® .-.

-,
5ti
^~l(.

COLLECTIO
SELECTA

SS. ECCLESIiE PATRUM,

GXVI.

-;
— ®§
(l <

PATRES QUINTI ECCLESI^ S^CULI.

S. AUGUSTIISUS,
IX.
 PROSTAT INSUPER VEXALE
MONTIS PESSULANI,
Apld VIRENQUE, eibliopolam;

PARISnS,

Apud BIBLIOPOLAM, cui nomen gallice;

SOCIETE POUR LA PUBLICATIOX DES BONS LIVUKS,

Rue des Saints-Peres , n° id.

S.-CLOI>OALDI, E TYPOGR.^PHEO r.ELlN-M\NI>AR.

 COLLECTIO
SELECTA

SS. ECCLESI^ PATRUM,

COMPLECTENS

EXQUISITISSIMA OPERA
TUM DOGMATICA ET MORALIA, TUM APOLOGETICA ET ORATORIA;

ACCDRANTIBVS

D. A. B. CAILLAU,
CANONICO NONOBAKIO CESOMAWENSI ET CADOBCBKSJ,

NONNULLISQUE CLERI GALLICANI PRESBYTERIS,

UNA CUM

D. M. N. S. GUILLON,
EPISCOPO MAF.OCUIEKSI , IN FACILTATE THEOLOGl.E PARISIENSI ELOQLENTIvE SACP,«
PROFESSORE, AUCTORE LIBRl CUI TITULUS GALLICE :

BIBLIO THEQUE CHOISIE DES PtRES GRE CSET LA TL\S.

OPUS REGI DICATUM.

TOMUS CENTESIMUS DECIMUS-SEXTUS.

^^n^-

PARISIIS,
APUD PARENT-DESBARRES, EDITOREM,
VIA YULGO DIGTA DE SEINE, 48.

M. DCCC. XXXVL
 '^rr^t
6i<

i
 r--! f9

Opera oo-ivvso

SANCTI AURELII

AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

OPERUM
PAUS III.

P EU A EXEGE 1 1 CA

ENARRATIONES IN PSALMOS.

CXV!.
 •^^
O^^ieA
S. AUR. AUGUSTINI
HJPPONENSIS KPISCOPI

ENARRATIONES
IN

PSALMOS.
V% W\\V-t;V\VVV\V VVk wv\ w\\vwvwv\wvvvvv\ vvwww vw\ vw\ vvv\ vw* ww vvw ww

ENARRATiO
IN PSALMUM LVI.

Sermo ad plebera.

I. AxjDivnius in Evangelio modo, fratres ^ ,

quantum nos
diligat Dominus et Salvator noster Jesus Christus, Deus
apud Patrem , homo apud nos, ex nobis ipsis, jam circa
dexteram Patris , audistis quantum nos diligat. Nam suse
charitatis mensuram, etipse dixit, etnobis indixit, man-
datum suum dicens esse, ut nos invicem dihgamus -. Et
ne qucereremus dubitantes et sestuantes quantum nos ,

debeamusinvicem diligere, quantaque illa sit quae Deo

placet charitatis perfecta mensura ( Ea enim perfecta esl,
,

qua major esse non potest expressit ipse

: )docuit et , ,

• Vidc D. Guillon, tom. xni ,

pag. 524-526. — ' Joan. xiii, 34.
4 S. AUGUSTl.VI EPiscon

ait: « IMajorem liac cliaritatcm nemo hal)Ct, qnam iit aui-

)) mam suam quis ponat pro amicis suis^ » Fecit jpsc
quod docuit, tcccrunt Apostoli quod ab illo didicciunt
et nobis faciendum praedicaverunt. Faciamus ct nos 5
quia
ctsi non sumus quod illc sccundum id quod creavit nos,
quod illc tamcn sumus secundum id quod lactus est prop-
ter nos. Et si solus fecisset , forte nemo nostrum debcret
audere imitari ^ ita enim ille bomo erat , ut et Deus esset
sed in eo quod bomo erat, imitati sunt servi Dominum
et discipuli Magistrum 5 et fecerunt qui nos prsecesserunt
in familia ipsius ,
patres quidem nostri , sed tamen con-
servi nostri : ncc[ue iniperaret boc Deus ut faceremus , si

impossibilc judicaret , ut boc ab bomine fieret. Sed con-

siderans infirmitatem tuam, deficis sub praecepto ? Con-
fortare in exemplo. Sed etiam exemplum acl te multum
est? adest illc qui prsebuit cxemplum, ut prnebcat ct au-
xilium. Audiamus ergo in isto Psahno opportune namque
:

accidit, et illo procurante , nt ei consonaret Evangelium ,

commendans nobis dilectionemCbristi qui animam suam ,

posuit pro nobis ut ct nos animam nostram pro fratribus

,

ponamus'-. Concordavit et consonuit buic Psalmo , ut

videamus quomodo Dominus noster animam suam ipso
posuit pro nobis. Psahuus enim iste passionem ipsius can-
tat. Et quoniam totus Cbristus caput est et corpus, quod

bene vos esse non dubito caput estipse Salvator noster, :

passus sul) Pontio PiLato qui nunc posteaquam rcsurre- ,

xit a mortuis sedet ad dexteram Patris ^

, corpus autem :

ejus est Ecciesia non ista aut iila sed toto orbe difFusa
"*
; , ,

nec ea qune nunc est in bominibus qui praesentem vitam

agunt,sed ad eam pertinentibus etiam bis cpii fuerunt
antenos, et his qui futuri sunt post nos usque in finem
I
Joan. XY, 12. — = I Joaii ui , iG. — * Malili. avvii, v,8, et M;uc.
XVI, 19. — '1 L;ilil"^. ij 'ij.
 ENAnRATIO IN PSALMIM LVI. 5
srecull. Tota enim Ecclesia constans ex omnibus fidelibus,
quia fideles omnes membra suntChristi, babetillud caput
positum in coelis quod gulicrnat corpus suum : ctsi sepa-
ratamest visione, sed annectiturcharitate. Quia crgototus
Christus crq:)ut est et corpus ejus^ propterea in omni-
bus Psahuis audiamus voccs capitis ut audiamus
sic ,

et voces corporis. Nohiit cnim loqui separatim quia no- ,

luit esse separatus, dicens « Ecce cgo vobiscum sum :

)) usf{ue ad consummatioiicm snecuh^ » Si nobiscum est,

loquitur in nobis, loquitur de noj^is , loquitur per nos;
quia et nosloquimur in illo ; et ideo verum loquimur, quia
in iilo loquimur. Nam quando in nobis et ex nobis loqui
voluerimus, in mendacio remanebimus.
II. Ouia crgo passionem Domini cantat iste Psalmusj
vide quem titulum habeat : « Infiiicm. « Einis Christus
est". Quare dictus est.finis? Non qui consumat, sed qui
consummct. Consumere cnim perdere est consummare, ,
:

perficere. Finitum enim quidquid dicimus a fine dici- ,

mus. Sed aliter dicimus Finitus est panis aliter dici-:

5

raus Finita cst tunica finitus est panis, qui manducaba-

: ;

tur 5 finita est tunica , cjuse texebatur : panis ergo finitus

cst ut consumeretur , tunica finita est ut perficeretur.
Finis ergo propositi nostriChristus estquia •
quantumlibet
conemur , in illo perficimur , et al) illo perficimur , et
hffic est perfectio nostra, ad illum pervenire cum ad : si,

illum perveneris, ultra non quGeris, finis tuus est. Quomodo

enim finis vite tuae locus est quo tendis ,
quo cum pervene-
ris, jam manebis : sic finis studii tui, propositi tui , cona-
tus tui , intentionis tuae , iile est ad quem tendis , ad quera
cum perveneris, ultra non desiderabis, quia raelius nihil
habebis. Ipse ergo et exemplum nobis vivendi proposuit
in hac vita , et praemium viveiidi dabit in futura vita.
6 S. AtlGUSTINI EPISCOPI

III. (( In finem , ne corrumpas ipsi David in tituli ins-

)) criptionera, cum fugereta facie Saiil in speluncam*. )>

IJ.ef"erentes nos ad sanctam Scripturam, invenimus qui-

dem sanctum David illum regem Israel, ex quo etiam no-
men accepit Psalterium Davidicum, persecutorem passum
faisse Saiilem regem ipsius populi- : sicut multi vestrum
noverunt ,
qui Scripturas vel attigerunt vel audierunt.
Habuit ergo persecutorem Saiilem rex David : etcura esset
ille mitissimus , ille ferocissimus •, ille lenis , ille invidus :

ille padens , ille crudelis 5 ille beneficus , ille ingra-

tus : pertulit eum tanta lenitate , ut cum eum accepis-
set inmanus non illum attigisset non
, , I?esisset. Accepit
enim a Domino Deo potestatem ut si , vellet , occide-
ret Salilem ipse David et elegit parcere quam occide- :

re. Ille autem nec tali beneficio victus est ut desineret ,

persequi. Invenimus ergo illotempore, quando Saiil Da-

vid persequebatur, regem futurura et praedestinatum rex
jam reprobatus quod fugerit a facie Saiii in speluncam
,

ipse David. Quid ergo boc ad Cbristum? Si omnia quse

tunc agebantur, figurse erant futurorum , invenimus ibi

Christura , multo maxime. Nam illud

et ISe corrumpas , ((

)) in liluli inscriptionem non video quomodo pertineat, ))

ad illum David. Non enim aiicjuis titulus inscriptus erat

ipsi David, quem voluit corrumpere SaiU. Videmus au-

tera in passione Domini scriptum fuisse titulura a Rex ,

)) Judaeorura^ : » ut ilie titulus exprobraret frontem ipso-

rum ,
quod a rege suo manus non abstinuerunt^ In iljis

enim SaiU erat, in Cbristo David erat. Cbristus enim,

sicut dicit apostobcum Evangelium est, quod novimus, ,

quod confitemur, ExsemineDavidsecundum carnem^ (( : )>

nam secundum Divinitatem supra David, supra omnes ho-

' Psal. Lvi, I. — » I Reg. xxiv. i-^. — ^ Mattli. xxvii, a^. — ^ Joan.
XIX, 19. — •''Roni. T, 3, et Jlntth. i, i.
 ENARRATIO IN PSALMVM lvi. 7

mines , supra ccelum et terram , supra Angelos , supra

omnia visibilia et invisibiiia^ « Quia omnia peripsum facta
» sunt, et sine ipso factum est nihiP : » dignatus tamen
homo fieri ex semine David ad nos venit ^
quia de tribu
David natus unde virgo Maria quae peperit Christum ^.
est,

Inscriptus itaque titulus ille est « Rex Judseorum. » Saiil, ,

ut diximus, populusJudaeorum erat, David Ghristuserat

titulus ibi « Rex Judaeorum. » Indignati sunt Judaei
,

quia inscriptus erat titulus « Rex Judseorum^ » puduit , :

illos habere regem quem crucifigcre potuerunt. Non enim

viderunt quia ipsa crux, in qua eum fixerunt, futura

erat in frontibus regum. Cum ergo indignarentur ex illo
titulo , audiunt Pilatum judicem cui obtulerant occiden- ,

dum Christum 5 et dixerunt ad eum : « NoH scribere sic :

)) Rex Judaeorum sed ^ scribe quia ipse dixit se regem esse

))Judaeorum. Et quia jam cantatum erat per Spiritum
)>

sanctum « In finem ne ccrrumpas in tituli inscriptio-

, ,

)) nem; )> respondit eis Pilatus , « Quod scripi, scripi* : »

quid mihi suggeritis falsitatem? Ego non corrumpo veri-

tatem.
IV. Audivimus ergo quid sibi velit
«Ne corrumpas in ti- :

» tuli inscriptionem » Quid ergo est « Cum fugeret a facie

. :

» Saiil in speluncam ? » Quod quidem et Davidille fecit ^

sed quia inillo non invenimustituli inscriptionem, in hoc

inveniamus fugam in speluncam'^. Figurabat enim ahquid
illa spelunca qua se texit David. Quare autem se texit?
,

Ut occultaretur, et non inveniretur. Quid est contegi spe-

lunca.^ Contegi terra. Qui enim fugit in speluncam terra ,

contegitur, ne videatur. Portal)at autem terram Jesus ,

carnem quam acceperat de terra ; et in ea se occultabat

ne a Judacis inveniretur Deus. « Si enim cognovissent
' Joan. 1, 3. — 2 Luc. i, 27, et 11, 4.-3 Joan. xix, 21. — 4 Ibid. 22.
— 5iijj(] — 6 , Reg. \Ki\, 4.
8 S. AUGUSTIM EPISCOPI

>)nunquam Dominum glorire crucifixissent '. » Qnare

ergo Dominum gloriae non invenerunt ? Qui spelunca se
ma-
texerat, id est, carnis infirmitatem oculis objiciebat,
jestalem autem Divinitatis in corporis tegmine, tanquam
terrae abdito contegebat. Illi ergo non cognoscentes

Deum crucifixerunt hominem. Nec mori potuit nisi in

,

homine nec crucifigi potuit nisi in homine quia nec

, 5

teneri posset nisi in homiiie. Opposuit male quaerentibus

terram bene quserentibus vitam. Fugit ergo se-
, servavit
cundum carnem in spcluncam a facie Saiil. Quod si et
hoc veUs accipere, ita Dominum fugisse in speluncam a
facie Saiil ,
quia passus esl •, usque adeo se occultavit Ju-
dpeis, ut et moreretur. Quantumhbet enim saevirent in

eum Judasi, donec moreretur, adhuc putabant eiimposse

liberari, et ostendere ahquo miraculo quod Fihus Dei
esset. Hocpraedictum erat in hbro Sapientiae uMortetur- :

» pissima condemnemus illum erit enim respectus ilh ex :

)) sermonibus ilhus. Si enim vcre Fihus Deiest. suscipiet

)) illum , et hberabit illum de manibus contrariorum '-.

»

Quia ergo crucifigebatur, et non hljerabatur, crediderunt

illum non esseFihum Dei. Propterea insultantes pendenti
in hgno , et caput agitantes , dicebant ilh : « Si Filius Dei
)) es, descende de cruce. Ahos salvos fecit, se ipsum
» salvare nonpotest^. » Ista dicentes, sicut est in ipso

hbro Sapienti8e «Haec cogitaveruntet erraverunt_, cxcre-

:

» cavit enim ilios mahtia eorum^. » Quid enim magnum

erat de cruce descendere, cui facile fuit de sepulcro re-

surgere? Sed c[uare usque admortem voluit esse patiens ?
Ut fugeret a facie Saiil in speluncam. Etenim spelunca,
inferior pars terra^ potest accipi. Et certe quod manifes-
tum est- et certum omnibus, corpus ejus in monumento
• I Gor. u. 8 — a Sap. 11, iS-20. — 3 Maftii. wvu, \o et ^,-2. — 4 Sap.
11, ai.
 ENAr>r>ATIO IN PSALMUM LVI. 9
positum cst, quoderat excisum in petra. Hoc ergo monu-
nientura spelunca erat : illuc fugit a facie Saiil, Tandiu
enim persecuti sunt ilium Judoei ,
quoadusque poneretur
Unde probaraus quod tandiu illum perscculi
in spelunca.
sunt, quousque ibi poneretur? Etiam mortuum in cruce
pendentemlanceavulneraverunt ^ Atubiinvolutus curato
funere positus est in spelunca ,
jam niliil liabuerunt quod
carni facerent. Resurrexit ergo Dominus ex illa spelunca
illaesus , incorruptus ,
quo fugerat a facie Saiil ; occultans
se impiis, quos praefigurabat Saiil 5 ostendens se autem
membris suis. Nam a membris ejus
resurgentis membra
palpata sunt : memljra enim ejus Apostoli tetigerunt re-
surgentem, et crediderunt - •, et ecce nihil profuit perse-
cutio Saiilis. Audiamus ergo jamPsalmum quiadetilulo ,

cjus salis locuti sumus, quantum Dominus donare digna-

tus est.
V. « Miserere mei , Deus miserere mei
,
,
quoniam in te
» confiditanima mea^. » Cbristus inpassioncdicit : « ]\li-

» serere mei,Deus. » Deo Deus dicit « Miserere mei. » :

Qui cum Patre raiseretur tui in tc clamat « Miserere , :

» mei. » Etenim quod de illo clamat « Miserere mei » : ,

tuum est a te hoc acccpit

: propter te lilierandum carne ,

industusest. Caro ipsa clamat : « Miserere mei, Deus, mi-

» serere mei : » homo
et caro. Totum enim ipse , anima
hominem suscepit Verbum, ettolus homo factusest Ver-
bum. Ne ideo putetur non ibi fuisse animam quia Evaii- ,

gelista ita dicit « Verbum caro factura est, et habitavit

:

» innobis^.Etenim dicitur caro honio, sicut alio loco

»

dicit Scriptura« Et videbit omnis caro salutare Dei

: » ^*.

Numquid caro sola videbit, ctanima ibi non erilPIterum

dicit ipse Dorainus de horainiljus : « Sicut dedisti ei potes-
' Joan. xis, 34. — ^ Luc. x\iv, Sg. — 3 p^;,). i.vr, 2. — i Joan. 1, i^.
— 5 I.sa'i \i., 5, (.4 I.uc. ui, G.
10 S. AUGXJSTINI EPISCOPI

» tatem omnis carnis ^ » Numquid in solam carnem acce-

perat potestatem , et non maxime in animas ,
quas primi-
tus liberabat? Ergo ibi erat anima, ibi erat caro, ibi totus

homo j homo cum Yerbo et Yerbum cum ho-

et totus ,

mine , et homo et Yerbum unus homo et Yerbum et ,

homo unusDeus. Dicat ergo : « Misercre mei, Deus, mise-

» Nonexpavescamus voces petentis misericor-
rere mei. »

diam et exhibentis. Ideo enim petit , quia exhibet adhoc :

enim homo quia misericors non ut conditionis necessi-

, ^

tate nasceretur, sed ut nos deconditionenecessitatis hbe-

raret. « Miserere mei, Deus, misereremeij quoniaminte
» confidit anima mea. » Audis magistrum orantem, disce
orare. Ad hoc enini oravit, ut doceret orare : quia ad hoc
passus est , ut doceret pati 5 ad hoc resurrexit , ut doceret
sperare resurrectionem.
YI. « Et in umbra alarum tuarum sperabo, donec tran-
» seat iniquitas'-. » Hoc plane jam totus Christus dicit :

hic est et vox nostra. Non enim jam transiit iniquitas

adhuc fervet iniquitas. Etinfnie dixit ipseDominus abun-
dantiam futuraminiquitatis « Et quoniam abundabit ini- :

» quitas, refrigescet charitas multorum^ qui autem per-

» severaverit usque in finem hic salyus erit^. » Quis ,

autem perseverabit usque In fniem, quoadusque transeat

iniquitas ? Qui fuerit in Christi corpore, qui fueritinmem-
bris Ghristi , eta capite didicerit patientiam perseverandi.
Transis tu, etecce transierunt tentationes tuse ; etisin aliam
vitam inquam ierunt Sancti, si sanctus fueris. Inaham ie-
runtMartyres : si martyr fueris, is et tuinahamvitam. Num-
quid quia tu transistihinc, propterea jam transiit iniquitas?
Nascuntur ahi iniqui. Quomodo ergo ahi iniqui moriuntur,
etaliinascuntur: sic ahijustieunt^ et ahinascuntur. Usque
in finem ssecuU nec iniquitas deerit premens, necjustitia pa-
' .Toan. XVII, 2. — ' Psal. lvi, 2. — ' Matth. xxiv, 12.
 enArratio in psalmum lvi. 11

tiens. umbra alarum tuarum sperabo, donec tran-

«Et in
» seat iniquitas » id est, tu proteges me, et ut ab aestu
:

iniquitatis non arescam tu umbraculum praebebis mihi. ,

VII. « Clamabo ad Deura altissimum ^ » Si altissimus

est quomodo audit te clamantem ? Nata est experimento
,

fiducia«Deum, inquit, qui benefecit mihi. » Si ante-

:

quam eum quaererem benefecit mihi, clamantem me non ,

exaudiet Bene enim nobis fecit Dominus Deus mittendo

?

nobis Salvatorem nostrum Jesum Christum ut moreretur ,

propter delicta nostra , et resurgeret propter justificatio-

nem nostram -. Pro quahbus mori voluit Fihum suum?
Pro impiis. Impii autem non quaerebant Deum , et quae-
siti sunt a Deo. Sic est ergo ille altissimus , ut non sit ab
illo longe miseria nostra et gemitus nostcr : quia prope
est Dominus liis qui obfcriverunt cor ^. « Clamabo ad Deum
» altissimum , Deum qui benefecitmihi. »

YIII. « Misit de coelo , et salvum fccit me^. » Jam

homo ipse, jam caro ipsa, jam Filius Dei, secundum nos-
tram participationem manifestum est, quia salvatus est
et misit de coelo Pater , el salvavit eum ; raisit de coelo
et resuscitavit eum : sed ut noveritis quia et ipse Dominus
se resuscitavit ; utrumque positum est in Scriptura ,
quia
et Pater illum resuscitavit , et quia ipse se resuscitavit.
Audite quia Pater ilium resuscitavit : Apostolus dicit :

« Factus est , inquit , obediens usque ad mortem , mor-

» tem autem crucis propter quod et Deus eum exalta-
:

» vit, etdonavit ei nomen quod est super omne noraen^.

Audistis Patrera resuscitantem et exultantem Filium ^ au-
dite quia et ipse carnem suam resuscitavit. In figura tem-
pli dicit ad Judaeos : u Solvite teraplum hoc, et in triduo
» suscitabo iliud. » Evanoelista autem exDOsuit nobis
' Psal. XVI, 3. — 2 Rom. iv, 20. — ^ Psal. xsxin, 19. — 4 Id. lvi, 4-

— 5 Pliilip. 11,
8, 9.
12 S. ALGUSTINI EPISCOPI
quid diceret : « lloc autem , inquit , dicehat de templo
» corporis sui^ » Modo ergo ex persona precantis , ex
pcrsona hominis, ex persona carnis dicit : «3[isit de ccelo^

)) et me. »
salvum fecit

IX. « Dedit in opprohrium conculcantes me. » Qui

illum conculcaverunt, qui mortuo insuhaverunt, qiii tan-
quam hominem crucifixcrunt quia Deum non intellexe- ,

runt, dedit eos in opprohrium. Videte si non eL-t factum.

Non futurum crcdimns, sed completum agnoscimus. Sae-
viernnt Judaei inChristum, super])ierunt in ChrisLum :

uhi? In civitate Jcrusalem. Uhi enim regnahant, ihi tu-

mehant , ihi cervices erexerunt. Post passionem Domini

eradieati inde snnt-, et perdidernnt rcgnum, in quo regem
Christum agnoscere noluerunt. Quemadmodum dati sunt
in opprohrium, videte : dispersi sunt per omnes gentes,
nusquam hahentes stahihtatem, nusquam certam sedem.
Propterea antem adhuc Juda?i sunt,ut Lihrosnoslrospor-
tent ad confnsionem suam. Quando enim volumus osten-
dere prophetatum Christum proferimus Paganis istas ,

Littcras. Et ne forte dicant duri ad fidem quia nos iJlas

Ghristiani composuimus, ut cum Evangeho quod praedi-
camus fmxerimus Prophetas, per quos praedictum videre-
tur quod praedicamus hinc eos convincimus, quia omnes
^

ipsaeLitterae quihusChristus prophetatus est, apnd Judreos

sunt, omnes ipsas Litteras hahent Judaei. Proferimus Co-
dices ah inimicis, ut confundamus ahos inimicos. In quaU
ergo opprohrio sunt Jucl?ei?Codicem portat Judreus, unde
credat Christianns. Lihrarii nostri facti sunt, quomodo
solent servi post dominos codices ferre , ut illi portando
deficiant , ilhi legendo profieiant. In tale opprohrium dati
sunt Judffii : ct impletum est quod tanto ante praedictum
est : « Dedit in opprohrium conculcantes me. )) Quale au-
' .Tonn, 11, ii) ([ 2r.
 ENARUATIO 1N rsALMU.AI LVI. 13
lem opprobrium hunc versum legant et
est, fratrcs , ut ,

ipsi cGCci attcndant ad speculnm suum? Sic enim ajipa-

rent Judsei de Scriptura sancta quara portant ,
quomodo
apparet facies caeci de speculo : ab aliis videtur , ab ipso
non videtur. « Dedit in opprobrium conculcantes me. »

X. Qua3rebas forte cum diceret : « Misit de coelo , et

)) salvum me fecit : )) Quid misit de coclo ? quem misit de
coelo? Angelum misit, ut salvum faceret Christum, et
per servum salvus Dominus? Omnes enim Angeh crea-
fit

tura serviens Christo est. Ad obsequium mitti potuerunt

Angeli, ad servitium mitti potuerunt, non ad adjutorium
sicut scriptum est, quod Angeli minisLrabant ei^, non tan-
quam misericordes indigenti, sed tanquam subjecli omni-
potenti. Quid ergo « Misit de coelo, ct salvum fecit me? •»

Modo audimus in aJio versu quid dc coelo miserit. « Mi-

)) sit de coelo misericordiam suam et veritatem suam. ))

Ad quam rem? « Et eruit animam meam de medio catu-

» lorum leonum. Misit , inquit, de coeio misericordiam
» suara et veritatem suam ^ : )) et ipse Christus ait : «Ego
» sum veritas^. )) Missa est ergo veritas, ut erueret ani-
mara meara hinc de medio catulorum leonum missa est •,

misericordia. Ipsum Ghristum invenimus et miscricor-

diara et veritatem misericordiam nobis compatientcm
•,
,

et veritatem nobis retribuentem. Hoc est ergo quod

paulo ante dixi quia et ipse se resuscitavit ? Si enim
,

veritas resuscitavit Christum, et si veritas animam Christi

eruit de medio catulorum leonum ut misericors fuit 5

mori pro nobis , ita vcrax fuit resurgere ad justifican-

dos nos. Dixerat enim se resurrecturum , et veritas men-
tiri non potuit, et quia veritas et verax, propterea cica-
trices veras ostendit ,
quia vera vuhiera pertuht. Has
cicatrices tenuerunt Discipuh ,
palpaverunt , manifesla-
' iMaiUi. IV, i". — ^ V a] Lv, i,
5. — 3 Jonn. xiv, (>.
14 s. ArausTiM episcopi

verunt sibi : cxclaraavit qui raisit digitos in compunctum

latus , et ait : « Dominus meus et Deus raeus ^ » Miscri-
cordia pro illo mortuus erat , et veritate ad illum resur-
rexerat. « Misit de coelo raisericordiam suam et veritatem
)) suam : et eruit animara meam de medio catulorum leo-
» num. Qui sunt catuli leonum ? Populus ille minutus,
))

male deceptus male seductus a principibus Judseorum , :

ut illi leones, illi catuli leonum. Omnes fremuerunt, ora-

nes occiderunt. Audituri enira suraus hic et caedera ipso-
rum modo , in consequentibus versibus Psalmi hujus.
XI. « Et eruit, inquit, animam meam de raedio catu-
))lorumleonum. ))Quare dicis,«Et eruitanimam meam?»
Quid enim passus eras, ut erueretur anima tua ? « Dorraivi
» conturbatus. )) Expressit CbrisLus mortem suam. Certe
de illo David legimus quod f ugerit in speluncara non - ,

tamen quia dormivit in spelunca. Alius David est in spe-

lunca , alius David est qui dicit : « Dorraivi conturbatus. )>

Videraus perturbationera ipsius non illo turbato sed 5 ,

illis turbantibus. Turbatura se enim dixit, secundum opi-

nionera frementiura non secundum credentis conscien- ,

tiam. Putaverunt se iili turbasse, putaverunt vicisse : ille

autem dormivit conturbatus. Tara placatus erat iste tur-

batus ut quando vellet dormiret. Nerao dorrait turba-
, ,

tus omnes qui perturbantur, aut a somno excitantur, aut

:

in somnum vergi non permittuntur. Ille autem turbatus

est , et dormivit. IMagna humilitas perturbati magna po- ,

testas dormientis. De qua potestate veniebat quod dormi-

vit ? De qua ipse dicit : « Potestatem habeo ponendi ani-
)) raam raeara, et potestatera habeo sumendi eam nemo :

)) tollit eam a me- sed ego eara pono, et iterum sumo

)) eam^. )) Turbavorunt ilh , et dorraivit ipse. « Cujus
' Joan. XX, 28. — ^ I Rcg. xsiv, 4- — ^ Joan. x, i8.
 ENA.nRATIO m PSALMUM LVI. 15
))typum gereliat Adam quaiido imraisit ei Deus sopo- ,

» rem ut de latere conjugem faceret^ Num enim non )>

poterat uxorem facere primo homini etiam de latere vigi-

lantis? aut propterea voluit eum dormire, ne sentiret cum
sibi costa detraheretur? Postremo ,
quis ita dormit , ut
osse sibi convulso non expergiscatur? Qui potuit sine do-
lore auferre costam dormienti ,
potuit et vigilanti. Sed
quare voluit dormienti facere? Quia dormienti Christo in
cruce facta est conjux de latere. Percussum est enim latus
pendentis de lancea"^, et profluxerunt Ecclesiae Sacramenta.
« Dormivi , inquit , conturbatus. )) Et in aho Psalmo
manifestat hoc, ubi ait : « Ego dormivi, et somnum cepi^.))

Ibi expressit potestatem suam. Poterat et iUic dicere :

« Dormivi , )) sicut dixit hic. Quid est autem , (c Ego

» dormivi ? » Id est ,
quia volui , dormivi. Non illi me in
somnum nolentem compulerunt ^ sed mea voluntate ego
dormivi secundum illud « Potestatem habeo ponendi
, :

» animam meam, et potestatem habeo iterum sumendi

» eam *. » Propterea ibi sequitur, et dicit « Ego dormivi, :

» et somnum cepi et exurrexi, quoniam Dominus susci-

,

» piet me^. »
« Dormivi conturbatus
XII. Unde turbrtus? quibus : ))

turbantibus? Videamus quomodo inurat malam conscien-

tiam Judaeis volentibus excusare se ab interfectione Do-
,

mini. Nam propterea eum, sicut loquitur Evangehum,

judici tradiderunt, ne ipsi eum occidisse viderentur. Cum
enimdixisseteisjudex tunc Pilatus: « Accipite eum vos, et
.» secundum legem vestram judicate eum : responderunt
» Nobis non hcet interficere quemquam^. Interficere non
))

licet, tradere interficiendum hcet? Quis autem occidit?Qui

audito claraore cessit, an qui clamando ut occideretur ex-

Cifn. n, 21. — ^ Joan xix, 34 — ^ Psal. iii , 6. — 4 Joan. \. i8. —

^ Psal. 111, 6. — ''
Joan. wni, 3i.
IG S. AUGUSTIKl EPISCOPI
lorsit? IpseDominus dicattcstimoniuma qnibiis occisus est,
iilrum ab illo Pilato ,
qui nolens cum occiJit : unde eliam
eum flagellavit, et veste ignominiosa induit, et flagellatum
ad eorum oculos produxit^, ut saltem poena flagellorum ejus
satiati eum occidi non extorquerent. Propterea etiam cum
videret eos perseverare, sicut legimus lavit manus suas, ,

et dixit : « Innocens ego sum a sanguine justi hujus'^. »

Yideris uirum iUeinnocens, qui vel cessit clamantibus :

multo magis tanien ifli nocentes qui clamando eum oc- ,

cidere voluerunt. Sed nos interrogemus et audiamus Do-

minum, quibus tribuat mortem suam, quia dixit « Dor- :

» mivi Lurbatus.))Intcrrogemuseum, et dicamus Quoniam :

dormisti turbatus ,
qui te persecuti sunt? Qui te occide-
runt? Numquid forte Pilatus, qui militibus dedit in ligno
suspendendum , clavis transfigendum? Audite cpii : « Filii

» liominum. )) Ilios utique dicit, quos persccutores passus

est. Sed quomodo ipsi occiderunt^ qui ferrum non fere-
bant? Qui gladium non strinxerunt, qui impetum in euni
non fecerunt ad occidendum, unde occiderunt ? « Dentes
))eorum arma etsagitt3e,etlingua eorum gladius aculus. ))

Noli atlendere inermes manus sed os armatum inde gla- , :

dius processit, quo Christus occideretur- quomodo et de

orc Christi, unde et Judaei occiderentur. Habct enim ille
gladiuui bis acutum ^, et resurgens percussit eos, et divisit
ab eis quos iaceret fideles suos. Ifli malum gladium , iile

bonum : ilh sagittas malas, ilie bonas. Nam habet et ipse

sagittas bonas , verbabona, unde sagittat cor fidele, ut
ametur. Ergo alioe istorum sagittae^ ct alius istorum gla-
dius. «Filii hominum dentes corum armaetsagittcc, etlin-
)) gua eorum macha^ra acuta. Lingua filiorum hominum
)>

machsera acuta, et dcntes corum arma ct sagittac. Quando

' Joaii. \ix, e! seqi. — « Maiili. xxvii, '^i. — ' .\.:.tc. i. iG.
 EJSAURATIO 1N PSAL31LM LVI. 17
crgo percusserunt , nisi quando clamavcjunt: «Grucifige,
)) crucifige ^ ? »

XIII. Et quid tibi fecerunt, o Domine? Exultet hic

Propheta. Superius enim omnes illos versus Dominus lo-
quebatur Propheta quidem, sed ex persona Domini, quia
:

in Propheta Dominus. Et quando loquitur ex persona sua

Piophcta , ipse Dominus loquitur per eum , qui ei dictat
veritatem quam loquatur. ]\lodo ergo ex persoiia Prophe-
tae , audite, fratres mei. Yidit Dominum in Spiritu iste
Propheta humihatum, csesum, flagellatum, colaphis per-
cussum expalmatum manibus spulis iilitum sj)inis co-
, , ,

ronatum hgno suspensum illos ssevientes illum tole-

, : ,

rantem illos exultantes, illum quasi victum vidit in

5

Spiritu et post illam jam omnem humihationem

: et il- ,

lorum furorem resurrexisse eum et illa omnia quae fe-

, ,

cerant Judoei ssevientes facta esse inania; etelatusgaudio,

tanquam videret fieri : « Exaltare , inquit , super coelos
)) Deus^. )) Homoin cruce, et super coelos Deus. Rema-
ncant in terra saevientes , tu in coelo esto judicans. Ubi
sunt qui furebant? ubi suntdentes eorum arma etsagittae?
ISonne sagiltae iniantium factoe sunt plagse eorum. Aho
enim loco Psalmus hoc dicit, voleiis eos ostendere inaniter
saevisse , ct inaniter in furias praecipilatos esse : quoniani
nihil potuerunt facere Christo ad horarn crucifixo , et
postea resurgenti, atque in coelo sedenti : « Sagittse in-

)) fantium fLictoe sunt plagae eorum^. )) Qaomodo infantes

faciunt sibi sagittas? De
autem quae? aut caiinis? Sagittce
quoe vires ? aut qui arcus? aut qui ictus? aut quod vuhius ?
« Exaltare super coelos Deus et super omnem terram ,

))gloria tua. Utquid exaltaris super coelos Deus? Fra-

))

trcs, exaltatum Deum super coelos noii videmus, sed cre-

dimus : super omnem autem terram gloriam ejus non
• Malth. xxvu, 4> ct Joan. xix, 6, — » Psal. lvi, 6. — 3 jj lxiu, 8.

cxvi. 2
18 S. AUGUSTINI EPISCOPI

tanluni credimus, sed etiam videmus. Qualem vero vesa-

niam patiantur haeretici, quseso ut attendads. Illi pra^cisi
a compagine Ecclesiae Gliristi et partem tenentes totum , ,

amittentes, nolunt communicare orbi terrarum, qua dif-

fusa est gloria Ghristi. Nos autem Gatholici in omni terra
sumus, quia omni terrae communicamus quacumque
gloria Christi ditfusa est. Yidemus enim quod tunc can-
tatum est, modo completum. Exaltatus est super cce-
losDeus noster, et super omnem terram gloria ipsius.
haeretica insania? Quod non vides credis mecum , c[Uod
vides negas : credis mecum exaltatum Ghristuni super
quod non videmus^ et negas gioriam ejus super
ccelos
omnemterarm, quod videmus. Exaltare super coelos, »v

» Deus , et super omnem terram gloria tua. »

XIV, Redit ad verba Domini : et ipse Dominus narrare

nobis incipit, tanquam alloquens nos, exultante etiam
Propheta et dicente : aExaltaresuper coelos, Deus, et su-
» per omnem terram gloria tua. » Gonfirmat nos et ipse
tanquam dicens nobis Quid mihi facere potuerunt lih qui me
:

persecuti sunt? Quare autem nos alloquitur? Quia faciunt

et nobis. Sednihil faciunt qui nos simihter fuerint perse-
cuti. Videat enim Gharitas Vestra alloqucntem nos Domi-
num, et exhortantem nos exemplo suo. « Muscipulam
» paraverunt pedibus meis, et incurvaverunt animam
» meam Voluerunt illam quasi de coelo deponere et
'
. » ,

ad inferiora deprimere « Gurvaverunt animam meam : :

» foderunt ante faciem meam foveam et ipsi inciderunt ,

» in eam. » ]Mihi nocuerunt , an sibi? Ecce ille exaltatus

est super coelos Deus , et ecce super omnem terram gloria
ipsius regnum Ghristi videmus ubi est regnum Judaeo-
: ,

rum? Quoniam ergo fecerunt quod facere non debuerunt,

factum est in illos quod pati debuerunt « Ipsi foderunt :

' Psal. LVi, 7.

4a
 ENARRATIO 1N psalmum lvi. 19
)) foveam, etipsi inciderunt in eam'.» Quod enim perse-
cuti sunt Christum , Christo non obfuit , sed ipsis obfuit.

Et nolite putare , fratres , ipsis solis hoc accidisse. Omnis

qui parat foveam fratri suo , necesse est ut ipse incidat in
eam, Intendite, fratres mei , clirislianos oculos habete ,

nolite decipi visibilibus. Forte enim alicui vestrum ,

quia
hoc dixi , subvenit modo aliquis qui voluit fratri suo frau-
dem facere , et voluit ei aliquas insidias machinari , et

machinatus est , et impievit, et c ..idit frater in insidias

ejus, etspoliatus est, aut pressus est, sive carcere, sivc
falso testimonio , sive aliqua nefaria criminatione circum-
ventus : videtur autem iste oppressus, iile oppressisse^ iste
victus, ille vicisse-, etfalsum putaturquod diximus, quo-
niaraquicumque foveam paraverit fratri suo, ipse cadit
in eam. Interrogo vos tanquam Christianos ut sumatis ,

exemplum de his quse jam novimus. Pagani persecuti sunt

Martyres, et Martyres capti sunt , ligati sunt, in carce-
rem missi sunt, bestiis subrecti sunt , alii terro percussi
alii ignibus concremati ; vicerunt persequentes , et victi
sunt Martyres? absit. Quoere gloriam IMartyrum apud
Deum, qusere foveam paganorum in confossa conscientia :

ibi est enim fovea c|uo cadit impius, in conscientia

mala. Putas eum in foveam non cecidisse, qui lucem
Christiperdidit, et coecitate percussus est? Si non caderet
in foveam, videret ante qua eat, quomodo se : nescit
qui ambulat in via cum ceciderit in foveam perdidit ,

viam. Videtis ergo omnes malefactores perdidisse viam

imphcatos facinore. Sed jam te tradidit in manus forte la-
tronis , aut in manus alicujus injusti vel circumventi a se
judicis , et tu in pressura es , iile Isetatur, ille exultat.
""Noli ,
jam dixi , noli habere oculos paganorum : christia-
nos oculos habe. Vides illum qui exultat : ipsa exultalio
' Psal. Lvi, 7.

2.
20 S. AUGUSXIKI EPiscori

cst fovea ipsius. jlelior cst eiiim tristilia inic^ua palienlis

quam l?etitia iiiiqua facieutis. Ipsa lcCtilia iuiqua lacieutis,
ipsa est fovea : illuc quisque cum ceciderit, oculos perdit.
Te doles, quia perdidisti vestem^ et illum nou doles, quia
perdidit fidem? Quis vestrum graviore damno percussus
est? Ecce ille occidit, tu occideris : vivit ille, tumortuus
es ? absit. Ubi est fides Cbristianorum ? u])i est ille qui mo-
ritur ad tempus? Audiat Dominum suum : « Qui credit in
)) me, licet » Ergo qui non credit, licet
moriatur, vivit^
vivat, mortuus Foderunt antefaciem meamfoveam,
est. «

)) et ipsi inciderunt in eam. » Omnibus maiis necesse est

iit hoc contingat.
XY. Bonorum autem patientia prreparatione cordis ex-
cipit voluntatem Dei, et gloriatur in tribulationibus, di-

cens quod sequitur : «Paratum cor meum , Deus ,

para-
» tmii cor meum, cantabo etpsallam'^. » Quid fecitmilii?
Paravit foveam, cor meura paratum est, lUe paravit fo-
veam ad decipicndum non parabo ad perpetien-, ego cor
dum ? Ille paravit foveam ad opprimendum ego cor non ,

parabo ad tolerandum? Propterea ille incidet ineam, ego

autem cantabo et psallam. Audi cor paratumin Apostolo,
quia imitatus est Dominum suum : « Gloriamur, inquit
» in tribulationibus; qu^.a tribulatio patientiam operatur,
)) patientia probationem, probatio spem , spes vero non
)) confundit : (|uia charitas Dei ditfusa est in cordibus
)) nostris per Spiritum sanctum qui datus est uoIms^. »

Erat in pressuris , in catenis , in carceribus , in plagis , in

fame et siti , in frigore et nuditate , in omni vastatione
laborum et dolorum^, et dicebat : « Gloriamur in tribula-
)> tionibus. » Unde , nisi c[uia paratum est cor ejus? Ideo
cantabat et psaliebat. « Paratum cor meum, Deus, para-
)) tum cor meum ; cantabo et psaiiam. »

' Joan. XI, 25. — = VsA. lvi, 8. — ^ Kom. v, 3-j. — 4 2 Cor xi, '--7.
 ENAHRATIO IN PSALMUM I.VI. 21
XVI. uExurge gloria mea *. » Ille qui fugerat a facie
Saiil in speluncam « Exurge gloria niea » glorificetur
: :

Jesus post passionem. «Exurge psalterium et cithara. »

Quid vocat, ut surgat? Duo organa video corpus autem :

Christi unum video, una caro resurrexit, et duo organa

surrexerunt. Alterura ergo organum psalterium alterum ,

cithara, Organa dicuntur omnia instrumenta musicorum.

Non solum illud organum dicitur, quod grande est et ,

inflatur foliibus ; sed quidquid aptaturad cantilenam, ct

corporeum quo instrumento utitur qui cantat, orga-
est,
num autem inter se ista organa et
dicitur. Distincta sunt ;

volo, quantum Dominus dat,indicare vobis et quomodo ,

distincta sunt , oX quare distincta , et quare utrique dica-

tur : «Exurge. » Jam diximus , una caro Domini resur-
rexit; et dicitur «Exurge psalterium et cilhara.
: » Psal-
terium est organum quod quidem manibus
,
fertur
percutientis et chordas distentas habet sed illum locum
, ,

unde sonum accipiunt chorda?, illud concavum lignum

quod pendet et tactum resonat, quia concipit aerem, psal-
terium in superiore parte ha];)et. Cithara autem hoc genus
ligni concavum et resonans in inferiore partehabet. Ita-
que in psaltcrio chorda? sonum desuper accipiunt in ci- :

thara autem chordns sonum ex inferiore parte accipiunt;

hoc interest inter psalterium et citharam. Quid ergo duo
haec organa nobis figurant? Excitat enim Christus Domi-
nus Deus noster psalterium suum et citharam suam et •,

dicit «Exurgam diluculo. » Puto quia hicjam agnoscitis

:

Dominum resurgentem. Legimus in Evangeho videte :

horam resurrectionis. Quandiu per umbras quaerebatur

Christus? Luxit agnoscatur- diluculo resurrexit^. Sed
,

quid est psalterium ? quid est cithara? Per carnem suam

Dominus duo genera faclorum operatus est miracula et ,

' Psal. Lvi, 9. — ^

' Marc. xvi, 2.
22 S. AXJGUSTINI EPISCOPl

passiones : miracula desuper fuerunt, passiones de inte-

riore fuerunt. Illa enim quoe fecit miracula divina erant ,

scd per corpus fecit, per carnem fecit. Caro ergo divina

operans ,
psalterium est : caro humana patiens , citliara

est. Sonet psalterium , illuminentur caeci, audiant surdi

stringantur paralytici, ambulent claudi , surgant aegroti
resurgant mortui : iste est sonus psalterii. Sonet et cithara,
esuriat , sitiat, dormiat, teneatur, flagelletur, irrideatur,
crucifigatur, sepehatur. Cum ergo vides in illa carne quae-
dam sonuisse desuper, qusedara de inferiore parte , una
caro resurrexit, et in una carne agnoscimus et psalterium
et citharara. Et ista duo genera factorura irapleverunt
Evangehum, et praedicatur in gentibus : nam et rairacula
et passionesDomini prsedicantur.
XVII. Ergo surrexitpsalterium et cithara diluculo, et

confitetur Domino : et quid ait? aConfitebor tibi in popu-

» hs , Domine, et psaUam tibi in gentibus : quia magni-
« ficata est usque ad coelos misericordia tua, etusque ad
» nubes veritas tua^ » Goeh supra nubes et nubes infra ,

coelos tamen ad hoc coelum proximura pertinent nu-

: et

bes. Sed aliquando nui^es recumbunt in montibus, usque

adeo in proximo aere conglomerantur. Coelum autcra sur-
sum est habitationes Angelorum Sedium Dominatio-
, , ,

num, Principatuum , Potestatura. IJlud ergo forte videa-

tur fuissc dicendum Magnificata est usque ad coelos
:

veritas tua ,et usque ad nubes raisericordia tua. Etenim

in coelo Angeli laudant Deum , videntes ipsam speciera
veritatis, sine ulla cahginc visionis , sine interpolatione
aliqua falsitatis : vident , dihgunt, laudant, non fatigan-
tur. Ibi verilas : hic autem in nostra miseria utique mise-
ricordia. Misero enim pniebenda est raisericordia. Non
enim opus est misericordia sursum , ubi nullus est raiser.
Psal. Lvi, 10, II.
 ENAREATIO IN PSALMUM LVI. 23
Poc propterea dixi ,
quia videtur congruentius dici po-
tuisse : Magnificata est usque ad coelos veritas tua , et us-
que ad nubes misericordia tua. Nubes enira intelligimus
praedicatores veritatis, horaines portantes istam carnera
caliginosam quodam modo unde Deus , et coruscat raira-
culis , et tonat praeceptis : et ipsi sunt illae nubes de qui-
bus dicit Isaias ex persona Domini , increpans quaradam
vineara malam , sterilem, spinosam : «Mandabo nubibus
» meis, ne pluant super eara imbrem^ » id est, man-
:

dabo Apostolis meis^ ut deserant Judceos, et non illis

evangelizent , sed evangelizent , in terra bona Gentium ,
unde non spinse nec rhamni sed uvae procedant. Novi- ,

mus ergo nubes Dei esse praedicatores veritatis Prophe- ,

tas Apostolos
, omnes recte proferentes verljum veritatis
,

et habentes in se himen occultum, sicut habent nubes

unde coruscant; homines ergo nubes. Quid sibi itaque
vult, Domine «Quia magnificata est usqne ad coelos rai-
:

» sericordia tua, et usque ad nubes veritas tua? » Veritas

prsepollet in Angehs sed dedisti illam et hominibus et

: ,

deduxisti illam usque ad nubes. Sursum misericordia vi-

dentur Angeh non indigere sed quia homines miseros tu :

miseraris et prsebendo ilhs misericordiam communica-

,

tione resurrectionis Angelos facis, usque ad coelos est

misericordia tua. Gloria Domino nostro, et misericordise
ipsius , et veritati ipsius ,
quia nec deseruit nos miscricor-
dia facere beatos per gratiara suam nec fraudavit nos ve-
,

ritate : quia primo veritas carne operta venit ad nos , et

sanavit per carnem suam oculum inlcriorem cordis nostri,
ut eam postea facie ad faciem videre possemus-. Agentes
ergo ilh gratias, dicamus cum ipso Psalmo ultimos versus,
quos jamdudura etiam dixit « Exahare super coelos, Deus, :

» et super oranem terram gloria tua^. » Hoc enim ei dixit

'
Isai. V, 6. — »1 Cor. xiii, i2. — ^ Psal. lvi, 12.
24 S. AUGUSTIM EPISCOPI

Propheta ante tot annos : hoc modo videmus nos 5 hoc

ergo dicamus et nos.

'WWWt/^ WV-\ 'X'W\WV\ WV% WW WW VW\ WV%W/W 'X/X/W W/W VW% -W/W VW% 'WW W/Vww\ w

ENARRATIO

IN PSALMUM LVII.

Sermo ad plebem^.

I.Vox quam cantavimus, audienda nobis magis est, quam

clamanda. Omnibus cnim tanquam in concione generis
humani veritas clamat, « Si vere utique justitiam loqui-
)) mini, recta judicate, fiHi hominum -. » Cui cnim iniquo
nonfacile est loqui jiistitiam? aut quis dejustitia interro-
gatus, quando non habet causam, non facile respondcat
quid sit justum? Quandoquidem manu formatoris nostri

in ipsis cordibus nostris veritas scripsit, « Quod

non tibi

» vis fieri, ne facias alteri^? w Hoc et antequam Lex da-

retur, nemo ignorare permissus est, ut esset unde judi-
carentur et c^uihus Lex non esset data. Sed ne sibi liomi-

nes ahquid defuisse quererentur, scriptum est et in tabulis

(luod in cordibus non legebant. Non enim scriptum non
habebant , sed legere nolebant. Oppositum est oculis eo-
rum quod in conscientia videre cogerentur 5 et quasi fo-

rinsecus admota voce Dei, adinteriora sua homo compulsus

est, dicente Scriptura : « In cogitationibus enim impii
^) interrogatio erit*. » Ubi interrogatio , ibi lex. Sed quia
homiues appetentes ca qua^ foris sunt, etiam a se ipsis
exules facti sunt , data est etiam conscripta lex : non quia
' In isto Sermone ad plebem ,
passim Doualislas exagitat Augustinus. —
= Psal. LV», 2.-3 Tob. IV, iG , ct Jlatth. vii, I2. — ^ Sap. i, 9.
 ENAHRATIO IN PSALMUM LVII. 25
in cordibus scripta non erat-, scd quia tu lugitivus cras
cordis tui , ab illo qui ubique est comprehenderis et ad
,

teipsum intro revocaris. Propterea scriptalex quidclamat

eis qui deseruerunt legem scriptara in cordibus suis^?
« Redite praevaricatores ad cor-. » Quis enim te docuit,
nolle accedi ab altero ad uxorem tuam? quis te docuit,
noUe furtum fieri ? quis te docuit nolle injuriam pati
tibi ,

et quidquid aliud vel universaliter vel particulariter dici

potest?Multa enim sunt de quibuj singulis interrogati ,

homines, clara voce respondeant, nolle se pati. Age, si

hon numquid soius cs homo? nonne in socie-
vis pati ista ,

tate vivis generis humani? Qui tccum factus est, socius

tuus est et omnes facti ad imaginem Dei^, nisi terrenis
;

cupidiiatibus conterant quod ille formavit. « Quod ergo

» tibi non vis fieri, noVi alteri facere. » Judicas enim ma-
lum esse in eo quod pati non vis et hoc te cogit iiosse :

lex intima, in ipso tuo corde conscripta. Faciebas^ et

clamabatur inter manus tuas : quomodo cogeris redire ad
cor tuum, cum hoc pateris inter manus nlienas? Furtum
bonum est? Non. Interrogo Adulterium : bonum est? Om-
nes clamant : Non. Homicidium bonum est? Omnes cla-
inant detestari se. Concupiscere rem proximi bonum cst?
Non, vox omniumest. Aut si adhuc non confiteris, acce-
dit qui concupiscat r^m tuam placeat tibi et responde : ,

quod vis. Omnes ergo de his rebns interrogati clamant ,

Baecbona non esse. Rursus de beneficiis non solum de ,

Aon nocendo, verumetiam de pracstando atque tribuendo,

interrogatur omnis anima csuriens, Famem patcris alius ;

habet panem , et redundat ei ulira sufficicntiam, novit

te egere, non dat; displicet tibi esurienli, disphceat et
satiato, cum alterum esurire cognoveris. Peregrinus teclo
indigens venit in patiiam. tuam , non suscipitur : illc tunc
' Rom. XI, 1.5. — ' Isai. xlvi, 8. — 3 Gcn, i, 26.
26 S. AUGtTSTlNI EPISCOPI

clamat inhumanam esse illam civitatem , facile apud bar-

baros sibi esse potuisse refugium. Sentit iniquitatem quia ,

patitur : tu forte non sentis ; sed oportet ut et te cogites

peregrinum , et videas quomodo tibi possit displicere qui
tibi non quod tu in patria tua non vis peregrino
prpestiterit

praestare. Interrogo omnes Vera sunt hoec? Vera. Justa

:

sunt hsec? Justa.

II. Sed Psalmum audite? « Si vere ergo justitiam lo-
» quimini, recta judicate, fiHi hominum^ m Non sit justitia

labiorum, sed et factorum. Si enim aliter agis quam lo-

queris, bona loqueris, et male judicas. Si enim agis quo-
modo judicas , interrogatus quid sit melius , aurum an
fides, non usque adeo perversus et devius es ab omni ve-
ritate ,ut aurum melius esse respondeas : praeponis ergo
interrogatus auro fidem ; locutus es justitiam : audisti
Psalmum? « Si vere ergo justitiam loquimini, recta ju-
)) hominum.wEt ubi probabo non te ita ut locu-
dicate,filii

tus es judicare? Jam teneo responsionera tuam praepo- ,

nentem auro fidem. Ecce nescio unde amicus venit et ,

nullo teste aurum commendavit; solus hoc novit et tu, :

quantum ad homines attinet. Est ibi alius testis qui non

videtur et videt : etilletibiauruminsecretoetincubiculo
tuo , forte remotis omnibus arbitris , commendavit •, testis

qui adest,non in cubiculo adest parietum, sed in cubili-

bus conscientiarum vestrarum. Gommendavit ille atque
discessit, nulH suorum notum
rediturumse sperans, fecit,

et ab amico quod dederat accepturum ut humana sunt :

mortuus est, habet hseredem, reliquitfilium ^ ignoratfdius

quid pater habuerit, quidtibicommendaverit. Eia tu redi,
redi prsevaricator ad cor ibi scripta lex est « Quod tibi
, :

» non vis fieri, alii ne feceris. « Te ipsum cogita commen-

dasse , nuili tuorum dixisse , mortuum esse , filium reli-
' Psal. LVII, 9..
 ENARRATIO IN PSALMTJM LVII. ^7
quisse ^
quid ei velles a tuo amico praestari ? Responde
judica causam, judicis tribunal est in mente tua, sedet ibi
Deus, adest accusatrix conscientia, tortor timor. In re-
bus humanis es in societate humana detineris cogita
, :

quid velles prsestari fdio tuo ab amico tuo. Novi quid tibi
respondcat cogitatio tua. Sic judica , sicut audis. Indica ,

vox erit. Vox veritatis non non

tacet ; labiis clamat, sed
vociferatur ex corde : adhibe aurem , ibi esto cum fiho

araici tui. Yides fortasse etiara indigentera vagari, nescien-

tem quid pater ejus habuerit , ubi posuerit , cui com-
mendaverit : cogita et fdium tuum fac illum
; vivere
quem contemnis mortuum , te mortuum cogita ut vivas.

Sed ahud jubet avaritia Deus ,

jubet contra Deum •,

ahud ahud avaritia ahud in paradiso conditor nos-

, :

ter ahud de transverso seductor serpens. Veniat in raen-

,

tera prior casus tuus : propterea raortalis ,

propterea
laborans ,
propterea in sudore vultus tui panem come-
dens proptcrea spinas et tribulos tibi terra generat^
,
:

experimento disce, quod noluisti praecepto. Sed vincit

cupiditas cur non potius veritas ? Et ubi est quod loque-
:

baris? Ecce cogitas aurum negare, ecce cogitas haeredi

amici tui prorsus abscondere. Interrogaveram paulo ante
quid sit charius , et quid sit raelius , aurum an fides.

Quare aliud dicis , ahud agis? Non tiraes hanc vocem,

«Si verejustitiaraloquiraini, recta judicate,fihi horainura?»
Ecce locutus es mihi meliorem esse fidem , et in judicio

tuo melius duxisti aurum. Non sic judicasti ut locutus es :

vera locutus es^ et falsa judicasti. Ergo et cura loqueba-

ris justitiara, non vere loquebaris. « Si enira vere justi-
» tiam loquimini rectajiidicate, fdiihominura. , » Quando
mihi de justitia respondebas , erubescendo , non fatendo
loquebaris.
' Gen. 111, ir, i8.
28 S. AUOLSTINI EriSCOPI
Iir. Sed ad caiisam pivT-sentera jam veniamus, si placet.
Vox estenim illa dulcisnota auribusEcclesife, vox Domini
noslri Jesu Christi. et vox corporis cjus , vox Ecclesire labo-
rantis, peregrinantis in terra, inte maledicentium et adu-
lantium pericula viventis. Non timebis comminatorem, si
non amas adulatorem. Attendit ergo ille cujus h.TC vox est,
et vidit omnes loqui justitiam. Quis enim audet non loqui
eam,ne dicatur injustus?Cum ergo tanquam audiret om-
nium voces,et intenderetomnium labia, clamabat ad eos:
« Si vere utiquejustitiamloquimini, «sinon falsojustitiam

loquimini^ si non alind in labiis perstrepit aliud celatur ,

in cordibus « Recta judicate, filii hominum. » Audi ex

:

Evangelio propriam vocem eamdem ipsam quae in hoc ,

Psalmo est. «Hypocritae, aitDominus Pharisaeis, quomodo

)) potestis bona loqui, cum sitis raali? Aut facite arborem
)) bonam et fructum ejus bonum aut facite arborem
, ;

)) malam, et fructum ejus malum ^ Quid te vis dealliarc )>

paries lutee? Novi interiora iua , noii fallor tectorio tuo :

novi quid prsetendas, novi quid tegas. «Neque enim opus

)) ei erat_, ait Evangelista , ut quisquam ei pcrhiberet tes-
)) limonium de homine enim sciebat quid esset in
: ipse
)) homine'-. Sciebat quid esset in homine, qui fecerat ))

hominem , et homo hominem.

factus erat ut quaereret
Videte ergo non sequuntur
si se voces istae. « Hypocritae,
)) quomodo potestis bona loqui cum sitis mali? Si verc ,

)) ergo justitiam loquimim, recta judicate, filii hominum. o

Nonnejustiiiamlocuti estis quando dixistis « 3Iagister, ,
:

)) scimus quia justus es et nullius personam accipis^?

, )>

Quare dolum in corde tegeJjatis? Quare imaginem Coesaris

Creatori vestro ostendel)atis et ejus imaginem in vestris ,

cordibus delebatis ? Nonne auditum est quid locuti fue-

ritis, etexpertum est quemadmodura judicaveritis?Nonne

' MaUh, XII, 33, 34. — ' Joan. 11, 25. — ^ Jlatlli. xxii; 16.
 EiVARRATIO m rSALMUM LMI. 29
vos crucifixistis eum ,
quem justum esse dixeratis? « Si
)) vcre ergo justitiam loc[uimini, recta judicate, fdii homi-
)) num. » Utquid audio loculionem vestram , « Scimus
)) quiajustus es :
•» cum praevideam judicium vestrum,
« Crucifige , crucifige? Si vere ergo justitiam loquimini
)) recta judicate, fdii hominum. » Quid enim fecistis sae-

viendo adversusDeum qui homo erat, et occidendo rcgem

yestrum? Non enim ideo rex non erat futurus ,
quia occi-
sus est a vobis resurrecturus. In titulo ubi scriptum erat,
ft Rex Judteorum, » posito super crucem Domini , linguis
tribus, hebraica, greca , latina^ noverat dicere judex
homo, « Quod scripsi, scripsi : » ct Deus non noverat
dicere , « Quod scripsi , scripsi ? » Prorsus rex vester est
yivus, rex vester est ; occisus , rex vester est. Ecce resur-
rexit, et in coelo rex vester est : ecce venturus est, vae
vobis ,
quia rex vester est. Itc nunc, et loquimini justi-
tiam , et nohte recta judicare, fdii liominum. Xon vultis
recte judicare , recte judicabimini. Vivitenimiile rex ves-
jam non moritur, et mors ei ultra non dominabi-
,ter, et

tur Ecce venit, « Rcdite praevaricatores ad cor^ » Ecce

^.

veniet, corrigimini antequam veniat, praevenite faciem

ejus in confessione ^. Ecce veniet, rex vester est. Recor-
damini titulura super crucem^ sed non eum videtis scrip-

tum manet tamen in terra non legitur sed in ccelo

, ; ,

vservatur. Putatis enim illam inscriptionem fuisse corrup-

tam? Et quid ait titulus Psahni hujus? « In fniem ne ,

)) corrum.pas ipsi David in tituh inscriptionem^ » Non

ergo corrumpitur ilia inscriptio tituh. Rex vester est Ghris-

tus, quia omnium rex Christus : «Quoniam ipsius est reg-

)) num , et ipse dominabitur gentium'^. » Si ergo rex est,

ecce antequam veniat , dicit vobis : Adhuc loquor, in-

' Matth. xxvii, 37, Luc. xxii, 38, et Joan. xix, 19. — ^ Rom. vi, 9. —
3 Isai. XLVI, 8. — 4 Psal. xciv, 2. — ^ ij. £vi,^ i. — G ij. xxi, 19.
30 S. AUGUSTINI EPISCOPl
quit, nondum judico : qui sic clamo comminando , nolo
ferirejudicando. « Si vere ergo justitiam loquimini, recta
)) judicate, hominum ^ »
filii

IV. Nunc autem quid facitis?, Quare ista vobis dico?

« Etenim in corde iniquitates Operamini in terra » Ini- "^.

quitates forte in corde solo? Audi quid secfuilur et cor :

suum sequuntur manus_, et cordi suo famulantur manus,

cogitatur et fit aut ideo non fit, non quia nolumus, scd
5

quia non possumus. Quidquid vis, et non potes, factum

Deus computat. « Etenim in corde iniquitates operamini
)) in terra. » Quid deinde? « Iniquitates manus vestrse
» connectunt. » Quid est « Connectunt? » De peccato ,

peccatum, et ad peccatum peccatum, propter peccatum.

Quid est hocPFurtum fecit, pcccatum est visus est, occi- :

dere quaerit eum a quo visus est connexum est peccatum 5

peccato. Permiserit Deus occulto judicio occidere eum,

quem voluit occidcre^ sentit sciri, quaerit et alterum occi-
dere-, connexuit tertium. Dum eamohtur, forte neinve-
niatur_, aut quia fecit ne convincatur, consuJit mathema-
ticum^ additum est quartum. Respondet forle ahqua dura

et mala mathematicus curritur ad haruspicem ut expie-

j

tur^ respondet haruspex non se posse expiare : maleficus

quaeritur. Et quis omnia possit numerare, quae connec-
tuntur peccata peccatis ? « Iniquitates manus vestrss con-

)> nectunt. »Quandiu connectis, ligas peccatum peccato?

Te solve a peccatis. Sed non possum inquis. Clama ad ,

illum. « Infelix ego homo, quis rae Hberabit de corpore

» mortis hujus ^ ? » Veniet cnim gratia Dei , ut delectet te
justitia , sicut delectabat iniquitas •, et homo qui ex vincu-
lis resolutus es, exclamabis ad Deum : « Disrupisti vincula
» mea*. » Quid est, « Disrupisti vincula mea, » nisi, re-
misisti peccata mea ? Audi quia vincula sunt : respondet
" Pial. LU, 2. — 2 ILid. 3. — 3 Roni. vii, 2^ — 4 Psal. cxv^ 16.
 ENARRATIO in psalmum lvii. 31
Scriptiira : « Criniciilis peccatorum suorum unusquisque
» constringitur * . » Non solum vincula , sed et criniculi
sunt. Criniculisunt,qui fiunt intorquendo : hoc est quod
peccatis peccata connectebas. « Vae his qui trahunt pec-
» cata sicut restem longam, •» Isaiasclamat. « Vae his qui
» trahuntpeccatasicut restemlongam^: » quid est aliud,
quara vae his quorum manus connectunt iniquitatem ? Et
quia unusquisque peccatis suis constringitur, sicut et pec-
catis suis cseditur, Dominus male versantes in templo fla-
gello de resticuhs facto exchisit^. Sed non vis modo dis-
rumpi vincula tua ,
quia non sentis vincula tua 5 etiam
delectant te, et voluptati sunt : senties in fine , cum dice-
tur : uLigate ilii manus et pedes^ et projicite illum in tene-
)) bras exteriores ^ ibi erit fletus et stridor dentium *. » Ex-
liorresscis, times ,
pectus tundis^ dicis mala esse peccata
bonam esse justitiam. « Si vere ergo justitiam loquimini
)) recta judicate, filii liominum^. )> Invita vestra invenian-
turverba vestra 5 infactis vestris cognoscantur labia ves-
ergo connectere iniquitatem quia vobis ad alli-
tra. Nolite :

gaturam adhibebitur quidquid connectitis. Non audiunt,

non omnes tamen et qui non audiunt prsecogniti sunt. :

V. « AHenati sunt peccatores a vulva , erraverunt a

)) ventre , locuti sunt falsa°. )) Et cum iniquitatem lo-
quuntur , falsa loquuntur •,
quia faUax est iniquitas : et
cum justitiam loquuntur, falsa loquuntur^ quia aliud ore
proferunt , aliud in corde obtegunt. « Alienati sunt pec-
)) catores a vulva. ))Quid esthoc PQuoeramus diligentius :

fortassis enim Deus praecognovit homines

illud dicit quia
peccatores etiam in uteris matrum. Nam unde cum adhuc
praegnans esset Rebecca et geminos in utero portaret ,

dictum est, « Jacob dilexi Esaii autem odio habuit''^? , )>

' Prov. V, 12. — * Isai. V, 18. — ^ Joan. 11, i5. — 4 MaUh. xxii, i3.

5 Psal. Lvii, 2. — ^ Ibid. 4- — 1 Gen, %\\, 23, Malach. i, 2, 3, et Rom. u, 3.

32 S. AUGUSTINI EPISCOPI
DictLim est eiiim Major serviet : « miiiori. » Occiiltum ibi

judicium Dei sed tamen a vulva : , id est , ab ipsa origine,

« Alienati sunt peccatores. » Unde alienati ? A veritate.

Unde alienati? A patria beata, a vita beata. An forte alie-

nati ab ipsa vulva ?Et qui peccatores alienati sunt a vulva

Qui enini nascerentur, si non ibi tcnereutur? Aut qui lio-
die viverent, ut haec sine causa audirent , nisi nasceren-
tur ? Forte ergo a quadam vulva alienati sunt peccatores,

in qua dolores paliebatur charitas, per Apostolum dicens

« Quos iterum parturio donec Christus formetur in vo- ,

» bis^ )) Expecta ergo, formare. IS^oU tibi tribuere judi-

cium quod forte nonnosti. Carnahs es adhuc, conceptus
es : eo ipso quo accepisti nomen Christi, sacramento quo-
dara natus es in visceribus matris. Non enim ex visceribus
tantura homo nascitur , sed et in visceribus. Prius nasci-
tur in visceribus, ut possit nasci de visceiibus. Propterea
dictum est de Maria :Quod enim natum est in ea, de Spi-
» ritu sancto est'-. » Nondum de illa natum erat sed jam ,

in natum erat. Ergo nascuntur intra viscera Ecclesiae

illa

quidam parvuh et bonum est ut formati exeant, ne

:

abortu labantur. Generette mater, non abortiat. Si patiens

fueris, usquequo formeris, usque quo in te certa sit doc-
trina veritatis, continere te debentraaterna viscera. Si au-
tem impatientia tua concusseris latera matris, cum dolore
quidem te excutit foras sed magis tuo malo quam suo. ,

VI. « Aiienati sunt peccatores a vulva , erraverunt a

» ventre, locuti sunt falsa^. » Ideo ergo crravcrunt a ven-
tre ,
quia locuti sunt falsa? An potius ideo locuti sunt
falsa, t[uia erra\erunta ventre? In ventre quippe Eccle-
sise, veritas manet. Quisquis ab hoc ventrc Ecclesise sepa-
ratus fuerit , necesse est falsa loquatur : necesse est , in-
quam, falsa loquatur, qui aut concipi noluit, aut quem
' Gal. IV, 19.. — 2 Matlh. i, 20. — 3 psal. lvu, ^.
 EJNAraUTlO IJN l'SAL.MLM LVII. 33
conceptum mater excussit. Inde haeretici clamant contra
Evangelium ut de his potius lo([uamur quos dolemus
: (
,

excussos. ) Recitamus eis Ecce Cl)ristus dixit « Oporte- : :

))bat Christum pati et a mortuis resurgere tertia die^» ,

jfgnosco ibi caput nostrum , agnosco ibi sponsum nos-

trum : agnosce et tu mecum sponsam, vide quid sequitur:
« nomine ejus poenitentiam et remissionem
Praedicari in
))peccatorum per omnes gentes, incipientibus ab Jeru-
))salem -. Huc veni huc veni^. Ecce Ecclesia « Per
)) , :

)>omnes gentes incipientibus ab Jerusalem non dico

• • )) :

Huc veni ipsa ad te venit. Hh autem obsurdescentes ad-

^

versus Evangehum et non nos permittentes legere verba

,

Dei, quae se jactant custodisse a Hamma et volunt delere

hngua , loquuntur sua , loquuntur inania : lile tradidit

et ille tradidit. Imo et ego dico : Et ille tradidit, et ilie

tradidit : Sed quid ad me.^ Nec tu raihi
et verum dico.
quos nominas ex Evangelio legis nec ego quos nomino ,

ex Evangelio lego. Auferantur de medio chartae nostrae

procedat in medium codex Dei audi Christum dicentem, :

audi veritatem loquentem : « Prsedicari in nomine ejus ,

)) inquit, poenitentiam et remissionem peccatorum per

)) omnes gentes, incipientibus ab Jerusalem. Non in- ))
,

quiunt sed quod nos dicimus audite

: quod dicit Evan- :

gelium nolumus audire. « Alienali sunt peccatores a vulva,

)) erraverunt a ventre, locuti sunt falsa. Nos loquamur ))

vera, quia audivimus vera quod Dominus dicit, non quod ;

homo dicit. Potest fieri ut homo mentiatur non potest :

fieri ut veritas mentiatur. Ex veritatis ore agnosco Chris-

tum, ipsam veritatem ex : veritatis ore agnosco Ecclesiam,
participem veritatis. Nemo mihi falsa loquatur ,
qui crra-
vit ab utero in visceribus Ecclesiae ,
primo viderem quid
me vellet docere. Video alienatum a vulva, video errasse
• Luc. xiiv, 4^. — 2 IbiJ. 47- — * Vox Donatistaiura.

CXYI. 3
34 S. AUGCSTIINI EPISCOPI

a ventre , et auditurus sum ab eo, quid , nisi falsa? « Er-

» raverunt a ventre , locuti sunt falsa. »
VII. « Indignatio eis secundum similitudinem serpen-
» Magnam rem audituri estis. « Indignatio eis se~
tis^ »
» cundum siniilitudinera serpentis. » Quasi dixerimus :

Quid est quod dixisti ? sequitur , « Sicut aspidis surdae. »

Unde surdae.^ft Et obturantis aures suas. » Ideosurdoe,

quia obturat aures suas. « Et obturantis aures suas. Quae
» non exaudiet vocem incantantium, et medicamenti me-
» dicati a sapiente^. » Sicut audivimus quod ethomines,

dicunt, qui ea qua potuerunt haec cognitione didicerunt,

sed tamen quod Spiritus Dei multo melius omnibus homi-
nibus novit. Noii enim frustra hoc dixit , nisi quia fieri

potest ut verum sit etiam illud quod audivimus de aspide.

Aspis cum coepcrit paii incantatorem J^larsum ,
qui eam
quibusdam carminibus propriis evocat , sicut sunt multa
etiara magica Sed interim in hoc at-
, audite quid facit.
tendite hoc enim prseioquendum est ne quis-
, fratres : ,

quam veluti haesitans audiat non undecumque datur : ,

simihtudo, ab Scripturis laudatur ipsa res sed tantura 5

inde similitudo trahitur. Non enim laudavit iniquumju-

dicera qui nolebat audire iilam viduam, et nec Deum
,

tiraebat nec homines reverebatur et taraen inde simi-

, 5

litudinem Dominus traxit^ : nec illum laudavit pigrum

qui tres panes , non propter amicitiam dedit petenti , sed
toedio victus •, et taraen inde sirxiilitudinera dedit*. Et de
rebus ergo non laudandis trahuntur secundum quemdam
modum nonnullae similitudines. Aut si propterea putalis
eundura esse ad Slarsos ,
quia hoc audistis in Scriptura
Dei^ eunduni est et ad spectacuia theatri, quia dicit Apos-
tolus : « Non sic pugilor quasi aerem caedens. » Pugilari
enira cst pancratium facere. Jam quia hinc data est simi-
'
Piu!. LYU, 5. — ' Ibid. 6. — 3 Lnc. xvin, 2 — 4 Id. xi, 8.
 ENARIlATIO IN PSALMUM LVII. 35
litudo , spectacula ista delectare nos debent? aut quia
dixit : « Qui in agone contendit , ab omniljus abstinens
)) est ^ : )) propterea agonistica ista vana et ludrica debet
allectare Christianus ? Attende quid tibi dicatur ad simili-
tudinem ,
quid moneatur ad prohibitionem. Ita ergo et
hicdataest quaedam similitudo de^Iarso, qui incantat ut
educat aspidem de tenebrosa caverna •, utique in lucem
vult educere : iUa autem amando tenebras suas, quibus
se involutans occultat, dicitur quod cura exire noluerit,
recusans tamen audire illas voces, quibus se cogi sentit,
alHdit unam aurera terrse , et de cauda obturat alteram ,

ilaque ita voces illas quantum potest evitans non exit ad

,

incantantem. Huic similes dixit Spiritus Dei quosdam non

audienlesverbum Dei et non solum non , facientes , sed
omnino ne faciant audire nolentes.
VIII. Factura est hoc et in primis temporibus fidei :

Stephanus martyr prsedicabat veritatem , et tanquam te-

nebrosis mentibus, ut eas in lucem educeret, incantabat
ubi venit ad comraemorationem Ghristi, quem illi omnino
audire noluerunt, cjuid de eis Scriptura dicit? quid de
illis narrat? Clauserunt, inquit, aures suas. Quid autem
postea fecerint, passio Stephani narrata declarat. Non
erant surdi sed fecerunt se surdos. Quia enim aures pa-
,

tentes in corde non habebant violeniia tamen verbi per ,

aures carnis irruens , etiam ipsis auribus cordis vim facie-

bat : clauserunt et aurcs corporis , et ierunt ad lapides ^.

Ecce aspides surdae duriores lapidibus ,

quibus incantato-
rera suum lapidaverunt
non audierunt vocem incantan- :

tis « Et medicaraenti medicati a sapiente.

: Quid est me- ))

dicamentum medicatum asapiente? Fortemedicaraentum

confectum dicat medicamentum raedicatura. An qua^ri-
,

mus ibi aliquid, quomodojam si raedicaraentum est, etiam

' I Cor. IX, 20, 26. — 2 Act. vn, 56, 67.
3.
36 S. AIGLSTIKI EVISCOI*!

inedicalLim jit? MedicaraGnta eiant in Prophetis^ medica-

menla eraiit in Lege 5
prsccepta ipsa omnia medicamenta
erant 5
medicamentum nondum erat medicatum
et iioc :

adventu Domini medicatum est medicaraentum hoc Uli :

ferre non potuerunt. Quia enim non curabantur medica-

mento, medieatum est ipsum medicamentum adventu
Domini. Jam Stephanusmedicamentum medicatum incan-
tabat, hoc illi audire noluerunt unde medicatum est me- :

dicamentum contra hoc aures clauserunt. Nam ibi hoc

,

feceruntj ubi nominatus est Christus. ladignatio eorum,

sicut indignatio serpentis. Quid aures clauditis.^^Expectate,
audite; et si potueritis, sa^vite. Quia nolebant nisi ssevire,

noluerunt audire. Quod siaudirent, forte dessevirent. In-

dignatio eorum sicut indignatio serpentis.
IX. Tales etiara istos patimur. Primo sibi veritatem te-
nere videbantur : non cessavit Deus , non ([uievit : in Ec-
clesia sua prcedicata est veritas, in visceribus matrisaperta
sunt eorum mendaeia : patefactum est quod iucet , de-
monstrata est civitas super montem constituta ,
quae abs-
condinon potest, et lucerna posita est super candelabrum,
quae lucet omnibus qui in domo sunt^ Ubi enim latet
veritas Christi.^ Nonne ipse est mons qui crevit cx minimo
lapide et implevit universam faciem terr?e'-? Convincun-
,

tur hinc non habent quod dicant contra Ecclesiam. Et

,

quid eis remansit? Quid nos quaeritis? Quid nos vultis?

Dicunt Recedite a nobis. Dicunt autem et suis Nemo
: :

cum illis loquatur, nemo illis conjungatur, nemo illos

audiat. Indignatioeorum, indignatio sei'pentium : « Sicut

» aspidis surdfe et obturantis aures suas : quae non exau-
)) diet vocem incantantium , et medicamenli, » hoc est,
vocem medicamenti , « Nonne hinc
Medicati a sapiente. »

jam inteUigitur quale medicamentum quando vocem di-,

• Malth. V, i.(, i5. — ^ Dan, 11, 35.

 enAhratio in psalmum lvii. 37
cit? Namqmdmedicamentumhabetvocem? Estqiioddam
medicamentum quod habet vocem. Medicamenlum por-
tamus, vocem ejus audite, non quomodo aspides surdae.
« Si vere utique justitiam loquimini , recta judicate , fihi

» hominum. Vox est medicamenti, et hoc medicati a sa-

)>

piente. Jam enim venit Christus qui impleret Legem et

Prophetas', qui veritatem ipsam firmaret : in quibus duo-
])us praeceptis tota Lex pendet et Prophetas -.

X. An forte quaerimus aHquid et in eo quod dicitur

aspis ita aures claudere , et unam earum in terram pre-
raat, alteram cauda oppilet? Quid vu]thoc?In cauda
sibi

posteriora utique intelhguntur : ergo praeterita quo jam ,

tergum oportet ponere , ut in ea quoe nobis promittuntur

intendamus ergo nec ex praeterita vila nostra nec ex
: ,

praesenti delectari debemus. Hoc enim Apostolus monet

dicens « Quem ergo ahquando fructum haJniistis in his
:

)) in quil)us nunc erubescitis"? d Revocat a recordandis

cum delectatione praeteritis, et cum quadam concupis-
centia fruendi^ ne iEgyptum. Quid de redeamus corde in
prresentibus? Quomodo jubet etiam ipsa contemni? « Non
)) respicientibus inquit, qune videntur, sed quoe non vi-
,

» dentur. Qupg enini videntur, temporaJia sunt : quoe

)> autem non videntur, aeterna*. Item de proesenti vita ))

dicit « Si in hac vita tantum in Christo sperantes sumus,

:

)) miserabihores sumus omnibus hbminibus ^ Obhviscere , ))

ergo praeterita quibus male vixisti contemne

,
praesentia, •,

quibus temporahter vivis ne te alhgando, praesentia non ^

permittant pervenire ad futura. Si enim praesens vita te

delectat , aurem in terra posuisti : si tuis praeteritis etiam
retro labentibus delectaris, aurem de cauda obturasti.
Debes ergo ire in lucem , exire de tenebris audita voce

' Matth. V, 17. — ' M. xxii, ^o. — 3 Rnm. vi, oi. — ^» o Cor. iv, 18.

— ^ I Cov. XV, 19.

38 S. AUGUSTINI EPISCOPI
medicamenti medicati a sapiente : ut jam in luce ambu-
lans , el cxultans dicas : « Quse retro oblitus , in ea quae
)) ante sunt extentas^ » Non dixit : « Quae retro oblitus,
et ex praesentibus delectatus. w Cum dicit : « Quae retro
)) oblitus, » non obturavit aurem de cauda : cum dicit
)> In ea quae ante sunt extentus , )> his ct prsesentibus non
obsurduit, merito audiens, merito praedicans, merito
exultat lingua ejus, praedicans veritatem in luce nova,
deposita vetere tunica. Et ad hoc enim valet astutia ser-
pentis, ad quam nos iraitandam Dominus exhortatur. Ait
enim : « Estote astuti sicut serpentes"^. )) Quidest, « As-
)) tuti sicut serpentes? )> Offer omnia membra tua percu-
tienti, dummodo
caput integrum serves. Caput viri, ))

» Christus^. Sed gravat quasi pondus corii cujusdam et

))

c[uasi senecta veteris hominis. Audi Apostolum dicentem :

« Exuentes vos veterem hominem, et induentes novum'*. )>

Et quomodo exuo, inquis veterem hominem.^ Imitare ,

astutiam serpentis. Quid enim facit serpens, ut exuat se

veterem tunicam? Coarctat se per foramen angustum. Et
ubi, inquis, invenio hoc foramen angustum? Audi « Arcta :

)) et angusta est via quae ducit ad vitam et pauci sunt ,

)) qui ingrediuntur per eam^. » Reformidas eam, et non

vis ambulare quia pauci sunt? Ibiponenda est vetus tu-
,

nica , etalibi poni non potest : Aut si vis vetustate impe-

diri, gravari ,
premi, noli ire per angustam. Si autem
gravaris vetusLate quadam peccati tui, et pr.Teterit.Te vilae ,

transire non potes. « Quia ergo corpus quod corrumpitur,

» aggravat animara'' : )) vel cupiditates corporales non
premant, vel concupiscentise carnis exuantur. Unde
exuuntur, nisi ieris per angustara, nisi fueris astutus ut
serpens ?

• Philip. III, i3. — * Matth. x, i6. — ' i Cor. xi, 3. — ^ Coloss. iu, 9.
— 5 Matth. vn, i^j— ^ Sap. ix, i5.
 enarratio in psalmum lvii. 39
Deus contrivit dentes eorum in ore ipsorum'. »
XI. «

Quorum? Quibus indignatio est sicut similitudo serpentis,

et aspidis obturantis aures suas, neaudiat vocem incantan-
tium, et medicamenti medicati a sapiente. Quid illis fecit

Dominus?((Contrivit dentes eorum in ore ipsorum. «Factum

est, hoc prirao factum est, et modo fit. Scd sufliceret, fratres
mei, ut diceretur Deus contrivit dentes eorum. » Quare,
: ((

(( In ore ipsorum?»Nolebant audire legem nolebant audire ;

prcecepta veritatis a Christo Pharissei , similes serpenti illi

et aspidi. Praeteritis enim suis peccatis delectahantur, et

praesentem vitam nolebant amittere^ id est, gaudia terrena

pro gaudiis aeternis. Unam aurem claudebant ex delecta-
tione prpeteritorum, alteram ex delectatione prsesentium :

ideo nolebant audire. ISam unde est iJlud : (( Si dimiseri-

» mus eum , venient Romani , et tollent nobis et locuni

» et gentem'-? » Utique nolebant perdere lot.um , ad ter-

ram coHiserant aurem suam-, et ideo noiuerunt audire

verba illa medicata a sapiente. Dictum est de illis et quod

avari erant et amatores pecunise :omnis ^4ta eorum

et

etiam praeterita , descripta est a Domino in EvangeHo.

Qui legit unde illi ambas
dihgenter Evangelium , invenit
auresobturabant. IntendatCharitas Vestra: Dominus quid
fecit? Contrivit dentes eorum in ore ipsorum. » Quid
((

est : (( In ore ipsorum ? » Ut ore suo contra se pronuntia-

rent : coegit illos ore suo in se sententiam dicere. Calura-
niari volebant ei propter tributum : non dixit ille : Licet
reddere tributum , aut, non licet reddere. Et volebat
dentes eorum, quibus inhiabant ut morderent_, conterere,
sed in ore ipsorum volebat. Si diceret : Solvatur Cresari
tributum : calumniarentur illi quod maledixisset genti
Judoeorum, eam tributariam faciendo. Ex peccato enim
tributum reddebant humihati, sicut illisin Lege prsedictum
' Psal. Lvu, 7. — ' Joan. xi, 48.
40 S. ALGIJSTINI EPISCOPI

crat. Tenemns illum, aiimt, maledictorem gentis nostrfp,

sinos jusserit tributum persolvere si autem dixerit No- : :

lite solvere, tenemus eum quod contradixeritnobis devotos

esse Csesari. Talem bicipitem laqucum quasi capiendo Do-

mino posuerunt. Sed ad quem venerantt Qui noverat con-
terere dentes eorum in ore ipsorum. « Ostendite mihi num-
» mum, inquit. Quid me tentatis, hypocritoe ? De tributo ))

solvendo cogitatis? justitiam facere vultis? consihum jus-

titice qureritis? « Si vere justitiam loquimini , recta judi-
» cate, fihi hominum. » Nunc autem quia aha loquimini,
aha judicatis, hypocritae estis : « Quid me tentatis? )>

Nunc conteram dentes vcstros in ore vestro : « Ostendite

)) mihi nummum. )> Et demonstraverunt ei. Et ille non
dicit : C^esaris est : sed interrogat : « Cujus est? » ut eo-
rum dentes in ore ipsorum conterantur. Quaerente quippe
illo cnjus haberet imaginem et inscriptionem, ilh Coesaris
dixerunt. Jam nunc Dominus conteret dentes eorum in
ore ipsorum. Jam respondistis ,
jam contriti sunt dentes
vestri in ore vestro. « lleddite C^iesari quae Caesaris sunt,
» Deo quae Dei sunt^ » Quaerit Cresar imaginem suam,
et

reddite quaerit Deus imaginem suam, reddite. Non perdat

:

ex vobis Caesar nummum sunm non perdat Deus in vobis :

nummum suum. Et ilhnon inveneruntquid responderent.

Missi enim erant ut cahminiarentur ei et redierunt di- :

centes, quod nemo possit ei respondere. Unde? Quia con-

triti erant dentes corum iu ore ipsorum.

XII. Inde est et ilhid : « lu qua potestate ista facis?Et

ego interrogabo vos unum sermonem, respondete mihi. »

Et interrogavit de Joanne, unde esset baptismus Joannis,

de ccclo, an exhominibus : ut si quid responderent, con-
tra illos esset. Noluerunt dicere ex hominibus , limentes
homines, ne lapidarentur ab eis ^ eo quod Joannem pro-
' IMaltii XXI), 17-9.1.
 ENAT.PiATrO IN TSALMrM LVII. 4l

phetam haberent dicere de cnelo pliis formidabant nc

: ,

iaterentur ipsum Christum; quia Joannes prfedicaverat

Christum. Coarctati utrinque, ex hac parte et ex hac parte,
qui parabani objicere crimcn responderunt ignorantiam •

dixerunt : « Nescimus'. » Calumniam enim praeparabant

quando dixerunt ; « In qua potestate ista facis ? » ut si

diceret : Christus sum ,

quasi arrogantem , superbum,
sacrilegum invaderent. Noluit dicere : Christus sum : sed
qUcTsivit de Joanne, qui dixerat quod ipse esset Christus.
ilh non sunt ausi reprehendere Joannem , timentes ne a
populo occiderentur : non sunt ausi dicere : Yerum dixit

Joannes, ne diceretur Obmutuerunt, eis : Credite ilh.

nescire se dixerunt: jam mordere non valebant. Unde non

valebant? Jam occurrit vobis, contriti erant dentes eorum
in ore ipsorum.
XIII. Pharisaeo disphcuit Dominus illi qui ad prandium

vocaverat quod peccatrix muher accesserit ei ad pedes

, ;

et murmuravit adversus eum dicens « Si esset hic Pro- :

pheta , sciret qu?e muiier ilh accessit ad pedes. » O tu

non propheta quod nescierit quse muher ilh
, unde scis

acccssit ad pedes? Quia non servabat videlicet munditiam

Judnporum ,
qu.Te a foris quasi custodiebatur in carne , et

exuLibat ex corde, hoc de Domino suspicatus est. Dominus

autem qui peccata muheris noverat, etiam cogitationes
liospitisaudiebat et respondit, quae nostis. Et ne diu
',

hinc loquar, tamen in orc ejus vohiit conterere dentes

ejus. Proposuit enim « Duo debitores erant cuidam foe- :

» neratori unus quingentos debebat denarios

, ahus ,

» quinquaginta non habebant ambo unde redderent,

:

» dimisit ambobus, quis eum plus dilexif-.^ » Ad hoc

interrogat ille ut ille respondeat ad hoc iile respondet,
, :

ut dentes ejus in ore ejus contcrantur. Respondit confu-

' Marc- XI, 28-33. — ' Liic vii, Sq-.Io.
42 S. AUGUSTINI EPISCOPI
sus , exclusus est : admissa est illa ad percipiendam mi-
sericordiam, quae irruperat in habitaculum alienum , sed
non accesserat ad Deum alienum : « Gontrivit Dorainus
» dentes eorum in ore ipsorum. »
XIV. ({ Molas leonum confregit Dominus. •» Non tantum
aspidum. Quid de aspidihus? Aspides insidiosse volunt
venena immittere , et spargere , et insiljilare. Apertissime
soevierunt gentes, et fremuerunt sicut leones. « Quarc
» fremuerimt gentes , et populi rneditati sunt inania^? »
Quando insidiahantur Domino : « Licet dare trihutum Gae-
» sari , annon licet"*? » aspides erant, serpentes erant.
Contriti sunt dentes eorum in ore ipsorum. Postea clama-
verunt : « Jam non est lingua as-
Grucifige, crucifige^. »
pidis, sed fremitus leonis. Molasleonum confregit Sedet «

» Dominus. » Forte hic non vacat quod non addidit, in

ore eorum. Insidiantes enim captiosis interrogationihus ,

cogehantur responsione sua vinci isti autem ([ui aperte :

sseviehant, numquid interrogationihus convincendi erant?

Tamen et eorum molae contritae sunt crucifixus resur- :

rexit, ascendit in coekim, glorificatus est Ghristus , ado-

ratur ab omnibus genlihus, adoratur ab omnihus regibus.
Saeviant modo Judaei, si possunt. Non saeviunt « Molas :

» leonum confregit Dominus. »

XV. Hahemus et in hoereticis hoc documentura et e^-
perimentum quia et ipsos invenimus esse serpentes in-
,

dignatione oljsurdatos , nolentes audire medicamentum

medicatum a sapiente : et in ore ipsorum contrivit Domi-
nus dentes eorum. Quomodo sseviebant in nos, reprehen-
dendo quod quasi persecutores essemus, excludendo illos
de basili-cis ? Modo illos interroga Dehent excludi haeretici
:

de annon dehent ? Respondeant modo dicant

hasilicis , ,

non debere repetunt Maximianistse hasilicas. Ne autem

:

' Psal. II, I. — » Matth. xxii, 17. — ' Id. xxvii, 23, et Joan. xix, 6.
 ENARRATIO IN PSALMUM LVII. 43
repetant Maximianistae basilicas, dicunt debere. Quid est
ergo quod dicebatis adversum nos? An contriti sunt dentes
vestri in ore vestro? Quid nobis et regibus, inquiunt?
quid nobis et imperatoribus Yos de imperatoriljus pra?-
?

sumitis. Qusero et ego : Quid vobis ad proconsules, quos

miserunt imperatores? quid vobis ad leges, quas contra
vos dederunt ? Imperatores communionis
imperatores
nostrae leges adversusomnes haereticos dederunt eos uti- :

que appellant haereticos qui non sunt communionis eo- ,

rum , inter quos utique et vos estis : si verae sunt leges ,

valeant et in vos haereticos ; si fals.Te sunt leges, quare va-

lent contra vestros litereticos
? Fratres paululum adver- ,

tite , quod diximus Quando egerunt causas

et intelhgite :

suas adversus Maximianistas ut eos a se damnatos et ,

schismaticos suis ejicerent de locis , quae illi loca tenebant

antiquitus, et successerant episcopis decessoribus suis, vo-
lentes illos inde excludere , egerunt legibus pubhcis, ad
judices venerunt, dixerunt se catholicos , ut possent ex-
cludere haereticos. Quare te dicis catholicum, ut excluda-
tur hoereticus , et non potius es catholicus , ne sis exclusus
haereticus? Modo catholicus es, ut valeas ad excludendum
hrereticum. Judex enim non posset nisi legibus suis judi-
care : dixerunt se catholicos , admissi sunt agere : dixerunt
illos liaereticos ,
quaesivit unde probaretur : lectum est
concilium Bagaitaiium , ubi damnati sunt Maximianistae
insertum est Actis proconsularibus, probatum est quod
illi damnati non deberent tenere basilicas, et pronuntiavit
proconsul ex lege. Ex qua lege? Quse lata est contra hae-
reticos. Si contra hrereticos, et contra te. Quare, inquit
contra nie? Non enim ego haereticus sum, Si tu hsereticus
non es , falsae enim imperatoribus
sunt iliae leges : ab his
latae sunt, qui non sunt communionis tuae omnes qui non :

sunt communionis eorum, legilnis suis h?ereticos vocant.

44 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Non qunrro utrnm vcroe an falsae ; sequestrata illa sit

qupsstio, si adhuc quaestio est: interim secundum te modo

interrogo : Yerae legcs sunt, an falsae leges sunt? Si verae
sunt, credatureis : si falsa^ sunt, quare uteris eis? Dixisti
proconsuli Catholicus sum, exclude hnereticum. Ouciesivit
:

illeunde probaretur haereticus protuUsti concihum tuum, :

ostendisii quod eum damnaveris. Ille vel connivens, vel

non intelhgens, usus tamen est lege sicut judex et fecisti :

de judice quod de te non vis facere. Si enim judex usus est

lege imperatoris ad tuam suggestionem cur ea tu non ,

uteris ad tuam correctionem ? Ecce ejecit haereticum tuum

ex lege imperatoris sui quare te ex eadem lege non vis
:

ut ejiciat? Roplicamus quod fecistis Ecce basilicae tene- :

bantur a Maximianistis, modo a vobis tenentur; exclusi

ex eis Maximianistae : extant jussiones proconsulum , ex-
tant memoriae Gestorum, apparitores accipiuntur, civitates
excitantur, pelluntur homines de locis suis. Quare ? Quia
haeretici sunt. Qua lege ]?elluntur? Responde : videamus
sinondum conlriti sunt dentes vestri in ore vestro. Falsa
lex est? Non valeat in haereticum tuum. Yera lex est? Ya-
leat et in te. Non est quod respondeant « Deus contrivit :

» dentes corum in ore ipsorum. » Ideoque ubi non pos-

sunt lubrica fallacia serpere ut aspides, aperta violentia
fremunt ut leones. Prosiliunt et saeviunt armatae turb.ne

Circumcellionum ; dant slragem quantam possunt, quan-

tamcumque possunt. Sed et « Molas leonum confregit
» Dominus. »

XVI. « Spernentur tanquam aqua decurrens '

. » Non
vos terreant, fratres ,
quidam fluvii qui dicuntur torren-
tes hyemalibus aquis implentur
; nolite timere, post :

paululum transit decurrit aqua ad tempus perstrepit

, ,

mox cessabit : diu stare non possunt. Multne haereses jam

' Psal. Lvn, 8.
 EJVAUKAXXO IJV PSALMLM LVII. 4o
emorLiiae siint : quantum po-
cucurrerunt in rivis suis ,

eorum memoria
luerunt, decurrerunt, siccati suntrivi, vix
reperilur, vel quia fuerint. » Spernentur tanquam aqua
» decurrens. » Sed non solum ipsi totum hoc sseculum :

ad tempus perstrepit, et quoerit quem trahat. Omnes impii,

omnes superbi sonantes ad saxa superbiae suae quasi aquis
irruentihus et confluentibus,non vos terreant, hyemaies
aquse sunt, sempcr manare non possunt necesse est de- :

currant in locum suum in finem suum. Et tamen de isto ,

torrente saecuh bibit Dominus. Passus est enim hic, ipsum

torrentem bibit ; sed in via bibit, sed in transcursu : quia
in via peccatorum non stetit ^ Sed cjuid ait de illo Serip-
tura? « l)e torrente in via bibet ,
propterea exaltabit ca-
» puf^ : » id est, propterea glorificatLis est ,
quia mortuus
est; proptcrea resurrexit, quia passus est. Si noliet bibere
in via de torrente, non moreretur; si non moreretur, non
resurgeret^ si non resurgeret, non glorificaretur. Ergo,
« De torrente in via bibet ,
propterea exaltabit caput. »

Exaltatum jam caput nostrum sequantur eum mem-

est :

bra sua. « Spernentur tanquam aqua decurrens. Intendit

» arcum suum donec infirmentur. » Minae Dei non ces-
,

sant : arcus Dei , mina; Dei. Intenditur arcus , nondum

ferit. « Intendit arcum suum, donec infirmentur. » Et
muhi infirmati sunt ipsius intentione arcus territi. Nam
hinc infirmatus est ille qui dixit: « Quid me jubes facere?
» Ego sum, incjuit, Jesus Nazarenus, quem tu perseque-
» ris^. » Qui clamabat de coelo , arcnm tendebat. Midti
ergo qui fuerunt inimici , infirmati sunt , et conversi no-
luerunt erigere diu cervices suas adversus perseverantiam
extenti arcus. Nam sic infirmatus est et ille qui ait, ne ti-

meamus infnmari « Quando inhrmor, tunc potens sum.

:

Et cum oraret a se tolh stimulum carnis quid ei respon- ,

' Psal. 1; I. — ^ Id. cix, 7. — 3 x^i^ jx, 5, 6.

 46 S. AUGUSTINI EPISCOPI

sum est? « Virtus in infirmitate perficitur^. Intendit ar-

» cum suum donec , infirmentur.

XYII. « Sicut cera liquefacta auferentur-. Dicturus )>

enim eras Non omnes sic infirmantur, quomodo ego ut

: ,

credant perseverant multi in malo suo et in malitia sua.

:

Et de ipsis nihil timeas : « Sicut cera liquefacta auferen-

)) tur. )) Tson contra te stabunt, non perdurabunt : igne
quodam concupiscentiarum suarum peribunt. Est enim
liicquaedam poena occulta, de illa dicturus est modo
Psalmus usquein finem. Pauci sunt versus intenti estote. :

Fst quaedam poena futura, gehennse ignis, ignis seternus.

Futura enim poena duas species habet aut inferorum est, :

ubi ardebat dives ille ,

qui volebat sibi stillam aqure stil-

lari inlinguam de digito pauperis, quem ante januam

suam contempserat quando ait « Quoniam crucior in ,
:

» hac flamraa^. )> Et altera est illa in fine , de qua audi-

turi sunt ,
qui ad sinistram ponendi sunt : « Ite in ignem
» seternum, qui praeparatus est diabolo et angehs ejus^. ))

Illae poen<Te manifestae erunt eo tempore quandp exitum

,

fuerit ex hac vita , aut fmito saeculo perventum ad resur-

sectionem mortuorum. Modo ergo nulla poena est, et
prorsus impuiiita sinit Deus peccata usque ad illum diem?
Est quaedam poena occuha de ipsa modo tracta-
et hic ,

tur. Hanc vult commendare Spiritus Dei hanc intelhga- :

mus, hanc caveamus hanc evitemus, et in illas muitum ,

terribiles non incidemus. Forte dicturus est mihi ahquis :

Sunt et hic poenae, carceres, exiha , tormenta, mortes

diversa genera dolorum et tribulationum. Sunt quidem et
Jsta , et Dei judicio dispensantur^ sed multis ad probatio-
nem, multis ad damnationem. Videmus tamen aliquando
> 2 Cor. xii, 9, 10. — 2 psal. lyu, 9. — 3 Luc. xvi, a^. — 4 Malth.
 ENARRATIO IN PSALMUM LVII. 47
iii his poenis justos allligi , et ab his poenis injustos esse
ahenos unde nutaverunt pedes
: ilh^ qui postea gratulatus
ait : « Quam honus Israel Deus rectis corde! Mei autera
» pene commoti sunt pedes ,
quia zelavi in peccatoribus
» pacem peccatorum intuens*. » Viderat enim felicitatem
)) malorum, et delectatus erat esse malus, videns regnare
))malos bene illis esse , aliundare cos in omni copia re-
,

rum temporahum, quaiia adhuc ipse parvulus desiderabat

a Domino et nutaverunt illi pedes, usque quo videret
:

quid in finem vel sperandum vel timendum sit. Ait enim

in eodem Psalmo « Hoc labor est ante me donec intro-
: ,

))eam in sanctuarium Dei et intelhgam in novissima^. » ,

Kon ergo poenas inferorum non poenas ilhus post resur- ,

rectionem ignis seterni , non poenas istas quae adhuc in

hoc soeculo promiscuaesunt justis et injustis, et plerumque
graviorcs justorum quam injustorum •, sed nescio quam
pcenam commendare Spiritus
prsesentis vitae vult Dei.
Advertite, audite hoc me dicturum quod noveratis : sed
dulcius est cum
Psalmo ostenditur, qui obscurus ante-
in
quam ostenderetur putabatur. Ecce enim profero quae,

jam noveralis sed quia inde proferuntur. ubi nondum ea

:

videbatis , fit ut etiam nota tanquam nova delectent. Au-

dite poenara impiorura : (c Sicut cera , inquit , liquefacta
)) auferentur. )> Dixi per coucupiscentias suas hoc eis fieri.

Concupiscentia mala ,
quasi ardor est et ignis. Ignis con-
sumit vestem , hbido aduiterii nonconsumit animam ? De
cogilato aduiterio cum loc[ueretur Scriptura ait : « Aiii-

)) gabit quis ignem in sinusuo, et vestimenta sua non

» comburet.^ )) Gestas in sinuprunas, perforatur tunica j
gestas in cogitatione adulterium, etintegra est anima^?
XVIII. Sed istas poenas pauci vident : propterea eas
maxime commendat Spiritus Dei. Audi Apostolum dicen-
' Psal. Lxxii, I. — 2 iijid i6, 17. — 3 Prov. vi, 27-29.
48 S. ALGUSTINI EPISCOl'1

tem : « Tradidit ilios Deus in concupiscenlias cordis eo-

» rum^ M Ecce ignis^ a cujus facie tanquam cera lic[ues-

cunt. Solvunlur cnim a quadam constantia castitatis :

propterca et ipsi euntes in libidines suas, soluti et fluxi

dicuntur. unde soluti? Ab igne concupiscen-
Unde fluxi?

tiarum. «Deus in concupiscentias cordis eo-

Tradidit illos

)) rum ut faciant
, qute non conveniunt repletos omni ,

» iniquitate. » Et enumerat multa quae peccata sunt, et

poenas dicit esse peccatorum. Nam dicit primam poenam

superbiam-, imo non poenam, sedprimum peccatum super-
Ijiam. Primum peccatum superbia est ultima poena est :

ignis ccternus aut ignis infernus-, jam enim damnatorum.

,

Inter illud primum peccatum et hanc ultimam poenam ,

media quae sunt et peccata sunt et poenoe. Tam multa

,

enim dicit Apostolus fieri ab eis, quae peccata sunt detes-

tabilia ; et « Proptcr hoc
tamen poenas easdicit
inquit, : ,

» Deus tradidit eos in concupiscentias cordis eorum in ,

» immunditiam ut faciant quoe non conveniunt

, » Et "^.

ne putaret quist[uam ipsis poenis tantum se allligi quibus

modis delectatur, et non timeret quod venturum est iii
fme commemoravit ultimam poenara. « Qui cum justi-
5

» tiam Dei cognovissent, non intellexerunt, inquit, quo-

» niam qui ea agunt, digni sunt morte, non solum ([ui
» faciunt sed etiam ([ui consentiunt facientibus. Qui ea
,

» agunt digni sunt mortc * » quas? Quae superius enu- :

meravit in pcjenis esse. Nam tradidit iilos Deus dixit in

« , ,

» concupiscentias cordis eorum ut faciant quae non con- ,

» veniunt. » Ut adulter sit, jam poeua est ut mendax, :

ut avarus, ut fraudukntus, ut homicida, jam poena? sunt.

Cujus peccati pocHcie ? Prioris a^iostasia' , iUius superbiae.
« Initium peccati hominis apostatare a Deo : » Et « Ini-

» tium omnis peccati superbia ^. » Propterea i[isum pec-

> Rom. 1, 24. — 2 Ibid. 28. — 3 lUd. 32. _4 fccli. x, i4, i5.
 EKARUAIIO I> PSALML.M L^ll, 49
calum piius dixit : « Qui cum cognovissent Deum noa ,

» iit Deum glorificaverunt , aut gratias egerunt , sedcva-

» nuerunt in cogitationil^us suis , et obscuratum est insi-
» piens cor eorum^ » Jam ista pcena est obscuratio cor-

dis. Sed unde contigit? a Dicentes enim se esse sapientes,

» stulti facti simt-. » Quia a se habere dicebant, quod a
Deo acceperant : aut si cognoverunt a quo acceperunt
noneum glorificaverunt, a quose accepisse cognoverunt
hocest : «Dicentes se esse sapientes. » Et ibi stalim p(x?na
secuta est : « Stulti facti sunt, et obscuratura est insipiens
» cor eorura. Dicentes se esse sapientes , stuUi facti sunt. »

Parva ista poena est? Ut de ista sola loquamur, o])scuratio

ccrdis, excaecatio mentis parva est pcena? Si quis furtum
faciens, statim oculum perdidisset : omnes dicerent Deum
praesentera vindicasse. Oculum cordis amisit , et ei pe-
percisseputatur Deus? « Sicutcera bquefacta auferentur. »
XIX. « Supercecidit ignis, et non viderunt solem". »

Videtis quomodo dicit quamdam poenam obscurationis.

(( Ignis supercecidit , » ignis superbioe, ignis fumosus,
ignis concupiscenti* , ignis iracundioe. Quantus ignis est?
Super quem ceciderit, non videbit solem. Ideo dictum
est : « Nonoccidat sol super iracundiam vestram". » Ergo
IVatres, ignem malse concupiscentiae timete, si non vullis
liqucfleri sicut cera, et perire a facie Dei. Supercadit enim
ignis iste, et solem non videbitis. Quem solem?Nonistum
quem tecum vident et pecora, et muscse, et boni et mali ;

« Quia facit solem suum oriri super bonos et malos ^ »

Sed est alius sol, de quo dicturi sunt illi « Et sol non ortus
:

» est nobis, transierunt orania iJla tanquam umbra. Ergo

» erravimus a via veritatis, et justitite lumen non luxit

» nobis, et sol non ortus est nobis''. » Quare, nisi ([uia

' Roin. I, 21. — ' Ibid. 22. — ^ r.-ial. lvii. 9. — 4 E[)lics. iv, 2G. —
5 Matli. V, /i'..
— <i
8aj.. v, 6-9
cxvi. i
 60 S. AXIGUSTIKI EPISCOPI

» supercecidit ignis^ ct non viderimt solem? » Vicit illos

concupisccnlia carnis. Et ista concupiscentia unde venit?

Attendite, De traduce natus es cum eo quod vincas noli :

tibi hostes addere, vince cum quo natus es. Ad stadium

vitse hujus cum illo venisti, congredere cum eo qui tccuni
processit. Ipso non victo, quare provocas catervas concu-
piscentiarum? Delectatio enimcarnaUs, fratres_, cum ho-
mine nascitur. Sed qui bene eruditur, cito videt hostera
suum , et aggreditur, et luctatur, et cito vincit : idoneus
estenim nondum crescentibus hostibus. Qui autem illam
concupiscentiam, cum qua depeccati propagine natus est,
contemnit vincere, et multas adhuc excitat exeritque li-
bidines j
difiiculter eas superat, et adversus se ipse divisus,

igne proprio concrematur. Ne itaque speres quasi illas so-

las poenas futuras ,
prffisentes vide. « Supercecidit ignis
» et non viderunt solem. »

XX. « Prius quara producat spinas vestras rhamnus,

)> tanquain viventes tanquara in ira combibet eos ^ » Quid
est rharanus ? Spinarum genus est , densissimoe quaedam
spinae esse dicuntur.Primo herba est-, et cura herba est,
molhs et pulchra est ibi sunt tamen spinae postea proces-
:

surae. Modo ergo delectant peccata et quasi non com- ,

pungunt. Herba est rhamnus et raodo tamen est spina. ,

« Prius quara producat spinas rhamnus » prius quara :

miserarum delectationura et voluptatum. manifesta tor-

menta procedant. Interrogent se qui ahquid amant, et ad
id pervenire non posunt^ videant si non cruciantur desi-
derio et cum pervenerint ad id quod ilhcite desiderant
:

attendant si non cruciantur timore. Videant ergo hic poe-

nas suas antequam veniat iJla resurrectio cum in carne
, ,

resurgentes non immutabuntur. «Omnesenim resurge-

» raus, sed non oranes immuiabimur -. » Habebunt
> Tsal. LVi!, 10. — ' i Cor. xv, Li.
 ENA.11RAT10 IN PSALMUM LVII. 51

quippe corruptionem carnis in qua doleant , non in qua

moriantur : alioqui et illi dolores finirentur. Tune spinee
illius rhamni , id est, dolores omnes et compunctiones
tormentorum producentur. Quales spinas patientur illi qui
dicturi sunt u Hi sunt quos aliquando habuimus in ri-
:

» sum ^ : » spinas compunctionis poenitentiae ; sed serse

et iniructuosae , sicut spinarum sterihtas. Poenitentia hu-
jus temporis, dolor raedicinalis est : poenitentia iJlius tem-
poris_, dolor poenalis est. Non vis ilias pati spinas? hic

compungere spinis poenitentise •

ut faciasquoddictum est
« Conversus sum in aerumna , cum configeretur spina :

)) peccatum meum cognovi , et iniquitatem meam non

)) operui , dixi : Pronuntiaijo adversus me deiictum meum
» Domino, et tu remisisti impietatem cordis mc^i-. » Modo

fac , modo compungere non 5 in te fiat quod dicf um est de

([uilDUsdam destestabiiibus : « Discissi suiit, nec compuncti
))sunt^» Attendite qui discissi bunt, nec compuncti sunt.
Videtis discissos, et non videtis compunctos. Ecce praeter
Ecciesiam sunt, et non eos poenitet, utredeant undedis-
cissi sunt. Producet postea spinas eorum rhamnus. Tsoiunt

modoiiaberecompunctionem medicinalem, liabeljunt pos-

tea poenaiem. Sed etiam modoprius quamproducatspinas
rliaranus, supercecidit ignis qui eos non perraittit videre ,

soiem, qui eos adhuc viventes in ira Dei combiljit ignis coii- ;

cupiscentiarum maiarum honorum vanorum, superliiae, ,

avaritiae suae : et quidquid eos premit ne cognoscant veri-

tatem, ne victi videantur, ne subjiciat ilios vei ipsa veritas.

Quid enim gloriosius , fratres, quam subjici et vinci a ve-

ritate ? Superet te verilas voientem nam et invitum ipsa
:

superaliit. Ergo iiie maiarum,

ignis concupiscentiarum
qui supercecidit ut non videant soiem, combibit rhamnura,
prius quam producat spinas eorum id est occultat eo- : ,

' Sap. V, 3. — * Psal. xxxi. 4-5 — ^ W. xxxiVj i6.

52 S. ALGU5T1M EP1'C01'1

rum niaJam \ilam, priiis ([iiam pariat eadcm vita mani-

fcstos iii riiic crucialus^ sed m ira Dei occultat rliamiium
enim parva poena csl quod modo non vi-
ignis isle. JSon
dent solcm, nec spinas poenarum credunt ex hac vita mala
sibi posteaprocessuras. Vos enim, inquit, rhamnus estis 5

quem rhamnum , id est, vos ipsos, viventes^ id est , ad-

huc in hac vita constitutos ,
prius quam in futuro judicio
spinas poenarum vestrarum manifestas producat nunc in ,

ira combilnt id est quasi al^sorbendo apparere non si-

,
,

nit. Hic itaque ordo verborum quantum puto, planius

,

ita contexitur : « Supercecidit ignis et non viderunt so- ,

» lera ; » qui ignis « Tanquam in ira, tanquam viventes

» vos rhamnum combibit quam producat spinas
,
prius
)) vestras : » id est, vos ipsos quos rhamnum invenit
combibit ante morlem prius quam idem rhamnus
,

spinas vestras post mortem in iJla poenali resurrectione

producat. Quare autem non dixit viventes^ sed ttTancpiam
))viventes, » nisi quia falsa est haec vita impiorum? Ne-
que enim vivunt, sed vivere sibi videntnr. Et quare non,
in ira sed « Tan({uam in ira « nisi quia tranquillus hoc
, ,

facit Deus? Nam et hoc scriptum est «Tuautem, Do- :

)) mine virtutum cum tranciuiihtate judicas '. » Ille ergo ,

et cum minatur, non irascitur. Neque enim perturbatur,

sed tanquam iiascitur, quia punitet vindicat. Et qui cor-
rigi nohuit, tanquam vivunt, sed non vivunt. Yindicta

enim primi peccati, et eorum quge addiderunt, manet su-

per eos : et ipsa vocatur ira Dei, quia de judicio Dei venit.
Unde Dominus de non credente ait « Sed ira Dei manet :

)) super eum-. enim Dei mortales nascimur.

» Cum ira

Unde dicit Apostolus Fuimus et nos aHc|uando natura : (c

)) filii irse sicut et coeteri ^. » Quid est

, natura fihi irae, » ,

nisi (|uia portamus nobiscum pcenam primi peccati? Sed

' S.i|' XII, rS — ' Joa;i. lu, .'>G. — ^ Kplies. n, 3.

 KNAP.BATIO IN PSALMUM t.vii. 53
si convertamns nos, aufertur ira ,
prfebetur gratia. Non
vis converti ; addis etiam super id ([uod natus es : tanquam
in ira combiberis in proesenti tempore.
XXI. Agnoscite ergo istam pcenam, et gaudete vos non
esse in hac poena omnes qui proficitis omnes qui intelli- ,

gitis et amatis veritatem omnes qui plus in vobis vultis ,

victoriam veritatis quam vestram ,

qui non clauditis ad-
versus veritatem aures veslras, de praesentium delectatione
ct de pr.T teritorum recordatione : ne sitis canis reversus
ad suum vomitum Omnes tales qui estis videte poenas
^
. ,

eorum qui taJes non sunt et gaudete. Adhuc inferorum .

poenfe non venerunt adhuc ignis aeternus non venit

, :

comparet qui proficit in Deo se modo cum impio c.Tcum ,

cor cum ilhiminato corde : comparate duos, videntem et

non videntem in carne. Et quid magnum estvisio carnis?
Numquid Tohias habebat carneos oculos ? Filius ipsius
habebat, et non habebat ct viam vitas c.tcus videnti
ille 5

ostendebaf^. Ergo istampoenam quando videtis gaudete ,

quiain illa non estis. Propterea dicit Scriptura « L.Teta- :

» bitur JLislus, cum vidorit vindictam. » Non illam fiitu-

ram : nam vide quid sequitur : « Manus suas lavabit in
» Quid esthoc? IntendatCharitas
sanguine peccatoris^. »

Vestra. Numquid quando feriuntur homicid.ie, debent

iJluc innocentes ire, et Javare manus suas? Sed quid est,
« In sanguine peccatoris lavabit manus suas? » Justus
quando videt poenam peccatoris proficit ipse et mors , :

aJterius vaJet enim spiritaJiter sanguis

ad vitam aJterius. Si
currit de Jiis qui intrinsecus moriuntur, tu videns talem
vindictam, lava illic manus tuas-, de caetero mundius vive.
Et quomodo lavabit manus suas, si justus est? Quid enini
habet in manibus quod lavetur, si justus est? « Sed justus
» ex fide vivit^ . » Justos ergo dixit fideles : et ex quo jam
'
I Tcfr. Ti, 25. — » Tol). IV, t. — ^ P?al. i.vii, ii. — 4 P,um. i, 17.
64 S. AUGUSTINI EPISCOPI
credidisti ,
jam incipis vocari justus. Facta cst enim di-
missio pcccalorum. Etsi de ista residna vita quredam pec-
cata tua sunt ,
qnce non possunt nisi tanquam aqua de
mariin sentinam influere tamen quia credidisti, cum vi- :

deris eum qui omnino aversusest a

Deo occidi in illa caeci-
tate,supercadenteilloignenonvideresolenT, tuquijamper
fidern vides Christum, ut videasper speciem, quia justus ex
fide vivit, attende impium morientem etpurga te a pec- ,

catis. Ilalavabis quodam modo manus tuas in sanguine pec-

catoris. «Manus ergosuas lavabit in sanguine peccatoris. »
XXII. « Et dicet homo Si ergo est fructus justo^. » :

Ecce antequam veniat quod promitlitur, antequam detur

vita aeterna antequam impii projiciantur in ignem aeter-
,

num , hic in hac vita cst fructus juslo. Qui fVuctus? « Spe
» gaudentes, in tribulatione patientes-. » Qui fructus
justo? « Gloriamur in triinilationibus , scientes quia tri-
» bulatio palientiam operalur, patientia autem proljatio-
» nem, probatio vero spem : spes autem non confundit
5) quia charitas Dei diffiisa est in cordiljus nostris per Spi-
» ritum sanctum, qui datus est nobis ^. » Gaudet eljriosus,

et non gaudet justus.? In charitate est fructus justo. Miser

ille, etiam cum se inebriat : beatus iste, etiam cum esurit
et sitit. Illum ingurgitat vinolentia, istum spes pascit.
Videat ergo ilHus poenam suum gaudium, et cogitet
,

Deum. Qui tale gaudium modo dedit de fide, de spe, de

charitate , de veritate Scripturarum suarum ([uale prae- ,

parat in finem ? In via sic pascit, in patria quomodo sagi-

nabit? « Et dicet homo : Si ergo est fructus justo. » Cre-
dant qui vident, etvideant etintelhgant. Lnetabitur justus
cum viderit vindictam. Si autem non habet oculos unde
videat vindictam , contristabitur, nec eorrigetur ex illa.

Si autem videt illam , videt quid intersit inter contene-

' Psnl. i.vii, 12. — » Rpiii xii. 12. — ^ Id. V, 3-5.
 ENARRATIO IN PSALMUM LVII. 55
bratum oculum cordis , et oculum illuminatum cordis
inter refrigerium castitatis, et flammam libidinis ^ inter
securitatem spei , et timorem facinoris. Cum viderit hoc,
discernat se , et lavet manus suas in sanguine ipsius. Pro-
ficiat ex comparatione, et dicat : « Ergo est fructus justo

» ergo est Deus judicans eos in terra. » Nondum in illa

vita, nondum in igne seterno , nondum apud inferos, sed

hic jin terra. Ecce dives ille adhuc induitur purpura et
bysso, et adhuc epulatur quotidie splendide. Nondum
produxit spinas rhamnus, nondum dicit : « Craciorin hac
» flamma^ : » sed jam est mentis caecitas, jam oculus
mentis extinctus est. Si caecus oculis carnis ad mensam
suam quamlibet opimam discumberet miserum eum , di-
ceres csecus interius
: panem Christum non videt ,
, et
beatus est? Hoc non dicit nisi pariter caecus. « Ergo est
» fructus justo ergo est Dens judicans eos in terra. »
,

XXIII. Si ahquanto prolixiorcs fuimus date veniam. ,

Exhortamur vos in nomine Ghristi ut haec quae audistis , ,

ad fructum cogitetis. Quia et praedicare veritatem nihil

est , si cor a lingua dissentiat 5 et audire veritatem , nihil
prodest, si liomo non super petram aedificet. Qui aedificat
super petram, ipse est qui audit et facit : qui autem audit
et non facit , aedificat super arenam -
: qui nec audit nec
facit, nihil sedificat. Sed quomodo qui aedificat super are-
nam, ruinam sibi aedificat : sic ille qui non sedificat super
petram venicnte , fluvio, sine domo rapitur, Non est quod
facere , petram aedificare id
nisi et aedificare , et super :

est et audire et facere. Nec alius dicat

, Utquid procedo :

ad Ecclesiam? ecce qui quotidie ad Ecclesiam procedunt,

non faciunt quod audiunt. Faciunt tamen ut audiant 5
sic possunt facere ut audiant et faciant : tu autem quan-
tum longe es a faciendo ,
qui tantum fugis ab audiendo?
' Luc. XVI, 19 et 24. — ' Matth. vii, 24-26.
56 S. AXJGUSTIKI EPISCOPI

Sed ego, inquit, non aedifico super arenam. Nudum te

inventurus est fluvius numquid ideo te non ablaturus

:

est? numquid ideo pluvia non necabit? numquid venti

propterea non abripient? Ergo veniam et audiam. Sed
cum audieris , fac. Nam si audieris , et non feceris, oedifi-

casti quidem, sed super arenam. Quia ergo sine sedificio

constituti nudi sumus in sedificio autem super arenam
,

posito sub ruina sumus restat ut super petram nedifice-

:

mus et quod audivimus faciamus.

,

'VXWWVWX IWWVWWWVW» wwwwww wwww wwwwwwwwwwww wwvwv

ENARRATIO I

IN PSALMUM LVIII.

SERMO I.

Deprima parte Psalmi'.

T. SicuT solet Scriptura Psalmorum mysteria in titulis

ponerc-, et frontem Psahui sublimitate sacramenli deco-

rare, ut sciamusquiintraturi sumus, cum tanquam super
postem quid intus agatur legerimus, vel cujus domus sit,
vel quisnam sit illius prtnedii possessor ita et in boc Psabno :

scriptas est tituius de titulo. Ilabet enim « In finem_, ne :

» corrampas ipsi Davidin titub inscriptionem^ » Hoc est

quod dixi, titubis de titulo. Quoenam enim sit titub hujus

iuscriplio, quam corrumpi vetat, Evangebum nobis in-
dicat. Nam cum Dominus crucifigeretur, titulus inscriptus
' Ilabitus post compertum Pelagii erroreiri. — ^ ViJc D. Gnillon ,
tom.
x\\, png. .TaG-r^jg. — ' Psal. lvih, i.
 ENARRATIO I IN PSALMUM LVIH , SERMO I. 57
est a Pilato et positus : « Rex Juclceorum, » tribus linguis,
hebraea ,
grseca et latina' : qua3 linguae toto orbe maxime
excellunt. Igitur si rex Judoeorum crucifixus est, et Judoei
regem suum crucifixerunt crucifigendo eum etiam regem ^

gentium fecerunt magis quam occiderunt. Et quidem

:

qiiautum in illis fuit, perdidcrunt Christum scd sibi, ,

non nobis; et mortuus est ille pro nobis, et sanguine suo

redemit nos. Et modo non est corruptus litulus: quia ille
rex est, non sokim gentium, sed etiam ipsorum Judfeo-
rura. Quid enim? Quia contradixerunt ideo regis sui do- ,

minationem evertere potuerunt? Rex est et supra illos.

Nam ille rex virgam ferream gerit, qua et regit et frangit.
« Ego, inquit, constitutus sum rex ab eo super Sion

» montem sanctum ejus prnedicans pr.Tceptum Domini. ,

» Dominus dixit ad me Fihus meus cs tu ego bodie : ,

» genui te postuhi a me ct dabo tibi gentes haeredita-

: ,

» tem tuam, et possessionem tuam terminos terrae^ reges

» eosin virgaferrea, et tanquam vas figuh conteres eos-. »

Quos reget? quos conteret? Reget obedientes, conteret

resistentes. Ergo, « Ne corrumpas,» optime et prophe-
tice quandoquidem et ilh Judnei suggesserunt tunc Pi-
:

Lato et dixerunt
, « Noh scribere rex Judseorum : sed ,

» scribe quia ipse se dixit regem Judaeorum

,
» nam iste :

titulus, inquiunt, confirmavit ilhim regem nobis. Et Pi-

latus « Quod scripsi, scripsi ^. » Et impletum est, « Ne
:

» corrumpas. »

II. Nec iste solus Psalmushabet huiusraodi inscriplio-

nem, ut non corrumpatur. Ahquot Psalmi sic prre-
tituhis

notati sunt''; sed tamen in omnibus passio Domini proe-

nuntiatur. Ergo et hic intelhgaraus Doraini passionem ,

et lo([uatur nobis Cbristus caput et corpus. Sic s('mper,

' Mattli. xxviii , 37, Luc. xxiu, 38, et Joaii. xix , 19. — ' Psal. n, G-9.
— ^ Jorin. XIX, 2i. — * P.«.'il. i.vi, i.vii ct iviii.
 68 8. AUGUSTINI EPISCOPI
aut prope semper audiamus voces Christi de Psalrao ut ,

non solum intueamur caput illud unum raediatorem Dei

et horainura hominem Christum Jesum ;
qui etiam se-
cundura Divinitatera in principio erat Verbura, Deus apud
Deum quod Verbum caro factum est et habitavit in
,
,

nobis'^, Abraham, ex semine David de

caro ex semine
Maria Virgine" non ergo illura sokim ([ui est caput nos-
:

trum cogiteraus quando audiraus Christum loqui sed , 5

cogitemus Christum caput et corpus totum integrum

quemdam virura. Nobis enim dicitur « Vos autem estis
:

)) corpus Christi et membra^, » ab apostolo Paulo. Et de

illo dicitur ab eodem Apostolo, quia est caput Ecclesiae^.
Si ergo ille caput, nos corpus ^ totus Christus caput et
corpus. Ahquando enim invenis verba qure non congruant
capiti , et nisi ea coaptaveris corpori , nutabit inteliectus
tuus : non apta sunt corpori, et
rursus invenis ver])a qnae
Christus tamen loquitur. Ibi non timendum est ne erret
quisque cito enim pergit ut capiti aptet, quod videt cor-
:

pori non convenire. Tpse denique in cruce pendens ex

persona corporis locutus est « Deus meus, Deus raeus, :

)) respice in me, quare me derehquisti ^ ? Non enira de- )>

rehquerat Christura a quo derehctus non est aut vero , :

sic ad nos venit , ut illura desereret 5 aut sic ilkira misit,

ut ab illo discederet. Sed quia homo desertus est a Deo
Adam ille peccans ,
qui cum soleret gaudere ad iaciem
Dei '
, conscientia peccati deterritus fugit a gaudio suo
5

et vere derehquit illum Deus ,

quia ipse deseruit Deum :

ex quo Adam Christus cura carnera accepisset , hoc ex

persona ipsius carnis ait : quia tunc vetus homo noster
simul confixus est cruci cura illo^.

' I Tim. 11, 5. — ' Joan. i, i ct i^. — ^ Matth. i, i. — 4 i Cor. xu. 27.
— 5 Ephes 1, 22, et Coloss. i, 18. — 6 Psal. ixi, 2, etMatth. xxvii, 46. —
7 Gen. 111, 8. — ^ Rom. vi, 6.
 ENARRATIO I IN PSALMUM LVIII, SERMO I. 59
III. Audiamus ergo quod sequitur : « Quando misit
» Saiil , et custodivil domum ejus , ut eum interficeret^ )>

Hoc non ad crucem Domini, sed tamen ad passionem

Domini pertinet. Crucifixus enim Christus et mortuus ,

ct sepultus est. Erat ergo illa sepultura tanquam domus :

nd (|uam cuslodiendam misit regnum Judseorum quando ,

custodes adhibiti sunt sepulcro Christi^. Est quidem his-

toria in Scriptura Regnorum, quandomisit Saiil ad cus-

todiendam domum ut interficeret David ^ sed quantum

, :

inde sumpsit quiPsalmum scripsit, tantum debemus dis-

cutere cum titulum Psalmi tractamus. Hoc nobis signifi-
care tantum voluit ,
quia missum est ad domum ut cus-
todiretur,et ille interficeretur? Quomodo ergo ad hoc
custoditaest domus, si David figurabatChristum^ ut Chris-
tus interficeretur 5
quando in sepultura Christus positus
non est nisi in cruce interfectus? Refer hoc ergo ad cor-
pus Christi : quia interficere Christum, erat tollere nomcn
Christi, ne crederetur in Christum, dum mendacium
praevaleret custodum, qui corrupi sunt ut dicerent « Quia :

)) cum dormirent, venerunt Discipuh ejus, et abstulerunt

)) eum^. Hoc interficere nomen
est vere Christum velle ,

resurrectionis ejus extinguere, utmendacium Evangelio

praeferretur. Sed quomodo illud non effecit Saiil ut in- ,

terficeret David sic hoc nec potuit regnum Judaeorum

:

eflicere , ut plus valeret teslimonium custodum dormien-

tium, quam Apostolorum vigilantium, Quid enim edocti
sunt custodes ut dicerent? Damus vobis, inquiunt, quan-
tum vullis pecunise- et dicite, quia cum dormiretis, ve-
nerunt Discipuli ejus , et abstulerunt eum. Ecce quales
testes mendaciicontra veritatem et resurrectionem Christi
inimici ejus per Saiil figurati produxerunt. Interroga
' Psal. Lviu, I. — = Mattli. xxvii, 66. — 3 i Roi:;. xix, n. — 4 Mattli.

xxviii, i3
60 S. AUGUSTIM EPISCOPI

infidelitas , tcstes dormientes, respondeant tibi quid aclum

sit in sepulcro. Qui si dormiebant, unde scicrunt? Si

vigilabant, fures quare non tenuerunt? Dicat ergo quod

sequitur.
IV. « Erue me de inimicis meis, Deus meus, etabinsur-
» gentibus super me redime me'.» Factum est hoc in

carne Christi , fit et in nobis. Neque enim cessant inimici

nostri , diabokis et angcli cjus , insurgere super nos quoti-
die_, etilludere velle infirmitati et fragilitali nostrne , de-
ceptionibus, suggestionibus, tentationibus , et quibus-

cumque cum in terraadhuc vivimus. Sed

laqueis irretire,
vox nostra vigilet ad Deum et clamet in membris Christi ,

sub capite incoelo constituto, « Erue medeinimicis meis,

» Deus meus et ab insurgentibus super me rediine me.
,

V. « Erue me de opoantibus iniquitatem et de viris ,

))sanguinum salvumme fac^. wErant illiquidem viri san-

guinum, qui justum occiderunt, inquo nullam culpam inve-
nerunt: erantilli viri sanguinum, quiacumvelletalienigena
lolis manibus dimitterc Christum, clamaverunt « Cruci- :

» fige crucifige" » erant viri sanguinum, quibus cum jam

, :

objiceretur crimen sanguinisChristi, responderunt, propi-

nantesposteris suis, « Sanguisejussupernos, ctsuperfilios
» nostros ^wSed nec in ejus corpus exurgere viri sanguinum
cessaverunt : nam et post resurrectionem ascensionemque
Christi, persecutiones passa est Ecclesia : et illa quidem
primo qure cllloruit de gente Judaeorum, de qua et Apostoli
nostri fuerunt. Ibi priaio Stephanus lapidatus est^, et
quod vocabatur accepit. Stephanus enim corona dicitur.
Humiliter lapidatus , sed sublimiter coronatus. Deindein
gcnlibus exurrexerunt regna gentium antequam in eis
,

impleretur quod pr.nedictum erat, « Adorabunt eum om-

• Psal. Lviu ,2. — 5 Tl.iil. 3. — * ^l.ittli. xwii , ^3 — 4 Ibiil. 25. —
.5 \c\. \n, :>s.
 EJNArLRATlO I liV PSALMCM LVIII, SKU.MO I. 61

M » nes reges terrne , omnes gentes servient ei ^

: » et Iremuit
impelus regni iliius adversus testes Christi •, cirasus est mag-
nus et multus Martyrum sanguis quo eHuso : , tan([uani

seminata seges Ecclesioe f ertilius puUavit et totuni mnu- ,

j
dum sicut nunc conspicimus
, occupavit. Ab his ergo ,

virissanguinum eruilur Christus, non solum caput, sed

etiam corpus. A viris sanguinum eruitur Christus, et eis
qui fuerunt, et eis qui sunt, et eis qui futuri sunt , erui-
tur Christus , et qui praecessit, etquiest, et qui venturus

est. Christus enim est totum corpus Chrisli : et quicum-

que nunc Christiani boni , et qui ante nos , et quipost nos
futuri sunt , totus Christus eruitur a viris sanguinum nec ;

vacat hnec vox, « Et a viris sanguinum salvum me fac. »

VI. « Quia ecce venati sunt animam meam-. » Potue-
runt tenere, potuerunt occidere , « Venati sunt animam
» meam. Sed ubi est, « Disrupisti vincula
» mea^? »
Ubi est ,« MuscipuJa comminuta est, et nos eruti sumus?

Ubi est quod benedicimus Deum « Qui non dedit nos in ,

» venationem dcntibus eorum * ? » llH quidem venati

sunt sed in manibus venantium non dimittit qui cuslodit
,

Israel. «Quia ecce venati sunt animam meam irruerunt :

» super me fortes. » Non utcumqne transeundum est ab

his fortibus diligenter insinuandum est qui sint fortes

:

insurgentes. Fortes, super quos , nisi super infirmos, su-

pcr invalidos, super non fortes.? Et laudantur tamen in-
firmi, et damnantur fortes. Si intelhgantur qui sunt for-
tes, primo ipsum diabolum Dominus Ibrtem dixit « Nemo, :

» inquit, potest intrare in domum fortis, et vasa ejus

» eripere, nisi prius alhgaverit fortem ^ » Ahgavit ergo

fortem vinculis dominationis sua3 ; et vasa ejus arripuit,

ac vasa sua fecit. Erant enim omnes iniipii vasa diaboh,

'
Psal. i.\xi, II. — MJ. Lv.ii. 4.— 3 M. cw, iG. — U 1 cxxiii, G, 7.

— ^ iMaUli. Mi, ''-().

62 S. i.UGt:STIM EPISCOPI

qui credentes facti sunt vasa Cbristi : quibus Apostolus

dicit, « Fuistis enim abquando tenebrae, nuncautem lux
» in Domino ^ : qui notas facit divitias suas in vasa mise-
)) ricordiae-. )) Possunt ergo isti fortes intelligi. Sed sunt
in bominibus c[uidam fortes reprebensibili et damnabili
fortitudine, qui proesumunt quidem, sed de temporali
febcitate. Non vobis videtur fuisse fortis dives iste, quinunc
ex Evangebo recitatus est : quoniam successit ei regio in
opulentia fructuum.^Perturbatus consiHum reconditionis
invenit, ut destructis veteribus apotbecis, novas cons-
trueret ampliores, eisqae completis , animse sua^ diceret
« Habes multa bona, anima; epulare, jucundare, sa-
» tiare". Qualem fortem vides.? « Ecce bomo qui non
))

)) posuit Deum adjutorem suum , sed speravit in multitu-

)) dine divitiarum suarum. )) Vide quam fortis sit : « Et
)) proevaluit, inquit, invanitate sua^. )>

VII. Sunt et alii fortes, non de divitiis, non de viribus

corporis , non de abqua in tempore prsecellenti potentia
dignitatis, Hoc genus
sed praesumentes de justitia sua.
fortium cavendura aversandum non imi- , metuendum , ,

tandum praesumentium inquam non de corpore, non

:
, ,

de opibus, non de genere, non de bonorcj omnia enim

ista quis non videat temporaba, fluxa, caduca, volatica?

sed praesumentium de iustitia sua. Talis fortitudo impe-

divit Judaeos ne per foramen acus intrarent^.
, Cum ))

enira de se praesimiunt quod justi sint, et tanquam sani

sibi videntur- medicinam recusaverunt, et ipsum medi-

cum necaverunt. Tales ergo fortes, non infirmos, non

venit vocare qui dixit « Non est opus sanis medicus sed : ,

» male habentibus non veni vocare justos sed peccatores

: ,

)) in poenitentiam ^ )) Isti erant fortes qui insultabant Dis-

' Eplies. v,8. — 2 Rom. ix, 23. — 3 Luc. xu, 16-19. — 4 Psal. li, 9.
— 5 Matth. XIX, 2^. — 6 IJ. iXj 12, i3.
 ENAURATIO 1 IN PSALMUM LVIII , SERMO I. 63
cipulis Christi, quiamagister eorum ad infirmos intrabat j

et convivabatur cum infirmis. « Qiiare, inquiunt, magis-

)) ter vester cura publicanis et peccatoribus manducat ' ? »

fortes quibus medicus opusnon est? Fortitudo ista non

sanitatis est, sed insaniae. Nam et phreneticis nihil fortius

valentiores sunt sanis : sed quanto majores vires, tanto

mors vicinior. Avertat ergo Deus ab imitatione nostra
fortes istos. Timendnm est enim , ne eos quisque vclit
imitari. Doctor autemhumilitatis, particeps nostrce iufir-

mitatis , donans participationem suae Divinitatis , ad hoc

descendens ut viam doceret et via fieret'^ , maxime suam
humihtatem nobis commendare chgnatus est et ideo a •

servo baptizari non dedignatus est ^, ut nos doceret con-

fiteri peccata nostra , et infirmari ut fortes simus, babere
potiusApostoh vocem dicentis : « Quando infirmor, tunc
» potens sum^. » Quomodo ergo nohiit esse fortis? Isti

autem qui fortes esse vohierunt, id est qui de sua virtute ,

praesumere voluerunt tanquam justi, ofTenderunt in lapi-

dem offensionis et hoedus visus est eis Agnus et quia
^ : ,

vehiti hoedum occiderunt, ab Agno redimi non merue-

runt. Ipsi sunt ergo fortes ,
qui irruerunt super Christum j
-commendantes justitiam suam. Audite fortes istos cum :

quidam Jcrosolymitoe dicerent, missi ab eis ad apprehen-

dendum Christura et non audentes apprehendere ( quia
, •,

quando voluit, tunc apprehensus est, qui vere fortis erat :

<( Quare ergo inquiunt, non eura potuistis apprehendere?

,

» Et responderunt : Nemo unquam hominum sic locutus

» est, sicut ille. » Et ilh fortes , « Numquid ahquis Pha-
» risseorum in illum credidit , aut ahquis Scribarum , nisi

» popuhis iste nesciensLegem*^? » Prseposuerunt se turbae

infirmas ad medicum currenti : unde , nisi quia ipsi fortes

' Matth IX, II. — ' Joan. xiv, 6. — * Matth. iii, i3. — 4 2 Cor. xii, lo.

— 5 Roui. is, 32. — (> Joan vu, 45-H9-

64 S. ALGUSTIM EPISCOPI

eranl? et fortiludine sua quod est gravius, omnemetiam ,

tur])amiu se traduxeruiit, et medicum omnium occide-

rnnt. Sed et ille eo quod occisus est, de sanguine suo
medicamentum fecit aegrotis, « Irruerunt super me for-
» tes. » Hos maxime fortes advertite etvidete utrum de :

uUa re prtesumendum sit horaini, quando nec de justitia

prsesumendum est. Jam videte ubi jaceant pr.-BSumentes
de diviliis, de viribus corporis, de nobilitate generis , de
dignitate s?eculi, si qui de ipsa justitia tanquam de sua
praesumpserit, cadit. u Irrueruntsuper me fortes. » Exillis
fortibus fuit ille vires suas jactans : k Gratias tibi , inquil
» ago ,
quia non sum sieut caeteri hominum , injusti , rap-
» tores, adulteri, sicut et Pubhcanus iste : jejuno Ijis in
» sabbato , decimas do omnium quae possideo^ » Vide for-

tem jactantem vires suas conlra vero ionge stantem in- ;

firmum attende, et humilitate propinquantem. « Pubii-

» canus autem, inquit , de longinquo stabat, et nec oculos
» suos audebat in coelum levare, sed percutiebat pectus
» suum, dicens Deus, propitius esto mihi peccatori.
: Amen
» dico vobis , descendit justificatus Publicanus illc magis
» quam ille Pharisseus. » Et vide justitiam : « Quia om-
» nis qui se exaltat, humihal)itur ; et c|ui se humihat,
» exaltabitur-. » Irruerunt isti fortes, id est, superbi
qui ignorantcs Dei juslitiam et suam juslitiara volentes ,

constituere^ justitiae Deinon sunt subjecti^

YIH. Quid deinde « Necpie init[uitas mea, neque .?

» peccatum raeum Domine^ Irruerunt quidem fortesde

,

justitia sua praesumentes irruerunt, scd peccatum in me 5

non invenerunt. Nam utique illi fortes id est, velut justi, ,

quare possent persequi Christum, nisi c[uasi peccatorem.?

Sed tamen illi viderint quam fortes sint immanitate iebris,
non firmitate sanitalis viderint illi cjuam fortes sint, et
:

' Luc. xviii, II, 12. — 2 Ibi I. i3, I

j. — f Kuiii. X, .>. — ; Psal. lviiIjO.
 EIv'Ara\ATIO I I>^ PSALMtM LVIII , SERMO I. 65
tanquam justicontrainiquum saevicrunt. Sed tamcn k ]Sc-
» que iniquitas mea, ncque pcccatum meum, Dominc. Sine

» iniquitate cucuiri , et dirigcbar. » Illi ergo fortcs cur-

rcntem me
non potuerunt ideo peccatorem puta-
sequi :

verunt, quia vcstigia mca non viderunt.

IX. « Sine iniquitate cucurri , ct dirigebar : cxurge in
» occursum raihi , ct vide ^ » Deo dicitur : a Sine iniqui-
» tate cucurri , et dirigebar : exurge in occursum mihi,
» et vide. » Quid cnim ? Si non occurrat , yidere non
potest.? Tanquam si ambulares viam, et de longinquo ab
aliquo cognosci non posses clamares ad eum , , et diceres :

Occurre mihi , et vide quemadmodum ambulem ;

nam
quando de longinquo me attendis gressum mcum viderc ,

Ron potes.lta-ne et Deus nisi occurreret, non videret

quam sineiniquitateiste dirigebatur, etquamsinc pcccato
currcbat? Accipere quidem et hoc possumus « Exurge :

» in occuisum mihi, » adjuva me. Quod autem addidit

« Etvide, » intelhgcndum est fac videri quod curro ,
,

fac vidcri quod dirigor cx illa figura qua et illuddiclum :

cst Abraham « Nunc cognovi quod times Deum-. » Deus

:

dicit « Nunc cognovi » unde, nisi quia nunc te feci cog-

: :

noscere ? Ignotus cnim sibi quisque est ante interrogatio-

nem tentationis , sicut se Petrus prsesumendo ignorabat,
et negando didicit quales vires haberet •, in sua ipsa titu-

batione intellexit falso sesepra?sumpsissc ficvit^ et flendo :

mcruit fructuose nosse quod fuit, et csse quod non iuit,

Ergo probatus Abraham , factus est cognitus sibi ; et dic-

tum est a Deo : « Nunc cognovi , » hoc cst , nunc te feci

cognoscere. Quomodo laetus dies ,

quod facit Isetos ^ ct
tristis amaritudo, quod contristat gustantem : sic videns
Deus , videre faciens. « Exurge ergo , inquit , in occur-
» summihi, et vide, Quidest, etvide.? » Et adjuva me,
' Tsal. Lvui, 6. — 2 Gen. xxii, 12. — ^ MaUh xivi, 35, 69, et 75.

cxvi. 5
 66 S. AUGUSTINI EPISCOPI
id est, in illis, ut videant cursiim meum, sequantur me,
non eis videatur pravum essequod rectum est 5 non eis

videatur distortum esse quod tenet regulam veritatis :

« Quoniam sine iniquitate cucurri , et dirigebar : exurge

» in occursum mihi, et vide. »
X. Aliquid etiam me
admonet in hoc loco capi- dicere
tis quoniam inflrmatus est usque
ipsius nostri sublimitas ;

ad mortera et assumpsit infirmitatis carnem

, ut pullos ,

Jerusaiem colhgeret sub alas suas tanquam gallina infir- ,

mata cumparvulis^. Non eniminaliqua avehoc aliquando

conspeximus, earum etiam quae nidificant ante oculos
riostros , sicut parietum passeres , sicut hirundines tan-
quam annuse nostrae hospites , sicut ciconiae , sicut aliae
atque aliae aves ,
quae ante oculos nostros nidificant, et
ovis insidunt ,
pullos alunt , sicut ipsse columbae quas
quotidie videmus, aliquam avem infirmari cum parvulis
non cognovimus non aspeximus, non vidimus. Gallina
:

quomodo hoc habet? Certenotam remdico quae incons- ,

pectu nostro quotidie versatur quomodo raucescit vox :

,

quomodo fit hispidum totum corpus ? deponuntur alae

laxantur plumse et vides circa pullos nescio quid aegro-
,

tum et ea est
, materna charitas quae invenitur infirmitas.
Quare ergo Dominus nisi propter hoc gaUina esse vo- , ,

luit in sancta Scriptura dicens : « Jerusalem, Jerusalem_,

» quoties volui congregare filios tuos, tanquam gallina
» pullos suos sub alas, etnoluisti-? » Congregavitautem
omnes gentes , tanquam gallina puDos suos qui infirma- ,

tus est propter nos, accipiens carnem a nobis, id est^ a ge-

nere humano •, crucifixus, contemptus alapis caesus, fla- ,

gellatus hgno suspensus, lancea vulneratus. Ergo hoc

,

maternae infirmitatis est,non amissae raajestatis. Curaergo

tahs esset Christus, et ideo contemptus, et ideo lapis of-
« Matth. Xiui, 37. — » Ibid.
i EWARRATIO I IN PSALMrM LVIII , SER5I0 I. :
67
fensionis et petra scandali , et ideo miilti ofFendcrunt in
eimi ^
: ciim talis ergo esset, et tamen carnem sine pec-
cato suscepisset , factus est parliceps nostr?e infirmitatis ,

non iniquitatis •, ut ex eo quod nobiscum communicavit in-

firmitatem , solveret nostram iniquitatem. Ideo : « Sine
» iniquitate cucurri , et dirigebar. » Quid ergo , secun-
dum id quod Deus est non , est agnoscendus , et illud

I
solum in eo considerandum est ,
quod propter nos faclus
'
est,non illud quo nos fecit? Plane etiam illud conside-
randum est ;
quia magnum pietatis indicium est nosse
quis pro te quid sustinuit. Non quicumque parvus non ,

pro te magno, sed pro te infirmo summus. Quid? Fac-

ille

tus parvulus : « Humiliavit se , factus obediens usque ad

» mortem. » Quis?supra audi « Qui cum in forma Dei :

» esset non rapinam arbitratus cst esse sequalis Deo.

,

)) Ergo sequalis Deo semetipsum exinanivit formam servi ,

» accipiens, in similitudinem hominum factus , et habitu

» inventus ut homo ^ : » et ita exinanivit , ut assumeret
quod non erat , non ut amitteret quod erat. Quomodo
ergo exinanivit ? Quia tibi tahs apparuit •, quia tibi digni-
tatem quam apud Patrem
habet, non demonstravit , quia
tibi nunc obtulit infirmitatem ^ servavit purgato postea

claritatem. Ille ergo Patri aequalis, talis est factus : et ta-

men in ipsa infirmitate agnoscendus est, non visione, sed
fide ; ut quod videre nondum possumus saltem credamus ,

et credendo quod non videmus etiam videre mereamur. ,

Merito posteaquam resurrexit, ait Mariae Magdalenae,

cui dignatus est primitus apparere « Noli me tangere, :

))nondum enim ascendi ad Patrem^. Quid est hoc ? )>

Paulo post eum muherestetigerunt. Nam redeuntes a mo'

numento, obviam sibi factum adoraverunt ^, et pedes ejus
' Rom. IX, 32, et i Petr. u, 8. — ^ Philip. n, 6-8. — 3 Joaii. xx, 17.
— 4 Matth. XXVIII, 9.

