Augustinus. Opera Omnia. (Caillau, Guillon Ed.) 1835. Volume 10.

^/
'/67
COLLECTIO
SELECTA
SS. ECCLESIii PATRUM,

CXYIT.
PATRES QUINTI ECCLESIyE S.^CULt.
S, JUGUSTINCJS.
X.
;
•i'hOSTA! i.NSI P£R VENALE

MONTJS PESSULANI,
Apid VfKKXQUE, n.BUoroLAii
p.inisi/s,
APui. BIBLIOPOLAM, coi koji.a galmck;
SOCIETE I-OUIl L.V PUBLICATION DES B0.>8 LIVRES,

Rue des Saints-Peics, n" iG.
S r.LODTNLDI, E TYfOGHAPIIEO
RELlN-MANDAn.
COLLECTIO
SELECTA
SS. ECCLESIiE PATRUM,

COMPLECTEMS
EXQUISITISSIMA OPERA
TUM DOGMATICA ET MORALIA, TUM APOLOGETICA ET ORATORIA;
ACCUKANTIBLS
D. A. B. CAILLAU,
CANOlllCO UU»0£ABIO CEHOUAtfEKSI ET CAliU&CSHSI,
ÔNNULLISQUE CLERI GALLICANI PRESBVTERIS,

LIVA CUM
D. M. N. S. GTJILLON,
EPlStOPO MAKOCniENSI, l?i FACULTATE THEOLOGliE PARISIESSI ELOyCE.NTl.E SACRA:
PROFESSOUE, AUCTOUE LlBRl Cll TITULIS GALLICE :
BIBLIO THE Q U£ CUOISIE DES PERES GHE CS E T LA TINS.
OPUS REGI DICATUM.
TOMUS CENTESIMUS DECIMUS-SEPTIMUS.
PARISIIS,
A!>Uf) PARENT-DESBARRES, EDITOREM,
VIA VULGO DIGTA DE SEINE, 48.
W DCCC. XXXVlf.
^sss
60'
td.
.'v^
t.iO
% .
^^ în t- l Xj CJ t^"
SANCTI AURELII
HIPPONENSIS EPISCOPI
OPERUM
PARS III.
OPERA EXEGETIGA.
ENARRATIONES IN PSALMOS.
CXVII.
.117 /j
S. AUR. AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI
ENARRATIONES
IX
PSALMOS.
ENARRATIO
IN PSALMUM LXXVI.
Sermo ad plebem.
I. PsALMi^ hujus limen ita iiKcribitur « In finem, pro:
» Idithiin, Psalmus ipsi Asaph'^. In fmem » quid sit,

nostis. « Finis enim Legis Christus ad justitiam omni
« credenti". » Idithun interpretatur Transihens eos ; Asaph
interpretatur Congregatio. Loquitur hic ergo congregatio
transihens , ut perveniat ad fmem, qui est Christus Jesus.
Quae sint itaque transihenda , ut ad ilhim fmem pervenire
possimus, ubi jam quod transihamus non habebimus ,
Psahni textus ipse demonstrat. Etenim tandiu transihre

debemus quidquid nos impedit, quidquid irretit, quid-
' Vide D. Guillon, tom. xxi, p. 56i. — ^ Psal. LKxvr, i. — 3 Rom. x, 4-
1
,
4 S. ALGCallM E1'1SC0P1
quid visco quodom illigat et onere aggravat volaturn ,
nostruin, donec perveniamus ad id quod sufiicit, ultra

quod nihilest, infra quod sunt omnia, et ex quo sunt
omnia. Patrem quippe ipsum volebat Philippus intueri
et dicebat Domino JesuChristo: « Ostcnde nobis Patrem,
)) et sullicit nobis : » tanquam tandiu illi transiliendum
esset quidquid aliud esset , donec perveniret ad Patrem,
ubi jam securus assisteret , et quid ei ultra requirendum
esset non haberet. Hoc est enim, « Suflicit. )> Verum ille
qui verissirae dixerat : « Ego et unum sumus^»

Pater
admonuit Philippum docuitque , omnem hominem, qui
Christum inteUigeret, etiam in eo habere fmem quia ,
ipse et Pater unum sunt « Tanto inquit, tempore vo- : ,
)) biscum sum, et non vidistis me? Phihppe, qui me videt,

videt et Patrem'^. )) Quisquis ergo Psalmi bujus animum
sentire, imitari , tenere vult, omnia desideria carnalia
transihat, sseculique hujus pompam et illecebram calcet,
nihilque sibi aliud proponat ubi consistat, nisi ex quo

sunt omnia. In quibus omnibus etiam ipse laborat, donec
ad finem perveniat.Quidnobis ergo indicatiste transiliens?
II. « Voce mea inquit ad Dominum clamavi ^.
, Sed , ))
mulli clamant ad Dominum pro divitiis acquirendis dam-

nisque devitandis ,
pro suorum salute ,
pro stabilitate do-
mus suse , pro felicitate temporali, pro dignitate saeculari j
postremo pro ipsa etiam salute corporis quae patrimo- ,
niura cst pauperis. Pro his atque hujusmodi rebus multi

clamant ad Dominura quisquam propter ipsum Do-^ vix
minum. Facile quippe homini est quodUbet desiderare a
Domino et ipsum Dominum non desiderare quasi vero
, :
suavius esse possit quod dat quam ipse qui dat. Quis- ,
quis ergo pro alia re qualibet ciaraat ad Dominum non- ,
dum cst transiliens. Hic vero Iransiiiens quid dicit ? « Voce

' Joan. x^ 3o. — ^ Kl. xiv, 9. — ^ Psal lxwi, i.
:
ENARTIATIO IN PSALMUM LTiXVr. 5

» mea ad Dominum
clamavi. » Et ne arljitreris vocem
qua clamavit ad Dominum, propteraliud emissam,
ipsiiis,
quam propter ipsum Dominum secutus ait « Et vox , :
» mea ad Deum. » Emiilitur enim vo>; qua clamemus ,
ad Deum , et ipsa vox ad aliud est , non ad Deum. Ad hoc

enim est vox propter quod editur vox. Iste vero qui Deum
,
gratis amabat, qui voluntarie Deo sacnficabat', qui tran-

silierat quidquid infra est, nihilque aliud supra se vi-
derat quo effanderet animam suam nisi ex quo et per
,
,
quem et in quo creatus erat, ad quem clamaverat voce

sua adillum esse fecerat ipsam vocem suam « Vox mea,
, :
» inquit ad Deum. » Et numquid sine causa? Yide

,
quid sequitur « Et attendit mihi » Vere tunc tibi atlen-

: :
dit, quando ipsum quaeris non quando per ipsum aliud ,
quaeris. Dictum est de quibusdam « Clamaverunt, nec :
» erat qui salvos faceret, ad Dominum, nec exaudivit

» eos -. » Quare? Quia vox eorum non ad Dominum. Ex-
primit hoc alio loco Scriptura, ubi dicit de tahbus: « Do-
» minum non Ad iJlum clamare noninvocaverunt". »
cessaverunt et tamen « Dominum non invocaverunt. »

,
Qiiid est, Dominum non invocaverunt? » Dominum in

((
se non vocaverunt ad cor suum Dominum non invitave- :
runt, a Domino se habitari noluerunt. Et ideo quid eis
contigit? (c Ibi trepidaverunt timore, ubinon erat timor*.»

Ideo de rerum prrescntium amissicne tremuerunt, quoniam
non erant pleni illc quem non invocaverunt. Non gratis ,
amaverunt, ut amissis temporalibus rebus possent dicere

(( Sicut Domino placuit, ita factum est; sit nomen Do-
» mini benedictum^. » Ergoiste, « Vox mea , inquit, ad
» Dominum , et attendit mihi, » doceat nos quomodo
id fiat.
« Psal. Liit ,8. — > Id. xvii, 4^. — ' W. xiu, .'). — 4 Tbid. — ^ Jol).
1 , 21.
6 s. ArorsTiM episcopi
III. « In die tribulationis mcae Deum exquisivi^ » Quis

es, qui hoc facis? Id die tribulationis tuse, vide quid ex-
quiras. Si carcer facit tribylationem, exire de carcere
exquiris : si febris facit tribulationem , sanitatem exquiris :
si fames facit tribulationem, saturitatcm exquiris : si damna

faciunt tribulationem , lucrum excjuiris : si peregrinatio
facit tribulationera , civitatemtuae carnis exquiris. Et quid
cuncta commemorem, aut quando cuncta commemorem?
Visesse transiliens? In die tribulationis tuoe Deum exquire :
non per Deum aliud, sed ex tribulatione Deum, ut ad

hoc Deus removeat tribulationem, ut securus inhaereas
Deo. « Indie tribulationis mese Deum exquisivi » non aliud :
aliquid sed « Deura cxquisivi.

, Et quoraodo cxqui- )>
sisti? « Manibus meis noctecorara eo. » Dic hoc rursus :
videamus, intclligamus , iraiteraur, si possuraus. In die

tribulationis tuae quid exquisisti? « Deura. « Quomodo
exquisisti ? « Manibus meis. » Quando exquisisti ? Nocte. »
Ubi exquisisti? « Corara eo. » Et quo fructu exquisisti?
« Et non sura deceptus. » Orania ergovidearaus, fratres,
orania considereraus, orania interrogemus; et quid sit
tribulatio, in qua iste Deura exquisivit, et quid sit mani-

bus inquirere Deura, et quid sit nocte, et quid sit corara
illo : et sequitur , c[uod oranes intelligunt, « Et non sura
» deceptus. » Quid est enim, « Et non sum deceptus? »
Inveni quod quaerebam.

IV. Tribulatio non ilh vel illa cogitanda est. Etenira
unusquisque nondura transiliens , nondura putat esse tri-
bulationera , nisi quae acciderit huic vitre ex aliquo tristi
terapore : at vero ille transiliens, totara vitara istara tri-

bulationera suam reputat. Sic enim amat patriam super-
nara, ut terrena peregrinatio ipsa sit raaxiraa tribulatio.
Quomodo enira non sit tribulatio vita ista , rogo vos? quo-
' Psal. Lxxvi, 3.
,
ENARRATIO IN PSALMUM LXXVI. 7
modo non sit tribulatio ,

quae dicta cst tota tentalio ?
Habes scriptum in libro Job : « Numqiiid non tentatio est

)) vita humana super terrani^? » Numquid dixit Tentatur :
vita humana super terram ? « Ipsa vita tentatio est. » Si

ergo tentatio, utique tribulatio. In hacigilur tribulatione
hoc est, in hac vita, Deum exquisivit iste transiliens.
Quomodo? « Manibus, inquit , meis. )> Quidest, « Mani-
» bus meis? )> Operibus meis. Non enim aliquid corpo-
reumqu8erebat,utcontrectandoinveniretquodperdiderat,
ut manibus qusereret nummum aurum , , argentum , ves-
tem quidquid
,
quod manibus teneri possit. Quan-
tale est
quam et ipse Dominus noster Jesus Christus voluit se

manibus inquiri, quando dubitanti Discipulo cicatrices
ostendit. Sed numquid cum ille exclamasset tangens ci-
catrices vulnerum ejus, « Dominus meusetDeusmeus » :
nonne audivit « Quia vidisti credidisti beati qui non

, , 5
))viderunt et crediderunf^? Si ergoille manibus quaerens ))
Christum hoc audire meruit ut opprobrium ei

, , fuerit ita
quaesisse : nos qui beati sumus qui non vidimus et
dicti ,
credimus ,
quid ergo, ad nos non pertinet manibus quse-
rere? Pertinet, sicut dixi, operibus qua^rere. Quando
hoc? « Nocte. Quid est « Nocte? » In hoc sseculo.Nox
)) ,
enim est antequam effulgeat dies in adventu clarificato

Domini nostri Jesu Ghristi. Nam vultis videre quia nox est ?
Nisi lucernam hic haberemus, in tenebris permaneremus.
Petrus enim dicit : « Et nos habemus certiorera prophe-
» ticum sermonem , cui bene facitis intendentes , velut
)) lucernae lucenti in obscuro loco, donec dies lucescat, et
)) Yenturus est ergo
lucifer oriatur incordibusvestris^. ))
dies post istamnoctem interim in hac nocte lucerna non

,
desit. Et hoc est fortasse quod nunc facimus has htteras :
exponendo , lucernam inferimus , ut in hac nocte gaudea-

» Job. vu, I. — 2 Joan, xx, 27-29. — 3 2 Petr. xi, 19.
8 S. AUGUSTINI EPTSCOPl
mus. Quae quidem debet accensa esse semper in domibus

vestris. Talibus enim dicitur « Spiritum nolite extin- :
» guere^ » Et tanquam exponens quid diceret, secutus

ait « Propheliam nolile spernere
: » id est, lucerna in vobis :
sempcr luceat. Et ha?c quidem lux in comparatione cu-

jusdam inctrabilis diei noxdicitur. Nam ipsa vita fidelium
in comparalione vitae infidelium dies est. Quomodo autem
sit nox, jam diximus, et ostendimus Petri apostoli testi-
monio : qui quidem etiam et lucernam nominavit , et de

ipsa lucerna nosadmonuit ut intendamusei id est, pro- ,
phetico sermoni « Donec dies lucescat et lucifer oriatur

, ,
» in cordibus nostris. « Quomodo autem jam vita fidelium

diessitin comparationevitae impiorum, Pauius ostendit :
« Abjiciamus , induamur
inquit, opera tenebrarum, et
» arma Jucis, sicutindie honeste ambulemus-.» Ergo ho-
neste viventes , in comparatione vitae impiorum, in diesu-
mus.Sed istedies vit?e fidelium non suflicit huic Idithun :
transilire vult et istum diem, donecveniat ad illumdiem,

ubi noctis tentationem nuilam omnino formidet. Hic enim
quamvis dies sit vita fidelium , « Tentatio est vita humana
» super terram^. » Nox et dies : dies in comparatione in-
fideUum, nox in comparatione Angelorum. Habent enim
diem Angeli, quemnos nondum habemus. Jam nos habe-
mus, quem non habent infideJes sed nondum habent, fide- ;
les quem Angeli habent tunc autem habebunt,

: cum erunt
aequales Angelis Dei, quod illis promissum
in resurrectione
est*. In hac ergo jam die, et adhuc nocte, nocte in compara-
tionefuturi diei quem desideramus, die in comparatione
praeteritae noctis cui renuntiavimus : in hac ergo , inquam,
nocte Deumrequiramusmanibus nostris.Non cessentopera,
quaeramus Deum, nonsit inane desiderium. Si in via su-
• I Tliess. V, 19. — 2 RoiTi. XIII, 12. — 3 Job. vii , i. — 4 Matfli.
XMI, 3o.
,
ENARRATIO IN PSALMUM LXXVI. 9

mus,sumptus erogemus, ut pervenire possimus. Manibus
quaeramus Deum Etsinocte quserimus quem manibus quse-
.
rimus non decipimur quia « Coram ipso » cjuoerimus.

, ,
Quid est, « Coram ipso? Nolite lacere jiistitiam vestram

» coram hominibus ut videamini ab eis, alioqui noii 5
» habebitis mercedcm apud Patrem vestrum. Cum ergo

» facis eleemosynam, ait, manus illas sunt quserentes
» Deum, noH tubicinare antete, sicuthypocritaefaciuntj
» sed sit eleemosyna tua in occuho j et Pater tuus qui
Ergo, « Manibus meis
» videt in occulto, reddettibi^. »
» nocte coram eo, et non sumdeceptus. »
V. Quanta tamen iste Idithun pertulerit in hac terra

etin hacnocte, et quomodo habuerit quodam modotran-
sihendi necessitatem impengentibus atque pungentibus
deorsum tribulationibus, ut necesse fuerit transilire, in-
tentissime audiamus. « Negavit consolari anima mea*. »
Tantum taedium hic me occupavit, ut contra omnemcon-

solationem clauderet se anima mea. Huic tale unde tse-
dium? Fortasse quia vinea grandinata est, aut quia olea

nonprovenit, aut quia vindemia a pluvia intercepta est?
Unde huic taedium? Audi hoc ex aho Psalmo. Ipsius enim
et ibi vox est « Tsedium detinuit me a peccatoribus re-
:
» linquentibus legem tuam ^. » Tanto ergo taedio de hu-
jusmodi malo aiFectum se iste dicit , ut negaret consolari

anima ipsius. Prope absorbuerat ejus taedium, tristiliaque
eum omnino irreparabihter merserat, negat se consolari.
Quid igitur restabat?
VI. Primo vide unde consoletur. Nonne sustinuerat qui
simul contristaretur, ct noninvenerat"*? Quoenim se ver-
teret ad consolationem ,
quem occupaverat tsedium de
peccatoribus rehnquentibus legem Dei? Quo se verteret?
Ad hominem Dei quemhbet? In multis jam forte iste ex-
Mattli. VI, 1-4. — ^ P:âl. Lwvi, 3. — M
^ c\:viir, 53. — 4 Id. Lxviii,9i.
10 S. AUGTJSTINI EPISCOPI
pertus erat magnam tribulationem quo ,

magis de illorum
aliqua delectatione prsesumpserat. Videntur enim ali-
quando justi homines, et gaudetur ad eos \ et necesse
est, ut gaudealur; quoniam charitas sinc gaudio talisesse

non potest : in his autem in quibus gavisus est homo, si
forte aliquidpravum contigerit, quomodo saepecontingit,

quanta laetitia ibi erat, tantus moeror accedit; ita ut pos-
tea jam timeat homo laxare habenas gaudiorum, timeat

se committere, ne quanto magis laetatus fuerat,
laetitioe
tanto amplius si aliquid contigerit, contabescat. Per-

cussus crgo scandalis abundantibus quasi multis vulne-
ribus, clausit se contra humanam consolationem, et nega-
vit consolari anima ipsius. Et unde vita? Undeêspiratio.?
« Memor fui Dei , et delectatus sum. » Non frustra ma-
nus operalae fuerant, invenerant magnum consolatorem.
Non quiescendo « Memor fui Dei, et delectatus sum. »
Prsedicandus igitur est Deus, cujus iste memor factus de-

lectatus est, et consolatus inquadam tristitia_, et quodam
modo salute desperata recreatus : prsedicandus est Deus.
Denique, quod consolatus estiste, secutus ait: « Garrivi? »
In ipsa consolatione memor factus Dei , delectatus garrivi.
Quid est : « Garrivi? » Laetatus sum, exultavi loquendo.
Garruli enim proprie dicuntur, qui a vulgo verbosi ap-
pellantur, accedente laetitia nec valentes nec volentes ta-
cere. Factus est iste talis. Et rursus quid ait? « Et defecit
» spiritus meus. »
VII. Taedio contabuerat, recolendo Deum delectatus

fuerat, rursus garriendo defecerat « An- : (juid sequitur?
omnes inimicimei'. » Vigilaverunt
» ticipaverunt vigilias
super me omnesinimici mei plus rae vigilaverunt vigi- ;
;
lando praeoccupaverunt me. Ubinon muscipulas ponunt?

Nonne vigilias omnes anticipaverunt inimici mei? Qui
' Psal, Lxxvi, 5.
enakrAtio in psalmum lxxvi. 11
sunt enim isti inimici, nisi illi de qnibus dicit Apostolus :
« Aon est vobis colluctatio adversus carnem et sangui-

» nem, sed adversus principatus, et potestales, et recto-
)) res mundi tenebrarum lisrum, adversusspiritalianequi-
» tiae in coelestibus ^? « Ergo adversus diabolum et angelos
ejus inimicitias exercemus. Rectores eos raundi dixit,
quia ipsi regunt dilectpres mundi. Non enim regunt mun-
dum, c[uasi rectores sint coeli et terrae : sed mundum
peccatores dicit « Et mundus eum non cognovif^. » Ta-
:
lem m.undum illiregunt, qui non cognoscit Christum.

Contra hos habemus inimicitias perpetuas. Denicjue quas-
libet habeas inimicitias adversus hominem, cogitasfmire,
sive illius satisfactione, si ipse telaesit, sive tua, si tu
laesisti-, sive alterutrius, si vos invicem laesistis; laboras
satisfacere ct concordare : cum diabolo autem et angelis
ejus nulla concordia est. Ipsi nobis invident tegnum coe-
lorum. ]\Iitescere omnino erga nos non possunt : quia
« Anticipaverunt vigiiias omnes inimici mei. « Plus illi
vigilaverunt ad decipiendum ,
quam ego ad custodiendum
me, « Anticipaverunt vigilias omnes inimici mei. » Quo-
modo enim non anticipaverunt vigilias, qui ubic|ue scan-
dala, ubique muscipulas posuerunt.? TaediJm inest cordi,
metuendum est ne absorbekt tristitia : inlaetitia metuendum
est ne garriendo deficiat spiritus tuus : « Anticipaverunt
vigilias omnes inimici mei. » Denique in ipsa garrulitate,
dum loqueris, et securus loqueris^ quanta pierumque inve-
niuntur, quae velint tenere inimici et reprehendere , unde
velint etiam criminari et calumniari, hoc dixit : illud sensit,
hoclocutusest? Quid faciat homo, rdsi quod sequitur? « Con-
» turbatussum, etnonsumiocutus. » Conturbatusergo,ne
in ejus garruhtate iniraici anticipantes vigiiias, calumnias
qusererent et invenirent, non est locutus. Nunquam ta-
' Ephes. VI, 12. — ^ Joan. i, lo.
,:
12 S. AUGUSTINI EPISCOPI
men iste transiliens cessaret in se:et si forte a garrulitale
qua subrepscrat ei de ipsd locutione pJacere ho-
cessavit,
minibus, non tamen destitit, non cessavit ut conaretur
et hoc ipsum transcendere. Et quid dicit?
VIII. « Cogitavidies anti([uos^» Jam iste velut qui va-
pulaverat foris, tulit se intro : in secretario suse mentis
agit. Et quid ibi agat dicat nohis : « Cogitavi dies antiquos. »
Bene est illi. Yidete quae cogitat^ rogo vos. Intus est,
apud se cogitat dies antiquos. Nemo illi dicit : Male di-
xisli : nemo illi dicit : ^Mukum locutus es, nemo illi dicit
Perverse sensisti. Ita sit ei bene secum, adjuvet Deus :
cogitet dies antiquos , et dicat nohis in ipso interiorc cu-

biculo suo qnid egerit, quo pervenerit ,
quid transilierit,
ubi manserit : « Cogitavi dies antiquos; et annorum
» aeternorum memor fui. » Qui sunt anni seterni? Magna
cogitatio. Yidete si vult ista cogitatio, nisi magnum silen-
tium. Ab omni forinsecus strepitu, ab omni rerum hu-
manarum tumultu intus requiescat, qui cogitare vult
annos istos oeternos. Numquid anni , in quibus sumus
aeternisunt^ aut in quibus fuerunt majores nostri, aut in
quibus futuri sunt posteri nostri? Absit ut oeterni exisli-
mentur. Ouid enim de his annis manet? Ecce loquendo
dicimus Hoc anno et quid tenemus de hoc anno, proe-
: :
ter unum diem

in quo sumus. Nam superiores dies anni
hujus jam transierunt, nec tenentur-, futuri autem non-
dura venerunt. In uno die sumus, et dicimus Hoc anno; :
imo dic, Hodie, si Nam de

aliquid vis praesens dicere.
toto anno quid praesens tenes? Quidquid de illo prneteri-
tum est, jara non est; quidquid de illo futurum est,
nondum est quomodo^ Hoc anno? Corrige locutionem :
:
Hodie, dic.Yerum dicis Hodie, jam dicam. Rursus et hoc :
attende, quod hodie hor?e matutinoe jam transierunt,

' Psal. L\xvi. 6.
:,
ENARRATIO IJN 1'SALAIUAI LXXVf. 13

hor?e futurae nonduni venerunt. Et hoc ergo corrige
Hac hora, dic. Et de ista hora quid tenes? Momenta
ejus quaedam jam transierunt quaj futura sunt nondura 5
venerunt. Hoc momento, dic. Quo momento? Dum syl-

labas loquor, si duas syliabas dicam altera non sonat, ,
nisi cum illa transierit ipsa denique una syllaba

: si duas ,
litteras habeat, non sonat posterior littera, nisi prior
abierit. Quid ergo tenemus de his annis? Anni isti muta-
bilessunt : anni seterni cogitandi sunt , anni qui stant, qui

non venientibus et abeuntibus diebus peraguntur , anni
de quibus aho loco Scriptura dicit Deo, « Tu autem idem
« ipse es , et anni tui non deficient ^. » Hos annos iste tran-
siHens non in garruhtate forinsecus sed in silentio co-

, ,
gitavit. «Et annorum aeternorum memor fui. »

IX, « Et meditatus sum noctecum corde meo^. » Nemo
iUi calumniosus tendiculas verborum requirit in corde ,
suo meditatus est. « Garriebam. » Ecce est illud,garrife.

Observa iterum, ne deficiat spiritus tuus. Non, inquit
non sic garriebam quasi foris alio modo nunc. Quomodo :
nunc? « Garriebam, et scrutabar spiritum meum. » Si

scrutaretur iste terram , ut venas auri inveniret , nemo
eum desipere diceret; imo sapientem multi dicerent^ qui
vellet ad aurum pervenire : quanta homo habet intus, et
non fodit? Scrutabatur iste spiritum suum , et cum ipso
spiritu suo loquebatur, et in ipsa locutione garriebat. Se
ipsum interrogabat se ipsum examinabat^ in se judex
,
erat. Et sequitur « Scrutabar spiritum meum. » Timen-

:
dum ne in ipso spiritu suo remaneat garrivit enim foris : r,
et quia anticipaverunt vigiiias omnes inimici ejus, invenit

ibi tristitiam, et defecit spiritus ejus. Qui garriebat foris,
ecce coepit intus garrire securus , ubi solus in silentio co-

gitat annos aeternos. « Et perscrutabar, inquit, spiritum
' Psal. ci, 28. — ^ Id. Lxxvi, 7.
»
» meum. Et hictimendum ne in spiritu suo remaneat,

»
et non sit transiliens. Jam tamen mclius agit, quam foris

agebat. Transcendit aliquid et hinc videamus quo. Non :
cnini cessat iste transiliens , donec veniat in finem , unde

habet titulum Psalmus : « Garriebam, inquit, et scrutabar
» spiritum meum. »
X. Et quid invenisti? « Non in aeternum repellet Deus^.

Taedium invenerat inhac vita^ nusquam fidam, nusquam
securam consolationem. Ad quoscumque homines inten-
debat, scandalura in eis inveniebat aut timebat. Nus- ,
quam ergo securus. Tacere iUi makim erat, ne sileret a
bonis : loqui et foris garrire molestum crat, ne antici-

pantes vigiHas omnes inimici ejus, calumnias inquirerent
in verbisejus. Angustatus in hacvita vehementer, multum
de vita aha cogitavit, ubi ista non sit tentatio. Et quando
illuc pervenitur? Non enim non constat, quia quod hic
patimur, ira Dei est. Dicitur hoc in Isaia : « Non in seter-
» num vindex in vobis ero, neque per omne tempus irascar
» vobis. » E-t dicit quare « Spiritus enim a me procedet,
:
» et omnem flatum ego feci. Propter peccatura paululum

» quid contristavi eum, et percussi eum. ct averti faciem
» meam ab illo ; et abiit tristis, et ambulavit vias suas'^. »
Quid ergo, haec ira Dei semper erit? Non hoc invenit iste
in silentio. Quid enim dicit? « Non in cCternum repeliet
» Deus-, et non apponet ultra ut beneplaceat ei adhuc. »
Id est ut lieneplaceat ei adhuc repellere et in seternum

, ,
repellere non apponet. Necesse est ut revocet ad se servos

suos; necesse est ut recipiat fugitivos redeuntes ad Domi-
num 5 necesse estut exaudiat vocem compeditorura. «Non
» in aeternum repellet Deus; et non apponet ultra ut be-
» neplaceat ei adhuc. »
XI. « Aut in finem misericordiam abscidet a generatione

' Psal. Lxxvi, 8. — * Isai. lvii, i6, 17.
;,:
ENARRATIO IN PSALMTJM LXXVI. 15

» in generationem •
aut obliviscetur misereri Dcus ^ ? » In
te, a te, in alterum nulla cst misericordia, nisi eara tibi
Deus donet : et ipse Deus obliviscetur misericordiam I
Rivus currit : fons ipse siccabitur? « Aut obliviscetur mi-
» sereri Deus ; aut continebit in ira miserationes suas **

? »
Id utnon misereatur? Facilius ille iram,

est, sic irascetur,
quam misericordiam continebit. Hoc et per Isaiam dixe-

rat :« Non in seternum vindex in vobis ero neque per ,
)) omne tempus irascar vobis^. Hoc et posteaquam dixit )>
« Abiit tristis , et ambulavit vias suas : Vias , inquit , ejus

)) vidi, et sanavi eum"*. )> Hoc ubi cognovit iste, transcendit
et se, delectatus in Deo, ut ibi esset, et in ejus operibus
raagis garriret ; non in spiritu suo , non in eo quod erat
sed in eo a quo factus erat. Et hinc ergo transiliens trans-
cendit. Videte transilientem , videte si remaneat alicubi
quousque perveniat ad Deum.
XII. « Etdixi. Jam se ipsum )) transiliens ,
quid dixit?
« Nunc coepi cum excessissem et me. « Nunc coepi. »
: )>
Hic jam nullum periculum est nam et in me ipso re- :
manere periculum fuit. « Et dixi Nunc coepi haec

,
: :
)) est immutatio dexterse Excelsi ^ Modo me coepit mu- )>
tare Excelsus modo coepi aliquid ubi securus sim

•, ,
modo intravi aliquam aulam gaudiorum, ubi nullus ti-

meatur inimicus modo coepi esse in ea regione, ubi non
:
anticipent vigilias omnes inimici mei. « Nunc coepi hsec :
» est immutatio dexterre Excelsi. )>
XIII. « Memor fui operum Domini^ . » Jam videte il-
lum spatiari in operibus Domini. Garriebat enim foris et
contristatus inde defecit spiritus ejus garrivit intus cum ;
corde suo , cum spiritu suo, et perscrutatus eumdem

et
spiritum suum, memor fuit annorum aeternorura, memor
'
Psai. Lxxvi, 9. — » Ibid. 10. — ^ Isal. lvii, 16. — 4 IbiJ. 18. — ^ Psal.
L\xvi, II. — ^»
Ibid. 12.
,,
16 S. AUGUSXIKI EPISCOPI
fuit misericordiae Domini ,

quia non repellet Dominus in
'aeternum ; et coepit jara in ejus operibus securus gaudere,
securus exultare. Audiamus jara opera ipsa et exultemus
et nos.Sed affectibus etiara nos transiliamus , nec ad tem-
poraliagaudeamus. Habemus enim et nos cubilenostrum.
Quare non iliuc intramus? quare non in silentio agimus?
quare nonspiritum nostrum perscrutamur? quare annos
seternos non cogitamus ? quare in operibus Dei non laeta-
mur ? nunc audiamus et ipso dicente delectemur ut
Sic , ,
etiam cum hinc abierimus faciamus quod ipso loquente ,
faciebamus si tamen facimus coeptum ipsius quod dixit

]
» Nunc coepi. » Gaudere in operibus Dei, est oblivisci et
te si potes illo solo delectari. Quid enim melius illo? Non

,
vides , quia cum ad te redis , in deteriorem redis ? a Me-

» mor fui operum Domini : quia memor ero ab initio
» mirabilium tuorum.
XIV. « Et meditabor in omnibus operibus tuis et in ,
» affectionibus tuis garriam ^. » Ecce tertium garrire.
Gairivit foris, quando defecit garrivit in spiritu suo intus, 5
quando profecit^ garrivit in operibu sDei, quandoperve-

nit quo profecit. « Et in affectionibus tuis garriam » :
non inafTeclionibus meis. Quis vivit sine affectionibus? Et

putatis , fratres ,
quia qui Deum timent , Deum colunt
Deum diligunt, nuUas habent affectiones? Vere hoc
pu-
tabis, et putare audebis,quod affectiones habeat tabula,
theatrum, venatio, aucupium, piscatus^ et non habeant
opera Dei et non habeat meditatio Dei interiores aflectio-
,
nes quasdam suas cum inspicitur mundus et ponitur

, ,
ante oculos spectaculum naturse rerum et in his quseritur ,
artifex et invenitur nusquam disphcens et super omnia

,
placens ?
XV. « Deus in Sancto via tua^. » Inspicit jam opera
' Psal. LXX.V1, i3. — 2 IJ. Lxxvi, i4-
ENAKRATIO in psalmusi lxxvi. 17
misericordiae Dei circa nos, ex his garrit, et in liis affec-
tionibus exultat. Primoinde coepit : « InSanctovia tua.»
Quae via tua in Sancto.^ « Ego sum, inquit, via, veritas ,
» et vita^» Redite ergo, homines, ab affectionibus vestris.

Quo itis.^ quo non soluni a Deo sed etiam
quo curritis? ,
ad cor- scrutamini
a vobis fugitis? Redite, prcevaricatores, :
spiritum vestrum, recoiite annos reiernos invenite mi- ,
sericordiam Dei circa vos , attendite opera misericordise

ejus : « In Sancto via ejus. Filii liominum usqucquo
» graves corde? Quid qucxritis in affectionibus vestris ?
» Utquid diligitis vanitatem, et quceritis mendacium?Et

» scitote quoniam magnificavit Dominus Sanctum tuum'.
» In Sancto via tua.»Adip3umergo attendamus, Cliristum
attendamus , ibi via ejus. « Deus in Sancto via tua. Quis
» Deus magnus, sicut Deus noster? » Habent gentes affec-
tiones circa deos suos , idola adorant : oculos habent, et non
vident : aureshabent, et non audiunt : pedes habent. et
non ambulant*. Quid ambulas ad Deum qui non arabulat?
Non, inquit, ea coio. Et quid cohs? Xumen quod ibi est?
Gerte lioc colis quod ahbi dictumcst: « Quoniam dii gen-
» tium dcemonia ^ » Aut idola cohs aut daemonia. Nec ,
idola, necdaemonia, inquit. Etquid cohs?Stellas, solem,

lunam , ista coelestia. Quanto mehus qui fecit et terrena
et coelestia. « Quis Deus magnus, sicut Deus noster. »
XYI. « Tu es Deus qui facis mirabiha solus. » Tu vere
magnus Deus, faciens mirabiha in corpore in anima, ,
solus faciens. Audierunt surdi , viderunt caeci, conva-

Inerunt Linguidi , surrexerunt mortui , constricti sunt
paralytici.Sed miracula ista tunc in corporibus videa- :
musinanima. Sobriisunt, paulo ante ebriosi fidelessunt, •,
paulo ante adoratoressimulacrorum res suas donant pau- :
' Joan. XIV, 6. — ' IsnT. xlvi, 8. — ^ P<al. iv, 3, 4- — ^ V^:\\. cxiii, .^-7.
— ^ Id cxv, 5.
CXVIl. 2
»
18 S. AUGtSTlM EVISCOPI
nerilûs, ({iii nliciias nnte rapicbant. « Qiiis Deus magnus,

)) sicut Ocus nostcr? Tu cs Deus qui iacis niiraljilia solus ! .
Fecit etMoyses, sed non solus: fccitet Elias, fccit etEli-
sfieus, feccrunt ct Apostoli-, sed nullus eomm solus. llli
ut facerent, tu cum eis-, tu quando fecisti, illi non tecum.

