedificio lapides essent. « Bestiae enim ferse paccatae

» erunt tibi, » sive de Judaeis sive de gentibus. « Deinde

» scies quod domus tua » id est, Ecclesia.
in pace erit :

(( Et fihi tui erunt tanquam omnis herba in campo » :

sine ariditate. « Et venies in sepulcrum tanquam frumen-

» tum maturum » post passionem. « Ecce hoec ita exqui-
;

» sivimus ~. » Hic auctoritas hujus prophetiae confirma-

tur. « Tu vero scito temetipsum ,
quid egeris. » Non
enim injuste haec tibi Deus permisit accidere.
YL Verba Job. « Sed ut videtur, verba sunt mala^, »
Non enim verba Job de impatientia sunt flagellorum,
cum significent dolorem non pecuharem Job sed quem , ,

habuit de omni genere humano. enim Domini

« Sagittae

» in meo sunt*. »
corpore Yerba Dei, quibus anima
transfigitur, cum cogitur ad confessionem. « Quarum fu-
» ror bibit sanguinem meum. » ToUunt enim peccatum.

» Cura enim incipio loqui, stimulant me. » Quod enim

loquor, illae cogunt. » Quid enim ? Numquid frustra ona-

» ger claraabit, nisi escam requirens^.^ » ut inde famem

patiatur, quia liber esse voluit: « Aut bos mugiet, cum

» habeat in praesepi cibos ? » Asino cibaria labore bovis
prfeparantur, sicut gentibus labore Prophetarum et Apos-
tolorum, qui utique Judaei fuerunt. Itaque haec verba
cibum desiderantis sunt, id est, auxihum, non impatientis
ad dolorem. « Numquid potest sine sale edi panis*'. »
Quasi ei diceretur: « Cur sic ea per figuras dicis •, » Res-
pondet, quia si ex persona sua ea diceret , insulsa essent.

' Job. V, 23, — > Il)id. 24-27. — 3 1,1. VI, 3.-4 Ibid. 4. — 5 Ibid. 5.

— f5
Ibid. 6.
 ;

12 S. AUGtlSTINI EPISCOPI

« Aiit c£t sapor in scrmonilnis vanis? » Vanos scrmones

hominum dicit ; c[uia panis vcrba l)ci sunt, scd panis coe-
lcstis. « Sic ncc anima mca potest ccssare'. » Quomodo
non potcst sinc sale edi panls, sicnunc ministcrium prae-
bco vcrbo Dei : propter illud : « Quomodo audicnt sine
)) prnedicante-? )> « Fnetidas cnim cscas meas video sicut

» cst odor leonis^. » Nam verba mea foetida sunt sicut

lco : vel propter superbiam ,

per quam jactantes putent
vel propter quod amplexantcs carnalia, fcetorcm lconis
liabent, qui propriis verbis gaudent. « Quod si det ct
» veiiiat poslulatio mea*. » Postulationcm dicit, rem
quam spem meam det Dominus. » Sic cnim
petebat. « Et
confidens ob spem post tribulationem ventur.ie consola-
tionis, opportune tentatur. Bene autem spem dicit ([uia ;

cum res venerit, jam tentatio non erit necessaria. « Sit

» mihi civitas sepulcrum, super cujus muros sahebam^.»

Societatem iilam Babyloniae vult tibi sepulcrum non :

ut eum obruat, sed ut sciat quia mortuos tegit cjuicum-

C[ue in ilia fuerint, de cujus tanquam hrmamento et mu-
nimine su[ierbiebat. « Non parcam. Non enim mcntitus
» sum : verba sunt sancta Dei mei^. » Quia non aha dixit

quam audivit a Deo. Id est, de homine generahter pro-

phetantis, cjuia auxiho indiget in confessione. « Quae est
» enim virtus mea, ut suiferam? » Quod signi{ical)at vul-

nus Aut quod tempus meum, ut sustineat anima

ejus, «
» mea'? » Quia imminente morte terrentur liomines, ut

convertantur, et confiteantur Deo putredinem peccato-

rum, cujus consideratione se dicit cogi ad confessioncm.
« Numc[uid virtus iapidum virtusmea^? » Duros ct im-
penetrabiies jaculis verborum Dei, c|ui non moventur ad
confitendum. « Autnonini[)SOconfidebani,cum milii Ijcne

' Job. VI, 7. — ^ Roiu. X, 14. — 3 Job. VI, 7. — 4 ILiJ. 8.-5 IbiJ.

10, ju\ta Lxx. — ^ Ibid. — 7 lbi<l. 11. — ^ IbiJ. i2.

 AWKOTATXOKUM 1N JOB, LIBER. '
13
)) essetS cum essem immortalis ad imaginem
» id est,
Dei. « Sed adjutorium a me recessit. Factus mortalis •»

volens in me confidere. « Et visitatio Domini me despe-

)) Secundum quod dictum est. « Aut filius hominis
xit^ ))

)) quoniam visitas eum^. Propinqui mei non respexerunt

)) me. » Horrui angelis. « Tanquam torrens deficiens*. »
Misericordia enim aliquando inundavit me et siccavi et : ;

non fui mihi fons. « Aut sicut fluctus transierunt me : )>

tanquam sint consolationes potus, « Qui me metuebant,

» nunc irruerunt super me^ diabohis cum angeHs : ))

suis. « Perii et exul de domo mea factus sum^ aut de : )>

habitatione coelesti, aut de conscientia. Idcirco foras extra

domum suam sedebat. « Vias Themanorum videte, semi-
» tas Sabaeorura intuemini''. » Illos significat, qui in

temporahbus confidunt, de quibus se, id est, hominem

quem significat, dicit non praesumere. « Nunc autem et

» vos insurrexistis in me sine misericordia^ : )) putantes
beatitudinem hominum, si carnahbus abundent. Quia
insuhabant, potius quam compatiebantur. « Sed videntes
)) vuhius meum , timete. » Intelligentes quid significet,

timete futuras poenas. Quid enim? numquid ahquid vos

«

» petii aut fortitudine vestra indigeo^? » Quia coram eo

infirmus est, qui eum potest salvare. « Docete me et ego
» obmutescam^*^. » Idcirco enim patientes debuerunt esse
ad doctrinam ejus, quia ipsi eum doccre non poterant.
« Sed, ut video, parva veri hominis verba dicitis^^ .» Eum
dicit verum hominem, qui personam significat agentis
poenitentiam conversione ad Deum, cujus parva verba
dicebant. « Non enim a vobis auxihum peto. » Verus
enim homo a Deo petit auxilium. lUe enim verus est qui

• Job. vr, i3. — =* Ibid. i4- — Psal vui, —

^ 5. ^ .lob. vi, i5. — ^ ibiJ.

16. — 6 ibid. 18. — 7 Ibid. 19. — «Ibid. 21. —9 Ibid. 22. — '» Ibid. 24.

" Ibid. 25.

14 S. AUOUSTIM EPiSCOPI
conlitetur. Uncle cst : « Qiii facit veritatem, venit ad Jii-

» cem^ Nequc cnim elocutionem sermonis vestri susti-

» nebo*. » Dei enim se locutionem dixit sustinere, qua
instruatur. « Verumtamen super pupillum irruistis^. »

Quod ad vos pertinet, insultare mihi voluistis, quamvis

non intellexeritis quid signilicet. Quia ncque Job quem
vidcbant, insultare debuerant, ideo, « Verumtamen. Nunc
» autem inspicientes vacate mihi* : non habentcs quod
me doceatis. « Et rursuni justiti^c adestote^. » Quia primo
videbantur sibi justitia cogi ad loqucndum. « Non est

» enim in ore meo init[uitas, et fauces metc nonne sa-

M pientiam meditaljantur''. » Dicit sc non Deum accu-
sasse, sed hominem induxissc accusantem iniquitates suas,
sicut superius sermo ejus intellectus est. Hanc dicit me-
ditationem sapientiae.
Vll. « Nuraquid non tentatio est vita humana super
» terram'. » Hic jam apertius ostcndit, ex cujus signifi-

cationc superius loqueretur. Tentationem vero dicit tan-

quam stadium cerlaminis ubi vincit liomo vel vincitur.
« El sicut quotidiani mercenarii vita ejus : » temporalera
mercedem jam eorum, qui justitiae suae
expectantis, ut
fructum in futurum expectant, non sit vita super terram.
« Aut tanquam servus metuens dominum suum, et con-

» seculus umbram^. » Quod significat absconditio Adse a

facie Domini^, et tectio foliorum de quibus umbra fit,
quam relicto Deo consecutus est homo. « Aut tanquam
» mercenarius, qui expectat mercedem operis sui^". » Iste

a superiori, hoc differt, quod superior habuit, hic autem

haberc desiderat ipsa temporaha. « Sic et cgo expectavi
» menses vanos. » Jam ad umbram dixit vanos, id est,

• Joan. III, 21 . ~ 2 Job. vi, 26. — ^ i|,;j. 27. —4 Ibitl. 28. — ^ Ibitl. 29.
— '' Ibiil. ^o. — : Job. vu , I. —^ IbiJ. 2. — 9 Gen. 111, 8. — '" Job.
vii , 2.
 -

AjyjyoxAxiOMtM m job , libek. 15

temporalia bona. « Et noctes dolorum datee sunt mihi ^
: w

in quibus et lux amittitur sapientiae, et materies est poe-

narum. Quando dies ? et si surre-
« Si dormiero, dico :

)) xero, rursum Quando cupiditatem

: Quando vesper'^? »
negotii patitur homo in otio, et otii in negotio. « Re-
)) pleor autem doloribus a vespere usque ad mane quo : )>

occidit a Deo. Unde et ad vesperam deambulans Deus eos

dimisit^ quod significat dolentes, quibus nulla expecta-
:

tio est remedii, nisi mane, de quo dicitur « Mane astabo :

)) tibi^ id est, quando post judicium mane Deus reve-

)>

labitur justis. Unde et Dorainus vespere sepehtur, et

mane resurgit^. Hanc ergo vitam tanquam lucifero po-
test comparare. « Et concrescit corpus meum putredine
)) vermium : )> vermium multitudine. « Infundo glebas
» terrae, » radens saniem^. » Expressio cupiditatum vel
curarum confessionis , in qua gaudent iniqui ^
quod ad
occasionem redigunt peccandi , quee alii per pcenitentiam
confitentur unde sunt canes qui Lazari vukiera hnge-
:
,

bant'. « Et vita mea exihor est quam loquela. » Minus

enim facio quara loquor. « Recordare ergo quia spiritus ,

» est vita mea : )> id est, in fame spiritali. « Et non revertar

» ad visibilia. Non me cognoscet oculus videntis^ » quia :

mutabor ut « videntem » hic, diabolum accipiamus invi-

:

dentem. « Oculi tui in me, et non subsisto. » Interficis

enim in me vitam carnalem,, in qua fui. « Tanquam nubes
» expurgata de coelo ^ » aut per coelum purgata quo- :
5

modo diciraus de ferro purgata : ut hic significaverit au-

xihum sibi fuisse de coelo, ut purgaretur aut certe ut :

jam non sit nubes sed in aerem purum extenuetur, tan-

5

quam radiis sohs expurgata , ut obscuritas carnis et san-

' Job. VII, a. — ' IbiJ. 4- — ^ ^*^"- "'3 ^- — ^ Psn]. v,5. — ^ Joan.
XIX eL \\. — ^"
Job. Vii, 5. — 7 Luc. xvi , ar. — ^ ioh. vii, 6-8. —
9 Ibid. 9.
16 S. ATJGUSTINI EPISCOPI

oiiinis non sit in ccielo. Non cnim caro ct sangiiis rcgnum

Dci possidel)unl, cum corruptibilc lioc inducrit incor-
ruptionem, ct absorbebitur mors in victoriam*. « Si cnim
» homo desccnderit ad infcros, ultra iion ascendef^. » Ad
hoc er<io rccordare, ut non dcscendas. « Et non rever-
)> tctur aniplius in domum suam^ : » id est, ad rcquiem
suam. « meo »
Propterea itac[ue ct cgo non parcam ori :

confitcndo cum tcmpus est. « Utrum-ne mare sum ego,

» aut draco^. » Non enim sicut impios aut dialjolum rc-
pulisti. « Quia statuisti super mc custodiam » ut non :

me moveam ad pcrturbationcm, ut sunt maris tcrmini.

« Qui dixi: Consolabitur me lcctus meus » carnalia, in :

cjuibus rec[uiescebat. « Et rcferam adme ipsum consolatio-

» ncm in thoro meo^. » Ad te enim debeo referre con-

solationem meam. « Exterres me per somnia, ct per visio-

» ncm me obstu[)efacis » per tribulationcs vitoe hujus, :

quae ita somnia sunt, quomodo et bona vita3 hujus som-

nia. « Absolves a splritu mco animam mcam^ » propter :

visibiles terrores, a c[uibus hl)era])itur auima meLuens

venire ad eos.« Et a morte ossa mea repuli''. » Nam ierant

in mortem ossa mea, nisi his exterritus fortior esscm et

paticns, quod cst ossium firmitas. « Non cnim in scmpi-
» tcrnum vivam^ ut paticnter feram*^. » Brevitate vitae,-

et metu mortis me correxi. Unde inconvertibihs dialjo-

lus, ([uia non moritur, sed damnatur. « Initium sapien-

» tia^ Limor'-^, » inde est. « Discede a me vana est cnim :

» vita mea » c[uia non suffero tentationes. « Aut cjuia

:

» sensu tuo intendisti in eum^*^ : » propter c[uod rationahs

est. Unde
Nosautem sensum Domini habemus^^ »
iilud, «

Rationis vero munus dicit cxtcnsionem intellectus. « Et

' I ('or. XV, 5o. — ' .Tob. vn , 9. — 3 Hijj. 10. —4 Ibid. 11, i2. —
'•>
Ibid. i3. — t!
Ibi.l. i.'i.
— 7 Ibiil. i5. — 8 Ibid. iG. — 9 Eccli. i, i(j. —
'-> Job. vn, i6; 17. — " I Cor. 11, ifj.
 ANNOTATIONUM 1N JOB , LIBER. 17
» eum m dignum requie. Lsque-
in reqiiie judicabis : ((

» quo me non dimittis? » vinctum tribulationibus. « Ne-

» que deseris, donec deglutiam salivam meam^? » in

dolore ac flagellis contineam et absorbeam voluptatum

fluxus, per tribulationes admonitus. « Si ego peccavi,
» quid possum tibi facere'^ ? » Sensus hic est, Si peccavi,
nihil possum tibi facere. An forle loquendo molesti tibi

sunt homines ? Tu ergo qui scis sensum, quare constituisti

hominem, ut loqueretur adversus te, ut esset tibi oneri?
Siautem peccatum liominis, ne facto nec dicto tibinocet,
quare non obHvisceris peccatum ejus, sed purgas iJkid
potius? nisi quia illa, quae supradicta sunt, ad bonitatem
tuam referuntur. « Quid est enim homo, quod exaltasti
» eum, etc. » Quse non inteUigentes amici ejus, putave-

runt ab eo Deum reprehendi. Si enim non propterea facis

mihi tentationes ut cohibeam fluxos motus meos, ut mihi
ita consulas, quse aha causa est, ut corripias hominem;

non enim nocere tibi potest, quia peccat aut sentis quasi :

adversitatem loquelae ejus, cum scias sensum humanum,

et utique posses quod tibi adversarium est, non consti-
,

tuere. « Et quare non es obhtus iniquitatis meae^? » Si

non ea causa, ut mihi prodessent tentationes istce, ut bo-
nitatis tuae sit totum, et quod me corripis? « Nunc autem

» in terram ibo. » Cum enim purges peccaLum meura,

restat mihi tamen adhuc in terram ire per mortem cor-

poralem. « Nam evigilabo, et ultra non ero » in hac :

terra.
VIII. Verba Baldad Sauchitis. « Misit in manu ini-
» quifatcs eorum^. » In manu misit aut in vindicta , aut
supputatione debitores eos , id est, peccatores demonslra-
vit. « Et restituet tibi vitam justitiae : » quae debeturjus-
'
Job. VII, i8, 19. — = Ibid. 20. — 3 i[jij. 21. — 4 Id. vin, 4-

CXIV. 2
 18 S. AUGUSXIJNl EPISCOPI

lili?e, id ost, beatam. « Et cruiit priora tua minima » iii *

:

coni|iarationo postcriorura, quae infinita erunt. « Aut num-

» (juicl non hi docebunt te et rercrent : tibi-. » Quoniam
nonnullorum major est auctoritas. Jam et hic de Christo
dicturus audila narrat, ([uomodo Ehphaz narravitrcvela-
tioncm. (( Numquid viret scirpus sine aqua^? » Ita crgoet
impii arcscenl sine misericordia Dei. (( Adhuc insua radice
» non mctctur
consistit si aquam non habeat.
, ct :
-»

((Antcquambibat omnis hcrba, nonnc arcscit^? » nisi bi-

bat non cnim aliquando viruit impius.
: Atque arancis ((

» complebitur tabernaculum ejus^ : » opera inutilia. Jam

vero de Judocis et Domino videtur dicere. (( Quod si et
» suHulsorit domum suam non , stabit ^ : » aut Scripturis
sanctis, aut spe promissionis Domini, aut regnura ipsura ,

(( Et cum non pcrmanebit » sequi Deum ([uod

coeperit, : ;

Jud.Tis evenit, qui secuti non suntincipicntcs. Humidus ((

» enim est ante solcm' carnahum lluxu putrescentes. :

(( Ante solem vero, sub tribuJationibus, ut Ante » sub (( ,

significet, sicutdicimus Ante me fac. Et de putredine : ((

» ejus germcn cjus asccndet. » Nisi enim iUi tam mali

essent non per passionem exaltaretur Dominus qui de

,
,

illis secundum carnem natus est^. In congregationibus ((

» lapidum dormit. » Majores enimillum crucifigent. Et ((

» in mcdio hipillorum vivet^ » humihum de quibus : ,

fuerunt ApostoU. (( Sidog]utietur,locus mentietureum^".»

Si abscondorit quod Fihus Dei sit, dicetur ,
quia non est
Fihus Dei. Opuscstergout ipse seseindicet : in hoc cnim
loco non possunt divina cognosci. (( De torra autem alte-
» rum germina])it^^ : » vel Dominus resurgondo, vol aJte-

rum genus piorum, id cst, Ghristianorum. (( Dominus

> Job. viH, 6, 7. — 2 IbiJ. 10. — ^iljiJ II. — 4lbul. — 12. -''Ibid. i/j.

— 6 Ibid. i^. — 7 Ibid. 16. — Roni.

^ ix, 5. — Job. vm 9 , 17. —
"> Ibid. 18. —" Ibid. 19.
 AJNWOTATIONUM IN JOB , LIBER. 19
))enimnon probabit innocentem^ An, non reprobabiti' ))

Vel illucl, impium non proiSavit innocentem. « Nec ultum

))munus id est, sacrificia, quse habebant Judaei. « Ve-
: ))

)) racium autem os implebit risu : )> confitentium. « Et

» tabernaculum impii non permanebit- : )) vel ipsum

templum vel regnum.,

IX. Verba Job. « Vere scio quia ita est^ : )) id est, quia
secundum iniquitates meas haec mihi restituit : sed non
sicut vos arbitramini : sed quia nemo est in conspectu
ejus justus. « Non respondebunt ei unum de mille. )) In
omnibus quippe convincet. Qui in vetustatem perducit «

» montes, et nesciunt ^ id est, ad infirmitatem ut est, : )> •,

« Inveteravi in omnibus inimicis meis^. Qui vertit eos

» in ira*". )) Irascendoeos vertit, id est, ut abud inveniant
quam appetierant , cum « Qui se exaltat , humihabitur ^.

)) Qui commovet orbem a fundamentis : )) per vocationem

quae facta est, per cj,uam commoti sunt excellentes in
mundo. Et cokimnse ejus movebuntur. Qui prsecipit
«

)> non oritur^

soli, et ut aut sapientia non intelligatur,
: )>

aut qui scripserunt ut est « Signa hbrum^. Qui exten-

, :

ditcoelum solus ^^ Ecclesiam

)) : )>
, cpiae proprie Dei sedes
est, quamextendit per totum orbem, « solus, » ad signi-
ficandam unitatem Trinitatis. Nam utique per Fihum in
Spiritu sancto omnia facta sunt. « Et ambulat super mare
» tanquam superterram^^. Super terram, » id est, firmiter
confirmans Ecclesiam in saeculo, vcl subjiciendo sibi pec-
catores, in cpiibus non mergitur, non cedendo tentatio-
nibuseorum. « Si transgressus me fuerit, non videbo. Si
» altior me fuerit , aut celeritate perstrinxerit rae non ^"^
,

' Job. viu, 20. — 2 Ibid. 2i, 22. — 3 IJ. ix, 2.-4 Ibid. 3 et 3. —
5 Psal. vij 8.-6 Job. IX, 5.-7 Luc. xiv, ii. — 8 job. ix, 6, 7. —
9 Dan. xii, 4- — "^ Jot»- i^» 8. — " Ibid. 11. — 12 Forte pevtran-
sierit.
 ,

20 S. AtGLSTlM Einscopi

» cum agnoscam *.)> Opuscst crgo, ut congruat infirmitali

meae, et non me deseral. « Si enim niorti tradiderit, (juis

)) avcrtet -? » Morti enim tradit, cum vel transgreditur,

vel transit ut nesciatur. Hoec est mors anima3 ut Deum ,

nesciat. « Ipsius cnim inavertibilis ira. » Aliorum cnim po-

test avcrti a potentiore. « Ab ipso subdita sunt cnctera sub
» coelo^ : )> excepto ipso coelo, id cst, rationali crcatura j

quia si ipsa sibi caetera subdidisset, nunquam per ea, quae

sibi sulxliderat ,
puniretur : f[uia vero Deus ei illa subdi-
dit ,
punitur per ea, quando oUenderit eum qui subdidit.
« Quod sictiamiustus fuero, non exaudiet me^ » rogans ;

cum proesumens de mea justitia. Comparans enim

,
ca bis
qu?e apud se sunt incommutabilibus et perpetuis, tanquam
injustum me non exaudiet. Ergo ejus mihi misericordia
necessaria est. « Judicium ejus rogabo : » quia ego judi-
care non possumme justum esse. Unde est « Sed neque :

))me ipsum judieo qui autem judicat me, Domiruis est^,

» Si vero invocavcro et iion cxaudierit non credam , ;

» quoniam exaudivit vocemmeam ^. » Cum judicium ejus

rogo, si non exaudierit, non credam c[uod vel alicjuando

exaudierit me occultis enim causis me audivit
: non ,

merito deprecationis meae. Aut certc, non credam non me

exauditum nunc aliquando enim exauditus sum. Aut ita
: :

Quia si exaudierit c[uod pcto, credam etiam exauditum

me nam si non credidero, cpiamvis fiat c[uodpeto, tamen
j

non exauditus sum ut signum exauditiouis crediditas

:

postulantis sit. « Ne forte in turbine me conterat^ » Prop-

tcrea cjUiiero judicium ejus, ne in turbine me couterat.
» Multas enim tribulationes meas fecit sine causa^ • » quo-
rum causa me latuit. Autcerte confitentis voxest, flagellis

Dei confitcntis non se csse correctum, ct idcirco \iosse

' .Tol). IX, II. — 2 Ibid. 12. — 3 ii,i(i. i3. — i ]L,;j. i5. ~ 5 i Coi, jv, 3.

— <^
.lob. IX, iG. — Tll.ul, 17. — S ll.iJ.
 ANNOTATIONrM IN JOB , LIBER. 21
turbine conteri ,
quasi majori supplicio. « Non enim sinit
» me respirare^ : » tam multae sunt tribuJationes meae.
« Etenim quia potest, o])tinet^. » Vincit, ut voluntatem
ejus faciam,non meam. « Quod etsi fuero justus, os meum
))impia loquetur sime justum putavero. « Verumta-
: ))

))men auferetur vita mea^. Quamvis nesciam si impie ))

egi, tamen auferetur vita mea ut patiar quae nolo, aut ,

non faciam quae volo. « Unum est quod dixi magnum et ,

)) potentem disperdit ira *. )> Id est ,

propter hoc unum
fiunt tribulationes hominibus, ut magnus sibi potensque
nemo videatur, prsesumens de viribus suis. « Quia nequam
)) homines inmagna morte erunt^ : )) non in mediocri , in
qua sunt etiam justi, cum tribulantur, et ab eis deridentur.
)) Terra tradita est in manus impii^ : )> aut corpus justo-
rum non anima, cum eos persequuntur , aut quando im-
pius dominari permittitur. Potest et accipi homo peccator
in manus diaboh secundum mortalitatem suam. « Faciens
)) judicium ejus operit : )) aut ipsius impii judicium, aut
justi : in hoc enim tempore opertum est. Aut certe hoc ipso
facit judicium ejus, id est, eo illum punit, quo occultat
ei providentiam suam : utest, « Prse magnitudine iraesuae
)) non requiret'^. )) Vel eo justum vindicat, quo occullat
persecutoriejus judicium suum, id est, providentiam suam,
ut arctius peccatorum laqueis per impunitatem capiatur.
)) Quod sinon est, quis ergo est^? )) Potesthoc de Domino
inteJhgi qui et derisusest, etcujus terra, hocest, corpus
traditum est in manus Judeorum, et cujus judiciumfa-
ciens occultavitmajestatemipsius. « Quod si ipse nonest,
)) quis ergoest? )) qui majora faciat, quam fecit ipse. Vel
sic, Quod si non faciat Deus judicium jusli vel impii, quis
potest facere? « Vita autem mea levior est cursore^. )>

' JoL. IX, i8. — 2 lljiJ. 19. — 3 iijid. 20, 21. — 4 Ibid. 22. — ^ Hjjj.

93. — 6 Ibid. 24. — 7 Psal. X, H. 4- — ** Job. ix, 24- ~ 5 HJid- 25.

22 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Tanquam fugitivos dicit liomines a justitia discedentes :

ut ille filius minor profectus in regioncm longinquam^ »

» Aut (juasi aquiJaj volantis et quaerentis escam-. » De

superioribus, in quibus naturaliter animae rationales beatoe
sunt, idest, operibus justitiae, inclinaveruntsead terrenas
voluptates. « Quod si et locutus fuero, obliviscor dum lo-
» quor^ » Locutio, quemadmodum atfectum habuit ad
exteriora, sic anima dum progreditur ad ea, quae foris
sunt, cupiditate fruendi creatura, obliviscitur interiorem
Crealorem. « Declinans in faciem ingemiscam. » lllam enim
declinationem dolores sequuntur. « Commoveor omnibus
» membris*. » Timor, quo incipit recurrere. «Et quiasum
» impius, quare non sum mortuus, et laboro'' : » Scio,

subaudis. Aut dicit se laborare, quia impictati mortuus

non est. « Et mundatus fuero mundis manibus^: » aut
Dei manibus, aut suis, id est, bonis operibus perregene-
rationem. « Satisinsordeme tinxisti^» inistam mortalita-
tem perductum. Et execratum me est vestimentum
«

» meum'' » immortalitas, qua cupimus supervesliri

: sed :

quia non possumus in hac corruptione ^ ideo dicit, » Exe- ,

» cratum me est vestimentum meum. Nones enim homo,

» sicut et ego, cui contradicam'^. » Homini enim possem

demonstrare justitiam meam in tuo autem judicio inve- :

nior injustus, « Utinam esset nobis arbiter^^. » Videtur

blasphemare, nisiillum mediatorem Dei et hominum op-
tare intelligatur^*, utper eum alleget preces suas.Hoc modo
enim illc audit inter utrumque positus, et arguit hominem.
« Fiho enim omne judicium Pater dedit^-. « Et qui argue-

» ret, et qui audiret inter utrumque. Avertat a me virgam

» suara*^ » Transeat timor Legis, ut adoptionis Hbertate

' Luc. XV, i3. — » Job. IX , -iG. — ^ Ibid. 27. — 4 Ibid. 28. —
5 Ibid. '.^9. — ^»
Ibid. 3o. — 7 ll)id. 5j. — ^ , Cor. v, i-
— 9 Job. ix, 32
— 'o Ibid. 33. — I Tim. n, S. — ' Joan. x, "il. — '^ .Tob. ix, 33, 34-
 .

ANNOTATIONUM IN JOB , LIBER. 23

etcharitateilli conjungar.wNonenimsum mecum' : » quia
his lisereo ,
quae foris sunt.
X. (c Proferam contra me sermones. » Hoec confitentis
sunt. « Et dicam ad Dominum Noli me docere impium :

» esse'^. i)Noli me tentare ultra quam possum ferre, nec

mihi sinas accidere, quibus mihi impietas persuadeatur.
» Aut bonum est tibi, si inique egero ^ ? » Non est autem
tibi bonum , si inique egero : non ergo injuste me ita cons-
tituisti. (c Qui despicis opus, quod manus tuae fecerunt? »
Si quod despicis opus manuum tuarum. « Ad consihum
» impiorum animadvertisti^? » sed non ejus impietatis,
quse hominibus apparet. <c Et, cc Ad consihum impiorum
» animadvc<rtisti ? » non quia placet iUi, ut inique agant.

« Aut sicut horao perspicit, perspicis^^ quia utique non

sicut homo perspicis , ideo in consilio impiorum animad-
vertisti. Est enim impietas ,
quam tu solus vides , et ab
hominibus non videtur. « Aut humana cst vita lua^ : »

id est, brevis ut non possls de perpetuitate judicare. « Et

» peccata mea investigasti'. » Non enim latere te potue-
runt, quae latent homines. « Scis enim me nihil impie
» fecisse. » Nam quantum ad homines , nihil impie feci.
« Sed quis est ,
qui de manibus tuis erepiat **
? » judicantis.
Sicut Deusjudicas, cum vides etiameas impietates, quas
homo non videt. « Postea vero mutatus percussisti me^ : »

se scihcet mutato, non Deo quiamutatus homo mutatum

:

Deum sentit, ut per tenebrarum diuturnitatem mutati

ocuh mutatum solem sentiunt. « Memor esto, quia de luto
» fmxistirae. » Tuaergomisericordia indigeo. «Interram
» me iterum convertes^'^ : morte, quae poena est peccati.
« Nonnetanquamlac raulsisti me^^? » Quia etiamjam mor-

' Job. IX, 35. — 2 id, X, 1,1 — nijitl. 3. — 4 IbiJ. — 5 ibid. 4. —

^ Ibiil. 5. — 7 Il)id. 6. — « Ibi.l. 7 — ') Ibi.l. 8. — -o Ibid. 9. —
" Ibid. lo.
24 S. ALGUSTINl EMSCOPl

lalibus piiohuit niiscricorciia, cum homines de liominibus

inibrmi primordio Ibrmavil. « Hacc ergo cum in tc sint,

)) scio quia omniapotes' : » ([uia tantae bonitatis sunt, ut

carnalem quoque substanliam operentur. « Quod si et

» peccavero, cuslodies me "^

: )) aut ut me non perdas , aut
ne lateat peccatum meum. « Et si justus fuero , non pos-
)) sum respirare^ ; » in conspectu hominum. Nam tuvides
peccata, quae homines latent. « Plenus enim sum oppro-

)) brio : )> in conspectu tuo. « Et capior sicut leo ad oc-

)) cisioncm''. )> Est superbisepeccatumquodhomineslatet,
quando etiam in factis laudabililius possit obrepere. « Ite-
))rum autem commutatus saevissime crucias me ^ post : ))

pocnam peccali, qua mortalis factusest bomo. Sccundum

has dicittribulationes quas in hac vita homines patiun-
,

tur ; quia repente plerseque accidunt tribulationes ,

quaa
turbant quietem ipsius vitne mortahs, cum in sahite est,
vel in securitate rerum quamvis temporahum . quam mi-
sericordise Dei deputavit. « Instaurans in me tormenta
)) mea^ » Quia jam ipsa mortahtas tormentum
de qua est,

tribulationes ahce fmnt. « Quare ergo de ventre eduxisti

))me^? » de obscuritale adnotitiam, quae soLi majoris
iniserii3eestmateria,cum subvertitur hanc generationem :

superius etiam commemoravit. « Et essem tanquam non

)) fuissem^ » penitus ignotus. Unde est « Vocat ea C[ua3
: :

))non sunt, tanquam cjuoe sunt'', «idest, secundum igno-

)> bihtatem. Aut numquid non est tempus parvum vitae
» mea;^*'? » Non enim jiropler longituchnem vitre mese

mortuus non sum^ cum utique parvum sit cjuod vivo.

« Patere me donec requiescam pusilhmi. » Post miseri-
,

cordiam, qua de limo fecisti me, etmutatum mortahtate

percussisti me, et ijisa mortahtate consolatus es me, dcinde

Job. X, i3. — ^ ihiJ. 14. — 3 ibid. 1.5. — 4 ibid. 16. — 5 Ibid. —

''lltid. 17. — 7 Ibid. )8. — '^ ll>id. 19. — 9 Uoin. iv, 17. — >" .lob. x ,
s>o.
 AMs'OTATIO]VrM IJV JOB , LIBER. 25

exorcuisti me tribulationibus. Patere ergo me , ut requies-

cam in te : « Antequam eam
unde reverti non in poenas ,

» licet ^. » Ab liis enim, quam supra commemoravit, licet

reverti, si se homo ad Deum converterit. Yult autem

requiescere antequam eat in poenas seternas, ad hoc utique,
ut non eat. Quemadmodum si dicamus alicui « Corrige te, :

antequam damneris » nonenim cum se correxerit, dam- :

nabitur. « Ubi non est lux nec est videre vitam homi- ,

» num"^. » Illa est enim vita hominum, ubi cst lumen

verum, quod illuminat omnem hominem^. Aha est terra

viventium , aha terra morientium.
XI. Verba Sophar MiKTEr. « Aut numquid videbitur
» eloquens justus esse^? » Putat enim Job verbis magis
quam operibus abundare. « Beatus natus homo, brevis
» vitae. » Sententiam suam illi rephcat, quam vultintel-
hgi loquaciter dictamet inaniter. « Cum nemo sit quicon-
» tradicat tibi^ » Quia quando dicebat, nemoei contra-
dixit. « Sed quomodo dominus loquatur ad le^ ». Ea
loquere potius, quibus misereatur tui Deus. « Quia du-

» plex erit super te : » corripiendo , et consolando. « Et

» tunc scies ,
quia digne reddita sint til)i a Domino quse
» peccasti ' : v post correctionem sequente illuminatione.
« Aut vestigium Domini invenies : » ut vehs Deum repre-
hendere. « Subhme est coelum , et c[uid facies ^ ? » ut
invenias sacramenta coeh. Non enim debes eum reprehen-
dere, cuius opera non comprehendis. « Quis dicet ilh :

» Qiiid lecisti ^ ? » Et hoc enim recte erit factum, si Dcus

hoc fecerit : cpiia facere ahcpiid ille nisi recte non potest.
« Ipse enim. novit opera hominum inicjuorum '". » Non
iniqui operis est. Unde vult intelhgi , cpiia stulte hic,

c[uem iniquum ^Dutat , reprehenderit Deum : sic enim eum

' Job. X, 21. — * IbiJ. -ll. — 3 Joan. i, 9. — 4 Job. xi, 2. — ^ Ibib. 3.

— c Ibicl. .5 — 7 Ibid. 6. — 8 Ibi.l. :, 8. — P IbiJ. 10. -- >o Ibid. 11.

 26 S. AUGLSTINI EPISCOPI
loqui cxistimavit. « Homo vcro alitcr nutatsermonibus ^»
IModo illi placet Deus , modo illi displicet cum apud
;

Deum sit firmilas. « Et vir natus mulicris tanquam ona-

» ger erit indcscrto"^,)) cupiditate libertatis, impatiens do-
minatoris atque domitoris. a Et extendens adeummanus
)> tuas -.)) Ut acceptet opera tua. « Si iniquum quid est in

)) manu tua. » Ipsa duo repetivit, sed ordine mutato.

« Etiniquitas in domo
non maneat. » Hoc dixit cor. tua
« Sic enim fulgebit facies tua tanquam aqua » pura :

conscientia. « Tauquam fluctumqui non prreterit, et non

» terreris » nisi omnes tangat in hac vita. « Et oratio
:

» tua tanquam lucifer erit^ » ante illuminationem prau- :

Jjit ,
quasi et ista ad prophetiam sanctse civitatis , vel ad
populum Dei pertinentia , audita, vel revelata dicuntur,
sicut a superioribus amicis ejus dicta sunt. « Et rogabunt
» faciemtuammulti^. » Omina istadeEcclesia.
XII. Verba Job. « Sed justus viret sinecrimine venit
» inderisum^. » De Domino intelligendus est. Sensus :

Non ergo mirum , si et ego vobis in derisum veni. « Et

» domus ejus ut devastaretur ab iniquis : » Ecclesia a
persecutoribus. « Imo vero nullus confidat, cum sit ne-
» quam, se impunitum futurum^ : » quia judicium a
domo Dei'^. « Tanquam inquisitio in eos non sit futura : »

non confidant. « Sed tamen interroga quadrupedia, si tibi

» respondeant^. » Ideo reete inquirit iniquos, quia ex

operibus potuerunt cognoscere Creatorem, et colere de-
buerunt. Non enira creaturarura responsione doceri de-
buerant^ cum acceperint rationem, qua ista cognoscerent.
« Si non in raanu ejus est anima omniura viventium \ »

Hinc ergo scitur, quia ipse omnia creavit, quia anima om-
nium viventium in manu ejus. « Et spiritus omnis carnis
'
Job. XI, 12. — 2 jijjj — 3 iijij. i3-in, — 4 iijij. ig. — 5 i^ x,f^ /|

— *>
IbiJ. 5. ~ 7 I Petr. iv, 17. — ^ Job. xir, 6, 7. — 9 II)iil. 10.
 ANNOTATIONUM in job, liber. 27
» hominis ; » omnis carnis humanse, id est, rationahs

anima. « Auris enim sermoncs dijudicat^ » Quemadmo-

dum sensus sensibiha dijudicat, ita spiritaha spiritus, qui
debuit cognoscere, quoniam in manu Domini est, opera
Domini. « In multo tempore sapientia est^. » Non utiqne
in multo tempore sed apud Dominum a quo petenda
:
•

est. « Si destruxerit, quis fedificabit" ? » propter virtutem

destruxerit, et propter sapientiam clauserit, ut ad eam
non perveniat. aquam, siccabit terram »
« Si prohibuerit :

sapientiam ipsam, terram vcro hominem. « Quod si et

))emiserit, perdet evertens terram*. » multis enim sa-
pientibus factis turbabuntur peccatorcs. « Qui ducit con-
» suhores captivos. » Subjugat enim sibi eos, qui se con-

sulunt. « Judices autem terrae in pavorem misit^ » aut :

Judreos, aut Pilatum, aut sensu terreno judicantes. « Qui

» collocat reges super sedes : » id est, Apostolos. « Et
» circumdedit balteo lumlDOs eorum : » id est, continen-
tia. « Qui emittit sacerdotes captivos :» ut ab hominibus

ducantur : et significantur Judaei. « Qui permutat labia

» fidehum^. Permutat in bonum, ut non de justitia
»

sua, sed de gratia ejus praesumant. « Et intelhgentiam

» senum cognovit. » Cui placet intelhgentia senum. Unde

est : « Cogniti Gui adversarium est « Non

estia a Deo'^. » :

» novivos^. Et bene coepit a fide, et pervenit ad intel-

»

hgentise canos. « Qui revelat profunda de tenebris » :

aperiendo prophetias. « Et produxit in lucem umbram

» mortis^ : » id est, fecit ut cognosceretur vita ista, quia
umbra mortis est. « Decipiens gentes, et perdens ea^'' : »
putantes quod nocerent Ecclesiae Dei, cum sibi nocerent;
quod de impiis intelligendum est. « Sternens gentes, et

I
II. —
.lob. XII, ^ Ibid. 12. — ^ Ibid. i^- — 4 Ibid. i5. — ^ Ibid.
17.
— ^ Ibid. 18-20. — 7 Gal. IV, 19. — 8 Matth. xxv, 12. — 9 Job. xn, 2i.
— Ibid. 23.
'"
 »:

28 S. AUGUSTINt EPISCOPI
)) iii viam ducens eas : » ad luimilitalcni, Lan([uam illum
asinum. « Reconcilians corda principum popali terraa ^: »

sibi reconcillans vcl Judiieos vel reges terrne^ qui primo

perse(|ucbantur Ecclcsiam. (( Scduxit autem eos in viam,
)) quam non noverant^ : )> subruendo Legis opera, ut
simpliciter intelJigerentur : hinc eis visus est peccator.
« Quo errore tenebrati sunt tanquam ebrius^. ))

Etarguam in conspcctu ejus, si voluerit » ut

Xlll. (( :

arguat se ipsum quod est confessionis. « Et curatores 5

» malorum omnes vos. Bonos enim non polcstis conso- )>

latione curare. « Audite ergo objurgationem oris mei : »

in vos. « Et ante conspectum ejus proferlis dolum : »

cum vultis vos videri justos, quod non estis. « An sub-

» trahitis vos ipsos judices fieri? » Numquid potestis
dissimularc, non judicare, quia de vobis verum dico.
(^t

« Si enim omnia facietis, adjiciemini ei^ » id est, Etiamsi :

omnia prrecepta faciatis, invenict in vobis ([uod arguat.

Ncmo enim justus in conspectu ejus. « Quod si et occultc
» personas mirati fueritis : » suas, se ipsos justificando,
non sohmi adhomines, sed etiam ad se ipsos. « Corpus
autem luteum » ut fragilitatis sakcm vestrse considcra-
:

tionc timeatis. « Ap])rehendens meas carnes dentibus

» meis^. » Non mihi parcam, ut non sokim vos arguam,

sed etiam me. « Et animam meam ponam in nianu » :

inspiciendam, ut nihil celem, sive ut computem peccata

mea. « Licet occidat me ike qui potens est, qui et ccjepit^ :

quamvis occidat peccata mca. loquar, ct corameo « Tamen

arguam me non me justificabo, abscondens peccata mea.
: »

« Ecce egoappropinquojudicio meo' » ut judicem de me :

quasi ipsa sit hominis justitia, in confessione sibi nonpar-

cerc. « Tuncafacietuanonabscondar'^ :» qucmadmodum

' .lob. xu, 24. — 2 Ibid. — -'

IbiJ. 0.5. — 4 IJ. xiii, i-9. —5 Ibid. i2-

14. — '''
Ibid. I.'). - 7 Ibid. 18. ~ « Ibid. 20.
 ,:

AJVNOTATIOJVUM IN JOB , LIBEK. 29

absconduntur peccatores. « Manum aufer a me^: » ut
nihil in me sit castigandum, et sitin me charitas, « Et ti-

)) mor tuus non me terreat. Quot sunt iniquitates mere'^ ? »

Hinc potest videri illud dixisse « Animam meam po- :

)) nam in manu mea^ ad computandum. « Aut putas

: ))

)) me esse contrarium tibi^? Cum utique infirmus sum, et )>

quasi hoc metuis, ne si justificatus fuero, par tibi sim

cum folium sim. Ergo est aliqua latens causa, quando
haec non Et imposuisti mihi peccata juventutis^i-
est. « )>

Ut hsec sit causa, quare dicat abscondi a se peccata sua,

quia superbierit, quod est peccatum juventutis. « Et po-
)) compede pedem meum
suisti in in vinculo mortali- : ))

tatis. Et radices pedum meorum contemplalus es'':

« )>

cupiditates meas. « Qui veterasco sicut uter ut vinum : )>

novum non possim « Aut (ut panno novo con-

portare :

)) sui) velut vestimentum quod a tineis comestum est^ )>

XIV. « Homo enim natus ex muliere, brevis vitse, et

)) plenus iracundia3 pcense. « Et hunc fecisti venire in
: )>

)) in judicium coram te^. Quamvis ita mortahs sit, et ))

ipsc habet tamen unde rationem reddat cxigitur enim :

de illo quod potest, quamvis perparum possit. « Dinume-

)) rati enim sunt mcnscs cjus apud te^. Eo enim quod ))

temporahs est, de peccato convincitur : nam setcrnum

illum tu feceras. « Discede ab eo 5 sine, requiescat"* : ))

secundum opinionem carnahs ct animahs hominis, cui

totum bonum hoec vita est. Et ideo sibi vult parci, ut
fruatur hac vita. « Est enim arbori spes^^ Irridenter ))

hsec pronuntianda. Utique enim magis est spes homini

quod carnales nolunt credere. « Vir vero cum mortuus
)) fuerit, abiit. )> Et hic ironicojs. « Tempore enim mi-
I
Job. xiii, 21. — 5 Ibid. 23. — 3 Ibid. i:^. — 4 Ibid. 24. — ^ Ibid. 26.
— Glbid. 27. — 7 Ibid. 28. — 8 Id. XIV, 2, .3. — 9 Ibid. 5. — <° Ib^d. 6.

—" Il)id. 7-
 ,

30 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» mioUir niarc ; nam post implotur^ » Dicit autem de his
locis, ubi accessus et recessus fit, vel quod omnia littora

latenter minuuntur et augentur, horis lunaribus scilicet,

cum oriturluna, vel nobis vel aliisusque ad medium
coelum crescit, et inde minuitur. « Usquequo coelum esl,
))non consuetur » ad novum, id est, ipsi coelo. « Atque
:

» ulinam apud inferos me custodisses'. » Usque adeo est

spes resurrectionis, ut jam et his carerem vitae incertis.

« Et abscondisses me^ donec requiesceret ira tua. » Hinc
est: «( Absconderepusillum, donec transeat ira Domini^, »
id est, donec transeat ista mortalitas, et ad resurrectio-
nem veniatur. « Si enim mortuus fuerit homo, vivet. »

Nam hocc non est vita. « Consummatis diebus vita3 suae : »

tunc vivet. « Deinde vocabis , et ego respondebo tibi : »

obediens tibi, sine impedimento mortalitatis. « Signasti

in sacculo iniquitates mcas » ut redderes mihi. « Anno-
:

» tasti si quid invitus erravi^ : » etiam hoc annotasti. In-

vitum autem errare poena peccati est. « Et quidem mons
))cadens defluit. Ita et homo ex altitudine et firmitate
sua cecidit. « Et petra veterascit in loco suo^ » uthomo :

jn genere suo et conditione sua. « Et alluvione fre-

))quentium gurgitum'' : » quasi et homo ita ad exihta-
tcm perductus sit, cum crebris cupiditatum a]luvionil)us
atteritur. « Spem vero hominis perdidisti. » Gradus fecit

dc monte ad petram a petra ad lapides a lapidibus ad

, ,

arenam quia has minutiones carnales patiuntur. Et bene

5

jam « enim in finem » in

perdidisti » dixit. « Impulisti :

consumptionem. Ut pereat spes qua carnales gau- ista,

dent. « Mutasti faciem ejus, dimisisti eum' » cum imago :

Dei in eo exterminata est. « Et cum multi fuerunt filii

» ejus, nescit » quia moritur, quamvis propagetur so-
:

Job. XIV, 10, II. — 5 Ibid. i2, i3. — 3 isai\ xxvi^ 20. — 4 Job. xtv
14-17. — 5 Ibid. 18. — 6 Ibid. 19. — 7 Ibid. 20.
 :

ANIVOXATIONUM In' JOB , UBER. 31

boles. « Sed carnes ejus super eum doluerunt ^ : » id est,
talem conditionem suam homo carnaliter dolet, et anima-
liter luget. Spiritalis enim novit^ quia et si exterior homo
corrumpitur, sed interior renovatur de die in diem^
quia hoc fieri sentit in se ipso.
XY. Verba Eliphaz Themanitis. « Et implevit dolore
)) ventrem^. » Spiritus enim scientiae per consolationem
sanat potius a doloribus ; tu autem qui imples ventrem
dolore, non spiritu scientiae respondes. « Nonne tu repu-
))hsti timorem ? » Deum non timuisti, in eum talia dicens.
« Et elegisti hnguam malorum qua homines maledi- : ))

cunt. « Quid enim ? Numquid primus homo natus es ? ))

quia tantum superbis. « Aut ante colles concretus es^? )>

Etiam montes nomine colhum accipiendos, id est, ante

omnes virtutes, spiritus potentes. « Sed et senex et de-
))crepitus in nobis est. Qui sciat etiam quse nos nesci-
))

mus, est intcrnos. « Quid ausum fuit cor tuum, et quid

))sustinuerunt oculi tui ? speraverlint. « Quid eiiim est ))

)) homo ut sit sine criminc? )) c[uod et tu dixisti. « Si in

)) sanctis ejus non est fides'^ : )> propter incerta temporum,
quibus plerumcpie falluntur, ut multa dicant, etnon fa-
ciant. « Et coelum non est mundum ante eum : )> pro his
L[in habitant in coelo : aut certe coelum pro ipsis sanctis
ponitur, quia in his habitat Deus. « Quae sapientes dixe-
)) runt, et non celaverunt parentes suos''. )) Quia etiam
Judaeis Apostoh prsedicaverunt. « Ipsis sohs data est
)) terra : )) inhabitanda. « Nec supervenit iJhs c{uisc[uam
)) extraneus'' : )) nec sanctus homo vel Angelus : id est,
in sccuritate possidebunt. « Cum putaverint se esse jam in
)) pace. )) Ita dicit, cjuasi hoc putet ipsi Job evenisse.
« Non credit converti a tenebris : )) non credit ut con-

• Job. XIV, 21, 22. — »2 Cor. IV, i6. — 3 job. xv^ 2. — 4 Ibid. 4-6.
— 5lbid. io-i5. — ^lbid. i8. — 7lbid. 19.
 32 S. AUGUSTfNI EPISCOPI
vcrlatur a peccalis. « Et dccretus cst in cscam vultu-
» rum^ : » acriarum potcstalum, qu;c mortibus pcccato-
rum pascuntur. « Sicut dux in prima acie dccidct. » Audax

cst, et non fert tribulationcs. « Qua clcvavit manus con-

» tra Dcum. » An « c[uia » clevavit? « Et cucurrit conira
» cum contumcliosc ~ : » adversaria laciendo quam proe-

cipit. « In crassa cervicc scuti sui : » prresumens de pro-

tectione sua. « Quia opcruit faciem ejus in adipc suo^. »
Per adipcm, id cst, pcr exaltationem supcrl)ire sua? abs-
'
condit a se Deum. « Et fecit capistrum super femora : »

ut liljidinibus suis colligarctur, quo vinculo diiccrctur ad

mortcm. « Qu.c cnim illi paravcnmt, alii aufcrunt^ » :

ipsum ctiam regnum terrenum, vcl quamcumquc spcm

yj lcmporalcm, quam cum toto mundo justi accipient. « Et
» nonditabitur, ncc pcrmancbit substantia cjus^ » impii :

scilicct. « Non immitlct supcr terram umbram : » id est,

non viret. (( Sed extirpem ejus arefaciet ventus : » ten-

j
tatio. « Proecisio ejus ante horam corrumpetur : » prius-

v'.' quam sperat. « Dccidat tanquam llosolivoe^. » Dccidat a

pace, vel quia meliora hos sequuntur, quemadmodum
florem fructus. Tcstimonium cnim impii,mors: » sig-
«
r
k J num. « Et ignis com])uret domus corum qui muncra ac-
» cipiunt'''. » Hi sunt cnim impii, qui muncra temporaha

prseponunt justitiae. « Concipiet et jn ventre gemitus^. »

Ea quae sperat, in pccnam ilh proficiunt.

XVI. Vekba Job. « Audivi taha muha » non solum :

ciuse vos dicitis. « ConsoLitores malorum omnes. » Malos

potestis consolari, cjuia ipsi vos imilantur, non bonos et

cst vocativus. A nullo cnim vestrum audivi ahc[uid boni.
« Qiiid enim? Numquid ordo in sermoni!)us est spiritus? »

superbine. « Aut in ([uo moiestum tibi erit? » c[uamvis

' Job. XV, 21-22. — ' Ibid. 24-2'). — 3 iljij. 26-27. — 4lbid. 28. —
S ibid. 29. — ''
Ibid. 3o-32. — 7 Ibid. 33, 34. — « Ibid. 35.
 .

AnnotAtioiviim m job, liber. 33

iion ames quod dicas. « Et ego secundum vos Joquor : »

quomodo digni estis. « Si subjecta esset anima vestra pro

)) mea*. » Si vos pateremini quod ego , loquerer sermo-
nibus, non factis : ita nihil est loqui quod non facitis.

« enim loquar, non dolebo vulnere'^. « Ostendistis vos

Si

neque in loquendo nec[ue in tacendo prudentes esse. ,

Nam sapientes et cum loquuntur, in consolationibus con-

dolescunt j vel in confessione sua loquentes, dolent vul-
nus suum 5 vel cum tacent, prudenter tacent. « Nunc
))autem lassavit me, et fecit stultum, et putrem" ut : ))

non contra vos loquar, Deus Ircgit superbiam ut stultus ;

factus sapiens fiam. « Apprehendisti me, et in testimo-

)) nium factus sum*. » Convicisti me de peccatis meis,
et adversum me ego sum testis. « Et surrexit super me
)) mendacium mcum : )) cum mihi justus videbar. « Con-
)) tra faciem meam respondi^ )) Hinc est, « Statuam te
)) ante faciem tuam^. Iracundia usus dejecit me''. )> Be-
nedixit, « Usus iracundia ; non enim eam patitur ; )) dejecit
autem tanquam superbum. « Fremuit super me denti-
)) bus. )) Objurgavit me^ ut dentes, pro verbis intelJi-
gantur. « Sagittse piratarum ejus super me dcciderunt. )>

Aerias potestates, quibus utitur Deus, et eis permittit ut

aut exerceanlur boni, aut puniantur mali. Pirat.ne autem,
quia in lioc mari navigantibus insidiantur. « Acie oculo-
)) rum irruit. )) Non
tanquam dissimulavit a peccatis meis,
innuit ut punirer. Ipseenim tanquam lumen est, puni-
toribus ostendens puniendos. Ruina mihi fuit aspectio
ejus. Aut ita Fecit ut viderem peccatum meum ante
:
5

cnim non sic mihi ad sensum perductum fuit. « Acriter

percussitme in gentibus, et siraul concurrerunt in me*. )>

Deo enim percutiente, illi concurrerunt angeli Satanas.

' Job. XVI, 2-4. — ' IbiJ. 7. — ? IbiJ. 8.-4 IbiJ. 9. — 5 jbiJ. ,0.
— '^
Psal. XLix, 21 .
— 7 .lob. XVI, 10. ~ ^ ibiJ. 1 1

cxiv. 3
34 S. AUGDSXIINI EPISCOPI

» In pace cum cssem, discerpsit me'. » Ah ipsn pnce aut

a mcmetipso discerpsit, ut ab adversariis et sibi ndversnn-

libus dilacerarer. comam menm divulsit »

(c Et tenens :

per peccntn mcn me adversum me divisit. « Stnluit me

» sicutsignum » in quem jncularcntur, ut solet signum
:

poni jnculantibus, quo jacuJa dirigant. « Circumdcderunt

» me lanceis, emittcntes in renes meos, non peperce-
» runt'^ : » propter desideria carnnlin, qu.T sibi impacta
dicit, per malns persunsiones ab nngelis mnlis. « Eflude-
» runt in tcrrn fel meum : » ut terrena bonn zclnrer iniis,
qui hisabundnnt. « Dejecerunt me prostratione mngna : »

ne cnrnalem prostrntionem intelbgeremus. « Cilicium

» assuerunt corio meo : » pcccnta interiora ,
quibus re-
miniscitur se fuisse in bonis. « Et super pnlpebrns mcns
» umbra mortis. » Volo videre, et impedit me consue-
tudo carnalis. « Terra ne operint super sanguinem carnis
» mc.-Tc^ : » id est, ne si immunda fuerit oratio mea op-
tando terrena, accedat cumulus terrse super vinculum
mortalilntis measj quod significavit nominc sanguinis^ id
est, ne cupiditate terrena majoribus cnlamitatibus volun-
tarii peccati operiar, cjuod est illud naturale peccntum de
conditione mortali. « Nec sit locutus clamori meo^. » In-
tercludatur mcritum orationis meae. « Et nunc ecce in

» in coelis est testis De Domino videtur dicere,

meus^. »

quia nondum in terram descenderat, « Et conscius meus

» in excelsis : » propter pnrticipntionem mortalitntis. « Di-
» judicetur cum Domino''. » Veniat Dominus, utcum eo
vir judicetur, tanquam Joannes cum Chrislo. In quorum
chjudicalione intelligitur, ([uid distet inter hominem per-
lectum, et Deum hominem factum. « Sicut fdius hominis
» ad proximum suum ; » Dominus homine suscepto, ad
' Job. XVI, i3. — = Ibul. 14. — ^ IbiJ. lo-ig. — 4 IbiJ. — 5 il^iJ ^o.
— 6 IbiJ. 2'3.
 :

A&N0TAT10INI.M iW JOK , LIEER. 35

enm qiii Anni cnim dinnmcrati
inciderat in latroncs^ «

» venerimt railii^ » quod mihi per Christnm subvcnia-:

tur plenitudine temporum^ « Et viam per quam non re-

))vertar, ingrediar* viam renunliandi sseculo. : )>

XVII. « Defeci agitatus spiritu. Ordo, Defeci spiritu, ))

laboribus concussus. « Oro ut sepeliar, et non contingit

)) mihi^ : )) ut absorbeatur mortale a vita. Ingemiscimus
enim gravati, in quo nolumus spoliari, sed supeiTCstiri*'
id est, mutemur potius quam moriamur. Quod utique,
quamvis hoc homo cupiat, non contingit. Debet enim mor-
tem condemnatione peccati. « Preces adhibeo cum labore,
)) et quid feci : » nonnihil feci impetrans. « Furati sunt ex-
)) terni bona mea^.)) Ipsam immortalitatem, qua spoliatur,
significat, qui semivivas a latronibus est relictus^. )) Quis
)) est iste^^P^^quimihi subventurus est, Dominum significans.
Sed ideo dicit, « Quis est:, )) q^uia inter homincs futurus erat,
ut vix ab eisAd manum meam ligetur
discerneretur. « : )>

vinculo charitatis ut custodiat me et ducat quo vult.

, ,

« Quia cor eorum abscondisti a prudentia***. Qui eum ))

non cognovcrunt abscondisti. « Propter hoc non exalta-

)) bis eos. Quia humiles non fuerunt, ideo caecati sunt,
))

et non potuerunt humilitate Christi exaltari. « Parti an-

)) nuntienturmala^^)) Quod csecitas ex parte in Israelfacta
est, sive quia eis mala videbanlur^-, qua? Christus annun-
tiabat, ut dicerent : « Seducit tur])as*^ : )) sive per Pro-
phetas qure annuntiata sunt de csecitate Israel, non uti-
que toti, sed parti acciderunt. « Et ocuU super filios

)) eorum tabuerunt'* : )) admiratione miraculorum/qui-

bus dictum est : « Si ego in Beelzebub ejicio dsemonia,

' I Luc, X, 3o. — • Job. xvj, 23. — 3 Cal. iv , 4- — '^ Job. xvi, 23. —
5 Id. xvii, I. — 6 2 Cor. V, 4- — 7 .Job. xvii, 2.-8 Luc. x, 3o. — 9 Job.
xvii, 3. — »«> Ibid. 4. — " ibid. 5. — '= Roni. xi. 25. — '3 Joan vii, 12.
— '4 Job. xvn, 5.

3,
36 S. AUGUSTINI El'ISCOl'1

» lilii vcstri in ([uo cjiciunt^? Posuisti autcm mc iu Jo-

» c[uclam nationibus^ : » liominem quem redemisti, id
est, Ecclcsiam dc (|ua lo({uerentur nationes, sive quae
loqucrctur nationibus : « Et in risum illis devcni : » aut
nationibus, cum ei detraherent 5 aut Judoeis, qui loque-
bantur nationibus. « Obscurati sunt ob iram oculi mci^ »

Obscurati sunt oculi Ecclesiae, id cst, Apostoli cum intel"

Jecti non sunt ab iis, Et
qui hac p(3ena erant puniendi. ((

» expugnatus sum valde ab omnibus. Tam Judoei enim »

c|uam gentes cxpugnaverunt Ecclcsiam. « Et mirati sunt

.) super hoc veTaccs''' » vcl cjuare potestas data sit im-
:

piis in Ecclesia, vel quarc ab impiis Evangelium agnitum

non sit. « Justus autem supcr inimicum consurgat » c[ui :

temporaliter cadit pcrsccutionibus, ut postea infideliJms

dorainetur. « Etpurus manibus sumat audaciam^ : » spei

audaciam, ut confitcatur Ghristum ct in persecutione.

« Non enim iuvcnit in vos veritatem^. » Omnijjus enim
tam Judoeis c[uam aliis gratia necessaria est. « Et con-
» vulsse sunt compages cordis mei^ w ut non celem pec- :

cata mea. » Noctem in diem posucrunt^ » impii. Unde :

est : « Vse iJJis cjui dicunt cjuod J^onum est malum, et

» malum bonum ^
qui ponunt tenebras lucem, et lucem
» tenel^ras^. Si sustinuero^ inferi domus mea erunt : »

pertuJero peccata mea, ut non confitear. « Interitum

» appcJJavi patrem meum'*'. » Non ero fiJius vit.T. App(d-
lavit autem Deus. « Matrem meam et sororem tabem. »

Ex eo cjuod inscparal)ilitcr h.nercant, tanquam cognati.

« Quae cst enim mihi jam s[3es^'? » suj^auditur, Si sus-
tinuero. « Aut bona mea videbo: » quibus seductus con-
verti noJuit, et sustinuit peccatorem ?

• Maltli. xii, 27. — 2 Job. XVII, 6. — ^ Ibid. 7. — 4 Ibid. 8. — 5 Ujjd, g.

— 6 Ibid. 10. — 7 Ibid. II. — ^ Ibid. i?. — 9 Isai. v, 2o. — '" Job. xvii,
i3, i^. —" Ibid. 1.5.
 ANNOTATIONUM IN JOB ,
LIBER, 37
XVIII. Verba Baldad Sauciiitis. « Et lumen impiorum
» extinguetur. » Noli ergo mirari, si et tuum tanquam impii
lumen extinctum est. « Lux ejus fuerunt tenebrse in
» domo' » claritas domus ejus^ id est, aut diabolus aut
:

Antichristus. « Et lucerna super eum extinguetur : » exi-

guum et terrenum lumen. « Accipiant infimi substantiam
» ejus. » Qu?e liabere ille voluit, habeant humiles. « Im-
» missus est enim pes ejus inlaqueum. » Ipse enimcaptus
est, Dominum persequendo. « Confortavit super eum
» sitiens : » ut vincanteuraesurientesetsitientesjustitiam.
« Absconditus est super terram funiculus ejus : » quo
capiatur, hoc est, ea quae illi quasi conceduntur. «Et
» captio ejus in semita , » qua transit. « Per circuitum
» perdant eum dolores : » undique. « Et multi circa pedes
» ejus veniant in angustia famis "^
: » multi ,
qui eum se-
quuntur, vel qui ei obscquuntur. « Comedantur rami
» pedumeju : » doctrinarumejus, idest, quait.« Rumpalur
» de habitaculo ejus sanitas : » tranquillitas hujus vitae.

« Et teneat eum necessitas causse regalis^ ; » opportunitas

punitionis ejus ,
quse valebit adgioriam Dei, propter quod
modo illi permittitur cupiditas sua. Causam regalem dicit.
quia se Christum jactabit. « Habitet in tabernaculo ejus
» in nocte ejus ^. » Necessitas causae regalis cruciet cons-
cientiam ejus ^ appetitio tyrannidis : « in nocte, » in suppli •

cio CcTGcitatis ejus, quando damnatur. « Aspergentur spe-

» ciosa ejus sulphure : » c[uibus placebat, igne foetido
concrementur. « Et de sursum irruet messio ejus » a :

Deo. « Et non sit nomen ejus in facie platearum ubi erat^ » :

tollatur Et non sit cognoscibilis in

de memoria populi. «

» populosuar» Ad tantam dejectionem veniat, ut a suis

non agnoscatur. « Nec resalvetur sub coelodomusejus^. »
' Job. xviii, 5, 6 — = Ibid. 7-12. — Mbid. i^. —4 Ibid. i5. — 5 Jbid.

iG. — ''
Ibid, rg.
 ,

38 S. AVGUSTINI EPISCOPI

Aliciiii cniin resalvabuiUur. « Sed in populo cjus vivant

» alleri'. » MVis sul^iugelur populus cjus.
Veuba Jou. « Et dcsLruilis me vcrbis. » Infirmatis me,

qui me consolari dcbuistis. « Scitote tantum, quia Dcus fecit

)) inilii sic ' possum depeccato convinci, non
: » ajuid (juem
apud iiomines. «Etvailumsuumcircamc circumdedit^ » :
-

Fossa circa muros est quo coactus sum ad confessionem. :

« Ecce rideo opprobria, etnon loquor*. » Utilitatcm dicit

confessionis quia si vcllet ridere peccatum suum ct non
: ,

illud prolo([ui , clamarel , ct non exaudiretur. « In vultu

» mco tenebras posuit^. » Illuminationemvultus mei abs-
tulit a mc quod : conlingit aversis. « Et abstulit coronam
» de capitc meo*^ : » dignitatem spiritalem ,
quam dat sa-
pientia. « me undique, et abii^
Et disrupit » Omnia te-

nebam, ame adversus illud (juod acceperat

etabstulitilla :

virtutcm continendi omnia. « Et arbitratus est me tan-

» quani inimicum^. » Sic me judicavit, ([uasici nocerem,

si ei par essem. « Et circumdederunt tabernaculum meum :»

cor ct conscientiam. « Fratres mei reccsscrunt^ : » in spe
corrcctionis ,
quia Iratrcs sunt : quamvisprimo correctio-

nem meam aspernati sint-, et eos sccuti qui sibi aliena,

hoc est, pcrniciosa suaderent. « Et amici mci immiseri-
» cordes facti sunt : » in malis spiritalibus, qui non con-

dolcnt proximis suis , sed potius cos irrident quos non 5

irriderent in malis carnalibus constitutos. « Et scientes

» nomen meum obliti sunt me non me: cognoscentes
quod mutatus sum. domus, et ancillae meae^" » « Vicini :

cura quibus secreta communicabani; adulatores, qui re-

cedunt ab eo qui confitetur Deo ipsi cnim dicuntur an- :

cillari. « Servura meum vocavi, et non respondit^' » aut :

' Job. xviii, 20. — 3 IJ. XIX, 2, 3. — ^ Ibiil. 6. — 4 Ibid. 7. — ^ IbiJ. 8.

— 6 Ibid. g. — 7 Ibid. 10. — ^ IbiJ. II. — 9 IbiJ. i2, i3. — "Ibid.

i4, i5. — " IbiJ. 16.
 »

ANIVOTATIONtJM IN JOB , LIBETl. 39

corpiis , ant eos qui ei ad mala scrviebant. « Os meum
)) deprecabatur , et rogaijam uxorem meam : )> tanquam
dicens, « Quare tristis es animamea, et quare conturbas
)) me^? )) id est, cupiens utei consentiat. « Invocavi blan-
)) diens fdios uteri mei : quos genuerat , persuadens eis

spem saeculi . « Et quos dilexeram consurrexerunt , in me :

in illavita. « Incute computrueruntcarnesmeae-.)) Amore

eorum ,
quae forinsecus sentiuntur, computruerunt inte-
riora mea. Nam utique leveest, si adlitteram accipiamus,
tanquam scabiem habuerit, « Et ossa mea in dentibus
)) meis sunt. )) Firmitas et fortitudo mea in verbis est,
non in factis.«Misereminimei, miseremini mei, oamici^.))
Angelos videtur postulare, ut pro eo deprecentur, aut
certe sanctos ut pro poenitente orent. « Manus enim Do-
)) mini est, quae tetigit me. )) Manu Domini se tactum di-

cit , ut doleret vulnus suum ({uod sine sensu ei fuit. « Quare

)) me persequimini , sicut et Dominus^? )> detestamini et
horretis sicut Dominus vel objurgatis, cum jam confitear. ;

« De carnibus meisnon satiamini.)) Non gaudetis, si carnah-

ter vivam.wStylo ferreoetplumbo^:)) ut quemad modum
ceditplumbum stylo ferreo, sic cedant sermonibus meis
corda hominum « Aut in testimonium in petris sculpantur
. : ))

utilhea discant, qui firmi sunt ad evangelizandum. « Scio

)) enim quia aeternus quime resoluturus est^
est, quia : ))

potest me reparare. « Quorum ego mihi conscius sum » :

quia merui illa. Quae oculus meus vidit et non ahus'. »

Hoc est ^ « Nemo scit quid agatur in homine , nisi spiri-

)) tus qui in ipso est^. Et omnia mihi consummata sunt

)) in sinu : )) in interioribus ubi nemo videt, in conscien-
tia. «Quodsi et dixeritis : Quid dicemus contra eum^?»
' Psal. IV, 12. — » Job. XIX , 17, 19 et 20. — ^ Ibid. 2i. — 4 Ibid. Q2.
— 5 Ibid. 24. — '"'
Ibid. 25. — 7 Ibid. 27. — S , Qi^y i^ ,x. — ,Iob.

xix, 27, 28.

40 S. AT;Gt'STIM EriSCOPl

Seciiinhini (|uoddictum esteliamspiritalibus •, « Tntendens

» teipsum, ne et lu lcnteris'. Et radicem sermonis inve-
» niemus in eo : » nt de ipsius eimi convincamus. « Ira

1) enim super iniquos veniet'-. » Qui se extollunt super

peccatores , ct putant se talcs esse non posse , ipsos dicit
iniquos.
Veuba Sophapl Min^i, « Non enim intelligitis magis
» c[uam ego. » Ad alios se convertit, qui cum eo Job con-
solabantur. « Eruditionem confusionis meae audiam^ »

Ol.liqne vult, iit Job audiat eruditionem confusionis sua? ;

tunc enim potest etiam spiritum sapientiae consequi. Hxc

aufem locutio solemnisest, cnm dicimus Bonum est mihi :

ut caveam nam male mihi erit; cum volumus ut alius

,

cavcat. « Numquid h?cc nosti a StTCulis^? » Ex qiio sunt

snecula, scis hnec. Eth.iec pulat, quod Job ignoret tancjuam
impius. « Oeulus videbit, et non adjiciet. » Non enim vi-
debitur. « Filios ejus disperdat impius^ : » sive imitatores
ejus, sive seductos ab eo. « Et manus ejus succendatur
» doloribus : » operilDUS ejus crucientur.«Ossa ejus impleta
» sunt juventutc ejus. Superbit de firmitate sua. « Abs-
» condet eam sub lingua sua''. » Non illam demonstrabit
tanquam dolosus, ut taciteillautatur. « Parcet ei, et non
» relinquet eam^ » Amans eam, et nolens ea carere, non
eam persequetur aut parcet ei Dominus, et hac impuni- :

tate non eam relinquet. « Et tenebit eam in mecho gutture

» suo » tan(|uam quod eum delectat. « Et non poterit
:

» subvenire sibi. » Non ideo se hberabit. « Fel aspidis in

» ventre ejus^ : » in interioribus, in occultis habens no-

cendi malitiam. « Divitiae inique congregatse evomentur: »

cum tormento interiorum et pressura cordis. « De domo

» ejus protrahet eum Angelus '^ » Quandocumque mani-
'
Ga!. VI, I. — " Job. \ix, 29. — * Id. xx, 9., 3.-4 ll)!*]. 4- — ^lbul.
9, ro. — '
IIikI. it, 15. — -Il)icl. i3. — « Ihid. i.\. — •> Ibi.l. !.''>.
 ANNOTATIONUM IN JOB , LIBER. 41
festabunturoccultaejus per tribulationes. « Et furoredra-
)) conumfulgebit^ : » ut iJle qui primo occultus fuit, tribu-
lationibus proditus, furore draconum fulgeat jam palara.
<c Interficiat ilJum lingua colubri. Seducat eum diabolus.
« Et non videat mulctram pecorum'^: n fructus ovium-,
id est, justitiae opera non faciat, ut se inde intelligat posse
redimi. « Neque pabula mellis et butyri :
•» opera bona
cura cbaritate et hilaritate cordis, et largitate praebentis.

Butyrum enim lacpingue est. « In vanum et frustra labo-

» ravit^ : » quia nonintelligit hsec de hisoperanda, quae
ad misericordiam pertinent. « Unde et Dominus butvrum
et mel dicitur manducare*, quia hsec illi in humilibus
ejus prsebentur. « Quae egerunt ut durum quid : » quod
mandi non potest , nec glutiri. Durum nescio quid est,
puto, iniquitas, vel superbia. « In desiderio suo non sal-
» vabitur : » quia iniqua desideravit.« Nonerunt reliquiae
» de cibis ejus. » Transierunt cupiditates ejus. « Cum pu-
» taveritse repletum esse, coarctabitur^.» Non tam satietas
est de plenitudine cupiditatum ,
quam pressura. « Si quo-
» modo impleat ventrem suum*^. » Tahs necessitas ei ve-
niet, ut dubitet utrum impleat ventrem suum 5 cum
utique ista ideo quaerantur , ut pellatur necessitas. Hoc
autem dixit, quia tanto pkis cupit quantoplus habuerit. ,

« Et emittet super eum farorem iracundiae » quia non :

vidit facere opera bona. « Vuhieret eum sagitta aerea : »

perpetua. « Pertranseat corpus ejus jacukmi'. » Penetret

eum tentatio, ut et dehis quae sperat, et de his quoe re-
knquit, vulneretur, tanquam a pectore per tergum tra-
jectus. « Fulguraintabernacuksejus » terrores repentini :

in cogitationibus ejus. « Laedat advena domum ejus^ : »

Diabolus qui adventitius est ad tentandum 5 siquidem ha-
' Jol). XX, 16. — 2 ibid. i^. — 3 ibij 18. — 4 Isai. VII, i5. — 5 Joli.

21, 22. — 6 Jbid. 23. — 7 Ibid. 2}, ?.5. — » Ibi.J. 26.

 .

42 S. AUGUSTINI EPISCOPI

beat homo etiam proprias tentationes. « Et detegatccelum

)) ini(juitatos ejus : )> coelesLe judicium. « Et possessio bo-
)) norunicjus ab episcopo^ )> Haec ilU largietur Deus.
XXI. Vetvba Job. « Et non sit mihi a vobis hsec conso-

))latio'- ; >> qua putatis bonis temporahbus gaudendum^

cum communia sint piis et impiis : et si quando quis ini-

quus esset hinc iu eum vindicari cum Job dicat usque

, :

ad sepulcrum permanere bona ista impiis et non in eos ,

per ea vindicari. « Quid enim? numquid liumana est cas-

)) tigatio mea ^? » A
Deo est mihi castigatio. Itaque et ipsc
potest consolari non vos. « Aut quare non irascar?»
,

Nolite ergo me ita consolari nam impiorum utique feli- :

citatem video. « Respicit ad me, et admiramini^ » tan- :

quam inania dicentem. « Si enim recorder, perturbor^.»

Indignitates humanoe vitoe, rediens ad afTeclum proeteritum
ab isto in quo nunc est confitetur. « Et tenentur car-
, ,

» nes mene doloribus » carnahter doleo. « Quare impii :

» vivunt*^ ? » Quoerit ab eis causam, ([uia dicebant hic in

impios vindicari. « Et permanent^ sicut vetustate, oves
» eorum " » quomodo possunt vetustate persevarere
: :

nofi cnim semper erunt. « Erantautem in manibus eorum

» bona. » Non tuht eisbona ipsa, cumhaec dicerent. « Imo

» vero, impiorum luccrna extinguetur^ » claritas tem- :

porahs etiamsi non sicut isti intelhgebant. « Deficiant

,

» fihi ejus bona ejus » bonaquae eis persuasit, temporalia :

scihcet, aut Antichristi, aut diaboh. « Videant ocuh ejus

» necem suam ^. » Significat et hanc prosperitatem igno-

rari ab his, qui hac gaudent in futuro autem ad sensum :

etiam impiorum perducetur. « Quia nulhi voluntas ejus

» in domo sua post eum » quia in conscientia sua Do- ^**
:

> Job. XX, 27 et 9.9. — 2 1(1. XKi, 2. — 3il,jj. /|.

— 4 ii,i,i 5. — 5ii,id. (3.

— 6 iljij. 7,-7 II>i(l. II. — '^

Ibld. 16, 17. — 9 Il»i(l. 19, 9.0. —
'" Ibid. 9.\
 ANNOTATIONtlM IN JOB , LIEEK. 43
minum non consecuti sunt in trijnilalionibus. « Licet
))numerus mensium ejus dimidiatus sit » quamvis pra3- :

sentem coluerit Deum, tamen quianon et futura speravit,

quod estplenus me-iisium numerus. « Ipseenim homicidia
)) judicat ^. » Quia impii cura persuaserint impietatem per
dilectionem carnalium impietatum , futuro sseculo utique
occidunt. Non tamen talia homicidia judicant homines,
sed solus Dcus. « Hic morietur in robore simphcitatis
)) su3e~. » Videtur exequi occulta homicidia, commemo-
rans largum unum, et ahum avarum, quia homines abun-
dantes , et largi putantur et boni. « Intestina ejus plena
)) sunt adipe : » habet Et meduUa eorum dif-
laetitiam. «
)) funditur^ : » intestinorum quia non tenet intrase bona;

sua, sed impendit illa vel in se, vel in ahis. « Itaque scio
)) vos audacter mihi insistere. )> Non enim considerate di-
citis. « Quia dicitis : Ubi est domivs principis*.^ )) vel im-
piorum vel superbi ;
quia putabam hic eis ofFerri bona,
cum plerique etiam pleni his vitam finicrint per ca pu-
niendi. « Et ubi estvelaraen in tabernaculis impiorura? )>

honor. « viam ^ » qui

Interrogate eos qui transeunt per :

non delectantur via, sed transeunt per eam. « Et signa

» eorum non ignorabitis vel impiorum ([use dant tran- : ))

seuntes, dicentes quid eifuturum sit^ vela quibus cognos-

cantur impii. « Quis annuntiabit coram eo viam ejus^.? ))

Corara irapio viara suara nemo, nisi Dominus annuntiat

fiduciahter, quia ipse ei respondet. Et tamen « Et ipscDomi-
))nusin sepulcrum deductus est^)) Ita merces pietatis non
hic speranda est.« Etsuper acervum vigilavit.)> Ante enim
ipse resmTexit, quam acervus resurgeret resurgentiura.
« Dulces fuerunt ei lapides torrentis ^ : )> quos sseculuni
non subvertit, id est, Discipulos suos. « Et post eum omnis
' Job. XXI, 22. ~ > Ibid. 23. — 3 Ibid. 24. — 4 Ibid. 27, 28. — 5 Ibid.

29. — 6 ibid, 3i. — 7 Ibid. 32. — 8 Ibid. 33.

 44 S. AUGUSTINI EPISCOPI
M homo requitur, etante eum innumerabiles. « Aut « Post
cum omnis liomo, id est, unushomo « Et anteeum in-
)) )) :

)) numerahiles, qui nunc in numcro hominum deputati

))

sunt. Aut post eum turba credentium, et ante cum Patriar-

chae et Propheta?. « Quomodo ergo consolamini me ina-
)) niter^^ proesentia bona velmala suadentes.
XXII. YerbaEliphazTuemakitis. « IVonne Dominus est
))qui docet sensum et scientiam-? Quasi dixerit Job, ))

non eum recte judicare cum ulique reprehendi Deus non :

possit, nisi per intelJigentiam, qua superior cst, siquidem

ab ipso detur homini. « Et veniet tecum in judicium^? »

ut compareris ei. « Lumen tuum in tenebras conversum

)) est : )) dignitas. « Et dormientem te aqua operuit^ : ))

securum inundalio An per nebulam diju-

tribuLitionis. «
)) dicat ? nebulam videre non possit. « Nubes
)) quasi per
)) latibulum cjus, et non videbitur. » Latent eum quae
in terra sunt. « Et ambitum coeli percurrit figuram, : ))

non et terram. « Ergo-ne semitam srccuH custodis? ))

Quasi Job putarit a Deo res humanas non curari. « Quia

)) capti sunt iinmaturi''' secundum se immaturi. Puta- : ))

bant enim se in pcrpctuum permansuros. Aut certe ante-

quam pervenirent ad sapientiam : sed quia hoc audie-
rant, non ([uia ista Et cogitatio
sentiebant isti amici Jol). «

)) domos eorum bonis''.

impii longe est ab eo, et implct )>

Est longe ab eo cogitatio impii, quia non sic facit sicut

spcrat impius; id cst, aut (juia placet ei impictas, aut non
vidct eam. « Yidentes justiores crunt^ : )) intelhgcntes •,

cjuamvis isti non intellexerint, putantes cfuia hic redditur

impiis. « Et inculpalMlis subsannabit eos :
» impios. « Esto
)) durus, si sustinueris patiens : )) hoc est, dura. « Procul fa-
)) cies inicpiitatem a tabernaculo tuo^ : )> conversalioneni vel
'
Job. x\i, 34. — 2 U. XXII ,2.-3 Ihid. 4.-4 Uh,]. 1 1. — 5 iIjIJ.

i3-iG. — '"
Ibia. 18. — 7 Ihid. 19. — 8 Ihid. 21 et 9.].
 ANNOTATIONLM 1N JOB , LIBER. 45
vitam tuam, quamvis lisec isti carnaliter dicant. « Et po-
)) nens illud super aggerem in petram : » adversus id
quod dixit : « Flumen decurrens fimdamenta eorum.
)) Quia humiliavit semetipsum : » ipsum lumen. « Et
)) dices : Elatus est in superbiam : )> adversus superbos.
« Erue innocentem, et salvaberis munditia manuum tua-
)) rum^ )) Noli deficere in bonis operibus, quia curat
Deus humana.
XXIII. Verba Job. « Et quidein scio quia de manu mea ,

))est increpatio de peccatis meis. «Etmanusmea gravis

: ))

)) facta est super gemitum meum. )) Ideo me percussisti,

ut doieam. Et venire usque ad solum ejus*. » Utsim
«

tam sanctus, ut perveniam ad eorum numerum,qui sedes

ejus sunt. Tunc enim possum dicere vera, et audire unde :

et coeU dicuntur sancti. « Et cognoscam causationes,

» quas loquetur mihi » rcdditiones causarum, quibus :

se omnia juste judicare demonstrat. « Etsentiam, quse

» annuntiat mihi » jam proximus ei. « An in midta vir-
:

» tute dijudicabitur mecum^ ? » ut per potenliam resistat

mihi : nequaquam. « Tamen in tcrrore non abutatur
» me » propter : peccata mea
pro quibus timco modo, ,

cum sum in tcrrore, non abutatur me. « Cfetcrum cum

» ad eum venero » in illa hbcrtate, qua ego annume- :

rabor solio ejus, omnia amabo, et non mihi resistet virtus

ejus •, quamvis modo possit me abuti, utpote peccatore:
id est,faciat de me quod vult, etiam curn poena mea,
juste taraen. « Veritas enim et increpatio est ab eo : » id

est, non injuste incrcpat. « Educit in finem judicium

» meum^. » Etiamsi modo corripit, postea manifestabit.
« Nam si primus ambulavero, postea non ero^ » Non
arroganter sperem, non infideliter desperem : hoc est,

> Job. xxu , ^-'j ,

2G , 29 et 3o. — - M. xxiii ,2,3. — ^ IMd. 5, G. —
-i Ibid. 7. — 5 Ibid. 8.
46 S. ACGtSTlNl EPISCOPI

non dcclinare dextra aut sinistra. Inde est : « Si ascendcro

» in ccelum, tu ibi es'. » Quis me indc potest pellcre, ctc.
« A Lxva quid agct, nou apprchendam. » Superiora re-
petit. A JjTcva autem dicit non se apprehensurum dcditum
tcmporahl)us. « Convertetur ad dexteram, et non vide-
» ho'. » Idco non debeo csse a laeva. « Convertetur »

autem dixit, quia ipse spiritalibus cst, unde ego me averto,

si a loeva fuero. « Scit ipsc viam meam : » ut etiamsi per
tribulationes me duxcrit, sequar. « Probavit me sicut au-
» rum : M in tribulationiJnis. « Egrcdiar in prseceptis
» ejus : » Deexeam sed tamcn in proRccp-
tcnebris meis
tis ejus. autem ipse judicavit sic » ut per tribula-
« Si :

tioncs me tanquam aurum proJ^ct. « Propterea ad cum

» festinavi^ : » quia me tribuJavit, idco relictis tcmpora-
libus ad eum festinavi. « Et commonitus sollicitus fui de
» eo : » ut his poenis carnalibus aeterna supplicia devi-
tarem. « Idcirco a facie ejus turbabor*. » Modo turbabor,
ut caveam cogitans futurum judicium, uJji erit ejus mani-
festatio. « Et Dominus mollivit cor meum^. » Et ipsum
timere, quo cavet futuras pccnas, miscricordia? Dei de-
putat. Non cnim scirct supcrventuras poenas ct tenebras
malis , nisi Dominus molhrct cor ejus prsesentiJuis tribu-
lationiJ)us : adversus illud, quod indurat Deus cor Pha-
raonis''.

XXIV. « Quare Dominum non latuerunt horae : » Quam-

obrem, vel, Itaque. « Finem transgressi sunt : » Christum.
« Et inclinavcrunt paupcrcs a via justa' : » ut vel imita-
rcntur eos, vel indc arbitrarcntur non esse divinum judi-
cium, quia impunitam videlDant malitiam, qua eis noce-
bant relinquentes justitiam. (c Simul aJosconditi sunt mites
» tcrrae : » cum his qui dcclinaverunt a via justa, aJjscon-
• Psal. cxxxviii, 8. — ' Job. xxiii, 9. — 3 ]\)\i, 10, 11, i3 et i4- —
4 Ibid. i5. — 5 iijid. iG.— 6 Exod. vii, 3, — r Job xxiv, i ct 4-
 ,:

ANKOTATIONUM IN JOB , LIBER. 47

diti sunt mites, ne mihi ferrent aiixilium. Nam tria sunt
genera hominun in Ecclesia, cum fit persecutio : alii

enim consentiunt, alii fugiunt, alii paliuntur, quorum

personam sustinet Job. « Et irruerunt asini feri in agro
» supcr me^ » Stuld et indomiti, ct ob hoc superbi,

irruerunt super me confitentem, scihcet Ecclesiam. « Et

)) exeuntes ad opus suum. )> Hoc enim opus est eorum,

ut in me irruant, id est, ad hoc dcputati sunt a Deo.
« Suavis factus est ei panis in adolcscentcs. » Impio et
persecutori suavem panem dicit, id est, persecutionem
qua hbenter fruebatur, cum eam faceret adolescentibus,
ut adolescentes aut pro amatoribus voluptatum accipia-
mus, quia ipsi facile tahbus consentiunt aut pro eis qui 5

tantura in Ecclesia profecerunt, ut pueritiae quidem sim-

phcitatem transierint , sed nondum pervencrint ad robur
illud virile, quo etiam persecutor contcmnitur. « Agrum
» ante tempus non suum demessuerunt-. Aut genera: ))

dicit persecutionum , ut ahc[uem agri damno terrerent

aut pro agro Ecclesia intelhgenda, quam ante maturita-
tem persecutionibus metcre voluerunt, id est, antequam
simul ziza«ia crescerent, ut tempore messis separarentur^.
))De stilhcidiis montium madescent confugientcs nudi : )>

ad speluncas, ubi saxa distihant. « Rapuerunt ab ubere

))pupillum''. » Pupilh et viduse plerumque ex persona
Ecclesi.ie accipiendi : est populus sub tormento. « Et eum

)) qui ceciderat, humihaverunt : )> desertum vel auxiho

Dei, vel ahcujus^ quod est magnse ssevitise, non tahbus
parcere. « In angustiis insidiati sunt inique : )> in neces-
sitatilms. « De civitate et de domibus ejiciebantur : » Ab
eis ejiciebantur aiii. Anima vero parvulorum in gemitu
«

» valde : » fuit. « Ipse autem Deus eorum curam non

« Job. xxiVj 5. — 2 Ibid. 6. — 3 Matth, xiii^ uq. — ^ Job. xxiv,

8, g.
48 S. ALGUSTIINI EPISCOPI

» habuit' : » impioriim. c|uia modo curam eorum iioii

habondo, fecil eos desperare de judicio l)ei : (|uia impune

mah» laeiebant, « Et ideo in tenebras tradili sunt : » igno-
rantife judicii Dei. « Et repente ut fur, » eos occupabit
dies ille. « Oeulus adulteri observat tenelu-as'-. » Osten-
dere vult, in quas tenebras tradantur impii per impunita-
tem non enim eas quas captant adulteri, et creteri qui
:

male faciunt per noctem ne agnoscantur per diem sed , ,

illas qu.T etiam mane super eos sunt. « Suflbdit in tene-

» bris domos. » Alia mala facta commemorat. « Per diem
» obsignaverunt semetipsos : » occultaverunt. «Noncog-
» noverunt lucem, quia simul eis manet umbra mor-
» tis : » non quia nox recessit, propterea eos deseruit

umbra mortis. « Levis est super faciem aquse^ : » ad com-

parationem terroe, splendidiores accipiendi sunt, ([uos
lux pcnetrat et imago levitatis : et ideo levis est super eos

umbra mortis. Nam et ipsi portant eam per conditionem

carnis. Yel, « Levis est super faciem aquae » dixit, super
(^os qui in baplismo confitentur. « Maledicatur pars eo-
» rum super terram. » Sterilc sit quod delegerunt, » De
M sinu enim pupillorum rapueriint : » de corde infirmo-
rum vcrbum per malam suasionem, « Deinde rememora-
» tum est peccatum ejus : » quod putabat in oblivionem
venire, « Conteratur sicut lignum insanabile omnis ini-
» (juus : » quod non sanat. « Sterili enim nonfecit bene » :

qusc sine consolalione filiorum est. « Consurgens ergo

» non credit contra vitam suam'' : » non credit adversus
vitam suam : dcbuit enim credere malam se habere vi-
tam, et eo ipso consurgere. « Cuni infirmari ccx^perit, non
» speret sanitatem : » tribulari. « Sed cadit in languo-
» rem\ » Tales enim impius consolationcs quaerit in rebus

' Jol). xxiv, II, VA. — ' Ibid. i4, i;"). — ^ IL)i(l. i6-i8. — 4 Il)i(l. ig-ju.
-Mbid. i.i.
 ,

ANJVOTAXIONUM. IN JOB , LIBER. 49

adversis, quibus infirmior fiat. « Emarcuit sicut malva
» iii aestu altitudo ejus' : « quia non tulit sestum tribu-
Jationis; malva autem ,
propter infirmitatera. « Aut sicut
» de stipula spica decidens sponte ejus. » Quia mane
erat in culmine ipsius. Ipse enim sibi elegit taJes conso-
lationes, quibus pejus infirmetur. « AJioquin quis est qui
)) loquatur mendacium me dicere^ ? » si et aJiter sunt.

XXV. Verba Baldad Salchitis. « Quid enim exordium

» quam timor ab eo^? » Ista subjunctio vidctur iJJis ver-
bis consentire, quibus dicit Job : « Idcirco a facie ejus
» turjjabor, considerabo, ettimeo ab eo*. Nerao putet csse
>) moram piratis. » Sine mora secundum permissura ejus
tentant. « In quem enira non venient insidige ab eo ^? »

hoc est, cum ipse permittit. Insidias autera dicit tentatio-

nes. « Aut quomodo erit Jiorao justus corara Domino? »

Ergo justeeum tentaripermittit. « Vel quoraodo se mua-
))dal^it natus ex muliere? » nisi enim a Deo mundatus

fuerit, iramundusest. « Silunoe prsecipit, ct non lucet^. »

Quoniam si exigant rationes et ordo providenliae ipsius
ut luna non luceat ,
praecipiet ut non luceat , et non luce-
Sed quare? Utrum inde vult videri non
ceJDit. mundam
lunam coram eo, quia praecipit ei, et non lucet : an forte
rationalis anim-c nalura figurate Iiic insinuatur, cui sol
intelligibilis est Juraen iJJud verum , cjuod iJJurainat «ra-
nem hominem ^Et quoniara tanto raagis luna lucet terrenis
aspectibus, quanto magis recedit a sole cum autem pro- 5

pinquat soJi , interimitur terris : intelligamus animae divi-

nitus prsecipi, utsuperata nativitate terrena atque raortali,
qua splendor ejus apparet terreno sensu videntibus, ap-
pareat et propinquet, subjugeturque sapientiae ,
quo ejus
Juce secretissime exultans , caveat facere justitiam suam
Job. XXIV ,24. — * Iljid. 25. — 3 1(1. x\v, 2. — 4 IJ. xxni, i,"). —
^ Iil, XXV, 3. — ^ IbiJ. 4) 5. — 7 Joan. i. 19.

cxiv. 4

i
50 S. AUGUSXIINI EPISCOPI

coram hominibus, ut videatur ab eis', seil cum gloriatur,

inDomino glorielur-. Qaia et cum apparet hominibus,

dono Creatoris apparet, « Nec stelkc sunt munda3 apud
» eum » in comparatione ejus.
,

XXVI. Vethja. Job. « Cui ades, vel quem adjuturus cst"?»

cum indignans tanquam injustitiae eorum, putaret eos a
Dco punicndos. Verum sibi ipse loquens se ipsum revocat,
ut Deo potius dimittat judicium corum , ne aut adessc Deo
videatur, aut adjuvare eum velle, quasi invahdum, ad
coercendos vel corrigendos homines^ aut consiUiim dare,
quid cum illis agat aut sequi eum, tanquam assecuturus
•,

causam, quare dolosos homincs esse et vivere patiatur,

cum superet omnem animam quaerentem virtute incom-
prehensibih ; aut ([uasi annuntiare ilH ahquid de ilhs, cum
ab ipso habeat homo et spiramen , cum ahquid enuntiat.
« Numquid gigantes redigentur in nihihnn^? » Non ergo
mirandum, si istis Deus parcit, quando gigantes non redigit ,

in nihilum. Et ne diceretur « Sed ad inferos detrusi sunt 5» : I

subjecit, «Quiainfernam videt Deus^ m et tamen eos ibi :

ordinavit ubi esse meruerunt sicut justos sive nunc sicut j

sunt,siveposteasicutcrunt, quamviseos nunquam removeat

a faciesua, quia omnia nuda sunt coram eo : ita ut proximos
gigantes etiam istos consolaloressuperbosaccipias. « Sub-
)) ter ac{aam et proximi eorum.» an « Subter aquam, » su-
ijaudiendum, tenentur, vel ahquid tale? Et non est «

))veLimen perditioni. » Etiam perditio eum non latet.

« Extendens Af|uilonem super nihilam^. )) Potest Aquilo
diabolum significare et terra peccatorem ,
j
quoniam et illi

et ilh inanis est spes. « Suspendens terram super nihilum : »

inaerem.« Ligans aquam in nubibus suis :))propter obscu-

ritatem prophetifc. « Et non est scissa nubes sub co' : »

' Mattli. VI , I. — 'I Cor. III , et 2 Cor. x, 17, — ^ Job. ::xvi , 2. —

i Il>iJ. 5. — 5 11, d. 6. — '•
IbM. -. — 7 Il)i(I. 8.
 ».

AAKOTATIOJXLM 1]\ JOB , LIBER. 51

sub veritate quam habuitnubes, quae non scinditur Scrip-

turas intelligentibus non enim adversaria dicuntur si-
: ,

cuti putantnon inteUigentes. « Qui tenet faciem solis (1) :

ne agnosceretur ab impiis Sol justitiae. Et extendit su-

))per eum nubem suam »carnem,quamDominussuscepit. :

« Prseceptum circumdeditsuper laciem aquae ^ : » populos.

« Usque ad consummationem lucis » hujus vitae fmem, :

hoc est, fmem sa^culi, autquo usque consummentur, id est,

perficiantur homines, quibus dictum est, « Fuistis enim
))aliquando tenebra?, nuncautem lux inDomino-.Golumnse
)) coeH contremuerunt, et obstupuerunt ab increpatione
)) ejus^ : » quod contigit Petro per Paulum*. « Virtute
)) sua sedavit mare'^ : » placavit saeculum, a quo persecu-
tionem patiel^atur Ecciesia. Unde etiam columnas coeli
contremuisse ab increpatione ejus, potest hoc modo intel-
ligi , ut robustissimi Ecclesiae contremuerint pro infirmis ,

ab increpatione Domini permittentis tcntationes persecu-

tionis. Columna eoim clamat^ « Quis infirmatur, et ego

)) non inflrmor? quis scandahzatur , et ego non uror*^?

» Prudentia ejus vulneratus est cetus. » Vuhieratum dicit
diabolum dolore, quo ei justi non cedebant. « Et clauslra
)) coeli metuunt eum : )) vel AngeJi , vel qui acceperunt
claves regni coelorum. (t Prseceplo autem peremit draco-
)) nem desertorem''. Eumdem dixit et cetum. Sed nunc
ostendit quomodo sit vulneratus , cum acceperunt prse-
ceptum, qui eirenuntiaf erunt. « Ecce hae partes viae ejus : )>

qua ad Deum venitur. « Virtutem autem tonitrus ejus

)) quando faciet *
quis sciet ,
•, )) Tonitrum dicit evidentis-
§imam vocem manifestationis ejus : aut illam forte vocem,
quam dedit per fihum tonitrus 5 « In principio erat Ver-
» bum , et Verbum erat apnd Deum , et Deus erat Ver-
' Job. xwi, 9, to. — 2 Eplie?. V, 8. — ^ Jqj, xwj, i i .
— i f.al. ii, i i

— 'jJob. XXVI, 12. — ^ 2Cov. XI, 29. — : Jol). \\\i, r.>, i?. — 8 ;[,; [ ,^_

4.
52 S. ALGtSilJ\( ElMSCOl'1

)) buni ' : )) ut sit orclo , « Quaudo laciet, utrum (juis

» scict virtutem tonitrus cjus? »

XXAII. « Et spirilus divinus in naribus meis. )> Hic

ostcnditur prophetice cum dicere quas dicit, et prophetice
cognoscere, quia isti consolatorcs ejus dolo pleni sunt.
<( Absit a me justos vos dicere, donec moriar- : » ctiarasi

usque ad mortem persequamini me ,

quia vos lil)ere reprc-
hendo. « Neccnimseparabo innocentem ne vosautem. ; ))

« Nec enim conscius sum mihi iniquum quid commisisse^.»

Ilh enim solent plerumque ahis parccre^ qui metuunt sibi
ahquid verum ol^jici. «Quoc cnim spes est impio.^ Quia
» expectat. » Ne quis putaret male eum optasse inimicis

suis hic aperuit quo animo dixerit. Impietatem quippc

,

illorum vult everti, et perire supcrbiam quod lit cum :

solvitur ab impietate anima qujc tenebatur rea^ solvitur

autem pcr confessionem poenitentis hominis, et gratiam
ignoscentis Dei. Ergo « Qune enim spes est impio? inter- ))

rogatio : et responsio, « Quia expectat et confidit iii

» Domino, si forte solvatur, aut preces ejus exaud\at Do-

» minus^. » Potest quidem et ahus sensus occurrere in
his verbis, sed non ita contexitur et hbro et fidei, ut
quasi totum ex desperalione sit, quod spem prorsus non
habeat impius : cum adversus hoc scriptum sit : « Cre- i
» denti autem in eum c[ui justificat impium , deputatur
» fides ejusad justitiam^ » Et ideo cj[uod sequitur, gratia

Domini dicere intelhgitur. « Aut si evenerit ei necessi-

» tas. » Ideo debemus expectare gratiam solventis. Num-

quid enim in nccessitate, id est, in tcntatione, « Habuit

» fiduciam, » meritorum
Aut si in- in conspectu Dei ? «

» vocaverit exaudiet eum^? » si tanquam fiducia operum

suorum invocat, c[uae nulla sunt, « Quapropter annun-

•
Joaii. 1 , I. — ' Job. xxvu , 3 ct 5. — ^ Hjjj^ q^ — .',
]ijij_ 3^ g —
3 r.oni. IV, ') — ''
ob xwii, 9. 10.
 AN?s'OTATTONrM IN JOB , LTBE?.. 53
)) tiabo vobis quid sit in manu Domini : » quid disponat
Deus. « Ecce oranes notis ,
quia vane vana loquimini ^
: )>

ob hoc gratia jam expectanda est. Quomodo enim aUega-

vit merita operum suorum vane vana loquens? a Posses-
)) sio vero potentiiim veniet ab Omnipotente super eos '^
: »

ut possideant eospotentes, id est, diabolus et angeli ejus.

Potentesautem ideo dicit ,
quia isti infirmabuntursequen-
tes vanitatem, ut in eos illi proevaleant duces et principes
vanitatis : quomodo et Dominus fortem eum appellat,
non ob aliud nisi quia tenet invalidos. « Quod si multi
)) fuerint filii ejus, in occisionem erunt^. )> Filios ejus di-
cit, qui eum ad seducendum imitantur, falsorum dogma-
tum persuasorem in damnationem. « Si autem juvenes
)> facti fuerint, indigebunt ; )) id est, si confirm.ati fuerint
in uon enim eos satiavit vanitas.
errore, indigebunt,
(( Et qui eumsunt morte raorientur
circa qui simillimi : ))

ei sunt ad seducendum. Et viduis eorum non miserebi- ((

)) tur* : )) plebibus, quas seduxit cum eis , viri morte de-

sertis, quasi fidem illis conjugalem in erroris promissione
servaverit. (( QuodsietcoUegerit ut terram argentum ^ : »

id est, si prudentes et sapientes , cum adhuc terra et lu-

tum sunt, id est, cum adhuc stulta et carnaha sentiunt,
eis consenserint.^ postea correcti et cognoscentes ad justos
convertentur. <( Erunt enim domus eorum sicut tineae et
)) araneae, qure servavit'' : » cor vel conscientiam. Aut
domus dixit muniraenta ,
quibus se protegunt , verum as-
tuta et latebrosa , sed invahdissima, sicut tineae folliculus
quo se abscondit, et araneae caverna , in quam se reci-
piendo cooperit, et claudit eam. (( Quse servavit )> autem,
intelhgitur se ipsa in illa caverna ^
quia non omnes ara-
neae hoc faciunt : propter spontaneam et interiorera cor-
'
Job. xxvii, II ,12. — 2 jbi,]. i3 — 3 i1j|,] j^ _4 iijij, i5 —
''
Ibid. i6. — • Ibi.l. i8.
 ,

54 . S. AUGLSTINI EPISCOri

ruplionpm ini({iinp cogitalionis, et proptcr inulilia opcra,

qune quasi tlilii;cnlcr in donm scrvavit sibi impius. « Divcs
)) dormict , ct non adjicict : » quia post morlem ]ion ad-
ad ipsas impietatcs divitias. « Oculos suos aperuit
jiciet

» ct non csl ^ « In rcsurrcctione cnim non invenict se

ipsum divitcm, quod putavcrat. « Tollet cum ncstus et ,

)) abibit : » aut sestus maris, tribulatio snpcitli : aut aestus

quo arescunt berbfc ,
qu?e radicem non babent. « Et ven-
)) tilabit cum de loco suo - : )> aut de spe sua ; aut Dcus
eum vciitiJabit de loco suo, ut non sit in loco Dei, boc
est, in populo quem inbabitavit Deus. «Etprojiciet super
» eum non parcet
, et tancjuam aggerem prenarum. : ))

» Plaudct supcr manibus suis^ sicut dictum est « Et : )> :

» cgo perditioni eorum supcrridebo * non enim supcr- : )>

lugcbit pcrditionem impiorum.

XXVni. Estenim argcuti locus unde fit'': prudcntes,
<( ))

cpii magis in actione sunt. « Locus autcm auro ul^i purga- ,

)) tur sapientes, qui in contemplatione sunt: « Ferrum

: ))

)) enim de terra fit Haec mctalla indiftcrentcr acci- '^. )>

picnda in bono sunt nam idco fcrrum cbxit quia nihil :

,

interest, quasi superius deferro diceret quamvis ferrum :

possint fortcsintelligi. Revcra cnim nulla dlstinctio est in

sapicnlia bominum c|uam in ea sunt. « /Es autcm simibter
)) ut lapidcs cxciuditur quia totum de terra separatur ' : :

ut ostendat propterea esse bonos malis mixtos ad tempus,

cpiia de ipsis malis secluchuitur ])oni, et perillos purgan-
tur tanquam mctaHa opcri vel .nedificio neccssaria j
cum
ipsa terra opus habeant eliquari . ac formari , unde et se-

parandi sunt , ut post hanc sepai ationcm lialicat terra lo-

cum atc[ue orchnem suum, sicut impii per damnationem

pro meritis suis. « Et omnem fmem ipsc invcnit : )> quid
' Job. xxvii, 19. — ' Ibkl. 21. — 3 l\)i,\, 22 , 23. — 4 Prov. 1 ,
26. —
5 Job. xwiii, I. — *!
IbiM. 2. — : Ibid.
 ,

ANNOTATIONUM IN JOB , LIBER. 65

quo perduceret. « Iiiveiiit » autem dixit, instituit. « La-
» pistenebrae etumbramortis^ » « Lapis, » idest, Vetus

Testaraentum tenebris et umbrae raortis datum est id

, ,

est carnalia sectantibus

, quamvis ab uno Deo haec ex- ,

pectarent unde superl)ientes non discmdebant torren-

:

tem id est non transibant per lapsum temporalium ad

, ,

aliquam soliditatem, sedipsolapsu ferebantur. « Et facta

» est discissio torrentis a cinere ~ » hoc est a confitente : ,

peccata sua et non superbiente de meritis operum quod

, :

factum est per gratiam Novi Testamenti. « Discissio tor-

» rentis a cinere Et commoti sunt ab : » ab hominibus. «

» hominibus » adulantibus non increpante Deo

: ab ,

ipsa ^, quae eis promissa erant perdendo primatum suum.

« Terra de qua egressus est panis ^ » subaudiendum :

Ipsos dico comraotos de quil)us tanquara de terra panis ,

,

Doraini Et eam incensurus est » infidelcra coe-

exiit. « :

lesti judicio Dominus. « Locus sapphiri lapides ejus » :

ordo , locus sapphiri , id est ,

pretiosi et necessarii gedifi-
cio civitatis ccelestis. « Et aggeres aurum ci : » aurura ei

non modicum est, sed aggeres. «Semitam quam non cog-

» novit avis : » humihtatem Domini. « Nec vidit eam
» oculus vulturis : » diaboli. « Non transit super eam
» leo : » per fortitudinem superbiens. « In durissimo la-
» pide extendit manum suam^. Potens est enim Deus
» de lapidibus excitare fiHos Abrahae^. Et ripas flumi-
» num disrupit : » ut totum irrigaret. Flumina enim dicit
praedicatores verbi. Voluerunt quippe ripis suis contineri,
ut tantum circumcisioni prfedicarent. « Omne vero pre-
» tiosum vidit oculus meus' : » humanus, perVerbum
carnera factum. « Altitudinem tluminura revelavit. »

Virtutes tolerandi persecutiones in raartyrio occultGe et

'
Job. xxviii, 3. — ' Ibiij. 4. — ^ Forte nb ipsa. — 4 ,Iob. xxviii, .5 .

— 5 Ibid. (i-g. — ''

Malfli. 111, 9. — ' .lob. xxviii, 10.
 :

66 S. AtGUSTINI EPISCOPI
altr»" suiiL in liomino, doncc persecntionis tpntatione re-
velentur. « OstencliL(iue virtulem sunm in lumine': » in

eisquibus dixii : « Voseslislux nmndi^ » Per (juos eLiani

pars Jud.neorum non parva conversa Abyssus dixit est. a

» Non est in mc^. » Ideo in abysso constituti homines

eam invenire non potuerunt, quia in ea non est. Non <c

» dabitur aurum inclusum pro ea » id est tbesauru%, : ,

« Non erit deterior auro 0|ibir » tan^piam si diceret, ''

Vel sic eam qurerite, sicjuidem deterior non sit auro

Opbir. « Non a'(|uabitur ei aurum et vitrum^ » Aut in-
telligendum aliquod vitrum speciosum^ autquiasunt ho-
mines, qui vitrum plus diligant c[uam sapientiam. «Et
» commutatio ejus vasa aurea »non sunt, subaudis. « Et :

» excelsa et Gabis'' non erunt in memoria (2} » oblivioni :

erunt in comparationec^jus. Aut^ «Excelsaet Gabis,» tan-

quam superba qu,iec|ue non sint in memoria, ut per bu-
militntem trahas cle abseonditis sapientiam. « Sapientia
» unde inventa est*? » chcit, c[uia non potult eam in-
venire homo nisi per gratiam , ideo ad Deum converten-
dum esse cor. « Latet ab oculis omnis hominis : » quia
non est in sensibilibus. « Perditio et mors dixerunt : »

perditi et mortui , cum in dehciisvivunt. «Dominuscom-

» menciavit viam ejus'* :» humihtatem, cpire abscondita
est a volucribusccKb. « Etipse novit locum ejus : » I^ocus

sapientiae quis, nisi Pater est? Cum enim dicitur: « Ego

» in illo , et illc in me^ •, » invicem sibi cjuasi loca sunt.

« Ipse enim omne c[uod est sub coelo ,

perspicit. » Hoc ,

modo ea novit, quo fecit , et non sensibihter. « Vento- I

» rum libramenta, atque mensuras'^(3). » Tota creatura
]-)Qv |5artem significatur. Et ])ene ,
pondere, mensura , et

'
.lol). xwui, II. — ' Mattli. V, 14. — ^ Job. xxviii, i^- — 4 lljid. i5,

i6. — SJbid. 17. — '^

Ibid. 18. — 7 Tl)i(l. P.O. — « IbiJ. Qi-2.1. — g.Ioan.
X, .j8. — '" .lob. \xvm, 5'!, >">.
 ,

ANNOTATIONtlM IN JOB , LIBER. 5/

numcro, omnia dixit f"acta\» in quibus intelligiturCreator.
« Quando fecit, siciit vidit, enumeravit. » Non extra vi-
dit ut faceret-, sed in semetipso , sicut artifex. « Et viam
)) tempestatum vocibus -
: » tempestatum pro tentatio-
num positumest-, tentationum autem, prohisqui tentan-
tur : quomodo dicerentur voces naufragii, pro vocibus
naufragorum. « Tunc vidit eam, et exposuit eam. » In
prfledestinatione Dominus vidit viam, qua seconverterent
tentati. « Paravit et investigavit ^ : » in prsedestinatione
non in aclione.

XXIX. « Quisnam me restituet in menses prlorum die-

» rum''? )) Haec ex persona dici videntur EcclesicC simul
cum capite Christo , tanquam totus ipse homo loquatur
tempore abundantise tribulationum et tentationum tan- ,

quam his diebus de quibus Dominus dicit « Venient

, :

))dies quando optabitis videre unum de diebus istis, et

» non videbitis^ )> Eo enim tempore, quo Dominus erat
interra, ndla erat solhcitudo ,
quamvis adhuc populo
parvo christiano, qui constabat ex his qui in eum credi-
derant, ex quibus erant plus quam quingenti fratres^ qui-
bus etiam post resurrectionem apparere dignatus est'^, sicut

Apostolus dicit. Nulhi ergo tunc erat solhcitudo, ne aut

a mahs male gubernareLur Ecclesia, aut haeresum vel
schismatum laniaretur insidiis. Nam nec ipsas corporaies
perseculiones passa est^ non ahquas pertuht vel intrinse-
cus vel extrinsecus adversitates. Loquitur itaque Job ex
persona hominis, hoc popuh ad NovumTestamentum est,

yjerlinentis , Do-
desiderantis iilos dies, sicut praedixerat
minus. Et fortasse ideo raenses appelJavit non annos, ,

({uia ex quo elegit Dominus Discipulos usque ad passio- ,

nem, non anni sed menses fuerunt. « Cum lucebat iu-

,

' Sap. XI, 21. — 2 Job. XKviii , Ti(i. — ^ Ibiil. 27. — 4 Ttl. xxi\, 0..
—
5 Luc. XVII, 22. — ^>
i Cor. XV, 16.
58 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» cerna ejus siiper caput carnem Domini meum ^ : » vel

visil)ililer pr:rscntem verbum ex ore pr.iesenlis cor-

, vel
poralitcr. « Cum verbum Bomini inspicerct domum
mcam : » ad diligentiam custodicndiconversationem. «Et
)) circum me pueri mei : » qui obsequebantur humiliter
neccssaria administrantes. « Cum flueret per vias meas
» butyrum : » per mores meos exultationcm fidei et bo-
norum operum. « Cum montes mei abundarent lacte : »

Prophetae bene parvulis exponcrentur. « Cum cxireni ma-

» tutinus in civitate^ : » aut cum jam claritas lucesceret,

Iransactis tenebris timoris •

aut in exordio Ecclesiae , ut
non satis occultus, non satis manifestus. «Etin plateis
» ponebatur mihi sella : » a turbis delerebatur mihi do-
cendi auctoritas. « Videntes me adolesccntes abscon-
» debatur ^ : » dediti concupiscentiis. « Senes autem
» assurgebant : » prudentes. « Et potentes ccssaverunt
» loqui : » superbientcs de doctrinis suis, « Quia au-

» ris audivit, et beatificavit me ^. Populus quem non

» cognovi servivit mihi, in auditu auris obedivit mihi ^. »

» Et oculus videns me dechnavit : » .ludaeorum non cre-

dentium. « Et os viduse benedixit me '^
: » ejus animre ,

quae diaboH conjugio renuntiavit. «Ecce ferebatur mortuus

» filius unicus matri sure, qure erat vidua '. Et vestiebar
» judicio, sicut chlamide^: » in prfcferendis spiritualibus,
carnalibus, nesciat sinistra quid faciat dcxtera tua^, » id
est, qua intentione opcretur : operta enim sinistra dextra
exerta cst in vestitu chlamidis;quod facit, qui recte ju-
dicat, quo sit referendum quod operatur, « Judicium
» quod non noveram exquisivi ^°. Ecce nos dimisimus
» omnia, et secuti sumuste, quid nobis erit^^?» Dicit fe-

• Job. XXIX, 3. — =>

Ibid. 4-7. — 3 Ibid. 8.-4 Ibid. 9 et 11, — 5 Psal.

xvn, ^r^. — ''

.Tob. XXIX. 11 et i3. — Luc. 7 vi, 12. — •*
.lob. xvix, 14.
— 9 Mattb. VI, 3. — •" .Tob. xxik, iG. — " Matlli. xix, 27.
 ,;

annotAtionum in job, libeb. 59

licitatis suoe fuisse ,
quod habuerit a quo quaereret de fu-
turo judicio. « Confregi molas iniquorum ut jam non ^ ; -»

devorarent plebem de cibo panis. «iEtas mea senescet,

» sicut arbor palmae, multo vivam tempore - : » prolon-
gabitur, et ero sicut arbor palmse in bonore sempiterno
et celsitudine , et rectitudine. « Et ros morabitur inmesse
)) mea. Ex quo seminatur et germinat ager messis dici-
» •,

tur. « Gloria mea nova mecum » id est, Novi Testamenti. :

« Et arcus meus in manu mea gradietur » faciam quod :

prsecipio. « Et in sermone meonon adjecerunt^. » Perfec-

tionem Evangebi significat nam sermo synagogrc datus :

indiguit adjectione. « Sed gavisi sunt cum loquerer cis » :

quia prior locutio timorem habebat , sequens cbaritatem.

« Quod si et riderem ad eos , non credebant ^ : » de his
quoe in paraboHs ita loquebatur, ut non intelligeretur
non tamen sicut verba sonare videbantur, vana dicere
putaretur. Hic est risus Sarae^, qui significabat omnia eos
in unde qui figurate aHquid dicunt.
prophetia fecisso :

« eorum viam, etsedi princeps^ » aut suscipiendo

EJegi :

mortalitatem, autcum puhbcanis et peccatoribus convi-

vando sed ita ut princeps-eis essem ad salutem. « Et ha-
,

» bitabam sicut rex cinctus fortibus : » qui suis dimissis

eum secuti sunt. « Quasi consolans tristes. » Eos dicit qui
spe gaudebant , cum de prsesenti vita erant tristes. Beati
lugentes" , ut dictum est : et quasi tristes , semper autem
gaudentes^ : qui non possunt tenere illam magnitudinem
de qua dictum est « Qui aulem fecerit, et sic docuerit
:

» magnus vocabitur inregnum coelorum^. »

XXX. « Nunc autem dcrident me infimi nunc moncnt ,

» me minores tempore^^: » quia et posteanatisuntin Ec-

>
Job. XXIX, 17. — 2 ibid. 18. — 3 Ibid. 19, 20 et 22. — ^ Ibid. 24. —
5 Gen. xvni ,10. — ^ Job. xxix, 25. — 7 MatHi. v, .5. — '^
2 Cor. vi, 10.
— 9 Matth. V, 19. — '" Job. xxx, i.
60 S. AUGUSTINI EPISCOPI

clesia tales, et noii proficiunt plurimum. « Monent me »

autem dixit, quia per honores ecclesiasticos accipiunt po-

testatem pnrdieandi populo, qunn ipsi non faciunt. «Quo-

))rum s|-)ornebam parentcs. » Parentes eorum dixit, quo-

rum imitatione fdii sunt, quihus tunc dicebatur, « Vae
» vobis srribiTP et pharis;oi hypocritae^ Et virlus ma-
» nuum eorum quasi nihilum mihi erat : » parentum po-
testas^ qui tunc usque adeo plurimum poterant, ut cru-
citigerent Dominum. « In eo peribat omnis vita » quia :

non se vel in fine correxerunt. « Egestate et fame insta-

» biles : » a variis desideriis insatiabihbus. « Qui fugie-
» bant in desertum heri "^
: » conferendo se ad excusatio-
nem Legis ,
quam non simphciter intelligebant : et quia
in deserto acceperant, « Fugientes in desertum heri. »
Sicut enim hodie pertinet ad Novum Testamentum, sic

ad Yetus heri : de iVovo enim diclum est-, « Hodie si vo-

» cem qus audieritis, nohte obdurare corda vestra^ : »

et, « meus es tu, ego hodie genui te*. Qui rode-

Fiiius
» bant cortices arborum » quia figuras Legis, quibus :

vina tegebantur, pro cibo haliebant. « Quorum erat cibus

» radi\ herbarum^ : » sacramenta ,
quae corporahterjussi
erant celebrare, tanquam terrae inhaerentia^ exquibus ta-
men simphcis intelligenliae fructus surgeret, et supra ter-
ram in hbertatem ferretur, quo illi pervenire non poterant.
« Inhonorati, et abjecti , et egentes omni bono : » amisso
primatus honore, ab spe promissionis 5
quia etipsumter-
renum donum pro meritis suis amiserant , et regnum coe-
loruni non tenent. « Qui radices hgnorum manducabant,
» propter magnam famem''. » Quod de radicibus herba-

rum dictum est, propter fructum frumenti, hoc de radi-

cibus hgnorum intelhgendum est, propter fructum vin et i

' Mattli. xxiii, i3. — ' Job. xxx, 1, 3. — 3 psal. xciv, 8. — 4 M. 11,7.
— 5 ,iob. XXX, 4. — ^ill.id.
 ,

AWNOTATXONCM IJV JOB , LIBER. 61

olei. Nam omnes istos spiritales fructus accepit Ecclesia ,

quorum radices terra? implicatas sacramenta erant, quae

corporaliter Judsei observare cogebantur, Sabbatum , cir-

cumcisionem, et victimas, et caetera hujusmodi spirita-

lium ciborum. « Insurrexerunt super me fures : » qui ad
honores indebitos, qui justorum siint proprii ,
per tene-
brosas fallacias pervenerunt. « Quorum domus erant ca-
)) vernsc petrarum ^ : )) qui concupiscentias suas defende-
bant, et tegebant quibusdam obscuritatibus divinorum
librorum. Et inter arbores clamabant. Manifesta erant
« ))

peccata eorum, quamvis ea Scripturarum oJ)Scuritate,

quasi umbris arborum tegcre conarentur. Hinc est , :

« Glamor Sodomorum ascendit ad me Et plerisque "-.

)>

locis, pro manifcstis pcccatis clamorem ponit Scriptura :

ut verbum sit quidanid corde concipitur j clamor, cum

procedit in factum. « Qui sub stirpibus terroe manebant^.))
Non saltem in stirpibus, sed cliam inferius stirpibus ma-
nere possunt intelbgi ,
qui vel carnahter praecepta custo-
diunt. Stirpes enim sunt non jam ipsi fructus , sed unde
surgunt partes fructiferoe, vel arborum, vel herbarum : si

tamen fructiferum genus est, quia et non fructiferi gene-

ris stirpes dicuntur. « Fihi stultorum et ignobihuni ^ : )>

Judseorum; nam hosdixit superius parentes eorum prop-

ter imitationem ,
quia et isti sub Dei nomine amhulant
quem non colunt. Stukosautem et ignobiles dicit Judoeos,
qui e contrario non solum se confidebant essc duces cse-
,

corum , sed etiam fihos esse Abrahse quo patre se esse ,

jactabant nobiks. Sed cum audiunt : « Ga;ci sunt, duces

)> caecorum ^ : » stulti demonstrantur. Et cum audiunt :

« Si fihi Abraha3 estis , facta Abrahae facite ^ : )) degene-

rando demonstrantur ignobiles. «Nomen et honor cxtinc-
' Jub. XXX, G. — ^ Geu. xvui , 20. — ^ Job. xxx, 7, — 4 ILiiJ. 8. —
5 Mattli. XV, i/j.
— '^ Joan. vui, Sg.
62 S. AUGLSTIKI EPISCOPI

)) tus a terra'. Erat ciiim, scd extiiictum cst. u Nunc au-

)) tcm cithara eorum cgo sum'^ » horum (|uorum illi : ,

patrcs sunt, qui me ad aurcm habcJjant non ad cor. « Et ,

« me habcnt ad faljulam » inanem et inutilem narratio- :

nem et auditioncm quamvis me et narrent et audiant. ,

,

« Abomiuati sunt me, discedentcs procuP. Longe racli ))

ajustitia pcccando, et pra^cepta justitise mahs moribus

execrando. « Ncc in faciem meam pepercerunt spuerc.
Exccranda facies namque Ghristi est his, qui priccepta
ejus cum contcmptu cxhorrcnt. Vel, malc me innotescerc
fecerunt morum suorum pravitate. « Aperiens enim plia-
)) retram suam alllixit me secreta rerum undc tcnta- : )) ,

tiones existunt. « Et frenum in faciem mcam miscrunt ^ : ))

ut cis invitus conscntircm portans cos ducentcs quo vel- ,

lent, ad ima sua. « Et a dextris germinantes consurrexe-

)) runt ^ :•
)) et lavcndo ct jjcne moncndo cxorti sunt qui-
dem ut suas cupiditalcs cxplercnt, non pcrscqucndo.
« Pedes meos vinxcrunt compedibus : )> oliiciorum ec-
clesiasticorum , ut non eos possent fugcre. « Contritse

)) sunt scmitse mese^ : )) ut non apparerent, per quas so-

lent boni ambulare, non quaerentes sua, scd Christi^. »

« Exuit mc stola^ : » auctoritate pristina , cui cedi solet j

quod contingit multitudinc ct consuetudine peccatorum

proevalentc. « Et jacuhs suis vuhieravitme : )) praeceptis,
quibus vidcomala, ct quia cocrcere non possum, crucior.
« Abusus est me sicut voluit ^ : )) etiam calamitate et mi-
seria niea usus est ad justitiam suam Deus, sicut voluit.
« Doloribus involutus sum: )) et in me, et inaliis patior.
)) Foris pugnoe, intus timores ^"^.
Quis infirmatur, et ego
» non inhrmor ^^ ? Et iterantur dolores mei , discedit

' Jol>. XXX, 8. — ' IbiJ. 9. — 3 IbiJ. 10. — 4 IbiJ. n. — 5 iLyjd. 12.
— 6 ijjij ,3 — 7 Pliilip. II, 20. — " Job. XXX, i3, — 9 Ibid. i^. —
'" 2 Cor. vij, 5. —" IJ. M, 29.
 ANKOTATIONUM IN JOB , LIBEK. 63
» siciit spiritus spes mea. » Quasi inane aliquid conversi
ad spem temporalium , habentes quod promilto. « Et sicut

» nuLtes transiit salus mea ^

non sperantes salutem pro-
:

missam amore prsesentis salutis. « Et nunc super me ef-

» fundetur anima mea : » precando. « Nocte vero ossa

» mea confracta sunt : » firmitatem quam habuit, dixit
sibi ereptam. « Et nervi mei dissoluti sunt : » actiones prse-
terilae. « In multa virtute apprehendit stolam mcam :

ad demonstrandam virtutem suam , modo aiUigendo , et

postea reparando. « Et quasi ora vestimenti mei circum-
» dedit me : » modicum mihi rehquit auctoritalis. « In
» terra et cinere pars mea » in poenitentia, quia exlre-:

mum. « Steterunt et consideraverunt me : » etmejacentc,

superbisteterunt_, qua^rentes quid in me reprehenderent.
« Et projecisti me a salute. » Illos dolet ,
qui spem repa-
rationis amiserunt. « Domus enim est omni mortali terra '-. »
Ideo se dicit mortem metuere, quia conversatio ejus non
sit in ccelo^, secundum plures qui mah sunt in Ecclesia, ct
terrene vivunt. « Atque utinam possem me ipsum interfi-
» cere : » ut morerer sseculo.» Aut rogarem alium, etfa-
» ceret mihi hoc* Angelum meliorem vel Deum
: » vel ,

per quem Ego bona praestolabar. » Dolet

corrigerer. «

c[uia repente sibi ista evenerunt. « Venter meus efferbuit,

» et nontacebit » interiora, vel memoriaqua recordatur

:

quid fuerit primo, et quomodo aillicta est in gemitibus.

« Et stelit in coetu clamans ^ » quia non in frequentia :

audita est eorum, qui se nolebant corrigere. « Gutis mea

» innigrata est valde : » ex his quse forinsecus patiebatur.
« Versa est in luctum cithara mea ^ : » opera ]3ona ,
qui-
bus laudabat Deum gaudens.
XXXI. « Testamentum feci oculis meis. » Numquid
• Jol) XXX, i5. — * Ibid. i6-23. — 3 phjlip. 111^ 20. — ^ Job. xxx, i!\.

— 5 ibid. 26-28. - 6 ibid. 3o-3i.

64 S. AUGtSTiM EPISCOPI

ccepi sperarc visibilia. « Ut non cogitem de virgine^ : »

ut sul)aiuliatur, absit. Hinc jam incipit merita Ecclesiie

commemorare, in liis (jui perseverant in fme in tentalio-

nibus magnis, abundante iniquitate, et refrigescente clia-
ritate multorum-. « Et non cogitabo de virgine : » incor-
riiptione sapienti.-c, vel justitiiie. « Et (.[urc est alia pars Dei
» desuper ^ ? » subauditur, non cogitabo. Aut ita : Et
qu.T cst, nisi ilJa^:' «Si incessi cum irrisoribus. « (Jam
debonis, ([ui sunt in Ecclesia.) Dillicile est non talibus
sociari. « Vel si ieslinavit ad dolum pes meus : » bypo-
crisis. « Serara, et alii fructus meos edant -^
: »c[uomodo
Judaeis contigit, id cst, ea dicere quse alii faciant magis
(juam ipsi. « Sinestirpesim superterram : » ut facile ares-
cnm. Ule enim in terra tanquam in petra firmus est, qui
quod dicit. « Si secutum est cor meum mulierem, »
facit

ut suam ([uaereret gloriam in pojoulo Dei, potius quam

Dei , cui uni jure debetur. « Aut si obsedi januas ejus ^'
: »

insidiose captavi desideria piebis ejus , vel tlmorem ,

qui-
bus ageretur, ut milii potius serviret quaniDeo. « Placeat
» quo([ue uxor mea alteri ^ : » lama mea diabolo, cui
quando placemus , disj:)]icemus Deo. Ule enim malis nos-
tris gaudet. « Et filii m(n humifientur » Jacta vel inii- : ,

tatores mei. « Furor enim animae mea3 est indomitus,

» coramaeuiare viri uxorem : » mihi eam vindicando,
« Quod si et despexi judicium famufi mei aut ancilhe,
» cum jndicarentur apud me^ » secundum : ([uod dictuni
cst, « Sa3cularia igitur judieia si habueritis'^. » Famulos
aulem adhuc soscularibus deditos. «Quod si
dixit, laicos
» et visitationem, ([uod res(oonsum dabo? » in tribula-

tione. quam conscientiam habeo ([uia ista despexi ? ,

' .loh. \xxi , I .

- ^ Jlatlli. wiv ,12. — ^ Joli. x\xi ,2. — 4 Ibid. 5. —
5 ll)i(l. 8. — '>
IliiJ. (j. — 7 Ibiti. 10. — ^'
Ibid. II cl ij. — U I Cor.
 »

AMVOTATIOJNDM IN JOB , LIBEK. 65

« Nonne sicut ego conceptus sum in utero, et illi *
? » in
sacramentis. Eadem enim omnibus prsedicantur, eadem
credunt. « Et fuimus similiter in ventre.^ » Non enim iile
aliter renuntiat, quam ille, qui plene serviturus est Deo.
« eis fui'^. » Ab initio cnim
Et de venlre matris mese dux
sui hoec operatur Ecclesia. « Aut si despexi nudum pereun-
» tem et non operui^. » Si non fide remissionis pec-

catorum tanquam tunicam non habentem, velavi a nu-

,

ditate foeditatis, id est, peccati pereuntem. Jam enim des-

perat multitudine peccatorum. Ethinc est, « Et quorum
» tecta sunt peccata ^. Infirmorum si non benedixerunt

» mihi humeri^: » spe immortahtatis tanquam pallio ,

desuper cooperti. Ne autem postfidem remissionis pecca-

torum suflicere putarent praeteritarum poenarum metu
carere, et inciperent sperare temporaha, bene adjecit :

« De tonsura ovium mearum calefacti sunt ^, » quod a

frigore spei terrenae, iUorum vindicatisuntconsideratione,
si carnaha per renuntiationem posuerunt, exemplo grcgis
detonsarum ". « Si lcvavi super pupillum manura meam ^:

([ui non inveniendo patrem, poterat creaturam vel homi-

nem sequi. « Fidens ,
quia mihiest adjutorium multum » :

volens eis dominari. « Discedat humerus meus a jugulo

» meo^ : » ((uod hiscontingit, c[ui se ab Ecclesia separant,
dum volunt popuhs dominari , ut praecisionem praecisio-
nis patiantur. Per humerum autem
aut brachium signi- ,

ficantur actiones. « Timor enim continuit me » ne le- :

varet manum super pupillum. « Et a pondere ejus non

» sustinebo ^^: » si hoc vehm ut pupillum opprimam.

« Posui aurum robur meum : » numquid prsesumpsi de

doctrina aut sapientia Dei. « Quod si et in lapide pretioso

> Job. XXXI, i4 , i5. — ' IbiJ. 18. — 3 iL,id. ig — 4 psal. xx.vi , i. —
S Job. XXXI, 20. — 6 Ibid. — 7 Cant. iv, a. — " Job. xxxi, ii. —9 Ib d.
22. — '° Ibid. 23.

cx.v. 5
 66 S. ALGUSTIJII EPISCOPI

» liclcbnm' : » quasi dc operibiis mcis. « Si et Ia?tatus

)) sum , cum essct mihi ccnsus mullus ~ : » c[uasi de meo ^

« Ut c[ui gloriatur, in Domino glorietur^. Si et in innu-

» mcrabilibus posui aiiimam meam^» (Subaudiendum,

adomnia, «Disccdatab humcro meo brachium meum.»)

c[uod amarer a multis. « Et deceptum est chuii cor
» meum. » Ordo, « Si ct innumerabiUbus posui animam
» meam , et deceptum cst cLim cor meum » si consensi :

tali cogitationi Quod si et os-

, iit in me prresumcrem , «

)) sum manum meara, ponens ad os meum ^ » ga-

culatus :

visus sum tanc[uam de opcribus mcis. « Quod si et gavisus

» sum supcr ruina inimici mci » Ecclcsioe, ut sunt '^
:

persecutores Ecclesise. « Audiat auris mea maledictionem

» meam » perducatur ad sensum meum. « Opprobrio
:

» sim in populo meo diflamatus' » plebi sanctorum ut : ,

separetur tanc[uam illusus. « Quod si soepe dixerunt an-

» cillae meve : » adulatores :
« Quis det nobis, ut carnibus
» ejus satiemur, cum satis bonus essem^; » ut imitarentur
iehcitatem carnalem in me. Non taraen haec gessi ; ne di-
cerent enim haec non me }3roebebam in talibus bonum.
,

« Foris non manebat hospes^: » recipiebam [Deregrinum

in soeculo. « Quod si et sponte [^cccans , abscondi [oecca-
» tum meum^. Voluntaric enim [icccantibus nol)is ,
[lost-

» c[uam acce[3imus scientiara veritatis ^^. Aut si dimisi

» infirmum sinu vacuo exire januam meam » ut ideo :

exierit januam c[uia sinu vacuo fuit. « Quis mihi tribuat

,

» auditorem? » Quis mihi [^raestet , ut audiar.? « Manum

» Domini si non timui^^: » qua scri[3sit, « Si non dimise-
» ritis, nec Pater vester dimittet vobis ^'-.)>
« Gonscriptio-
» nem si quam habeo. » Ordo, « Conscriptionem si c[uam
' 24. —
.Tob. XXXI, ' Ibid. 25. — ^ 2 Cor. x, 17. — 4 Job. xxxi, 25.
— 5lbid. 27. — «Ibia. 29. —7 —
Ibid. 3o. « Ibid. 3i. — 9 Ibid. 32,33.
— Hebr. 26. —10 x, «' Job. xxxi, 3|, 35. — >» Matth. vi, i5.
 ,

AKNOTATIONUM IJV JOB , LIBEll. 67

» non disrupi eam super liumeros meos
habeo. Et si

» legam super huraeros meos levans

el coronatus » et *
:

coronatus pubhce legam id est adversus faciem meam. , ,

« Statuam te ante faciem tuam^ » Quia popuU corona

confundar, quia non feci mandatum Domini quod me ,

fecisse jam dixeram negando primo me habere conscrip-

,

tionem ,
quse mihi postea objicitur. « Si super me unquam
» terra gemuit quod rnakis sum.
: » stipendiarii Ecclesise,
« Aut sulci ejus ploraverunt simuP » quo seraina reci- :

piuntur, et unde fructus dantur^ quia et malus sum, et

raala semina serainabara ideo « Simul. Aut si et virtu- :

» temejus comedi solus sine pretio^ : » ipsa misericordia,

qua participat catechizanti qui catechizatur^ : » hoc est,
solus, animamDomini
non retribuensei qui daret. «Autsi
» terra3 decipiens contristavi*^ » non me dignum exhibens :

passioni ejus, qui pro me animam fudit. « Nohte contris-

» tare Spiritum sanctum in vos ''.
Pro tritico germi-
» net mihi urtica ^ : » pro spiritahbus doctoribus magistri
prurientium auditu per confrieationes hominum mente
corruptorum, et a yeritate destitutorum^. «Etpro hordeo
» spina , » pro carnahbus obedientibus peccatores et re-
sistentes. « Erat enim Job in conspectu suojustus^", » in
conscientia sua.
XXXII. Veuba Elitj buzitis. «Deus abjecit eum, et non
vir : » ut hanc dicam causam, ut tacuerint. a Et sermonibus
» vestris non respondebo ei. » Ego enira taha dicam, ut
mihi quemadmodum vobis respondere non possit. « Quia
» ergo expectavi, et non sunt locuti '^
: » quasi ad Job con-
versus dicit. « Venter meus sicut uter musto plenus. »

Commendat hunc Scriptura, quia in prophetia locuturus

» Job. XXXI, 35, 36. — » Psal. xux, 2i. — ^ Job. xxxi, 38.— -l
Ibid. Sg.
— 5 Gal. VI, 6. — ^ Jol). XXXI, 39. — 7 Eplies. iv , 3o. — ^ Job xxxi, ^o.
— I Tim. VI, 5. — '" Job. xxxi, ^o. — " IJ. xsxu, i3-iG.
5.
 :

G8 S. AtCiUSTIJNl El'lSCOl'1

sit , « vcliiti lollis ;erarii disriiptus^ : » ad duritiam sol-

veiidani , de vi loquor ^ iiide et iratus dicitur. Non enim
opus csset, ut ego loquerer, si vos ei responderelis. u Aiio-
» c[uin et me tineoe edenf* ; d aut sicut vos, aut sicut
omnes qui mirantur personas.
XXXI II. « Mundum est cor mcum in vcrbis : » non
duplex. « Spiritus divinus , ([ui me fecit : » sul)audis , est

ut sit , « Spiritus divinus est ,

qui me fecit. Quomodo
)) crgo dicis : Justus sum_, ct non cxaudivit me?)) quasi
Semel enimIo{[uitur Dominus^ :»
adversariodixerit Job. «

quasi vocationem omnium justorum semel fecit Domi-

nus , et temporaliter circa singulos boc agit divina pro-
videntia. « Per somnium, aut in visitationc nocturna : »

aut in ignorantia , aut in tril)ulatione. AuL sicut inci- «

» dit s<Tevus timor in bomines , cum dormiunt in cubi-

» culis^ : » securi. « Et corjius ejus a ruina eruat : »

translate sicut ossa. « Et pepercit animne. ejus a morte : »

cum eum converterit, parcet ei. « Quia venturum est

» bellum et iterum arguet cum infirmitate in cubili »

, :

post conversioncm jam probat ne de sc pr.xsumat. « Et ,

» multitudo ossiumejus cmarcuit : » fiducia de se. « Om-

)) nemque escam non poterit sumere* : » consolationem
de temporalibus. « Etrenovabit corpussuum, sicut litura
)) in pariete^ : » mutationemvitae : et bic translate, pro-
pter sedificium , id est, in societatem. « Et molliet carnes
» suas sicut parvuli ne sit durus superbia, secundum : i>

quod Eliu videtur, tentatur Job bumilis per innovatio-

nem. « Et intravit lacie bilari cum professione'^ » para- :

tus ad tentationes. « Salva animam meam ne vcniam iu ,

)) corruptionem^ : » bic tenlatio mortis. « Viccs tres cum

» viro : » conversionis, probationis , mortis. « Sed eruit
' Job. xx\ii ,19. — "^
Ihiil. 22. — 2 1(1. \x\iii, 3, 4 ^^ I "2-1/1. — '» ll)i(l.

l5. — 5 Ihi.l. ,7-20. — ^i

ll>i,J. -i.j. — 7ll)i(l. 26. — « Ibi(J. 28.
 ANNOTATIONUM IN JOB , I.IBER. G9
animam meam de morte « quia adliuc lirec mortis rcstat. :

« Ut anima mea in lumine collaudet eum^ » Jam ergo

orationes cessabunt, quia nulla eritindigentia.

XXXIV. « Respondens autem Eliu, dixit. » Quomodo
dicitur : « Et adjecit. « Etquihabetis scientiam, auribus
)) percipite : » spiritalibus. « Quia auris sermones pro-
)) bat : » Quid est bonum quia dixit Job
ista carnalis. « ,
:

)) Justus sum"^? » Quid boni dixit, quia dixit « Et in :

)) judiciomeo mentitus est^. » Hinc est, « Ego bona praes-

» tolabar * » ideo prseter spem, quod est
: mentitus ,

est. « Quis est vir ut Job ? » Adhuc verba Job sunt.

« Dixit enim : « Non visitabitur qui ambulaverit cum
» Deo\ » Hic illum putat deceptum, quia hoc sperans
illa omnia
fecerit aut certe quod in bonum non pu-:
,

tat visitari eum, qui ambulaverit cum Domino. « Absit

» a Domino impietas^ » aut ut non visitet in bono, qui :

cum eo ambulaverit : aut etiamsi visitaverit in tentatione,

impie et injuste agat. « Impius est qui dicit regi : Injuste
» agis'. » Tu autem non debes illud dicere ,
qui non es
impius. Bene , « Qui dicit 5 » non ,
Qui ne jam
dixerit ,

etiam ob hoc esset : quomododicitur, « Factum^est qui

hoc facit. « Impiissime ,
principibus : » tanquam Angelis
dicat : « Nisi Michael princeps vester, impiissime agitis :

aut , Si ita impiissime dicitur principibus ,

quando magis
regi? « Abusi sunt enim inique cum excluderentur infir-
» mi^. » Maleusi sunt exclusione sua, cum propter infir-
mitatem excluderentur al) ea visione, qua videntur omnia
divinitus ordinatissime ordinari et administrari. In eo au-
tem male usi sunt, quia spiritum suum sequi maluerunt,
Deum ista non curare : ex hoc enim ilhs veniet , ut in
necessitatibus suis clament et rogcnt hominem, cum Deum
' Job.xxxm, 29, 3o. — 2 IJ. xxxiv, i-5. — 3 ibid. 6. — 4 IJ. xxx, 26.
— 5 i(j. xxxiv, 7 et 9. — ^ Ibid. 10. — 7 IbiJ. i8. — ^ Fotte Jatuus . —
r» .lob. xxxiv, Qo.
 ,

70 S. ArGtSTINI Enscovi

rognro clchiionint. « Noquo crit lociis , ct non cst uml)ra

» mortis, iit latitont (|iu laciunt iniqua^ » Non ad hoc
cst umhra mortis ut latitont : ut est : » Non senes habent
)) sapicnliam - ; » quia non senectus est causa sapientiifi :

et, « Hcicreticum ne salutes^, » ne inde, qua hacreticus

est. « Et evertet noctem et humihabuntur^, » ut supra ,

eos sit quod sub ipsis erat, id est, premat eos quod sub-
ditum iliis erat. « Etextinxitimpios, lucere sihi vidohan-
Et justitias ejus non cognoverunt. » Dicit (juid boni
» tur.

Beus foccrit de inicjuitato eorum. « Ut perferatur adeum

))clamor pauperis. Ipse quietem dahit et quis poterit ,

condemnare^? » Non qualem quserunt hominesquoe ilhs

))

tril)ulationihus turbatur. « Si Deus justificat, quis est qui

)) condemnet'^? Et contra hominem. simul : » advcrsus
gentiles ot Judeos. « Qul regnare facit hominem hypocri-
)) tam propter perversitatem populi^ » cui : dicitur : « Qui
)) ergo doces alium, te ipsum non doces ^. Absque me
)) videbo, tu ostende mihi^ : » te reprehendens , me ip-
sum reprehendendum esse non video ? Interroganter
forte
pronuntiandum. « Si iniquitatom operatus sum non ad- ,

)) jiciam : « correptus a te. » Numquid a te exigiteam, quia

)) rciiulisti? » quia roprohendisti.« Etvir sapiens audiot ver-
)) bum moum : Deum omnia curare. « Job autem non in

)) sapiontia locutus est^*' : )) putandoquod ahquid sibi

inique divinitus accidorit.
XXXV. (( Quare hoc existimasti in judicio? )) quare
hoc judicasti? (( Tii (juies es, qui dixisti : Justus sum
)) ante conspectum Domini'^?
Ante conspectum Do- »

mini dixisti « Justus sum.» Utrumque enim reprehen-

:

sihile est in liomine uniim si aut superbe dicatur : ,

' Jnh. XXXIV, 'i'2. — 2 IJ. xxxii, g. — ^ jit. ui, lo. — 4 JoI>. xxxiv, 25.
— 5 IbiJ. 9.6-29. — ^"
T\om. viii, ."53. — 7 .lob. xvxiv, 29, 3o. —^ Rom.
II, 21, — 9 Job. XXXIV, 3i. — '" IbjJ. 32-3.^. — '
' IJ. xxxv, 2.
 ,

ANNOTATIONUM IN JOB , LIBER. 71

aiit falsiim sit justum eum esse , etiam secundum huma-

nam justitiam : alternm autem ,
quia nunquam vere dici
ab homine potest, quod ante conspectum Dei sit justus ;

cui comparatus quilibet iniqaius est.« Aut dicis Quidpro-

:

» dest tibi , aut quid faciam , si peccavi^ ? « Hoc enim ei

videtur Job dixisse Deo ,
quasi aut Deo prosit peccatum
ejus, utisto dolore ad impietatem cogatur, ubi ait « No- :

)) me docere
lite impium esse aut bonum est libi si ini- :

))que egero Aut Deo noceat peccando et ideo illum

"^.
)) ,

sic insequatur Deus quasi hostem suum premens ne ali- ,

quid ab illo mali patiatur ; nam hoc etiam dixerat : « Si

)) ego peccavi, quidpossum tibifacere^? » Ad utrumque
ergo Ehu respondit, consequentibus verbis. « Ego dabo
)) tibi responsum, et tribus amicis meis. Aspice in coelum,
)) et vide, respice in nubes quam altae sint a te. Si peccasti,

)) quid agis*? )) Confirmat quod ab eo dictum est « Siego :

)) peccavi, quid possum t.ibi facere? Aut si Multa injusta

)) fecisti ,
quid poteris facere ? Plus est , « multa injusta
)) fecisti, )) quamquod superius dixit , « Peccasti. » Sed
tamen quid poteris facere Deo quando ne nubes quidem
,

potes laedere? « Et si justus es ,

quid daliis ei ^ ?» E contra-
rio quomodo justitia tua nihil ei prodest , sic injustitia
nihil nocet. « Aut quid de manu tua accipiet? )> eliamsi
dare vehs; propter sacrificia, qurestnlti putant Deumsu-
mere vehit eis indigentem. « Viro simih tui impietas tua,
)) ct filio hominis justitia tua° : )) vel illa nocet, vel hrec
prodest. Sed his versibus confirmavit potius, quam refelHt
sententiam ,
quam dixit Job : « Si ego peccavi ,
quid pos-
)) sum tibi Consequenter ergo oportet ut osten-
facere? ))

dat, quare in hac vita homines afHiguntur injuriis malorum,

inter quos etiam diabolus cum angehs suis numeratur
' Job. XXXV, 3. — * Id. X, 2. — 3 Id. \u, 2o. —4 Id. xxxv, 4-6. —
— 5 Ibld. 7. — '^
Ibid. 8.
 —

72 S. AUGtSTlM EPISCOPI

princcps injiiriarum et iniquitatum omnium. Cum enim

Deo non possint noccre peccantes, cur eos tradit in potes-
tatc allligentlos malis? Etexponit deinccps , dicens : « A
)) mullitudinc clamabunt, vociferabuntur a bracliio mul-
» toram. Et non dixit : Ubi est Deus qui fecit me*? »
Ad boc enim patiuntur hDcc, ut Deum qurerant, non ut
inaniter vociferentur. Quod autem alt^ « Fccitme, )> pro
documento est, quia qu.Trentem se non relinquet, quem
ipse fecit. « Quidistribuitcustodias nocturnas tempora : ))

luijiis sseculi sul) certis potestatibus ordinata, quia nec

in istacrroris noctc relinquet hominem sine custodia, cpii
eum fecit. « Qui separat me a quadrupedibus tcrra?, ct a
)> volatihbuscfcH, sapientiorcm me fccif^.)) Siccnim qua?-
rcndus cst Dominus in alUictionibus vitse hujus, utnon ab
eo terrena bona desideremus^ quia jam bestiis meliores
sumus, antequam illa accipiamus. « Ibi clamabunt; et
non audies^. Ibi
)) dixit, in multitudine in alUictione ))

clamanlium, et a brachio multorum aut certe, « Ibi, : )>

propterhoc, sicutest: « Ibi cecideruntqui operantur ini-

)) quitatem^. Et non audies » quod dixit, de eo dixit.

« Ab injuriis malorum : ))subaudiendum^ clamabunt. «Yana

» enim non vult Dominus videre^. » Non vult subvenire
vana petentibus,et Hon ideo vociferantibus in alUictione
ut bona sempiterna percipiant, cum propterea separati
sint a quadrupedibus terrae, et sapientiores facti volalili-

bus coeli : sed vociferantur, quia non sunt in hujus sseculi

iniquitale felices. « Ipse enim Omnipotens perspicit eos,
» qui faciunt justitiam, et salvum me faciet. ^> Sicut ipse
videt facientes, qui cordis intima perspicit, sic ea salute
salvos facit, quam ipsc videt inoccuIto.«Quia nec oculus
» vidit, ncc auris audivit, nec in cor hominis ascendit,
'
.IoIj. XXXV, g, lo. — " lliiil. ir. — ^ ll>iil. 12. — 4 Psal. xxxv, i.3.

"•
.I11I1. \X\V, I .3.
 ANNOTATIONUM IN JOB, LIBER. 73
» quce praeparavit Deus diligenlibus se ^ » Ideo eliamsi per-
turbeturvana salus horainis, dat tamen auxilium de tri-
bulatione Pater, qui videt in abscondito^. « Judicare itaque
» eum, si potes collaudareeum, sicutiest^.»Hoc enim visus
est Job dicere, cum ait « Utinam esset nobis arbiter^. Et :

» nunc quia non est visitans iram suam nec cognovit ,

» delicta vehementer^. » Cognovit ad vindictam. Unde

est : « Quoniam iniquitatem meam ego cognosco. » Et in
eodem loco, « Averte faciem tuam a pcccatis meis*^. »
Cognovit ergo dehcta-, nam ideo patiuntur homines tri-
bulationes in hoc saeculo : sed non vehementer, quia par-
tibus corrigens datlocum poenitentifle. « Et Job vane aperuit
» os suum- in ignorantia sua verba multiphcat'. »
XXXVI. « SuGtine me pusillum ut te doceam adhuc :

» enim in mesunt sermones. Suscipiens scientiam meam

» de longe^. Quoniam quandiu sumus in hoc corpore,
» peregrinamur a Domino^. Operibus cnim meis qu?e justa
» sunt loquar ^*'. » Ne dicatur ei quod pcccatori dicit Deus :

« Quid tu enarras justitias meas^ et assumis testamentum

)) meum per os tuum : tu vero odisti eruditionem^^ ? »

Ergo hic operibus loquendum cst : « Nam scientia dc

» longe suscipitur ex parte ct in .nenigmate.Cum autem
)) quod perfectum est, quod ex parte est aufere-
venerit
)) tur''* et non jam de longe crit, quoniam videbimus
5

)) eum sicuti est^". In veritate et non injusta verba injaste

)) inteniges^*. Ea ipsa qu.^e patiebatur Job, verba Dei
))

dicit esse in verilate, et non injusta sed ab isto injuste :

intelhgi existimat, quem putat conqueri se immerito pati,

cum etiam de justorum tribulatione dictum sit: « Tempus
« I Cor. II, 9. — ' Matth. vi, 4. — 3 Job. xxw, i\. — 4 IJ. ix, 33. —
5 (1. XKxv, i5. — 6 psal. L, 5 et II. — 7 Job. -axxy, 16. — 8 IJ. xxxvi, i-3.
— 9 2 Cor. V, 6. — 'o Job. XXXVI, 3. —" Psal. xi.ik, iG. — '= i Cor. xiii,

iQ. — '' 1 Joan. III, 2. — '4 Job. xxwi, 4-

74 S. AUGrSTINI EPISCOPI
» est ut judicinm incipiat a domo Domini*. Et scito qnia
» Dominus non abjiciet innocentem- : » ([uamvis corri-
piat qucm diligit, et (lagellet omnem filium quem rcci-

pit^. « Fortis robore cordis, non vivificat impium'' : »

quamvis ad tempus ei parcere videatur. Et bene, « Fortis

» roborecordis, » ([uia eum non vivificabit, quando
tunc
serse poenitentia3 locum quoeret cum lacrymis, ct non in-
veniet, nec flectet ad misericordiam fortiter judicantem,
quem modo admonentem contemnit. « Et
misericorditer
» judicium pauperibus dabit » quo judiccnt eos, a qui- :

bus patiuntur iniquitatem. Et bene « pauperum, » ut su-

perius « impium » divitem intelligas, id est, superbum.
« Non auferet a justo oculos ejus^. » Etiam cum eum
velut in fornace probat tentatione tribulationis, non ei

auferet intelligentiam qua cognoscitur et colitur Deus.