5.
68 S. ALGUSTllVl EriSCOPl

tenueriint : Diseipuli etiam cicatrices palpaverunt ^ Quid

est ergo : « Noli me tangere , nondum enim ascendi ad
)) Patrem » nisi, noli quod vides hocsoiumraecredere,
:

ne et hic remaneat aspectus tuus quasi tactus tuus ? Hu-

milis enim tibi videor « Nondum ascendi ad Patrem. » :

Unde et ad vos descendi, etinde non recessi nondumil- ^

luc ascendi, quando vos non deserui.Venitnonrecedens,

ascendit non deserens. Sed quid estquod ascendit ad Pa-
trem? Quando nobis innotescit aequahs Patri. Nos enim
ascendimus proficiendo , ut hoc videre, uthoc intelhgere,
ut hoc utcunique capere valeamus. Ideo ergo distuht tac-
tum , non abstuht , non repuht , non negavit. « Nondum

» enim, inquit, ascendi ad Patrem. A summo coelo egres-

» sio ejus, dicit ahus Psalmus , et occursus cjus usque
» ad summum cadi ^. Summum coeh, » idest, summum
in omnibus spiritahbus Pater est : inde excursus ejus, et
occursus usque ad sum- summum coeh. Occurrit usque ad
mum non dicitur nisi de aequah. Denique cum ahqua
,

inoequaha comparamus et ahquid breve ad aliquid mag- ,

num apphcamus videre quantum ad quantum sit si , ,

inaequale invenerimus , ita solemus loqui : Non occurrit :

si autem sequalesit: Occurrit. « Ergooccursus ejususque

» ad summum coeh » quia aequahs est Patri. Talem se ,

volebat innotescerc fidehbus suis ,

qui dixerat : « Noh me
» tangere. » Hoc volebat praestari a Patre fidehbus suis ,

qui dicebat occursum mihi, et vide » in-

: « Exurge in :

notesce quod tibi sequahs sim. « Et vide » quid est, :

« Et vide? Fac videri quodtibi oequahs sim.Quandiu mihi

))

Philippus dicit: « Ostende nobis Patrem, et sulhcit no-

» bis? » Quandiu ego dicam «Tanto tempore vobiscum :

» sum, et Patrem non nostis Phihppe, qui me videt, :

» videt let Patrem non credis quia ego: in Patre, et Pater

» Luc. XXIV, 39. — » Psal. xvui, 7.

 ENARRATIO 1 IN PSALMTJM LVIII, SERMO I. 69
» iti me est*? » Et adhuc forte non credit sequalem.
« Exurgein occiirsum mihi etvide. » Fac raevideri, fac ,

te videri, fac notara hominibus aequalitatem nostram. Non

putent Judaei sehominem crucifixisse. Quamvisin eo non
crucifixum quantum homo erat tamen non
sit, nisi in :

cognoverunt quem crucifixerunt. « Si enim cognovissent

» Dominum gloriac nunquam crucifixissent » HuncDo- '^.

minum giorise ut noverint fideles mei « Exurgeinoccur- :

» sum mihi, et vide. »

XI. « Et tu, Domine Deus virtutum,Deus IsraeP. » Tu

Deus Israel, qui non putaris nisi Deus Israel solius, qui
non putaris nisi Deus unius gentis qurete colit, cum om- ,

nes gentes idola colant, tu Deus Israel « Intende ad vi- :

» silandum omnes gentes. » Impleatur ista prophetia in ,

qua Isaias ex persona tua alloquitur Ecclesiam tuam

sanctam civitatem tuam sterilem illam cujus multi fdii ,

desertae magisquam ejus quae habetvirum. Eiquippe dic-

tum est « Laetare sterihs quae non paris erurape et ex-
: ,

» clama quae nonparturis ;

quia muiti filii desertae magis
» quam qus quae habet virum^; » magis quam gentis
Judaeaequae habetvirum,quae accepitLegem,magis quam
ejus gentis quae habuit evidentem regem. Nam tuus rex
latet, et plures tibi fdii sunt ex occulto sponso. Ergo ei

dicitur «Multi fdii desertae magis

: quam ejus quae habetvi-
» rum. » Deinde adjungit Propheta «Dilata locum taber- :

» naculi tui , et aulas tuas confige : non est quod parcas ,

» extende longius funiculos tuos, et palos validos consti-

» tue, etiam atque etiam in dexteram atque sinistram. »

In dextera tene bonos , in sinistra tene malos ^, donec ve-

niatventilabrum^ : posside tamen omnes gentes. Inviten-
lur ad nuptias boni et maJi, impleantur nuptiae recum-
' .loan. XIV, 8-1 T. — ' i Cor. ii, 8. — ^ Psnl. i.vm, G. — 4 Isai. uv, i-5.
— • MntHi. XXV, 3.1. — r^
],\, ,„^ ,2.
70 S. AUGUSTINI EPISCOPI
bentium^ : servorumestinvitare,Dominiseparare. «Etiam
» atque etiam in dexteram atque sinistram extende. Se-
» men enim tuum haereditabit gentes, et civitates quse de-
» sertse erant, inhabitabis : » Desertse a Deo, desertse a
Prophetis^ desertae ab Apostolis , desertae ab Evangelio,
plenffidaemoniis. «Civitates quae desertaeerantinhabitabis,
» non est quod metuas. Prfevalebis enim; nec erubescas
)) quod detestabihs fueris. Ergo quiainsurrexerunt super
))me fortes, ne erubescas:))quando conlra nomen chris-
tianum leges ferebantur, quando ignominia et infamia erat
esse Ghristianum. « Ne erubescas quod detestabiHs fueris
» confusionem enim in perpetuum oblivisceris , ignomi-
» nise viduitatis tuae non memor. Quoniam ego sum
eris

» Dominus qui facio te , Dominus nomen est ei et qui :

» Dominus Deus Israel universae terrse Voca-

cruit te , ipse
» bitur-. Et tu, Domine Deus virtutum Deus Tsrael, ,

» intende ad visitandum omnes gentes » intende, in- :

quam, ad visilandum omnes gentes.

XII. « Non miserearis omnium qui operantur iniquita-
» tem^. » Hic plane terruit. Quem non terreat? Quis ad
suam conscientiam rediens non contremiscat ? Quae etiam
si sibi conscia est pietatis , mirum nisi ahquid conscia sit
etiam iniquitatis. Quicumque enim peccatum facit, et ini-
quitatem facit*.«Sieniminiquitatesobservaveris, Domine;
» Domine, quis sustinebit ^ ? » Et tamen verum est, ncc
frustra dictura , nec vacare omnino potest aut poterit :

« Non miserearis omnium qui operantur iniquitatem. »

Sed ecce misertus est Pauh, qui primo Saulus operabatur

iniquitatem. Quid enim fecit boni, unde promereretur
Deum? Nonne sanctos ejus ad mortem attrahebat? nonne
epistolas a principibus sacerdotum ferebat, utubicumque
' Matth. xxii, 9. — ' Isai. uv, i-5. — ^ Psal. lvih, 6. — 4 i Joan. 111, 4-
— ^ Psal. cxxix, 3.
 ENARRATIO I IN PSALMI3M LVIII , SERMO I. 71

Christianos invenisset, ad poenam raperetPnonne id agens,

eo tendens, caedem spirans et anhelans, sicut de illo

Scriptura attestatur, de ccelo vocatus est voce subUmi

dejectus, erectus j excaecatus, illuminatus^ occisus, vivi-
ficatus 5
perditus^ redditus* ? Quo merito PNihil nos dica-
mus, ipsum potius audiamus : « Qui prius fui, inquit,
» blasphemus et persecutor, , et injuriosus , sed miseri-
» cordiam consecutus sum-. » Certe : « Non miserearis
» omnium » hoc duobus mo-
qui operantur iniquitatem :

dis intelhgi potest omnino nulla peccata impu-

: sive quia
nita reUnquit Deus^ sive quod est quaedam iniquitas,
quam qui operantur, omniiio eorum Deus non miseretur.
Secundum istos duos modos breviter quantum temporis
suflicit, aUquidloquamur Charitati Vestrae.

XIII. Iniquitas omnis ,

parva magnave sit, puniatur
necesse est, autab ipsohomine poenitente, aut a Deo vin-
dicante. Nam et quem pcenitet, punit se ipsum. Ergo ,
fratres puniamus nostra peccata si quaerimus misericor-
, ,

diam Dei. Non potest Deus misereri omnium operantium

iniquitatem quasi blandiens peccatis aut non eradicans ,

peccata. Prorsus aut punis aut punit. Yis non puniat? ,

Puni tu. Nametilludfecistiquodimpunitum esse non pos-

sit sed a te puniatur potius
: ut facias quod in illo Psalmo ,

scriptum est : «Praeveniamus faciemejusinconfessione^.»

Quid est : « Praeveniamus faciem ejus ? » Antequam ipse
attendatut puniat,tupraeveniconfitendo et puni. Non ille
inveniat quod puniat. Quiacumtupunisiniquitatem, facis
aequitatem. Etideotui miserebitur Deus, quia jamte operan-
tem aequitatem invenit Deus.Quid est, operantem aequita-
tem? Quia hocin teodisti, quod etilleodit:utincipiaspla-
cere Deo dum hoc in te punis quod displicet Deo. Nam non
,

Act. IX, I et seqq — » i Tim. i, i3. — 3 psal. xciv, 2.

72 S. AUGUSTINI EPISCOPI
potcst impunitum relinqui peccatum quoniam verum :

est : «Nonmiserearisomnium qui operantur iniquitatem.»

XIV. Sed videamus jam alium modum, quo haec sen-
tentia possit intelligi. Est qusedam iniquitas quam qui ,

operatur, non potest fieri ut misereatur ejus Deus. Quaeri-

lis fortc qu;3enam illa sit ? Ipsa defensio peccatorum.
Quando quisque defendit peccata sua, magnam iniquita-
tem operatur : lioc defenditquod Deus odit. Et vide quam
perverse ,
quam inique. Si quid boni fecerit , sibi vultim-
putari •, si quid mali, Deo. ]Sam hocmodo defendunt ho-
mines peccata ex Dei persona, quod pejus est. Quid est

hoc? Nemo est qui audeat dicere : Bonum est adulteriuni,

honum est homicidinm, bona fraus, l)onum perjurium :

nulkis prorsus hominum. Nam qui etiamilla faciunt, cla-

mant quando patiuntur. Omnino ergo non invenis ani-
mam tam perversam, tam extorrem a societate generis
humani et a participatione comraunis sanguinis exAdam,
cui videatur bonum esse adulterium , sicutdixi, fraus ,

rapina ,
perjurium. Sed quomodo ea defendunt? Si Deus
nohiisset, non id fecissem. Quid vis faciam fato meo? Jam
quperis quid sit fatum : curris ad stellas. Quosris quis fe-
cerit et ordinaverit stellas ^ : Deus est. Ergo ad hoc pec-
catum tuum defendis, ui Deum accuses. Ideo excusatur
rcus^ ut culpetur judex. Prorsus talem iniquitatem ope-
rantium non miseretur Deus. « Non miserearis omnium
)) qui operantur iniquitatem. » Persequere, inquit, pec-
cata eorum ,
puni , compunge, converte illos antc se, qui
se ponunt post se ^ et erubescant de se ut gaudeant de , te.

« Non miserearis omniumqui operantur iniquitatera. »

XV. « Convertantur ad vesporara '. » Nescio quos dicit
quondam operatores iniquitatis et quondam tenebras, ,

' Gen. I, iC. — ' P.<al. i,vin, 7.

 ENARRATIO I IN PSALMUM LVIII , SET.MO I. 73
convcrti ad vesperam : Quid est : « ad vesperam? » Postea.
Quidest: « ad vesperam?» Serius. Ante enim delmcrant.
anteqiiam Christura crucifigerent , medicum agnoscere.
Quare jameo crucifixo, resurgente,in coelum ascendente,
posteaquam misit Spiritum suum sanctum quo repleti ;

suntilli quiin una domo erant, et coeperunt loqui linguis

omnium gentium, expaverunt crucifixores Christi com- :

puncti sunt de conscientia sua, consilium salutis ab Apos-

tolis petiverunt, audierunt : « Agite poenitentiam , et

» baplizetur unusc[uisque vestrum in nomine Domini nos-

« tri Jesu Christi, et dimittentur vobis peccata vestra^.»
Post occisum Christum ,
post effusum Christi sanguinem
dimittuntur peccata vestra. Ilie sic voiuit mori , ut san-
•guine suo etiam efFusores ejusdem sanguinis redimeret.
Fudistis ssevientes , bibitc confitentes. Merito « Conver-
•» tantur ad vesperam : et famem patiantur ut canes. »
Canes Gentes Judcei dixerunt, tanquam immundos. Nam
inde etipse Dominus cum post eum clamaret Chanannea
,

qucedam mulier, non Judaea, adsuam filiam curandam con-

vcrtere, volens ejus misericordiam; iile omniapr.Tevidens,
omnia sciens, sed fidem ejus ostendere volens , distulitbe-
neficium, et eam suspendit. Et quomodo distulit? « Non
» sum , inquit, missus, nisi ad ovesquse perieruntdomus
)")
Israej ". » Israel , oves : Gentes cjuid? «Non est bonum,
» panem filiorum mittere canibus". » Gcntes ergo canes
appellavit, propter immunditiam. Quid autem illa mulier
esuriens? Hoc magis nonrepulit suscepit humilitcr con- :

vicium et meruit beneficium. Neque enim et convicium

,

illud dicendum erat quod a Domino dictum erat. Servus

,

si aiiquid taie domino dicat convicium est. Dominus ,

autemcum taie aliquid servo dicit dignatio potius dici ,

potest. « Ita, inquit_, Domine. » Quid est, ila ? Vcrum di-

• Act. i), 38, — ' Matlli. xv, 7^. — 3 H.i,]. 2G.
74 S. AUGUSTINI EPISCOPI
cis ,
prorsus verum dicis , canis ego sum. « Sed et canes
» inquit , edunt de micis quae cadunt de mensa domino-
» rum suorum^ » Et continuo Dominus : « O mulier,
)) magna est fides tua -. Jamdudum )> canis, modomulier.
Unde jam mulier quae paulo ante canis? Confitendo hu-
militer, non repellendo quod a Domino dictum erat. Ergo
Gentes canes, etideo esurientes. Bonum estet Judoeis, ut
agnoscant se peccalores ad vesperam, convertan- •, et licet
tur et famem patiantur ut canes. Nam male saturatus
•,

erat ille qui dicebat « Jejuno bis in sabbato. » Ille autem

:

publicanus canis erat , famem patiens j et inde beneficium

Domini esuriebat, qui dicebat : « Propitius esto mihi pec-
» catori^. Convertantur ergo et ilh ad vesperam, et fa-
» mem patiantur ut canes. » Desiderent gratiam Dei, in-
telligant se peccatores : fortes ilh fiant infirmi , divites ilh
fiant pauperes , justi ilh agnoscant se peccatores , leones
illi canes fiant. « Convertantur ad vesperam, et famempa-
» Et circumibunt civitatem. » Quam
tiantur ut canes.
civitatem? Mundum
istum, quem quibusdam locis vocat
Scriptura civitatem circumstantiae ^ idest, quia inomni- :

bus gentibus undique circumfuderat mundus unam gen-

tem Judaeorum ubi taha dicebantur, et appellabatur ci-
,

vitas circurastantioe. Istam civitatem circumibunt ihi jam

canes facti esurientes. Quomodo circumibunt Evange- ?

hzando. Saulus ex hipo canis factus est ad vesperam *, id

est , sero conversus , de micis domini sui , in gratia ejus
cucurrit, et circumivit civitatem.

XVI. « Ecce ipsi loquantur in ore suo, et gladius in

)) labiis eorum^. » Jam ille gladius bis acutus, de quo
Apostolus dicit : « Et gladium spiritus ,
quod est verbum
' MaUh. XV , 27. — ^ Ibid. 28. — ^ Luc. xviii, 12. — 4 Psal. xxx, 22 ,

UK, 11 et cvii, II, juxta lxx. — ^ Act. ix, i et 20. — ^ Psal. lviii, 8.
 ENABUATIO 1 IN PSALMUM LVIII , SERMO I. 75
» Dei*. )) Quare bis aciitus? quare, nisi quia ex utroque
Testamento feriens ? Hoc gladio mactabantur, de quibus
dicebatur Petro : « Macta, et manduca"^. Et gladiusinla-
» biis eorum : Quoniam quis audivit? » Loquentur inore
suo : « Quis audivit?» id est, stomachabuntur adversus
pigros ad fidem. Qui paulo ante et ipsi credere nolebant,
taedium denon credentibuspatiuntur. Etvere, fratres,con-
tingit.VideshominempigrumantequamsitChristi'anus-,cIa-
mas ad illum quotidie, vix convertitur convertatur, etjam :

vult omnes esse Christianos, et miratur quia nondum sunt.

Excidit illi quod ad vesperam conversus est sed quia factus :

est esuriens sicut canis, habet etiam in labiis gladium 5

dicit

« Quis audivit? m Quid est : « Quis audivit? » Quis cre-

didit auditui nostro,et brachium Domini cui revelatum
est^. « Quoniam quis audivit ? » Non credunt Judaei: con-
versi sunt ad Gentes, et annuntiaverunt. Judaei non cre-
debant et tamen per credentes Judseos EvangeUum
: cir-

cumibatcivitatem,etdicebant: « Quoniam quis audivit?»

XVII. « Ettu, Domine, deridebiseos*. Quisaudivit? »

Omnes gentes christianse futurae sunt, et vos dicitis :

« Quis audivit ? » Quid est , « Deridebis eos ? Pro nihilo

» habebis omnes gentes. » Nihil ante te erit : quia facilli-

mum erit ut credant in te omnes gentes.

XVIII. « Fortitudinem meam ad te custodiam ^ » Illi
enim fortes ideo ceciderunt quia fortitudinem suam ad ,

te non custodierunt id est illi qui super me insurrexe-: ,

runt et irruerunt, de se praesumpserunt. «Ego autem for-

» titudinem meam ad te custodiam : » c[uia si recedo
cado; si accedo, fortior fio. Videte enim quid est, fra-
tres , in anima humana. Non habet ex se lumen non ha- ,

bet ex se vires totum autera quod pulchrum est in anima,

:

'Ephes. VI, 17. — ^kct.x, i3. 3 — ? IsaT. uii , i , etRom. x, 16. —

4 Psal. Lvm ,9. — 5 ibid, 10.
76 S. AUGUSTINI EPISCOPI
virtus et sapientia est : sed nec sapit sibi, nec valet sibi,
nec ipsa sibi virtus est. Est quaedam
sibi lux est, ncc ipsa
qusedam radix sapientiae est
origo fonsque virtutis, cst ,

quaedam ut ita dicam, si et hoc dicendum est, regio

,

incommutabilis veritatis abhac anima recedens tenebra- :

tur, accedens illuminatur. « Accedite ad eum , et illumi-

» namini ' : « quia recedendo tenebramini. Ergo «Fortitu-
» dinem meam ad te custodiam : » non a te recedam, non
de me praesumam. « Fortitudinem meam ad te custodiam :

)) quia Deus susceptor meus

es. Ubi enim eram et ubi )) ,

sum.? Unde me Quas iniquitates meas dimi-

suscepisti?
sisti? Ubi jacebam? quo erectus sumPErgobrccmeminisse

debeo quod in alio Psalmo dicitur « Quoniam pater

: :

))meus et mater mea dereliquerunt me Dominus autera •,

)) assumpsit me- ? « Fortitudinem meam ad custodiam :

)) quia Deus susceptor meus es. »

Deus meus, misericordia ejus prreveniet me^.

XIX. « )>

Ecce quid est, « Fortitudinem meam ad te custodiam : ))

De me omnino nibil prsesumam. Quid enim attuli boni

ut mei miserereris me justiPcares? Quid in me inve-
, et

nisti nisi sola peccata? Tuum niliil aliud nisi natura quara
,

creasti csetera mala mea quse delevisti. Non ego prior

: ,

ad te exurrexi, sed tu ad me excitandum venisti nam :

« Misericordia ejus prreveniet me. )> Antequam aliquid

boni cgo faciam, « ^lisericordia ejus praeveniet me. )>

Quid hic respondebit infelix Pelagius?

XX. « Deusmeus demonstravit mihi in inimiciis meis*.))
Quidait? Quantam circa me exhibuerit misericordiam ,

in inimicis meis mihi demonstravit. Rehctis comparet se

collectus, et repulsis electus : comparet se vasis irae vas
misericordiae , et una massa fecit Deus
videat quia ex
« Aliud vas in honorcm, aJiud in contumeham. Quid )>

' Ps.ll. xxxiii, 5. — ' TJ. xwi, lo. — ' M, iviii, ti. — 4 Ibid. 15.
 ENAR.RATIO I IN PSA LMUM LVIII , SEUMO I. 77
est , demonstravit mihi iii inimicis meis? Si enim Deus
)) volens ostendere iram, et demonslrare potentiam suam
)) attulit in multa patientia vasa irae, qure perfecta sunt in
)) perditionem. Et propter quid hoc? Ut notas faceret di-
)) vitiassuas in vasa misericordire^. » Si ergo vasa irae at-
tulit, in quibus notas faceret divitias suas in vasa miseri-
cordice 5
rectissimedictumest,((Misericordia ejus praeveniet
)) me : Deus meus demonstravit mihi in inimicis meis : ))

id est, quantara circa me habuit misericordiam , in iJHs

mihi demonstravit circa quos non habuit. Nisi enim debi-
tor suspendatur, minus agitgratias cuidebitum relaxatur.
« Deus meus demonstravit mihi in inimicis meis. ))

XXI. De ipsis autem inimicis quid? Ne occideris eos, ((

nequando obJiviscantur legis tuae-. Rogat pro inimicis ))

suis impJet prfieceptnm. Quid est

, Ne miserearis om- , ((

» niura qui operantur iniquitatem "^

, ei, Ne occideris eos

)) nequando obhviscantur legis tuse? » Quoraodo non mi-
seretur omnium qui operantur iniquitatem , ct quomodo
non occidit eos ne obJiviscantur legis tuoe ? Sed hic de ini-
micis suis dixit. Quid ergo? Inimici ejus aequitatem ope-
rantur? Si qui eiinimicantur cequitatem operantur 5 ergo
ipse iniquitatem operatur. Sed quia ipse sequitatem ope-
ratur ,
porro qui aec[uitatcm operatur profecto iniquitatem ,

ab inimicis patitur^ restat ut qui justo inimicantur, ini-

quitatem operentur.Undc ergo pauJo superius, (cNon mi-
serearis omnium qui operantur iniquitatem » et nunc
)) ;

deinimicis suis, ((Ne occideris eos, nequando obliviscantur

)> legis tuae? » Non ergo miserearis eorum, ut occidas
peccata eorum Non : occidas eos, quorum peccata occidis.
Quid autem occidi? Oblivisci legis Domini. Ipsa est
est
vera raors in profundum ire peccati potest quidcm Jioc
, :

et de Judaeis intelligi. Quid de Judseis , « Ne occideris cos

' Rom. IX, 21-23. — 2 Psal. lviii, 12. — 3 ii)ij_ (3.
78 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» ne quando obliviscantur legis tuae? » Istos inimicos
meos ipsos qui me occiderunt noli tu occidere. Maiieat ,

gens Judseorum certe victa est a B.omanis certe deleta

: ,

civitas eorura non admittuntur ad civitatem suam Judaei

,

et tamen Juda?i sunt. iSam omnes islae provincias a Roma-

nissubjugatse sunt. Quis jam cognoscit gentes in imperio
romano quse quid erant quando omnes Romani facti ,

sunt, et omnesRomani dicuntur? Judaei tamen manent cum

signo j nec sic victi sunt , ut a victoribus al)Sorberentur.
Non sine causa Cain ille est, qui cum fratrem occidisset
posuit in eo Deus signum, nequis eum occideret^ Hoc
est signum quod habent Judaei : tenent omnino rcliquias
legis suae , circumciduntur , sabbata observant , pascha
immolant , azyma comedunt. Sunt ergo Judeei, non sunt
occisi, necessarii sunt credentibus Gentibus. Quare hoc?
Ut demonstret nobis in inimicis nostris misericordiam
suam. « Deus meus demonstravit mihiin inimicis meis. »
In ramis superbia prsecisis inserto misericordiam suam de-
monstrat oleastro. Ecce ubi jacent qui superbi eraut,
ecce ubi insertus es quijacebas : ettunoli superbire, ne
prsecidimerearis.wDeusmeus ne occideris, eos, ne quando
» obhviscantur legis tuae. »

XXII. Disperge eos in virtute tua. » Jam factum est

((

per omnes gentes dispersi sunt Judaei, testes inif[uitatis

suae et veritatis nostrae. Ipsi habent codices, de quibus
prophetatus est Christus, et nos tenemus Christum. Et si
quando forte ahquis Paganus dubitaverit, cum ei dixeri-
mus prophetias de Christo ,
quarum evidentiam obstupes-
cit , et admirans putaverit a no])is esse conscriptas , de
codicibus Judaeorum probamus, quia hoc tanto ante prae-
dictum est. Yidete quemadmodum de inimicis nostris ahos
confundimus inimicos. « Disperge eos iii virtute tua : » tolle

' Gen. IV, i5.

 ENARRATIO II IN PSALMUM LVIII , SERMO II. 79
illis virtutem fortituclinem eorum. « Et deduc
, tolle illis

» eos protector Domine. Delicta oris eorum ser-

meus , ,

» monem labiorum eorum et comprehendantur in su- :

)) perbia sua et ex maledicto et mendacio annuntiabun-

:

)) tur consummationes , in ira consummationis , et non

)) erunt^ )> Obscura sunt, et timeo ne non insinuentur
bene. Jam audiendo fatigati estis ; itaque si placet Chari-
tati Vestra3, quse restant in crastinum ditferamus. Adju-
vabit Dominus, ut vobis debitum persolvamus : quia de
illo magis quam de nobis promittimus.

ENARRATIO II

IN ELMDEM PSALMLM L\I1L

SERMO IL

De secunda parte Psalmi.

1. Hesternus sermoprotractus, debitorera me in hodier-

num reliquit : quia ergo Dominus voluit^ reddendi tem-
pus advenit. Quam vero sumus nos devoti redhibitores
tam debetis vos esse avidi exactores : hoc est , ut quod
ille donat, et nos reddimus, ( ille enim Dominus, nos
servi sumus, )sic accipiatis, utsit fructus in auditione vestra
de vita vestra.CuItus enim ager fructum nonreddens, et in-
gratus agricolce pro frugibus spinas aflerens, nonhorreum,
sed ignem quaerit. Dominus autem Deus noster, sicut
eum videtishanc terram visitare imbribus solemnibus,
ita cor nostrum verbo suo tanquam agrum suum visitare
' Psal. Lviu, i3, 14.
 80 S. ADGUSTIKI EPISCOPl
digualur; et de corde nostro fructus quaerit, quia novit
et quid ibi seminet, et quantura pluat. Et quia revera
niliil sine illo suraus , c[uia et antequam essemus , nihil
eraraus , et quisquis jam homo est et sine iilo esse volue-

rit, nihil aliud quam homo peccator erit ; verumque est

quod hic dicturaest, « Fortitudinera meara ad te custo-

» diam^-, » ([uoniam quidquidpossumus, nisiapud illura
et ad illura serveraus,Tecedendo araittinius vigilaredebet :

seraper raens nostra non ab illo recedere , sed et si longe

erat , magis magisque propinquare et accedere 5 non gressu
pedum non subvectione vehiculorum non celeritate
, ,

animahum non elevatione pcnnarum sed puritate aHec-

, ,

tuum et probitate sanctorum morura.

,

II. Videamus ergo quid restat de hoc Psahno. In hoc enim

dimiseraraus , cum coepisset de iniraici^? suis loqui dicens
Deo : (( Ne occideris eos , ne c[uando obliviscantur legis
» tuae'-. )) Quaraviseosinimicos suosesse chxerit, rogavitta-
raen Deum ne occiderentur et obhvisceientur legem i[3sius,

non tamen tenere legem , id est , non obhvisci legem jam ,

perfectio est , et quasi securitas de praemio, et nulla solhci-

ludo de sup[ihcio. Sunt enim qui tenent legem mera.oria, et

non implent vita quivero : ira[^ient vita, non^possuntnon te-

nerememoria. Ergo qui morijjus praecepta Dei facit, et quo-

dam modo vivendo semper in corde suo nedeleatur agi t quod
tenet , vivendoque se commeraorat c[uid ei in corde scrip-
lura sit de lege Dei , i]«e fructuose tcnet legeni Dei , ipse
non inimicus dejuitabitur. Nam ecce inimici Judsei ,
quos
vidotur significare Psahnus iste , legera Dei tenent, et
ideo de iihs dictum est : (( Ne occideris eos , ne([uando
» » ut gens Judaeorum maneret
obhviscantur legis tuse :

et ea manente cresceret multiludo Christianoruni. Per

onines gentes manent certe et Judaei sunt, nec destite- ,

• Psal. LViii, 10. — 2 IbiJ. VI.

 E^AUUATIO II IJV l-SAJLMUM LVIII, SEUMO II. 81

riintesse quod erant id est gens ista non ita cessit in jura
:
,

Romanoriim, ut amiserit formam Judseorum sed subdita ;

Romanis est ut etiam leges suas teneat quae legcs sunt

,
,

Dei. Sed quid in illis factum est? » Decim.atis mentham et

» cyminum , et reliquistis quoe graviora sunt Legis miseri-
w cordiam et judicium •
liquaiites culiccm , camelum
» autem glutientes^ » lloc eis Dominus dicit. Et revera
ita sunt tenent Legem, tenent Prophetas; legunt omnia,
j

cantant omnia hicem Prophetarum non il^i vident qui

:
,

estChristus Jesus. Non solumeum nuncnonvident, cum

sedet in coelo sed nec tunc viderunt, quando inter illos
:

humilis ambulabat, et factisunt rei fundendosanguinem

ipsius sed non omnes. IIoc ethodie commendamus Gha-
;

ritati Vestrae. Non omnes ([uia mulli eorum conversi ad :

eum quem occiderunt, et in eum credendo veniam et ,

de efFuso ipsius sanguine meruerunt exemplumque prne- •,

buerunt hominibus quam non debeant diflidere dimitti

sibi qualecumque peccatum quando et interfectio Christi ,

dimissa est confitentibus. Inde ergo dictnm est, u Quia

» Deus susceptor meus es Deus meus misericordia ejus ; ,

-» praeveniet me » hoc est ante omnia merita mea bona

: ,

praevenit me misericordia ipsius: etsi nihii in me boni

invenerit, ipse me facit bonum, et ipse justifical conver-
sum, etipseadmonet ut convertatur aversus. « Deus meus
» inquit iterum demonstravit mihi in inimicis meis
, » id :

est ,
quantnm me diiigat ,
qnantumque mihi largiatur de
bonitate sua, ex comparatione inimicorum meorum mihi
ostendit ; quia cum sint ex una massa vasa iroe et vasa
misericordiae ^
,
per vasa iroe discunt vasa misericordic^
quantum illis Deus largiatur boni. Et deinde, « Ne occi-
» deris eos , ne quando obliviscantur legis tuoe : » hoc
dictum estde Judseis. SedquidilHs facies? « Disperge eos
' Matt. xxui, q3, 24. — * Rom. ix, 21.

cxvi. 6
 82 S. AUGXJSTINI EPISCOPI

» iii virtute tua. « Ostende illis quia tu fortis es , noii

ipsi qui de virtute sua praesumendo , veritatem tuam non
cognoverunt : non quales ipsi fortes sunt , de quibus dic-
tum est : « Irrueruut super me fortes : » sed qualis tu fortis
ad dispergendos eos. « Et deduc eos protector meus Do-
» mine » id est, sic eos disperge, utnon eos deseras, « Ne
:

))quando obliviscantur legis tuae » et in eo ipso me pro- :

tegas, ut de ipsorum dispersione habeam testimonium

misericordiae tuae.
III. Et sequitur : «Delicta oriseorum, sermonemlabio-
» rum eorum^ » Quo conjungitur, quo connectitur isla

sententia? « Delicta, inquit, oris eorum, sermonem labio-

.)) rura eorum. )> Sequentia non ita connectuntur, ut do-
ceant nos quo conjungatur ista sententia. « Delicta, in-
» quit, oris eorum, sermonem labiorum eorum : et com-
» prehendantur in superbia sua. Et ex maledicto et men-
)) dacio annuntiabuntur consummationes, in ira consum-
» mationis, et non erunf-. » Hoc ol)scurum etiam heri
dixeramus , et ideo ad recentiores mentes vestras exposi-
tionem distuleramus. Nunc itaque, quoniam nondum fa-
tigati estis in audiendo, erigite corda ut adjuvetis rne in-
tentione, ne forte in obscuritate ct perplexitate ahquantum
sermo noster non sufiiciat intentioni vestrae : et debetis

ahquid et a vobis aflerre , ut quod nos dicendo non im-

pleverimus, intelHgendo suppleatis. Sic ergo posita estista
sententia in medio, ut quojungatur, non facile videamus
« Delicta oris eorum, sermonem labiorum eorum. » Re- |

curramus ergo ad superiora. Quoniam dixerat « Ne oc- :

» cideris eos, ne cpando obhviscantur legis tuae » quos ,

tamen dixerat inimicos ^ adjunxit duos versiculos « Dis- :

» perge eos in virtute tua et deduc eos, protector meus ,

» Domhie : » et continuo intulit : « Dehcta oris eorum,

< Psal. Lvni. i5 — 'Iliifl. i4-

i
 EKARRATIO II IN P5ALMUM LVIII , SERMO II. 83
;))sermonem labiorumeorum,)) hocest,illum occide, non
ipsos. « Non ergo occideris eos, nequando obliviscantur
» legis tuae sed est qupd in ijlis occidas ut impleas
: )) ,

quodsupradictum est « Non miserearis omnium qui ope- :

)) rantur iniquitatem. Disperge ergo illos, et deduc eos : ))

id est, noji deserere, cum dispergis quia non deserendo 5

.habes quid in illis agas, cum ipsos non occidis. Quid ergo
occides? « Delicta oris eorum, serraonem labiorum eo-
» rum. )) Quid in illis occides? « Crucifige, crucifige' , )>

quod clamaverunt, non qui clamaverunt. lUi enim Ghris-

tum delere, interimere, pexdere voluerunt tu auteui re- :

suscitando Christum, quem perdere voluerunt , occidis

« Delictaoris eorum, sermonemlabiorumeorum.)) Quippe
quem perdendum clamaverunt, vivqre expavescunt; et
,quem iu terra conterapserunt, in ca4o adorari ad omnibus
^entibus admirantur : sic occiduntur delicta oris eorum,
.et sermo labiorum eorum.
IV. « Et comprehendantur in superbia sua.)) Quid est
« Comprehendantur insuperbia sua?» Quia frustra irrue-
jTunt fortes, et quasi ccssit illis ut aliquid sibi fecisse vider
rentur, et prsevaluerunt Domino. Potuerunt hominera
crucifigere, potuit infirmitas praevalere, et virtus occidi
5

et visi sibi suntrJiquid, velut fortes, velut potentes, velut

praevalentes , veiut leo paratus ad praedam, velut tauri

pingues , sicut eos alio loco commemorat : « Tauri pin-
)) gues obsederunt me-. )) Quid autem feceruntin Christo?
^onvitam, sed mortem occiderunt. Extincta quipperaorte
in moriente, et resurgente vita de morte in vivente, oter-
jaim et ipse se rcsuscitavit, quia era t in illo et quod mori nou

potuit, quid fecerunt? Audi quid fecerunt solverunt :

.templum. Quid vero ipse fecit ? Triduo resuscitavitillud^.

J?er hoc ergo occisa sunt delicta oris eorum, et sermo la-
' MaUh. XXVII, 23, el Joaa. xix, G. — ^ Psal. x.xi, i3. -r- ^^oan. n, 19.
'6.
84 S. ALGLSTIKI EPISCOl'!

hiorum corum. Et quid jam factum est in his qui conversi

sunt? Et comprehendantur in snperbia sua. » Dictum
('

est enim iUis, quiaille, quem occidernnt, resurrexit. Cre-

didenint eum resurrexisse, quia viderunteum in coeloposi-

tum, Spiritum sanctum inde misisse, et eos qui in illum cre-
diderunt implevisse* , et inveneruntse et nihil damnasse, et

FacUim eorum in irritum venit, peccatum re-

nihil fecisse.
mansit. Quia ergo factum evacuatum est, peccatum autem
remansit super facientes- comprehensi sunt in superbia sua,
viderunt sc sub iniquitate sua. Restabat ergo ut confite-
rentur peccatum, et ille ignosceret qui peccaiitibus ces-
serat, et mortem suam donaret occisus a mortuis, et vivi-
ficans mortuos. Comprehensi sunt ergo in superi)ia sua.
V. « Et ex maledicto et mendacio annuntiabuntur
)) consummationes, in ira consummationis, etnon erunt-.D
Et hoc ditlicile intenigitur, quo jungatur « Et non erunt.»
Quid, non erunt? Videamus ergo superiorem textum :

cum comprehensi fuerint in superbia sua, « Annuntia-

))buntur ex maledicto et mendacio consummationes. )>

Quae sunt consummationcs? Perfectiones consummari :

enim, perfici est. AHud est consummari, aliud consumi.

Consummatur enim quod sic finitur ut perficiatur con- :

sumitur quod sic fmitur ut non sit. Superl)ia non permit-

tebat hominem perfici nihil sic impedit perfectionem. •,

Intendat ([uippe Charitas Vestra pauluLim ad id quod

dico et videte maium nimis molestum, nimis cavendum.
;

Quale malum putatis ? Quandiu exaggerem quid mali sit

in superbia ? Diabolus inde solum puniendus est. Certe
princeps est omnium peccatorum, certe seductor est ad
peccandum non ei imputatur adulterium, non vinolen-
:

tia, non fornicatio, non rapina rerum alienarum sola su- :

perbia lapsus esl. Et quoniam superbiac comes est invi-

' Act. i, 9, et it, 4- — ' f^^'- Lviii, i3, i4-
 ENARRATIO II IN PSALMliM LVIII , SF.RMO 11, 85
dentia, fieri non potest nt superbus non invideat ; ex hoc
vitio, quod superbiara necessario sequitur , lapsus cliani
invidit stanti, et dedit operam seducere iiominem, ne illo
levaretur unde ille dejectus est. Et ideo satagit vera per-
suadere peccata, quia talem judicem haberaus ubi obji-
cere lalsa non possit. Nam si apud judicem horainem
ageretur causa nostra, quem posset faliere crimiiiationi-
bus falsis, non multum ageret ut peccaremus ;
quia judi-
cem fallendo, et innocentes posset opprimere, et circura-
ventos ad se traducere, et secura condemnari facere :

nunc vero quia scit talem judicem qui falh non possit, et
quia scit eum justura personas accipere non posse 5 tales

ei vult reos perducere, quos necesse sit ut damnet, quia

justus est. Dat itaque operam ut peccemus sola inviden-

tia, quae invidentia necesse est ut coraitetur superbiara.

Hoc ergo raalura superbia est , irapediens perfectionera.
Jactet ergose quisque de divitiis, jactet de pulcrhitudine
et de viribus corporis ; ista certe omnia mortaha sunt : ri-

dendi sunt qui se de raortahbus jactant, a quil)us rebus

pleruraque aut vivi deseruntur, aut mortui eas necesseest
ut deserant. Ulud est vitiura capitale, quod cura quisque
bene profecerit, superbia tentatur, ut perdat totura quod
profecit. Denique orania vitia in malefactis tiraenda sunt,
superbia in benefactis plus metuenda est. Non itaque mi-
rura, quia sic est huraihs Apostohis, ut dicat : « Quando
» infirraor, tunc fortis sum. » Nara lioc vitio ne ipse ten-
taretur, quale sibi raedicaraentura dicit appositum contra
tumorera a raedico, qui sciret quidcuraret? k Ne magni-
» tudine, inquit , revelationum extoUar, datus est mihi
» stirauhis carnis meae, angelus Satanae, qui rae colaphi-
» zet. Propter quod ter Dominura rogavi , ut discederet
» a rae; et dixit mihi : Suflicit tibi gratia mea, nam virlus
86 S. AUGUSTINI EPISCOPI
)) in infirmitate perficitur^ » Videte quae sint consummq-
tiones.Apostolus, doctor gentium, pater fidelium per
Evangelium, accepit stiraulum carnis a quo colaphizare-
tur. Quis nostrum hoc dicere auderet , nisi ille confiteri

non erubescefet ? Si enim dixerimus hoc rioti passum fuisse

Paulum •, cum ei quasi honorem deferimus , mendacem

facimus. Sed quia verax est, et verum dixit , oportet ut
credamus datuni angelum Satanae, ne magnitudine
ilh esse

revelationum extolleretur. Ecce quam timendus est ser-

pens superhiae Quid itaque factum est istis? In peccato
!

suo comprehensi sunt, quia Christum occiderunt, et de

ipsa magnitudine peccati plus humiliati sunt, et majore
humihtate erigi meruerunt :hoc est : « Comprehendantur
)) in superbia sua. Et ex maledicto et mendacio annun-
» tiabuntur consummationes : )) id est, ideo magis perfi-
cientur, quia in maledlcto et mendacio deprehensi sunt.
Superbia quippe eos non permittebat perfici : facinus
abstulit superbiam per eorum confessionem •, indulgentia
delevit facinus per Dei miserationem , et ex maledicto et

mendacio annuntiatae silnt consummationes : id est, dic-

tum esthomini :Yidisti quid sis, sensisti quid sis, errasti,

excsecatus es, peccasti et lapsus es, agnovisti infirmitatem

tuam, supphca medico, noh tibi videri sanus : ubi est
phrenesis tua ? Ecce medicum occidisti, quem occidendo
perdere non pptuisti :tamen quantum ad te pertinuit, oc-
cidisti. (c iEx maledicto et meiidacio annuntiabuntur con-
)) summationes. )) Fecistis quod ad maledictum pertine-
Bat , Judaei : « Maledictus enim omnis qui pendet iri

)) ligrio^. ))'Cruci(ixistis Christum^, tanquam maledictum

putastis! Actde maledicto mendacium : Custodes adsepul-
crum pousistis : ut mentirentur, pecuniam dedistis^. Ecce
' 2 Gor. xii, n-iQ. — ' Deut. xxr, 23, et Gal. iii, i3. — 3 Matth. xvii, 35.
— ^ Id. xxvni, 12.
 ENARRATIO II IN PSALMUM LVIII , SERMO II. 87
Chrislus resurrexit : ubi est maledictum crucis quod fe-
cistis ? ubi est mendacium custodum quos corrupistis.

VI. « Ex maledicto et mendacio annuntiabuntur , con-

» summationes in ira consummationis, et non erunt*. »
Quid est, « In ira consummationis annuntiabuntur consum-
)) mationes. )>Est ira consummationis, et est ira consump-
tionis. Nam omnis vindicta Dei ira dicitur sedaliquando :

ad hoc vindicat Deus, ut perficiat aliquando ad hoc vin- 5

dicat, ut damnet. Quomodo adhoc vindicat, ut perficiat?

« Flagellat omnem fiHum quem recipit^. » Quomodo ad

hoc vindicat damnet ? Quando posuerit impios ad si-

, ut
nistram et dixerit eis « Ite in ignem seternum, qui pa-
, :

)) ratus est diabolo et angehs ejus^. Illa ira consump- •»

tionis est, non consummationis. « Annuntiabuntur autem

)) consummationes in ira consummationis , » id est, prse-

dicabitur ab Apostolis, « Quia ubi abundavit peccatum,

)) superabundavit gratia * , et pertinuit ad humiUationis
))

medicinam infirmitas hominis, Hoc cogitantes ilh, et inve-

nientes atque confitentes iniquitates suas , « Non erunt.
Quid , « Non erunt?)) In superbia sua. Supra enim dixe-
rat Gomprehendantur in superbia sua.Et ex maledicto
: «

» et mendacio annuntiabuntur consummationes in ira

» consummationis et non erunt utique in superbia ^
, , ))

in qua comprehensi sunt.

' VII. «Et scientquia Deus dominabitur Jacob et finium
». terrae. » Ante enim justi sibi videbantur quod gens ,

Judaea Legem quod Dei praecepta servaverat

acceperat ,
demonstratur illis quia non servavit, cum in ipsis Dei prae-
ceptis Christum non intellexit quia caecitas ex parte ,

Israel facta est®. Vident et ipsi Judoei, quia non debent

Gentes contemnere ,
quos quasi canes et peccatores puta-
' Psal. LViii, i3, 14. — ^ Hebr. xu, 6. — ' Matth. xxv, 4i- — 4 Roni.

V, 20. — 5 Id. XI, 25.

88 S, AtGVSTlM EPISCOPf.

hant. Quomodo enim pariter inventi sunt in iniquitate,

ila pariter pcrvenient ad salutem. «Non solum ex Judaeis,
» inquit Apostolus , verumetiam ex Gentibus '
. Ideo enim
» lapidem quem reprobaveruntsedificantes, hic factus est
)) in caput anguli^, » ut duos jungeret in se : angulus
enim duos parietes copulat. Judaei excelsi et magni sibi

videbantur : Gentes tanquam infirmi tanquam peccato-

,

res^ tanquam doemonum servi, tanquam idolorum adora-

tores et tamen in utrisque iniquitas erat. Demonstrati
,

sunt et Judaei peccatores^ « Quia non est qui faciat bo-

» num, non est usque ad unum^ » deposuerunt super- :

Liam, et non inviderunt salutiGentium, quia parem suam

et iliorum infirmitatem cognoverunt etin angulari lapide
•,

copulati simulDominum adoraverunt. k Et scient quia

» Deus dominabitur Jacob et fniium terrse. »Non tantum
Judaeorum dominabitur, sed et fmium terrae quod non :

scirent, si adhuc in superbia sua essent-, in superbia au-

tem sua essent, si adhuc sibi justi viderentur ut autem :

non viderentur, annuntiatae sunt ilhs ex maledicto

sibi justi

et mendacio consummationes in ira consummationis^ quia

comprehensi fuerunt in superbia sua ex maledicto quod ,

fecerunt, quando Chrislum occiderunt. Ecce cpiid fecit

Dominus noster Jesus Ghristus. Mortuus est inter manus
Judaeorum^et redemitmuUitudinem Gentium: hac fusus
est sanguis hac profuit sed conversis omnibus profuit
, ; -,

quia et ilh quem occiderunt agnoverunt , et ab illo ipsius

interfectionis et dehcti sui magni veniam meruerunt.

YIII. Quid ergo et de ipsis.^ Quod supra : « Gonverten-
» tur ad vesperam : » id est_, etsi sero, id est, post in-
terfectioiiem Dumini nostri Jesu Ghristi : « Gonvertentur
» ad vesperam : et faraem patientur ut canes. » Sed « Ut
» canes, » non ut oves, aut vituh : « Ut canes, » ut Gentes,
'
Ilom. ij, i6. — ' Psal. cxvn, 27. — ^ U. xm, 3, et Roni. in, n.
 ENABRATIO 11 IN PSALMUM LVIII , SEKMO 11. 89
\\i peccatores ;
quia et ipsi cognoverunt peccatum suum
- qui sibi justi videbantur. De quibus dictum est in alio

. Psalmo : « Postea acceleraverunt : » hoc dictum est hic :

« Ad vesperam. » Nam ibi sic est : « Multiplicatse sunt-

» infirmitates eorum ,
postea acceleraverunt ^ : » Unde
acceleraverunt postea? « Quia multiplicalae sunt infirmi-
» tates eorum : » nam si sibi adhuc sani viderentur, nun-
quam accelerarent. Quod ergo ibi dictum est « Multipli- :

» catse sunt infirmitates eorum : » hoc dictum est hic

« Comprehendantur in superbia sua et ex maledicto et ,

» mendacio annuntiabuntur consummationes in ira con-

» summationis. » Et quod ibi dictum est «Postea acce-^ :

» leraverunt » hoc dictum est hic « Et non erunt, »

: :

in superbia sua. « Et scient quia Deus dominabitur Ja-

» cob, et finium terrae: » et «Gonvertentur ad vesperam.»
Bonum est ergo humihari peccatorem , et nemo est insa-

nabihor eo qui sibi sanus videtur. « Et circumibunt civi-

» tatem. » Jam et hesterno die exposuimus civitatem,
id est , circumstantiae civitatem , omnes gentes.
IX. « Dispergentur ut edant : » id est , ut lucrentur
ahos , ut in corpus suum transforment credentes. « Si au-
» tem non satiabuntur, et murmurabunt. » Quia et su-
perius murmur eorum dixerat dicentium « Quoniam , :

» quis audivit. Et tu, Domine, inquit, deridebis eos, »

dicentes : « Quis audivit, » quare? Quia, « Pro nihilo
» habebis omnes gentes. » Sic et hic, « Si autem non sa-
» tiabuntur , et murmurabunt. »

X. Concludatur Psalmus. Videte angulum exultantem,

jam de utroque pariete gaudentem ^. Superbiebant Judaei,
humihati sunt, desperabant Gentes, erectae sunt. Veniant
ad angulum, ibi conveniant, ibi concurrant , ibi pacis
osculum inveniant; de diverso veniant, sed in adversum
' Psal. XV, 4- — ' Eplies. ii, ^o.
90 S. AUGirSTIJNI EPISCOPI

non veniant illi de circumcisione isti de prseputio.

: ,

Longe erant parietes sed antequam ad angulum veni- ,

rent in angulo autem teneant se, et tota jam Ecclesia

:

ex utroque pariete, quid dicat? « Ego autem cantabo po-

)) tentiam tuam et exultabo mane misericordia tua. »
,

Mane transactis tentationibus mane cum nox bujus sse- ,

culi transierit, mane quando jam latronum insidias et

diaboli et angelorum ejus non expavescimus mane ,

quando jam non ad lucernam prophetiae ambulamus, sed

ipsum Dei Verbum tanquam solem contemplamur. « Et
» Exultabo mane misericordia tua. «Merito in alioPsalmo
dicitur « Mane astabo tibi, et contemplabor*. » Merilo
:

et ipsius Domini resurrectio diluculo fuit, ut impleretur

quod dictura est in alio Psalmo : « Vespere demorabitur
» fletus, et in matutino exultatio^. Ad vesperam quippe
»

Discipuli mortuum planxerunt Dominum nostrum Jesum

Christum ; diluculo ad resurgentem exultaverunt. «Exul-
)) tabo mane misericordia tua. »
XI. (' Quia factus es susceptor meus, et refugium meum
» in die tribulationis meae. Adjutor meus tibipsallam,
» quia tu Deus susceptor meus es^. » Quid eram nisi ,

subvenires? Quam desperatus eram, nisicurares? Ubija-

cebam , nisi advenires ? Certe ingenti vulnere periclita-
bar , sed illud vulnus meum medicum omnipotentem
requirebat. Omnipotenti medico nihil est insanabile , non
renuntiat ad aliquem : opus est ut tu curari velis , opus
est ut manus ejus non refugias. Sed si nolis curari , vul-
mis tuum admonet ut cureris : et aversum revocat , et
refugientem quodam modo ad se redire compellit , et
attrahit. In omnibus implet quod dictum est « Miseri- :

» cordia ejus pr?eveniet me. » Cogitate quod dictum est

« Prseveniet me. » Si aliquid tuum primum attulisti et ,

' Psal. V, 5. — * Id, xxjx, 6.-5 Id. lyui, 17, 18.

 ENARRATIO If IN PSALMUM LVIII, SEUMO II. 91

ex tuo aliquo bono primo Dei misericordiam meruisti, non

te praevenit. Quando autem vel intelligis quia prseventus

es, nisi intelligas quod ait Apostolus : « Quid enim habes,

)> quod non accepisti ? Si autem accepisti ,
quid gloriaris
)) quasi non acceperis ^^ » Hoc est , « Misericordia ejus
)) praeveniet me. )> Denique attendens omnia bona quse-
cumque habere possumus , sive in natura , sive in insti-

tuto, sive in ipsa conversalione, in fide , in spe, in cha-

ritate, in bonismoribus , injustitia, in timore Dei, totura

non esse nisi ex iUius donis , ita conclusit : « Deus meus

)) misericordia mea. Non invenit impletus bonis Dei
))

quid appellaret Deum suum nisi misericordiam suam. O ,

nomen, sub quo nemini desperandum est I « Deus meus,

)> inquit , misericordia mea. )) Quid est , « Misericordia
1) mea ? )) Si dicas : Salus mea, intelligo quia dat salutem •,

si dicas : Hefugium mcum , intclHgo quia confugis ad

eum 5 si dicas : Fortitudo mea, intelligo quia dat tibi

fortitudinem : « Misericordia mea , » quid est ? Totum

quidquid sum, de misericordia tua est. Sed promerui te,

invocando te ? Ut essem ,
quid feci ? ut essem qui te invo-
carem ,
quid egi ? Si enira egi aliquid ut essem jam eram ,

antequam essem. Porro si omnino nihil eram antequam

essem , nihil te promerui ut essem. Fecisti ut essem , et

non tu fecisti ut bonus essem? Dedisti mihi ut sim, et po-

tuit raihi ahus dare ut bonus sim ? Si tu mihi dedisti ut
sim , et ahus mihi dedit ut bonus sim 5 mehor est ille qui
tmhi dcdit ut bonus sim, quam ille qui mihi dedit ut sim.
Porro quia te nemo melior, nemo te potentior, nemo te

ih misiSHcdMia largibr •,
a quo accepi ut essem,ab illo
accepi utl)6hus essem. « Deus meus misericordia mea. ))

' I Cor. IV, 7.

/

92 S. AfiUSTlKl EPISCOPl

'^^'«'VVVV \\a\ VVV\ VVX% VV^^^fVt.^ \ VV^ V\^\ VV/V\ VVVk VV%% VVV% -VVVVXiV^^t VV^

ENARRATIO

IN PSALMUM LIX.

Seimo adpopulum'.

1. TiTULus Psalmi liujus aliquantum prolixus est : sed

non nos terreat ,
quia Psalmus brevis est. Tanquam ergo
aliquantulum prolixiorem Psalmum audierimus , sic in-

tendamus quoniam in nomine Christi

: nutritis et nu-
triendis loquimur in Ecclesia Dei nec , alienis a sapore

istarum litterarum a quiijus mundus alienus est, non

quasi rudia vobis ista semper csse debent. Si enim ea quae
ssepissime audistis, cum jucunditate in ore cogitationis
ruminastis , nec ol)livione tanquam in ventre sepelistis ;

eadem memoria multum nos

ipsa recordatio vestra , et
poterit adjuvare, ne multum loquamur ad enodanda quasi
rudibus ea, quae jam vos nosse novimus. Certe illud rae-
minimus saepe vos audisse quod dicimus Vix est ut in :

Psalmis invenias voces , nisi Christi et Ecclesiae , aut

Christi tantum aut Ecclesiae tantum quod utique ex
, ,

parte et nos sumus. Ac per hoc quando voces nostras ag-

noscimus, sine affeciu agnoscere non possumus •, et tanto

magis delectamur quando indidem nos esse sentimus.

,

David rex unus homo fuit, sed non unum hominem figu-
ravit quando sciHcet figuravit Ecclesiam ex multis cons-
5

tantem, distentam usque ad fmes terrae quando autem :

• Sermo iste ad populum aliquanto post F.narrationem supcrioris Psalmi

liaLitu? c?t ox n. 1 1,
 EJVARRATIO IH PSALMLM LIX. 93
uniim hominem figuravit, illum figuravit qui est media-
tor Dei et hominum, homo Christus Jesus ^ In hoc ergo
Psalmo , vel potius in hujus Psalmi titulo ,
dicuntur qu?e-
dam victoriosa David, quod fortiter fecerit debellando
quosdam inimicos , et eos tributarios faciendo ;
quando
post mortem Saiilis pcrsecutoris sui, regnum accepit illius

manifestum in Israel. Nam et antequam persecutionem

pateretur, rex erat, scd Deo tantum notus erat. Postea
ergo jam manifesto regno , et evidentcr atque eminenter
accepto debellavit eos, qui in hoc titulo commemorantur;
et notatus est Psalmi titulus ita : « In finem ,
pro his qui
» immutabuntur in tituh inscriptionem ipsi David in
)) doctrinam, cum succendit Mcsopotamiam Syriae, et
)) Syriam Sobal, et convertit Joab, et percussit Edom
» in valle SaHnarum duodecim milha'^. » Legimus h.xc
in hbris Regnorum istos omnes quos nominavit debel- , ,

latos esse a David id est, Mesopotamiam Syriae, et Sy- ,

riam Sobai Joab, Edoni^ Facta sunt ista et quemad-

, ,

modum facta sunt, ita iJDi conscripta sunt , ita leguntur :

legat qui vult. Yerumtamen sicut solet propheticus spiri-

tusinPsalmorum tituhs recedere ahquantulum ab expres-
sionererum gestarum et aliquid dicere quod in historia ,

non invenitur et hinc potius admonere, non propter

,

cognoscendas res gestas esse hujusmodi titulos inscriptos,

sed propter futura prsefiguranda sicut dictum est, quod :

« Coram Abimelech mutavit vultum suum et dimisit ,

))eum, et abiit^ » cum indicet Scriptura Pvegnorum hoc

;

eum non fecisse corara Abimelech sed coram Achis ,

rege^ ita et in hoc titulo invenimus ahquid, quo com-

:

moneamur ad aliquid. Namque in illa narratione bello-

rum fortiumque factorum regis David, ubi hi omnes quos
'
I Tira. II, 5. — = Psal. lix, i, -i. ~ ^ 2 Reg. vui, 3, /jj elc, — ^Psal.
xxxiii, 1. — 5 i Reg. XXI, i3.
 94 S. AUGUSTINI EPISCOPI
commemoravimus debeilati sunt eum aliquid succen-
, ,

disse non legimus. Hic autem maxime hoc positum est',

quod ibi non est scriptura,quia succendit Mesopotamiam
Syriae «t Syriam Sobal. Jam ergo incipiamus secundum
,

rerum futurarum significationes ista discutere , et opaci-

tatem umbrarum in lucem vcrbi revocare.

II. « In finem, » quid sit nostis : « Finis enim Legis

)) Christus est'. » Eos qui immutantur nostis. Qui cnim,
nisi novam transeunt? Absit enim ut
qui a veteri vita in
liic culpanda immutatio inteliigatur. Non quomodo im-
mutatus est Adara a justitia ad iniquitatem, et a deHciis

ad laborem ^ : sed quomodo mutantur illi, quibus dictum

est : « Fuistis enim abquando tenebrae nunc autem lux ,

)) in Domino^. » Immutantur autem istj. « In tituli in-

» scriptionem. » Nostis tituli inscriptionem : Titulus in-

fixus est super crucem Domini scriptus « Hic est rex ,

» Judaeorum mutantur in hujus tituii inscriptionem

* : ))

qui in regnum Ghristi transeunt ii regno diaboii. Bene

mutantur in liujus tituii inscriplionem. Mutantur autem,
sicut sequitur « In doctrinam. Cum enim dixisset
, ))

« Pro his qui immutabuntur in tituli inscriptionem » :

addidit « Ipsi David in doctrinam

, » id est , mutantur :

non sibi sed ipsi David, et mutantur ij\ doctrinam. Non

,

enim ita rex Christus, quasi saeculo regnaturus ; cum

aperte dixerit: «Regnum meum non ost de mundo^.»
lioc

Ergo in ejus doctrinam transeamus , si volumus in cons-

'

criptionem commutari non nobis sed ipsi David

tituii , , :

ut qui vivunt, jara non sibi vivant, sed ei qui pro ipsis
mortuus est et resurrexit ^. Quando ergo nos mutaret
t^lhristus , nisi fecisset quod dixit : « Ignem veni mittere

' Roni. X, 4- — ' Geii. III , 6 ct 17. — ^ Eplies. v, 8. — 4 MaUh.

xxvii, 37, et Joan. xix, 19. — ^ Joan. xvui, 36. — <>
9, Cor. v, i5.
 ENAREATIO IN PSiLMUM LIX. 95
)) in mundum ^? » Si ergo Christus venit mittere in mun-
dum ignem , utique salubriter atque utiliter , non quo-
raodo missurus est mundam in ignem sed quomodo ,

ignem in mundum ? Quoniam ergo venit ignem mittere in

mundum ,
quaeramus jam quid sit Mesopotamia quae siic-

censa est, quid sit Syria Sobal. Interpretationes ergo no-

minum interrogemus secundum hebraeum eloquium, quo
primum hsec Scriptura locuta est. Mesopotamiam dicunt
interpretari elevatam vocationem. Jam totus mundus vo-
catione elevatus est. Syria interpretatur subhmis. Sed illa

quae erat subhmis , incensa est et humihata : et quemad-

modum humihata est quae fuerat exaltata , sic exaltetur

quae fuerat humihata. Sobal interpretatur vana vetustas.

GratiasChristoqui eam succendit. Quando vetera virgulta
succenduntur , vireta succedunt ; et alacrius et uberius
et viridius nova nascuntur , cum ea ignis in vetustorum
succensione praecesserit. Non ergo timeatur ignis Christi
foenum consumit. « Omnis enim caro foenum , et omnis
)) claritas hominis sicut flos foeni^. » Succendit ergo ista
illo igne. « Et convertit Joab. » Joab interpretatur ini-
micus. Conversus est inimicus : quod vis intelhge : si con-
versus in fugam , diabolus est : si conversus ad fidem
Christianus est. Quomodo in fugara? De corde Christiani
« Princeps hujus mundi,inquit, nunc missus est foras^.»
Conversus autera ad Dominum Christianus, quare inimi-
cus convcrsus? Quia fidehs factus ,
qui fuerat inimicns.
« Percussit Edom. » InterpretaturEdom terrenus. Debuit
percuti terrenus iste. Utquid enim viveret terrenus, qui
coelestis debet vivere ? Interfecta est ergo vita terrena ,

vivat coelestis. Sicut enim portavimus imaginem terreni,

porteraus, et imaginem ejus qui de coelo est^. Vide illura
interfici : « Mortificate raembra vestra quse sunt super
> Luc. XII ,49- — ^ Isai. xl, 6. — 3 Joao. xii, 3i. — 4 i Cor. xv, 49-
96 S. AUGUSTINl EP15C0PI
» terram^ » Cum autem percussisset Edom ,
percussit
« Duodccim. millia in valle Salinarum.» Duodecim millia
perfectus est numerus cui perfecto numero etiam duo-
,

denarius Apostolorum numerus deputatur non enim ;

frustra , nisi quia per totum mundum mittendum erat

verbum. Verbum autem Dei quod est Christus, in nubi-
bus , hoc est in praedicatoribus veritatis. Mundus autem
quatuor partibus constat. Quatuor ejus partes notissimse
sunt omnibus et snepe in Scripturis memoratae
, quae :

etiam quatuor venti dictse sunt , Oriens, Occidens, Aquilo

et Meridies^. Ad omnes istas quatuor partes missum est

vcrbum , ut in Trinitate omnes vocarentur. Duodenarium

numerum ter quaterni faciunt.Merito ergo duodecim mil-
lia terrena percussa sunt^ totus raundus percussus est : de
toto enim mundo electa est Ecclesia,mortificata a terrena
vita. Quare « In valle Salinarum?» Yallis humilitas est
, :

salinoc saporem significant. Multi enim humiliantur, sed

vane et fatue, in vana vetustate humiliantur. Patitur quis
tribulationem pro pecunia, patitur tribulationem pro ho-
nore temporali ,
patitur tribulationem pro commodis vitae
hujiis •,
passurus est tribulationem, et humihandus quare :

non propter Deum? quare non propter Ghristum? ouare

non propter saporem sahs ? An nescis tibi esse dictum :

« Yos estis sal terrjie » et, « Si sal infatuatum fuerit, ad

,

» nihilum valebit aliud nisi ut foras projiciatur ^ ? » Bo-

,

num est ergo sapienter humihari. Ecce nunc nonne hu-

miliantur haeretici? Nonne leges contra illos datce sunt
etiam ab hominibus , contra quos divinae regnant ,
quae
illos ante etiara condemnaverant?Ecce humihantur, ecce
fugantur, ecce persecutionem patiuntur, sed sine sapore
pro fatuitate, pro vanitate. Jam enim sal infatuatum est
ideo projectum est foras , ut conculcetur ab hominibus.
' Coloss. ui, 5. — * Ezech. xxxvu, 9. — 3 aiatth. v, i3.
 E^ARRATIO IN PSALMUM LIX. 97
Audivimus titulum Psalmi, audiamus etiam verba Psalmi.
III. « Deus repuiisti nos, et destruxisti nos ' . » Nuraquid
ille David loquitur ,
qui percussit ,
qui succendit , qui
debeUavitj et non illi quibus liaec fecit , ut percuterentur
et repellerentur qui mali erant , et rursus vivificarentur
et redirent ut boni essent ? Istam quidem stragem fecit
David manu fortis Christus noster, cujus figuram ge-
ille

rebat ille homo fecit ista, dedit hanc stragem gladio suo
;

et igne suo nam utrumque attuHt in hunc mundum. Et,

:

(( Ignem veni mitterc in mundum^, » habes in Evange-

lio Gladium veni mittere interram^, » habes adhuc
: et, ((

in Evangelio. Attulit jgnem

unde succenderetur Mesopota-
mia Syriae et Syria Sobal attulit gladium undc percu-
, :

teretur Edom. Jam ergo ista strages facta est propter eos
qui immutantur in tituli inscriptionem ipsi David. Au-
diamus ergo eorum vocem : salubriter percussi sunt
erecti loquantur. Dicant ergo mutati in melius , mutati in
tituli inscriptionem , immutati in doctrinam ipsiDavid;
dicant : ((Deus repulisti nos , et destruxisti nos : iratuses,
» et misertus es nostri. » Destruxisli nos , ut acdificares
nos i
destruxisti nos male sedificatos , destruxisti vanam
vetustatem ; ut sit sedificatio in novum hominem , aedifi-

catio.mansura in seternum. Merito (( Iratus es, et misertus

» es nostri. » Non misereris, nisi irascereris. Destruxisti
nos in ira tua : sed ira tua in vetustatem nostram iuit , ut
destrueretur vetustas. Sed misertus es nostri propter no-
vitatem ,
propter eos qui immutantur in tituli inscriptio-

nem : quia et si exterior homo noster corrumpitur , sed

interior renovatuf de die in diem^.
IV. (( Gommovisti terrara, et conturbasti eam ^. » Quo-
modo conturbata estterra.^ Gonscientia peccatorum. Quo
' Psal. ux, 3. — 2 LuC: xu, /^g. — ^ Mattli. x, 34- — ^'^ Cor. iv, i6. —
5 Psal. ux, 4.

cxvi. 7
 98 s. AUGusxini episcopi
imus ? qiio fugimus ,
quando ille gladius vibratus est :

« Agite poenitentiam , appropinquavit enim regnum coe-

» lorum^? Commovisti terram, et conturbasti eam. Sana
)) contritiones ejus ,
quoniam mota est. )) Non digna est
sanari mota non est sed loqueris proedicas, minaris
, si :
,

de Deo, venturum judicium non taces, prseceptum Dei

mones, ab his rebus non quiescis et qui audit, si non ^

timet, si non movetur, non est dignus sanari. Audit alius,

movetur stimulatur pectus tundit lacrymas fundit
, ,
,

« Sana contritiones ejus quoniam mota est. » ,

V. Post haec, percusso terreno, succensa vetustate,mu-

tato.homine in melius, facta luce eis f[ui tenebrae fuerunt,
sequitur quod alibi scriptum est : « Fiii accedens adser-
)) vitutem Dei , sta in justitia et timore , et prsepara ani-
)) mam tuam ad tentationem'^. )) Prior labor ut disphceas
tibi , ut peccata expugnes , ut muteris in mehus : secuu-
dus labor ,
pro eo quod mutatus es , ferre tribulationes
et tentationes hujus soecuh, et inter illas perseverare us-
que in finem. De his ergo cum loqueretur , has signifi-
cans, quid subjungit? u Ostendisli plebi tuae dura : » jam
plebi tuae , factae tributarise post victoriam David. « Os-
)) tendisli plebi tuae dura. )) In quibus? In persecutioni-
bus quas pertuht Ecclesia Christi ,
quando tantus 3Iarty-
rum sanguis efFusus est. « Ostendisti plebi tuae dura :

» potasti nos vino stimulationis^. )) Quidest, « Stimula-

» tionis ? » Non peremptionis. Non enim erat peremptio
perdens , sed medicina urens. « Potasti nos vino stimula-
» tionis. ))

VI. Quare hoc? « Dedisti metuentibus te significatio-

» nem, utfugiant a facie arcus^. » Per tribulationes, in-
quit, temporales. significasti tuis fugere ab ira ignis sem-
piterni. Dicit enim apostolus Petrus : « Tempus est ut
' MaUh. m, 2. — = Eccli. u, i. — 3 Psal. lix, 5. — ^ Ibid. vi.
 EiVARIlATIO l^ rsALMUM LIX. 99
» judicium incipiat a domo Dei. » Et exhortans Martyres

ad tolerantiam cum saeviret mundus cum strages a per-

, ,

secutoribus fierent, cum ionge lateque sangiiis fidelium

funderetur, cum in catenis , in carceribus, in tormentis
multa dura Christiani paterentur •, ne in his ergo duris
deficerent, eos alloquitur Petrus : (cTempus est ut judicium
)) incipiat a domo Dei ; et si initium a nobis ,
quahs fmis
)) erit eis qui non credunt Dei Evangeho? et si justus vix
» salvus erit ,
peccator et impius ubi parebunt ^ ? )) Quid
ergo futurum est in judicio? Arcus est extentus , adhuc
in comminatione est nondumin
, pr.Tsentatione. Et videte
quid sit in arcu. Nonne sagitta in priora mittenda esf?
Nervus tamen retro tenditur in contrarium qua illa mit-
tenda est et quanto pius ierit ejus extcnsio retrorsum
;
,

tanto majore impetu illa currit in priora. Quid est quod

dixi.?Quanto magis difiertur judicium, tanto majore im-
petu venturum est. Ergoetde temporalibus tribulationibus

gratias Deo agamus, quia dedit plebi suse significationem :

« Ut fugiant a facie arcus ; ut exercitati fideles ejus in ))

Iribuiationiljus temporaiibus , digni sint evadere damna-

tionem ignis seterni ,
quae inventura est omnes qui ista

non credunt. « Dedisti meluentibus te significationem, ut

)) fugiant a facie arcus. ))

YII. « Ut eruantur diiecti tui. Saivum me fac dextera

» tua , et exaudirae ^. )) Dextera tua, Domine, saivum me
fac : ita salvum me Saivum
fac, ut ad dexteram stem. «

» me fac dextera tua » non saiutem temporaiem peto, :

de liac fiat voluntas tua. Ad tempus quid nobis prosit ,

penitus ignoramus «Quid enim oremus sicut oportet^ nes-
:

» cimus^ » scd « Salvum me fac dextera tua » ut et si in

: ,

tempore isto Iribuiationes aliquas patiar, transacta nocte

omnium tribuiationum ad dexteram inveniar inter oves,
' I Pelr. IV, 17, i8. — 2 Psal. nx_, -7. — 3 Rom. vin, 26.

7.
100 S. ACGUSTINI EPISCOPI

noii ad « Salvum rae iac dextera

sinistrain inter hoedos *
.

» tua , Quiajam illudpeto quod dare vis

et exaudi me. » :

non verbis delictorum meorum clamo perdiem, ut non

exaudias et nocte, ut non exaudias et non ad insipien-
, ,

tiammihi-, sed utique adcommonitionem, addendosapo-

rem de valle Salinarum ut in tribulatione noverim quid ,

petam peto autem vitam oeternam ergo exaudime, quia

: •,

dexteram tuam peto. Intelligat ergo Gharitas Vestra, om-

nem fidelem habentem in corde verbum Dei cum timore,
timentem judicium fulurum viventem probabihter, nc ,

de illo blasphemetur nomen sanctum Domini ejus multa ,

deprecari secundum saecuium et non exaudiri ad vitam , 5

autem ceternamsempercxaudiri. Quisenim sanitatemnon

petat, cum aegrotat? Et tamen forte adhuc aegrotare ei
utile est. Potest fieri ut hinc non exaudiaris non tamen :

exaudiris ad voluntatem , ut exaudiaris ad utilitatem.

At vero cum illud petis, utdet tibi vitam aeternam Deus
ut det tibi rcgnum coelorum Deus ut det tibi ad dexte- ,

ram FiHi sui stare, cum venerit judicare terram. sccurus ,

esto accipies si modo non accepis

, , non enim jam venit :

tempus ut accipias. Exaudlris et nescis quod petis agitur, , :

et sinescis in quo agitur. In radice res est^ nondum in

fructu. « Salvum me fac dextera tua, et exaudi me. »
VIII. « Deus locutus est in saiicto suo^. » Quid times
ne non fiat quod Deus locutus est ? Si haberes aiiquem
gravem amicum et sapientem c[uomodo diceres ? llie lo- , ;

cutus est hcec fiat necesse est quod locutus est vir gra-
, :
,

vis est non levitate utitur, non facile de sententia dimo-

,

vetur, quod promisit fixum est. Sed tamen homo est qui ,
,

aliquando quod promisit facere vuit et non potest. De ,

Deo non est quod tu timeas quia verax est, constat^ :

quia omnipotens est constat faiiere te non potest ha-

, 5 ,
\

» Matth. XXV, 33. — 2 Psal. xxi, 2, 3. — 3 Id. us, 8,

i
 ENARKATIO in psalmum lix. 101
het imde faciat, Quid ergo times ne decipiaris ? Opiis est
ut tu te non decipias , et perseveres usquc in finem, cum
daturus est quod promisit. « Deus locutus est in sancto
» suo. )) In quo « Deus erat in Christo mun-
Sanctosuo ? ,

» dum reconcilians illosibi ^

de quo alibi •» In sancto ,

audistis : « Deus in sancto via tua-. Deus locutusestin

» sancto suo.Lnetabor, et dividam Sichimam. » QuiaDeus
hoc locutus est , fiet : vox Ecclesiae est : « Deus locutus est
)) in sancto suo. )) Non verba dicitquoe Deus locutus est
sed quoniam « Deus locutus est in sancto suo , )) nec fieri

aliquid potest, nisi quemadmodum locutus est Deus;

consequenter ista eveniunt : « Laetabor, et dividam Sichi-
)> mam , et convallem tabernaculorum dimetiar. )) Sichima
humeri interpretantur. Secundum historiam vero Jacob ,

rediens a Laban socero suo cum omnibus suis abscondit ,

idola in Sichima quoe habebat de Syria ^, ubidiu peregri-

natus, tandem ahquando inde veniebat. Tabernacula au-
tem fecit ibi propter oves suas et armenta et appellavit ,

iocum illum Tabernacula ^. Et hsec dividam inquit Eccle- ,

sia. Quidest hoc:(( Dividam Sichimam ? » Siad historiam

ubi abscondita sunt idola referatur, Gentes significat : Di-

vido gentes. Quid est, divido? Non enim omnium est
fides^ Quid est , divido? Alii credent, ahi non credent :

sed tamen non tiraeant qui credunt , inter illos qui non
credunt. Divisi sunt enim nunc fide, postea dividentur in
judicio, oves ad dexteram, hoedi ad sinistram*^. Ecce in-
venimus quemadmodum Ecclesia dividatSichimam. Quo-
modo dividit humeros, sccundum nominis interpretatio-
nem ? Dividuntur humeri ut alios gravent peccata sua ,

alii tollantsarcinamChristi. Humeros enim pios quaerebat,

cum diceret : (( Jugum enim meum lene est , et sarcina

• 2Cor. V, 19. — ' Psal. lxxvi, i^.— ^ Gen. xxxv, 4. — 4ld. xxxiii, 17.
— 5 I Tlicss. III, 2. — ^ Matfh. xxv, 33.
102 s. ArGrsTiNi episcopi
» mea levis est ^. « Alia sarcina premit et aggravat te,
Christi autem sarcina sublevat te : alia sarcina pondusha-
bet , Christi sarcina pennas habet. >'am et avi si pennas
detrahas ,
quasi onus tollis •
et quo magis onus abstulisti

eo magis in terra reraanebit. Quam exonerare volaisti,

jacet : non volat ,
quia tulisti onus : redeat onus, et volat.
Talis est Christi sarcina : portent illam homiues, nonsint
pigrinon attendantur illi qui eam ferre nolunt ferant il-
: ;

lam quivolunt et invenient quam sit levis quamsuavis,

,
,

quam iucunda quam ,

rapiens in coekim ct a terra eripiens.
« Dividam Sichimam, et convallem Tabernaculorum di-
V metiar. » Forte propter oves Jacob, convalhsToberna-
culorum intelhgitur gens Judaeorum , et ipsa dividitur :

nam transierunt inde qui crediderunt , foris rehqui reman-

serunt.
IX.~ « Meus est Galaad -. » Nomina suiit ista lecta in Litte-
risDei.Galaadhabetinterpretationissuaevocemetmagnisa-
cramenti interpretatur enim Acervus testimonii. Quantus
:

acerviistestimoniiin3rartyribus?«Meus est Galaad^-^meus

est acervus testinionii , mei suntMartyresveri. Moriantur
alu pro vetustavanitate sua sinesale: numquid pertinent ad
acervum testimonii? Qaia et « Si tradidero corpus meum ita
» utardeara, charitatemautemnonhabeam.nihilmihipro-
))dest^. Cum autem quodam loco raoneret Dominus de
)>

pace retinenda, prsemisit salem « Habete, inquit, in :

)> vobis salem, et pacem habete inter vos^. d Ergo « Meus :

» est Galaad : )> sed Galaad , id est, Acervus testimonii, in

magna tribulatione evidenter factus est. Tunc ignomi-
niosa Ecclesia erat in hommiJ)US , tunc opprobrium illi

viduae objectabatur, quia Christi erat, quia signum crucis

infronteportabat : nondum erat honor, crimenerattunc.
Quando ergo non honor, sed crimen erat, tuncfactus est
• Matth. XI, 3o. — 2 Pfal. ut, 9. — 3 r (-;oi . xni, 3. —4 Marc. is, 49-
 ENARRATIO IN PSALMUM LIX. 103
acervus testimonii 5 et per acervura testimonii dilatata est
charitas Christi •, et per diiatationem charitatis Christi oc-

cupatse sunt gentes. Sequitur « Et meus estManasses :» :

quod interpretaturObhtus. Huic enim dictum erat « Con- :

» fusionem in perpetuum obhvisceris et ignominise vi- ,

» duitatis tuse non eris memor'. » Erat ergo confusio

Ecclesiae ahquando, quam modo obhta est : confusionis

enim et ignominise viduitatis suae jam non est memor.
Quando enim qusedam erat confusio inter homines , acer-
Modo jam nemo vel meminit
vus testimonii factus erat.
illius quando ignominia erat esse Christia-
confusionis ,

num, jam nemo meminit, jam omnes obhti sunt, jam

« Meus est Manasses. Et Ephrsem fortitudo capitismei. »
Ephrsem, Fructificatio interpretatur. Mea , inquit , fructi-

ficatio , et hsec fructificatio fortitudo est capitis mei. Caput

enim meum Christus est. Et unde fructificatio fortitudo

ejus Quia nisi granum caderet in terram non multipH-

? ,

caretur, solum remaneret. Cecidit ergointerram Christus

in passione , et secuta est fructificatio in resurrectione.

« Et Ephraem fortitudo capitis mei. » Pendebat et con-

temnebatur granum erat intus habebat vires trahendi
: ,

J)OSt se omnia ^. Quomodo in grano numeri seminum la-

tent, abjectum nescio quid apparet ocuhs sed vis con- ,

vertens in se materiam et proferens fructum abscondita

est : sic in Christi cruce alDSCondita erat virtus , apparebat
infirmitas. magnum granum ! Certe infirmus est pen-
dens, certe ante illum caput plebs illa agitavit, certe dixe-
runt : « Si Fihus Dei est, descendat de cruce^. » Audi
fortitudinem ejus : « Quod infirmum est Dei , fortius est
» hominibus ^. » Merito tanta fructificatio consecuta est •

haec mea est , dicit Ecclesia.

' Isai. 1.1V , 4- — ' Joan. xii , 24 et 32. ; — ^jMalth. xxvii, 4o. —
4 I Cor. I, 2^1.
104 S. AXJGTJSXmi EPISCOPI

X. Juda rex meus Moab olla spei mese'. Juda rex

« :

» meus » quis Juda ? Qui de tribu Juda Quis Juda

: :

nisi cui dixit ipse Jacob : Juda, te laudabunt fratres tui'~?

« Juda rex meus. » Quid ergo timeam ,
quando Juda rex
meus dicit : « Nolite timere eos qui occidunt corpus ^ ?

» Juda rex meus Moab olJa spei mea?. Quare olla ? »

: :

Quia tribulatio. Quare « Spei mese?» Quia prsecessit Juda :

rex meus. Qua enim praecessit, tu sequi quid times? Qua

praecessit? Per tribulationes , per angustias, per oppro-
bria. Septa erat via , sed antequam transiret : postea-
quam transiit, sequere*, jam patet via illiustransitu.uSin-
» gularis ego sum , inquit , sed quousque transeam ^ : »

singulare granum , sed quoadusque transeat : cum tran-

sierit, sequetur fructificatio. « Juda rex meus. Ergo quia
» Juda rex meus : Moab olla spei meae. » Moab intelligi-

tur in Gentilius. Nata est enim ista gens de peccato , nata

est ista gens de filiabus Lot, quae cum patre inebriato
concubuerunt male utentes patre^. Melius erat ut.ste-
,

remanerent quam sic matres fierent. Erat autem illa

riles ,

figura quaedam eorum c[ui male utuntur lege. NoKte enim

attendere quia lex in latina lingua foeminini generis est 5

in grseca masculini est : sed sive sit foemini generis in lo-

quendo , sivc masculini non praescribit veritati locutio. .

Lex enim magis masculinam vim habet, quia regit, non

regitur. Porro autem apostolus Paulus quid ait ? « Bona
» est lex, si quis ea legitime utatur''. » Illae autem filise
Lot non legitime usae sunt patre. Quomodo autem nas-
cuntur opera bona cum quisque lege bene utitur sic, :

nascuntur opera mala , cum lege quisque male utitur.

Proinde male illae utentes patre, hoc est, malc utentes
lege, generaverunt Moabitas : per quos significantur opera
« Psal. Lix, 10. — > Gcn. xnx, 8. — 3 Matth. t, 28. — 4 Psal. cxl, io.
— 5 Gcn. XIX, .3-;. — '^
i Tlni. i, 8.
 ENAUUATrO IN PSALMUM II^X. 105
mala. Inde tribuJatio Ecclesioe, inde ollaebulliens.Dehac
olla qiiodam loco proplietioe dicitur : « OUa succensa al)

» Aquilone*. » Unde nisi a parlibus diaboli ,

qui dixit
(( Ponam sedem meam ad Aquiloneni ^ ? >> Tribulationes
ergo maximae non oriunlur adversum Ecclesiam , nisi ab
eis qui lege male utuntur. Quid ergo ? Defectura est hinc
Ecclesia, et propter ollam abundantiam scandalo-
, id est,
rum non , erit perseveratura usque in fniem ? Nonnc Juda
rex illius praedixit hoc ei ? Nonne ait , ilH : (( Quoniam
» abundabit iniquitas, refrigescet charitas multorum^? )>

Olla buUiente charitas refrigescit. Quare non potius, o

charitas ct tu contra ollam fervescis ? Anignoras tibi esse
,

dictura , cum de iUa abundantia scandalorum rex tuus

loqueretur : (( Qui perseveraverit usquein finem , hic sal-
» vus erit ^ ? » Persevera ergo usque in finem contra ol-

lam scandalorum. Ardet olla iniquitatis sed major est ,

flamma charitatis. Noli vinci, persevera usque in finem.

Quid times Moabitas, opera mala eoriun qui lege male
utuntur ? Quid enim, Judarex tuus quiprsecessit, nonne
tales pertulit ? Nescis Judseos male utendo lege , Chris-
tum Ergo spera et qua prsecessit rex tuus se-
occidisse ? ;

quere. Dic Juda rex meus. » Et ex eo quia

: (( Juda rex ((

» meus. Moab » quid factus est ? Olla spei mene » non (( ,

consumptionis meae. Vide in tribulationibus ollam spei,

audi Apostolum : (( Sed et gioriamur, inquit in tribula- ,

» tionibus. » Olla est jam, sed vide istum, si explicatol-

lam spei. (( Scientes quia tribulatio patientiaro operatur,
» patientia autem probationem, probatio spern. » Si tri-
bulatio patientiam, pptientia probationem, probatio spera,
olla est aiitem tribulatio quae operatur spem •, merito
(( Moab olla spei mece. Spes autem non cunfundit. » Et
quid ? Ferves contra ollam ? Ita plane : (( Quia charitas
' Jcrpm.i, i3. — ' Isai. xiv, i3. — 3 M.-i((li. xxiv, i3. —4 Id. x, 2».
106 S. AUGTJSTINI EPISCOPI

» Deidiffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum,

M qui datus est nobis ^ »
XI. « In Idumaeam extendam calceamentum meum'^. »

Ecclesia loquitur Perveniam usque in Idumseam. Sae-

,

viant tribulationes, buUiat scandalis mundus, « Extendam

» calceamentum meum usque in Idumaeam » usque ad ,

eos ipsos, qui terrenam vitam degunt (quoniam Idumaea ,

interpretatur terrena ) usque ad ipsos « Usque in Idu- ,

,

» maeam extendam calceamentum meum. » Cujus rei

caiceamentum , nisi Evangelii ? « Quam speciosi pedes eo-

» rum qui annuntiant pacem ,
qui annuntiant bona^; »

et, « Calceati pedes in prseparationem Evangeliipacis*. »

Prorsus , « Quoniam tribulatio patientiam operatur , pa-
» tientiaautem probationem, probatio spem, » olla non me
consumet « Charitas enim Dei diffusa est in cordibus nos-
:

» Iris per Spiritum sanctum qui datis est nobis. » Non

,

deficiamus Evangelium praedicare non deficiamus Domi- ,

num annuntiare. » Usque in Idumaeam extendam calcea-

» mentum meum. » Nonne serviunt et ipsi terreni? Etsi
cupiditatibusterrenisobligantur, Cliristum tamen adorant.
Hodie videmus , fratres ,
quam multi terreni committunt
pro lucro fraudes ,
pro fraudibus perjuria ;
propter timo-
mathematicos consulunt omnes isti Idu-
res, sortilegos, :

maei, terreni ettamen omnes isti adorant Christum, sub

•,

calceamento ipsius sunt^ jam usque in Idumaeam exten-

dit calceamentum suum. « Mihi Allophyli subditi sunt.
» Allophyli » qui sunt? Ahenigenae, non pertinentes ad

genus meum. « Subditi sunt , » quia multi adorant Chris-

tum, et non sunt regnaturi cum Christo. « Mihi AIlo-
» phyli subditi sunt. »

XII. « Quis deducet me in civitatem circumstantiae^ .^ »

^ Hom. V ,
3-5. — ' Pfnl. I.IX ,10. — ^ Rom. x , i5. — 4 Ephes. vi, r5.
—5 pia\. i.is, II.
 ENAHPiATIO IN PSALMUM lix. 107
QucT est civitas circumstantiae? Si meministis jam eam ,

commemoravi in alio Psalmo ubi dictum est « Et cir- , ,

» cumibunt civitatem^. » Circumstantise enim civitas

Gentium circumfusio est quce circumfusio Gentium in ;

medio habebat unam gentem Judaeorum, colentem unum

Deum caetera circumfusio Gentium idolis supplicabat,
;

daemonibus serviebat. Et mystice vocata est Civitas cir-

cumstantiEc quia undique se Gentes circumfuderant et
,
,

ei circumsteterant quoe colebat unum Deum. « Quis dedu-

» cet me in civitatem circumstantiae ? » Quis, nisi Deus?
Hoc vult dicere ,
quomodo deducet per illas nubes de ,

quibus dictum est : « Vox tonitrui tui inrota^. » Rota

ipsa est civitas circumstantias ,

quse dicta est rota , id est,
orbis terrarum. « Quis deducet me in civitatem circums-
))tantiae? Quis deducetmc usque inldumaeam? id est, ut •»

'
regnem etiam terrenis ut me venerentur etiam qui de ,

me non sunt qui de me nolunt proficere.

,

XIII. « Quis deducet me usque in Idumaeam. Nonne

)) tu, Deus,quirepuIistinos?etnonegredieris,Deus,invir-
)) tutibus nostris ^. )> Nonne tu nos deduces qui nos re-
pulisti? Scd quare
nos? Quia destruxisti nos.
repulisti
« Quare destruxisti nos? Quia iratus es, et misertus es
)) nostri. )> Tuergo deduces qui repulisti, qui non egre-
dicris,Deus, invirtutibus nostris, tudeduces. Quidest,Non
)) egredieris in virtutibus nostris? )> Saeviturus estmundus,
conculcaturas est nos mundus, futurusest acervus testimo-
niieiTusoMartyrum sanguine, etdicturi suntpagani saevien-
tes , « Ubi est Deus eorum ^?
Tunc Non egredieris, Deus, ))

)) non contra eos apparebis, non

in virtutibus nostris : ))

ostendes potentiam tuam qualem ostendisti in David iii ;

,

Moyse, in Jesu Nave, quando eorum fortitudini Gentes

' SuprainPsal. i.vui, 8erin. i, n. i.5. — ' Psal. Lxxvi, 19. — ^ Id. xix, 12.
—^ Id. Lxxvm, 10.
108 S. AUGUSTINI EPISCOPI
cesserunt, etstrage facta, magnaquereclclita vastitate, in
terrara, quam promisisti, plebem tuaminduxisti. Hoc tunc
non facies, «Non egredieris, Deus, in virtutibus nostris, »
sed intus operaberis. Quid est, « Non egredieris? » Non
apparebis. Certe enini quando catenati Martyres duce-
])antur ,
quando includebantur in carcere quando ludi- ,

brio habendi producebantur, quandobestiissubrigebantur,

quando percutiebantur ferro quando igne cremabantur, ,

nonne contemneljantur tanquam deserti tanquam sine ,

adjutore? Quomodo Deus operabatur intus? quomodo in-

tus consolabatur? quomodo eis dulcem faciebat spem vitae
ffiternse? qaomodo non deserebat corda eorum, ubi homo

habita])atin silentio, benesi bonus, malesi malus? Num-

quid ergo quia non egredie])atur in virtutibus eorum, ideo

deserebat? Nonne magis non egrediendo in virtutibus eo-
rum, dcduxit Ecclesiam usquead Idumaeam, deduxitEc-
clesiam usque in civitatem circumstanti?e ? Si enim bellare
vellet|Ecclesia et gladio uti , videretur pro vita prcesenti
pugnare : quia vero contemnebat vitam prsesentem^ idco
factus est acervus testimonii de vita futura.
XIV. « Tu ergo, Deus, qui non egredieris in virtutibus
)) nostris , Da no])is auxilium dc tribulatione
et vana sa- ,

» Jus liominis^Eant nunc qui salem non habent, et

)>

optent salutem temporalem suis qucc est vana vetustas. ,

« Da nobis auxilium » inde da unde putaberis deserere,

:

inde subveni. « Da nobis auxilium de tribulationo , et

» vana salus homini. »

XV. « In Deo faciemus virtutem , et ipse ad nihilum

)) deducet inimicos nostros^. » Non faciemus virtutem
in gladio , non
non in loricis, nonin scutis, non
in equis ,

in potentatu exercitus non foris. Sed ubi? Intus ul)i la-

,

temus. Ubiintus? « In Deo faciemus virtutem » et quasi :

> Psal. Lit, i3. — 2lbiJ. 14.

 ENAURATIO IN PSALMLM LX. 109
abjecli , et quasi conculcati ,
quasi nullius momenti lio-

mines erimus , sed « Ipse ad nihilum deducet inimicos

» nostros. » Denique factum est hoc de inimicis nostris.
Conculcati sunt Martyres ;
patiendo, perlerendo, usque
in finera perseverando , in Deo fecerunt virtutem. Fecit
quod sequitur ad nihilum deduxit inimicos eo-
et ipse :

rum. Ubi sunt modo inimici Martyrum nisi forte quia ,

modo eos ebriosi calicibus persequuntur 5

quos lunc fu-
riosi lapidibus persequebantur?

MVVVVVVV^-VVV^VVXVVVVtVVV^Vi-V^^VVV^VVX^VVM^M/V^-V^VVlXVVVVVVl^VVV^VVVtVVVX^^M-VV-V»

ENARRA.T10

IN PSALMUM LX.

Sermo ad plebem.

I. CoNsiDEnANDrM cum vestraCharitate Psalmumistum

suscepimus. Brevisest, aderit Dominus ut sufficienter ex
eo ct breviter loquamur. Quantum adjuverit ipse qui nos
jubet loqui , sic ero volentibusofficiosus , ut non sim tar-
dis molestus , nec paucis multus , nec occupatis onerosus.
Titulus ejus non nos tenet. Est enim « In fmem, inhym- ,

» nis, ipsi David ^ In hymnis » utique in laudibus. « In ,

M fmem, » « Finis enimLegis Chris-

utique inChristum.
omni credenti'^. » Et « Ipsi David, »
» tus est, adjustitiam
non alium quam ipsum accipere debemus qui venit ex ,

semine David^^ ut esset homo inter homines et aequales ,

Angelis faceret homines. Vocem autem in isto Psahuo, (si

> Psal. LX, I. — 2 Roai. x, 4» "- ^ Malth. i, 1.

110 S. AUGUSTIM EPISCOPI

iii membris ejus et in corpore sumus , sicut illo exliortaii-

te prjiesumere audemus, nostram debemus agnoscere,

non alicujus extreanei. Nostram autem non sic dixi quasi ,

eorum tantum qui in praesentia sumus modo sed nostram ]

qui sumus per totum mundum, qui sumus ab Oriente

usquc in Occidentem. Et ut noveritis sic esse vocem nos-
tram loquitur hic quasi unus homo
, : non est autem
unus homo, sed tanquam unus unitas loquitur. In Ghristo
autem nos omnes unus homo quia hujus unius hominis :

caput est in coelo et membra adhuc laborant in terra et

, :

quia laborant videte quid dicat. ,

II. « Exaudi, Deus, deprecationem meam intende ora- ,

tioni mese. » Quis dicit? Quasi unus. Vide si unus

)) « A :

)) finibus terrae ad te clamavi, dum angereturcormeum^.

Jam ergo non unus sedideounus quia Ghristus unus,
:
,

cujus omnes membra sumus. Nam quisunus homo clamat

a finibus terrse^Non clamat a finibus terrag, nisi hsereditas
iila , de qua dictum est ipsi Fiho : « Postula a me , et
)) dabo tibi gentes hsereditatem tuam , et possessionem
)) tuam terminos terrj£ -. )) Hasc ergo Ghristi possessio
hoecGhristihaereditas, hocGhristi corpus, hsecunaChristi
Ecclesia , haec unitas quse nos sumus clamat a finibus ,

terrae. Quid autem clamat? Quod supra dixi « Exaudi, :

V Deus deprecationem meam, intende orationimeae a fi- :

» nibus terroe ad te clamavi. Id cst hoc ad te clamavi )) ,

« a finibus terrse , )) id est , undique.

III. Sed quare clamavi hoc ? « Dum angeretur cor meum. )>

Ostendit se esse per omnes gentes toto orbe terrarum,

in magna gloria ,magna tentatione. Namque vita
sed in
nostra in hac pergrinatione non potest esse sine tenta-
tione : quia provectus noster per tentationem nostram
fit , nec sibi quisque innotescit nisi tentatus ; nec po-
' Psal. Lx, 2, 3. — = Id. u, 8.
 EUARRATIO IN PSALMUM LX. 111
test coronari nisi vicerit; nec potest vincere nisi certa-
verit ; nec potest certare nisi inimicura et tentationes
habuerit. Angitur ergo iste a finibus terrae clamans , sed
tamen non relincjuitur. Quoniam nos ipsos quod est cor- ,

pus suum, voluit praefigurare et in illo corpore suo, in

quojam et mortuus est et resurrexit, et in coelum as-
cendit ut quo caput praecessit illuc se membra secutura
j •,

confidant. Ergo nos transfiguravit in se, quando voluit

tentari a Satana K Modo legebatur in Evangelio quia ,

Dorainus Jesus Christus in eremo tentabatur a diabolo.

Prorsus Ghristus tentabatur a diabolo. In Christo enim
tu tentabaris, quia Christus de te sibi habebat carnem,
de se tibi salutem , de te sibi mortem , de se tibi vi-

tam , de te sibi contumelias , de se tibi honores 5 ergo

de te sibi tentationem , de se tibi victoriam. Si in illo nos
tentati sumus, in illo nos diabolum superamus. Attendis
quia Christus tentatus est , et non attendis quia vicit?
Agnosce te in illo tentatum , et te in illo agnosce vincen-
tem, Poterat a se diabolum prohibere : sed si non ten-
taretur, tibi tentando vincendi magisteriumnon prseberet.
Itaque non mirum , si inter tentationes positus iste clamat
afinibus terrse. Sed quare non vincitur.? « In petra exal-
» tasti me. » Jam ergo hic agnoscimus quis clamet a fi-

nibus terrae. Recolamus Evangeliura : « Super hanc pe-

» tram sedificabo Ecclesiam meam*. » Ergo illa clamat a
finibus terrae, quam voluit sedificari super petram. Ut
autem sedificaretur Ecclesia super petram ,
quis factus est
petra ? Pauhim audi dicentem : « Petra autem erat Chris-
» tus^. » In illo ergo aedificati sumus . Propterea petra
illa , in qua aedificati sumus ^ prior percussa est ventis ,
flumine ,
pluvia'' ,
quando Christus a diabolo tentabatur.
» Matth. IV, I. — 2 Id. XVI, i8. — 2 I Cor. x , 4- — '^ Matth. vu,
24 , 25.
112 S. AtGUSTI^l EVISCOPI
Ecce in qua firmitate te voluit stabilire. Merito non vacat
vox nostra sed exauditur in magna enim spe positi su-
, :

mus « In petra exaltasti me. »

:

IV. « Deduxisti me, quia factus es spes mea^. » IUe si

nostra spes factus non esset non nos deduceret. Deducit ,

tanquam dux et in se ducit tanquam via et ad se perdu-

, ,

cit tanquam patria. Dcducit ergo nos. Unde? Quia factus

est spes nostra. Unde factus est spes nostra?Ecce sic quo-
modo audistis quia tentatus est ,
quia passus est ,
quia
resurrexit, factus est spes nostra. Quid enim nobis dici-
mus quando haec legimus ? Non enim perdet nos Deus
propter quos Filium suum misit tentari , crucifigi , mori,
resurgere non enim vere nos despicit Deus, propter quos
:

Filio proprio non pepercit sed pro nobis omnibus tra- ,

didit eum^. Sic ergo factus est spes nostra. In illo vides et
laJjorem tuura et mercedem tuam ? l*]Dorem in passione
,

mercedem in resurrectione. Sic ergo factus est spes nos-

tra. Habemus enim duas vitas sed unam in qua sumus, :

alteram quam speramus. In qua sumus nota nobis est , :

quam speramus ignota nobis est. Tolera in qua es et ha-

, ,

bebis quam nondum habes. Quomodo toleras? Ut non

vincaris a tentatore. Laboribus suis, tentationibus ,
pas-
sionibus, morte sua demonstravit tibi vitam Ghristus in
qua resurrectione sua deraonstravit tibi vitam in qua
es ;

eris.Nos enim non noveramus nisi nasci hominem etmori j

resurgere horainem et vivere in seternum non noveramus
suscepit c[uod noveras et demonstravit quod non nove-
,

ras. Ideo ergo factus est spes nostra in tribulationibus , in

tentationiljus. Vide Apostolum dicentem : « Non solum
» autem, sedetgloriamur, inquit, in tribulationibus, scien-
» tes quia tribulatio patientiam operatur ,
patientia pro-
» bationem ,
probatio spem 5 spes autem non confundit :

• Psal. LX, 4- "~ ' Roin. viu, 32.

 EjvAnrLATio m psalmu.m lx. 113
» t[Uoniamcharitas Dei diffusa est in cordibus nostris per
)) Spiritum sanctum qui datus est nobis^» Ergo factns
est ipse spes nostra ,
qui dedit nobis Spiritum sanctum
et ambulamus modo ad spem non enim ambularemus •,

nisi speraremus. Quid ait ipse Apostolus ?«Quod enim videt

» quis, quid sperat? Si autem quod non videmus spera-

» mus, per patientiam expectamus. » Etitem. « Spe cnim

» salvi facti sumus'^. »

V. (( Deduxisti me ,
quia factus es spes vnea : turris for-
n titudinis a facie inimici^. » Angitur cor meum, inquit
ista unitas a fmibus terroe , et iaboro inter tentationes et
scandala : invident pagani ,
quia victi sunt-, insidiantur
haerelici palUo velati nominis christiani 5 intus in ipsa
Ecclesia vim patitur frumentum a palea : inter haecomnia
cum angitur cor meum, claraaboa finibus terrae. Sed non
me deserit ipse qui me exaltavit super petram ut dcdu- ,

cat me usque ad se quia et si laboro diabolo per tot

, ,

loca et tempora et occasiones insidiante adversus me hic ,

est mihi turris fortitudinis; quo cum confugero, non so-

lum vitabo teia inimici, sed etiam in ilkira qu?e vokiero

securus ipse jacuLibor. Ipse enim Christus estturris; ipse
nobis factus est turris a facie inimici , qui est et petra su-
per quam sedificata est Ecck^sia. Caves ne feriaris a dia-
bolo? Fuge ad turrem : nunquam te ad iliam turremdia-

bolica jacuia secutura sunt^ ibi staliis munitus et fixus.

Quomodo autem fugies ad turrem ? Ne forte quisque in
tentatione positus corporaliter quaerat turrem istam : et
cum eam non invenerit, fatigetur, aut deficiat in tenta-
tione. Ante te est turris : recordare Ghristum, et intra iii

turrem. Quomodo recordaris Christum , ut intres in tur-

rem? Quidcpiid pateris, cogita quia prior passuscst,et
cogita quo fme passus est ut morcrctur et resurgeret. ,

•
Rom. V, 3-.T. — ' 1(1. vni, 24, 20. — ^ P.«al. lk, 3, 4

CXV! 8
114 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Talem et tu fmem spera, qualis in illo pracessit , et in-

trasti in turrem non consentiendo inimico. Si enim con-

senseris inimico, tunc ad te pervenit oppugnantis jaculum.
Tu potius in illum jaculare tela, quibus feriatur, quibus
vincatur. Quge sunt ista tela? Verba Dei , fides tua, spes

ipsa tua , opera bona. Non dico : Sic esto in ista turre,
ut vaces ibi , et sutliciat tibi quia non ad te hostis tela
perveniunt ; age ibi aliquid non cesscnt manus : opera
bona tua gladii sunt interficientes inimicum.
VI. « Inquilinus ero in tabernaculo tuo usque in sae-
» cula^ » Videtis quia ille , de quo diximus, est qui cla-
mat. Quis nostrum est inquilinus usque in ssecula? Paucis
diebus hic vivimus , et transimus : inquiiini enim hic su-
mus , habitatores in coelo erimus. Ibi es inquiiinus , unde
auditurus es vocem Domini Deitui Migra. Nam de domo ,

illa oeterna in coehs nemo te jubebit migrare. Hic ergo

inquilinus. Unde etiam dicitur in aho Psaimo « Inquili- :

)) nus ego sum apud te, et peregrinus, sicut omnes pa-

» tres mei'^. » Hic ergo inquilini sumus, ibi Dominus no-
bis mansiones dabit aeternas : « Multse, inquit, mansiones

» sunt apud Patrem meum^. » Mansiones illas non tanquam

inquihnis dabit sed tanquam civibus in geternum man-
,

suris. Hic tamen, fratres, quia non modico tempore fu-

tura erat Ecclesiain liac terra sed hic erit Ecclesia usque :

in finem saecuh : ideo hic dixit: « Inquilinus eroin taber-

» naculo tuo usque in ssecula. Soeviat «quantumhbetini-
micus, oppugnet me, insidias mihi praeparet, scandalis
crebrescat, et faciat angi cor meum : «Inquihnus ero iti

» tabernaculo tuo usque in saecula. » Non vincetur Eccle-

sia , non eradicabitur, nec cedet quibushbettentationibus,
donecveniat hujus saeculi finis, et nos ab ista temporali
seterna illa habitatio suscipiat , ad quam nos deducet qui
' Psal. tx, 5. — ' IJ. xxxviii, i3. — ^ Joan. xiv, 2.
 ENAr.RATio i?f PSAL>rrai lx. 115
factus est spcs nostra. « Inquilinus ero in tabemaculo
» tuo usquc in srecula. » Si diu eris iuquilinus, quasihoc
illi diceremus, laboraturus ergo es interra inter tantas ten-
tationes : nam si paucorum dierum hic esset Ecclesia , cito
fmirentur tentatoris insidiae.Bene, paucorum dierum velles
esse tentationes : sed quomodo coHigcret natos oranes
nisi diu bic esset, nisi usque in fmera protenderetur ?

Noli invidere caetcris post futuris : noh, quia jam tran-

sisti, pontem misericordiae velle prsccidere : sit hic us-
que Et quid de tentalionibus c[ua3 necesse est
in saecuJa. ,

utabundent quanto magis veniuntscandaJa.^ Etenira ipse

ait : « Quoniam abundavit iniquitas, refrigescet charitas
» rauJtorum. » Sed iJJa EccJesia qua? cJamat a fmibus
terrae , inJiis estde quibus sequitur dicens : « Qui autem
» perseveraveritusqueinfmem,hicsalvuserit^» Sed unde
perseveraliis? Quae vires tuae inter tanta scandala , inter
tantas tentationes; inter tantas pugnas? quibus viribus
vincis hostem quem non vides? numquid tuis? Ergo quia
usque in ssecuJa erit inquiJinus iste hic ,
quae iJJi spes est
utduret? « Cooperiarin veJamentoaJarum tuarum.
» Ecce

quare securi sumus intertantas tentationes, donec veniat

fmis saecuJi , et suscipiant nos saecula aeterna : quia coope-
rimur in veJaraento aJarum ipsius. ^Estus est saecuJi, sed
magna urabra est sub aJis Dei : « Gooperiar in veJamento
» aJarum tuarum, »

YH. « Quoniam tu, Deus, exaudisti orationem meara^.»

Quam ? A qua crepit « Exaudi, Deus, deprecationera meam,
» intende orationi meae : a fmil)us terrae ad te cJamavi. »
Hoc adtecJamaviafinibus terrae. « Ideo cooperiar in ve-
» Jaraento aJarum tuarura ,
quia exaudisti deprecationem
» meam. » Admonemur ergo, fratres, non cessare orando,
quandiu terapus est tentationum. « Dedisti haEreditatem
Mattli. XXIV, 12, i3. — 2 Psal. lx, G.

8.
116 S. ALGLSTIM EflsCOPI

» limentibusnomeii tuum. » Persevercmusergo iu limore

nomuiis i)ei non nos iallit. Laborant fiiii
: actcrnus Pater
ut suscipiant parentum suorum liaereditatem quibus ,

mortuis successuri sunt nos non laboramus accipere liae- :

reditatem ah illo Patre, cui non morienti succedamus,

sed cum iiio in ipsa hsereditate in aeternuni vivamus.^ a De-
» distiliaereditatem timentibusnomen tuum. »

VIII, « Dies super dies regis adjicies annos ejus^. )> Hic
est ergo rex cujus membra sumus. Rex Cliristus est, ca-
put nostrum, rex noster. Dedisti iili dies super dies 5 non
soium istos dies in isto tempore cum liue, sed dies super
istos dies sine fnie. « Habitabo, inquit, in domo Domini,
» in longitudinem dierum-. » Quare, « In longitudinem
» dierum, » nisi quia modo iDrevitas est dierum? Omnis
cnim res, qu.ne ruiem liabet, brevis est : sed regis iiujus dies
super dies, ut non diebus soium istis transeuntibus regnet
Ciiristus in Ecclesia sua , sed regnent cum ilio sancti in
dieijus iiiis qui non iiabent finem. Ibi unus dies est , et

multi dies sunt. Quia multi dies sunt, dixi jam : « In lon-
» gitudinem dierum : » c[uia unus dies, sic inteiiigitur :

« Filius meus cs tu , ego iiodie genui te ^. » Unum diem

dixit iiodie : sed iste dies non ponitur in medio inter iies-
ternum et crastinum , nec initium cjus finis est liesterni,

nec finis ejus initium crastini. Nam et anni Dei dicti sunt
« Tu autem idem ipse cs, et anni tui non deficient^ »
Quomodo anni, sic dies, sic unus dies. Quidquid vis dicis
de aeternitate. Idco c[uidquid vis dicis, quia quidquid
dixeris, minus dicis. Sed ideo necesse est aiiquid dicas, ut
sit unde cogites cjuod non potest dici. « Dies super dies
» regis adjicies annos ejus, usi[ue in diem generationis et
» generationis. » Generationis iiujus et generationis fu-
turae : generationis iiujus quoe comparatur lunae, propter
" Psal. Lx, 7. — 2 Id. XXVI, 6. — 3 IJ. n, 7.. — 4 Id. ci, 28.
 ENAKKATIO IN PSALMUM LX. 117
ciuoclluna nascitur, crescit, perficitur, senescit et occidit,
sic sunt generationes istte mortales; et generationis c{ua
regeneramur resurgendo, et permanebimus in seternuni
cum Deo, c|uando jam non sicut luna, sed quod ait Do-

minus : « Tunc justi fulgeiiunt sicut sol in regno Patris

)) sui^)) Luna enimfigurate in Scripturis pro mutabilitate
hujus mortalitatis ponitur. Ideo ad Jericho descendebat
ille ab .Terusalem c[ui incurrit in LTlrones : c[uia Jericho
civitas verbum est hebrncum, etinterpretatur latineluna.
Descendebat ergo tanquam ab immortalitate ad morta-
litatem : et merito in itinere vulneratus a latronibus et se-
mivivus relictus- est ille Adam, ex c[uo est totum genus
humanum. Ergo «Dies superdies regis adjiciesannos ejus,
» usque in diem generationis, )> generationis mortalis ac-
cipio : cujus generationis alterius mentionem fecisti? Cu-
jus, audi :

IX. « Permanebit in peternum in conspectuDei" : )) Se-

cundum c[uid, aut propter quid? « Misericordiam et veri-

» tatem ejus c[uis requiret ei?Dicit et alio loco : Universoe

)) viae Domini misericordia et veritas , recjuirentibus tcs-
» tamentum eius et testimonia ejus**. » Magnus sermo de
veritate et misericordia, sed brevitatcm promisimus. Bre-
viter accipite c[uid sit veritas et misericordia : c[uia non
parvum est quod dictum est : « Universae viee Domini mi-
)) sericordia et veritas. )> 3Iisericorclia dicilur, c[uia non
merita nostra attendit Deus, sed bonitatem suam, ut pec-
cata nobis omnia dimitteret et vitam aeternam promitte- :

ret : veritasautem, cjuia non fallit reddere quae promi-

sit. Agnoscamus hic eam, et nos. faciamus, ut quomodo
RobisDeus exhibuit misericordiam suam et veritatem
suam, misericordiam dimittendo peccata nostra, veritatem
exhibendo promissa sua; sic et nos faciamus hic miseri-
' BlaUii. XIII, 4''- — - I-i'c. s, 3o. — 3 pcal. tx, 8. •— 4 Id. xxiv, lo.
118 S. AtGUSTINI EPISCOPI
cordiam et veritatem, misericordiam circa infirmos, circa
cgentes, circa inimiSos etiam nostros ^ veritatem non pec-^
cando, nec adjiciendo peccatum super peccatum. Quo-
niam qui multum sibi pollicetur de misericordiaDei, sub-
repit in animum ipsius ut faciat injustum Deum , et putet
c[uia si permanserit peccator, et noluerit recedere ab ini^
quitatibus suis , veniet iJie et ibi eum positurus est, ubi
ponit servos suos qui ei obtemperant. Et justum hoc erit,

ut ibi te ponat perseverantem in peccatis, ubi positurus

est illos qui recesserunt a peccatis ? Sic vis injustus esse,
ut et Deum facias injustum? Quid vis ergo convertere
Deum ad voluntatem tuam? Tu convertere ad volunta-
tem Dei. Quis est ergo qui hoc facit, nisi ex illis paucis, de
([uibus dicitur : « Qui perseveraverit usque in finem, hic
» salvus erit^?» 31crito et hic « Miserieordiam et veritatem
)) ejus quis requiret ei. » Quid est ei? Sutiiceret, « Quis
)> requiret : » Quare, addidit, ei , nisi quia multi quae-
runt misericordiam ejuset veritatem discere in hbrisejus?
et cum didicerint , sibi vivunt^, non illi 5 sua quaerunt
non quas Jesu Christi^^ praedicant misericordiam et veri-
tatem, et non faciunt misericordiam et veritatem? Sed
praedicando iliam, norunt illam non enim praedicarent.
:

ilkm, nisi nossent illam. Sed qui Deum amat et Ghristum,

in proedicando misericordiam et vcritatem ipsius , ipse
illam requiret ei, non ut ipse habeat Ci%
non sibi ; id est,
hac praedicatiohe commoda temporaha sed ut prosit ,

membiis i[3sius, id est, fidelibus ejus, cum veritate minis-

trando quod novit ut qui vivit non jam sibi vivat, sed ei
;

qui pro omnibus mortuus est^. « Misericordiam et verita-

» tem ejus quis requiret ei? »

X. « Sic psallam nomini tuo, Deus, in saeculum saecuh,

' Mattli. xxiv, i3. — ^ Q Cor. v, i5. — ^ Philip. n , 22. — 4 -2 Gor.
V , i5.
 ENAKRATIO IN PSlLMTJM LXI. 119
» ut reddam vota mea de die in diem. » Si psallis no-
mini Dei, ne psallas ad tempus. Vis in sseculum soeculi

psallere.^ vis in aeternum psallere? Redde ei vota tua de

die in diem. Quid est, redde ei vota tua de die in diem?
De die isto in illnm diem. Persevera reddere vota in isto
die , donec venias ad illum diem , hoc est , « Qui perseve-
)) raverit usque in fmem, hic salvus erit^. )>

ENARRATIO

IN PSALMUM LXI.

Sermo ad plebem.

I. Delectxtio divinorum eloquiorum, et dulcedo in-

telhgendi verbi Dei adjuvante ipso qui dat suavitatem,
ut terra nostra det fructum suum'^, et nos adloquendum,
et vos ad audiendum exhortatur? Video vos sine fastidio
audire, et gaudeo palato cordis vestri, a quo id quod sa-
lubre est non respuitur, sed cum aviditate percipitur, et
Loquamur ergo vobis et hodie, quan-
utihter continetur.
tum Dominus donat de isto Psalmo quem modo canta-
;

viraus^. Titulus ejus est : « In fmem, pro Idithun , Psal-

» mus ipsi David*. » Jam vobis insinuatum esse quid sit

Idithun, recolo. Ex interpretatione enim hebraeae hnguae

ut ad nos pervenit , latine dicitur Idithun transiliens eos.
Transiht ergo iste qui cantat quosdam, quos desuper des-
picit. Videamus quousque transiherit, et quos transihe-
rit, etubiquamvisquosdam transiherit positus sit, de quo
' Matth. XXIV, i3. — ' VidcD. Guillon , tom. xxi, pag. 529-532. — ^psal.
txxxiv, i3. — ^ l<\. tsi, i.
120 S. AXJGUSTIKI EPISCOPI

spirilali quodam et securo loco intueatur ima, non ita res-

piciens ut cadat , sed ut moveat qui transilivit pigros ut
sequantur, et laudet locum quo transiliendo pervenit. Ita
enim iste transiliens super aliquid est, ut sub aliquo sit :

unde prius nobis insinuare voluit sub quo tutus sit, ut

i.Uudquod transilivit; non sit superbise, sed provectus.
II. In quodam ergo loco munito positus ait : « Nonne
:» Deo subjicietur anima mea^? » Audierat enim : « Qui
» se exaltat, bumiliabitur •
et qui se hurailiat, exaltabi-
» tur - : » et non ela-
trepidus ne transibendo superbiret,
tus ex bis quae infra essent, sed humibs ex eo qui supra
esset-, tanquara minantibus ei ruinam invidis C[ui eum

IransiHvisse doluerant, respondit « Nonne Deo subjicie- :

)) turanimamea. » Quid est quod mihi veluti transiiienti

quaeritis laquaeos? Insultatione dejicere me vultis, aut se-
ductione decipere. Numquid ita memini supra quod sum,
ut oblitus sim quo sum? « Nonne Deosubjecta erit anima
)) mea? •» Quantumcumque accedam quantumcuraque ,

ascendara, quantumcuraque transibam, sub Deo non ero,

contra Deum. Securus ergo transccndo csetera, quando
ille me sub se tenet qui est super omnia. « Nonne Deo
» subjecta eritanimamea? Ab ipso enim salutare meum.
j) Etenim ipse est Deus meus etsalularis meus, susceptor
)) meus, nonmovebor amplius^)) Scio quis supra me sit,
scio quis prsetendatraisericordiara suam scientibus se, scio
sub cujus alarum tegmine sperera « Non raovebor ara- :

» plius. Agitis quidem vos, ait quibusdam, transiliens

))

eos ipsos quibus dicit : Agitis cjuidem vos ut movear, sed

non veniat mihi Ex hoc enim fit quod et in
pes superbice.
ipso PsaJmo sequitur « Nec manus peccatorum dimo-
:

))veat me^ cui consonat

: « Non movebor amphus. »
)) :

Ad illud enim c^uod ibi dictum est Nec manus peccato- :

' Psal. LXi, 2. — ' Matlli. xxnr, in. — ^ Psal ^x!, 3. — ^ Id. xxxv, i2.
 ENARRATIO IN PSALMUM LXI. 121

rum dimoveat me, respondet hic « Non movebor am- :

)) pliiis.» Ad illad autem quod ibi dictum est « Non ve- :

» niat mihi pes superbiae, )> respondet hic : « Nonne Deo

» subjecta erit anima mea? )>

Ergo de superiore loco munitus et tutus cui fac-

III. ,

tus est Dominus refugium', cui est ipse Deus in iocum

munitum, respicit ad eos quos transilivit, et despiciens eos
loquitur tanquam de turri excelsa nam et hoc dictum
, ;

est de eo : « Turris fortitudinis a facie inimici- : )> atten-

dit ergo ad eos, et dicit : « Quous([ue apponitis super ho-
))minem?» Insultando. opprobria jaciendo, insidiando,
persequendo, apponitis super hominem onera apponitis ^

super hominem ({uantum potest fcrre homo sed ut ferat :

homo, sub il!o est fecit hominc^m. « Quous([ue apponilis

)) super hominem? )) Si ad hominem attenditis : « Inter^

)) ticite omnes.)) Ecce apponite, saevite, « Interficite om-

)) nes. Tanquam pjarieti incHnato et macerise impuisGe^ :))

instate, inqielhte, quasi dejecturi. Et ubiest: Non move-

bor anqohus? Sed quare , Non movebor amplius? Quia
ipseestDeus salutaris meus, susceptor meus. Ergo homi-
nes poteslis apponere onera super hominem numquid :

super Deum qui tuetur hominem ?

IV. (( Interficite omnes. Quod tantum spatium cor-
))

poris in uno homine, ubi possit interfici ab omnibus? Sed

debemus intelhgere [^ersonam nostram [lersonani Eccle- ,

siae nostrae personam corporis Christi. Unus enim homo

,

cum capite et corpore suo Jesus Christus, salvator cor-

poris et memljra corporis •, duo in carne una*, et in voce
una, et in passione una 5 et cum transierit iniquitas, in re-
quie una. Passiones itac[ue Ghristi non in solo Christo,
imo passiones Christi nonnisi in Christo. SienimChri-
' Psal. Lxxxix, I, — 2 Iil. i.\ , i\. — 3 ij L\i, 4- — ^ Gen, ii, 24 , et
Eplies. V, 3i.
122; S. AUGUSTINI EPISCOPI
sturn intelligas caput et corpus, passioiies Ghristi nonnisi
iii autcm Christum intelligas solum caput,
Christo : si

passiones Christi non in solo Ghristo. Si enim passiones

Christi in solo Christo imo in solo capite unde dicit
, 5

quoddam membrum ejus PauJus apostolus « Utsuppleam :

» quae desunt pressurarum Ghristi in carne mea^ ?» Si ergo

in membris Ghristi es, quicumque homo quisquis haec ,

audis quisquis haec nunc non audis

, ( sed tamen audis, :

si in membris Ghristi es quidquid pateris ab eis qui non

:
)

sunt in membris Ghristi deerat passionibus Ghristi. Ideo

additur, quia deerat \ mensuram imples, non superfundis :

tantura pateris quantum ex passionibus tuis inferendum

erat universae passioni Christi ,
qui passus est in capite
nostro, et patitur in membris suis, id est, in nobisipsis.
Ad communem hanc quasi rem pubhcam nostram quis-
que pro modulo nostro exolvimus quod debemus_, et pro
possessione virium nostrarum quasi canonem passionum
inferimus. Pariatoria plenaria passionum omnium non
erit, nisi cum saeculum finitum fuerit. « Quousque appo-

)) nitis super hominem? » Quidquid passi sunt Prophetae

asanguine Abel justi usque ad sanguinem Zachariae-, ap-

positum est super hominem, quia praecesserunt adventum
incarnationis Christi quaedam membra Ghristi sicut in :

nascente quodam, nondum quidem procedente capite

processit manus^, sed tamen capiti connectebatur et ma-
nus. Nohte ergo putare, fratres , omnes justos qui passi
sunt persecutionem iniquorum , etiam ilios qui venerunt
missi ante Domini advenjtum praenuntiare Domini adven-
tum pertinuisse ad membra Christi. Absit ut non
, non
pertineat ad membra Christi, qui pertinet ad civitatem
quae regem habet Christum. llla una est Jerusalem coeles-
tis, civitas sancta : haec una civitas unum habet regera.
' Coloss. 1, 24. — - Matth. xxm, 55. — ^,Gen. xxxviii, 27.
 ENARRA.TIO IN PSi.LMtJM LXI. 123
Rex hujus civitatis Christus est : ipse enim ei dicit : « Ma-
)) ter Sion, dicet homo. )> Dicit ei : « Mater, sed homo.
)) Mater enim Sion, dicet homo, et homo factus est in
)) ea, et ipse fimdavit eam Altissimus^ )> lUe ergo rex
ejus, qui eam fundavit Altissimus, ipse in ea horao factus
est humilhmus. Ipse ergo ante adventum incarnationis
suae pracmisit quoedam membra sua post ((uae praenun- ,

tiantia se venturum venit et ipse, connexus eis. Refer ad

simihtudinem nascentis illius quia manus anle caput :

procedens, et cum capite est, et sub capite'-. De Christo

enim dictum est, cum laudareturexcellentiapopuhprimi,
et dolerentur fracti rami naturales^ : « Quorum adoptio,
)) inquit , et testamenta et legis constitutio, quorum pa-
)) tres, et ex quibus Christus secundum carnem, qui est
)) super omnia Deus benedictus in s.Tecula*. Ex quibus
)) Christus tanquam ex Sion, quia
secundum carnem ,

» homo factus est in ea quia Christus super omnia Deus

:

))benedictus in ssecula, quia ipse fundavit eam Altissi-

))raus. Ex quibus Ghristus secundum carnera, fihus Da-
))vid qui est super omnia Deus benedictus in saecula
:

)) Dominus David^.)) Tola ergo illa civitas loquitur, a san-

guine Abel justi usque ad sanguinem Zachariae^. Inde et #

deinceps a sanguine Joannis, per sanguinem Apostolo-

rum, per sanguinem Martyrum per sanguinem fidelium ,

Christi, una civitas loquitur, unus homo dicit « Quous- :

que apponitis super hominem? Interficite omnes'^. Vi-

)) )>

deamus si deletis^ videamus si extinguitis, videamus si tol-

litis de terra nomen ejus, videaraus si non popuh inania
meditaminis, dicentes : « Quando morietur, et peribit no-
)) men ejus"? Tanquam parieti inclinato , et raaceriae ira-

' Psal. Lxxxvi, 5. — ' Gen. xxxvui, 27. — ' Rom. xi, 21, — 4 Id, ix

4> 5. — 5 psal. txxxvi, 5. — ^ Matth. xxm ,35. — 7 Psal. 11, i. — ^ jj,

XL , 6.
124 S. AUGUSTINI EPISCOPI

)) pulsse, )) incumbite, impellite. Audite supra : « Suscep-

)) tor meus, non movebor amplius* : quia tanquam cumu-
)) lus arenoe impulsus sum ut caderem, et Dominus
)> suscepit me'-. »

V. « Verumtamen honorem meum cogitaverunt repel-

)) lere^ : )) victi dum interficiunt cedentes, sanguine in-
terfectorum mnlliplicantes fideles, cedentes his et jam
non valentes occiderc. « Veramtamen honorem meum co-
)) gitaverunt repellere. )> Modo quia non potest occidi
Christianus, agitur ut exhonoretur Christianus. Nunc
enim hoiiore Christianorum corda torquentur impio-
rum jam Joseph ille spiritahs post venditionem a fratri-
:

bus ,
post translationem de patria sua ad gentes , tanc[uam
in .^gyptum^, post humihationem carceris, post factio-
nem falsse testis, postquam factum est quod de illo dictum
est, « Ferrum pertransivit animam ejus^ jam honori- : ))

ficatus est, jam non est snbditus fratribus vcndentibus, sed

frumenta erogat esurientibiis ^. Victi ejus humilitate ct
castitate, incorruptione, tentationihus ,
passionibus, jara
eum honoratum vident, ethonoremipsius cogitant repel-
lere. lu cogitatiouibusquippe eorum est illud, « Peceator
» videbit, )) neque enini non videbit, quando non potest
civitas abscondisupra montem constituta^ Peccator ergo
)) videbit, etirascetur, dentibus suis frendet et tabes-
)) cet^. ))Latet in corde, ettegitur fronte venenum in sae-
vientibus et indignantiljus. Propterea et hic cogitationes
eorumdicit, « Honorem, inquit, meum cogitaverunt re-
)) pellere. « Non enini audent verbis proferre quod cogi-
tant. Optemus illis bona, etiamsi optant mala. « Judica
)) iilos Deus, decidant a cogitationibus suis^.» Quid enim

' Psal. LYi, 3. — 2 IJ. cwu, i3. — ^ IJ. Lxi, 5. — 4 Geii. xxxvii, 36, cl
xxxis, 1 , 2 j etc. — ^ Psal. civ, i8. — ^ Gen. xli, 55. — 7 Mattli. v, i-i.

— ^ Psal. cxi, 10. — 9 TJ. V, II.

 EiVARRATlO IJN l'SALMLM LXI. 125
illis meiius, quid utilius, quam ut inde cadant ubi male
stantV ut possint ipsi correcti dicere : « Statuisti pedes
» meos supra petram^ »

VI. Verumtamen cogilaverunt honorem meum repel-

«

)) lere. Omnes contra unum, an unus contra omnes; an

)>

omnes contra omnes, an unus contra unum? Interim cum

dicit, « Apponitis super hominem tanquam super unum : )>

ct cum dicit, « Interficite omnes, quasi omnes contra )>

unum sed tamen et omnes contra omnes, quia et Ghris-

:

tiani omnes sed in uno. Quid autem illi diversi errores ini-
mici Christi, omnes tantum dicendi sunt? nonne et unus?
Plane audeo et unum dicere quia una civitas et una ci- :

vitas, unus populus et unus popuius, rex et rex. Quid

est, una civitas etuna civitas? Babylonia una, Jerusalem

una. Quibuslibet ahis eliam mysticis nominibus appel-
letur, una tamen una civitas illa rege diabolo
civitas et ;

ista rege Christo. Intendo enim Evangeho quodam loco

ct movet me^ putoquod et vos. Pusteaquam invitati sunt

mulli ad nuptias Jjoni et mah, et impletse sunt nuptiae re-

cumbentium : servi enim missi, ut prGeceptum erat, in-
vitaverunt et bonos et malos : et ingressus est rex inspicere

recumljentes, et invenit hominem non habentem vestem

nuptialem, et ait illi quod nostis « Amice, unde huc ve- :

» nisti, non habens vestem nuptialem ? At iile obmutuit : )>

et jussit ei ligari manus ct pedes, et projici eum hi tene-

Lras exteriores. Levatus est de convivio, et missus est in
poenas , nescio quis iiomo in tam magna turba recumben-
tium. Sed tamen Dominus volens ostendere unum iliuni

liominem unura corpus esse quod constatex muitis, uIdi

,

jussit eum projici foras, et mitti in debitas pcenas, sub-

jecit continuo, « Multi cnira sunt vocati, pauci vero

» electi^ : » Quid esthoc? Convocasti turi^as, venit in-
' Psal. XXXIX, 3. — 2 Mattli. xxu, to-i4-
126 S. AUGUSTIISI EPISCOPI

gens multitudo , annuntiasti , locutus es multiplicati sunt

,

super numerum % implctse sunt nuptife recumbentium,

projectus est inde solus unus, et dicis, « Multi enim sunt
» vocati, pauci vero electi. » Cur non potius, Omnes vo-
cati, multi electi, unus projectus? Si diceret, multi enira
sunt vocati, et plures electi ,
pauci veroreprobi : in pau-
cis forte verisimiiius intelligeremus unum illum. Nunc
vero dicit quod unusindcprojectus est, et subdit', «Multi
» enim sunt vocati, pauci vero electi. » Qui sunt electi,
nisi qui remanserunt? Projecto uno, electi remanserunt.
Quomodo projecto unodemultis pauci electi, nisiquia in

illo uno multi? Omnes qui terrena sapiunt, omnes

qui felicitatem terrenam Deo praeferunt , omnes qui sua
quaerunt, non quse Jesu Christi -. ad unam illam civita-
tem pertinent, quse dicitur Babylonia mystice, et habet
regem diabolum. Omnes autem qui ea quae sursum sunt
sapiunt ,
qui coelestia meditantur ,
qui cum solhcitudine
in saeculo vivunt, ne Deum offendant, quicavent peccare,
quos peccantes non pudetconfiteri, humiles, mites, sancti,
justi, pii, boni, omnes ad unam civitatem pertinent,
quae regem habet Christum. Illa enim in terra quasi ma-
jor est tempore, non subhmitate, non honore. Civitas
illa prior nata, civitas ista posterior nata. Illa enim incoepit
a Cain, haec ab Abel. Hnec duo corpora sub duobus re-
gibus agentia , ad singulas civitates pertinentia , adver-
santur sibi usque in finem saeculi, donec fiat ex commix-
tione separatio, et alii ponantur ad dexteram, alii ad
sinistram , dicaturque illis, « Venite benedicti Patris mei,
)) percipite regnum quod vobis paratum est ab exordio
» mundi : » illis autem , ignem geternum c[ui pa-
« Ite in ,

j) ratus est diabolo et angelis ejus. » Christus enim hoc

dicit, « Venite benedicti Patris mei, pcrcipite regnum
' Psal. xxxix, 6. — 2 Philip. ii, 2i.
 ^^ enArrAtio in psAlmum lxi. 127
» regnum quod vobis paratum est ab initio mundi ^. « Rex
civitatis suae, victor superomnia. lllis autem ad sinistram
constitutis tanquam civitati iniquorum, « Ite, inquit,
» ignem aeternum. » Numquid separat ab eis regem?
in
Non. Addidit enim « Qui paratus est diabolo et angelis
,

ejus. »

VII. Intendite, fratres , intendite, rogo vos. Delectat

enim me pauca adhuc loqui vobis de civitate hac dulci.
« Gloriosissima enim de te dicta sunt, civitasDei -. Et si

» obhtus fuero tui , Jerusalem , obhviscatur me dextera

» mea^. » Dulcis estenim una patria, et vere una patria,
soia patria iUam quidquid nobis est peregrinatio
: praeter ,

est. Dicam ergoquodagnoscatis, quod approbetisrcomme-

morabo quod nostis; non docebo quod ignoratis. « Non

» prius inquit Apostolus
, quod spiritale est sed quod ,
,

» aniraale,postea quod spiritale *. » Ideo civitas ilia major

.letate, quia prior natus est Cain, et postea AbeP : sed irl

his « Major serviet minori^. » Illa major aetate , ista ma-

jor dignitate. Quare ilia major oetate? « Quia non prius
» quod spiritale est, sed quod animale. » Quare ista ma-
jor dignitate? Quia « Major serviet minori. » ^Edificavit

» autem civitatem Gain sic legimus " antequam esset ulla , :

civitas in primordio rerum humanarum oedificavit civi-

, ,

tatem Cain. Procul dubio intelhgas jam natos fuisse mul-

tos homines ex ilhs duobus et ex his quos genuerant ut , ,

posset esse aptus et congruus numerus cui nomen civitatis

imponeretur. -^dificavit ergo civitatem Cain ubi non ,

erat civitas. yEdificata est et postea Jerusalem, regnum

Dei , civitas sancta , civitas Dei ; et posita in specie quadam
umbrse significantis futura. Inteliigite itaque magnum
mysterium et tenete quod praelocutus sum « Non prius
, ,

' Matth. XXV, 34-41. — ' Psal. lxxxyi, 3. — ^ i^_ cxxxvi, 5. —4 i Cor.
XV, 40 — ^ Gen. iv, 1,2. — ^ Id. xxv, 23. — 7 Id. iv, 17.
128 S. AUGUSTINI EPISCOPI

» quod spiritale, sed quod animale, posLea spiritale : »

idco crgo Cain prior asdificavit civitatem, et ibi aedifi-

cavit ubi nulla crat civitas. Ut vero aedificaretur Jerusa-

lem , non ibi sedificata est ubi non erat civitas , sed erat
civitas primo qune appellabatur Jebus, unde Jebusrei. Ea
capta, devicta, subjecta, ?edificata est nova civitas tan-
quam destructa vetere-, et appellata Jerusalem, visio pacis,
civitas Dei ^ Unusquisque ergo natus ex Adam, nondum
pertinet ad Jerusalem portat enim secum traducem ini-
:

t[uitatis ,
poenamque peccati, deputatus morti; et perti-*«
netc^uodam modo ad veterem quamdam civitatem. Sed si
futurus est in populo Dei, destruetur vetus, et oedifica-
bitur novus. Ideo ergo Cain civitatem aedificavit ubi non
erat civitas. A mortalitate enim et a malitia quisque inci-
pit, ut fiat bonus postea. « Sicut enim per inobedientiam
» unius hominis, peccatores constitutisuntmuld, itaper
justi conslituentur multi ^.
» obedientiam unius horainis
» Et omnes in Adam morimur ^ : » ct unusquisque nostrum
ad Adam natus est. Transeat ad Jerusalem, destruetur
vetus, et aedificabitur novus. Tanquam devictis Jebusaeis,
ut aedificetur Jerusalem^ dicitur, « Exuite vos vetereni
» hominem , et induite novum ^. » Jamque aedificatis in

Jerusalem, et gratiii? luce fidgcntibus, chcitur, « Fuislis

» ahcjuando tenebrse, nunc autem lux in Domino ^.» Mala

ergo civitas ab initio usaue in fineracurrit, et bona ci-

vitasmutatione malorum conditur.
Vin. Et sunt istae duae civitates permixlae interim, in
fine separandae adversus se invicem confhgentes, una
;

pro iniquitate, altera pro jiistitia-, una pro vanitate al- ,

terapro vcritatc. Et aliquando ipsa commixtio temporalis

facit, ut quidara pcrtinentes ad civitatem Babyloniam,
' Josv.e xviii, 28. — ' Rom. V, 19. — ^ 1 Cor. xv, 22. — 4 Coloss. iii,

g, 10. — 5 Eplies. V, 8.
 ENARTIATIO IIV PSALMUM LXI. 129
admiiiistrent res pertinentes ad Jerusalem^etrursum qui-
dam pcrtinentes ad Jerusalem, administrent res perlinentes
ad Babyloniam. Diflicile aliquid promisisse videor. Pa-

ticntcs estote, donec demonstrctur exemplis. Omnia enim

in vetere populo , sicut scribtt Apostolus , « In figura con-
» tingebant eis : scripta sunt autem ad correctionem nos-
» tram , in quos fmis sssculorum obvenit^. » Ficspicite
ergo populum illum primum positum etiam ad significan-
dum populum posteriorem 5 et videte ibi qua? dico. Fue-
runt reges magni-in Jerusalem: notum est, numerantur,
nominantur. Om.nes ergo iniqui cives erant Babylonioc
et administrabant res Jerusalem : omnes in fmcm inde
separandi nonnisi ad diabolum pertincnt. Rursus inveni-
mus cives de Jerusalem administrasse res quasdam perti-
nentes ad Babyloniam. Nam tres illos pueros victus mi-
raculo IVabuchodonosor regni sui administratores fecit , et
constituit eos super satrapas suos •, ct adrainistrabant res

Babylonise cives de Jerusalem^. Hespicite nunc impleri

hoc et agi in Ecclesia , et his temporibus. Omnes de qui-
bus dictum est : « Quse dicunt facite, quae autcm faciunt
» facere nohte *, cives sunt Babyloniae, administrantes
rempublicam civitatis Jerusalem. Si cnim nihil adminis-
trarcnt civitatis Jerusalem, unde , « Qnx dicunt facite?»
unde, «SupercathedramMoysisedent?))Rursus si cives sunt
ipsius Jerusalem qui regnabuntin nctcrnum cum Ghristo,
unde : « Quas faciunt facere noHtc, d nisi quia et audituri
sunt : « Recedite a mc omnes qui operaraini iniquitatem^ ? »
Notum cst ergo vobis , cives malne civitatis adrainistrare
quosdam actus bona^ civitatis. Videamus si et nunc cives
bonse civitatis administrent quosdam actus malce civitatis.

' Cor. X , II. — 2 Fovte mali. — 3 Dan. m, 97. — 4 Malth. xsni, 3.

— 5 Luc. xiii, 17.

cxvi. 9
130 S, AtGUSTIJVI EPISCOPI

Terrena omnis respublica quandoque utique peritura,

cujus regnuni transiturum est , cum veniet illud regnum
de quo oraraus : « Veniat regnum tuum ' ; » et de quo
praedictum est Et regni ejus non erit fniis - « terrena
: « :

ergo respublica habet cives nostros administrantes res ejus.

Quam multi enim fideles, quam multi boni et magistratus
sunt in civitatibus suis, et judices sunt, et duces sunt,
et comites sunt , et reges sunt ? Oranes justi et boni , non
habentes in corde nisi « Gloriosissima qua3 de te dicta sunt
)) civitas Dei^. » Et quasi angariam faciunt in civitate
transitura , et illic a doctoribus civitatis sanctoe jubenlur
servare fidem praepositis suis , « Sive regi quasi prsecel-
)) tanquam ab eo missis ad vindictam
lenti, sive ducibus,
» malorum laudem vero bonorum » sive servi, ut dominis
, ^

suis subditi sint^, et Christiani paganis , et servet fidem

mehor deteriori ad terapus serviturus , in aeternum domi-
naturus. Fiunt enim ista donec transeat iniquitas^. Ju-
bentur servi ferre dominos iniquos et diiliciles : cives Ba-
bylonise jubentur tolerari a civibus Jerusalera, et amphus
obsequiorum exhibentibus ,
quam si cives essent ex ipsa
Babylonia , tanquam implentibus : « Qui te angariaverit

)) miiie passus, vade cum iiio aiia duo''. Hanc totam ))

civitatem dispersam , diirusam ,

permixtam, alioquitur his
verliis, et dicit : « Quousque apponitis super liominera?
)) Interficite oranes ",et qui foris estis tanquam spince in

sepibus , aut tanquara iigna infructuosa in sylvis, quique

intus estis tanquara zizania , vel tanquam paiea , omnes
quotquot estis , separati ,
permixli , tolerandi , separandi
« Inlerficite omnes, tanquam parieti inciinato et maceriae
)) depuisa3. Yerumtamen honorem meum cogitaverunt

J Maltb. VI, 10, — 2 Luc. i,33. — ^VsA. LXixvi, — 3. 4 i Peir. n, i3, i-j.

ct i8 , et Ephcs vi , .5. — '^

Tsal. lvi ,
— 2. <^
Mattli. v ,
^i. — 7 Puil.
 EaAnuATiO liV PSALMUM LXI. 131
)) repeliere ^ » i>'on dkerunt, sed tamen cogitaverunt.
K Gogitaverunt repellerc honorem meum. )>

IX. « Cucurri in siti. » Retribuebant enim mala pro

bonis-. Illi interficiebant , illi repellebant; ego eos sitie-
bara : illi honorem meum cogitaverunt repellere ; ego eos
in corpus meum sitiebam trajicere. Bibendo enim quid l'a-

cimus , nisi humorem foris positum in merabra mittimus,

et in corpus nostrum ducimus? Hoc fecit Moyses in illo

capite vituli^. Caput vituh, magnumsacramentum.Caput

enim vituli corpus erat impiorum in similitudine vituli ,

manducantis foenum^, terrena queercntium quia «Omnis :

» caro foenum^. » Erat ergo, ut dixi corpus impiorum. ,

Iratus Moyses in ignem misit, coraminuit, in aqua sparsit,

bibendum populo dedit^ j et ira Prophetse administratio
facta est prophetioe. Corpus enim illud in ignem rnittitur
tribulationum et verbo Dei comminuitur. Paulatim enim
,

desistunt ab unitate corporis ejus. Sicut enim vestiraen-

tum , ita per tempus absumitur. Et unusquisque qui fit

Christianus, separatur ab ilio popuio, et quasi a massa

comminuitur. Conspirati oderunt; coraminuti credunt.
Et quid jam evidentius quam c[uod in corpus illud civi- ,

tatis Jerusaiera, cujus imago erat populus Israel, per bap-

lismum trajiciendi erant homines? Ideo in aqua sparsum

est, utin potum daretur. Hoc usque in fmem sitit iste,
currit et sitit. Muitos enim biljit, sed nunquam erit sine
siti. enim « Sitio, muher, da mihi biljere''. »
Inde est :

Samaritana ilia ad puteum sitientem Dominum sensit et ,

a sitiente satiata est : sensit prior iila sitientem, ut biberet

iiie credentem. Et in cruce positus : « Sitio , » dixit^,

quamvis illi non hoc dederint quod sitiebat. Ipsos enim

ille sitiebat : at ilh acetum dederunt, non vinum novum,
' Psal. Lsi, 5. — * Id. xxsiv, i7. — ^ ExoJ. xxxii, 20. —4 Pial. cv, 20.

— 5 isai XL, 6. — 6 Exod. xxxii, 20. — 7 Joan. 17, 7. — ^ ij. xix, 28.
9.
132 5. AUGUSTmi EPISCOPI

quo implentur lUres novi^^ sed vinum vetus, sed male

vetus, Dicitur enim et acetum vetus veteres homines de ,

quiinis dictum est « Non enim est illis commutatio-

: » :

ut eversis JebuScieis sediricaretur Jerusalem".

X. Sic et corpus capitis hujus usque in finem ab initio

currit in siti. Et quasi ei diceretur : Quid insiti? quid tibi

deest, o corpus Christi, o Ecclesia Christi? In tanto ho-
nore , in tanta subhmitate , in tanta celsitudine etiam et
in hoc saeculo constituta ,
quid tibi deest? Irapletur de te

quod praedictum est: « Adorabunt eum omnes reges lerroe,

)) omnes gcntes servient illi^. Quid ergo sitis? quid si- •»

tis? tantis popuhs non satiaris? Quos populos dicis ? « Ore

)) suo benedicebant, et corde suo maledicebant^. Multi
)) vocati ,
pauci autem electi^. )> Muher fluxum sanguinis
patiens, vestis ejus fimbriam tetigit, et sanata est: et cum
miraretur Dominus tangentem_, quod de se senserat exisse
virtutem, scihcet ad sanundam mulierem, dixit : « Quis
)) me tetigit? » Et admirati Discipuh : « Turbse te com-
)) primunt , et dicis : Quis me tetigit? )> Et ille , « Tetigit

)) me ahquis". )) Tanquam diceret : Una tetigit, turbae

premunt. Qui solemnitatibus Jerusalcmiraplent Ecclesias,

solemnitatibus Babylonige impient thcatra et tamen ser- :

viunt, honorant, obsequuntur, non solum ipsi qui portant

sacramenta Christi, et oderunt praecepta Christi, verum-
etiam illi qui nec sacramenta ipsa portant, pagani hcet
sint, Judaei hcet sint, honorant, hiudant, praedicant ; sed,
)) Ore suo benedicebant. Non attendo ad os novit ille )) ,

qui me instruxit « Corde suo maledicebant. » Ibi male-

:

dicebant, ubi honorera meum cogitaverunt repelJere.

XI. Quid tu, o Idithun, corpus Christi, transihens eos?
c[uid tu inter hoec cmnia ? quid tu ? deficies ? non perse-
^ Mattli. IX, 17. — 2 Psal. liv, 20. — ^ 2 Reg. \, 6. — ^ Psal. txxi, 11.

— 5 jj L\i, 5. — '^Matlh. XXII, i/f. — 7 Marc. v, 25-3i.

 ENARRATIO IN rSALMtJM LXI. 133
verabis nsqne in finem? Non audies: « Qui perseveraverit
)) usqiie in finem, hic salvus erit ;
quamvis quoniam abun-
)) dat iniquitas, refrigescet charitas multorum ^ ? )> Et ubi
est quod quod conversatio tua iii
transilisti eos? ubi est
coelis esf^? lili tanquam terri-
autem inh?erent terrenis,
gen?e sapiunt terram et sunt terra serpentis cibus. Quid
,

tu inter hsec? Ycrumtamen quamvishaec iaciant, quamvis

ha?c cogitent quamvis impellant quamvis quasi incli-
, ,

nato instent, quamvis jam erectum sentiant, et honorem

meum repellere cogitent quamvis ore suo benedicant et ,

corde suo maledicant ,

quam\ds insidientur ubi possunt
calumnientur ubi possunt «. VerumtamenDeo subjicietur
)) anima raea^. )) Et quis tanta toleret, vel aperta bella
vei occuitas insidias ? Quis tanta toleret inter apertos hos-
tes, inter faisos fratres? quis tanta toieret? numquid ho-
mo ? et si iiomo , numquid a se ipso iiomo ? Non sic tran-
silivi ut extoilar, et cadam «Deo subjicietur anima mea
: :

)) quoniam ab ipso est patientia mea. )) Quse palientia

inter tanta scandaia, nisi quiasi id quod non videmus spe-
ramus, per patientiam expectamus*? Venit dolor meus,
veniet et requiesmea venit tribulatio mea, veniet et pur-
:

gatio mea. Numquidnam lucet aurum in fornace aurificis?

In moniii iucebit ornamento luceijit patiatur tamen

, in :

fornacem ut purgalum a sordilms veniat ad iueem. For-

,

nax ista, ibi paiea, ibi aurum, ibi ignis, ad hanc flat au-
rifex : in fornace arflet paiea , et purgatur aurum : iiia in
cinerem vertitur, a sordibus iiiud exuitur. Fornax mundus,
paiea iniqui, aurura justi, ignis tribulatio , aurifex Deus :

quod vuit ergo aurifex, facio; ubi me ponit artifex, to-

lero : jubeorego toierare, novit iiie purgare. Ardeatlicet
paiea ad incendendum me , et quasi consumendum rae :

' Mattli. X, 22 , et xsTV, iG. " ' Pliilip. ni, 20. — ^ Psal. lxi, 6. —
4 Rom. viu, 25.
134 S. AUGUSTINI EnSCOPI
illa in cinerem vertitur, ego sordibus careo. Quare ? Quia
« Deo subjicietur anima mea : quoniam ab ipso est pa-
)) tientia mea. »

XII. Quis est quo est patientia tua? « Quo-

tibi iste, a

» niam Deus meus et salutaris meus, susceptor

ipse est
» meus, non emigrabo^ Quoniam ipse est Deusmeus, »
ergo vocat me « Et salutaris meus, » crgo justificat me
: :

« Et susceptor meus, » ergo glorificat rae. Hic enim vo-

cor et justificor, ibi autem glorificor ; et inde ubi glorifi-

cor, « Non Neque enim in peregrinatione

emigrabo. »

mea remanebo est hic unde emigrem, sed veniam unde

:

non emigrabo. Nam inquilinus ego sum apud te in terra,

sicut omnes patres mei-. Ergo ab inquilinatu migrabo, de
domo coelesti nonemigrabo.
XIII. « In Deo salutare meum, ct gloria mea^. » Sal-
vus ero in Deo, gloriosus ero in Deo : non enim tantum
salvus, sed et gloriosus, salvus, quia justus ex impio, ab
illo justificatus^ 5
non solum justifi-
gloriosus autem, quia
catus sed etiam
, honorificatus. « Etenim quos prsedesti-
» navit, illos et vocavit^ » Vocans cos quid fecit hic?