Non enim tecum fuerunt cum fecisti, quando et ipsos tu
^fccisti. « Tu es Deus qui facis mirabilia solus. » Quomodo
solus? Numquid forte Pater et non Filius? aut Filius, et

non Pater? Imo Pater et Filius et Spiritus sanctus. « Tii
)) es Deus qu*i facis mirabilia solus. » Non enim tres dii,
sed unus Deus facit mirabilia solus, et in ipso transiliente.
Nam ut etiam transiliret, et ad ista pcrveniret, miracu-
lum Dei fuit :quando intus garrivit cum spiritu suo, ut
transiliret et ipsum spiritum suum, et in Dei opcribus
deiectaretur, ipse ibi fecit mirabilia. Sed quid fecit Deus?
« Notani fecisti in populis virtutemtuam. )> Inde congre-
gatio ista Asaph transiliens 5
quia notam fecit in populis
virtutem suam. Quam virtutem suam notam fecit in po-
pulis? « Nos autem praedicamus Cliristum crucifixum,
)) quidem scandalum, Gontibus autem stultitiam j
Judspis
)) autem vocatis Judaeis et Graecis Christum Dei Vir-
ipsis
)) tutem et Dei Sapientiam *. Si ergo Virtus Dei Chris- ))
tus, notum fccitChristum in populis. An et hoc nondum

agnoscimus^ et ita desipimus, ita infra jacemus ita nihil ,
transilimus ut hoc non videamus? « Notam fecisti in po-

« pulis Virtutem tuam. ))
XVII. « Redemisti in brachio tuo populum tuum. Bra-

chio tuo, hoc est, virtute tua. Et brachium Domini
)) cui revelatum est ^ ? Redemisti in brachio tuo populum
)) tuum, fihos Israel et Joseph*. )) Quomodo quasi duos
populos , « FiUos Isracl et Joseph ? )) Nonnc filii Joseph
' Psnl. lAXvij i5. — ' I Cor. i, 23, •2'i.
— ^ Isai. Liii, i. — 4 Psal.
LXXVl, l6.
,
ENAKllATIO IN PSALMtlM LXXVI. 19

in fillis Israel? Ita plane. Hoc scimus, hoc legimus, hoc
Scriptiira clamat, hoc veritas indicat, quoniam Israelidem
qui Jacob , habuit filios duodecim inter quos unus crat ,
Joseph ; et ex duodecim filiis Israel quotquot nati sunt

adpopulum Israel pertinent. Quomodo ergo ait : « Filios
)) Israel et Joseph ? » Nescio quid hic distinguendum ad-

monuit. Perscrutemur spiritum nostrum , fortassis ibi ali-
quid posuit Deus ,

quem debemus et nocte quaerere ma-
nibus nostris , ut non decipiamur, forte inveniemus et
nos in hac distinctione « Fihos Israel et Joseph. )> Per
Joseph alium populum intelhgi voluit, Gentium populum
intelhgi vohiit. Quare Gentium populum per Joseph ?
Quia Joseph venditus est in iEgyptum a fratribus suis*.

Ille Joseph , cui fratres inviderunt , et eum in .Êgyptum
vendiderunt, venditus iniEgyptum, laboravit, humihatus
est-, agnitus et exaltatus, floruit, imperavit. Et his om-
nibus quid significavit ? Quid , nisi Chrislum a fratribus
venditum ejectum de terra sua tanquam in iEgyptum
,
Gentium ? Ibi primo humihatum quando persecutiones ,
Martyres patiebantur nunc exaltatum sicut videmus j

: ,
quoniam impletum est in eo « Adorabunt eum omnes :
))reges terrae, omnesgentes servient illi^. Ergo Joseph )>
popuhis ex Gentibus , Israel vero populus ex gente He-

brseorum. B.edemit populum suum Deus, « Fiiios Israel
)) et Joseph. » Per quid? Per lapidem angularem , in quo

duo parietes copulati sunt^.
XYIII. Et exequitur quomodo « Viderunt te aquse :
)) Deus*. Quidsuntaquae? Populi. Quae suntistae aquae,

))
dictum est in Apocaly psi , responsum est , Populi : ibi

invenimus apertissime aquas in figura positas populorum ^.
Supra autem dixerat: « Notam fecisti in popuhs Virtutem

' Gen. xxxvii, 28. — ' Psal. lxxi, ii. — ^ Ephes. 11, 24. — 4 Psal.
Lxxvi, 17. — 5 Apoc. xvu, i5.

:
20 S. ALGUSXIJVI EriSCOPI
» tiiam. » Mcrito ergo , k Viderunt le aquae Deus, vide-

» runt te aquae , et timuerunt. « Ideo mutatGe sunt, quia
timuerunt. « Yiderunt te aquae , Deus , et timuerunt : et
» conturbata: sunt abyssi. » Quse sunt abyssi? Altitudi-

nes aquarum Quis non turbatur in populis , cum con-
.
scienlia pulsatur.? Quaeris altitudinem maris, quid pro-

fundius hum;ina conscientia ? Ista profunditas turbata est,
quando populum suum Deus.
in brachio suo redemit
Quomodo turbatae suntabyssi? Quando omnes conscientias
suas confitendo fuderunt. Et turbatse sunt abyssi. » «
XIX. « Multitudo sonitus aquarum. » In laudibus Dei,

in confessionibus peccatorum, in hymnis et canticis, in
orationibus, « Multitudo sonitus aquarum. Vocem dede-
» runt nubes '. » Indeiste sonitus aquarum, inde abysso-
rum pertubatio ,
quia « Vocem dederunt nubes. » Quse
nubes? Prtedicatores verbi veritatis. Quse nubcs? De qui-
bus minatur cuidam vineae Deus, quae pro uva fecil spinas;
et dicit « Mandabo nubibus meis, ne pluant super eam
:
» imljrem-. » Denique Apostoh rehnquentes Judseos,
icrunt ad Gentes : in omnibus gentibus « Vocem dederunt

» nubes : » praedicando Christum : « Vocem dederunt
» nubes. »
XX. « Etenim sagittse tuse pertransierunt^. » Easdem
voces nubiura rursus sagittasdixit. Verba enim Evangehs-
tarum sagittae fuerunt. Simihtudines enim sunt. Nam
proprie nec sagitta est pluvia, nec pluvia sagitta : at vero
verbum Dei, et sagitta est, quia percutit^ et pluvia, quia

rigat. Nemo ergo jam miretur abyssorum conturbatio-
nem quando,
« Sagiltse tuse pertransierunt. » Quid est
« Pertransierunt? » Non in auribus remanserunt, sed

corda transfixerunt. « Vox » Quid
tonitrui tui in rota.
est hoc? Quomodo intellecturi sumus? Adjuvet Dominus,
• Psal. Lxxvi, i8. — ' Is;u v, 6. — ^ Psal. lxxvi, 19,
ENARRATIO in psai.mum lxxvi. 21
« Vox lonitrui tui in rota. » SoIel)amus pucri suspicari,
cum audiremus tonitrua de coelo ,
quasi vehicula de sta-
bulo processisse. Habent enim tonitrua quamdara concus-
sionem simiJem veblculis. ?\umquid ad ieta puerilia redi-
turi sumus, ut intelJigamus , « Vox tonitrui tui in
» rota_, » quasi aliqua vehicula haheat Deus in nuljilnis,
et transitus vehiculorum illum strcpitum concitet? Ahsit.
Hoc puerile est, vanum, nugatorium. Quid est ergo,
« Vox tonitrui tui in rota? » Volvitur voxtua. Neque hoc
intelhgo. Quid faciemus? Interrogcmus ipsum Idithun,

ne forte ipse exponat quod dixit Vox, inquit, : « tonitrui
» tui in rota. » Non intelhgo. Audiam quid dicis «Appa-
» ruerunt fiilgura tua orbi terrarum. » Dic ergo, non in-
tellexerara. Orbis terrarum cst rota. Nam circuitus orbis
terrarum, merito ct orbis dicitur: unde brevis etiam ro-
tella , orbiculus appcllatur, « Vox tonitrui tui in rota :
» apparuerunt fulgura tua orbi terrarum. » Nubcs illse
in rota circumicrunt orbem terrarum circumicrunt to- ,
nando et abyssum commoverunt praeccptis

coruscando ,
,
tonuerunt, miraculis coruscaverunt. « In oranem enim

» terram exiit sonus corum et in fines orbis terrae verba
,
» eorum^ Gommota est, et contremebunda facta est
» terra » id est, omnes qui habitant in terra. Per simi-

:
litudinem autem ipsa tcrra mare est. Quare? Quia gen- ,
tes omnes maris nomine nuncupantur, quod vita humana
amara est, et procellis ac tempestatibus subdita. Jam

iliud si attendas quod homines se tanquam pisces devo-
,
rant, cum major minorem absorbet est ergo hoc mare, :
illuc Evangelistse ierunt.

XXI. « In mari est via tua- » Jamdudum in Sancto
via tua, modo « In mari est via tua : ([uia ipse Sanctus in
mari, et merito etiam super aquas maris ambulavit^. « In
• Psal. xviii, 5. — ' Iil. i.txvt, To. — ^ Slntfli. xiv, "iri.
:
22 S. AXJGIJSTINI EPISCOPI
» mari via est tua, » id est, in Gentibus pr?edicatur Chris-

tus tuus. In alio quippe Psalmo ita dicitur : « Deus mise-
)) reatur nostri, et benedicat nos, illuminet vultum suum
» super nos^ ut cognoscamusin terra viam tuam. Ubi in
» terra? In omnibusgentibus salutare tuum* » hocest, :
« In mari est via tua. Et semitae tuae in aquis multis » :
hoc est in popuhs multis. « Et vestigia tua non cognos-

,
» centur. » Nescio quos tetigit, et mirum nisi et ipsos
Judaeos. Ecce jam sic propalata est Gentibus misericordia

Christi, ut « In mari sit via tua, et semitse tuse in aquis
» non cognoscentur. » Unde, a
multis, et vestigia tua
quibus non cognoscentur nisi ab his qui adhuc dicunt ,
Nondum venit Christus? Quare dicunt Nondum venit :
ChristusPQuianondum agnoscuntsupermare ambulantem.

XXII. « Deduxisti sicut oves plebem tuam in manu
» Moysi et Aaron'-'. » Quare hocaddiderit, indagare ah-
quantum diflicile est. Adjuvate ergo nos intentione vestra :
quia post ipsos duos versus fmis erit et Psalmi et scrmonis 5
ne forte cum aliquid restare arbitramini, timore laboris

minus ad praesens attendatis. Cum dixisset: « In mari est
» via tua, » quod intelligimus in gentibus; « Et semitae
» tuse in aquis muUis » quod intelligimus in popuhs ,
multis adjunxit
: « Et vestigia tua non agnoscentur. »
,
Et quaerebamus a quibus non agnoscerentur et subjecit •
continuo Deduxisti sicut oves plebem tuam in manu

: «
» Aaron » id est, ab ista plebe tua, quae deducta

Moysi et ;
est in manu Moysi et Aaron, vestigia tua non cognos-

centur. Quare ergo positum est nisi increpandi et expro- ,
brandi causa , « In mari est via tua? » Unde « In mari est

» via tua, » nisi quia exclusa est a terra tua? Expulerunt
Christum, nokierunt esse suum Salvatorem oegri : ille au-
tem coepit esse in gentibus, et ia omnibus gentibus, in
' Psal. ixvi, 2, 3. — _' Id. Lxxvi, 21.
EWAB.RATIO IN PSALMUM LXXVII. 23
multis populis. Salvae factae sunt etiam reliquiae populi
illius . Remansit foris ingrata multitudo , et claudicans
Jacob femoris latitudo^ Latitudo enim femoris intelli-
gitur in multitudinegeneris, et facta est in majori parte

Israelitarum turba qusedam vana et insipieus ,
quae non
agnosceret vestigia Christi in aquis. « Deduxisti sicut
» oves plebem tuam » et non te cognoverunt. Tanta :
cum illis bona fecisti mare divisisti inter aquas per ari-
, ,
dam trajecisti_, persequentes inimicos fluctibus operuisti,

in deserto egentibus manna pluisti, deducens eos « In
» manu Mo} si et Aaron : » et expulerunt te a se , ut in
mari esset via tua , et vestigia tua non cognoscerent.
ENARRATIO^
IN PSALMUM LXXVIL
I. PsALMus iste ea continet, quae in veteri populo acta

narrantur : recentior autem et posterior populus admo-
netur, ut caveat ne sit ingratus beneficiis Dei, ejusquein
se provocet iracundiam , cujus obedienter et fideliter de-
bet suscipere gratiam « Ne fiant inquit sicut patres : , ,
)) eorum generatio prava et amaricans generatio quae ,
)) cor non direxit suum et non est creditus cum Deo spi- ,
)) ritus ejus^. )) Hsecest igitur Psalmi hujus intentio, hsec

utilitas , hic uberrimus fructus. Sed cum omnia videan-
tur perspicua et aperta dici atque narrari, primitus movet
atque intentos facit titulus ejus. Neque enim frustra in-
*
scribitur , « Intellectus Asaph : )) nisi quia fortasse non
' Gen. xxxu, 3i. — ' Dictata anno ChristiîS, exEpist. clxix ad Evo-
dium n. I. — 3 Psal. i,xxvn, 9. — 4 Ibid. i.
,
quod superficies sonat , sed interias aliquid intelligentem

qu;rruntista lectorem. Deinde narraturus etcommemora-
turus hrecomnia, quae videntur auditore quam exposi-
tore potius indigere : « Aperiam, inquit, in parabolis os
» meum, eloquar propositiones ab initio^ » Quis noii
hic de somno excitetur? Quis audeat velut manifestas le-
gendo percurrere parabolas et propositiones, quse nomi-
nibus suis indicant altius se perscratari oportere ? Para-
bola quippe alicujus rei quod
simililudinem proe se gerit :
vocabulum graecum, jam tamen pro latino usur-

licet sit
patur. Et notum est quod in parabolis quse dicuntur rerum

similitudines rebus dequibus agitur, comparantur. Pro-
,
positiones autem quae grsece appellantur, TTpogxru.xTa quses-

tiones sunthabentes aliquid quod disputatione solvcndum
sit. Quis ergo paraLolas et propositiones transitorie legat?
Quis non his auditis vigilantia mentis intendat, ut ad
earum fructum intelligendo perveniat?
II. « Attendite, inquit, populus meus, legem meam"^. »
Quem hic credamusloqui nisi Deum?Ipse enim legem dedit
populosuo, quera liberatum ex vEgypto congregavit, quse
congregatio proprie Synagoga nuncupatnr, c[uod interpre-
taturAsaph.Utrumergoitadictumest,((IntellectusAsaph,»
quod ipse Asaph intellexerit an figurate intelligendum ;
quodeadem Synagoga, hocest, idempopulus intellexerit,

cui dicitur : (( Attendite, populus meus, legem meam? »
Quid est ergo quod eumdem populum per Prophetam in-
crepat, dicens : (( Israel autem menon agnovit, et populus
» meus non ^ ? » Sed profecto erant etiam
intellexit in illo
populo qui inteliigerent, habentes fidem qure postea reve-
lata est, non ad legis iitteram, sed ad gratiam Spiritus
pertinentem. Non enitn sine ipsa fide fuerunt, qui ejusin
Christo futuram revelationcim praevidere et pra^nimtiare
'
Psal. i.xxviij 2. — ' Ibif]. 3. — ^ Isai. i, 3.
ENAKRATIO IN PSALMtlM LXXVII. 25
potueriint •, ciim et illa vetera sacramenta significantia
fuerint futurorum. An soli ProphetEe habebanthanc fidem,
non et populus? Imovero etiam qui Prophetas fideliter
audiebant eadem adjuvabantur gratia ut intelligerent

, ,
quod audiebant. Sed utique sacramentum regni coelorura

velabatur in Yeteri Testamento, quod plenitudine tempo-
ris revelaretur in Novo. « Nolo enim vos, ait Apostolus,
» ignorare, fratres, quia patres nostri omnes sub nulê fue-
» runt, et omnes per mare transierunt, et cmnes per
» Moysen baptizati sunt in nube et in mari et omnes ,
» eumdem cibum spiritalem manducaverunt et omnes ,
)) eumdera potum spiritalera biberunt. Bibebant enim de

)) spiritali consequente eos petra, petra autera erat Chris-
)) tus. )) Idera itaque in mysterio cibus et polus illorum
qui noster , sed significatione idem , non specie : quia
idera ipse Christus illis in petra figuratus, nobis in carne
manifeslatus. « Sed non, inquit, in omaibus illis bene-
)) placitum est Deo^ Omnesquidem eumdem cibum spi-
)) ritalem manducaverunt et eumdem potum spiritalem
,
)) biberunt, id est, spiritale aliquid significantera sed noii:
)) in oranibus illis beneplacitura est Deo. )) Cura dicit,

« Non in omnibus, )) erant ergo ibi aliqui in quibus bene-
Deo et cum essent omhia communia sacra-
placitum, est •,
menta, non communis erat omnibus gratia, quae sacra-

mentorum virtus est. Sicut et nunc jam revelata fide quae ,
tunc velabatur oranibusinnoraine Patris et Filii et Spiritus
sancti baptizatis -, commune est lavacrum regenerationis ^
sed ipsa gratia cujus ipsa sunt sacramenta, qua membra

corporis Christi cum suo capite regenerata sunt , non
communis est omnibus. Nam et haeretici habent eumdem
baptismum et falsi fratres in communione catholici no-
,
» i Cor. X. 1-5. — ' Mnttli. x^^vnn, 19.

:
26 S. AIJGIJSTINI EPISCOPI
minis. Ergo et hic recte dicitur : « Sed non in omnibus

» illis beneplacitum est Deo. »
III. Neque tunc tamen , neque nunc infructuosa est
vox dicentis : « Attendite, populus meus, legem meam- »
Q\ipe locutio nota est in omnibus quod non ait

litteris,
Attende ; sed , « Attendite. Ex multis onim populus con-

stat : quibus multis quod sequitur pluraliter dicitur. « In-
» clinate aurem vestram in verba oris mei. » Quod est,
« Attendite, » hoc est, : « Inclinate aurem vestram : ))et
quod ilhc ait, « Legem meam » hoc ait hic, « Verba ;

oris
» mei. » Ille namque pie attendit legem Dei et verba oris
ejus , cujus aurem inclinat humihtas : non cujus erigit

cervicem superbia. Quod enim infunditur, concavo hu-
mihtatis excipitur, eminentia tumoris expelhtur. Unde
aho loco : « Inchna, inquit, aurem tuam, et excipe verba
M intellectus^ » Satis itaque admoniti sumus etiam istum
Psalmum hujus intellectus Asaph ,
quia genitivo casu in
titulo positum est, hujus intellectus; non, hic intellectus,
inchnata aure suscipere , id est , humih pietate. Nec , ip-
sius Asaph dictum est 5 sed , ipsiAsaph : quod graeco arti-
cuio apparet, etin quibusdam latinis codicibus invenitur.
Verba igitur ista intellectus sunt, id est, intelHgenliae
sunt ,
quae data est ipsi Asaph : quod non uni homini_,
unde ne-
sed melius accipimus congregationi popuh Dei ,
quaquam nos ahenare debemus. Quamvis enim proprie

dicaturSynagoga Judaeorum, Ecclesia veroChristianorum,
quia congregatio magis pecorum , convocatio vero magis
hominum intelhgi solet: tamen et illam dictam invenimus
Ecclesiam , et nobis fortasse potiiis convenit dicere :
« Salva nos , Domine Deus noster, et congrega nos de

» nationibus, ut confiteamur nomini sancto tuo'^. » Neque
• Prov. XXII, 17. — ' Psal. cv, 47-
ENARRATIO IN PSALMUM LXXVII. 27
dedignari nos oportet, imo gratias ineffabiles agere, quod
sumus oves manuum ejus, quas praevidebat cum diceret :
« Habeo alias oves qure non sunt de hoc ovili, oportet
))me et ipsas adducere, ut sit unus grex et unus pastor ^ : )>
jungendo scilicet fidelem populum Gentilium fideli po- ,
pulo Israelitarum , de quibus prius dixerat : « Non sum

)) missusnisi ad oves quse perierunt domuslsrael-. » Nara
et congregabuntur ante eum omnes gentes , et separabit
eos sicut pastor oves ab hoedis^. Sic igitur audiamus quod
dictum est : « Attendite, populus meus, iegem meam, in-
» chnate aurem vestram in verba oris mei : )> non tanquam
Judaeis , sed potius tanquam nobis , vel certe tara etiam
nobis'* isla dicantur. Cum enim dixisset Apostolus : « Sed
)) non in oranibus illis beneplacitum est Deo , » ita os-
tendens fuisse ibi etiam illos in quibus beneplacitum est
Deo continuo
5 subjecit : « Prostrati enim sunt in deserto, )>
deinde adjunxit : « Haec autem figurse nostrse factse sunt,

)) ut non simus concupiscentes raala , sicut et iUi con-
)) cupierunt. Neque idolis servientes, sicut quidam eo-
)) rura, sicut scriptura est: Sedit populus raanducare et
)) bibere , et surrexerimt ludere. Neque forniceraur, sicut
)) quidara eorum fornicati sunt, et ceciderunt una die
)) viginti et tria raiUia. Neque tentemus Christura , sicut
)) quidara eorura tentaverunt , et a serpentibus perierunt.
» Neque raurmuraveritis , sicut quidara eorum raurraura-

)) vcrunt, et perierunt ab exterrainatore. Qrania autem
» haec in figura contingebant ilhs : scripta autera sunt ad
)) correptionem nostram , in quos finis saeculorura obve-
» nit^ » Nobis ergo potius ista cantata sunt. Unde in
hoc Psalrao inter caetera dictum est : « Ut cognoscat ge-
)) neratio altera , filii qui nascentur et exurgent. » Porro si
' Joan. X, i6. — » Matlh. xv, 24. — ' Id. xxv, 32. — 4 Suhaudij quam
Judafis. — 5 I Cor. x, 5- 11.
:
28 S. AU1USTIN1 EPISCOPI
illeinteritus a serpentibus, et ab exterminatore illa perdi-

tio , et gladii trucidatio , figurse fuerunt , sicut evidentcr
dicit Apostolus , cum illa omnia contigisse manifestum

sit : non enim ait : In figura dicebantur, vel , In figura
scripta sunt ; sed, « In figura, inquit, contingebant illis :
^)
quanto majore diligcntia pietatis cavendae sunt poenae,

quarum figurae illae fuerunt ! Procul dubio quippe sicut
in lionis rebus multo amprms boni est in eo quod per
figuram significatur, t[uam in ipsa figura : ita et in malis
longe utique pejora sunt quce significantur figiiris , cum
tanta mala sint etiam significantes figur?e. Nam sicut terra
promissionis, quo ille populus ducebatur, in comparatione

regni coelorum nihil est, quo christianus populus ducitur
ita et pfjenae illae c[uae figurae fuerunt , cum tam sint atro-
ces , in comparatione poenarum quas significant , nihil

sunt. Quas autem figuras dixit Apostolus , eas dicit iste
Psalmus, quantum existimare possumus parabolas et ,
propositiones non in eo habentes finem quod contige-

:
,
runt; sed in eis rebus, ad quas rationabili comparatione

referuntur. Attendamus ergo legem Dei populus ejus et ,
inclineraus auremnostram in verba oris ejus.

IV. « Aperiam, inquit, in parabolis os meum, eloquar
» propositiones ab initio^ » A quo initio dicat, satis ap-
paret in consequentibus. Non enim ex fjuo factum cst

coelum et terra vel ex quo creatum est in primo homine
,
genus humanum sed ex quo populi congregatio quae ad-

5
ducta est ex iEgypto ut sensus pertineat ad Asaph, quod

:
interpretatur Congregatio. Sed utinam qui dixit « Ape- :
» riam in parabolis os meum , » etiam intellectum nos-

trum in eas aperire dignetur. Si enim sicut os suum ape-
ruit in parabohs , ita aperiret etiam ijisas parabolas ; et
sicut eloquitur propositiones , ita eloqueretur et earum
' Psal. Lxxvii, 2.
,
ENARRATIO IN PoALMUM LXXVII. 29

exposilioiies : non liic .Testnaremus : nunc vero ita obtecta
et clausa sunt omnia, utetiamsiadaliquid ipsoadjavante,
unde salubriter pascamur, pervenire possimus , in sudore
taraen vultus nostri edamus panem^; et poenam defmi-
tionis antiquae, non corporis tantum , sed et cordis labore
pendamus. Dicat ergo , et audiamus parabolas et propo-
sitiones.
V. (( Quanta audivimus, et cognovimus ea, et patres

» nostri narraverunt nobis'^.^ » Dominus superius loque-
batur. Nam cujus alterius verba credenda sunt : « Atten-
» dite, populus meus, legem meam? » Quid est ergo quod
nunc repente homo loquitur? Jam enim hominis verba

sunt Quanta audivimus et cognovimus ea et patres
: (( , ,
» nostri narraverunt nobis? » Nimirum jam Deus ex ho-
minis ministerio locuturus, sicut ait Apostolus : (( An

» vultis experimentum accipere ejus qui in me loquitur
» Christus ^ ? » ex persona sua primura verba fieri voluit
ne verba ejusloquens homo, conteraneretur ut homo. Ita

enim se habent locutiones Dei, quce nobis insinuantur
per sensum corporis nostri. Creaturam subditam opere
invisibih Creator movet non ejus subslantia in ahquid :
corporale et temporale convertitur, ut corporalibus et

temporalibus signis , sive ad oculos , sive ad aurcs perti-
nentibus, quantum capere homines possunt, suara faciat
innotescere voluntatem Si enim Angelus uti potcst aethere, .
aere, nube, igne, et alia quahbet natura vel specie cor-

porah-, et homo vultu , lingua, manu, calamo , litteris,
aliisve significantibus rebus ad suse mentis indicanda se-

creta ;
postremo cum homo sit, nuntios horaiues mittit,
et dicit alii : <( Yade , et vadit ; et ahi : \em, et venit ; et
» servo suo Fac hoc, et facit* » quanto majore et eflica-

: :
ciore potestate Deus cui Domino universa subjecta sunt,

,
'
Gea. iir, ig. — ^ Ps;;i. lxxvii, 3. — ^ "2 Cor. \iii, 3. — 4 Luc. vii, 8.
et ipso Angelo et homine iititur, ut quod ei placet annun-

tiet? Quamvis itaque jam homo dicat « Quanta audivi- , :
)) raus , et cognoviraus ea , et patres nostri narraverunt

)) nobis ? )) Taraen tanquara Dei verba , non tanquara hu-
manas fabulas audiamus. Propter hoc enira praemissura
est « Attendite
: populus meus legera meam inclinate
,
, ,
)) aurem vestram in verba oris mei. Aperiam in parabohs

)) os raeum, eloquar propositiones ab initio. Quanta ergo
)) audivimus, inquit et cognovimus ea et patres iiostri , ,
)) narraverunt nobis? Sic est, « Audivimus ct cognovi- ))
» mus quoraodo « Audi fiha et vide^ Audita enira

^ )) : ))
sunt in Veteri Testamento, quae cognoscuntur in Novo :
audita cum prophetarentur, cognita cura iraplerentur.

Ubi promissio redditur, non fraudatur auditio. « Et pa-
))tres nostri. Moyses et Prophetse, narraverunt nobis. »
VI. <v Non sunt abscondita a fihis eorum, ih generatione

)) altera. )) Haec est nostra generatio in qua nobis donata
,
est regeneratio. « Annuntiantes laudes Domini, et poten-

)) tias ejus, et rairabiha ejus quae fecit^. )) Ordo verborum
est Et patres nostri narraverunt nobis annuntiantes
: « ,
))laudes Doraini. » Laudatur Dominus ut araetur. Quid

enim salubrius araatur ?
VII. « Et suscitavit Testimonium in Jacob et Legera ,
)) posuit in Israel '. Hoc est initium de quo supra dic-

)> ,
tum est, « Eloquar propositiones abinitio.M Initiura est
ergo Vetus Testamentum , finis Novum. Timor enira prae-

valet in Lege: et, « Initiura sapientioe tiraor Doraini*: »
)) Finis autera Legis Christus est ad justitiam omni cre-
» denti^ quo donante diffunditur charitas in cordibus
:
)) nostris per Spiritum sanctum qui datus est nobis ^ et :
)) consumata charitas foras raittit tiraorera'', quoniara

> Psal. XLiv, II. — ^ lA. Lxxvii, 4- — ^ Ibid. 5.-4 IJ. cx, lo. —
5 Rom. X, 4- — ^ Id. V, 5. — 7 i Joan, iv, i8.
,
ENARHATIO 1« PSALMtJM LXXVII. 31

» nunc Lege jiistitia Dei nianifestata est. Sed quoniani
sine
» testimoninm habet a Lege et Prophetis ^ » ideo « Sus- ,
» Testimonium in Jacob, et Legem posuit in Is-

citavit
» raeL »et illud quod tam insigni et pleno tantis
Nara
significationibus opere tabernaculum constitutura est ,
tabernaculum Testimonii nominatur-, in quo erat vela-

men contra arcam Legis sicut velamen contra faciem ,
ministri Legis •, quia inilla dispensatione parabolaeet pro-

positiones erant. Ea quippe qute praedicabantur et fiebant,
velatis significationibus condebantur et non revektis ,
manifestationibus cernebantur. a Gum autem transierisad

)> Christum, ait Apostolus, aufe-retur velamen^. » Quot-
quot enim sunt promissiones Dei , in illo « Etiam. Amen'.»
Qiiisquis igiturChristo adhseret, totum bonum quod etiam
in litteris Legis non intelligit habet quisquis est autem
:
alienus a Christo , nec intelligit , nec habet. « Suscitavit

» ergo Testimonium in Jacob, et Legem posuit in Israel.»
More suo repetit. Nam quod est, « Suscitavit Testimo-
» nium » hoc est, « Legem posuit
5 : » et quod est , « In
» Jacob-, » hoc est, « In Israel. » Nam sicut duo no-ista
mina sunt hominis unius ita Lex et , Testimonium duo

sunt nomina rei unius. Interest aliquid, ait quispiam, inter
« Suscitavitetposuit? » Ita sane ,
quemadmodum interest
etiam inter « Jacob et Israel : » non quia erant duo ho-
mines , sed eadera duo nomina diversis causis uni homini
sunt imposita •, Jacob propter supplantationem quoniam ,
nascentis tenuit plantam fratris : Israel autem propter vi-

sionem Dei^ Sic aliud est, « Suscitavit , »aliud, « Posuit.»
Nam, « Suscitavit Testimonium, » quantum existimo
dictum est, quod illo ahquid suscitatum est 5 « Sine Lege
» enim , ait Apostolus ,
peccatum mortuum est : ego au-
' Rom. in . 21. — ' Exod. xl, 2. — ^ 2 Cor. m, i6. — 4 IJ. i, 20. —
5 Gen. XXV, 25, et xxxit, 28.
32 S. AUGUSTIM EPISCOPI
» tem vivebam aliquando sine Lege adveniente autem :
)) mandato, peccatum revixit. » Ecce quod suscitatum est

pcr Testimonium quod est Lex , ut appareat c[uod late-
,
bat, sicut paulo post dicit « Sed peccatum, ut appareat :
))peccatum per bonum mihi operatum est mortem Po-

,
*
.
))suit autem Legem, » dictum est, tanquam jugum pec-

catoribus unde dicitur « Quia justo non est lexposita^»
: ,
Testimonium est igitur in quantum aliquid probat Lex , ^
autem in quantum jubet; cum sit una eademque res.

,
Quocirca sicut lapis Ghristus , sed credentibus in caput

anguli^ , non credentibus autem lapis ofFensionis et petra
scandali Testimonium Legis eis, qui Lege noniegitime

: ita
utuntur TestimoniuiB ,
est quo convincantur puniendi
peccatores b.is vero qui ea legitime utuntur, Testimonium

^
est quo demonstratur ad quem liberandi confugere debent
peccatores. « In ejus enim gratia est justitia Dei, testi-

)) monium habens a Lege et Prophetis, qua justificatur
)) impius quam t[uidam : ignorantes , et suam volentes
)) constituere ,
justitise Dei nonsunt subjecti ^. )>
AÎIL « Quanta, inquit, mandavit patribus nostrisiiota

)) facere ea fdiis suis? Utcognoscat generatio altera, fdiis
)) qui nascentur et exurgent, et narrent filiis suis. Ut po-
)) nant in Deo spem suam, et non obUviscantur operum
)> Dei, et mandata ejus exquirant. Ne fiant, sicut patres
)) eorum generatio prava ,
et amaricans : generatio quae
)) cor non direxit ^ suura , et non est creditus cum Deo
)) spiritus ejus.^ » Haec verba indicant duos quodam modo
populos , alterum ad Yetus , alterum ad Novum Testa-
mentum pertinentem : nam quod Quanta mandavit ait , «
)) patribus nostris, nota facere ea fdiis suis, mandata )>
eos accepisse dixit , « Nota facere ea fdiis suis » non ta- ,
' Rom. VII, 8, 9 et i3. — ' i Tim. i, 9. — 3 Psal, cxvu, 22. — ^ Rora.
X, 3. — ^ Psal. Lxxvn, 5-8.
ENARRATIO W PSAL.MLM LXXVII. 33
mcn eos agnovisse aut fecisse : sed ad hoc acceperunt
ipsi, « Ut cognoscat generatio altera, » quod illa non cog-
novit. (c Filii ,
qui nascentur et exurgent. )>. Nam illi qui
nati sunt, non exurrexerunt : quia non sursum cor , sed
in terra potius habuerunt. Cum Christo enim exurgitur :
unde dictum est: « Si exurrexistis cum Christo, quae sur-

» sum sunt sapite ^ Et narrent inquit, filiis suis,ut ,
» ponant in Deo spem suam. » Ita enim non suamjusti-

tiam justi volunt constituere, sed revelant ad Deum viam
suam, ct sperantin eum, ut ipse faciat-. « Et non oblivis-
» cantur opcrum Dei : « magnificando scilicet et jactando
opera sua , cum. Deus sit qui opera-
tanquamipsi faciant 5
tur in eis qui bona operantur, et velle et operari pro bona

voluntate". « Et mandata ejus exquirant. » Cum jam ea
didicerint, quomodo exquirant.^ « Quanta enim inquit, ,
)) mandavit patribus nostris, nota facere ea fihis suis ut ,
cognoscat generatio altera ? Quid cognoscat? Utique )>
mandata quae mandavit. Quomodo ergoadhiic exquirant,

nisi quia ponendo in Deo spem suam tunc mandata ejus ,
exquirant, utab eis illo adjuvante compleantur.^ « Ne fiant,

)) sicut patres eorum, generalio prava et amaricans, gene-
)) ratio qu£e non direxit cor suum. Et dicit quare con- ))
tinuo subjungendo « Et non est creditus cum Deo spiritus

,
» ejus » id est
: quia non habebat fidem , quce impetrat
,
quod Lex imperat. Quando enim cum Spiritu Dei ope-

rante spiritus hominis cooperatur, tunc c[uod Deusjussit
impletur : et hoc non fit, nisi credcndo in eum qui justi-
ficat irapium *. » Quam fidem non habuit generatio prava
etamaricans^ et ideo de illa dictum est: « Non est credi-
» tuscumDeo «Multo enim hoc expressius
spiritus ejus.
dictum est, ad significandam gratiam Dei quse non so- ,
• CoJoss*. 111, I. — ' Psal. x.wvi, 5. — ^ phil.p. u^ ,3. — A Ilom. iv, 5.
cxvii, 3
,
34 S. AUGUSTINI EPISCOPl
lamoperatur remissionempeccatorum, sedetiam cooperan-

tem sibifacithominis spiritum in opcre bonorum factorum :
quasi diceret: Non credidit Deo spiritus ejus. Hoc estenim

haberecum Deo creditum spiritum_, noncredere spiritum
suumposse facere sine Deo justitiam, sed cum Deo. Hoc
est etiam credere in Deum quod utique plus est quam :
credere Deo. Nam

homini cuiHbet plerumque creden- et
dum est quamvis in eum non sit credendum. Hoc est

,
ergo credere in Deum credendo adhoerere ad bene coo- ,
perandum bona operanti Deo. « Quia sine me, inquit

» nihll potcstis facere *. « Quid autem plushinc Apostolus
dicere potuit^ quam quod ait « Qui autem adhseret Do-
:
» mino, unus spiritus est^ ? » AHoquin Lex illa testimo-

nium est quo damnetur non quo absolvatur reus. Littera ,
6nim est minax quae convincat praevaricatores non spi-

,
,
ritns adjuvans qui liberet et justificet peccatores. Gene-

,
ratio ergo illa cujus exemplum cavendum est, ideo prava

,
et araaricans fuit, quia « Non est creditus cum Deo spiritus

» ejus » quia etsi aliqua credidit Dco
: non tamen credi- ,
dit in Deum non ex fid« adhaesit Deo ut sanata a Deo

: ,
bene cooperaretur cum operanteinse Deo.