,

Ex quo impiorum pfjenam esse ipsam caeci-

satis ostendit

tatem, etiam cum videtur eis parci. « Et cum regibus in

» solio » subauditur, sedere eos fecit, hoc est, justos.
:

Reges autem dicit qui carnem suam regunt unde est ,

illud « Quis est rex qui vadit committere bellum cum

:

» alio rege*', etc. Et sedere eos fecit in perjoetuum, et

» exaltabuntur'. » Et hic subauditur quod supra dixit,

cum regibus in solio: « Exaltabuntur » autemdixit, quo-

niam humiliali sunt. « Et qui compediti sunt compedi-
» bus^. » A quo vinculo dicit Apostolus sibi bonum esse

dissolvi, et esse cum Christo^ : id est, retinacula hujus

vitae, « In qua corpns, quod corrumpitur, aggravat ani-
» mam^*'. Caplentur in funibus paupertatis^^ » Convin-
cientur longis consuetudinibus delectationum carnaHum,
quae sunt de rerum indigentia ,
quibus mortahs vita sus-

' Petr, IV, 7. — » Job. xxxvr , 5. — ' Ilebv. xii, 6. — 4 Job. xxxvi, G.
— 5 iljij. ^. — 6 Luc. XIV, 3i. — 7 Job. XXXVI, 7. — ^ Ibid. 8. — 9PhiIip.
I, 23. — 'o Sap. IX, i5. — " Job. xxxvi, 8.
 ANNOTATIONUM IN JOB , LIBER. 75
tentalur, et agitiir. « Et annuntiantur eis opera eorum^ »

Non utique bona , sive ista ipsa concupiscentialia , de qui-

bus dicitur non halDitat in carne mea bo-
: « Scio quia
))num^-, quaeetiamsi non regnentin nostro mortali cor-
))

pore ad obediendum eis, non tamen desunt sive quibus :

adhaecvenire homo meruit ex traducepeccati. « Et debcta,

)) cum fuerint roborati^ Ipsa sunt opera, quse supra •»

dixit. Non enirn infirmis facile possunt annuntiari, id est,

manifestari 5 sed iis qui jam ita profecerunt, ut transierint

omnem istam iniquitatem, quae vulgo nota est in apertis-
simis operibus flagitiosis et facinorosis. « Sed justum
)) exaudiet* : )) eum scilicet, qui ex fide vivit^ ut gratiae
Dei deputet, non meritis suis, non solum quod secundum
vitae istius modum justificatus est, sed etiam quod restat,

ut ab universo dehctorum malo hberetur : quse annun-

tiat veritas fidehbus, cum fuerint roborati^ quando ca-
pientur in funibus paupertatis : adhuc enim compediti
sunt compedibus , nondum exaltati , ut sedeant in soho
cum regibus in perpetuum. « Et dixit, quia convertentur
)) ab iniquitate. Etdixit, subaudiendum est, Deus: « Si ))

» audierint, et servierint, complebunt dies suos in bonis,

)) et annos suos in gloria^. Tunc vero nullum peccatum ))

erit in homine, quia nulla erit mortis contentio,idest,in-

digentia mortahtatis ,
quse facta est de peccato , cum jam
dicetur : « Ubi est, mors, contentio tua''. Impios vero non
)) faciet salvos : eo quod noluerunt scire Dominum. )> Hoc
ad gentes magis videtur pertinere. « Et cum monerentur,
)) inobedientes erant^. )> Hoc ad Judaeos, et omnes qui
eis per inobedientiam similes sunt, etiam in Ecclesia. « Et
» hypocritae corde ponent furorem: » quo Dominumcru-
' Job. xxxvi, 9. — ' Rom. vn, i8. — ^ Job. xxxvi, 9. — 4 Ibid. 10. —
5 Habac. 11, 4- — ^ Job. xxxvi, 10, 11. — 7 i Gor. xv , 55. — 8 job,
xxxvi, 12.
76 S. AUGUSTINI EPISCOPl
cifixeriint. « Non clamabunt, quia ligavit cos : » lionore
nominis super omnes gentes. a Moiiatur ergo in juven-
)) tute anima eorum* : )> in superbia, qua se extollel)ant
veluti de meritis operum suorum. « Et vita eorum vul-
» neretur ab Angelis. )> Commodius aceipitur a nuntiis
veritatis : « Quorum aliis odor vitsc in vitam, aliis odor
» morlis in mortem^ Quod tribulaverint infirmum ct
)> invalidum^ : )> illud quod fortius est
infirmum est Dei,

homiuibus^ « Judicium vero mansuetorum staluet^: )>

ipse Dominus cxemplo mansuetudinis suoe diiFerens etiam

vindictam imitantium se, sed tamen certo futuram. « Et
» quia decepit te ab ore inimici abyssus*^. » Decepit, sicut
visum est persecutoribus ejus, profunditas hujus s?cculi
Christum ab ore falsi testis^ ad ipsum enim Dominum
convertit sermonem. « Effusi subter eam , » subaudien-
dum, deceperunt te : gravati enim terrenis cupiditatibus
suljter aliyssum effusi dicti sunt. « Et descendit mensa

» tua plena pinguedine : » sacramentum corporis et san-

guinis ejus, panis qui de coelo descendit''. « Non deficiet
» justos judicium^. » Quamvis edant pauperes, et satu-
rentur, ad imitandas passiones Domini, parati de plenitii-
dine charitatis ; non tamen ideo non facit judicium ipso-
rum cito. « Et ira super impios erit, propter impietatem
» munerum, quoe accipiebant inicpiitatiljus'^. » Omnia
munera dicit, qufecumque commoda temporaha, propter
qune commoda inic[uilates fiunt. « Non te avertat voiuntas
» animi'". » Domino dicitur, non monentis auctorilate
aut jubentis audacia^ sed locutione prophetife per impe-
rativum jiiodum futura praedicentis ; sicuti est : « Accin-
» gere gladium tuum super femur potentissime^^. A pre-
' Job. XXXVI, i3, i4- — '2 Cor. ii, i6. — Soh.
^ xxxvi, i5. — 4 i Cor.
1, 25. — 5 .Tob. XXXVI, i5. — c IbiJ. i6. — Joan.
7 vi, 5o. — " Job. xxxvi,
17. — 'ill.id. 18. — '"Ibiil. 19. — " Psal. xLiv, 4- 1
 ,

ANiilOTATIONUM IJV JOB, LIBEn. 77

» cibus infirmoruin ^ : » cum in necessitate fuerint cla-
mantium : « Infelix ego honio, quis me liberabit de corpore.
)) mortis hujus'^. Et omnes qui habent fortitudinem ^ : »

prgesumentes de operibus suis, et suam justitiam volentes

constituere"^. « Noli extrahere per noctem^ » Manifestum
sit quod eos a populo tuo secernis, sive illos superbos qui
de oliva fracti sunt, sive sarmenta de vite amputata, unde
haereses et schismata exorta sunt. « Ut ascendant populo
» pro eis : » ut inserantur infirma hujus mundi confusis
fortibus*^. « Quoniam qui se humiliat, exaltabitur : et qui
)) se exaltat^ humiHabitur''. Sed cura ne quid facias in-
» decens^ : » ne nomen Domini Dei et doctrina blasphe-
metur, dum quorum judicium justum est « Fa-
dicunt, :

» ciamus mala ut veniant bona*^. Hoc enim elegisti super

» inopiam^*^. » Nonsolum elegistiinopiam confitentis, sed
super hanc vitae ac morum decus, ut doctrina sahitaris
ornetur in omnibus. « Ecce Deus consolabitur, vel, ro-
» ])orabitur in fortitudine sua^'. Quia etsi crucifixus est
» exinfirmitate, sed vivit ex virtute Dei^-. Quis enim est
» sicut ille potens? Vel quis est qui discutiat opera ejus*^?»
tanquam judicans de illo cum ipse sit judex vivorum et
mortuorum. « Aut quis est qui dicat: Egit inique? Me-
» mento quia magna sunt opera ejus, quoe laudaverunt

» viri^^ : » Evangehstse atque oranes prsedicatores verbi,

ministerio suo vita congruentes. « Omnis homo respicit
» ad eum : » memor infirmitatis human.Te. « Quicumque
» compunguntur homines^^ : » poenitentia peccatorura
homines sunt. «Ecce Deus multus, et nescieraus^*'. Mul-
» tus, c[uia sicut abundavit peccatum, superabundavit gra-

Job. XXXVI,
' — Rom. — Roni. xxxvi, — Roiu. x,
19. ' vii, 4- ^ ig. 4 3.

— 5 job, xxxvi, 20. — Cor. 1,27. — Luc. xiv, 11. — Job. xxxvi, 2i.
^ I 7 ^

— Roni. 9 — Job. XXXVI, 21. — " IbiJ 22. — "2 Cor.

111, 8. '" xiii, /\.

— Job. XXXVI, 22, —

'3 2^. — 20. —
2.3. i4 Ibid. "5 Ibid. '^ Ibid. 26..
 '

78 S. AUGUSTIJVI EPISCOPI

» tia^ Nestiemus » autem ex persona eorum dictum est:

« Quorum ex parte caecitas facta est, tlonec plenitudo
» gentium inlraret^, Numcrus annorum ejus infmitus: »

propter seternitatem positum est. « Ei autem numerabiles

» stilloe pluvi.-B^ » 11 oc enim, quod homines praedicato-
res implevit Evangelium, numerabilc cst usque in con-
summationem Donec auieratur scientia quae ex
saeculi , «

» parte est, et veniat quod perfectum est, facie ad fa-

» ciem^. Efiiindetur imber per semitas suas. » Non enim

viae malorum capicnt eum « Flucnt nubes et tenebras- :

» cent super homines plurimos ^ » Quia etsi obvela-

tum est Evangehum, in his qui pereunt est obvelatum.

« Horam constituit jumcntis, et sciunt cubihs ordinem.
» Quoniam cognovit bos possessorem suum, et asinus
» praescpe domini sui*^. In his omnibus non obstupescit
» aniraus ejus". Initium sapientiae timor Domini^. Nec
» mutatur cor tuura a corpore^ : » ut elevatum a terra!
sursum habeatur adDominum. « Si cogitaverit extenderet
» nebulam » ut qui vident cseci fiant"'. « iEque ut peri
5

)) tabernaculum expandit eam^^ » In carne quippe mor-l

tali tanquam tabernaculo habitans, per eam non est agni-
j

tus a persecutoribus, dum eis cessit, et eam extendit at-j

que expandit in cruce. « Ecce : » fundit super omnia
lucera suara, c[uara absconderat, cum csecitas ex parte in

Israel fieret, etfundit super omnes gentes^^. « Et radices

» maris contexit^". » Cupiditatem saeculi redarguit. Non
enim ad abscondendum lux contegit, sed ad manifestan-
dum. In eis enim judicavit populos, ostendendo ilhs peccata
eorum per iucem veritatis. « Dabit escam plurimis^^ » :

' Rom. V, 20. — 2 1(1. XI, 26.-3 Job. xxxvi, 26, 27. —4 i Cor. iii, 12.
— 5 job. xxxvi,27, 28. — ''Isai. i, 3. — 7 Job. xxxvi, 28. — ^ Psal. cx, 10.

— 9 Job. XXXVI, 18 et 29. — '" Joan. ix , Sq. — " Job. xxvvi, 3o. —
" noni. XI, 25. — '3 Job. xxxvi, 3o. — '4 IbiJ. 3i.
 ANNOTATIONUM IW JOB, LIBER. 79
utique agnoscentibus , cum arguuntur peccata sua, et
esurientibus ac sitientibus justitiam. « In manibus con-
» texit lumen(4). immanes
» Si » his ab co quod sunt « 5

qui non dimittunt peccata hominibus, cum sibi a Deo

dimitti vehnt si autem ab eo quod sunt « manus; » his
:

qui de manibus suis, hoc est, de operibus, extoUuntur,

se ipsos justificantes. « Contexit enira lumen, » ad hoc
dixit, ne videatur ab eis quia excsecatum est insipiens cor
eorum^ «Et mandavit de eo in contrarium'^ : ut qui fa-
ciunt veritatem, vel dimittendo ut dimittatur eis, vel
confitendo mala sua, ut gratiae Dei subdantur, ipsi veniant
adlucem ut manifestentur opera eorum, quoniam in Deo
sunt operata^, non in ipsis. Contrarius est enim et immani
misericors, et superbo humihs. « Ut nuntiaret super illo
» amico suo^ : » super illo himine, hoc est, de illo quod
contexit, ut absconderetimmani etingrato ; utid annuntia-
ret^ id est, aperiret, non jam servo sub lege, sed recon-
cihato per gratiam aut « Amico suo, » imitatori suo
;
:

« Quia et Fihus hominis non venit ministrari, sed minis-

» rare^. Possessionem contra eum qui ascenderc nitun-
» tur : » ut ipsum lumen possideant, qui se a terrenis
extrahunt. Ipsis enim annuntiatur qui adhuc enituntur
ascendere ;
quia cum ascenderent, non opus erit annun-
tiatore facie ad faciem videntibus. « Contra eum » vero
quod ait, « Ascendere nituntur, » non quasi adversantes,
sed obviam euntes •, sicut Apostolus dicit « In obviam:

» Christo''. »

XXXVII. « Sed et in hoc obstupuit cor meum : » admira-

tione. «Et evulsum est delocosuo: «de terrenis rebus, quibus
delectabatur, ut sursum habeatur adDominum. « Audite
» sonitum terroris et vocis ejus''.» Hinc eum apparet ista

> Rom. j, II. — 2 Job.xxxvi, 32. — ^ joan. iii, 2. — 4 Job. xxxti, 33.
— 5 Matth, XX, 28. — 61 Tliess. iv, 17. — 7 Job. xxxvn, i, 2.
80 S. AUOUSTINI EPXSCOPl

in spiritii dicerc. Nam incipit clicerc cur cviilsum sit cor

cjusdc loco suo, aucloritatc scilicct Evangclii per totum

orbcm tcrril)ilitcr sonantis : « PoLMiitcntiam agitc, appro-
» pin(|uavit cnini rcgnum crelorum ^ Et strepituoris illius
» excunt : » ad cos uli([ue ([ui foris sunt, in dclectaiionibus

rcrum visibilium. « Subter universum ccelum circuit, ct

» lumen ejus in finibus terrae : « dum Ecclesia per omnes
gentcs diftunditur.w Post eum frcmet vox"^.» Post primum
advcntum ejus novissima tuba secundi advcntus cjus in
claritatc tonabit. « In sonitu superbiae suae. » Superbiam
proceJsitudinc posuit : ([uia primusadventusinhumilitate
fuit. « Et non potcrit investigari, cum audita fuerit vox
» cjus. » Nunc ergo (|UGeratur Dominus , dum invcniri
potest, boc cst, comprehendi ad salutcm per fidem non
fictam. Tunc enim non potcrit, cum venerit judicarc, et
audita fuerit vox c^us dicentis : « Itc in igncm .Tternum^. »

Quoniam sera tunc erit, et infructuosa infidelium poeni-

tentia.« Tonabit fortis in voce sua mirabihter ^» Quia non
fortitudinis cjus, sed iufumitatis nostrae ex participatione
mort;ililalis vox illa fiiit primi advcntus (^jus, de (juodic-
tum est : « Quod infnmum est Dei, fortius cst hominibus^.
» Fccit enim magna (juoe nesciebamus''. » llaec in primo
adventu; et ideo postea ad exigenda ([uoe dedit, judex
venturus|est. « Quae nesciebamus autem dictum cst cx
»

persona eorum ,
quos latuit Divinitas Domini in infirmi- ,

tatcm carnis intucntcs. « Praecipiens nubi : Esto super

» terram : » carni su;e, ut per sacramcntum accipiatur,
iu memoria ct informa-
ejus, ad imitationcm humihtatis
tionem Et tempestas pluvifc et tempestas im-
charitatis. «

» brium potcstalis ejus'. » Est enim nubcs quidem super

terram sed quando exprimatur ad irriganda corda per

:

'
Jlatll). 111, 2. — ' Job. xvxvii, i-i- — ^ Mattli. xxv, /^i. — 4 Job.

xxwii, 5. — 5 X Coi-. I, 25. — *' Job. xvxvii, 5. — 7 Ibid. G.

 AJNKOTATIONUM IN JOli , LIBER. 81
pluviam imbresque sermonis. Quod fit cum sacramenta
intelliguntur , non in nostra , sed in ipsius potestate esti

« manu omnis hominis signat » Significat ei per opera

In ^ .

ejus quam reus sit, ut sciat omnis homo infirmitatem suam,

et clamet « Infelix ego homo quis me hberabit dc cor-
j ,

)) pore mortishujus^^PIntroierunt autem bestiae sub pro-

)) tectione, et quieverunt in cubili^. )) Introierunt autem
peccatores sub indulgentia gratiae , et quieverunt in cons-
cientia, remissis peccatis. « De promptuariis supervenit
)) tempestas : » tentatio de occulto rerum ordine. « Et de
)) promptuariis frigus^? » de secretis judicium in eos, qui
non perseverant ut refrigescat eorum charitas ex abundan-
;

tia iniquitatis^. Merito enim contingit eis, dum spem suam

non in Deo, sed in hominibus ponunt. « Et ab spiritu Dei

» dabitur glacies^: » Non solum exabundantia iniquorum
frigescent ,
qui spem ponunt in hominibus : sed eliam ex
operibus bonis eorum in quibus est Spiritus Dei^ durescunt ,

quidam quasi glacie hvoris, quibus est Paulus odor mortis

in mortem. Et ad hsec quis idoneus^, » ut inteUigat quo-
niam recte ac juste ab Spiritu Dei dabitur glacies? Sicut
enimcarnahbushomineslaudantibuscontingitcxhominum
iniquitate frigescere desperando ita carnahbus ab homi- :

nibus laudari cupientibus contingit ex hominura justitia

durescere invidendo. « Gubernat autem aquam c[uali-
» ter iili placuerit^ , ut pluat super unam civitatem, et
» et super aham non
quod ad imbrem attinet pluat^ : »

spiritalem, pro subditarum aut non subditarum meri-

tis animarum. « Et frumentum irrigavit nubes. » Si-

mus ergo frumentum, si cupimus irrigari. « Dissemi-

» navitnubemlucem suam^''. Evangehum incarnatio- ))

' Job. xxxvn, 7. — Rom. vu ,24. — Job. xxxvii, 8. —

» ^ 4 Ibid. 9. —
5 Matlh. XXIV, 12. — Job. xxxvii, lo. — 2 Cor. 16. —
6 7 11, 8 Job. xxxvii,

10. — 9 Amos. IV, 7. — Job. xxxvii, ii.

'°

GXIV. (>
 —

82 S. AUGLJSTIJNI EPISCOPI

nissuoe. « Et ipsa per circuitum vertitur : » per or-

beni ternc ipsa tractatur. « In gubernaculis ad operan-
)) dum omuia, quoe maudaverit eis^ » Gubernacula , in
quibus illa nubes per circuitum vertitur, praedicatores
sunt verbi, per tfuos Ecclesi;« gubernantur ad operanda
omnia mandata Dei. a Haecconsatutasuntab eosuper ter-
)) ram - ; )) a Domino noslro Jesu Christo. « Sive iii tribu,
» sive in terra sua. )> Sive in tribu Juda, unde secundum
carnem natus est, et passus_, et resurrexit , et ascendit in
ccelum : ex hac enim genitierant Apostob. et mulli fratres
prope inventi et salvi facti : sive ante passionem ejus per
ipsum vocati, sive post ascensionem per Apostolos in ipsa
Jerusalem, alque in Ecclesiis Judaeae, quse erantin Christo,
sicut commemorat apostolus Paulus, propter veritatem
Dei, ad confirmandas Patrum promissiones ^,. « Sive in
» misericordia inveniri voluerit eam '
: » illam nubem
scilicet in misericordia vohierit inveniri a credentibus gen-
libus. Hoc enim sequitur : « Gentes autem super miseri-
» cordiam glorificare Deum^ Auribuspercipehaec Job. »

Quasi renovat intentionem, dicturus de vocatione genlium.

« Sta, et commovere virtutem Domini'^. « NoJi moveri
mente , aUquid tibi tribuendo. « Scimus quia Deus posuit
» opera sua : » reprobans utique gloriantes de operibus
suis. « Cum faceret lucem de tenebris ''
: » cum justificaret
impios. enim abquando tenebrse, nunc autem
« Fuistis
» lux in Domino^. Scit dilferentiam nubium » Evange- :

listarum aborum sibi ante passionem ahorum post pas- ,

sionem credentium. « Et ingentes lapsus malorum^ » :

noneorum qui elapsi sunt crucifigentes eum, ut eos postea

poeniteret et baptr^arentur in co sed eorum lapsus qui
, 5

' Job. xxvvu, 12. — ' Ibid. i3. — ^ Roiu. w, 8. — Job. xxxvii,
4 i3,
5 Rora. XV, 9. — 6 Job. xxxvu, i^. — 7 Ibid. i5. — tphes.^ v, 8. —
'.I
Job. xxxvu, u6.
 »

AJNNOTATIONUM 1N JOB, LIBER. 83

nec corrigi potuerunt ,
perseveranter etiam postea perse-
quenies Ecclesiam : horum enim non parvi , sed ingentes
lapsus sunt. « Tua vero stola est valida : » dignitas superba j

tanquam in eum quippe dicitur, qui de operibus suis au-

det extolli. Quiescente terra ab Austro, firraabis cum eo
» coelos, qui aequaliter ad videndum fusi sunt^» Ab Aus-
tro terram congruenter inteUigimus eos, qui de Judieis
crediderunt in Christum. Sicut enim sol ab Aquilonari
terra remotiorest, Austrah autem vicinior : ita quos prope
inventos dicit Apostolus luci Evangehstarum^, non absurde
accipiuntur terra ab Austro. Sicut autem coelos Evange-
hstas solemus accipere, ut est, « Cceh enarrant gloriam
» Dei ; » de his enim dictum est , « In omnem terrani
» exivit sonus eorura, et in fmes orbis terrse verba eorum^ :

ita terras recte accipimus plebes, quibus evangehzatum

est.Et quoniam plebes, quae de Judsea crediderunt, postea-
quam quieverunt, exeuntes de hac terra ( nunc enim ,

hic non sunt. ) firmata est tamen auctoritas Evangehsta-

rum in Ecclesus quse sunt ex gentibus, firmata autem
misericordia Dei, nonjam opituknte auctoritate Eccle-
siarum Judaeae, quae inChristum est; propterea sensushic
est, ut per interrogationem pronuntietur : « Numquid tu
quiescente terra ab Austro, id est, jam non existente ia
hac vita plebe ulla christiana ex Judaeis , firmabis cum eo
Evangchstas, et divinarum Scripturarum hbros, qui per
misericordiam Dei non sohs Judaeis sed etiam gentibus
aequahter ad videndum fusi sunt? Gratiam quippe Dei
commendatetmisericordiam, ne quis de meritis giorietur,
« Quare doce me quid di-
quae Judaeorum erat superbia.
» camus ei, et requiescamus muha dicentes*. » Quia non
est quod ei dicant convicti nullum se habere meritum
' Job. xxxvn, 17, 18. — ' Ephes. n, 17. — 3 Psal. xvui, 2 et o. — 4JoI).
xxxvu, 19.
6.
84 S. AUGUSXIJNI EPISCOPI

pcr sc ipsos, sed ejus indigere misericordia. « Num([iiid

» liber aut scriba assistis mihi, ut stans faciam hominem

« tacere^? » Quare ergo non dicis, si liabes quod dicas?

Non enim quasi dictanti mihi excipis, ut tu nihil dicasj
sed utique colloquimur. « Omnibus autem non est visibile

» lumen, quod rcfulget in nubibus"^. » Redit ad ea, qune

dicebat de spe remissionis peccatorum et illuminationis
gratioe per misericordiam Dei enim lumen in : refulget
nubibus. Non tamen ipsarum nubium proprium est^ illu-
minantur enim. Ahud est enim quod fulget suo lumine,
aliud quod refulget ihustratum. Sed non est omnibus
visibile. Multi enim putant lumine suo fulgere ani-

mas, cum sapientes sunt. Unde sunt ilh, qui diccntes se

esse sapientes, stulti facti sunt^. « Et spiritus transit et ,

» mundabit eas*. » Hic spiritum dixit, de quo dictum

est : « Ab increpatione spiritus irae tuae^, » et, « A spiritu tuo

» quofugiam*'? » Per correptiones enim tentationura os-
tenditur hominibus meritum eorum, quia ipsi peccatis suis
tenebroe sunt, et egent gloria Dei^ , ut ilhus lumine illus-
trari vehnt, ilh dantes honorem, non sibi^ atque ita de-
posita superbia, mundentur a dehcto magno nam Spiritus :

sanctificationis non transit, sed manet. « Ab Aquilone

» nubes coloris aurei^. » Ab sceleratissima impietate, et a
Deo longe remota, veniunt tamen mundati atque conversi,
et illuminati sapientia : unde, nisi per gratiam, qua non
merita attenduntur, sed peccata dimittuntur? unde ille

cum sibi veliet ignosci, « Doceam, inquit, iniquos vias

»tuas, et impii ad te convertentur'^ » tanquam nubcs :

ab Oriente vel Aquilone jam coloris aurei, iliuminatis

tenebris suis. « In his est magna gloria et honor Omnipo-

' Job. xxxvii, 20. — * Ibid. 2i. — Rom.

^ 1, 22. — 4 Job. xxxvii, 21. —
5 Psal. xvii, i6. — ^ Id. cxxxvm. 7. — Rom.
7 111, 23. — Job. xxxvn, 22.
^

DPsal. L, i5.
 ANNOTATIONUM IN JOB , LIBER. 85
» Cui plurimum dimittitur, plurimum diligit.
tentis^ »

Quoniam potest et impium justificare qui estOmnipotens.

« Et non invenimus alium similem virtuti ejus-, » Solus

enim hic peccatum non feclt, « Nec inventus est dolus in

))ore ejus^.» Solus enim Deus verax; «Omnis autemhomo
» mendax^ » unde vicit cum judicaretur Deus homo
:

factus. « Qui juste judicat, non putas exaudire eum^? »

Non itaque homo de venia desperando , addat peccata
peccatis tanquam addictusjam damnationi, quia certus
,

est de Dei, sub qua non potest esse impunitus,

justitia

Ita enim Deus justejudicat, ut etiam exaudiat veniam de-

precantes 5 et tanto magis quanlo magis juste judicat. Non
enim justi judicii est, poenitentes supphces miscere cum
iis, qui recusanthumihtatem et satisfactionem poenitentise.
« Propterea timebunt homines esse eum homines '^
: si se
meminerint, confitendo peccata sua quia adhuc homines :

sunt quibus dicitur « Nonne homines estis? Timebunt

,
:

» quoque eum et sapientes cordc' » ne sibi tribuendo :

quod acceperunt, et dicendose esse sapientes, stulti fiant^.

Potest enim auferri superbis, quod datur humihbus. Qua-
propter et sapientes quamvis cordis iUuminatione, non
hnguae jactatione sapientes sint et reges, spiritahter judi-
cantes terram , ipsi autem a ncmine judicentur , serviant
tamen Domino in timore, et exultent cum tremore, ne
pereant de via recta^ ; « Deus est enim qui operatur in eis
)) et velle etoperari pro bona voluntate ^". ))

XXXYIIl. Et posteaquam quievit Ehu loqui dixit

(( ,

))Dorainiis ad Job per turbinem nubis^^ Etiamsi hoc )>

modo vox ista facta est quomodo ad Moysen vel quo- ,

,

modo cum se Dominus tribus Discipuhs in monte osten-

I Job. xxxvii^ 22. — 'Ibid. 23. — '^
i Petr. ii, 22. — 4 Psal cxv, ii.
— 5 job, xxxvn , 23. — 6 IbiJ. 24. -— 7 Ibid. — ^ Ro«»j. i, 22. — 9 Psal.

11, TF, 12. — '" Piiiiip. 11, i3. — '' Jo1>. xiix^vni, i.
 »,

86 S. AIGUSTINI EPISCOPI

disset tamen quod non dictum est simpliciter per nubem,

* :

sed, «. w hoc significari arbitror, quod

Per turbinem nubis,
non per sanam carncm intcrrogatus, hoc est, tentatus est
Job, sed pcr tribulalioncm perturljationemque carnis.
« Quis est qui celat me consilium, continens sermones in
» corde, et mepulat dare ^ » Nemo est ergo, qui se im-
meritum pati abt[uid asperum dicat •, quia si non lactis

saltem verbis peccatur ; et si non verbis , saltem temeraria

prnesumptione intus in corde, vel sermonihus cogitatio-
num : et quoniam Deum non latent, nemo flagellatus di-

cat indigne se accipcre disciplinam ,

quasi ultra non sit,
quo per illam proficiat. Sciendum est enim, sic in princi-

pio bbri hujus dial)olo laudatum Job testimonio Dei , et

in fine tribus amicis ejus, ut tamen nossct Deus quantum
ei deesset ad pei^ectionem ,
quo etiam laudabiles secun-
dum banc vitam viros et , Deo jam placentes paterna ,

perducunt quae noluit ab Ajiostolo removere, di-

flagella ;

cens «Suflicit tibi gratia mea, nam virtus in infirmitate

:

1) perficitur ^. » « Accingere tanquam vir lumbum tuum ^.

Significat ad hoc pati dura et amara Dei servos in hoc sae-
culo, ut omnes atlectiones suas a terrenarum delectatio-
num flexu colligant , atque constringant. « Interrogabo
» te, tu autem responde mihi. Ubi eras cum fundarem
)) terram^?)) Hincjara commendare incipit eminentiam
Domifii nostri Jesu Chrisli, quia in ipso est salus omnium
percussorum venenata suasione serpentis, ne in se sibi

quisque salutem putet. Ule enim Deus, non sicut dictum

est, « Dii estis , et fiHi Altissimi'^ : » sedcui rapin?1lon sit

esseaequalem Patii^ : et Fihus hominis, non sicut fdii ho-

minum in quibus nonest salus sed prne participibus suis ^. •,

Non enim justus tantum, sicut Job, sicut Paulus, sicut

' Matth. XVII, I.--' .Tob. xxxviii,2. — ^aCor.xiijg. — 4job. xxxvm, 3.
— 5 ibij. 4.-6 Psal. Lxxxi, 6. — —«
7 rliilip. ii, (>. xtiv, 8. P.sal.
 ,

ANNOTATIONUM IN JOB , LIBER. S'?

Ecclesia*, sed etiam justificans tanquam unigenitus a Pa-

tre, plenus gratia et veritate '. Ad insinuandam ergo dif-
ferentiam divinaehumanitatis ejus, in quo princeps hujus
mundi nihii invenit^, quia in passione quse non rapuit
tunc exolvebat^-, et juslificationem sanctorum per pec-
catorum remissionem ,
quibus sanctis in unumredactis fit

corpus ejus Ecclesia , cujus et particula est Job secundum

historiam quia justificatus , et figura universae, per pro-
phetiam incipit dicere quae dicturus est. « Ubi eras cum
)) Utrum quia nondum erat, anquia
fundarem terram"*? ))

non per eum fundata est, sicut per unicum Fihum.^ et

terram istam an ipsam Ecclesiam ? ipsa enim accepit la-
,

pidem angularem, de quo mox dicturus est. « Indica mihi,

» si nosti scientiam. Haec enim quae a Dominopro nobis
)>

temporahter gesta sunt, ad scientiam pertinent. « Quis

)) posuit mensuras ejus , si nosti ^ secundum distribu-
? »

tionem donorum spiritahum. « Unicuique enim nostrum

)) data estgratiasecundummensuramdonationisChristi^.))
Propter quod dicit : « Ascendens in altum , captivavit
)> captivitatem, dedit dona hominibus^. Quia si totum
)) corpus oculus, ubi auditus^?)) Secundum mensuram
quippe uniuscujusque partis incrementum corporis facit
in sedificationem sui in charitate. « Aut quis est qui in-
» duxit super eam funiculum ^? )> ut eam faceret haere-
ditatem suam, distinguens ab eis, quibus dicit : « Xon
)) novi vos^^? Novit enim Dominus qui sunt ejus ^^ Aut
)) super quo circuli ejus fixi sunt^'^?» Quia constringunt
eam , ne dissolvatur, divini hi)ri fixi super Dominum :

quia quisquis eos sine illo interpretari voluerit, fluitet at-

que erret necesse est. «Quis est autem qui misit lapidem an-
I Joan. I, 14. — —
^ld. XIV, 3o. ^ Psal. Lxvin, 5. — Job. xxxvui,
4 4-
—5 ibid. 5. — 6 Ephes. iv,— 7. 7 Psal. lxvii, 19. — ^ j Qqj. j^ —
jj,^

9Job. xxxvni, 5. — 'oMatth. vu, 23. — »' 2 Tim. n, 19. — " Job.xxxvin, 6.
 »

88 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» gularcm supcr caiii ^
? » quem rcprobaverunt acdifi-

cantes-. « Quando factasunt sidera simuP: » simul bapti-

zata tot millia verbo vitse, inter peccatores tanquam in
tencbris fuJgentia. « Laudaverunt me voce magna omnes
» Angeli mei^ : » Evangelistse. « Gonclusi portis mare/' :

populos amaricantes amore terrenorum. Sed quare «Por-

» tis? » Anforte ut non solum modum habcrct excrccndi
justos persecutionibus , sed ctiam ut liccret justis inde
egredi? « Cum fremeretex utero matris sua3, volens pro-
» gredi^ : » cum irascerelur in concilio Babyloniae ci-
vitatis, fornicantis amorc hujus saeculi, volens extendere
persecutioncs suas ad perdcndos de tcrra eos , de quibus
dictum est : « Non peto ut tollas eos de saeculo, sed ut
» tollas eos a malo". Circumposui illi nubcm operi-
» mentum^.» Non enim boni tantum, sed etiam mali
multi amatoresque hujus sreculi , sacramento corporis
Christi subjecti sunt : cujus auctoritate a sanctorum per-
secutione reprimuntur. « Et nebula obvolvi illud. » Igno-

rantia quaterrenam inde expectant fehcitatcm, terrenam-

que infehcitatem timent ct propterca timent quos nisi : ,

ita esset, perscqucrentur. Non enim sohim dictum cst :

« Edent pauperes. et saturabuntur, et laudabunt Domi-

» num qui requirunt eum^ » sed etiam dictum est : :

« Manducaverunt, ct adoraverunt omnes divitcs terrae^".

« Etposui ilU tcrminos , imponens cLiustra ct portas^' :

» tcrminos,» quibus soevitia cohibeatur, non ut nihil af-

fligat, scd quousquc exerceat •, « Claustra, » ut injustinon
progrcdiantur ^ « Portas, » ut ab eis justi egrediantur.
« Et dixi : Huc usque venies , et non transibis^-. » Sicut
ipse diabolus modum accepit ,
quousque atUigeret JoJi ;
' .lob. xixviu, 6. — ^ Psal. cxvii, 22. — Job. ^ xxxviii, 7. — ^ IbiJ. —
5 Ibid. —
8. ^ IbiJ. — 7 .Toan. xvii , — Job.
1.^. ^ xxxviii, 9. — !• Psal.

XTQ, 37. —
.0 ,11(777/ .dol
»o,I|jid.
•" -
3o — " .Inb. xxxvui, — 10. >' Ibid. 11.
 ,

ANNOTATIONXJM IN JOB , LIBE?.. 89

ita illud mare qiiousqiie persequeretur Ecclesiam. « Sed
» in teraetipso comminuentur fluctus tui : » alterna vas-
tatione discordiarum atque bellorum. « Aut numquid te-
» cum lucem constitui rnatutinam ^ ? » id est, cum consilio
tuo tempus resurrectionis prsedestinavi. Aut cognovit «

» Lucifer ordinem suum? » subaudiendum est, Num-

quid tecum ? Dorainum autem Luciferum dicit propter ,

ipsum raatutinum resurrectionis exortum. Non enim de

alio dici potuit « Et Lucifer oriatur in cordibus vestris
:
"^.

» Ipse agnovit ordinem suum ut esset primitise dormien- ,

» tium, priraogenitus a raortuis, caput Ecclesiae secu- ,

» turo etiara corpore in futura resurrectione sancto-

» rum^. Apprehendere pennas terrae"^; » dictum est :

« Si recipiam pennas meas in directura^ : » virtutes uti-

que spiritales fideliura, qaibus a saecularibus suspendun-
tur iliecebris. « Excutere irapios ex ea^. » Ad hoc enim
prior tanto ante resurrexit agnoscens ordinera suum , ut
fidem resurrectionis insinuaret , atque per ipsas pennas
ubique praedicatus ministerio circumvolantium
Ecclesiae ,

nuntiorum juste apprehendat eas in opus judicandi duo-

,

decira tribus Israel, cum venerit excutere irapios ex Ec-

clesia, qui nuncante judiciura permixti tolerantur. « Et tu
» sumens terrae lutum figurasti animal " ? » sive ipsuni
Adam commemoret , sive quod nunc sexta aetate saeculi
sicut tunc sexto die, de peccatoribus tanquam de luto
terrae homo secundum imaginera ejus, qui
factus est^,
creavit eum. Non utique hoc fecit Ecclesia, sed in hoc
potius facta est per Verbum opportuno tempore incarna-
tum, per quodfactasunt omnia^. «Et faraosum eum po-
» suistisuper terram^"? » Magis iste homo iamosus posi-

' Job. xxxvin, 12. — »1 Petr. i, ig. — ^ i Cor. xv, 20. — 4 JoI>.
xxxvin, i3. — 5psal. cxxxviii, 9. — ^>
Job. xxxviii, i3. — 7 Ibiil. i^. —
' Gon. I, II. — Joan.
9 1, 3. — '" .Tob. .«ifxvni, 14.
90 S. AUGUSTINI EPISCOPI
tus super terram ,
qui sexta aetate sneculi factus est ,
quam
ilie qui sexta die, antecjuam essent c.Tcteri homines, per
quos (Jilliimaretur : nisi Ibrte, quia nunc itainnotuit. «Et
» abstulisli ab impiis lucem ^ ? » sieut ille qui venit , ut
qui non vident videant^etqui vident, c?eci fiant*. « Aut
» brachium superborum comminuisti^? » potentiam eo-
rum, « Sicut ille confunde-
qui infirma mundi elegit, ut
» ret fortia''.» Aut
fontem maris^? » sicut ille,
venisti ad
cui venienti patuit confitendo quidquid occultum erat in
cordibus impiorum, qui credendo in eum justificati sunt.
Na^ quem fontem marismehus accipimus, nisi secretum
unde erumpit omnis haec amarissima impietas, quo3 in-
gentes fluctusjam manifestorum malorum operum conci-
tat ,
qufe vident homines in apertis factis ,
qui fontem
ipsum viderenonpossunt ? « Aut in vestigiis abyssi ambu-
» las? » Abyssus hic recte intelligitur vita ssecularis,

quaecumque est in profundo malorum, quo, sicut scriptum

est, cum venerit peccator, contemnet''. Quia ipsi quoque
desperatissimi, subjecti gratine, per remissionem peccato-
rum salvi facti, emerserunt, et receperunt Christum nbn :

inabyssum quo premebantur sed in locum ejus, ut ubi •,

ambulabat calcanseos, ambulet inhabitans eos Christus;

<( In vestigiis abyssi, » remanentibus per memoriam pec-
catorum suorum , ut dum recolunt ul)i fuerint , amplius
diiigant quem receperunt, a quo sibi tanta dimissa sunt.
« Awt tibi aperiuntur metu portce mortis''? » Omnibus

enim morientibus aperiuntur portae mortis, sed non metu,

sicut uni iUi^, qui destruendfe mortis causa mortuus est,

Aut certe aperiuntur ad resurgendum. a Aut janitores in-

» ferni videntes te, timuerunt^? » sicut ilium unum, in

> Jol). xxxviii , i5. — 2 Joan. ii, 89. — 3 jnh. xxxviii, i5. — 4 i Cor.
V, 27. — .5 Job. xxviii , 16. — *» Prov. xviu , 3. — ^l Job. xxxvni, 17. —
8 Ibid.
 ,

annotAtionum m jos, liber. 91

quo nihil dignum morte princeps mundi invenit, quem

tam cito dimiserunt ,
quem inviti admiserunt. Inferi au-
tem janitores , aliquae inferiores potestates morti praepo-
sitae intelligendae sunt. « Aut cognovisti iatitudinem sub
» coelo^.? » sicut cognovit, qui per illam difFudit Eccle-
siam. « Narra ergo mihi, quantaquaeque sint. » Quis
enim hoc sciat, nisi quem ille docuerit? qua « Aut in
» terra habitat lux*^? » llle enim docet, quia manifestatio
verborum ejus illuminat et intelhgere facit , infantes^.
« Autquis tenebrarum locus*? » Hoc quoque ille docet,
qui dicit « Accedite ad eum
: et illuminamini^. Hinc , »

enim ostendit eos tenebrescere, qui recedunt, dum nokmt

esse infantes. « Initium enim superbife hominis, apostatare
» a Deo®. » Inde qui «Non glorificaverunt Deum , aut
» gratias egerunt , evanuerunt in cogitationibus suis , et
» obscuratum est insipiens cor eorum et facti sunt tene- ,

» brarum locus ^. » Nisi forte ille est tenebrarum locus

qui excipit perseverantes in peccatis, ut ipsi sint tenebrae,

quarum ille est locus ,

quem vere nullus hominum novit.
Similiter et terra, in qua habitat lux, potest intelhgi terra
iila viventium , idest, beatitudo exceptura perseverantes
in fide etspe et charitate, qui fuerunt aliquando tenebrae,
nunc autem lux in Domino*. « Si duces me in fines eo-
» rum^? » quousque perveniunt qui tales sunt. Quid est
enim « Ubi non sit sapientia Dei, quae attingit a fine us-
:

» que ad fmem fortiter, et disponit omnia suaviter ^" ? »

Cui utique nullus hominum comparandus est. « Quod si

» et nosti semitas eorum, numquid scis quia tunc natus

» es, et numerus annorum tuorum multus^^?» Quodsi et

nosli semitas impiorum qui vel tenebrae sunt vel tene-^

,

' Job. XXXVIII, i8. — 2 Ibid 19. — ^Psal. cxvin, i3o. — Job. xxxvni,4

19. — 5 Psal. xxxiii, 6. — c Eccli. xii, i^. — Rora. 21. — Ephes.

7 1 ,
8

V, 8. — 9 Job. XXXVIII, 20. — '" Sap. viii, i. — " Job. xxxvni, 20, 21.
 ,

92 S. AUGUSTINI EPTSCOPI
brarum locus; quia omncs ctiam, qui jam ad Dcum con-
ambulaverunt, antequam ac-
vcrsi suiit, in ipsis semitis
ciperent a Deo gratiam qua justificat impium numquid
,
:

scis tanicn ,
quia tunc tibi extitit causa mortaliter nas-
cendi in hoc Sixculo, cum easdem semitas inierunt primi
omnium hominum parentes, quiproevaricationeimpii ma-
nibus et verbis accersierunt mortem , ut omnes in Adam
morerentur? Non enim ex quo quisque in hac vita appa-
ruit,computandus estnumerus annorum ejus tam parvus,
sed cx quo facta est prima raortalis nativitas. Ciim enim,
verbi gratia, natus est Abraham tunc omncs in illo He- ,

braei nati sunt. Numerus ergo annorum unicuique multus

est secundum mortahtatis originem quse exorta est in ,

semitis impiorum. Quis autem meminit fuissesc, aut cum

esset, scire potuit esse in lumbis patris sui ? Quandoqui-
dem nec illud tempus quisquam recoluit quo non in pa- ,

rcntibus^, sed in se ipso natus est quo tempore certe nemo •,

dubitat, quod jam erat, et viveliat, et sentiebat. Omnia

autem scit illa Sapientia quae format omnia non tantum,
,

illa supercoelestia, sedetiam ista mortaha. Et quia Chris-

tus Dei virtus est et Dei Sapientia ^, scit ista ille, qui
ctiam mortahter natus est, non conditione mortah, quia
in mortuis hber, sed miseratione mortahum , ut a morte
faceret hberos. « Autvenisti in thesauris nivis"^? » id est,
ad eam cognitionem pervenisti sicut ille sciebat etiam ,

opportunas causas imminenlium scandaJorum secretas

atque abditas. Nam indc appcllat thesauros, ad probanda
et exercenda spiritahum corda cum cxclamaret : « Vse
» mundo a scandahs. Oportet enim venire scandala ; vae
» autem illi homini per quem scandalum venit^.» Per
superbiam quippe elati in alto , more nivis congeLiscunt
et caduntj ex quorum iniquitate abundante refrigescat-
' I Cor. I, 24. — ' Job. xxxviii, 22. — ' MaUh. xviii, 7.
 ,,

ANNOTATIOWtJM IN JOK , LIBER. 93

charitas multorum^: qui autem sustinent Dominum virili-

ter agentes^, et spiritu ferventes^ j

perseverent usque in
fmem, et salvi erunt. « Autthesauros grandinis vidisti'' « .'

Grando sunt illi iniqui, quando non solum torpent nullum

fervorem spiritus habentes, sed etiam obstinata duritia
persequendo vel irruendo contundunt. « Quae reposita sunt
5) tempus inimicorum, etin diem pugnse etbelh^?))
tibi in

Vel hinc quis non videat, cujus personam in prophetia

gestet Job ? Non enim huic uni homini reposita sunt ista
in tempus inimicorum, et in diem pugnse et beUi;, sed
utique unico populoDei. Tempus quippe inimicorum est,
donec transeat iniquitas quae quanto magis al^undat ,

tanto magis adversus diabolum acrius pugnandum atque

bellandum ne charitas perseverantium refrigescat.
est ,

« Unde autem procedit pruina*^? Quis hoc novit, nisi ))

quia hsec ut initia parturiiionum sunt ? Pruina quippe mi-

'^?
nutissima grando est. « Et dispergitur Auster sub ccelo »

Austrum quamvis mortalibus carnibus gravis sentiatur,

,

non taraen uspiam memini in sanctis hbris mah ahquid sig-

nificare sicut Aquilonem nunquam in bono. iJlum
,

quia ex ea parte flat qua lux claret ^ istum ,

quia ex ea
unde lux est remotior. « Dispergitur ergo Austcr sub
)) coelo, » utadversus illas omnes iniquitates auxihum ali-
quod intelhgatur Dei quandiu nondum ,
in coelo, sedsub
coelo sumus. « Quis prseparavit flumen vahdse pluviae, et
» viam vocibus tempestatis^? » Yide quemadmodum tria
illa brevitcr compiexa sint quoe Dominus in tentationi- ,

bus ponit coiitemnenda his qui sedificant super petram et ,

perniciosa his qui aedificant super arenam ^ Pluviam com-

memoravit, et flumen, et voces tempestatis, ubi venios

' Matth. XXIV, 12. — 2 Psal. xxvi , i^. — ^ Rom. xii, ii. — ''
.Fob.

xxxvui, 22. — ^ Ihid. 23. — C Ibid. 24. — 7 Ibid. — 8 iljij. 25. —

sMatth. vii, 2|.
 94 S. AUGUSTINI EPISCOPI
intelllgimus. Pluvia ergo tentatur, qui ex ipsa celsitudine
Seripturarum tlivinaram peecandi oeeasionc^m praveintel-
ligendo aeeipit : tanquam si audiens, « Cui modicum di-
» mittitur, modicum diligit ^ , » dieat sibi ; « Faciamus
mala ut veniant bona - » et permaneat in peeeato ut
» , •, ,

gralia abundet et multa hujusmodi, quibus se homines

:

sermonem divinum male interpretando subvertunt, im-

punitatem sibi promittentes quando misericordia Dei in ,

divinis hbris commendatur. Flumine autem quando ab ,

hominibus qui haee ita intellexerunt et aeceperunt, ten-

tatur. Flumen enim nunc dicit illud ,
quod de pluvia col-
ligitur, et torrens vocatur, cum ait : « Quis proeparavit
» vahdae pluviae flumen : » quod implcat , et qua currat.
Sicut sunt vasa irse perfecta ad perditionem^, quae illo
modo quo ,
dixi_, « Seripturas accipiunt. » Per illos enim
habet Uberiorem eursum pernieiosa iJla interpretatio,
quam agri fruetiferi non reeipiunt ; et tanto majore impetu
impelht, et dejicit, et trahit quod instabile invenerit,
quantovidetur de auctoritate divina suscepta. Yentis vero
tentatur, quem perflant inanes suasiones hominum super-
borum , id est, ex propria auctoritate verba vana jactan-
tium. Qui ergo judicio Dei praeparatur ad perditionem,
non obtemperando verbis ejus quod est super arenam ,

sedificare, non resistit ventis tahbus, et cadendo fit via

vocibus tempestatis. « Vahdse autem pluvi^e » dictum
arbitror, difficihs ad capiendum, idest, ad intelhgendum.
« Ut pluat super terram ubi non est vir^ » subaudien- :

dum est: Quis prseparavit .? Per virum autem videtur Le-

gem significare, quae data est Judaeis. Ergo super gentes
intelhgimus imbrem EvangeUi. « In deserto, ubi non est
» homo^: » in ipsis gentibus, uJ)i non erat aliqua aucto-

' Luc. VII, /(7. — » Rom. m, 8. — 3 ij. ix , 22. — 4 Jol>.

xxxvni, 26. — 5 iijid.

 ANNOTATIONUM in job, libeu. 95
ritas cognoscentis Deura. «Ut satietinvium et inhabitabile,
» et ut germinet lierbse viror ^ Multi lilii desertae
» magis quam ejus quaehabet viram^. » In omnibus au-
tem his quatuor versibus, sul)audiendum est : Quis prae-
paravit? « Quis est pluviae pater^? » sicut sponsus ,
qui
filios suos misit praedicatione regni coelorum irrigare ter-
ram. « Et quis est qui peperit glebas roris? » bene susci-

pientes illam prcedicationem. Sic enim ait «Glebas roris,»

quomodo dicuntur vasa vini ad hoc facta ut vinum sus- ,

cipiant. «De cujus utero procedit glacies^? » Utrum gla-

cies in bono accipienda est ,
propLer stabihtatem et a
fluxu continentiam , ut ita dictum sit : « De cujus utero
» procedit glacies,» quemadmodum illud. «Quis est plu-
» viae pater?» An uterus pro secreto positus est, ut « De
» ejus utero procedit glacies , » sicut dedit illos Deus in
reprobum sensum ^ ? » An potius de « lUius utero procedit
» glacies, » qui persuadendo impietatem, qua intrinsecus
plenus est, facitfrigescere et durescere amisso calore cha-
ritatis enim hunc novit, sicut ille, qui ait duris et
: quis
resistentibus Evangeho, « Yos ex patre diabolo estis^? »
« Aut pruinam in coelo quis genuit? quae descendit si-

» cut aquae flumen ". » Quod de glacie in ultimo sensimus,

hoc et de pruina accipiendum puto. Nec tamen frustraest

additum, « In coelo , » ut ex ipsis qui prsesunt , intelhga-
tur, imitantibus sane bonos nuntios veritatis, qui trans-
figurant se sicut ministri justitioe^. Quo pertinet ,
quod
adjunctum est «Quae descendit sicut aquae flumenj
:

))Aut faciem impii quis tabefecit^? » Idest, confudit.

Quis nisi ille, qui quos justificavit, ipsos et glorificavit^" ?

(i Aut intellexisti nexus Pleiadis , et septum Ori onis aper uisti ?

' Job. xxxviii, 27. — ^ Isai. uv, i. — ^ job. xxxxvni, 28. — 4 Ibid. 29.
— 5 Rom. I, 28. — ^ Joan. vui, 44-
—J Job. xxxviu, 3o. — 8 2 Cor.
XI, i5. — 9 Job. xxxvui, 3o. — '° Rom. viu, 3o.
96 s. AUGusTiMi lipiscori

« Aii aperies Mazuroth in tcmpore si;o ct vcspcrum

)) super ^edificationcm cjus induccs^?» Num et astrologia

perscrutanda cst, ad cognosccndum proprictates istorum

siderum ut hunc locum intclhgere possimus? Miror si
,

hoc congruit sermoni nostro et certe nimis longum est j :

transimus crgo ad aha. An quibusdam sideribus nomina-

tis, figura locutionis qua intclHgilur a parte totum om- ,

nia sidera accipienda sunt? (Si tamen et Mazuroth sidus

est ([uod intcrprctatum ncc in graeca hngua invenimus
, :

nam hcbrajum esse nomcn satis apparct. ) Ita enim a

parte totum intelhgitur et quod scriptum est 5 « Ante lu-
)) ciferum gcnui te'-. » Non enim Lucifer in omni crcatura
priorcst conditus, ut ante Luciferum , ante omncm crca-
turam dictum videatur : scd per Lucifcrum omnia sidera,
quod est a parte totum 5 et per omnia sidera omnia tem-
pora intelliguntur 5
(dc sideribus enim scriptum cst « Et :

)> sint in signis et in tcmporibus^ •, » ) ut Dominus natus

ante omnia tempora, nonutique natus in tempore, et ob
hoc Patri cosetcrnus insinuarclur. Pleiadis er^^o ct Orionis

ei Mazuroth et vcsperi commcmoratio, cuncta sidera in-

tclJigcndadecompendiopcrsuadent. Si enim unoLucifcro,

quanto magis tot nominatis etiam ca^tcra accipi per hujus-

modi locutionem hcet? Gur ergo ahbi dictum cst, « In-
)) tellexisti nexus p) ahbi, « Aperuisti : )> ahbi, «Apericns
» in terapore SU05 •» ct ahbi, « Supcr aedificationem ejus
)) induces? » Propria sunt ista singulorum ex ordine com-
mcmoratorum':' An recte dici posset Etiam septum Pleia- : «

dis aperuisti , » Atque ita et

et intellexisti nexus Orionis ? ,

ahaduo commutari possunt sicut ilkid in Psahno «Qui : :

» habitat in cochs irridcbit eos et Dominus subsannabit ,

» eos^ , » nihil scntentiae deperiret , etiamsi ita diccretur,

« Qui lial)itat in coehs subsannabit eos, et Dominus irridebit
' Job. xxxvui, 3i, 32. — » P^al. cix ,3. — ^ Gen. i, i^. — 4 Psal. ii, 4-
 ANKOTATIONUM IN JGB, LIBER. 97
eos. Sicut enim qui habitat iii coelis , ipse est Dominus :

ita sivc Pleiadis nomen , sive Orionis , in eadem significa-

tione est, si per utrumlibet omnia sidera intelliguntur.
Omnium itaque siderum nomine , omses in Ecclesia tales
intelligendi sunt, qui conversationem habent in cooiis^
Nexus eorum intelliguntur, quibus et invicem sibi et Deo
connectuntur ne cadant. « Gharitas autem nunquam ca-
)) dit^, » Quis autem hoc nosset, nisi ille ostendissel qui ,

ait « Mandatum novum do vobis

: ut vos invicem diliga- ,

» tis^ et « Qui me dihgit, dihgetur a Patre meo*?

: )) , )>

Septum eorum est quo sepiuntur divina Scriptura, quam

non transgrediuntur. Quis autem hancaperit, nisi ad quem
transitur, ut auferatur velamen ? Tempus apertionis cst
eorum, id est, demonstrationis et manifestationis « Cuni ,

)) venict Dominus etilluminabit abscondita tenebrarum,,

)> et manifestabit cogitationes cordis, et tunc erit laus uni-

» cuique a Deo ^ •, )) solus enim ipse hoc faciet in tempore
suo. <' Quia cum ipse apparuerit vita nostra, et nos cum
*> illo apparebimus in gloria^. » Inducet autcmeos supcr
a^dificationem eorum qui quod ,
eos faciet hoc possidere ,

hic redificaverint. « Si cujus enim opus permanserit, quod

» supersedificavit mercedem accipiet '. Scis commuta-
,

» tiones cceli^.» Utrumin detcrius, sicut ii « Qui cognos-

)) centesDeum,nonsicutDcumgiorificaverunt^.^» Nolue-
runt enim esse sedes Dei ac per hoc mutati sunt, cum :

evanuerunt in cogitationibus suis. An in mehus? « Quia

» omnes quidem resurgemus , non tamen omnes immuta-

» Qui autem immutabuntur, manifestum est,

bimur**^. »

cum Et nos immutabimur. » Cum enim justi im-

ait : «

mutabuntur_, coelum immutabitur quia thronus Dei coe- :

' Philip. m, — 'I

20. Cor. xin, 8. — 3 joan. xui, 34- — ^ Id. xiv, ii.

— ^ I Cor. IV, 5. — ^ Coi. III, 4» — "I Cor. ni, i^. — ^ Job. xxxviii, 33.
— 9 Uom. 1. 21. — '"I Cor. xv, 5i.

CXIV. 7
 .

98 S. AUGUSTIWI EPISCOPl
lum est^, et sapieiitia VerbumDei , et Deus crat Verbum,
et thronus sapientiae anima justi. An utrumque potius ?

Non enim commutationem coefi, sed « Commutationes »

dixit. « Aut omnia 'quae sub coelo pariter fiunt^. » Sicut

enim hujus mutationes alliciunt eaquse sub coelo sunt, ita

et cum mutantur justi sive in deterius, sive in meHus, ,

afHciunt carnales ad utrumque. «Vocabis nul)em voce^ » :

aut interiore aut illa qua dictum est « Sequere me *, »

, :

aut illa qua dictum est « Saule Saule quid me perse- : , ,

wqueris^? Et in trcmoro aqu.ie vahdre ol)edient tibi^. »

populi potentes, cum audiunt : « In timore et tremore
» vestram ipsorum salutem operamini Deus est enim qui ,

» operatur in vobis et velle et operari pro bona volun- ,

» tatc '. Mittes vi flumina et ibunt ^. Flumina in- , ,

» quit, de ventre ejus fluent aquae vivoe^. » Vi autem

dicit , fiducia ,
qua persecutores non timuerunt : quia et
qui vim facimit, diripiunt regnum coelorum ^". « Aut di-
» cent tibi ,
quid est^^ ? » id est , numquid abs te quaerent
vel voluntatemjussionis tuse, sicut Saulus ait : « Quidme
» jubes faccre^-?» aut spem mercedis sufc, sicut dixerunt:
» Ecce dimisimus omnia, ct secuti sumus te, quid ergo
» erit nobis^^? Quis dedit mulieribus texturse sapien-
» tiam, et varietatum scientiam^* ? » Texit et apud Salo-
monem mulier vestimenta viro suo ''\ Opera ergo intelli-

gcnda suntEcclesiarum, quibus honoratur Deus. Nam et

ipsa textura , id est , infirmos fratres , tanquam lanugi-
nantem tramam firmorum atque erectorum spiritalium ,

quasi staminum contextione constringere maximum ct

singulare opus est Ecclesiarum. Et varietatum scientia ad

• Maltli. V, 34. — ' Job. xxxvm, 33. — 3 ii,ij. 3^_ — 4 Jofln.xxi, 19.

— 5 Act. IX, 4- — ^ .Tob. xxxviu, 34- — 7 Pliilip. 11, id. — ^ Job xxxvin,
35. — 9 Joan. vii , 38. — '" Matth. xi, i^. — " .lob. xxxvin ,
35. —
" Act. IX, G. — '^ Mattli. XIX 27 — "1 Job. xxxviii, 36. — '^ Prover. 3i.
 ,

ANNOTATIONLM in job, liber. 99

id valet, ut tanquam inpolymito ea est varietas colorum
qua non turbetur decus unitatis sic in fratribus ita sint •,

dona diversa, ut nulla invidise discrepantia cohaereant sibi,

sutFerentes invicem in dilectione, studentes servare uni-
tatem spiritus in vinculo pacis * . « Aut quis est qui nume-
» retnubes sapientia^? Novit enim Dominus qui sunt
» ejus^. Quis autem hoc hominum, inquit, novit? Et

» organa coehin terram decUnavit^?» Angelos coelestes,

pe^; quos divinae voces enuntiari solent. Non enim cecide-

runt sicut ille unus , sed flexu obedientioe declinati sunt

in terram : maxime cum Dominus esset in terra.
et ipse
Nam Evangelista inquit : «Et Angeli ministrabant ei^. »
« Diflusus est autem sicut terra cinis, et agglutinavit eum
» sicut lapidlbus cibum^. » Diffiisa est late atque abun-
danter humilitas poenitentiffi, ad hoc ut Dominus qui su^
perbis resistit, humihbus autem dat gratiara ", cohaereret
eis tanquam glutrne charitatis, homohominibus, utmedia-^

tor esset Dei et hominum^, se ipsum illis dans cibum per

sacramentum corporis et sanguinis sui stulta mundi tan- ,

quam lapides eligens, ut confundat sapientes^. Angelis

enim cibus estin quantum est Verbum Dei apud Deum :

lapidibus autem ut cibus esset « Yerbum caro factuni est, :

» ethabitavit in nobis ^^. » Ergo agglutinabitur hominibus,

prsecedente poenitentia, tanquamcinis ditfundatur faciens

ei viam. Hinc iile qui dicebat « Facite ergo fructus dig- :

» nos poenitentiae et ne dixeritis vobis Patrem habemus

, :

» Abraham potens est enim Deus de lapidibus suscitare

:

» fiUos Abrahse^^ » Quibus lapidibus eum tanquam cibum

agglutinandum esse nuntiabat. Si autem non prsecedit

humilitas poenitendi, non agglutinabitur, « Quia excelsa

' Ephes. IV, 3. — 2 Job. xxxvui, 17. — ^ 2 Tim. u, 19. —4 Job.

xxxvui, 37. — 5 Matth. iv, 11. — ^ Job. xxxvin, 38. — 7 i Petr. v, 5. —
8 I Thu. 11, 5. — 9 I Cor. 1, 27. — '» Joan. i, i^. — " Matth. iii, 8, 9.
7.
 100 S. ALGliSTIKI El'XSCOl'1

)) a longc cognoscit '. Aut capics looni escas, aut ani-

» mas draconum rcplcbis '^? »
I)c diabolo dictum cst : « Et
» conculcabis lconem et draconem^ : » proptcr insidias et
iram. Omncs ergo angcli ejus leonibus ct draconibus com-
parantur. lUe autem capit eis escas, et animas eorum re-

plet, qui de impietateconvictos tradit in ejus potestatem.

Volunt enim latere impietatem suam, sed cum producun-
tur, utic[ue capiuntur, utsint inpotestate diaboli et ange-
lorum cjus, quibus consenserunt. «Pavidi enim sunt in
» cubilibus suis^ : » in latebris insidiarum suarum. Nam
si pavidi non esscnt, quis subsisteref ? Pavent autem illlus

iraperium , sub quo exclamarunt 5 « Quid venisti antc tem-

» pus perdere nos^?» Et quemadmodum de porcis mani-
festum cst, quod in eos non issent, nisi permissi essent,
sic intelligendum est nihil eos in qucmquam posse nisi
permissos : qua reguntur omnia,
pcrmitti autem justitia ,

sive probationis causa sive vindictaj, vel ad damnationem,

,

vel ad correctionem irrogatse. « Et sedent in sylvis insidian-

» tes^. » Nonenim quiescit in eisvoluntas nocendi, etiam
cum potestas non datur. Observant autcm in insidiis in
lam sylvosa densitate occasionum carnalium quis capiatur
divinis legibus, id est, convincatur dc peccato suo , ita

ut eorum cscoe deputari mereatur. « Quis autcra pr.Tpara-

» vit corvo escara? puUi enini ejus adDominum claman-
» tes, et errantcs, et escam ([urcrentes'^: » ut cst in Psalmo :

(' Et pullis corvorum invocantibus eum^. » Gui sentcn-

tiae est locus iste simillimus. Nec in malo possunt intclligi,
quia invocant eum. Significantur ergo nigri, hocest, pec-
catorcs nondnm dcall)atiremissione pcccatorum. Scd idco
puUi, quia jam humiles : idco crrantes, quia nondum cog-
• Psal. cxxxvii, 6. — ' .Tob. xxxvin , 09. — 3 Psal. xc , i3. — 4 .Tol>.

XXX VIII, 4"- — ^ Maic. I, r>4, ctv, II. — '^

Job. xxxviii, /|0. — 7 II>iiJ. /ji.

— ^ Psal. cxi,vi, f).

 AlVNOTATIOmJM IJV JOB, LIBER. 101
noverunt veritatem, quam tamen piequserunt, cum adDo-
minum clamant. Prseparari autera corvo esca potest, prop-
ter ejus praescientiam qui novit etiam nondum humilem
quemque conversum iri : sed tamen pulli, hoc est, humiles
ad Dominum clamant.
XXXIX. « Si cognovisti tempus pariendi tragelapho-
» rum petras^? )> Tpay.,- hircus est, sxa^o; cervus : Tra-
geJaphus ergo compositum cx hirco et cervo animal. Sig-
nificat igitur mentem servientem legi Dei secundum inte-
riorem hominem-. Yidet autem, quantum adhuc ex parte
hircus est, aliam legem in membris suis repugnantem
legi mentis suse, et captivantem se in lege peccati. Peperit
autem talibus petras opportuno tempore, ille, qiii firma-
menta exemplorum in Scripturis posuit in quibus
solida ,

et quiescentes de se non desperent, quorum caro concu-

piscit adversus spiritum et spiritus adversus carnem^,
donec vivacitate cervi serpentinis suasionibus superatis
spiritu vivant, et spiritum sectentur, nec regnet pecca-
tum*, (unde similitudo eorum mortali hirci ducitur,) in
corpore, ad obediendum desideriis ejus. « Aut partus

» cervarum custodisti^ ? » Ecclesiarura in numero spiri-

talium, materno affectu imitationem suam persuaden-

tium quibus jam nihil possunt serpentina? opiniones
:

nocere tamen et tales custodiuntur non de se, sed de

:

Deo prresumentes. « Et numerasti menses partus earum^?»

Non enim pariunt nisi per Evangelium, quod a baptismo
suo Dominus usquc ad passionem et ascensionem suam
certis mensibus magisterii sui auctoritate prcedicavit. n Et

» dolores earum solvisti ? » Non enim sine dolore diceba-

tur : « Filii mei, quos iterum parturio, donec Christus

» formetur in vobis^. » Solvuntur autem isti dolores cum
' Job. xxxix, I. — » Rom. vu, 22. — 3 Gal. V, 17. — 4 Roni. vi, 12.
— 5 job. xxxix, I. — c n,ij 2. — 7[Gal. iv, 19.
 :

102 S. AUGUSTIM EPISCOPl

fuerit parliis cditus, id cst, veritas persuasa eis, pro qui-

bus ila ingemiscitur, id agcnte in interioribus conscientiae
verbo Dei. « Et nutristi hinnulos earum sine metu^ ? » in

lacte sacramentorum non tiraidos. Non enim acceperunt

spiritum servitutis iterum in tiraore-. « Partus earum
» emittes^ : » in libertatem uberioris pascune spiritalis.
« Abrumpent filii earum : » vincula concupiscenliarum
saecularium. « Multiplicabuntur in tritico : » solidiore
cibo sapientia?, post nutrimcnta lactis. « Exibunt et non
» revertentur eis^. » Exibunt, tanquam ex angustiis doc-
trinae ,
quae per homines incipientibus traditur •, et non
revertentur matribus suis, non jam opus habentes lacte,
nec doctoribus hominibus indigentes. Sane isti tres ver-

sus non per interrogationem pronuntiandi sunt. « Quis

» autem est qui dimisit onagrura hberum^ ? » Mirum nisi

eos per onagrum significat, qui pauci ab omni negotio

Hberi Deo serviunt. « Et vincula ejus quis resolvit? » Af-
fectionum carnahum atque popuLirium. « Posui enim ha-
» liitaculum desertum et tabernacida ejus salsuginem^ : »

unde clamet « Sitivit in te anima mea^. Irridens multi-

:

» tudinem civitatis® » quam Babyloniam Scriptura dicit^

:

perambulantem per latam viam quae ducit ad perditio- ,

nem. « Et querelam exactoris non audicns » nemini :

quidquam debens. « Gonsideravit montes pascuae suae^ » :

magnitudinem revelationum. « Et post omne viride quoe-

» rit » omne sempitenium, « Voiet autem monoceros
:

» servire tibi ^^? » supcrbus dignitate hujus saecuh ^ quia et

tales subjugavit Ghristus et ministros Ecclesiae constituit
p.ov3X£pw; enim unicornis quod superbiam significat.
est,
« Aut dormire supcr praesepe tuum ? » sicut super ilhus
' Job. xxxix, 3. — » Rom. viii, i5. — ^ Job. xxsix, 3. — 4 IbiJ. 4- —
— 5 IbiJ. 5.-6 Ibid. 6. —7 PsaL txii, i. — 8 Job. xxxix, 7.-0 IliiJ. 8.
"> Ibid.
9.
 A.NNOTATIONUM IJV JOB, LICEn. 103
liumilitatem , qiii etiam in praesepi est infans positus, re-
quiescitur securilate venise peccatorum , et oblivione cu-
rarum malse conscientise. « Et alligabit n\ loris jugum
))suum* ? » jugum lene portans alligatum loris, hoc est,
in auctoritatibus eorum qui carnem raortificaverunt, at-
,

que domuerunt. Unde et Joannes zona pellicea cingeba-

tur^, non asperis restibus peccatorum. « Aut ducet tibi
» sulcos in campo ^ ? « aperiet pectora plebis obedientis

ad obtinendum regnum Dei. « Confidis autem in eo, quia

))mutata est virtus ejus"*? ut non vanitatem humanse )>

laudis et honoris etiam in Ecclesiae ministerio requirat,

sicut requirebat in saeculo. « Aut dimittes ei opera tua? )>

sicut ille, pro quo se dicit Apostolus legatione fungi^,

exhortans pro Christo reconcihari Deo. « Et credes ei,

)) quia reddetsementem ^ ?
tibi Nihil ex eo suo do- ))

minatui vindicabit. Sementem quippe dicit opus semi-

nandi. « Et in aream tuam inferet? » Ut sit inter illos,
quibus ipse Dominus prsecipit rogandum Dominum mes-
sis, ut mittat operarios in messem suam^ non autem ut :

sibi veHt aream facere, sicut princeps haeresum et schis-

matum, et quicumque non Dei gloriam quaerunt, sed suam.

Diflicilhmum est enim, ut veht iste monoceros, sed tamen

ethoc prsestat atque eflicit in hominis animo qui facit ,

mirabiha solus, consiha destruens, et omnem altitudinem

extollentem se adversus scientiam Dei, et captivans om-
nem intellectum ad obedientiamsuam^. « Penna struthio-
)) num mixta est alis herodionis et accipitris. » Tardis
ingenio, quos significantstruthiones, quia volare nonpos-
sunt, donatum esse per ejus gratiam, qui stulta mundi
elegit^, ut aequarentur ingeniosorum celeritati pariter cre-
" —
Job. xxxix, 10. » Matt. ui,
4, et Mavc. i, 6. — 3 Job. xxxix, lo. —
4 IbiJ. II. — 52 Cor. v,2o. — « Job. xxxix, 12. — 7 Luc. x, 2. —
" 2 Cor. X, 4, —
5. 9 i Cor. j, 27.
104 s. a.i:gustini episcopi

dcnUum, (|ui pcr alias avcs, qiias commemoravit, signili-

caiitiir, per himc vcrsum intcUigendum cst. « Et rcliquit
M in tcrra ova sua^ » Jam incipit de strutliionc diccrc,
id cst, dc his quos per hoc animal significat. Non cnim
"miscerentur pennae eorum tardse ahs vclocium avium ad
paritcr volandum, nisi spem priorem in tcrra rehnquercnt,
quam per ova significat. « Et in pulvcre calefiunt. » Quia
etsi id ([uod sperabat in saeculo non attenderit, plerum-
que faventibus amatoribus scecuh, qui pulvcri comparan-
tur, provenit. « Et ol^lita cst, quia pes disperdet ea, et
» hestia agri conculcabit ca^. » Quod si et adversa cujus-
([uam cupiditas et iniqui hujus mundi perturbent, et ob-
terant spem ejus talem, tanquam ova ejus quse rclinquit
ita non curat, ut tanquam obhta non scntiat. « Ob-
in terra ;
duruit contra fihos suos, ne sint ejus" » ctiamsi jam non :

spes sitsicut ova, sedres ipsa, sicut fihi jam nati, hoc est,
fehcitas temporahs, fortiter contemnit eam, nolens eam
suam esse fehcitatem^ quia illam veram dcsiderat. « Frus-
» tra laboravit absque ullo timore. » Hoc antequam con-

vcrtatur laborat enim spe soecuh sine fructu, et quod

:

est insipientius, sine ullo timore, dum prtesumit in rebus

incertis. « Quia despcxit eam Deus in sapientia, ct non
» distribuit ei intellectum''. » Quid cnim stuUius, quam
fidcre in vanitate, et Liborare ad acquirenda peritura sine
ullo timore amittendi? Concipiunt cnim plerique hunc
afFectum, quibus longa fehcitas saecuh provenit,praeser-
tim si ah avis, et atavis perpetua succcssione ducatur, ut
se rcpentc infehces heri posse noncrcdant. Et quia magni
solent apparere in terra, non tamen pennis virtutum coe-
lesti conversatione frui, rccte struthionibus comparantur.
Scd attcnde ([uod sequitur : « Cum tempus fuerit, in al-
) tum evolabit, et irridebit equitcm et ascensorem''. »
>.Iol>. xxxix, I,',.
— 'IbiJ. I.'"). — Mbid. i6. — 'i Il.iJ. 17. — SlbiJ. 18.
 ,

ANNOTATIONrM IN JOB, LIBER. 105

Posteaquam venit plenitudo temporis'^ : « Ut prseciperetur
)) divitibus hujus saeculi, noii superbe sapere, nec sperare
)) in incerto divitiarum. , sed in Deo vivo^, )> coeperunt
sursum cor habere ad Dominum_, et deridere superbos
persecutores , quosDominus projecit in mare tunc enim :

penna struthionis mixta velocibus avibus ccelum petit ,

et caetera quae de hoc animali supra dicta sunt, fmnt.

« An tu circumdedisd equo virtutera^ ? Martyrem vi- ))

detur describere , intrepidum et alacrem testem fidei sa-

lutaris, non tamen virtute propria, sed qua eum circum-

dedit Dominus. « Et inseruisti collo ejus hinnitum? In-
)) duite vos armaturam Dei, ut possitis resistere in die
)) malo*. Et glorioe pectoris ejus audacia^ )) Hsec est au-
dacia, qua Isaias audet, et dicit^. Gloria vero pectoris est
conscientia opus hominis probans , ut in semetipso habeat
quisque gloriam et non in altero. « Prodiens in campo
)) luxuriat. )) In lucem libertatis exiens, facilitate honi
operis inlatitudine charitatis exultat. « Et procedit in prae-
)) lium cum virtute'' : )) adversus tentationes adversita-
tum. Occurrensque jaculo contemnit^
« quia circum- : ))

posita sunt ei arma, in quibus est illud scutum fidei, in

quo ignita inimici jacula extinguuntur^. « Nec se avertit
)) a ferro^° : )) vel a morte visibih, vel quia sunt et duri
ad non consentiendum veritati, et acuti ad persequendum
a quibus se non avertit, quiaipsos etiamut dihgat jube-
tur. « Super ipsum enim gaudet arcus et gladius*^ )> Per
confessionem quippe ejus asseritur et comminatio Dei, quse
invisibiles poenas longe praenuntiat, et testificatio verbi,
qau omnes tanquam cominus errores debellat. Ahud est
enim minari, quod longe futura sunt supplicia peccato-
' Gal. IV, 4. — a I Tim. vi, 17. — 3 job. xxxix, 19. — 4 Eplies. vi, 11.
— 5 job. XXXIX , 20. — ^'
Isai. Lxv , i, et Rom. —
x, 20. 7 Job. xxxix, 21.
— 8 Ibid. 22. — 9 Fphes. ix, 16. — '» .lob. xxxix, 22. — " Ibid. 23.

l
 :

106 S. AUGUSTlNI EPISCOPI

rum quod ,
cst tanquam arcu tela intcmderc : aliud tan-
quam manu ad manum gladio verbi praesentes debellare
cupiditates. « Lanceoe hasljeque trcmore. » Quid est quod
lanceae hastoeque tremorc super ipsum gaudet arcus et
gladius? An quia nisi et ipse tremat, hoc est, timeat fu-
turam mortem, quam jaculatur divina justitia, non potest
prsesentem contemnere, quam persecutor minatur, ut
intrepidam habeat confessionem, et praedicet cum fiducia
veritatem, cui non possint inimici resistere : atque ita

(( Super eum ipsum libere asse-

gaudeat, » hoc est, per

ratur doctrina Dei per quam minatur impiis futurum in-

,

teritum , et interficit prsesentem iniquitatem ? Nisi enim

gaudium spei nostrae cum tremore damnationis esset, in
nobis neghgens esset ipsa securitas et superba prsesump-
tio neque in Psalmo nobis diceretur
; Exultate ei cum : (c

» tremore^ Etiracundia evertit terram*. » Apud semet-

ipsum irascens, ad evertendas in se terrenas concupis-
centias et timores carnales, quibus quisque a tolerantia
passionis avertitur. In hac sententia forte dictum est

(( Irascimini et noUte peccare^. » Cum iracundia enim

saluberrima se debet quisque correctione corripere, di-
cens : « Utquid tristis es anima mea, et quare conturbis
)) me? Spera in Deum, quia confitebor illi^. )> Quia enim
ore confessio fit adsalutem^, statim sequitur : (c Salutare
)) vultus mei Deus meus. Nec credet, donec clamaverit
» tuba''. » Ante terapus quippe tentationis, etiamsi eversa
est terrena trepidatio, non apparet, nec facile credendum
est, nisi tempus ipsum tentationis docuerit. (( Cum autem
)) tuba cccinerit, dicet, Euge^ )> Cum tempus tentationis
venerit, tunc vero placebit ei anima ejus, si gloriatur in
tribulationibus : (( Quia tribulatio patientiam operatur,

' Psal. II, i(.— 2 Job. xxxix, 24- — ^ Psal. iv. 5. —^ Id. xli, 0, 7. —
^ Rom. X, 10. — ^ Job. xxKix, 24. — "i Ibid. 25.
 ANJVOTATIONUM 13V JOB , LIBER. 107
» patientia vero probationem, probatio vero spem* : » ut
jam non dicat animse suae irascens Ut quid conturbas
: «

)) me ? » Sed glorians dicat : « Lauda anima mea Domi-

» num-. Et procul odoratur pugnam^ » non quasi in :

hominibus persequentilius qui videntur sed procul hoc , ,

est, longe ab ocuhs sciens quia non est ei « GoUuctatio

:

)) adversus carnem et sanguinem sed adversus principes ,

)) et potestates, et rectores mundi, tenebrarum harum,

)) adversus spiritaha nequitise in coelestibus^, » hoc est,
procul. Apte autem dictum est, « Odoratur, » propter
principem potestatis aeris hujus. Odores quippe olfactu
sentiuntur, sive boni, sive mah. a Odoratur ergo pugnam, »

qui intelligit principem potestatis aeris hujus operari in

fdiis dissidentise^, quorum persequentium iras aut insidias
patitur, ut adversus spiritaha nequitise spiritahbus armis
dimicet, non corporahbus adversus carnem et sanguinem,
id est , malos et perditos homines , quos carneis oculis
videt. « Tonitrum ducum et clamorem^ : )) subaudien-
dum est, odoratur. Tonitrum autem propter ipsum aerem
puto dictum esse, in quo clausa spiritaha nequitise ver-
santur. Non enim rectores mundi propterea dicti sunt hi
spiritus, quia ccehim et terram regunt, sed sicutipse ex-
ponit Apostolus. Etenim ne ita intelhgeretur, subjecit
statim quid dixerit rectores mundi, tenebrarum harum,
inquit hoc est impiorum quibus ad Dominum conversis
, , :

dixit « Fuistis enim ahquando tenelDrae nunc autem lux

: ,

)) in Domino'^. » In voluntate enim cujusc^ue est, utrum

tenebrae sit, an lux sed cum tenebrse, in se ipso, hoc est,
:

peccatis, quae ipsius sunt propria cum autem lux, non :

in se ipso, sed in Domino, a quo illuminatur, ut quem-

admodum dixit Isaias, tenebrae ejus sint velut meridies**.

Rom. V, 3.— » Psal. cxlv, 2. — ^ Job. xsxix, 20. — 4 Ephes. vi, 12.
— 5 id „^ 2 — 6 Job. \\\ix, 25. — 7 Ephes. v, 8. — ^ Isai'. Lvin, 10.
 108 S. AUGXJSTrNI EPISCOPI

Dicilm* ct iii Psalmis : « lUuminabis tcncbras meas'. »

Quos ergo dicit Apostolus rcctores tenebrarum, ipsi et in

hoc versu dicti sunt duces. Ducuntur enim et ab his te-
nebrae, hoc est, impii, ut pcrseouantur pios, id cst, eos
qui persccutionem patiuntur proptcr justitiam, non eos
qui patiuntur propter impietates et iniquitates suas. Du-
cum autem talium clamorem dicit odorari martyrcm non :

quia sonitus aliquis indc auditur auribus corporis, sed

c[uia cordis auribus per fidem clament, quanta diabolus
et angeli ejus adversus Dei servos machinentur : iinde ait
Apostolus «Non enim ignoramus astutiam ejus-. Ad-
: )>

versus quem clamorcm ducum surdae utique sunt aures ,

infidehum. « Numquid in sapientia tua piumescit accipi-

)) ter^? )) sicut in sapientia Dei, quse estChristus, novus
homo paulatim innovatur, conversationem habiturus in
coelestibus. « Expansis pennis immobiUs, respiciens ad
)) Austrum? omni impedimcnto socculari
« exphcatls ab
virtutibus geminae dilectionis pcrmanens inconcussus in
fide, non tamen in hoc ipso de se ipso praesumens, scd

sperans in Deum, et in illum revocans intentionem, a quo

ipse charitatis ardor inspiratur, ut fortitudinem suam ad
ipsum custodiat, dicens « Nonne Deo subjecta erit anima :

)) mea ? ab ipso enim salutare meum etenim ipse est Deus :

)) meus et salutaris meus, susceptor meus, non movebor

)) amplius^ Ac tuo praecepto exaltatur aquila^? )) sicut
cjus pr.-ieccpto, c{ui ait : « Cum exaltatus fuero, omnia
)) traham ad mc*^. )> Pro nobis enim moriturus, et corpus
resurrectione Icvaturus in coelum « Ubi fuerit, inquit, :

)) cadaver, illuc congrcgabuntur et acpiilae'^. )> Satiavit

cnim in bonis coelcstibus desiderium cjus, cujus sicut

• Psal. xvn, 'jg. — = 2 Cor. 11, 11. — ^ Job. xxxix , 2G. — 4Psal.Lxi,
2,3. — 5 Job. XXXIX, 37. — <>
Joan. xii, 39.. — 7 Maltli. x\iv, u8.
 AWNOTATIONUM IJV JOB , LIBER. 109
aquiiae^uventus renovabitur^: Potest et exaltatio aquilae
acl quod ait Apostolus « Sive enim mente
id pertinere, :

» Deo » ut versus qui etiam ibi sequitur de

excessimus, :

vulture, ad id pertineat quod etiam ibi sequitur « Sive :

» temperantes sumus^ vobis. » Sequitur enim: « Aut vultur

» super nidum suum in petra sedens morabitur- » quia :

ex affectu dictum videtur non sublimia contemplandi

mentis excessu, sed inferioribus consulendi per tempe-
rantiam qua humanis rebus congruitur •
ut impii qui pro
mortuis habentur, justificati per verbnm, hoc est, quasi
ore devorati convertantur in corpus Ecclesia^. Vultur
enim de mortuis pascitur et ideo « Super nidum suum » : ,

u]3i tanquam foetus ponit opera huic vitse necessaria.

Ideo autem « In petra » quia cum dixisset Apostokis , :

« Sive temperantes sumus, vobis^ » continuo subjunxit, :

charitas enim Christi compelht nos, « Petra autem erat

» Christus^ » Et bene « Sedens morabitur, » secunduni

id quod dictum est « Compellor autem ex duobus, con-

:

» cupiscentiam habens dissolvi et esse cum Christo, multo

» enim magis optimum^ » ut hoc ad exaltationem aquilse :

pertineat; ad vulturem vero sedentem in nido, et mo-

rantem : « Manere in carne necessarium propter vos. »
Et quia petra etiam tota Ecclesia bcne intelligitur, prop-
ter ctiam Simonem, qui ob hoc a Doraino Petrus appel-
latus est, summitas petrse est caput Ecclesiae. Ad hoc
additur versus qui sequitur. « In summitate petrnc et in
» caverna^. » Summitas enim refertur ad id quod cst

caput, caverna vero ad id quod vita nostra abscondita est

cum Christo in Deo^. «Et cum ibi fnerit, quserit escas" » :

de quibus dictum est Petro « Macta et manduca^" » ut

: ,

' Psal. cn, 5. — 2 2 Cor. v, i3. — ^3o]>. xxx\x, iS. — 4 2 Cor. v, i3.

— 5 I —^
(3or. X, 4- Pbilip. i, 23. — 7 Job. xxxix, 28. — ^ Col. 111, 3. —
Job. XXXIX, 29. — 'o Acl. XI,
7.
110 S. AUGISTINI EPISCOPI
incorporaret Ecclesine crcdituros ex gentibus. «( Longe
» oculi ejus respiciunt : ot pulli ejus volutantur in san-
» guine^ » Spe futurse immortalitatis in vitam .leternam
intentionemsuamlonge porrigit quamvis operaejus incar- :

nis infirmitate volutentur, idest, dui^iis motibus jactetur-,

dum incertum habet humana ignorantia exiis, quae mise-

ricorditer facit, ([uid cui prosit ad Deum, cum tamen longe
ocuHs prospicientibus propter seternam salutem sincera
charitate dispensat. Sed cum invenerit iste talis operator
et dispensator eos, qui per aflectum, quo renuntiant dia-
bolo, jam mortui sint huic saeculo, sine dubitatione aliqua
eis exhibet oris ministerium in opere sermonis, quo eos
in corpus Ecclesiae jam paratissimos trajiciat. Et ideo se-
quitur, « Ubicumque fuerint cadavera_, confestim repe-
» riuntur-. »
XL. «ResponditDominus, et dixit^. «Quod nunc Dominus
tanquam repetit sermonem, cum ipse loqueretur, intelli-
gitur Job ad ea, quae dicta sunt, obstupuisse in silentio,
et quievisse ut nihil amphus dicere auderet. Ergo duobus
,

qui sequuntur versibus exhortatur eum Dominus ad res-

pondendum. « Numquid qui disputat cum Omnipotente,
» quiescit"^? » hocest, « Quare tu quiescis cum Omnipo-

» tente disputans? Arguens Deum respondebit ita? » sub-

audiendum est , numquid , ut sit sensus •, « Numquid

» arguit Deum qui disputans respondebit? » Quaerendo
enimcum Omnipotente disputatur, noii convincendo aut
refellendo. Non ergo c[uia Omnipotens est, ideo quies-
cendum est a disputando cum eo. Neque cnim ad arguen-
dum ab co ah([uid per disputationem tanquam ab ipsa
veritate requiritur. Potest et sic intelhgi, Numquid qui
disputat cum Domino, quiescit, idest, quia non quiescit
qui cum Omnipotente dis}:)utat, non est cum eo disputan-
' Job. xxxix, 3o. — a Ibid. — 3 Ibid. 3i. — ^ Ibid. 32.
 ;,,

ANNOTATIONTJM in job, liber. 111

dum ut quiescatur. Solet enim disputans contradicere :

qui autem contradicit Deo ,

quiescere non potest, hoc est,
non invenit quietem, nisi in ejus voluntate sine ulla con-
tradictione consentiat. « Arguens enim Deum respondebit
» ita , » id est_, cum disputando respondet Deo arguit
Deum, non pervenit ad quietem. Unde dictum
et propterea
est : « Ohomo,
es, quis respondeas Deo^? » Sed quid
tu qui
tale fecerat Job? Non enimDeus sic illum accipit tanquam
contradicentem sibi sicut amici ejus non intelligentes
,

cum tale testimonium illi perhibeat , et in capite hbri, et

in fine. An propter personam, quam Job gestabat dictum
est , hoc est, corporis Domini ,
quod est Ecclesia in qua ,

multa infirmorum pars est , non quidem desperatorum

sed tamen adhuc in provectu suo perichtantium ,
quibus
pene « Commoventur pedes quorum paulo minus
, et
)) effunduntur gressus, dum zelantinpeccatoribus^ pacem
» peccatorumintuentes?Quidicunt, QuomodoscivitDeus,
)) et si est scientia in Altissimo? Ecce ipsi peccatores, et
)) abundantes in s^culo obtinuerunt divitias. Numquid
)) vane justificavi cor meum, et lavavi in innocentibus
)) manus meas et fui flagellatus, tota die , et arguitio mea
» in matutinum^? » Nam hinc potius Job ipse videtur
respondere sequentibus versibus.
XLI. « Respondens autem Job dixit Quid ergo judicer :

)) commonitus et increpatus a Domino, audiens taha cum

)) nihil sim ^ id est quid ergo mihi judicium comparo
•, )>
,

cum me commonet et arguit Dominus, siei contradicam :

« Audienstaha, )> id est, intelhgens quanta justitia et mi-

sericordia mecum sic agatur , cum per me ipsum utique
nihil sim? « Quod responsum dabo ? ))idest, quid potero
contradicere veritati? « Manum ponam ad os meum'^, ))

id est, tenebo et cohibebo loquacitatem meam. « Semel

' Rom. IX, 20. — =>
PsaL lxxii, 2-6. — 3 job. xxxix, 33. — 4 Ibid. 34-
112 S. AUGLSTINI EPISCOPI
» lociitus sum, iterum non adjiciam ^ » Nisi in mystcrio
accipiatur quomodo scmel locutus est Job qui toties
, ,

Jocntusest? Aut quomodo iterum non adjiciet, post pau-

lulum locutnrus? Scd locutio hic intelligcnda est progres-
sus animae in haec exteriora, quo relinquit Dcum, et ei
resistit. Unde major iste progressus ^ etiam clamor in
Scriptura appellatur_, cum dicit Deus clamorem Sodomo-
rum ad se pervenisse'-. Cui Jocutioni alquc clamori con-
trarium est beatissimum illud silentium, de quo dicitur :

« Et silebit sine timore ab omni malignitate. » Bene itaque

dicit semel se locutum continua quadam locutione in tota
vita veteris hominis, « Gum essct spiritus ambulans, et
» non Nunc autem manum imponens ori, ne
revertens^. »
ultra progrcdiatur promittit sc non adjicere iterum, ne
,

recedat a Dco. Amen.

' Job. \x\i\, 35. — 2 Gen, xvm, 20. — ^ Psal. lxxvu, Scj.
S. AUR. AUGUSTINI
HIPPONENSIS^EPISCOPI

ENARRATIONES
IN

PSALMOS.
•Vt/Vl-VWl^VW* Wl/WW"* VW% WViWWWV» WV\WV% VW\V%/W WW VW4W/V\ t Wl^Vl.W VWk w

ENARUATIO
IN PSALMUM I.

I.« Beatus virU{ui non abiit in consilio impiorum''.» De

Domino nostro Jesu Christo, hoc est, homine Dominico
accipiendum est". « Beatus vir qui non abiit in consilio
» impiorum , » sicut homo terrenus ,
qui uxori consensit
decepta2 aserpente, ut Dei pra?cepta prseteriret*. « Et in

» via peccatorum non stetit. » Quia venit quidein in via

peccatorum , nascendo sicut peccatores : sed non stetit,

quia eum non tenuit illecebra saecularis. » Et in cathedra

» pestilentiae non sedit. » Noluit regnum terrenum cum
superbia : quse ideo cathedra pestilentiije recte intelligitur,

quia non fere quisquam est qui careat amore dominandi,

et humanam non appetat gloriam^ pestilentia est enim

' Vide D. Guillon, tom. xxi, p. loi et seqrj. — ' Psal. i, i. — 3 ViJc
I Retract. xi.x. — 4 Gcnes. iii, 6.

GXIV. 8
Il4 S. AUGUSTIJNI ElUSCOPl

morbus late pervagatus , et omnes aut pene omnes invol-

vens. Quanquam aceommodalius aecipiatur cathedra pcs-
tilentise, perniciosa docLrina, cujus scrmo ut canccr ser-
pit*. Deinde considerandus est ordo verborum , « Abiit,
» stetit, sedit. » Abiit enim ille, cum recessit a Deo. Ste-
tit, cum delectatus est peccato. Sedit, cum in sua super-
bia confirmatus, redirenonpotuil, nlsi per eum liberatus,
qui neque abiitin consilio impiorum, nec in via peccato-
rum stetit, nec in cathedra peslilentioe sedii.
II. « Sed in lege Domini fuit voiuntas ejus , et in lege
» ejus meditabitur die ac nocte'-. Justo non est lex po-
» sita^, » ut dicit Apostolus. Sed ahud est esse in lege, aliud
sub lege. Quiest in lege, secundum legem agit : qui est
sub lege , secundum legem agitur. Ille ergo liber est , iste

servus. Deinde aliud est lex quae scribitur, et imponitur

servienti : aliud lex quse mente conspicitur, ab eo qui non
indiget litteris. « Meditabitur die ac nocte : » aut sine in-
termissione intelUgendum est ; aut « die » in Isetitia ,

« nocte » enim « Abraham

in tribulationibus ; dicitur :

» diem meum vidit, et gavisus est*. » Et de tribulatione

dicitur « Insuper et usque ad noctem emendaverunt me

:

» renes mei^ »

^ III. tanquam lignum quod plantatum est seeun-

« Erit
» dum decursus aquarum*^ » id est, aut secundum ipsam :

Sapientiam, quae dignata est suscipere ad salu- hominem

tem nostram lignum plantatum secun-
: ut ipse homo sit

dum decursus aquarum potest enim et hoc intellectu :

accipi quod in aho Psalmo dicitur

,
« Fluvius Dei reple- :

» tus est aqua'. » Aut secundum Spiritum sanctum, se- i

cundum quem dicitur •, « Ijise vos baptizabit in Spiritu

» sancto** : » et illud : « Qui sitit, veniat, et bibat^ : » et

» 2 Tim. II, 17. — ^ Psal. i , '2. — ^ i Tini. 1, 9. — 4 Joan. vin, 5G. —

Spsal. XV, 7. — '^ld.i, 3. — 7 Id. LxiVjio. — ''Malth. ui, 10. — 9 Joan. vu, 07.
 », :

EMARRAllO IN PSALMUM I. 115

illud ; « Si scires donum Dei , et quis est qui a te aquara
» petit ;
petisses ab eo , et daret tibi aquam vivara , unde
» qui biberit, non sitiet in seternum *
^ sed efficietur in eo
» fons aquse salientis in vitara Eeternam. » Aut « Secun-
» dum decursus aquarura , » secundura populorum pec-
cata, quia el aquae populi interpretantur in Apocalypsi^ ;

et decursus non absurde intelligitur lapsus ,

quod pertinet
ad delictura. Lignura ergo illud, id est, Dorainus noster,
de aquis decurrentibus id , est ,
populis peccatoribus , tra-
hens eos in via in radices disciplinae suae, « Fructum da-
» bit , » hoc est, constituet Ecclesias : « In tempore suo ,

id est, postquara clarificatus est resurrectione et ascensicne

in coelum. Tunc enim Spiritu sancto misso Apostohs, et
eis in fiducia sui confirmatis et directis in populos, fructi-
ficavit Ecclesias. «Et fohum
non decidet, » id est, ejus
verbum ejus non erit irritum-, « Quia omnis caro foenum,
» et claritas hominis ut flos foeni foenum aruit et flos : ,

» decidit, verbura autera Domini manet in a3ternum^.

» Et omnia quaecumque fecerit prosperabuntur, » idest,

quaecumque illud hgnum attulerit quae omnia videhcet :

accipienda sunt fructus et foha, id est^ facta et dicta.

IV. « Non sic impii , non sic : sed tancjuam pulvis
» quem projicit ventus a facie terrae'^. » Terra hic acci-
pienda esl ipsa stabihtas in Deo, secundum quam dicitur
« Dorainus pars haereditatis mese , etenira haereditas mea
» praeclara est mihi ^ . » Secundum hanc dicitur : « Sus-
» tine Dominum , et observa vias ejus , et exaUabit te , ut
» possideas terram ^. » Secundura hanc dicitur : « Beati
» mites, quia ipsi haereditate possidebunt terram''. » Si-
mihtudo auterahinc ducta est •, quia ut haec terra visibihs
exteriorem hominem nutrit, et continet : ita iJla terra in-

» Id. IV, 10-14. — ^ Apoc. xvn, i5. — 3 Isai xl ,

6-8. —^ Psal. 1,4- —
fi
Id. XV, 5. — 6 Id. XXXVI, 34. - 7 Matth. v, 4.
8.
 ,

Il() S. AUGCSTIM EriSCOM

visil)ilis intcriorem honiinem. A cujus terrrc facic projicit
ventus impium , id cst, superbia, quia inflat'. Quam ca-
vens ille domus Dei, et tor-
qui inebriabatur al) ubertate
rentc voiuptatis ejus potabatur, dicit « Non veniatraihi :

» pes supcrbipe -. » Ab hac terra projecit superbia eum,

qiii dixit « Ponam sedcm meam ad Aquiloncm

: et ero ,

» similis Altissimo^.» Ab hujus terrae lacie projecit etiam

eum, qui, cum consensissct et gustassctde prohibito ligno,
ut esset sicut Deus , abscondit se a facie Dei ^. Hanc ter-
ram ad inleriorcm liominem pertinere et inde superbia ,

hominem projici maximc intcJhgi potest in eo quod scrip-

,

tum est « Quid superbit terra et cinis ? quoniam in vita

:

))sua projecit intima sua^^ unde enim projectus est, )>

non absurde se dicitur projecisse.

V. (( Ideo nonresurgunt impiiin judicio'' :» idco scili-

cet, quia tanquam pulvis projiciuntur a facie terrse. Et

bene hoc eis dixit auferri quod superbi ambiunt , id est
ut judicent , ut hoc ipsum phuiius dictuni intelhgatur se-
quenti sententia Neque peccatores in consiho justo-
: ((

)) rum. enim hoc modo repeti pLmius quod superius

)) Solet
dicitur, ut peccatorcs intelligantur impii et quod supra 5

dictum est, In judicio,)) hic dictumsit, (dn consihojus-

((

wtorum.)) Aut certe si aliud sunt impii, ahud peccatorcs, ut

quanquam omnis impius peccator sit, non tamcn omnis
peccator sit impius Impii uon resurgunt in judicio, » : ((

id est, resurgent quidem, sed non ut judicentur, quia

jam pcenis certissimis destinali sunt Peccatores autem : ((

))non resurgunt in consilio justorum , )) id est, ut judi-

cent, sed forte ut judicentur, ut de his dictum sit :

<( Uniuscujusque opus quale sit, ignis probabit : si cujus

» opus manserit, mcrcedem accipiet : si cujus autem opus
' 1 Cor. viii , I. — 2 Psil. XXXV, 9 et ij. — 3 ]saL xiv^ t3, i^. —
4 Gcn. lii, G-o. — •5
Eccli. x, 9, 10. — ^ Psal. i, 5.
 ,

ENARRATIO IN PSALMUM II. 117

» exustum fuerit, detrimentumpatietur-, ipse autem sal-
)) vus erit., sic tamen quasi per ignem^ ))

« QuoniamnovitDominus viamjustorum'^. » Quem-

VI.
admodura dicitur « Novit salutem medicina morbos au- : ,

tem non novit » et tamen etiam morbi arte medicince

,

agnoscuntur sic dici potest nosse Dominum viam justo-

:

rum viam vero impiorum non nosse non quia aliquid

, :

Dominus nescit, et tamen dicit peccatoribus « Non novi :

>i.vos^. Iter autem impiorura peribit, » pro eo positura

est, ac si diceretur « Iter autera irapiorura non novit Do-:

rainus. » Sed planius dictura est, ut hoc sitnesciri a Do-

mino quod est perire, et hoc sit sciri a Domino, quod est
,

raanere : ut ad scientiara Dei esse pertineat, ad ignoran-

tiara vero non esse. Quia Dorainus dicit : « Ego sura qui
)) sura : » et, « Qui est , misit me *. »

ENARRATIO
IN PSALMUM II.

I. « Ut quid frerauerunt gentes , et populi raeditati

» sunt inania .^ Astiterunt reges terrse , et principes con-
)) venerunt in unura adversus Dorainura , et adversus
)) Christura ejus^? Pro eo dictum est, « Lt quid, )) )) ac
si diceretur, frustra. quod volue- Non enira impleverunt
runt, ut Christus extmgueretur dicitur hoc enim de per- j

secutoribus Domini^ qui et in Actibus Apostolorum cora-

raemorantur '^.

II. « Disrurapamus vincula eorum, et abjiciamus a nobis

)> jugum ipsorum^. )) Quanquam et possit ahter intelhgi

' t CoT. 111, i3-i5. — ' Psal. 1, —

G. 3 Mattli. vii, 23. — 4 Exod. iii, i^.
— 5 psal. n, I, 2. — '^
Act. iv, 2G. — 7 Psa!. ii, 3.
 ,:

118 S. AUGUSTINI EPISCOPI

tamen aptius cx eorum persona accipitur, quos dixit inania
meditatos , ut hoc sit « Disrumpamus vincula eorum et
:

» aljjiciamus a nobis jugum ipsorum^, » demus operara',

ut non nos alliget, ne([ue imponatur nobis christiana re-

III. « Qui haJntat in coehs irridebit eos, et Dominus sub-

)) sannabit eos'. » Kepetita sententia est : nam pro eo quod
est, « Qui habitat in coehs, » subsequenter positum est,
« Dominus; » etproco quodest, « Irridebit, » subsequen-
ter ]iositum est, « Subsannabit. » Nihil horum tamen sapere
oportet carnahter, quasi aut buccis Deus irrideat, aut naso
subsannet sed ea vis accipienda
: est, quam dat sanctis suis,
ut futura cernentes, id est, nomen Christi et dominatio-
nem pervagatnram in posteros, et universas gentes obten-
turam illos inania meditatos esse intelligant. Ha?c enim
,

vis qua ista praescita sunt, irrisio Dei est et subsannatio.

,

« Qui habitat in cffilis irridebit eos. » Cnelos si animas ,

sanctas accipiamus ;
per has eos , utique prsesciens quid
futurum sit , deridebit Deus et subsannabit.
IV. « Tunc loquetur ad eos in ira sua , et in furore suo
)) conturbal)it eos^. » Planius enim ostendens quomodo
ad eos loquetur, dixit : « Conturbabit eos : )> ut « In ira
)) hoc
sua » In furore suo. Iram autem et furorem
sit , « ))

Domini Dei non perturbationem mentis oportet intelhgi

sed vim qua justissime vindicat subjecta sibi ad ministe- ,

rium universa creatura. Praecipue namque pervidendum

est et tenendum illud quod scriptum est in Salomone ,

(( Tu autem, Dominevirtutis,cum tranquillitatejudicas,et

» cum magna reverentia disponis » Ira ergoDei est nos ^.

motus qui fit in anima, quse legem Dei novit, cum eamdem
legem videt a peccatore pr.Tteriri; per hunc enim motum
justarum animarum multa vindicantur. Quantpiam possit
' Psal. II, 3. — ' Ibid. 4. — 3 Il)id, 5. — 1 Sap. xii, t8.
 ;

ENAURATIO 1N PSALMUM II. 119

ira Dei recte intelligi etiam ipsa mentis obscuratio ,
quae
consequitur eos qui legem Dei transgrediuntur,
V. « Ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion
» montem sanctum ejus, prsedicans prBeceptum ipsius*. »
Ex persona ipsius Domini nostri Jesu Ghristi ista manifesta
sunt. Sion autem, si speculationem , ut quidam interpre-
tantur, significat, nihil magis quam Ecclesiam debemus
accipere , ubi quotidie intentio erigitur speculandae clari-
tatis Dei , Nos autem revelata facie
sicut Apostolus dicit : «

» gloriamDomini speculantes'^. Ergo iste sensus est, «Ego )>

autem constitutus sum rex ab eo super Ecclesiam sanctam

ejus » quam montem appellat pro-pter eminentiam et fir-
:

mitatem. « Ego autem constitutus sum rex ab eo. « Ego

scilicetj cujus vincula illi disrumpere, et jugum medita-
bantur abjicere. « Praedicans praeceptum ipsius. » Quis
hoc non sentiat , cum quotidie factitetur ?
VI. « Dominus dixit ad me : Filius meus es tu, ego
» hodie genui te^. » Quanquam etiam possit ille dies in
prophetia dictus videri quo Jesus Christus secundum ,

hominem tamen « Hodie » quia praesentiam

natus est :

significat atque in seternitate nec proeteritum quidquam

,

est quasi esse desierit nec futurum quasi nondum sit

,
•,
,

sed praesens tantum-, quia quidquid aeternum est, semper

est : divinitus accipitur secundum id dictum « Ego hodie :

» genui te, » quo serapiternam generationem virtutis et

sapientiae Dei, qui est unigenitus Fihus, fides sincerissima
et cathohca praedicat.
VII. « Postulaa me, et dabo tibi gentes haereditatem
» tuam^. » Hoc jam temporahter secundum susceptum
hominem, qui sacrificium sese obtuht pro omnibus sacrifi-
ciis, « Qui etiam interpellat pro nobis^ » ut ad totam ipsam :

' Psal. u, 6. — 2 2 Gor. lu , i8. — ^ Psal. ii, 7.-4 Ibid. 8. — 5Rom.

120 S. AUGUSTINI EinSCOPl
dispcnsaLionem temporalcm ,
qu.x pro gencre humano
facta est , reieratur quod dictum est : « Postula a me : »

ut scilicet gentes nomini christiano copulcntur, atquc ila

a morte redimantur, et possideantur a Deo. « Dabo tibi

» gcntes hcTcreditalcm tuam : )> (juas possideas ad earum
salutem, et qune tibi fructificcnt spiritalia. « Et posscssio-
)) nem tuam Idcm rcpctitum est. « Ter-
terminos terrae.

))minos terrae, pro eo positum, quod dictum est,

)>

« Gcntes scd hoc planius, ut omnes gentes intelhga-

: ))

mus. « Posscssioncm autcm tuam » pro co quod dictum ,

est, « Haereditatem tuam. ))

"'{ VIII. « Regeseosin virga ferrea: )> in inflexibih justitia.

« Et tanquam vas figuh conteres eos^ )) : id est, conteres
in eis terrenas cupiditates, et veteris hominis lutulenta
negotia , et quidquid de peccatore limo contractum att[ue
inohtum est. « Et nunc reges intelhgite^. Et nunc id , ))

est^ jam innovati, jam contritis luteis tegumentis id cst, ,

carnahbus vasis erroris quse ad praeteritam vitam perti- ,

nent « Nunc intehigite jam reges,

: id est, jam valentes ))

regere quidquid in vobis servile atque ])estiale cst-, et jam

valentes pugnare non quasi aerem caedentes sed casti-
, ,

gantes vestra corpora, et scrvituti subjicientes^. « Eru-

))dimini omnes qui judicatis terram » Hoc idem repetitum .

est. « Erudimini, proeoquod dictum est, « Intelhgite.

))

))Qui judicatis autem terram, pro eo quod dictum ))

est, « Reges. Spiritales enim significatqui judicant ter-

))

ram. Inferius enim nobis est, quidquidjudicamus quid- :

quid autem infra spiritalem hominem est, merito terra

nominatur, quia terrena labe sauciatum est.
-
IX. « Servite Domino in timore ^*
: » ne in superbiam
vertat quod dictum est : «;^Reges qui judicatis terram.|^Et
> exultate ci cum tremore'^, » Optime subjectum est
' Psal. ii,;(). — albiJ. 10. — 3 i Cov. ix, 2G, '^7. — 4 Psal. ii, ii. — ^ Ibid.
 ,

ENARRATIO IN PSALMUM II. 1^1

« Exultate, » ne ad miseriam valere videretur quod dic-
tumest: «SemteDominoin timore.)) Sedrursusneidipsum
pergeret in effusionem temeritatis, additum est, « Gum
» tremore : » ut ad cautionem valeret circumspectamque
sanctificationis custodiam. Etiam sic potest accipi : « Et
» nunc reges intelligite. » Id est, Et jam nunc me rege
constituto, nolite tristes esse reges terroe, quasi bonum
vestrum vobis ablatum sit : sed intelligite potius , et eru-
dimini. Id enim vobis expedit ut sub
illo sitis a quo in- ,

Et hoc vobis expedit, ut

tellectus et eruditio vobis datur.
non temere dominemini, sedDomino omnium cum timore
serviatis, et exultetis in beatitudine certissima et sinceris-
sima, cauti et circumspicientes ne ab ea per superbiam
decidatis.

X. « Apprebendite disciplinam, nequando irascatur

» Dominus, et pereatis de via justa^ » Hoc est quod ait:
« Intciligite et erudimini. » Nam intelligere et erudiri
hoc est, apprehendere disciphnam. Verumtamen iii eo
quoddicitur, «Apprehendite,»satis significatur praesidium
quoddam atque munimentum esse adversus omnia quae
obesse possent , nisi tanta cura apprehenderetur. « Ne-
» quando autem irascatur Dominus » cura dubita- ,

tione positum est^non secundum visionem Prophetfe, cui

certura est sed secundum eos ipsos qui monentur quia
:
5

cum dubitalione solent cogitare iram Dei quibus non ,

aperte revelatur. Hoc ergo sibi ipsi debent dicere « Ap- ,

prehendamus disciphnam, nequando irascatur Dominus,

et pereamus devitajusta. » Jamvero, « IrascaturDomi-
» nusf; » quomodo accipiendum sit, supra dictum est^.
« Et pereatis de via justa. » Haec magna pcenaest, quse
ab iis formidatur, qui aliquid dulcedinis justitiae percepe-

• Psal. n, 12. — 2 Supra n. 4-

 :

122 S. ArGUSTINl EPISCOPI

runt. Qui enim perit de via justitiae, cum magna miseria

per vias iniquitatis errabit.
XI. « Gum exarserit in brevi ira ejus, beati omnes qui
» confidunt in eo ^ •, » id est, cum vindicta venerit, quae
impiis et peccatoribus praeparatur, iion solum eos non
attinget qui confidunt in Domino, sed etiam ad regnum
illis instruendum et sublimandum proficiet. Non enim

dixit « Gum exarserit in brevi ira ejus

: securi omnes ,

» qui confidunt in eo, » tanquam hoc solum inde habeant,

quod non puniantur sed « Beati » dixit, ubi est bonorum

:

omnium summa et cumulus. Quod autem positum est,

» In brevi , » hoc significare arbitror, quia repentinum
aliquid erit, dum hoc remotum et longe futurum pecca-
res existimabunt.

O^ VVVX^VVV* AAOAA/VM A/VIA-VVX^ 'VVV* VVV\ 'VVM 'V^A/^ ^VVVV %VV\ A/^^

ENARRATIO
IN PSALMUM III.

Psalmus David, cum fugeret a facie Abessalon filii sui'^.

I. HuNc Psalmum cx persona Christi accipiendum per-r

suadet quod dictum est « Ego dormivi, et somnum coepi
:

» et exurrexi, quoniam Dominus suscipiet me^. » Magis

enim hoc ad passionem Domini con- et resurrectionem
gruenter sonat quam ad illam historiam in qua Davi4
,

scribitur fugisse a facie belkntis adversum sefihi sui*. Et

quoniam scriptum est de Discipuhs Ghristi « Quandiu :

» cum eis estsponsus, nonjejunant fdii sponsi^ » non mir :

rum si fihus ejus impius, significatur discipulus impius,

• Psal. II, i3. — ' IJ. iir, I. — ^ Ibid. G. —4 2 Reg. xv, 17.— 5 Malth.
IX , iT).
 ,;

ENARRA.TIO IN PSALMUM III. 133

qui eum tradidit. A cujiis facie fvigisse quanciuam historice

possit accipi quando illo discedente, secessit cum caeteris

;

in montem tamen spiritaliter quando mentem Judse

:
,

Filius Dei, id est, Virtus et Sapientia Dei deseruit, cum

eum diabolus penitus invasit in eo quod scriptum est ,

« Et intravit diabolus in cor ejus^^ » bene accipitur a

facie ejus Christum fagisse : non quia Christus diabolo
cessit, sed Christo discedente, diabolus possedit. Quem
discessum fugam esse in hoc Psalmo appellatum celeritatis
causa arbitror quod verbo etiam Domini significatur di-
:

centis : « Quodfacis,
cito fac-. Loquimur etiam sic in )>

consuetudine ut dicamus Fugit me, quod in mentem

, :

non venit et de homine doctissimo dicimus Nihil eum

: :

fugit. Propterea veritas fugit mentem Judae cum eum ,

illustrare destitit. Abessalon autem sicut quidam inter- ,

pretantur, in latina lingua dicitur Patris pax. Quod mirum

videri potest , sive in historia Regnorum , cum ]3ellum ad-
versus patrem Abessalon gesserit ; sive in historia Novi
Testamenti, cum traditor Domini Judas fuerit, quemad-
modum Patris pax possit intelligi. Sed et ibi qui diligenter

legunt, vident in illo bello David pacatum fuisse filio

qui etiam magno cum dolore planxit extinctum , dicens :

« Abessalon filius meus ,

quis dabit mihi mori pro te ^ : »

Novi Testamenti ipsa Domini nostri tanta et

et in historia
tam miranda patientia, quod eum tandiu pertulit tariquam
bonum, cum ejus cogitationes non ignoraret, cum adhi-
buit ad convivium , quo corporis et sanguinis sui figu-
in
ram Discipulis coramendavit et tradidit^5 quod denique
in ipsa traditione osculum accepit^ bene intelligitur pa-
cem Christum exhibuisse traditori suo ;
quamvis ille tam
sceleratae cogitationis interno bello vastaretur. Et ideo
) ' Joan. XIII, 2. — 2 i1j[j. 2^. — 3 2 Rcg. xvni, 33. — '>
Joan. xui. —
5 Matth. XXVI, 49-
 »,

124 S. ArGTTSTINI EPI5C0PI

Abessnloii Patris pax dicitur, quia pater liabuit pacem

f[uam non habuit.
ilJe

II. « Domine quid multiplicati suntqui tribulant me*.

Tam scilicet multiplicati sunt, ut etiam de numero Disci-

pulorum non def uerit ,

qui numero accesserit persequen-
tium. «Multi insurgunt super me : multi dicunt animae
))mere Non est salus illi in Deo ejus"-. » Manifestum est
:

quod nisi dcsperarent resurrecturum non utique occide- ,

rent. Ad hoc valent illse voces : « Descendat de cruce , si

» Filius Dei est : » et , « Alios salvavit , seipsum non po-

» Ergo nec Judas eum tradidisset, nisi ex corum
test^. »

esset numero, qui Christum contemnerent dicentes , :

« Non est salus illi in Deo ejus. »

III. « Tu autem, Domine, susceptor meus es * » secun- :

dum homincm dicitur Deo : quia hominis susceptio est

Verbum caro factum. « Gloria mea. » Gloriam suam Deum
dicit etiam ille ,
quem sic suscepit Dei Verbum , ut simul
cum co Deus fieret. Discant superbi, qui non libenter au-
diunt, cum « Quid autem habesquod non ac-
eis dicitur :

» autem accepisti, quid gloriaris quasi non ac-

cepisti ? Si
» ceperis^? Et exaltans caput meum. » MenterA ipsam

humanam hic accipiendam puto quod caput animna non ,

absurde appellatur : quse ita inhsesit et quodam modo coa-

luit excellenti supereminentine Verbi hominem suscipien-
tis , ut tanta passionis humilitate non deponeretur.
IV. « Voce raea ad Dominum clamavi ° » id est non : ,

corporis voce, quae cum strepitu verberati aeris promitur :

sed voce cordis ,

quoe hominibus silet , Deo autem , sicut
clamor sonat. Qua voce Susanna exaudita est''' » et de :

quavoce ipse Dominus praecipit, utin cubiculis clausis, id

est, in secretis cordis sine strepitu oretur^. Nec facile

• Psal. 111, 2. — ' IbiJ. 3. — 3 MaUli. xxvii, 42.-4 Psal. iu, 4 — ^ i

Cor. IV, 7. — **
Psal. in, 5. — 7 Dan. xin, 44- — ® Matth. vi, 6.
 ,

EJVARRATIO IN I'SALMUM 111. 125

quisquam dixerithac voce minus orari, si nullus vcrborum
sonus reddatur ex corpore quoniam et silentes cuni in :

cordibus oramus si alienae ab aflfectu orantis cogitationes

,

intercurrant nondum dici potest « Voce mea ad Domi-

, ,

» num clamavi. » Neque hoc recte dicitur, nisi cum sola

anima nihil carnahum intentionum in
carnis , nihilque
oratione attrahens^ loquitur Domino, ubi solus audit.
Clamor autem etiam iste dicitur, propter vim ipsius in-
tentionis. « Et exaudivit me de monte sancto suo. » Mon-
tem quidem ipsum Dominum per Prophetam dictum ha-
bemus ut scriptum est Lapidera proecisum sine manibus
,

crevisse in magnitudinem montis ^ Sed hocab ipsius per-

sona non potest accipi nisi forte ita dicere voluit « De me-
: :

metipso, » tanquam de monte sancto suo, me exaudivit

cum habitaret in me, idest, in ipso monte.Planiusautem
est, et expeditius , si accipiamus exaudisse Deum de justi-
tia sua.Justum enim erat, ut innocentcm occisum, et cui
retributa sunt mala pro bonis resuscitaret a mortuis et , ,

digna persequentDDUS retribueret. Legimus enim «Justi- :

» tia tua sicutmontes Dei~. »

- V. «Ego dormivi, et somnumcepi^.» Non inconvcnientcr

animadveili potest, quod positum «Ego,» ad siguifi- est,

candum quod sua voluntate mortem sustinuit secundum

illud «Propterea Pater me diligit, quoniam ego pono ani-
:

» mam meam ut iterum surnam eam. Nemo eam tollit a me

ipso potestatem habeo iterum poncndi eam, etpotestatcm

:

» habeo iterum sumendi eara"^.» Non ergo, inquit, vos me

tanquam invitum cepistis, etoccidistis sed « Ego dormivi, :

» et somnum cepi; et exurrexi quoniam Dominus susci- ,

» piet me. » Somnum autem pro morte positum innume-

rabihter Scripturse continent, sicut Apostolus dicit : « Nolo
' Dan. II, 35. — ^ pjal. xxxv , 7. — ^ Psal. ui, G. — 4 Joan. x,
17 , 18.
 » !

126 S. AUGUSTIM EPISCOPI

» vos ignorarefratres, deiis ([ui dormitionem acceperunt^.»

Nec quaerendum est cur additum sit « Somnuni cepi , ^

cum jam diclumesset, «Dormivi. » Usitatas enim liabent

Scripturae hujuscemodi repetitiones , sicut in secundo
Psalmo multas ostendimus. Nonnulli autem codices ha-
hent « Dormivi et soporatus surtl » et ahi aliter quo-
, , ,
^

modo interpretari potuerunt, quod graece positum est,

E7<o '^£ £/.oi;j.r.O/,v y.ai •iTTvoxra. Nisi forte domiitio moricntis^ som-
nus autem raortui accipi potest ut dormitio sit qua transi- :

tur ad somnum veluti est expergefactio ([ua transitur ad

,

vigilationem. Ne pro inanibus sermonis ornamentis, re-

petitiones istasin divinis Libris esse arbitremur. Bene ergo
accipitur, « Ego dormivi , et somnum cepi 5 » Ego me pas-
sioni permisi, et mors consecuta Et exurrexi, quo-
est. «

» niam Dominus me -. » suscipiet Hoc magis animadver-

tendum est, quemadmodum in una sententia et praeteriti
temporis verbum posuit, et futuri. Et « Exurrexi» enim
dixit ,
quod est de praeterito 5 et « Suscipiet , » quod est de
futuro : cum resurgere utique nisi illa susceptione non
Sed in prophetia bene miscentur futura praeteritis,
posset.
quo utrumque significetur. Quia ea quae ventura prophe-
tantur, secundum tempus futura sunt : secundum scien-
tiam vero prophetantium, jam pro factis habenda. Miscen-
tur quoque praeseiitis temporis verba, quae suo loco,cum
occurrerint , tractabuntur.
VI. « Non timebo millia populi circumdantis me^. »

Scriptum cst in EvangeUo, quanta eum multitudo patien-

tem ct crucifixum circumsteterit^. «Exurge, Domine, sal-
» vum me fac, Deusmeus^ : » Non dormienti aut jacenti
dicitur Deo , « Exurge : » sed moris est divinarum Scrip-
turaram personae Dei tribuere quod in nobis facit : non
' Tliess. IV, 12. — 3 Psal. iii, G. — 3 ibij. r. — 4 Matth. xxvii, 89, et
seqq. — 5 Psal. lU; 7.
 ,,

ENARRAXIO IN PSALMUM III. 127

quidem ubique , sed ubi congruenter dici potest , veluti
cum ipse loqui dicitur, quando ejus dono loquuntur Pro-
phetae vel Apostoli, vel quique nuntii veritatis. Unde illud
est •, « experimentum accipere ejus qui in me
An vultis ,

» ioquitur Christus ^ ? » Non enim ait Ejus quo illumi- :

nante, autjubente loquor sed prorsus ipsam locutionem :

illi tribuit, cujus munere loquebatur.

VII. « Quoniam tu percussisti omnes adversantes mihi

» sine causa'-. » Non ita distinguendum est quasi una ,

sententia sit, « Exurge Domine, salvummefac, Deus ,

» meus ,
quoniam tu percussisti omnes adversantes mihi
» sine causa. » Non enim propterea salvum facit, quia
percussit inimicos ejus : sed potius ipso salvo facto , illos

Ergo ad id quod sequitur pertinet ut iste sit

percussit. 5

sensus « Quoniam tu percussisti omnes adversantes mihi

:

» sine causa dentes peccatorum contrivisti ^

, » id est :

inde contrivisti dentes peccatorum quoniam percussisti ,

omnes adversantes mihi. Pcena quippe adversantium est

.qua dentes eorum contriti sunt, id est, in irritum quasi
in pulverem perducta verba peccatorum dilacerantium
maledictis Fihum Dei : ut sic accipiamus dentes , verba
maledica , quibus dentibus dicit Apostokis : « Si autem
» mordetis invicem, videte ne consumamini al^ invicem *. »

Possunt et dentes peccatorum accipi principes peccato-

rum ,
quorum auctoritate quisque de societate recte vi-
ventium prseciditur, et quasi incorporatur male viventi-
bus. His dentibus contrarii sunt dentes Ecclesiae, quorum
'auctoritate ab errore gentihum variorumque dogmatum
. praeciduntur credentes, etin eam quae Christi corpus est
• transferuntur. His dentibus dictum est Petro ut mandu-
• caret mactata animaha^, id est, occidendo in gentibus

2 Cor. xui, 3. — » Psal. lu, 8. — ^ Ibid. — i Gal. v, i5.— 5 Act.

X, i3.
128 S. ALGUSTIKI EPISCOI'1

(juocl crrfiit , et transmutando in idquod ipse esset. Et de

his dcntibus Ecclesiai dicitur : «Dentes tui sicut grex de-
» tonsarum ascendens de lavacro ,
qua3 omnes geminos
» pariunt et , sterilis non est in illis ^ » Hi sunt qui rccte
prcecipiunt , et quemadmodum prsccipiunt ita vivunt : qui
faciunt quod dictum est : « Luceant opera vestra coram
)) hominibus, ut benedicant Patrem vestru-m qui in coelis

)) est-. )) Horum enim auctoritate commoti, Deoper illos

loquenti et operanti homines credunt , et separati a sae-

culo cui conformati erant, in Ecclesiae membra transeunt.
Et ideo recte isti, per qiios haec fiunt, dentes dicuntur
detonsis ovibus similes ,
quia terrenarum curarum onera
deposuerunt de lavacro de sordium sae-
, et ascendentes ,

culi ablutione persacramentum baptismalis, omnes ge-

minos pariunt. Operantur enini duo praecepta de c[uibus ,

dictum est « In his duobus prseceptis tota Lex pendet et

:

)) Prophetae^ : )) dihgentes Deum ex toto corde, et ex tota

anima, et ex tota mente, etproximum tanquam se ipsos.
In cjuibus sterihs non est, quoniam tales fructus reddunt
Deo. Secundum ergo istum intellectum sic accipiendum
est , « Dentes peccatorum contrivisti , » id est , in irritum
adduxisLi principes peccatorum, percutiendo omnesadver-
santes mihi sine causa. Principes enim eum secundum
cvangehcam historiam persecuti sunt, cum multitudo in-
ferior honoraret.
VIII . (( Domini est salus , et super popukim tuum bene-
» dictio tua^. » In una sententia et proecepit hominibus
c|uid crederent, et pro credentibus oravit. Nam, ((Domini
» est salus » cum dicitur, ad homines sermo chrigitur.
Nec ita sequitur, <( Et super populura suum benedictio
» ejus, » uL toLum hominibus chctum sit sed ad ipsum :

Dcum oratio convertitur, pro ipso populo cui dictum est:

' Cant. iv, 2, et vi, fi. — ^ Matlli. v, iG. - 3 IJ. xxii, 4o- — ^ I^sal. ni, 9.
 :

EKAraiAXlO I^ PSALMOM !11. 129

« Quid ergo ait, nisi hoc? Nemo de se
Doniini est salus. »
piaesumat, quoniam Domini est salvos facere de morte
peccati : «Nam infelix ego homo, quis me liberabit de
» corpore mortis hujus? gratia Dei ,
per Jesum Christum
» Dominumnostrum*:)) tu autem, Domine, benedic po-
pulum tuum de te salutem sperantem.
"IX. Potest et iste Psahnus accipi ad personam Christi
aho modo, id est, ut totus loquatur. Totus dico, cum cor-
pore -suo, cui caput secundum Apostoium qui dicit
est,

« Vos autem estis corpus Christi et membra^. » Ergo ille

caput est hujus corpoiis. Propter quod aho loco dicit :

« Veritatem autem facientes in charitate, augeamur in illo

))per omnia, qui cst caput Christus, ex quo totum cor-

» pus connexum et compactum est^. Loquitur ergo apud ))

Prophetam simul Ecciesia, et caput ejus, inter proceUas

persecutionum constituta per universum orbcm terrarum,
quod jam contigisse scimus «Domine, quid muhiphcati :

))sunt qui tribulant mc, muUi insurguntadversum me^ : )>

Christianum nomen exterminarecupientes. «Multidicunt

)) animae mens : Non est saius ilh in Deo ejus^. )> Non cnim
aliter sperarent posse se perdere Ecclesiam latissime pul-
lulantem, nisiadDei curam pertinere non crederent. «Tu
)) autem, Domine, susceptor meus es*^:)) in Christoutique.
Nam in illo homine et Ecclesia susccpta est a Verbo,
« Quod caro factumest, et habitavit in nobis'^ : » quia ct
iii coelestibus nos sedere fecit una cum illo^. Prsecedente
enimcapite, membra caetera consequentur. «Quis enim
» nos separabit a charitate Christi^? » Recte ergo dicit

etiam Ecclesia : « Susceptor meus es. Gloria mea. » Non

enim sibi tribuit quod excellit^ cum intelligit cujus gratia

' Rom. VII, 24, 25. — »1 Cor xii, 27. — 3 Eplics. iv, i5, 16. —
4 Psal. 111, 2. — * Ibid. 3. — <> Ibid. 4. — 7 Joan. j, i^. — 8 Ephcs. 11, 6.
— 9 Rom. viU; 35.

CXIV. 9
 ,

130 S. AUGtSTIKl EPISCOPI

et misericordia talis est. «Etexaltanscaputraeum.)) Ipsum
scilicet qui primogeuitus a mortuis ascendit in coelum
« Vocc mea ad Dominum clamavi, ct cxaudivit me de
)) monte sancto suo Haec est oratio omnium sanctorum,
^
. )>

odor suavitatis ,
qui ascendit in conspectu Domini. Jam
enim exauditurEcclesia de ipso monte, quod etiam caput
ejus est : vcl de illa justilia Dei, qua et liberantur electi
ejus, et persecutores eorum puniuntur.Dicat populus Dei
etiamillud, «Ego dormivi, et somnum cepi; et exurrexi,
)) quoniam Dominus suscipiet me- : )) ut adjungatur et co-
haereat capiti suo. Huic enim populo dictum est : « Surge
)> qui dormis, et exurge a mortuis, ct continget te Gliris-
» tus^. )) Quoniam de peccatoribus assumptas est de :

quibus generaliter dictum est Qui autem dormiunt,

: «

)) nocle dormiunt^. )) Dicat etiam, «Non timebo miilia

» populi circuradantis me ^ : )> circumvallantium sciiicet

gentium, ad extinguendum nomen, ubicumque si possent,

christianum. Sed quomodo timerentur, cum tanquam
oleosanguine Martyrumin Christo ardorcharitatisinflam-
maretur? « Exurge, Domine, salvum me fac, Deus meus*'. »
Potest hoc ipsi capiti suo corpus dicere. Illo enim exur-
gente, salvum factum est, qui ascendit in altum, capti-
vam egitcaptivitatem, dedit dona hominibus'. Hoc enim
in proedestinatione a Propheta dicitur, quousque ad ter-
ras Dominum nostrum , illa de qua in EvangeUo dicitur,
messis matura deposuit^, cujus salus est in ejus resurrec-
tione, quipro nobis dignatus est mori. «Quoniam tu per-
» cussisti omnes adversantes mihi sine causa, dentes pec-
» catorura contrivisti''. » Jam regnante Ecclesia, inimici
nominis christiani confusione percussi sunt , et sive male-

' Psal. m , 5. — ' Ibid. 6. — ' Ephes. v, i4 — ^ i Tliess. v, 7. —

•^
Psal. 111, 7. — * Ibid. — 7 Psal. iwn, 19. — 8 Matth. ix, 37. — 9 Psal.

111, 8.
 ENARRATIO IN PSALMUM III. 131
dica verba eorum, sive principatus in irritum deducti.
Credite ergo homines, quod « Domini est salus et, » tu :

Domiue, « Sitsuper populum tuum Lenedictio tua ^ »

X. Potestetiam unusquisque nostrum dicere, cum vi-
tiorum et cupiditatum multitudo resistentem mentera du-
cit in lege peccati , « Doraine , cpiid raultiplicati sunt qui
» tribulant me , multi insurgunt adversum me ^. » Et
quoniam plerumque coacervatione vitiorura subrepit de-
speratio sanitatis , tancpiara ipsis vitiis insultantibus ani-
mse, vel etiara diabolo et angelis ejus per noxias sugges-
tiones, ut despereraus, operantibus 5 verissime dicitur,
« Multi dicunt anirase meae :Non est salus iJli in Deo ejus.
» Tu autem, Domine, susceptor raeus es'.» H?ec enira spes
est, cpiod naturarahuraanam in Christo suscipere dignatus
est. « Gloria mea : » ex illa regula , ne cpiis sibi aliquid tri-

buat. « Et exaltans caput meura: » sive ipsum qui om-

nium nostrum capus est, sive uniuscujusque nostrum
spiritura , cjuod caput est animae et carnis. « Caput enira
» muUeris vir, et caput viri Christus*. » Exaltatur autem
mens, cum jara «Mentc serviolegi Dei^, » ut
dici potest :

csetera cum jam carnis resur-

hominis pacata sulidantur,
rectione absorbetur mors in victoriam^. « Voce mea ad

» Dominura claraavi » voce illa intima et intentissima.

:

« Et exaudivit rae de raonte sancto suo » de ipso per :

quera nobissubvenit, et c|uo niediatore nos exaudit. «Ego

» somnura cepi; et exurrexi, quoniam Domi-
dorraivi et
» nus suscipiet rae^ » Quis hoc non potest fidehum di-

cere recolens mortera peccatorum suorum

, et donum ,

regenerationis ? « Non timebo milha popuh circumdantis

» me*. » Exceptishis cpise univcrsahter Ecclesia sustinuit
et sustinet, habet etiam unuscpiisque tentationes, quibus
' Psal. uij 9. — ' Ibid. 2- — 3 Ibid. 3, /^. — i j Cov. xi, 3.-5 Rora.
vu, a5. — ''I Cor. xv, 54- — 7 Psal. in, 5. — ^ Ibid.
7.

9.
 »

132 s. a.i;gustini episcopi

circumvallaLus hsec dicat, «Exurgc, Domiiic, salvum mc

» fac, Dcus mcus? » hoc est, Fac mc cxiirgcre. « Quo-
» niam tii pcrcussisti omnes adversantcs mihi sine causa ^ :

rcctein pr.nedestinatione dicitur de diaboloct angcliscjus :

qui non solum in totum Christi corpus, scd ctiam iu sin-

gulos quosque privatim saeviunt. « Dentes peccatorum
» contrivisti. » Habet unusquisque maledicentes sibi lia- :

het etiam vitiorum auctores conantes eum a Christi cor-

pore proccidere. Sed « Domini est salus. » Cavenda super-

bia est dicendum « Adhaesit anima mea post tc ^. »

, et •

u Et superpopulum tuum benedictio tua^ » hoc cst su- :

per unumquemque nostrum.

ENARRATIO
IN PSALMUM IV.

In fmem, Psahnus Canticum David^.

Fmis Legis Christus^ ad justitiamomni credenti''.»

I. «

non consumptio-
Hic cnira fmis perfectionem significat,
nem. Utrum autemomne CanticumPsalmus sit, an potius
omnis Psahnus Canticum: an sint quoedara Cantica qu3e

non possint dici Psahni , quidam Psahni C[ui non pos-

et

sint dici Cantica, quEcri potest. Sed animadvcrtendae Scrip-

turse sunt, ne forte Canticura laetitiam indicet. Psahniau-

tem dicuntur, qui cantantur ad psaltcrium : quo usura
esse David prophctam, in raagno raystcrio prodit historia'^.

De qua re non cst hic dissercndi locus : quia diuturnam

» Psal. in, 8. — ^ Id. i-xii, 9. — ^ ij. m^ g. — 4 ij. iv^ i. — 5 v,je

D. Guillon, tom. xxi, p. /io3-4o4- — *" Iioiu. x, 4- ~ ' ' ^^'^' x"'.. 8,

et XVI, 5.
 enarrAtio in psalmum IV. 133
inqiiisilionem et longam disputationem desiderat. Nunc
interim aut verba Dominici liominis post resurrectionera
expectare debemus , aut hominis in Ecclesia credentis et
sperantis in eum.
Cum invocarem
II. « , exaudivit me Deus justitiae

)) meae^ Cum invocarem

)> , exaudivit me Deus , inquit,
a quo est justitia mea. « In tribulatione dilatasti mihi*. »
Ab angustiis tristitise, in latitudinem gaudiorum me duxisti;
tribulatio enim et angustia in omnem auimam hominis
operantis malum^. Qui autem dicit : «Gaudemus in tri-

)> bulationibus , scientes quoniam tribulatio patientiam

)) operatur; )> usque ad illud ubi ait : «Quoniam charitas
)) Dei difFusa estincordibus nostris per Spiritum sanctum,
))qui datus est nobis^ non habet cordis angustias, : ))

quamvis extrinsecus a persequentibus ingerantur. Mutatio

autem personae, quod atertia, ubi ait, «Exaudivit, » sta-

tim transiit ad secundam , ubi ait, «Dilatasti mihi,)) si

non varietatis ac suavitatis causa facta est , mirum cur

primum tanquam indicare voluit hominibus exauditum
se esse, et postea compellare exauditorem suum. Nisi forte

cum indicasset quemadmodum exauditus sit in ipsa dila-

tatione cordis, maluit cum Deo loqui ut etiam hoc modo :

ostenderet quid sit corde dilatari, id est, jam cordi ha-

bere infusum Deum, cum quo intrinsecus colloquatur.
Quod in persona ejus, qui credens in Christum illuminatus
est, recte accipitur autem Dominici hominis,
: in ipsius
quem suscepit Dei Sapientia non video quemadmodum 5

hoc possit congruere non enim ab ea aliquando desertus

5

est. Sed quemadmodum ipsa ejus deprecatio, nostrae po-

tius infirmitatis indicium est; sic etiam de ista repentina
dilatatione cordis potest idem Dominus pro fidelibus suis
loqui , quorum personam sibi imposuit etiam cum ait :

' Psal. IV, Q. — » Ibid. — ' Rom. n, 9.-4 Id. v, 3-5.

 —

134 S. ATJGUSTINl EPISCOPI

« Esurivi , el non et potum non de-

cibaslis me-, sitivi ,

» distis mihi', Quare hic quoque polest di-

» et caetera.
cere, « Dilatasti mihi,» pro uno ex minimis suiscolloquente
cum Deo , cujus charitatem didusam hahct in corcje per
Spiritum sanctum, qui datus est nohis. « Miserere mei, et
)) exaudi orationem meam-. )> Curiterum rogat, cum jam
se exauditum et diJatatum indicaverit ? An propter nos ,

de quibus dicitur : « Si autem quod non videmus spera-

))mus, per patientiam expectamus^ aut in illo qui cre- : )>

didit perficiaturquod inchoatum est ?

III. « Fiiii hominum usquequo graves corde ^. » Saitem

usque in adventam inquit, Fihi Dei vester error dura- ,

verit : quid ergo ultra graves corde estis? Quando habi-

turi finem fallaciarum , si veritate praesente non habetis?
« Ut quid dihgitis vanitatem, et quoeritis mendacium''?»
Ut quid vultis beati essedeinfimis? Solaveritas facit bea-
tos, exqua vera sunt omnia. «Nam vanitas est vanitan-
))tium et omnia vanitas. Qu.^e abundantia homini in
,

))omni labore suo, quo ipse laborat sub sole^? Ut quid )>

ergo temporahum rerum amore detinemini. Ut quid tan-

quam prima, extrema scctamini, quod est vanitas et men-
dacium? Cupitis enim permanere vobiscum, quae omnia
transeunt tanquam umbra.
IV. « Et scitote quoniam admirabilem fecit Dominus
))Sanctum suum '. » Quem, nisi cum quem suscitavit ab
inferis, et in coelo ad dexteram collocavit? Increpatur ergo

genus humanum ut ad eum se tandem ab hujus mundi

,

amore converlat. Sed si quem movet conjunctio super-

addita quod.ait: « Et scitote,
,
facile est ut in Scriptu- ))

ris animadvertat hujus locutionis genus famihare esse iili

linguae qua Prophetae iocuti sunt. Nam saepe invenis ita

,

• MatM). XXV, 35. — ' P.*al. iv, 7. — ^ Uom. vin, -2^. —4 Psal. iv, 3.
5 Ibid. — 6 Ecdi. 1,-2, 4.-7 Psal. iv, 4.
 ENA.RIIATIO IN PSALMUM IV. ~
135
coeptura , Et dixit Dominus ad illum : « Et factum est vei>

» bum Domini ad illum^» Qiiac junctura conjunctionis,

cum sententia non prascesserit cui sequens annectatur, ,

mirabiliter fortassis insinuat , prolationem veritatis in voce

cum ea visione, quae fit incorde, esse conjunctam. Quan-
quam hic dici possit, quod superior sententia, «Ut quid
)) diligitis vanilatem, et quseritis mendacium,)) ita posita

est, ac si diceretur : Nolite diligere vanitatem, et quaerere

mendacium. Quo ita posito, rectissima locutione sequitur,
« Et scitote quoniam admirabilem fecit Dominus Sanctum

» suum. » Sed interpositum « Diapsalma, » vetat istam

cumsuperiore conjungi. Sive enim hebrseum verbum sit,

sicut quidam volunt, quo significatur Fiat sivegraecum, :

quo significatur intervallum psalJendi^ ut Psalma sit quod

psalhtur, Diapsalma vero interpositum inpsallendo silen-
tium : ut quemadmodum Sympsalma dicitur vocum copu-
latio in cantando, ita Diapsalma disjunctio earum , ubi
quaedam requies disjunctae continuationis ostenditur : sive
ergo illud, sive hoc, sive aliud ahquid sit, ccrte illud pro-
babile est, non recte continuari et conjungi sensum, ubi
Diapsalma interponitur.
V. « Dominus exaudietme, dum clamavero ad eum^. »

Hic nos admoneri credo, ut magna intentione cordis, id

est, interno et incorporeo clamore auxilium imploremus
Dei. Quoniam sicut gratulandum est de iUuminatione in
hac vita, ita orandum pro requie post hanc vitam. Qua-
propter aut ex persona fidehs evangehzantis, aut ex ipsias
Domini, sic accipiendum est, ac si dictum sit: « Dominus
exaudiet vos, dum claraaveritis ad eum. »

VI. « Irascimini, et nolitepcccare^. » Occurrebat enim,

Quis est dignus exaudiri, aut quomodo non frustra clamat
peccator ad Dominum ? Ergo, « Irascimini, inquit, et no-
•Ezech. 1, 3. — ' PBal. jv, 4. — 3 ibid. 5.
 :

13G S. ATJGUSTINI F.PISCOPI

)) pcccaro. » Quod duobus modis intelligi potcst aiit

lite :

« Etiam si irascimini, nolite peccare, » id est, Etiam si

surgit motus animi, qui jam proptcr poenam pcccati non
est in potcstate, saltcm ei non consentiat ratio et mens,
qua3 intus regcnerata est secundum Dcum, ut mente ser-
viamus legi Dci,^i adhuc carnc scrvimus peccati^ aut, :

Agite poenitcntiam , id est, irascimini vobis ipsis de prae-

teritis peccatis, ctulterius peccare desinite. « Quoe dicitis
)) in cordibus vestris : » subauditur, dicite : ut sit plena
sententia, Quae dicitis in cordibus vestris dicite, id est,
nolite esse populm de quo dictum est : « Labiis me ho-
» norant, cor autem eorum longe est a me-. In cubihbus
)) vestris compungimini^. )) Hocest quodjam dictumest,
« In cordibus. )) Hsec enim sunt cubilia, de quibus et
Dominus monct, ut intus oremus clausis ostiis*. « Com-
)) pungimini )) autcm, aut ad pocnitcntise dolorcm refcr-
tur, ut se ipsam anima puniens compungat, ne in Dei
judicio damnata torqueatur aut ad excitationem, ut evi- :

gilemus ad vidcndam lucem Christi, tanquam stimulis

adhibitis. Nonnulli autem non « Compungimini, » sed
« Aporimini, dicunt raelius legi)) quoniam in graeco :

Psalterio est x.a-rc.vjyr.Ti quod refertur ad illam dilatatio-

nem cordis, ut cxcipiatur difFusio charitatis pcr Spiritum
sanctum.
VII. « Sacrificate sacrificium justitiae, et sperate in Do-
)) mino^'. )) Idem dicit in alio Psahno « Sacrificium Deo,
:

)) spiritus contribulatus". )) Quare non absurde hic acci-

pitur ipsum esse sacrificium justiti.ie, quod fit per pocni-
tentiam. Quid enim justius, quam ut suis unusquisque
peccatis, quam afienis potius irascatur, seque ipsum pu-
niens mactct Dco? An sacrificium justitioe opcra justa sunt
' Roin. VII, 27. — » Isai. xxix, i3. — ' psnl. tv, f). — 4 Matlli. vi, 6.
— Spcal. IV, r». ~C'h]. I,, 19.
 enaruAtio in psalmum IV. 137
post pocnitentiam ? Nam et interpositum « Diapsalma, »

non absLirde fortassis insinuat etiam transitum de vita

veteri , ad vitam novam : ut extincto vel infirmato per
poenitentiam vetere homine, sacrificium justitiae secun-
dum regenerationem novi hominis offeratur Deo, cum se
ofFert ipsa anima jam abluta, et imponit in altare fidei,

divino igne, id est, Spiritu sancto comprehendenda : ut

iste sit sensus, « Sacrificate sacrificium justitise, et spe-
» rate in Domino, » id est, Recte vivite, et sperate do-
num Spiritussancti, utvos veritas, cui credidistis, illustret.
Domino, » clause adhuc
VIII. Sed tamen, « Sperate in
dictum est. nisi bona? Sed quia
Sperantur autem quae,
unusquisque id honum vult a Deo impetrare quod diligit,
nec facile inveniuntur qui diligant bona interiora, id est,
ad interiorem hominem pertinentia quae sola diligenda ,

sunt, cseteris autem ad necessitatem utendum, non ad

gaudium perfruendum admirabibter, cum dixisset, « Spe-
:

» rate in Domino, » subjecit, « Multi dicunt: Quis ostendit

» nobis bona*? » Qui sermo, et quje interrogatio quoti-

diana est omnium stultorum et iniquorum, sive pacem et

tranquillitatem vitoe ssecidaris desiderantium , et propter
perversitatem generis humaninon invenientium-, qui etiam
cseci accusare audent ordinem rerum, cum involuti meri-
tis suis putant tempora esse pejora quam prseterita fue-
runt : sive dc ipsa futura vita, quae nobis promittitur,
dubitantium vel desperantium ,
qui snepe dicunt : Quis
novit si vera sunt, aut quis venit ab infwis, ut ista nun-
tiaret? Magnifice igitur et J)reviter, sed intrinsecus viden-
tibus, ostendit quse bona quaerenda sint_, respondens illo-

rura interrogationi , qui dicunt, « Quis ostendit nobis

» bona. Signatum est, inquit, in nobis lumen vultus tui,
» Domine-. » Hoc lumen est totum hominis et verum
' P»al. iT, &. — ' Ibid. 7. ^
 . :

138 S. AUGUSTINI EPISCOPI

bonum, quod non oculis, sed mente conspicitur. « Signa-

)) lum auteni dixit in noliis, » tanc[uam denarius signa-
tur regis imagine. Homo enim factus est ad imaginem et
similitudinem Dei^ quam peccando corrupit bonum :

ergo ejus est verum atque seternum, si renascendo signe-

tur. Et ad hoc credo pertinere, qiiod quidam prudenter
intclligunt, illud quod Dominus, viso C?esaris nummo, ait
« Reddite Caesari quod Caesaris est, et Deo quod Dei est"^. »

Tanquam si diceret : Quemadmodum Caesar a vobis exigit

impressionem imaginis suse, sic et Deus : ut quemadmo-
dum illi redditur nummus , sic Deo anima lumine vultus
ejus illustrata atque signata. « Dedisti Iretitiam in cor

M meum. » Non ergo fvjris quserenda est laetitia, ab his

qui adhuc graves corde dihgunt vanitatem, et quaerunt
mendacium sed •, intus ubi signatum est lumen vultus Dei.
« In interiore enim homine habitat Christus^, » ut ait

Apostolus : ad ipsum enim pertinet videre veritatem, cum

jlle dixerit : Et cum loquebatur in
« Ego sum veritas^. »
Apostolo dicente experimentum ejus acci- : « An vultis
» pere qui in me loquitur Ghristus^? » non ei foris uti-
que, sed in ipso corde, id est, in ilJo cubili ubi orandum
est^, loquebatur.
IX. Sed homines temporalia sectantes ,
qui certe multi
sunt, nihil aliud noverunt dicere, nisi, « Quis ostendit
)) nobis bona ? )) cum vera et certa bona intra semetipsos
videre non possint. Itaque consequenter de his rectissime
dicitur, quod adjungit : « A tempore frumenti, vini et
» olei sui multiplicati sunt^ « Non enim vacat, quod
additum est, « sui. » Est enim et frumentum Dei : « Si-
» quidem est panis vivus qui de coelo descendit^. ,
» Est'

et vinum Dei : nam inebriabuntur, inquit, « Ab ubertate

' Gen. 1, 2G. — Mattb. » xxii, 2i. — ' Ephcs. lu, 17. — Joan. ^ xiv, 6.
— 5 2 cor. xui, 3—6 Matth. ti, 6.-7 Psal. iv, 8. — joan.
8 vi, 5?
 enarrAtio in psalmum IV. 139
» domus tuae^ » Est et oleuni Dei de quo dictum est; :

<(Impinguasti in oleo caput meum-. » Isti autem multi

qui dicunt, « Quis ostendit nobis bona ? » et regnura coe-
lorum intra se esse non vident^ : A tempore frumenti,
» vini et olei sui multiplicati sunt. » Non enim multipli-
catio semper ubertatcm significat, et non plerumque exi-
guitatem cum dedita temporalibus voluptatibus anima
:

semper exardescit cupiditate, nec satiari potest, et multi-

plici atque aerumnosa cogitatione distenta,simplexbonum

videre non sinitur qualis est iila de qua dicitur « Cor-

: :

» pus enim quod corrumpitur, aggravat animam, et de-

» primit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem^. »

Talis anima temporalium l)onorum dccessione et succes-

sione, id est, a tempore frumenti, vini et olei sui innu-
merabilibus completa phantasmatibus sic multiplicata est,
ut non possit agere quod prscceptum est : « Sentite de
» Domino in bonilate, et in simplicitate cordis quserite
» illum^ enim multiplicitas iUi simplicitati vehe-
» Ista

menter adversa Et ideo istis relictis qui multi sunt,

est.

muldplicati scilicet temporalium cupiditate, et dicunt:

« Quis ostendit nobis bona, » quse non oculis foris, sed

intus cordis simplicitate quserenda sunt : vir fideJis exul-

tat, et dicit « In pace, in idipsum, obdormiam, et som-
:

» num capiam^. » Recte enim speratur a talibus omni-

moda mentis abalienatio a mortalibus relius et miseria- ,

rum sseculi hujus oblivio, quae nomine obdormitionis et

somni decenter et prophetice significatur, ubi summa pax
nullo tumultu interpellari potest. Sed hoc jam non tene-
tur in hac vita, sed post hanc vitam sperandum est. Hoc
etiam ipsa verlia ostendunt, quae faturi sunt temporis. Non
enim dictum est : aut, Obdormivi . et somnum coepi ^ aut,

« Psal. XXXV, 9 — XXII,

* Id. 5. — ^ Luc. xvii, 2i. — 4 Sap.w, i5. —
— 5Sap. 1, I.
— ''Psal.iVjQ. \
\
Ct
f«
 :

140 S. ArGUSTINI EPTSCOPT

Obdormio, ot somnum capio •, sed , « Obclormiam, ct som-
•» numcapiam. Tanc corruptibile hoc induetur incorriip-
» tione, et mortale hoc induetur immortahtate : tunc
» absorbebitur mors in victoriam^ . » IIoc cst, unde dicitur
« Si autem c[uod non videmus speramus, per patientiam
)) expectamus'^. »
X. Ouap''opter congruenter ultimum annectit, et dicit

« Quoniam tu, Dominc, singulariter in spe habitare fecisti

» me^. » Hic non dixit, Facies; sed, « Fecisti. » In quo

ergo jam ista spes est, erit profecto etiam quod speratur.
Et bene ait, « Singulariter. » Potest enim referri adversus
illos multos, qui multiplicati a tempore frumenti, vini et
olei sui dicunt : « Quis ostendit nobis bona ? » Perit enim
hsec multiphcitas, et singularitas tenetur in sanctis : de
quibus dicitur in Actibus Apostolorum : « Multitudinis
» autem credentium erat anima una, et cor unum"*. »
Singulares ergo et simplices, id est, secreti a multitudine
ac turba nascentium rerum acmorientium, amatores aeter-
nitatis et unitatis esse debemus, si uni Deo et Domino
nostro cupimus inhaerere.