» Quos vocavit, ipsos et justificavit^ quos autemjustificavit,

» ipsos et glorilicavit''.» Justificatio ergo adsalutem perti-

net, glorificatio ad honorem. Quia giorificatio ad honorem
pertinet, disputare non opus est. Quia justificatio pertinet

adsalutem, quseramus aliquod documentum. Ecce oc-

currit ex Evangelio : Erant qui sibi videjjantur justi , et
reprehendebant Dominum, quod admittebat ad convi-
vium peccatores, et cum publicanis et peccatoribus con-
vescebatur : talibus itaque superbientibus, fortibus terrre
valde elevatis, multum de sua sanitatc gloriantilHis, ([uam
putabant, non quam tenebant, quid respondit Dominus?
' Psal. Lxi, 7. — 2 Id. xxxYin, i3. — 3 jj lxi, 8. — 4 Rom. iv, 5. —
^ IJ. vm, 3o.
 ENARRATIO m PSALMUM Lxr. 135
(( Non est opus sanis mediciis , sed male habentibus*. »
Quos dicit sanos, quos dicit male habentes? Sequitur, et
dicit : « Non veni vocare justos , sed peccatores in poeni-
)) tentiani'.» Appellavit ergo sanos justos, non quia Pha-
risaei hoc erant, sed quia hoc se esse arbitrabantur ; et
ideo superbiebant, et medicum aegrotantibus invidebant, et
plus aegrotantes medicum occidebant. Appellavit tamen
sanosjustos, aegrotantes peccatores. Ut ergo justificarer
ait iste transiliens, ab ipso mihi est; et ut glorificer, ab
ipso mihi est : a In Deo salutare meum et gloria mea. Sa-
)) meum, » ut salvus sim « Gloria mea, » ut ho-
lutare :

noratus sim. Hoc tunc modo quid? « Deus auxihi mei, :

))et spes mea in Deo donec perveniam ad perfectam : )>

justificationem et salutem. « Spe enim salvi facti sumus :

)) spes autem quse videtur, non esl spes^.)) Donec veniam

ad illam glorificationem, ubi justi fulgebunt in regno Pa-
tris sui tanquam soP. Interim nunc inter tentationes, in-
teriniquitates, inter scandala, inter apertas oppugnationes
et subdolas locutiones, inter eos qui ore suo benedicunt,
et corde suo nialedicunt , inter eos qui honorem meum
cogitant repeliere ,
quid hic ? « Deus auxilii mei : » dat
enim auxilium certanlibus. Contra quos certantibus?
« Non est nobis coUuctatio adversus carnem et sangui-
)) nem, sed adversus Principatus et Potestates^. Deus ergo
)) auxilii mei, et spes mea in Deo. )) Spes ,
quandiu non-
dam quod promissum est et creditur quod nondum
est
videtur cimi autem venerit, erit salvatio et glorificatio
:
:

non tamen^ dum iila differuntur, deserimur « Deus enim :

)) auxihi mei, etspes mea in Deo. »

XIV. « Sperate in eum omne concilium plebis. )) Imi-
tamini Idilhun, transihte inimicos vestros ; repugnantes
I
Matth. IX, 12. — 2 IbiJ. i3. — 3 Rom. viu ,24.-4 Matth. xiii, 43.
5 Ephes. VI, i2.
 136 S. AtGTJSTIKl Enscopi

vobis, resistentes itiueri vestro, odlo vos liabentes transi-

iitc. « Sperate in eum omne concilium plebis : eiranciite
)) coram illo corda vestra'. » Nolite cedere eis qiii dicunt
vobis : (( Ubi est Deus vester? Facta? sunt, inquit, mihi
)) dum dicitur mihi quo-
lacrymae meae panis die ac nocte,
)) tidie Deus tuus.
: Sed quid ibi dicit?
Ubi est Haec )> (c

))meditatus sum, et elladi super me animam meam-. »

Commemoratus sura quod audio « Ubi est Deus tuus?)) :

memoratus sum hsec Et eiludi super me animam : ((

)) meara. » Quaerens Deum meum, effiidi super me ani-

mam meam , ut illum attingerem , non in me remansi.
Ergo : (( Sperate in eum orane concdiura plebis. Effun-
)) dite coram ilJo corda vestra, )> deprecando, confitendo,
sperando. jXohte corda vestra retinere hitra corda vestra :

(( Effundite coram illo corda vestra. )) Non perit quod

effunditis. Ille enim susceptor meus. Si suscipit, quid ti-
mes effundere ? Jacta in Dominum curara tuam-
(( et , )>

spera in eum. Eflundite coram illo corda vestra Deus

(( :

)) adjutor noster. Quid timetis inter susurrones, detrac-

))

tores Deo odibiles^, uJji possunt palara oppugnantes, ubi

non possunt occulte insidiantes, falso laudantes, vere ini-
micantes inter eos quid timetis? Deus adjutor noster?»
5 ((

An ffimulantur Deum? Numquid fortiores illo sunt?

<( Deus adjutor noster, )) securi estote. (( Si Deus pro nc-
)) bis, quis contra nos^? Effundite coram illo corda ves-
)) tra , )) transilientcs ad eum , levantes animas vestras :

(( Deus adjutor noster. ))

XV. Et jam constituti In loco munito, in turri fortitu-

dinis a facie inimici, miseramini eos quos timebatis : cur-
rere enim debetis in siti : despicite ergo illos jara in ilio
loco constituti, et dicite : (( Yerumtaraen vani filii homi-
' Psal. Lxi, 9. — - Ibid. '1, '). — 3 1,1. i.iv, 23. — 4 Uom. 1, 29, 3o. —
^ Iil. vm. 3i.
 EJVABRATIO IN P3ALMUM LXI. 137
)) num,Tnendacesfilii liominum^)) Filii liominum usque-
quo graves corde ? Filii hominum vani filii hominum ,

mendaces, fihi hominum, « Utquid diiigitis vanitatem et

))qureiitis mendacium- ? » Gum miseratione ista dicite,

atquesapite. Si transihvistis,.si dihgitis inimicos vestros',

si destruere cupitis ut sedificetis, si eum amatis qui judi-
cat in genlibus, et replet ruinas* ; ita his ista dicite, non
odio habentes, non malum pro malo rcddentes^. « Men-
)) daces fihi hominmn in stateris, ut decipiant ipsi de va-
)) nilate in unum. )) Gerte multi sunt : ecce est ille unus,
unus ille qui projectus est de turba convivantium^. Gon-
spirant , omnes temporaha quaerunt ,
quique carnales
carnaha, et in futurum sperant quicumque sperant : elsi

de opinionum varieiate in diversum, de vanitate tamen

in unum sunt. Diversi quidem errores ct muitiformes, et
regnum adversum se divisum non stabit'' : sed sirailis

omnibus voluntas vana et mendas pertinens ad unum ,

regem cum quo in ignem ceternum praecipitanda est^

, :

« Ipsi de vanitate in unum . ))

XYI. Et illos videte quia sltit^ videte quia curritin sili.

Convertit ergo se ad iilos, sitiens eos : « Nolite sperare

)) super iniquitatem^. )) Nam spes mea in Deo est. « No-
)) iite sperare super iniquitatem. » Vos qui non vultis
accedereet transilire, « Nolite sperare super iniquitatem.))
Ego enim qui transihvi, spes mea in Deo : et numquld
iniquitas est apud Deum^'' ? « Noiite sperare super iniqui-
» tatem.)) Hoc faciamus, illud faciamus, iliud cogitemus,
sic insidias componamus; de vanitate in unum. Tu sitis :

qui contra te ista cogitant, ab eis quos bibis produntur :

« Nolite sperare super iniquitatem. )) Vana est iniquitas,

• Psal. LXi, lo — 2 IJ. IV, 3. — ' Luc. vr, 27. — 4 Psal. cix , G. —
5 Rom. xu, 17. — ^ Matlli. xxu, i3. — 7 IJ. xii, 2J. — ^ U. xxv, ^i. -r—

9 Psal. i.xi, II. — ''•

PiOii). IX, T.^.
138 S. ATJGUSTINI EPISCOPI

nihil est iniquitas, potens non est nisi justitia. Occultari

potest ad tempus veritas, vinci non potest. Florere potest

ad tempus iniquitas, permanere non potest. a Noiite spe-
» rare super iniquitatem et in rapinam ne concupisca- :

» tis. » Non es dives, et rapere vis? Quid invenis? quid

perdis? lucradamnosa Invenis pecuniam, perdis justi- I

tiam. In rapinara ne concupiscatis. » Pauper sum, non

(c

habeo. Ideo rapere vis? Quid rapias, vides a quo rapia- :

ris, non vides? Nescis circuire inimicum tanquam leonem

rugientem, et quaerentem quid rapiat* ? Praeda illa quam-

vis rapere, in muscipula est : tenes^ et teneris. In rapi-
nam ergo ne concupiscas o pauper sed concupisce in , ,

Deum qui praestat nobis omnia abundanter ad fruendum-.

Pascet te qui fecit te. Qui pascitlatronem, non pascet in-
nocentem ? Pascet te qui solem suum oriri facit super bo-
nos et malos, et pluit super justos et injustos^. Si pascit
damnandos, non pascet liberandos? Ergo in rapinam noli
concupiscere. Dictum est hoc pauperi, fortassis aliquid de
necessitate rapturo. Dives procedat Non habea ego, in- :

quit necessitatem rapiendi nihil mihi deest abundant

, : ,

omnia. Et tu audi « Divitiae si fluant, ne apponatis cor.»

:

lUe non habef, iste habet : ille non quod

quserat rapere
non habet, iste non apponat cor quod habet. « Di-
in eo
» vitiee si fluant, » id est, si exundent, tanquam de fonte
currant. « Ne apponatis cor : » noli de te proesumere, noli
ibi te figere : certe vel hoc time, «Divitiae si fluant.» Non
vides quia si ibi cor posueris, et tu flues ? Dives es, et ecce
jam non concupiscis adhuc habere, quia multa habes :

audi « Prsecipe divitibus hujus mundi, non superbe sa-

:

» pere^. » Et quid est « Ne apponatis cor? » Neque :

sperare in incerto divitiarum^. Ergo « Divitiae si fluant, :

« 1 Petr. V, 8, — 2 I Tiffi. vi ,17.-3 Mattli. v, 45. — 4 i Tim.

 ENARRATIO m PSALMtJM LXI. 139
» ne apponatis cor, » ne in divitiis confidatis, non prsesu-
matis, non speretis ^ ne dicatur : « Ecce homo qui non po-
» suit Deum adjutorem suum, ^d speravit in multitudine
)) divitiarum suarum, et proevaluit in vanitate sua'. m
Ergo vani filii hominum, mendaces filii hominum, neque
rapiatis neque si fluant divitiae, cor apponatis non jam
, :

vanitatem dihgatis, mendacium quseratis. « Beatus

et
» enim cujus est Dominus Deus spes ejus, et non respexit
» in vanitates et insanias mendaces^. » Decipere vultis
fraudem vultis facere, quid affertis ut decipiatis? Stateras

dolosas. « l^Iendaces enim , inquit , filii hominum in sta-

» teris, )) ut decipiant proferendo stateras dolosas. Falso
examine failitis intuentes : nescitis aliura esse qui appen-
dit, ahura qui de pondere judicat? Non videt cui tu ap-
pendis •, sed vidct qui te et ipsum appencht. Ergo non
fraudem, non rapinam concupiscatis , non in his quae ha-
])etis spem ponalis monui, praedixi, ait iste Idithun. :

XVIf. Quid sequiiur? « Semel locutus est Deus, duo

)) hsec audivi, quoniam potestas Dei est, et tibi, Domine,
)> niisericordia ,
quiatu reddes unicuique secundum opera
» sua^. » Dixit Idithun, sonuit de alto ,
quo transilivit •,

audivit ibi quiddam , et dixit nobis : sed ahquantum in

hoc quod nobis dixit perturbor, fratres, et donec vobis-
cum participem , vel perturbationem , vel ahquam respi-
rationem meam, intentos vos volo. Etenim Psalmum ad
terminura duxijnus, adjuvante Domino : post haec quae
dicturi surnus , non restat ahquid ,
quod de hoc ulterius
exponamus. Itaque adniliraini mecum, utrura possiraus
intenigere hoc et si non potuero et intelhgit ahquis ves-
: ,

trura quod ego non possura 5

gaudebo potius quam invi-
de])0. Omnino investigare difficile est, quemadmodura
positumsitprius. « Semei locutus est Deus : » deinde cum
Fsal. 1.1, 9. — 2 Td. xxxix, 5 — ^ TJ. lxi, i?., i3.
 140 S. AUGUSTIKI EPISCOPI
ille semel locutus cst, ego «Duo audivi. » Si enim diccret:
Semel lociitus est Deus , unum lioc audivi ; videbatur
partem qurestionis hujus amputavisse, ut tantummodo
quajreremus quid sit, « Semel locutus est Deus, Nunc )>

veroqusesiturisuraus, etquidsit,«SemellocutusestDeus,))
etquid sit, « Duo h:sc audivi, » cum semel ille locutus sit.

XYIII. « Semel locutus est Deus. » Qiud dicis Idithun?

Situ loqueris qui transilivisti eos : « Semellocutus est? »
Ego Scripturara aliam consulo, et dicit milii, « Multis
» partibus et niuitis modis olim Deus locutus est patribus
» in Prophetis^ » Quid est « Semel locutus est Deus?»,

Nonne ille estDeus qui in primordio generis humani lo-

,

cutus est ad Adam ? Nonne idem ipse locutus est ad Caiii

ad Noe ad Abrahara ad Isaac ad Jacob ad Prophetas
, , , ,

omnes, et ad Moysen? Unus erat Moyses, et quoties ad

eum locutus est Deus? Ecce etiam uni non semel sed sae- ,

pius Jocutus est Deus. Deinde locutus est ad Filium hic

positum , « Tu es Filius meus dilectus -. » Locutus est
Deus Apostolis , locutus cst omnibus sanctis , etiamsi non
voce sonante pcr nubem , tamen u])i ipse magis-
in corde
ter est.Unde iile dicit, « Audiam quid loquatur in me
» Dominus Deus quoniam loquetur pacem populo suo^.
,

Quid est ergo, « Semelloeutus est Deus? » ]^Iultum tran-

siliverat iste , ut perveniret illuc , ubi semel locutus est
Deus. Ecce breviterdixiCharitati Yestros.Hic inter homi-
nes , hominibus ssepe , multis modis , multis partibus , per
multifbrmem creaturas locutus est Deus apud se semel :

Deus locutus est quia unum Yerljum genuit Deus. Iste

,

crgo Idithun traiisiliens eos, transiliverat acie mentis forti

et valida et prcefidenti, transiliverat terram, et quidquid
in terra est 5 aerem , nubes omnes ex quibus locutus est
Deus muita, et scepe, et multis : transiiiverat etiam om-
' Hebi-. 1, I. — ' llaUl). 111, 17. — 3 pjal. lxxxiv, 9.
 ENARUATIO IJJ PSALMUM LXI. l4l
ncs Angelos acie fidei. F.rat enim istc transiliens non con-
tentus terrenis , sed vehit aquila volans prsetervectus om-
nem nebulam quategitur omnis terra. Dicitenim Sapientia,
« Et nebula texi oranera terram^ » Pervenit ad aliquid
liquidum, universam transiliens creaturam , et quasrens
Deum, et eilundens suptrse animam suam ,
pervenit ad
principium, et Yerbum Deura apud Deum^ et invenit
unius Patris unura Yerbum et vidit quia semel locutus ^

est Deus vidit Yerbum per quod facta sunt omnia

, et - ,

in quo simul sunt omnia non diversa non separata, non, ,

inaequalia.Non enim Deusquodper Yerbura faciebat, ipse

non noverat si autem quod facicbat noverat in iilo erat
: ,

antequam fieretquod fiebat. Si cnimnonin iilo eratquod

fiebat antequam fiebat, ubi noverat quod faciebat ? Non
enim potes Deum dicere ignorata fecisse. Scivit itaque
Deus quod fecit. Et tibi scivit antequam faceret, si sciri
nisi facta non possunt ? Sed a factis sciri nisi ante facta non

possunt, a te scilicet ab bomine in imo facto, ct inimo

posito antequam autem fierent bsec omnia, sciebantur
:

ab illo a quo facta sunt et quod scivit fecit. Ergo in

,

Yerbo illo per quod fecit omnia, antequamfierent, erant

omnia et cum factasunt ibi sunt omnia sed aliter bic,
; , :

aliter ibi, aliterin propria natura in qua facta sunt, alitcr

in arte per quam facta sunt. Quis hoc explicet? Conari

possumus : ite cum Idithun, et videte.
XIX. Jamergo utpotuimus, diximus quoraodo semel
locutus est Deus videamus quomodo duo haec audivit.
:

« Duo hsec audivi. « Forte non est consequens, ut sola

duo hf3ec audierit sed « Duo hncc, inquit

: audivi, »
, ,

quaedam duo quse nobis opus est ut dicanlur audivit. ,

Audivit forte alia multa sed non opus est ea dici nobis.
,

Ait enim et Dorainus , « Multa habeo vobis dicere , scd

'
Eccli. xxiVj G. — ' Joan. n, 3.
142 S. ALGUSTl»! EPISCOPI

)) 11011 potestis illaportare modo ^ » Quid est ergo, « Diio

)) haec audivi? )> Hcec duo quoe vobis dicturus sura, non
a me vobis dico , sed quae audivi dico. « Semei locutus est
)) Deus : )) unum Yerburahabet unigenitnra Deum. Inilio
Verbo sunt omnia, quia per Yeri^um facta sunt omnia.

Unum Yerbum habet, ubi omifes thesauri sapientiae et

scientiae absconditi^.Unum Yerbum habet, u Serael iocu-

» tus est Deus. Duo haec, quae vobis dicturus sura, ibi
)) Audivi : non ex rae ioquor non ex me dico ad lioc , :

pertinet « audivi. » Amicus autem sponsi stat et audit

)) eura ^, » ut verum ioquatur. Audit enira eura ne lo- ,

queiido raendacium de suo loquatur^ : ne diceres : Quis

es tu qui mihi hoc dicis ? unde mihi lioc dicis.? Audivi liflec

duo , et ille tibi ioquor quia audivi iiaec duo ,

qui etiam
cognovi quia seraei iocutus est Deus. Noli contemnere au-
ditorem dicentem tii)i qusedam duo tibi nccessaria^ eum
qui transiliendo universam creaturam pervenit ad Yerbum
unigenitum Dei , ubi sciret quia seraei iocutus est Deus.
XX. Dicat ergo jam qusedam duo. Muitum enim ad nos
pertinent h?ec duo. « Quoniara potestas Dei est , et tibi,
)) Domine, misericordia^. )) Ista sunt duo,potestas et mi-
sericordia? Istapiane : intelhgitepotestatemDei, inteihgite
misericordiam Dei. duobus continentur prope omnes
llis

Scripturae. Propter liaec duo Propheta?, propter hsec duo

Patriarciiae ,
propter haec Lex propter liaec ipse Dorainus,

noster Jesus ChrisCus, propter hsec Apostoii ,

propter
haec annuntiatio omnis et ceiebratio verbi Dei in Ecclesia,
propter hsec diio, propter potestatem Dei et misericor-
diam. Potestatem ejus timete, inisericordiam ejus amate.
Nec sic de misericordia ejus praesumatis ut potestatem ,

contemnatis : nec sic potcstatem timeatis, ut de miseri-

' Joan. XVI, 12. ~ 2 Coloss. ji, 3.-3 Joan. ni, Qg. — 4 Itl. vui, 44- ~~
5 Psal. Lxi, i3.
 ENARRATIO IIV PSALMUM lxi. 143
cordia desperetis. Apud iilura potestas, apud illum mi-
sericordia. Ilunc humiliat , et hunc exaltat^ hunc hurai-
:

liat potestate , illum exaltat misericordia. « Si enim Deus

» volens ostendere iram et demonstrare potentiam suam,
,

» attulit in multa patientia vasa irae quae perfecta sunt ,

)) in perditionem. )) Audisti potestatem : quaere miseri-

cordiam. « Et notas , inquit, faceret divitias suas in vasa
» misericordiae. » .Pertinet ergo ad ejus potestatem dam-
nare iniquos. Et quis illi dicat : Quid fecisti ? « Tu enim
M o homo ,
quis es qui respondeas Deo- ? )) Time crgo et
trerae ejus potestatem : sed spera ejus misericordiam. Dia-
ix)lus potestas qucedam est •, plerumque tamen vult noce-
re , et non potest quia potestas ista sub potestate est.
,

Nam sitantum posset nocere diabolus quantum vult ,

non ahquis justorum remaneret , aut ahquis fidehum esset

in terra. Ipse per vasa sua impelht, quasi parietem inch-
natum sedtantum impcllit, quantum accipit potestatem.
:

Utautem non cadat paries, Dominus suscipiet quoniam :

qui dat potestatem tentatori , ipse tentato praebet niiseri-

cordiam. Ad mensuram enim permittitur tentare diabolus :

« Et potabis nos , inquit , in lacrymis in mensura^. »

Noli ergo timere permissum ahquid facere tenlatorem :

habes enim misericordissimum Salvatorem. Tantum per-

mittitur iile tentare ,
quantum tibiprodest, ut exercearis
ut proberis^ ut qui te nesciebas, a te ipso inveniaris. Nam
ubi ,unde nisi de hp.c Dei poteslate et misericordia
vel ,

securi esse debemus ? Secundum iliam apostoJicam sen-

tentiam « Fidelis Deus qui non permittit vos tentari su-
:

» per id quod potestis'^. i>

XXI. Ergo, « Potestas Dei est « Non est enim po- : )>

» testas nisi a Deo^ » Noli dicere, Et quid ei dat tan-

» Psal. Lxxiv ,8. — 2 Rom. ix, 29-23. — 3 Psai. lxxix, G. — 4 i Cor.

X, i3. — 5 Roiil. Xlll, I.
144 S. AX 2USTIIM EPISCOPI

tam potestatem? Et noii clet potestatem. Qui dat potesta-

tem , habet ceqiiitatem ? Tii iniqiie murnmrare potes , ille

requitatem perdere non potest. « Nuraquid iniquitas apud

)) Deum? Absit ^ )) Hoc fige in corde hoc de cogitatione
,

tua non excutiat inimicus. Facere potest aliquid Deus, ut

tu ncscias quare faciat : inique taraen facere non potest
apud quem non est iniquitas. Nam ecce reprehendis Deum
quasi de iniquitate : ago tecum aliquid^ attende paulu-
lum non reprehendercs iniquitatem, nisi videndo justi-
;

tiam. Repreliensor iniquitatis esse non potest qui non

cernit justitiam, cui comparatara reprehendat iniquita-
tem. Unde enim scis quia hoc injustum est , nisi sciasquid
sit justum? Quid si enim justum est et hoc, quod dicis

injustum? Absit , inquis , injustum cst : et clamas quasi

videntibus ocuiis , videns hoc injustum es:e utique
ex ahqua regula justitise, cui comparans hoc quod
vides parvum et cernens non convenire rectitudini re-
,

guLne tuse, reprchendis tanquam artifex discernens jus- •,

tum ab injusto. Ergo quscro a te Justum hoc esse unde :

vides.^ Ubi, inquam, vides hoc justum quo viso, repre- ,

hendis injuslum ? Unde iilud nescio quid quo aspergi- ,

tur anima tua, ex muhis partibus in caligine constituta,

nescio quid hoc quod coruscat menti tuae ? unde hoc jus-
tum? Ita-ne non habet fontem suum ? A te tibi est quod
justum est, et tu tibi potes dare justiliam? Nemo siln dat
quod non habct. Ergo cum sisinjustus, essenonpotesjus-
tus, nisi convertendo te ad quamdam justitiam manen-
tem a qua si recedis, injustusesj ad quam si accedis
5

justus es. Terccedente non deficit; te accedentenoncres-

cit. Ubi est ergo ista justitia? Quseres in terra?Absit. Non

enim aurum aut lapides pretiosos quseris, justitiam quse-

rens. Quaere in mari quoere in nubibus qu.Tre in stelhs
, ,

' Rora IX, 14.

 ENARRAXrO IN PSALMUM LXI. 145
quaere in Aiigelis, invenis in illis, sed et ipsi de Ibnte bi-
bunt. Justitia enim Angelorum in omnibus est , sed ab
uno capitur. Respice ergo transcende, vade illucubi se- ,

mel locutus est Deus, etibi invenies fontem justitise, ubi

est fons vitie « Quoniam apud te est fons vitse^ » Si
:

enim tu de rore exiguo judicare vis quod justum est, et

quod injustum est « Numquid in iquitas apud Deum^, »
5

unde ad te manat tanquam de fonte justitia in quantum ,

justum saps, cum ex multis partibus inique desipias? Ha-

bet ergo fontem justitice Deus. Noli ibi qucerere iniqui-
tatera, ubi lux sine umbra est. Sed plane latere te potest
causa. Si latette causa, respice ignorantiam tuam, vide
qui sis : attende haec duo, « Quoniam potestas Dci est, )) et
« Tibi, Domine, misericordia.» Fortiora te ne qusesieris, et
» altiora te ne scrutatus fueris sed quse prsecepit tibi ,

))Dominus, illa cogita semper^. » Quia ad htec c[UDe tibi

Deus pertinent ista duo, « Quoniam potestas Dei
proecepit
» «Tibi, Domine, misericordia. ))Nolitimere ini-
est, )) et,

micum tantum facit quantum acceperitpotestatem. Eum

:

time qui habet summam potestatem eum time qui quan- :

tum tantum facit, et qui injuste nihilfacit, et quid-

vult,
quid fecerit, justum est. Putabamus injustum esse nescio
quid ex hoc quia fecit Deus crede justum esse.
:

XXII. Ergo, inquis, si quis hominem occidat innocen-

tem juste facit
,
an inique ? Inique sane. Quare lioc
,

permittit Deus? Vide prius ne illud debeas « Frange esu- :

» rienti panem tuum , et egenum sine tecto induc in do-

» mum tuam; si videris nudum , vesti eum'^. » Hcecenim
justitia tuaest^ hoc enim tibi praecepit Dominus « Lava- :

)) mini, mundi estote, auferte nequitias a cordibus vestris

)) atque a conspectu oculorum meorum discite bonum •

)) facere ,
judicate pupillo et viduae : et venite et dispu-
« rsal. XXXV, 10. — 2 Rom. is, i^. — ^ Eccli. 111, 22.'^ 4 IsaT lvih "
CXVI. 10
146 S. AUGUSTIM EPISCOPI

» temus, dicit Domiiius ^ » Dispulare vis , antequam

facias unde dignus sis disputare, quarehocpermisitDeus.
Gonsilium Dei tibi dicere, o homo, non possum : illud
tamen dico ,
quia et inique fecit homo qui occidit inno-
centem, et nonfieretnisi permitteretDeus : et quamvisille
inique fecerit, non tamenhociniquepermisit Deus. Lateat
causa in isto nescio quo, de quomoveris, cujus innocentiate
permovet. Possem enim respondere Non occidere-
tibi cito :

tur nisi nocens esset : sed tu eum innocentem putas. Possem

tibi hoc cito dicere. Non enim tu scrutareris cor ejus, discu-
teresfactaejus, examinares cogitationes ejus, utpossis mihi
dicere Injuste occisus est. Possem ergo facile respondere
: :

sed opponitur mihi quidam Justus, sine controversia jus-

tus , sine dubitatione justus , qui non habebat peccatum,
occisus a peccatoribus , traditus a peccatore, ipse Christus
Dominus, de quo non possumus dicere quod habuit aUquam
iniquitatem, quia eaquae non rapuitexolvebat^, objicitur
mihi. Et quid dicam de Christo? Tecum ago , inquis. Et
ego tecum. De illo proponis cjuEestionem , de illo solvo
quaestionem. Ibi enim consilium Dei novimus, quodnon-
nisi ipso revelante nossemus : ut cum tu inveneris consi-
lium Dei, quo permisit innocentem Filium occidi ab in-
justis , et tale consihum cjuale tibi placeat , et quale tibi

si justus es , disphcere non possit , credas quia et in aliis

consiho id agat Deus , sed latet te. Eia, fratres, opus erat
sanguine Justi ad delendum chirographum peccatorum ^

opus erat exemplo patientise, exemplo humihtatis-, opus

erat signo crucis ad diabokmi et ejus angelos debellandos^ 5

opus nobis erat passione Domini nostri : nam passione

Domini redemptus est orbis. Quanta bona cgit passio Do-
miniPEttamenpassiohujusJusti non esset, nisi Dominum
iniqui occidissent. Quid ergo? bonum hoc quod nobis
» Isai. ij 16-18. — ^ Psal. lxviu, 5.-3 Coloss. i, i\, i5.
 ENARIIATIO Ijy PSALMUM LXI. 147
praestitum est de dominica passioiie , imputandiim est ini-
quis interfectoribus Ghristi ? absit. IUi voluerun.t : Deus
permisit. lili nocentes essent , etiamsi tantummodo vo-
luissent Deus autem non permisisset, nisi justum esset.
:

Voluerunt occidere pone quia non potuerunt iniqui

: :

essent, homicidae essent quisdubitaret?«Dominus enim ;

» interrogat justum et impium^ » et, « In cogitationibus im- :

» pii interrogatio erit-.)>DiscutitDeusquidquisque voluerit,

iion quid potuerit. Ergo si voluissent, et non potuissent, et
non occidissent , iniqui illi remanerent^ tibi Christi passio

ncn praestaretur : voluit ergo iacere impius ut damnaretur,

permissus est ut tibi praestaretur : quodvoluit, imputatur
iniquitati impii •, quod permissus est, imputatur potestati
Dei. Ille ergo inique voluit, Deusjuste pcrmisit. Itaque,
fratres mei, et Judas malignus traditor Ghristi , et perse-
cutores Ghristi , iniqui om-
maligni omnes, impii omnes ,

nes , damnandi omnes tamen « Pater proprio Filio : et

» suononpepercitjSedpro nobis omnibus tradiditillum^.»

Dispone si potes ,distingue si potes redde Deo vota
^ , :

tua ,
quse distinxerunt labia tua * : vide quid ibi fecerit
iniquus ,
quidjustus. Ille voluit, iste permisit : ille injuste
voluit , iste juste permisit. Voluntas injusta damnetur
permissiojusta glorificetur. Quid enim mali acciditChristo,
quia mortuus est Christus? Et illimali sunt, qui malefa-
cere voluerunt 5 et nihil mali passus est, cui fecerunt.
Occisa est caro mortalis , interficiens mortem morte ,
proe-
bens patientirc documentum ,
prsemittens resurrectionis
exemplum. Quanta bona facta sunt justi de malo in-
justi ? Hoc est magnum Dei : quia et bonum quod facis
ipse tibi dedit , et de malo tuo ipse bene facit. Noli ergo
mirari, permittit Deus , et judicio permittit : permittit, et

> Psal. X, 6, — 2 Sap, i, g — 3 Rom. viu, 32. — 4 Psal. lxv, i3.

10.
 *
148 S. AUGUSTINI EPISCOPI
mensura numero, pondere permittit. Apud illum nou
,

est iniquitas tu tantum ad eum pertine in ipso spem

: ^

pone ipse sit adjutor tuus salutare tuum in illo sitlocus

, , :

munitus, turris fortitudinis % refugium tuum ipse sit, et

non te sinet tentari supra quam potes ferre sed faciet ,

cum tentatione etiam exitum , ut possis sustinere ^ : ut

quod tesinitpati tentationem,potestas ejus sit-, quodnon
sinit ultra in te fieri quam potes ferre, misericordia ejus
sit : « Quoniam potestas Dei est,et tibi, Domine, mise-
» ricordia ,
quia tu reddes unicuique secundum opera
)) ejus. ))

ET POST TRAGTATLII DE PSALMO,

ciun mathematicus in populo monstraretur, de eo

idem ipse intulit.

XXIIL lUa Ecclesice sitis etiam istum, quem videtis,

bibere vult. Simul etiam ut noveritis^ quam multiin com-
mixtione Christianorum ore suo benedicant, et in corde
suo maledicant , iste ex Christiano et fidelipoenitens redit,

Domini convertitur ad misericordiam

et territus potestate
Doraini. Seductus enim ab inimico cum esset fidelis diu ,

mathematicus fuit seductus seducens ^ deceptus decipiens,

illexit, fefelHt, multa mendacia iocutus estcontra Deum,
qui dedithominibus potestatem faciendi quodbonum est,

et non faciendi quod malum est. Iste dicebat, quia adul-

non faciebat voluntas propria, sedVcnus ^ethomi-
reriura
cidium non faciebat voluntas propria, sed Mars; et jus-
tum non faciebat Deus, sed Jovis et aha mulla sacrilega :

non parva. Quam multis eum putatisChristianis nummos

abstuIissePQuam multi ab illo emerunt mendacium qui- ,

' Psal. Lx, 4« — * I Cor- X, i3.

 EKARHATIO IN PSALMtJM LXI. 149
bus dicebamus : « Filii hominum usquequo graves corde,
» ut quid diligitis vanitatem mendacium* ? » , et quaeritis

Modo, sicut de illo credendum est horruit mendacium, ,

et multorum hominum illectorem se ahquando a diabolo

sensit illectum convertitur ad Deum poenitens. Putamus
,

fratres de magno timore cordis accidisse. Quid enim dic-

,

turi sumus ? Namque si ex pagano converteretur malhe-

maticus, magnum quidem esset gaudium sed tamen pos- :

set videri ,
quia si conversus esset , clericatum qusereret
in Ecclesia ? Poenitens est, non quaerit nisi solam miseri-
cordiam. Gommendandus est ergo et ocuhs et cordibus
vestris. Eum quem videtis cordibus amate, ocuhs custo-

dite. Yidete iUum, scitote ilium et quacumque ille tran- ,

sierit, fratribus cseteris qui modo hic non sunt, ostendite

illum : et ista dihgentia misericordia est , ne ille seductor

retrahat cor, et oppugnet. Custodite vos, nonvoslateat
conversatio ejus , via ejus : uttestimoniovestro nobiscon-
firmetur vere illum ad Dominum esse conversum. Non
enim silebit iama de vita cjus ,
quando sic vobis et viden-
duset miserandusoffertur.Nostis in Actibus Apostolorum
esse scriptum , quia multi perditi , id est , tahum artium
homines , et doctrinarum nefariarum sectatores, omnes
codices suos ad Apostolos attulerunt^ et incensi sunthbri
tam muhi, ut pertinerct ad scriptorem aestimationem eo-
rum facere, et summam pretii conscribere'^. Hoc utique
propter gloriam Dei , ne tales etiam perditi desperarentur
ab illo qui novit quaerere quod perierat^. Perierat ergo
iste , nunc qusesitus , inventus , adductus est : portat se-
cum codices incendendos ,
per quos fuerat incendendus,
ut ilhs in ignem^missis, ipse in refrigerium transeat. Scia-
tis eum tamen fratres ohra pulsare ad Ecclesiam ante
, ,

Pascha : antePascha enimcoepit peteredeEcclesiaChristi

' Psal. IV, 3. — 2 Act. XIX, 19. — ? Liic. xv, 3a.
150 S. AUGUSTIWI EPISCOPI
medicinam. Sed quia talis est ars in qiia exercitatus erat
quae suspecta esset de mendacio atque faliacia , dilatus est
ne tentaretj et aliquando tamen admissusest, nepericu-
losius tentaretur. Orate pro illo per Ghristum. Prorsus
hodiernam precera pro illo fundite Domino Deo nostro.
Scimus enim et certi sumus quia oratio vestra delet ora-
,

nes impietates ejus. Dorainus vobiscum.

ENARRATIO
IN PSALMUM LXII.

Sermo ad plebem.

Propter eos qui forte rudes sunt adhuc ad nomen

I.

Christi
5
quia undique coUigit qui pro omnibus dedit san-
guinem suum dicendum est paucis quod et ilh libenter
,

audiant qui noverunt, et discant quinonnoveruiit. Psalmi

isti quos cantamus , antequam Dominus noster Jesus
Christus natus esset ex virgine Maria, Spiritu Dei dictante
dicti et conscriptisunt. Fuit enimDavidrex in Judaeorura
gente ,
quae gens una colebat Deum unum ,
qui fecit cce-
lum et terram, mare et omnia quae in ipsis sunt, sive quae
videntur, sive quoe non videntur. Caeterse autem gentes,
aut idola colebant quae manibus suis fecerant , aut crea-
turam Dei non ipsumCreatorem, id est, aut solem aut
, ,

lunam, aut stellas, autmare, aut montes, aut arbores.

Haec enim omnia Deus fecit; et laudavi se vidt in illis
non illa coli pro se. Ergo in ipsa gente Jud^eoriim David
rex fuit, de cujus semine natus est Dominus noster Jesus
Christus ex Maria virgine^ 5
quia de illo ducebat genus
' Rom. ij 3.

1
 enarrAtio in psAlmxjm lxii. 16fl

virgo Maria, quae peperit Christura^ : et dicti sunt isti

Psalmi , et prophetabatur in eis Christus venturus post
multos annos : et diceJjatur ab ilhs Prophetis, qui fuenint
antequam Dominus noster Jesus Ghristus deMaria virgine
nasceretur, quidquid futurum erat temporibus nostris,
quod modo legiinus et videraus et multum gaudemus , , :

quia spes nostra prsedicta est a sanctis qui illud non vi- ,

debant impletum sed in Spiritu futurum videbant et

, :

nos modo legimus et audimus a lectoribus disputamus ,

illa et quoraodo sunt in Scripturis

5 sic ea videmus im- ,

pleri per totum orbem terrarum. Quis inde non gaudeat?

quis non et ea quae nondum venerunt ventura speret,
propter illa ? Modo enim
quse jani tanta impleta sunt
fratres , videtismundus tota terra omnes
, cjuia totus , ,

gentes, omnes regiones currunt ad nomen Christi et cre- ,

dunt in Christum. Certe \idetis hoc quomodo ubique ,

evertantur vanitates Paganorum, videtis hoc, manifestum

est vobis. Numquid et hoc de libro vobis legimus , et non
ante oculos vestros fit ? Hoc ergo totum quod videtis ante
oculos vestros fieri, scriptum est ante imraensa volumina
annorura per istos c[uos modo legimus ,
quando jam ista

impleri videmus. Sed quoniam scripta sunt et illa c[U8e

nondura veneruiit , id est , c[uia Dominus noster Jesus
Christus venturus est ut judicet, qui primo venit ut judi-
caretur ; venit enim primo humilis ,
postea venturus est
excelsus 5
venit ut ostenderet exemplura patientiae ,
postea
venturus est ut pro raeritis judicet oranes, sive bonos,
sive maios quia ergo nondura venit hoc quod speramus,
:

venturum Christum judicem vivorum et mortuorura de-

•beraus illud credere. Modicum c[uod reslat venturum
esse credamus, quando jam videmus tanta quee tunc fu-
tura erant, modo corapleri. Stultus est enim qui non vult
' Luc. II, 7.
152 S. AUGUSTINI EPISCOPI
credere pauca quse restant, cum videat tam raulta impleta
esse, quae tunc non erant quando prsedicebantur.
II. Psalmus ergo iste dicitur ex persona Domini nostri

Jesu Christi, et capitis et membrorum. Ilie enim uuus

qui natus est de Maria , et passus est , et sepultus est
et resurrexit , et ascendit in coelum , et modo ad dexte-
ram Patris sedet et interpellat pro nobis , caput nostrum
est. Si ille caput est , nos membra sumus : tota Ecclesia
ejus quae ubique diffusa est , corpus ipsius est , cujus
est ipse caput. Non solum autem fideles qui modo sunt
sed et qui faerunt ante nos , et qui post nos futuri
sunt usque in fmem soeculi , omnes ad corpus ejus perti-
nent : cujus corporis ipse caput est, qui ascendit in coe-
lum^. Quia ergo jam novimus caput et corpus, ille est
caput_, nos corpus. Quando audimus vocem ipsius, et ex
capite debemus audire et ex corpore quia quidquid , :

passus est in illo , et nos passi sumus : quia et nos quod

patimur in nobis^ et ipse patitur. Quomodo si aliquid pa-
tiatur caput , numquid potest dicere manus quia non pa-
titur? aut si aliquid patitur manus, numquid potest caput
dicere quia non patitur ? aut si aliquid patitur pes , num-
quid potest caput dicere quia non patitur ? Quando aliquid
patiturunummembrum nostrum, omniamembra currunt
ut subveniant membro quod patitur. Si ergo ille cum
passus est, nos inillo passi sumus, etille jam ascendit in
coelum , et sedet ad dexteram Patris : quidquid patitur
Ecclesia ipsius in tribulationibus hujus sseculi, in tenta-
tionibus, in necessitatibus , in angustiis, quia sic iilam
oportet erudiri aurum purgetur ipse
, ut igne tanquam ,

patitur.Probamus hoc quia nos in illo passi sumus di- ,

,

cente Apostolo « Si autem mortui estis cum Christo,

:

» quid adhuc velut viventes de hoc mundo decernitis ^ ? »

• ColosS. J, 18. — » Id. II, 20.

 enArhAtio in psalmum lxii. 163
•Item dicit: « Qiua vetiis homo noster simul crucifixus est
» cum illo, ut evacuaretur corpus peccati*. » Si ergo in
illo mortui sumus , in illo etiam resurreximus. Dixitenim
ipse Apostolus « Si autem resurrexistis cum Cliristo, quae
:

)) sursum sunt sapite, quae sursum sunt qu9erite, ubi

)) Christus est in dextera Dei sedens^. )> Si ergo in illo
mortui sumus et in illo resurreximus , et ipse in nobis
moritur et in nobis resurgit ^ ipse est enim unilas capitis
et corporis nonimmerito vox ipsius etiam nostra est et
; ,

vox nostra etiam ipsius est. Audiamus ergoPsalmum, et

in eo Christum loquentem intelligamus.
III. Titulum habet iste Psalmus « Ipsi David, cum :

» esset in deserto Idumaeae^. )> Per Idumaeae nomen intel-

ligitur sEeculum istud. Idumaea enim gens erat quaedam
errantium hominum, ubi idola colebantur*. Non in bono
ponitur Idumaea ista. Si non in bono ponitur, intelligen-
dum est istam vitam , ubi palimur tantos labores et ubi
tantis necessitatibus subditisumus, Idumaeae nominesigni-
ficari. Et hic estdesertum ubi multum sititur, et audituri

estis vocem modo sitientis in deserto. Si autem cognosca-

mus nos sitientes, cognoscemus nos et bibentes. Quia qui
sitit in isto saeculo , in futuro saeculo satiabitur , dicente
Domino : « Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam, quia
)) ipsi saturabuntur ^ )> Ergo in hoc saeculo non debemus
quasiamare saginam. Hicsitiendum est, alibisaginabimur.
Modo autem ut non deficiamus in isto deserto , aspergit
nobis rorem verbi sui, et non nos dimittit prorsus arescere,
ut nonsit de nobis repetitio sed ut sic sitiamus ut biba- , ,

mus. Ut autem bibamus, aliqua gratia ejus aspergimur :

tamen sitimus. Et quid dicit anima nostra Deo ?

IV. « Deus Deus meus ad te de luce vigilo^.
, Quid , )>

'
Rom. VI, 6. — * Coloss. iii, i. — ' Psal. lxii, t. — 4 i Reg. xxi, 9. —
SMatth. V, fi — ''
Psal. i.xii, 3.
154 S. AUGUSTINI EPISCOPI
est vigilare? Utique non dormire. Quid est dormire? Est
somnus animae, est somnus corporis. Somnum corporis
ornnes deberaus habere : quia si non habeatur somnus
corporis, deficit homo, deficit ipsum corpus. Non enim
potest diu sustinere corpus nostrum fragile animam vigi-
lantem et intentam in actionibus : si diu fuerit intenta
anima in actionibus, corpus fragile et terrenum non illara

capit , non illam sustinet perpetuo agentem ^ et deficit, et

succumbit. Ideo Deus donavit somnum corpori , quo re-

parantur membra corporis , ut possint vigilantem animam

sustinere. Illudautem cavere demus, ne ipsa anima nostra
dormiat : est somnus animse. Bonus somnus
malus enim
corporis, quo reparaturvaietudo corporis. Somnus autem
animse est obhvisci Deum suum. Quaecumque anima obUta
fuerit Deumsuum, dormit. Ideo dicit Apostolus quibus-
dam obhtis Deum suum, et tanquam in somno agentibus
dehramenta culturae idolorum. enim qui colunt Sic sunt
idola ,
quomodo : si autem evi-
qui vident in somnis vana
gilet anima ipsorum, intelhgit a quo facta est, et non
coht quod ipsa fecit. Dicit ergo quibusdam Apostolus :

« Surge, qui dorrais , et exurge a mortuis 5 et illuminabit

» te Christus^ w Numquid corpore dorraientem excitabat
Apostolus? Sed excitabat animam dormientem quando ,

ad iioc eam excitabat, ut illuminaretur a Christo. Ergo

secundum ipsas vigilias dicit iste : « Deus, Deus meus, ad
» te de kice vigilo. » Non enim vigilares in te, nisi ori-

retur lux tua ,

quse te de enim somno excitaret. iJluminat
animas Christus , autem lumen
et facit eas vigilare : si

suum detrahat^ obdormiunt. Ideo enim illi dicitur in aho

Psahno « lilumina ocalos meos, ne unquam obdormiam
:

« in morte^. » Aut si ab illo aversse obdormiunt, prassens

est ilhs lumen, et non possunt videre, quia dormiunt.
I
Epl cs. V, 14. — ^ Psai. XII, 4-
 ENARRATIO IN PSALMUM LXII. 155
Quomodo et corpore qui dormit inter diem jam ortus est :

sol, jam tanquam in nocte est, cpiia non

dies calet, et ille
vigilat ut videat jam oitum diem sic quibusdam, jam prse- ;

sente Christo, jam prsedicataveritate, inest adhuc somnus

animae. Illis ergo vos , si vigiletis , dicetis quotidie :

« Surge, qui dormis , et exurge a mortuis, et illuminaljit

))te Christus'. » Vita enim vestra, et mores vestri vigilare
debentin Christo, ut sentiant alii Pagani, dormientes, et
ad sonitum vigiliarum vestrarum excitentur, et ipsi excu-
tiant somnum, et incipiant in Christo vobiscum dicere :

,« Deus , Deus meus, ad te de luce vigilo. »

V. « Sitivit tibi anima mea. » Ecce illud desertum Idu-

maeae. Videte quomodo hic sitit^ sed videte quid hic bo-
num est, « Sitivit tibi. Sunt enim qui sitiunt_, sed non
Deo. Omnis qui sibi vult aliquid praestari , in ardore est
desiderii : ipsum desiderium sitis est animae. Et videte
quanta desideria sint in cordibus horainum : ahus desi-
derat aurum, ahus desiderat argentum, alius desiderat
possessiones , alius hoereditates , ahus amplam pecuniam
ahus multa pecora, ahus domum magnam, aUus uxorem,
ahus honores, ahus fihos. Videtis desideria ista, quomodo
sunt in cordibus hominum. Ardent omnes homines desi-
derio : et vix invenitur qui dicat : « Sitivit tibi anima
» mea. » Sitiunt enim homines saecuio : et non se intelli-
gunt in deserto esse Idumaeae ubi debet sitire anima ip- ,

sorum Deo. Dicamus ergo nos « Sitivit tibi anima mea: » :

omnes dicamus, quia in concordia Christi omnes una

anima sumus ipsa anima sitiat in Idumsea.
:

. VI. « Sitivit tibi, inquit, anima mea quam multipli- :

» citer tibi et caro mea-. » Parum est quia sitivit anima

mea, sitivit et caro mea. Puta si anima sitit Deo, quomodo

et caro sitit Deo? Quando enim caro sitit, aquam sitit
' Ephes. VI, 4- "" ' V%:i\. txn, 2.
166 S. AUGrSTINI EPISCOPI
qTiando anima sitit , fontem sapientiae sitit. De ipso fonte
inebriabuntur animoe nostrse , sicut dicit alius Psalmus :

« Inebriabuntur ab ubertate domus tuae, ct torrente de-

» liciarum tuarum potabis eos^ » Sitienda est ergo sa-
pientia, sitienda est justitia. Non ea satiabimur_, non ea
implebimur, nisi cum fuerit fniita vita ista , et venerimus
adillud quod promisit Deus. Promisit enim Deus sequali-
tatem Angelorum"^ : et modo Angeli non sitiunt qiiomodo
nos , non esuriunt quomodo nos ; sed habent saginara ve-
ritatis , lucis, immortalis sapientiae. Ideo beati sunt, et de
tanta beatitudine, quia in illa sunt civitate Jerusalem coe-
lesti,unde nos modo peregrinamur, attendunt nos perc-
grinos et miserantur nos
, et jussu Domini auxiliantur ,

nobis, nt ad illam patriam comrounem aliquando redea-

mus , et ibi cum iliis fonte dominico veritatis et aeterni-
tatis aliquando saturemur. Modo ergo sitiat aniraanostra
unde et caro nostra sitit, et hocmultipliciter? « Multipli-
» citer tibi, inquit, et caro mea. » Quia et carni nostrae

promittitur resurrectio. Quomodo aniraoe nostr?e prorait-

titur beatitudo , sic et carni nostrse proraittitur rcsur-
rectio. Resurrectio carnis talis nobis proraittitur : Au-
dite, et discite, et tenete quae sit spes Christianorum
quare suraus Christiani. Non enim ad hoc sumus Chris-
tiani, ut terrenam nobis fehcitatem petamus quam ple- ,

ruraque habent et latrones et scelerati. Ad aham fehci-

tatem nos sumus Christiani, quam tunc accipiemus, cum'
vita ista hujus saecuh tota transierit. Ergo promittitur
nobis^et carnis resurrectio •, et tahs resurrectio carnis no-
bis promittitur, ut caro quidera ista quam modo porta-^
mus , resurgat in fme. Nec incredibile vobis videatur. Si
enira Deus fecit nos qui non eraraus , magnura ilh est re-
parare qui eramus? Ergo hoc vobis incredibile non videa-"
' Psal. XTXV, 9. — = Luc. XX, 36.
 ENARRATIO IN PSALMUM LXII. 157
tur,quia quasi putrescere mortuos videtis, etirein cineres
et in pulverem. A.ut si incendatur aliquis mortuus, aut si

canes dilanient eum, putatis quia inde non erit resurrec-

turus.^ Omnia',quae discerpuntur et in favillas quasdam
putrescunt, integra Deo sunt. In illa enim elementa mundi
eunt ,unde primo venerunt ,
quando facti sumus non :

iJla videmus; sed tamenDeus undescit producet illa, quia

et antequam essemus unde sciebat nos produxit. Talis

,

ergo resurrectio carnis nobis proraittitur, ut quamvis ipsa

sit caro quam modo portamus ,
quse resurrectura est , ta-
men non habeat corruptionem quam modo habet. Modo
enim ex corruptione fragilitatis si non manducemus
,

deficimus et esurimusj non bibamus, deficimus etsiti-si

mus^si diu vigilemus, deficimus et dormimus si diu ;

dormiamus deficimus ideo vigilamus si diu manduce-

, , ^

mus et bibamus quamvis propter refectionem manduce-

,

mus et bibamus ipsa diuturna refectio defectio est si

,
5

diu stemus, fatigamur, ideo sedemus; et si diu sedeamus,

et ibi fatiganiur, et ideo surgimus. Deinde videte quia
nuUus est carnis nostras status : quoniam infantia avolat
in pueritiam , et quoeris infantiam et non est infantia ,
,

quia jam pro infantia pueritia est : iterum et ipsa migrat

in adolescentiam, quseris pueritiam ct non invenis : ado-
lescens fit juvenis, quaeris adolescentem, et non est : ju-
venis fit senex, quaeris juvenem, et non invenis : et senex
moritur, quseris senem, et non invenis. Xon stat ergo
setas nostra : ubique ubique lassitudo
fatigatio est ,

ubique corruptio. Attendentes qualem nobis spem re-

surrectionis promittat Deus^ in istis omnibus multiph-
cibus de fectionibus nostris silimus illam incorruptio-
nem : et sic caro nostra multiphciter sitit Deo. In ista

Idumaea , in isto deserto , c[uam multiphciter laborat

tara multiphciter sitit
5
quam multiphciter fatigatur
158 S. AUGUSTIIS'1 EPISCOPl

tani multipliciter sitil illam infatigabilem incormptionera.;

VII. Quanquam mei boni Ghristiani et fidelis
, fratres ,

etiam in hoc s^culo caro Deo sitit qnia si opus est carni :

pane , si opus estaqua si opus est vino, si opusest nura-

,

mo, si opus estjumento carni huic, a Deo petere debet,

non a dsemoniis et idolis et a nescio c[uibus potestatibus
hujus sfeculi. Sunt enim qui quando famem patiuntur in
isto sseculo , dimittunt Deum , et rogant Mercurium , aut
rogant Jovem ut det ilhs , aut quam dicunt Ccclestem(l),
aut alicjua dseraonia simiha : non Deo sitit caro ipsorum.
Qui autem Deo sitiunt _,
undicpie debent sitire , et anima
et carne : quia et animae Deus dat panem suura , id est
verbum Deus dat quae necessaria sunt
veritatis •, et carni

quia Deus fecit et et carnem. Propter carneraanimam

tuam rogas daemonia nuracpiid* animara Deus fecit et : ,

carnera tuara daemonia fecerunt?Qui fecit aniraam ipse ,

fecit et carnera : qui fecit arabasres, ipsepascitambasres.

Utruraque nostrura Deo sitiat , et ex labore multipHci sira-
pliciter satietur.
VIII. Ubi autera sitlt anima nostra , et raultipliciter

carono^tra, non cuicurac[ue, sed tibi, Doraine, id est, Deo

nostro 5 ubi sitit ? « In terra deserta , et sine via^ et sine
» aqua^. )> est Idumsea, hoc
Sseculumistud di:simus, ipsa
est desertum Idumaese unde titulum Psalraus accepit. ,

« In terra deserta. Parum est deserta, » ubi nuUus ho-

minum habitat insuper a Et sine via et sine aqua. w

5 :

Utinam vel viam haberet ipsum desertum utinam illuc :

homo incurrens, vel nosset qua inde exiret. Non videt ho-'
minem ad solatium non videt viam qua careat deserto. ,

Ergo ibi divertit. Utinam esset vel aqua, unde reficeretur,

qui inde non potest exire. Malum desertura horribile et ,

timendura et tamen Deus misertus est nostri et fecit

: ,

' } .LX11,3.
 EJNARRATIO IJM PSALMUM LXII. 159
nobis viam in deserto , ipsum Dominum nostrum Jesum
Christum ^ ; et fecit nobis consolationem in deserto, mit-
tendo ad nos prnedicatores verbi sui ; et dedit nobisaquam
in deserto, implens Spiritu sancto prsedicatores suos, ut
fieret in eis fons aquse salientis in vitam seternam^. Et
ecce babemus hic omnia, sed non sunt de deserto. Ergo
proprictatem deserti prius coramcndavit Psabuus, ut ettu
cuni audisses in quo malo esses , si quas bic babere posses
consolationes, vel sociorum^ vel viae, vel aquse, non tribue-
res deserto , sed ilb qui te visitare dignatus est in deserto.
IX. « Sic in sancto apparui tibi , ut viderem potentiam
)) tuam et gloriam tuam^. )) Primo sitivit anima mea , et
caro mea multipbciter tibi in deserto, et in terra sine via
et sine aqua , et « Sic in sancto apparui tibi , ut viderem
)) potentiam tuam et gloriam tuam . )> Nisi quis primo siliat
in isto deserto, idest, malo in quoest, nunquam perve-
nit ad bonum quod est Deus. « Apparui autem tibi, inquit^
)) in sancto. » Jam in sancto est magna consolatio. « Ap-
)) parui tibi , )) quid est ? Ut videres m.e : et ideo vidisti
me ut viderem te. « Apparui tibi , ut viderem. )> Non di-
xit : Apparui tibi ut videres ; sed , « Apparui tibi , ut vi-
)> derera potentiam Unde et
tuam et gloriam tuam. »

Apostolus : « Deum,
Nunc autem , inquit, cognoscentes
)) imo cogniti a Deo ^ Prius enim apparuistis Deo ut . )) ,

possit vobis apparere Deus. « Ut viderem potentiam tuam

)) et gioriam tuam. » Revera in isto deserto , id est, in
ista ererao_, si tanquam ab ererao exigat borao quod sibi

salutiest, nunquam videbit potentiara Domini et gioriam

Domini •, sed remanebit siti moriturus, nec viam inveniet,
nec consolationem, nec aqiiam per quam duret in eremo.
Cum autem ere^serit se ad Deum , ut dicat illi ex medidlis
omnibus « Sitivit : tibi aniraa mea ,
quam multipliciter
' Joan. XIV; 6. — ^ IJ. iv, i^. — ^ Psal. lxii, 3. — 4 Gal. iv, g.
160 S. ALGUSTIKl EPISCOPI
•» tibi et caro mea : » ne forte vel necessaria carnis ab
aliis petat et non a Deo aut non , desideret illam resurrec-
tionem carnis quam nobis promittil Deus : cum ergo se
erexerit , habebit non parvas consolaliones.
X. Ecce, fratres, quomodo caro nostra quandiu mortalis
est, quandiu fragilis est, ante illam resurrectionem liabetso-

latiaista quibus vivimus, panem, aquara, fructus, vinum,

oleum 5
(ista omnia solatia etsubsidia si nos deserant,utique
durare nonpossumus 5) quamvis nondum receperitcaro ista
sanitatem illam perfectam, ubi nullam patietur angustiam,
nullam indigentiam : sic et anima nostra cum hic est in
ista carne, inter tentationes et pericula soecuU hujus , ad-
huc est infirma 5 habet etiam ipsa solatia verbi , solatia
orationis , solatia disputationis : sic sunt ista animae nostrae,
quomodo illa carnis nostrre. Cum autem resurrexerit caro
nostra utjam istis nonindigeamus,habebitlocumquem-
,

dam et sic et anima nostra

statum incorruptionis suae :

habebit cibum suum ipsum Verbum Dei, per quod facta

sunt omnia'. Tamen qui modo in hac eremo
gratiasDeo ,

non nos deserit, sive dando nobis quod necessarium est

carni, sive dando nobis quod animae necessarium est et :

quandonos ahquibus necessitatibus erudit, vult ut amplius

illum diJigamus ne forte per saginam corrumpamur, et
5

obhviscamur eum. Subtrahit nobis ahquando quse neces-

ut sciamus quia Pater et Domi-
saria sunt, et atterit nos 5

nus non solum bhuidiens, sed etflagellans. Praeparat

est ,

enim nos cuidam haerediiati incorruptibili et magnae. Si

unam cuppam aut unam cellam tuam aut si quid habes
, ,

in domo tua , cogitas dimittere fdio tuo et ne perdat il-

,

lud , erudis eum , et flagelhs eura ad disciphnam corrigis,

ne perdat nihil tuum ,
quod et ipse hic dimissurus est,
sicut et tu ^ non vis ut nos crudiat Pater noster in flagellis

'. Joau. 1, 3
 EI^AR.r>,AX10 IN PSALMUM LXII. 161
eliamnecessitatumauttribulationum, quinobis talemhae-
reditatem daturus est quse transire non possit ? Haeredita-
,

tem enim nobis dabit se ipsum Deus ut ipsum possidea- ,

mus, et ab ipso possideamur in seternum.

XI. Ergo in sancto appareamus Deo ut appareat no- ,

bis : appareamusilli insancto desiderio, utappareatnobis

in potentia et gioria Filii Dei. Multis enim non apparuit :

sint in sancto , utappareat et iilis. Nam multi putantillum

tantummodo hominem fuisse quia prsedicatur natus ex ,

homine crucifixus et mortuus, ambulasse in terra man-

, ,

ducasse et bibisse et coetera egisse quae sunt humana et

, , 5

putant illum talem fuisse, quales sunt cseteri homines. Au-

distis autem modo cum Evangejium legeretur, quomodo
commendavit majestatem suam « Ego et Pater unum su- :

)) mus ^ » Ecce quanta majestas et quanta aequahtas Pa-

tris descendit ad carncm propter infirmitatem nostram.

Ecce quantum dilecti sumus antequam Deum dihgere- ,

mus. Si antequam Deum diligeremus tantum ab iilo di- ,

lecti sumus ut c^qualem sibi Fihum suum hominem fa-

,

ceret propter nos quid nobis servat jam dihgentibus se?

,

Ergo muiti nescio quid minimum putant apparuisse in

terra Filium Dei quia non sunt in sancto, non eis appa-
^

ret potentia ipsius et gioria ipsius : id est, quia nondum

sanctificatum habent cor, unde inteiligant eminentiamvir-

tutis illius, et gratias agant Deo, quia propter ipsos tantus

quo venit, ad quam nativiiatem ad quam passionem ,
,

non possunt videre gioriam ipsius et potentiam ipsius.

XII. « Quoniam melior est misericordia tua super vi-
» tas ^. » Multae sunt vitoe humanae, sed Deus unam vitam
promittit : et non iliam dat nobis quasi propter merita
nostra sed proptermisericordiamsuam. Quid enim boni
,

egimus, ut iiiud mereremur? Aut quae bona facta nostra

' Joan. X, 3o. — ^ Psil. lxh, 4-
CXVI. - 11
 162 S. AUGUSTIJSl EPISCOPI

praecesserunt , ut Deus nol)is gratiam suam daret ? Num-

quid invenit justitias quas coronaret, et non deJicta quse
donaret ? Utique delicta, quae donavit, si punire vellet, non

esset injustum. Quid enim tam justum quam ut puniatur ,

peccator?Gumjustum sit , utpuniatur peccator pertinuit ,

ad misericordiam ipsius non punirc peccatorem, sedjusti-

ficare, et de peccatore facere justum, et de impio facere
piura. Ergo « Misericordia ipsius melior super vitas. w Quas
vitas?Quassibihomines elegerunt. Aiius elegit sibi vitam
negotiandi, alius vitam rusticandi, alius vitam Ibenerandi,
alius vitam mUitandi-, alius iliam, alius illam. Diversae

sunt vitae , sed « Melior est misericordia tua super vitas »

nostras. Melius est quod das correctis, quam quod eli-

gunt perversi.^Unam vitam donas quoe prseponatur om-

nibus nostris quascumque in mundo eligere potuerimus.
,

« Quoniam melior est miseiicordia tua supervitas labia •,

))mea laudabunt te. Non te laudarent Jabia mea nisi

)> ,

me praecederet misericordia tua. Dono tuo te laudo, per

misericordiam tuam te laudo. Non enim ego possem lau-
dare Deum nisi mihi donaret laudare se posse. « Quo-
,

» niam melior est misericordia tua super vitas labia mea :

)) laudabunt te. »

XIII. « Sic benedicam

vitamea, etin nomine tuo te in
))levabo manus meas. Sic benedicam te in vita mea^. »
Jam in vita mea quam mihi donasti non in illa quam ego ,

elegi secundum mundum cum caeteris inter multas vitas,

sed c[uam dedisti mihi per misericordiam tuam , ut te

laudarem. « Sic benedicam te in vita mea. )> Quid est,

« Sic? )) Ut misericordise tuoe tribuam vitam meam in qua

te laudo , non meritis meis. « Et in nomine tuo levabo
)) manus mcas. )) Leva ergo manus in oratione. Levavit
pro nobis Dominus noster manus in cruce , et extensae
' Pfal. Lxii, 5.
 EJSAPiRATIO IN PSALMtM LXII. 163:

sunt n)anus ejus pro nobis. Ideo extensae sunt manus ejus
in cruce, ut manus bona opera :
nostrae extendantur in
quia crux ipsius misericordiam nobis praebuit. Ecce leva-
vit ille manus et obtulit pro nobis sacrificium Deo se ip-
,

sum et per illud sacrificium deleta sunt omnia peccata

,

nostra. Levemus et nos manus nostras ad Deum in prece :

et non confundentur manus nostrae levatae ad Deum si ,

exerceantur in bonis operibus. Quid enim facit qui levat

manus ? Unde prseceptum est ut levatis manibus oremus
ad Deum ? Apostolus enim dicit « Levantes puras manus :

sine ira et disceptatione ^ » Ut cum levas manus ad Deum,

veniant tibi in mentem opera tua. Quia enim manus istae
levantur ut impetres quod vis ipsas manus cogitas in bonis
,

operibus exercere, ne erubescant levari ad Deura. « In,

w nomine tuo levabo raanus raeas. » Istae preces nostrae

sunt in hac Idumaea in hoc deserto , , in terra sine aqua
et sine via, ubi nobis Christus est via'^, sed non via de hac
terra. « In nomine tuo levabo manus meas. »

XIV. Et quid dicam, cum levabo manus meas in nomine

tuo? quid petam? Eia fratres, quando levatis manus,
quserite quid petatis : ab Omnipotente enim petitis. Ali-
quid raagnum petite, non quaha petunt qui nondura cre-
diderunt. Videtis quaha dentur et impiis. Petiturus es a
Deo tuo pecuniam ? Numquid non donat eam et scelera-
tis, quiinillum non credunt? Quid ergo magnum peti-

turus es, quod donat et mahs ? Sed non tibi disphceat, quia
quae donat et raalis tam frivola sunt ut et raahs donari
,

digna sint ne tibi quasi magna videantur quae possunt

:

donari et mahs. Dei quidem sunt et omnia dona terrena

sed videte quia quae donat et raahs
, non pro niagno ,

habenda sunt. Est ahud quod nobis servat. Cogitemus

autem quse donat et mahs, et hinc intelhgamus quid servet
'
I Tiin. li, 8. — ' Joan. xiv, 6.

11.
164 s. AtGusTir<i Ei'iscopi

boiiis. Quae donatmalis, videte : Donat illislucem istani;

videte quia vident illam boni et mali. Pluviam qua; des-
cendit super leiTam : et hinc quanta bona nascuntur ? et
malis inde praestatur et bonis , dicente Evangelio , « Qui
» solem suum oriri facit super bonos et malos , et pluit
» super justos et injustos ^
Dona ergo ista quae nascun- »

tur, vel depluvia, vel de sole, a Domino quidem nostro

petere debemus, cum sint necessaria sed non ista sola, quia 5

ista dantur et bonis et malis. Quid ergo debemus petere,

quando levamus manus.^ Quia quomodo potuit dixit illud

Psalmus. Quid est quod dixi quomodo potuit ? Quomodo ,

potuit 05 bumanum auribus bumanis. Quia per ora bu-

mana ista dicla sunt et per quasdam simiiitudincs dicta
,

sunt, quomodo capere possent omnes infirmi, omnes

parvuli. Quid dixit? Quid petivit? a In nomine, inquit,
n tuo levabo manus meas. » Quid accepturus? a Tanquam

» adipe etpinguedine repleatur animamea^? » Putatis ali-

quam pinguedinem carnis desiderasse animam istam,
fralres mei? Non enim boc pro magno desideravit, ut
pingues arietes , ut pingues porci ilb mactarcntur , aut
veniret ad aliquam popinam u])i inveniret obsonia pin- ,

guia unde saturaretur. Si hoc crediderimus, digni sumus

qui ista audiamus. Ergo aliquid spiritale debemus intelli-
gere.Habetquamdam pinguedinem anima nostra. Estquae-
damsaturitas pinguis sapientise. Sapientia enim istaanimae
quce carent, marcescunt-, et omnino ita exiles fiunt, ut
in omnibus bonis operibus cito deficiant. Quare cito de-
iiciunt in omnibus bonis operibus? Quia non habent piii-.
guedinem saturitatis suae. Audi Apostohim dicentem de
pingui anima prLiecipientem ut quisque bene operetur.
,

Quid ait? a Hikrem datorem dihgit Deus^. » Pinguis

anima unde esset pinguis, nisia Domino saturaretur? Et
' Mailh. V, .;5. — ' r^a!. l\u, 6—^1 Cor. i^, 7.
 enap.ratio in psalmum lxit. 165
tamen quanturalibet hic sit pinguis quid erit in illo fu- ,

turo saeculo quo nos pascet Deus? Interim in hac pere-

,

grinatione quicl eriraus tunc , nec dicipotest. Et fortasse

,

ipsam saturitatera optamus hic quando levamus manus ,

nostras, ubi pinguedine sic saturabimur, ut omnino omnis

indigentia nostra intereat, et nihil desideremus : quia
totum praesto nobis erit, quidquid hic desideramus, quid-
quid hic pro magno amamus. Jam patres nostri mortui
sunt; Deus autem vivit non hic potuimus semper habere :

patres ibi autem semper habebimus vivum unum Patrem,

5

habentes patriam nostram quaecum.queterrena est, semper :

ibi esse non possumus et necesse est ut ahi nascantur

5

et ad hoc nascantur fihi civium illorum ut excludant ,

inde parentes suos. Ad hoc enim nascitur puer , ut dicat

majori : Quid hic agis? Necesse est ut qui succeduntet
qui nascuntur, excludant eos qui se prfecesserunt. Ibi
omnes pariter vivemus : non ibi erit successor, quia nul-
lus decessor. Quahs
Sed divitias hic amas ? Ipsc
illa patria ?

Deus tibierit divitiae tuse. Sed amas fontem bonurn? Quid

proeclarius illa sapientia? quid lucidius? Quidquid hic po-
test amari ,
pro omnibus tibi erit qui fecit omnia , « Tan-
» quam adipeetpinguedine repleatur anima mea etlabia :

))exultationis laudabunt nomen tuum. » In hac eremo ,

in nomine tuo levabo manus meas impleatur anima mea :

tanquam adipe et pinguedine « Et labia exultationis :

)) laudabunt nomen tuum. Modo enim oratio quandiu ))

,

sitis : cum sitis transierit , transit oratio , et succedit lau-

datio. « Et labia exultationis laudabunt nomen tuum. )>

XV. « Si memoratus sum tui super stratum meum in ,

)) diluculismeditabar inte : quia factuses adjutor meus'.))

Stratum suum quietem suam dicit. Quando ahquis quie-

tus est , mcmor sit Dei 5

quando ahquis quietus cst, non
' Psal lAir, 7, 8.
 166 S. AtJGUSTIM EPISCOPI

per qiiietem dissolvatar et obliviscatur Deiim : si memor

est Dei quando quietus est , in actionibus suis in Deum
meditatur. Diluculum enim dixit actiones ,
quia omnis
homo diluculo incipit aliquid agere. Quid ergo dixit?
« Si memor fui tui in strato meo, et in diluculis medita-
» bar in te. » Si ergo non fui memor in strato meo , et in
diluculo non meditabar in te. Qui quando otiosus est non
cogitat Deum in actionibus suis cogitare potest Deum ?
,

Qui autem memor ejus est quando quietus est in ipso me- ,

ditatur cum agit^ ne in actione deficiat. Ideo quid adje-

cit? « Et in diluculis meditabar jn te : quia factus es ad-
» jutor Etenim nisi Deus adjuvet bona opera
meus. »

nostra, impleri a nobis non possunt. Et digna debemus

operari id est, tanquam in luce, quando Christo de-
,

monstrante operamur. Quicumque operatur mala in ,

nocte operatur, non in dihiculo Apostolo dicente: « Qui •,

» inebriantur, nocte inebriantur ; et qui dormiunt, nocte

» dormiunt : nos qui diei sumus, sobrii simus^ » Hor-
tatur nos ut secundum diem ambulemus lioneste « Sicut ;

)) in die, inquit, honeste ambulemus -. Et iterum « Vos, )> ,

)) inquit , fihi lucis estis et fihi diei non sumus noctis

, •,

))neque tenebrarum^. » Qui sunt fihi noctis, et fihi tene-

brarum? Qui omnia mala operantur. Usque adeo fihi noc-
tis sunt, ut timeant videriquae operantur et quae pubhce :

operantur maL^ ideo pubhce operantur quia muki illa

, ,

operantur : cpiae pauci operantur, in abscondito operantur

qui autem taha pubhce operantur, sunt quidem inluce solis,
sed in tenebris cordis. Nemo ergo in dihiculo operatur
nisi qui in Christo operatur. Sed qui otiosus memor est
Christi, in ipso m.editatur in omnibus actionibus suis, et est
illi adjutorin bonoopere, ne per infirmitatemsuam deficiat.

> I Thcss. V, 7, 8. — ' Rom. xni, i3. - ' i Tliess. v, 5.

I
 ENA.RRATIO IN PSALMUM LXII. 167

« Si memoratus sum tui superstratum meum, indiiuculis

)) meditabar in te : quia factus es adjutor meus, »

XVI. velamento pennarum tuarum cxultaho. »

<i Et in
Hilaresco in bonis operibus , quia super me est velamen
pennarum tuarum. Sime non protegas, quia pullus sum ,
milvus me rapiet. Dicit enim quodam loco ipse Dominus
noster ad Jerusalem quamdam civitatera iilam , ubi cru-
cifixus est : « Jerusaiera , inquit , Jerusalem ,
quoties volui
)) fdios tuos congregare , tanquam gallina pullos suos , et

)) noluisti ^ ? )) Parvuli sumus : ergo protegat nos Deus sub

umbraculo alarura suarum. Quid cum majores facti fue-

rimus? Bonum est nobis ut et tunc protegat nos, ut sub

illo majore semper nos puUi simus. Semper enim ilie

major est, quantumcuraquecreverimus. Nemodicat; Pro-

tegat me cum parvulus sum quasi aliquando ad tan-
, :

tam magnitudinem posslt pervcnire, quae sibi sufliciat.

Sine protectione Dei nibil Semper ab illo protegi ve- es.

limus tunc semper in illo magni esse poterimus si sem-

: ,

per sub illo parvidi simus. « Et in velaraento pennarum

» tuarumexultabo. )>

XVII. « Agglutinata est aniraa mea post te^. )) Videte

desiderantem , videte sitientem, videte quomodo hseret
Deo. Nascatur in vobis iste affectus. Si jam germinat,
compluatur et crescat : perveniat ad tale robur , ut et vos
dicatis ex toto corde , « Agglutinata est anima mea post te. »

Ubi estipsum giuten.^ Ipsum gluten charitas est.Charitatem

halDC, quo glutine aggiutinetur anima tua post Deum. Non
cura Deo, sed post Deura ut ille praecedat, tu sequaris. 5

Qui enim voluerit Deum antecedere, consilio suo vult

vivere , et noii vidt sequi praecepta Dei. Propterea et Pe-
trus repulsus est ,
quando voluit consiliura dare Christo
passuro pro nobis. Adhuc enira infirmus erat Petrus , et
' 3IattlK xxiii, 37. — = Psal. lxii, 9,
168 S. AUGUSTINl EPISCOPI
quanta iitilitas esset humani in sanguine Cliristi
generis
non noverat : Dominus autem qui venerat redimere nos ,

et dare pretium pro nobis sanguinem suum , coepit prse-

dicare passionem suam. Expavit Petrus quasi moriturum
Cominum ,
quem. volebat hic semper vivere quomodo
illum videbat ;
quia carnalibus oculis deditus, carnali
affectu circa Dominum tenebatur ^ et ai t illi : « Absit a. te,

» Domine, propitius esto tibi. » Et Dominus « Redi post :

)) me Satanas non enim sapis quce Dei sunt sed quse

, ; ,

» sunt liominum*. » Quare, quse sunt hominum ? Quia

antecedere me vis , redi post me , ut sequaris me :jamut
sequens Christum diceret: « Agglutinata est anima mea
» post te. » Merito annectit, « Me suscepit dextera tua.
» Agglutinata est post te anima mea, me suscepit dextera
» tua. hoc Christus in nobis id est in homine
» Dixit : ,

quera gestabat pro nobis quem oflerebat pro nobis ,

dixit hoc. Dicit hoc et Ecclesia in Christo, dicit in capite

suo quia et ipsa passa est hie persecutiones magnas et
: ,

singillatim etiam modo patitur. Quis enim pertinens ad

Christum, non variis tentationibus agitatur, et quotidie
agit cum illo diabolus et angeli ejus , ut pervertatur qua-
libetcupiditate, qualibet suggestione, aut promissione lucri
vel terrore damni , vel promissione vitse , vel terrore mor-
tis, aut alicujus potentis inimicitiis , aut alicujus potentis
amicitiis? Omnibusmodis instat diabolus, quemadmodura
dejiciat : et in persecutionibus vivimus et habemus per- ,

petuos inimicos , diabolum et angelos ejus sed non ti- :

meamus. Sic sunt diabolus et angeli ejus, quasi milvi

sub illius galHnce alis simus, et non nos potest contingere.
Gallina cnim quae nos protegit, fortis est. infirma est
propter nos : sed fbrtis est in se Dominus noster Jesus
Christus, ipsa sapientia Dei. Ergo dicit hoc et Ecclesia :

' MaUli. xYi, 22, 23.

 ENAimATIO IN PSALML'M LXII. 169
<( Agglutinata est anima mea post te, me suscepit dextera
» tua. »
XVIII. « Ipsi vero in vanum quaesierunt animam
•»meam^ » Quid mihi fecerunt qui qusesierunt animam
meam perdere? Utinam qusererent animam meam ut ,

crederent mecum sed qu?esierunt animam meam ut per-

:

derent me. Quid facturi? Non enim rapturi erant gluten,

quo adlinesit anima mea post te. « Quis enim nos separa-
)) bit a charitate Christi ? tribulatio ? an angustia? an per-

» secutio? an fames? an nuditss? an gladius? Dextera tua

» suscepit me"^. » Ergo propter illud gluten, et propter
potentissimam dexteram tuam, « In vanum qusesierunt
)) animam meam. )> Quotquot persecuti sunt , vel perse-
qui cupiunt Ecclesiam, potest de his hoc intelhgi maxime :

hoc tamen accipiamus de Judaeis,qui quGesierunt animam

Christi perdere , et in ipso capite nostro quod crucifixe-
runt, et in Discipulis ejus, quos postea persecuti sunt.
« Qusesierunt animam meam. Introibunt in inferiora
)) terrae. » Terram perdere noluerunt , ut crucifigerent
Christum : in inferiora terr?e ierunt. Quae sunt inferiora
terrai? Terrenae cupiditates. Melius est carne ambulare
super terram, quam cupiditate ire sub terram. Omnis
cnim qui contra salutem suam cupit terrena , sub terra
est : quia terrara sibi prseposuit, terram super se posuit,
et se subter fecit. lUi ergo timentcs terram perdere ,
quid
dixerunt dc Domino Jesu Ghristo , cum viderent multas
turbas ire post illum ,
quia mirabiha faciebat ? « Si illum
)) dimiserimus vivum , venient Romani , et tolleiit nobis

)) et locum et gentem ^. •» Timuerunt perdere terram, ct

ierunt sub terram : accidit eis et quod timuerunt. Nam
ideo voluerunt Christum occidere , ne terram perderent 5

et ideo terram perdiderunt, quia Christum occiderunt.

' Psal. ixii, 10. — ' Rom. 7111, 35. — ^ .Toan. xi, ^S.
170 5. AUGUSTINl EPISCOPI
Occiso enitn Christo ,
quia dixerat illis ipse Dominus
« Auferetur a vobis regnum , et tradelur genti facienti
» justitiam^ : » secutre suntiilos magnse calamitates per-
secutionum : vicerunt iilos imperatores romani , et reges
Gentium : exclusi sunt de ipso loco ubi crucifixerunt
Christum, et modo locus ille plenus est laudatoribus
Christianis,nullum Jadaeum habet ; caruit inimicis Ghristi,
impletus e^t laudatoribus Christi. Ecce perdiderunt a Ro-
manis locum, quia Christum occiderunt , qui propterea
occiderunt , ne locum a Romanis perderent. Ergo In- , (i

» troibunt in ima terrae. »

XIX. a Tradentur in manus gladii"^. » Revera sic illis

visibiliter contigit , expugnati sunt irruentibus hostibus.

« Partes vulpium erunt. )> Vulpes dicit reges saeculi, qui
tunc fuerunt quando debeUata est Judaea. Audite ut no-
qula ipsos dicit vulpes. Herodem
veritis et intelligatis
,

regem ipse Dominus vulpem appellavit : « Ite , inquit , et

)) dicite vulpi illi ^ » Videte et attendite , mei
fratres
Christum regem habere noluerunt , et partes vulpium
facti sunt. Quando enim Pilatus prseses in Judsea legatus

occidit Christum ex vocibus Judoeorum dixit ipsis Ju- ,

dseis : « Regem vestrum crucifigam ? Quia dicebatur rex

Judaeorum, Et illi repellentes Christum,
et verus rex ipse.

dixerunt Nos non habemus reoem nisi Caesarem^. »

: «

Rejecerunt agnum, elegerunt vulpem :merito partes vul-

pium facti sunt.

XX. V Rex vero ideo ita positum est, quia illi

: /> vul-
pem elegerunt, regem vero noluerunt. « Rex vero : » id
est, verus rex, cui titulus inscriptus est, quando passus
est. Nam hunc titulum super caput ejus inscrip-
Pilatus
tum posuit, « Rex Judoeorum, » hebraea lingua graeca et ,

latina, ut omnes qui transirent legerent gloriam regis , et

' Matfh. TXi, 43. — » Psal. lxii, ii. — ^ Luc. xiii, S2. — 4 Joan.xix, i.t.
 ENARRATIO in psalmum lxii. 171
ignominiam ipsorum Judaeorum qui rejicientes verum ,

regem elegerunt vulpem Caesarera. « Rex vero laetabitur

,

» in Deo. Illi facti sunt partes vulpium « Rex vero Iseta- :

» bitur inDeo. «Quem sibi visi suntquasi superasse cum

crucifigerent , tunc crucifixus fudit pretium, quo emit
orbem terrarum. « Rexvero laetabitur in Deo -.laudabitur
» omnis qui jurat in ipso^ » Quare, « Laudabitur omnis
» quijurat in ipso? »Quia sibi elegit Cbristum , nonvul-
pem : quia quando ilJi Judaei insultaverunt , tunc dedit
illeunde redimeremur. Ad ipsum crgo pertinemus qui ,

nos redemit qui pro nobis mundum vicit non armato

,
,

milite, sed irrisa cruce. « Rex vero laetabitur in Deo lau- :

» dabitur omnis qui jurat in ipso. » Quis jurat in eo? Qui

pollicetur ei vitam suam qui vovet illi et reddit qui fit

, ,

Christianus hoc est quod ait

: « Laudabitur omnis qui :

» jurat in ipso. Quoniam oppilatum est os loqaentium

T»iniqua'^. » Quanta iniqua locuti sunt Judaei ? Quanta
mala dixerunt, non solum Judaei, sed et omnes qui prop-
ter idola Christianos persecuti sunt? Quando saeviebant
in Christianos, putabant quod possent finire Christianos :

cum putabant quod possent finire, Christiani creverunt

et ipsi fmitisunt. « Oppilatum estos loquentium iniqua. »

Nemo audet modo publice loquir contra Christum, jam

omnes timent Christum. « Quoniam oppilalum est os lo-
•»quentiiUTi iniqua. » Quando in infirmitate Aguus erat
etiam vulpes audebant contra Agnum. Vicit Leo de tribu
Juda ^ et siluerunt vulpes « Quoniam oppiiatum est os
, :

» loquentium iniqua. »

' Psal. Lxii, 12. — 2 Ibid. — 3 Apoc. v, 5.

172 S. AUGUSTINI EPISCOPI

'v\'\'\ \vi/% vvx^o^v^^ \vvk ^/v\a /VVVt V%A.l \/V%% ^A/VV\/%/V\ \\/V% \f^^

ENARRATIO

IN PSALMUM LXIII.

Sermo ad plebem.

l. Passionts sanctorum jMartyrum diem hodie festum

habentes, in eoruni recordatione gaudeamus, recolentes
quid patiebantur, et inteUigentes qaid intuebantur. Nun-
quam enim tantas tribulationes carne tolerarent, nisi
magnam quietem mente conciperent. Hunc itaque Psal-
raum pro ipsa solenmitaitj curiamus. Hesterno enim die
multa audivit Charitas Yestra nec hodie tamen huic fes- ,

tivitati negare potuimus nostram servitutem. Itaque quo-

niammaxime Domini passio commendatur in hoc Psalmo,

nec potuerunt esse fortes Martyres, nisi intuerentur eum,
qui primus passus est •, nec talia sustinerent in passione
quaha ille , nisi taha sperarent in resurrectione ,
quaha
ipse de se demonstravit novit autem Sanctitas Yestra ca-
:

put nostrum esse Dorainum nostrum Jesum Christum,

omnesque iiii cohaerentes membra esse illius capitis ejus- ;

que vocem jam habetis notissimam, quoniam non ex solo

capite, sed etiam ex corpore loquitur ; vocesque ejus non
tantum ipsum Dominum Jesum Christum, qui jam ascen-
dit in coehim, vel significant, vei praedicant, sed etiam
ejus membra caput proprium secutura : agnoscamus hic
tion solum illius vocem, sed et nostram. Et nemo dicat
quod hodie in tribulatione passionum non sumus. Sem-
per enim audistis lioc,quia illis temporibusEcclesia quasi
 ENAHRATIO IK PSALMUM LXHI. 173
tota slniul impellebatur nunc autem per singulos tenta-
,

tur. Alligatus est quidem diabolus ne faciat quantum ,

potest, ne faciat quantum vult tamen tantum tentare :

sinitur, quantum expedit proficientibus. Non nobis expe-

dit esse sine tentationibus nec rogemus Deum ut non :

tentemur sed ut non inducamur in tentationem

,

II. Dicamus ergo et nos « Exaudi,Deus, orationem :

» meam dum tribulor, a timore inimici erue animam

,

» meam^ » Ssevierunt inimici in Martyres quid orabat :

ista vox corporis Ghristi? Hoc orabat, ut eruerentur ab

inimicis, et non eos possent occidere inimici. Ergo exau-
diti non sunt, quia occisi sunt 5 et deseruit Deus contritos
corde servos suos, et sperantes in se despexit? Absit.
« Quis enim invocavit Dominum , et derelictus est? quis
w speravit in eum, et desertus est ab eo^? » Exaudieban-
tur ergo, et occldebantnr ; et lamen ab inimicis erueban-
tur. Alii timentes consentiebant , et vivebant 5 et tamen
ipsi abinimicis absorbebantur. Occisi eruebantur, viven-
tes absorbebantur. Inde est et illa vox gratulalionis
« Forsitan vivos absorbuisaent nos ^. » Multi absorpti, et
vivi absorpti, mulli mortui absorpti.Qui putaverunt ina-
nem esse fidem christianam , mortui absorpti sunt : qui
autem scientes veritatem esse prredicationem Evangelii
Christum esse Filium Dei scientes et hoc credentes et , ,

hoc intus tenentes cesserunt tamen doloribus et idolis

, ,

sacrificaverunt, vivi absorpti sunt. Illi absorpti sunt, quia

mortui autem quia absorpti, mortui. Non enim ab-
: illi

sorpti vivere potuerunt, quamvis vivi absorberentur. Ergo

hoc orat vox Martyrum « A timore inimici erue animam ,

» meam » non ut me non occidat inimicus sed ut non

: ,

timeam occidentem inimicum. Hoc orat in Psalmo im-

pleri servus quod modo jul^ebat in Evangelio Dominus.
,

Psal. Lxiii, 2, — = Eccli. II, II, 12. — 3 pcal. cxxai, 3.

174 S. AUGUSTINI EPISCOPI

Quid modo jubebat Dominus? «Nolite timere eos qui cor-

» pus occidunt, animam autem non possunt occidere;

» sed eum potius timete ,

qui habet potestatem et ani-
)) mam et corpus occidere in gehenna ignis ^ )> Et repe-
tivit : « Ita dico vobis-, eum timete'-. )) Qui sunt qui
corpus occidunt? Inimici. Quid jubebat Dominus ? Ne ti-

merentur. Oretur ergo ut praestet quod jubet. « A timore

)) inimici erue animam meam. Erue me a timore ini-)>

mici et subde timori tuo. Non timeam eum qui corpus

occidit, sed timeam eum qui habet potestatem et corpus
et animam occidere in gehenna ignis. Non enim a timore
volo esse immunis sed a timore inimici Hber, sub timore
;

Domini servus.
III. « Protexisti me a conventu mahgnantium a mul- ,

)) titudme operantium iniquitatem ^ Jam ipsum caput )>

uostrum intueamur. Multi Martyres taha passi sunt sed :

nihil sic elucet quomodo caput 31artyrum ; ibi melius in-

tuemur quod iUi experti sunt. Protectus esta multitudine
mahgnandum ,
protegente se Deo ,
protegente carnem
suam ipso Fiho et homine quem gerebat : quia Filiusho-
minis est , et Fihus Dei est ; Fihus Dei propter formam
Dei, Fihus hominis propter formam servi^ : habens in po-
testate poncre animam suam , et recipere eam^. Quid ei

potuerunt facere inimici? Occiderunt corpus, animam

non occiderunt. erat Domino hor-
Intendite. Parum ergo
tari hrmaret exemplo. Nostis qui
Martyres verbo, nisi

conventus erat mahgnantium Judaeorum, etquse multitudo

erat operantium iniquitatem. Quam iniquitatem? Qua vo-
luerunt occidere Dominum Jesum Christum. « Tanta
)) operabona, inquit, ostendi vobis propter ([uod ho- ,

)) rum me vultis occidere^?» Pertulit omnes infirmos eo-

' Matth. X, 28. — 2 Luc. xu, 5. -^ 3 psal. lxiii, 3, — -i PJiilip. 11, 6, 7.
— 5 joan. X, 18. — ^ Ibid. 32.
 EWARRATIO IH PSALMUM LXIIl. 175
rum , curavit omnes languidos eorum prsedicavit regnum ,

coelorum, non tacuit vitia eorum ut ipsa potius eis dis- ,

plicerent, non medicus a quo sanabantur his omnibus :

curationibus ejus ingrati, tanquammultafebriphrenetici,

insanientes in medicum qui venerat
,
curare eos , excogi-
tavenint consilium perdendi eum tanquam
; ibi volentes

probare utrum vere homo sit ,

qui mori possit , an aliquid
super homines sit, et mori se non permittat. Verbum ip-
sorum agnoscimus in Sapientia Salomonis. «Morte turpis-
» sima, inquimit, condemnemus eum. Interrogemus eum •,

» erit enim respectus in sermonibus enim vere illius : si

» Fihus Dei est, liberet eum^» Yideamus ergoquid fac-

tum sit.

IV. « Quiaexacuerunt tanquam gladiumhnguassuas'.»

» Filii hominum dentes eorum arma
et sagittse et hngua ,

» eorum gladius quod dicit et ahus Psalmus

acutus'^, » :

sic et hic « Exacuerunt tanquam gladium hnguas suas.»

:

Non dicant Judaei Non occidimus Christum. Etenim

:

propterea eum dederunt judici Pilato , ut quasi ipsi a

morte ejus viderentur immunes. Nam cum dixisset eis Pi-
latus « Vos eum occidite
: » responderunt « Nobis non ; :

» hcet occiderequemquam *. » Iniquitatem facinoris sui

in judicem hominem refundere volebant sed numquid :

Deum judicem fallebant? Quod fecit Pilatus, in eo ipso

quod fecit, aliquantum particeps fuit, sed in comparatione
illorum multo ipse innocentior. Institit enim quantum po-
tuit, ut illum ex eorum manibus liberaret. Nampropterea
flagellatum produxit ad eos. Non persequendo Dominum
flagellavit, sed eorum furori satisfacere volens, ut vcl sic
jam raitescerent, et desinerent velle occidere , cumflagel-
latum viderent ^, fecit et hoc. At ubi perseveraverunt
'
Sap. n, 18-20. — 2 psal. txni, 4- — ^ I<J- lvi, 5. — 4 Joan. xviiJ, 3i.
— 5 ij. XIX, 1-5.
176 S. AUGUSTINI EPISCOPI
nostis illum lavisse manus, et dixisse quod ipse non fe-
cisset, mundum se esse a morte illius \ fecit tamen. Sed
si reus quia fecit vel invitus , illi innocentes qui coegerunt
ut iaceret ? Nullo modo. Sed ille dixit in eiim sententiam,
etjussit eumcrucifigi, et quasi ipse occidit 5 et vos, o Ju-
daei, occidistis. Unde occidistis? Gladio linguae : acuistis
enimlinguas vestras. Etquando percussistis, nisi quando
clamastis : « Crucifige, crucifige-? »

V. Propterea enim non est proetermittendum ,

quia ve-
mentem ne forte aliquem perturbet lectio divino-
nit in ,

rum Librorum Quidam Evangelista dicit hora sexta cru-

:

cifixuraDominum^, et quidamhora tertia^ : nisi intelliga-

mus ,
perturbamur. Et jam incipiente sexta hora dicitur
Pilatus sedisse pro trilounali : et revera quando levatus est
Dominus in ligno , hora sexta erat. Sed ahus Evangelisla
intuens animum Judseorum, quia volebanL se immunes
videri a morte Domini narrandoeos ostenditreos, dicens ,

Dominum hora tertia crucifixum. Considerantes autem

omnem circumstantiam lectionisj quanta agi potuerint
cum apud Pilatum Dominus accusaretur, utcrucifigeretur;
invenimus horam tertiam esse potuisse, quando illi clama-
verunt : « Crucifige, crucifige. » Ergo verius ilh tunc oc-
ciderunt, quando clamaverunt. Apparitores poteslatis hora
scxtacrucifixerunt ;
prsevaricatores legis hora tertiaclama-

verunt : quodillimanibushora sexta, hoc illi lingua hora

tertia. Rei magis isti qui clamando sievicbant, quam illi

qui obtemperando administrabant. Ipsum est totum acu- .

men Judseorum , hoc est quod pro niagno quaesierunt :

Occidamus , et non occidamus : sic occidamus , ut non

ipsi occidisse judicemur. « Exacuerunt tanquam gladium
)) linguas suas. »

' Matll). xxvii, 24. — ^ Luc. xxni, 21. — 3 Joan. xix, 14. — 4 Mai;c.

XV , a5.
 ENARRATIO IN PSALMLM LXIII. 177
VI. « Intenderunt arcum , rem amaram. » Arcum di-
cit insidias. Qui enim gladio cominus pugnat, aperte pug-
nat ; qui sagittam mittit, fallit ut feriat. Prius enim sa-
gitta percutit ,
quam venire ad vulnus praevideatur. Sed
quem humani? numquid et Domi-
laterent insidiae cordis
num « Qui non opus habebat
nostrum Jesura Christum :

» ut ei testimonium quisquam perhiberetde homine ? Ipse

» enimsciebat quid esset inhomine % » sicut Evangelista

testatur. Tamen audiamus eos et intueamur eos quasi ,

nesciente Doniino facere quod raohuntur. « Intenderunt

» arcura rem araaram, ut sagittarent in abscondito im-
,

» raaculatura. Quod dixit : Intenderunt arcura, hoc est

» in abscondito : » quasi fallentes insidiis. Nostis enira

quibus dohs id egerint, quemadraodura Discipulum ei

cohserentem pecunia corruperint , ut sibi traderetur -

5

quomodo falsos testcs procuraverint : quibus insidiis et

dohs egerint Ut sagittarent in abscondito iramacula-

: «

» tura. » Magna
iniquitas. Ecce de abscondito venit sa-
gitta quae immaculatura ferit
,
qui nec tantura habebat ,

raaculae, quantum potest pungi a sagitta. Agnus quippe

iraraaculatus , totus iraraaculatus , seraper imraaculatus 5

non cui raaculae ablatae sint , sed qui raaculas nuUas con-
traxerit. Nara fecit multos imraaculatos donando peccata,
ipse imraaculatus non habendo peccata. « Ut sagittent ia
» abscondito immaculatura. »

YII. « Repente sagiltabunt eura , et non tiraebunt^. »

O cor durum , occidere velle horainera qui raortuos susci-

tabat « Repente ! » id est, insidiose quasi inopinate
:
,

quasi non prcevise. Sirailis enira nescienti erat inter ipsos

Dominus ignorantes quid nesciret et quid sciret irao , 5

ignorantes eum nihil nescire ct omnia scire et ad hoc , ,

• Joan. u, 25. — ^ Mattli. xxvi, 14, i5. — 3 psal. lsui, 5.

cxvi. 1-2
178 S. ArGUSTIKI EPISCOPI
venisse iitilli facerent quod se potestate facere arbitraban-

tur. « Repente sagittabunt eum , et non timebuut. »

VIII. « Obfirmaverunt sibi sermonera malignum^ Ob-

)) firmaverunt : )) facta sunt tanta miracula, non sunt
moti, perstiterunt in consilio sermonis maligni. Traditus
est ille judici non trepidantqui judici
: trepidat judex , et

tradiderunt contremiscit potestas

: et non contremiscit ,

immanitas vult ille lavare manus et illi inquinant bn-

: ,

guas. Sed quare hoc? « Firmaverunt sibi sermonem ma-»

» lignum.))Quanta egitPilatus, quanta ut refrenarentur ?
Quae dixit .^ quid egit? Sed « Firmaverunt sibi sermo-
» nem malignum : Crucifige , crucifige '^.
)> Repetitio ,

confnmatio est quomodo

sermonis mabgni. Videamus
« Firmaverunt sibi sermonem maUgnum. Regem vestrum
» crucifigam? Dixerunt Non haberaus regem nisi solum :

» Caesarem ^ Obfirmaverunt sermonem mahgnum. » Offe-

.

rebat ille regem Fihum Dei, illi ad hominem recurrebant:

digni qui ilium haberent et illum non haberent. Adhuc ,

audi quomodo « Firmaverunt sermonem mahgnum. Non

,

» invenio ahquid in isto homine , aitjudex, quo dignus

» sit morte*. » Et ilh qui « Firraaverunt sermonem ma-
» hgnum. )) DixeruRt : « Sanguis ejus super nos et super
» filios nostros ^. Firmaverunt sibi sermonem mahgnum.
» Firmaverunt sermonem mahgnum » non Domino sed , ,

sibi. Qaoraodo enira non sibi curn dicunt « Super nos , :

» et super fdios nostros ? )> Quod ergo firraaverunt , sibi

firmaverunt : quiaipsavox est ahbi : «Foderunt antefa-»

» ciem meara foveam, et inciderunt in eam. » Dominum
mors non occidit sed ipse mortem iUos autem iniquitas
, :

occidit, cpiia noluerunt occidere iniquitatem.

IX. Prorsus , fratres , certum est, aut occidis iniquita-
I Psal. Lxiii, 5. — 2 Luc. xxni, 2i. — ^ Joan. xix, i5. — 4 Luc. xxiii, Ui
i4, 20 et 22. — 5 Matth. xxvu, 25.
H
 ENARRATIO IN PSALHUM LXIII. 179
tem , aut occideris ab iniquitate. Noli autem quaerere oc-
cidere iniquitatem tanquam aliquid extra te. Ad te ipsum
respice^, \dde quid tecum pugnet in te , et cave ne expug-
net te : iniquitas tua , inimica tua , si interfecta non erit,

ex te enim est , et anima tua adversus te rebellat non,

aliud aiiquid. Ex quadam parte cohseres Deo, ex quadam

parte delectaris sseculo. Iliud quo delectaris saeculo ,
pug-
nat adversus mentem quae coliaeret Deo. Cohaereat, co-
hsereat^ non deficiat, non sc dimittat, magnum adjutorium
habet. Vincit quod in ilia sibi rebeilat, si perseverat in
pugnando. Est peccatum in corpore tuo, sed non regnet.
K Non ergo regnet, inquit, peccatum in vestro mortali

» corpore, ad obaudiendum desideriis ejus*. » Si vero

non oloaudieris , et si est quod suadeat, quod deiectet ad

malum non obtemperando
, facis ut non regnet quod est
et ita fiet postea ut non sit quod erat. Quando ? Cum ab-
sorbebitur mors invictoriam, cum corruptibile hoc indue-
rit incorruptionem -, ibi non erit quod tibi repugnet , non
erit quod te aiiud delectet nisi Deus. Ergo et isti Judaei
inviderunt Domino , deiectabat eos principatus. Quidam
videbant sibi ab eo auferri principatum, et ex deiectatione
sua rebeiiaverunt adversus Dominum : qui si rebeliassent
adversus deiectationem suam maiam ipsam invidentiam ,

vincerent, nec vincerentur ab ea, et esset iiiis Dominus

salvator, qui venerat ut sanaret. Nunc autem faveruntfe-
bri : repugnaverunt medico : quidquid suggerebatfebris,
faciebant-, quidquidjubeljatcontramedicus, negiigebant.
Ergo iiii magisoccisi sunt, non Dominus nam in Domino :

mors occisa est in iilis iniquitas vixit vivente autem in

, ;

se iniquitate, iilimortui sunt.

X.«Narraverunt ut absconderent muscipulas; dixerunt
» Quis videbit eas^. » Latere putabant eum quem occi-
' Rom. VI, 12. — 2 I Cov. XV, 54- — ^ Psal. Lxiii, 6.

12,
180 S. AUGUSTIMl EPISCOPI
debant, laterc Deura. Ecce puta , homo erat Christus
sicut caeteri homines; nesciebat quid de illo cogitaretur :

numquid et Deus nescil O cor humanum, quare tibidi-

5

xisti : Quis videt me. cumille videat qui te fecit? « Dixe-

)) runt : Quis videbit eas? » Videbat Deus, videbat et
Christus ^
quia et Ghristus Deus. Sed quare videbatur eis

non videre? Audi sequentia?

XI. « Perscrutati sunt iniquitatem^ defecerunt scrutan-
» tes scrutationes ' : » id est, acerbaet acutaconsiha.Non
tradatur per nos , sed per Discipulum suum : non occida-
tur a nobis totum nos faciamus et nihil fe-
, sed a judice :

cisse videamur. Et ubi est clamor hnguse. « Grucifige,

•» crucifige^? » Si cseci estis, ut et surdi sitis. Simulata
innocentia non est innocentia ; simulata aequitas non est

sequitas, sed duplex iniquitas^ quia et iniquitas est, et

simulatio. Ibi ergo isti « Defecerunt scrutantes scrutatio-

» nes. » Quanto acutius sibi excosiitare videbantur, tanto
magis deficiebant ;
quia a lumine veritatis et aequitatis in
profunda consiHorum malignorum demergebantui*. Habet
justitia quamdam lucem suam ,
perfundit et illustrat ani-
mam inhserentem sibi : anima vero avertens sealucejus-
titiae : quanto magis quaerit quod inveniat contra justi-

tiam , tanto plus a luce repeUitur, et intenebrosa demer-

gitur. Merito ergo etisti perscrutantes quod contrajustum
moiiebantur, a justitia recedebant ^ et quanto a justitia

recedebant, tanto plus deficiebant scrutantes scrutationes.

Magnum consiUum innocentiae : quando ipsum Judam
poenituit quod tradidisset Ghristum: et projecit ilJis pecu-
niam quara dederant , illi noiuerunt eam mittere in gazo-
phylacium, et dixerunt : « Pecunia sanguinis est, non
» illam mittamus in gazophyiacium ^. » Quid est gazo-
phyiacium ? Arca Dei ubi colhgebantur ea quoe ad indi-
'
V>n\. L\iii, 7- — ' Luc. XIII, 21, et Joan. .\ix, 6. — ^ Jlatlh. xsvn, 6.
 ENAKHATIO IN .PSALMUM LX'1I. l8l
gentiam servorum Dei mittebantur. O homo , cor tuum
sit potius arca Dei , ubi habitent divitiae Dei , ubi sit num-
mus Dei, mens tua habensimaginemimperatoristui.Cum
ergo haec ita sint, qualis illa innocenti.T simulatio fuit,
pecuniam sanguinis non mittere in arcam •
et ipsum san-
guinem mitterein conscientiam.
XII. Sed quid eis contigit ? « Defecerunt scrutantes
» scrutationes. »Unde ? Quia dicit « Quis videbit eas » , :

id est, quia eos nemo videbat. Hoc dicebant, hoc apud

se opinabantur, quod nemo eos videret. Vide quid con-
tingat animre malae : Recedit a luce veritatis , et quia ipsa
non videt Deum, putat se non videri a Deo. Sic et isti re-
cedendo ierunt in tenebras, tit ipsl non viderent Deum :

et dixerunt : Quis nos videt.? Videbat et ille quem crucifi-

gebant : iili deficiendo , nec illum Filium , nec Patrem

videbant. Si ergo et ille videbat, quaresepatiebatur teneri
ab eis , occidi ai) eis? Quare si videbat, voluit consilia eo-
rum praevalere in se ? Quare ? Quia homo erat propter ho-
minem et Deus latens in homine, quivenerat nescienti-
,

bus exemplum fortitudinis dare, ideo ipse sciens orania

sustinebat.
XIII. Quid enim sequitur? « Accedet homo et cor al-
» tum, et exaltabitur Deus^ » Uli dixerunt : « Quis nos
» videbit? Defecerunt scrutantes scrutationes , » consiha
mala. Accessithomo ad ipsa consiha, passus est se teneri
ut homo. Non enim teneretur nisi homo , aut videretur
nisihomo, autcaederetur nisihomo, aut crucifigeretur, aut
moreretur nisi hom,o. Accessit ergo homo ad illas omnes
passiones ,
quae in illo nihil valerent, nisi esset homo. Sed
si ille non esset homo , non liberaretur homo. « Accessit
» homo et cor altum , » id est , cor secretum : objiciens
aspectibus humanis hominem,servansintus Deum^celans
' Psal. lATn, 8.
182 S. AUGUSTINI EPISCOPI
formam Dei, in qua aequalis estPatri, et offerens forraam
servi qua minor est Patre. Ipse enim dixit utrumque
, :

sed aliud est ex forma Dei aliud ex forma servi. Dixit ex ,

formaDei « Ego et Paterunum sumus^, wdixit exforma

:

servi, « Quoniam Pater major me est-. Unde ex forma •»

Dei « Ego et Pater unum sumus.? Quia cum in forma

:

» Dei esset constitutus, non rapinam arbitratus est esse

» aequalis Deo. Unde ex forma servi Quoniam Pater ma- :

» jor me est.^ Quia semetipsum exinanivit formam servi

» accipiens^. » Accessit ergo homo etcoraltum, et exal-

» tatus estDeus.))Occiditur homo,et exaltaturDeus.Quod
enim occisus est, ex infirmitate humana fuit quodresur- :

rexit et ascendit , ex potestate divina^. « Accedet homo

» et cor altum , » cor secretum , cor abditum : non osten-
dens quid nosset, non ostendens quid esset. Illi putantes
hoc totum quod videbatur, occidunt hominem in
esse
corde alto et exaltatur Deus in corde divino potentia
, :

enim majestatis suae exaltatus est. Et quo ivit exaltatus?

Unde non recessit humihatus.
XIV. « Accedet homo et cor altum, et exaltabiturDeus.»
Propterea jam attendite, fratres mei, cor altum hominis.
Cujus hominis.? « Mater Sion , dicet homo et homo ; fac-
» tus est in ea, et ipse fundavit eam Altissimus^ » In
ipsa civitate factus est horao ,
quam idem ipse fundavit
Altissimus qui in ea factus esthomo. Ergo « Accessit homo
» et cor altum. » Intuere hominera in corde alto : vide
quantum potes, si potes, et Deum in corde aho. Accessit
homo : etquia Deus erat, et quia passurus erat volens, et
quia exempkira praebiturus infirrais , et quia nihil ei fac-
turi erant qui s.ieviebant , tanquam passuro Deo , sed in
homine , sed in carne ,
quid sequitur? « Sagittse infantium
' Joan. X, 3o. — ' Td. x^iv, 28. — 3 phjlin. n, fi, 7. — 4 i Cor. xiii, 4-
— 5 pcai_ 1.XXXV1, 5.
 enarrAtio in psAlmum lxiii. 183
» factse suntplagae eorum^ » Ubi est illa ssevitiaPubi est

ille fremitus leonis ,

populirugientis et dicentis, « Cruci-
» fige, crucifige? » ubi sunt insidiae arcum tendentium ?

Nonne « Sagittse infantium factae sunt plagse eorum ? »

Nostis quemadmodum sibi faciunt de cannitiis sagittasin-

Quid feriunt, aut unde feriunt ? quae manus , aut

fantes.
quodtelum? quoe arma, aut quae membra? « Sagittse in-
» factse suntplagae eorum. »
fantium
Et infirmatse sunt super eos linguae eorum^. »
XV. «

Acuant nunc linguas suas ta,nquam gladium firment sil^i ,

sermonem malignum. Merito sibi eum firmaverunt quia 5

« Infirmatae sunt super eos linguse eorum. » Numquid

poterat esse hoc firmum adversus Deum ? « Mentita est,
» inquit , iniquitas sibi^ : Infirmatae sunt super eos iinguoe
» eorum. » Ecce resurrexit Dominus qui occisus erat.

Transibant ante crucem , vel stabant , et intuebantur il-

lum sicut tanto ante Psalmus proedixerat « Foderunt

, :

» manus meas et pedes raeos, dinumeraverunt omnia ossa

» mea ipsi vero consideraverunt et aspexerunt me'*. »

,

Tunc caput agitabant dicentes « Si Fifius Dei est, des- :

)j cendat de cruce. » Tentaverunt quodam modo utruni

Filius Dei esset et quasi invenerunt quod non esset^ quia
;

insultantibus illis de cruce non descendebat si descen-

, :

deret decruce, Filius Dei esset^. Quid tibi videtur, qui

de cruce non descendit, et de sepulcro surrexit? Quid ergo
profecerunt? Quod
et si Dominus non resurrexisset, quid

profecissent quod profecerunt et persecutores Mar-

, nisi

tyrum ? Nam et Martyres nondum surrexerunt et tamen ,

illi non profecerunt nondum resurgentium jam Natalitia :

celebramus. Ubi est furor saevientium ? « Sasittae

^b'
infan-

I Hffic pars versiculi 8 tractatur supra in Enarratione Psalmi lvi, 12. i3.
— ' Psal. Lxm, 9. — 3 l^i. XXVI , 12. —4 Id. xxi, 17, 18. — 5 Mattli.

xxvii, 40-43.
184 S. AUGUSTINI EPlSCOPt
» tium factse sunt plagae corum , et infirmatae sunt super
» eos linguffi eorum. » Quo perduxerunt illas scrutationes
suas, quas perscrutantes defecerunt, ut etiam mortuo Do-
mino et sepulto , custodes ponerent ad sepulcrum ? Dixe-
runt enim Pilato « Seductor ille » hoc appellabatur
, ;

nomine Dominus Jesus Christus ad solatium servorum ,

suorum quando dicuntur seductores ergo illi Pilato : :

« Seductor ille inquiunt , dixit adhuc vivens Post tres

, :

» dies resurgam : jube itaque custodiri sepulcrum usque

» in diem tertium, ne forte veniant Discipuli ejus, et fu-
» rentur eum, et dicant plebi ; Surrexit a mortuis •, eterit
» novissimus error pejor priore. Ait illis Pilatus : Habetis
» custodiam, ite custodite sicut scitis. llh autema])euntes
» munierunt sepulcrum signantes lapidem cum custodi- ,

» bus^. » Posuerunt custodes mihtes ad sepulcrum.Con-

cussa terra Dominus resurrexit : miracula facta sunt taha
circa sepulcrum, ut et ipsi mihtes qui custodes advene-
rant , testes fierent , si vellent vera nuntiare : sed avaritia
illa quse captivavit Discipulum comitemChristi,captivavit
et mihtem custodem sepulcri. «Damus, inquiunt, vobis
» pecuniam et dicite, quia vobis dormientibus venerunt
;

» Discipuh ejus, et abstulerunt eum^ Vere defecerunt

» scrutantes scrutationes. » Quid est, quod dixisti, o in-
fehx astutia ? Tantum ne deseris lucem consihi pietatis
et in profunda versutiae demergeris ut hoc dicas « Di- , :

» cite quia vobis dormientibus venerunt Discipuh ejus

» et abstulerunt eum? » Dormientes testes adhibes : vere
tu ipse obdormisti ,
qui scrutando taha , defecisti. Si dor-
miebant, quid videre potuerunt? si nihil viderunt ,
quo-
modo testes sunt? Sed « Defecerunt scrutantes scrutatio-
» nes : » defecerunt a luce Dei , defecerunt in ipso eftectu
consihorum suorum : quando quod vohierunt , nihii per-

MntHi. ixvii, 63-6G. — ' M. xxviii, i9,, i3. /

 ENARRATIO IN PSALMUM LXIII. 185
ficere poluerunt, utique defecerunt. Quare hoc ? Quia ac-
cessit homo et cor altum,et exaltatus est Deus. Propterea
postea cum innotuisset Christi resurrectio, et veniens
Spiritus sanctus impleret fiducia timentes quosdam Disci-
pulos , ut auderent jam mortem non timentes prsedicare
quod viderant, exaltato Deoin majestatesua, qui propter
nostram infirmitatem humiHs judicatus est-, et ubicoepe-
runt tubse coelestes personare judicem venturum ,
quem
primo viderant judicatum : (v Conturbati sunt omnes qui
» videbanteos. «Exaltato Deo, ut dixi, praedicato Christo,

visi sunt Judaei a quibusdara Judaeis , visi sunt deficientes

in scrutationibus suis. Videbant enim ilh in nomine cruci-
fixi et occisi manibus suis fieri tanta miracula : recesserunt
cordeab eis qui permanserunt in impietate displicuit eis :

illorum duritia ;
quaesierunt consilium salutis suae , et di-
xerunt Apostolis : « Quid faciemus? Conturbati ergo sunt
» omnes qui videbant eos ^ » id est qui intelligebant:
:
,

quod linguse eorum infirmatte sunt super eos qui intelli- ,

gebant quia in omnibus suis malis perscrutionibus consi-

liorum ubique defecerunt. Conturbati sunt isti.

Et timuit omnis homo -. » Qui non timuerunt

XVI. «

nec homines fuerunt. « Timuit omnis homo w id est :

omnis utens ratione ad intelligenda qnse facta erant. Unde

illi qui non timuerunt, pecora potius nominandi sunt,
immanes et truces. Leo rapiens et rugiens
bestiae potius ,

illeadhuc populus. At vero omnis homo timuit id est, :

qui credere voluerunt, qui judicium venturum contre-

muerunt. « Et timuit omnis homo et annuntiaverunt :

!»..opera Dei. » Ille qui dicebat : « A timore inimicj erue

» animam meam. Timuit omnis homo. » A timore inimici
eruebatur, sed timori Dei subdebatur. Non timebat eos,
qui corpus occidunt, sed eum qui potestatem habet et
' Act. u, 1-3''. — ' Psal. LxiiF, lo.
 1S6 S. AtJGtrSTINI EPISCOPI

corpiis et animam mittere in geliennam*. Prsedicaverunt

Dominum nam primo Petrus timuit, et iniraicum timuit
:

nondum erat anima ejus eruta ab inimico. Interrogatus

ab ancilla, quod inter Discipulos ejus esset, negavit Do-
rainum ter^. Resurrexit Dominus, firmavit columnam : jam
Petrus praedicat sine timore, et cum timore-, sine timore
eorum qui corpus occidunt, cum timore ejus qui habet
potestatem et corpus et animam occidendi in gehenna
ignis. « Timuit omnis homo : et annuntiaverunt opera
)) Dei. » Namque annuntiantes istos Apostolos opera Dei,
exhibuerunt sil)i principes sacerdotum , et coraminati sunt
dicentes : « Ne in nomine Jesu praedicarent. Et iili dixe-
)) runt : Dicite nobis , cui magis obtemperare oporteat,
)>Deo an hominibus^? Quid ilh dicerent? Hominibus )>

potius quam Deo ? Sine dubio non responderent nisi> ,

Deo potius. Illi autem sciebant quae juberet Deus et ,

,

conterapserunt minantes sacerdotes. Quia ergo « Timuit

» omnis homo, » non terruit homo : « Et annuntiaverunt
» opera Dei. » Si timet homo non , terreat homo : eum
enim timere debet homo, a quo factus est homo. Quod
supra homines est time, et homines te non terrebunt. Mor-
tem sempiternam time, et prsesentem non curabis. Vo-
luptatem iliam incorruptam, et quietem sine labe concu-
pisce; et promittentem dona ista temporalia et totum
mundum deridebis. Ama ergo, et time : ama quod pro-
mittit Deus, time quod minatur Deus; nec corrumperis.
ex eo quod promittit, nec terreberis ex eo quod minatur
homo. Et timuit omnis homo et annuntiaverunt opera
(t :

)) Dei, et facta ejus inteUexerunt ? » Quid est, « Facta

» ejus intellexerunt ? » Hoc erat illud Doraine Jesu ,

Christe quod tacebas et sicut ovis ad victimam duce-

,
,

baris et non aperiebas coram tondente os tuum *, et nos

,

' Matth. X, 28. — 2 IJ, XXVI, 69, — ^ Act. v, 27-59. — 4 Isai. i,iu, 7.
 ENAKRATIO IW PsklMVyi LXIII. 187
te putabamus esse in plaga et dolore positiim, et scientem
ferre infirmitatem ? Hoccine erat quod abscondebas spe-
ciera tuam , speciose forma prae filiis hominum ^ ? Hoccine
erat illud ,
quod videbaris non habere speciem neque de-
corem ^ ? Portal^as in cruce insultantes et dicentes : « Si

» Filius Dei est , descendat de cruce^. » Quis forte sciens

potestatem tuam servus tuus et dilectus tuus , non excla-
mavit in corde suo, et dixit : si modo descenderet , et
isti omnes qui insultant confunderentur ? Sed non erat
sic moriendum erat propter morituros et resurgendum
: ,

propter semper victuros. Hoc illi qui volebant illum de

cruce descendere non intelligebant at ubi resurrexit
, :

et glorificatus ascendit in coelum intellexerunt opera Do- ,

mini. « Annuntiaverunt opera Dei , et facta ejus intelle-

1 » xerunt, »

j
'f XVII. « Laetabitur justus in Domino'*? )> Jam non est
•
tristis justus.Tristes enim erant Discipuli crucifixo Domi-
no, contristati, moerentes discesserunt, perdidisse se spem
putaverunt. Resurrexit, etiam apparens tristes invenit.
Tenuit oculos duorum in via ambulantium , ne ab eis ag-
nosceretur, et invenit eos gementes et suspirantes , et te-
nuit eos donec exponeret Scripturas, et per ipsas Scripturas
I
ostenderet , quia ita fieri oportebat sicut factum est. Os-
tendit enim in Scripturis, quia post tertium diem resur-
gere oportebat Dominum. Et quomodo tertio dieresurge-

iret, si de cruce descenderet? Modo vos qui tristes estis in

via, si Judaeis insultantibus videretis Dominum de cruce
descendisse ,
quantum efferremini ? La^taremini quod ora
Jud«orum sic obturasset. Expectate consilium medici :

quod non descendit quod occidi vult antidotum terit. ,

,

Ecce jam resurrexit ecce jam loquitur nondum agnos-, :

• Psal. xuv, 3. — ' Isai. uii , 2, 3. — ^ Maftli. xxvii ,

4o- — ^ Psal.

Lxni ,11.
J88 S. AUGUSTINI EPISCOPl
citur, ut laetius agnoscatur. Postea aperuit oculos eorum
in fractione panis: agnoscunt eum* ^ laetantur, exclaraaiit.
« Laetabitur justus in Domino. » Nuntiatur cuidam du-
riori : Visus estDominus, resurrexit Dominus : adhuc ille
tristis est , non credit. « Nisi misero , inquit , manum
» meam, et tetigero cicatrices clavorum , non credam'^. »

Praehetur et corpus tangendum, mittit manum , contrec-

tat, exclamat « Dominus meus et Deus meus Lcetabitur :

» justusin Domino. » lUi ergo Iselati sunt justi in Domi-

no qui viderunt tetigerunt et crediderunt quid justi

,
, , :

qui modo sunt quia non vident quia non tangunt, non
, ,

laetantur in Domino? Et ubi est illa vox Domini ad ipsum»

Thomam « Quia vidisti me, credidisti beati qui non
: ;

» videruut, et crediderunt ^ » Ergo omnes laetemur in .^*

Domino omnes secundum fidem unusjustus simus, om-

,

nesque in uno corpore unum caput habeamus, et Isetemur

in Domino non in nobis quia bonum nostrum non nos
, :

nobis, sed ille bonum nostrura ad

qui fecit nos. Ipse est
Et nemo laetetur in se, nemo praesumat,
laetificandos nos.
nerao desperet de se nerao de quoquam homine quem ;
,

debet adducere ut socius sit spei ipsius, non dator spei. !

XVIII. Laetabitur justus in Domino, etsperabitin eum 51

» etlaudabuntur omnes qui recti sunt corde*. » Jaraquia)

Dominus jam quia ascendit in coelum, jam)

resurrexit,
quia ostendit esse aliam vitam jam quia manifestum est.j ,

consilia ejus, quibus latuit corde alto, non fuisseinania,i

quia ideo sanguis ille fusus est ut esset pretium redem-/
ptorum; jam quia manifesta sunt omnia quia praedicatai> ,

sunt omnia quia credita sunt omnia

,
sub omni coelot ,

« Laetabitur justus in Domino, etsperabit in eum^ et lau-

» dabuntur omnes qui recti sunt corde. » Qui sunt recti

corde? Eia, fratres mei, semper dicimus, et bonum est

' T,nc. \Ki\, iC-jG. — ' Jo.Tii. xx\, •>.'>. — ^ Il)i(l. 99. — 't Psal i.itiii, 11. -'
 ENARRATIO IN PSALMtM L\1II. 189
ut noveritis. Qui sunt recti corde? Qui omnia quaecumque
in hac vita patiimtur, non ea tribuunt insipientiae , sed
consilio Dei ad medicinam suam ; nec prsesumunt de jus-
titia sua _,
ut putent se injuste pati quod patiuntur, aut
ideo esse Deum injustum, quia non plura patilur qui plus
peccat. Videte , fratres , haec saepe dicimus : Aiiquid sen-
tis, sive secundum corpus, sive secundum dispendium
rei familiaris , sive per orbitatem aliquam charissimorum
tuorum noli respicere eos quos nosti iniquiores te, (non
:

enim forte audes dicere justum te sed nosti pejores te ,

,

et florere in istis , et non flagellari ^ ut disphceat tibi con-

silium Dei, et dicas : Ecce puta peccator sum, et propterea
flagellor, quare ille non flageilatur, cujus novi tanta fla-
Quantumcumque maU fecerim ego numquid ego
gitia ? ,

tantum feci quantum ille? Distortum est cor tuum. « Quam

))bonus Deus Israel sed rectis corde. Tui autem la-
, )>

buntur pedes, quia zelasinpeccatores, pacera peccatorum

intuens ^ Sine curare : novit quid agat, qui vulnus novit.
Nonsecatur alius? Quid, si desperatur? quid si propterea
tu secaris, quianon desperaris? Patere ergo quidquid pa-
teris recto novit Deus quid tibi donet quid tibi
corde :
,

subtrahat. Quod tibi donat, ad consolationem valeat, non

ad corruptionem et quod tibi subtrahit ad tolerantiam
: ,

valeat, non ad blasphemiam. Si autem blasphemas, et

disphcet tibi Deus et tu tibi places perverso corde et
,
,

distorto es : et hoc pejus, quia cor Dei vis corrigere ad cor

tuum, ut hoc ille faciat quod tu vis, cum tu debeas fa-
cere quod ille vult. Quid ergo ? Vis detorquere cor Dei
quod semper rectum est, ad pravitatem cordis tui? Quanto
mehus ad rectitudinem Dei corrigis cor tuum? Nonne hoc
te docuit Dominus tuus, de cujus passione modo loqueba-
mur? Nonne infirmitatem tuam portabat, quando dixit
' Psal. Lxxii, 1-3.
190 S. AUGUSTINI EPISCOPI
« Tristls est anima mea iisque ad mortem ^ ? » Nonne te

ipsum in se figurabat, cum dicebat : « Pater, si fieri potest,

M transeat a me calix iste^? » Non enira duo corda et diver-

sa , Patris et Filii : scd in forma servi portavit cor tuum
ut doceret illud exemplo suo. Jam ecce quasi aliud cor
tuum invenit tribulatio, volens Iransire quod imminebat
sed noluit Deus. Non consentit Deus cordi tuo, consenti
tu cordi Dei. Audi vocem ipsius : « Verum non quod ego
» volo , sed quod tu vis , Pater ^. »

XIX. <(, Laudabuntur ergo omnes recti corde. » Quid

sequitur ? Si « Laudabuntur omnes recti corde , » dam-
nabuntur perversi corde. Duo tibi modo proposita sunt,
elige cum tempus est. Si recto corde fueris ad dexteram ,

eris, et laudaberis. Quomodo? « Yenite, benedicti Patris

» mei ,
percipite regnum quod vobis paratum est ab ori-
M gine mundi^. » Perverso autem corde si fueris, si sub-

sannaveris Deum , si providentiam ejus irriseris, si dixeris

in animo tuo Vere non curat Deus res humanas si cu-

: :

raret res humanas, ille latro tantum haberet, et ego in-

uocens indigerem? Perverso corde factus es, veniet judi-
ciura illud , apparebunt omnia propter quae ista omnia
faciat Deus •, et tu qui noluisli in hac vita corrigere cor
tuura ad rectitudincm Dei, et te ad dexteram prseparare,
ubi « Laudaljuntur omnes recti corde , » eris ad sinistram,
ubi tunc audies : « Ite in ignem £eternum qui praeparatus ,

» est diabolo et angelis ejus ^ » Et numquid erit tunc

tempus corrigere cor? Modo ergo corrigite, fratres, modo
corrigite. Quis prohibet?GantaturPsalmus, legitur Evan-
gelium , sonat lector, sonat disputator : patiens est Domi-
nus ,
peccas et parcit , adhuc peccas , adhuc parcit , et
adhuc addis. Quandiu patiensest Deus? Sentieset justum
> Matth. XXVI, 28. — » IbiJ. Sg. — 3 ibij. — 4 la. xxv , 34. —
5 Ibid. 4r.
 enaerAtio in -psalmum lxiii. 191
Deum. Terremus quia timemus docete nos non timere,
:

et non terremus. Sed melius nos Deus docet timere, quam

quisquam hominum non timere. « Timuit enim omnis
» homo, et annuniiaverunt opera Dei^ » Inter illos nos
computet Deus, qui timuerunt, et annuntiaverunt. Quia
timemus annuutiamus vobis fratres. Videmus alacrita-
, ,

tem vestrara ad audiendum verbum et ad exigendum ,

videmus vota vestra videmus aflfectus vestros. Bene com-

,

pluitur terra frumenta non spinas generet

, , frumentis :

horreum paratur, ignis spinis. Nosti quid facias de agro

tuo et nescit Deus quid faciat de servo suo? Quod pluit
,

in agrum uberem dulce est, et quod pluit in agrum spi-

,

nosum, dulce est. Numquid pluviam accusat, qui spinas

genuerit? Nonne erit pluvia illa testis in judicio Dei et ,

dicet Ego dulcis super omnes veni. Tu ergo quid proferas

:

vide, ut quid tibi paretur attendas. Profers frumentum ,

horreum spera profers spinas, igriem spera. Sed nondum

:

venit aut tempus horrei, aiit tempus ignis modo ergo pa- :

retur, et non timebitur. In nomine Christi et qui loquimur

vivimus, et quibus loquimur vivitis numquid consihi cor- :

rigendi et mutandae vitae malae in bonam non est locus, non

esttempus? Nonne si vis, hodie fit? nonne si vis, modo fit?
Quid empturus es ut facias? quse symplasia quaesiturus
es ? ad quos Indos navigaturus ? quam navim praeparatu-
rus? Ecce cum loquor, rauta cor et factum est quod tam
:

saepe et tandiu clamatur ut fiat, et quod seternam poenam

parturit , si non fiat.

• Psal. LXtu, lo.

192 S. AUGUSTIKI EPISCOPI

ENARRATIO
IN PSALMUM LXIV.

Sermo ad plebem.

I. Agnoscekda est vox sanctae prophetiae ex ipso titulo

Psalmi hujus. Inscribitur « In finem^ Psalmus David,
:

» Ganticum Jeremise et Ezechielis ex populo transmigra-

» tionis cum inciperent exire*. » Res quemadmodum
gesta apud patres nostros tempore transmigrationis Ba-
sit

bylonire, non omnibus notum est, sed hisqui Scripturas

sanctas diiigenter advertunt, vel audiendo, vel legendo.
Captivatus enini popuhis Israel, ex civitate Jerusalem
ductus est m servitutem Babyloniae *. Prophetavit autem
Jeremias sanctus, post septuaginta annos rediturum po-
pulum de captivitate, et instauraturum civitatem ipsam
Jerusalem, quam devictam ab hostibus planxerat^. Illo
autem tempore fuerunt Prophetse in illa captivitate populi
constituti in Babylonia , inter quos erat et Ezechiel pro-
pheta. Expectabat autem ille populus donec implerentur

tempora septuaginta annorum, secundum prophetiam Je-

remiae. Factum est completis septuaginta annis restitu- ,

tum tempkim quod dejectum erat; et regressa est de

est
captivitate magna pars ilhus popuH. Sed quoniam dicit
Apostolus : « Iloec in figur^ contingebant in ilhs , scripta
» sunt autem propter nos, in quos fmis saeculorum obve-
» nit* : » debemus et nos nosse prius captivitatem nostram,

• Psal. Lxiv, I. — *
4 ^^s» ^*'^i 25. — 3 Jerem. xxv, ii, ct xxix, lo.
— 4 1 Cor, X, II.
 EJVARaATIO IN PSALMIJM LXIV. 193
deinde liberationem nostram debemus nosse Babyloniam, ;

in cjua captivi sumus, et Jerusalem, ad cujus reditum

suspiramus. Istaequippe duaecivitates, secundum litteram
revera duae civitates. Et illa quidem Jerusalem modo a
Judseis non incolitur. Post crucifixum enim Dominum
vindicatura est in illos flagelJo magno; et eradicati ab eo
loco, ubiimpialibertate furiosi adversus medicum insanie-
rant, dispersi sunt per omnes gentes, et data terra est illa

Christianis impletumque est quod eis dixerat Dominus':

:

« Propterea auferetur a vobis regnum, et dabitur genti fa-

» cienti justitiam^» Gum autem viderent tunc multas tur-
bas ire post Dominum, prsedicantem regnum coelorum, et
mirabilia facientem , dixerunt principes illius civitatis :

« Si dimiserimus eum, omnes ibunt post illum, et venient

» Romani, et tollent nobis et locum et gentem'^. » Ne lo-
cum perderent, Dominura occiderunt ; et ideo perdiderunt,
quia occiderunt. Civitas ego quaedam illa terrena cujusdam
civitatis seternae in coelis umbram gerebat : at ubi coepit
illa, quae significabatur, evidentius praedicari, umbra qua
significabatur, dejecta est : propterea ibi modo templum
non est ,
quod fabricatum fuerat in imaginem futuri cor-
poris Domini. Tenemus lucem um])ra transivit tamen , :

adhuc in quadam captivitate sumus u Quandiu sumus :

» inquit, in corpore ,
peregrinamur a Domino^. »

II. Et videte nomina duarum istarum civitatum, Baby-

lonis et Jerusalem. Babylon, Confusio interpretatur Je- ;

rusalem, Visio pacis. Intendite nunccivitatemConfusionis,

ut intelligatis visionem pacis : istam toleretis, ad illam
i suspiretis. Undedignosci possuntistaeduae civitates.^ Num-
;
quid possumus eas modo separare ab invicem.? Permixtae

1
1 sunt, et ab ipso exordio gerieris humani permixtse currunt
'

usque in fmem soeculi. Jerusalem accepit exordium per

'
Mattli. x\i, 43. — 2 Joan, xi, 48. — ^ 2 Cor. v, G.

GXVI. 13
 i

194 S. AUGUSTINI EPISCOPI

Abel , Babylon per Cain : gedificia qiiippe urbiiim postea
facta sunt. Illa Jerusalem in terra Jebuzaeorum : nam
prirao Jebus dicebatur^, inde gens Jebuzaeorum ejectaest,
quando populus Dei liberatus est de ^gypto, et intro-
ductus estinterram promissionis. Babylon autera condita
est in intimis Persidis regionibus ,
quse diuturno tempore
caput extulit super caeteras gentes. Duse ergo istae urbes
certis temporibus conditae sunt , ut manifestaretur figura
duarum civitatum olini coeptarum , et usque in fmem in
isto sseculo raansurarum, sed in fme separandarum. Unde
ergo possumus eas raodo ostendere, quae permixtae sunt?
Ostendet tunc Dominus cum alios ponet ad dexteram
,

alios ad sinistram. Jerusalem ad dexteram erit, Babylon

ad sinistram. Jerusalera auditura est : « Venite, benedicti |

7) Patris raei ,
percipite regnum quod vobis paratum est
» ab origine mundi, » Babylon auditura est « Ite in :

» ignem seternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus"*.» \

Possumus tamen et aliquid afferre, quantura Dorainus

donat, unde distinguantur pii fideles, etiara hoc tempore,
cives Jerusalem a civibus Babylonise. Duas istas civitates
faciunt duo amores Jerusalem facit amor Dei 5 Babylo^
:

niam facit amor saeculi. Interroget ergo se quisque qaid

araet et inveniet unde sit civis et si se invenerit civem
, :

Babyloniae , extirpet cupiditatera ,

plantet charitatem : si

autem se invenerit civem Jerusalem, toleret captivitatera,

s]">eret libertatera. Multi enim cives sanctse matris Jerusa-
lera cupiditatibus Babylonise corrupti tenebantur, et ipsa
corruptione cupiditatum tanquara cives inde facti erant,
et rauiti adhuc ita sunt , et multi post nos in hac terra
futuri ita erunt : sed novit Dorainus, conditor Jerusalem,
quos cives ejus praedestinaverit, quos videat adhuc sub
dominatu diaboli redimendos sanguine Christi novit illos :

' 2 Rei;. V, 6, ct Josue xvni, 28. — = Mr.tth. x\v, S^-^i-

 enarrAtio in psalmum lxiv. 195
ipse antequam se ipsi noverint. Sub hac ergo figura can-
tatur hic Psahnus. In cujus titulo positi sunt etiam duo
Prophetae ,
tempore in captivitate fuerunt, Jere-
qui illo

mias etEzechiel, et cantabant quaedam, a Gum inciperent

)) exire. m Incipit exire _,
qui incipit amare. Exeunt enim
multi latenter, et exeuntium pedes sunt cordis affectus :

exeunt autem de Babylonia. Quid est de Babylonia? De

confusione. Quomodo exitur de Babylone, id est, de con-
lusione ? Qui primo confusi erant similibus cupiditatibus
incipiunt charitate distinguijam distincti , non sunt :

adhuc corpore permixti sunt, desiderio ta-

confusi. Etsi
men sancto discernuntur et propter permixtionem cor- 5

poralem nondum exierant propter affectum cordis exire •,

coeperunt. Jam ergo audiamus , fratres , audiamus * et

desideremus unde cives sumus. Et quse gaudia cantantur
nobis ? Quomodo in nobis reformatur amor civitatis nos-
trae, quam diuturna peregrinatione obhti fueramus? Sed
misit inde ad nos epistolas Pater noster, ministravit nobis
Scripturas Deus ,
quibus epistohs fieret in nobis redeuncU
dcsiderium : quia peregrinationem nostram dihgendo, ad
hostes faciem posueramus , et dorsum ad patriam. Quid
ergo hic cantatur?
III. « Te decet hymnus , Deus , in Sion ^. » Patria illa

est Sion : ipsa est Jerusalem quse Sion ; et hujus nominis

interpretationem nosse debetis. Sicut Jerusalem interpre-
tatur Visio pacis, ita Sion Specnlatio, id est , visio et con-
templatio. Nescio quod nobis magnum spectaculum pro-
mittitur : et hoc ipse Deus est qui condidit civitatem.
Pulchra et decora civitas ,
quam pulchriorera habet con-
ditorem Te decet hymnus Deus, m inquit. Sed ubi?
1 « ,

« In Sion » in Babylone non decet. Etenim quisque cum

:

cceperit innovari jam corde in Jerusalera cantat, dicente

,

' Psal. uuv, 2.

13.
19G S. AUGUSTIJJI EPISCOPI

Aposlolo : « Coiiversalio nostra iu coelis est^ In carne

» enim ambulantes, inquit, non secandum carnem mili-
w tamus -. w Jam desiderio ibi sumus jam spem in illam ,

terram, quasi anchoram prnsmisiraus ne in isto mari tur- ,

bati naufragemus. Quemadmodum ergo denavi, quoe in

anchoris est, recte dicimus quod jam in terra sit^ adhuc
enim fluctuat, sed in terra quodam modo educta est contra
ventos et contra lempestates : sic contra tentationes hujus
peregrinationis nostroe, spes nostra fundata in illa civitate

Jerusalem facit nos non abripi in saxa. Qui ergo secundura

hanc spem cantat, ibi cantat crgo dicat « Te decet : :

» hymnus Deus in Sion. In Sion, » non iuBabylone.

, ,

Sedmodo ibi esadhuc in Babylone.^ Ibi, inquit, sum, araa-

tor iste, et civis iste: ibi sum sed carne, non corde. Cum j

autem duo quaedam dixerira, quia ibi sum carne^ noncor-

de-, unde canto, non ibi: nonenim carne canto, sedcorde.

Caniem t[uidem sonantem audiunt et cives Babylonise^

cordis autemsonum audit conditor Jerusalem. Unde dicit

Apostolus,exhortans ipsos cives ad amatoria quaedam can-

tica et desideria redeundi ad illam pulcherrimam civi-

tatem, visionem pacis. « Cantantes, inquit , et psallentes

)) incordibus vestrisDomino^. » Quid est, « Cantantes in

)) cordibus vestris? )> Ne inde cantetis, unde estis in Ba-
bylonia : sed inde cantate, unde sursum habitatis. Ergo,
« Te decet hy mnus, Deus, in Sion. » In Sion te decet hym-
nus, non in Babylonia. Qui cantant in Babylonia cives ,

Babyloniae, etiam hymnum Dei non decenter cantant, Audi

Yocem Scripturae : « Non est speciosa laus in ore peccato-

« ris^ Te decethymnus, Deus, in Sion. »

IV. « Et tibi reddetur votum in Jerusalem. » Hic vo-

vemus , et bonum cst ut ibi reddamus. Qui autem hic
vovent, et non reddant.^ Qui non perseverant usque in
' Plalip. 111, 20. — ^ •! Cor. x, 3. — - Eiilies. v, ig. — 4 Eccli. xv, 9.

Je.
 ENAUBATIO IN PSALMUM LXIV. 197
finem in eo qnod vovernnt. Unde dicit alins Psalmns,
M Vovcte , et rcddite Domino Deo vestro^ Et ibi reddetnr
» votum in Jerusalem. » Thi enim erimus toti , idest, in-
tegriin resurrcctionejnstornm ; ibi reddetnr votnm totnm
nostrnm ; non sola jam non anima , sed ipsa etiam caro
corrnptibilis c|uia jam non inBabylonia, sedjam corpus
,

coeleste immutatum. QnalismutatiopromittitnrPa Omnes

» enim resurgemus ait Apostolns sed non omnes immu-, ,

» tahimnr. » Qui autem iramutabuntnr, ipse dixit « In :

» ictu ocnli, in novissima tuba canet cnim tuba, et :

» mortui resnrgent incorrnpti , ( id est , integri , ) et nos

» immntabimur. » Qualis antem erit il!a immutatio, se-
quitur etdicit : « Oportet enim corruptibile hoc induere
» incorrnptionem, et mortale hoc induereimmortalitatem :

» cum autem corrnptihile hoc indnerit incorruptionem,

M et mortale hoc indneritimmortahtatem, tuncfiet sermo
» qui scriptus est : Absorpta est mors in victoriam. Uhi
» est , mors , acnlens tuns - ? » Modo enim inchoatis in
nobis primitiis mentis, unde desideramus Jerusalem
muha ex carne corruptibili contendunt adversum nos,
quse non contendent, cum fuerit mors absorpta in victo-
riam. Yincet pax , et finietur bellum. Qnando autcm vin-
cet pax , vincet illa civitas, quse dicitur Visio pacis. Nulla
ergo.erit a morte contentio. Modo cnm morte quanta con-
tendimns I Inde sunt enim delectationes carnaJes ,
qnre
nobis eliam illicite muha suggernnt : quihns non consen-
timus, sed tamen non consentiendo contendimns. Primo
ergo concupiscentia carnis seqnentes dnxit nos ,
postea
renitentes traxit nos ^ deinde accepta gratia coepit nosnec
decere, nec trahere,sedadhnc contendere nobiscnm post :

contentionem erit et victoria. Modo teetsi oppngnat, non

expugnet postea cum a])sorpta fuerit mors in victoriam, et
:

' Psal. i.Txv, fi. — ''I Cor. xv, ."ii-ri.T.

198 S. AUGUSTINI EPISCOPI
pugnare cessabit. Quid dictura est ?« Novissima inimica des-
))truetur mors^. «Reddam votum meum.Quod votumPQuasi
holocaustum. Holocaustum enim tunc dicitur, quando to-
tum ignis absumit ; holocaustum sacrificium est ubitotum
consumitur : c>.ovenim totum dicitur, x.xDai?, incensio. Ho-
locaustum, totum incensum. Arripiatergo nosignis , ignis
divinus in Jerusalem incipiamus ardere charitate, donec :

totum mortale consumatur, et quod contra nos fuerit,

eat in sacrificium Domino. Unde ahbi dicitur « Benigne :

fac Domine in bona voluntate tua Sion ut aedificentur

, , ,

» muri Jerusalem tunc acceptabis sacrificium justitiae

:

))oblationes et holocausta-. « Te decet hymnus, Deus in ,

» Sion; et tibi reddetur votum in Jerusalem. )> Quaerimus

hic, ne forte Rex nobis ipsius civitatis commendetur,
Dominus et Salvator noster Jesus Christus cantemus
:

ergo donec ad evidentiora perveniamus. Possem enim

jam dicere ipsum esse cui dicitur : « Te decet hymnus
» Deus , in Sion •, et tibi reddetur votum in Jerusalem. »
Sed si dicerem , mihi potius quam Scripturae crederetur
et ideo forte non mihi crederetur. Audiamus sequentia.
V. « Exaudi , inquit meam ad te omnis
, orationem :

» caro veniet^. » Ethabemus Dominum dicentem, datam

sibi potestatem omnis carnis^ . Ccepit ergo apparerejam
Rex ille, cum omnis caro veniet. Ad
diceretur : « Ad te
» te , inquit , omnis caro veniet.
Quare ad ilhmi omnis ))

caro veniet? Quia carnem assumpsit.Quo veniet omnis caro?

Tuht inde primitias ex utero virginah assumptis : primitiis
caetera consequentur , ut holocaustum compleatur. Unde
ergo « Omnis caro? » Omnis homo. Et unde, omnishomo ?
Numquid omnes credituri praenuntiati sunt in Christum ?
Nonne multi impii qui etiam damnabuntur? Nonne quo-
' I Cor. XV, 26. — 2 psai. l, 20, 21. — ' M. lxw , 3. — 4 Joan.
XVII , 2.
 ENARRATIO IN PSALMUM LXIV. 199
tidie multi non credentes, in sua infidelitate moriuntur?
Secundum quid ergo intelligimus Ad te omnis caro , <c

((veniet? Omnis caro » dixit, omnis generis caro ex :

omni generecarnis venietur adte. Quid est, ex orani ge-

nere carnis? Numquid venerunt pauperes, et non vene-
runt divites ? numquid venerunt humiles et non venerunt ,

sublimes ? numquid venerunt indocti, et non venerunt

docti ? numquid vencrunt viri et non venerunt fceminse ? ,

numquid venerunt doraini et non venerunt servi? ntim* ,

quid venerunt senes, ct non venerunt juvenes ? aut vene-

runt juvenes, et non venerunt adolescentes? aut venerunt
adolescentes et non venerunt pueri ? aut venerunt pueri
,

et non aliati sunt infantes ? Postremo numquid venerunt

Judaei, ( namindeerant Apostoli, inde multa millia primo
tradentium postea credentium ^ ) et non venerunt Grseci?
,

aut venerunt Graeci et non venerunt Romani? aut vene

,
•

runt Romani et non venerunt Rarbari? Et cpiis numeret

,

omnes gentes venientes ad eura cui dictum est « Ad te , :

)iomnis caro veniet? Exaudi orationem meam ad te om' :

» nis caro veniet. »

YI. K Sermones iniquorum praevaluerunt super no9^ et

» impietates nostras tu propitiaberis^. » Quid cst, « Ser-
» mones iniquorum prasvaluerunt super nos •, et impieta-
» tes nostras tu propitiaberis ? » Quod nati sumus in hac
terra , iniquos inveniraiis quos loquentes audivimus. Si
possim explicare quod sentio, adjuvet me intentio Chari-
tatis vestrae. Omnis homo ubicumque nascitur , ipsius
terrae , vel regionis , vel civitatis Unguam discit 5 illius im-
buitur raoribus et vita. Quid faceret puer natus inter Pa-
ganos , ut non coleret lapidem , cjuando illum cultum
insinuaverunt parentes? inde priraa verba audivit •, illum
errorem cum lacte suxit : et cpiia illi qui loquebantur
' Act. 11, 4i' — * Psal. Lxiv, 4.
200 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Diajores erant, et puer qui loqui discebat infans erat,
unde poterat parvulus nisimajorum auctoritatem sequi
et id si honum ducere quod illi laudarent? Ergo gentes
conversae ad Christum postea, et recordantes impietates
parentum suorum, et dicentes jam quod dixit propheta
ipse Jeremias « Vere mendacium coluenmt patres nostri 5
:

» vanitatem quae eis non profuit^ » cum ergo jam hoc :

dicunt, renuntiant opinionibus et sacrilegiis parentum

suorum iniquorum. Sed quia ut insererentur tahbus opi-
persuasiones fecerunt eorum qui
nionibus et sacrilegiis , ,

quanto aetate praecedebant tanto auctoritate praecedere ,

debere putabantur confitetur jam redire voiens ad Jerusa-

•,

lem de Babylonia et dicit « Sermones iniquorum prae-

, :

))valuerunt adversus nos. » Duxerunt nos mala docentes

cives Babyloniae nos fecerunt^ dimisimus Greatorem ado- ,

ravimus creaturam dimisimus eum a quo facti sumus

;

adoravimus quod ipsi fecimus. « Sermones enira iniquo-

» rum prsevaluerunt super nos : » sed tamen non oppres-
seruntnos. Quare? «Impietates nostrastu propitiaberis. »
Intendat Charitas Vestra. « Propitiaberis impietates nos-
» tras, » non cuidam sacerdoti ofterenti aliquid,
diciturnisi
unde impietas expietur et propitietur. Impietas enim tunc
dicitur propitiari cum propitius fit Deus impietati. Quid
,

est , fieri Deum impietati propitium? id est , ignoscentem,

et veniam dantem. Sed ut Dei venia impetretur propi- ,

tiatio fitper ahquod sacrificium. Extitit ergo a Deo Domino

missus quidam sacerdos noster ; assumpsit a nobis quod

offeiret Domino , ipsas diximus sanctas primitias carnis
ex utero Virginis. Hoc holocaustum obtuHt Deo : extendit
manus in cruce, ut diceret : « Dirigatur oratio mea sicut
» incensum in conspectu tuo , elevatioraanuum mearura
» sacrificium vespertinum "^.
» Sicut nostis quia Dominus
.

• Jerem. xvi. ic). — ' P?al. cxi., 2.

 ENARRATIO IN PSALMUM LXIV. 201
circa vesperam pependit in cruce *
: et impietates nostrae

propitiatoe sunt ; alioqui absorbuerant nos : sermones

iniquorum prfevaluerant super nos-, duxerant nos prsedi-
catores Jovis , et Saturni , et Mercurii : « Sermones ini-
» quorum praevaluerunt super nos. » Sed quid facies?
« Impietates nostras tu propitiaberis. » Tu sacerdos, tu
victima ; tu oblator , tu oblatio. Ipse sacerdos est ,
qui
nunc ingressus interiora veli , solus ibi ex his qui carnem
gestaverunt, interpellat pro nobis"^. In cujus rei figura
in illo primo populo et in illo primo templo unus sacer-
dos intrabat in Sancta sanctorum populus omnis fortis
,

stabat : et ille qui solus ingrediebatur in interiora veli

ofFerebat sacrificium pro populo foris stante^. Si intelli-
gatur bene , spiritus vivificat : si non intelligatur, littera
occidit. Modo cum legeretur Apostolus, audistis : « Littera
)) occidit, spiritus autem vivificat *. » Quid enim ageretur
in illo populo , Jud^^i nescierunt ; sed nec modo sciunt.
De illis quippe dictura est ; « Quandiu legilur Moyses ,

» velamen super cor eorum positum est ^. » Ibi velamen

figura est : sed tolletur figura, et apparebit veritas in eis

ipsis. Sed quando tolletur velamen? Audi Apostolum :

« Cum autem transieris ad Dominum auferetur vela- ,

» men ^. » Dum ergo non transeunt ad Dominum, quandiu

legunt Moysen, velamen habent super cor. Adlioc sacra-
mentum fulgebat tunc facies Moysi , « Ita ut non possent
» intendere filii Israel in faciem ejus : » audistis modo
cum legeretur : et velamen erat inter faciem Moysi lo-
quentis, et populum audientem verba. Per velum verba
audiebant faciem non videbant. Etquid ait Apostolus?
,

« Ita ut non possent intendere filii Israel in faciemMoysi.