IX. Denique, «Filii Ephrsem intendentes et mittentes
» arcus, conversi sunt in die belli^. » Persequentes Le-
gem justitia? , in Legemjustitire non pervenerunt*. Quare?
Quia non ex fide. Generatio enim erat, cujus spiritus cum
Deo creditus non est sed tanquam ex operibus quia non : :
sicuttetendit et misit arcus ( quod foris apparet , tanquam ,
in operibus Legis ,
) ita direxit et cor , ubi justus vivit ex
fide ^
,
quae per dilectionem operatur ^ qua inhaeretur •
Deo qui operatur

,
homine et velle et operari pro bona
in
voluntate "^
. Nam quid est ahud tendere arcum, et mittere,
'
Joan. \v, 5. — Cor. 17. —
' i vi, ^ Pfal. lxxvii, 9. — ^ Rom. ix, 3i.
— 5 id. 1, 17. — Gal. V, 6. —

6 7 Pbilip. 11, i3.
,
:
ENARRA.TIO IH PSALMUM LXXVII. 36

et converti in die belli , nisi attendere et promittere in die
auditionis , et deserere indie tentationis •, armis quasi pro-
ludere , et ad horam certaminis noUe pugnare? Quod sane
ait : « Tendentes et mittentes arcus : » cum debuisse dicere
videatur , tendentes arcus , et mittentes sagittas 5 non
enim arcus mittitur , sed ab arcu aliquid raittitur aut :
illa locutio est de qua superius disseruimus , ubi dictum
est : « Suscitavit testimonium , » quia suscitavit aliquid

testimonio, ita et hic , « Mittentes arcus, v quia miserunt
aliquid arcubus : aut obscurus ordo verborum est, cum
praetermissioneverbi, quod etiam tacitum subaudiendura
est , ut iste ordo sit , « Fihi Ephraem intendentes arcus et
» mittentes, » etsubaudiatur sagittas, pleniusque sit, ten-
dentes arcus et mittentes sagittas : quia etiam si diceret
« Tendentes non utique tendentes sa-
et mittentes sagittas, »
gittas intelligere quod dixit,
debereraus ; sed audito eo
tendentes subaudire potius arcum quamvis dictum non
,
,
fuerit. Nonnulli sane codices graeci habere dicuntur ,
« Tendentes et mittentes arcubus , » ut sine dubitatione

subaudiaraus sagittas. Quod vero per fihos Ephrsem uni-
versam illara generationem araaricantem intelhgi voluit
locutio est a parte totum significans. Et ideo fortasse electa
est ista pars , ex qua ille populus totus significaretur ,
quia
de his potissimura boni ahquid expectandura fuit ;
quia
ex illo nati sunt ,
quem nepotem suum Jacob quamvis a ,
patre ejus tanquam minorem ad sinistram constitutum

manu tamen dextera benedixit , eumque majori fratri ar-
cana benedictione prseposuit ^ •, ut quod ita hocloco tribus

illa culpatur , nec apparuisse in ea quod illa benedictio
promittebat ostenditur , satis intelligaraus quod etiam
tunc ex verbis patriarchse Jacob longe ahud figurabatur,
quam prudentia carnis expectat. Figurabatur enim quod
» Gen. xLvui, 14.
3.
,
36 S. ALCitSTIHI EriSCOPl
futuri cssent novissimi qui erant primi , et prirai futuri

essent qui erant novissimi^ per Salvatoris adventum, de- ,
quo dictum est, uQuipostme venit, ante mefactusest'^.»
Sic Abel justus majori praelatus est fratri^, sic Ismaeli

Isaac * , sic Esaii congemino suo , sed tamen prius nato ,
ipse Jacob * : sic Phares et ipse congeminum suum ,

qui
prius manum ex utero miserat , et coeperat nasci , etiara
nascendo prsccessil^; sic David majoribusprselatus estfratri-
bus ^
: et propter quod istae omnes atque aliae sirailes , non
solum dictorura sed etiara factorum parabolae prsecesse- ,
runr sic populo Judaeorum praelatus est populus chris-

,
tianus', pro quo redimendo quemadmodum Abel a Cain^,
sic a Judneis occisus est Christus. Hoc praEfiguratum est
enim ctiam cum Jacob decussatim porrectis manibus, dex-

tera tetigitEphraem ad sinistram constitutura^ euraque
pracposuit Manasse ad dexteram constituto quem sinistra ,
ipse tangebat. Nam secundum carnem « Fiiii Ephrrem

)) intendentes et mittentes arcus, conversi sunt in die
)) beili. ))
X. Quid sit autem quod ait : « Conversi sunt in die

» belli , » consequentia docent ,
quibus id apertissirae
exposuit : « Non testamentum Dei,
custodierunt, inc[uit ,
» et in lege ejus noluerunt ambulare ^ » Ecce quid est

« Conversi sunt in die belii : » non observaverunt testa-
raentum Dei. Ubi arcus tendentes et mittentes, etiam
promissionis promptissimae verba protulerunt , dicentes :
(( Qusecumque iocutus est Dominus Deus noster, facie-

)) mus et audiemus^*^. Conversi sunt in die bellij )) quia
proraissionera obedientiae non auditio sed tentatio pro-
, ,
bat. Cujus est autem cum Deo spiritus creditus, fidelem
' MaUli. XX , i6. — » Joan. i, 27. — 3 (jen. iv, 4- — ^ U- xxi, 12. —

5 M. XXV, "23. — ^*
Id. xxxvni, zg. — 7 t Hcg. xvi, 12. — 8 Gen. iv, 8. —
9 Pfal. LKKVii, 10. — '" ExoJ. XIX, 8.
,,
EÂP.RATIO IK PSALMTJM IXXVIT. 37

tenet Deum, qiii non cum permittet tentari super qaod
potest ^ sed faciet cum tentalione etiam exitum, ut possit
sustinere^ , ne convertatur in tlie belli. Qui auteni in se,
non in Dô gloriatur-, quantumvis jactet pollicitationeni
virtutis susB , velut tendens et mittens arcus , convertitur
in die liclli. Quia enim non est credltus cum Deo spirilus
cjus, non cst cum illo etiam Spiritus Dci : et sicut scrip-
tum cst : « Quia non credidit , ideo non jirotegetur ^. »
Quod vero cum dixisset : « Non ol^servaverunt testamen-

» tum Dei » adjecit et 5 ait : « Et in lege ejus noluerunt
» ambulare : » repetitio est superioris senlentite , cum
quadam ejus expositione. Hoc enim appellavit, « Legem
» ejus , » quod supra dixerat « Testamentum Dei » ut :
illud cjuod dictum cst : « Non custodierunt, » repetitum

intelligatur in eo, « Ambulare noluerunt. » Sed cum bre-
vius dici posset , et in lege ejus non ambulaverunt non- •
nihil mihi videtur in hoc verbo nos quaerere voluisse,

quod maluit dicere « Noluerunt ambuJare., » quam :
non anibulaverunt. Poterat enim putari lex operum cpiasi

suflicerc ad justificationem , cum ea quae praecipiuntur,
forinsccus fiunt ab eis hominibus qui mallent non proe- ,
cipi, quae tamen faciunt ac per

non ex corde faciunt , et ;
hoc c[uasi videntur ambulare in lcge Dei sed nolunt am- ,
bulare non enim ex corde faciunt. Ex corde autem nullo

:
modo fieri potest quod formidine fit poenae , non dilec-,
tione justitiae. Nam quantum attinet ad facta quse forin-

secus aguntur et qui timent poenam et qui amant justi-
,
tiam non furantur et ideo pares sunt manu dispares 5 ,
corde; pares opere, dispares voluntate. Ideo ilh sic notati
sunt : « Generatio , inquit ,

quse cor non direxit suum. »
Non dictum est , opera enim corde
•, sed , cor. Dirccto
recta sunt opera : cum autem cor directum non est, opera
' I Cor. X, i3. — ' IJ. I, 3i. — ' Eccli. ir, i5.
,,
38 S. ATJGUSTINI EPISCOPI
recta non sunt Et unde cor non

, etiamsi recta videantur. .
direxit prava generatio, satis aperuit, cura ait « Et non :
)) est creditus cum Deo spiritus ejus. » Rectus est enim

Deus : et ideo recto adhaerens tanquam incommutabili
,
regulae ,
potest fieri rectum ,
quod in se fuit pravum cor
hominis. Ut autem cor cum illo sit et per hoc rectum ,
esse possit , acceditur ad eum non pede sed fide. Ideo

, ,
dicitur etiam in Epistola ad Hebraeos de illa ipsa genera-
tione prava et amaricante : « Non profuit sermo auditus

» illis non contemperatis fidei eorum qui obaudierunt^.»
Voluntas igitur quae est in corde recto, paratur a Do-
mino , fide praecedente, qua acceditur ad Deum rectum
ut cor fiat rectum. Quae fides praeveniente et vocante mi-
sericordia Dei, per obedientiam suscitatur^ et applicare
incipit ad Deum cor , ut dirigatur : et quanto magis ma-
gisque dirigitur quod non videbat et
, tanto magis videt ,
valet quod non Hoc non fecerat Simon cui Pe-

valebat. ,
trus apostolus dixit « Non est tibi pars neque sors in hac
:
» fide cor enim tuum non est rectum cura Deo ^. » Ibi
;
enira ostendit quia non potest esse rectura sine Deo ut

_, ,
incipiant horaines, non tanquara servi sub lege ambulare

metuentes sed in lege tanquam filii volentes in qua illi
, ,
ambulare noluerunt et sub ilJa rei remanserunt. Hanc ,
enim voluntatem non timor, sed charitas habet: quse dif-

funditur in cordibus credentium per Spiritum sanctum^.
Quibus dicitur : « Gratia salvi facti estis per fidem ^ et hoc
)) non ex vobis , sed Dei donum est non ex operibus, nc
•,
» forte quis extollatur. Ipsius enim sumus figmentum

» creati in Christo Jesu, in operibus bonis, quae praepa-
» ravit Deus, ut in ilHs ambulemus *. »Non quomodo isti,
qui « In lege ejus noluerunt ambulare » non credendo ,
' Hebr. iv , 2. — » Act. vni, 21. — 3 Rom. v , 5. — 4 Ephes, 11,

8-10.
,
EWAIIRATIO IJS PSAI-MIM l.\XV!I. 39

in eum, neque viam suam rcvelarido ad eum el sperando
in eum , ut ipse faceret.
XI. « Et obliti sunt beneficiorum ejus, et mirabillum
» ejus qute ostendit eis, coram patribus eorura quae fecit
)) mirabilia^. )) Quid sit hoc non est quaestio negligenda.
,
De ipsis patribus paulo ante dicebat ,

quod fuisset gene-
ratio prava et amaricans. « Ne fiant, inquit, sicut patres
)) eorum generatio prava et amaricans : generatio quae
)) non direxit cor suum , )> et caetera quae adhuc de ipsa
generatione dicuntur, cujus imitationem eo modo caven-
dam prsecipit alteri generationi, « Ut ponant in Deo
)) spem suamnon obHviscantur operum Dei, et man-
, et
» data ejus exquirant de quibus jam satis quod visum
: )>
est disseruimus. Quid sibi ergo vult cura de ipsa gene- ,
ratione prava loquatur ,

quomodo , « Obliti sunt benefi-
)) ciorumDei, et mirabihum ejus quse ostendit eis, )> quod
addidit et dicit : « Coram patribus eorum quae fecit mi-
)) rabilia. » Quibus patribus, cum isti ipsi sint patres
quorum non vult esse posteros similes ? Si illos acceperi-

mus ex quibus
isti nati erant velut Abraham, Isaac et ,
Jacob jam olim dormierant, quando mirabiha Deus os-

,
tendit in yEg} pto. Sequitur enim « In terra iEgypti, in :
» campo Thaneos » ubi dicitur ostendisse Deum istis

:
mirabilia coram patribus eorum. An forte spiritu prae-

sentes erant ? quia de ipsis Dominus in Evangelio ait :
« Omnes enim illi vivunf^. » An accommodatius accipimus
patres Moysen et Aaron, aliosque seniores qui comme-

morantur in eadem Scriptura etiam spiritum accepisse,
unde acceperat et Moyses ut eura adjuvarent ad eum- ,
dem populum regendum ac ferendum ^ ? Cur enim non

appellarentur patres ? Non sicut Deus Pater unus est qui
regenerat Spiritu suo, quos facit filios ad aeternam haere-
' Psal. I.XXV11, II, 12. — ' Luc. XX, 38.:; — ^ Num. xi,'î6.
»
40 S. AUGUSTINl EPISCOPl
dilatem •, scd honoris gralia proptcr netatem curamque

pietatis : sicut Paulus senior dicit « Non ut confundam :
)) vos, hiEC scribo, sed ut filios raeos charissimos moneo^ :
cum sciret utique a Domino dictum : « Ne vobis dicatis

)) patrcm cnim Pater vester Deus^. »
in terra , unus est
(>uod non ideo dictum est ut hoc vocabulum honoris ,
humani de loquendi consuetudine tolleretur sed ne gra- •
tia Dei qua in .neternam vitam regeneramur, naturse , vel
potestati, vel etiam sanctitati cujusquam hominis tribue-

retur. Ideo cum diceret : « Ego vos genui : » proedixit :
« In Christo et per Evangeliumj )) ne ipsius putaretur

esse quod Dei est.
XII. Ergo illa generatio prava et amaricans : « Obliti
)) sunt beneficiorum Dei , et mirabilium ejus quae oslen-

)) dit eis, coram patribus eorum qucne fecit mirabilia in
)) terra .Êgypti, in campo Thaneos. » Et incipit eadem
mirabilia commemorando retexere. Quse si parabolae sunt
et propositiones ,
profecto ad aliquid comparando refe-
rendae sunt. Nec oculum intentionis debemus auferre ab
eo quod Psalmus iste intendit ostendere hunc esse fruc-
,
tum omnium quse dicuntur et : quare admoniti sumus

hcec intentissime audire Deo dicente « Attendite po-, :
,
)) pulus meus, legem meam, inclinate aurem vestram in

)) verba oris mei ut ponamus in Deo spem nostram et
; )> ,
non obliviscamur operum Dei, et raandata ejus exquira-

mus :ne fiamus, sicutilli patres, generatio prava et ama-
ricans generatio quae cor non direxit suum et non est
, ,
creditus cum Deo spiritus ejus. Ad hoc ergo omnia refe-

renda sunt , ac per hoc quidquid figurata actione ista
significant , spiritaliter in homine, vel
ita fieri ]')Ossunt
gratia Dei , bona sunt- vcljudicio Dei, si mala sunt

si
5
sicut illa boua facta sunt in Israiihtas, vel mala et in

' I Coi'. IV, i4- — - Maltli. xxm, 9.
,
EJNA.HIIATIO I^ PSALMTJM LXXVII. 41

ipsos et incorum inimicos. Quae si non obliviscamur, sed
in Deo spem nostram ponamus nec ipsius gratiae simus ,
ingrati^ eumque timcamus, non timore servili quo sola ,
mala corporalia fbrmidantur sed timore casto perma- ,
nente in saeculum saeculi, qui timor magnam csscjudicat

pcenam privari luce justitise 5 non efliciemur, tanquam
patres illi ,
generatio prava et amaricans. Terra itac[ue
yEgypti in figura intelligenda est hujus SiTCuli. Campus
Thaneos planities est mandati humihs. Nam mandatum
humile interpretatur Thanis. In hoc ergo saeculo humih-
tatis mandatum suscipiamus ut , in aho saeculo exaltatio-
nem quam promisit qui propter
,
nos hic faclus est humi-
hs , accipere niereamur.
XIII. Nam qui « Disrupit mare, et trajecit eos , statuit
» aquas quasi in utres^, ut sic staret unda tanquam
fuisset inclusa suam gratiam cohibere fluida
: potest per
et labentia concupiscentiarum carnahum cum huic sae- ,
culo renuntiatur, ut tanquam inimicis peccatis omnibus

perdeletis fidehum populus per sacramentum baptismatis
trajiciatur. Qui « Deduxit eos in nube diei et tota nocte ,
» in ilkiminatione ignis - : » potest etiam spiritaliter diri-

gere itinera , si ad eum clamet fides , « Itinera mea dirige
))secundum verbum tuum De quo alibi dicitur « Ipse ^. )> :
)) enim rectos faciet cursus tuos et itinera tua in pace ,
)>producet*, per Jesum Christum Dominum nostrum

)>
,
cujus in hoc saeculo tanquam in die, sacramentum ma- ,
nifestatum est in carne velut in nube in judicio vero, , •,
tanquam in terrorc nocturno c[uia tunc erit magna tri- ;
bulatio ssecuh tanquam ignis et lucebit justis et ardebit , ,
injustis. Qni « Disrupit in deserto petram , et adac[uavit

)) eos sicut in abysso multa •, et eduxit acpiam de petra
' Pj.iI. Lix^ni , i3. — 3 jL,i,j. j^. — 3 ij, cxviu, i33. — 4 Prov.
IV, 27.
,
42 S. AUGtSTlKl EPT5COPI
» et deduxit tanquani Oumina aquas^ : » potest utique
siticnti fidei donum Spiritus sancti, quod illa res gesta
spiritaliter significabat , infundere de spiritali sequente

petra ;
quod est Christus : qui stabat et clamabat, « Si
)) quis sitit, veniat ad me'^ : » et, « Quid biberit de a([ua
)) quam ego dabo, flumina aquae vivae fluent de ventre

» ejus^ Hoc enim dicebat, sicut in Evangelio legitur
» de Spiritu quem accepturi erant credentes in eum^ »

Ad quem velut virga lignum passionis accessit , ut ema-
naret credentibus gratia.
XIV. Et tamen illi, tanquam generatio prava et ama-
ricans, Apposuerunt adliuc peccare ei^ » id est, non
« :
credere. Nam hoc est peccatum de quo arguit Spiritus ,
mundum, sicut Dominus dicit: « De peccato quidem, quia

» non crediderunt in me ^. Et exacerbaverunt Altissimum
» quod alii codices habent « In inaquoso, »
in siccitate : ,
quod de graeco est expressius, nec aliud quam siccitatem

significat. Utrum in ifla eremi siccitate, an potius in sua?
Quia licet bibissent de petra , non ventres sed mentes ,
aridas habebant , nulla virentes foecunditate justitise. In

qua siccitate magis fideliter Deo supplices esse debuerant,
ut qui satietatem donaverat faucibus, cequitatem donaret

et moribus. Ad eum quippe fidelis anima clamat : « Oculi
mei videant aequitatem \ »
Et tentaverunt Deum in cordibus suis , ut pete-
XV. «
» rent escas animabus suis. » Aliud est petere credendo ,
aliud tentando. Denique sequitur « Et detraxerunt de :
» Deo , et dixerunt Numquid poterit Deus parare men-

:
M sam in deserto ? Quoniam percussit petram et fluxe- ,
» runt aquae et torrentes inundaverunt

, numquid et :
» panem poterit dare, aut parare mensam populo suo * ?»
' Psal. Lxxvu, i5, iQ. — ' Joan. \ii, 37. — ÎJ. iv, i*}.
—^4 Id. vii, Sg.
— 5 psai_ Lxxvn, 17. — ^ Joan. vi, 9. — 7 Psal. xvi, 2. — " Id. lxxvii, 18-20.
ENARRATIO IN PSALMUM LXXVII. 43
Non credentes ergo petierunt escas animabus suis. Non
sic apostolus Jacobus escam mentis praecfpit postulari, sed
a credentibus eam peti admonet, non a tentantibus atque
detrahentibus Deo. « Si autem vestrum inquit, in-
quis ,
)) diget sapientia, postulet a Deo, qui dat omnibus af-

)) fluenter, et non improperat, et dabitur ei : postulet
)) autem Hanc fidem non ha-
in fide nihil haesitans^ )>
bebat generatio, quae cor non direxerat suum, et non erat

creditus cum Deo spiritus ejus.
XVI. « Propter hoc audivit Dominus et distulit et , ,
)> ignis accensus est in Jac^bb, et ira ascendit in Israel^. »

Exposuit quid ignem dixerit. Iram quippe appellavit
ignem quanquam multos proprie etiam ignis accenderit.
:
Quid ergo est quod ait: « Audivit Dominus, et distuht.?))

An distuht eos introducere in terram promissionis ,
quo
ducebantur; quod intra paucos dies fieri poterat, sed prop-
ter peccata in eremo fuerant conterendi, ubi et contriti
sunt per quadraginta annos? Quod si ita est, distulit ergo
populum non istos ipsos qui tentantes detrahebant de
,
Deo nam omnes in eremo perierunt, et fdii eorum in

5
terram promissionis ingressi sunt. An distuht poenam ut _,
prius satiaret etiam infidelem concupiscentiam , ne prop-

terea putaretur iratus ,
quia hoc ab illo , licet tentantes
et detrahentes ,
petebant quod facere non posset ? « Au-
)) divit ergo et distuht )) vindicare : et posteaquam fecit
quod eum illi facere non posse putaverunt tunc , « Ira
)) ascendit iii Israel. »
XVII. Denique utroque breviter posito, deinceps aperte

ordinem narrationis exequitur. « Quia non crediderunt
)) in Deo, nec speraverunt in salutare ejus. )> Namque cum
dixisset : « Quare ignis accensus est in Jacob, etira ascendit
)) in Israel, •» id est,«Quia non crediderunt in Deo, nec spe-
> Jacob. I, 5, 6. — » Psal, lxxvii, 2i.
44 S. AUGISTI^Î EriSCOPI
M ravcrunt in saliitare ojus : » continuo subjiciens t[uam

evidentilnij 4wii('ficiis ingrati fuerunt, « Kt mandavit,
» inquit , nubibus Tfcs^per , et januas coeli aperuit. Et
» pluit illis manna ad manducandum, et panem cceli de-
» dit eis, Panem Angeloruni manducavit homo^ : cibaria
» misit eis in abundantia. Transtulit Austrum de ccjelo, et
» induxit in virtute sua Africum. Et pluit super eos sicut

» pulverem carnes et sicut arenam maris volalilia pen-
,
» nala, Et ceciderunt in medio castrorum eorum circa ,
» tabernacula eorum. Et manducaverunt, et saturati sunt

» nimis ; et desiderium eorum attulit non sunt pri- eis :
» vati a desiderio suo. » Ecce quare distulerat. Quid au-

tem distulerat , audiamus. « Adhuc esca erat in ore ipso-
» rum , et ira Dei ascendit super eos ^. » Ecce qnod
distulerat. Prius enim , « Distulit 5 » et postea , « Ignis
» accensus est in Jacob , et ira ascendit in Israel. » Distu-
lerat ergo , ut prius faceret quod eura facere non posse
crediderant, deinde inferret quod eos pati oportebat.Nam
si ponerent in Deo spem suam , non solum eis illa desi-
deria carnis , sed etiam spiritus , implerentur. Qui enim

« Mandavit nubibus desuper, et januas coeli aperuit , et
» pluit illis manna ad manducandura et panera coeli de- ,
» dit eis , » ut « Panem Angelorum manducaret homo,»

,
qui « Cibaria misit eis in aliundantia , » iit satiaret incre-

dulos non est ineflicax dare credentibus verum ipsum
,
de coelo panem, quera raanna significabat: qui vere cibus

est Angelorum quos Dei Verbum incorruptibiles incor-
,
ruptibiliter pascit quod ut manducaret homo, caro fac-

:
tum est, et habitavit in nobis ^. Ipse enim panis per nubes

evangehcas universo orbi pluitur ^ et apertis praedicato-
rum cordibus tanquam coelestibus januis , non murrau-
' Idem versiculus 25 cxplicatur supra in Enarrat. Psahn. xvxni, Serm. i,
n. 6, — 2 Psal. Lxxvii, 23-3i. — ^ Joan. i, 14.

,
emarrAtio iw rsALMurvt lxxvii. 45

ranti et tentanti Synagogoe , sed credenli et in illo speni
ponenti Ecclesire praedicatur. Qui « Transtulit Austrum
» de coelo , et induxit in virtute sua Africum , et pluit
» super eos sicut pulverem carnes, et sicut arenam ma-
» ris volatilia pennata : et ceciderunt in medio castrorum
» eorum , circa tabernacula eorum : et manducaverunt
» et saturati sunt nimis , et desideriura eorum attulit eis,
» nec sunt privati a desiderio suo : » potest et non ten-
tantium , sed credentium parvulam fidem , carne editis
vocum signis et per aerem transcurrentibus tanquam ,
volatilibus pascere : non taraen ab Aquilone venientibus,

iibi frigus et caligo praevalent, id est, eloquentia quse
huic sseculo placet 5 sed transferendo Austrura de coelo.
Quo, nisi ad terrasPUt qui in fide suntpaiTuli, audiendo
terrcstria nutriantur ad capienda coelestia. « Si enim ter-
» restria , inquit , dixi vobis , et non creditis ;
quoraodo
» si coelestia dixero vobis , credetis ^ ? » Translatus enim
erat iile de coelo quodam raodo , ubi mente excesserat
Deo 5
ut temperans eis esset quibus dicebat : « Non potui
» vobis loqui quasi spiritalibus, sed quasi carnalibus-. »
Ibi enim audierat ineffabilia verba^,qua3 in terra illinon
licebat loqui per verba sonantia ,
quasi per volatilia pen-
nata ; et inducendo in virtute saa Africum , hoc est, per
ventos meridianos ferventes et lucentes prsedicantium
spiritus; ethocinvirlutesua, ne sibi tribuat Africus quod
habet ex Deo. Venient autem ultro isti venti ad honiines,
et apportant eis verba divinitus missa^ ut in suis sedibus
et circa tabernacula sua coUigant ejusraodi volatilia, et
adoret unusquisc[ue Dorainum de loco suo , omnes insulae
gentiura"^.
XVIII. Sed infidelibus tanquara pravse et araaricanti
' Joaii. III, 12. — - I Cor. 111, I. — ^2 Cor. xii, 4- — 4 Soplion.
II, II.
,
generationi , cum adhuc esca esset in ore ipsoram , « Ira
» Dei ascendit in eos, et occidit in plurimis hoc eorum : »
est plurimos eorum nonnuUi codices habent

, vel sicut :
« Pingues eorum. » Quod quidem in graecis quos hahui-
mus non invenimus. Sed si hoc est verius quid aliud ,
intelligendi sunt « Pingues eorum , » nisi superbia prae-

valentes, de quibus dicitur : « Prodiet quasi ex adipe ini-
» quitas eorum^PEt electos Israel impedivit. «Erantillic
etiam electi quorum fidei non contemperabatur genera-
,
tio prava et araaricans. Impediti sunt autem , ne aliquid

eis prodessent, quibus paterno se afiectu consulere cupie-
bant. Quibus enim Deus irascitur, quid misericordia con-
fertur humana ? An potius simul cum eis compeditos etiam
electos intelHgi voluit j ut qui mente et vita discerneban-
tur , ad exempkim non justitise tantoim, sed etiara patien-
tiae , cura ilUs molestias sustinerent ? Nam sanctos cum
peccatoribus non ob aham forsitan causam etiam captivos
ductos esse didicimus quoniam in graecis codicibus non ,
evem't>\(T£v quod cst « Impcdivit » sed <Trm:'2i<:ti lcgimus

, 5
quod est potius « Compedivit. » ,
XIX. Sed generatio prava et amaricans « In omnibus ,
» his peccaverunt adhuc et non crediderunt in mirabi- ,
» hbus cjus. Et defecerunt in vanitate dies eorum'^.)) Cum

possent, si crederent, dies in veritate sine defectu habere
apad eum cui dictum est : « Anni tui non deficient ^. De-
» fecerunt ergo in vanitate dies eorum , et anni eorum
» cum festinatione. » Festinatur quippe tota vita morta-
lium , et quae videtur prohxior , vapor est ahquanto diu-
turnior.
XX. Verumtamen « Cum occideret eos, quaerebant
» eum » non propter aeternam vitam
: , sed vaporem ci-
tius finire metuentes. Quaerebant ergo eum non , utique
« Psal. Lxxii, 7. — * IJ. Lxxvii, 32, 33. — ^ IJ. ci, 28.
,
ENAlinATIO IN PSALMUM LXXVII. 47

ii quos occiderat , seJ qui exemplo eorum occidi time-
bant , sio autem de illis Scriptura locuta est tanquam hi
Deum quaererent qui occidebantur 5
quia unus populus
erat , et tanquam de uno corpore
Et reverte- dicitur. «
)) bantur, et diluculo veniebant ad
Deum.Et rememorati
))sunt quia Deus adjutor eorura est , et Deus excelsus
,
))redemptor eorum est ^ Sed hoc totum propter acqui- ))
renda, temporaHa bona, et vitanda temporaha mala. Nam

qui propter beneficia terrena Deum quserebant non uti- ,
que Deum sed illa quaerebant, eo modo timore servili

,
non liberali dilectione Deus colitur. Sic ergo Deus non

colitur hoc enim colitur quod diligitur. Unde quia Deus
:
rebus omnibus major et melior invenitur, plus omnibus

diligendus est ut colatur.
XXI. Denique hic sequentia videamus « Et dilexerunt :
)) eum, inquit, in ore suo, et in lingua sua mentiti sunt ei.

)) Cor autem ipsorum non erat rectum cum eo, nec fideles
)) habiti sunt in testamento ejus "^.
)> Aliud in lingua eo-
rum , aliud in corde eorum inveniebat, cui secreta homi-
num nuda sunt , et sine ullo obstaculo quid potius ama-
rent videbat. Rectum
itaque cor cum Deo est quando ,
propter Deum
Deum. Unam quippe concupivit a
qu?erit
Doraino, hanc requiret, ut inhabitet in domo Domini
semper, et contempletur ejus delectationem ^ Cui dicit
cor fidelium Saturabor non oUis carniura .^gyptio-
:
,
rum nec melonibus

, , et allio et cepis
,
et
quee peponibus
generatio prava et amaricans etiam pani coelesti prfefere-
bat*, nec manna visibili atque ipsis volatihbus pennatis
5
sed , « Saturabor , cum manifestabitur gloria tua ^ » Haec

est enim hgereditas Novi Testamenti, in quo illi fideles
habiti non sunt cujus tamen fides etiam tunc quando
5
' Psal. Lxxvii, 34, 35. — = ILid. 36, 37. — 3 ij. xxvi, 4. —4 Exod.
XVI, 3. — 5 psa\. XVI, i5.
,
48 s. A.UGi;sTira episcopi
velabaLiir crat nunc quando jam revelata est,

iii electis, et
nou cst iu multis vocatis. « Multi cnim sunt vocati, pauci

» autem electi '. « Talis ergo erat geueratio prava et ama-
ricans, etiam cum Deum quaerere videretur, diligens in

ore et in lingua mentiens ; in corde autem non recta cum
Deo, ubi ea potius diligebat ,
propter quGe Dei adjutorium
requirebat.
XXII. autem est misericors et propitius fiet
« Ipse ,
» peccatis eorum et non disperdet eos

, et abundabit :
» ut avertat iram suam, et accendet omnem iram suam.

))Et recordatus est quia caro sunt spiritus vadens et ,
))non revertens'^. In his verbis multi sibi iniquitatis

))
impunitatem dc divina misericordia poUicentur, etiam

si tales esse perstiterint ,
qualis generatio ista describi-
tur , « Prava et amaricans ,
quse cor non direxit suum
)) et non est creditus cum Deo spiritus ejus : )> quibus
consentire non expedit. Si enim ut secundum ipsos ,
loquar Deus fortasse non perdet nec malos , sine dubio

,
non perdet bonos. Cur ergo non potius id eligimus

ubi dubitatio nulla est ? Nam qui in Jingua sua mentiun-
tur illi, cum aliud habeat cor eorum, putant utique et
volunt quando pcenam ceternam talibus comminatur
,
etiam Deum esse mendacem. Sed cum ipsi eum raen-

tiendo non fallant, ille verum dicendo non fallit. Hsec
itaque verba divinorum eloquiorum, de quibus sibi gene-
ratio prava blanditur, non ea depravet, sicut eor suum :
t[uia et illo depravato ista recta persistunt. Primo c[uippe

secundum hoc intelligi possunt c|uod in Evangeho scrip-
tum est « Ut sitis sicut Pater vester qui
: in coelis est, qui
)) facit solem suum super bonos et malos, et pluit
oriri
)) super justos et injustos^.)) Quis enim non videatquanta

misericordiae patientia mahs parcat? sed ante judicium.
' MaUh. XX, i6. — 2 Psal. lxxvii, 33, 39. — 3 Matth. v, 45.
,
ENARUATIO IN PSALMtM L\XVII. 49

Sic ergo pepercit il]igenti,ut non accenderet omnem iram
suam ad eam penitus eradicandam atque finiendam ([uod :
in verbis ejus et intercessione pro peccatis eorum Moysi

servi ejus evidenter apparet, ubi Deus dicit « Deieam :
» eos , et faciam te in gentem magnam ^ : » ille intercedit,
paratior deleri pro ipsis quam ipsos sciens apud miseri-

;
cordem se id agere ,
qui quoniam nuUo modo deleret
ipsura, etiam iliis ipsis parceret propter ipsum. Yideamus
enim quantum pepercerit , et adhuc parcat. TSam intro-
duxit eos in terram promissionis, et servavit eam gentem,
quousque se , Christum interficiendo , sceleri omnium
maximo colhgarent : et quod eos ex illo regno eradicatos
per cuncta gentium regna disseminavit, non utique dele-
vit sed manet idem populus prolis successione servatrs,
:
velut Gain signo accepto ne quis eum occidat id

, , est
penitus perdat'.Ecce quemadmodum impletur quod dic-
tum est autem est misericors et propitius erit
: « Ipse ,
» peccatis eorum et non perdet eos et abcndabit ut

, :
))avertat iram suam, et non accendet omnem iram suam. )>
Quia si omnis ira ejus id est quantum digni sunt in eos ,

,
accenderetur ,
gens illa nulla relinqueretur. Ita Deus cui
cantatur misericordia et judicium^: et in isto steculo
per misericordiam « Facit oriri soiem suum super bonos
))et malos, )> et in fine soeculi per judicium ab aeterna
luce sua separatos aeternis tenebris punit malos.
XXIII. Deindc ne vim divinis veibis inferre videamur,
et ubi dictum est « Non perdet eos » nos dicamus Sed
: ; :
postea perdet eos de hoc ipso praesenti Psalmo usitatis-

:
simam Scripturae locutionem advertamus, unde ista quaes-

tio multo diligentius veriusque solvatur. Certe de his ipsis
loquens paulo post, cum commemorassct quoe propter cos
iEgyptii perpessi fiicrant , commemorans ullimam pla-
• Exod. XXXII, lo. — » Gen. it, i5. — ' Psa!. c, i.
CXVIl. 4
,
50 S. AUGOSXIKI EPISCOPI
gam , « Et percLissit , inquit , omne primitivum in terra
» yEgypti, primitias laboris eorum in tabernaculis Cham.
» Et abstulit sicut oves populum suura et perduxit eos ,
)) tanquam gregem in deserto. Et deduxit eos in spe , et

)) non timuerunt: et inimicos eorum operuit mare. Et in-
)) duxit eos in montem sanctificationis suae , montem
» quem acquisivit dextera ejus. Et ejecit a facie eorum
» gentes , et sorte distribuit eis terram in funiculo dis-
» tributionis^ » Si quis ad liaec verba nobis inferens
quaestionem dicat : Quomodo eis haec omnia collata esse
commemorat, cum ipsi non fuerint perducti in terram
promissionis, qui ab iEgypto liberati sunt, quoniam illi
mortui sunt? quid respondebimus , nisi eos dictos, quia

idemjpse populus fuit per successionem fdiorum.'^ Sic
ergo cum audimus, (maxime quia futuri temporis verba
sunt ,
Et propitius fiet peccatis eorum ^ et non perdet
) (c
» eos; et abundabit ut avertat iram suam ^ et non accen-

» det omnem iram suam » intelhgamus in his impletum, :
de quibus dicit Apostolus : « Sic ergo et in hoc tempore

» reliquiae » Unde
per electionem gratiae salvae factae sunt.
etiam dicit: «Numquid repulit Deus plebem uamPAbsit.
» Nam et ego Israelita sum ex genere Israel, de tribu Benja-
» min, Hebraeus ex Hebraeis^. » Hos igitur Scriptura prae-
vidit ,
qui in Ghristum f uerant ex isto populo credituri
et accepturi peccatorum remissionem usque ad illud ,
maximum quo ,
insanientes ipsum medicum peremerunt.
Hinc omnino dictum autem est misericors, et : « Ipse
» eorum et non perdet eos et
propitius erit peccatis , :
» abundabit ut avertat iram suam » quia etiam illud 5
reraisit quod ab eis unicus Filius ejus occisus est « Et

,
:
» non accendet omnem iram suam » quia reliquiae salvae j
factae sunt.
Psal. Lxwi), 5i-54- — ' Rom. xi, i-5, ct PLilip. lu, 5.
,;
ENARRATIO i« psalmum lxxvii. 51

XXIV. « Et recordatus est quia caro sunt, spiritus va-
» et non revertens. » Ideo eos vocando et miserando
dens
per suam gratiam ipse revocavit quia per se ipsos redire ,
non possent. Quomodo enim redit caro spiritus ambu- ,
lans et non revertens urgente se in ima atque longinqua ,
malorum pondere meritorum.nisi per electionem gratise?