ENARRATIO
IN PSALMUM V.

I. TiTULus Psahni est, « Pro ea quse hsereditatem acci-

» pit''. » InteUigitur ergo Ecclesia, quae accipit h,Teredi-
tatem vitam aeternam per Dominum nostrum Jesum Ghris-
tum, ut possideat ipsum Deum, cui adhserens beata sit,
' r Cor. XV, 5/j. — ' noin. vm,2:'), — ^ Psal. ix, lo. — 4 Act. iv, 32. —
5 P?al. V, I.
 ENARRATIO IW PSALMUM V. I4l
secuiidum illucl ; « Beali mites, quia ipsi haercditate pos-
» sidebunt terram^. » Quam terram, nisi de qua dicitur :

« Spes mea es tu, portio mea in terra viventiura^? » Et

illud manifestius : « Dominus pars hsereditatis me.Te et
» cahcis mei^. » Dicitur et haereditas Dei vicissim Eccle-
sia secundum illud : « Postula a me , et dabo tibi gentes
» haereditatem tuam'^. » Ergo haereditas nostra Deus di-
citur , quia ipse nos pascit et continet : haereditas Dei di-
cimur, quia ipse nos administrat et regit. Quapropter vox
Ecclesise est in hoc Psalmo vocatae ad hoereditatem ut et ,

ipsa fiat hsereditas Domini.

II. « Verba mea exaudi, Domine^. » Vocata invocat

Dominum ut, eodem opitulante, pertranseat nequitiam

:

saecuh hujus , et ad eum perveniat. « Intelhge clamorem

« meum ^. » Bene ostendit quis iste sit clamor, quam in-

terior de cordis cubih sine strepitu corporis perveniat ad

Deum 5
quandoquidem vox corporahs auditu»', spiritahs

autem intelhgitur. Quanquam hoc sit etiam exaudire Dei,

non aure carnah, sed maje*statis prsesentia.

III. « Intende voci obsecrationis meae' : » id est, illi

voci, quam ut Deus intelligat, petit : quae quaUs sit,

jam insinuavit, cum dixit : « Intelhge clamorem meum.

» Intende voci obsecrationis mese , Rex meus et Deus
» meus^. » Quamvis Fihus Deus, et Pater Deus_, et
et

simul Pater et Fihus unus Deus, et si interrogemur de

Spiritu sancto , nihil ahud respondendum est , nisi quod
Deus sit ; et cum simul dicuntur Pater et Fihus et Spiritus
sanctus , nihil ahud intelligendum est quam unus Deus :

tamen regem Fihum solent appellare Scripturse. Secun-

dum ergo illud quod dictum est Per mc itur ad Pa- : ((

» trem »recte primo, « Rex

'^, meus » et deinde, « Deus ^

'
« MaUh. v^ 4. — " Psal. cxLi, 6. —3 JJ. xv, 5. — 4 IJ. 11, 8. — ^ Id.

V 2. — ^ Ibid. — 7 Ibjd. 3. — » Ibid. — 9 Juan. xiv, 6.

 ,,:

142 S. AUGUSTIMI EPISCOPI

)) meus. Nec tamen dixit, « Intendite, )) sed, « Intende. )>

Non enim duos aut tres deos fides catholica pracdicat

sed ipsam Trinilatem unum Deum. Non ut eadem Trinitas
simui possit aliquando Pater, aliquando Filius, aliquando
Spiritus sanctus dici, sicut Sabellius credidit : sed ut Pater
nonnisi Pater, et Filius nonnisi Filius, et Spiritus sanctus
nonnisi Spiritus sanctus, et hsec Trinitas nonnisi unus
Deus. Quia et cum dixisset Apostolus « Ex quo omnia :

)) per quem omnia , inquo omnia^ » Trinitatem ipsam

insinuasse creditur : nec tamen sul^jecit, « Ipsis gloria, »
sed, « Ipsi gloria. )>

IV. Quoniam ad teorabo, Domine, mane exaudies

«

))vocem meam^. Quid sibi vult quod superius dixit )> :

« Exaudi quasi in praesenti se exaudiri cuperet nunc

, )> :

vero dicit « Mane exaudies » non

: Exaudi et « Ad ^ , (c : )> ,

))te orabo-, non « Ad te oro » et deinceps, « Mane

)>
, :

))astabo tibi, et videbo^ non « Asto et video? Nisi )> , )>

forte superior ejus oratio ipsam invocationem ostendit :

cabgans autem inter procellas hujus Siieculi, sentit senon

viderequod cupit et tamen sperare non desinit. Spes ,

enim quse videtur, non cst spes ^. » Intelligit tamenquare

non videat quia nondum nox peracta est, id est, teneJjrse
,

quas peccata meruerunt. Dicit ergo : « Quoniam ad te

» orabo, Domine , » id est, quoniam tantus es ad quem
orabo : « Mane exaudies vocem meam. » Non ille es,
inquit ,
qui possis videri ab eis quorum ab oculis nox
,

peccatorum nonduni recessit : peracta ergo erroris mei

nocte, et discedentibus tenebris ,
quas mihi peccatis meis
fecit , exaudies vocem meam. Cur ergo superius non ait

« Exaudies-, )> sed , « Exaudi? » An postquam clamavit,

« Exaudi, » et non, « Exaudita est, » sensit quid opor-
teat transire, ut possit exaudiri? An et superius exaudita

' Rom. XI, 36. — » Psal. v, 4- — ^ Ro«>- vui, 24.

 ,

ENARRATIO IN PSALMUM V. 143

est, sed nondum se intelligit exauditam, quia nondum
videt a quo exaudita est : et quod nunc ait : <tMane
» exaudies, hoc intelligi voluit, « Mane intelligam me
»

» esse exauditam ? » qualis est ista locutio « Exurge ,

)) Domine^, id est, « Fac me exurgere.

)> Sed hoc de )>

resurrectione Christi accipitur : illud certe non potest

recte aliter accipi : « Tentat vos Dominus Deus vester, ut
)) sciat si diligitis eum -, )) nisi ut vos per illum sciatis, et
vobismetipsis manifestetur, quantum in ejus amore pro-
feceritis.

« Mane astabo tibi, et videbo^ Astabo

V. quid est ))

non jacebo ? Quid est autem ahud jacere, nisi in terra

ni'?i

qi .escere, quod cstin terrenis voluptatibus bealitudinem

quaerere? « Astabo^ inquit, et videbo. » ISon est ergo
inhaerendum volumus Deum videre, qui mundo
terrenis, si

corde conspicitur. « Quoniam non Deus volens inic[uita-

» tem tu es. Non habitabit juxta te malignus, neque per-
» manebunt injusti ante oculos tuos. Odisti omnes qui

» opcrantur iniquitatem, perdes omnes qui loquuntur

» mendacium. Yirum sanguinum et dolosum abominabitur

» Dominus^. » Iniquitas, raalignitas, mendacium, homici-

dium, dolus, et quidquid hujusmodi est, ipsa nox est qua

transeunte fit mane, ut videatur Deus. Causam ergoexpo-
suit, quare mane astabit, et videbit « Quoniam non Deus :

» volens iniquitatem, inquit, tu es. » Si enim Deus esset

qui vellet iniquitatem, posset etiam ab iniquis videri, ut
nonmane videtur, id est, cum iniquitatis nox pertransierit.
VI. « Non habitabit juxta te te malignus » id est, :

non sic videbit, ut haereat. Ideo sequitur :Neque per-

«

M manebunt injusti ante oculos tuos. » Quia ocuU eorum,

id est, mens eorura reverberatur luce veritatis propter
tenebras peccatorura quorum consuetudine fulgorem
:

« Psal. m, 7. — * Deut. xui, 3. — ^ Psal. v, 5. — 4 Ibid, 6, 7.

144 S. AUGUSTIKI EriSCOPl
recUe iiitcUigeiitioe sustincre non possunt. Ergo ct qui vi-

dent aliquando, id est, qui verum intelligunt, lamen

adhuc injusti sunt, non ibi pcrmancnt amando ca quse
avertunt a vero. (icrunt enim sccum suam noctem, id
est, non solum consuctudincm , scd ctiam amorem pec-
candi. Quse nox, si Iransierit, id est, si peccare destite-
rint , et ipse amor atquc consuetudo f ugata fuerit , fit

manc , ita ut non solum intelligant , scd etiam inhajreant

veritati.

VII. omncs qui operanturiniquitatcm. » Odium

« Odisti
Dei ex illa qua odit peccator
locutione intelligcndum est ,

quisque veritatem. Videtur enim quod et illa odit,quos in

semanerenon sinit. Non autem manent, qui eam sustinere
non valent. « Perdcs omnes qui loquuntur mendacium. »
Hoc enira est veritati contrarium. Scd ne quis putet aU-
quam substantiam vcl daturam veritati esse contrariam ,

intelhgat ad id quod non est pcrtinere mcndacium non ,

ad id quod est. Si enim hoc dicitur quod est, vcrum di-

citur si autem hoc dicitur quod non est
: mendacium ,

est. Ideo inquit « Perdcs omnes qui loquuntur menda-

:

» cium » quia recedentcs ab eo quod est, ad id quod

:

non est dechnantur. Multa quidem videntur pro salute aut

commodo alicujus^ non mahtia, sed benignitate menda-
cia quale illarum in Exodo ol)stetricum quse Pharaoni
:
,

falsum renuntiaverunt^, ut infantes fihorum Israel non

nccarcntur. Sed etiam ista non re, sed indole laudantur :

quoniam qui tantum hoc modo mentiuntur, merebuntur

ahquando ab omni mendacio Jibcrari. Nam inhisqui pcr-
fecti sunt, nec islamendacia invcniuntur. Quibus dictum
est : « Sit in ore vestro : Est cst ; non, non : quidquid am-
» phus cst, a malo est'~. » Nec immerito alio loco scriptum

est : (( Os c[uod mentitur, occidit animam ^ » ne quis ar- :

' Exod. I, 19. — ' Matlh. v, 07. — ' Sap. 1, ir.

 EIVAKHATIO IN PSALMCIM V. 145
jjitretur perleclum et spiritalem horainem pro ista tem-
porali vita , in cujus morte non occiditur anima, sive sua,
sive alterius, debere mentlri. Sed quoniam aliud est men-
tiri , verum occultare si({uidem aliud est falsum
aliud 5

dicere, aliudverum tacere si quis ibrte vel ad istam vi- :

sibilem mortem non vult hominem prodere paratus esse ,

debet verum occultare non falsum dicere ut neque pro-

, ^

dat, neque mentiatur, ne occidat animam suam pro cor-

pore alterius. Si autem hoc nondum potest, vel sola hujus
necessitatis habeat mendacia , ut etiam. ab istis, si sola
remanserint , liberari mereatur, et Spiritus sancti robur
accipere,quo quidquid perpetiendum est pro veritate,
contemnat. Duo sunt omnino genera mcndaciorum in ,

quibus non magna culpa est scd tamen non sunt sine ,

culpa, cum aut jocamur, aut ut prosimus mentimur. Ilkid

primum in jocando, idco non cst perniciosissimum ,
quia
non falUt. Novit cnim ille cui dicitur, joci causa essc dic-
tura. Secundum autem ideo mitius est, quia retlnet non-
nuUam benevolentiam. IUud vero ([uod non haJjet duplex
cor, nec mendacium quidem dicendum est. Tanqiiam
verbi gratia , si cui gladius commendetur, et promittat se
redditurum, cum ille qui commendavit poposcerit 5
si

forte gladium suum repetat furcns manifestum est tunc ,

non esse reddendum ne vel se occidat vel ahos doncc ei

, ,

sanitas restituatur. Hic ideo non habet duplex cor, quia

ille cui coramendatus est gladius, cum promiltebat se
redditurum poscenti, non cogitabat furentem posse repe-
Verum autem occultavit et Dominus, cum Dlscipulis
tere.
nondum idoneis dixit « Multa haljco vobis dicere sed
: ,

» nunc non potestis portare iUa* : » et apostohis Paulus

ait : « Non potui loqui vobis quasi spiritahbus , sed quasi
» carnalibus^. » Unde manifestum est non esse culpan-
« Joan. XVI, 12. — > I Cor. 111, 5.

cxiv. 10
 ,
:

1 46 S. AUGCSTINI EPISCOPI
dum, aliquando veram tacere. Falsum autem dicere non ,

invenitur concessum esse perfectis.

VIII. « Virum sanguinnm et dolosum abominabitur ,

» Dominus^ » Potest hic recte videri repetitum, quod ait

superius: « Odisti omnes qui operantur iniquitatem,per-
» des omnes qui loquuntur mendacium » ut « Virum :

» sanguinum » ad operantem iniquitatem referas « Do- ,

» losum » autem ad mendacium. Dolus enim est, cunl

aliud agitur, aliudsimulatur. Et apto verbousus est qiiod
ait, « Abominal)itur. » Solent enim abominati dici, ex-

hseredati. Hic autem Psahnus « pro ea est, quoe haere-

» ditatem accipit : » quse subjicit exultationem spei suae,
dicens Ego autem in multitudine miserationis tu.-^e in-
: « ,

» troibo in domumtuam-. In multitudine miserationis, »

fortasse in multitudine hominum perfectorum et beatorum

dicit, quibus civitas illa constabit, quam nunc parturit
et paulatim parit Ecclesia. Homines autem multos rege-
neratos atque perfectos , recte dici multitudinem misera-
tionis Dei quis negat ^ cum verissime dictum sit : « Quid
» est homo, quod memores ejus ; aut filius hominis, quia
» visitas eum^? » tanquam
« Introibo in domum tuam :

lapis, credo, in aedificium, Quid enim aliud dictum cst.

domus Dei quam templum Dei est de quo dictum est ,

« Templum enim Dei sanctum est, quod estis vos * ? »

Cujus eedificii lapis angularis est ilie^, quem suscepit co-

seterna Patri Virtus et Sapientia Dei.
IX. « Adorabo ad templum sanctum tuum, in timore
» tuo*^. Ad templum, » sicut prope templum intelligimus.
Non enim ait « Adorabo in templo sancto tuo
: » sed ;

« Adorabo ad templum sanctum tuum. » Intelligendum

etiam cst non de perfectione, sed de progressu ad perllsc-
' Psal. V, 7. — ' iLifl. 8.— ^ td. viii, 5. — '1 i Coi\ 111, 17. — 5 Eplies.

11, 10. — *'

l'sal. V, }).
 ,

enarratio in psalmum V. 147

tionem dictum esse : ut illud perfectionem significet.
« Introibo in domum tuam. » Sed ut hocproveniat, prius
« Adorabo, inquit, ad templum sanctum tuum. » Et for-
tasse ob hoc addidit quod magnum est: « Iiitimore tuo, »

prsesidium procedentibus adsalutem. Gum autem quisque

pervenerit fiet in eo c[Uod dictum est
, « Consummata :

» dilectio foras mittit tiraorem *. » Non enim timent jam

amicum quibus dictum est « Jam non dicam vos ser-

,
:

» voSj sed amicos-, » cum ad id, quod promissum est,

perducti fuerint.
X. « Domine, deduc me in tua justitia propter inimicos
» meos^. » Satishic declaravit in profectione se esse, id
est , in provectu ad perfectionem , nondum in ipsa per-
fectione,quando utdeducatur exoptat. « In tua justitia »
autem non in ea quse videtur hominibus. Nam et malum
,

pro malo reddere justitia videtur sed non est ejus de

,
:

quo dictum est « Qui facit oriri solem suum super bonos
:

» et malos ^ » quia et cum punit Deus peccatores

: non ,

malum suum eis infert, sed malis eorum eos dimittit.

« Ecce, inquit, parturiit injustitiara, concepit laborem ,

» et peperit iniquitatem : lacum aperuit et effodit eum

» et incidit in foveam quam operatus est : convertetur
» dolor ejus in caput ejus, et in verticem ejus iniquitas
» ejus descendet^ » Cum ergo punit Deus, ut judex
punit eos qui legem praetereunt, non eis inferens de se
ipso malum , sed in id quod elegerunt eos expellens , ad
complendam summam miseriarum. Homo autem cum
malum pro malo reddit , malo voto id facit : et ob hoc
piior ipse malus est, dum punire vult malum.
XI. « Dirige in conspectu tuo iter meura^. » Nihilma-

nifestius est, quam id tempus eum commendare, quo

« I Joan. IV, i8. — = Joan. xv, i5. — 3 Psal. v, 9.-4 Matlh. v, 45.
— 5 Psal. vii, 15-17. — ^ IJ. V, 9.

10.
148 S. ALGUSTIM EPISCOPI

pi-oficil. Hoc cst eniin itcr quod non Lorrarum locis per-

agitur, scd afrcclibus aiiinioram. « In conspectu, inquit,

)) tuo dirigc iter meuni : » id est , ul^i nuUns hominum
vidct : quibus credcndum non cst laudantibus , aut vitu-
perantibus. Non cnim ulio modo possunt de aliena con-
qua iter dirigitur ad Deuni. Ideo sub-
scientia judicare, in
jecit Quoniam non cst in ore eorum vcritas ^ Quibus
: « )>

utique judicantibus non cst credcndum et idco intro ad ,

conscicntiam ct ad Dei conspcctum confugiendum est.

« Cor eorum vanum cst, » Quomodo ergo potest csse in

orc eorum veritas, quorum cor fallitur dc pcccato ctpoena
peccati? Lndc rcvocantur homincs illa voce » Ut quid :

» diiigitis vanitatem , et quaeritis mendacium^? »

XII. « Scpulcrum patcns est guttur corum^. Ad vo-

»

racitatis significationem referri potest, proptcr quam ple-

rumquc homincs adulatione mentiuntur. Et mirabihter
dixit, « Patens sepulcrum » quoniam semper inhiat illa :

voracitas non ut sepulcra quae rcccptis cadaveribus mu-

,

niuntur. Potestetillud intcliigi, quod mendacio etblanda

adulatione trahunt in se quos ad peccata illectant ; ct eos

tanquam devorant, cum in suam vitam convertunt. Quod

quibus contingit , c[uoniam pcccato moriuntur, rcctc illi

a quibus inducuntur, sepulcra patcntia dicti sunt : quia

et ipsi quodam modo exanimcs sunt , vitam non habendo
vcritatis ; ct mortuos in sc recipiunt ,
quos verbis menda"
cibus et vano corde interemptos in se convertunt. « Lin-
» guis suis dolose agebant , » idest, linguis malis. Nam
hoc videtur significare, cum dicit « Suis. » Mah cnim ,

raalas habent hnguas id est maLi. loquuntur, cum lo- , ,

quuntur dokun. Quibus Dominus dicit « Quomodo po- :

» testis Ijona loqui , cum sitis mah ^ ? »

XIII. « Judica iJIos, Deus : dccidant a cogitationibus

'
IVal. VII, 10. — 2 IJ. IV, 3. — ^ IJ. V, ir. — 4 Mallh. xn, 3.j.
 ENAKKA.TIO IJV PSALMUM V. 1^9
» suis*. » Prophetia est, non maledictio. Non enim optat ut
eveniat •, sed cernit quid eventurum sit. Contigit namque
iliis,non quia videtur optasse sed quia tales sunt ut me- ;

rito contingat. Sic enim et quod postea dicit « Lsetentur :

» omnes qui sperant in te'^, » per prophetiam dicit quo- •,

niam cernit esse laetaturos. Sic per proplietiam dictum

est « Excita potentiam tuam et veni^
: quoniam videbat : ^)

esse venturum. Quanquam possit etiam hoc modo accipi

quod dictum est : « Decidant a cogitationibus suis , » ut
magis bene ab eo optatum credatur, dum cadunt a cogita-
tionibus suis mahs, id est, ut jam non cogitent mala.
Sed vetat sic intelhgi quod sequitur, » « Expelle eos.
Nulio enim modo potest in bonam partem accipi cum ,

quisque expellitur a Deo Quapropterper prophetiam dic-

.

tum, non per malevolentiam intelligitur cum hoc dic- , :

tum sit, quod necessario tahbus eventurum est, qui in

peccatis quse memorata sunt perseverare voluerint. « De-
,

» cidant ergo a cogitationibus suis, » dictum est, de-

cidant accusantibus se cogitationibus suis, testimonium
perhibente conscientia sua, sicut Apostolus dicit": « Et
»> cogitationum accusantium seu defendentium , in reve-
» latione justi judicii Dei''. ))

XIV. Secundum multitudinera impietatum eorum

«

» expelle eos ^ » id est:longe eos expelle. Hoc est enim

,

« Secundum multitudineiu impietatum eorum, ut mul- ))

tura expellantur. Expelluntur ergo impii ab illa hteredi-

tate, qu9e intelhgendo et videndo Deum possidetur : sicut
expelluntur morbidi oculi fulgore lucis, cum ilhs ea poena
est quse ahis isetitia. Non ergo ipsi raane astal)unt , et
videbunt. Et tam magna prjena cst ista expulsio ,
quam
magnum praemiura est ilhid quod dicitur : « Mihi autem
• Psal. V, ir. — 2 Ibid. i2. — ' Psal. i.xxix, 3. — ^ Roin. ii. t.'i, iG. —
5Psal. V, II.
J50 S. AUGUSTINl EPISCOPI
» adhaerere Deo bonum est^ » Hiiic poenae contrarium
est : « Intra in gaudium Domini tui, » Quia huic expul-
sioni simile est : « Projicite illum in lenebras exteiiores'-. »
XV. « Quoniam inamaricaverunt te, Domine ^. Ego sum,
» inquit, panis qui de coelo descendi ^ : » et, « Opera-
» mini escam quae non corrumpitur^ : » et, « Gustate,
» et videte quoniam suavis est Dominus*'. » Peccatoribus
autem panis Unde os vera dicc^tis
veritatis amarus est.

odcrunt. Ipsi ergo inamnricaveruntDeum, qui peccando

in eam segritudinem devenerunt, ut cibum veritatis, quo
sanae animae gaudent, tanquam felleum sustinere non
possint.
XVI. « Et laetentur omnes qui sperant in te : » utique
illi, quibus gustantibus suavis estDominus. « In oeternum
» exultafeunt, et inhabitabis in eis^. » Ipsa ergo erit geterna
exultatio, cum templum Dei fmnt justi : et erit gaudium
ipsorum, ipse incola eorum. Et gloria])untur in te omnes «

» qui dibgunt nomen tuum^ » tanquam cumadesteis ad :

fruendum quod diligunt. Et bene « In te, » tanquam pos-

sidentes haereditatem, de qua titulus Psabpi est : cum et
ipsi sint ejus haereditas, c[uod significat, « Inhabitabis in
» eis. » A quo Jjono prohibentur quos secundum multitu-
dinem impietatum eorum expelht Deus.
XVII. « Qaoniam tu benedices justum^. » Haec est be-
nedictio gloriari in Deo et inhabitari a Deo. Ista sanc-
,
,

tificatio conceditur justis. Sed ut justificentur, praecedit

vocatio : quae iion est meritorum, sed gratiae Dei. « Omnes
» enim peccaverunt, et egent gloria Dei ^°. Quos enim
» vocavit, hos et justificavit : quos autemjustificavit, hos
» etglori(icavit'^') Quia crgo vocatio non meritorum nos-

• Psal. Lxxii, 28. — = Blatth. xxv, 21 et 3o. — ^ Psal

 ,

ENABBAXrO IN PSALMUM V. 151

trorum, sed benevolenlice et misericordiae Dei cst_, sub-
jecit diccns Domine ut scuto ])onos voluntatis tuae
: « ,

» coronasti nos^ » Bona enim voluntas Dei proecedit bo-

nam voluntatem nostram , ut peccatores vocet in poeni-
tentiam. Et ipsa sunt arma quibus expugnatur inimicus :

contra quem dicitur : «. Quis accusabit adversus electos

» Dei ? » et , « Si Deus pro nobis ,
quis contra nos ? Qui
» unico Filio suo non pepercit , sed pro nobis omnibus
» tradidit illum enim adbuc cum inimici essemus
^. Si
» Christus pro nobis mortuus est; multo magis reconci-
» liati salvi erimus ab ira per ipsum ^ » Hoc est in-
, .

victissimum scutum ,
quo repeJlitur inimicus, desperatio-
nem salutis suggerens multitudine tribulationum et ten-
tationum.
XVllI. Totus ergo textus Psalmi est oratio ut exaudia-
tur ; Verba mea exaudi, Do-
ab eo quod scriptum est : «

» mine, » usque ad, « Rex meus et Deus meus. » Deinde

intellectus eorum quse impediunt ad videndum Deum id ,

est, ut se exauditam esse cognoscat, ab eo quod scriptum

est « Quoniam ad te orabo, Domine, mane exaudies vo-

:

» cem meam, » usque ad, « Virum sanguinum et dolosum

» abominabitur Dominus. » Tertio sperat se domum Dei

f uturam nunc ei appropinquare in timorc ante con-
, et

summationem quae expeUit timorem, ab eo quod scriptum

est « Ego autem in multitudine miserationis tute
: » us- ,

que ad, « Adorabo ad tempkim sanctum tuum in timore

» tuo. » Quarto proficientem se atque promoventem inter

illa ipsa, quibus impediri sesentit, orat ut adjuvetur in-

trinsecus , ubi nemo hominum videt , ne avertatur mahs
linguis , ab eo quod scriptum est : « Domine . deduc me
» in tua justitia propter inimicos meos, » usque ad,
« Linguis suis dolose agebant. » Quinto prophetia est,
' Psal. V, i3. — 3 Rora. vm, 3i et 33. — 3 j,j.
y^ g^ jo.
 ;,

152 S. AUGUSTINl EPISCOPI

quce poena mineat impios quando justus vix salvus erit
,

et quod pr.nemium justi adepturi sint, qui vocati venerunt,

et donec perducerentur viriliter omnia sustinuerunt ah ,

eo quod scriptum esL « Judica illos, Deus, » usque in

:

finem Psalmi,

ENARRATIO

IN PSALMLM \I.

h\ finem, in liymnisde octavo, Psalmus David^

I. « De octavo, » hic videtur ohscurum^. (Namcsetera

in hoc titulo manifestiora sunt. ) Yisum cst autem non-

nulfisdiem judicii significare id est tempus adventus , ,

Domini nostri, quo venturus est judicare vivos et mortuos.

Oui adventus, computatis annis ah Adam ,
post septem
annorum milfia futurus creditur ut septem annorum ;

milfiatanquam septem dies transeant, deindeiffud tempus

taufpiam dies octavus, adveniat. Sed quoniam dictum est
a Domino « Non est vestrum scire tempora
: qune Pater ,

» posuit insuapotestate^ De die vero etiffa hora

: » et, «

» nemo scit, neque Angefus nequeVirtus, neque Fifius,

,

» nisi sofus Pater^ : » et iffud quod scriptumest, tan-

quam furem venire diem Domini% salis aperte ostendit
neminem sihi oportere arrogare scientiam iffius temporis
computatione afiqua annorum. Si enim postseptem miffia
annorum iffe dies venturus est, omnis fiomo potest annis

' Psal. VI, I. — 2 Yide D. Guillon , tom xxr, p. ^oS-^ioG. — 3 Act. i, 7.

—^ Maftli. XXIV, 36. — 5 , jliess. v, 2.
 ,,

ENARTlATIO IN PSALMUM VI. 153

compiitatis adventum ejus addiscere. Ubi erit ergo ,
quod
nec Filius hoc novit? Quod utique ideo dictum est, quia
per Filium homines hoc non discunt, non quod apud se
ipse non noverit secundum illam locutionem « Tentat
: :

» vosDominus Deus vester, ut sciat^, » id est, scire faciat

vos; et, « Exurge, Domine^, » id est fac nos exurgere. ,

Cum ergo ita dicatur nescire Filius hunc diem, non quod
nesciat sed quod nescire faciat eos quibus hoc non ex-
, ,

pedit scire , id est , non eis hoc ostendat : quid sibi vult

nescio quse praesumptio ,

quae annis computatis certissi-
mum speratpost septem annorum milha diem Domini.
11. Nos igitur, quod nescire nos Dominus voluit, hben-
ter nesciamus : et quseramus quid veht sibi iste titulus

qui scribitur « De octavo. » Potestquidem etiam nulJa

annorum temeraria supputatione dies judicii octavus in-
telhgi, quod jam post finem hujus sseculi accepta feterna
vita, tunc non erunt animse justorum obnoxiae- tempori-

bus et quoniam omnia tempora septem dierum istorum

;

repetitione volvuntur, octavus forte ille dictus est, qui

varietatem istam non habebit. Est ahud quod hic non
absurde accipi potest, cur octavum dicatur judicium, quod
post duas generationes futurum est unam quae ad corpus
,

alteram quse ad aniniam pertinet. Ab Adam enimusque ad

Moysen genus humanum vixit ex corpore, id est, secundum
carnem, qui etiam exterior et vetus homo dicitur^, etcui Ve-
tus Testamentum datum est, utquamvis rehgiosis, tamen
carnahbus adhuc operationibus futura spiritaha prresigna-
ret. Hoc toto tempore quo secundam corpus vivebatur,

« Regnavit mors, sicut Apostohis ait, etiam in eos qui

» non peccaverunt. Regnavit autem ex simihtudine prae-
» varicationis Adae*, » sicut idem dicit quoniam usque :

ad Moysen accipiendum est, quo usque Legis opera, id

' Deut. xiu, 3. — 2 pgal. ur, 7. —^3 Ephes. iv, 22. — 4 Roni. v, i^.
1 54 S. AUGUSTINI EPISCOPI
est, carnaliter observata illa sacramenta, etiam eos ob-
strictos tenuerunt certi mysterii gratia, qui uni Deo sub-
diti erant. Al) adventu aulcm Domini, ex quo ad circum-
cisioncm cordis a carnis circumcisione transitum est, lacta

vocatio est, ut secundum animam viveretur, id est, secun-

dum interiorem bominem, quietiam novus homo^ prop-
ter regenerationem dicilur morumque spiritabum innova-
tionem. Maniitstum est autem ad corpus quaternarium
numerum pertinere ,
propter notissima elementa quatuor
quibus constat, et quatuor quabtates, siccam, humidam,
cabdam, frigidam. Unde quatuor etiam temporibus ad-
ministratur, verno, sestate, autumno, byeme h?ec sunt :

notissima. Namde quaternario numero corporis tractatur

etiam abbi subtibus^ sed obscurius quod in hoc sermone :

vitandum est, quem etiam minus eruditis accommoda-

tum esse volumus. Ad animum vero ternarium numerum
pertinere potest intelligi, ex eo quod tripbciter Deum
dibgere jubemur, ex toto corde, ex tota anima, ex tota
mente- de quibus singubs non in Psakerio, sed in Evan-
:

gebo disputandum est nunc ad testimonium ternarii nu-

:

meri ad animum pertinentis, satis puto esse quod dictum

est. Peractis igitur numeris corporis ad veterem homi-

nem et ad Vetus Testamentum pertinentibus peractis ,

etiam numeris animi ad novum bominem et ad Novum

Testamentum relatis, sicut septenario numero transacto j

quia unumquodque temporabter agitur, quaternario in

corpus, ternario in animum distributo, veniet octavus ju-
dicii dies : (jui meritis tribuens quod debetur, jam non
ad opera temporalia, sed ad vitam seternam sanctos trans-
feret, impios vero damnabit in seternum.
III. Quam damnationei^lmetuens, orat Ecclesia in boo
Psabuo, dicens : « Domine, ne in ira tua arguas me^. »

' Coloss. iii, lo. — 2 Dcut. VI, 5; et Mattli. xxii, 87. — 3 psai. yj^ 2.
 »:
,

ENARRATIO IN PSALMtJM VI. 165

Dicit etiam Apostolus irara judiciii : « Thesaurizas tibi,
» inquit, iram in die irae justi judicii Dei^ « In qua se
non vult argui, quisquis in hac vita sanari desiderat. « Nec
» in furore tuo corripias me. Corripias, « mitius videtur
ad emendationem enim valet. Nam qui arguitur, id est,
aecusatur, metuendum est ne fmem habeat damnationem.
Sed quoniam furor plus videtur esse quam ira, potest mo-
vere cur illud quod est mitius, id est, correptio_, cum eo
positum est quod est dtrnus, id est, cum furore. Sed ego
puto unam rem duobus verbis significatam. Nam in graeco
hu^i quod est in primo versu hoc significat quod &pi-n ,

quod est in secundo versu. Sed cum Latini vellent etiam

ipsi duo verba ponere, quaesitum est quid esset vicinum

irse, et positum est furor. Ideo varie codices habent^ nam

in aliis prius invenitur ira , deinde furor : in ahis prius

furor, deinde ira : in aliis pro furore indignatio ponitur,
aut bilis. Sed quidquid illud est , motus est animi provo-
cans ad poenam inferendam. Qui tamen motus, non tan-
quam animae Deo tribuendus est, de quo dictum est « Tu :

» autem, Domine virtutum, cum tranquillitate judicas -.

Quod autem tranquillum est, non est perlurbatum. Non

ergo cadit in Deum judicem perturbatio sed quod in ejus :

ministris fit, quia per leges ejus fit, ira ejus dicitur. In
qua ira, non solum argui se non vult anima quse nunc
orat ; sed nec corripi, id est, emendari vei erudiri. Nam
in graeco -^Tat^sucrr.; positum cst, id est, erudias. Arguun-
tur autem omnes qui non habent funda-
in die judicii
mentum quod Emendantur autem, id est,
est Christus.

purgantur, qui huic fundamento superaedificant hgnum,

foenum, stipulam. Detrimentum enini patientur, sed salvi
erunt tanquam per ignem^ Quid ergo iste orat, qui non
vult in ira Domini vel argui vel emendari? quid, nisi ut
' Piom. II, 5. — 2 Sap. xii, i8. — ' i Cor. iii, ii.
 156 S. AUGUSTINI EPISCOPI
sanetur? Ubi enim sanitas est, ncc mors mctuenda est,
nec urenlis aul sccantis medici manus.
IV. Sequitur itaque, ct dicit : « Miscrere mci, Domine,
» quoniam infirmus sum : sana me, Domine, quoniam
)) contur])ata sunt ossa mea\ )> id est, firmamentum
animae mese, vel fortitudo lioc enim ossa significant. :

anima fortitudinem suam esse turbatam. cum

Dicit ergo
ossa nominat. Neque enim credendum est, quod habeat
ossa qua3 videmus in corpore. Quapropter, ad exposi-
tionem pertinet quod sul)jicitur, « Et anima mea tur-
» bata est valde. )> Ne quod ossa appellavit, corporis in-
telligcreatur. « Et tu, Domine, usqucquo-? » Quis non
intelligat significari animam luctantem cum morbis suis :

diu autem dilatam a medico ut ei persuaderetur in qupe ,

mala se peccando praecipitaverit ? Quod enim facile sana-

tur, non multum cavetur ex diilicultate autem sanatio- :

Non ergo
nis, erit diligentior custodia recepttC sanitatis.
tanquam crudebs Deus aestimandus est, cui dicitur « Et :

)) tu, Domine, usquequo ? Scdtanquam bonus persuasor ))

anim?p, quid mab sibi ipsa pepererit. Nondum cnim tam

perfecte orat liaec anima ut ei dici possit « Adhuc lo- , :

)) dicam Ecce adsum^. Simul ut ctiam ilhid

quente tc, : )>

agnoscat, quanta poena impiis praeparatur, qui se nolunt

convertcre ad Deum, si tantam diflicultatem convertcntes

patiuntur : sicut aho loco scriptum est « Si justus vix :

)) salvus crit, peccator ct impius ubi parebunt'*? »

V. « Converterc, Dominc, ct erue animam meam^ _»

Convertens se, orat ut ad eam convertatur Deus sicut

et ,

dictum cst: « Convcrtimini ad mc, ct convcrtar ad vos,

)) dicit Dominus*^. An cx illa loculione intclhgendum cst
« Convertere, Domine, )> id est, fac mcconvcrti, cuni in
' Psal. VI, 3. — ' IbiJ. 4. — 3 Isai. r.xv , 2^.-4 i Polr. iv, iS. —
s Psal. VI, b. — G Zacli. i, 3.
 »:

EAARRATIO iJN PSALMUM VI. 157

ipsa siia conversione difticuliatem laboremque senliret?
Nam perlecta nostra conversio paratum invenit Deum,
sicut Propheta dicit : « Tanquam diluculum paratum in-
» veniemus eum^ » Quoniam ut eum amitteremus, non
ejus absentia qui ubique adest, sed nostra fecit aversio.
« mundo erat, inquit, et mundus per eum factus
In hoc
))est, et mundus eum non cognovit'^. » Si ergo in hoc

mundo erai et mundus eum non cognovit nostra im-

: ,

munditia non fert ejus aspectum. Dum autem nos conver-

timus, idest, mutatione veteris vitse resculpimus spiritum
nostrum : durum sentimus et laboriosum ad serenitatem
et tranquilJitatem divinse kicis a terrenarum cupiditatum
cahgine retorqueri. Et in tali diflicultate dicimus, «Gon-
)) vertere, Doniine, )) idest, adjuva nos, ut perficiatur in
nobis conversio, qua3 te paratum invenit, et fruenduni
te profibentem dilectoribus tuis. Et ideo postquam dixit,
Domine, » adchdit, « Et erue animam meam
« Convertere, :

tanquam inhserentem perplexitatibus hujus saecuh, et spi-

nas c[usdam dilacerantiuni desideriorum in ipsa conver-
sione patientem. « Saivum me fac, inquit, propter mise-
)) ricordiam tuam^ )> Inteliigit non suorum meritorum
csse cpiod sanatur j c[uandoc{uidem peccanti et datum prse-
ceptum prsetereunti, justa damnalio debebatur. Sana me
ergo, inc[uit, non propter meritum meum, sed propter
misericordiam tuam.
Quoniam non est in morte cpi memor sit tui*.
VI. « )>

Intelligit cjuocjue nunc esse tempus conversionis quia :

cum ista vita transierit, non restat nisi retributio merito-

rum. « In inferno autem c|uis confitebitur tibi^.^ Con- )>

fessus est in inferno ilJe dives^ de quo Dominus dicit, qui

Lazarum vidit iii rec[uie, se autem in tormentis doIeJjat
' Osce VI, 3, juxta lxx. — ^ Joan. i, lo. — ^ Psal. i, 5. — 4 IbiJ. 6. —
5 Ibid.

I
158 S. AUGTJSTINI EPISCOPI

usquc adeo confessus, ut etiam moneri suos vellet, ut se

a peccatis cohibercnt, propter poenas quas apud inferos
esse non crcdiiur'. Quamvis ergo frustr;'., confessus est
tamen sibi merito illa accidisse tormenta ;
quando etiam
suos ne in haec inciderent, doceri cupiebat. Quid ergo est,
« In inferno autem quis confitebitur tibi ? » An infernum
vult intelhgi, quo post judicium praecipitabuntur impii,
ubi jam proptcr profundiores tenebras nulhnn Dei lucem
videbunt, cui ahquid confiteantur? Nam iste adhuc ele-
vatis oculiSj quamvis immani profundo inlerposito, potuit
tamen videre Lazarum in requie constitutum ex cujus :

comparatione, ad confessionem coactus est meritoram

suoruni. Polest ctiam illud intelhgi utmortem vocet pec- ,

catum, quod contempta divina lege committitur ut acu- :

leum mortis mortem appellemus, quod mortem compa-

ret. Aculeus enim morlis peccatum-. In qua morte hoc

est esse immemorem Dei, legem ejus et praecepta con-

temnere : ut infernum dixerit, csecitatem animi, quaepec-
cantem, idest, morientem excipit et involvit : « Sicut
)) non probaverunt, incpiit, habere Deum in notitia, dedit
)) illos Deus in reprobum sensum^. Ab ista morte et ab •»

isto inferno tulam se pra?beri anima deprecatur, dum

mohtur conversionem ad Deum, et sentit diHicullates.

YII. Quapropter contexit, dicens : «'Laboravi in gemitu
)) meo. Et tanquam parum profuerit addit, et dicit,
)> ,

« Lavabo per singulas noctes lectum meum *. Lectus )>

est hoc loco appellalus ubi requiescit animus aeger et in-

firmus , id est , in voluplate corporis et in omni delecta-
tione saeculari. Quam deleclationem Licrymis L^vat qui
sese ab illa conatur extrahere. Videt enim jam se damnare
carnales concupiscentias , et tamen delectatione tenetur
mfirmitas , et in ea libentcr jacet, unde surgere nisi sa-
' Luc. XVI, •i3-3i. — ' i Cor. xv, 56. — 3 Rom. i, 28. —4 Psal. vi, 7.
 »

ENARRATIO IN PSALMUM VI. 150

natus animus non potest. Quodautem ait, «Per singulas
» noctes , )) hoc fortasse accipi voluit , cpiod ille spiritu
promptus sentit aliquam lucem veritatis tamen in de-
, et
lectatione hujus saecuh per carnis infirmitatem ahquando
requiescit , tanquam dies et noctes alterno aifectu cogitur
pati : ut cum dicit : « 3Iente servio legi Dei , » tanquam
diem sentiat ^ rursus cum dicit : « Carne autem legi pec-
» cati*, » inclinetur in noctem : donec omnis nox tran-
seat, et veniat unus dies, de quo dicitur : « Mane astabo
y> tibi, et videbo^. )> Tunc enim astabit : nunc autem
jacet, quando in lecto est, quem lavabit per singulas noc-
tes, ut tantis lacrymis impetret eflicacissimam de Dei mi-
sericordia medicinam. « In lacrymis stratum meum ri-

)) gabo ^. )) Repetitio est-, cum enim dicit : « In lacrymis, »

ostendit quemadmodum«Lavabo, » dixerit. superius ,

Hoc autem accipimus « Stratum, » quod superius « lectum;

quanquam « Rigabo » amplius sit ahquid quam « La- ,
,

» vabo » quoniam potest ahquid in superficie lavari^

:

rigatio vero ad interiora permeat quod significat fletum ,

usque ad cordis intima. Tempofum vero varietas quod

prseteritum posuit cum diceret « Laboravi in gemitu
, ,

» meo-, » et cum diceret: « Lavabo per singulas

futurum,
» noctes lectum meum; » rursus futurum, « In lacrymis
» stratum meum rigabo , » illud ostendit, quid sibi dicere
debeat cum quisque in gemitu frustra laboraverit tan-
, 5

quam diceret « Non profuit cum hoc feci, ergo illud fa-
:

« ciam? »

VIII. « Turbatus est ab ira oculus meus* : » utrum

sua, an Dei, in qua petit ne argueretur, aut corriperetur.^
Sed si illa diem judicii significat, quomodo nunc potest
intelhgi ? An inchoatio ejus est, quod hic homines dolores
et tormenta patiuntur, et maxime damnum intelhgentiae
• Rom. VII. 20. — » Psal. v, 5. — Id. vi, 7. — 4 Ibid. 8.
^
160 5. AU(iUSllNl EI'lSCOl'1

vciitatis jam commcmoravi (|Uod dictum est

•, siciit :

«Deditillos Deus iu reprobum sensum^i' » Nam ca est ca3-

citas mentis in eam c[uisquis datus fuerit, alj interiore Dei
^

luce secluditur : sed nondum penitus cum in hac vita

est. Sunt cnim tenebra^ exteriores -, quoe magis ad diem
judicii pertinere intelliguntur, ut penitus extra Deum sit,
quisquis, dum tempus est, corrigi noluerit^ penitus au-
tem esse extra Deum quid est , nisi esse in summa coeci-

tatc? Siquidem Deus habitat lucera inaccessibilem^, quo

ingrediuntur quibus dicitur « Intra in gaudium Domini :

» tui^. » Hujus igitur irae inchoatio est ,

quam inhac vita
patitur quisque peccator. Timens itaque judicii diem, la-
borat, et plangit , ne ad iJlud perducatur, cujus initium
tam perniciosum nunc experitur 5 et ideo non dixit, Extino-
tus est^ sed , « Turbatus est ab ira oculus meus. » Si au-
tem sua ira dicit ocuhuu suum esse turbatura , neque hoc
mirum cstj namhinc ibrsitan dictum cst : «Nonoccidat sol
» super iracundiam vestrara quod interiorem solem, ^ : »

id est, sapientiam Dci, tanquam occasum in se pati arbi-

tratur mens, quac sua perturJjatione illum videre non si-
nitur.
IX. (dnveteravi in omnibus inimicis meis''. » De ira tantum

dixerat, (si tamen de sua ira dixerat :) considej"atis autem

rehquibvitiis, invenit sc omnibus esse vallatum. Quse vitia
([uoniam veteris vitre sunt et veteris hominis, quo exuendi
sumus ut induamur novo'', rectc diclum est, « Inve-
,

» teravi. In omnibus auteni inimicis meis » vel inter ,

ipsa vitia dixit, vel inter homines qui nolunt ad Deum

converti; nam et hi etiamsi nesciunt, etiamsi parcunt,
etiamsi iisdem conviviis et domibus et civitatibus, nulla
lite interposita, ct crebris colloquiis quasi concorditer
' Koin. I, 28. — 2 Matth. xxv, 3o. — ^ i Tiin. vi, i6. — 4 Matlh. xxv,
21 ct 2j. — 5 Ephes. IV, 26. — '^
Psal. vi, 8. — 7 Coloss. ui, 9, 10.
 ENARRATIO 1N PSALMLM VI. 161
utuntur; nihilorainus tamen intentione contraria, inimici
sunt eis qui se ad Deumconvertunt. Nam cum alii amant
et appetunt istum mundum , alii se optant ab isto mundo
liberari non videat illos inimicos esse istis ? Nam si
,
quis
possint, eos secum ad poenas trahunt. Et magnum donum
est inter eorum verba versari quotidie
, et non excedere ,

de itinere proeceptorum Dei. Saepe enim mens nitens per-

gere in Deum , concussa in ipso itinere trepidat : et ple-
rumque propterea non implet bonum propositum, ne
offendateos curaquibus vivit, alia bona peritura et tran-
seuntia dihgentes atque sectantes. Ab his separatus est
oranis sanus non locis, sed anirao. Nam locis corpora
,

continentur, animo autem locus est affectio sua.

X. Quapropter post laborem et gemitum et imbres cre-
berrimos lacrymarum quia inane non potest esse quod
,

tam vehementer rogatur ab eo qui fons est omniura mise-

ricordiarum verissimeque dictum est
, c Prope est Do- :

» minus attritis corde^ » post tantas diflicultates exau-

:

ditam sc animapia significans, quamlicet etianiEcclesiam

intelligere, vide quid adjungit « Discedite a me omnes :

» qui operamini iniquitatem^ quoniam exaudivit Dominus

» vocem fletus raei ^. » Vel in prophelia dictura est^ quo-
niara discessuri sunt , id est , scparabunlur a juslis impii,

cum judicii dies venerit^ vel nunc. Quia cliamsi pariter

atque iisdem conventiculis continentur, taraen in area
nuda jam grana separata sunt a paleis, quamvis inter pa-
leas lateant. Simul itaque versari possunt, sedsimulvento
auferri non possunt.
XI. « Quoniam exaudivit Dominus fletus raei; exaudi-
» vitDominusdeprecationem meam Dominus orationcm ^

» meam assumpsit'. » Crebra ejusdem sententise repetitio,

non quasi narrantis necessitatem, sed afiectum exultantis
' Psal. xxxiii, 19. — ^ Id. VI, g. — 3 l[,U, to.

CXIV. 11
 162 S. AUGUSTINI EPISCOPI
ostendit. Sic enim loqui gaudentcs solent, ut non cis suf-
ficiat semel enuntiare quod gaudcnt. Tste fructus est illiuS

gemitus in quo laboratur, et illarum lacrymarum quibus

lavatur lectus , et stratus rigatur : quoniam , « Qui seminat
» in lacrymis, in gaudio metct ^ : » et, « Beati lugentes ,

» quoniam ipsi consolabuntur'-. »

XII. «Erubescant, ct conturbcntur omnes inimici
» mei^, Discedite a me omiies , » dixit supcrius : quod
etiam in bacvita, sicut expositum est, fieri potest : quod
autem dicit, « Erubescant, ct conturbentur, » non video
cpiemadmodum evenire possit nisi illo die cum manifesta
fiierint justorura prsemia et supplicia peccatorum. Nam
nunc usquc adco non erubescuntimpii, ut nobis insultare
non desinant. Et plerumque tantum valent irrisionibus
suis, ut infirmos bomines de Cbristi nomine erubescere
faciant. Undedictum est « Quisquis-me erubuerit coram
:

)) bominibns, erubescam cum coram Patremeo'*. » Jam-

vero quisquis sublimia illa prsecepta implere voluerit, ut
dispergat , det pauperibus, quo justitia ejus mancat in
aeternum ^, omnibusque suis rebus terrenis venditis et in-
digentibus erogatis, Cbristum sequi volucrit, dicens :

« Nihil intulimus in bunc mundum verum , nec auferre

« quid possumus^ victum ct tegumentum babentes, bis
)) contenti simus^ : )) incidit in istorum sacrilegam dica-
citatem , et ab eis qui sanari nolunt, vocatur insanus 5 et
saepe ne boc vocetur a desperatis bominibus , trepidat fa-
cere , ef ditTert ,
quod omnium fidelissimus et potcntissi-
mus medicus imperavit. Non ergo nunc isti possunt cru-
bcscerc, quibus ne nos erubescamus optandum est, et a
proposito itinere vel revocemur, vel impediamur, vel re-
tardemur. Sed veniet tempus ut illi crubescant, dicentes,
» Psal. cxxvj 5. — ' Matth. v, 5. — ' Psal. vi, 11. — 4 Luc. ix, 26. —
5 Psal. cxi, 9. —6 r Tim. vi, 7, 8.
 ,

EKARRATIO IJN PSALMIJM \I. 163

ut scriptum est : « Hi sunt quos aliquando habuimus in
» risum et in similitudinem improperii : nos insensati
)) vitam illorum ffistimabamus insaniam, et fmem illorum
)) sine honore : quomodo computati sunt inter fiHos Dei,
)) et inter sanctos sors illorum est ? Ergo erravimus a via
» veritatis lumen non luxit nobis, et sol non
, et justitiae
)) est ortus nobis repieti sumus iniquitatis via et perdi-
:

)) tionis et ambulavimus sohtudines difficiles

, viam au- ,

)) tem Domini ignoravimus. Quid nobis profuit superbia,

)> aut quid divitiarura jactatiocontulit nobis.^ Transierunt
))omnia illatanquam umbra^))
XIII. Quod autem ait « Convertantur, et confundan- :

))tur^, quis non judicet esse justissimam poenam, ut

))

conversionem ad confusionem habeant qui ad sabatem ,

habere noluerunt? Deinde addidit, « Valde velocitcr. ))

Cum enim jam desperari coeperit judicii dies , cura dixe-

rint : « Pax, tunc eis repentinus veniet interltus ". )>

Quandocumque autem vunerit, celerrime venit quod des-

peratur esse venturum , et longitudinem vitae hujus non
facit sentiri, nisi spes vivendi. Nam nihil videtur esse ce-

lerius ,
quam quidquid in ea jam praeteritum est. Cum
ergo judicii dies venerit, tunc sentient peccatores quam
non sit longa omnis vita quae transit. Nec omnino eis vi-

dleri poterit tarde venisse ,

quod non desiderantibus sed ,

potius non credentibus venerit. Quanquam et illud hic

accipi potest , ut quia tanquam gementem et tam saepe

diuque flentem Deus exaudivit, intelhgatur libeYata a
peccatis omnes perversos motus carnahs affectionis
, et

domuisse « Discedite a me omnes qui ope-

: sicut dicit :

)) ramini iniquitatem, quoniam exaudivit Dominus vocem

)) fletus mei * quod cum ei provenerit non mirum
: )> ,

est si jam ita perfecta est, ut oret pro inimicis suis. Potest
' Sap. V, 3-9. — • Psal. VI, II. — ' i Thess. v, 3. — 4 Psal. vi, 9.

11.

I
164 S. ALGUSTIJSI EPISCOPI

ergo aclhoc pcrtincrc ([uod dixit : « Erubescant, et con-

» turbcnlur omncs inimici mei : « ut de pcccaLis suis
cgant poenitcntiani ,
quod sine confusione et conturba-
tione ficri non potcst. Nihil itaque impedit sic accipere et
illud quod sccjuitur, « Converlantur ct crubescant, )> id
est , convcrtantur ad Dcum , ct erubescant sc in prioribus
tenebris peccatorum aliquando gloriatos : sicut Apostolus
dicit : « Quam cnim gloriam halniistis ahquando in his,
)) in quibus nunc erubescitis *
? )> Quod autcm addidit,
« Yalde vclocitcr, )> aut ad optantis aftectum, aut ad
Christi potentiam refercndum est, qui gentes quse pro
idolis suis persequebantur Ecclcsiam, ad Evangehi fidem
tanta temporum celeritate convertit.

ENARRATIO
IN PSALMUM VII.

Psalmus ipsi David, quem cantavit Domino pro verbis

Chusi, fdii Gemini-.

I. HisTORiA quidem, unde occasionem ista prophetia

sumpsit, inRcgnorum secundo libro cognosccre facile est^.
Ibi enini Chusi amicus regis David transitum fecit in par-
tes Abessalon fihi ejus, qui advcrsus patrem bcllum ge-
rcljat, adexploranda consihaet renuntianda quae adversus
patrem ille molicliatur, auctore Achitopel ,
qui defccerat
ab amicilia David, el fihumcjus adversus patrcm consihis
quibus posset , instruebat. Sed quoniam non ipsa historia

in hoc Psalmo consideranda est, de qua Propheta myste-

' r.oin. VI, 21. — ' Psal. vn, i. — ^ -2 Kcr, iG.
 enarrAtio in psalmum vir. 165

rioriim velamen assumpsit, si transitum ad Ghristum fe-

ciraus, auferatur velamen^ Etprimo ipsorum nominum
significationem interrogemus, quid sibi velit. Non cnim
defueruntinterpretes, qui hasc ipsa non carnahter ad lit-
teram sed spiritahter investigantes, edicerent nobis quod
,

Chusi interpretetur Silentium Gemini autem Dexter ; ; ,

Achitophel , Fratris ruina, Quibusinterpretationibus rur-

sum nobis traditor ille Judas occurrit , ut Abessalon ejus
imaginem gestet, secundum quod Patris pax interpretatur^
quia pacatus crga illum extititpater : quamvis ipse dohs
suisbellum haberet in corde, sicut in Psalmo tertio trac-
tatum est'. Quemadmodum autem invenitur in EvangeHo
fdios Domini notri Jesu Christi dictos esse Discipulos^, sic
in eodem Evangeho invenitur etiam fratres esse appella-
tos. Resurgens enim Dominus ait : « Vade, et dic fratri-
» bus meis *. » Et Apostolus eum dicit primogenitum in
multis fratribus^ Discipuli ergo ejus ruina qui eum tra-
didit, recte intelhgitur Fratris ruina_, quod Achitophel
interpretari diximus. Ghusi autem ,
quod interpretatur
Silentium, recte accipitur adversus iilos dolos Dominum
nostrum silentio dimicasse , id est, nUissimo secreto quo
csecitasex parte Israel facta cst, cum Dominum perseque-
bantur, ut plenitudo gentium subintraret, et sic omnis
Israel salvus fieret. Adhoc profundum secrctum altumque
silentium cum venisset Apostolus, exclamavit quasi quo-
dam ipsius altitudmis horrore perculsus : « altitudo di-
» vitiarum sapientise et scientiae Dei ,
quam inscrutabiha
» sunt judicia ejus, et investigabiles vi?e ipsius ! Quis
» enim cognovit mentem Domini , aut quis consiharius
» ilhus fuit^ ? » Ita magnum illud silentium non exposi-
tione magis aperit ,
quam admiratione commendat. Hoc
' 2 Cor. 111, i6. — ="
EnaiTdt. in Psal. m, n. i. — ^ MaUh. ix , i5. —
'•
Joan, XX, 17. — 5 Rom. viii, 29. — 6 Id. xi, .33, 34.
 » ,

166 S. AtGUSTINl EPISCOPI

Dominus sacramentum venerabilis passionis oc-
sileiilio

cuhans, voluntariam ruinam fratris, id est, nefarium

scelus Iraditoris sui, in su;e misericordiseatque providen-
tiae ordinem vertit : ut quod ille ad perniciem unius ho-
minis perversa mente faciebat, ad salutem omnium iste

hominum provida gubernatione conferret. Cantat ergo

Psalmum Domino anima perfecta, quae jam digna est
nosse secretum Dei. Cantat «Pro verbis Chusi,» quia
meruit nosse verba illius silentii. Apud infideles enim et
persecutores silentium est iUud atque secretum. Apud
suos autem ,
quibus dictum est : « Jam non dico vos ser-
» vos, quia servus nescit quid faciat Dominus ejus, vos
)) autem dixi amicos, quia omnia qua3 audivi a Patre meo,
» nota feci vobis' : » apud amicos crgo ejus non est si-
lentium , sed verba silentii, id est, ratio exposita et ma-
nifesta illius silentii. Quod silentium , id est, Chusi, dici-

tur fihusGemini, id est, dextri. Non enim abscondendum

erat sanctis quod pro ilhs gestum est. Et tamen, «Nes-
» ciat, inquit, sinistra ,
quid faciat dextra'-. » Canit ergo
anima perfecta in prophetia cui secretum ilhid innotuit ,

» Pro verbis Chusi, » id est, pro cognitione ejusdem se-

creti. Quod secretum, dexter Deus, id est, favens atque
propitius ei operatus est. Quare hoc silentium Fihus dextri
appellatur, quod est « Chusi fihi Gemini.
II. « Domine Deus meus, salvum me fac in te speravi,
» ex omnibus persequentibus me et eripe me^. » Tan- ,

quam cui non restat jam perfecto nisi invidus diabohis,

superato omni bello atque adversitate vitiorum, dicit,
« Salvum me fac ex oranibus persequentibus me, et eripe
» me nequando rapiat ut leo animam meam^. « Dicit
:

Apostolus « Adversarius vester diabohis tanquam leo ru-

:

' Joan. XV, i5. — » MaUh. vi, 3. — 5 Psal. vn, 2.-4 Ibid. 3.
 ,
:

ENARRATIO IN PSALMUM VII. 167

» giens circuit, quem
quaerens devoret^. » Itaque cum
diceret per pluralem numerum , « Salvum me fac ex om-
» nibus persequentibus me , » singularem postea intulit
dicens, Nequando rapiat ut leo animam meam. » Non
<c

enim ait « Nequando rapiant » sciens quisrestiterit inimi-

: :

cus, et perfectae animse vehementer adversus. «Dum non

» est qui redimat neque qui salvum faciat ,» id est ne : ,

ille rapiat, dum tu non redimis, neque salvum facis. Si

enim Deus non redimat, neque salvum faciat, ille rapit.

III. Et ut manifestum sit jam perfectam animam hoc

dicere, cui solius diaboii fraudalentissimae insidise ca-

vendaesunt, vide quid sequatur «Domine Deusmeus, si
:

» feci istud ^ Quid est quod vocat « Istud?» An quia non

dicit nomen peccati , universale peccatum intelhgendum
est? Qui inteUectus si displicet, illud accipiamus dici
quod sequilur tanquam si interrogassemus quid est hoc
:
,

quod dicis, « Istud? » respondet, « Siest iniquitas in ma-

» nibus meis. » Jam ergo manifestum est, de omni pec-

cato dici, « Si reddidiretribuentibus mihi mala". » Quod

non potest yere dicere , nisi perfectus. Ait quippe Domi-
nus : « Estote perfecti, sicut Paler vester qui est in coeUs,
» qui solem suum oriri facit super bonos et malos , et pluit
» super justos, et injustos'^. » Qui ergo non reddit retri-
buentibus mala, perfectus est. Cum itaque oret anima
perfecta, « Pro verbis Chusi, fiHi Gemini, » id est, pro
cognitione ilUus sjecreti atque silentii, quod pro salute
nostra operatus est propitius nobis et misericors Dominus,
ut toleraret et patientissime sustineret dolos traditoris sui
tanquam huic perfectae animfe, dicat, exponens rationem
ipsius secreti : «Ego pro te impio et peccatore, ut tuae ini-
quitates me.i sanguinis eflusione lavarentur, magno silen-
tio et magna patientia traditorem meum pertuU , nonne
' I Petr. v,8. — » Psal. vii, 4. — 3 ibid. 5.-4 Matth. v, 45 et 48.
168 S. AUGUSTINI EPISCOPI
imitabcrisme, lU et tu nonrcddas mala pro malis?» Ani-
madvertens igitur et intcUigens quid pro ilio fecerit Do-
minus, et ejus exemplo ad pcrfectionem proficiens, dicit t

« Si reddidi retril)uentibus mihi mala : » id cst, si non

feci quod tu faciendo docuisti « Decidam ergo ab inimi- :

» cismeis inanis. » Et bene non ait: « Si reddidi tribuen-

tibus mihi mala; » sed, « Retribuentibus. » Qui enim re-
tribuit, jam aliquid acceperat. Majoris autem patientiae
est nec ei mala rependere qui acceptis beneficiis reddit
,
,

mala pro bonis quam si nullo ante accepto beneficio no-

,

cere voluisset. « Si reddidi ergo^, inquit, retribuenti-

» bus mihi mala : » id est , si te non imitatus sum in illo
silentio, hoc est, patientia tua, quam pro me operatus es :

« Dccidam ab inimicis meis inanis. » Inaniter enim se

jactat ,
qui cum et ipse homo sit, cupit se de homine vin-
dicare : et cum superare hominem palam quoerit occulte ,

a diabolo superatur, inanis cffectus vana et superba Iseti-

tia, quod quasi vinci non potuit. Intelhgit ergo iste ubi
major fiat victoria, et ubi Pater reddat qui videt in oc-
culto^. Ne reddat itaqueretribuentibus mala, iram potius
quam hominem vincit : iUis etiam litteris eruditus, in
quibus scriptum est : «Melior est qui vincit iram, quam
)) qui capit civitatem'^. Si reddidi retribuentibus mihi
)) mala, decidam ergo ab inimicis meis inanis^. )) Jurare
videtur per execrationem, c[Uod est gravissimum jurisju-
randi genus, cum homo dicit: « Si iliudfeci, illud patiar.»

Sed ahud estjuratio in orejurantis, ahudin significatione

prophetantis. Hic enim dicit quid vere contingat homi-
nibus, c[ui reddunt retribuentibus mala iion quod sibi, ;

aut alit[ui, quasi jurejurando imprecetur.

IV. « Persequatur ergo inimicus animam meam , et

' Mattli. VI, G. — 5 Piov. XVI, 39., juxta i.x^t. — ^ Psal. vii, 5.
 »,

ENARRATIO IN PSALMtJM VII. 169

» comprehendat » Iterum inimicum * . singulari numero
nominans illum magis magisque manifestat quem su-
, ,

perius velut leonem appellavit. Ipse enim animam perse-

quitur; et si deceperit, comprehendet. Nam homines us-
que ad interfectionem corporis saeviunt •, animam vero
post istam visibilem mortem in potestate habere non pos-
sunt diabolus autem quas animaspersecutus comprehen-
:

derit, possidebit. « Et conculcet in terram vitam meam » :

id est conculcando terram faciat vitam raeam cibum

, ,

scilibet suum. Non enim tantum leo sed etiam serpens ,

appellatus est , cui dicttim est « Terram manducabis. » Et :

peccatori homini dictum est : « Terra es , et in terram

)) ibis^. Et gioriam meam in pulverem deducat. » Hic est
illa pulvis, quem projicit ventus a facie terrae^, superbo-
rum vana et inepta jactantia, et inflata non soli-
scilicet

data tanquam vento elatuspulveris globus. Recte itaque

,

hic posuit gloriam quam non vult in pulverem deduci.

:

Vult enim eam soHdam habere in conscientia coram Deo

ubi nulla jactantia est. « Qui gloriatur, inquit, in Do-
» mino glorietur *. Istasoliditas in pulverem deducitur, si

per superbiam quisque contemnens secreta conscientiae,

ubi solus Deus hominem probat, veht apudhomines glo-
riari. Hinc est quodaliln dicit : « Deus conteret ossa pla-
)) centium hominibus ^. » Qui autem bene didicit vel ex-
pertus est vitiorum superandorum gradus, intclhgit hoc
vitium inanis gioriae , vel sohim , vel maxime cavendum
esse perfectis. Quo primo enim vitio lapsa est anima , hoc
ultimum vincit. « Initium autem omnis peccati superbia :

et, «Initium superbife hominis, apostatare a Deo". »

V. « Exurge, Domine, in ira tua ''.

» Quid adhuc iste

quem perfectumdicimus, ad iram provocat DeumPNonne

' Psal. VII, 6. — =>
Gen. ui, 14 ot 19. — ^ P.sal. 1,4. — ^ i Cor. i, 3i.
— 5 pjal. ui, 6. — ^ Eccli, X, 14, i5. — 7 Psal. vii, 7.
 \

170 S. AUGUSTINI EPISCOPI

videndum est ne potius ille perfectus sit, qui cum lapida-
retur, dixit : «Doniine, ne statuas illis hoc peccatum^? »

An non adversus homines haec precatur, sed ad-

et iste

versus diabolum et angelob ejus, quorum possessio pecca-

tores atquc impii homines sunt? Non ergo saeviens, sed
misericors adversus eum orat ,
quisquis orat ut ei aufera-
turista possessio, abillo Domino quijustificat impium^.
Cum enim justificatur impius, ex impio fit justus \ et ex
possessione diaboli, migrat in templum Dei. Et quoniam
poena est , ut cuique auferatur possessio , in qua dominari
desiderat , hanc poenam dicit iram Dei adversus diabolum,
ut desinat possidere quos possidet. « Exurge, Domine, in
)) ira tua. Exurge, » hic appare dixit, humanis videhcet et
latentibus verbis, quasi Deus dormiat, cum in secretis
suis incognitus latet. « Exaltare in fuiibus inimicorum
» meorum. » Fines dixit ipsam possessionem , ubi vult
Deum exaltari potius, id est, honorari et glorificari, quam
diabolum, dum impii justificantur et laudant Deum. «Et
wexurge, Domiiie Deus meus, in prsecepto quodmandasli^:»
id est ,
quia humilitatem praecepisti , humihs appare 5 et
tu prior imple quod prsecepisti , ut exemplo tuo vincentes
superbiam , non possideantur a diabolo, qui adversus tua
praecepta supcrbiam persuasit dicens « Manducate, et
, :

» aperientur vobisocuH, ct eritis tanquamdii^. »

YI. « Et congregatio populoruni circumdpbit te ^. »

Duplex inteliectus est. Congregatio enim populorum, sive

credentium, sive persequentium potest accipi, quorum
utrumque eadem Domini nostri humihtate factuin est :

quam contemncns persequentium muUitudOj circumdedit

eum dc qua dictum est « Quare frcnuicrunt genlcs, et
j :

» popuh meditati sunt inania''? » Gredentium autem per

« Act. VII, ig. — ' Rom. iv, 5. — 3 psal, vii, 7. — 4 Gen. 111, 5. —
5 Psal.Yii, 8. — «Id. II, ji.
 ENARRATIO IN PSALMUM VII. 171
ejus hiimilitatem multitudo ita eum circumdedit, ut ve-
rissirae diceretur : « Ctecitas ex parte Israel facta est , ut
» plenitudo gentium intraret* : » et illud; « Postula a
» me, et dabo tibi gentes haereditatem tuam, et possessio-
» nem tuam terminos terrse -. Et propter hanc in altum
» regredere, » id est, propterhanc congregationem regre-
dere in altum quod resurgendo et in coehim ascendendo
:

fecisse inteUigitur. Ita enim glorificatus dedit Spiritum

sanctum, qui ante glorificationem ejus dari non posset,
sicut in Evangeho positum est « Spiritus autem nondum :

erat datus, quia Jesus nondum erat clarificatus ^, » Re-

gressus ergoin ahumproptercongregationempopulorum,
misit Spiritum sanctum quo impleti praedicatores Evan- :

gehi orbem terrarum Ecclesiis impleverunt.

VII. Potest et sic iste sensus intelhgi « Exurgere, Do- :

» mine, in ira tua, et exahare in fmibus inimicorum meo-

» rum ^ » id est, exurge in ira tua

: et non te intelhgant ,

inimici mei : ut hoc sit « Exaltare , » id est , altus eflicere,

ne intelligaris quod refertur ad illud silentium. Sic enim
5

de hac exaltatione in alio Psalmo dicitur « Et ascendit :

» super Cherubim et volavit. Et posuit tenebras latibu-

,

» lum suum'. » Qua exaltatione, id est, occultatioiie, cum

te merito peccatorum suorum noii inteUexerint qui te
crucifigent, congregatio credentlum circumdabit te. Ipsa
enini humihtate exaltatus est, id est non est intellectus.
,

Ut ad hoc referatur, Et exurge_, « Domine Deus meus, in

» preecepto quod mandasti^ id est, cum appares hu- : ))

milis, altus esto, ut non te intelhgant inimici mei. Justo

autem sunt peccatores inimici et pio impii. « Et congre- ,

» gatio populorum circumdabit te'^ id est, per hoc ipsum : )>

quod non te inlelhgunt qui te crucifiguut credent in te ,

' Rom. XI , 25. — * Psal. ii, 8. — 3 Joan. vii ^ 3q. ^4 Psal, vii, 7. •—
^ IJ, XVII, II, 12. — 6 id. VII, 7. — 7 lL)id. 8.
 ,
.

172 S. AUGIJSTINI EPISCOPI

gentes, atqiieita congregatio populoriim ciicumdabit te.

Sed (|uod sequitur si vere hoc significat ,

plus doloris ha-
bet quia jam incipit sentiri, quam Lnctitine quia intelligitur.
Sequitur enim Et propterhanc in altum regredere^, »
, «

id est et proptcr hanc congregationem generis humani,

,

qua Ecclesifc refertre sunt in altum regredere id est, , ,

rursus desine intelHgi. Quid est ergo, « Et propterhanc,»

nisi quia et ista te ofFensura est , ita ut verissime proenun-
ties, dicens : « Putas cum venerit Filius hominis, invemet
» fidem super terram-? » Item dicit de pseudo-prophetis,
qui intelhguntur haeretici : « Propter eorum iniquitatem
» refrigescet charitas multorum^. » Gum ergo et inEccle-
siis , hoc est , in iiJa congrcgatione populorum atque gen-
tium , ubi nomen christianum latissime pervagatum est
tanta erit abundantia peccatorum, quse jam ex magna
parte sentitur^ nonnc illa hic praedicitur, quae per ahum
quoque Prophetam denuntiata est, fames verbi''? Nonne
et propter hanc congregationem peccatis suis a se lumen
veritatis abalienantcm Deus inaltum regreditur, idcst, ut
aut non, aut a perpaucis, de quibus dictum est 5 « Beatus
)) qui perseverarit usque in fmem , hic salvus erit ^ , )> te-
neatur et percipiatur sincera fides , et ab omnium prava-
rumopinionum labe purgata? Non ergo immerito dicitur,
« Et propter hanc congregationem in altum regredcrc : )>

id est, secede rursus in altitudinem secretorum tuorum,

etiam proptcr hanc congrcgationcm populorum quoe habet
nomcn tuum , ct facta tua non facit.

VIII. Sed sive superior, sive ista sit congruentior hujus

loci expositio, sine prHejudicio alterius ahcujus melioris
aut paris , convenientissime sequitur , « Dominus judicat
)> populos^. » Sive enim in altum regrcssus est , cum post
' Psal. VII, 8. — » Luc. xvni, 8. — ^ MaUli. xxiv, r;». — 4 Anies. vni, 1 1

— ^ Mattli. X, 22. — 6 Psal. vn, g.

 ENARRATIO IN PSALMUM VII. 173
resurrectionem ascendit in.coeliim, bene sequitur, « Do-
» minus judicat populos : » quia indeventurusest judicare
vivos et mortuos. Sive in altum regrediatur, cum pecca-
tores christianos deserit intelligentia veritatis : quia de
ipso adventu dictum est , « Putas veniens Filius hominis
» inveniet fidem super terram^? Dominus ergo judicat
» populos. Quis Dominus, nisi Jesus Christus? « Pater
))

» enim non judicat quemquam, sed omne judicium dedit

))Filio^. Quapropter haec anima quae perfecte orat, vide
))

quemadmodum non tiraeat judicii diem et vere securo ,

desiderio dicat in oratione « Veniat regnum tuum^ Ju- : :

)) dica, inquit, me, Domine, secundum justiliam meam^.»

In superiori Psalmo infirmus deprecabatur , misericor-
diam potius implorans Dei ,
quam commemorans ullum
meritura suura quoniara Filius Dei peccatores venit vocare
:

in poenitentiara^. Itaque ibi dixerat : « Salvura me fac,

))Domine propter misericordiam tuam
,
» id est non '^
: ,

propter m-eritum meum. Nunc autem quoniara vocatus

tenuit et servavit prsecepta quae accepit , audet dicere :

» Judica rae, Doraine, secundura juslitiam raeam, et se-

)) cundum innocentiam raeam super rae ". » Ista est vera

innocentia, quae nec iniraico nocet. Itaque bene se judicari

postulat secundura innocentiara suara, qui veredicerepo-
tuit : « Sireddidiretribuentibusmihimala^. » Qaodautem
addidit_, « Super me, » non ad innocentiam tantum, sed
ad justitiam quoquc subaudiri potest : ut iste sit sensus :

« Judica rae, Domine, secundumjustitiamraeam, et secun-

» dum innocentiam raeam, quae justitia et innocentia super
)) me est » Quo additamento demonstrat id ipsum quod
:

anima justa est et innocens, non per se habere, sed per

illustrantera et illuminantem Deum. De hac enim dicit in

• Luc. xMii, 8. — Joan. v, 22. —

2 ^ Matlli. vi, lo. — 4 Psal. vu, g. —
5 Luc. V, j2. — ^ Psal. vj, 5. — 7 IJ. vii, 9. — ^ Ibid. 5.
174 S. AUGUSTINI EPISCOPI
alio Psalmo « Tii illuminabis^lucernam mcam, Domine^i)
:

Et de Joanne dicitur, « Qura non erat ille lumen, sed

» testimoniura perhibebat de lumine-. llle erat lucerna
» ardens et lucens^. » Lumen ergo illud unde animae
tanquam lucern.ne accenduntnr , non alieno , sed proprio
splendore prnelulget, quod estipsa veritas. Ita ergo dicitur,
« Secundum meam et secundum innocentiam
justitiam ,

)) meam super me tanquam si lucerna ardens et lucens

, ))

diceret « Judica me sccundum flammam quae super me

:

est, id est, non qua sum ego, sed qua fulgeo accensa de te.

IV. « Consummetur autcm nequitia peccatorum Con- •*.

)) summetur,)) inquit, pcrficiatur, secundum illud (juod est

in Apocalypsi, « Justus justior fiat, et sordidus sordescat
» adhuc^ )) Videtur enim consummata nequitia hominum
qui crucifixerunt Filium Dei : sed eorum major est, qui
nohmt recte vivere, et oderunt praecepta veritatis, pro
quibus crucifixus est Fihus Dei. Consummetur ergo, in-
1) quit, nequitia peccatorum, id est, perveniatur ad sum-
mam nequitiam, ut possit justum jam venire judicium.
Sedquoniam non solum dictum est: « Sordidus sordescat
)) adhuc; )) sed etiam dictum est, « Justus justior fiat : ))

annectit et dicit, « Et diriges justum^ scrutans corda et

)) renes Deus ^. )) Quomodo ergo justus dirigi potest, nisi in

occulto ;
quaiido etiam per illa qu.ne initio temporum chris-
tianorum, cum adhuc persecutione saecularium hominum
sancti premerentur, miranda videbantur hominibus, nunc
postquam in tanto culniinenomen coepit esse christianum,
crevit hypocrisis, idest, simulatio, eorumscihcet qui no-
mine christiano mahmt hominibus placere quam Deo?
Quomodo ergo dirigitur justus in tanta confusione simu-
lationis, nisi dum scrutatur corda et renes Deus, videns
» Psal. XVII, 2g. — 2 joan. i, 8, — 3 jj y, 35, — 4 Psal, vn , lo. —
5 Apoc. XXII, II. — 6 Psal. vu, lo.
 ,
;

ENARUATIO IN PSALMrM VII. 175

omnium nomine cordis significatae sunt
cogitationes, quse
et delectationes quae nomine renum intelliguntur? Recte
,

quippe temporalium et terrcnarum rerum delectatio re-

nibus tribuitur : quia et ipsa pars est inferior hominis,
et ea regio est ubi carnalis generationis voluptas habitat
per quam in hanc ?erumnosam et fallacis Inetitise vitam ,

per successionem prolis natura humana transfunditur.

Scrutans ergo cor nostrum Deus , et perspiciens ibi esse
ubi est thesaurus noster ^ ; id est, in coehs : scrutans etiam
renes, et perspiciens non nos acquiescere carni et san-
» guini'^, « sed delectari in Domino, dirigit justum in

ipsa conscientia coram se, ubi nullus hominum videt, sed

solusille qui perspicit quidquisquecogitefc, etquid quem-
que delectet. Finis enim curse delectatio est, quiaeo quis-
que curis et cogitationibus nititur, utadsuam delectatio-
nem perveniat. Videt igitur curas nostras ,
qui scrutatur
cor; videt autem fmes curarum, id est, delectationes, qui
perscrutatur renes : ut cum
non ad concupis- invenerit ,

centiam carnis neque ad concupiscentiam oculorum

,

neque ad ambitionem saecuh quae omnia transeunt tan- ,

quam umbra^, incHnari curas nostras sed ad gaudia ,

rerum seternarum sustolH qu.ne nulla commutatione vio- ,

lantur, dirigat justum, scrutans corda et renes Deus. Opera

enim nostra qure factis et dictis operamur possunt esse
, ,

nota hominibus sed quo animo fiant et quo per illa per-
: ,

venire cupiamus, solus ille novit ,

qui scrutatur corda et
renes Deus.
X. « Justum auxihum meum a Domino, qui salvos facit
M rectos corde^. w Duo sunt officia medicinse^ unum quo
sanatur infirmitas, alterum quo sanitas custoditur. Juxta
illud primum, dictum est in superiore Psalmo : « Miserere
' Matt. VI, 2t. — » Galat. vi, 16. — 5 i loan. u, 16 , 17. — 4 Psal.
VII, II.

I
176 S. AUGUSXIKI EPISCOPI.
)) mei, Domine, quoniam infirmus sum^ : « juxta hoc alte-
rum, in hoc Psahiio dicilur manibus : u Si cst inic[uitas in
)) mcis, si rcddidi rctribucnlibus mihi mala, dccidam
)) ergo ab inimicis meis inanis-. » Ibi enim infirmus ut
libcretur_, hic jam sanus nc corrumpatur, orat. Juxta illud

ibi dicitur Salvum mc lac proptcr miscricordiam tuam^:»

: «

juxta istud hic dicitur « Judica mc, Domine, sccundum :

» justitiam mcam. Ilji cnim ut a morbo evadat, reme-

)>

dium hic autcm nc in morbum rjcidat, tuitioncm pctit.

5

Juxta illud dicitur, Salvum mc fac, Domine, secundum

))misericordiam tuam juxta hoc dicitur, Justum auxi-
: )) «.

» hum a Domino, qui salvos lacit rcctos cordc. » Etilla

enim ct ista salvos facit scd illa cx a^gritudine ad salu- :

tem transfcrt, hoec in ipsa salute conservat. Ilaquc ibi

misericors auxihum cst, quia nuUum habct mcritum pec-
cator, qui adhuc justificari dcsidcrat, credens in eum qui
justificat impium^ hic autem justum auxilium est, quia
:

jam justo tribuitur. Dicat crgo ibi pcccator, qui dixit « In- :

» nrmussum Salvumme fac, Dominc, proptcr miscricor-

:

')diam tuam » et dicat liic justus, qui dixit: « Si reddidi

:

» retribuentibus mihi mala » Justum auxihum meum a :

» Domino, qui salvos facit rcctos cordc. » Si cnim mcdici-

nam cxhibet, qua sancmur iufirmi, quanto magis eam

qua custodiamur sani? Quoniam si cum adhuc peccatorcs
esscmus, Christus pro nobis mortuus est, quanto magis
nunc justificati, salvi crimus ab ira pcr ipsum^ ?
XI. « Justum auxilium mcura a Domino, qui salvos facit
» rcctos corde. » Dirigit justum, scrutans corda ct renes
Dcus : justo autcm auxilio salvos facit rcctos corde. Non
sicut scrutalur corda ct rcncs, ita ct salvos facit rectos
cordc ct rcnibus : quia cogitationcs et malae sunt in pravo
" Psal. VI, 3. — 3 1,1. viii, 4, 5. — '^
IJ. VI, 5. — 4 Roni. iv, 5. - - 5 id.

v,8, 9-
 ::

EWARRATIO IK PSALMUM VII. 177

corde, et bonse in recto corde : delectationes autem non bo-
nae ad renes pertinent, quia inferiores atque terrense sunt 5

bonee vero non ad renes, sed ad ipsum cor. Propterea non ita
dici possunt recti renibus, sicut dicuntur recti corde, cum
jam ubi cogitalio , ibi et delectatio est : quod fieri non po-
test, nisi cum divina atque aeterna cogitantur. « Dedisti, in-
» quit, laetitiam in corde meo, » cumdixisset, « Signatum
» estsupernoslumenvultus tui,Domine\ » Namphantas-

mata rerum temporalium, quae sibi animus fingit, cum spe

vana mortalique jactatur, quamvis inauibus imaginalioni-
bus aflerant saepe deliram insanamquelsetitiam, non tamen
cordi hsec delectatio, sed renibus tribuenda est : quia illae

omnes imaginationes de inferioribus, hoc est, terrenis car-

naUbusque rebus attractae sunt. Ita fit, ut scrutans corda
et renes Deus, ct perspiciens in corde rectas cogitationes,
in renibus nullas delectationes, justum auxibum praebeat
rectis corde, ubi mundis cogitationibus supernae delecta-
tiones sociantur. Et ideo in aho Psahno cum dixisset
« Insuper et usquc ad noctem increpaverunt me renes
» mei •, » Providebam Do-
subjecit de auxiho, dicens : «

» minum in conspectu meo semper, quoniam a dextris

» estmihi, ne commovear'^. » Ubi ostendit suggestiones

tantum se a renibus passum non etiam delcctationes , :

quas si pateretur, utique commoveretur. Dixit autem

« A dextris est mihi Dominus ne commovear » deinde , :

subjungit, « Propter hoc delectatum est cor meum'^ : » ut

renes eum increpare potuerint, non delectare. Nonitaque
in renibus, sed ibi facta est delectatio, ubi adversus re-
num increpationem provisus est Deus a dextris esse, id
est, in corde.

XII. « Deus judex justus, fortis et longanimis*. » Quis

' Psal. IV, 7. — * IJ. sv, 7, 8. — 3 ihij. g. — 4 id, v,,^ ,2
cxiv. 12
 ::

178 S. AVGDSTINI EPISCOPI

Deus judox nisi Dominus, ([ui judicat populos? Ipsc jus-
tus, (|ui reddet unicui([ue juxla opera sua^ Ipsc fortis,

qui etiam persecutores impios, cum sit potentissimus, pro

nostra salutetoleravit. Ipselonganimis, qui etiam ipsos qui
persecuti sunt,non stalim post resurrectionem ad suppli-
cium rapuit, sed sustuiuit, ut se ali([uandoad salutem ab
illa impietate convertercnt : et adluic suslinet, servans ul-

timo judicio ultimam p(]enam, etnunc usquc invitans pcc-

catores ad poenitentiam. « Non iram adducens per singulos
)) dies. )) Significantius fortasse dicltur, Iram adducens, ))

quam irascens : et ita in exemplaribus gro:cisinvenimus"

ut non sit in ipso ira qua punit, sed in animis eorum minis-
trorum ([ui prEeceptis veritatis obtemjierant 5
per (juos ju-
betur etiam inferioribus ministeriis, qui vocantur angeli
iracundir^, ad punienda peccata quos jam non propter :

justitiam,qua non gaudent,sed propter malitiam pw-na hu-

mana dclectat. « Non ergo Dcus iram adducit per singulos
))dies, » id est,nonper singulos dies ad vindictam con-
gregat ministros suos. Nunc enim patientla Dei ad poeni-
lentiam invitat : ultimo vero tempore, cum sibi homines
propter duritiam suam et cor impoenitens, thesaurizave-
rint « Iram in'die ivve et revelationis justi judicii Dei^, »
giadium suum vibrabit.
XIII. « gladium suum vi-
Nisi convcrtimini , in({uit,

» brabit^. Potest ipse homo

)) Dominicus gLidius Dei in-
teliigi bis acutus, id cst, framea, quam non vibrabit [)rimo

adventu, sed taiKpiam in vagina humihtatis abscondit

vibrabit autem , cum in secundo adventu veniens judi-
care vivos et morluos, in manifesto s^olendore clariiatis
suse, justis suis hunen, et terrores irapiis coruscabit. Nani
in ahis exemplaribus, pro eo ([uod cst « Gladium suum
' Matth. XVI, 9.7. — ' GiTPC. p.r, ip-j-r.v £7To[p)v. — ^ Roin. ii, 5. — 4 Psal.

VII, i3.
 :

ENARHATIO IN PSAL?.IL'M VII. 179

» vibrabit, frameam suam splendificabil » posilum est
quo vcrbo convenientissime significari arbitror ultimum
dominicae claritatis adventum quandoquidem ex ipsius :

persona intelligitur, cjuod alius Psalmus habet : « Libera,

» Domine, ab impiis animam meam, frameam tuam ab
» inimicis manus tuse'. Arcum suum tetendit, et paravit
» illum. » Non passim verborura tempora prsetereunda
sunt, quod gladiam de futuro dixit, « Vibrabit : arcum »

de prseterito, « tetendit : » deinde praeteriti temporis con-

sequuntur verba.
XIV. (( Et in ipso paravit vasa mortis : sagittas suas
» ardentibus operatus esf-. » Arcum ergo istum, Scrip-
turas sanctas libenter acceperim, ubi fortitudine Novi Tes-
tamenli, quasi nervo quodam, duritia Veteris flexa et
edomita est. Hinc tanquam sagittoe cmittuntur Apostoli,
vel divina prscconia jaculantur. Quas sagittas « Ardenti-
» bus operatus est, » id est, quibus percussi divino amore
flagrarent. Qua enim alia sagitta percussa est, quoe dicit:
« Inducite me in domum vini, constituite me inter un-
» guenta, constipate me inter mella^, c[uoniam vulnerata
» charitate ego sum^? » Quibus aliis sagittis accenditur,
cpii redire ad Deum cupicns, et ab ista peregrinatione re-
meare, adversus dolosas linguas petit auxilium, et ei di-
dicitur « Quid detur tibi, aut quid adjiciatur tibi adver-
:

» sus linguam dolosam? Sagittaj potentis acutse^ cum

» carbonibus vastatoribus ' : » id est, quibus percussus
atque inflammatus tanto amore ardeas regni coelorum, ut
omnium resistentium et a proposito revocare volentium
linguas contemnas , et persecutiones eorum derideas , di-
cens : « Quis me separabit a charitate Christi ? tribulatio?
» an angustia? an persecutio? an fames? an nuditas? an
' Psal. XVI , i3 , i4- — ' IJ. VII , i4- — ^ Forte imila. — 4 Cant. ii,
4,
juxta Lxx. — 5 Psal. cxis, .>, 4-
• 12.
 :

180 S. AIGUSIIM ElMSLOri

» peiiculum ;' an i;l;ulius? Ccrtus sum cnim, in(|uiL, (iiiia

» ncc[ue mors, nccjue vita, necjue Angclus, ncc|uc Prin-

» cipatus, neque proesentia, nccjue futura, nc(|ue Viiius,

» nc([uc alliludo, nc([uc prorundum, nc([uc crcatura alia

» poterit nos separarc a charilatc Dei, (|ua' cst in Christo

» Jesu Domino nostro^ » Sic ardcnlibus sagittas suas ope-
ratus est. Nam in gnccis excmj:)hu'ibus ita invenitur: « Sa-
» gittas suas ardentil)us oj^eratus cst. » Latina autem,
(( Ardentes, » plerac[uc habent. Scd sive ijise sagittoe ar-

deant, sive ardere laciant, t[uod utic[ue non possunt, nisi

et i[Dsae ardeant, integcr sensus est.

XV. Scd c[uia non sagittas tantum, sed cliam (( Vasa

» mortis » dixit in arcu Dominum parasse, ([uaeri potcst
qune sint vasa mortis. An lortc h<Trctici ? Nam et ipsi ex
eodcm arcu, id est, cx eisdem Scripturis in animas non
charitate inflammandas, sed venenis perimendas insiliunt,
quod non contingit nisi pro meritis : propterea divinse
providcntiac ctiam ista dispositio tribucnda cst, non quia
ipsa pcccatorcs facit, scd cjuia {[isa ordinat cum pcccave-
rint. Malo cnim volo pcr peccatum legentes, male cogun-
tur intelligcre, ut ipsa sit pcDcna peccati : cpiorum tamcn
morte filii catholicje Ecclcsiae, tanquam c|uibusdam spi-

nis, a somnb excitantur, et ad intelligentiam divinarum

Scripturarum proficiunt. <( Oportet enim et haereses esse,
» ut probati, incpiit, manifc^sti fiant inter vos* : » hoc cst,
intcr homincs, cum manifesli sint Dco. An forte easdcm
sagittas et vasa mortis disposuit ad perniciem infidelium,
ct ardentes vcl ardentibus o|")cratus cst ad excrcilationem
fideiium ? Non enim falsum est quod Apostolus dicit

<( Aliis sumus odor vitae in vitam ahis odor mortis in mor-
,

» tem, et ad hsec cjuis idoneus^? » Non ergo mirum si

iidem Apostoli et vasa mortis sunt in cis, a quibus pcrsc-

•
riOiu. vi-.i; 35-39. — ' 1 Coi . M, 19. — ^ •-'.
Cur ii, i().
 ENAKRATIO IN PSALMXJM VII. 18-1

cutionem passi sunt, et igneae sagittae ad inflammanda

corda credentium.
XVI. Post hanc autera dispensationem justum veniet
judicium de quo ita dicit, ut intelligamus unicuique ho-
:

mini supplicium fieri de peccato suo, et ejus iniquitatera

in poenam converti ne puteraus illara tranquilHtatem, et
:

ineflabilc lumen Dei de se proferre unde peccata punian-

tur •, sed ipsa peccata sic ordinare, ut quae fuerunt delec-
tamenta homini peccanti , sint instrumenta Domino pu-
nienti. « Ecce, inquit, parturivit injustitiani'. Quid enira
conceperat, ut injustitiam parturiret? « Concepit, inquit,
» laborem*. Hinc est ergo illud « In labore manducabis
« :

» panera tuura. » Hinc etiam illud, « ^''enite ad me omnes

» qui laboratis et onerati estis. Jugum enim meum lene
» est, et onus meum leve^. » Non enim poterit labor
finiri, nisi hoc quisque diligat quod
non possit au- invito
ferri. Nam cum ea diliguntur qune possumus contra volun-
tatem araittere, necesse est ut pro his miserrime laboremus,
et ut haec adipiscamur, in angustiis terrenarum serumna-
rum, cura sibi quisque illa rapere et praevenire alterum,
autextorquere alteri cupit, injustitias machinemur. Recte
ergo et prorsus ex ordine parturivit injustitiam, qui con-
ccpit laborem. Parit autemquid, nisi quod parturivit,
quaravis non hoc parturierit quod concepit Non enim .?

hoc nascitur quod concipitur sed concipitur semen, nas- •,

citur quod formatur ex semine. Labor est igitur semen

peccatum autera conceptio laboris, idest, ilhid
iniquitatis;

primum peccatum, apostatare a Deo*. Parturivit ergo in-

justitiara quiconcepit laborem. « Etpeperit iniquitatem. »

Iniquitas, hoc est, quod injustilia : hoc ergo peperit quod

parturivit. Quid deinde sequitur?
Psal. VII, i5. — 2 Geu. iii, 17. — ^ Mattli. xi, 28 ct ?>0. — 4 Eccli.
182 S. ALGUSTINI EPISCOPI
XVII. « Lacum apcruit, et cfTodit illum'. » Lacum
aperire , cst iu terrenis rel^us , id est , tanquam in tcrra
fraudem parare , qucm vult dccipere in-
([uo alius cadat^
justus. Aperitur autcm hic Licus, cum consentitur malae
suggestioni terrcnarum cupiditatum elFoditur vero, cum :

post consensionem operationi fraudis instatur. Sed unde

fieri Ipotest , ut ini([uitas prius la?dat hominem justum in
cjucm procedit , (|uam cor injustum unde procedit? Itaque
fraudator pecuniae, verbi gratia, dum cupitalium damno
lacerare , ipse avaritiae vulnere sauciatur. Quis autcm vel
demens non videat quantum inter hos chstet^ cum ilie pa-
tiatur damnum pecuni;x^, ille innocentire ? « Incidet ergo in
foveam quam fecil. Quod in alio Psalmo dicitur : « Cog-
» noscitur Dominus jmhcia faciens, in operibus manuum
» suarum comprehensus est peccator '^.
»

XVIII. « Convertetur labor ejus in caputejus, et ini-

)) quitas ejus in verticem ejus descendet^. )) Non enim
voluit ipse peccatum cvadere : sed factus est sub peccato
tam[uam servus, dicente Domino : « Omnis quipeccat,
)) servus est^. )) Erit ergo ini(|uitas ejus super ipsum, cum
ipse iniquitati sure subditur 5 c[uia non potuit dicere Do-
mino, (juod innocentes et rccti dicunt : « Gloria mea, et
)) exaltans caiDut meum ^. )) Ita ergo ipse inferior erit, ut
ejus ini([uitas sit sujierior, et in illum descendat : ([uia gra-

vat illum , et onerat , at ad rc([uiem sanctorum revolare

non siiiit. Hoc fit , cum in homine perverso servit ratio,
et libido dominatur.
XIX. « Confitel)or Domino secundum justitiam ejus ''. »

Non isla confessio peccatorum est : ille enlm hoc dicit,

qui su[3erius verissime dicebat : « Si est ini([uita3 in ma-

)) nibus meis ^'
: sed confessio justitia^ Dei, qua ita lo-
• Psal. vn, 16. — 2 Id. ix, 17. — ' jj, yji, 17. — 4 Joan. vui, 34- —
5 Psal. ui, 4. — 6 IbiJ. i8. — 7 Ibid. 4.
 ,,:
,

ENARilATIO IN PSALMUM VII. l83

quimiir, Vere, Domine, justiis es, quando etjustcs sic

protegis , ut per te ipsum eos illumines ; et peccatores sic

ordinas, ut non tua, sed sua malitia puniantur. Ista

confessio ita Dominum laudat , ut nihil possint impiorum
valere blasphemise ,
qui volenles excusare facinora sua
nolunt suae culpae tribuere quod peccant , hoc est, nolunt
suse culpae tribuereculpam suam. Itaque aut fortunam,
aut fatum inveniunt quod accusent aut diabolum cui 5 ,

non consentire in potestate nostra esse voluit qui nos fe-

cit aut aliam naturam inducunt quae non sit ex Deo
:
,

fluctuantes miseri , et errantes potius quam confitentes

Deo , ut eis ignoscat. Non enira oportet ignosci , nisi di-

centi, Peccavi. Qui ergo videt merita animarum sic ordi-

nari a Deo , ut dum sua cuique tribuuntur, pulchritudo

nuUa ex parte violetur, in omnibus laudat
universitatis
Deum et ista est non peccatorum sed justorum confes-
: ,

sio. Non enim peccatorum confessio est, dum dicit Do-

minus « Confiteor tibi, Domine coeli et terrae, quia abs-

:

» condisti hsec a sapientibus , et revelasti ea parvulis^ »

Item in Ecclesiastico dicitur : « Confitemini Domino ih

» omnibus operibus ejus. Et haec dicetis in confessione
» opera Domini universa quoniam bona valde^. » Quod
in isto Psalmo intelligi potest si quisque pia mente Do- , ,

mino adjuvante, distinguat interjustorum prcemia et sup-

plicia peccatorum, quemadmodum his duobus universa
creatura, quam Deus a se conditam regit, mirifica et paucis
cognita pulchritudine decoratur. Ita ergo ait : « Confite-
» bor Domino secundum justitiam eius, tanquam ille qui
viderit non factas tenebras a Deo, scd ordinatas tamen.
Deus enimdixit : « Fiatlux, et facta est lux^. » Non dixit
« Fianttenebrae, et factse sunt tenebrse. » et tamenipsas
ordinavit. Et ideo dicitur : « Divisit Deus inter lucem et
' Matth XI, 2"). — > Eccli. xxxix, 19-21. — 3 Gen. i, 3.
184 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» tcnchras et vocavit Dcus lucem diem et tenel)ras vo-
:
,

» cavitnoctem^ » Isla distinctio, aJiud fecit et ordina- ,

vit: aliud autem non fecit, sed tamen etiam lioc ordinavit.

Jamvero tenebris significari peccata et in Proplieta in- ,

venitur qui dicit : « Et tenebra; tuic tanquam meridies

» erunt' : » et in Apostolo dicente : « Qui odit fratrem
» suum, in tenebris est^ » et illud prrecipue « Abjicia- : :

<c mus operatenebrarum, et induamur arma lucis^. » Non

quod aliqua sit natura tenebrarum. Omnis enim natura
in quantum natura est, esse cogitur. Esse autem, ad lu-
cem pertinet non esse, ad tenebras. Qui ergo deserit
:

eum a quo lactus est et inclinatur in id unde factus est, ,

id est, in niliilum, in hoc peccato tenebratur •

et tamen
non penitus perit , sed in infimis ordinatur. Ttaque post-
quam dixit : u Gonfitebor Domino , » ne peccatorum con-
fessionem inleJligeremus, subjicit ultimum « Et psaJlam
:

» nomini Domini altissimi^. » Psallere autem ad gaudium

pertinet ,
poenitentia vero peccatorum ad tristitiam.
XX. Potest iste Psalmus etiam in pcrsona Dominici ho-
minis intelligi : si modo ea qua? ibi humiliter dicta sunt,
ad nostram infirmitatem referantur, quam ille gestabat.

ENARRATJO
IN PSALMLM VIIL

[n finem, pro torcularibus, Psalmus ipsi David^-

L jVihil de torcularibus in textu ejus Psalmi , cujus

iste titulus est, dicere videtur. In quo apparet multis et

' Gen. I, 4, •"'• — ^ Isai. lviu, lo- ^ I .lorin. XI, 1 1. — ^ Roin. xm, i'.>.

5 Pfa). vir, t8. — ^'

1(1. vin, :>..
 ,,

ENAllllATIO IN PSALMTJM VIIT. 185

variis similitudinibus unam camdemque rem in Scripturis
sffipe insinuari. Torcularia ergo possumus accipere Eccle-
sias , eadem ratione qua et aream intelligimus Ecclesiam.
Quia sivein area , sive in torculari , nihil aliud agitur, nisi

ut fructus ab integumentis purgentur, quae necessaria

erant , et ut nascerentur, et ut crescerent, atque ad ma-
turitatem vel messis vel vindemiae pervenirent. His ergo
vel integumentis vel sustentaculis, id est, paleis in area
frumenta et , vinaciis in torcularilius vina exuuntur sicut :

in Ecclesiis a multitudine saecularium hominum ,

quae si-

mul cum bonis congregatur, quibus ut nascerentur et apti

fierent verbo divino , necessaria erat illa multitudo , id

agitur, ut spiritah amore per operationem ministrorum
Dei separentur. Agitur enim nunc, ut non loco, sed af-
fectu interim separentur boni a raalis quamvis simul in :

Ecclesiis ,
quantum attinetad corporalem prsesentiam
conversentur. Ahud autem erit tempus quo frumenta in ,

horrea , vel vina in cellas segregentur : « Frumenta , in-

» quit, recondet in horreis, paleas autem comburet igni

» inextinguibili^ » Eadem res in alia similitudine sic in-

! telligi potest : Vina recondet in apothecis , vinacia vero

pecoribus projiciet : ut ventres pecorum, pro poenis ge-
hennarum per siraihtudinem intelJigere liceat.

II. Est ahusintellectus de torcularibus , dum tamen ab

Ecclesiarum significatione non recedatur. Nara et Verbum
'
divinum potest uva intelhgi. Dictus est enim et Dominus
botrus uv.T, quem hgno suspensum, de terra promissionis,
qui praemissi erant a populo Israel , tanquam crucifixum
attulerunt^. Verbum itaque divinum, cum enuntiationis
sonum, quo in aures pervehatur
necessitate usurpat vocis
audientium eodem sono vocis tanquam vinaciis intellec-
, ,

tus tanquam vinura includitur et sic uva ista in aures :

' Lnc. 111, 17. — ' Nmn. xni, s»'!.

 ,

186 S. AUGCSTIM EPISCOtl

venit qiiasi in calcatoria torculariorum. Ibi cnim discer-

iiitur, ut sonus usquc ad aurcs valeat ; intcllcctus autem
mcmoria corum qui audiunt , vclut quodam lacu excipia-
tur ; indc transcat in morum disciplinam et habitum men-
tis , tanquam de lacu in ccUas ^ in quibus si neglioentia
non acuerit , vctustate firmabitur. Acuit namquc in Ju-
daeis, et hoc aceto Dominum potaverunt^ Nam illud vi-

num quod dc generatione vitis Novi Testamenti bibiturus

cstcum sanctis suis Dominus in rcgno Patris sui *, suavis-
simum atque firmissimum sit necesse cst.

III. Solent accipi torcularia etiam martyria , tanquam

atllictione pcrsccutionum calcatis eis ,
qui Christi nomen
confessi sunt , mortaha corum tanquam vinacia in terra
remanserint , animac autem in re(juiem coelestis habita-
tionis cmanaverint. Sed neque isto intellcctu ab Eccle-
siarum fructificatione disccditur. Psallitur ergo « Pro

» torcularibus, » pro Ecclcsire constitutione , cum Domi-

nus noster, postquam resurrexit, ascendit in coelos. Tunc
enim misit Spiritum sanctum ,
quo impleti DiscipuH, cum
fiducia praedicaverunt Verbum Dei , ut Ecclesiae congre-
garentur.
IV. Itaque dicitur Domine Dominus nostcr, quam
: «

» admirabile est nomen tuum inunivcrsa terra^. » Qusero

unde nomen ejus in universa terra? Res-
sit admirabile
pondetur Quoniam elevata est magnificentia tua super
: «

» ccelos*. » Ut iste sit sensus Domine, qui es Dominus :

noster, quam te admirantur omnes qui incolunt terram I

quoniam tua maguificcntia de tcrrena humilitatc super

Cfjelos enim apparuit quis dcscenderis
elevata est. Hinc
cum a quibusdam visum est et a caeteris creditum quo ,

ascenderis.
V. (( Ex ore infantium ct lactcntium pcrfecisti laudcm,
• .loan. XIX, 29. — ' Luc. xxii, 18. — 3 pjal. vm, •>.. — 4 Ibid.
 ,

ENARRATiO IN PSALMUM VlII. 187

» propter inimicos tuos ' . » Non possum accipere alios in-

fantes atque lactentes ,

quam eos quibus dicit Apostolus :

({ Tanquam parvulis in Christo lac vobis potum dedi, non

)) cibum ^. )) Quos significabani illi qui Dominum praece-
debant laudantes : in quos ipse Dominus hoc testimonio
usus est , cum dicentibus Judaeis ut eos corriperet res- ,

pondit : « Non legistis Ex ore infantium et lactentium

:

)) perfecisti laudem^? )) Bvneautem non ait: « Fecisti, »

sed , « Perfecisti laudem. » Sunt enim in Ecclesiis etiam

hi quinon jam lacte potantur, sed vescuntur cibo •, quos
idem Apostolus significat, dicens : « Sapientiam loquimur
)i irtter perfectos* : » sed non ex his solis Ec-
perficiuntur
clesiae, quia si soli essent, non consuleretur generi hu-
mano. Consulitur autem cum illi quoc[ue nondum capaces
rerum spirilalium atque seternarum nutriun-
cognitionis ,

tur fide temporalis historise , quae pro salute nostra post

Patriarchas et Prophetas , ab excellentissima Dei Virtute
atque Sapientia etiam suscepti hominis sacramento admi-
nistrata est, in qua salus est omni credenti ut : auctoritate
commotus, praeceptis inserviat, quibus purgatus imus-
quisque et in charitate radicatus atque fundatus possit
currere cum sanctis , non jam parvulus in lacte , sed ju-
venis in cibo, comprehendere latitudinem, longitudinem,
altitudinem et profimdum , scire etiam supereminentem
scientiam charitatis Ghristi^.
VI. « Ex ore infantium et lactentium perfecisti laudem,
» propter inimicos tuos. » Inimicos huic dispensationi
quae facta est per Jesum Christum et hunc crucifixum
generaliter accipere debemus omnes qui vetant credere
incognita, et certam scientiam pollicentur : sicut faciunt
haeretici universi, et illi qui in superstitione gentilium
• Psal. VIII, 3. — » I Cor. m ,2.-3 Matth. xxi, l6, — 4 i Cor. H, 6.
— 5 Ephes, 111, i8, ig.
 , '

188 S. AUCrSTINI EPISCOPI

Philosoplii nominanlur. Non quod scientiae pollicitatio

reprehendenda sit : sed (luod gradum saluberrimum et ne-

cessarium lidei negligendum putant, per quem in aliquid _

certum ,
quod esse nisi aeternum non potest , oportet
f
ascendi.Hinc eos apparet nec ipsam scientiam habere
quam contempta fide polHcentur^ quia tam utilem ac ne-
cessarium gradum ejus ignorant. « Ex ore ergo infan-
» tium et lactentium perfecisti laudem, » Dominus noster,
mandans primo per Prophetam : a jSisi crediderilis , non
)) intelhgetis ' : » et ipse per se dicens : k Beati qui non
» viderunt , et credituri sunt'. Propter inimicos : » eon-
tra quos etiam illud dicitur : « Confiteor tibi , Domine
)) coeh et terrae ,
quia abscondisti hcec a sapicntilius , et
)) revelasli ea parvuhs^, )) A sapientibus enim dixit, non
qui sapientes sunt , sed qui esse se putant. « Ut destruas
» inimicum et defensorem ^. » Quem, nisi haereticum?
Nam et ipse est inimicus et defensor, qui fidem christianam
cum oppugnet, videtur defendere. Quanquam etiam phi-
losophi hujus mundi bene intelHgantur inimici et defen-
sores; quandoquidem FiHus Dei Virtus et Sapientia Dei
est, qua iHustratur omnis quisquis veritate sapieus effici-
tur. Hujus illi se amatores esse profitentur, unde etiam
philosophi nominantur : et propterea illa videntur defen-
dere ; cum inimici sint ejus, «[uoniam superstitiones noxias,
ut colantur et venerentur hujus mundi elementa, suadere
non cessant.
Quoniam videbo coelos tuos opera digitorum
VII. (c ,

» tuorum^ » Legimus digito Dei scriptam Legem, et da-

tara per Moysem sanctum servum ejus^ quem digitum :

Dei , midti intelHgunt Spiritum sanctum. Quapropter si

digitos Dei , eosdem ipsos ministros Spiritu sancto repk?-

' IsaT. VII , 9, jiiKla lxx.

— » Joaii. \k, 29. — ^ Matth. xi, ?.5. — 4 Psal.
VIII, 3. — 5 Ibid. .)• — ''
E\od. xxxi, iS ; c\ Deiit. ix, 10,
 ,,

EKAURATIO IN PSALMUM VIII. 189

los, propter ipsum Spiritum qui in eis operatur, recte ac-
cipimus ;
quoniam per eosdem nohis omnis divina Scrip-
Lura confecta est : convenienter intelligimus hoc loco
cfjelos dictos libros utriusque Testamenti. Dictum est au-
tem etiam de ipso Moyse a Magis regis Pharaonis; cum
ab eo superati essent « Digitus Dei est hic^ » Et quod
:

scriptum est Coelum plicabitur sicut Hber"^, » etiamsi

: «

de isto sethereo coelo dictum est, congrue tamen ex hac

eadem simihtudine in allegoria hl)rorum coeH nominantur.
« Quoniam videbo, inquit, coelos opera digitorum tuo-

))rum id est, cernam et intelhgam Scripti*as, quas

: ))

operante Spiritu sancto per miuistros tuos conscripsisti.

YIII. Possunt itaque etiam superius coeli nominati"^,
iidem libri accipi , ubi ait : « Quoniam elevata est magni-
)) ficentia tua super coelos ^ : )) ut tolus iste sit sensus
« Quoniam magnificentia tua elevata est super coelos 5
))

excedit enim magnificentia tua omnium Scripturarum elo-

quia : ex ore infantiura et lactentium perfecisti laudem
ut a fide Scripturarum inciperent ,
qui cupiunt ad tuae
magnificentiae notitiam pervenire : quae super Scripturas
elevata est, quia transit et superat omnium verborura lin-
guarumque prseconia. Inciinavit ergo Scripturas Deus
usque ad infantiura et lactentiuni capacitatem , sicut in
aJioPsalmo canitur « Et inclinavit cceium et descen- : ,

» dit^ et hoc fecit propter inimicos, qui per super-

: ))

biam loquacitatis inimici crucis Christi, etiara cumaliqua

vera dicunt, parvulis lamen et lactentiJjus prodesse non
possunt. Ita destruitur iniraicus et defensor, qui sive sa-
pientiam , sive etiam Christi noraen defendere videatur;
ab hujustamen gradu fidei oppugnat eam veritatem, quam
promptissime pollicetur. Propterea etiarn iUam nonhabere
convincitur : quia oppugnando gradum ejus ,
quod est
' E\oJ. vi:i , 19. — ' Isai. xxxiv, j. — ^ Psal. viu, 2. — ^ Id. xvii, lo.
 ,

100 S. AUGUSTINI EPISCOPI

fidcs, qucmadniodum iu cam consccndatur, ignorat. Hinc
ergo destruitur temcrarius ct caecus poliicitator vcritatis
qui est inimicus ct dcfensor, cum videntur cocli opcra di-
gitorura Dei, id est, in-tclliguntur Scripturoe perductoe

us([ue ad infantium tarditatem , et eos per humilitatcm

historic.ie ridei, quaj temporahter gesta est, ad subhmita-
tem intelligentise rerum aeternarum bene nutritos el ro-

boratos erigunt in ea qu.ne confumant. Isti quippecoeh, id

est, istihbri, opera sunt digitorum Dei. Sancto ctenim
Spiritu in sanclis opcrante, confecti sunt. Nam qui glo-
riam suftp potius quam salutcm hominum attenderunt,
sine Spiritu sancto locuti sunt, in cjuo sunt viscera mise-
ricordiae Dei.

IX. Quoniam videbo coelos, opera digitorum tuorum,

((

» lunam et stellas quas tu fundasti^ » Luna et stellDe in

coehs sunt fundat.ne : quia et universahs Ecclesia, in cujus
ssepe significatione luna ponitur, et parliculatim per loca
singula Ecclesioe ,
quas nomine stellarum insinuatas arbi-
tror, in eisdem Scripturis collocatae sunt , c{uas coelorum
vocabulo posilas credimus. Gur autem lunarecte significet

Ecclesiam, opportunius in aho Psahuo considerabitur, ubi

dictum cst : « Peccatores intendernnt arcum, ut sagittent
» in obscura luna rectos corde*^. »
X. « Quid est homo, quia memor es ejus; aut fdius
» hominis, quoniam tu visitas eum^.? Quid inter hominem
»

et fdium hominis distet, quoeri potest. Si enim niliil dis-

taret, non ita poneretur, « Homo , aut fdius hominis, »

per disjunctionem. Nam si ita scriptum esset : « Quid est

homo quia memor es ejus, et fihus hominis c|uoniam vi-

sitas eum : » repetitum videretur quod dictum est,
» Homo. » Nunc vero cum sonat, « Homo, aut fihus ho-
» minis, » manifestior insinuatur distantia. Hoc sane re-
Psal. viii, 4 — = IVal. x^ 8. — 3 IJ. viii, 5.
 ENABaA.TIO IN PSALMUM VIII. 19J
tinendum est quia omnis filius hominis homo quamvis
,
:

non omnis homo filius hominis possit intelligi. Adam

quippe homo, sed non filius hominis. Quapropter hinc
jara licet attendere atque discernere, quid hoc in loco inter
hominem et filiura horainis distet ut : qui portant imagi-
nem terreni hominis, qui non est fihus hominis, hominum
nomine significenLur ;
qui autera portant imaginem coe-
lestis hominis^, fdii hominum potius appellentur : Ille

enim et vetus homo dicitur, iste autera novus -

: sed novus
ex vetere nascitur, quoniara spiritahs regeneratio muta-
tione vitae terrense atque ssecularis inchoatur : et ideo iste
fihus horainis nuncupatur. Horao igitur hoc loco est ter-
renus, fdiusautem hominis coelestis : et ille longe sejunc-
tus a Deo, hic autem prsesens Deo : et propterea ilhus
meraor est tanquam in longinquo
, hunc vero vi-
positi 5

sitat, quem praesens illustrat vultu suo. « Longe est enira

» a peccatorihus salus^ : » et, « Signatum est in nobis
)) iuraen vultus tui, Domine^. )> Sic in aho Psalmo ho-
mines jumentis associatos, non per prGesentem interiorcm
iUmninationem , sed per multiphcationera misericordiae
Dei, qua ejus bonitas usque ad infima intenditur, salvos
fieri dicit cum ipsis jumentis 5
quoniam carnahum homi-
num salus carnahs est , tanquara pecorura : filios autera
horainura sejungens ab eisquos horaines pecudibus junxit,
longe subhraiori raodo, ipsius veritatis illustratione , et
quadam vitaUs fontis inundatione , beatos fieri praedicat.
Sic enira dicit : « Horaines et juraenta salvos fajcies, Do-
)) mine , sicut muitiphcata est misericordia tua , Deus.
» Fihi autem iiominura in protectione aiarum tuarura
« sperabunt. IiieJDriabuntur ab ubertate domus tuae , et
)) torrente dehciarum tuarumpotabis eos. Quoniam apud
' I Cor. XV, 49- — ' Eplies. rv, 22 et 24 — * Psal. cxvin, i55, — 4 Id.
 102 S. AUGUSTIM EriSCOPl

» tc est fons vitae , et in lumine tuo videbimus lumen.

)) Prrctcnde misericordiam tuam scientibus te ^ » Memor
cst igitur hominis per multiplicationem misericordiae, sicut
jumentorum : quia multiplicata misericordia etiam ad
longe positos pervonit : visitat vero filium hominis , cui
sub protectione alarum suarum posito prretendit miseri-
cordiam, et in lumine suo lumen praebet , et eum deliciis

suis potat, et inebriat ubcrtate domus suae , ad oblivis-

cendas aerumnas et errores-pr:T3teritoe conversationis. Hunc
filium hominis, id est. hominem novura ,
poenitentia ve-
teris parturit cum dolore et gemitu. Iste quamvis novus ,

tamcn adhuc carnalis dicitur, cum lacte nutritur : « Non

)) potui vobis loqui quasi spiritalibus, sed quasi carnali-
)) bus, )) incpiit Apostolus. Et ut ostenderct jam regcne-
ratos « Tanquam parvuhs
: , ait , in Christo , lac voIms
)) potum dedi non cibum'-. , )> Iste cum relabitur, quod
sjBpe accidit, ad veterem vitam, cum exprol)ratione audit
quod homo sit : « Noimc homines estis, inquit, et se-
)) cundum honiinem ambulatis '^.^ ))

XI. Filius igitur hominis primo visitatus est in ipso

homine Dominico nato ex Maria virgine. De quo propter ,

ipsam infirmilatem carnis, quam Sapientia Dei geslare

dignata est, et passionis humihiatem recte dicitur : « Mi-
» nuisti eum paulo minus ab Angehs"^. Sed additur illa )>

ciarificatio ,
qua resurgens ascendit in coelum « Gloria, :

)) inquit , eum et constituisti eum

et lionore coronasti ^

)) super opera manuum tuarum^ Quandoquidem et An- )>

geli sunt opera manuum Dei, etiam super Angelos consti-

tutum accipimus unigenitum Fihuni quem minutum :

paulo minus ab Angelis per humihtatem carnahs genera-

tionis atque passionis audimus, et credimus.
' Psal. xwv, 7-1 1. — ' I C.or. 111, i-3. — 3 Hji.j, 3. — .',
psa| y|„^ Q
— '•
Ibid. 7.
 enArbAtio in psalmcm VIII. 193
XII. « Omnla, inqiiit, subjecisti sub pedibus ejus^ »

Nihil excipit cum dicit, « Omnia^ » Et ne aliter liceret

intelligi, sic Apostoluscredi jubet, cum dicit : « Excepto

» eo qui ei subjecit omnia^. » Et hoc ipso hujus Psalmi
teslimonio utitur ad Hebrseos , cum ita vult omnia intel-
ligi csse subjecta Domino nostro Jesu Ghristo ^ , ut nihil
exceptum sit. Nec tamen quasi ahquid magnum videtur
adjungere, cum dicit, « Oves et boves universas, insuper
» et pecora campi volucres coeli et pisces raaris ({ui
5 , ,

)) perambulant semitas maris^. Videtur enim, relictis )>

cfjelestibus Virtutibus et Potestatibus et omnibus exerci-

libus Angelorum relictis etiam ipsis hominibus tantum

, ,

ei pecora subjecisse : nisi oves et boves intelhgamus ani-

mas sanctas, vel innocentiae fructum dantes, vel etiam
operantes ut terra fructificet , id est , ut terreni homines
ad spiritalem ubertatem regenerentur. Has ergo animas
sanctas hon hominum tantum, sed etiam omniura Ange-
,

lorura oportct accipere, si voluraus hinc intelhgere omnia

esse subjecta Domino nostro Jesu Christo. Nulla enim

creatura subjecta non erit, cui primates, ut ita dicam,
spiritus subjiciuntur. Sed unde probabimus oves posse
accipi etiara subhmiter beatos, non homines, sed Angehcce
creaturse spiritus ? An ex eo quod Dominus dicit rehquisse
se nonaginta novem oves in montibus , id est, in subli-
mioribus locis, et descendisse propter unam''? Si enim
unam ovem lapsam humanam animam accipiamus iii
Adam, quia etiam Eva de illius latere facta est*^, quorum
omnium spiritaliter tractandorum et considerandorum
nunc terapus non est, restat ut nonaginta-novem relictce
in montibus, non huraani, sed Angelici spiritus intelligaii-
tur. Nara de bobus facilis expeditio est hujus sententiae :

• Psal. viu ,8. — * 1 Cor. xv, 27. — 3 HeLr. ti, 8. — ^ Psal. ^111,9. —
^ MciUh. xviii, i'2, etLuc. xv. 4. — ^ Gen. u, 22.
cxiv. 1-3
 194 S. AUGUSTINl EPISCOPI
quoniam ipsi homines non ob aliud bovcs dicti sunt, nisi
quod evangelizando vcrbum Dci Angclos imitantur, ubi
dictum est « Bovi trituranti os non inlVenabis » Quanto
: ' .

igitur facilius ipsos Angelos nuntios veritatis, boves acci-

pimus 5
quando Evangelistas participationc nominis eo-
rum, boves vocati sunt'.? « Subjecisti crgo, inquit, oves
» et boves universas, » id est, omnem sanctam spiritalem
creaturam : in qua etiam sanctorum hominum accipimus,
qui sunt in Ecclesia, in ilhs videhcct torcularibus, quoe
sub aha similitudine lunae ac stellarum insinuata sunt.
XIII, « Insuper, ait, et pecora campi. » Nullo modo
vacat, quod additum est, « Insuper. » Primo, quia pecora
campi possunt intcUigi ct oves et bovcs ut si rupium et
:

arduorum locorum pecora caprae sunt, bene intelhgantur

oves pecora campi. « Itaque ctiamsi ita positum esset, Oves
» et boves universas et pccora campi » recte quoereretur :

quid sibi vellent pecora campi, cum etiam oves et boves

hoc possint inteUigi. Quod vero additum est etiam , « In-

» super, » cogii omnino ad nescio quam ditlcrentiam

cognoscendam. Sed sub hoc verbo quod positum est,
« Insuper, » non solum pecora campi, sed etiam volucres

coeh, et pisccs maris, qui peram1)ulant semitas maris, ac-

cipiendi sunt. Quse est igitur ista distantia ? Vcniant in
mentem torcularia, habentia vinacia et vinum ; et area,
continens paleas et frumentum^-, et retia, quibiis in-
clusi sunt pisccs boni et mali^ ; arca Noe, et in quaim-
munda et munda erant animaha^ : et videbis Ecdesias
interim hoc tempore usque ad ultimum judicii terapus,
non solum oves et boves continere, id est, sanctos laicos

et sanctos ministros, sed, « Insuper et pecora campi, vo-

» lucres coeli et pisces maris, qui perambulant semitas

' Deul. XXV, 4- — ^ I r,or. ix , g, et i Tim. v, i8. — ^ Maic iii, i2. —

4 Maftli. xiii, 47- — '
Geii. vii, 8.
 ,

EKARRATIO IN PSALMUM VIU. 195

)) maris. » Pecora enim campi, congruentissime accipiun-
tur homines in carnis voluptate gaudentes ; ubi nihil ar-
duum, nihil laboriosum ascendunt. Campus est enim etiam
lata via, quae ducit ad interitum^ : et in campo Abel oc-

ciditur^. Quare metuendum est, ne quisque descendens

a montibus justitiae Dei « Justitia enim, inquit, tua velut
^

)) montes Dei^ latitudines et facilitates voluptaliscar-

, )>

nalis eligens a diabolo trucidetur. Vide nunc etiam volu-

cres cceli, superbos, de quibus dicitur « Posuerunt in :

)) coelum os suum*. » Vide quam in altum vento porten-

tur, qui dicunt « Linguam nostram magnificabimus,
:

)) apud nos sunt, quis noster Dominus est^ ? »

labia nostra
Intuere etiam pisces maris, hoc est, curiosos qui peram- 5

bulant semitas maris, id est, inquirunt in profundo hujus

saeculi temporalia quae tanquam semitae in niari tam cito
:

evanescunt et intereunt quam rursus aqua confunditur, ,

postquam transeuntibus locum dederit vel navibus vei

quibuscumque ambulantibus aut natantibus. Non enim ait
tantum, « Ambulant semitas maris^ » sed, « Perambulant )>

dixit, ostendens pertinacissimum studiuminania et prseter-

fluentia requirentia. Haec autem trium genera vitiorum
id est, voluptas carnis, et superbia, et curiositas, omnia
peccata concludunt. Quae mihi videntur a Joanne apos-
tolo enumerata, cum dicit : « Nolite diligere mundum,
)) quoniam omnia quae in mundo sunt, concupiscentia
)) carnis est , et concupiscentia oculorum , et ambitio sae-
)) culi^. )) Per oculos enim maxime curiositas praevalet.
Reliqua vero quo pertineant, manifestum est. Et illa Do-
minici hominis tentatio tripertita est : per cibum , id est,
per concupiscentiam carnis, ubi suggeritur: « Dic lapidi-
)) bus istis ut panes fiant^ : » per inanem jactantiam, ubi
' Matth. VII, i3. — » Gen. iv, 3. — ^ Psal. xxxv, 7. — ^ W. lxxii, 9.
— 5 Id. XI, 5. — 6 I Joan. ii, i5, i6. — 7 Mattli. iv, 3.

13.
 196 S. ACGUSXIWI EPISCOPI
iunionle conslituto, oslendunlur omnia rcgna hujustcrra^,
ct promittuntur si adoravcrit : pcr curiositatem, ubi de
pinna templi admonetur ut se deorsum mittat, tentandi
gratia iitrum ab Angclis suspiciatur. Itaque posteaquam
nullo istorum tentamcnto valere apud cum poluit inimi-
cus, hoc de illo dicitur : « Postquam complevit onmem
» tentationem diabolus^ » Propler torcuhuiorum itaque
significationem, subjccta sunt pedibus ejus non solum
vina, sed etiam vinacia : non solum scilicet oves et boves, I
id est, sanctae animae fidehum, vcl in plcljc, vel inminis-
tris 5 sed insuper et pecora voluptatis, et volucres super-
h\se, et pisces curiositatis. Quae omnia genera peccatorum
nunc ])onis et sanctis mixta esse in Ecclesiis videmus.
Operetur igitur in Ecclesiis suis, et a vinaciis vinum sepa-
ret : nos demus operam, ut vinum simus ct oves aut boves ^

non vinacia^ aut pecora campi, aut volucres coeh, aut pis-
ces maris qui perambuhuit semitas maris. Non quia ista no-
mina isto solo modo intclhgi, et exphcari possunt, sed pro
locis ; namque ahbi ahud signilicant. Et hoec rcguLi in omni
allegoria retincnda est, ut pro sententia praesentis loci
considereturquod per simihtudinem dicitur haec cst :

enim dominica et apostohca disciphna. Rcpetamus crgo

ultimum versum, qui etiam in principio Psalmi ponitur,
et laudemus Deum dicentes « Domine Dominus nostcr, :

» quam admiral)ile est nomen tuum in univcrsa terra ! »

Decenter quippe post textum semonis ad caput reditur,

quo totus idem sermo referendus est.

» Liic. IV, i3.

 ENARRA.TIO IN PSALTVftJM IX. 197

't^ VVVt\'VVV'VVV«'VVVt'VVV««'VVt'VVV\(l/VV^VVt.\A/%^'VVV\VVVV'VVVVVVV«'Vt/i'VVl<i^\l«»\^V^

ENARRATIO
IN PSALMUM IX.

I. PsALMi hujus inscriptio est*, « Tn finem pro occultis

)) Filii, Psalmus ipsi David^. )) De occultis Filii cpaeri
potest : sed quia non addidit cujus, ipsum unigenitum
Dei Filium oportet intelligi. Ubi enim de filio David Psal-
mus inscriptus est : « Cum fugeret, inquit, a facie Abes-
)) salon filii sui^ j )) cum et nomen ejus dictum esset, et

ob hoc laterc non posset de quo diceretur :non tamen

chctumesttantum: « A facie Abessalon filii; x> sed additum
est^ « sui. Hic vero, et quod non additum est, « sui, » et
))

quodde Gentibus multa dicit; non potest recte accipi Abes-

salon. Neque enim bellum c[uod cum patre ille perditus
gessit, ullo modo ad Gentes pertinet, cum populus tan-
tum Israel adversus se ibi divisus sit*. Canitur itaqueiste
Psalmus pro occultis unigeniti Fihi Dei. Nam et ipse Do-
minus cum sine additamento ponit Fihum, seipsum uni-
genitum vult intelligi, ubi ait « Si vos Fihus liberaverit, :

» liberi eritis^ Non enim dixit « Filius Dei

)> sed : ; ))

tantum dicendo, « Filius, dat intelligi cujus sit filius. ))

Quam locutionem non recipit nisi excellentia ejus de c(uo

ita loc[uimur_, ut etiamsi non eum nominemus, possit in-
telligi. Ita enim dicimus, «Pluit, serenat, tonat, » et si qua
sunt talia •, nec addimus quis id faciat quia omnium men- •,

tibus sponte sese offcrt excellentia facientis, nec verba

desiderat. Quae sunt igitur occulta Fihi? In quo verbo
' VideD. Guillon, tom. xxi, p. ^oG-^oy. — *P.«a]. ix, i. — ^ P?fil. iii, r.

— 4 :? Pieg. XV. — '•

Jonn. viii. 3G.
 »

198 S. AUGLSTINI EPISCOPI

pnmiim intelligcndum est esse aliqua Filii manifesta, a

quibusdistinguuiiturhaec quae appcllanturocculta. Quam-

obrem quoniam duos adventus Domini credimus, unum
prceteritum, quem Judnei non intellexerunt alterum fu- ;

turum, quem utricjue speramus- et quoniam iste, quem

Judsei non intcllexerunt, Gentibus protuit, non inconve-
nienter accipiturdehoc adventu dici, «Pro occultis Filii,
ubi caecitas ex parte Israel facta est, ut plenitudo Gen-
tium hitraret^ Duo etiam judicia insinuantur per Scrip-
turas, si quis advertat, unum occultum, alterum manifes-
tum.Occultum nunc agitur, dequo apostolus Petrusdicit:
« Tempus est ut judicium incipiat a domo Domini'-. » Oc-

cultum itaque judicium est poena, qua nunc unusquisque

hominura aut exercetur ad purgationera, aut admonetur
ad conversionem, aut si contempserit vocationem et disci-
phnam Dei, excsecatur ad damnationem. Judicium autem
manifestum est, quo venturus Dominusjudicabit vivos et
mortuos, omnibus fatentibus eum esse, a quo et ])onis
pracmia, et mahs supplicia tribuentur. Sed tunc ilLi con-
fessio,non ad remedium malorum, sed ad cumulum dam-
nationis valebit. De his duobus judiciis uno occulto, aho
manifesto, videtur mihi Dominus dixisse, ubi ait « Qui :

» in me credit, transiit de morte ad vitam, nec in judi-

» cium veniet^-, » in judicium scihcet manifestum. Nam
hocquodtransitdemorte ad vilam pernonnuUam adhctio-
nem, (pia ihTgenat omnem fihum quem recipit, judicium
occultum est. « Qui autem non credit, inquit, jam judi-
» catus est^ » id est, isto occulto judicio jam praeparatus
:

est ad illud manifestum. Hnec duo judicia etiam in Sa-

pientia higimus, ul>i scriptum cst « Propter hoc tanciuam•,

)) hi autem
pueris insensatis judicium in derisum dedisti ^

)) hoc judicio non correcti dignum Dei judicium experti

' Rom. XI, 25. — »1 Petr. iv, 17. — ^ Joan. v, 24. — ^ U- m, 18.
 ,

ENAKRATIO IN PSALMTM IX. 199

» sunt^. )) Qui ergo non corriguntur isto occulto Dei ju-
dicio, dignissime illo manifesto punientur. Qaocirca in
hoc Psalmo observanda sunt occulta Filii, id est, et hu-
milis ejus adventus, quo profuit Gentibus, cum caecitate
Judceorum, et pcena quae nunc occulte agitur, nondum
daranatione peccantium sed aut exercitatione converso-
,

rum, aut admonitione ut convertantur aut caecitate ut ,

damnationi proeparentur qui converti noluerint.

II. Domine, in toto corde meo
«Confitebor tibi , » '^.

Non Deo qui de providentia ejus

in toto corde confitetur ,

in aiiquo dubitat sed qui jam cernit occulta sapientiae Dei,

:

quantum sit invisibile preemium ejus qui dicit « Gau- ,

:

)) demus in tribulationibus ^ et quemadmodum omne5 : ))

cruciatus ,
qui corporaliter inferuntur, aut exerceant con-
versos ad Deum, autut convertantur admoneant, aut juste
damnationi ultimae prseparent obduratos ^ et sic omnia ad
divinae providentiae regimen referantur, quae stulti quasi
casu et temere et nulla divina administratione fieri putant.
« Narrabo omnia mirabilia ^^a. )> Narrat omnia mirabilia
Dei, qui ea non solum in corporibus palam, sed in animis
invisibiliter quidem sed longe sublimius et excellentius
,

fieri videt. Nam terreni homines et ocuhs dediti , magis

mirantur resurrexisse in corpore mortuum Lazarum
quam resurrexisse in anima persecutorem Paulum*. Sed
quoniam visibilerairaculum adilluminationem animam vo-
cat, invisibile autem eam quse vocata venit illuminat om- j

nia narrat mirabilia Dei ,

qui credens visibilibus ad intelli-

genda invisibilia transitum facit.

III. «Lsetabor, et exultabo in te^ )) Non jam in hocsae-

culo , non in voluptate contrectationis corporum , nec in
palati et linguae saporibus , nec in suavitate odorum , nec
Sap. XII, 25, 26. — 2 Psal. 11. 2. — ^ Rom. v, 3. — 4 Joan. xi, 44, et
Act IX. — 5 Psa). IX, 3.
 ,

200 S. AUGUSTmi EPISCOPl

in jocunditate sonoriim transeuntium , ncc in formis cor-

porum varic coloratis , ncc in vanitalihus laudis liumannc',

nec in conjugio et prole moritura, ncc in superfluis tem-

poralium divitiarum nec in conquisitionc hujus soeculi
,

sive qu;« locorum spatiis tenditur, sive quoe successione

temporis volvitur : sed « Laetabor ct exultaho in te, » vi-
Jicet in occultis Filii, « Ubi signatum est in nobis lumen
)) vultus tui, Domine^)) Etenim, « Ahscondes eos, inquit,
)) in ahscondito vultus tui^ )> Lsetahitur eriio et exultabit
in te ,
qui narrat omnia mirahiliatua. Narrabit autem om-
nia mirabilia tua ,
( siquidem nunc per prophetiam dictum
est, ) ille qui non vcnit voluntatem suam facere , sed vo-
luntatem ejus qui eum misit'.

IV. Jam enim incipit apparere persona Domini in hoc

Psalmo loquens. Nam sequitur, «Psallam nominituo, Al-
))tissime, in convertendo inimicum meum retrorsum*. »
Hujus ergo inimicus quando retro conversus est? An
quando ei dictum est « Redi retro Satanas ^ » Tunc: , !

enim qui tentando se praepanere cupiehat, retro factus

est, non decipiendo tentatum, et in eum nihil valendo.
Retro enim sunt tcrreni homines coelestis autem homo :

prior fiictus est; quamvis post venerit. « Primus enim homo

))de tcrra terrenus secundus homo de coelo ctelestis ^,» Sed
:

de ipsa stirpe veniebat a quo dictum est « Qui post me , :

» venil ante me factus est ".

, Et Apostolus ea quae retro ))

sunt obhviscitur, et in ea quae antc sunt, se extendit*.

Conversus est igitur inimicus retro, postquam non valuit
hominem ccelestcm decipere tcntatum; et se ad terrenos
convertit , ubi dominari potest. Quapropter nullus homi-
num eum pr?ecedit , et retro eum esse facit , nisi qui de-
ponens imaginem terreni hominis ,
portaverit imaginem
> Vsa\. IV, 7. — 3 Id. XXX, 21. — 3 Joan. vi, ;)8. — '«
Psal. ix, 4- —
5 MaHli. IV, 10. — •'
I Cor. xv, 47- — " Joan. i, i;'. — •
" Philip. 111, i3.
 :

ENARRATIO IN PSALMUM IX. 201

coelestis*. Jamvero si quod diclum cst, « Inimicum

)) meum , » generaliter vel peccatorem vel gentilem ho-
minem magis velimus accipere , non erit aljsurdum. Nec
poena erit quod dictum est, «In convertendo inimicum
» meum retrorsum ;» sed beneficium, ettalebeneficium, ut
huic comparari nihil possit. Quid enim beatiusquam depo-
nere superbiam, etnon velleChristumprsecedere, veluti sa-
iius sit, cui medicus non sit necessarius sed malle retro 5
ire

postChristum, qui Discipuhim vocans utperficiatur, dicit

« Sequere me'^ ? » Sed tamen accommodatius de diabolo dic-

tum intelhgitur : « In convertendo inimicum meum retror-
))sum.)> Diabolus quippe retrorsum conversus est etiam in
persecutionejustorum, etmultoutihuspersecutorest, quam
sidux et princeps praeiret. Psallendum est igiturnomini Al-
tissimi in convertendo inimicum retrorsum :quoniam malle

debemus eum persequentem fugere, quam ducentem sequi.

Habemus enimquo fugiamus, et abscondamur in occultis
Fihi « Quia Dominus factus est refugium nobis^.
; )>

V. « Infirmabuntur, et peribunt a facie tua *. » Qui in-

firmabuntur et peribunt, nisi iniqui et impii? « Infirma-
)) buntur, )> dum nihil valebunt : « Et peribunt, » quia
non erunt impii : « A facie Dei , » id est , a cognitione
Dei, sicut periit ille qui dixit : « Vivo autem jam 11011

)) ego , vivit autemin me Christus ^. )) Sed quare « Infir-

)) mabuntur, et peribunt impii, a facie tua?Quoniam fc-

)) cisti judicium meum , inquit , et causam meam'' : » id

est, judicium illud in quo judicari visus sum, meuju fe-

cistiet causamillam, inquame justuni etinnocentemho-
;

mines damnaverunt, meam fecisti. Haec eriim ei milita-

verunt ad notram hberationem sicut et nautffi dicunt :

ventum suum, quo utuntur ab bene navigandum.

• I Cov. XV, 49- — Mattli. xix, 2i —
^ ,
3 psai. lxxxix, i .
— 4 rsal. ix, ^>.

— •'»
Gen. 11, 20. — 6 Psal. n^ 5.
202 S. AUGUSTINI EPISCOPI
VI. « Sedisti supcr thronum qui jadicasaequitatem ^ »

Sive Filius Patri dicat^ (|ui etiam iilud tlixit : «. Non lia-

» beres in me potestatem , nisi tibi datum fuisset desu-

» p^er'^, )) idipsum ad nequilatem Patris et ad occulta sua
referens ,
quod judex hominum ad utililatcm hominum
judicatus est : sive homo dicat Deo, « Sedisti super thro-
)) num qui judicas sequitatem , )) animam suam thronum
ejus appcllans, ut corpus sit fortasse terra, c[uac scabellum
pedum ejusdictaest" : Deus cnim eratin Christo mundum
reconcilians sibi ^ : sive anima Ecclesiaejam perfecta etsine
macula et ruga^, digna scihcet occultis Fihi, quia intro-
duxit eam rex in cubiculum suum °, dicat sponso suo :

« Sedisti super thronum cjui judicas sequitatem, )> cpia

resurrexisti a mortuis, et ascendistiin coelum, etsedes ad
dextram Patris : quaehbet ergo harum sententia placeat,
quo iste versus referatur, regulam fidei non excedit,
VII. « Increpasti gentes , et periit impius'.)) Conve-
nientius hoc Domino Jesu Christo dici, quam ipsum di-
cere , accipimus. Quis enim ahus increpavit gentes, et
periit impius , nisi qui posteaquam ascendit in ccelum,
misit Spirituni quo completi Apostoli, cum
sanctum ,

fiducia praedicarent verbum Dei et peccata hominum li- ,

bere arguerent? Qua increpatione periit impius^; quia

justificatus est impius, et factus est pius. « Nomen eorum
)) delesti in saeculum , et in saeculum saecuh^. » Deletum
est nomen impiorum. Non enim appellantur impii ,
qui
Deo vero credunt. Deletur autem nomen eorum «In sae-
))cuhim id est, quandiu temporale s<Teculum volvitur.
, ))

« Et insreculum saecuh. Quid est saeculum saecuh nisi ))

,

cujus elligiem et tanquam umbram habethoc soeculum?

Vicissitudo enim temporum sibi succedentium dum luna ,

' Psal. IX, 5. — ' Joan. xix, ii. — ^ Isai. lxvi, i. — 4 2 Cor. v, ig. —
5 Epues. V, 27. — *>
Cant. 1 , 3. — 7 Psal. ix, 6. — " Ibid.
 :

enArrAtio in psalmdm IX. 203

miniiitur et rursus impletur, dum sol omni anno locum
suum repetit dura , ver, vel aestas , vel autumiius , vel
hyems sic transit ut redeat, seternitatis qusedam imitatio
est. Sed hujus saeculi saeculum est quod incommutabili
aeternitate consistit. Sicut versus in animo , et versus in

voce : ille intelligitur, iste auditur, et ille istum modificat

et ideo ille in arte operatur et manet , iste in aere sonat
et tiansit. Sic liujus mutabilis saeculi modus ab illo in-
commutabili sseculo definitur, quod dicitur, saeculum sse-
culi. Et ideo illud in arte Dei, hoc est, in Sapientia et

Yirtute permanet hoc autem in creaturae administratione

:

peragitur. Si tamen non repetitio est, ut posteaquam

dictura est , « In saeculum , » ne hoc acciperetur quod
transit, subjiceretur « In sseculum soecuh. » Nam in grse-
cis exemplaribuS sic est : si? rbvaiwva, /.al ct; tov atwva TW atcivo?.

Quod Latini plerique interpretati sunt, non «In sseculum

)) et insaecukim saecuhj )) sed, «In aeternum, etin saecu-
)) lum saecuh quoddictum est, « Insaeculum
: » ut in eo
))saeculi, ilkid exponeretur quod dictum est «In aeter-
)> ,

» num. Nomen ergo impiorum delesli in aeternura, quia ))

deinceps nunquam erunt impii. Et si inhoc saeculum non

tenditur no|nen eorum, muko minus in saeculura saecuh.
VIII. « Iniraici defecerunt fraraeae in finera ^ Non ))

pkirahter inimici, sed singulariter liujus inimici. Cujus

autem inimici nisi diaboh frameae defecerunt ? Hae autem
intehiguntur diversoe opiniones erroris, quibus ille aniraas
tanf|uam gladiis perirait. His gladiis vincendis et ad defec-
tum perducendis instat ille gladius , de quo in septirao
Psalmo dicitur : «Nisiconvertamini, gladiura suum vibra-
» bif^. » Et forte iste est finis , in quera fraraeae deficiunt
inimici^ quia usque ad ipsum afiquid valent. Ipse nunc
operatur occulte, ukirao auterajudicio palara vibrabitur.
' Psal. IX, 7. — ald. vii, i3.
 204 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Hocdestruimturcivitates. Nam itasequitur : « Inimicide-
)) fecerunt framese in finem : et civitatcs destruxisti. » Ci-
vitotes autem, in quibus diabolus regnat, ubi dolosa et
fraudulenta consilia tanquam curif£ locum obtinent, cui
principatui quasi satellites et ministri adsunl oflicia quo-
rum meml)rorum , oculi ad curiositatcm, aures ad lasci-
viam, vel si quod in malam partem liben-
quid est aliud

ter auditur, manus ad rapinam, vel quodliliet aliud

facinus ad flagitium et membra caetera in hunc modum
,

tyrannico principatui , id est ,

perversis consiliis militan-
tia. Hujus civitatis quasi plebs est omnes delicatae affec-
tiones et turbulenti motus animi, quotidianas seditiones
in homine Ergo ubirex, ubi curia, ubiministri,
agitantes.
ubi plebs invenitur, civitas est. Neque enim talia essent
in maHs civitatibus, nisi prius essent in singuhs homini-
bus, quisunt tanquam elementa et semina civitatum. Has
civitates destruit cum excluso inde principe, de quo dic-
,

tum est Princeps hujus saeculi missus est foras S » vas-

: «

tantur h.iec regna verbo veritatis, sopiunturmaligna con-

siha, turpes affectiones edomantur, membrorum ct
sensuum ministcria captivantur, et ad justitiae et bonorum
operum mihtiam transferuntur ut jam sicut Apostokis : ,

dicit « Non regnet peccatum in nostro mortah corpore

:
'^, )>

et coetera hujus loci. Tunc pacatur anima^ ct ordinatur

homo adquietemet ad beatitudinem capessendam. « Periit
» memoria eorum cum strepitu^ » impiorum scilicet. :

Sed « Cum strepitu sive quia fit strepitus dictum est,

, ))

cum impietas evertitur. Non enim transit ad summampa-

cem, ubi summum silenlium est, nisi qui magno strepitu
prius cum suis vitiis belligeraverit : sive « Gum strepitu )>

dictuni est , ut pereat memoria impiorum etiam ipso stre-

pitu pereunte , in quo tumultuatur impietas.
' Jonn, XII, 3i .
— ' riom. vi , 12. — ^ Psal. ix, 7.
 enarrAtio in psalmum IX. 205
V. « Et Dominus in seternum permanet^ Ut quid ergo
» Iremuerunt gentes , et populi raeditati sunt inania , ad-
)) versus Dominum et adversus Ghristum ejus -? » Nara
Dominus in J3eternum permanet. « Paravit in judicio sedem
))suam, et ipse judicabit orbem tcrrarum in aequitate ^. »

Paravit cum judicatus est, sedera suam. Per

, illam enim
patientiam homo coelum acquisivit, et Deus in hominc
eredentibus profuit. Et lioc est occultum Fihi judiciimi.
Sed quia etiam palam manifesteque venturus est ad vivos
et mortuos judicandos, paravit in occulto judicio sedeni
suara « Etipse item palam judicabit orbem terrarum in
:

)) sequitate : )) id est , meritis digna distribuet , agnos ad

dexteram ponens, hoedos ad sinistram *. « Judicabitpopu-
)) Hoc est, quod superius dictum est,
los cura justitia. ))

)) orbem terrarum in aequitate. Non quemad-

Judicabit ))

modum judicanthomines qui corda non vident, a quibus

plerumque deteriores absolvuntur, quam condemnantur :

sed in scquitate et cum justitia Dominus judicabit, testi-

monium perhibente conscientia , et cogitationibus accu-
santibus seu defendentibus ^.

X. « Et factus est Dominus refugium pauperi''. )) Quan-

tumlibet persequatur inimicus ille, qui conversus est re-
tro, quid nocebit eis quorum refugium factus est Domi-
Jius? Sedhoc fiet, si in sacculo hoc, cujus iile raagistratus
cst, pauperes esse delegerint, nihil amando quod vel hic
viventem aut araantem deserit^ vel a moriente deseritur.
TaU enira pauperi refugiura factus est Dorainus. « Adju-
)) tor in opportunitatibus , in tribulatione ^ )) Sic paupe-
resfacit, quoniam flagellat omnem fihum quera recipit*.
Nam quid sit « Adjutor in opportunitatibus , )> exposuit
cum addidit « In tribulatione. )) Non enim convertitur
• Psal. IX, 8.—' IJ. XI, I, 2.— 3 Psal. ix^ 9—4 Matth. xxv, 33.-5 Rom.
XI, i5. — ^ PfiA. IX, 10. — " Ibid. — " HeLi. xii, 6.
 «

206 S. AXJGUSTINI EPISCOPI

anima ad Dcum , nisi dum ab hoc saeculo avcrlitur, nisi

nugatoriisejus et noxiis et pcrniciosis voluptatibus labores

doloresque misceantur.
XI. « Et sperent in tequi cognoscunt nomcn tuum * :

cum destiterint spcrare in divitiis ct in aliis liujus s.iRCuli

blandimentis. Qu;erentem quippe animam ubi figat spem,
cum mundo avclhtur, opportune excipit cognitio
ab hoc
nominis Dei. Nam nomcn ipsum Dei iiunc usquec|uaque
vulgatum est sed cognitio nominis est cum ilie cognos-
: ,

citur cujus est nomen. Non enim nomen propter se no-

men est, sed proptcr idquod significat. Dictum estautem :

<(Dominus nomen est ilh^. » Quapropter qui se hbenter

Deo famulum subdit, cognovit hoc nomen. « Et sperent
)) in te qui cognoscunt nomen tuum. » Item Dominus di-
cit ad Moysen « Ego sum qui sum ": « et dices fihis :

Israel, « Misit me qui est. Sperent ergo in te qui cognos-

cunt nomen tuum :
•» ne sperent in his rebus quse terapo-
ris volubihtate prfTcterOuunt , nihil habentcs nisi erit, et

iuit. Quoniam quod in ilhs futurumest, cumvenerit, fit

statira prseteritura : expectatur cura cupiditate, amitlitur

cum dolore. In Dei autem natura non crit ahtjuid ,
quasi
nondum sit ; aut fuit, quasi jam non sit : sed est tantum
id quod est , et ipsa est seternitas. Desinant igitur sperare
et dihgere teraporaha, et se ad seternara spcra conferant,
qui cognoscunt nomen ejus c[ui dixit : « Ego sum cjui sura » :

et de quo dictum est , « Misit me qui est. Quoniam non

)) derehquisti c|urerentes te, Domine. )> Qui eum cpiaerunt,

jam transeuntia et moritura non cpiserunt : « Nemo enim

» potest duobus dorainis servire^. »

XII. « Psalhte Doraino, qui habitat in Sion^ : » his

dicitur, quos non derelinquit cjuoerentes se Dominus. Ipse

> Psal. IX, II. — 'Jereni. xxxiii , 2. — -^
Kxod. 111 , if — 4 Matth. vi, 24.

— 5 Psal. IX, 12.

 ENARRATIO IN PSALMUM IX. 50t
Habitat in Sidn , quod interpretatur speculatio , et gestat

imaginem Ecclesiae quse nunc est sicut Jerusalem gestat :

imaginem Ecclesise quse futura est, id est, civitatis sanc-

torum jam angelica vita fruentium quia Jerusalem inter- ;

pretatur visio pacis. Praecedit autem speculatio visionera,

sicut ista Ecclesia prsecedit eam ,
quse promittitur, civita-
tem immortalem et seternam. Sed praecedit tempore, noti
dignitate : quia honorabilius est quo pervenire nitimur,
quam id quod agimus , ut pervenire mereamur : agimus
autem speculationem, ut perveniamus ad visionem. Scd
etiam ipsam quse nunc est Ecclesiam nisi Dominus in-
, _,

liabitaret , iret in errorem quamlibet studiosissima specu-

latio. Et huic Ecclesice dictumest « Templum enim Dei, :

)) sanctum est, quod estis vos^ « et, «In interiore ho- :

)> mine habitare Christum per fidem in cordibus vestris ^.))