» Non intendebant , inquit , usque in finem^ » Quid est

' Matth. xxvii, 46. — ' Hebr. vi, 19, 20. — ^ Id. it, 7. — 4 2 Cor. 111,6.
— 5 Il.id. i5. — fi
Ihi.l. iG. — : Il)id. i3.
202 S. AUGUSTISI EPISCOPI
({ Usque Usque quo intelligerent Christum.
in finem ? «

Dicit quippe Apostoius; « Finis enim Legis Christus, ad

» justitiam omni credenti ^ » Est quidem splendor in
facie Moysi tanquara in lacie carnali et mortali num-
, :

quid diutumus aut seternus esse posset ? Morte enim suc-

cedente, profecto auferretur. Splendor autem gloriae beati
Domini nostri Jesu Christi, sempiternus est. Sed iJlud fi-
gura erat temporalis, hoc autera quod illa figura signifi-
cabatur, veritas. Legunt itaque, et non intelhgunt Chris-
tum^ non perducunt intentionem usque in fmem^ quia
velum oppositum negat eis aspectum splendoris interioris.
Et vide ibi sub velo Christum. Ait ipse Dominus noster
Jesus Christus : « Sicrederetis Moysi, crederetis et mihi •,

» de me enim ille scripsit^. » Propitiatis autem peccatis

nostris et impietatibus per illud sacrificium vespertinum,
transimus ad Dominum , et aufertur velamen : propterea
et Domino crucifiso velumtemph scissum , « Exaudi
est ^.

» orationem meam, ad te omnis caro veniet. Sermones

» iniquorum praevaluerunt supernos; et impietatesnostras
» tu propitiaberis. »
VIL « Beatus quem elegisti et assumpsisti*.» Quis est
electus ab eo , et assumptus ? Ahquis electus a Salvatore
nostro Jesu Christo? An ipse secundum camem, quod
homo est, electus etassumptus est?ut tanquam Verbo Dei
dicatur, quod erat in principio, sicut dicit Evangelista t

« Verbum, et Verbum erat apud Deum,

In principio erat
» et Deus erat Verbum^ :» quia et ipse est Filius Dei, Ver-

bum Dei de cpio etiam dicit « Omnia per ipsum facta

, :

» sunt, et sine ipso factum est nihil'' : » ut illi dicatur

Filio Dei, quia ipse est sacerdos noster, postea carne as-
sumpta : « Beatus quem elegisti et assumpsisti » id est,: Ule
' Rom. s, 4- — Joan. ' v, 46. — 3 jfatth. xxvii, .5t. — 4 Psal ixrv , 5.
— 5 Joan, 1, 3. —6 ibid. 1-3.
 ENARRATIO IN PSALMUM LXIV. 203
homo quo indutus es ,
qui cccpit ex tempore , natus ex
foemina, templum quodam modo illius qui semper in aeter-

num est, et in aeternum fuit. An potius ipse Christus as-

sumpsit quemdam beatum, et non dicitur ipse quem as-
sumpsit quasi in plurah numero, sed in singulari ? Unum
enim assumpsit, quia unitatem assumpsit. Schismata non
assumit, haereses non assurait, multitudinem de se fece-
runt non est unus qui assumatur. Qui autem manent in
;

compage Christi, et membra ejus sunt, faciunt quodam

modo unum virum, de quo dicit Apostolus « Donec oc- :

» curramus omnes in agnitionem Fiiii Dei, in virum per-

» fectum, in mensuram aetatis plenitudinis Christi^» Ita-

que unus vir assumitur, cui caput est Christus « Quia :

» caput viri Christus est ipse^ » Ipse est ille « Beatusvir

» qui non abiit in consiiio impiorum^ , » et caetera quae
ibi dicuntur : ipse est qui assumitur. Non est extra nos-, in
membris sumus, sub uno capite regimur, uno spi-
ipsius
rituomnes vivimus, unam patriam omnes desideramus.
Videamus ergo quod ad Christum dicitur utrum ^d nos ,

pertineat, et de nobis dicatur : interrogemus conscientias

nostras, amorem illum perscrutemur et si adhuc paiTus ;

est, et modo natus amor iste, forte enim modo in aHquo

germinavit , dihgenter extirpet juxta gcrminantes spinas,
id est, curas sseculares, ne crescendo sanctum germen of-
focent. « Beatus quem elegisti et assumpsisti. » In illo si-

mus, et assumemur; in illo simus, et electi erimus.

VIII. Et quid nobis dabit? « Inhabitabit^ inquit, in
ii atriis tuis. » Jerusalem illa est, cui cantant qui inci-
piunt exire de Babylonia : « Inhabitabit in atriis tuis.

» Replebimurinbonis domus tuse*.» Quae sunt bona do-

mus Dei? Fratres , constituamus nobis ahquam domum
divitem : quantis bonis referta sit, quam copiosa sit, vasa
• Ephes. IV, 1 3. — 2 I Cor. xi, 3. — 3 Psal. i, i. — 4 Itl. txiv, 5.
20 4 s. A.rGi:sTiNi episcopi

quam multa ibi aurea, scd et argentea •,

quantum familise,

quantum jumentorum animalium ipsa denique domus

et ;

quam deloctet picturis, marmore, laquearibus, columnis,

spatiis, cubiciilis-, et desiderantur talia, sed adhuc excon-

fasione Babyloniae. Amputa omnia isla desideria , o civis

Jerusalem 5 amputa; si visredire, non te delectet captivi-

tas. Sedjam coepisti exire? noli retro respicere, noli re-

manere in via. Non desunt adhuc hostes qui tibi persua-

deantcaptivitatemetperegrinationem: jamnonpraevaleant
super te sermones iniquorum. Domum Dei desidera, et
bona ejus domus desidera : sed noli talia, qualia deside-
rare soles vel in domo tua , vel in domo vicini tui , vel in
domo patroni tui. Aliud quiddara estbonum domus illius.

Quid opus estut nos dicamus quae sint bonaiilius domus?

Ipse indicet qui cantatexiens de Babylonia : « Replebimur,
» inquit, in bonis domus tuae. « Qure sunt bona ista?

Erexeramus fortasse cor ad aurum, ad argentum, etcfe-

tera pretiosa : noJi talia quaerere, ista premunt , non le-
vant. Hic ergo jam bona illa Jerusalem, bona illa domus
Domini , bona ilia templi Domini meditemur : quia quae
domus Domini , hoc ipsum templiim Domini. « Replebi-
» mur in bonis domus tuae :sanctum templum tuum, mi-
» rabile in justitia^ » Ista sant bona domus illius. Non
dixit: Templam sanctum tuum , mirabile in columnis
mirabile in marmoribus, mirabile in tectis auratis ; sed,
« Mirabile in justitia. » Habes foris oculos unde vidcas
marmora et aurum : intus est oculus unde videatur pul-
chritudojastitine. Intus, inquam, est oculus unde videatur
pulchritudo justiticie. Si nulla est pulchritudo justiti.-e ,

unde amatur Qaid atfert in corpore quod

justus senex?
oculos deleclet? Carva meml)ra, frontem rugatam ca- ,

put canis albatum, imbecillitatem undique querolis ple-

• Psal. ixiv, 6.

I
 EKAKRATIO IN PSALMUM LXIV. 205
nam. Sed forte quia tuos oculos non delectat senex iste
decrepitus , aures tuas delectat : quibus vocibus? quo
cantu? £t si forte adolescens bene cantavit, omnia cum
oetate defecerunt. An forte sonus verborum ejus delectat
aures tuas ,
qui verba vix plena enuntiat lapsis dentibus?
Tamen si si alienum non concupiscit, si de suo
justus est,
quod habet erogat indigentibus, si bene monet, et rectum
sapit, si integre credit, si paratus est pro fide veritatis
etiam ipsa confracta membra impendere, multi enim Mar-
tyres etiam senes : unde illum araamus? Quid in eo bonum
videmus oculis carnis? Nihil. Qu.iedam ergo est pulchri-
tudojustitiae, quam videmus oculo cordis, et amamus, et
(?xardescimus quam multum dilexerunt homines in ipsis
:

31artyribus cum eorum membra bestiae Janiarent. Nonne

cum sanguis foedaret omnia, cum morsibus belluinis vis-
cera funderentur, non habebant ocuh nisi quod horre-
rent? Quid ibi erat quod amaretur, nisi quia erat in illa
fceditate dilaniatorum membrorum integra pulchritudo
juslitiae? Ista sunt bona domusDei, his tepara satiari. Sed
ut inde satieris cum perveneris, hoc te oporlet esurire et
sitire cum peregrinaris : hoc siti, hoc esuri; quia ipsa
erunt bona Dei. Audi illum Regem cui ista dicuntur, qui
venit ut te reducat, et se tibi fecit viam^. Quid dicit?
(( Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam ,
quoniam ipsi
» saturabuntur-. Sanctum templum tuum, admirabile i»
)) justitia. » Et ipsum templum, fratres, nohte praeter
vos cogitare. Amate justitiam, et vos estis templum Dei.
IX. ((Exaudi nos, Deus salvator noster.))Aperuit modo
quem Deum dicat. Salvator est proprie Dominus Jesus
Christus. Apparuit modo apertius de quo dixerat : (( Ad te
» omnis caro veniet. Exaudi nos^ Deus salvator noster. )>•

llle unus vir qui assumitur in templumDei, et plures suaS^

' Joan. siv, 6. — ^ JlaUh. v, 6.
206 S. AUGUSTINI EPISCOPI

et unus est. Ex unius persona dixit : «Exaudi, Deus, ora-

» tionem meam : » et quia ipse unus ex pluribus con-
stat, modo Exaudi nos, Deus, salvator noster.n Audi
ait :«

illum jam apertius praedicari « Exaudi nos, Deus, salva- :

» tor noster, spes omnium fmiura terrseet in marilonge.»

Ecce unde dictum est : « Ad te omnis caro veniet. » Un'-

dique venitur. « Spes omnium finium terrae, » non spes

unius anguli, noii spes solius Judseae , non spes solius
Africse, non spes Pannonise, non spes Orientis aut Occi-
dentis : sed, « Spes omnium finium terrse et in mari
M longe : » ipsorum fmium
Et in mari longe » terrse. « :

et quia in mari, ideo longe. Mare enim in figura dicitur

saeculum hoc, salsitate amarum, procellis turbulentumj
ubi homines cupiditatibus perversis et pravis facti sunt
velutpices invicem se devorantes. Attenditemaremalum,
mare araarum fluctibus saevum attendite quahbus ho-
, •,

minibus plenum sit. Quis optat hsereditatem, nisi morte

alterius? Quis optat lucrum, nisi damno alterius? Quam
multi aliorum defectione cupiunt subHmari? Quam multi
ut emant optant ahos vendere res suas Quomodo se in-
?

vicem opprimunt, et qui possunt devorant? Et cum de-

voraverit unus piscis major minorem devoratur et ipse a ,

majore, O piscis male, praedam vis de parvo, praeda elli-

cierismagno. Quotidic ista eveniunt, ante nos sunt vide- 5

mus horreamus illa. Non illa agamus, fratres, quia

illa,

spes est ilie finium terrae. llle si non esset spes « Et iii :

» mari longe,i) non diceret Discipuhs suis « Faciam vos :

» piscatores hominum^ » Jam in mari capti per retia

fideigaudeamus nos
,
ibi natare adhuc intra retia 5
quia
adhuc mare hoc soevit procelhs, sed retia quse nos cepe-
runt, perducentur ad littus. Littus est finis maris. Ergo
perventio m finem saecuh. Interim intra ipsa retia , fra-
' Matth. IV, 19.
 enarratio in psAlmum lxiv. 207
tres, bene vivamus : non retia rumpentes foras exeamus.
Mulli enim ruperunt retia, et schismata fecerunt, et foras
exierunt. Quia malos pisces intra retia captos tolerare se
noUe dixeruntj ipsi mali facd sunt potius, quam illi quos
se non potuisse tolerare dixerunt. Namque iila retia cepe-
runt pisces et bonos et malos. Dominus dicit : « Simile
» est regnum ccelorum sagenae missae in mare, quae con-
D gregat ex omni genere quam cum impleta esset edu- ,

w centes, et secus littus sedentes, elegerunt bonos in vasa,

» malos autem foras miserunt : sic erit , inquit , in con-
y>summatione saeculi. » Ostendit littus ostendit fmem ,

maris. « Exibunt Angeli, et separabunt malos de medio

)) justorum, et mittet eosin caminum ignis : ibi erit fletus

)) et stridor dentium^.» Eia cives Jerusalem, qui intra re-

tia estis , et pisces boni estis , tolerate maios , retia nolite
rumpere cum illis estis in mari, non cum illis eritis in va-
:

sis. Spes enim ille finium terrse, ipse spes est « Et in maii

)) longe. )) Longej, <juia et in mari.

X. « Praeparans montes in fbrtitudine sua-. » Non in
fortitudine illorum. Prseparavit enim magnos praedicato-
res, et ipsos appeilavit montes ; humilcs in se, excelsos in

illo. « Prseparans montes in fortitudine sua. » Quid dicit

unus ex ipsis montibus? « Ipsi in nobismetipsis responsum
)) mortis habuimus , ut non fidentes in nobis simus , sed
» in Deo qui suscitat mortuos^. » Qui in se fidit, et in

Christo non fidit non est de his montibus quos ille

, prae-
parat in fortitudine sua. « Prseparans montes in foriitu-
» dine sua : circumcinctus in potentatu.» Potentatum in-
telhgo : « Circumcinctus » quid est? Christum qui in
medio ponunt, circumcinctum faciunt, id est, undique
cinctum. Habemus illum omnes communiter, ideo in me-
dio est circumcingimus illum omnes qui credimus in
:

• Matth. xiu, 47-5o. —^ Psal. Lxrv, 7. — 3 2 Cor. i, 9.

208 S. AUGUSTINI EPISCOPI
illum : et quia fides nostra non de vjribus nostris, sed de
illius potentia est ; ideo circumcinctus in potentatu suo,
non nostra fortitudine.
XI. « Qui conturbas lundum niaris^ » Fecit hoc : vi-
detur quid fecerit. Proeparavit enim montes in fortitudine
sua, misit illos praedicare : circumcinctus est a creden-
ibus in potentatu : et commotum est mare, commottum
est sceculum, et coepit persequi sanctos ejus. « Gircum-
)) cinctus in potentatu : qui conturbas fundum maris. »
Non Qui conturbas mare^ sed, « Fundum maris. »
dixit :

Fundum maris est cor impiorum. Sicut enim a fundo ve-

hementius omnia moventur, et fundus continet omnia :

sic quidquid processit per linguam, per manus, per potes-

tates diversas ad persecutionem Ecclesiae, de fundo pro-

,

cessit. Si enim non esset radix iniquitatis in corde, non

illa omnia procederent adversus Christum. Fundum con-
turbavit, forte ut et fundum exhauriret : nam in mahs
quibusdam exhausit mare a fundo, et posuit mare deser-
tum. Dicit illud ahus Psalmus, « Qui convertit mare in
» aridam^. » Omnes impii et pagani qui crediderunt,
niare erant , terra facti sunt ; salsis fluctibus primo steri-
les, postea justitiae fructu foecundi. « Qui conturbas fun-
» dum maris : sonum fluctuum ejus quis sufferet ? Quid
» est, quis sufferet? » Quishomo sufleretsonum tluctuum
maris ,
subhmitatum saecuh.^ Sed unde sufferun-
jussiones
tur? Quia praeparat montes in fortitudine sua. Quod ergo
dixit, « Quis sufieret ? hoc ait Nos ipsi per nosmetipsos :

sufferre iilas pcrsecutiones non possemus, nisi ille daret

forlitudinem. «Qui conturbas fundum maris sonumfluc- :

» tuum ejus quissufferet. »

XII. « Turbabuntur gentes^. Primo turbabuntur : sed
ifli montes parati in fortitudine Christi, numquid turbati
' Psal. Lxiv, 8. — » Id. Lxv, G. — ^ IJ. lxiv, 8.
 ENARRATIO IW PSALMUM LXIV. 209
sunt ? Turbatum mare
est mare, eiisum est in montes :

fractum est , montes inconcussi manserunt.

Turbantur «

» gentes et timebuntomnes *. » Ecce jamomnestiraent

:

antea qui conturbati sunt, timentjam omnes. Non timue-

runt Ghristiani , et timentur jam Cbristiani. Omnes qui
persequebantur, modo timent. Superavit enim ille qui
circumcinctus est in potentatu , sic ad illum venit omnis
caro, ut caeteri paucitate ipsa jam timeant. «Ettimebunt
» omnes, qui inhabitant fines terrae, a signis tuis. » Mira-
cula enim fecerunt Apostoli , et inde omnes fines terrae
timuerunt et crediderunt.
XIII, Exitus mane et vespere delectabis^ » id est, de-
lectabiles facis. Jam in ista vita quid nobis promittitur ?
« Exitus delectabis mane et vespere. » Sunt exitus mane
j

sunt exitus vespere. Mane significat prosperitatemsaeculi,

vespere significat tribulaiionem saeculi. Intendat Charitas
A^estra , in utroque enim tentatur anima humana et 5

prosperitate, ne corrumpatur et adversitate, ne franga-

5

tur. Ideo autem mane prosperitatemsignificat, quia mane

Isetum est, transacta velut autem tristitia noctis. Tristes

sunt tenebroe, veniente vespera ideo veniente quasi mundi :

vespera , obtulit sacrificium vespertinum. Non ergo ti-

mcat unusquisquevesperam, nec mane corrumpatur. Ecce

nescio quis, ut facias mali aliquid, promisit lucrum mane ,

est arridet tibi ampla pecunia mane tibi fit. Noli cor-
: ,

rumpi et habcbis exitum mane. Si enim habes exitum ,

,

non capicris, Sic est enim promissio lucri quasi esca in ,

muscipula coarctaris, et non est c|ua exeas caperis in

: 5

muscipula. Dedit autem tibiexitumDorainusDeus tuus, ne

lucro capiaris tibi dicit in corde
, cum
Ego sum divitiae :

luse.Noliattendcre quod mundus promittit, sedquod pro-

mittit Conditor mundi attende quod tibi promisit Deus fa- :

' Psal. LMV, 9. — ' Ibid.

cxvi. 14
 210 S. AUGUSTINI EPISCOPI
cientijustitiam, conterane quodtibipromittithomo ut ab-
clucat a justitiaet addacat adinjustitiam, T(oli ergo atten-
dere quod mundus promittit, sed quod Conditor mundi et ;

habebis exitum mane per Domini verbum dicentis «Quid :

» si totum mundum hicretur, animoe autem

prodesthomini,
» suaedetrimentum patiatur ? » Sed ille qui te promisso lu- ^

cro corrumpere, et ad iniquitatem adducere non potuit,

minabitur poenas, et convertet se ad inimicitias, et incipiet
tibi dicere Si hoc non feceris
: ego ostendam ego fa- , ,

ciam, habebis me inimicum. Primo cum lucrum promitte-

bat, mane tibi erat modo jara vesperascit, tristis factus
:

es. Sedqui dedit tibi exitum mane , dabitetvespere.Quo-

modo contempsisti mane ssecuH ex luce Doraini _,
sic con-
temne et vesperam ex passionibus Domini , ut dicas animae
tuae Quid mihi amphus facturus est iste quam passusest
:
,

pro me Dominus meus ? Teneam justitiam non consen- ,

tiara ad iniquitateni. Saeviat in carne frangetur musci- :

pula et volabo ad Dominum meum qui mihi ait « No-

, ;
:

» hte timere eos qui corpus occidunt animam autem :

» non possunt occidere '^ » Et de ipso corpore securitatem

dedit, dicens : «Capillus capitis vestri nonperibit^.» Mag-

nifice hic posuit : « Delectabis exitus mane et vespere. »
Si enim non non hiborabis exire inde.
te delectet ipse exitus,

Mittis caput in lucrum proraissura si non te delectet ,

promissio Salvatoris. Et rursus, cedis tentanti, etterrenti,

si non te delectet illequi priorpassus est, ut tibi exitum

faceret. « Exitus mane et vespere delectabis. »

XIV. « Visitasti lerrara , et inebriasti eara *. » Unde
inebriavit terram? « Cahxtuus inebrians quam praeckrus
» est^ I Visitasti terram et inebriasti eam » raisisti nubes
, :

tuas , pluerunt praedicationera veritatis, inebriata est terra.

» MaUh. XXVI, 26. — ^ Id. X, 28. — ^ Luc. xxi, i8. — 4 Pral. lxiv. 10.

— 5 Id. XXII, 5.
 EJVARRATIO IN PSALMUM lxiv. 211
« Muldplicasti ditare eam. Unde multiplicasti eam ditare?
» Fluvius Dei repletus est aqua. » Quis est fluvius Dei?
Populus Dei. Primus populus repletus est unde caetera ,

terra rigaretur. Audi illum promittentem aquam « Si :

» quis sitit, veniat et bibat. Qui credit in rae, flumina

» aquae vivse de ventre ejus fluent^. » Si flumina et unus
fluvius ;
quia propter unitatem multi unum sunt. Multae
Ecclesiae et una Ecclesia multi fideles et una sponsa,

Christi : sic multa flumina et unus flavius. Crediderunt

raulti Israelitae , et impleti sunt Spiritu sancto : inde dif-
fusi sunt per gentes , coeperunt prsedicare veritatem , et
de fluvio Dei, qui irapietus est aqua, irrigataest tota terra.
« Parasti cibum illorum : quia ita est praeparatio tua. »

Non quia te promeruerunt, quibus peccata donasti : me-

rita iliorum mala erant ^ sed tu propter misericordiam
tuam : « Quia ita est praeparatio tua , ita parasti cibum il-

» lorum. »

XV. « Sulcos ejusinebria. » Fiant ergo primo sulci qui

inebrientur : duritia pectoris nostri aperiatur vomere ser-
monis Dei : « Sulcos ejus inebria multiplica generationes :

» ejus. » Yidemus -, credunt et ex credentibus, alii credunt,

et ex iUis alii credunt ; et non suflicit uni bomini , ut fac-
tus ipse fidelis unum lucretur. Sicmultiplicaturetsemen:
pauca grana mittuntur_, et segetes exurgunt. « Sulcosejus
» inebria 5 multiplica generationes ejus : in stillicidiis suis
» loetabitur, cum exorietur ^, » id est , antequam sit forte
idonea capacitati fluminis , « Cum exorietur, in stiUicidiis

» suis , id est , sibi congruis , laetabitur. » Parvulis

enim adhuc et infirmis stiUantur quaedam de sacramentis,
quia non possunt capere plenitudinem veritatis. Audi
quomodo stiUet parvulis dum exoriuntur, id est , in re-
centi ortu rainus capacibus : Apostolus dicit : « Non potui
Joan. vu^ 37, 38. — ^ Psal. lxiv, 11.

14.
212 S. AUGUSTliNI EPISCOPl

» vobis loqai cjuasi spiritalibus , sed qiiasi carnalibus,

)) quasi parvulis in Christo ^ » Gum dicit : « Parvulis iti

)) Ghristo, ))jam dicit exortos •, sed nondum idoneos ad

capiendam ilkm uberem sapientiam de qua dicit: , « Sa-
))pientiam loquimur inter perfectos^. Laeteturin )) stilli-

cidiis suis, cum exoritur et augetur, roboratus capiet et

sapientiam : quomodo infens nutritur lacte, etfitidoneus
cibo, tamen primo de ipso cibo cui minus idoneus erat ,

illi lac factum est. «In stillicidiis suis Isetabitur, cum exo-
)) rietur. ))

XVI. « Benedices coronam anni benignitatis tuae ^. »

Seminatur modo , crescit quod seminatur, erit et messis.

Et modo super semen superseminavit inimicus zizania 5

et exorir^sunt maiiinter Jjonos pseudo-christiani , similem

habentes herbam , sed non parem fructum. Etenim zizania
ea proprie dicunlur, quse nascuntur in simihtudine fru-
menlorum sicuti est loiium siculi est avena et caetera
, , ,

talia quae primam herbam prorsus sim.ilem habent. Prop-

terea de seminatlone zizaniorum hoc dicitDomiuus : «Ve-

)) nit inimicus et superseminavit zizania ;' cum autem cre-
)) visset herba , et fructum fecisset , tunc apparuerunt
» zizania. Ergo venit inimicus, et superseminavit zizania :

sed quid fecit tritico ? Non opprimitur zizaniis frumen-

tum, imo per tolerantiam zizaniorum crescit fructusfru-
mentorum. Ipse enim Dominus dixit quibusdam operariis
Yolentibus eradicare zizania : « Sinite utraque crescere us-
)) que ad messem , ne forte cum vultis eradicare zizania ,

» eradicetis simul et frumentum : sed in tempore messis

» dicam messoribus : Golligite primum zizania et alligate ,

» fasciculos ad comburandum frumentum autem re-

,

» condite in horreum ^. » llle est finis anni messis soeculi.

« Benedices coronam anni Lenignitatis tuae. » Goronam

' I Cor. 111, I. — ' IJ. 11, G. — 3 Psal. lxiv, 12. — 4 Matth. xiu, uo-Bo.
 enarrAtio in psAlmum lxiv. 213
ubi audis ,
gloria victoriae significatur. Vince diabolum ,

et habebis coronam. « Benedices coronam anni benigni-

» tatis tuae. » Rursus commcndat benignitatem Dei, iie

quisquam de suis meritis glorietur.

XVII. « Et campi tui rcplebuntur ui)crtate pingues- :

» cent fines deserti , et colles exultatione accingentur ^. »

Campi colles fines deserti iidem ipsi sunt homines.

, , ,

Campi propter sequahtatem ergo propter sequalitatem :

,

inde clicti sunt campi populi justi. Colles propter erectio-

nem : quia erigit in se Deus eos qui se huniiliant. Fines
deseiti, omnes Gentes. Quare fines deserti ? Deserti erant,
nullus ad eos Propheta missns erat : sic erantilhquoraodo
eremus^ qua non transit homo. Nullum verbum Dei mis-
sum est ad Gentes : soh populo Israel praedicaverunt Pro-
phetoe. Ventum est ad Dominum , crediderunt frumenta
in ipso populo Judaeorum. Nam di^it tunc Discipulis :

« Dicitis quia longe est messis , respicite, et videte quia

» alba3 sunt regiones ad messem ^. » Fuit ergo messis
prima , erit secunda in ultimo saeculo. Messis prima de
Judaeis ,
quia mittebantur ad illos Prophetae annuntiantes
venturum Salvatorem. Ideo dixit Discipuhs suis Dominus:
« Videte quia albae sunt regioncs ad messem : » regiones
utique Judaeae. « Ahi , inquit , Ial)oraverunt , et vos in
» eorum labores intrastis ^. » Laboraverunt Prophetae ut
seminarent , vos cum falce intrastis ad illorum labores.

Facta est ergo prim.a messis : et inde de ipso frumento

quod tunc purgatum est , seminatus est orbis terrarura
ut surgat alia messis quae in fine metenda est. In secunda
messe superserainata sunt zizania , raodo hic lalioratur.
Quomodo in illa prima laboraverunt Prophetae quousque
veniret Dominus sic in ista secunda laboraverunt Apos-
:

toli , etomnes praedicatores veritatis laborant, quousque

' Psal. lAJv, i3. — ' Joan. iv. 3r>. — ^ Ibkl. .H8.
214 S. AUGrSTINI EPISCOPI
in finem Dominns mittat in messem Angelos suos. Antea
ergo desertum erat_, sed « Pinguescent fmes deserti. »
Ecce ubi Prophetse non sonuerant , Dominus Proplieta-
rum acceptus est : « Pinguescent fines deserii ; et exulla-
M tionecolles accingentur.
XYIII. « Induti sunt arietes ovium^ : » subaudiendum,
« Exultatione. » Qua enim exultatione colles accingentur,
hac induuntur arietes ovium. Ipsi arietes ,
qui colles.
CoUes enim eminentiore gratia , 5 arietes, quia duces gre-
gum. Arietes ergo Apostoli induti sunt exultatione ,
gau-
dent de fructibus suis , non sine causa laboraverunt , non
sine causa prsedicaverunt. « Indutisunt arietes ovium: et

» abundabunt frumento » Et bumiles populi

convalles :

multum fructum afferent. « Clamabunt » Inde abun- :

dabunt frumento quia clamabunt. Quid clamabunt ? ,

» Etenim hymnum dicent. » Aliud est enim clamare ad-

versus Deum , aliud hymnum dicere 5 aliud clamare
sacrilegia , aliud clamare laudes Dei. Si claraas in blas-

phemia , spinas protulisti : si clamas in hyrano , abundas

frumento.

/V^A^l/VIVI/Vl^X^VWVWWl^WVt^W^VWt/^ vw^wvwwww^^vwtwv^ vwiwwww w/v« w/v%

ENARRATIO
IN PSALMUM LXV.

Sermo ad plebem.

I. IwscRiBiTuri in titulo Psalmus iste- : « Irffinem Can-

» ticum Psalmi resurrectionis ^. In fmem , » cum audilis

• Psal. LxiY, 14. — ' Vide D. Guillon ,

tom. xxi,png. SSS-S^^. — 3 ps;il.

LXV , I .
 enarrAtio in psalmum lxv. 215
quando Psalmi pronuntiantur In Christum intelligite : :

dicente Apostolo « Finis enim Legis Cbristus ad justitiam

:

)) omni credenti^. » Quomodo ergo hic cantelur resur-

rectio, et cujus resurrectio quantum ipse donare et aperire
dignatur, audietis. Resurrectionem enira Christiani novi^
mus in capite nostro jam factam, et in membris futuram.
« Gaput Ecclesioe Christus est, membra Ghristi Ecclesia'^.
Quod praecessit in capite , sequetur in corpore. Haec est
spes nostra : ad hoc credimus , ad hor, duramus , et perse^
veramus in tanta malignitate hujus ssecuH consolante nos
spe , antequam spes fiat res. Res enim erit cum et no^ re^
surrexerimus, et in coelestem habitum commutati sequales
Angehs facti fuerimus. Quis hoc sperare auderet , nisi Ye-
ritas promitteret? Hanc autem spem promissam sibi Ju-
daei tenebant, et de bonis et quasi justis operibus muhum
gloriabantur, quod acceperant Legem secundum quam
vivendo, et hic haberent bona carnaha, et in resurrectione
mortuorum talia sperabant , de quahbus hic gaudebant.
Propterea Sadducaeis ,
qui negabant futuram resurrectio-
nem, Judsei respondere non poterant proponentibus quaes-
tionem , quam Domino proposuerunt iidem Sadducaei.
Hinc enim intelhgimus eos hanc cjuaestionem solvere non
potuisse, quia Domino solvente mirati sunt. Proponebant
ergo Sadducaei quaestionem de cjuadam muhere, quae ha-^

buit septem viros non simul sed succedentes sibi. Erat

, ,

enim hoc Legis ad popuhim propagandum ut qui forte ,

sinehberis defungeretur, frater ejus , si haberet, acciperet

uxorem ejus, ad suscitandum semen fratri suo^. Proposita
ergo illa muHere ,
quae habuit septem viros-omnes mor->
tuos sine hberis , et ad hoc ofhcium implendum ducentes
fratris uxorem , dixerunt quserentes : « In resurrectione
» cujus eorum erit uxor ^ ? » Procul dubio Judaei non fa-
' Rom. X, 4- — ^ Coloss. i, t8. — ^ Deut. rxv, 5 -* 4 MaUli. iixn, 28.
 f
216 S. AUGrsTIM EPISCOPI

tigarcntur, non deficerent in ista qaGestione , si non talia

sibi in resurrectione sperarent, qualia agenant in hac vita.

Dominus autem nec[ualitatem Angeiorura promittens, non
humanam carnis corruptionem , ait illis : « Erratis, ne-
)) scientes Scripturasneque virtutem Dei in resurrectione •

)) enim neque nubent, neque uxores ducent neque enim :

)) incipient mori, sed erunt aequales Angelis Dei^ De- ))

monstravit quod ibi sit necessaria successio , ubi doletur

decessio ; il:)i quia decessores non erunt , nec successores
quaerentur. Ad hoc enim subjecit : Non enim incipient

mori. Verumtamen quia Judsei tenebant, etsi carnaliter,

spem resurrectionis futurae ,
gavisi sunt responsum esse

Sadducseis , cum quibus illis erat de hac ancipiti et ob-

scura qusestione certamen. Tenebant ergo Judaei spem
resurrectionis mortuorum : et solos se ad beatam vitam
resurrecturos sperabant propter opus Legis, et propter
justificationes Scripturarum ,
quas habebant soli Judaei

et Gentes nonhabebant. « Crucifixus est Christus •, c?eci-

)) ut plenitudo Gentium in-

tas ex parte Israei facta est ,

)) traret"hoc Apostolo dicente. Coepit etiam Gentibus

: »

promitti resurrectio mortuorum credentibus in Jesum ,

Christum quod resurrexerit. Inde Psalmusiste est adversus

praesumptionem et superbiam Judaeorum pro fide Gen- ,

tium ad eamdem spem resurrectionis vocatarum.

11. Quodam modo, fratres mei animum Psalmi audis- ,

tis. In hoc quod dixi, in hoc quod proposui , tota vestra

suspendatur intentio ; hinc vos nuUa cogitatio avertat
contra praesumptionem dicitur Judaeorum ,
qui de justi-
ficationibus Legis sperabant sibi resurrectionem , et cru-

cifixerunt Christum qui primus resurrexit, non membra

resurrectura solos Judaeos habiturus , sed omnes qui in
eum credidissent, id est, omnes Gentes. Inde ccepit

' Matth. 5X11, 23-3o, et Luc. xx, 27-36. — 'Rom. xi, 9.5.
 ENARRATIO IN PSALMUM LXV. 217
« Jubilate Deo^ » Qui? « Omnis Non ergo sola
terra. »
Judaea. Videte , fratres, quemadmoduin commendetur
universitas Ecclesiae toto orbe ditrusse et non solum do- :

lete Judaeos ,
qui gratiam istam Genlibus invidebant , sed
plus haereticos plangite. Si enim dolendi sunt qui collecti
non sunt ,
qnanto amplius qui coliecti divisi sunt? « Ju-
)) bilate Deo oranis terra. )> Quid est , « Jubilate? )) In
vocem erumpite |gaudiorum , si non potestis verborum.
Non enim verbis jubilatur, sed solus gaudentium sonitus
redditur_, quasi parturientis et parientis cordis laetitiam in
vocem rei conceptae ,
quae verbis explicari non possit.
« Deo omnis
Jubilate terra : )> nemo jubiiet in parte.
Nemo, inquam, jubilet in parte Ca-
: omnis torra jubilet,
tholica jubiiet. Catholica totum tenet: quicumque partem
tenet , et a toto praecisus est , ululare vult , non jubilare.
» Jubilate Deo omnis terra. ))

III. « PsalHte autem nomini ejus'^. )> Quiddixit? Psallenti-

bus vobis benedicaturnomenejus. Quidsit autempsallere,
heri dixi, et credo meminisse Charitatem Vestram. Psallere,
est organum etiam assumere, quod psalterium dicitur, et
pulsti atque opere manuum vocibus concordare. Si ergo
jubilatis, quod Deus audiat ;
psallite etiam, quod homines
et videant et audiant : sed non nomini vestro. « Cavete
)) enim facere justitiam vestram coram hominibus, ut vi-
)) deamini ab eis^. Etpropter cujus nomen, inquies, psal-
))

lam, ut non videantur ab hominibus opcra raea? Attendite

alio loco « Luceant opera vestra corara hominibus, ut
:

)) videant bona facta vestra, et glorificent Patrem vestrum

)) qui incoelis est^. Videant bona facta vestra, et glorifi-
)) cent, )) non vos, sed Deum. Nam si propter vos glorifican-
dosfacitis operabona, respondeturquod ipse dixitde qui-
busdam talibus : « Amen dico vobis, perceperunt mercedem
' Psal. ixv, 0.. — 5 Ibid. — 3 Mattli. vi, r. — 'i IJ. v, i6.
218 S". AUGUSTINI EPISCOPI
M suara : » et iterum : « Alioquin mercedem non habebitis
)) apud Patrem vestrum qui in ccelis est ' . » Ergo, inquies,
debeo abscondere opera mea, ne faciam coram homJnibus?
Non. Sed quid ait? « Luceant opera vestra coram homini-
))bus. » Anceps ergo remanebo. Hac mihi dicis « Gavete :

» facere justitiam vestram coram hominibus » hac mihi :

» dicis « Luceant opera vestra bona coram hominibus. »

:

Quid observabo ? quid rehnquam? Tam non

? quid faciam
potest homo duobus dominis dlversa jubentibus,
servire
quam nec uni diversa jubenti. Non ait Dominus Diversa :

jubeo. Finem attende, in finem canta cpio fme facias, vide. :

Si ideo facis ut tu glorificeris, hoc prohibui si autem ideo :

ut Deus glorificetur, hoc jussi. Psalhte ergo^ non nomini

vestro, sed nomini Domini Dei vestri. YospsaUite, ille
laudetur : vos bene vivite, ille glorificetur. Unde enira
habetis ipsura bene vivere? Si aeternura haberetis, nuu'-
quara male fixissetis : si a vobis haberetis , nunquam non
bene vixissetis. « Psalhte autem nomini ejus. »
IV. « Date gloriam laudi ejus^. » Totam intentionem
nostram iu laudem Dei mitlit , nihil nobis rehnquit unde
laudemur. Glorieraur inde magis , et gaudearaus ilh in- :

hoerearaus, in illo laudemur. Audistis ccra legeretur Apos-

tohis : « Yidete vocationem vestrara, fratres, quia non
» raulti sapientes secundura carnera, non raulti potentes,
» non multi nobiles, sed stulta raundi elegit Deus, ut
» confundat sapientes, et infirma mundi elegit Deus, ut
» confundat fortia; etignobilia mundi elegit Deus et ea ,

» quae non sunt tanquam qure sunt, ut ea quae sunt eva-

» cuentur^. » Quidvoluit dicere?quid voluit ostendere?
Descendit Dominus Deus noster Jesus Christus reparare
genus humanura , et dare gratiam suam omnibus intelli-
gentibus, quia gratia illius est, non merita eorum et ne :

• Mattli. VI, 1,2. — = Psal. t.xv, 2. — 5 i Cor. i, 26-28.

 ENARRATIO IN PSAL^fUM LXV. 219
quselibet persona gloriaretiir in carne , infirmos elegit.
Nam inde non est electus etiamilleNathanael. Quid enim
tibi videtur, ut publicanum in telonio sedentem eligeret
Matthseum^, et non eligeret Nathanael cui perhibuit tes-

tiraonium ipse Dominus , dicens : « Ecce verus Israelita

» iii quo dokis non est-? » Intelhgitur ergo Nathanael

iste doctus fuisse in Lege. Xon quia doctos non erat elec-
turus : sed si ipsos primo elegisset , doctrinae suae merito
se electos putarent; ita illorum scientia laudaretur, etlaus
Ghristi gratiae minueretur. Perhibuit testiraonium tan-
quam bono fideli, erat sed tamen eum
in quo dolus non :

non assumpsit inter ilios Discipulos, quos primum idiotas

elegit. Et unde intelligimus quod ilie peritus erat Legis?

Quando audivit ab uno ex eis qui secuti erant Dorainum,

dicente: « Invenimus Messiam, quod interpretaturChris-
» tus : » quaesivit unde et dictum est A Nazareth » , : :

et ille : « A Nazareth potest ahquid boni esse. » Procul

dubio qui intellexit, quia a Nazareth potest aliquid boni
esse, peritus erat Legis , et bene Prophetas inspexerat.
Novi esse in iUis verbis aliam pronuntiationem, sed a pru-
dentioribus non est approbata , ut quasi desperasse vide-
retur ille, cum audiens dixisset : « A Nazareth potest
» aliquid boni esse? » id est, numquid potest? Sic pro-
nuntiando quasi desperaret, Sequitur autem ibi : « Yeni,
» et vide^. » Haec verba, id est , « Veni, et vide, » utram-
que possunt pronuntiationem sequi. Si dicas ,
quasi non
credens : « A Nazareth potest aliquid boni esse ? » res-
pondetur : « Veni , et vide » quod non credis. Rursus si

dicas confirmans : « A Nazareth potest aliquid ])oni esse •, »

respondetur : « Veni , et vide » quam vere sit bonum

quod nuntio a Nazareth ct quam recte credas veni, ct ;

experire. Hinc tamen existimatur doctus ille in Lege fuisse,

' Matth. IX, 9. — ' .loan. i, 4?- — ^ Ibid. 4i-47-
220 S. AfGUSTINI EPISCOPI
:i

quia noii est electus inter Discipulos ab illo, qui stulta

mundi prius elegit^, cum tantum ei perhibuerit testimo- ^

nium Dom.inus dicens «Ecce vere Israelita, in quo dolus :

)) non est. Elegit ergo Dominus postea et oratores; sed

))
[j

illi superbirent, si non prius eligeret piscatores elegit :

divites sed dicerent merito divitiarum suarum se electos

5 ,

esse, nisi primo elegisset pauperes : elegit imperatores Ijr

postea •, sed melius est ut Romam cum venerit imperator,

deposito diademate, ploret ad memoriam piscatoris, quam
ut piscator ploret ad memoriam imperatoris. « Infuina
)) enim mundi elegit Deus , ut confundat fortia •, et igno- 1^
)) bilia mundi eJegit, et ea quse non sunt tanquam qunR '

)) sunt, ut ea quse sunt evacuentur. )> Et quid sequitur?

Conclusit Apostolus : «Ut non glorietur coram Deo omnis |<j,

)) caro-. )) Videte quemadmodum nobis abstulit gloriam,

ut daret gloriam:abstuiit nostram, utdaretsuam: abstulit
inanem , ut daret plenam ^ abstulit nutantem , ut daret
solidam. Quanto ergo gloria nostra fortior et firmior, quia
in Deo est? Non ergo in te debes gloriari ^
probibuit ve-
ritas : sed cjuod ait Apostolus, boc pnecepit veritas : « Qui
gloriatur, in Domino glorietur^. Date ergo gloriam laudi
)) ejus. )) Nobte imitari Judaeos, cjuiquasi meritis suis vo-
lebant tribuerc justificationes suas, et invidebant Gentibus
accedentibus ad gratiam evangebcam , ut peccata omnia
donarentur eis : quasi ilU non baiierent c[uod sibi donare-
tur ;
jam ,
quasi boni operarii, mcrcedem expectantes. Et
cum adhuc segroti essent, sanos se esse putabant , et inde Xi

periculosius cegrotabant. Nam si vel mitius segrotassent,

non quasi phrcnetici medicum occidissent. « Date gloriani
)) laudi ejus. ))
(

V. « Dicite Deo Quam timenda sunt opera tua^.)) Quare

:
'

timenda , et non amanda? Audi abam vocem Psalmi. i

— —
I

» I Cor. 1, 2-. ' Ibid, Si^-Qq. 3 i[,i,l 3[ — 4 psal. i,\v, 3. Ll

 ENARRATIO IIV tSALMTJM LXV. 221
« ServiteDominoin timore, et cxultate ei cum tremore^»
Quid sibi lioc vult? Audi vocem Apostoli : « Cum timore,
» inquit, et tremore vestram ipsorum salutem opera-
M mini. » Quare, « Cum timore et treraore.? » Subjecit
causam Deus est enim
: « qui operatur in vobis et velle et
» bona vokmtate-. » Si ergo Deus operatur
operari pro
in te, gratia Dei bene operaris, non viribus tuis.? Ergo si
gaudes, et time ne forte quod datum est humili, aufe-
:

ratur superbo. Nam ut noveritis hoc esse factum de ipsa

superbia Judseorum quasi se ex operibus Legis justifi- ,

cantium, et ideo cadentium dicit ahus Psalmus « Hi in : :

» curribus, et hi in equis, » quasi in suis quibusdam pas-

sibus et instrumentis ad erectionem suam : « Nos autem,

» inquit, in nomine Domini Dei nostri niagmficabimur.
M Hi in curribus, et hi in equis : nos autem in nomine
» Domini Dei nostri magnificabimur. » Vide quemadmo-
dum iUi extolielDantur in se : vide quemadmodum isti

gloriabantur in Deo. Propterea quid secutum est? « Ilhs

» obhgati sunt pedes, et ceciderunt nos autem surrexi-
:

» mus, et erecti sumus^. » Audi ipsum Dominum nos-

trum hoc idem dicentem : « Ego, inquit, veni, ut qui

M non vident, videant-, et qui vident, caeci fiant*. » Vide

in una parte bonitatem, in aha quasi malitiam. Sed quid

illo mehus? quid misericordius ? quid justius? Quare ergo,

« Qui non vident videant ? » Propter bonitatem. Quare,

« Et qui vident cseci fiant? » Propter ^lationem. Et vere

videbant, et factisunt caeci? Non videbant, sed videre sibi

videbantur. Nam ecce videte, fratres, cum dicerent ipsi
Judaei, « Num sumus caeci? Ait ilhj Dominus, Si caeci
» essetis, peccatum non haberelis modo autem quia di- :

» ciiis : Videmus, peccatura vestrum in vobis manet.^» Ad

' Psal. 11, II. — =»
Pbilip. 11. 12, i3. — 3 psal. xix, 8, 0. - 4 Joan,

IX, 39 — 5 iijij. ^o, 4'-

 i

222 S. ATJGUSTINI EPISCOPI

medicum venisti, videre te dicis? Cessabiint collyria,

semper caecus remanebis confitere te caecum, ut illumi-
:

nari merearis. Attende Judseos, attende Gentes. « Qui non

» vident, videant, inquit : ideo veni, ut qui vident, CBEci
» fiant. » Ipsura Dominum nostrum Jesum Christum in
carne videbant Judtei, Gentes non videbant : ecce qui vi-
derunt, crucifixerunt ;
qui non viderunt , crediderant.
Ergo quid fecisti, o Christe, adversus superbos ? Quid fe-
cisti? Videmus, quia dignatus es, et membra tua sumus :

videmus. Abscondisti Deum, objecisti hominem. Quare

hoc? « Utcsecitas ex parte Israel fieret, etplenitudo Gen-
» tium intraret*. » Ad hoc abscondisti Deum et homi- ,

nem non videbant vi-

aspectibus abjecisti. Vide])ant, et :

debant quod acceperas, non videbant quod eras et :

videliant formam servi, non videbant formam Dei- for- :

mam ser\i, c|ua major est Pater^, non formam Dei, prop-
ter quam modo audistis « Ego et Pater unum sumus*. »
:

Tenuerunt quod videbant, crucifixerunt quod videbant

insultaverunt ei quem videbant, non agnoverunt qui
latebat. Audi Apostolum dicentem « Si enim cognovis- :

» sent, nunc[uam Dominum gloriae crucifixissent^. » Ergo

Gentes cpiffi vocatoe estis, attendite ramos praecisos prop-
ter severitatem^ vos autem insertos propter bonitatem, et
participes factos pinguedinis oleae , non altura sapientes
id est, non superbientes. « Non enim tu radicera portas,
» ait, sed radixte. » Magis terreamini, c[uia videtis am-
putatos ramos naturales. Judaei enim per Patriarchas ye-
nerunt, de carne Abrahse nati sunt. Et quid ait Aposto-
lus? « Sed dicis: Fracti sunt rami, ut ego inserar. Bene^
» propter infidehtatem fracti sunt : tu autem, inquit, fide
» stas;, noli altum sapere , sed time : si enim naturalibus
I Rom. XI, 20. — ' Philip. u, 6, 7. — 3 Joan. xiv, 28. — 4 Id. x, 3o.
— 5 I Cor. u, 8.
 EjyARIlATIO IW PSALMUM LXV. 223
» ramis Deus non pepercit, neque tibi parcet^ » Attende
ergo ramos fractos, et te insertum : noli extolli super ra-
mos fractos, sed magis dicito Deo : « Quani metuenda
» sunt opera tua I » Fratres , si adversus Judoeos oiim
de radice Patriarcharum extoUere nos non debe-
preecisos
mus, sed timere potius et dicere Deo « Quam timenda , :

» sunt opera tua : » quanto minus non nos debemus ex-

tollere adversus recentia vulnera praecisionum? Prsecisi
sunt ante Judaei, insertae sunt Gentes : de ipsa insertione
praecisi sunt haeretici 5 sed neque contra illos nos extoilere
debemus 5 ne forte praecidi mereatur, quem delectat in-
sultare praecisis. Fratres mei, quahscumque episcopi vox
sonuit vobis rogamus vos ut caveatis, quicumque in Ec-
:

clesia estis nohte insultare eis qui non sunt intus sed
, •

orate potius ut et ipsi intus siut. « Potens est enim Deus

» iterum irtserere illos-. » De ipsis Jud«is dixit hoc Apos-

toJus, et factura est in eis. Hesurrexit Dominus, et multi

crediderunt : non intellexerunt cum crucifigerent, tamen
postea crediderunt in eum, et donatum est eis tam mag-
numdehctum. Fusus Domini sanguis donatus esthomici-
dis, ut non dicam deicidis : « Quia si cognovissent , nun-
» quam Dominum gloriaecrucifixissent^.» Modo homicidis
donatus est fusus sanguis innocentis : etipsum sanguinem,
quem per insaniara fuderunt, per gratiam biberunt. « Di-
» citeergo Deo: Quamtimenda sunt opera tua!» Unde ti-
menda? « Quia csecitas ex parte Israel facta est, ut pleni-
» tudo Gentium intraret^. Gentium plenitudo dic
» ,

Deo : « Quam timenda sunt opera tua » et sic gaude ut !

contreraiscas , noh extolh super ramos prsecisos. « Dicite

» Deo : Quam timenda sunt opera tua ! »

VI. « In multitudine potentise tuae mentientur tibi ini-

' Roni. XI, 17-20. — 2 IbiJ. 23. — ^ i Cor. u, 8. — 4 Rom. xi, 25.
224 S. AUGUSTINl EPISCOPI

» mici tui^. » Ad hoc tibi, inquit, mentienlur inimici tui,

ut multa sit polentia tua. Quid est hoc^ Intentius audite.
Potentia Domini nostri Jesu Ghristi maxime apparuit in
resurrectione, unde Psalmus iste titulum accepit. Et re-
surgens apparuit Discipulis suis-, Non apparuit inimicis
suis, sed Discipuhs suis. Crucifixus apparuit omnibus, re-
surgens fidehbus : ut etiam postea qui vellet crederet, et
credenti resurrectio promitteretur. ^lulti sancti multa
miracuia iecerunt, nullus ipsorum moituus resurrexit :

quia et qui ab eis resuscitati sunt, morituri resuscitati

sunt. Intendat Charitas Vestra. Comraendans Dominus

opera sua dixit : « Operibus credite , si mihi non vuitis
» credere^. Et commendantur etiam praeterita opera
»

Prophetarum et si non eadem, tamen multa eadem,

^

multa ejusdem potentiae. Ambulavit Dominussuper mare,

jussit et Petruni'. Numquid non ibi erat ipse Dominus,

c[uandose divisit mare, ut Moyses cum populo Israel tran-

siret^ ? Idem Dominus iila faciebat. Qui fecit ista per car-

nem suam^ ipse iila faciebat per carnem servorum suo-

rum. liiud tamen per servos suos non fecit, ( nam ipse
omnia faciebat, ) ut aliquis ipsorum mortuus esset, et re-
surgeret in vitam aeternam. Quia ergo possent dicere Ju-
daei, cum miracula faceret Dominus Fecithsec
: et iloyses,

fecit Elias, fecit Eiisoeus : possent sibi ista dicere, quia et

mortuos resuscitaverunt, et multa miracula fecerunt
iili :

proptereacum ab iiio signum peteretur, proprium signum

commendans quod in se soio futurum erat , ait : « Gene-
» ratio ista prava et amaricans signum quasrit, ct signum
)) non dabitur ei , nisi signum Jonse prophetae : sicut
» enim fuit Jonas in ventre ceti tribus diebus et tribus

' Psal. Lxv, 3. — ^ Act. X, l\o. — ^ joan. x, 38. — 4 MaUli. xiv, 25. —
5 ExoJ. XIV, 2l.
 EJSARRATIO IN 1'SALMUM LXV. 225
» noctibus, sic erit et Filiiis liominis in corde terrae tribus
» diebus et tribus noctibus^ » Quomodo fuit Jonas in
ventre ceti? nonne ut postea vivus evomeretur? Hoc fuit
infernus Domino, quod Jonae cetus. Hoc signum pro-
prium commendavit, hoc est potentissimum. Potentius
est revixisse mortuum_, quam non fuisse mortuum. Magni-

tudo potentiae Domini secundum quod homo factus est,

in virtute resurrectionis apparet. Hanc commendat et
Apostolus, cum dicit : « Non habens meam justitiam quae
» ex Lege est, sed eam quse est per fidem Christi, quaj
)) est ex Deo justitia in fide , ad cognoscendum eura et
)) virtutera resurrectionis ejus'^. )) Sic commendatur et
aho loco : « Et si crucifixus est ex inhrmitate, sed vivit
)) in virtute Dei^. )) Gum ergo ista magna potentia Do-
mini in resurrectione intelhgatur, unde titulum Psalmus
iste accepit, quid sibi vult, « In multitudine potentiae tuae

)) mentientur tibiinimicitui, nisi ut sic intelligas Ideo )> :

tibi mentientur inimici tuiut crucifigaris, ideo crucifigeris

ut resurgas? Mendacium ergo illorum ad commendandam
multam potentiam tuam valebit. Quare solent inimici
mentiri? Ut potentiam cujusque minuant, de quo mcn-
tiuntur. Tibi, inquit, contra accidit. Nam minus appare-
ret potentia tua, si tibi illi non mentirentur.
VII. Attendite et ipsum mendaciura falsorura testiura
inEvangelio, et videte quia de resurrectione est. Cuni
enim Domino dictum esset : « Quod signum ostendis no-
» bis, quia ista facis^?» excepto eo quod dixerat de Jona,
per aham similitudinera hoc ipsura item dixit, ut noveri-
tis hoc proprium signum maxime commendatum « Sol- :

)) vitetemplum, inquit, hoc, et in tribus diebus excitabo

)) illud. Et illi dixerunt : Quadraginta et sex annis sedi-

» Mattb. XII, 39, 4o- — ^ Pliilip. iii , 10. — 3 -j Cor. xiii, 4- —

^ Joan 11, iR.

cxvi. 15
226 S. AUGLSTINI EPISCOPI
)) ficatum est teraplum hoc , et tu in triduo excitabis
)) illud ? )) Et Evangelista , cjuid illud esset exponens :

<c Hoc autem , inquit , dicebat Jesus de templo corporis

» sui^» Ecce hanc potentiam suam horainibus se demons-
tralurum dicebat^ unde simihtudinera de templo dederat,
propter carnera suam, quae erat templmTi latentis intus
Divinitatis. Unde Judaei templum foris videbant, Numen
inlus habitans non videbant. Ex istis verbis Domini con-
cinnaverunt falsi testes mendacium, quod contra eum di-
cerent, ex his ipsis ubi commendavit resurrectionem snam
futuram loquens de templo. Dixerunt enim falsi testes
,

adversus eum, cuni quaereretur ab eis quid iJlum audissent

dixisse : « Audivimus eum dicentem : Solvam templura
)) hoc, et post triduum resuscitabo illud-. Post triduum
)) resuscitabo, » audierant. <c Solvam , » non audierant :

sed audierant, ccSolvite. mutaverunt et )) Unum verbum

paucas litteras, ut falsum testimonium mohrentur. Sed
cui mutas verbum, o huraana vanitas, o humana infirmi-
tas ? Verbo incomrautabili verbura mutas ? Mutas tu tuura
verbum numquid mutas Dei Verbum ? Unde aho loco
,

dicitur : « Et mentita est iniquitas sibi ^. )) Quare ergo

libi mentiti sunt inimici tui, o Domine, cui jubilat omnis
terra? « In multitudine potentiae tuse mentientur tibi ini-

)) mici tui. » Dicent, Soivam : cum tu dixeris, « Solvite.»

Quare te dixerunt dixisse , « Solvam 5 )) et non dixemnt '
\i

quod tu dixisti, « Solvite? Ut quasi ipsi se a crimine so- ))

luti temph defenderent sine causa. Christus enim quia ,

voluit, mortuus est et tamen vos occidistls. Ecce conce- :

dimus vobis o mendaces ipse solvit teraplura. Dictum

, ,

est enim ab Apostolo « Qui me dilexit, et tradidit se- :

» metipsmTi pro me^. » Dictum est de Patre « Qui pro- :

' Joan. II, 19-21. — - Matlli. xxvi, 61. — ^ Psal. kxv), 12. — 4 Galat.

11, 20.
 enArkAtio in psAlmum lxv. 227
» prio Filio suo non pepercit, sed pro nobis omnibus
» tradidit illum^
Si ergo Pater Filium tradidit, etFi-
)>

liussemetipsum tradidit, Judas quid fecit? Pater tradendo

Filium ad mortem pro nobis bene fecit Christus tra- , :

dendo se ipsum pro nobis fecit bene tradendo Judas , :

Magistrum pro avaritia sua^, fecitmale. Non enimquod

nobis praestitum est depassione Christi, malitiae Judae de-
putabitur : habebit ille mercedera malitise, Christus lau-
dem gratiae. templum ipsc solverit
Prorsus ipse solverit ,

qui dixit « Potestatem habeo ponendi animam meam

:

» et potestatem habeo iterum sumendi eam nemo tollit :

» eam a me, sed ego ipse pono eam a me, et iterum sumo

))eam". Ipse solverit templum gratia sua, malitia ves-

))

tra. « In multitudine potentiae tuae mentientur tibi ini-

)) mici tui. )) Ecce mentiuntur, ecce creditur eis, ecce

opprimeris, ecce crucifigeris, ecce insultatur tibi, ecce ca-
put agitatur : « Si Filius Dei est, descendat de cruce"*. )>

Ecce quando vis animam ponis , et lancea latus percute-

ris^ , et sacramenta de laLere tuo defluunt-, deponeris de
ligno , involveris linteaminibus ,
poneris in sepulcro , ad-
duntur custodes ne toUant te Discipuli tui 5 venit hora re-
surreclionis tuae , terra concutitur, monumenta scindun-
tur, resurgis occultus, appares manifestus. Ubi sunt ergo
ilU mendaces ? ubi est falsum testimonium malevolentise ?
Nonne in multitudine potentiae tuae mentiti sunt tibi ini-
mici tui ?
VIII. Da et illos sepulcri custodes 5 referant quid vi-
derint 5 accipiant pecuniam, et ipsi mentiantur : dicant
etiam ipsi moniti perversi a perversis, dicant a Judaeis
corrupti, qui in Christo noluerunt esse integri 5 dicant,
mentiantur etiam ipsi. Quid dicturi sunt? Dicite, videa-

I Rom. viu, 32. — ' Matth. xxvi, i5. — ^ Joan. x, i8. — 4 Matth.
xxvu, 46. — * Joan. xix, 34.

15.
 228 S. AUGLSTINI EHSCOPI
nius : mentiemini et vos in multitudine potentise Domini.
Quid dicturi estis? Cum
dormiremus nos, venerunt Disci-
pidi ejus, et abstulerunt eum de monumento^ O vere
stullitia dormiens? Aut vigilabas, et prohibere debuisti :

aut dormiebas , et quid sit gestum nescisti. Accesserunt

et ipsi mendacio inimicorura auctus est numerus men-
:

tientium , ut augeretur merces credentium « Quia in :

)) multitudine potentiae tuae mentientur tibi inimici tui. »

Ergo mentiti sunt, in multitudine potentiae tuae mentiti

sunt : apparuisti contra mendaces veracibus, et apparuisti

eis veracibus quos tu veraces fecisti.

IX. Remaneant Judsei in mendaciis suis : tibi, quia in

multitudine potentise tuae mentiti sunt , fiat quod sequi-
tur : « Omnis terra adoret te et psallat tibi ,
psallat no-
)) mini tuo, Altissime^ » Paulo ante humillime, modo
« Altissime » humillime inter manus mentientium inimi-
:

corum; Altissime super verticem laudantium Angelorum.

« Omnis terra adoret te et psallat tibi, psallat nomini

)) tuo, Altissime. »
X. « Venite, et videte opera Domini. )) O Gentes, o ul-
tim£e nationcs, relinquite Judaeos mentientes, venite con-
fitentes. « Venite, et videte opera Domini : terribilis in

)) consihis super filios hominum^. )> Filius hominis qui-

dem et ipse dictus est , et vere filius hominis factus est :

verus Filius Deiin forma Dei^ verus filius hominis in forma

servi ^ : sed nolite formam istitm servi ex aliorum similium
conditione pensare : « Terribilis est in consiliis super fi-

» lios hominum. » 3Iachinati sunt filii hominum consi-

lium ad crucifigendum Christum , crucifixus excaecavit
crucifigentes.Quid ergo iecistis, filii hominum, machinando
acuta consilia adversus Dominum vestrum, in quo latebat
majeslas, et apparebat infirmitas? Vosmachinatiestis con-
» Matth. xxvm, i3. — ' Psal. l\v, ^. — ^ ILiJ 5. — 4 Philip. n, G.
 enjlrratio in psalmum lxv. 229
silia perdendi , ilJe excoecandi et salvandi ; excsecandi su-
perbos , salvandi humiles : ad lioc autem superbos
ipsos excaecandi, ut csecati humiliarentur, humiliati con-
fiterentur, confessi illuminarentur. « Terribihs in con-
» siliis super fdios hominum. » Vere terribilis. Ecce cae-
citas ex parte Israel facta est : ecce Judoei ex quibus natus
est Christus, foris sunt : ecce Gentes quse contra Judaeam
erant, in Christo intus sunt^ « Terribihsin consiliis super
» fihos hominum. » ^"J

XI. Propterea quid fecit terrore consiHi sui? Convertit

mare in aridam. Hoc enim sequitur « Qni convertit mare :

M in aridam*. » Mare erat mundus, amarus salsitatc_, tur-

bulentus tempestate , saeviens fliictibus persecutionum
mare erat : certe in aridam conversum est mare, modo si-

tit aquam dulcem mundus, qui salsa plenus erat. Quis hoc
fecit? « Qui convertit mare in aridam. » Jam anima Gen-
tium omnium ([uid dicit? « Anima mea vehit terra sine
» aqua tibi^. Qui convertit mare in aridam. In flumine
» pertransibunt pede. » IlJi ipsi qui conversi sunt in ari-
dam^ cum essent antea mare, « In flumine pede pertran-
» sibunt.» Quid est flumen? Flumen estomnis mortalitas
saecuh. Yidete flumen aha veniunt et transeunt
: alia ,

transitura succedunt. Nonne sic fit in aqua fluminis, quse

de terra nascitur, manat? Omnis qui natus est, cedat
et

oportet nascituro omnis iste ordo rerum labentium

: et
fluvius quidam est. In istum fluvium non se mittat cupida
anima, non se mittat, stet. Et quomodo transibit delecta-
tiones rerum periturarum? Credat in Christum, et transi-
bit pede transit iflo duce, pede transit. Quid est
: pede :

transire? Facile transire. Non quferit equum ut transeat,

non erigitur superbia ad transeundum flumen : humihs
• Rom. XI, o.ri. — » Psal. i.tv, 6. — * Til. cxi.u, 6.
230 S. AUGUSTINI EPISCOPI
transit, et tutius transit. « In flumine pertransibunt
» pede. »
XII. « Ibi jucundabimur in ipso. » Judaei, de vestris
operibus gloriamini : ponite superbiam gloriandi de vo-
bis , sumite gratiam jucundandi in Christo. Ibi enim ju-
cundabimur sed non in nobis
, « Ibi jucundabimur in :

» ipso. » Quando jucundabimur? Cum flumen transieri-

mus pede. Vita aeterna promittitur, resurrectio promitti-
tur, ibi caro nostra jam non erit flumen flr.men enim :

modo est, quando mortalitas est. Videte si stat aliqua setas.

Pueri crescere volunt; et nesciunt spatium vitae suae an-
nis succedentibus minui. Non enim adduntur anni , sed
subtrahuntur crescentibus : sicut aqua fluminis prorsus
accedit, sed a fonte recedit. Et volunt crescere pueri, ut
careant dominatu majorum : ecce crescunt, agitur cito,
perveniunt ad juventutem : qui excesserunt pueritiara, si

possuntteneant juventutem : transit et ipsa. Senectus suc-

cedit : vel senectus aeterna sit : morte aufertur. Ergo flu-
vius est carnis nascentis. Hunc fluvium mortalitatis , ne
mortalium rerum concupiscentia subvertat et rapiat^ fa-
cile transit qui humiliter id est, pede transit duce illo
, ,

qui prior transiit, qui de torrente in viausquead mortem

bilDit, propterea exaltavit caput^. Transeuntes ergo pede

fluvium istum, id est, facile transeuntes mortalitatem is-

tam fluentem, « Ibi jucundabimur in ipso. » Modo autem
in quo, nisi vel in ipso, vel in spe ipsius? Etsi enim jucun-
damur modo, in spe jucundamur ^ tunc autem in ipso ju-
cundabimur. Et modo in ipso, sed per spem : « Tunc au-
» tem facie ad faciem'^. »

XIII. « Ibi jucundabimur in ipso. » In quo « Qui do-

minatur in virtute sua in aeternum^. » Nam nos quam
' Psal. cix, 7. — »1 Cor. xin, ir. — 3 PsaJ, ^xv, 7.
 enarkAtio in psalmlm lxv. 231
virtutem habemus ? et numquid aeternam ? Si aeteraa esset
virtus nostra , non lapsi essemus , non cecidissemus in
peccatum, non meruisscmus mortalitatem poenalem *.
Ille voluntate suscepit quo nos meritum nostrum dejecit.
,

« Qui dominatur in virtute sua in aeternum. » Ejus par-

ticipes elHciamur , in cujus virtute nos erimus fortes , ille

autem in sua. Nos illuminati, illelumen illuminans nos :

aversi ab illo , contenebramur ille averti a se non potest.

^

Calore ipsius accendimur- unde recedentes frigueramus,

accedentes rursum accendimur. Ergo dicamus ei ut cus-
todiat nos iu virtutesua, quiainipso jucundabimur,«Qui
))dominatur in virtute sua in seternum. )>

XIV. Sed non hoc solis Judaeis praestat credentibus.

Quia raultum se extulerunt Judsei de virtute sua praesu-
mentes ,
postea cognoverunt in cujus virtute fuerunt sa-
lubriter fortes quidam eorum crediderunt sed non
, et :

sufiicit Christo est quod dedit magnum pretium

•, multum ,

dedit, non pro solis Judaeis debuit valere quod dedit.

((Oculi ejus super Gentes respiciunt. » Ergo « Oculi ejus ,

))super Gentes respiciunt-. » Et quid facimus? Murmu-

rabunt Judaei dicturi sunt Judaei Quod nobis, hoc
•, : et illis
5

nobis EvangeHum, illis Evangehum-, nobis gratiam resur-

rectionis, etilhs gratiam resurrectionis 5 nihil nobis prodest
quod nos Legem accepimus, et in justificationibus Legis
viximus , et tenuimus praecepta patrum ? nihil valebit ? hoc
illisquod nobis ! Non htigent, non contendant. « Qui ama-
)) non exaltenturin semetipsis. O caro misera et
ricant, ))

tabeseens, nonne peccatrix es? Quid clamat hngua tua ? At-

tendatur conscientia. « Omnes enim peccaverunt, etegent
)) gloriaDei^)) Agnosce te infirmitashumana. Accepisti Le-
gem,ut et praevaricatrix Legis esses : non enim tenuisti et
implesti quod accepisti. Accessit tibi ex Lege, non justifi-
' Gen. in, 17. — » Psal. ixv, 7. — ^ Rom. 111, 23.
232 S. AUGUSTINI EPISCCPI
catio quam Lex jubet, sed proevaricatio quam tu fecisti.
Si ergo abundavit peccatum, quid invides superabundanti
gratite ^ ? Noli amaricare, quia « Quiamaricant, non exalten-
)) tur. )) Quasi maledixisse videtur, « Qui araaricant non ,

)) exaltentur , imo exaltentur sed non in se ipsis. Humi-, ))

lientur in se ipsis exaltentur in Ghristo. « Qui enim se

,

)) humiliat , exaltabitur ; et qui se exaltat , humiliabitur'*.

)) Qui amaricant, non exaltentur in semetipsis. ))

XV. « Benedicite Gentes Deum nostrum^. )> Ecce re-

pulsi sunt qui amaricant , reddita est iUis ratio : aliqui
conversi sunt^ aliqui superbi remanserunt. Non vos ter-
reant qui gratiam evangelicam invident Gentibus : jam
venit semen Al^rahae, in quo benedicuntur omnes Gentes"^.

Benedicite eum
quo benedicimini « Benedicite Gentes
in ,

))Deum nostrum et audite vocem laudis ejus. Ne vos : ))

ipsos laudetis, sed ipsum laudetis. Quse est vox laudis

ejus? Quia gratia ipsius sumus, quidquid boni sumus.
« Quiposuit animam meam in vitam ^. Ecce vox laudis )>

ejus « Qui posuit animam meam in vitam. » Ergo in

:

raorte erat in morte erat in te. Inde est quod non de-
:

buistis exaltari in vobis ipsis. Ecce in morte erat in te :

ubi erit in vita , nisi in illo qui dlxit : « Ego sum via,
)) veritas et vita "^
? » Quomodo quibusdam credentibus ait

Apostolus ahquando tenebrae nunc autemlux

: « Fuistis ,

)) in Domino ". » Tenebrse ergo in vobis lux in Domino , :

sic mors in vobis vita in Domino. » Qui posuit animam,

» meara Ecce posuit animam nostram in vi-

in vitam. »
tam quia credimus in eum in vitara posuit aniraam nos-
,
5

trara sed quid deinde opus est, nisi ut persevereraus

:

usque in fmem^.^ Et hoc quis dabit, nisi de quo conse-

quenter dictum est « Etnon dedit in motum pedes meos?» :

> Rom. V, 20. —' Mattli, xxiii , 12. — - Psal. lxv, 8.-4 Gen. xii, 3.

— 5 Psal. i-xv, 9 — *> Joan. xiv, 6. — 7 Eplics. v, 8. — " Mattli. x, 22.

 ENARRATIO IN PSALMUM LX%. 233
Ipse posuit animam in vitam , ipse regit pedes, ne nutent,
ne moveantur , et dentur in motum 5 ipse nos facit vivere
ipse perseverare usque in finem , ut in aeternum vivamus.
« Et non dedit in motum pedes meos. »
XVI. Quare hoc dixisti « Et non dedit in motum pe- ,

» des meos ? » Quid enim passus es aut quid pati potuisti, ,

ut moverentur pedes tui? Quid? Audi quae sequantur.

))Quare dixi « Non dedit in motum pedes meos ? » Qui
,

multa passi sumus de quibus moverentur de via pedes,

nostri nisi ipse regeret et eos in motum non daret. Quse

, ,

sunt ista? Quoniam probasti nos Deus ignisti nos, sicut

« , 5

» ignitur argentum « Non ignisti sicut fnenum sed sicut

'
. ,

argentum adhibendo nobis ignem non in cinerem con-

; ,

vertisti , sed sordes abluisti. « Ignisti nos sicut ignitur

» argentum. »Et vide quomodo saevit Deus in illos, quo-
rum animam posuitin vitam. « Induxisti nos in muscipu-
» lara : » non ut capti raoreremur , sed imde hberati
experiremur. « Posuisti tribulationes in dorso nostro^. »

Erecti enira male, superbi eramus : male erecti curvati

sumus , ut curvati bene erigeremur. « Posuisti tribulalio-
M nes in dorso nostro : imposuisti horaines super capita
» nostra^. » Haec omnia passa est Ecclesia variis etdiversis
persecutionibus ;
passa est hoc singillatim , etiam modo
patitur. Non enira quisquara est, qui se in hac vita ab his
tentationibus possit dicereimmunera. Ergo imponunturet
horainessuper capitanostra : toleraraus quos nohimus, pa-
timur superiores ahquando quos novimus pejores. Peccata
autera si desint , bene superior est horao : quanto autera
plura adsunt, tanto est inferior. Et bonura est ut consi-
deremus nos peccatores esse , et sic toleremus impositos
super capita nostra : ut et nos Deo confitearaur quia digne
patiraur. Quid enim indigne pateris quod facit qui justus
P?al. i.xv, 10. — ">
Ibid. II. — 3 Iliid. 12.
234 • S. AUGUSTINI EPISCOPI
est? « Posiiisti tribulationes in dorso nostro : imposuisti
» horaines super capita nostra. » Saevire videtur Deus,
cum ista facit : ne metuas ,
quoniam Pater est , nuuquam
sic ssevit ut perdat. Quando male vivis , si parcit ,
plus
irascitur. Omnino istae tribulationes flagella sunt corri-
gentis , ne sit sententia punientis. « Posuisti tribulationes
» in dorso nostro : imposuisti liomines super capita nos-
» tra. »
XYII. « Transivimus per ignem et aqaam^ » legis et

aqua utyumque periculosum

, est in hac vita. Certe vide-
tur aqua ignem extinguere et , ignis videtur aquam siccare.
Ita et ipsae tentationes sunt ,
quibus abundat haec vita.
Ignis urit, utrumque metuendum , et
aqua corrumpit :

ustio tribulationis et aqua corruptionis. Quando sunt res

,

angustse, et aliqua quae infehcitas dicitur iu hoc mundo,

quasi ignis est quando sunt res prospenne et abundantia
: ,

saecuU circumfluit, quasi aqua est. Yide ne te ignis exu-

rat, ne aqua corrumpat. Firmus esto adversus ignem,
coqui te oportet, tanquam vas fictum raitteris in caminum
ignis , ut firmetur quod forraatum
Yas ergo jara igne est.

firmatum aquam non timet vas autem si sohdatum igne :

noii fuerit tanquara lutura aqua solvetur. Noh festinare

,

ad aquara : per ignera transi ad aquara, ut transeas et

aquam. Propterea et in sacramentis et in catechizando

et in exorcizando adhibetur prius ignis. Nam unde ple-

rumque imraundi spiritus clamant : Ardeo , si ille ignis

noii est? Post ignem autem exorcismi venitur ad baptis-

mum : ut ab igne ad aquam ab aqua in refrigeriura. Quod
,

autem in sacramentis hoc in tentationihushujus saeculi :

,

angustia timoris acceditprima, vice ignis ; postea ablato

timore , metuendum est ne fehcitas mundana corrumpat.
Cum autem te ignis crepare non fecerit, et in aquam non
' Psal. LXV, 12.
 enarrAtio in PSALMrM Lxv. 235
merseris, sed enataveris 5 per disciplinam transis adrequiera,
et transiens per ignem et aquara educeris in refrigeriura.
Quarum enim rerum signa sunt in sacramentis , ipsse res

sunt in illa perfectione vilae aeternse. Jam cum transieri-

raus ad illud refrigerium , fratres charissimi , nullum ibi

timebiraus inimicum nullum tentatorem nullura invi-

, ,

dum nullum ignem

, , nullam aquam
perpeluum ibi re- 5

frigerium erit. Refrigerium propter quietem dicitur. Nara

si dicas : Calor est , verum est si dicas : Refrigeriura,
verum est. Si enim refiigerium male accipias ,
quasi tor-
pescimus ibi. Non autera torpesciraus ibi, sed requiesci-
mus : nec quia calor dicitur , sestuabiraus ibi , sed ferve-
bimus spiritu. Attendc ipsum calorem in .alio Psahno :

« Nec est qui se abscondat a calore ejus ^ » Quid dicit et

Apostolus? « Spiritu ferventes^. » Ergo, Transivimus (c

» per ignem et aquam et eduxisti nos in refrigerium. » :

XVIII. Attende quia non tantum de refrigerio ,sed nec

de ipso igne optabih tacuit « Introibo in domura taam :

» in holocaustis^. » Quid est holocaustum? Totura incen-

sum sed igne divino. Holocaustum enim dicitur sacri-

,

ficiura , cura totura accenditur. Ahae sunt partes sacrifi-

ciorura , aliud holocaustum : quando totura ardet , et

totura consuraitur igne divino , holocaustum dicitur 5

quando pars, sacrificium. Omne quidem holocaustum sa-

crificium : sed non omne sacrificium holocaustum. Holo-
causta ergo promitlit , corpus Christi Ioquitur_, unitas
Christi loquitur, « Introibo in doraura tuamin holocaustis.
Totura raeura consuraat ignis tuus , nihil mei reraaneat
raihi , totum sittibi. Hocautem erit in resurrectionejus-
torum , « Quando et corruptibile hoc induetur incorrup-
» tione , et mortale hoc induetur iramortalitate : tunc fiet
» quod scriptum est : « Absorpta est mors in victoriam ^. »

' Psal. xviii, 7. — - Rom. xii, 11. — 3 Psal. lxv, i3. —4 i Cor, xv, 54-
236 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Victoria quasi ignis divinusest : cumabsorbet et mortem
nostrara , holocaustum est. Non remanet mortale aliquid
in carne, non remanet aliquid culpabile in spiritu : totum
ex mortali vita consumetur,ut in seternavita consumme-
tur; erunt ergoilla holocausta.
XIX. Et quid erit in holocaustis? , « Reddam tibi vota
>) mea, quiTe distinxerunt labia mea^. •» Quoe est distinctio

in votis.^ Haec est distinctio, ut te accuses, illum laudcs^

te inlelligas creaturam , illum creatorem ; te tenebras,
illum illuminatorem Tu illuminabis lucer- ^ cui dicas : «

)) nam meam Domine Deus meus illuminabis tenebras

, ;

» meas -. Nam quando dixeris o anima, quia ex te tibi

)> ,

lucet non distingues. Si non distingues, non reddes vota

,

distincta. Redde vota distincta, confitere te mulabilem

illum incommutabilem confitere te sine illo nihil esse :

ipsum autem sine te perfectum esse te indigere illo il- 5 ,

lum autem tui non indigere. Clama ad illum « Dixi Do- :

)) mino Deus meus es tu quoniam bonorum meorum

:
,

» non indiges ^. » Jam eo quod te in holocaustum assu-

mit Deus non ille crescit non ille augetur, non ille di-
, ,

tior, non ille instructior fit tibi est melius quidquid de te :

pro te facit, non ei qui facit. Haec si discernas, reddis vota

Deo tuo quae distinxerunt labia tua. « Reddam tibi vota
,

» mea ,
quae distinxerunt labia mea. »

XX. « Et locutum est os meum in tribulatione mea*.

Quam duicis est saepe tribulatio, quam necessarial Quid
illi locutum est os ipsius in tribulatione sua? « Holocausta
» » Quid est, « Medullata? »
medullata offeram tibi^
Intus teneam charitatem tuam, non erit in superficie, in
medullismeis erit quod diligo te. Nihil enim interius me-
dullis nostris : interiora ossa sunt carne , medullae inte-
' Psal. Lxv, i4- — ' I'l. XVII, yg. — ^ IJ. xv. 2. — 4 Til. i.xv, i^. —
^ Ibid. i.i.
 E.NARRATIO ly PSALMLM LXV. 237
rlores sunt ipsis ossibus. Quisquis ergo in superficie colit
Deum , magis placere vult hominibus aliud autem intus 5

sentiens, non offert holocausta medullarum cujus au- :

tem meduUam inspicit, ipsum totum accipit. a Holo-

» causta medullata offeram tibi, cum incenso et arieti-
» bus. » Arietes duces Ecclesise : totum corpus Christi
loquitur : hoc est, quod offert Deo. Incensum quid est?
Oratio. « Cum incenso et arietibus ? » i\Iaxime enim
arietes orant pro gregibus. « Ofleram tibi boves cum hir-
» cis. » Boves invenimus triturantes, et ipsi offeruntur
Deo, Apostolus de annuntiatoribus Evangelii dixit intelli-

gendum quod scriptum

,
est : « Bovi trituranti os non in-
frenabis. TSumquid de bobus pertinet ad Deum^.^ » Ergo
magni arietes
illi magni boves. Quid reliqui qui forte
,
,

conscii sunt aliquorum peccatorum, qui forte in ipso ilinere

lapsi sunt, et sauciati per poenitentiam sanantur? Num-
quid et ipsi remanebunt , et ad holocausta non pertine-
bunt? Ne ipsi timeant , addidit et hircos. « Holocausta,
» inquit , medullata ofleram tibi , cum incenso et arieti-
» bus : offeram tibi boves cum hircis. » Adjunctione ipsa
salvantur hirci ^
per se non possunt, adjuncti bobus ac-
cipiuntur. Fecerunt enim amicos de mammona iniquita-
tis'-, ut ipsi recipiant eos in aeterna tabernacula. Ergo isti

hirci non erunt a amicos de

sinistris ,
quia fecerunt sibi

mammona iniquitatis. Qui autem

ad sinistram? Qui- hirci
bus dicetur «Esurivi, et non dedistis mihi manducare^ »
: :

non qui peccata sua eleemosynis redemerunt;

XXI. « Tenite
audite, et narrabo omnes qui timetis
, ,

» Deum^ Veniamus, audiamus quid narraturus est.

»

« Yenite, audite, et narrabo. » Sod qui, « Venite et

» audite? Omnes qui timetis Deum. » Si Deum non time-
tis, non narrabo. Non est quibus narretur, ubi Dei timor
» I Cor. IX, 9. — * Luc. XVI, 9. — ' Mattb. xxv, 4*2. — ^ rsal. lxv, 16.
238 s. AuGxrsTiNi episcopi

non est. Dei timor aperiat aures, ut sit quod intret, et

qua intretquod narraturus sum. Sedquid est narraturus?
« Quanta fecit aniraas meae. )) Ecce narrare vult sed quid :

est narraturus? An forte quantum pateat terra ,

quantum
distendatur coelum , et quot sint sidera , et quae sint vices

solis et lunae ? Ista creatura peragit ordinem suura : qui

multum eam curiose qusesierunt, ejus Greatorem ignora-
verunt^ Ulud audite, illud accipite, « O qui timetis
))Deum Quanta fecit animce mese si vultis, et vestrse.
: : )>

« Quanta fecit animce meae. Ad ipsum ore meo clamavi'^.))

Et hoc ipsum factum dicit animne suae ut ad ipsum ore ,

suo claraaret, factum essedicit animse suse. Ecce, fratres,

Gentes eramus , etsi non in nobis , in parentibus nostris.
Et quid dicit Apostolus ? « Scitis quando Gentes eratis
)) ad simulac ra sine voce quomodo ascendebatis inducti ^.
Dicat nunc Ecclcsia : « Quanta fecit animae meae. Ad ipsura
)) orc meo clamavi. )> Homo ad lapidem clamabam, ad
lignum surdum claniabam simulacris surdis mutis loque- ,

bar jam imago Dei conversa est ad Creatorem suum.

:

« Qui dicebara , Pater meus es tu et lapidi Tu

ligno :
5 :

)) me genuisti * modo dico « Pater noster, qui es in

: )> :

)) coelis ^. Ad ipsum ore meo clamavi. Ore meo jam, non )>

ore alieno. Quando clamabara adlapides in vana conver-

satione paternse traditionis^, ore alieno claraabara : quando
claraavi ad Dominum, quod ipse donavit quod ipse in- ,

spiravit « Ad ipsum ore meo clamavi

, et exaltavi sub ,

)) lingua mea. Quid est, « Clamavi ore meo, et exal-

•»

)) tavi sub lingua mea? Ipsum publice praeclicavi, ipsum )>

in secreto confessus sum. Parum est Deura exaltare lingua

sed et sub lingua , ut quod certus loqueris , hoc tacitus
cogites. « Ad ipsura ore meo claraavi, et exaltavi sub
'
Sap. xiu, 9. — ^ Psal. lxv, 17. — ^ i Cor. xii, 2. — 4 Jerem. 11, 27.
— 5 Matlh. VI, 9. —6 I Petr. i, 18.
 enArratio in psalmttm lxv. 239
» lingua mea. )> Yide quam in sccreto vult esse integer,
qui oiFert holocausta medullata. Hoc agite , fratres, hoc
imitamini , ut dicatis : « Yenite , audite cjuanta fecit ani-
» mae mese. » Omnia enim quce engrrat, ipsius gratia

fmnt in anima nostra. Yidete alia quse dicat.

XXII. « Iniquitatem si conspexi in corde meo non ,

» exaudiat Dominus^.» Considerate modo, fratres, quam

facile, quara quotidie homines erubescentes in hominibus

inic[uitates accusant Male fecit, perdite fecit, sceleratus

:

homo est hoc forte propter homines dicit. Yide si non

:

in corde tuo conspicis iniqnitatem ne forte quod repre- ,

hendis in altero, cogites facere , et ideo in illum clames,

non c[uia fecit , sed c[uia inventus est. Redi ad te , intus
esto tibi judex. Ecce in cubiculo tuo abscondito , in ipsa
vena intima cordis , ubi tu sokis es et ilie c[ui videt , illic

tibi dispUceat inic[uitas, ut placeas Deo. Noh illam respi-

cere , id est , noH illam dihgere , sed potius despice , id
est , contemne , et avertere ab ea. Quidquid laetum pro-
miserit , ut ilhciat ad peccandum • quidc[uid triste minata
fuerit, ut impellat ad malefaciendum , totum nihil est,

totum transit : despici dignnm est , ut calcetur 5 non con-

spici , ut acceptetur. [
- Suggerit enim ahquando per co-
gitationes, vel per verba coUoquentium malorum. «Gor-
» rumpunt enim mores bonos colioquia raala tu noU ea :

» respicere ^. » Sed parum est in vultu parum est inhn- ,

gua in corde noh respicere id est noh dihgere noh

: , , ,

acceptare. Nam
respectum pro dilectione poni c[uotidia-
num cst primo quia de Deo diciraus Respexit me. Quid
: :

est, Respexit rae? Ante enim te non videbat? Aut sursum

attendebat, et precibus tuis commonitus est, ut in te oculos

mitteret? Yidebat te et ante : sed, Respexit me, dicis :

« Psal. Lxv, 18. — 2 piures et probse notae MSS. carent omriibus iis ver-
sibus, qui concluduntur uncinis. — ^ i Cor. xv, 33.
240 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Dilexit me. Et homini qui te videt et rogas eum dicis ut , ,

raisereatur tui Respice me. Yidet te

: et dicis Respice , :

me. Quid est, Respice me.^ Dilige, attende, miserere mei.

Ergo non ideo dixit « Iniquitatem si aspexi in corde meo,»
:

quia omnino nuUa iniquitas suggeritur cordihumano. Ibi

suggeritur, non cessat suggestio ^ sed non fiat respectio.

Si enim respicis iniquitatem , retro aspicis ; et incurris sen-

tentiara dicentis Doraini in Evangelio : « Nemo ponens
)) raanum super aratrum et respiciens retro, aptus est
)) regno Dei*. » Quid ergo debeo facere? Quod ait Apos-
tolus: «Quae retro oblitus_,ineaquaeante sunt extentus^.))
Retro enim nostra omnia quae transierunt , iniqua sunt.
Nemo ex bono venit ad Christum omnes peccaverunt
:

credendo justificantur^. Perfecta justitia non erit, nisi in

illa vita : tamen ad provectura et raores boni ab ipso in-
spirantur, ab ipso donantur. Noli ergo tua nierita cora-
putare, noli. Et si suggerit iniquitas, noli consentire.
Quid enira ait?] « Iniquitatem si conspexi in corde meo,
)) non exaudiat Dominus. »

XXIII. « Propterea exaudivit me Deus. Quia iniqui- ))

tatem non conspexiin corde raeo. « Et intendit voci ora-

)) tionis raeae ^. )>

XXIV. « Eenedictus Deus raeus ,

qui non amovit de-
)) precationem raeara et raisericordiara siiam a me ^. )>

Tenet sensum ab eo loco, ubi ait : « Venite, audite, et

)) narrabo vobis , omnes qui timetis Deum ,
quanta fecit

)) aniraae meae*^ : )> et dixit quae audistis , et ad finem ita

conclusit : « Benedictus Deus ineus ,

qui non araovit de-
))precationera raeara et raisericordiara suam a me. Sic )>

enim pervenit ad resurrectionem iste qui loquitur, ubi

jam et nos spe sumus imo et nos sum.us et nostra vox : •,

Luc. IX, 62. — ^ Pbilip. 111, i3. — 3 Rom. iii, 22. — 4 Psal. lxv, 19.
— 5 il,id. 20. — ^ IbiJ. 16.
 EJNARRITIO IK PSALMUM LXV. 241
ista est. liic sumus, hoc rogemus Dcum
(Juandiu ergo ut ,

non amoveat deprecationem nostram et miseri-

a nobis ,

cordiam suam id est, ut perseveranter oremus, et per-

,

severanter misereatur. 3Iulti enim languescuntin orando,

et in novitate sure conversionis ferventer orant_, postea
languide, postea frigide, postea negligenter : quasisecuri
fmnt. Vigilat hostis : dormis tu. Ipse Dominus praecepit
in Evangeho : « Quia oportet semper orare , et non defi-
)) cere. » Et dat simihtudinem de illo iniquo judice, qui
nec Deum timebat , nec hominem reverebatur, quem in-
terpeUabat illa vidua quotidie ut audiret eam : et cessit

tsedio,qui non flectebalur misericordia ^ et ait sibi judex

nequam : « Si nec Deum timeo , nec homines revereor,
)) vel propter taedium quod mihi quotidie facitha^c vidua,
» audiara causam ejus, et vindicalio eam. Et ait Dominus :

)) Si judex nequam hoc fecit Pater vester non vindicabit

,

)) electos suos qui ad eum clamant die ac nocte ? Ita ^ ))

dico vobis , faciet judicium eorum cito. Ergo non defi-

ciamus in oratione. llle quod concessurus est, etsi dilfert,

non aufert securi de pollicitatione ipsius non dcficiamus

:

orando , hoc ex beneficio ipsius est. Propterea dixit

et :

« Benedictus Deusmeus, qui non amovit deprecationem

)) iiieam et-raisericordiam suam a mc. » Gum videris non
a te amotani deprecationera tuam securus csto, quia non
,

est a te amota misericordia ejus.

» Luc. xviu, 1-8.

CXVI. IG
242 S. AUGUSTIM EPISCOPI

^VX^^/W^ Xl/W \%W W\1 WV\ 'WV^ VWl VV^^ VVVV VW% VVW WV% VW% V VV\ V VV\ VV/W V w% ww w

ENARRxVnO
IN PSALMUM LXVI.

Sermoad plebem.

I. Meminit Cliaritas Vestra , in duobus Psalmis ,

qui
jam tractati sunt, exliortatos nos faisse animam nostram
ut benediceret Dominum et pio cantu dixisse « Bene- , :

» dic, anima mea, Dominum ^ » Si ergohortati sumus in

illis Psalmis animam nostram ut benediceret Dominum ,

in hoc Psalmo recte dicitur Deus misereatur nostri, et

: «

» benedicat nos -. » Benedicat anima nostra Dominum ,

et Deus benedicat nos. Cum benedicit nos Deus, nos cres-

cimus et cum benedicimus nos Dominum nos crescimus
5 ,

utrumque nobis prodest. Non augetur ille benedictione

nostra, nec minuitur maledictione nostra. Qui maledicit
Domino , ipse minuitur : qui bcnedicit Dominura , ipse
augetur. Prior est in nobis benedictio Domini, et conse-
quens est ut et nos benedicamus Dominum. Illa pluvia ^

iste fructus est. Ergo redditur tanquam fructus agricolae

Deo compiuenti nos et colenti. Cantemus ista devotione
,

non sterili non inani voce sed vero corde. Apertissime

, ,

enim Deus Pater dictus est agricola ^. Apostolus dicit

« Dei agricultura estis, Dei sedificatio estis*. » In rebus
hujus miindi visibilibus , vitis non est aedificiura , et aedi-
ficium non est vinea : nos autem vinea Domini su-
mus, quia coht nos ad fructura ; aedlficium Dei sumus ,

' Psal. cii. I, ct (jiii, I. — 2 V>u\. Lxvi, n. — 5 Joan xv, :>. —4 i Cor.
111, i).
 EJfARRATIO IN PSALMHM LXVI. 243
quia qui colit nos , habitat iii nobis. Et quid ait idcm
Apostolus? Ego plantavi, Apollo rigavit
« , sed Deus in-
» crementum dedit. Ergo neque qui plantat est aliquid,
))neque qui rigat , sed qui incrementum dat Deus^ » lUe
ergo iucremenLum dat. iSumquid forte isti sunt agricoloe?
Agricola enim dicitur qui plantat ,
qui rigat : dixit autem
Apostoius : a Ego plantavi , ApoUo rigavit. )> Quaerimus
unde ipse hoc fecerit ? ?iespondet Apostoius. « Non ego
)) autem sed gratia Dei mecum-.
, Ergo quocumque te )>

verteris, sive per Angeios, Deum invenies agricolam tuumj

sive per Prophetas, ipse estagricola tuus^ sive per Apos-
tolos, eumdem ipsum agnosce agricoiam tuum. Quid ergo
nos? Fortasse operarii sitmusagricoiseiiiius, et hoc ipsum
ab ipso impartitis viribus, et ab ipso donata gratia. Ipse

ergo et coiit , et incrementum dat. Agricoia autem iiomo

vineam coiit hactenus , ut aret ,
putet , adhibeat caetera
quae pertinent ad agricolarum dihgentiam : plufire vineae
suse non potest. Quod si forte irrigare potest , de cujus
potest ? Ipse quidem ducit in rivum , sed Deus impiet
fontem. Postremo in vinea sua incrementnm dare sar-
mentis non potest, forniare fructus non potest, modifi-
care semina non potest. Tempora gignendi temperare
non potest. Deus autem qui omnia potest , agricoia nos-

ter est , securi sumus. Forte ait aiiquis : Tu dicis agri-

colam nostrum esse Deum imo ego Apostoios agrico- :

las dico qui dixerunt k Ego plantavi, Apoiiorigavit.

,
: )>

Si ego dico nemo credat si Ghristus dicit

,
Vae qui non : :

credit. Quid ergo Dom.inus Christus ait? « Ego sum vitis,

» vos sarmenta, Pater meus agricoia^. Sitiat ergo terra, )>

et edat voces silis suae quoniam scriptum est « Aniraa : :

» mea sicut terra sineaqua tibi^. )) Dicat ergo terra nos-

' 1 Cor. 111 ,

6-9. — ' IJ- XV, 10. — ^ Joan. xv , i-5. — 4 Psal.

CLXII, 6.

16.
244 s. AUGusTiisfr episcopi

tra, nos ipsi, piuviam Dei desiderans : « Deiis misereatur

)) nostri, et benedicat nos. »
iDuminet vultum suum super nos^. » Qusesiturus
II. «

eras fortasse quid est, «Benedicat nos. » Multis modis se

voiunt homines benedici a Deo alius benedici se vult :

ut habeat plenam domum necessariis rebus huic vitae •,

alius benedici se cupit, ut obtineat salutem corporis sine

labe ^ ahus benedici se vult , si forte regrotat , iit reparet
sanitatem; alius desiderans filios , et forte contristatus

quod non nascantur, benedici se vult ut habeat posterita-

tem. Et quis enumeret diversa votahominum se a Domino
Deo benedici cupientiura ? Quis autem nostrum dicturus
est non esse illam Dei benedictionem si vel agricultura ,

ei fructum ferat, vel domus cujusque abundet copia re-

rum temporahum vel ipsa corporis sahis aut teneatur ne

,

amittatur, aut amissarepareturPFoecunditas etiam foemi-

narum , et casta vota fdios desiderantium , ad quem perti-
nent nisi adDominum Deum? Qui enim quandocreavit
non erat , ipse prohs successu facit permanere quod con-
didit. Facit haec Deus , donathsec Deus. Parum est nobis
dicere : Facit hsec Deus , donat hsec Deus-, sedsolusfacit,
sokis donat. Quid si enim facit haec Deus sed facit haec ,

et ahquis non Deus ? Facit haec et soius facit. Et sine ,

causa ista petuntur vei ab hominibus vel a dsemonibus , :

et quaeque bona accipiunt inimici Dei ab iilo accipiunt ,

et cum ab aliis petunt, cum accipiunt, nescientes ab illo

accipiunt. Quomodo cum puniuntur, et putant se ab aiiis

puniri , nescientes ab illo puniuntur sic et cum vegetan- :

tur, implentur, salvantur, liberantur, et si hoc nescientes,

vei hominibus vel daemonibus vel Angelis tribuunt non ,

habent nisi ab iiios penes quem potestas est omnium. Ad

iioc dixerimus hccc , iVatres , ut quisquis etiam ista tcrrena
' Psal. LXVI, 2.
 enakratio in psalmijM lxvi. 245
forlG , vel proptcr supplementa necessitatis , vel propter.
aliquaiji infirmitatem desiderat , nonnisi ab ilio desideret,
qui est fons ojnnium bonorum et creator et recreator uni-
versorum.
III. Sed alia sunt dona quse dat Deus et inimicis suis
alia quse non servat nisi amicis suis. Quae sunt dona quse
dat inimicis suis ? Ea quse numeravi. Non enim soli boni

plenas habent domos rebus necessariis aut soli boni vel ,

salvi sunt , vel ab aegritudine convalescunt , aut soli boni

fiiios habent, soli boni pecuniam, soli boni caetera apta huic
vitoe temporaii atque transeunti : liabent haec et maii , et
aiiquando desunt bonis : sed desunt et malis, et pJerum-
que istis magis quam iliis : aliquando illis quara istis potius
abundant. Permixta ista temporalia Ceus esse voluit : quia
si bonis solis ea daret, putarent et mali propter liaec co-
lendura Deum : rursus si ea solis maiis daret, timerent
iDoniinfirmi converli ne ista iiiis forte deessent. Estenim
,

adhuc anima infirma minus capaxregni Dei nutrireillam ,

debet Deus agricola noster. Nam et quse arbor jam tem-

pestates robore sustinet, cum de terra nasceretur, herba
erat. Novit ergo iiie agricoia non soium robustas arbores
putare atque purgare : sed etiam teneras in recenti ortu
sepire. Propterea , Diiectissimi , ut dicere coeperara , si so-
lis bonis darentur ista , omnes propter hsec accipienda
veiient converti ad Deum rursus si sohs raalis darentur,
:

timerent infirmi , ne cum converterentur, amitterent quod

soii raali haberent. Permixte data sunt et bonis et raalis.
Rursussi solis bonis auferrentur, idera iile tiraor esset in-
firmorum , ne converterentur ad Deum : rursus si solis

malis auferrentur, ipsasoia poenaputareturqua raaiipiec-

tuntur. Quod ergo dat ea bonis, consoiatur itinerantes :

quod dat ea et malis admonet bonos ut alia desiderent

,

qurenon habent cum malis coramunia. Enrsus l^onis au-

246 S. ArGLSTTNI F.PISCOPI

fert ea quando vult, ut interrogent se de suisviribus ; et

inveniant se ,
qui forte latebant se, utrum jam possint
dieere Dominus dedit Dominus abstulit sicutDomino
: « , ;

» placuit, ila factum est sit nomen Domini benedic- :

)) tum ^ » Benedixit enim et illa anima Dominum et ,

reddidit fructus complula sagina benedictionis : « Dorai-

» nusdedit, Dominus abstulit. » Subtraxitdata sed non ,

subtraxit datorem. Anima benedicta omnis simplex, non

hserens rebus terrenis , nec visco implicatis pennfsjacens,
sed exerto nitore virtutum in geminis alis geminsc dilec-
tionis exultat in auras liberas 5 et videtsibisublraclum
essequod calcabat, non ubi incumbebat, etdicit secura :

« Dominus dedit Dominus Jibstulit sicut Domino pla-

, •,

))cuit ita factum est sit nomen Domini benedictum, : )>

Dedit et abstulit manet qui dedit, et abstulit quod dedit

, :

sit ejus nomen benedictum. Ad boc ergo ista auferuntur

bonis. Sed ne quis forteinfirmus diceret Ouando ego esse :

possum tantae virtutis, quantae sanctus Job ? Robur miraris

arboris quia modo nata es hsec magna quam miraris,
,
:
,

sub cujus ramis et umbra refrigeraris virga fuit. Sed times ,

ne tibi auferuntur haec, cum tahs fueris? Attende quia

auferuntur et mahs. Quid te ergo differs a conversione ?

Quod bonus times amittere , forte malus amissurus es. Si

bonus ea perdideris, adest consolator qui abstuHt arca :

exinanita est auro, cor plenum est fide foris pauperes,, :

sed intus dives es divitias tecum portas quas non amit-

:
,

teres etiamsi de naufragio nudus exires. Quod ergo forte

,

perditurus es malus , cur non bonum te invenit damnum

quandoquidem vides et malos pati damnum ? Sed majore
illi damno feriuntur inanis est domus, inanior conscientia
:

est. Qaisquis malus ista perdiderit, non habet foris quod

teneat, non habet intus ubi requiescat. Fugit hic ubi
I .loli. I, 2r.
 ENARRATIO !>' PSALMUM LXVI. 247
damnura passus est, ubi se ad oculoshominum de divitia-
rum jam se in oculis hominum jac-
ostentatione jactabat ;

tare non potest ad se intro non redit quia nihil habet.

:
, ,

Non est imitatus formicam non sibi coUegit grana cum , ,

aestas esset ^ Quid dixi, cum aestasesset? Cum essetvitae

tranquiliitas , cum esset sseculi hujuserga iilum prosperi-

tas, quando ei vacabat, quando fehx vocabatur ab om-
nibus, sestas ipsius erat. Imitareturformicam , si audiret
verbum Dei, colhgeret grana, etintus reconderet. Yene-
rat tentatio tribulationis, supervenerat hyems torporis ,

tempestas tiraoris , frigus tristitise, sive damnum esset,

sive ahquod sakitis periculum, sive ahqua orbitas suorum
sive ahqua exhonoratio et humihatio hyems erat redit 5 :

formica ad id quod aestate coliegit et intus in secreto suo, 5

ubi nemo videt , sestivis laboribus recreatur. Quando sibi

ista colhgebat sestate , videbant omnes : cum his pascitur

hyeme, nullus videt. Quid est hoc? Tideformicam Dei
surgit quotidie, currit ad Ecclesiam Dei , orat , audit lec-
tionem , hy ranum cantat , ruminat quod audivit , apud se
cogitat , recondit intus grana collecta de area. Haec ipsa
quaemodo chcuntur qui prudenter audiunt, hoc agunt, et
ab omnibus videntur procedere ad Ecclesiam , redire de
Ecclesia , audire sermonem audire lectionem invenire
, ,

hbrum , aperire etlegere omnia ista videntur, cum fiunt.

:

Formica illa est conterens iter, portans et recondens in

conspectu cernentium. Venit hyems ahquando, cui enim

non venil ? Accidit damnum, accidit orbitas : caeteri mi-
serantur forte ut miserum, qui nonnorunt quid intus ha-
beat formica quod comedat, et dicunt Miser ille cui hoc :

accidit, aut ille cui hoc

quid iilicredisanimi esse? accidit,
quomodo confectus est? Metitur ex se, compatitur ex vi-
ribus suis 5 et ideo ialhtur quia mensuram qua se meti-
j

' Prov. VI, 6, °^ ?»?) 23.

248 S. AIGUSTIKI EPtSCOn
lur, VLiit afleric ad cum qucm nou novit. Vides illuni
passum damnum aut humiliatum aut orbitate percussum
,

Quid credis? Iste aliquid mali fecit ut hoc ilJi continge- ,

ret. Tale cor haheant, talem animum inimicimei.Ignoras

ohomo, veretu tibi iniraicus es, quiper sestatemtibinon
colligis quod iste collegit. Modo intus formica comeditla-
hores aestatis : eam colligentem
vidcre poteras,man-
sed
ducantem videre non potes. Ista, fratres, quantum Domi-
nusdcdit, quantum suggerere et imbuere dignatus est
infirmitatem et humilitatem nostram quantum capimus ,

pro modulo nostro diximus quare det Deus omnia ista

,
,

permixta et bonis et malis, et quare auferat et bonis et

malis. Dedit tibi,non extollaris abstulit tibi, non franga- :

ris. Times ne auferat bonopotest auferre etmalo melius

; :

ergo bonus quod Dei est amittis sed Deum tenes. Sic ergo ,

et ille malus ipsura hortaraur

, Passurus es daranum :
,

(
quis non passurus est orbitatem ? ) aliquis casus irruet
aliqua calaraitas de transverso, undecumque plenus est
mundus, exempla non cessant : loquor tibi in aestate,
grana quce colligas non desunt : attendc adformicara, o
piger, collige aestate cum potes •, hyems colligere te non
sinet, sed manducare quod collegcris. Quam multi enim
tribulationera ita patiuntur, ut non eis vacet, nec legere
aliquid , nec forte adraittuntur ad eos
nec audire aliquid ,

qui eos consolentur. Remansit formica in caverna, videat

si collegit aliquid sestate ,
quo se avocet hyeme.
IV. Sed modo quia benedicet nos Dcus : quare l)enedi-
cet nos? Quam benedictionem petit hoec vox : « Ut benedi-
» cat nos Deus ? » Benedictioncm quam servat amicis suis,
quam solis bonis dat. Ne pro magno appetas quod et mali
accipiunt : quia bonus est Deus , facit illa : « Qui solem
» suum fiicit oriri super bonos et raalos, et piuit supcr
 enarratio in psalmlm lxvi. 249
)) Quid crgo prsecipiie bonis ? quid
justos et injustos^ »
pra?cipue justis ? « Illuminet vultum suum super nos. »
Solis hujus vultum illuminas super bonos et malos vul- ,

tum tuum illumina super nos. Vident istam lucem cum

pecoribus et boni et mali. « Beati autem mundo corde ^
» c|uoniam Deum videbunt-. Illuminet vultumsuum
ipsi

» super nos.Geminus intellectus est,uterque dicendus

»

est lUumina inquit, vultum tuuhi super nos ostende

: , ,

Robis vultumtuum. Non enim aliquando illuminatvultum

suum Deus quasi abquando fuerit sinelumine sed, illu-
, :

mina super nos ut quod nos latebat aperiatur nobis

, ,

et quod erat sed nobis absconditum erat reveletur super

, ,

nos, hocest, illuminetur. Autcerte, imaginera tuam illu-

mina super nos : ut hoc dixerit : Ilhimina vultum tuum
super nos : Impressisti nobis vultum tuum, fecisli nos ad
imaginem et similitudinem tuam^, fecisli nos nummum
tuum 5 sed non debet imago tua in tenebris remanere
mitte radium sapientiae tuae , expellat tenel^ras nostras
et fulgeat in nobis imago tua-, cognoscamus nos imaginem
tuam , audiamus quod dictum est in Canticis canticorum :

« Nisi cognoveris temet ipsam, o pulchra inter muheres*.»

Diciturenim Ecclesiae Nisi cognovcris temetipsam. Quid :

esthoc? Nisi cognoveris ad imaginem Dei te factam. O

anima Ecclesiae pretiosa redempta sanguine Agni imma- ,

culati, attende quanti valeas, quid pro te datum sitcogita.

Dicamus ergo et optemus « Illuminct vultum suum super :

» nos. » Gestamus vultum ejus quomodo dicuntur vuhus :

imperatorum, vere quidam sacer vultusDeiestinimagine

ipsius : sed iniqui non cognoscunt in se imaginem Dei. Ut
ilhuninetur vultus Dei super illos, quid debent dicere ?
« Tu ilhiminabis h.icernam meam, Domine Deus meus,il- ^

Mafth. V, ',5. — ' Ibkl. S. — 3 Gcn. i, 2G. — 4 Cnnt. i, 7.

250 S. ATJGUSTINl EPISCOPl

)) lurainabis tenebras meas^ )) Sura in tenebris peccato-

rum , sed radio sapientiae tuse discutiantur tenebrae mese,
appareat vultus tuus ; et si forte apparet per me aliquan-
tulum deformis effectus , a te reformetur quod a te for-

matum est. « liluminet ergo vuitum suum super nos. ))

V. « Ut cognoscamus in terra viam tuam^. In terra,))

hic, in hac vita « Cognoscamus viam tuani.
, Quid est, )>

« Yiam tuam Agnoscamus quo ea-

? )) Quae ducit ad te.

mus, agnoscamus qua eamus, utruraque in tenebris non

possumus. Longe es a peregrinantibus viam nobis por- ,

rexisti, per quam redeundum sit ad te « Agnoscamus :

)) in terra viam tuam.)) Quae estvia ipsius, quia hocopta-

vimus « Ut cognoscamus in terra viam tuam ? Quresituri
:

sumus eam nos. non per nos discituri. Possumus eam de

Evangelio discere : «Egosum via,)) Dorainus ait : Chris-
tus dixit, « Ego sura via. )) Sed tiraes ne erres ? Adjecit,
« Etveritas. )> Quis crratin veritate? Errat qui recesserit
a veritate. Veritas Christus, via Christus : ambula. Times
ne moriaris antequam pervenias? « Ego sum vita : Ego
» sum, inquit, via et veritas et vita^. Quasi diceret ))

Quid tiraes? Per me arabulas, ad rae ambulas, in mc re-

quiescis. Quid ergo ait « Cognoscamus in terra viara :

)) tuam,)) nisi, cognoscamus interra Christum tuum? Sed

ipse Psalraus respondeat : ne putetis ex aliis Scripturis
adhibendum esse testimonium ,
quod forte hic deest :

repetendo ostendit quid dixerit , « Ut cognoscaraus in

» terra viam tuara :» et quasi tu qusereres In qua terra, :

quara viara? « In omnibus gentibus salutare tuum. )> In

qua terra quseris? Audi « In omnibus gentibus. Quam : )>

viam quaeris? Audi « Salutare tuum. An forte non est

: ))

Christus salutare ipsius? Et quid est quod dixit senex ille

' rial. XVII, 29. — ' Iil Lxvi^ 5. — * Joan. xiv, G.

 ENARRATIO 1N PSALMI3M LXVI. 251
Simeon, senexille, inquam, inEvangelio, servatus anno-
sus usque ad infantiam Vcrbi* Accepit enim senex ille in
manibus suis infantem Verbum Dei. Qui et in utero esse
dignatus est, in manibus senis essededignaretur? Ille in

utero Virginis, qui in manl]3us senis- infirmus infans et

intra viscera et in manibus senis, ad dandam nobis firmi-
tatem, per quem facta sunt onmia (et si omnia et ipsa
;
,

mater :
) venit bumilis, vcnit infirraus, sed indutus infir-
mitate mutanda : « Quia etsi crucifixus est ex infirmitate,
» sed vivit ex virtute Dei% » Apostolus ait. Erat ergo in
manibus senis. Et quid ait senex ille? quid ait, gratulans
c[uod jam solvendus hinc esset, videns suis manibus con-
tineri a quo et in quo salus ejus continebatur ? « Jam di-

)) mittis, inquit, Domine, servum tuum in pace, quoniam

))viderunt oculi mei salutare tuum^. » Ergo, « Benedicat
)) nos Deus, et misereatur nostri, illuminet vultum suum
» super nos, ut cognoscamus in terra viam tuara. » In
qua terra? « In omnibus gentibus. » Quam viam? « Salu-
» tare tuum. »

VI. Quid sequitur, quia cognoscitur in terra via Dei_,

quia cognoscitur in omnibus gentibus salutare Dei? « Con-

» fiteantur tibi populi, Deus; confiteantur tibi, inquit,
» populi omnes^. » Existit haereticus, et dicit : Ego in
Africa populos habeo ^ et alius ex alia parte : Et ego in
Galatia populos habeo. Tu in Africa, ille in Galatia : ego
i-llum quaero quiubique habet. Certe adistam vocem exul-
tarc vos ausi estis, quoniam audistis : « Confiteantur til)i

» popuH , Deus. » Audite sequentem versum ,

quia non
de parte loquitur : « Confileantur tibi popuh omnes. »

Ambulate in via cum omnibus gentibus, ambulate in via

cum omnibus populis, o filii pacis, fihi unicse Cathohcae,
ambulate in via , cantaie ambulantes. Faciimt hoc viato-
' 2 Cor. xuT, 4- — ' Luc. u, 29, 3o — ^ Psal. i.xvi, 4-
252 S. ArGUSTINl episcopi
rcs ad solamcn laboris. Caiitate vos iii hac via : oijsecro
vos per ipsam viam, cantate in hac via : canticura novum
cantate uemo ibi
, vetera cantet : cantate amatoria pa-
triae vestrfie, nemo vetera. Yia nova, viator novus, canti-
cum novum. Audi Apostolum hortantem te ad canticum
novum : c Si qua nova creatura, vetera
igitur in Christo
» transierunt, ecce facta sunt nova^ » Canticum novum
cantate in via ,
quam cognovistis in terra. In qua terra? I

« In omnibus gentilnis. » Propterea et canticum novum

non pertinet ad partem. Qui in parte cantat, vetus can-
tat : quodlibet cantet , vetus cantat, vetus homo cantat
divisus est, carnalis est. Gerte in quantum carnalis est, in
tantum vetus ct in quantum spiritalis intantum novus.
5 , f

Yide quid dicat Apostolus a >'on potui vobis loqui quasi : ;,

» spiritalibus , sed quasi carnalibus. »Unde illos probat I

carnales.^ « Cum
enim unus dicit: Ego sum Paidi; alter 1

» vero : Ego Apollo nonne, inquit : , carnales eslis-? » r

Ergo in spiritu canticum novum canta in via secura. Sicut |

viatores cantant plerumque nocte cantant. Formido-

, et
losa circumstrepunt omnia, vel potius non circumstrepunt, |;

sed circumsilent 5 et quanto magis silentia, tanto magis

formidolosa ; cantant tamon et qui latrones timent.
Quanto securius cantas in Christo ? Non habet via ista la-
tronem si tu noii deserendo \dam incidas in latronera.
,

Canta inquam, securus canticum novum in via quam

,

cognovisti in terra, hoc est, « In omnibus gentibus. »

Yide quia ipsum canticum novum non tecum cantat qui f1

in parte esse voluit. « Cantate, inquit, Domino canticum

» novum, » et sequitur : « Cantate Domino omnis terra^.
» Confiteantur tibi populi , Deus. » Invenerunt viam
tuam , confiteantur. Ipsa cantatio confessio est, confessio
peccatorum tuorum et virtutis Dei. Tuam iniquitatem
' 1 Cor. V. 17. — ' T Cor. in, i ot 4 — ^ Psn]. xcv, i.
 eisauratio in psalmum lxvi. 253
coiifitere ,
gratiam Dei confitere : te accusa , ilJum glori-
lica : te reprehende , illum lauda : ut et ipse veniens in-
veniat te punitorem tuum, et cxhibeat se tibi salvatorem
tuum. Quid enim timetis confiteri qui ,
invenistis hanc
viam in omnibus gentibus ? quid timetis confiteri , et in
coniessione vestra cantare canticum novum cura omni
terra, in omni terra, in pace ? Cathohca confiteri times Deo,
ne confessum damnet? non confessus lates confessus Si ,

damnaberis. Times confiteri, qui non confitendo esse non

potes occultus : damnaberis tacitus ,
qui posses liberari
confessus. « Confiteantur tibi populi Deus , confiteantur
)) tibi popidi omnes^ )>

VII. Et quia ista confessio non ad supplicium ducit,

sequitur , et dicit : « Lsetentur et exultent gentes. )> Si

plangunt ante hominem confessi latrones , laetentur ante

Deum confessi fideles. Si homo judicet, exigit a latrone
confessionem tortor et timor : imo aliquando coniessio-
nem premit timor, exigit dolor : et ille qui plangit in tor-

mentis , timet autem occidi confessus ,

portat tormenta
quantum potest et si victus : profert ad dolore fuerit ,

mortem vocem suam. Nusquam ergo laetus, nusquam

exultans antequam confiteatur, exarat ungula cum con-
: ;

fessus fuerit , damnatum carnifex ducit ; miser ubique.

Sed, « Laetentur et exultent gentes. )) Unde? Per ipsam
confessionem. Quare? Quia bonus ad est cui confitentur :

hoc exigit confessionem, utliberet humilem ad hoc dam- ^

nat non confitentem ut puniat superl^um. Ergo tristis ,

esto antequam confitearis: confessus exulta, jam sanabe-

ris. Conscientia tua saniem collegerat, apostfma tumue-

rat cruciabat te
, requiescere non sinebat adhibet me-
, :

dicus fomenta verborum et ahquando secat adhibet , ,

medicinale ferrum in correplione tribidationis : tu agnosce

• Psal. Lxvi, 5,
254 S. AXJGUSTINI EPISCOPI

medici manum ; confitere, exeat in confessione et defluat

omnis sanies : jam exulta ,
jam laetare ^
quod reliquum
est facile sanabitur. « Confiteanturtibi populi Deus, con-
)) fiteantur tibi populi omnes. )> Et quia confitentur^
« Laetenturet exuitent gentes : quoniam judicas populos
)) in aequitate. )) Nemo te fallit : gaudeat judicandus, qui
timuit judicaturum. Praevidit enim , et prsevenit faciem
ejus in confessione *
: ille autem cum venerit ,
populos in
sequitatejudicabit. Quid ibi valebit calliditas accusatoris,

ubi est testis conscientia , ubi tu eris et causa tua , ubi

judex non quaerit testem? Advocatum misit tibi : propter
illum , ct per illum confitere ; age causam tuam , et de-
fensor est poenitentis , et petitor veniae confitentis , et ju-
dex innocentis. Yere tim^^re poteris causam tuam, ubi
advocatus tuus erit judcx tuus? « Laetenlur ergo, et exul-
)) tent gentes : quoniam judicas populos in aequitate. )>

Sed tiraere poterunt ne raale judicentur : dent se corri-

gendos, dent se dirigendos ei qui videt judicandos. Hic
corrigantur, et non tiraeantcura judicabuntur. Yidequid
dicat in alio Psalmo « Deus in nomine tuo salvum me :

» fac, et in virtute tua judica me*. » Quid ait? Si non

me prius saWas in noraine tuo, debeo timere cum me ju-

dicaliis in virtute tua si autem me prius salvas in nomine
:

tuo, quid timebo judicantera in virtute, cujus saius prse-

cessit in noraine? Sic etiara hoc loco, « Confiteantur tibi

» populi omnes. » Et ne putetis aliquid timendura in

confessione, « Laetentur, inquit , et exultent gentes. »

Quare, « Laetentur et exultent?Quoniara judicas populos

» in aequitate. » Nemo contra nos praemiura dat, nerao
te corrurapit. nerao te fallit. Ergo securus sis. Sed quid
de causa tua?Nerao corrumpit Deum-, raanifestura est: ne

forte ideo magis tiraendus sit, quia corrumpi nullo modo

' Psah xciv, 2. — ' IJ. Liu, 3.
 ENAR.RATIO Ii\ PSALMUM LXVl. 255
potest. Quoraodo ergo securus es? Secandum illud quod
jam dictum est « Deus in nomine tuo salvum me fac, et
:

» in virtute tua judica me. » Sic et hic « Laetentur et exul- ,

» tent gentes, quoniam judicas populos in aequitate. «Et

ne timeant iniqui , subjecit , « Et gentes in terra dirigis.»
Pravae erant gentes , et tortuosae erant gentes ,
perversse
erant gentes ^ merito pravitatis et distorsionis et perversi-
tatis suae judicem venientem timebant •, venit manus
ipsius , extenta est misericorditer in populos , diriguntur
ut ambulent rectam viam : quid timeant venturum judi-
cera ,
qui prirao agnoverunt correctorem ? Manibus ejus
dent se, ipse gentes in terra dirigit. Directae autem gentes
ambulantes in fide , exultantes in illo , facientes opera
bona et si qua forte, quoniam per raare navigant, in-
-,

trat aqua per minutissimas cavernas per rimulas ad sen- ,

tinam, exhauriendo eam per opera bona, ne plus intrando

'
curaulura faciat , et navera deprimat , exhauriendo quo-
tidie, jcjunando , orando, eleemosynas faciendo, dicendo
puro corde : « Dimitie nobis debita nostra , sicut et nos
» dimittimus debitoribus nostris ^ : » dicendo ista , ara-
bula securus , et exulta in via , canta in via. Noli timere
judicera ; antequam esses fidelis , invenisti Salvatorem.
Impium te qucesivit ut redimeret , redemptum deseret ut
perdat ? « Et gentes in terra dirigis. »

YIII. Exultat, gaudet, hortatur, repetit eosdem versus

in exhortatione. « Confiteantur tibi populi, Deus , confi-
)) teantur tibi populi omnes, terra dedit fructura suura'^.))

Quera fructum ? « Confiteantur tibi populi omnes. » Terra

erat , spinis plena erat ; accessit eradicantis manus, acces-
sit vocalio majestatis ejus et raisericordiae , ccepit terra
confiteri, jara dat terra fructum suura. Daret fructum
suum nisi ante complueretur ? daret terra fructum
,

' M^tlli. VI, 12. — ' Psal. Livi, C).

256 S. ACGLSTIM EPISCOPI

suura, nisi ante misericordia Dei veniret desuper ? Legant

mihi, inquis, qiiod compluta dederit terra fructujn suum.
Audi compluentera Dominum « Agite poenitentiam , :

» appropinquavit enim regnum ccelorum^ » Pluit, et

ipsa pluvia tonitrus est , terret : time tonantem, et excipe
pluentem. Ecce post illam vocem tonantis et pluentis Dei,

post illam vocem aliquid de ipso Evangelio videamus.

Ecce illa malam famam habens in civitate, irru-
meretrix
pit in alienam domum, c[uo non erat invitata ab hospite,
sed ab invitato vocata; non lingua , sed gratia. Noverat
segra habere ibi se locum , ubi medicum suum discum-
bere sciebat. Ingressa est quae erat peccatrix , non audet
accedere nisi ad pedes ad pedes , irrigat lacrymis ,
: flet

tergit crinibus , unguit unguento -. Quid miraris ? « Terra

» suum, » Ergo hoe factum est ibi pluente
dedit fructum
Doraino per os suum, facta sunt quae legimus in Evange-
lio quo pluente per nubes suas missis Apostolis et
5
, ,

praedicantibus veritatem, « Terra amphus dedit fructum

)) suum , )) et ista seges jam implevit orbem terrarum.
IX. Vide cjuid deinde dicatur : « Benedicat nos Deus
))Deus noster, benedicat nos Deus ^ Benedicat, sicut ))

jam dixi etiam atque etiara benedicet multiphcet bene-

, ,

dicendo. Attentat Charitas Vestra quoniam jam prseces- ,

sit fructus terrce in Jerusalem. Inde enira coepit Ecclesia:

venit ibi Spiritus sanctus , et implevit sanctos in unum
congregatos 5 facta sunt miracula , linguis oranium locuti
sunt^. Impleti sunt Spiritu Dei^ conversi simt qui ibi
erant, timentes et suscipientes imbrem divinum, de-
derunt in confessione tantum fructum, ut omnia sua
in coramune conferrent, distribuentes pauperibus, ut
nerao diceret alic[uid propriumsed essent illis omnia ,

communia, et haberent animam unam et cor unum in

' Matth. 111, 2. — ^ Luc. VII, 87, 38. — 3 Psa]. lxvi, 7. — 4 Act. 11, i.
 EJNAKRATXO IIV PSALMLM LWl. 257
Deum*. Donatus enim illis erat sanguis Domini quem fude-
rant, donatus erat ignoscente Domino, ut jam quod fude-
rant etiam bibere discerent. Magnus ibi fructus : terra dedit
fructum suum, et magnum fructum, et optimum fruc-
tum. Numquid terraiila sola debuit dare fructum suum?
(( Benedicat nos Deus , Deus noster, benedicat nos Deus.»
Adhuc benedicat benedictio enim in multiplicatione so-
:

let maxime et proprie intelligi. Probemus hoc in Genesi

vide opera Dei : Fecit Deus luccm , et divisit Deus inter

lucem et tenebras : lucem vpcavit diem , et tenebras vo-
cavit noctem. Non dictum est : Benedixit lucem. Etenim
eadem iux redit et alternat diebus ac noctibus. Yocavit
coelum firmamentum inter aquas et aquas non dictum :

est Benedixit coelum. Discrevit mare ab arida et nomi-

: ,

navit utrumque aridam terram, et congregationem aqua-

rum mare nec hic dictum est Benedixit Deus. Ventum
: :

est ad ea quae foecunditatis habitura erant semen et ex ,

aquis existentia. Ipsa enim maximam multiplicationis

ubertatem habent et benedixit ea Dominus dicens « Cres-
: :

)) cite , et multiplicamini , et replete aquas mari§ , et vo-

)) latilia multiphcentur super terram. » Sic et cum omnia
subjecit homini, quem fecit ad imaginem suara, scriptum
est : « Et benedixit eos Deus dicens : Crescite , et multi-
» phcamini , et implete faciem terrce-. » Ergo benedictio
proprie ad multiphcationem valet, et ad implendam fa-
ciem terrae. Audi et in hoc Psalmo « Benedicat nos :

» Deus Deus noster, benedicat nos Deus. »Et quo valet

,

ista benedictio? « Et metuant eum omnes fines terrae. »

Ergo, fralres m.si^ sic abundanter in nomine Christi be-

nedixit nos Deus , ut fdiis suis impleat universam faciem
terrae , adoptatis in regnum suum , cohaeredibus Unige-
hiti sui. Unicum genuit, et unum csse noluit : unicum ge-
' Act. IV, 33.— 2 Gcn. i, i-'j8.

cxvi. 17
258 S. AUiUSTIM EPISCOPI

iiuit , iiiquam , et unura euin noluit remanere. Fecit ei

fratres ^ etsi non gignendo tamen adoptando , fecit ei co-

haeredes. Fecit eum participem prius mortalilatis nostroe^
ut crederemus nos esse posse participes divinitatis ejus.
X. Attendamus pretium nostrum. Prsedicta sunt om*
nia , exhibentur omnia , it Evangehum per orbem terra-
rum omnis labor humani generis in hoc tempore tes-
:

timonium dicit implentur omnia quse in Scripturis

,

prsedicta sunt. Sicut usque ad hodiernum diem omnia

evenerunt sic et quae restant eventura sunt. Timeamus
,

judicii diem venturus cst Dominus. Qui venit humihs,

,

veniet excelsus : qui venit judicandus, veniet judicaturus.

Agnoscamus humilem ut non expavescamus excelsum , :

amplectamur humilem, ut desideremus excelsum. Deside-

rantibus enim se propitius veniet. Ilh eum desiderant
,

qui tenuerint fidem ejus et fecerint mandata ejus. Nam ,

etsinolumus, veniet. Vehmus ergo veniat,^qui venietetsi

nolumus. Quomodo vehmus ut veniat ? Bene vivendo,
bene agendo. Praeterita non nos delectent, prsesentia non
nos teneant ne claudamus aurem tanquam de cauda , ne
5

premamus aurem in terra ^ 3 ne praeteritisretardemur ab au-

diendo, ne praesentibus imphcemur a futura meditandoj
extendamus nos in ea quse ante sunt, obliviscamur priete-
rita"^. Et quod modo laboramus, quod modo gemimus, quod

modo suspiramus quod modo loquiraur, quod ex quan-,

tulacumque partc sentimus, et capere non possumus, capie-

mus, perfruemur in resurrectione jiistorum. Renovabitur
juventus nostra sicut aquiloe^, tantummodo nos vetustatem
nostram ad petram Christum conteramus^. SiveiUa vera
sint, fratres, quae dicuntur de serpente, vel quae dicuntur

de aquila, sive sit fama polius hominum quam veritas : ve-

» Psal. Lvii, 5. — - rii!iii. iii, i3. — ^ Psai. cii, 5.-4 IJ. cxxxvi, 9,

et I Cor. XIX, 4-
 EAAURATIO IN PSALMtM LXVI. 259
ritas cst tamen in Scripturis, et non sine causa hoc dixe-
runt Scripturse : nos quidquid illud significat laciamus
et quam sit illud verum non laboremus. Tu esto talis , ut
juventus tua renovari possit sicut aquila^. Et scias earn
non posse renovari, nisi vetustas tua in petra contrita fue-
rit : id est, nisi auxilio petrse, nisi auxilio Christi , non
poteris renovari. Tu noii didcedine praeterit^e vitss obsur-
descere adversus verbum Dei : noli proesentibus rebus sic
teneri et impediri, ut dicas: Non mihi vacat legere, non
mihi vacat audire. Hoc aurem premere in terra est. Tu
ergo tahs noli esse : sed esto talis quod contra invenis,
id est , ut pr8eterita''obliviscaris , in anteriora te extendas,
ut vetustatem tuam m petra conteras. Et si quse tibi si-
militudines datte fuerint, si inveneris in Scripturis, crede :

si non inveneris fama nec valde credas. Res ipsa

dici nisi ,

forte ita est, forte non est ita. Tu profice tibi valeat ad ,

salutem ista similitiido. iSon vis peristam similitudinem

per abam fac , dum tamen facias : et securus expecta reg-

num Dei, ne rixetur tecum oratio tua. Tu enim, Chris-

tiane ,
quando dicis : « Yeniat regnum tuum » quomodo ,

dicis : « Yeniat regnum tuum ^ ? Excute cor tuum vide :

ecce, « Yeniat regnum tuum: » clamat tibi, Yenio : non ti-

mes? Saepe diximus Charitati Yeslrae : et proedicare veri-

tatem nihil cst, si cor a lingua dissentiat-, et audireveri-

tatem nihil est, si non auditionem fructus sequatur. De
isto loco quasi subhmiore loquimur ad vos : quam simus
autem tiraore sub pedibus vestris, Deus noverit ,
qur pro-
pitius fit humilibus ; c[uia non nos tam delectant voces
laudantiura, quam devotio confitentium et factarectorum.
Et quam non delectemur nisi profectibus vestris •, in istis

autem laudibus quam periclitemur, iile noverit qui nos

' MaUK. VI, 10.

17.
260 5. AutiLSTiKi Eriscon

ab omnibus periculis liberet , et nos vobiscum ab omni

tentalione salvatos in regno suo cognoscere et coronare
dignetur.

»'\/VVtVV»«VVVt^'VVt-VVVt'\^/\^^/VV«VVVt^^/t/%VVVtVV«l«VVV\VVVtVVVtVV^\VVV\«VVt'VVV«'\ltM

ENARRA.T10*

IN PSALMUM LXVIl.

I. PsALMi liujus titulus non videtur esse operosae dis-

putationis : simplex enim apparet et facilis. Nam ita se

habet : « David Psalmus cantici -. » In mul-

In finem, ipsi

tis autem jam Psalmis admonuimus quid sit, «In fniem » :

quoniam « Finis Legis Christus ad justitiam omni cre-

)) denti^ : » fmis qui perficiat, non qui consumat aut
perdat. Verumtamen
quisquam conetur inquirere, quid
si

sihi veht , « cur non aut « Psalmus

Psalmus cantici : )) , )>

aut « Canticum sed utrumque vel quid intersit inter

, )) •,

PsalmumCantici, etCanticumPsalmi, quia et sic quorum-

dam Psalmorum tituU inscribuntur inveniet fortasse ah- :

quid, quod acutiorihus et otiosiorihus nos relinquimus.Dis-

creverunt* quidam ante nos inter Canticum etPsalmum ut 5

quoniam Canticum ore profertur, Psalmus autem visibili

organo adhibito, id est, psalterio canitur, videatur Cantico
significariintelhgentiamentis, Psalmo vero opera corporis.
Sicut in hoc ipso sexagesimo-septimo, quem nunc tractan-
dum suscepimus, iilud quod dictum est « Cantate Deo,
:

)) psaliite nomini ejus^ : )> ita quidam discreverunt, ut,

« Dictata anno Chr. 4i5 , ex Epistola clxix ad Evodium n. i. — » Psal.

Lxvii, I. — ^ Rom. X, 4- — ^ Hilarius in pvologo super Psaimos. — 5 Psal.

LXVII, 5.
 ENARKATIO IN PSALMrM LXVII. 261
« Cantate Deo,-» dictum videatur, quia ea quse in se ipsa
mens Dco nota sunt, ab hominibus non videntur
agit, :

opera vero bona quoniam ideo videnda sunt ab homini-

bus ut glorificent Patrem nostrum qui in ccelis est^,
,

merito dictum sit : « PsalHte nomini eius, id est, ditTa-

mationi ejus, ut laudabiliter nominetur. Hanc differentiam
ahcubi ,
quantum recolo, etiam ipse secutus sum. Memini
Deo - » quia taliacjuae
autem legisse nos etiam, «Psallite :

visibUiter bene operamur non tantum hominibus sed , ,

etiam Deo placent. Non autem omnia quae Deo placent,

etiam hominibus possunt, quia videre non possunt. Unde
mirum est, si quemadmodum utrumque legitur, et, «Can-
» tate Deo, « et, « PsaUite Deo « ita ahcubilegi potest,
;

« Cantate nomini ejus. « Quod si ethoc in Scripturis sanc-

tisdictum invenitur, haec differentia frustra elaborata est.
Movet etiam me quod generali nomuine magis Psalmi quam
Cantica vocantur, ita ut Dominus diceret « Quoe scripta :

» sunt in Lege et Prophetis et Psalmis de me^. » Et liber

ipse Psalmorum dicitur , non Canticorum : « Sicut scrip-
» tum est, inquit, in libro Psalmorura''. » Cum potius
secundum istam .differentiam , Cantica dici debuisse vi-
deantur quoniam Canticum etiam
;
sine Psalmo esse po-
test, Psalmus vero sineCantico esse non potest. Possunt
etenim esse cogitationes mentis quarum non sint opera ,

corporalia nullum est autem opus bonum cujus non sit

: ,

in mente cogitatio. Ac per hoc utrobique Cantica, noa

utrobique Psalmi : et tamen, sicut dixi, generahter Psalmi
appellantur, non Cantica; hberque Psalmorum, non Can-
ticorum. Et si intelligantur atque discutiantur sensus dic-
torum^ ubi titulus est tantummodo « Psalmi » et ubi ,

tantummodo « Cantici, ubi non « Psalmus Cantici, »

» et

sicut in isto, sed , « Canticum Psalmi « inscriptum cst*,

' Mattli. V, iG. — ' P^fil. XLVi, r, S. — ? I.iic. xxiv, 44"* ^ Aft. 1,00.
262 S. ATJGUSTIKI EPISCOPI

nescio utriim possit ista differentia demonstrari. Proinde,

sicut coeperamus, relinquentes ista eis qui possunt, et
quibus vacat talia discernere , et certa differentiarum ra-
tione defmire ; nos quantum adjuvante Doraino valemus,
liujus Psalmi textum consideremus atque tractemus.
II. « Exurgat Deus, et dissipentur inimici ejus *. » Jam
factum est , exurrexit Christus, qui est super omnia Deus
benedictus in saecula-, et dispersi sunt inimici ejus per
omnes gentes, Judsei, in eo ipso loco uhi inimicitias exer-
cuerunt , debeUati , atque inde per cuncta dispersi : et
nunc oderant, sed metuunt, et in ipso metu faciunt quod
sequitur, « Et fngiant qui oderunt eum a facie ejus. »
Fuga quippe animi est timor, Nam carnali fuga quo fu-
,

giunt ab ejus facie, qui ubique prresentiae suse demonstrat

effectum? « Quo abibo , inquit ille , ab spiritu tuo , et a
» facie tua quo fugiam ^ ? » Animo "ergo, non corpore
fugiunt •, timendo scilicet, non latendo-, nec ab ea facie
quam non vident , sed ab ea quam videre coguntur. Fa-
cies qaippe ejus appellata est praesentia ejus per Eccle-
siam ejus. Unde illis inimicantibus dixit : « Amodo vide-
» bitis Filium hominis venientem in nubibus *. » Sicut

venitin Ecclesia sua, diffandens eam toto orbe terrarum,

in quo dispersi sunt inimici ejus. Venit autem in talibus
nubibus de qualibus dicit : « Mandabo nubibus meis , ne
» pluant super eam imbreni *. Fugiant ergo qui oderunt
» eum a facie ejus : » timeant a praesentia sanctorum
fideliumque ejus, de quibus dicit: « Cum uni exminimis
» meis fecistis , mihi fecistis ^. »

III. « Sicut deficit fumus , deficiant ''.

» Extulerunt
enim se ab ignibus odiorum suorum in superbiae typhum,

l
Psal. Lxvii, 2. — ' Rom. IX, 5. — ^ Psal. cxxxvm , 7. — 4 MaUh.
XXVI, 64. — ^ Isai. V, 6. — 6 Matth. xxv, f^o. — 7 Psal. ixvii, 3.
 ENAr.nATIO TN PSAI.MUM LXVTI. 263
et ponentes in coelum os suiim \ atque clamantes, « Cru-
)) cifige , cmcifige", )> capto illuserunt ,
pedentem irrise-

runt : et unde victores tumiierunt, mox victi evanuerunt.

« Sicut fluit cera a facie ignis , sic pereant peccatores a
)) facie Dei. » Quanquam fortasse eos lioc loco significa-
verit, quorum duritia in poenitentioe lacrymas solvitur :

tamen etiam illud intelligi potest, iit futurum judicium

comminetur quia cum in hoc saeculo sicut fumus se ex-
;

tollendo , id est , superbiendo defecerint , veniet illis in

fine extrema damnatio , ut ab ejus facie pereant in seter-
num cum , in sua claritate fuerit prsesentatus^ velut ignis,
ad poenam impiorum lumenque justorum.
IV. Denique sequitur, « Et justi jucundentur, et exul-
)) tent in conspectu Dei, et delectentur in laetitia ^. )) Tunc
enim audient, « Venite, benedicti Patris mei percipite ,

» regnum"*. Jucundentur » ergo qui laboraverunt « Et ,

» exultent in conspectu Dei. Non enim erit exultationis ))

hujus, tanquam coram hominibus , inanis ulla jactantia;

sed in conspectu ejus qui sine errore inspicit quod dona-
vit. « Delectentur in l.Ttitia : )) non jam exultantes cum
tremore ^ , sicut in hoc sacculo _,
quandiu tentatio est vita
humana super terram ^.
V.Deindese ad ipsos convertit, quibus tantam spem de-
dit, et hic viventes alloquitur, et hortatur : « Cantate Deo,
)) psaUite nomini ejus'. » Jam hinc in tituh expositione
qut5d videjjatur proelocuti suraus. Gantat Deo, qui vivit
Deo : psalht nomini ejus, qui operatur in gloriam ejus.
Ita cantando, ita psallendo, id est, sic vivendo, sic ope-
rando , « Iter facite ei , inquit , qui asccndit super occa-
)> sum. )) Iter facite Christo: ut per speciosos pedes evan-
gehzantium^ ,
pervia sint ei corda credentium. Ipse est
* Psal. Lxxii,9. — 2 Joan. xix, 6. — ^ Psal. lxvii, 4. — ^ Mattlj. xxv, 54.
— ^ Ppnl. n, I r. — '^ Job. vn, i. — 7 Psai. ixvii, ^. — " Tsai.
ni, 7.
264 S. ALGUSTINI EPISCOPl

enim qiii ascendit super occasum sive quia non eum exci- :

pitnova vita se ad eum convertentis nisi vetus occiderit , .

liuic saeeulo renuntiantis ; sive quia ascendit super occa- -

sum cum resurgendo vicit corporis casum. « Dominus

,

))enim nomen est ei. Quod illi si cognovissent, nunquam

« Dominum glorite crucifixissent^ »

YI. « Exultate in conspectu ejus. » O vos quibus dic-

tura est, « Cantate Deo, psallite nomini ejus, iter facite
•» ei qui aScendit super occasum , » etiam « Exultate in
)) conspectu ejus^ : )) quasi tristes, « Semper autem gau-
)) dentes^. Dum enim facitis iterei, dum praeparatis
))

qua veniat gentesque possideat, multa passuri estis in

conspectu hominum tristia. Sed vos non solum nolite defi-
cere, sed etiam exultate, non in conspectu hominum,
sed in conspectu Dei. « Spe gaudentes in tribulatione ,

» tolerantes* Exuhate in conspectu ejus. «Illi enira qui

:

vos in conspectu hominum turbant « Turbabuntur a ,

)) facie ejus Patris orphanorum et judicis viduarum ^.

, )>

Desolatos enim putant a quibus plerumque gladio verbi ,

Dei et parentes a fihis, et mariti ab uxoribus separantur^:

sed habent consolationem destituti atque viduati, « Patris
)) orphanorura et judicis viduarum habent ^ ejus consola-
tionera qui ei dicunt : « Quoniam pater raeus et mater
)) mea dereliquerunt me, Dominus autem assumpsitme'': »

et c[ui speraverunt in Domiiio, persistentes in orationibus

nocte ac die ^ : a cujus facie ilh turbabuntur cum vide-
,

rint se nihil proficere ,

quoniam totus mundus post eum
abiit^.
VII. Nam de his orphanis et viduis, id est , spei Sc-ecu-
laris societate destitutis , Dominus sibi templum fabricat

' I Cor. iij 8. — ' Psal. lxvii, .t. — ^ 1 Cor. vi, lo. — ^ Rom. xii, i2.
— 5 Psal. Lxvn, 6. — *'
M.itlli. x, V^, — 7 Psnl. xxvi, lo. — ^ i Tim. v,5.
— 9 .Toan. XII, ig.
 ENABRATIO IN PSALMUM LXVII. 265
de quo consequenter dicit , « Dominus in loco sancto
» suo. « Quis enim sit locus ejus aperuit, «Deus cum ait :

)) qui inhabitare facit unius modi in unanimes , domo ^ ; )>

unum sentientes : iste estlocussanctus Domini. Cum enim

dixisset : « Dominus in loco sancto suo , )> tanquam re-
quireremus in quo loco , cum ille ubique sit totus , et
nullus eum contineat corporaiium spatiorum iocus 5 illico

subjecit , ne quaeramus eum absque nobis , sed potius

unius modi habitantes in domo mereamur , ut habitare
etiam ipse dignetur in nobis. Iste est locus sanctus Domini,
f[uod plerique homines qua^runt , ut habeant ubi orantes
exaudiantur. Sint ipsi ergo quod quaerunt , et quse dicunt
in cordibus suis, id est, in talibus cubihbus suiscompun-
gantur-, habitantes unius modi in domo ; ut a Domino
magnas domus inhabitentur, et apudseipsosexaudiantur.
Est enim domus magna in qua non solum aurea vasa ,

sunt et argentea, sed et hgnea etfictiha. Et aha quidem

sunt in honorem, aUa in contumeham si qui autem :

mundaverintsemetipsos a vasis contumehae' erunt « Unius •

)) modi in domo , )> et locus sanctus Domini. Nam sicut

in magna horainis domo , non in quahcumque loco ejus
requiescit dominus ejus, sed in ahquo utique secretiore
et honoratiore loco : sicDeusnon inomnibusqui in domo
ejus sunt habitat , ( non enim haliitat in vasis contume-
liae , ) sed locus sanctus ejus sunt quos « Habitare facit
» unius modi, vel unius moris in domo. )) Qui enim TpovToi

graece dicuntur , et modi ct mores latine interpretari

possunt. Nec habet grsecus, « Qui inhabitarefacit, » sed
tantum , « habitare Dominus ergo in loco sancto
facit.

» suo. )) Quis est locus isie? Ipse Deus eum sibi facit.
Deus enim « Habitare facit unius moris in domo : )) hic
est locus sanctus ejus.
' Psal. i.xvn, 7. — ' W. iv, ;'). — ^7 Tini. n, 20.
266 S. AUGUSTINI EPISCOPI
VIII. Quod autem oratia sua siln cedificet hunc locum,
non meritis eorum priecedentibus, ex quibus eum aedificat,
vide quid sequatur Qui educit compeditos in fortitu- : «

» dine. » Solvit enim gravia vincula peccatorum quibus ,

impediebantur ne ambularentin via praeceptorum educit ;

autem eos in fortitudine, quam ante ejus gratiam non habe-

bant. « Simihter amaricantes qui habitant in sepulcris *
: »

idest ,omni modo mortuos occupatos'in operibus mor- ,

tuis. Hi enim amaricant resistendo justitise: nam ilhcom-

pediti forsitan vohint ambulare, nec possunt^ Deumque
precantur ut possint , eique dicunt : « De necessitatibus
» meis educ me^. » A quo exauditi, gralias agunt dicen-
tes : « Disrupisti autem amaricantes
vincula mea ^. » Isti

qui habitant in sepnlcris, in eo genere sunt, quod alio

loco Scriptura significat dicens « A mortuo velut qui , : ,

non sit, peritconfessio^.wUnde est ilhid: ))Peccator cum

)) venerit in profundum malorum, contemnit^. » AJiud
est enim desiderare aliud oppugnare justitiam ahud a, ;

malo hberari velle, ahud mala sua defendere potiusquam

fateri utrosque tamen gratia Christi educitin fortitudine.
:

Qua fortitudine nisi ut adversus peccatum usque ad san-

,

guinem certent? Ex utroque enim genere fiunt idonei,

quibus construatur locus sanctus ejus ; ilhs solutis , ilhs

resuscitatis. Quia et m.ulieris, quam alhgaverat Satanas

per decem et octo annos, jubendo vincula solvit^, et La-
zarimortem clamando superavit'. Qui fecithaec in corpo-
ribus, potest mirabihora facere in moribus, et facere
unius modi habitare indomo : « Educens compeditos in
)) fortitudine; simih.ter amaricantes qui habitant in se-
)> pulcris. f>

IX. « Deus cum egredereris coram populo tuo^. ))

' Psal. Lxvn, 7. — ' Iil. XXIV, 17. — ^ !J. ctv, 17. — 4 Eccli. xvii, 26.
— 5 Prov. xviiT, —
.1. " Luc. XIII, iG.— 1 Joan. xi, 43 — " P-al. i.xvii, 8.
 ENAHKATIO IN PSALMXIM LXVII. 267
Egressiis ejusintelligitiir, cum apparet in operibus suis.

Apparet autem non omnibus , sed eis qui noverunt opera

ejus intueri. Nonenim ea nunc opera dico, conspicua sunt
omnibus, coelum, et terram, et mare, et universa quse in eis
sunt sedopera quibus
; « Educitcompeditos in fortitudine,
» similiter amaricantes qui habitant in sepulcris , et facit
» eos unius moris habitare in domo. » Sic egreditur co-
ram populo suo id est coram eis qui istam gratiam
. ,

ejus Denique sequitur « Cum transires in

intelligunt. :

» deserto terra mota est ^ » Desertum erant Gentes quce

,
,

ignorabant Deum desertum erat, ubi lex nulla nh ipso

:

Deo data erat; ubi nulli Prophetae habitaverant, Domi-

numqueesse venturum praedixerant. « Cum ergo transi-
» res in deserto, » cum prsedicareris in Gentibus, « Terra
» mota est » terreni homines ad fidem excitati sunt.
,

Sed unde mota est ? « Etenim coeh distilJaverunt a facie

» DeiT » Forsitan hic aliquis recolat illud tempus, quando
in deserto Deus transibat coram populo suo coram filiis ,

Israel, die in columna nubis, nocte in fulgore ignis -; et

hoc esse sentiat, quod « Coeli distillaverunt a facie Dei » ,

quoniam raanna pluit populo suo^ hoe etiam esse quod :

sequitur : « Mons Sina a facie Dei Israel, pluviam vo-

» luntariam segregans Deus haereditati tuae * » quia in ,

monte Sina locutus est Deus ad Moysen ^ quando Legem ,

dedit : ut manna sit pluvia voluntaria ,

qifam segregavit
Deus h?ereditati suae, idest,populo suo-, quia solos eos
ita pavit, non et caeteras Gentes : ut quod deinde dicit :

« Et infirmata est, » ipsa haereditas infirmata intelligatur;

quoniammurmurantes, manna fastidiosi respuerunt, desi-
derantes escas carnium,eteaquibus vesci in iEgypto con-
sueverant ^. Sed in his verbissi proprietas tantummodo lit-
' Psal. Lxvii,9. — «Exod. xiii, 21. — ^ Id. xvi, i3. —4 Psal. lxvii, 10.
— 5 Exod. XIX, t8. — Num.6 xi, 5, G.
268 S. ALGUSTINI EPISCOPI
ter.TS, non spiritalis reqiiirendus est intellectus , oportet ut
ostendatur secundum proprietatem corporalem ,
qui tunc
compediti, quique etiam babitantes in sepulcris educti sunt
in fortitudine. Deinde si ille populus , illa scilicet haeredi-

tas Dei, fastidiomanna respuens infirmata est non de- ,

buit sequi Tu vero perfecisti eara

, « sed Tu vero per- •,
•» ,

cussisti eam. Deo quippe offenso per illa murmura atque

fastidia ingens plaga secuta est \ Postremo illi omnes in

,

eremo consternati sunt, nec quisquam eorum, praeter duos,

terram meruit promissionis intrare-. Quanquam etiamsi
dicatur in fibis eorum boereditas illa perfecta, nos sensum
spiritalem bberius tenere debemus. « Omnia quippe illa

)) in figura contingebant in iUis^-, » donec aspiraret dies ,

et removerentur umbrae*.
X. Aperiat itaque noljis pulsantibus Dominus etmyste- ^

riorum ejus, quantum ipse dignatur, secreta pandantur.