Quae non meritis tanquam merces redditur, sed tanquam
donum gratis datur : ut justificetur impius ^ , et redeat
ovis perdita 5 noa tamen in viribus suis , sed in humeris
reportata pastoris "*
,
quae se perdere potuit dum sponte
vagaretur, seautem invenire non potuit, nec omnino in-
veniretur, nisi pastoris misericordia quaereretur. Non enim
et ille filius ad hanc non pertinet qui reversus in
oveiii ,
semetipsum dixit : « Sargam, et ibo ad patrem meum. »

Occulta itaque vocatione et inspiratione etiam ipse quaesi-
tus est et resuscitatus, nonnisi ab illo qui vivificat omnia :
et inventus , a quo , nisi ab illo qui perrexit salvare et

quaerere quod perierat ^ ? « Mortuus enim erat, et revixit
» perierat , et inventus est^. » Nam et illa non levis, sic
solvitur qugestio ,
quod in Proverbiis scriptum est , cum
de via « Omnes qui am-
iniquitatis Scriptura loc[ueretur :
» non revertentur ^. » Sic enim dictum est

bulant in ea ,
quasi de iniquis omnibus desperandum sit Scriptura vero :
gratiam commendavit quia per se ipsum homo potest in ;
illa ambulare, non potest autem per se ipsura redire, nisi
gratia revocatus.
XXV. Hi ergo pravi et amaricantes, « Quoties exa-
» cerbaverunt eum in deserto , et in iram concitaverunt
» eum in inaquoso ? Et conversi sunt , et tentaverunt
» Deum , et sanctum Israel exacerbaverunt ^. » Eamdem
illorum infidehtatem repetit ,
quam superius jara comrae-
' Rom. IV, 4)5. — Luc. XV, —

* 5. ^ Id. xii, lo. — 4 Id. xvj 18 et 24.
— 5 Prov. XI, 19, — SPsal. Lxxvn, ô, î.
4.
,:
52 S. ALGOSTmi EPISCOPI.
moraverat. Sed repetendi causa est , ut commeniorentur

et plagae, quas inflixit iEgyptiis propter illos : quae orania
utique recordari debuerant neque existere ingrati. De-,
nique quid sequitur? « Non sunt recordati manus ejus

))die qua redemit eos de manu tribulantis. » Et incipit
dicere quse fecit Êgyptiis ; « Posuit in Êgypto signa sua,
» campo Thaneos et convertit in san-
et prodigia sua in :
» guinem flumina eorum et imbres eorum ne biberent

,
vel potius, <t Manationes aquarum^; » sicut nonnuUi me-

lius intelligunt, quod gr.Tce scriptum ect , Taoaep7;p.aTa,
quas latine scaturigines dicimus, ab imo aquas ebullien-

tes. Fodcrunt enim yEgyplii , etsanguinem pro aquis in-
venerunt. « Misit in eos cynomyam et comedit eos; et,
» ranam , et disperdidit eos. Et dedit rubigini fructum

» eorum, et labores eorum locustae. Et occidit in gran-
» diue vineas eorum, et moros eorum in pruina. Et Ira-
» didit grandini jumenta eorum , et possessionem eorum

» igni. Misit in eos iram indignationis suae , indignatio-
» nem ct iram et tribulationcm , immissionem per ange-
» los malos. Viam fecit semitse irse suse , et non pepercit
» a morte animarum eorum, et jumenla corum in morte
» conclusit.Et percussit omne primitivum in terraiEgypti,
» primitias laborum eorum in tabernaculis Cham-. »
XXVI. Hse omnes Êgyptiorum poense allegorica inter-
pretatione exponi possunt, prout ea quisc[ue intelligere,
et rebus , ad quas referendae sunt , comparare voiuerit.
Quod nos quoque facere tentabimus, tanto aptius facturi,
quanto magis divinitus fuerimus adjuti. Ad hoc enim
Psalmi hujus illa verba constringunt ubi dictum est ,
« Aperiam in parabolis os meum , eloquar propositiones

» ab initio. » Propter hoc quippe etiam alicûa hic dicta
sunt ,
quae oranino accidisse iEgyptiis non legimus , cum
,
EÂr.RATTO I^ PSAI.MIM LXXVIf. 53

omncs corum plagre iuExodo cliligentissime ex orciine
contexantur; iit quoniam id quod ibi non dictum est
non frustra in Psalmo dictum csse certi sumus neque id ,
intcrprclari nisi figurate possuraus , simul intelligamus

ctiam cretera qure facta esse constat ob aliquam figura- ,
tam significationem facta vel conscripta. Facit enim lioc

Scriptura in multis locis propheticorum eloc|uiorum.Dicit
aliquid cjuod In illa re gesta, c[uam videtur commemorare,
non invenitur imo et aliter essc invenitur nt hinc intel-

, •,
ligatur non hoc dicere cjuod potest putari sed illud po- ,
tius quod magis debet adverti sicut est illud « Domi- : :
)) nalîtur a mari usque ad mare et a flumine usque ad ,
)) terminos orbis terrae^. )) Quod in ilhus Salomonis regno

constat noii esse completum , de c[uo putari possct iste
Psalmus loqui , cum de Ghristo Domino loqueretur. In

pLigis ergo iEgyptiorum , cûse sunt in hbro ,
qui Exodus
nominatur, ubi maxime Scriptura curavit, ut ea quibus
afflicti sunt omnia ex orcline dicerentur , non invenitur
quod habet iste Et dcdit rubigini fructus eo-
Psalmus , «
» rum. « Tllud etiam quod cum dixisset « Et tradidit , :
)) grandini jumenta eorum ^ addidit, « Et possessionem )>
)) eorum igni de jumentis grandine occisis legilur in

: )>
Exodo cpio vero possessio eorum igne cremata sit, om-

- •
nino non legitur. Quamvis voces et ignes cum grandine

fiereiit sicut tonitrua cum fulgoribus solent non tamen
, ;
scriptum est ahquid traditum igni ut arderet. Denique

mollia quae Isedere grando non poterat, chcunlur non esse
percussa, id est, duris ictibus laesa ^
quae postea comedit
locusla ^. Et moros eorum in
Item quod hic dicitur : «
» pruina, non est in Exodo. Multum enim pruina chstat

-»
a grandine; nam serenishyemalibus noctibuspruina terra

canescit.
' Psal. i\x\, 8. — ' Exod. ix, 2''). — ' I<1. x, i-i5.
,
XXVir. Quid ergo ista significent, dicat tractator ut
potest, judicet lector et auditor ut justum est. Aqua in
sanguinera conversa , mihi videtur significare de rerura

causis sentire carnaliter. Cynomyia, canini mores sunt,
qui nec parentes quando nascuntur vident. Rana est , ,
loquacissima vanitas. Rubigo occulte nocet quam etiam ,
seruginem nonnulli interpretati sunt, alii caniculum quod :
malum cui vitiorum aptius comparatur, nisi quod diifi-

cillime apparet sicuti est multum de se fidere ? Aura est
,
enim noxia,qu8e hoc in fructibus latenter operatur : sicut
in moribus occulta superbia ,

quando se quisquara putat
ahquid esse , cum nihil sit'. Locusta est mahtia ore \x-
dens , infideh scilicet testimonio. Grando est iniquitas res
alienas auferens 5 unde furta , rapinae ,

praedationesque
nascuntur : plus autem vitio suo vastatur ipse vastator.
Pruina significat vitium ,
quo charitas proximi stultitiae
tenebris velut nocturno frigore congelascit. Ignis vero ,
si non commemoratur qui erat in grandine ex

ille hic ,
fulgurantibus nubibus quoniam hic dixit « Tradidit ,

:
» possessionem eorum igni » ubi eam significat utique ,
incensam quod ignis ille fecisse non legitur immanita-

,
:
tem ergo iracundiae mihi videtur significare qua et ho- ,
micidium admitti potest. Morte pecorum figuratum est

quantum arbitror damnum pudicitiae. Concupiscentiam
quippe qua foetus exoritur communem cum pecoribus
, ,
habemus. Hanc itaque edomitam habere et ordinatara,

pudicitiae virtus est. Mors primitivorum, est amissio ipsius
justitiae, qua quisque humano generi socialis est. Sed sive
ita se habeant harum rerum figuratae significationes , sive
aliter mehus moveat quod decem
intelligantur, quera noii
plagis percutiuntur ^gyptii, et decem praeceptis scribun-
tur tabulae, quibus regatur populus Dei? Dequibus, e
« Gal. VI, 3.
,
EISAr.llATIO IIV PSAL.MIJM LXXVH. 55

contrario, inter se comparandis , id est, plagis et prce-
ceptis ,
quoniam alibi diximus * , expositionem Psalmi
hujus in his onerare non opus est : tantum admonemus^
quia et hic non eodem ordine decem tamen iEgyp-
etsi ,
tiorum plagae commemorantur dum pro tribus quae sunt ,
in Exodo et hic non sunt

''-
id est, sciniphes ulcera , , ,
tenebrse; ahae tres commemorantur quae ibi non sunt, ,
id est rubigo , pruina et ignis non fulgurum sed cui

, , ,
dicta est tradita possessio eorum quod ibi non legitur. ,
XXVIII. Satis autem hic expressum est judicio Dei ,
fieri haec in illis per angelos malos, in hoc saeculo maligno,
tanquam in Jilgypto et in campo Thaneos ubi humiles ,
esse debemus, donec veniat soeculum, ubi exaltari exista

humilitate mereamur. Nam et jEgyptus in hebraea lingua
tenebrasveltribulationes significat, in qua lingua Thanis,
sicut commemoravi humile intelligitur esse mandatum. ,
De angelis ergo malis in isto Psalmo cum de ipsis plagis ,
loqueretur, sic interpositum est, quod non transitorie

praetereundum est : « Misit in eos , inquit, iram indigna-
» tionis suse, indignationem et iram
et tribulationem, im-
))missionem per angelos raalos. »Esse autem diabolum et

angelos ejus tam malos utique, ut eis ignis prseparetur
feternus , nullus fidelis ignorat : sed immitti per eos im-
missionem super quoslibet a Domino Deo, quos hac poena
judicat dignos, durum videtur eis qui minus idonei sunt
cogitare ,
quemadmodum summa Dei justitia bene utatur
et malis.Quos quidem quantum.pertinet ad eorum sub-
stantiam quis alius quam ipse fecit ? Sed malos ipse non
,
fecit utitur tamen eis quoniam bonus est, bene, id est,

:
,
convenienter et juste :. sicut e contra iniqui creaturis ejus

bonis utuntur male. Utilur ergo Deus angelis malis, non
• Sermo ile deceni plagis et |>rKCCf)tis. — ' Exoil. viii , 17, ix, lo cf
X , 22.
»,,
5G S. AlGUSTINl EVISCOPI
non soliim ad puniendos malos sicuti in islis omnibus ,
de ([uibus loquilur Psalmus, sicut in rege Achab quem ,
fallacia? spiritus ex Dei voluntate seduxit ut caderet in

bcllo* vcrumctiam ad probandos et manifestandos bo-
:
nos, Quod autem pertinet ad istam

sicuti fecit in Job.
materiam corporalem visibilium eiementorum, puto quod

ca possunt uti Angeli et boni et mali;,(iuantum cuique po-
testas cst : quemadmodum
homines boni malique utun-
et
tur taiibus, quantum possunt pro modulo infirmitatis hu-

inan£e. Nam et terra utimur et aqua et aere ct igne, non
solum in necessariis rcbus sustentationis nostra? , verum-
etiam in multis superfluis et ludicris et mira])iliter artifi-
ciosis operibus. Nam innumerabilia qune appellantur u.r^yjx-
vT'y.aTa, his elcmcntis arte tractatis modificantur. Sed in
haec Angelis longe amplior est potestas, et bonis et malis
quamvis utique major bonis ; sed quantum Dei nutu atque
ordine jubetur aut sinitur, sicut etnobis. Neque enim ia
hisomnia quae volumus possumus. In libro autem fidelis-
simo legimus diabolum potuisse etiam de ccelo ignem im-
mittere, ad sancti viri tantum pecorum numerum mira-
bili et horrendo impetu consumendum ,
quod diabolo
tribuere nemo fidelium fortassis auderet, nisi sanctse Scrip-
turce auctoritate legeretur. ille vir, Dei dono justus
Sed
et fortis et pie peritus non ait Dominus dedit, et dia-
, :
bolus abslulit: sed, «Dominus dedit, Dominus abstulit^ :
optime sciens diabolum etiam quod facere de istis ele-

mentis poterat, non tamen servo Dci, nisi ejus Domino
volente ac permittente fuisse facturum ; malitiam diaboli
confLmdebat ,
quoniam quis probando uteretur,
illa in se
sciebat. In filiis vero diOidcntiae tanquam in suis manci-

piis operatur " quemadmodum homines in pecoribus
,
suis; et illic tamen (piantiim Dei justojudicio sinitur. Scd

'
3 Uo|; xxH,9.'?. — ' Jol), I, i() et -n. — 3 Eplioi n, 2.
EÂurwVTIO IN PSALMLM LXXVII. 57
aliud cst ,
qnando potestas ejus etiam a suis, sicut ci pla-
cet, tractandis raajore pctestate proliibetur ; aliudquando
ei potestas etiara in eos, qui ab illo ajieni sunt, datur.
Sicut horao de pecore suo ,
pro huniano captu, facit quod
vult, nec sane facit, si prohibeatur a potestate majore :
de aheno autem pecore ut faciat, expectat sibi potestatem

dari ab illo cujus est. Ibi ergo potestas quse fuerat, prohi-
betur ; hic autem quae non fuerat , tribuitur.
XXIX. Quae cura ita sint , si pcr angelos malos Deus
illas plagas inflixit iEgyptiis, numquid audebimus dicere,
et aquam
sanguinem per eosdem angelos versam et
in ,
ranas per eosdem angelos factas^, quorum simiha etiam

raagi Pharaonis veneficiis suis facere potuerunt ^ ut angeli
mali ex utraque parte consisterent, hinc illos allhgentes,
inde fallentes , secundum judicium et dispensationem jus-
tissimi et omnipotentissimi Dei juste utentis etiam ini-
quorum mahtia ? Xon audeo dicere. Unde enira sciniphes
facere magi Pharaonis rainime potuerunt ^ ? An quia hoc
permissi angeli mali non sunt? An ,
quod verius dicen-
dum est, occulta causa est, et vires nostrae inquisitiones
excedit? Nam si propterea per malos angelos illa Deum
fecisse putaverimus, quia poenae infligebantur, non bene-
ficia praestabantur , tanquam nemini Deus poenas irroget
per Angelos bonos,sed per illos vehit mihtias coelestis car-
nifices ; consequens erit, ut etiam Sodomam per raalos
angelos eversara esse credaraus, etraalos angelos Abraham
et Lot hospitio suscepisse videantur quod absit ut contra :
Scripturas apertissimas sentiamus '. Claret igitur ista ho-

minibus fieri per bonos et malos Angelos posse. Quid, aut
quando fieri oporteat, me latet : ilium vero qui facit, non
latet, et cui voluerit revelare. Verumtamen quantum iios-
trse iutenlioni Scriptura divina moderatur , malis poenas

' FaoJ. vii, 20, CiT, f^t vin, 6, 7 et 17,18. — ' Gen. xvm, et xix.
58 S. AUGUSTIWI EPISCOPI
irrogariot per bonos Angclos, sicut Sodomitis, et perma-

los angelos , sicut Êgyptiis , legimus : justos vero corpo-
ralibus poenis per bonos Angelos tentari et probari, non

mihi occurrit.
XXX. Quod vero pertinet ad prsesentem Psalmi hujus
locum, si ea quse mirabiliter de creaturis facta sunt, malis
angelis tribuere habemus quod eis tri-
non audemus •,
buere sinedubitatione possumus mortes pecorum mor- , ,
tes primitivorum, et illud maxirne unde religata sunt om-
nia, obdurationem cordis iJlorum, ut populum Dei nollent

dimittere.llanc enim iniquissimam et malignissimam obs-
tinationem Deus cum facere dicitur^, non instigando et
inspirando, sed deserendo facit, ut illi operentur in filiis
difiidentiae '^
,
quod Dcus deblte justeque permittit. Nam
et illud quod Isaias propbeta dicit « Domine, ecce tu :
» iratus es , et nos peccavimus ,

propterea erravimus , et
)) facti immundi omnes^, ea ratione intelli-
sumus sicut )>
gitur. Pr.Tcessit enim aliquid, unde Deus justissime iratus

ab eis suum himen auferret ut iri peccata quae nuUa ter- ,
giversatione defendi possunt non esse peccata caecitas ,
humanae mentis offenderet, ab itinere justitiae deviando

et errando. Et quod in alio Psalmo scriptum est de his
ipsis ^gyptiis, quod Deus converterit cor eorum ut odis-
sent populum ejus, et dokim facerent in servos cjus *, bene

creditur Deus fecisse per illos angekis malos ut jam vi- ,
tiosae mentes filiorum infidehtatis per eos angelos, quibus

eadem amica sunt vitia, excitarentur in odium popuh Dei,
atque ad terrendos et corrigendos bonos illa mirabiha se-
querentur. lUa etiam mala morum, quae his corporahbus
plagis significata esse diximus, propter quod praedictum
est : « Aperiam in parabohs os meum , )> per malos ange-
' Exod. IV, 2i. — > Epbe». ii, •?. — ^ Isai. lxiv , 5, 6. — 4 Psal.
CIV, 20.
ENAR11A.TIO IN PSALMUM LXXVII. 59
los exerceri m eos qui illis divina sequitate subduntur,
convenientissime creditur. Neque enim cum fit qnod ait
Apostolus : « Deus in concupiscentias cor-

Tradidit illos
)) dis eorum^ ut faciant quoe non conveniunt*, » non illic

mali angeli tanquam in materia sui operis versantur et
gaudent quibus justissime subdita est vitiositas humana,
:
praeter eos quos liberat gratia.aEt adhsecquis idoneus"^,^»

Unde cum dixisset : « Misit in eos iram indignationis suse,
» indignationem et iram et tribulationem, immissionem
» per angelos malos ; » ilkid quod addidit « Viam fecit ,
» semitae irae suae, » cujus tandem acies suflicit penetrare,

ut intelligat capiatque sententiam in tanta profunditate
latitantem? Erat enim semita irae Dei ,
qua yEgyptiorum
impietatem occulta fcquitate puniret : sed eidem semitae
viam fecit , ut eos tanquam ex abditis per malos angeJos
in manifesta scelera producens, in evidentissimos impios
Ab hac potestate malorum an-
evidentissime vindicaret.
gelorum non hberat hominem nisi gratia Dei de qua di- ,
cit Apostolus : « Qui eruit nos de potestate tenebrarum,

» et transtuHt in regnum Fihi charitatis suce ^ : » cujus
rei popukis iste figuram gerebat, cum esset erutus de po-
testate iEgyptiorum, et translatus in regnum terrse pro-
missionis fluentis lac et mel ,
quod suavitatem significat
gratiae.
XXXI. Sequitur ergo post commemorationem plaga-

rum iEgyptiorum Psalmiis et dicit « Et abstuht sicut , :
» oves popukim suum, et perduxit eos tanquam gregem
» Et deduxit eos in spe, et non timuerunt, et

in deserto.
» inimicos eorum operuit mare^. » Tanto fit hoc mehus',
quanto interius, ubi eruti de potestate tenebrarum in

regnum Dei mente transferimur et secundum pascua ,
' Rom. I, 24. — '2 Gor. u, 16. — ^ Cobss. i, i3. — 4 Psal. Lxxvir,
52, 53.
spiritaiia eniciinur oves Dei ambulantes in hoc saeculo

velut in descrto, quoniarn nemini est fides nostra conspi-
cua : unde dicit Apostolus : « Vita vestra abscondita est
» cum Ghristo in Deo ^ Deducimur autem in spe, quo- »
niam « Spe salvi facti sumus. » Nec timere debemus. « Si

» enim Deus pro nobis quis contra nos ? Et inimicos ,
'^
nostros operuit mare, abolevit in baptismo remissione

peccatorum.
XXXII. Deinde sequitur, « Etinduxit eos in montcm
)) sanctificationis suoe. » Quanto melius in sanctam Eccle-
siam? « Montem quem acquisivitdextera ejus^. » Quanlo
est Ecclesia sublimior quam acquisivit Christus, de quo
dictum est : « Et brachiura Domini cui revelatum est ^?
» Et ejecit a facie eorum. Gentes : » et a facie fidelium
suorum. Nam quodam modo Gentes sunt gent.ilium erro-
rum mahgni spiritus. « Et sorte divisii eis terram in funi-
M culo distributionis. » Et in noljis « Omnia operatur
» unus atque idem Spiritus, dividens propria unicuique
» prout vult^ »
XXXIII. « Et habitare fecit in tabernaculis eorum tri-
» bus Israel ^. » In tabernacuhs, inquit, Gentium habi-

tare fecit tribus Israel. Quod mehus disse-
spiritahter sic
rendum puto, ut ad coelestem gloriam, unde peccantes
angeliejectiat({ue dejecti sunt, pcrChnsti gratiam subve-
hamur. Illa enim generatio prava et amaricans, quoniam
istis beneficiis corporalibus non ponebat tunicam vetus-
tatis , « Tentaverunt adhuc et exacerbaverunt Deum ex-
» celsum , et testiraonia ejus non custodierunt : et aver-
» terunt se, et non servaverunt pactum, quemadmodura
» patres eorum ^. » Pacto cnim quodam et placito dixe-
runt : « Omnia quae locutus est Dominus Deus noster,
' Coloss. 111 ,3. — » Rom. viii, "2^ et 3i. — 3 Psal. lxxvii, 54. —4 Isai.
Liii, I. — 5 I Cox- xu, 14. — ^ Psal. Lxxvii, 5.5. — 7 Ibid. 56, 57.
,
ENA11R.ATI0 IJN l'SALMUM LXXVII. 61

» facieraas et audiemus'. » Notandum sane quod ait,
« Quemadmodum patres eorum : » cum per totum Psalmi

textum tanquam de hominibus eisdem loqui videretur,
apparet tamen nunc de illis dici qui jam erant in terra ,
promissionis , et patres eorum dictos qui in eremo ama-

ricaverunt.
XXXIV. « Conversi sunt, inquit, in arcum pravum : »
vel, sicut alii codices habent, « In arcum perversum. »
Quid autem hoc sit, in eo quod sequitur magis apparet

ubi ait « Et iii iram concitaverunteum in colhbus suis -. »
:
In idololatriam eos prosiluisse significat. Arcus ergo per-

versus est non pro nomine Domini sed contra nomen
, ,
Domini qui dixit eidem populo « Non erunt tibi dii aUi
,
:
» praeter me^. » Per arcum autem significat animi inten-
tionem. Hoc ipsum denique planius exprimens « Et in :
» sculptilibus suis, inquit, ad semulationem eum pro-

» vocaverunt. »
XXXV. « Audivit Deus, ct sprevit : id est, advertit,
» ad nihilum redegit nimis Israel ^ »
et vindicavit, et
Deo quippe spernente quid remanserunt, qui Deo adju-

vante fuerunt quod fuerunt? Nimirum autem rem illam
gestam commemorat, quando victi sunt ab Allophylis
tempore Heli sacerdotis , et Arca Doraini capta est, et
magna strage vastati sunt^ Hoc est quod dicit, « Et

» repulit tabernaculum Selom tabernaculum suum ,
» ubi habitavit in hominibus ^. » Eleganter exposuit
quare repulerittabernaculum suum, cumait « Ubi habi- :
» tavit in hominibus. » Cum ergo digni non essent in qui-
bus habitaret, cur non repelieret tabernaculum quod ,
utique non propter se instituerat, sed propter ipsos, quos

jam judicabat indignos in c[uibus habitaret?
'
Exod. XIX, 8. — = râl. hz.s.yu, 58. — ^ Exod. ix, 3.-4 Psal.
Lxsvii, fxv — ^ 1 Re-, IV, 10, II. — C Psal. txxvn, 6o.

,,
62 S. AtJGUSTINI EPISCOPI
XXXVI. « Et eorum
tradidit in captivitatem virtutem
» et pulchritudinem eorum manus inimici^ » Ipsam in
Arcam unde sibi videbantur invicti et unde sibi plaude-

bant, virtutem et pulchritudinem eorum dicit. Denique
et postea male viventes et de templo Domini gloriantes
,
terret per Prophetam, dicens « Videte quidleci Selom, :
» ubi erat tabernaculum meum*» »

XXXVII. « Et conclusit in gladio populum suum, et
» haereditatem suam sprevit. Juvenes eorum comedit
» ignis : id est, ira. Et virgines eorum non sunt la-
» mentatae^. » Quia neque hoc vacabat in hostili metu.
XXXVIII. « Sacerdotes eorum ingladio ceciderunt, el
))viduae eorum non plorabantur *. » Ceciderunt enim in
gladio filii Heli, quorum unius uxor viduata, et mox in
partu mortua, propter eamdem perturbationem plangi
non potuit honore funeris *.
XXXIX. « Et excitatus est tanquam dormiens Domi-
» nus. » Videtur enim dormire, quando populum suum
dat in manus eorum quos odit ubi eis dicatur « Ubi est :
» Deus tuus^? Excitatus ergo esttanquamdormiens, tan-

» quam potens crapulatus a vino ". » Nullus hoc de Deo
dicere auderet, nisi Spiritus ejus. Dixit enim, sicut vide-

tur impiis insultantibus, quod velut ebrius diu dormiat,
quando non tam cito quam putant homines, subvenit.
XL. « Et percussit inimicos suos in posteriora » illos '^
:
utique qui gaudebant quod Arcam ejus caplivare potue-

runt percussi enim suntin sedibus suis ^. Quod ejus poe-
:
nce signum miiii videtur, qua quisque cruciabitur, si in

posteriora respexerit ;
quse , sicut Apostolus , sestimare de-
bet ut stercora^". Qui enim sic suscipiunt testamentura Dei,
• Psal. Lxxvn, 6i. — ' Jerem. vii, i-a. — 3 Psal. lxxvii, 62, 63. —
4 Ibid. 64. — ^ I Reg. iv, 19, 20. — ^ Psal. xli^ ii. — V Id. lxxvii, 65.
— 8 Ibid. 66. —9 i Reg. v, 6. — >o Pliilip. ui, 8.
EJVARUATIO IJy PSALMUM JLXXVXI. 63
uL vetere vanitatenon se exuant, similes sunt hostiiibus
populis, quiArcam testamenli captivatam juxta suaidola
posuerunt. Et illa quidem vetera etiam illis nolentibus
cadunt : « Quia omnis caro foenum , et claritas horainis
» ut flos foeni. Foenum aruit, et flos decidit Arca au- :
» tem Domini manet in aeternum ^ , » secretum scilicct

testamenti regnum coelorum , ubi est aeternum Verbum
Dei. Sed iUi qui posteriora dilexerunt, ex ipsis justissime
cruciabantur : « Opprobrium enim sempiternum dedit

» ilhs. »
XLI. « Et repuht, inquit, tabernaculum Joseph, et

» Iribum Ephroem non elegit. Et elegit tribum Juda^ »
Non dixit , Repuht taljernaculum Ruben qui fuit primo- ,
genitus Jacob^ nec eos qui sequuntur, et Judam nascendo

praecedunt ut illis repuisis et non electis , tribus Juda eli-
geretur. Poterat enim dici merito illos repuisos; quia et

in benedictione Jacob ,
qua suos filios benedixit ,
peccata
eorum commemorata quamvis in eis graviter detestatur ^ :
tribus Levi sacerdotaiis tribus csse meruerit,unde etiara

Moyses fuit*. Nec dixit, Repuiit tabernacuium Benjaminj
vei, TiibumBenjamin noneiegit, exqua rex esse jam coepe-
rat ^ narn inde fuerat electus Saiii ^ : unde ex ipsa vicini-
tate temporis, quando ilie repuisus est atque reprojjatus,
et David eiectus ^, convenienter posset hoc dici 5 nec ta-
men dictura est : sed eos potissimum nominavit ,
qui cia-
rioribus meritis videliantur exceiiere. Nam Joseph pavit
in jEgypto patrem et fratres suos, et impie venditus me-
rito pietatis, castitatis , sapientioe, justissime subiimatus
"^
est ; et Eplirsem majori fratri avi sui Jacob iênedictione

praeiatus est^ : et tamen Deus « Repuht tabernacuium
• Isai. XL, 6, 7. — ^ Psal. lxxvu, 67, 68. — * Gen. xlix, i-;. — 4 Esod.
n , r. — 5 I Reg. IX, I. — ^ Id. XVI, i el i3. — 7 Gen. xn, ô, —
8 Id. XLViii, 19.
,
54 S. AUGUSTINI EVISCOPI
)) Joscph, et tribum Ephraem non elcgil. » Ubi per nuec

prrcclari meriti nomina quid aliud quam nniversum po-
,
pulum illum vetusta cupiditate a Domino terrena prsemia

requirentem, repulsum et reprobatum inteliigimus 5 elec-
tam autcm tribum Juda, non pro meritis ipsius Judae?

Longe quippe majora sunt merita Joseph, sed per tri-
bum Juda quoniam inde extitit Christus secundum car-
,
nem, novum populum Christi illi populo vcteri prcelatum

Scripturatestatur, aperiente Domino in parabohs ossuum.
Jam inde etiam quod sequitur, « Montem Sion quem
» dilexit, » Ecclesiam Christi mcHus intelhgimus non ,
propter praesentis temporis beneficia carnaha Deum colen-

tem , sed futura et seterna prtemia ocuhs fidei longe spe-
culantem : nam et Sion Speculatio interpretatur.
XLII. Denique sequitur, « Et .nedificavit sicut unicor-

» nuorum sanctificationem suam *
: )> vel , sicut quidam
interpretes verbum novura fecerunt , « Sanctificium
» suum. » Unicornui recte intelhguntur, quorum firma
spes in unum illud erigitur de quo ahus dicit Psalmus, ,
« Unam petivi a Domino hanc requiram '. » Sanctificium

,
vero Dei est, secundum apostolum Petrum, intellecta

« Plebs sancta et regale sacerdotium ^ » Quod vero se- .
quitur , « In terra quam fundavit in aeternum : » quod

ha])ent grseci codices »{; tov iiiva , utrum « In aeternum
» an in sseculum » dicatur a nobis , in latinorum inter-
pretum potestate est 5 quoniam utrumque significat et :
ideo hoc in latinis codicibus illud in ahis invenitur. Ha- ,
bent aliqui etiam pluraliter ,id est « In saecula » quod

, :
in grsecis quos habuimus , non invenimus. Quis vero fi-

dehum dubitet Ecclesiam , etiamsi aliis abeuntibus, ahis
venientibus cx hac vita mortaliter transit, tamen in aeter-
num esse fundatam?
• Psal. Lxxvii, 69. — * Id. XXVI, 4- — ^ 1 Petr. u, 9.
EISARRAXIO i> PSALMtM JLXXVir. 65
XLIII. (( Et elegit David servum suum'. » Tribum
ergo Jiida propter David
David autem proptcrChiistum : :
tribum igitur Juda propter Christum. Quo transeunte

clamaverunt caeci , (( Miserere nobis , fili David : » et
continuo misericordia ejus lumen receperunt -
;
quia ve-
rum quod clamaverunt, Hoc ideo non transeunter
erat
dicit, sed attente commendat Apostolus, scribens ad Ti-
motheum Memor esto Christura Jesum resurrexisse a

; ((
)) mortuis ex semine David , secundum Evangelium ,
)) meum in quo laborousque advincula, tanquam male-

,
)) faciens sed sermo Dei non est alligatus ^.

; Ipse itaque ))
Salvator secundum carnem factus ex semine David figii- ,
ratur in hoc loco nomine David aperiente Domino in pa- ,
rabolis os suum. Nec mioveat quod cum dixisset Et elegit : ((
)) David, quo nomine Christum significavit addidit,

)) ,
(( Servum suum non filium suum imovero hinc : ))

, :
agnoscamus, non Patri coaeternam Unigeniti substantiam,

sed formam servi susceptam ex semine David.
XLIV. Et sustulit eum de gregibus ovium de post
(( ,
» foetantes accepit eum : pascere Jacob servum suura , et

)) Israel haereditatem quidcm David, ex suam^. » Ille
cujus semine caro Christi est ab ofiicio pastorali pecorum ,
ad horainum regnum translatus est noster autem David :
ipse Jesus ab horainibus ad horaines , a Judcîs ad Gentes,

tamen secundum parabolara ab ovibus ad oves ablatus
atquetranslatus est. Nonsunt enim modo in terrailla Eccle-
siae Judaeae in Christo,quae fuerunt circumcisorura recenti
passione et resurrectione Doraini nostri : de quibus dicit
Apostolus : « Erara autera ignotus facie Ecclesiis Judseae ,
j) quse sunt in Christo; tantum autem audiebant, quia

)) is qui aliquaudo nos persequebatur , nunc evangelizat
' Psal LXJ^vii, 70. — ^ Mattii. xs, ô-ii — " 2 Tiiu. 11, S, 9. — 4P>a!.
Lxxvii, ri.
cxvii. 5
,:
66 s. AtGusxir«i EPiscoPi
» fidem quam aliquando vastabat ^ et in rae magnificabant

» Dominuni » Jara hinc illse Ecclesiae transierunt popu-
'.
lorum circumcisorum ac per hoc in Jud«a, qucne modo ;
in terra est, non est modo Christus ahlatus ?st inde :
nunc Gentium greges pascit. Sane de post foetantes inde

acceptus est. Illae quippe priores fuerunt tales de quali- ,
Lus dicitur in Cantico canticorura uni Ecclesise quse cons-

tat ex multis, id est , uni gregi cujus merabra sunt multi
greges de tahbus ergo dicitur « Dentes tui » id cst,
;
: ,
per quos loqueris vel per quos in corpus tuura velut

, ,
manducando caeteros trajicis hoc itaque significantes

, •,
« Dentes tui sicut grex detonsarura ascendens de lava-

,
» omnes geminos creant, et sterihs non est in

cro, quse
» eis -. » Deposuerunt cnim tunc velut veilera onera sae-
culi, quando ante pedes Apostolorura venditarum rerum
suarurapretia posuerunt ", ascendeutes de iavacro illo, de

quo eos adraonet apostolus Pelrus, soiiicitos quodChristi
sanguinem fuderint et dicit « Agite poenitentiam et , : ,
» baptizetur unusquisque vestrum in nomine Doraini Jesu
» Christi et diraittentar vobis peccata vestra ^. » Gemi-

,
nos autemcreaverunt, opera scilicet duorum praeceptorum

geminse charitatis, diiectionisDei,et diiectionis proximi :
unde steriiis non erat in eis. De post hasoves foetantes

David noster acceptus nunc ahos greges pascit iu Genti- ,
bus, et ipsos Jacob et Israel. Sic enim dictum est «Pas- :
» cere Jacob servum suura , et Israei liaereditatem suam.»