Prsecipitur ergo nobis, ut psallamus Domino, qui habitat

in Sion , ut concorditer Dominum Ecclesiae inhabitatorem
laudemus. « Annuntiate inter gentes mirabiha ejus^. )> Et
lactum est ,et non desinet fieri.
XIII. « Quoniam requirens sanguinem eorum memo-
)) ratus est ^. )) Quasi responderetu-r ab his qui missi sunt
evangehzare, ilh prsecepto quoddictum est : « Annuntiate
)) inter gentes mirabiha ejus : )> et diceretur : « Domine,
)) quis credidit auditui nostro ^ ? )) et , « Propter te occidi-

mur tota
)) die^ : )) convenienter sequitur, dicens non
sine magno fructa seternitatis morituros in persecutione
Christianos •, « Quoniam requirens sanguinem eorum me-
)' mcratus est. ))Sed cur « Sanguinem eorum » maluit
dicere ? An quasi ahus imperitior et minoris fidei qusere-
ret dicens : « Quomodo annuntiabunt, cum eos infideh-
tas gentium servitura sit? )> huic respondetur : « Quo-
' I Cor. 111, 17. — ^ Ephes. iii, 10. — ^ Psal. i\, 12. — 4 Ibid. i3. —
— 5 Isai. Lui, I. — C psal. xliii, 22.
 ,

208 S. AtGUSTlM EPISCOPl

>) niam requirens sanguincni eorum memoratus est, » id

cst, veniet ultimum judicium, ubi et interfectorum glo-

ria , ct interficientium pixina. manifesta sit? « Memoratus

» cst » autem , nemo ila positum putet , (juasi oblivio ca-
dat in Deum
Jongum tempus futurum est
: sed ([uia post

judicium, secundum atfectum infnmorum hominum po-

situm esL, qui quasi oblitum Deum putant, quia non tam
cito facit c[uam ipsi volunt. His dicitur etiam quod sequi-
tur Non est oblitus clamorem pauperum
: (c » id est ^
:

non ut putatis, oblitus est : c[uasi dicerent, po3teac[uam

audierunt, Memoratus est, » Ergo oblitus erat « Non
« ,

)) clamorem pauperum.
estoblitus, incjuit , )>

XIV. Sed cjuaero c[uis clamor pauperum sit, ([uem Deus

non obliviscitur? An iste cJamor est, cujus hoec verba
sunt «Miserere mei, Domine, vide humiJitatem meamab
:

))inimicis meis-? » Quare ergo nondixit « Miserere nos- :

tri Domine, vide humihtalem nostram ab inimicis nos-

,

tris » tancjuam muiti pauperes clamcnt

5
sed tanquam ;

unus, « Miserere mei Domine ? » An quia unus interpel- ,

Jat pro sanctis, qui primus pauper pro nobis factus est,
cum esset dives " et ipse dicit « Qui exaltas mede por-
: :

» tis mortis, ut annuntiem universas laudestuas in portis

» fdiae Sion ^ ? » Exaltatur enim homo in iJlo non soJum ,

([uem gestat, ([uod caput Ecclcsiae est-, sedetiam ([uiscjuis

nostrum est in caeteris membris , et exaltatur ab omnibus

pravis cupiditatibus , c[Ufe sunt portae mortis, quia per il-

Jas itur in mortem. Mors autem est jam ipsa laetitia in

pcrfruendo, cum cjuisque adipiscitur cjuod perdite con-
cupivit enim omnium malorum cupiditas^ »
: « Radix cst

Et propterea porta mortis est, quia mortua est vidua quse

in deliciis vivit''. Ad c[uas delicias per cupiditates tan-
' l'sal. IX, i3. — 2 Ibid. 14. — ^ » Cor- vin, 9. — 4 Tsal. ix, i5. —
^ I Tim. VI, 10. — *^
Id. V, 6.
 ENARRATIO IN PSALMUM IX. 209
quam per portas mortis pervenitur. Sunt autem portae
filiae Sion , omnia optima studia ,
per qua3 venitur ad vi-
sionem pacis in sancta Ecclesia. In his igitur portijs bene
annuntiantur universse laudes Dei, ut non detur sanctum
canibus neque projiciantur marg aritoe ante porcos ^
,
5
qfti

malunt pertinaciter latrare, quam studiose quaerere ^ aut

qui nec latrare nec quoerere, sed in suarum voluptatum
cceno volutari. Cum autem in bonis studiis laudes Dei au-
nuntiantur, petentibus datur, et quaerentibus manifesta-
tur, et pulsanlibus aperitur. An forte portae mortis sunt
corporales sensus et oculi, qui aperti sunt homini, cum
de ligno vetito gustasset -, aquibusexaltantur, quibus di-
citur ut quaerant non quae videntur, sed quae non viden-
tur-, «Quia quae videntur, temporaha sunt^ quae autem

)) non videntur, aeterna sunt ^ ct portae sunt fihae Sion, : ))

sacramenta et initia fidei, quaepuisantibus aperiuiitur, ut

pcrveniatur ad occulta FiUi? «Non enim oculus vidit, aut
)) auris audivit , aut in cor hominis ascendit ,
quae praepa-
» ravit Deus. dihgentibus se ^. )) Huc usque est clamor pau-
perum, quem non obhtus est Dominus.
XV. Deindesequitur : « Exuhabo super salutare tuum';»
id est, cum beatitudine continebor a salutari tuo, quod
est Dominus noster Jesus Christus Yirtus , et Sapientia
Dei*^. Ergo Ecclesia dicit, qnae hic aiHigitur, et spe saiva
est quandiu occultum estFiiii judicium ipsa spe dicit
: , :

« Exuitabo super saiulare tuum quia nunc circumstre- : ))

pente seu vi, seu errore gentiiium atteritur. « Infixce

» sunt genles in corruptione, quam fecerunt". )) Animad-
verte quemadmodum servetur pcena peccatori de operilms
suis ; etquemadmodumqui voiuerunt persequi Ecciesiam,
in ea corruptione sint fixi quam se inferre arbitrabantur. ,

« ' Matth. vu , 6. — ' Gen. iii, 7. — ^ i Cor. iv , 18. — 4 Id. 11, 9. —

* Psal IX, iG. — f*
I Cor. i, 24. — 7 Psal. ix, 16.

cxiV. i4
 ,

210 S. AUGUSTIM EPISCOPI

Nam interficere corpora ciipiebant, cuni ipsi in anima

morcrentur. « In muscipula ista ,
quam occultavcrunt,
» comprcliensus est pes eoruni ^ » Miiscipula occulta ,

est dolosa cogitatio. Pes anim.ie recte intelligitur amor-,

I
qui cum ])ravus est, vocatur cupiditas aut libido-, cum au-
tcm rectus, dilectio vel charitas. Amore enim movetur
tanquam ad locum quo ,
tendit. Locus autem animse non
in spatio aliquo est , c^uod forma occupat corporis , sed
in delectatione , quo se pervenisse per amorem laetatur.

Delectalio autem perniciosa sequitur cupiditatcm, fruc-

tuosa charitatem. Unde et radix dicta est cupiditas'^. Radix
dicta est etcharitas, ubi de seminibus Dominus loquitur,
quae in petrosis locis exurente sole arescunt ,
quia non ha-
bent altam radicem^ Unde significat eos, qui gaudent
excipiendo verbum veritatis , sed cedunt persecutionibus,
c[uil)us sola charitate resistitur. Et Apostolus dicit : « Ut
)) incharitate radicati etfundati possitis comprehendere *. »

Pes ergo peccatorum, idest, amor, comprehenditur in

muscipula quam occultant : quia cum fraudulentam ac-
tionem consecuta fuerit delectatio, cum eos tradiderit
Deus in concupiscentiara cordis eorum^, jam iUa delecta-
utinde abrumpcre amorem et ad utiha con-
tio aliigateos,

ferrenon audeant^ ({uia cum conati fuerint, dolebunt

animo tanquam pcdem de compede exuere cupientes
, :

cui dolori succumbentes, a perniciosis delectationibus

nolunt abscedere. « In muscipula ergo c[uam occultave-
» runt, » id cst, in fraudulento consilio, « Comprelicn-
eorum » amor seiUcet qui per fraudem per-
» sus est pes ,

venit ad vanam laetitiam, qua conqiaratur dolor.

XYI. « Cognoscitur Domuius judicia faciens*^. » Hsec
sunt judicia Dei. Non ab illa tranquillitate beatitudinis

' P-al. IX ,
if). — ' I Tim. vi, lo — * Mat.lh. xiii , ,0. — 4 EtHies iii

17. — 5 HoMi. 1, :> j. — '^ l'.-.-(l. \\, 17.

 . ,,

ENAURATIO IN PSALMUM IX. 2tl

suae , nec a secretis sapienliae, quibiis recipiuntur beatae
animee ,
ptofertur ferrum, aut ignis, aut bestia, aut ali-
quid quo crucientur peccatores sed quomodo cru-
tale :

ciantur, quomodo facit Dominus judicium? « In

et
» operibus inquit manuum suarum comprehensus est
, ,

» peccator. »
XVII. Hic interponitur Canticum diapsalmatis ^ »
: « :

quasi occulta laetitia ,

quantum exisLimare possumus
separationis quse nunc fit, non locis , sed afTectionibus
animorum, inter peccatores et justos, sicut granorum a
paleis adhuc in area. Et sequitur : « Convertantur pec-
» catores in infernum- » id est dentur in manus suas
: ,

cum eis parcitur, et illaqueentur delectatione mortifera.

« Omnes gentes qure obhviscuntor Deum ^. » Quia cum

non probaverunt Deum habere in notitia, dedit illos Deus

inreprobum sensum *
XVIII. « Quia non in fmem oblivio erit pauperis » '"
:

qui videtur nunc in obhvione esse, cum peccatores feh-

citate hujus s?ecuh florere existimantur, et justilaborare :

sed « Patientia pauperum non periet in teter-

, inquit ,

» num^. » Quapropter nunc patientia opus est ad perfe-

rendos malos, qui jam voluntatibus separati sunt, donec

etiam ultimo judicio separentur.
XIX. « Exurge, Domine, non praevaleathomo ". » Im-
ploratur futurum judicium : sed antequam veniat : « Ju-
» dicentur, inquit, gentes in conspectu tuo, » hoc est, in

occulto ,
quod dicitur coram Deo ,
paucis sanctis et justis
intelhgentibus. « Constitue , Domine , legislatorem super
» eos^. » Videtur mihi Antichristum significare, de quo
Apostolus dicit: « Cum revelabitur homo peccati''. Sciant

» gentes quoniam homines sunt. » Ut qui nolunt hberari

' Grec. Lxx, cbS^r, S^iaia/.aaTo;. — ' Psal. ix, i8. — 3 jljid. — 4 Roni. i,

28.-5 Psal. IX, 19. —''' Ibid. — " Ibid.20. — «Ibid. ii .

— P 2Thes5.11, 3.
14.
 ,,

212 S. ALGUSTIKI EPISCOI'1

a Filio Dei , et pertinerc ad filium hominis , et esse lilii

honiinuin, id est, novi honiincs, serviant homini , idest,

veteri homini peccalori , « Quoniam homincs sunt. »

ENARRATIO
IN ALTEHUM PSALMUM IX.

Qui inscribitur X secundum Hebrceos,

XX. Et ({uia ilie ad tantum culmen inanis glorioe ven-
turus creditur, tanta ei hcebit facere, et in omncs homi-
nes , et in sanctos Dei , ut nunc vere nonnuUi infirmi
arbitrentur Deum rcs humanas neghgerc ; interposito
Diapsahnate, subjicit tan([uam voccm gementium, el ([uoe-

rentium, cur judicium ditleratur : « Ut quid, Domine

» in({uit, reeessisti longe ^
? d Deinde qui sic qusesivit, tan-

quam repente intellexerit, aut quasi sciens interrogavcrit

ut doceret , subjicit dicens : « Despicis in opportunitati-
)) bus , in tribulationibus : » idest, op[)ortune des[^icis
et facis tribuLitiones adinflammandos animos desiderio
adventus tui. His enim jucundior cst fons ille vitae, t[ui

multum sitierint. Itaque insinuat consihum dihitionis, di-

cens: « Dum superbit impius, incenditur pauper-. «Mirum
est ct verum, quanto studio l)on3C spci parvuh accendan-
tur ad rccte vivendum , comparatione peccantium. Quo
mysterio agitur, ut ctiam hoereses esse permittantur : non
quia ipsi hoerctici hoc volunt-, sed quia hoc de [Dcccatis

eorum divina operatur providentia, quse luccm et facit,

et ordinat ; tenebras autem tantum ordinat^, ut sit earum
comparatione lux gratior, sicutha'reticorum comparationc
jucundior est invcntio veritatis. Ea qui[:)|5e comparatione
probati manifcsti hunt intcr liomines ,
qui Deo noti sunt.
XXI. « Comprchenduntnr in cogitationibussuis, ([uibus

P al. i.\. 1. — = lliil. >. — •'

Gen. i, 3, 4.
 enArkatio in psAlmum ix. 213
)» cogitant : » id est,eorum vincula
malae cogitaliones
illis fiunt. Sed quare fiunt vincula? a Quoniam laudatur

» pcccator, inquit, in desideriis animae sure^ » Adidan-

tium lingufe alligant animas in peccatis. Delectat enira ea

facere , in quibus non solum non metuitur reprehensor,
sed etiam laudator auditur. « Et qui iniqua gerit, Lenedi-

» citur. » Hinc comprehenduntur in cogitationibus suis,

quil)us cogitant.
XXII. «Irritavit Dominum peccator. » Nemo gratuletur
homini qui prosperatur in via sua , cujus peccatis deest
ultor, et adest laudator, Major haec ira Domini est. Irri-
tavit enim Dominum peccator, ut ista patiatur, id est, ut
correptionis flagella non paliatur. « Irritavit Dominum
» peccator secundum mullitudinem irae suiie exquiret^. »
:

Multum irascitur, dum non exquirit, dum quasi oblivis-

citur et non attendit peccata et per fraudes et sceiera ad ,

divitias honoresque pervenitur quod maxime in illo An- :

tichristo eventurum est qui usque adeo beatus videbitur,

hominibus, ut etiam Dcus putetur. Sed quanta ista ira sit

Dei , docent sequentia.
XXIII. « Non
est Deus in conspectu ejus; contaminantur
y> omni tempore^. » Qui novit vel quid gau-
vise ejus in

deat, vel quid laetetur in anima novit quantum malum ,

sit luce deseri veritatis cum magnum malum homines ;

putent ocuiorum corporaiium caecitatem, ([ua iux ista rc-

trahitur. Quantam ergo pcenampatitur, qui secundis rebus
peccatorum suorum eo perducitur, ut non sit Deus in
conspectu ejus, et contaminentur viae ejus in omni tem-
pore, id est , cogitationes et consiiia ejus immunda sint.^

« Auferuntur judicia tua a facie ejus. » Animus enim maie

sibi conscius, dum sibi videtur nuliam ptienam pati, credit
quod non judicet Deus; et sic auferuntur judicia Dei a
' Psal. IX, 3. — ' Il)i.l. 4. — ^ Ibi.l. 5.
 214 b. AtJGUSTlNI EPISCOPI

facic cius; cum lifcc ipsa sit niagna damnatio. « Et oni-

» nium inimicorum suorum dominaljilur^ » Ita enim
quod reges omncs superaturus sit et solus reg-
traditur, ,

num obtenturus quando etiam secundum Apostolum,

:

c[ui de illo prnedicat : « In templo Dei sedebit , extoUens

» se super omne quod colitur et quod dicitur Deus^. »
XXIV. Et quoniam traditus in concupiscentiam cordis
sui, ct damnationi ullimrc dcstinatus, per nefarias artes
ad illud vanum et inane culmen dominationcmque ventu-
rus est ; propterea scquitur : « Dixit enim in corde suo : Non
» movebor de gencralione in gcnorationem sine malo^ : » id
est, iiima mea et nomen meum de hac generatione in gene-
rationem posterorum non transiet, nisiartibus malis adi-
piscar tam excelsum principatum, de quo posteri tacere non.
possint. Animus enim perditus et cxpers bonarum artium
atque a justitiae lumine alienus, maiis artibus sibi aditum
molitur adfamam tam diuturnam, ut apud posteros eliam
celebretur. Et qui non possunt bene innotescere, cupiunt
vel homines loqui, dummodo nomen latissime
malede se
pervagetur. Quod hic arbitror dictum esse « Non movebor :

» de generatione in generationem sine malo. » Est et alius

intellectus, si de generatione mortali ad ceternitatis gene-

rationem se venire non posse vanus et erroris plenus ani-
mus arbitratur, nisiarlibus mahs quod quidem etiam de
:

Simoneditfamatum cst^, cum sceleratis artibus crekmi se

putasset adepturum, et de humana generatione in divinam
generationem rebus magicis transiturum. Quid ergo mi-
rum,si etiam homo pcccati, qui totam nequitiam et
ille

impietatem quam omnes pseudoprophetae inchoaverunt,

,

^impleturus est^ et tanta signa facturus , ut decipiat , si

fieri potest, etiam electos, dicturus est in corde suo : «Non

» movebor de generatione in generationem sine malo ? »

' Psai. IX, 5. — »2 Tliess. ii, 4- — ^ I^sal. ix, 6. — ^ Act. viii, 9.

 enArrAtio in psalmum IX. 215
XXV. « Cujus maledictione os plenum est, et amaritu-
» dine et dolo ^ » Magnum enim maledictum est tara ne-
etad capiendam aeternam
fandis artibus coelum appetere,
sedem talia merita comparare. Sed hac ejus maledictione
os plenum est. Non enim habebit effectum ista cupiditas,
sed intra os ejus tantum valebit ad eum perdendum ,
qui
haec sibi ausus est polhceri cum amaritudine et dolo , id
est , ira et insidiis ,
quibus in suas partes conversurus est
multitudinem. « Sub hngua ejus labor et dolor. » Nihil
est laboriosius iniquitate et impietate : quem laborem se-
quitur dolor : quia non solum sine fructu , sed etiam ad
perniciem laboratur. Qui labor et dolor ad illud refertur
quod dixit in corde suo : « Non movebor de generatione
» in generationem sine malo. Et propterea, « Sub hngua
»

» ejus: » non, in Jingua ;

quoniam tacite ista cogitaturus
est, hominibus autem aha locuturus, ut bonus et justus
et Dei filius videatur.
XXYI. « Sedet in insidiis cura divitibus*^. » Quibns di-

vitibus, nisi eis quos hujas saecuh muneribus cumuhabit?

Et ideo in insidiis cura his sedere dictus est, quoniam
falsam fehcitatem ipsorum ad decipiendos homines osten-
tabit, Qui prava voluntate dum tahs esse cnpiunt, et bona
aeterna non quaerunt, in laqueos ejus incident. « In oc-
» cultis ut interficiat innocentera^. In occultis » puto dic-
suraesse, ubi non facile intelhgitur quid appetendum,
quidve fugiendum sit. Innocentem autem interficere , est
ex innocente facere nocentem.
XXVII. « Ocuh ejus in pauperem respiciunt*. » Justos
enira maxime persecuturus est de quibus dictum est , :

« Beati pawperes spiritu ,

quia ipsorura est regnura coelo-
» rum^ Insidiatur in occulto , velut leo in cubih suo. »
Leonem in culiili dicit eum , in quo et vis et dolus opera-
Psa!. IX, 7. — ' Il)i(J. 8. — 5 Il.id. — 4 Ibid. 9. — 5 Matfh. v, 3.
 ,,

216 S. AUGUSTINI EPISCOPf

bitur. Prima eiiini pcrsccutio Ecclcsiae violenta fuit, cum
proscripLionibus , tormentis, c«dibus, Glnisliani ad sa-
crificandum cogerentur : altera persccutio fraudulenta
est, quae nunc per cujuscemodi hapreticos et fldsos fratrcs
agitur : tertia superest per Anlichrislum ventura, qua
nihil est periculosius ; c[uoniam et violenta et f raudulenta
erit. Vim habebit in imperio, dolum in miraculis. Ad vim
relatum est, quoddictum est : « Incubili suo. » Et rursum
ipsa repetita sunt converso ordine. « Insidiatur, inquit,
» ut rapiat pauperem » hoc ad dohnn pertinet. Quod :

aulem sequitur « Rapere pauperem dum attrahit cum

:

violentife deputatur. n Attrahit » enim significat quibus ,

potest cruciatibus atHigendo ad se adducit.

XXVIII. Item duo cpiae sequuntur, ipsasunt. « In mus-
)) cipula sua humihabit eum , )) dolus est. IncUnabitur,
)) et cadet , dum dominabitur pauperum *, )> vis est. Mus-
cipula enim bene significat insidias : dominatio vero ter-
rorem apertissime insinuat. Et l^ene ait « Humihabit eum :

)>in muscipuhi sua. » Cum enim signa illa facere coeperit,

quanto mirabihora videbuntur hominibus, tanto ilh sancti,
qui tunc erunt, contemnentur, et quasi pro nihilo habe-
buntur. Quos ille, cui per justitiam et innocentiam resis-
rent, mirificis factis superare videbitur. Sed « Inchnabi-
)) tur, et cadet, dum dominabitur pauperum , )) idest,
dum qunehbet supphcia irrogabit resistentibus sibi servis

Dei.
XXIX. Unde autem incUnabitur, etcadet? « Dixit enim
)> in corde suo : Oblitus est Deus , avertit faciem suam
» ne videat usquein (inem^, » Hoec estinchnatio etcasus
miserrimus ^ dum animus Immanus in suis iniquitatibus

quasi prosperatur, etparci sibi putat ; cum excaecetur, et

servetur ad ultimam opportunamque vindictam, de qua
Psol. IX, 10. — ' ll>i(l. 1 1.
 »

ENARRATIO IN PSALMUM IX. 217

nuncjam loquitur Exurge, Domine Deus, exaltetur : a

manus tua^ » id est, manifesta sit potentia tua. Supe-

:

rius autera dixerat : « Exurge_, Domine , non prcevaleat

homo, judicentur gentes in conspectu tuo- : » id est, in

occulto, ubi solus Deus videt. Hoc factum est, cum impii
ad magnam quse videtur hominibus fehcitatem pervene-
runt : super quos constituitur legislator, qualem habere
meruerunt , Domine legis-
de quo dicitur : « Constitue, ,

)) latorem super eos, sciant gentes, quoniam homines

)) sunt^. Nunc autem post illara occultam poenam atque
))

vindictam dicitur « Exurge, Domine Deus, exaltetur

:

)) manus tua non utique in occulto, sed jam in mani-

: ))

festissima gloria. « Ne obhviscaris pauperum in fmem » :

id est, sicut impii putant, quidicunt: « Obhtus est Deus,

)) avertit laciem suam ne videat usque infmem*. )> Usque
in finem autem negant Deum videre qui dicunt eum res ,

humanas et terrenas non curare. Quoniam terra quasi fiiiis

est rerum, quia ultimum elementum est, in quo homines
ordinatissime laborant sedlaborura suorum ordinem vi- ,

dere non possunt qui maxime pertinet ad occuha Filii.

,

Laborans ergo Ecclesia ilhs temporibus tanquam navis ,

in magnis fluctibus et procelhs, quasi dormientera excitat

Dominum, ut imperet ventis, et tranquillitas redeat. Dicit
ergo : « Dominc Deus exaltetur manus tua ne
Exurge , , ,

» obhviscaris pauperum in finem. »

XXX. Jamitaque manifestum judicium intelhgentes et
exultantes dicunt « Propter quid irritavit impius Deum^ ?
:

id est ,
quia profuit tanta mala facere.^ « Dixit enira in
« corde suo : Non requiret. » Deinde sequitur : « Yides
» quoniam tu Jaborem et iram consideras ut tradas eos ,

» in manus tuas°. » Sensus iste pronuntiationem quserit,

' PsaL IX, 12. — 2 Psal. prim. ix, 20. — ^ Ibiil. 21. — 4 Psal. secunJ.

IX, II. — 5ibi,|. i3. — ^ Il>iJ. i'|.

 ,,

218 S. AUfiUSTINI EriSCOPI

in qua si crratum luerit , obscuratur. Sic enim dixit in

corde suo impius : « Non requiret Deus , » quasi Deus la-
borem et iram consideret, ut tradat eos in manus suas, id
est, quasi laborarc et irasci timeat , et propterea illis par-
cat, ne onerosa illi sit poena eorum, aut ne iracundise
tempestate turbetur : c{uomodo plerumque bomines fa-

ciunt , dissimulantes vindictara , ne laborent , aut iras-

cantur.
XXXI. « pauper^ » Ideo enim pau-
Tibi derelictus est
per est, id est, omnia liujus mundi tempornlia bona con-
tempsit , ut tu sis tantum spes ejus. « Pupillo tu eris ad-
» jutor'^ : )) mundus per
id est , ei cui moritur pater hic ,

quem carnaHter genitus est, et jam potest dicere « Mundus :

» mihi crucifixus est, et ego mundo^. )) Tahbus enim pu-

pillis pater fit Deus. Docet quippe Dorainus pupillos fieri

discipulos suos Ne vobis dlcatis patrem

,
quibus dicit : «

)) in terris^. » Cujus rei exemplum praebuit prior ipse di-

cendo « Quae mihi mater, aut qui fratres '"?)) Unde volunt
:

quidam perniciosissimi hseretici asserere, non eum ha-

buisse matrem nec vident esse consequens si hrec verba
:

attendant, ut nec Discipnli ejus palres habuerint. Quia

sicut ipse chxit : « Quse mihi mater est : » sic illos docuit
cum Nohte vobis dicere patrem in terris. »
ait : «

XXXII.
Contere brachium peccatoris et mahgui'' »
« :

illius scihcet de quo supra dicebatur « Omnium inimi- :

» corum suorum dominabitur'^. » Brachium ergo ejus,

dixit potentiam ejus : cui contraria est Christi potentia

de qua dicitur : « Exurge, Domine Deus, exaltetur manus
» tua^. Requiretur delictum ejus, nec invenietur. » Prop-
ter illud , id est, judicabitur de pcccato suo, ct ipse periet
propter peccatum suum. Deinde c[uid mirum si sequitur :

• Psal. IX, i/,. — ' Ibid. — 3 Gal. vi , i^. — 4 Matlli. xxin , 9. — ^ M.

xii, 48. — 6 P^al. u, i5. — 7 Ibkl. .".. — « Ibkl. 1-2.
 ,:

enarratio in psalmxjm IX. 219

« Dominus regnabit in seternum et in saeculum saeculi
)) peribitis gentes de terra illius ^ ? » Gentes posuit ,
pec-
catores et impios.
XXXIII. « Desiderium pauperum exaudivit Dorainus^.»
Desiderium illud quo aestualiant, cum in angustiis et tri-
bulationibus hujus saeculi Domini diem concupiscerent :

« Pra:parationem cordis eorum exaudivit auris tua. »

Hsec est cordis praeparatio, de qua in aJio Psalmo canitur

« Paratum cor meum, Deus, paratum cor meum^. » De

qua dicit Apostolus « 5i autem quod non videmus spe-
;

» ramus, per patientiam expectamus*. » Jamvero aurem

Dei , non membrurA corporeum sed potentiam esse qua ,

exaudit regulariter debemus accipere atque ita quibus-

, :

que nominatis membris ejus quse in nobis visibilia et ,

corporea sunt, potentias operationum oportet intelligi, ne

soepe ista repetantur. Non enim corporeum fas est putare,

quod Dominus Deus non sonantem vocem , sed prsepara-

tionem cordis exaudit.
XXXIV. « Judicare pupillo et humili^ : » id est, non
ei qui conformatur huic ScTcuIo, neque superbo. Aliud est
enimjudicare pupilium, aliud judicare pupillo. Judicat
pupillum condemnat judicat autem pupilio qui
etiani qui :

pro illo profert sententiam. « Utnon apponat ultra mag-

» nificare se homo super terram''. » Homines enimsunt,

de quibus dictum est : « Pone, Domine, legislatorem super

» eos, sciant gentes quoniam homines sunt''. » Sed etiam
ille, eodem loco inteUigitur poni super eos, homo erit,
qui
de quo nunc dicitur « Ut non apponat ultra magnificare
:

» se homo super terram. » Cum venerit scilicetFilius ho-

minis judicare pupillo, qui se exuit veterem hominem ^

atque hoc modo tanquam extuht Patrem.

• Psal. IX, 16. — »Ibid. 17. — ' IJ. lvii, 8. — ^ Rom. viii, 25. —
5 Psal. ix, 18. — 6 iijij, — 7 pjai. Y>rim. ix, 11.
 220 S. AUGUSTINI EPISCOPI
XXXV. Post occulta orgo Filii, de quibus in hoc Psalnio
muJta dicta sunt, erunt maniresta Filii, dc quibuspauca
in fine ejusdem Psahni nunc dicta sunt. Ex his aulem ti- I
tulus factus est qufe majorem hic partem tenent. Potest
,

et ipse dics adventus Domini rccte numerari inter occulta

Fihi, quamvis ipsa Domini pra3senlia manifesta fVitura sit.
De illo cnim die dictum est, quod nemo eum sciret, neque
Angeh, nec Virtutes neque Fihus hominis^ Quid ergo ,

tam occultum, quam id quod ctiam ipsi judici occultum

esse dictum est, non ad cognoscendum sed ad proden- ,

dum? De occultis autem Fiiii, etiamsi cjuisquam non Dei

Fihum subaudire voluerit, sedipsius David, cujus nomini
totum Psalterium tribuitur •
nam Davidici utique Psalmi
appellantur^ voces illas audiat, quibus Domino dicitur :

« Miserere nostri, fili David- : « atque ita eliam hoc modo

eumdem Dominum Christum intelhgat, decujus occultis
ipse Psalmus inscriptus est. Sic etiam ab Angelo dicitur :

<( Dabit ilh Deus sedem David patris sui^. Nec illa sen-
»

tentia huic intellectui contraria cst, qua idem Dominus

quserit a Judaeis : « Si fihus David Christus est ,
quomodo
» in spiritu vocat eum Dominum, dicens : Dixit Domi-
» nus Domino meo : Sede ad dexteram meam, donec po-
» nam inimicos tuos sub pedibus tuis^^ » Dictum est enim
quamvis venturum Christum sperarent, se-
imperitis, ([ui
cundum hominem tamen eum expeclarent, non secundum
quod Virtus et SapienliaDeiest. Docet ergo ibi fidem ve-
rissimam et sincerissimam, ut et Dominus sit regis David,
secundum quod est Verbum in principio, Deus apud
Deum, per quod facta sunt omnia^ et fihus, secundum :

quod iactus est ei ex semine David secundum carnem ^.

Non enim dicit « Non est fdius David Christus sed si
: ; ,

' MaUli. XXIV, 36. — ^ jj ^x , 3o. — ^ Luc. i, 3o. — 'i M.tttli. xxii, 4 (,

et Psa\. cix, I. — "^

Jonti. I, I. — ' Rom. i, 3.
 :

ENAraiATlO IN PSALMUM X. 221

jam teiictis quod filius sit ejus discite quomodo sit Do- ,

minus ejus nec teneatis in Christo quod filius hominis est,

:

ita enim fdius David est et relinquatis, quod Fihus Dei ;

est ita
, enim Dominus ejus est.

ENARRATIO
IN PSALMUM X.

In fmem , Psalmus ipsi David '.

I. NovA tractatione titulus iste non indigef^ j^i^ enim •

satis tractatum est, quid sit, « In fmem. » Ipsum ergo

Psalmi textum videamus, qui mihi videtur adversus haere-

ticos canendus, qui commemorando et exaggcrando mul-

torum in Ecclesia peccata, quasi apud ipsos justi aut omnes

aut plures sint , ab unius Ecclesiae verae matris uberibus
nos avertere atque abripere moliuntur : ailirmantes quod
apud ipsos sit Christus, et quasi pic studioseque admo-
nentes, ut ad eos transeundo transmigremus ad Christum,
quem se habuere mentiuntur. Notum est autem Christum
in prophetia cum multis nominibus allegorice insinua-
,

retur, etiammontera appellatum. Respondendum est ita-

que istis, et dicendum « In Domino confido ^ quoraodo :

» dicitis animse meae Transmigra in monles, sicut pas-:

» ser^.^ » Unura montem teneo in quo confido, quomodo

dicitis ut ad vos transeam tanquam multi sint Christi.^
,

Aut si vos montes esse dicitis per superbiam, oportet qui-

dem esse passerem pennatum virtutibus et proeceptis Dei

sed ea ipsa prohibent volare in islos montes, et in superbis

' I\al. X , I. — 2 Yide D. Guiilon, lom. xx.i,
p 4'^7-4o8.
— 3 pjal. x, 2.
222 S. AtGtSTlM EPISCOPI

hominibiis spem collocarc. Habeodomumubi reqiiiescam,

quia in Doniino conlido. Nam el passcr invcnit sibi do-
mum ^ Et factus est Dominus rctugium paupcri '^ Dicamus
ergo tota tiducia, ne, dum Christum apud haereticos quse-
rimus, amittamus: «In Domino confido 5
quomodo dicilis

)) anim?e meae : Transmigra in montcs sicut passer? »

II. « Quoniam eccc peccatorcs intcnderunt arcum ,

pa-
» ravemnt sagittas suas in pharetra , ut sagittent in obs-
» cura luna rectoscordc^. » Terrores isti sunt comminan-
tium nobis de pcccatoribus , ut ad se tanquam ad justos
transeamus. « Ecce , inquiunt ,
peccatores intenderunt
)) arcum : » credo Scripturas, quas iili carnaliter iiiter-
pretando, venenatas inde scntentias cmittunt. « Paraverunt
» sagittas suas in pharetra : » eadem verba scihcet, qua3
Scripturarum auctoritatejaculaturisunt, incordis occulto
paraverunt. « Ut sagittentin obscura luna rcctos corde » :

ut cum senserint, Ecclesiae lumine propter multitudinem

imperitorum et carnalium obscurato, non se posse con-
vinci, corrumpant bonos mores colloquiis malis^. » Sed
contra omnes istos terrores dicendum est « In Domino ,

» contido.

III. Luna veroquam congruenter significet Ecclesiam,

memini me promisisse^ in hoc Psahuo consideraturum.Duae
sunt de hma opiniones probabiles h^rum autem qure vera :

sit, aut non omnino, aut ditlicillime arbitror posse homi-

nem scire. Cum enim quseritur undc lumcn habeat alii ^

dicunt suum habere, sed globum ejus dimidium lucere,

dimidium autem oJ)Scurum esse dum autem movetur in ^

circulo suo, cadem partem qualucet, paulatim ad terras

converti , utvideri a nobis possit-, ct ideo prius quasi cor-
niculatam apparere. Nam etsi facias piiam ex dimidia parte
' Psal. Lwxiii, .'(. — Id. 10. — ij. x^ 3. — 4 Cor. xv, 33. —
' IX, 3 I

5 Siipra in Euariat. Psal. viii, ii. 9.

 :

EriAViRATlO IN PSALMUM X. 223

candidani , et ex dimidia obscuram; si eam partem, quae
obscura est, ante oculos habeas , nihil candoris vides : et
cum candidam partem ad oculos convertere,
coeperis illam
si paulatimfacias, primocornua candoris videbis^ deinde

paulatim crescit, donec tota pars candens opponatur oculis,

et nihil obscurae alterius partis videatur : quod si perse-
veres adhuc paulatini convertere , incipit obscuritas ap-
parere, et candor minui, donec iterum ad cornua redeat,
et postremo totus ab ocuHs avertatur , ac rursus obscura
illa pars sola possit videri quod fieri dicunt cum lumen
: ,

lunae videtur crescere usque ad quintam-decimam lunam,

et rursus usque adtricesimam minui, etredire ad cornua,
donec penitus nihil in ea lucis appareat- Secundum hanc
opinionem luna in aliegoria significat Ecclesiam quod ex ,

parte spiritah lucet Ecclesia, ex parte autem carnaii obscura

est : et ahquando spirilahs pars in bonis operibus apparet
hominibus ahquando autem in conscientia
^
latet , ac Deo
tantummodo nota estj cum solo corpore apparet hominibus j

sicutcontingit, cum oramus in corde , et quasi nihil agere

videmur, dum non ad terram, sed sursum corda habereju-
bemur ad Dominum. Ahiautem dicunt non habere lunam
lumen proprium sed a soleillustrari sed quando cum illo
, :

est, eampartem adnosliabere qua non illustratur, et ideo

nihihn ea lucisvideri :cum autem incipit abillorecedere,

illustrari ab ea etiam parte, quam habetad terram et ne- ;

cessario incipere a cornibus, donec fiat quinta-decima

contra solem : ( tunc enim sole occidente oritur, ut quis-
quis occidentem solem observavcrit, cum eum coeperit non
videre , conversus ad Orientem , lunam surgere videat ) :

atque inde ex aha parte cum ei cceperit propinquare,

illampartera ad nos convertere, qua non ilhistratur, do-
nec ad cornua redeat, atque inde omnino non appareat
quia tunc pars, quae iiiustratur, sursumest adcoeium-, ad
 ,

224 S. AlJGUSXINl EPISCOPI

terram autem illa quam radiare sol nou potest. Ergo et

secuudum hanc opinioncm luna intcUigitur Ecclcsia ,

quod suum lumcn nonhal)cat, sed ab unigcnito l)ei Filio,

qui multis locis in sanctis Scripturis allegorice Sol appella-
tus est, illustratur. Quem nescientes et ccrnere non valentcs
ha^retici quidam(6), ad istum solem corporcum et visibilcm,
quod commune lumen est carnis liominum atcjue musca-
rum, sensus simphcium conantur avcrtere, etnonnullorum
avertunt, qui quandiu non possunt interiorem lucem ve-
ritatis mcnte contucri simphci lide cathoHca contcnti
,

esse nolunt quae una parvulis salus est^ ct ([uo uno hicte
:

ad firmitatcm solidioris cibi ccrto robore pervcnitur. Quac-

libet ergo duarum istarum opinionum vera sit, congruen-
ter accipitur allegorice hana, Ecclesia. Aut si in istis obs-
curitatibus magis negotiosis quam fructuosis , exercere
animum aut non libct, aut non vacat, aut animus ipse
nonvalet: satis est lunam popularibus oculis intueri, ct

non quaercre obscurascausas, sed cum omnibus et incre-

menta cjus et complcmcnta et detrimo.ta sentirc. Quae si
proptcrca dclicit ut rcnovetur, ctiam ipsi imperitse mul-
titudini demonstrat Ecclesiac liguram, in qua crcditur
rcsurrcctio mortuorum.
IV. Deinde quserendum cst ([uid in hoc Psalmo acci- ,

piatur « Obscura luna, -» in ([ua pcccatorcs sagittare para-

vcrunt reclos corde. Non enim uno modo dici obscura
luna j:)otcst : nam cum finitur mcnslruis cursibus, et
ct
cum (^jus fulgor nubilointcrpolatur, ct cum plena dcficit,
dici potest obscura luna. Potest ergo et de persecutoribus
Martyrum intcIHgi ,
quod sagiltarc voluerint in obscura
luna rcctos corde : sivc adhuc in Ecclcsioe novitate quia ,

nondum terris major cirulserat, et gcntilium superstitio-

nuni tcncbras vicerat : sive linguis blasphemorum , et
chrislianum nomcn male diffamantium ,
quasi nebulis
 ,,,

EJVARKATIO IN PSALMUM X. 225

cum terra obtegeretiir , videri perspicua luna non po-
terat, id est, Ecclesia : sive ipsorum Martyrum caedi-
bus, tanquam illo defectu
et tanta effusione sanguinis,

qua cruentam faciem luna videtur osten-

et obscuratione
dere,a nomine christiano deterrebantur infirmi in quo ^

terrore verba dolosa et sacrilega jaculabantur peccatores

ut etiam rectos corde perv^erterent. Potestet de his pecca-
toribus intelligi, quos Ecclesia continet, quod tunc inventa
occasione hujus lunae obscurtC , multa commiserint (7)
quae nobis opprobria nunc objiciuntur ab haereticis, cum
eorum auctores ea fecisse dicantur. Sed quoqiio modo se
habeat quod in obscura luna factura est, nunc catholico
nomine toto orbe diflfuso attpie celebrato quid mihi ,

est incognitis perturbari? « In Domino enim confido^ »

nec audio dicentes animse mese « Transmigram montes :

))sicutpasser. Quoniam ecce peccatores intenderunt ar-

))cum ut sagittent in obscura luna reclos corde. Aut si
, )>

et iilis nunc lunavidetur obscura, quia incertum volunt

eflicere quae sit Catholica, et eam peccatis carnalium ho-
minum, quos multos continet^ conantur arguere quid :

ad cum pertinet, qui vere dicit, « In Domino confido?))

Qua voce se quisque et frumentum esse ostendit, et usque
ad ventilationis tempus paleas tolerabiliter sustinet.
y. « In Domino ergo coirfido. » Illi timeant qui confi-
dunt in homine et de parte hominis se esse negare non
,

possunt, per cujus canos jurant : et cum in sermone ab

eis quaeritur , cujus communionis sint, nisi de parte illius

se esse dicant, nonpossunt agnosci. Dic quid isti faciunt

cum illis commemorantur tam innumerabilia et quotidiana
peccata etscelera eorum ,
quibus plena est illa societas?

Numquid possunt dicerc , « In Domino confido quomodo 5

)) dicitis animaemese^ Transmigra in montes sicut passer?))

Non eniin confidunt in Domino ,
qui tunc esse dicunt sancta
cxiv. 15
 :

226 S. ALGUSTINI EPISCOPl

sacramenta, si per sanctos homines dentur. Itaqiie cum
ab eis quneritur, qui sint sancti , crubescunt dicere : Nos
sumus. Quinetiam si illi non erubescant hoc dicere , hi
qui audiunt pro ipsis erubescunt. Itaque isti cogunt eos
([ui acccipiunt sacramenta, spem suam in homine ponere,
cujus cor videre non possunt. « Et malcdictus omnis qui
» spem suam pon'it in homine '. » Quid est enim dicere,

Ego quod do sanctum est nisi spem tuam in me pone ? , ,

Qiiid si non es sanctus? Aut ostende cor tuum. Quod si

non potes ubi videbo quod sanctus es ? An forte dices
,

quod scriptum est « Ex operibus eorum cognoscetis eos^?»

:

Video plane mira opera, quotidianas violentias Circum-

celhonum sub Episcopis et Presbyteris ducibus circum-
quaque vohtare, et terribiles fustes Israeles vocare, quae
homines, qui nunc vivunt, quotidie vident et sentiunt.
Macariana vero tempora(8), de quibus invidiam faciunt,
et plurimi non viderunt, et nemo nunc videt : et quisquis
ea viditCathohcus, potuit dicere, si Dei servus esse vellet
« InDomino confido. » Quod ct nunc dicit cum multa ,

({u.fi non vult, in Ecclesia videt, qai se intra illa retia

plena piscibus bonis et mahs natare adhuc sentit, donec
ad finem maris veniatur , ubi mah segregentur a bonis ^.

Isti autem quid respondent, si ahcui illorum dicat ille

quem baptizant : prnesumere? Nam si

Quomodome jubes
et dantis el accipientis estmeritum, si dantis Dei et ac- ,

cipientis conscientine mese haec enim duo non mihi in- :

certa sunt, bonitas iihus, et fides mea. Quid te interponis,

de quo certum scire nihil possum : Sine me dicere, « In
» Domino confido. » Nam
unde confido si in te confido ,

si nihil mah ista nocte credam

fecisti ? Postremo si vis ut

tibi, numquid possum amphusquam dete credere? Unde

crgo confido in eis cjuibus heri communicasti , et hodie
' Jciem. XVII, 5. — ' Maltli. vii, i6. — ' IJ. xm, 47-
 EAARRATIO IN P^ALMUM X. 227
commimicas, et ci as communicabis, utrum vel isto triduo
nihilmali commiserintPQuod si nec te, nec me polluit
quod nescimus qu3e causa est ut rebaptizes eos qui tem-
,

pora traditionis et Macarianoe invidioe non noverunt? Quae

causa est ut Christianos de Mesopotamia venientes ,
qui
CteciHani et Donati nec nomen audierunt, rebaptizare
audeas, et neges esse Ghrislianos? autem illos polluunt
Si

aliena peccata qu£e nesciunt, tenette reum quidquid per

singulos dies inparte vestra te nesciente committitur, Im-
peratorum constilutiones frustra objicientem Catholicis,
cum in vestris castris privati fustes ignesque sic saeviant.
Ecce quo lapsi sunt, qui cum viderent in Catholica pec-
catores, non potuerunt dicere, « In Domino confido » et :

spem suam in homine posuerunt. Quod omnino dicerent,

si non aut ipsi, aut et ipsi tales essent quales illos putabant, •,

a quibus sacrilega superbia separari sevelle finxerunt.

VI. Dicat ergo anima cathohca, « In Domino confido ^

» quomodo dicitis animae mese : Transmigra in montes

» sicut passer ? Quoniam ecce peccatores intenderunt ar-
» cum^ paraverunt sagittas suas in pharetra, ut sagittent
» in obscura luna rectos corde sermonem ab ipsis : » et

converlat ad Dominum Quoniam quse perfe-

, et dicat , «

» cisti destruxerunt^ » Et hoc dicat, non contra istos

solos, sedcontra omnes hsereticos. Omnes etiim quantum

in ipsisest, destruxerunt laudem, quam ex ore infantium
et lactentium perfecit Deus dum quaestionibus vanis et
"^

scrupulosis exagitant parvulos , et eos nutriri fidei lacte

non sinunt. Quasi ergo dictum

Quare isti sit huic animae :

tibi dicunt, « Transmigra in montes sicut passer

» quare :

te de peccatoribus terrent qui intenderunt arcum ad sa-

,

gittandos in obscura luna rectos corde? Respondet Ideo :

utique me terrent , « Quoniam quae perfecisti destruxe-

« Psal. X, 4. — 2 Id. viii, 3.
 228 S. AUUISIIJNI EPISCOPI

» riint.wUbi, nisi inconvenliculissuis,ubiparvulosctintc-

riorislucis ignaros, non lactc nutriunt, scd venenis necant?

« Justus autcm quid fecit. » Si vosMacarius, si vos Caecilia-

nus oircndit Christus fecit vobis, qui
, dixit : « Pacem meam
» dovobis, pacem meam relinquo vobis^; » ([uam vos ne-
fanda dissensionc violastis? Christus quid vobis fecit, qui
traditorem suum tanta patientia pertulit, ut ei primam
Eucharistiam confectam manibus suis, et ore suo commen-
datam, sicut caeteris Apostciis,lraderet-. Quid vobis fecit

Christus, qui eumdem traditorcm suum, quem diabolum

nominavit^, qui ante traditionem Domini nec loculis
dominicis fidem potuit exhiberc'*, cum cseteris Discipulis

ad prtedicandum regnum ccelorum misit^ : utdemonstra-

ret dona Dei pervenire ad eos qui cum fide accipiunt,

etiamsi talis sit per quem accipiunt, (jualis Judas fuit?

YII. « Dominus in templo sancio suo''. « Ita vero^ sicut
Apostolus dicit : « Templum enim Dei sanctum est, quod
)) estis vos. Quisc[uis autem templum Dei violaverit , dis-
)) perdct illum Deus^. )) Templum Dei violat, qui violat
unilatem. ISon cnim tenet caput^, ex quo totum corpus
connexum et compactum per omnem tactum subminis-

trationis secundum operationem in mensuram uniuscu-

,

jusque partis incrementum corporis facit, in a^dificalionem

sui in charitate^. In hoc templo sancto suo Dominus est
quod constat multis membris suis sua quseque oflicia ,

gerentibus, in unam .Tdificationem charitate conslructis.

Quod violat quisquis causa principatus sui a catholica
Societate disjungitur. « Dominus in temjilo sancto suo ,

Pominus in calo sedcs ejus^". -> Si coelum acceperis justum,

sicut terram accipis peccatorem , cui dictum est : « Terra

" Joan. MV, 27. — ' Lr.c. xii, rg cl 21. —^ Joan. vi, 71. — 4 Id. xi;,G.

— 5 jfattli. I, 5. — ^'
P.'a!. x, ,5. — 7 i Cor. iii, 17. — ^ Coloss. 11, ig.
— 9 Ephcs. jv, 16. — 'c Pial. X, 5.
 ,

ENAHnATIO IN PSALMCAi: X. 229

» es , et iii terram ibis ^
; » quod dictum est , « Dominus
» in templo sancto suo •» repetitum intelliges, dum dic-
tum est, « Dominus in coelo sedes ejus. »
VIII. « Oculi ejus in pauperem respiciunt. » Quippe
cui derelictus est pauper, et qui factus est refugium pau-
peri^. Etideo seditiones omnes et tumultus intra ista retia,

donec perducantur ad littus, dequi))us no!)is in perniciem

suam et ad nostram correclionem insullant liseretici, per
eus liomines fiunt ,
qui pauperes Christi esse nolunt. Sed
numquid ab eis qui hoc esse volunt, avertunt oculos Dei ?

« Ocnli enim ejus in pauperem respiciunt. » Numquid

metuendum est ne in turba divitum paucos pauperes
videre non possit, quos in Ecclesiae catholicae gremio cuc-
todilos enutriat? « Palpebrae ejus interrogant fdios homi-
» num^. » Hic « Filios hominum , » illa regula libenter
acceperim , de veleribus regeneratos per fidem. Hi quippe
quibusdam Scripturarum locis obscuris , tanquam cJausis
oculis Dei , exercentur, ut qu.-^erant : et rursus quibusdam
locis manifestis, tanquam apertis oculis Dei, illuminantur,
ut gaudeant. El ista in sancfis libris crebra opertio atque
adapertio tanquam palpebrae sunt Dei qure interrogant, ,

idest, quse probant filios hominum, qui neque fatigantur

rerum obscuritate, sed exercentur-, neque inflantur cogni-
tione, sed confirmantur.
IX: « Dominus interrogat justum et impium^. » Quid
ergo metuimus ne aliquid nobis obsint impii , si forte no-
biscum sacramenta non sincero corde communicant
quando ille interrogat justum et impium? « Qui autem

diligit iniquitatem , odit animam suam ^ : » id est, non ei

qui credit Deo , et spem suam non ponit in horaine , sed

tantum animse suae nocet dilcctor iniquitatis.
X. « Pluet super peccatores laqueos^. » Si nubes gene-
' Gen.ni, i^. — ^Psal. K, to, — Md. x,5.— 4lbM. 6. -''Fi.i.l.- «Ibid. 7.
230 S. AUGUSTINI EPISCOPl
raliter Proplicla3 Intclliguntur, sive boni, sive mali, qui
etiam pscudoprophcla^ appcllanlur^ : sic ordinaulur pseu-
doprophetae a Domino Deo ut de his laqueos super pec-
,

catores pluat. Non enim quisquam in eos sectandos incidit

nisi peccator , sivc ad praeparationem extremi supplicii , si

perseverarc in peccando maluerit -, sive ad dcsuadendam

superl)iam, si aliquando Deum cura sinceriore quoesiverit.
Si autem nubcs nonnisi boni et veri Prophetoe intelli-

guntur j et de his manifestum est super peccatores laqueos

pluere Deum, quamvis de his etiam pios ad fructificandum
irriget. « Quibusdam, sumus odor vitae inquit Apostolus,
» in vitam, quibusdam odor mortis in mortem^. «Non enini
Prophetae tantum sed omnes verboDei animas irrigantes,
j

nubes dici possunt. Qui cum male intelliguntur pluit ,

Deus super peccatores laqueos cum autem bene intelli- :

guntur, foecundat pcctora piorum atque fidehum. Sicut,

exempli gratia, quod scriptum est « Et erunt duo in :

)) carne una^, » si ad libidinem quisque interpretctur,

laqueum pluit super peccatorcm. Sin autem intelligas sicut

ille qui ait : « Ego autem dico in Christo in Ecclesia"* : »

imbrem Eadem autem nube,

pluit super fertilem terram.
id est, divina Scriptura,utrumque factum est. Item Do-
minus dicit « Json quod intrat iii os vestrum vos coin-
: ,

))quinat, sed quod exit^ Audit hoc peccator, et gulam )>

parat voracitati audit hoc justus et a ciborum discer-

: ,

nendorum superstitione munitur. Et hic igitur eadem

Scripturarum nube, pro suocujusque merito, etpeccatori
pluvia laqueorum , et justo pluvia ubertatis infusa est.

XI. « Ignis et sulphur et spiritus procellae pars calicis

)> corum*'. » Hsecpoena eorum est atque cxitus, per quos
blasphematur nomen Dei, ut primo cupiditatum suarum
» Matth. XXIV , 2^. — ' 2 Cor. i, i6. — ? Gen. ii, 2'\. — 4 Kplies. v,
23. — 5 Matth. IV, II. —6 Psal. x, 7
 :,

enArratio ih psalmum X. 231

igne vastentur , deinde malorum operum putore a coetu
beatorum abjiciantur, postremo abrepti atque submersi,
ineffabiles poenas luant. Haecenim pars est calicis eorum
sicut justorum calix tuus inebrians quam praeclarus^ ! Ine-
briabuntur enim ab ubertate domus tuse'. Calicem autem
propterea puto appellatum, nequid prseter modum atque
mensuram, velin ipsis peccatorura suppliciis, per divinam
providentiam fieri arbitremur. Et ideo tanquam rationem
reddens quare id fiat, subjecit, « Quoniam justus Dominus,
» et justitias dilexit' . » Non frustra pluraliter, nisi quia
homines dicit , ut pro justis , justitiae intelligantur positse.

In multis enim justis quasi multae justitiae videntur esse

cum sit una Dei, cujus omnes participant. Tanquara si

una facies intueatur plura specula ,

quod in illa singulare
est, de iUis pluribus piuraliter redditur. Propterea rursus
ad singularitatera se refert , dicendo : « ^Equitatem vidit
)) facies ejus. )) Fortasse pro eo sit positum, « ^quitatem
» vidit facies ejus, )> ac si diceretur : iEquitas visa est in
facie ejus, id est, in ejus nolitia. Facies enim Dei est po-
tentiaqua dignis innotcscit. Aut certe, « iEquitatem vidit
)) facies ejus, )) quia non se praebet cognoscendum malis,
sed bonis : et ipsa est aequitas.
XII. Si quis autem lunara Synagogam vult intelligere,
ad passionem Domini referat Psalmura, et de Judaeis dicat,
« Quoniam. quae perfecisti destruxerunt ac de ipso : )>

Domino , « Justus autem quid fecit ? )) Quem tanquam

destructorem Legis arguebant : cujus praecepta ,
perverse
vivendo, et ea contemnendo , ac sua statuendo , destruxe-
rant , ut ipse Dominus secundum hominera loquatur ut ,

soiet, dicens, « In Domino confido quoraodo dicitis ani- 5

» mae meae : Transraigra in raontes sicut passer ? )> propter

terrores scilicet eorum, qui illum apprehendere et crucifi-
' Psal. ixxii, 5. — 2 h\. xxxT, 9. — ' M. x. 8.
 .

232 S. AVGUSTINr episcopi

gerc oupicbant.Ciimpcccatores sagittare volentcs « Reclos
» cordc, id est, qvii Christo crcdidcrant, in obscura
» luna, » id est , non ab-
replcta peccatoribus Synagoga,
surde intclligitur. quod dicitur « Dominus
Cui congruit ct :

» in templo sancto suo, Dominus in coelo scdcs ejus? »

id est, Vcrbura in homine, vel ipse Filius hominis qui in

coelis est. « Oculi cjus in paupcrem respiciunt » aut quem :

suscepit secundum Deum aut proptcr quem passus cst

,

secundum hominem. « Palpebr.-s ejus interrogant filios

» hominum. » Opertioncm atque adaperlionem oculo-

rum quod nomine palpebrarum probabilc cst positum,

,

mortcm resurrectioncmque cjus accipcre possumus, ubi

probavit filios hominum Discipulos suos , et territos sua
passione et resurreclione Isctificatos. « Dominus interrogat
M justum etimpium,» jam dc ccelo gubernansEcclesiam.

» Qui autem dihgit iniquitatem, odit animam suam. »

Quarc hoc ita sit, consequentia docent « Phiel enim ,

» super peccatores laqueos secundum superiorem ex- , »

positionem accipiendum et omnia caetera usque ad finem

,

Psalmi.

rV\VVX'i'VV^'VVV>'\A'Vt'VI/\'«'VVV%'VV\^'VVVtVVV%«VV%VVVtAVVVVVVt'VVV'\'VV\'\'VVV\'VVVtVVl'V<VV\'»

ENARRATIO
IN PSAL3IUM XI.

In finem ,
pro octavo , Psalmus David '

I. OcTAvuM diem judiciiposse intelhgi, in sexCo Psalmo

dictum est. Potest et « Pro octavo, » intelhgi pro neterno
s.TcuIo : ([uia post hoc tempus quod septcm diebus vol-
vitur, dabitur sanctis.

' Psal. XI, I .

 ENAUHATIO IN PSALMLAt Xf. 23S
Salvumniefac,Domine,quoniam dcfecit sanctus* :»
II. «

id est, non invenitur sicut loquimur cum dicimus Defe-

: :

cit frumentum, aut, Defecit pecunia. « Quoniam diminutse

» sunt veritates a filiis hominuitl^. » Veritas una est, qua

iUustrantur animae sanctae sed quoniam multa? sunt :

animge, in ipsis muitoe veritates dici possunt sicut ab una 5

facie multse in speculis imagines apparent.

Vana locutus est unusquisque ad proximum
III. «

)) » Proximum omnem homincm oportet intelhgi:

suum^.
quia nemo est cum quo sit operandum malum et « Di- :

» lectio proximi malum non operatur''. Labia dolosa in

» corde et corde locuti sunt^ » mala. Quod bis ait, « In

» corde et corde, » duplex cor significat.
IV. « Disperdat Dominus universa labia dolosa^. Uni-
» versa » dixit, ne quis se exceptum putet : sicut Apostolus
dicit : « In omnem animam hominis malum, Ju-
operantis
» dcei primum et Graeci'. Linguam magniloquam » lin- :

guam superbam.
V. « Qui dixerunt Linguam nostram magnificabimus,
:

» labia nostra aptid nos sunt, quis noster Dominus est^ ? »

Superbi hypocritae significantur, in sermone suo, spem
ponentes ad homines decipiendos, et Deo non subditi.
VI. « Propter miseriam inopum etgemitumpauperum,
» nunc exurgam, dicit Dominus''. » Ita enim populum
suum ipse Dominus in Evangelio miseratus est, quod rec-
torem non haberet, cum bene posset obtemperare. Unde
etiam dictum est in Evangclio : « Messis multa, operarii
» autem pauci^". » Hoc autem ex persona Dei Patris acci-
piendum est, qui propter inopes et pauperes , id est, iiTo-
pia et paupertate bonorum spiritalium egentes, Filium

' Psal. XI, 2. — ' Ibid. — 3 Ibicl. 3.-4 Rom. xiu, lo. ~ 5 Psal. xi, 3.

— ^ Ibiil. 4- — " I^oTi- n, 9- — " P?al- Tti . 5. — 9 Ibid. 6. — '» MatlJ).

 »:
:

234 S. AUGtJSTINI EPISCOPl

dignatus eet mittere. Inde auteni incipit sermo ejus apud

Matthaeum monte, cum dicit « Beati pauperes spi-
in :

» ritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum^ Ponam

•» in salutari. 5) Non dixit quid ponat : sed « In salutari, »
in Ghristo accipiendum est, secundum iilud : « Quoniam
» viderunt oculi mei Salutare tuum^. » Et ideo intelJigitur
in illo quod ad miseriam inopum auferendam et
posuisse
consolandum gemitum pauperum pertinet. « Fiduciali-
))ter agam in eo » secundum illud in Evangelio « Erat
: :

» enim docens eos tanquam potestatem habens, nontan-

)) quam Scribae eorum^. ))

VII. « Eloquia Domini, eloquia casta'*. )> Haec persona

ipsius Prophetse est, « Eloquia Domini, eloquia casta.
)) Casta )) dicit, sine corruptione simulationis. Multi enim
non caste quia vendunt illam pretio
praedicant veritatem ,

commoditatum hujus saecuh. De tahbus dicit Apostolus,

quod Christum annuntiarent non caste^ « Argentum igne
))examinatum terrae. » Ipsa eloquia Domini per tribula-
tiones probata peccatoribus. « Purgatura septuplum : »

per timorem Dei, per pietatem, per scientiam, per forti-

tudinem^ per consiiium, per intellectura, per sapientiam*'.
Nam septera sunt ctiara beatitudinis gradus ,
quos in eo-
dera serraone quera habuit in monte Dominus exequitur
xa-a Matthaeum 5 « Beati pauperes spiritu : Beati mites
» Beati lugentes : Beati qui esuriunt et sitiunt justitiara
» Beali misericordes: Beatiraundo corde: Beati pacifici''.
De quibus sententiis septem, totum illum serraonem pro-'
lixum dictum esse animadverti potest. Nara octava,ubi
dictura est : « Beati qui persecutionera patiunlur propter
I
» justitiara, » ipsura ignera significat, quo septeraphciter
probatur argentura. Qui serrao cura terminatusessct, dic-
• Mattli. 7,3.—' Lnc. ii, 3o. — ^ Matth. vii , 99. —4 Psal. xi, 7. —
5 Pliilip. 1, 17. — *>
Isai XI, 2. — 7 Mattli. v, 3-9.
 enarratio in psalmum xii. 235
tum est « Erat enim docens eos tanquam potestatem
;

» habens, non tanquam Scribae eorum*. » Quod pertinet

ad id quod in hoc Psalmo dictum est « Fiduciahter agam ,

» in eo. ))

VIII. « Tu, Domine, servabis nos, et custodies nos a ge-

» neratione hac in sete-inum^ : » hic tanquam inopes et
pauperes, ibi tanquam opulentos et divites.
IX. « In circuitu impii ambulant^ : » id est, in tempo-
rahum rerum cupiditate, quae septem dierum repelito
circuitu, tanquam rota volvitur et ideo non perveniunt :

in octavum, id est, in seternum, pro quo iste Psalmus

titulatus est. Ita et per Salomonem dicitur « Ventilator :

» enim est impiorum rex sapiens et immittit illis rotam ,

» malorum*. Secundum altitudinem tuam multiphcasti

» fdios hominum^, » Quia est et in temporalibus multi-
phcatio, quoe avertit ab unitate Dei. « Unde corpus quod
» corrumpitur, aggravat animam, et deprimit terrena

» inhabitatio sensum multa cogitantem®. » Multiphcantur

autem justi secundum altitudinem Dei, quando ibuntde

virtute in virtutem''.

>vvv\\vv«A/vv\'vvi^'\a/v\vv^'tvvv>A'vvtA%vtA>vvt>vvv\vvv\\«v\^A/v\'\«v\^A/«a^(VV\'vvv«'^^

ENARRATIO
IN PSALMUM XII.

In finem , Psalmus David ^.

"
I. Fmis enim Legis Christus ad justitiam omni credenti.
« Usquequo, Domine, me oblivisceris in fmem^ ? » id est,
' Mattli. vir, 29. — » Psal. xi, 8. — 3 Jbid. 9.-4 Piov. xx, 26 ,
juxta
Lxx. — 5 psal. VI, 9. — '^
Sap. ix, i5. — 7 Psal lhxiu, 8.-8 Id. xii, i.
— 9Tbid.
23G S. AUGUSTINI EPISCOPI
diflfcrs me ad intelligendum Christum spiritaliter, qui est
Dei Sapientia, et reetus tinis omnis intentionis animne.
« Quousque avertis faciem non obli- tuam a me^ ? » Sicut
visciturDeus, si sed more nostro
nec faciem avertit :

Scriptura loquitur. Avertere autem Deus faciem dicitur,

dum non dat animre notitiam sui, quae adhuc purum
mentis oculum non habet.
Quandiu ponam consilium in anima mea^ ? » Con-
II. «

silio non opus esf, nisi in adversis. Ergo, « Quandiu po-

» nam consilium in anima mea, » ita dictum est, Quan-
diu ero in adversis. Aut certe responsio est : ut iste sit

sensus, Tandiu, Domine, oblivisceris me in fmem_, et

tandiu avertis fliciem tuam a me, quandiu ponam con-
silium iji anima mea : ut nisi quisque posuerit consilium
inanima sua, ut perfecte operetur misericordiam , non
eum dirigat Deus in fmem neque notitiam sui plenam ,

quod est facie ad faciem praebeat illi. « Dolorem in corde

,

» meo per diem? » Subauditur, quandiu ponam. « Per

M diem » autem, continuationem significat, ut dies pro

tempore intelligatur a (|uo se cpisque desiderans exui,

:

dolorem ponit in corde, deprecans ad aeterna conscen-

dere, et humanum diem non pati.

III. « Usquequo exaltabitur inimicus meus super me^ ? »

vel diabolus, vel consuetudo carnahs.

IV. K Respice et exaudi me, DomineDeus meus^. Res-

)) pice^ » refertur ad id quod dictum est, « Usquequo aver-
» tis faciem tuam a me. Exaudi, » refertur ad id quod
dictum est, « Usquequo oblivisceris me in finem. Illu-
» mina oculos meos, ne unquam obdormiam in morte^. )>

Oculos cordis oportet intelhgi, ne delectabili defectu pec-

cati claudantur.

' Psal. XH, I. — ' Tbid. ).. — ^ Il.id. 3. — 4 Tl.i.]. 4. — ^ Il.iJ.

 »

EJi(AUUATIO IN PSALMUM XIII. 237

V. « Nequando dicat ininiicus meus Praevalui adver-
:

» sus eum*. » Diaboli insultatio metuenda est. « Qui tri-

» bulant me exultabunt, si motus fuero'^ » diabolus et:

angeli ejus^ qui non exultaverunt de justo viro Job, cum

eum tribularent j quia non est motus^, id est, de stabilitate
fidei non recessit.

VI. (( Ego autem in tua misericordia speravi*. » Quia

idipsum quod non movetur homo et fixus in Domino per-
manet, non sibi debet tribuere ne cum se gloriatur non :

esse motum, ipsa superbia moveatur. (( Exultabit cor

» meum in salutari tuo : » in Christo, in Sapientia Dei.

« Canlabo Domino qui bona tribuit mihi » bona spiri- :

talia, non ad humanum diem pertincntia. Et psallam ((

» nomini Domini altissimi^, » id est, cum gaudio gratias

ago, et ordinatissime utor corpore, qui est cantus animae
spiritahs. Si autem aiiqua hic difFerentia consideranda est,
<( Cantabo » corde^ (( Psallam » operibus Domino, quod
sohis videt: (( Nomini autem Domini, » quod apud homi-
nes innotescit :quod non illi, sed nobis utile est.

/VV»» VVV^V VV\» \A.V\ VVV\ VVVVVVVl*VV»VVV» VVV\ VVM^VVV^AfVVX VVV\ VVM^VVVIVVV» VtV» VVV^/VV

ENARRATiO
IN PSALMUM [XIII.

In fmem, Psalmus ipsiDavid^.

I. QuiD sit in fmem non est ssepius repetendum. ,

« Fiuis enim Legis Christus, ad justitiam omni credenti ',

sicut Apostolus dicit. Illi credimus, quando incipimus
>
Psal. xn, 5. — » Ibid. — 3 Job. i, 2. — 4 Psal. xii, 6.-5 Ibicl. —
6 Id. xiii, 1,-7 Rom. X, 4-
 :

238 S. AUGUSTINI EPISCOPI

viam bonam ingredi. Ipsum videbimus, cum perveneri-
mus. Et ideo ipsc fniis.
II. « Dixit imprudens in corde suo : Non est Deus^ w

Nec ipsi enim sacrilegi ct detestandi ([uidam phiiosophi,

qui perversa et falsa de Deo sentiunt, ausi sunt dicere :

« Non est Deus. » Ideo ergo, « Dixit in corde suo » quia :

hoc nemo audet dicere, etiamsi ausus fuerit cogitare.

(( Corrupti sunt et abominabiles facti sunt in affectioni-
» bus suis^ : » id est, dum amant hoc soeculum, et nou
amant Deum : ipsse sunt affectiones quae corrumpunt ani-
mam, et sic excaecant, ut possit etiam dicere imprudens
in corde suo : (( Non est Deus. » Sicut enim non proba-
verunt Deum habere in notitia, dedit illos Deus in repro-
bum sensum^. (( Non est qui faciat bonitatem, non est
» » vel cum ipso uno
usque ad unum^. Usquc ad unum,
potest intelhgi, utnuUus hominum intelligatur vel prse- :

ter unum, ut accipiatur Dominus Christus. Sicut dicimus

(( Iste ager usque ad mare est, » non utique simul com-
putamus et mare. Et iste est mehor intellectus, ut nemo
intelhgatur fecisse bonitatem usque ad Christum : quia
non potest quisquam liominum facere bonitatem, nisi ipse
monstraverit. Et iikid verum est quia usquequo quisque :

cognoscat unum Deum, non potest facere bonitatem.

III. (( Dominus de coelo prospexit super filios hominura,
» ut videat si est intelhgens aut rcquircns Deum^ » Super
Judseos potest inteliigi, ut honoratius eos appcllaverit fihos
hominum, cuhum in comparatione
propter unius Dei ,

Gentihum de quibus arbitror superius dictum

, Dixit : ((

» imprudens in corde suo Non est Deus » et coetera. : ,

autem Dominus ut videat per animas sanctaS

Prospicit ,

suas quod significat id quod dictum est

: De coelo. » , ((

Nam per se ipsum nihil eum latet.

' Psal. xiu, I. — ' Ibid. — * Roni. i, 28. — 4 Psal, xiii, i. — 5 Ibid. 2,
 :

ENARRATIO IN PSALMUM XIU. 239

IV. « Omnes declinaverunt, simul inutiles facti sunt* : »
id est, Judaei tales facti sunt, quales et Gentes, de qui-
bus supra dictum est. « Non est qui faciat bonum , non
est usque ad unum '^
: » similiter ut supra intelligen-
dum est. « Sepulcrum patens est guttur eorum ^ . >»

Aut voracitas significatur inhiantis gulae : aut in alle-

goria, qui occidunt et quasi devorant interfectos eos,
quibus suorara morum pei^versitatem persuadent. Cui
simile est e contrario quod Petro dictum est « Macta :

))et manduca*, » ut in suam fidem et bonos moresGentes

:

converteret. « Linguis suis dolose agebant. Gomes est ))

voracibus adulatio et omnibus malis. « Venenum aspidum

» sub labiis eorum^. Venenum, » dolum dicit « aspi- :

» dum» autem, quia nolunt audire prsecepta legis, sicut

aspides nolunt audire verba incantantis'' ,

quod in alio
Psalmo evidentius dicitur. « Quorum os maledictione et
» amaritudine plenum est. » Hoc est, venenum aspidum.
« Veloces pedes eorum ad effundendum sanguinem''. »
Hic ostendit consuetudinem male faciendi. «Contritio et
» infelicitas in viis eorum. » Omnes enim malorum homi-
num viae plenae sunt laboribus et miseria. Ideo Dominus
clamat : « Venite ad me omnes qui laboratis et onerati
» estis, et ego reficiam vos. Tollite jugum meum , et dis-
» cite a me, quoniam mitis sum humibs corde. Jugum
et
» enim meum lene est , et sarcina mea
levis est^. Et viam
» pacis ijon cognoverunt : » hanc utique quam Dominus,
ut dixi, commemorat, in jugo leni etsarcina levi : « Non
» non dicunt
est Dei timor ante ocuios eorum. » Isti

Non est Deus sed tamen non timent Deum.

;

V. » Nonne cognoscent omnes qui operantur iniquita-

» tem? » Judicium minatur. « Qui devorant populum

' Psal. xiii, 3. — » Ibid. — 3 Ibid. — 4 Act. x, i3. — 5 Psal. xiii, 3. —

6 Id. Lvn, 5. — 7 Id. xui, 3, — " Matth. xi, 28.
240 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» mcuni sicut cibum panis^ » id est, quotidie. Cibus :

cnim panis, quotidianus est. Devorant autem populum,

qui sua commoda ex illo capiunt non reflsrentes minis- ,

terium suum ad gloriam Dci et ad eorum, quibus pr.ie- ,

sunt, salutcm.
VI. « Dominum non invocaverunt. » Non enim vere
hunc invocat ,
qui ea desiderat ,
quae displicent. « Illic

» trepidaverunt timore, ulji non erat timor'^ : id est,

damno rerum tcmporalium. Dixcrunt enim : « Si relin-

» t[uamus cum sic, credent in cum omnes, et venient

» Romani, ct tolient nobis ct locum ct gcntcm^. » Ti-
niuerunt regnum terrenum amittere, ul)i non crat timor :

et amiserunt regnum coelorum quod timere debuerant. ,

Ethoc de omnibus tcmporaUbus commodis intclligendum

est, quorum amissionem cum timent homines ad aeterna ,

non veniunt.
Yll. « Quoniam Deus in gencratione justa est ^ » id :

est, non est in eis qui dihgunt s<Teculum. Injustum cst

enimrelinqueresaecuiorumConditorcm, et dihgere saecu-
lum, scrvire creatur;c potius quam Creatori^ « Consi-
» hum inopis conludislis, quoniam Dominus spes ejus

» est'' » id est, contcmpsistis humilem adventum Fihi

:

Dei, c[uia in eo non vidistis pompam ssecuh ut hi, quos ;

vocabat, in Deo solo spem ponerent, non in rcbus tran-

seuntibus.
YIII. « Quis dabit ex Sion salutare Israel'? » Subau-
dilur, nisj ipse cujus luunihtatem contempsistis ? Ipse
enim in claritate venturus est ad judicium vivorum et
mortuorum, regnumque justorum ut quoniam isto hu- :

mih adventu facta est caecitas ex parte Israel, ut plenitudo

gentium intraret^, in illo aho fiat quod sequitur, et sic
' Psal. xm ,4- — " lijid- 5. ^ Joan. xi , /|8. —4 Psal. xm , G. — 5 Rom.
1, 25. — '•
Psal XIII, G. — 7 Ibid. 7. — ^ ijom. xi, 25.
 ,

enarkAtio in psAlmum XIV. 241

omnis Israel salvus ficret. Pro Judaeis enim Apostolus
etiam illud Isaiae. testimonium accipit ,
quod dictum est :

« Veniet ex Sion qui avertat impictatem ab Jacob *

: « si-

cut bic positum est : « Quis dabit ex Sion salutare Israel?

)) Cum averterit Dominus captivitatem plebis suoe, exul-

j
)) tabit Jacob, et Icetabitur Israel-. )> Repetitio est, sicut
solet. Nam idem puto esse « Lsetabitur Israel , •» quodest
« Exultabit Jacob. ))

%•* M/^^VV^V^ V^/V^-VVV^-VVVXVVV^ VVl\tVVV\ l-VVfcVVV^^A^V^VVMVVV^A/VV^ VVV WVV WVV VWV

ENARll/VTIO

IN PSALMUM XIV.

Psalmus ipsi David ^.

I. De hoc titulo nulLi quciestio est. « Domine ,

quis pe-
)) regrinabitur in tabernaculo tuo*?)) Quanquam aliquando
ponatur tabernaculum etiam pro habitatione sempitcrna:
tamen cum proprie accipitur tabernaculum beUi res est. ,

Unde et contubernales milites dicuntur, tanquam simul

habentes tabernacula. Hic sensus adjuvatur cx co quod
dictum est, « Quis peregrinabitur?)) Ad tempus enim
cum diabolo dimicamus; et tunc opus est tabernaculo,
quo nos reficiamus. Quod significat maxime fidem tempo-
ralis dispensationis, quae pro nobis facta est temporaliter

per incarnationem Domini. « Et quis requiescet in monti3

)) sancto tuo^? )) Hic fortasse jam ipsam seternam liabita-
tionem significat, ut montem intelhgamus supereminen-
tiam charitatis Christi in vita oeterna.

Isai. ns, 20. — 2 I'sal. xin, 7. — ^ IJ. xiv, i. — 4 IbiJ. — 5 i[,ij

cxiv. -
IG
 242 S. AUGUSTINI EPISCOPI
II. «Qui ingreditur sine macula, et operaturjustitiam^))

Hic proposuit , deinceps id exequitur.

IH. (( Qui lo([uitur veritateni in corde suo'^. »Non-
nulli cnim in labiis habent veritatem , et in corde non ha-
bent. Tanquam si aliquis dolose ostendat viam , sciens in
ea esse latrones , et dicat : « Si hac ieris, a latronibus tu-
tus eris : » etcontingat ut vere non ibi latroncs invenian-
lurj vcrum ille Jocutus est, sed non in corde suo. Aliud
"
enim putabat, et nesciens verum dixit. Ergo parum est
verum loqui nisi etiam in corde ita sit. « Qui non egit
,

))dolum in lingua sua. Lingua agitur dolus, cum aliud ))

ore profertur, aliud pectore tegitur. « Nec fecit proximo

)) suo malum. )> Proximum omnem hominem accipi opor-
terenotumest. «Etopprobriumnonaccepitadversusproxi-
)) muni suum ^ : > id est , non libenter aut temere crcdi-
dit criminatori.
IV. « Ad nihihmi deductus est in conspectu ejusma-
)> lignus*. )) Ista perfectio est , ut nihil in hominem valeat
malignus; et ut hoc sit « In conspectu ejus , )> id est, -

certissime noverit mahgnum non esse, nisi cum animus a

specie sui Creatoris a?Lerna et incommutabili ad creatiu'3e
speciem avertitur, quse de nihiio facta est. « Timentes au-
)> tem Dominum glorificat : » utiqueipse Dominus : « Ini-
)) tium autem sapientire timor Domini^ )> Sicut ergo illa

superiora pertinent ad perfectos , ita ea quae nunc dictu-

rus est, pertinent ad incipientes.
V. Qui jurat proximo suo et non decipit qui pecu-
« , :

))niam suam non dedit ad usuram et munera super in- ,

))nocentes nonaccepit". Ista non sunt magna sed qui )) :

nec ista potest, multo minus potest loqui veritatem in

corde suo , et non dolum in hngua sua, sed ut est in corde

Psal. XIV ,2.-2 Ibid. 3. — ^ Il)kl — 4 ILid. ^. — 5 IJ. cx , lo , et

Eccli i, i6 — ''Psal. XIV, 4,5.

 EWAraiATio ijv rsALMVM XV. 243
vernm, ita proferre et habere in ore : « Est est , cst: Non
» non^ ; » etnon facere proximo suo malum, id est, nulli
homini 5 et opprobrium non accipere adversus proximum
suum : quse sunt perfectorura quorum conspectu ad
, in
nihilum drxkictus est malignus. Tamen etiam ista minora

ita concludit : « Qui facit hsec non commovebitur in ,

» ffiternum : » id est ,
perveniet ad illa majora , in quibus
estmagna et inconcussa stabihtas. Nam et ipsa tempora
non sine causa fortasse sic variata sunt, ut in superiore
conclusione praeteritum tempus poneretur, in hac autem
futurum. Nam ibi dictum est : « Ad nihilum deductus
» est in conspectu ejus mahgnus : » hic autem, «Non
» commovebiturin seternum. »

l^/VVt^WW^WVkl/WVWWVWVWWX/VWtWt wwwwww^wwwwwwwwww-wwww

ENARRATIO
IN PSALMUM XV.

Tituh inscriptio, ipsi David-.

T. Rex noster in hoc Psalrao loquitur ex persona sus-

ceptionis humanae, de quo titulus regahs tempore passio-
nis inscriptus eminuit.
Dicit autem haec
II. « Conserva me, Doraine, quo- :

» niam in te speravi dixi Domino Deus meus es tu, : :

» quoniam bonorum meorum non eges^ » quoniam bo- :

nismeis non expectas tu fieri bealus.

III. « Sanctis c[ui sunt in terra ejus'* : » sanctisqui in

terra viventium spem suam posuerunt , civibus Jerusalem

coelestis , r^uorum conversatio spiritalis per ancoram spei
' Matth. V, 37. — ^ Psal. xv, i. — •<
IbiJ. 2.-4 Iljid. 3.

J6.
2 14 S. ALGCSTIiVI KlMSCon

iii iJla paliiii figitur, ([ux recte Dci terra iiomiiiatur ^

quamvis adlmc et in his terris carne versentur. « Mirifi-

))cavit omnes vohmtates mcas in ilfis^ » Ilisergo sanctis
miras fecit omnes vohmtates meas in provectu eorum,
quo senserunt quid eis proiuerit et humanitas meaeDivi-
nitatis ut morerer, et Divinitas humanitatis ut resurgerem.

IV. « Mulliphcatce sunt infirmitates eorum : » non ad

perniciem , sed ut medicum desiderarent. « Postea acce-
» leraverunt. » Itaque post multiphcatas infirmitates
acceleraverunt, utsanarentur.«Non congregaho conventi-
)) cuLt eorum de sanguinibus-. » Erunt enim conventi-
cuLi eorum non carnafia, nec de sanguinibus pecorum
propitiatus congregabo eos. » Nec memor ero nominum
)) illorum per kd^ia mea. Sed spirilah mutatione obh- )>

viscentur quid fuerint nec a me jam vel peccatores vel : ,

inimici, vei homincs-, sed justi et fratres mei et fihi Dei

vocabuntur per pacemmeam.
V. « Dominus pars haereditatis mese, et calicis mei^. »

PossideJjunt enimmecum haereditatem, ipsum Dominum.

Ehgantsibi ahi partcs quibus fruantur, terrenas et tem-
porales portio sanctorum Dominus seternus est. Bibant
:

aiii mortiferas voluptates, portio cahcis mei Dominus est.

Quod dico, « mei, » adjungo Ecclesiam : ([uia ubi caput,

ibi et corpus. Nam in haereditatem congregabo conventi-
cula eorum, et per cahcis el)rietatem obhviscar nomina
vetera eorum. « Tu es qui restitues mihi h.Tereditatem
)) meam ^ : )) ut nota sit ct his quos hbero, claritas qua eram
apud te, priusquara mundus fieret^ Non enim restitues

mihi quod non amisi , sed restitues his qui amiserunt ejus
claritatis notitiam : in quibus ([uia ego sum, « Mihi res-
)) titues. ))

« Psal. XV, 3. — = IbiJ. 4. — ?'

Ibid. .5. — ':
IbiJ. - 5 Joan. xvii, 5.
 ENARRATIO IN PSALMUM XV. 245
VI. « Funes ceciderunt niihi in praeclaris^ » Limites

possessionis meae in tua claritate, lanquam sorte cecide-

runt , vclut possessio Sacerdotum et Levitarum Deus est.
« Etenim haereditas niea prteclara estmihi^. -» Etenimhoe-
rcditas mea praeclara est , non omnibus , sed videntibus ;

in quibus quia ego sum « Mihi , est. »

VIL « Benedicam Dominum ,

qui mihi tribuit intellec-
» tum^ quo ista lir£reditas videri et possideri potest.
: »

« Insuper autem et usque ad noctem emendaverunt me

» renes mei^. » Super intellectum autem usque ad mor-
teni me erudivit inferior pars mea, carnis assumptio : ut ex-
perirer tenebras mortalitatis ,
quas ille intellectus non
habet.
VIII. « Providebam meo sem- Dominum in conspectu
)) per^. Sed veniens in ea quae transeunt,
)) non abstuli
oculum ab eo qui semper manet hoc providens ut in , ,

eum posttemporaHaperacta recurrerem.«Quoniam a dex-

» tris est mihi ne commovear. » Quoniam favet mihi ut
, ,

stabiliter in eo permaneam.

IX. « Propter hoc jocundatum est cor meum, et exulta-

))vit lingua mea ^. » Propter hoc et in cogitationibus meis

jocunditas, et in verbis exultatio. « Insuper et caro mea

)>requiescet in spe. » Insuper et caro mea non deficiel in
interitum , sed in spe resiuTectionis obdormiet.
Ouoniam non derehnqucs animam meam in in-
X. K

))ferno'. » Quoniam neque animam meam inferis possi-

dendam dabis. « Neque dabis sanctum tuum videre cor-
» ruptionera. » Nec[ue sanctificatum corpus, per quod et

alii sanctificandi sunt, corrumpi palieris. « Notas mihi

« fecistivias vitoe. » Notas fecistiper me humilitatis vias,
ut ad vitam redirent homines, unde per superbiam ceci-
' Psal. XV, 6. — » Ibid. — 3 ibid. :. - 4 Ibid. — 5 ibid. 8. — 6 Ibjd. 9.
— 7 Ibid. 10.

I
246 S. AUGUSTINI EPiscon
derant : in quibus quiaego sura, aMihi fecisti. Adimple-
» bis me loelitia cum vultu tuo. » Adimplebis eos la^titia,
ut non ullra qua^rant aliquid , cum facie ad iaciem te vi-

derint : » in quibus quia ego sura Mc adiraplebis. De-

, «

)) lectatio in dextera tua usque in fmem^ » Delectatio est

in favore et in propitiatione tua in hujus vitse itinere,

perducens usque ad fincm glorioe conspectus tui.

'W'WV\'VW*\VV\'VVV* 'VVV\'VW\'W%\'WV* VVW-WVXfW/W^WV^^VWWWViWWVW^iWW^WWWW

ENARIUTIO
IN PSALMUM XVI.

Oratio ipsiDavid*^.

I. H^c estpersonse Domini tribuenda, adjuncta Ecclesia,

quse corpus ejus est.

II. (( Exaudi Deus justitiara meam , intende deprcca-

» tioni meoe. Aurii)us percipe orationem meam, non in
)) labiis dolosis^ : )) non adte in labiisdolosis procedentem.
)) A vultu tuo judicium meum prodeat^. )> Ex illumina-
tione iiotitiae ture verum judicem. Autcerte, non in la])iis

dolosis, a vultu tuo judicium meum prodeat, ut scihcet

non proferam judicans aliudquam in te intelhgo. (( Oculi
))mei videant cequitatem cordis utique oculi. :

III. <( Probasti cor meum et visitasti nocte. -) Quia ipsum

cor meum visitatione tribulationis probatum est. <( Igne
)>me examinasti, et non est inventa in me iniquitas^ »

Non autem nox tantum, quia perturbare assolet, sed

etiam ignis quia urit, vocanda est ipsa tribulatio, qua
examinatus, justus inventus sum.
« Psal. XV, II. — » Id. XVI, I. — ^ ]\n<]. -~ ^lhli. 2. — H\m\. 3.
 ,

ENARRATIO IN PSALMUM XVI. 247

IV. « Ut non loquatur os meum opera hominum^. »
Ut aliud non procedat ex ore meo, quam id quodpertinet
ad gloriam et laudem tuam non ad opera hominum , quse :

faciunt prseter voluntatem tuam. « Propter verba lahio-

»rumtuorum. » Propterverbapacistuae, vel Prophetarum
tuorum. « Ego custodivi vias duras. » Ego custodivi vias

laboriosas mortahtatis humanae atque passionis.

V. « Ad perficiendos gressus meos in semitis tuis*. »

Ut perficeretur charitas Ecclesiae in itineribus angustis
quibus venitur ad requiem tuam. Ut non moveantur vesti-
» gia mea. » Ut non moveantur signa itineris mei^ quae tan-
quam vestigia Sacramentis et Scripturis apostohcis impressa
sunt, quae intueantur et observent qui me sequi volunt.
Aut certe, ut etiam stabiliter in aeternitate permaneam
posteaquam peregi vias duras , et in angustiis semitarum
tuarum gressus perfeci.
VI. « Ego clamavi, quoniam exaudisti me, Deus^. » Ego
libera et vahda intentione preces ad te direxi quoniam :

uthanc habere possem, exaudisti me infirmius orantem.

« Inchna aurem tuam mihi et exaudi verba mea*. » Non ,

deserat exauditiotua humihtatem meam.

VII. « Mirifica misericordias tuas^. » Non vilescantmi"

sericordiae tuae , ne minus amentur.
VIII. « Qui salvos facis sperantes in te , a resistentibus
» dextrae tuae : » a resistentibus favori ,
quo mihi faves.
« Custodime, Domine, ut pupillam ocuh^ » quae apparet :

perparva et exigua per eam tamcn dirigitur acies luminis,

:

quo lux et tenebrae dijudicantur sicut per Christi hu- ,

manitatem Divinitas judicii disceniens inter jastos et

peccatores. « Iii tegmine alarum tuarum protege me. »

' Psal. XVI, 4 — ^ Ibid. 5. — 3 ibi,]. 6. — 4 Ibid. ~ 5 ibid. 7. —

'^
Ibi(L S.

I
2^8 S. AUGUSTINI EPISCOPI

In munimeiito charitatis ct misericordiae tuae protege nie.

« A facieimpioriim ciui me aillixorunt^ »

IX. « Inimici mei animam mcamcircumdedermit, adi-

)) pem suum concluserunt'^. )> Lnetitia sua pingui cooperti

sunt ,
posteaquani cupiditas eorum de scelere satiata est.

«Os eorum locutum est superljiam. Et propterea os eo- )>

rum locutuni est superbiam, dicendo « Ave, rex Juda^o- :

)) rum " , )) et coetera talia.

X. « Projicientesmenunccircumdederunt me. )> Proji-

cientes me extra civitatem , nunc circumdederunt me in
cruce. « Oculos suos statuerunt declinare in terram''. )>

Intentionem cordis sui statuerunt dcclinare in ista ter-

rena : putantes magnum malum perpeti eum qui occide-
batur,et se nullum qui occidebant.
XI. Susceperunt me sicut leo paratus ad praedam^.»
Susceperunt me sicut ille adversarius circumiens, qu.'Terens
quem devoret*^. « Et sicut catulus leonis liabitans in oc-
)) cultis.Et sicut catulus ejus, populus cui dictum est:
))

« Yos ex patre diabolo cstis ' » cogitans de insidiis quibus :

justum circumveniret et perderet.

XII. « Exurge, Domine, prceveni cos, et subverte
)) eos^. Exurge, Domine, qucm dormire arbitrantur,
))

et iniquitates hominum non curare ante excaecentur :

malitia sua, ut factum eorum vindicta preeveniat, et ita

subverte eos.
XIII. « Erue animam meam ab impiis. )) Erue animam
meam resuscitando me a morte ,
quae mihi aJ) impiis irro-
gataest. Frameam tuam ab inimicis manus tuae^.
« )>

Anima enim mea framea tua est, quam assumpsit manus

tua, id est, seterna virtus tua, ut per ipsamregna debellet

' Psal. XVI 9. — = IbiJ. 10. — ^ MaUli. xxvu ,29. — 4 Psal. xvi , 11.
— 5 iljid. 12.
,

— '"'
I Petr. V, 8. — 7 Joan. viii, \\. — ^ P.sal. xvi, i3. —
•jlhi.l. il.
 ENARKATIO 1?» PSALMUM XVI. 249
iniquitatis , et dividat justos ab iirpiis. Hanc crgo « Erue
» ab inimicis manus tu.T, » hoc est, virtutis tuae, hoc est,

ab inimicis meis. « Domine ,

perdens de terra , dispertire
» eos in vita eorum^ » Domine, perdens eos de terra,
quam inhabitant , dispertirc eos per orbem terrarum in
istavita, quara solam suam vitam puiant, qui aeternam
desperant. « Et de absconditis tuis adimpletus est venter
» eorum-. » Non solum autem ista pccna eos consequetur
visibihs, sed etiam
de peccatis, c|uae tanquam tenebrfe
absconduntur alumine veritatis tuce , adimpleta est me-
moria eorum , ut obliviscantur Deum. « Saturati sunt
» porcina. » Saturati sunt immunditia, conculcantes mar-
garitas sermonum Dei. « Etrehquerunt rehquias parvulis
» suis^ , » clamantes : « Peccatum hoc super nos et super
» filios nostros^. »

XIV. « Ego autem in tua justitia apparebo in conspectu

» tuo^. »Ego autem qui non appanii eis ,
qui corde sor-
dido et tenebroso hicem sapientite videre non possunt, in
tua justitia apparebo in conspectu tuo. « Satiabor dum
» manifestabitur gloria tua. Et cum ilh saturati sunt im-
munditia sua, ut me intelhgere non possint, ego satiabor
dum manifestabitur gloria tua, in his qui me intelJigunt.
Sane in illo versu ubidictum est: « Saturatisuntporcina_,»
nonnuUa exemplaria, « Saturati sunt fihis, » habent(9).Ex
ambiguo enini graeco interpretatio dupJex evenit. Filios
autem opera inteliigimus
, j et sicut bona opera bonos fiHos,
itamalos mala.
• Psal. XVI, 14. — ^ Il>iJ. — 3 Ibid. — ^* Mattli. xxvii ,25.-5 Psa}.

XVI , i;j.
250 S. AUGUSTINI EPISCOPI

\» XVVX^XVX^MVX \VV^ XV^^^^VVX VVV\»A.V\ VVVVVV** V^^VVVVIVVVV» VVM VV\^ VVV».VVV\ '^VVX^^V^

ENARRATIO
IN PSALMUM XVII.

I.« In finem, DavidS» hoc est, manu

puero Domini, ipsi

forti Christo secundum hominem. « Qune locutus est Do-

» mino verbaCantici hujus, in die qua eripuit eum Domi-

» manu omnium inimicorum ejus, et de manu

nus de
Indie qua eripuit eum Dominus de manu
» Saiil, el dixit^.

» omnium inimicorum cjus, et de manu SaiU, » hoc est,

regis Judoeorum, quem sibi ipsi petiverant. Nam sicut
David, manu fortisj ita Saiil, petitio interpretari dicitur.
Notum est autem quomodo ille popidus regem sibi peti-
,

verit^, et acccperit, non secundum Dei, sed secundum

suam voluntatem.
II, Dicit ergo hic Christus et Ecclesia, id est, totus
Christus, caput et corpus. « Dihgam te, Domine virtus
» mea^. » Dihgam te Domine, per quem fortis sum.
,

III. « Doniine, firmamentum meum et refugium meum

» ct hberator Domine^ qui me firmasti, quia re-
meus^ »

fugi ad te refugi autem quia liberasti me. « Deus mcus

:
,

» adjutor meus, et sperabo in eum. » Deus meus qui mihi

adjutorium prius vocationis tuse praestitisti , ut sperare in

te possim. « Protector meus et cornu salutis meae, et re-
» dumptor meus^. » Protector meus, quia non de me
praesumpsi, quasi erigens tidversum te cornu superbise^
sed te ipsum cornu, hoc est, firmam celsitudinem salutis

inveni : quod utinvenirem, redemisti me.

' Psal. XVII, I. — ^ 2 Reg. xxii, i,'i, et Psal. xvii, i. — ^ i Reg. viii, 5. —
!* Pfal. XVII, 2. — 5 II>iJ. 3. — fi
ll)ii!.
 ENARRATIO IN PSALMUM XVII. 251
IV. « Laudans invocabo Dominum, et ab inimicis meis
)) salvus ero*. » Non meam gloriam, sed Doraini quaerens,
invocabo eum, et non erit unde mihi noceant irapietatis

errores.

V. « Circumdederunt me dolores mortis : )) id est, car-

nis. « Ettorrentes iniquitatis conturbaverunt me^. )> Turbae
iniquae ad tempus commotae, veluti flumina fluvialia cito

desitura, egerunt ut conturbarent me.

VI. « Dolores inferni circumdederunt me^. » In his qui

me circumdederunt ut perderent me , erant dolores invi-
dentise, qui mortem operantur, perducuntque ad infer-
num peccati. « Prsevenerunt me laquei mortis. )> Praeve-
nerunt me, ut priores nocere vellent, quod eis postea
redderetur. Tales autem homines capiunt in perditionem,
quibus male persuaserunt jactatione iustitiae : cujus non
re, sed nomine, adversus Gentes gloriantur.
VII.Et in pressura mea invocavi Dominum, et ad
«

)) Deum meum clamavi. Et exaudivit de templo sancto

)) suo vocem meam^. » Exaudivit de corde meo, in quo
habitat, vocem meam. « Et clamor meus in conspectu
) ejus. » Et claraor raeus, quem non in auribus homi-

num, sed coram ipso intus habeo. « Introivit in aures ejus. ))

VIII. « Et coraraota cst, et contrerauit terra^. » Ita cla-

rificato Fiho hominis, coraraoti sunt et contrerauerunt

peccatores, « Et fandainenta raontiura conturbata sunt. ))

Et spes superborura, quoe in hoc saeculo fuerunt, contur-

batae sunt. « Et comraota sunt, quoniara iratus est eis
))Deus. Ut scihcet jara firraamentura non haberetin cor-
))

dibus horainum spes temporahum ])onorura.

IX. « Ascendit furaus in ira ejus. » Ascendit lacrymosa
deprecatio poenitentium, cum cognovissent quid rainetur
• P?al. XVII, 4.-2 Ibid. 5. — ^ lljid. 6. — 4 Ibid. 7.-5 Ibid. 8.
 .

252 S. AUGUSTINl EPISCOPI

Dcus impiis. « Et ignis a facic ejus exardescit^ » Et fla-

grantia charitatis post prenitentiam dc notitia ejus inar-

descit. «Carbones succensi sunt ab eo. » Qui jam mortui
erant desciti ab ignc ])oni desiderii ac lace juslitiie^ et
frigidi tenebrosique remanserant, rursus accensi et illu-
rainati revixcrunt.
X. « Et inclinavit coelum et descendit. » Et liumiliavit

justuni, ut descenderet ad hominum « Et infirmitatem.

•» caligo sub pedibus ejus'-. Et impii qui terrena sapiunt,
»

caligine mahlioe sua3 non eum cognoverunt. Terra enim

sub pcdibus ejus, tanquam scabellum pcdum ejus.

XI. « Et ascendit super Cherubim, et volavit^. » Et

exaltatus est super plenitudinem scientiae, ut nemo ad
eum perveniret nisi pcr charitatcm. Plenitudo enim legis
charitas*. Et cito se incomprehensibilem esse demonstra-
vit dilectoribus suis,ne illum corporeis imaginationibus
comprehendi arbitrarcntur. « Volavit supcr pennas ven-
))torum. » Illa autem celeritas, qua se incomprehensibilem
esse monstravit, super virtutes animarum est, quibus se
velut pennis a tcrrenis timoribus in auras libertatis attol-
lunt.
XII. « Et posuit tenebras latibulum suum^ » Et posuit
obscuritatem sacramentorum et occultam spem in corde
,

credentium, ubi lateret ipse, non eos dcserens. In his

etiam tenebris, ubi per fidem adhuc ambulamus, non pcr
speciem^ Quandiu quod non videmus speramus et per
: « ,

» patientiam cxpcctamus^ In circuitu cjus tabernaculurn

)) ejus. Conversi tamcn ad ipsum ambiunt, qui crcdunt

))

ei quia in medio eorum est, cum omnibus aequaliter fa-

5

vet, in ([uibus tanquam in tabernaculo habitat hoc tem-

pore. « Tenebrosa aqua in nubil^us aeris. Ncc propterea )>

» Psal. XVII, 9. — ^ Ibid. 10. — 3 iblJ. n. — '»

Rom. xm, 10. — ^ Psa!

xvii, 12. — ^ 2Coi-. V, 7. — 7 Roai. vin, 25.

 ewArrAxio in psAlmum XVII. 253
quisquam in illa luce, quae futura est, cum ex fide ad spe-
ciem venerimus, jam se esse arbitretur, si Scripturas recte
intelligit. In Prophetis enim atque in omnibus divini verbi
praedicatoribus obscura doctrina est.
XIII. « Prse fulgore in conspectu ejus^ : » in compara-
tione fuJgoris, qui est in conspectu manifestationis ejus.
« Nubes ipsius transierunt. » Praedicatores verbi ejus non

jam in Judaeae fmibus continentur^ sed transierunt ad

Gentes. « Grando et carbones ignis. « Objurgationes figu-
ratse, quibus velut grandine corda dura tunduntur : si

autem terra culta et mitis, id est, pius animus exceperit,

duritia grandinis in aquam, id est, terror fulguratae et
quasi congelatae objurgationis in doctrinam satiantem re-
solvitur : igne autem charitatis acccnsa corda reviviscunt.
Haec omnia in nubibus ipsius ad Gentes transierunt.
XIV. « Et intonuit de Et evange- coelo Dominus'^. »

lica fiducia de corde Et Altissi-

justi sonuit Dominus. «

» mus dedit vocem suam, » ut haberemus eam, ct in

profundo rerum humanarum audiremus coelestia.

XV. « Et emisit sagittas suas, et dispersit eos". » Et
emisit Evangelistas pcnnis virtutum rccta itinera transvo-
lantes, non quo missi sunt viribus. Et dis-
suis, sed ejus a

persit eos, ut aliis eorum essent odor

ad quos missi sunt ,

vitae in vitam ahis odor mortis in mortem^ « Et corus-

,

)) cationes multiplicavit, et contur])avit eos. » Et rairacula

multipricavit, el conturbavit eos.
XVI. « Et apparuerunt fontes aquarum^. » Et appa-
ruerunt qui facti erant in praedlcantibus fontes aquarum
salientium in vitam aeternam*^. « Et revelati sunt funda-
))menta orbis terrarum. Et revelali sunt Prophetae, qui
)>

non intelli^ebantur super quos aedificaretur orbis terra-

,

' Psal. XVII, i3 — 5 Ibid. i^- — ^ Ibid- i5. — -i

2 Cor. ii, i6. — ^Psal.
XVII, iG. — c Joan. iv, i^-
254 s. AroiJSTiNi episcopi

rum credens Domino. « Ab increpatione tua, Domine : »

clamantis : « Appropinquavit super vos regnum Dei^ Ab

)> inspiratione spiritus irre tuae : )> diccntis : « Nisi poeni-
)) tentiam egeritis, omnes simibter moriemini'^. )>

XVII. « Misit de summo, et accepit me' : » vocando

ex Gentibus in hoereditatem ,
gloriosam Ecclesiam non
habentem maculam, neque rugam^. « Assumpsit me de
)>muUitudine aquarum. » Assumpsit me de multitudine
populorum.
XVIII. « Eruit me de inimieis meis fortissimis^ » Eruit
me de inimicis mcis, qui prsevaluernnt ad aOhgendam et
pervertendam temporalem istam vitam meam. « Et ab
» his qui oderunt me, quoniam confirmati sunt super
» me°, » quandiu snb ipsis sum ignorans Deum.
XIX. « Praevenerunt me in die alHictionis meae'^. »
Priores mihi nocuerunt, in tempore, quo mortale et la-
boriosum corpus gero. « Et factus est Dominus firmamen-
» tum meum. Et quoniam amaritudine miseriarum fir-
»

mamentum terrenae voluptatis conturbatum atque con-

vulsum est, factus est Dominus firmamentum meum.
XX. « Et eduxit me in latitudincm^. » Et quia carnaJes
paticbar angustias, eduxit me in spiritalem latitudinem

fidei. « Eruit me, quoniam voluit me. » Antequam illum

ego vcllem, eruit me ab inimicis meis potentissimis, qui
mihi invidcljant jam volenti eum ; et ab his qui oderunt
me, quia volo eum.
XXI. « Et retribuet mihi Dominus secundum justitiam
» meam^. » Et retribuet mihi Dominus secundum justi-

tiam bonfc voluntatis, qui prior praebuit misericordiam,

antequam haberem bonam voluntatem. « Et secundum
» puritatem manuum mearum retribuet mihi. » Et se-
" Luc. X, 9 — » Id. xiii ,5. — 3 Psal. xvii, 17. — 4 Eplies. v , 27. —
5 Psal. xvii, 18. — ' Ibid. — 7 Ibid. 19. — ^ Ibid. 20. — 9 Ibid. 21.
 ENAmiATIO IN PSALMUM XVII. 255
cundum puritatera factorum meorum retribuet mihi ,
qui
tribuit mihi ut bene facerem, educendo me in latitudinem
fidei.

XXII. « Quia custodivi vias Domini^ » Ut latitudo bo-

norum operum, quae per fidem sunt, et longanimitas per-
severandi consequatur.
XXIII. « Nec impie Deo meo. Quoniam omnia
gessi a
)) judicia ejus in conspectu meo sunf^. Quoniam omnia
)) judicia ejus , )> id cst, et prsemia justorum, ct poenas
impiorum, et flagella corrigendorum, et tentationes pro-
bandorum, perseveranti contemplatione considero. « Et
))justilias ejus non repuh a me. » Quod faciunt deficien-

tes sub sarcina earum et revertuntur ad vomitum suum.,

XXIV. « Et ero immaculatus cum eo, et observabo me

)) ab iniquitate mea^. »

XXV. « Et retribuet mihi Dominus secundum justitiam

» meam''. » Ilaque non solum propter latiludinem fidei,

qu£e per dilectionem operatur^ : sed etiam propter Jongi-

tudinem persevcrantiae, retribuet mihi Dominus secun-
dum justitiam meam. « Et secundum puritatem manuum
« mearum in conspectu oculorum ejus*'. » Non quod ho-

mines vident, sed in conspectu oculorum ejus. « Quoniam

» quae videntur, temporaha sunt : quae autem non viden-
» tur, seterna" : » quo pertinet altitudo spei.
XXVI. « Cum sancto sanctus eris. » Est etiam occulta
profunditas, qua intelhgeris cum sancto sanctus, quia tu
sanctificas. « Et cum viro innocente innocens eris*. »
Quia tu nulh noces, sed crinicuhs peccatorum suorum
unusquisquc constringitur''.
XXVII. « Et cum electo electus eris. /> Et ab eo quem

' Psal. XVII, 22. — 23. —

* IbiJ. 3 Ibid. 24. — 4 Ibid. 20. — 5 Gal.

V, 6. — 6 Psal. XVII, 25. — 72 Cor. iv, 18. — » Psal. xvu, 26. — 9Piov.
V, 22.
 :

256 S. AUGLSTINI EPISCOPI

eligis, eligeris. « Et cum perverso perversus eris^ » Et
cum perverso videris perversus ; quoniam dicunt : « Ts^oii

» est recta via Domini'-, » ct ipsorum via^ion est recta.

XXVIII. « Quoniam tu populum humilem salvum fa-

)) cies^. » Hoc autem perversum videlur perversis, quod

confitentes peccata sua salvos facies. « Et oculos superbo-

» rum humiliabis. » Ignorantes autcm Dei justitiam, et
suam volentes constituere^, humiliabis.

XXIX. Quoniam tu illuminabis lucernam meam, Do-

«

» mine^. » Quoniam non est lumen nostrum ex nobis

sed tu illuminabis lucernam meam, Domine. « Deus meus

» iHuminabis tcnebras meas. »Nos enim peccatis nostris
tenebrae sumus : sed Deus meus iiluminabis tenebras
meas.
XXX. « Quoniam a te eruar a tentatione^. » Quoniani
non a me sed a te , eruar a tcntatione. « Et in Deo meo
» transgrediar murum. » Et non in me sed in , Deo meo
transgrediar murum, c[uem inter homines et coelestem Je-
rusalem peccata erexerunt.
XXXI. « Deus meus, immaculataest via ejus^ » Deus
meus non venit in homines, nisi mundaverint viam fidei,
qua vcniat ad eos^ qui immaculata estviaejus. « Eloquia
» Domini igne cxaminata. » Eloquia Domini igne tribu-

lationis projjantur. « Protector est omnium sperantium in

Et omnes qui non in se ipsis sed in illo sperant,
» se^. » ,

cadem Iribulatione non consumuntur. Spes enim sequitur

fidem.

XXXII. « Quoniam quis Deus, praeter Dominum? »

cui servimus. « Et quis Deus prteter Deum nostrum^.^»Et

« Psal. XVII, 27. — - Ezech. xviu, 25. — ^ Psal. xvii , 28. — 4 Roni.

X, 3. — -^
Psal. XVII, 29. — ^ Ibid. 3o. — 7 Ibid. 3i. — 8 Ibid. —
Olbid 32.
 ,

ENAURATIO IN 1>SALMUM XVII. 257

quis Deus prseterDominum, querapost bonam servitutem
tanquam haereditatem speratam filii possidebimus?
XXXIII. (iDeus qui praccinxit me virtute^ » Deus qui
me praecinxit utfortis sim, ne diflluentes sinus cupiditatis
impediant opera et gressus meos. Et posuit immacula- «

)) tam viam meam. Et posuit immacuJatam viam cha-

))

ritatis qua ad illum veniam sicut immaculata est fidei

, 5

qua venit ad me.

XXXIV. « Qui perfccit pedes meos tanquam cervi'. »
Qui perfecit amorem meum, ad transcendenda spiiiosa et
umbrosa imphcamenta hujus scecuii « Et super excelsa ,

)) statuet me. )) Et supcr coeiestem habitationem figet in-

tenlionem meam, ut impJear iii omnem plenitiidincm

Dei^.
XXXV. « Qui docet manus raeas ad praehum ^ )) Qui
docet me operari ad supcrandosinimicos, qui iiobis inter-
cludcre ccelestia regiia conantur. « Et posuisti ut arcum
)) sereum brachia mea. )) Et posuisti infatigabilem inten-
iionem bonorum operum meorura.
XXXVI. « Et dedisti mihi protectionem salutis meae ,

)) et dextera tua suscepit me^. » Et favor gratiae tuae sus-

cepit Et disciphna tua me direxit in finem.

me. « Et )>

correptio tua me deviare non sinens direxit, ut quidquid

ago,in eum fiiiem referam, quo cohseretur tibi. « Et dis-
))ciphna tua ipsa me docebit. » Et eadem correptio tua
rae docebit pervenire quo direxit.
XXXVII. « Dilatasti gressus raeos subter rae*^. )) Nec
impedient carnales angustiae ^
quoniam latam fecisti cha-
ritatem meam operantemhilariter, etiam deipsis ([uae sub-
ter me sunt mortahbus rebus et membris. « Et non sunt
» infirmata vestigia mea. )) Et non sunt infirmata, sive
'
Psal. XVII, 33. — 2 iijij_ 3^. — 3 Ephes. iii, ig. — -'i Psal. xvii, '63. —
'5
IbiJ. 3G. — « IbiJ. 3;.

cxiv. 17
 »

258 S. AUGUSTIKI EPISCOPI

itinera mea , sive signa qiice impressi ad imitandum se-
qiientibus.
XXXVIII. « Persequar inimicos meos, et comprehen-
» dam illos^ » Persequar alTectus carnales meos, nec ab
eis eomprehendar sedcomprehendam illos, utabsuman-
5

tur. « Et non convertar donec deficiant. » Et ab ista in-

tentione non convertar ad ([uietcm , donec deficiant qui

olislrepunt mihi.
XXXIX. « Gonfringam illos, nec poterunt stare : »

nec durabunt adversum me. « Gadent subtus pedes meos*.

Dejectis iliis, praeponam amores, quibus ambulo inseter-
num.
XL. « Et pr?ecinxisti me virtute adbellum. » Et con-
strinxisti fluentia desideria carnis meae virtute , ne in tali

pugna prrepedirer. « Suppiantasti insurgentes in me sui''-

» ter me^. » Decipi fecisti eos qui me insequebantur, ut

subter me fierent ,
qui supcr me esse cupiebant.
XLI. « Et inimieos meos dedisti mihi dorsum^. » Et
inimicos meos dorsum mihi eos esse fecisti,
convertisti, et
id est, ut sequerentur me. « Et odio liabentes medisper-
» didisti. » Aiios autemeorum, qui in odio perduraverunt,
disperdidisti.
XLIl. « Clamaverunt , nec erat qui salvos faceret^ »

Quis enim salvos faceret, quos tu non faceres? « Ad Do-

» minum , nec exaudivit eos. » Nec ad quemhbet, sed ad
Dominum clamaverLuit : nec exauditione digncs judicavit
non recedentes a mahtia siia.
XLIII. « Et comminuam illos ut pulverem ante faciem
» venti^. » Et comminuam illos; aridi enim sunt, non

recipientes imbrem miserieordiae Dei ut ehtti atque in- :

flati superbia a spe firma et inconcussa et tanquam a

, ,

I
Psal. XVII, 38. — ^ IbiU. Sg. — -Mbid. ^o. — 4 Ibid. ^i. — 5 Ibid. 42.
— eibid. 43.
 EWARRATIO IN PSALMLM XVII. 259
terrc« soliditate et stabilitate rapiantur. « Ut liitiim platea-

)) rumdelebo eos. » Per latas quas multi ambulant perdi-

tionis vias, luxuriantes etlubricos deleljo eos.
XLIV. « Erues me de contradictionibus populi*. »

Erues me de contractionibas eorum, qui dixerunt : « Si

» dimiserimus eum, omne saeculum post illum ibit-. »

XLV. « Gonstitues nie in caput gentium. Populus quem
» non cognovi servivit mihi". » Populus gentium quem
corporali prtesentia non visitavi , servivit mihi. « In ob-
» auditu auris obedivit mihi. » Ne([ue oculis me vidit : sed
recipienspraedicatores meos , in obauditu auris obedivit
mihi.
XLVI. « Fihi alieni mentiti sunt mihi ^. » Fdii non mei
dicendi , sed potius aheni, quibus recte dicitur : « Vos ex
» patre diabolo estis ^, » mentiti sunt mihi. « Filii alieni
» inveteraverunt. » Fihi aheni, quibus, ut renovarentur,
Novum Testamentum attuh in vetere homine remanse- ,

runt. Et claudicaverunt a semitis suis. » Et tanquara

«

uno pededebiles, quia Vetus tenentes, Novum Testamen-

tum respuerunt , claudi effecli sunt , etiam in ipsa vetere
Lege potius traditiones suas sequentes quam Dei. Ca- ,

lumniabantur enim de manibus non lotis*', cjuia tales

erant semitse, quas ipsi fecerant et consuetudine triverant,
aberrando ab itineribus praeceptorum Dei.
XLVII. « Vivit Dominus, et benedictus Deus meus^. »

Secundum carnem autem sapere mors est^ vivit enim , :

Dominus et benedictus Deus meus. « Et exaltetur Deus

,

» salutis meae. » Et non terrena consuetudine de Deo sa-

lutis raeae sentiam : nec terrenara ipsara salutera , sed in
excelso de illo sperem.

• Psal. xvii ,44- — ^ Joan. xi, 4^- — ^ P*^l- ^vii ,45. — 4 Ibid. 4^. —
— 5 Joan. \in, 44- — ^ MaUli. xv, i. — " Psal. xvii, 47- — ^ Rom.
viu , 6.

17.
 260 S. ALGUSTIKI EPISCOI'1

XLVIII.
Deus qui das vindictas mihi, et subdls po-
((

» pulos sub me^

» Deus qui vindicas me, subdendo

populos sub me. Liberator meus de inimicis meis ira-

((

cundis : » clamantibus, » Crucifige, crucifige '^, » Judaeis.

XLIX. « Ab insLirgentibusin me exaltabis me^. » AJu-
dseis insurgentibus in me patientem , cxaltabis mc resur-
gentem. (( A viro iniquo cruesme. » A regno eoruminiquo
erues me.
L. (( Proptc^rea confitebor tibi in gentibus , Domine *. »

Propterea tibi per mc confitebuntur gentes, Domine. ((Et

» nomini tuo psallam. » Et lalius innotesces bonis operi-
bus meis.
LI. « Magnificans salutes regis ipsius^. » Deus qui mag-
iiificat, ut admirabiles faciat salutes^ quas ejus Fiiius dat
credentibus. « Et faciens misericordiam Christo suo. »
Deus qui facit misericordiam Christo suo.« David et sc-

» mini ejus usque in sacculum'^. » Ipsi liberatori manu

potenti qui vicit hunc mundum , et eis, quos credentes
Evangelio g(*nuit Qua?cumque inhoc Psahiio
in aeternum.
dicta sunt, ([u;ie ipsi Domino proprie, id est, capiti Ec-
clesiae congruere non possunt ad Ecclesiam referenda ,

sunt. Totus cniiii Christus hic loquitur, in ([uo sunt om-

nia membra ejus.

' Psal. XVII, 48- — * Joan, xix, 6. — ^ Psal. xvii, 49- — ^ I^'^' ^^- —
Slbid. 5i. — <i
Ibid.
 ENARRA.TIO I IN PSALArUM XVIII. 261

ENARRATIO I

IN PSA.LMUM XYIII.

In finem , Psalmiis ipsi David K

I. TiTULtis notus est- : nec Dominus Jesus Christus hrcc

dicit , sed de illo haec dicuntur.
II. « Coeli enarrant gloriam Dei^. » Justi Evangelistae,
in quibus Deus tanquam in ccelis habitat exponunt glo-
riam Domini nostri JesuChristi, sive gloriam qna glorifi-

cavit Patrem Filius super terram. « Et opera manuum ejus

)) annuntiat firmamentum ^. » Et facta virtutum Domini
annuntiat firmamentum fiducia Spiritus sancti et coelum
factum, quod antea timore terra erat.

III. « Dies diei eructat verbum ••. » Spiritus spiritali-

bus profert plenitudinem incommutabihs Sapientine Dei,
quod Verbum in principio Deus apud Deum est*". « Et
))nox nocti annuntiat scientiam. » Et mortahtas carnis
tanquam longe positis carnahbus fidcm insinuando an- , ,

nuntiat futuram scientiam.

IV. « Non sunt loquelse neque sermones, quorum ,

non audiantur voces eorum

» » per quos non auditae
^'
:

sint voces Evangehstarum cum omnil)us linguis Evange- ,

lium Dr?edicaretur.
V. « In omnem terram exiit sonus eorum , et in fines
» orbis terrae verba eorum ^ . »

Psal. XVIII, I. — ' Vide D. Guillon , tom. xxi ,

pag. 4o8. — ^ Psa].
xviii, 2. — 4 Ibid. — ^ Ihirl. 3. — ^ Joan. i, i. — 7 Psal. xviir ,
4- —
8 Ibid. 5.

I
262 S. AUGUSTINI EPISCOPI
VI. « In solo posuit tabernaculum suiim
» Bominus *.

autem ut adversus regna temporaliinri errorum belligera-

ret, non pacem sed gladium missurus in terram ^, in
,

tempore vclin manifestationeposuit tanquam militare ha-

bitaculum suum, hoc est dispcnsationem incarnationis ,

suan. « Et ipse tanquam sponsus procedens de thalamo

» suo. » Et ipse procedens de utero virginali ubi Deus ,

natur.ne human?e tanquam sponsus sponsse copulatus est.

« Exultavit sicut gigas ad currendam viam. » Exuhavitsi-

cut fortissimus, et caeteros homines incomparabili virtute

praecedens, non ad habitandam, sed ad currendamviam.
« Non enim in via peccatorumstetit^. »

VII. «A summo coelo egressio ejus. » A Patre egressio

ejus, non temporahs , sed aeterna, qua de Patre natus est.

« Et occursusejus usque adsummum coeh"*. » Etoccur-

rit plenitudine Divinitatis usque ad sequahtatem Patris.
« Et non est qui se abscondat a calore ejus.» Cum autem
«Verbum etiam caro factum est ethabitavit in nobis^, »

mortahtatem nostram suscipiens non pcrmisit ullum

,

mortahum excusare se de umbra mortis et ipsam enim 5

penetravit Verbi calor.

VIII. « Lex Domini immaculata convertens animas °. »
Lex ergo Domini ipse est, qui venit legem implerc, non
solvere" et immaculata lex, <{ui peccatnm non fecit,
:

nec inventus est dohis in ore ejus^ non premens animas :

servitutisjugo, sed ad se imitandum Jibertate convertens.

« Testimonium Doniini fidele, sapientiam praestans par-

» vuhs ^. Testimonium Domini fidele » c[uia nemo novit •,

Patrem nisi Fihus et cui vohierit Fihus revehTre '" c{uoe

, :

abscondita sunt a sapientibus et revelata parvuhs^ quo- ,

' Psal. xviu , G. — ' Matth. x , 34- — ^ Psal. i , i. — ^* Id. xviii, 7. —

5 Joan. 1 , 14. — ^ Psal. xviii, 8. — 7 Mattli. v, 7 — ^7. Pctr. 11 , 22. —
Psal. xvin, 8. — »" Mattli. xr, 27.
 ENAERATIO I IN PSALMU:\I XVIII. 263
niam « Deus superbis resisdt, humilibus autera dat gra-
» tiam '. ))

IX. « Justitiae Domini rectae , loetificantes cor ~. » Om-

nes justitiae Domini in illo rect.ie ,
quae non docuit quod
ipse non fecit; ut qui imitarentur, corde gauderent, in
eis quae liberecum charitate facerent, non serviliter cum
timore. «Praeceptum Domini lucidum, illuminans ocu-
» los. )) Praeceptum Domini Jucidum, sine velamento
carnalium observationum , illuminans hominis interioris
aspectum.
Timor Domini castus permanens in sacculum sae-
X. «

» Timor Domini, non illesub lege pocnalis, tem-

culi^. ))

poralia bona sibi subtrahi perhorrescens quorum dilec- ,

tione anima fornicatur sed castus, quo Ecclesia sponsura ^

suum quanto ardentius diligit, tanto diligeritius cavet of-

fendere : etideo non foras mittit consummata dilectio ti-

morem hunc^, sed permanet in saeculum saccuh.

XI. « Judicia Domini vera, justificata in idipsum ^ ))

Judicia ejus, qui nonjudicat quem(|uam, sed omne judi-

cium dedit FiJio'^, vere justificata incommutaJjiliter. Ne-
que enira vel minatus vel poJHcitus Deus quemquam fal-
lit, aut quisquam vcl impiis suppJicium, vel piis prremiura

aurum et lapi-
ejus potest eripere. « Dcsiderabilia super
» dem pretiosum multum ". Sive multum ipsum aurum ))

et lapidem sive multum pretiosum, sive multum deside-

,

rabilia ; tamen desiderabilia judicia Dei super pompas

hujus saeculi : quarum desiderio fit ut non desiderentur,
sedtimeantur, aut contemnantur, aut non credanturjudi-
cia Dei.Quod si quisque ipse sit aurum lapisque pretiosus,
ut ignenon consumatur, sed assumatur in thesaurum Dei;
plus quam se ipsum desiderat judicia Dei, cujus voJunta-

' .Tacob. IV, 6. — » Psal. xviii, 9. — 3 ji,i,]. jg. — 4 , Joan. iv, 18. —
"'
P.sal. xviii. 10. — f'
Joan. v, -ri. — 7 Pfal. xvm, 1 1.

l
 ,

2G4 S. AUGUSTINI EPISCOPI

tem « Et dulciora super mel ct favum. «
prncponit sure.
Et sive quisque jam sit mel, qui jam solutus vitoe hujus
vineulis expeetat diem quo veniat in epulas Dei sive ad- , ^

huc sit favus, ut quasi cera, circumphcetur hac vita, non.

huic concretus, sedimplenseam, cui opus sit ahcpia pres-
sura non opprimcntis , sed exprimentis manus Dei ,
qua
de temporahvita in rcternam eliquetur 5 dulciora ilU sunt
judicia Dei ,
quam sibi ipse est : quia super mel et favum
illi dulciora sunt.
XIT. « Etenim servus tuus custodit ea ^ » Nam non
custodientiamara dies Domini. « Incustodiendo illa retri-

» butio multa -. m Non in aliquo extra posito commodo

sed in eoipso quojudiciaDei custodiuntur, multa retribu-
tio : multa est, quia gaudetur in eis.

XIII. « Delicta quis intelligit ^.^ « In delictis autem

qualis suavitas potest esse , ubi non est intellectus ? Quo-
niam dehcta quis intelhgit, qua3 ipsum ocuhim claudunt,
cui suavis est veritas, cui desiderabiha etdulcia sunt judi-
cia Dei ; et sicut tenebrae oculos , ita dehcta mentem clau-
dunt, nec lucem sinunt videre , nec se?
XIV. « meismunda me Domine^. » A cu-
Ab occultis ,

piditatibus in me latentibus munda me, Domine. « Et ,

» ab alienis parce servo tuo » ne seducar ab aliis. Neque ,

enim alienis capitur qui est mundus a suis. Paree itaque

ab ahenis cupiditatibus non superbo et in sua potestate ,

esse cupienti sed servo tuo. « Si mei non fuerint domi-

,

» nata, tunc immaculatus ero''. » Si mei non fuerint do-

minata occulta mea, et aliena peccata tune immaculatus ,

ero. Non enim est tertia origo peccati, praeter occultum

suum quo cecidit diabolus, et alieiium quo seductus est
homo, ut consentiendo suum faceret. « Et mundabor a
» dehcto magno. » Quo alio nisi superbi.ie? Non enim est ,

• Psal. xvm, 12. — ^ Il)i.l. — 3 Ibid. i3. — 4 Ibid. — 5 Ibid. x^.

 ENAURATIO II IN PSALMTJM XVTIT. 265
majns delictura ,
quam apostatare a Deo, quod est initium

superbice hominis^. Et vere ille immaculatus est, qui etiam

lioc delicto caret : quia hoc est ultimum redeuntibus ad
Deum qnod recedentibus primum fuit.

XV. Et erunt ut complaceant eloquia oris mei et

« ,

» meditatio cordis mei in conspcclu tuo super-. » Medi-

tatio cordis mei, non ad jactantiam placendi hominibus ,

c[uia jam nulla superbiaest sed in conspectu tuo semper,

:

qui conscientiam puram inspicis. « Domine adjutor meus^

» et redemptor meus. » Domine, adjutor meus^ tendentis

ad te quoniam redemptor meus es tu ut tenderem ad te

5
,
5

ne quisquam vel sapientisc suae tribuens quod ad te con-

vertitur, vel viribus quod ad te pervenit, magisrepellatur
abs te, qui superbis resistis^ : quia mundatus non cst a
delicto magno , nec complacuitin conspectu tuo^ qui re-
dimis ut convertamur, et adjuvas ut perveniamus ad te.

ENARPtATIO II

IN EUMDEM PSALMUM XVIII.

I. Depkecati Dominum, ut ab occultis nostris mundet

nos, et ab ahenis parcat servis suis ,
quid hoc sit intelH-
gere debemus, ut humana ratione, non quasi avium voce
cantemus; nam ct meruli et psittaci, et corvi et picae, et

hujusmodi volucres hominibus docentur sOnare

, soepe ab
quod nesciunt. Scienter autem cantare naturae hominis ,

divina voluntate concessum est. Et quam muhi mah et

luxuriosi sic cantantdignaauribus suis et cordibus, novi-
mus et dolemus. Eo enim pejores sunt, quo non possunt
ignorare quod cantant. Sciunt enim se cantare flagitia , ct

' Eccli. X, 14. — ^ Psal. xvirr, i5. — ^ .lacob, iv, G.

 ,

266 S. AUGUSTINI EPISCOPI

tamen cantant tanto Jibcnlius ,
qiianto nnmnndiiis •, quo-
niam tanto se piitant Lrliores quanto fnerint turpiores. ,

Nos autem qui in Ecclesia divina eloquia cantare didici-

mus simul ctiam instare debemus esse quod scriptum
,

est : « Beatus populus qui intelligit jubilationem*. » Pro-

inde, charissimi quod consona voce cantavimus, sereno
,

etiam corde nosse ac videre debemus. Rogavilenim Domi-

num unusquisque nostrum in hoc Cantico, et dixit Deo :

« Ab occultis meis munda me, Domine et ab alienis ,

^)parce servo tuo. Si mei non fuerint dominata, tunc im-

» maculatus cro, et mundabor a delicto magno^ « Quod

ut bene sciamus quid sit , et quale hoc sit , ipsius Psalmi

textum, quantum donat Dominus, breviter percurramus.

"
II. Cantatur enim de Christo, quod evidenter ibi ap-

paret ,
quia ilhc scriptum est : « Ipse tanquam sponsus
» procedens de thalamo suo^. » Quis est cnim sponsus
nisi cui desponsata est ilJa virgo ab Apostolo, cui timet
castecastus sponsi amicus, ne sicut serpens Evam fefeJIit

astutiasua, sic et hujusvirginis sponsaeChristi sensus cor-

rumpantur a castilate quoe est in Christo^? In hoc ergo
Domino et Salvatore nostro Jesu Christo posita est magna
et plena gratia , de qua dicit apostolus Joannes « Et vidi- :

)) musgloriam ejus, gIoriamtanquamUnigenitiaPatre,ple-

» num gratia et veritate ^ Hanc gJoriam coeli enarrant*^.»

CoeJi sancti sunt , elevati a terra ,

portantes Dominum.
Quanquam gloriam Christi coeJum etiam quodam modo
narravit. Quando narravit. Quando nato eodem Domino
stelJa nova, qusenunquamvidebatur, apparuit''. Sedtamen
sunt veriores et sulilimiores coeli , de quibus consequen-
ter ibidicitur : « Non sunt loquelcie, neque sermones, quo-
» rum non audiantur voces eorum. In omnem terram
• Psal. i.xxxviu, t6. — * Id. xvui, i3, ij. — ^ ibjj. (J. — 4i Cor. xi,3.
— SJoan. 1, i4- — ^* Psal. xviu, i. — 7 MaUh. ii, 2.
 ENARRATIO II IN PSALMUM XVIII. 267
» exiit sonus eorum et in fines orbis terrae verba eoruni ,
*
. »

Quorum, nisi coelorum. Quorum ergo, nisi Apostolorum ?

Ipsi enarrant nobis gloriamDei, positam inChristo Jesu, per

gratiam in remissionem peccatorum. « Omnes enim pecca-
)) verunt^ et egent gloria Dei, jiistificati gratis per sanguinem
» ipsius'^. Quia gralis ideo gratia. Non est enim gratia,
)) ,

si non gratuita. Quia nihil boni ante feceramus, unde ta-

lia dona mereremur :magisquianon gratis inferretursup-

plicium , ideo gratis praestitum est beneficium. Nihilprjje-

cesserat in meritis nostris , nisi unde damnari deberemus.
IUe autem non propter nostram justitiam , sed propter
suam misericordiam salvos nosfecit per lavacrum regene-
rationis^. Haec est, inquam, gloria Dei 5 hanc coeb enarra-
verunt. Haec est, inquam
gloria Dei, non tua. Nihil ,

enim boni tamen tantum bonum accepisti. Si

fecisti, et

ergo pertines ad gloriam quam coeb enarraverunt, dic Do-

mino Deo tuo « Deus meus misericordia ejus prseveniet
:

» me*. » Praevenit enim te utique praevenit, quia nihil :

in te boni invenit. Praevenisti suppbcium ejus super-

biendo ille praevenit suppbcium tuum peccata delendo.
:

Tanquam enira ex peccatore justifcatus, ex impio pius

factus, ex damnato in regnum assumptus, dic Domino
Deo tuo : « Non nomini
nobis, Domine , non nobis_, sed
» tuo da gloriam^. Dicamus, «Non nobis. » Quibus »

enim si quasi nobis? Dicamus, inquam « Non nobis » , :

quia si ita faceret sicut nobis, nonnisi poenas infbgeret

nobis. « Non nobis, sed nomini suo det gloriam : )) quia
non secundum iniquitates nostras fecit nobis''. Non ergo
nobis, Domine, non nobis. Repetitio confirmatio est.
« Non nobis Domine sed nomini tuo da gloriam. » Hoc
, ,

illi noverant coeli ,

qui enarraverunt gloriam Dei.
' Psal. xviii, 4- — ^ Rom. iu, 23. — ^ Tit. iii, 5. — 4 Psal. i.vni, 11. —
•^ Iil. cxiir, H. I. — ''
Id. cn, lo.
 ,

268 S. AUGUSTINI EPISCOPI

IIT. «Etopcramanimm (^usannimliat firmamentum^,))
quod dictum est , « Gloriara Dei : )> hoc repetitum est
« Opera manuum ejus. » Quac opera manuum ejus? Non
sicut cjuidam sentiunt omnia et tan- , Deus verbo fecit ,

c[uam praestantiorem cseteris hominem suis manibus fecit.

Non ita sentiendum est infirma est ista, et non satis eli- :

^
mata sententia omnia enim verbo fecit. Nam licet opera
:

Dei divcrsa narrentur, in quibus hominem ad imaginem

suam fecit- : tamen , « Omnia per ipsum facta sunt, et
)) sine ipso factura est nihiP. » Quod autem ad manus Dei
'
attinet, etde coehs dictura est : « Et opera manuum tua-
)) rum sunt coeh"', )) et ne putes etiam ibi coelos sanctos

dictos, subjecit : « Ipsi peribunt, tu autempermanes^ ))

Ergo non solum homines, sed etiam coelos qui peribunt,

Deus manibus suis fecit, cui dictum est « Opera ma- :

))nuum tuarum sunt cceh. Et cle terra hoc idem dic- ))

tum est « Quoniam ipsius est mare, et ipsefecit illud et

: ,

))aridam manus ejus fundaverunt*^. » Ergo si et coelos

manibus et terram manibus non solum hominem fecit ,

raanibus : et si coelos verbo, et terram verbo , ergo et ho-

minem verbo. Quod verbo, hoc raanu^ et quod manu ,

hoc verbo. Non ^nim humanis membris slatura Dei dis-

tincta est, quiubique totus est, et nullo continetur loco.
Quod ergoverbofecit, sapientia fecit-, etquodmanufecit,
virtute fecit. « Ghristus est autem Dei Yirtus et Dei Sa-
)) pientia'''. Omnia autem per ipsum facta sunt , et sine
)) ipso factum est nihil^. )> Enarrarunt, enarrant, enar-
rabunt coeh gloriam Dei. Enarrabunt, inquam, coeh, hoc
est, sancli, gloriam Dei , a terra suspensi, Deum portan-
tcs ,
proeceptis tonantes, sapientia coruscantes : illam,
nt dixi, gioriam Dei, quiasalvi facti sumusindigni. Hanc
' Psal. xviii, 1. — 2 Gen. i, 26, 27. — ^ JoAn. i, 3. — ^ Psal. cr, 16. —
5 Ibid. 27. — ^'
M. xciv, 5. — 7 i Cor. i, l!\. — ^ Jonn. 1, 3.
 :

EJVARRATIO 11 IJV PSALMUM XVIII. 269

indignitatem id est^ qua digiii non fuimus^ agnoscit
,

filius minor egestate constrictus agnoscit, inquam hanc : ,

indignitatem filius ^minor a patre longe percgrinus, dse-

monum cultor, tanquam porcorura pastor 5 agnoscit glo-
riam Dei , sed egestatc constrictus. Et quia illa gloria Dei
facti sumus quod digni non fuimus, dicit ad patrem suum
« Non sum dignus vocari filius tuus ^*» Infelix per humi-
litatem impetrat fehcitatem 5 et eo se ostendit dignum,
quo confitetur indignum. Hanc « Gloriam Dei coeli enar-
)) rant, et operamanuum
firmamentum -.» ejus annuntiat
Coelum firmamentum, firmum cor, non timidum cor. An-
nuntiata enim sunt ista intcr impios, inter adversos Deo ,

inter amatores mundi persecutoresque justorum inter :

ssevientem mundum annuntiata sunt ista. Sed saeviens

mundus quid poterat facere, cpiando firmameiitum ista
annuntiabat? «Annuntiat firmamenlum. » Quid? a Opera
» manuum ejus. » Qure sunt opcra manuum ejus? Gloria
Dei qua salvi facti sumus, qua creati in bonis ope-
illa,

ribus sumus. Ipsius enim suraus figmentum creati in ,

Christo Jesu, in operibus bonis". « Non solum quippe

)) homines, sedetiam justos, » (si tamen sumus,) « Ipse
)) fecit nos , et non ipsi nos^'. »

IV. « verhum et nox nocti annuntiat

Dies diei eructat ,

)) scientiam^. Quid est? Forte planum et apertum est

»

« Dies diei eructat verbum, » apertum et planum, tan-

quam per-^diem, Quod autem « Nox nocti annuntiat scien-

))tiam » obscurum est, tanquam per noctem. « Dies
,

))diei, » sancti sanctis ApostoK fidehbus ipse Christus , _,

Apostohs, quibus dixit « Vos estis lumen mundi^'. » :

Apertum hoc videtur et cognitu iaciie. Quomodo autem

« Nox nocti annuntiat scientiam? » Nonnulli hiiec verba
' Luc. XV, 21. — 2 Psal. xviii, 2. — ^ Eplies 11, 10. —4 Psal. xci.k, 3.
— 5 1^1. xvm, 3. — ''
Mallli. v, i/j.
270 S, AUGUSXINI EPISCOPI
simplicitcr intellexerunt, etlorte hoc sit verum, eestiman-

tes liac sententia signilicatum esse, quod tempore Domini

nostri Jesu Ghri;sti, cum in terra versaretur, Apostoli au-
dierunt, lioc in posteros esse trajectum, tanquam de tem-
pore in tempus : « Dies diei, nox nocti, » prior dies postc-
riori diei, et prior nox posteriori nocti ^
quia hsec doctrina
diebus et noctibus prtedicatur. Iste simplex intellectus cui
suUicit suUiciat. Scd nonnuUa verba ScrijHurarum obscu-
ritate sua hoc profiierunt quod multas intelhgenlias pe-
,

pererunt. Itaqae hoc si planum esset unum ahquid au-

,

diretis; quia vero oijscure dicLum est, multa audituri estis.

Est et ahus intellectus : « Dies diei, nox nocti, » hoc est,

spiritus spiritui, caro carni. Est ahus : « Dies diei , » spi-

ritales spiritahbus: « Et noxnocti, » carnales carnahbus.

Utrique enim audiunt non utrique simihter sapiunt.
, etsi

llh enim audiunt tanquam verbum eructatum ilh tan- :

quam scientiam annuntiatam. Quod enim ructatur, pr.ie-

senlibus ructatur quod autem annuntiatur, longe positis
:

annuntiatur. Possunt coeh sensus plures inveniri, sed ad-

hibendus est modus propter angustiaspraesentis temporis.
Dicanius autem et unum ahquid, quodquidam velut con-
Quando Dominus, inquiunt, Ghristus
jicicntes aperuerunt.
loquebatur Apostohs, dies diei eructabat verbum quando 5

Judas Dominum Ghristum prodidit Judaeis, nox nocti an-

nuntiabat scientiam.
V. « Non sunt locjuelr^e, neque sermones, quorum non
)) audiantur voces eorum^. » Quorum, nisi coelorum il-
lorum, qui enarrant gloriam Dei? « Non sunt loqueloe,

))neque sermones, quorum non audiuntur voces eorum. »

Legite Actus Apostoiorum quomodo veniente super eos ,

Spiritu sancto, omnes impleti sunt illo; et loquebantur

Imguis omnium gentium, sicut Spiritus dabat eis pronun-
' Psal. xvm, 4-
 ENARRATIO II IJV PSALMUM XVIII. 271
tiare^ Ecce « Non siint loquelse neque sermones, quo- ,

)) rum non audiantur voces eorum. Sed rion ibi tantum, )>

ubi impleti sunt, sonuerunt. « In omnem terram exiit

)) sonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum*. )>

Ideo et nos hic loquimur. Sonus enim ille ad nos usque

pervenit , sonus c[ui in omnem terram exiit , et hoereticus

Ecclesiam non intrat. Ideo sonus in omnem terram exiit,

ut tu in coelum intres. O pestilentiose , litigiose, pessime,

et adhuc errare volens ! o superbe fiU , audi testamentum
patris tui. Ecce, quid planius, quid apertius? « In omiiem
)) terram exiit sonus eorum , et in fmes orbis terrae verba
)) eorum. )> Numquid expositore opus est? Quid contra te

conaris ? Partem vis in lite retinere ,

qui potes totum in

concordia retinere?
VI. (c In sole posuit tabernaculum suum^ : )) in mani-
festatione Ecclesiam suam , non in occulto , non quae la^-

teat non velut opertam ne forte fiat sicut operta super

, :

greges haereticorum^. Dictum est et cuidam in Scriptura

j
sancta « Quoniam tu in occulto fecisti, patieris in sole^
:
: ))

hoc est, occultemalum fecisti, poenas patieris in omnium

manifestatione. « In sole ergo posuit tabernaculumsuum.))
Quid tu, haeretice, fugisintenebras? Christianus es? audi
Christum. Servus es ? audi Dominum. Fihus es? audi pa-

trem : emendare , revivisce. Dicamus et de te : « Mortuus

» erat , et revixit •,
perierat , el inventus est*^. )) Non mihi
dicas ; Ut quid me quaeris, si perii? Ideo enini te qusero,
quia Noh, inquit, me quaerere. Hoc sane vuit
periisti.

iniquitas qua divisi sumus sed non vult charitas qua

,
:
,

fratres sumus. Improbus non essem si quoererem servura ,

meum-, et improbus dicor, quia qusero fratrem raeum? Sic

sapiat in quo fraterna charitas non est, ego tamen qusero

'
Act. II, 4.-2 Psal. xvni ,5.-3 Ibid. 6. — ^ Cant. 1, 6, juxta lxx.

— 5 2 Reg. xn, i2. — ^ Luc. xv, 82.

272 S. AUGUSTlNl EPISCOPI
fratrem meam. Irascatur, dum tamen quroratur, qui in-
ventus placatur. Qii.TGro , inquam fralrem meum et , , in-
tcrpello non contra illum, sed pro illo Dominum meum.
INec dicam interpellans Domine, dic fratri meo ut dividat
:

mecum h.nereditatem 5 sed , Dic fratri meo ut teneat me-

cum h.Treditatem ^ Quid ergo erras, frater? Quid per
angulos fugis? Quid latitare conaris? « In sole posuit ta-
» bernaculum suum. Et ipse tan({uam sponsus procedens
)) de thalarao suo'^. » Puto quod agnoscas eum. « Ille tan-
)) quam sponsus procedens de thalamo suo , exultavit ut
)) currendam viam
gigas ad : )) ipse « In sole posuit taber-
)) naculum suum hoc est tanquam sponsus, cum
:
•»
, ille

Verbum thalamum
caro factum est", in utero virginali
invenit; alque inde naturae conjunctus humancT, tanquam
de caslissimo procedens cubili, humihs misericordia infra
omnes_, fortis majestate super omnes hoc est enim, « Gigas :

)) exultavit ad currendam viam, natusest, crevit, do- ))

cuit, passus est, resurrexit, ascendit cucurrit viam, non ,

ha?sit in via. Idem ipse ergo sponsus qui hcec fecit ipse ,

posuit « In soie, hoc tabernaculum

est, in raanifestatione,

suuni , hoc est,sanctam Ecclesiam suam.

YH. Quam autem viam cito cucurrit vis audire? « A
)) summo coelo egressio ejus, et occursus ejus usque ad
)) suramura ejus^. )) Postea vero cpiam excurrit inde, et
recurrendo remeavit, misit Spiritum suum. Visse sunt iUis,

super quos venit, lingUcie divisae velut ignis^ Sicut ignis

venit Spiritus sanctus, icx^num carnis consumpturus , au-
rum cocturus etpurgaturus^ sieut ignis venit, et ideo se-
quitur Et non est quise abscondat a calore ejus.
: « )>

A'^!!!. « Lex Domini immaculata convertens animas. ))

lloc est, Spiritus sanclus. « Testimonium Domini- fidele

> Luc. XII, i3. — - Psal. wui ,6. — ^ Joan. i, i5. — 4 Psal. xviii, 7.

— 5 Act. II, 3.
 ENAraiATIO 11 IN PSALMUM XVIII. 273
» sapientiam prsestans parvulis' :« non superbis. Hoc est

Spiritus sanctus.
IX. « Justitise Doraini rectse : » non terrentes, sed « lac-
» tificantes corda. » Hoc est, Spiritus sanctus. « Prsecep-
» tum Domini lucidum , illaminans oculos ^ : » non he-
betans 5 non carnis oculos , sed cordis 5 non exterioris
hominis, sed interioris. Hoc est, Spiritus sanctus.

X. « Timor Domini » non servihs sed, « Castus »

: , :

gratis amans non puniri timens ab eo quem tremit sed

, ,

separari ab eo quem dihgit. Iste est timor castus^ non

quem consummata charitas foras mittit^, sed, « Perma-
» nens in sseculumsseculi. » Hic estSpiritus sanctus, id cst,

hunc donat, hunc confert, hunc inserit Spiritus sanctus.

« Judicia Domini vera justificata in idipsum ^ » non ad :

rixas divisionis, sed ad congregationem unitatis. Hoc est

enim , « In idipsum. » Hoc est, Spiritus sanctus. Ideo
linguis omnium loqui fecit, in quos primo venit quia ,

linguas omnium gentium in unitatem se congrcgaturum

esse nuntiavit. Quod tunc faciebat unus horao accepto ,

Spiritu sancto, utunus horao hnguis oranium loqueretur %

hoc raodo ipsa unitas facit, linguis omnibus loquitur. Et

modo unus homo in omnibus gentibus Jinguis omnibus

loquitur, unus homo caput et corpus, unus horao Christus
et Ecclesia, vir perfectus , ille sponsus, ilJa sponsa. « Sed
» erunt , inquit , duo in carne una^ , Judicia Dei vera jus-
M tificata in idipsura : » propter unitatem.
XI. « Desiderabiha super aurum et lapidem pretiosum
» multum'''. » Aut multura aurum, aut raultum pretio-
sum : autraultura desiderabiha : taraen raultura, hreretico
parum. Non nobiscura araant idipsura et nobiscum con- ,

fitentur Christura. Ipsum, quem mecum confiteris Chris-

I Psal. xviii, 8.-2 Ibid. 9. — 3 joan. iv, 18. — 4 Psal. xvni, ro. —
5 Act. H, 4- — ^ Gen. II, 24. — ' Psal. xviii, ii.

cxiv. 18
 :

274 S. AlIGUSTlWl EPISCOPI

tiim,ipsum ama mecum. Et qui idipsum non vult, recusat,

recalcitrat, respuit non illi est desiderabile hoc super
:

aurum et lapidem pretiosum multum. Audi aliud « Et :

))dulciora, inquit supcr mel et lavum. » Sed hoc adver-

,

sum est erranti mel amarum est febrienti dulce tamen et

: •,

acceptabilesanato, quia charum est sanitati.uDcsiderabilia

))super aurum etlapidem pretiosum multum, et dulciora
» super mel et favum ^ )>

XII. « Nam et servus tuus custodit ea. )) Quam dulcia

ista sint , custodiendo probat servus tuus , non loquendo.
Custodit ea servus tuus : quia et nunc dulcia sunt, et in
posterum salubria sunt. Nam <c In custodiendo ea retri-
)) butio muha-.
Sed amans animositatem suam, nec
»

videt hunc splendorcm haereticus nec sentit dulcedinem. ,

XIII. « DeUcta enim quis intelhgit ? Pater ignosce ilhs,

)) quia nesciunt quid faciunt^. )) Ideo, inquit, iste est

«ervus qui custodit hanc dulcedinem, suavitatem charitatis,

amorem Ego, inquit, ipse qui custodio, rogo te,
unitatis.

(quoniam « Dclicta quis intelligit? ))) ne mihi ut homini

quaedam subrepant, et quibusdam, ut homo praeoccuper
« Ab occuitis meis munda me^ Domine. Hoc ergo can- )>

tavimus, ecce ad hoc loquendo pervenimus. Dicamus, et

cum intellectu cantemus , et cantando oremus , et orando
impetremus : dicamus : « Ab occuhis meis munda me,
)) Domine. )> Quis enim dehcta inteiligit? Si videntur tene-
broe , intelliguntur delicta. Denique quando nos dehcti
poenitet, in luce sumus. Nam quando quisque ipso delicto
invokitus est, quasi obtenebratis opertisque ocuhs non
videt delictum : quia si tibi tegatur et carnis ocukis,
nec ahud vides, nec hoc unde tegitur vides. Ergo Deo
dicamus, qui novit videre quod purget, novit inspicere
quodsanct-, illi dicamus « Ab occultis meis munda me, :

' Psal. xviii, II. — ^ Iltid. 12. — 3 Lqc. xxiii, 34-

 EKAURATIO II m PSALMLM XVIII. 275
» Domine, et ab alienis parceservo tuo. » Delicta, inqiiit,

mea inquinant me , delicta aliena allligunt me : ab his

munda me, ab illis parce. ToUe mihi ex corde malam co-
gitationem , repelle a me malum suasorem lioc est, « Ab :

)) occultis meis munda me, et ab alienis parceservo tuo^ )>

Nam ista duo genera dehctorum, propria simul et ahena,

etiam primitus in exordio claruerunt. Diabolus suo dehcto
cecidit'^, Adam aheno dejecit^. HicipseDei seiTus custo-
diens judicia Dei, in quibus retributio multa, et in aho
Psalmo sic orat: « Non veniat mihi pes superbiae, etmanus
)) peccatorum non moveantme^. Non veniat, inquit, mihi
)) pes superbiae hoc est, « Ab occultis meis munda me,
, )>

)) Domine ; )) et manus peccatorum non moveant me, )>

hoc est, « Ab ahenis parce servo tuo. )>

non fuerint dominata^ ))Occulta mea et

XIV". «Si mei :

dehcta ahena. « Tunc immaculatus ero. Hoc non siiis ))

viribus audet , sed Dominum deprecatur ut impleat : cui

dicitur in Psalmo : « Itinera mea dirige secundum verbum
)) tuum, et non dominetur mihi omnis iniquitas^. » NoJi
timere, si Christianus es, dominum foris hominem Do- :

rainum Dcum tuum semper time. Malum in te time, hoc

est, cupiditatem tuam non quod in te Deus fecit, sed
:

quod libi ipse fecisti. Te Dominus bonum servum fecit,

tu tibi in corde tuo malum dominum creasti. Merito sub-
deris iniquitati , merito subderis domino quem tu tibi ipsi

fecisti 5 ([uia ei qui te fecit subditus esse noluisti.

XV. Sed, « Si mei, inquit, non fuerint dominata, tunc
» et mundabor a dehcto magno'. Quo
immaculatus ero ^ ))

putamus dehctoPQuod illud est dehctum magnum? Forte

ahud sit quam dicturus sum non tamen celabo quod ,

sentio. Dehctum magnum arbitror esse superbiam. Hoc

' Ps.il. xvui, —
i4- ^ Isai. XIV, 12. — 3 Qen. iii. — 4 Psal. xxxv , 12.
— 5 y, xviii,14. — ^ IJ- cxviii, i33. — 7 IJ. xvm, 14.

18.
 ,

276 S. AUGUSTIINI EinSCOPI

Ibrtasse et aliter significatum cst iii eo qiiod ait : « Et mim-

)) dabor a dclicto magno. » Qu.-icritis quam roagnum sit
'
hoc delictum, quod dejccit Angclum, quod ex Angelo
fecit diabolum cic[ac in .letcrnum interclusit regnum coc-
,

Magnum hoc dclictum est et caput atque causa

lorum ? ,

omnium dehctorum. Scriptum est enim: « Initium peccati

)) omnis superbia^ )) Et nc quasi leve ahquid contemnas,
« Inilium, inquit, superbias hominis apostatare a Dco^. )>

Non leve malum est hoc vitium, fratres mei : huic vitio
in his personis ,
quas videtis amplas, disphcet humihtas
christiana. Propter hoc vitium dedignantur colla subdcre
jugo Christi, obhgati arctius jugo peccati. Non enim servire
iion eis continget : nam nohmt servire, sed eis.expedit
Nolendo servire nihil ahud agunt, quam ut bono
servire.
Domino non serviant non ut omnino non serviant c[uia , :

c[ui nohicrit servire charitati, necesse est ut serviat iniqui-

lati. Ab hoc vitio, quodcst caput omnium viLiorum, ciui^i

inde csetera vitia natg,.,siint , facta est aposlasia a Deo

eunte anima in tenebras , et maJe utente hbcro arbitrio ,

peccatis .etiam caeteris consecutis : ut et substantiam su.im

dissiparet cum meretricibus vivens prodige, et pcr eges-
tatem fieret pastor porcorum% qui eratsocius Angelorum.
Propter hoc vitium, propter hoc magnum supcrbij3e pec-
catum , Deus humihs venit. Haec causa , hoc peccatum
magnum, iste ingens morbus animarum omnipotentem ,

Medicum de coelo deduxit , usque ad formam servi hu-

mihavit, contumehis egit, hgno suspendit, utper sahitem
tantac medicinoe curetuv hic tumor. Jam tandem erubescat
homo esse superbus, propter quem hictus esthumihs Deus.
Ita, inquit, « Mundabor a dehcto magno, quia Deus
)) superbis resistit, humihbus autem dat gratiam^. )>

' Eccli. X, i5. — » Ibid. i4- — ^ Luc, xv , i3. — '• Jacob. iv , 6, el

I Petr. V, 5.
 enatiratio in psalmum XIX. 277
XII. « Et per hoc ut complaceant eloquia oris mci , et
)) meditatio cordis mei, in conspectu tuo seraper^ )> Nam
si ab hoc magno dehcto non mundabor, in conspectu ho-
minum placebunt eloquia mea, non in conspectu tuo.
Superba anima in conspectu hominum vult placere hu- :

mihs anima in occulto ubi Deus videt, vult placerfe-, ut ,

si placuerit hominibus de bono opere ilhs gratuletur ,

quibus placetbonum opus, non sibi cui suflicere debet quia

fecit bonum opus. « Gloria nostra, inquit, haec est, tes-
)) timonium conscientiae nostra; -. » Ideoque dicamus etiam
quod sequitur « Domine, adjutor meus et redemptor
:

)) meus'. Adjutor in bonis, redemptor a m<ihs. Adjutor

))

ut habitem in charitate tua redemptor ut liberes me ab ,

iniquitate mea.