Etenim ut terra mota esset ad fidem cum in desertum Gen- ,

tium transiret Evangelium, « Goeli distillaverunt a facie

Dei.))Hi sunt cceli, de quibus in alio Psalmo canitur:«Goeli
))

)) enarrant gloriam Dei. )) De bis quippe paulo post il^i

dicitur : « Non sunt loquelae neque sermones ,

quorum
)>non audiantur voces eorum in omnem terram exiit :

))sonus eorum, et in fines orbis terr?e verba eorum^ )>

Nec tamen istis coelistanta gloria tribuenda est, tanquam

ab bominibus illa gratia veiierit in desertum Gentium ut ,

terra moveretur ad fidem. Non enim coeH a seipsis distil-

laverunt , sed, « A facie Dei , )> utique inbabitantis eos , et
facientis eosinbabitare unius moris in domo. Ipsi sunt
enim et montes, de quibus dicitur « Levavi oculos meos :

» ad montes, unde veniet auxibum mibi. » Et tamen ne

in bominibus spem posuisse videretur, continuo subjecit

' Nutn. XI, 33. — 'M. xiv, 29, 3o. — ' t Cor. \, 11. — 4 Cant. 11, 17.
 EWARR.ATIO IIV PSALMLM LXVII. 269
« Auxilium meum a Domino, quifecit coelum et terram*.»
Ei quippe alio loco dicitur : « Illuminans tu admirabiliter,
)) a montibus aeternis- : » quamvis a montibus aeternis,
tamen illuminans tu. Sic et hic, « Coeli distillaverunt 5
)>

» sed, a facie Dei. Et ipsienim salvi facti sunt per fidem,

)) et hoc non ex se ipsis 5 sed Dei donum est : non ex ope-
» ribus, ne forte quis extollatur. Ipsius enim sumus fig-

)) mentum ^. Qui facit unius modi habitare in domo. )>

XI. Sed quid est quod sequitur : « Mons Sina a facie

» Dei Israel? » An subaudiendum est, distillavit : ut
quod vocavit coelorum nomine, hoc voluerit intelligi no-
mine etiam montis Sina sicut diximus eos vocari montes, ;

qui vocati sunt coeli ? Nec in isto sensu movere debet quod
ait « mons » non montes cum ibi dicti sint coeli non
, , ,

coelum quia et in aUo Psalmo cum dictum esset, « Coeli

:

)) enarrant gloriam Dei ^ » more Scripturae eumdera :

sensum verbis ahis repetentis subsequenter diclum est

« Et opera manuum ejus annuntiat firmamentum. » Prius

dixit, coeh, non ccelum ettamen postea non, firmamcnta, :

sed, firmamentum. « Vocavit enim Deus firmamentum

» coelum^, » sicut in Genesi scriptum est. Ita ergo cceli
et coelum , montes et mons , non aliud sed hoc ipsum , :

sicut Ecclesiae multse et una Ecclesia non aliud sed hoc , ,

ipsum. Cur ergo, « Mons Sina qui in servitutem generat'',»

sicut dicit Apostolus? An forte Lex ipsa inteUigenda est
in monte Sina
"^

,
quam « Distillaverunt coeli a facie Dei, »
ut terra moveretur? et ipse est terraemotus, cum contur-
bantur homines ,
quia Legem implere non possunt? Quod
si ita est, hsec est et pluvia voluntaria, de qua consequenter
dicit : « Pluviam voluntariam segregans, Deus, hsereditati
» tuoe : » quia non fecit sic ulli genti « Et judicia sua ,

' Id. cxx, 1,1. — ' Psal. Lxxv, 5. — ^ Ephes. ii, 8-10. — 4 Psal.

xviii, 2.-5 Gen. i, 18, — ^ Id, iv,^^. — 7 Exod. xix, 18.

270 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» non manifestavit eis ^ » Segregavit itaque pluviam lianc
voluntariara Deus haereditati suae, quod Legem dedit.
« Et infirmata est » vel ipsa Lex, vel ipsa haereditas. Lex
,

infirmata sic accipi potest eo quod non impleretur non , :

c[uod ipsa infirma sit sed quod infirmos facit minando

,

pcenam , nec adjuvando per gratiam. Nam et Apostoius

ipso verbo usus est, ubi ait : « Quodenim impossibile erat
» Legi , in quo infirmabatur per carnem- » significare :

volens quia per spiritum impletur tamen ipsam dixit in- :

firmari , cum ab infirmis non possit impleri. Infirmata

vero ipsa haereditas , id est , ipse populus , data sibi Lege,
sine ulla ambiguitate inteDigitur. « Lex enim subintravit,
» ut abundaret dehctum^. » Quod autem sequitur « Tu ;

» vero perfecisti eam , » ad Legem ita refertur ,

quia se-
cundum illum peifecta , id est, impleta est j
quod Do-
minus in Evangelio dicit : « Non veni Legem solvere, sed
» implere*. » Unde Apostolus qui dixerai Legem infirma-
tam esse per carnem quia caro non implet quod per
,

spiritum impletur, id est, per gratiam spiritalem : ipse

item dicit « Ut justitia Legis impierctur in nobis^ qui non
:

» secundum carnem ambuiamus, scd secundum spiri- |{

» tum^. » Hoc estergo, « Tu vero perfecisti eam^ quia '

» pienitudo Legis est cliaritas'' 5 et charitas Dei diftusa est

» in cordibus nostris, iion pernosipsos, sedper Spiritum
» sanctum qui datus est nobis ' ; hoc est : Tu vero perfe-
» cistieam, » si Legem perfecisse inteihgatur :si veroliae-
rcditatera, lacilior estinteilectus. Si enim propter liocdicta
est iiaereditas Dei infirraata,id est, populus Dei infirma-
tus, data Lege, «Quia Lex subintravit ,ut abundaret delic-
» tum^:»ergoetquod sequitur, « Tuveroperfecisti eam,»
ex iiio inteiiigitur quod etiam in Apostolo sequitur « Ubi ,

" Psal. cxLvii, 20. — * Rom. viu, 3. — ^ IJ. v^ 20. -* 4 Matth. v, 17.

— 5 Rom. Yiii, 3, 4- — ^ W- i"ij lo- — ' Id. V, 5. — ^ Ibid. 20.

 ENA.RRAT10 l^" PSALMUM LXVir. 271
» aiitem abundavit delictum , superabundavit gratia*.»
Namque abundante delicto, raultiplicataesunt infirmitafees
eorum, et postea acceleraverunt- : quia ingemuerunt, et
invocaverunt , ut ipso adjuvante impleretur quod ipso
jubenle non impiebatur.
XII. Est in his verbis et alius sensus ,
qui probabilior
mihi videtur. Multo enim congruentius intelligitur ipsa
gratia pluvia voluntaria , quia nullis praecedentibus ope-
rum meritis gratis datur. « Si enim gratia ,
jam non ex
» operibus : alioquin gratia jam non est gralia^. Non
» enim dignus sum, inquit, vocari Apostolus, quia perse-
» cutus sum Ecclesiam Dei : gratia autem Dei sum id quod
» sum*. » Hscc est pluvia voluntaria. « Voluntarie quippe
» genuit nos verbo veritatis^. » Hsec pluvia voluntaria.
Inde alibi dicitur : « Scuto bonas voluntatis tuas coronasti
» nos^. » Istam pluviam cura Deus transiret in deserto ,

id est, praedicaretur in Gentibus, « Coeli distillaverunt : »

non tamen a se ipsis, sed, « A facie Dei, » quoniam et ipsi

gratia Dei suntidquod sunt. Etideo «Mons Sina,» quia
€t ipse qui plus omnibus iilis laboravit non ipse autera , ,

sed gratia Dei cura. illo' , ut abundantius distillaret in gen-

tiJ)us, id est, in deserto, ubi Christus non erat annuntia-
tus, ne superahenura fundamentum sedificaret^ 5 ipse, in-

quam, Israelita erat ex genere Israel, de tribu Benjamin^

et ipse ergo in servitutem generatus erat , de Jerusalem
terrena, quae servit cum filiis suis, et ideo pcrsequebatur
Ecclesiam. Nam quod ipse,
coramonuit , « Sicut tunc qui
)) secundura carnem generatus estpcrsequebatur eum qui
» secundum spiritum 5 ita et nunc^^.» Sed misericordiam
consecutus est, quia ignorans fecit i:n increduhtate^*. Mi-
' Rom. V, 20. — 2 Psal. xv, 4- — ^ Rom. xi, 6. — 4 i Cor. sv, 9, 10.
— 5 Jacob. 1, 18. — ^ Psal. v, i3. — 7 i Cor. xv, 10. — ^ Rom. xv, 20.
— 9 Pliilip. III, 5. — 'o Gal. iv, 25 ct29. — " i Tim. 1, ij.
272 S. AUGCSTIINl EinSCOPI

ramur ergo qiiod « Coeli distillaverunt a facie Dei » ma- :

gis miremur quod « Mons Sina, » id cst, qui prius perse-

quebatur, Hebraeus ex Hebraeis, secundum Legem Phari-

sseus ^ Quid autem miremur? Non enim a se ipso, sed quod
sequilur « A facie Dei Israel » de quo ipse dicit
, « Et •
:

» super Israel Dei » de quo Dominus dicit "^

« Ecce: :

» vere Israelita, in quo dolus non est^. » Hanc ergo plu-

viam voluntariam nullis praecedentibus meritis operum

bonorura segregavit Deus hscreditati suae. « Et infirraata
i) est. » Agnovit enira non esse se ahquid per se ipsum

non viribus suis, sed gratise Dei tribuendum esse quod est.
Agnovit quod dictum est « In infirmitatibus raeis gloria- :

» bor^. » Agnovit quod dictura est « NoJi altura sapere, ;

» sed tirae^.» Agnovit quod dictura est « Hurailibus au- :

M tera dat gratiam ^. Et infirraata est tu vero perfecisti ;

» eara ;
quia virtus in infirmitate perficitur '^.
» Quidam
sane codices , et latini et groeci , non habent , « Mons

» Sina^ sed, a facie Dei Sina, a facie Dei Israel. » Id est,

« Coeli distillaverunt a facie Dei : » et quasi quaereretur

cujus Dei : « a facie Dei. inquit, Sina, a facie Dei Israel,»
id est, a facie Dei qui Lcgera dedit populo Israel. Quare
ergo « Coeli distillaverunt a facie Dei 5 » a facie hujus Dei,
nisi quia sic irapletum est quod prcedictura est : « Bene-
» dictionera dabit qui Legera dedit^? » Legera, qua
terreat de huraanis viribus prsesuraentera 5 benedictionem,
qua hberet in Deura sperantera. Tu ergo perfecisti, Deus,
hoereditatem tuam : quia infirmata est in se, ut perficeretur
abs te.

XIII. « Animalia tua inhabitabunt in ea. Tua , » non

sua-, tibi subdita, non sibi libera^ ad te egentia, non sibi

• Pbilip. III, 5. — = G;il. vi, i6. — =•

Joan. i, 47- — '^ 2 Cor. xn, 9.
— 5 Rom. XI ,20. — ^*
Jacob. iv , G. — 7 u Cor. xu ,
9. —
•
^ Psal.

Lxxxin, 8.
 EJVARRATIO 1A rSAL.MUM LXVII. 273
sullicicntia. Denique sequitur « Parasti in tua suavitate :

)) egcnti, Deus^ Iii tua suavitate,» ncnin illius facultate.

Egens est enim, quoniara infirmatus est, ut perficiatur :

agnovit se indigentem, utrepleatur. H£ec est illa suavitas,

de qua alibi dicitur : a Dominus dabit suavitatem^ et terra
» nostra dabit fructum suum- : » ut bonum opus fiat non
timore, sedamore nonformidine poena3, sed delectatione
;

justitise. Tpsa est enim vera et sana libertas. Sed Dominus

hoc egenti paravit, non abundanti, cui opprobrio est ista

jx^upertas : de qualibus Opprobrium his

alibi dicitur : «

M qui abundant, et despectio superbis^ » Hos enim dixit

superbos, c[UOS dixit qui abundant.
XIV. (c Dominus dabit verbum : » cibaria scilicct ani-
malibus suis, quae inhabitabunt in ea. Sed quid operabun-
tur hcec animalia ,
quibus dabit verbum ? quid quod
nisi

sec[uitur? « Evangelizantibus virtute multa*. » Qua vir-

tute, nisi fortitudine illa in qua educit compeditos? For-
tasse etiam virtutem hic dicat illam , c[ua evangelizantes
mirabilia signa fecerunt.
XV. Quis ergo « Dabit verbum evangelizantibus virtute
)) multa? Rex^ inc[uit, virtutum Dilecti^ )) Pater ergo est
rex virtutum Filii. Dilectus enim, quando non ponitur
quis dilectus, per antonomasiam Fiiiusunicus intelligitur.
An virtutum suarum rex ipse Filius^ Virtutum suarum
scilicet sibi servientium? « Quia virtute rauita evangeli-
)) zantibus dabit verbura Rex Virtutura, » de c[uo dictum
est Dominus Virtutum, ipse esL R.ex gloriae'^.
: « Quod ))

autem non dixit « Rex virtutum suarum, sed, « Rex

: ))

» virtutum Diiecti, )) iocutio estin Scriptuiis usitatissima,

si c[uis advertat : c[uod ibi maximc apparet, ubi etiam pro-
prium nomen exprimitur, uteumdemesse, dec[uo dicitur,

' Psal. Lxvn, II. — ^ Id. lxxxiv, i3. — ^ Id. cxxii, 4- — ^ld. Lxvn, i2.
— * Ibid. xiii. — *^
Id. xxiii, 10.

cxvi. 18
274 s. ArGcsTiM episcopi

duljitari oranino non

Pentateucho
possit. Quaiis et iila in

multis locis invenitur Et fecit Moyses iilud atque illud,

: <c

))sicut praecepit Dominus Moysi^ » Non dixit quod usi-

tatum est in locutionibus nostris « Et fecit Moyses sicut :

)) praecepit ei Dominus ^ » sed, « Fecit Moyses sicut prae-

» cepit Dorainus Moysi 5 » quasi alius Moyses cui prae-
sit

cepit, et alius Moyses qui fecit _,

cum idem ipse sit. Tales
locutiones in Novo Testaraento ditlicillime reperiuntur.

Inde est tamen quod Apostolus ait : « De Filio suo ,

qui
» factus est ei ex semine David secundum carnem ,
qui
» prsedestinatus estFilius Dei invirtute secundum Spiritum
» sanctificationis ex resurrectione mortuorum Jesu Christi
» Domini nostri^ : » tanquam alius sit Filius Dei qui fac-
tus est ex semine David secundum carnem et alius Jesus ,

Christus Dominus noster cum sit unus atque idem. In ,

veteribus autem hbris crebra est ista locutio et ideo :

quando subobscure fit ex manifestis sui generis exempUs ,

intelhgenda est sicut hoc loco Psahni hujus quem tracta-

j

mus, subobscure facta est. r^am si diceretur Jesus Chris-

tus, Rex Yirtutum Jesu Christi, tam aperta esset quam
illa Fecit Moyses sicut prsecepit Dominus Moysi
: (c » :

quia vero dictum est, « Rex virtutum Dilecti,» non facile

est ut occurrat ipsum esse regem Yirtutum, cpii est et Di-
lectus. <( Rex ergo virtutum Ddecti, » sic intelhgi potest,
ac si diceretur , rex virtutum suarum, quia et rex virtu-
{

tum est Christus, et Dilectus est idem ipse Christus.

Quaravis non habeat iste sensus tantam necessitatem ut ,

ahud non valeat accipi : quia et Pater potest intelhgi rex

virtutum Fihi sui dilecti, cui dicit ipse Dilectus : « Omnia
» mea tua sunt, et tua mea^. » Quod si forte quaeritur,
utrum Deus Domini Jesu Christi Pater etiam rex dici pos-
sit nescio utrum quisquam audeat hoc ab eo nomen au-
:

• Nuui. xvii, II, juxta Lxs. — » Rom. i, 3, 4- — ^ Joan. xvn, lo.

 EI!JAIIR.AT10 IW PSALMUM LXVII. 275
ferfe, ubi Apostolus dicit : « Regi autem sseculorum im-
» mortali, iuvisibili, soli Deo^ » Quia etsi hoc de ipsa

Trinitate dictum est , ibi est et Deus Pater. Si autem non

carnaliter intelJigimus : « Deus judicium tuum regi da
)) tuam fdio regis^ » nescio utrum aliud ali-
et juslitiam :

quid dictum quam, Filio tuo. Rex ergo est et Pater.

est

Unde versiculus iste Psahni hujus « Rex virtutum Di- ,

)) lecti, )) utroque modo intelhgi potest. Cum itaque

dixisset : « Dominus daljit verbum evangehzantibus vir-
)) tute muka : )) quia ipsa virtus ab eo regitur, eique mi-
htat a quo datur, ipse, inquit, « Dominus qui dabit ver-
)) bum evangehzantibus virtute muha , rex est virtutum
)) Diiecti. ))

XVI. Deinde sequitur : « Dilecti, et speciei domus divi-

» diixe spoha".)) Repetiiio pertinetad commendationem :

quanquam istam repetitionem non omnescodiceshabeant,

et eam dihgentiores steila apposita praenotant quse signa ,

voeantur asterisci quibus agnosci volunt ea non esse in

,

interpretatione Septuaginta, sed esse in hebraeo ,

quse ta-
hbus insigniuntur notis. Sed sive repetatur, sive semel
dictum accipiatur quod positum est, « Dilecd^ )> sic in-
teUigendum puto quod sequitur, « Et speciei domus di-
)) videre spoha,)) ac si diceretur : « Dilecti etiam speciei
» domusdividerespoha,»idest,Dilecti etiam addividenda
spoha. Speciosara quippe domum, idest, Ecclesiam Ghris-
tus fecit, dividendo illi spoha : sicut speciosum est corpus
distributione membrorum. Spolia porro dicuntur quse
victis hostibus detrahuntur. Hoc quid sit Evangehum
nos admonet, ubi legimus : «Nemo intratin domum for-

)) tis, utvasa ejus diripiat, nisi prius alhgaverit fortem^.»

Ahigavit ergo diaboham Christus spiritalibus vincuhs , su

'
I Tim. I, 17. — ^ Psal. Lxxi; 2. — 3 IJ. lxvii , i3. —4 Mattb.
xii, 19.
18.
276 ^ S. AUGUSTIKI EiasCOPI
pcrando mortem, ct siiper coclos ab inferis asceiideiido :

alligavit eum saciamento incarnationis sua3, quod nihil in

eo reperiens morte dignum, tamen est permissus occidere

ac sic alligato abstulifc tanquam spolia vasaejus. Operaba-
tur quippe in quorum infidelitate ute-
filiis diflidentiae ^
,

batur ad voluntatem suam. Haec vasa Dominus mundans

remissione peccatorum, haec spolia sanctificans hosti erepta
prostrato atque alligato, divisit ea speciei domus sua?;
ahos conslituens Apostolos, aliosProphetas, aUos Pastores
et Doctores in opus ministerii , in redificationem corporis
Christi-. « Sicut enim unum corpus est, et membra multa
)) habet-, omiiia autem membra corporis cum sint multa,
)) unum est corpus sic et Giiristus. Numquid omnes :

)) Apostoli ?" numquid omnes Prophetae? numquid omnes

)) Virtutes ? numquid omnes dona habent curatioiuim .''

)) numquid oranes linguis loquuntur? numquid omnes

)) interpretantur ? Omnia autem hsec operatur unus atcpie
)) idem Spiritus, dividens propria unicuique prout vult^.»
Et haec est species domus, cuispolia dividuntur : ut ama-
tor ejus hac pulchritudine accensus exclamet : « Domine,
)) decorem domus tuse*.
dilexi )>

XVII. Jam in eo quod sequitur, se ad ipsa membra, de

quibus fit species domus , alloquenda convertit, dicens :

« Si dormiatisintermedioscleros, pennae columbae dear-

)) gentatae, et inter scapulas ejus in viriditate auri^)) Prius
hic quaerendus est ordo verborum quomodo fmiatur sen-
tentia : quae utique pendet, cum dicitur, « Si dormiatis : )>

deinde quod ait, « Pennae columboe deargentatae, utrum ))

singulari numero intelhgendum est, hujus pennoe^ an

piurah, hfe pennce. Sed singularem numcrum graecus
excludit , ubi omnino piuraUter hoc positum legitur. Sed
' Ephes. u , 2. — ^ lil. 1 , i^. — 3 I Coi. XII , ii, 12 et 29, 3o. —
4 Psal. XXV, 8. — 5 ij. Lxvu, i4-
 enarratio in psalmum lxvii. 277
adliuc inceitum est utmm, hne pennce 5 an, o vos pennse,
ut ad ipsas pennas loqui videatur. Utrum ergo verbis quse
praecesserunt finiatur ista sententia, ut ordo sit : « Do-
« minus dabit verbum evangelizanlibus virtute multa, si
)) dormiatis inter medios cleros vos pennae columbae ,

» deargentatae : « an bis quae sequuntur, ut ordo sit,

« Si dormiatis inter medios cleros, pennae columbse dear-

» gentatae nive dealbabuntur in Selmon ^ : » id cst, ipsae
pennae dealbabuntur, si dormiatis inter medios cleros :

nt illis hoc dicere inteiligatur, qui speciei domus tanquam

spolia dividuntur, id est medios cle- : Si dormiatis inter
ros, o vos qui dividimini specieidomus, per manifestatio-
nem Spiritus ad utilitatem, ut alii quidem detur per Spi-
ritum sermo sapientiae, alii sermo scientiae secundum
eumdem Spiritum alii fides alii genera curationum in , ,

eodem Spiritu , et caetera - : si crgo vos dormiatis inter

medios cleros , tunc pennae coiumbae deargentatre nive
dealbabuntur in Selmon. Potest et sic : « Si vos, pennae
» columbae deargentatae, dormiatis inter medios cleros
» nive dealbabuntur in Selmon , » ut subintelligantur
liomines, qui per gratiam remissionem accipiunt peccato-
rum. Unde etiam de ipsa Ecclesia dicitur in Gantico can-
ticorum « Quae est ista quae ascendit dealbata ^ ? « Pro-
:

missio quippe Dei tenetur per Prophetam dicentis « Si :

» fuerint peccata vestra tanquam phoenicium, sicut ni-

» vem dealbabo^. » Potest et sic intelligi , ut in eo quod
dictum est , « Pennae columbae deargentatae, » subaudia-
tur, eritis 5 ut iste sit sensus : vos qui tanquam spolia
speciei domus dividimini, si dormiatis inter medios cleros,
penncp columbse deargentatae erilis : id est, in altiora ele-
vabimini, compagini tamen Ecclcsiae cohaerentes. Nullam
" Psal. Lwii, i5. — ">
I Cov. xn, 7-9. — ^ Cant, iii, G, jnxta t\x. —
'<
Isni. I, S.
 278 s. ArGiTSTiNi EPiscon.

qiiippe aliam melius liic intelligi piito coliimbam deargen-

tatam, quam illam de quadictum est : « Una est columba
)) mea^. » Deargentata est autem, quia divinis Eloquiis
est erudita eloquia namque Domini
: alio loco dicuntur
« Argentum igne examinatum terrrc ,
purgatum septu-
)) plum-. « Magnum itaque aliquod bonum est, dormire
inter medios cleros ,
qu?e nonnulli duo Testamenta esse
voluerunt ut dormire sit inter medios
, cleros , in eorum
Testamentorum auctoritate requiescere, id est, utriusque
Testamenti testimoniis acquiescere; ut quando aliquid ex
his profertur et probatur, omnis contentio pacifica quiete
fmiatur. Quod si ita est ,
quid aliud admoneri videntur
evangelizantes virtute multa nisi quia tunc eis Dominus ,

dabit verbum ut evangelizare possint si dormiant inter ,

medios cleros? Tunc enim eis verbum veritatis datur, si

auctoritas ab eis duorum Testamentorum non relinquatur:
ut ipsi sint etpennae columbce deargentatre, quorum prae-
dicatione in coelum gloria fertur Ecclesiae.
XYIII. « Inter scapulas )> autem 5
pars est utique cor-
poris ;
pars est circa regionem cordis , a posterioribus ta-
men , id est , a dorso : quam columbce illius deargentatae
partem hoc est, in vigoresa-
in viriditate auri esse dicit,
pientise ,
quem vigorem mehus non puto intelhgi posse
quam charitat.em, Sed quare a dorso , et non a pectore.^
Quanquam mirer quomodo positum sit hoc verbura in
aho Psalmo, ubi dicitur « Inter scapulassuas obum.bra- :

))bit tibi, et sub alis ejus sperabis^ » cumsubalisobum- :

brarinon possit nisi quod a pectore fuerit. Et latine

,

quidem « Inter scapulas fortasse aliquo modo ex utraque ))

parte possit intelligi, et ante, et post^ut scapulas accipia-

mus qu?e in medio caput habent ; et in hebrreo sit for-
tassis ambiguum quod possit et hoc modo
,
intelligi : sed
' Cant. VI, 8.-2 Psal. xi, 7.-3 IJ. xc, 4-
 ENARUATIO IN PSALMUM LXVII. 279
qnod iii gr?cco est w.sTa9S£-ia, nonnisi a posterioribus sig-
nificat ,
quod est « Inter scapulas. » Utrum propterea ibi

est auri viriditas,id est, sapientiaetcharitas, quia ibi sunt

quodam modo radiccs alarum •, an quia ibi portatur illa

sarcina levis ? Quid enira sunt vel ipsae alae, nisi duo prse-
cepta charitatis , in quibustotaLex pendet et Prophetae'?
Quid ipsa sarcina levis , nisi ipsa charitas quse in his duo-
bus praeceptis irapletur? Quidquid enim ditticile est in

prsecepto , leve est amanti. ^sec ob aliud recte inteUigitur

dictum : « Onus meum leve est -, » nisi quia dat Spiritum
sanctum, per quem diffunditur charitas in cordibiis nos-
tris ^, ut amando liberaliter faciamus quod timendo qui ,

facit, servihter facit quando mallet,: nec est araicusrecti,

si fieri quod rectumest non juberi.
posset, id
XIX. Quseri etiam potest cum non sitdictura Si dor- , :

miatis in cleris scd, « Inter medios cleros » quidsit hoc

, ;

« Intermedios cleros. » Qnod quidem si expressius trans-

ferretur ex grseco inter medium clerorum diceretur quod

,
j

in nuUo interpretum legi propterea credo quia tantum- :

dem valet quod dictura est « Inter medios cleros. « Hinc :

ergo quid mihi videatur exponam. Seepe hoc verbum ad

aliqua connectenda atque pacanda , ne inter se dissideant
poni solet : sicut testamentum inter se et populum Deo
constituente , hoc v^erbum Scriptura ponit ; nam pro eo
quod est in latino,«lnter me et vos,» graecus habct,« Inter
)) mediura meum et vestrum.» Sic etde signocircumcisionis
cum loquiturDeus ad Abraham, dicit : « Erit testamen-
» tum inter me et te
et omne semen tuum^ » quod grae-
, :

cus habet,«Inter mediummeuraet tuum,etintermedium

» seminis tui.»Item cum loquereturadXoe dearcuinnu-
bibus ad signum constituendum ^, hoc verbum saepissime
' Matth. XXII, 4o. — - IJ. XI, 3o. — ^ Pxom. v, 5. — 4 Gen. xvii, 3 et 7.
— 5 1,1. IX, xo.r--
280 '
S. AUGUSTINI EnSCOPI
repetit : etquod habent latini codices,« Inter me et vos,»
vel, « Inter meet omnem animam vivam » et si qua ibi ,

talia dicuntur « Intcr medium meum et vestrum, » inve-

5

nitur in gr.ieco quod est ivx a^-jo/. David quoque et Jo-

,

nathan signum inter se constituunt , ne aliud opinando

dissideant ^ : et quod latine dicitur, « Inter ambos inter 5

» medium amborum , » bal>et grsecus eodem verbo, quod

est a-a aErrcv. Optimc autcm factura est , ut hoc loco
Psalmihujus interpretes nostri nondicerent,«Inter cleros,»
quod latinse locutioni usitatum est sed, « Inter medios ;

» cleros , » tanquam inter medium clerorum ,

quod po-
tius in grseco legitur, et quod dici solet in eis rebus , ut
dixi ,
quse inter se debeant habere conscnsum, Jubet ergo
Scriptura ut inter medios cleros dormiant, qui vel sunt
pennne colurabre deargentat?e , vel ex hoc eis prsestatur ut
sint. Porro isti cleri duo Testamenta significant, quid
aliud admonemur, nisi ut Testamentis inter se consen-
tientibus non repugnemus, sed intelhgendo acquiescamus,
nosque simus eorura concordiae signum atque documen-
tum , cum alterura adversusalterura nihil dixisse sentiraus,
et cum pacifica adrairatione, quasi extasis sopore, mon-
straraus ? Cur autera in cleris Testamenta intelhgantur,
cum hoc nomen grsecuta sit quidem, sed Testaraentum non
ita dicatur, hrec causa est, quia per Testamentum datur
hsereditas ,
quse graece appellatur /.xr.pcvcu.Iy. , et haeres /.Xr.povc-

ac;. KXripo? autcm sors graece dicitur, et sorles ex promissione

Dei, partes h.Tercditatis vocantur. quse popuio sunt distri-
butae. Unde tribus Levi proecepta est non habere sortem
inter fratres suos, quod ex eorum decimis sustentaretur ^.
Nam et Cleros et Clcricos hinc appellatos puto ,
qui sunt.
in ecclesiastici ministerii gradibus ordiiiaLi, qiiia3Ialthias
sorte electus est, quem primiim per Apostolos legimus
• r Reg. XX, "io-iS. — ' Kum. wiii. ^o.
 EJfArLP.ATIO IN PSALMUM LXVII. 281
ordinatiim^ Proinde propter hafreditatcm qure fit testa-

mento, tanqiiam per id qnod eflicitnr id quod efficit

nomine clerorura Testamenta ipsa significata snnt.

XX. 0iJ'*nci"3m mibi et alius hic sensus occurrat , nisi

fallor, anteponendus , ut cleros mullo probabihus ipsas

haereditates intelligamus : ut quoniam h.iereditas Veteris
Testamenti cst ,
quamvis in umbra significativa futuri

terrena fehcitas ;hcereditas veroNovi Testamenti est teterna

immortalitas 5 dormire sit inter medios cleros , nec illam
jam quaerere ardentcr, et adhuc istam expectare patien-
ter. Nam qui Deo propterca serviunt, vel potins propterea

servire nolunt, dum quaerunt in hac vita et in hac terra

fehcitatem, ablatus est somnus ab eis , et non dormiunt.
Inflammantihus enim cupidicatibus agitati inflagitia etfa-

cinora propeflnntur, necomnino requiescnnt desiderando ;

ut acquirant , metuendo ne amittant. « Qui autem me

» audit, ait Sapientia , inhabitabit in spe, et requiescet
» ab omni mahgnitate-. » Hoc est, quantum
sine timore
mihi videtur, dormire inter medios cleros id est, inter ,

medias hoereditates •
nondnm in re, sed tamen in spe coe-
lestis hfcrcditatis habitare, et a terrenae fehcitatis jam cu-
piditate conquiescere. Cura autera venerit quod speramus
non jam inter duas hpcrcditates requiescemus ; sed in nova
vera, cujus vetus erat umbra, regnabimus. Quapropter
etiamsi intellexerimus quod dietum est « Si dormiatis :

» inter medios cleros » tanquam si diceretur Si moria-

, :

mini inter medios cleros ut istam raortem carnis more suo ,

Scriptura dormitionem vocaverit-, ha?c est mors optima,

ut in cnpiditatum cohibitione a terrenis, in spe coelestis
hffireditatis homo usque in finern perseverans , diem vitae

hujus ultimum claudat. Sic enim dormientes inter me-

dios cleros, ernntpennse columbae deargentatae ; ut tem-
• Act. T, 2G — ' Piov, I, 33.
282 S. AtJGUSTINl EPISCOPI

pore quo rcsnrgent , rapiantur in nubibus obviam Christo

in aera , et sempcr jam cum Domino vivant ^ : aut certe ,

quia per eos qui sic moriuntur, quanto securius , tanto su-
blimius Ecclesia diflamatur, et quasi qiiibusdam pennis
Neque enim frustra dictum est
excelsse laudis attollitur.
« Antemortemne hominem c(uemqiiam-. » Om-
laudes
nes ergo sancti Dei ab initio generis humani, usque ad
tempus Apostolorum quia et ipsinoverant dicere «Diem ,
:

» hominis non concupivi tu scis^ » et « Unam petii a , : ,

» Domino, hanc requiram » et a tempore Apostolorum ^_,

ex quo duorumTestamentorum differentiaclarius revelata

est, ipsi Apostoli et beali Martyres caeterique justi , tan-
quam arietes et arietum fihi usque ad hoc tempus dormie-
runt inter medios cleros, regniterreni fehcitatemjamcon-
temnentes , et regni coelorum seternitatem sperantes , et
nondum tenentes. Et quia tam bene dormierunt , eis velut
pennis nunc vohtat , et laudibus exaltatur Ecclesia , co-
lumba scihcet deargentata , ut hac eorum fama adimitan-
dum posteris invitatls , dum sic etiam caeteri dormiunt
addantur pennse quibus usque in fmem ssecuh subhraiter
praedicetur.
XXI. « Dum discemit supercoelestis reges super eam ,

M nive dealbabuntur in Selmon ^. » Ille supercoelestis

ille « Qui ascendit supcr omnes ccelos ut adimpleret om-

)) nia, dum discernit reges super eam, » id est, super eam-
dem columbam deargentatam. Sequitur cnim Apostolus ,

ac dicit : « quosdam quidem Apostolos

Et ipse dedit
» quosdamautem Prophetas, quosdam vero Evangehstas,

» quosdam autem Pastores etDoctores. »Xam quid est ahud

reges disccrnere super eam « Nisi in opus ministerii in : ,

» aedificalionem corporis Christi*' » quandoquidem ipsa :

' r Thess. iv ,
if». — ^ Eccli. xi ^ 3o. — ^ .Tercm. xvi! , i6. — 4 Pfol.

^XYi, 4- — 5 Til Lxvn, i.'). — ^>

Ephes. iv, lo-i^.
 ENAnKATIO IN PSALMUM LXVII. 283
cst corpiis Christi?Dicuntur.autem illi reges, utiquc a
rcgendo et quid magis qnam carnis concupiscentias ne
: ,

regnet peccatum in eorum mortali corpore ad obediendum

desideriis ejus, sua arma iniquitatis
ne exhibeant membra
peccato , tanquam ex mortuis vi-
sed exliibeant se Deo ,

ventes, etmembra sua arma justitireDeo^? Sicenim erunt

reges primitus discreti ab abenigenis quia non sunt ju- ,

gum ducentes cum infidelibus ; deinde discreti concor-

diter inter se propriis. « Non enim omnes
muneribus
» Apostoli, aut omnes Prophetoe, aut omnes Doctores,
» aut omnes dona habent curationum, aut omnes hn-

» guis loquuntur, aut omnes interpretantur. Omnia au-

» tem h.TC operatur unus atque idem Spiritus, dividens

» propria unicuique prout vult » quem dando ille su- "^

:

percoelestis discernit reges super columbam deargentatam.

De quo Spiritu sancto cum ad ejus matrem gratia plenam
missus Angelusloqueretur, quaerenti quomodo fieret quod
paritura nuiitiabatur, quoniam non cognoscebat virum ;

« Spiritus sanclus , inc|uit, superveniet in te, et virtus

» Altissimi obumbrabit tibi ^. » Quid est, « Obumbrabit
«» tibi, » nisi, umbram faciet? Unde et isti reges dum
gratia Spiritus Domini Ghristi discernuntur super colum-
bam deargentatam : « Nive dealbabuntur in Sehnon. »
Selmon quippe interpretatur umbra. Non enim meritis
aut virtute propria discernuntur. « Quis enim te inquit ,

» discernit? Quid autem. habes quod non accepisti*?»

Utergo discernantur ab impiis, accipiunt remissionem pec-

catorum ab illo qui ait « Si fuerint peccata vestra sicut :

» phoenicium, tanquam nivem dealbabo^. » Ecce quo-

modo « Nive dealbabuntur in Selmon, «in gratia Spirilus

Christi, quo eis etiam propria dona discreta sunt : de quo
I
Rom. VI, 12, i3. — * I Cor. xii , ii et 29, 3o. — ^ Luc. i, 35. —
4 I Cor. IV, 7. — 5 isai'. ,^ ig.
284 S. AUGrSTINI episcopi
dictum cst quod supra commemoravi : « Spiritus sanctus
)) superveniet in te, et virtus Altissimi obumljrabit tilji

M lioc est, umbram faciet tibi: propterea quod nascetur

M ex te sanctum , vocabitur Filius Dei'. » Umbra porro
ista defensaculum intelligitur ab 'dcstu concupiscentiarum
carnalium : unde iJla virgo Christum non carnaliter con-
cupiscendo , sed spiritaliter credendo concepit. Constat
autem umbra lumine et corpore proinde illud quod in
:

principio erat Verl^um. lumen iUud verum, ut umbracu-

lum meridianutn Yerbum carofactum est,
fieret nobis, »

» et habitavit in nobis-. » scilicet homo tanquam Deo ,

lumini corpus accessit, et in eum credentes umbra pro-

tectionis operuit. Non enim de quah umbra dicitur :

« Transierunt omnia illa tanquam umbra ' » nec de quali :

umbra dicit Apostokis: « Nemo vos judicet in cibo, aut in

» potu , aut in parte diei festi , aut neomeniae , aut sab-
» batorum quod est umbra futurorum * » sed de quali
,
:

scriptum est: k Sub umbra alarum tuarum protegeme^.»

Dum ergo discernit ille supercoelestis reges super cohim-
bamdeargentatam, non suamerita extollant, nondepropria
virtute confidant: « Nive quippe dealbabuntur in Selmon,
» gratia candificabuntur in protectione corporis Ghristi. »
XXII. Hunc autem montem consequenter dicit « Mon-
» tcm Dei montem uberem, montem incaseatum^, vel
,

» montem pinguem. Quid hic autem ahud pinguem,

quam uberem diceret? Est enim et mons isto nomine nun-

cupatus , id est , Sehnon. Sedquem montem intelligere
debemus « Montem montem uberem montem in-
Dei , ,

» caseatum, » nisi eum.dem Dominum Ghristum de quo :

et ahus Propheta dicit : « Erit in novissimis temporibus

» manifestus mons Domini paratus in cacumine mon-
' Luc. J, 35. — ' Joan. i, i et i^. — ^ Sap. v, g — 4 Colo,';?. ii, iG, 17.
— 5 Psal. XVI, 8. — '^I.l. lAviJ, iG.
 EKA.RRAT10 I^ PSALMLM LXVII. 285
)) liuni^? )) Ipse est mons iucaseatus, propter parvulos
gratia tanquam lacte niUriendos- 5 mons iiber, ad robo-
randos atque ditandos donorum excellentia : nam et ipsum
lac undefit caseus, miro modo significat gratiam : manat
([uippe ex abundantia viscerum maternorum , et miseri-

cordia delectabili parvulis gratis infunditur. Ambiguus

est autem in graeco casus , utriim sit nominativus , an ac-
cusativus : quoniam in ea lingua mons neutri generis est,
non masculini : ideo nonnulli Latini non interpretati sunt
« ^Montem Dei, )) sed, « ]Mons Dei. » Puto autem melius
csse , (c In Selmon montera Dei , )) hoc est , iii raontera
Dei c[ui vocatur Selmon : secundura intellectum quem
supra, ut potuimus, exposuimus.
XXIII. Deinde quod dixit « iMontem Dei montem in- : ,

)) caseatum nionteni uberem, , iie quis auderel ex hoc ))

Dominum Jesum Christum comparare cseteris sanctis, qui

et ipsi dicli sunt montes Dei legitur quippe « Justitia : :

» tua sicut montes Dei ^ » unde Apostolus ait « Ut nos : :

» simus justitia Dei in ipso^. De quibus montibus et ))

aho loco dicitur « lUuminans tu admirabihter a montibus

:

» ceternis ^ » quia vita eis seterna donata est

: et per eos ,

sanctamm Scripturarum eminentissima auctorilas con-

stituta est j sed illuminante ab eis illo cui dicitur : « Illu-
» unde
rainans tu. Levavi enira oculos raeos in montes ,

» veniet auxihum mihi » nec tamen auxihum memn ab :

ipsis proprie montibus sed « Auxihum raeum a Domino 5 ,

» qui fecit ccelum et terram*^. » Unus c|uippe ipsorum

montiura multum excellens cum dixisset , c[uod plus ilhs

omnibus laboraverit «Non aulem ego, : incjuit, sed gratia
» Dei mecum'. » Ne quis ergo auderet etiam montem
speciosum forma prse fihis hominura ^ montibus fihis ho-
' Isai. n, 2. — 2 I Cor. iu, i. — ^ Psal. xx5.v, 7. — 4 2 Cor. v, 21. —
5 Psal. LS.XV, 5, — 6 Id. cxx, 1,2. — 7 i Cor. xv, 10. — ^ Psal. xuv, 3.
 286 • S. AXJGXJSTINI EPISCOPI

minum coraparare : quoniam non defuerunt qui eum di-

cerent, alii Joannem Baptistam, aiii Eliam, alii Jeremiam,
aut unum convertit se ad illos et ait
ex Proplietis *
: , ;

« Utquid suspicamini raontes incaseatos, raontem, inquit,

» in Deo inhabitare in eo ? Utquid suspica-
quo placuit
» mini-? lumen illi quia et ipsis dictum
» Sicut enim ,

est « Vos estis lumen mundi^

: » sed aliud illud dictura 5

est: «Lumen verum quod iiluminat omnem hominem* » :

sic montes illi sed longe ahus mons paratus in cacumine

•,

montium \ Montcs itaque isti iiium montem portando

gloriosi sunt quorum iiie unus dicit « Milii autem absit
: :

» gloriari, nisi in cruce Domini nostri Jesu Ghristi, per

» quem mihi mundus crucifixus est , et ego mundo ^ : ut

)) qui gloriatur, non in se ipso, sed inDomino glorietur^.
)) eum mon-
Utquid ergo suspicamini montes incaseatos ,

))tem in quo placuit Deo habitare in eo ? » Non quia in

aliis non inhabitat, sed quia in ipsis per ipsura. « In ipso

» quippe inhabitat omnis plenitudo Divinitalis ^ » non :

urabrahtertanquam in templo a rege Salomonefacto'^, sed

corporahter, id est, sohde atque veraciter. « Quoniam
» Deus erat in Ghristo mundum reconcihans sibi ^".))Quod

sive de Patre dictum accipiamus quoniam ipsc ait : ,

« Pater autem in me manens ipse facit opera sua ego in :

» Patre et Pater in me^' » siveita inteUigatur, Deuserat :

in Christo, Verbum erat in nomine sic erat utique Ver- :

bum Verbum etiam caro factum solus proprie

in carne, ut
diceretur^'^, id est, homo Verbo in unam Christi personam
copularetur. « Utquid ergo suspicamini montes incaseatos,
•» eum raontera in quo placuit Deo inhabitare in eo ? »
Longe utique aiiter quam in iiiis montibus, quorum aii-

• Matth. XVI, 14. — = Psal- lxvii, 17. — Matth. i^. — Joan. 9.

^ v, 4 i,

— 5 isai. iij 2. — *^
Gal. VI, i4- — 7 Cor.
I 3i, — CqIqss ^ —1, ^
,,^

9 3Reg. VI, 1. — 1" I Cor. v, 19. — " Joan. xiv, — 1,14. 10. '^ IJ.
 EJNAllRATiO IN PSALMCM LXVII. 287
quem etiam hunc suspicamini. Non enim quia et illi per
adoptionis gratiam filii Dei sunt ideo quisquam illorum ,

est Unigenitus cui diceret « Sede ad dextcram meara

, :
,

» donec ponam inimicos tuos sub pedibus tuis^. Etenim

» Dominus inliabitabit usque in fmem » id est, illos :

montes non comparandos huic monti ipse Dominus in- ,

habitabit, qui est mons paratus in cacumine monlium^ 5

ut perducat eos in finem id est, in se ipsum sicut Deus ,

est contemplandum. « Finis enim Legis Christus, ad jus-

» titiam omni credenti^. » Deo itaque placuit habitare in
isto monte qui paratus est in cacumine montium cui di-
,
:

cit « Tu es Fihus meus dilectus, in quo bene compla-

:

» cui''. » Ipse autem mons Dominus est, qui ahos montes

inhabitabit in finem in quorum cacumine paratus est. ,

« Lnus enim Deus et unus mediator Dei et hominura

» homo Christus Jesus^, » mons montium, sicut sanctus

^anctorum. Unde dicit « Ego in eis et tu in me^. Ut- : ,

» quid ergo suspicamini montes incaseatos montem in ,

» quo placuit Deo inhabitare in eo ? » Etenim montes illos

incaseatos Dominusistemons incaseatus inhabitabit usque

in fmem ut ahquid sint quibus aii « Quia sine me nihil
, :

» potestis facere". »
XXIV. Ita fitetiam quod sequitur « Currus Dei decem :

» milhum multiplex » vel, « Denum milhum roultiplex^ : :

vel , « Decies miliies multiplex. Unum verbum enim grae-

cum sicut quisque potuit latinorum interpretum transtidit,

quod ibi dictum est ,
[Aj?tciT>.acriov. Latine autem satis ex-
primi non potuit : quoniam mille apud grsecos i<:i-<.i. dicun-
tur,u.jv.a^c: autem phu-a dena miJha y.jv.a: quippe una :

decem millia sunt. Ingentem itaque multitudinem sancto-

rum atque fidelium ,
qui portaudo Deum fiunt quodam
• Psal. cix, I. — 2 isai. u , 'j. — 3 Rom, x, 4- — '^ MaUb. iii, 17. —
5 I Tim. II, 5. — 6 Joan. xvn, 23. — 7 Id- xv, 5. — 8 psaj lxvu, iS.
 288 S. ALGUSTIKl EPISCOPI |

modo currus Dei , significavit hoc nomiiio. lianc imma-

nendo ct regendo pcrducit in finem tanquam currum
suum, velut in locum aliquem destinatum. « Initium enim
Christus, deinde qui sunt Christiin pr.3esentia ejus, deinde
)) finis^. » H.TC est sancta Ecclesia : quod se-
qua3 sunt
quitur : « ]^Iilha lcTtantium. Spe enim sunt gaudcntes , )>

donec perducantur in finem ,

qucm nunc expectant per .

patientiam'-. Slirifice autem, cum dixisset : « Millia lae-

)) tantium : » continuo subjecit, « Dominus in illis. » Ne
miremur quod lcetentur , « Dominus in illis. Nam per
)) multas tribulationes oportet nos introire in regnum
)) Dei ^, » sed , « Dominus in iilis. )> Ideo etsi sunt,
« Quasi semper taraen gaudcntes^, nec jam in
tristes , )>

ipso fme quo nondum venerunt, Sed spe sunt gaudentes, ((

)) et in tribulatione patientes ^ t » f[uoniam « Dominus in

)) illis, in Sina in sancto. » In nominum Hebrseorum in-
terpretationiljus invenimus Sina interpretari mandatum :

et alia quGedam interpretatur, sed hoc puto praesenti loco

aptius convenire. Reddens enim causam quare laetarentur
ilia milha, quihus constat currus Dei « Dominus, inquit, :

)) in iJiis, in Sina in sancto » id est, Dominus in iJhs, iii :

mandato^ quod mandatum sanctum est, sicut dicitApos-

tolus « Itaque lex quidem sancta, et mandatum sanctum
:

)) et justum et bonum ^. » Sedquid prodesset mandatum,

iiisi Dominus ibi esset de quo dicitur « Deus enim est , :

)) qui operaturin voJjis et velle et operari pro Jiona vo-

)) luntate '? Nam mandatum
sine Domini adjutorio lit-
»

tera est occidens Lex enim suJiintravit, ut ainmdaret

^ «

)) delictum ^. » Sed quoniam « Plenitudo Legis charitas

)) cst^*^, » ideo per charitatem Lex impletur, non per ti-

> 1 Cor. XV , 23, 24. — ^ Koni. viii, 2.5. — 3 \^-i xiv, 21. — 4 2 Gor.
?i, 10. — ^ Roni. XII, 12. — ^ IJ. vn, 12. — 7 Philip. u, i3. — 82 Cor.
ui, 6. — 9 Rom. V, 20. — '" IJ. xiu, 10.

:i
 EKARRA.T10 IN 1'SALMtM LXVII. 289
morem. «Charitas enim Dei diflusa est in cordibus nostris
» per Spiritum sanctum qui datus est nobis ^ » Ideo
laetanturhsec millia. Tantum enim faciunt justitiamLegis
quantum adjuvantur Spiritu gratiae ;
quoniam « Dominus
» in ilHs , in Sina in sancto. »
^" XXV. Deinde ad ipsum Dominum locutione conversa ;

"^ Ascendisti, inquit, in altum, captivasti captivitatem

» accepisti dona in hominibus^. » Hoc Apostolus sic
"ccmmemorat sic exponit de Domino Christo loquens
, :

-« Unicuique autem noslrum, inquit, daturgratia secun-

» dum mensuram donationis Christi propter quod dicit :

» Ascendit in altum, captivavit captivitatem, dedit dona

» hominibus. Quod autem ascendit quid est nisi quia ,
,

•» et descendit in inferiores partcs terrse? Qui descendit,

» ipse est et qui ascendit super omnes coelos, ut adimpleret

'

;» omnia ^. » Christo ergo sine dubitatione dictum est

'w Ascendisti in altum , captivasti captivitatem , accepisti
'» dona Nec moveat quod Apostolus idem
in hominibus. »
'
testimonium commemorans non ait « Accepisti dona in :

» hominibus sed, « Dedit dona hominibus. » Ille quippe

^
>»

•
auctoritate apostolica secundum hoc locutus est, quod
'Deus cum PatreFihus. Secundum hoc quippe dedit dona
'hominibus, mittens eis Spiritum sanctum, qui Spiritus
'est Patris et FiUi. Secundum illud vero quod idem ipse
"Christus in corpore suo intclligitur, quod est Ecclesia
"propter quod et memljra ejus sunt sancti et fideles ejus,
^unde eis dicitur : «Vox autem estis corpus Christi et mem-
'b) bra^:» procul dubio et ipscaccepitdona inhominibus.
''Christus quippe ascendit in altum , et sedet ad dexteram
jPatris^ : non inde clamasset
sed nisi et hic essetin terris,
« Saule, Saule, quid me persequeris^? » Cum igitur idem
' « Rom. V, 5. — • Psal. ixvii, ig. — 3 Ephes iv, 7-10. — 4 i Cor.
xii, 27. — ^ Marc. xvi, 20. — ^ Act. ix, 4-

cxvi, 19
290 S. AUGXJSXIKl EPlSCOri

ipse dicat : « (Juando uiii ex miiiimls meis fecislis , mihi

» fecistis ^
j » qiiid dubitamus eum accipere in membris
suis, qu9e dona membra ejus accipiunt?
XXYI. Sed quid est u Captivasti captivitatem? » :

Utrum quia vicit mortem, quae captivos tenebat in quibus

regnabat? an ipsos homines appellavit captivitatem qui ,

captivi sub diabolo tenebantur? Cujus rei mysterium con-

tinet etiam titulus ilUus Psalmi : « Quando domus sedifi-

» cabatur post captivitatem '^

: » id est, Ecclesia post gen-
tilitatem. Ipsos itaque homines ,
qui captivi tenebantur,
appellans captivitatem , sicut militia cum dicitur et intel-
liguntur qui militant, eamdem captivitatem a Christo
eaptivatam dicit. Gur enim non sit captivitas felix, si et

ad bonum homines possunt capi ? Unde Petro dictimi est

« £x lioc jam homines eris capiens^» Captivati ergo, quia

capti, et capti quia subjugati^ sub lene illud jugum missi^,

liberati a peccato cujus servi erant , et justitiae servi facti
cujus liberi erant^ Unde et ipse in illis est, qui « Dedit
» dona liominibus, et, accepit dona in liominibus. »
Ideoque in ista captivitate^ inista servitute, in isto curru, j

su]) isto jugo non sunt niillia plorantium , sed, « Millia ;

» iGetantium. Dorainus quippe in iiiis, in Sina, in sancto''.» :

Cui sensui congruitet alia interpretatio, qua interpretatur j;|

Sina Mensura. ISam de liis donis laetilise spiritalis Apos- '|

tolus loquens id quod supra commemoravi « : Unicuique !

))autem nostrum, inc[uit. data est gratia secundum men- ,

» suram donaiionis Christi. » Ac deinde sequitur, quod J

etiam liic sequitur « Propter quod dicit Ascendit in

: : I

» altum, captivavit captivitatem dedit dona liominibus"': ,

quod hic est, « Accepisti dona in liominibus. » Quid hac I

etilla veritate concordius ? quid manifestius?

' Matlh. XX, 4o. — ' Psal. xcv, i. — * Luc. v, 3o. — 4 Matth. i, 3o.
— 5 Rom. VI, i8. — ^ Psal. txvir, iS. — 7 Eiihes. iv, 7 '"
a.
 ENARRATIO IXA PSALMUM LXVII. 291
XXVII. Sed quid deinde adjungit? « Etenim cjui non
» eredunt inhabitare' » vel quod nonnulli codices ha- :

bent. « Etenim non credentes inhabitare » Nam quid :

sunt aliud non credentes, nisi qui non credunt.^ de quibus

dictum sit, nonest faciUs intellectus. Tanquam enim ratio
redderetur superiorum verborum cum dictum esset , :

« Captivasti captivitatem , accepisti dona in hominibus : »

ita subjunctum est « Etenim qui non credunt inhabi-

:

» tare , » id est , non credentes ut inhabitarent. Quid est

hoc? de quibus hoc dicit? Au illa captivitas antequara
transiret in bonam unde fuerit mala capti-
captivitatem ,

vitas ostendit 't ISon credendo enim possidebantur ab ini-

mico , « Qui operatur in filiis ditlidentiae ; in quibus et
» vos . inquit, fuistis aliquando, cum viveretis in illis*. »
Donis ergo gratise suae ,
qui accepit dona in hominibus,
captivavit istam captivitatem. Etenim non credentes erant
ut inhabitarent. Nam fides eos inde liberavit, ut jam cre-
dentes inhabitent in domo Dei, facti et ipsi domus Dci,
et currus Dei milJium laetantium.
XXVIII. Unde qui hsec canebat, in Spiritu ea pr£evi-
dens , impletus etiam ipse
laetitia eructavit hymnura di- ,

cens :Dominus Deus benedictus^ beuedictus Dominus

«

» Deus de die in diem^ » Quod nounulli codices habent

» Die quotidie. » Quia sic haJjent Grseci , r,;j.£yy.v /.aSracsav

quod verius exprimeretur, « Die quotidie. » Quara puto

locutionem hoc significare quod dictum est : « De die in
» diem. » Quotidie quippe hoc agit usque in finem, cap-
tivat captivitatem , accipiens dona in hominibus.
XXIX. Et quoniam currum illura ducit in fraera sequi-

tur et dicit« : Prosperura

nobis Deus sanitatum iter fuciet

» noslrarum, Deus noster, Deus salvos faciendi^. » Mul-

tum gratia comraendatur. Quis enira salvusesset, nisiipse
« Psal. Lxvii, 19. — ' Ephes. u, 2, 3. — * Psal. lsvii, 20. — 4 Ibid. 2i.
19.
292 S. ACGUSTIM EPXSCOPI

sanaret? Sed ne occurreret cogitationi : Gur ergo morimur,

si per ejus gratiam salvi facti sumus? continuo subjecit :

« Et Domini exitus mortis : » tanquam diceret : Quid in-

dignaris humana
conditio habere te exitum mortis? Et
Domini non ahus quam mortis fuit. Potius ergo
tui exitus
consolare quam indignare nam « Et Domini exitus mor- :

» tis. Spe enim salvi facti sumus si autem quod non vi- :

» deraus speramus per patientiani expectamus^ » Pa- ,

tienter ego etiam ipsam mortem feramus illius exemplo ,

,

qui licet nullo peccato esset debitor mortis, et Dominus

esset, a quo nemo animam tolleret, sed ipse eam a semet-

ipso poneret, etiam ipsiusfuit exitus mortis.

XXX. Yerumtamen Deus conquassabit capita inimi-
<c

» corum suorum verticem capilh perambulantium in ,

)) dehctis suis - : » id est , nimis se extollentium , nimis

superbientium in delictis suis : in quibus saltem humiles
esse deberent, dicenles Domine, propitius esto mihi
: «

» peccatori. » Sed conquassablt eorum capita: « Quoniam

Ac per hoc quamvis et
» qui se exalcat^ humiliabitur^. »
Domini sit exitus mortis tamen idem Dominus, quoniam :

Deus est et voluntate non necessitate sccundum car-

, , ,

nem mortuus est «Conquassabit capita inimicorum suc-:

))rum; » non solum eorum qui crucifixo iiiudentes et

moventes capita dicebant : « Si Filius Dei est, descendat
» de cruce^ » sed etiam omnium extollentium se adversus
doctrinam ejus, et tanquam mortem hominis irridentium.
Idem quippe ipse de quo dictum est: » Alios salvos fecit,
» semetipsum uon potest salvum facere'^. Deus est sanita-

» tum nostrarum, et Deus est salvos faciendi : » sed prop-

documentura et sanguine suo
ter humiiitatis et patientice

delendum nostrorum chirographum peccatorum etiam ,

• Roni. vui, 24. — ' Tsal. lxvii, 22. — 3 Luc. wiu, i3, i^. — ^ Matth.

\KV 1, 4^ ^^ i'^-
 ENARKATIO IN PSALMUM IXVIT. 293
siuim esse voluit exitiim mortis, nc mortem timeremns
istam , sed illam potius unde nos liberavitper istam. Ve-
rumtamen illusus et mortuus a Conquassabit capita ini-
))micorum suorum de quibus ait « Resuscita me et , )> : ,

» reddam illis sive bona pro malis ^

dum sibi subdit
: )) ,

capita credentium ; sive justa pro injustis , dum punit ca-

pita superbientium.Utroque enimmodo conquassantur et
confringuntur capita inimicorum cum a superbia deji- ,

ciuntur, sive humilitate correcti , sive in ima Tartari ab-

repti. •

XXXI. « Dixit Dominus Ex Basan : convertar** : » vel ut

nonnulli codices habent, « Ex Basan convertam. » lUc
([uippe convertit ut salvi simus, de quo supra dictum est:
>) Dcus sanitatum nostrarum et , Dcus salvos faciendi. »
Ei quippe et ahbi dicitur « Deus virtutum converte nos :

» et ostende faciem tuam, et salvi erimus^.» Item ahbi

« Converte nos Deus sanitatum nostrarum'^. » Ille autem

dixit « Ex Basan convertam. » Basan interpretatur con-

:

fusio. Quid est ergo convertam ex confusione nisi quia , ,

confunditur de peccatis suis qui pro eis dimittendis pre- ,

catur misericordiam Dei? Inde est quod ille Pubhcanus

nec oculos ad coelum audebat levare ita se considerans :

confundebatur sed descendit justificatus^, quia « Dixit

5

» Dominus Ex Basan convertam. » Basan interpretatur

:

et siccitas : et recte intelhgitur Dominus ex siccitate con-

vertere, id est , ex inopia. Nam qui sibi videntur co-
piosi , cum sint famehci ; et pleni , cum sint inanissimi
5

non convertuntur. « Beati enim qui esuriunt et sitiunt

» justitiam, quoniam ipsi saturabuntur*'. » Ex ista Do-
minus siccitate convertit de anima quippe sicca illi dici- :

tur « Extendi manus meas ad te, anima mea velut terra

:

J
Psal. XL, II. — s Id. Lxvn ,23. - » IJ. lxxix, 9.o. —4 Id. i.xxxiv, r>.

— ^Luc. XVIII. t3. — ^"

Matfli. v, 6.
294 S. AUGUSTINI EPISCOPl
» sine a(|iia lilji^ » Illud quoqiie non ahsurde intelligi-
tur, quod bahent alii codices : « Ex Basan convertar. »
Gonvertitur enim ad nos etiam ipse qui dicit : « Conver-
)) tiraiui ad nie, et ego convertar ad vos-: » et non, si

extra confusionem , cum peccatum nostrum ante nos est

semper^; et extra siccitatem, qua ejus desideramus im-
brem, qui piuviam voluntariam segregavit haereditati suae.
Nara siccitate infirmata est ipse vero conversus perfecit ,

eam, cui dicitur « Et conversus vivificasti me*. Dixit

:

))ergo Dominus Ex Basan convertam, convertam in pro-

:

))fundum maris. Si « Convertam » quare « In pro- )) ,

» fundum maris? » In se ipsum quippe convertit Dominus,

cum saluhriter convertit, et non est utique ipse profun-
dum maris. \n fallit forte latina locutio , et pro eo posi-
tum est « In profundum, » quod est profunde? Non enim
ille se convertit : sed ihi convertit eos qui in profundo
hujus saecuii jacent demersi pondere peccatorum , uhi
conversus « De profundis clamavi ad te, Do-
ilie dicit :

» autem non est « Convertam, » sed, « Con-

mine*. » Si

))vertar in profundum maris » hoc intelhgitur dixisse ;

Dominum nostrum quod sua misericordia converteretur ,

etiam in profundum maris ad eos quoque liberandos ,

qui essent etiam desperatissirai peccatores. Quanquam in

aliquo grseco invenerim non « In profundum » sed , ,

« In profundis » hoc est h , quod priorem sensura , pjfl-^l,- :

confirmat quod etiam ihi Deus convertat ad se de pro-

,

fundis claraantes. Qui et si intelligatur ibi ipse converti

ad liberandos etiara tales non est incongruura et ita eos , :

convertit, vel ad eos liberandos ita convertitur, ut tingua-

tur pes ejus in sanguine. Quod ad ipsura Dorainura Pro-
pheta dicit : « Ut tinguatur pes tuus in sanguine ^ : » id est,

I Psal. Gxui, 6. — » Zach. i, 3. — 3 Psal. l, 5. — ^ IJ. lxx, 2o. —

^IJ. cxxix, i. — ^ Id. Lxvii, 24.
 ENATinAlIO IK PSALMLM LXVII. 295
iit ipsi qui ad te convertuntur, vel ad quos liberandos
converteris , licet in profundo maris onere iniquitatis de-
pressi fuerint, in tantum gratia tua proficiant, quoniam
« Ubi abundavit peccatum, superabundavit gratia% » ut
frant pes tuus inter membra tua, ad annuntiandum Evan-
gelium tuum, et pro nomine tuo diu ducentes martyrium,
usque ad sanguinem certent, Sic enim , ut arbitror, con-
venientius intelligitur pes ejus tinctus in sanguine.
XXXII. Denique adjungit : « Lingua canum tuorum
» ex inimicis ab ipso'^ : » eosdem ipsos qui usque ad san-
guinem fuerant pro fide evangelica certaturi, etiam canes
vocans tanquam pro suo Domino latrantes. Non illos ca-
,

nes, de quibus dicit Apostolus : « Cavete canes ^ : » sed

iUos qui edunt de micis ,
quae cadunt de mensa domino-
rum suorum. Hoc enim confessa Chanansea meruit au-
dire : « O
magna est fides tua, fiat tibi sicut vis'*.»
mulier,
Canes laudabiles, non detestabiles fidem servantes do- ;

miuo suo et pro ejus domo contra inimieos latrantes.

,

Non enim tantummodo « Canum » dixit sed « Canum , , ,

» tuorum » nec eorum dentes sed lingua laudata est

: ,

quoniam non utique frustra nec sine magno sacramento ,

Gedeon solos eos jussus est ducere, qui fluminis aquam

sicut canes lamberent-, talesque non amplius quam tre-
centi in tanta multitudine inventi sunt^. In quo numero
crucis signum est propter t litteram, quae in graecis nu-
merorum notis trecentos significat. De talibus canibus et
in alio Psalmo dicitur « Convertentur ad vesperam, et :

» famem patientur ut canes''. » Nam et quidam canes

reprehensi sunt a propheta Isaia non ideo quod canet ,

essent, sed quod latrare nescirent, et dormitare amarent'.

Ubi utique demonstravit, quia si vigilarent et pro domino
I Rom. V, 20, — ' Psal. livii , 24. — ^ Philip. lu, 2. — 4 Matth. xv,
9.8. — 5 Judic. Yii, 5, 6. — ^ Psal. lvim, i5. — 7 Isal i.xvi, 10.
296 S. ALGtSTlNl EPISCOPI

suo latrarent , laudal^iies canes essent : slcut laudanlur

isti, de quibus dicitur : « Lingua canum tuorura. » Quos
taraen Propheta ex inimicis futuros esse prsedixit, per
illam scilicet, conversionem, de qua superius loquebatur
Unde et ille Psalmus : « Convertentur, inquit , ad vespe-
« ram, et famem patientur ut canes. » Deinde veluti
qiiaerentibus unde hoc tantum bonum, ut canes ejus
illis

fierent, cujus fuerant inimici, responsum est « Ab ipso.» :

Sic enim legitur : « Lingua canum tuorum ex inimicis ab

» ipso. » Ipsius utique dilectione , ipsius misericordia
ipsius gratia. Nam quando id possent a se ipsis? Etenim
cum iniraici esseraus , reconciliati suraus Deo per mortem
Filii ejus* : ad hoc et Domini fuit exitus mortis.

XXXIIL « Yisi sunt gressus tui, Deus-. » Gressusqui-

bus perraundum tanquam in illo curru peragra-
venisti ,

turus orbem terrarum quos et nubes in Evangelio sanctos 5

et fidcles suos significat , ubi ait : « Amodo videbitis Fi-

» liura horainis vcnientera in nubibus^. » Excepto ilJo

adventu in quo erit judex vivorura atque mortuorum^ :

« Amodo, inquit, videbitis Filiura horainis venientem in

» nubibus. Hi gressus tui visi sunt, » id cst , manifestati
sunt, revcLita gratia Testamenti Novi. Unde dictum est :

« Quam speciosi pedes eorumqui annuntiant pacera, qui

» annuntiant bona^ I )> IlaGC enim gratia et isti gressus
iatebant in Vetere Testamento : cum autem venit plenitudo
temporis, et placuit Deo revelare Fihum suum , ut an-
nuntiaretur in gentibus^, « visi sunt gressus tui, Deus :

)) gressus Dei mei, regis qui est in sancto. » In quo sancto,

nisi in templo suo ? « Templum enim Dei sanctum est
)) inquit , c[uod estis vos '. n

XXXIV. Ut autera gressus isti viderentur , « Praevene-

' Rom. V, 10. — Lxvn, 23. —
= P«a!. ^ Mattb. xxvi, G^, ct Maic. xiii, aG.
— 4 2 Tirn iv, i. — Roni. —^"
\, ifi, ^ Ci.al. iv, 4- — * i Cor. iii, 17.
 ENARRATIO IN PSALJXfM LXVTT. 297
» riint principesconjuncti psallentibus, in medio adoles-
)) centularum tympanistriarum^ )> Principes sunt Apos-
toli : ipsi enim prtevenerunt , ut populi sequerentur.
« Prsevenerunt , )> annuntiantes Novum Testamentum :

)) conjuncti psallentibus , •» de quorum bonis operibus

etiam visibilibustanquam organis laudis glorificaretur , ,

Deus. lidem autem principes « In medio adolescentularum

)) tympanistriarum , )> in ministerio scilicet honorabili :

nara ita sunt in medio ministri praepositi Ecclesiarum

novarum hoc enim ; est , « Adolescentularum carne : )>

edomita Deum laudantium hoc enim ; est « Tympanistria-

» rum , )) eo quoa tympana fiant corio siccato et extento.
XXXV. Ideo ne quisquam carnaHter ista acciperet , et
ex liis verbis quosdam luxurise choros in animum indu-
ceret, sequitur et dicit : « In Ecclesiis benedicite Domi-
)) num : )) tanquam diceret , Utquid , cum auditis ado-
lescentulas tympanistrias , lascivadelectamenta cogitatis?
» In Ecclesiis benedicite Dominum. » Ecclesiae quippe
vobis hac mystica significatione monstrantur : Ecclesiae
sunt adolescentulae , nova gratia decoratre : Ecclesiae sunt
i tympanistriae, castigata carne spiritaliter sonorce. « In
I » Ecclesiis ergo benedicite Dominum Deum de , fontibus
I
» IsraeP. )> Inde quippe prius elegit quos fontes faceret.
! Nam inde sunt electi ApostoH ; et hi primitus audierunt.

j
« Qui biberit ex aqua quam ergo dabo , non sitiet un-
)) quam , sed fiet in eo fons aquse sahentis in vitam
)) peternam^. )>

XXXVI. « Ibi Beniamin adolescentior in extasi^. »

Ibi Paulus novissimus Apostolorum, qui dicit : «Nam etego
» Israelita sum ex semine Abraham, de tribu Benjamin^ »
Sed plane in extasi expavescentibus omnibus tam mag-
,

• Psal. Lxvii, 26. — 2 Ibid. 27. — 3 .lonn, iv, i3,t4. — 4 P$al. ixvir, oS.
— 5 philip. ,„^ '5.
 S. AUGtSTIKt EPISCOPI
num in ejus vocatione miraculum. Extasis namque est
mentis exccssus : quod aliquando pavorc contingit^ non*
nunquam vero per alic[uam revelationem alienatione
mentis a sensibus corporis, ut spiritui quod demonstran--
dum est demonstretur. Unde intelligi etiam sic potest quod
liic positum est, in extasi; quia cum ei persecutori dic-

tum esset de coelo « Saule, Saule, quid me persequeris' »

: :

ademptoIumineocnIorumcarnalium,respondebatDomino,
quem spiritu videbat -, qui autem cura illo erant, vocem res-
pondentis audiebant, neminem tamen videntes cui loque-
retur. Potest hic extasis etiam illa ejus intelligi , de qua
ipse loquensait, scire se bominem raptum usque in ter-
tium coelum autem in corpore sive extra corpus,
; sive ,

nescire sed raptum in paradisum, audisse ineffabilia

:

verba, quaenon liceret homini loqui'^. c Principes Juda

» duces eorum, principes Zabulon principes Nephtha- ,

» lim^. )) Cum Apostolos significet principes, ubi est et

« Benjamin adolescenlior in extasi quibus verbis Pau- , )>

lum significari nemoambigit; vel nomine principum om-

nes significentur in Ecclesiis excellentes atque imitatione

dignissimi : quidsibi volunt hsec nomina tribuum Israeli-"

ticarum ? Si enim tantum Judae mentio fieret quoniam ,

exhac tribu reges fuerant, ex qua et Dominus Ghristus

secundum carnem^; ideo ex hac tribu pntaremus figura-'
tos etiam principes Testamenti Novi : cum vero adjungifc
« Principes Zabulon ,
principes Nephthalim •, )> quisquam
forsitan dicat ex his tribubus Apostolos fuisse, ex aliis
autem non fuisse. Quod licet unde probari hoc possetnon
videam tamen quia nec unde refellatur invenio, et ho&
,

locoprincipes Ecclcsiarum, ducesquecorumqui in Eccle-^f

siis benedicunt Dominum, video commendari non absurde- ;

etiam istum sensum probo : sed plus me delectat quod ex

' Act. tT, 4. — * 5 Cor. XII, 2-4. — ^ Psal. lxvii, 28. — 4 Rom. ix, 9.
 ENARKATIO IN PSALMUM LXVII. 299
istorum nominnm interpretatione clarescit. Hebrsea quippe
sunt nomina quorum Juda confessio interpretari dici-
:

tur Zabulon habitaculum fortitudinis, Neplithalim di-

,

latatio mea. Quae omnia verissimos nobis insinuant prin-

cipes EccJesiarum dignos ducatu dignos imitatione
, ,

dignos honoribus. Martyres namque in Ecciesiis locum

j
summum tenent, atque apice sanctre dignitatis excellunt.
Jamvero in martyrio prima confessio est , et pro illa quid-
quid acciderit tolerandi sequens assumitur fortitudo-,deinde
I
post omnia tolerata, fmitis angustiis, latitudo consequitur
i
in praemio. Potest et sic intelhgi, ut quoniam tria hnec

I prsecipue commendat Apostolus , fidem spem , , charita-

tem^; confessio frt in fide ,-fortitudo in spe^ latitudo in
charitate. Fidei quippe res est, ut corde credatur ad
justitiam, ore autem confessio fiat adsalutem^. In pas-
sionibus autem tribulationum res tristis est sed spes fortis ,

est. « Si enim quod non videmus speramus, per patien-

» tiam expectamus^. » Latitudinem vero praestat chari-
tatis in corde diffusio. « Nam consummata charitas foras
» mittit Qui timor tormentum habet per
timorem* : »

animae angustias. « Principes ergo Juda duces eorum » :

qui in Ecclesiis benedicunt Dominum. « Principes Zabu-

» lon ,
principes NephthaUm : » principes confessionis

fortitudinis , latitudinis ;
principes fidei , spei , charitatis.

XXXVII. «Manda, Deus, virtutem tuam. Unus enimDo-

» minus noster Jesus Ghristus per quem omnia et nos ,
,

» in ipso% » quem legimus Dei Virtutem et Dei Sapien-

pientiam''. Quomodo autem Deus mandatChristumsuum,

nisi dum eum commendat? « Commendat enim Deuscha-

» ritatem suam in nobis quoniam dum adhuc peccatores ,

» essemus, Christus pro nobis mortuus est". Quomodo

« 2 Cor. xiu, i3. — ' Rom. x, lo. — ' IJ. vm, 25. — 4 i JoaR. iv, i8.
— 5 I Gor. vin, 6. - '^ IJ. i, 24. — 7 Rom. v, 8.
300 S. AUGDSTINI EPISCOPI
M iion et cum iilo omnia nobisdonavit ^? Manda , Deus ,

n virtutem tnam : confirma, Deus, lioc quodoperaluses

>j in nobis'-, » Manda docendo, confirma juvando.
XXXYIII. « A templo tuo in Jerusalem , tibi offerent

)) reges munera". A templo tuo in Jerusalem, •» quae est

mater nostra^, quia et ipsa est templum sanctum
libera
tuum ab illo ergo tempio Tibi offerentregesmunera. »
: (c

Quicumque reges intelligantur 5 sive reges terrse, sive reges

quos discernit supercoelestis super columbam deargenta-
tam «Tibi offerent reges munera
•
. ))Et quse munera gratiosa,
quam sacrificia laudisl Sedhuiclaudi obstrepunt, christia-
numvocabulum habentes, et diversa sentientes. Fiat ergo
quod sequitur « Increpa feras calami'.» Nam et ferae sunt,
:

quoniam non inteiligendo nocent et fcrae caiami sunt :

quoniam Scripturarum sensum pro suo errore pervertimti

Per caiamum quippe tam convenienter Scripturae signifi-
cantur, quam sermo per linguam secundum quod dicitur ^

lingua hebra^a , vel graeca, vellatina, vel alia quselibet,

per eflicientem scilicet id quod eflicitur. Usitatum est au-
tem in latino eloquio, ut scriptura stvlus vocetur, quod
stylo fiat : ita ergo et calamus, quod calamo fiat. Dicit
apostolus Petrus indoctos et instabiles pervertere Scrip-
turas ad proprium suum interitura ^ : iiae sunt ferae ca-
lami , de quibus hic dicitur : « Increpa ferascaiami. »

XXXIX. De liis est etiam quod adjungit :Congrega-

«

)) tio taurorum inter vaccas popuiorum , ut exciudantur

)) ii qui probati sunt argeiito ". )) Tauros vocans propter
superbiam durae indomitseque cervicis : significat enim
ii^reticos. « Vaccas autem populorum, »seductibiles ani-
mas inteliigendas puto ,
quia faciie sequuntur hos tauros.
I
Rom. VIII, 32. — » Psal. lxvii, 29.-3 Ibid. 3o. — 4 Gal. iv, 26. —
5 Psal. Lxvii, 3i. — ''2 Petr. 111, 16. — 7 Psal. lxvii, 3i , iasuper de ea-
dem partc istins vevsicnli, \\<\o Enarratioiicm jn Psalmnm i.iv, n. 22.
 EISAravATlO IJN PSALMUM LXVII. 301
Non enim populos universos seducuntj in quibus sunt
graves etstabiles; unde scriptum est : « In populo gravi
)) laudabo te^ : » sed in eis populis quas invenerint vaccas.
« Ex his enim sunt qui penetrant domos , et captivas du-
)) cunt mulierculas oneratas peccatis, quae ducuntur va-
)) riis desideriis ^ semper discentes , et ad veritatis scien-
» tiam nunquam pervenientes^. )> Quod autem ait idem
Apostolus : « Oportet et haereses esse, utprobati manifesti
» fiant in vobis ^ : )> hoc etiam hic sequitur : « Ut exclu-
» dantur iiqui probati sunt argento, )> id est, qui probati
sunt eloquiis Domini. « Eloquia quippc Domini eloquia
» casla ,argentum igne probatum terrae ^. » Nam « Exclu-
» dantur » dictum est appareant cmineant quod ait
, , :

ille , « Manifesti fiant. Unde et in arle argentaria Exclu-

))

sores vocantur, qui de confusionc massse noverunt formam

vasis exprimere. Multi enim sensus Scripturarum sancta-
rum latcnt, et paucis intclJigentioribus noti sunt 5 nec
asseruntur commodius et acceptabiiius , nisi cum respon-
dendi hoereticis cura compelht. Tunc enim etiam qui ne-
gligunt studia doctrince , sopore discusso ad audiendi exci-
tantur dihgentiam, ut adversarii refeliantur. Denique
quam multi Scripturarum sanctarum sensus de Ghristo
Deo assertisunt contra Photinum quam multide homine !

Christo contra Manichseum quam multi de Trinitate !

contra Sabellium! quam muhi de unitate Trinitatiscontra

Arianos, Eunomianos , Macedonianos ! quam multi de ca-
thohca Ecclesia toto orbe diflusa , et de malorum com-
mixtione usque in fniem saeculi quod bonis in sacramen-
,

'

torum ejus societate non obsint adversus Donatistas et

,

Luciferianos ahosque , si qui sunt , qui simih errore a vc-

ritate dissenliunt ! quam multi contra cseteros haereticos,
" Psal. xxxiv, 18. — » 2 Tini. ni , 6, 7. — ^ i Cor. xi , 19. — 4 Psal.
302 s. AUGUsxmi episcopi

quos enumerare vel commemorare nimis longum est , et

prffisenti operi non necessarium Quorum tamensensuum !

probati assertores aut prorsus laterent , aut non ita emine-

rent , ut eos eminere fecerunt superborum contradictio-
nes, quos velut tauros, id est ,
jugo disciplinae pacifico
lenique non subditos, commemorat Apostolus , ubi talem
dixit eligendum ad episcopatum : « Ut potens sit exhor-
» tari in doctrina sana , et contradicentes redarguere ' . »

Sunt enim multi non subditi j hi sunt tauri elatione cer-

vicis impatientes aratri atque juncturae : vaniloqui , et

mentium seductores^ has mentes significavit iste Psalmus

appellatione vaccarum. Ad hanc ergo utiJitatem provi-
dentia divina permittit tauros congregari inter vaccas po-
pulorum, ut exciudantur, id est , ut emineantquiprobati
sunt argento. Ad hoc enira haereses sinuntur esse, ut pro-
bati manifesti fiant. Quanquam et sie possit intelhgi :

« Congregatio taurorum inter vaccas populorum , ut ab

» eis vaccis exchidanlur qui probati sunt argento. Hanc
enim habent intentionem heeretici doctores , ut ab auri-
bus animarum quas seducere mohuntur, excludant eos
,

idest, separent eos qui probati sunt argento, id est ,

qui
idonei sunt docere eloquia Domini. Sed sive ille hujus
verbi , sive iste sit sensus 5 sequitur, « Disperge gentesquae
)) bella volunt. )> Non enim correctioni, sed contentioni
student. Hoc ergo prophetat ut ipsi , potius dispergantur,
qui corrigi nolunt ,
qui gregem Christi dispergere affeG-»^

tant. Gcntes autem appellavit , non propter generatione»

famiharum, sed propter genera sectarum, ubi series suc^J
cessionis confumat errorem. <

XL. « Venient legati exiEgypto, iEthiopia praeveniet

» manus ejus -. » yEgypti vel /Ethiopiae nomine oninium ,

gentium fidemsignificavit, a parte totum legatos appel- :

> Tit. 1, Q. -• » Psal. Lxvii, 32.

|
 ENARRAlIO IN rsA.LMUM LXVII. 303
lans reconciliationls prsedicatores. « Pro Christo, inquit,
)) tanquam Deo exhortante per nos
legatione fungiraur,
))oJisecramus pro Christo reconciliari Deo ^ » Non ergo
de solis Israelitis, unde Apostoli electi sunt, sed etiara
de cseteris gentibus futuros praedicatores christianse pacis,
hocmodo mysticeprophetatum est. Quod vero ait : « Prae-

» veniet manus ejus , )) hoc ait, praeveniet vindictam ejus

conversione scihcet ad eum , ut peccata dimittantur, ne
peccatores perraanendo puniantur. Quod etiara in alio
Psalrao dicitur : « Praeveniaraus faciem ejus in confes-
» sione ^. )> Sicut per manus vindictam , ita per faciera
revelationem prtesentiamque significat ,
quae futura est in
judicio. Quia ergo per jEgyptum atque /Ethiopiara totius
orbis gentes significavit continuo subjunxit « Deo regna ^ :

)) terrse, Non Sabelho, non Ario, non Donato non

)) ,

caeteris tauris cervicatis; sed « Deoregna terrse^. : )>

XLI. Plures autera codices latini etraaxirae grseci ita ,

distinctos versus habent, ut non sit in eis unus versiculus,

« Deo regna terrse, sed Deo, in fme sit versus superio-
, )>

ris atque ita dicatur « ^Ethiopia praeveniet manus ejus

, :

)) Deo ac deinde sequatur in alio versu « Regna terrae

, )) :

)) cantateDeo, psaUite Domino. Qua distinctione raul- )) ,

torum codicum et auctoritate digniorum consonantia sine ,

dubio prseferanda, fides coraraendari mihi videtur, quae

opera proecedit : quia sine bonorum operura meritis per
fidem justificatur impius, sicut dicit Apostolus « Cre- :

)>denti in eum cpii justificat irapium , deputatur fides

,

» ejus ad justitiam* : )> ut deinde ipsa fides per dilectio-

nem incipiat operari. Ea quippe sola bona opera dicenda
sunt, quse fmntper dilectionera Dei. Haec autem necesse
est antecedat fides ista non ab istis incipiat illa
, ut inde , :

quoniam nullus operatur per dilectionem Dei nisi prius ,

' 2 Cor. V, 20. — * Psal. xciv, 2. — * Id. lxvii, 33. — 4 Roni. iv, 5.
 304 S. AUGUSTINl EPISCOPI
credat in Deiuii. H;rc est fides, de qua dicituf : « Iu
» Christoenim Jesu neque circuracisio aliquid valet, ne-
') que praeputium sed fides quae per dilectionera opera-
,

1) tur^. » Hsec est fides , de qua ipsi Ecclesiaj dicitur in

Canticis canticorum : a A^^enies , et pertransies ab initio

» fidei -. » Venit enim tanquam currus Dei in millibus
l?etantium ,
prosperum iter habens , et pertransiit de hoc
mundo ad Patrem ^ : ut fiat inea quod sponsusipse dicit,

qui transiit de hoc mundo ad Patrem : « Yolo ut ubi ego

» sum , et isti sint mecum ^ » sed ab : initio fidei. Quia

ergo ut bona opera sequantur, prsecedit fides j nec ulla

sunt bona opera, nisi qua2 sequunturprfecedentem fidem:
nihil aliud videtur dictum « iEthiopiaprseveniet manus :

» Deo, » nisL, yEthiopia credet Deo. Sicenim « Pr?e-

ejus
» venietmanus ejus, » id est, opera ejus. Cujus, nisiip-
sius iEthiopise.^ Quia hoc in gr?eco non est ambiguum:
« ejus » quippe ibi foeminino genere apertissime positum

est. Ac per hocnihil aliud dictum est, quam «iEthiopia

» prreveniet manus suas Deo » id , est , credendoinDeum
prseveniet opera sua . « Existimo enim , inquit Apostolus ,

» justificari homincMii per fidem sine operibus Lcgis. An

w Judcecrum Gentium ^? » Sic
Deus tantum .^ nonne et

ei^o iEthiopia quse videtur cxtrema Gentium justifica-

, ,

tur per fidem sine operibus Legis. Non enim utjustifice- ,

tur, de Lcgis operibus gloriatur nec praeponit fidei me- ^

rita sua , scd fide prtevenit opera sua. Plures sane codices
non habent « Manus sed manura , -, , : » quod tanturadem
valet quoniam pro o peribus positum
,
est. Mallem autem
ktini interpretes sic transtuhssent : « yEthiopia praeveniet
» manus suas mi mum suam Deo » quoniam planius
, vel :

hoc esset, quam quod nunc dictum est « ejus »et salva , :

•Gal. V, G. — ' Cant. iv, "S, juxtaLsx. —3 Joan. xui, i.— ^ld. xvii,24.

— 5 Roiu. lu, 28,

2£f:'
 EJVAaUATlO IN 1'sAL.ML.M LWII. 305
veritatu iieri posset ,
qiiia iii grfleca lingua ic) pronomen
a.\)-7.i, non solura « ejus , » sed etiam « suam vel suas » po-
lest intelligi suam ergo : « , si manum ^ suas autem, si

"» manus. » Nam quod estin graeco y,-U^ a.-j~7.z, quod plu-
,

res codices habent, et « Manum ejus, et manum suam »

potest intelligi:quod vero rarum est in codicibus grsecis,

xsipa^y.OTf;, et « Manus ejus. Et manus suas » latine po-
test dici.

XLII. Hinc jam , velut decursis per prophetiam rebus

OTnnibus ,
quas impletas esse jam cernimus , hortatur ad
laudem Christi , ac deinde prsenuntiat futurum ejus ad-
ventum. « Regna terrae, cantate Deo, psallite Domino :

» psallite Deo cp-.u ascendit super coelum coelorum ad

,

'»
Orientem^ » Yel sicut nonnulli codices habent : « Qui
» ascendit super coelum coeli ad Orientem. « In hisver-
bis ille non intelligit Christum, c{ui ejus resurrectionera
ascensionemcjue non credit. « Ad Orientem » vero quod

addidit, nonne etiam ipsum locum c[uoniam in partibus ,

Orientis est ubi resurrexit -et unde ascendit

, expressit ? ,

Ergo super coelura coeli sedet ad dexterara Patris, Hoc est

quod dicit Apostolus « Ipse est qui ascendit super om-
:

» nescoelos^ » Quid enim coelorum restat post coelura

coeli? Quos et coelos coelorum possumus dicere, sicut vo-

cavit firmamentura ccelum^ cjuod tamen coelum etiam : ,

ccelos legimus , ubi scriptum est : Et acpiae, quae super

coelos sunt , laudcnt noraen Domini *. Et cjuoniara inde
venturus est ad judicandos vivosetmortuos, attendecjuod
sec[uitur : « Ecce dabit vocera suara , vocera virtutis. »

lUe qui <( Sicut agnus corara tondente se fuit sine voce %
» ecce dabit vocera suam : » nec vocera infirmitatis ,

tanquam judicandus^ sed, « Vocera virtutis, » tancpam

I Psal. Lxvii, 33, 34. — ' Eplics. iv, lo. — 3 Cen. i, 8. — 4 Psal.

cxLviu, 4- — ^ Isai. Liii, 7.

cxYi. 20
 3()6 S. ALGLSTIJNI EPISCOPl

judicaturus. Non eniniDeus occultus^ sicut prius et in ,

liorainum judicio non aperiens os suum sed « Deus ma- ;

» nifestus veniet, non silebit*. » Quid Deus noster, et

Quid dicit servus ma-
desperatis, infideles? quid irridetis?
lus « Tardat Dominus raeus venire - ? Ecce dabit vocem
:

suam vocem virtutis. »

)).
,

XLIII. « Date gloriam Deo, super Israel raagnificentia

» ejus^. » De quo dicit Apostolus : « Super Israel Dei^.
i> No.n cnim omnes qui ex Israel , hi sunt Israelitoe ^
5 »

quoniara est et Israel secundum carnem. Unde ait « Vir :

» dete Israel secundum carnem''. Nonautem qui filii car-

» nis , hi fihi Dei ^ sed fihi promissionis deputantur in
» semine ". » Tunc ergo quando erit sine nlla raalorum
commixtione populus ejus tanquam massa ventilabro ,

emundata ^, tanquam Israel in quo dolus non est^, tunc

eminentissima erit « Super Israel magnificentia ejus : et
» virtus ejus in nubibus. » Non enim solus veniet ad ju-
dicium, sed , « Cum senioriJ)us populi sui ^" : » quibus
promisit quod sedebunt super sedes judicaturi^^^quietiam
Angelos judicabunt^-. Hae sunt nubes.
XLIV. Denique ne ahud nubes intelhgerentur, secutus
adjunxit : « ^lirabihs Deus in sanctis suis, Deus IsraeP^. »

Tunc enim et nomen ipsum verissime ac plenissime ira-

plebitur Israel, quod est Videns Deura : « Quoniam vide-
» bimus euni sicuti est^*. Ipse dabit virtutem et fortitu-
» dinem plebi suae, benedictus Deus » nunc fragih et :

infnmse. « Haberaus enim thesaurum istura in vasis fictU

» libus^^. » Tunc vero eliara corporum gioriosissiraa com-!-

mutatione : « Ipse dabit virtutem et fortitudinem plebi

I Psal. xLix, 3. — 2 LuG. XII, 45. — ^ Psal. lxvii, 35. — 4 Gal. vi, i6.

-r- 5 Rom. IX, 6- — ^ I Cor. x, i8. — 7 Roni. ix, 8. — " Matth. m, i2. -^
9 Joan. 1, 4;. — '<> Isai. iii, i^- — " Malth. xix, 28. — •' i Cor. vi, 3.—
• 3 Psal. Lxvii, 36. — "i I Joau. iii,— 2 Cor.
2. '5 iv, 7.
 ENARRATIO I IN PSALMlfM LXVIII , SERMO I. 307
* suae. Semiiiatur enim hoc corpus in infirmitate, surget
» invirtute^ » Ipse ergo dabit virtutem, quam in sua
carne prsemisit , de qua dicit Apostolus : « Virtutem re-
» surrectionis ejus-. Fortitudinem autem ,
qua inimica
» destruetur mors ^
Quoniam itaque prolixum et ad
» ,

intelligendum ditHcilem Psalmum tandem aiiquando, ipso

adjuvante, fmivimus « Benedictus Deus. » Amen.
:

^f\\'VV\'VVVVVk/VVVVi/V%V%iVVVVV%/VVVVVia'lA/\^VV%/%VV'VVVVVVk.'VVVVVV^

ENARRATIO I

l^ PSALMUM LXVIII.

SERMQ 1.

De prima parte Psalmi.

I. Eo tempore in hoc saeculo exorti sumus et aggregati

populo Dei, quo jara olus illud ex grano sinapis tetendit

brachia sua 5
quod primo con-
quo jam fermentura illud ,

temptibile fuit, fermentavit tres mensuras

*, id est totum ,

orbem terrarum reparatum ex tribusfiliis Noe^ quoniam :

ab Oriente et Occidente , et Aquilone et Austro veniunt,

qui recumbent cum Patriarchis , expulsis foras eis ,
qui
de illorum carne sunt nati , et eorum fidera non suntirai-
tati*^. Ad hanc ergo Ghristi Ecclesise gloriam oculos ape-
ruiraus 5 et illam sterilem , cui gaudium indictura atque
praedictura est ,
quod plures filios habitura esset ,
quam
' I Cor. XV, 43. — * Pliilip. III, 10. — 3 i Cor. xv, 26. — i-
Matth.
xiit, 3i-33, et Luc. xui, i9-2i. — » Cen. ix, 19. — 6 Jiatth. vai, ii.
20.
308 S. AUGUSXIJM JiPlSCOPl

illaquae habeJ)at virum^,jara talem invenimusquce oblita

esset opprobriorum et ignominiae viduitatis suae : et ideo
possumus forte mirari cum voces humilitatis Christi , vel
nostrse, legerimus in ahqua prophetia. Et fieri potest, ut
minus ex eis afliciamur quia non eo terapore venimus 5

quando ista cum sapore legebantur abundante pressura.

Sed rursus si tribulationum abundantiam cogitemus et ,

in qua ambulemus via cognoscamus, si tamen in illa am-

bulamus quam sit angusta ,
et per pressuras atque tri- '^,

bulationes perducat ad requiem sempiternam quamque j

ipsa quoe in rebus humanis vocatur felicitas plus sit ti- ,

menda quam miseria quandoquidem miseria plerumque ;

affert ex tribulatione fructum bonum, fehcitas autem cor-

rumpit animam perversa securitate, et dat locum diabolo
tentatori ; cum ergo cogitaverimus prudenter et recte
sicut salita victima , tentationem esse vitam humanam su-
per terram^, neminemque omnino esse securum, nec de-
bere esse securum, donec ad illam patriamveniatur, unde
nemo exit amicus ,
quo nemo adraittitur inimicus , etiam
nunc in ipsa Ecclesiae gloria agnoscimus voces tribulationis
nostrae ettanquam membra Christi, compage charitatis
:

subdita capiti nostro , et nos invicem retinentia , dicemus

de Psalmis, quod hic dixisse invenerimus 3Iartyres, qui
fuerunt ante nos quia tribulatio communis est omnibus,
5

ab initio usque in fmem. Tamen istum Psalmum quem

tractandum suscepimus, et de quoloqui Charitati Vestrae
innomine Domini proposuimus^ in grano sinapis agnos-
camus*^ : pauluinm ab aititudine oleris et diffusione ramo-
rum , et ab illa gioria, ubi aves coeli requiescunt , avoce-
mus cogilationera : et h£EC magnitudo quae nos delectat
in olere ,
quara de parvo surrexerit audiamus. Christus
' Isai. Liv, ij el Gu!. iv, 47- — ' Mattli. vii, 14. — ^ Job. vii, i. —
4 Malth. xu/, 3t.
 ENARRATIO I IN PSALMUM LXVIII , SF.RMO I. 309
enim hic loquitur sed jam scienlibus dicimus Christus
: ;

non sohnn caput, sed et corpus. Ex ipsis verbis agnosci-

mus. Nam quia Christus hic loquitur, dubitare omnino
non permittimur. Hic sunt enim expressa verba, quae in
ejus passione completa sunt « Dederunt escam meam : m
» fel et in siti mea potaverunt me aceto
,
^ » quando ista :

et ad htteram impleta sunt, et prorsus quomodo prae-

dicta, sicreddita. Cumque ipse Christus dixisset: « Sitio, »

pendens in cruce, et ad lioc verbum ei acetum in spongia

datum esset ,
quo accepto dixit : « Consummatum est, et

» sic inchnato capite , tradidit spiritum "^, » ostendens

istaomnia quse praedicta sunt in ilJo fuisse tunc consum-
mata non hcet hic ahud intelhgere. Apostoli etiam lo-
,

quentes deChristo, testimonia ex isto Psalrao dederunt.

Qiiis autera deviet a sententiis eorum ? aut quis agnns non
sequatur arietes ? Ergo Christus hic loquitur magisque :

nobis demonslrandum cst, ubi ejus membra ioquantur,

ut ostendamus quia totus hic loquitur, c{uam dubitandum
quod Christus loquatur.
II. Titulus Psalmi e?t « In fmem, pro his qui commu- :

» tabuntur, ipsi David^. »Nunc commutationem in melius

audi : comrautatio enim, vel in deterius est, vel in melius.

Adam Eva in deterius^ qui ex Adam et Eva Christo ad-
et

haeserunt, in mehus coramutati sunt. « Sicut enim per unum

» hominem mors, ita et per unum hominem resurrectio
» mortuorum et sicut in Adam omnes moriuntur, sic ct in
:

» Christo oranes vivificabuntur*. » Ab eo quod forraavit

Deus, mutatus est Adam sed in pejus iniquitatis suse ab eo ; :

quod operata est iniquitas, mutantur fideles, sed in melius

per gratiam Dei. Ut mutaremur in pejus, nostra iniquitas
fuit ut : mutaremur in mehus, non nostra justitia, sed gratia
' Psal. i.xviii, 32. — » Joan. xix, 28. — ^ Psal. lxtiii, i. — 4 i Cor.
^v, Ql, 29..
310 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Dei proeslar. Qaod ergo in pejus rnutati sumus nobis im- ,

putemus qucd : in melius commutamur, Deum laudemus.

« Pro his ergo iste Psalmus qui commutabuntur. »
,

Unde autem ista commutatio facta est, nisi ex passione

Christi? Pasclia ipsum latine Transitus interpretatur. Non
est enim Pascha groecum nomen, sed hebraeum. Resonat
quidem in grseca hngua passionem quia T^x^yiVi Pati dici- ,

tur : sed consultum hebrseum eloquium , ahud indicat.

Pascha transitum comniendat. Quod admonuit etiam
Joannes evangehsta, qui imminente passione, cum veniret
Dominus ad coenam, qua commendavit sacramentum cor-
poris et sanguinis sui, ita loquitur « Cum aulem venisset :

» hora, qua transiret Jesus de hoc mundo ad Patrem *

. »

Expressit ergo transitum Paschae. Sed nisi ipse transiret

hinc ad Patrem, qui propter nos venit, nos transire hinc
quomodo possemus ,
qui non propter ahquid levandum
descendimus, sed cecidimus? Ipse autem non cecidit; sed
descendit, ut eum qui ceciderat sublevaret. Transitus ergO^
et ilhus, et noster, hinc ad Patrem de hoc ; mundo ad reg-
num coelorum, de vita mortah ad vitam a3ternam, de
vita terrena ad vitam ccelestem , de vita corruptibili ad
incorruptibilem , de tribulationum conversatione ad per-
petuam securitatem. Ideo, « Pro his qui commutabun-
» tur, » Psalmi tituhis est. Causam igitur commutationis
nostrse , id est , ipsam Domini passionem , nostramque in
tribulationibus vocem in textu Psalmi advertamus , cog-
noscamus, congemiscamus ; et audiendo , cognoscendo ;

congemiscendo mutemur, ut impleatur in nobis titulus

Psalmi « Pro his qui commutabuntur. »
:

III. « Salvum me tac, Deus, quoniam introierunt aquae

» usque ad animam meam-. » Granum iiludest contem-
ptum modo quod videtur humiies dare voces. In horto
,

' .Toan. xTii, T. — ' P^^al. i.xviii, 2.

 ENAHRATIO 1 IN PSALMUM LXVIII, SERMO I. 311
obruitur_, miraturo mundo oleris magnitudinem cujus ,

olerissemen contemptum est a Judseis. Revera enim con-

siderate semen sinapis minutum fuscum, aspemabile ,

prorsus ut ibi impleatur quod dictum est

, « Vidimus :

» eum, et hon habebat speciem neqtie decorem^ » Aquas

autem intrasse usque ad animam suam dicit quia potue- :

runt illse turbae, quas aquarum nomine significavit, huc

usque pnevalere, ut occiderent Christum. Prsevahierunt
ad contemnendum ad tenendunl , ad hgandum ad in- , ,

suhandum, ad colaphizandum ad conspuendum. Adhuc ,

quousque? Usque ad mortem. Ergo « Introierunt aquse

» usque ad animam meam. » Hanc quippe vilam dixit

animam suam quousque ilh accedere saeviendo potue-

,

runt. Sed numquid hoc possent nisi ab ipso permitte- ,

rentur? Unde ergo tanquam ahqUid invitus patiatur sic

clamat, nisi quia caput membra sua prsefigurat? Passus
est quippe ille, qaia voluit; Martyres vero, etiamsi nolue-
runt. Petro namque ita prredixit passionem suam : « Cum
» senueris, inquit, ahus tc prsecinget , et feret quo tu
» nonvis-. » Quanquam enira Christo inhterere cupia-
mus, mori tamen nolumus : et ideo hbenter, vel potius
patienter patimur, quia ahus transitus non datur, per
quem ChristocohGereamUs. Nam possemus ahter perve-
si

nire ad Christum id est, , ad vitam aeternam, quis vellet

mori?Naturamquippenostram, idest, consortium quoddam
animse et corporis, et quamdam in his duobus famiharita-
tem conghitinationis atque compaginis exponens quodam
loco Apostohis, ait habere nos domum non manufactam,
aeternam in coehs id est immortahtatem prseparatam
: ,

noi)is qua induendi sumus in fine cum resurrexerimus

,
,

a mortuis et ait « In quo nchimus spohari

5 : sed super- ,

» vestiri, ut a]:)Sor])eatur mortale a vita^. » Si firri po.^^set,

'
I?aT. i.iit, 2 — ' .rnan. \xi. i8 — '2 Cor v. 1 ot :•.
312 S. ALT.USTINl KPTSr.OPl

sic vellemus , ait , ut jam veniret ipsa

fieri immortales ,

immortalitas , et modo
sumus mutaret nos, ut mor-
sicut
tale hoc noslrum a vita absorberetur non per mortem ,

corpus poneretur, ut in fine iterum reciperetur. Quamvis

ergo a malis ad bona transeamus tamen ipse transitus ,

aliquantum amarus est et hal^et fel quod dederunt Do-

•,
,

mino in passione Judoei, habet acre quiddam tolerandum,

quo ostenduntur qui eum aceto potaverunt^. Proefigurans
ergo et transformans in se nos ipsos hoc ait « Salvum , :

» me fac, Deus, quoniam introierunt aquae usque ad ani-

» mam meam. » Potuerunt qui persecuti sunt etiam oc-

cidere, sed amphus quid faciant non habebunt. Praemisit
enim exhortationem ipse Dominus dicens « Nohte timere :

» eos qui corpus occidunt , ct amphus non habent quid

» faciant; sed eum timete qui habet potestatem et corpus
» et animam occidere in gehenna ignis -. » Majore timore
minora contemnimus et majore aeternitatis cupiditate
,

omnia temporaha fastidimus. Nam hic et dehciae tempo-

rales dulces sunt, et tribuktiones temporales amarae sunt:
sed quis non bibat tribulationis temporalis pocuhim, me-
tuens ignem gehennarum ^ et quis non contemnat dulce-
dinem saecuh, inhians dulcedini vitae aeternce? Hinc ergo
ut hberemur, clamemus ne forte in pressuris consentia- :

musiniquitati, et vere irreparabihter sorbeamur « Salvum :

» me fac, Deus, quoniam introierunt aquae usque ad ani-

» mam meam. »

IV. « Infixus sum in hmo profundi , et non cst sub-

» stantia^ » Quid dicit hmum? an ipsos qui persecuti
sunt? De hmo enim factus est homo*. Sed isti, cadendo a

justitia, hmus profundi facti sunt ;

quibus persequentibus
et ad iniquitatem trahere cupientibus quisquis non con-
senserit, de hmo suo aurum facit. Merebitur enim hmus

Matll). xwii, 34. — ' I<1. X, q8. — ^ ^nl. Lxviii, 3.-4 fien. 11, 7.
 ENATir.ATrO l IN PSA.LMUM LXVITI , SERMO I. 313
ipsius converti in habitiidinem coelestem , et socius fieri
eorum, de quibus dicit titulus Psalmi : « Pro his qui
» commutabuntur. » Isti autcm cum hmus profundi es-
sent, haesi in ilhs , id est, tenuerunt me, praevaluerunt
mihi, occiderunt me. « Infixus ergo sum in limo pro-
» fundi , et non hoc « Non
est substantia. » Quid est ,

» est substantia? » Numquidnam

hmus non est sub- ipse
stantia? An, ego inhaerendo factus sum non esse sub-
stantia? Quid est ergo, « Infixus sum? » Numquidnam
sic haesit Christus? Aut vero haesit , ac non , sicut dictum
est in libro Job : « Terra tradita est in manus impii* ? »

An secundum corpus infixus est ,

quia teneri potuit , et
ipsam crucifixionem habebat? Nisi enim clavis fixus esset,
crucifixusnon esset. Unde ergo « Non est substantia? » An
iimus non est substantia? Intelhgemus ergo, si po-
ille

tuerimus, ([uid sit, « Et non est substantia, » si prius in-

teJlexerimus quid sit substantia. Sulistantia quippe dicitur
et divitiarum : secundum quam dicim.us : Habet substan-
tiam, et , Perdidit substantiam. Sed numquid hoc puta-
bimushic dictum esse : « Et non estsubstantia , » id est,
non sunt divitiae ,
quasi modo ahquid de divitiis ageretur,
aut ahqua quaestio de divitiis haberetur ? An forte quia
ille ipse hmus paupertas erat, et divitioe non erunt,
nisi quando aeternitatis participes effecti fuerimus? Tunc
sunt enim verae divitiae ,
quando nobis nihil deerit. Potest
etiam secundum hujus verbi intellectum accipi sensus iste,

ut diceretur : « Infixus sum in hmo profundi, et non est

» substantia, » id est, ad paupertatem perveni. Nam hic
dicit : « sum
Pauper et dolens ego -. » Dicit et Apostolus :

« Quoniam propter vos pauper factus est cum dives esset,

» ul illius paupertate vos ditaremini^. » Ergo pauperta-

tem suam volens Dominus nobis commendare, fortasse

' Jol). IX, r>.'\. — ' Psal. Lxviii, 3o. — ^ •?. Cor. vm, 9.
314 S. AUGUSTINI EPI3C0PI
dixerit : « Non est suljstantia. » Ad summam enim pau-
pertatem pervenit ,
quando formam servi induit. Divitiae
ejus quae sunt? « Qui cum in forma Dei esset, non rapi-
» nam arhitratus est esse aequalis Deo. » Hse magnae in-
comparabilesque Unde ergo ista paupertas? « Quia
divitiae.

» semetipsum exinanivit formam servi accipiens, in simi-

» litudinem hominum factus, et habitu inventus ut homo^

» humiliavit se, factus obediens usque ad mortem ut :

» diceret Introierunt aquae usque ad animam meam. ^

:

Addesuper mortem quid amphus additurus es? Ignomi- :

niam mortis. Ideo sequitur « Mortem autem crucis*. » :

Magna paupertas Sed hinc erunt magnae divitiae quia

! :

sicut impleta est paupertas ejus , ita implebuntur et divi-

tiae nostrae de paupertate ipsius. Quantas divitias habef,
ut de sua paupertate nos divites faceret ! Quales nos fac-
turus est de divitiis suis ,
quos divites fecit de paupertate
sua!
Y. « Infixus sum in hmo profundi, etnon est substnn-
» tia. » aho modo substantia illud quod
Intelhgitur ,

sumus quidquid sumus. Sed hoc ad intelligendum ah-

quanto est difiicihus, quanquam res usitatae sint sed :

quia inusitatum verbum est , indiget commendationis et

expositionis ahquantulae tamen si intenti fueritis,
: cui
fortassis in ea non laborabimus. Dicitur homo, dicitur
pecus , dicitur terra , dicitur coelum , dicitur sol , luna
lapis, mare, aer; omnia ista substautiae sunt, eo ipso quo
sunt. Naturae ipsae, substantiaedicuntur. Deus quaedam
est

substantia: nam quod nulla substantia est, nihii omnino

est. Substantia ergo ahquid esse est. Unde etiam in Fide
cathoiica,contra vcnena quorumdam haereticorumsic aedi-
ficamur, utdicamusPatrem,etFilium,etSpiritumsanctum
unius esse substantiae. Ouid est, unius substantiae? Verhi
> Philip 11, 6-8.
 ENARRATIO I IN PSALAltJM LXVIII , SERMO I. 3l5
gratia : si aumm est Pater, aurum et Filius , aurum et

Spiritus sanctus. Quidquid est Pater quod Deus est , lioc

Filius hoc Spiritus sanctus. Cum autem Pater est non

, ,

illud est quod esi. Pater enim non ad se, sed ad Filium
dicitur ad se autem Deus dicitur. Itaque eo quod Deus
:

est, hoc ipso substantia est. Et quia ejusdem substantiae

Filius, procul dubio et Filius Deus. At vei-o quod Pater
est, quia non substantiae nomen est , sed refertur ad Fi-
lium, non sic dicimus FiHum Patrem esse, quomodo di-
cimus Filium Deum esse. Quseris quid sit Pater : respon-
detur : Deus. Quaeris quid sit Filius : respondetur : Deus.
Quaeris quid sit Pater et Fihus : respondetur : Deus. De
solo Patre interrogatus Deum responde de solo Fiiio
j :

interrogatus ,Deum responde de utroque interrogatus, :

non deos , sed Deum rcsponde. Non sicut in hominibus.

Quaeris quid sit pater Abraham 5 respondetur : Horao
substantia ejus respondetur. Quaeris quid sit filius ejus
Isaac ; respondetur : Honio ejusdem substantiae Abraham
5

et Isaac. Quaeris quid sit Abraham et Isaac non respon- 5

detur : Homo, scd, Homines. Non sic in divinis. Tanta

enim ibi est substanliae societas , ut aequahtatem admit-
tat, plurahtatem non admittat. Si ergo tibi dictum fuerit

Cum dicis mihi Fihum hoc

quod Pater est, profecto esse
et Fiiius Secundum substantiam
Pater est : responde :

tibi dixi hoc esse Filium quod Pater est non secundum ,

id quod ad aHud dicitur. Ad se enim Deus dicitur, ad Pa-

trem Fihus dicitur. Rtu'susque Pater ad se Deus dieitur,
ad Fihum Pater dicitur. Quod dicilur ad Fihum Pater,
non est Fiiius : quod dicitur Filius ad Patrem , non est

Pater : quod dicitur ad se Pater, et Fihus ad se , hoc est

Pater et Filius , Quid est ergo, « Non est

id est, Deus.
» substantia? » Secundum hunc intellectum substantise,
quomodo poterimus intelhgere istam Psalmi sententiam :
316 S. AUGUSTINI EPISCOPI
« Infixus sum in limo profundi, et non est substanlia?»

Deus fecit hominem, substantiam fecit^ atque utinam :

maneret in eo quod Deus fecit Si maneret homo in eo I

quod Deus non in illo infixus esset quem Deus ge-

fecit ,

nuit. Porro autem quia per iniquitatem homo lapsus est a

substantia in qua factus est-, iniquitas quippeipsa nonest
substantia non enim iniquitas est natura quam formavit
5

Deus", sediniquitas est perversitas quam fecit homo : venit

Fihus Dei ad hmum profundi, et infixus est ; et non erat sub-
stantia in qua infixus est, quia in iniquitate illorum infixus
sum in hmo profundi
est. « Infixus , et non est substantia.
» Omnia per ipsum facta sunt et , sine ipso factum est
» nihiP. ))Xaturaeomnesperipsum factaesunt^iniquitasper
ipsum facta non est, quia iniquitas facta non est. Substantiae
illre per eum factae sunt, quoe laudant eum. Universa crea-

tura laudans Deum, a tribus puerisin camino commemo-

ratur •
et a terrenis ad coelestia, vel a coelestibus ad ter-
rena hymnus laudantium Deum pervenit^. Non quo cuncta
ista habeant sensum laudandi^ sed quia cuncta bene co-
gitata laudem pariunt, et impletur cor consideratione
creaturre ad eructandum hymnumCreatori. Laudant om-
nia Deum sed quae fecit Deus. Num.quid in illo hymno
,

advertistis quod avaritia laudet Deum? Laudat ibi Deum

et serpens-, avaritia non laudat. Omnia quippe repentia
nominata ibi sunt in laude Dei nominata sunt omnia re- :

pentia sed non sunt ibi nominata aliqua vitia. Yitia enim
5

ex nobis et ex nostra vohmtate habemus et vitia non :

sunt substantia. In his infixus est Dominus quando per- ,

secutionem passus est in vitio Judaeorum non in sub-

: ,

stantia hominum, quoe per illum facta est. « Infixus sum,

» inquit, in limo profundi, et non est substantia. » In-

fixus sum, et non inveni quod feci.

' Gen. I, 27. — ' I(). 111, 6. — ^ Joan. i, 3. — ^ Dan. ni, 24-90.
 EJNAIUIATIO I IIS PSALMLM LXVIII , SEUMO I. 317
VI. « Veni in altitudinem maris et tempestas demersit
» me^ » Gratias ipsius misericordise qui venit in altitu-
dinem maris , et glutiri a marino ceto dignatus est 5 sed
evomitus est tertio die -. Venit in altitudinem maris , in
c[ua altitudine nos depressi eramus, in qua altitudine nos
naufragium passi eramus : venit illuc ipse, et tempestas
deraersit illum : quia fluctus ibi passus est, ipsos homines^
tempestates, voces dicentium : « Crucifige, crucifige. »

Dicente Piiato : « Non invenio causam ullam in lioc iio-

» mine quare occidendus sit : » invalescebant voces di-
centium : « Crucifige, crucifige^. » Augebatur tempestas,
donec demergeret qui venerat in altitudinem maris. Et
passus est Dominus inter manus Judceorum, quod non est
passus cum super aquas ambularet ^ : quod non solum
ipse passus non erat , sed nec Petrum pati permiserat.
« Veni in altitudinem maris, et lempestas demersit me. »

VII. <t Laboraviclainans, raucfefactpesuntfaucesmcae^.»

Hoc ubi? hoc quando ? Interrogemus Evangehum. Passio-
nem quippe Domini nostri in hoc Psalmo cognoscimus.
Et quidem passum eum novimus intrasse ac[uas usque ad ^

animam ejus cpia popuh praevaluerunt usque ad mortem

,

ejus , legimus, credimus ; tempestate illum demersum

esse, cjuia prsevaluit seditio eum occidendum agnos-
ad .

cimus : verum et iaborasse eum clamando, etraucas fac-

tas esse faucesilhus, non solum non legimus, sed etiam
contra legimus non respondebat eis verbum ut
, c|uia ,

impleretur cruod in aho Psahno dictum est « Factus sum :

quasi homo non audiens, et non habens in ore suo

))

)) redargutiones^. )> Et cjuod in IsaTa prophetatum est,

(c Sicut ovis ad immolandum ductus est , et sicut agnus
)) corara tondente se , sic non aperuit os suum '. )) Si

' Psal. Lxviu, 3. — Matth. xu, ^o. — Joan. xix, 6. —

= ^ ^ Mattli. xiv,25.
— ^ Tsal. Lxviii, 4- — '^
10. —
IJ- l<u,
SXN.V11, 7 Isai. 7.
318 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» factus est sicut homo non audiens et non habens in ore ,

» suo redargutiones, » quomodo laboravit clamans, et raucae

factae sant fauces ejus? An ideo jam tunc tacebat, quia rau-
cus erat qui sine causa tantum clamaverat? Et illam quidem
ejus vocem de Psahno quodam incruce novimus « Deus :

» Deus meus utquid rae dereliquisti ? » Sed quanta

,
^

illa vox fuit , aut quam diuturna , ut in ea raucae factae

essent fauces ejus ? Diu clamavit : « Yae voliis Scribae et
» Phariseaei- : » diuclamavit, « Yte mundo ab scanda-
» lis^. » Et revera quomodo raucus clamabat , et ideo
non intelligebatur quaiido dicebant Judaei « Quid est
,
:

» quod dicit? Durus est hic sermo quis potest illum au- ,

» dire ? Non scimus quid dicat ^. » Ille omnia verba dice-

bat : sed ilhs rancoe fuerunt iauces ejus, qui voces ejus
non intelligebant , « Laboravi clamans, raucse factse sunt
» fauces meae. »

YIII. « Defecerunt oculi mei ab sperando in Deum

» meum ^ » Absit ut hoc de persona capitis accipiatur :

absitut defecerint ocuU ejus ab sperando in Deum ejus,

in quo magis Deus erat mundum reconcihans sibi ^ , et
qui Yerbum caro factura est , et habitavit in nobis" , ut
non solum Deus in illo esset sed etiam ipse Deus esset. ,

Non ergo ita non ipsius capitis nostri oculi defecerunt ab

,

sperando in Deum ejus : sed defecerunt oculi ejus in cor-

pore ejus, id est, in membris ejus. Haec vox membrorum
est,h8ecvox corporis est, noncapitis. Quomodo ergoeara
membrisque invenimus ? Quid aUud di-
in ejus corpore
ahud commemorcm ? Quando passus est, quando
carn ?quid
mortuus est, omnes Discipuh desperaverunt quod ipse
esset Ghristus. A latrone Apostoh victi sunt, qui tunc

' Psah sxi ,3. — ' Matlh. xxiii, i3, i^. — ^ Id. xviii ,7. — 4 Joan.

VI, 6i, ct XVI, 18. — 5 Psal, Lxvui, 4. — *^ 2 Cor. v, 19. — 7 Joan. 1, i^.
 ENARRATIO L IN PSALMUM LXVllI, SERMO I. 319
credidit ,
quando illi defecerunt ^ Vide membra ejus des-
perantia : attende duos ilios quos post resurrectionem in-
venit in via coUoquentes secum quorum unus eral Cleo- ,

phas,quando detineban tur oculi eorum ne eum agnoscerent.

Quomodo enim oculis agnoscerent a quo mente tituba- ,

rant? Factum erat aliquid in oculis eorum simile mentis

ipsorum. Loquebantur enim inter se et cum ab eo com- ,

pellarenturundeloquerentur, responderunt : « Tu solus

)) pcregrinaris in Jerusalem? iNescis quae facta sunt, quo-
)) modo Jesus Nazarenus potens in factis et dictis, occisus est
» a senioribus etpriucipibussacerdotum? Et nossperaba-
» mus quod ipse erat redempturus Israel'^.)) Speraverant
et non sperabant. Defecerunt oculi eorum ab sperando
in Deum ipsorum. Ipsos ergo in se tranfiguravit dicendo ,

(i Defecerunt oculi mei ab sperando in Deum meum. »

Hanc spem reddidit , ([uando cicatrices palpandas obtulit
quas cum tetigisset Tliomas, rediit ad spem quam per-
diderat, et exclamavit: a Dominus meus et Deusmeus. »
Defecerunt oculi tui ab sperando in Deum tuum : palpasti
cicatrices , et invenisti Deum tuum palpasti formam :

scrvi, et cognovisti Dominum tuum. Cui tamen ipse Do-

minus ait : « Quia vidisti , credidisti. Et nos prsenuntians
voce misericordire sme : « Beati , inquit ,
qui non vident
» et credunt". Defecerunt oculi meiab sperando in Deum
» meum. »

IX. « Multiplicati sunt super capillos capitis mei ,

qui
» oderunt megratis Ut adderent
^. » Quam multiplicati ?

sibi unum exduodecim^ «Mulliplicati suntsuper capillos

» capitis mei qui oderunt me gratis. » Capillis capitis sui

comparavit inimicos suos. Merito rasi sunt, quando in loco

Calvarise crucifixus est^. Accipiant membra vocem hanc,
» Luc. xxiii, 42. — ' Id. XXIV, i3-2i. — 3 Joan. x, 28, 29. — 4 Psal.
txviii, 5.-5 Matth. xxYi, 14. — ^ Id. xxvii, 33.
320 S. ALGtlbXiJNl EPiSCOri

discaiit odio haberi gratis. Jam enira si necesse est, Cliris-

tiane, ut mundus oderit te, quare non facis ut gratis te
Domini tui et in hoc Psalmo de illo
oderit, ut in corpore ,

praemisso agnoscas vocem tuam? Quomodo fiet ut oderit

te mundus gratisPSi nihil cuiquam noceas et sic odio ,

habearis hoc est enim gratis sine causa. Parum sit tibi
: ,

sine causa odio haberi , insuper et proesta , ut relribuant

tibi mala pro bonis. « Confortati sunt inimici mei ,
qui
» persequuntur me injuste. » Quod dixit, « JMuJtiphcati
)) sunt super capillos capitis mei; hoc pbstea « Con- )) ,

)) fortati suntinimici mei et cjuodprimo, « Qui ode- : »

)) runt me gratis hocpostea, « Qui persequuntur me

•, ))

)) injuste. Quodergo « gratis, » hocest « injuste. Ipsa

)) ))

est non in poena sed in causa. Non per-

vox Martyrum , ,

secutionem pati, non teneri non flagellari non includi, , ,

non proscribi, non occidi laus est sed habendo cai^sam :

bonam, ista pati, hsec laus est. Laus enim est in causae
bonitate, non in poenae acerbitate. Nam quantacumque
fuerint suppUcia Martyrum numquid aequantur suppli- ,

ciis omnium latronum, omnium sacriiegorum, omniura

sceleratorum Quid enim et hos odit mundus? Odit plane.

.^

Excedunt enim mundi medietatem amphtudine mahti;ie

et ab ipsa mundanorum quodam modo hominum socie-
tate aheni sunt pacem etiam terrenam et
, infestantes ^

patiuntur muUa mala, sed non gratis. Denique vide vo-

cem iliius latronis cum Domino in cruce pendentis cum ,

iusultaret ex aha parte unus duorum latronum Domino

crucifixo et diceret « Si Filius Dei es hbera te
, com-
: , : ))

pescuit iilum alter et dixit « Tu non times Deum vel

, , ,

)) quia in eadem damnaiione positus es? Et nos quidem

)) recte pro factis nostris ^ Ecce non gratis sed con- )> :

fessione efTudit ex se saniem , et factus est aptus cibo

' Luc. X.SIH, 39-4 1.

 EJVAraiATlO 1 IJV PSALMCM LXVIII , SEKMO I. 321
Domini. Exclusit iniquitatem suam, accusavit eam, et caruit
ea. Ecce ibi duo latrones , ibi et Dominus ; et illi crucifixi
et ilJe crucifixus : etillosodiobabuitmundus, sed non gra-
tis 5 et illum odio habuit, sedgratis. « Quoe non rapui tunc
)) exolvebam. )) Hoc
et exolvebam est gratis. Non rapui , :

non peccavi, dabam. Solus enim ipse talis, ipse

et pcenas

vere nihil rapuit. Non solum nihil rapuit , sed etiam quod
non de rapina habebat hoc se evacuavit, ut ad nos ve- ,

niret. «Nonenim rapinamarbitratusestesseaequalisDeo :

))et tamen semetipsum exinanivit, formam servi acci-

))piens^ Omnino non rapuit. Sed quis rapuit? Adam.
))

Quis rapuitprimo? lile ipsequi seduxit Adam'^. Quomodo

rapuit diabolus ? « Ponam sedem meam ad Aquilonem
)) et ero simihs Altissinio^.)) Usurpavit sibi quod non ac-
ceperat : ecce rapinam. Usurpavit sibi diabolus quod non
acceperat : perdidit quod acceperat ^ et de ipso cahce su-
perbiae suae , ei quem decipere volebat propinavit : « Gus-
)) tate, inquit, et eritis sicut dii*. » Rapere voluerunt
Divinitatem, perdiderunt fehcitatera. Ille ergo rapuit, et
ideo exolvit. « Ego autem, in({uit, quce non rapui, tunc
)) exolvebam. ))Ipse Dominus propinquans passioni^ in
Evangeho sicloquitur :«Ecce venitprincepshujus mundi,»
)) idest, diabolus, et in menihil inveniet j )) id est ,
quare
me occidat non inveniet Sed ut sciant omnes, quia vo- : «

))luntatem Patris mei facio surgite eamus^ Et iit ad , )>

passionem solvere quod non rapuit. Quid est enim, « Inme

))nihil inveniet ? NuUamculpam. An ahquid perdidit dc ))

domo sua diabolus? Iste discutiat raptores, nihil apud

me inveniet. Tamen nihil rapuisse se dicit, peccatum
attendens, nihil usurpasse quod ejus non esset; hoc est
enim rapinae, hoc iniquitatis nam ab ipso diabolo ex- :

' Philip. 11, 6, 7. — 2 Gen. iii, i. — ^ Isal, xiv, i3. — ^ Gen. m, 5. —

5joan. XIV, 3o.

cxvi. 21
322 S. AUGUSTIKI EPISCOPI
torsit quos ipse rapuerat. « Nerao , inquit , iii domuni
fortis intrat , et vasa ejus diripit , nisi prius alligaverit for-
)) tem^ )) Alligavit fortem, et vasa ejus diripuit : certe
non rapuit sed respondet tibi, Vasa ista de domo magna
:

mea perierant non furtum feci sed furtum recepi. ; ,

X. « Deus, tu scistiimprudentiammeam-. )) Iterum ex

ore corporis. Nam quae imprudentia in Christo? Nonne
ipse est Dei Virtus ct Dei Sapientia? An illam dicit im-
prudentiam suam, de qua dicit Apostolus : « Stultum
» Dei sapientius est hominibus"?Imprudentiam meam, )>

hoc ipsum quod in me irriserunt qui sibi videntur esse

sapientes. Tuscistiquare fieret : « Tuscisti imprudentiam
)) meam. » Quid enim tam simile imprudentiae ,
quam
cum haberet in potestate^ unavocesuospersecutorespros-
ternere, ut pateretur se teneri , flagellari, conspui, co-
laphizari , spinis coronari , hgno afligi? Imprudentiae
simile est ; stidtum videtur : sed stultuni hoc superat
omnes sapientes. Stultum quidem est : sed et granum
quando cadit in terram si nemo , sciat consuetudinem
agricolarum, stultum videtur. Labore magno metitur
portatur ad aream, trituratur , ventilatur 5
post tanta.
pericula coeli et tempestatum, etlabores rusticanorum cu-
ramque dominorum mittitur in horreum frumentum pur- ,

gatum. Vcnithycms etquod purgatum erat profertur et , ,

projicitur imprudentia videtur sed ut non sit impru-

: 5

dentia , spes facit. Non ergo ille pepercit sibi : quia et

« Pater non pepercit sed pro nobis omnibus tradidit
illi ,

» illum Et de ipso « Qui dilexit me inquit Apos-

*. » , ,

» tolus et tradidit se ipsura pro me ^ quia granum nisi

, :

» ceciderit in terram ut moriatur fructum inquit non , , ,

» reddet^. » Haec est imprudentia, sed tu nosti illam.

' MaUh. xii, 29. — ^ Psal. lxviii, 4- — ^ i Cor. i, 25. — 4 Rom. viii, 32.
— 5 Gal. 11, 20. — ^ Joan. xii, 24.
 EKARRATIO I IN PSALMUM LXVIII , SEKMO I. 323
(( Isti autem si cognovissent nunquam Dorainum gloriae
,

)) crucifixissent ^ Deus, tu scistiimprudentiam meam. Et

)) delicta mea a te non sunt abscondita. )) Hoc plane, lu-
cide, aperte, quia ex ore corporis intelligendum est. De-
licta nuUa Ghristus habuit fuit delictorum susceptor, 5

sed non commissor. Et delicta mea a te non sunt abscon- ((

)) dita id est, confessus sum tibi omnia delicta mea et

: ,

ante os meum vidisti ea in cogitatione mea , vidisti vul-

nera quae sanares. Sed ubi ? Utique in corpore, in mem-
Inis •, in illis fidelibus , unde iJli hiBerebat jam membrum
iilud quod confitebatur peccatasua. Etdelicta, inquit, ((

)) mea a te non sunt abscondita. ))

XI. Non erubescant in me qui te expectant, Domine,

((
,

» Domine virtutum-. Rursus vpx capitis Non eru- )) , ((

» bescant in me non dicatur ilhs Ubi est qui vobis

: )) :

dicebat : (( Credite in Deum, et in me credite ^ ? Non erubes-

» cant in me qui te expectant, Domine, Domine virtu-
,

» tum. Non confimdantur super me ,

qui quserunt te
» Deus Israel. )) Potest hoc et a corpore intelligi 5 sed si

corpus ejus non unum hominem ponas : quia revera non

est unus homo corpus cjus , sed exiguum membrum ; cor-
pus autem ex raembris constat. Corpus ergo ejusplenum,
tota Ecclesia. Merito ergodicitEcclesia: ((Non erubescant
» in me ,
qui te expectant, Domine, Domine virtutum. )>

Non sic alHigar ab insurgentibus persecutoribus , non sic

obterar ab invidentibus iniraicis raeis , ab oblatrantibus

haereticis qui a rae exierunt ,
quia non erant ex me : nam
si fuissent ex me, mecumforsitanperraansissent*. Non sic

eorum scandalis premar, ut (( Erubescant in me qui te

» expectant, Domine,Domine virtutum. Non confundan-
» tur super me ,
qui quserunt te, Deuslsrael. »
' 1 Cor. II, 8. — ' Psal. lxvui , 7. — ^ Joan. xiv, i. — 4 i Joan.

u, 19.

21.
 324 S. AIGUSTIJM EinSCOl'1

XII. (c Qiioniam propter te sustinui exprobrationem ,

» operuit irreverentia faciem meam^ «Nihilmagnumest

quod dicitur, « Sustinui : » sed quod dicitur : « Propter
)) te sustinui. » Si enim sustines, quia peccasti^ propter
te sustines , non propter Deum. « Quae enira vobis gloria
)) est, ait Petrus , si peccantes punimini, et sufTertis - ? »

Si autem sustines quia mandatum Dei servasti vere prop-

,

ter Deum sustines et raerces tua manet in aeternura, quia

;

propter Deum sustinuisti opprobria. Ideo enim prior ille

sustinuit , ut nos sustinere disceremus. Et si ille, quinon
habebat quod illi objiciebatur 5
quanto roagis nos ,
qui,
etsinon habemus peccatum cpiod nobis objicit inimicus,
habcmus tamen alterum quod digne in nobis flagelletur?
Nescio quis te furem dicit et non es fur audis oppro- , :

])rium non tamen sic uon es fur, ut non sis aliquid quod
5

Deo displicet. Porro si ille qui omnino nihil rapuerat qui ,

verissime diserat «Ecce venit princeps mundi hujus, et

:

)) in me nihil inveniet^, » dictus est peccator, dictus est

iniquus, dictus est Beelzebub^, dictus est insanus: tu de-
quod Dominus au-
dignaris, serve, audire pro meritis tuis,
exem-
divit nullis meritis suis ? lUe venit ut tibi prseberet
plum. Quasi gratis hoc fecerit sic tu non proficis. Quare ,

enim ille audivit, nisi ut tu cum audires non deficeres?

Ecce tu audis, et deficis frustra ergo ille audivit non : :

enim propter se, sed propter te audivit. «Quoniam prop-

» tcr te sustinui exprobrationem , operuit irreverentia
)) faciem meam. Irreverentia , inquit , operuit faciem
» meam. » Irreverentia quid est? Nonconfundi. Denique
quasi vitium videtur, cum dicitur : Irreverens homo est.

Magna irrevercntia hominis , non illum erubescere. Ergo

irreverentia Cjuasi impudentia est. Oportet uthabeatChris-

' Psal. LS.V111, 8. — = 1 Petr. ii, 20. — ^ Jo;iii. xiv, 3o. —4 IJ. ix,7^,
et Malih. x, 20.
 ENAURATIO I IN PSALMUM LXVIII, SERMO I. 325
tianiis irreverentiam istam ,
qiiando venerit interhomines
quibns displicet Christus. Si erubuerit de Christo, dele-
bitur de hbro viventium, Opus est ergo ut habeas irreve-
rentiam quando ,
tibi deChristo insultatur^ quando dicitur
Cultor crucifixi, adoratormale mortui, venerator occisi
hic si erubueris , mortuus es. Sententiam quippe ipsius
vide ,
qui neminem Qui me erubuerit coram ho-
fallit : «

)) minibus , et ego erubescam eum coram Angehs Dei^ »

Observa ergo tu •, sit in te irreverentia , frontosus esto
quando audis opprobriura de Christo prorsus esto fron- 5

tosus. Quid tiraes fronti tuae, quara signo crucis armasti?

IIoc est enim « Propter te sustinui exprobrationem ope-
: ,

)) ruit irreverentia faciem meam. Propter te sustinui ex-

» probrationem : » et quia non de te erubui ,
quando
mihi propter te insultabatur : « Operuit irreverentia fa-
» ciem meam. »

XIII. « Alienatus factus sum fratribus meis, et hospes

» fihis matris meae'^. » Filiis Synagogre hospes factus est.

In patria quippe ipsius dicebatur : « Nonne nos scimus

» eum esse filium ]Mariae et Joseph ^ ? » Et unde aho loco
« Hunc autem nescimus unde sit^?Factus ergo sumhos-
» pes fihis matris mese. » Non scierunt unde sim de qui- ,

])us erat caro mea non me sciebant de femore Abraham :

natum unde caro mea occulta erat quando sub ipso fe-
; ,

more manum servus poncns, juravit perDeum coeh^ «Hos-

» pes factus sum fihis matris mece. » Quare hoc? quare

non agnoverunt ? c[uare alienum dixerunt ? quare ausi sunt

dicere « Nescimus unde sit ? Quoniam zelus domus ture
:

» comedit me ^-^ » id est ,

quia persecutus sum in illis

iniquitates ipsorum,quia nonpatienter tuli quos corripui,

quia quaesivi gloriam tuam in domotua, quia flagelJavi
• Matth. X, 32. — » Psal. lxvui, 9. — ^ Luc. iv, 22. — 4 Joan. ix, g. —
5 Gen. XXIV, 9. — ^ Psal, lxviii, 10.
 }

326 S. ArGUSTINI episcopi

in templo male versantes ^ : ubi etiam positum est : « Ze-
« lus domus tuae comedit me. » Hinc alienus, hinc hospes 5

hinc « Nescimus unde sit. » Agnoscerent unde sim si

, ,

agnoscerent quod mandasti. Si enim invenirem illos ser-

vantes mandata tua, zelus domus tuae non comederetme.
« Et opprobria exprobrantium tihi ceciderunt super me. »
Hoc testimonio usus est Paulus apostolus, ( lecta est modo
ipsa lectio ) et ait « Quaecumque ante scripta sunt
,
ut : ,

M nos doceremur scripta sunt , ut per consolationem

)) Scripturarum spem habeamus'^. » Dixit ergo Christi
fuisse istam vocera : a OpproJjria exprobrantium tibi ceci-
•» deruntsuper me. Quare, iWnt » Numquid Patriexpro-
bratur, etnonipsi ChristoPQuare, «Opprobria exprobran-
)) tium tibi ceciderunt super rae ? » Quiaquimecognovit,
cognovitetPatrem^ : quia nemo exprobravit Christo,nisi
Deo exprobans : quia nerao honoral Patrem, nisi qui ho-
norat et Fihum^. « Opprobria exprobrantiiim tibicecide-
» runt super me , » quia me invenerunt,
XIV. « Et cooperui in jejunio animam meam, et factum
» est mihi in opprobrium^. » Jejunium Christi spiritahter
jam in aho Psahno comraendavimus Charitati Vestrse^.
Jejunium ipsius erat, quando defecerunt omnes qui in
eum crediderant ;
quia et esuries ipsius erat, ut in eum
crederetur quia et : sitis ipsius erat, quandodixit rauheri
« Sitio, da mihi bil^ere '^
: » fidem quippe ipsius sitiebat.

Et de cruce cum diceret , « Sitio ^ : » fidem illorum quse-

rebat _,
pro quibus dixerat : « Pater, ignosce ilhs ,
quia
» nesciuntquid faciunt^. » Sed iUi homines quid propi-
narunt sitienti? Acetum. Acetum etiam vetus dicitur.
Merito devetere homine propinarunt, quia novi esseno-

' Joan. it, i5. — » Rom. xv, 4' — ^ Joan. xiv, 9. —4 IJ. v, i3. —
5 Psal. LXYiii, II. — 6 ViJe supra enarrationem in Psal. xxxiv, Serm. 11,

n. 4- — ' Joan. iv, 7. — " Iil. xix, 28. — 9 Luc. xxiii, 34.
 ENARRATIO I IN PSALMUM LXVIII, SERMO I. 327
luerunt. Quare novi esse noluerunt ? Quia ad titulumPsal-

rai hujus ubi scriptum «Pro iis quicommutabuntur,«

est:

non pertinuerunt. Ergo, « Operui in jejunio animam

))meam. Denique )> respuit etiam fel quodilliobtulerunt
jejunare elegit ,
quam amaritudinem accipere. Non enim
intrant in corpus ejus amaricantes, de quibus alio loco
Psalmus dicit : « Qui amaricant non exaltentur in semet-
,

)) ipsis^ Ergo, operui in jejunio animam meam, etfactum

» est mihi in opprobrium. )) Hoc ipsum mihi in oppro-
brium factum est, quianonillisconsensi, hoc est, ab illis
jejunavi. Qui enim non consentit male suadentibus,jeju-
nat ab ipsis et per hoc jejunium meretur opprobrium, ut
;

ideo illi insultetur, quia non consentit ad malum.

XV. « Et posui vestimentum meum saccum-. Jam et ))

de sacco aiiquid diximus^, unde illud est « Ego auteni :

)> cum mihi molesti essent induebam me ciHcio et hu- , ,

» mihabam in jejunio animam meam. Posui vestimentum

» meum saccum id est, opposui ilhs, in quam saevi-

: ))

rent carnem meam occultavi divinitatem meam. « Sac-

, 5

» cum quia mortahs caro erat ut de peccato condem-

, )) ,

naret peccatum in carne ^. « Et posui vestimentum meum

)> saccum et factus sum ilhs in parabolam
: id est in , )> ,

irrisionem. Parabola dicitur, quando datur simihtudo de

ahquo quando de illo male dicitur. Sic ille verl^i gratia
,
,

pereat ,
quomodo ille ,
parabola est : id est , comparatio
et similitudo maledicti. « Factus ergo sum iUis in para-

» bolam. ))

XVI. « Adversus me insultabant ,

qui sedebant in
)) porta^. In porta , )> nihil aliud quam in publico. « Et
» in me psallebant ,
qui ])ibebant vinum. )> Putatis hoc,
fratres, Christo tantummodo contigisse ? Quotidie illi in

' Psal. Lxv> 7. — » Id. Lxviii, 12. — 3 ViJe Enaiiationem in P^nl. vwiv,
S(M-ni. n, n ."i. — Piom 4 vni, 3. — ''
P?nl. i.wni, i3.
3-28 S. ALGUSTINI EPlSCOn
membris ejus contingit : quando forte necesse erit servo
Dei proliil)ere cbrietates et luxurias in aliquo vel fundo vel
oppido, ubi non auditum fuerit verbum Dei ,
parum est
quia cantant , insuper et in ipsum incipiunt cantare , a
quo prohibentur cantare. Comparate nunc illius jejunium,
et illorum vinum. « Et in me psallebant ,
qui bibebant
» vinum : » vinum erroris , vinum impietatis , vinum su-
perbiae.
XYII. « Ego autem oratione mea ad te, Domine'. »
Ego autem ad te eram. Sed quomodo? Ad te orando.
Quando enim malediceris et quid agas non habes quando ,
^

libi jactantur opprobria et quomodo corrigas eum a quo ,

jactantur non invenis nihil tibi restat nisi orare. Sedme-

,

mento et pro ipso orare. « Ego autem oratione mea ad te,

» Domine. Tempus beneplaciti, Deus.» Ecce enim sepeli-

tur granum; exurget fructus.«Tempusbeneplaciti, Deus.»

De hoc tempore et Prophetae dixerunt, quod commemo-
rat Apostolus « Ecce nunc tempus acceptabile
: ecce ,

» nunc dies salutis -. Tempus beneplaciti Deus. In mul- ,

» titudine misericordiae tuae. » Hoc est tempus benepla-

citi K In multitudine misericordiae tuae. » Nam si non

,

esset multitudomisericordiae tuse, quid nos faceremus de

multitudine iniquitatis nostrae? « In multitudine miseri-
» cordise tua3. Exaudi me in veritate salutis tuse. » Quia
dixit , « Misericordiae tuae, » subjunxit et veritatem : quia
misericordia et veritas universae vi?e Domini^. Quare mi-
sericordia? Dimittendo peccata. Quare veritas ? Reddendo
promissa, « Exaudi me in veritate salutis tuse. »
XVIII. « Salvum me fac de luto ut non inhaeream ,
"•.
»

De illo, de quo supra dixerat, « Infixus sum in limo pro-

» fundi, et non estsubstantia^»Proinde quia iUud expo-
' Psal. Lxvm, 14. — •
' 2 Cov. ^i, 2. — ^ Psal, xxiv, 10. — 'i IJ.

Lxviii, i5. — * Ibiil. 3.

 ENARRATIO I IN PSALMUM LXVIII , SERMO I. 329
situm bene accepistis ,
quod hic audialis expressius non
est.Hinc se dicit liberandum ubi se ante dixit infixum , :

« Salvum me fac de luto ut non inhseream. » Et exponit ,

hoc ipse « Eruar ex iis qui oderunt me. » Ipsi ergo sunt
:

lutum ubi hseseram. Sed hoc forte suggeritur. Paulo ante

dixerat « Infixus sum » modo dicit « Salvum me fac de
: , :

)) luto , ut non inhaeream : m cum secundum sententiam

priorem deberet dicere : Salvum me fac de luto ubi hae-
seram , eruendo me non agendo, ut noninhoeream. Ergo
hffiserat carne, sed non haeserat spiritu. Dicit hoc ex infir-
mitate membrorum suorum. Quando forte caperis ab eo,
qui te premit ad iniquitatem , tenetur quidem corpus tuum,
secundum corpus infixus es in limo profundi sed quandiu :

non consentis non haesisti si autem consentis, haesisti.

, 5

Oratio ergo tua ibi sit ut quomodo jam tenetur corpus ,

tuum non teneatur et anima tua sis hber in vinculis.

, ,

« Eruar ex his qui oderunt me : et de profundo aqua-

)) rum. ))

XIX. « Non me demergat tempestas aqure'. » Sed jam

demersus erat. « Veni in altitudinem maris, )) tu dixisti
« Et tempestas demersit me, tu dixisti. Demersit secun- )>

dum carnem non demergat secundum spiritum. Quibus

,

dictum est « Si vos pcrsecuti fuerint in una civitatc

:

)) fugite in aliam^ hoc eis dictum est, ut nec carne : ))

haererent, nec spiritu. Non enim appetendum est ut hae- ,

reamus vel carne sed quantum possumus vitare debe- •, ,

mus. Si vero hfeserimus, et in manus peccatorum vene-

rimus jam corpore haesimus, fixi sumus in limo profundi
,

restat pro anima deprccari, ut non inhrereamus, id cst,

non consentiamus, non nos demergat tempestas aquoe, ut
eamus inprofundum limi. « Neque absorbeat me profun-
))dum neque coarctct super me puteus os suum. » Quid
,

• Psal. Lxvin^ iG. — ' Matth. x, 7.3.

230 S. ArGUSTINI EPISCOPI
est hoc, fratres? quid deprecatus est? Magnus est puteus
profunditas iniquitatis humanae : illuc quisque si cecide-
rit, in altum cadet. Sed tamen ibi positus, si confitetur
peccata Deo suo, non super suum eum claudet puteus os :

ut est in aho quodam PsahuoDe profundis scriptura : «

» clamaviadte, Domine Domine,exaudi vocem meam^.» ;

Si autem factum in illo fuerit quod aha sententia Scrip-

turae dicit « Peccator, cura venerit in profundum malo-
:

» rum, contemnet ^ » clausit super eum puteus os suum.

:

Quare clausit os suura? Quia clausit os iUius. Perdidit

enira confessionem vere mortuus est impletumque in
5 ,

eo est quod alibi dicitur « A mortuo j velut qui non sit

:

)) perit confessio^. » Metuenda ista res vehementer, fra-

tres. Si videris hominem fecisse iniquitatem mersus esl ,

in puteum quando autem illi dixeris iniquitatem ipsius ,

:

et chxerit Vere peccavi, fateor^ non super eam clausit

:

puteus os suum cum autem videris eum dicere

: Quid :

enim mali feci? factus est defensor peccati sai clausit -,

super eum puteus os suum qua eraatur non habet. ,

Amissa confessione, non erit locus misericordiae. Tu fac-

tus es peccati tui defensor ,
quomodo erit Deus hberator?
Ut ergo sit ille hberator , tu esto accusator.
• Psal. cxxix, I. — ' Prov. xvm, 3. — ' Eccli. xvn, 2G.
 ENARllATIO II IN PSALMrM LXVIII , SERMO II. 331

ENARRATIO II

m EUIIDEM PSALMIJM LXMII.

SERMO II.

De posteriore parte Psalrai.

I. PosTERioB. pars Psalmi, de quo hesterno die lociiti

sumus Charitati Vestrse, hodie nobis expUcanda reman-

serat. Et video esse tempus reddendi debiti, si tamen ejus

prolixitas non nos etiam hodie debitores rehquerit. Ita-

que hoc praeloquor et peto ne diuturnum sermonem in
,

his quae manifesta sunt expectetis. Ita enim possumus in

obscurioribus necessitate immorari , et fortasse supplere
quod debcmus ; ut aliis diebus aha debeamus , aliaque
reddamus. Videaraus ergo quae sequuntur. Posteaquam
dixit « Neque coarctet super me puteus os suum^
: : )>

quod hesterno die commendavimus Charitati Vestrse ut ,

omni animi intentione et fide pietatis caveamus, ne hoc

maledictum superveniat nobis. Tunc enim coarctat pu-
teus super horainem os suum , id est, profunditas iniqui-
tatis_, quando non solum mersus in peccatis jacet, sed
etiam perdit aditura confessionis. Quando autem dicit
homo , Peccator sum : radiatur ahquo lumine etiam pro-
funditas putei. Sequitur ergo, inter passiones exclamans
Dorainus noster Jesus Christus , caput et corpus 5 sicut
coraraendavimus, ut quibusdam iocis, capitis verba cog-
noscatis 5
quse autem dicta fuerint ita ut capiti convenire
' Psal. Lxviii, 16.
332 S. AUGUSTINI EPISCOn
non possint, ad corpus referatis. Sic enim loquitur Chris-
tLis tanquam unus quia et vere unus, de quo dictum est
:

« Erunt duo in carne una ^. » Si enim in carne una, quid

miraris quia et iii voce una ? Sequitur ergo « Exaudi

,
:

)) me, Domine, quoniam suavis est misericordia tua-. )>

Hanc causam asseruit quare debeat exaudiri, quia suavis

est misericordia Dei. Nonne magis hoc erat consequens ut
diceret Exaudi me, Domine, ut suavis mihi sit miseri-
:

cordiatua? Quare ergo : « Exaudi me, Domine, quoniam

» suavis est misericordia tua ? » Suavitatem misericordiaj
Domini de tribulatione sua commendavit ahis quodam
modo verbis cum dixit «Exaudi me, Domine, quoniam
, :

» tribulor. » Revera enim qui dicit « Exaudi me Do- : ,

» mine, quoniam tribulor, » causam dicit quare se exaudiri

roget sed homini in tribulatione posito necesse est ut

: ,

suavis sit misericordia Dei. De hac suavitate misericordiae

Dei videte quid alio loco Scriptura dicat : « Sicut pluvia
» in siccitate , ita speciosa est misericordia Dei in tribula-
» tione^. » Quod ibi ait, speciosa : hoc ait hic, « Suavis.»
Nec panis dulcis esset nisi fames praecederet. Ergo et ,

quando Dominus permittit aut facit ut tribulatione ahqua

slmus etiam tunc misericors cst
, non enim ahmentum :

subtrahit, sed desiderium movet. Itaque quid ait modo

« Exaudi me, Domine, quoniam suavis est misericordia

» tua ?Jam noh differre exauditionem in tanta tribu-

» ;

latione sum ut suavis mihi sit misericordia tua. Ad hoc

,

ergo subvenire differebas ut mihi dulce esset quod sub- ,

veniebas : jam ergo ultra non cst quod differas pervenit ;

tribulatio mea ad mensuram certam calamitatis, veniat

misericordia tua ad faciendum opus bonitatis. « Exaudi
» me, Domine, quoniam suavis est misericordia tua. Se-
» cundum muititudinem miserationum tuarum respice
Gcn. u, 24, otEphes. 1, 3i. — ' Psal. lxviu, !;•. — ^ Eccli. xxxv, 26.
 EMARIIATIO II IN PSAL-AICM LXVIII , SERMO II. 333
» iii me : » non secundum multitudinem peccatorum
meorum.
II. « Ne avertas faciem tuam a puero tuo^ » Et hoec
humilitatis commendatio est « A puero tuo » id est a , , ,

parvo : quia jam carui superbia per disciphnam triJDula-

tionis , « Ne avertas faciem tuam a puero tuo. » Hsec est

illa speciosa misericordia Dei ,

quam supra dixit. Nam
sequenti versu exponit quod dixit : « Quoniam tribulor,
» velociter exaudi me. » Quidest, « Velociter? « Jam non
est quod differas : tribulor ,
prsecessit afHictio mea se-
,

quatur misericordia tua.