Non enim, quia exGentibus sunt istae oves, ideo ab iiio se-
minealienatae sunt, quodest Jacol) et Israei.Semen estenim
Abrahse , semen promissionis de quo oi Dorainus dixit
,
« In Isaac vocabitur tibi semen ^ » Quod exponens Apos-
tolus : « Non, inquit, fiiii carnis sed fdii proraissionis ,
> Gnl. I, 9.'>-2'(. — » Cant. iv, 2. — 3 Act. u, ^5, ot iv , 3^. — 4 Id.
11, 3y. — ^ Geii. xxi. 1:2.

EjVAHRATIO IIS PSALMUM LXXVli. 67
» » Ex gentibus enimerant fide-
deputantur in semine ^
les, autem vos Christi ergo Abrahse
quibus dicebat : « Si ,
» seraen estis , secundum repromlssionem haeredes^. )>
Quod vero ait « Jacob servum suum et Israel haeredi-

: ,
» tatcm suam, » more suo Scriptura repetivit eamdem
sententiam. Nisi forte quispiam sic distinguere veHt , ut

hoc tempore Jacob serviat : tunc autem sit aeterna heere-
ditas Dei ,
quando videbit Deum facie ad faciem , unde
Israel nomen accepit^.
XLV. « Et pavit eos, inquit, in innocentia cordissui.»
Quidilioinnocentius, qui ullum peccatura, nonsolura a
quo vinceretur sed etiam quod vinceret, non habebat ?
,
« Et intellectu manuum suarum deduxit eos ^ : » vel ,
sicut aliqui codices habent , « In intellectibus manuura

» suarum.wAliusputaretita congruentius potuisse dici: In
innocentia manuum et intellectu cordis : hic autera qui
magis quam alii quid loqueretur sciebat , cordi maluit
adjungere innocentiam , et manibus intelhgentiam. IUud
propterea ,
quantum existimo ,
quia multi sibi videntur
innocentes, quinonfaciuntmala, cum timentne patiantur
si fecerint •, vellent autem facere , si impune potuissent.
Tales videri possunt habere innocentiam manuum , non
tamen cordis. Et quse tandem aut quaHs est ista innocen-
tia , si cordis non est, ubi homo factus est ad iraaginem
Dei ? Quod vera In intellectu, vel, intelligentiama-
ait : «
» nuum suarura deduxiteos, » videtur mihi eam dixisse
inteliigentiam ,
quam ipse facit in credentibus; ideo«Ma-
» nuum suarura : » facere quippe ad raanus pertinet sed :
manus Dei quia et Christus

sicut possunt intelligi •, sic
homo, ut etiam Deus. Hoc certe iUe David, de cujus est
istesemine , facerenon poterat in populo, cui sicut homo
regnabat : sediiie hocfacit , cui recte animafidelis dicere
' RonK IX, 8. — ' Gal. iii, 29. — 3 Gen. xxxii, -28. — 4 Psal. lxxvu, 72.
5-
,,,
G8 S. ALGLSTIJSl EPISCOPl
potesL : « iuLelligere me facito , et perscrutabor legem

)) tuam ^ )) Proinde, ne ab illo erremus , dum de nostra
velut ex nobis sit, intelligentiafidimus ; ejus manibusnos
credendo subdamus. Ipse in nobis eam faciat ^ ut in in-
telligentia manuum suarum nos deducat erutos ab errorc,
eoque perducat ubi jam non possimus errare. Hic est
fructus populi Dei, attendentis legem Dei, et inclinantis
aurem suam in verba oris ejus, ut dirigat in eo cor suum
et sit cura illo creditus spiritus ejus , ne immutetur in ge-
nerationem pravam et amaricantem •
sed his onjnibus
non solum ad prsesentem vitam, verum-
sibi annuntiatis,
etiam ad seternam nec tantum ad recipienda bonorum ,
operum prsemia sed etiam in ipsa bona opera facienda

,
ponat in Deo spcm suam.
ENARRATIO'
IIS PSALMUM LXXVilL
I. tam brevi et simplici immo-

In titulo Psalmi hujus
randum non puto. Prophetiam vero quam hic prae-
esse
missam legimus evidenter scimus impletam. Cum enim
,
ista canerentur temporibus r^gis David nihil tale adhuc ,
contigerat ex adversitate Gentium civitati Jei'usalem nec ,
templo Dei quod nec aedificatum adhuc erat. Post mor-

,
tem quippe David fdium ejus Salomonem Deo templum ,
fecisse quis nesciat? Dicitur ergo tan([uam prgeteritum,

quod in Spiritu videbatur essefuturum. «Deus, venerunt
' Psal. cxvni , 34 — ' Diclaki post eKposiliim Psalimim l\kvii, de f|uo
iiilra n. 3.
EÂRr.ATIO I>" PSALMUM LXXVIII. 69
)) Gentes in liaTeditatem tiiam ^ » Qua loquendi consue-
tudine etiam illud est prophetatum de Domini passioiie :
« Dederunt inescam meam fel . et in siti mea potavcrunt

» me aceto^^^' et alia quaîn eodem Psalmo ventura velut
facta narrantur. Nec illud mirandum est quod Deo ista ,
dicuntnr. Non enira nescienti indicantur, quo revelante

praesciuntur : sed anima cum Deo lotjuitur pieiatis aflectu,
quem novitDeus. Nam et Angeli quaehominibus nuntiant,
nescientibus nuntiant : quae autem Deo nuntiant , scienti
nuntiant, quando illi otferunt orationes nostras , etineffa-
hili raodo de actibus suis aeternam veritatem , tanquam
legem incommutabilem consulunt. Et iste ergo homo Dei
dicitDeo quod discat a Deo tanquam discipulus magis- .
tro non ignoranti,sed judicanti acsic, autprobantiquod :
docuit, aut quod non docuit reprehendenti maxirae :
quiaspecie precantis Propheta eos in se transfigurat ,

qui
tunc futuri essent quando ista ventura. Solent autem in
oratione dici Deo qurc vindicans fecerit , et adjungi peti-
iio , ut jara raisereatur et parcat. Hoc modo et hic dicun-
tur a quo praedicuntur, tanquam ab eis dicantur quibus
acciderunt : et ipsa deploratio atque precatio , propheta-
tio est.
II. (c Deus , venerunt Gentes in hacreditatem tuam :
» polluerunt templura sanctum tuum posuerunt Jerusa-

,
» lerainpomorum custodiam. Posuerunt morticina servo-

)) rura tuorum escas volatilibus coeli, carnes sanctorura
» tuorumbestiisteme. Effuderunt sanguinera eorumsicut
)• aquam in circuitu Jerusalem,et noneratquisepelirct^.))
Si in ista prophetia quisquam nostrum eam vastationem
Jerusalem intelligendam putaverit, quae facta est a Tito
imperatore Piomano, cum jara Dominus Jesus Christus

post resurrectionem etascensionem suam praedicaretur in
' Psal. L^WlIf, I. — ' Id. LXVIII. 22 — ^ IJ. L\SVI1I, 1-3.
70 S. AUGtJSTINI EPISCOPI
Gentibns, non mihi occnrrit qnomodo dici potuerit jam

ille populus haereditas Dei , non tcnens Christnm ,
quo
reprobato et occiso factus est reprobns , qui in eum
nec post ejus resurrectionem credere volnit, et insuper
Martyres ejus occidit. Ex illoenim popnlo Israel quicum-
que inChristum crediderunt, quibusfactaest Christi prse-
sentatio , et quodam modo promissi redditio salubris atque
fructuosa , de quibus Dominus dicit
et ipse : « Non sum
» missus nisi ad oves, qua3 perierunt domus Israel^, ipsi
)) ex illis sunt fihi promissionis , ipsi deputantnr in se-
))mine% » ipsi pertinent ad haereditatem Dei. Hinc sunt
Joseph homo justus et virgo Maria qnae pcperit Chris-
,
tum ^ : hinc Joannes Baptisla amicus sponsi, et parentes

ejus Zacharias et Elizabeth^ : hinc Simeon renex et Anna
vidua, qui Christum non loqucntem sensu corporis au-
diernnt ; sed adhuc infantem non locpientem , spiritu
cognoverunt ^ : hinc beati Apostoli : hinc Nathanacl, in
quo dolus non erat^ : hinc ahus Joscph qui expecfabat
etiam ipse regnum Dei' : hinc tanta illa multitudo quae
prsecedebat et sequebatur jumentum ejus, dicens : « Be-
i> nedictus qui venit in nominc Domini^: qna eratet
» in
congregatio puerorum , in qnibus dixit impletum « Ex :
)) ore infantium et lactentium perfecisti laudem^. » Hinc

etiam i]h post ejns resurrectionem, quorum die uno tria ,
et aho quinque millia baptizati sunt'", inanimam unam et

cor unum charitatis igne conflati 5
quorum nemo dicebat
aliquid proprium,sed erant ilbs omnia communia^^.Hinc
sancti diaconi, quorum Stephanns ante Apostolos marty-
rio est coronatns^-. Hinc tot Ecclesiae Jndaeae quse in
' ftlatth. XV, 24. — 2 Rom. ix, 8. — ^ Blatth. i, 16. — 4 Luc. \, 5. —

5 Id. II, 25. — 6 Joan. i, 4?.— 7 Id. xix, 38, et Luc. xxiii,- 5i . — ^ Mattb.
XXI, 9.-9 Psal. viii , 3. — '0 Act. 11 ,
4ij et iv, 4- — " Ibi'1- 32. —
"Id. VII, 58.
EÂRr.ATtO IK PSAl.MCM LXWIII. 71
Christo erant, quibas erat facie Paulus ignolus*, nolus
autem saevitia famosissima , sed notior Christi misericor-
dissima gratia. Hinc et ipse secundum praemissam de se
prophetiam. : « Lupus rapax, manerapiens, et ad vespe-
))rum dividensescas^, » id est ,
prius rapiens pcrsecutor
ad mortem postea pascens ,
prsedicator ad vitam. Hi erant
ex illo popuJo hoereditas Dei. Unde et ait ipse minimus
'Apostolorum ^, doctor Gentium : « Dico ergo : Numquid
» repulit Deusplehem suam? Ahsit. Nam et ego Israelita
» sum exsemine Israel, de trihuBenjamin. Non repulit Deus
» plebem suam quam praescivit ^ » Ha?c plehs quae ex ,
illa gente Christi corpori accessit , hsereditas Dei cst. Nam

([uod ait Apostolus : « Non repuht Deus plehem suam
» quam prsescivit Psalmo utique respondet uhi
, » ilh ,
scriptum est : « Quoniam non

repellet Dominus plehem
)) suam. » Ihi autem sequitur « Et haereditatem suam :
» non derehnquet^ : » ubi evidenter apparet talem ple-

bem esse hrereditatem Dei. Utenim hoc diceret Apostolus,
supra commemoraverat propheticum testimonium deprae-
nuntiata futura incredulitate popuU Israel : « Tota die
» expandi manus meas ad populum non credentem et
» contradicentem ^. )) Hic ergo ne quisquam male intelli-
gens, universum ilhun populum crimine increduhtatis et

contradictionis arhitretur essedamnatum, continuo suh-
jecit : « Numquid repuht Deus plebem suam ?
Dico ergo :
» Absit. Nam et ego Israehta sum ex genere Israel, de tribu
» Benjamin. » Hic ostendit quam plebem diserit utique ,
popuh prioris quam si totam Deus reprobasset atque

,
damnasset non utique ipse Christi esset Apostolus, Israe-

,
hta exsemineAbraham,detrihu Benjamin.Adhibet autem

valde necessarium testimonium , dicens : « An nescitis in
' Gal. I, 22. — ' Gen. xl.x, ?.']. — ' i Cor. xv, p. — 4 Rom. xt, i, "2.
— ^ Psal. xcui, 14. — *» Uoin. x, 2i, cf Is;ii. i.w, '•.

:
.- Elia quid dicit Scriptura ,

quemadmodum interpellat
)) Deum adversus Israel? Domine, Prophetas tuos occide-

» runt, altaria tua sutToderunt, et ego derelictus sum so-
)) lus , et quEerunt animara meam. Sed quid dicit illi res-
)) ponsum divinum? Reliqui milii septem railliavirorura,

)> qui non curvaverunt genua ante Baal. Sic ergo et in
» hoc tempore reliquiae per electionem gratiae salvae
)) factae sunt. )> Istae rehquiae sunt ex illa gente haeredita-

tis Dei : uon illi de quibus paulo postdicit : «Caeteri vero
)) enim ait Quid ergo ? Quod cjuaere-
excaecati sunt. Sic :
)) bat Israei hoc uon est consecutus

, electio autem con- :
)) secuta est caeteri vero excaecati sunt^ » Ista igitur

:
electio istae rehquiae ista plebs Dei quam non repuht

, ,
Deus ha^reditas ejus dicitur. In illo autem Israel qui hoc

,
non est consecutus in ilJis caeteris excaecatis non erat

, ,
jara haereditas Dei, de qua dici posset, post Ghristi in coelis

glorificatioriera tempore Titi imperatoris « Deus vene- :
)) runt Gentes in haereditatem tuam » et caetera quoe de ,
illius populi et templi et civitatis vastatione videntur in

hoc Psalmo essepraedicta.
III. Proinde aut ea debemus intelhgere, quoefacta sunt
ab ahis hostibus , antequam Christus venisset in carne
(Non enim erat aha tunc haereditas Dei ; ubi et Prophetae
sancti erant ,
quando facta est transmigratio in Babylo-
niam, graviterque gens ilJa vastata est-5 et sub Antiocho
etiam Machabaei horrenda perpessi, gloriosissirae coronati
sunt^. Ea quippe dicta sunt in hoc Psalmo ,
qua? solent
fieri etiam strage beliorum :
) aut certe si post resurrectio-
nera et ascensionera Doraini accipienda est hic commerao-
rata haereditas Dei ^ ea sunt intelligenda, quae a cultoribus
idolorum et iniraicis norainis Christi, Ecclesia ejus, in
tanta Martyrum numerositate perpessa est. Quanquam

' Roni. XI, 1-7. — ' .^ Rc^. XXIV, i^. — ^2 Macliab vii.
,
EKATIRATIO IN PSALMTJM LXXVIII. 73

enim Asapli Synagoga interpretetur, quae est congregatio,
idque nomen usitatius insederit genti Judaeorum : tamen
et Ecclesiam istam posse dici congregationem •, et illum
veterem populum dictum esse Ecciesiam ,
jam in alio ^
Psalmo satis aperteque monstravimus. Hsec igitur Eccle-

sia , haec hjêreditas Dei ex circumcisione et praeputio con-
gregata est , id est , ex populo Isi ael et ex caeteris Genti-
bus Lapidem quem reprobaverunt sedificantes et
,
per « ,
» factus est in caput anguli-, » in quo angiilo tanquam duo

parietes de diverso venientes copularentur. « Ipse est
)) enim pax nostra, qui fecit utraque unum. ^ ut duos con-
)) deret in se in unum novum hominem, faciens pacem,
)) et coadunaret utrosque in uno corpore Deo^. » In quo
corpore sumus fiiii Dei , clamantes : « Abb*a , Pater *. >»
Abba propter illorum hnguam Pater proptcr nostram. ,
Hoc est enim Abba quod Pater. Unde Dominus qui di- ,
xit « Non sum missus nisi ad oves quae perierunt domus

:
,
» IsraeP, » ostendens illi genti redditam prsesentiae ipsius

promissionem : ait taraen alio loco : « Habeo alias oves
)) quae non sunt de hoc ovih , oportet me et ipsas addu-
» cere , ut sit unus grex et unus pastor^ : » Gentes signi-
ficans ,
non quidem per suam
quas erat adducturus ,
praesentiam corporalem ut illud verum sit « Non sum , :
)>missus nisi ad oves quae pcrierunt domus Israel sed ,

: ))
tamen per EvangeUum suum qucd erant disserainaturi ,
« Speciosi pedes annuntiantium pacem annuntiantium ,
))bona'. In oninem enim terram exiit sonus eorum, et iii

» fnies orbis terrfe verba eoram^. » Hinc et Apostolus
ait : « Dico ergo Christum Jesum ministrum fuisse cir-
M cumcisionis propter veritatem Dei ad confirmandas pro-
' Supra in Enariat. Psal. ixxvu, n. 3. — ^ Psal. cx^vii, 22. — ^ Ephes. n,

?4-i6 — 4 Txom. vm , ij, ct Gal. iv, 6. — ^ Matth. xv, 24. — ^ Joan.
X, 16. — 7 I\om. X, i5. — s Psal. xviii, 5.
74 S. ArGCSTINI EPISCOPI
)) missioncs Patriim. » Eccc quod cst : « Non sum missus

» nisi acl oves, quse perierunt donius IsraeJ. » Deinde
subjungit Apostolus ; « Gentes autem super misericordia
» glorificare Deum. » Ecce quod est : « Habeo alias oves,
» quas non sunt de hoc addu- ovili 5 oportet mc ct ipsas
» cere, ut sit unus grex et unus pastor. » Quo^ utrumque

breviter dictum est in co quod de Propheta idem Apos-
tolus commcmorat: « LsetaminiGentescum plebeeius^»
Isti ergo unus grex sub pastore uno, lioereditas Dei est,
non solum Patris, scd etiam FiJii. Nam Filii vox est :
« Funes ceciderunt mihi in prcTcJaris , etenim haereditas

» mea prreclara cst mihi '^ » Et ipsius hiereditatis vox est
apud Prophetam Domine Dcus noster, posside nos^. »

: «
Hanc hêreditatcm non moricns Pater FiJio reliquit sed :
ipse Filius eam sua morte mirabilitcr acquisivit, quam rc-

surrectione possedit.
IV. Si ergo de hac intelligendum cst quo in Psalmi
hujus prophetia canitur : « Deus venerunt Geutes in hse-
» rediiatem tuam , » ut venisse Gentes accipiamus in Ec-
clesiam , non credendo , sed persequendo , id est, eam
invasisse voluntate delendi atque omnino pcrdendi, sicut
tot persecutionum exempla monstrarunt : cportet ut
quod sequilur « Polluerunt templuni sanctum tuum »
: ,
non in lignis ct lapidibus, sed in ipsis inteliigatur ho-

minibus, de quibus, tanquam lapidibus vivis, construi
dicit apostoJus Petrus domum Dei^ Unde et apostolus
Paulus apertissime dicit « Templum Dei sanctum est, :
» quod estis vos^ » Hoc ilaque tempJum persecutores in
quos ad negandum Christum ter-

his utic[ue poIJucrunt,
rendo vel cruciando coegerunt atque ut idoJis supplica- ,
rent vehementer instando fecerunt (|uorum multos poe- :
' Roni. XV, 8-10. — ' Psal. ckv, G. — 3 isai. xxvi, t.'! ,
juxta i.w. —
4 Pef.v. II, 5. — ^ i Cov. III, 17.
,
EKAKKATIO in psalmum lxxviii. 75

nitentia reparavit , atque ab illa inquinatione mundavit.
Poenitentis enim vox est: « Et a delicto meo munda me : »
et, « Cor mundum crea in me, Deus, etsniiitum rectum

)) innova in visceribus meis'. » Jamvero quod sequitur :
« Posuerunt Jerusalem in pomorum custodiam : » ct ipsa

Ecclesia li^jc nomine recte intelligitur « Jerusalem libera :
mater nostra, de aua scriptum est « Lfetare sterilis quse :
))non paris erumpe, et exclama, quae non parturis

, :
)) quoniam multi filii desertae magis quam ejus quae habet

)) virum In cuslodiam pomorum
'^.
quod dictum est ,
)>
desertionem intelJigendam existimo, quam fecit vastitas

persecutionis : id est, veliit custodiam pomorum quia •,
deseruntur pomorum custodiae, cum poma transierint. Et

certe quando GentiHbus persequentibus Ecclesia deserta
visaest, in ccelestem mensam spiritus Martyrum, tanquam
de horto dominico multa et suavissima poraa, transierunt.
V. « Posuerunt, inquit, morticina servorum tuoram
» escas voiatiiibus coeli , carnes sanctorum tuorum lês-
)) tiis terrse^. )) Quod dictum est: « Morticina 5 hoc re-
))
petitum est : « Carnes : » et quod dictum est: « Servorum

)) tuorum hoc repetitum 5
)) est : « Sanctorum tuorura. »
Illud tantummodo variatum est , « Volatihbus coeli , » et,
« Bestiis terr.Te. » Melius sane interpretati sunt qui«Mor-

)) ticina » posuerunt ,
quara sicut quidam « Mortalia. )>
Morticina enim non dicuntur nisi mortuorum : mortalia

vero etiam vivorum corporum nornen cst. Cum ergo,
sicut dixi, ad agricolam suum spiritus Martyrum velut
poma ti ansissent, morticina eorura et carnes eorum posue-
runt volatih.bus coeh, et bestiis terrae : quasi quidquara eo-
rura resurrectioni deperiret, cx occultis naturse sinibus to-
tum redintegraturo illo, cui et capilli nostri numerati sunt*.
' Psal. L, 4 et 12. — 2 Gal. iv, 26, et Isai. uv, i. — ^ Psal. lxxviii, 2.
— 4 Matth. X, 3o.
:
YI. « Eiruderunl sanguinem eorum sicut aquam , » id
est, almndanter et viliter : « In circuitu Jerusalem*. » Si
Jerusalem terrenam urbem hic accipimus eorum sangui- ,
nem intelligimus effusum in circuitu ejus, quos hostes

extra muros reperire potuerunt. Si autem Jerusalem illam
inteUigimus , de qua dictum est : « Multi filii desertae
)) magis quam ejus quae habet virum^ : » circuitus ejus
est per universam terram. In ea quippe lectione prophe-

tica , ubi scriptum est : « Multi fihi desertae magis quam
» ejus quoe habet virum: )) paulo post ei dicitur : « Et qui
)) eruitte, Deus Israel universae. terrae vocabitur^ )) Cir-
cuitus ergo hujus Jerusalem in hoc Psalmo intelhgendus
est quousque tunc fuerat eadem Ecciesia dilatata fruc-
,
,
tificans et crescens in universo mundo quando in omni ,
parte ejus persecutio saeviebat , et Martyrum stragem ,
quorum sanguis sicut aqua cffundebatur, cum raagnis

lucris thesaurorum coelestium faciebat. Quod vero ad-
junctum est « Et non erat qui sepeUret » aut non in-
: :
credibile debet videri tam magnum in ahquibus locis

fuisse terrorem ut sepultores sanctorum corporum nulli
,
prorsus existerent : aut certe quia insepulta cadavera in

multis locis diu jacere potueruni, donec a rehgiosis quo-
dam modo furata sepehrentur.
VII. « Facti sumus , inquit, opprobrium vicinis nos-
» tris^ » Ideo pretiosa non in conspectu liorainum, a
quibus hoc erat opprobrium , sed in conspectu Domini
mors sanctorum ejus ^ « Subsannatio et irrisio : « vel , ut
quidam interpretati sunt « Ulusio , eis qui in circuitu
» nostro sunt. » Repetitio est sententiae superioris. Nam
quod supra dictum est : Opprobrium » hoc repetitum
« 5
est : « Subsannatio et irrisio et quod supra dictum est

: )>
'
Psal. LXKvm, 3 — ' Iâi. nv, i. — ^ IbiJ 5 — 4 Psal. lx.sviii, 4 —
5 Id. cvv, i5.
,
EMATinATIO I> PsALMUM LXXVIII. 77

« Vicinis iiostris; » hoc repetitum est : « Eis qui in cir-
1) cuitu nostro sunt. » Proinde secundum Jerusalem ter-
renam vicini, et in circuitu gentis ejus, utiquealiae gentes
intelliguntur. Secundum autem Jerusalem liberam matrem
nostram , vicini sunt et in circuitu ejus, inter quos ini-
micos suos habitat Ecclesia in circuitu orbis terrarum.
VIII. Deinde jam manifestam precem fundens, unde
intelhgatur superioris atlhctionis commemoratio non esse
quasi indicalio , sed deploratio « Usquequo inquit : , ,
)) Domine, irasceris in fuiem, exardescet velut ignis zelus

» tuus ^ ? » Rogat utique ne Deus usque in fmem irasca-
tur, idest, ne illa tanta pressura et tribulatio atque vas-
tatio usque in fmem perseveret : sed temperet correptio-
nem suam secundum , quod in alio Psalmo dicitur
iliud :
« Cibabis nos pane lacrymarum et potabis nos in lacry- ,
» mis in mensura'^. » Nam, « Quousque, Domine, iras-

» ceris in fmem? » ita dictum est , ac si diceretur : Noli
Domine , irasci in fmem. Et in eo quod sequitur « Exar- :
» descet velut ignis zelus tuus , » utrumque subaudien-

dum «Quousque, » et, « In fmem » ac si dice-
est, et, :
retur Quousque exardescet velut ignis zelus tuus in

:
fmem? Nam ita hic duo ista subaudienda sunt, sicut su-
perius unum illud quod dictum est « Posuerunt. » Nam ,
cum habeat prior sententia : « Posuerunt morticina ser-

» vorum tuorum escas volatilibus coeli » hoc verbum :
posterior non habet, ubi dictum est « Carnes sanctorum :
» luorum bestiis terroe » sed subauditur utic[ue quod :
habet superior, « Posuerunt. » Ira porro et zeius Dei, non

sunt perturbationes Dei ; sicut nonnulli Scripturas cpias
non intelligunt^, arguunt : sed nomine irae inteliigitur
vindicta iniquitatis, nomine zeli exactio castitatis-, ne

anima legem Domini sui contemnat, et a Deo suo forni-
' Psal. LKXViu, 5. — = Id. Lxxix, 6. — ^ Manichsei.
78 S. AUGUSTimi EPISCOPI
cando dispereat. Haec ergo ipso effectu in hominum aillic-
tione sunt turbulenta in Dei autem disposiiione tranquiila
j
sunt, cui dictum est « Tu autem, Domine virtutum, :
» cum tranquillitate judicas ^ » Satis autem his otenditur

verbis, propter peccata hominibus, licet fidelibus, has
ficri tribulationes: quamvishinc florescatMartyrum
gloria
merito patientise, et pie sustentato flagelio Domini mo- m
deramine disciphnae. Hoc Machabaei inter sseva tormenta%
hoc tres viri inter innoxias flammas^, hoc Prophet^ sancti
ni captivitate testantur. Quamvis enim paternara correp-
tionem fortissime et piissime perferant non tamen tacent :
hoec accidere meritis peccatorum. Horum enim vox est

et in Psalmis : « Emendans emendavit me Dominus , et
)) raorti non tradidit me^ Fiageliat enim oranem fiJium,
» quem recipit. Et quis est filius cui non det disciphnam
)) pater ejus^? »
IX. Quod vero adjungit : « EflTunde iram tuam in gentcs

)) quae te non noverunt, et in regna quae non invocave-
)) runt nomen tuum<^ » etiam : ista prophetatio est, non
optatio. Non maievolentiae voto ista dicuntur, sed spiritu
praevisa praedicuntur sicut de Juda traditore
,
quse mala
:
fuerant pro suis meritis eventura, ita prophetata sunt,

ilii
quasi optata sint. Quemadmodam enim Propheta

non
imperat Christo , quamvis raodo imperativo pronuntiet
quod dicit : « Accingere gladium tuum circa femur po-
)) tentissime ^
specie tua et puichritudine tua, et intende,
)) et prospere procede et regna^ ita non optat, sed , : >.
prophetat qui dicit « Effunde iram. tuara in gentes quse

:
» te non noverunt. » Quod more suo repetit,

dicens :
« Et m regna quae non invocaverun* nomen tuum. Nam )>
gentes per regna repetitas sunt : et quod eum non nove-

» Sap. XII, 1«. — = aMacli. vii ,1,2, clc. — 3 Dan. i-.i , 21. — 4 P?al
cxvii, 18. - 5 iieLr. xu, 6, 7. - '>
Psal. l.xxvhi, G. - 7 Id.' xuv, 4, 5.
;
ErÂRRATlO IIV PSALMUM LXXVIII. 79

runt, per hoc repetitum est, quod non invocaverunt no-
men ejus. Quomodo ergo intelligendum cst quod ait ,
Dominus in Evangelio « Servus qui nescit voluntatem :
)) domini sui et facit digna plagis , vapulabit paucis

,
)) servus autem qui scit voluntatem domini sui^ et facit

» digna plagis vapulabit multis ^
, si major ira Dei est : ))
in gentes, quse Dominum non cognoverunt? In eo quippe,

quod ait « Effunde iram tnam
: satis hoc verbo indi- , ))
cavit, quam muitam iram voiuerit inteliigi. Unde postea

dicit « Redde vicinis notris septies tantum ^. » An quia
:
multum interest inter servos , ctui licet nesciant volunta-

tem Domini sui, tamen invocant nomen ejus, et alienos a
faiiiiha tanti patiisfamiiias ,
qui sic ignorant Deum, ut
nec invocent Deum? Invocant enim pro eo vel siraulacra^
vel daemonia , vel ([uamiibet creaturam ; non Creatorem,
qui esi benedictus in soecula. Neque enim istos, de quibus
hoc prophetat, ita nescientes significat Domini sui volun-
tatem, ut tamen ipsum Dominum timeant^ sed ita ipsum
Dominum nescientes , ut nec invocent eum , et inimici
nominis ejus existant. JVluitum ergo distat inter servos vo-

luntatem doraini sui nescientes , et tamen in familia ejus
atque in domo viventes , 'et inimicos non solum ipsum
dorainum scire nolentes, sed etnon ejus nomen invocan-
tes , atque iu servis insuper oppugnantes.
X. Denique sequitur : « Quia comederunt Jacob, et
» locum ejus desolaverunt". » Jacob qulppe figuram ges-
Lndedictora
tavit Ecciesise, sicut Esaii veteris Synagogae.
est Et major serviet minori*. » Potest in hoc nomine
: «
intelligiea, de qua loquebamur, haereditas Dei, in quam

invadendam atque vastandam post resurrectionem et
ascensionem Doraini, Gcntes persequendo venerunt. Sed
)) locum Jacob quomodo intueamur, inteliigendum est.
))
' Luc. xn, 47> 4^' — * P^s'- i'^>^viii. 11. — 3 Ibid. 7.-4 Gen. xxv, 23.
80 S. AUGUSTINI EPISCOPI 1
Magis enim locus Jacob illa civitas putari potest, in qua 1
erat et templum, quo universam illam gentem sacrificandi

et adorandi causa et Pascha celebrandi , Dominus praece-
perat convenire. Nam si Christianorum conventus inhibi-
tos atque compressos a persecutoribus Propheta vellet
intelligi , ioca desolata videretur dicere debuisse , non lo-
cum. Sed possumus accipere pro numero pluraii, numerum

singuiarem positum, sicut vestem pro vestibus, militem
pro militibus ,
pecus pro pecoribus : muita enim hujus-
modi moris est dici, nec solura vulgo ioquentium, verum-
etiam disertissimorum auctorum eioquenticTe. Nec ab ipsa
divina Scriptura hoc genus iocutionis aiienum est. Posuit
enim et ipsa ranam pro ranis, iocustam pro iocustis^ et
innumerabiiia taiia. Quod vero dictum est Comederunt :
» Jacob, )) hoc bene inteliigitur, quod muitos in suum

maiignum corpus , iioc est , in suam societatem terrendo
transire coegerunt.
XI. Meminit sane, quamvis iiiis pro merito pessimae
voiuntatis ex ira Dei digna reddenda sint , non tamen eos
aiiquid adversus haereditatem ejus vaiere potuisse, nisi eam
voiuisset ipsepropeccatisejus flageiiando emendare. Unde
"
subjungit Ne memineris iniquitatum nostrarum anti-

: «
>) quarum'^. » Non ait prseteritarum quae possent esse ,
etiam recentiores ; sed , « Antiquarum , )> hoc est, a pa-

rentibus venientium. Taiibus quippe iniquitatibus dam-
natio, non correptio debetur. « Cito anticipent nos mise-
» ricordiae tuae. )> Anticipent utique ad judicium tuum.
« Superexaitat enim misericordia in judicio. Judicium
)) autem sine misericordia , sed ei qui non fecit misericor-
)) diam^. )> Quod autem adjungit : « Quia pauperes facti
)) sumus nimis : » ad lioc vuit inteiiigi anticipare nos mi-

sericordias Dei , ut nostra paupertas , id est, infirmitas,
' Psal. Lxxvn, 45. — ^ Id- lxwiu, 8. — ^ Jacob. ii, i3.
,
ENARRATIO IW PSALMLM LXXVIII. 81

eo miserante adjuvetur ad ejus praecepta facienda, ne ad
judicium ejus damnandi veniamus.
XII. Ideo sequitur : « Adjuva nos , Deus salutaris nos-
» ter ^ )) Hoc verbo quod ait , « Salutaris noster, )> satis
exponit quam voluerit paupertatem intelligi in eo quod
dixerat : « Quoniam pauperes facti sumus nimis. « Ipsa
estquippe infirmitas, cui Salutaris est necessarius. Cum
vero adjuvari nos vult nec ingratus est gratiae, nec tollit ,
liberum arbitrium. Qui enim adjuvatur, etiam per se

ipsum aliquid agit. Addidit etiam : « Propter gloriam
» norainis tui , Domine libera nos » ut qui gloriatur
, :
non in se ipso , sed in Domino glorietur"^. « Et propitius

)) esto ,
inquit ,
peccatis nostris propter nomen tuum : »
non propter nos. Nam quid aliud merentur peccata nos-
tra ,
quam debita et digna supplicia ? Sed , « Propitius
» esto peccatis nostris propter nomen tuum. » Sic eroo
nos liberas , id est, eruis a malis cum et adjuvas nos ad
,
faciendam justitiam , et propitius es peccatis nostris , sine

quibus in hac vita non sumus.«Quomam non justificabitur
» in conspectu tuo omnis vivens^ Peccatum autem iniqui-
» tas est^ Et si iniquitates observaveris, quis sustinebit^? »
XIII. Quod autem adjungit : « Nequando dicant in
» Gentibus : Ubi
Deus eorum^ ? » Magis pro ipsis Gen-
est
tibus est accipiendum. Male enim pereunt qui de Deo
vero desperaverint ,
putantes eum vel non esse , vet suos
non adjuvare, nec eisessepropitium. Illud vero quod se-
quitur Et innotescatin nationibus coramoculis nostris
: «
» vindicta sanguinis servorum tuorum qui effusus est » :
vel sic intelligitur, cum credunt in verum Deum, qui

persequebantur ejus haereditatem 5
quia et ipsa vindicta
est, qua perimitur saeva iniquitas eorum gladio verbi Dei,
I Psal. Lxxviii, 9. — > I Cor. i, 3i. — 3 Psal. cxur, 2. —4 i Joan.
111, 4. — ^ Psal. cxxix. 3. — 6 id. Lxxvm, lo.
cxvii. 6
82 S. AUGUSTIM EPiSCOPI
de quo dictutn est : « Accingere gladium tuum ^ : » vel
cum perseverantes inimici in fme puniuntur. Nam mala

corporalia quae in hoc saeculo patiuntur, communia pos-
sunt habere cura bonis. Est et aliud vindictae genus, quo
Ecclesire dilatationem ct foecunditatem in hoc soeculopost
tantas persecutiones ,
quibus eam omniuo perituram pu-
tabant ,
peccator et incredulus et inimicus videt et irasci-
tur, dentibus suis frendetet tabescet'^. Quis enim negare
audeat hanc etiam esse gravissimam poenam ?Sed nescio
utrum satis eleganter accipiatur quod ait : « Ante oculos
)) nostros, si hoc poenae genus intelligamus quod in intimis
cordis agitur, ct torquet etiam illos qui nobis adulanter
an'ident , nec a noliis videri potest quid in homine intc-
riorc patiantur. Iliud autemquod siveciscredentibus ini-
-quitas eorum interimitur, sive in malignitate perseveran-
libus supplicium novissimum rcdditur; sine scrupulo
quscstionis intclligitur dictum : « Innotescat ante oculos
» nostros vindicta in nationibus. )>
XIV. Et haecquidem, ut diximus, prophetatio est, non

optatio sed propter illud
: quod scriptum est in Apocalypsi,
sub ara Dei Martyres ad Deum clamare et dicere : « Quo-
)) usque, Domine , non vindicas sanguinem nostrUTn^, ))
non cst pr.-ctereundum quemadmodum accipi oporteat-, ne

propler exsaturandum odium credantur sancti desiderare
vindiclam cpiod ab eorum perfectionc longe abest et
, :
tamcn scriptum est « Lnetabitur justus, cum viderit vin-

:
dictam impiorum, manus suas lavabitin sanguine pcc-

-))
)) catoris*. » Et Apostohis ait : « Non vos ipsos vindicantes,

» charissimi, sed date locurn irae : scriptum est enim ':
)) Mihi vindictam , et ego retribuam , dicit Dominus^ )i
Nec ipse itaque prsecipit ut nohnt vindicari , sed ut non

' Psal. xtiv, 4- — ' IJ. cxi, 10. — ^ Apoc. VI, lo. — 4 Psal. Lvn, 1 1. —
5 Rom. \n, 19, et Deut. xxxii, 35.
:,
EJVAKRATIO IK PSALMLM JLXXVUi:. 83

se ipsi vindicantes clent locum irse Dei ,
qui dixit ; « Mihi
)) vindictam, et ego retriljuam: » EtDominus in Evangelio
viduam proponit in similitudinem ,
quse vindicari deside-
rans, judicem interpellabat injustum, qui eam tandem
aliquando non justitia ductus, sed tsedio victus audivit ^
hoc autem Dcminus proposuit, ut ostendcret multo magis

Deum justum cito facturum judicium electorum suorum,
qui ad eum clamant die ac nocte-. Inde est et ille sub ara
Dei Martyrum clamor, ut Dei judicio vindicentur. Ubi est
ergo iliud : « Diligite inimicos vestros, benefacite eis qui vos
oderunt, et oratepro eis qui vospersequuntur".^ Ubiest et
illud: « Non rcddentcs malumpromalo
nec maledictum ,
)) malumpromaloreddentes^?
promaledicto^-, ))et,«Nulli
Si enira malum pro malo non est cuiquam reddendum;
non solum factum malum pro facto malo, sed nec votum
malum reddendum est pro facto vel voto malo. Reddit
autem votum malum qui etiamsi non ipse vindicat, ta-
,
men ut ejus inimicura Deus puniat, expectat atque optat.