/V»VWWW» W\VW*»VVVAA*V» VWV^W» VWWWW/Wk WVV VW\ VW\ WV^AW/^WVt VWA w/iv

ENARRATIO
IN PSALMUM XIX.

In fniem , Psalmus David'*.

I. NoTLs est iste titulus, nec Christus dicit , sed Christo

dicit Propheta , figura optandi quse ventura sunt canens.
II. «Exaudiatte DoiAinus indie tribulationis^ )> Exau-
diat te Dominus in die qua dixisti : « Pater clarifica Filium
)) tuum^. Protegat te nomenDei Jacob. )> Ad te enim per-
tinet populus posterior natu ,
quia raajor serviet minori ^.

III. « Mittat tibi auxilium de sancto, et de Sion tueatur

)) te^. )) Faciens tibi sanctificatum corpus, Ecclesiam, de

I Psal. xYiu, i5. — 2 2 Cor. i, i2. — ^ Psal. xvni, i5. — 4 Id. xix, i.

— 5 jijij_ 2 — 6 Joan. XVII, I. — 7 Gen. xxv, 23. — ^ Psal. xix, 3,

278 S. AXJGTJSTINI EPISCOPI

spcculalionc tutam, qUiT cxpcctat quando venias a nuptiis.

IV. Mcmor sit omnis sacrificii tui^ » Memorcs iios
((

faciat omniuminjuriarumtuarumet contumcliarum, quas

pro nobis pertulisti, ((Et holocaustum tuum pingue fiat. »

Et crucem, cpia totus oblatus es Deo, in laetitiam resur-

rectionis convertat.
V. (( Diapsalma. Tribuat tibi Dominus secundum cor
» tuum-. )) Tribuat tibi Dominus, non secundum cor eo-
rum ,
qui putaverunt persequendo delere te posse 5 sed
secundum cor tuum, quo scisti c[uid utilitatis haberet
passio tua. (( Et omne consihum tuum compleat. )) Et
compleat omne consihum tuum , non solum quo animam
tuam posuisti pro amicis tuis^, ut mortificatum granum
copiosius resurgeret^; sed etiam quo, (( Gaecitas ex parte
» Israel facta est , ut plenitudo Gentium intraret , et sic
)) omnis Israel salvus fieret ^. ))

\l. Exuhabimus in
(( salutari tuo. » Exultabimus quod
til)i mors nihil nocebit enim nec nobis eam nocere : ita

posse monstrabis. Et in nomine Domini Dei nostri mag-

((

» niticabimiM'^. Et confessio tui nominis non solum non

))

perdet,sed etiam magnificabit nos.

VII. ImpleatDominus omnes petitiones tuas'.
(( )) Im-
pleat Dominus non sohun petitiones quashal)uistiin terra,

sed etiam quibus in coelo interpellas pro nobis. (( Nunc

)) cognovi Dominus Christum
quoniam salvum fecit

suum^. Nunc mihi per prophetiam demonstratum est,

)) »

quoniam resuscitabit Dominus Christum suum. Exaudiet ((

» ilhim de coelo sancto suo. »Exaudiet ilhim non de terra

tantum ubi se petiit clarificari'' verumetiam de coelo,
,
5

iibi jamad dexteram Patris interpellans pro nobis^'^, dif-

> Psal. XIX, 4- — "*

IbiJ. 5.— ^Joaii. xv, i3. — 4IJ. xu, i5. — 5Rom.
XI, "2^, 2G. — G Psal. XIX, G. — 7 IbiJ. 7.-8 IbiJ. — 9 Joau. xvii, — i.

1° Roni. VIII j 34.

 ENARRATIO IN PSALMUM XIX. 279
fudit incle Spiritum sanctum super credentes in se ^ « In
» potentatibus salus dexterse ejus.))Potentatus nostri sunt
salus favoris ejus , cumetiam de tribulatione dat auxilium,
ut quando infirraamur, tunc potentes simus^. Nam vana
salushominum^, quae non dexterse, sed sinistrse ejus est.
Hac enim extolluntur in magnam superbiam, quicuraque
peccantes temporaliter salvi facti sunt.
VIII. « Hi in curribus et hi in equis. )> Hi volubiH suc-
cessione temporahum bonorum trahuntur, et hi superbi
prseferuntur honoribus, atque in his exultant. « Nos autem
)) in nomine Domini Dei exuhabimus *. Nos autem
nostri ))

spem figentes in seternis, neque gloriam nostram quseren-

tes, in nomine Domini Dei nostri exuhabimus.
IX. « Ipsi obhgati sunt, et ceciderunt^ )> Et ideo ipsi

temporahum rerum cupiditate obligati sunt, timentes

parcere Domino ne , a Romanis perderent locum ^ : et ir-

ruentesin lapidem offensionis et petram scandah'^ de spe

coelesti ceciderunt : quibus coecitas ex parte Israel facta

suam volentibus con-

est^, ignorantibus Dei justitiam, et

stituere^. « Nos vero surreximus, et erecti sumus. Nos ))

vero ut populus Gentium intraret, de lapidibus excitati

fihi Abraham^°, qui non sectabamur justitiam, apprehen-

dimus eam ^*, et surreximus nec viribus nostris, sed per :

fidem justificati erecti sumus.

X. « Domine, salvum fac regem » ut ipse qui nobis :

praehandi exemplum passione monstravit , oflerat etiam

sacrificia nostra , sacerdos excitatus a mortuis , et in ccelo
constitutus. « Et exaudi nos in die qua invocaverimus te^'^. ))

Quo jam pro nobis offerente, exaudi nos in die qua invo-
caverimus te.

' — Cor. ,10. —

Act. 11. 2 I xii 3 psal. lix, i3. — 4 Id. xix, 8. —
— Joan. 48. — Rom.
5 IbiJ. 9. 6 XI, 7 ix, 32. — 8 IJ. xi, 25. — 9 Id. x, =}.

— Matth. '0 — n Uom. —

111, g. ix, 3o. '^ Psal. xix, 10.
280 S. AUGrSTINI EPISCOPl

ENARRATIO
IN PSALMUM XX.

In finem , Psalmus ipsi David ^

I. TiTULus notus est, de Christo canitur.

II. « Domine, in virtute tua loetabitur rex. » Domine,
in virlute tua qua Yerbum caro factum est loetabitur
,
,

homo Christus Jesus. « Et super salutari tuo exultabit

» vehementer ~. » Et super hoc, quo vivificas omnia, exul-
tabit vehementer.
'. III. (c Desiderium animse ejus dedisti ei ^. » Desideravit
manducare Pascha etponere cum vellet^ atque iterum '',

cum vellet sumere animam suam ^ et dedisti ei. k Et vo- •,

» luntate labiorum ejus non privasti eum''. Pacem meam,

» inquit, rehnquo vobis' » et factum cst. :

VI. Quoniam praevenisti eum in benedictionilms dul-

((

» cedinis ^. » Quoniam prius hauserat benedictionem dul-

ccdinis tuae , fel peccatorum nostrorum noii nocuit ei.

« Diapsalma. Posuisti in capite ejus coronam de lapide

-» pretioso^. » In principio sermonis ejus accedentes am-
bierunt eum lapides pretiosi, Discipuh sui, a quDjus exor-
dium annuntiationis ejus fieret.
V. (( Vitam petiit_, et dedisti ei"^. » Resurrectionem pe-
tiit, dicens : (( Pater, clarifica Fihum tuum ^': » et dedisti
ei. ((Longitudinem dierum in soeculum soecuh ^'^ » Longa
' Psal. XX , I. — 2 11)1(1. •2. — 3 iljiJ. 3. — 4 Luc. xxii , i5. — ^ Joan.

\, i8. — '' P.-al. XX, 3. — 7 Joan. xiv, 27. — ^ Psal. x\, ^- — 9 Il)iil- —
'" Ibid. j. —" Joan. xvii, i. — " Psal. xx, 5.
 enaerAtio in psalmum XX. 281
tempora soeculi hujus, qure haberet Ecclesia, et deinceps
seternitatem in saeculum saeculi.
VI. « Magna est gloria ejus in salute tua *. » Magna est
quidera gloria ejus in salute, qua eum resuscitasti. « Glo-

» riam et magnum decorem impones super eum ^. m Sed

adhuc gloriam et magnum decorem addes ei, cum in ccelo
coUocabis ad dexteram tuam.
VII. « Quoniam dabis ei benedictionem in saeculum soe-

)) culi^. » Haec est benedictio, quam ei dabis in soeculum

saeculi. « Laetificabis eum in gaudio cnm vultu tuo. » Se-
cundum hominem loeLificabis eum cum viJtu tuo quem ,

levavit ad te.

VIII. « Quoniam rex sperat in Domino. » Quoniam rex

non Domino. « Et in
superbit, sed humilis corde sperat in
)) Altissimi misericordia non commovebitur^. « Et in Al-
tissimi misericordia non conturbabit humilitatem ejus obe-
dientia usque ad mortem crucis.
IX. « Inveniatur manus tua omnibus inimicis tuis ^. »
Inveniatur, o rex potestas tua cum ad judicandum ve-
, ,

ncris, omnibus inimicis tuis, qui eam in humililate tua

non intellexerunt. « Dextera tua inveniat omnes qui te
)) odcrunt''. » Claritas, qua regnas ad dexteram Patris, in-
veniat in die judicii puniendos omnes qui te oderunt; cjuia

nunc ipsi non invenerunt eam.

X. « Pones eos ut clibanum ignis. » Constitues eos ar-

dentes intrinsecas , conscientia impietatis suae. « In tem-

» pore vultus tui. )) In tcmpore manifestationis tuoe.
« Dominus in ira sua conturbabit eos, et devorabit eos
)) ignis^. » Deinde conturbati vindicta Domini, post ac-
cusationem conscientioe, dal)untur igniaeterno devorandi.
XI. « Fructum illorum de terra perdes. » Fructum il-

' Psal. XX, 6. — ' Ibid. — 3 lljid. n — 4 Ibid. 8. — 5 Ibid. g. — G Ibid.

— 7 Ibid. 10.

^l:
282 S. AUGUSTINI EPISCOPI

lorum, quia terrenus cst, perdes de terra. « Et semen

)) eorum a liliis hominum^ » Et opera illorum, vel quos-
cumque seduxerunt, non deputabis inter filios hominum,
quos in haereditatem sempiternam vocasti.
XII. « Quoniam dechnaverunt in te mala. » Haec autem
poena retribuetur eis, quoniam mala quas sibi imminere,
te regnante, arbitrabantur, in te occidendum detorserunt.
(( C ogitaverunt consilium ,
quod non potuer unt stabihre'^ . )>

Cogitaverunt consihum , dicentes : (( Expedit unum pro

)) omnibus mori ^ : )> quod non potuerunt stabilire , ne-
scientes quid dixerint.
XIII. (( Quoniam pones eos deorsum. )> Quoniam ordi-
nabis eos in his, a quibus postpositis el contemptis averte-
ris. (( In reliquiis tuis praeparabis vultum eorum ^. )> Et
in his qufe relinquis, id est, in cupiditatibus regni terreni,
prseparabis tibi ad passionemimpudentiam eorum.
XIV. Exaltare, Domine, in virtuie tua^. » Quem
((

humilem non cognoverunt, exaltare, Domine in virtute ,

tua, quam infirmitatem putaverunt. Cantabimus et psal- ((

» lemus virtutes tuas*^. Cordeet opere celebrabimus et ))

nota faciemus mirabilia tua.

« Psal. XX, II. — » Ibid. 12. — ^ Joan. xi , 5o, — 4 Psal. xx , i3. —

5 Ibid. i4. — 6 ibiJ.
 :

ENARRATIO I IN PSALMUM XXI. 283

'l/\V%/VVVVVVVtA/VVVV\/V%/VV\/VV\'VVVVV\'%/VVi/V\V%/VVVVVVVVVVVVVVVVV^

ENAPxRATIO I

IN PSALMUM XXI (10).

In finem, pro susceptione matutina, Psalmus David^.

I. In finem pro resurrectione sua ipse Dominus Jesus

Christus loquitur. Matutina enim fuit prima sabbati re-
surrectio ejus'^, qua susceptus est in aeternam vitam, « Gui
» mors ultra non dominabitur ^ » Dicuntur autem ista ex
personaCrucifixi^ nam de capite Psalmihujus sunt verba,
qua3 ipse clairiavit, cum in cruce penderet, personam
etiamservans veteris hominis, cujus mortahtatemportavit.
Nam vetus bomo noster confixus est cruci cum illo^.

II. « Deus, Deus meus , respice me, quare me dereli-

^) quisti longe a salute mea ^ ? » Longe factus a salute raea
[[uoniam longe esta peccatoribus salus^. « Verba delicto-

» rum meorum. » Nam haec verba sunt non justitiae sed ,

dehctorum meorum. Vetus enim homo confixus cruci lo-

.|uitur ; etiam causam ignorans quare eum dereliquerit
Deus : aut certe : « Longe a salute mea sunt verba delic-
» torum meorum. »
III. « Deus meus, clamabo ad te per diem, nec exau-

» dies » Deus meus

"^.
clamabo ad te in rebus prosperis
,

hujus vitae, ut non mutentur; nec exaudies quia verbis

iebctorum meorum ad te clamabo. « Et nocte, et non ad
» insipientiam mihi. » Et in adversis utique hujus vitae

ilamabo utprosperentur, etsimiliter non exaudies. Neque

' Psal. XXI, I. — » Mattli. xxviii , i. — ^ Rom. vi, 9. — 4 Ibid. 6. —
' Psal. XXI, :i. — 6 ij, cxviu, i55. — 7 Id. xxi, 3.
 ,

284 S. AUGUSTIM EPISCOPI

lioc facis ad insipicntiam mihi, scd polins ut sapiam quid

clamare me vclis : non vcrbis dclictomm ex dcsiderio
tcmporalis vita3 , scd verbis convcrsionis ad te in vitam
a^tcrnam.
IV. « Tu autcm in sancto habitas, laus Tsracl^ )> Tu au-
tem in sancto habitas, et idco immunda dclictorum vcrba
nonexaudics. Laus vidcntis te, non cjus qui laudera suam
qu.Tsivit in gustando vctito cibo, ut apertis corporcis oculis
abscondcrc sc conarctur a conspectu tuo^.
V. « In te speraverunt patres nostri^. » Omncs justi
scilicet, non quoerentes suam laudem, scd tuam. « Spe-
)) raverunt, et cruisti eos. »

VI. « Ad te clamaverunt , et salvi facti sunt*. •» Ad te

clamaverunt, non verbis delictorum, a quibus longe est
salus, et idco salvi facti sunt. « In te speraverunt, et non i

)> sunt confusi. » In te speraverunt, nec eos fefelHt spes.

Non cnim in se illam posuerunt.
VII.Ego autem sum vermis et non homo^. » Ego
« ,

autem jam non ex persona Adam loqucns, sed ego proprie

Jcsus Clu"istus, sine scmine in carne natus sum, ut cssem
in liomine ultra homines : ut vci sic dignaretur imitari :

humana supcrljia humihtatem mcam. « Opprobrium ho-

» minum ct abjcctio pleljis. » In qua factus sum oppro-
brium hominum ita ut pro convicioso maledicto dicere-
:

tur « Tu sis discipulus ejus^ » et plebs me contemneret.

: :

Vlll.wOmnesqui conspicicbantme, subsannabantme''.»

Omncs qui conspiciebant me, irridcbant me. « Et locuti
» sunt labiis, et moverunt caput. » Et locuti sunt non in

corde, scd in hibiis.

IX. Nam moverunt caput, diccntcs « Spe-

irridcntcr :
'^

» ravit in Dominum, eruat cum salvum faciat eum :

Psal. XX, 14. — 2 Gen. in. — 3 Psal. xxi, 5. — ^ Ibid. G. — 5 Ibid, 7.

— *' Joan. IX, 28. — 7 Psal. xxi, 8.
 ,

ENARrLATIO I IN PSALMXJM XXI. 285

)) qiioniam vult eum^ » Haec verba erant, sed in labiis

dicebantur.

X. « Quoniam tu es qui extraxisti me de ventre -. » Quo-

niam tu es qui extraxisti me, non solum de illo ventre vir-
ginali (nam omnibus hominibus lex ista nascendi est_, ut
,

de ventre extrabantur, ) sed etiam de ventre judaic?e gen-

tis , cujus tenebris obtegitur, et nondum in lucem Christi
natus est ,
quisquis in carnali observatione sabbati et cir-
cumcisione cceterorumque tahum salutcm ponit. « Spes
)) mea ab uberibus matris meae. •» Spes mea Deus, non ex
quo uberibus Virginis lactari coepi 5 nam et ante utique :

sed ab uberibus Synagoga?, sicut de ventre dixi, extraxisti

me, ne carnalem consuetudinem sugerem.
XI. « In te confirmatus sum ex utero^. )> Ipse est uterus
Synagogae, quime nonpertulit, sed jactavit me : noiiau-
tem cecidi quia continuisti me. ,
De « venlre matris meae
))Deus meus es tu. De ventre matris mese » Non eftecit :

ventermatris mece ut tanquam parvidus obhtus essem tui.

Deus meus es tu ne discedas a me quoniam
XII. « , :

))tribulatio proxima est ^ Deus meus ergo es tu, ne dis- )>

cedas a me quoniam tribulatio juxta me est nam est in

,
5

corpore meo. « Quoniam non est qui adjuvet. Quis enim )>

adjuvat , si tu non adjuvas ?

XIII. «Circumdederunt me vituli multi '. )) Circumdedit

me multitudo luxuriantis plebis. « Tauri pingues obsede-
)) runt me. )) Et principes ejus de oppressione mea laeti

obsederunt me.
XIY. « Aperuerunt in me os suum^. Aperuerunt in
))

me os, non de Scripturis tuis, sed de cupiditatibus suis.

« Sicut leo rapiens et xugiens. )> Sicut leo cujus rapina

I Psal. XXI ,9. — » Ibid. 10. — 3 ILiJ. u. — 4 Ibid. i2. — ^ Hjij. i3,

— eibid. 14.
286 S. AUOUSTTNI EPISCOPI

cst, quod appreliensus adduetus sum ; ct rugitus : « Cm-

» cifige, crucifige^
XV. (( Sicut aqua cirasus sum, ct dispcrsa sunt omnia
)) ossa mea'-. » Sicut aqua cirusus sum, ubi lapsi sunt pcr
secutores mei : et timorc dispcrsa sunt a mc fn'mament
corporis , hoc cst, Ecclesi<T , Discipuli mei. (( Factum esj

» cor mcum sicut cera liqucscens, in mcdio vcntris mei^.

Sapicntia mea ,
quae in sanctis libris de me conscripta cst
tanquam dura ct clausa non intclligcbatur scd postqua :

ignis mese passionis acccssit , tanq.uam liqucfacta , mani-1

festata cst, et cxccpta cst in memoria Ecclcsiae mcae.
XVI. (( Exaruit vclut tcsta virtus mca'*. » Exaruit pas
sione virtus mca non : velut foenum, ^ed velut testa, qu
fit Et lingua mca adhsesit faucibus mcis.
igne firmior. (( )!

Et scrvavcrunt apud se praeccpta mea illi, per quos locu^

turus eram. Et in pulverem mortis deduxisti me. » E
((

in impios morti destinatos, quos tanquam pulvercm pro

jicit ventus a facie terra3 , dcduxisti mc.

XVII. Quoniam circumdederunt me canes multi.

(( )>

Quoniam circumdcdcrunt me non pro veritatc sed pro! , ,

consuctudine latrantcs multi. Conciliummalignanl

, ((

» circumdedit me. Eodcrunt manus meas ctpcdes^. » Fo'

derunt clavis manus mcas, ct pedcs.

XVIII. Dinumeraverunt omnia ossa mea^. » Dinume
((

raverunt in ligno crucis cxtenta omnia ossa mea. Ipsi ((

» vero consideravcrunt ct conspexerunt mc. » Ipsi vcro

id est, non mutati, considcravcrunt ct coftspcxerunt me.

XIX. Diviscrunt sibi vcstimenta mea, et super vestcn^
((

)) meam miserunt sortem''. »

XX. « Tu autcm Domine, ne longe feccris auxiliu ,

)) tuum a mc^. » Tuautem, Domine, non in fine sseculi

' .loan. xi\, 6. — ' Psal. xxi, i5. — ^ Ibid. —4 Ibid. i6. — * Ibid. 17
— C Ibid. 18. — 7 Ibid. 19. — « Ibid. 20.
 ENARRATIO I IN PSALMUM XXI. 287
siciit cseteros , sed statim resusclta me. « In def ensionem
» meam aspice. » Aspice , ne quid milii noceant.

XXI. « Erue a framea animam meam^. Erue animam

»

j meam a Jingua dissensionis. « Et de manu canis unicam

raeam. « Et de potestate populi ex consuetudine latrantis
Ecclesiam meam.
XXII. « Salvum me
Salvum me fac
fac deore leonis. «

de ore regnissecularis. «Et a cornibus unicornuorum hu-

» miJitatem meum^. » Et a suJjJimitatibus superborumse

singuJariter erigentium consortesque non ferentium sal- ,

vam meam.
fac JiumiJitatem
XXIII. « Narrabo nomen tuum fratribus meis^. » Nar-
rabo nomen tuum JiumiJibus, et se invicem diJigentibus,
sicuta rae diJecti sunt, fratribus meis. « In medio EccJesiae
» cantabo te. » In medio EccJesiae gaudens prsedicabo te.

XXIV. «Qui timetisDominum, Jaudate eum^. » Qui ti-

metis Dominum, noJitequserere laudem vestram, sed ipsum
laudate.«Universum seraen Jacob, magnificate eum. » Uni-
versum semen ejus cui major serviet, magnificate eum.
XXV. « Timeat eum omne semen Israel. » Timeant
eum omnes ad novam vitam nati, et ad visionem Dei re-
parati. Quoniam non sprevit neque despexit precem
«

» pauperis ^ » Quoniam non sprevit precem, non iUius

qui verbis delictorum cJamans ad Deum vitam vanam
transire noJebat, sed precem pauperis non tumentis in
pompistranseuntibus. « Nequeavertit faciemsuam ame.»
Sicut aJ) iJJo qui dicebat « CJamabo ad te, nec exaudies,
:

» Et cum cJamarem ad eum, exaudivit me. »

XXVI. « Apud te laus mea ^. » Non enim laudem meam

qusero ,
quia tu miJii es laus ,
qui in sancto habitas : et
jam sanctum te deprecantem exaudis Jaus IsraeJ. « In
» Psal. XXI, 21. -T- albid. 22. — ^ Ibid. 23. — 4 Ibid. 24. — Slbid. 25.
— 6 Ibid. 26.
 :

288 s. AuGUSTim episcopi

» Ecclcsia magna confitebor tibi. » In Ecclesia orbis ter-

rarum confitebor tibi. « Yota meaVeddam coram timen-
))tibiis eum. Sacramenta corporis et sanguinis mei red-
)>

dam coram timentibus eum.

XXVII. « Edent pauperes et saturabuntur^ Edent , ))

humiles et contemptorcs sreculi et imitabuntur. Ila enim ,

nec copiam hujus sacculi concupiscent nec timebunt ino- ,

piam. «Etlaudabunt Dominumqui requirunt eum. Nam )>

laus Domini est eructatio saturitatis illius. « Vivent corda

))eorum in socculum sseculi. ISam cibus ille cordis est. ))

XXVIII. « Commemorabuntur, et convertentur ad

)) Dominum universi fines terrae-. » Commemorabuntur
exciderat enim Deus gentibus mortaliter natis et in ext&-
riora tendentibus •, et tunc convertcntur ad Dominum uni-

versi
))
fmes
versae patria3 gentium.
terrse. « Et adorabunt in conspectu ejus uni
Et adorabunt in conscientiis
•»
1
suis universsc patriae gentium.
XXIX. Quoniam Domini est regnum, et ipse domi-
«

» nabitur gentium^. Quoniam Domini cst regnum, non

))

superborum hominum et ipse dominabitur gentium. :

XXX. « Manducaverunt et adoraverunt omncs divitcs

terrse'*.)) Manducaverunt corpus humilitatis Domini sui
))

etiam divites terrae, iiec sicut pauperes saturati sunt usque

ad imitationem scd tamen adoraverunt. « In conspectu
,

)) ejus procident universi qui descendunt in terram^. )>

Solus enim videtquomodo procidantuniversi, qui coeles-

tem convcrsationem dcserentes in terra eligunt beati ap- ,

parere hominibus, noii vidcntibus ruinani eorum.

_, XXXI. « Et anima mea ipsi vivet ^. )> Et anima mea
quoe in contemptu steculi hujus quasi mori videtur homi-
nibus, non sibi, sed ipsi vivet. «Et semen meum serviet

' Pi=al. XXI j 27. — = Ibia. 28. — 3 Ibid. 29. — ^ Ibid. 3o. — 5 Jbid. —
Cll..iJ.3i.
 '
ENARRATIO II IJN PSALMUM XXI. 289
» ilJi. » Et opera mea, vel perme credentes in eum, ser-
vient illi.

XXXII. « Annantiabitur Domino generatio ventura ^ »

Annuntialiitur in honorem Domini generatio Novi Testa-

menti. « Et annuntiabunt cceli justitiam cjus. « Et annun-
tiabunt Evangelistre justitiam ejus. « Populo qui nascetur
» quem fecit Dominus-. » Populo qui nascetur ex fide
Domino.

'

ENARRATIO II

IIN EUMDEM PSALMUM XXP.

I. QuoD taceri Deus noluit per Scripturas suas^, nec a

nobis tacendumest, eta vobis audiendum. Passio Domini,
sicut scimus , semel facta est : semel enim Christus mor-
tuus est, justus pro injustis^ Et scimus, et certum ha-
bemus, et fide immobib retinemus, «Quia Christus resur-
» gens a mortuis, jam non moritur, et mors ei ultra non
» dominabitur^. » Verba ista Apostoh sunt tamen ne :

obhviscamur quod factum est semel in memoria nostra

,

omni anno fit. Quoties Pascha celebratur, numquid toties

Christus moritur? Sed tamen anniversaria recordatio quasi

quod ohm factum est et sic nos facit moveri
repraesentat ,

tanquam videamus in cruce pendentem Dominum^ non

tamen irridentes, sed credentes. Pendens enim in h"gno
irrisus est, sedens in coelo adoratur. An forte adhuc irri-

detur^ et jam non est irascendum Judaeis, qui vel morien-

' Psal. XXI , 32. — ^ Ibid. — ^ Concio habita in solciunitatc Passionis

Domini. — 4 Vide D. Guillon , toui. xxi, pag. ^oS-^io. — ^ i Petr. m, i8.

— (j
Pvom. VI, g.

cxiv. 19
 ::

290 S. AtGUSTim EPISCOPI

\om deriserunt, non regnantem? Et quis est qui Christum
atlhuc irrideat? Utinam unus osset, utinam duo, ulinam ^

numerari possent. Tota palea areae ipsius irridet eum, et

gemit triticum irrideri Dominum. Hoc volo gemere vobis-
cum. Tempus estcnim lugendi. Passio Domini celebratur
tempus gemendi est tempus ilendi, tempus confitendi et
,

deprecandi. Et quis nostrum est idoneus ad eilundendas

lacrymas pro dignitate doloris tanti : sed quid modo ait

Propiieta? « Quis dabit capiti meoaquam, et oculis meis

» fontem lacrymarum^? » Si vere fons lacrymarum esset
in oculis nostris, nec ipse sutiiceret. Irrideri Ghristum in
re aperta, in ea re ubi nemo potest dicere : ]\on intellexi
Possidenti enim universum orbem terrarum ,
pars oifertur,
et dicitur sedenti ad dexteram Patris : Ecce quid hic ha-
bes? et pro tota terra ostenditur illi sola Africa.
11. Verba quae modo audivimus, fratres, ubi poni-
mus? Si possent de lacrymis describi muher
! Quoe fuit
quae intravit cum unguento'-? Cujus typum portabat?
nonnc Ecclesiae ? Cujus figura erat illud unguentum ? nonne
odoris boni, de quo dicit Apostoius Clnisti bonus odor : (c

» sumus in omni loco ^ ? » Ipsius enim Ecclesise insinuabat

personam et Apostoius. Et quod dixit, Sumus, lidelibus

dixit. Et quid dixit ? Ghristi bonus odor simius in omni

loco. In omni loco dixit Paulus Christi bonum odorem^

esse omnes fideles et contradicitur et dicitur, « Africa
, 5

soia bene oiet, totus mundus putet. » Christi bonus odor

sumus in omni loco quis dicit? Ecciesia. Hunc bonum
,

odorem significabat iiiud vas unguenti quo perfusus cst ,

Dominus. Videamus si non coattestatur ipse Dominus

Dum quidam sua quaerentes, avari, fures, id est, Judas
iiie diceret de iiio unguento « Ut quid ista perditio? po-
:

» terat res pretiosa venumdari, etproficerepauperibus*.»

' Jeicm. IX, 1.— "Matlli. xxvi, 7. — ^aCor.n, i4, i5. — 4Mattli, xxvr, 8.
 ,,,,

ENARRATIO II IN PSALMLM XXI. 291

Odorem enim Lonum Christi vendere volebat. Quid res-
pondit Dominus? «Ut quid molestiestis mulieri? Bonum
)) opus operata estin me^» Etquid amplius dicam, quando
ipse dixit : aUbicumque autem Evan- prsedicabitur hoc
)) gehum in toto mundo
quod fecit mulier
, dicetur et
))ista ^ ? V Est quod addere ? est quod detrahere ? est

quare aurem calumuiatoribus accommodare? Aut men-

titus est Dominus, aut fefelht illum? Eiigant qui dicant,

aut mentitam dicant veritatem , aut deceptam dicant ve-

ritatem. « Ubicumque prcedicabitur hoc Evangehum. »

Et quasi quaereres ab eo : Ubi enim praedicabitur? « In

» mundo, inquit. » Psahnum audiamus, videamus si
toto
hoc dicit. Audiamus quod plangendo cantatur, et vere
digna res planctu quando cantatur surdis. jMiror, fratres,
sihodie Psalraus iste legitur et in parteDonati. Rogo vos,
fratrcs mei, confiteor vobis, novit Christi misericordia
quia sic miror quasi lapidei non audiant. Quid
ibi sint , et

aperlius surdis dicitur? PassioChristi tam evidenter quasi

Evangelium recitatur, et dictum est ante nescio quot an-
nos quam Dominus de Maria virgine nasceretur, praeco erat
nuntians judicem futurum. Legamus iilum quantum an-
gustia temporis patitur, non pro affectu doloris nostri
sed , quantum angustia temporis patitur.
ut dixi ,

III. « Deus, Deusmeus, respice me quare me dereJi- :

^quisti^?» Istum versum piimum in cruce audivimus,

ubi Dominus dixit « Eii, Eli » quod est, « Deus meus,
, •,

» Deus meus: Lama sabachthani ? » quod est, « Quare me

» derehquisti * ? » Interpretatus est illud Evangehsta, et

dixit eum hebraice dixisse Deus meus Deus meus
: « ,

» quare me derehquisti? » Quid voluit dicere Dominus?

Non enim derehquerat illum Deus , cum ipse esset Deus
utique Filius Dei Deus, utique Verbum Dei Deus. Audi a
> Ibid. 10. — « Ibid. i3. — ^ Psal. xxi, 2.-4 Matth. xxvn, 46.

19.
292 S. ALGUSTIM EPiscori

capite illum Evangelistam ,

qiii ructabat quod biberat dc
pcctorc Domini^ videamus si Deus cst Christus. « In
» Verbum, et Yerbum crat apud Deum et
principio erat ,

)) Dcus crat Verbum Ipsum ergo Verbum quod Deus ''-.

)>

erat : « Caro factum cst, et habitavit iunobis. )> Etcuni

Verbum Deus iactum essct caro , pendebat in cruce , et
dicebat Deus meus, Dcus meus, respice me quare me
? « :

» derebquisti ? » Quare dicitur, nisi quia nos ibi eramus, nisi

quia corpusChristiEcclcsia^? Ut quiddixit «Deusmeus, :

)) Deusmeus, respiceme^ quare medereliquisti, nisi quo- ))

dam modointentos nos faciens et dicens : Psalmus iste de me

scriptuscst? «Longea salutemea, verba delictorum meo-
)) rum. )) Quorum debctorum, de quo dictum est «Qui pec- :

» catum nonfecit, nec inventus estdolus in ore cjus^? )>

Quomodo crgo dicit «Dclictorum meorum : )> nisi quia pro

deUctis nostris ipse precatur, et delicta nostra sua delicta
fecit, ut justitiam suara nostram justitiam faceret?
IV. « Deus meus , clamabo ad te per diera et non ,

)) exaudies ; et nocte ,et non ad insipientiam mihi^. )>

Dixit utique de me , de te, de illo. Corpus enim suum

gerebat, idest, Ecclesiam- ISisi forte putatis, fratres,

quia, quando dixit Dominus : « Pater, si fieri potest, tran-

)) scat a mc calix istc ^, )> mori timebat. Non est fortior

miles ,
quam imperator. « Suflicit servo ut sit sicut domi-
)) nus ejus'^. » Paulus dicit, miles regis Christi : « Com-
» duobus concupiscentiam habens dissolvi, et
pcllor e
))esse cum Christo^. Ille optat mortem, ut sit cum ))

Christo et ipse Christus timet mortem? Sed quid nisi in-

,

firmitatem nostram portabat, et pro liis qui adhuc timent

mortem in corpore suo constitutis , ista dicebat ? Inde erat
illa vox , membrorum ipsius vox erat non , capitis , sic et

> Joan. xm, 23. — ^ jj. i^ i. — 3 Ephes. i, 23. — 4 i Petr. ii, 22. —
5 Psal. XXI, 4- "~* * J^l^itil)- x^Vj ^g. — 7 Id. X, 25. — ^ phiiip. j^ ^3.
 enaurAtio II m psALMUM xxr. 293
hic : « Per diem et noctem clamavi, et noii exaudies. »

Miilti enim clamant in tribulatione , et non exaudiuntur :

sed ad salutem, non ad insipientiam. Clamavit Paulus ut

auferretur ab eo stimulus carnis ^ et non est exauditus, ut

auferretur- et dictum est ei : « Suflicit tibi gratia mea,

» nam virtus in infirmitate perficitur^ » Ergo non est exau-
ditus, sed non ad insipientiam , sed ad sapientiam ut in- :

telligat homo medicum esse Deum , et tribulationera

medicamentum esse ad salutem non poenam ad damna- ,

tionem. Submedicamento positus ureris, secaris clamas: ,

non auditmedicus ad voluntatem, sedauditadsanitatem.

V. « Tu autem in sancto habitas, laus Israel'. » Jn illis
habitas, quos sanctificasti^ et quos facis intelbgere, quia
ad utihtatem quosdam non exaudis et ad damnationem ,

quosdam exaudis. Ad utihtatem non est exauditus Paulus,

ad damnationem exauditus cst diabolus. Petiit i^ob ad
tenfkndum, et concessumest^. D.iemones petierunt se ire

in porcos , Dsemones exaudiuntur ,

et exauditi sunt ^ .

Apostolus non exauditur sed ilh exaudiuntur ad dam- :

nationem, Apostolus non exauditur ad salutem « Quia :

» non ad insipientiam mihi. Tu autem in sancto habitas,

))Lius Israel. » Quare non exaudis et tuos? Quare dico

ista ? Mementote semper dici Deo gratias et magna est , :

hic multitudo, et qui non solent venire, venerunt. Omni-

bus dico, quia in tribuLatione positus Christianus proba-
tur, si non derehquit Deum suum. Nam quando bene est
homini , desertus est sibi Christianus. Ignis intrat in for-
nacem^ et fornax aurificis magni sacramenti res est. Ibi
est aurum, ibi est palea, ibi ignis in angusto operatur.
Ignis ille non est diversus et diversa agit^ paleamincine-
,

rem vertit, auro sordes tollit. In quibus autqm habitat

Deus utique in tribulatione mehores fmnt, tanquam au-
,

« 2 Cov. XII, 9. — ' Psal. XXI, 4- ~~ ^ •'o'^- I. 1 1- — ^ Matlh. viii, 3r.

294 S. AtJGUSTINI EPISCOPI

rum probati. Et si forte^ petierit inimicus diabolus^ et

concessum illi fuerit : sive aliquo dolore corporis, sive I

aliquo damnO;, sive amissione suorum , fixum cor habeat

in illo qui se non subtrahit , et si quasi subtrahit aurem
ploranti, sed apponit misericordiam deprecanti. Novit quid
agat qui nos fecit, novit et rcficcre nos. Bonus est structor
qui ?edificavit domum •
et si aliquid il^i ceciderit , novit
resarcire.
VI. Et vide quid dicat : « In te speraverunt patres nostri,
)) speraverunt, et eruisti eos-. « Et novimus , et legimus
quam multos patres nostros sperantes in se eruit Deus.
Eruit ipsum populum Israel de terra iEgypti^-, eruit tres
pueros de camino ignis-, eruit Danielem delaculeonum*-, ^

eruit Susannam de falso crimine ^ : omnes invocaverunt,

et eruti sunt*^. Numquid
ad Fihum suum, ut in dcfecit
cruce pendentem non exaudiret? Quare autem ipse non
eruitur modo, qui dixit, « In te speraverunt patres nostri,
)) et eruisti eos? .

VII. Ego autem sum

« vermis, etnon homo'^. Vermis,
^|
)) el non homo; » nam est et homo vermis : sed ille,

« Vermis, et non homo. » Unde non homo? Quia Deus.

Quare ergo sic se abjecit ut diceret, « Vermis? An quia •»

vermis de carne sine concubitunascitur, sicut Christus de

Maria virgine? Et vermis? et tamen non homo. Quare ver-
mis ? Quia mortahs, quia de carne natus, quia sine concu-
bitu natus. Quare non homo? Quia in principio erat Ver-
]3um, et Verliumerat apud Deum, et Deus erat Verbum^.
VIII. « Opprobrium hominum et abjectio plebis^. »
Videte quanta passus est. .lam ut dicamus passionem , ct
ad illam majori gemitu veniamus, videte quanta modo
' Subrtuditur : queinpiam probandum. — ' Psal. xxi, 5. — ^ ExoJ. xu,
5i. — 4 Dan. lu. — 5 ij. xiv. — ^ IJ. xiii. — 7 Psal. xxi, 7. — ^ Joan. 1,1.
— 9 Psal. XXI, 7.
 ,
:

ENARKATIO II IN PSALMtJM XXI. 295

patitur, et deinde videte quare. Quis enim fructus? Ecce
speraverunt patres nostri, et eruti sunt de terra yEgypti.
Et sicutdixi, tam multi invocaverunt , et statim ad tem-
pus , non in futura vita , sed continuo liberati sunt. Ipse
Job diabolo petenti concessus est putrescens vermibus * ,

tamen in hac vita recuperavit salutem duplo accepit quae ,

perdiderat* Dominus autem flagellabatur et nemo sub-

: ,

veniebat; sputis deturpabatur, et nemo subveniebat •, co-

laphis csedebatur, etnemo subveniebat •, spinis coronabatur,
et nemo subveniebat; levabatur in ligno, nemo eruit^
clamat « Deus meus
: Deus meus ut quid me dereli- , ,

)) quisti^ : » non subvenitur. Quare, fratres mei.? Quare?

Qua mercede tantapassus est?Omnia ista quse passus est,

pretium est. Cujus rei pretio tanta passus est, recitemus

videaraus quae dicat. Primum quoeramus quae passus sit

deinde quare : et videamus quam sint hostes Christi, qui

confitentur ,
quia tanta passus est , et tollunt quare. Hinc
audiamus totum in isto Psalmo, et quae passus sit, etquare.
Tenete ista duo, quid et quare. Modo ipsum quid exphcem.
Non ibi immoremur, et melius ad vos perveniunt ipsa verba
Psalmi. Videte quae patiturDominus, attendite Christiani
« Opprobrium hominum et abjectio plebis. »

IX. « Omnes qui videbant me, subsannabantme locuti ,

» sunt labiis etmoverunt caput. Speravit in Dominum

» eruat eum, salvum faciat eum, quoniam vult eum''. »

Sed quare dicebantista? Quia homo factus erat, dicebant

tanquam inhominem.
X. « Quoniam tu es qui extraxisti me de ventre^. » Num-
quid dicerent taha in illudquodin principio erat Verbum,
et Verbum erat apud Deum? Verbum enim iilud per quod
facta sunt omnia, non extractum est de ventre, nisi quia

' Job. 1, II. — » W. XLU, 10. — 3 Mattli. xxvii, 4^. — J"

Psal. xxi, 8,9.
— 5 Ibul. 10.
296 S. AtJGtlSTlNI EPISCOPI

Verbum cnro factiim est, et habitavit in nobis. « Quo-

» niam tu cxtraxisti me de ventre Deus meus : ab uberibus
)) matris mece^(ll). )> Nam ante saecula Pater meus, ab
uberibus matris mene Deus meus.
XI. «sum ex utero. Icl est, ut mihi tu
In te jactatus )>

solus essesspes, jam tanquam homo, jam tanquam infir-

mus^ jam Verbum caro factum. « De ventrc matris mese
))Deus meus es tu^ Non de te Deus meus nam de te
. )> ;

Pater meus sed de ventre matris meae, Deus meus.

:

XII. « Ne discedas a me quoniam tribulatio proxima :

))est, quoniam non est qui adjuvet^. Videte desertum;

et vae nobis si ipse nos deserat: « Quoniam non est qui
,

» adjuvet. )>

XIII. « Gircumdederuntme vituli multi, tauripingues

» obsederunt me''. » Populus et principes : populus, vituli
multi 5
principes, tauri pingues.
XIV. Aperuerunt super meos suum, sicutleo rapiens
«

» et rugiens^. » Audiamus rugitum ipsorum in Evangelio :

« Crucifige, Crucifige^. »

XV. « Sicut aqua ctTusus sum , et dispersa sunt omnia

» ossa mea^ ? » Ossa sua, firmos suos dicit. Ossa enim firma
sunt in corpore. Quando dispersit ossa sua? Quando dixit
ilhs Ecceegomittovosvelutagnosinmedio kiporum^.»
: «

Firmos suos dispersit, et sicut aqua effusus est. Aqua

enim quando effunditur, autabluit, autirrigat Effusus :

est Christus sicut aqua abluti sunt sordentes, rigat.oe ,

sunt mentes. « Factum estcor meum tanquam cera liques-

Jj'
» ccns, in medio ventris mei. » Ventrem suum dicit, in-

firmos in Ecclesia sua. Quomodo cor ipsius factum est

sicutcera? Cor ipsius Scriptura ipsius, id est, sapientia
ipsius quae erat in Scripturis. Clausaenim erat Scriptura,

• Psal. XXI, 10. — 2 Tbicl. II. — 3 iijjj. 15. — i ii)ij. i3. — 5 Ibid. ii\.

— -^
.loan. xr\, —6. 7 Psnl. xxi, iTi. — ^ Maltii. x, iG, ct Luc. x, ,1.
 ENAKRAtIO II IN PSALMUM XXI. ^97
nemo illam intelJigebat 5 crucifixus cst Domiiius , et li-

quefacta est sicut cera , ut omnes infirmi intelligerent

Scripturam. Nara indeetvelum templiscissumest^ : quia
quod velabatur, revelatum est.

XVI. « Exaruitvelut testa virtus mea". » Magnifice quod

dixit, firmius factum est nomen meum de tribulatione;
Quomodo enim testa ante ignem moUis est ,
post ignem
fortis : sic Domini nomen ante passionem contemnebatur,
post passionem honorificatur. « Et lingua mea adhsesit
» faucibus meis. » Quomodo membrum iilud in nobis noii
valet nisi ad loquendum : sic praedicatores suos linguam
suam dixit adhaesisse faucibus suis, utde interioribus ejus
caperent sapientiam. « Et in pulverem mortis deduxisti
;» me. »

W XVIT. « Quoniam circumdederunt me canes multi,

» conciUum mahgnantium circumdedit me^. MEtiamvi-
dete Evangelium. « Foderuntmanusmeas etpedes meos.»
Tunc facta sunt vulnera, quorum vulnerum cicatrices
dubitans Discipulus contrectavit, ille qui dixit : « Nisi mi-
» sero digitos meos in cicatrices vulnerum ejus non cre- ,

» dam quando ei dixit « Veni, mitte manum~ tuam,

: » :

» incredule. Etmisil manum suam, et clamavit Dominus :

» meus et Deus meus. Et ille Quia vidisti me, credidisti, ,

» beati qui non videntet credunt^. Foderuntmanus meas

» et pedes meos. »

XVIII. « Dinumeraverunt omnia ossamea^. » Quando

pendens extentus erat inligno. Nonpotuit melius describi
extensio corporis in ligno, quam ut diceret, « Dinumera-
» verunL omnia ossa mea. »

XIX. « Ipsi vero consideraverunt, et conspexerunt

» me*^. » Consideraverunt , et non intellexerunt : conspe-
Mattli. xxvii, 5r. — * Psal. xxi , iG. — ^ Ibid. 17. ~ 4Joan. x\,9.5-
28. — •'JPsal. XXI, 18. — 6 IhiJ. ig.
 ,

298 S. AUGUSTINI EPISCOPI

xerunt, ct non viderimt. Usque ad carnem oculos , non
usque ad Verbum cor habuerunt. « Diviserunt sibi vesti-
» menta mea. » Vestimenta sua, sacramenta ipsius. Atten-
ditc , fratres. Vestimenta ipsius, sacramenta ipsius potue-
runt dividi per haereses sed erat ibi vestimentum quod
:

nemo divisit. « Et super vestimentum meum miserunt

» sortem. Erat ibi tunica, dicit Evangelista, desuper
)) texta"^. )) Ergo de coelo, ergo a Patre, ergo a Spiritu
sancto.Quseestista tunica, nisi charitas, quam nemo potest
dividere? Qu<'3e est ista tunica, nisi unitas? In ipsam sors
mittitur, nemo illam dividit. Sacramenta sibi hseretici

dividere potuerunt, charitatem non diviserunt. Et quia

dividere non potuerunt, recesserunt ilhi autem manet :

integra. Sorteobvenitquibusdam. Quihabethanc, securus

est. Nemo iUum movet de Ecclesia cathoHca et si foris :

illam incipiat habere intromittitur, quomodo ramus ohvae

,

a cokimba^
XX. « Tu autem, Domine, ne longe feceris auxihum
))tuum^. Et factum est post triduum resurrexit. « In
)) :

)) defensionem meam aspice. »

XXI, « Erue a framea animam meam id est, a morte. •*
: )>

Framea enim gladius est, etper gladium mortem intelligi

voluit. «Et demanu canis unicam meam. Animam meam,
» unicam meam^ caput et corpus. « Unicam
, )) dixit, )>

Ecclesiam. « De manu, id est, de potestate canis. Qui

)>

sunt canes? Qui canino more latrant, nec intelHgunt con-

tra quos. Nihilillis fit, etlatrant. Quid fecit cani transiens
viam suam? Tamen ille latrat. Qui latrant csecis oculis
non discernentes contra quos autpro quibus, canes sunt.
XXII. « Salvum me fac de ore leonis^. » Leo rugiens
nostis quis sit, circumiens et quaerens quem devoret'^.

' Joan. \i\, 23. — » Gen. viri , ii. — 3 pjal. xxt, ao. — 4 11)1(1. 21 .
—
•^
Ibitl. — 6 iijid. 22. — 7 I Pctr. V, 8.
 ENAURATIO II IN PSALMUM XXI. 299
« Et a cornibus umcornium humilitatem meam. •» Unicor-
nes non diceret, nisi superbos^ ideo subjecit, « Humilita-
» tem meam. »

XXIII. Audistis quae passus est, et quid oravit, ut erua-

tur ab istis : attendamus modo quare passus est. Modo
jam videte, fratres, qui non est in ea sorte, propter quam
passus est Christus , quare Christianus est ? Ecce , intelli-

gimus quae passus est : dinumerata sunt ossa ejus_, irrisus

est , divisa sunt vestimenta ejus , insuper missa est sors

super vestem ipsius, circumdederunt illum furentes et sse-

vientes , omnia ossa ejus et hic audimus

et dispersa sunt ,

et in Evangeho legimus. Videamus quare. Christe Fili

Dei si nolles non patereris ostende nobis fructum pas-
, ,

sionis tuae. Audi inquit fructum ego non taceo , sed

, , :

surdi sunt homines. Audi, inquit, fructum : quare passus

sum ista omnia. « Narrabo nomen tuum fratribus meis. »

Videamus si in parte narrat nomen Dei fratribus suis.

«. Narrabo nomen tuum fratribus meis in medio Ecclesiae :

» cantabo te^. » Fit hoc modo. Sed videamus ipsa Ec-

clesia quae est. Nam dixit : « In medio Ecclesiae cantabo
» te. » Ecclesiam videamus propter quam passus est.
,

XXIV. « Qui timetis Dominum laudate eum-. » Ubicum-

que timetur Deus et laudatur, ibi est Ecclesia Christi. Vi-
dete, fratres mei, si his diebus per totum orbem terrarum
sine causa dicitur , Amen et Alleluia. Non ibi timetur
Deus ? Non ibi laudatur Deus ? Exivit Donatus et ait , :

Prorsus non timetur, totus mundus periit. Sine causa di-

cis Totus mundus periit. Ergo modica pars remansit in
:

Africa? Ergo non dicit ahqnid Christus unde obturet ista ,

ora? Non dicit ahquid, unde eradicet hnguas ista dicen-

tium? Videamus ne forte inveniamus. Adhuc nobis dici-
tur « In medio Ecclesise, » de Ecclesia nostra dicit. « Qui
:

« Psal. xxr, 23. — ' Ibid. 24.

 300 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» timetis Dominuni : laudatecum, » videamus si illi lau-
dant Dominum, et intelligamus si de ipsis dicit, et si iu

medio Ecclesiae ipsorum laudatur. Qaomodo laudantCliris-

tum, qui dicunt Perdidit totum orbem terrarum, diabolus
:

illi totum abstulit, et in parte ipse remansit? Sed adhuc

videamus, apertius dicat, apertius loquatur nonsit quod :

interpretari, quod suspicari. « Universum seraen

non sit

» Jacob magnificate eum. » Forte adhuc dicunt Nos su- :

mus semen Jacob. Si sint ipsi, videamus.

XXV. « Timeateumomnesemen Israel'.» Adhucdicant:
Nos sumus semen Israel permittamus, dicant. « Quoniam :

» non sprevit neque despexit precem pauperum. » Quo-

rum pauperum? Non de se prsesumentium. Videamus si

pauperes sunt, qui dicunt « Nos sumus justi. » Christus :

clamat Longe a salute mea verba delictorum meorum^. »

: «

Sed adhuc dicant quod volunt. « Neque avertit faciera

» suam a me, et cum clamarem ad eura, exaudivitrae^. »

Ut quid exaudivit ad quara rem? :

XXVI. « Apud te est laus raea*. » Apud Deum posuit lau-

dem suam docuit non proesumi in homine. Adhuc dicant
,

quod volunt. Jam quidem coeperunt uri, coepit propinquare

ignis « Non est qui se abscondat a calore ejus^. » Sed adhuc
:

dicant : Et nos apud illum laudem nostrara posuimus, et

nos in nobis non praesumimus, dicant adhuc. « In Ecclesia
» magna confitebor » Jam hicputo, quia coepit inte-
ti])i.

riora tangere. Ecclesia magna quid est, fratres?Numquid

exigua pars orbis terrarum Ecclesia magna est? Ecclesia
raagna totus orbis est. 3Iodosiquis velit Christo contradi-
cere Dic nobis
: : Tu dixisti : « In Ecclesia magna confitebor
» tibi : » quae Ecclesia magna? Ad frustum Africae reraan-
sisti , totura raundum perdidisti : effudisti sanguinem pro
' Psal. XXI, 25. - ' IbiJ. 2. — 3 Ibia. 25. — 4 Ibid. 26. — 5 Psal.
XVIll, 7.
 ,

EWARRATIO II IIV FSALMUM XXI. 301

toto, sed invasorem passus es. Ista nos diximus Domino tan-
quam quaerentes, scientes tamen quid dicturi. Ponamus nos
nescire quid dicat nonnenobis respondet.^Quiescite, adhuc
:

dico unde nemo dubitet. Expectemus ergo quid dicturus

est. Jam ego volebam pronuntiare et non admittere ho- ,

mincs aliud ahquid interpretari , cum dicat Ghristus : « In

» Ecclesia magna. » Et tu dicis, quia in extrema parte
remansit. Et adhuc audent dicere ; Et nostra Ecclesia
magna est ,
quid tibi videtur Bagai et Tamugade (12) ? Si
non dicit aliquid unde ol^mutescant , adhuc dicant ,
quia
magna est Ecclesia sola Numidia.
XXVII. Videamus, audiamus adhuc Dominum « Vota :

» mea reddam coram timentibus eum ^ » Quae sunt vota

sua.^ Sacrificium quod obtulit Deo. Nostis quale sacrifi-

cium.? Norunt fideles vota quae reddidit coram timentibus

eum. Nam sequitur : « Edent pauperes, et saturabuntur-.»
Beati pauperes ,
quia ideo edunt ut saturentur. Edunt
enim pauperes. Qui autem divites sunt, non satiantur,
quia non esuriunt. Comedent pauperes. Inde eratpiscator
ille Petrus, inde erat alius piscator Joannes et Jacobus
frater ipsius^, inde erat etiam publicanus Matthaeus*. De
pauperibus ipsi erant, qui comederunt et saturati sunt,
talia passi ,
quaha manducaverunt. Coenam suam dedit
passionem suam dedit : ille saturatur, qui imitatur. Imi-
tati sunt pauperes enim sic passi sunt, ut Christi
: ipsi

vestigia sequerentur, Edent pauperes. Sed quare pau- «

peres ? « Et laudabunt Dominum qui requirunt eum-. »

Divites se laudant pauperes Dominura laudant. Quare
,

suntpauperes? Quia Dominum laudant, et Dominura quae-

runt. Dominus est divitiae pauperum. Ideo inanis est do-
mus ut cor plenum divitiis sit. Divites quaerant unde ar-
,

cam irapleant pauperes quaerunt unde cor impleant et

,
:

> Psal. XXI, 26. — 2 Ibid. 27. — 3 Matth. iv, 18. — 4 Id. ix, 9.
 ::

302 S. AtGUSTINI EPISCOPI

ciim impleverint , laudant Dominum qui requirunt cum.
Et videtc, fratres, qui vere pauperes sunt, cujus rei divites
sint : quia non in arca, non in horreo , non in apotheca
« Yivent corda eorum in sceculum sseculi. »

XXVIII. Ergo attendite. Passus est Dominus , omnia

quoc audistis passus est Dominus. Qua^rimus quare passus
est , et coepit narrare : « Narrabo nomen tuum fratribus
» meis, in medio Ecclesice cantabo te. » Scd adhuc dicunt
Ista est Ecclesia. « Timeat eum omne semen Israel. » Di-
cunt Nos sumus semen Israel. « Quoniam non sprevit
:

» neque despexit precem pauperis. » Adhuc dicunt Nos :

sumus. « Neque avertit faciem suam a me. » Ipse Christus

Dominus a se id est ab Ecclesia sua quse est corpus
, ,
,

ipsius. « Apud te laus mea. » Vos ipsos vultis laudare. Sed

respondent Prorsus et nos ipsum laudaraus. « Vota mea

:

» Domino reddam coram timentibus eum. » Sacrificium

pacis sacrificium charitatis , sacrificium corporis sui no-

,

runt fideles disputari inde modo non potest. « Vota mea

:

» reddam coram timentibus eum. » Edant pubhcani, edant

piscatores, manducent, imitentur Dominum patiantur, ,

saturentur. Mortuus est ipse Dominus, moriuntur et pau-

peres additur et morsDiscipulorum mortiMagistri. Quare?
:

Da mihi fructum « Commcmorabuntur, et convertentur ad

.

Dominum universi fnies terrse^. » Eia, fratres, quid quseritis

a nobis quid respondeamus parti Donati? Ecce Psahnus, et
hic legitur hodie, et ibi legilur hodie. Scribamus illum in
frontibus nostris, cum iilo procedamus_, non quiescathngua
nostra, ista dicat Ecce Christus passus est, ecce mercator
:

ostendit mercedem, ecce pretium quoddedit, sanguis ejus

fusus est. In sacco ferebat pretium nostrum percussus est :

lancca, fusus est saccus, et manavit pretium orbis terrarum.

Quid mihi dicis, o haereticePNon est pretium orbis terra-
• Psal. XX.1, u3.
 ::

ENAKRATIO II IN PSALMUM XXI. 303

rura? Africa sola redempta est? Non audes dicere : Totus
orbis redemptus est, sed periit, Quem invasorem passus
est Christus, ut perderet rem suam? « Ecce commemo-
» rabuntur, et convertentur ad Dominum imiversi fines
» terrse. » Adhuc satiet te, et dicat. Si diceret fines terroe,

et non diceret , « Universi fines terrae : » dicere habebant

Ecce habemus fines terrae in Mauritania. « Universi fmes
» terrae » dixit : o hseretice , « Universi qua exi-
» dixit :

turus es , ut evadas qusestionem ? Non habes qua exeas ,

sed habes quo intres.
XXIX. Rogo vos , nolo inde disputare, ne dicatur, quia
sermo meus ahquid valet : Psalmum attendite, Psalmum
legite. Ecce Ghristus passus est, sanguis ejus fusus est
ecce Redemptor noster, ecce pretium nostrum. Quidemit,
dicatur mihi. Quid interrogamus ? Quid si m.ihi aUquis di-
cat : stulte, quid interrogas? Godicem portas, ibi habes
unde emit, ibi queere quid emit. Ecce iJ)i habes « Gom- :

» memorabuntur, et convertentur ad Dominum universi

» fines terrae. » Fines enim terras commemorabuntur. Sed

haeretici obhti sunt, et ideo audiunt omni anno. Putas ibi

ponunt aures, quando lector ipsorum dicit « Gomme- :

» morabuntur, ad Dominum universi fines

et convertentur
» terrae? » Eia, forte unus versus est ahunde cogitabas, :

cum quando illud dixit attende,

fratre tuo fabulabaris, :

quia repetit, et surdos pulsat « Et adorabunt in conspectu

:

» ejus universse patriae gentium. « Adhuc surdus est, non

audit, pulsetur iterum « Quoniam Domini est regnum,

:

» et ipse dominabitur gentium ^. » Tres istos versus tenete,

jfratres. Hodie cantati sunt et ibi , aut forte deleverunt
^os. Gredite mihi, fratres mei, ita aestuo 5 ita vim patior,
ut mirer nescio quam surditatem et duritiam cordis ipso-
vum , ut aliquando dubitem, utrum habeant illud in co-
 »

304 S. AUGUSXIWI EPISCOPI

dicibus. Hodie currimt omnes ad Ecclesiam, hodie omnes
intenti audiunt Psalmum, omnes suspenso cordc audiunt.
Sed fac quia non suntintenti numquid unus versus est: :

« Commemorabuntur, et convertentur ad Dominum uni-

» » Evigilas, sed adhuc fricas oculos
versi fines terroe? :

« Et adorabunt in conspectu ejus universte patri;\3 gen-

» tium. » Excute somnum adhuc gravaris, audi « Quo- , :

» niam Domini est regnum, et ipse dominabitur gentium.

XXX. adhuc quod dicant, nescio
Si est litigent cuni :

Scripturis, non nobiscum. Ecce codex ipse, contra illum

certent. Ubi est lingua Nos servavimus Scripturas ne
: ,

arderent? Servatae sunt, unde tu ardeas. Quid servasti?

Aperi lege tu servasti et tu oppugnas. Quid servasti a
, : ,

flamma, quod delere vis hngua? Non credo, non credo

quia servasti prorsus non credo, non servasti. Yerissime
:

dicunt nostri ,
quia tu tradidisti. Ille probatur traditor,
quilecto testamento non sequitur. Ecce legitur, et sequor;
legitur, et recusas. Cujus manus misit in flaramam? Qui
credit , et sequitur^ an qui dolet quia est quod legatur?
Nolo scire quis servaverit, undecumque inventus est co-
dex testamentum patris nostri exiit de qualibet caverna
, :

nescio qui fures tollere volebant , nescio qui persecutores

incendere volebant : undecumque prolatum est, legatur.

Quare htigas? Fratres sumus, quare litigamus? Non in-

testatus mortuusestpater. Fecit testamentum, et sic mor-
tuus est mortuus est et resurrexit. Tandiu contenditur
: ,

de haereditate mortuorum quandiu testamentum profe- ,

ratur in pubhcum et cum testamentum prolatum fuerit

;

in publicum tacent omnes, ut tabulse aperiantur et re-

,

citentur : judex intentus audit, advocati silent, praecones

silentium faciunt, universus populus suspensus est, ut
legantur verba mortui, non sentientis in monumento. Ille

sine sejisu jacet in monumcnto , et valent verba ipsius :

 :

EWAURATIO ir IN PSALMUM XXI. 305

sedet Christus in coelo , et contradicitur testamento ejus ?

Aperi, legamus. Fratres sumus, quare contendimus ?

Placetur animus noster, non sine testamento nos dimisit

pater. Qui fecit testamentum , vivit in aeternum : audit
voces nostras , agnoscit suam. Legamus, quid litigamus?
Ubi inventa fuerit ipsa haereditas , ipsam teneamus. Aperi
testamentum, lege in primo capite ipsius Psalterii ; « Pos-
»> tula a me. » Sed quis dicit? Forte non Christus. Ibi
habes : « Dominus dixit ad me : Fihus meus es tu , ego
» hodie genui te^ » Ergo Filius Dei dicit, vel ad Filium
suum Pater dicit. Ergo ([uid dicit ad Fihum ? « Postula a
» mc , et dabo tibi gentes h.iereditatem tuam , et posses-

» sionem tuam fines terree'^. » Solet fieri , fratres, ut

quando quseritur de possessione, quserantur allines. Inter
allines illum ct ilium, qu.ieriiur hseres , aut cui donatur,
aut qui emit. Inter quos allines qu.-^ritur ? Inter illum et
illum possidentes. Qui dimisit omnes fines , nullos dimisit
aliines. Quocumque te verteris, Christus est. Fines terrae
habes hsereditatem^ huc veni, totam mecum posside.
Quare htigando vocas ad partem? Huc veni? Bono tuo
vinceris, totum habebis. An adhuc calumniaris? Ego jam
testamentum legi et tu calumniaris. An adhuc calumnia-
,

ris, quia fines terrae dixit non dixit oranes fines terr.T??
,

Legamus ergo. Quomodo lcctum est? « Gommemorabun-

» tur, et convertentur ad Dominum universi fines terrae.

» Et adorabunt in conspectu ejus universae patriiie gen-

» tium. Quoniam Domini estregnum, et ipse dominabitur
» gentium. ^.Ipsius est, non vestrum. Agnoscite Dominum
agnoscite possessionem Domini.
XXXI. Sed et vos, quia privata vestra vultis possidere,
et non communi cum Christo unitate, ( dominari enim
vultis in terra, non cum iUo in coelo regnare, ) possidetis
I Psal. 11, 7. —2 Ibid. 8.

cxiv. 20
306 S. ALGLISXIM EPISCOPI

domos vestras. Et aliquando venimus ad illos dicentes,

Quceramus verum, inveniamus verum. Et illi, A'os te-

nete quod tenetis oves tuas habes, oves meas habeo ;
:

noh molestus esse ovibus meis quia ct cgo non sum mo- ,

lesLus ovibus tuis. Deo gratias^ meae sunt oves, iJhus sunt
oves. Christus quid emit? Imo nec mcx sint, nec tuae:
sed ilhus sint qui illas emit^ ihius sint ([ui illas signavit.

« Neque qui plantat est aliquid, n(}que qui rigat, sed qui
» incrementum dat Deus^ » Quare habeo meas, habes

tu tuas? Si ibi est Christus, illo eant me;ie, quia non sunt
mese si hic est Christus, huc eant tuae, quia non sunt
:

luse. Propter possessiones osculentur nobis caput et ma-

nus , et pereant lihi aheni. Non est mea possessio , inc[uit.

Quid est hoc? Videamus si non est tua possessio, videa-

mus si non iilam libi vindicas. Ego nomini Christi iaboro,
tu nomini Donali. Nam si Chri^tum attendas, iibiqueest
Cliristus. Tu dicis, « Ecce hic est Christus'^ : » ego dico,
Per totum est : « Laudate pueri Dominum , laudate no-
» men Domini'. » Unde Usquequo laudant? A
laudriut?
sohs ortu usqiie ad occasum laudate nomen Doraini. Ecce
quara Ecclesiam ostendo, ecce quid emit Christus, ecce
quid redemit , ecce pro quo sanguinem dedit. Sed tu
quid dicis? Et ego illi colligo. « Qui mecum, inquit, non
» coUigit, spargit^. » Dividis unitatem, possessiones tuas
quaeris. Et quare habent nomen Christi?Quia ad defen-
sionem possessionis tuae titulos Christi posuisti. Nonne
hoc faciunt nonnulli in domo sua ? Ne domum ipsius in-

vadat aiiquis potens, ponit ibi titulos potentis, titulos

mendaces. Ipse vuli esse possessor , et fronlem domus suae
vult de titulo alieno muniri, ut cum titulus lectus fuerit,

conterritus quis potentia nominis abstineat se ab inva-

' I Cor. ui ,
7. — * Mattli. xm , 23. — ^ Psal. cxii , i. —4 Matth.
xii, 3o.
 .

EJVARRATIO II IN PSALMUM XXI. 307

sione. Feceriint illad_, qnando Maximinianistas damnave-'
runt. Egerunt apud judiccs, et concilium^ suum recita-
verunt tanquam titulos ostendentcs, ut 3']piscopi vide-
:

rentur. Tunc judex interrogavit, Quis hic alter Episcopus

est de parte Donati ? Respondit otlicium Nos non novi- :

mus nisi Aurelium catholicum. Timentes illi leges, non

responderunt nisi de uno Episcopo. Illi autem ut audi-
rentur a judice, nomen Christi imponehant in posses- :

sione sua titulos illius imposuerunt. Bonus est Dominus,

qui illis parcat, et ubi invenerit titulos suos, vindicet illud
possessioni suae. Potens est misericordia ipsius, qui illis

illud faciat, c[uoscumque invenerit nomen Christi portare,

congreget illos. Etvidete, fratres, quando potens aliquis
invenerit titulos suos, nonne jure rem sibi vindicat, et

dicit:Non poneret titulos meos, nisi rcs mca esset.^ Titu-

los meos posuit, mea res est ul)i nomen mcura invenio_, :

meum cst. Numquid titulos mutat.^ Titulus qui erat, ipse

est : possessor mutatur, titulus non mutatur. Sic et qui
baptismum habent Christi, si veniunt ad unitatem, non
mutamus titis4os, aut delemus titulos^ sed agnoscimus
titulos regis nostri, titulos imperatoris nostri. Scd quid
dicimus? domus misera, ille te possideat cujus titulos
habes, Christi titulos habes, noli esse Donati possessio.
XXXII. Multa diximus, fratrGs^ sed illud de memoria
vestra non recedat, quod hodie legitur. Ecce iterum dico,
dicendum est per ipsum diem, id est, per sacra-
et saepe :

menta hujus diei constringo vos, iit non vobis exeat de

cordibus. « Commemorabuntur, et convertentur ad Do-
)) minum universi fmes terrae. Et adorabunt in conspectu
)) ejus universae patriae gentium. Quoniam Domini est
)) regnum, et ipse dominabitur genlium. )) Contra tam
apertam et manifeste demonstratam possessionemChristi,
• Bagaifanum anni 894
20.
 308 S. ACGUSTINI EPISCOPI
non aiidiatis verba calumniatoiis. Ouidc|uid contradicunt,
homines dicunt lioc autcm Deus dicit, :

\V\\ WW WtWWk VWWX^W WWA-VVl WWVt^A^VWt vw\ wvt vwwvvwwwwv wv»\\w \w\

ENARRATIO
IN PSALMUM XXII.

Psalmus ipsi David.

I. EccLEsiA loquitur Christo « Dominus pascit me, et

:

)) nihil mihi deerit', » Dominus Jesus Ghristus pastor

meus est, et nihil mihi decrit.
II. « In loco pascuae ibime collocavit'^. » In loco pas-
cuce incipientis ad fidem mc perducens, ibi me nutrien-
dum coUocavit. « Super aquam refectionis educavit me. )>

Super aquam baptismi, quo reficiuntur qui integritatem

viresque amiserant, educavit me.
III. Animam mcam convertit. Dedu\it me in
<( semitis
)) justitiae, propter nomen suum^. » Deduxit me in an-
gustiis itineribus, quae pauci ambulant, justitiae suse : non
propter meritum meum, sed propter nomen suum.
IV. « Nam et si am])ulem in medio umbrae mortis. )>

Nam ambulem in mcdio vitse hujus, quce umbra

ct si

mortis est. « Non timebo mala, quoniam tu mecum es^. )>

Non timebo mala, quoniam tu habilas in corde meo per

ridem et nunc mecum cs, ut posl umbram mortis etiam
:

ego sira tecum. « Virga tua et baculus tuuS;, ipsa me con-

)) solata sunt. )> tanquam virga ad gregem
Disciplina tua
ovium, et lanquam baculus jam ad grandiorcs fihos et ab
• Psiil. XXII, I. — ' IbiJ. -j. — 3 ILiJ. 3. — i Ibid. 4.
 !

ENARRATIO IN PSALMUM XXIII. 309

animali vita ad spiritalem crescentes ipsa me non alflixe-

runt ; magis consolata sunt : quiamemor es mei.

V. « Parasti in conspectu meo mensam , adversus eos
» qui tribulant me^ » Post virgam autem, qua parvulus
et animalis in grege pascuis erudiebar, post illam virgam
cum esse coepi sub bacnlo, parasli in conspectu meo men-
sam, ut non jam lacte alar parvulus-, sed major cibum
sumam, firmatus adversus eos qui tribulant me. « Impin-
» giiasli in oleo caput meum.MLaetificasti Isetitia spiritali

mentem meam. Et poculum tuum inebrians quam prae-

«

» clarum est^ » Et poculum tuum oblivionem praestans

!

priorum vanarum delectationumquam praeclarum est

VI. « Et misericordia tua subsequetur me omnibus
» diebus vitae meae* ; » id est, quandiu vivo in bac mor-
tali vita, non tua, sed mea. « Ut inbabitem in domo Do-
» miniin longitudinem dierum. » Subsequetur autem me
non hic tantum , sed etiam ut inhabitem in dorao Doraini
in aeternum.

iWVt^WVtWV* WMWXtWVWVMWVWUWWWWVlWAiV WM^%VWWWVV» vwwvw^wvt-w

ENARHATIO
IN PSALMUM XXIIL
Psalmus ipsi David, prima sabbali^.

I. PsALMus ipsi David, de clarificatione et resurrectione

Domini, quse matutino primae sabbati facta est, qiii jam
dies dominicus dicitur.
TI. « Domini est terra et plenitudo ejus, orbis terrarum
' Psnl. xxn, 5. — "^
i Coi'. m, :>.. — "
P-.iL xxii , >. — 4 ll)id. (>.
—
^ P«a!. xxiit, I.
310 S. AUGtJSTINl EPISCOPI

)) et universi qui liabilant in ea^ » cum clarificatus Do-

:

minus annuntialur in iideni omnium gentium, et univer-

sus orbis terrarum fit Ecelesia ejus. « Ipse super maria
)) iundavit eam-. )> Ipse firmissime stabilivit eam super
omnes llnctus saeculi liujus, ut ab ea superarentur, nec
nocerent ei. « Et snper tluniina praeparavit eam. Flu- ))

mina in mare Oaunl, et cupidi homines labuntur in sae-

culum etiam istos superat Ecclesia, qux devictis per Dei
:

gratiam cupiditatilnis soecuiaribus ad recipiendam immor-

talitatem chariiate parata est.
III. « Quis ascendet in montem Domini^? )> Quis ascen-
det in allissimam justitiam Domini? « Aut quis stabit in

)) loco sancto ejus? » Aut quis permanebit in eo, quo

ascendet, super maria fundato et super flumina praepa-
rato loco ?

IV. « Innocens manibus et mundus corde. « Quis ergo

illuc ascendet_, et permanebit il)i , nisi innocens in operi-
mundus in cogitationibus ? « Qui non accepit in
])us, et
))vano animam suam^. » qui non in rebus non pcrma-
nentibus depulavit animam suam, sed eam immortalem
sentiens, Geternitatem stabiiem atque incommutabiiem
desideravit. « Et non juravit proximo suo in dolo. » Et
ideo sine dolo, sicut simplicia et non falientia sunt .Tterna,

ita se prsebuit proximo suo.

V. « Hic accipiet benedictionem a Domino, et miseri-
)> cordiam a Deo salutari suo''. »

VI. « Hsec est generatio quaerentium Dominum. » Sic

enim nascuntur qui qufErnnt eum. « Quoerentium faciem

)) DeiJacob^. Diapsalma. » Qurerunt autem faciem Dei,
qui posterius nato primatum dedit.
VII. « Tollite portas, principes vestri. » Quicumque
' rsal. xxui, I. — ' Ibid. 1. — 3 Ihi.l. 3. — 4 IbiJ. .'j. — * IbiJ. 5. — •

6 Ibid. 6.
 ENAKBATIO IN PSALMtJM XX'II. 311
principatum in hominibus quseritis, auferte, ne impediant,
aditus quos vos statuistis cupiditatis et timoris. « Et ele-
» vamini portae seternales^ » Et elevamini aditus ?eternae
vitae, renuntiationis sseculo et conversionis a dDeum. « Et
» introibit rex gloriae. » Et introibit rex, in quo sine super-
bia gloriemur : qui superatis portis mortalitatis, et pate-
factis sibi coelestibus, implevit quod ait : « Gaudete, quo-
» niam ego vici s«culum*. »

VIII. « Quis est iste rex gloriae? » Pavet admirans na-

tura mortalis et quaerit, « Quis est iste rex glori?e ? Dorai-
» nus fortis et potens^. » Quem tu infirmum et oppressum
putasti. « Dominus potens in bello. » Contrecta cicatri-
ces^ et senties reparatas, et immortalitati redditam infir-
mitatem humanam. Persoluta est quae debebatur terris,

ubi cum raorte belligerata est, clarificatio Doraini.

IX. « Tollite portas, principes vestri^. » Hinc jam perga-
tur in coelura. « Exclaraet iterura prophetica tuba : « Tollite
)) portas etiara coelestes principes, quas habetis in animis
» horainura, qui adorant militiam coeli^, » Et elevamini
» portae reternales. » Et elevamini portoe aetcrnae justitise,
charitatis et castitalis, per quasaniraadiligit unura verum
Deum, non fornicatur sub raultis qui appellantur dii.
et
« Et introibit rex glorise. » Et introibit rex gloriae, ut ad
dexterara Patris interpellet pro nobis^.
X. f( Quis est iste rex gloriae. » Quid et tu princeps po-
testatis aerishujus miraris'^, et quseris, « Quis est iste rex
» gloriae. Dominus virtutum ipse est rex gloriae^. » Et jam
vivificato corpore, supra te pergit ille tentatus 5
supra
oranes Angelos tendit, ab Angelo praevaricatore ille ten-
tatus.Nerao vestrum se objiciat atque intercludat iter
nostrum, ut tanquara Deus colatur a nobis neque Prin- :

' Psal. xxiu, 7. — 2 Joan. xvi, 33. — ^ Psal. xxiii, 8. —^ Ibid. 9. —

5 4 Reg. xvu, 10. — ^ Rom. vui, 34- — 7 Ephes. u, 2. — " Psal. xxiii, 10.
312 S. ArGUSTlNI EPISCOPI
cipalus, ncHjiie Angeliis, neque Yirtus nos separat a clia-
ritate Christi^ « Boimm est sperare in Doinino, quam
» sperare in principe^ : ut qui gloriatur, in Domino glo-
)) rietur^. )) Sunt quidem iste in hujus mundi ordina-
tione virtutes, « Scd Dominus virtutum ipse est rex glo-
)) rifc. ))

/1'%'% A' VV% %V\% VVV\ '^'V^^/VVV^ VV%% VVV^ -VVV^ VVVVVV\^ '%A/V% \«V%^ \/VV% VVV^ 'VVV^ vvv> vv^^^-vvv^-^^/v^
' '

ENARRATIO
IN PSALMUM XXIV.

In fmem, Psalmus ipsi David*.

I. Christus, sed in Ecclesia^ persona, loquitur. Nam

magis ad populum christianum conversum ad Deum perti-
nent qute dicuntur.
II. « Ad te, Domine, levavi animam meam^ : » desiderio
spiritali, quje carnalibus desideriis conculcabatur in terra.
« Deus meus in te confido, non erubescam^. » Deus

meus ex eo quod in me confidebam perductus sum

,
,

usque ad istam infirmitatem carnis et qui deserto Deo, •, ,

sicut Deus esse volui, a minutissima bestiola mortem ti-

mens, de superbia mea irrisus erubui jam ergo in te :

confido, non erubescam.

III. « Neque irrideant me inimici mei^. » Neque irri-

deant me, qui serpentinis atquc occultis suggestionibus

insidiantcs, et suggerentes Euge, Euge, ad hapc dejece-
runt. « Etenim universi qui te expectant non confun-
)) dentur. ))

• Rom. vui, 39. — » Psal. cxvii, 9. — ^ i Cor. i, 3i. — 4 P.«al. xxiv, t.

— 5 ibid. — «IbiM. 2. — 7lbid. 3.
 ENAKKATIO IN PSALMUM XXIV. 313
IV. « Confundantur inique facientes vana. « Confun-
dantur inique facientes, ad acquirenda quse transeunt.
« Vias tuas, Domine, notas fac mihi, et semitas tuas edoce

)) me^ : » quse non latss sunt, nec multitudinem ad inte-

ritum ducunt-, sed angustas et paucis notas semitas tuas-

edoce me.
V. « Dirige me in veritate tua : )) errores fugientem.
« Et doce me : )> nam per me ipsum non novi, nisi men-
dacium. « Quoniam tu es Deus salutaris meus : et tc

)) sustinui tota die^. Nequc enim dimissus a te de

)) para-
diso*, et in longinquam regionem peregrinatus^, per me
ipsum redire possum, nisi occurras erranti : nam reditus
meus toto tractu temporis saecularis misericordiam tuam
sustinuit.
VI. « Reminiscere miserationum tuarum, Domine^. )>

Reminiscere operum misericordiae tujc, Domine, quia tan-

quam oblitum « Et quia misericordife
te homines putant.
)) tuoe a saeculo sunt. Et hoc reminiscere, quia miseri-
)>

cordiae tuse a sseculo sunt. Nunquam enim sine ilHs fuisti,

qui etiam peccantem hominem vanitati quidem sed in ,

spe subjecisti, et tot tantisque creaturaR tuse consolatio-

nibus non deseruisti.
VII. « Dehcta juventutis meae et ignorantioe meae ne
» memineris^. )> Delicta confidentis audacine meoe et igno-
rantiae meae ne ad vindictam reserves , sed tanquam exci-
dant Secundum misericordiam tuam memor esto
tibi. «

))mei, Deus. Memor esto quidem mei, non secundum

))

iram qua ego dignus sum sed secundum misericordiam ,

tuam quce te digna est. « Propter bonitatem tuam, Do-

)) mine. )) Non propter meritum meum, sed propter bo-
nitatem tuam, Domine.
Psal. XXIV, 4- — ^*
Matth. vii , i3, i^. — ^ Psal. xxiv, 5. - 4 Gen.
in, i3. — 5 Luc. XV, i3. — ^'
Psal. xxiv, 6.-7 Ibid. 7.
314 S. At!GUSTINI EPISCOPI

yill. « Dulcis et rectus Dominus^ » Dulcis est Domi-

nus, c|uando{juidem ct peccantcs et impics ita miseratus
est, iit omnia priora donarit : sed etiam rectus est Domi-
nus, qui post misericordiam vocationis et veniae, quse ha-
bet gratiam sine meritis, digna ultimo judicio merita re-
quiret. « Propter lioc lcgem statuet delin([uenlibus in
» via*. » Quia misericordiam prscrogavit ut perduceret
in viam.
IX. « Diriget mites in judicio^. » Diriget mites, nec
perturbabit in judicio eos qui sequuntur voluntatem ejus,
nec ei resistendo praeponunt suam. « Docebit mansuetos
» vias suas. » Docebit vias suas, non eos qui prrecurrere
volunt, quasi se ipsos melius regere possint : sed eos qiii

non erigunt cervicem^ neque recalcitrant, cum cis jugum

lene imponitur et sarcina levis^.
X. « Universae vioe Domini misericordia et veritas^. »
Quas autem qua pla-
vias docebit eos, nisi misericordiam
cabilis, et veritatemqua incorruptus est? Quorum unum
proebuit donando peccata^ alterum metita judicando. Et
ideo universre vine Domini, duo adventus Filii Dei, unus
miserantis, alter judicantis. Pervenit ergo ad eum tenens
vias ejus, qui nullis merilis suis se iiberatum videns, de-
ponit superbiam , et deinceps cavet examinantis severita-
tem, qui clementiam subvcnientis expertus est. « Requi-
)) rentibus testamentum ejus et testimonia ejus. )) Intelli-

gunt enim Dominum miscricordem primo adventu, et

secundo judicem ,
qui mites et mansueti requirunt testa-
mentum ejus, cum sanguine suo nos in novam vitam
redemit : et in Prophelis atque Evangelistis testimonia

XI. « Propter nomen tuum, Domine, propitiaberis pec-

' Psal. XXIV, 8. — ' Ibid. — 'i

Ibid. 9—4 Mattli. xi , 3o. — 5 Psal.

XXIV, 10.
 enarkAtio in psAlmum XXIV. 315
» cato meo : multum est enim^ Non solum peccata mea

donasti, quae antequam crederem admisi sed et peccato :

meo, quod et multum est, quia et in via non deest offen-

sio, sacrificio contribulati spiritus propitiaberis.

XII. « homo, qui timeat Dominum? » Unde

Quis est

incipit venire « Legem statuet ei in via,

ad sapientiam.
» quam elegif^. » Legem statuet ei in via, quam liber ap-

prehendit, ne impune jam peccet.

XIII. « Anima ejus in bonis demorabitur, et semen ejus
» liaereditate possidebit terram^. » Et opus ejus haeredi-
tatem solidam instaurati corporis possidebit.
XIV. « Dominus timentium eum^ »
Firmamentum est
Infirmorum videtur esse timor, sed firmamentum est Do-
minus timentium eum. Et nomen Domini quod glorifica-
tum est per orbem terrarum firmat timentes eum. « Et ,

» testamentum ipsius ut manifestetur illis. » Et facit ut

testamentum ipsius manifestetur illis, quia hsereditas
Christi gentes sunt, et termini tcrrae.

XV. « Ocuh raei semper ad Dominum ;

quia ipse evel-
» let de laqueo pedes meos^ » JSec timeam pericula ter-

rena, dum terram non intueor : quoniam ille quem in-

tueor, evellet de laqueo pedes meos.

XVI. « Respice in me, et miserere mei : quoniam uni-

cus etpauper sum ego'^. » Quoniam unicus populus, unicae
Ecclesise tuae servans humilitatera, quam nulla schismata
vel haereses tenent.

XVII. « Tribulationes cordis raei raultiplicatae sunt'^. »

Tribulationos cordis raei, abundante iniquitate et refri-
gescente charitate, raultiplicatae sunt. <t De necessitatibus
» raeis educ rae. » Quoniara hsec tolerare raihi necesse

» Psal. XXIV, II. — Mbid. i2. — 3 Ibid. i3. —4 Ibid. i4- — ^lbid. i5.
— 6 Ibid. i6. — 7 Ibid. 17.
316 S. AUGUSTINI EPISCOPI
est, ut perseverans usque in finem salvussim^, de neces-
sitatibus meis educ me.
XVIII. « Vide humilitatem meam et laborem meum^ »
Vide humilitatem meam, qua nunquam me jactantia jus-
titire ab unitate abrumpo-, et ]aI)orem meuni, quo indis-
ciplinatos mihi commixtos sutlero. « Et remitte omnia
» peccata mea. » Et his sacrificiis propitiatus remitte
peccata mea, non illa tantum juventulis et ignorantiaa
mea; antequam credcrem, sed etiam ista qure jam ex fide
vivens per infirmitatem vel vitae hujus cahginem admitto.
XIX. « Respicc inimicos meos, quoniam multipficati
» sunt". » Non solum enim fortis, sed etiam in ipsa intus
Ecclesiae communione non desunt. « Et odio iniquo ode-
)) runt me. » Et oderunt me diligentem se.

XX. « Gustodi animam meam, et erue me*. » Gustodi

animam meam, ne decliner ad imitationem eorum, et erue
me a perplexitate, qua mihi miscentur. « Non confundar,
» quoniam speravi in te. » Non confundar si forte insurgunt
adversum me quoniam non in me, sed in te speravi.
:

XXI. « Innocentes et recti adhaeserunt mihi, quoniam

» sustinui te, Domine^» Innocentes et recti non prsesentia

corporali miscentur tantum, sicut mali, sed consensiono

cordis in ipsa innocentia et rectitudine adhaerent mihi :

quoniam non defeci, ut imitarer malos-, sed sustinui te,

expectans vontilationem ultim^ie messis tuze.
XXII. « Redime, Deus, Israel ex omnibustribulationibus
Hedime, Deus, popuhuntuum, quem praeparasti
» ejus''.»

ad visionem tuam, ex tribulationibus ejus non tantum ,

c|uas foris , sed etiam quas intus toJerat.

' Matth. x,12. — ' Ps^l. XXIV, i8. — ^ Ibiil. 19. — 4 Ibid. 20. —
• ll)iii. 91. — ''
ll)ifj. 2*2.
 EJVARRATIO I IH 1'SALMUM XXV. 317

wvwvitAvvtxw^vwtw^vwvtwvwvwvwtwwvwtvvt^x-vvtvwtwvtwwvvM^a/vtvt

ENARRATIO I

IN PSALMUM XXV.

Ipsi David^

I. Ipsi Davicl, non mediatori homini Christo Jesu, sed

omni Ecclesise jam perfecte in Ghristo stabihtae attribui ,

potest.
II. « Judica me, Domine,quoniam ego in innocentiamea
» ambulavi -. » Judica me, Domine, quoniam post miseri-
cordiam quam tu mihi prserogasti, innocentise mese habeo
aliquod meritum, cujus viam custodivi. « Et in Doraino
» sperans non movebor. Nec lamen etiam •» sic in me, sed
in Domino sperans, permanebo in eo.
III. « Probame, Domine, et tenta me^. » Ne quid ta-
men occultorum meorum me lateat, proba mc, Domine,
et tentame, notumme faciens, non tibi quem nihil latet,

sed mihi atque hominibus Ure renes meos et cor

, «

» meum. » Adhibe medicinale purgatorium, quasiignem,

delectationibus et cogitationibus meis. «Quoniam mise-
» ricordia Quoniam ne ilio
tua ante oculos meos est''. »

igne consumar, non merita mea, sed misericordia tua, qua

me ad talem vitam perduxisti, ante oculos meos est. « Et
)) complacuit in veritate tua.wEt quia disphcuit mihi meum
mendacium, complacuit autem veritas tua, placui etiam
ipse cum illa et in illa.

IV. « Non sedi cum conciho vanitatis. » Non elegi ap-

ponere cor meum his qui providere conantur, quemad-
« Psal. XXV, I. — 2 ibid. — 3lbiJ. 2. — 4 Ibil. 3.
318 S. ALGUSTIJNI EPISCOPI

moclum ,
qnod fieri noii polest , rerum transcuntium per-
fructione Et cum iniqua gerentibus non
beati sint. «
))inlroibo'. Etquia ipsa causaest oninium iniquitatum,
)>

ideo cum iniqua gerentiljus absconditam conscientiam

non babebo.
V.<( Odio babui congregationem mabgnorum ^. )> Ut au-
tem veniatur ad ipsum concibum vanitatis, congregatio-
nes malignorum fiunt, quas odio habui. « Et cum impiis
))non sedebo. » Et idco cum taU concilio, cum impiis non
sedebo id est placitum non collocabo. « Et cum impiis
,
,

» non sedebo.

VI. « Lavabo in innocentibus manus meas ^. )) Munda

faciam inter innocentes opera mea. Lavabointcr innocen-
tes manus meas quibus amplexabo*r subbmia ,
tua. « Et
)) circumdabo altare tuum Domine. ,
))

VH.dUt audiamvocem laudistune''.)) Ut discam qucm-

admodum te laudcm. « Et enarrem universa mirabiba
)) tua. )) Et cumdidicero, exponam omnia mirabiba tua.

VllL « Domine, dilexi decorem domus tuse Ecclesiae : )>

tuae. « Etlocum babitationis gloriae tuae^ ubi habita- : )>

tans glorificaris.

Ne perdas cum impiisanimam meam''. Neergo

IX. « )>

simul perdas cum hisqui te oderunt, animam raeam, qujB

dilexit decorem domus tua3. « Et cum viris sanguinum
))vitammeam. Et cum bis quiproximumoderunt. Nam )>

duobus prseceplis decoratur domus tua.

X. « Inquorum manibusiniquitates sunt". Ne itaque ))

me perdas cum impiis et cum viris sanguinum ([uorum ,

opera ini([ua sunt. (( Dextera eorum repleta est muneri-

)) bus. )) Et cpiod eis ab obtinendam sahitem aeternam da-
• Psal. XXV , 4. — ^ Ibii. 5. — 3 jbiil. 6 — 4 ILiJ. 7. — 5 ibid. 8. —
6 Ibid. 9. — 7 Ibid. 10.
 ,

EJJARRATfO II IN PSALMLM XXV. 319

tura est, ad accipienda hujus saeculi munera converterunt,
existimantes qusestum esse pietatem*.
XI. (c Ego autem in innocentia mea ambulavi : redime
)) me, et miserere mei ^
Valeat mihi ad perfectionem »

liberationis,tantum pretium sang uijiis Domini mei et •,

pericuhs hujus vitse misericordia tua non deseratme.

,

XII. « Pes meus stetit iii rectitudinc^. )) DiJectio mea

non recessit a justitia tua. « In Ecdesiis benedicam te,
)) Doniine. ))Non occultaboeisquosvocasti benedictionem
tuam, Domine quoniam delectioni tuse subinfero proximi
;

dilectionem.

<VVV« VW« VVWiVWV WVt VWV WV» VW VVWV.VWV W*l\ WWVWVV VVU.VV-. /v vvvvwv w/v» vwv w

ENARRATIO II

m EljMDEM PSALMUM XXV ^

« Paulus Apostokis cum legeretur^ , audivit nobiscum

Sanctitas Yestra : « Sicut est, inquit, verilas in Jesu, de-
)) ponere vos secundum priorem conversationem veterem
)) hominem , eum secundum concupis-
qui corrumpitur
» centias deceptionis renovamini autem spiritu mentis
•,

)) vestrae, et induite novum hominem qui secundum Deuni

)) creatus est in justitia et sanctitate veritalis''. )) Et ne
aliquis arbitraretur deponendam esse ahquamsubstantiam,
quemadmodum se expohat tunica-, aut ahquid forinsecus
accipiendum quomodo accipit aliquod vestimentum
,

quasi ponens unamtunicam et sumens alteram et carnahs ;

iste intellectus non permitteret homines agere inse intus

' Tim. VI ,5. — ' Psal. xxv , ii. — ^ Ibid. i2. — 4 Seiino aJ plebem :

ut lolerent malos in Ecclesia, et Dei in se donum agnoscant boni. — ^ Vide

D. Guillon, tom. xxi, pag. ^io-^n- — ^ Ephes. iv, 21-24.
320 S. AUGrJSTINl EPISCOl'1

spirilaliter quod pr.X'cipiebat Apostolus ; secutus est, et

exposuit quid esset exui veterem honiinem, et indui no-
vum.Cffitera enim lectionis ipsius ad eumdern intellectum
pertinent. Ait quippe quasi dicenti Et quomodo meexu- :

turus sum veterem aut quomodo induturus novum ? An

,

ipse tertius homo sum depositurus veterem hominem, quem

habui, et accepturus novum quem non habui ut tres ,
;

hominesintelhgantur, et sit in medio qui deponit veterem

hominem, et accipit novum? Ne ergo quisquam tali car-
nah cogitatione impeditus, minus faceret quod jubetur,
et non faciens excusaret se de obscuritate lectionis dicit ,

in conscquenlibus « Quapropter deponentcs mendacium,

:

)) loquimini veritatem. )> Etecce hoc estdeponere veterem

hominem et induere novum. « Quapropter deponentes
,

))mendacium loquimini veritatem unuscpiisque cum

, ,

))proximo suo quia sumus inviccm membra ^

: )>

autem quisquam vestrum ita cogitet, fratres,

II. ]Se

cum Ghristiano loquendam veritatem et cum pagano men-

dacium. Cum proximo tuo loquere. Proximus tuusille est,
qui tecum natus est ex Adam et Eva. Omnes proximi su-
mus conditione terrense nativitatis : sed aHter fratres ilia

spe coelestis hsereditatis.Proximum tuum del)es putare om-

nemhominem, et antequam sit Christianus. Non enim

nosti quid apud Deum, quomodo illum praesciverit

sit

Deus ignoras. Alicjuando quem irrides adorantem lapides,

convertitur, etadorat Deum, fortasse rcligiosius cjuam tu,
qui eum paulo ante irridebas. Sunt ergo proximi nostri
latentes in his hominibus, qui nondum suntin Ecclesia;
et sunt longe a nobislatcntesinEcclesia. Ideoque qui non
scimus futura,unumquemque proximum habeamus, non
solum conditione mortahlalis humana^, qua in hanc ter-
ram eadem forte devenimus sed etiam spe illius haeredi- :

' Eplies. 25.

 ,

ENAftPLAXIO II IJN PSALMUM XXV. 321

tatis 5
quia non scimus quid futurus sit qui modo nihilest.
Ergo attendite csetera iii induendo novum homi-
III.

nem et exuendo veterem «Deponentes, inquit, mendacium, .

» loquimini veritatemunusquisque cum proximo suo quia :

» sumus invicem membra. Irascimini, et nolite peccare. »

Si propterea irasceris servo tuo ,

quia peccavit : ne et tu
ipse pecces, irascere tibi. » Sol non occidatsuper iracun-
)) diam vestram ^)) Intelligitur quidem secundum tempus,
fratres : quia etsi ex ipsa humana condilioneet infirmitale
mortahtatis, quam portamus, subrepit ira Christiano, non
de]iet diu teneri et fieripridiana. Ejice iilam de corde an-
tequam occidat lux ista visibihs ne te deserat lux illa ,

invisibihs. Sed e't aliter bene intelJigitur, quia est noster

Sol justitiseveritas Christus non iste sol qui adoralura ^

Paganis et Manichseis , et videtur etiam a peccaloribus 5

sed ille alius cujus veritate humana natura illustratur, ad

quem gaudent Angeli : hominum autem infirmalac acies
eum tamen con-
cordis etsi trepidant sub radiis ejus, ad
templandum per mandata purgantur. Cum coeperit iste
soi in homine habitare per fidem, non tantumin tevaleat
iracundia quaeiii tenascitur, ut occidat super iracundiam
tuam , id est, deserat Christus mentem tuam ;
quia non
vult habitare Christus cum iracundia tua. Yidetur enim
quasi ipse a te occidere, cum tu ab ipso occidas : quiaira
cum inveteraverit , odium fit cum factum fuerit odium
5

jam homicida es- « Omnis enim qui odit fratrem suum

)> homicida est", » sicut dicit Joannes apostolus. Item

ipse dicit, «Quia omnis qui odit fratrem suum, in tenebris
manet^ ))Et nonmirum si ille in tenebris manet, a quo
))

occidit sol.
IV. Ad hocforte etiam pertinet quod audistis in Evaii-
gelio : « Periclitabatur navigiumin stagno, et dormiebat
> Ephes. IV, 26. — ^ i Joan. 111, i5. — 3 IJ. u, 9.

C5IV. 21

I
322 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» JesLis^ )) Navigamus enim per quoddam stagnum , et
ventus et procelJae non desunt : tentationibus quotidianis
liujus saeculi prope oppletur nostrum navigium. Unde au-
tem fit, nisi quia dormit Jesus? Si non dormiret in te Je-
sus, tempestates istas non patereris, sed tranquillitatem
haberes interius, convigilante tecum Jesu.Quid estautem,
Dormit Jesus? Fides tua, qure est de Jesu^ obdormivit.
Surgunt procellae stagni liujus, vides malos florere, bonos
laborare, tentatio est, fluctus est. Et dicit anima tua :

O Deus, ipsa est justitia tua, ut mali floreant, boni labo-

rent? Dicis Deo : Ipsa est justitia tua? Et Deus tibi : Ipsa
est fides tua? Haec enim tibi promisi? ad hoc Christianus
factus es, ut in saeculo isto floreres? torqueris, quia hic
mah florent, ([ui cum diabolo postea" torquebuntur ? Sed
unde hoc dicis? unde fluctibus stagni et tempestate tur-
haris? Quia dormit Jesus, id est, quia fides tua, qucs est de
Jesu^ sopita est in corde tuo. Quid facis ut hljereris? Ex-
cita Jesum, et dic : uMagister, perimus'^. » Moventenim
incerta stagni : perimus. Evigilabit ille , id est, redietad
te fides tua •, et adjuvante iflo , considerabis in anima tua,
quia c[uae dantur modo malis, non cum illis perseverabunt.
Aut enim viventes eos deserunt aut a morientibus dese- ,

runtur. Tibi autem quod promiltitur, manebit in seter-

num. Ilfis quod temporahter conceditur, cito toUitur.
« Floruit enim ut flos foeni. Omnis enim caro foenum :

))aruit fcenum et flos decidit verbum autem Domini

, :

))manet in aelernum"^. Pone ergo dorsum ad id quod ))

cadit, et faciem ad ifludquodmanet. Evigilante Christo,

jam tempestas ifla non quatiet eor tuum non opplebunt ,

fluctus navim tuam quia : fides tua imperat ventis et fluc-

tibus et transietpericulum.Ad hocenimpertinet, fratres,
totum id quod dicit Apostolus, de exuendo veterem ho-
'
Luc. vm, 23. — ' Ibid. 2j. — ^ Isal. \l, 6-8.
 ,

ENARRATIO II IK PSALMUM XXV. 323

minem : <i Irascimini , ct nolite peccare : sol non occidat
)) super iracundiamvestram nequelocum detisdiabolo^. : ))

Vetus ergo dabat locum, novus non det. « Qui furabatur,

)) jam non furetur. » Vetus ergo furabatur, novus non
)) furetur'^. » Ipse homo unus homo est Adam erat,
est, :

Christus sit : vetus erat, novus sit; et caeteraquae ibi se-

quuntur.
V. Sed Psalmum videamus paulo dihgentius, quia cum
quisque profecerit in Ecclesia , necesse est patiatur malos
in Ecclesia. Sed non eoscognoscit qui tahs est quanquam :

multi mah murmurent adversus malos ,

quomodo facihus
unus sanus fert duos aegrolos, quam duo segroti se invicem
singulos. Itaque hoc praecipimus , fratres : Area est Ec-
clesia hiijus temporis : ssepe diximus, saepe dicimus. Et
paleam habet et frumentum. Nemo quaerat exire totam
paleam, nisi tempore ventilationis. Nemo ante tempus
ventilationis deserat aream ,
quasi dum non vult pati pec-
catores : ne praeter aream inventus, prius ab avibus colli-
gatur, quam ingrediatur in horreum. Quomodo autem
hoc , fratres , dicamus attendite. Grana cum coeperint
triturari, inter paleas jam se non tangunt-, ita quasi se non
noverunt ,
quia intercedit palea. Et quicumque longius
attendit aream ,
paleam solam putat ; nisi dihgentius in-
lueatur, nisi manum porrigat, nisi spiritu oris, id est,
flatupurgante discernat, diflicile pervenit ad discretionem
granorum. Ergo aliquando et ipsa grana ita sunt quasi ,

sejuncta ab invicem et non se tangentia ut putet unus-

, ,

quisque cum profecerit, quod sokis sit. Hoec cogitatio

fratres, Eham tentavit, tantum virum, et dixit ad Deum,
sicut etiam Apostolus commemoratProphetas tuos oc-: «

» ciderunt, altaria tua suffoderunt, etego remansi solus,

» et quaerunt animam meam. Sed quid dicit illi respon-
' Ephes. IV, 26, 27. — 2 Ibid. 28.

21.
 i'l4 S. ALGLSXIINI EPISCOI'1

)) sum (liviiiuni? llcliqui niihi scpUni millia virorum, qui

» non curvaverunt gcnua anle Baal ' . » Non dixit ci : llabcs
alios duos aut trcs similcs tibi. Noli, inquit, putare te
solum. Alia, inquit, septem raillia sunt, et solum te pu-

las? Itaquehoc brevitcr praecipimus, ut dicere ccrpcram.

Intendat raecum fraterna Sanclitas Yestra, etadsit miscri-
cordia Dei in cordibus nostris, ut sic a vobis intclligatur,
ut fructificct, et in vobis operetur. Audite brevitcr : Quis-
quis adhuc malus est , non putet neminera bonum essQ :

quisc[uis bonus est , non putet se sokim bonum esse. Tc-

netis hoc? Ecce repetc , videte quia dico : Quisquis makis
est, intcrrogans conscicntiam suani^ et male sibi renun-
lians , non arJ3itrclur ncminem bonum esse : c[uist[ui3

konus est, non arbitretur se sokmi bonum esse^ ct non

timeat bonus in commlxtione malorum, quia venict tcmpus
ut inde segregetur. Ad hoc enim hodic cantavimus : « Ne
« perdas cum impiis animam meam, cum viris sangui- et

» num vitam meara^. » Quid enim est: « Ne cum impiis

» perdas. » Ne simul perdas. Quare timct ne simul pcrdat?
Yicko enim dictum Dco, quia modo simul nos pateris,
quos pateris simul, nok perdere simul. Et hoc habet totus
Psalraus, c|ucm volo brcviter cum Sanctitate Yestra con-
siderare^ cpiia brevis est.
YI. « Judica me, Dom.ine^. » Molesta vota et cjuasi

periculosa optat sibi, ut judicetur. Quid est judicari quocl

optat? Discerni se 0|:>tat a maHs. Ako loco cvidentcr dicit

de ipso juchcio discretionis : « Judica me, Domine, ct

» discerne causam mcam cle gente non sancta^. » Ostendit
cjuicl dixerit, « Judica : » ne tanquam sine judicio ,
quia
modo et boni et mali intrant in Ecck'siam, ct honi et mak
oant in ignem cTeternum. ^- Judica me,Domine. » Quare?
' 3 Reg. XIX , 10, ctrxom. xi , 3, .|. — = Psal. xxv^ y. — 3 jijij i —
i Peal. XLII, I.
 ,

ENAnnATIO II IN PSALMUAI XXV. 325

« Quoniam ego in innocentia mea anibulavi, et in Domino
» sperans non movebor^ » Quid est, « In Domino spe-
» rans? » IJle enim titubat inter malos, qui non in Domino
sperat, Hinc factum est ut schismata fierent. Trepidave-
runt inter malos, cumipsi pejores essent, et ([uasi nollent
esse boni inter malos. O si frumenta essent , usque ad
tempus ventilationis paleam in area tolerarent. Sed quia
palea erant, flavit ventus ante ipsam ventilationem , et
rapuit de arcapaleam, et projecit in spinas. Etpalea qui-
dem inde projecta est sed numquid quod remansit : fru-
mentum solum est? Non volat ante ventilationem nisi

palea , remanet autem frumentumet et palea : ventila-

])itur vero palea , cum venerit tempus
Hoc ventilationis.
dixit iste « In innocentia mea ambulavi
: et in Domino ,

» sperans non movebor. » Si enim speravero in homine

visurus sum fortasse ipsam hominem aliquando male vi-

ventem, nec eas vias tenentem, quas vel didicit vel docet
in Ecclesia bonas, sedquas diabolo docente sectatus est-,
et quia spes mea in homine erit, titubante homine, titu-
babit spes mea, etcadente homine, cadet spes mea quia :

veroinDomino spero, non movebor.

Vn. Sequitur « Proba me Domine, et tenta me-, ure
: ,

» renes meos et cor meum ^. » Quid est « Ure renes meos ,

» et eor meum. » Ure delectationes meas, ure cogitationes

rneas,(Gor pro cogitationibus, renes pro delectationibus

posuit ) ne aliquid mali cogitem, ne aliquid mali me de-
,

Unde autem ures renes meos? igne verbi tui. Unde

lectet.

ures cormeum?calore spiritus tui. Dequo calore alibi di-

citur « Et non est qui se abscondat a calore ejus^. » Et
:

de quo igne Dominus dicit « Ignem vcni mittere in ter- :

» ram^. »

VIII. Ergo sequitur : « Quoniam misericordia tua ante

• Psal. XXV, I. — ' ll>i<]. 9.. — 3 xviii. 7.-4 Luc. xu, 49.
1(1.
 »

326 S. AUGUSTINI EPISCOPI

» mcos csL ct complacui in vcritate tua'. » Hoc
ociilos ,

est, non iu homine complacui, sed inlus complacui tibi,

ubi tu vides et non timeo si displiceam ubi homines vi-
:

dent, sicut ait Apostolus « Opus autem suum probet :

» unusquisque et tunc in semetipso tantum habebit gio-

,

riam ot nonin altero^. »

,

«Non sedi, inquit, cum conciho vanitatis^ » Hoc

IX.
quid est, « Non sedi, » intendat Sanctitas Vestra. Quo-
modo videt Deus, dicit. « Non sedi. » Ahquando non es in
conciho, et ibi sedes. Verbi gratia,in theatro nonsedes,
sed cogitas theatrica , contra qu^ dictum est : « Ure renes
» meos : » ilii sedes corde ,
quamvis non sis ibi corpore.
Contingat autem ut tenearis ab ahquo, et ibi coUigeris,

aut ahquod ollicium pium faciat te ibi sedere. Quomodo

potest hoc evenire? Contingit ex oilicio pietatis ut servo
Dei sit necessitas in araphitheatro esse •, iilDerare voiebat
nescio quem gladiatorem , fieri posset ut sederet, et ex-
pectaret, donec ille exiret quem Uberare cupiebat. Ecce
noft sedit in conciho vanitatis ,
quamvis iilic corpore se-
dere videretur. Quid est sederePConsentire cum his qui ibi
sedent : quod si praesens non feceris, non ibi sedisti : si

absens Et cum iniqua gerentibus non

feceris, scdisti ibi. «

» introibo(13).Odio habuicongregationemmahgnorum^

Videtis quia intus est. « Et cum impiis non sedebo. »

X. Lavabo ininnocentibusmanus meas^ » non aqua

« :

ista visibili. Lavas manus, quando pie cogitas de operibus

tuis , coram ocuhs Dei quia est et altare

et innocenter :

coram ocuhs Dei quo ingressus est sacerdos, qui pro:

nobis se primus obtulit. Est cceleste altare, et non amplec-

titur illud altare nisi qui lavat manus in innocentibus.
,

Nam multi altare hoc tangunt indigni, et tolerat Deus

' Psal. x\v, 3. — ' Gal. vi, \. — 3 Psal. x\\, 4.-4 Ibid. 5. —
5 Iljid. 6.
 ,

ENATIRATIO II IN PSALMUM XXV. 327

pati injuriam ad tempus sacramenta sua. Sed numquid ,

fratres quomodo sunt parietes isti sic erit Jerusalem

mei ,
,

coelestis ? Non quomodo reciperis cum malis intra parietes

istos Ecclesioe, ita recipieris cum malis in sinum Abrahae.

Non ergo timeas, lava manus. « Et circumdabo altareDo-

» mini » ubi ofFers vota Domino
: ubi preces fundis ubi , ,

conscientia tua pura est, ubi dicis Deo qui sis et si ali- :

quid est in te forte quod displiceat Deo, curat ille cui

confiteris. Lava ergo in innocentibus manus tuas, et cir-

cumda altare Domini ut audias vocem laudis. ,

XI. Hoc enim sequitur « Ut audiam vocem laudis, et :

» enarrem universa mirabilia tua^. » Quid est, « Ut au-

» diam vocem laudis? » Ut intelligam, inquit. Hoc est enim

audire coram Deo non quomodo sonos istos quos multi

,
,

audiunt et multi non audiunt. Quam multi ad nos au-

,

dientes sunt, et ad Deum surdi sunt Quam ! multi habentes

aures, non habent illas aures de quibusdicit Jesus : « Qui
» habet aures audiendi , audiat^ ! » Ergo quid est audire
vocem laudis? Dicam si potero adjuvante misericordia ,

Domini et orationibus vestris. Audire vocem laudis, est

,

intelligere intus ,
quia quidquid in te mah est de peccatis,
tuum est; quidquid boni in justificationibus, Dei est. Ita

audi vocem laudis, ut non te laudes, et quando bonus es.

Nam laudando bonum, le fis malus. Bonum enim te fe-

cerat humihtas, malum te facit superbia. Gonversus eras

ut illuminareris , et conversione tua factus es luminosus
factus illustratus conversione. Sed quo? Numquid ad te?
Si ad te conversus posses illuminari , nunquam posses te-
nebrari, quia tecum semper esses. Quare illuminatus es?
Quia convertisti te ad ahud quod tu non
Quid est eras.

aliudquodtu non eras? Deus lumen est. Non enim tu lu-

men eras, quia peccator eras. Dicit enim Apostolus eis,
' Psal. XXV, 7. — * Blatth. xiii^q.
 ,

328 s. AuausTiNi episcopi

quos viiltaiuliro vocom Fiiislis enim ali(|iian{lo lantlis : «

» tenebrae, Quid est « Fuistis ali-

nunc autem lux^ » :

» quando tenebrae, » nisi veteres homines ? « Nunc autem

» lux » non sine causa iux estis

: qui luistis jam dudum ,

tenebrse, nisi quia illuminati estis. Noli putare tc ipsum

esse lucem illa est lux, ([uae illuminat omnem liominem
•,

» venientem in hunc mundum'^ » tu autem per te ipsum, :

per malam vokmtatem per aversionem tuam tencbratus ,

eras, modo luces. Sed subjecit statim , ne superbirent ilU

quibus dictum est : « Nunc autemlux-, » et addidit, « In

» Domino. » Sic enim ait : » Fuistis ahquando tenebr;»,

» nunc autem lux in Doraino. » Ergo si prseter Dominum,
nec lux si autem ideo lux, quia in Domino « Quid habes
: •,

» quod non accepisti? Si autem accepisti quid gloriaris ,

» ([uasi non acceperis? » Hoc enim ipse Apostohis dixit alio

loco hominibus superbientibus, et volentibus sil^i tribuere

c[uod D@i est, et de bono sic gloriari quasi de suo^ hoc eis
dicit :*« Quid enim habes quod non accepisti ? Si autem
» accepisti, quid gloriaris quasi non acceperis^? » Qui
dedit humili , autert superbo : quia qui dedit ,
potest au~
ferre. Ad hoc enim tamen exposui pertinet , f ratres , si

quod vokii exposui autem quantum potui, etsi non (juan-

^

tum vokii ad hoc pertinet quod ait « Lavabo in inno-

: :

» centibus manus meas et circumdabo akare tuum ,

» Domine, ut audiam vocem laudis tuae: » id est, ex i}:)so

Jjono meo non de me prcesumam, sed de te qui dedisti,

ne laudari velim de me in me, sed de te in te. Ideo sequi-
tur : « Ut audiam vocem laudis tuae , et cnarrem universa
» miraliiHa tua : » non mea sed , tua.
Xii. Et jam videte, fratres, videte amatorem illum
Deide Deopraesumentem, positum intermalos, rogantem
Deum ut non comperdatur cum maks ([uia non errat ,

' Ki^lips. V, 8. — •
Tonn. t, 0. — ^ » Cor. iv, 7.
 ENARRATIO II IN PSALMUM XXV. 32.9

Deus in judicando. Tu enim cum videris homines in unum

locum intrasse^ putas ejusdem meiiti essc Deus autem :

non fallitur, noli timere. Tu judicante vento discernis

paleam a frumento ventum vis flare tibi et tu non es
: ,

ventus sed optas tibi flare ventum

, et cum ventilabro :

utrumque excusseris, ventus leve tollit ,

grave manet.
Quseris ergo ventum ad judicandam aream. Numquid
Deus quserit alterum qui secum judicet, ne perdat cum
malis bonos.? Non itaque timeas ; securus esto bonus, etiam
in medio malorum ; et dic quae audis : « Domine , dilexi

» decorem domus tuoe^ »Domus Dei Ecclesia est-, adhuc

hal)et malos, sed decor domus Dei in bonis est, in sanctis
est ipsum decorem domus tuse dilexi. « Et locum ha-
:

» » Quid est hoc? Et hoc dicam,

bitationis glorige tuse.
ad illum sensum pertinet subobscurum ali([uantum ad- :

juvet me Dominus et intentio cordis vestri ab eodem

,

Domino inspirata. Quid ait « Locum habitationis gloriae

:

» tuoe? Dixit prius, decorem domus tuse » et exponit quid :

sit decor domus Dei : « Locus, inquit^ habitationis gloriae

» tuae. » Non Locus habitationis Dei »

sutlicit dicere : « :

sed « Locus habitationis gloriae Dei. » Quae est gloria

,

Dei? De qua paulo ante dicebam, ut et qui fit bonus, non

in se, sed in Domino giorietur'-. Omnes enim peccaverunt,
» et egent gloria Dei^. » In quibus ergo sic habitat Do-
minus , ut et de bonis suis ipse glorificetur, ut non sibi
vehnt tribuere , et quasi proprium vindicare quod ab illo

acceperunt, ipsi domus Dei. Nec

pertinent ad decorem
discerni ilios veliet Scriptura, nisi quia sunt quidam qui
donum Dei habent quidem et nolunt in Deo gioriari, ,

sed in se habent quidem donum Dei, sed non pertinent

:

ad decorem domus Dei. Qui enim pertinent ad decorem

domus Dei in quibus habitat gloria Dei ipsi sunt locus
, ,

• Psal. \Kv, 8. ^
— 'I ("-or. i, 3r, — ? Roni. lu, 23.
330 S. AUGUSTINI EPISCOPI
habitationis gloria^ Dei. Tn (jiiibus auteni habitat gloria
Dei , nisi qui sic non in se sed in Domino
gloriantur, ut ,

glorientur? decorem doms tuse , id est,

Ergo quia dilcxi
omnes qui ibi sunt et gloriam tuam quaerunt sed et non ;

praesumpsi in homine et non consensi impiis et non in-

, ,

troibo, et non sedebo in congregatione eorum quia ita :

fui in Ecclesia Dei, quid mihi retribues? Sequitur quid

respondeamus. « Ne comperdas cum impiis animam meam,

» et cumsanguinum vitam meam^ »

viris

XIII. « In quorum manibus iniquitates sunt, dextera

» eorum repleta estmuneribus^. » Muneranon solum pe-

cunia est non solum aurum et argentum non solum

, ,

exenia sunt^ neque omnesqui accipiunt ea, accipiunt mu-

nera. Aliquando enim accipiuntur abEccIesia. Quoddico,
Petrus accepit, Dominus accepit, loculos habuit, ea qune
mittebantur Judas auferebat^. » Sed quid est accipere
munera ? Propter munera laudare hominem adulari ho- ,

mini, palpare lilandiendo, judicare contra veritatem prop-

ter munera. Propter quae munera? Non solum propter au-
rum et argentum et hujusmodi aliquid, sed etiam propter
laudem qui judicat male, munus accipit, et munus quo nihil
inanius. Patuitenim illi manus ad accipiendum judicium
lingu.ne aliente, et perdidit judicium conscientiae suse. Ergo

« In quorum manibus iniquitates sunt, dextera eorum re-

» pletaest muneribus. » Yidetis, fratres, quia coramDeo

sunt, et in quorum manibus non suntiniquitates, nec dex-
teraeorum repleta est muneribus, utique coramDeo, et non
possuntnisi Deo dicere Tu scis non possunt nisi illi di-
; ;

cere « Ne comperdas cuin impiis animam meam, et cum

:

« virissanguinum vitam meam: » qui solus potest videre,

quia non accipiunt munera. Verbi causa , contigit ut duo
homines habeant causam apud servum Dei, nemo nisi suam
' Psal. XXV, 9. — ' Il»iJ. 10. — ^ Joan. xii, 6.
 ,

ENARRATIO II IN PSALMUM XXV. 331

justam dicit causam. Nam si iniquam putaret causam

suam, judicem non quaereret. Et ille se putat justam cau-

sam habere, etille. Veniunt adjudicem. Antequam pro-
feratur sententia, ambo dicunt Amplectimur judicium :

tuum, quidquid judicaveris, absit ut respuamus. Quid et

tu dicis? Judicaquidvistantum judica prorsus si in ali-
, :

quo repugnavero anathema sim. Ambo amant judicem

,

antequam judicet. Cum autem dicta fuerit sententia

contra unum erit et neuter eorum scit contra quem fu-
5

tura est. lile ergo si utrisque placere voluerit , accipit

munus laudem hominum. Sed accepto munere isto, videte
quod munus amittat. Accipit quod sonat et transit , :

perdit quod dicitur-, et nunc[uani transit. Verbum Dei

semper dicitur, nunquam transit verbum hominis mox :

ut dictum fuerit, transit. Tenet inania, dimittit sohda. Si

autem Deum intueatur, prolaturus est sententiam contra
unum, considerato Deo, sub c[uo judiceillam profert. lUe
autem contra quem prolata fuerit etsi jam effringi non ,

potest quia tenetur jure forte non ecclesiastico

,
sed ,

principum saecuh; qui tantum detulerunt Ecclesiae (14),

ut quidquid in ea judicatum fiierit, dissolvi non possitj
si ergo effringi non potest ,
jam non vult intueri se et ,

caecos oculos dirigit in judicem ,detrahit quantum potest.

Placere ilh, inquit, voluit, diviti favit, aut ahquid ab illo

accepit ; aut timuit illum offendere. Accusat quasi accepta

sint munera. Si autem pauper habuerit contra divitem,
et pro paupere fuerit judicatum^ dicit item dives: Accepit
munera. Quae munera a paupere? Vidit, inquit, paupe-
rem et ne reprehenderetur quod contra pauperem fece-
,

rit, oppressit justitiam, et protuht contra veritatem sen-

tentiam. Cum ergo necesse sit ut hoc dicatur, videte non
posse dici ab his qui munera non accipiunt, nisi coram
oculis Dei ,
qui solus videt, quis accipiat , et quis non ac-
 . ,

332 S. AUGIJSTINI EPISCOPI

cipiat : « Ego autom iii innocentia mea amhulavi, rcdime J

» me , et misercre mei: pes meus stetit in rcctitudine^ »

Concussus sumqaidem undi([uescandalis et tentationibus

reprehendentium judicium humana temeritate : sed « Pes

» meus stetit in reclitudin(\ » Quare aulem « Tn reclitu-
» » Quia supcrius dixerat
dine? « Et in Doniino sperans :

» non movelior '. »

XIV. Quid ergo concludit? « InEcclesiis benedicam te,
» Domine^. » Id cst, in Ecclcsiis non mo bcnedicam

quasi certus debominibus, sed te benedic^am in operibus

meis. Hoc est enim benedicere Deum in Ecclesiis, fratres,
sic viverc iit per morcs cuiusque l)enedicatur Dcnis. Nam
qui benedicit Dominum lingua , et factis maledicit, non
in Ecclesiis behedicit Dominum , lingua prope omnes be-
nedicunt, sed non omnes factis. Qaidam vocc benedicunt,
quidam moribus. In quorum autcm moribus non inveni-
tur quod aiunt, faciunt blasphemari Deum ut illi qui ,

nondum intrant Ecclesiam-, quamvis ament peccata sua,

ct id(30 nolint esse Christiani, tamen excusantse per malos,

ut blandiantur sibi seducentes se ipsos et dicant Quid

, , :

mihi persuades ut Christianus sim? Ego fraudem a Chris-

tiano passus sum, et nunquam feci falsum mihi juravit :

Christianus et ego nunquam. Et cum ista dicunt, impe-

,

diuntur a saiute ut nihil eis prosit non quidem quod

: ,

jam boni sunt, sedquod mediocriter mali. Quomodo enim

iiihil prodest aperire oculos, si sit quisque in teneliris :

ita nihil prodest esse in luce, si clausi sunt oculi. Ita et

paganus quidem loquamur velut bene
,
(ut de illis potius
vivcntibus,) patentibus oculis est in tenebris; quia non
agnosclt lucem suam Dominum Ghristianus autem male :

vivens, in luce quidem est nonnisi Dei, sed clausis oculis.

Male vivendo enira videre non vult eum, incujus nomine
> Vf:\]. \\v, II, n. — ' Il)i<l. i. — ^ Ihid. l'?.
 EJVAraiAXIO II 1J\ PSALMLM XXV. 333
taiu[uam c;ecus est in lumine constitutus , nulki visione
veri luminis animatus.

^/vvwx -xA^w wt-wwx vw\ w/xx vw^ vwv vwv\wa wwvwvww wwwxv vwv vw^ww ww

EN\RRATIO I

IN PSALMUM XXVI.

Ipsi David, prius quam liniretur ^

I. Tyro Christi loquitur, cum accedit ad fidem-. « Do-

» minus illuminatio mea et salutaris meus^ quem li-

» mebo^?» Dominus miliietnolitiamsuiet salutem dabit,

quis me auferet ei? « Dominus protector vitae meae, a quo

» trepidabo? » Dominus repellet omnes impetuset insidias

liostis mei, a nuJlo trepidabo.

II. « Dum appropinquant super me uocentes, ut edant
» carnes meas *. -» Dum accedunt ad cognoscendum me
nocentes , et insultandum , ut se milii praeferant mutanti
me in melius 5 utmaledico dente non me consumant, sed
potius carnalia desideria mea. Qui tribulant me inimici
«

» mei. » Non solum qui me tribulant amico animo reprc-

hendentes , et a proposito revocare volentes, sed etiam
inimici mei. «Ipsi infirmati sunt, et ceciderunt. » Dum
ergo id agunt studio defendendi scntentiamsuam, infirmi
facti sunt ad credenda mchora 5 et verbum salutis ,
per
quod facio quod eis disphcet , odisse cceperunt.
III. « adversum me castra non timebit
Si consistant ,

» cor meum^ » Adversus me autem si contradicentium

conspirans multitudo consistat non timebit cor meum ,

,

• Psal. XXVI, I. — * Vide D. Guillon, toni. xxi, pag. 4ii-4*^- — ^ 1*^'^''

XXVI. I. — 4 Ibid. 2. — 5 Ibid. 3.

334 S. AUGUSTINI EPISCOPI

iit in eorum partes transfagiam. a Si insurgat iu mc bel-

)) lum, iu hac ego sperabo. » Si exurgat in me perseculio
hujus saeculi, in hac, quam cogito petitionem, figam
spem meam.
IV. « Unam petii a Domino , hanc requiram. » Unam
enim pctitionem petii a Domino, hanc requiram. « Ut in-
» habitcm in domo Domini omnes dies vitae me£e^ w Ut

quandiu in hac vita sum nullre adversitates rae excludant ,

de numero eorum qui unitatem et veritatem dominicae

,

fidei per orbem terrarum tenent. a Ut contempler delec-

» tationem Domini. » Eo fine scihcet , ut in fide perseve-

ranti appareat mihi species delectabihs ,
quam facie ad
faciem contcmpler. « Etprotegar templum ejus. » Et ab-
sorpta morte in victoriam , immortaUtatc induar, effectus
templum ejus.
V. Quoniam abscondit me in tabernaculo suo in die
((

))malorum meorum^. Quoniamabsconditmein dispen- )>

satione incarnati Verbi sui in tempore tentationum ,

qui-
bus mortahs vita mea subjacet. (( Protexit me in abscon-
)) dito tabcrnacuh sui. )> Protexit me , corde credentem ad
justitiam^.
VI. « In pctra exaltavit me*. )> Et ut manifestum etiam
fieretad salutem quod credidi in sua firmitate fecit
,
,

eminere confessionem meam. ((Etnunc ecce exaltavit ca-

put mcum super inimicos meos^ » Quid mihi servat in
))

fidem quando et nunc cum corpus mortuum cst propter

,

peccatum sentio ccce mentem meam servire legi Dei, nec

,

duci captivam sub rebcllante Icge pcccati^? ((Circuivi,

)) et immolavi in tabernaculo ejus hostiamjubilationis^. )>

Consideravi orbcm credentem in Christum^ et^in eo quod

pro nobis temporalitergDeus humiliatus est, gaudenslau-
' Psal. XXVI, l\. — 2 i][,ij. 5.— 3Rom. x, lo. — 4 Tsal. xxv, 6. — ^Rom,
viu, 10. — 6 ij. VII, 22, elc. — xxvi, 6.
7 Psal.
 ,

ENATIRATIO II IN PSALMUM XXV. 335

davi eum
enim liostia delectatur. « Cantabo et psallam
: tali

))Domino. » Corde atque opere laetabor in Domino.

VII. «Exaudi, Domine vocem meam, qua clamavi ad ,

wte*.» Exaudi, Domine, vocem interiorem, qu.am in

1
aures tuas forti intentione direxi. « Miserere mei, et exaudi

I
)) me. » Miserere mei , et exaudi me in ea.
! VIII. « Tibi dixit cor meum : Quaesivi vultum tuum^. »

Non enim hominibus me ostentavi ; sed in secreto ubi so-

'
lus audis , tibi dixit cor meum non a te aliquod
: Qasesivi
extra te praemium, sed vultum tuum. « Vultum tuum, Do-
)) mine requiram. » , Huic inquisitioni perseveranter ins-
tabo non enim vile
: aliquid, sed vultum tuum, Domine,
requiram, ut gratis te diligam ,
quia pretiosiiis aliquid
non invenio.
IX. «Ne avertas vultum tuura a me^ : » ut inveniam
quod qusero. « Ne declines in ira a servo tuo : » ne te quae-

rens, in aliud incurram. Quid enim hac poena gravius

amanti et quaerenti veritatem vultus tui? « Adjutor meus
» esto. )) Quando hanc inveniam, nisi tu adjuves? «Ne de-
)) rehnquas me, neque despicias me, Deus salutaris meus'*.))

Neque contemnas quod mortahs seternum audet inqui-

rere tu enim Deus sanas plagam peccati mei.
•,

X. « Quoniam pater meus et mater mea derehquerunt

» me ^. Quoniam regnum ssecuh hujus et civitas saecuh
))

hujus , ex quibus temporaliter et mortahter natus sum

dereliquerunt me quserentem te, et despicientem quae
promittebant , cum id quod quaero dare non possent.
« Dominus autem assumpsit me. » Dominus autem, qui
potest ipse dare mihi se , assumpsit me.
XI. « Legem mihi constitue , Domine , in via tua^. »
Ad te igitur tendenti, et tantam professionem perveniendi
" Psal. XXVI, 7.-2 Ibid. 8. — 3 ibid. 9. — ^ Ibid. — 5 ibid. 10. —
«Ibid. II.
 ,

336 S. ALGUSIIJNI EPISCOPI

ad sapiciiliani a timore inchoanli , legcm milii consliLuc

Doniinc , in via tua , nc aljcrianlcm disciplina tua descrat.

« Et dirigc me in scmita recta propter inimicos meos. »
Et dirige mc in rccliludine angustiarum ejus. Non enini
inclioare suflicit, cuminimici, donec pcrveniaLur, noii
quiescant.
XII. « Ne tradideris me in animas tribulantium me. »

Ne sinas tribulantes me satiari de malis meis. « Quoniam

» insurrexerunt mihitcstes iniqui^ » Quoniam insurrcxe-
runt in me falsa de me diccntes , ad amovendum et revo-
candum mc abs te ,
quasi gloriam ab hominibus f[ua?ram.
« EtmenLita cstiniquiLas sibi. » Itaque iniquilas meiida-
cio suo delecLaLaest. Nammc iionmovit, cui exhocpro-
missa est merccs major in ccclis.

XIII. « Credo videre bona Domini in tcrra viven-

» tium -. » Et quoniam hoec prior passus cst Dominus
meus si ; cgo cjuoque linguas morientium contemnam :

«. Os enim quod mcntilur, occidit animam ^ » credo :

videre bona Domini in terra vivcntium ubi nullus est lal- ,

sitati locus.

XIV. « Sustine Dominum virililer age et conforte- , :

» turcortuum, et sustineDominum^. » Sed quandoistud

erit? Arduum est mortali, tardum est amanti sed audi :

non fallacem vocem diccntis, « Sustine Dominum. » To-

lcra ustioncm renum viriliLer^ ct ustionem cordis forlitcr :

non ti])i negatum putcs , (juod nondum accipis. Ne dcs-

peratione deficias, vidc quia dictum cst, « Sustine Domi-
» num. »

'
Psal. XXVI, 12. — 2 iljtj. i3. — 3 Sap. ,^ n. — 4 psal_ xxvr, i4-
 »

EJVAfiRAllO 11 IIV PSALMUM XXVI. 337

«IMI^^VVVVl^/tAAAfVVtA/l^VVVMVVV^VVXAVVVVVVVVVVVVVVVVVVVV^fVVVVVVt/VV^^VV^AVVlltA/VV

ENARRATIO II

IN ELMDEM PSALMUM XX VP.

I. DoMiKus Deus noster alloquens et consolans nos ,

profecto quos respicit ex justo judicio suo in sudore vultus

nostri panem manducare-, ex nobis nobis loqiii dignatur,
ut ostendat quia non solum est conditor noster, sed et
habitator. Voces istae Psahni ,
quas audivimus , et ex parte
cantavimus, si dicamus quod nostrae sint, verendum cst
quemadmodum verum dicamus sunt enim voces magis :

Spiritus Dei quam nostrae. Rursumsi dicamus nostras non

esse profecto inentimur. Non enim est gemitus nisi labo-
,

rantium : aut omnis ista vox, quae hi sonuit, plena dolo-

ris et Licrymarum, potest esse ejus qui nunquam potest
esse miser. Dominus ergo misericors, nos miseri : miseri-
cors loqui dignatus miseris, dignatur etiam uti in ipsis
voce miserorum. Ita utrumque verum est, et nostram
esse vocem, et nostram non esse •, et Spirit-us Dei esse vo-
cem, non esse.Spiritus Dei vox est, quia ista nisi
et ipsius

iUo inspirante non diceremus ipsius autem non est, quia :

ille nec miser est, nec laborat. Istae autem voces misero-

rum et laborantium sunt. Rursus nostrae sunt, quia voces

sunt indicantes miseriam nostram : item non sunt nostrae,
quia ex dono ejus vel gemere meremur.
II. « Psahnus David priusquam hniretur". » Hoc ha-
bet titukis Psahiii, « Psalmus David prius quam hniretur,
hoc est ,
prius quam ungeretur. Unctus est enim ille ut

' Sermo ad plebem. Animum roborat aclversus persecutores , et verae fe-

licitatis desiderio inflammat. — ^ Gen. iu, 19. — ^ Psal. xxvi, i.

cxiv. 22
 ,

338 S- AUGUSTINI EVISCOPI

rex^ Et solus tunc ungebatur rex, et sacerdos : duoe istaj

illotcnipore unctce personue. In duabus personis prasfigu-

rabatur futurus unus rex et sacerdos, utroque munere
unus Christus et ideo Christus a clnismate. Non solum
,

autem caput nostrum unctum est, sed et corpus ejus nos

ipsi. Rex autem est ,
quia nos regit et ducit : sacerdos
quia pro no])is interpellat -. Et quidem solus ille sacerdos
talis extitit, ut ipse esset etiam sacrificium, Sacrificium ob-
tulit Deo non aliud quam se ipsum. Non enim inveniret
prseter se mundissiraam rationalem victimam, tanquam
agnus immaculatus fuso sanguine-suo redimens nos , con-
corporans nos sibi , faciens nos membra sua , ut in iilo et

nos Christus essemus. Ideo ad omnes Ghristianos pertinet

unctio : prioribus autem Veteris Testamenti temporibus
ad duas solas personas pertinebat. Inde autem apparet
Christi corpus nos esse, (juia orancs ungimnr : et omnes
in illo et Christi et Christus sumus ,
quia quodam modo
totus Christus caput et corpus est. Unctio ista perficiet nos
spiritaliter in illa vita ,
quse nobis promittitur. Est autem
hsec vox desiderantis illam vitam 5 et vox qusedam deside-
rantis gratiam Dei ,
quse in nobis in fme perficietur : ideo
cUctum est, « Prius quam liniretur. » Ungimur enim modo
in sacramento, et sacramento ipso prsefiguratur quiddam
quod futuri sumus. Et illud nescio quid futurum inella-
bile desiderare deberaus , et in sacramento gemere , ut in
ea re gaudeamus, qufe sacramento prsemonstratur.
III. Ecce quid dicit : « Dominus illuminatio mea, et

» salutaris meus quem ,

me illuminat re-
timebo^.^» Ille ,

cedant tenebrse me salvat recedat infirmitas ambu-

; ille , :

lans in lumine firmus quem tiniebo ? Non enim talem sa-

,

lutem dat Deus ,

quse ab aliquo possit extorqueri ; aut tale
lumeii est ,
quod ab aliquo possit obtenebrari. Dominus il-
' Reg. XVI, iJ. — » Roiii. VIII, 3'[. — ^ Psal. xxvi, 2.
 :

enarrAtio h iw psalmum XXVI. 339

luminans , nos illuminati ; Dominus salvans nos , salvati

siergo ille illuminans, nos illuminati, et ille salvans, nos

ipsum nos tenebrae et
salvati, prseter infirmitas. Habentes
autem in ipso spem certam et fixam et veram quem ti- ,

mebimus ? Dominus illuminatio tua , Dominus salutaris

tuus. Inveni potentiorem, et time. Ad potentissimum om-
nium, ad omnipotentem sic pertineo, ut etilluminet me ,

et salvet me; nec timeo aliquem praeter ipsura. « Domi-

)) nus protector vitae meae^ a quo trepidabo? »
IV. « Dum appropinquant super me nocentes, ut edant
» carnes meas : qui tribulant me inimici mei, ipsi infir-
» mati sunt, et eeciderunt^ » Itaque ergo quid timebo,
aut quem timebo? Ego quem trepidabo , autquid trepi-
dabo? Qui mepersequuntur, ipsi infirmantur, ipsi cadunt.
Quare autem persequuntur ? « Ut edant carnes meas. »
Quse sunt carnes meae? Carnales affectus mei. Sseviant
persequendo, nihil in me moritur nisi mortale. Erit in
me quo persecutor pervenire non possit , ubi
aliquid ,

habitat Deus meus. Manducent carnes meas finitis car- :

nibus spiritusero, et spiritaUs. Et quidemtantam salutem

mihi promittit Dominus meus, ut etiam modo ista caro
mortalis, quae videtur permitti manibus persequentium ,

non pereat in aeternum sed quod demonstratum est in ca-

•,

pite meo resurgente, hoc omnia memhra sperent. Quem

timeat anima mea quam inhabitat Deus? Quem timeat
,

caro mea, cum corruptibilehoc induerit incorruptionem?

Vultis nosse quia carnes ilii manducant, qui nos perse-
(juuntur, nec ipsi autem carni nostrae metuendum est?
« Seminatur corpus animale, surget corpus spiritale*^. »

Quanta autem fiducia debetesse in eo ,

qui novit dicere :

« Dominus ilhiminatio mea , et salutaris meus, quem ti-

» mebo ? Dominus protector vitae meae , a quo trepidabo ?

» Psal. XXVI, 4- — 'I Cor. xv, 44-

22
340 S. AUGUSTiKl EPlSCOri.
ProtGgitur imperator scutatis , el non timet-, protegitur
a morlalibus mortalis, et securus est : protegitur morta-
lis ab immortali, ei timebit , et trepidabit?
V. Quanta autem fiducia debeat esse in eo ,
qui ista di-

cit , audite adversum me castra non ti-

: « Si consistant ,

))mebit cor meum^. » Castra munita sunt, sed quid

munitius Deo.'' « Si exurgat in me bcUum. » Quid milii
facit bellum? Potest mibi auferre spem meam? Potest
mihi auferre quod datOmnipotens? Sicut non vincitur qui
dat, non aufertur quod dat. Si auferri potest datum,
sic

vincitur dator, Ergo ncc ipsa qupe temporaliter accipimus,

auferre nobis quisquam potest, fratres mei, nisi solus
ille qui dedit. Spiritalia quse donat, non auferet, nisi tu

dimiseris : carnalia vero et temporalia ipse aufert, ([uia

et quisquis alius aufert _,
ipso donante potestatem , aufcrt.
Novimus hoc, et legimus in libro Job, quia nec ille qui
videtur quasi maximam habere potestatem ad tempus dia-
bolus ^, potest ahquid nisi permissus. Accepit potestatem
in intima, et amisit maximaet summa. Et non est ista po-
testas irati , sed poena damnati. Nec ipse ergo potest ha-
bere aliquam potestatem, nisi permissus. Et in illo Hbro
habes quem commemoravi, et in Evangeho Dominus di-
cit : « Hac nocte postuhivit Satanas, ut voscribraret sicut
» triticum , et ego rogavi pro te, Petre, ne deficiat fides
» tua\ » Permittitur autem aut ad pcenam nostram aut ,

ad probationem. Ergo ([uia nobis nemo potest auferre

quod datDeus, nontimeamus nisi Deum. Quidquid aliud
fremuerit quidquid ahud superbierit adversus Jios non
,
,

timeat cor nostrum.

Yl. « Si exurgal in me bellum, in hac ego sperabo. »

In qua? « Unam , inquit, petii a Domino*. » Foeminino

genere appellavit quoddam beneficium , tanquam diceret,
« Psal. XXVI, 3. - - ' JoL. 1. — ^ Luc. xiti, 3i. — 4 p.^al. xxvi, f;.
 F.NARP.ATIO II IN PSALMI M WVI. 34l
Unam petilionem. Et quomodo solemus loquentes dicere,
verbi gratia, Duas habes; non dicimus, Duo : hoc more
loquendi usa est Scriptura : « Unam, inquit, petii aDo-
>> mino, hanc requiram. » Videamus quid petit qui nihil
timet. Magna securitas cordis. Yultis nihil timere? Hanc
unam petite, quam unam petit qui nihil timet , aut quam
petit ut nihil timeat? « Unam, inquit, petii a Domino ,

»hanc requiram. » Hoc hic agitur ab eis ,

qui bene am-
bulant. Quid est hoc? quae est illa una? « Ut inhabitem
» domo Dominiomnes dies viti3e mere'. » Hsec est una;
in
domus enim ea dicitur ubi semper manebimus. In ista
peregrinatione dicitur domus sed proprie tabernaculum ,

appellatur. Tabernaculum peregrinantium, et quodara

modo mihtantium et adversus hostem pugnantium est.
,

Quando ergo tabernaculum est in hac vita, manifestum

est quia est et hostis. Nam simul habere tabernacula hoc ,

est esse contubernales et nostis hoc nomen esse mihtan-

:

tium. Ergo hic tabernaculum ibi domus. Sed et hoc ta- ,

bernaculum interdum per abusionem vicinitatis dicitur

domus et domus ahquando secundum eumdem modum
,

dicitur tabernaculum proprie tamen illa domus, hoc

:

tabernaculum.
YII. Quid autem acturisimus in ilJa domo, habes evi-
denter expressisse ahum Psalmum : « Beatiqui habitant in
)) domo tua, in s^cula saeculorum laudabunt te-. » Hac
iste , si dicendum est amore isto
, cupiditate ardens , et
sestuans, desiderat omnes dies vitae suse in domo Domini
habitare in domo Domini omnes dies vitae suae
: non ,

quasi fmiendos, sed seternos. Sic enim dicuntur dies, quo-

modo anni de quibus dictum est « Et anni tui non de-
, :

» ficient". » Nam dies vitae aeternse unus dies est sine oc-

casu. Hoc ergo dixit ad Dominum : « Concupivi hanc,

' Psal. \xvi. 4- — ^"
Td. lAfxni. .5 — ^ M. ci, "i^.
342 S. AUGtJSTINI EPISCOPI

» Unam pelii, Hanc requiram. » Et qiiasi diceremus ei :

Et quid ibi facturus esPquae ibi delectatio tua? quod avo-

camentum cordis?qu?e illae dclicine, unde gaudia suppe-
tent? Non enim ibi perdurabis, nisi lelix eris. Felicitas
autem illa unde succedet? Habemus enim hic felici-
tatcs diversas generis humani, et miser quisque dicitur
quando quod amat. Amant ergo homines
illi subtrahitur
diversas res et quando quisque quod amat habere vide-
;

tur, fclix vocatur. Vere autem feHx est non si id ha- ,

beat quod amat sed si id amet quod amandum est. Multi

^

enim miseri magis habendo quod amant_, quam carendo.

Amando enim res noxias miseri, habendo sunt miseriores.
Et pi'opitius Deus cum male amamus negat quod , ,

amamus iratus autem dat amanti quod male amat. Habes

:

evidenter dicentem Apostolum « Tradidit illos Deus in :

» concupiscentiam cordis eorum » Dedit ergo quod !,

amabant, sed damnando. Habes rursum negantem peti-

tum « Propter quod ter Dominum rogavi inquit aut
: , ,

» auferret eum a me (stimulum videlicet carnis ) et dixit

, ,

» mihi : mca nam virtus in infirmitate

Sutlicit tibi gratia ^

» perficitur''^ » Ecce illos dedit in concupi^centiam cordis

eorum Paulo apostolo negavit quod oravit illis dedit ad
: :

damnationem huic negavit ad sanitatem. Cum autem id

,

amanius quod vult Dcus ut amemus, procul dubio datu-

rus est nobis. Hcec est illa una, quae debet amari, ut ha-
bitemus in domo Domini per omnes dics vilse nostrse.
VIII. Et quia in istis terrenis hal)itationibus , diversis
deliciis et voluptatibus homines oblectantur, et unusquis-
que in ea vult domo habitare , ubi non habeat quod of-
fendat animum , et habeat multa quae delectent ; si aiitcm
subtrahantur ea qua3 delectabant, vult homo undecum-
que migrare : interrogemus quasi curiosius , et dicat iste,
" Rom. 1, 2\. — - i Cor. xii, 8, 9.
 ENAURATIO II IW PSALMUM XXVI. 343
quid nos ipsi ,
quid acturus est iii illa donio , ubi cupit et
optat , et desiderat lioc unum petit a Domino habitare ,

in ea omnes dies vitae suse. Quid ibi agis quaeso te? quid ,

est quod desideras ? Audi quid « Ut contempler delecta- ,

» tionem Domini *. » Ecce quod amo ecce quare volo ,

habitare in domo Domini per omnes dies vitse meae. Habet

ibi magnum spectacukim delectationem ipsius Domini ,

contemplari. Vult fmita nocte sua hserere in luce ipsius.

Tunc enim erit mane nostrum nocte transacta : unde alio
loco Psalmus dlcit « Mane astabo
: tibi , et contempla-
» bor^. » Modo ideo non contemplor, quia cecidi : tunc
astabo et contempiabor. Haec vox humana est. Cecidit
,

enim homo et non mitteretur qui erigeret, nisi cecidisse-

,

mus. Nos cecidimus ille descendit. Ille descendit nos

, ,

levamur « Quia nemo ascendit

: nisi qui descendit^. » ,

Qui ruit, levatur^ qui descendit. ascendit. Et non ideo

desperemus quia ille solus ascendit. Levat enim nos ad
,
,

quos cadentes descendit : et stabimus , et contemplabi-

mur, et magna delectatione perfruemur. Ecce dixi hoc,
et exclamastis desiderio cnjusdani speciei nondura visae.

Excedat cor vestrum omnia usitata, et excedat intentio

universas cogitationes vestras solemnes ex carne , eductas
a sensibus carnis, et imaginantes nescio quae phantasmata.
Totum ab animo rejicite , cjuidquid occurrerit negate :

cognoscite infirmilatem cordis vestri , et quia vel occurrit

qitod cogitare possetis non enim , dicite : Non est illud :

si jam occurrisset. Ita desiderabitis quod-

illudesset, mihi
dam bonum. Quale bonum ? Omnis boni bonum unde ,

omne bonum bonum cui non additur quid sit ipsum bo-
,

num. Dicitur enim bonus homo, et bonus ager, et bona

domus, et bonum animal et bona arbor, et bonum cor- ,

pus, et bona anima adjunxisti, quoties dixisti Bo-

: :

Psal. XXVI, 4- — ' Id- V, 5. — 3 Joan. m, i3.

o44 S. AIGUSTIM EPISCOPI

num. KhL bonum simplex, ipsum honumquo cuncla sunl

bona, ipsum bonum e\ c[uo cuncta sunt bona ipsa est :

delectatio Domini banc contemplabimur. Jam videte,

,

fratres , si nos delectant bona ista quae appellantur bona,

si nos dclectant bona
non sunt per qu.ic se l)ona-, omnia
enim mutabilia non sunt per se bona : qualis erit con-
templatio incommutabilis boni, aeterni, semper eodem
modo manentis? Quandoquidem ista quaedicuntur bona,
nullo pacto nos delectarent, nisi essent bona; nec abo
pacto essentbona, nisi ab illoessentqui simpliciter bonus
est.

IX. Ecce quare babitare volo , inquit, in domo- Domini

per omnes dies vitse Ut contem-
meoe. Dixi vobisquare : «

» pler delectationem Domini. » Ut autera semper contem-

pler, et nulla molestia me contingatcontemplantem, nulla

suggestio aversat, nulla auferat aUcujus potenlia nullum ,

inimicum patiar contemplando et perfruar deliciis

in ,

securus, ipso Domino Deo meo, quid fiet mibi? Proteget

me. Non solum ergo contemplari volo delectationem Do-
mini, ait, sed etiam «Protegi templum ejus^ » Ut tem-
plum suum me protegat, ero templum ejus, et protegar
ab eo. Numquid tale est templum Dei qualia templa sunt ,

simulacrorum. Simulacra gentium templis suis protegun-

tur : Dominus Deus noster templum suum proteget, et
securusero. Contemplabor ad delectationem , et protegar
ad salutem. Quam erit illa contemplatio perfecta, tara
ista perfecta protectio; et quara illud perfectum gaudiuni
contemplandi, tam perfecta etiara incorruptio sanitatis.

Ad ista duo verl^a quae dixit, « Contempler delectationera

» Domini, etprotegar templura ejus, » pertinent illa duo,
unde Psalmus coepit a Dominus illuminatio mea, et sa-
:

))lutaris meus quem timeboPQuia conteraplabor delec-

,

' Psal. XXVI, 4-

 ENAP.UATIO ri I\ PSALMLM XXVI. 345
» tationem Domini , illuminatio mea est : quia proget me
» templum suum salutaris meus est. » ,

X. Quare aiitem nobis hoc praestat in fmem? « Quoniam

» abscondit me in tabernacuJo suo in die malorum meo-

» rum^ » Erit ergo mihi in domo habitatio per omnes

dies vitse mese, ad hoc ut contempler delectationem Do-

mini, et protegar tempkim ejus. Ut autem illuc perve-
niam, unde mihi promitto? « Quoniam abscondit me in
» tabernaculo suo in die malorum meorum. » Tunc non

erunt dies malorum meorum sed vidit me in diebus ma- ,

lorum meorum, Qui ergo me longe positum misericorditer

respexit, secum positum quomodo beabit? Propterea ergo
non impudenter unam illam petivi ncc mihi dixit cor :

meum Quid petis, aut, A quo petis? Audes enim a Deo

:

aliquid petere, peccator inique? audes sperare aliquam

contemplationem Dei te habiturum, infirme, immundo
corde? Audeo, inquit, non de me, sed de ipsius delec-
tatione non de mea prresumptione, sed de iUius pignore.
;

Qui tantum pignus dedit peregrinanti, deseret pervcnien-

tem? « Quoniam abscondit me in tabernaculo suo in die
)) malorum meorum. » Ecce dies malorum nostiorum,
malorum aliter habent impii, aliter fide-
vita ista est. Dies
les. Nam etiam credentes, sed adhuc peregrinanles a Do-

mino, « Quandiu enim sumus in hoc corpore, peregrina-

» mur a Domino'^ » hoc Apostohis dixit, si dies malorum
:

non agunt, unde vox dominicae Orationis « Libera nos a ^

)) malo^, » si non sumus in diebus maJorum? Sed longe

discretius dies malorum agunt qui adhuc non credide-
runt : nec ipsos ille despexit. Etenim Christus pro impiis

mortuus est^. Audeat ergo pr?esumere anima humana, et

unam ilJam petere 5 secura habebii^ secura possidebit.
Tantum dilecta est foeda, puJchra quomodo fulgebit I

P«al. XXVI, ,"). — 2 ri Cor. v, G — 3 Mattli. vi, H. — 4 Rom. v, 6.

 :

346 S. AUGUSTINI EPISCOPI

« Quoiiiam al)SCondit mc in labcrnaculo suo, in tlic ma-
» lorum meorum protexit me in abscondito tabernaculi
:

» sui'. » Quid est absconflitum tabernaculi ipsius.? quid

est hoc ? Multa enim quasi mcmbra tal)ernaculi forinsecus

videntur. Et est quasi adytum, quod dicitur penetrale

secretum, interius tempii. Et quid est hocPquod solus
sacerdos intrabat'^. Et forte ipse sacerdos est absconditum
tabernaculi Dei. Accepit enim de isto tabernaculo carnem,
et fecit nobis abconditum tabernaculi ut tabernaculum :

ejus alia membra ipsius credentes in eum sint, abscondi-

tum autem tabernaculi ipse sit. « Mortui enim cstis, ait

» Apostolus, et vita vestra abscondita est cum Christo in

» Deo^. »

XI. An vis nosse quia inde dicit? Petra nempe est

Christus^. Audite quid sequifur Quoniam absconditme
: «

» in tabernaculo suo in die malorum meorum protexit ;

» me in abscondito tabernaculi sui. » Quaerebas quid sit

absconditum tabernaculi, audi quod sequitur : « In Petra

» exallavit me. » Ergo me. Quia in
in Christo exaltavit
pulvere humiliasti te, in petra exaltavit te. Sed Ghristus

sursum est, tu autem adhuc deorsum. Audi sequentia :

» Et nunc exaltavit caput meum super inimicos meos^.