III. « Intende animse mese , et redime eam^.» Non in-
diget expositione videamus ergo quod sequitur. « Prop-
:

h ter inimicos meos erue me. » Haec plane miranda peti-

tio est , nec breviter perstringenda , nec cursim transi-
lienda 5
prorsus miranda : « Propter inimicos meos erue
» me. » Quid est , « Propter inimicos meos erue me ? »

Ut conf undantur , ut crucientur liberatione mea. Quid

ergo, si non essent illi qui liberatione mea essent cru-
ciandi, mihi subveniri non debuit? et tunc tibi accepta-
]iihs est hberatio, damnatio? Ecce noncum fuerit alterius
sunt inimici qui vel confundantur vei torqueantur de
,

hberatione tua sic remanebis ? non hberaberis ? An ad

:

hoc ut valeat inimicis quo possint et ipsi tua libera- tuis ,

tione converti hoc mirum est si habeat aliquam

? Sed et ,

petitionis causam. Numquid enim ad hoc hberatur servus

Dei a Domino Deo suo, ut ahi proficiant? Quid, si dees-
sent qui proficerent , iile servus Dei non erat liberandus ?
Quocumque ergo me convertam , sive ad punitionem, sive
ad hberationem inimicorum, non video causam petitionis
hujus, « Propter inimicos meos erue me : » nisi aliquid

inteiiigamus ,
quod cum dixero adjuvante Domino, judi-
' Psal. Lxvm, i8, — ^ iLjd, 19.
334 S. AUGtJSTINI EPISCOPI

cabit m vobis qui habitat in vobis. Est qusedam liberatio

sanctorum occulta : haec propter ipsos fit. Et qusedam pu-
blica et manifesta : haec propter inimicos eorum fit , sive
puniendos , sive hberandos. Nam utique Deus de ignibus
persecutoris nonhberavit fratresMachabaeos^, quibus An-
tiochus saeviens etiammatrem adhibuit, cujus blanditiis ad
amorem vitae converterentur, et amando vivere hominibus,
Deo morerentur. At illa mater, jara non Evae, sed matri Ec-
clesiae simihs, quos cum dolore pepererat ut vivos agnosce-
ret,cum gaudio vidit morientes et ad hoc hortata est, ut •,

ehgerent potius mori pro paternis legibus DominiDei sui,

quam vivere contra eas. Quid hic credituri sumus fra- ,

tres, nisi quia hberati sunt ? Sed occulta fuit illorum hbe-

ratio :denique ipse Antiochus a quo occisi sunt visus , ,

est sibi ahquid fecisse quod ejus crudehtas dictabat , vel ,

potius ineitabat, At vero tres pueri de caminoignis aperte

hberati sunt* quia et corpus eorum crutum est salus
^
,

eorum pubhca fuit. Ilh ergo sunt in occulto coronati

isti in aperto liberati omnes tamen salvati. Quis autem :

fructus hberationis trium puerorum ? Quare eorum corona

dilata est ? Ipse Nabuchodonosor conversus est ad Deum
ipsorum eumque praedicavit quia eruit servos suos
,
,

quem contempserat cum eos miserat in caminum. Est ,

ergo hberatio occulta, est hberatio manifesta. Liberatio

occuka ad animam , hberatio manifesta etiam ad corpus
pertinet. In occultoenim anima hberatur in manifesto ,

corpus. Porro est in hoc Psalmo vocem Domini

si ita ,

agnoscamus ad occultam hberationem pertinet quod su-

:

pra dixit « Intende animae meae, et redime eam. wRestat

:

corporis hberatio : quia eo resurgente^ et in coelos ascen-

dente , et Spiritum sanctum desuper mittente ^, conversi
sunt ad ejus fidem qui in ejus morte saevierunt, et ex
« 2 Macbab. vu. — ^ Dan m, 49' -" ^ Act. i, g, et ii, 4-
 ENARRATIO II IW PSALMUM LXVIII, SERMO II. 335
inimicis araici facti siint per illius gratiam non per jus- ,

titiam suara. Ideo secutus est, « Propter inimicos meos

» erue me. Intende aniraoe mese , » sed hoc in occulto :

« Propter inimicos autera meos erue » et corpus raeum.

Nihil enira inimicis meis proderit, si solam animara lihe-
raveris : aliquid se egisse , ahquid se iraplevisse credituri
sunt. « Quae utiUtas in sanguine meo, dura descendo in
» corruptionera ^ ? «Ergo, « Intende animae meoe , et re-
)) dirae eara , » quod tu solus scis : deinde et « Propter
)) inimicos meos erue me , )) ut caro mea non videat cor-
ruptionem.
IV. « Tu enira cognoscis opprobrium meum , et confu-
)> sionera meam , et verecundiara meam'^. y> Quid est op-
probrium ? quid est confusio ? quid verecundia ? Oppro-
brium est quodobjicit inimicus. Gonfusio est quse mordet
conscientiam. Verecundia est quse facit ingenuam fron-
tera etiara de falsi crirainis objectione erubescere. Non est
criraen ; aut etsi criraen est, non est iUius cui objicitur :

sed tamen infirmitas humani animi plerumque verecun-

i
datur, etiam cura falsum objicitur non quia objectum est, 5

sed quia creditura. Omnia hsec sunt in corpore Domini.

ISam confusio in illo non poterat esse in quo culpa non ,

inveniebatur. Objiciebatur crimen Christianis, hoc ipsum

quod Christiani essent. Illa quidem gloria erat fortes li- :

, benter accipiebant et sic accipiebant ut omnino de no-

, ,

j
mine Domini sui non erubescerent. Operuerat enim irre-
verentiafacieraip3oi:um,habentiumfronteraPauIidicentis:
,
« Non enim enim Dei est
erubesco de Evangelio : virtus
'

j» in salutem orani credenti^. nonne tu es » Paule ,

adorator Crucifixi? Parum est, inquit inde mihi non ,

erubescere irao hinc solura glorior, undc rae putat ini-

:

micus erubescere. « ]Vlihi enim absit gioriari nisi in cruce

' Psal. xm, 10. — 2 Id. LXYiii, 20. — ^ Rora. 1, 16.
336 S. ALGUSTIKl EnSCOPI
» Domini nostri Jesu Christi, per quem mihi mundus
» crucifixus est, et ego mundo^ » Huic ergo tali fronti
opprobrium solum poterat objici. Nam necconfusio pote-
rat esse in conscientia jam sanata nec verecundia in ,

frontetam libera. Sed cum objiceretur quibusdam quod

Christum interfecerint, merito compuncti sunt mala con-
scientia , et salubriter confusi atque conversi ; ut possent
dicere : « Tu cognovisti confusionem meam » Tu ergo, ^.

Domine , nosti , non solum opprobrium meum sed et ,

confusionem meara, in quibusdam et verecundiam 5

qui
quamvis in me credant ,
publice me tamen coram impiis
confiteri erubescunt, plus apud se valente lingua humana,
quam promissione divina. Videte ergo eos : et commen-
danlur Deo, non ut sic relinquat, sed ut eos adju-
tales

vando enim et quidam credens et titubans

perficiat. Dixit

« Credo, Domine, adjuva incredulitatem meam^. In con-

» spectu tuo sunt omnes tribulantes me *. » Quare mihi
sit opprobrium, tu nosti, quare confusio, tu nostij quare
verecundia, tu nosti j ergo erue me propter inimicos meos,
quia tu nosti ista mea , ilU non norunt hoc quia
5 ac per ,

ipsi in conspectu tuo sunt, ista nescientes non poterunt

vel coniundi vel corrigi, nisi manifeste me erueris propter
inimicos meos.
V. « Opprobrium expectavit cor meum et miseriam^. »
Quid est, « Expectavit.^ » Futura ista praevidit , futura
ista praedixit. Non enim venit ad aliud. Si mori noUet, nec
nasci vellet : causa resurrectionis utrumque fecit. Duo
enim qusedam nobis in genere humano nota erant, unum
autem incognitum. Nasci quippe homines et mori scieba-
mus : resurgere et in aeternum vivere, nesciebamus. Ut
ostenderet nobis quod non noveramus, suscepit duo ([use

' Gal. VI, i4- — ' Psal. cssxviii, 2. — ^ Maic. ix, 23. — 4 Tsal. lx.viii, 2i .

— 5 IbiJ.
 ENARRATIO II IN PSALMUM LXVIII. SERMO II. 337
noveramus. Ad hoc ergo venit. « Opprobrium expectavit
» cor meura et miseriam. Sed miseriam cujiisPExpec-
»

tavit enim miseriam , sed magis crucifigenlium magis ,

persequentium 5 ut in illis esset miseria , in illo miseri-

cordia. Miseriam c[uippe illorum miserans etiam pendens
in cruce : « Pater, inquit, ignosce illis, quia nesciuntquid
» faciunt^. Opprobrium expectavit cor meum et mise-
» riam: et sustinui qui simul contrislaretur, et non fuit. »

Quid ergo profuit, quia expectavi? Hoc est, quid profuit,

quia praedixi? quid profuit, quia dixi ideo rae venisse?
Yentum est ut impleretur quod dixi : « Sustinui qui siraul
» contristaretur, et non fuit^ et consolantes , et non in-
» veni'^ : » hoc est, non fuit. Quod enim superiore versu
dixit : « Sustinui qui simul contristaretur ^
» hoc sequenti
versu,« Et consolantes. » Quod autem superiore versu,

« Et non fuit » hoc sequenti versu, « Et non inveni. »

:

Ergo non altera subjecta, sed superior repetita sententia

est. Quam sententiam si retracteraus ,
queestio nonnulla
poterit oboriri. Numquid
ejus non sunt ei^ira Discipuli

contristati quando ductus est ad passionera quando

, ,

ligno suspensus, quandomortuus?Usqueadeo contristati,

ut illa Maria ^lagdalena ,
quse primo eura vidit, gaudens
lugentibus nuntiaret quid viderit^ Evangelium ista loqui-

tur 5 non nostra prsesumptio , non nostra suspicio est :

constat doluisse , constat luxisse Discipulos ? Extraneas

mulieres flebant, quando ad passionem ducebatur, ad
quas conversus « Flete^sed vos, nolite me*. » Quo-
ait :

raodo ergo sustinuit qui siraul contrislarelur, et non fuil?

Attendiraus, et inveniraus tristes, et lugentes, et plangen-

tes : unde nobis raira videtur ista sententia : « Sustinui
» qui siraul contristaretur, et non fuit 5 et consolantes, et
' Luc. xxiii, 34. — ' Psal. Lxviu, 21. — ^ Joan. xx, 18, et Maic. xvi, g.
—4 Luc. xxiii, 28.

cxvi. 22
338 S. AUGTJSTINI EPISCOPI

» noii inveni. » Intendamus diligentius , et videbiraus

eum sustinuisse qui simul contristaretur non fuisse. , et
Contristabantur enim illi carnaliter de vita mortali quae ,

mutanda fuerat morte , et reparanda resurrectione hinc :

erat iila tristitia. De illis enim esse debuit qui caeci Medi- ,

cum occiderunt, qui tanquam perniciose febrientes phre-

netici, faciebant injuriam ei, aquo iUis fuerat salus allata.

Ille volebat curare, ilh ssevire hinc : tristitia medico. Qusere

utrum invenerit hujus tristitiae comitem. Non enim ait

« Sustinui qui contristaretur, et non f uit » sed, •, « Qui simul

» contristaretur, id est qua ego contristare-
, ex ea re , ,

» tur et non inveni. » Petrus certe plurimum amavit,

,

et in fkictus calcandos se sine dubitatione projecit et ad ,

vocem Domini hberatus est ^ et eum ductum ad passio- :

nem amoris audacia consecutus tamen turbatus ter , ,

negavit. Unde, nisi quia malum illi videbatur mori? Id

enim devitabat quod malum putabat. Hoc ergo et in Do-
mino dolebat ,
quod ipse devitabat. Propterea et ante
dixerat : « Absit a te , Doraine^ propitius tibi esto , non
» fiet quando meruit audire
istud : » : « Satana •, » pos-
teaquam audierat « Beatus es Simon : Bar-Jona'-. » Ergo
in tristitia quam habebat Dorainus de iilis, pro quibas
oravit: « Pater, ignosce ilhs, quia nesciunt quid faciunt ^ : »

nullura coraitein invenit. « Et sustinui qui siraul conlris-

» taretur, et non fuit. » Prorsus nonfuit. « Et consolan-

» tes, et non inveui. » Qui sunt consolantes ? Proficientes.
Ipsi enim nos consolantur, ipsi sunt solatio oranibus prae-
dicatoribus veritatis.
VI. « Et dedeiunt in escara raeam fel, et in siti mea
» potaverunt me aceto^. » Factum est quidem ad litte-

ram, et Evangelium hoc nobis indicat. Sed intelligendum

> Mattb. XIV , 29 et 3i. — ' IJ. xvi, 17, et 22, 23. — ^ Luc. xxiii, 34.
— 4 Psal. Lxviii, 22.
 ENAKRATIO II IN PSALMUM LXVIII, SERMO II. 339
est fratres hoc ipsum quod non inveni consolantes, hoc
, ,

ipsum quod non inveni qui simul contristaretur, hoc fuit

fel meum hoc mihi amarum hoc acetum fuit amarum
, , :

propter moerorem acetum propter eorum vetustatem.

,

Namque legimus ilh quidem oblatum fel, sicut Evange-

hum loquitur ^ sed in potum non in esgam. Verumta-
; ,

men sic accipiendum et impletum , quod hic fuerat ante

praedictum « Dederunt in escam meam fel
: et in isto :

ipso facto non solum in hoc dicto mysterium requirere

, ,

debemus, secreta pulsare, velum tempU conscissura in-

trare videre ibi sacramentum
, vei quod ita dictum est ,

vel quod ita factum est. « Dederunt inquit, in escam ,

» meam fel. » Non ipsum quod dederuntesca erat potus :

enim erat; sed, « In escam dederunt » quia jam Domi- :

nus escam acceperat et in ipsam injectum est fel. Acce-

,

perat autem ipse escam suavem, quando Pascha man-

ducavit cum Discipuhs : ibi sacramentum sui corporis
demonstravit^. In hanc escam tam suavem, tam dulcem
unitatis Christi, quam commendat Apostolus, dicens :

« Quia unus panis , unum corpus multi sumus ^ : » in

hanc escam suavem quis est qui dat fel, nisi contradictores
Evangehi, tanquam illi persecutores Christi? Minus enim
peccaverunt Judsei crucifigentes in terra ambulantem
quam qui contemnunt in coelo sedentem. Quod ergo fe-
cerunt Judeei, ut in escam quam jam acceperat darent
bibendum amarum illum potum hoc faciunt qui male ,

vivendo scandalum inferunt Ecclesise hoc faciunt hsere- :

tici amaricantes , sed non exaltentur in semetipsis^. Dant

fel jucundum cibum. Sed quid facit Dominus ?
super tam
Non Hoc sacramento ipse Do-
admittit ad corpus suum.
minus quando illi obtulerunt fel gustavit et noluit bi-
, , ,

' Mattb. xxvu , 34. — * Luc, xxii, 19. — * i Cor. x, 17. — 4 Psal.

LXV, 7.
22.
 340 S. AUGUSTIM EPISCOPI

bere ' . Si non eos pateremur, nec omnino gustaremus :

quia vero necesse est eos pati , necesse est gustari. Sed
quia in membris Christi tales esse nonpossunt, gustari
possunt , recipi in corpus non possunt. « Et dederunt in
» escam meam fel, et in siti mea potaverunt me aceto. »

Sitiebam , et acetum accepi : id est , fidem illorum desi-

deravi , et vetustatem inveni.
VII. mensa eorum coram ipsis in muscipulam'-. »
« Fiat
Qualem muscipulam mihi exhibuerunt, dando mihi talem
potum, talis muscipula illis sit. Quare ergo, « Coram
» ipsis? » Sufliceret, « Fiat mensa eorum inmuscipulam. »

Sunt tales qui iniquilatem suam noverunt et in ea per- ,

tinacissime perseverant : coraraipsis fit muscipula corum.

Perniciosi nimis ipsi sunt, qui descendunt in infernum vi-
ventes^. Denique de persecutoribusquiddictumest?« Nisi
» quia Dominus eratin nobis^ fortasse vivos absorbuissent
» nos*. » Quid est, « Vivos? » Consentientcs illis, et scientes

quia eis consentire non debebamus. Ergo coram ipsis fit

muscipula, et non corriguntur, Velcjuia coramipsis est mus-

cipula, non incidant? Ecce norunt muscipulam, et pedem
mittunt et tenenda colla subjiciunt. Quanto melius erat
,

averti a muscipula, peccatum cognoscere errorem dam- ,

nare, amaritudine carere, in corpus Christi transire Do- ,

mini gloriam quGerere Sed tantum valet animi praesum- I

ptio, ut et coram ipsis muscipula sit, et incidant in eam.

« Obscurentur oculi eorum ne videant ^, » sequitur hic , :

ut quoniam sine causa viderunt , fiat illis et non videre.

\ « mensa eorum coram ipsis in muscipulam.

Fiat ergo
y> Coram muscipulam, » non optantis est,
ipsis fiat in

sed prophetantis non ut fiat sed quia fiet. Hoc saepe : ,

commendavimus, et meminisse debetis ne quod prsesaga :

' Matlh. xxvii, 34. — » Psal. lwui, 2.3. — 3 Id. nv, 16. — <'•
IJ. cx.xin, 3.

— 5 1,1 i,xv!ii, 7 j.
 ENARRATIO II IN PSALMUM LXVIII , SERMO II. 341
mens in Spiritu Dei dicit, malevole imprecari videatur.
Fiat ergo nec potest aliter fieri, nisi ut talibus ista eve-
;

niant. Et quoniam videmus per Spiritum Dei dici talia

eventura malis ad lioc in illis haec intelligamuSj ut nos
5

talia devitemus. Hoc enim nobis prodest intelligere, et ex

inimicis proficere : « Fiat ergo iilis et in retributionem

» et in scandalum. » Et numquid injustum est hoc? Jus-
tum est. Quare.? Quoniam « In retributionem. » Non enim
ahquid illis accideret, quod non debebatur. « In retributio-
» nem fit, et in scandalum quia : ipsi sibi sunt scandalum.
VIII. Obscurentur oculieorum, nevideant, etdorsum
» illorum semper incurva. » Hoc consequens est. Nam
quorum ocuH fuerint obscurati , ne videant , sequitur ut
dorsum illorum incurvetur. Unde hoc ? Quia cum cessave-
rint superna cognoscere , necesse est ut de inferioribus
cogitent. Qui bene audit Sursum cor, curvum dorsum :

non habet. Erecta quippe statura expectat spera reposi-

tam sibi in coelo^ maxime si prsemittat thesaurum suum
» quo sequatur cor ejus^ At vero qui futuroe vitae spem

non inlelhgunt, jam excaecati, de inferioribus cogitant et :

hoc est habere dorsum curvum a quo morbo Dominus mu- ^

herem illam liberavit. Alhgaverat enim eam Satanas annis

decem et octo, et eam curvatam erexit et quia sabbato fa- :

ciebat, scandahzati sunt Judaei^ bene scandahzati sunt de

illa erecta, ipsi curvi'. «Et dorsum iliorum seraper incurva.
IX. Eflunde super eos irara tuara, et indignatio irse tuse

» comprehendat eos^. »Plana sunt sed tamen «Goraprehen- :

» dat eos, » quasi fugientes agnosciraus. Quo autera fugituri

sunt? In coelum? Tu ibi es. In infernum? Ades*. Pennas
suas nolunt recipere, utvolentindirectum: « Comprehen-
» dateos indignatio irae tuae, » non eos perraittat elfugere.

' Matth. VI, 21. — = Luc. xiii , 16. — ' Psal. lxviii , 25. — 4 Id.

CXXXYIU, 8.
342 S. AUGTJSTINI EPISCOPI

X. « eorum deserta*. » Hoc jam in ma-

Fiat habitatio
nifesto. Quomodo enim liberationem suam non solum oc-
cultam commendavit dicens : « Intende animae meae, et
» redime eam 5 » verumetiam manifestam secundum cor-
pus adjiciens:
, « Propter inimicos meos erue me » ita :

et his futuras quasdam calamitates praedicit occultas , de

quibus paulo ante loquebatur. Nam quotusquisque est,
qui intelligat infelicitatem hominis, cujus cor jam caecum
est? Tollantur omnes homines miserum
illi ocuU corporis,
dicunt perdat oculos mentis, sed tamen circumfluat omni
:

abundantia rerum, fehcem appellant; sed qui similiter

'tnentis oculos perdiderunt. Ergo jam quid aperte ut ap- ,

pareat omnibus quia vindicatum est in eis? Nam csecitas

Judaeorum, occulta vindicta est : manifesta vero quse?
« Fiat hahilatio eorum deserta , et in tabernaculis eorum
» non sit qui inhabitet. » Factum est hoc in ipsa civitate

Jerusalem , in qua sibi visi sunt potentes clamando ad-

versus Filium Dei : « Crucifige, crucifige^; » et prseva-

lendo ,
quia potuerunt occidere eum qui mortuos susci-
tabat. Quam sibi potentes, quam magni visi sunt? Con-
sccuta est postea vindicta Domini; expugnata est civitas,
debellati Judsei , occisa nescio quot hominum millia.

NuUus illuc modo permittitur accedere Judaeorum : ubi

potuerunt adversus Dominum clamare, ibia Domino non
permittuntur habitare. Perdiderunt locum furoris sui :

alque utinara vel nunc agnoscant locum quietis suae. Quid

profuit illis Caiphas dicendo : « Nos si istum dimiseriraus
» sic , venient Roraani, et tollent nobis et locum et reg-
» non eum dimiserunt vivum, et ille vi-
num^? »Ecce et

vit^ et venerunt Romani, et tulerunt eis et locum et

regnum. Modo audiebamus cura Evangelium legeretur , :

« Jerusalem, Jerusalem, quoties volui congregare filios

• Psal. Lxviu, 26, el Act. i, 20. — " Joan. xix, 6. — 3 jd. xi, 48.
 ENARRATIO II IN PSALMUM LXVIII, SERMO II. 343
T» tuos, tanquam gallina pullos suos sub alas suas, et no-
» luisti? Ecce relinquetur vobis domus vestra deserta^ »
Hoc et hic dicitur : « Fiat habitalio eorum deserta , et in
» tabernacuHs eorum non sit qui inhabitet. Non sit qui
» inhabitet, » sed ex numero illorum. Nam loca ilia omnia
et hominibus plena sunt, et Judaeis inania.
XI. Quare hoc? « Quoniam quem tu percussisti, ipsi per-
» secuti sunt, et super dolorem vulnerum meorum addi-
» Quid ergo peccaverunt, si a Deo percussum
derunt"^. »
persecuti suntPQuid animoeorum imputatur?MaHtia. Nam
idinChristo factum est quod oportebat. Patiutique vene-
rat, et punivit per quem passus est. Nara Judas traditor
punitusest, et Christus crucifixus est : sed nos redemit san-
guine suo, et punivit illum de pretio suo. Projecit enim pre-
tium argenti, quo ab illo Dominus venditus erat, nec agno-
vit pretium quo ipse a Domino redemptus erat^. Factum est
hoc in Juda. Sedcum videamus mensuram quamdam esse
retributionis in omnibus nec quemquam posse permitti ,

ampHus saevire, quam acceperit potestatem ;

quomodo illi

addiderunt, aut quge estista percussio DominiPNimirum ex

persona locutus estejus unde corpus acceperat» unde car-
nem assumpserat, id est, generishumani, ipsius Adae, qui
percussusest primo morte propter peccatum suum"*. Mor-
tales ergo hic homines cum poena nascuntur : huic poenae
'^addunt,quicumque homines fuerint persecuti. Jam enim
homo hic moriturus non esset, nisi illum Deus percussisset?
quid ergo tu homo saevis amphus? Parura-ne homini est,
quodahquando moriturus est? Portat ergo unusquisque
nostrum poenam suam huic poense volunt addere qui nos
:

persequuntur. Haec poena percussio est Domini, Dominus

quippe sententia percussit hominem « Qua die tetigeritis, :

' Matth. xxiii , 37 , 38. — * Psal. lxviii, 27. — ^ Matth sivn , 5. —

4 Gen. 111, 6.
344 s. ArGusTiNi episcopi

» inquit, morte moriemiiii^ » Ex hac morte carnem sus-

ceperat , et vetus homo noster simul crucifixus est cum
illo -. Ex ilUus voce ista dixit : « Quem tu percussisti , ipsi

» persecud sunt, et super dolorem vuhierum meorum

y> addiderunt. » Super quem dolorem vulnerum? Super
doiorem peccatorum ipsi addiderunt. Yuhiera enim sua
peccata dixit. Sed ne ad caput respicias, ad corpus ad-
verte secundum : vocem dictum est ab ipso in illo
cujus
Psaltno, inquo vocem suam ostendit, quia cjus primum
versum de cruce clamavit : a Deus Deus meus^ respice
, iii

» me, quare me derehquisti ? » Ibi secutus ait « Longe a :

salute mea verba dehctorum meorum^. »Ipsa suntvulnera

inflicta a latronibus in via, ei quem levavit in jumentum

suum quem sacerdos et Levites transeuntes invenerant et

:

contempserant, a quibus curari non potuit transiens au- 5

tem Samaritanus, misertus estejus, accessit, et in jumen-

tumproprium levavit^. Samarites latine custos interpreta-
tur quis autem custos, nisi Salvator Dominus noster Jesus
:

Christus? Qui quoniam surrexit a mortuis jam non mori-

turus% non dormit neque obdormiet qui custodit Israel''.
« Et super dolorem vulnemm meorum addiderunt. »

XII. « Appone iniquitatem super iniquitatem ipsorum'.

Quid est hoc ? Quis non expavescat ? Deo dicitur « Ap- :

» pone iniquitatem super iniquitatem ipsorum. » Unde

apponet Deus iniquitatem ? Habet enim iniquitatem quara

apponat? Scimus enim verum esse quod dictum est per Pau-
lum apostohim « Quid ergo dicemus? Numquid iniquitas
:

» est apud Deum? Absit^. » Unde ergo « Appone ini- :

» c[uitatem super iniquitatem? » Quomodo id intellectuii

sumus? Adsit Dominus ut dicamus_, et propter fatigatio-
nem vestram breviter dicere valeamus. Iniquitas ipsorum

' Gen. u ^ 17. — ' Rom. \i, 6. — ^ Psal. xxi, 2. — 4 Luc. x , 3o. —
5 Rom. -vi, 9. — 6 Psal. cxx, 4- — 7 Id. Lxviii, 28. — " Rom. ix, i^.
 ENARRATIO II IN PSALMUM LXVIII , SERMO II. 345
erat ,
quia liorainera justum occiderunt : addita est alia
quia Filium Dei ciucifixerunt. Saevire ipsorum tanquam
iii hominem fuit : « Sed si cognovissent , nunquara Do-
» minum gloriae crucifixissent '. » Illi iniquitate sua tan-
quam liominem occidere voluerunt : apposita est ini-
quitas super iniquitatem ipsorum , ut Filium Dei cruci-
figerent. Quis hanc iniquitatem apposuit? Ille qui dixit :

Forte revcrebuntur Filium meum, ipsum mittam-. »

Solebant enim occidere missos ad se servos , exactores

locationis atque mercedis. Misit ipsum Filium, ut et ip-

sum occiderent. Apposuit iniquitatem super iniquitatem

ipsorum. Et h.iec Deus saeviendo fecit , an potius juste re-
tribuendo? « Fiat enim illis, inquit, in retributionem et
» in scandalum, » Meriti erant sic excaecari, ut Fiiium
Dei non agnoscerent. Et hoc fecit Deus, apponens iniqui-
tatem super iniquitatem ipsorum •, non vulnerando , sed
non sanando. Quomodo enim auges febrem auges mor- ,

bum, non morbum adhibendo, sed non succurrendo :sic

quia tales fuerunt ut curari non mererentur, in ipsa ma-
litia quodam modo profecerunt sicut dictum est « Mali , :

» autem et facinorosi proficiunt in pejus ^ » et apposita :

est iniquitas super iniquitatem ipsorum. « Et non intrent

» injustitia tua. » Hoc planum e^t.

XIII. « Deleantur de libro viventium*. » Ahquando

enim illic scripti erant? Fratres, non sic accipere debe-
mus, quoniara quemquam Deus scribat in hbro vitse , et

deleat ilium. Si horao dixit : « Quod scripsi, scripsi, »

jde titulo ubi scriptum erat, « Rex Judteorum^ : » Deus

quemquam scribit et delet ? Prjescius est ,
prsedestinavit
omnes ante constitutionem raundi regnaturos cura Fiho
suo in vita aeterna^. Hos conscripsit ipsos continet Ji- ^

' I Cor. II, 8. — ^Matth. xxi^S;. —3 2 Tim. ni, i3. — 4 Psal. Lxvui, 29.

— » Joan. XIX, 22. — Rom. vni, 29.

''
§46 S. AUGUSTINI EPISCOPI
ber vitae. Denique in Apocalypsi quid ait Spiritus Dei
cum de pressuris ab Antichristo futuris loqueretur eaderti
Scriptura? « Consentient illi, inquit, omnes qui non sunt
» scripti in iibro vitae^. » Proinde sine dubitatione non
erunt consensuri qui scripti sunt. Isti ergo quomodo inde i[

delentur, ubi nunc[uam scripti sunt? Hoc dictum est se- <

cundum spem ipsorum ,

quia ipsi se scriptos putabant. '

Quid est, « Deleantur de libro vitae? » Etipsis constet, non «

illos ibi esse.Ex hac locutione dictum est in alio Psalmo : i

« Gadent alatere tuomille, etdenamilliaadextris tuis^: » 1

idest, multi scandaiizabuntur, et ex eo numero qui se j

sperabant sessuros tecum et ex eo numero qui se spera- , j

bant staturos ad dexteram tuam separati ad hcedis sinis- , ;

'

tris^ non quia cum ibi steterit aliquis, postea cadet, aut
: i

cum sederit cum illo quisquam, abjicietur ^ sed quia multi

casuri erant in scandalum ,
qui jam ibi se esse putabant
id est ; multi qiii se sperabant sessuros tecum , multi qui
se speraverant staturos ad dexteram , ipsi casuri sunt. Sic
ergo ethic iili qui se sperabant tanquam merito justitiae l^i

sune in libro scriptos Dei, quibus dicitur : « Scrutamini !

Scripturas, in quibus putatis vos vitam aeternam habere* : »

cum perducta fuerit damnatio eorum etiam ad cognitio-

nem eorum deiebuntur de libro viventium id
^ , est, non
ibi se esse cognoscent. Nam versus qui sequitur, exponit
quod dictum justis non scribantur. » Dixi
est : « Et cum i

ergo : secundum spem eorum secundum

« Deleantur » :

autem aequitatem tuam quid dico? « Non scribantur.»

XIV. « Pauper et dolens egosum^. » Quare hoc? An iji

ut agnosceremus quod per amaritudinem animi maiedicit jll

pauper iste ? Multa enim dixit quae iliis eveniant. Etquasi

ei diceremus : Utquid talia ? NoU tantum. Respondet,
' Apoc. xin, 8. — » Psal. xc, 7. — ^ MatHi. xxv, 33. — 4 Joan. v, 39.

— 5 psal. Lxvni, 3o.

 enarbAtio II iN PsALMrm Lxvin , SERMO II. 347
« Pauper et dolens ego sum. Perduxerunt me ad egesta-
-»

tem ad istum dolorem deposuerunt ideo ista dico. Non

, ,

est tamen stomachatio maledicentis,sed praedictio prophe-

tantis. Nam de paupertate sua et dolore suo qusedam quae

posterius dicit commendaturus est nobis ut discamus

, ,

esse pauperes et dolentes. « Beati enim pauperes, quoniam

)) ipsorum est regnum coelorum. Et, Beati qui lugent
)) quoniam ipsiconsolabuntur ^. Hoc ergo ipse prius jam )>

nobis ostendit et ideo « Pauper et dolens ego sum.

5 : )>

i Totum corpus ejus hoc dicit. Corpus Christi in hac terra

pauper est et dolens. Sed sint divites Christiani. Prorsus
si Christiani sunt ,
pauperes sunt •, in comparatione di-

j
vitiarum coelestium quas sperant, omne aurum suumare-
j
nam deputant. « Pauper et dolens ego sum. )>

I
XV. «Et salus vultus tui, Deus,suscepit me,))Numquid
! desertus est pauper iste ? Quando tu dignaris pannosum
pauperem applicare ad mensam tuamPPorro autem pau-
perem istum salus vultus Dei suscepit in vultu suo abs- :

condit ejus egestatem. De illo quippe dictum est: « Abs-

))condes eos in abscondito vultus tui'. » In illo autem
vultu quae sint divitiae , vultis nosse? Divitiae istae hoctibi
proestant , ut quod vis quando vis prandeas
,
: illae vero, ut
nunquam esurias. « sum et salus
Pauper et dolens ego :

)) vultus tui,Deus, suscepit me. Ad quam rem? Ut jam )>

non sim pauper, non sim dolens ? « Laudabo nomen Dei

)) cumcantico, magnificabo eum in laude^. Jam dic- ))

tum est, pauper iste laudat nomen Dei cum cantico, mag-
nificat eum in laude. Quando auderet cantare, nisi re-
creatus esset a fame ? « Laudabo nomen Dei cum cantico,
B magnificabo eum in laude. 3Iagnge divitiae. Quasgem- )>

mas laudis Dei de thesauro interiore protulit ? « Magnifi-

)) cabo eum in laude. )> Hae sunt divitiae meae. « Dominus
• Matth. V, 3-5. — = Psal. xxx, ii. — ^ ij. lxviii, 3r.
348 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» dedit , Dominus abstulit. « Ergo miser remansit? Absit.
Yide divitias Domino placuit ita factum est
: « Sicut ,

•» sit nomen Domini benedictum^ Laudabo nomen Dei

» cum cantico, magnificabo eum inlaude. »
XVI. « Et placebit Deo » hoc quod eum laudabo,:

placebit : « Super vitulum novellum cornua producen- , i;

» tem et ungulas -. » Gratius illi erit sacrificium laudis

quam sacrificium vituli. « Sacificiumlaudisglorificabitme,

» qua ostendam illi salutare Dei. Immola
et ibi via est in
» Deo sacrificium laudis et redde Altissimo votatua^. » ,

Ergo laudabo Deum et plus ei placebit quam vitulus no- 5

I

vellus , cornua producens et ungulas. Amplius ergo pla- !

cebit Deo lausejusexiensdeoremeo, quammagnavictiraa

adducta ad aram ipsius. An aliquid de cornibus et ungulis
vituli hujus dicendum estPQuibeneinstructusest, etlaude \i

Dei opulentus , et cornua debet habere quibusadversarium

ventilet, et ungulas quibus terram excitet. Nostis enim hoc
facere vitulos pubescentes , et intaurinam audaciam gran-
descentes. Nam ideo novellus est, propter vitam novam. ,.

Aliquis ergo haereticus forte contradicit , cornibus venti- !'

letur. Alius non contradicit , sed tamen terrenum abjecte

sapit , unguJis excitelur. Ergo super hunc vitulum tibi

placebit laudatio mea, jam illa post paupertatem et dolo-

rem Angelorum ubi nec adversarius
in aeterna societate ,

erit in certamine ventilandus, nec piger de terra exci-

tandus.
XYII. « Videant inopes, et laetentur*. » Credant, et

spe gaudeant. Magis inopes sint , ut saturari mereantur :

ne cum superbiae saginam ructant, negetur eis panis quo

salubriter vivant. « Quaerite Dominum , » inopes, esurite, ,

et sitite ^
j ipse est eiiim panis vivus qui de coelo descen-
' Job. 1, 21. — * Psal. Lxviii, 32. — 3 Id. xux, i^ et 23. — 4 Id.

LXYui, 33. — 5Mafth. v, 6.

 ejvarrAtio ri in psalmxjm lxviii , sermo 11. 349
dit ^ « Quaerite Dominum , et vivet anima vestra, » Quoe-
ritis panem , ut vivat caro vestra : Dominum quaerite , ut
vivat anima vestra.
XVIII. « Quoniam exaudivit pauperes Dominus. » Exau-
i
divit pauperes , nec exaudiret pauperes , nisi essent pau-
peres. Vis exaudiri? Pauper non esto :dolor de te clamet,
fastidium. Quoniam exaudivitpauperes Dominus, et com-
«

)) peditossuos non sprevit'^. » Offensus a servis fecit eos ,

compeditos sed clamantes de compedibus non contempsit.

:

Qua3 sunt istse compedes ? Mortalitas corruptibilitas car- ,

nis , compedes sunt quibus ligati sumus. Et vultis nosse

istarum compedum gravitatem? Inde dicitur : « Corpus
)) quod corrumpitur, aggravat animam ^. )) Quando ho-
mines in s^ecuio divitesesse volunt, compedibuspan- istis

nos quaerunt. Sed sufiiciant panni compedum tantum :

qucere, quantum depellendae necessitati satis est. Cufn

autem superflua quseris compedes tuas onerare desideras. ,

In tali ergo custodia vel solse compedes remaneant. Sufli-

ciatdiei malitia sua^. De ista malitia clamamus adDeum,
« Quoniam exaudivit pauperes Dominus et compeditos ;

)> suos non sprevit. )>

XIX. « Laudent illum cceli et terra mare et omnia re- ,

)) pentia in eis^'. Verce divitioe hujus pauperis istae sunt

considerare creaturam , et laudare Creatorem.Laudent «

)) illum coeli et terra , mare et omnia repentia ineis. Et )>

creatura sola ista laudat Deum cum considerata

, ea lauda-
tur Deus ?

XX. Audi ahud « QuoniamDeus salvamfaciet Sion.))

et :

Reparat Ecclesiam suam gentes fideles incorporat Unige- ,

nito suo non fraudat credentesin se prremio promissionis

•,

suoe. « Quoniam Deus salvam faciet Sion et aedificabuntur :

Joan. VI, 5r. — ^ Pfal. i,x\iii, 34- — ^ Sap. ix, i5. — 4 Matlb. vi, S^.
— 5 Pfal. Lxviii, 35.
350 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» civitates Jadseae ^. » Ipsse sunt Ecclesi.^. Nemo dicat ; )

Quando erit istud ut eedificentur civitates Judaeae? si velis

agnoscere structuram , et esse lapis vivus , ut mtres m l

eam Et I nunccivitates Judaesesedificantur. Judaenim con-

fessio interpretatur. De confessione humilitatis tedificantur
civitates Judaese : ut foris ab eis superbi reraaneant ,
qui
confiteri erubescunt.« Quoniam Deus salvam faciet Sion.»
Quam Sion ? Audi « Et semen servorum
in sequentibus :

•» ejus oblinebunt eam et qui diligunt nomen ejus inha-

, j

» bitabunt in ea^. » r
XXI. Psalmus fmitus est, sed paululum istos duos ver- ; I

sus non relinquamus admonent enim nos aliquid, ne : ll

desperando in illam structuram non intremus. «Semen, <

» inquit servorum ejus obtinebunteam. » Jamergo « Se-

, i

» men servorum ejus » qui sunt ? Forte dicis Judaei nati ,

de Abrabam nos autem qui non sumus nati de Abraham,

:

quomodo habebimus istam civitatem? Sed non sunt se-

men Abrahae illi Judaei quibus dictum est « Si filii ,
:

» Abrahae estis , facta Abrahaj facite ^. Semen ergo ser-

» vorum ejus, imitatores fidei servorum ejus obtine-

» bunt eam.)) Deniqueuhimusversussuperioremexponit.
Quasi enim turbatus , ne putares forte hoc de Judaeis dici
« Et semen servorum ejus obtinebunteam, » dicens : Nos
seraen gentiura sumus ,
quae idola coluerunt , et daemoni-»
bus servierunt : quid ergo nobis in hac civitate sperandum
est ? slatim subjecit ut praesumas et speres : « Et qui dili-

» gunt nomen ejus , inhabitabunt in ea. Hoc est enim

»

« Semen servorum ejus, qiii diligunt nomen ejus. » Quia

enim serviejus dilexerunt nomen ejus; quicumque non dili-
gunt nomen ejus, se dicant semen servorum ejus^ et qui non
diligunt nomen ejus, non se negentsemenservorumejus.
' Psal Lsvin, 36. — ' IbiJ. 3;. — 3 Joan. viii, Sg.
 ENiLRKA.TIO IN PSALMUM LXIX. 351

^/IJ^/VlM/^^VVM^Vt/VVVVVVVVVVi/Vt^^V^/V^fVVX^^VVV^VVlVVVV^ V^ wv^^wv^/vw^^vv

ENARRATIO
IN PSALMUM LXIX.

Sermo^

I. Gratias grano tritici'^, quia mori voluit et multipli-

cari ^ : gratias unico Filio Dei Doraino efSalvatori nostro
Jesu Christo, qui mortem nostram subire non dedignatus
est , ut nos vita sua dignos faceret. Ecce qui singularis
erat donec transiret, sicut dixit in Psalmo : « Singularis
» ego sum donec transeam *
: » quia sic erat singulare
granum, ut in se haberet magnam multitudinis foecundita-
tem in quantis granis passionem ejus imitantibus exulta-
5

mns quando natahtia Martyrum celebramus? Multa ergo

,

merabra ejus sub uno capite ipso Salvatore nostro chari-

tatis et pacis vinculo colhgata , sicut nosse dignamini
quoniam ssepissirae audistis , unus horao sunt : et ipsorum
ut unius hominis vox pleruraque in Psalrais auditur, et sic

clamat unus tanquam omnes ,

quia omnes in uno imus
sunt. Audiamus ergo quoniara laboraverunt Martyres, et
inter magnas tempestates odiorum in hoc saeculo pericli-
tatisunt, non tara corpore, quod quandoque posituri
erant , sed ipsa fide ; ne deficientes et forte acerbis perse-

cutionura cedentes doloribus vel araori vitoe hujus , arait-

terent quod promiserat Deus : qui non solum verbo , sed

etiara exeraplo abstulerat omnem timorem-, verbo, dicens,
<( Nohte timere eos qui corpus occidunt , animam autem
' Sermo iste in Martvrum solemnitate habitus est. — « Vide D. Guillon
tom. XX, pag. 542-5jo. — ^ Joan. xn, 25. — 4 Psal. cxl, io.
35^ S. AUGUSTINI EPISCOPI
)) non possunt occidere ^ » exemplo faciens quod verbo
5 ,

prnecepit, ut nec eorum verberantium manus vellet devi-

tare, nec alapas percutientium nec , salivas conspuentium,
nec coronam de spinis imponentium , nec crucera interfi-

cientium : nibil horum vitare voluit , cui nihil opus erat

propter eos quibus hoc opus erat \ faciens aegrotis de se
ipso medicamentum. Laboraverunt ergo Martyres etnisi :

ille semper adesset qui ait « Ecce ego vobiscum sum :

)) usque ad consummationem srecuU-, » utique defecis-

sent.
II. Est ergo in hoc Psahno vox contribulatorum , et

ideo utique Martyrum inter passiones perichtantium , sed

de suo capite prtesumentium. Audiamus eos, etlocjuamur
cum eis ex affectu cordis , etiamsi non simihtudine pas-
sionis. Ilh enimjam coronati sunt , nos adhuc perichta-
mur : non quia tales nos persecutiones urgent, qualesip-
sos urserunt, sed fortasse pejores in omnimodis generibus
tantorum scandalorum. Nostra enimteraporamagisabun-
dant, illo Yfc, c[uod clamavit Dorainus? « Yse mundo ab
)) scandahs. Et quoniam abundavit iniquitas , refrigescet
)) muhorura^. » Ncque enim et Lot ille sanctus
charitas
in Sodorais ab ahquo corporalcra persecutionem patieba-
tur "^,
aut dictura ilh erat, utnonibihabitaret : persecutio
ejus, factamala Sodoraitarura erant. Nonergo jara Christo
in coelo sedente, jara glorificato, jara subjectis cervicibus
regura jugo ejus, etsuppositis eorura frontibus signoejus,
jara nuilo reraanente qui palara Christianis audeat insul-
tare,adhuc taraen inter organa et symphoniacos gemimus,
adhuc iih inimici Martyrum quia vocibus et ferro non ,

possunt, eossua luxuria persequuntur. Atqueutinam Pa-

ganos tantumraodo doieremus : esset quaiecuraque soia-
' Matth. X, 28. — ^ Id. xxviu, 20. — 3 Jd. xvin, 7, et xxiv , 12. —
4 Gen. xix, Sg.
 EWARRATIO liN PSAL.ML.M LXIX. 353
tium , expectare eos qmnondumcruceChristi signati sunt,
quando signentur, et quando ejus auctoritate alligati de-
sinant furere. Videmus etiam portantes in fronte signum
ejus simul in ipsa fronte portare impudentiam luxuria-
,

rum diebusque et solemnitatibus Martyrum non exul-

,

tare sed insultare. Et inter haec gemimus et hsec perse-

, ,

cutio nostra est^ si est in nobis charitas quae dicat : « Quis

» infirmatur, etnon ego infirmor ? Quis scandalizatur,
)) et non ego uror ^ ? » NuUus ergo servus Dei sine perse-
cutione verumque est illud quod Apostolus ait « Sed et
: :

» omnes qui volunt in Christo pie vivere persecutionem ,

)) patientur^ ? Videris unde, videris quomodo, diabo-

))

lus iUe biformis est. Leo est in impetu, draco in insidiis.

Leo minetur, inimicus cst draco insidietur, inimicus est. :

Quando nos securi? Ecce fiant omnes Christiani, num-

quid et diabolus Christianus erit ? Tentare ergo non ces-
sat, insidiari non cessat. Infrenatus est atque illigatus in
cordibus impiorum, ne sseviat in Ecclesiam et antura ,

faciat quantum vult. Fremunt dentes impiorum adversus

dignitatem Ecclesise et pacem Christianorura, et quia noa
habent quid agant sseviendo ; saltando , blaspheraando ,

luxuriando non impellunt corpora Christianorura sed

,
,

lacerant animas Christianorum. Clameraus ergo una voce

omnes verbahaec «Deus, inadjutorium meumintende^.»
:

Opus enim habemus sempiterno adjutorio in isto saeculo.

Quando autem non Modo tamen in trijjulatione positi 1

maxime dicamus « Deus, in adjutoriura meura intende.»

:

in. « Confundantur et revereantur qui qucerunt ,

,

)) animara meam^. )> Christus dicit : sive caput dicat

sive corpus dicat^iile dicit, qui dixit: « Quid me perse-
» queris^^ » Ille dicit ,
qui dixit : « Cum uni ex minimis
» 2 Cor. XI, 29. — » 2 Tim. lu, 12. — 3 Psal. lxix, j. — 4 Ibid. 3.
— 5 Act. IX, 4-

cxvi. 23
354 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» mels fecislis , mihi fecistis^ » Nota est ergo vox hujus
hominis, totius hominis, capitis et corporis : non saepe
commendanda quia ,
nota. « Confundantur, inquit, etre-
vereantur, qui quserunt animam meam. » In aho Psalrao
dicit : « Gonsiderabam in dexteram, et videbam, et non
» eratquicognosceretme : periit fuga a me,etnon estqiii
» exquirat animam meara^. » Ibi de persecutoribus ait,
quia non erat qui exquireret animam ejus : hic autein,
« Gonfundantur, et revereantur, qui quaerunt animam
» meam. » Dolebat se non quaeri ad imitandum gemebat :

se quaeri ad opprimendum. Quseris animam justi, cum

imitari cogitas quseris animam
: justi, cum occidere co-
gitas. « Quoniam duobus modis quaeritur anima hominis
justi , singuh in singuhs Psahnis expressi sunt. IUic dolet,
quia non est qui requirat animam ejus ad imitandum pas-
siones ejus : hic autem , « Gonfundantur et revereantur,

» qui quaeruntanimam meam. » Ouaerunt animam ejus,

non ut duas habeant. Non enim sic quserebant animam
ejus, quomodo qu?erit latro tunicam viatoris ad hoc oc- :

cidit, ut expohet ut habeat. Qui autem persequitur ut

,

occidat, exciudit animam, non se vestit. Quaerunt illi

animam meam; occidere me volunt. Quid ergo tu iLIis
oplas? «Gonfundantur, et revereantur. » £t ubiest quod
audisti a Doraino tuo: « Dihgite iniraicos vestros, bene-
» facite his qui oderunt vos, et orate pro his qui perse-
)) quunlur vos^.? » Ecce persecutionem pateris, et maledicis

eis a quibus pateris : quoraodo imitaris passiones praecei-

dentes Domini tui, pendentis incruce, et dicentis : « Pater,
» ignosce illis, Respondet
quia nesciunt quid taciunt*.? »

taha dicentibus Martyr et dicit Dominura raihi propo- , ;

suisti dicentem Pater, ignosce illis, quia nesciunt quid

; (c

' MaUh. XXV, 4o- — * Psal. cxli ,

5.-3 MaUh, v ,44- — ^ ^"^*

xxui, 34-
 EIVA^IR.AT10 m PSALMLM LXIX. 355
» faciunt, » agnosce et vocem mcam , ut sit ettua. Quicl
enim dixi dcinimicis meis? « Confundantur, et reverean-
» tur. » Jam facta est tafis vindicta de inimicis Martyrum.
Saulus ille, qui Stepbanumpersecutusest, confusus est et
reveritus. Anhelabat csedes, quaerebat quos attraberet et
necaret : audita desupervoce; « Saule, Saule, quid me
» persequeris? » confusus et prostratus est, et erectus
ad obediendum, qui inflammatus erat ad persequendum^
Hoc ergo optant 3Iartyre.s inimicis suis: « Confundantur,
» et revereantur. » Quandiu enim non confunduntur et
reverentur, necesse est facta sua defendant : gloriosi sibi
videntur, quia tenent, quia ligant ,
quia verberant ,
quia
occidunt, quia saltant, quia insultant de his omnibus :

factis abquando confundantur ct rcvereantur. Si enim

confundentur, et convertentur quia converti non pos- :

sunt, nisi confusi fuerint et revcriti. Optemus ergo haec

inimicis nostris j securi optemus. Ecce ego dixi, et vobis-
cum dixerim : omnes qui adhuc saltant et cantant et in-
sultant Martyribus, « Confundantur , et revereantur : »
aU({uando in his parietibus tundant confusi pectora sua.
IV. « Avertantur retrorsum, et erubescant, quicogitant
» mihi mala -. » Primo fuit impetus persequentium 5 modo
rcmansit malevolentia cogitantium. Prorsus tempora sunt
in Ecclesia persecutionis distincta sequentia. Factus est
impetus in Ecclesiam ,
quando reges persequebantur : et
quia prsedicti erant reges et persecuturi et credituri , im-
pleto uno, utique alterum sequebatur. Factum est et illud
((uod consequens fuit-, crediderunt reges, data pax est
Ecclesiae, coepit esse in culmine dignitatis Ecclesia, etiam
in hacterra, etiam in hac vita : sed non deest fremitus
persecutorum ; impetus suos ad cogitationes verterunt-
In ilhs cogitationibus tanquam in abysso ligatus est dia-
' Act. vu, 07, et IX, 1-6. — » Psal. lxix, 4-

23.
356 S. ALGUSTIKI EPISCOPI
bolus : fremit, et non erumpit. Dictum est enim de his
temporibus Ecclesiae : « Peccator videbit, et irascetur. »

Et quid faciet? Numquid quod primo? Attrahe, liga,

percute. Non facit hoc. Quid ergo ? « Dentibus suis fren-
» det, ettabescet^ » Et his tanquam irascitur Martyr,
et tamen pro bis orat Martyr. Quomodo enim bene opta-
vit illis , Confundantur et revereantur
de quibus dixit : « ,

» qui qujerunt animam meam « sic et nunc « Avertan- : ,

)) tur retrorsum , et erubescant, qui cogitant mihi mala.

Quare?Ut non prsecedant, sed sequantur. Qui enim repre-
hendit christianam rehgionem, et consiho suo vult vivere,
quasi prsecedere vult Christum- ut ille videlicet erraverit
et invalidus infirmusque fuerit ,
qui vel voluerit pati in-
ter manus Judseorura , ille autem cordatus
vcl potuerit :

sit cavens ista omnia, decUnans mortem, mentiens istam

inique ne moriatur, interficiens animam suam ut vivat
corpore, magni consilii prudentisque sibi videtur. Prae-
cedit reprehendens Christum^ veluti antecedit Christum :

credat in Christum, et sequatur Christum. Nam quod

optatum est modo persecutoribus cogitantibus mala, dixit
hoc ipse Dominus Petro. Prsecedere quippe quodam loco
Petrus voluit Dominum. Loc^uebatur enim Salvator de
passione sua quam si non suscepisset nos salvi non esse-
,
,

mus 5 et Petrus qui paulo ante eum confessus erat Filium

Dei, et in illa confessione appelhitus erat Petra, supra
quam fabricaretur Ecclesia, paulo post Domino dicente
de futura passione sua , ait : Domine propitius
« Absit, ,

)) esto tibi,non fiet istud. •» Paulo ante, « Beatus es, Simon

)) Bar-Jona, c[uia non tibi revelavit caro et sanguis, sed
)) Pater meus qui in coehs est : » modo repente , « Redi
)) post me, Satana. Quid •» est, « Redi post me? Sequere
» me. » Pr£ecedere me vis, consilium mihi dare vis, me-
' Psal. cxi, 10.
 ENAKRATIO IN TSALMLM LXIX. 357
lius cst utconsiliummeum sequaris lioc cst, Redi retro, :

redi post me. Antecedentem compcscit, ut retro redeat^

et appellat Satanam quia vuit prriecedere Dominum. ,

Paulo ante, « Beatus » modo, « Satana. » Unde paulo :

ante, « Beatus? Quia non tibi, inquit, revelavit caro etsan-

)) guis, sed Pater mcus qui in coelis est. » Unde modo
« Satana? Quia non sapis, inquit^quse Dei sunt, sed

)) quoe sunt hominum^ » Qui ergo volumus recte cele-

brare natalitiaMartyrum, desideremus imitationem Mar-
tyrum 5 ne velimus prsecedere Martyres , et melioris con-
siliinobis videri esse, quia evitamus passiones pro justitia
et profide, quasilli non evitaverunt. Ergo illi qui cogi-
tant mala , et in luxuria nutriunt corda sua , « Avertantur
)) retrorsum , et erubescant. )) Audiant ab Apostolo pos-
tea dicente : « Quera autem fructum habuistis aliquando,
)) in quibus nunc erubescitis'^? ))

V. Quid sequitur? « Avertantur statim erubescentes

» qui dicunt mihi : Euge euge". , Duo sunt genera per- ))

secutorum 5 vituperantium , et adulantium. PIus persc-

quitur lingua adidatoris ,
quam manus interfectoris : nani
etipsam caminum dixit Scriptura. Cerlecum de persecu-
tione loqueretur Scriptura , dixit : « Tanquam aurum in

)) fornace probavit illos , de Martyribus interfectis, et si-

» cut holocausti hostiam accepit illos^. )> Audi quia et

lingua adulantium tahs est : « Probatio , inquit , argenti

)) et auri ignis 5 vir autem probatur per os laudantium
)) eum '\ )) Ignis ille , ignis et iste : de utroque te salvura

oportet exire. Fregitte reprehensor , fractus esin fornace

tanquam vas verbum et venit tenta-
fictile. Formavit te ,

tio tribulationis illud quod formatum est oportet ut

: ,

coquatur si bene formatum est, accedit ignis ut firmet.

:

« Malth. XVI, 16-23. — ' Rom. vi, i2. — ^ Psal. txix, 4- — ^ Sap. iii,6.
— 5 Prov. XXVII, 21.
 358 S. AUGrSTINI episcopi
Unde ille dicebat in passione : « Aruit sicut testa virtus
)) mea^. )> Passio quippe et caminus tribulationis fecerat
fortiorem. Rursus si lauderis ab adulantibus et assenlan-
tibus , et annueris eis , veluti emens oleum , non tecura
portans, sicut quinque virgines insipientes "^
5 erit ca-
minus facturae tuae etiam os laudantium te. Sed sine his
non possumus necesse est ut et intremus in haec et 5 ,

exeamus inde intremus in vituperationem aliquam malo-

:

rum et improborum, intremus et in assentationcm aliquam

adulatorura sed exire inde opus est. Rogeraus eura de
j

quo dictura est : « Custodiat Dorainus introitura tuum et

)> exitumtuura^ : )) ut intrans integer, sic exeas integer.

Ait enira et Apostolus : « Fidelis est Deus, qui non vos
)) sinat tentari supra quara potestis ^. )> Ecce baLes ingres-
sum. Non dixit : Non non tentatur
tentemini. Qui enira
non probatur •, et qui non probatur, non proficit. Quid
ergo optavit? « Fidelis Deus qui non vos sinat tentari ,

)) supra quara potestis. •» Audisti ingressura ; audi et exi-

tum : « Sed faciet cum tentatione etiam exitura , ut pos-
)) sitis tolerare^ Ergo et ilb avertantur statim erubes-
)) centes Euge, euge. » Quare enira me
,
qui dicunt mihi :

laudant? Laudent Deura. Quis enim ego sura ut lauder ,

in rae? aut quid ego feci? quid habeo quod non accepi? « Si
)) accepisti , inquit, quid gloriaris quasi non acceperis^?
)) Avertantur ergo statira erubescentes, qui dicunt raihi
)) Euge, euge. )) TaH oleo pingue factura est caput hae-
reticorura ^ , cura dicunt « Ego sura ego sura
: et dicitur , :

)) ilUs : Tu, Domine. » Acceperunt « Euge, euge ; )) secuti

sunt Euge, euge
« facti sunt duces caeci caecorura se- : ))

quentium ^. Apertissirals vocibus Donato dicuntur ista

))

cantata « Euge, euge, » duxjjone, dux praeclare. Et

:

"
' P?al. XXI, 16. — 'Matth. xvv, 3. — ^ p.al. cxx, 8. — 4 i Cov. ix, 3.
— 5 ibkl. — 6 IJ. IV, y. — 7 Psal. c\L, 5.-8 Maitli. xv, i^.
 ENARRATIO IN PSALMtlM LXIX. 359
non dixit ille : « Avertantur statim embescant , qui
, et
» dicunt mihi : Euge, euge : » nec eos corrigere voluit
ut Christo dicerent : Dux bone, dux praeclare. At vero
Apostolus refbrmidans Euge hominum, ut vere laudare-
turin Christo, noluitse laudari pro Christo; dicentibus-
que quibusdam « Ego sum Pauh, » respondit in libertate
5

Domini « Numquid Paulus crucifixus est pro vobis ? aut

,

))in nomine Pauli baptizati estis ^? « Ergo dicant Martyres

in persecutione etiam adulanlium : « Avertantur statim
)) erubescentes ,
qui dicunt mihi : Euge, euge. »

VI. Et quid fit, cum illi avertuntur, et erubescunt

omnes , sive qui quaerunt animam meam , sive qui cogi-
tant mihi mala, sive qui perversa, et simulata benevolen-
tia, lingua volunt emollire quod feriantj cum fuerint et
ipsi aversi et confusi ,
quid fiet? « Exultent, et jucunden-
» tur in te - : » non in me non , in illo, aut in illo, sed in
qno facti sunt lux qui fuerunt tenebroe. « Exultent, et
» jucundentur in omnes qui quaerunt te. » Aliud est te,

quaerere Deum aliud quaerere hominem. « Jucundentur

,

» qui quaerunt te. » Non jucundabuntur ergo qui quae-

runt se, quos prior quaesisti antequam qusererentte. Non-
dum quserebat ovis illa pastorem aberraverat a grege
•, , et
descendit ad eam qusesivit eam, reportavit in humeris 5

suis^ Contemnet te, o ovis, quserentem se, qui prior

.

qusesivit contemnentem se et non quserentem se ? Jam ,

ergo quserere eum incipe, qui prior quaesivit te , et repor-

tavit in humeris suis. Fac quod ait : « Quae sunt oves
» mege, vocem meam audiunt, et sequuntur me^. » Si
ergo quaeris eum qui prior quaesivit te, et ovis facta es
ejus, et audis vocem pastoris tui , et sequeris eum-, vide
quid tibi de se ostendit ,
quid de corpore suo , ne in ipso
errares, ne in Ecclesia errares, ne quis tibi diceret : Chris-
' I Cor. I, 12. — * Psal. txix, 5. — 3 l„(. xv, 4- — * Joan. x, 3.
360 s. Ai'GusTiNi Frtscon

non
tus cst, qui noii est Christus; aut Ecclesia est, quae
cst Ecclesia. Multi enim dixerunt carnem non habuisse
Christum et non in corpore suo resurrcxisse Chrisium
, :

noli sequi voces eorum. Audi vocem ipsius pastoris, qui

indutus est carne , ut quaereret perdilam carnem. Resur-
rexit, et ait : « quia spiritus carnem
Palpate, et videte ,

)> et ossa nonhabet, sicut raevidetis habere^ » Ostendit

se tibi 5 vocem ejus sequere. Ostendit et Ecclesiam , ne
quis te fallat nomine Ecclesiae « Oportebat inquit : ,

» Christum pati et resurgere a mortuis tertia die , et prae-

)) nomine ejus poenitentiam e remissionem pec-
dicari in
» catorum per omnes gentes, incipientibus ab Jerusalem-.

Habes vocem pastoris tui^ noh sequi vocem ahenorum^ :

et furem non timebis si vocem pastoris fueris secutus.,

L nde autem sequeris ? Si nec cuiquam hominum dixeris

quasi ejus merito Euge euge ; nec cum gratulatione : ,

audieris , ne oleo peccatoris pinguescat caput tuum *.

« Exultent, et jucundentur in te, omnes qui quaerunt te^
» et dicant. Quid dicant qui exultant ? « Semper mag-
»

» nificetur Dominus. » Dicant hoc omnes qui exultant et

quaerunt Semper magnificetur Dominus qui
te. Quid.^ « ,

))dihgunt salutare tuum. » Non tantum « Magnificetur

» Dominus, » sed etiam « Semper, Ecce errabas et aver- ,

sus ab eo eras vocavit te « Magnificetur Dominus. »

5 :

Ecce inspiravit tibi confessionem peccatorum, confessus es,

dedit veniam, « Magnificetur Dominus. » Jam coepisti juste
vivere jam puto quasi justum est ut et tu magnificeris. Ete-
:

nim cum te vocaret errantem, magnificandus erat Dominus;

cum tibi confitenti peccata dimisit, magnificandus erat Do-
minus modo jam audiens verba ejus coepisti proficere, jus-
:

tificatus es, pervenisti ad quamdam virtutis excellentiam 5

dignum est ut et tu aliquando magnificeris. « Dicant Sem- :

' Luc. XXIV, 39. — ' Ibid. 46. — ^ Joan. x, 5. — 4 Psal. cxl, 5.
 ENAr.RATIO IN PSALMUM LXIX. 361
» per magnificetur Dominus. w Peccator es, magnificetur ut
vocet confiteris, magnificeturut ignoscat: jam justevivis,
:

magnificetur ut regat : perseveras usque in finem, magnifi-

cetur ut giorificet. « Semper ergo magnificetur Dominus. »
Hoc dicant justi, hoc dicant qui quserunt eum. Quisquis hoc
non dicit, nonquaerit eum. Ecce, « Magnificetur Dominus.
))Exuitent, etjucundentur omnes, qui qucerunt eum, et
))dicant Semper magnificetur Dorainus, qui diiigunt saiu-
:

))tare ejus. » AIt ilio est enim iliis salus, non a se. Saiutare
Domini Dei nostri Saivator Dominus noster Jesus Ghristus
quisqais diiigit Salvatorem, confitetur se sanatum quisquis j

seconfitetur sanatum, fuisse se confitetur segrotum. «Dicant

)> Semper magnificetur Dominus qui diiigunt saiu-
ergo :
,

)) tuum » non saiutare suum quasi se ipsi saivent;

tare , ,

non quasi saiutare hominis tanquam ab ilio saiventur. ,

«( Noiite, inquit, confidere in principes, et in fiiios homi-

» num , in quibus non est salus ^ )) Quare iioc? « Domini
» est saius , et super popuium tuum benedictio tua -.

))Ergo Semper magnificetur Dominus. Qui hoc dicunt ?

, ))

« Qui diiigunt salutare tuum. )»

VII. « Ecce magnificetur Dominus nunquam tu, nus- : ))

quam tu? In iilo aiiquid in me nihil si autem in iiio , :

quidquid ego iile, non ego. Tu ergo quid ? « Ego vero

5

)) egenus et pauper sum". )) lile dives, illeal3undans,iiie

Eccelumenmeum, ecceundeiliuminor
nuliius indigens. ;

({uoniam ciamo «Tu iiiuminabis iucernam meam, Domine;

:

))Deusmeus, iiiuminabis tenebras meas *. Dominus solvit

))compeditos Dominus erigit elisos Dominus sapientes
; 5

))facit cascos Dominus custodit proseiytos^ Quid ergo

•, ))

tu ?«Ego vero egenus et pauper. Ego tanquam pupillus; ))

anima mea tanquam vidua destituta et desolata auxiiium :

quaero semper infirmitatem meara confiteor. « Ego vero

5

' Psal. cxLv, 2, 3, — ' I(J. 111,9. — ^ I(l.Lxix,6. — 4 Id. xvii,29. — ^ m.cxiv, 7.
362 S. AtJGUSTINI EPTSCOPI

» egenus etpaiiper. Donata suntmihi peccata; jam coepi

»

sequi praecepta Dei adhuc tamen egenus et pauper. Unde

:

adhuc egenus et pauper? « Quia video aliam legem in

» membris meis repugnantem legi mentis mese ^ » Unde
egenus et pauper ? Quia « Beati qui esuriunt et sitiunt ,

» juslitiam'-. » Adhuc esurio adhuc sitio saturitas mea , :

dilata est, non ablata. « Ego vero egenus et pauper-,Deus,

» adjuva me. » Undecoepit, « Deus in adjutoriummeum
» intende Deus, adjuvame.» Rectissime et Lazarus Ad-
:

jutus interpretari dicilur : ille egenus et pauper, qui abla-

tus est insinum Abrahae^ typum Ecclesiae Dei, : et gerit

quae semper coiifiteri debet adjutorio sibi opus esse. Hoc

est verum, hoc est pium. « Dixi Domino Deus meus es :

» Quare ? Quoniam bonorum meorum non eges^. »

tu.
Ille non eget nostri nos egemus ipsius ideo verus Do-
; :

minus. Nam tunon valde verus dominus servi tui ambo :

homines, ambo egentes Deo. Si autem putas egere tui

seiTum tuum , ut des panem ; eges et tu servi tui , ut ad-
juvet labores tuos. Uterque vestrum altero vestrum indi-
get. Ilaque nulkis vestrum vere dominus , et nullus ves-

trum verc servus. Audi verum Dominum , cujus verus es

servus « Dixi Domino
: Deus meus es tu. Quare tu Do-:

» minus ? Quoniam bonorum. meorum non eges. » Quid

autem tu? « Ego vero egenus et pauper. » Ecce egenus et
» pauper » pascat Deus
: sublevet Deus adjuvet Deus , , :

K Deus , inquit , adjuva me, »

VIII. « Adjutor et erutor meus es tu , Domine; ne tar-

» daveris, » Tu adjutor et erutor;indigeoauxilio, adjuva;
imphcatus sum, erue. Nemo enim eruet de imphcationibus,
nisi tu. Circumstant nos nexus diversarum curarum •, hinc
atque inde dilaniamur quasi spinis et sepibus , amulamus
angustam viam ; fortasse haesimus in sepibus : dicamus
' Roni. vii, a3. — » Malth. v, 6. — ' Luc. xvi, 22. — 4 Psal. xv, 2.
 enakhAtio in psalmxjm Lxrx. 363
Deo : « Tii es erutor meus. )> Qui ostendit angustam viam^,
fecit ut sequeremur. Haec vox perseveret in nobis, fratres.

Quantumcumque hic vixerimus, quantumcumquehicpro-

fecerimus nemo dicat SufHcit mihi, justus sum. Qui
, :

dixerit, remansit in yia. , non novit pervenire. Ubidixerit,

Sufficit, ibi haesit. Attende Apostolum, cui non sufficit;

vide quomodo se vult adjuvari, donec perveniat : « Fra-

)) tres , inquit, ego me non arbitror apprehendisse '^
: »

ne ilU sibi viderentur apprehendisse ,

quibus rursus dicit

« Qui se putat ahquid scire, nondum scitquemadmodum

)) oportetscire^))Quid ergo ait?«Fratres,ego me non arbi-
)) tror apprehendisse. ))Supra dixerat, «Non quia jam acce-
)) perirn, autjam perfectussim:))et ibi sequitur, «Fratres,
)) ego me non arbitror apprehendisse'*. )) Si nondum acce-
pit, egenus et pauper est :sinondum perfectusest,egenus
et pauperest.Bene dicit, «Deus, adjuvame.))Sed intelhgit
ahcjuid , et exceisius intclhgit. Vide tamen quid dicat :

« Ei autera qui potest super omnia facere superabundan-

))tius quam petimus et intelligimus ^ Vide ergo quia ))

nondum pervenit, nondum apprehendit. Quid ergo ait?

« Fratres egome non arbitror apprehendisse :unum au-
,

)) tem quae retro obHtus in ea quae ante sunt extentus ,

,
,

)) secundum intentionem sequor ad palmam supernae yo-

» cationis^. Ille ergo currit tu hoesisti. Ille dicit non-
)) ,

dum se perfectum et tu jam de perfectione gloriaris

, !

Confundantur qui tibi dicunt Euge, euge. Confundaris :

inter illos et tu quia tu tibi dicis « Euge, euge. » Qui

,
:

enim se ipsum laudat sibi dicit « Euge euge , qui ab : , : )>

aliis laudatur et consentit non portat oleum secura de- , :

ficiunt faces , clausurus estille jauuam*.

IX. Hoc crgo nos docuit Psalmus iste breviter, charis-

' Illatlh. Yii, i4- — ' Philip. in, 3i. — ^ i Cor. viii, "2. — 4 Philip. ui,

12, i3. — 5 Ephes m, 20. — ^"

Phihp. iii, i3, 14. — 7 Matth. xxv, 3.
364 S. AUGtSTINI EPISCOPI
simi , ex admonitione solemnitatis Martyrum , ut intelli-
gamus quia 3Iartyres tribulationem liic passi sunt corpo-
ralem 5 nos iii quantacumque pace simus, necesse est
patiamur tribulationem spiritalem ' : et necesseestutinter
scandala, et zizania, et paleam gematEcclesiaetillamassa,
donec messis veniat, donec ventiJabrum donec veniat ,

ultima ventilatio ut separetur palea a frumento , donec

,

ad horreum redigatur -. Quod donec fiat, clamemus :

« Ego vero egenus etpauper sum Deus, adjuva me ad- 5 :

» jutor meus es tu, Domine ne tardaveris. Quidest,«Ne ;

» tardaveris? » Quia multi dicunt : Longum est ut veniat

Christus. Quid ergo, quia dicimus , « Ne tardaveris , »

venturus est antequam statuit venire ? Quid sibi vult hoc

votum : « Ne tardaveris ? » Ne mihi tardius videatur quod
venturus enim longum videtur^ non Deo longum
es. Tibi
videtur, cui mille anni dies unus est vel tres horae vigi- ,

liae^. Sed tu si non habueris tolerantiam,tardum tibierit:

et cum tibi tardum erit deflecteris ab eo et eris similis

, ,

illis, qui in eremo fatigati sunt , et festinaverunt a Deo pe-

tere delicias, quas illis in patria reservabat et cum non ;

darentur delicise initinere, quibus forte corrumperentur,

murmuraverunt adversus Deum et redierunt corde in ,

iEgyptum ^ unde corpore fuerant separati, corde redie-

^

runt. Noli ergo tu sic noli sic time verbum Domini di-
, :

centis: «Mementote uxorisLot^. » Etipsa in viajam libe-

rata de Sodomis,retro respexit; ubi respexit, ibi remansit:
facta est statua salis'' ut condiat te. Exempio enim tibi data
est, ut tu cor habeas, non remaneas fatuus in via. Attende
remanentcm, et transi : attende respicientem retro , et tu
inanteriora extentusesto , sicutPauIus. Quid est non res-
picere retro'.^ Quae retro oblitus , inquit. Ideo sequeris
' MaUJi. xiii, 3o. — ' 1(1. III, 12. — 3 Psal. lxxxis, 4- — '•
E^^od- xvi, 2,

et Act. vit, 39. — 5 Luc. xvu, 32. — ^"

Gon. xix, 29. — 7 Pliilip. 111, i3.
 ENARRATIO I IN rsALMDM LXX, SEUMO I. 365
vocatus ad supernam palmam , de qua postea glorieris.

Quia idem Apostoliis dicit : « Superest mihi corona justi-

» tise, quammihireddetDominusin illodiejustusJudex^))

ENARRATIO I

IJN PSALMUM LXX.

SERMO I.

De prima parte Psalmi.

I. In omnibus Scripturis sanctis, gratia Dei quse liberat

nos commendat se nobis, ut commendatos habeat nos.
Hoc Psalmo canitur, de que cum Yestra Charitate
in isto
Dominus ut sic eam corde con-
loqui suscepimus. Aderit ,

cipiam quomodo dignum est et sic eam pr£)mam quo-

, j ,

modo expedit vobis. Multum enim movet Dei amor et ti-

mor : timor Dei, quia justus est; amor, quia misericors
est. « Quis enim ei diceret : Quid fccisti ^ : » si damnaret
injustumPQuanta ergo misericordia ejus, ut justificet in-
justum ? Ex hoc prselectum nobis et Apostolum audivi-
mus eamdem maxime gratiam commendantem : de cujus
commendatione habebat Judoeos inimicos, velut de Legis
littera prsesumentes et tanquam justitiam suam diligentes
,

atque jactantes; de quibus dicit « Testimonium perhi- :

beo iUis quia zelum Dei habent sed non secundum scien-
,
,

» tiam. » Et tanquam ei diceretur, « Quid est enim ha-

» bere zelum Dei non secundum scientiam ? » subjecit

continuo, « Ignorantes enim Dei justitiam, et suam vo-
» lentes constituere justitiae Dei non sunt subjecti^. »
,

'
2 Tim. IV, 8. — 2 sap. xu, i2. — 3 Rom. x, 2, 3.
 366 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Gloriantes , tanquam de operibus, excludiint a
inquit,
se gratiam 5 tanquam de sanitate sua falsa praesumen-
et

mentes , respuunt medicinam. Contra tales enim et Do"

minus dixerat : « Non veni vocare justos, sed peccatores
» in poenitentiam : non est opussanis medicus , sed male
» habentibus^. » Hoec est ergo tota scientia magna, ho-
minem scire quia ipse per se nihil est-, et qiioniam quid-
quid est, a Deo est, « Quid enim et propter Deum est.

» quod non accepisti ? Si autem et accepisti,

habes, inquit,
•»quid gloriaris quasi non acceperis^? » Hanc gratiam
commendat ApostoUis hinc habere meruit inimicos Ju- :

dseos, de httera Legis et de sua justitia gloriantes. Han cergo

commendans in lectione quae lecta est, slc ait « Ego enim :

» sum minimus Apostolorum, qui non sum dignus vocari

» Apostolus, quia persecutus sura Ecclesiam Dei^. Sed ideo

» misericordiara , inquit , conseculus sum quia ignorans
,

» feci in increduhtate. » « Fidehs sermo Deinde paulo post,

» omni acceptione dignus, quia Christus
est, inquit, et
M Jesus venit in mundum pcccatores salvos facere quo- ,

» rum primus ego sum. » Numquidante illum non erant

peccatores? Quid est ergo « Primus ego? » Antecedens ,

omnesnon tempore , sed mahgnitate. « Sed ideo, inquit,

» misericordiam consecutus sum, ut in me ostenderet
» Cbristus Jesus omnem longanimitatem, ad inforraa-
» tionem eorum qui credituri suntiih in vitam seternam* :»

id est, ut unusquique peccator et iniquus jara de se des-

perans, jam habens quasi gladiatorium animum, ut ideo
faciat quidquid vult ,
quia necessario damnandus est,
lespiciat tamen ad apostohun Pauhira cui tanta crude- ,

litaSj tantaque mahtia a Deo donata est et, non de se ;

desperando, convertatur ad Deura. Hanc ergo gratiam

commendat nobis Deus et in isto Psalmo : intueamur il-

' MaUh. IX, 'i4- — ^ I Cor. iv, 2. — ' Itl. xv, 9. —4 i Tim. i, i3, i5 et i6.
 ENARRATIO I IN PSALMUM LXX , SERMO I. 367
lum , et videamus an ita sit , an forte ego aliter suspicer.

Etenim arbitror hunc eum habere affectum et hoc omni- ,

bus prope suis syllabis resonare id est, hoc nobis com-» :

mendare, gratiam Dei gratuitam, quaenoshberat indignos,

non propter nos, sed propter se ut etiamsi non hoc di- :

cerem neque hoc praelocutus essem , quihbet mediocris

,

cordis homo, attende audiens verba ejusdem Psalmi, sa-

peret hoc^ et forte ipsis verbis, si ahud habebat in corde,
mutaretur et fieret quod hic sonat. Quid est hoc ? Ut tota
,

spes nostrain Deo sit, nihilque de nobis tanquam de nos-

tris viribus praesumamus; ne nostrum facientes quod ab

illo est, et quod accepimus araittamus.

II. Titulus ergo est Psalrai hujus , ut solet titulus in-

dicans in limine quid agatur in domo : « Ipsi David fiho-

» rum Jonadab, eorum qui primi captivi ducti sunt^»

et
Jonadab horao fuit quidam commendatus nobis isx pro- ,

phetia Jeremiae qui fihis suis prseceperat ut vinum non

,

biberent , neque in domibus^ sed in tabernacuhs habita-

rent. Prseceptum autem patris fihi tenuerunt et servave-
runt , et ex hoc benedici a Domino meruerunt ^. Dominus

autem hoc non prseceperat sed pater ipsorum. Sic autem ,

hoc acceperunt et tanquam prceceptum a Domino Deo

,

suo quia etsi Dominus non praeceperat ut non biberent

^
,

vinum et in tabernacidis habitarent prseceperat tamen

, 5

Dominus ut fiUi patri obedirent. In ea ergo re sola fdius

,

non debet obedire patri suo si ahquid pater ipsius jus- ,

serit contra Dominum Deum ipsius. Neque enim debet

irasci pater quandoei praeponitur Deus. Ubi autem hoc

,

jubet pater quod contra Deum non sit sic audiendus

, ^

est, quomodo Deus quia obedire patri jussit Deus. Be-

:

nedixit ergo Deus fiHos Jonadab propter obedientiam^

eosque objecit inobedienti populo suo , exprobrans quia
' Psal. LXix, I. — 2 Jerem. xxxv, 6-10.
368 S. AUGU5T1M EPISCOPI

cum Jonadab obedientes essent patri suo, illi non

filii

obedirent Deo suo. Cum autem ageret ista Jeremias id ,

agebat cum populo utpararentse ad captivitatem

Israel,

ducendos esse in Babyloniam etnon resisterent voluntati ,

Dei, nec sperarent aliud nisi quia futuri essent captivi. ,

Vjdetur ergo inde coloratus titulus hujus Psalmi , ut cum

dixisset : «Filiorum Jonadab^ » subjiceret, « Et eorum qui
)) captivi ducti sunt : )^ non quia fdii Jonadab captivi ducti
sunt , sed quia illis qui captivi ducendi erant oppositi sunt
filii Jonadab, quiapatri obedientes erant ut intelligerent ^

illi propLerea se
fieri captivos quia Deo obedientes non ,

fuerunt. Acceditetiamquia Jonadab interpretatur Doraini

Spontaneus. Quid est hoc, Domini spontaneus? Deo vo-
luntate hbenter serviens. Quid est, Domini spontaneus?
« In rae sunt , Deus, vota tua ,
quse reddam laudis tibi^» {]

Quid est, Doraini spontaneus? « Voluntarie sacrificabo

))tibi-. » Si enim disciphna apostolica servura nionet,

ut homini doniino suo , non tanquam ex necessitate ,

sed ex voluntate serviat , et hbenter serviendo se in

corde hberum faciat^ quanto magisDeo tota, et plena, et
hbenti voluntate serviendura est ,
qui videt ipsam volun-
tatera tuara ? Nara si servus tibi non ex animo serviat
manusejus, faciera ejus, praesentiam ejus potesvidere,
cor ejus non potes et taraen ait illis Apostolus :« Noa :

» ad oculum servientes. Et quid est, « Non ad ocu- ))

» him ? » Quid ergo visurus est dorainus raeus quoraodo

,

illi serviara , ut dicas mihi : « Non ad oculura servientes ? )>

Adjecit, « Sed quasi servi Christi. » Dominus homo non

Dominus Christus videt. « Ex anirao inquit,
videt, sed ,

cum bona vohmtate^. » Tahs fuit Jonadab id est, hoc

)) ,

nomen ipsius interpretatur. Qui sunt ergo « Qui primi

)) captivi ductisunt? » Ductisunt filiilsrael captivi primi,
' Psal. Lv, 12. — = IJ. Liu, 8. — 3 Ephes. vi, 6, 7.
 ENARRATIO I IN PSALMUM LXX, SERMO I. 369
et secundi , et tertii : sed pro his Psalmus , aut de his
Psalmus ,
qui primi ducti sunt , non hoc sonat : idem
ipse Psalmus discussus ,
perscrutatus , interrogatus omni-
bus versibus suis ahud tibi dicit , non de ilUs se loqui

qui homines nescio qui, nescio quando, irruentibushosti-

bus, in Babyloniam captivi ducti sunt ex Jerusalem. Scd
dicit Psalmus quid nisi quod audistis ab Apostolo ? Com-
,
,

mendatnobis gratiam Dei commendatnobis, quia nos pcr •,

nosmetipsos nihil sumus commendat no])is, ([uia quid- :

quid sumus, illius misericordia sumus quidc[uid autem •,

cx nobis sumus, mali sumus. Quare ergo, «Captivi? et )>

quare nomine captivitatis commendatur ipsa gratia hbe-

ratoris? Aperit, ipse dicit Apostolus : a Coudelector legi
)) Dei secundum interiorem hominem : video autem aliam
» legemin membris raeis repugnantem legi mentis meae,
» et captivum me ducentem in lege peccati quse est in ,

)) membris meis. Eccc habes duci captivum. Quid ergo

)>

commendat iste Psalmus? Quod sequitur ibi Apostolus ;

« Infehx ego homo ,

quis me liberabit de corpore mortis
)) hujus?Gratia Dei per Jesum Christum Dominum nos-
)) trum '. Quare ergo « Primi ? Nam dictum est, quare
)) ))

« Captivi. )) Quantum hoc elucet. Quoniam arJ)itror, et

incomparatione filiorum Jonadab omnis inobedientiacLd-

pata est. Per inobedientiam autem captivi facti sumus,
quia ipse Adamnon obediendo peccavit'^. Dictum est au-
tem ab eodem Apostolo, quod et verum est, « Quia om-
))nes in Adammoriuntur in quo omnes peccaverunt^)) ,

Mirito et « Primi ducti sunt captivi quia primus homo :

)) de terra terrenus , secundus homo, de coelo coelestis :

)) quahs terrenus , tales et terreni ;

quahs coelestis , tales
yt etcoelestes. Sicut portavimus imaginem terreni^ porte-
)) mus et imaginem ejus qui de coelo est. )> Prlmus homo
' RoiE. VII, 22-25. — 2 Gen. ni, 6. — ^ 2 Cor. xv, 22, et Rom. v, 12.
cxvi. 24
370 S. AUGXJSTINl EPISCOPI

captivos nos fecit, secundus homo nos de captivitate libera-

vit. « Sicut enim in Adam omnes moriuntur ita et in ,

» Christo omnes vivificabuntur ^ » Sed in Adammoriun-

tur per carnis nativitatem, in Christo liberantur per cordis
fidem. Non erat in potestate tua ut non nascereris ex
Adam : est in potestate tua ut credas in Christum. Quan-
tumcumque ergo adprimum hominempertinere voliieris,

ad captivitatem pertinebis. Et quid est pertinere volue- ,

ris? aut quid est pertinebis ? Jam pertines exclaraa

,
:

« Quis me hberabit de corpore mortis hujus ^.^ » Audiamus

ergo istum hoc exclamantem.

III. « Deus in te speravi , Domine non confundar in
,

» seternum. » Jam confusus sum vel non in aeternum.

,

Quomodo enim non est confusus , cui dicitur : « Quem

» fructum habuistis in his, in quibus nunc erubescitis^ ? »

Quid ergo fiet , ne confundamur in aeternum ? « Accedite

» ad eura , et illurainaraini , et vultus vestri non erubes-
» cent^. » Confusi estis in Adam : recedite ab Adam
accedite ad Christum , et jam non confunderaini. « In te
» speravi, Doraine, non confundar in seternura. » Si in

me confundor , in te non confundar in seternum.

IV. « In tua justitia erue me , et exime me^. » Non in
mea , sed in tua : si enirn in mea , ero ex ilhs de quibus
iUe ait : « Ignorantes Deijustitiam , et suam justitiam vo-
» lentes constituere ,
justitiae Dei non sunt subjecti ^. »

Ergo , « In tua justitia, » non in mea. Quia mea quid?

Prsecessit iniquitas. Et cura ero justus tua justitia erit , :

q^uia justitia mihi abs te data justus ero 5 et sic erit mea
ut tua sit, id est, abs te raihi data. In eura enim credo qui
justificat impiura, ut deputetur fides mea ad justitiam'.
Erit ergo et sic justitia mea non tamen tanquam
•, propria
' I Cor. XV, 22 et 47-49- — ' Roin. vu, 24. — ^ Id. vi, 2r. — 4 Psal.

xxxni, 5.-5 Id. Lxx, 2. — ^ Roni. x, 3. — : Id. iv, 5.

 ENARUATIO I IN PSALMUM LXX , SEUMO I. 371
mea, non tanqTiam a me ipso mihi data : sicut putabant
illi qui per litteram gloriabantur , et gratiam respuebant.
Nam dictum est alio loco : « Judica me, Domine secun- ,

))dum justitiam meam^. non gloriabatur in sua » Certe

justitia. « Quid enim habes

Sed revoca ad Apostolara :

» quod non accepisti-.^ » et sic dic justitiam tuam, ut

memineris quod acccperis eam et non eam invideas acci- ,

pientibus. Nam et ille Pharisceus, tanquam a Deo acce-

pisset, dicebat «Gratias tibi quia non sum sicut caeteri
:
,

•» homines. » Gratias tibi Bene. « Quia non sum sicut :

)) coeteri homines Quare? Inde enim te delectat quia

: )>

bonus es, quod alter malus est? Denique quid addidit?

« Injusti, raptores adulteri sicut et Pubhcanus iste. »
, ,

Hoc jam non est exultare sed insultare. Ille autem cap- ,

tivus, « Nec oculos ad coelum audebat levare, sed per-

)) cutiebat pectus suum, dicens Domine propitius esto :
,

)) mihi peccatori^. Parum itaque est, ut illud quod in te

))

est bonum agnoscas quod a Deo sit nisi etiam inde non ,

te extollas super iilum qui nondum liabet; qui fortasse

cum acceperit , transiet te. Quando enim erat Saulus
Stephani lapidator quam multi erant Christiani quo-
*
,

rum erat ille persecutor? Tamen quando conversus est,

omnes qui se prsecesserant superavit. Ergo dic Deo quod
audis in Psalmo : « In te speravi, Domine, non confun-
)) dar in aeternum : in tua justitia , non in mea , erue
)) exime me. Inclina ad me aurem tuam. Et haec
me, et )>

confessio est hurailitatis. Qui dicit « Inclina ad me : : )>

confitetur quia jacet tanquam seger prostratus raedico

stanti. Denique vide quia seger loquitur : « Inclina ad me
)) aurem tuam et salvum me fac.
, ))

V. « Esto mihi in Deum protectorera. )> Non ad me ja-

• Psal. vu ,
g. — » I Cor. iv, 7. — ^ Luc. xvn!, ti-i3. — 4 Art.
vii, 59.
24.
372 S. AUGUSTIM EPISCOPI

cula inimici perveniant : ego enini me protegere noii pos-

siim. Etparum est, « In protectorera :
•» addidit, « Etin
« locum raunitum ut salvura , facias me ^ In locura rau-
V nitiim » mihiesto, tu esto locus munitus meus. Ubi
cst quod ab illo fugiebas Adam, et te inter paradisi ligna
abscondebas? Ubi est quod ejus faciem formidabas ad ,

quem gaudere consucveras ^ ? Abiisti , et periisti : captiva-

tus es , et ecce visitaris , et ecce non dimitteris 5 et eccc

dimittuntur nonaginta-novem oves in montibus, et quse-

ritur ovis perdita : et ecce dicitur de inventa ove : « Mor-
» tuus erat, etrevixit-, pericrat, et inventus est^. » Ecce
ipse Dsus factus est locus rcfugii tui, qui primo crat me-
lus fugaetuae. « In locum munitum, » inquit, mihi csto,
)» ut salvura fdcias me. » Non ero^salvus nisi in te : nisi

tu fueris re([uies mea , sanari non poterit cnegritudo mca.

Leva me a terra ^ in te jaceara , ut surgam in locum mu-
nitum. Quid munitius.^Cum ad ilfum locum confugeris,
dic raihi c[uos adversarios formidabis? quis insidiabitur,
et perveniet ad te? Nescio quis dicitur de raontis vertice
claraasse. cura imperator transiret : Non de te loquor :

respexisse ille dicilur et dixisse : Nec ego de te. Contem-

pserat imperatoreni cum insignibus armis, et exercitu po-
tente. Unde ? De loco munito. Si securus ille in alta terra,
([uomodo tu in eo a quo factum est coelum et terra ? « Esto
)) ergo raihi in Deum protectorem, et in locum munitura
» ut salvura facias rae. » Ego si raihi aliura locum ele-

gero, salvus csse non potero. Elige certe Iiomo, si inve-

neris munitiorem. Non est ergo quo fugiatur ab illo , nisi

ad illum. Si vis cvadcre iratum, fuge ad placatum. « Quo-

)) ]iiam firmamcntum raeum , ct refugium raeum cs tu.

» Firmamentum meum, » quid est? Per te sum firmus

et ex sum fiinu!--. « Quoniam fumamcntum meum, et
l»'

« \>-iA]. i.xx, 3. — ' G(.n. II!, S. — ? L'io \v, .\ vi aj.

 EJSA.RRATIO I IN PSALMUM LXX , SERMO I. 373
» refugiura meum es tu : » iit fiam firmus ex te, sicubi
fuero infirmatus in me , refugiara ad te. Firmum enira te
facit gra-tia Cbristi , et immobilem adversus omnes tenta-
tioncs inimici. Sed ibi cst et liumana fragilitas, ibi est

adhuc prima captivitas, ibi est ct lex in membris repug-

nans legi mentis, et captivum volens ducere in legc pcc-
cati^ « Adhuc corpus quod corrumpitur, aggravat ani-
:

mam-. » Quantumlibet firmus sis cx gralia Dei, quandiu

))

adhuc portas terrenum vas, in quo thcsaurus est Dei ali- ,

quid etiam de ipso vase ficlili formidandum est". Ergo

« Firmamentum meum es tu » ut firmus sira in hoc ,

saeculo adversus omnes tentationes. Scdsimultae sunt, et

turbant me, « Refugium mcum tu est. » Ad hoc enira
confitebor infnmitatem meam ut sim timidus tanquam ,

Jepus, quia spinis plenus tanquam ericius. Et ut in aJio

Psalmo dicitur : « Petra est refugiura ericiis et lcpori-

» bus* : Petra autera erat Christus^ »

YI. « Deus meus, erue me de manu peccatoris''. » Ge-

neraliter peccatores , inter quos laborat iste ,
qui de cap-
tivitate jam liberandus est : iste qui jam clamat, « Infe-
» lix ego homo ,
quis me Jiberabit de corpcre mortis
» hujus.? Gratia Dei per Jerura Christum Dominum nos-
» trura ''.
» Intus est hostis , lex illa in memJjris 5 sunt
et foris hostes : clamatum est
t[uo clamas.^ Ad illum, cui
« Ab occultis meis munda me, Domine, et ab alienis
» parce servo tuo^ » Ergo, « Salvum me fac, » cura di-
citur, ab segritudine tua dicitur intcriore, id est^ ab ini-
cpiitate tua , ab ea qua captivus es, ab ea c[ua ad primura
hominem pertines, ut inter primos captivos clames. Sal-
vus autem factus ab iniquitate tua, vide jam et de iniqui-

' Rora. vii, 23. — 2 Sap. ix, i5. — 3 2 Cor. iv, 7.-4 Psal. cui, 18.
— 5 I Co,. X, 4. — 6 psal. i.xx, 4- — T Koni. vii, 24, 95. — ^ Psal. xvm ,

i3, 14.
374 S. ATJGUSTINI EPISCOPI

tatibus alienis, inter quos tibi necesse est viverequousque

vita ista fmiatur. Et quousque? Ecce finitur tibi num- :

quid fmitur Ecclesise, nisi in fme saeculi? Iste autem unus

homo, unitas Christi, clamat has voces. Necesse est ergo,
ut multi exeuntes de hoc corpore fideles jam sint in illa

requie quam praestat Deus spiritibus fidehum

, : sed hic
sunt adhuc membra Christi, in his, qui in hac vita de-
gunt, in his qui postea nascentur. Ergo usque in fmem
ssecuh erit hic iste homo qui clamat a peccatis suis hbe-
,

rari, et a lege membrorum repugnantelegimentis. Deinde

inter peccata ahorum inter quos necesse est ut vivat us-
que fmem. Sed duo habent genera peccatores isti ahi
in :

sunt qui Legem acceperunt ahi sunt qui non accepe- •,

runt omnes Pagani Legem non acceperunt omnes Ju-

: , 1

daei et Christiani Legem acceperunt. Ergo generale nomen

est peccator ; aut Legis transgressor , si accepit Legem ^

aut tantummodo iniquus sine Lege, si non accepit Legem.

De utroque genere loquitur Apostokis, et dicit « Qui sine :

)) Lege peccaverunt, sine Lege peribunt, et qui in Lege

» peccaverunt, per Legem judicabuntur ^ » Tu autem

qui inter utrumque genus gemis dic Deo quod audis in ,

Psalmo « Deus meus, erue me de manu peccatoris. » Cu-

:

jus peccatoris? «De manu Legem praetereuntis etiniqui.»

Est quidem et iniquus Legem praeteriens non enim non ,

iniquus qui Legem praeterit : sed omnis Legem praeteriens

iniquus est, non oranis iniquas Legem praeterit. « Ubi
» enim non est Lex, ait Apostohis , nec praevaricatio^. »

Qui ergo Legem non acceperunt , iniqui dici possunt

praevaricatores non possunt. Judicantur utrique secun-
dum merita sua. Sed ego qui de captivitate volo hberari
per gratiam tuam , clamo ad te , « Libera me de manu
» peccatoris. »Quid est, de raanuejus? De potestate ejus,
» Rom. II, 12. — =»
Id. IV, i5.
 ENARRATIO I IN PSALMrM LXX , SERMO I. 375
ne cum saivit , adducat ad consensionem 5 ne cum insi-

diatur, persuadeat iniquitatem. « De manu Legemprae-

» tereuntis et iniqui. » Responde illi : Quid te quaeris

liberari de manu Legem praetereuntis et iniqui? Noli con-

sentire ; sed si saevit^ patiens esto, tolera. Sed quis tole-

rat, si deserat ille qui fit locus munitus.? Quare ergo dico
« Libera me de manu Legera praelereuntis et iniqui? »

Quia non est in me ut patiens sim , sed in tc qui donas

patientiam.
VIL Denique sequitur quare hoc dico : Quoniam, tu
«

» es patientia mea. » Jam si patientia , recte et quod se-

quitur, « Domine, spes mea a juventute mea*. » Ideo
patientia mea ,
quia spes mea an potius ideo spes mea
:

quia patientia mea? « Tribulatio, ait Apostolus, patien-

» tiam operatur, patientia probationem, probatio autem
5 spem spes vero non confundit'^. » Merito in te spe-
,

ravi, Domine, non confundar in seternum. « Domine ,

» mea a juventute mea. » A juventute tua, Deus spes

spes
tua? Nonne et a pueritia tua et ab infantia tua ? Plane, ,

inquit. Nam vide quid sequitur , ne hoc putares ita me

dixisse : « Spes mea a juventute mea , » quasi nihiJ pro-
f uerit Deus infantioe vel pueritiae mese ; audi quod sequi-
tur : « In te confirmatus Audi adhuc sum ex utero. » :

« De ventre malris meae tu es protector meus^. » Quare

ergo, « A juventute mea » nisi ex quo in te ccepi spe- ,

rare ? Ante enim non in te sperabam ^ quamvis tu fueris

protector meus, qui me salvum perduxisd ad tempus,
quo in te discerem sperare. A juventute autem mea coepi
in te sperare, ex quo me adversus diabolum armasti, ut
in procinctu exercitus tui armatus fide tua, charitate,
spe, caeterisque donis tuis confligerem adversus invisibiles
inimicos tuos, audiremque ab Apostolo, « Non est nol)is
' Psal. Lxs, 7. — 3 Bom. v, 3. — ^ Psal. lxx, 6.
376 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» colluctatio adversum camem et sanguinem , sed adver-
» sus principatus ct potestates et rectores raundi tene-
» brarimi harum, adversus spiritalia nequitise ^ » Ergo
juvenis est qui pugnat contra ista : sed quamvis juvenis
sit , caJit, nisi ille sit spcs ejus cui clamat : « Domine,
» spes mea a juventute mea. »

YIII. « In te cantalio mea semper. » Num.quid ex quo

in le sperare coepi usque nunc^ Sed, « Semper, » Quid
est , Non tantum tempore fidei sed et tem-
(( Semper? » ,

pore speciei. Nunc enim quandiu sumus in corpore,

((

» peregrinamur a Domino per fidem enim aml^ulamus, 5

» non per speciem ^ » veniet lempus ut vjdeamus quod :

non visum credimus viso autem quod credimus, Iseta- :

hiraur viso autem quod non crediderunt impii confun-

:

dentur. Tunc veniet res, cujus est modo spes. Spes enim ((

» quse videtur, non est spes. Si autera quod non vrde-

» mus speramus, per patientiam expectamus^. » Modo

ergo gemis modo in locum refugii curris, ut salvus fias;
,

modo in infirmitate positus medicum rogas quid cum : ,

acceperis periectam etiam sanitatem quid cum eftectus ,

fueris aequalis Angelis Dei^, jam forteistam gratiam, qua

liberatus es , oljiivisceris ? Absit. (( In te cantatio mea
» semper. »

IX. (( Tanquam prodigium factus sum multis ^ » Hic

tempore spei , tempore gemitus , tcmpore humilitatis
tempore doloiis , tempore infirmitatis , terapore vocis a
compedibus; hic ergo quid ? Tanquara prodigium fac- ((

» tus sum multis. » Unde, Tanquara prodigium? » Unde ((

mihi insultant qui me prodigium putant?Quia credo quod

non video. liii enim beati in his quae vident, exultant in
potu , in luxuria , in scortationibus , in avaritia, in divi-

' Ephes. VI, 12. — '9. Cor. v, 6. — ^ Rom. vm, 24. — '• Matt. xxii; 3o.
— 5 pjal. Lxx, "j.
 ENATIIIATIO I IN PSALMUM LXX , SERMO I. 377
tiis , in rapinis , iii saecularibus dignitatibus , in dealba-
tione lutei parietis , in his exultant : ambulo autem ego
in viam dissimilem, contemnens ea quae praesenlia sunt,
et timens etiara prospera sseculi , nec alicubi securus nisi

in promissis Dei.Et illi, « Manducemus et ])ibamus, cras

» enim moriemur ^ » Quid aisPRepete, « Manducemus,
)) inquit et bibamus. » Age quid postea dixisti ? « Cras
,
,

)) enim moriemur. Terruisti non seduxisti. Plane hoc )> ,

ipso quod postea dixisli incussisti milii timorem ne tibi , ,

consentiam. « Cras enim moriemur » dixisti et prseces- , :

sit, «Manducemus et bibamus. » Cum enim dixisses,

« Manducemus et bibamus » adjunxisti, « Cras enim :

» moriemur. » Audi contra a me « Imo jejunemus et :

» oremus cras enim moriemur. » Hanc viam tenens arc-

,

tam et angustam « Tanquam prodigium factus sum ,

» multis sed tu adjutor fortis. » Adesto

: o Domine ,

Jesu ,
qui mihi dicas : Noli deficere in via angusta, ego
prior transii^ ego sum ipsa via- , me duco,
ego duco, in
ad me perduco. Ergo quamvis « Prodigium factus sum
M mukis »tamen non timebo, quia « Tu adjutor forlis.»
:

X. « Repleatur os meum laude, ut hymno dicam glo-

» riam tuam; tota die raagnificentiam tuara^. »Quid est,
« Tota die? » Sine intermissione. In prosperis, quia con-
solaris 5 in adversis ,
quia corrigis : antequara essera ,
quia
fecisti ^ cum essem, quia salutem dedisti : cum peccassem,
quia ignovisti ; cum conversus essem, quia adjuvisti; cum
perseverassem , quia coronasti. Ita plane « Replealur os
» meum laude, ut hymno dicam gloriam tuam 5 tota die
» magnificentiam tuam. »

XI. « Ne me in tempore senectutis ^, Spes

projicias
» mea a juventute mea, ne projicias rae in tempore senec-
» tutis. M Quod est hoc tempus senectutis? « Cura defi-
' I Cor. XV, 32. — ' J-^an. xiv, 6. — ^ Ps.il. lxs, 8. —^4 Ibid. q.
378 S. AUGUSTINI EPISCOPI -
)) ciet virtus raea ne derelinquas me.
, )> Respondet hic
tibi Deus : Imovero deficiat virtus tua , ut in te maneal
mea : ut dicas cum Apostolo « Quando infirmor tunc : ,

» potens sum^ Noli timere, ne projiciaris in infirmi-

))

t^te , in ista senectute. Quid enim Dominus tuus non ,

est infirmatus in cruce ? Nonne ante illum tanquam ante

hominem nihil valentem captivatum et oppressum ca- , ,

put agitaverunt fortissimi et tauri pingues, et dixerunt ,

« Si Fihus Dei est descendat de cruce -? Numquid ille , )>

quia infirmus erat desertus est ,

qui mahiit non descen-
dere de cruce , ne non potentiam ostendisse , sed insul-
tantibus cessisse videretur? Quid te docuit pendens, qui
descendere noluit , nisi patientiam inter insukantes , nisi

Tit sis fortis in Deo tuo.'' Forte et ex ejus persona dictum

sit : « Tanquam prodigium
sum muhis, et tu adju- factus
» tor fortib? secundum infirmitatem
)) Expersona ejus
non secundum potestatem secundum id quod nos in se ;

transfiguraverat non secundum id quod ipse descende-

,

rat. Factus est enim muhis prodigium. Et forte ipsa erat

senectus ejus quia ex vetustate non incongrue senectus

,

vocatur , et ait Apostohis : « Vetus homo noster simul

» crucifixus est cum illo ^. » Si ibi erat vetus homo nos-
ter , senectus ibi erat 5
quia vetus , senectus. Tamen quia
yerum est, « Renovabitur sicut aquilae juventus tua* : »
resurrexit ipse die tertio ,
promisit resurrectionem finito
sseculo. Jam prsecessit caput, membra seculura sunt.Quid
times ne derehnquat te, ne abjiciat in terapus senectutis,
cura defecerit virtus tua ? Imo tunc in te erit virtus ejus ,

quando defecerit virtus tua.

XII. Quarehoc dico? « Quia dixerunl iniraici mei roihi,

» et qui custodiebant animam meam, consihum fecerunt

' 2 Cor. XII, 10. — ^ Matth. xxvii, 09, ^o. — ^ Rom. vi, 6. — ^ Psal.

cu , 5.
 ENAKUATIO I IN PSALMrM LXX , SERMO I. 379
» in unum , dicentes : Deus dereliquit eura ,
persequi-
» mini et cc^nprehendite eum ,
quia non est qui eruat
» eum ^. » Dictum
hoc de Christo. Ille enim qui po-
est

tentia magna Divinitatis qua Patri aequalis est resusci- ,

,

taverat mortuos, subito inter manus inimicorum infirmus

factus est , et quasi nihil valens prehensus est. Quando
prehenderetur , nisi ilh primo in corde suo dicerent
« Deus dereJiquit eum? » Unde illa vox est in cruce
« Deus meus,Deus mens, utquid dereliquisti me^. wErgo
Deus derehquit Christum, cum Deus esset in Christo mun-
dum reconciUans sibi ^ , cum esset et Christus Deus, ex
Judaeis quidem secundum carnem ,
qui est super omnia
Deus benedictus in saecula^? Deus rehquit illum? Absit.
Sed in vetere nostro vox nostra erat quia simul cruci- ,

fixus erat vetus homo noster cum illo ^ : et de ipso vetere

nostro corpus acceperat, quia Maria de Ergo Adam erat.

quod ilh putaverunt Quare me , hoc de cruce dixit : «

» dereliquisti^? » Quare me isti derelictum pntant malo

suo ? Quid est derelictum putant malo suo? « Si enim

,

)) cognovissent , nunquam Dominum gloriae crucifixis-

» sent". Persequimini et comprehendite eum. » Familia-
rius tamen hoc, fratres, accipiamus ex membris Christi,
et vocem nostram in his verbis agnoscamus quia et ille :

tales voces ex persona nostra habuit non ex potentia et ,

majestate sua sed ex eo quod factus est propter nos, non

^

secundum id quod erat qui fecit nos.

XIII. « Domine Deus meus, ne elonges a me^. » Ita
,

fit, et non elongat omnino. Prope est enim Dominus his

qui obtriverunt cor^. « Deus meus, in adjutorium meum

» respice. »

• Psal. Lxs, 10, II. — * Id. x-ci, 2. — ^2 Cor. v, 19. — 4 Rom. ix, 5.

— 5 IJ. Ti, 6.-6 Matth. xsvii, 46. — Cor.

7 I — 11, 8. ^ Psal. lxx, 12.
— 9 I(i. xxxiii, 19.
380 S. ArGXJSTlNI EPISCOPI

XIV. Confundantur et deficiant committentes ani-

«

» mam meam*. » Quid optavit? « Confundantur et defi-

» ciant. Quare optavit.? « Committentes animam meam.»

Quid est « Committentes animam meam? » Commit-
,

tentes quasi in rixam aliquam. Committi enim dicuntur,

qui rixari provocantur. Si ergo ita est, caveamus commit-
tentes animam nostram. Quid est, committcntes animam
nostram? Prinio provocantes nos ut Deo resistamus, ut in
malis nostris Deus nobis displiceat. Quando enim rectus
es, ut bonus sit libi Deus Israel, bonus rectis corde^?
quando rectus es? vis audire? Quando in eo bono quod
facis Deus tibi placet in eo autem malo quod pateris
, ^ ,

Deus non displicet. Videte quid dixerim fratres, et

tibi ,

cauti estote contra committentes animas vestras. Omnes

enim qui vobiscum agunt, ut in moeroribus et tribulatio-
nibus fatigemini id agunt ut in eo quod patimini Deus
, ,

vobis displiceat et exeat ex ore vestro Quid est hoc ?

, :

quid enim feci? Jam ergo tu nihil mah fecisli et tu jus- ,

tus es ille injustus ? Peccator sum, inquis

, fateor jus- , ,

tumme non dico. Sed quid peccator, numquid tantum ,

quantum ille cui bene est?quantum Gams-Seius? Ego scio

mala ipsius ego scio iniquitates ipsius, a quibus ego etsi
, ,

peccator, longe absum et tamen video eum florere om- ;

nibus bonis et ego tanta patior. Non ergo ideo dico

,

Deus quid tibi feci, quia nihil omnino maU feci sed quia 5

non Lantum feci, ut ista dignus sim pati. Iterum tu justus

es, ille injustus? Evigila, miser, commissa est anima tua.

Non inquit, ego justum me dixi. Quid ergo dicis? Pec-

,

cator sum sed non tanta commisi ut ista dignus csseni

, ,

pati. Non ergo dicis Deo Justus sum, et tu es injustus : :

sed dicis Injustus sum sed tu es injustior. Ecce com-

: ,

missa est anima tua , ecce jam belium gerit anima tua.
' Psal. ixx, i3. — ' Id. Lxxii, '->..
 ENAKRATIO 1 IN PSALMUM LXX , SERMO I. 381
Quae? contra quem? Anima tua, contra Deum ;
quse facta
est , contra eum a quo facta est. Vel quia es quae contra
illum clames, ingrata es. Redi ergo ad confessionem in-
firmitatis tUcTs , implora medici manum. Non tibi videan-
tur felices qui florent ad tempus. Tu castigaris illis par- ,

citur : forte tibi castigato et emendato filio hsereditas

reservatur. Redi ergo , redi prsevaricator ad cor ' •, non
committatur anima tua. Potentior est multum cui bellum
indixisti. Quanto grandiores lapides in coelum miseris
Lanto te fortior ruina pressura est. Redipotius, agnoscc
te. Deus est qui tibi displicet : erubesce, tu tibi displice.

Nihil boni faceres , nisi ille bonus esset^ et nihil mali pa-
tereris, nisi ille justus esset. Evigila ergo in hanc vocem :

« Dominus dedit, Dominus abstulit; sicut Domino placuit

)) ita factum est : sit nomen Domini bencdictam -. )> In-
justi erant qui juxta Job putrescentem sani sedebant^ -, et

tamen ille recipiendus flagelJabatur , illis puniendis par-

cebatur. Quidquid ergo tribulationis tibi acciderit, ([uid-
([uid insullationis, non committatur anima tua ; non
committatur, non solum contra Deum, sed nec contra
eos ijisos enim vel ipsos odio ha-
qui tibi ista faciunt. Si

bueris et contra illos

, est anima tua. Prorsus commissa
ilU gratias age, pro istis ora. Forte enim et oratio pro

ipsis cst ista, quam audisti a Confundantur et deficiant :

)) commiltentes animam meam. Confundantur ct defi-

» ciant multum enim de justitia sua praesumunt ergo
: )) •,

confundantur. Hoc illis expedit , ut peccata sua cognos-

cant, unde confundantur et deficiant, male enim de viri-

bus suis praesumebant , et ipsi defecti dicant : « Quando

)) infirmor, tunc potens sum^ : )) et ij:)si defecti dicant :

« Ne abjicias me in tempus senectutis ^ )) Bonum ergo

' Isai. XLVi, S. — ' Job. i, 2i. — 3 jj. u^ £3. — 4 2 Cor. xu, 10. —
5 P?al. lAX, 9.
382 s. ArGusTiNi episcopi
illis optavit, ut confundantur de malis suis, et deficiant
a perversis viribus suis, et tunc jam defecti et confusi
quaerant illuminatorem a confusione, et refectorem a de-
fectione. Denique vide quid sequitur « Induantur con- :.

)) et verecundiam, qui cogitant mihi mala. Con-

fusionem
» fusionem et verecundiam » confusionem de mala ,

conscientia verecundiam propter modestiam. Fiat hoc

,

in illis, et boni erunt. Non tibi videatur saevire utinam :

exaudiatur pro illis. Nam saevire videbatur et Stephanus,

quando ore flammanti verba illa jaculabatur « Dura :

» cervice, et non circumcisi corde et auribus vos sem- ,

» per resistitis Spiritui sancto*. » Quam accensa iracun-

dia ,
quam vehemens adversus inimicos? Commissa tibi
videtur anima ipsius ? Absit. Salutem ipsorum require-
bat ,
phreneticos male saevientes verbis ligabat. Nam vide
quia non erat commissa anima ipsius non solum contra
,

Deum, sednec contra ipsos : « Domine, inquit, Jesu ,

» accipe spiritum meum^. » Non ei displicuit Jesus^ quia

passus erat lapidationem pro verbo ipsius non ergo erat
:

commissa anima ejus contra Deum. Item dixit «Domine, :

» ne statuas iUis hoc delictum ". » Non ergo erat com-

missa anima ejus, nec contra inimicos 'Suos. « Induaniur
» confusionem etverecundiam, qui cogitant mihi mala.»
Hoc enim quaerunt omnes qui me tribulant , mala mihi
quaerunt. Quse mala quaerebat etiam mulier illa ,
quando
suggessit : « Dic aliquid in Deum et morere
, *. » Et illa

uxor Tobise ,
quae ait marito : «Ubi sunt justitiae tuae^? »

Ad hoc dicebat, ut displiceret illi Deus, qui illum fece-

rat coecum et cum iiii displiceret committeretur anima
5 ,

ipsius.
XV. Si ergo nemo tibi tribulando persuaserit , nemo
• Act. vii, 5i. — » Ibid. 58. — ^ IbiJ. Sg. — 4 Job. n, 9. — 5 Tob.
u , 22.
 ENARRATIO I IN PSALMXJM LXX, SERMO I. 383
extorserit ut tibi displiceat Deus in his quae pateris , aut
ut oderis homines per quos pateris non committitur ani- ,

ma lua securus dicis quod

: sequitur « Ego autem sem- :

» per in te sperabo et adjiciam super omnem laudem

,

» tuam ^ M Quid est hoc? Movere nos debet « Adjiciam ,

» super omnem laudem tuam. » Perfectionem facturus

es laudem Dei? Est aliquid quod superadjiciatur ? Si jam

omnis illa laus esttu quid adjecturus es ? Laudatus
,

est Deus in omnibus bonis factis suis in omni creatura ,

sua, in omni institutione rerum omnium, in guberna-

tione et regimine saeculorum , in ordine temporum , in
eminentia coeU , in foecunditate terrarum , in circumfu-
sione maris, in orani praepollentia nascentis ubique crea-
turae , in ipsis fiUis hominum, in danda lege , in liberan-
dis suis a captivitate iEgyptiorum , et caeteris omnibus
mirabihbus suis : nondum erat laudatus in eo quod susci-
tavitcarnem in vitam aeternam. Sit ergo ista laus adjecta
per resurrectionem Domini nostri Jesu Christi ut hic :

ejus vocem intelhgamus super omnem laudem praeteri-

tam sic hoc et recte intelhgimus. Quid tu forte pecca-
: ,

tor qui timebas committi animam tuam qui in ipso soJo

, ,

sperabas ut a prima illa captivitate iiberareris qui de

, ,

justitia tua non prsesumebas , sed de gratia ilhus quam

commendat hic Psalmus ,
quid , tu adjicies ahquid super
omnem laudem Dei ? Adjiciam , inquit. Yideamus quid
adjiciat. Posset esse omnis laus tua, et nihil omnino deesse

videretur ad laudem tuam : quia et nihil desset si dam- ,

nares omnes iniquos. Non enim non magna laus Dei

esset

justitia ipsa qua iniqui damnantur : magna laus esset. Fe-

cisti hominem , dedisti ei hberum arbitrium , in paradiso

coUocasti, praeceptum imposuisti \ mortem, si prseceptum

violaret, justissimamdenuntiastij nihil non fecisti, nemo
> Psal. Lxx, i4>
384 S. AUGUSTINI EPISCOPI
est ([ui a te amplius exigat peccavit factiim est genus
: ,

humanum tanquam massa peccatorum, profluens de pec-

catoribus ^
5
quid ergo , tu si massam istam iniquitatis
damnes, quisquam dicet : Injuste fecisti? Esses plane
etiam sicjustus^ et omnis esset ista laus tua 5 sed quia li-

berasti et ipsum peccatorem justificando irapium, « Adji-

» ciam super omnem laudem tuam. »
XVI. « Os meum enuntiabit justitiam tuam ^ » non :

meam. Inde adjiciam super omnem laudem tuam quia :

et quod justus sum si justus sum justitia tua est in me,

, ,

non mea tu enim justificas irapium^. « Os meum enun-

:

)) tiabit justitiam tuam, tota die salutem tuam. » Quid est,

« Salutem tuam? Domini est salus *. ))]Vemo sibi usurpet,

quia se salvura facit Domini est salus. Non se salvum per
:

se cjuisquara facit,Domini cst salus, vana salus hominis^.

« Tota die salutem tuam toto tcmpore. Ahquid ad- : )>

vcrsi cst, prrrdica salutem Domini aliquid prosperi est :

prrcdica salulem Domini. Ne prccdices in prosperis, et

obrautcscas in adversis ahoquin non erit quod dictum : est,

«Tota die. Tota enim dies cum sua nocte est. Numquid
)>

quando dicimus, triginta dies verbi causa transierunt, , ,

non dicimus et noctes nonnc et in ipso nomine dierum ;

includimus noctes? In Genesi, quid dicebatur? « Factum

)) est vespere et factum est mane Ergo dies
dies unus ^. )>

totus cum sua nocte est :nox enim diei servit non dies ,

nocti. Qnidquid facis in carne mortaU, justiti;e debet ser-

vire : ([uidquid facis ex praecepto Dei , non propter emo-
lunienta carnis fiat, ne dies serviat nocti. Ergo tota die
laudem Dei dic, scilicet in prosperis et in adversis in 5

prosperis,tanquam tem[")ore diurno; inadversis, tan-

quam tempore nocturno tota tamen die laudem Dei dic, :

Gen. II ct III. — ' Psal. l\x, i5. — 3 Roai. iv, 5. — 4 Psal. iii, 9. —
5IJ. Lix, 1.1. — CGen. 1, 5.
 E^AraiATIO 1 IIV PSAL.MLM LXX , StUMO 1. 385
ut non frustra cantaveris« Benedicam Dominum in omni :

» tempore, semper laus ejus in ore meo^ » Salvis filiis ,

pecore familia omni re sua Job laudabat Deum hoc

, , , •,

quasi diurno tempore damna venerunt orbitas irruit : ,

periit quod servabatur obierunt quibus servabatur hoc , ;

quasi nocturno tempore. Vide tamen tota die laudantem

Numquid post illud diurnum tempus ubi laetabatur, quia
factus est illius quasi lucis, hoc est, prosperitatis occasus,
defecit a laudibus Dei? Nonne dies erat in corde unde ,

fulgebat Dominus dedit Dorainus abstulit sicut Do-

, « , ;

» mino placuit ita factum est sit nomen Domini bene- :

» dictum^? » Et hoc quasiadhuc vespertinum erat tem-

pus venit et nox crassior, tenebrae profundiores, corporis

:

dolor, putredo vermium nec sic in ipsa putredine defe- ;

cit a laudibus Dei foris in nocte ,

qui intus exultabat in
die. Namque uxori persuadenti blasphemiam, et commit-
tenti animam ipsius male suadenti miserae tanquam um-,

brae noctarnae Locuta es^ inquit, tanquam una ex in-

, a

» sipientibus mulieribus. » Yere fdia noctis « Si bona :

» suscepimus de manu Domini, mala non sustinebimus ^.»

Laudavimus in die , deficiemus in nocte? « Tota die , id
» est, cum sua nocte salulem tuam. » ,

XVIL « Quoniam non cognovi negotiationes. » Ideo

inquit , « Tota die sakitem tuara ,
quoniara non cognovi
» negotiationes "^.
» Quae sunt istoe negotiationes ? Audiant
negotiatores et mutent vitam
, et fuerunt non sint; 5 si ,

non cognoscant quod fuerunt obliviscantur postremo, ,

5

non approbent non laudent improbent, damnent, mu-

, ;

tentur, si peccatum est negotiatio. Hinc enim aviditate

nescio qua acquirendi , negotiator ,
quando damnum
passus fueris , blasphemabis ; et non erit iu te quod dic-
• Psal. xxxiii, 1. — ' Job. 1, 21. — ^ IJ. II, 10. — 4 Psal. lxx, i5.

cxvi. 25
386 S. ATJGUSTINI EPISCOPI

tum est « Tota die laiidem tuam. » Quando autem pro

:

pretiis rerum quas vendis, non solum mentiris verum- ,

etiam falsum juras^ quomodo in ore tuo tota die laus

Dei? quando, si Christianus es-, etiam ex ore tuo blasphe-
matur nomen Dei ut dicatur Ecce quales sunt Ghris-
^ , :

tiani Ergo si propterea iste tota die laudem Dei dicit

!

quia non cognovit negotiationes , corrigant se Christiani,

non negotientur. Sed ait mihi negotiator Ecce ego affero :

quidem ex longinquo merces ad ea loca in quibus non ,

sunt ea quae attslero , unde vivam tanquam mercedem ,

laboris mei peto ut charius vendam quam emerim. Unde

,

enim vivam cum scriptum sit, « Dignus est operarius :

» mercede sua'^.? » Sed agitur de mendacio, de perjurio.

Hoc vitium meum est, non negotiationis neque enim :

non, sivellem, possem agere sine isto vitio. Non ergo

meam culpam actor ad negotium transfero sed si men- :

tior, ego mentior, non negotiura. Possem enim dicere :

Tanto emi , sed tanto vendam si placct eme. Non enim •, ,

istam veritatem audiens emptor repelleretur, et non potius

omnes accurrerent quia plus fidem quam mercem dih-:

gerent. Hoc ergo inquit me mone ne mentiar, ne per-

, ,

jurem non ut abjiciam negotium unde me transigo. Quo

5

enim vocas quando hinc revocas ? Forte ad artem ali-

,

quam? Ero sutor, calceamenta faciam hominibus.^ Men-

daces enim et ipsi non sunf? perjuri et ipsi non sunt?
Nonne locatis ab aiio calceamentis cum acceperint ab ,

aho pretium, dimittunt quod faciebant, et suscipiunt al-

teri facere, et faliunt eum cui promiserant cito se facturos?

Nonne saepe dicunt : Hodie facio , hodie impleo ? Deinde

in ipsa sutura tantas fraudes non faciunt ? Faciunt ista et
dicunt ista : sed ipsi mali sunt non ars quam profiten-
,

tur. Omnes ergo artifices maii Deura non timentes vel ,

» Rom. 11, 24. — ' Luc. X, 7.

 ENARRATIO 1 IN PSALMUM LXX , SERMO I. 387
pro lucro,vel pro tiraore damni aut egestatis meutiuntur,
perjurant ; non est continua Dei iaus in eis. Quomodo
ergo revocas a negotiationePAn ut agricola sim, et adver-
sus Deum tonantem murmurem, ut grandinem timens
sortilegum consuLim , ut quaeram quid faciam contra coe-
lum ut optem pauperibus famem quo possim vendere
; ,

quod servavi ? Ad hoc me adducis ? Sed non ea faciunt

inquis, agricolae boni. Nec illa negotiatores boni. Quid
enim etiam et fdios habere malum est quia quando eis
, ,

caput dolet , malae et infideles matres ligaturas sacrilegas

et incantationes quserunt? Ista hominum,nonrerum pec-
cata sunt. Potest mihi hoc dicere negotiator.Qusere ergo,
Episcope ,
quemadmodum intelligas negotiationes quas
legisti in Psalterio ; ne forte tu non intelligas , et me a
negcUatione prohibeas. Mone ergo quemadmodum vivam
si benebene mihi erit unum tamen scio quia si maius
, :
,

fiiero,non negotiatio mihi facit, sed iniquitas mea. Quando

verum dicitur non est quod contradicatur. ,

XVIII. Quaeramus ergo quas dixerit negotiationes

quas vere qui non cognovit tota die laudat Deum.Nego- ,

tiatio et in graeca hngua ab actu dicitur, et in latina a

negato otio : sed sive ab actu, sive a negato otio, discu-

tiatur quid sit. Qui enim negotiatores actuosi ,
quasi ex eo
quod agunt prsesumunt opera sua laudant non perve- , ,

niunt ad gratiam Dei. Ergo contra iiiam gratiam sunt ne-

gotiatores quam commendat hic Psalmus. Iliam enim
,

gratiam commendat ut nemo de suis operibus giorietur. ,

Quomodo quodam ioco dicitur « Medici non resuscita- :

» bunt^ M deserere debent homines medicinam?Sedquid

:

est hoc ? Sub isto nomine inteiliguntur superbi, poiiicen-

tes saiutem hominibus , cum Domini sit saius *. Quomodo
ergo contra medicos,id est, superbos salutis pollicitatores,
« Psal. Lxxxvu, n. — * Id. xu, 9.

2&.
 388 s. AUGUsxmi eviscopi

vigilat hoc quod dictiim est: « Tota die salutera tuam : »

sic contra negotiatores , id est ,

quid de actu suo et ope-
ribus gaudent, vigilathoc quod dictum est « Os meum :

)) enuntiabit justitiam tuam, idest, non meam. Qui •»

sunt negotiatores , id est, quaside actu suo sibiplacentes.^

Qui ignorantes Dei justltiam et suam volentes consti- ,

tuere, justitiae Dei non sunt subjecti ^ Merito etnegotium

dictura est quia negat otium. Quantum mali est quod
, ,

negat otium ? Merito Dominus expulit de templo illos

quibus dixit : « Scriptum est : Domus mea domus oratio-
)) nis vocabitur •, vos autem fecistis eam domum ncgotia-
)) tionis- : » id est ^ gloriantes de operibus vestris, otium

non quaerentes , nec audientes contra inquietudinem et

negoliationem vestram dicentem Scripturam «Yacale, ,

))et videte quoniam ego sum Dominus ^. Quid est «Ya- )) :

)) cate , et videte quoniara ego sura Dominus : )> nisi, ut

sciatis quia Deus est qui operatur in vobis, et non de ves-
tris operibus extollaraini? Non audis vocera dicentis : «Ye-
» nite ad me omnes quilaboratis et onerati estis, et ego
)) vos reficiam. ToUite jugura raeura super vos , et discite
)) a me , quia mitis sura et huraihs corde , et invenietis
*
)) requiem animabus vestris ? » Haec requies contra ne-
gotiatores praedicatur : haec reqaies contra eos qui ode-

runt otium praedicatur, agendo et jactando se de operibus

suis , ut non requiescanV: in Deo , et tanto longius a gratia

resiUant ,
quanto magis de suis operibus extolluntur.

XIX. Sed est in quibusdara exeraplaribus : « Quoniam

» non cognovi htteraturam. » Ubi alii codices habent
» Negotiationem •, » ibi ahi , « Litteraturara : » quomodo
concordent , invenire diilicile est 5 et taraen interpretum
diversitas forte sensum ostendit, non crrorem inducit.
'
Rom. X, 3. T- ' Mnltli. xxi , !3. — 3 Psal. xlv, ii. — 4 Maltli. xi

28, -xj.
 ENArvPLATrO I IK PSALMtM LX\ ,
SERMO I. 389
Qn.Tranius ergo etlittcraturnm quomodomtelljganius, ne
sic otlendamus grammaticos , quomodo paulo ante nego-
tiatores quia et grammaticus potest in arte sua honeste
:

vivere non pejerare non mentiri. Quseramus ergo litte-

, ,

raturam quam non cognovit iste in cujus ore tota die ,

laus Dei est. Est qusedara litteratura Judaeorum ad illos :

enim ethoc referamus ibi inveniemus quod dictum est. ;

Quomodo cum dc negotiatoribus quaereremus, propter

actus et opera^ invenirous illam dici negotiationera detes-
tandam, quam notavit Apostoius, dicens a Ignorantes :

» enim Dei justitiam et suam volentes constituere jus- , ,

» titi?e Dei non sunt subjecti ^ » Contra quam dicit idem

Apostolus : <c Non ex operibus ne forte quis extoJlatur'^.»

,

Quomodo ergo ? Numquid non operabimurbonum? Ope-

rabimur ; sed ipso in nobis operante : « Ipsius enim sumus

» figmentum, creati in Christo Jesu in operibus bonis ^.»
Quomodo hoc ergo invenimus contra negotiatores id est, ,

de actu gloriantes, de negotio quod negetotium se extol-

lentes inquietos potius quam bonos operatores quia boni
,
5

operatores illi sunt , in quibus Deus operatur : sic et nes-

cio quam htteraturara invenimus apud Judseos. Dominus
adsit ut exphcem verbis ,
quod dignatus est donare ut
corde conspicerem. Superbia Judaeorura praesunientium
tanquam de operum suorum
viribus suis et de justitia
gloriabatur de Lege, quod ipsi Legem acceperint, aliae
gentes non acceperint in qua Lege, non de gratia gio- ;

riabantur, sed de httera. Lex enim sine gratia httera ,

sola est manet ad convincendam iniquitatem non ad

: ,

dandam salutem. Quid enim ait Apostolus.^ « Si enini data

» esset lex quse posset vivificare omnino ex lege esset jus- ,

» titia sed conclusit Scriptura omnia sub peccato ut

: ,

» promissio ex fide Jesu Christi daretur credentibus^. »

'
Piora. X, 3. — * Eplies. n, g — ^ i[,i,i ^q _ u q^^\ ,„^ 21.
390 S. AUGrSTINI EPISCOPl
De hac littera dicit alio loco : « Littera occidit, spiritus
)) autera vivificat *. » Habes litteram , si praevaricator le-
gis es. « Qui per litteram, inquit, et circumcisionem prse-
)) varicator legis es ^. » Nonne bene cantatur et dicitur ;

« Erue me de manu legem praetereuntis et iniqui ^? Ha- ))

bes litteram sed non imples litteram. Unde non imples

^

litteram? «Quoniam qui praedicas non furandum, furaris;

))qui dicis non adulterandum adulteras qui abominaris , •,

» idola sacrilegium facis. Nomen enim Dei per vos blas-

,

))phematur in Gentibus, sicut scriptum est*. » Quid tibi

ergo profuit littera quam non imples ? Quare autem non
,

imples? Quia de te praesumis. Quare non imples ? Quia

negotiator es , opera tua extollis : nescis necessariam esse
gratiam adjuvantis , ut impleatur proeceptum jubentis.
Ecce jussit Deus , age quod jussit. Incipis agere quasi ex
viribus tuis , et manet super te littera puniens
et cadis 5 ,

non salvans. « Merito Lex per Moysen data est, gratia et

)) veritas per Jesum Christum facta est ^ Moyses quinque )>

libros scripsit •, sed in qninqueporticibus piscinam cingenti-

bus languidi jacebant, sed curari non poterant ^. Vide quo-
modo manet littera convincens reum non salvans iniquum.
, ,

Illis enim quinque porticibus, in figuraquinquelibrorum,

prodebantur potius quam sanabantursegroli.Quidergoibi
tuncsanabat segrotum^Motusaquae.Piscina illa motades-
et sanabatur unus, quia unitas quisquis
cendebat aegrotus, :

alius ad ipsum motum descenderet, non sanabatur. Quo-

modo commendabatur unitas corporis clamantis a finibus
non sanabatur, nisi rursus mota fuisset piscina.
terrae? Alius
motus perturbationem popuh Ju-
Significabat ergo piscinae
daeorum, quando venit Dominus Jesus Christus. Angeli
enim adventu intelligebatur moveri aqua in piscina. Aqua
' 2 Cor. III, 6. — ' Rom. ii, 27. — ^ Psal. lxx, 4- — ' Rom. 11, 21-27.
— 5 Joan. 1,17. — ^ Ifl. V, 2.
 ENARRATIO I IN PSALMXJM LXX , SETiMO I. 391
ergo cincta porticibus quinque ,
gens erat judaea cincta
Lege. Et in porlicibus aegroti jacebant, et in soJa aqua
turbata et mola sanabantur. Venit Dominus , turbata
est aqua , crucifixus est, descendat ut sanetur aegrotus.
Quid est , descendat. Humiliet se. Ergo quicumque ama-
tis litteram sine gratia, in porticibus remanebitis, segri
eritis ,
jacentes , non convalescentes de littera enim :

praesumitis. « Si enim data esset lex quae posset vivi-

» ficare, omnino ex lege esset justitia ^. » Sed data est
lex , ut reos vos faceret , rei facti timeretis , timentes in-
dulgentiam peteretis ,
jam de viribus vestris non praesu-
meretis , de littera vos ncn extoUeretis. Nam ipsa figura
est etiam, quod Eliseus primo ad mortuum resuscitandum
baculum misit per servum. jMortuus erat filius viduse hos-
nuntialum est ei, servo suo dedit baculum
pitae ipsius-,

suum Vade^ inquit, pone super mortuum -. » Nescie-

: «

bat Propbeta quid ageretPPrsecessit servus posuitbacu- ,

lum super mortuum non surrexit mortuus. « Si enim ,

» data esset lex quse posset vivificare , vere ex lege esset

» justitia. » Non vivificavit lex per servum missa : et ta-
men ille misit baculum suum per servum, qui postea
secutus vivificavit. Namque cum ille infansnon resurrexis-
set , venit ipse Eliseus, jam figuram portans Domini, qui
servum suum cum bacido, tanquam cum lege, praemise-
rat venit ad jacentem mortuum, posuit membra sua
:

super illum. IlJe infans erat , iJJe juvenis erat : contraxit

etbreviavit quodam modo juventutis suae magnitudinem,
parvulus factus ut raortuo congrueret. Mortuus ergo sur-
rexit , cum se vivus mortuo coaptavit : et fecit Dominus,
quod non fecit bacuJus ^ fecit gratia ,
quod non fecit Jit-

tera. IlJi ergo qui in bacuJo reraanserunt, in Jittera glo-

riantur j et ideo non vivificantur. Ego autem de gratia tua
' Gal. in, 21. — '4 Reg- IV, 29.
 392 3. AVGUSTIIVI EPrSCOPI

volo gloriari. « Mihi aiitem, ait Apostolus, absit gloriari

» nisi in cruce Domini noslri Jesu Christi ^,)) nisi in illo
qui se mihi vivus mortuo, ut resurgerem,coaptavit utjam :

non ego viverem, viveret autem in me Christus'-. Inipsa

gratia glorians , a Litteraturam. non cognovi : » id est
homines de littera praesumentes , et a gratia resilientes ,

toto corde reprobavi.

XX. Merito sequitur , « Introibo in potentiam Do-
•» mini" : » non meam, sed, « Domini.» Nam ilh in potentia
sua de littera gloriati sunt, ideo adjunctam htterae gratiam
non cognoverunt per Moysen data est gra-
^. « Nam Lex ,

» tia et veritas per Jesum Christum facta est. » Ipse enim

venit ut Legem impleret quando charitatem donavit ,

per quam Lex posset impleri. « Plenitudo enim Legis

» charitas ^. » lili non habentes charitatem id est non , ,

habentes spiritum gratiae : « Quia charitas Dei diQusa est

M in cordibus nostris per Spiritum sanctum qui datus est
» nobis °, » remanserunt gloriantes in littera. « Sed quia
» Httera occidit , Spiritus autem vivificat " : non cognovi
» htteraturam et introibo in potentiam Domini. » Ideo
versus iste sequens confirmatperficitque sententiam, itaut
eam figat in cordibus hominum , nec alium permittat om-
nino irrepere ulla ex parte inteilectum. « Domine, memo-
» rabor justitise tuae sohus. O sohus I » Quid addidit
« SoHus , » rogo vos ? SuUiceret , « Memorabor justitiae
» ture. Sohus , » inquit ,
prorsus : ibi meam non cogito.
« Quidenim habes quodnon accepisti? Si autem et acce-
» pisti, quid gloriaris quasi non acceperis^? » Justitia
tua sola me hberat , mea non sunt nisi peccata. Non
sola
glorier ergo de viribus meis, non in httera remaneam :

reprobem litteraturam, id est hominesde httera glorian-

,

' Gal. VI, 14. — ' IJ. n, 20. — 3 Psal. lxx, 16. — 4 Joaa. i, 17. —
5 Rom. xirt, 10. — 6 IJ. v, 5. — 7 2 Coi-. m, 6. — " i Cor. iv, 7.
 ENARUATIO II IJJ PSALMUM LXX , SERMO II. 393
tes, et de tanquam phreneticos ,
suis viribiis perverse,
praesuraentes reprobem tales , intrem in potentiam Do-
:

mini , ut quando infirmus sum tunc potens sim ut tu , ^

in me sis potens quoniam « Memorabor justitice tuae so-

,

)) lius. »

t^VV%'VVV%Vl^X^/V\'%VAaVVk/V\'VV%^'VVVlA/VV\VVV\'VVV\'VVV\\A/%^\VVaA\,VV\VVV>'^^

ENARRATIO II

IN ELMDEM PSALMUM LXX.

SERMO n.

De secunda parte Psalmi.

I. Gratiam Dei ,
qua gratis salvi facti sumus , nullis
nostris merilis praecedentibus , nisi quibus supplicium
debebatur, commendari Psalmo, hesternadic insinua-
isto

vimus Charitati Vestrae eumque tractando quoniam fi- :

nire nequivimus extremam ejus partem in hodiernam

,

diem distuiimus promittentes in nomine Domini nos de-

,

bitum soluturos. Quod solvendi quoniam tempus est

adestote animo tan(|uam agro fertili ubi et semen multi- ,

phcetis, et pkn'ice ingrati non sitis.Gommendavimushes-

terno die tituhimujas, sed propterrenovandam intentio-
nem vestram et his intimandum qui heri absentes fuerunt
,

breviter commeraoramus, quod recolant qui audierunt,

audiant qui nescierunt. Fihorum Jonadab Psalmus est^
quod nomen interpretatur, Domini spontaneus quoniara :

spontanea, hoc est, bona, pura, sincera et perfecta volun-

tate, non ficto cordeDoraino serviendura est : quodetiam
illud indicat, ubi dictum est : « Voluntarie sacrificabo
394 s. ArGXJsxmT episcopi
» tibi^. )) Filiis liujus , id cst, filiis obedicntiae cantatur
Psalmus , et his qui primi caplivi ducli sunt, ut agnos-
caturhic gemitus noster, et sutiiciatdieimalitiasua-. Jam
enim , si superbi deseruimus, vel fatigati redeamus. Nec
redirinisi per gratiam potest. Gratia, gratis data est. Nam
nisi gratis esset ,
gratia non esset. Porro autem si propte-
rea gratia est, quia gralis est^ nihil tuum praecessit , ut
acciperes. Nam si aliqua bona opera tua praecesserunt
pretium accepistinon gratis pretium autem quod nobis
, :

debebatur, supphcium est, Quod ergo liberamur, non

nostris meritis , sed ilhus gratia est. lUum ergo laudemus
iUi totum quod sumus quod salvi efticimur, debeamus. , et
Ad quod conclusit, cum multa dixisset, dicens « Do- :

)) mine, memoral)or justitise tuae solius^.» Ad istum ver-

SLim conclusa est hesterna tractatio. Primi ergo captivi
id est pertinentes ad primura hominem
,
propter hoc :

enim captivi propter primum hominem in quo omnes

,
,

morimur « Quia non prius quod spiritale est sed quod

: ,

» animale, postea spiritale^: » Propter primum hominem

primi captivi : propter secundum hominem secundi re-
dempti. Nam et ipsa redemptio clamat captivitatem nos-
tram. Unde enim redempti, si non antea captivi? Eteam
captivitatem expressius ab Apostolo insinuatam ex Epis-
tola ejusverba quoedam commemorantes, insinuavimus
et repetimus «Videoaham legem inmembris meisrepug-
:

» nantem legi mentis meae , et captivum me ducentem

» in lege peccati, quae est in membris meis^. » Ipsa est

prima captivitas nostra, qua concupiscit adversus spiritum

caro^.Venit autem hoc de pcena peccati , ut homo ad-
versus se ipsum divideretur, qui uni subditus esse noluit.
Nihil enim tam expedit animse quam ol)edire. Et si expe-

' Psal. Liii, 8. — 2 Matth. vi, 3^. — ^ Psal. t.xx, iG. —4 i Cor. xv, 46.
-^ ^ Rom. VII, 23. — ^ Gal. v, 17.
 ENARRATIO II m PSALMUM LXX , SERMO II. 395
domino, in filio ut
dit animae obedire in servo ut obediat
obediat patri , in uxore ut obediat viro
quanto magis in ;

homine ut obediat Beo? Expertus ergo malum Adam, om-

nis autem homo Adam sicutin his qui crediderunt omnis ,

horao Christus membra ,

quia sunt Christi : expertus
ergo malum quod non debuit ,
experiri , si crederet di-
centi , « Noli tangere *
: » expertus ergo makim ,
postea
saJtem obtemperet praeceptis medici ut surgat ,
qui noluit
credere medico ut non aegrotaret. Nam et sano bonus et
fidehs medicus dat prseceptum, ne sit illi necessarius. « Non
)) est enim sanis necessarius medicus , sed male habenti-
» bus'^. )) Boni autem amici raedici ,
qui nolunt vendere
artem suam , et pkis gaudent ad sanos quam ad cegrotos,
dant qusedam prcccepta sanis quae observando in eegritu- ,

dinem non cadant. Porro autem illi si praecepta contemp-

serint , et in aegritudineminciderint, supphcant medico :

quem contempserunt sani , rogant aegroti. Utinam sakem

rogent , ne per feljrem mente perdita medicum cse- et

dant. Audistis modo, cum Evangeliumlegeretur quem- ,

admodum in illos dicta sit parabola. Mentis sanae erant

qui dixerunt : « Hic estliaeres, venite, occidamus eum , et
)) nostra erit haereditas^? )> Utique non : puta qui occide-
runt fihum , et patrem occisuri erant •, hoc est mentem
sanara non habere. Postrerao ecce quia occiderunt fihum :

resurrexit filius , et lapis rcprobatus ab aedificantibus fac-

tus est in caput anguh*. Offenderunt in illum , et con-
quassatisunt venietsupereos, et conteret eos.
: Sednon ita

iste qui cantat in Psalmo,et dicit : «Introibo inpotentiara

)) Doraini : )) non meam , sed, « Doraini. Doraine, memo-
)) rabor jnstitise tuae NuHara raeara agnosco
solius. )>
,

sohus tuae justitiae raemorabor. Atehabeo quidquidboni

• Gen. 11, 17. — •>
Matth. is, 12. — 3 Id. xxi , 38. — 4 Psal.
cxvii, 22.
396 S. AlGUSTIM EPISCOPI

liabco : quidquid autem mali liabeo , a me haI)co. Noii

meiilis supplicium reddidisti , sed gratiam gratis imper-
tisti. Tuse itaque solius justitiae memorabor.
II. « Deus, docuisti me ex juventute mea*. » Quid me
docuisti? Quia tuse solius justitioe memorari debeo. Consi-
derans enim vitam praeteritam meam , video quid raihi
debebatur, et quid acceperim pro eo quod mihi debebatur.
Debebalur poena , reddita estgratia : debebaturgehenna,
data cstvitaseLerna.aDeus, docuistimeexjuventutemea.»
Ex ipso initio fidei raeae ,
qua me innovasti docuisti me ,

nihil in me prsecessisse , unde mihi dicerem deberi quod

dedisti. Quis enim convertitur ad Deum nisi abiniquitate?
autem potestdicere
quis redimitur nisi a captivitate? quis
injustam fuissecaptivitatem suam, quando deseruitimpe-
ratorem et defecit ad desertorem ? imperator enim Deus .,

desertor diabolus prseceptum dedit imperator, fraudem

;

suggessit desertor- : ubiaures tuae inter praeceptionem et

deceptionem melior-ne diabolus , quam Deus ? mehor qui

defecit ,
quara qui te fecit? Credidisti quod promisitdia-
bolus, et invenisti quod rainatus est Deus. Jam ergo ex
captivitate liberatus , adhuc tanien in spe, nondum in re,

ambulans per fidera , nondum per speciem : « Deus, in-

» quit, docuistime exjuventutemea. »Ex quoconversus
sum ad te, innovatus a te qui factus a te, recreatus qui
creatus , reforraatus qui formatus : ex quo conversus sum,
didici merita mea nulla praecessisse , sed gratiam tuam
mihi gratis venisse, ut memorarerjustitise tuae soHus.
III. Quid deindc post juventutem? quoniam «Docuisti
» me , inquit , ex juventute mea quid
: post juventutem ?

In ipsa enim prima conversione tua didicisti ,

quod ante
conversionem jiistus non fuisti, sed praecessitiniquitas , ut
expulsa iniquitate succederet charitas ; et renovatus inno-
' Psal. Lxx, 17. — ^ Gen. 11, 17, et in, i.
 EjvAraiATio II iN 1'salmlm lxx, sermo ii. 397
vum hominem spe dunlaxat , nondum re, didicisti quod
nihil tui boni prsecesserat , et gratia Dei conversus es ad
Deum : jam forte ex quo conversus es , habebis ahquid
tuum, et de viribus tuis prresuraere debesPQuemadmodum
solent homines dicere Jam dimitte opus erat ut viam : ,

ostenderes ambuhTbo viam. Et ille quitibi viam

, suflicit ,

ostendit Ne forte vis ut deducam te ? Tu autem si super-

:

bis Absit suflicit

, ambulabo viam Dimitteris et per
, , : ,

infirmitatem iterum aberrabis. Bonum erat tibi ut dedu-

ceret te ,
qui prius in via collocavit te. Caeterum nisi et
ipse ducat, rursus errabis : dic ilh ergo : Deducme,
«
)) Domine, in via tua , et ambulabo in veritate tua^»
Quod autera viara ingressus es ,
juventus est ipsa renova- ,

tio et initium fidei. Antea cnim ambulabas per vias tuas

vagabundus, errans per sylvosa per aspera laceratus ,
,

omnibus membris, patriam quaerebas, hoc est, stabiUtatem

quamdara spiritus tui ubi diceres Bene est et securus , : ;

diceres quietus ab omni molestia, ab omni tentatione

, ,

ab omni postremo captivitate non inveniebas. Quid

: et
dicam? Venit ad te qui tibi ostenderet viam ? Venit ad te
ipsa via , et constitutus es in ea nulhs tuis meritis praece-
dentibus ,
quoniam utique errabas. Quid, ex quoingressus
es, jam regis te? jara ille qui viam docuit te, dimittit te?

Non , inquit : « Docuisti me ex juventute mea 5 et usque

» nunc annuntiabo mirabilia tua. Mirabile est enim ))

quod adhuc facis ut regas me qui in via posuisti me,

,
:

et haec sunt mirabiha tua. Quae sunt putasmirabiJia Dei?