Quapropter cum et homojustusethomomalus de inimicis
suis velint a Domino vindicari, unde discernentur, nisi
quia justus et magis cupit inimicum suum corrigi, quam
puniri-, et cum in eum videt aDomino vindicari, non
cjus delectatur poena, quia non eum odit sed divinajus- ;
titia, quia Deum dihgit.? Denique si in hoc saeculo in eum

vindicatur, vel pro illo etiam laetatur, si corrigitur; vel
certe pro aliis , ut eum timeant imitari. Ipse quoque fit
mehor, non supphcio ilhus odia sua pascendo sed errata ,
emendando. Ac per hoc de benevolentia non de mahtia ,
est quod laetatur justus, cum videt vindictam, et manus

suas lavat, id est, opera mundiora efficit in sanguine
hoc est, in exitio peccatoris, sumens inde non mali alieni
» Luc. xviii, 3. — > Apoc. VI, 9. — 3 Matth. v, 44- — ^ 1 Petr. 111, 9.

— ^ Rom xii, 17.
84 S. ALGtSTlMX EPISCOPl
gaudium , sed divinne adiiionitionis exemplum. Si autcm
in iuturo saeculo ultimo Dei judicio vindicatur, hoc ei
placet ([uod Deo ; ne bene sit malis , ne piorum proemiis
etiam impii perfruantur : quod utique injustum est , et a
regula vcrilatis, quam justus diligit, alienum. Cura enim

nos ad diligendos inimicos Dominus hortarelur, exem-
plum proposuit Patris nostri qui in ccehs est « Qui facit ,
)) solem suum oriri super bonos et malos, et pluit super

» justos et injustos » numquid tamen ideo vel tem-
^
:
porahbus correptionibus non emendat vel pertinaciter ,
duros in fme non damnat? Sic ergo inimicus dihgatur,

ut non disphceat Domini justltia qua punitur^ et sic pla-
ceatjustitia qua punitur, ut non de malo ejus, sed de
bono judice gaudeatur. Malevolus vero animus contrista-
tur, si ejus inimicus correctus evaserit poenam et cum :
puniri eum videt, vindicari se ita gaudet, ut non justitia

Dei quem non dihgit sed ilhus quem odit miseria de-
, ^ ,
,
lectetur et cura Deo diraittit judiciura

: ut plus noceat ,
DcHS ,
quam ipse nocere posset , exoptat : et cum dat ci-
])um inimico esurienti, potumquesitienti , malitiose sapit
quod scriptura est : « Hoc enim faciens carbones ignis
» congeres super caput ejus^ » Agit enim ut amphus
aggravet^ et ei excitet indignationem Dei, quam carboni-
bus ignis significari putat^ ignem non intelligens illum
csse poenitentire urentera doloreraquousque caput erec- ,
tura superbia beneficns inimici ad humihtatera salubrem

deponitur, et in bono ilhus hujus raalum vincitur. Lnde
Apostolus vigiianter adjunxit « jS'oh vinci a malo sed : ,
)) vince in bono malum ^. Quomodo autem potest vin- )>
cere in bono raalura in superficie bonus, etin alto raalus;

qui opere parcit, et corde saevit; maiui mitis, voluntate
crudehs.^ Sic ergo specie poscentis in hoc Psalrao futura
' Matth. V, 45. — = Rom. xii, 20. — ^ Hjjj 21.
ENARRATIO IN PSALMUM LXXVIII. 85
in impios vindiota prophetatur, ut intelligamus sanctos
homines Dei suos inimicos dilcxisse, nec cuiquam voluisse
iiisi bonum, quod est pictas in hoc sfeculo, reternitas in
futuro : in poenis autem malorum
non malis corum, sed ,
Dei bonis judiciis fuisse delectatos ct ubicumque in •,
Scripturis sanctis leguntur in homines odia eorum odia ,
fuisse vitiorum , ([uoe ipse etiani unusquisque hominum

oderit oportet in se , si diligit se.
XV. Jamvero quodsequitur, « Intret ante conspectum

» tuum, vel sicut ahi codices habent, in conspeclu tuo
» gemitus compeditorum ^ : » non faciJe quisquam reperit
conjectos in compedes a persecutoribus sanctos-, et siac-
cidit in tam magna atque multiphci varietate poenarum _,
tam raro accidit ut non sit credendum hoc in isto versu

,
quod commemoraret potissimum elegisse Prophetam. Sed

nimirum compedes sunt infirmitas, et corruptibihtascor-
poris, quae aggravant animam. Per cjus enim fragihla-
tem, velut qnorumdam dolorum molestiarumque mate-
riam, ad impietatem poterat compellere pcrsecutor. Ab
hiscompedibus concupiscebat dissolvi Apostolus, etesse
cum Ghristo^; manere autem in carne necessarium pro-
pter illos, quibus Evangehum ministrabaf-. Donec ergo
corruptibile hoc induat incorruptionem , et mortale hoc
induat immortalitatem " , velut compedibus caro infirma
promptum irapedit spiritum. Has ergo compedes non
sentiunt , nisi qui in semetipsis ingemiscunt gravati *
,
habitaculum quod de coelo est superindui cupientes :
quia et mors horrori est , et moerori vitamortahs. Pro his

Propheta gementibus ingemit , ut in intret in cons-
pectu Dei gemitus eorura. Possunt et ilh inteJligi compe-
diti, (jui prseceptis sapientiae coJIigati sunt, quae patien-
ter sustentatain ornamenta vertuntur unde scriplura : esf,
' Psal. ixxviu, XI. — ' Pliilip. 1, 23. — î Cor, xv, 53, — 4 2Co). v, 4-
86 S. AXJGUSTINI EPISCOPI
« Injice pcdem timm in compedes ejus ^ Seciindum mag-

)) nitudinem, inquit, brachii tui , recipe in adoptionem
)) lilios mortificatorum : » vel , sicut in aliis codicibus
legitur , (c Posside filios morte punitorum. » Ubisatis mihi

videtur ostendisse Scriptura, quis fuerit gemitus compe-
ditorum, qui pro nomine Christi persecutiones gravissi-
mas pertulerunt qu?e in isto Psalmo apertissime prophe- ,
tantur. In diversis enimpassionibusconstituti orabant pro

Ecclesia, ne infructuosus esset posteris sanguis illorum ^
nt dominica seges, unde inimici eam putabant perituram,

inde feracius pulkdaret. « Fihosquippemortificatorum »
dicit ,
non sunt territi praecedentium pas-
qui non solum
sionibus, sed in eum pro cujus nomine passos eos noverant,
exhortanteillorum gloria adimitandum accensi, copiosissi-
mis agminibus crediderunt. Ideo dixit, « Sccundunl mag-
)) nitudinem brachii tui. )) Res enim tam magna secuta est
in populis christianis , ut eamqui se ah{[uidpersequendo
proficere putabant, nullo modo crederent secuturam.
XYI. « Redde, inquit, vicinis nostris septies tantum
)) in sinus eorum-. )) Non mala optat •, sed justa praenun-
tiat , et ventura prophetat. Septenario autem numero ,
id est, septupla retributione perfectionem poense vult in-

telligi 5
quia isto numero plenitudo significari solet. Unde
ct iliud est in bonis , « Accipiet in hoc sseculo septies tan-
)) tumJ^ : )) quod positum est pro omnibus. « Quasinihil
)) habentes, et omnia possidentes''. » Vicinos dicit^ quia
inter illoshabitatEcclesiaust[ueindiemseparationis : non
enim modo fit discessio corporalis. « In sinus eorum )) dicil,
utique nunc in occultis 5 ut vindicta quse in hac vita agitur in
occulto ,
post innotescat in nationibus ante oculos nos-
tros. Homo namque cum datur in reprobum sensum, in
interiore sinu accipit suppliciorum meritum futurorum.
' Eccli. VI, 25. — » Psal. lxxviii, i2. — 3 Marc. x, 3o. — 4 2 Cor. vi , lo.
EAAUUATIO 11« PSALMtM LXXVIII. 87
uOpprobriumcorum, {[uod exprobraverunt libi, Domiuc.w

Hoc eis redde septuplum in sinus eorum, id est, pro isto
opprobrio eosin occultis eorum plenissime reproba. Ibi

enim exprobraverunt nomcn tuum , te arbitrantes in ser-
vis tuis delere deterra.
XTII. « Nos autem popuius tuus' » generaliter acci- :
piendum de omni genere piorum et verorum Ghristiano-

rum. « Nos « ergo quos perdere se posse putaveriint
« Populus tuus , et ovcs gregis tui : ut qui gloriatur , in
)) Domino glorietur^, confitel)imurtibiin sieculum. v Alii
autem codices habent « Confitebimur tibi in seternum. »

,
Ex ambiguo gra?co fiicta cst ista diversitas. Quod enim

habet graecus v.; -\y. auV/a, et « In eelernum, et in saeculum )>
interpretari potest : sed pro loco intelligendum quidme-

iius interpretandum sit. Sensus ergohujusloci magis mihi
videtur ostendere, « In sGeculum » dici oportere, id est,
iisque in fmem saeculi. Sequens autem versus more Scrip-
turarum , maximeque Psalmorum , repetitio superioris
est ordine commutato, prius habens quod ibi est poste-

rius , et posterius quod ibi est prius. Nam ([uod ibi dictum
est, « Confitebimur tibi, » pro ipso hic dictum est , « An-
» nuntiabimus iaudem tuam. » Quod itaque ibi dictura
est: « In Scnecuium-, » pro ipsohic dictum est, « In gene-
» rationem et generationem.»Ista quippe generationis re-
petitio perpetuitatem significat : sive , ut nonnulii intelii-
gunt ,
quia duae sunt generationes , vetus et nova. Sed
in hoc fit saeculo utraque. Quoniam qui non renatu^
fuerit ex aqua et Spiritu non intrabit in regnum coeio- ,
rum^. Deinde quia in isto s?ecuio annuntiatur lausDei,

nam in futuro saeculo cum videbimus cum sicutiest^
cui deinceps annuntietur, non erit. « Nos ergo pcpu-
» iustuus, et oves gregis tui , » quas persequendo iili
'
Psal. I.X.XVIII, i3. — »1 Cov. i, .3i — ^ Joaii. iii, .i. — 4 i Joan.iii, 2.
,
crediderunt se posse consumere « Confitebimur tibi in :
))ScTcuIum » permaneute uti([uc Ecclesia usque in finem,

,
quam illi delere conati sunt « In generationem et gene- :
» rationem annuntiabimus laudem tuam quc^ laus ut 5 )>
taceretur nos finire conati sunt. Mullis autem jam

,
locis
sanctarum Scripturarum insinuavimus confessionem etiara
pro laude poni sicuti est illud, « Hsec dicetis in confes-
:
» Opera Domini universa quoniam bona valde^

sione :
)>
Maximequeillud quod ait ipse Salvator, quinullum habebat

omnino peccatum, quod poenitendo confiteretur : « Gon-
)) fiteortibi, Pater Dominecoeli et terra?, quia abscondisti
» haec a sapientibus etprudentibus, et revelasti ea
parvu-
» lis^. »Hocdixi,utapertiusintelIigaturidesse repetitum
in eo quod dictum est, « Annuntiabimus laudemtuara; »
quod superius dictura erat , « Confitebimur tibi. »
ENARRATIO
IN PSALMUM LXXIX.
Sermo ad populum '.
NoN adeo multa sunt in hoc Psalmo, in quibus sermo

patiatur dimcultatem, vel intentio auditorum
intelligendi
impedimentura. Proinde adjuvante Domino, cura
aflectu
audiendi et videndi jara quae prophetata et
prcedicta sunt
tanquam eruditi in schola Christi , currere deberaus qu£e
plana sunt :
ut si forte obscura exigunt oiliciura interpre-
tandi ea quae plana sunt legendi ofiiciura a
,
me debeant
flagitare. Cantatur hic de adventu Domini et Salvatoris
• Eccli. xxxix, 39. - . Matth. xi, 25. - 3 Sermo istcad populum habitus
est post expositum Psalmum i.xxni, de (juo iufra n. lo,
,
ENAnnATIO IN PSALMtJM LXXIX. 89

nostri Jesu Christi, et de vinea ejus. Sed cantat ille Asapli,
quantum apparet, illiiminatus atquc correctus, ciijiisno-
minenostis significari Synagogam. Denique titulus Psalmi
est ^ « In fmem pro his qni immulabunlur ^ : » utique in
melius. Quoniam Christus finis Legis- ideo venit, ut im-
mutet in melius. Et addit « Testimonium ipsi Asaph. » :
Bonum testimonium veritatis. Denique hoc testimonium

et Christum et vineam confitetur hoc est, caput et cor- ;
pus , regem et plebem : pastorem et gregem , et totum

omnium Scripturarum mysterium Christum et Ecclesiam.
Concludit autem titulus Psalmi , « Pro Assyriis. » Assy-
rii interpretantur , Dirigentes. Jam ergo non sit generatio
quae cor non direxit suum^, sed generatio jam dirigens.
Ergo audiamus quid dicat in hoc testimonio.
II. « Qui pascis Israel intende. m Quid est « Qui pas- ,
)) cis Israel intende ,

qui deducis velut oves Joseph"*? »
Invocatur ut veniat , expectatur ut vcniat , desideratur ut

veniat. Ergo dirigentes inveniat : « Qui deducis, inquit,
)) velut oves Joseph : » ipsum Joseph velut oves. Ipse Jo-
seph oves sunt, et ipse Joseph ovis est. Audito Joseph,
quanquam et interpretatio ejus nominis multum juvetj
significat enim augmentum, et ideo utiqiie venit ille, ut
mortificatum granum multipliciter surgcret^^hoc est, au-
geretur populus Dei : tamen ex eo quod jam nostis conti-
gisse Joseph, veniat in mentem a fratribus venditus
veniat a suis exhonoratus, apud alienigenas exaltatus^:
et intellig,etis in cujus grege esse debeamus , simul cum
illis qui jam dirigunt corsuum, ut lapis reprobatus ab
aedificantibus fiat in caput anguli''', tenens duos parietes
de diverso venientes , sed in angulo concordantes. « Qui
' Psal. Lxxix, I. — 2 Roni. x, 4- — ^ Psal. Lxxvn, 8. — 4 Id. lxxix. 2.
— 5 Joan. XII, ^r). — '^

Gen. xxxvn , 28, et xli, 4o. — 7 Mattli. xxi, 4^ ,
et Psal, cxvii, 22.

90 S. AUGTTSTINI EnSCOPI
» sedcs super Chorubim. » Cheruhim sedes est glori.iR
Dei, et interpretalur Pienitudo seientioe. Ibi sedet Deus

in plenitudine scientiae licet intelligamus Cherubim subli-
mes esse crelorum Potestates at([ue Yirtutes tamen

: si vis,
eris Chcrubim. Si enim Cherubim sedes est Dei, audi quid

dicat Scriptura : « Anima justi , sedes est sapientioc ^ »
Quomodo, inquis, ero plenitudo scientiae? Quis boc im-

plet? Ilabesunde impleas « Plenitudo Legis charitas^ » :
Noli per multa ire atque distendi. Terret te ramorum

diffusio radicem tene, etde magnitudine arborisnoli co-
:
gitare. Sit in tecbaritas, etnecesseest plenitudo scientioe

consequatur. Quid enim nescil qui charitatem scit? Quan-
doquidem dictum Deus cbaritas est^. » est : «
III. Qui sedes super

« Cherubim, appare. » Ideo enim
erravimus, quia nonapparebas. « Coram Ephraem etBen-
))jamin et Manassc*. Appare, inquam coram gente )) ,
Judaeorum coram populo Israel. Ibi cnim Epbroem, ibi

,
Manass<?s, ibi Benjamin. Sed interprelaticnem videamus:

Epbrsem Fructificatio, BenjaminFibus dexteroe, Manasses
Oblitus. Appare enim coram fructificato, coram filio dex-
terne; appare coram oblito ut jam noii sit obbtus, sed ,
venias illi in mentem qui liberasti. Si enim Gentes com-

memorabuntur , et convertentur ad Dominum universae
fines terrse ^ : populus ipse de Abrabam veniens , non ha-
buit parietem suum qui gaudeatin angulo, cum scriptum
sit , « Reliquiae salvae fient^? Excita potentiam tuam. )>
Nam infirmus eras, quando diccbatur : « Si filius Dei est,

» descendat de cruce'. )) Nibil valere videbaris : praeva-
luitsuper te persecutor : et demonstrasti boc antea, quia
et Jacob ipse praevaluit in lucta, homo Angelo. Quando,
nisi vellet Angelus? et praevaluit homo , et victus est An-
' Sap. VII. — = Rom. xm , lo. — ^ i Joan. iv,^. — 4 Psal. ixxix ,
3.-5 IJ. XXI, 28. — 6 Rora. IX, 27. — 7 Mattli. xxvii, 4o.
,:
ENARRATIO IN PSALMUM LXXIX. 91

geliis; ct victor homo tenet Angelum, et dicit « Non di- :
)) mittam tc, nisi bcnedixcris mc ^ Magnum sacramen-

))
tum. Et stat victus, et benedicit victorem. Victus, quia

voluit; carne infirmus, majestate forlis. Et benedixit,
« Vocaberis, inquit, Isracl'-. » Tetigit tamen et femoris
latitudincm , et aruit , eumdemque hominem unum fecit
benedictum et claudum. Vides claudicasse populum Ju-
dceorum : vide ibi et benedictum genus Apostolorum.
« Excita ergo poientiam tuam. » Qaandiu videris infir-
mus ? Crucifixus ex infirmitate , resurge in virtute ^ :
« Excita potentiam tuam, et veni, ut salvos facias nos. ))
Deus converte nos.

IV. )) Aversi enim sumus a te ))
et nisi tu convertas non convertemur. « Et illumina fa-

,
)) ciem tuam et salvi erimus ^. Numquid ille obscuram

, )>
habet faciem? Nonhabet obscuram faciem, sed apposuit

ei nubem carnis, et tanquam velum infirmitatis, et non
est putatus ipse cum penderet inligno, agnoscendus cum

sederet in coelo. Nam ita factum est. Praesentem in terra
Christum et miracula facientem non agnovit Asaph , mor-
tuum tamen posteaquam resurrexit et ascenditincoelum,
agnovit, compunctus est, dixerit et de
illo totum hoc tes-
timonium quod modo agnoscimus in hoc Psalmo. « IIIu-

,
))mina faciem tuam et salvi erimus. Obtexisti faciem , ))
tuam et aegrotavimus illumina illam, et salvi erimus.

, :
V. « Domine Deus virtutum usquequo irasceris in ora-

» tionem servi tui^? )) Jam servi tui. Irascebaris in ora-
tioneminimici tui adhuc irasceris in orationem servi tui?
,
Converlisti nos, agnovimus, et adhuc irasceris in oratio-

nem servi tui? Ita plane irasccris, ut pater corrigen&, non
ut judex damnans. Ita plane irasceris quia scriptum est ,
)) Fili, accedens ad scrvitutem Dei, sta in justitia et timore,

' Gen. xxxn, 26. — ^"
Ibul. 25. — 3 2 Cor. xiii, 4- — ^* Psal. lxxix, 4- —
5 Ibid 5.
:,
92 S. AUGUSTINl EPISCOPI
>) et pVcTpara animam luam ad tentalionem '. » Ne putes

jam transisse iram Dci, quia conversus es^ transiit, sed
ne damnet in reternum. Flagellat autem , non parcit
quia « FlagelJat omnem filium quem recipit'-. » Siflagel-
lari detrectas, recipi quare desideras? Flagellat omnem

filium quem recipit. Flagellat omnem, qui et Unico non
pepercit. Sed tamen «Quandiu irasceris inorationem servi
» tui? » Non jam inimici tui : sed, « Irasceris in oratio-
» nem servi tui; » quandiu?
VI. Sequitur : « Cibabis nos pane lacrymarum , et pota-
)) bis nos in lacrymis in mensura^. )> Quid est, « In

» mensura? )> Apostolum audi : « Fidelis Deus qui non
» vospermittit tentari, supra quam potestis ferre *. » Ipsa
est mensnra, pro viribus tuis : ipsa est mensura_, ut eru-
diaris, non ut opprimaris.
VII. (( Posuisti nos in contradictionem vicinis nostris ^. »
Plane factum est, nam de Asaph electi sunt qui irent ad

Gentes, et prsedicarent Christum , et diceretur eis, « Qnis
)) est iste novorum dnemoniorum annuntiator^? Posuisti
» nos in contradictionem vicinis nostris. )) Eum enim
praedicabant cui contradicebatur. Quem prnedicalânt?
Mortuum resurrexisse Christum. Quis hoc audial? Quis
hoc noverit?Nova res. Sed signa consequebantur, et in-
credibili rei fidem rairacula faciebant. Contradicebatur
sed contradictor vincebatur, et ex contradictore fidelis
eiiiciebatur. Il)i tamen magna flamma : ibi Martyres cibati

de pane lacrymarum et potati in lacrymis, sed in men-
sura,non amplius quam potcrant ferre; ut post mensu-
ram lacrymarum sequeretur corona gaudiorum. « Et ini-
» mici nostri subsannaverunt nos. Et ubi sunt qui
))
subsannaverunt? Diu dictum est : Qui sunt isli colentes

' Eccli. II, I. — » Hebr. xU, 6. — ^ Psa]. i\\\\, G. — 4 i Cor. n, i3.
— 5 Psal. Lxxix, 7. — <"
Act. XVII, 18.
,
EJNARRATIO IW PSALMUM LXXIX. 93

niortiiiim, adorantcs crucifixum? Diu dictum est: Ubi cst
nasussubsannantium? Nonne nunc qui reprebendunt, in
cavernas fugiunt, ne videantur? « Et inimici nostri sub-
» sannaverunt nos.
VIII. Sed videtis quid sequitur « Domine Deus virtu- :
» tum converte nos et ostende faciem tuam', et salvi eri-

,
» mus. Vineam ex iEgypto ranstulisti ejecisti gentes ,
)) et plantasti eam ^ » Novimus factum est. Quot gen- ,
tes ejectse sunt? Amorrhosi, Cetthaei, Jebusaei, Gergesaei.

et Evsei :quibus expulsis et victis, introductus est populus
ex ^gypto liberatus in terram promissionis. Unde vinea
ejecta sit, et ubi plantata sit , audivimus. Videamus quid
deindc factum est, quomodo quantum creve-
crediderit,
rit, quid occupaverit. » Vineam ex ^gypto transtulisti,
» ejecisti gentes , et plantasti eam. »
IX. « Viam fecisti in conspectu ejus, et plantasti radi-

« ces ejus, et implevit terram -. » Numquid impleret
terram, nisi via fieret in conspectu ejus? Quse via facta
est in conspectu ejus? « Ego sum, inquit, via, veritas et
» Hocdictum estmodo
vita^. » Merito implevit terrara.
de vineaista, quod perfectum estusque infmem. Verum-
tamen quid prius? « Operuit montes umbra ejus^, et ar-
» busta ejus cedros Dei. Extendisti paimites ejus usque ad
» mare, et usque ad flumen propagines ejus^. » Hoc de-
siderat officium expositoris, non suflicit lectoris etlauda-
toris adjuvate me intendendo solet enim vinere bujus
: :
commemoratio in boc Psalmo caliginem facere minus in-

tentis. Etenim magnitudo vineae bujus jam a nobis expli-
cata est et unde facta est et unde facta sit magna prae-
5 ,
,
dictum est. « Viam fccisti in conspectu ejus, et plantasti

» radices ejus , et implevit terram : » boc de perfectione
» Psal. Lxxix, 8, 9. — 2 Ibid. 10. — ' Joan. xiv , 6. — ^ Psal. lxxix,
II, 12.
94 S. AUGCSIIJSI EPISCOPI
Sed tamen prima gens judsea fuit ista
ipsius dictura est.
vinea. Gens autem judaea usque ad mare, et usque ad Ilu-
men regnavit. Usque ad mare apparet in Scriptura quod :
mare ibi vicinum sit^ Et usque ad flumen Jordanem.

Trans Jordanem enim aliquid Judseorum coilocatum est,
intra Jordancm autem tota gens. Ergo « Usque ad mare,
)) et usque ad flumen )) regnum Judaeorum , regnum Is-
rael : non autem « A mari usque ad mare, et a tlumine

)) usque ad terminos orbis terras^ » illa jam pcrfcctio
vineae est , de qua liic praedixit : « Yiam fecisti in con-
)) spectu ejus, et plantasti radices ejus, et implevitterram. )>
Cum tibi ergo prcedixisset perfectionem, rediit ad initium,

de quo initio sit facta perfectio, Initiumvis audire? « Us-
)'que ad mare et usque ad ilumen. » Finem vis audire.?
« Dominabitur a mari usque ad mare et a fluraine usque ,
» ad terrainos orbis terrse - » hoc est, « Iraplevit terram,» :
Videamus ergo testiraonium Asapli, quid factum est pri-

mae vineae, quid est expectandum secundse vincae, imo
eidem vineoe. Ipsa est enim, non enim altera est. Inde
Christus saius ex Judoeis ^, inde Apostoli, inde primicre-
dentes, et pretia rerum suarum ante pedes Apostolorwm
ponentes^ inde omnia haec. Et si aliqui ex ramis « Fracti
» sunt, propter incredulitatem fracti sunt tu autem po- :
» pulus Gentium fide sta : noli altum sapere, sed time.

» Nam Deus naturalibus raraisnon pepercit, neque libi
si
» parcet. Si autem altum sapis, non tu radicem portas,

» sed radix te ^ » Quid ergo, vinea ante cujus conspectum
facta est via, ut impleret terram, primo ubifuit? « Operuit
» raontes umbra ejus. » Qui sunt montes? Prophetce. Quare
operuit illos urabra ejus? quia obscure locuti sunt qute
futura annuntiata sunt. Audis a Prophetis : Observa sab-
' Nura. xxxiv, 5. — ' Psal. Lxxi, 8—3 Joan. iv, 22. — 4 Act. n. 45,
etiv, 35. — 5 Rom. xi, i8-2i.
ENARRATIO IJV PSALMUM LXXIX. 95
batum Octavo : die circumcide infantem : Ofler sacrificium
arietis, vituli, hirci. Noli moveri, umbra ejus est coope-
riens montes Dei, veniet post umbram manifestatio. « Et
)) arbustaejus cedros Dei, )) idest, cooperuit cedros Dei,
altissimas, scd Dei. Sunt enim cedri significantcs super-
])0S evertendos. Cedros Libani , altitudines mundi operuit
crescendo vinea ista, et montes Dei, omnes sanctos Pro-
pijelas, Patriarchas.
X. Sed quousque « Extendisti palmites ejus? Usque ad
)) mare et usque ad flumenpropagines ejus^ » Indccpiid?
« Utquid destruxisti maceriam ejus ? )) Jam videtis ever-
sam illam gentem Judaeorum : jam ex ahoPsalmo audis-
tis , « In dolal)ro et fraciorio dejecerunt eam"^. )) Quando
fieret, nisi ejus maceria dcstrueretur ? Quae est maceria
i^jns ? Muniiio ejus. Extitit enim superba adversus plantato-
remsuum. Servos ad se missos et petentes mercedem co-
loni flagellaverunt , ceciderunt , occiderunt : venit et
unicus Filius ; dixerunt: « Hic esthaeres, venite occidamus
» eum, et nostra erit haereditas : occiderunt, et extra vineam
)) projecerunt^. » Projectus, magis possedit undeprojectus
est. Sic enim ei minatur per Isaiam « Destruam maceriam :
» ejus. Quare? Expectavi enimut faceret uvam fecit au- ,
•»tem spinas. » Expectaviinde fructum, etinveni pecca-

tum. Quid ergo quseris, o Asaph, « Utquid destruxisti
))maceriamcjus?»Tu enimnescis quare?«Expectavi utfa-
» ceretjudicium,etfecitiniquitatem*.))Noneratdestraenda
maceria ejus? Et venerunt Gentes , destructa maceria , in-
vasa est vinea, ac deletum regnum Judseorum. Hoc primo
plangit, sed non sine spe. De directione enim cordis jam lo-
cpiitur, idest, pro Assyriis ,
pro dirigentibus Psalmus est.
« Utquid destruxisti maceriam ejus-, et vindemiant eam

• Psal. Lxxix, i3. — 3 1(1. Lxxm, 6. — ^ Mattli. xxi, 34-39. — 4 Isai. v ,
2,5, 7.
96 S. AtJGUSTIlSl EPISCOPI
» omnes transeiintes viam ? » Quid est, «Viam transeuntes?»

Temporaliter dominantes.
XI. Devastavit eam aper de sylva K » Aprum de sylva
quid intelligimus.^ Judaeis porcus adversus est et inporco ,
ponunt tanquam immunditiam Gentium. AGentibus au-

tem eversa est gens Judsea sed rex ille qui evertit non : ,
tantum porcus immundus sed etiam aperfuit. Quid enim ,
aper nisi porcus saevus, porcus superbus ? « Aper de sylva

M vastavit eam. De sylva, » de Gentibus. Etenim illa vinea
erat Gentes autem sylvae erant. Sed quando crediderunt

,
Gentes,quiddictum est? « Tunc exultabunt omnia ligna

» sylvarum'^. Devastavit eam aper de sylva : et singularis
» ferus depastus est eam. » Quid est , « Singularis ferus? »
Ipse aper qui devastavit eam singularis ferus. Singularis,
quia superbus. Hoc enim dicit omnis superbus: Ego sum,
ego sum , et nemo.
XII. Sed quo fructu hsec? « Deus virtutum convertere
» vero. » Quaravis baec facta sint, » Convertere vero.
» Respice de coelo, et vide, et visita vineam istam. Et
» perfice eam, quam plantavit dextera tua^. » Non aliam
institue, sed hanc perfice. Ipsum est enim semen Abra-
ham , ipsum est semen in quo benedicuntur omnes Gen-
tes ^ : ibi est radix , ubi portatiir oieaster insertus. « Per-
» fice vineam istam quam plantavit dextera tua. » Sed
,
ubi perficit ? « Et super fihum liominis, quem confirmasti

M tibi. » Quid evidentius? Quid adhuc expectatis, ut vo-
bis disputando exponamus, et non potius vobiscum ad-

mirandoc]amemus:« Perficevineam istam, quam plantavit
» dextera tua, et super fiHum hominis » eam perfice?
QuemfiHumhominis? « Quem confirmasti tibi. «Magnum

firmamentum : oedifica quantum potes. « Fundamentum
• Psal. Lxxix ,14. — ' IJ. xcv , la. — ^ ij lxxix, i5 ,16, —4 Gen.
xxii, 18.
EÂIVRATIO IK P6ALMLM I.XXIX, 97
» eiiim aliiid nemo potest ponerc ,

prseterquam (luod
. » posilLim cst, quod est Christus Jesus'. »
XIII. « Succensa igni et effossa ab increpatione vultus

» tui peribunt-. » Quoe sunt succcnsa igniet etlbssa, quse
peribunt ab increpatione vultus ejus? Yideamus et intel-
ligamus, quoesint igni succensa et effossa. Quid increpavit
Christus ? Peccata ab increpatione vultus ejus peccata pe-
:
rierunt. Quare ergo peccataigni succensa et effossa? Omnia

peccatadueeres faciuntin homine, cupiditas ettimor. Cogi-
tate, discutite , interrogate corda vestra ,
perscrutamini
conscientias, videteutrum possintessepeccata,nisi aut cu-

piendo, auttimendo.Proponitur praemiumut pecces,idest,
qucd te delectat, facis propter quod cupis. Sed forte nonin-
duceris donis : terreris minis, facis propter quod times. Cor-
rumpere tevult aliquis utdicas, verbi gratia, falsum testimc-
nium. Innumerabilia sunt, sed planiorapropono, de quilnis
CEetera conjiciatis. Attendisti tu Deum, et dixistiin animo
tuo: « Quid prodest homini si totum mundum hicretur,
,
))animse autem sufe detrimentum patiatur^? » Non ad-

ducor prffimio, ut perdam animani meam pro lucro pc-
cunise.Convertit ille se ad incutiendum metum, qui prsemio
corrumpere non valuit , incipit minari damnum ,
expulsio-
nem, cfedes fortassis et mortem. Ibi jam, si cupiditas non

valuit , forte timor valebit ut pecces. Porro autem. si de
Scripturis contracupiditatem venit tibi in mentem, « Quid
» prodest homini, si totum mundum
lucretur, animoe
autem suse detrimentumpatiatur » veniateliamcontra

» :
timorem in mcntem, «Nohte timereeos, quicorpus occi-

dunt,animamautemnonpossunt occidere^MQuicumque
))
te vult occiderc usque ad corpus ei Hcet, usque

,
ad ani-
m-am non licet. Anima tua non morietur , nisi tu eam
'
I Cor. m, II. — » Psa!. lsxix , 17. — ^ Maltli. xvi, -26. — 4 !d.
X, i8.
"
CXVII,
,,;:
98 S. ACGUSTIKl EPISCOPl
volueris occidere. Perimat aJiena iniqmtas carnem tuam

durn servet veritas animain tuam. Si autem a veritate
re:>ilieris, Ojuid tibi amplius facturus est inimicus, quam
tu tibi ipse facis ? Inimicus sseviens carncm potest occidere :
tu aulem dicendo falsurn tcstimonium animam occidis.