» Et nunc, » antequam veniam ad illam domum, ubi volo

habitare per omnes dies vitae mese, antequam veniam ad

illam contemplationem Domini, « Et nunc exaltavit caput
» meum super inimicos meos. » Adhuc patior inimicos
corporis Christi, adhuc non sum exaltatus super inimi-
cos : sed, « Caput meum exaltavit supcr inimicos meos. »

Jam caput nostrum Christus in ccelo est, adhuc inimici

nostri possunt in nos saevire : nondum sumus exaltati su-
per illos ^ sed caput nostrum jam ibi est : unde hoc dixit

• Psal. XXVI, 5. — » Hebr. ix , 3. — ^ Coloss. lu. — 4 i Cor. x, 4- —

— 5 psai xxYi, 6.
 »,:

EWARHATIO II TN PSALMTJM XXVI. 347

» Saule, Saule, quid me persequeris^ ? » Se dixit in nobis
esse hic deorsum ergo et nos in illo sumus ibi sursum
:

quia « Et nunc exaltavit caput meum super inimicos meos.

Ecce quale pignus habemus, unde et nos fide et spe et
charitate cum capite nostro sumus in coelo in aeternum :

quia et ipsum Divinitate bonitate unitate nobiscum est

, ,

in terrausque in consummationcm saeculi'^.

XII. « Circumivi, et immolavi in tabernaculo ejus hos-

» tiam jubilationis^. » Immolamus hostiam jubilationis,

immolamus hostiam laetitiae , hostiam gratulationis , hos-

tiam gratiarum actionis, quse verbis exphcari non potest.
Immolamus autem, ubi? In ipso tabernaculo ejus, in sancta
Ecclesia. Quid ergo immolamus? Abundantissimum et ine-
narrabile gaudium, nulhs verbis, voce ineffabili. Hxc est

hostia jubiJationis. Unde quaesita, unde inventa est? Cir-

cumeundo, « Circumivi, inquit, et immolavi in taberna-
)) culo ejus hostiam jubilationis. •» Circumeat animus tuus
per universam creaturam undique 5
tilji clam^bit creatura
Deus me fecit. Quidquid te delectarit in arte, artificem
commendat magisque ; si circumeas universa , conside-
ratio concipit artificis laudem. Vides magna opera
coelos,

Dei sunt. Yidcs terram, Deus fecit seminum numeros,

diversitates germinum, multitudinem animalium. Circumi
adhuc coelos usque ad terram nihil relinquas undique , :

tibiomnia resonant conditorem et ipsae species creatu- ;

rarum, voces sunt quoedam Creatorem laudantium. Quis

autem explicet universam creaturam ? quis illam explicet
laudibus? quis digne laudet coelum et terram, mare, et
omnia quae in eis sunt? Et ista quidem visibilia. Quis
digne laudet Angelos , Sedes, Dominationes , Principatus,
et Potestates? Quis digne laudet hoc ipsum quod in nobis
viget , vegetans corpus, movens membra, sensus exerens,
' Act. IX, 4- — ' Mattli. xxvni, 10. — ^ Psal. xxvi, G.
 ;

348 s. ArausTiNi kpiscopt

et nicmoria tam multa complectens, intellectu tam multa
disccrncns, quis digne laudet? At si in istis crcaturis Dei
sic laborat humanus sermo, in Creatore quid agit, nisi sola

restet sermone dcficiente jubilatio ? « Circamivi, et immo-

» lavi in tabernaculo cjus hosliam jubilalionis. »

XIII. Est ct alius scnsus, qui mihi vidclur adcontextio-

nem Psahni magis pcrtinere. Quia enim dixerat in petra se
exaltatum ,
quod est Christus ^ et caput suum exaltatum
super inimicos suos, quod cst Christus : etiam se, qui in
petra exaltatus est, in eodem capite suo exaltatum intel-
ligi vohiit super inimicos suos, referens hoc ad honorem
Ecclesiae, cui cessit inimicorum persecutio : et quia hoc
per fidem orbis terrarum factum est, « Circumivi, iufjuit,

)) et immohivi in tabernaculo cjus hostiam jubilationis^ : ))

id est, consideravi fidcm orbis terrarum, in qua exalta-

tum est caput meum, super eos qui me persequebantur
et in ipso tabernaculo ejus, id cst, in Ecclesia toto orbe
diffusa, ineffabihter laudavi Dominum.
XIY. « Cantabo et psallam Domino. )) Securi erimus,
et securi cantabimus, et securi psallemus, cum contem-
plabimur delectationem Domini, et protegemur templum
ejus, in illa corruplione, quando absorbebitur mors in
victoriam-. Modo quid? Quia jam dicta sunt gaudia illa,
quoe habebimus, cum acceporimus iUam unam petitio-
nem. IModo quid? « Exaudi, Domine, vocem meam^, )>

Gemamus modo, oremus modo. Gemitus non cst nisi mi-

serorum, oratio non cst nisi indigentium. Transict oratio,
succcdet laudatio-, transiet fletus, succedet gaudium. In-
terim modo, quando in diebus malorum nostrorum su-
mus, non cesset oratio nostra ad Deum, a quo unam iJLam
petamus et ab ipsa petitione non desinamus, donec ad
•,

eam illo donante ac perducente perveniamus. « Exaudi,

' r-:al, XXVI. (». — ^ 1 Cor. xv. 54- — ' Psal. xxvi, 7.
 EWARRArXO IX XJh PSALML.M XXV X, 349
)) Domine vocem meam
, qua clamavi ad te ; miserere ,

)) mei, et exaudi me^ » Unam illam petit, tam diu rogans,

flens, gemens, non petit nisi unam. Finivit omnes cupidi-

tates remansit illa una quam petit.

,

XV. Audi quia hanc petit « Tibi dixit cor meum : :

)) vultum tuum'^. » Hoc est ergo quod paulo ante

Quaesivi
dixit « Ut contempler deiectationem Domini. Tibi dixit
;

)) cor meura Qusesivi vultum tuum. » Si gaudium nos-

:

trum in isto sole esset, non cor nostrum diceret, « Quse-

» sivi vultum tuum sed oculi corporis nostri. Cor
: ))

nostrum cui dicit « Qusesivi vultum tuum

, nisi ei qui , )>

pertinet ad oculum cordis ? Lucem istam quaerunt oculi

carnis, lucem illam quaerunt oculi cordis. Sed vis illam
lucera ,
quoe videtur oculis cordis , videre : quia ipsa lux
Deus est. « Deus enira lux est, ait Joannes, et tenebra3 in
)) eo non sunt ullse". )> Vis ergo videre illam lucem ? Munda
oculum, unde videtur : « Beati enim mundo corde, quia
)) ipsi Deum videbunt^. »

XVI. « Tibi dixit cor meum Quoesivi vultum tuum, :

))vultum tuum, Domine, requiram. « Unam petii a Do-

mino, hanc requiram, vultum tuura. « Non avertas fa-
))ciem tuam a me. » Quomodo se fixit in ista una peti-
tione? Vis impetrare? Aliud noli petere. Uni suflice, quia
una tibi sufticiet. « Tibi dixit cor raeura Quresivi vultum :

)) tuura^ vultum tuum, Doraine, requirara. Ne avertas

)) faciera tuam a me : ne declines in ira a servo tuo^. »

Magnifice, nihil dici divinius potest. Sentiunt hoc qui

vere aniant. Ahus vellet beatus et immortahs esse in his,
quas dihgit, terrenarum concupiscentiarura voluptatibus:
et forte propterea Deum coleret, et oraret, ut diu hic
viveret in deliciis suis, et non ab eo ahquid periret quod
I
P?al. XXVI, 7. — > IbiJ. 8. — 2 I Joan. i, 5. — ''iMalth. v, 8. — 5psal.
SXVI. Q.
 :

350 S. AUGUSTIWI EPISCOPI

terrena possidet cupiditas, nec aurum, nec argentum, nec

si ([uid praediorum oblectaret oculos ejus, nec amici mo-
rerentur, nec filii, nec conjux, nec clientes-, in his deli-

ciis vellet sempcr non potest semper,

vivere. Scd tjuia

novit enim se mortalem fortc ad hoc coht Deum, et ad

;

hoc orat Deum, et ad hoc gemit Deo, ut ista illi omnia

usque in senectutem suppetant. Et si diccret ei Deus :Ecce
facio te iii his immortalem pro magno bono acciperet, :

et exultatione gaudiorum gratulatus non se caperct. Non

vult hoc iste, qui unam petiit a Domino. Sed quid vult?
Contemplari deiectationem Domini pcr omnes dies vitae
suse. Rursusque ahus qui hoc modo et hac causa coleret
Deum, si illa sibi temporalia adessent, iratum Deum non
timeret, nisi ne illud auferret. Iste non propter hoc timet
iratum ;
quandoquidem et de inimicis suis dixit : « Ut
» edant carncs meas'. Unde timet iralum? Ne auferat
«

quod araavit. Quid amavit? Yultum tuura. Ideo hanc

putat iram Domini, si avertat ab illo vultum suum. Domine,
« Ne dechnes in ira a servo tuo~. » Posset iUi forte res-
ponderi hoc modo Quid times ne dechnet a te in ira ?
: ,

Magis si a te dechnaverit in ira, non in te vindicabit si :

incurras in illum iratum, vindicabit in Opta ergo po-

te.

tius ut dechnet a te in ira. Non, inquit. Novit enim quid

desiderat. Ira ejus, non est nisi aversio vultus ejus. Quid
si te faciet in dehciis istis et vohiptate gaudiorum terre-
norum immortalem ? Respondet amator tahs : Nolo, quid-
quid mihi prgeter illura est, dulce non est : quidquid mihi
vult darc Dominus meus^ auferat totum, et sc mihi det.
« Ne dechnes in ira a servo tuo. » Fortc ab ahquibus dc-
chnat, non in ira 5
quomodo a quibusdam qui illi dicunt
« Averte faciem tuam a peccatis meis^. » Quando a pec-
catis tuis avertit faciem suam, non in ira a te declinat.
« Psal. XXVI, 2. — ' Il)id. 9. — 3 jj. l^x, ii.
 •

ENARUATIO 11 IN PSALMUM XXVI. 351

Avertat ergo faciem suam a peccatis tuis : sed non avertat
faciem suam a te.

XVII. « Auditor meus esto, ne derelinquas me ^ » Ecce

enim in via sum petivi a te unam, habitare in domo tua
^

per omnes dies vitae meae, contemplari delectationem

tuam protegi templum tuum hanc petivi unam sed ut
, ; :

ad illam perveniam, in via sum. Forte dices mihi Nitere, :

ambula hberum arbitrium

, tibi dcdi, voluntatis tuae es,
prosequere viam, qusere pacem et sequereeam, noU avia
declinare -, noh ibi vemanere, noh retro respicere : perse-
vera in ambulando, quoniam « Qui perseveraveiit usquein
)) finem, hic salvus erit^.)) Jam tu accepto hbero arbitrio,
quasi praesumis unde ambules (15) •, noh de te praesumere,
si te dereliquerit , in ipsa via deficies, cades, aberrabis,
remanebis : dic ergo ilh : Voluntatem quidem hberam
mihi dedisti : meus « Ad-
sed sine te nihil est mihi conatus :

» jutormeus esto, nedereHnquas me neque despicias me, :

» Deus salutaris meus*. Tu enim adjuvas qui condidisti^

))

tu non deseris qui creasti.

XVIII. « Quoniam pater meus et mater mea derelique-
» runt me^. FecitseparvuIumDeo ipsumfecitpatrem,
)) :

ipsum fecitmatrem. Paterest, quia condidit, quia vocat,

quiajubet, quia regit mater, quia fovet, quia nutrit, :

meus et mater mea dereli-

quialactat, quia continet. « Pater
)) querunt me Dominus autem assumpsit me ))et regendum
: :

et nutriendum, Mortales parentes genuerunt, fihi succes-

serunt mortales mortalibus, etadhoc nati sunt qui succe-
derent, ut c[ui genuerunt decederent : non decedet qui
me nonrecedam. « Patermeuset mater
creavit, ego ab illo
))mea dereliquerunt me Dominus autem assumpsit me. : ))

Exceptis etiam iUis duol^us parentibus, de quorum carne nati

' Psal. XXVI, 9. — ' Id. xxxin, i5. — ^jiatth. xix, 22, et xxiv, i3. —
4Psal. XXVI, 9. — 5 ibid. lo.
 :

3o2 S. ADGUSHKI EPISCOPI

sumus, patie masculo, et matre foemina, tanquam Adam et

Eva c\cepLis illis duobus parenlibus, habemus hic alium
:

patrem, et aham matrem, vel potiushabuimus. Patcr se-

cundum sreculum diabolus , cst et fuit nobis pater cum
cssemus infidcles. Nam infidehbus dicit Dominus : « Vos
» apatre diaboloestis^ » Si ille pater omniumimpiorum,
qui operatur in fihis dillidentiae' , mater quoe est? Est
quaedam civitas, qure Babylonia dicitur : civitas ista, so-

cietas est omnium perditorum ab Oriente usque in Occi-

dentem ^ ipsa habet regnum terrenum. Secundum hanc
civitateni respubhca qu?edam dicitur (16), quam modo
videtis senescere et miuui haec prima fuit mater nostra , :

in hac nati sumus. Cognovimus ahum patrcm, Deum^

rehquimus diabolum. Quando enim audet accedere ad
eos quos ille suscepit, qui superat omnia? Cognovimis
,

aham matrem, JerusaJem coelcstem, cjune est sancta Eccle-

sia , ciijus portioperegrinatur in terra : rehquimus Baby-
loniam. « Pater meus et mater mea derehquerunt me : »

non habent jam t[uod mihi prsestent quia ct ([uando mihi ;

pryestare videbantur, tu praestabas et ilhs imputabam. ,

XIX. A quo enim etiam secundum mundum istum

praestatur homini, nisi a Deo? Aut quid aufertur homini 5

nisi ille jusserit , aut permiserit qui donavit? Sed putant

vani homines, ([uod hoc daemones prsestent quos adorant ,

et aliquando dicunt Deus ad vitam oeternam neces-

sibi,

sarius est, ad iliam vitam sj^iritalem potestates autem :

istae debent a nobis coh, propter ista temporalia. ina-

nitas generishumani! Plus amaseas res proj^ter quas istos

vis colere : profecto plus habes islos colere, ut non dicam

plus,certe vel tantuni. iSon vult autem Deus coli cura
ilhs, si ipse coiatur multo amphus, et
nec ilh multo mi-
nus. Quid ergo, inquies, et isti non sunt necessarii ad
' Joan. vui, 44- — ' Eplies. ii, 2.
 EJVAIIUA'1'10 II IN PSALMUM XXVI. 353
haec? Non. Sed timendum est, neirati noceant. Non no-
cebiint nisi ille permittat, Isti setnper liabent voluntatem
nocendi, nec siplacentur, nec si rogentur, desinunt no-
cere velle. Hoc enim malevolentiye illorum proprium est.
Ergo quid facies eos colendo , nisi ut illum oflfendas ,
quo
offenso in istorum potestatem daberis : ut qui tibi nihil
possent facere illo placato , faciant quidquid volunt illo
irato. Et ut noveris quamfrustra istoscolas, quasipropter
temporalia, quisquis haec cogitas OmnesquicoluntNep- :

tunum, non naufragaverunt, aut omnes (jni blasphemant

Neptunum, ad portum nonpervenerunt? Omnesmulicrcs
colentes Junonem bene pepererunt, aut omnes blaspbe-
,

mantes Junonem,malepepcrerunt? Hincintelbgat Chari-

tas Vestra inanes esse homines, c[ui istos vobmt colerc vel

propter ista terrena. Nam si propter ista tcrrena colendi

essent, soli cultores illorum terrenis omnibus abundarent.
Quod ({uidem si esset, fugere nos taba dona et unampe-
tere a Domino deberemus. Huc accedit, quia ct ista ille

dat, qui offenditur cumisti coluntur. Ergo rehnquat nos

pater noster, etmater nostra : rebnquat diabolus, rehn-
quat Babylon civitas : Dominus nos suscipiat consolandos
temporalibus, beatificandos oeternis. (c Quoniam pater meus
I
» et mater mea dereliquerunt me : Dominus autem as-
)) sumpsit me. »

XX. Jam ergo assumptus esta Domino, deserta illa civi-

tate etrectore ejus diabolo, quia rectorimpiorum diabolus
est, rectormundi, tenebrarum barum. Quarum tenebra-
j
rum? Peccatorum infidelium. Undejamcredentibus dicit
,

• Apostolus « FuistisaHquando tenebrae, nunc autem lux

:

))inDomino^.)) Ergo jam suscepti abillo, quid dicamus :

« Legem mihi constitue, Domine, invia tua^. Ausus es )>

'
petere legem ? Quid si tibi dicat Implebis legera ? si dedero :

'
Ephes. V, 8. — * Psal. xxvi, n.
cxiv. 23
 :

354 S. AUtiliSTXM EPISCUPX

legem, implehis eamPNon auderet petere, nisi primo di-
ceret: Dominus autemsuseepil me. n Non auderet petere,
«

nisi primodiceret: Adjutormeus esto. Ergo si tu adjuvas,

si tususcipis, da legem « Legem mihi constitue, Domiue, :

))in via tua. » Ergo legem mihi constitue in Christo tuo.

Ipsa enim via locuta est nobis, et dixit « Ego sum via, :

» veritas et vita^ » Lex in Christo, lex cum misericordia

est. Ipsa est sapientia de qua scripluni est « Legt-m au- , :

» tem et misericordiam in hngua portat -. » Et si oirenderis

aliquid in lege 5 ille qui pro te fudit sanguinem suum con-,

fuenli ignoscit libi : tu tantum viam noli deserere, dic illi

Susceplor meus esto. Et dirige rae in semita rccta prop- «

» ter inimicos meos^. » Legem da,sed neauferas miseri-

cordiam qui dixit in alio Psalmo « Nam et misericordiam

: :

» dabit, qui legem dedit*. » Ergo, « Legem mihi consti-

» tue, Doniine, in viatua, » hoc ad prseceptum pertinet :

ad misericordiam quid pertinet? « Etdirige me, inquit,

» in semita recta ,
propter inimicos meos. »

XXI. « Ne tradideris me inanimas tribulantium me^ : »

id est, nc consentiam tribuiantibus me. Sienim consen-

seris tribulanti te in animam ipsius qucdara modo non ,

devorabit carnera sed voluntate perversa animam tuam,

manducabit. « Ne tradiderisme in animas tribulantium

» me. » Trade , si hoc pJacet, in manus tribulantium.
Dixerunt enim hoc ilH Martyres, et tradidit suos in manus
tribulantium. Sed quid tradidit.^ Carnem. Quod dieitur
in hbro Job : « Terra tradita est in manus impii*^ : » caro
tradita est in manus persecutoris. « Ne tradideris me^ »

non carnem meam sed me. Anima tibi loquor, mens tibi ,

loquor non dico Noli tradere carnem meam in manus

: ,

tribulantium rae 5 sed, « Noli rae tradere in animas tri-

Joan.
" 6. — XIV, ^ Prov. xxxi, 26. — ^ Psai, xxvi, 11. — ^ Id.Lxxxin, 8.
— xxvij 12. —
5 id. fi
Job. IX, 24.

I
 ,,

EJNARllATlO II IN PSALMUM XXVI. 355

» bulantium me.wEt quomodo traduntur homines in ani-
mas tribulantium se? (v Quoniam insurrexerunt in me testes
» iniqui » Jam quia . tesles iniqui sunt , et multa maJa in
rae dicunt , et in multis mihi detrahunt 5 si traditus iuero
in animas eorum , mentiar et ego , et ero socius eorum
non particeps veritatis tuae, sed comparticeps mendacii
adversus te : « Exurrexerunt milii testes iniqui : etmentita
» est iniquitas sibi^ » Sibi, non raihi : sibi semper men-
tiatur, mihi autem non raentiatur. Si tradideris me in
animas tribulantium me, idest, si consensero volunta-
tibuseorum, jam non sibi mentita erit iniquitas, sedet
mihi : si autem saeviant quantum voluerint, et conentur
impedire cursus meos^ non taraen tu me des in animas
eorum, non consentiendo voluntatibus eorum, remanebo
ego, et permanebo in veritate tua, et mentietur iniquitas,
non mihi sed sibi. ,

* XXII. Redit ad illara unam post ista pericula, post la-

bores post difKcultates inter manus persequentiura et
,
,

tribulantiura sestuans, anhelans, laborans, et lirmus et

certus ilio suscipiente, illo juvante, illo ducente, illo re-
genle tamen post illum circuitum et j ubilationem exultans
:

gaudio; et gemens in laboribus, suspiravit ad extreraum

et ait : « Credo videre bonaDomini in terra viventiura. »

Obona Domini dulcia , inimortaha, incoraparabilia, sera-

piterna, incoramutabiha. Et quando vos videbo, bona
Domini.? Credo videre, sed non in terra raorientium.
» Credo videre bona Domini in terra viventium ^. » Eruet
me Dominus a .•jrra morientium, qui propter me dignatus
est suscipere terram morientiura , et raori inter raanus
morientiura-, eruet rae Dorainus de terra morientium :

« Credo videre bona Domini in terra viventium. » Suspi-

rans dixit, laborans dixit, perichtans dixit mtermagnara

• Psal. XXVI, 12. — » Ibid. i3.

23.
 356 S. AlGLSTlM EVlhCOri

lurliam lonlalioimm ; sod lamoii sjicrans lotum dc miseri-

cordia ejus, cui dixit : « Logcm mihi constituc, Domine. »

XXI II.
Et (juid ille dicit, qiii legem illi constituit? Au-
diamus vocom Domini desuper exhorlantis nos, conso-
ct

lanlis nos illius voccm, ([uom habemus pro patre et

;

matre, (pii nos dorolit|uerunt illius vocem audiamus. ,

Audivit cnim gomitus nostros vidit suspiria nostra in- , ,

luitus cst dosiderium noslrum, et unam potitionom nos-

tram, unam postulationcm por advocalum Chrislum li-

bentcr accepit ; et donec poragamus istam peregrinationem,

non ablaturus quod promisit dixitno-
i]ua dilaturus ost , ,

]iis«SustinoDominum. «Xon sustincbis mcndacem, non

;

eum qui poterit falli non eum qui non est inventurus ,

quod dot. Omnipotons promisit, certus promisit, verax

promisit : (( Sustine Dominum , viriliter age. •» Noli dis-
solvi : ne sis inter eos (piibus dicitur : « Vi^ his qui perdi-
deruntsustinentiam*. Susline Dominum. « omnibus nobis
dicitur, ot uni homini dicitur. Unus sumus in Christo,
corpus Christi sumus qui unam ilJam dosidoraraus, qui ,

unam illam pctimus, tpii in illis diebus malorum nostro-

rum ingcmiscimus, qui crodimus nos vidcre bona Domini
in torra vivontium-, nobis omnibus, qui unus in uno su-
mus, dicitur : « Sustino Dominum, virilitor ago-, et cou-
» fortetur cor tnum , ct sustine Dominum. » Quid aliud

tibi dicat quam ut hoc ropctat quod

, audisli.^ « Sustine

)) Dominum, virilitcr agc. » Ergo qui pcrdidit suslijicn-

tiam, cfToeminatus est, perdidit vigorem. Hoc viri , hoc
fcemin.T? audiant, quia in uno viro vir et foemina. Talis
in Christo noc masculus ncc foemina est'. « Sustine Domi-
» num , viriliter age ; et confortotur cor tuum, et sustine
)) Dominum. ^ Sustinendo Dominum habebis eura , ha-
' Eccli. n, iG. — 2 Gal. iii, 2?.
 ENAllllATIO IN PSALATUM XXVTT. 357
bebis quem sustinebis. Aliud desidera, si majus , si me-
Jius, si suavius invcneris.

ENARRATIO
IN PSALMUM XXVII.

Tpsius David.

I, Tpsius mediatoris vox est, manu fortis in connictu

passionis. Qu;tc aulem videlur oplare inimieis , non male-
voIentia3 votum est, sed enunlialio paMire illorum : sieut
in tlvangelio civitatibus in quibus miracula cum fecisset,
neque eredidissent ei •, non malevolentia optat quae dicit,

sed quid cis immineat pr.nedieit.

II. « Ad te Domine, elamavi, Deus mcus
, ne sileas a

» me. Ad te, Domine, clamavi, Deus meus,

)) nescpares
unitatem Verbi tui ab eo (juod liomo sum. a Nequando
)) sileas a me : et ero similis deseendeiuibus m laeum-. »

VjX eo enim quod j«ternilas Verbi tui non inlermillilunire

se mihi, fit ut non sim lalis liomo, (|nnles siinl e.rlcri, (|ui

naseunlur inprofundain miseriam s.-meuli hujus : ubi lan-

(|iiam sileas, non eognoseitur Verbum tuum. T^xaudi, (c

)) Domine, voeeni depreealionis niea^ dum oro ad te-, ,

)> dum extollo manus meas ad lemplum saneli\m luum ^ »

Cum erucifigor, ad eorum salutem , ([ui eredenles fiunt
templum sanctum tuum.
Ili. «Ne simul trahas eum pcc^^aloribus animam meam,
)) et cum operantibus ini(|uiLatem ne perdas me : cum
)> his qui loquuntur pacem cum proximo suo '. » Cum his

'
Matth. XI, 20. — ' Psal. xxvii, i. — 3 ii>;,|. ^. — 'i llml. 3.
 »,

358 S. AUGUSTINI EPISCOPI

qui mihi dicunt : « Scimus quia a Deo venisti magister*.
» Mala autem in cordibus suis. » Mala autem loquuntur
in cordibus suis.
IV. « Da illis secundum opera ipsorum. » Daillis secun-
dum opera ipsorum, quia hoc justum est. » Et secundum
)) malignitatcm aftectionum ipsorum. )> Mala enim atFec-
tantes bona invenire non possunt. « Secundum opera
,

)) manuum eorum
da eis'^. Quamvis aliis ad salutem )>

valeat quod fecerunt, secundum opera tamen voluntatum

illorum da eis. « Redde retributionemeorum ipsis. » Quia
pro veritate quam audiebant, voluerunt fallaciam retri-
buere^ fallacia ipsorum ipsos fallat.

V. «Quoniam non intellexerunt in opera Domini^. » Et

unde manifestum est hoc eis accidisse ? Hinc scilicet

« Quoniam non intellexerunt in opera Domini. Haec ipsa

niniirum jam retributio fuit, ut queni malevolo animo
hominem lentaverunt, non cognoscerent Deum quo con-
silio incarnatum Pater misit. « Et in opera manuum ejus.
Nec moverenlur ipsis visibilibus operibus, quoe porrecta
sunt usque ad oculos corum. « Destrues illos, et non
» sedificabis eos. » Nihil mihi noceant, sed nec conantes
rursus adversus Ecclesiam meam erigere machinas aliquid
valeant.
VI. « Benedictus Dominus ,
quoniam exaudivit vocem
» deprecationis mene^. »
« Dominus adjutor meus et protector meus*. »
Vn.
Dominus adjuvans tanta patientem, et immortalit;ite pro-
tegens resurgentem. « Tn ipso speravit cor meum, et adjutus
» mea
sum. Et refloruit caro et resurrexit caro : » id est ,

mea. « Et ex voluntate mea confitebor illi. » Unde jam

consumpto mortis metu, non timoris necessitate sub Lege,
' Joan. 111, 2. — » Psal. xxvu, 4- — ' Ibid. 5. — 4 Ibid. 6. —
S Ibid. -:.
 ENAB.KATiO IN PSALMUM XXVIII. 359
sed libera voluntate cum Lege confitebuntur illi, qui cre-
dunt in me : in quibus quia cgo sum, ego confilebor.
VIII. « Dominus fortitudo plebis suae^ » Non illa pJebs
ignorans justitiam Dei , et suam volens constituere'. Noii
enim per se fortem se putavit : quia Dominus fortitudo
plebis suse, in hujus vitae difticultatibus cum diabolo di-
micantis. aEt protector salutarium Christi sui est. « Ut
eam salvam factam per Christum suum, post fortitudinem
bellicam immortahtate pacis ad ultimum protegat.
,

IX. « Salvum fac populum tuum, et benedic haeredita-

» tem tuam^. » Interpello igitur, postquam refloruit caro

mea quia dixisti « Postula a me. et dabo tibi gentes

,
:

» h.Tereditatem tuam"*. Salvum fac populum tuum, et

» benedic haereditatem tuam quia omnia mea tua sunt''. :

« Et rege illos, et extolle illos usque in saeculum. » Et

rege illos in hac temporali vita, et in seternam hinc tolle

illos.

Ei\ARRAT]()

IN PSALMLM XXVIIL

Psalmus ipsi David, consummationis tabernaculi^.

I. PsALMus ipsi mediatori manu forti, perfectionis Ec-

clesiae in hoc sseculo, ubi adversus diabolum temporaliter
militatur.
II. Propheta loquitur : « Affertc Domino filii Dei af- ,

ferte Domino filios arietum^. » AfFerte Domino vosmet-

• Psa!. xxvii , 8. — » Eoni. x , 3. —^ Psal. xxvn, 9. —4 Id. ii, 8. —
5 ,Toan. XVII, lo. — ** Psal. xxvm, i. — 7 Ibid.
 360 b. AUGUSTINI EPISCOPI
ipsos ,
c[iios per Evangc.lium tiuces gregum Apostoli ge-
nuerunt. « AfFerle Domino gloriam et honorem. » Per
opera vestra Dominus glorificetur et honoretur'. «
Afferte
« Domino gloriam nomini ejus. Gloriose per orbem in- )>

notescat. « Adorate Dominum in aula sancta ejus'-. » Ado-

rate Dominum in dilatato et sanctificato corde vestro.
Vos
cnim estis regium sanctura habitaculum ejus.
III. « Vox Domini super aquas. » Vox Christi super
populos. « Deus majestatis intonuit.
Deus majestatis de »
nube carnis terribihter poenitentiam prcedicavit. « Domi-
» nus super aquas multas^. » Ipse Dominus Jesus
postea-
quam vocem emisit super populos , et perterruit eos, con-
vertit in se , et habitavit in eis.
IV. « Vox Domini in virtute. »Vox Domini jam in ipsis,
potentes faciens eos. « Vox Domini in magnificentia ^ >>

Vox Domini magna faciens in eis.

V. « Vox Domini conterras cedros. Vox Domini con- »

tritione cordis humihans superbos. Conteret Dominus «

» cedros Libani ^. „ Conteret per poenitentiam Dominus
elatos nitore terrense nobilitatis, cum ad eos confunden-
dos ignobiha hujus mundi elegerit^, in quibus ostendat
Divinitatem suam.
VI. « Et comminuet eas tanquam vitulum
Libani^. »
Et amputata superba celsitudine illorum, deponet
eos ad
imitationem humilitatis suae qui tanquam
, vitulus per
ipsam hujus saecuh nobihtatem ad victimam
ductus est.
« Astiterunt enim reges terr^e et principes
,
convenerunt
» in unum adversus
adversus Christum Dominum , et
» ejus«. Et dilectus sicut fdius unicornium. »
Nam et ipse
dilectusatqueunicus Patri exinanivit se nobilitate sua
5 et
factus est homo , sicut filius Judoeorum ignorantium jus-
' Psal. xsviii, I. _ 3 iLiJ. 2. — 3 ibiJ. 3. — 4 IbiJ. 4. _ 5 ibij. 5. _
"^
I Cor. 1, 3S. ~ 7 Psal. xxvni, 6, — s ij. ,,^ o.
 ,

ENABRATIO IN PSALTWUM XXVIII. 361

litiam Dei*, et superbe jactantium tanquam singularem
justitiam suam.

VII. « Vox Domini praecidentis flammam ignis^. » Vox

Domini per ardorem concitatissimum persequentium se
sine ulla sua Isesione transeuntis, vel dividentis furentem
iracundiam persecutorum suorum, ut alii dicerent « Num- :

quid forte ipseest Christus » alii « Non sed seducit : : ,

» populum ^ » atque ita praecidentis insanum tumultum

:

eorum, ut alios in charitatem suam trajiceret, alios in

malitia eorum relinqueret.

VIII. « Vox Domini commoventis solitudinem*. » Vox

Domini commoventis ad fidem Gentes quondam sine spe
et sine Deo in hoc mundo ^ ubi nulkis propheta nullus : ,

verbi Dei prsedicator, veluti nullushomo habitaverat. «Et

» commovebit Dominus desertum Gades. » Et tunc cele-

brari faciet Dominus sanctiim verbum Scripturarum sua-

rum, quod a Judseis non intelligentibus deserebatur.

IX. «VoxDomini perficientis cervos^.» Voxenim Domini

primo perfecit superatores, etrepulsores venenosarum lin-
guarum. « Et revelabit sylvas. » Et tunc eis revelabit opa-
divinorum Librorum et umbracula mysteriorum
citates
ubi cum libertate pascantur. « Et in templo ejus unus-
» quisque dicit gloriam. » Et in Ecclesia ejus omnis in

spem aeternam regeneratus laudat Deum pro suo quisque

dono, quod a sancto Spiritu accepit.
X. « Dominus diluvium inhabitat". » Dominus ergo
primum inhabitat dihivium hujus saeculi in sanctis suis ,

tanquam in arca ^, ita in Ecclesia custoditis. « Et sedebit

» Dominus rex in aeternum. » Et deinde sedebit regnans
in els inseternum.

' Rom. X, 3. — ' Psal. xxvin, 7. — Joan. vn, 12. — 4

3 Psal. xxviu, 8.
— 5 Kplies, II, 12. — ^'
Psal. xxvm, — Ihid
g. 7 — Genes.
10. ^ vn.
 —

362 S. AUGUSTINI Enscopi

XI.Dominus virtutem populo suo dabit\ » Quia Do-
«

minus virtutem populo suo eontra hujus mundi procellas

et turbines dimicanti dabit, quia pacem illis in hoc mundo
non promisit. « Dominus benedicet populum suum in
)) pace. » Et idem Dominus bcnedicet populum suum, in
se ipso i!h paccm proestans c[uoniam, inquit, « Pacem :

» meam do vobis pacem meam relinquo vobis^. »

,

l^^VVVX -VVVA -Vt-X^ -VVV* '%/W\ 'Vt/V^ -VVVI 'VVM vv*% -vvw «vv^

ENARRATIO I

IN PSALMUM XXIX.

In finem Psalmus Cantici dedicationis domus, ipsiDavid'.

I. In fmem Psalmus laetitiae resurrectionis atc|ue in im-

mortalem statum mutationis atque innovationis corporis,
non tantuni Domini, sed etiam totius Ecclesiae. Nam in
superiori Psalmo tabernaculum consummatum est, ubi
habitamus belli tempore : nunc autem domus dedicatur,
qu;« in sempiterna pace permanebit.
II. Christus itaque totus loquitur « Exaltabo te, Do- :

» mine, c^uoniam suscepisti me"*. » Sublimitatem tuam

laudabo Domine quoniam suscepisti me. « Nec jucun-
,
,

» dasti inimicos meos super me. » Nec eos qui totics

variis per orbem persecutionibus me opprimere conati

sunt, jucundasti super me.

Domine Deus meus clamavi adte,
III. " , et sanasti
» Domine Deus meus, clamavi ad te,
me^. » et corpus
mortalitate saucium et aegrum jam non gero.

' Psal. xxviir, ii. — « Joan. xiv, 27. — 3 Psal. xxix, i. —4 Ibid. 2.
•':
Ibid. 3.
 ENARRATIO I IN PSALMUM XXIX. 363
IV. « Domine, reduxisti ab inferis animam raeam, sal-
» vum fecisti me a descendentibus in lacum'. » Salvum
fecisti me a condilione profundae csecitatis atque infimi ,

limi corruptibilis carnis.

V. « Psallite Domino sancti ejus. » Exultat Propbeta
futura ista « Psalbte Domino sancti jus.
cernens, et dicit :
(

Et confitemini memoriae sanctitatis ejus'^. » Et confitemini

ei quod sanctitalis, qua vos sanctificavit, non est obbtus,

cum totum hoc medium tempus desiderio vestro longum

esset.

VI. « Quoniam ira in indignatione ejus, » Quoniam

vindicavit in vos primum peccatum, quod morte solvistis.
« Et vita in voluntate ejus^. » Et vitam aeternam, ad
quam redire nullis vestris viribus possetis, quia voluit
dedit. « Vespere demorabitur fletus. » Vespere coepit,
ubi sapientiae Jumen recessit a peccante bomine, quando
morte damnatus est : ab ipso vespere moras habebit fle-

tus, quandiu in laboribus et tentationibus popuhis Dei

expectat diem Domini. « Et in matutinum exultatio. »
Usque in matutinum, quo exultatio resurrectionis futura
est, quse in matutina Domini resurrectione praefloruit.
VII. « Ego autem
abundantia mea Non move' dixi in :

» Ego autem ilie populus_, qui ab

bor in £eternum*. »

initio loquebar, dixi in mea abundantia jam nullam pa- ,

tiens egestatem « Non movebor in aeternum. »

:

VIII. « Domine, in voluntate tua praeslitisti decori meo

» virtutem^. » Sed hanc abundantiam Domine non ex , ,

me raihi esse, sed in voJuntate tua praestitisse te decori meo

virtutem ex eo didici : « Avertisti autem faciem tuama me,
» et factus sum conturJjatus, » quod avertisti aJiquando
a peccante faciem tuam, et factus sum conturJDatus , re-
cedente a rae iJJurainatione iiotitiae tuae.

• Psal. XXIX, 4. -=- 2 Ibid. 5. — 3 Ibid. 6.-4 Ibid. 7. — 5 Ibid. 8.

364 S. AUGUSTINI EPISCOPI
TX. « Ad te, Domine, clamabo, et ad Dcum meiim
» dcprecabor*. » Qiiod tempus conturbationis et miserioe
tanquam in co constitutus, audio vocem
me.ie recolens, et
primogcniti tui capitis mei pro me morituri et dicentis
, , :

« Ad te Domine clamabo et ad Deum meum depre-

, , ,

)) cabor. )>

X. « Qure utilitas in sanguine meo , dnm descendo in

)) corruptionem '
? )> Quae ulilitas in eflusionc sanguinis

mei, dum descendo in corruptionem? )> Numquid confi-

)) tebitur tibi pulvis? )) cnim non statim rcsurrcxero ,
Si

corruptumque luerit corpus meum « Numfpiid confite- :

)> Ijitur tibi pulvis , » id est turl^a impiorum c[uam mea

, ,

resurrectione justificabo? « Aut annuntiabit veritatem

)> tuam ^ ? )> Aut annuntiabit ad salutem caetercrum veri-
tatcm tuam ?

XI. « Audivit Dominus, et misertus est mibi, Dominus

)) factus est adjutor meus^. » Nec dedit sanctum suum
vidcre corruptionem.
Xil. « Convertistiplanctummeum in gaudiummihi^. »
Quem primogenitum a mortuis consecuta Ecclesia nunc ,

in dedicatione domus ture dico : « Convertisti planctum

)) meum in Couscidisti saccummoum, ct
gaudium mihi. >

» me bietitia'^. » Conscidisti velamcntum pec-

praecinxisti
catorum mcorum tristitiam mortalitatis meae^ et cinxisti
,

me stola prima^ immortali Lnetitia.

Ut cantet tibi gloria mea, et noncompungar'.»
XIII. «

Ut jam non plangat, sed cantet tibi, non humilitas sed ,

gloria mea quia jam ex humibtate exaltasti me et non

,
:

compungar conscientia peccati, timore morlis, timore ju-

dicii. « Domine Deus meus, in reternum confitebor tibi. »

Ethaec estgloria mea, DomineDeusmeus^ ut in aeternum

I Psal. XXIX, 9. ~ = Ibiil. 10. — ^ IbiJ. — ''•
IbiJ. 11, ot Id. xv, lo.—
Mbiil. !?. —''> lWu\. — 7 Ibid. i3.
 ,

EWARUATIO H IM PSALMUM XXIX. 365

confitear tibi, quod nihil mihi ex me , sed omnia bona ex
te, quies Deus oninia in omnibus^

%V\^ -VVV* *V^ V^/VtVV^^ VVV% VV\'% ^/V\^ V%/V"* A/VM VVVV VV**i A/VX^ 'VX'V^ \^

ENARRATIO IP.

IN EUMDEM PSALMLM XXIX.

1.Hoc cerLc cantavimus « Exaltabo tc, Doraine, niio- :

» niam suscepisti me, nec jucundasti inimicos racos super

» me^. Si noverimus de Scripturis sanctis qui sint ini-
))

mici nostri, cognoscimus hujus Cantici veritatem : si au-

tem nos fallat carnis prudentia , ut non cognoscaraus ad-
versus quos nobis sit colluctatio *, in ipso Psalmi hujus

exordio invenimus quaestionem, quam solvere non possu-

mus. Gujus enim putanius vocem csse laudantis Deum et
gratias agentis et exultantis atque dicentis « Exaltabo te :

)) Domine, quoniam suscepisti me, nec jucundasti inimicos

)) meos SLiper me? » Primo ipsum Dominum considere-
mus, qui secundum id quod homo esse dignatus est, po-
tuit sibi per prtecedentem prophetiam non incongrue

verba ista coaptare. Ex quo enira horao, ex hoc et infn-

mus ex quo infirraus, exhoc et orans. Nara quod modo
:

audivimus cum Evangelium legeretur quemadmodum

,

etiam in desertum secesserit a Discipuhs suis quo eum ,

sunt consecuti, et invenerunt eum : secedens autera ibi

oral)at, et dictum est a Discipuhs c[ui eum invenerunt :

« Quserunt te homines : At iile respondit : Eamus et in

)) aha loca atque castella praedicarc : adhoc enim veni^ »

Si Divinitatem Domini nostri Jesu Christi consideres, quis

'
I Cor. XV, 28. — ^ Sermo ad populuui. — ^ Psal. xxix, i. — 4 Eplies.
VI, 12. — 5 Marc, 1, 35-38.
 »,

366 S. AUGUSTINI EPISCOPI

orat? Ad qiiem orat? Qiiare orat? Orat Dens? Orat ad
cequalem? Gausam autem orandi quam habet, semper
beatus , seraper omnipotens , semper incommutabilis,
aeternus, et Patri co;eternus? Intuentes ergo quod per
Joannem, quasi per quamdam nubem suam, ipse intonuit,
dicens: « In principio erat Verbum, et Verbum erat apud
» Deum, ctDeus erat Verbum, hoc erat in principio apud
» Deum : omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum
)) est nihil : quod factum est in iilo vita est, et vita erat
» lux horainum, etlux in tenebris lucet, et tenebrae eam
» non comprehenderunt ^ » Huc usque dicentes, non
invenimus orationera , nec causam orandi , ncc locum
orandi, nec aiFectum orandi. Sed quoniam paulo post di-
cit : « Et Verbum caro factum est, et habitavit in nobis - :

haijes majestatem ad quam ores , habes humanitatem quae

pro te oret. Nara hoc«dictum est ab Apostolo , etiam post
resurrectionem Domini nostri Jesu Christi : « Qui sedet
» inquit ad dexteram Dei, qui etiam interpeUat pro no-
» Quare interpellat pro nobis ? Quia mediator esse
bis ^. »

dignatus Quid est mediatorem esse inter Deum et homi-

est.

nes ? Non inter Patrem et homines sed inter Deum et ,

homines*. Quid Deus? Pater et Fihus et Spiritus sanetus.

Quid sunthomines? Peccatores, impii, mortales. Inter
illam Trinitatem et hominum infirraitatem et iniquitatem,
mediator factus est homo, non iniquus, sed tamen infir-
mus-, ut ex eo quod non iniquus, jungeret te Deo, ex eo
quod infirmus, propin(|uaret libi : atque ita, ut inter ho-
minem et Deum mediator existeret, Verbum caro factum
est, id est, Verbum homo factiim est. Nomine enim carnis
appellaii sunthoraines. Inde est Et videi)it oraniscaro: «

» salutare Dei^. » Omniscaro dictum est, omnes homines.

' Joan. 1,1-5. — 2 ii,i(i, i/j. — 3 Roin. viii ,34- — 4 i Tim. ii , 5. —
5 Luc. 111, 6.
 EJVAaRATIO 11 IN PSALMUM XXIX. 367
Et Apostolus « Non : est nobis colluctatio adversus carnem
» et sanguinem, (id est, adversus bomines^)sed adversus
» principes et potestates et rectores mundi , tenebrarum
» harum^ : » de qaibus in consequentibus, si Dominus
adjuverit, loquemur. Pertinet enira ista distinctio ad ex-
positionem Psahni ,
quem
nomine^omini. suscepimus in
enodarc Sanctitati Vestrae. Tamen ad hoc dixi hsec exem-

^
pla, ut noveritis carnem appellatos esse homines, ut quod
dictum est « Et Verbura caro factum est » intelhgatis
: ,

dictum, « Et Verbum homo factum est. »

II. Neque sine causa hoc dixi. Noverit Sanctitas Vestra

fuisse quamdam haeresim vel adhuc fortassis haberi reli- ,

quias quorumdam qui dicti sunt ApolHnaristse. Aliqui

enimipsorum dixerunt hominera, quera suscepit Sapientia
Dei, (et in cpio expressit personam suara non sicut in ,

cseteris hominibus, sed sicut dictum est in Psalrao « Unxit :

» te DeuS;, Deus tuus oleo exultationis prse participibus

» tuis ^, » id est , amplius quam participes tuos : ne pu-

tetur sic unctus Christns (luomodo cseteri homines, quo-
modo cseteri justi, quomodo Patriarchae, Prophetce, Apos-
toh, et Martyres, et quidquid raagnum est in genere

humano. Quandoquidem nihil majus extitit in genere

hnmauo quam Joannes Baptista , nec in natis muberum

exurrexit ^ Si quoeris excellenliam hominis , Joannes
Baptista est. Cui autem Joannes se dicitnon esse dignum
conigiam calcearaenti solvere^quid erat iJle nisiaraplius
cjuam cseteri homines? Etiam in ipso horaine amplius
quam CEeterihomines. Namsecundum Deum, et secundum
divinitatem secundum id quod
, et in principio erat Ver-
bum, et Verbumerat apud Deum, et Deus erat Verbum,
super omnem creaturam sequaiis est Patri : sed agimus de
homine. Forle putet quispiam vestrum, fratres, quia homo
' Ephes. VI, 12. — * Psal. xuv, 8.-3 MatUi. xi, n. — 4 Marc. i, 7.
368 S. AUGUSTIWI EPISCOPI
susccpLus a SapicnLia Dci homi-
'

illc , aecjualis crat Ciieteris

iiil)us. Si in luis merabris multum dislat iiiter caput et

I
CicLcra membra ccrlc : omnia mcmbra faciunt corpus
unum , mulLum tamcn inLcrest intcr caput et crctcra
mcmbra. Etcnim in ctctcris mcmbris non scntis nisi tactu j

tangendo scntis in ca3teris membris in : capite autcm et

vidcs, ct audis, et olfacis, et gustas, et tangis. Si lanla
excellcntia cst capitis ad mcmbra cTtera, t|uanLa excel-
lentia est capitis universse Ecclesiae, id cst , illius ho-
minis , (|ucm vokiit Dcus mediatorem essc intcr Dcum et
homincsP) Ergo ilh h.crcLici dixerunt homincm illum,
qucm susccpit Verlium , cum Yerbum caro factum est,
non habuisse mcntem hnmanam, scd tantum animamsine
intclhgentia humana fuisse. Homo enim videlis undc
consLat ex anima et corpore. Scd ipsa anima humana
:

habet ahquid , ([uod non habent animaj pecorum. Nam ct

pecora animam habent, et animaha vocantur non enim :

vocarenLur animaha nisi ab anima ct videmus ([uia cL :

ipsa vivunt. Sed quid habet amphus homo unde factus ,

est ad imaginem Dei ? Quia inLclhgil cL sapit, quia dis-

'

ccrnit bonum a malo in hoc facLus esL ad imaginem cL

:

simihLudinem Dei. Habet ergo ahquid ([uod non habent

pecora. Et quia contemnit in se quo mehor est pecoribus^
pcrimit in sc vcl deterit, el quodam modo obsolefacit ima-
ginem Dci ut dicalur tahbus
, Nohte esse sicuL equus : ((

» et mulus quibus non est inLellcctus'-. » Ilh igiturhte-

,

rctici dixerunt Dominum nosLrum Jesum Christum non

liabuisse menLem humanam , el illud quod Xc-ix.iv Gr.Tci

dicunt, nos dicimus raLionale, undc homo raLiocinatur,
([uod non habent caetera animalia. Sed quid dicunt.^ Ip-
sum Vcrbum Dei, hoc erat in illo homine pro mente.

Exclusi sunt isti, respuit illos catholica hdes, et hceresim

' Gcn. i, 2G. — ' Psal. xxxi, 9.
 ,

EJNAIIUATIO II IN PSALMLM XXI \. 1^09

leceruiit. Confirmatum est in catliolica fide , hominem

illum, quem minus halniisse
suscepit Sapientia Dei, nihil
quam caeteri homines quantum pertinet ad integritatem ,

naturre quantum autem ad excellenliam personae, aliud

:

quam caeteri homines. Nam ca^tcri homines possunt dici

participes Verbi Dei, haljentes Verbum Dei nulhis aulem :

eorum potest dici Verbum Dei quod dictus est ille cum 5
.

dictum est : « Verbum caro factum est^ »

III. Non defuerunt etiam ahi quidam ex ipso errore
venientes, qui non solum mentem dicerent non habuissc
illum hominem , mediatorem Christum inter Deum et
homines , sed nec animam : sed tantum dixerunt , Ver-
bum et caro erat_, et aniraa ibi non erat humana, mcns
il)i non erat humana. Hoc dixerunt. Sed quid erat.^ Ver-
bum et caro. Et istos respuit Ecclesia cathohca et expel- ,

Ht eos ab ovibus , et a simpHci et vera fide : et confirma-

tum est, quemadmodum dixi, hominem illum mediatorem
habuisse omnia hominis, procter peccatum. Si enim multa
^essit secundum corpus, ex quo intelhgamus quia habuit
:orpus non in mendacio sed in veritate ut puta quo- , :
,

Tiodo intelhgimus quia habuit corpus? Ambulavit, sedit,

iormivit, comprehensus est , flagellatus est, colaphizatus

?3t, crucifixus est , mortuus est. Tolle corpus, nihil ho-

•um fieri potuit. Quomodo ergo ex his indiciis cognosci-
nus in Evangelio quia verum corpus habuit, sicut et ipse

;tiam post resurrectioncm dixit : « Palpate , et videte

. quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut me videlis
I
habere ^ : » quomodo ex his rebus, ex his operibus cre-
hmus et intelligimus et novimus quia corpus habuit Do-
iiinus Jesus , sic et ex quibusdam aliis ofliciis naturalibus
[uia habuit animam. Esurire , sitire, animse sunt ista :

olle animam , corpus haec exanime non poterit. Sed si

' Joan. 1, 14. — ^ Luc. xxiv, Sg.

CXIV. 24
 :

37() S. ALL.L611iNl lil'lSC*)Pl

lals.1 dicunl ista luisse, lalsa eruiiL et illa (|U8e dc corpore

credunlur ; si autem ex eo veruni corpus, quia vera olli-

cia corporis ^ ex eo vera anima^ (juia vera ollicia animie.

IV. Quid ergo:' Quoniam Dominus factus est infirmus
propter te , o homo (|ui audis , non tibi compares Deum.
Etenim creatura es, ille creator tuus. Nec illum hominum
tibi conieras, (|uia proptcr te honio Deus tuus, et Verbum
Filius Dci : sed illum homineni tibi pra^feras, lan([uam
meditatorem, Deum autem supra omnem creaturam :

ct sic intelligas , (|uia ([ui liomo factus cst propter te , non

incongrue orat pro te. Si crgo non incongrue orat pro te,

non incongruc potuit et ista verba dicere propter te :

« Exaltabo te, Domine, ([uoniam suscepisti me, nec ju-

» cundasli inimicos mc.os supcr mc, » Scd ista verba , si

non intdhgamus inimicos, falsa crunt, ipsum Dominura

Jesum Christum cogitantes. Quomodo enim verum est, si
Christus Dominus lo^iultur «Exaliabo tc, Domine,([uo- :

» niam suscepisti me » Ex persona hominis, cx persona i'

infirmitatis, ex personacarnis,(juomodovcrumest ({uando- :

quidem jucundati sunt ininiici ejus super eum c[uando , il-

lum crucifixcrunt, tcnuerunt eum et flagellaverunt , , et

colaphizavcrunt, diccntes : « Pro[:)hetiza nol)is, Christe^? »
Ista jucunditas corum ([uasi cogit nos putare falsum esse,
quod dictum est : « Nec jucundasti inimicos meos super
» me. » Deinde cum in cruce penderet, et Lransibant vel
stabant , et attindebant , et caput movebant, et dicebant
« Ecce Filius Dei, aliossalvos fecit, seipsumnon [lotest,

)) descendat de cruce, et credimus in eum -

: » dicentes
ista nonne jucundabanlur su[:)er cum.^ Ubi est ergo ista
vox « Exaltabo te
: Domine quoniam suscepisti me, nec
, ,

» jucundasti inimicos meos su[3er me? »

V. Fortasse nonestista vox Domini nostri .)esuChristi,sed
' M;'ttli. XVI, ()6. -- ''
Iil. wvii, 42
 EAAHUAHO 11 ISS PSAl-Mt.M XXIX. 37 1

ijjsius hominis, sed univcrsce Ecclesiys populi chrisliani :

quia omnis homo in Christo unus homo est, etunitas Ghris-

tianorum unus homo. Fortasse ipse homo, id cst , unitas
Christianorum ipsa dicit : «Exaltabo te, Domine, quoniam
)) suscepistime : nec jucuiidasti inimicos nieos super me. ))

Quomodo et hoc verumestdeilhs.^ Non sunt comprehensi

Aposloh, non sunt non sunt flagellati, non sunt occisi,
caesi,

non sunt crucilixi

iiicensi vivi
, non ad bestias
non sunt ,

pugnaverunt, quorummemoriascelebramus? Quandoau-

tem ista ilhs faciebant homines, nonnejucundabantur su-
per eos ? Quomodo ergo potest et populus christianus
dicere, « Exaltabo te, Domine, quoniani suscepisti me, nec
)) jucundasti inimicos meos super me.^ ))

VI. Intelligemushoc, sivideamusprimo titulumPsalmi.

Habet enim, «InfinemPsalmus Cantici dedicationis domus
ipsi David^ » In hoc titulo est omnisspes, etuniversum
))

sacramentum dissolvenda? hujus qusestionis. Dedicabitur

domus aliquando, quae modo iabricatur. Modo enim fabri-
caturdomus, idest, Ecclesia, postea dedicabitur. In dedi-
catione apparebit gloria populi christiani, quEC modo latet.
Sreviant modo inimici, humilient, faciantnon quid([uid vo-
lunt, sed quidquid desuper permittuntur. Non enim
quidquid passi ab inimicisfuerimus, inimicis deputandum
est, et non Domino Deo nostro. Quandoquidem in ipso
suo exemplo mediator demonstravit, quando nobis desu-
per permittit homines nocere, non voluntatem nocendi de-
super dari, sed potestatem. Unusquisque enim malus apud
se habet voluntatem nocendi :ut autem possit nocere, non
habet in potestate. Ut velit ,
jam reus est ut possit, oc-
:

culla dispensatione providentiae Dei inahum permittitur ad

poenam_, hi alium permittitur ad probationem,in aliumper-
mittitur ad coronam. Adpoenam quomodo , permissi sunt
» Psal. XXIX, I.
;i72 s. AiGisiiM EriscoiM

A/ao'vj>.c., id csl,alienigen;i? capere populumlsraol, (juia pcc -

cavcrunl in Deum^ Ad probationcm autcm permissus est
diaholus in Jol) : probatuscsl Job', contusus cstdiabolus.
Ad coronam vcro pcrmissi sunt pcrsecutores in Marty rcs oc- :

cisi sunt Martyres, quasi vicisse sc arbitrali sunt persccu-

tores : illi in manifcsto falso triumpharunt, illi in occulto

vere coronati sunl. Ergo in ([ucm pcrmittitur, occultic

dispensalionis cstprovidcntiicDci ut aulem vclit nocere, :

ipsius non cnim continuo (picm vult occidit.

hominis cst;

VII. ItaqucipscDomiuus judcx vivorumct mortuorum,.

stans ante hominem judicem, pr.iebens nobis humilitatis
ctpatientia! documenlum, non victus, s(^dmihti pugnandi
cxcmplum dcmonstrnns, minanti judici, tumcnti supcrbia,
ct diccnti : n Ncscis quia potcstatcm habco dimlttcn(h
« ct occidcndi te? « abstuHt typum inflantis, ettan(piam
rcddens cxsulllationcm (jua dctumcscerct : « Non habcrcs,
)) inquil, in me potc^statcm, nisi data tibi essetd(^supcr". »
Et Job, (nempe diabolus occidit fdios ipsius, diabolus tuht
omncm substantiam ipsius, ) ct illc quid? « Dominus dcdit,
)) Dominus abstulit, sicutDominoplacuititafactum cst, sit
» nomenDomiui benedictum^ Nontriumphct inimicus, )>

quia ipse fecit : novi ego, inquit, a ([uo sit permissus :

diabolo tribuatur nocendi volunlas, Dominomcoprobandi

polestas. In ipso vuhierc corporis acccdit uxor rchcla, sicut
Eva, adjutrix diaboh, non consolatrix mariti; tentat, et di-

cit inter multas increpationes : <( Dic aliquod vcrbuni in

))Deum et morere^. Etille Adam in stercore cautior,
, -»

(juam Adam in paradiso. Nam Adam in paradiso consensit

mulieri ^, ut de paradiso emitteretur Adam in stercore res- :

puit mulicrcm, ut ad paradisum admitteretur. Quid crgo

illc Adam in stercorc parturicns immortahtateni intrinse-
'
Jiiilic. X, 7, et xm, i, ctc. — »Job. i, 12. — ^ joan.xix, 10, 11. —
^ JoI>. r, 21. — ^ Iil. 11,0. — '"'Gencs. iii, .'J.
 ENAT\?,\TIO il IN PSAIMUM XXIX. 373
cus,vermibusfluescens extrinsecus. cpidait mulieri?«Tan-
» quam una ex insipientibus muiieribus locuta es. Si bona
» percepimus de manu Domini, mala non sustinebimus^ ?»
Tteium et iile manum Domini dixit in se quod eum dia- ,

bolus percusserat : quia non attendebat quis percuteret,

scd quis permitterct. Namque ct ipse diabolus eamdem
potestatem ,
quam sibi voicbat dari , manum Domini ap-
pellavit. Xam objiciens crimen justo viro, cui Dominus
perhibcbat testimonium , ait Dco : « Numquid gratis Job
» colit Dominum ? nonne tu vallasti eum ac domum ejus,
» universamque substantiam eius per circuitum? Ope-
» ribus manuum ejus i^enedixisti , et possessio ejus crevit
» in terra : tanta bona iili dedisti ,
propterea te colit , sed
» mitte manum omnia quae sunttuam, et tange ejus, nisi
» in faciem tuam benedixerit tibi -. » Quid est , « Mitte
» manumtuam » cum ipse veiiet mittere? Sed quia ipse
•,

non posset mitteremanum suam, ipsam potestatem quam

accepit a Deo, manum Dci appeilavit.
VIII. Quid ergo, fratres, quia tanta inimici in Cliris-
tianos fccerunt, et exultaverunt, et jucundati sunt super
eos? Sed quando apparebit ,
quia non sunt jucundati ?

Quando iiii confundentur, illi exuitabunt in adventu Do-

mini Dei nostri, cum venerit ferens in manu retributlones,
damnationemimpiis, regnumjustis,societatem cumdiabolo
iniquis, societatem cumChristo fideiiljus. Quando ergo hoc
ostenderit, quando stal^unt justi in magna constantia ; de
Scripturis dico, recordamini iectionem de iibro Sapientine.
(( Tunc stabunt justi in magna constantia adversus eos (|ui

» se angustavcrunt autem dicent inter se poenitentes ,

: ilii

» et prfc angustia spiritus gementes Quid nobis profuit su- :

» perbia , et divitiarum jactantia quid contuiit nobis? tran-

» sierunt enim omnia ilia tanquam umbra^? » Et quid di-
' .Tol). II. 10. — •
^ M. 1. ()-ii. — ^ S.iii. V. I ot 8, c)
374 S. AUGUSTINI EPISCOPI
cent de jnstis? « QuoiTiodo computatisunt interfilios Dei,
etinter sanctos sors illorum cst?» Tunc eril dedicatiodo-
mus , ({«fe modo in tribulalionibus fabricatur : tunc recte
dicetpopulus ille : « Exaltabo te, Domine, quoniam sus-
» cepisti me , nec jucundasti inimicps-ilieos super me. »

Vera ergo erit vox ista in populo Dei ,

qui populus modo
angustatur, modo tribulatur, tantis tentationibus, tantis
scandalis , tantis insecutionibus, tanta pressura. Hrector^
menta animi non sentit in Ecclesia qui non proficit-, pu--
tat enim quia pax est sed incipiat proficere et tunc vi- : ,

debit in qua pressura sit quia cum crevisset herba et : ,

fructum fecisset, tunc apparuerunt et zizania^. Efqui

apponit scientiam, apponit dolorem'^. Proficiat , et vide-
bit ubi sit: existat fructus, et apparebunt zizania.Vox ve-
ridica est per Apostolum, deleri non potest al) initio usque
ad fmem : « Sed et omnes qui volunt, in([uit ,
pie vivere
)) in Cbristo, pcrsecutionem patiuntur. Maligni autem
» homines et seductores proficiunt in pejus, ipsi errantes

» et alios in errorem mittentes^. » Et unde sunt verba

illa Psalmi : « Sustine Dominum , viriliter age, et con-
» fortctur cor tuum, et sustine Dominum"'? » Parumerat
semel , « Sustine Dominum , » nisi repeteret : ne forte sus-
tineret biduo, triduo, quatriduo, et maneret pressura et
tribulatio : ideo addidit , «Virihtcrage : » addidit, « Et
» confortetur cor tuum. » Et quia ab initio usque in
fmem sic erit : quodhabet sententia in capite , hoc habet
in fine , «Et sustine Dominum. » Transeunt ista quse tei

premunt, etveniet quem sustines, et exterget sudorem :

siccabit lacrymain ultra non flebis. Modo autem gema- ,

mus in lri!>uIationibus , sicut dicit Job : « Nonne tentatio

» humana super terram^?
est vita

IX. Tamen, fratres antequam , veniat dies dedicatio-

' Matth. XIII, 20. — ' Fcdi, 1, 18. — ^ 5 Tiiii. m, i"?, i3. — 4P.-al.x\vi,
i4- — ' •''•l'. VII, I .

1
 ,

ENAtlTlATrO II IN PSALMUM XXIX. 375-

nis domus videamus quia jam dedicatum est caput nos-

,

trum jam facta est dedicatio domus in capite, tanquam

:

dedicatio fundamenti. Caput sursum est, fundamentum

deorsum ne forte propterea male dixerimus fundamentum
:

esse Ghristum culmen est potius, ascendit in coelum, sedet

:

ad dexteram Patris. Sed puto nos non errasse. Apostolus

enim dixit « Fundamentum enim aliud nemo potest po-
:

» nere, prseter id quod positum est, quod est Jesus Chris-

» tus si quis autem superaedificaverit supra fundamentum

:

» hoc, aurum, argentum, lapides pretiosos ^ » Qui bene

vivunt, qui Deum honorant et laudant, qui patientes sunt

in tribulationibus ,
qui desiderant patria-m , ipsi aedificant

aurum , argentum , lapides pretiosos : qui autem amant

adhuc saecularia, et negotiis terrenis implicati sunt, et de-

diti sunt vincuhs quibusdam et affectibus carnis, domibus

suis, conjugibus, possessionibus, et tamen Christiani sunt,
ita ut cor eorum non recedat a Christo, et nihil prseponant
Ghristo ,
quomodo in sedificando nihil praeponitur fnnda-
mento-, aedificant quidem ipsi hgna , foenum , stipulam.
sed quid secutus est? « Uniuscujusque opus quale sitignis
probabit. » Ignis tribulationis et tentationis. Iste ignis
multos Martyres hic probavit , omne autem genus huma-
num probat in fine. Inventi sunt Martyres qui haberent ista
ssecularia. Quam muhi divites et senatores passi sunt!
iEdificabant tamen quidani eorum hgna, foenum stipu- ,

lam in affectibus carnahum et saecularium curarum sed :

tamen quia Christum fundamentum habebant super quod

aedificabant, arsit foenum et ipsi remanserunt in funda- ,

mento. Sic dicit Apostolus : »< Si cujus opus manserit

» mercedem accipiet^ : » et nihil perdet •,
quia quod ama-
vit,hoc inveniet. Quid ergo ilhs fecit ignis tribuLitionis?
Probaviteos « Si cujus opus permanserit, mercedem ac-
:

• I Cor. m, II. — ^ Cor. iii, i3.

376 S. ATJGUSTINI EPISCOPl

)) cipiet : si ciijus opiis arscrit, ilamnum palietur; ipse

» autem salvus erit, sic tameii quasi per ignem^? » Sed
aliud est igne noii loedi, aliud per ignem salvari. Et unde?
Propter fundamentum. Non recedat ergo de corde liin-
damentum. Noli super frenum ponerefundamentum, lioc
est, noli anteponere foenum fundamento, iit foenum lia-
beat primum locum in corde tuo, et secundum Christus :

sed si jam non potest nisi esse ibi fonnum, vel primum
locum ibi liabcat Christus et foenum secundum. ,

X. Ergo fundamentum est Christus. Quomodo dixi,

dedicatumest caput nostrum, ipsum caput estfundamen-
tum. Sed fundamentum deorsumsolet esse, caput autem
sursum. Intelfigat Sanctitas Vestra quid dicam, fortassis

explicabo in nomine Christi. Pondera gemina sunt. Pon-

dus enim est impetus quidam cujus([ue rei , velut conantis
ad locum suum hoc cst pondus, Fers lapidem manu,
:

pateris pondus premit manum tuam quia locum suum

, ,

qunerit. Et vis videre quidquaerat.^ Subtrahe manum, ve-

nit ad terram, ([uiescit in terra pervenit quo tendebat, :

invenit locum suum. Pondus ergo iliud motus erat cjuasi

spontaneus sine anima, sine sensu. Sunt alia quae sur-
,

sum versus petunt locum. Namque si a([uam mittas super

oleum pondere suo in ima tendit. Locum enim suura
,

quaerit , ordinari quaerit : quia prseter ordinem est aqua

super oleum. Donec ergo veniat ad ordinem suum,in(juic-
tus motus est, donec teneat locum suum. Contra , oleum
funde sub aqua, verbi gratia, (^uemadmodum si vas olei
cadat in aquam , in non
abyssum , in mare^ et fiangatur,
se palitur oleum subter. Quomodo a([ua super oleum
missa pondere ad ima locum suum qua?rit sic oleum sub-
,
:

ter aquam fusum, pondereadsumma locum suum quaerit.

Siergoilaest, fratres, quotendit ignis et aqua? Ignis sur-
Cov. 111, i|, I
">.
 ENAUnATIO II IN PSALMUM XXIX. 377-

sum fertur, locum suum qugerit^ etaqua locum sunm qiiaerit

poiidere suo. Lapis ima petit , et lignum, et coluranae , et
terra, unde sedificantur istae domus deiJloergo sunt ge- :

nere rerum quae pondere suo deorsum feruntur. Mani-

,

festum est ergo ideo deorsum accipere fundamentum,

quia pondere suo deorsum versus feruntur et nisi sit quod 5

sustineat, totum cadit, quia totum ad terram vergit. Rebus

ergo ad ima tendentibus in imo ponitur fundamentum :

Ecclesia vero Dei in imo posita tendit in coelum. Funda-

mentum ergo nostrum ibi positum est Dominus noster ,

Jesus Christus sedens ad dexteram Patris. Si ergo intellexit

Sanctitas Yestra, quia jam dedicatum est fundamentum
nostrum ,audiamus breviter Psalmum, et decurramus.
XI. « Exaltabo te, Domine, quoniam suscepisti me,
» nec jucundasti inimicos meos super me*. » Quos inirai-
cos? Judseos? In dedicatione fundamenti ipsam dedica-
tionem intelligamus domus futur?e. Quod enim dicitur
modo ex persona fundamenti, tunc dicetur ex persona
universse domus. Quos ergo inimicos ? Jud^eos , an potius
diabolum, et angelos ejus, qui confusi discesserunt, post-
quamDominus resurrexit. Praepositus mortis doluit victam
mortem. « Et non jucundasti iniraicos meos super me : >»

quia teneri apud inferos non potui.

XII. « Domine Deus meus clamavi ad te et sanasti
, , ,

«me^. » Oravit in monte Dominus ante passionem^, sa-

navit eum. Quem sanavit qui nunquam aegrotavit Ver- ,
,

bum Deum, Verbum Divinitatem ? >'on, sed mortem car-

nis portabat vulnus tuum portabat
, sanaturus te de ,

vulnere tuo. Sanata est autem caro. Quando? cum resur-

rexit. Audi Apostolum vide veram sanitatem « Absorpta
, :

» est, ait, mors in victoriam. Ubiest, mors, aculeus tuus?

)) ubiestj mors, contentio tua"*! » Ergo exaltatioilla nos-
trae tunc erit vocis , Christi modo est exaitatio.
• Psal. XTCiv, 2. — 2 Ibid. 3. — ^ Matth. xxvi, 39. — 4 i Cor. xv. 54.
37S 8. AUGUSTINl EPISCOPI
XIII. « Domine, reduxistl ab infbris animam meani. »

Non opus est ut exponatur. « Salvum f ecisti a me descen-

» dentibus in Ipcum'. » Qui sunt qui descendunt in la-
cum? Omnes peccatores mergenles in protundum, Lacus
est enim profunditas snecuii. Quae est ista profunditas sae-

culi? Abundantialuxurioeet nequitine. Quiergolibidinibus

seseimmergunt et terrenis desideriis descendunt in la- ,

cum. Tales Ghristumpersecuti sunt. Sed quid dicit? « Sal-

j) vum fecisti me a descendentibusinlacum.S)
XIV. « Psallite Domino » Quia resurrexit
sancti ejus "^.

caput vestrum , hoc sperate raembra caetera, quod videtis

in capite hoc sperate membra
: quod credidistis in ca- ,

pite. verum Ubi caput ct

Proverbium est antiquum et ,

caetera membra. Christus in ccelum ascendit, quo nosse-

cuturi sumus. Non remansit apud inferos resurrexit, jam ,

non raoritur cura resurrexeriraus et nos, jam non morie-

:

raur. Has ergo proraissiones habentes « PsalHte Domino :

» sancti ejus : et confiteraini raemoriae sanctitatis ejus^. »

Quid est, «Confitemini raeraorire? » Obhti enim eratis
eura, sed ipse vos non est obhtus.
XV. « Quoniam ira in indignatione ejus , et vita in vo-

» luntate ejus*. » Ira in indignatione peccatori : « Qua

» die ederitis , morte raorieraini ^ » Tetigerunt, mortui
sunt, diraissi de paradiso, quia «Irainindignatione ejus:»
sednort sine spe, quia « Vita in vokintate ejus. » Quid est,

« In voluntateejus? » Non in viribus nostris, non in meri-

tis nostris : sed quia voluit, salvos nos fecit; non quia
digni eramus. Quo est enim peccator dignus , nisi suppli-

cio ? Vitam dedit. Et si impiis vitam donavit ,

quid servat
fidelibus?
XVI. « Vespere demorabitur fletus^. » Nolite timere,
quia dixerat nobis : « Psallite 5 » et hic geraitus est : in
« Psal. XXIX, 4. — » Ibul. .''>. — 3 Psal. \k\x , 5. — 4 Il)id. 6.-5 r.en.

II , 17. — *5
Psai. xxn, 6.
 ENARBATIO II IN PSALMUM XXIX. 379
psallendo exultatio, iii orando gemitus. Geme de prae-
sentibus, psalle de futuris : ora de re, psalle de spe. « Ves-
)) pere deraorabitur fletus. »Quid est, « Vespere demo-
» rabitur fletus? » Vespera fit, quando sol occidit. Occidit
sol ab homine, id est, lux illa justitiae, praesentia Dei.
Ideo quando expulsus est Adam ,
quid dictum cst inGe-
nesi? Cum deambularet Deus in paradiso : ad vesperam
deambulabat Dcus. Jam ille peccator texerat se intra ]ig-

num, nolebat videre faciem Dei\ ad quam gaudere con-

sueverat. Occiderat illi Sol justitiae, non gaudebat ad
prsesentiam Dci. Inde inchoata est omnis vita ista morta-
lis. « Vespere demorabitur fleLus. » Diu eris in fletu, o
genus humanum nasceris enim de Adam, et sic est fac-
:

tum et nos ex Adam sumus, et quotquot crearunt fiHos,

;

et creaturi sunt, ex Adam sunt, ex quo et ipsi creati sunt.

« Vespere demorabitur fletus : et in matutinum exulta-
)) tio. » Quando coeperit oriri fidelibus lux, quse occiderat
peccatoribus. Nam ideo et Dominus Jesus Christus in
matutino resurrexit de sepulcro^, ut quod dedicavit in
fundamento, hoc promitteret domui. In Domino nostro
vespera fuit, qua sepultus est^ et matulinum, quo resur-
rexit, tertio die : sepultus est etiiu vespere in paradiso,
et resurrexisti tertio die. Quomodo tertio die? Si saeculum
cogites, unus dies est ante Legem, secundus sub Lege,
tertius sub gratia. Quod triduo illo ostendit caput tuum,
hoc triduo saecuH ostenditur in te. Quando? In matutino
sperandum est, Isetandum est^ sed perferendum estmodo,
et gemendum.
XVII. « Ego autem dixi in mea abundantia: Non mo-
» vebor in seternum". » In qua abundantiadixit homo:
(( Non movebor in aeternum? » Intelligimus, fratres,
personam humiJis hominis. Quis hic habct abundantiam ?

Gen. ni, 8. — » M.itth. wwu, i. — ^ P«al. xxix, 7.

'
 »

380 s. AuausTiNi Enscopi

Nemo. Abundantia hominis qure est ? iErumna, calamitas.
Sed divites habent abundantiam. Plus egent quanto plus
habent- dcsidcriis vaslantur, cupiditatibus dissipantur,
timoribus cruciantur,
tristitia contabescunt qutie ilHs :

abundantia? Abundantia erat, quando constitulus est

homo in paradiso, quando nihil dcerat ilH, quando Dco
fruebatur : scd dixit, « IVon movebor in rcternum. » Quo-

modo dixit, « Non movebor in .Tternum ? » Quando libcn-

ter audivit , « Gustate, et eritis tanquam dii : » cum Deus
diceret: «Qua die ederitis, morte moriemini » ct diabo- ;

Itis, « Non mortc moriemini^ » Credens ergo ilh taha

suadenti dixit, « Non movebor in iTetcrnum. )>

XIII. Scd quia vcrum dixcrat Dominus, quod aWatu-

rus esset supcrbo, quod dcdcrat humili, cjuando cum
creavit; sequitur, et dicit, « Domine in vohmtate tua ,

» praestitisti decori meo virtutem- » id est, quia non cx :

me Jjonus eram et fortis, scd ex te eram et pulcher ct

fortis ; decori meo virtutcm praestiteras, ex vohuUate tua,
qua me feceras. Et ut ostenderes mihi, quia ex vohuitate
tua hoc eram, « Avcrtisti faciera tuam a me, et factus
» sum conturbatus^ Avcrtit ergo faciem ab illo, qucm
emisit foras de paradlso. Jam hicpositus, clamet, et dicat,
« Ad te,Domine, cLamabo, et ad Dcum meum dcprecabor''.
In paradiso non cLamabas, scd laudabas non gemcbas, sed 5

fruebaris : foris posilus geme , et clama. Propiuquat tri-

bu]anti,qui deseruit superbientem. « Deus enim superbis

» resistit, humilibus autem dat gratiam^. Ad te, Domine,
)) clamabo, ct ad Dcum meum dcprecabor. »

XIX. Jamex psrsona Domini hoc sequitur, ipsius funda-

menti nostri « Qu.tc utihtas iu sanguine meo, dum des-
:

» cendo in corruptionem'' ? » Quid ergo orat ? Ut resurgat.

' Gcn. 111,

4 , 5. —
» Psal. xxix
,8. 3 ibij. — — 4 Psal. xxi\ ,
9. —
•'
Jacob. IV, G, et i Petr. v. ii. —
Psal. xxix, to.
'•
 EWAURATIO II 1> PSALMLM \>ilX. 381
Si eniiii descendero inquit, in corruptionem,
, si sic fuerit
corrupta caro mea, quomodo caeterorum hominum, ut
in fine resurgat ut quid fudi sanguinem ? Si enim non
,

modo resurgam, nemini annuntiabo, neminem lucrabor :

utautem alicui annunticm mirabilia tua, laades tuas, vi-

tam seternara, exurgat caro mea, non cat in corruplionem.
Nam quomodo c.cterorum hominum, quaj utilitas
si ierit,

in meo ? « Numquid confitebitur tibi pulvis, aut

sanguine
» annuntiabit veritatem tuam? » Confessio gemina est,

aut peccati, aut laudis. Quando nobis male cst, in tribu-

lationibus confiteamur peccata nostra ^
quando nobis l)ene
est, in exultatione justitiic confiteamur laudem Deo : sine
confessione tamen non simus.
XX. « Audivit Dominus, et miserlus est mei. » Quo-
modo? Attendite ad dedicationcm domus. Audivit, et mi-
sertus est. « Dominus factus est adjutor meus'. »

XXI. Audi jam ipsam resurrectionem. « Convertisti

)) planctum meum in gaudium mihi conscidisti saccum ,

)) meum, et accinxisti me laetitia-. » Quis est saccus?

Mortahtas, Saccus de capris conficitur et de hoedis, et
caproe et hoedi inter peccatores ponuntur". Dominus de
numero nostro saccum solum accepit, non assumpsit me-
ritura sacci. Meritum sacci, peccatum est : saccus ille,

mortahtas est. Assumpsit propter te mortalitatem, qui

raeritum raortis non habebat. Meritura enira mortis illc

hal^et qui peccat : ille autem qui non peccavit, non habuit
meritum sacci. Aho loco ipsius est vox dicentis « Ego :

))autem cura raihi molesti essent, induebam rae cilicio^ »

Quid est hoc, « Induebam rae cilicio? « Hoc opponebam
pcrsequentibus quod habeo de cilicio. Ut horainem illura
,

putarent, abscondit se ab oculis persequentium quia in- :

digni erant persecutores qui viderent indutum^ cihcio.

' Psal. xxi\, II. — » Ibid. 12. — 3 Matlh. xxv, 32. — 4 Ptal. xxxiv, 3.
— ^ Foile nisi induluin.
382 5. ALGVSTIM EFISCOP!

Ergo, « Conscidisli saccnm nieiira. et cinxisti mc LTtitia. »

XXII. « Ut cantet tihi gloria mea^ t-t non conipungar^»
Quod in capite est, hoc in corpore. Quid est. « Xon com-
)) pungar?^' Jam non raoriar. Compimctus est enim cum in
cruce penderet. lancea percussus esf-. Caput ergo nostrum
dicit. (i Non compungar. )) jam non moriar. Xos autem
quid dicimus propter dcdicationem domus ?Xon nos com-
pungatconscienlia stimulis peccatorum. Dimittonturenim
omnia. ct tuncliberi erimus. k Ut cantet tibi. inquit, glo-
» ria mea. ^) non humilitas. Si nostra. et Christi. quia cor-
pus Christi nos. Quare? Quia quamvis Christus sedeat in
ccelo, diciurus est quibusdam. c Esurivi. et dedistis mihi
))manducare^ «Et ibi est. et hic ibi in se, hic in nobis. :

Quid ergo ait? « Ut cantet tibi gloria mea. et non com-

))pungar. « Gemit tibi humilitas mea. cantabit tibi gloria
mea. Jamin fine k Domine Deus meus. in a?ternum con-
:

» fitebor tibi. •) Quid cst. u In a^ternum conlitebor tibi? ^)

In reternum laiidaho te. quia diximus esse confessionem

et in laudibus. non tantuni in peccatis. Confitere ergo
modo quod tu ilcisti in Deum . et confiteberis quid tibi

fecerit Deus. Quid fecisti ? Pcccata. Quid Deus ? Confitenti

iniquitatem tuam dimittit tibi peccata tua. ui ci postea lau-
des ipsius conlitcns in aeternum. non compungaris peccato.

w-v-ww^ VV\%\\*V%\\\\\\\^ \\\\\\\\\\\A \\\\\\\% \\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\M \X\1 \w\\v

EXARRATIO I

I> PSALML M XX\.

In tiuum. Psalmus ipsi David extasis''.

I. I>- tincm Psahuus ipsi David. mediatori manu forli

in persecutionibus'. Nam et extasis, quae addita est titulo,

' r5,d. XXIX, i3. — » Joan. xix . 34. — ^ Mattli. xxv , 3S- — ^ P^jI.

iix, 1 — ^ Vkle D. Guilion , tom. i\i . pag. ^i^-^^i-.

 :

EWARRAXIO H IJN PSALMtM XXIX. 833

excessum mentis significat, qu^e fit vel pavore, vel aliqua
revelatione. Sed in hoc Psalmo pavor maxime apparet
perturbati populi Dei persecuticne omnium gentium , et
defectu per orbem
Sed prior loquitur ipse mediator:
fidei,

deinde redemptus sanguine ipsius populus gratias agit

ad extremum perturbatus diu loquitur, quod ad extasim
pertinet : Prophetae vero ipsius persona bis interponitur,
prope fmem, et in fme.
II. « Dominc, speravi, non confundar in seter-
In te,

» num^ » In te, Domine, speravi, nunquam confundar,

dum tanquam homini simili caeteris insuhabitur. « In

» justitia tua erue me, et exime me. » Et in tua justitia

erue me de fovea mortis, et exime me de numero eorum.

III. « Inchna ad me aurem tuam^. » Humilem me

exaudi, proximus mihi. « Accelera ut eximas me. » jVe

differas in fmem sseculi, sicut omnium credentiura mihi,
segregationem meam a peccatoribus. « Esto mihi in Deum
» protectorem. » Protector Deus mihi esto. « Et in do-
» mum refugii, ut salvum me facias. » Et tanquam do-
mus, quo refugiens salvum fiam,
IV. « Quia fortitudo mea et refugium meura es tu^. »
Quia fortitudo mea ad tolerandos persecutores meos, et
refugium meura ad rehnquendos tu mihi es. « Et propter
» nomen tuum dux raihi eris, et enutries me*. » Et ut
per me innotescas omnibus gentibus ,
per omnia sequar
vokmtatem tuara, et paulatira mihi aggregatis sanctis
adimplebis corpus meum, et perfectara staturam meam.
V. « Educes me de rauscipula ista, quara occultaverunt
» mihi^. » Educes me de insidiis istis, quas occultavcrunt
mihi. « Quoniara tu es protector raeus. »

VI. « In raanus tuas coramendo spiritum meum^. »

* Psal. XXX, 2. — » Ibid. 3. — 3 ILid. 4. — 4 ILid. — « Ibid. 5. —

Ibid. 6.
 384 S. AtGUSXlJNI KlUSCOPl

Potestati tune commendo spiritum meum, cito receptu-

rus. « Redemisti me, Domine, Deus veritatis. » Dicat et
populus redemptus passione Domini sui, et loetus clarifi-

catione capilis sui, « Rederaisti me, Domine, Deus veri-

)) tatis. ))

YIl. « Odisti observantes vanitatem supcrvacue^ : )>

Odisti oliservantes falsam beatitudinem saeculi. « Ego au-

» tem in Domino speravi.
VIII. « Exultabo, et jucundabor in tua misericordia : )>

qu?eme non fallit. « Quia respexisti humilitatem meam - : )>

qua me vanitati in spe subjccisti. « Salvam fecisli de neces-

)) sitatibus animam meam. » Salvam fecisti de necessita-
tibus timoris animam meam , ut tibi charilate Jibera serviat.

IX. «Ne conchisisti me in manus inimici^. Nec con- )>

clusisti me, ut non haberem aditura respirandi in Jibcrta-

tem, et darer in serapiternam potestatem diaboJi, cujiidi-
tate liujus vitae ilJaqueantis, et morte terrentis. « Statuisti
)) in loco spalioso pedes meos. )) Resurrectione cognita
Domini mei et mea promissa raihi, spatiatur perraanens
in latitudinem libertatis ab angustiis timoris educta cha-
ritas niea.

X. « Misereremei, Domine, quoniam tribulor^. )) Sed

quse est ista insperata persequentium crudelitas, magnum
mihi pavorem incutiens.^ « Misercre mei, Domine. )) Non
enim de morte jam terreor, sed de cruciatibus atque tor-
mentis. « Conturbatus est in ira oculus meus. )) Habebam
oculum in te, quo non medesereres^ iratuses, etcontur-
basli eum. « Anima mea
meus. In eadem ira et venter ))

conturbata est anima mea memoria qua tenebam quid , et

pro me pertulerit, et quidmihi proraiserit Deus meus.

XI. « Quoniam defecit in doJore vita mea^ » Quoniam
vila mea est confileri te, sed defecit in dolore, cum di-
1
IVal. XXX, 7. — 2 Ibid. 8. — 3 ibiJ g. — 4 ibid. 10. — 5 Hni^ j i
 EJ^AUllATIO 1 IN rSAL-AIL.M XSX. 385
xissct inimicus : Torqueantur donec negent. « Et amii
))mei in gemitibus. Tem])ora qupe ago in lioc sseculo, non
))

mihi morte auferuntur, sed manent atque in gemitibus ,

sunt. « Infirmatus est in egestate vigor meus. Egeo sa- ))

nitate hujus corporis, nec parcitur cruciatibus : egeo re-

solutione corporis , et parcitur morti : et in hac egestate

infirmata est fiduciamea. <c Et ossa mea conturbata sunt.))

Et firmitas mea conturbata est.

XII. « Super omnes iniinicos meos factus sum oppro-

)) brium^ Inimici mei sunt omnes iniqui, et tamen pro
))

sceleribus suis usque ad confessionem torquentur : supe-

ravi ergo opprobrium eorum cujus confessionem non ,

mors sequitur sed cruciatus insequitur. « Et vicinis meis

,

))nimium. « Nimium hoc visum est eis qui jam propin- ,

quabant cognoscere te et tenere fidem quam teneo. « Et

» timor notis meis. Et ipsis notis meis exemplo borribilis
))

tribulationis mece timorem incussi. « Qui videbantme,

)) foras fugiebant a me. Quoniam non intelligebant in-
)>

teriorem et invisibilera spem meam , in exteriora et visi-

bilia fugerunta me.
XIII. « tanquam mortuus a corde^. Et
Oblitus sum, ))

obliti sunt me
tanquam mortuus sim a corde ipsorum.
,

« Factus sum tanquam vas perditum. Yisus sum mihi ))

periisse usibus Domini vivens in hoc sseculo et neminem ,

lucrifaciens cum omnes timerent aggregari mihi.

,

XIV. « Quoniam audivi vituperationem multorum ac-

))colentium in circuitu^ Quoniam audivi vituperantes )>

me niultos in peregrinatione hujus terrae juxtame, sequen-

tes circuitum temporum , et mecum in patriam ccternam

redire recusantes. « Dum congregarenturipsisimul adver-

)) sum me , ut acciperent animam meam consiliati sunt. )>

Ut consentiret eis anima mea quse morte posset de po-

,

Psal. xs.\, 12. — ' Ibid. i3. — ' IbiJ. i^.

cxiv. 25

1
386 S. AUGUSTINI EPISCOPI
testate illorum facile exire, excogitaverunt consilium ,
quo
nec mori me sinerent.
XV. « Ego autem in te speravi, Domine , dixi : Tu es
» Deus meus^ » Non enim mutatus es, ut non salvum
facias qui emendas.
XVI. « In manibus tuis sortes meae'^. » In potestate
tua sunt sortes meae. Non enim ullum video meritum ,

quo de universa impietate generis luimani me potissimum

clegisti ad salutem. Et siestapud tejustusetoccultusordo
electionis meae, egotamen quem hoc latet, ad tunicam
Domini mei sorteperveni^. « Erue me de manibus inimi-
))corum meorum ct apersequentibus me*. )>

XVII. « lUustra facicm tuam super servum tuum^. )>

Notum iachomiuibus qui non putant me ad te pertinere,

super me esse intendentem faciem tuam meque tibi ser- ,

vire. « Salvura me fac in tuamisericordia.

XVIII. « Domine, non confundar quoniam invocavi

)) te^. » Domine, non erubescam insultantibus mihi, ex

co quod te invocavi. « Erubescaflt impii, et deducantur
)) in infernum. )) Erubescantpotius qui lapides invocant,
ct umbris socientur.
XIX. « Muta efliciantur labia dolosa^. )> Nota faciens
populis sacramenta in me tua , fac obstupescere labia
fingentium de me falsa. « Quae loquuntur adversus justum
)) iniquitatem , in superbia et contemptu. )> Qua3 loquuntur
advcrsus Christum iniquitatem, superbientes, et contem-
nentes tanquam hominem crucifixum.
XX. «Quam magna multitudo dulcedinis tuae, Domine^.))
Exclamat hic Propheta ista cernens, et mirans quam mul-
tis modis copiosa est dulcedo tua, Domine. « Quam abscon-

)) disti timentibus te. Etiam eos quos emendas, multum ))

' Psal XKx , iT). — ' Ibiil.iO. — ^ ,loari. xix , 24- — '• Psal. xxx ,
16.

— 5 lb-<l. I-. — *''nii.l. 1«. — : Ibi.l 19. — « Ibi.l. 20.

 EAAIUVAXIO 1 IIS VSALMUM XXX. 387
amas sed ne dissoluta securitate negligentius agant, abs-
:

condis ab eis dulcedinem amoris lui, quibus utile est timere

te , « Perfecisti sperantibus in te. » Perfecisti auteni lianc
dulcedinem sperantibus in te. Non enim subtrahis eis quod
usque in fmem perseveranter expectant. « In conspectu
hominum. «Non enim latet fiMos hominum, jam
» fiiiorum
non secundum Adam, sed secundum Filium hominis vi-
ventes, « Abscondes eos in abscondito vultus tui, » quam
sedem perpetuam serves in abscondito notitiae tuse speran-
tibus in te. « A conturbatione hominum. )> Utjamnidlam
humanam conturbationem patiantur.
XXI. Proteges eos in tabernaculo tuo, a contradictione
» hnguarum ^ » Sed hic interim dum eis malediccC hnguae
obstrepunt dicentes : Quis hocnovit, aut quisinde venit?
proteges eos in tabernaculo fidei earum rerum, quas Do-
minus pro nobis temporahter gessit et pertuHt.

XXII. « Benedictus Dominus ,

quoniam mirificavit
)) misericordiam suam in civitate circumstantiae"^.
» Bene-

dictus quoniam post emendationem acerrima-

Dominus ,

rum persecutionum omnibus mirabilem fecit misericor-

,

diam suam per orbem terrarum in circuitu societatis ,

humanae.
XXIII. « Ego dixi in extasi mea. )) Unde ille populus
iterum loquens , ait:Ego dixi in pavore meo, cum horri-
biUter gentes in me saetirent. « Projectus sum a facie ocu-
)) lorum tuorum. )) Non enim si me respiceres, pati me
ista sineres. «Ideo exaudisti, Domine, vocem orationis meae,
» cum damarem ad te^. » Ideo modum ponens emenda-
tioni , et ostendens me pertinere ad curam tuam exau- ,

disti, Domine, vocem orationis meae, cum eam ex tribu-

latione nimis intenderem.
XXIV.« Diligite Dominum oranes sancti ejus.» Hortatur
Psal. xx\, 21. — » Ibid. Ui. — 3 Ibid. 23.
388 S. ALGUSXIM El'lSCO»'l

itcriim l'ropliela isla cerncns, cl dieiL, «. Diligile Domi-

» niim omnes sancli ejus : ([uoniam vcrilatem requirct
)) Dominus^ Quando si justus vix salvus crit, pcccaLor et
)> impius ul)i parebunt'? Et retribuct liis qui abundantcr
)) Ihciunt superbiam. » Et rctribuct his qui ncc victi con-
vertuntur ,
quia multum superbiunt.
XXV. « Viriliter agite, ct conibrtctur cor vestrura^ : )>

honum sine delcctione operantes ut tcmporeproprio me- ,

tatis. « Omncs qui speratis in Domino : )> id cst, quieum

recte timetis vel colitis, speratcin Domino.

•^fVV^^^lVl^ VVVX '\'\^ 'VV^^ VVV% VVVt A/VV^ 'X^X^ V%;V« 'VVVt 'VVV^ «vvt^ v^

ENAilHATlO 1!

irs EUMDEM PSALMIJM XXX.

SERMO 14.

De principio Psalmi.

I. PsALMi hujus, t[uem modo cantaviraus, quantura

possumus secreta rimemur, et indesermonem exculptum
reddamus auribus et mentibus vestris. Titulus ejus est,
(dn finem Psalmus ipsi David extasis^. In finem quid ))

sit , novimus si Chrislum novimus. ,Dicitenim Apostolus :

« Finis enim legis Chrislus ad justitiam omni crcdenti''.))

Finisnon consumens, sed perficiens. Duobus enini modis

dicimus fmem vel cjuo fit ut non sit quod erat, vel quo
:

> Psal. XXV, 24- — ' I I^i^h'- >v, i8. — ^ ps;;,i_ ^^x, 25. — i Senno i, de
principio Psalmi xxx liabitus paulo post iiataleai A])ostoloruin ilicm ex n. 3.

Ostcndit (juomoJo cx Chri.-to et Ecclcsia unus Cliri?tus existat. Lauilat gia-

tiam Dei. Tentationes ct nccessitates Iiujus vitaB commcmorat. — ^ Psal.

XXX, 1. — ''
RoiTi. X, 4.
 ENAllRATlO II IN PSALMUM XXX, SERM. I. 389
fit ut perfectufn sit quod inchoatum erat. Ergo u In finem,»
in Christum.
II. « Psalmus David extasis. » Verbum extasis grae-
cum , latine ,
quantum da^ur inteUigi , verbo uno exponi
potest , si dicatur excessus. Excesus autem mentis proprie
solet extasis dici. In excessu vero mentis duo intelHgvmtur,
aut pavor , aut intentio ad superna , ita ut quodam modo
de memoria labantur inferna. In hacextasi fuerunt omnes
sancti ,
quibus arcana Dei mundum istum excedentia re-
velata sunt. De hoc mentis excessu, id est, extasi, Paulus
cum loqueretur, se ipsum insinuans , ait : « Sive enim
))mente excessimus Deo sive temperantes sumus vobis , ,

))charitas enim Christi compelht nos^ » Hoc est^ si ea

tantum agere vellemus et ea tantum contemplari quae ,
,

mentis excessu intuemur vobiscum non essemus sed , ,

essemus in supernis, tanquam contemptis vobis et quando :

nos ad illa superiora et interiora infirmo passu sequeremini,

nisi rursus compellente nos charitate Christi, « Qui cum
)) in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse aequa-
)) lis Deo, sed semetipsum exinanivit formam servi acci-

)) piens^, nos considcraremus esse servos et non ingrati

)) ,

ei aquo accepimus altiora, propter eos qui infirmi sunt

non contemneremus inferiora^ et temperaremus nos eis
qui non possunt nobiscum videre sulilimia? Hoc ergo ait,
« Sive mente excessimus Deo. Ille enira videt quod nos )>

videmus in mentis excessu, ille solus revelat secreta sua.

Quippe ille hoc loquitur qui se dicit abreptum esse et ,

ablatum in tertium coelum et audivisse ineffabilia verba, ,

quae non licet homini loqui. Tantus autem fuit ille mentis
excessus , ut diceret : « Sive in corpore^ sive extra corpus,
)) nescio, Deus scit". )> Ergo si hunc excessum mentis, id
est, hanc extasim , significat titukis Psalmi hujus magna :

• 3 Cm-. V, i3.. — ^ Pliili[i. ii. G. — ^2 Cor. 111, 'i.

 »

390 S. AUGUSTINI EPISCOPI

profecLo ct alla quaeclam sperarc dcbemus dicturum cum
qui condidit Psalmum , id est, Prophetam imo vero pcr ,

Prophetam Spiritum sanctum.

III. Si vero haec cxtasis pavor intelligendus est, neque
huic significationi verbi deerit hujus Psahni contextus.
Videtur enim dc passione locuturus esse, in qua pavor est.
Sed cujus pavor est, utrum Ghristi, quia dixit, « In fmem,
et intelhgimus fmem Christum? an forte noster pavor?
Numquid enim possumus jiavorem Jiene intelligere in
Christo propinquante passione, qui propter eam venerat j

cum venisset ad quod venerat , numquid pavebat mori-

turus? Si prorsLis ita homo esset, ut Deus non esset,
magis gaudcret resurrecturus ,
quam paveret moriturus ?
Verumtamen quia dignatus estassumere formamservi, et
in ea nos vestire se; qui non est dcdignatus assumere nos
in se , non est dedignatus transfigurare nos in se, et loqui
verbis nostris , ut et nos loqueremur verbis ipsius. Haec
enim mira commutatio facta cst, et divina sunt peracta
commercia mutatio rerum celebrata in hoc mundo a ne-
,

gotiatore coelesti. Venit accipere contumehas, darehono-

res; vonit haurire dolorem, daresalutemj venit subire
mortem darc vitam. Moriturus ergo ex eo quod nostrum
,

habebat non in se sed in nobis pavebat quia et hoc

, , :

dixit, tristem esse animam suam usque ad mortem ^ et ,

utique nos ipsi omnes cum illo. Nam sine illo, nos nihil :

in illo autcm ipse Christus , et nos. Quare ? Quia totus

Christus caput et corpus. Caput ille salvator corporis ,
qui
jam ascendit in coelum : corpus autem Ecclesia, quae la-
borat in terra -. Hoc autem corpus nisi connexione cha-
ritatis adhaercret capiti suo , ut unus fieret ex capite et
corpore , non de coelo quemdam persecutorem corripiens
diceret: « Saule, Saule, quid me persequeris^? » Quando
' Mattli. xvvi, 38. — > Ej)lie«. v, 2.3. — 3 Acl. ix, 4.
 ENARRATIO H 1> PSALMLM XXX, SEUM. I. 391

eum jam ia coelo sedentem nullus homo tangebat, quo-

modo cum Saulus in terra saeviens adversus Christianos
aliquo modo injuria percellebat? Non ait a Quid sanctos :

meos, quid servos meos » sed k Quid me persequeris, » ; ,

hoc est, quidmembra mea? Caput pro membris clamabat,

et membra in se caput transfigurabat. Yocem namque

pedis suscipit lingua. Quando forte inturba contritus pes
dolet , clamat hngua : Calcas me. Non cnim ait : Calcas
pedem meum; sed se dixit calcari, quara nemo tetigit.

Sed pes qui calcatus est, a lingua non separatus est. Ergo

etiam non incongrue inteUigitur extasis pavor. Quid

sic ,

enim dicam fratres ? Si nuUus omnino pavor esset pas-

,

suris, diceretur ipsiPetro, quod audivimus nalahApos-

tolorum die quando ei Dominus praedixit futuram suam
,

passionem « Cum esses junior, cingebas te, et ibas quo

:

» volebas cum autem senior factus fueris, alter te cinget^

^

» et ducet quo tu non vis? Hoc autem, inquit, dixit signi-

» ficans qua morte moreretur^ » Ergosi Petrus apostolus

tanta perfectione quo noUet iit nolens nolens mortuus ,

est, sed volens coronatus est, quid mirum si est ahcjuis

pavorin passione etiamjustorum, etiamsanctorum. Pavor

est exjiuraana infirraitate, spes ex divina promissione.
Quod paves tuum est quod speras donum Dei est in te. ,

Et mehusin pavore tuo agnoscis te, utin liberatione tua

glorifices fjui fecit te. Paveat humana infirmitas, non in

co pavore deficit divina misericordia. Denique pavens iste

inde ccepit : « In te , Domine, speravi, non confundar in

» aeternum '. Yidetis quia et pavet_, et sperat : videtis quia
pavor iste non est sine spe. Etiamsi est aUqua in humano
corde conturbatio , non recedit divina consolatio.
IV. Loquitur hic ergo Christus in Propheta 5 audeo
dicere, Christus loquitur. Dicturus est qusedam in hoc
' Joan. XXI, 18. — ' Psal. xxx, 2.
392 S. AtlGUSTlNI EPISCOPI

Psalmo, qua? quasi Ghristo videantur noii posse congruere,

illi exceJlentiffi capitis nostri, ma\ime([ue illi Verl)0 quod
in principio erat Deus apud Deum nec ei in lorma servi :

Ibrtasse videbuntur qupedam hic verba congruere, quam

Ibrmam servi suscepit ex Yirgine : et tamen Christus lo-
quitur, quia in membris Christi Christus. Et ut noveritis,
quia unus dicitur Christus caput et corpus suum ^ ipse
dicit cum de « Erunt duo in carne
conjugio loqueretur :

» una jam non duo, sed una caro. » Sed forte hoc
: igitur
dicat de quocumque conjugio? Audi apostolum Paulum:
« Et erunt duo, inquit, in carne una sacramentum hoc :

» magnum est, ego autem dico in Christo et in Ecclesia^»

Fit crgo tanquam ex duobus una quoedam persona ex ,

capite et corpore, ex sponso et sponsa. Nam unitatem

person.ne hujus miram et excellentem, commendat ctiam
Isaias propheta : nam lo(|uens etiam in eo Christus in pro-
phetia ait, (( Sicut sponso alhgavit mihi mitram, et sicut
» sponsam ornavit me ornamento-. » Se dixit sponsum,
se sponsam, quare se sponsum, se sponsam, nisi quia
erunt duo in carne una ? Si duo in carne una, cur non duo
in voce una ? Loquatur ergo Christus, ([uia in Christo lo-
quitur Eccksia, efin Ecclesia Jocjuitur Christus; et cor-
pus in capile, et caput in corpore. Audi Apostolum hoc
ipsum evidentius exprimentem Sicut enim corpus : <(

)) unum est et memlira liaJjet multa, omnia autem mem-

» ])ra corporis cum sint multa, unum est corjius, sic et
» Christus^. » Loquens de membris Christi, hoc est, de
fidelibus, non ait, sic et membra Christi^ sed totum hoc
quod dixit, Christum enim corpus unum,
appellavit. Sicut
et membra habet multa, omnia autem membra corporis
cum sint multa, unum est corpus, sic et Christus membra
' Maftli. XIX, 5, G: et Geii. n, 24. et Ephes. v, .Ti, ii. — » Tsrii Lxr.
10. — 3 I (^or XII, 13.
 »,

ENATIRATIO II IN PSALMtlM XXX, SERM. I. 393

multa, unum corpus. Ergo simul omnes nos cum capite
nostro Christo, sine capite nostro uihil valentes. Quare?
Quia nos cum capite nostro vitis : sine capite nostro,
quod absit, sarmenta proecisa, non alicui operi agricola-
rum, sed igni tantummodo destinata. Ideo et ipse in Evan-
gelio Ego sum vitis, vos estis palmites, Pater meus
: «

» agricola est » et, « Sine me, inquit, nihil potestis fa-

:

)) cere^ )) Domine, totum in te. Etenim

si sine te niliil,
quidquid ille operatur per nos, nos videmur operari. Po-
test ille multum et totum sine nobis, nos nihil sine ipso.

V. Ergo in quacumque extasi loquatur sive pavore,

sive excessu mentis, congruunt quae dicuntur. Dicamus
in Christi corpore, dicamus omnes quasi unus. quia om-
nes unitas dicamus « In te
5 Domine speravi non : , , ,

)) confundar in aeternum. lllam, inquit, confusionem -»

perhorresco, quae est in a^ternum. Nam est qusedam con-

fusio temporalis utilis, perturbatio animi respicientis pec-
cata sua, respectione horrentis, horrore erubescentis
erabescentia corrigentis. Unde dicit et Apostolus : « Quam
)) enini gloriam habuistis tunc in his, in quibus nunc
))erubescilis'-.? Ergo erubescere illos dicit jam fideles,
))

non de praesentibus donis, sed de praeteritis peccatis. Hanc

confusionem non formidet Christianus: imo si hanc noii
habuerit, aeternam habebit. Quae est seterna confusio,
quando fiet iliud quod dictum
Et traducent eos ex est, «
)) adverso iniquitates eorum^. Et fiet traducentibus ex ))

adverso iniquitalibus omnis grex malus ad sinistram, tan-

quam hcedis ab omnibus separatis et audient « Ite in ^ :

))ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus.

Quserunt quare? « Esurivi enim, et non dedistis mihi
» manducare*. Contemnebant tunc quando esurienti
)>
,

Christo non dabant cibum, quando sitienti non dabant

' Joan. XV, 5. — ' Rom. vi, 2r. — ^ Sap. iv, 20. — 4 Matlli. xxv, ^i-

I
394 S. At3GUSTINI EPISCOPI

potum, quando nudum non vestieijant peregrinum non ;

suspiciebant, regrotantem non visitabant, tunc contcmne-

nebant cum coeperint illis ista enumerari, confundentur^
:

et haec confusio in relernum erit. Hanc timens iste qui

pavet, vel cujus ad Deum est mentis excessus, hoc rogat,
(( In te, Domine, speravi, non confundar in aeternum. »

VI. (( Et in tua justitia me, et exime me^ » Nara

erue
si attendas ad justitiam meam^ damnas me. « In tua jus-
» titia erue me. » Est enim justitia Dei, quse et nostra fit,

cum donatur nobis. Ideo autem Dei justitia dicitur, ne

homo se putet a se ipso habere justitiam. Sic enim dicit
apostolus Paulus Credenti in eum qui justificat im-
: ((

» pium, (Quid est, qui justificat impiumPqui ex impio

» facit justum :
) deputatur fides ejus ad justitiam'\ » Ju-
daei vero,quia suis viribus se putabant implere posse jus-
titiam, offenderunt in lapidem offensionis et petram scan-
dali^, et gratiara Christi non agnoverunt. Acceperunt
enira Legem qua fierent rei, non qua hberarentur a reatu.

Denique quid de ilhs Aposlolus dicit ? (( Testimoniura

» enim perhibeo ilhs quod zelum Dei hal^ent, sed noii
» secundum scientiam^. » Quid est quod dixit, « Zelura
» Dei habent Judsei sed non secundura scientiara? »
,

Audi quid sit, non secundum scientiam. « Ignorantes

» enim Dei justitiam et suam volentes constituere, justi-

» tise Dei non sunt subjecti^. » Si ergo ideo non secun-

dura scientiam zelum Dei habent, quia ignorant Deijus-

titiara et volunt suara constituere, quasi ex se ipsis justi

fiant; ideo gratiam Dei non cognoverunt, quia gratis sal-

quo non
vari noluerunl. Quis est qui salvatur gratis? In
invenit Salvator quod coronet, sed quod damnet non. ;

invenit merita bonorura, sed invenit merita suppliciorum.

' Psal. XXX ,5!. — * lioin. iv , 5. — -^ Td. tx, 3t!. — 4 M. x ,

>. —
Slbid. 3.
 ,

ENARRATIO II IH PSALMUM XXX, SERM. I. 395

Si agat tanquam veraciter ex regula legis proposita, dam-
nandus est peccator. Hac regula si ageret, quem libera-
ret ? Omnes peccatores invenit : solus sine peccato venit,
qui nos peccatores invenit. Hoc ait Apostolus, « Omnes
» enim peccaverunt, et egent gloria Dei^. « Quid est,
« Egent gloria Dei? » Ut ipse liberet, non tu. Quia tu te

liberare non potes, indiges liberatore. Quid est quod te

jactas? Quid est quod de Lege et justitia praesumis? Non
vides quid intus confligat in te de te adversus te ? Non , ,

audis pugnantem, et confitentem, et adjutorium in pugna

desiderantem ? Non audis athletam Domini ab agonotheta
petentem adjutorium pugnse suae? Non enim sic te expec-
tat Deus certantem, quomodo te expectat Editor, si forte
pugnes in amphitheatro. Ille tibi prsemium dare potest si
viceris, adjuvare te perichtantem non potest. Non sic ex-

pectat Deus. Yide ergo, attende eum qui dicit, « Conde-

» lector enim legi Dei secundum interiorem hominem,

» video autem aham legcm in membris meis repugnantem

» legi mentis mese, et captivum me ducentem in lege

» peccati, quae est in menibris meis. Miser ego homo,

» quis me liberabit de corpore mortis hujus? Gratia Dei
» per Jesum Christum Dominum nostrum-. » Quare gra-
tia?Quia gratis datur. Quare gratis datur? Quia merita
tua non praecesserunt, sed beneficia Dei te praevenerunt.
lUi ergo gloria qui nos hberat. « Omnes enim peceave-
» runt, et egent gloria Dei, In te ergo, Domine, speravi,
» non in me non : confundar in reternum , » quia in eo
spero qui non confundit. « In tua justitia erue me, et
» » Quia non invenisti in me justitiam meam
exime me.
erue me in tua hoc est, iilud me eruat quod me justifi-
:

cat, quod ex impio pium facit, quod ex iniquo justum,

quod ex caeco videntem, quod ex cadente surgentem,
' Rom. in, 23. — " M. vn, a2-'>>.5.
39G S. AUGUSTIM EPISCOPI

({uod ex flente gaudentem. Hoc me liherat, non ego. « In

» justitia tua erue me, et exime me. »

VII. « Inclina ad me aurem tuam^ » Fecit lioc Deus,

quando ipsum Cliristum ad nos misit. Illum ad nos misit^
qui inclinato capile digito scribebat in terra, quando ei

adultera mulier ollerebatur punicnda'. autem incli- llie

naverat se ad terram, id est, Deus ad hominem, cui dic-

tum est, « Terra es, et in terram ibis^. » Non enim quasi
corporalibus locis Deus ad nos inclinat aurem suam, aut
membris istis corporeis determinatis finitus est. Omnino
nihil horum cogitent humana phantasmata. Veritas est
Deus. Veritas nec quadra est, nec rotunda, nec longa.
Ubique praesens ocuhis ad eam pateal. Incli-
est, si cordis

nat tamen aurem suam ad nos Deus, misericordiam depo-

nens supernos. Qux major misericordia, quam ut Unicum
suum daret nobis, non vivere nobiscum, sed mori pro
nobis ? « Inchna ad me aurem tuam. »
VIII. « Accelera ut eximas me^. » Exauditur enim in
hoc cum dicit « Accelera. » Ad hoc cnim positum est
, :

verbum ut hoc totum quod nobis diu videtur, quandiu

,

volvitur sa?cuhnTi inteihqas

O nunctum esse. Non est diu
,
"
1

quod habet extremum. Ab Adani usque ad liodiernam

diem peractum est, et multo utique plus peractum est,
quam restatperagendum. Si adhuc viveret Adam, ethodie
moreretur quid ei prodesset tandiu esse tandiu vixisse ?
•, ,

Ergo ccieritas hoec quare? Quia transvoiant tempora et :

quod tibi tardum est, in ocuiis Dei i)reve est. Jam iianc
celeritatem iste intellexerat in extasi. « Acceiera ut eximas
» me. Esto Deum
milii in protectoreni et in domum re-
» lugii, ut salvum me iiicias. » Domus reiugii tu mihi esto.
Deus protector, domus refugii. Aiiquando enim periciitor,
et volo fugere : quo fugio? ad quem locum tutus fugio?
Psal. XXX, 7. — 3 Joan. viii, G. — 3 Qen. iii, 19. — 4 Psal. xxx, 3.
 ,

EiSARUATIO II IW PSALMtM X\X , SERM. 1. 397

ad quem montem ? ad quam speluncam ? ad quae tecta
munita? quam arcem teneam? quibus muris ambiar? Quo-
cumque iero, sequor me. Quidquid enim vis potes fugere
homo, praeter conscientiam tuam. Intra in domum tuam :

requiesce in lecto tuo , intra in interiora : interiiLs habere

nihil potes ,
quo fugias a conscientia tua , si rodunt te
peccata tua. Quia vero dixit : Accelera ut eximas me
et in tua justitia erue me, ut dimittas peccata mea et ,

aedifices in me justitiam tuam tu mihi eris domus refu- :

gii ad te confugio. Nam a te quo fugiam? Irascitur tibi

,

Deus, quo fugies? Audi quid dicat in aho Psalmo, timens

iram Dei. « Quo ibo a spiritu tuo, et quo a facie tua fu-
» giam? Si ascendero in coeium, tu ibi es : si descendero
« in infernum , ades^ » Quocumque iero , ibi te invenio.

Et si irasceris , ultorem te invenio •, si placatus es , adjuto-

rem. NihiJ. mihi ergo restat, nisi ad te fugere, non a te.

Ut evadas hominem dominum quicumque servus es, fugis

in ea loca ubi non est dominus tuus ut evadas Deum :

fuge ad Dominum. Nam non est quo fugias Deum. Pr.-^esto

sunt omnia et nuda Omnipotentis ocuhs. Tu ergo mihi,
inquit, esto domus refugii. Nam sisalvus non fuero, c[uo-
modo fugio? Sana me et fugio ad te. Nam si me non sa-
,

nas, ambuJare non possum, fugere quomodo potero? Quo

iret, quo fugeret si ambulare non posset, semivivus
,

in via , sauciatus vulneribus latronum? Quem transiens

sacerdos prseteviit, transiens Levita praeteriit, transiens
Samaritanus miseratus est'-, id est, ipse Dominus, qui mi-
seratus est genus humanum. Samarites enim custos inter-
pretatur. Et quisnos custodit, si ille deserit?Merito, cum
Judsei conviciantes dicerent Nonne verum dicimus, : «

» cjuia Samaritanus es et daemonium habes " ? » Unum

,

respuit, alterum amplexus est: «Ego, inquit, dajmonium

' Psal. cxsxviii, 7,8. — ' Luc. x, 3o. — ^ Joan. viii, 48.
H98 S. AUGUSTINl EPISCOPI
» non habeo : » Non di\it : « Non sum Samaritanus : »

sic intelligi volens nostrum se esse custodem. Miseratus

ergo accessit, curavit_, ad stabulum pcrduxit, implevit
circa eum misericordiam : ille jam potest ambulare, po-
test et fugere. Quo fugeret nisi ad Deum, iibi fecit sibi

domum refugii.
IX. « Quia fortitudo mea et refugium meum es tu , et
» propter nomen tuum dux mihi eris , et enutries me^ »

Non propter meritum meum sed « Propter nomen , ,

» tuum » ut tu glorificeris
, non quia ego dignus sum , :

« Dux mihi eris » ne aberrem a te « Et enutries me

, » ; ,

ut validus sim ad manducandum escam qua pascis An- ,

gelos. Hic enim lacte nos nutrivit, qui nobis coelestem

cibum promisit et usus est materna misericordia. Sicut
•,

enim mater lactans camdem escam cui sumendse idoneus ,

infans non est pcr carnem trajicit et lac infundit ( hoc

,
•, :

enim accipit parvulus, quod accepturus eratad mensam ^

sed quod per carnem trajicitur congruit parvulo ) sic Do- :

minus sapientiam suamut lac nobis faceret, carne indutus

venit ad nos. Ergo corpus Ghristi loquitur « Et enutries :

» me. »

X. «Educes me de muscipuia ista, quam occultaverunt

» mihi'-. » Jam passio significatur « Educes me de mus- :

» cipula ista quam occuJtaverunt mihi. » Nec sola illa

,

passio est qua passus est Dominus noster Jesus Chrislus

,
:

muscipulam suam dialiolus tetendit usque in finem. Et vae

illi qui in illam muscipulam cadit
, cadit autem omnis :

qui non sperat in Deum qui non dicit « In te, Domine, , :

» speravi, non confundar in aeternum, et in tua justitia

» erue me, et exime me^. » Extenta est et parata musci-

pula inimici. Posuit in muscipula errorem et terrorem :

errorem quo illiciat, terrorem quo frangat, et rapiat. Tu

• Psal. XXX, 4. — » iL.id. 5. ~ 3 Ibid. 2.
 ENAnilATIO II IN PSALMUM XXX, SEKM. I. 399
claude januam cupiditalis contra errorem, tu claude ja-
nuam tlmoris contra terrorem, et ednceris de muscipula.
Hujusmodi pugnae exemplum ipse tibi Imperator tuus,
qui propter te etiam tentari dignatus est, in se demonstra-
vit. Et primo tentatus est illecebris 5
quia tentata est in
illo janua cupiditatis ,
quando eum tentavit diabolus di-
cens : « Dic lapidibus istis ut panes fiant. Adora me , et
)) dabo tibi regna ista. Mitte te deorsum ,
quia scriptum
)) est : Quia Angelis suis mandavit de te , et in manibus
» tollent ne quando olFendas ad lapidem pedem
te ,

)> tuum^
Omnis haec illecebra cupiditatem tentat. At
)»

ubi clausam januam invenit cupiditatis in eo qui tentaba-

tur pro nobis, convertit se ad tentandam januam timoris,
et prseparavit illi passionem. Denique hoc dicit Evange-
lista « Et consummata tentatione
: diabolus recessit ab ,

)) eo ad tempus*. » Quidest, « Ad tempus? Tanquam )>

rediturus et tentatnrus januam timoris quia cJausam in- ,

venit januam cupidilatis. Totum ergo corpus Christi ten-

tatur usque in finem. Fratres mei, quando jussum est
nescio quid contra Christianos mali , simul impingebatur
hoc corpus totum impingebatur unde dictum erat in
, :

Psalmo « Tanquam cumulus arenae impulsus sum ut ca-

:

)) derem et Dominus suscepit me^ » At ubi finita sunt

,

illa, quse totum corpus impingebant ut caderet, coepit

tentatio esse per partes. Tentatur corpus Christi una ,

Ecclesia non patitur persecutionem, aha patitur. Non pa-

titur furorem imperatoris, sed patitur furorem mali po-
puli. Quaniae vastationes a plebibus? Quanta mala ingesta
sunt Ecclesiae a malis Christianis, ab eis qui capti in illo

retiaculo , tam multiplicati sunt , ut premerent naves in

piscatione illa Dominiante passionem^ ? Non ergo desunt
pressuroe tentationis. Nemo sibi dicat : Non est tempus
' M.tUI). IV, 4-9. — - Liic. IV, i3. — 3 Ps;,l cxvii, i3. — 4 Luc. v, 7.
400 S. ALGDSXIWI E1'JSC0PI

tentationis. Qui sibi hoc dicit, paccm sibi promittit : qui

sibipacem promittit, securus invaditur. Totum ergo cor-
pusChristi dicat « Educes me de muscipula ista, quam
:

))occultaverunt mihi quia eductum est et caput nos- : )>

trum de muscipula, quam absconderunt ilh, quibus moilo

dicebatur in Evangelio, quia dicturi erant : « Hic est hse-

)) rcs, venite, occidamus eum, et nostra erit hfereditas. »

Et in se sententiam dixerunt interrogati : « Quid faciet

)) ille pateriamilias cohmis malis? Malos male perdet, et

)) vineam suam locabit ahis agricolis. Quid et illucl non ,

)) legistis Lapidem quem reprobaverunt sedificantes, hic

:

)) factus est in caput anguli'? » Quod est enim « Re- :

)) hoc ait « Ejecerunt extra

probaverunt oedificantes : )) :

)) vineam , Ergo erutus est et ille. Caput

et occiderunt. ))

nostrum sursum est, hberum est. Hoereamus ilh per di-

lectionem, ut melius postea congiutinemur ei per immor-
tahtatem et dicamus omnes « Educes me de muscipula
; :

))ista, quam cccultaverunt mihi quoniam tu es protector ^

)) meus^. ))

XI. Audiamus vocem Domini, quam dixit in cruce :

« In manus tuas commendo spiritum meum^. )) Certe

cum verba cjus in Evangeho de Psahno cognoscimus,
isto

ipsum hic locutum fuisse non dubitemus. Habes hoc in

Evangelio , dixit : « In manus tuas commendo spiritum
)> meum : et inchnato capite, tradidit spiritum *. )) Non
sine causa voluit verba hujus Psalmi sua esse , nisi ut te
admoneret se locutum csse in hoc Psalmo. Ipsum hic
qu;ere : cogita quomodo
Psalmo se quaeri voluit in illo
pro susceptione matutina. « Foderunt manus meas et pe-
» des meos dinumeraverunt omnia ossa mea ipsi vero
; •,

)) consideraverunt et conspexerunt me, diviserunt sibi

• MaUli. XXI, 38-42. — ' Psal. xxx, 5.-3 Ibid. 6.-4 Luc. xxiii, ^6,
el Joan. xii, 3o.
 ,,,

EIVAnuATIO U IS rsALMUM XXX, SEKM. 1. 401

» vestimeiita niea , et super vestem raeam miserunt sor-
» tem ^ : » ut te admoneret in se hoc esse completum , in
voce sua posuit caput ipsius Psalmi : « Deus Deus meus,

)) ut quid me
Et tamen vocem corporis in
dereliquisti '^
? »

se transfiguravit non enim Unicum suum Pateraliquando

:

dereliquit. « Redemistime, Domine Deus veritatis. » Fa-

ciens quod promisisti non lallens in poUicitatione tua
,
,

Deiis veritatis.
XII. « Odisti ol)servantes vanitatem supervacue. » Quis
observat vanitatem .? Qui timendo mori moritur. Timendo
enim mori mentitur, et moritur antequam moriatur, qui
ideo mentiebatur ut viveret. Mentiri vis , ne moriaris : et
mentiris , et moreris j et cum vitas unam mortem quam
diHerre poteris , auferre non poteris , incidis in duas , ut
prius in anima ,
postea in corpore moriaris. Unde hoc
nisi observando vanitatem ? Quia dulcis est tibi transiens
dies ,
quia dulcia sunt tibi transvolantia tempora, unde
nihil tenes , et insuper tu teneris. « Odisti observantes
» vanitatem supervacue. Ego autem ,
qui non observo
» vanitatem, in Domino speravi. » Speras in pecunia, ob-
servas vanitatem : speras in honore et subhmitate ahqua
potestatis humanse, observas vanitatem : speras iii ahquo
amico potente , observas vanitatem. In his onniibus cum
speras, aut tu expiras, et ea hic dimittis ; aut cum vivis,

omnia pereunt, et in spe tuadeficis. Hanc vanitatem com-

memorat Isaias dicens « Omnis caro foenum et omnis : ,

» gloria ejus quasi flos foenifoenum et flos ejus : aruit ,

» decidit^ verbum autem Domini manet in aeternum^. »

Ego autem, non quomodo ilii qui sperant in vanitate, et

qui observant vanitatem : sed in Domino speravi, qui noji
est vanitas-

XIII. « Exultabo, et jucundabor in tua misericordia : »

» Psal. XXI, ir-iQ. — ' Iljid. 2. — ' Isai'. xl. 6S.

cxiv. 20
402 S. AXJGUSTIJNI KPlSCOPl

non in mea justitia. « Quia respexisti humilitatem meam

» salvam fecisti de necessitatibus animam meam nec :

» conclusisti memanus inimici^ » Qua3 sunt necessi-

in
tates, unde volumus salvam fieri animam nostram? Quis
eas enumeret? quis digne exaggeret? quis congrue vitandas
fugiendasque commendet? Primo in genere humano dura
necessitas , nescire cor alterius, male sentire plerumque
de amico fideli, bene sentire plerumque de amico infideli.
O dura necessitas Etquid facis ut corda inspicias?quem
I

oculum atfers, infnmaet plangendamortahtas? quid facis

iit videas hodie cor fratris tui? Non habes quid facias. Alia

niajor necessitas, nec tuum

Quid vides quale erit cras.
jam dicam de necessitatibus ipsius mortahtatis? Mori ne-
cesse est et nemo vult. Nemo vult qnod necesse est. Nemo
vult, quod erit veht noht. Dura necessitas, nolle quod non
potest evitari. Nam si fieri posset , nollemus uti(|uemori;
quod Angeh vellemus sed commutatione qua-
et elfici ,

dam, non morte, sicut dicit Apostohis « /Edificationeni :

))habemus ex Dco domum non manufactam jeternam

,

))in coehs. Etenim in hoc ingemiscimus habitacuhuT ,

))nostrum, quod de coelo est, superindui cupientes-, s

))tanien induti et non nudi.inveniamur. Etenim c{ui su
,

)> mus in hac habitatione, ingemiscimus gravati , in qu(

))nolumus expohari, sed surpervestiri, ut absorbeatu.
))mortaie a vita'-. » Volumus pervenire ad regnum Dei
sed per mortem nolumus et tamen dicit tibi necessitas :

Hac venies. Hac venire dnbitas homo cum hac ad te ve ,

nerit Deus. Quiie sunt etiam necessitates vincendarum ve

tustissimarum cupiditatum et annosarum mahirum con ,

snetudinum? Vincere consuetudinem dura pugna, nosti ,

Vides quam male facis, quam detestabihter, quam infeh

citer; et facis tamen fecisti heri facturus es hodie. S
: ,

' Psal. x>x, 8, 9. — »2 Cor. v, 1-4.

i
 :

ENARRAXIO II IN PSALMt \I XXK , SEU.M. 1. 403

sic tibi displicet cum disputo, quomodo displicet tibi cura
cogitas? Et tamen facturus es hoc, Unde raperis ? quis te
captivum trahit? An ilia lex in raeml^ris tuis repugnans
legi mentis tuae? Clama ergo : « Infelix ego homo, quis
» me liberabit de corpore mortis hujus? Gratia Dei per
» Jesum Christum Dominum nostrum^ et impletur in :
•»

te quod modo diximus « Ego autem in Domino speravi :

» exultabo et jucundabor in tua misericordia quia res- 5

» pexisti humilitatem raeam, salvam fecisti de necessita-

» tibus animam meam. » Unde enim facta est salva de
necessitatibus anima tua , nisi quia respecta est humihtas
tua ? Nisi prius humihareris, non te exaudiret, qui te a
necessitatibus liberaret. Humihatus est cjui dixit « Infelix :

)) ego homo, quis me hberabit de corpore mortis hujus? »

Non sunt humihati, « Qui ignorantes Dei justitiara, et
» suam volentes constituere, justitise Dei non sunt sub-
» jecti -. »

XIV. « Nec conclusisti me in manus iniraici^. » Non

vicini tui , non compossessoris tui ,non ejus cum quo mi-
litasti et eum laesisti , aut forte in tua civitate injuriara ei

fecisti : isti enira tales sunt pro quibus orare deberaus.

Ahum haberaus iniraicura, diabolum, serpentem anti-
quum. Oranes raorientes, si bene raoriamur, ab ejus raa-
nibus hberaraur. Quicuraque enira male moriuntur insuis
iniquitatibus, in ejus raanus concluduntur, ut cura illo in
fme damnentur. Liberat ergo nos Dominus Deus noster
de raanu iniraici nostri : ille enira nos per cupiditatcs nos-
tras vultcapere. Cupiditates auteranostraequando vahdae
sunt quando eis serviraus necessitates vocantur. Li-
, et ,

berante autera Deo animara noslrara de necessitatibus

nostris quid erit quod in nobis teneat iniraicus ut con-
,
,

oludaraurin raanus ejus?

" Rom. vii, 23 — ' M X, 3. — ' 1'i-al. x\x, 9. •» c .<i .itininj

26.
 404 s. AL(.;iis'HM EPiscon
XV. « Slaluisli iii spalioso pcdcs nieos '. » Ceile angiista
viaest- : laboranU angusla est, Jata est amanli. Eadem cpiae

angustaest, lata fit. « In spatioso, dicit, posuisti pedes

» meos, » ne angustati pcdes mci irent in sc, et incurrendo
in se dejicerent mc. Ergo ([uid ait : « Posuisli in s])atioso
» pedcs meos? » Plane fecisti mihi faciJem justitiam, qu;c
milii erat aliquando difficilis : hoc est , « Posuisti in spa-
» tioso pedes meos. »

XVI. « Misercre mei, Domine, quoniam tribulor, con-

» turbatus est in ira oculus meus , anima mea , et venter
» meus. Quoniam defecit in dolore anni mci vita niea ^ ct

» ingemitibus^ » SuUiciat Charitati Vestrte adjuvantc :

» Domino, fortassis implcbimus debitum ut ct Psahno ,

peracto proficiscamur (17).

ENAHRATK) 11

LN ELMDEM PSALMLM XXX.

SEKAiO l!4.

De medio Psalmi.

{. An rch([ua Psalmi noslra rt^vertatur intentio, et nos

ipsos aguoscanuis in vcrbis Prophcl?e. Quoniam si nos in-
spexcrimus in tcnipore Iribulationis, gaudcbimus in tem-
pore retributionis. Commendaveram Charitati Vestrae,
cum primas partes hujus Psaimi exponcrcm ', ([uod Chris-

' Psa!. XXX, 9. — ' Matlli. vii, i/). — ^ Psal. xxx, 9, 10, 11. — ''
Ser-

»no 11, (lc medio cjusdeni Psalmi ^ in qiio a:,'itur de ti ihulatione et geiuitu Ec-
clcsias propter Clnistianos malos, cf piopler Donatistas. — ^ In superiore

Enarrat. n. 3 et S(!rj.
 ,

ENAHRATIO II IN PSALMUM XXX » SERM. II. 405

tus loquatur : et quomodo sit accipiendus Christus tolus
cum capite et corpore, non tacueram : teslimoniis etiam
Scripturarum ,
quantum mihi videtur, satis idoneis lucu-
lentisque firmaveram, ita ut omiiino dubitari non posset
Christum esse capiU et corpus, sponsum et sponsam, Filium
Dei et Ecclesiam,Fihum Dei factum filium hominis propter
nos, ut fdios hominum laceret fihosDei; atque ita essent
duo incarne una in sacramento magno, qui agnoscuntur
in Prophetis duo in voceuna. Gratulatiosuperius expressa
est ipsius dicentis : « Respexisti humihtatem meam sal- ,

» vam fecisti de necessitatibus animam meam , nec con-

» clusisti me in manus inimici, statuisti in loco spatioso
» pedes meos ^ » Gratulatio est hberati hominis a tribu-
latione, hberatorum membrorum Christi ab alHictione et
Insidiis. Et rursus dicit « Miserere mei, Domine, quo- :

» niam tribulor. » In tribulatione utique angustia est :

quomodo ergo « Posuisti in spatioso pedes meos? » Si

adhuc tribulatur, quomodo sunt in spatioso pedes? An

forte una quidem vox est, quia unum quidem corpus •,

sed in ahquibus membris spatium sentitur, in ahquibus

angustia , id est, ahi sentiunt facihtatem justitiae , ahi la-
borant in tribulatione ? Nam si non aha memhra illud
aha illud paterentur, non diceret Apostolus : « Si patitur

» unum memljrum compatiuntur omnia membra et si , •,

» glorificatur unum membrum, congaudent omnia mem-

» bra-. » Ahquae Ecclesiae, verbi gratia, pacem habent,
aliquffi in tribulatione sunt : in istis quoe pacem habent,
in spatioso sunt pedes; illse, quae in tribulatione sunt, an-
gustias patiuntur : sed et istos contristat illorum tribulatio,
et illos est enim unum corpus,
pax istorum consolatur. Sic
ut non non autem facit discissionem nisi dis-
sit discissio •,

sensio. Charitas autem compagem facit, compages com-

' Pi.tl. XXX, 8, y. — 'I r.or, xu, 9.U.
 ,
:

^^" s. ArGUsxrNi episcom

plectitur unitatem, unitas sorvat charitatem, charitas
pervenit ad daritatem. Dicat ergo ex quibusdara
mem-
Lris: «Miserere mei Domine, quoniam
, tribulor, con-
» turbatus est in ira oculus meus, anima mea et venter
» meus^ »

Quaerimus undesitista tribulatio, quoniam liberatus

II.

paulo ante gaudere videbatur, justitia quadam infusa

sibi
largiter dono Dei, et inde facto spatio pedibus suis in la-
titudine charitatis. Undeergo et ista existit tribulatio, nisi
forte ex illo quod Dominus dicit « Quoniam abundabit :

» iniquitas, refrigescet charitas

multorum * ? » Primo enim
commendata paucitatesanctorum, tanquam missis retibus,
multiphcata est Ecclesia , et capti sunt innumerabiles, de
quibus praedlctum erat : « Annuntiavi et locutus sum,
» multiphcati sunt super numerum^ » Qui etiam navigia
premerent, et retia rumperent, sicut est positum in iHa
prima piscatione ante passionem Domini^ Ex his igitur
multitudinibus exaggerati sunt quibus per Pasclia sic ,

refercuuitur Ecclesiae, ut turbas ipsorum parietum

recuset
angustia. Quomodo autem non tribuletur iste de hac mul-
titudine, quando videt ipsos implere theatra , et amphi-
theatra, qui paulo ante Ecclesias impleverunt?
ipsos in
nequitiis, qui paulo ante in laudibus Dei? ipsos
blasphe-
mare Deum, qui respondebant Amen Deo? Permaneat, :

duret non deficiat etiam in multitudine copiosa iniquo-

,

rum, quia nec granum delicit in multitudine palearum

quo usque post ventilationem mittatiir in horreum, et ibi
sit in societatesanctorum, ne turbulenti aliquid pulveris
patiatur. Perduret ergo quia et Dominus cum dixisset
,

« Quoniam abundabit iniquitas, refrigescet charitas mul-

)) torum « Ne praenuntiata ista abundantia iniquitatis
:

labarent nutarentque pedes nostri, continuo subjecit,

Psal. XXX, 10. — 2 Matth. xviv, i3. — 3 Psal. xxxix, 6. — 4 Luc. v, 6.
 ,:

ENArxRATIO ir m PSALMUM XXX, SERM. 11. 4J7

quod ficleles erigeret, qaod consolaretiir, atque firmaret,
dicens : « Qui perseveraverit usque in finem , hic salvus
)) erit ^ ))

III. Attendc itaque istum ,

quantum mihi videtur, in
hac tribulatione constitutum. Quandoquidem positus in
tribulatione quasi dolere deberet, tribulatio enim dolorem
habet congruum , iratum se dicit in tribulatione , et ait
« Miserere mei, Domine, quoniam tribulor, conturbatus
)) est in ira oculus meus. )) Si tribularis ,
quare irasceris?
Irascitur iste alienis peccatis. Quis non irascatur, videns
homines confitentes ore Deum, negantes moribusPQuis
non irascatur, videns homines saeculo verbis, et non factis
renuntiantes? Qui est qui non irascatur, videns fratres
insidiantes fratribus, fidem non servantes osculo, quod
infigunt in sacramentis Dei ? Et quis enumeret omnia, qui-
bus irascitur corpus Ghristi, quod intus vivit, de spiritu
Christi,quod gemit tanquam granum inter paleas? Vix
enim apparent isti qui sic gemunt qui sic irascuntur ,
:

quomodo vix apparent grana, quando area trituratur. Qui

nescit quantre spicse missse sunt, putant totum paleam
esse : et ex hoc quod totum palea putatur, inde magna
massa purgabitur. In his ergo non apparentibus et gemen-
tibus irascitur, qui dlcit alio loco : « Zelus domus tuae
)) comedit me'^. quandoquidem videt multos
)) Dicit et alibi
mala facientes Tsedium detinuit me, a peccatoribus
: «

)) relinquentibus legera tuam^. Dicitet alioloco: « Vidi ))

)) insensatos, et tabescam^. ))

IV. H?ec autem ira , metuendum est, ne tanta sit, ut

in odium vertatur. Ira enim nondum est odium. Nam
irasceris fdio, non odisti filium : ei servas haereditatem
qui te sentit iratum ; et ad hoc irasceris , ne perdat quod
servaveris, male vivens moril)us pravis. Ergo ira nondum
' Matth. XXIV, i3. — ' Psal. lxviu, io. — 3 Id. cxv)ii,53. —4 Ibid. i58.
 ,.

^08 S. AUGtSTINI EPISCOPI

e.st oclium ; noiulum odimns cos, qnibns irasclmur^ sed
ista ira si manserit, et non cito evnlsa fnerit, creseit, et
fit odium. Ideo ut recens ira evellaturj et in odinm nou
convertatnr, hoc nos docet Scriptura , dicens : « Non oc-
)) cidat sol super iracnndiam vestram ^ « Invenis autem
aliquando fratrem odinm habentera , et reprehendit iras-
centem in illo est odium,
: et in alio cnlpat iram : ipse
lial)at trabem in oculo suo , et reprehendk festucam in
oculo fratris sui ^. Sed festuca ista et surculus , nisi cito

evellatur, trabes futura est. Non ergo ait : «Extinctus est

oculus meusproeira; ))sed, « Turbatus ; » nara si ex-
linguitur, jara odium
non ira. Et vide quia extinctus est,
est. Hinc ait Joannes « Qui odit fratrem suum,in tene- :

» bris est usque adhuc ". Antequam ergo eatur in tene- ))

I)ras, conturbalar oculus in ira : sed cavendura est, ne ira

vertatur in odiura, et oculus extinguatur. Iste ergo dicit :

« Turbatus est prae ira oculus raeus, aniraameaet venter

)) meus : » hoc est, tnrbata sunt interiora raea. Ventrem
pro interioribusposuit. Aliquando enim iniquis et perver-
sis et a lege deviantibus et male viveniibus irasci licet

clamare non licet. Cum irascimur et clamare non possu-

mus, interioranostraturbantur. Tantaestenim aliquando
perversitas, ut nec corripi possit.
V. « Quoniam defecit in dolore vita mea , et anni mei
)) in gemitibus^ Defecit, inquit, in dolore vita mea. »

Dicit Apostolus , « Nunc vivimus , si vos statis in Do-

» mino^. » Quicuraque perfecti sunt ex Evangelio et gra-
tia Dei, non hic vivunt nisi propter alios : nam vita eo-
rum in hoc saeculo , eisjam non est necessaria. Sed quia
dispensatio eoruin aliis necessaria est , fit in eis quod ait

idem Apostolus : « Goncupiscentiam habens dissolvi , el

Ephes. IV, 26. — ' Mattli. vii, .?. — 3 t .loan. 11, 11. — ^ Psal. x\x, ii
— 5 I Thess. III, 8.
 »,

ENARRATIO 11 IN PSALMUM XXX, SERM. II. 409

» esse cum
Christo ; multo enim magis optimum ma- :

» autem in carne necessarium propter vos ^ »

nere
Quando autem videt homo ex dispensatione sua ex labo- ,

ribus suis ex praedicatione sua non proficere homines

, ,

infirmatur in egestate vita hominis. Vere miserabilis eges-

tas et fames quandoquidem eos, quos Domino lucramur,
:

quodammodo manducatEcclesia. Quidest manducat? \n

corpus suum trajicit ;
quidquid enim manducamus , in
corpus nostrum trajicimus. Hocagit Ecclesia per sanctos;
esurit quos lucrari vult, et quos lucrata fuerit aliquo modo,
manducatquodam modo. Gujus personam gerebat Petrus,
quandoei decoelosubmissus est discus plenus omnibus ani-
malibusquadrupedibus, serpentibus,etvolatilibus:quibus
generibus omnes gentes significantur. Proefigurabat Domi-
nus Ecclesiam, quod omnes gentes erat transvoratura, et in

corpus suum conversura «Macta, etman- : et ait Pctro :

» duca Ecclesia ( hoc est Petre quia super hanc pe-

"^.
,
,
,

» tram aedificabo Ecclesiam meam ", ) macta et manduca.

Prius macta, et sic manduca; occide quod sunt, et fac

quod es. Cum ergo praedicatur Evangelium, et videt qui
prsedicat non proficere homines, quare non clamet « Quo- :

))niam defecit in dolore vita mea et anni mei in gemi- ,

» tibus Infirmatus est in egestate vigor meus et ossa mea

: ,

» conturbata sunt^? » Anninostri isti, quos hic ducimus,

in gemitibus sunt. Unde? « Quia abundavit iniquitas, refris-
» cit charitas multorum ^ » In gemitibus, non in claris
vocibus. Quando videt Ecclesia multos in perversura ire,
gemitus suos devorat apud se , ut dicat Deo : « Gemitus
» meus non est ajjsconditus a te^. » In alio Psalmo di-
citur, sed congruit huic : et hoc estdicere, Gemitus meus,
etsi absconditus est ab horainibus, a te non est abscondi-
' Philip. 1,23, 24. — 2 Act. X, i3. — 3 MaUh. xvi, 18. —4 Psnl. xx\,

II. — ^ Matth. x\iv, 12. — *> Psal. xxxvii, 10.

 ,

410 S. ArGUSTINI EPISCOPt

tus. )) rnfirmatiis ost in egeslate vigor meus , et ossa mca
» conluil^ata sunt. » De bac egestate supra diximus. Ossa
vero fortes inlclliguntur Ecclesiae, qui etiamsi non con-
turban tur pcrsecutionilDus alienorum, conturbantur tamen
iniquitalibus fratrura.
VI. « Super omnes inimicos meos factus sum oppro-

» brium ct vicinis meis nimium, et timor notis meis^

,

» Super omnes inimicos meos factus sum opprobrium » :

qui sunt inimici Ecclesiae? Pagani , Judsei? Omnibus pe-

jus vivunt mali Cbristiani. Vis videre quam omnibuspejus
vivant mab
?De talibus dicitpropbeta E/.ecbiel,
Christiani
quia comparantur sarmentis inutililuis'^. Pone Paganos
ligna esse sylvatica extra Ecclesiam, adbuc potest inde fieri

abquid; quomodo de bgnis fabribbus est bgnum fabro

aptum et si adbuc nodosum et curvum
, et corticosum
tamen quod doletur, ascietur, dcpbanetur, et possit venire
ad abquam fabricam usus buraani. De sarmentis autem
illud bgnum non dat fructum ;
pr.iecisis fabri nibil fa-

cere possunt^ ignis ea sobis expectat. Attendite, fra-

tres. Cum sylvatico bgno ubi([ue prreponatur sarraen-
tura manens in vite quia sarmentura dat fructum ,

praeciso tamen sarmento de vite sicomparetur lignum syl-

vaticum, intebigitur esse mebus-, quia de ibo faber ab-
quid facere potest, boc autem non qUcTerit , nisi qui foco
ministrat. Attendens itaquemultitudinem male viventium
in Ecclesia Super omnes in([uit inimicos meos factus
, « , ,

)) sura opprobrium. Pejus, in((uit, vivunt mab in sa-"

)>

craraentis raeis, quara qui ad ilJa nunquara accesserunt.'

Latine aperte cur non dicamus , vel quando Psalmum ex-
ponimus? Et si abis forte temporibus dicere nonaudemus, •

sabem necessitasex[)onencli bal)eat libertatera corri[iiendi.

« Su[3eromnes, inquit, inlmicos meos factus sum o[3pro-
' Psal. XX.X, r?.. — ^ Ezech. xv, '2.
 ENARUATIO II IN PSALMUM XXX, SERM. II. 411
)) brium. » De talibus dicit apostolus Petrus : « Facta
» sunt illis posteriora deteriora prioribus : melius eiiim
)> eratillisnon eognoscereviam justitiae, quam cognoscen-
» tibus retrorsura reflecti a tradito sibi sancto mandato ^ »

Cum dicit « Melius erat illis non cognoscere viam justi-

,

» tise, )) nonne judicavit meliores esse inimicos foris po-

sitos, quam intus maJe viventes, quibus premitur et grava-

turEcclesia? « Melius inquit , , illis fuerat non cognoscere

» viam justitiae, quam cognoscentibus retrorsum reflecti

» a tradito sibi sancto mandato. )) Denique vide quam

horribili rei eos comparavit. « Contingit iliis res veri pro-
» verbii : Canis reversus ad suum vomitum '^ » Istis ita-

que tabbus cum sint plenaeEcclesiae, nonne veraciter ilHc

dicunt pauci, irao ex paucorum voce ipsa Ecclesia,
« Super omnes inimicos meos factus sum opprobrium et ,

» vicinis meis nimium et timor notis meis? » Vicinis ,

meis nimium opprobrium factus sum, id est, qui mihi

jam appropinquabant ut crederent hoc est vicini mei , ,

niraium deterrili sunt, mala vita malorum et faisorum

Christianorum. Quam multos enim putatis , fratres mei,
velle esse Christianos , sedoffendi malis moribus Christia-
norum ? Ipsi sunt vicini qui jam appropinquabant , et ni-

mium opprobrium illis visi sumus.

VII. « Timor factus sum notis meis^. » Quid tam ti-
mendara? «Tiraor, inquit, factus sura notis raeis.)) Quid
tara tiraendura ,
quam cam videt horao multos raale vi-
ventes, et de quibus bene sperabatur in muitis malefactis
inventos ? Timet ne tales sint omnes quos putabat bonos,
et malam prope omnes boni. Qua-
veniunt in suspicionera
lis vir? quomodo cecidit? quomodo inventus est in illa

turpitudine in illo scelere in illo facto malo ? putas non

, ,

tales sunt omnes? Hoc est « Tiraor notis meis » ut et ipsis ,

» 9. Petr. u, 20, 21. — » Ibid. 22. — ^ Psal. xxx, i2.

412 S. ALGtSTlNl EPISCOPl
quibiis noli sumus, plcrum([ue dubium venlamus. Et
iii

nisi te consoletur ([uod es, non credis esse

si alicjuid es,

alterum talem. Consolatur hominem qualiscumque con-

scienlia , ut dicat qui bene vivit O tu qiii
sibi homo :

modo omnes, tu talis es? Respondet

vereris ne tales sint
conscientia Non suni. Ergo si taUs non es, sohises? Yide
:

ne pejor sit ista superbia quam illa nequitia. Noli solum

,

te dicere. Nam et Ehas ahquando taedio multitudinis im-

piorum ait « Prophctas tuos occiderunt, aharia tua suf-

:

» foderunt, et egorelictussumsolus, et qurerunt animam

» meam. » Sed quid dicit ilh responsum divinum? « Rehqui
» mihi septem miUia virorum ,
qui non curvaverunt ge-
» nua ante Baal '. » Ergo, fratres , inter haec scandala
unumestremedium, ne male sentias de fratretuo. Humi-
hter esto quod vis eum esse, et non putabis eum esse quod
non es.Sed tamen fit etiam timor notis , etiam expertis.
Vlll. « Qui videJ)ant me, foras fugerunt a me » "^.

Ignoscendum esset si foras fugissent a me ,

qui non vide-
])ant me : etiam qui videbant me , foras fugerunt a me.
Sed si qui me non videbant , foras fugerunt a me : ( nec

dicendum est, foras fugerunt^ quia intus non fuerunt :

si intus enim fuissent vidissent me, id est, cognovissent

,

corpus Ghristi, cognovissent membra Ghristi , cognovis-

sent unilatem Ghristi :) iUud est magis gemendum, illud
omnino intolerabile ,
quia multi qui viderunt me, foras
fugerunt a me, id est, qui cognoverunt quid esset Eccle-
sia, exierunt foras, et h;Tereses et schismata contra Eccle-
siam fecerunt. Hodie hominem invenis, verbi gratia, na-
tum in parte Donati, nescit quid sit Ecclesia, ubi natus
est tenet : non ilh evellis consuetudinem quam suxit cuni
lacte nutricis. Hlum, illum da ([ui volvitur quotidie in
Scripturis, qui legit, qui praedicat. Ha-ne tandem non ibi

' 3 Reg. xix, 10, ct Koiu. xi, 3. — ^ Psnl. x\x, 12.

 ElVAnilATlO II IJV PSALMtJM XXX, SEnM. 11. 4 1 .1

videt : «Postula a me, et dabo tibi gentes licereditatem

» tiiam , et possessionem tiiam terminos terrae'? » Non
ibi videt : « Commemorabuntur, et convertentur ad l)o-
» minum universi fuies terrse, et adorabunt in conspectu
» ejus universae patriae gentium'^? » Si vides ibi totius
orbis unitatem ,
quid foras fugis ut non solum ipse patia-
ris, verum et aliis facias c^ecitatem ? « Qui videbant me, »

id est, qui noverant quid sit Ecclesia, qui eam in Scrip-

turis intuebantur, « Foras fugerunt a me.)) Putatis enim,
fratres mei, quia omnes qui fecerunt haereses per loca
iili

et partes, non noverant in Scripturis Dei, quia Ecclesia

non est praedicta nisi toto terrarum orbe diffusa? Yere
dico Charitati Vestrse : Certe omnes Christiani sumus,
vel Christiani omnes dicimur, et omnes Christisigno sig-
namur : obscurius dixerunt Prophctre de Christo, quam
de Ecclesia : puto propterea quia videbant in Spirilu,
contra Ecclesiam homines facturos esse particulas, et de
Christo non tantam htem habituros, de Ecclesia magnas
contentiones excitaturos. IdeoiJkid unde majoreshtesfu-
turaeerant, planius prsedictum etapertiusprophetatumest,
ut adjudicium ilhs valeatqui viderunt, etforas fugerunt.
IX. Exemph gratia, unum commemorabo. Abraham
pater noster fuit, non propter propaginem carnis, sed
propter imitationem fidei, justus et placens Deo, per fidem
suscepit fihum sibi promissum Isaac de Sara sterih uxore
sua in senectute sua^ jussus est immohire Deo eumdem
:

fihum, nec dubitavit, nec disceptavit, nec de jussu Dei

disputavit, nec malum pulavit quod jubere optimus po-
tuit; duxit fihum suum ad immolandum, imposuit ei

ligna sacrificii, pervenit ad locum . erexit dexteram ut

percuteret^ eo prohibente deposuit, quo jubente levave-
rat^^ qui obtemperaverat utferiret, obtemperavit ut par-
» iNal. II, 8. — » I'i xxi. 28. — * Gcn. x\i, 2. — 4 h\. xxii, 3.
 ,

414 S. AtJGUSlINl EPISCOPI

ceret ^ ubiqiie obediens, nusquam timidus ut tam^n im- :

pleretur sacrificium , et sine sanguine non discederetur,

inventus est aries hcerens in vepre cornibus , ipse immola-
tus est, peractum est sacrificium. Quaere quid sit:Figura
est Christi involuta sacramentis. Denique ut videatur dis-
cutitur, ut videatur pertractatur, ut quod involutum est
evolvatur. Isaac tanc^uam filius unicus dilectus figuram
liabens Filii Dei, portans ligna sibi, quomodo Christus
crucem portavit^ lile postremo ipse arics Christura signi-
ficavit. Quid estenim haererecornibus, nisi quodam modo

crucifigi"'Figura estistade Christo. Continuo pr.Tdicanda

erat Ecclesia ,
prrenuntiato capite pr.Tnuntiandum eratet
corpus : coepit Spiritus Dei, coepitDeus ad Abraham pra?-
chcare velle Ecclesiam, et tuht figuram. Christum figurate
prfedicabat, Ecclesiam aperte praedicavit : ait enim ad
Abrahara : « Quoniara obaudisti vocera meara , et non

» pepercisti filio tuo dileclo propter me , benedicens be-

» nedicara te, et implendo implebo semcn tuum sicut
» stellas coeh , et sicut arenam maris, et benedicentur in
» semine tuo oranes gentes terrae''. » Et pene ubique
Christus ahquo involucro sacramenti prsedicatus est a
Prophetis, Ecclesiaaperte : ut viderent illam et qui futuri
erant contra illara , et impleretur in eis ista nequitia
quani praedixit Psahnus : «Qui videbant rae, foras fuge-
» runt a rae. » Ex nobis exierunt sed non erant ex no-
,

bis^ : hoc apostolus Joannes de illis dixit.