Quid mirabihus quam mortuos sus-
inter Dei mirabiha ,

citare? Numquidnam ego mortuus sum, inquis? Si mor-

tuus non esses, non diceretur, tibi « Surge qui dorrais, et :

)) exurge a mortuis , et illuminabit te Christus -. )) Mor-

tui sunt omnes infideles, omnes iniqui, corpore vivunt,
'
Psa!. L\x\v, !i. — 2 Eiilies. v, i^.
398 S. AUGUSTINI EPISCOPI '

sed corde extincti sunt. Qui autem suscitat mortuura se-

cundum corpus , reddit eum luci huic videndae , et huic
aeri ducendo : non autem suscitator ejus ipse ilU lux et
aer est 5 incipit videre ,
quemadmodum videbat antea.
Anima nonsic exsuscitatur. Anima enim exsuscitatur aDeo:
quamquam et corpus exsuscitetur a Deo sedDeusquando :

exsuscitat corpus , mundo quando exsuscitat ani-

reddit 5

mam, sibi reddit. Si recedat aer mundi istius moritur ,

corpus : si recedat Deus, moritur anima. Cum ergo sni-

mamsuscitat Deus, nisi adsit qui suscitavit , suscilata non
vivit. Non enira suscitat , et dimittit ut vivat sibi : sicut
Lazarus quando resuscitatus est quatriduanus mortuus,
suscitatus est corporeper Domini corporalem praesentiam.
Accessit enim corporaliter ad sepulcrum claraavit La- , : <c

» zare, veni foras et surresit Lazarus processit

; )) de ,

sepulcro ligatuSj deinde solutus discessit^ Resuscitatus

est Domino praesente , sedvixitetDorainoabsente. Quan-
quam eura Dominus corporahter resuscitasset ,
quantum
ad visibiHa pertinet caeterum praesentia majestatis su?e il-
:

lum suscitavit, qua prsesentia nusquam recedit. Interim ta-

men ad praesentiara visibilem Dorainus suscitavit Lazarum j
discessit de ipsa civitate Dorainus, vel de illo loco, num-
quid Lazarus non vixit ? Non sic aniraa suscitatur susci- :

tat illam Deus, moritur si discesserit Deus. Dicam enim

audacter, fratres, sed tamen verura. Duae vitae sunt, una
corporis , altera animae : sicut vita corporis anima , sic vita

anirase Dcus quomodo sianiraadeserat moriturcorpus;

: ,

sic anima raoritur, si deserat Deus. Ipsa est ergo gratia

ejus , ut suscitet , et sit nobiscum. Quod ergo nos suscitat
a morte nostra praeterita, et innovat quodara raodo vitam
nostrara, diciraus ei : « Deus, docuisti me ex juventute
» mea. )> Quia vero non recedit ab eis quos suscitat , ne
« Joan. sj, 4'~44'
 ENARRATIO II IN PSALMUM LXX , SERMO II. 399
cum recesserit moriantur, dicimus ei : « Et usque nunc
» annuntiabo mirabilia tua : » quia cum mecum es vivo,
et animse meae vita tu es, quae morietur si dimittatur sibi.

Ergo dum adcst vita mea lioc est, Deus raeus, « Usque ,

))nunc » quid postea ?

:

IV. « Et usque in senectam et senium ^. » Duo ista no-

mina senectutis sunt, et discernuntur a Grrecis. Gravitas
enim post juventutem aliud nomen habet apud Graecos et ,

post ipsam gravitatem veniens ultima retas aliud nomen

habet : nam irj £(70677.; dicitur gravis , et -,£? wv senex. Quia
vero in latina lingua duorum istorum nominum distinc-
tio deficit, de senectute arabo sunt posita , senecta et se-
nium : scitis autem esse duas aetates. « Docuisti me gra-
)) tiam tuara a juvenlute mca-, et usque nunc , » post
juventutem mcam , « Aiinuntiabo mirabilia tua , )) quia
mecum es ut non moriar ,
qui venisti ut surgam : « Et
)) usque in senectam , et senium , )) id est , usque ad ulti-
mum raeum nisi mecum fueris non erit aliquid raeriti
, ,

mei^ gratia-tua semper perseveret mecum. Hoc diceret

etiara unus homo , tu , ille , ego : quia vero vox ista

unius cujusdara raagni horainis est, hoc est , ipsius uni-

tatis , vox est enim Ecclesiae 5
qu.ieramus juventutem Ec-
clesiae. Quando venit Christus , crucifixus est , mortuus
est, surrexit , vocavit gentes , cceperunt converti , facti
sunt Martyres fortes in Christo, fusus est sanguis fidchs,
surrexit seges Ecclesiae : haec juvcntus. Progredientibus
autera tcraporibus confiteatur Ecclesia, dicat: « Usque
))nunc annuntiabo rairabilia tua. ))iSon tantura in juventute,
quando Paulus, c|uando Petrus, quando primi Apostoli
nuntiaverunt : procedente etiam setate ego ipse , id est,
unitas tua, merabra tua , corpus tuura , « Annuntiabo
)) rairabiha tua. » Quid postea? « Et usque ad senectam
Psal. Lxx, 18.
 •li

400 s. ai:gl'sttni episcoim

» et senium , anniintiabo mirabilia tua : » us(|ue in fmem

enim non hic fulura est usque
saeculi erit hic Ecclesia. Si

in fmem saecuH-, quibus Dominus dixit « Ecce ego vo- ;

)) biscum sum omnibus diebus usque iu consummationem

)» saecuH ^ ? )) Quareista oportebat ut dicerentur in Scrip-
turis? Quia futuri erant inimici christianoe fidei qui dice-
rent : Ad parvum tempus sunt Christiani, postea peribunt,
et redibunt idola , quod erat antea -. Quandiu
rediet
erunt Christiani? « Usque ad senectam et senium id : ))

est, usque in fmem ssecuJi. Tu cum expectas miser infi-

dehs ut transeant Christiani , transis tu sine Ghristianis :

ct Christiani usque in finem sseculi permaneljunt-, et tu

per infidehtatem tuam , cum fmieris brevem vitam tuam,

qua fronte exies ad Judicem quem cum viveres
,
l^lasphe-
masli.f^Kryu « A juvGnlute mca et usque nunc,
, et usque
)) ad senectam et senium, Domine, ne derehnquas me. »

Non quomodo ,
dicunt inimici mei , usque ad tempus erit.

« Ne derelinquas me donec annunticm brachium tuum ,

)) generationi omnisuperventur^e. Et brachium Domini ))

cui revelatum esl^ ? Brachium Domini, Christus. Noli

ergo derehnquere me non gaudeant qui dicunt Usqne : :

ad certum tempus erunt Christiani. Sint qui annuntient

brachium tuum. Cui « Generationi omni superventurae. )>

Si ergo omni generationi superventurse usque in fmem ,

sseculi : fmito enim sseculo jam nulla superveniet ge- ,

neralio.
V. « Potentiam tuam et justitiam tuam *. Hoc est ))

annuntiem generationiomnisuperventuraebrachium tuum.

Et quid praestititbrachium unum? Liberationem nostram
gratuitam. Hoc ergo annuntiem, ipsam gratiam omni ge-
nerationi superventurae dicam omni homini nascituro : :

• MaUh. xxvni, 20. — ^ Vidc Enarrationem in Psalmum xh, n. i , ct no-

tani ad c.'»!ceni voluminis cxv. — ^Jsai luI; i. — '1
Pfal. hxx, 79.
 ENARKATIO II IN PSALMUM LXX , SERMO II. 40l
Nihil es per te , Deura invoca , tua peccata sunt , merita
Dei sunt : supplicium tibi debetur , et cum praemium
venerit , sua donacoronabit, non raerita tua. Dicam onini
generationi superventurae : De captivitate venisti, ad Adam
pertinebas. Dicam hoc orani generationi superventurse
nullas vires meas, nullam justitiam meam ; sed, « Poten-
» tiam tuam et justitiam tuam , Deus , usque in altissima
» quaefecistimagnalia.Potentiaratuara et justitiara tuara,»
usquequo? usque ad carnem et sanguinera? Irao « Us- ,

» que ad altissima quae fecisti magnalia. » In altis cceli

sunt , in altis Angeli sunt , Sedes, Dorainationes, Princi-

patus, Potestates : tibi debent quod sunt, tibi debent quod
vivunt , tibi debent quod juste vivunt, libi debent quod
beate vivunt. « Potentiam tuara et justitiam tuara , » us-
quequo? Usque in altissima quse fecisti raagnalia. » Ne
«

putes hominem solum pertinereadgratiam Dei. Quid erat

Angelus antequam fieretPquid est Angelus si deserat qui ,

creavit? Ergo « Potentiam tuam et justitiam tuam usque ,

» in altissiraa quse fecisti magnalia. »

VI. Et horao se extollit : et ut pertineat ad primam
captivitate«i, audit serpentem suggerentem : « Gustate et
» eritis sicut dii^ » Horaines sicut dii ! « Deus quis simiHs
,

» tibi? » Non in abysso, non in inferno, non in terra, non

in coelo : orania enira tu fecisti. Quid contendit opus cum
artifice ? « Deus quis simihs
,
tibi ? » Ego autem , ait Adam
miser , et in Adam omnis homo , cura volo esse perverse
sirailis tibi , ecce quid factus sum , ut de captivitate ad te
claraem : cui bene erat sub rege bono , captivus factus
sum sub raeo seductore •, et clarao ad te ,
quia cecidi abs
te. Et unde abs te cecidi? Cum quaero esse perverse siraihs
tibi. Quid enim ? Deus nonne ad suam simiiitudinera nos

' Gen. III, 5.

cxvi. 2G
402 S. AUGUSTIWI EPISCOPI
vocat ? Nonne ipse est ,
qui dicit : « Diligite inimicos
)) proeisquivos persequuntur benefacite
vestros^ orate :

» is qui vos oderunt? » Hsec dicens, ad similitudinem

Dei noshortatur. Denique quid adjungit? « Ut sitis, inquit,

)) fdii Patris vestriqui incoelis est. » Quid enim ipse facit'2
» Hoc
facit certe Qui solem suum oriri facit super
: «

))bonos et malos, et pluit super justos et injustos^. ))

Quiergo bene vult inimico suo, Deo similis est nec ista :

superbia, sed obedientia est. Quare? Quia ad imaginem

Dei facti Faciamus, inquit, hominem ad ima-

sumus. «
» ginem et simiiitudinem nostram -. » Non ergo ahquid
alienum est si imaginem Dei tenemus in nobis utinam
, :

eam per superbiam non amittamus Sed quid est per su- !
,

perbiam velle esse similem Deo? quid putamus, ut excla-

maret captivus : « Domine ,
quis simihs tibi? » quee est
ista perversa simihtudo? Audite , et inteUigite, si potestis
credimus autem quia ipse qui nos posuit haec vobis di-
cere, dabit vobis etiam posse et intelhgere. Deus nuUo
indigetbono, et ipse est summum bonum, et ab ipso
est omne bonum. Ut ergo boni simus Deo indigemus , :

ut bonus sit Deus, nobis non indiget nec nobis tan- •,

tum,sed « Usque ad altissima quae fecit magnaha, » nec

ipsis coelestibus , nec supercoeiestibus , nec coelo ca^h
quod dicitur , indiget Deus ut aut mehor sit aut po-
, ,

tentior, aut beatior. Quid enim esset quidquid ahud est

nisi ipse fecisset ? Qao ergo eget abs te qui erat ante te
et tam potens erat, ut cum tu non esses, faceret te?
Numquid quomodo parentes faciunt fihos? Per quamdam
concupiscentiam carnalem generant, potius quam creant :

istis enim generantiljus , Deus creat. Nam si tu ita creas,

dic quid tua mulier paritura est. Quid dicam, Tudic?
Ipsa dicat, c[uae quod portatignorat. Generant tamen ho-
' Matth. V ,
45- — 'Gen i. 26.
 ENAKRATIO II IN PSALMXIM LXX , SERMO II. 403
mines filios, et ad solatium siuim, et ad subsidiuiii senec-
tutis. ISumquid ideo creavit liaec omnia Deus, a quibus
senex adjuvaretur? Novit ergo Deus quod creat, et quale
sit per ejus bonitatem, et quale futurum sit per propriam
vokmtatem novit Deus et ordinavitomnia. Ut autem homo
:

sit aliquid convertit se ad ilhim a quo creatus est. Rece-

,

dendo enim frigescit accedendo fervescit recedendo te-

5 ;

nebrescit accedendo clarescit. A quo enim habet ut sit

5

apud illum habet ut ei bene sit. Deniquefihusminor, qui

voluit in sua potestate habere substantiam suam quae ,

illi apud patrem optiraeservabatur, factus suae potestalis,

profectus est in regionem longinquam , haesit principi

malo, porcos pavit-, fame correctus est, qui saturitate
superbus abscesserat^ Ergo quisquis ita vult esse simihs
Deo, ut ad ilkim stet, fortitudinemque suam , sicut scrip-
tum est, ad ilkim custodiat-, iion ab illo recedat ^ ei cohse-
rendo signeturtanquamex annulo cera,illiaffixus habeat
imaginem ejus, faciens quod dictum est: « Mihi adhaerere
» Deo bonum est^-, » vere custodit similitudinem et ima-
ginem ad quam factus est. Porro autem si perverse voluerit
imitari Deum ut quoraodo Deus non habet a quo formc-
,

tur non habet a quo regatur sic ipse vekt sua potestate
, ,

uti, ul quomodo Deus, nuUo formante nullD regente vi- ,

vatj quid restat , fratres, nisiut recedens ab ejus calore

torpescat, recedens a veritate vanescat, recedens ab eo
quod summe atque incommutabikter est , in deterius mu-
tatus deficiat.
Yll. Hoc diabolus fecit : imitari Deum voluit , sed per-
verse-, non esse sub ikius potestate, sed habere contra
illura potestatem. Homo autem positus sub prgeccpto,
audivit a Domino Deo: « Nofi tangere*. » Quid.^ Hanc
arborem. Quid estenim illaarbor? Si bona est, quare non
• Luc. 'V, 22. — ^ Psai. LYin, lo. — ^ IJ. ls.sii, 28. — 4 Gen u, 17.
26-
404 S. AUGUSTINI EPISCOPI

iango?si mala est, quid facit in paradiso? Prorsus ideo

est in paradiso, quia bona est : sed nolo tangas. Quare
non tango? Quia obedientem te volo , non contradicentem.
Servi ad hoc, serve 5 sed noli male, serve. Serve, audi prius
Domini jussura, et tunc jubentis disce consilium. Boiia est
arbor j nolo tangas Quare? Quia Dominus sum, et servus es.
.

Hsec tota causa est. Si parva est, dedignaris esse servus?

Quid autem tibi expedit, nisiesse sub Domino?Quomodo
eris sub Domino, nisi fueris sub praecepto? Porro si ex-

pedit tibi esse sub Domino et sub prsecepto quid tibi ,

,

jussurus erat Deus? Aliquid enim quserit abs te? Offer

mihi sacrificium , dicturus est tibi? Nonnc ipse fecit om-
nia , in quibus et te fecit? Obsequere mihi, dicturus est
tibi ; sive cum requiesco sive ad mensam ,
ad lectum , •,

cum me ad balneas, cum lavo? Quia ergo

reficio : sive
nuUo abs te indiget Deus, nihil tibi debuit jubere? Si
autem debuit ahquid jubere ut te , quod tibi expedit, ,

sentires esse sub Domino , ab ahqua re prohibendus eras 5

non propter mahtiam sed propter tuam obe-

ilhus arboris ,

dientiam. Non potuit Deus perfectius demonstrare quan-

tum sit bonum obedientiae , nisi cum prohibuit ab ea re,
quse non erat mala. Sola ibi obedientia tenet palmam ; sola
ibi inobedientia invenit poenam. Bonum est^ nolo tangas.
Non enim non tangendo moriturus es. Numquid qui hinc

prohibuit. alia subtraxit? Nonne est paradisus fructuosis

plenus arboribus Quid tibi deest ? Hoc nolo tangas hinc
? ,

nolo gustes. Bonumest, sed obedientia mehor est. Proinde

cum tetigeris , numquid arbor illa malum erit, ut moria-
ris? Sed inobedientia te subjecit morli, quia prohibita
tetigisti. Ideo arbor illa appellata estscientise diguoscendi
boni et mah^ non quia inde
, taha quasi poraa pendebant 5

sed quidquid csset arbor illa , cujushbetpomi , cujushbet

' Gcn. V; I".
 EKAREATIO II IN PSALMUM LXX , SERMO II. 405
fructus esset, ideo sic vocala est ,
quia homo qui nollet
bonum malo discernere per praeceptum discreturus
a ,

erat experimentum ut tangendo vetitum, inveniret sup 5

plicium. Quare autem tetigit, fratres mei? Quid illi deerat?

Dicatur raihi ,
quid ilH deerat in paradiso constituto , in
media opulentia , mediisque dehciis , cui magnae deUciae
erant ipsa visio Dei, cujus faciemquasi inimici timuitpost
peccatum? Quid ilH deerat , ut tangeret , nisi quia sua
potestate uti voluit ,
praeceptum rumpere deleclavit ; ut
nullo sibi dominante fieret sicut Deus ,
quia Deo nuUus
utique dominatur.^ Male vagus, male praesumens , futu-
rus mortuus , recedendo a via justitiae ! ecce solvit prae-
ceptum , excussit a cervice jugum disciphnae , habenas
regiminis exaltante animositate disrupit^ ubi est nunc?
Certe captivus clamat : « Domine, quis simiHs tibi? »
Volui esse perverse simihs tibi, et factus sum simihs pe-
cori. Sub tua dorainatione, sub tuo praecepto vere simihs
eram :sed « Homo in honore positus non intellexit com- ,

)) paratus est jumentis insensatis, et simihs factus est

» ilhs^ )) Jam de simihtudine jumentorum clama sero,
et dic : « Deus ,
quis simihs tibi ? »

YIII. « Quantas ostendisti mihi tribulationes multas et

» malas"! » Merito, superbeserve. Voluisti enim perverse
esse simihs Domino tuo, qui factus eras ad imaginera Do-
mini tui. Bene tibi velles ut esset recedenti ab iilo bono ?

Prorsus dicit tibi Deus : Si recedis a rae, et bene est tibi,

ego non sura bonum tuum. Proinde si ille bonus, et sume

bonus, et de se sibi bonus , et nullo aheno bono bonus,
et ipse nostrum suramum bonum 5 recedendo inde, quid
eris, nisi malus? Item^ si ipse est beatitudo nostra, quid
erit recedenti , nisi miseria? Redi ergo post miseriam, et

' Psal. ILVUl, l3. — 2 IJ. I.KX, 20.

406 S. ArGBSTINI EPISCOPI

dic : « Doniine, quis similis tibi ? Quantas ostendisti mihi

» tribulationes multas et malas ! »

IX. Sed disciplina fuit admonitio non desertio. De-

5 ,

nicfue gratias agens quid dicit? « Et conversus vivificasti

» me, etde abyssis terraeiterum reduxiitime^ » Quando

enim antea ? quid est hoc, iterum? Cecidisti ab altitudine,

o homo, mancipium inobe^iiens, superbe adversus Domi-
num, cecidisti! Factum est in te : Omnis qui se exaltat,
«

» hurailiabitur : » fiat in te , « Onmis qui se humiliat

» exaltabitur-.» Redi de profundo. Redeo, inquit redeo, ;

agnosco : « Deus, qui simihs tibi? Quantas ostendisti mihi

» tribulationes multas et malas! Et conversus vivificasti

» me, et de abyssis terrae iterum reduxisti me. » IntelU-

gimus, audio. Reduxisti enim de abyssis terrse : reduxisti

a profunditate et submersione peccati, Sed quare, « Ite-

» rum? » Quando jam factum Sequamur, ne forte
erat?
posteriora Psahni ipsius exponant nobis, quod hic nondum
intelhgimus, quid dixerit, « Ilerum. » Ergo audiamus :

« Quantas ostendisti mihi tribulationes multas et malas

» Et conversus vivificasti me, et de abyssis terrse iterum
» reduxisti me. » Quid deinde? « Multiphcasti justitiam

» tuam, et conversus consolatus es me, et de abyssis terrae

» iterum reduxisti me^.» Ecce alterum « iterum.» Si hoc
« iterum » solvere laboramus semel positum quis poterit ,

solvere geminatum ? Jara ipsura « iterum » geminatio est,

et rursum positum est « iterum. » Adsit iile a quo gratia,
adsit et brachium quod annuntiamus omni generationi su-
perventuroe adsit ipse, et tanquam clave crucis suaeclau-
5

sum sacramentum aperiat. Neque enimfrustra, iilo cruci-

fixo, velum temph medium scissum est ^, nisi quia per

ipsius passionem omniurn mysteriorum secreta patuerunt.

I Psal. Lxx, 20. — 2 Luc. XIV, ii. — ^ Psal. lxx, 21. — 4 Matth.

xxvii, 5i.
 EWARKATIO II IN PSALMUM LXX , SERMO II. 407
Adsit ergo ipse transeuntibus ad eum •, auferatur velamen*
dicat nobis Dominus noster et Salvator Jesus Christus
quare talis vox Prophetae proemissa est : « Ostendisti mihi
» tribulationes raultas et malas ; et conversus vivificasti
» me, et de abyssis terrae iterum reduxisti me. » En hoc
primum positum est « iterum : )> videamus quid hoc sit,

et inveniemus quare alterum « Iterum. »

X. Quid Verbum, et
est Christus? « In principio erat
» Verbum apud Deum et Deus erat Verbum hoc
erat , :

» erat in principio apud Deum. Omnia per ipsum facta

» sunt, et sine ipso factum est nihil.)) Grande hoc! mag-

numhoc! Tu quid, captive? Ubi jaces ? In carne, sub morte.

Quis ergo ille? quis tu? Et quid ille postea? propter
quem? Quis ille, nisiquod dictum est « Verbun»?)) Quod :

Verbum ? Ne forte sonat et transit? Verbum Deus apud

Deum Verbum per quod facta sunt omnia. Quid propter
;

te? « Et Verbum caro factum est, et habitavit in nobis'.

» Qui Filio proprio non pepercit, sed pro nolais om-

» nibus tradidit illum quomodo non et cum illo om--,

» Ecce quid quis, propter quem.

nia nobis donavit^? » ,

Filius Dei caro propterpeccatorem, propter iniquum,

propter desertorem, propter superbum propter perver- ,

sum Dei sui imitatorem ! Factus ille quod tu, fihus homi-
nis, ut nos efiiceremur fdii Dei ! Caro factus : unde caro ?

Ex Maria virgine^. Unde Maria virgo? Ex Adam. Ergoex

iUo primo captivo, et caro in Christo de massa captivitatis.
Utquid hoc? Ad exemplum. Suscepit a tein quo moreretur
pro te : suscepit a te quod
pro te quo exemplo
offerret ,

doceret te. Quid docerette? Quia resurrecturus es. Unde

enim crederes, nisi exemplumcarnispraecederet assumptse
de massa mortis tuse? Ergo in illo primo resurreximus :

> 2 Cor. in, i6, — ' Joan. i, i-3 et i4- — ^ Rom. vni, 32. — 4 Luc.

n, 7.
 -^OS S- AtGUSTINI EPISCOPI

quia et Christus cura resurrexit , nos resurreximus. Non

cnim YerbQm mortuum est, et resurrexit : sed in Verbo
caro mortuaest, et resurrexit. lbimortuusestChristus,ubi
es tu moriturus et : ibi resurrexit Christus, ubi es turesur-
recturus.Exemplo suo docuit quidnon timeres, quid spe-
rares. Timebas mortem, mortuus est : desperebas resurrec-
tionem,resurrexit. Seddicismihi : Ille resurrexit, numquid
ego? Sed resurrexit in eo quod pro Ergo
te accepit ex te.

natura tua in illo praecessit te ^ et quod sumptum est ex te,

ascendit ante te ibi ergo et tu ascendisti. Ascenditergo
: ille

prior, et in illo nos : quia caro illa de genere humano. Ergo

et illo resurgente, reducti sumus ex al)yssis terrae. Cum
itaque resurrexil Christus , « De abyssis terrse reduxisti

» me. » Cum vero credimus in Christum, « De abyssis

)) terrae iterum reduxisti me. )) Ecce unum « iterum. )>

Audi impleri ab Apostolo : « Si ergo resurrexistis cum

)) Christo, quse sursura sunt quaerite, ubi Christus est in
)) dextera Dei sedens; quae sursum sunt sapite, non quae
super terram^.)) Proecessit ergoille jam resurreximus et :

nos, sed adhuc in spe. Audi hoc idem apostolum Paulutn

dicentem « Et ipsi in nobismetipsis ingemiscimus, adop-
:

)) tionem expectantes redemptionem corporis nostri.))

Adhuc ingemiscis, adhucexpectas. Quidergo est quod tibi
prsestltit Christus? Audi quod sequitur « Spe enirasalvi :

)) facti sumus spes autem quae videtur

: non est spes. ,

)) Quod enim videtquis, quid sperat? Si autem quod non

)) videmus speramus, per patientiamexpectamus'-. Re- ))

ducti ergo sumus iterum ab abyssis spe. Quare, iterum ?

Quia jam Christus praecesserat. Sed quia resurgemus in
re ; modo enim spe vivimus, modo secundum fidem am-
bulamus; reducti sumus ab abyssis terrae, credendo in
eum qui ante nos resurrexit ab abyssis terroe resuscitata :

Coloss. iii, I. — ' Rom viit, 23-25,

 ENAKRATIO II IN PSALMUM LXX , SERMO II. 409
est anima nostra ab iniquitate infidelitatis, et facta est in
nobis quasi prima resurrectio per fidem. Sed si sola erit,
ubi quod Apostolus ait -.k Adoptionem expectantes re-
est

)) demptionem corporis nostri ? » Ubi est quod illo loco

dixit « Corpus mortuum est propter peccatum
: spiritus 5

» vita estpropterjustitiam? Si autem qui suscitavit Chris-

» tum a mortuis habitat in vobis qui suscitavit Jesum

,
,

» Christum a mortuis, vivificabit et mortalia corpora ves-

» tra per inhabitantem Spiritum ejus in vobis^ » Ergo
jam resurreximus mente, fide, spe, charitate : sed restat
ut resurgamus corpore. Audisti unum «Iterum, » audisti
alterum « Iterum : » unum « Iterum, » propter Christum
prsecedentem^ et alterum , sed adhuc spe, quod restat in
re. « 3Iultiplicasti justitiam tuam : » jam in credentibus,

jam in illis qui primo resurrexerunt in spe. « Multiplicasti

)) justitiam tuam. » Ad ipsam justitiam pertinet et flagel-

lum : « Quia tempus est ut judicium incipiat a domo Dei,))

ait Petrus, id est, a sanctis ejus. « Flagellat autem omnem
» filium quem recipit^. Multiplicasti justitiam tuam :»
quia jam nec filiis pepercisti ; sed quibus haereditatem seter-
nam servabas , disciplina non deseruisti. « Multiplicasli
» justitiam tuam, et conversus consolatus es me : » et
propter corpus in fme resurrecturum,«Et de abyssis terrae
» iterum reduxisti me, »

Etenim ego confitebor tibi in vasis Psalmi verita-

XI. «

» tem tuam ^. » Yasa Psalmi, psalterium. Sed quid est

psalterium? Organum ligneum cum chordis. Quid signi-

ficat? Interest aliquid inter ipsum et citharam interesse :

dicunt qui norunt, co quod concavum illud hgnum cui

chordse supertenduntur ut resonent , in superiore parte
habetpsalterium, citharain inferiore. Et quia spiritus de-
' Rom. viii, 10, II. — ' I Petr, iv, 17, Piov. lu, 12, et Hcbr. xii, 6.

— 3 Psal. h\\, 22.

l
410 S. AUGUSTINI EPISCOPI
super, caro de terra-, significari videtur per psalterium
spiritus, per citharam caro. Et quia duas dixerat reductio-
nes nostras ab abyssis terrse, unam secundum spiritum in
spe, alterara secundum corpus in re; audi eas duas :

« Etenim ego confitebor tibi in vasis Psalmi veritatem

» tuam. » Hoc secundum spiritum quid de corpore? :

« Psallam libi incithara, sanctus Israel. »

XII. Iterum hoc audi, propter ipsura « Iterura » et
« Iterum. Exultabunt labia mea, cum psallam tibi ^. »

Quia labia soient dici et interioris hominis et exterioris,

incertum quomodo posita sint
est labia : sequitur ergo :

« Et anima mea quam redemisti. » Ergo de labiis inte-

rioribus salvati in spe , reducti ab abyssis terrse in fide et

charitate , expectantes tamen adhuc redemptionem cor-
Jam dixit « Et anima raea
poris nostri'-, quid dicimus? :

» quam Sed ne solam animam redemptara

redemisti. »
putares in qua nunc audisti unum « Iterum. Adhuc au-
,

» tem, » inquit quid adhuc? « Adhuc autem et lingua

:

» mea : » ergo jam lingua corporis : « Tota die mediLabi-

» tur justitiam tuam^ : » id est, in teternitate sine fine.

Sed quando hoc ? Jam in fme soecuh , resurrectione cor-

poris et immutatione in angeUcum statum. Unde hoc
probatur ,
quia de fme dicitur « Adhuc autem et hngua
:

» mea tota die meditabitur justitiara tuara? Cura confusi

» fuerint, et erubuerint, qui qucerunt mala mihi. » Quando
confundentur, quando erubescent, nisi in fme saecuh? Duo-
bus enim modis confundentur, aut cum credent in Chris-
tum, aut cura venerit Christus. Nam c[uandiu hic est Eccle-
sia, quandiu gemit triticum inter paleas, quandiu gemunt

quandiu gemunt vasa misericordiae in-

spicae inter zizania^,
tervasa iraefactain contumehara^, quandiu gerait lilium
' Psal. Lxx, 23. — ' Rotn. viu, 23. — 3 Psai. lw, 24. — 4 Matth. m,
12, et xiu, 3o. — 5 2 Tim. u, 20.
 ENAKRATIO IN PSALMUM LXXI. 411
inter spiiias , nou deerunt ininiici qui dicant : « Quando
» morietur et peribit nomen ejus^?» Id est, Ecce veniet
tempus ut finiantur,et non sint Cbristiani sicut cceperunt :

ex aliquo tempore, ita usque ad certum tempus erunt.

Sed cum ista dicunt, etsine fme moriuntur, et permanet

Ecclesia, praedicans bracbium Domini omni generationi
superventurse. Yeniet et ipse ultimus in ciaritate sua
resurgent omnes mortui ,
quisque cum causa sua : sepa-
rabuntur boni ad dexteram , mali autem ad sinistram ;

et confundentur qui insultabant , erulDCScent qui garrie-

bant : et sic Hngua mea post resuriectionera meditabitur
justitiam tuam tota die laudem tuam, « Cum confusi
,

» fuerint, et eruJ^uerint, qui quaerunt mibi mala. »

ENARRATIO'
IN PSALMUM LXXI.

I. Salomonem » quidem Psalmi bujus titulus prae-

« In
notatur sed haec in eo dicuntur quae non possint illi
:
,

Salomoni regi Israel secundum carnem juxta ea quae de ,

illo sancta Scriptura loquitur, convcnire Domino autem :

Cbristo aptissime possunt. Unde intelligitur etiam ipsura

vocabulum Saloraonis ad figuratam significationem adbi-
bitum , ut in eo Cbristus accipiatur. Salomon quippe in-
terpretalur Pacificus : ac per boc, tale vocabidum illi ve-
rissime atque optime congruit, per quem mediatorem ex
inimicis, accepta remissione peccatorum, reconcibamur
Deo. « Etenim cuin inimici essemus, reconcibati sumus
» Deo per raortem Fibi ejus^. » Idera ipse estille pacifi-
' Matth. XXV, 33. — ^ Dictata annoChristi 41 ^) ex Epistola clxix ad Evo-
dium n. i. — 3 Rom. v, 10.

I
412 S. ArGVSTINI EPISCOPI
cus , « Qlu fecit utraque unum , et medium parietem ma-
» cerise solvens inimicitias in carne sua , legem mandato-
» rum decretis evacuans ut duos conderet in se in unum ,

» novum hominem faciens pacem et veniens evangeli- , :

» zavit pacem iis f[ui longe, et pacem iis qui prope^ »

Ipse in Evangelio dicit : « Pacem relinquo pacemvobis ,

» meam do vo])is "^.

Et multis aliis testimoniis Dominus
Christus pacificus esset monstratur : non secundum pa-
cem ,
quam novit et quaerit hic mundus •, sed illam pa-
cem, de qua dicitur apud Prophetam : « Dal)o eis solatium
» verum ,
pacem super pacem ^ : » cum scihcet paci re-
concihationis additur paximmortahtatis.Nampost omnia
reddita ,
quse promisit Deus novissimam pacem nos
,

expectare debere qua cum ,

Deo vivamus in aeternum
idem Propheta ostendit, ubi ait « Domine, Deus noster ;

» pacem da nobis, omnia enim dedisti nobis *. » Pax erit

plane illa perfecta , « Quando novissima inimica destrue-

» tur mors^ » Et in quo erit hoc , nisi in pacifico illo

reconcihatore nostro enim in Adam omnes mo- ? « Sicut

omnes vivificabuntur ^. » Quo-
» riuntur, sic et in Ghristo i

niam ergo invenimus verum Salomonem, hoc est, verum m\

pacificum : quid deinde Psahnus ipse de illo doceat , at- !

•

tendamus.
II. « Deus ,
judicium tuum regi da , et justitiam tuam ii

» fiho regis'. » Dominus ipse in Evangeho dicit : « Pater

» nonjudicat quemquam, sed omne judicium dedit Fi-
» ]io ^ : » hoc est ergo, « Deus judicium tuum regi da.»
,

Qui rex , etiam fihus est regis quia et Deus Pater utique
:

rex est. Ita scriptum est, quod rex fecit nuptias fiho suo ^.
More autem Scripturse idem repetitur. Nam quod dixit : '

" Ephes. II, i4, etc. — ' Joan. xiv, 27. — 3 i;af. lvii, 19, juxta lxx. —
4 Id. XXVI, iQ ,
juxta lxx. — 5 j Cor. xv , 2G. — 6 ibid. 22. — 7 Psal.

Lxxi, 2. — ^ Joau. V, 22. — 9 Malth. xxii, 2.

 ENARKATIO IN PSALMUM LXXI. 413
« Judicium tuum; » hoc aliter dixit « Juslitiam tuam : : »

et quod dixit: « Regi » hoc ahter dixit,«Fiho regis ; : »

sicut est illud Qui habitat in coehs, irridebit eos

: « , et

» Doraiiius subsamiabit eos ^ » Quod est , « Qui habitat iii

)) cnehs ^ » hoc est, « Et Dominus : » et quod est, « Ir-

» ridebit eos j » hoc est, « Subsannabit eos. » Et, « Coeh

» enarrant gloriam Dei, et opera manuum ejus annuntiat
)» firmamentum '\ » Coeh repetiti sunt nomine firma-
menti et quod dictum est
: « Gloriam Dei » repetitum : 5

est, « Opera manuum ejus » et quod dictura est, « Enar- :

» rant; » repetitumest , « Annuntiat. »Istaeautem repeti-

tiones muhum eloquia diviiia commendant sive eadem ,

verba , sive ahis vcrbis eadem sententia repetatur et :

maxime reperiuntur in Psahuis et , in eo genere sermonis,

quo animi est movendus afFectus.
III. Deinde sequiturpopulum tuum in : « Judicarc
» justitia , » Rex Pater regi
et paupcres tuos in judicio '\

Fiho ad quara rem dedit judicium suum et justitiam

suam satis ostenditur cum dicit « Judicare popuhim , :

» tuum in justitia, » id est, ad judicandura populum

tuura. Tahs locutio est apud Salomonera « Proverbia :

» Salomonis, fihi David , scire sapienliara et disciph-

» nara^ : » hoc est, Proverbia Salomonis , ad sciendam
sapientiara et disciplinam. Ita « Judicium tuum da, judi-
» care popuhmi tuura » id est, judicium tuum da, ad :

judicandum popuhim tuum. Quod autem ait prius « Po- :

» pulum tuum; » hoc ait posterius « Pauperes tuos » , :

et quod ait prius, « In justitia » hoc posterius, « In ju- ;

» dicio » more illo repetitionis. Ubi sane demonstrat

:

popuhim Dei pauperem esse debere id est non super- , ,

bura, sed humilem. « Beati enim pauperes spiritu, quo-

' Psal. II, 4- — - IJ- xviii, J. — 3 Id. L\%\, 2. — 4 Prov. i, i.
414 S. AUGUSTIWI EPI3C0PI
» niam ipsorum est regniim coeloriim ^ » Qua paupertate
etiam beatus Job pauper fuit, et antequam magnas illas

terrenas divitias amisisset. Quod ideo comraemorandum

putavi ,
quoniam sunt quidara qui facilius orania sua
pauperibus distribuunt ,
quam ipsi pauperes Dei fiant,

Inflati sunt enim jactantia ,

qua putant sibi esse tribuen-
dum, non graticie quod bene vivunt
Dei, : et ideo jam nec
bene vivunt, quantacumque bona opera facere videantur.
De suo quippe habere se non
putant , et gloriantur quasi

acceperint'^ non pauperesDei^ abundantes

: divites sui,
sibi, non egentes Deo. Sed ait Apostoius « Si distribuero :

» omnia mea pauperibus et tradiilero corpus meum ut ,

M ardeam cbaritatem autem non habeam

, nihil mihi ,

» prodest". » Tanquam si diceret « Si distribuero omnia :

raea pauperil^us, et paupcr Dei non fuero, nihil mihi pro-

dest. « Charitas enim non inflatur ^ » nec est vera Dei :

charitas in eo, qui ingratus est sancto Spiritui ejus, per H'
quem ditfunditur in cordibus nostris charitas cjus^. Et
ideo tales non pertinent ad popuium Dei ,
quia non sunl
pauperes Dei. Pauperes quippe Dei dicunt : <^ Nos autem
» nonspiritum hujus mundi acccpiraus, sed Spiritura qui
» ex Deo est, ut sciaraus quae a Deo donata sunt nobis^.»
Kam cum et in isto Psalmo ,
propter suscepti hominis sa-
cramentum ,
quo Yerbum caro factum est ' , dicatur Deo
Patri regi, « Justitiam tuam da fiho regis ; » nolunt isti

sibi dari justitiam, sed a semetipsis eam habere confidunt.

« Ignorantes enim Dei justitiara, et suam volentes consti-
» tuere, justitice Dei non sunt subjecti^. » Non sunt ita-
cfue , ut dixi, pauperes Dei , sed divites sui : quia non
sunt humiles , sed superbi. Yeniet vero ille judicare po-

• MaUb. V, 3. — 2 i Cor. iv, 7. — 3 ij xiii, 3. — 4 Ibid 4- — ^Rom.

V, 5. — ^ I CoT. iij 12. — 7 Joan. 1, 14. — ^ Rom x, 3.
"*
 enArrAtio in psalmum lxxi. 415
pulum Dei in justltia , et pauperes Dei in judicio : et eo
judicio discernet a divitibus eorura pauperes suos, sed
quos paupertate sua fecit divites suos. Clamat ei quippe
populus pauper : « Judica me, Deus, et discerne causam
» meam dc gente non sancta ^ »

Quod autem mutato verborum ordine cum prius

IV. ,

dixisset « Deus, judicium tuum regi da, et justitiam tuam

:

» filioregis, )> prius ponens judicium , deinde justitiam ;

prius justitiam posuit, deinde judicium , dicens : « Judi-

» care populum tuum in justitia , et pauperes tuos in ju-
» dicio : » magis ostendit judicium se appellasse justitiam
nihil interesse demonstrans quo ordineponatur, cum idem
significet. Solet enim
judicium pravura quod injus-
dici
tura est : justitiam vero iniquam vel injustam dicere non
solemus. Si enim prava , et injusta erit ; nec justitia jam
dicenda Proinde ponendo judicir.m atque justitise
est.

nomine repetendo, vel ponendo justitiam et eam judicii

nomine repetendo satis edocet proprie se appellare judi-
\

cium quod pro justilia poni solet id est quod in male ,

,

judicando intelligi non potest. Ubi enim Dominus dicit

« Nolite judicare personaliter, sed rectum judicium ju-
» dicate^ : » ostendit esse posse pravum judicium, cuni
dicit : « Rectura judicium judicate : » denique illud ve-
tat ; hoc prcecipit. Cura vero sine ulla adjectione dicit ju-

dicium , continuo justum vult intelligi : sicut est quod

ait : « Relinquitis graviora Legis , misericordiam et judi-
» Et illud quod Jeremias dicit « Faciens divi-
cium^. » :

» tias suas non cum judicio^. » Non ait Faciens divitias :

suas pravo injustove judicio vel non cum judicio recto ,

aut justo, sed « Non cum judicio » judicium non ap-

, :

pellans nisi quod rectum ac justum est.

,

» Psal. xm , I. — * Joan. vii, i^. — ^ Maltli. xxni, a3. — 4 Jcreni.

XVJl, I I.
416 S. AUGXJSTIKI EPISCOPI

V. « Suscipiant raoiites pacem populo , et colles justi-

» tiam. » Moiites majores sunt^ coUes minores. Nimirum

ergo hi sunt quos alius habet Psahnus , « Pusillos cum
» magnis. Isti quippe montes exuhaverunt sicut arietes,
» et isti colles sicut agni oviura, in exitu Israel ex^Egypto^ ->

id est, in popuh Del liberatione ab hujus ssecuh servitute.

Excellenti ergo sanctitate eminentes in Ecclesia, raontes
sunt, qui idonei sunt et ahos docere^ : sic loquendo ut
fidehter instruantur, sic vivendo ut salubriter iraitentur :

coUes autem sunt iUorum excellentiam sua obedientia

subsequentes. Quare ergo « Montcs pacem , et collesjus-
» titiam? » An forte nihil interesset, etiam si ita dicere-
tur : Suscipiant montes justitiam popuio, et colles pacera?
Utrisque enim justitia , et utrisque pax necessaria est : et
fieri potest_, ut alio nomine pax appellata sit ipsa justitia.
Haec est enira vera pax, non qualem injusti inter se fa-

ciunt. An potius cum distinctione non conteranenda in-

telligendum est, quod ait : « Montes paccm,et colles
» JListltiam? ^^Excehentes quippe in Ecclesia, paci debent
vigilanti intentione consulere ne propter suos hono- ,

res superbe agendo schismata faciant, unitatis corapage

disrupta. Colles autem ita eos imitando et obediendo
subsequantur , ut eis Christura anteponant : ne malorura
montium ,
quoniam videntur exceilere, vana auctoritate
seducti, se a Cliristi unitate disrumpant. Ideo dictura est:
« Suscipiant raontes pacera populo. » Dicant quidem :

« Imitatores raei estote , sicut et ego Christi^. » Sed rur-

sus dicant t <- Licet si nos , aut Angelus de coelo vobis
» annuntiaverit praelerquara quod accepistis , anatliema
» sit^. » Dicant etiam : < Nuraquid Paulus pro vobis cru-
» cifixus est , aut in noraine Pauli baptizati estis ^ ? » Ita

' Psal. cxiu, I, 4 ot i3. — ^ I Tiiii. ii, 2. — ^ i Cor. xi, i. — 4 Gal.

1, 8. — 5 I Cor. ), t3.
 E^AlUlAXiO IJNr li.ALML.M LXM. 417
suscipiant pacem populo Dei , id est ,
pauperibus Dei;
non illis , cum illis regnare cupientes. lUi quocjue non
secl

dicant : « Ego sum Pauli ego sum Apollo, ego vero Ce-
,

» phae : » sed omnes dicant « Ego sum Christi^. » Haec :

estjustitia, non anteponere

Domino nec 8ec|uare servos ,
;

ita unde veniat auxilium sibi ut

ievare oculos in niontes ,

tamen auxilium suum non sperent a montibus sed a Do- ,

mino qui fecit coelum et terram "^.

VI. Potest et sic convenientissime inteJligi , « Susci-

» pacem populo » ut pacem intelligamus
piant montes ,

in reconciliatione, qua Deo reconciliamur montes quippe :

eam suscipiunt populo ejus. Hoc Apostolus ita testatur :

« Yetera tvansierunt, ecce facta sunt nova: omnia autem

» ex Deo , c[ui reconciliavit nos sibi per Christum , et de-

» ditnobis ministerium reconciliationis. » Ecce cjuomodo
suscipiunt montes pacem populo ejus. « Deus enim erat
» in Christo mundum reconcilians sibi, non reputans iUis

» delicta eorum , et ponens in nobis verbum reconcilia-

» tionis. » In cjuibus , nisi in montibus c|ui suscipiunt
pacem populo ejus? Quocirca legati pacis subsecjuenter
adjungunt, etdicunt: « Pro Christo ergo legatione fun-
» gimur , tanc[uam Deo exhorlante per nos , obsecramus
» pro Christo reconciliari Deo^. » Hanc pacem suscipiunt
montes populo ejus , id est ,
prsedicationem legalionem-
que pacis ejus : colles autem justitiam, hoc est, obedien-
tiam, quod est in hominibus et in omni rationali creatura
omnis justitise origo atque perfectio , ita ut duorum ho-
minum, id est , Adam cjui fuit caput mortis nostrse , et
Christi qui est caput salutis nostrae , hsec commencletur
magna distinctio , « Quia sicut per inobedientiam unius
» hominis peccatores constituti sunt multi , ita ct per

' I Cor. 1, i'i. — ^ Psal. cxx, i, 2. — ^ 2Cor. v, ij-2o.

cxvi, -n
418 S. ATJGUSTINI EPISCOPI

» obedientiam unius liominis justi constituentur multi^.

» Suscipiant ergo montes pacem populo , et colles jus-

» titiam : » ut hoc modo utrisque concordantibus , fiat

quod scriptum est : « Justitia et pax osculatre sunt se*^.»

Quod vero alii codices habent, « Suscipiaiit montes pacem

» populo et colles : » utrosque prsedicatores evangelicse

pacis intelligendos pulo , sive praecedentes , sive subse-

quentes. In his autem codicibus illud sequitur: « In jus-
» titia judicabit pauperes popuU. » Sed iUi magis codices
approbantur, qui haljenl quod supra exposuimus, « Susci-
» piant montes pacem populo, et colles justitiam. » Ali-

qui autem haljent « Populo tuo •, » ahqui non habent

« Tuo, » sed lantummodo « Populo. »

VII. « Judicabit pauperes popuh , et salvos faciet fihos

» pauperum ^. » Pauperes et fihi pauperura iidem ipsi

raihi videntur , sicat eadem civitas est Sion et fiha Sion.

Si autem distinctius intelhgendum est pauperes accipi- ;

,

mus, montes filios autem pauperura coUes velut Pro-

•,
, :

phetas atque Apostolos ,

pauperes 5 filios autera eorura ,

id est ,
qui sub eoram auctoritate proficiunt , filios pau-
perum. Quod vero supra dictum est « Judicabit : •, » et

postea « Salvos faciet

, » quaedam velut expositio : est

quomodo judicabit. Ad hoc enira judicabit , ut salvos fa-

ciat, id est , a perdendis damnandisque discernat, quibus
donat salutem paratam revelari in tempore novissimo *.

A talibus quippe illi dicitur : « Ne comperdas cum irapiis

» animam meara^ : » et, « Judica me, Deus, et discerne

» causara meam de gente non sancta^. » Considerandura
etiam quod non ait : Judicabit pauperem populum 5 sed,
« Pauperes populi. » Supra enim ubi dixit : « Judicare
populura tuum in justitiaetpauperes tuos in judicio^ eura-
' Rom V, 19. — ' Psal. i,x.x.xiv, ii. — ^ IJ. lxxi ,4- — ^*
^ Petr. i, 5.
— 5 psal. XXV, 9. — 6 ij. iVj 1.
 ENA.RRATXO m PSALMCM LXXI. 419
dem dixit populum Dei quos pauperes ejus, id est, tan-
tummodo bonos et ad dexteram partera pertinentes. Quia
vero in hoc saeculo simul dextri sinistrique pascuntur, qui
^ totum sicut
velut agni et hoedi in fine separandi sunt 5

Gommixtus est, nomine popuU nuncupavit. Et quia judi-

cium etiam hic in bono ponit id est ad salvos facien- , ,

dos : ideo ait : « Judicabit pauperes populi , » id est, eos

ad saiutem discernet, qui sunt in populo pauperes. Jam
qui sint pauperes supra exposuimus -
: hos et egenos in-
t^lligamus. <c Et humihabit calumniatorem. » iSullusme-
lius quam diabolus hic calumniator agnoscitur. Calumnia
ejus est. « -Sumquid gratis colit Job Deum^.? » Humiliat
autem ilkim Dominus Jesus, gratia sua suos adjuvans,
ut gratis Deum colaut, id est, deiectentur in Domino^.
Humiliavit etiam sic ,
quia cum in eo diabolus , id est
princeps hujus mundi nihil invenisset^ , occidit per ca-
lumnias Judaeorum, quibus est usus calumniator tanquam
vasis suis, operans in fdiis ditiidentifie^. Humihatus est
enim ,
quia ilie quem occiderant , resurrexit , et regnum
abstuiit mortis : cujus llle potestatem ita gerebat , ut ex
uno liomine quem deceperat, omnes per mortem trahe-
ret ad condemnationem. Sed humiha*us est « Quoniam :

» si ob unius delictum mors regnavit per unum , multo

» magis qui abundantiam gratiae et justitiae accipiunt, in

» vita regnabunt per unum Jesum Christum^, » qui hu-

miiiavit caiumniatorera, falsa crimina , iniquos judices,
faisos testes, ut eum perderent immittentem.
VHI. « Et permanebit soh » vei, « Permanebit cum ,

» sole^. » Sic enim raelius interpretandum quidam nostri

putaverunt, quod m graeco est 7^ja-7.px!/.£vci. Quo si iatine
uno verbo dici posset , compermanebit dicendum esset

• Matth. XXV, 01. — * Supra n. 3. — ^ Job. i, 9. —4 Psal. x%t, 4. —

5 Joau. XIV, ^o. — ^ Eplies. n, 2. — 7 Roni. v, 17. — ^ p.cal. lxxi, 5.

27.
420 S. ALGUSTlNi EWSCOPI
ideo quia latine verbum non potest dici , ut saltem sen-
tentia exprimeretur, dictura est Permanebit cum sole.» : k

Nihil est enim aliud compermanebit soli, quam « Perma-

» nebit cum sole. » Quid autem magnum est permanere
cum sole ei per quem facta sunt omnia et sine quo lac- ,

tum est nihil', nisi quia hcec prophetia propter eos prse-
missa est, qui putant rehgionem nominis christiani usque
ad certum tempus in hoc seeculo victurani, et postea non
iuturam ? « Permanebit ergo cum sole , » quandiu sol
oritur et occidit : hoc est ,
quandiu tempora ista volvun-
tur, non deerit Ecclesia Dei, id est, Christi corpus in
terris. Quod vero adjungit : « Et ante lunam ,
generatio-
» nes generationum. » Potuit dicere : Et ante solem , id
est, et cum sole, et ante quod inteUigeretur Et
solem : :

cum temporibus, et ante tempora. Quod ergo tempus an-

tecedit, aeternum est et hoc vere habendum est seter- :

num quod nullo tempore variatur sicut in principio

, ,

erat Verbum. Sed per lunam significare raaluit incre-

menta defectusque mortahum. Denique cura dixisset :

« Ante lunam, » volens quodam modo exponere pro qua

re lunam posuerit « Generationes inquit generatio-

, , ,

» num. » Tanquam diceret Ante lunam, id est, ante :

generationes generationum ,
quae transeunt decessione et
successione mortalium , tanquam decrementis incremen-
Ac per hoc quid mclius intelhgitur per-
tisque lunaribus.
manere ante lunam nisi omnia mortaha immortahtate ,

praecedere? Quod etiam sic non inconvenienter accipi

potest ut quod jam humihato calumniatore sedet ad
,

dexteram Patris , hoc sit perraanere cum soJe. Splendor

enira seternse gloriae intelhgitur Filius - : tanquara sol sit

Pater , et splendor ejus Fihus ejus. Sed sicut ista dici

possunt de invisibiii substimtia Creatoris, non sicut de

'
Joaii. I, 3. — - Ilctr. i, 3.
 ENARRATIO IN PSALMUM LXXI. 421
ista visibili creatura, in qua sunt corpora coelcstia, quo-
rum illustrius eminet sol, de quo haec slmilitudo adhibita
est : sicut adhibetur etiam de terreslribus ,
petra , leo
agnus, homo habens duos filios, et cffitera. Ergo humi-
liato calumniatore perraanet cum sole: quia victo diabolo
per resurrectionem , ubi jam
sedet ad dexteram Patris ^ ,

non moritur, et mors ei nltra non dominabitur'^. Et hoc

ante lunam tanquam primogenitus a mortuis prrecedens
,

Ecclesiam,mortahum decessione ac successione transeun-

tem. Ipsoe sunt « Generationes generationum. » Aut
,

forte quia generationes sunt quibus generamur morta- ,

liter^ generationes autem generationum quibus regene- ,

ramur immortaiiter. Et haec est Ecclesia quam ille ante-

cessit ut permaneret ante lunam
, primogenitus ex ,

mortuis. Sane quod est in grreco •jsvsa; ^cvewv nonnulH in- ,

terpretati sunt non « Generationes , » sed « Generatio- , ,

» nis generationum » quia -^vi-cy.; ambiguus est casus in

:

graeco et utrum genitivus singularis sit Tfc^svca:, id est

,

hujus generationis , an accusativus plurahs 7i,'vsvca,-, id

est, has generationes , non evidenter apparet nisi quia ,

merito sensus ille praelatus est ut tanquam exponendo

,

quid dixerit lunam , secutus adjungeret , « Generationes

» generationum. »

IX. «Et descendet sicut pluvia in vellus, et sicut guttse

» stillantes super terram^. » Recoluit et admonuit illud
quod factum est per judicem Gedeon
de Christo id ha- ,

bere finem. Petiit quippe signum a Domino ut in ille ,

area positum solum vellus complueretur et sicca esset ,

area * et rursura solum vcllus siccum esset et complue-

; ,

retur area, et ita factum est. Quod significavit, tanquam

in area in toto orbe terrarum , siccum vclJus fuissc prio-

' Marc. XVI, 19. — ' Rom. vi, o. — ^ Psal. lxxi, 6. — 4 Jivlic.

VI , 36 et seqq.
422 S. ATJGTJSTIKI EPISCOPI

rem popiilum Israel. Idem ipse ergo Christus descendit

sicut pluvia in vellus cum adhuc area sicca
, esset : unde
etiam dixit : « Non sum missus nisi ad oves ,
quae perie-
)) runt domus Israel *. >> Ibi matrem de qua formam servi
acciperet, inqua hominibus appareret elegit ibi Disci- , :

pulos quibus hoc idem preecepit dicens « In viam Gen- , :

» tium ne abieritis , et in civitates Samaritanorum ne

)) introieritis : ite primum ad oves quoe perierunt domus

» Israel'-. » Cum dicit : « Ite primum adillas, » oslendit
etpostea,cum jam esset area compluenda , ituros eos
etiam ad ahas oves, quae non essent ex veteri populo
Israel , de quibus dicit : « Ilabeo ahas oves quae non sunt
» ex hoc oviJi , oportet me et ipsas adducere, ut sit unus
D) grex et unus pastor^. Hinc et Apostolus : « Dico enim,
» inquit, Christum ministrum luisse circumcisionis prop-
» ter veritatcm Dei ad confirmandas promissiones pa-
,

» trum. » Sic pluvia descendit super vellus , sicca adhuc

area. Sed quoniam sequitur : « Gentes autem super mi-
» sericordia glorificare Deum * : » ut accedente tempore
compleretur quod per Prophetam dicit : « Populus quem
» non cognovi servivit mihi , in obauditu auris obedivit
» mihi ^ » videmus jam gratia Christi siccam remansisse
:

gentem Judaeorum totumque orbem terrarum in omni- ,

bus gentibus christianae gratiae plenis nubibus complui.

Aho quippe verbo eamdem pluviam significavit dicens , :

« Guttae stillantes » non jam super vellus, sed, « Super

:

» terram. » Quid est enim ahud pluvia quam gutt?e stil-

lantes? Ideo autem illam gentem velleris nomine signifi-

cari puto, vel c[uia expohanda fuerat auctoritate doctrinae,
sicut ovis expoliatur vellere -, vel quia in abdito eamdem
-'
Matth. XV, 24.— ^ Id. X, 5, 6. — ^ Joan. x, 16. —4 Rom. sv, 8, 9.
— ^ Psal. XVII, 45.
 ENARRATIO IN PSALMUM LXXI. 423
pluviam detinebat ,
quam nolebat prseputio prsedicari , id
est , incircumcisis Gentibus revelari.
X. « Orietur in diebus ejus justitia et abundantia pacis,
)) donec tollatur luna^ Id quod dictum est, «Tollatur,)) )>

alii interpretati sunt : « Auferatur, » alii vero , « Extol-

)) latur, )) unum verbum grsecum, sicut unique visum
est, transferentes, quodibi positum est avTavatpser. Sed qui
dixerunt « Tollatur , )) et qui dixerunt « Auferatur, non ))

usque adeo dissonant. « ToUatur, )>enim magis habet

consuetudo ita dici, ut auferatur et non sit, quam ita ut
altius elevetur : « Auferatur)) vero prorsus aliter intelligi

non potest, nisi ut perdatur, hoc est, ut non sit: «Extol-

)) latur autem nihil nisi ut altius elevetur. Quod qui-
))

dem cum in malo ponitur, superbiam solet significare :

sicuti est « In tua sapienlia noli extolli ^.

: In bono au- )>

tem ad honorem pertinet ampliorem velut cum aliquid ,

elevatur ; sicuti est manus vestras

: « In noctibus extoUite
)) in sancta , et benedicite si « Au- Dominum ^. )> Hic ergo
))feratur » dictum intellexerimus quid erit « Donec au- ,

))feratur luna, nisi elliciatur ut non sit? Fortassis enim

)>

hoc intelligi voluit ne ulterius sit mortalitas quando ,

,

« Novissima inimica destruetur mors * : )) ut pacis abun-

dantia usque ad hoc perducatur , ne quid resistat felici-

tatibeatorum ex infirmitate mortalitatis-, quod eritin iUo

tenemus fidelem promissionem Dei per Je-
saeculo, cujus
sum Christum Dominum nostrum, de quo dicitur: « Orie-
)) tur in diebus ejus justitia et abundantia pacis donec : ))

morte omnino devicta atque destructa omnis mortalitas

absumatur. Sin vero vocabulo lunae, non mortalitas carnis
per quam nunc transit Ecclesia, sed ipsa omnino Ecclesia
significata est, quae perraaneat in aeternum , ab hac mor-
« Psal. Lxxi, 7. — » Eccli. xxxu, 6. — 3 Psal. cxxxiu, 2. —4 i Cor.
XV, 26.
424 s. AUGusTmi EPiscoPi

lalitaLe liberala , ita dictum accipiendum est, « Orietur in

)) diebus ejus juslitia et abundantia pacis donec extolla-
» tur liina , tanquam diceretur : Orietur in diebus ejus
justitia, quae contradictionem ac rebellationem carnis vin-
cat , et fiet pax in lantum crescens et abundans , donec
luna exfollatur , id est , elevetur Ecclesia ,
per gloriam
resurrectionis cum illo regnatura ,
qui eam in hac gioria
primogenitus a mortuis antecessit, ut sederet ad dexteram
Patris ' : ita cum sole permanens ante lunam ,
quo postea
extoUeretur et luna.
XT. « Et dominabitur a mari usque ad mare et a flu- ,

)) mine usque ad terminos orbis terrae '^ De quo utique )>

dixerat : a Orietur in diebus ejus justitia et abundantia

)) pacis, donec extoUatur luna. » Si Ecclesia bic rectcsig-
nificatur vocabulo lunae, consequenter ostendit quam late
eamdem Ecclesiam fuerat diffusurus, cum adjecit, « Et
» dorainabitur a mari usque ad mare. )) Mari cjuippe
magno cingitur terra ,
qui vocatur Oceanus : de quo in-
fluit quiddam exiguum in medio terrarum , et facit ista
maria nota nobis, quae navigiis frequentantur. Proinde
« A mari usque ad mare , » a quolibet fnie terrne , usque
ad quemlibet fniem dominaturum dixit, cujus nomen et
potestas toto orbe fuerant prcedicanda multumque vali-
tura. Quod ne aliter posset intelligi , « A mari usque ad
)) mare : » continuo subjecit , « Et a flumine usque ad
» terminos orbis terrae. » Quod ergo ait : « Usque ad ter-
)> minos orbis terrae • » boc ante dixerat : « A mari usque
» ad mare. » Quod vero nunc ait : « A flumine 5 » eviden-
ter expressit inde vokiisseChristum potestatem suara jam
commendare, unde et Discipulos coepit eligere, a flumine
scihcet Jordane 5 ubi super baptizatum Dominum cum
descenderet Spiritus sanctus, sonuit vox de coelo ; « Hic
Marc. XVI, 19. — ^ Psal. lxxi, 8.
 ENARRATIO IN PSALMrM LXXI. 425
)) est Filius meus dilectus^ » Hinc ergo doctrina ejusin-
cipiens et magistcrii coelestis auctoritas, dilatatur usque
ad terminos orbis terroe , cura proedicatur Evangelium
regni in universo orbe, in testimonium omnibus gentibus
et tunc veniet fmis.
XII. « Coram illo decident i5ithiopes, et inimici ejus
» terram lingent ^. )) Per iEthiopes a parte totum
,

omnes gentes significavit, eam eligens gentem, quam po-

tissimum nominaret ,
quoe in finibus terrae est. « Coram
» illo dictum est, adorabunt eum. Et quia
procident, ))

schismata futura erant per diversa terrarum loca quae ,

inviderent Ecclesiae catholicae toto terrarum orbe diifusae,

eadem porro schismata per hominum nomina se fuerant
divisura et homines amando, quibus auctoribus scissa
;

sunt gloriae Christi quse per omnes terras est inimica-

, ,
,

tura ideo cum dixisset « Coram illo decident iEthio-

: :

» pes 5
)) adjunxit : « El inimici ejus terram lingent : id
est,homines amabunt, ut invideant gloriae Christi, cui
dictum est « Exaltare super coelos, Deus, et super om-
:

» nem terram gloria tua^. )) Homo quippe audire meruit,

« Terra es, et in terram ibis*. Hanc lerram lingendo,
»

id est , tahum auctoritate vaniloqua delectati eos aman- ,

do , et in suavissimos habendo, contradicunt divinis Elo-

quiis ,
quibus cathohca Ecclesia proenuntiata est , non in
aliqua parte terrarum futura, sicut quaelibet schismata 5

sed in universo mundo fructificando atque crescendo us-

que ad ipsos yEthiopes , extremos videlicet et teterrimos
homuium perventura.
i XIII. « Reges Tharsis et insulae munera offerent, reges
» Arabum et Saba dona adducent. Et adorabunt eum
» omnes reges terrae , omnes gentes servient ei^ » Hoc
' Matth. III, 17. — ' Ps.il. L5XI. 9. — 3 j(i cvii, 6. — 4 Gen. iii, 19. —
5 Psal. Lxxi, 10, 11.
426 S. AUGUSTINI EPISCOPI
jam non expositorem sed conterapiatorem desiderat
, •,

imo non solum lcetantium fidelium sed etiam infidelium ,

gementium infertur aspectibus nisi fortasse quaerendum :

est quid dictum sit « Dona adducent. » Ea quippe ad-

:

duci solent^ quae ambulare possunt. Numquidnam ergo

de immolandis victimis dici potuit? Absit ut talis orialur

in diehus ejus justitia. Sed ista dona quae adducenda prae-

dicta sunt, homines mihi videntur signiticare, quos in
societatem Ecclesiae Christi regum adducit auctoritas :

quamvis reges etiam persequentes dona adduxerint non ,

scientes quid facerent, sanctos Martyres immolando.

XIV. Cum vero exponeret causas cur ei tantus honor ,

deferretur a regibus , eique serviretur ab omnibus genti-

bus : « Quia liberavit, inquit, egenum a potente, etpau-
» perem cui non erat adjutor^. » Iste egenuset pauper j
populus est credentium in eum. Inhoc populo sunt etiam
reges adorantes eum. Non enim egeni esse dedignantur
et pauperes, id est, humiliter peccata confitentes, et
egentes gloria et gratia Dei, ut eos rex ille fihus Regis hbe-
ret a potente. Idem quippe est potens , ille qui superius
calumniator est dictus : quem potentem ad homines sibi

subdendos et in captivitate retinendos non virtus ejus

fecit, sed humana peccata. Idem ipse et fortis est dictus,

ideo ethic potens. Sed qui humiliavit calumniatorem , et

intravit in domum fortis , ut eo alhgato vasa ejus diri-

peret hic « Liberavit egenum a potente

- , et pauperem ,

» non erat adjutor. «Non enim hoc eflicere potuit vel

cui
cujusquam virtus, vel quisquam homo justus, vel aliquis
Angelus. Cum ergo nullus esset adjutor, ipse adveniens
salvos fecit eos.
XV. Occurrebat autem Si propter peccata homo tene- :

batur a diabolo, numquidnam Ghristo qui eruit egenum

> Psal. Lxxx, 12. — * Matth. xn, 29.
 ENARRATIO IN PSALMUM LXXI. 427
a potente, peccata pJacuernnt? Absit. Sed, « Parcet ipse
» inopi et panperi' : » id est, peccata dimittet humili , et
non de suis meritis confidenti, aut de sua virtute salutem
speranti , sed indigenti gratia Salvatoris sui. Cum autem
addidit Et animas pauperum salvas faciet
: « : » utrumque
adjutorium gratise commendavit, et quod est in remissio-
nem peccatorura , cum ait : « Parcet pauperi , et inopi ; »

et quod est in participatione justitire , cum addidit « Et :

» animas pauperum salvas faciei. » Nemo enim sibi est

idoneus ad salutem, quse salus est perfecta justitia, nisi

Dei adjuvet gratia : quia plenitudo Legis non est nisi cha-
ritas, quae non a nobis existit in nobis , sed diffunditur in
cordibus nostris per Spiritum sanctum, qui datus est nobis*^.
XVI. « Ex usuris et iniquitate redimet animas eo-
» rum^. » Quae suntistae usurae, nisi peccata, quae etiam
debita nominantur ^ ? Usuras autem appellatas puto quia ,

plus mali invenitar in suppUciis ,

quam commissum est
in peccatis. Nam , verbi gratia , cum homicida corpus
tantum hominis perimat , animse autem nocere nihil pos-
sit ; ipsius et anima et corpus perditur in gehenna. Prop-
ter hujusmodi contemptores praesentis praecepti et irri-
sores futuri suppHcii dictum est : « Ego veniens cum
» usuris exigerem^. » Ab his usuris redimuntur animae
pauperum sanguine illo, qui fusus est in remissionem
peccatorum. Redimet ergo ab usuris, remittendo peccata,
quae debebant ampHora supphcia : redimet autem ab ini-
quitate , adjuvando per gratiam etiam ad faciendam jus-
titiara.Eadem itaque duo repetita sunt, quae supra dicta
erant.Quod enim supra est « Parcet inopi et pauperi » : •,

hoc intelligitur « Ex usuris » quod vero ibi dicit « Et

: : :

» animas pauperum salvas faciet 5

» hoc dictum videtur
I Psal. Lxxi, i3. — » Rom, v, 5. — ^ Psal. lxxi, i^. — 4Matth. vi, 12.
— 5 Id. XXV, 27.
428 S. AUGUSTINI EPISCOPI
« Ex iniqiiilate : » ad utrunique subau-
ut « Redimet »

diatur. Nam parcendo redimet ab usuris salvos autem ,

faciendo redimet ab iniquitate. « Ita cum parcet pauperi

» et inopi , et animas pauperum salvas faciet : sic ex usu-
» ris et iniquitate redimet animas eorum. Et honorabile
» nomen ejus coram ipsis. » Dant enim honorem nomini
ejus pro tantis beneficiis ,
qui respondent dignum et jus-

tum esse gratias agere Domino Deo suo. Vel quod habent
codices aliqui, aEt honorabile nomen eorum coram ipso:
quia etsi videntur huic sseculo contemptibiles Christiani
nomen eorum coram ipso est honorabile qui eis illud ,

dedit, jam non memor nominum illorum per labia sua \

quibus antea vocabantur, cum essent Gentihum supersti-
tionibus obligati, vel &t».orum malorum meritorum signati
vocabuhs antequam essent Christiani quod nomen ho-
, :

norabile est coram ipso , etsi contemptibile videtur ini-

micis.
XVII. « Et vivet , et dabitur ei de auro Arabiae *. Non
» quo enim non posset dici hoc
diceretur, et vivet, « (de
quantulocumque spatio temporis vivente in hacterra?)
nisi illa vita commendaretur « In qua jam non moritur ,

» et mors ei uhra non dominabitur^ » Atque ideo, « Et

» vivet » qui contemptus est moriens

, quoniam sicut : i

ahus Propheta dicit : « ToJletur de terra vita ejus*. » Sed j

quid est , « Et dabitur ei de auro Arabine? » Nam quod i|

inde aurum etiamSalomon accepit, in hoc Psalmo

ille

figurale transjectum est in ahum verum Salomonem id ,

est verum pacificum. Non enim ille dominatus est « A

,

» fhmiine usque ad terminos orbis terrae. » Sic ergo pro-

phetatum est, etiam sapientes hujus mundi in Christo

fuisse credituros. Per Arabiam autem Gentes intelligi-

' Psal. XV, 4- — ' IJ i.xxi, i5. — ^ Rom. vi,^. — 4 Isai. iiii, 8. Vide
Act. VIII, 33.
 EMARllATIO I^ PoALML^M LXXl. 429
mus; per auram sapientiam quoe ,
ita excellit inter omnes
doctrinas , ut aurum inter metalla : Unde scriptum est
« Accipiteprudentiam sicut argentum, et sapientiam si-
» cut aurum probatum^ Et orabunt de ipso semper. »
Quod habet grsecus, -spl ajToj aliqui interpretati sunt « De ,

» ipso, )) aliqui « Pro ipso , )) vel « Pro eo. )) Quid est

autem De ipso , nisi forte quod oramus dicentes

« , )) :

« Adveniat regnum tuum ^? Christi namque adventus ))

praesentabit fidelibus regnum Dei. « Pro eo vero quo- ))

modo intelligatur , angustum est : nisi quia cum oratur

pro Ecclesia ,
pro ipso oratur ,
quia corpus est ejus. De
Christo quippe et Ecclesia praemissura est sacramentura
magnum Erunt duo in carne una^.
: « Jamvero quod ))

sequitur, « Tota die, id est, toto tempore « Benedicent )) ,

» ei satis apertum est.

, ))

XVIII. « Et erit firmamentum iii terra in summis ,

» montium ^. Omnes enim promissiones Dei in illo

» Etiam^. )> id est, in illo firmatae sunt : quia in illo im-
pletum est quidquid pro salutc nostra prophetatum est.

Nam summa montium , Scripturarum divinarum aucto-

res , id est ,
per quos ministratgc sunt , inteUigere conve-
nit : in quibus utique ipse est firmamentum •
quoniam ad
illum omnia, quoe divinitus scripta sunt, referuntur. Hoc
autem in terra esse voluit 5
quia propter eos, qui in terra
sunt , illa conscripta sunt. Unde et ipse in terram venit
ut ea cuncta firmaret, id est, in se monstraret impleri.
« Oportebat enim , inquit , impleri omnia quse scripta
)) sunt in Lege et Prophetis et Psalmis de me° : )) id est,
)) In summis monlium. cnim venit in novissimis Sic
» temporibus manifestus mons Domini paratus in cacu- ,

)> mine montium' » quod hic ait « In summis mon- : :

» Prov. viii, 10. — * Mattb. vi, lo. — ^ Eplies. v, 32. — 4 Psal lx^i, iG.
— 5 2 Cor. I; jij. — ''
I.iic. wiv, ^ J.
— 7 lai. ii. ?.
430 S. AtlGUSTINI EPISCOPI

)) tium. Superextolletur super Libanurn~fructus ejus. »

Libanum solemus accipere veluti hujus sseculi dignita-
tem quoniam mons est Libanus excelsas arbores habens,
;

et nomen ipsum interpretatur Candidatio. Quid enim mi-

rum , si super hujus saeculi praeclarum omne fastigium
fructus superextollitur Ghristi , cujus fructus dilectores
omnia ssecularia culmina contempserunt? Si autem in
bono accipimus Libanum propter cedros « Libani quas j

)) plantavit ' : » quis ahus fructus inteiligendus est ,

qui
super hunc Libauum extoliitur , nisi de quo Apostolus
dicit de charitate sua locuturus : « Adhuc supereminen-
» tem viam vobis demonstro '•?* Haec enim et in primo
ponitur munerum diviuorum , ubi ait « Fructus autera :

» spiritus est charitas : )) atque inde caetera utique con-

sequentia contexerunt^. « Et florebunt de civitate sicut

)) foenum terrae. Quoniam ambigue posita est civitas))

nec adjunctum est ejus, aut Dei^ non enim dictum est,
de civitate ejus, vel de civitate Dei, sed tantum « De ci-
)) vitate in bono intelligitur
: )> ut de civitate Dei hoc , ,

est de Ecclesia floreant sicut foenum ^ sed foenum fruc-

,

trferum, sicuti est frumenti nam et hoc foenum appella- :

tur in sancla Scriptura sicut in Genesi jussum est produ- ;

cere terram omne hgnum et omne foenum^^ nec adjunctum

est , omne frumentum : quod procui dubio non prseteri-
retur nisi fceni noraine etiam hoc intelhgeretur ^ et in
Si autem
multis ahis Sciipturarum locis hoc invenitur.
sic Et florebunt sicut foenum terrse
accipiendum est , « , )>

quemadmodum dictum est « Omnis caro foenum et : ,

» ciaritas liominis sicut flos fceai ^ : » profecto et civitas

iiia inteiiigenda est ,
quae saecuii hujus societatem signifi-
cat : non enim frustra primus Gain condidit civitatem*^.

' Psal. ciii, i6. — »1 Cor. xii, 3i. — ^ Gal. v, 22. — 4 Gea. i, 11. —
5 Isai. XL, G. — ^ Gen. iv, 17.
 ENARRATIO IN PSALMUM LXXI. 431
ExaJtato itaqiie fructu Ghristi super Libanum, id est , su-
per arbores diuturaas et ligna imputribilia, quia ille fruc-
tus aeternus est, omnis claritas horainis secundum tem-
poralem saeculi celsitudinem foeno comparatur , cfuoniam
a credentibus et vitam seternam jam sperantibus sperni-
tur felicitas temporalis , ut impleatur quod scriptum est :

« Omnis caro foenum , et omnis claritas carnis ut flos

» foeni foenum aruit flos decidit verbum autem Do-
; , ,

» mmi manet in seternum ^ » Ibi est fructus ejus exalta-

tus super Libanum. Semper enim caro foenum fuit, et

ciaritas carnis ut flos foeni: sed quia non demonstrabatur
quae fuerat eJigenda et proeponenda felicitas , flos foeni

pro magno habebatur 5 nec solum minime contemneba-

tur , sed etiam maxime appetebatur. Quasi ergo tunc ita
esse coeperit, quando aversum est atque contemptum
quidquid florebat in soeculo , ita dictum est : « Superex-
» toUetur super Libanum fructus ejus, et florebunt de
» civitate sicut foenum terrae : » id est, diflamabitur su-
per orania quod in aeternura proraittitur , et coraparabi-
tur fceno terrae quidquid pro magno habetur in saeculo.
XIX. nomen ejus benedictum in saecula
« Sit ergo :

» ante solem permanet nomen ejus -. » Per solem tem-

pora significata sunt. Ergo in aeternum permanet nomen

ejus. iEternum enim antecedit tempora, nec clauditur
tempore. « Et benedicentur in ipso omnes trihus terrae. »
In ipso quippe irapletur (|uod promissum est Abrahae.
« Non enim dicit In seminibus, tanquam in multis sed
:
5

» tanquara in uno Et seraini tuo quod est Christus ^. »

:
,

Abrahoe autera dicitur ; « In semine tuo ijenedicentur

» omnes tribus terrae^. Necjue fdii carnis , sed fihi pro-
» missionis deputantur in semine ^. Omnes gentes magni-
' IsaL XL, 8. — ' Psal. lxxi, 17. — ^ Gal. 111, 16. — 4 Gen. xxii, 18. —
5 Rom. IX, 8.
432 5. AtGUSTlKl ElUSCOPl
» ficabunt eum. )> Tanquam exponendo repetitum est
quod supra dictum est. Quia enim benedicentur in eo
magnificabunt eum : non ipsi faciendo ut magnus sit, qui
per se ipsum magnus est 5 sed laudando et magnum fa-
tendo. Sic enim magnificamus Deum : sic etiam dicimus :

« Sanctificetur nomen tuum^, » quod semper uticpe sanc-

tum est.
XX. « Benedictus Dominus Deus Israel
c[ui facit mi- ,

» rabilia omnibus supra dictis

solus ^. » Consideratis
eructatur hyrnnus, et benedicitur Dominus Deus Israel.
Impletur enim quod ad illam sterilem dictum est « Et :

» qui eruit te ipse Dominus Deus Israel universac terrae

,

» vocabitur^. » Ipse « Facit mirabilia solus » quoniam :

quicumque faciunt, ipse in eis operatur, « Qui facitmira-

» bilia solus. »

Et benedictum nomen gloriae ejus in seternum,

XXI. «

» et in » Quid aliud latini interpretes

saeculum sfeculi^
dicerent, qui non possent dicere In aeternum et in aeter- :

numaeterniPQuasi enim aliud dictum sit: « Inoeternum,»

etaliud, « In saeculum _,
» ita sonat : sed graecus habet
£i; Tov aiwva., y.%\ ci; tov aiwva rsO atwvo;
,
quod fortC COmmodiuS
diceretur , in saeculum et in sseculum sa?culi : ut in saecu-
lum intelligeretur quantum hoc saeculum durat in sae-
, 5

culum autem ssecuii quod post hujus fmem futurum ,

promittitur. « Et replelntur gloria ejus omnis terra : Fiat,

» fiat. » Jussisti , Domine , ita fit : ita fit , donec illud
quod coepit a flumine ,
perveniat omnino usque ad termi-
nos orbis terrae.

' ]\Iattli. VI, 9. — ' Psal. Lxxi, 18. — 3 isal. liv. 5. — 4 Psal, lxxi, 19.
 EJSARRATIO 1> PSALMLM LXXU. 433

•%%%% VV%A Vty% \ Vl^X^ VVM \/VVk V%/%^ VVV\ VV^ \/\^ VV^^^ AA/V% %V^% Xvv-% -vx^^ Vl.v\ x\^

ENARRATIO
IN PSALMUM LXXII.

Sermo ad plebem '

Addite audite dilectissima viscera corporis Chrisli,

I. ,

([uorum spes Dominus Deus vester est et nou respicitis in ,

vanitates et insanias mendaces - et qui adhuc respicitis :

audite ne respiciatis. Psalmus iste inscriptionem habet,

id est, titulum, « Defecerunthymni David , fdii Jesse (2)r
» Psalmus Tothabemus Psalmos, inquo-
ipsi Asaph". »

rum titulis scriptum est nomen David, nusquam est ad-

ditum, « Fiiii Jesse « nisi in hoc solo. Quod credendum
,

est non frustra factum neque inaniter, Ubique enim ,

nobis innuit Deus et ad intellectum vocat pium studium

,

charitatis. Quid est, « Defecerunthymni David, fdii Jesse?»

Hymni laudes sunt Dei cum
hymni cantus sunt cantico :

continentes laudem Dei. Si sit laus, et non sit Dei, non

est hymnus si sit laus et Dei laus et non cantetur nou
: , , ,

est hymnus. Oportet ergo ut, si sit hymnus habeat hsec ,

tria et laudem
: et Dei et canticum. Quid est ergo
, ,
,

((Defecerunt hymni? » Defecerunt laudes qu.-Be cantantur

in Deum. Molestam rem et quasi luctuosam videtur nun-
tiare. Qui enim cantat laudera non solum laudat, sed ,

etiam hilariter laudat qui cantat laudem non solum

: ,

« Hic Sermo ad plebem, habitus foite anno 411, in peivigiiio S. Cypriani

ex Epist. cxL ad Honoratum c. v, n i3. — ' Psa!. xxxix , 5. — ^ ij_

LXXU, I.

CXVI. , 28
434 S. AUGUSTINI EPISCOPI
cantat, sedet amat eum quem cantat. In laude confiten-
tisestpraedicatio; incantico amantis allectio. «Defecerunt
» ergo hymni David , » ait : et addidit , « Fiiii Jesse. »

Erat enim David rex Israiil , tempore quo-

fdius Jesse ^
,

dam Veteris Testamenti : quo tempore Novum Testamen-

tum occultatum ibi erat , tanquam fructus in radice. Si
enim quseras fructum in radice , non invenies ^ nec tamen
invenis in ramis fructum nisi qui de radice , processerit.
lllo ergo tempore, populo primo venienti ex semine Abrahae
carnaliter^ nam et populus secundus pertinens ad Novum
Testamentum, ad semcn Abrahae. pertinet sed jam spiri- ,

tahter iili ergo populo primo adliuc carnali

: ubi pauci ,

Prophetae intelligebant et quid desideraretur a Deo , et

quando haberet publice praedicari prsenuntiaverunt fu- ,

tura h£ec tempora, et adventum Domini nostri JesuChristi.

Et quemadmodum Christus ipse secundum carnem nas-
citurus, iu radice erat occuhus in semine Patriarcharum
et quodam tempore revclandus tanquam fructu apparente,
sicut scriptum est, « Floruit virga de radice Jesse- : »

sic eliam ipsum Novura Testamentum ,

quqd in Christo
est, prioribus ilhs temporibus occultum erat, solis Pro-
phetis cognitum, et paucissimis piis, non ex manifesta-
tione praesentium, sed ex revelatione futurorura. Nara
quid sibi vidt , fratres , ut unum quiddam commemorem,
quod Abraliara mittens servum suum fidelem ad despon-
sandam uxorem unico fdio suo, faciteum jurare sibi, et
in juramento dicit ei « Pone manum sub femore meo,
:

» et jura ^ ? Quid erat in feraore Abrahae ubi iUe mgnum ,

posuit jurans?Quid ibi erat, nisi quod et tunc ei promis-

sum est « In semine tuo benedicentur omnes gentes * ? »
:

Femoris nomine caro significatur, De carne Abrahos, per

• I Reg. XVI, iS. — * Isai. xi, i. — ^ Gen. xxiv, 2. —4 Itl. xxii, i8.
 enakuatio iiv psal:mijM lxxii. 435
Isaac et Jacob , et ne multa commemoreraus per Mariara ,

Dominus noster Jesus Christus. '

'

II. Quia vero radix erat in PatriyrcHi^, inide ostende-

mus? Paulum interrogemus. Gentes jam credentes in
Christum, et quasi superbire cupientes COntra Judaeos qui
crucifixerunt Christum •, cura et de ipso populo venerit
alius paries, occurrens in angulo, id est, in ipso Christo,
de diverso venienti parieti praeputii, id est, Gentitim : Cum
6rgo erigerent se gentes , sic illas reprimit : « Si enim tu
» inquit , ex naturali incisus oleastro , insertus es in illis

)) noli gloriari adversus ramos. Nam si gloriaris, non tu

)) radicem portas , sed radix te. » Ergo de radice Patriar-
charum dicitfractos quosdamramospropterinfidelitatera,
et insertum ibi oleastriim , ut esset particeps pinguedinis
oiivae. id est , Ecclesiam ex Gentibils venientem. Et
quis inserit oleastrum in oliva ? Oliva solet in oleastro 5

oleastrum in oliva nunquam vidimus. Nam quisquis fe-

cerit, non inveniet baccas nisi oleastri. Quod enim in-
geritur, hoc crescit, et ejus rei fructus invenitur. Inve-
nilur non radicis fructus , sed surculi. Hoc ostendens
Apostolus omnipotentia sua Deum fecisse, ut oleaster in
fajjicem olivae insereretur, et non baCcas sylvestres , sfed

olivam daret , ad omnipotentiam Dei revocans hoc Apos-

tolus ait : « Si tu ex naturali incisus es oleastro , et contra
M naturara insertus es in bonam olivam , noli gloriari,'^
)) inquit, adversus ramos. Sed dicis, ait : Fracti sunt
M rarai , ut ego inserar. Bene •, propter increduhtatera
Tii fracti sunt : tu autera fide sta ; noli altum sapere , sed
» time. » Quid enim est_, « Noli altum sapere ? » Noli su-
perbire ,
quia insertus es 5 sed time ne frangaris per infi-
delitatera, sicut illi fracti sunt. » Propter infidelitatera ,'^

» inquit, fracti sunt : tu autera fide sta noli altum sa-^ :

» pere, sedtirae. Nam si Deus naturalibus ramis non pe-

28.
 436 3. AUGUSTIKI EPISCOPI
j) percit , neque tibi parcet. » Et sequitur bonus locus ,

et necessarius , et totus audiendus : « Vides ergo, inquit,

)) bonitatera et severitatem Dei : in eos quidem qui fracti
)) sunt , severitatem ^ in te autem qui insertus es , boni-
)> tatem, si permanseris in bonitate. AJioquin ( id est, si

» non permanseris in bonitate ) et tu excideris et illi, , 5

» si non permanserint in infidelitate inserentur ^ , )>

III. Tempore igitur Veteris Testamenti fratres pro- ,

,

missiones a"Deo nostro populo illi carnali terrenoe erantet

temporales. Promissum est regnum terrenum, promissa
est terra illa, in quam eliam inducti sunt abiEgyptoli-
berati : per Jesum Nave intioducti sunt in terram promis-
sionis, ubi etiara Jerusalera terrena sedificata est, ubi
regnavit David. Acceperunt terram, liberati ex^Egypto,
transeuntes per Rubrum mare ; fmitis anfraclibus et erro-
ribus solitudinum , acceperunt terram , acceperunt reg-
num : deinde post regnum acceptum ,
quia terrena acce-
perant, coeperunt merito peccatorum suorum oppugnari,
expugnari, captivari ; ad extremum eversa est et ipsa
civitas. Tales erant et illae promissiones non persevera-
turae ,
per quas tamen figurarentur futurae promissiones
perseveraturse ; ut ilJe oranis decursus temporalium pro-
raissionura figura esset et quaedara prophetia futurorum.
Itaque cura illud regnura deficeret , ubi regnavit David,
filius Jesse , id est , homo quidara , etsi Propheta , etsi

sanctus, quia videbat et praevidebat Christura venturura,

de cujus seraine etiara secundum carnera nasciturus erat
taraen homo , taraen nondum Christus , tamen nondum
rex noster, Filius Dei,sed rex David, fihus Jesse quia ergo :

defecturura erat ilkid regnura ,

per quod regnum accep-
tum laudabatur tunc Deus a carnalibus hoc solum enim 5

pro magno habebant c[uia hberati erant temporaliter ab ,

' Roin. XI, 17-34.

 ENAF.RATIO m PSALMUM LXXII. 437
his a quibus opprimebantur, et evaserant hostes perse-

quentes per raare Rubrum, et ducti erant per sohtudinem

et invenerant patriam et regnum : hinc solum laudabant
Deum nondum , intelligentes quid in illis figuris proesig-

naret et promitteret Deus. Deficientibus ergo rebus pro

quibus laudabat Deum popuhis carnahs , cui regnavitille
David : « Defecerunt hymni David , » non fdii Dei , sed
« Fihi Jesse. » Periculosum locum tituli Psalmi proesentis,

sicut Dominus vohiit ,

praetervecti sumus : accepistis

quare dictum sit : « Defecerunt hymni David filii Jesse. »

IV. Cujus vox est Psalmus? « Asaph ^ « Quid est

« Asaph ? Sicut invenimus in interpretationibus ex hn-

))

gua hebraea in grcTcam et ex graeca nobisin ktinam trans- ,

latis Asaph Synagoga interpretatur. Yox est ergo Syna-

,

gogae. Sed tu cum audieris Synagogam noh continuo ,

detestari quasi interfectricem Domini. Erat quidem illa

Synagoga interfectrix Domini nemo dubitat sed me- , :

mento de Synagoga fuisse arietes quorum fihi sumus.

Unde dicitur in Psalmo « AfTerte Domino fihos arietum^» ;

Qui inde arietes? Petrus, Joannes, Jacobus, Andreas,

Bartholomaeus et cseteri Apostoh. Hinc et ipse primo
,

Saulus, postea Paulus id est, primo superbus postea :

,

humihs. Saill enim, unde dictum est nomen Sauh,nostis

quia rex superbus et infrenis fuit. Non quasi jactantia
ahqua nomen sibi mutavit Apostolus : sedex Saulo factus
est Paulus, ex superbo modicus. Paulum enim modicum
est. Vis nosse quid sit Saulus? Ipsum audi jam Pauhim
recordantera quid fuerit per mahtiara suara , et quid jam
sit per gratiam Dei : audi quomodo fiierit Saulus, etquo-
modo sit Paulus : « Qui fui , inquit ,
prius bhisphemus et
» persecutor et injuriosus'. » Audisti Saulum audi et ,

Pauhmi : « Ego enim sum, inquit, minimus Apostolo-

' Psjl. Lxxn, I. — 3 Iii xwui, i. '
— * 1 Tiiru i, i3.
438 S. AUGUSTINI EPISCOPl
)) iTim. w Qiiid est minimiis , nisi ego simi PaulusPEt
sequitur:«Qui non sumdignus vocari Apostolus.wQuare?
Quia fui Saulus. Quid est, fui Saulus? Ipse dicat : « Quia
)) persecutus sum inquit, Ecclesiam Dei sed gratia De4,
, :

» ait, sum id quodsum^. Abstulitsibi omnem grandita-

)>

tem suant minimus jam , in se ,

grandis in Christo. Etiste
Paulus quid dicit ? « Non
Deus plebem suam ( de repulit ,

)) plebe ex Judaeis veniente ) plebem suam inquit ,

,

)) quam prsescivit. Nam et ego Tsraelita sum ex semine

)) Abrabam, de tribuBenjamin^.))Ergo et Paulusnobis de
Synagoga, et Petrus etalii Apostoli de Synagoga. Itaque
cum audieris vocem Synagogse , noli attendere meritum
sed intende partum. Loquiturergo in lioc Psalmo Syna-
goga , deficientibus hymnis David fihi Jesse id est, defi-r :

cientibus rebus temporahbus ,

per quas solebat a carnah
populo laudariDeus. Quare autem illse defecerunt, nisi ut
ahse qusererentur? Ut quaererentur quae? quae ibi non
erant? Non, sed quae ibi tegebantur figuris non qu?e jara :

ibi non erant sed ibi tanquam in radice occultabantur

j

quibusdam secretis mysteriorum. Quse? Haec, inquit ipse

Apostolus figurae nostrae fuerunt ^.
,

Y. Et attendite jam breviter ipsam figuram nostram :

Populus Israel sub Pharaonis et ^gyptiorum domina-

tione^ : populus christianusante fidem praedestinatus jara
Deo, et adhuc serviens daemonibus et diabolo principi

eorum : ecce populus subjugatus iEgyptiis : serviens pec-

catis suis. Non^nim nisi per peccata nostra potest diabo-
lusdominari. Liberatur popuhis ab ^Egypths perMoysen
hberatur populus a praeterita vita peccatorum per Domi-
num nostrum Jesura Christum. Transit populus ille per
mare Rubrura : iste per baptismum. Moriuntur in raari
' I Cor. XV, 9, lo. — 2 Roni. xi, i, i. ~ ^ i Gov. x, 6. — 4 Exod.
1, 10.
 enarrAtio in psalmdm lxxii. 439
Rubro omnesinimici populiillius* :moriuntur in baptismo
omnia peccata nostra.Intendite, fratres Post mare illud :

Rubrum non continuo patria datur, nec tanquam jam hos-

tes desint, secure triumphatur, sed restat eremi sohtudo,
restant hostes insidiantes in via : sic et post baptismum
restat vita christiana in tentationibus. In illa eremo sus-
pirabaturpatrjge promissoe : quidaliudChristianisuspirant
jam abluti baptismo? Numquid jamregnantcumChristO?
Nondum ventum est.ad terram promissionis nostram, sed
non defecturam non enim ibi deficient hymni David.
,

Hoc modo audiant omnes fideles, sciantubisint:in eremo

sunt ,
patrise suspirant. Mortui sunt hostes in baptismo,
sedinsequentesa tergo.^Quid est, insequentes a tergo? Ante
faciem futura habemus, atergo prreterita: om.niapraeterita
peccatadeletasuntinbaptismojquibusmodotentamur,non
a tergo insequuntur, sedin via insidiantur. Unde Apostolus
adhuc in via hujus eremi constitutus ; « Quse retro, inquit,
» /oblitus, in ea quae ante sunt extentus, secundum intentio-
» nemsequorad palmam supernaevocationisDei^ :
•» tan-
quamdiceret, adpatriam supernsepromissionisDei. Etibi
jam, fratres, in eremo quidquid passus est ille populus, et
quidquid eisDeuslargitus est, quaecumque ilia flagella fue-
runt, quaecumqucdona, significationes sunt rerum quas in ,

hac sohtudine hujus vitse ambulantes in Christo, quaerentes

patriam , et accipimus ad consolationem et patimur ad
probationem. Non ergo mirum quia illud defecit quod
,
'
figurabat futurum. Nam perductusest populusadpatriam
promissionis , numquid semper staturam ? Si hoc esset j

non esset figura, sed res. Quia vero figura erat, ad tempb-
ralequiddam perductus est ille populus. Si ad temporale
quiddam perductus est , oportebat ut deficeret et defectu ,

suo cogeretur quaerere quod nunquam deficeret.

I
Exod. XIV, 23, 24 — ' Pliilip. 111, i5, i^.
440 S. AUGUSTIKI EPISCOPI
VI. Synagoga ergo, id est, qui Deum ibi pie colebant,
sed tamen propter terrenas res ,
propter ista prsesentia :

(Sunt enim impii qui prajsentium rerum bona a doemoni-

bus quserunt hic autem populus ideo melior erat Genti-
:

bus quod quamvis praesentia bona et temporalia tamen

, ,

ab uno Deo qurerebat qui est creator omniumet spirita- ,

]ium et corporalium. ) Cum ergo illi pii secundum carnem

attenderent id est, illa Synagoga quse eratin bonis pro
,
,

tempore bonis non spiritalibus quales erant ibi Pro-

,
,

phetae ,
quales pauci intellectores regni ccelestis , aeterni
ergo Synagoga animadvertit quae acceperit a Deo, et
illa

quae promiserit Deus populo illi abundantiam rerum ter- ,

renarum patriam pacem felicitatem terrenam sed in

, ,
, :

his omnibus figurae erant; et non intelligens quid ibi late-

ret in rebus figuratis ,
putavit hoc pro magno dare Deura ,
nec habere meJius quod dare posset diHgentibus se et ser-
vientibus sibi. Attendit et vidit quosdam peccatores im- ,

pios , blasphemos , servos daemonum fdios diaboli vi- , ,

ventes in magna nequitia et superbia, abundare rebus

talibus terrenis , temporalibus, prp qualibus rebus ipsa
Deo serviebat : et nata estcogitatio pessimain corde, quae
faceret nutare pedes, et prope labi a Dei via. Et ecce ista
cogitatio in populo erat Veteris Testamenti : utinam non
sitin carnalibus fratribus nostris, cum jam aperte prsedi-
catur felicitas Novi Testamenti ! Quid enim dixit illa tunc
Synagoga ? quid dixit ille populus Nos servimus Deo , et
?

corripimur, flagellamur ; subducuntur nobis ea quae dili-

gimus, et quaepro magno a Deo acceperamus : illi autem
scelerati homines nequissimi,superbi, blaspherai, inquieti,
abundant omnibus rebus, propter quas nos Deo servimus
puto sine causa servitur Deo. Hic sensus est Psalmi, defi-
cientis populi et nutantis , dum considerat bona terrena
propter quae serviebat Deo, abundare liis qui non servi-
 E^AURATIO ly PSALMUM LXXII. -141

rent Deo , nutat , et prope labitur, et cum hymnis illis

deficit, quia in talibus cordibus hymni deficiebant. Quid

est, in taHbus cordi])us hymni deficiebant? Quiajam taha
cogitabant, Deum non laudal^ant. Quomodo enim lauda-
rent Deum ,
quibus quasi perversus videbatur, dans im-
piis tantam fehcitatem , et auferens eam a servientibus
sibi? Non illis bonus videbaturDeus-. et quibus Deus bo-
nus non videbatur, non utique ab eis laudabatur : a qui-

bus autem Deus non laudabatur, defeceruntin illis hymni.

Postea vero populus iste intellexit quid eum admoneret
Deus qurerere cum ista temporahasubtraheretservissuis,
,

et donaretea inimicissuis, blasphemis impiis:admonitus ,

intellexit, quia prae omnibus quae dat Deus et bonis et ,

mahs, et ahquando aufert et bonis et raahs^prseomnibus

servat aHquidbonis. Quid est servat ahquid bonis? quid ,

illis servat? Se ipsum. Jam quantum arbitror, curritur in

Psalmo, intellectus nomine Domini. Audi recor-est in
dantem et poenitentem qui erraverat putando Deum non ,

bonum qui dat bona terrenamahs, et aufert illa a servis

,

suis. Intellexit enim quid Deus servaret servis suis et ,

recogitans, seque castigans erupithoc modo.

VII. « Quam bonus Deus Israel » Sed quibus ? «Rec- !

» tis corde. » Perversis quid ? Perversus videtur. Sic et in

alio Psalmo dicit : « Cum sancto sanctus eris , et cum
)) viro innocente innocens eris , et cum perv^rso perver^
)) sus eris ^. )> Quid est, « Perversus eris cum perverso ? ))

Perversum te putabit perversus. Non quod ullo modo per-

vertatur Deus. Absit : quod est, est. Sed quemadmodum
sol oculos puros , sanos, vegetos,fortes habenti, tranquil-
his apparet , in oculos autem Hppos quasi tela asperajacu-
latur -, intuentem iUum vegetat , hunc excruciat, non
mutatus, sed mutatum : sic cum cfeperis esse perversus ,

' P«al. XVII, 2'), 27.

442 S. AUGXJSTINI EPISCOPI

et tibi Deus perversus videbitur ; tu mutatus es , non ille.

Erit ergo tibi poena ,

quod bonis gaudium, Hoc istereco-
lens : « Quam bonus , inquit , Deus Israel rectis corde. »
YIII. Quid autem tibi? autem pene commoti sunt « jMei
» pedes ^ Quando commoti sunt pedes, nisi quando non
))

erat rectum cor ? Unde non erat rectum cor ? Audi aPauio- :

» minus efTusi sunt gressus mei. » Quod dixit « pene 5 ,

hoc dixit » et quod dixit

, « Paulominus« Pene moti : :

» surit hoc dixit « Effusi sunt gressus. » Pene

pedes ; » ,

moti sunt pedes pene effusi sunt gressus. Moti pedes

, :

sed unde moti pedes et effusi gressus ? Moti pedes ad er- ,

randum effusi gressus ad lapsum

5 non omnino sed ; •,
,

» pene. Quid enim est ? Jam ibam in errorem non ie-

» ,

ram jam cadebam non cecideram.

: ,

IX. Sed quare et hoc? Quia zeJavi, inquit, in peccatori-

» bus, pacem peccatorum intuens -. » Atlendi peccatores,

vidi illos habere pacem.Quampacera?Temporalem, fluxam,

caducam atque terrenam sed tamen talem qualem etego :

a Deo desiderabam. Vidi illos habere qui non serviebant

Deo, quod ego desiderabam ut servirera Deo et moti :

sunt pedes mei, et pene effusi sunt gressus mei.

X. Quare autem hoc habent peccatores, dicit breviter :

« Quia non est declinatio mortis eorum et firmamentum ,

» in flagello eorum. In Jaboribus hominum non sunt, et

» cum hominibus non flageJIabuntur-^. » Jam inteJlexi

inquit quare illi habent pacem et florent in terra quia

, ,
;

morti eorum non est declinalio, id est^ quia certa mors

et aeterna eos manet quae nec declinat ab eis necipsi ab
,
,

ea declinare possunt « Quia non est deciinatio mortis :

» eorum et firmamentura in flagelio eorura. » Et estfir-

,

raaraentum in flagelio eorum. Non est enim temporaie

flagelium eorum,sedflrraura in sempiternum. Propterheec
• Psal. Lxxu, 2. — » Ibid. 3. — 3 Ibid. 4. 5.
 ENARRlTIO IN PSALMUM LXXII. 443
ergo mala ,
quae illis aeterna futura sunt, modo quid? « In
» laborihus hominum non sunt, et cum hominibus non
» flagellabuntur. » Numquid et ipse diabolus cum homi-
nibus non flagellatur, cui tamen aeternum supplicium
praeparatur?
XI. Propterea quid hinc isti , dum non flagellantur,
dum non laborant cum hominibus? « Ideo , inquit , obti-
» nuit eos superbia ^ » Attendeiflos superbos , indiscipli-

natos ; attende taurum devotum victimse permissum er- ,

rare libere , et vestare quae potest , usque ad diem occisio-

nis. Jam bonum est , fratres , in ipsis Prophetae verbis
audiamus hvmc quasi taurum , de quo dixi. Sic enim il-
lum et ahbi Scriptura commemorat : dicit eos tanquam ad
victimam praeparatos, et parci eis ad malam libertatem^,
« Ideo dixit, obtinuit eos superbia. » Quid est
,
« Obti- ,

» nuit eos superbia ? Circuraamicti sunt iniquitate et im-

» pietate sua. ))Nondixit, tecti , sed, « Circumamicti, »

undique cooperti impietate sua. Merito miseri nec vident,

jiec videntur, quia circumamicti sunt nec videntur inte- ,

riora eorum. Nam quisquis malorum horainum quasi fe-

licium secundum tempus interiora conspiceret ,,
quisquis
eorum videret truces conscientias, quisquis animas eorum
posset inspicere diverberari tantis perturbationibus cupi-
ditatum et timorum , videret iUos miseros et quando feli-^
pes vocantur. Sed quia « Circumaraicti sunt iniquitate et
» irapietate sua , » non vident sed nec videntur. Noverat
,

iflos Spiritus ,
qui de illis ista dicit : et eo oculo tales de-
bemus inspicere, quo scimus videre, si nobis auferaturab
oculis tegumen irapietatis. Videamus istos , et cum feiices

sunt, fugiaraus; et cum fehces sunt, non iraitemur : nec a

Domino Deo nostro taUa nobis pro magno opteraus, qualia
accipere raeruerunt qui illi non serviunt. Aliud quiddam
" Psal. Lxxn, 6. — 2 Piov. vu, 22. , , ,,,,,.,
 -^^^' S.
444 Aui&rsTiNi EPiscopi

servat, alind desiderandum est : quid sit autem, audite.

XII. Primo isti describantur. « Prodiet quasi ex adipe
)) iniquitas eorum^ Videsi non taurus ille agnitus est.
)>

Audite, fratres : non quomodocumque transeundum est

quod dixit : « Prodiet quasi ex adipe iniquitas eorum. )>

Sant enim mali , sed macie mali , ideo mali ,

quia macri ;

id est, exiJes , exigui, tabe quadam necessitatis affecti , et

ipsi maliet danmandi. Ferenda estenimmagis omnis neces-
sitas^ quam perpetranda aliqna iniquitas.Tamenaliudest de
necessitate peccare , aliud in abundantia. Pauper mendi-
cus furtum facit,ex macieprocessit iniquitas :dives al)un-
dans rebus tantis ,
quare diripit res alienas?llliiisiniquitas

ex macie , hujus exadipeproi essit. Ideomacrocum dicis :

Quare hoc fecisti ? Humiliter afllictus et abjectus respon-

det : Necessitas coegit me. Quare non timuisti Deum?
Egestas compulit. Dic diviti ; Quare haec facis , et non ti-

mes Deum? Si tamen tantus es qui possis dicere. Vide

si vel dignatur audire •, vide si non etiam in te ipso *
prodiet iniquitas ex adipe ejus. Jam enim praeceptoribus
et correptoribus suis inimicitias indicunt et fmnt inimici ,

verum dicentibus ,
jam sueti compaipari verbis adulan-
tium , aure molli , corde non sano. Quis dicat diviti : Male
fecisti rapere res alienas.^ Aut forte si ausus fuerit aliquis
dicere et talis est cui non possitille resistere, quid respon-
det? Totum incontemptum Dei loquitur. Quare ? Quia
superbus est. Quare? Quia pinguis est. Quare? Quia de-
votus ad victimam est. « Prodiet quasi ex adipe iniquitas
)) eorum. »

XIII. « Transierunt in dispositionem cordis. )> Ibi intus

transierunt. Quid est « Transierunt? )> Praetergressi sunt
viam, Quid est, « Transierunt? » Excesserunt metas hu-
manigeneris, horaines se pares coeteris nonputant. Tran-
' Psal. t.xxii, 7. — ' Forte , iii tn ipsum
 EKARRATIO Ijy PSALMLM LXXII. 445
sierunt, inquam, metas humani generis. Quando dicis
tali horaini, Irater tuus est iste pauper, eosdem parentes
habuistis, Adam et Evam : noh attendere tumorem tuum,
noli attendere typhum in qiiem elatus es ; etsi te circum-
stat famiha , etsi numerosum aurum et argentum , etsi

domus marrnorata continet, etsi tecta laqueata contegunt,

simul te etpauperem contegit tectum mundi ccelum; sed
diversus es a paupere rebus appo- non tuis, extrinsecus
sitis : te in ilhs vide , non
ipsum illas in te. Attende te
qui sis ad pauperem te ipsum non quod habes. Quid
; ,

enim despicis fratrera? In visceribus raatrura vestrarum

ambo nudi fuistis. Certe etiam cum de ista vita exieritis,
et istoe carnes exhalata anima fuerint putrefactoe , dignos-
cantur ossa divitis et pauperis. De conditione loquor
sequali, de ipsa sorte generis humani^ in qua omnes nas-
cuntur : et dives cum hic sit, et pauper non seraper
hic erit : et sicut dives non venit dives , sic nec dives abs-
cedit; idem ipse est utriusque introitus, et par exitus.
Addo quodforle mutabitis vices.Jam ubique Evangelium
prsedicatur : attende quemdam pauperem ulcerosum, qui
jacebat ante januara divitis, etcupiebat saturaride micis,
quse cadebant de mensa divitis ; attende et illum parem
tuura, qui induebatur purpura et bysso, et epulabatur
quotidie splendide. Contigit nempe mori inopem illum,
et auferri ab Angehs in sinum Abrahae : ille autem raor-
tuus est etsepultus est (nara ilhus forte sepuhurara nerao
:

curavit : ) et cura apud inferos ille dives in torraentis esset,

nonne elevavit oculos suos, et vidit in infinito gaudio
eura quera contempsit ante januam suara, et de digito
ejus aquae stiilara desideravit, qui de raensa ejus caden-
tes raicas desideraverat? Fratres, labor ille pauperis quan-
tus fuit? Dehciae illse divitis quara longse fuerunt? Quod
aulem muLaverunt, perpetuura cst. iLlius ergo quia non
446 s. AtrGusTiNi episcopi.

erat declinatio in morte, et firmamentum erat in flagello

ejus; in laboribus hominum non fuit, et inter horaines
flagellatus non est : ille autem flagellat.us bic, requievit

ibi, « Quia flagellat omnem filium quera recipit ^. « Sed

cui dicis ista? Epulanti splendide, et induenti se quotidie
purpura et bysso. Cui dicis? Qui transiit in dispositionem

eordis. Merito sero dicturus est, « Mitte Lazararh , dicat

» vel fratribus meis'^ non conceditur fructus
: » quando ei

poenitentiae. Non enim poenitentia non datur, sed sempi-

terna erit poenitentia, et nuUa salus post poenitentiam.
Ergoisti « Transierunt in dispositionem cordis. »
XIV. « Cogitaverunt etlocutisuntmabgnitatem^. » Sed
loquuntur malignitatem homines et cum timore : isti

autem quomodo? « Iniquitatem in altumlocutisunt. »Non

solum locuti sunt iniquitatem sed etiam clare audien- ; ,

tibus omnibus, superbe Ego facio, ego ostendo, senties

:

cura quohabes, vivere te non sinam. Vel cogilares ea :

non etiam etfunderes vel inlra claustra cogitationis mala

:

cupidilas coerceretur, vel refrenaret eam intra cogitatio"

nera suam. Quaie? An forte macer est? « Prodiet quasi ex;
M adipe iniquitas eorum. Iniquitatem in ahum locuti
» sunt. »
XV. « Posuerunt in coelum os suum, et lingua eorum
» transiit super terrara ^. » Quid est hoc, « Transiit super

)y terram? » Quod dictura est, « Posuerunt in coelum os

M suura. » Hoc estenim, « Transiit super terrara, » tran-
seunt terrena orania. Qaid est, transire terrena orania?
Non se cogitat hominem subito mori posse, ciira loquitur j

quasi semper victurus minatur : transcendit cogitatio iihus

terrenam fragihtatem, nescit quali vase coopertus est;
nescit quod scriptum est alio loco dc talibns , « Exiet spi-
» ritus ejus, et revertetur in terram suara^ in iila die
» Hebr. xu, 6. — » Luc. xvi, ig-Si. — ^ Psal. lxxu, 8. — 4 Ibid. g.
 ENARKATIO m PSALMUM LXXII. 447
» peribimt omnes cogitationes ejus Sed isti diem
'. » ulti-
mum suum non cogitantes , loquuntur superbiam , et in
coelum ponuat os suum, et transcendunt terram. Si ulti-

mum suum diem non cogitaret id est judicii sui ultimum ,

,

diem latro missus in carcerem nihil illo esset immanius , :

et tamen posset effugere. Quo fugis ne moriaris.? Certus

erit ille dies. Quid est diu quod victurus es.^ Quantum est

diu quod habet finem , etsi diu esset ? Huc accedit quia
non est : et non est diu ipsum quod di-
, et incertum est
citur diu. Qiiare hoc non cogitat? Quia posuit in coelumos
suum, et lingua ejus transiit super terram.
XVI. « Ideo revertetur liuc populus meus -. » Jam
{
ipse Asaph revertitur huc. Vidit enim ista abundare ini"

I
quis , vidit superbis : redit ad Deura , et incipit quserere et

j disputare. Sed quando? « Cum dies pleni invenientur in

I
•» eis. » Quid est, « Dies pleni? Cum autem venit pleni-
1 )) tudo temporis, misit Deus Filium suum^. )) Ipsa est
l| plenitudo temporis, quando venit ille temporalia docere
:
t
contemni , non haljere magnum quidquid mali homines
i cupiunt, pati quidquid maJi homines raetuunt. Factus est
!i via, revocavit ad cogitationem intiraam, admonuit quid
I a Deo quserendum
Et vide de qua cogitatione re-
esset.

I
verberata in se, et quodara modo re-vocante fluctus im-
r! petus sui, transitur ad vera eligenda. « Ideo revertetur
j
))populus meus huc et dies pleni invenientur in eis ?
, )>

Et dixerant Quoraodo scivitDeus, et si est

XVII. « :

I )) scienlia in Altissimo^? Vide per quara cogitationem )>

I transeunt. Ecce iniqui fehces sunt non curat Deus res hu- ,

manas. Vere scit quid agamus? Videte quae diciintur. Fio-

garaus, fratres, jam Christiani non dicant « Quomodo :

scivit Deus et si est scientia in Altissimo ?

)) , ))

XVIII. Unde enimtibi videtur non scire Deum, et non

' Psal. CS.V, 4- ~ ' IJ' Lxxu, 10. — 3 Gal, iv, 4- — ^ Psal, lsxii, ii.
448 S. AUGDSTINl EPISCOPI
esse scieutiani in Altissimo? Respondet : « Ecce ipsi pecca-
» tores et abundantes in sseculo obtinuerunt divitias. ^ »

Et peccatores sunt, et abundantes divitias insseculo obti-

nuerunt. Confessus est, quia ideo nolebat esse peccator,
ut haberet divitlas. Carnalis anima visibilibus rebus et
terrenis vendiderat justitiam suam. Qualis justitia, quae
propter aurum habetur ,
quasi pretiosius sit aurum quam
cum quisquam negat
ipsa justitia, aut res alienas, majus
damnum patiatur cui negat, quam ille qui iiU negat? Ille

perdit vestem, iste fidem. « Ecce ipsi peccatores , et abun-

» dantes in saeculo obtinuerunt divitias, >> Inde ergo nescit
Deus, et inde non estscientia in Altissimo.
XIX. « Ergo sine causa justificavi cor meum.»
Et dixi.

Quando servio Deo, et ista non habeo non serviunt ilh, j

et his abundant « Ergo sine causa justificavi cor meum,

:

» etlaviin innocentibus manus meas » Hoc sine causa '^.

feci. Ubi est merces bonae vitse meae? ubi est praemium

servitutis meae? Bene vivo, et egeo; et iniquus abundat.

« Et lavi in innocentibus manus meas. »

XX. « Et fui flagellatus tota die ^. » A me non recedunt

flagellaDei. Bene servio, et flagellor nonservit, et orna- ;

tur. Magnam quaestionem sibi fecit. Agitatur anima, transit

anima transitura ad contemnenda terrena ct concupis-
cenda aeterna. Transitus est ipsius animae in hac cogita-
tione ; quadam tempestate, perventura est
ubi fluctuat in
ad portum. Et quomodo solent aegri qui lentius aegro- ,

tant cum sanitas longe est vicina sanitate plus sestuant

, 5

Accessionem creticam medici vocant, per quam transitur

ad sanitatem major ibi festus, sed ducens ad salutem;
:

major ibi ardor , sed vicina refectio. Sic ergo ethic aestuat.
Nam periculosa verba sunt, fratres, molesta, et pene blas-
pliema, « Quomodo scivit Deus? » Hoc est et « Pene : »
'
Psal. Lsxiij 12. — » Ibid. i3. — 3 iijij. i^.
 EKArvRATlO IIV 1'SAL.ML:.1 LXXII. 449
11011 dixit, «i Nescivit Deiis : » iioii dixit, « Noii est sciontia
» in Altissimo : » scd quasi quaerens , hsesitans , dubitans.
Hoc est quod ait paulo ante, « Peiie effusi sunt gressus
» mei. Quomodo scivit Deus, et si est scientia in Altis-

» simo? » Non confirmat, sed ipsa dubitatio periculosa

est. Per periculum transit ad sanitatem. Audi jam sani-
tatem : «Ergo in vanum justificavi cor meum, et lavi inter
» innocentes manus meas et fui flagellatus tota die et
: ,

» argutio raea in matutinum. » Argutio_, correptio est.

Qui arguitur, corripitur. Quid est, « Tn matutinum? »

Non diflertur. impiorum mea non differtur

Differtur , :

illa sera, vel nulla est^ mea in matutinum. « Et fui fla-

» gellatus tota die, et argutio mea in matutinum.»

XXI. « Si dicebam Narrabo sic » id est, docebo sic.
:
^
:

Quomodo docturus? Quia non est scientia in Altissimo,

quia non scit Deus? Hanc sententiam vis proferre, quia
sine causa juste vivunt, qui juste vivunt, quia perdidit
homo justus servitutem suam ,
quia magis Deus mahs favet,
aut neminem curat ? Hoc vis dicere , hoc narrare ? Repri-
mit se auctoritate compescente. Qua auctoritate? Yult
homo ahquando erumpere in istam sententiam sed revo- :

catur Scripturis dicentibus ut semper bene vivatur , dicen-

tibus quia Deus curat res humanas, quia discernit inter
pium et impium. Ergo et iste volens jam istam proferre
sententiam^ revocat se. Et quid ait? « Si dicebam Nar- :

» rabo sic ecce generationem fihorum tuorum reprobavi.

;

Reprobavi generationem fihorum tuorum, si narrabo

sic generationem justorum reprobabo. Sicut et quse-
:

dam habent exemplaria « Ecce generationi fihorum :

» tuorum cui concinui : » id est , cui fihorum tuorum con-

cinuiPid est, cui congrui, cui accommodatus suni? Disso-

< Psal. Ltxii, i5.

CXVl. 2:i
450 S. AliGUSTIKI EPISCOPI

nui abomnibus, si sic doceo. Concinit enim qui consonat;

qai autem non consonat, non concinit. Aliud dicturus
sum quam dixit Abraham, quam dixit Isaac, quara dixit
Jacob, quara dixerunt Prophetse? Illi enim oranes dixe-
runt quia curat Deus res humanas ego dicturus sura quia :

non curat? Major-ne me prudcntia quam in illis ? Ma-

in ,

jor-ne intellectus in me quam in illis? Saluberrima auc-

toritas revocavit cogitationem ab impietate.
XXII. Et quid scquitur? « Si dicebara : Narrabo sic :

)> ecce generationem filiorum tuorum reprobavi. m Ergo

ne reprobaret, quid fecit? « Et suscepi cognoscere^ » Sus-
cepit cognoscere : Deus illi adsit, ut cognoscat. Interim,
fratres, a raagno lapsu revocatur, quando non se jam
scientem prgesumit, sed suscepit cognoscere quodnescie-
bat. Jam enim volebat quasi sciens videri , et praedicare
nullam esse Deo curara de rebus humanis. Facta est enim
ista iniquorura nequissima et irapia doctrina. Sciatis
fratres, raultos disputare, et dicere quia Deus res huraa-
nas non curat, quia casibus reguntur omnia, vel quia
stellis subjectae sunt voluntates nostrse ,
quia unusquisque
non pro meritis agitur , sednecessitatestellarura suarum :

doctrina mala! doctrina impia. In haec iste ibat, cujus

pene coramoti sunt |>edes, et cujus paulorainus efTusi
sunt gressus 5 in hunc ibat errorem : sed quia non conci-
nebat generationi fihorura Dei, suscepit cognoscere-, et
daraiiavit scientiam, in qua justis Dei non congruebat. Et
quiddicat, audiaraus: quia suscepit cognoscere , et adju-

tus est, et didicit ahquid, et indicavit nobis. « Et sus-

» cepi, inquit, cognoscere. Hoc labor est ante rae. »
Vere magnus labor, cognoscere quoraodo et Deus curet
res humanas , et bene sit mahs et laborent boni Magna
, !

vis qusestionis ! Ideo , « Hoc labor est ante me. » Quasi

' Psal. Lxxu, 16.
 ENARRATIO IN PSALMUM LXXII. 451
stat mihiin facie muriis quidam sed habes vocem Psalmi, :

» Iii Deo meo transgrediar murum^ Hoc labor est

» ante me. »
XXIII. Verum dicis : Labor est antete^ sed ante Deum
iion est labor : fac te ante Deum ubi non est labor, et nec
tibi erit labor. Et
hoc nara dicit quandiu labor
fecit 5

ante se : « Donec introeam in sanctuarium Dei, et intelli-

» gam in novissima"^.» Magna res, fratres. Jam diu laboro,
inquit, et ante faciem nieam laborem quemdam quasi
inextricabilera video , ut cognoscam quomodo et justus
sit Deus, et res humanas curet , et non sit iniquus ,
quod
peccantes et scelera facientes fehcitatem habent in hac
terra, pii vero et Deo servientes in tentationibus plerum-
que et in laboribus fatigantur : raagna difficuUas est hoc
scire, Donec introeam in sanctuarium Dei.» In sanc-
sed u

tuario enim Deiquidtibipraestatur, uthanc solvas quaes-

tionem.? « Et intelligam inquit, in novissiraa » non in , :

praesentia. Ego, inquit, de sanctuario Dei intendo oculum

in fmera, prsesentia transgredior. Totum hoc quod voca-

tur humanum genus omnis ista massa mortalitatis ven-
,

tura est ad examen, ventura est ad hbram, appendentur

ibi opera horainura. Cuncta modo nubes involvit sed :

Deo cognila sunt merita singulorum. « Et intelligam,

» inquit in novissima
, » sed non a me nam ante me :
^

labor est. Unde « Intelligara in novissima ? » Intrem in

sanctuarium Dei. Ibi ergo intellexit , et unde modo isti

felices.

XXIV. « Verumtamen propter dolositatem posuisti

» eis^. » Quia dolosi sunt, id est_, fraudulenti^ quia do-
losi sunt, dotos patiuntur. Quid est hoc, quia fraudulenti
sunt,fraudem patiuntur? Fraudem voiunt facere generi
huraano in omnibus nequitiis suis, fraudem et ipsi pa-
> Psal. xvu, 5o, — ^ Iii. lxs.ii, 17. — 3 i\jii. jS.

29.
4b-2 S. AtGUSTlM EPISCOPI

liuiiLur, ut terrena bona cligant, et relin(|uant aeterna.

Ergo, fratres , in eo quod fraudem faciunt, iraudem pa-
tiuntur. Quod jamdudum dixi, fratres, quale cor habet_,
qui ut lucretur vestem, perdit fidem ? Ille cui tulit vestem
pnssus est fraudem, an iste qui tanto damno percutitur ?
Si pretiosior est vestis quam fides, majore damno ille affi-
citur si autem. incomparabiliter fides excedit totum mun-
:

dum , ille damnum vestis perpeti huic autem

videbitur ;

dicitur Quid prodest homini si totum mundum lu-

: « ,

» cretur^ animae autem suae damnum patiatur*? » Ergo

quid ilHscontigit? « Propter dolositatem posuisti eis : de-
» jecisti eos dum extollerentur. » Non dixit : Dejecisti
eos, quia elati sunt : non quasi posteaquam elati sunt de-
jecisti illos^ sed in eoipso quod elati sunt, dejecti sunt.
Sic enim efferri, jam cadere est , « Dejecisti eos dum ex-
» tollerentur. »
XXY. <c Quomodo facti sunt in desolationem subito'^?»
Admiratur super cis, intelHgens in novissima. « Defece-
» runt. M Vere quomodo sumus, qui dum extollitur, de-

ficit, defecerunt. Quomododicit,« Defecerunt ?» Quomodo

qui intelligit in novissima. « Defecerunt : perierunt prop-

» ter iniquitatem suam. »

XXVI. « Veluti somnium exurgentis^. » Quomodo de-

fecerunt? Quomodo deficit somnium exurgentis. Fac ho-

minem in somnis videre se invenisse thesauros : dives est,

sed donec evigilet. Vekui somnium exurgentis » sic« :

defecerunt, quomodo somnium evigilantis. Quseritur igi-

tur, et non est nihil in manibus, nihil in lecto. Pauper
:

dormierat, dives in somnis factus fuerat si non evigilas- :

set, dives esset evigilavit, invenit oerumnam

: quam di- ,

miserat dormiens. Et isti invenient miseriam quam sibi ,

comparaverant. Cum evigilaverint dehac vita, transit illud

'
.Malili. XVI, 26. — = Psal rxtn, 19. — ' — lljid. 20.
 ENABRATIO IN PSALMUM LXXII. 453
quod quasi m somno tenebatur. « Veluti somnium exur-
» gentis. » Et ne diceretur Quid ergo, parva tibi vide-
:

tur elaritas eorum, parva tibi videtur pompa eorum, parvi

tibi videntur tituii, imagines, statune, laudes, cunei clien-
"tium ? « Domine, imaginem illorum ad
ait, in civitate tua
» nihilum rediges. » Itaque^ fratres mei libere loquens ,

de hoc loco, vel unde hcet quia quando vobis miscemur, 5

magis vos ferimus, quam docemus in nomine Christi et :

in timore ejus exhortor vos, ut quicumque ista non habe-

tis, non cnpiatis quicumque habetis non in eis prcesu-
5
,

matis. Ecce dixi vobis.non dico, Damnamini quiahabe- :

tis-, sed damnamini, si de tahbus praesumatis, side talibus

inflemini, si propter taUa magni vobis videamini, si prop-

ler taiia pauperes non aguoscatis si generis humani con- ,

ditionem communem propter excellentem vanitatem obli-

viscamini. Tunc enim Deus necesse est retribuat in novis-
sima et in civitaie sua imaginem talium ad nihilum
,

redigat. Qui autem dives est, hoc modo sit, quo prsecepit
Apostolus « Proecipe, inquit, divitibus hujus mundi
:

» non superbe sapere, neque sperare in incerto divitia-

» rum suarum, sedin Deo vivo, qui prsestat nobis omnia

» abundanter ad fruendum. » AbstuHt superbiara divitum,
dat consilium. Ouasi dicerent : Divites sumus, superbire
nos prohibes,jactare pompasdivitiarum nostrarum vetas :

quid ergo facturi sumus de istis divitiis.-' Usque adeo non

estquod inde faciant? « Divites sint, inquit, in operibus
» bonis 5 facile tribuant, communicent. » Et quid pro-
dest hoc? « fundamentum bonum in fu-
Tliesaurizent sibi
» turum, ut appreliendant veram vitam ^ » Ubi debent
sibi thesaurizare? Quo misit iste oculum, intrans iii sanc-

tuarium Dei. Exhorrescant omnes fratres nostri divites,

abundantes pecunia , auro , argento , familia , honorilnis
i Tim. VI, 17-19
464 s. AuorsTiNi episcopi
exliorrescantquod modo dictum est « Domine, in civitate :

» tua imaginem illorum ad niliilum rediges. » Nonne

digni sunt h?ec pati ut Deus in civitate sua imaginem il-
,

lorum ad nihilum redigat quia et ipsi in civitate sua ter- ,

rena imaginem Dei ad nihilum redegerunt? « In civitate

» tua imaginem eorum ad nihilum rediges. »
XXYII. « Quia delectatum est cor meum. » Dicit qui-
bus rebus tentatur : « Quia delectatum est, inquit, cor
» meum ; et renes mei mutati sunt^. » Quando me delec-
taverunt temporalia ista, mutati sunt renes mei. Potest et
sic intelligi Quia delectatum
: « est cor meum, in Deum;
renes mei mutati sunt » id est , , libidines meoe mutatae
sunt, et castus totus factus sum. « Renes mei mutati
» sunt. » Et audi quomodo.
XXYIII.« Et ego ad nihilum redactus sum, et non cog-
» novi-. » Ego ille qui modo ista dico de divitibus
,

aliquando talia desideravi : ideo, « Et ego ad nihilum re-

» dactussum quando pene efFusi sunt gressus mei.
, »

« Et ego ad nihilum redactus sum, et non cognovi.» Non

est ergo desperandum et de illis, in quos talia dicebam.
XXIX. Quid est « Non cognovi ? Quasi pecus f actus
,

» sum ad te, et ego semper tecum^. » Multum interest

interistum et alios. Iste quasi pecus factus est desiderando

terrena, quando redactus ad nihilum non cognovit seterna
sed non recessit a Deo suo quia non illa desideravit a ,

dsemonibus, a diabolo. Hoc enim jam vobis commendavi.

Yox est Synagogae, id est, illius populi qui non servivit
idolis. Pecus quidem factus sum, a Deo meo terrena de-

siderans sed nunquam recessi ab ipso Deo meo.

:

XXX. Quia ergo, quamvis factus pecus, non recessi a

Deo meo, sequitur « Tenuisti manum dexterae meae^. »
:

Non dixit : « Manum dexteram meara,» sed, « Manum dex-

' Psal. Lxxii, 21. — ' Ibid. 22. — ' Ibid. 23. — ^ Ibid. 2^.
 ENARRATIO IN PSALMUM LXXII. 455
» terae meae. » Si dexterae manus est, manus habet ma-
num. Manum tenuisti dexterse mese, » ut deduceresme.
«

Quid posuit, manum? Potestatem. Hoc enim dicimus

quemquam habere in manu quod habet in potestate ,
:

quomodo dixit diabokis Deo de Job « ]!ilitte manum :

» tuam, et tolle quoe habet^ » Quid est, « Mitte manum

» tuam? » Da potestaicm, Manum Dei ,
potestatem Dei
dixit : sicut scriptum est aUo loco : « Mors ma-
et vita in
» nibus linguae"^. » Ts^uraquid lingua habet manus? Sed
quid est, « In manibus hnguaepwln potestate hnguse. Quid
est, in potestate hnguae? « Ex ore tuo justificaberis, et ex
» ore tuo condemnaberis^ Tenuistiergo raanum dexterae
» mese , » potestatem dexterse raese. Quae erat dexlera
mea? « Quia ego semper tccum. » In sinistram habebam,
« Quia pecus factus sum, » id est, quia terrena in me
fuit concupiscenlia : sed dextera mca erat, quia semper
tecum eram. Hujus dexteri3e meae manum tenuisti, id est,

potestatem rexisti. Quam potestatem? « Dedit eis potes-

» tatem fdios Dei fieri^ » Coepit esse jam inter fihos Dei,

ad Novum Testam.entum pertinens. Vide quomodo retenta

cst manus dexterae ejus. « In voluntate tua deduxisti me.»
Quid est, « In voluntate tua ? » Non in meritis meis. Quid
est, « Audi Apostohmi, qui fuit pecus
In voluntate tua? »

primoterrena desiderans, et secundumYetus Testamentum

vivens, quid ait? « Qui primo fui blaspheraus, et perse-
cutor, et injuriosus sed misericordiaraconsecutus sura ^»•,

Quid est,« In voluntate tua? Gratia Dei sura id quod sum^.

» Et cum gloria assurapsisti rae.» Jara quo assumptus est,

et in qua gloria, quis explicat? quis dicit? Expecteraus

hoc quia in resurrectione erit, in novissirais erit. « Gura
,

:» gloria assurapsisti me.»

• .Tob. 1, I. -^- ' Prov. XVII, 2i. — 3 Mattli. xii, 87. — 4 Joan. 1, 12. —
"i
i Titn. I, i3. — ^ I Cor, xv, lo.
456 S. AtGUSTlISJ EPiSCOPI

XXXI. Et coepit cogitare felicitatem ipsam coelestem,

et arguere se, quia pcciis fuit , et terrena desideravit.
« Quid enim mihi cst in coelo , et a te quid volui super
» terram'?» Ex voce vestra intellexisse vos video. Com-
paravit voluntati suse terrense prsemium coeleste, quod ac-
cepturas est, vidit quid ibi sibi servaretur ; et cogitans et
fiestuans in cogitatione cujusdam rei ineffabilis, quam nec
oculus vidit^ nec auris audivit, nec in cor hominis ascen-
dit^, non di\it : Illud, aut illud mihi est in coelo •, sed
« Quid mihi est in coelo? » Quid quod habeo in
est illud
ccelo? quid est?quantum est? quale est? Et, cum non
quod habeo in coelo « A te quid volui super ter-
transit ,

» ram? » Servas mihi tu ( Sic dicam utpossum, seddate

:

veniam accipite conatum meum

: devotionem nitendi , 5

nam explicandi nuUa facultas est. Servas inquit, mihi ) ,

tu in coelo divitias immortales, te ipsum ; et ego volui a te

in terra quod habentet quod

impii, quod habent et mali,
habent et facinorosi, pecuniam, aurura, argentum, gem-
mas, familias; c[uod habent et scelerati multi, quod habent
multse foeminae turpes, multi viri turpes haec pro magno :

desideravi a Deo meo super terram cum seryet se mihi ;

in coelo Deus raeus. « Quid enim mihi est in coelo? » Os-

tendere habet ipsum c[uid. « Et a te quid volui super ter-
» ram? »

XXXII. « Defecit cor meum et caro mea Deus cordis ,

» mei^. » Hoc ergo mihiestin ccelo servatum, « Deus cor-

» dis mei et pars mea Deus meus. » Quid est, fratres?

,

Inveniamus divitias nostras , eligat sibi partes genus hu-

manum. Videamus homines cupiditatum diversitate la-
niari : eligant alii militiam , alii advocationem , alii diver-
sas variasc[ue doctrinas^ alii negotiationem , alii agricul-
turam; istas partes sibifaciant derebus humanis : clamet
' Psal. Ltvii, 55. — ' I Cor. ii, 9. — ^ Psal. Lx\ti, ^.6.
 ENAHnATIO IN PSALMUM LXXII. 457
populus Dei , u Pars mea Deus meus. » Non ad tempus
pars mea •, sed « Pars mca Deus in sa?cula. » Aurum etsi

scmper habeo, quid habeo ? Deum elsi non seraper habercm,

quam magnum bonum haberem ? Huc accedit, quia mihi se
et id me in Geternum habilurum promittit.
ipsum promittit,
Tantum habeo, et nunquam non habeo. Magna felicitas :

«ParsmeaDeus. » Quandiu? « Insaecula. » Quoniamecce

vide quomodo illum amavit , fecit cor castum : « Deus cordis
)) mei, et pars mea Deus in ssecula. » Factumest cor cas-
tum, gratisjam amatur Deus, non ab illo petitur aliudprpe-
mium. Qui ahud prsemium petita Deo, et propterea vult
servire Deo; charius facit quod vult accipere, quamipsum
a quo vult accipere. Quidergo, nullum praemium Dei?
Nullum proeter ipsum. PrgemiumDei, ipseDeusest. Hoc
,

amat, hoc dihgit si ahud dilexerit, nonerit castus amor.

:

Recedis ab igne immortah frigesces corrumperis. NoH , ,

recedere , corruptio tua erit , fornicatio tua erit. Jam

iste redit ,
jam istura poenitet, jam pcenitentiam iste ehgit,

jam dicit : « Pars mea Deus. )) Et c[uomodo delectatur in

ipso ,
quem sibi partem elegit ?
XXXIII. « Ecce qui longe se faciunt a te, peribunt^»
Iste ergo recessit a Deo, sed noii longe : « Quia quasi
» pecus factiis sum , inquit, et ego seraper tecum. » Ilh
vcro longe recesserunt ,
quia non solum terrena deside-
raverunt, sed ea a daemonijjus et a diabolo petierunt.
« Qui longe se faciunt a te, peribunt. » Et quid est,

longe a Deo fieri ? « Perdidisti omnem qui fornicatur abs

» ie. « Huic fornicationi contrarius est amor castus. Quis
est amor castus ? Amat jam anima sponsum suum quid''
:

ab illo quaerit, ab sponso suo quem diligit? Forte([uomodo

sibi eligunt homines aut generos aut sponsos foeminae :

eh.git forte thvilias et aurum ejus amat, ct fundos, et ar-

' Psal. ixxii, 27.
458 S. AUGUgTINI EPISCOPI
gentum pecuniam, et equos et familiam etcnetera?
, et , ,

ipsum solum amat, gratis amat quia in ipso

Absit. Iste r,

habet omnia quia per ipsum facta sunt omnia *. « Per-

,

)) didisti, inquit, omnem qui fornicatur abs te. )>

XXXIV. Tu autem quid facis? « Mihi autem adhaerere

)) Deo bonum est-. » Hoc est totum bonum. Vullis am-
phus? Doleo volentes. Fratres quid vultis ampHus? Deo ,

adhaerere nihil est quando eum videbimus facie mehus ,

ad faciem ^ Modo ergo quid? Quia adhuc peregrinus lo-

quor « Adhaerere inquit Deo bonum est
: sed modo , , : ))

in peregrinatione ,
quia nondum venit res, « Ponere in
» Deo spem meam. » Quandiu ergo nondum adhaesisti,
ibi pone spem. Fiuctuas, praemitte ad terram ancoram.

Nondum haeres per proesentiam inhaere per spem. « Po- ,

» nere in Deo spem meam. » Et quid hic ages, ponens in

Deo spem tuam? Quod erit negotium tuum, nisi ut laudes

quem dihgis et facias tecum coamatores ejus ? Ecce si
,

amares aurigam non rapes cseteros ut tecum amarent ?

,

Amator aurigse quacumque transit loquitur de illo, ut

cum illo eum ament et caeteri. Gratis amantur flagitiosi
homines, et a Deo praemium quaeritur ut ametur? Ama
Deum gratis nuUi invideas Deum. Rapite eum quotquot
,

potestis quotquot possessuri estis

,
non fit angustus :
5

nullos in illo hmites facietisj totum singuh possidebitis,

et totum omnes haljebitis. Ergo hoc fac cum hic es, id
est, cum ponis in Deo spem tuam. Quid enim sequitur?
« Ut annuntiem oranes laudes tuas in atriis fihse Sion. Ut

)) annuntiem omnes laudes tuas » sed uln? « In atriis •,

» fihse Sion : )) quia praedicatio Dei prseter Ecclesiam ina-

nis est, Parum est laudare Deum, et annuntiare omnes
laudes ejus. In atriis fihae Sion annuutia. Ad unitatem
tende, noh dividere popukmi ; sed rape ad unum, et fac
' Joan. 1, 3. — ' Psal. ixxii, 9.8. — ^ i Cor. xui, 1-2.
 enaurAtio in psalmum lxxiii. 459
unum : Oblitus sum qiiandiu dixi. Jam finito Psalmo , et
ex isto odore conjicio me diuturnum habuisse sermonem :

sed studiis vestris non suflicio ; violenti estis nimis : uti;-

nam ista violentia rapiatis regnum coelorum

ENARRA.T10

IN PSALMUM LXXIII.

Sermo ad populum.

I. PsALMihujustituIusest, « IntellectusAsaph^» Asaph

latine Congregatio ,
graeceSynagoga dicitur. Videamus
quid intcUexerit ista Synagoga. Nos autem intelligamus
primitus Synagogam : exinde intelligemus quid intelle-
xeritSynagoga. Omiiis congregatio generali nomine Syna-
goga appeliatur ;pecorum et hominum potest
et dici

congregatio 5 non autem hic pecorum congregatio est,

quando audivimus intellectum. Nara homo cum in se ne-

giexerit intellectum in honore positus ,
quid de illo dictum
est , audi : « Homo in honore positus non intellexit , com-
» paratus est jumentis insensatis, et simihs factus est
» illis-. » Quia ergo non est pecorura congregatio, nec
diu disserendum est, nec diligentius commendandura :

sed quia hominum est, quoram hominum sit hoc debemus

intelhgere. Non utique eorum hominum est ,
qui in ho-
nore positi non intelligentcs , comparati sunt juraentis
insensatis , et similes facti sunt eis 5 sed eorum qui intelli-
gunt. Praescribit enim hoc titulus Psalmi , dicens : « In-
' Psal. Lxxni, I. — ^ IJ. xLviii, i3.
460 S. AUGUSTINI EPISCOPl
•» lectus Asaph. » Intelligens ergo quaedam congregatio
est, cujus vocem audituri sumus. Sed quoniam proprie
Synagoga dicta est congregatio populi Israel , ita ut ubi-
cumque audierimus Synagogara non jam solearaus intel- ,

ligere nisi populum Judseorum videamus ne forte ipsius ;

vox sit in isto Psalmo. Sed qualium Judaeorura , et qualis

Non enim palese sed forte frumenti

populi tsrael? , ', non
ramorum fractorum-, sed forte confirmatorura. « Non
)) enim omnes ,
qui sunt ex Israel , hi sunt Israelitae ?

)) sed in Isaac, inquit, vocabitur tibi semen : hoc est

)) non hi qui fiUi carnis, hi filii Dei-, sed fiHi promissionis

)) deputantur insemine^. )) Sunt ergo quidam Israelitae,
ex quilnis erat ille de quo dictum est « Ecce vere Israe-
,

)) hta , in quo dohis non est^. )) Non secundura hoc dico,

quod et nos IsraeUtse suraus ,
quia et nos semen Abrahse
sumus. Gentibus quippe loquebatur Apostolus , cum di-
ceret : « Ergo seraen Abrahae estis, secundura prorais-
)) sionera haeredes^. )) Secundura hoc ergo oranes Israe-
litae, qui sequimur vestigiafidei patris nostri Abrahse. Sed
iUo raodo hic intelhgaraus Israehtarura vocera , cpioraodo
dixit Apostolus: « Nara et ego Israehta sura ex semine
)) Abrahae, de tribu Benjarain^. )> Hic ergo inteUigaraus
quod Prophetae dixerunt : « Reliquiae salvaefient^ )> Re-
liquiarum itaque salvatarum audiamus hic vocem j ut
loquatur Synagoga ,
quae acceperatVetus Testamentum,
et intenta erat in promissa carnalia ^ et ex hoc factum est,

ut nutarent ei pedes. Nara et in alio c[uodara Psalrao,

ubi etiam titulus habet Asaph ,
quid dicitur ? « Quam bo-
)) nus Deus Israel rectis corde ! Mei autem pene moti sunt
)) pedes. )) Et cpiasi diceremus : Unde tibi moti sunt pe-
des? « Paulominus , inquit, effusi sunt gressus mei, quia

' Mafth. 111, 12. — ' Rom. xi, 17. — ^ Id. ix, 6-8. — 4 Joan. i, 47- —
5 Gal. 111, 29. — 6 Honi. xi, i. — 7 Id. ix, 17.
 ENARUATIO l^ PSALMIJM LXXUI. 461
» zelavi iii peccatoribus ,
paceni peccatorum inluens. »

Cum enim secundum promissa DeiadYetus Testamenlum

pertinentia expectaret felicitatem terrenam, animadvertit
eam abundare apud impios-, in his rebus, quas expectabat
a Deo ,
pollere illos ,
qui non colerent
et tanquam Deum :

sine causa Deo servisset, nutaverunt pedes ejus. Ibi enim

dicit : « Ecce ipsi peccatores et abundantes in saeculo ,

» obtinuerunt divitias. Numquid in vano justificavi cor

» meum ^ ? » Yidele quemadmodum paulominus efFusi
sunt gressus ejus, ut jam dicat sibi anima : Quae ulilitas ,

qiiia servio Deo.^ Ecce ille non servit , et felix est; ego
servio, et laboro. Postremo puta quia ego felix sum 5

quando et ille feiix est ,

qui non servit ,
quare me putem
ideo felicem esse quiaservio? lUe autem Psalmus, cujus
testimonium produxi ,
praecedit istum quem nunc in ma-
nibus haberaus.
II. Opportune autem non ex nostra^, scd ex Dei dispen-
satione factum est, ut modo audiremus ex Evangeho :

« Quia Lex per Moysen data est ; Gralia et veritas per

» Jesum Christum facta esf^. » Si enim discernimus duo
Testamenta , Vetus et Novum , non sunt eadem sacra-
menta , nec eadem promissa ; eadem tamen pleraque
praecepta. Nam, « Non occides : Non moechaberis Non : fu-

» raberis :matrem Non falsum testimo-

Honora patrem et :

» nium dixeris Non concupisces rem proximi tui Non

: :

» concupisces uxorem proximitui^, » etnobis prseceptum

est et quisquis ea non observaverit

; deviat nec omnino , ,

dignusest, quiaccipere mereatur montem sanctum Dei, de

quo dictumest uQais habitabit in tabernaculo tuo aut quis
: •,

» requiescet in monte sancto tuo^^ Innocens manibus, et

» mundocorde^. » Discussaergo praecepta, aut omniaea-

' Pfal. Lxx:i, !-3et 12, i3. — = Joan. i, 17. — 3 ExoJ. xx, ii-i']. —
4 rsal. XIV, I. — 5 1,1. xxiii, 4
462 S. AUGUSTINI EPISCOPI
dera inveniuntur , aut vix aiiqua in Evangelio , quae non
eademj sacramenta non
dicta sint a Prophetis. Prsecepta
eadem promissa non eadem. Videamus quare praecepta
,

eadem quia secundum haec Deo servire debemus. Sacra-

:

menta non eadem quia aha sunt sacramenta dantia sa- ,

lutera, alia proraittentia Salvatorem. Sacramenta Novi

Testamenti dant salutem ; sacramenta Veteris Testamenti
promiserunt Salvatorera. Cum ergo jam teneas promissa ,

quid quseris promittentia , habens jam Salvatorem? Hoc

dico, teneas promissa , non quod jam acceperimus vitam
seternam •, sed quia jam venerit Christus, qui per Prophe-
tas prsenuntiabatur. Mutata sunt sacramenta •, facta sunt
facihora ,
pauciora , sakibriora , fehciora. Promissa quare
non eadem? Quia promissa est terra Chanaan , terra co-
piosa , fructuosa , atiluens lacte et melle •
promissum
regnum temporale ,
promissa felicitas saeculi ,
promissa
fcecunditas filiorum ,
promissa subjectio inimicorum ^.

Hsec omnia ad terrenam felicitatera pertinent. Sed quare

ipsa primo proraitti oportebat.^ « Quia non primo quod
» spiritale est, sed quod animale : postea, inquit, spi-
» tale. Primus honio de terra terrenus , secundus liorao
» de coelo coelestis : quaiis terrcnus , tales et terreni , et
» qualis coelestis , tales et coelestes. Sicut portavimus
» imaginem lerreni ,
portemus et imaginem ejus qui de
» coelo est*^. » Ad imaginem terreni pertinet Vetus Tes-
tamentum ad iraaginera coelestis Novura Testamentum.
^

Sed ne quisquam putaret ab alio factum esse hominem

terrenum al) alio ccelestem ideo Deus ostendens se esse
, ^

utriusque creatorem , etiam utriusque Testamenti se esse

voluit auctorem j ut et terrena promitteret in Vetere Tes-
tamento, et coelestia in Novo Testamento. Sed quandiu
prius liorao terrenus es ? quandiu terrenasapis ? Numquid
« EjLod. m, 8. — 'I Cor. xv, 46-49-
 EJNARRATIO IN PSALMUM LXXIII. 463
quoniam puero dantur qusedam puerilia ludicra ,
quibus
puerilis animus avocetur ,
propterea grandescenti non ei
excutiuntur e manibus ut aliquid jam utilius tractet,
,

quod grandem decet? Verumtamen tu ipse dedisti filio

tuo, et nuces parvulo, et codicem grandi. Non ergo quia ,

illa quasi iudicra puerorum Deus per Novum Testamen-

tura excUssit de manibus filiorum, ut aliquid utilius daret

grandescentibus, propterea priora illa non ipse dedisse
putandus est. Ipse utrumque dedit. « Sed Lex ipsa per
» Moysen data est^ Gratia et veritas per JesumChristum
» facta est^ » gratia quia impletuf per charilatem, quod
:
,

per litteramjubebcttur^ veritas quia redditur quod pro- ,

raittebatur. Hoc ergo inteliexit Asaph iste. Denique omnia,

quae Judaeis promissa fuerant, ablata sunt. Ubi est regnum
eorum ? ubi templum ? ubi unctio ? ubi sacerdotes ? ubi
jara apud illos Prophetae ? Ex quo venit qui per Prophe- ,

tas praedicabatur in illa gente jam nihil horum est jam

,
5

perdidit terrena, et nondum quaerit coelestia.

III. Inhferere ergo terrenis, quamvis ea Deus donet,

non debes. Verumtamen non quia inhaerere eis non de-

bemus, aiium ea dare, nisi Deum, eredere debemus ipse ;

ea dat sed noli pro magnoexpectareabeobonum, quod

:

dat et non bono. Nam si pro magno ea daret, malis ea

non daret. Ideo autem ea voluit dare et raalis, ut discant
boni aliud ab eo quserere, quod non dat et malis. Ilii au-
tem inhserentes terrenis miseri, et non de ilio preesumen-
tes c{ui fecit coeiuin et terram, qui eis dedit et ipsa ter-
rena ^
qui eos etiam temporaliter de vEgypti captivitate
liberavit ^
qui eos per divisura mare duxit ,
qui eorum
.
inimicos persequentes fluctibus obruit- ^ non in ilio prse-
§umentes qai daret utique cceiestia grandibus , sicut ter-
rena parvuiis dedit, timentes perdere quod acceperant,
' Joan. 1, 17. — * Exod. xiv, 22 et 28.
464 S. AUGtSTlNl Episcon
occidcruiit qui dcderat. Ha^c dicinuis, fralres, ut homincs
de Novo Testamenlo discatis non inhrerere terrenis. Si
eniiTi ilh inexcusabiliter terrenis inhccserunt, quibus ip-
sum Novum Testamentum nondum fuerat revelatura^
quanto inexcusabihus terrena sectantur, c[uibusjam pro-
missa coelestia in Novo Testaraento revelata sunt I Nam re-
cohte, fratres mei, quid dictum sit a persequentibus Chris-
tum. « Si dimiserimus eum , venient Iloraani , et tollent
» nobis, etlocura, et gentera^ » Yidete quia tiraendo ter-
rena perdere, Regera coeh occiderunt. Et c|uid eis factum
estPPerdideruntetiamipsa terrena : etubioccideruntChris-
tum , ibi occisi sunt : et cum terram nolentes perdere
datorem vita^ occiderunt, eamdem terrara occisi perdide-
runt ; et eo terapore quo illura occiderunt, ut ex ipso
tem.pore admonerentur, c[uare ista [^erpessi sunt. Quando
enira eversa est civitas Judaeorum, Pascha celebrabant, et
in multis milhbus hominum tota ipsa gcns convenerat ad
ilhus festivitatis celebrationem. Ibi Deus, per raalos qui-
dera, sed tamcn ilie bonus j
[oerinjustos, sed justuset justc;

ita in eos vindicavit, ut periraerentur multa hominum

railha , et ipsa civitas everteretur. Hoc in isto Psalmo
plangit « Intellectus Asa[3h, » et ini[5so pianctu tanquam
intellectus discernit terrena a coelestibus , discernit Vetus
Testamentum a Novo Testamento : ut videas [oer quae
transeas, quid expectes, quid rehnquas, c[uibus haereas.
Sic ergo cce^iit.
IV. « Utquid repulisti nos, Deus, in fmem -.? Repuhsti
)) in fmem , )> ex persona popuh Judasorum , et ex per-
sona congregationis ,
quas proprie Synagoga a[5pellatur.
« Utquid re[:)ulisti nos, Deus, in fmera? » Non reprehendit,

sed quaerit « Utquid , )> quamobrem, propter quid hoc

fecisti? Quid fecisti? « Repulisti nos in tinera. )> Quid est,

' Joau. XI, 48. — ^ Psal. i.\xiii, i.