Audi Scripturam : « Osquod mentitur, occidit animam^»
Itaque, fratres mei , ad omne recte factum amor et timor
ducit : ad omne peccatum amor et timor ducit. Ut facias
bene amas Deum

, , et tiraes Deum 5 ut autem facias male
amas mundum et tiraes mundura. Hsec duo convertantur
,
ad bonura amabas terram, araa vitam aelernam time-

: ^
hasmortem, time gchennam. Quidquid tibi iniquo pro-

miscrit mundus, numquid potest dare quantum dabit
justo Deus? Quidquid tibi justo rainatus fuerit raundus,
nuraquid potest facere quod facit iniquo Deus ? Vis videre
quid daturiis est Deus , si juste vixeris ? « Yenite, benedicti
» Patris mei ,
percipite regnura quod vobis paratum cst
» ab origine mundi. » Vis videre quidfacturus est impiis?
tt Ite in ignera oeternura ,
qui paratus est diabolo et an-
» gelis ejus -. » Bene quidera nihil tu aliud vis ,
quam ut
bene tibi sit. Nara in eo c[uod araas , vis ut bene tibi sit
et in co non vis ut male tibi sit sed non in

quod times , :
ea regione quaeris in qua quaerendum est. Festinas nara

, :
et sine indigentia vis esse et sine molestia. Bonura est quod
vis, sed toiera quod non vis, ut assequaris quod vis. Proinde
illius facies delens peccata ,

quidfaciet? Quse suntpeccata
succensa igni et etlbssa? Quid fecerat araor raalus? Tan-
quam ignera succenderat. Quid fecerat tiraor malus ? Tan-
([uam cfToderat. Amor quippe inflammat, tiraor liuraiHat
ideo peccata raali araoris, igne succensa suntj peccata
mali timoris , etfossa sunt. Humiliat et bonus tiraor , ac-
cendit et bonus amor^ sed ahteratque aliter. Nam et co-
' Sap. 1, ti. — 2 MaUh. xxv, 34 et 4i.
,;
EKARRATIO 1N PSALMtlM LXMX. 99

lonus intercedens pro arbore, quae fructus non dabat
ne subverteretur, ait: « Circumiodio eam, et adhibeo
» cophinum stercoris^» Fossa significat piam humilitatem
timentis, et stercoris cophinus sordes utiles poenitentis.
De igne autem boni amoris Dominus dicit : « Ignem veni
)) mittere in mundum '-. )> Quo igne inardescant spiritu
ferventes, et Dei ac proximi charitate flagrantes. Ac per
hoc sicut omnia justa opera bono timore bono amore et
fiuut sic malo amore et malo timore omnia peccata com-
:
mittuntur. Ergo « Succensa igni et efibssa omnia sci- ,
)) iicet peccata, ab increpatione vultus tui peribunt. ))
XIV. « Fiatmanustua super virum dexterse tuae, et su-

)) perfiliumliominisquemconfirmastitibi. Etnondiscedi-
)) musa te^. Quandiu generatio prava et amaricans_, et
))
([use cor non suum^ ? Dicat Asaph Ostendat se mi-

dirigit :
sericordia tua fac bene cum vinea tua

, perfice iilam ,
« Quoniam caecitas ex parte Israelfacta est, ut plenitudo

)) Genlium introiret, et sic omnis Israel salvus fieret^. )>
Demonstrata facie tua « Super virum dexterae tuse ,

quem
)) £onfirmasti non discedimus a
tibi, te. ))Quandiu nos in-
crepas? quandiu accusas? Hoc fac, « Et non discedimus
» a te. nomen tuum invocabimus.
Aîvificabis nos , et ))
Tu nobis dulcis eris, « Yivificabis nos. » Nam prius amabamus

terram, non te sed mortificasti membra nostra, quae sunt
5
super terram^. Iliud enim Vetus Testamentum habens pro-

missaterrena,boc videtur suadere, ne gratiscolaturDeus,
sed quia aliquid dat in terra , ideo diligatur. Quid amas ,
ut Deum non ames? dic milii. Ama, si potes aliquidquod

non fecit. Circumspice universam creaturan-? vide
ille ,
utrum alicubi cupiditatis visco tenearis, et a diligendo

Creatore impediaris , nisi ea re quam creavit ipse quem
' Luc. xiii, 8.— * Id. xu, 49- — ^Psal. lxxix, 18, 19. —^ Id. Lxx\ni, 8.
— 5 Roin. XI, 25. — * Coloss. m, 5.
7.
,
100 S. ALGCSTIM EPiSCOPI
negligis. Quare autem amas isla , nisi quia pulchra sunt?

Possunt esse tam pulchra, quam ille a quo facta sunt?
Miraris h;ec, quia illum non vides : sed per ea quae mira-
ris, ama quemnonvides. Interroga creaturam ;
si a seipsa
est , remane in illa : si autem ab illo est , non ob aliud

perniciosa est amatori , nisi quia praeponitur Creatori.
Quare hoc dixi.? Propter versum istum , fratres. Mortui
ergo erant ,
qui propterea Deum colebant , ut eis secun-
dum carnembene esset : « Sapere enimsecundum carnem
)) mors est* : » etmortuisuntqui non Deum gratis colunt,
id est ,
quia ipse bonus est non quia dat taha bona quae
, ,
dat et non bonis. Pecuniam vis a Deo? Habet et latro.

Uxorem, foecunditatera filiorum , salutem corporis, digni-
tatem quam multi mali habent. Hoc est
SGeculi , attende
totum propter quod eum colis? Nutaljunt pedes tui, pu-
tabis tc sine causa coiere quando in eis vides ista qui eum ,
non colunt -. Ergo ista dat omnia etiam malis , se solum

servat bonis. « A%ificabis nos : » nam mortui eramus ,
quando terrenis rebus inhffirebamus mortui eramus ;
quando terrenihominis imaginem portabamus. «Vivifica-

)> liis nos : » innovabis nos , vitam interioris hominis dabis
nobis. « Etnomen tuum invocabimus : )> id est, tedilige-
mus. Tu no])is dulcis erisremissorpeccatoruranostrorum,

lu eris totura praeraium justificatorum. « Domine Deus
» virtutum converte nos, et ostende faciem tuam , et salvi
)> erimus^. »
» Roin. viu, 6. — * Psal. lxxu, 2. — ^ Id. lxxix, 'lo.

enauratio in psalmum lxxx. 101
ENARRATiO
IN PSALMUM LXXX.
Sermo ad plebem carthaginensem.
I. LoQui ad vos de praesenti Psalmo suscepimns' : ad-

jiivet vocem nostram quies vestra^ etcnim aliquanto est
obtunsior : dabitaudientium et atljuto-
ci vires intentio ,
rium jubentis ut loquar. Titulum haliet Psalmus iste :
(I In fmem pro torcularibus ;

quinta sabbati , Psalmus
)) ipsi Asaph. » unum tituliim multa sunt congesta
In
mysteria, ita tamen ut hmen Psalmi indicet inleriora.
Cum de lorcularibus locuturi sumus , nemo vestrum ali-
quid expectet nos dicturos esse dc lacu , de prelo , de

fiscinis : quia ncc ipse Psalmus hoc habet, et ideo magis
indicat mysterium. Nani et si alic[uid tale Psahni textus
continerct, non deesset qui putaret ad litteram esse acci-
pienda torcuLTria nec ahquid ilhc amphus rccpiirendum
, ,
nec myslice ahquid positum^ etsacrate significatum 5 sed

dlcerct : Simphciter Psalmus de torcularibus loquitur, et
lu mihi nescio cjuidahudsuspicaris. Nihil hictale audistis,
cum legeretur. Ergo accipite torcidaria mysterium Eccle-
siae , cjuod nunc agitur. In torcularibus animadvertimus
quaedam tria prcssuram et de pressura qu?edam duo
, , ,
unum recondendum alterum projiciendum. Fit ergo in

,
torculari eonculcatio tribulatio pondus et in his oieum

,
,
:
ehc[uatur ccculte in gemellarium , amurca puljlice per
' Yiilo n. Guillon ,

loni. xxn, paQ:. i, t.
,,
102 S. AUGXrSTINI EPISCOPI
plateas currit. Intendite ad magnum hoc spectaculum.

Non enim desinit Deus edere noLis quod cum raagno gaudio
spectemus aut circi insania huic spectaculo comparanda
,
est. IlJa ad amurcam pertinet, hoc ad oleum. Quando

ergo auditis contumaciter garrire blasphemos , et dicere
abundare pressuras temporilDus christianis scitis enim ;
quia hoc amant dicere et vetus quidem, sed a tempori-

:
bus christianis coepit proverbium Non pluit Deus, duc :
ad Christianos. Quanquam priorcs ista dixerunt. Isti au-

tem modo dicunt et quia pluitDeus, duc ad Christianos.
Non pluit Deus, non seminamus pluit Deus, non tritu- :
ramus. Et inde volunt superbire unde delDerent amphus ,
supphcare ehgentes blasphemare quam orare. Cum ergo

,
ista commemorant cum , ista jactant, cum ista dicunt, et

contumaciter dicunt, non cum timore , sed cum elatione ,
non vos perturbent. Puta enim quia pressurê abundant

tu oleum esto. Nigra tenebris ignorantise amurca insultet,
et illa tanquam per plateas projecta pubhce insultct
tu :
apud te in corde tuo ubi qui videt in occulto reddet tibi

,
',
hquare in gemellarium. Oliva in arbore quibusdam qui-
dem tempestatibus agitatur, non tamen p^-essuris torcula-
ns atteritur ideo utrumque simul pendet ex arbore
5
et ,
quod projiciendum quod recondendum est at ubi

est , et :
ad torcular et pressuras ventum fuerit, utrumque discer-

nitur, dirimitur et ahud appetitur,aliud
; respuitur. Vultis
nosse vim torcularium istorum? Ut unum aliquid
dicam,
unde et ipsi murmurant qui ea faciunt Quantse, inquiunt, ;
rapmae temporibus nostris, quantae pressurf«innocentium

quantse expohationes rerum alienarum? Ita sane
in amur-
cara attendis, quia rapiuntur res alienre in oleum :
non
attendis , quia pauperibus donantur et propri^.
Non ha-
bebatantiquitas tales raptores rerum alicnarum : sed non
• HJalth VT, f).
ENAimATlO IN PSALMUM LXXX. 103
liabebat antiquitas talcs donatores rerum suarum. Ali-
quanto esto ciiriosior in torculari noli hoc solum viderc ,
quod publice fluit est aliquid quod qu.nerendo invenias.

:
Discute audi , cognosce quam multi faciunt quod ex

,
,
ore Domini cum audissct unus dives tristis abscessit. Ex ,
Evangelio multi audiunt « Vade vende omniaquae pos- : ,
» sides, et da pauperibus ethabebis tbesaurum in coelis, ,
» et veni sequere me ^ » Non attendis quam multi id fa-

ciunL?Pauci, inquiunt, sunt. Ipsi tamen pauci oleum
sunt; et qui bene utuntur his rebus quas possident, ad
oleum pertinent. Adjunge omnia, et videbis patrisfami-
has tui plenas apothecas. Yides raptorem qualem nun-
quara vidisti : vide contemptorem rerum suarum qualem
nunquam vidisti. Lauda torcularia , impletur prophetia de
Apocalypsi : « Justus justior fiat, et sordidus sordescat
1) adhuc -. » Ecce torcularia in hac sententia : « Justus
» jusdor fiat, et sordidus sordescat adhuc. »
II. Quare et «Quinta sabbati.^ » quid est hoc?Recur-
ramus adprimaopera Dei, neforte ibi ahquidinveniamus,

quo et sacramentum inteUigamus. Sal)batum enim septi-
mus dies est, quo requievit Deus ab omnibus operibus
suis^,magnum intlmans mysterium quietis nostrae futurae
ab omnibus operibus nostris. Priraa sabbati dicitur primus
dies ,
quem Dominicum etiam nominamus : secunda sab-
bati, secundus dies; tertia sabbati, tertius dies; quarta
sabbati, quartus; quinla ergo sabbati, quintus a Domi-
nico die : post quem sexta sabbati , sextus dies 5 et ipsum
sabbatum , septimus dies. Videte itaque quibus loquatur

hic Psalmus. Videturenimmihi quoniam baptizatis loqui-
tur. Quinto enim die Deus ex aquis creavit animalia :
quinto die , id est, quiata sabbati dixit Deus : « Produ-

» cant aquse reptiha animarum vivarum*. » Videte ergo
Matth. XIX, 21, — ' Apoc. xxii, ii. — ^ Gen. n, 2. — 4 Id. i, 20.
,
104 S. AtGUSTIKI EPISCOPI
vos, in quibus'iam produxerunt aqurc rcptilia animarum

vivarum. Vos enim ad torcularia pertinetis et in vobis :
quos produxerunt aquse, aliud eliquatur, aliud projicitur.

Sunt enim multi non digne viventes baptismo quod per- ,
ceperunt.Quam multi enim baptizati hodiecircum implere,

quam istam basilicam maluerunt I Quam multi baptizati
ant casas in vicis faciunt , aut non fieri conqueruntur !
Psalmus autem isteaPro torcularibus et quinta sabbati ,»

in pressura discretionis et in sacramento baptismi can- , ,
tatur « Ipsi Asaph homo cpidam fuit hoc nomine

Asaph. »
appellatus, sicut Idithun sicut Core sicut aha nomina , ,
qu.Te invenimus in tituJis Psalmorum .Mnterpretatio tamen
nominis mysterium intimat occultse veritatis. Asaph quippe

latine dicitur Congregatio. Ergo « Pro torcularibus, cjuinta
» sabbati » cantatur « Ipsi Asaph » id est pro pressura
, ,
,
discernente, baptizatis ex ac[ua renatis ,

cantatur Psahnus
dominicse congregationi. Titulum inliminelegimus, etin
his prehs cmid sibi vclit, intelleximus : jam si placet etiam
ipsam domum operis , id est, ipsius torcularis interiora
videamus. Intremus inspiciamus gaudeamus timeamus
,
,
,
appetamus, fugiamus.Omniaenim haecinventuri estis inhac

interiore domo, idest, in textuipsius Psahni, cumlcgere,
et adjuvante Domino, c[uod donaverit loc[ui coeperimus.
III. Ecce vos, o Asaph, congregatio Domini « Exul- :
» tatc Deo adjutori nostro ^ » Vos c|ui congregati estis
hodie vos hodic AsaphDomini, sicjuidem vobis canitur

,
Psalmus, ipsi Asaph « Exuhate Deo adjutori nostro. »

:
Exultantahi circo vos Deo exultant alii deceptori suo

, :
,
exuhatevos adjutori vestro exuhant ahi Deo suo ventri :
suo, exuhate vos Deo vestro adjutori vestro. « Jubilate

)) Deo Jacob. » Quia et vos pertinetis ad Jacob imo vos :
estis Jacob minor populus

, cui servit major'^. « Jubilatc ,
' Psal. Lxxx, n. — » Geii. xxv, a3.

,
ENAUPiATIO IN PSALMTJM LXXX. 105

» Deo Jacob. » Qnidquid verbis explicare non poteritis
non ideo lamen ab exuitatione cessetis quod poteritis :
explicare, clamate quod non potestis « Jubiiate. » Ete-

5
,
nim ex abundantia gaudiorum cui verba sufticere non ,
possunt in jubilationem solet erumpere « Jubilate Deo

, ,
)) Jacob. »
IV. psabnum, et date tympanum^. Et acci-

(c Accipite
» Quid accipite? quid date? Accipite psal-
pite^ et date.
)) mum et date tympanum. Dicitquodam loco apostolus
, ))
Paulus reprehendens et dolens quod nemo illi commu-

,
nicaverit « In ratione dati et accepti^. » Quid est « In :
))ratione daii et accepti nisi quod alio loco aperte ex- , )>
posuit : « Si nos vobis spiritalia seminavimus, magnum

» est si nos veslra carnalia metamus"? Et verum est,
))
quod tympanum quod de corio fit , ad carnem pertinet.

Psahnus ergo spiritahs est tympanumcarnale.Ergoplebs
,
Dei congregatio Dei : « Accipite psalmum et date tympa- ,
» num : )> accipite spiritaha , et date carnaha. Hoc est

quod vos et ad illam mensam Beaii Martyris (1) exhortati
sumus, ut accipientes spiritalia daretis carnalia. Haec ,
enim quse extruuntur ad tempus ad recipienda corpora ,
vel vivorum vel mortuorura necessaria sunt, sed tempore

praetereunti. Numquid post judicium Dei istas fabricas in
cfjelum levabimus? Sine his tamenhoctemporeagerequse
ad possidcndum ccelum pertinent non poterimus. Si ergo
avidi estis in spiritalibus accipiendis, devoti estoteincar-
nahbus erogandis. « Accipite psalmum et date tympa- ,
)) num : )) accipite vocem nostram reddite manus ves- ,
tras.
V. « Psalterium jucundum cum cithara. )> Memini nos

aliquando differentiam psalterii et citharae intimasseCha-
ritali Vestrae : studiosi qui meminerunt , recognoscant ;
' Psnl, I.XXX, 3. — ' Pliilip. IV, i5. — ^ I Cov. ik, ir.
106 S. A.UGUSTINI EPISCOPI \
qui vel non non merainerunt , discant.

audierunt, vel
Istorum duorum organoruni musicorum, et psallerii ct
citharfc ha3C differentia est quod psalteriumlignumillud ,
concavum unde canora? chord,'fi redduntur, in superiore

,
parte habet deorsum feriuntur chordae ut desuper so-

: ,
nent. Iii cithara vero h?ec eadem concavitas ligni partem

inferiorem tenet tanquam illud sitde coelo, hoc de terra.:
Coelestis enim est praedicatio verbiDei. Sedsi expectamus

coelestia non simus pigri ad operanda terrena quia « Psal-
,
;
» terium jucundum sed cum cithara. » Hoc alio modo ,
dictum est quod supra « Accipite psalmum et date tyra- : ,
)) panum hic pro psalmo psalterium, pro tympano

: )>
cithara posita est. Hoc tamen admoniti sumus ut prsedi- ,
cationi verbi Dei corporalibus respondeamus operibus.

VI. « Tuba canite^ » Hoc est , clarius etfidentiusprse-
dicate, ne terreamini : sicut aitPropheta quodam loco :
« Exclama_, et exalta sicut tulja vocem tuam-. Tuba ca-

» niteininitio mensis tubse. » Praeceptum eratutininitio
mensis tulia caneretur : ethoc usque nunc Judsei corpo-
rahter faciunt , spiritaHter non inteUigunt. Initium enim
mensis nova luna est
, : nova luna nova vita est* Quid est
,
nova luna? « Si qua igitur in Christo nova creatura^. »

Quid est « Tuba canite in initio mensis tubae^^ » Cum
:
tota fiducia novam vitam prsedicale , strepitum vitsevete-

ris nohte metuere.
YII. « Quia praeceptum ipsi Israel est, et judiciumDeo
» Jacob^. » Ubi prseceptura , ibijudicium. Qui enim in
Lege peccaverunt, per Legem judicabuntur ''. Et ipse
praecepti dator Dominus Christus, Verbum caro factum :
« In judicium, inquit, veni in hunc mundura, ut qui
Psal. Lxxx, 4- — ' Isai. lviu , i. — '2 Cor. v, 17. — 4 Hanc versi-
culi 4 pavtem bmiltit, In insigni die solemnitatis vestire. — 5 ppal.
L\xx, 5. —
Rom. II, i>..
<*
ENARRATIO IN PSALMtlM LXXX. 107
)) non vident videant et qni vident caecifiant^» Quid ,
est ((Ut quinon videntvideanl, et qui vident caeci fiant,»

:
nisi humiles exaltentur, superbi dejiciantur?Non eniraqui

vident caeci fiant , sed qui sibi videre videntur, de cseci-
tate convincantur. Hoc agit rnysterium torcularis , ul qui
non vident videant , et qui videntcpeci fiant.
VIII. « Testimonium in Joseph posuit illud'^, )) Eia

fratres, quidest? Josephinterpretatur Augmentatio. Me-
ministis , nostis Joseph in iEgvptum venditum ; Christus
ad Gentes transiens. Ibi Joseph post tribulationes exalta-
tus ^ et hic Christuspost passionemMartyrum glorificatus.
Ergo ad Joseph magis Gentes pertinent et ideo augmen- :
tatio quia multi filii desertse

,
magis quam ejus quae ,
habct virum^. « Testiraonium in Joseph posuit illud,

)) dum exiret de terra iEgypti. » Videte et hic significari
quintam sabbati : Quando exiit de terra jEgypti Joseph ,
id est, populus muItipHcatus per Joseph, per mareRu-

brum trajectus cst^. Et tunc ergo produxerunt aquse
reptilia animarum vivarum''. Nihil aliud tunc in figura
portendebat transitus populi per mare , nisi transitum fi-
delium per baptismum 5 testis est Apostolus : «Nolo enim

» vos, inquit, ignorare, fi'atres, quia patresnostri omnes
» sub nube fuerunt, et omnes per mare transierunt, et
» omnes in Moysen baptizati sunt in nube et in mari'. )>
Nihil ergo aliud significabat transitus per mare, nisi sa-

cramentum baptizatorum •, niiiil aliud insequentes ^gyp-
tii, nisi abundantiara praeteritorum delictorum. Videtis
evidentissima sacramenta : premunt iEgyptii , urgent 5
instant ergo peccata , sed usque ad aquam. Quid ergo ti-
mes ,
qui nondum venisti, venire ad baptismum Christi,
transire per mareRubrum? Quid est rubrum ? Sanguine
' .loan. IX, 39. — ' Psal. lxxk, 6. — ^ Gen. xxxvn, 28, xli, 87, etc. —
4 hai. nv, i. — 5 Eiod. xiv, 22-3 1. — ^ Gen. i, 20. — 7 i Cov. x, 1,2.
,

Conscienlia
Domini consecratum. Quid limes venire ?
et ex-
{brtc aliquoram immanium delictorum stimulat,
cruciat in te animum , et dicit tibi tam magnum esse iilud
quod commisisti, ut desperes tibi dimitti. Time ne rema-
neat aliquid peccatorum , si vixit aliquis ^gyptiorum.
Cum autem transieris Rubrum mare* , cum eductus fueris a
delictis tuis in manu potenti et brachio forti ,

percepturus
cs mysteria quse non noveras quia et ipse Joseph « Cum :
exiret de terra ^gypti, hnguam quam non

»
noverat au-
» divit. » Audieshnguamquamnonnoveras:quammodo
audiunt et recognoscunt,testantes et scientes
qui norunt.
Audies ubi debeas habere cor quod raodo cum diccrem :
multi intellexerunt et acclamaveiunt rehqui muti ste-

,
•
audie-
terunt, quia nondum linguam quam non noverant
runt. Accelerent ergo ,
transeant ,
discant. (c Linguam
» quam non noverat audivit. »
ah oneribus dorsum ejus". » Quis « Avertit
IX. « Avertit
» ab oneribus dorsum ejus, » nisi iiie qui clamavit :
« Venite ad me omnes qui lalôratis et onerati estis^? »
Alio modo hoc idem significatur. Quod faciebat insecutio

sarcinae peccatorum. « Avertit
iEgyptiorum, hoc faciunt
» ab oneribus dorsum ejus. « Et quasi diceres :
Quibus
oneribas? « Manus ejus in cophino servierunt. « Per co-
pliinum significantur opera servilia mundare, stercorare, :
quia
terram portare, cophino fit servilia sunt opera , :
omnis qui facit peccatum servus est peccati et si vos Fi- , ;
lius iiberaverit tunc vere hberi eritis^ Merito etabjecta

,
mundi quasi cophini deputantur sed et copliinos Deus :
buccellis impievit^ duodecim cophinos bucceilarum

:
im-
plevit^ « Quia abjecta hujus mundi eiegit, ut
confunderet
» fortia^ » Sed et quando in cophino serviebat Joseph
• Psal. cxx-cv, 12.

— ' Id. Txxx,7. — ^ Matlli. xi, 28. — 4 Joan. vni, 3^
et3G. — 5 MatM» xiv, 20. — '=

1 Cor. i, 27.
,
-•«L
ENARHATIO IN PSALMUM LXXX. 109
terram ibi portabat, qiiia lateres faciebat. « 31aniis cjus
)> in cophino servierunt. »

X. « In tribulatione invocasti me, et erui te^ » Recog-
noscat se unaquaeque conscientia cliristiana , si devote
transieritmare Rubrum*, si cum fide credendi et obser-
vandi Jinguam quam non noverat audivit recognoscat se ,
in tribulatione exauditam. Ipsa enim magna tribulatio

erat, premi sarcinispeccatorum. Quantum gaudet relevata
conscientia .? Ecce baptizatus es, conscientia quse heri
premebatur , hodie gratulatur. Exauditus es in tribula-
tione, memento
tribulationis tuse. Antequam accederes ad
aquam, quid soUicitudinis gerebasPquid jcjuniorum exhi-
bebas? quid tribulationum in corde gestabas orationum ,
internarum piarum devotarum? Occisi sunt hostes tui

, ,
omnia peccata tua deleta sunt. « In tribulatione invocasti

» me , et erui te. »
XI. « Exaudivi te in abscondito tempestatis, » Non in
tempestate raaris , sed in tempestate cordis. « Exaudivi
» tc in abscondito tempestalis : probavi te in aqua con-
» tradictionis -. » Revera , fratres , rcvera ,
qui exauditus
est in abscondito tempestatis, debet probari in aqua con-
tradictionis. Cum enim crediderit, cnm baptizatusfnerit,
cum viam Dei carpere coeperit, cum in gemellarium eli-
quari intenderit, et ab amurca publice currente se ex-
traxerit, habebit multos exagitatores, multos insultatores,
muhos detractores , dehortatores , minantes etiam ubi
possunt, deterrentes, deprimentes. Hsec tota aqua con-
Pato hodie esse hic sic arbitror esse hic
tradictionis est. ,
nonnuUos, quos amici sui volebant rapere ad circum, et

ad nescio quas hodiernae festivitatis nugas : forte ipsi ilios
adduxerunt ad Ecclesiam. Sed sive ipsi illos adduxerunt,
sive ab eis ad circum abduci non potuerunt , in acpia con~
' Psal. Lxxx, 8. — » Exod. xiv, 22.
tradictionis probati siint. Non ergo erubescas praedicare

([uod nosti, defendere et inter blasphemos quod credi-
disti. Si enim exaudiris in abscondito tempeslatis, corde
creditur ad justitiam si probaris in aqua contradiclionis,

:
ore confessio fit ad salutem^ Quanta est enim ipsa aqua

contradictionis ? Jam pene siccata est. Senserunt illam
majores nostri, quando verbo Dei quando mysterio ,
Ghristi acriter resistebantGentes, turbabatur aqua. Aquas

enim pro popuhs aliquando intelligendas evidenter Apo-
calypsis Scriptura demonstrat, ubi aquae multae cum vide-
rentur, et qusereretur quid essent, responsum est : « Po-
» puli sunt -. » Pertulerunt ergo illi aquam contradictionis,
« Quando fremuerunt gentes , et popuii meditati sunt
)) inania ^ c[uando astiterunt reges terrae, et principes con-
» venerunt in unum adversus Dominum et adversus
» Christum ejus^. Quando fremuerunt gentes, tunc leo
))
ille viro forti Samson venienti ad ducendam de ahenigenis
uxorem*, Ghristo sciiicet descendenti ad habendam Ec-

clesiam de Gentibus, fremens ibat in obviam, Sed quid
egit.? Accepit, tenuit, fregit, dissipavit leoncm •, factus
est in manibus ejus velut hoedus caprarum. Quid enim fie-
ret populus fremens , nisi languidus peccator? Occisa au-

tem jam non sic fremit regia potestas non
ilia feritate, ,
sic fremil populus Gentium in obviam Christo imovero :
in ipso regno Gentium invenimus leges pro Ecclesia, tan-

quam favum in ore leonis. Quid ergo jam metuam aquam
contradictionis quoe prope jam tota siccata est? Illa pene
,
jamsilet, si amurca non contradicat. Quantumlibet mali

saeviant aheni o si eos non adjuvent mali nostri. « Exau-
,
» divi te in abscondito tempestatis ,

probavi te in aqua
)) contradictionis. » Recohtis quid de Christo dictum sit,
sic natum eura esse in multorum ruinam, et multorum

' Rom. X, 10. — ^ Apoc. xvii, i5. — ^ Psal. u, i, 2. — ^Judic. xiv, 4-
»
EMARRATIO IN PSALMUM LXXX. 111

resurrectionem , et in signum cui contradicetur ^
. Novi-
mus vidcmus signum
, : crucis erectum est , et contradic-
tum Contradictum est gioriae crucis

est ei. sed titulus :
erat supercrucem qui non corrumpebatur. Est enim ti- ,
tulusin Psalmo « In tituli inscriptionem, necorrumpas^.»

:
Signum erat cui contradiceretur dixerunt enim Judaei : :
« NoJi facere Rex Judaeorum sed fac quod ipse dixerit

,
•,
» regem se esse Judseorum ^. » Victa est contradictio res- ,
ponsum est : « Quod scripsi scripsi. Exaudivit te in abs-

» condito tempestatis, probavi te in aqua contradictionis.
XII. Hoc totum ab initio Psalmi usqueadbuncversum,
de oleo torcularis audivimus. Quod restat magis dolendum
esl et cavendum : ad amurcara cnim torcularis pertinet
usquo ad finem-, fortasse non frustra etinterposito « Diap-
» salmate. Sed etiam hoc audireutile est, ut qui sejam
»
in oleo videt, gaudeat qui periclitatur ne in amurca cur-;
rat , caveat. Utrumque audi unum : dibge, alterum time.

« Audi populus meus, et loquar et testificabor libi^. »
Non enim populo abeno_, non enim populo non perti-
nenti ad torcular « Judicate, inquit, inter me et vineam
.
» meam'. Audi populus meus, et loquar, et testificabor
» tibi. »
XIII. « Israel, si me audieris, non erit in te Deus re-

» cens » Deus recens
^. est , ad tempus factus Deus :
autem noster non recens, sed ab seternitate in aeternitatem.
Et Christus noster rccens forte homo_, sed sempiternus

Deus. Quid enim ante principium ? Et utique in principio
erat Yerbum , et Yerbum erat apud Deum et Deus erat ,
Verbum. Et ipse Christus noster Verbum caro factum, ut

habitaret in nobis'. Absit ergo ut sit in ahquo Deus re-
cens. Deus recens , aut lapis, aut phantasma est. Non est,
'
Liic.ii, 34. — » Tsal. Lix, 1. — Joan.
* xix, 19-22. — 4 Psal. lxxx, 9.
— 5 isai. V, 3. — 6 Psal. lxxx, 10. — Joaa.
7 1, i et i^.
;
112 S. ALGUSTIM EMSCOPI

iiiquit, Japis : ego argcnteum lialDeo el aureum. Merilo
ipsa pretiosa voluit nominare, qui dixit : <c Idola Gentium
)) argenlum et aurum. )> Magna sunt, quia aurea et ar-
gentea sunt ;
pretiosa sunt, lucida sunt : sed tamen oculos
liabent, et non vident^ Recentes hi dii. Quid recentius deo
ex oflicina ? Licet illos jam vetustos aranearura casses con-
texerint ,
qui sempiterni non sunt recentes sunt hoc de , ,
Paganis. Nescio quis alius , in vanitatera accipiens nomen

Domini Dei sui fecit sibi Christura creaturam Christura
, ,
imparem et inaequalem generanti, Fihum Dei dicens et ,
Filiura Dei negans. Si enim Filius unicus est, hoc quod

Pater est, ethoc est ex seternitate. Tu autera nescio quid
aliud cogitasti in corde tuo, dcura recentera posuisti. Fecit
alius deum pugnantem contra gentem tenebrarura,
sil)i
timentem ne invadatur, satagentem ne corrumpatur^ ex

parte tamen corruptum ut posset esse totussalvus; sed ,
non totus ,
quia ex partecorruptus. Manichcei ista dicunt,
faciunt sibi et isti in corde recentem deum. I>on est tahs
Deus noster, non est talis portio tua Jacob : sed qui fecit
ccelura et terrara , ipse est Deus tuus ,
qui non eget bonis,
qui non tiraet a malis.
XIY. Multi ergo hseretici cura Paganis aiios et alios
deos sibi ipsi fecerunt , alios et alios deos sibi finxerunt
et eos etiamsi non in templis, tamen quod est pejus in suo
corde posuerunt, et falsorum ridendorumque siraidacro-
rura terapla ipsi facti sunt. Maguum opus est , intus hsec
idola frangere •, et locum Deo viventi , non recenti raun-
dare. Omnes enim isti aliud atque aliud sentientes, alios
atque alios deos sibi facientes , ipsamque fidera falsitate
variantes , videntur dissentire : sed omnes a terrenis cogi-
tationibus non recedunt , in terrenis cogifationibus con-
sentiunt sibi. Opinio diversa est, vanitas una est. De iilis
' Psal. cxm, H, 5.

:
EKAUKATIO IW l'SALMLM LXXX. 113

Psalmo dicitur « Ipsi dc vanitate
iu alio : iri unum^ »
Quamvis opinionum varietatc discordent, simili tamen
vanitate colligantur. Et nostis quia vanitas retro cst ,
pos-
terior est : ideo ille quse retro oblitus , id est , vanitatem
oblitus, in ea quse ante sunt, id est, in veritatem extentus,
sequitur ad palmam supernoe vocationis Dei in Cliristo
Jesu^. Ergo in pejus sibi isti consentiunt, quamvis dis-
sentirc a se invicem videantur. Ideo Samson caudas vul-
pium colligavit^. Yulpes insidiosos maximeque hGereticos
significant, dolosos, fraudulentos, cavernosis anfractibus
latentes etdecipientes, odorc etiam tetro putentes. Contra
quem odorem dicit Apostolus : « Cbristi bonus odor
)) sumus in orani loco*. » Istae vulpes significantur in
Ganticis canticorum , ubi dicitur : « Capite nojjis vulpes
>j pusillas exterminantes vineas , latentes in cavernis tor-
» tuosis^. Capite nobis, )> convincite nobis : capis enim
eum quem de falsitate convincis. Contradicentibus denic|ue
vulpeculis Domino, et dicentibus : « In qua potestate ista
)) facis V Respondete mihi et vos , inquit , unum sermo-

)) nem : Baptismus Joannis unde est? de coelo, an ex
)) hominibus? )) Vulpes autem solent habere tales foveas ,
ut ex una parte intrent, et ex alia parte exeant: ad utrum-

que foramen captor vulpium retia posuit. Dicite raihi :
« De coelo est, an ex horainibus? » Sentiunt illi eura ex
utraque parte tetendisse unde caperet et aiunt apud se 5 :
« Si dixerimus, inquiunt de coelo, dicturus est nolîs , :
» Ouare erso non credidistis? Ille enira testiraoniura
» Christo perhibuit. Si dixerimus , de terra , lapidat nos

» populus, quia ut Prophetam eum halient. » Sentientcs
ergo hac atque hac esse unde caperentur, responderunt
« Nescimus. » Et Dominus : « Nec ego vobis dico in qua
' Psal. 1.XI, 10. — ^ Pliilin m, i3. — ^ JnJlc. xv, 4- — ^ '^ Cor. ir, if).
— 5 Gant. 11, i5.
GXVH. 8
,
:
114 S. AtGUSTINl EPiSCOPI

» qua potestate ista facio^ » Vos dicitis vos ncscirc quod
scitis , ego vobis nou dico quod qureritis. Quia ex nulla
parte exire ausi estis , in veslris tencbris remansistis. Ob-
temperemus ergo et nos, si possumus, dicenti verbo Dei
<( Capite nobis vulpes pusilias exterminantcs vineas^. »
Videamus si et nos quasdam vulpeculas capere possumus.
Proponamus ad foramen utrumque ut unde vulpes exire ,
voluerit , capiatur. Verbi gratia , Manichaeo facienti sibi
Deum recentem , et in corde suo ponenti quod non est

dicamus et interrogemus eum : Substantia Dei corrupti-
bilis est, an incorruptibilis? Elige quod vis, et exi qua
vis , sed non effugies. Si dixeris : Corruptibilis ; non a
populo, sed a te ipso lapidaberis : si autem dixeris incor-
ruptibilem Deum ; incorruptibilis quomodo timuit gentem

tenebrarum? Quid factura erat incorruptibili gens cor-?
ruptionis.^ Quid restat nisi ut dicatur Nescimus? Sed :
tamen si hoc non dolo , sed ignorantia dicitur, non rema-

neat in tenebris , ex vulpe fiat ovis , credat invisibili , inr
Deo , non recenti soli ab eo quod est
corruptibili soli 5
solus, non ab eo quod est sol, ne nos ipsi vulpi fugienti

aliam cavernam aperuisse videamur. Quanquam nec no-
men solis formidabimus. Est enim in Scripturis nostris :
« Sol justitiae , et sanitas in pennis ejus^. » Ab sestu solis

hujus umbra appetitur : sub alas autem solis hujus al),
sestu fugiturj sanitas enim in pennis ejus. Iste est sol de

quo dicturi sunt impii : Ergo erravimus a via veritatis , et
» justitiae lumen non luxit nobis , et sol non est ortus
)) nobis*. )) Dicturi sunt adoratores solis : « Sol non ortus
)> est nobis : )> quia cum adorent solem ,
quem facit oriri
super bonos et malos % non est eis ortus sol, qui solos il-
luminat bonos. Faciunt sibi crgo deos recentes quique

' Matlh. XXI, 23-27, ^' ^"*^- ^> '^> ^f*^ — * Cant. ii, i3. — ^ Malach.
IV, 2. — 4 Sap. V, 6. — 5 Matth. v, 45.
EJMAURATIO lA PSALMUM X-XXX. 115
Quid enim impedit olficinam decepti cordis
f[ualcs volunt.
labricare phantasma, quale voluerit? Sed omnes hi in
posterioribus consentiunt, id est, simiJi vanitate detinen-
tur. Unde Samson noste^', qui etiam interpretatur Sol
ipsorum, eorum sciJicet quibus lucet non omnium, 5 sicuti
est oriens super bonos et malos^ sed sol quorumdam, Sol
justitioe : figuram enim habebat Christi : coIJigavit, ut
dicere coeperam, caudas vulpium, et ibi ignem alligavit*;
ignem ad incendendum , sed messes alienigenarum.
Proinde tales consentientes in posterioribus tanquam ,
caudis eolligati , trahunt ignem corrumpentem sed non ;
incendunt nostrorum segetes. « Novit enim Dominus qui

)) sunt ejus, et recedat ab iniquitate omnis qui invocat
» nomen Domini. In raagna autem domo non solum sunt
» vasa aurea et argentea , sed et lignea et fictilia : et alia
quidem sunt in honorem alia vero in contumeliam. Si ,
» quis autem mundaverit se ab hujusmodi erit vas in ,
» honorem, utile Domino, ad omne opus bonum para-
» tum » et ideo nec caudas vulpium, nec faces vulpium

*•,
pertimescet. Sed videamus de populo isto : « Si me au-

» dieris, inquit, non erit in tedeus recens. » Movet me,
quod dixit : « In te. » Non enim dixit , a te ,
quasi simu-
lacrum forinsecus adhibitum 5 sed, « In te^ » in corde
tuo , in imagine phantasmatis tui , in deceptione erroris
tui tecum portabis deum twum recentem remanens ve- ,
tustus. « Si ergo me audieris me, » inquit quia « Ego : •,
» sum qui sum ^, non eril in te deus recens nec adorabis :
» deum alienum. » Si enim in te non sit, « Non adorabis
» deum alienum. » Si tu non cogites deum falsum, non
adorabis deum fabricatum « Non enim erit in te dcus :
» recens. »
XV. « Ego enim sum. » Quid vis adorare quod non est.?
• Judic. XV, 4- — '2 Tiin. ii, 19-21. — * Exod. 111^ i^.
8.
» :,
« Ego enim sura Dommus Deus tuus ^ Quia ego sum

» quisum.wEt ego quidem sum, inquit, qui sum super ,
omnem creaturam libi tamen tcmporaliter quid prae-:
sliti? « Qui eduxi te de terra Êgypti. » Non illi tantum
populo dicitur. Omnes enim educti sumus de terra ^gypti,

omnes per mare Rubrum transivimus , inimici nostri per-
sequentes nos in aqua perierunt. Non simus ingrati Deo
nostro , non obliviscamur Deum manentem, et fabricemus
in nobis Qui eduxi te de terra iEgypti
Deum recentem. « :
loquitur Deus, « Dilata os tuum, et adimpiebo illud. »

Angustias pateris in te propter deum recentem constitu-
tum in corde tuo frange vanum simulacrum, dejice de
;
conscientia tua fictum idolum : « Dilata os tuum , » confi-
tendo, amando : « Et adimplebo illud, » quoniam apud

me fons vitas '^.
XVI. Hoc quidera dicit Dominus, sed quid sequitur?