X. « Obhlussum, timquam mortuus a corde*. » Obh-

tus snm , in obhvionem veni obhti sunt me illi qui vi- ,

derunt rae . obhti sunt rae, et sic me obhti sunt, tan-

quam mortuus fuerim a corde ipsorum. « Oblitus sum
» tanquara mortuus a corde : factus sum tanquara vas
• Joan. XIX, 17. — = Geri. xxii , i5. — 3 i Joan. 11, 20. — 4 Psal.
"

\\x, i3.
 ENARUATIO II ly PSALMLM XXX, SERM. II. 415
)> perditiim ^ » Quid est hoc, «Factus sum tanquam vas
» perditum ? » Laborahat iste , et nulli proderat : vidit se
vas esse , et nulli ^irodesse, ct se tanquam vas perditum
dicit.

XI. Quoniamaudivi vltuperationem multorum acco-

«

» lentium in tircuitu -. » Multi accolunt in circuitu meo,

et reprehendunt me quotidie. Quanta mala dicunt in ma-

losChristianos, qune maledicta perveniunt ad omnes Chris-

tianos Numquid enim dicit, qui maledicit, aut qui re-
!

prehendit Christianos Ecce quae faciunt non boni :

Christiaai ? Sed, Ecce quse faciunt Christiani non separat, :

non discernit. Illi tamen ista dicunt, qui accoluntin cir-

cuitu id est
, circumeunt et non intrant. Quare cir-
, ,

cumeunt, et non intrant.^ Quia rotam temporis amant.

Non intrant ad veritatem c[uia non amant fcternitatem , .

temporahbus dediti tanquam rotae constricti, de quibus

alibi dicitur « Pone principes eorum ut rotam"
: » et :

ahbi, « In circuitu impii ambulant^. Dum congregarentur

» ipsi simul adversum me, ut acciperent aniraam raeam
» consihati sunt^. » Quid. est, «Ut acciperent animam
» meam consihati sunt.^ »Ut consentirem pravitatibus
eorum. Illis enim qui maledicunt, et nonintrant, parum
est ([uia non intrant; et ejicere hinc vohmt vitu[3erando.
Si cjecerunt te de Ecclesia , acceperunt animam tuam , id
est , tenuerunt consensionem tuam 5 et eris in circuitu,

nori in mansione.
XII. Ego autem , inter haec opprobria , intcr haec
scandala, inter hsec mahi, inter istas seductiones, foris ini-
quitales, ct perversitates intus, cum attenderem liomines
justos, et quaRrerem, et deessent quos imitarer, quid feci?
quod consihum inveni ? « Ego autem in te speravi , Do-
Psal. XXX, i3. — ' Ibld. 14. — ' Iil. lxxxu , i5. — 4 Id. xi, g. —
5 Id. XXX, 14.
416 s. AiausiiM Ei'iscori

» miiie'.» jNihil salubriiis, niiiil securius. Volebas imitari

nescio quem, invenisti illum non bonum : toUe imitatio-
nem hanc. Alium qunpsisti , nescio quid displicuit : ter-
tium (|ua?sisti, et ipse non phicuit : numquid quia et ille
disphcuit, et tu peribis? « Tolle ab honiine spem, quia
» maledictus omnis qui spem suam ponit in homine '^.
»

Si attendis adhuc hominem, et eum ([uaeris imitari, et

ex illo pendere, adhuc lacte vis nutriri •, et fies mammo-

threptus, quales dicuntur pueri qui diu sugunt, quod non
decet. Etcnim lacte uti , tanquam per carnem velle sibi
cibum trajici hoc idem est per hominem vivere. Idoneus
,

estoad mensam, inde cape unde ille cepit, aut lortasse

non cepit. Forte utihter et in malum incidisti, queni bo-
num putasti , ut in uIkm-c quasi materno amaritudinem
invenires , et ea oliensione repellereris, et ad cibum vah-
diorem invitareris. Faciunt enim hoc nutrices mammo-
ihreptis^ ut ah([ua amara ponant in papilhs suis, quibus
oilensi parvuli ab ubere resiliant, et ad mensam inhient.
Ergo Ego autem in te speravi Domine dixi,
dicat : « , :

» Tu esDeus meus. Tu es Deus meus recedat Donatus, :

recedat Caecihanus nec ille nec iste Deus meus est. Non
: ,

ad hominis nomen ambLdo, Christi nomen teneo. Ipsum

Paulum audi dicentem « Numquid Paulus pro vobis cru- :

» cihxus est, autin nomine Pauli bapti/ati estis^'.'' » Peri-

rem si essem de parte Pauli ,
quomodo non pereo si fuero
de parte Donati? Prorsus recedant humana nomina , hu-
mana crimina, humana ligmenta. « In te, Domine, spe-
» ravi dixi Tu es Deus meus. » Non homo quisquam,
: :

sed tu es Deus meus. Unus deficit, unus proficit Deus :

meus non deficit, neque proficit nec habet quo proficiat 5

perfectus, nec habet unde deficiat a^ternus. « Dixi Do-

» mino Deus meus es tu. »
:

' l'.sal. Mx, i5. — ' Jeiem. wii, 5. — * 1 Cov. i, i3.

 ,

ENA.RRATIO II IN PSALMUM. XXX, SERM. II. 4l7

XIII. « In manibus tuis sortes mese ^ » Non in mani-
bus hominum^ sed in manibus tuis. Qi\x sunt istae sortes?
Quare nomine sortium, non debemus sor-
sortes? Audito
tilegos quserere. Sors enini non aliquid mali est sed res •,

est in dubitatione humana divinara indicans voUmtatem.

Nam et sortes miserunt Apostoh quando Judas tradito ,

Domino periit, et sicut deillo scriptumest, « Abiit in lo-

))cum suum » coepit quaeri quis in locum ejus ordinaretur,
:

electi sunt duo judicio humano et electus de duobus unus ,

judicio divino : de duobus consultus est Deus ,

quemnam
ipsorum esse vellet, «Etcecidit sors super Matthiam^. »

Quid igitur est, «In manibus tuis sortes meae? )) Sortes

dlxit, quantum ego existimo, gratiam qua salvi facti su-
mus. Quare sortis nomine appellat gratiam Dei? Quia in
sorte non est electio sed voluntas Dei. Nam ubi dicitur,
,

Iste facit, iste non facit, merila non considerantur et uJji •

merita considerantur, electio est non sors c[uando au- , :

tem Deus nulla merita nostra invenit sorte voluntatis suae ,

nos salvos fecit quia voluit non quia digni fuimus.

,
,

Haec est sors. Merito tunica illa Domini desuper texta ",

quae significat charitatis aeternitatem, cum dividi a perse-

cutoribus non posset, sors super eam missa est : ad quos

pervenit, eos significavit qui videntur ad sortem perve-
nire sanctorum. « Gratia salvi facti estis per fidem, ait
» apostolus Paulus, Gratia salvi facti estis per fidem, et
» hoc non ex vobis, ( Yide sortem,) et hoc non ex vobis
)) sed Dei donum est. Non ex operibus , (
quasi vos bene-
)) feceritis, ut ad hoc accedere digni essetis,) non ex
» operibus, ne forte quis extollatur. Ipsius enim sumus
n figmentura, creati in Ghristo Jesuin operibus bonis^. »

Haecquodam modo sors occulta est voluntas Dei^ in hu-

mano genere sors est, sors veniens de Dei occulta voluntate,
'
Psal. XXX, i(). — ' Act. 1, A>. — ^ Joan. xix , uj, — ^ Eplies, v, 8-10.

cxiv. 27
 ,

418 S, AUGUSTIWI EPISCOPI

apud quem non est ini([uitas^Non enim illepersonas ac-
cipit , sed occulta ilJius justitia til)i sorsest.

XIV. Attendat itaqae Charitas Vestra, videte hoc ip-

sum {|uemadmodum firmetur ab apostolo Petro. Cum Si-
nion iile Magus baptizatus a Philippo adhaireret ei, credens
miraculis divinis fiactis in conspectu suo "^
^ venerunt
Aposloli ad Samariam, ubi crediderat etiam et ipse Ma-
gus et ubi fuit baptizatus, et imposuerunt Apostoli ma-
,

nushominibus bajitizatis, et acceperunt Spiritum sanctum,

'
et cceperunt linguis loqui. Admiratus est ille , et osbtupe-
fadtus lanto divino miraculo, (juod ad impositionem hu-
manarum manuunivenit Spiritus sanctus, et implevitho-
mines : et desideravit istam, nongratiam, sedpotentiam ^

non unde hberaretur, sed unde extolleretur : at ubi desi-

deravit hoc et implcvit superbia cor ejus,
, et diabolica

impietas et celsitudo dejicienda, ait Apostolis: ((Quantam

vultis pecuniam a me accipere, utetad mearum impositio-
nem manuum accipiant liomines Spiritum sanctum. Qui
quaerebat ssecularia , ([ui in circuitu accoiebat ,
pecunia
putavitposse seemere donum Dei. Qui sejuitavit pecunia
comparare Sj^iritum sanctum_, etiara Apostolos avaros ar-

bitratus est, sicut erat i[ise impius etsupcrbus. Continuo

Petrus : (( Pecunia tua , inquit, tecum sit in [Dcrditionem,

» quia existimasti donum Dei pecunia com[iarari Non est

)) tibi sors neque pars in fide hac^ : » id est, non pertines
ad istam gratiam, quam gratis omnes acci^^imuSjtjuia [)e-
cunia te putas emere quodgratisdatur. Ex eo autem quod
gratis datur, sors vocatur : (( Non neque
est tibi sors [lars

» in fide hac. » Ista dixi, ne ex[")avesceremus quod ait

(( In manibus tuis sortes meae. » Qure sunt enim sortes.^

Hsereditas Ecclesine. Quousque est haereditas Ecclesiae.?

inter (juos fmes? Usque adomnes lines. ((Dabo tibi gentes

'
Flmn. lu, i'-. — ' Act. viii, i3, ct 50^»]. — 3 i[,i,l, 20, '.n.
 »

ENi.RRAT10 II IJN PSALMUM XXX , SERM. III. 419

)) haereditatem tuam , et possessionem tuam fmes terrae^.
Non mihi ergo promittat homo nescio quam particulam :

Deus meus, « In manibus tuis sortes meae. » Jam sufiiciat

Charitati Vestrae:quod restat, in nomine Doraini crastina
die, ipso adjuvante, reddemus.

fv\yj\iM\'\nf\/\'\/\M^n/wy,v\i\i%Mi\ \/\/\i\/\/\n/\ x^/M^t/kiw^wwwt^A/M^iVM^/w^^WM^^^i wvwi/v%

ENARRATIO II

IN EUMDEM PSALMLM XXX.

SERMO Ilh.

De fine Psalmi.

I. QuoD de Psalmo restat, unde duos jam sermones ha-

buimus, aliquanto est amphus quam tertia pars, et vide-

mus nobis hodie debitum esse complendum. Unde peto
Charitatem Vestram, ut hbenter habeatis nos in verbis
ejus phmioribus non immorari, ut ea nos teneant, quo-
rum est necessitas exponendi. Mulla enim sunt animis
fidelium sponte occurrentia, muita quae brevi admonitione
opus habent quaedam vero, et ea rariora, quibus insu-
:

dandum est, ut possint intelJigi. Utergo tempus sufFiciat

viribus et nostris et vestris, videte quam aperta sunt haec;
et nobiscum potius agnoscite, et in his nobiscum Deum
laudate : et si orat Psalmus, orate; et si gemit, gemite;
et si gratulatur, gaudete ; et si sperat, sperate ; et si timet,
timete. Omnia enim quae hic conscripta sunt, speculum
nostrum sunt.
' Psal. II, 8. — » Sermo ni, de finfj cjusdem Psalmi , habitus proxima dic
post superiorem sermonem.
27.
 :

420 S. ALL.IJSX1M EiMSCOPI

II. Erue me de manihus inimicorum meorum, el a

«

M persequentilnis te^ » Dieanuis lioc, et unus([uisc|ue de

inimieis suis dieat lioc. Bonum est enim, et orare debe-
mus iit nos Deus eruat de manihus iuimicorum noslro-
rum. Sed inteJiigendi sunt inimici, pro quihus orandum
sit, ct contra t[uos orandum sit. Inimici homiues, quales-
cum([ue fuerint, non sunt odio habendi 5
ne cum odit
malus qu(^m malum, sint duo mali. Diligat J)onus
[latitur

et quem maJum, ut vel unus sit maJus. IJJi inimiei

[latitur

sunt contra ([uos orandum est, diaboJus et angeJi ejus

ipsi nobis invident regnum ccjeJorum, ipsi nolunt ul as-

cendamus unde iJJi dcjecti sunt ab Iiis oremus erui ani- :

mam nostram. Nam et quando adversum nos homines

incitantur, vasa i[)sorum fiunt. Proinde Paulus apostolus
admonens nos quam cauti csse contra inimicos debeamus,
ait servis Dei ([ui trihulationes [wtiehantur, utique sedi-
lionibus, improlntatibus, inimicitiis Iiominum : (( Non est
» vohis colluctatio adversus carnem et sanguinem, idesl,
» non adversus homines, sed adversus principes et potes-
» tates et rectores mundi -. » Cujus mundi? coeii et terrac?

absit. Hujus mundi rector non est nisi Creator. Sed quem

dicit mundum?
Amatores mundi. Denique addit, et ex-
ponit. Quod dico mundi, (cTenehrarum harum. » Quarum
utique tenebrarum, nisi inlidelium et impiorum? Nam ex
impiis et infidelihus cum essent facli pii ct fideles, sic eos
alloquitur idem Apostolus, (( Fuistis cjiim aIi([uando te-
» nebr;e, nunc autem lux in Domino. Adversus spiritua-
» lia, inquit, ne([uitia3 in C(jelestibus, adversum diaholum
» et ejus angelos dimicatis^ » hostes vestros non videtis,
:

et vincitis. (( Erue me de manibus inimicorum meorum,

» et a persequentibus me. »

III. (( Illustra faciem tuam super servum tuum, salvum

> VsiA. xsx, i(». — * K|>lie? vi, i>-- — ^ IJ. v, 8, ef vi, 12.
 :

ENAHRATIO II IN PSALMUM XXX , SERM. III. 421

-» me facin tua misericordia^ » Superiiis dicebamus'-, si

meminit hestern?e disputalionis Charitas Vestra, quicum-

que affuistis^ quoniam iili maxime persequuntur Eccle-
siam, qui Ghristiani nolunt bene vivere. Per hos enini
opprobrium habet Ecclesia, et ab his inimicilias sustinet
quando corripiuntur, quando male vivere non permit-
tuntur, quando cum eis vel verbo agitur, ipsi mala in suis
cordibus meditantur, et erumpendi occasionem requirunt.
Inter hos est gemens iste, et si volumus nos sumus quo- ;

niam phires sunt ipsi, et inter mullitudinem eorum vix

apparent J)oni, tanquam grana in area, de quibus tamen
purgatis horrea rcplenda sunt Domini". Ergo inter hos
gemens iste ait « lilustra faciem tuam super servum :

)) tuum. Confusio enim qua^dam putatur, cum omnes

))

Christiani dicuntur, et qui bcne vivunt, et qui male vi-

vunt, omnes uno charactere signantur, omnes ad ununi
ahare accedunt, omnes codem l)aptismo abhumtur, om-
nes eamdem orationem dominicam proferunt, omnes iis-
dera mysteriis celebrandis intersunt. Quando discernun-
tur qui gemant, et pro quibus gematur, nisi illustret ille

faciem tuam superservum tuum? Quidestergo, « Illustra

» faciem suam super servum suum? )> Appareat quia per-

tineo ad te : nec sic dicat, et cliristianus impius quia per-
tinot ad ne sine causa tibi in alio Psalmo dixerim
te, ;

« Judica me, Deus, et discerne causam meam de gente non

)) sancta*. )) Quod ibi dixit, « Discerne causam meam : )>

hoc dicit hic, « lilustra faciem tuam super servum tuum. »

Et tamen ne et ipse superbiat, et quasi se justificare vi-

deatur, adjungit, et Salvum me fac in tua mise-

ait : «

)) ricordia : )> hoc mea justitia, non in meis

est , non in
meritis, sed « In tua misericordia » non quia ego sum dig- ;

' P?nl. XXK , iG, 17. — ^ In snperiori Scniionf n. > (^t ^e.qi}. — ^ ^lnHli.

111, I'», o\ Luc iir, 17. — 4 Psal. xi.ii, i.

 ,:
:

4'2-2 S. AICISTIM EHTSi.OVl

iiiis, sfd qulu tu misLMicors os. Noli me audire secundum

judiciariam severilatem, sed sccundum misericordissi-
mam Salvum me fac in tua misericordia. »
bonitatem. «

IV. « Domine, non confundar, quoniam invocavi te*. »

Magnam causam dixit, « Non confundar, quoniam invo-
)) cavi te. » Yis ut conCundatur qui invocavit te? Vis ut
dicatur, Ubi est de quo praesumpsit.? Quis autem etiara
ipsorum impiorum non invocat Deum? Nisi ergo proprio
modo quodam diceret, « Invocavi te, » qui non possit
communis esse cum multis, nullo modo de hac invoca-
tione tantam mercedem auderet exigere. Responderet
enim Deus quodam modo in cogitatione, et diceret
illi

Quid a me petis, utnon conlundaris? Quare? Quia invo-

casti me? Nonne quotidie homines, ut impleant forte adul-

teria quae concupiscunt, invocant me? nonne quotidie ho-
mines, ut moriantur iUi a quilnis expectant hacreditatem
invocant me? nonne quolidie homines qui fraudem cogi-
tant, ut eam prospero exitu compleant, invocant me? Quid
ergo est quod pro magna mercede exigis, ut dicas: « Non
» confundar, quoniam invocavite? » Invocant quidem

ilii, sed non invocant te. Invocas Deum, quando in te vo-

cas Deum. Hoc est enim ilkim invocare, illum in te vo-

care, quodam modo eum in domum cordis tui invitarc.
Non autem auderes tantum patremfamilias invitare, nisi

nosses ei habitaculum proeparare. Si enim tibi dicat Deus

Ecce invocasti me, venio ad te, quo intrabo? Tantas sor-
des conscientiiie tua? sustinebo? Si servum meum in do-
mum tuam nonne prius eam mundare curares?
invitares,
Invocas me in cor tuum, et plenum est rapinis. Quo in-
vocatur Deus plenum est bhispliemiis, plenum est adul-
teriis, pleniim est fraudibus, plenum est mahs concupis-

centiis, et mvocas me ! De tahbus denique quid ait aho

Psal. xxT, 18.
 :

E^'ARRA.TlO tr IN PSALMfM XXX , SERXf. IH. 423

loco Psalmus? Dominum non invocavermit ^ Et utique
invocaverunt, nec tamen invocaverunt. Breviter dico,
quoniam nata est qusestio, ut tantam mercedem exigat
homo allegans unum meritum, dicendo, « Quia invocavi
)) te, )) cum videamus a tam multis malis invocari Deum,
nata est quaestio : unde non transeundum est. Dico ergo
breviter homini avaro : Invocas Deum ? Quare invocas
Deum? Ut Lucrum ergo invocas, non
det raihi kicrum.
Deum. Quia hoc kicrum quod concupiscis, non potesha-
bere per servum tuum, non potes habere per colonum
tuum, per ckentem tuum, per amicum tuum, per satelli-
tem tuum invocas Deum, ministrum kicri tu facis Deum
:

vikiit tibi Deus. Vis invocare Deum ? Gratis invoca. Avare,

an parum est tibi, si te impleat ipse Deus? Deus si ad te
veniat sine auro et argenlo, ikum ? Quid ergo tibi non vis

de his quc fecit Deus sufkcit, cui Deus ipse non suflicit?
Merito ergo rogat iste « Non confandar, quoniam invo- :

» cavi te. Invocate Dominum, fratres, si non vuhis

)>

confundi. Confusionem enim quamdam timet iste, de qua

in superioribus Psalmi locutus est : « In te, Domine, spe-
)) ravi, non confundar in cTRternum. » Nam ut sciatis quia
istam confusionem timet, quid addidit, cum dixisset:
« Non confundar in aeternum, quoniam invocavi te ? Eru-
» bescant impii et deducantur in infernum
, : » confusione
ulique illa in aeternum.
V. « Muta etkciantur labia dolosa ,
quae loquuntur ad-
» versus justum iniquitatem , in superbia et contemptu*^. )>

.Tustus iste Christus est. Muka labia loquuntur adversus

eum iniquitatem in superbia et contemptu. Quare in su-
perbia et contemptu? Quia contemptibilis superbis appa-
ruit, qui tam humihs venit. Non vis ut contemnatur ab
eis qui honores amant, ille qui tantas contumekas acce-
• Psal. xiiij f), et i.ii, 'i. — ' Psal. xxx,'if).
 ;

424 3. ALGUSTINI EPISCOPl

pit ? Non vis iit contcmnatur ab his qui pro magno habent
islam vitam, ille qni mortuus eslNon ? vis ut contemnatur
ab eis qui quasi damnationis mortem crucisturpem pu-
tant, ille qui crucifixus est? jSon vis ut contemnatur a
divitibus, ille qui pauperem vitam gessil in mundo,cum
esset creator mundi?Omnia ista qure amant homines,
quia noluitilla habere Christus, ul non habendo ostende-

ret contemnenda, non quia in potestate nonhabuit possi-

denda omncs qui amant hiec, contemnunt ilkim. Et qui-
5

cumque voluerit servorum eius secjui vestigia ipsius, ut

amjtulet etipse in ea humihtate, in qua didicit ambulasse
Dominum suum, contemnitur in Cliristo quasi membrum
Christi et cum : caput et membra contemnuntur, totus
ipse Christus contemnitur, quia totus ipse justus est ca-
put et corpus. Et necesse est ut contemnatur totus ipse
Christus a superbis et impiis, ut fiat iliis quod dicitur,
« Muta efliciantur labia dolosa, quse loquuntur adversus
)) justum iniquitatem in superljia etcontemptu. » Quando

elLicicnlur muia hdjia ista? h\ lioc saeculo? Nunquam.

Quolidie clamant contra Christianos, maxime humiles
([uotidie bIasphemant,quotidie]atrant : augentlinguissuis
poenas, quibus apud inferos sitiant, et afpae stiHam sine
causa desiderent^ Non
ergo nunc mula eiliciuntur labia
istorum. Sed quando? Quando traducent eos ex adverso
iniquifates eorum, sicut dicitur in hbro Sapientiae: « Tunc
y> stabunt justi in magna constantia adversus eos, qui sc
)) angustaverunt. Tunc dicent ilii Hi sunt quos aliquando :

)) ]ial)uimus in risum et in simiJitudinem improperii. Quo-

)) modo computati sunt inter fdios Dei, et inter sanclos
» sors ilJorum est? Nos insensati , vitam illorum .nestima-
)) bamus insaniam-. )> Tuncellicientur labia eorum muta,
qui loquuntur adversus justum inicpiitatem , in superl)ia
' Liic. XVI, 24. — ' Sap. V, i-Ti.
 ,

ENARRATIO II IN PSALMLM XXX, SERM. III. 425

et in contemptu. Modo enim diciint nobis : Ubi est Deus
vester? Quid colitis ? Quid videtis ? Creditis et laboratis ;

certum est quodquod speratis.

laboratis : incertum est

Quando venerit certum quod speramus, muta eilicientur

labia dolosa.

VI. Proinde vide quid sequitur ,

quia muta efficientur
labia dolosa, quae loquuntur adversus justum iniquilatem,
in superbia et contemptu. Attendit iste qui sic gemit
vidit bona Dei intus in spiritu, vidit baec bona quoe in
occulto videntur sed ad impiis ncn videntur. Vidit eos
,

propterea loqui adversus justum iniquitatem in superbia

et contemptu, quia bona hujus saeculi videre norunt, bona

autem futuri ssecub nec cogitare sciunt. Sed ut commen-

daret ipsa bona futuri soeculi bominibus quos jubet to- ,

lerare , non amare praesentia , exclamavit et addidit :

)) Quam
multa multitudo dulcedinis tuse, DomineM Hic
homo imnius si dicat Ubi estista multitudo dulcedinis? :

Respondebo Quomodo tibi ostendam multitudinem hujus

:

dulcedinis ,
qui palatum de febre iniquitatis perdidisti?
Mel nosses, quam bene saperet non clamares, nisi
si non
gustasses.Palatum cordis non habes ad haec bona gus-
tanda; quid libifaciam? Quomodo ostendam? Non est cui
dicere"^ : « Gustate, et videte quoniam suavis estDominus".
» Quam multa multitudo dulcedinis tuce, Domine, quam
» abscondisti timentibus te'' » Ouidest ahscondita illis? I

non negasti, ut soli ad eam perveniant;

Servasti iUis,
bonum est enim quod justis et impiis non potest esse
commune; uttimendo perveniant. Quandiu enim adhuc
timent, nondum et ipsi pervenerunt : sed credunt se per-
venturos, et a timore incipiunt. Nihil enim dulcius est

' Psal. XXV, v.o. — * Sub.^uJi j>ossiin. — ^ Psal. xxxiii , 8. — 4 Id.

xxx , 3o.
426 ». AUr.USTINI KPISCOPI

immortalilato sapicnti<'«, sod iniliiim sapientiae timor l)o-

mini^ « Quam abscondisti timenlibus te. »

VII. « Perfecisti autem speranlibiis in te in conspectu

)) filiorum hominum"-. » Non, Perfecisti in conspectu fi-

liorum liominum •, sed , « Speranti!)us in te in conspectu

» fdiorum hominum : » id est, eis perfecis^ti dulcedinem
tuam, qui sperant in te in conspectu fiHorum hominum.
Quomodo dicit Dominus « Qui me negaverit coram ho- :

» minibus, negabo et ego illum coram Patre meo^. » Ergo

si speras in Domino coram hominibus spera ne forte

, :

abscondas ipsam spem tuam incorde tuo, et timeas confi-

teri, cum tibi pro crimine objiciatur quia Christianus es.

Gui autem modoobjiciturquia ChristianusesL? Tam pauci

non Christiani remanserunt , ut eis magis objiciatur quia
Christiani non sunt, quam ipsi audeant ahquibus objicere
quia Christiani sunt. Tamen dico vol)is, fratres mei,_
incipe, quicumque meaudis, vivere quomodo Christia-
nus, et vide si non til)i objiciatur et a Christianis, sed
nomine, nonvita, non moribus. Nemo scntit nisi qui ex-
pertus est. Ergo intende, intuere quod audis. Vis vivere
ut Christianus? Vissequi vestigia Domini tui? Objiciatur
tibi , erubescis, et erubescendo dimittis. Viam perdidisti.
Videris tibi corde credidisse ad justitiam, sed perdidisti :

« Ore confessio fit ad salutem*. » Si ergo vis ambulare

viam Domini, etiam in conspectu hominum spera in Deum,
id est, noh erubescere de spe tua. Quomodo vivit in corde
tuo, sic habitet in ore tuo quia non sine causa signum :

suum Christus in frontenobis figi voluit, tanquam in sede

pudoris, ne Christi opprobria Christianus erubescat. Hoc
ergo in conspectu hominum si feceris, si inde coram ho-
minibus non erubueris, si in coiispectu fiiiorum hominum
• Prov. 1,7, el Psal. c\. , lo. — » IJ. x\x , 20. — ^ Matth. x , 33. —
4 Roni. X, I.
 ,

ENAnnAxro ii in psal-mum xxx , seum. tii. 427

nec ore, nec faclis Christum negaveris 5 spera tibi perfici
dulcedinem Dei.
YIII. Quidsequitur? « Abscondes eos in abscondito vul-
)) tus tui ^ » Qualis est locus istePNon dixit « Abscondes :

» eos in coelo tuo : » non dixit « Abscondes eos in para-

,

)) diso : )) non dixit, « Abscondes eosin sinu Abrabae. »

Multis enim fidelibus'^ loca futura sanctorum in Scripturis

sanclis posita sunt. Vilescat totum quidquid praeter Deum
est. Qui nos tuetur in loco vitse hujus, ipse post istam vi-
tam sit locus noster : quia et iste Psalmus hoc ei ait su-
perius : « Estomihi in Deum prolectorem, et in domum
» refugii^.» Ergoerimusin vultu Dei absconditi. Quis sinus
est in facie Dei, a me expectatis audire? Purgate cor^ ut ipse
illuminet, et quem invocatis intret. Esto domus ejus, et
erit domus tua : habitet in te , et tu habitabis in eo. Si
eum in hoc saeculo exceperis cordetuo, ille post hoc spccu-
lum excipiet te vultu suo.« Abscondes, inquit, eos )j Ubi?
« In abscondito vultus tui. A conturbatione hominum.»
Ibi enim non conturbantur, cum absconduntur in abscon- :

dito vultus tui non conturbantur. Putas est quisquam ita

felixin hocmundo, ut cum coeperit audire opprobria ho-
minum ^ propterea quod Christo servit, fugiat ad Deum
corde, et incipiat spem habere in dulcedine ipsius, et a
conturbatione hominum, a quibus audit opprobria, intret
in vultum Dei cum conscientia sua? Intrat plane, sed si
habeat cum quo intret id est si non sit onerosa ipsa , ,

conscientia, si nonilh faciat sarcinam grandem, adangus-

tam januam « Abscondes ergo eos in abscondito vultus tui
,
.

» a conturbatione hominum. Proteges eos in tabe.rnaculo

» tuo, a contradictionehnguarum^.)) Aliquando abscondes

eos in abscondito vultustui, a conturbatione hominum;
ut prorsus in eis conturbatio humana deinceps esse non
T T''"»l. xxx ,21. — » Forfe nominibus. — ^ Psal. xxx, 3. — 4 Ibid. o.i.

\
428 S. AUOUSTINI EPISCOn
possit : sed int.Mini cum pcregrinantur inhoc soeculo, (piia
multas paliuntur linguas contradiccntes qui tibi serviunt,
quid cis facis? «Protegcs cosin tabernaculo tuo.» Quod est
tabernaculum? Ecclesia Lujus temporis, tabernaculum
ideo dicitur, quia adhucinhacterra peregrinatur. Taber-
iiaculum enim habitaculum mihtum in expeditione
est

positorum. Ipsa dicuntur tabernacula. Domus non est ta-

bernaculum, Pugna in expeditione peregrinus, ut salvus
faclus in tabernaculo, gloriosus recipiaris in domum. Erit
enim in coelo domus tua setcrna si modo bene in lioc ta- ,

bernaculo vixeris. Ergo in lioc tabernaculo proteges eosa

contradictione hnguarum. Contradicunt hngua^ multae, di-
versae htereses, diversa schismata pcrsonant, hngua^ multas
contradicuntveraci doctrinae:tucurreadtabernaculum Dei,
Ecclesiam catholicara lene, a regula vcritatis noli discedere,
et protegeris in tabernaculo a contradictione linguarum.
IX. « Benedictus Dominus, quoniam mirificavit mise-
•» ricordiam suam in civitate circumstantiae ^ m Qure est

civitas circumstantire? In una Judaea popuIusDei erat po-

situs, quasi in medio mundo. iibi dicebantur laudes Deo,
cique sacrificia ofFerebantur^ ubi prophctia non cessabat
canendo futura quae modo vidcmus impleri iste popu-
,
:

lus quasi in medio gentiumerat. Attentht Propheta iste,

ct vidit liituram Ecclesiam Dei in omniljus gentibus : et

quia omnes gentes circum undique erant, quae in medio

ponebant unam gentcni Jud.neorum •
lias undique circum-
slantes genles appcllavit civitatem circumstanti;c. Mirifi-
casti quidem, Doinine, misericordiam tuam incivitate Je-
rusalem : ibi passus est Ghristus, ibi resurrexit, ibi asccn-
dit in ccelum, ibi multa mirabilia fecit : sed majorlaus tua
cst, quia mirificasti misericordiam tuam in civitate circum-
stantiae, id est, in omnibus gentibus ditrudisli mi.sericor-
' Ps.ll. XVX. 90.
 »:

EJVAKUATIO II IIV VSALIMUM XXX, SEKM , 111. 429

diam tuam. Necunguentum tuura in illa Jerusalem quasi ,

sed tauquam confractovase, unguentum'

in vase tenuisti :

per mundum difVusum est, ut impleretur (juod dicitiir iii

Scripturis sanctis : «Unguentum eflusum est nomen tuum' .

Et ita mirificasti miscricordiam tuam in civitate circiim-

stantioc. Ascendit ejiim in cceJum , sedet ad dexteram
Patris, postdecem diesmisit Spiritum sanctum- : implcli
sunt Spiritu sancto Uiscipuli, creperunt prsedicare magna-
lia Christi; lapidati, occisi, fugati sunt^. Et cum inde
tanquam ex uiio loco fugarentur, quasi ligna ardentia
igne divino, totamsylvammundi accensara fervorc Spiri-
tus ct lumine veritatis impleverunt : ct mirificavit Domi-
nus miscricordiam suam in civitate circumslantice.

X. » Ego dixi in cxtasi mea. » Ilecordamini titLdum

Psalmi, ccce est illaextasis. Yidetequiddicat, «Egodixi,
)) inquit , in extasi mea : Projcctus sum a facie oculorum
)) tuorum^ » In pavore meo dixi, hoc est, « Dixiin extasi
» mea. » Yidit se paventem intus nescio qua tiihulalione
magna, sicut non dcsunt : attcndit cor suum pavidum
ettrepidum, et ait :« Projectus sum a facie oculorum
ly tuorum. » Si in facie tua essem , non sic timerem \ si

me non sic trepidarem. Scd quoniam dicit in

attenderes^
alio Psalmo « Si diceham Motus est pes meus miseri-
: :
,

M cordia lua, Domine, adjuvahat me^ » continuo ct hic :

ait « Ideo exaudisti vocem orationis meae. » Quia confes-

:

sus sum, quia dixi « Projectrssum a facie oculoruin tuo-

:

» rum^ » quia non superbusextiti, sed corraeum accusavi,

et iii trihulatione mea tituhans ad te exclamavi : exaudisti

orationem meam. Impletum quod commendavi est ergo
de illo Psalmo. Quod enim cst, « Ego dixi in cxlasi mea
» Projectus sum a facie oculorum tuorum » hoc cst in :

' Cunt. I, 2. — ' .\ct. \, I). — ^Il. viir, i. —4 Ps.i!. .\xx, 2.j. — 5 IJ
xciii, i8.

t
430 S. AUGUSTIM EPISCOPI

illo Psalmo dLcebam Motusest pcsmGus.«Etquode$t

: « Si :

inillo,«Misericordia tua, Dominc, adjuvabatme whocesl :

in isto, « Ideo cxaudisti, Domine, vocem oralionis meae. »

Attende illud in Petro videt Dominuni ambulantem in :

aquis, putat phantasma. Exclamat Dominus « Ego sum, :

)> noli timere. » Confidit Petrus, et dicit : « Si tu es, jube

» me venire ad te super aquas^ : » Hinc probo si tu es, si

in verbo tuo potuero quod tu potes. Ait ille: Veni. Etver-

bum jubentisfacta est potestas audientis. Veni, inquit. Et
descendit : coepit ire, ibat intrepidns , tanquam in illo

sperans : videns autem ventum validum , timuit. « Ego

» dixi in extasi mea : Projectus sum a facie oculorum tuo-
)) rum. » Et cum coepisset mergi , clamavit Domine, :

pereo. Et Jesus porrigens ei manum, levavit eum dicens:

Modicae fidei, quare dubitasti? Dixi ergo in pavore meo,
« Projectus sum tanquam
a facie oculorum tuorum : » ct
jam perire incipientis in mari, «Exaudisti, Domine, vocem
« orationis meoe. Exaudisti autem, cum clamarem ad te. »

Clamor ad Deum non est voce sed corde. Mulli silentes ,

labiis , corde clamaverunt : multi ore strepentes , corde

averso nihil impetrare potuerunt. Si ergo damas , clama
intus , ubi audit Deus. Cum clamarem , inquit, ad te

exaudisti vocem orationis meae.

XI. Jam ergo expertus quid noshortatur? « Diligite

» Dominum omnes sancti ejus"-. » Tanquam diceret, Cre-

dite mihi , ego sum expertus 5 habui tribulationes , invo-
cavi, et non sum deceptus; speravi in Deum, et non sum
confusus cogitationes meas illuminavit
: trepidationem ,

meam firmavit. « Diligite Dominum omnes sancti ejus : >»

idest, vos diligite Dominum, ((ui non diligitis mundum,

hoc est, « Omnes sancti ejus. «Nam cui dico ut diligat Do-
minum qui adhuc diligit amphitheatrum ? Cui dico ut
,

' Mattli. XIV, -26-28. — » Psal. xxx, -2^.

 ENARRATIO II ly PSALMUM XXX, SERM. III. 431
diligat Dominum ,
qui adhuc diligit mimum ,
qui adhuc
pantomimum (18), qui adhuc diligit vinolentiam,
diligit

qui adhuc dihgit pompas saecuh, et vanitates omnes, et

insanias mendacesPCui dico Disce non dihgere, ut : discas
diligere •, avertcre , ut convertaris ^ funde , ut implearis.
« Diligite Dominum omnes sancti ejus. »

XII. « Quoniam veritatem requiret Dominiis^ » Nostis

quia modo multi malefici videntur^ nostis quia modo in
suis vanitatibus extolluntur : veritatem requiret Dominus.
« Et retribuet his qui abundanter faciunt superbiam. »
Fertedonec efferatis, tolerate donec careatis necesseest :

enim ut Dominus veritatem requirens, retrihuat his qui

abundanter faciunt superbiam. Jam dicturus es: Quando
retribuet? Quando vult.Quia retribuet certus sis de rc- ^

tributione non dubites, de tempore non audeas Deo dare

consihum. Prorsus veritatem requiret, et retribuet his qui
abundanter faciunt superbiam. Aiiquibus et hic retribuet,

et vidimus et didicimus quia retri!)uit. Etenim quando

huniifiantur qui Deum tinient, si forte in ahcjua dignitate
hujus saecuh refulserant, humihati non ceciderunt, quia
Deum de corde non excluserunt altitudo ipsorum Deus :

est. Humihatus videbatur Job perdita substantia sua,

perditis fihis suis, perditis quae servabat-, perditis quibus
servabat; remansit sine hoereditate, et quod est tristius,

sine haerede •, remansit ad solam uxorem, non suara con-

solatricem, sed diaboh potius adjutricem^ : humihatus
videbatur ^ vide si miser factus est, vide si non erat in
abscondito vultus Dei. « Nudus, ait, exii de utero matris
» meae, nudus revertar in terram : Dominus dedit, Domi-
» nus abstuiit^, sicut Domino placuit ita factum est : sit

» nomen Domini benedictum*. » Istse gemmre laudis Dei

unde sunt? Videte foris pauperem, intus divitem. Istae

' Psal. XXX, 2^. — ' Job. I; — 3 Id. II, 9. — 4 Id. i,2i.
43'2 S. AU'JUST1M EIUSCOPI
gemmae laudis Dci cxirent de cjus ore, nisi thcsaurum
haberet in cordePQui divitcs csse vukis, tales divitias
concupiscite, quasnecin naufragio potestis amittere, Ergo
tales (juaudo liuniihantur, nohle eos putarc miseros. Er-
ratis, non scilis (|uid inlus habeanl. Ex vobis conjicilis,
qui mundum diligitis, f[uia vos cum taha pcrdilis, miseri
remanctis. Prorsus nohte lioc putare- haljent intus quo
gaudeant. Interior cst dominalor eorum, interior est pas-
tor etconsohitor ipsorum. Ipsi sunt (jui male cadunt, ([ui
spem suam in hoc soeculo ponunt. Aufertur quod nitebat
ibris_, nihil remanet intus nisi fumus malrie eonscienlire.
Unde se consolenLui' non liabenl, non haljent quo foras
exeant, non liabent (juo Jntro redcant, deserti pompa s.t-

cuhu'i, inan(.'S gratia spiritah, vere huniiriantur. Et muUis

facit Deus ista in isto tempore, sed non omnibus. Si enim

nemini faceret, quasi non vidcretur vigilare divina pro-

videntia : si omnibus non servaretur divina pa-
faceret,
ticnlia. Tu tamen, non vin-
Ghristiane^ toJerare didieisti,
dictam retribuere. Vindicari vis, ChristianePNondum vin-
dictatus est Chrislus. An tu passus es improbum, et ille
non passus est? Nonne prior pro te passus est, qui non
habebat quare pateretur? Nam in te tribulatio fornax au-
rihcis est, si tamcn aurum sis, et non palca, utsordibus
careas, non in cincrem convertaris.
XIII. « Dihgite Dominum oranes sancti (:!Jus : quoniam
» veritateiii re([uiret Dominus, et retribuet his ([ui abun-
)) danter iaciunt superbiam^ : « Sed ([uando retribuet?
O si modo retrihueret! modo cos volebam viderc humi-
liatos atx[uc prostratos. Audite (juid sequitur. « Airiliter

» agite. » Nolite lassas manus in tribulationibus dimit-

tere, non nutent genua vcslra. a Yiriliter agite, et con-

» fortetur cor vestrum"^. » Ad perpetienda et toleranda
 EJVAUUATIO 1 12h PSALMUM XXXl. 433
omnia maia hujus soeculi confortetur cor vestrum. Sed
qui sunt quibus hsec dicit Propheta: « Viriliter agite, et

)) confortetur cor vestrum? » Numquid his qui diligunt

mundum? Non. Sed quibus dicit, audite : « Omues qui
» speratis in Domino. »

VV\\.Wk'VVV\WV» WVV WV\ WV\ VWWVVV V\« VA(\\ WVV W\\ WW WVWWVVVVV VIW wv\ vvv\

ENARRATiO 1

IN PSALMUM XXXI.

Ipsi David intelligentiae^

I. Ipsi Davidintelhgcntise-, cpia intelligitur non meritis

operum, sed gratia Dei hominem liberari, confitentem
peccata sua.
II. « Beati quorum remissee sunt iniquitates, etquorum
)) tecta sunt peccata" : )> et quorum peccata in obhvio-
nem ducta sunt. « Beatus vir cui non imputavit Dominus
> peccatum, nec est in ore ejus dolus^ : )> ncc in ore suo
habet ostentalionem justitiae, cum conscientia ejus pec-
calis plena est.

Quoniam tacui, inveteravemnt ossa mea^ Quo-

III. « )>

niam non protuU ore confessionem ad salutem^, omnis

firmitas mea in infirmitate consenuit. « A clamando me
)) tota die. » Cum essem impius atque blasphemus, cla-
mando contra Deuni, quasi defendens et excusans peccata
mea.
IV.Quoniam die ac nocte gravata est super me ma-
«

)> nus tua. » Quoniam continua alHictione flageilorum

' Psal. XXXI ,1. — =>
Vide D, Guillon , toni. xxi ,
pn^. 427. — ^ Psal,
XXXI, I. —4 Ibid. 2. —5 i[jij. 3. — 6 Rom. x, 10

CXIV. 28
 434 S. AUGCSTIJNI Ll'lSCOl'1

tuoruni, « Conversus sum m

aTunina niea dum, configc-
» retur spina'. » Miser factussum cognoscendD miscriam
meam, compunctus mala conscientia.

V. « Diapsalma. Peccatum meum cognovi, et injusti-

)) tiam meani non operui : » id est, injiistitiam meam non
occultavi. (( Dixi: Pronuntiabo adversum me injustitiam
)) meam Domino-. )> Dixi, Proiiuntialjo, non adversum
Deum, sicut in clamore impictatis quando tacui,sedad-
versum me injuslitiam meam Domino. (( Et tu remisisti
)) impietatem cordis mei : )) audiens vocem confessionis in
corde, antequam voce proferretur.
VI. (( Pro liac orabit ad te omnis sanctus in tempore
opportuno^.
)) Pro hac impietate cordis ad te orabit )>

omnis sanctus. Non enim meritis suis sancti erunt, sed

opportunitate temporis, hoc est, in adventu ejus, qui nos
a peccatis redemit. Verumtamen in diluvio aquarum ((

))multarum, ad eum non appropinquabunt^. Verum- ))

tamen nemo arl)ltretur, cum repente finis venerit, sicut

in diebus Noe, remanere confessionis locum, per quam
propinquetur ad Deum.
Tu mihi es refugium a pressura, quac circum-
VII. ((

» dedit me^
Tu mihi es refugium a pressura pecca- ))

torum quae circumdedit cor meum.

,
Exultatio mea, ((

))redime me a circumdantibus me. » In te mihi est gau-

dium, redime me ab ea tristitia, quam mihi peccata mea
faciunt.

VIII. (( Diapsalma. » Responsio Dei : /) Intellectum dabo

» tibi, et statuam^ te in via hac qua gradieris^. » Intel-
lectum dabo h\A post confessionem, ut non recedas a via
qua ingredieris, nc tuoe potestatis esse vehs. <( Obfirmabo

« Psal. XXXI ^ 4- ~ ' ^L)'^- ^- — ^ i^iJ' 6. — ^ Ibid. — 5 Ibid. 7. —

f Vulgala liabet instnuini. — 7 Psal. xxxi, 8.
 EJSARHATIO 11 IJN PSALMUM XXXI. 435
)) siiper te oculos meos. » Ita supcr te faciam firmam
dileetionem meam.
IX. « Nolile esse sicut equus et mulus, quibus non est
)) intellectus. )) Ideoseipsiregere voIunt.EtvoxPropbetae:
« In freno et camo maxillas eorum constringe'. » Ergo
fac illis Deus, quod fit cquo et mulo, ut poenis eos cogas
ferre regimen tuum. « Qui non appropinf[nant ad te. »
X. « Multa flagella peccatoris^. » Multum flagelJatur,
qui non con(ilens Deo peccata sua, se ipsum sibi rectorem
esse vult. « Sperantem autem in Domino misericordia
» circumdabit". » Qui autera sperat in Domino, et ei se

subdit regendum, misericordia circumdabit eum.

XI. « LcTtamini in Dommo, et exultate justi. » Laeta-
mini, et exultate justi, non in vobis, sed in Domino. « Et
» gloriamini omnes recti corde^. » Et in eo gloriamini
omnes qui , intellexistis rectum esse illi subdi , ut cseteris
praeferamini.

ENARRATIO 11

IN EUMDEM PSALMUM XXXP.

I. PsALMus gratise Dei et justificationis nostrse nullis

praecedentibus meritis nostris, sed praeveniente nos raise-
ricordia Domini Dei nostri, commendatus raaxirae ore
apostolico, sicut praecedens liunc Psalmum lectio omni-
l)usintimavit, a nostra tenuitate susceptus est cum Vestra
Charitate tractandus. Unde primum infirmitatem meam
orationibus vestris commendo, sicut dicit Apostolus « Ut :

' Psal. xxxi, 9. — 2 Ibid. lo. — ^ Ibid. —4 Ibid. ii. — 5 Sernio ad

plcbeui , in quo de fidc ct opeiibus disputatur.

28.
430 -S. ALGUSTIISI Eiuscori

)> deLur mihi sormo iii apt^rtiono oris mei', » sic ioi^ui

vobis, quemadmodum cL milii diccre periculosum non siL,

et vobis audire salutare Anceps enini animus buma-

sit.

nus, et fluctuans inter confessionem infirmitatis ct auda-

ciam pr.'?esumplionis ,
plerum([ue hinc attjuc indc con-
tundilur, ct iLa impelhLur uL ei in quamlibet parLem
cadere pr.TecipiLium siL. Si enim se infirmiLati proprioe

omni ex parLe donaveriL, hanc cogilaLionem se incli-ct in

omnibus pecca-
naverit, ut dicat, (|uia misericordia Dei
toribus,in quibushbet pcccatis perseverantibus, tantum
credenLibus quia Deus liberaL, Deus ignosciL, iLa in iinc
paraLa esL, uL nemo pereat fidehum ini([uorum id est^ :

nemo pereat eorum (|ui sibi dicunt: Quidvis faciam, ([ui-

buslibet facinoribus et flagJLiis inquiner, quanLumhbet
peccem, liijcraL me Deus misericordia sua, quia credidi
ineum. Qui ergo dicit neminem perire taliumj cogitatione
mala inclinatur in impunitaLem peccaLorum Deus iJle
; ct

justus, cui cantaLur misericordia et judicium, non sola

misericordia, sed et judicium'-, inveniL honiinem male de
se prsesumenLem , et ad interiLum suum misericordia Dei
abutentem, eL nt^cesse esl uL damnet. Talis ila([ue cogi-
laLio proecipiLaL hominem : qua quisque LerriLus, si se in

audaciam quamdam proesumpLionis erexerit, et de suis

viribus justiLiaque pr.csumpserit et proposuerit animo im-

plere jusLiLiam, et omnia qu;ie praecipiuuLur in lege ila faccre
uL in uulio oflendat at([ue in potesLate sua se hal^ere vi-
tam suam, ut omnino nusquam labatur, nusquam deficiat,

nuscjuam tiLubeL, nusquam cafiget, sibi(|ue hoc tribuat,

ct polenLatui volunlaLis suo2 : cLiam si ibrLe impieverit

omnia quae justa vidt^iUur coram oculis hominum, ila ut

niliil inveniaLur in viLa ejus, quod possiL reprchen(Ji ab
hominibus, ipsam pricsumplionem jactalionemque super-
• Eplics. VI, 19. — * Psal. c. I .
 ENARRATIO II IN PSALMUM XXXI. 437
h\x damnat Deus. Quid igitur fit, si se homo justificaye-
rit, et de justitia sua praesumpserit? Cadit. Si considerans

et cogitans infirmitatem suam et pr.i^sumens de misericor-

dia Dei, neglexerit vitam snam mundare a peccatis suis,
et se omni gurgite flagitiorum demerserit 5 et ipse cadit.
Praesumptio de justitia, quasi dextera est : cogitatio impu-
nitatis peccatorum, quasi sinistra est. Audiamus vocem
Dei dicentem nobis 5 » Ne declines in dexteram aut sinis-
» tram ^ » Ne pr£esumas ad regnum de justitia tua, ne
pr?esumas ad peccandum de misericordia Dei. Ab utrocpie
te revocat prseceptum divinum ^ et ab illa altitudine_, et
ab ista profunditate. IJluc si ascenderis, praecipitaberis;
hac si Japsus fueris, demergeris. Ne , inquit, declines iii

dexteram aut sinistram. Iterum dico quod breviter fixum

omnes animo teneatis : Ne prsesumas ad regnum de jus-
titia ne praesumas ad peccandum de misericordia Dei.
tua,
Respondebis Quid ergo faciam ? Psalmus iste docet nos
: :

quo perlccto atque tractato, arbitror, adjuvanle miseri-

cordia Domini, visuros nos viam vel ubi jam ambulemus
vel quam tenere debeamus. Unusquisque j^ro modulo suo
audiat, et sicut sibi conscius fuerit, ita vel doleat corri-
gendus, vel gaudeat approiiandus. Si se deviasse invene-
rit , redeat ut in via ambulet : si se in via invenerit, am-
bulet ut perveniat. Nemo sit superbus exlra viam^ nemo
piger in via.
II. Himc autem Psalnium ad eam gratiam pertinere,

qua Christiani sumus, testatus est aposlolus Pauius unde :

ipsam lectionem vobislegivohiimus. Hoc dixit Apostohis,

cum commendaret justitiain qUcie ex fide est, adversus eos
qui gloriantur de justitia quse est ex operibus, hoc ait :

(( Quid ergo dicemus invenisse Abraham patrem nostrum

» secundum carnem? Si enim Abraham ex operibns jus-
Prov. IV, 20.
^38 S. ALGISTINI El>rsCOPI

» tificatus est, habet gloriam, sccl non ad Deum •

. » Aver-
tat ipse Dous a nohis talcm j^loriam, et illud potius au-
diamus, u Qui i;lonaLur, in DominO glorietur -. u Multi
enim glorianlur de operibus, et invenis mullos paganos
propterea nolle iieri Christianos, quia quasi sufficiunt sibi
de bona Bene vivere opus est, ait ((uid mihi
vita sua. :

prreeeplurus est Christus? Ut bene vivam? jam hene vivo:

quid mihi necessarius est Christus? NuHum homieidium,
nuUum furtum, nuUam rapinam faeio, res alienas non
concupisco, nullo aduUerio eonlaminor. Nam inveniatur
aliquid in vila mea quod reprehendatur, et qui reprehen-
deritfaciatChristianum. Habet gloriam, sed non ad Deura.
Non autem sic pater noster Abraham. Hiiee enim senteu-
tia Seriplurae ad hoc vuil inlentionem nostram dirigere.
Quia enim fatemur, et ipsa est fides nostra desancto Pa-
triarcha, qui phieuit Deo, ut dieamus eum et noverimus
ad Deum habere gloriam, Apostolus Certe notum est
ait :

Robis et manifestum Abraham ad Deum habet glo-

,
quia
riam : at si ex operibus justificatus est Abraham, habet
gloriam, sed non ad Deum : ad Deum autem liabet glo-
riam; non ergo ex operibus juslificatus cst. Si ergo non
exoperibus justificatus Abraham, undejustificatus est? est

Sequitur, et dicit unde Quid enim Scriptura dicit '? » : u

id est « Unde dicit Scriptura justiticatum Abraham?

:

1)Credidit autem Abraham Deo, et reputatum est ilU ad

))justitiam^ Ergo ex fidejustificatus est Abraham.
)>

III. Jamqui audil, non ex operibus, sed ex fide obser- :

vet iilam voraginem, de qua locutus sum. Vides ergo,

quia ex fide, non e\ operibus justificatus est Abraham-,
faciam ergo tjuid(|uid volo, (juia et si bona opera non ha-
buero, et tanluiu credidero in Deum, deputatur milii ad
justitiam. Si dixit et decrevit, lapsus demersus est : si ad-
' Roin. i\, 1 . -J.. — ' i C.or. i, 3i. — 3 i\om. >v, 3. — 4 Gcn. w, 6.
 ENARRATIO II IN PSALMLM XXXI. 439
liuc cogitat et tluctuat, periclitatur. Scriptura autem Dei
verusque intellectus^ non solura periclitantem a periculo
liberat, sed et profundo elevat. Respondeo
demersum a
ergo tanquam contra Apostolum, et dico de ipso Abra-
ham, quod invenimus etiam in Epistola alterius Apostoli,

qui volebat corrigere homines qui male intellexerant istum

Apostohim. Jacobus enim in Epistola sua, contra eos qui
nolebant bene operari de sola fide praesumentes ^ , ipsius
Abrahae opera commendavit, cujus Paulus fidem : et non
suntsibi adversi Apostoli. Dicit autem cpus omnibus no-
tum Abraham fihum suum immolandum Deo obtuht.
Magnum opus sed ex fide. Laudo snperaedificationem
,

operis, sedvideo fidei fundamentum laudo fructum boni :

operis, sed in fide agnosco radicem. Si autem hoc proeter

fidem rectam faceret Abraham, nihil ilJi prodesset quale-
cumque illud opus esset. Rursum si sic teneret fidera Abra-
hara, ut cum ei Deus imperaret otlerre sibi immolandum
fihum suum, diceret apud semetipsum : >«'on facio, et ta-

men credo, quia me etiam contemnentem jussa sua hberat

Deus : fides sine operibus mcrtua esset, et tanquara radix
sine fructu sterihs atque arida remaneret.
IV. Quidergo? Debemus nulla opera praeponere fidei,
id est, ut ante fidem quisquam dicatur bene operatus? Ea
enim ipsa opera quae dicuntur ante fidem, quamvis vi-
deantur horainibus laudabiha , inania sunt. Ita mihi viden-
tur esse, ut magnfe vires et cursus celerrimus proeter viam.
Ncmo ergo computet bona opera sua ante fidem : ubi
fides non erat, bonum opus non crat. Ronum enim opus
intcntio facit, intentionem fides dirigit. Non valde atten-
das quid homo faciat, sed quo
quid cum facit aspiciat,
lacertos oplimse gubernationis dirigat. Fac enim homi-
nem optime gubernare navim, et perdidisse quo tendit,
Jacob. II, I .
440 S. AUGUSTINI EPISCOPI
qiiid valet qnia artemonem optimc tenet, optime movet,
tlat proram fluctibus? cavet ne latera indigantur; tanlis
est viribus, ut detorc|ueat navim quo vclit, atquc unde

vclit et dicaliir ei-, Usque quo is; ct dicat, Nescio

: aut :

non dicat, Ncscio; scd dicat, Ad illum portum eo, nec in

portum, sedinsa:sa fcslinet? Nonne iste quanto sibi vide-
tur in navi gubcrnanda agilior ct etlicacior, tanto peri-
culosius eam sic gubernat, ut ad naufragium properando
pcrducat? Talis est ct ([ui optime currit prsetcr viam.
Nonneergo erat melius et tolerabilius , ut esset guberna-
tor ille aliquanto invalidior, ut cum labore et aliqua difli-

cultate gubernacula regeret, et tamen rectum deljitumque

cursum tcneret; rursumque ille pigrius etiam ct imbe-
cillius, tamen in via ambularet, quam praeter viam fortitcr

curreret? Optimus ergo ille qui et viam tenel, et bene ibi

ambulat sequentis autcm spei, c[ui el si alic^uantum clau-
:

dicat, non omnino ut erret, aut remaneat, sed progreditur

etsi paulatim. Fortasse enim sperandum est, eum quo

tendit etiam tardius perventurum.

V. Ergo, fratrcs, ex fide justificatus est Abrahara : sed
si fidem opera non prsecesserunt, tamen secuta sunt. Num-
quid enim fides tua sterilis erit? Si steriiis non es, sterilis
noii est ipsa. Alic[uid mali credidisti, et ignc malitiae ture
radicem tuae fidei concremasti. Tene ergo fidem operatu-
rus. Sed dicis : Non hoc ait apostolus Paulus. Imo hoc
ait Paulus apostolus : « Fides, incpiit, cpi.ne per dilectio-
» nem operatur *. •» Et alio loco, « Plenitudo ergo legis
» charitas ^. » Et alio loco, « Omnis enim lex in uno ser-
)) mone impletur, in eo quod scriptum est : Diliges proxi-
)) mum tuum tanc[uam te ipsum ^. -» Vide si non vult te
operari cjui dicit : « Non adulterabis : Non homicidium
)) facies : Non concupisces, et si ([uod est aliucl mandatum,
' Gal. V. (!. — ' Rom. xni, lo. — ^ Ci.il. v, i ^.
 ENAURATIO II IN PSALMUM XXXI. 4Al
» in hoc sermone recapitulatur Diliges proxiraum tuum :

)) tanquam te ipsum dilectio proximi malum non ope-

:

)) ratur : legis, charitas ^

Plenitudo autem Numquid ))

charitas permitlit aliquid maU te facere ei quem dihgis?

Sed forte tantummodo mah nihil facis, non etiam ahquid
boni. Ergo-ne charitas permittit tenon prsestare quidquid
potes ei quem dihgis? Nonne illa est charitas qu;« orat
etiam pro inimicis? Ergo deserit amicum qui bene ,
optat
inimico? Itaque si fides sine dilectione sit, sine opere erit.
Ne autem multa cogitcs de opcre fidei, adde ilh spem et
dilectioncm , et noh cogitare quid opereris. Ipsa dilectio
vacare non potest. Quid enim de quoc[uam homine etiam
male operatur nisi amor? Da mihi vacantem amorem et
nihilopcrantem. Flagitia, adulteria, facinora, homicidia,
luxurias omnes, nonne amor operatur? Purga ergo amo-
rem tuum aquam fluentem in cloacam converte ad hor-
:

tum quales impetus habebat ad mundum, tales habeat

:

ad artificemmundi. Numvobis dicitur iSihilametis?absit. :

Pigri, mortui, detestandi, miseri eritis, si nihil ametis.

Amate, sed quid ametis videte. Amor Dei, amor proximi,
charitasdicitur : amormundi,amor hujus stccuh, cupiditas
dicitur. Cupiditasrefrenetur, charitas excitelur. Ipsaenim
charitas bene operantis, da ei spera bonse conscientife.
Spem enim gerit bona conscientia : c[uoniodo mala con-
scientia tota in desperatione est, sic bona conscientia tota
in spe. Et erunt tria haec, de c[uibus dicit Apostolus,
« Fides, spes , charitas '-.
)) Et aho ioco ipsa tria, sed pro
spe bonam conscientiam posuit : « Fiiiis enim praecepti est" )>

dixit. Quid est finis prsecepti? Quo perficiuntur prae-

cepta, non quo consumuntur. Aliter enim dicimus, Finitus
est cibus; aliter dicimus, Finila esttunica quce texebatur :

finitur cibus ut non sit; finitur tunica ut perfecta sit : et

' Rora. xtii, 9, 10. — ' I Cor. xiii, i3. — ^ i Tim. i, ').
442 S. AUGUSTINl EPISCOPI
hic fiiiis dicitur, et ibi. Non ergo hic fincm proecepti dixit,
qiiocjuasi pereant pnToccpla; sed qno perficiantur, et con-
summentur, non consiimantur. Finis ergo ^ propter tria
ilhi : « Finis, inquit, praecepti est charitas de cordepuro,
» et conscienlia bona, et fide nonlicta. » Pro spe bonam
conscientiamposuit. Illeenim sperat, quibonam conscien-
tiam gerit. Quem vero pungit mahi conscientia, retrahit
se a spe, et non sibi sperat nisi damnationem. Ut ergo
speret regnum, habeat bonam conscientiam et ut habeat 5

bonam conscieniiam , credat, et operetur. Quod credit

fidei est, quod operaturcharitatisest. Illo ergo loco a fide
cccpit Apostolus, « Fides, spes, charitas ^ : » a)io loco ab
ipsa charitate coepit, u Charitas de corde puro, et cons-
» cientia bona, et fide non ficta ^. » Modo nos a medio coe-
pimus, ab ipsa conscientia et spe. Qui vult, inquam, habcre
bonam spem, habeat bonam conscicntiam; ut autem ha-
beatbonam conscientiam, credat, et operetur. A medio
imus ad initium et finem credat, et operetur. Quod cre- :

dit, hdei est : quod operatur charitatis est.

VI. Quomodo ergo dicit Apostohis justificari hominem,
sine operibus ex fide^ cum aho loco dicat : xv Fides ([uae

« Non ergo Jacobum apos-

per dilectionem operatur '? »

tolum Paulo, sed ipsum Paulum ipsi Paulo opponamus,

et dicamus ei Hac nos quodam modo permittis impune
:

peccare, cum dicis « Arbitramur justificari hominem per

:

» fidem sine operibus^ : » et hac dicis : « Fides quae per

» dilectionem operatur. » Quomodo hac quasi securus
fio, si operatus non fuero: hacautcm nec spem, nec ipsam
fidem videor haberc bonam , nisi operatus fuero per di-
lectionem? Te ipsum audio , Apostole. Gerte fidem mihi
hic sine operibus vis commendare : opus autem fidei di-

• ForlQ prcecepli. — » Cor. xiii , i3. — ^ i Tiin. i, .').

— 'i Gal. v, ^.
— 5 Roin. III, -Jt^.
 ENARRATIO II IN PSALMUM 443
lecdoest qua^ dilectio vacare non
: potest, nisi et mali nihil
operetur, et qnidqnid potest boni operetiir. Quid enim
facit dilectio? « Declina a malo, et fac bonum^ » Hanc
ergo fidem sine operibiis commendas : et alio loco dicis :

« Etsi fidem habeam, ita ut montes transferam chari- ,

» tatem autera non habeam nihil mihi prodest ^. » Ergo ,

si nihil prodest fides sine charitate charitas autem ubi ,

fuerit nccesse est ut operetur, fides ipsa per dilectionem

operatur. Quomodo ergo justificabitur homo per fidem
sine operibus ? Respondet ipse Apostolus': Propterea hoc
tibi dixi, homo, ne quasi de operibus tuis prgesumere
o
videreris, et merito operum tuorum te accepisse fidei gra-
tiam. Noli ergo prsesumere de operibus ante fidem. No-
veris quia peccatorem te fides invenit, et si te fides data

fecit justum, impium invenit quem faceretjustum. a Cre-

» denti, inquit, ineum qui justificat impium deputalur,

» fides ejus adjustitiam^ » Si justificatur impius, ex im-

pio fit justus : si ex impio justus fit, qu.ne sunt opera im-
piorum? Jactet etiara impius opera sua , et dicat : Do
pauperibus, nihil ahcui aufero, non uxorera alienam
concupisco, non quem([uam occido nulh fraudem facio, ,

depositum apud me nullo teste repraescnto hnec omnia •,

dicat qusero utrum pius sit^ an impius. Et quomodo

:

sum impius, inquit, ista faciens ? Quomodo ilh, de quibus

dictum est : « Et servierunt creatura potius quam Crea-
» tori, qui est benedictus in s.-^cula*. » Quomodo es im-

pius? Quid si de his omnibus bonis operibus, aut ilkid

speras quod sperandum est, sed non ab i!lo a quo spe-
randum est aut hoc speras quod sperandum non
•,
,

est, eliam ab illo a quo aeterna vita speranda est? Pro

bonis operibus sperasti terrenam quamdam fehcitatem,
impius es. Non est ista merces fidei. Chara res est

'
Psal. XXXVI, 37. — »1 Cor. xui, 2. — 3 Rom. iv, 5. —i IJ. i, 25.
4i4 S. AUGUSTINI EPISCOPI
fides , vili illam nddixisti. Impius ergo es , et nulla sunt
ista opera tua. Moveas licet in bonis operilius lacertos, et

videarisnavim optime gubernare, in saxa festinas, Quid

siquod sperandum est speras, id est, vitani aeternam, sed
non a Domino Deo per Jesum Chrislum, per quem solum
datur vita seterna •
sed putas te ad vitam aeternam posse
pervenire per militiam coeli ,
per solem et lunam ,
per
potestates aeris, et maris , et terrae, et siderum ? Impius
es. Crede in eum qui justilicat impium, ut possint et bona
opera tua esse opera boua. Nam nec ])ona iila appellave-
rim quandiu non de radice ]jona procedunt. Quid est
,

hoc ? Aut vitam temporalem ab aeterno Deo speras aut ,

vitam neternam a d;£monibus speras in qualibet parte :

impius es. Corrige fidem, dirige fidem dirige viam: etsi ,

liajjes bonos pedes ambula jam securus, curre, viam

,

tenes : quanto meliuscucurreris, tanto facilius pervenies.

Sed forte claudicas aliquantum. Saltem a via noli reeedere;

etsi tardius ,
perventurus es : noli remanere , noli retro
converti , noli deviare.
Quid ergo? Qui sunt loeati? Non in quiijus non
YII.
invenerit Deus peccatum nam in omnibus invenit. « Om- :

» nes enim peccaverunt et egent gloria Dei K Si ergo , •»

in omnibus peccata inveniuntur, remanet ut non sint

beati, nisi cjuorum remissa sunt peccata. IIoc ergo Apos-
tolas siccommendavit « Credidit Abraham Deo, et re- :

)) putatum est ei ad justitiam -. Et ei qui operalur, id )>

est, de operibus pniesumit, et eorum merito sibi dicit da-

tam esse gratiam fidei, merces non imputatur secundum
gratiam, sed secundum debitum. Quid esthoc, nisi quod
merces nostra gralia vocatur? Si gratia est, gratis datur.
Quid est gratis datur? Gratisconstat. Nihil boni fecisti, et

datur tibi remissio peccatorum. Attenduntur opera tua ,

' rvom. III, L«3. — ' 1(1. IV, 3.

 EJVARRATIO II IJN PSALML'M SXXI. 44j
et inveniuntur oninia mala. Si quod debetur illis operibus
Deus redderet , ulique damnaret : a Stipendium enim
» peccati mors^ « Malis operibus quiddebetur, nisi dam-
natio? Bonis quid debetur? Regnum coelorum. Tu autem
in malis operibus inventus es : si reddatur tibi quod de-
betur, puniendus es. Quid ergo Deus reddit
lit? Non tibi

debitam poenam , sed donat indebitam gratiam. Debebat

vindictam, dat indalgentiam. Incipis ergo cssein iide per
indulgentiam ;
jam fides illa assumpta spe et dilectione
incipit bene operari : sed nec tunc glorieris , ct extollas
te : memento a quo in via positus sis ; memento quia et
sanis pedibus et velocibus errabas ; memento quia et si

languebas , et in via semivivus jacebas, levatus es inju-

mentum^ et perductus in stabulum- . « Ei autem, inquit,
» qui operatur, merces non imputatur secundum gratiam,
)) sed secundum debitum^. )> Si vis esse alienus a gratia,

jacta merita tua. lile autem videt quid sit in te , et novit

quid cui debeat. « Ei vero qui non operatur^, )) inquit.
Ecce pone aliquem impium peceatorem non operatur. ,

Quid autem?«Gredit autem ineum quijiistificatimpium. )>

Ex eo enim quia non operatur bene, impius est si bona :

videatur fiacere tamen quia sine

, fide nec bona vocanda ,

sunt. « Credenti autemin eum qui justificat impium, depu-

)) ta tur fides ejus ad justitiam sicut et David5 dicit : Beatitu-
« dinem hominis, cui Deus accepto fert justitiam sine ope-
)) ribus ^, Justitiam autem quam ? Fidei, quam bona opera
))

non praecesserunt. sed c[uam bona opera consequuntar.

YIII. Intendite ergo vos alioquin male intelligendo :

projicitis vos in iJlam voraginem impune peccandi et ego :

liber suni sicut ipse Apostolus ab omnibus male intelli-

,

gcntibus liber fuit. Libenter enim male intellexerunt ne ,

' Rom. VI, 23. — 2 Luc. x, 00. — ^ p^om. iv, 4- — ^ Hjid. 5. —

Mbid. 5. 6.
 ,

446 •» ALGUSTIJNI EinsCOl'1

J)ona opera scqucroiitur. Nolitc csse dc niimcro taliuni

fratres. Dicitur in (juodam Psalmo , de quodam homine
tali, idcst, de taligcncre, ([uasi dc iino. « Noluit, inquit,
» intcliigcrc, ut bcne agcrct*. » Non dictum est : « Non
potuit intelligcre. »Yos crgo oportct ut vclitis intelli-
gere, ut bene agatis. IntcUcctus enim vobis non deerit
nianifcstus. Quis cst manitcstus int(^llcctus? Nemo jactet

bona opera sua ante fidcm nemo sit pigcr in ])onis ope- ,

ribus accepta fide. Dat Deus ergo induigentiam onlnibus

impiis, et eos justificat cx fidc.
IX. « Bcati ([uorum rcmissae sunt ini(]uitatcs , et (juo-
» rum tecta sunf peccata. Bcatus vir cui non imputavit
» Dominus pcccatum , ncc cst in orc cjus dolus^. » Jam
Psalmus incipit, et incipitintcJlcctus. lnt(Jlectus ergo vcl
intclligcntia ipsa est, ut noveris nec jactare te dcbere dc
meritis tuis, nec praesumere de impunitate peccati. Psalmi
enim titulus ita est: « Huic David intcUcctus. Intclligcn-
» tise vocatur Psalmus iste. Prima ergo intclligentia , ut
te noveris pcccatorem. Consequens intelligentia csL ut ,

cum cx fidc per dilectioncm benc coeperis operari, nc hoc

viribus tuis, sed gratia^ Dci dcputaveris^. Ita non erit

dolus in corde tuo, hoc est, in ore interiore tuo^ nec

aliud in labiis habebis , aliud in cogitatione, Non eris dc
illis Pharisseis , de ([uibus dictum est : « Similcs estis mo-
» numentis dealbatis, a foris ([uidom apparctishominibus
» justi, intus autcm pleni estis dolo et iniquitate*. » Qui
ergo cum sit ini([uus justum sc pra?tcn(lit, nonne dolosus
est? Non ille Nathanacl cst, dc quo Dominus dicit « Eccc :

» vere Israclita in quo dolus non est^. » Unde autem in

illo Nathanaelc dolus non crat? « Cum csses, in([uit , sub
» arbore fici, vidi te ". » Sub arbore fici erat, sub condi-
' Psal. xxw, ">
— ^ IJ. XXXI , 1, '^. — 3 Galat. v, 6. — 4 Matth. xxiii,

17. — fiJoan. I, •— Cibid. 48.

 EWAllUATlO H IJN PSALMUM XXXI. 447
lione carnls erat. Si siib conditione carnis crat, quia im-
pielate propaginis tcnebatur^ sub illa arbore fici crat, in
qua gemilur in alio Psalmo : « Ecce enim in iniquitate
)) conceptus sum^ » Sed vidit eum ille qui venit cum
gratia. Quidest, Viditeum?Misertus ejus. Ergo hominem
sine dolo sic commendat ut gratiam suam , m ilJo com-

mendet. « Cum esses sub arbore fici, vidi te. •» Vidi te,
quid magnum est , nisi intelHgas aliquo modo dictum?
Quid magnum est videre hominem sub arbore fici.^ Si non
vidisset sub ista ficu genus humanum Christus, aut ares-
ceremus omnino, aut quomodo Pharisaei, in quibus dolus
erat, id est justificabant se verbis
,
factis aulem Uiali ,

erant, foJia sola invenirentur in nobis , non fructus. Nam

talem arborem fici quando vidit Christus, maledixit, et
aruit. Video, incpiit^ sola folia, id est, soJa verl^a, al)sque

fructu: « Arescat, inc(uit, ut nec folia habeat-. )> Ut quid

et verba tolJit? > rbor arida enim nec folia potest habere.
Sic ergo erant Judaei , Pharissei arbor iJla erant : vcrlja
habebant, facta non habebant : ex sententia Domini ari-

ditatem meruerunt. Videat ergo nos Cliristus sub arbore

fici : videat in carne nostra etiam fructum boni operis, ne
ejus maledictione arescamus. Et quia totum gratiae ejus

imputatur, non meritis nostris : « Beati quorum remissae

)) sunt iniquitates, et quorum lecta sunt peccata : » non
in quibus non sunt inventa peccata , sed quorum tecta
sunt peccata. Cooperta sunt peccata , tecta sunt, abolita
sunt. Si texit peccata Deus , noluit advertere ^ si noluit
advertere , noluit animadvertere •, si noluit animadvertere,
noluit punire ; si noluil punire, noluit agnoscere, maluit
ignoscere. « Bcati quorum remissae sunt iniquitates, et
)) quorum tecta sunt peccata. » Nec sic intelligatis quod
dixit ,
peccata cooperta sunt, quasi ibi sint et vivant. Tecta
^ Psal. L, 7. — ' MaUli. xxj, 19.
 ,

448 S. AUGlJSTlNl EPISCOPl

ergo peccala qiiare dixit? Ut non vidcrentur. Quicl enim

eraL l)ei vidcre peccata
f[nia hoc
([uid ei dicitur? «
Peccata crgo tua non vidcat
, nisi
est Dei videre peccata
Averte faciem tuam
ut te vidcat. Quomodo te
punire pcccata? Ut noveris
,
quod punire peccata
a peccatis meis^ d
,

videat? Quomodo Nathanaelem « Cum esses sub arbore :

» lici , vidi te'-. » Umbra fici non impedivit oculos mise-

ricordiae Dei.
X. « Nec est in ore ejus dolus^. » At vcro qui nolunt
confiteri peccata, laborant sine causa in dcfensione pecca-
torum suorum. Et quanto laborant in defensione pecca-
torum suorum jactantes merita sua non videntcs iniqui- ,

tates suas tanto pkis roburcorum et fortitudo deficit. Ule

,

cnim fortis cst, qui non in sc, sed in Dco fortis est. Propter
illud : « IVr Dominum rogavi ut aufcrret cum a me ^ ct
» dixit mihi : Suliicit tibi gratiamea. Gratiamca, dixit;
» non, Virtus tua. Sullicit, inquit, tibi gratia mea :nam
)) virtus in infu-mitate perficitur. » Unde alio loco ipse

ait : Quando infirmor, tunc fortis suni^. » Ergo qui vult

fortis cssc , velut prsesumens de se , et jactans merita sua,
qualiacumqueilla sint, erit similis Pharisaeo ilh, qui (|uod
a Dco se dicebat accepisse , superbe tamen jactabat :

« Gratias , inquit, tibi\ » Attcndite , fratres mei, quale

genus superbire commcndct Deus : vere quale potest sul)-
intrare justo liomini, ([uale potest subrepere etiam J)onae
spei viro. « Gratis tibi, » diccbat. Ergo cum diccbal :

» quod ha-
Gratias tibi, » fatebatur ab illo se accepisse
hel)at. « Quid cnim habcs (juod non acccpisti'^? » Ergo,

Gratias tibi ago, dixit-, « Gratias tibi ago, quia non sum
» sicut cacteri homines raptor("s, injusti adulteri, sicut , ,

» et Publicanus istc". » Unde ergo superbus? Non quia

' Psal. i , II. — ^ Joan. i, /jS. — ^ Psal. xxxi, 2. — 4 2 Cor. xn, 8-io.
— 5 Luc. xviii, II. — * I Cor. IV, 7. — 7 Luc. xviii, 11.
 ENAKI1.A.T10 II IN PSALMUM XXXI. 449
de bonis suis Deo gratias agebat , sed quia super alterura
se de ipsis bonis extollebat.
XI. Attendite, fratres : nam unde coeperit dicere simi-
litudinem ipsam Dominus , Evangelista prsemisit. Gura
enim Christus dixisset : « Putas veniens Filius hominis
» inveniet fidem in t^rra^ ? et ne existerent quidam hsere-
tici, qui attendentes et putantes quasilapsum totura mun-
dum (omnes enim
,
hseretici in paucis et in parte sunt , )
jactarent se, quod in ipsis remansit quod de toto mundo
perierit ; ibi statim ubi ait Dominus : « Putas veniens Fihus
)> hominis inveniet fidem in terra ? » subjecit Evangehsta et
ait : « Dixit autem et ad quosdara, qui sibi justi videbaii-

» tar, et spernebant caeteros, siraihtudinem hanc Quidara :

» Pharisseus et Pubhcanus venerunt in teraplura orare -

: »

et csetera quse nostis. Pharisseus ergo ille dicebat : « Gra-

» tias tibi unde superbus? Quia spernebat cae-
ago. » Sed
teros. Unde probas? In ipsis
verbis. Quoraodo ? Pharisseus,
inquit, ille conterapsit de longe stantem, cui Deus con-
fitenti propinquabat. « Pubhcanus, inquit, de longinquo

» stabat" » sed Deus ad illum de longinquo non slabat?

:

Quare Deus ab illo de longinquo non stabat ? Quia aho

loco dicitur « Prope est Dorainus his qui obtriverunt
:

» cor^. » Yidete si Pubhcanus iste obtriverat cor, et ibi

videbitis quia prope estDominus his qui obtriverunt cor.

« Pubhcanus autera de longinquo stabat, et neque vole-

» bat ad coelura oculos suos levare, sed percutiebat pectus

» suura^. » Tunsio pectoris, obtritio cordis. Quid dicebat
lundens pectus? « Deus propitius esto mihi poccatori. » Et
quid sententiae Dominus? « Amen dico vobis, descendit
» justificatus de teraplo Pubhcanus ihe , raagis quara
» ille Phaiisaeus'^. » Quare? Hoc est judiciura Dei. «Non
Luc. xvin , 8. — ' IljiJ. 9. — ^ Ibid. i3. — ^ Psal. xxxiii , 19. —
5 Liic. xviit, i3. — Ibid.
^ i4-

cxiv. 29
450 S. AUGUSTINI EPISCOPI
)) sum sicut Piiblicanus iste , non sum sicut caeteri homi-
)> nes, injusti, raptores, adulteri -.
jejuno bis in sabbato,
» decimas do omnium qucTcuraque possideo. )) Il!e non
audet ad coelum levare oculos suos, attendit conscientiam
suam , longe stat , et justificatus est magis quam ille Pha-
risa?us.Quare? Rogote, Domine, expone nobis hanc jus-
titiam tuam expone nobis sequitatem juris tui. Exponit
,

Deus regulam legis suce. Vultis audire quare? « Quia

)) omnis qul se exaltat, humihabitur 5 et qui se humihat,
)) exaltabitur ^ ))

XII. Intendat ergoCharitasVestra. Diximusnon ausum

f Liisse ociilos ad crelum levare Pubhcanum. Quare coelum
non attendebat? Quia se attendebat. Se attendebat, ut
primo Deo placeret. Tu autem jactas
sibi displiceret, et sic

Dominus superbo Non vis ad tc

te, erecta cervice es. Ait :

attendere? ego attendo. Vis autem ut non attendam? tu

attende. Ideo Pubhcanus non audebat oculos ad coehim
levare quia se ipsum intuebatur, conscientiam suam pu-
5

niebat : ipse sibijudex erat , utilie intercederet ; ipse pu-

niebat , ut ille hberaret ; ipse accusabat , ut ille defende-
ret. Adeo defendit eum ,
quia dixit pro ipso sentenliam :

« Descendit justificatus Pubhcanus ille magis quam ille

)) Pharisaeus : quia omnis qui se exaltat, humihabitur;

)) et qui se humihat, exallabitur. » Attendit se , in-
c[uit , et nolui ego attendere : audivi dicentem : « Averte
)) oculos tuos a peccatis meis. » Quis est enim qui ilhid
dixit , nisi qui etiam illud dixit : « Quoniam iniquitatem
» meam ego agnosco-? » Itaque, fratres mei, erat et

Pharisaeus ille peccator. Non cnira quia dicebat : « Non

» sura sicut caeteri horaines, injusti, raptores, adulteri-, »
neque quia jejunabat bis in sabbato^ neque quia decimas
dabat, non erat peccator. Quod si sine ulhs peccatis esset,
' Luc. xviii, i/j. - ' Psal. L, 5 ct II.
 EJNAUKATIO II IJN I'SA1-MLM \X\I. 451
ipsa superbia grande crimen erat : et tamen ecce illa omnia
dicebat. Quis tandem sine peccato.*^ Quis gloriabitur cas-
tum se habere cor, aut quis gloriabitur mundum se esse a
peccatis Habebat ergo ille peccata
^ ? •, sed perversus , et
nesciens quo venisset, erat tanquam in statione medici
curandus , et sana membra ostendebat, vulnera tegebat.
Deus tegat vulnera noli tu. Nam si tu tegere volueris ;

erubescens medicus non curabit. Medicus tegat et cu-

, ,

ret emplastro enim tegit. Sub tegmine medici sanatur

•,

vulnus, sub tegmine vuinerati celatur vulnus. Cuicelas?

Qui novit omnia.
XIII. Itaque hic, fratres, videte quiddixit: « Quoniam
» tacui , inveteraverunt ossa mea , a clamando me tota
» die"^ ? )) Quid est hoc ? Quasi contrarium videtur : « Quo-
» niam tacui, inveteraverunt ossa mea a clamando. Si )>

a clamando quomodo tacuit? Tacuit quiddam, non ta-

,

cuit quiddam tacuit unde proficeret, non tacuit unde

:

deficeret: tacuii confessionem, clamavit praesumptionem.

« Tacui )> enim dixit. Non sum confessus. Ibi oportebat
ut loqueretur; taceret merita sua, clamaret peccata sua :

nunc autem pcrverse tacuit peccata sua, clamavit merita

sua. Et quid illi contigit? Inveteraverunt ossa ejus. Inten-
dite quia si clamaret peccata sua , et taceret merita sua ,

innovarentur ossa ejus, id est, virtutes ejus : esset robustus

in Domino ,
quia inveniretur in se infirmus. Modo auteni
quia in se voluit esse firmus, factus est infirmus, et in-
veteraverunt ossa ejus. Remansit in vetustate ,
qui noluit
confitendo amare novitatem. Qui enim fiunt novi , nostis,

fratres : quia, « Beati quorum remissae sunt iniquitates, et

» quorum tecta sunt peccata. ))Noluit iste sibi dimitti ini-
quitates , exaggeravit, dcfendit illas, jactavit merita sua.
Ergo ([uoniam tacuil a confessione, inveteraverunt ossa
' Piov. x\, 9 — ^ Psal. XXXI. 3.

29.
4b'2 S. AUGtJSTlNl EPISCOPl

ejus. « A clamando mc tota die. » Quid est , « Aclamando

» mc tota die? » Perscvcrando in defensione pcccatorum
suorum. Et tamcn videte qualis sit, qiiia agnoscitse. Erit
enim modo intelligentia : nihil praetcr sc respiciet, et

displicebit sibi ,
qiiia agnoscit se. Modo audietis , ut sa-
nemini.
XIV. « Beatus vir cui non imputavit Dominus peccatum,
)) nec Quoniam tacui, inveteravcrunt
est in ore ejus dolus.

» ossa mea , a clamando me

tota dic. Quoniam die ac
)) nocte gravata est super me manus tua^ » Quid est,
« Gravata est super me manus tua? » Magna res, fratres.
Respicite iilam sententiam rectam inter duos , Phririsseum
et Pubhcanum. Quid dictum est de Pharisaeo.? Quoniam
humiliatur. Quid dictum est de PubHcano? Quoniam exal-
tatur. Quareille humihatur? Quia exaltavit se. Quarc iste
exaltatur? Quia humihavit se. Ergo ut exaltantem se hu-
mihet Deus ,
gravat super illum manum. Noluit humiJiari
confessione iniquitatis suse, humihatus est pondcre manus
Dei. Quando ille pcrferret manum gravem humihautis?
Quam levis fuit manus sublevantis ^ ? Et in illo fortis, et
in illo fortis : fortis ad illum premendum , fortis ad ilJum
sublcvandum.
XV. Ergo, « Quoniam die ac nocte gravata est supcr
» me manus tua : conversus sum in aerumna mea dum,

w configeretur spina^ » Ex ipsa aggravatione manus tuae,

ex ipsa humihatione conversussum in aerumna mea, factus
sum miser, confixa est mihi spina compuncta est con- ,

scientia mea. Quid factum est cum configeretur spina?

Oatus est ei sensus doloris, invenit infirmitatem suam. Et
ille c[ui tacuerat confessionem peccati sui , ut clamando
in defensione peccati sui inveterasceret virtus ejus, id est,
» Psal. XXXI, 4- — ' Fovte ,
Quam grafis Jliit nutiiiis humiliantis , tam
lei'isfuit, olc. — 3 Tsal. xxxi , \.
 ,

ENARRATIO II IN PSALMUM XXXI. 453

ossa cjus converterentur in vetustatem , modo quid fecit

confixa spina ? « Peccatum meum cognovi. » Ergo jam

cognoscit. Si ille cognoscit , ille ignoscit. Audite quid se-
quitur : videte si non ipse dicit. « Peccatum meum cog-
» novi, et injustitiam meam non operui^ » Hoc jamdu-
dum dicebam : Noli operire tu , et operit Deus. « Beati
» quorum remissj^e sunt iniquitates , et quorum tecta sunt
» peccata. » autem nu-
Qui tegunt peccata, nudantur : iste

davit, ut cooperiretur. « Iniquitatem meam non operui. »

Quid est , « Non operui ? » Jamdudum tacueram modo :

quid ? « Dixi : » Quiddam contrarium illi taciturnitati.

« Dixi : » Quid dixisti? « Pronuntiabo adversum me in-
» justitiam meam Domino ^ et tu dimisisti impietatem
M cordis mei^. Dixi : » Quid dixisti? Non jam pronuntiat,
promittitse pronuntiaturum ^ et ille jam dimittit. Atten-
dite, fratres, magna res : dixit, « Pronuntiabo : » non
dixit, Pronuntiavi, et tu dimisisti : dixit, « Pronuntiabo,
» et tu dimisisti : » quia eo ipso quod dixit , « Pronun~
» tiabo, » ostendit quia nondam ore pronuntiaverat , sed
corde pronuntiaverat. Hoc ipsum dicere, « Pronuntiabo, »

pronuntiare est : ideo « Et tu dimisisti impietatem cordis

» mei. » Gonfessio ergo mea ad os nondum venerat ^ di-
xeram enim, « Pronuntiabo adversum me » verumtamcn :

Deus audivit vocem cordis mei. Vox mea in ore nondum

erat, sed auris Dei jam in corde erat. « Tu dimisisti im-
» pietatem cordis mei » quia dixi, « Pronuntiabo. » :

XVI. Sed non sufTecerat non dixit, « Pronuntiabo :

» injustitiam meam Domino » non sine causa dixit ;

« Pronunliabo adversura me : » et boc interest. Multi

enim pronuntiant iniquitatem suam sed adversus ipsum ,

Dominum Deum quando inveniuntur in peccatis dicunt,

:

Deus hoc voluit. Si enim homo dicat, Non feci; aiit, Hoc
' Psftl. XXXI, r>. — 2 IbiJ.
45-4 S. AVGUSTINl ElMSCOl'1

facliun c[iiod arguis nou cst pcccatuiii : noii pronuntiat

nec adversuin se, nec adversus Deuin. Si dicat, rrorsus
feci, etpeccatum est, sed Deus hocvoluit, (|uid egofeci?
Hoc<?st pronuntiarc adversus Deum. Forte dicatis, Nemo
lioc dicit : quis est qui dicat, Deus lioc voluit ? Multi ct
lioc dicunt : sed et qui hoc non dicunt, quid ahud dicunt,
qui dicunt, Falum inilu fecit, slc'lh« mcfe fecerunt? Ita

jam per circuitum ad Deum volunt pervenire. Per circui-

tum volunt pervenire ad Deum accusandum, qui nolunt
de compendio venire ad Deum phicandum : et dicunt,

Fatum milii fecit. Quid estfatum V Stell;e mece fecerunt.

Quid sunt stella3? Certe ist<e quas in coelo conspicimus.
Et quis eas fecit? Deus. Quis eas ordinavit? Deus. Ergo
vides quod voluisti dicere, Deus fecit ut peccarem. Ita
ille injustus, tu justus quia nisi ille fecisset, tu non pec-
;

casscs. Tolle istas excusationes in peccatis : memento illius

Psalmi : « Ne declines cor meum in verba maligna ad ex-

» cusandas excusationes in peccatis, cum hominibus ope-
» rantibus iniquitatem. » At enim magni viri sunt, qui
defendunt peccala sua; magni sunt, et qui numerantsi-
dera , et qui computant stellas ct tempora , et dicunt quis
c[uando vel peccet vel bene vivat, et ([uando Mars faciat
homicidam, etVenus adulteram magni, doctiviri, et :

electi videntur in hoc sseculo. Sed quid ait in Psalmo?

« Ne declines cor mcum in verba mala , cum hominibus
» operantibus iniquitatem , et non communicabo cum
» electis eorum'.» Dicantilli electos et doctos numerato-
res siderum, dicant illi sa[iientes eos qui ([uasi digcruntin
digitis fata humana, et describunt de stellis mores huma-
nos. Cum me creavit Deus si [)eccavi, ego
libero arbitrio :

[jcccavi non solura pronunliem ini([uilatem meam

: ut
Domino, sed adver$um me non adversus eum. Ego , <(

' Psal. cxL, .\.

 ENAHBATIO II IN PSALMUM XXXT. 455
» Domine, miserere mei » damat oeger ad medi-
dixi, ,

cum, Ego dixi. » Quare, « Ego dixi?» Sulliceret, «Dixi.

«

» Ego » cum empliasi dictum est «Ego, » ego non fa- ; ,

tum non fbrtuna non diabolus-, quia nec ipsecoegit,

, ,

sed ego persuadenti consensi : «Egodixi, Domine, mise-

)) rere mei, sana animam meam, quoniam peccavi tibi^ )>

Sic et hic statuit, et proposuit : «Dixi : Pronuntiabo ad-

)) versum me iniquitatem meam Domino . et tu remisisti
)) impietatem cordis mei. )>

XVII. « Pro hac orabit ad te omnis sanctus in tempore

)) opportuno -. Quo tempore? « Pro hac. » Pro qua hac?
))

Pro impielate. Pro qua ? Pro ipsa venia peccatorum. « Pro

» hacorabit ad te oranis sanctus, in tempore opportuno. )>

Inde orabit ad te omnis sanctus, quia dimisisti peccata.

Nam si non dimitteres peccata non esset sanctus qui ad ,

te oraret, « Pro hac orabit ad te omnis sanctus, in tem-

» pore opportuno » quando manifestaliiturNovum Tes-
:

tamentum quando manifestabitur gratia Christi quod

;
,

est tempus opportunum. «Cum autem venit plenitudo

» temporis, misit Deus Fihum suum, factum ex muhere,

» (id est, exfoemina, indiscrete enim vocabant hoc an-

» tiqui ) factum sub Lege ut eos qui sub Lege erant ,

,

» redimeret^. » Unde redimeret? Adiabolo, a perditione,

a peccatis suis, ab eo cui se vendiderant. «Ut eos qui sub
» Lege erant, redimeret. » Sub Lege enim erant, quia pre-

mebat eos Lex. Conditio eos premebat, convincendo de

reatu, non salvando. Et quidem mala prohibebat sed :

quia illi vires non habebant per se ipsos justificandi se,

clamandum erat ad iilum, quomodo clamabat qui cap- ,

tivus ducebatur sub lege peccati : «Miser ego homo, quis

» me liberabit de corpore mortis hujus ^? » Erant omnes

homines sub Lege non in Lege jara illa deprimente, illa

, :

• Ps.il.xi., 5. — 2 I<1. XXXI, 7. — 3 G.il. IV, 4, 5.-4 Rom. vii, 23, l\.
-150 s. ATJGUSTlNt EPISCOPl

tle ronlu convincente. Demonstravit enim peccatiim Lex :

iila flxit spinani , illa fccit cor compungi : ipsa admonuit

iit reum se c[uis(|ae cognosceret, et pro venia clamaret ad
l)eum. «Pro hac orabit ad te omnis sanctus in tempore
» opportuno. Ergo dicebam de tempore opportuno
» :

« Cum misit Deus Filium

venit plenitudo temporis ,

))suum ^ » Item dicit Apostolus k Tempore acceptabili :

» ct placito exaudivi te et iu die salutis adjuvi te^. » Et ,

quia hoc de omnibus ^ Christianis pr.iedictum erat a Pro-

pheta, subjecit Apostolus «^ce nunc tempus accepta- :

))bile, ccce nunc dies salutis^. Pro hac orabit ad te om-

))nis sanctus, in tempore opportuno. )>

XVllI. « Yerumtamen in dikivio aquarum multarum,

))ad eum nonappropinquabunt^ Adeum adquem? Ad : )>

Deum. Soletenim personam mutare quomodo est:«Do- :

)) mini estsalus et super populum tuum benedictio tua

, ^. »

Non dixit : « Domini est sakis, et super populum ejusbe-

nedictio ejus : )) aut, « Domine, tua cst salus , et super
popukmi tuum benedictio tua : )> sed cum inciperet, « Do-
)) mini est sakis , )> non ad illum sed ck' illo dicens ibi , :

conversus est ad illum et ait

, «Et super populum tuum:

)) benedictio tua. » Sic et hiccum audis primo « Ad te, »

dcinde « Ad eum, ^) ne putes ahum esse ^ « Pro hac orabit
» ad te verum-
omnis sanctus, in tempore opportuno :

» tamen in diluvio aquarum multarum, ad eura non ap-

» propinquabunt". » Quid est, « In diluvio aquarum

» mukarum? » Qui natantin dikivio aquarum mukarum,

non appropinquant ad Deum. Quid est diiuvium aquarum

mukarum? Mukiphcitas variarum doctrinarum. Inten-
dite , fratres. Mukse aquae sunt varise doctrinae. Doctrina
Dei una est, non sunt muka3 aquae, sed una aqua, sive
Galat. IV, 4- — '2 Cor. vi, 2. — ^ Forte lenipovihus — ^2 Cor. vi, 2.
— 5 Psal. wxi, () — '"'
1(1, III, 9. — 7 M. xvxi , 7.
 ENARRATIO II IN PSALMUM XXXI. 457
sacramentibaptismi, sive doctrinae salutaris. De ipsa doc-
trinaqua irrigamur per Spiritum sanctum, dicitur, a Bibe
))aquam de tuis vasis et de puteorum tuorum fontibus*.)>
Ad istos fontes non accedunt impii sed credentes in eum ,

qui justificat impium^, jam justificati accedunt. Alise

aquae multse multae doctrinse inquinant animas homi-
,

num, quodpaulo ante dicebam. Alia doctrinaest, Fatum

mihi fecit. AKa doctrina Casus mihi fecit fortuna fecit. , ,

Si casibus reguntur homineSj nulla providentia ahquid ge-

ritur : et ipsa doctrina est. Ahus dixit, Est gens contraria
tenebrarum ,
quae rebellavit adversus Deum , ipsa facit

peccare homines. In hoc diluvio aquarum multarum ad

Deum non appropinquabunt. Quse cst illa aqua , iJla vera
quse manat de intimo fonte purse venac veritatis? Quse illa

aqua est, fratres, nisi quse docet confiteri Domino? Quse

est illa aqua, nisi quae docet, « Bonum est confiteri Do-
)) raino ^ ? » Quae est illa aqua , nisi quae docet hanc vocem :

« Dixi : Pronuntiabo adversum me injustiam meam Do-

)) mino et «Ego dixi, Domine, miserere mei sana
: )) , ,

)5 animam meam quoniam peccavi tibi*.)) Hsec aqua

,

confessionis peccatorura , haec aqua humihationis cordis,

haec aqua vitse sakitaris , abjicientis se, nihil de se proesu-
mentis, nihil suae potentiae superbe tribuentis. Hoec aqua
in nuihs ahenigenarum hbris est , non in epicureis , noii
in stoicis, non in manicliaeis, non in platonicis. Ubicum-
que etiam inveniuntur optima prsecepta morura et disci-
tamen ista non invenitur. Yia humihta-
plinseJ,»'humihtas
tis huius ahunde nianat a Christo venit. Hsec via ab illo :

est, qui cum esset altus, humih.s venit. Quid enim ahud
docuit humihando se factus obediens usque ad mortem ,
,

mortem autem crucis^? Quid ahud docuit solvendo quod

' Prov. V, i5. — 2 Rom. iv, 5. — 3 psa). ^ci , 2. — '\
Td. xl, 5. —
5 Philip. ji, 8.
458 S. AUGUSTINI EPISCOPI
iiondebebat, ut nos a debito liberaret? Qiiid aliuddocuit
baptizalus qui peccatum non fecit*, crucilixusqui reatum
non babebatPQuid aliud docuit nisi hanc humilitatem? ,

Non immerito ait « Ego sum via et veritas et vita^. » In

:

hac ergo humihtate propinquatur ad Deum ,

quia prope
cst Dominus bis ([ui obtriverunt cor^. In diluvio autem
aquarum multarum extoUenlium se adversus Deum , et

docentium superbas impietates, ad Deum non apprbpin-

quabunt.
XIX. «Tu au-tem quid ,
qui etiam justificatus es, inter
medias illas aquas es? Undique, fratres mei, etiam cuni
confitemur peccata , perstrepunt circa nos aquoe illae di-
luvii. Non sumus in ipso diluvio , sed circumdamur ab
ipso diluvio. Prcmunt nos , sed non opprimunt : urgent
nos, sed non demergunt. Quid ergo tu facies, quia in
medio diluvio es , ambulans in hoc saeculo ? Num enim non
audit tales doctores non audit tales superbos, aut non ex
,

verbiseorum quotidianas patitur in corde suo persecutio-

nes? Quid ergo dicat iste jam justificatus et praesumensde
Deo, qui circumdatur diluvio isto? « Tu mibi es refugium'
» a pressura, quae circumdedit me^. » Refugiant illi vel ,

ad deos suos vel ad daemones suos vel ad vires suas, vel

, ,

ad defensionem peccatorum suorum milii in isto diluvio :

non est refugium nisi tu,a pressura quae circumdeditme.

XX. «Exultatio mea, redime me^ » Si jam exultas,
quid visredimi? Exultatio mea, redime me. » Audiovo-
«

cem gaudii, «Exultatio mea » audio gemitum, «ReJime :

» me. » Gaudes, et gemis. Ita, inquit, etgaudeo, et ge-

mo : gaudeo in spe, gemo adhuc in re. « Exultatio mea,
» redime me. » Spe gaudentes, ait AposioKis. Ergo
recte, « Exultatio mea, redime me. » Unde «Redime me? »
' MaUh. ur, i3. — ' Joan. xiv, 6. — ^ Psal, xxxni, 19. —4 Id. xxxi, 7.
— Slbid.
 ENABRATIO II IN PSALMUM XXXI. 459
Sequitur, « In tribulatione patientes^ Exultatiomea, re-
» dime me. » Jam justificatus erat et Apostolus : et quid
ait? « Non solum, inquit, sed etiam nos ipsi primitias lia-
» bentes Spiritus, et ipsiin nobismetipsis ingemiscimus.))
Unde, « Redime me? Quia Ipsi in nobismetipsis ingemisci'
))mus,adoptionemexpectantes,redemptionemcorporisnos-
y)tn'^. Ecce ergo unde <iB.edime me^ quia adhuc ex-
)) ))

pectamus in nobis ingemiscentes redemptionem corporis

nostri. Unde ergo «Exultatio mea?» Ibi sequitur idem
Apostolus, et dicit, « Spe enim salvi facti sumus spes :

)) autem quse videtur, non est spes. Quod enim videt quis,
» quid sperat? Si autem quod non videmus speramus,
)) per patientiam expectamus^. )> Si speras ,
gaudes 5 si

per patientiam expectas, adhuc gemis : non enim opus

est patientia , ubi nihil mali perpeteris. Tolerantia quse
dicitur, palientia quse dicitur, sustinentia quse dicitur,
longanimitas quae dicitur, non est nisi in malis. Ubi pre-
meris, ibi angustia est. Ergosi per patientiamexpectamus,
adhuc dicimus , Redime me a pressura quse circumdedit
rae : quia vero spe salvi facti sumus, simul utrumque dici-
mus « Exultatio mea, redime me. 4
,

XXI. Respondetur, « Intellectum dabo tibi. » Ipse est

Psalmus intelligentiae. « Intellectum dabo tibi, etstatuam
)) te in via hac ,
qua gradieris^. )) Quid est , « Statuam te
)) in via hac, qua gradieris ? )> Non ut haereas ibi, sed ut ab
ea non aberres. Dabo intellectum, ut cognoscas te sem-
per, et semper gaudeas in spe ad Deum donec ad
; illam
patriam pervenias , ubi jam non spes , sed res erit. « Ob-
» firmabo super te oculos meos. )> Non a te auferam ocu-
los meos, quia et tu non auferes a me oculos tuos. Jam
justificatus, jam post remissionem peccatorum leva ocu-
los tuos ad Deum. Putruerat enim cor tuum cum esset in
' Rom. xu, 12. — » Id. V!u, 23. — 3 Ibid. 2^, 20. —4 Psal. xxxi, 8.
 ,

4G0 S. AUGUSTINI EPISCOPI

terra. Non gratis audis : Sursum cor, ne putreat. Ergo et
tu leva jani oculos tuos semper in Deum , ut firmet super
te oculos suos. Sed quid times ne, cum habes oculos ad
Deum , ofFendas , ne non rcspicias ante te, et forteincur-
ras in laqueum.^ Noli timere. Ibi enim sunt oculi ipsius,
quos obfirmabat super te. «Nolite, in([uit, sollicitiesse^ »

Et apostolus Pctrus : « Omnem soUicitudinem vestram su-

» per illum mittite, quia illi cura est de vobis"-. Ergo
» obfirmabo super te oculos meos. » Tu ergo oculostuos
in illum erige, etnon timebis ut dixi ne in laqueum , ,

incurras. Audi alium Psahnum, « Oculi mei semper ad

» Dominum. » Et quasi diceretur illi, « Quid agis de pe-

dibus tuis, cum non ante te attendis? « Quoniam ipse,

)) inquit , evellet de laqueo pedes meos^. Obfirmal^o su-
» per te oculos mcos. )>

XXII. Promisit huic et inlellectum et protectionem

suam convertit se ad superbos defendentes peccata sua
:

et ostendit nol^is quid sit intcllectus. «Nohte esse sicut

)) equus et mulus, quibus noii est intellectus"*. Equus ))

ct mulus erecta cervice sunt. Non sunt equus et mulus

sicut ille bos qui agnovit possessorem suum , et asinus

praesepe domini sui ^. « Nolite esse sicut equus et raulus

)) quibus non estintellectus. Quid enimpatiunturlales?
»

« In fieno et camo maxillas eorum constringe, qui noii

» appropinquant ad te^. » Equus et mulus vis esse? vis
non habere sessorem? Gonstringetur os tuuni et maxillse
tuae in freno et camo ipsum os luum constringetur, quo
:

jactas merita tua et taces peccata tua. «Maxillas eorum

,

» constringe qui non appropinquant ad te

,
» humi- :

liando se.

XXIII. « Multa flagella peccatoris ". » Non est mirum

• Matth. VI, 3i. — 'I Petr. v, 7. — ^ Psal. xxiv, i5. — 4 I1.I. xxsi, 9.
— 5 Isaii, 3. — •' Ps^il.xxxi, i). — 7 Ihiil. 10.
 ENARRATIO II IN PSALMLM XXXI. 461
si,adhibitofreno,sequunturflagella. Indomitum enim ani-
mal esse cupiebat, doraatur freno et flagello : atque uti-
nam perdometur ! Yerendura est enira ne niniiura resis-

tendo, indomitum relinquimereatur etire in suam vagam

licentiam , ut dicatur de iilo, « Prodiet tanquam ex adipe
)) eorum^ » sicut de illis, quibus modo sunt
iniquitas :

impunita peccata. Ergo cum flagellatur, corrigatur, do-

metur^ quia et iste sic se dixit edomitum. Equum et mu-
lum se dixerat, quoniam tacuit sed unde domitus est.^ :

Flagellis. « Conversus sum, inquit, in terumna mea, dum

» configeretur spina. » Sive flagella dicas , sive stimulos
dicas,domat Deus jumentum cui insidet quia jumento ex- :

peditutinsideatur. Non enimdefatigatus Deus ambulando

pedibus, insidet jumento. Aut vero non plenum mysterii
est, quod asellus adductus est Domino'-. Populus mitis et

mansuetus portans bene Dominura asellus est et tendit , ,

in Jerusalem. «Diriget enim raites in judicio, sicut dicit

» alius Psalmus, docebit mansuetos vias suas^. » Quos

mansuetos? Non erigentes cervicem adversus domitorem
suum ,
patientes flagella et frenum : postea sic domili , ut
sine flagello ambulent , et sine freno etcamo viam te-
neant. Si carueris isto sessore, tu cades, non iile. « Multa
)) flagella peccatoris : sperantem autem in Domino mise-
)) ricordia circumdabit. » Quomodo est refugium a pres-

sura.^ Quem primo circuradat pressura, postea circuradat

misericordia : quoniam misericordiara dabit ,
qui legem
dedif* \ legem in fiagellis, misericordiara in consolationi-

bus. (( Sperantem autem in Domino misericordia circura-

» dabit. »

XXIV. Ergo quidconcluditur? «Laetaminiin Domino,

)) etexultate justi^ » qui lcetamini in vobis ! o impii , o
I Psal. Lxxii, 7. — 2 Matth. xxi, 7. — 3 p«al. xxiv, 9. — 4 Id. lxxsjii, 8.

— 5 IJ. XXXI, II.

<i62 S. AtGtSTlNl EPISCOPI
superbi, (lui IfPtamini in vobis : jam crcdentes in eum,
([ui justificat impium , cleputelur fid(^s vestra ad justi-

tiam^ « Lsetamini in Domino, et exultate justi. Etexul-

» tate, » subaudi, in Domino. Quare? Quia jam justi.

Unde justi? Non meritis vcstris , sed gratia illius. Unde

jiisti ? Quia justificati.

XXV. « Et gloriamini omnes recti corde "^.

» Quid est,
« Recti corde? » Non resistentes Deo. Intendat Charitas
Vestra, etintelligile reclumcor. Breviter dico, sed tamen
maxime commendandum : Deo autem gratias ,
quod in
fine est , inhc-ereat sensibus vestris. Inter rectum cor et

pravum cor hoc interest Quisquis homo : quidquid patitur

praeter vohmtatem, atHictiones mcfirores, labores, hu- ,

mihationes, non tribuit nisi voluntati Dei justse non ilU ,

dans insipientiam quod c|uasi nesciatcjuid agat, c[uia ta-

,

]em flagellat^ et tahbus parcit-, ipse estrectus corde per- :

versi autem. corde sunt, et pravi et distorti, qui omnia quae

patiuntur mala , inicpie se pati dicunt , dantes ilh inicjui-
tatem ,
per cujus voluntatem patiuntur^ aut cjuia non ei

audent dare inicjuitatem , auferuntur ei gubernationem.

Quia ipse , inquit , non potest facere inicpium , iniquum
autem est ut ego patiar, et ille non patiatur : concedo
enim ut sim peccator, certe sunt pejores cjui laetantur, et
ego tribuler quia ergo hoc inicjuum est, ut etiam pejores
:

me laetentur, et ego tribuler, c|ui aut justus, aut minus

peccator quam iUi sum et certum est apud me hoc esse ,

injustum et certum est apud me quia Deus non iacit in-

,

justum-, Dcus non gubernat res humanas, nec cura estilli

de nobis. Ergo pravi corde, id est, distorti corde, tres
habent sententias. Aut « Non est Deus » dixit enim stul- :

tus in corde suo « Non est Deus ^. » Et fuit dictum de di-

,

luvio iUo^ non defuit tahs doctrina philosophorum non

: ,

'
r»om. IV, 5. — ^ Psal. XXXI, 1 1. — ^ ij_ xiii, i. — 4 Sniua n. i8.
 ,

ENAURATIO II m PSALMUJM XXXI. 463

defuerunt qui dicerentnon esse Deum ,
qui gubernat om-
nia etcondidit omnia, sed esse multosdeos vacantes sibi
proeter mundum, non curantes ista. Ergo aut, <(Non est
» Deus 5 » hoc dicit impius , cui displicet quidquid illi

accidit praeter voluntatem, et alteri non accidit cui se

prseponit : aut, « Injustus Deus est , » cui ista piacent, et
qui hcec facit, aut, «Non gubernat Deus res humanas,
nec cura est illi de omnibus. » In istis tribus sententiis
magna impietas , aut negare Deum , aut dicere injustum,
aut auferre illi gubernationem rerum. Quare hoc^ Quia
distortus est corde, Rectus estDeus, et ideo distortum
cor illi non acquiescit. Quod in alio Psalrao est , « Quam
» bonus Deus Israel, rcctis corde^ » Et quia talem ha-
bebat ipse ahquando sententiam « Quomodo scivit Deus, ,

» aut si est scientia Altissimo^? » ideo ibi subjecit, «Mei

)) autem pene moti sunt pedes ^. Quomodo distortum )>

lignum, etsi ponas in pavimento aequali non collocatur: ,

non compaginatur, nec adjungitur, semper agitatur et nu-

tat non quia insequale est ubi posuisti sed quia distor-
; ,

tum est quod posuisti, ita et cor tuum quandiu pravum

est et distortum, non potest colliniari rectitudini Dei, et
non potest in illo coUocari ut hsereat ilH , et fiat. « Qui
)) adhoeret Domino , unus spiritus est ^. )) Ideo « Recti
)) corde gloriamini )> dixit. Quomodo recti corde gloriantur.?
Audite gloriationem ipsorum «Non solum autem, dicit
:

)) Apostolus, sed etgloriamur in tribulationibus ^. » Nara

non est magnum gloriari in gaudiis ,
gloriari in laetitiis :

rectus corde etiam in triijulatione gloriatur. Et audi quo-

modo gloriatur in Iribulatione ^
quia non frustra quisquam,
non supervacue : vide rectum cor : « Scientes , inquit
)) quia tribulatio patientiam operatur, patientia autem
' Psal. Lxxii, I. — 2 Ibid. ii. — ^ Ibui. 2. — 4 i Cor. vi, 17. —
5 Koni. V, 3.
 :

464 S. AtGUSTIKl EPISCOPI

)) probationcm ,
probatio vcro spem , spcs autem non con-
)) iandit, qiiia charitas Dei diirusa est in cordibus nostris
)) per Spiritum sanctum qui datus es nobis ^ ))

XXYl. Sic cst ergo rectuni cor, fratres. Culcumque

aliquid accidit dicat: « Dominus dedit, Dominus abstuiit.»
Ecce rectum cor : « Sicut Dominopiacuit, itafactum est
)) sit nomen Domini benedictum ^. » Quis abstulit ? quid
quando alistuiit?
abstulit? cui abstulit? Sit nomen Do-
mini benedictum. Et non dixit, Dominus dedit, diaboius
abstuiit. Intcndat ergo Charitas Vestra, ne forte dicatis :

Haec mihi dial^oius fecit. Prorsus ad Deum tuum refer

tiageiium tuum, ([uia nec diaboius tibi aiiquid facit, nisi
iiie permittat qui desuper habet potestatem , aut ad pcE-
nara, aut ad discipiinam : ad pcjenam impii, ad discipli-
nam fiiii. autem omnem fiiium quem recipit^.
« Fiagciiat )>

Ne te sine flageiio speres futurum nisi forte cogitas ex- ,

hseredari.Flageiiatomnemfdiumquem recipit. Ita-ne om-

nem? Ulji te voiebas abscondere? Omnem : etnuiius ex-
ccptus, nuiius sine ilagello erit. Quid? ad omnem? Yis
audire quam omnem ? Etiam Unicus sinc peccato , non
tamen sine fiageiio. Unde ipse Unicus portans infirmita-
tem tuam , et praefigurans in se personam tuam , tanquam
caput gestans personam etiam corporis sui, cum appro-
pinquaret passioni , ex horaine quem gerebat contristatus
est^, utle isetificaret ; contristatus est, ut te consolaretur.
Potuit enim utique sine tristitia esse Dominus, iturus ad
passionem. Si potuitmiles, non potuit imperator? Quo-
modo potuit miies? Attende Pauium exaitantem propin-
quantem passioni : « Ego autcm jam^ inquit, immoior, et
)) tempus resoiutionis meas instat. Bonum certamen cer-
» tavi, fidem servavi ; de c.etero superest mihi.corona
» justitioe ,
quam mihi Dominus reddet in iiia die justus
' riom. V, 4) 5. — ' Job. I, 21. — ^ IIcI)!-. XII, 6. — 4 Matfli. xxvi, 38.
 EKARRATIO I IN PSALMUM XXXII, 465
» judex. Non solum aulem mihi, sed et omnibus qui di'
» adventum ejus^ » Videte quemadmodum exul-
ligunt
tat, venturus ad passionem. Ergo gaudetcoronandus, con-

tristatur coronaturus. Quid igitur portabat ? Infirmilatem

quorumdam ,
qui veniente tribulatione vel morte contris-
tantur. Sed vide quomodo eos ducit in directionem cor-
dis. Ecce tu volebas vivere , non volebas tibi aliquid ac-
cidere; sed Deus aliudvoluit : dua3 voluntates sunt^ sed
voluntas tua corrigatur ad voluntalem Dei , non voluntas
Dei detorqueatur ad tuam. Prava est enim tua, regula est
illa : quod pravum est, adregulam corri-
stet regula, ut

gatur. Videte quomodo hoc docet Dominus Jesus Christus.

« Tristis est anima mea usque ad mortem » et « Pater, : ,

» si fieri potest, transeat a me calix iste. » Ecce ostendit

humanam voluntatem. Sed vide rectum cor : «Verum
» non quod ego volo, sed quod tu vis , Pater*^. •» Hoc ergo
fac, gaudens in his quae tibi accidunt : et si venerit dies ille

uitimus, gaude. Aut si subrepithumanae cujusdam volun-

tatis fragihtas, cito dirigatur in Deum ut sis ineisquibus :

dicitur, «Gloriamini omnes recticorde. » ,

ENARRATiO I

IN PSALMUM XXXII.

I. « ExuLTATE justi in Domino. » Exultate justi, non

in vobis, non enim hoc tutum est sed in Domino. « Rec- 5

» tos decet laudatio^ » Ipsi laudant Dominum, qui se

subdunt Domino : aUter enim distorti et pravi sunt.
II. « Confitemini Domino in cithara*. » Confiteraini

•
2 Tira. IV, 6-8. — ^ Matth. xxvi, 38, Sg. — ^ psai. xxxu, i — 4 Ibid. 2.

cxiv. 30
 ,

466 S. AUGUSTINI EPISCOPI

Domino, exhibcntes ei corpora vestra hostiam vivam^
« h\ Psalterio decachordo psalhto ei. » Serviant membra

vestra dilectioni Dei et proximi in quibus tria et septem ,

prtTcepla servantur. .

III. « Cantate ei canticum novum -. )> Cantate ei canti-

cum gratia? fidei. u Bene cantate ei in jubilatione. » Bene
cantate ei in laelitia.

IV. <c Quoniam rectus est sermo Domini^. » Quoniani

rectus est sermo Doniini, ad faciendos vos quod per vos
non
fieri potcstis. « Et omnia opera ejus in fide. » Ne

quisquam operum pervenisse ad fidem putet

se meritis
cum omnia opera quse dihgit Deus.
in ipsa fide sint
V. « Dihgit misericordiam et judicium. » Dihgit enim
misericordiam quam nunc prserogat et judicium, quo
,
;

id quod prscrogaverit exigit. « Misericordia Domini plena

)) est terra-.:)) Per orbem peccata dimittuntur hominibus
in misericordia Domini.
YI. Verbo Domini coeli hrmati sunt.
« Non enim a ))

se ipsis, sed Verbo Domini justi firmati sunt. « Et spiritu

)) oris ejus omnis virtus eorum^. » Et sancto ejusSpiritu

omnis fides eorum.

VII. « Congregans sicut in utrem aquas maris*^. » Con-
gregat populos soecuh in confessionem mortificati peccati,
ne per superbiam libere defluant. « Ponens in thesauris
» abyssos. » Et in eis occulta sua servat ad divitias.

VIII. « Timeat Dominum omnis terra". » Timeat om-

nis peccator, ut peccare desinat. « Ab ipso autem com-
» moveantur : » nec terroribus hominum vel cujusc[uam
creaturse^ scd ab ipso commoveantur « Omnes qui inha-
» bitant orbem. »
IX. « Quoniam ipse dixit, et facta sunt^. » Non enim
> Roin. XI, 1. — 2 rsal. xxxii, 3. - 3 Ibid. 4. — 4 Ibid. 5.-5 Ibid. 6.
— ^ ibid. 7. — 7 Ibid. 8, — « Ibid. 9.
 EISAR.RAT10 I IJS' PSALMLM XXXll. 467
ea quse timeant, alius aliquis fecit ^ sed ipse dixit, et facta
sunt. « Ipse mandavit et creata sunt. » Ipse mandavit
Verbo suo et creata sunt.
,

X. « Dominus dissipat consilia gentiura^ » non ejus :

regnura sed sua quaerentium regna. « Reprobat autem

,

» cogitationes populorum » beatitudinera terrenam con- :

cupiscentiura. « Et reprobat consilia principum » taiibus :

populis dorainari quaerentiura,

XI. « Consiliura vero Domini raanet in seternum'^. »
Consiiium vero Domini, quo beatura non facit nisi sub-
ditum sibi, manet in aeternum. « Cogitationes cordis ejus
» in specula sreculorum. » Cogitationes sapientiae ejusnon
sunt mutabiles , sed manentes in saeculum saecuii.
XII. « Beata gens cujus est Dominus Deus eorum^, »
Una gens beata est, pertinens ad ccelestem civitatem, quse
sibi Dominum nonnisi Deum suum elcgit. « Populus cjuem
» Dominus in hsereditatem sibi. » Neque haec a se
elegit
ipsa Dei munere electa est, ut possidendo eam, incultam
et miserara esse non sinat.
XIII. « De coelo respexit Dominus, vidit omnes filios
» liominura*. » De aniraa justa raisericorditer vidit Do-

minus omnes, qui in novam vitam renasci volunt.

IX. « De praeparato halMtaculo suo. » De liajjitaculo
susceptionis quod prseparavit sibi. « Respexit super om-
» nes qui inhabitant terram^. » Misericorditer vidit om-
nes cjui inhabitant carnem , ut praesit iliis in regendo eos.
XV, « Qui fmxit singiilatim corda eorum^, » Qui cor-
diliuseorum dona propria spiritaiiter tribuit, ut nec totum
corpus ocuius, nec totura auditus^; sed aiius sic, aiius autem
sic incorporentur Cliristo. « Qui inteliigit orania opera
» eorum. » Apud iliura inteiiecta sunt orania opera eorum.
» Psal. xxxii, 10. — » Ibid. ii> — 3 ibid. i2. — 4lbid. i3t — 5 Ibjd. i^.

— ^ Ibid. i5. — 7 I Coj-. XII, 17.

30.
 468 S. ACGUSTIJVI EPISCOPI

XVT. « Noii salviis fiet rcx in mnltitudiiie virtnlis*. »

Non salvus fict qui carncm suam rcgit, in sua virtute
multum praesumpseril. « Nec gigas salvus erit in mnlti-
)) tudine virtutis suae. » Nec quisquis militat contra con-
suetudinem concupiscentiae suae, vel contra diabolum et
angelos ejus, salvus erit, si se suae fortitudini multum
commiserit.
XYIl. « Mendax equAS ad salutem'^. » Fallitur quis-
quis putat vel per homines inter homines acceptam se
salutem adipisci, vel impetu animositatis suae defendi a
pernicie. « In abundantia autem virtutis suae non erit

» salvus. »
XVIIL « Ecce oculi Domini super metuentes eum^. »
Quia si salutem quGeris ecce dilectio Domini super timen-
,

tes eum. « Sperantes super misericordiam ejus. » Et spe-

rantes non in virtute sua, sed in misericordia ejus.
XIX. « Ut eruat a morte animas eorum, et alat eos in
w fame^. » Ut det eis alimentum verbi et sempiternae ve-
ritatis, quod amiserant dum praesumunt in viribus suis,

et ideo nec ipsas vires halDcnt fame justitise.

XX. « Anima nostra patiens erit Domino^. » Ut autem

postea saginetur escis incorruptibihbus , interim dum hic
est, anima nostra patiens erit Domino. » Quoniam adjutor
» et protector noster est. » Adjutor noster est, dum co-
namur ad eum et protector, dum resistimus adversario.
5

XXI. « Quia in ipso laetabitur cor nostrum'^. » Non

enim in nobis ubi magna , sine illa inopia est ; sed in ipso
laetabitur cor nostrum. « Et in omni sancto ejus speravi-
» mus. Et ideo speravimus venturos nos ad Deum, quia
»

nobis absentibus per fidem misit nomen suum.

XXII. « Fiat misericordia tua, Domine, super nos, sicut
J Psal. xxxii, 16. — 2 Ibid. 17. — ^ lL,iJ. 18. — 4 Ibid. 19. — 5 Jtiij 20.
—6 Ibid. 21,
 :

ENARRATIO II IN PSALMUM XXXII, SERM. I. 469

» speravimusin te'. wFiat misericordia tiia, Domiiie, su-
per nos : spes enim non confundit, quia speravimus in te.

ENARRATIO II
^

IN EUMDEM PSALMUM XXXII.

SERMO I^.

De prima parte Psalmi.

I .PsALMus iste admonet^ nos exultare in Domino. Inscri-

bitur autem Qui ergo pertinent ad sacra-
, « Ipsi David. »

tissimum seraen David, audiant vocem suam, et dicant

vocem suam, et exultent in Domino. Sic autem incipit:
« Exultate justi in Domino. » Injusti exultent in saeculo ;

finito sseculo, finitur exultado injustorum. Exultent autem

justi in Domino : quia permanente Domino, permanebit
justorum exultatio. Exultare autem in Domino ita conve-
nit, ut laudemus illum, solus non habet quod nobis dis-
pliceat, et nemo tam multa habet quae infidelibus displi-
cent. Et breve praeceptum est : Ille placet Deo, cui placet
Deus. Nec leve putetis hoc, Gharissimi. Videtis enim quam
muhi disputent contra Deum, quam mukis disphceant
opera ejus. Cum enim facere voluerit contra voluntatem
hominum, quia Dominus est, et novit quid faciat, nec

tam attendit nostram voluntatem quam utihtatem : ilh

qui malunt suam voluntatera impleri quam Dei, volunt
ad suam voluntatem flectere Deum, non suam corrigere
ad Deum. Tahbus hominibus infidehbus, impiis, iniquis,
• Psal. xxxUj 22. — ' Serm. i, de prima parte Psalmi xxxii. Docet Deum
laudandum esse in adversis et in prosperis ; Legem amore justitiie impleri

niisericordiam recte non adliiberi nisi cum justitia. — ^ Vide D. Guiilon ,

tom. XXI, pag. 427-443-

470 S. AUGfSTINI EPISCOPI
(qiiod pigct dicere, sed tameii dicam, noslis enim qnam
vcrum dicam,) panlomimus^ ([uam Dcus.
facilius placet

II. Proptcrea cum dixissct: « Exultatc justi in Domino,»

quia exultare in illo nisi laudando non possumus, eum

autcm Iaudamus,'cui tanto magis placemus quanto magis
ipse nobis placucrit ; « Rectos, inquit, decet laudatio. »

Qui sunt recti? Qui dirigunt cor secundum voluntatem

Dei 5 et si eos perturbat humana fragilitas, divina conso-
latur ae([uilas : quamvis cnim corde mortali privatim ali-

quid velint ,
quod suae interim causfie vcl negotio , vel
praesenti necessitati conveniat •, ubi intellexerint et cogno-
verint aliud Deuin velle, praeponunt voluntatem melioris
voluntatis su.tp, ct voluntatem omnipotcntis voluntati in-
firmi, et voluntatem Dei voluntati hominis. Quantum
enim Deus distat ab homine, tantum voluntas Dei a vo-
luntate hominis. Unde gerens hominem Christus, et re-
gulam nobis proponens, docens nos vivere, et praestans
nobis vivere, ostendit hominis cjuamdam privatam volun-
tatem, in qua suam figuravit et nostram, quia caput nos-
trum est et ad eum sicut nostis tanquam membra uti-
, , ,

que pertinemus « Pater inquit si fieri potest , transeat

: , ,

)) a me calix iste'-. « Haec humana voluntas erat, pro-

prium aliquid et tanquam privatum volens. Sed quia rec-
tum corde voluit esse hominem ut c[uidquid in illo ali- ,

quantum curvum esset, ad illum dirigeret qui semper est

rectus « Verum non quod ego volo, ait, sed cjuod tu,
•,

)) Sed ([uid posset mali vclle Christus.^ Quid

Paler^. )>

postremo aliud possetvelle, (juam Pater? Quorum una

est Divinitas, non potcst esse dispar voluntas. Sed ex
persona hominis transfigurans in sc suos_, quos in sc trans-
figuravit, cum ait : « Esurivi, et dedistis mihi manducare* :»
" n3.vTOj.'.u.o; , vide Enar. Psal. xxx, Serni. m, n. ii. — ^ Matth. ,xxviii,

39. — 5 Ibid. — 4 Td. XXV, 35.

 ,

ENABRATIO II IN PSALMUM XXXII , SETIM. I. 471

quos in se transfiguravit, cum furenti et sanctos perse-
quenti Saulo clamavit desuper, quem nemo tangebat:
« Saule, Saule, quid rae persequeris quam- ^ ? -» Ostendit
dam hominis propriam voluntatem-, ostenditte, et correxit
te. Ecce vide, inquit, te in me^ quia potes aliquid pro-

prium velle, ut aliud Deus velit, conceditur lioc humanse

fragihtati, conceditur humanse infirmitati^ ahquid pro-
prium velle, dilHcile est ut non tibi contingat : sed statim
cogita qui sit supra te ^ illum supra te , te infi-a illum 5

illum creatorem, te creaturam; illum dominum, te ser-

vum illum omnipotentem te infu'mum

; , ^ et corrigens te,
subjungensque voluntati ejus, ac dicens : « Verum non
» quod ego volo, sed quod tu vis, Pater. )> Quomodo dis-
junctus es a Deo, qui jam hoc visquod Dcus? Eris ergo
rectus : et te decebit laudatio, quoniam « Rectos decet
» laudatio. »
III. Si autera curvus fiieris , laudas Deum quando tibi

bene est, blasphemas quando tibi quod qui-

male est :
(

dem male, si justum est, non est male justum est autem
^ ,

quoniam ab illo fit qui injuste facere nihil potest : ) et

eris insulsus puer in domo
amans patrem si tibi patris ,

bkndiatur, etodio habens quando te flagellat quasinon :

et blandiens et flagellans haereditatem paret. Vide autem

quemadmodum decoat rectos laudatio audi vocem recti ,

laudantis ex alio Psalmo « Benedicam Dominum in omni :

» tempore, seraper laus ejus in ore meo-, » Quod est

« in omni tempore » hoc est, « semper et quod est be-
, :

» dicam, »hoc est, « laus ejus in ore meo. » Omni tem-

pore et semper , sive in prosperis, sive in adversis. Nam si

in prosperis et quomodo omni tempore^

non in adversis,

quomodo semper.? Etaudivimus muhas muJtorum tales vo-

ces, quando Hhs provenit ahqua fehcitas,exultant, gaudent,
' Act. IX, 4- — ' Psal. xxxni, 2.
 ,

472 S. AUGUSTINI EPISCOPI

cantnntDoo, landant Dcum: non snnl iniprobandi, imo
gaudenclum cst illis quia multi nec tunc. Sed isti ([ui,

jam Dcum laudaie ex prospcritatis parte coepcrunt, docendi

sunt patrem agnosccre et flagcUantem, nec murmurare
adversus corrigcntis manum,ne scmpcrpraviremanentes
exh.iRredari mcrcantur ut facti jam , rccti , ( Quid cst recti ?

ut niliil illis displiceat quod fecerit Deus. )

possint et in
adversis Dcum laudare, ctdicerc, « Dominus dcdit,Do-
)) minus abstulitj sicut Domino placuit, ita factum est :

)) sit nomen Domini benedictum* : )> Tales rectos decet

laudatio, non primo laudaturos, et postca vitupcraturos.
IV. Ergojusti rccti, exultatc in Domino quia vos decet 5

laudatio. Nemo dicat : Quis ego justus aut quando cgo

,

justus? Nolitc vos abjicere et desperare de vobis. Homines

estis , ad imaginem Dci facti estis^ : t|ui vos bomines fecit
pro vobisct homo factus est ut multi fdii ad hoereditatem :

scmpiternam adoptaremini, sanguis Unici pro vobis effusus

est. Si vos vobis terrena fragilitate viluistis, ex pretio ves-
tro vos appendite : quid manducetis, quid bibatis^ quo
suscribatis Amen, dignc cogitate. Numquid hoc vos mo-
nemus ut superbi , sitis , et vobis aliquam perfectionem
audeatis arrogare? Sed non iterum ab omni justitia vos
putare debctis exulcs ficri. Nolo enim vos interrogare de
justitia vestra^ fortassis enimnemo vestrum mihi audeat
respondcre, Justussum : sed interrogo vosdefide vestra.
Sicut nemo vcstrum audet dicere , Justus sum : sic nemo
audet diccre , Fidelis non sum. Nondum qucero quid vi-
vas , sed quaero quid credas. Rcsponsurus cs credere te in
Christum, Nonaudisti Apostolum, « Justusex fide vivit^?))

Fides tua, justilia tua : quia utique si crcdis, caves-, si

autem caves conaris et conatum tuum novit Deus et
, ^ ,

vokuitaiem tuam inspicit et luctam cum carne considerat, ,

' Job. ij 1 1. — » Gen. i, 27. — 3 Roni. 1, 17,

 ,

enArrAtio ti in psalmum xxxri , serm. I. 473

et hortatur ut pugnes, et adjuvat ut vincas , et ccrtantom
expectat, et deficientem sublevat, etvincentem coronat.
Ergo , « Domino » hoc dixerim, Exul-
Exultate justi in :

tate fideles inDomino quia justus ex fide vivit. « Rectos

,

» decet laudatio^ » Discite gratias agere Deo et in prospe-

ritatibusetin tribulationibus. Discite habere in corde quod

habet omnis homo in hngua Quod vult Deus. Ipsa hngua :

popularis, plerumque est doctrina salutaris. Quis non

quotidie dicit: Quod Et rectus erit
vult Deus hoc agat?
inter eos qui exultant in Domino, et quos decet laudatio :

quales alloquitur consequenter Psalmus et dicit « Con- , ,

» fitemini Domino in cithara in psalterio decem chorda- ,

» rum psallite ei ^. » Hoc enim etiam modo cantabamus

hoc ore consono exprimentes corda vestra docebamus. ,

V. Nonne id egit institutio in nomine Christi Vigiha-

rum (19), ut ex isto loco citharae pellerentur ? Et ecce
ipsae jubentur sonare : « Confitemini, inquit, Domino in
)) cithara, in psalterio decem chordarum psaUite ei.» Nemo
convertat cor ad organa theatrica. Quod ei jubetur, in se
habet , sicut ahbi dicitur, « In me sunt, Deus, vota ,
quae
« reddam laudis tibi". » Meminerunt qui pridem affiTe-
runt, quando quid intersit inter psaUerium et citharam,
sicut potuimus sermone discrevimus et ad intellectum ,

omnium perducere interim conatisumus quantum autem :

efi"ecerimus viderint qui audierunt. Et nunc non impor-

,

tune repetimus, utinista diversitate duorum instrumento-

rum musicorum, diversitatem factorum humanorum in-
veniamus , significatam per hsec , implendam autem per
vitam nostram. Cithara hgnum illud concavum tanquam
tympanum pendente testudine , cui ligno chordse innitun-
tur, uttact.Te resonent : ( non plectrum dico quo tangun-
tur, sed. lignum illud dixiconcavum cui quodam modo
' Psal. xxxH, I. — ' Ibid. 2. — ^ Id. lv, i9..
 :

474 S. AUGUSTINI EPISCOPI

incumbunt, ut ex illo cum tanguntur tremcfactae, et ex
illa concavitate sonuni concipientes magis canorae red- ,

dantur :
) hoc ergo lignum cithara in inferiore parle ha-
bet, psalterium in superiore. Haec est distinctio. Juberaur
autem modo confileri in cithara, efc psallere in psallerio
decem chordarum. Non dixit in cithara decem chordarum^
neque in hoc Psalmo, neque, si non fallor, alicubi. Le-
gant, et considerent mehus et otiosius fdii nostri Lectores
tamen quantum mihi videor meminisse, multis locis inve-
nimus psalterium decem chordarura, citharam decera
chordarura nusquara raihi lectura occurrit. Meraentote
citharara ex inferiore parte habere quo sonat, psalteriuni
ex superiore, Ex inferiore vita, idest, terrena^ habemus
prosperitatem et adversitatem , unde Deum lauderaus in
utroque , ut semper sitlaus ejus in ore nostro , et benedi-
camus Dominum in omni tempore^ » Est enim qucedam
terrena prosperitas , est quaedam terrena adversitas ex ^

utroque laudandus estDeus, utcitharizemus. Quaeestter-

rena prosperitasPCum sani sumus secundura carnem, cum
abundant omnia quibus vivimus cum incolumitas nostra ,

servatur, cum fructus large proveniunt, cum « Solem

» suum oriri facit super bonos et malos, pluit super justos
))et injustos^ » Haec omnia ad vitam terrenam valent.
Quisquis inde non laudat Deum ingratus est. Numcjuid ,

quiaterrena ideo non Dei sunt? Aut ideo alter ea dare

,

cogitandus est, quia dantar et raalis? Multiplex est enim

raisericordia Dei, patiens est, longanimis. Inde magis
significat quid servet bonis , cum ostendit quanta donet
et mahs. Adversitates autem , ex inferiore utique parte,
de fragihtate generis humani , in doloribus , in languori-
bus,in pressuris, in tribulationibus in tentationibus. ,

Ubique laudet Deum qui citharizat. Non attendat quia

' Psal. xxxiii, Q. — ' MaUh. v, 45.
 ,

ENARRATIO II IN PSALMUM XXXII, SERM. I. 475

inferiora sunt 5 sed quia et regi et gubernari non possunt,
nisi ab illa Sapientia , quae attingit a fine usque ad finem
fortiter, et disponit omnia suaviter^ Non enim coelestia
regit , et terrena deserit aut non illi dicitur « Quo abibo
: :

)) a spiritu tuo, et a .facie tua quo fugiam ? Si ascendero

» incoelum, tu ibies-, si descenderoin infernum, ades*.))

Ubiergo deest qui nusquam non est? Ergo confitere Do-

mino incithara. Sive tibi abundet terrenum aliquid, gra-
tias age illi qui dedit ; sive tibi desit, vel forte damno tibi

auferatur , cithariza securus. Non est enim ille tibi abla-

tus qui dedit, quamvis tibi ablatum
quod dedit. fuerit
Etiam sic , inquam, cithariza securus
certus in Deo tuo ;

tange chordas in corde et dic tanquam in cithara in in- ,

feriore parte bene sonante « Dominus dedit Dominus , ,

))abstulit sicut Domine placuit

5 ita factura est sit no- , :

wmenDomini benedictum^. •»

VI. Jamvero cum attendis superiora dona Dei, quid

tibi contulerit pr<Teceptorum ,
qua doctrina coelesti te im-
buerit, quid tibi desuper ex iJHus veritatis fonte prsece-
perit , psalie Domino in
convertere et ad psalterium ,

psalterio decem chordarum. Praecepta enim Legis deceni

sunt^ in decem prseceptis Legis habes psalterium. Per-
;

fecta res est. Habes ibi dilectionem Dei in tribus et di- ,

lectionem proximi in septem. Et utique nosti Domino ,

dicente « Quia in his duol^us praeceptis tota Lex pendet

,

))et Prophetae^wDicit tibi Deus desuper, « QuiaDominus

)) Deus tuus , Deus unus est habes unam chordani.
: )>

« Non accipias in vanum nomen Domini Dei tui » habes :

alteram chordam. « Observa diem sabbati, non carna- )>

non judaicisdehciis, qui otioabutuntur ad nequitiam.

liter,

Mehus enim utique tota die foderent quara tota die sal- ,

• Sap. vui, I, — 2 Psal. cxxxviu, 7, 8. — ^ Job. r, 21. —4 Deut. v, 6.

— 5 MattK. XXII, 4o.
 ,

476 S. AUGUSTIM EPISCOPl

larent. Sod tu cogitans requiem in Deo tuo el propter

ipsam rc([uiem omnia faciens, abstine ab opere- servili.

« Omnis enim qui facit pcccatum, scrvus est peccati^ : »

et utinam hominis, et non peccati ! Haec tria pertincnt ad

dilectionem Dei, cujus cogita unitatem, veritatem , et vo-
luptatem. Est enim quaedam voluptas in Domino, ubi
verum sabbatum, vera requies. Unde dicitur, « Delectare
» in Domino et dabit tibi petitiones cordis tui -. » Quis
,

enim sic delectat, quam ille qui fecit omnia quae delec-
tant? In his tribus charitas Dei , in septem aliis charitas
proximi , ne facias alii quod pati non vis. « Honores pa-
» trem et matrem : » quia vis te honorari a filiis tuis.

« Non moecheris : » quia nec moechari uxorem tuam post

tevis. « Non occidas : » quia et occidi nonvis. « Non fu-

» reris : » quia furtum pati non vis. « Non falsum testi-

» monium dicas » quia odisti adversum te falsum testi-
:

monium dicentem. Non concupiscas uxorem proximi tui.»

quia et tuam non vis ab alio concupisci. « Non concupiscas
» rem aliquam proximi tui^ : » quia si quis tuam concu-
piscit, displicet tibi. Gonverte et in te linguam, quando
tibi displicet qui omnia prseceptaDei sunt,
tibi nocet. Haec
sapientia donante data sunt, desuper sonant. Tange psal-
terium imple Legem quam Dominus Deus tuus non venifc
,
,

solvere, sed adimplere^. Implehis enim amore, quod

timore non poteras. Qui enim timendo non facit male
mallet facere, si liceret. Itaque etsi facultas non datur,
voiuntas tenetur. Nonfacio, inquit. Quare? Quia timeo.
Nondum amas justitiam, adhuc seiTUS es esto filius. Sed :

ex bono servo fit bonus filius. Interim timendo noli fiicere,

dices et amando non facere. Est enim qua^dam pulchri-
tudo justitiae. Poena te deterreat. Habet justitia formam
• Joan. I, 34. — ' Psal. xxxvi, 4- — ' Exod. xx, 1-17, et Deut. v, 6-21.
— 4 MaUh. V, 17.
 ENARRATIO II IN PSALMUM XXXII , SERM. I. 477
siiam , oculos quaerit , accendit amatores suos. Pro hac
Martyres sseculum calcantes sanguinem fuderunt. Quid ,

amabant, quando istisomnibus renuntiabant.? Num enim

illi non erant amatores? aut hoc vobis dicimus, ut non ame-

tis? Qui non amat friguit, obriguit. Ametur, sed illa

pulchritudo quae cordis oculos quaerit. Ametur, sed illa

pulchritudo quae laudata justitia incendit animes. Promunt

verba, edunt voces, undique dicunt Bene, Optime. Quid ,

viderunt ? Justitiam viderunt qua pulcher est curvus , in

senex. Non enira si procedat senex justus, est ahquid in
ejus corpore quodametur, et tamen amatur ab omnibus.
Ibi amatur, ubi non videtur; imo ibi amatur, ubi corde
videtur. Delectet vos ergo, et rogate Dominum ut delectet.
« Dominus enim dabit suavitatem et terra nostra dabit ,

» fructum suum^ w ut per charitatem impleatis quod

:

per timorem implere diflicile est. Quid dico diflicile est?

Non potest adhuc animus mallet non esse quod praeci-:

pitur, si ad faciendum amore non ducitur, sed timore

coarctatur. Noh furtum facere, time gehennas : maJlet
non esse gehennas, in quas mitterctur. Quando incipit
amare justitiam nisi quando mallet furta non esse etsi
, ,

gehennse non essent , in quas fures mitterentur ? Hoc est

araare justitiam.
VII. Et ipsa justitia qualis est? quis illam pingit? Sa-
pientia Dei quam pulchritudinem habet? Per illara pulchra
sunt orania ,
quae ocuhs placent : ei videndae , complec-
tendee^ corda raundanda sunt. Hujus nos araatores pro-
fitemur : componit ut ei non disphceamus. Et
ipsa nos ,

quando nos reprehendunt homines in his rebus, in quibus

ei quara dihgiraus placemus quoraodo parvi haberaus ,

reprehensores nostros ,
quomodo iJlos conteraniraus et
omnino nihil pendimus? Amatores lubrici et damnabiles
' Psal. Lxxxiv, i3.
 ,

478 s. algustim episcopi

foeminariim, quaiido amatoe ipsorum componunt illos se-

cundum oculos suos , si ipsis placeant non curant eos

,

quibus displicent, putantes sibi sufticere quod earum

oculis piacent, ad quas afiectant : et plerumque gravibus
displiccnL, imo sempcr gravibus displicent, et meliore
judicio reprehenduntur. Non bcne tonsus es, dicit vir
gravis lascivo adolescenti non te decet cum talibus cin- ,

cinnis incedere. Novit autem ille capilios illos placere

nescio cui odit te reprehendentem vero judicio , et ser-
:

vat in se quod placet perverso consilio. Inimicum te putat,

quia turpitudinem demis. Fugit oculos tuos et omnino ,

non curat qua regula justitiae reprehendatur. Si ergo illi

non curani reprehensores veraces ut sint formosi falla- ,

ces 5 nos in his rebus in quibus placemus sapientiae Dei

debemus curare irrisores injustos, non habentes oculos
unde videant quod amamus? Haec cogitantes recti corde,
« Confitemini Domino in cithara, in psalterio decem chor-

))darum psalHte ei. )>

VIII. « Cantatecanticum novum^.eiExuite vetus^ )>

tatem : nostis canticum novum. Novus homo, Novum

Testamentum novum canticum. Non , pertinet novum
canticum ad homines veteres non illud : disciuit nisi ho--
mines novi , renovati per gratiam ex vetustate , et perti-
nentes jam ad Testamentum Novum ,
quod est regnum
coelorum. Ei suspirat omnis amor noster, et cantat can-
ticum novum. Canet canticum novum, nonlingua, sed
vita. « Cantate ei canticum novum, bene cantate ei. »
Quoerit unusquisque quomodo cantet Deo. Canta illi, sed
noli male. Non vult offendi aures snas. Bene canta, fra-
ter. Si alicui bono auditori musico ,
quando tibi dicitur :

Canta ut placeas ei, sine aliqua instructione musicae artis

cantare trepidas , ne displiceas artifici \
quia quod in te
' Psal. xxxii^ 3.
 ,,

ENARRATIO II IN PSALMUM XXXII, SERM. 1. 479

imperitusnon agnoscit artifex reprehendit qiiis offerat
, :

Deo bene cantare, sic jiidicanti de cantore sic exami- ,

nanti omnia sic audienli ? Quando potcs atierre tara ele-

,

gans artificium cantandi, ut tamperfectis auribus in nullo

displiceas ? Ecce veluti modum cantandi dat tibi : noli
quaerere verba, quasi explicare possis unde Deus delecta-
tur. « In jubilatione » cane. Hoc est enim bene canere

Deo in jubilatione cantare. Quid est in jubilatione ca-

,

nere ? Intelligere, verbis explicare non posse quod canitur

corde. Etenim illi qui cantant, sive in messe, sive in vi-
nea, sive in aliquo opere ferventi, cum coeperint in verbis
canticorum exultare laetitia;, veluti impleti tanta iaetitia
ut eam
verbis expbcare non possint , avertunt se a sylla-
bis verborum, et eunt in sonum jubilationis. Jubilum so-
nus quidam est significans cor parturire quod dicere non
polest.Etquem decet istajubilatio, nisi inetlabiiem Deum?
Inetfabilis enim est, quem fari non potest etsi eum fari :

non potes , et tacere non debes ,

quid restat nisi ut jubi-
les 5 immensa latitudo gau-
ut gaudeat cor sine verbis , et
diorum metas non habeat sylJabarum ? « Bene cantate ei
)) in jubilatione. »
IX. « Quoniam rectus est sermo Domini, et omnia
)) opera ejus in fide ^ » In quo etiam disphcet non rectis,

rectus est ille. « Et omnia opera ejus in fide. Tua sint )>

operain fide, « Quia justus ex fide vivit^, » et, « Fides

)) per dilectionem operatur^ : )> tua sint opera in fide,
quia in Deum Opera Dei quo-
credendo fidehs efhceris.
modo possunt esse in fide , quasi et Deus ex fide vivat ?
Invenimus et Deum fidelem et hoc non verbis nostris ,

dicilur, Apostolum audi « Fidehs inquit, Deus qui : ,

)) vos non permittat tentari supra quam potestis ferre

)) sed faciat cum tentatione etiam exitum, ut possitis sus-
' Psal. xxxu, 4- — ' Rom. i, 17. — * Gal. v, 6.
480 S. ALGUSTINI EPISCOPI
» tinere^ » Aiidistis fidelem Deum , audite et alibi : « Si

» tolerabimus et conrcgnabimus , ; si negaverimus, et ipse

)) nos negabit ^ si non credimus, ille fidclis pcrmanet, ne-
)) gare semetipsum non potcst'^. )> Habemus ergo et fide-
lem Deum : distinguamus potius fidelcm Deum afideli ho-
mine. Fidclis homo est credens promittenti Deo •, fidclis

Deiis est exhibens quod promisit homini. Tencamus fide-

lissimum debitorem, quia tenemns miscricordissimum pro-
missorem. Neque enim aliquid eimutuum commodavi-
mus , ut debitorem teneamus ; cum ab illo habcamus
quidquid iili ofFerimus , et ex iJlo sit quidquid ]3oni su-

mus. Omnia bona quibus gaudemus ab illo sunt. « Quis ,

» enim cognovit sensum Domini, aut quis consiharius

)) cjus fuit-, aut quis prior dedit ci , et rctribuetur illi.^

))Quoniam ex ipso, ct per ipsum, et in ipso sunt omnia^.))

Ergo non eialiquiddedimus jCt tenemusdebitorem. Unde
debitorem.^ quia promissor est. Non dicimus Deo Domine, :

redde quod accepisli; sed, Redde quod promisisti. « Quo-

))niam rectus est sermo Domini. Quid est, « rectus est )>

))sermo Domini ? » Non te fallit tu eum noli fallere , :

imo tu te noli fallcre. Quis enim fallit omnia scientera ?

« Scd mcntita est iniquitas sibi"*. Quoniam rectus est sermo

» Domini, et omnia opera ejus in fide. »

X. « Diligit misericordiam et judicium ^. » Fac ista, quia
facit. Intendite ipsam misericordiam et judicium. Miseri-

cordiae tempus modo est judicii tempus post erit. Unde ,

est misericordise tempus ? Vocat modo aversos donat •,

peccata conversis : patiens est super peccatores, donec

convcrtantur : quandocumque convcrsi fuerint, prseterita
obhviscitur, futura promittit, hortatur pigros, consolatur
aiUictos, docet studiosos^ adjuvat dimicantes : neminem
• I Cor. X, i3. — 2 2 Tiiu. ii, i2, i3. — 3 Rom. xi , 34-36. — 4 Psal.

XXVI, 12. — 5 ij. xxxii, 5.