 EJVAURATIO JJV rSAL.ML-^l LXXllI. 465
« in finem? » Forte iisqiie in finem sneculi. An ropulisli
nos in Christuni, qui fmis est omni credenti^? « Utquid
» enim repulisti nos, Deus, in fmem ? Iratus est animus
•» tuus super oves gregis tui? » Quareiratus es superoves
gregis tui,nisiquiaterrenisinhaerebamus, etpastorem non
agnoscebamus ?
V. « Memento congregationis tuae, quam possedisti ab
-. » Numquid ista potest esse vox Gentium ?
» initio Num-
quid Gentes possedit abinitio? Sedpossedit semen Al^rahae,
populum Israeletiamsecundum carnem natum dePatriar-
chis patribus nostris : quorum nos filii facti sumus, non
veniendo de carne, sed imitando fidem. iJIi autem a Dco
possessi ab initio, quid eis contigit ? « Memento congrega-
» tionis tuse, quam possedisti ab initio. Redemisti
virgam
» haereditatis tuse^wlpsam congregationem tuam,«Virgam
» haereditatis tu?e redemisti. » Hanc ipsam congregatio-
nem dixit virgam hrereditatis. Respiciamus ad factum pri-
mum, quando voluit possidere ipsam congregationem, li-
beransillam de TEgypto, quodsignum dederit Moysi, cum
diceret Moyses ei « Quod signum dabo, ut credant mihi,
:

» quia tu me misisti ? Et Deus ait ad illum Quid in manu :

» tua portas? Virgam. Projice illara in terram. Et dimi-

» sit virgam in terram , et facta est serpens •, et expavit
. » Moyses, et fugit Moyses ab eo. Et ait iJh Dominus Ap- :

» prehende caudam ejus. Et apprehendit; et reversa est

» suum virga facta sicut antea virga erat. »
in statum , ,

Quid significat? Non enim frustra factum est. Interroge-

musLitterasDei. Quid serpens persuasithomini?Mortem^.
Ergo mors a serpente. Si mors a serpente , virga in ser-
pente , Ghristus in morte. Ideo etiam cum a serpentibus
.in deserto morderentur et necarentur, praecopit Dominus
'
Rom. X, 4. — ' Psal. lxxui, 2. — ^ ExoJ. iv, i-J. — 4 Geii. iii, 4, 5.

cxvi. .30
466 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Moysi, ut serpentemaeneum exaltaret in eremo, et admo-
neret populum, ut quisquis a serpente raorsus esset, illum
intueretur, et sanaretur^. Sic et fiebat : sic et homines a
venenis, morsiaserpentibus, sanabantur intuendo serpen-
tem. Sanari a serpente, raagnum sacramentura. Quid est,

intuendo serpentem sanari a serpente.? Credendo in mor-

tuum Et tamen expavitet fugit Moyses^.
salvari a morte.
Quid est, ab illo serpente fugisse Moysen? Quid, fratres,
nisi quod scimus in Evangelio factum? Mortuus est Ghris-

tus, et expaverunt Discipuh, et ab illa spe in qua fuerant

recesserunt^. » Sed quid dictum est? « Apprehende cau-
)) dam ejus^.» Quidest, caudam? Posteriora comprehende.
Hoc significavit et iliud : « Posteriora mea videbis^. »
Primo factusserpens, sed cauda retenta facta virga ;
primo
occisus, postea resurrexit. Est etiam in cauda serpentis fmis
saeculi. Quia sic modo mortahtas Ecclesise ambulat : alii

eunt, ahi veniunt per mortem tanquam per serpentem

quia a serpente mors seminata est : sed in fme saeciih lan-
quam cauda, redimus ad manum Dei, et eflicimur stabih-
tum regnum Dei ut impleatur in nobis « Redemisti vir-
, :

» gam haereditatis tuse. » Sed qui Synagogae vox est; re-

derapta autera virga haereditatis Dei raagis apparet in Gen-

tibus ; occulta autem spes Judaeorura, vel eorum qui futuri
sunt ut credant , vel eorum qui eo tempore crediderunt
quando raisso Spiritu sancto, Discipuh oranium gentium
hnguis locuti sunt^. Tunc enim ahquot raillia de Judaeis
ipsis Christi crucifixoribus crediderunt : et quia prope in-
venti erant, ita crediderunt, ut orania quae habebant
venderent, etpretia rerura suarum ante pedes Apostolo-
rum ponerent^. Qura ergo occultum erat hoc, magisque
redemptio virgae Dei clara futura erat in Gentibus : expla-
• Num. XXI, 8, et Joan. i^. — lu, ' Exod. iv, 3. — Luc. xxiv, 2i. —
3

4 Exod. IV, 4- — *Id. xxxiii, 23. — ^ Act. ii, 4- — M. 34., 7 iv,

 enarrAtio in psalmum lxxiii. 467
nat unde dicat qiiod dixit : « Redemisli virgam h?ereditatis
» tuae. » Hoc non de Genlibus in quibus manifes-
dixit ,

tum est. Sed unde? « Montem Sicn. « Adhuc et mons

Sion potest aliter inteliigi. « Istum quem inhabitasti in

» Ubi eratpopulus ante, ubi institutum templum,

ipso.))

ubi celebrata sacrificia, ubi omnia illo tempore necessaria

Christum promittentia. Proraissio, cum res redditur, jam
fit superflua. Nam antequam reddatur quod promittitur,
necessaria est ipsa promissio , ne promissum sibi oblivis-

catur cui promittitur, et non expectando moriatur. Opor-

tet ergo ut expectet , ut cum venerit accipiat :ideo non
debet deserere promissionem. Propter hoc non desere-
bantur figurae, ut veniente die, umbrae toilcrentur.
« Montem Sion istum quem inhabitasti in ipso. ))

Eleva manum tuam in superbiam eorum in finem.»

VI, «

Quomodo nos repellebas in fuiem, sic « Eleva manum

» tuam in superbiam eorum in finem. » Quorum super-
biam? A quibus eversa est Jerusalem. A quibus autem,
nisi a regibus Gentium? Bene elevata est manus ejus in

superbia eorum in finem nam et ipsi jam Christum cog- :

noverunt. « Finis enim Legis Christus ad justitiam omni

» credenti^)>Quam beneilhsoptatPQuasi iratus loquitur,
et maledicere videtur et utinam eveniat quod raaledicit
:

irao jamin nomine Christi evenire gaudeamus. Jara te-

nentes sceptrum, subduntur ligno crucis jam fit quod
:

prsedictum est : « Adorabunt eum omnes reges terrae

» omnes gentes servient illi *. » Jam in frontibus regum
pretiosius est signum crucis, quam gemma diadematis.
« Eleva manum tuam in superbiam eorum in finem.

» Quanta raaligne operatus est iniraicus in sanctis tuis !

In his quse sancta tua erant, id est , in templo , in sacer-

dotio, in illis omnibus sacramentis, quae illo tempore fue-
" Rom. X, 4- ^

— * Psal- ^^^, ^i-

30.
468 i. ALGLSTIM EPISCOPI

runt, « Quanta maligne operatus est inimicus? » Revera

inimicus tunc operatus est. Gentes enim tunc , quae hoc
fecerunt, deos falsos colebant, simulacra adorabant, dse-
monibus serviebant : operati sunt tamen multa mala in
sanctis Dei. Quando possent, nisipermitterentur? Quando
autem permitterentur, nisi jam sancta illa primo prorais-
non essent, cum ipse qui promiserat tene-
siva necessaria
retur? Ergo « Quanta maligne operatus est inimicus in
)) sanctis tuis ? )>

VII. « Et gloriatisunt omiies qui oderuntte^ )> Servos

attende dsemonum , servos simulacrorum : quales tunc
Gentes erant quando evertcrunt templum et civitatem
,

Dei Et: « In medio solemnitatis tu.-^. »

gloriati sunt.

Memcntote quod dixi tunc eversam esse Jerusalem, cum ,

ipsa solemnitas ageretur in qua soiemnitate Dominum :

crucifixerunt. Congregati soevierunt , congregati perie-

runt.
VIII. « Posuerunt signa sua signa, et non cognoverunt^.
Habebant signa,quseibiponercnt,vesillasua,aquLlassuas,
dracones suos, signa romana ^ aut etiam statuas suas ,
quas
primointemploposuerunt aut forte « Signasua,))quaeau- 5

dierant a vatibus daemonum suorum. « Et non cognove-

))runt. Quid non cognoverunt ? « Quia non haberes in
))

)) me potestatem, nisi tibi data esset desuper^. )) Non

cognoverunt ,
quia non ipsis honor delatus est , ut ailii-

gerentj ut caperent vel everterent civitatem 5 sed impie-

taseorum tanquam securis Dei facta est. Facti sunt ins-
trumcntum irati, non in regnum placati. Facit enim hoc
Deus quod plerumque facit et homo. Aliquando iratus
,

homo apprehendit virgam jacentem in medio^ fortasse

([ualecumque sarmentum, csedit inde fiiium suum ; ac
deinde projicit sarmentum in ignem, ct filioservat haere-
' PsjI Lxxiii, /j. — ^ TbiJ. 5. — 3 .loan. xix, i.
 ENAnnATIO IIV rSALMtJM LXXIII. 469
clitatcm : sic cnlicjuando Deus per malos eriidit ])onos , et
per temporalem potentiam damnandoriim exercet discipli-

nam liberandornm. Qnid enimPputatis, fratres, quia vere

sic data est disciplina illi genti,utoraninoperiret?Quanti
inde postea crediderunt quanti adhuc credituri sunt? ,

Alia est palea frumentum super utrumque tamen

, aliud 5

intrat tribula sed sub una tribula aiiud comminuitur,

:

aliud purgatur. Quantum bonum nobis Deus prsestitit de

malo Judfe traditoris.? De ipsa soevitia Judoeorum quan-
tum bonum prsestitum est fidclibus Gentibus ? Occisus est
Christus, ut esset in cruce quem attenderet qui esset a
serpente percussus ^ Sic ergo et isti forte a divinis suis
audierant, quia debuerunt ire ad Jerusalem, et capere
eam 5 et cum ccpissent atque evertissent eam , dixerunt
sibi quod a dsemoriibus suis factum sit : « Posuerunt signa
» sua signa , et non cognoverunt. Quid non cognove- »

runt ? « Sicut in egressum desuper. » Quia nisi desuper

egrederetur jussio, nunquam saevientibus Gentibus in
Judseorum populum talia licerent. Sed egressum est de-
super : quomodo dicit Daniel : « A principio orationis tuse
» egressus est sermo -. » Hoc Dominus ipsi Pilato inflanti
et
se, et ponenti signa sua signa et non cognoscenti, etdi-
,

centi ad Christum : « Mihi non respondes? nescis quia

)) potestatem habeo occidendi
te et potestatem habeo ,

)) dimittendi teEt Dominus ad inflatum, tanquam

? )>

vesicam reflandam pungens « Non haberes, inquit, in me :

)) potestatem, nisi data tibi essetdesuper'. y Sic et hic :«Po-

» suerunt signa sua signa, et non cognoverunt. » Quo-
modo non cognoveVimt ? « Sicut in egressum desuper. »
Quomodo egressus factus fuerat desuper, ut hoc implc-
retur, numquid sic iUi cognoscere potuerunt ?
IX, Jam percurramusversus istos, eversa Jerusalem
' Num. XXI, 8. — Dan. ix, 23. ~ 3 Joan. xix, 10, 11.
2
470 S. AUGUSTINI EPISCOPI
propterea quia et manifesli sunt , et non libet immorari

nec in poena inimicorum.K Quasi in sylva lignorum secu-

))ribus conciderunt januas ejus in idipsum in dolaJjroet ,

)) fractorio dejecerunteam^ Idest, conspiranter, cons- )>

tanter : «In dolabro etfractorio dejecerunt eam.»

X. « Incenderunt igni sanctuarium tuum ,
polluerunt
)) in terra tabernaculum nominis tai-. )>

XI. Dixerunt in corde suo, cognatio eorum in unum. ))

Quid dixerunt ? « Venite, comprimamus omnes solemni-

)) tates Domini de terra Domini^, » ex persona hujus
interpositum est, ex personaAsaph. Nonenim illisaevien-
tes Dominum appeilarent, cujus templum evertebant.
« Venite, comprimamus omnes solemnitates Domini a
)) terra. )> Quid Asaph ? quid intellectus Asaph in his?
quid ? Non proficit vel disciphna data ? Mentis pravitas
non corrigitur ? Eversa sunt omnia quae primo erant
nusquam sacerdos^ nusquara ahare Judaeorum, nusquam
victima,nusquam templum. Ergo nihil ahud agnoscendum
est quod huic decedenti successit ? aut vero hoc promissi-

vum signum auferretur, nisi venisset quodpromittebatur?

Videamus ergo hic modo intellectum Asaph , videamus si

proficit ex tribulatione. Attende quid dicat : « Signa nos-

)) tra non vidimus ,
jam non est Propheta , et nos non
)) cognoscet adhuc ^. » Ecce isti Judaei qui se dicunt non
agnosci adhuc , adhuc se esse non-
id est , in captivitate ,

dum adhuc Christum. Venturusest

se hberari, expectant
Christus , sed veniet ut judex primo vocator, posteadis- :

cretor. Veniet quia venit et eum venturum esse mani-

,
,

festum est:sed jam desuper veniet. Ante te erat, o Israel

Quassatus es, quia offendisti in jacentem ne conteraris, :

observa desuper venientem. Ita enim praedictum est per

Prophetam « Quisquis offenderit in lapidem illum, con-
:

» Psal. txxui, 6. — » Ibid. 7. — 3 Ibid. 8. — * Ibid. 9.

 ENARRATIO IN PSALMUM LXXIII. 471
» quassahitur, et super quem venerit, conteret eum'. »
Gonquassat parvus , Jam signa tua non
conteret magnus.
vides, jam non est Propheta et dicis :« Et nos non agnos- :

)) cet adhuc » quia vos non agnoscitis adhuc. « Jam non

:

)) est Propheta et nos non agnoscet adhuc. »

,

XII. « Usquequo, Deus , exprohrabit inimicus'^? »

Clama quasi derehctus ,

quasi desertus : clama tanquam
seger, qui medicum csedere quam curari maluisti non te
:

agnoscit adhuc. Yide quid fecerit, qui te non agnoscit

adhuc. Etenim quibus non est annuntiatum de eo , vide-
bunt non audierunt,intelligent^ el tu adhuc cla-
^ et c[ui :

mas:«Jam non est Propheta,etnos non cognoscet adhuo)

Ubi nomen tuum
est intellectus tuus ? « Irritat adversarius
))in fmem. Ad hoc irritat adversarius nomen tuum in
)>

finem, ut iratus corripias corripiens cognoscas in fmem ,

aut certe « In finem, » usque ad fniem. Usque ad quem

finem? Quousque cognoscas, quousque clames, quous-
que apprehensa cauda redeatur ad regnum.
XIII. « Utquid avertis manum tuam et dexteram tuam
» de niedio sinu tuo in fmem * ? » Iterum aliud signum

quod dalum est Moysi. Quomodo enim superius de virga

signum ita et de dextera. Cum enim ilJud factum esset
,

de virga dedit Deus alterum signum

, « Mitte inquit : ,

» manum tuam in sinum tuum. Etmisit Produc eam. Et :

» produxit et inventa estalba,» id est, immunda. Albor

:

enim in cute, lepra est, non candor^. Ipsa enim haeredi-

tasDei , id est, populus ejus foras ab eo missus, immun-
dus factus est. Sed quid illi ait : « Revoca eam in sinum
» tuum Revocavit , et reversa est ad colorem suum^. »

Quando hoc facis , ait Asaph iste? Quousque dexteram

tuam alienas a sinu tuo , ut foris immunda remaneat ?

' Isai. vni, i4, i5, et Luc. xx, 18. — * Psal. lxxiii, 10. — * Isai. lii, i5,

et Pvoin. XV, 21. — 4 Psal. ixxni,ii. — ^ Lcvit. xiii, i5. — ^ Exod. iv, 6, 7.
472 S. AUGUSTIKl EPISCOPl
Revoca cam, rccleat ad colorem agnoscatSalvatorem. ,

« Utquid avertis manum tuam et dexteram tuam de me-

» dio sinu tuo in finem?^) Haec clamat coecus, nonintelli-

gens , et hoc Deus facit quod facit. Qnare enim venit
Ghristus ? « Caecitas ex parte Israel facta cst, ut plenitudo
)) Gentium intraret, et sic omnis Israei salvus fieret^ »
Ergo jam Asaph agnosce quod prsecessit, ut vel sequaris
si pr?ecedere non potuisti. Non enim frustra venitChristus,

aut frustra occisus est Christus; aut frustra granum ceci-

dit in terram , nisi ut multiphciter surgeret -. Exaltatus
est serpens ineremo, ut percussum a veneno sanaret^.
Attende quod factum est. NoH putare vacare quod venitj
ne te malum inveniat, cum iterura venerit.
XIV. Intellexit Asaph; quia in titulo Psalmi:«Intellec-
))tus Asaph. » Et quid ait « Deus autemrexnosterante :

))saecula, operatus est salutem in medio terrae*. Hac ))

nos clamamus « Jam non est Propheta et nos non cog-

5 ,

))noscet adhuc hac autem « Deus noster, rex noster,

:
•»

)) c[ui est antesaecula •, » quiaipseestinprincipioVerbum,

per quod facta sunt saecula «Operatus est salutem in : me-
)) dio terrae.Deus, ergorex noster ante soecula :)) quidfe-
cit ?«Operatus est salutem inmedio terrse » etego adhuc :

clamo quasi desertus. lUe operatur salutem in medio

terrae et ego remansi terra. InteUexit Asaph bene quia,
:
^

« Intellectus Asaph. Quare enim ista aut qualem salu-

)) ,

tem operatus est Christus, nisi ut discerent homines seterna

desiderare, non semper temporalibus inhaerere?« Deus
autem rex noster ante saecula operatus est salutem in
)) ,

medio terra3. » Dum nos clamamus « Usquequo, Do-

)) :

mine, exprobrabit inimicus in finem ? usquequo irritat

))

adversarius? usquequo manum tuam avertis a sinu tuo^?))

))

• Rora. XI, i5. — ' Joan. si\,-i!^. — 3 i\'Q,n. xxi, 0. — ^ P?al. iaxiii, t2
— 5 Ibld. g.
 ENARRATIO m PSALMUM LXXIII. 473
Cum haec dicimus Deus autem rex noster ante saecula
: «

» operatus est salutem in medio terroe » et nos dormi- :

mus. Jam vigilant Gentcs^ et nos stertimus et tanquam ,

nos Deus deseruerit, in somnis deliramus. « Operatus est

))salutera in medio terrse. )>

XV. Jam ergo Asaph corrige te ad intellectum, dic

nohis qualem salutem operatus est Deus in medio terrae.

Cum illa terrena vestra salus eversa est, quid fecit? quid
promisit? « Tuconfirmasti in virtute tua mare. )> Tanquam
gente Judaeorumvelut arida a fluctibus separata, mare in
amaritudine sua Gentes erant , terramque illam undique
circumluebant : ecce « Confirmasti in virtutetua mare, )>

et remansit terra sitiens imbrem tuum. « Tu confirmasti in

)) virtutetuamare.Contrivisticapitadraconumin aqua^. ))

Draconum capita , daemoniorum superbias a quibus Gen- ,

tes possidebantur, contrivisti super aquam : quia eos

quos possidebant, tu per baptismum liberasti.
XVI. Quid adhuc post capita draconum? llli enim dra-
cones habent principem suum , et ipseprimus est magnus
draco. Et de iJlo quid fecit qui operatus est salutem in me-
dio terrae? Audi : « Tu confregisti caput draconis ^. »

Cujus draconis? Intelhgimus dracones omnia daemonia sub

diabolo militantia : quem ergo singularem draconem, cujus
caput confractum est, nisi ipsum diabolum intelligere de-
bemus? Quid de illo fecit? « Tu confregisti caput dra-
)) conis. )) lllud est initium peccati. Caput illud est quod
accepit maledictum , ut seraen Evse observaret caput ser-
penlis^. Admonita enim Ecclesia initium peccati de-
cst

vitare. Quod tanquam caput serpen-

est initium peccati,
lis? « Initium omnis peccati superbia *. Confractum est )>

ergo caput draconis^ confracta est superbia diabolica.

Et quid de illo fecit, qui operatus est salutem in medio
' Psal. Lxxiii, i3. — 2 ibij. t4. — ^ Gen. ni, i.*). — ^ Eccli. x, i5.
 474 S. AUGUSTIKI EPISCOPI
terrae? « Dedisti eiim in cscam populis iElhiopibus. »
Quid estlioc? Quomodo intelligo populos iEthiopes? Quo-
modo, nisi per hos omnes Gentes? Et bene per nigros :

iEthiopes enim nigri sunt. Ipsi vocantur ad fidem, qui

nigri fuerunt^ ipsi prorsus, ut dicatur eis-, « Fuistisenim
» aliquando tenebrse; nunc autem lux in Domino*. »

Ipsi prorsus vocantur nigri; sed ne remaneant nigri : de

his enim fit Ecclesia, cui dicitur : « Quae est ista quse
» Quid enim de nigra factum est,
ascendit dealbala -? »

nisi quod dictum cst « Nigra sum, et speciosa ^? » Et

:

quomodo acceperunt isti in escam draconem istum? Puto

quia magis Christum acceperunt in escam sed Christum, :

quo se consummarent; chaboUira quem consumerent.

Nam inde etvitulus ille quem adoravit populus infidehs,
apostata, quaerens deos iEgyptiorum, dimittens eum qui
liberavit de servitute ^gyptiorum : unde agitatum est
ilhid magnum sacramentum. Cum enim sic irasceretur
Moyses colentibus et adorantibus idolum, et zelo Deiin-
flammatus vindicaret temporahter ut a morte sempiterna ,

devitanda terreret; tamen ipsum caput vituh in ignera

misit, et exterminavit, comminuit, in aquam sparsit, et
dedit populo bibere * sic factura est magnura sacramen-
:

tum. ira prophetica et animus non turbatus, sed illu-

minatus! Quid egit?Mitte in ignem, utprius confundatur

forma ipsa minutatim comminue^ ut paulatim consu-
;

matur mitte in aquam, da populo bibere. Quid est hoc,

:

nisi quia adoratores diaboh corpus ipsius facti erant?

Quomodo agnoscentesChristum, fumt corpus Ghristi, ut
eis dicatur : « Vos autem estis corpus Christi et membra^ »

Corpus diaboh consumendum erat, et hoc ab Israehtis

consumendum. Ex illo enim populo Apostohj ex illo pri-

' Ephes. V, 8. — ' Cant. viit, 5, juxta lxx. — ^ Id. i, 4- — ^ Exod.

xxsii, 1-20. — 5 I Cor. xn, 27.
 ENARRATIO IN PSALMUM LXXIII. 475
ma Ecclesia. Et dictum erat Petro de Gentibus : « Macta
» etmanduca ^ » Quid est « Macta et manduca? » Occide ,

quod sunt, et fac quod es. Hac, « Macta et manduca*, »

hac Comminue et bibe iiti umque tamen in eodem sa-
, :

cramento quia oportebat utique, etsine dubitatione opor-

5

tebat, ut corpus quod erat diaboli, credendo transiret in

corpus Christi. Sic diabolus consumitur amissis membris
suis. Hoc figuratum est et in serpente Moysi. Nam fecerunt
magi simihter, projectisque virgis suis exhibuerunt dra-
cones sed draco Moysi omnium illorum magorum virgas
:

absorbuit ^. Intelhgatur ergo et modo corpus diaboh hoc :

fit; devoratura Gentibusquae crediderunt factus estesca ,

popuhs iEthiopibus. llhid quoque intelhgi potest « De- :

))disti eum escam popuhs -^thiopibus, quia nunc eum ))

omnes mordent. Qaid estmordent? Reprehendendo cul- ,

pando, accusando. Quomodo dictum est, in prohibitione

quidem, sed tamen expressum « Si autem mordetis et :

))comedilis invicem videte ne ab invicem consuma-

,

» mini^. )> Quid est, « Mordetis et comeditis invicem? »

Litigatis cum invicem, detrahitis invicem, opprobria ob-

jicitis invicem. Attendite ergo nunc his morsibus consumi
diabohim. Quis non iratus servo suo, etiara paganus,
dicat ilh: Satanas? Vide diabohim datum in escam. Hoc
dicit Christianus, hoc dicit Paganus ipsum adorat, et de :

ipso maledicit.
XVII. Videamus ergo rehqua. Fratres, obsecro, inten-
dite : cum magna vohiptate audiuntur, quia audita etiam
in orbe terrarum cognoscuntur. Haec quando dicebantur
non fuerunt quia tunc promittebantur, non reddebantur
•,
:

nunc vero qua vchiptate afficimur, cum ea quae prae-

dicta legimus in hbro compleri videmus in mundo Vi-
, !

deamus quid fecerit, quem jam intelligit Asaph, quod

' Act. X, i3. — 2 Exod, vii, 12. — 3 Gal. v, i5.
476 S. AtGUSTINI EPISCOPI
« Operatus est salutem in medio tevYcC. « Tu disrupisti fon-
» tes et torrentes *
: » ut manarent liquorem sapientiae , ut
manarent divitias fidei , ut irrigarent falsitatem Gentium ,

ut omnes infideles in fidei dulcedinem sua irrigatione con-

verterent.« Disrupisti fontes et torrentes. » Forte discre-

tumest; forte unumest, quiafontestamlargifaerunt, ut

flumina facerent. « Tu disrupisli fontes et torrentes. » Si
autem ad discretionem , in aliis fit verbum Dei « Fons
» aqnae salientis in vitam aeternam - * » alii autem audien-

tesverbum, et non sic habentes ut bene vivant^ tamen

non tacentes lingua torrentes fumt. Torrentes enim di-
,

cuntur proprie qui non sunt perennes nam aliquando et

,
:

translate dicitur torrens pro fluvio •, sicut dictum est : « Ine-

)) briabuntur ab ubertate domus tuae , et torrente deli-
» ciarum tuarum potabis eos ^. » Non enira ille torrens
aliquando siccabitur. Sed torrentes proprie dicuntur flu-
vii, quisestate deficiunt, aquis autem hyemalibus inundan-
tur et currunt. Vides ergo hominem bene fidelem ,
perse-
vaturum usque in finem , non relicturum Deum in omni
tentatione 5
pro veritate, non pro falsitate et errore, omnes
molestias sustinentem. Hic unde sic viget, nisi quia vcr-
bum factum estin eo « Fonsaquae salientis invitam seter-
» nam? » Ahus autem accipit verbum-, praedicat, non
tacet, currit : sed sestas probat fontem aut torrentem. Ta-
men ex utroque rigetur terra, ab eo « Qui operatus est
» salutem in medio terrse : » exundent fontes , currant
torrentes. « Tu disrupisti fontes et torrentes. »
XVIII. « Tusiccasti fluvios Etham. » Hac rumpit fon-
tes et torrentes : hac siccat tkivios, ut inde currant aquae,
et hinc aquae siccentur. « Fluvios, inquit, Etham. »
Quid Etham? Verbum enim hebraeum
est est. Quid in-
terpretatur Etham? Fortis, robustus. Quis est iste fortis
' Psal. Lxxiii, 1'). — 3 Joan. iv, 4 — ^ Psa\. sxkvh, 9.
 ENARRATIO 1> rsALML.M LXXIII. 477
et robustus, cujus fluvios siccat Deus? Quis, nisi ille ipse
draco? « Nemo enim intrat in domum fortis, ut vasa illius

)) diripiat, nisi prius alligaverit fortem^ » Ipse est fortis

de virtute sua praesumens, et Deum deserens •, ipse est
fortis, qui ait : « Ponam sedem meam ad Aquilonem, et
» ero similis Altissimo^. » De ipso calice perversse forti-
tudinis homini propinavit. Fortes esse voluerunt, qui se
deos futuros de cibo vetito crediderunt.Factus est Adam
fortis, cui insultaretur : « Ecce factus est Adam tanquam
)> unus ex nobis ^. )> Fortes et Judaei de justitia sua prae-
sumentes : « Ignorantes eiiim Dei justitiam, etsuam justi-
)) tiam qucerentes constituere, tanquam fortes, justitiae Dei
» nonsunt subjecti*. Yidetehominemdigessissefortitudi- )>

nem suam, et reraansisseinfirmum, inopem, longe stantem,

nec oculos adcoelum levare audentem-. sed percutientem
pectussuum, etdicentem «Domine, propitiusestomihi pec- :

)) catori ^ )> Jaminfirmus est, jam infirmitatem confitetur,

non est fortis : arrida terra est, rigetur fontibus et torren-
tibus. lUiadhuc fortes sunt, qui de virtute sua praesumunt.
Siccentur flumina eorum non proficiant doctrina? §en- ,

tium, haruspicum, mathematicorum, magicse artes :

quoniam siccati sunt fluvii fortis « Tu siccasti fluvios :

)) Etham. Arescat ilJa doctrina, inundentur mentes

))

Evangeho veritatis.
XIX. « Tuus estdies, et tua est nox^. Quishocigno- ))

rat, quando ipse fecit hoec omnia: quia per verbum fnc-
ta sunt omnia " ? IlU ipsi qui operatus est salutem in medio
terrae, iUi dicitur « Tuus estdies, et tua est nox.
: Aliquid )>

hic intelhgere debemuS;, quod pertineat adipsamsalutem

quam operatus estin medio terrae. « Tuus estdies. Qui )>

» suntisti? » Spiritales. « Ettua est nox. » Qui suntisti?

' Matth. XII, ag. — ' Isai. xiv, i3. — 3 Gen. ui, 12. — 4 Piom. x, 3. —
^ Luc. xvji, i3. — C Psal lxxiii, iG. — 7 Joan. 1, 3.
478 S. AUGUSTIKI EPISCOPI
Carnales. a Tims cstdies , Loquantur spi-
et tua estnox. »

ritales spiritalia spiritalibus enim « Spirita-

: dictum est ^

» libus spiritalia comparantes, sapientiam loquimur inter

» perfectos^ » Nondum capiunt istam sapientiam carna-
les : « Non potui vobis loqui quasispiritalibus, sed quasi
» carnalibus^. Ergocum spiritales spiritalibus loquuntur,
« Dies diei eructat verbum : » cum vero et ipsi carnales
non tacent fidem crucifixi Christi, quam possunt capere
parvi, « Nox nocti annuntiatscientiam^. Tuus estdies, et
» tua est nox. » Ad te pertinent spiritales, ad te perti-
nentcarnalcs : illos illustras incommutabili sapientia etve-
ritatej illos consolaris carnis manifestatione, tanquam
luna consolans noctem. « Tuus est dies , et tua est nox. »
Vis audire diem quantum potes men-
? Vide si capis , erige
tem tuam. Videamus si pertines ad diem, jam videamus,
si non palpitat aspectus tuus. Potes videre quod auclisti

modo ex Evangelio , « In principio erat Verbum , et Ver-

» bum erat apud Deum, et Deus erat Verbum*? » Non
nosti enim tu cogitare verba , nisi quae sonant et transeunt.
Potes jam capere Verbum, non sonum, sed Deum? An-
non ibi audisli, « Et Deus erat Verbum? » Sed tu ista
verba cogitas. « Omnia per ipsum facta sunt » et per :

ipsum facti sunt et qui verba faciunt. Quale ergo iilud

Verbum est?Capis, o carnalis? responde ; Capis? Non capis,
adhuc ad noctem pertines luna tibi necessaria est, ne in :

tenebris moriaris. « Etenim quidam peccatores intende-

» runt arcum ut sagittarent in obscura luna rectos
,

» corde ^ » Obscurata est enim caro Christi de cruce depo-

sita , et in sepulcro posita : et illi qui occiderunt, i'nsulta-

verunt, et nondum resurrexerat, etsagittatisunt Discipuli
recti corde, sed in obscura luna. Ergo ut non solum dies
• I Cor. u, i3. — * Id. III, I. — ^ Psal. xvui, 3. — ^ Joan. i, i. —
5 Psal. X, 3.
 ENARRATIO IN PSALMUM LXXIII. 479
diei verbum, sed etiam nox nocti annuntiet
eructet
scientiamj quoniam, « Tuus est dies, ct tua est nox, »
dignare descendere, manere apud eum a quo descendis
sed veniread quosdescendis. Dignare descendere qui in lioc
mundo eras, et mundus per te factus est, et mundus te

noncognovit. Habeatet noxconsolationem suam. Habeat,

inquit : « Verbum caro factumest, et habitavit in nobis ^
» Tuus est dies, et tua est nox. Tu perfecisti solem et ]u-
» nam : » solem spiritales, lunam carnales. Adhuc carnalis
est,non deseratur, et ipse perficiatur. « Tu perfecisti solem
etlunam solem taiiquam sapientem; lunam, tanquam
:
•»
,

insipientera non tamen deseruisti. Nam ita scriptum est:

:

« Sapiens permanet sicut sol, stultus autem sicut luna

» mutatur-. » Quid ergo, quia sol permanet, id est,

« Quia sapiens permanet sicut sol, stultus sicutluna mu-

» tatur, » adhuc carnalis, adliuc insipiens deserendus est?
Et ubi est quod dictum est ab Apostolo, « Sapientibus etin-
» sipientibus debitor sum^.? Tu perfecisti solem et lunam. »
XX. « Tu fecisti omnes terminos terroe''. » Nonne et
ante, quando fundavit terrara? Sed quomodo fecit termi-
nos terrac, « Qui operatus est salutem in medio terrae? »
Quomodo, nisi quomodo dicit Apostolus « Gratia autem :

» salvi facti sumus. et hoc non ex nobis, sed Dei donum

» est-, non ex operibus, ne forte quis extollatur? » Ergo

non erant opera bona ? Erant sed quomodo ? Gratia Dei. :

Sequere, videamus. «Ipsius enimsumus figmentum, creati

» in Christo Jesu in operibus bonis ^ » Ecce quomodo
fecit terminos terrae, «Qui operatus estsaluteni in medio
» terrae. Tu fecisti omnes terminos terrae. ^Estatem et ver
» tufecisti ea. » Ferventesspiritu aestas est. Tu, inquam,
fecisti spiritu ferventes : tu fecisti et novellos in fide, ver

' Joan. 1, i4- — * Eccli. xxvii, 12. — ^ Rom. 1, 14. — ^ Psal. lxxui, 17.

— 5 Eplies. u, 8-10.
480 S. AUGUSXINI EPISCOPI
est. « ^statem et ver tu fecisti ea. » Non glorientur quasi
non acceperint Tu : « fecisti ea. »

XXI. « Memor esto liujus creaturae tuce. » Cujus crea-

turse tuae? « Inimicus exprobravit Domino '.» O Asaph, dole
in intellectu pristinam ccecitatem tuam « Inimicus ex- :

» probravit Domino.» Dictum est Cbristo in gente sua

« Peccator est iste noii novimus iinde sit^ : nos novimus
» Moysen , illi locutus est Deus ^ iste Samaritanus est-.

» Inimicus exprobravit Domino : et populus imprudens

» exacerbavit nomen tuum. » Popuius imprudens tunc
Asaph , sed non intellectus Asaph tunc. Quid dicitur in
superiore Psalmo? « Quasi pecus factus sum ad te, etego
» semper tecum : » quia noniit ad deos et idola Gentium.
Etsi non cognovit iit pecus tamen recognovit ut homo. ,

Dixit enim Semper tecum quasi pecus et quid postea

: :

ibi inipso Psalmo, ubi Asaph? « Tenuisti manum dexterae

» meae, in voluntate tua deduxisti me, et cum gloria as-

» sumpsisti me^. In voluntate tua,» non in justitiamea :

dono tuo, non opere meo. Ergo et hic, « Iniraicus expro-

» bravit Domino et populus imprudens exacerbavit no-
:

» men tuum. » Omnes ergo perierunt? Absit. Etsi aliqui

ex ramis fracti sunt, manenttamen aliqui, quoinserere-

tur oleaster^, et radix manet, et ex ipsis ramLs per in-
fidelitatem fractis revocad sunt quidam per fidem. Nam
et ipse apostolus Paulus per infidehtatem fractus erat, et

per fidem radici restitutus est. Ita plane « Populus impru-

» dens exacerbavit nomen tuum , » quando dictum est,

» Si Fihus Dei est, descendat de cruce ^. »

XXII. Sed quid tu, Asaph, jamin intellectu? «Netra-

» dideris bestiis animam confitentem tibi''. » Agnosco,

inquit Asaph : c[uia , sicut in aho Psalmo dicitur « Pec- :

« Psal. Lxxni, 18. — ' Joan. ix, 24, 29, et vm, 48. — ^ Psal. lxx»,
23, 2^. — 4 Roni. XI, 17. — 5 Mattli. xxvii, ^o. — C pcal. lxxiu, 19.
 ENARRATIO IIV PSALMU^I LXXIII. 4S1
» cntum meum cognovi, et facinus meum non operui^ »

Quare ? Quia locutus est Petrus miranlibus linguas Israe-

litis quoniam ipsi occiderunt Christum cum propter
; ,

illos missus sit Christus. « Hoc audito, compuncti sunt

» corde, et dixerunt ad Apostolos : Quid ergo facieraus ?
» dicite nobis. Et ApostoU Agite poenitentiam, : et bapti-

» zeturunusquisque vestrum in nomine Domini Jcsu

» Christi et dimittentur vobis peccata vestra-. » Quia
;

ergo per poenitentiam confessio facta est « Ne tradideris :

» bestiis animam confitentemtibi.» Quare, «Confitentem

» tibi? Quia conversus sum in ferumna^ dum configitur

» spina^.» Compuncti sunt corde^ et facti sunt serumnosi

poenitendo, qui fuerant gioriosi SEeviendo. « Ne tradide-

» ris bestiis animam confitentem tibi. » Quibus bestiis,

nisi quarum capita contrita sunt super aquam? Quia dic-

tus est bestia, leo, et draco, ipse diabohis. Noh inquit ,

dare diabolo et angehs ejus animam confitentem tibi. De-

voret serpens, si adhuc terrena sapio, si terrena desidero,
si adhuc in promissis Veteris Testamenti, Novo revelato,
remaneo. Cum autem jam deposuerim superbiam, et jus-
titiam mcam non agnoscam, sed gratiam tuam non ha- 5

beant in me superbse bestiae potestatem. Ne tradideris

«

» bestiis animam confitentem tibi. Animaspauperumtuo-

» rum ne obhviscaris infmem. » Divites eramus, fortes era-
mus; sed siccasti fluvios Etham : jam modo non consti-
tuimus justiliam nostram , sed agnoscimus gratiam tuam 5

pauperes sumus , exaudi mendicos tuos. Jara non aude-

mus oculos ad coelum levare, sed percutientes pecus nos-
trura dicimus : Domine, propitius esto mihi peccatori ^.
«

» Animas pauperumtuorum ne obhviscaris in fmem. »

XXIIT. « Picspice in testamentum tuum. » Reddequod

' Psal. xKXi ,25. — 2 Act. II , 37 , 38. — 5 ps^]. jxxi . 4- — ^ Luc.

xviii, i3.

oxvi. 31
482 S. AUGLSTIKl EPISCOPI
promisisti : tabulas tenemus, hsereditatcm expectamus.
(c Respice in testameutum tuum',» non illud vetus :

non propter terrara Chanaan rogo non propter ini- ^

micorum temporalem subjectionera non propter fiiio- ,

rura carnalem Ibecunditatera, non propter divitias ter-

renas. non propter salutem temporalem « Respice in :

» testamentura tuum, » quo promisisti regnum coeiorum.

Jam agnosco testamentum tuum jara intellectus est :

Asaph, non est pecus Asaph, jara videt quod dictumest

« Ecce consuramabo do-
dies veniunt, dicit Dorainus ; et
» mui Israel et domui Juda testamentura novum, non se-
» cundura testaraentura quod disposui patribus eorum^.
K Respice in testamentura tuum : quoniara repleti sunt
» qui obscurati sunt terroe doraorura iniquarum : » c[uia

corda habebant iniqua. Domus nostrae, corda nostra : ibi

libenter habitant beati mundo corde^. « Respice ergo in
» testamentum tuura ; » et reliquiae salvae fiant * : quia
multi qui attendunt ad terram, obscurati sunt, et repleti
sunt terra. Intravit in oculos eoruni pulvis, et excsecavit
eos, et facti sunt pulvis quera projicit ventus a facie terrae^.
« Repleti sunt qui obscurati sunt terrae domorum iniqua-
» enim terram obscurati sunt, dequi-
rura.» Attendendo
bus dictum est in aho Psalmo « Obscurentur ocuh eo- :

» rura, ne videant, et dorsum eorum semper incurva ^. »

Terra ergo « Repleti sunt qui obscurati sunt terrae domo-

y> rum iniquarum : » quia corda habebant iniqua. Domus
enim nostrse, sicut supra diximus, corda nostra sunt. Ibi
iibenter habitamus, si ea ab iniquitate mundemus : ibi est

mala conscientia, quae inde repellit liominem quojube- ,

tur ire portans grabatum suum cui peccata dimissa sunt, ,

dicente Domiuo : « Tolle grabatum tuum, et vade in do-

• Psal. Lxxin, 20. — = Jerein. xxii, 3x, 32. — 3 Matth. v, 8. — ^ Roin.

IX, 27. — 5 psal. ij 4. — 6 id. Lxvui, 24.
 ENARRATIO IN PSALMrM LXXIII. 483
)) mum tuam* : » porta carnem tuam et intra ad sana-
,

tam conscientiam tuam. « Quoniam repleti sunt qui ob-

)) scurati sunt terrae domorum iniquarum. )> Obscurati
sunt, repleti sunt terra. Qui corda Illi obscurati, qui sunt ?

iniqua habent. Reddit iilis Dominus secundum cor suum.

XXiV. Xe avertatur humiiis confusus.
(c lllos enim ))

superbia confudit. « Egenus et inops laudabunt nomen

)) tuum-.» Yidetis, fratres, quam debeat dulcis else pau-
pertas : videtis pauperes et inopes pertinere ad Deum 5 sed
« Pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelo-
)) rum^.» Qui sunt pauperes spiritu? Humiles, trementes
verba Dei , confitentes peccata sua ; non de suis meritis,
ncc de sua justitia praesumentes. Qui sunt pauperes spi-
ritu? Qui quando faciunt aliquid boni , Deum laudant 5
quando maii, se accusant. « Super quem requiescet Spiri-
» tus meus, ait Prophela, nisi super humilem, et quietum,

))et trementem verba mea^?» Jam ergo Asaph intellexit,

jara terrse non haeret, jam promissa terrena ex Veteri Tes-
tamento non expetit mendicus tuus factus est pauper :
,

tuus factus est 5 fluvios tuos sitit ,

quia sui siccati sunt.
Quia ergo tahs factus est ,non fraudetur spe : quaesivit
manibus nocte coram te, non dicipiatur ^ « Ne avertatur
)) humilis confusus : egenus et inops laudabunt nomen
)) tuum. )) Confitentes peccata sua , laudabunt nomen
tuum^ desiderantes seterna promissa tua, laudabunt no-
men tuum non de temporahbus turgidi, non de propria
:

justitia in superbiam elati et inflati non ipsi sed qui ? , 5

« Egenus et inops laudabunt nomen tuum. )>

XXV. « Exurge, Domine, judica causam meam^.)) De-

sertus enim videor, quia nondum accepi quod promisisti
« Et factae sunt mihi lacrymae meae panis die ac nocte

> Joan. V, 8. — ^ Psal. lxxiii, 2i. — ^ Maltli. v, 3. —4 Isai. lxvi, 2.

5 Psal. Lxxvi,3. —6 Id. LX.\m, 22.

31.
iSi S. AJJGCSTIJVI EHISCOPI

» dum Ubi est Daus tuus*? » Et

dicitur miiii quolidie :

quia possum ostendere Deum meuin quasi inane se-

11011
5

quar, insultatur mihi. Nec Paganus tantum, vel Judcneus,

vel liaereticus; sed aliquando frater ipse catholicus tor-
quet quando promissa Dei praedicantur, quando futura
os,

resurrectio prrenuntiatur. Et adhuc et ipse, ({uamvis jam

tinctus aqua salutis seternse, portans sacramentum Christi,
forsitan dicit « Et quis huc resurrcxit? et, Non audivi
:

patrem meum de sepulcro loquentem, ex quo eum sepe-

livi. Deus dedit legem ad tempus servis suis, ad quod se

avocent nam quis redit ab inferis ? Et quid faciam tali-

:

bus? ostendam quod iion vident? Non possum non enim :

propter iilos Deus visibihs debel fieri. Jam id agant, si

placet; ita faciant, ita conentur; quia ipsi nolunt converti
in mehus , Deum convertant in pejus, Videat qui potest,
credat qui non potest, esse Deum. Etsi videt qui potest,
numquid oculis videt? Intellectu videt, corde videt. Non
enim solem lunam volebat ostendere^ qui dicebat
et
» Beati mundo corde, quoniam ipsi Deura videbunt » "^.

Immundum autem cor nec ad fidem idoneum ut quod ,

non potest videre vel credat. Non video inquit quid , :

crediturus sum? Anima enim tua videtur, ut opinor!

Stulte corpus tuum videtur
! animam tuam quis videt? :

Cum ergo corpus tuum solum videatur, quare non sepe-

liris ? Miratur quia dixi Si corpus tantum videtur, quare
:

non sepehris? Et respondet, ( sapit enim ad hoc, ) Quia

vivo. Unde scio quia vivis, cujus animamnonvideo?unde
scio ? Respondebis : Quia loquor ,
quia ambulo, quia ope-
ror. Slulte! ex operibus corporis agnosco viventem ; ex
operibus creaturae non potes agnoscere Creatorem! Et
forte qui dicit : Curn mortuus fuero, postea nihil ero et :

litteras didicit, et ab Epicuro didicit hoc, nescio quo de-

• Psai. xLi, 4 et II. ~ 2 Matth. v, 8.
 ExVABRATlO IN TSALMUM LXXIII. 485
liro phiJosopho, vel potius amatore vanitatis, non sapien-
tiae quem ipsi etiam philosophi porcum nominaverunt qui :

voluptatem corporis suramum bonum dixit, hunc philo-

sophum porcum nominaverunt, volutantem se in coeno
carnali. Ab illo forte didicit iste litteratus dicere : Non
ero posteaquam mortuus fuero. Siccentur flumina Ethara,
pereant doctrin?e istse Gentium, pullulent vireta Jerusa-

lem videant quod possunt, corde credant quod vidert;

:

non possunt. Certe ista omnia quae per mundum modo vi-
dentur, quando operabatur Deus salutera in medio terrae,
cum ista dicebantur, nondura erant et ecce tunc prae- :

dicta sunt^ nunc irapleta monstrantur, et adhuc dicit

stultus in corde suo : « Non est Deus^ » Vae perversis

cordibus I quoniam ita ventura sunt quse restant, sicut

venerunt ista quae tunc non fuerunt, et ventura praenun-

tiabantur. An vero exhibuit nobis Deus omnia quae pro-
misit, et de solo die judicii nos fesellit? Non erat Ctiristus

in terra; promisit, exhibuit non virgo pepererat pro-

:
;

misit, exhibuit non erat : fusus sanguis pretiosus, quo de-

leretur chirographum raortis nostrae proraisit, exhibuit ;
:

nondura resurrexerat caro in vitam aeternam; promisit

exhibuit : nondum crediderant Gentes-, promisit, exhi-
buit nondura haeretici noraine Christi
: arraati, contra
Christura mihtabant praedixit^ exhibuit ; : nondura idola
Gentiura de terra deleta erant •, praedixit , exhibuit : ista

omnia cum praedixisset et exhibuisset, de solo die judicii

mentitus est? Veniet omnino quomodo ista venerunt;
quia et ista antequain venirent futura erant, et futura
prius praenuntiata simt, et postea venerunt. Veniet, fratres
mei. Nerao dicat: Non veniet ; aut, Veniet, sed longe est
quod veniet. Sed tibi prope est ut eashinc. Sufficiat prima
deceptio : si non potuimus primo permanere in praecepto,
' Psal. xni, I.
486 S. AUGXJSTINI EPISCOPI

saltem corngamur exemplo. Nondum erat exemplum ca-

sus humani quando dictum est ad Adam «Morte mo-
,
:

» rieris, si tetigeris. » Et venit de transverso serpens, et

dixit « Non morte morieris. » Creditus est serpens,, con-

:

temptus estDeus : creditus est serpens, tactum estvetitum,

mortuus est homo^ Nonne impletum est potius quod
minatus est Deus, quam quod promiserat inimicus? Sic
est certe : agnoscimus hoc 5 inde omnes in morte : jam
vel experti cauti simus. Non enim cessat et modo serpens
insusurrare, et dicere :Numquid vere damnaturus est
Deus tantas turbas, liberaturus ? Quid est aliud est paucos
quam Facite , non moriemini ? Scd
contra praeceptum ,

quomodo tunc sic et nunc. Si feceris quod suggerit dia-

,

bolus, et contempseris quod prsecepit Deus ; veniet judicii

dies, et invenies verum quod minatus est Deus, et falsum

quod poUicitus est diabolus. « Exurge, Domine, judica

» causam meam. » Mortuus es, et contemptus es « dicitur ;

» mihi Ubi est Deus tuus'^? Exurge, judica causam

:

» meam. » Non enim venturus est ad judicium nisi qui ,

exurrexit a mortuis. Venturus praenuntiabatur, venit, et

contemptus est a Judaeis ambulans in terra •, contemnitur
a falsis Christianis sedens in coelo. « Exurge, Domine,
» judica causam meam. » Quoniam in te credidi, non
peream 5
mea non faJlar,
quia credidi quod non vidi, spe
accipiam quod promisisti, « Judica causam meam. Memento
» opprobriorum tuorum, eorum quae ab imprudente sunt
» » Adhuc enim insultatur Christo
tota die. nec dee- :

runt tota die , hoc est usque in finem saecuH , vasa irae.

Adhuc dicitur : YanapraedicantChristiani^ adhuc dicitur:

Inanis est resurrectio mortuorum. « Judica causam meam :

» memento opprobriorum tuorum. » Sed quorum, nisi

« eorum quae ab imprudente sunt tota die? » Numquid
Gen 11, 17, et iii, !\, 6 et tg. -— = Psal. xli, !\ et 1 1.
 ENAHRATIO IN PSALMUM LXXIV. 487
prudens hocdicit? Prudens enimdictusest, porrovidens.
Si prudens porro videns fide videtur porro nam oculis , :

vix antepedesvidetur. « Tota die. »

XXVI. « Ne obliviscaris vocem deprecantium te, In- )>

gemiscentium- et expectantium jam quod promisisti de

Novo Testamento, et ad ipsam fidem ambulantium, « Ne
)) obliviscaris vocem deprecantium te. Sed illi adhuc
»
dicunt: Ubi est Deus tuus? « Superhia eorum qui te ode-
»runt, ascendat semper ad te '. )>Noh et eorum super-
biam obhvisci. Nec obliviscitur : omnino aut punit aut ,

corrigit.

ENARRATIO
IN PSALMUM LXXIV.

Sermo ad plebera.

I. PsALMusiste tumori superbiae medicinam humihtatis

apportat", humiles autem consolatur in spe :hoc agens,
ut ne quisquam superbe de se prsesumat , ne quisquam
humilis de Domino desperet. Est enim promissio Dei rata,
certa , fixa et inconcussa , fidehs et omni dubitatione ca-
rens ,
quse consolatur atlhctos. « Tota enim vita humana

)) super terram,sicut scriptumest, tentatio esf^. )) Neque

quasi prospera ehgenda est , et sola adversa devitanda 5

sed utraque cavenda est-, illa, ne corrumpat 5 ista, ne fran-

gat : ut unicuique hominum , in quocumque statu rerum
in hac vita egerit, non sit refugium nisi Deus , neculhim
gaudium nisi in promissis ejus. Vita enim haec qualibet
' Psal. Lxxiii, 23. — 2 Job. VII, I
488 S. Ai:&U!»TlNl EPISCOPI

rGtluntlansfclicitaLe niuJlos failit, Deus neminem. Quia

ergo omni lioniini converso ad Deum mutatur delectatio,
mutantur delicioe non enim subtrabuntur^ scd mutan-
:

tur omnes autem deliciae nostrae in liac vita, nondum

:

sunt in re 5 sedipsa spes tam certa est, ut omnibus bujus

saecub dibciis praeponenda sit , sicut scriptum est : « De-
)) lectare in Domino. » Et ne putares te jam babere quod
promittit , subjecit statim , « Et dabit tibi petitiones cor-
» dis tui^ » Si ergo nondum habes petitiones cordis tui,
unde dclectaris inDomino, nisi quia tenes certum promis-
sorem, qui se eifecit promittendodebitoremPHujusigitur
deprecationis ut permaneat nobiscum spes nostra et in- ,

troducamur in id quod promisit Deus, loquitur titulus

hujus Psahui « In fniem ne corrumpas. » Quid est,
: ,

))ne corrumpas? Quod promisisti, exhibe. Sed quando?

« In fmem. )> Illuc ergo mentis ocuhis dirigatur, « In
)) finem. )) Omnia quae invia occurrerint, transeantur, ut
per.eniatur in finem. Exultent superbi de praesenti feh-
citate» tumeant honoribus fulgeant auro redundent , ,

famuhs, obsequiis chentium constipentur praetereunt :

ista, transeunt tanquam umbra. Cum ille finis venerit,

ubi omnes qui modo in Domino sperant gaudeant tunc ,

ilhs veniet sine fine tristitia. Quando acceperint huraUes

quod irrident superbi , tunc superliorum typhus conver-
tetur in luctum. Tunc erit illa vox, quam in hbro Sapientise
novimus : dicent enim tunc videntes gloriam sanctorum,
qui cum hic humiharentur, toleraverunt ;
qui cum hic
suljhmarentur non annuerunt , go •, tunc ei iih dicent :

« Hisuntquos ahquando habuimus inrisum. » Ubi etiam

dicunt « Quid nobis profuit superbia , et divitiarum jac-
5

)) tantia quid contulit nobisPTransieruntomnia tanquara

)) umbra'^. » Quia de corruptibilibus prassumpserunt, spes
• Psal. xxxvi, 4- — ^
^>'^P-
V, 3, 8 et t).
 EPiARRATIO IN PSALMUM LXXIV. 489
eorum corrumpetnr iiostra vero spes tunc erit res. Pro- :

missio enim Dei ut maneat integra et firma et certa erga

nos , diximus ex corde fidei « In finem ne corrumpas. »
:

Noli ergo timere , ne promissiones Dei corrumpat aliquis

potentiam. Ipse noii corrumpit, quia verax est 5
poten-
tiorem non hahet a quoejus promissio corrumpatur : certi
ergo simus de promissis Dei j et cantemus jam , unde in-
cipit Psalmus.
II. « Confitebimur tibi, Deus , confitebimur tibi , et
)) invocabimus nomen tuum^ » Noli antequam confitea-
ris invocare : confitere, et invoca. IUum quippe quem in-
vocas, in te vocas. Quid est enim invocare, nisi in te ipsum
vocare ? Si invocatur a te , id est , si vocatur in te , ad
quem accedit? Ad superbum non accedit. Certe altus est,
non eum attingit elatus. Omnia sublimia ut contingamus^
attoUimus nos 5 et si attingere non possumus , machina-
menta ahqua vel scalas quaerimus , ut subhmati subhmia
contingamus : contra Deus , et altus est , et ab humilibus
contingitur. Scriptum est : « Prope est Dominus his qui
)) obtriverunt cor -. » Trituracordis,pietas, humihtas. Qui
se conterit , irascitur sibi. Se habeat iratum , ut illum ha-
beat propitium : se hal^eat judicem , ut illum habeat de-
fensorem. Ergo invocatus Deus venit. Ad quem venit ?

Ad superbum non venit. Audi aliud testimonium : « Ex-

)) celsus Dominus, et humilia respicit excelsa autem a longe •,

» cognoscit. Excelsus Dominus et humilia respicit non a

» longcj excelsa autem a longe cognoscit^. » Et ne forte
cum dictum esset, quia humilia respicit, superbi de im-
punitate gauderent ,
quasi eos superbientes non agnoscat
qui in excelsis habitat ; territi sunt , et dictum est eis : Vi-
det vos , et cognoscit vos , sed a longe. Hos facit beatos
quibus propinquat : vos autem , inquit, o superbi , o ex-
' Psal. r.xxiv, 2. — ' Id, xxxm, 19. — ^ Id. cxxxvii, 6.
490 S. AUGUSTIWI EPISCOPI
celsi , non eritis impuniti ,
quia cognoscit ; non eritis teati,

quia a longe cognoscit. Videte ergo quid agatis : quia si

agnoscit, non ignoscit. Melius ergo ignoscit, quam agnos-

cit. Quid est enim ipsum ignoscere nisi non noscere? Quid ,

est non noscere ? Non animadvertere. Nam et vindicantis

soletdicianimadversio. Audiorantemutignoscat « Averte :

i) faciem tuam a peccatis meis^ Quid igitur facies , si

»

averterit faciem suam a te? Molestum est et timendum ,

ne deseratte. Rursus si faciem non avertit, animadvertii:.

Novit hoc Deus, potest hoc Deus, et avertere faciem a pec-
cante, et non avertere a confitente. Itaque ahbi ei dicitur

« Averte faciem tuam a peccatis meis : » et ahbi ei dicitur

« Neavertas faciem tuam a me- : » ibi , « A peccatis meis

» averte : » hic autem , « A me noli avertere. » Confitere
ergo, et invoca. Confitendo enim mundas temphim quo ,

veniat invocatus. Confitere , et invoca, Avertat faciem

a peccatis tuis , non avertat a te : avertat faciem ab eo
quod tu fecisti , non avertat ab eo quod ipse fecit. Te
enim hominem ipse fecit, peccata tua ipse fecisti. Con-
fitere ergo, et invoca ; dic : « Confitebimur til^i , Deus ,

» confitebimur tibi. »

III. Ipsa repetitio, confirmatio est, ne te confessum

esse poeniteat. Non enim aHcui crudeh confessus es, non
uhori non insuhatori
, confitere securus. Audi aham :

vocem Psalmi adhortantem «Confitemini Domino,quo- :

» niam bonus est^ » Quid est, « Quoniam bonus est?»

Quid timetis confiteri ? Bonus est ignoscit confitenti. ,

Time confiteri judici homini ne forte confessum puniat ,

Deo noh fac confitendo propitium quem negando non

:
,

facis nescium. « Confitebimur tibi, Deus, confitebimur,

» et securi jam invocabimus nomen tuum. » Exhausimus
corda nostra confessione , terruisti , raundasti. Confessio
' Psal. L, II. — ^ Id. XXVI, g. — ^ Id. cv, i, cvi, i et cvii, i.

-L
 ENAKRATIO 1N psAlmum lxxiv. 491
nos hiimiles facit : propinqua humilibus, qui recedis ab
excelsis. Firmamentumautem esse sentenlise inrepetitione,
multis Scripturarum locis docemur. Inde est quod Domi-
nus ait : « Amen amen^ » Inde in ahquibus Psalmis,
,

« Fiat, fiat'^.)) Ad significationem reisufliceretunum fiat:

ad significationem firmitatis accessit alterum fiat. Rex
jEgypti Pharao , nostis quod cum ibi jam esset Joseph
propter pudicitiae amorem inclusus in carcere, vidit som-
nium idem Pharao notum. omnibus nobis , a septem ma-
cris consumptas esse septem boves pingues , et rursus a
septem spicis exilibus consumptas esse septem foecundas.
Et quid est interpretatus Joseph ? Si meministis, non duo
sunt ista somnia, sed visum unum= « Una est, inquit , in-
)) terpreta tio eorum : sed quod rursus vidisti , ait , ad
)) confirmationem valet^. » Haec dixi, ut non putetis re-
petitionem in verbis sanctae linguae, quasi loquacitatis
esse appetitum. Saepe ibi repetitio firmamenti habet vim.
« Paratum cormeum, Deus, inquit, paratum cormeum*.))
Alio loco dicit : « Sustine Dominum, virihter age, etcon-
» fortetur cor tuum, et sustine Dominum ^. » Innumera-
biha taha sunt per omnes Scripturas. His sufficit com-
mendasse nos vobis loquendi genus quod observetis in ,

omnibus similibus modo ad rem advertite « Confite- : :

» bimur tibi inquit, et invocabimus. » Dixi quare ante

,

invocationem praecedit confessio : quia quem invocas , in-

vitas. Venire autem non vult invocatus, si tu fueris elatus
elatus si fueris, confitsri non poteris. Nec ea negas Deo
quae nescit. Itaque confessio tua non ilhim docet ; sed te
mundat.
IV. Et jam confessus est , invocavit : imo confessi sunt,
invocaverunt ; et dicitur ex persona unius : « Enarrabo
Joan. 1, 5i. — 2 Psal. lxxi, ig, et lxsxvui, 53. — 3 Qqq. xli, 3 et 32.
—4 Psal. lvi, 8. — 5 id, XXVI, i^.
492 S. ALGUSTINI EPISCOPI
» omnia mirabilia tua. » Confessus exinanivit se malis ,

invocans impievit se l)onis; enarrans eructavit quo se

implevit.Etvidete, fratres,cumconfiterentur, multi erant
(( Confitebimur tibi , Deus , confitebimur tibi, etinvoca-
)) bimus nomen tuum. » Multa enim sunt corcia confiten-
tium, unum credentium. Quare multa sunt corda confi-
tentium, unum credentiumPDiversaenimpeccatahomines
confitentur, unam fidem credunt. Jam ergo cum c(Deperit
Christus habitare in interiore homine per fidem^, C(Deperit-
que invocatus possidere confessum •, fit totus Christus
caput et corpus, et ex multis unus. Audite jam verba
Christi. Nam quasi nonejus verba videbantur : (cConfite-
» bimur tibi, Deus, confitebimur tibi, et invocabimus
nomen tuum^. » Jam incipit ex persona capitis sermo.
Sive autem caputloquatur, sive membra loquantur, Chris-
tus loquitur : loquitur ex persona capitis, loquitur ex per-
sona corporis. Sed quid dictum est? Erunt duo in carne ((

» una. Sacramentum hoc magnum est Ego, inquit, :

» dico in Christo etin Ecclesia^. » Et ipse in Evangelio^.

(( Igitur jam non duo, seduna caro^. » Nam ut noveritis
has duas quodam modo esse personas et rursus unam co-
pulatione conjugii tanquam unus loquitur apud Isaiam ,
,

et dicit Sicut sponso alhgavit mihi mitram et sicut

: (( ,

» sponsam induit me ornamento^. » Sponsum se dixit ex

capite, sponsam ex corpore. Loquitur ergo unus, audia-

mus eum et in eo nos quoque loquamur. Simusmembra
,

ejus , ut haec vox et nostra esse possit. « Enarrabo inquit, ,

» omnia mirabiha Evangehzat Christus se ipsum ,

tua. »
evangehzat se etiam in membris suis jam existentibus ut ,

et ahos adducat , et accedant qui non erant, et copulentur

membrisejus, per quse membraejuspraedicatum estEvan-

„ • Ephes. nij 17. — ^ Psal. Lxxiv, 2. — ^ Gen. 11, "2, et Eplics. v, 3i, 3^.
— 4 Matlh. XIX, 6. — ^ Isal. iai, 10,
 EWARRATIO IK PSALMtM LXXIV. 493
gelium-, etfiat unum corpus sub uno capite, in uno spi-
ritu, in una vita.
V. Et quid ait ? « Cum accepero inquit tempus ego , , ,

» justitias judicabo^ » Quando judicabit justitias ? Cum

acceperit tempus. Nondum est ipsum tempus. Gratias mi-

sericordiae ejus : prius praedicat justitias , et sic judicat
justitias. Nam si ante vellet judicare quam prsedicare
quis inveniretur liberandus ? quis absolvendus occurre-
ret ? Modo ergo praedicationis tempus est : « Narrabo, in-
» quit , omnia mirabilia tua. » Audi narrantem , audi
prsedicantem : nam si contempseris : « Cum accepero tcra-
» pus , inquit, Dono, inquit
ego juslitias judicabo. »
nunc peccata non parcam posteacontemnenti.
confitenti,
« Misericordiam et judicium cantabo tibi Domine-: » ,

dicitur in Psalmo. « Misericordiam et judicium : » modo

misericordiara ,
postea judicium, in qua misericordia pec-
cata donantur, in quo iudicio peccata puniuntur. Vis noa
timere peccatorura punitorem? Ama donatorem , noli res-
puere , noli te extoUere , noli dicere : Non liabeo quod
mihi donet : audi enim quod sequitur : « Cum accepero
» tempus, ego justitiasjudicabo. » Accepit tempusChris-
tu3? Accepit tempus FiHus Dei? Filius Dei non accepit
tempus sed fdius hominis accepit tempus. Idem ipse au-
:

tem et Filius Dei per quem f acti sumus et fihus hominis ,

per quem refecti sumus. Homine assumpto ipse non as- ,

sumptus homine mutato in mehus nullo modo ipse in

^ ,

deterius commutatus non destitit esse quod erat, sedac-:

cepitquod non erat.Quid erat?« Cum in forma Dei esset,

M non rapinam arbitratus estesse sequahs Deo. » Apostoli

verbasunt. Et quid accepit? « Sed semetipsum exinanivit

» formara servi accipiens^. » Sicut forraara servi accepit_,
ila et tempusaccepit.Demutatus estergo? derainutus est?
Psal. Lxxiv, 3. — ' Id. c, I. — 3 Philip. ii, 6, 7.
494 S. AUGrSTINI EPISCOPI
exilior redditus? in defectum lapsus? Absit. Quid ergo :

« Semetipsuin exinanivit formam servi accipiens ? » Exi-

nanisse se dictus est accipiendo inferiorem , non degene-
rando ab aequali. Ergo , fratres ,
quid est hoc : k Cum
» accepero tempus , ego justitias judical)o? » Accepit
tempus ut filius hominis gubernattemporautFihusDei. :

Audi quia ut fihus homhiis accepit tempus judicandi. Di-

cit in Evangeho « Dedit ei potestatem judicii faciendi
:

» quoniam Fiiius hominis est^ » Secundum quod Filius

Dei , nunquam accepit potestatem judicandi 5

quia nun-
quam caruit potestate judicandi : secundum quod fihus
hominis , accepit tempus sicut nascendi et patiendi , sicut
moriendi et resurgendi et ascendendi , ita veniendi et ju-
dicandi. Dicit in non enim sine
illo ista et corpus ejus :

illis Evangeho « Sedebitis su*

judicabit. Dicit quippe in 5

» per duodecim sedes, judicantes duodecim tribus Israel-.

Ergo totus Christus dicit id est, caput et corpus in sanc- ,

tis « Cum accepero tempus

: ego justitias judicabo. » ,

VI. Modo autem quid ? « Defluxit terra. » Si defluxit

terra unde defluxit nisi peccatis? Ideo etdehctadicuntur.
,

Delinquere est, tanquam de hquido quodam defluere a

stabditate firmamenti virtulis atque justitiae. Cupiditate
enim inferiorum quisque pcccat:sicut roboratur charitate
superiorum, sic deficit, et quasi liquescit cupiditate infe-
riorum. Hunc fluxum rerum in peccatis hominum atten-
dens donator misericors , donator peccatorum , nondura
exactor suppliciorum , attendit et ait : « Defluxit terra , et
» omnes inhabitantes ih ea ". » Ipsa utique terra defluxit
in habitantibus se. Expositio est consequens , non additio.
Tanquam si diceres : Quomodo defluxit terra? Subtracta
sunt fundamenta, et ahquid in ea hiatu quodam demer-
sum est? Quod dico terram, « Omnesinhabitantesinea. »

« Joan. V, 27. — 2 Jlatth. xix, 28. — ^ psal, lxxiv, 4-

 ENAHTlATIO II IN PSALMTJM LXXIV. 495
Inveni, inquit, terram peccatricem. Et quid feci? « Ego
•» Quas columnas confirmavil.?
confirmavi coluninas ejus. »

Coiumnas Apostolos dicit. Sic apostolus Paulus de coapos-

tolis suis « Qui videbantur, iuquit, columnae esse^» Et
:

quid esseiit illse columnae , nisi ab ilio firmarentur ? Quia

quodam terr^ motu etiam ipsae coiumnae nutaverunt in ,

passione Domini omnes Apostoii desperaverunt. Ergo co-

lumnae iiiae quae passione Domini nutaverunt, resurrec-
tione firmatss sunt.Ciamavit initium sedificii per columnas
suas , et in eis omnibus coiumnis arcliitectus ipse claraa-
vit. Coiumna enim una erat ex iiiis Paulusapostoius,cum
diceret : <c An vuitis experimentum accipere ejus ,
qui in
» me ioquitur Clnistus '^?
» Ergo, « Ego inquit , , confir-
» mavi coiumnas ejus : » resurrexi , ostendi mortem non
esse metuendam, ostendi timentibus nec ipsum corpus
perire in morientibus. Terruerunt eos vuinera , firmave-
runt cicatrices. Posset Dominus Jesus Christus sine uUa
cicatrice resurgere : quid enim iili potestati magnum erat
ad tantam integritatem compagem corporis revocare , ut
nuiium omnino vestigium prseteriti vuineris appareret?
Habebat potestatem unde iiiud etiam siae cicatrico sana-
ret sed habere voluit unde nutantes coiumnas firmaret.
:

VII. Audivimus jam, fratres quod quotidie non tace- ,

tur audiamus quid ciamaverit per coiumnaslias. Tempus

:

audiendi est propter terrorem iiium : « Ego justitias judi-

» cabo cumaccepero tempus. » llieaccepturusesttempus
justitias judicandi , vos jam nunc habetis tempus justitias
iaciendi. Si taceret , non haberetis quid facere sed con- :

firmatis coiumnis ciamat. Quid ciamat? « Dixi iniquis :

» Noiite inique facere Ciamat fralres mei, certe cla-" : » ,

matis^ deiectat vos, audite ciamantem. Per ipsum obse-

cro terreat vos ista vox non tam nos vestrae istae voces
, :

'
Gal. u, 9. — » 2 Gor. xui, 3. — 3 Psal. lxxiv, 5,
496 S. AtGUSTlNI EPISCOPI
delectare debent ,
quam vos istos terrere. « Dixi iniquis :

)) Sed jam fecerunt et rei sunt

Nolite iniqne facere. )> , :

« Jam defluxit terra et omnes inhabitantesinea. Gom-

, )>

puncti sunt corde qui Christura crucifixerunt, agnoverunt

peccatum suum didiceruntahquid ab Apostohs ne des-
, ,

perarent de indulgentia praedicatoris ^ Medicus enim ve-

nerat, et ideo non ad sanos venerat. « Non est , inquit
» opus sanis medicus , sed male habentibus. Non veni
)) vocare justos, sed peccatores ad poenitentiam'^.» Ergo,
« Dixi iniquis Nohte inique facere. » Non audierunt.
:

Ohm enim nobis dictum est non audiviraus lapsi su- : ,

mus, mortalcs facti, mortales geniti : defluxit terra. Au-

diant vel modo utsurgant medicura, qui venit ad langui-
dum 5
quera noluerunt audire sani ut non caderent ,

audiant jacentes ut surgant. « Dixi iniquis : Nohte inique

)) facere. )>Quid agiraus? Jam feciraus.
Et dehnquen- «

» tibus : Quid est hoc ?

Nohte exahare cornu vestrum. ))

Si fecistis iniquitatem per cupiditatem, nohte eam defen-

dere per elationera confitemini si fecistis. Qui enim
: ,

non confitetur, et iniquus est, exahat cornu. « Dixi ini-

)) Nohte inique facere et dehnquentibus Nohte
quis : ^ :

)) exaltare cornu vestrum. Exaltabitur in vobis cornu ))

Christi si non exaltetur cornu vestrum. Cornu vestrum

,

de iniquitate est cornu Christi de majestate.

,

VIII. « Nohte ergo efferri ne loquamini adversus :

» Deum iniquitatera ^. » Audite jam voces mukorum, au-

diat unusquisque, et pungatur. Quid soJent homines di-

cere ? Vere judicat Deus de rebus humanis? et est illud
judiciura Dei? aut vero curat quid agatur in terra ? Tam
raulti iniqui redundant fehcitatibus , innocentes preraun-
tur laboribus! Sed illi accidit nescio quid mah , castigante
Deo et admonente, et novit conscientiam suam, novit pro
'
Act. u, 3;, 38. — ^ Mattli. ix, i2, i3. — ^ Psai. lxxiv, 6.
 ENARRATIO I2S PSALMliM LXXIV. 497
merito peccatorum suorum aliquid se perpeli posse unde :

argumentatur adversus Deum

Quia non potest dicere ? :

Justus sum •, quid putamus eum dicere? Sunt pejores

iniqui , et tamen
non patiuntur. Kaec est iniquitas
ista ,

quam loquuntur homines adversus Deum. Videte autem

quam iniquum sit dum se vult justum videri illum : ,

facit injustum. Qui,enim dicit : Inique patiorquod patior :

illum iniquum facit , cujus judicio patitur ^ autemse

justum qui inique patitur. Rogo vos
, , fratres mei
aequum est hoc ut Deus credatur injustus tu justus ?
, ,

Cum autem hsec dicis, loqueris adversus Deum iniqui-

tatem.
IX. Quid dicit inalio Psalmo? a Haec fecisli » nume- :

ratis quibusdam peccatis «Haec , inquit, fecisti et ta- : ,

» cui. » Quidest, « Tacui?» Nunquam tacet prsecepto

sed interim tacet supphcio : quiescit a vindicta , non pro-
fert in damnatum sententiam. Sed hoc ille dicit Feci illa :

et illa , et non vindicavit Deus ecce sanus sum , nihil ^

raali contigit mihi. « Hsec fecisti, et tacui : suspicatus es

» iniquitatem ,
quod ero tibi simihs. » Quid est, «Quod
» Quia tu iniquus es et me iniquum pu-
ero tibi similis ? ,

tasti ; tanquam approbatorem facinorum tuorum non ,

adversatorem non ultorem. Et quid postea tibi dicit ?

,

« Arguam te , et constituam te ante faciem tuam

Quid ^ . »

est hoc? Quia modo peccandopost terga te ponis, non te

vides non te inspicis ego te ponam ante te et faciam
, 5 ,

tibi supphcium de te. Sic et hic « Ne loquamini adversus :

» Deum iniquitatem. » Attendite. Multi autem loquuntur

istam iniquitatem ; sed non audent palam ne blaspherai ,

exhorreantur ab hominibus piis : in corde suo ista rodunt,

intus tali nefario cibo pascuntur ; delectat eos loqui ad-

« Psal. xLix, 21.

CXVI. 32
 498 S. AUGUSTIWI EPISCOPI
versas Deum
non erumpunt lingua corde non
, et si ,

tacent. Unde
Psalmo dicitur « Dixit stultus in
in alio :

» corde suo Non est Deus ^ Dixit stultus, » sed homines

:

timuit : noluit dicere ubi audirent homines 5 et ibi dixit

ubi audiret ipse de quo dixit. Propterea et hic in isto
Psalrao , charissimi , intendite ,
quoniam hoc quod dixit
« Nolite loqui adversus Deum i:niquitatem , » vidit mul-
tos hoc in corde agere Quoniam neque ab , et adjunxit : «

» Oriente neque ab Occidente^ neque a desertis mon-

,

» tium quoniam Deus judex est *. » Iniquitatum tuarum

5

judex Deus est. Si Deus est ubique praesens est. Quo te ,

auferes ab oculis Dei , ut in parte aliqua loquaris quod

ille non audiat? Si ab Oriente judicat Deus, secede inOc-

cidentem, et dic quidquid vis adversus Deum si ab Oc- :

cidente, vade in Orientem, et ibi loquere : si a desertis

montium judicat vade in medium populorum ubi tibi , ,

submurmures. De nuJlo locojudicat, qui ubique secretus

est , ubique publicus 5
quem nulli licet ut est cognocere
et quem nemo permittitur ignorare. Vide quid agas. Lo-
queris adversus Deum iniquitatem. « Spiritus Domini re-
» plevit orbem terrarum alia Scriptura dicit hoc et : :

» hoc quod continet omnia scientiam habet vocis prop- :

» ter hoc qui loquitur iniqua non potest latere^. » Noli

,

ergo cogitare Deum in locis : tecum est talis, qualis

ille

fueris. Quid est , talis ,

qualis fueris ? Bonus si bonus fue- ,

ris j etmalus tibi videbitur, si malusfueris sed opitulator, : si

bonusfueris ^ultor^si malusfueris. Ibihabesjudiceminse-

creto tuo.VoIensfacere aliquid mali, depul)Iico recipis te in
domum tuam, ubi nemo inimicorum videat de locis domus 5

tuae promptis et in faciemconstitutis,removesteincubicu-

lum 5 times et in cubiculo aliunde conscium , secedis in
cor tuum , ibi meditaris : ille corde tuo interior est. Quo-
' Psal. xui, I. — » Id. Lxxiv, 7, 8. — 3 Sap. i, 7, 8.
 ENARRATIO in psalmum lxxiv. 499
cumque Te ipsum quo fugies ? Nonne
ergo fugeris, ibi est.

quocuinque fugeris te sequeris? Quando autem et te ipso

,

interior est, non est quo fugias a Deo irato, nisi ad Deum
placatum. Prorsus non est quo fugias. Yis fugere ab ipso?
Fuge ad ipsum. Ergo ne loquamini adversus Deum ini-
quitatem, nec illic ubi loquimini. «Iniquitatem , inquit,
» medilatus est in cubili suo ^ » Quid meditatus est in

cubili suo? Cubile cor ejus , dicens : « Sacrificate sacrifi-

)) cium justitise, et sperate in Domino. » Sedsupra dixit:

« Dicite in cordibus vestris , et in cubilibus vestris com-
» pungimini-. Quot habes ibi punctiones facinorum,
»

tot habe iUic compunctiones confessionum. Ubi ergo lo-

queris adversus Deum iniquitatem , ibi te judicat non :

judicium difTert, sed poenara. Jam judicat, jam novit

jam vide poena restat cum fuerit praesentata habebis et
: ; ,

poenam, cum apparuerit facies illius hominis, qui hic ir-

risus est, qui judicatus ,
qui crucifixus, qui sub judice
Stetit 5 cum apparuerit judicans in prsesentia sua , tunc
habebis poenam, si te non correxeris. Quid ergo modo
faciemus ? « Prseveniamus faciem ejus ev ilo^QMyr.au ^. n
Praeveni in confessione : veniet mitis quem f eceras iratum.
« Neque a desertis montiura quoniara Deus judex est , : )>

non ab Oriente non ab Occidente non a desertis mon-

, ,

tium. Quare? « Quoniam Deus judex est. » Si in aliquo

loco esset non esset Deus quia vero Deus judex est
, :

non horao noU illum expectare de locis. Locus ejus tu

,

eris si bonus si confessus invocaveris eum.

, ,

X. « Hunc humihat, et hunc exaltat. » Quem humiliat

quem exaltat judex ille? Attendite duos illos in templo,
et videtis quera huraihat, et quera exaltat. « Ascenderunt
» in teraplo orare , ait , unus Pharisaeus et alter Publica-
)) nus j Pharisaeus dicebat : G ratias tibi ago, quia non sum
• Psal. xsxv, 5. — 2 Id. iv, 5. — 3 ij. xqv, 2.

32.
600 3. ACGLSTIISl EPIbCOPl

» siciit cyeteri Iiomincs, injasti , raptores , adulteri, sicut

» et hic Publicanus ; jejuno bis in sabbato, decimas do
)> omnium quaecumque possideo. » Ad medicum ascen-
derat, et mcmbra sana ostendebat, vulnera tegebat. Quid
ergo ille qui melius noverat unde sanaretur ? « Publica-
» nus autem de longinquo stabat, et percutiebat pectus
» suum. » Videtis eum de longinquo stantem : illi pro-
pinquabat qucm invocabat. Et percutiebat pectus suum
«

» dicens : Deus ,
propitius esto mihi peccatori. Amen dico
» vobis , descendit justificatus Publicanus ille magis ,

» quam Pharisseus ille : quia omnis qui se exaltat , humi-

)> humihat, exaltabitur^ » Expositus
liabitur- et qui se
est versus Psalmi hujus. Deus judex quid facit? « Hunc
)) humiliatj et hunc exaltat » humihat superbum, exal- :

tat humilem.
XI. « Quia calix in manu Domini vini meri plenus est
» mixto. Et inchnavit ex hoc in hunc ve-
» Merito. « 5

» rumtamen faex ejus non est exinanita; bibent omnes

» peccatores terrae -. » Renovamini paululum obscurum 5

aUquid est : sed quomodo audivimus Evangehi lectionem

recentissimam 5
« Petite, et dabitur vobis;quaerite, etin-
» venietis
^
pulsate, et aperietur vobis^. » Seddicis: Quo
pulso , ut aperiatur mihi ? « Neque al) Oriente ,neque ab
» Occidente , neque a desertis montium ,
quoniam Deus
» judex est. » Si praesens est hic atque ilhc, et absens
nusquam, u\n stas , ibi pulsa ibi tantum sta, quia stando
:

pulsatur. Quidergo est hoc? Prima quaestio ista occurrit

)) Yinimeri plenus Quomodo meri, si mixto?
est mixto. »

Caeterum, « Cahxin manu Domini, » cum dicit (erudi- ,

tis in Ecclesia Christi loquor, ) non utique veluti forma

humana circumscriptum Deum debitis vobis in corde pin-
gere , ne clausis temphs simulacra in cordibus fabricetis.

' Luc. xviii, io-i4- — ' r^^l- Lxxiv, g. — 3 Matth. vii, 7.

 ENARRATIO IN PSALMUM LXXIV. 501
Calix ergo iste aliquid significat. Inveniemus hoc. « In
» manu autem Domini » est in potestate Domini. Manus ,

enim Dei potestas Dei commendata est. Nam et de homi-

,

nibus plerumque dicitur In manu hoc hahet hoc est : :

in potestate habet, cum vult facit. « Vini meri plenus est

» mixto. » Consequenter ipse exposuit : « Inchnavit , in-

» hunc verumlamen fsex ejus non est

quit, ex hoc in 5

» exinanita. » Ecce unde mixto vino plenus erat. Non ergo

vos terreat quia et merum et mixtum

,
merum propter :

sinceritatem mixtum propter faecem. Quid ergo ibi vinum,

,

et quid faex? Etquid est, « Inchnavit ex hoc in hunc, »

ita ut ixx ejus non esset exinanita?

XII. Unde venerit ad hoc , recordamini « Hunc hu- :

» mihat et hunc exaltat. » Quod figuratum est nobis in

,

Evangeho per duos homines, Pharisaeumet Pubhcanum,

hoc latius accipientes intelhgamus duos populos Ju-, ,

daeorum et Gentium Judaeorum popuhis Pharisyeus ille ,

:

Gentium popuhis Pubhcanus ille. Judseorumpopulus jac-

tabat merita sua Gentium confitebatur peccata sua. Qui
,

novil in Litteris sanctis et Epistolas apostohcas, etActus

,

Apostolorum, videt ibi quod dico ne longum faciam_, :

quomodo ApostoH exhortabantur Gentes ne despc-rarent

quod in magnis peccatis jacuissent et reprimebant Ju- ;

dseos, ne se extollerent quasi ex justificationibus Legis,

etideo se putarent justos, Gentiles autem peccatores csse,
quia Judaeis et Lex erat , et templum erat , et sacerdo-
tium erat^ Ilh autem omnes cultores idolorum venera- ,

tores daemoniorum, longe quidempositi, sicutPubhcanus

ille de longinquo stabat. Sicut ilh superbiendo rccesse-
runt , sic isti confitendo propinquaverunt. Calix ergo vini
meriplenus in manu Domini, quantum donat Dominus ut
intelhgam : (Potest enim alius melius ,
quia sic se habet
' Rom. 111, 4.
502 S. ATJGTJSTmi EPISCOPI

obscuritas Scripturarum , difficile est ut unum pariant

intellectum. Quicumque tamen intellectus exierit, opus
est ut regulae fidei congruat : nec majoribus invidemus,
nec parvuli desperamus. Quid nobis videatur dico Cha-
ritati Vestrse , non ut obstruam aures vestras adversus
alios melius aliquid forte dicturos. Calix vini meri plenus
mixto , videtur mihi esse Lex quae data est Judaeis
,
, et
omnis illa Scriptura Veteris quod dicitur Testamenti, ibi

sunt pondera omnium sententiarum. Nam ibi Novum

Testamentum abscondilum latet, tanquam in fsece corpo-
ralium sacramentorum. Circumcisio carnis magni sacra-
menti res est , et intelligitur inde circumcisio cordis.
Templum illud Jerusalem magni sacramenti est res , et
inteUigitur ex eo corpus Domini. Terra promissionis , in-
telligiturregnumcoelorum. Sacrificium victimarumet pe-
corum magnum habet sacramentum : sed in omnibus illis

generibus sacrificiorum intelligitur unum illud sacrifi-

cium et unica victima in cruce Dominus pro quibus :

omnibus sacrificiis unum nos habemus quia et illa figu- 5

rabant haec, id est iUis hsec figurabantur. Accepit popu-

,

lus ille Legem, accepit mandata justa et bona. Quid tam

justum quam « Non occides; Non moechaberis; Non fu-
,

)) raberis Non falsum te?timonium dices Honora patrem

5 ;

)) et matrem Non concupisces rem proximi tui Non

•,
;

)) concupisces uxorem proximi tui Unum Deum adora- ;

)) bis et ipsi soli servies ^ ?'> Omnia ista ad vinum perti-

,

nent. Illa vero carnalia quasi resederunt , ut remanerent

apud illos , et effunder&tur inde omnis spiritalis intellec-

tus. « Calix vero in manu Domini , » id est , in potestate

Domini : « Vini meri , » id est , Legis sincerae : « Plenus
)) est mixto, )) id est, cum faece corporahum sacramen-
torum. Et quia , « Hunc humihat, » superbum Judaeum •,

' Esod. XX, 7-17, et Deut. v, 6-21.

 ENAKRATIO 1N PSALMUM LXXIV. 503
« Et hunc exaltat , » confitentem Gentilem : « Inclinavit
» ex hoc in hunc » id est, a judaico populo in gentilem
,

populum. Quid inclinavit? Legera. Eliquatus est inde spi-

ritaHs intellectus. « Verumtamen fsex ejus non est exi-
» nanita, » quia omnia sacramenta carnalia apud Judaeos

remanserunt. « Bibent omnes peccatores terrse. » Qui bi-

bent? « Omnes peccatores terrae.» Qui peccatores terrae?
Judaei erant quidem peccatores sed superbi Gentiles , :

autem erant peccatores , sed humiles. Omnes peccatores

bibent : sed vide qui fsecem ,
qui vinum. Etenim iUi bi-
bendo fsecem, evanuerunt : isti bibendo vinum, justificati

sunt. Audeam non timebo atque

dicere et inebriatos, et :

utinam omnes sic inebriemini. Recordamini, « CaHx tuns

» inebrians quam prseclarus ^ » Quid enim ? putatis fra- ! ,

tres mei, omnes illos, qui confitendo Christum etiam mori

vokierunt sobrios fuisse ? Usque adeo ebrii erant , ut
,

suos non agnoscerent. Omnes propinqui sui, qui eos a spe

coelestium prsemiorum terrenis blandimentis avertere mo-
liti sunt, non sunt agniti, non sunt auditi ab ebriis. Non

erant ebriiquibus mutatum cor erat ? Non erant ebrii

,

quorum mens ahenata erat ab hoc saeculo ? « Bibent in- ,

» quit, omnes peccatores terrae. » Sed qui bibent vinum?

Peccatores bibent , sed ne remaneant peccatores ^ ut jus-

tificentur non ut pUniantur,
,

XIII. « Ego autem » Nam omnes bibunt, sed seor- :

sum ego^ id est, Christus cumcorpore suo « Insaeculum :

» gaudebo psallam Deo Jacob * » promissione illa fu-

,
:

tura in fme, de qua dicitur « Ne corrumpas. Ego autem :

» in saeculum gaudebo. )>

XIV. « Et omnia cornua peccatorum confringam , et

» exaltabuntur cornuajusti^. )> Hoc est, « Hunc humiliat,
» et hunc exaltat. » Nolunt sibi frangi cornua peccatores,
' Psal. xxn, 5. — ' Id. i.xxiv, lo. — ^ Ibkl. ii.
504 S. AUGLSTINl EPISCOPI
qu8e sine dubio frangentur in fine. Non vis ut ille tunc
frangat, tu hodie frange. Audisti enim supra; noli con
temnere : « Dixi iniquis : Nolite inique agere •, et delin-
» quentibus, Nolite exaltare cornu. » Quando audisti,
« Nolite exaltare cornu, » contempsisti et exaltasti cornu ;

venies ad fmem , ubi fiet , « Omnia cornua peccatorum

)) confringam , cornua justi. » Cornua
et exaltabuntur
peccatorum , dignitatessuperborum cornua justi mu- : ,

nera Christi. Per cornua enim submilitates intelMguntur.

Oderis in terra sublimitatem terrenam , ut possis habere
ccelestem. Amas terrenam, non te admittit ad coelestem :

et ad confusionem pertinebit quod frangitur tibi cornu

quomodo ad gloriam pertinebit , si exaltatur tibi cornu.
Modo ergo est tempus eligendi _,
tunc non erit. Non es
dicturus : Dimittar et eligam. Prsecesserunt enim voces ,

« Dixi iniquis. » non dixi, para excusationem para

Si ,

defensionem si autem dixi praeoccupa confessionem

:
,

ne venias ad damnationem quia tunc confessio sera erit 5

et defensio nuUa erit.

ENARRATIO
IN PSALMUM LXXV.

Serroo ad plebem^

I. SoLENT inimici Domini Jesu Christi omnibus noti

Judsei gloriari in isto Psalmo quem cantavimus dicen- ,
,

tes : « Notus in Judaea Deus in Israel magnum nomen 5

' In isto Serraone ail plebem , disputat Augustinus contra Donatistas , et

tractat de votis.
 ENARRATIO IN PSALMXJM LXXV. 505
)) ejus' : )) et insultare Gentibus ,
quibus non est notus
Deus, et dicere quia sibi solis notus est Deus 5
quando
Propheta dicit : « Notus in Judaea Deus : )> alibi ergo
ignotus. Notus est autein revera in Judaea Deus, siintel-
ligant quid sit Judaea. Nam vere non est notus Deus , nisi

in Judaea. Ecce et nos hoc dicimus ,

quia nisi quisque fue-
rit in Judaea, notus ei Deus esse non potest. Sed quid dicit

Apostolus ? « Qui in occulto Judaeus est •, qui circumcisione

)> cordis, non littera, sed spiritu*^. » Sunt ergo Judaei
in circumcisione carnis, et sunt Judaei in circumcisione
carnis, et sunt Judaei in circumcisione cordis. Patres nostri
multi sancti , et circumcisionem carnis habebant propter
signaculura fidci, et circumcisionem cordis, propter ipsam
fidem. Ab his patribus degenerantes isti ,
qui modo in
nomine gloriantur , et facta perdiderunt , ab his ergo pa-
tribus degenerantes , remanserunt in carne Judaei, in
corde Pagani. Ipsi enim Judaei ,
qui sunt ex Abraham
a quo Isaac natus est , et ex illo Jacob , et ex Jacob duo-
decim Patriarchae , ct ex duodecim Patriarchis populus
universus Judseorum. Sed Judaei propterea maxime appel-
lati sunt ,
quia Judas unus erat de duodecim Jacob
fihis

Patriarcha inter duodecim , et de stirpe ejus regnum ve-

niebat Judaeis. Nam omnis ille populus secundum nume-
rum duodecim fihorura Jacob , duodecira tribus habebat.
Tribus dicuntur tanquam curiae et congregationes dis-
tinctaepopulorum. Habebat ergo ille populus duodecim
tribus, e quibus duodecim tribubus una tribus erat Juda,
ex qua erant reges-, et erat altera tribus Levi , ex qua
erant sacerdotes. Sed quia sacerdotibus templo servienti-
bus terra divisa non est^, oportebat autem ut duodecim
tribubus dispertiretur omnis regio proraissionis : excepta
ergo una tribu majoris dignitatis , tribu Levi ,
quae erat
• Psal. Lxxv, 2. — ' Rom. n, 29. — ' Num. xviir, 20.
506 S. AUGXJSTINI EPISCOPI

in sacerdotibus, remanerent undecim, nisi per adoptionem

duorum filiorum Joseph duodecim complerentur. Hoc
quidsit, advertite. Unus de duodecim filiis Jacob erat
Joseph. Iste est Joseph, quem fratres sui in ^gyptum ven-
diderunt, etilHc merito castitatis ad subhmem dignitatem
perductus est , et afluit illi Deus in omni opere suo ; et
suscepit fratres suos , a quibus venditus erat , et patrem,
fame laborantes , et propter panem ad ^g}^ptum descen-
cendentes, Iste Joseph duos fdios habuit, Ephraim et Ma-
nasse. Moriens Jacob ,tanquam testamento assumpsit illos
nepotes suos in numerum fihorum , et dixit filio suo Jo-
seph « Caeteri qui nascuntur, tibi erunt isti autem mihi,
: •,

» et dividentterram cum fratribus suis^ » Adhuc non erat

data, nec divisa terra promissionis 5 sed dicebat ille in Spi-
ritu prophetans. Accedentibus ergo duobus fihis Joseph,
facta3 sunt nihilominus duodecim tribus ,
quia jam tre-
decim sunt. Pro una enim tribu Joseph dua3 accesserunt, ,

et factae sunttredecim. Exceptaergo tribu Levi, illa tribu

sacerdotum quse serviebat templo et de decimis vivebat ,

caeterarum omnium, quibus terra divisa est, remanent duo-

decim. Inhis duodecim erattribus Juda, unde reges erant.
Nam primo de aha tribu datus est rex Saiir% et reprobatus
est tanquam malus rex postea datus est de tribu Juda rex
•,

David, et exillo de tribu Juda fuerunt reges ^. Jacob autem

ille hoc dixerat, quando benedixerat fihos suos « Non :

» deficiet princeps de Juda, nec diix de femoribus ejus,

)) donec veniat cui reproraissum est *. » De tribu autem
Judavenit Dominusnoster JesusChristus. Est enira, sicut
Scriptura dicit , et raodo audistis , ex seraine David^, natus
de Maria. Caeterum quod attinet ad Divinitatem Domini
nostri Jesu Christi , in qua sequahs est Patri , non solum
' Gen. XLvin, 5, 6. — ^ i Reg. i\, i. — ^ l,]. xvr, 11. — 4 Gcn. xux, 10.
— 52 Tim. 11, 8.
 ENARRAtIO IN PSALMtlM IXXV. 607
ante Judaeos sed etiam ante ipsum Abraham *
, nec so- ;

lum ante Abraham sed et ante Adam nec solum ante , •,

Adam, sed et ante coelum etterram et ante ssecula « Quia :

M omnia per ipsum facta sunt , et sine ipso factum est

•» nihil '^.
)) Quia ergo in prophetia dictum est : « Non
» deficiet princeps ex Juda neque dux de femoribus ejus, ,

» donec veniat cui repromissum est » considerantur priora :

tempora et invenitur quia Judaei de tribu Juda semper

,

reges habuerunt unde dicti sunt Judrei et non habue-

, :

runt regem prius ahenigenam nisi Herodem illum qui ,

,

fuit quando Dominus natus est^. Inde coeperunt regcs alie-

nigense, ab Herode. Ante Herodem oranes de tribu Juda,
sed donec veniret cui repromissum est. Itaque ipso jam
veniente Domino, eversum est regnum Judaeorum, et
sublatum est ex Judseis. Modo non habent regnum, quia
nokint cognoscere verum regem. Yidete jam si Judaei
sint appellandi. Jam videtis quia Judaei non sunt appel-
landi. Ipsi voce siia abdicaverunt se ab isto nomine, ut
Judaei non sint digni appellari, nisi tantum carne. Ubi
ergo se separaveruntab isto nomine? Dicebant saeviebant _,

in Christura, id est, genus Juda, saeviebant in semen Da-

vid. Et ait illis Pilatus « Regem vestrum crucifigam? » :

Et ilh « Nos non habemus regem nisi Csesarem

: » O ,
'^.

Judnei qui vocamini et non estis si non habetis regem, , ,

nisi Csesarem defecit jam princeps de Juda

, venit ergo :

jlle cui reproniissum est. lUi ergo verius Judcci ,

qui Chris-
tiani facti sunt ex Judaeis : cseteri Judaei qui in Christum
non crediderunt , etiam nomen ipsum perdere digni fue-
runt. Judsea ergo vera, Christi Ecclesia est, credens in
illum regem ,
qui venit ex tribu Juda per virginem Ma-
riam 5 credens in ilhim de quo modo Apostolus dicebat

Joan. vui, 58. — ' Joan. i, 3. — ^ Luc. ui, i. — 4 Joan. xix, i5.
 508 S. AUJUSTIKI EPISCOPI
ad Timolheam scribens : « Memor esto Jesum Christum
)) resurrexisce a mortuis ex semine David secundum ,

)) Evangehum meum ^ )) De Juda enim David, et ex Da-

vid Dominus Jesus Christus. Nos credentes in Christum
pertinemus adJudam : et nos cognovimus Christum-, qui
ocuhs non vidimus , fide retinemus. Non ergo insultent
Judaei, qui jam non sunt Judsei. Ipsi dixerunt : « Nos non
» habemus regem , nisi Caesarem. » Nam mehus ilhs erat,
ut rex illorum esset Christus , ex semine David de tribu
Juda. Tamen quia ipse Christus ex semine David secun-
dum carnem^ Deus autem super omnia benedictus in sae-
cula ipse rex noster est et Deus noster rex noster, secun-
, 5

dum quod natus est ex tribu Juda secundum carnem ,

Christus Dominus Salvator Deus autem noster, qui est 5

ante Judam et ante coelum et terram, per quem facta

,

sunt omnia , et spiritaha et corporaha. Si enim « Omnia

» per ipsum facta stmt; )> et ipsa Maria de qua natus est
per ipsum facta est. Quomodo ergo ille quasi caeteri ho-
mines nasceretur, qui sibi fecit matrem de qua nasceretur.^
Ergo ipse Dominus : Apostolo dicente, cum loqueretur
de Judseis : « Quorum patres, et ex quibus est Ghristus
)) secundum carnem qui est super omnia Deus henedic-
,

)) tus in saecuLi-. )) Quia ergo Judaei viderunt Christum,

et crucifixerunt, non viderunt Deum : Gentes autem quia
non viderunt, et crediderunt, intellexerunt Deum. Ergo
si innotuit eis DcusinChristo mundum reconcihans sibi^,

et ideo ilh crucifixerunt, quia in carne latentem Deum

non intellexerunt , recedat illa quae vocatur Judaea , et
non est ; accedat vera Judaea , cui dicitur : « Accedite ad
)) eum, et illuminaraini, et vultus veslri non erubescent^.»
Vultus verae Judaeae non confundentur. Etenim audie-

' •}. Tini. n, 8. — - Rom. ix, 5. — ? 2 Cor. v, 19. — 4 Psal. xxxiii, 5.

 ENARHATIO 1« PSALMUM LXXV. 509
rant, et crediderunt : et facta est Ecclesia vera Judaca,
ubi notus Christus, qui homo est ex seraine David , Deus
super David.
II. « Notus in Judaea Deus-, in Israel magnum nomen
» ejus. » debemus accipere, quomodo de
Et de Israel sic
Judaea : quomodo
non sunt veri Judaei, sic nec verus
illi

Israel. Quis enim dicitur Israel? Videns Deum. Et quo-

modo illi viderunt Deum, inter quos ambulavitin carne 5

et cum putarent hominem , occiderunt? Resurgens ille

apparuit Deus omnibus, quibus se voluit demonstrare.

Illi ergo digni sunt Israel dici ,
qui meruerunt Christum
intelligere Deum in carne positum, ut non quod videbant,
contemnerent; sed quod non videbant, adorarent. Non
visum enim oculis Gentes humili mente perceperunt illum
quem non videbant, et fide tenuerunt. Proinde illi qui
manibus tenuerunt, occiderunt 5
qui fide tenerunt, ado-
raverunt. « In Israel magnum nomen ejus. » Vis esse
Israel? Illum attende, de quo Dominus ait : « Ecccvere
)) quo dolus non est'.» Si verus« Israehta, in
Israehta, in
)) quo dolus non est, » dolosi et mendaces non sunt veri
IsraeUtae. Non ergo dicant isti quoniam apud illos est
Deus, et magnura noraen ejus in Israel. Probent se Israe-

litas , et concedo ego quia « In Israel magnum nomen

)) ejus. »

Et factusestin pace locus ejus, et habitatio ejus

III. «

))in Sion'^. Rursus Sion quasi patria est Judaeorum

)) :

vera Sion, Ecclesia est Christianorum. Interpretatio au-

tem nominum hebraeorum sic nobis traditur : Judaea
Confessio interpretatur^ Israel Videns Deum. Post Judaeam
Israel : sic hic positum est : « Notus in Judaea Deus; in

» Israel magnum nomen ejus. )> Deum vis videre? Prius

confitere tu, et sic in teipsofit locus Dei; quia « Factus est

' Joan. 1, 47« — ^ Tsal. lxxv, 3.
 510 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» in pace locus ejus. » Quandiu ergo non confiteris pec-
cata tua, quodam modo rixaris cura Deo. Quomodo enim
non cum illo litigas, qui quod illi dispiicet laudas? Punit
ille furem tu furtum laudas
, : punit ille ebriosum , tu
laudas ebriositatem. Litigas cum Deo_, non fecisti illi lo-

cura in corde tuo : « Quia in pacelocus ejus.» Et quomodo

incipis pacera habere cum Dec ? Incipis illi in confessione.
Psalmi vox est dicentis : « Incipite Doraino in confes-
» sione^. » Quid est, « Incipite Doraino in confessione?»
Incipite adjungi Deo. Quomodo? Ethoc vobis disphceat,
quod et illi displicet. Disphcet illi vita tua raala : si placeat
tibi, disjungeris ab ilio; si disphceat tibi, per confessio-
nem ilii conjungeris. Vide ex quanta parte dissimilis es,
quando utique propter ipsam dissimilitudinem displices.
Factuseniraes, ohorao, adiraaginem Dei 5
per vitara vero
perversam et malam perturbasti in te, et exterminasti in
te imaginem Gonditoris tui. Factus dissimilis, attendisin
te, et displices tibi : jara ex eo ccepisti similis .fieri, quia
hoc tibidispUcet quod displicet et Deo.
IV. Sed quomodo sum simihs , inquis quando adhuc ,

mihi disphceo? Ideo dictum est, « Incipite. » Incipe Do-

mino in confessione perficieris in pace. Adhuc enim ha-
:

bes adversum te bellura. Indicitur tibi bellura, non solum

adversus suggestiones diaboh adversus principem potes- ,

tatis aeris hujus, qui operatur in fdiis ditlidentise, adver-

sus diaboium et angeios ejus , spiritalia nequitiae'^ ; non
solum ergo adversus ipsos tibi belium indicitur sed adver- ,

sus teipsum. Quomodo adversus te ipsum? Adversus tuara

consuetudinem maiam, adversus vetustatem vitae tuae
maise, quse traliit te ad solitam, et refrenat a nova. Indi-
citur enim tibi qucedara nova vita, et tuvetus es. Novita-
tatis gaudio suspenderis, velustatis onere prsegravaris :

> Psal. cxLVi, 7. — ' Ehlies. vi; 12.

 ENARRATIO IN PSALMUM lxxv. 511
incipit tibi essebellum adversus te. Sed ex qua parte tibi
displices, jungeris Deo; et ex qua parte jara jungeris Deo,
idoneus eris ad vinceadura te, quia ille tecura est qui orania
superat. Attende quid dicit Apostolus « Mente servio :

» legi Dei, Unde mente?

carne autera legi peccati^ »

Quia Unde carne? Quia non

displicet tibi vita tua mala.
desunt suggestiones et delectationes malse, sed ex eo quod
mente jungeris Deo, vincis quod intenon vult sequi. Prae-
cessisti enim exparte, et ex parte tardaris. Trahe teipsum
ad qui te sursum tollit. Pondere quodam vetusta-
illura,

tis deprimeris, clama et dic: « Infelix ego homo, quis me

» liberabit de corpore mortis hujus? » quis me liberabit
ad eo quo gravor? « Corpus enim quod corrumpitur,
» aggravat animam-. » Quis ergo liberabit? « Gratia Dei
» per Jesum Ghristum Dominum nostrum^. » Quare au-

tem permittit, ut diu contra te litiges, donec absorbean-

tur omnes cupiditates malae? Ut intelligas in te poenam
tuam. In te ex teipso est flagellum tuum : sit rixa tua te-
cura. Sic vindicatur in rebellem adversus Deum, ut ipse
sibi sitbellura, qui pacem noluit habere cum Deo. Sed
tene membra tua adversus concupiscentias tuas malas.
Surrexit ira, tene tu manum conjunctus Deo. Potuit sur-
gere, sed non invenit arma. Apud iram tuam impetus est,
apud te arma sunt siiimpetusinermis, etdiscit jam non
:

surgere qui frustra surrexit.

V- Hoc autem dico, charissimi ne forte quia diximus, ,

« Carne autem consentiendum esse

legi peccati, » putetis

desideriis vestris carnalibus. Elsi non possunt modo nisi

esse desideria carnaha, nonest ilUsconsentiendum. Prop-
terea non dixit Apostolus Non sit peccatum in vestro
:

mortaii corpore. Novit enim quia quandiu mortaLe est,

est ibi peccatum. Sed quid ait? « Non ergo regnet pecca-
» Rom. vu, 25. — ' Sap. ix, i5. — ^ Rora. vii, 25.
512 S. AUGUSTINl EPISCOPI
M tum in vestro mortali corpore. » Quid est, « Non reg-
» net? » Ipse exposuit : « Ad obediendum, inquit, desi-
» Sunt desideria, existunt desideria non
deriis ejus *. » ;

tu obaudis desideriis tuis, nonsequeris ipsa desideria, non

illis consentis est tibi peccatum sed araisit regnum
: ,

quando jam non regnat peccatum, « Postea inimica

in te
•»novissima destruetur mors"*. » Quid enim nobis pro-
mittitur quoniam dictum est Mente servio legi Dei
,
:

carne autem legi peccati ^ ? Audi promissionem, quia non

semper erunt in carne desideria illicita. Etenim resurget,
et mutabitur •, et cum mutata fuerit caro ista raortalis in

spiritale corpus ,
jam nuUis concupiscentiis s^cularibus,
jam nuUis terrenis delectationibus titillabit aniraara, nec
avertet a contemplatione Dei. Fit ergo in eo quod dicit
Apostolus :« Corpus quidem mortuum est, propter pec-
» catum spiritus autem vita est propter justitiam. Si
:

» autem qui suscitavit Jesura a raortuis, habitat in vobis;

» qui suscitavit Jesura Christura a mortuis, vivificabit et
» mortalia corpora vestra, propter Spiritum suum qui
» habitat in vobis ^. » Vivificatis ergo corporibus nostris,
erit pax vera, ubi locus est Dei : sed praecedat confessio.
« Notus in Judaea Deus » Confitere ergo prius. « In :

» Israel magnura noraen ejus » nondum vides in spe- :

cie, vide ex fide-, et fiet in te quod sequitur : « Et factus

» est in pace locus ejus, et habitatio ejus in Sion. » Sion
interpretatur Contemplatio. Quid est contemplatio ?

Contemplabimur enim Deum facie ad faciem^ Hic nobis

promittitur, in quem modo non videntes crediraus. Quo-
modo gaudebimus cura viderimus eum ? Fratres , si modo
tantum gaudium in nobis faeit promissio ,
quantura est

factura redditio ? Reddetur enim nobis quod proraisit. Et

' Rom. VI , 12. — ' i Cor. xv, 26. — 3 Rom. vu , i5. — 4 Id. viu,

10, II. — 5 1 Cor. xm, 12.

 EHARRATIO liN 1'SAL.\1L.\I LXXV. 513
quid piomisit? Se ipsum, ut in facie ipsius et illius con-
templationc gaudeamus non aliquid aliud delectabit
; et
nos , quia nihil est melius illo qui fecit omnia quae delec-
tant. « Factus est in pace locus ejus^ et habitatio ejus in
» Sion : » id est , in contemplatione quadam et specula-
tione facta est habitatio ejus , « In Sion. «

VI. « arcuum et scutum, ct

Ibi confregit fortitudines ,

» gladium Ubi confregit ? In illa pace

, et bellum *. »

seterna, in illa pace perfecta. Et modo, fratres mei, qui

Lene crediderunt vident quia non de se debent proesu-,

mere ; et omnem potentiara minarum suarum , et quid-

quid in eis acutum est ad nocendum , confringunt illud ;

et quidquid quasi pro raagno habent mide se protegerent

temporahter, et bellum quod adversus Deum defendendo
peccata sua gerebant, omniahaecibi confregit.
VII. « Illuminans tu admirabihter a montibus oeter-
» Qui sunt montes seterni? Quos ipse fecit seter-
nis*^. »

nos; qui sunt montes magni, praedicatores veritatis. Tu

illuminas, sed a moiitibus oeterms primi magni montes :

excipiunt lucem tuam et a luce tua quaui suscipiunt ,

montes vestitur et terra. Sed ilh magni montes excepe-

,

runt Apostoh, tanquam orientis luminis pi'imordia exce-

perunt Apostoli. Numquid quod exceperunt , apud se
retinuerunt Non. Ne diceretur iUis « Serve nequam et
.^ :

» piger, dares pecuniam meam nummulariis^ » Si ergo

quod susceperunt non apud se retinuerunt sed omni , ,

orbi terrarum prsedicaverunt. « IUuminans tu admirabi-

» hter a montibus oeternis. » Quos aeternos fecisti ,
per
illos vitam aeternam et cseteris promisisti. « Illuminans tu
» admirabihter a montibus seternis. wMagnifice cum pon-
dere dictum est , « Tu : » ne putet ahquis quod eum
« Psal. Lxxv, 4- — * I^id- 5. — ^ Matth xsv, 26, 27.

cxvi. 33
514 S. AUGUSTINI EPISCOPI
montes illumiiient. Multi enira putantes quod ab ipsis
montibus illuminarentur, fecerunt sibi partes de mon-
tibus et ipsos montes conciderunt, et ipsi confracti sunt.
^

Nescio qui sibi fecerunt Donatum , nescio qui sibi fece-

runt 3Iaximianum, nescio qui sibi fecerunt illum et illura.
Quare coraputant salutem suam in hominibus esse non ,

in Deo ? O horao venit ad te kix per montes sed Deus

, :

te illurainat, non raontes. « IUuminans tu, winquit tu, :

non montes. Tu illuminans a montibus quidera aeter-

<i :

)) nis j » sed, « Tu illuminans. Unde et in aho loco quid ))

ait Psalraus?<( Levavi oculos meos in montes, unde veniet

)) auxihura mihi. Quid ergo, in montibus est spes tua,

))

et inde tibi veniet auxihum ? Remansisti in montibus ?

Vide quid agas. Est aliquid super montes super montes :

est queni tremunt montes. « Levavi inquit, oculos meos ,

)) in raontes ,unde veniet auxihura mihi. » Sed quid se-

quitur? « Auxilium raeum, inquit, a Doraino qui fecit ,

)) coelura etterrara ^. » In raontes quidera levavi oculos,

quia per raontes raihi sunt Scripturae raonstratae : sed ego
cor habeo in iilo qui iilurainat oranes raontes.
VIII. Ergo fratres ad hoc dictura est, ne quisquara
, ,

vestrum veht spem suara ponere in horaine. Tandiu est aii-

quid horao, quandiu ilhhaeret a quo factus est homo. Nam
recedens ab illo , nihil est homo , et cura hseret ilhs. Tu
sic accipe consihura per horainera , ut illura consideres
qui illuminat hominem. Etenim et tu potes accedere ad
iUura, qui tibi per liominera loquitur ^ non enira fecit illum
accedere ad se , et te repelht. ad Et qui vere sic accessit

Deum , ut in illo habitet Deus , disphcent

omnes qui illi
,

non in iiio ponuntspem suam. Propterea datum est quod-

dara exerapiura , cum ipsos Apostolos sibi diviserunt , et
m schismata ierunt qui dicebant : « Ego sum Pauh, ego
' Psal. cxx, 1,2.
 EWARRATIO IN PSALMUM LXXV. 615
» Apollo , ego Cephae, » id est, Pctri. Hos plangit Apos-
tolus, et dicit eis : « Divisusest Christus? » Et se elegit

quem apud ipsos contemneret. «Numquid Paulus pro vo-

» bis crucifixus est, aut in nomine Pauli baptizati estis *
? »

Vide bonum montem quaerentem gloriam, non sibi, sed

a quo montes illuminantur. Nolebat de se praesumi, sed
deillo de quo et ipse prsesumpserat. Quisquis ergo ita se

commendare voluerit populis, ut si forte contigerit ei ali-

quis tumultus , frangat post se populos , et dividat Eccle-

siam catliolicam propter se , non est de illis montibus

quos illuminat Altissimus. Sed quis est istePContenebra-
tus a se, non illuminatus a Domino. Unde autem proban-
tur isti montes.'^ Si forte contigerit aliquis tumultus ad-
versus montes in Ecclesia, aut per populares seditiones
carnalium , aut per aliquas falsas suspiciones hominum ,

bonus mons repellit a seomnes qui propter ipsum voluiit

ab unitate recedere. Sic enim ipse manebit in unitate si ,

propter ipsum non divisa fuerit ipsa unitas. Illi autem

divisi sunt quando : recessit populus ab orbe terrarum,
et secutus est nomen ipsorum, gavisi sunt 5 elati sunt , et

dejecti sunt. Humiliarentur , et exaltarentur : quomodo

humiliatus est Apostolus , dicens : «Numquid Paulus pro
» vobis crucifixus est? » Et alio loco « Ego plantavi
,

M Apollo rigavit ; sed Deus increraentum dedit. Ergo ne-

» que qui plantat est aliquid neque qui rigat sed qui , ,

» incrementum datDeus'^. » Tales montes in se humiles

sunt, in Deo excelsi sunt. Qui autem in se ipsis excelsi
sunt , a Deo humiliantur. « Quoniam qui se exaltat , hu-
» mihabitur ; et qui se humihat, exaltabitur^, » Ideo
tales qui superbias suas attendunt , inamaricant homini-
bus pacificis in Ecclesia. lUi volunt coagulare pacem, isti

inter se miscent dissensionem. Et quid de illis dicit ahus

' I Cor. 1, 12, i3. — » Id. m, G, 7. — ^ Luc. xiv, 11.
33.
510 S. ALGCSTIM EPISCOPI
Psalmus? «Qui amaricant, non exaltentur in semetipsis^
« Illuminans tu » Attende hic « Tu admirabiliter a
, ,

))montibus asternis. ))

IX. « Gonturbati sunt omnes insipientes corde ^. )) Prse-

dicata est veritas, dicta est aeterna vita^ dicta est esse alia
vita ,
quae
ista terra non
contempserunt homines
est de :

vitam praesentem amaverunt vitam futuram illumi-

, et ,

nati per montes illuminatos. « Insipientes autem corde

)) conturbati sunt. » Quomodo «Conturbati sunt.f^ » Cum
Evangelium prsedicatur. Et quid est vita seterna? et quis
est qui resurrexit a mortuis ? Admirati sunt Athenienses ,

loquente Pauio apostolo de resurrectione mortuorum , et

putaverunt eum nescio quas fabulas dicere^. Sed quia di-
cebat esse aham vitara « Quam nec oculus vidit nec
: ,

» auris audivit, nec in cor hominis ascendit^. « Ergo,

« Insipientes corde turbati sunt. » Sed quid eis contigit ?
« Dormierunt somnum suum , et nihil invenerunt omnes
» viri divitiarum in manibus suis. » Amaverunt praesen-
tia , et dormierunt in ipsis preesentibus 5 et sic illis facta
sunt ipsa praesentia dehciosa : quomodo qui videt per
somnium invenisse se thesauros, tandiu dives est, quan-
diu non evigilet. Somnium illum divitem fecit evigilatio ,

pauperem facit. Tenuit illuni somnus fortasse in terra

dormientem , et in duro jacentem ,
pauperem et forte

mendicum •, in somnis vidit se jacere in lecto eburneo vel

aureo 5 et in plumis altius extructis ; quandiu dormit
bene dormit; evigilans invenit se in duro, in quo illum
somnus tenuerat. Tales sunt ,et isti : venerunt in hanc
vitam, et per cupiditates temporales quasi obdormierunt
hic5 et exceperunt illos divitise et vanae pompse volaticae ,

et transierunt : non intellexerunt quantum inde boni pos-

• Psal. Lxv , 7. — ' IJ. Lxsv, 6. — * Act. xvii, 18 et32. — 4 i Cor.

11 , 9-
 EKAHEATIO IN PSALMCM LXXV. 517
set fieri. Nam si nossent aliam vitam , illic sibi thesaiiriza-
rent ,
quod hic erat periturum : sicut Zacchoeus vidit
bonum major publicanorum quando suscepit Do-
illud ,

minum Jesum hospitio, et ait « Dimidium rerum mea- :

» rum do pauperibus, et si cui aliquid fraudavi, quadru-

» plum reddo ^ » Non erat iste in vanitate somniantium ,

sed in fide vigilantium. Ideo Dominus quia medicus in-

traverat ad aegrotum, pronuntiavit ipsius salutem, et ait :

« Hodie salus domui huic facta est, quoniam et hic est

» fihus Abraha?'-. » Ut noveritis quia nos imitando fidem,
fiHi Abrah?e sumus : Judaei auteni qui de carne super-
biunt, a fide degeneraverunt. Ergo , « Dorraierunt som-
» num suum viri divitiarum , et nihil invenerunt in ma-
» nibus suis. » Dormierunt in cupiditatibus suis-, delectat
illos, transit somnus iste, transit vita ista , et nihil inve-
niunt in manibus suis ,
quia nihil posuerunt in manu
Christi. Vis ahquid invenire in manibus tuis postea? Noli

contemnere modo mauum pauperis ; et manus

respice
inanes , si vis habere manus plenas. Uixit enim Dominus :

« Esurivi , et dedistis mihi manducare ^ sitivi , et dedistis

» mihi potum ; hospes fui , et adduxistis me, » et caetera.

Etilli : « Quando te vidimus esurientem, sitientem , aut

» hospitem ? » Et ille dicit iJiis : « Quando uni ex minimis
» meis fecistis , mihi fecistis ". » Esurire in pauperibus
voluit, qui dives in coelo est; et tu dubitas , homo , dare
homini cum scias te Christo dare quod das a quo acce-
, ,

pisti quidquid das? SedilU, «Dormierunt somnum suum,

» et nihil invenerunt omnes viri disdtiarum in manibus

» suis. »

X. « Ab increpatione tua Deus Jacob dormitaverunt , ,

» omnes qui ascenderunt equos » Qui sunt qui ascen- "*.

,

derunt equos? Qui humiles esse noluerunt. Non in equis

' Liic. XTX, 8. — ' Tbi(]. 9. — ^ Matlh. xxv, .It-^o. — 4 Psal. lxxv, 7.
518 S. AUGXTSTmi EPISCOPI
sedere peccatiim est ; sed cervicem potestatis contra Deura
erigere , ct putare se in aliquo honore esse. Quia dives es,
ascendisti 5 increpat Deus , et dormis. Magna ira incre-
pantis , magna ira. Attendat Charitas Vestra rem tremen-
dam. Increpatio strepituni habet , strepitus expergisci
solet facere homines. Tantum pondus est increpantis Dei,

ut diceret : « Ab
Deus Jacob, dormita-
increpatioiie tua,
» verunt omnes qui ascenderunt equos. » Ecce quo somno

dormitavit ille Pharao qui ascendebat equos ^ Non enim

,

vigilavit in corde ,
quia de increpatione durum cor habe-
bat. Duritia enim cordis, obdormitio est. Rogo vos, fra-
tres mei, videte quomodo dormiunt, qui sonante Evan-
geho et Amen et Alleluia per totum orbem terrarum
adhuc vitam veterem nohint damnare et in novam evi- ,

gilare. Erat Scriptura Dei in Judaea modo per totum ,

orbem cantatur. In illa una gente dicebatur Deus unus,

qui fecit omnia, esse adorandus et colendus modo ubi j

tacetur ? Ghristus resurrexit irrisus in cruce ipsam cru- , ,

ccm suam, in qua irrisus est, jam fixit in frontibus regum;

et adhuc dormitur. Magna ira Dei fratres. Mehus nos ,

audivimus eum qui dicit « Surgc qui dormis, et exurge :

,

)) a mortuis, et illuminabit te Cliristus-. » Sed qui illum

audiunt? Qui non ascendunt equos. Qui sunt qui non
ascendunt equos? Qui non se jactant et extoUunt, quasi
in honoribus et potestatibus suis. « Ab increpalione tua,
» Deus Jacob, dormitaverunt qui ascenderunt equos. »
XI. « Tu terribilis es, et quis resistet tibi tunc ab ira

» tua^? » Modo dormiunt, et iratum non sentiunt sed ;

ut dormirent iratus est. Modo quod dormientes non sen-

tiunt fme sentient. Apparebit enim judex vivorum et
, in
mortuorum-. «Et quis resistet tibi tunc ab ira tua? »Modo
enim loquuntur quod volunt et disputant contra Deum , ,

' Exod. XIV, 3. — "^

Ephcs. v, 14. — ^ Psal. lxxv, 8.
 ENARRATIO IN PSALMUM LXXV. 519
et dicunt : Qiii siint Christiani? aiit qnis estChristus? aut

quales inepti qui credunt quod non vident , et dimittunt

delicias quas vident,
sequuntur fidem rerum quae ocu-
et

lis ipsorum non exhibentur ? Dormitis et balatis loqui- ,

mini adversus Deum ,

quantum potestis. « Usquequo
» peccatores, Domine, usquequopeccatores gloriabuntur?
» respondent et loquentur iniquitatem ^? » Quando autem
nemo respondet , et nemo loquitur, nisi quando se in se
convertat ? Quando in se convertent dentes, quibus modo
nos rodunt ,
quibus nos discerpunt irridendo Christianos,
et reprehendendo vitam sanctorum ? Tnnc se in se con-
vertent , cum illis eveniet quod dicitur in libro Sapien-
tiae : « Dicent inter se ,
poenitentiam agentes , et per
» angustiam spiritus gementes : » cum viderint gloriam
sanctorum , tunc dicent : « Hi sunl quos aliquando ha-
)) buimus in risum. » qui multum dormistis! certe jam
evigilatis, et in vestris manibus nihil invenitis. Videtis
quomodo plenas habeant manus gloria Dei quos tan- ,

quam pauperes irrisistis. Dicite ergo tunc vobis quando ,

non resistitis irae Dei, non manu, nec lingua, nec verbo,
nec cogitatione. Apparebit enira vobis manifestus quem _,

irridendum putastis cum vobis venturus nuntiaretur.

,

Et quid dicent ? « Ergo erravimus a via veritatis et jus- ,

» titiae lumen non luxit nobis, et Sol non ortus est nobis.»

Quomodo justitiae Sol oriretur dormientibus? Sed ab ira

et increpatione ejus dormiunt.Hoc forte dicturus est Et :

non ascenderem equum et tunc ipsi equos suos accusa- :

bunt. Audi illos accusantes equos suos in quibus dor- ,

mierunt « Ergo erravimus, inquit Scriptura, a via veri-

:

» tatis, et justitiae lumen non luxit nobis et , sol non

» ortus est nobis. Quid nobis profuit superbia , et divi-
» tiarum jactantia quid contuUt nobis? Transierunt omnia
' Psal. xciii, 3.
520 S. AUGUSTINI EPISCOPl
)) tanquam umbra'. » Ergo vigilasti aliquando. Sed me-
lius equum non ascenderes ut tunc non dormitares ,

quando vigilare debuisti et audires vocem Christi et 5 ,

illuminaret te Christus. « Tu terribilis es, et quis resistet

» tibi tunc ab ira tua? » Quid enim erit tunc ?

XII. « De coelo jaculatus es judicium : terra tremuit

» et quievit^. » Quse modo se turbat ,
quae modo loqui-
tur, timere habet in fine et quiescere. Melius modo quies-
ceret, ut in fine gauderet.
XIII. « Terra tremuit, etquievit. » Quando? « Cura
» exurgeret in judicium Deus , ut salvos faceret omnes
» Qui sunt mites corde? Qui frementes
mitescorde^. »

equos non ascenderunt sed in humihtate sua peccata ,

confessi sunt. « Ut salvos faceret omnes mites corde. »

XIV. « Quoniam cogitatio hominis confite])itur ti])i , et

» reliquiae cogitationis solemnia celebrabunt tibi. » Prima

cogitatio, posteriores reliquiai cogitationis. Quae est co-
gitatio prima? Unde incipimus, bona illa cogitatio unde
incipies confiteri. Confessio adjungit nos Christo. Jam
vero confessio ipsa, id est, prima cogitatio, facit in nobis
reliquias cogitationis : et ipsae « Reliquioe cogitationis so-
» lemnia ceiebraiaunt tibi. Cogitatio liominis confitebi-
» tur tibi et reliquiae cogitationis solemnia celebrabunt
» tibi *. » Quae est cogitatio quae confitebitur ? Quae dam-
nat vitam priorem , cui displicet quod erat, ut sit quod
non erat, ipsa est prima cogitatio. Sed quia sic debes re-
cedere a peccatis, prima cogitatione confessus Deo , ut
non tibi reccdat de memoria quia peccator fuisti per lioc ;

quod peccator fuisti, solemnia celebras Deo. Adhuc in-

telligendum est. Prima cogitatio confessionem habet , et
recessionem a vetere vita. Sed si oblitus fueris a quibus
peccatis liberatus sis, non agis gratias liljeratori, et non
' Sap. V, 3, 6, 8, 9. — ' Psal. lxxv, 9. — ' Ibid. 10. — 4 IbiJ. n.
 ENAUraTIO IN PSALMUM LXXV. 621
celebras solemnia Deo tuo. Ecce prima cogitatio confi-
tens Sauli apostoli jam Pauli qui primo Saulus fuit
, ,

quando audivit vocem de coelo, cum persequeretur Chris-

tum , et fureret in Chrislianos, et vellet ut u])icumque
inventos adduceret necandos , audivit vocem de coelo :

(( Saule, Saule, quid me persequeris ^? « Et circumfulsus

lumine^ facta sibi caecitate in ocuhs, ut intus videret,
emisit primara cogitationem obedientiae ; cum audiret :

« Ego sum Jesus Nazarenus, quem tu persequeris ; Do-

» mine , ait ,
quid me jubes facere'^? » Haec est cogitatio
confitens : jam Dominum appellat quem persequebatur.
Quomodo « Reliquiae cogitationis solemnia celebrabunt,»
in Paulo audistis, cum ipse Apostolus legeretur : «Memor
» esto Christum Jesam resurrexisse a mortuis ex semine
» David , secundum Evangelium meum ^. » Quid est,
« Memor esto? » Non deleatur de memoria tua cogitatio,

qua primo confessus es sint « ReUquiae cogilationis » in :

memoria. Et vidc quemadmodum repetit quod sibi dona-

tum estidem Paubjs apostolus alio loco « Qui prius, in- :

» quit, fui blasphemus, et persecator, et injuriosus*. »

Qui dicit « Prius fui blasphemus

: » numquid adhuc ,

blasphemus est ? Ut non esset l^lasphemus , fuit prima

cogitatio confitens : ut autem commemoraret quid illi do-
natum est , « Rehquise cogitationis erant , » per ipsas reH-
quias cogitationis solemnia celebrabat.
XV. Etenim , fratres mei , ecce innovavit nos Christus,
donavit omnia peccata, etconversi sumus : si obhviscamur
quid nobis donatum est, eta quo donatum est, obhviscimur
munus Salvatoris : cum autem non obhviscimur munus
Salvatoris, nonne quotidie nobis Christus immolatur? Et
semel nobis Christus immolatus est, cum credidimus j tunc
fuit cogitatio : modo autem rehquise cogitationis sunt, cum
'
Act. IX, 4. — ' Ibirl. 5—^2 Tim. u, 8 — 4 i Tini. 1, t3.
522 S. AUGUSTINI Enscopi
merninimns quis ad nos venerit, et quid nobis donaverit;
ex ipsis reliquiis cogitationis, id est, ex ipsa memoria, quo-
tidie nobis sic immolatur ,
quasi quotidie nos innovet
qui prima gratia sua nos innovavit. Jam enira innovavit
nos Dominus in baptismo , et facti sumus novi homines ,
•

in spe quidem gaudentes, ut in tribulati®ne simus patien-

tes tamen non debet de memoria nostra recedere quid
^ :

nobis praestitum sit. Et si modo non est cogitatio tua quae

fuit : (etenim prima cogitatio fuit recedere a peccato;
modo autem non recedis , sed tunc recessisti : ) sint reli-

quiae cogitationis, ne excidat a memoria qui sanavit. Vul-

nus te habuisse si oblitus fueris non tibi erunt rehquise
,

cogitationis. Quid enim putatis dixisse David.? Ecce ex

omnium persona loquitur. Peccavit David sanctus gravi-
ter, missus est ad ilhim Nathan propheta, et corripuit
illum : et confessus est, et dixit : « Peccavi'-. » Haec fuit
prima cogitatio confitentis. « Cogitatio hominis confitebi-
» tur ibi. »Quae erant rehquiae cogitalionis ? Quando ait
« Et peccatum meum ante me est semper ^. » Quae fuit
ergo prima cogitatio.? Ut recederet a peccato. Et si jam
recessit a peccato quomodo peccatum ilhus ante illum
,

est semper, nisi quia cogitatio illa transiit, sed rehquiae

cogitationis solemnia celebrant? Meminerimus ergo, fra-
tres charissirai, rogamus vos quisquis hberatus est a pec- :

cato, meminerit quid fuit; sint in iilo rehquiae cogitatio-

nis. Tunc enim portat ahum sanandum si se meminerit ,

esse sanatum. Ergo unusquisque recordetur quid fuit et ,

utrum jam non sit et tunc subveniet ei qui adhuc est

:

quod ille jam non est. Si autem jactat se quasi de meritis

suis et repellit tanquam indignos peccatores
, et sine mi- ,

sericordia saevit^ equura ascendit, videat ne dormiat.« Dor-

» mitaverunt enim. qui ascenderunt equos. » Jam tunc
' Rom. XII, 12. — '2 Reg. xu, i3. — ^ P.-vil. l, 5.
 enarkatio in psalmum lxxv. 623
dimisit equum , humiliavit se : non iterum ascendat
equum , id est, non se rursus erigat in superbiam. Unde
illi hoc fit? Si rehquiae cogitationis solemnia celebrent
Deo.
XVI. Vovete et reddite Domino Deo nostro *. » QuiS'
(( ,

que quod potest voveat, et reddat. Ne voveatis, et non

reddatis sed quisquequod potest voveat et reddat. Non
: ,

sitis pigri ad vovendum non enim viribus vestris imple- :

bitis. Deficielis, si de vobis prsesumitis si autem de illo ;

cui vovetis , vovete , securi reddelis. v. Vovete , et reddite

)) Domino Deo nostro. » Omnes communiter quid debe-
mus vovere? Credere inillum , sperare abiilo vitam aeter-
nam , bene vivere secundum communem modum. Est
enim quidam modus communis omnibus. Furtum non fa-
cere non castimoniali praecipitur et nuptae non praecipi-
,

tur adulterium non facere

: omnibus prsecipitur non , :

amare vinolenliam qua ingurgitatur anima, et corrumpit ,

in se templuni Dei, omnibus sequaliter praecipitur non :

superbire omnibus aequaliter praecipitur

, non homi- ;

nem occidere non odisse fratrem non adversus ahquem

, ,

tenere perniciem omnibus in commune praecipitur. Hoc ,

totum omnes vovere debemus. Sunt etiam vota propria

singulorum, alius vovet Deo castitatem conjugalem, ut
praeter uxorem suam non noverit aham sic et foemina ;

ut praeter virum suum non noverit alium. Alii etiam

vovent, etsi experti tale conjugium ultranihil talepati, ,

nihil tale concupiscere aut sustinere et ipsi voverunt ali- :

quid majus quam ilH. Ahi virginilatem ipsam ab ineunte

aetate vovent ut nihil tale vel experiantur qualc ilh ex-
,
,

perti rehquerunt etisti voverunt phirimum. Ahi vovent :

domum suam esse hospitalem omnibus sanctis advenien-

tibus : magnum votum vovent. Ahus vovet rehnquere
' Psal. ixxv, 12.
524 S. ArGUSTINI episcopi
omnia sua distribuenda pauperibus, et ire in communem
vitam in societatem sanctorum
, magnum votum vovet. :

((Vovete et reddite Domino Deo nostro. » Quisque quod

,

vovere voluerit voveat : illud attendat , ut quod voverit

reddat. Unusquisque Deo quod vovet, si respicit retror-
sum, malumest. Nescio qure castimonialis nubere voluit
quid voluit ? Quod et virgo quselibet. Quid voluit? Quod
et mater ipsius. Aliquid mali voluit.^ Mali plane. Quare?
Quia jam voverat Domino Deo suo. Quid enim dixit de
talibus apostolus Paulus? Cum dicat viduas adolescen-
tulas nubere si velint *
: sed tamen ait quodara loco , (( Bea-
)) tior autem erit, si sic permanserit secundum meum
)) consilium^. )) Ostendit beatiorem, si sic permanserit^
non tamen damnandam, si niibere voluerit. Quid autem
ait de quD)usdam quae voverunt, et non reddiderunt?

(( Habentes inquit damnationem quia primam fidera

, ,
,

)) irritara fecerunt^. Quid est, Primam ildem irritara )> ((

» fecerunt? Voverunt et non reddiderunt. Nemo ergo

)) ,

positus in raonasterio frater dicat : Recedo de raonasterio ,

neque enim soli qui sunt in monastcrio perventuri sunt

adregnumcoelorura,etilliquisibi non sunt ad Deum non
pertinent. Respondetur ei : Sed illi non voverunt, tu vovisti,

tu retro respexisti. De die judiciicum Dominusminaretur,

quid ait ? « Mementote uxoris Lot*. » Oranibus dixit. Qaid
enira fecit uxor Lot? Liberata est a Sodomis, et in via po-
sita retrorsum respexit. Ubi respexit , ibi ramansit. Facta
est autem statua salis^ , ut illius contemplatione condian-
tur liomines; cor habeant non sint fatui, non retro res- ,

piciant , ne malum exemplum dantes ipsi remaneant et , ,

alios condiant. Nam et modo dicimus illud quibusdara

fratribus nostris ,
quos forte viderimus velut infirmari in
' I Tim. V, 14. — ^ I Cov. VII, ^o. — ^ i Tim. v, i5. — 4 Luc. xvii,3:>.
— ^ Gen. XIX, 16.
 EUARRAXIO IN PSALMUM LXXV. 525
proposito bono : Et talis vis esse, qualis ille? Objicimus
illis quosdam qui retro respexerunt. Illi fatui sunt in se,
sed alios condiuntquando commemorantur ut illorum
, ,

exemplum timentes isti retro non respiciant. « Vovete et

» reddite Domino Deo nostro. w Quia illa uxor Lot ad

oranes pertinet. Maritata muliervoluit facere adulterium,

de loco suo quo pervenerat retro respexit. Vidua quae jam
sic premanere voverat voluit nubere hoc voluit quod , ,

licuit ei quae nupsit ; sed illi non licuit ,

quia de loco suo
retro respexit. Virgo est castimonialis ,
jam dicata Deo;
habebat et csetera ,
quae vere ornant ipsam virginita-
tem , et sine quibus illa virginitas turpis est. Quid si

enim sit corpore integra , et mente corrupta ? Quid est

quod dixi? Quid si nullus tetigerit corpus, sed si forte

sit, litigiosa sit, hnguosa sit? Hnec
ebriosa sit, superba
omnia damnat Deus. Si anteqnam vovisset nupsisset, nori
damnaretur elegit alic[uid melius superavit quod ei ii-
: ,

cebat; superbit , Hoc dico,

et iUicita tanta committit.
Nubere licet antequam voveat, superbire nunquam licet.
tu virgo Dei, nubere noluisti quod licet extoUis te ,
:

quod nonlicet. MeHor virgo humiJis quam maritata hu- ,

mihs; sed meUor maritata humihs quam virgo supcrba. ,

Quse autem respexitad nuptias non quia voluit nubere ,

damnatur sed quia jam antecesserat et fit uxor Lot res-

: ,

piciendo retrorsufn. Non sitis pigri qui potestis ,

quibus
aspirat Deus apprehendere gradus meiiores quia non :

ista ideo loquimurut non voveatis sed ut voveatis

, ,

et reddatis « Vovete et reddite Domino Deo nostro. »

:

Jam quia istatractaviraus, forte volebas vovere, et modo

non vis vovere, Sed quid tibi dixerit Psaimus , attende.
Non dixit,Nolitevovere-, sed, « Vovete, et Reddite. » Quia
audisti, « reddite, «nonvis vovere?Ergovovere volebas,
et non reddere? Imo utrum([ue fac. Unum sit ex profes-
626 S. AUGXJSTINI EPISCOPI

sione tua, aliud ex adjutorio Dei perficietur. Aspice eum

qui te ducit, et non respicies retro, unde te educit. Qui
te ducit, ante te ambulat unde te educit, post te est.
5

Ama ducentem, non te damnat retro respicientera. k Vo-

et
» vete et reddite Domino Deo nostro. »
XVII. « Omnes qui in circuitu ejus sunt offerent mu-
» nera. » Qui sunt in circuitu ejus? Ubi enim est iste,

ut dicat, « Omnes qui in circuitu ejus sunt? » Si Deum

Patrem non est qui ubique prsesens est ? Si
cogites , ubi
Filium cogites secundum forraam Divinitatis et ipse cum ,

Patre ubique est quia ipse est Sapientia Dei de qua

: ,

dictura est « Attingitautem ubique proptersuam mun-

:

» ditiam ^ » Si autem Filium sic intelligas secundum ,

quod assumpsit carnem, et visus est inter homines, et cru-

cifixus est, et resurrexit, novimus quia ascendit in coelum.
Qui sunt in circuitu ejus ? Angeli. Ergo nos non ofTerimus

munera ? quia « Omnes qui in circuitu ejus sunt, dixit,

» oflerent munera. » Si sepultus Dominus noster hic esset
in terra, et jaceret corpus ipsius, quomodo aiicujus Mar-
tyris vel Apostoli , attenderemus eos qui in circuitu ejus
essent quaecumque vel gentes essent circa ipsum locum
,

undiqne vel convenientes ad illam sepulturam cum mu-

,

neribus nunc autem ascendit, sursumest. Quid est hoc^

:

« Omnes qui in circuitu ejus sunt_, ofTerent munera ? ))Hoc

interim quod Deus admonet dicam vobis, quid ex his ver-
bis , mihi ipse inspirare dignatus sit : si mehus ahquid
posteavisura fuerit, et hoc vestruraest; quia communis
est omnibus veritas. Non est nec mea, nec tua; non est
illius, aut illius : omnibus coramunis est. Et fortasseideo
media omnes qui dihgunt ve-
est, ut in circuitu ejus sint

ritatera Quidquid enim oranibus comraune est in raedio

. ,

est. Quare in raedio dicitur? Ut tantum distet ab omni-

« Sap. vu, 24.

 emtarratio in psalmxjm lxxv. 627
bus , et tantum propinquet omnibus. Quod non est in
medio, quasi privatum fit. Quod publicum est, in raedio
ponitur, ut omnes qui veniunt, percipiant, illuminentur.
Nemo dicat, Meumest ne in parte sua velit facere quod:

in medio estomnibus. Quid est ergo, « Omnesqui in cir-

» cuitu ejus sunt, offerent munera? » Oranes qui intel-
ligunt coramunem esse omnibus veritatem, et non illam
faciunt quasi suam superbiendo de illa, ipsi offerent
munera quia humilitatem habent c[ui autem quasi suum
•, :

faciunt quod omnibus commune est tanquam in medio ,

positum ad partem seducere conantur non offerent hi

, ,

munera quia « Omnes c[ui in circuitu ejus sunt, offerent

•,

» munera Terribili » Offerentur munera terribili. Ti-

, :

meant ergo omnes, qui in circuitu ejus sunt. Ideo enim

tiraebunt, et cum tremore laudabunt : quia ideo in circuitu
ejus sunt, ut omnes assequantur eum, et pubhce omnibus
confluat, et pubhce illuminet. Hoc est, contremiscere. Tu
cum feceris tibi eum quasi proprium et jam non cora- ,

munem , extoUeris in superbiam •, cum scriptum sit :

« Servite Domino in timore , et exultate ei cum tremore*.»

Ergo offerent munera, qui in circuitu cjus sunt. Ipsi enim
humiles sunt , qui communem norunt esse omnibus veri-
tatem.
XVIII. Cui offerent munera ? « Terribih, et ei qui au-
» fert spiritum principum"^ . » Spiritus enim principum ,

superbi sunt spiritus. lUi ergo non suntspiritusejus; quia

etsi ahquid noverunt, suum volunt esse, non pubhcum :

sed ille qui tanquam sequalem omnibus

commendat se

qui se in mcdio ponit, ut omnes capiaiit quantum possunt,

quidquid possunt non de cujusquam hominis scd de Dei,
; ,

et ideo de suo quia ipsi facti sunt ejus. Ergo illi omnes
,

» Psal, u, 1 . — ="
Id. Lxxv, 1 3.
528 S. AUGUSTINI EPISCOPI
humiles sint necesse est : perdiderunt spiritum suum et ,

Spiritum Dei habent. A quo perdiderunt spiritum suum ?

Ab illo qui aufert spiritum principum. Quandoquidemdi-
citur ei in alio loco : « Auferes spiritum eorum, et deficient,

)) et in pulverem suum convertentur. Emittes Spiritum

» tuum, etcreabuntur, et innovabis faciemterrae^ » Nes-
cio quis intellexit ahquid suum vult esse adhuc spiritum ; ,

suum habet 5 bonum est illi ut perdat spiritum suum , et

habeat Spiritum Dei adhuc inter principes superbit bo-: 5

num est ut redeat ad pulverem suum et dicat « Me- , :

))mento Domine, quia pulvissumus'^. Si enim te con-

, ))

fessus fueris pulverem Deus de pulvere facit hominem. 5

Omnes qui in circuituejus sunt, ofTerunt munera. Omnes

humiles confitentur ei et adorant eum. « Terribih , ))

oflerunt munera. Unde terribih « Exultate cum tremore^.

)) Et ei qui aufert spiritum principum » id est, tollit au- :

daciam superborum. k TerribiH apud reges terrae. Ter- ))

ribiles sunt reges terrse, sed ille super omnes, qui terret
reges terrae. Esto rex terrac, et erit tibi terribihs Deus..
Quomodo , inquies , ero rex terrse ? Rege terram , et eris
rex terree. Noli ergo aviditate imperandi ponere tibi ante
oculos provincias latissimas qua tua regna diffundas, tei'- ,

ram quam portas Audi Apostolum regentem terram

rege.
« Non sic pugiilor, quasi aerem verberans sed castigo 5

)) corpus meum , et in servitutem redigo , ne forte ahis

» praedicans, ipse reprobus efliciar ^. »Ergo, fratresmei,
estote in circuitu ejus, ut per quemcumque vobis veritas
sonuerit ,non iUam imputetis ilh per quem sonat sed , 5

de medio sit omnibus quia aequahter adest omnibus. Et ,

estote humiles , ne vobis et vos ipsi usurpetis , si quid

• Psal. cxii , 29 , 3o. — 2 Id. cii, 14. — 3 Id. II , II. — 4 i Cor. ix,
26, 27.
 EMARRATIO IN PSALMUM LXXV. 529
forte boni illius intellexeritis. Quiaet nos quod melius in-
tellexerimus , vestrum est ; et quod vos melius intellexe-
ritis, nostrum est : utin circuitu ejus simus , et humiles
simus. Atque ita perdentes spiritum nostrum offeremus
munera terribili super omnes reges terrae id est, super ,

omnes regentes carnem suam sed subjectos Crea-

,

tori suo.

FINTS TOMF CENTESIMI DECIMI-SEXTI.

CXVI. 34
-WW VVV%\.V\\\.\\\VV\% \V\^ \.VX\ VV\\V%X\XX%\ WX"* \V\\VW\ WXWVV^VW* W1%VV\\ vvv\ v\

AR[i\0TAT10i\ES.

AwNOTATio (1) pag. 158.

Ccslestem ; quae nimirum Afris paganis Dea fuit. prae-

cipuo honore habita , de qua Tertullianus agit in Apolo-
getica, cap, xxni et xxiv ; et Augustinus in lib. ii de Ci-
vitate Dei , cap. iv.

Aknotatio (2) pag. 473.

In editione BibUorum Vulgata ad superioris Psahni

finem pertinet iste versiculus : Defecerunt hymni Da-
vid, Jilii Jesse ; quem Ambrosius cum Augustino simi-
hter accepit pro titulo hujus Psalmi lxii.
'WX\^/W% W^"» WWV^I^ V^A-IVW^ WWWW \.VWW.WXW\ WV\VW\ WV^ WWWW WVWW% Kil

CONCORDANTIA

BmAOimCJE LATIN.^ CTJM GALLICA.

F.IBLIOTHECA LATINA. BIBLIOTHECA GALLICA.

Enarrat. in Psalmum LVi. Pag. 3 Ejusdeni Iragmenta, tom. xxi,

pag. ^i^-mG
— in Psalmum lvui. 56 Ibid. 626-529
— in Psalmum LXi. 119 Ibid. oag-SSa
— in Psalmum lxv. 21 Ibid. oSS-^^-i

— in Psalmum ms. 35i Ibid. 442-55o

^.\\\\\\>\\V\\\*\\\\\\\\\\«\XW\\W\\\V\\\\\\V\^V\\^\\V\VW%\,\\\XVX\\W>\V\» \v

INDEX

TOMI CEMESIMI DEC I MI-S EX T I.

ENARRATiO^ES IX PSALMOS.

Ekarratio in Psalmum LVI. pag. 3

— in Psalrnuin LVII. 24
— I. in LMII Setnio T.
Psalraum , 06
— II. jn eumdem Psalmum LVIII, Sermo II. 79
— in Psalmum LTX 92
— in Psalmum LX 109
— in Psalmum LXl ^'9
— in-Psalmum LXII. 150
— in Psalmum LXIIf.
*'-

— in Psalraum LXIV *3t

— in Psalraum LXV 214
— in Psalraum LXVI. 242
— in Psalmum LXVII. 260
— I. in Psalmum LXVIU , Sermo I.
307
— n. in eumdemPsalmum LXVIII, Sernio 11 331

— in Psalmum LXIX. ^^1

— 1. in Psalraum'LXX, Sermo I.
365
— u in eumdem Psalmum LXX ,
Serm? II. 393

— in Psalmum LXXI.
•**'

— in Psalmum LXX^ -^^^

— in Psalmum LXXITI.
*^^9
536 INDEX.
EnAnRAT. in Psalmuni LXXIV. pat;. 4S7
— in Psalmum LXXV 504
ASXOTATIONES. 531
Co.XCOhDANTlA. 53.3

EXPLICIT INDF.X.

n
I
 DO NOT REMOVE
PLEASE
CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET

UNIVERSITY OF TORONTO UBRARY

BR Augustinus, Aurelius, Saint,

Sp. of Hippo
A5 [Opera oimia]
1835
t.9

\9