 ,

Ei\AKKA110 il liS WALMUM XXXU , SEtlM. 1. 481

deserit laborantem et exclamantem ad se : donat unde sibi
sacrificetur, ipse tribuit unde placetur. Magnum miseri-
cordiae tempus non transeat, fratres, non nos transeat.
Venturum est judicium erit et tunc poenitentia, sed jam
:

infructuosa. « Dicent intra se poenitentiam agentes , et

» prae angustia spiritus geraentes, certe ista scripta sunt
» in libro Sapientire. Quid nobis profuit superbia , et di-
» om-
vitiarum jactantia quid contulit nobis? Transierunt
» nia tanquam umbra^ » Modo dicaraus, « Transeunt
» omnia tanquam umbra. » 3Iodo fructuose dicamus
« Transeunt : » ne tunc dicamus infructuose , « Transie-
» runt. » lioc estergo tem.pus misericordise, eritet judicii.
XI. Ne puletis autem fratres quia ista a se possunt,
,

in Deo aliquo modo separari. Videntur enim sibi aliquando

contraria, ut qui misericors est,non servet judicium 5 et
qui judicii tenax est, obliviscatur misericordiam. Omni-
potens est Deus, nec in misericordia amittit judicium, nec
in judicio misericordiam. Miseretur enim, considerat ima-
ginem suam, fragilitatem nostram, errorem nostrum, cae-
citatem nostram , et vocat : et conversis ad se donat pec-
cata non conversis non donat. Misericors est injustis ?
,

Numquid et judicium amisit, aut non debuit judicare inr

ter conversos et non conversos? An vobis justum videtur,
ut conversus et non conversus aequaliter habeantur ut •,

eo modo suscipiatur confitens et mentiens , humiiis et su-

perbus? Ergo habet et judicium in ipsa misericordia. Rur-
sus in illo judicio habebit et misericordiam , in eos utique
quibus dicturus est ; « Esurivi , et dedistis mihi mandu-
» care^. »Etenim dicitur in quadam Epistola apostolica :

« Judicium enim sine misericordia illi qui non fecit rai-

» sericordiam ^. Beati, inquit , misericordes , quoniam
» ipsorum miserebitur ^. » Ergo in illo judicio erit et mi-
' Sap. V, 3,8et 9. — ' Mattb. xxv, o.V — ^Jacob. n, i3. — ^Maltli.v,^.
GXIV. 31
 ,
:

482 S. AXJGUSTINI EPISCOPI

sericordia , sed non sine judicio. Si cnim non in qucmli-

bet , sed in eum erit misericordia ,
qui prserogavit mise-
ricordiam •, et ipsa misericordia justa erit ,
quia confusa
non erit. Misericordia est certc ut dimittantur peccata^
misericordia est, ut tribualur vita afiterna : vide ihi judi-

cium , « Dimittite, et dimitletur vobis; date, et dal)itur

)) vobis^ )> Certe, « Dabitur vobis et dimittetur vobis, )>

misericordia est. Si indc recessisset judicium, non diceret,

« In qua mcnsura mensi fueritis, in ea remetietur vobis-. ))

XII. Audisti quemadmodum exbibeat Deus misericor-

diam et jadicium exbibe : et tumisericordiam et judicium.
An forfce ad Deum pertinent ista , ad bomincm non' pcrti-
nent? Si ad bominem non pertinerent^ non diceret Do-
minus Pbaris^^is « Reliquistis graviora Legis, misericor-
:

))diam et judicium^. Ergo pertinent ad te misericordia ))

et judicium.Ne putes quod ad te misericordia pertineat,

judicium autem non ad te pertineat. Aliquando audis cau-
sam inter duos, quorum duorum unus est dives et alius ,

pauper; et contingit ut pauper babeat causam malam,

dives autem bonam jam si tu non es eruditus in regno ,

Dei, videris tibi bene facere, si quasipauperem miseratus,

abscondas , et contegas iniquitatem ilHus , et velis eum
justificare , ut quasi causam bonam babere videatur : et
si reprebensus fueris quod male judicasti , Cjuasi de mise-
ricordia respondes : Novi , et ego scio •, sed pauper erat
misericordia ei debebatur. Quomodo tf nuisti misericor-
diam, et perdidisli judicium? Et quomodo, inquis, si te-

nerem judicium, non amitterem misericordiam? Pronun-

tiarem adversus pauperem, qui unde redderet non baberet
aut si haberet, cum reddidisset, unde postea viveret non
inveniret? Ait tibi Deustuus : « Ne accipias personam pau-
' M.iltli. VI, t4, et Luc VI, 37, 38. ~ ''-
BJaltl). vii, 2. — ^ W. xxi/i, 23.
 ENAB.RAT10 II IN PSALMliM XXXIl , SliUM 1. 483
» peris in judicio^. » Caetemra facile est ut admoneamur
personam divitis non accipere; hoc omnis homo videt,
atque utinam sic omnis homo faccret illud est ubi faUi- :

tur, veluti qui vult placere Deo si personam pauperis in ,

judicio accipiat, et dicat Deo : Favi pauperi. Imo leneres

utrumque, et misericordiam et judicium. Primo, qualem
misericordiam fecisti in eum , cujus iniquitati favisti ?

Ecce saccello pepercisti , cor percussisti : pauper iste ini-

quus remansit •, et tanto iniquior, quanto te quasi homi-

nem justum favere vidit iniquitatis suse. A te recessit

injuste adjutus, damnandus. Qualem

Deo remansit juste
inisericordiam praebuisti ei, quem fecisti.? Ecce injustum
crudehor inveniris quam misericordior. Quidergo, inquis,
facerem? Judicares primo secundum causam, argueres
pauperem, flectcres divitem. Alius est judi^andi, alius

petendi locus. Quando te ille dives videret tenuisse justi-

tiam , non erexisse iniqui pauperis cervicem , sed pro me-

rito peccati sui objurgasse te juste , nonne flecteretur ille

ad misericordiam petente te qui loetus redditus erat ju-

,

dicante te? Quamvis ergo, fratres, Psahni plura restent,

consulendum est tamen viribus et animoe et corporis prop-
ter varietatem audientium quia et cum reficimur ex eo-
:

dem tritico velut multi sapores nobisfiunt, ad detergenda

fastidia : haec vobis suliiciant.

> Exod. xxxin. 3.

3J.
 ,

484 6. AtGUSiiJNi iii'is(;ori

WVt * VV^ VVM \ W> VVV» VW^ WV» VW\ «VXW WV\ Vwt wv« wvwwwvx^x w\ \\ w\ vw» vw\ w

ENARRATIO III

IN ELMDEM PSALMLM XXXU.

SEILMO II'.

Dc iiltima parLe Psalmi.

I. Et in annimtiando et in audienclo >erbo veritatis,

labor est. Quem laborem, fratres, sequo animo tolera-

mus , si sententic-Te dominicas et conditionis nostrae memi-

nerimus. Ab ipso enim nostri generis exordio audivit
homo non ab homine fallace, nec a diabolo seduclore
sed ab ipsa veritate ex ore Dei, a In sudore vultus tui
» edes panem tuum "^.
)> Proinde si panis noster est ver-
bum Dei, sudemus in audiendo , ne moriamur in jeju-

nando. Psahui hujus primarum partium pauci versus vi-

giharum nuper actarum solemnitale tractati sunt' : quod

restat audiamus.
II. Hinc autera incipit pars quoe restat, ((uod modo
cantavimus. « Misericordia Domini plena est terra. Verbo

» Domini coeh firmati sunt ^. » Idipsum est enim^ Sermone

Domini cceh sohdati sunt. Dixerat superius, « Bcne canile
» ei in jubilatione, « id est, ineffabihtcr canite : « Quo-
)) niam rectus cst sermo Domini et omnia opera ejus in
,

)) fide ^ )) Nihil promittit et non reddit fidehs ille factus est :

debitor,estotuavarusexactor,Deindecumdixisset, «Omnia
)) opera ejus in fide : )) adjunxit quare , «Dihgit miscricor-
'
Sciino u, dc allera partc Psalini xxxii. Nonniliil in Arianos ct Donatislas
ilicit , ai;itquc ut Deiis solus tiineatur ct anictur. — ^ Gen. m ,19. — ^ In

Ecclesia S. Cypviani. — 4 Psal. xx\ii, 5, 6. — 5 ibid. 3, /j.

 KNARKATIO III IN "PSAl.MUM XXXII , SF.RM. II. 485
» diam Qui ergomisericordiamdiligit, mi-
et judiciiim^ »
seretur.Qui autem miseretur, potest promittere et non dare
qui posset dare etiamsi non promitteret? Ergo quia diligit
misericordiam, oportet ut exhibeat quodpromittit etquia :

diligit judicium, oportet ut exigat quod dedit. Unde ipse

Dominus dicit cuidam servo, « Dares tu pecuniam meam,
» et ego veniens cumusuris exigerem -. » Quod ideo mo-
nemus ut sciamus quod modo audivimus. Ipse enim di-
,

« Ego non judico quemquam

citalio loco in Evangelio : :

» sermo quem locutus sum eis , ipse judicabit eos in no-

» vissimo die^. » Nec se excuset ,
qui audire nonvult ne
quasi sit quod ab illo exigatur. Idipsum enim exigitur,
quia noluit accipere cum daretur. Aliud est enim non
posse accipere , aliud nolle : illic excusatio neces-
sitatis est, hic reatus voluntatis. Ergo « Omnia opera
)) ejus in fide : dihgit misericordiam et judicium. » Acci-
pite misericordiam , et timete judicium ; ne ille cum vene-
rit ut exigat nos , sic nos exigat ut inanes dimittat. Exi-
git enim rationem- reddita ratione, donat seternitatem.
Accipite ergo misericordiam fratres accipiamus omnes. , ,

Nemo nostrum in accipiendo dormiat , ne ad reddendum

male exciletur. Accipite misericordiam : sic ad nos clamat
Deus tanquam si tempore famis diceretur Accipite fru-
, :

mentum. Quod cum audires tempore famis profecto ipso ,

stimulo necessitatis concitus curreres, vcrsans te hac at-

queillac, qnsereres unde acciperes quod dictum est ;Ac-
cipite.Et cum invenires, quandote teneres? quam moram
interponeres ? Sic et nunc dictum est Accipite miseri- :

cordiam. « DiHgit enim misericordiam et judicium. » Cum

acceperis , bene utere 5 ut bonam rationem reddas cum ,

judicium venerit ejus, qui tibi modo prjKrogat in ista famc

misericordiam.
' Ibkl. fi. — 'Luc. \\x, 23. — 2 Joan. viii. i^, etxn, ^8.
 »

486 S. AUGUSTINI EPISCOPI

III. Nolo crgo mihi dicas : Unde accipio? Quo eo? Re-
cordare quod cantasti , « 3Iisericordia Domini plena est
)) terra^ » ULi jam noii Evangelium praedicatur? ubi ser-

mo Domini tacet? ubi salus cessat? Opus est ut velis acci-

pere : plena sunt horrca. Haec ipsa plenitudo et abundan-

tia non te venientem expectaverunt , sed ad dormienlem
ipsa venerunt. Non dictum est : Surgant gentes , et eant
ad unum locum : sed annuntiata sunt ista gentibus ubi
erant, ut adimplcretur exinde prophetia dicens : « Ado-
» rabit cum unusquisqiic de loco suo'^. »

IV. « Misericordia Domini plena est terra. » Quid cceli?

Audi quid coeli.Non enim indigentmlsericordia, ubi nulla
est miseria. In terra abundat hominis miseria, superabun-
datDominimisericordia : miseria hominis plenaest terra, et
misericordiaDominiplenaestterra. Cceliergo, ubinulla cst
miseria, numquidquia non indigent misericordia non in- ,

digent Domino? omnia indigentDomino, et miseraet feli-

cia. Sineillomiser non sublevatur,sineillofelixnonregitur.

Ergo, ne forte de coelis quaereres , cum audires : « Miseri-

» cordia Domini plena est terra : » audi quia Domino et
Goeli indigent, «Sermone Domini coeli solidati sunt. » Nam
non a se sibi solidamentum fuerunt nec ipsi coeli fnmi- ,

tatem sibi propriam pra^stiterunt. « Verbo Domini coeli

» firmati sunt, et Spiritu oris ejus omnis virtus eorum^. »

Non habuerunt aliquid ex se, et tanquam supplementum

a Domino perceperunt. « Spiritu enim oris ejus » non
pars, sed, « Omnis virtus eorum.
V. Sane fratres^ videle eadem opera Filii et Spiritus
,

sancti. Non enim negligenter prsetereundum est, propter

quosdam iniquos discretores et turbulentos confusores.
Utrum([ue enim male fit. Gonfundunt illi male discer- ,

nendo creaturam cum Creatore et cum sit creator Spl-

, ^

' Psal. xxxii, '). — 2 Soph. II, II. — ^ Psal. xxxu, 6.

 enarratio m in psalmum xxxii , serm. ir. 487
ritiis Dei, inter creaturas eam nuraerant. Illi discernunt,
et confundunt : confundantur, ut convertantur. Audi
modo unum opus Filii et Spiritus sancti. Yerbum certe
Dei Filius est , et Spiritus oris ejus Spiritus sanctus est.
(( Yerbo Doraini coeli solidati sunt. » Quid est autem so-
lidatos esse, nisi habere stabilem et firraam virtutem? ((Et
» Spiritu oris ejus omnis virtus eorum. » Posset et sic dici,
Spirituoris ejus coeli solidati sunt, et Verbo Domini

omnis virtus eorum. Quod est enim « Omnis virtus eo-

rum hoc est « Sohdati sunt. » Hoc ergo facit Fihus
, )) ,

et Spiritus sanctus. Numquid sine Patre ? Quis ergo facit

per Verbum suum et Spiritum suum , nisi cujus Verbum
est, et cujus Spiritus? Trinitas ergo haec unus Deus. Hunc
adorat qui novit adorare, hunc ubique habet ,
qui se con-
verterit. Non enim quaeritur ab aversis^ sed ipse vocat
aversos , ut impleat conversos.
VI. Sane, fratres , exceptis ilhs coehs superioribus
ignotis nobis in terra laborantibus, et per humanas con-
jecturas utcumque ista quaerentibus ; exceptis ergo illis

coehs , qui quomodb sint super invicem vel quot sint , vel
quibus modis distincti sint, quibus incohs impleti sint,
qua dispositione regantur, quomodo ibi unus quidam
hymnus indeficiens concinens ab omnibus praedicet Deum,
multum est ad nos invenire, satagimus tamen pervenire.
Ibi est enim patria nostra, quam longa fortasse peregri-
natione obliti sumus. Vox enim nostra est in illo Psalmo,
Heu me quoniam peregrinatio mea ionginqua facta
((
,

)) est^ ))Ergo de ilhs coehs et mihi diilicile est disputare,

si tamen non impossibile, et vobis intelligere. Certe qui

me in his rebus intellectu prsevenit, fruatur quo praeces-
,sit, et oret pro me ut sequar ego. Interim exceptis illis

coehs, habeo de quibus hic utcumque disseram, nobis

' Psal. cxix, 5.
 188 S. AfGUSTINI EPISCOPI
proximos coelos sanctos l)ei Apostolos, pra3dicatores verhi
veritatis, per cpios coelos compluti sumus, iit per totum
mundum seges Ecclcsi:\? pullularet^ etsi cum zizaniis inte-
rim communem bibens pluviam ', sed tamen horreum
non habitura commriue.
VII. Ergo cum dictum esset , « Misericordia Domini
•» plena est terra : » quasi quaereres : Unde impleta est terra
misericordia Domini? Prius missi sunt coeli, quimiseri-
cordiam Domini spargerent super terram , et hoc super
totam terram. Nam vide quid de ipsis coehs ahbi di-
citur : « Coeli enarrant gloriam Dei , et opera manuum
ejus annuntiatfirmamentum ^. » Quod sunt coeli, hoc
est firmamentum. a Dies diei eructat verbum, et nox
» nocti annuntiat scientiam.wNon cessatur, non tacetur.

Sed ubi praedicaverunt, etquousque pervenerunt? «Non

» sunt loqueljTe, neque sermones quorum non audian- ,

» tur voces eorum ^ » Sed hoc pertinet ad id quia om-

nium linguis locuti sunt in uno loco. ((Omnium hnguis

» locuti impleverunt quod dictum est
, Non sunt lo- :

» quelae, neque sermones quorum non audiantur voces ,

» eorum ^. » Sed quaero ipsa vox in omnibus linguis ,

quousque pervenerit, quse impleverit. Audi ergo quod

sequitur « In omnem terram exiit sonus eorum
: et in ,

. » lines orbis ternae verba eorum^, » Quorum, nisi coelo-

rum qui enarrant gloriam Dei ? Ergo si in omnem terram

cxiit sonus eorum et in fmes orbi^; terrai verba corum,
,

quid pncdicaverint nolDis, indicet nobis qui illos misit.

Indicat plane , fideliter indicat : quia et antequam fierent
praedixit futura ille , cujus omnia opera in fide. Resurrexit
enim a mortuis, et contreclatis membris suis agnitus a Dis-
cipulis suis , ait : « Oportebat pali Cliristum , et resurgere

Mnttli. xm , 3o. — ^ Psal. xviii , •?.. — '*

Ihid. \. — ''•
Act. i
, 4-
—
 ,,

ENABRATIO III IN PSALMUM XXXII , SERM. II. 480

» a mortuis tertio die nomine ejiis pceni-
, et prsedicari in

» tentiam et remissionera peccatorum^ » Unde etquous-

que ?» Per omnes gentes, ait, incipientibus ab Jerusalem.»

Quam misericordiam vero omnes expectamus, fVatres,
uberiorem a Domino, nisi ut peccata nostra dimittantur?
Cum ergo ea sit magnamisericordiaDomini, remissio pec-
catorum, et hanc remissionem peccatorum pr?edixit Do-
minus praedicari per omnesgentes, « ^Misericordia Domini
» plena est terra. » Unde plena est terra ? Misericordia

Domini. Quare? Quia ubique dimittit peccata Deus, quia

misit coelos qui terram compluerent.
VIII. Et quomodo ausi sunt ipsi ca4i ire cum fiducia
ex hominibus infirmis cceli fieri, nisi quia , «Verbo Do-
» mini coeH sohdati simt? » Unde enim haberent tantam
virtutem oves inter lupos , nisiquia, « Spiritu oris ejus
» omnis virtus eorum? Ecce, inquit , milto vos sicut oves
» medio luporum
in » Domine misericordissime!
'^.

Certe hoc facis ut misericordia tua plena sit tcrra. Si

,

ergo ita es misericors, ut impleas terram misericordia,

vide quos mittis, vide c[uo mittis. Quo , inquam mittis,

et quos mittis? Oves in medium luporura. Unus lupus si

mittatur in medium innumerabilium ovium, cjuis ei resis-

tit? Quid non conturbat , nisi forte cpiia cito satiatur?

Namomnia devoraret. Mittis infirmos inter sffivos? Mitto,
inc[uit, quia coeli fiunt, ut terram com[:)luant. Unde coeli

homines infirmi? Sed « Spiritu oris ejus omnis virtus eo-

» rum. » Ecce lupi tenebuntvos, et tradent vos, et offe-

rent potestatibus propter nomen meum. Jam vos armate

vos. A'irtute vestra? absit. u Nolite cogitare cjuid loqua-
» mini : non enim vos estis qui ]oc|uimini , sed S[)iritus
j> Patris vestri C[ui loquitur in vobis ^ : quia « Spiritu oris

» ejus omnis virtus eorum. »

' Luc. XIV, '16, 47- — ' MatMi. x, i6. — ' Ibid. 19, ^o.
 ,

490 S. AUGUSTINI EPISCOPI

IX. Facta sunt hoec , missi sunt Apostoli ,
pcrtulcrunt
pressuras. Numquid modo tantas ferlmus ul audiamus hoec,
quantas illi ut scminarcnt h.iec? Non. Eritcrgo, iratrcs, in-
fructuosus labor noster? Non. Video constipationem ves-
tram, sed et vos videtis sudorem nostrum. Si tolcramus, et
conrcgnabimus ^ Ecce facta sunt illa. Ex illis ovibus missis
inmedium luporum - etmemorias Martyrum celcbramus.
Locus iste, quando Martyris beati(Cypriani) corpus per-
cussum est, lupis plenus erat vicit tot lupos una ovis :

capta , et implevit locum ovibus ovis occisa. Saeviebat tunc

mare ingentibus persequentium tluctibus ibat in aridam ,

sitientem ccelum Dei. Modo autem per illa qua; illi passi
sunt_, qui aciem ruperunt, gloriricatum est nomenChristi:
occupavit etiam ipsas polestatcs ambulans super capita
tumentium gurgitum. Et quia ista facta sunt, modo etiam
qui vident , nondum crcdentes , conventicula nostra , ce-
lebrationes, jam manifestas et pu-
solemnitates, laudes
blicas Dei nostri, putatis eos non doiere, putatis non frc-
mere? Sed nunc impletur quod de ilhs dictum est,
« Pcccator videbit, er irascetur^. » Quid ergo,'quia iras-

cetur? Ne timeas, ovis, lupum.Modo minas eorumet fre-

mitus non timeatis. Irascitur sed quid sequitur? « Denti- :

)) bus suis frendet ct tabescet ^. »

X. Quia ergo modo salsa maris aqua , quse remansit

in Christianos saevirenon audet occultum autem mur- ,

mur rodit in se mortalem pellem fremit conclusa

, et intra
salsugo videte quid sequitur « Congregans sicut in utrem
5 :

)) aquas maris^. Cum ergo antca mare liberis fluctibus

))

saeviebat, modo autem intra mortalia pectora inclusum

amarum est, ille fecit qui in illis vicit, qui posuit tunc
mari terminos'', ut in se rcmeantcs comminuerentur fluc-
2 Tini. II, 12. — ' Matth. x , i5. — ^ psal. cxi, lo. — 4 IbiJ. —
5 Id. XXXII, 7. — '"'
Prov. VIII, 29.
 ENAB.RATIO III IN PSALMTJM XXXII, SERM. II. 491
tus ejns. Ipse congregavit veliit in utrem aquam maris :

mortalis pellis contegit amaram cogitationem. Timentes

enim pelli suae , intus tenent quod non audent emittere.
Nam eadem est amaritudo sic oderunt, sic detestantur.
:

Sed quod tunc apertesaeviebat, nunc occulte quid aliud •,

dicam quam quod dictum est, «Frendet, ettabescet? »

Eatergo Ecclesia, ambulet facta estvia, strata(19)nos- :

tra ab imperatore munita est. Ferveamus in itineribus bo-

norum operum, hoc est enim ambulare nostrum. Et si
quando existunt tentationum pressurae unde non speraba-
tur,jam congregatis velut in utrem aquis maris intelli- ,

gamus Dominum facere hoc ad discipiinam ut excutiat a ,

nobis male prsefidentem de temporahbus securitatem , et

dirigat nos in regnum suum composito desiderio. Quod

desiderium tribulationibus hinc atque hinc contundenti-
bus producitur, ut simus canori auribus Domini tanquam
tubae ductiles. Dictum est enim et hoc in Psalmis, ut iii
tubis ductiUbus laudemusDeum ^ Tuba ductihs malleo
producitur, ita christianum cor iii Deum pressurarum pla-
gis extendilur.

XI. Meminerimus ergo, fratres, jam his temporibus,

quibus congregata est velut in utrem aqua maris non ,

deesse Deo unde proferat quo nos emendet cum emen-

^

datione nobis opus est. Ideo enim sequitur : « Ponens in

» thesauris abyssos. » Thesauros Dei dicit secretum Dei.
Novit ille omnium corda ,
quid ad tempus proferat , unde
proferai, quantara potestatem tribuat malis in bonos, ad
judicandqs quidem malos, erudiendos autem bonos- No-
vit quomodo haec agat, qui ponit in thesauris abyssos.
Fiatergo quodsequitur : <(TimeatDominumomnisterra*.»
Non glorietur superba laetitia temeraria exultatione , di-

cens : Jam congregata est velut in utrem aqua maris , quis

» Psal. xcvn, 6. — =>
Id. xxxii, 8.
 A92 s. AtJousTiNr episcopi

milii aliquid faciet, quis nocere audebitPNescis (juia po-

suit ille in thesauris ahyssos unde proferat quod , nescis
opus est ad flagellandum te pater tuus? Qui quidcm in
disciphnain hahet alnssi thesauros, quihus te erudiat ad
thesauros coelorum. Ergo redi ad timorem ({ui jam ibas ,

in securitatem. Exultet terra, sed et timeat. Exultet :

(juare? quia misericordia Domini plena estterra. Timeat:

quare? Quia sic congregavit in utrem aquas maris ut po- ,

neret in thesauris abvssos. Fit ergo in ilia quod alihi bre-

viter utrumque chcitur a Servite Domino in timore : et ,

» exultate ei cum tremore^ »

«XII. Timeat Dominum omnis
terra ab ipso autem :

» commoveantur omiies qui inhahitant orbem terrae. »

Non limeant alterum pro illo « Ab ipso commoveantur :

)) omnes qui inhabitant orbem terrae. » Fera saevit? Deum

time. Serpens insidiatur? Deumtime. Homo teodit? Deum
time. Diabolus te impugnat? Deum time. Tota enim crea-
tura sub illo est, quem juberis timere. « Quoniam ipso
» dixit, et facta sunt; ipse mandavit, et creata sunt'^. »
Hoc in Psalmo secjuitur. Cum enim dixisset « Ab ipso :

1)commoveantur omnes qui inhabitant orljem terrae » nc :

converteret se homo ad timendum alic|uid aliud et aver- ,

sus a timore Dei , timeret pro illo ahcjuam creaturam, et

adoraret quod factumest, dimisso qui fecit • confirmavit
nos in timore Dei tanc[uam dicens nobis, et alloc[uens nos :

Quid formidaturus es aliquid de coelo , alic[uid de terra ,

aliquid de mari? « Ipse dixit, etfactasunt ; mandavit, et

)) creata sunt. » Qui dixit et facta sunt , mandavit et
creata sunt, cum jubet moventur, cum jubet cjuiescunt.
Et malitia hominum cuj:)iditatem nocendi potest habere
propriam : potestatem autem si ille non dat, non habet.
« Non est enim potestas nisi a Deo^ » defniitiva senten- :

' Psal. XI, II. — " T(l. wMi, 9. — 3 Rom. xm, i.

 :

EWAUllATlO 111 l^ PSALMUM XXXU , SEHM. II. 493

tia Apostoli est. Non
non [est cupiditas nisi a Deo.dixit ,

Est enimmala cupiditas, quae non estaDeo sedquia ipsa :

mala cupiditas nulli nocet, si ille non permittat « Non est :

» inquit, potestas nisi a Deo. » Unde^Deus liomo stans

ante liominem « Nonhaberes, inquit, in me potestatem

,

>>nisidata fuissettibi desuper ^ » IUe judicabat ille do- ,

cebat: cum judicabatur, docebat, ut judicaret quos do-

cuerat «Non haberes, inquit, in me potestatem, nisi esset
:

))data tibi desuper.» Quid hoc? Homo tantum non habet

potestatem, nisi cum acceperit desuper ? Quid ipse diabo-

lus , ausus est vel unara oviculam toUere viro sancto Job,
nisi prius diceret : Mitte manum tuam , hoc est, da potes-
tatem? lUe volebat, sed ille non sinebat quando ille :

permisit non ergo ille potuit, sed qui per-

, ille potuit :

misit. Ideo bene eruditus ipse Job, non ait, sicut jam
commemorare vobis solemus « Dominus dedit et diabo- , ,

lus abstuht, w sed a Dominus dedit, et Dominus abs-

,

» tuht sicut Domino placuit, ita factum est-:

: non, )).

« Sicut diabolo placuit. )) Yidete ergo, fratresmei, cum

tanto labore manducantes .salubreni et utilem panem,
videtene quemquam timeatis nisi Dominum. Praeter eum
ne timeas aUum, Scriptura tibi dicit. Proindetimeat Do-
minum omnis terra, qui posuit in thesauris suis abyssos.
Ab ipso autem commoveantur omnes qui habitant orbem
terrae : « Quoniam ipse dixit , et facta sunt ^ ipse manda-
)) vit, et creata sunt. »

XIII. Sed jam cessaverunt reges mali , facti sunt boni

credidenmt et ipsi , signum crucis Christi in fronie jam
portant pretiosius signum qualibet gemma diadematis :

illi quae sa^vierunt destracti sunt. Sed quis fecit hoc?

Forte tu, ut extollas fe? « Dominus dissipat consilia gen-
» tium , reprobat autem cogitationes populorum , et re-
' Joan. xi\, II, — ' Job. 1, n cl 2 1 .
494 S. AUGUSXlKi EPISCOPI
)) probat eonsilia prineipum Quando dixerimt Tol-
'
. )) ,

lamus eos de terra, non eritnomen ehristianum si lioe fe-

eerimus : sie oeeidantur, sie torqucantur, talia et talia illis

inlligantur. Dieta sunthaec, et inter haec crevit Ecelesia.

« Reprobat cogitationes populorum , et reprobat eonsiha
)) prineipum. )>

XIV. « Consilium vero Domini manet in seternum , co-

)) gitationes cordis ejus in soecula saeeulorum ~. » Repeti-
tio sententipe est. Quod ait « eonsihum , » hoc ait postea
« Cogilationis eordis : )> et quod supra ait : « Manet in
)) aeternum , )) hoe aii postea , « In saeeula sseculorum. ))

Repetitio, eonfirmatio est. Ne autem putetis, fratres ,

quia
dixit : « Gogitationis eordis, )) quasi sedere Deum et eogi-

tare quid agat, et exqu.irere eonsilium faeiendi ah([uid veJ

non faciendi. Tuae sunt istae, o homo^ tarditates^ usque
in veloeitatem eurrit verlium ejus. Quando potest mora
esse eogitationis in illo Verbo ,
quod unum est , et omnia
eompleetitur ^.? Sed dieuntur cogitationes Dei, ut tu in-
teJhgas , ut secundurn te audeas erigere eor vel ad verlja
tUcT infirmitati similia : quia res ipsa multum est ad te.

« Cogitationes eordis ejus in saeeula saeeulorum . )> QucC sunt

quod est consiJium Domini quod
cogitationes eordis ejus, et
manet in aeternum ? Contra quod consiJium ut quid fre-
muerunt gentes, et populi meditati sunt inania*? Quando-
quidem Dominus reprobat cogitationes populorum et ,

reprobat eonsilia prineipum. Unde igitur consiJium Do-

mini manet in aeternum nisi de nohis quos ante praesci- ,

vit et praedestinavit^? Quis toIJit prsedestinationem Dei ?

Ante mundi eonstitutionem vidit nos, fecit nos, emen-

davit nos , misit ad nos , redemit nos : hoc ejus consiJium
manet in aeternum , Iiaec ejus cogitatio manct in saecula

' Psal. xwii , 10. — * IbiJ, ii. — 3 Jd. cxtvii , i5. — 4ld. ii, i. —
5 Ephes. I, 4-
 ENARRATIO III IN PSALMUM XXXII, SERM . II. 495
sseculorum. Fremuerunt gentes tunc aperte fluctuantes et
soevientes, contabescant nunc tanquam inclusae et con-
gregatse in utrem : habuerunt liberas audacias , halieant
truces et amaras cogitationes, Quando possunt destruere
quod manet in seternum?
ille cogitavit, et
XV. Quid autem hoc ? « Beata gens^. » Quis est qui
cst

non hoc audito erigat se? Amant enim omnes beatitudi-

nem et ideo perversi suht homines quia mali vohmt esse,
:

miseri nohmt et cum sit mahtiae individua comes mise-

:

ria, isti perversi non solum mah esse volunt, et miseri no-

lunt quod fieri non potest-, sed ideo volunt mah esse ne
,
,

miseri sint. Quid est hoc quod dixi, Ideo volunt mah esse,

ne miseri sint?Considerate hoc pauhilum in omnibus ho-

minibus qui mala faciunt, beati semper essc volunt. Fur-
tum facit : quaeris quare ? Propter famem, propter neces-
sitatem. Ergo ne miser sit, malusest^ et ideo miserior
est ,
quia malus est. Depellendae ergo miseriae causa , et

acquirendae beatitudinis causa, faciunt omnes homines

quidquid vel semper ergo beati
J^oni laciunt vel mah :

esse volunt. Sive male viventes, sive bene viventes, beati

esse vohuit et non contingit omnibus quod omnes esse vo-
:

lunt non autem erunt nisi ilh qui justi esse voluerint. Et
,

ecce nescio quis ut male faciat beatus vult esse. Unde ?

Ex pecunia , ex argento et auro , ex praediis , fundis , do-

mibus, mancipiis, pompa saecuh, honore volatico et pe-
rituro. Habendo ahquid volunt beati esse quaere ergo :

quidhabeas, ut beatus enim beatus fueris me- sis. Cum ,

hor utique eris, quam cum miser es. Fieri autem non po-
test, ut res deterior te faciat mehorem. Homo es, deterius
te est quidquid cupis, quo beatus esse desideras. Aurum,
argentum quaelibet corpora cjuibus inhias acquirendis^
, ,

possidendis , fruendis , inferiora sunt te. Tu mehor es, tu

' Psal. xxxii, 12.
il'G S. ALGIISXIM EPISCOI»!

polior es : et utit[ue vis mclior esse quam es , cum beatus

esse vis , (juia miser es. Melius est enim utique lieatum
esse, quam miserum. Vis esse melior tc et ciuferis, per- :

quiris per qux id liat, detcriora tc. Quidquid qujesieris

iu terra, deterius est quam tu. Hoc omnis homo optat
amico suo. sic eum adjurat sic meliorsis, sic meliorcm :

tevidcamus, sic dc tc mcliorc gaudcanuis. Quod amico

optat, hoc ct ipse vult. Accipe ergo fidele consilium. Me-
lior te vis csse, novi, omncs novimus, omncs volumus :

quaere quod est melius te^ ut indc elliciaris meUor tc.

XVI. Intuere nunc coelum etterram non tibi sic pul- :

chra corpora pjaccant, ut eis fieri beatus velis. In animo

est quod quseris. Bcatus enim csse vis ipso animo tuo :

qu.ierc quid sit mehus. Cum enim duo sint qu.Tdani lioc ,

cst, aniraus et corpus eo quod islis duobus illud melius

, ,

sit ({uod animus dicitur polest corpus tuum mclius fieri

,

per meliorcm ,
quia subjectum est corpus animo. Potcst
ergo melius fieri corpus tuum per animum tuum : ut cura
fuerit justus animus tuus, sit postea immortalc ctiam cor-
pus tuum. Per animi cnim iiluminationcmmcreturcorpus
incorruptionem , ut fiat infcrioris rc))aratio per mcliorem.
Si ergo corporis tui bonum animus tuus est, quia corpore
tuo melior est ^ cum (ju.-vris bonum tuum, illud qusere
quod melius animo tuo. Quid est autem animus tuus.''
est
attendc, ne forte contemnens animura tuum et putans ,

nescio cjuid esse vile et abjeclum , viliora cpicTras c[uibus

animus tuus. In animo tuo est imago Dei^,
beatificetur
mens hominis capit eam. Accepit eam, et inchnando se
ad peccatum decoloravit eam. Ipse ad eam venit refor-
mator, (|ui erat ejus antc formator quia per Verbura :

facta sunt omnia, et pcr Vcrbum imprcssa est haec imago.

Venit ipsum A^erbum, ut audiremus ab Apostolo, « Re-
' Geii, I, 27.
 ENARRATIO III IN PSALMUM XXXII, SERM. II. 497
» formamini in novitate mentis Jam ergo su- vestrse *. »

perest, ut quaeras quid quam animus tuus. sit melius

Quid erit, obsecro, nisi Deus tuusPNon invenis aliud me-
lius animo tuo quia cum fuerit perfecta natura tua An-
; ,

gelis aequabitur. Jam supra non est nisi Creator. Erige te

ad illum noli desperare, noli dicere Multum est ad me.

, :

Magis multum est ad te habere forte aurum quod quseris.

Aurum etsi volueris, forte non habebis Deum, cum vo- ;

lueris , habebis : quia et antequam velles venit ad te , et

cum aversa voluntate esses vocavit te, et cum conversus
esses terruit te , et cum territus confitereris , consolatus
est te. Tste qui tibi praestitit omnia^ iste qui fecit ut esses,
qui cura his qui tecum sunt etiam mahs praestat solem ,

praestat pluviam-, praestat fructus, fontes, vitam, salu-

tem , tantas consolationes , servat tibi ahquid quod non
det nisi tibi. Quid est autem quod tibi servat, nisi se?

Peteahud, si melius inveneris ; se tibi servat Deus. Avare,

quid inhias coelo et terrse ? Melior est qui fecit ccelum et
terram : ipsum visurus , ipsum habiturus es. Quid quaeris
ut tua sit illa villa , et transiens per iJJam dicis : Beatus
cujus est possessio ista. Uoc dicunt quam multi qui Iran-
seunt per illam : et tamen cum dixerint, et transeunt per
illam ,
possunt caput agitare et suspirare , numquid et
possidere ? Sonat cupiditas, sonat iniquitas : sed non con-
cupiscas rem proximi tui ^. Beatus cujus est illa villa, ciijus
estdomus ista, cujus est ager iste. Gompesce iniquitatem,
audi veritatem « Beata gens cujus est » Quid ? Jam nos-
: :

tis quid dicturus sum. Ergo desiderate ut habeatis , tunc

demum beati eritis. Hoc solo beati eritis : re raebore quam
vos estis meliores eritis. Deus est, inquara , raehor te, qui
lecit le. « Beata gens cujus est Dorainus Deus eorum. »

' Rom. xu, 1. — 2 Matth. v, li5. — ^ Dcut. v, 2i.

cxiv. 32
 ,

498 S. AUGUSTIJSI EVJSCOri

Hoc ama , hoc posside , lioc cum vis habebis , hoc gratis

habebis.
XVII. <c Beata gens cujus est Dominus Deus eorum. »

Noster Deus.^ Gujus enim non est Deus.^ Non plane om-
nium eodem modo. Noster magis, noster qui vivimus de
illo tanquam de pane nostro. Ipse sit haereditas nostra,

possessio nostra. An forte temere dicimus faciendo nobis

Deum possessionem , cum sit Dominus, cum sitCreator?

Non est ista temeritas : affectus est desiderii, et dulcedo

spei. Dicat anima, omnino secura dicat, « Deus meus es

» tu : )) qui dicit animae nostrae, « Salus tua ego sum^))

Dicat, secura dicat non faciet injuriara cum hoc dixerit-,
:

irao faciet non dixerit. Arbores volebas habere quibus

si

beatus esses ? Audi Scripturara dicentem de sapientia :

ttLignum vitae est omnibus possidentibus eam Ecce '-. ))

possessionem nostram dixit esse sapientiam. Sed ne putes

ipsam sapientiam ,
quia possessionera tuam dixit Scrip-
tura, ajiquid esse quod sit te inferius , sequitur, et ad-
jungit Et incumbentibus in eam velut in Dominum
: ,

tuta. Ecce Dominus tuus factus est tibi quasi bacuhis :

securus homo incumbit, quia ille non succumbit. Dic

ergo securus, possessio tua est, possidentibus eam Scrip-
tura dixit , implevit fiducia dubitationem tuara : dic se-
curus , ama securus, spera securus. Tua etiam illa verba
sint in Psahno : « Dominus pars hoereditatis meae ^. »

XYIII. Ergoiude beatierimus, Deumpossidendo. Quid

ergo? Nos possidebimus eura , et ille non nos possidebit?
Unde ergo Isaias ; « Domine, posside nos ^. Possidet ejgo, ))

et possidetur, et totum propter nos. Non enim quoraodo

ut nos ex illo beati siraus ,
possidetur a nobis , ita et ille

ut beatus sit, possidet nos. Et possidet , et possidetur,

5 Psal. xxKiv, 3. — * Prov. iii, i3. — j Psal. .xv, 5. — 4 Isai. xxvi, i3.

juxta Lxx.
 ENARUATIO III IN tSALMUM XXXll , iJEll?.!. 11. 499
rion ob aliud nisi ut nos beati simus. Possidemns eum et ,

possidet nos-, quia colimus eum, et colit nos. Golimus eum

tanquam Dominum Deum, colit nos tanquam terram suam.
Quia colimus eum , nemo dubitat 5
quia coJit nos, quis
nobis indicat Ego sum vitis vos estis sar-
? Ille qui ait : « ,

» menta, Pater meus agricola est^ wEcce et in isto Psal-

mo utrumque nobis dicitur utrumque nobis indicatur. ,

Jam dixit quia possideraus eum : « Beata gens cujus est

» Dominus Deus eorum. » Cujus est fundus iste? Illius.

Gujus ille? lllius. Gujus est iste? dicamus de Deo, dica-

mus cujus est. Et quomodo nobis solet responderi, quando
de fundis et de prsediis aliquibus amplis atque amcjenissi-
mis quaerimUs : est quidam senator, et illud aut illud vo-
catur, cujus est ista possessio : et dicimus : Beatus ille ho~
mo. Sic si qureramus, cujus quaedam est Deus iste? Est
beata gens cujas est nam Dominus Deus eorum est. Et :

non sicut senator ille possidet fundum suum non autem ,

possidetur a fundo suo, sic et Deus gentis hujus. Unde ut

ejus simus, laborare debemus sed alterutrum se possi- :

dent. Audistis quia gens possidet eum : « Beata gens, cu-

» jus est Dominus Deus eorum. » Audite quia et ille pos-
sidet illam : « Populus quem elegit Dominus in hseredita-
» tcm sibi. » Beata gens possessione sua, beata haereditas
i^ossessore suo , « Populus quem elegit Dominus in haere-
» ditatem sibi. »
XIX. « De coelo respexit Dominus , vidit omnes filios

» hominum*. » Omnes hic ita accipe, ut gentis illius om-

hes intelligas illam hnereditatem tenentes, vel illam hsere-
ditatem existentes. Haereditas estenim Dei ipsiomnes. Et
ipsos omncs de coelo respexit Dominus , et vidit eos ille
qui ait : « Cum esses sub arbore fici vidi te^ .» Vidit enim
eum quia miseratus est eum. Unde plerumque rogantes
' Joan. XV, I et 5. — ^ Psal. xxii, i3. — ^ Joan. i, ^8.
32.
 ,

600 S. AUGUSTINI EPISCOPI

misericordiam : dicimus homiiii, Vide me. Et de illo qui.

te contemiiit quiddicis? Non me videt. Est ergo quaedam

visio miserantis , non visio punientis. 111 a visio ad peccata
animadversio est : quie iile peccata non vult videri
([ui dicit : « Averte, faciem tuam a peccatis meis ^ »

Quod vult ignosci, non vult agnosci : « Averte, inquit,

)) faciem tuam a peccatis meis. » Cum ergo averterit fa-
ciem suam a peccatis tuis non videbit te ? Et unde alibi
,

dicit: « Ne avertas faciem tuam a me**? » Ergo avertat a

peccatis tuis , non avertat a te : videat te , misereatur tui,

subveniat tibi. « De coelo respexit Dominus, vidit omnes

» filios hominum : » pertinentes ad fihurn hominis.
XX. « De prrcparato habitaculo suo ^ : » quod sibi prse-

paravit. Yidil, nos de Apostohs, vidit nos de prtedicatoribus

nos de Angehs, quos ad nos misit. Haec
veritatis, vidit
omnia domus ejus, hsec omnia habitaculum ejus quia :

hnec omnia coeh qui enarrant gloriam Dei'*. Vidit omnes

» fdios hominum, de praeparato habitaculo suo, rcspexit
)) super omnes qui habitant terram ^ » Ipsi sunt , sui sunt,

gens illa est beata, cujus estDominus Deus eoruni; popu-

lusilleest, quem elegit Dominus in hnsreditatem sibi :

quia per omnes terras est, et non est in parte. « Respexit

)) super omnes qui habitant terram. »

XXI. « Qui fmxit singillatim corda eorum. )) Manu

gratise suse, manu misericordise suse fmxit corda, plas-
mavit corda nostra, fmxit singillatim singula qusedam ,

corda dans nobis, quse tamen non dirimant unitatem.

Quomodo singillatim membra formata sunt omnia, sin-
gillatim habent opera sua , et tamen in unitate corporis

vivunt^ manus facit quod oculus non facit, auris id valet

t(Uod nec ocuius nec manus yalet 5 omnia tanien in unitale

'
Psal 1,, 11. — " IJ. y.\vi,\!i^) -rr^ 11. viii; i. — 4 Id. xx.vn^ i j. —
^ ll)iJ. jr>.
 ,
:

ENAURATIO III IN PSALMUM XXXII, SERM. II. 501

operantur , et manus et oculus et auris diversa faciunt
nec sibi adversantur : sic et in Christi corpore singuli ho-
mines tanquam membra singula donis suis gaudent, quia
,

ille populum in haereditatem sibi finxit singil-

qui elegit ,

latim corda eorum. « Numquid enim omnes Apostoli?

» numquid omnes Prophetse? numquid omnes Doctores,
» numquid omnes dona habent sanitatum? numquid om-

» nes Hnguis loquuntur? numquid omnes interpretantur?

» Ahi quidem per Spiritum datur sermo sapientiae, ahi

» sermo scientiae alii fides secundum eumdem Spiritum,

,

» alteri dona curationum^ » Quare? Quia finxit singil-

latim corda eorum. Quomodo autem in membris nostris
diversa sunt opera, sed sanitas una sicin omnibusmem- :

bris Christi diversa munera, sed charitas una. « Qui finxit

» singillatim corda eorum. »
XXII. «Quiintelhgit omnia opera eorum^. Tntelhgit,»
quid est? Secretius et interius videt. Habes in Psalmo
« Inlelhge clamorem meum". » Non enim quasi vocibus
opus est, ut perveniat ahquid ad aures Dei. Occultus visus
intellectus vocatur. Expressius dixit ,
quam si diceret
Videt omnia opera eorum ne tunc pntares videri opera
:

ista ,
quando et tu vides opus hominis. Homo factum ho-
minis moto ejus corpore videt Deus autem incorde videt. 5

Quia ergo intus videt dictum est « Intelhgit omnia opera

, :

» eorum. » Dant duo pauperibus, unus sibi mercedem

quaerit coelestcm, ahus humanam laudem tu in duobus :

unam rem vides Deus duas intelhgit; intus enim intelh-

,

git et intusagnoscit, fines ipsorum videt, intentiones ipsas

videt. «Qui intelhgit omnia opera eorum. »
XXIII. « Non salvus fiet rex per multitudinem virtutis
» suae''. » Ad Dominum omncs, in Deo omnes. Spes tua
I Cov. XII, 8, 9, et 2g, 3o. — ' Psal. xxxii, i.'>. — ^ Id. v, 2. — 4 LJ,

xxj.11, 16.
502 s. AuausTiNi emscopi
Dcas siL, rorl.itiido LiiaDeussit, firmitas tua Deus sit,
exoratio tua ipse sit, laus tua ipse sit, finis in quo re-
quiescas ipse sit, adjutorium cum laboras ipse sit. Audi

veritatem : « Non salvus fiet rex per multitudinem vir-

)) tutis supe : nec gigas salvus erit in multitudine forlitudinis
» su9e ' . » Gigas superbus aliquis est , extollens se adver-
sus Deum, velut quia est ipse aliquid in se et per se. Non
fit iste salvus in multitudine virtutis suae.
XXIV. Sed equum habet magnum , fortem, validum,
velocem ,
potest, si aliquid ingruerit, cito illum de periculo
liberarePNon fallatur, audiat quod sequitur : « Mendax
)) equus ad salutem -. )> Intellexistis ([uid dictum sit,

« Mendax equus ad salutem ? )> Non tibi proraittat equus

tuus salutem : si tibi promiserit, mentietur. Si enimDeus
volucrit, liberaberis : siDeusnoluerit, cadente equoaltius
cades. Non Mendax equus ad sa-
ergo putetis dictum , «

)) lutem mendax justus ad. salutem, quod velut

: )) quasi
justi ad salutem mentiantur. Non est enim scriptum
« iEquus, » quod abaequitate dicitur sed «Equus ani- ^
)>

mal quadrupes. Hoc graecus codex indicat^, Et redar-

guuntur mala jumenta, homines, qui sibiquaerunt occa-
siones mendaciorum Os quod : cum Scriptura dicat : «

)) mcntitur, occidit animam* omnes qui : )) et, « Perdes

)) loquuntur mendacium''.)) Quid est ergo « Mendax equus
» ad salutem? Menlitur tibi equus quando promittit sa-
))

lutem. Numquid equus alicui loquitur et promiltit sa- ,

lutem ? Sed cum tu vides equura bene formatum bonis ,

viribus , raagnocursu praeditum, omnia velutpromit-

ista

tunttibide illo salutem : sed fallunt, si Deus non tuetur,

quia « Mendax equus adsalutem. )) Equum accipe.etiam
figurate quamlibet amplitudinem saeculi hujus ,
quemli-
' Psal. xxxn , iG. — = Ibul. 17. — ^ 'i~mc. — 4 Sap. 1, 11. —
5 Psal. V, 7.
 enarrAtio III m PsALMrM xxxii, serm. it. 503
bet honorem in quem superbus ascendis : quo altius in-
grederis , eo te non tantum celsiorem , sed etiam tutiorem
falso putas. Quomodo enim te dejiciat nescis, tantoelisum
gravius , Mendax equus ad
quanto sublimius ferebaris. «
» salutem autem virtutis suae non erit sal-
: in abundantia
» vus. Et unde erit salvus? non de virtute^ non de viri-
))

bus, non de honore, non de gloria, non de equo. Et

unde Quo ibo.^ Ubi inveniam unde salvus sim? NoH diu
:

quaerere noli longe. « Ecce ocuh Domini super timentes

,

))eum. Videtis quia ipsi sunt quos prospexit de habita-

))

culo suo. « Ecce ocuh Domini super timentes eum , spe-

» rantes super misericordiamejus non de meritis suis, : )>

non de virtute, non de fortitudine non de equo, sedde ,

misericordia ejus.
XXV. u Ut eruat a morte animas eorum'. )> Vitam
aeternam promittit. Quid in ista numquid
peregrinatione ?
deserit? Vide quidsequitur : a Et alateosin fame. Tem- )>

pus famis est modo, tempus saturitatis post erit. Qui nos

infamehujus corrnptionis nondeserit, immortales factos

quomodo satiabit? Sed quandiu tempus est, famis toleran-
dum est, durandum est, perseverandum est usque in finem.
Jam currenda sunt omnia, quia et via est plana, et cogitan-
dum estquid portemus. Adhuc quidem spectatores in am-
phitheatroforteinsaniunt,etin solesedent et nos : si stamus,
tamen in urabraculo sumus et utihora et pulchriora sunt
quae spectamus. Spectemuspulchra, et a pulchro specte-
mur. Spectemus nos mente ea qusedicuntur in sensibus
divinarum Scripturarum et gaudeamus tah spectaculo.
,

Spectator autem noster quis est? « Ecce ocuh Domini su-

» per timentes eum, sperantes in misericordia ejus : ut
» eruat a morte animas eorum, et alat eos in fame. ))

XXVI. Sed propter peregrinationis tolerantiam quan-

• Psal. xvxn, 19.
 ,:

504 S. AVGrSTINI EPISCOPI

Uiu fames cst ct expectamus in via refici ne deficiamus 5
,

quid nobis imponitur, vel quid profiteri debemus?<( Anima

» noslra patiens erit Domino. » Secura expectabit miseri-
corditer promittentem , misericorditer et veraciter exhi-
bentem 5 quid agamus? «Anima nostra pa-
doncc exliibeat,

Domino » Sed quid si in ipsa patientia non

» liens erit ^ .

durabimus? Imo plane durabimus u Quoniam adjutor et :

» protector noster est. » Adjuvat in pugna ,

protegit ab
sestu, non te deserit, tolera , dura. « Qui perseveraverit
» usque in finem, hic salvuserit^ »

XVII. Et quid cum perduraveris , cum patiens fueris,

cum usque ad finem perveneris , c[uid tibi erit ? Qua mer-
cede toleras ? ut quid tanta dura tandiu pateris ? « Quo-

)) niam in ipso laetabitur cor nostrum, et in nomine sancto

)) ejus speravimus ^. Spera hic , ut iceteris ibi : esuri et siti

hic , ut epuleris ibi.

XXYIII. Hortatus est ad omnia , implevit nos gaudio

spei, proposuit nobis quid amemus, in quo solo et de quo
solo prciesumamus : postj hffic fit oratio brevis et salubris
« Fiat misericordia tua , Domine , super nos. Et c[uo )>

merito? « Sicutsperavimus in te^ » Fui c[uibusdam one-

rosus , sentio : quibusdam autem etiam cito terminavi
sermonem , et hoc sentio : ignoscant infirmi fortioribus
et pro infirmis deprecentur fortiores. In uiio corpore om-
nia membra simus , a capite nostro vcgetemur : et in iilo

spes nostra est, et in illo fortitudo nostra est. Non dubi-

temus exigere de Domino Deo nostro misericordiara vult ,

omnino exigi se. Non enim turbabitur dum exigitur, aut

omnino angustabitur, quomodo ille a quo petis quod non
habet, aut quod parum habet, et timet dare ne minus
habeat. Vis nosse cjuomodo tibi eroget Deus misericor-
diam? Tu eroga charitatem : videamus si finis, dum ero-
' Psal. xxxii, 20. -- ">
Mattl», xxiv, i3 — ' Psal. xxxn, ai. — 4 Ibid. 2a.
 ,,

ENARRATIO III IN PSALMUM XXXII , SERM. II. 505

gas. Quanta est ergo opulentia in ipsa summitate , si po-
test tanta esse in imagine.
XXIX. Ergo, fratres, ad hanc maxime exhortamur vos
charitatem non solum in vos ipsos sed in eos etiam qui
, ,

foris sunt, sive adhuc pagani, nondum credentes in Chris-

tum , sive divisi a nobis , nobiscura caput confitentes et a
corpore separati. Doleamus illos, fratres, tanquam fratres
nostros. Vehnt nolint, fratres nostri sunt. Tunc esse de-
sinent fratres nostri, si desierint dicere : « Pater noster^ »

Dixit de quibusdam Propheta : « His qui dicunt vobis :

» Non estis fratres nostri ; » dicite : « Fratres nostri estis'^.»

Circumspicite de quibus hoc dicere potuerit : numquid de

paganis ? Non , neque enim dicemus eos fratres nostros
secundum Scripturas et ecclesiasticum loquendi raorem.
Numquid dc Judoeis qui in Christum non crediderunt?
Legite Apostolum^ et videte quia fratres quando dicit
Apostolus sine aliquo additamento, non vult intelligi nisi

Christianos : « Non
autem subjectus, inquit, frater cst
» aut soror in hujusmodi ^ » cum diceret de conjugio :

fratrem et sororem dlxit Christianum vel Christianam.

Item dicit : « Tu autem quid judicas fratrem tuum aut ,

» tu quid spernis fratrem tuum * ? » Et aho loco : « Vos

» inquit , iniquitatem facitis et fraudatis , et hoc fratri-

» bus^. » Isti ergo qui dicunt : Non estis fratres nostri :

paganos nos dicunt. Ideo enim et rebaptizare nos voUmt,

dicentes nos non habere quod dant. Unde consequens est
error ipsorum, ut negent nos fratres suos esse. Sed quare
nobis dixit Propheta : « Vos dicite iihs : Fratres nostri
)» estis : » nisi quia nos in eis agnoscimus quod non repe-
timus? Illi ergo non agnoscendo baptismum nostrum,
negant nos esse fratres : nos autem non repetendo ipso-
' Matth. VI, 9. — ' Isai. lxvi, 5, juvta lix. — ^ i Cor. vii, i5. — 4Rom.
XIV, 19. — '>
I Cor, VI, 8.
 ,

506 S. AUGUSTINI EPISCOPI

rum, secl agnoscendo nostrum, dicimus cis: Fratres nostri
estis. Dicant illi : Quid nos quaeritis, quid nos vultis?
Respondcaraus : Fratres nostri estis. Dicant : Ite a nobis,
non nobiscum habemus rationcm. Nos prorsus voljiscum
rationcm habcmus unum Christum confitemur, in uno :

corpore, sub uno capite csse deberaus. Quid ergo me

quaeris ait si perii ? Magna absurditas
, , magna vesania. ,

Quid me quaeris, si perii.^ Quarc quaererem nisi quia pe- ,

riisti? Si ergo perii, inquit, quomodo sum frater tuus?

Ut dicatur mihi de te : « Frater tuus mortuus erat, et re-
» vixit^ perierat, et inventus cst^ » Adjuramus ergo vos,
fratres ^
per ipsa viscera charitatis , cujus lacte nutrimur,
cujus pane soiidamur, per Christum Dominura nostrum,
per mansuetudinem ejus, adjuramus vos, (Tempus cst
enim ut impendamus in eos magnam charitatem abun- ,

dantem misericordiam in deprecando Deum pro illis, ut

aliquando det ilUs sensum sobrium, ut resipiscant et vi- ,

deant se quia non habent omnino quod dicant contra

,

veritatem non eis remansit nisi sola infirmitas animosi-

:

tatis quse tanto est languidior, quanto se majores vires

,

habere existimat.)pro infirmis, pro carnaiiter sapientibus,

pro animahbus et carnaHbus, tamenpro fratribus nostris,
eadem sacramenta celebrantibus non nobiscum, ea»-
, etsi

dem tamen ; unum Amcn respondentibus etsi non no- ,

biscum,unum taraen^ meduilas charitatis vestrae fundatis

Deo pro eis. Aliquid cnim pro salute ipsorum egimus in
conciho quod explicari vobis hodie jam terapus non suf-
,

ficit. Uude exhortamur vos ut alacrioreset numerosiores-,

audicnt enim a vobis fratres nostri qui nunc non adsunt
conveniatis crastino die ad basilicam Tricharum.

' Luc. XV, 3u.

 .

ENARRATIO IN PSALMUM XXXIII , SET\M. 1, 507

'\A/\/\ A^VV* M/V\ 'VVM VVV\ VVV\ -Vt/W V%*» VVV^^X^M A/VV\ A^VV» -VVV» VVX^V A/V\^
'

ENARRATIO
IN PSALMUM XXXIII.

SERMO I'.

De titulo Psalmi.

I. PsALMus iste nihil quidem obscurum, etquod expo-

sitore indigeat, videtur habere in textu suo : autem
titulus
ejus intentos facit , et pulsantes desiderat. Sed quemad-
modura hic scriptum est ,
quia beatus vir qui sperat in
eum speremus oranes quod pulsantibus aperturus est.
:

Non enim hortaretur nos ut pulsaremus si nollet aperire ,

pulsantibus- enim aliquando contingit ut qui dispo-

. Si

nebat semper claudere^ tsedio compulsus ad nianum pul-

santis contra dispositionera suam surgat et aperiat, ne diu
pulsantem patiatur^ quanto magis sperare debemus : citius

aperturura illura ,
qui ait : « Pulsate , et apetietur vobis.^ »

Pulso ego nunc intentione cordis ad Dorainum Deura ,

ut dignetur nobis hoc mysterium. revelare : pulset raecum

et Charitas Vestra intentione audiendi , et humihtate
orandi pro nobis. Estenim, quodfatendum est, arcanum
et grande mysteriura
II. Sic enira se habet titulus Psalrai : « Psalraus David,
» cura rautavit vultura suum corara Abiraelech, et diraisit
» eura, etabiit^. » Quoerimus in Scripturis secundum res

' Sermo i de titulo Psalmi xxxni , habitus die sabbati. — = Matth. vu, 7.
— 3 Luc. XI, 8. —-4 Psal. xxxin, i.
 ,

508 S. AUGUSTINI EPISCOPI

gestas, qune nobis de David conscriptre sunt ,
quando sit

factum : quemadmodum invenimus titulum Psalmi : « Cum

» fugeret David a facie Abessalon lilii sui ^ » Legimus
enim in Regnorum libris et invenimus, quando David
fugeret a facie filii sui Abessalon'^: et verissimum est,
quia contigit, et quod contigit scriptum est : et quam-
vis titulus Psalmi in mysterio sic scriptus sit, tamen ductus
cst de re quae gesta est. Sic credo et quod hic scriptum
cst : « Gum mutavit vultum suum coram Abimelech, et
» dimisit eum , et abiit 5 » scriptum esse in Regnorum
libris , ubi omnia nobis scripta sunt
quae pertinent ad ,

David ^ sed non invenimus hoc et tamen ali-

res gestas : ,

quid invenimus unde appareat hoc esse tractum^. Nam

scriptum est, quia cum fugeret David persecutorem Saiil,
contuHt se ad Achis regeni Geth , id est_, ad regem cujus-
dam gentis vicin?e regno Jud.Torum : ibi latitabat, ut
persecutionem Recens autem erat gloriaSaiilis evitaret.

cjus, unde pro benefacto meruit invidiam, quando Go-

liam interfccit ^, et in una pugna gloriam securitatemque
regni et regi et populo comparavit. Saiil autem cum pro-
vocante Goha aestuaret ,
prostrato Goha hostis esse coepit
ei ,
per cujus manum liostem necaverat , et invidit gloriae
David maximc quia populus in exultatione constitutus
:

et choro jam facto mulieres cantaverunt gloriam David ,

c[uod Saiil percussisset in milUbus, et David in denis mil-

libus^. Hincillecommotus, quod crepcrat habere majorem
gloriam per unam pugnam puer, et jam in laudibus om-
nium regi prceponebatur, ut se habet peslilentia hvoris et
superbia ScTecuh, inviderc coepcrat, etpersequi. Tunc ille

se, ut dixi , contulerat ad regem Geth, qui vocabatur

Achis^ Suggestum est autem regi ipsi ,
quod illum apud
' Psal. 111 , I.— 2 -^ Reg. XV, 14. — 3 i Reg. xxi , i"?. — 4 Ibid. 10. ~
5 IJ. xvn, 5o. — U. ^ XVIII, 7.-7 Id. XXI, 10.
 ,,:

ENARRATIO IN PSALMHM XXXIII , SER.M. I. 509

se haberet ,
qui magnam gioriam habere coepcral in po-
pulo Jud£8orum , et dictum est illi : « Nonne iste est Da-
» vid, cui chorum fecerunt muHeres Israehtoe, dicentes :

» Saiil percussit in millibus, et David in denis millibus ^ ? »

Si autem propter hanc gloriam invidere illi cceperat Saiil

nonne metuendum erat David ne et ille rex ad quem , ,

confugerat, vellet opprimere eum, quem posset de vicino

hostem habere si salvum servaret? « Timuit et illum
, ,

» et sicut scriptum est Mutavit vultum suum coram :

» ipsis , et affectabat et tympanizabat ad ostia civitatis

» et ferebatur in manibus suis, et procide])at ad ostia
M portae, et sahvae decurrebant super barbam ejus"^. »

Vidit eum rex iJle apud quem latebat, et ait suis : « Ut

» quid mihi arreptitium istum adduxistis ? numquidiiam
M intraturus est in domummeam"? » Et sic illum dimisit
projiciens illum : et recessit inde David incolumis per istam
figurationem furoris. Videtur ad ipsam historiam pertinere
quod hic scriptum est « Psahiius David, cum mutavit :

» vultum suum coram Abimelech et dimisit eum et , ,

» abiit. » Sed ille Achis erat, non Abimelech^. Nomen

enim solum non videtur convenire nam res gesta prope :

ipsis verbis pariter designata est in Psahnis, quihus scripta

est in Regnorum hbro. Ideo magis movere nos de])et ad
quserenduni sacramentum, quianomenmutatumest. Nam
neque illud sine causa factum est, quamvis sit factum^
sed quia ahquid figurabat neque lioc sine causa scriptum
:

est , et nomine comrautato.

III. Videtis certe , fratres ,
profunditatem sacramento-
rum. Sinon est in mysterio quod a puero Golias occisus ,

est^, non est in mysterio quia immutavit vuitum suum,

,

et affectabat _,
et tympanizabat '^, ct cadebat ad ostia.civi-
' 1 Reg. XXI, II. — ^ IbiJ. i3. — ^ iLid. i i, i5 — ^ Ibid. i2. — ^ Id.

XVil, .lo. — ^ II xviii.

 ,

510 S. AtGUSTlNl EPISCOPI

tatis et ad ostia poTix et salivfE decurrebant super barbam
ejus.Unde fieri potcst, ut non hoc alic[uid significaret?

quandoquidem aperle dicit Apostolus : « Haec autem in

)) figura contingebant illis , scripta sunt autcm propter
)) nos, in quos fmis saeculorum obvenit^ » Si nihil sig-

nificat manna, de c[uo dicit Apostohis Et cibum spiri-

: «

)) taleni manducaverunt^ : )) si nihil significat quod divisum

est mare , et per medium ductus est popalus , ut evade-

rent persecutionem Pharaonis , cum dicat Apostoius :

« Nolo enim vos ignorare , fratres ,

quia patres nostri
)) omnes sub nube fuerunt, et omnes in Moysen baptizati
)) sunt in nube et in mari'^ » si nihil significat quod :

percussa petra acjua profluxit^, cum dicat Apostolus :

(( Petra autem erat Christus^ : )) si ergo illa nihil signi-

ficant, quamvis sint gesla : si nihil denique significant

duo filii Abraha^ nati secundum ordinem nascendi homi-
num, et tamen ipsos duos fihos duo Testamenta appellat
Apostolus, Vetus et Novum, et dicit : « H.nec sunt duo
)) Testamenta, cjuae sunt in allegoria^ : )) siergo illa nihil
significant, c[uae videtis auctoritate apostohca in mysterio
futurarum rerum gesta esse 5 debemus arbitrari nihil sig-
nificare etiam hoc quod vobis ex libro Regnorum de David
paulo anle narravi. Non ergo nihil significat, et c[Uod
nomen mutatum dictum est « Coram Abimelech.
est, et ))

IV. Intendite mecum. Omnia enim cjuae dixi modo

quasi ad manum pertinent pulsanti , nondum apertum
est. Pulsavimus, cum ista diceremus ;
pulsastis et vds,
cum adhuc pulsemus orando ut Dominus
ista audiretis : ,

aperiat nobis. Nominum Hebiaeorum habemus interpre-

tationem non defuerunt docti viri c[ui noliis nomina ex
: ,

hebraeo in graecam hnguam, et inde in latinam transferrent.

« I Cor. X, II. — » Ibid. 3. — ^ m^^ i-^. — 4 Num. xxvi, 65. —
5 I Cor. X, 4- — ^ Gal. iv, 24-
 ,

EWAPiRATIO IN PSALMUM XXXIII , SERM. I. 511

Consulentes ergo nomina ista , invenimus interpretari
Abinielech , Patris mei regnum : et interpretari Achis
Quomodo est, Hsec nomina attendamus, inde incipit nobis
aperiri pulsantibus. Si quaeris,Quid est Achis? Respon-
detur, Quomodo est. Quomodo
verbum est admiran- est,

tis, et non intelhgentis. Abimeiech, Patris mei regnum:

David, manu fortis. In figura Christi David, sicut Gohas

in figura diaboh et quod David prostravit Goham, Chris-
:

tus est qui occidit diabohim. Quid est autem Christus qui
diaboium occidit.^ humihtas occidit superbiam. Cum ergo
Christum nomino, fratresmei, maxime nobis humihtas
commendatur Viam enira nobis fecit per humilitatera quia
. :

per superbiam recesseramus a Deo, redire ad eum nisi per

humihtatera non poteramus, et quem nobis pr^eponeremus
ad imitandum, non habebamus. Omnis enim mortahtas
hominum superbia tumuerat. Etsi existeret ahquis humihs
vir inspiritu, sicut erant Prophetse, Palriarchse, dedigna-
batur genus humanum imitari humiles homines. Ne ergo
dedignareturhomo imitarihominem humilem, Deus factus
cst humihs , ut vel sic superbia generis humani non de-
dignaretur sequi vestigia Dei.
V. Erat autem, ut nostis, sacrificium Judaeorum antea
secundum ordinem Aaron in victimis pecorum , et hoc in
mysterio : nondum erat sacrificium corporis et sanguinis
Domini, quod fideles norunt, et qui Evangehum legerunt,
quod sacrificiiim nunc ditfusum est toto ordo terrarum.
Proponite ergo vobis ante oculos duo sacrificia , et illud

secundum ordinem Aaron , et 'hoc secundum ordinem

Melchisedech. Scriptum est enim « Juravit Dominus et
:

» non poenitebit eura , tu es sacerdos in seternura secun-

» dum ordinem IMelchisedech ^ » De quo dicitur : (i Tu
» es sacerdos in seternum secundum ordinem Mclchise-
' Psal. cix, 4-
 :

612 S. ALGUSTIM EPISCOPl

» De Domino nostro Jcsu Christo. Quis eratMcl-

decli? »
chisedcch? Rcx Salcm. Salcm civitas fuit antca, illa quae
postca, sicut docti prodiderunt, Jerusalem dicta cst. Ergo
antequam ibi regnarcnt Judaei ibi erat ille saccrdos Mel- ,

chiscdech, qui scribitur in Genesi Sacerdos Dei excelsi^

Ipse occurrit Abrahae, quando Hberavit Lot de manu per-
sequentium , et prostravit eos a quibus ille tenebatur, et
liberavit fratrem : post liberationem fratris occurrit ei

Melchiscdech. Et tantus erat 3Ielchisedech , a quo bene-

diceretur Abraham. ProtuHt panem et vinum et bene- ,

dixit Abraham, et dedit ei decimas Abraham. Videte quid

protulit, et qucm benedixit. Et dictum est postea « Tu :

» es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchise-

» dech. M David hoc in Spiritu dixit longe post Abraham

temporibus autem Abrahae fuit Mclchisedech. De quo aUo
dicit : « Tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem
» Melchisedcch , » nisi de illo cujus nostis sacrificium ?

VI. Sublatum est ergo sacrificium Aaron, etccepit esse

sacrificiumsccundum ordincm Melchisedech. « Ergomu-
» vultum suum. » Quis est iste ncscio
tavit nescio quis
quis? Non sit nescio quis notus est enim Dominus noster :

Jesus Christus. In corporc et sanguine suo voluit esse sa-

lutcm nostram. Unde autem commendavit corpus ct san-
guinem suum'? De humihtate sua. Nisi enim esset humihs,
nec manducaretur, nec biberetur. Respice altitudinem ip-
sius : « In principio erat Verbum et Verbum crat apud ,

» Deum , ct DeusVerbum ^. » Ecce cibus sempiter-

eral
nus : sed manducant AngeU manducant supernae Virtu-
,

tes, manducant coelesles Spiritus , et manducantes sagi-

nantur, et integrum manet quod eos satiat ct laetificat.

Quis autem homo cibum? Unde cor tam

posset ad illum
idoneum ilii cibo? Oportebat ergo ut mensa illa lactesce-
' Gon. XIV, 18. — ' Matlli. xxvi, '20. — ^ Joaii. i, 1.
 EJVAlUXATIO 1 IN PSALMUM XXXHl, SEIUI. 1. 513
ret, et ad parvulos perveniret. Unde autera fit cibus lac?
unde cibus carnem trajiciatur?
in lac convertitur, nisi per
Nam mater boc facit. Quod manducat mater, hoc man-
ducat infans sed quia minus idoneus estinfans, qui pane
:

vescatur, ipsum panem mater incarnat, ct per bumilita-

tem mammill.ie et lactis succum de ipso pane pascit in- ,

fantem. Quomodo ergo de ipsQ pane pavit nos Sapientia

Dei? « Quia Verbum caro factum est, et babitavitin no-
)) bumibtatem quia panem Angelo-
bis}. » Videte ergo :

rum manducavit bomo ut scriptum est Panem coeH , ;

» dedit eis panem Angelorum manducavit bomo^ » id

, :

est, Verbum illud quo pascuntur Angeb sempiternum,

quod est aequale Patri, manducavit bomo quia « Cum in :

)) iorma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse sequalis

)) Deo. )) Saginantur illo Angeb « Sed semetipsum exi-
:

)) nanivit, ut manducaret panem Angelorum bomo, for-

)) mam servi accipiens, in simibtudinem bominum factus,
)) et babitu inventus ut homo , humibavit se factus obe-
)) mortem mortem autem crucis ^
diens usque ad ut , : )>

jam de cruce commendaretur nobis caro et sanguis Domini

novum sacrificium. Quia mutavit vultum suum coram ))

)) Abimelecb , )> id est , coram regno patris. Regnum enira

patris, regnum erat Judseorum. Quomodo regnura patris?
Begnura David, regnum Abrahoe. Nam regnum Dei Pa-
tris, magis Ecclesia quam popidus Juda3orura : sed secun-
dura carnera regnura patris populus Israel. Dictura est
enim : Deus sedem David patris ejus^. De-
« Et dabit ei ))

monstratur ergo secundum carnem pater Doraini esse

David secundum divinitatem autem Christus non fibus,
:

se.d Dominus David. Judaei vero Cbristura secundura car-

nera norunt, secundura divinitatera non norunt. Ideo
' Joan. I, 14. — ^ Psal. lxxvii , 24 ,
25. — ^ Philip. 11, 6-8. —
'*Luc. I, 32.

cxiv. 33
 ,,

514 S. AUGUSTINl EPISCOPI «

fecit illis quaeslionem et dixit « Cujus filium esse dicitis

, :

» Christum? Et responderunt Filium David. Et ille, :

)) Quomodo crgo David in spiritu vocat eum Dominum

)) ubi ait Dixit Dominus Domino meo Scde ad dexteram
: :

)) mcam donec ponam omnes

, inimicos tuos sub pedibus
)) tuis ? Si ergo David in spiritu vocat eum Dominum
)) quomodo fiHus ejus est? Et non potuerunt illi respon-
)) dere^ : » quia non noverant in Domino ChrisLo^ nlsi
quod videbatur non quod corde intelligebatur. Si
oculis,
alitem intus haberent oculos sicut habcbant foris ex eo
, ,

quod foris videbant intelHgerent fiHum David ex eo , ;

quod intus intelHgebant, intelHgerent Dominum David.

VII. h Mutavit ergo vultum suum coram Abimelech -. ))

quid cst, « Coram Abimelech? Coram regno patris. Quid ))

est, Coram rcgno patris? Coram Judoeis. «Et dimisit eum,

)) et al)iit. Quem dimisit? Ipsum populum Judaeorum

)>

dimisit et abiit. Quneris modo Christum apud Judseos

,

et non invenis. Unde dimisit et abiit? Quia mutavit vul-

tum suum. Hoerentes enim illi sacrificio secundum ordi-
nem Aaron, non tenuerunt sacrificium secundum ordinem
Melchisedech^, et amiserunt Christum , et coeperunt eum
habere Gentes, quo non miserat ante praecones. Nam ad
illos prsecones miserat , ipsum David , Isaac et Jacob
Isaiam, Jeremiam. et caeteros Prophetas miserat, et pauci
inde cognoverunt , et ipsi pauci in comparatione pereun-
tiulii : nam multi erant. Miliia enim legimus fuisse. Scrip-
tum 6st enim : « ReHquiae salvse fient*. )) Sedquaeris modo
circumcisos Christianos, et non invenis. Erant autem de
circumcisione recentibus temporibus fidei multa millia
Christianorum. Quseris modo, etnon invenis. Merito non
invenis. « Miitavit enim vultum suum coi^am Abimelech,
> MnlHi. xMi, 42-4«- — - I lit^c x""» i3. — 3 HeLr. vii, ii. — -'1
Roiii.

IX, -Ji-
 :,

ENARaAXlO I IJN PSALMUAI XXXllI , SEHM. 1. 515

)) et dimisit eum , et abiit. » Et coram Achis mutavit vul-
tum suum , et dimisit eum, et abiit^. Ideo enim mutata
sunt nomina , ut ad mysterii sig nificationem nos excitaret
mutatio nominum : ne putarernus non narrari aut com-
memorari in Scripturis Psalraorum nisi quod in libris
,

Regnorum gestum invenitur et non ibi qusereremus figuras

futurorum , sed tanquam res gestas acciperemus. Gum
ergo nomina mutantur, quid tibi dicitur.? Clausum est hic

ahquid, pulsa, noli hserere in httera; quia httera occidit:

sed desidera spiritum •
spiritus enim vivificat ^ : intellectus
spiritahs credentem salvum facit.

VII [. Quomodo ergo dimisit Achis regem, attendite,

fratres. Achis dixi interpretari, Quomodo est. Recorda-
mini Evangehum. Quando loquebatur Dominus noster
Jesus Christus de corpore suo, ait: « Nisi quismanduca-
)) verit carnem meam, et biberit sanguinem meum, non
» habebit in se vitam caro enim mea vere esca est, et :

» sanguis meus vere potus est". » Et Discipuh ejus qui

eum sequebantur, expaverunt, et exhorruerunt sermonera,
etnon intelhgentes putaverunt nescio quid durum dicere
Dominum nostrura Jesum Christum quod carnera ejus ,

t[uam videbant, manducaturi erant, etsangainem bibituri

etnon potuerunt tolerare ,
quasi dicentes : Quomodo est.^

Error enim et ignorantia et stullitia in persona regis Achis.

Ul^i enim dicitur Quomodo : est, non intelhgitur ubi non ^

intelligitur, tenebraj ignoranti.-^e sunt. Erat ergo inilhs reg-

num ignorantice, quasi rex Achis : regnum erroris eis
id est,
dominabatur. « Ille autera dicebat : manduca-
«Nisi quis
» verit carnem meam et biberit , sanguinem meura *. »
Quia mutaverat vultura suura quasi furor ,
iste et insania
videbatur, dare carnem suam manducandam horainibus
• iReg. XXI , 12. — 2 2 Cor. lu , 6. — 3 joan. vi , 54-56. — 4 Ibid. 53.

33.
 ,

516 S. ALGUSXIM EPISCOI'1

et bibendum sanguincm. Ideo quasi insanus putatus est

David, quando dixit ipse Aciiis: « Arreptitium hunc mihi
))adduxistis^))]\onne videtur insania : (cManducatccarnem
» meam, sanguinem meum ? » Et dicens « Qui-
et biljile :

)) cumc[ue non manducaverit carnem meam, et biberit

>) sanguinem meum, non liabebit in se vitam^, quasi ))

insanire videtur. Sed regi Acliis insanire videt.ur, id est,

stultis et ignorantibus. Ideo dimisit eos et abiit lugit de :

corde eorumintellectus, neeum possintcomprehendere. Et

quid dixerunt iUi? Qussi, Quomodo est, quod interpre-
tatur Achis. Dixcrunt enim « Quomodo potest hic nobis :

)) dare manducare carnem suam^?)) Arreptitium putabant

Dominum , et nescire quid loqueretur, et insanire. lUe
autem qui noverat quod dicebat in illa mutatione vultus
sui, et quasi furore etinsania, sacramenta praedicabat,
et ailectabat, et tympanizabat ad ostia civitatis.

IX. Quoerendum est quid ipsum atlectabat, et sit, et

ad ostia tympanizabat. Non

dictum est « Pro- sine causa ,

)) cidebat ad ostia portae non sine causa- dictum est

: ))

« Et salivae decurrebant super barbam ejus » non frus- ^

:

tra dicta sunt. Mereedeintelligenti;ediuturnus sermoone-

rosus essenon debet. Nostis, fratrcs, Judacos ipsos coram
quibus iUe mutavit vultum suum et dimisit eos et abiit, , ,

liodie vacare, Si iili qui Christum amiserunt, c[Uos dimi-

sit et abiit, liabent inanem vacationem, nos habemus

fructuosam vacationem, utintelligamusCliristum ([ui illos

dimisit, et venit ad nos. Omnia non frustra facla sunt : et

in iilo furore David , c[uod dicitur : « Affectabat, et tym-
)) panizabat ad ostia civitatiset ferebatur inmanibussuis,
)> et procidebat ad ostia portae , et salivae decurreijant
)) super Ijarbam ejus. AfFectabat ille : c|uid est alfectabat? »

Alfectum lialjeJjat. Quid est allectum liabere?Quia com-

» I lle;^. XXI, i4- — ^ Joan. vi, 5 j. — 3 Hjjj .-ij. — .\ j jj^.g ^^i ^ ,3
 ENARRATIO I IN PSALMUM XXXIII, SER>r. X. 517
passus est infirmitatibiis nostris : ct ideo voluit ipsamcar-
nem suscipere, in qua mortem occideret. Compassusergo
nobis, aflfectasse dictus est. Ideo reprehendit Apostolus eos
quidurisunt, et sineafFectu. Reprehendens enim quosdam,
ait : « Sine affectu, sine misericordia * » Ubi est affectus, ibi .

misericordia. Ubi misericordia est? Miseratus est nos desu-

per. Nam si exinanire se nollet, manens in ea forma in qua
sequalis erat Patri sempiternus, semper nos in morte reman-
sissemus : sed ut nos de morte sempiterna liberaret ,
quo
nos peccatum superbise perduxerat , humiliavit se , factus
subditus usque ad mortem, mortem autem crucis. Ergo
affectavit, quia pervenit usque ad mortem crucis. Et
c[uoniam qui crucifigitur, in ligno extenditur^ ut autem
tympanum fiat, caro, id est, corium, in ligno extenditur :

dictura est_, «Et tympanizabat , » id est, crucifigebatur,

in ligno extendebatur. « Atlectabat, » id est, affectum in
nos habebat, ut animam suam poneret pro ovibus suis^.
« Tympanizabat. » Quomodo? Ad ostia civitatis. Ostium

nobis est quod aperitur, ut credamus in Deum. Clause-

ramus ostia contra Christum, et aperueramus diabolo;
contra vitam aeternam clausum cor habebamus : ille au-
tem Dominus Deus noster, quia clausum cor habebamus
homines adversus vitam oeternam nec poteramus videre ,

Verbum quod vident Angeh cruce aperiabat corda mor- ,

tahum, hocest, tympanizabat ad ostia civitatis.

X. « Et ferebatur in manibus suis^. » Hoc vero, fra-
tres, quomoclo posset fieri in homine, c[uis intelHgat?
Quis enim porlatur in manibus suis? Manibus ahorum po-
test portari homo manibus suis nemo portatur. Quo-
,

modo inteliigatur in i[")so David secundum litteram non

invenimus in Christo autem invenimus. Ferebatur enim
,

Ghristus in manibus suis quando commendans ipsum ,

• Rom. I, 3i. — ^ .Toan. x, i:"). — ^ i Reg. xxt, i3.

518 S. AVGUSTINI EPISCOPI
corpiis suum, ait : ((Hoc est corpusmeum'. w Ferebat
enim illud corpus in manibus suis. Ipsa est humilitas Do-
mini nostri Jcsu Chrisli , ipsa multum commendatur ho-
minibus. Ad ipsam nos hortatur,
fratres ut vivamus id , ,

est^ humihtatem ejusimitemur ut percutiamusGoham'^, :

et tenentes Christum vincamus supcrbiam. Procidebat ((

» enim ad ostia portcie^. Quid est, « Procidebat? » Ad >.

humihtatem se ipsedejiciebat. Quidest, Adostiaportae?» ((

Ad initium fidei quo salvi efhcimur. Nemo enim incipit

nisi ab initio fidei sicut dicitur in Canticis Canticorum
, :

« Venies et pertransies ab initio fidei^. » Venturi sumus

facie ad faciem sicut scriptum est : « Dilectissimi filii : ,

)) Dei sumus, et nondum apparuit quid erimus scimus ;

)) quia cum apparuerit, similes ci erimus, quoniam vide-

)) bimus eum sicutiest^. » Videbimus quando? Cumista :

transierint. Audi etiam Pauhim aposlohim Videmus : ((

» nunc per specuhim iri <Tnigmate, tunc autem facie ad

)) faciem''. » Antequam ergo videamus facie ad faciem

Verbura quod videntAngeh, opns nobis est adhuc ostiis
,

portc-^e ad quae procidit Dominus humihans se usque ad

, ,

mortem '.

XI. Quid esthoc, <( Sahvse decurrebant super barbam

» ejus? » In hoc enim, vuhum suum coram (( Immutavit
» Abimelech, vel Achis, etdimisit eum et abiit^. » Non

intelhgentes dimisit. Ad quos abiit? Ad gentes. Ergo nos

intelhgamus quod ipsi non potuerunt. Decurrebant super
barbam David sahvoe : quid sunt salivse ? Quasi verba in-
fantiha : salivae enim currunt infantibus. Nonne erant
tanquam infantiha verba, ((Manducate carnem meam, et
» bibite sanguinem meum'^? » Sed ista infantiha verba

• Matth. XXVI, q6. — ^ I Rec;. xvu, /(9. — ^ Id. xxi , i3. — 4 Cant.
IV, 8, juxta Lxx. — 5 I joan. iii, ^2. — ^ i Cor. xiii, i2. — 7 Philip, n, 8.
— ^ I Re". XXI. i3. — PMatth. xxvi , 26.
 :

ENARRATIO II IN PSALMUM XXXIII , SEHM. II. 519

tegebant virtutem ipsiiis. Yirtus enim in barba intelligi-
tur. Salivse igitur decurrentes super barbam ejus ,
quid
sunt, nisi verba infirma virtutem ejustegentia? Inteliexit,
ut arbitror, Sanctitas Vestra titulum Psalmi hujus. Si ve-
limus jam Psalmum exponere, timendum estne illa quse
audistis, labantur de cordibus vestris. Titulum Psalmi
hujus exposuerimus in nomine Domini nostri Jesu Christi
quoniam crastinus dies dominicus est, et debemus vobis
sermonem, differamus in crastinum, ut etiam Psalmi
textum libenter audiatis.

IVtVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVt/VVVVVVVVVVVVVVVVKVVVVVVVVVVVVl^VVVVVVVVtfVVyVVVVVV^VVVV

ENARRATIO II

IN EUMDEM PSALMUM XXXIII.

SERMO U'.

De Psalmo.

I. Qui hesterno die affuistis , non dubito quod memi-

neritis pollicitationis nostrae. Tempus enim jamest in
nomine Dominidebitum solvere. Ipse inspiravit utpromit-
teremus , ipse dabit ut solvamus, semper existentes debi-
tores charitatis. Ipsa est enim quse semper redditur, et
semper debetur, sicut dicit Apostokis « Nemini quid-
:

)) quam debeatis, nisiut invicem vos dihgatis'*. » Psalmi

hujus titulLim heri exposuimus, cujus expositio cum nos
diutius retineret. ejusdem Psalmi textum exponendum dis-
tulimus. Audiamus ergo quid Spiritus sanctus perosPro-
phetae sancti sui dicat in isto sermone Psalmi, quod con-
' Serrao \\i, de Pifilnio xxxm , habitiis die Domiinco. — « Rom. xui, 8.
 ,,

520 S. AUGUSTINI EPISCOPI

gruat titulo (jueni hesterno die tractavimus. Qui non
,

alluerunt, lanquam et hoc debitum petunt sed ne fortc :

per ahas tantas moras fraudemus cos quibus jam rcd-

dendum cst quod deliemus, breviter commemoratum
agnoscant, quantum possunt, qui hodie adsunt et hcri
non adaerunt, Si quid autcm cos movet quod dihgen-
lius intcrrogare debeant, patcntes aures nostras invenient
in nomine Christi aliis temporibus , ne ista occupentur.
II. Diximus scriptum esse in hbro Ilegnorum, quodDa-
vid cumfiigcrct apud regcm qucmdam
Saiii, latercvoluit
Ceth nomine Achis^ Sed cum gloria ejus ibi fuisset com-
,

raemorata^ ne per livorem idem rex ad quem confugcrat,

ahc[uid in eum machiiiaretur, linxit insaniam, et quasi

furore correptus , « Mutavit vultum suum- » et sicut le-

gimus , « et tympanizabat ad ostia civitatis
AfTectabat ,

» ct ferebatur in manibus suis et procidcbat ad ostia ,

))portte. Et dixit rex Achis Quid huc mihi adduxistis :

» istumPNuHKiuid arreptitium ego opus habeo.^ » Et sic

eum dimisit, ut impleatur quod hic scriptum est « IMu- :

» tavit vultum suum ct dimisit eum et abiit. » Dimisit

,

autem regem Achis hic vero dictum cst quod, aMutavit

:

» vultum suum coram Abimelech et dimisit eum et , ,

» abiit. » Diximus autem nomina mutata esse, ut sacra-

mentum ostenderetur ne si idem nomen repetitum esset :

in titulo Psalmi non nobis prophetasse ahquid in sacra-

,

mento, sed quasi gesta narrasse videretur. Utrumque ergo

nomcn magnum continet sacramcntum. Nam Achis in-
terpretatur, Quomodo est Abimelech interpretalur, Pa- :

tris mei regnum. In illo verbo quod dicitur, Quomodo est,

ignorantia significatur, utvcrbum mirantis et non agnos-

centis intelhgas in isto autem quod dicitur Abimclech
:

regnum Jud;ieorum significatur. Ex Christi enim persona

• Rei;. XXI, lo, otr.
 ,

ENARRATIO II IN PSALMXJM XXXIII, SERM. II. 521

potest dicl , Patris mei regnum ;
quia pater ipsius secun-
dum carnem , David •, et regnum David erat in gente Ju-
dseorum. Goram regno ergo Patris sui : « Mutavit vultum
» suum , et dimisit eum , et abiit ; » quia erat ibi sacrifi-

cium secundum ordinem Aaron, et postea ipse de corpore

et sanguine suo instituit sacrificium secundum ordinem
Melcbisedecb. Mutavit ergo vultum suum in sacerdotio,
et dimisit ad gentes. Quid
gentem Judaeorum , et venit
est ergo « Affectabat ? » Affectu plenus erat. Quid enim
;
^

tam plenum affectu quam misericordia Domini nostri ,

Jesu Christi ,
qui videns infirmitatem nostram , ut nos a
sempiterna morte liberaret temporalem mortem cum ,

tanta injuriacontumebaque suscepit? «Et tympanizabat » :

quia tympanum non fit nisi cum corium in ligno exten-

ditur et tympanizabat David significans quod crucifigen-
5

dus esset Christus. « Tympanizabat autem ad ostia civi-

)) tatis. )) Quse sunt ostia civitatis, nisi corda nostra quoe
clauseramus contra Christum ,
qui de tympano crucis
aperuit corda mortalium ? « Et ferebatur in manibus
)) suis. )) Quomodo ferebatur in manibus suis? Quia cum
commendaret ipsum corpus suum et sanguinem suum
accepit in manus suas quod norunt fideles ; et ipse se por-

tabat quodam modo cum diceret « Hoc est corpus , ,

)) meum^. Et procidebat ad ostia portae^ id est, hu- : ))

mihavit se. Hoc est enim procidere usque ad initium fidei

nostrae. Ostium enim portre initium fidei unde incipit ,

Ecclesia, et pervenit usque ad speciem : ut cum credit ea

quae non videt, mereatur perfrui cum facie ad faciem vi-
dere coeperit. Sic se habet titulus Psahni ; breviter audi-
vimus audiamus jam ipsa verba affectantis et tympani-
;

zantis ad portam civitatis.

ni. « Benedicam Dominum in omni tempore semper ,

• I Reg. XXI, i3, etc. — ^ Matlli. xxvi; 9.6. — '^

i Rcg. xxi, i3.
 ,:

522 S. AUGUSTINI EPISCOPI

)> per laiis ejiis in ore meo^ » Dicit Christus, dicat et
Christianus ;
quia etChristianus in corpore Christi est \ et
propterea Christus homo , ut posset esse Christianus An-
gelus, quiait, « Benctlicam Dominum. » quando « bene-

» dicam Dominum? » Quando tibi benefacit? quando

abundant siecuiaria? quando multum abundat frumenti,
olei , vini , auri , argenti, mancipiorum ,
pccorum , salus-
que ista mortalis invulnerata et incorrupta persistit, ea
quae nascuntur crescunt omnia nihil immatura morte ,

indomo, circumfluunt
subtrahitur, felicitas tota abundat
omnia tunc benedices Dominum Non sed in omni tem-
, 'i :

pore. Ergo et tunc, et quando ista secundum tempus et

secundum flagella Domini Dei nostri turbantur, auferun-
tur, minus nascuntur jam nata dilabuntur. Fiunt enim ,

haec , et inde sequitur penuria, egestas, labor, dolor et

tentatio. Sed tu qui cantasti, «Benedicam Dominum in omni
» tempore, semper laus ejus in ore meo » et quando ista ,

dat, benedic; et quando ista toUit, benedic. Quia illa dat,

ille toUit : sed se ipsura a benedicente se non toUit.
IV. Quis est autem qui benedicit Dominum in omni
tempore, nisi humilis cordo? Ipsam enim humilitatem
docuit Dominus noster in corpore et sanguine suo : quia
cum commendat corpus et sanguinem suum, humilitatem
suam commendat, in eo quod in ipsa historia scriptum
est, in illo quasi furore David quod praetermisimus, « Et ,

» sahvae decurrebant super barbam ejus^. » Cum legere-

tur Apostolus, audistis ipsas saHvas, sed decurrentes super

barbain. Dicit ahquis, « Quas salivas audivimus : » Nonne
modo lectus est Apostohis, cum diceret, « Judaei signa
petunt , et Graeci sapientiamModo lectum est quaerunt?
(c Nos autem proedicamus^ inquit, Christum crucifixum
» ( tunc enim tympanizabat, ) Juraeis quidem scandalum,

'Psal. ^^xnijO. — 2 { Wf,., x\, i3.

 ENARllATIO II IN PSALMUM XXXIII, SEBM. 11. 523
» Gentibus autem stultitiam 5 ipsis vero vocatis Judaeis et
» Graecis, Ghristum Dei Virtutem et Dei Sapientiam : quia
» quod stultum est Dei, sapientius est hominibus ; et quod
» infirmum est Dei, fortius est quam homines^. » Salivae

enim significantstultitiam, saHvae significantinfirmitatem.

Sed si quod stultum est Dei sapientius est hominibus, ,

et quod infirmum est Dei, fortius estquam homines non :

tanquam sahvae offendant , sed altende quia super bar- ,

bam decurrunt. Quomodo enim salivisinfirmitas, sic barba

virtus ostenditur. Texit ergo virtutem suam corpore in-
firmitatis suse et quodforinsecusinfirmabatur, tanquam
:

in saliva apparebat^ intus autem divina virtus tanquam

barba tegebatur. Ergo humilitas nobis commendatur. Esto
humihs, si vis benedicere Dominum in orani tempore :et
semperlaus ejus sit in ore tuo. Quia Job non tantum be-
nedixit Dominum, quando abundabant illi omnia quibus
eum legimus divitem fuisse et felicem , et pecore et ser-
vis , et domo omnibus rebus. Ablata
, feliccm filiis , ct
sunt omnia uno tempore, et implevit quod in hoc Psalmo
scriptum est, dicens « Dominus dedit, Dominus abs- :

» tulit 5 sicut Domino placuit, ita factum est : sit nomen

» Domini benedictum'^. mEccc habes exemplum benedi-
centis Dominum in omni tempore.
V. Quare autem benedicit Dominum homo in omni
tempore? Quia humilis est. Quid est essehumilem? NoIIe
in se laudari. Qui in se vult laudari, superbus est. Qui
superbusnon est, humilis est. Nonvis ergoesse superbus?
Ut possis esse humilis, dic quod dictumest, «In Domino
» laudabitur anima mea; audiantmansueti, etlaetentur^.»

Ergo qui non in Domino volunt laudari non sunt man- ,

sueti; sed truces, asperi, elati, superbi. Jumenta man-

sueta vult habere Dominusj esto jumentum Domini, id
• I Cor. I, 2Q-26. — » .Tob. 1, 21. — 3 psal. xxxiii, 3.
524 S. AUGUSTINI EPISCOPI
est, csto mansuetus. Sedet ille super te , ipse reglt te :

noli tiniere ne otlendas, et eas inpraeceps. Infirmitas qui-

dem tua est, sed attende quis tibi pr.nesideat. Pullus asini
es, sed ct ipse in puUo asini venit
Christum portas. Nam
jumontum mansuetum. Num-
adcivitatem, et fuit illud
quid laudabatur jumentum illud? Numquid jumento di-
cebatur, « Ilosanna, fili David, benedictus qui venit in
» nomine Domini^? •» Asellus portabat : sed ille qui por-
tabatur, a proecedentibus et consequentibus laudabatur.
Et dicebat forte jumentum : « In Dominolaudabitur anima
» mea audiant mansueti
; , et laetentur. » Nunquam illud
dixit ille asinus, fratres : sed dicat illud populus qui
imitatur jumentuni illud, sivultportare Dominum suum.
Irascitur forte populus quia comparatur asello in quo
,

sedit Dominus :etdicentmihialiquisuperbi et elati, Ecce

asinos nos fecit. Sit asinus Domini quisquis hoc dicit^ ne
sit equus et mulus quibus non est intellectus. Nostis enim
,

Psalmum ubi dicilur, « Nolite esse sicutequus et mulus,

))quibus non est intellectus -. » Equus enira et mulus
erigunt cervicem aliquando, et sua ferocitate excutiunta
se sessorem.Domantur frenis, camo, verberibus, donec dis-

cant subesse, et portare dominum suum. Tu autem an-

tequam freno tundantur ora tua, esto mansuetus , et porta

Dominum luum : noli in te velle laudari , sed laudetur

ille qui super te sedet , et dices, « In Domino laudabitur
))anima mea, audiant mansueti, et loetentur. )> Nam
quando audiunt non mansueti, non laetantur, sed iras-
cuntur : et ipsi sunt quidicunt ([uodasinos eos fecerimus.
Qui autem mansueti sunt, dignentur audire et esse quod
audiunt.
VI. Sequitur,«MagnificateDominum mecum^.))Quisest
iste, c[ui exhortatur, ut magnificemus cumillo Dominum?
' MaUh. XXI, 9. — ">
Psal. xx.xi, 9. — ^ Kl. xxxni, 4-
 EWAKllATIO n liN PSALMLM XXXIII, SEK.M. U. 525
Quisquis est , fratres , in corpore Christi ,ad hoc debet
dare operam, iit rnagnificetur cnm illo Dominus. Amat
enimDominum quisquis est iste.Et quomodoilJum amat.
Ut non invideat co-amalori suo. Quisquis enim amat carna-
liter,necesse est ut cum zelo pestifero amet si forte pro :

magno nudam videre potuerit, quam pestifero amore de-

sideravit, numquid vult ut videat illam et alius? Necesse
est ut zelo et livore saucietur si et alius eam viderit. Et ,

sic servatur castitas , si aut ille videat cui hcet , et alius

non videat aut nec ipse. Non sic est Sapientia Dei vide-
, :

bimus iilam facie adfaciem etomnes videbimus, et nemo ,

ibi zelabit. Omnibus se exhibct, et intcgra est el casta est

omnibus. Iliimutanturin eam, etipsa ineos non mutatur.

Ipsa est veritas , ipsa est Deus. Numquid aliquando au-
distis , quod poluerit commutari Deusnoster?
fratres,
Supereminens omnibus veritas est, Verbum Dei est, Sa-
pienlia Dei est, per quem facta sunt omnia habet ama- :

tores suos. Sed quid dicit amator ipsius? « Magnificate

)) Dominum mecum. » Nolo solus magnificarcDominum,
nolo solus amare, nolo solus amplecti. Non enim si ego
amplexus fuero, non habet alius ubi manus ponat. Latitudo
tanta est in ipsa Sapientia ut omnes animre amplectan- ,

turet perfruantur. Et quid dicam, fratres? Erubescant

qui sic amant Deum , ut invideant aliis? Aurigam perditi
homines amant, et quisquis amaverit aurigam aut venato-
rem, vult ut totus populus cum illo amet^ et hortalur , et

dicit : Amate mecum illum pantomimum , amate illam

mecum et illam turpitudinem. Glamat ille in populo , ut
ametur cum illo turpitudo : et Christianus non clamat in

Ecclesia , ut ametur cum illo veritasDei? Excitate ergo in

vobis amorem, fratres , et clamate unicuique vestrorum,
et dicite : « Magnificate Dominum mecum. » Sitinvobis
iste fervor. Quare vobis recitantur ista^ et exponuntur?
 ,

526 S. AtGUSTlNl EPISCOI'1

Si amatisDeum, rapite omnes ad amorem Dei qiii vobis jun-

guntur , et oranes qui sunt in domo vestra : si amatur a
vobis corpus Christi, id est , unitas Ecclesine, rapite eos
ad fruendum, et dicite : « Magnificate Dominum mecum. w
Vn.Et exaltemus nomen ejusinidipsum^ ))Quid est,
«

« Exaltemus nomen ejus in idipsum? ))Hoc est in unum.

Nam multi codices sic habent « Magnificate Dominum :

)) mecum , et exaitemus nomen ejus in unum. Sive « In )>

)) idipsum» dicatur, sive « In unum; hoc idem dicitur. )>

Ergo rapite quos potestis , hortando, portando, rogando,

disputando, rationcm reddendo, cum mansuetudine, cum
lenitate : rapite ad amorem •, ut si magnificant Dominum-,
inunum magnificent. Et pars Donati videtur sibi magni-
Dominum quid eos offendit orbis terrarum? Dica-
ficare :

mus illis fratres « Magnificate Dominum mecum et

, , ,

» exaltemus nomen ejus in unum. Quare in praecisione ))

vultis magnificare Dominum? Ille unus est quare duos ,

populos vultis facere Deo Quare

: vultis dissipare corpus
Christi ? Certe enim ipse pendebat in cruce ,
quando tym-
panizabat : et cuni penderet in cruce, emisit spiritum? et
venerunt illi qui eum suspenderant , et invenerunt cum
emisisse spiritum , et non ilb fregerunt crura : latronibus
autem adhuc in cruce viventibus fregerunt ^, ut per ipsum
dolorem conipendio mortis ab illo cruciatu liberarentur
quomodo solebat crucifixis fieri. Ergo venit persecutor,
invenit Dominum quiete deposuisse spiritum : quia ipse
dixit : « Potestatem habeo ponendi animam meam ^. Pro ))

quibus posuit animam suam ?Pro univcrsa plebe sua, pro

toto corpore suo. Venit ergo persecutor et non fregit ,

crura Christi venitDonatus et disrupitEcclesiam Christi.

;

Integrum corpus Christi in cruce inter manus persecuto-

rum est, et inter manus Christianorum non est integrum
' Psal. xvxjii, 4- — ^ Joan. xix, 3-?., 33. — 3 joan. x, i8.
 ,;

ENARRATIO H IN PSALMDM XXXIU , SEllM II. 527

cofpus Ecclesiae. Clamemus ergo fratres cum gemitu , ,

quantum possumus, dicentes « Magnificate Dominum :

))mecum, et exaltemus nomen ejus in unum. « Ecclesia

enim illis clamat : vox est Ecclesiae, clamans illis qui se
praeciderunt. Unde enim disrupti sunt? Per superbiam.
Docet autem Ghristus humilitatem, cum commendat cor-
pus et sanguinem suum : quod diximus Sanctitati Vestrse
in hoc Psalmi textu agi et celebrari , ubi commendatur
corpus et sanguis Christi , ubi commendatur humilitas
Christi, quam pro nol^is suscipere dignatus est.

VIII. « Inquisivi Dominum, et exaudivit me *. » Ubi ex*

audivit Dominus? Intus. Ubi dat? Intus. Ibi oras , ibi ex^
audiris, ibi beatificaris. Orasti , exauditus es, beatificatus
es 5 et non
qui juxta te stat gestum est totum in oc-
scit :

culto, sicut Dominus in Evangelio dicit « Intra in cubi- :

)) culum tuum claude ostium tuum et ora in occulto

, ,

)) ct Pater tuus qui videt in occulto, reddct tibi'^. » Cum

ergo intras cubiculum tuum , intras cor tuum. Beati qui
gaudent quando intrant ad cor suum , et nihil mah ibi

inveniunt. Attendat Sanctitas Vestra Quomodo nolunt :

intrare domos suas ,

qui habent malas uxores quomodo ,

exeunt ad farum, et gaudent ; coepithora esse, qua intrent

in domum suam , enim ad
contristantur : intraturi sunt
taedia , ad murmura ad eversiones , ad amaritudines ,

quia non estdomus composita, ubi intervirwm et uxorem

pax nulla est •, et mehus ilU est foiis circumire. Si ergo
miseri sunt, qui cum redeunt ad parietes suos, timent ne
aliquibus suorum perturbationibus evertantur quanto •,

sunt miseriores qui ad conscientiam suam redire nolunt,

,

ne ibilitibus peccatorum evertantur Ergo ut possis libens !

redire ad cor tuum munda illud. « Beati enim mundi ,

)) corde, quoniamipsi Deum videbunt^. Auferindecu- )>

Psal. xxxiu, 5. — 2 Matlh. vi, G. -- ^ Id. v, 8.

 528 s. AuGusxijvi EPiscopi

piditatum sordi-s, aufer labcm avaritice , aufer tabcm su-

perstitionum, auier sacrilegia ct malas cogitationcs^ odia,
non dicoadvcrsus amicum, scd etiam adversus inimicum:
autcr ista omnia; intrain cortuum, ct gaudebis ibi. Cum
ibi coepcris gaudere , ipsa munditia cordis lui delectabit

te , ct facict orare : quomodo si venias ad aliquem locum,

silentium cst ibi, forte quies cst ibi, mundus est locus;
Oremus hic, dicis : et delectat tc compositio loci, ct credis
(juod ibi te exaudiat Dcus. Siergoloci visibiiis te delcctat
munditia, quare te non oilendit immunditia cordis tui?
Intra, mvuida omnia, leva ocuios tuos ad Deum, et statim
te cxaudiet. Glama_, et dic : « Inquisivi Dominum, ct ex-
» audivit me omnibus tribuiationibus meis eruit
: et ex
» me. » Quare? Quia cum fueris illuminatus, cum coe-
pcris hic liaberc Ijonam conscientiam , restant tribuiatio-
nes, quia restat aiiquid infirmum, donec mors absorbcatur
in victoriam , et mortaie lioc induat immortalitatem ^
:

neccsse est ut in lioc snecuio flageiieris : necesse est ut

aiic{uas tentationes suggestionesquc patiaris. Mundabit
Deus omnia , eruet te ab omni tribuiatione , ipsum quaGrc.
IX. « Inquisivi Dominum, et cxaudivitme. » Qui crgo
non cxaudiuntur, non Dominum ([uoerunt. Intcndat Sanc-
titas Vestra Non dixit Inquisivi aurum a Domino, et ex-
: :

audivit me ^inquisivi aDomino sencctutem, ct exaudivit mc;

inquisivi a Domino lioc aut iiiud, ct exaudivit me. Aliud
estaiiquid inquirerea Domino, aiiud ipsum Dominum in-

quirere. « Inquisivi, inquit, Dominum, et exaudivit me. »

Tu autcm quando oras, et dicis Occide : iiium inimicum

meum, nonDominum inquiris, sedquasi fiicis tejudicem
super inimicum tuum , et facis qusestionarium (20) Deum
tuum. Lndc scis ne melior te sit cujus mortemquaeris.^ eo
ipse forte, quia iiie non quaerit tuam. Ergo noli aiiquid a
> Cor. XV, 54.
 ENAKFlATIO II IN PSALMUM XXXUI , SEIl.U. II. 529
Domino sed ipsum Dominnm qnaere et
extra qiiaerere , ,

exandiet adhuc te loquente dicet « Ecce adsum^

te, et : >)

Quid est, « Ecce adsum? « Ecce prsesens snm, quid vis?

quid a me quaeris ? Quidquid tibi dedero, vilius est quam
ego : me ipsum habe, me fVuere, me amplectere : nontlum
potes totns-, ex fide continge me, et inhoerebis mihi ,
(hoc
tibi Deus dicit ,
) et caetera onera tua ego a te deponam ,

ut totus mihi inhaereas, cum hoc mortale tuum ad immor-

talitatem convertero'^ ; ut sis ccquahs Angehs meis^, et
semper videas faciem meam, et gaudeas, et gaudium tuum
nemo auferet a te^ :,
quia inquisisti Dominum, et exaudivit
te, et ex omnibus tribulationibus tuis eruit te.

X. Diximus quis esset exhortator, amator ille, qui non

solus vult amplecti cjuod amat, et dicit : « Accedite ad
» eum, et ilkiminamini. » Dicit enim quod ipse probavit.
Spiritahs enim quidam in corpore Christi, vel etiam ipse
Dominus noster Jesus Christus secundum carnem, caput
exhortans membra csetera, quid dicit.^ « Accedite ad eum,

» et Aut potius Christianus aliquis spi-

illuminamini^ »

ritahs ad ipsum Dominum

nostruin Jesum Christum in-
vitat ut accedamus. Sed accedamus ad eum_, et illumine-
mur non quomodo ad eum accesserunt Judoei ut tene-
5 ,

brarentur. Accesserunt enim ad illum, ut crucifigerent :

nos ad eum accedaraus, ut corpus et sanguinem ejus ac-

cipiamus. lih de crucifixo tenebrati sunt nos manducando :

crucifixum et bibendo illuminamur. « Accedite ad eum,

» et iiluminamini , » ecce Gentibus dicitur. Crucifixus
Christus inter Judaeos erat saevientes et videntes , Gentes
absentes erant : ecce illi accesserunt c[ui in tenebris erant,
et qui non viderunt illuminati sunt. Unde accedunt Gen-
tes? Fide sectando, corde inhiando, charitate currendo.

' Isai. Lxv, 24- — 'I Cor- xv, 54 .

— ^ Mallli. xxii, 3o. — 4 Joan. xvi,

11. — 5 Psal. xxxm , 6.

CXIV. 34
530 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Pcdes tui , charitas tua est. Duos pedes habeto noli esse ,

claudus. Qui sunt duo pedes? Duo praecepta dilectionis ,

Dei ct proximi. Istis pcdil)us curre ad Deum, accede ad

iilum : quia et ut curreres ipse hortatus est, et ipse suum
lunien aspersit sic, ut magnifice et divine se sequi possitis.
« Et vultus non erubescent. Accedite inquit, ad
vestri ,

» eum et illuminamini et vultus vesLri non erubescent^ »

:

Non erubescet vuitus nisi superbi. Quare? Quia elatus

vult esse et quando tueril passus conturaeham, aut igno-

,

miiiiam aut casum secundam soeculum aut aliquam af-

, ,

flictiouem, erubescit. Sed noii timere accedeadeum, ,

et non erubesces. Quidquid fecerit tij^i inimicus, videtur

te superior esse apud homines sed tu apud Deum supe- :

rior illo es. Ego cepi, ego ligavi, ego interfeci. Quam
superiores sibi videntur qui ista dicunt Quam superiores !

videbantur sibi Judaei quando Dominum colaphizabant,

quando spuebant in faciem ejus, et de canna percutiebant
caput, quando spinis coronabant, quando tunica ignomi-
niosa circumdabant ! Qaam superiores erant! Et ille vi-
debatur inferior, quia procidebat ad ostia portae- : sed ille

non erubescebat. Lumen enim erat verum quod iliumi- ,

nat omnem hominem venientem in hunc mundum ^.

Sicut ergo iumen non potest confundi, sic et illuminatum
confundi non sinit. « Accedite ergo ad eum et illumina- ,

» mini et vultus vestri non erubescent. »

\

XI. Sed dicit ahquis, Quomodo ad eum accedo ? Tantis

mahs, tantis peccatis oneratus sum, tanta scelera clamant
de conscientia mea quomodo audeo accedere ad Deum?
,

Quomodo? Si humihaveris te per poenitentiam. Sed eru-

besco, ais, poenitentiam agere. Accede ergo ad eum, et
iJluminaberis, et vuUus tuus non erubescet. Si enim timor
erobescendi revocat te a poenitentia ,
pfjcnitentia autem
> Psal. xvxiii, 6. — 'I Reg. xxi, i3. — 3 joan, i^ 9.
 ,,

ENARRATIO II IN PSALMLM XXXHl , SEUM. II. 531

facit te accedere ad Deum : noii vides qiiia poenaTn gestas
in vultu, quia ideo erubuit vultus tuus, quoniam non
accessit ad Deum •
ideo non accessit, quia non vult agere
poenitentiam ? Sicut attestatur Propheta : « Iste inops cla-
» Dominus exaudivit eum^ » Docet tequomodo
mavit, et
exaudiaris. Idco non exaudiris, quia dives es. Ne forte
clamabas, et non exaudiebaris audi quare. « Iste inops ,

» clamavit et Dominus exaudivit eum. » Inops clama, ct

,

exaudit Dominus. Et quomodo clamabo inops.^ Ut etsi

habes allquid, non inde prtcsumas de viribus tuis ut :

indigentem ut intelligas te tandiu esse pau-

inteJligas te ,

perem quandiu non habes illum qui facit te divitem.

,

Quomodo autem Dominus exaudivit eum? « Et ex omni-

» bus inquit, tribulationibus ejussalvum fecit eum. Et
,

quomodo salvos facit ab omnibus tribulationibus? « Im-

» mittet Angelus Domini in circuitu timentium eum et ,

)) eruet eos*^. Sic quomodo ha-

scriptum est, fratres; non
bent aliqui mendosi codices « Immittet Angelum Domi- :

))nus in circuitu timentium eum et eruet eos » scd sic , :

:

« Immittet Angelus Domini in circuitu timcntium eum

))et eruet eos. Quera hic dixit Angelum Domini qui

))
,

immittet in circuitu timentium eum, ct eruet eos? Ipse

Dominus noster JesusChristus in prophetia dictusest magni
consilii Angelus, magni consilii nuntius sic illum dixerunt :

Prophetae^ Ipse ergomagni consilii Angelus, id est, nun-

tius, immittetin eos qui timent Dominum, et eruet eos. Noli
ergo timere ne lateas : ubicumque Dominum timueris
novit te ille Angelus, qui immittet in circuitu, et eruet te.

XII. Aperte modo de ipso sacramento vult dicere, quo

ferebalur in manibus suis. « Gustate, et videte quoniam
)) suavis est Dominus*. )) Nonne aperit se Psalmus, et
ostendit tibi illam quasi insaniam et furorem constanteni,
" Psal. xxxni, 7. — » Ibid. 8. — ^isai. ix,6, juxta lxx. — 4Psal. xxxiii,9.
34..
i")32 S. AIGUSXIM Kinscopi

sanam insaniam et sobriam ebrietatcm illius David, qui

in figura nescio ({uid ostendebat, (juando iili ex persona
regis Achis dixerunt ; (c Quomodo est'? » ([uando dicebat
Dominus : « Nisi quis manducaverit carnem meam, et bi-

» berit sanguinem mcum non , habebit in se vitam'^. » Et

illi in quibus regnabat Aehis, id est, error et ignorantia,
c[uid dixerunt ? « Quomodo iste [^oterit nobis dare carnem
» suam manducare^?» Si ignoras, gusta, et vide ([uo-
niam suavis cst Dominus si aulem non inlolhgis, rex es :

Achis. Immutabit faciem suam David ct recedet a te et , ,

dimiltet te , et abibit.
XIII. « Beatus vir ([ui sperat in eum^ » IIoc c[uid opus
est diu exponi ? Quisquis non spcrat in Domino , miser est.

Quis cst ([ui non sperat in Domino? Qui in se sperat. Ah-

quando quodpejus est, fVatresmei, altendite^ ahquando
homines nolunt spcrare in se sed in ahis hominibus. ,

Salva salute Gaii Seii, nihil mihi[ootes facere. Et forte lo-

quitur de homine jam mortuo. In ista civitate dicit, Salva
salute ilhus , et ille in ahis locis forte mortuus x;st. Et
quam cito dicuntliomines hoc :etnon dicunt, GredoDeo

non te permittitnoccre mihi. jSoii dicunt Gredo Deo

t[iiia :

meo, quia et si te permiserit ad aliquid meum, ad animam

meam non te permittet. Sed cum dicunt, Salva salute il-
lius, nec ipsi volunt habere salutem, et illos gravant [ler

quos putant habere salutem.

XIV. « Timete Dominum omnes sancti ejus, c[uia niliil
» deest timentibus eum^ » nohmt
Multi enim propterea
timere Dominum , ne famem No-
patiantur. Dicitur illis :

litefraudem facere. Et dicunt Unde me pasco? Non po-

:

test ars sine impostura essc, non [lotest negotium esse sine
fraude. Sed fraudem punit Deus. Timc Deum. Sed si ti-

' I ReR. XVI, n. — = Jo;in vi, 54 — ^ Il)id. 53. — 4 Psal. xxxiii , g.

— ^ ll)id. nj.
 »

ENARRATIO 11 IN PSALMUM XXXIII , SERM. If. 533

mueroDeum,non habeboundevivam. « TimeteDominum
»omnes sanctiejus, quoniam nihil deest timentibus eum.
Copiam promittit trepido, et dubitanti ne si forte timue-
rit Dominum deserant ilkim superflua. Pascebat teDomi-

nus contemnentem se, et deserette timentem sePAttende,

et noli diccre: Ille divcs est, et ego pauper sum : ego ti-

meo Dominum , ille non timendo quantum acquisivit, et

ego timendo imdus sum ! Videte quid sequitur : « Divites
» et esurierunt, inquirentes autem Dominum
eguerunt
» non minuentur omni bono^ » Si ad htteram accipias ,

videtur te fallere. Respicis enim multos divites iniquos

mori in divitiis suis non factos fuisse pauperes, cum vi-
,

vunt 5
vides illos senescere ,
perduci ad uhimum vita; in-
ter magnas copias divitiarum, cclebrari eis pompam fune-

ris in magnis effusionibus ,

perduci usque ad sepulcrum
divitem ,
qui et expiravit in lectis eburneis, circumflente
famiha suorum ; et dicis in animo tuo , si forte nosti ah-
qua et peccata et sceJera ipsius : Ego novi quanta fece-
ritiste homo-, ecce senuit, mortuus est in lecto suo, de-
ducunt illum sui ,
pompa tanta funeris celebratur : ego
novi quae fecerit; decepit me Scriptura, et fefelht, ubi
audio et canto, «Divites egueruntet esurierunt. » Quando
iste inops fuit? quando esurivit? « Inquirentes autem Do-
)) minum non minuentur omni bono. )) Quotidie ad ba-
silicam surgo, quotidie genuflecto ,
quotidie inquiro Do-
minum, etnihilbonihabeo : iste noninquisivit Dominum,
bona defunctus est Sic cogitantem suflocat
et inter tanta !

laqueus scandah. Escam enim mortalem qureritin terra,

et veram mercedem non quaerit in coelo et mittit caput ,

in laqueum diaboli constringuntur ei fauces et tenet

, ,

diabolus ad malefaciendum, ut sic imitetur illum divitem,

quem videt in tanta copia defunctum.
' P*ri!. xxxiiT, II .
 ,

534 S. AUGUSTINI EPISCOPr.

XV. Noli crgo sic inlclligcre. Et quomodo intelligam?
Iii boiiis spiritalibus. Scd ubi sunt.^ Non vidcntur oculis,
sed corde. Non video ipsa bona. Videt illa qui amat. Jus-
titiam non video. Non enim aurum cst, non enira argen-
tum cst. Si aurum cssct, vidcres quia fidcs cst, non vi- :

des. Et si non vides fidcm quare amas scrvum fidelcm?

,

Interroga te ipsum qualcm servum diligis. Forte habes

,

scrvum formosum, staturosum bene compositum-, sed ,

furcm, nequam fraudulentum habesautcm alium forte

, :

parvum statura , deformem facie colore tetro ; sed fide- ,

lem, parcum, sobrium attende, rogo te, qucm istorum :

duorum diligis? Si oculos carnis interrogas , vincit apud

te pulcher injustus ^ si oculos cordis, vincit dclormis fide-
lis. Vides ergiD, quod vis ut exhibeat tibi alter, id est
fidem : exhibe ilU et tu. Quare gaudes ad eum qui fidera
tibi exhibet, et laudas eum de his bonis quae non vidcn-
tur nisi oculo cordis? Cum repletus fueris spiritalibus di-
vitiis, paupcr eris? Et ille divcs ideo fuit, quia habcbat lec-
tum eburneum; et tu paupcr es, cujus cubiculum cordis
plenum est tantis gemrais virtutum, justitiae, veritatis,
charitatis , fidei ,
patientiae et tolerantiae ! Exphca divitias
tuas , si habes illas , et compara divitiis divitum, At ille in
mercatu invcnit mulas prcliosas, ct cmit cas? Si fidcm
invenires venalcra, quantum pro illa darcs, quam tevoluit
Deus gratis h"\berc, et ingratus es? Egent ergo illi divites,
egent : ct quod est gravius pane egent. Ne forte putctis^
,

quia auro egent et argenio quanquara et hoc cgeant.

,

Quantum habuit quidam, ct quid cum satiavii? Sic mor-

tuus est cgcns, quia plura voh^bat acquircre quam tcne-
Egent et pane. Quarc egent et pane ? Si noii intelligis
])at.

panem,. ille dixit, « Ego sum panis vivus qul de coelo ,

» dcscendi^ : » ct , «Beati quiesuriunt, ct sitiunt justi-

.loaii. VI. 4r-
 ENARKATIO II IN PSALMTJM XXXIII , SERAI. II. 535
» tiam, quoniam ipsi saturabuntiir ^ Inquirentes autera
» Dominum non minuentur omni bono. » Sed quo bono
jam diximus.
XVI. « Venite, filii, audite me, liraorem Domini do-
» cebo vos '^.
)) Putatis , f ratres ,
quia ego dico : putale
quia David dicit, putate quia Apostolus dicit : imo pu-
tate quia ipse Dominus noster Jesus Christus dicit : « Ve-
)) nite , filii , audite me. » Audiaraus illum simul , audite
illum per nos : docere enim vult ille tympa-
ille humilis ,

nizans, ille alFectans, docere nos vult. Etquid dicit «Ve- :

» nite , fdii , audite mo , timorera Doraini docebo vos. »

Doceat ergo ,
prsebearaus aurera ,
prsebeamus cor. Non
aperiamus aures carnis , et cordis ciaudamus ; sed sicut
ipse dixit in Evangelio Qui habet aures audiendi au-
, <c ,

» diat^. » Quis nolit audire docentem Christum per Pro-

phetam ?
XVII. « Quis est homo qui vult vitara , et dihgit dies
» videre bonos* .^ » Interrogat. Nonne omnis in vobis res-
pondet, Ego? An quisquam est in vobis qui non diligit

vitam , id est ,
qui non vult vitara , et non dihgit dies vi-
dere bonos? Nonne quotidie hoc murmuratis, et hoc dici-
tis ; Quandiu ista patimur ? Quotidie pejora et pejora : apud
parentes nostros fuerunl dies Isetiores, fuerunt dies me-
liores. O si interrogares ipsos parentes tuos , similiter tibi
de diebus murmurarent. Fuerunt beati patres nostri,
suis

nos miseri suraus, malos dies habemus

dominatus est ille, :

putabamus quia illo mortuo posset aliquod refrigerium

dari ; deteriora venerunt. Deus, ostende nobis dies bo-
110S homo qui vult vitam, et dihgit videre dies
! «Quis est
» bonos? » Non hic quierat dies bonos. Bonara rem qure-

rit, sed non in regione cjus ilJara quserit. Quomodo si

' Matth. V, G. — 2 Psal. xxxiu , 12. — 3 Matth. xi , i5. — 4 Psal.

XXXIK, l3.
536 S. AUGUSTINI EPISCOPl
aliquem justuni c[unercrcs in ca patria^ ubi non liabitaret,

diceretur Bonum virum qu.ieris, magnum virum quae-

libi :

riSj quaere ilJum, sed noli hic, supcriluo bic eum quseris,

nunquam eum inventurus es. Dics bonosqu.seris, simul eos

quseramus, nobtc bic. Sed babuciunt illos patres nostri.
Fallimini : omnes hiclaboraverunt. Legite Scripturas :|id

eo voluit Deus ut scriberentur, ut nos consolaremur. Tem-

poribus Eboe luit lames, passi sunt eam patrcs nostri. Ga-
pitajumentorum mortuorumauro vendebantur, occiderunt
suos, et comederunt eos muberes statuerunt inter
: ct duae
se ut occiderent fibos suos manducarent occidit una
, et •,

fJium suum, et manducaverunt eum ambae aba nolebat 5

occidere fdium suum, et exigebat illa quoe prior occiderat

fibum suum et tabs rixa vcnit ante regem adduxerunt
; ,

se ante regem contendentes de interfcctione filiorum '.

,

De talibus cibis avertat Deus ea quae legimus. Semper

dies mab in ssecuJo, sed semper dies l)oni in Deo. Habuit
dies bonos Abrabam, sed intus in corde : babuit dies ma-
los quando a fame mutavit regionem et quaerebat ci-
,
,

bum-. Sic omnes quaesierunt. Paulus babuit dies bonos,

qui dicit, « In fame et siti, in frigorc ct nuditatc" ? » Sed
non irascantur scrvi Dominus non babuitdies bonos
: ipse
in lioc sseculo, contumebas, injurias, crucem, ct tanta
mala patiebatur.
XVUI. Non ergo Cbristianus murmuret, videat cujus
vestigia sequatur. Sed si dics J^onos amat, audiat docen-
tem etdicentem : « Venite, fiJii, auditeme, timorem Do-
)) mini docebo vos. » Quid vis ? Vitam et dies bonos. Audi,
et fac ; «Continelinguam tuam amalo^,» FaciJJud. NoJo,
dicit homo miser : et bnguammeam noJo continere a maJo,
et vitam voio , et dies bonos. Si operarius tibi diceret : Et
•
4 ^^'i- vr, 2fi-3o. — ' Gen. xii, 10, ot xwi, i. — ^ 9. Cor. \i , 9.7. —
4 P^nl. xxMii, if\.
 ENAKRATIO II IN PSALMUM XXXIII, SERM. 11. 537
mercedem adduxisti me
vasto istarn vineam, et exigo a te :

ad viiieam ut falcitem ilJam et putem, concido omnia

ligna utilia, praecidam ipsa robora vitium ut non hic ha- ,

beas quod colligas et cum fecero ista redditurus esmihi

, ,

laborem meum. Nonne insanum illum diceres? nonne il-

lum de domo tua repelleres antequam mitteret manum ,

ad falcem ? Tales sunt homines ,

qui et facere volunt mala,
mendacium et blasphemare contra Deum et
et jurare , ,

murmurare, et fraudem facere, etinebriari^ et litigare,

et adulterari, et ligaturas adhibere, et ire ad sortilegos,
et dies bonos videre. Dicilur illi : Non potes male faciens
quacrere bonam mercedem. Si tu injustus es injustus erit ,

et Deus? Ergo quid faciam? Quid vis? Vitam volo dies ,

bonos volo. « Gontine hnguam tuam a malo et labia tua ,

» ne loquantur dolum » id est, nulli fraudem, nulli

:

mendacium.
XIX. Sed quid est, « Declina a malo ? » Parum est nulli ^

noceas, nullum occidas, non f ureris non adulteres non , ,

fraudem facias non falsum testimonium dicas. « Declina

,

» a malo » cum dechnaveris, dicis: Securussum, per-

:

feci omnia habebo vitam videbo dies bonos. Non solura

, ,

« Declina a malo ; sed Etfac bonum. » Parum est ut non

,

expolies vesti n»dum. Si non expoliaveris, declinasti a

:

malo sed non facies bonum. nisi cum peregrinum sus-

: ,

ceperis in domum tuam. Ergo sic declina a malo, ut fa-

cias bonum. «Quseie pacera, et sequere eam. » Non tibi
dixit Habebis hic pacem
: quaere illam, et sequere cara.
:

Quo illam sequor? Quo praecessit. Dominus enim est pax

nostra, resurrexit et ascendit in coelum. « Quaere pacem ,

» et sequere illam » tjuia et tu cum surrexeris

: hoc ,

mortale mutabitur, et amplecteris pacem, ubi tibi nemo

molestus erit. Ibi enim est perfecta pax ubi non esuries. ,

' Pfal, xx\ui, i5.

 ,

538 S. AUOtJSTINI EPISCOPl

Nam hic Uh\ pacem facit panis : siil)duc panem, et vide

quale hellum erit intra viscera tua. Ipsi justi quomodo
gemunt hic, fratres? utsciatis quia quaerimus hic pacem,
conscquemur autem Sed ex parte hic habeamus,
in fme.
ut ex toto illic habere mereamur. Quid est, ex parte? Con-
cordes simus hic, diligamus proximum ([uomodo nos. Sic
dilige fratrem quomodo te ipsum , habe cum illo pacem.
Sed non possunt quomodo inter
nisi cxistere rixae aHquae,
fratres et inter sanctos extiterunt, inter Barnabam et Pau-
lum ^ : sed non quae occiderent concordiam^ non quae in-
terimerent charitatem. Nam ettibi ipsi resistis ahquando,
et tamen non teodisti. Omnis enimquem poenitetaliquid,
rixatur secum. Peccavit, redit , irascitur sibimetipsi hoc
fecisse, Rixam ergo secum habet, sed
illud commisisse.
ista rixa ad concordiam tendit. Vide quomodo secum rixe-

tur, et dicat quidam Justus « Quare tristis es anima : ,

)) mea, et quare conturbas me? Spera in Dominum, quo-

)) niam adhuc confitebor illi'^. » Cum dicit animne suae,
« Quare conturbas me , » utique turbabat illum. Vole-
bat forte ipse pati pro Ghristo, et anima ipsiuscontrista-
batur. EtiJiequi sciebat et dicebat : « Quare tristis es, anima
)) mea , et quare conturbas me, )) pacem adhuc secnm non
habebat : sed ex mente hnerebat Christo, utsequeretur il-

lum anima ejus, et non illum conturbaret. Ergo quaerite

pacem, fratres. Dominus dixit « Uxc loquor vobis, ut in :

))me habeatis pacem. Pacem in terra vobisnon promitto^.»

In ista vitapax vera non est, nec tranquillitas. Gaudium
immortalitatis, societas Angelorum promittitur. Sed quis-
quis non illam cura hic est qusesierit non illam habebit ,

cum venerit.
XX. « Oeuli Domini super justos ^ )> Noli ergo timere
labora : oculi Domini super te sunt. « Et aures ejus ad
• Act. XV, 39. — » Psal. iLu, S. — 3 Joan. xvi, 33. — 4 Psal. xxxin, iG.
 ,

ENAKRATIO II m PSALMUM XXXIII, SERM. II. 539

)) eomm. » Quid vis
preces amplius. Si murmurantem
servum in domo magna non audiret paterfamilias ,
que-
reretur, et diceret : Quanta liic patimur, et nemo nos au-
dit. Numquid dicis illud de Deo : Quanta patior, et nemo
me audit ? Si audiret me , forte dicis , tolleret mihi tribu-
lationem ; clamo , et tribulor. Tantum tu tene vias ejus,
etquando Sed medicus est, adhuc pu-
tribularis audit te.
tre habes nescio quid. Clamas sed adhuc secat et non :
j

tollit manum, nisi secuerit quantum videtur. Etenim me-

dicus crudeHs est qui exaudit hominem, et parcit vulneri,

et putredini. Matres quomodo fricant in balneis ad salu-
tem Nonne parvuh clamant inter manus earum ?
fdios ?
IUae ergo crudeles sunt, ut non parcant, non exaudiant
lacrymas? Nonne plenae sunt pietate? Et tamen clamant
pueri et non eis parcitur. Sic et Deus noster plenus est
,

charitate sed ideo videtur non exaudire, ut sanet et par-

:

cat in sempiternum.
XXI. « Ocuh Domini super justos, ad pre-et aures ejus
)) ces eorum. » Forte dicunt mali Ergo securus facio
:

mala quia non super rae

,
sunt ocuh Domini jara Deus ;

ad justos attendit, me non videt, et quidquid fecero , se-

curus facio. Statira subjecit videns cogitationes hominum
Spiritus sanctus, et ait :« Ocuh Doniini super justos, et

)) aures ejus ad preces eorum vultus autera Domini su-

:

)) per facientes mala , ut perdat de terra memoriam eo-

)) rum^ ))

XXII. « Clamaverunt justi et Dominus exaudivit cos ,

)) omuibus tribulationibus eorum erulteos'^. » Justi

et ex
erant tres pueri decamino claraaverunt ad Dominum,
:

et in laudibus eorum ignes friguerunt. Accedere et Ja?.dere

flamma non potuit laudantes Deum innocentes et justos
pueros , et eruit eos de flamraa ". Dicit ahquis : Ecce vere
' Psal. xxxin, i6, 17. — - Ibid. 18. — ^ Dan. m, 49-
540 S. AUGUSTINI EPISCOPI
justi qul exaudili suut, sicut scriptuni est«Clamaverunt :

» jusli Dominus exaudivit eos et ex omnibus tribu-

, et ,

)) lationibus eorum eruit eos » Ego autem clamavi, et :

non me eruit aut ego non sum jiistus, aut non facio quae
•,

mihi jubet, aut forte me ille non videt. Noli timere, tan-
quam fac quod juljet etsi te non eruit corporaliter, eruet •,

spiritaliter. Ille enim qui tulit de flamma tres pueros,

numquid tulit de flamma Machabreos? Nonne ilhin igni-

bus hymnizabant, ilh in ignibus expirabant^ ? Deus trium
puerorum nonne ipse est et Machabaeorum? lllos eruit,
,

et illos non eruit imo utrosque eruit sed tres pueros sic •, :

eruit, ut et carnales confunderentur; Machabceos autem

ideo non sic eruit, ut illi, qui persequebantur, in poenas
majores irent, cum putabant se oppressisse Martyres Dei.
Eruit Petrum ,
quando venit ad illum Angelus, cum esset
in vinculis , et ait illi : « Surge, et exi : » et subito soluta
sunt vincula Angelum et eruit ilium
, et secutus est ,
'-.

Numquid Petrus perdiderat justitiam quando non illuni ,

eruit de cruce? Non eruit tunc? Et eruit tunc. An ideo diu

Forte plus eum exaudivit postea-
vixit, ut injustus fieret?

quam prius, quando illum vere de omnibus pressuris eruit.

Nam quando primum illum eruit, qurtnta ille pertulit pos-
tea ! enim misit postea_,ubi nihilmali pati potuisset.
IIIuc
XXIII. « Juxta est Dominus his qui obtriverunt cor, et
» humiles spiritu salvos faciet^. » Altus est Deus, humi-

lis sit Christianus. Si vult ut altus Deus vicinetur illi, ille

humilis sit. Magna mysteria fratres. Deus super omnia ,

est erigis te et non illum tangis

: humilias te, et ipse ad
, :

te descendit. « Multre tribulationes justorum. » Numquid

dicit : Ideo sint Christiani justi , ideo audiant verbum
meum , ut niliil tribulationis patiantur? Non hoc promit-
tit^ sed dicit : « Multfe tribulationes justorum. Magis si

r>. Macli. VI, 3. — ' Act. xii, 7. — 3 pc,^\ xxxiii, 19.

 ,,
:

ENARRATIO II IN PSALMUM XXXIIl , SERM. II. 541

injiisti sunt, pauciores habent tribulationes-, si justi sunt,
multas habent. Sed post paucas tribulationes aut nullas
illi venient ad tribulationem sempiternam , unde nun-
quam eruentur : justi autem post multas tribulationes
venient adpacem sempiternam, ubi nunquam aliquid mali
patientur. « Multse tribulationes justorum : et de omni-
)) bus his eruet eos Dominus ^ ))

XXIV. « Custodit Dominus orania ossa eorum , unum

» ex his non conteretur-.
Et hoc fratres_, non accipia- )) ,

mus carnahter. Ossa sunt firmamenta fidehum. Quomodo

enim in carne nostra ossa faciunt firmamentum, sic in
corde christiano fides facit firmamentum. Patientia ergo
quee est in fide , ossa sunt interius. Ipsa sunt quse frangi
non possunt. « Custodit Dominus omnia ossa eorum,
)) unum ex his non conteretur. )) Si de DominoDeo nostro
Jesii Christo dixisset hoc : Custodit Dominus omnia ossa
Fihi sui , unum ex his non conteretur : sicut etiam aho
loco prsefiguratur de quando agnus dic1;us est mac-
illo ,

tandus et dictum est de illo « Os ejus noh frangere "

, : : )>

impletum est in Domino; quia cum penderet in cruce

expiravit antequam venirent iUi ad crucem, et invenerunt
jam corpus exanime, et noluerunt crura ejus frangere, ut
impleretur quod scriptum est ^. Sed promisit illud et cae-
teris Christianis « Dominus custodit omnia ossa eorum
:

)) unum ex his non conteretur. Ergo fratres si vide- )) , ,

rimus aliquem sanctum tribulationes pati et fbrte vel a ,

medico sic secari, vel ab aliquo persecutore sic coedi, ut

ejus ossa frangantur^ non dicamus Non erat justus iste, :

nam Dominus hoc promisit justis suis de quibus ait ,

« Custodit Dominus omnia ossa eorum, unum ex liis non

)) contcretur. )> Vis videre quia alia ossa dixit, quae dixi-
mus firmamenta fidei, id est, patientiam et tolerantiam iii

' Psal. xxxiii , 20. — ' Ibid. 21. — 3 ExoJ. xii, 4^- — ^' Joun. xix, 33.
 :

642 S. AUGUSTINI EPISCOPI

omnibns tribnlationibus? Ipsa enim sunt ossa qnae non
franguntur. Audite, et in ijisa passione Domini inspicite

quod dico. Dominus erat in medio crucifixus, juxta illum

duo latroncs erant unus insultavit alter credidil^ unus : ,

damnatus est, alter justificatns est; unus habuit poenam

suam et liic et in futurum alteri autem dixit Dominus ;

« Amcn dico libi , hodie mecum eris in paradiso *

: » et

tamen illi, qui venerant, Domini ossa non fregerunt, la-

tronum autem fregerunt'* sic fracta sunt latronis ossa qui :

Hasphemavit, quomodo latronis qui credidit. Ubi est

ergo quod diclum est, « Dominus custodit omnia ossa eo-
)) rum unum ex his non conteretur? » Ecce cui dixit
,

« llodie mecum oris in par.-uhso, » non potuit orania ossa

ejus custodirc? Respondct tihl Dominus imo cusiodivi :

5

nam firmamentum fideiipsius frangi non potuit ilhs icti-

bus ,
quibus crura sunt fracta.
XXV.
Mors peccatorum pcssima^. » Attendite fra-
« ,

tres, proptcrilla quse dicebamus. Vere magnus Dominus,

et miceri.cordia ejus, vcre qui nobis dedit manducare cor"
pus suum in quo tanta perpessusest, et sanguinem bibere.
Quomodo respicit mala cogitantes etdicentes IJle male , :

mortuus est, a bestiis consumptus cst non eratille jus- :

tus ideo male periit nam non periret^? Ergo ille justus
, ;

est ,
qui in dcimo sua et in lecto suo moritur? Hoc est
ergo , inquis ,
quod miror ,
quia novi peccata et scelera
ipsius, et bene mortuus est, in domo sua , intra limina
sua , matura
nulla pcregrinationis injuria , nulla vel in
aetatc.Audi « Mors peccatorum pessima. » Quae tibi vi-
:

detur bona mors pessima est, si intus videas. Vides foris

,

jaccntcm in lccto, numquid vides intus raptum ad gehen-

nam? Audite , fratres , et ex Evangelio inspicite, quid

> Luc. xxui, 43. — ' Joan. xix, 32. — ^ Psal. xxxiii, 22, — 4 Subaudi
si jiu tus esset.
 ENARKATIO II In"^PSALMUM XXXIII, SEFvM. 11. 543
sitmors peccatorum pessima. Numquid non duo erant in
isto sreculo , dives qui induebatur purpura et bysso , et
epulabatur tjuotidie splendide ^ ; alter pauper qui jacebat
ad januam ejus ulcerosus, et canes veniebant et lingue-
bant ulcera ejus, et desiderabat saturari de micis quae ca-
debant de inensa divilis? Contigit autem mori inopera
illum, (justus erat ille inops ) et auferri ab Angelis in
,

sinum Abrahae. Qiii viderat corpus iibus jacere ad limen

divitis, et non esse qui sepeliret, quanla Ibrte diceret.»^ Sic

moriaiur iile inimicus raeus, et ille qui me persequitur,

sic iiium videam. Execratur corpus sputo ,
putent vul-
nera-, etiiie in sinu Abrahse requiescit. Si Christiani su-
nuis, credamus : si non credimus, fratres, nemo se fin-
gat Christianum. Fides nos perducit. Quomodoilla dixit
Dominus, sic sunt. An vero dicit tibi mathematicus, et
verum est-, dicit Christus, et falsum cst? Quaii autem
morte mortuus est* ilie dives? Quaiis mors esse potuit in
purpura et bysso, quam sumptuosa, quam pomposa ? quae
exetjuige funeris ibi erant? quantis aromatibus sepuitum
est iilud cadaver? Et tamen cum apud inferos tormentis
esset, desideravit ex iiiius contempti pauperis digito instil-

lari aquae guttam ardenti iinguae suae neque impetravit.

,

Discite ergo quid sit , « Mors peccatorum pessima » et :

noiite interrogare stratos pretiosis vestibus lectos , et car-

nem muitis divitiis obvoiutam, lamentationis pompam

exiiibentes,piangentem famiiiam, turbam oliseq^uentium
praecedentera ac sequentem cum corpus effertur, mar- ,

moratas auratasque memorias. Nam si haec interrogatis,

respondent vobis faisum, quodmuitorum non ieviter pec-
catorum, sed omnino sceleratorum mors optima est, qui
sic piangi, sic condiri , sic contegi, sic efferri, sic scpe-
iiri meruerunt. Sed interrogate Evangeiium_, et ostendet
' Luc. XVI, 19-25.
644 t>. AUGUSTINI EPISCOPI
fidei vestr.ie in poenis ardentem animam divitis, quam
nihiladjuverunt omnes honores et obsequia, quae mortuo
corpori ejus viventium vanitas praebuil.
XXYI. Sed cjuia nuilla sunt genera pcccatorum, et non
esse peccatorem dillicile est , aut Ibriassc in hac vita non
possibile, subjecit statim cujus generis peccatorum esset
mors pessima. « Et cjui oderunt justum inquit, delin- ,

» quent K » Quem justum, nisi eum qui judicat impium'^?

Qnem justum nisi Dominum Jesum Christum qui est

, ,

etiam propitiatio peccatorum nostrorum^PQui ergo hunc

oderunt mortem pcssimam habent (juia in peccatis suis
, :

moriuntur, qui per eum Deo nostro non reconcihantur :

« lledimet enim Dominus animas servorum suorum ^. »

Secundum animam cnim intelhgenda est mors aut pessi-

ma aut optima-, non secundum corporum aut contume-
,

lias, aut honores quos homincs vident. « Et non dehn-

» quent omnes qui sperant in eum"'. » Iste est modus

humame justitia3, ut vita mortahs quantumhbet profi-

ciens, quia sine dehcto esse non potest, in hoc non dc-
linquat tlum sperat in eum, in quo est remissio dehcto-
,

rum. Amen.
' Psal. xxxm, 22. — * Hom. iv, 5. — ^ i Joan. 11, 2- — ^ Psal. xxxiu, 23.
— 5 ibiJ.

FINIS TOMl CEMESIiAlI DECIMl-QUARTI.

 .

'\<V%\ XWX^WV^ WV^ VVVi^^V^.VV^f^VVVt^XW^ VWlXVVt A vv^t VW\ VVV\ VVW VWV VVV\ VVV\ V w% w

ANNOTATIOMES.

ANNOTATIONES IN LIB. JOB.

Annotatio (1) pag. 51.

Mendum est in codice Augustini , siquidem'apud lxx

legitur Opovoj , et in Vulgata solii, ubi sic legitur : qui te-
net vidtum solii sui.

Anwotatio (2) pag. 56.

Editi, grciifis, corrupte pro gabis, voce hehraea, quam

quidem lxx retinuerunt Symmaclius vero vertit uTTepv.asva.
:

Vulgata eminentia. Hieronymus de nominibus hebraicis

in Job interpretatur altitudinem confusionis
, alii :

denique ignotum quoddam gemmse genus significare

putant.

AwNOTATio (3) pag. ibid.

Legisse videtur Augustinus, atque pro aquce , sive

aquarum mensuras, quae vera Scripturse lectio est ; nam
Vulgata nostra habet : Qui. . . aquas appendit in men-
sura.

CXiV. .35
 ,,

546 AJNMOTAllOJSES.

Annotatio (4) pag. 79.

In manihus. Circa hoc Augustinus idcirco haerebat

quocl a veteribus constantcr per n scribi solerct vo\ ipsa
composita inmanis ; sicque etiani in antiquis Ubris passim
reperias inmensus^ inbutus, inlatus, inpunis, etc. porro
in graeco lxx habetur i-'. xetpwv.

ANNOTATIONES IN PSALMOS.

Annotatio (5) pag. 159.

Turbatus est ab ira , etc. De hac* parte versiculi 8

consule Enarrationem I in Psal. xxxvi. De altera parte
ejusdem versiculi, vide Enarrationem Psalmicii.

Annotatio (6) pag. 224.

Manichaei nimirum ,
qui in hb. I de Genesi contra Ma-
nichaeos, cap. 3 , et in hb. II, cap. 25_, solem adorare ,

eique genuflectere in libro de moribus Manichaeorum

cap. 8, n. 18. et orationes demum ad solem, quaquaver-
sum circurait ,
per diem fundere narrantur in lib. de hae-
resibus.

Annotatio (7) pag. 225.

Tangit illud quod , versante inter persecutionum pro-

cellas Ecclesia, commissum est traditionis crimen; quod
quidem CalhoJicis caluraniose objectabant Donatistae ,

quando potius majores ipsorura quidam gestis municipali-

bus probabanlur sacros codices et Ecclesiae instrumeiita
 AAJNiOTAXIOAES. 547
persecutoribus tradidisse , uti scribit Augustinus in Epis-
tolanunc ordine lxxvi n. 2 et in cv, n. 2. JJtique os-
, ,

tenderemus, ait, vobis quia potius Hlitraditores fue-

runt, qui CcucHianum (Carthaginensem episcopum) et
socios ejus quasi traditionis crimine damnaverunt.

ANNOTATio (8) pag. 226.

Macariana tempora ,
quibus se a Catholicis diram per-
secutionem passos esse Donatistae querebantur, pertinent
ad annura circiter 348 ,
quo Macarius et Paulus venerunt
in Africam, eo a Constante missi , ut egenorum inopiam
largitionibus levarent, utque schismaticos revocarent ad
unitatem cathohcam. De his Optatus Milev. in lib. III.

Augustinus in Epist. xliv, n, 4, 5, etc.

AKKOTATio (9) pag. 249.

Scilicet in codicibus quibusdam est uimv, Jiliis : m aliis

yfe>', porcis : aut, 'jv.oj-i, porcinis , sive porcina. De eo-

dem versiculo 14 tractat Augustinus in Epistola cxlix ad
Pauhnam, data circiter an. 4l4,ibique n. 5 scribit :

Recensui hrevissimam quamdam ejusdem Psalmi

expositionem, quam jam olim dictaveram. Haec igitur
expositio dictata fuit longe ante annum 414.

AWNOTATio (10) pag. 283.

Hunc ipsum Psalmum xxi exponit Augustinus in Epis-

tola ad Honoratum, quae nunc ordine estcxLix. De versi-
culo 2 agitur in Enarratione Psalmi xxxvii^, item et Psal-
mi xLiii 5 in Preefatione Enarrationis I Psalmi lviii et in
35.
 ,

548 AMMOTATIONES.
Enarratione Psalmi Lxxxvn •, sicut et versiculus 3 tractatur
in Enarratione Psalmi liii.

ANNOTATio (ll) pag. 296.

Non sic in superiore Enarratione , secl juxta Vulgatam

interpretationem legebat : Spes mea ab uberibus, etc.

AKNOTATio (12) pag. 301.

Bagai et Tamui^ade : proecipua fuerunt oppida a

Donatistis occupata.

ANNOTATio (13) pag. 326.

Non commemorat id quocl forte nonnisi post contigitin

Carthaginis collatione, ubi Donatistae sedere cum Catho-
licis noluerunt, dicentes consessum cum impiis prohiberi
hoc Psahno. Quibus responsum fuit ipsos ergo, cjuia simul
ingressi erant, peccasse in iilud : Et cam iniqua geren-
tibus non introibo^ Psahiiumque de ingressu et consessu
spiritah , non de corporah agere monstratum est.

ANNOTATio(14) pag. 331.

Extat ea de re Constantini lex in Theodosiano cochce

lib. XVI, tit. deEpiscopah judicio, data ad Ablavium proe-
fectum Praetorii, cpia sancit imperator, ut sententicu
episcoporum quolibet genereprolata^, inviolatce sem-
per incorruptceque serventur, utque omnes causce quce
vel prcetorio jure vel ciuili tractantur, Episcoporum
sententiis terminatce , perpetuo stabilitatis jure Jir-
mentur.
 ANNOTATIONES. 549

ANNOTATio (15) pag. 351.

Respicit forte ad Pelagii errorem. invectum iii Africam,

anno 411.

ANNOTATio (16) pag. 352.

Romanam rempublicam notat, senescentem veluti ad

deficientem a tempore vastatae Italiae, anno 4o6 , et captae
Urbis anno 410.

ANNOTATio (17) pag. 4o4.

Hinc intelligere estprimum istum, duosque subsequen-

tes in Psalmum xxx tractatus habitos in peregrino loco
fuisse extra Hipponensem Ecclesiam.

ANNOTATio (18) pag. 431.

navTou.i(>.o? , saltator, qui mores et affectus quoslibet gestu

exprimebat. Yidelib. II de Doctrina christiana , cap. 25.

annotAtio (19)pag. 473.

Consule sermonem de Diversis cxv, cap. 5, ubi haec

eoque ex loco uti et ex pro-
ipsa res luculentius refertur, ,

xime subsequenti Enarrationem n. 9, intelliges hos de

Psalmo XXXII tractatus habitos fuisse in Ecclesia ubi
Cypriani Martyris corpus jacebat.
560 ANNOTATIONES.

ANNOTATio (20) pag. 528.

QusestionariiTS idem est atque carnifex. Unde vetus

scholiastes Juvenal. Sat. VI, ad illud : Simt qiics torto-

rihus annua prwstent, annotat vy«/anVi qucestionariis

,

sii^e carnificihus. Et in martyris Marcianae Actis n. 3,

legitur : virginem Deo di-
Iratus judex talihus clictis

catam^ qucestionariarum manihus alapis ccesamj in

ludo gladiatorio jussit includi.
WIA »«,»/» wv» "vvv» wv» wiA <**« xwwvx^ \\x\ «v\ xv\'» \^ \ < ww %».•««« x^vv^ \v»^ V» »» V»

CONCORDANTIA

BIBLTOTHEGiE LATINiE CUM GALLICA.

BIBLIOTHECA LATINA. BIBLIOTHECA GALLICA.

Annotationes in lib. Job. pag.

«VVV^VV^^^VVt/kX^^^Vfc^VVVt^VVM^VVV^VVX^VVV^A/l/X^VVV^^/VV^^VVVlVVX^ V^ I^V

INDEX

TOMI CENTESIMI DECIMI-QUARTI.

ANNOTATIONES IN LIB. JOB.

LIBER UiNUS.

Annotationes in Job. pag. 3

ENARiUTlONES IN PSALIVIOS.

Enarratio in Psalnaum 1. 113

— in Psalnium II. HV
— in Psalmum III. 122
— in Psalmum IV. 132
— in Psalmum V. l^O
— inPsalmumVI. 152
— in Psalmum VII. 164
— in Psalmum VIII. - 184
— in Psalmum IX. 197
— in Psalmuni X. 221
— in Psalmum XI. 232
— in Psalmum XII. 235
— in Psalmum XIII. 237
— in Psalmum XIV. 241
— in Psalmum XV. 243
— inPsalmum XVI. 246
— in Psalaiuni XVII. 250
154 i^uEx.
Enahrat. I. in Psalnium XVIII. pag. 261
— II. in eumdem Psalmum XVIII. 265
— in Psalmum XIX. 277
— in Psalmum XX. 280
— I. inPsalmum XXI. 283
— II. in eumdem Psalmum XXI. 289
— in Psalmum XXII. 308
— in Psalmum XXIII. 309
— inPsalmum XXIV. 312
— 1. in Psalmum XXV, 317
— U< in eumdem Psalmum XXV. 319
— I. in Psalmum XXVI. 333
— II. in eumdem Psalmum XXVI. 337
— in Psalmum XXVII. 357
— in Psalmum XXVIII. 359
— I. in Psalmum XXIX. 362
— II in eumdem Psalmum XXIX , Sermo ad populum. 365
— 1. in Psalmum XXX. 382
— 11. in eumdem Psalmum XXX , Seimo I. De principio Psalnii. 388
— 111. in eumdem Psalmum XXX , Sermo II. De medio Psalmi. 404
— IV. in eumdem Psalmum XXX, Sermo III. De fine Psalmi. 419
— I. inPsalmumXXXI. 433
— u. in eumdem Psalmum XXXI , Sermo ad plebem. 448
— I. in Psalmura XXXII. 465
— 11. in eumdem Psalmum XXXII, Sermo I. De prima parte
Psalmi. 469
— 111. in eumdem Psalmum XXXII , Sermo II. De altera parte
Psalmi. 477
— I. in Psalmum XXXIII , Sermo I. De titulo Psalmi. 507
— II. in euradem Psalmum XXXIII , Serrao II. De Psalmo. 519
Annotationes. 545
concordantia. 551

EXPLfCIT INDEX.

V
BINDING SECT. AKK 8 lybU

PLEASE DO NOT REMOVE

CARDS OR SUPS FROM THIS POCKET

UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY

BR Augustinus, Aurelius, Saint,

65 Bp. of Hippo
A5 cOpera omnia:]
1835
t.7