« Et non obaudivit populus meus vocem meam^. » Non
enim loqueretur ista, nisi populo suo. Scimus enim quia
quaecumque Lex dicit his qui iii Lege sunt dicit ^. « Et ,
» non obaudivit populus meus vocem meam et Israel non :
» intendit mihi. » Quis? cui? « Israel mihi. » ingrata

anima! Per me anima a me vocata anima a me in spem , ,
reducta, a me a peccatis abluLa « El Israel non intendit :
» mihi.» Baptizantur enim et transeunt per mare Rubrum
sed iii via murmurant , contradicunt , conqueruntur , se-

ditioni])us conturbantur , ingrati ei qui hberavit a perse-
quentibus hostibus , qui ducit per siccum , per eremum
cum cibo tamen et potu , cum lumine nocturno et umbra-
culo diurno : « Et Israel non intendit mihi. »
XVII. « Et dimisi eos secundum alFectiones cordis eo-
» rum^ » Ecce torcular : aperta sunL foraraiua, currit
' Psal. Lxxx, II. — ' IJ. XXXV, 10. — 3 IJ. ^xxx, 12. — 4 Roiii. m, k).
— 5 psal. Lxxx, i3.
ENARBATIO IN PSALMUM LXXX. 117
amurca. « Et dimisi eos, » non secundum salutem prae-
ceptorum meorum- sed, « Secundum afFectiones cordis
)) eorum : )) donavi eos sibi. Dicit et Apostolus, « Tra-
» didit illos Deus in concupiscentias cordis eorum ^ Dimisi
)) cos secundum eorum ibunt in affec-
affectiones cordis :
» tionibus suis. » Inde estquod horretis si tamen eliqua- :
mini in gemeilaria abscondita Domini si tamen apothe- ,
cas ejus adamastis, inde est quodhorretis. Alii defendunt

circum, ahi amphitheatrum, ahi casas in vicis, ahi theatra,
ahi illud, ahi iUud, ahi postremo deos recentes suos.

« Ibunt in affectionibus suis. »
XVIII. « Si plebs mea audisset me , Israel si in viismeis

)) ambulasset^. » Dicit enim fortasse iste Israel : Ecce
pecco, manifestum est, eo post affecliones cordis mei :
sed quid facio ? Diabolus hoc facit, dsemones hoc faciunt.

Quid estdiabolus? Qui sunt daemones? Certeinimici tui.
))Israel si in viis meis ambulasset, in nihilum omnes ini-

)) micos eorum humihassem^. )> Ergo, « Si plebs mea au-
)) me.
disset Quare enim mea, si non audit
)> me? « Si
))plebsmea audissetme. Quidest, « Plebsmea? Israel. »
))
Quid est, « Audisset me? Si in viis meis ambulasset. »

Quaeritur et gemit sub inimicis : « In nihilum inimicos
))eorum humihassem; et super tribulantes eos misissem
» manum meam. »
XIX, Nunc vero quid quaeruntur de inimicis? Ipsi facti

sunt pejores inimici. Quomodo enim? Quid sequitur? De
inimicis quoerimini vos quid estis? « Inimici Domini men-
:
)) titi sunt ei*. » Renuntias? Renuntio. Et redit ad quod
renuntiat. Utique quibus rebus renuntias, nisi factis ma-

lis, factis diabohcis, factis a Deo damnandis, furtis, rapi-
nis, perjuriis, homicidiis, adulteriis, sacrilegiis, sacris
abominandis, curiositatibus? His omnibus renuntias , et

,
118 S. AVGI-SXIM EVlSCOfl

rursiis his inflexiis superaris. Facta simt tibi posteriora
deteriora prioribus. « Canis reversus ad vomitum suum,

Domini mentiti
» et sus lota in volutabris coeni^ Inimici
» sunt «Et quanta patientia Domini? Quare non pro-
ei.
sternuntur.^ Quare non trucidantur? Quare non terra de-

hiscente sorbcntur? Quare non coelo flagrante incendun-
tur? Quia magna patientia Domini. Et erunt impuniti?
Absit. Non sibi tantum de Dei misericordia blandiantur
ut sibi ejus injustitiam polliceantur. « Ignoras quia Dei
)> patientia ad poenitentiam te adducit? Tu autem secun-
» dum duritiam cordis tui et cor impoenitens, thesauri-
» zas tibi iram in die irae et revelationis justi judicii Dei,
» qui reddet unicuique secundum opera sua-. » Et si
modo non reddit tunc reddet. Si enim modo reddit, ad
,
tempus reddit non converso autem, nec correcto, in seter-

:
num reddet. Vide ergo quia non erunt impuniti, attende

quod sequitur « Inimici Domini mentiti sunt ei. » Dictu-
:
rus es, et quid eis fecit? Non vivunt? Non auras carpunt-,
non lucem hauriunt? Non fontes potant? Non fructus
terrae edunt? « Et erit tempus eorum in seternum. »
XX. Nemosibi ergo blandiatur, quia quasi ad torcular
pertinet bonum est ilh, si ad oleum in torcuJari pertineat.
:
Non sibi polhceatur unusquisque habens facta nefaria,

quae regnum Dei non possidebunt, et dicat sibi « Quo- :
» niam habeo signum Christi et sacramenta Christi^, »
non delebor in aeternum ^ et si purgor ,

per ignem salvus
ero. Nam quid est quod ait Apostolus de his qui habent
fundamentum? « Fundamentum ahud nemo potest po-
» nere praeter id quod positum est, quod est Christus Je-
» sus. Quid est, inquiunt quod sequitur? Unusquisque ,
» autem super fundamentum videat quid superaedificat.

» AHus enim superaedificat aurum, argentum, lapides
' Petr. II, 20 et 22. — » Rom. u, ^-6. — 5 Gal. t, 2i.
ENAHRATIO IN PSALMLM LXXX. 119
» pretiosos : aliiis ligna, fcenum, stipulam : uniuscujiis-
» que opiis qualc sit, ignis probabit : dies enim Domini
» declarabit-, quia in igne revelabitur. Si cujus opus per-
» manserit quod
mercedem accipiet
superaedificavit , :
» hoc est, quia super fundamentum justa opera a^difica-

)) vit, aurum, argentum lapides pretiosos. Si autem ,
)) peccata, lignum, foenum , stipulam tamen propter

:
» f undamentum ipse salvus erit , sic tamen tanquam per

» ignem *. » Fratres , nimis timidus esse volo : melius est
enim non vobis dare securitatera malam. Non dabo quod
noii accipio , timens terreo : securos vos facerem , si secu-
rus fierem : ego ignem aeternum timeo. « Et erit tempus
» eorum in aeternum, » non accipio nisi igncm aeternum :
de quo alio loco Scriptura dicit ; « Ignis eorum non extin-

» guetur, et vermis eorum non morietur'^. » Sed de im-
piis dixit, ait aliquis, non de me-, qui quamvis peccator
sim, quamvis adulter, quamvis fraudator, quamvis raptor,
quamvis perjurus habeo tamen in fundamento Christum,
•,
Christianussum baptizatus sum ego per ignem purgor,

, :
et propter fundamentum non pereo. Dic mihi iterum,

Quid es? Christianus, inquis. Interim transi. Quid ahud?
Raptor, adidter, et c^tera de quibus Apostolus dicit,
« Quoniam qui taha agunt, regnum Dei non posside-

» bunt^. » Certe ergo a talibus non correctus, de talibus
commissis poenilentiam non agens regnum coelorum spe- ,
ras? Non opinor. « Quoniam qui taha agunt, regnumDei

» non possidebunt. » Et ignoras quia patientia Dei ad
poenitentiam te adducit ^. Tu nescis qliid tibi polhcens, se-

cundum duritiam tuam et cor impoenitens thesaurizas tibi
iram in die irse et revelationis justi judicii Dei, qui reddet
unicuique secundum opera sua. Attende ergo ipsum judi-
cem venientem. Bene : Deo gratias : Non tacuit senten-
' I Cor. 111, io-i5. — » Isai. txvi, i^. — * Gal. v, Qr. —4 Rom. ii, 4.
,
120 S. ALGUSTINl EPI3C.OPI
tiam dcfinitivam non misit foras reos et duxit velum.

,
Anle voluit praenunliare, ([uod disposuit faccre. Nempe

congregaLuntur ante eum omncs gcntcs. Quid de illis fa-
ciet ? Separabit eas et alios ponet ad dexteram alios ad
, ,
sinistram ^ Numquid medius locus servatus est? Quid dex-

Iris dicturus est? « Venite benedicti Patris mci ,
pcrcipite
)) regnum^. » Quid ignem seternum qui
sinistris? « Ite in
» paraLus est diabolo et angclis ejus ^. » Si non timesmitti
cpio, vidc cum quo. Si crgo opera illa omnia regnum Dei
non possidebunt^ imo non opera, sed qui talia agunt :
nam opera talia in igne non erunt*. Non enim illo igne
ardentes furaturi sunt et adulteraturi sed : c[ui talia agunt,
regnum Dei non possidcbunt. Non ergo erunt a dextris
cum illis quibus dicetur : « Venite benedicti Patris mei,
)) percipite regnum quia qui : talia agunt, regnum Dei non
» possidebunt. » Si ergo a dextris non erunt, non restat
nisi ut sint a sinistris. Siiiistris quid dicet? « Ite in ignem
)) seternum. Quia tempus eorum in seternum. »
erit
XXI. Expone ergo inquit nobis, ligna foenum, , , ,
stipulam qui sedificant super fundamenlum quomodo ,
non pereant sed salvi fiant

, , sic tamen quasi per ignem.
Obscura quidem illa quaestio sed ut possum breviter dico. ,
Fratres, sunt homines omnino contemptores sseculi hujus_,

c[uibus non est gratum quidquid temporaliter fluit non ,
haercnt dllectione aliqua terrenis operibus , sancti , casli

continentes, justi, fortassis et omnia sua vendentes etpau-
peribus distribuentes, aut possidentcs tanquam non pos- ,
sidentes, et utentes hoc mundo' tanquam non utenles^

Sunt autem alii qui rebus infn-mitati concessis inhaerent
ahquantum dilectione. Non rapit villani alienam, sed sic
amat suam ut si perdiderit conturbetur. Non appetit
, ,
' Malth. XXV , 32. — =«

Ibkl. 34. — ^ Ibid. 4i. — 4 Gal. v , 11. ~
5 T Cor. VII, 3o
,,
:
ENAT!.r>ATrO IN PSALMUM L\XX. 121

uxorem alienam sed sic inhaeret suse, sic miscetur suae
,
uL modum non ibi leneat prtescriptum tabulis, liberorum

procreandorum causa. Non tollit aliena scd repelit sua, ,
ct habet cura fratre suo judicium. Talibus enim dicitur,

({ Jam quidem oranino dehctum cst in vobis quia judicia ,
» habetis vobiscum^ » Yerum ipsa judicia in Ecclesia
jubet agi, non ad forum trahi, tamen dehcla essedicit.

Contendit enim Christianus pro rebus terrenis amplius
quam decet eum cui promissum est regnum coelorum.
Non totum cor sursum levat, sed aliquam partem ejus
trahit in terra. Denique si veniat tentatio ducendi marty-
rii, ilh qui habent in fundamento Christum , et sedificant
aurum , argentum, lapides pretiosos -, quid dicunt ex hac
opportunitate ? « Bonum est mdii dissolvi , et esse cum
» Christo'. )) Alacres currunt , aut nihil, aut modice de
tcrrena fragilitate contristantur. IJli autem amantes res
proprias, domos proprias ,
graviter conturbantur , foenura
et stipula et ligna ardent.Habent ergo hnga foenum ,
stipulam super fundamentum sed rerum concessarum ; ,
non ilJicitarum. Dico enim fratres, possides fundamen- ,
tum Iiaere coelo, calca terram. Si talis es, non aedificas

,
nisi aurum argentum etlapides pretiosos. Cum autem

, ,
dixeris :Amo possessionem istam timeo ne pereat et im- , 5
minet damnum et tu contristaris non quidem praeponis

, :
eam Christo •, nam sic amas possessionem istam , ut si
dicatur ti])i : Ipsani vis , an Christurn? et sitristis eam per-

dis tamen amplecteris Christum, quem posuisti in
,
plus
fundamento salvus eris tanquam per ignem. Audi aliud
:
Non potes tenere possessionem istam , nisi dixeris falsum

testimonium. Et hoc non facere , Christum in fundamento
ponere est : veritas enim dixit « Os quod mentitur, oc-
:
» cidit animam^. )> Ergo si possessionem tuam diligis,

'
I Cor. VI, 7. — ' Ifl, tn, II. — ^ P!)ilip i, 23. — 4 Sap. i, ii.
:
122 3. AtGLSTINI EPISCOPI

non lamen propter illam facis rapinara , non propter
illara dicis falsum testimonium, non propter illam facis
homicidiura non propter illam falsura juras, non propter
,
illam Christum negas eo quod non propter illam facis :
haec, Christum habes in fundaraento. Sed taraen quia

dihgis illam , et contristaris siperdas illam , super funda-
mentum non aurum aut argentum autlapides
posuisti, , ,
pretiosos sed hgna, foenura, stipulara. Salvus ergo eris,

;
cum ardere coeperit quod tcdificasli sic tamen quasi per ,
ignem, Nemo enim super fundamentura hoc aedificans

adulteria , blaphemias , sacrilegia, idololatrias, perjuria ,
putet se salvum futurura perignem ,

quasi ista sint ligna,
fcenum, stipula : sed qui aedificat amorem terrenorum
super fundaraentura regni coelorum , id est, super Chris-
tum, ardebit amor rerum temporahum, etipse salvus erit
per idoneum fundamentum.
XXII. « Iniraici Doraini mentiti sunt ei, » dicendo
Eo ad vineam, et non eundo^ « Eterit terapus eorum, w :
non ad tempus sed « In aeternum. » Et qui sunt isti?

,
« Et cibavit illos ex adipe frumenti'^. » Nostis adipera

frumenti , unde cibantur multi inimici, qui mentiti sunt
ei. « Et cibavit illos ex adipe frumenti : » miscuit eos sa-
cramentis Et Judam quando dedit huccellam ex
suis. , ,
adipe frumenti cibavit^. Et inimicus Doraini raentitus est

ei et erit tempus ejus in seternum. Et cibavit illos ex adipe
,
» frumenti : et de petra melle saturavit eos. » O ingra-

tos ! « Cibavit ex adipe frumenti et de petra melle satu-
,
» ravit eos. » In ererao de petra aquara produxit*, non

mel. Melsapientia est, priraatum dulcoris tenens in escis
cordis.Quara multi ergo inimici Domini mentientes Do-
mino cibantur non solum ex adipe frumenti sed etiam
, ,
de petra melle, de sapientia Christi? Quam multi delec-

' Matth. xxr, 3o. — * Psal. lxxi, 17. — ^joan. xm, 1C1. — 4 Exod. xvii, 6.
,:
ENARRATIO IN PSALMtJM LXXX. 123

tantur verboejas et cognitione sacramentorum ejus, solu-
tione parabolarum ejus quam multi delectantur ! quam
multi clamant Et non est hoc mel de quolibet liomii>L3
!
sed de petra. « Petra autem erat Ghristus ^ » Quam multi

ergo satiantur de melle isto clamant dicunt Suave est , , ,
dicunt, Nihil melius, nihil dulcius vel intelhgi vel dici

potuit. Et tamen inimici Domini mentiti sunt ei. Nolo
amplius immorari in rebus dolendis : quanquam terribi-
liter Psalmus adhoc finitus sit, tamen a fnieejus , obsecro
vos, recurramus ad caput ; «Exultate Deo adjutori nostro.»
Conversi ad Deum.
Et post verbum ^ :
XXIII. Non parum vestras mentes in nomine Christi

divina spectacula tenuerunt et suspenderunt vos , non
solum ad appetenda quaedam, sed ad quaedam etiam fu-
gienda. Ista sunt spectacula utiha, salubria , aedificantia ,
non destrucntia : imo et destruentia, et aedificantia-, des-

truentia recentes deos , sedificantia fidem in verum ct
seternum Deum. Etiam in crastinum diem invitamus Cha-
ritatem Vestram. Cras ilh habent, ut audivimus, mare in
Iheatro : nos habeamus portum in Christo. Sed quoniam
perendino die, id est ,
quarta sabbati , non possumus ad
mensam Cypriani convenire,quia festivitas est sanctorum
Martyrum crastino ad ipsam mensam conveniamus.
,
' Cor. X, 4- — ' Adlioitatio ad tractatum \n setiuenti die audiendum , et

ludos saeculares contemnendos.
;
124 S. AUGUSTINI EPiscon
<VW» VWt WVWfWVMKWVt vwvvvwwvwwww^ vwtw/vwwv vwvwv\ wvtwvt vw«v«
ENARRATIO
IN PSALMUM LXXXI.
I. « PsALMLs ipsi Asaph*. » Psalmo huic titulum sicut ,
aliis qui slmiliter praenotantur , vel nomen ejus hominis

indidit , a quo scriptus est, vel ejusdem nominis inter-
pretatio ; ut ad Synagogam, quod est Asaph, ejus intelli-
gentia referatur : praesertim quiahoc etprimuscjusversus

enim incipit « Deus stetit in synagoga deo-
assignat. Sic :
)) rum. Quos utique deos absit ut inlelhgamus deos

))
Gentium sive idola sive ahquam prteter homines coe-

, ,
leslem terrestremve creaturam cum pauio post hunc :
versum idem iste Psahnus asserat et quos deos intelligi ,
velit, in quorum synagoga stetit Deus, apertiusexprimat,

ubi ait : « Ego dixi Dii estis et fihi Altissimi omnes
: ,
)) vos autera sicut homines moriemini, et sicut unus de

» principibus cadelis-. )) In horum ergo synagoga fiho-
runiAltissimi, de quibus idem Altissimus per Isaiamdicit:
« Fihos genui et exaltavi_, ipsi autem me spreverunt^, »
stetit Deus. In synagoga populura Israel accipimus : quia
et ipsorum proprie Synagoga dicit soiet ,
quamvis et Ec-
clesia dicta sit. Nostrara vero Apostoli nunquara syna-
gogara dixerunt_, sed seraper Ecclesiam : sive discernendi
causa , sive quod inter congregationem unde Synagoga,
et convocationem unde Ecclesia nomen accepit, distet
ali({uid : quod scihcet congregari et pecora solent , atque
ipsa proprie, quoram et greges proprie dicimus •, convo-
' P<al. I.SXI, I. - ' lljid. 6, 7. — '
Isai. i, 2.
,
EJNARRAXIO l> 1'SALMUM LXXXI. 125

cari aulem magisestutentiuni ratione, sicut sunthomines.
Unde ex persona ipsius Asapli in alio Psalmo canilur
« Quasi pecusfactussumapudte, etegosemper lecum^»
Quando utique quamvis uni vero Deo mancipatus vide-
retur promagnis tamen ac summis bonis abillo carnalia,
,
terrena,temporalia requirebat. Invenimus eos saepeetiara

filios appellatos, non ea gratia quse ad Novum Testamen-
tum pertinet, sed illa ([uae ad Vetus : quia et ipsa gratia
est,qua elegit Abraham et ex ejus carne tam magnum ,
populumpropagavit qua nondum natos « Jacob dilexit, 5 ,
» Esaii autem odio habuit^^ » quahberavit ex ^gypto,

qua in terram promissionis ejectis Gentibus introduxit.
Nisi enim et ipsa esset gratia non utique de nol)is, qui- ,
bus non ad terrenum sed ad regnum ccelorum capessen- ,
dum data est potestas filios Dei fieri^ in eodcm mox ,
Evangelio diceretur quod accepimus gratiam pro gratia ^.

,
id est, pro Testamenti Veteris promissionibus Testamenti

Novi proraissiones. Liquet igitur quantura existimo, in ([ua
deorum synagoga steterit Deus.
II. Deinceps requirendum est , utrum Patrem , an Fi-
lium , an Spiritum sanctum , an ipsam Trinitatem acci-
pere debeamus « Stetissein synagoga deorum, in mcdio
)) autem deos discernere. » Quia et singulus quisque Deus,

et ipsa Trinitas unus Deus. Non quidem facile est hoc eli-
quare quia et non corporalem
: sed spiritualem Dei ,
praesentiam quse congruit ejus substantise, negari non

,
potest adesse conditis rebus, mirabili videlicet et vix paucis

intelligibili modo, cui dicitur : (( Si ascendero in ccelum,
» tu ibi es; si descendero in infernura, ades^. Unde »
merito perhibetur stare Deus in congregatione hominum

invisibiliter , slcut coelura et terram ipse implet , ([uod per
' Psal. i.\.xii , 23. — ' Malac. i , 2,3. — ^ Joan. i, i2. — 4 Iljitl. iG.
— 5 P5a)_ cxxwii;, V».
,
,
126 S. AUGDSXIM EPISCOPI

Prophetara de se ipse praedicat^ :nec tantum perhibetur,
sed pro captu menlis humanae utcumque cognoscitur stare
in eis quoe creavit, si et homo stet et audiat eum, et gaudio
gaudeat propter ejus intimam vocem '^. Verurotamen, quan-
tum arbitror, Psahnus iste insinuare aliquid molitur,
quod ex quodam tempore factum est ut staret Deus in ,
synagoga deorum. Nam illa statio qua coelum et terram

implet, nec ad Synagogam proprie pertinet, nec tempore
variatur. « Deus itaque stetit in synagoga deorum » ni- ,
mirum ille qui de se dixit : « Nonsum missus nisi ad oves,

» quse periej-unt domus Israel ^. » Dicitur , et causa : « In
» medio autem deos discernere. » Agnosco igitur Deum
stetisse in synagoga deorum , « Quorum patres et ex qui- ,
» bus Christus secundum carnem. » Ut enim staret Deus
in synagoga deorum, ad hoc ex ipsis secundum carnem.

Sed quid Deus? Neque enim quales ilh, in quorum deo-
rum synagoga stetit sed sicut ilhc Apostolus sequitur
:
« Qui est super omnia Deus benedictus in sfiecula^. »
Agnosco inquam stetisse agnosco et in medio Deum

, , :
sponsum . de quo amicus ejus quidam dicit « In medio :
» vestrum stat , quem vos nescitis ^. » Quippe de quibus
paulo post in hoc Psalmo dicitur « Nescierunt neque : ,
» intellexerunt, in tenebris ambulant. » Testificalur et

Apostolus, « Quoniam caecitas ex parte Israei facta est,
» ut plenitudo Gentium intraret''. » Stantem quippe in
medio sui videbant eum sed non eum videbant Deum
:
qualem se volebat videri, dicens « Qui me vidit, vidit :
» et Patrem^ » Discernit autem deos non eorum meritis, ,
sed gratia sua ex eadem conspersione faciens aha vasa

,
in honorem, aha in contumeham^. Quis enim te discer-
« Jciom. xxin ,24. — ' Joan. iii, 29. — Matth. xv ,24- —

3 ^ Rom.
«, 5.-5 Joan. I, 26. — 6 hom. xi, 25. — Joan. xiv, 9. —
7 » Rom.
IX, 21.
:
ENARRATIO IJV PSALMUM LXXXI. 127

Dit? Quid enim habes quod non accepisti?
« ,
Si aulem
» accepisti, quid gloriaris quasi non acceperis ^ ? »
III. Audi et vocem Dei discernentis audi , et vocem

Poraini dividentis flammam ignis'^ : «Usquequo judicatis
» iniquitatem et facies peccantium sumitis'^ ? » Sicut alibi
« Usquequo graves corde * ? » Nuraquid et usque ad ad-
yentum ejus qui lumen est cordis ? Dedi legem duriter ,
restitistis : misi Prophetas , injuriis aftecistis , aut inter-

fecislis , aut hsec agentibus connivistis. Sed ut illis nec
loqui dignum sit, qui oeciderunt servos Dei praemissos ad
se : vos qui cum htcc fierent tacuistis, id est , vos qui eos
qui tunc tacuerunt, velut innoccntes imitari voluistis :
« Usquequo judicatis iniquitatem , et facies peccantium

» Xumquid etiam nunc et ipse haeres veniens
sumitis?»
occidendus est? Nonne ipse propter vos sine patre esse
voluit tanquam pupilius? Nonne propter vos esurivit et
sitivit ut egenus ? Nonne ad vos clamavit « Discite a me, :
» quia mitis sum et humilis corde ^ ? » Nonne pauper fac-

tus est, cum dives esset,ut ipsiuspaupertateditartmini^ ?
« Judicate ergo pupillo et egeno , humilem ct pauperem

» justificate'''. » Non illos propter se superbos et divites ,
sed istum propter vos humilem et pauperem^, jnstum cre-

dite, justum prsedicate.
IV. Sed invidebunt ei , nec omnino parcent, dicentes :
« Hic est hseres , venite, occidamus eura , et nostra erit

» haereditas^. Auferte ergo inopem , et paupercm de
M manu peccatoris eruite^. » Haec dicta sunt , ut sciretur
in eo populo, in quo natus et occisus estChristus,nec illos
fuisse immunes a tanto scelere ,

qui cum cssent tantse
multitudinis , ut eos sicut Evangelium loquitur, timerent
I Cor. IV, 7. — ' Psal. xxvui, 7. — ' Id. lxxxi, 2. — 4 M. iv, 3.
— 5 Matth. XI, 29. — ^2 Cor. viii, o. — 7 Psal. nxxi ,3. — * Mattli.
XXI, 38. — 9 Psal. Lxxxi, 4-

:,
128 S. ALGUSXIUI EPISCOPI
Judcei propterea in Christum manuni mittere non au-

, et
derentS postea conniverunt, eumque interimi amalignis

ct invidis Judaeorum principil)us permiserunt qui si vo- :
luissent , timerentur semper, ut nunquam in illum scele-
ratorum prsevalerent manus. De his quippe et ahbi dicitur:

« Canes muti nescierunt latrare^. » De his etiam illud :
« Ecce quoraodo justus periit , et nemo considerat ^. »

Periit quantum in ipsis est, qui
,
eum perdere voluerunt
nam quomodo ille posset perire moriendo qui eo modo ,
potius quod erat perditum requirebat? Porrosi isti juste
increpantur, meritoque arguuntur, (|ui tantum scelus

fieri dissimulando siverunt : quomodo increpandi aut ne
increpandi quidem , sed qua severitate damnandi sunt,
qui hoc consiho mahtiaque fecerunt?
V. Verumtamen omnibus ,
quod sequitur, rectissimc
congruit : « Nescierunt et non intellexerunt , in tenebris
» ambulant^ Quia et ilU si cognovissent , nunquam Do-

» minum glorise crucifixissent^ : » et ilU si cognovissent
nunquam Barabbam hberandum , etChristuracrucifigen-
dum petere consensissent. (cSedquoniam supra raeraorala
» caecitas ex parte Israelfacta estdonec plenitudo Gentium
» intraret^ : » per hanc utique iUius popuU ccecitatem
cruciUxo Movebuntur omnia fundamenta
Christo : «
» terrse. » Sic mota sunt et movebuntur, donec intret ,
quse prsedestinata est Gentium plenitudo. Nam et in ipsa

morte Domini terra mota est, etpetrse scissae sunt^ Et si
inteUigaraus fundamenta terrae, terrenorum bonorum
copia fehces ; recte praedictura est quod raoverentur, vel
adrairando sic amari , sic coU humiUtatera ,
pauperlatem,
mortera, velut magnam secundum ipsos miseriam Ghristi,
vel ipsi quoque hujus mundi vana feUcitate conterapta ,
• Luc. XII, 2. — * Isai. Lvi, lo. — ^ Id. lvii , i. — 4 Psal. lxxxi, 5. —

'>
I Cor. I, 8. — ^ Koin. xi, 25. — MaUh.7 x.xvu, 5i.
.
,:
ENAUKAXIO IJS I'6ALM.LM LXXXI. 129

iJlamdiligendo atque sectando. I.ta movcnLur omnia lim-
damenla terrae, cum parlim mirantur, partim etiam com-
mutantur. Sicut enim non absurde dicimus fundamenta
coeli ,
quibus regnum coelorum supersedificatur in sanclis
et fidelibus ,
quos dicit Scriptura Japides vivos ^ : quorum
fundamentum est primitus ipse Glnistus ex Virgine, de
quo dicit Apostolus : « Fundamentum aliud nemo potest
» ponere prseterquam quod positum est ,
quod est Ghris-
)) tus Jesus '^
: )) deinde ipsi Apostoli et Prophetas , ([uo-
rum auctoritate locus coelesLis eligitur, ut eam sectando
coaedificemur •, unde dicit ad Ephesios : « Jam non estis
)) peregrini et inquilini , sed estis cives sanctorum et do-
» mestici Dei, supersedificati suprafundamenLum Aposto-
» lorum et Prophetarum, ipso summo angulari lapide
)) quoomnis sedificatio compacta
existente Ghristo Jesu , in
))crescit in templum sanctumin Domino^ » ita non in- :
convenienter fundamenLa terrse intelJiguntur, quorum

terrenam felicitatem praepolientem atque potentem homi-
nes invidendo , eorum auctoritate ad hujusmodi bona
concupiscenda pertrahuntur, et adipiscendo cosedificantur
tanquam terra super terram , sicut in illo superno aedifi-
cio coelum super coelum : quia et peccatori dictum est

« Terra es , et in terram ibis * : )) et , «Goeli enarrant glo-
» riam Dei cum in omnem
sonus eorum et terram exiit ,
» in fmes orbis terrae verba eorum ^ »
VI. Terrenae autem felicitatis regnum superbia esL

contra quam venit humilitas Ghristi , exprobrans eis quos
vult ex humilitate filios Altissimi facere, atque increpans :
« Ego dixi : Dii estis, et filii Altissimi omnes. Vos auLem

» sicut homines moriemini et sicut unus ex principibus ,
» cadetis^. » Sive ad illos dixerit « Ego dixi Dii cstis, : :
' 2 Petr. II, 5. — ^ I Cor. ni, 1 1 .

— '^
Ephcs. u, 19-22. — 4 Gen. m, ig.
— 5 Pfal. xviii, 2 ct 5. — ^ IJ. Lxxxi; 6, 7.
cxvu.
»
130 S. ALGtSTlM EPlSCOn

» et filii Altissirai omiies. » Ad eos utique qui prGedesti-
ni^ti suat in vitam aeternam : ad alios vero « Vos autem
:
)) sicut homines moriemini, et sicut unus ex principibus

)) cadetis , » hoc raodo etiara deos discernens : sive omnes
simul increpat , ut obedientcs correctosque discernat :
« Ego, inquit, dixi Dii estis, ct fdii Altissimi omnes » : :
id est omnibus vobis promisi crelestem fehcitatem « Vos

, :
y> autem » per infirmitatera carnis « Sicut horainesmo-

, :
)) riemini » et per clationem animi « Sicutunusex prin-

\ :
» cipibus, id est, diabolus, non extollemini, sed « Cadetis.»

Velutsi diceret : Gum
tam pauci sint dies vitae vestrae ut ,
cito sicuthomines moriamini non vobis prodest ad cor- ,
rectionera sedtanquam diabolus cujus dies in hoc sae-

: ,
culo multi sunt quia carne non moritur, extoUimini ut

,
,
cadatis. Per diabohcam quippe superbiam factum est, ut

Christi glorise perver^î et caeci principes Judaeorura invi-
dissent per hoc vitium factum cst, et fit ut
: , Christi us-
que ad mortem crucifixi humihtas viiescat eis ,
qui hujus
saecuU dihgunt excellentiam.
VII. Proinde ut hoc vitium sanetur , ex ipsius Prophetae
persona dicitur : « Surge Deus ,
judicaterram *. » Tumuit
enim terra, cum te crucifigeret : « Surge a mortuis, et ju-
» dica terram . Quoniam tu disperdes in omnibus gentibus :
quid, nisi terram ? hoc est , eos qui terrena sapiunt , sive
ipsum atFectum in credentibus terrenaecupidatis et elatio-
nem absumensj sive non credentes, terram conterendam
perdendamque discernens. Sic per membra sua quorum
conversatio in coehs est, judicat terram, et disperdit in
omnibus gentibus. Nec praetereundum quod nonnulli ,
codices liabent :Quoniam tu haereditabis in omnibus

«
» gentibus. » Quia et lioc non inconvenienter accipitur,

neque ut simul utrumquesit quidquamrepugnat. Fit ergo
> Psal LixJLi, 8.
»
ENARRATIO IN PSALMUM LXXXII. 131

h.nereditas cjiis pcr charitatcm, quam suis pracccplis ct
gratia misericorditer excolendo , terrenam disperdit cupi-
/iitatem.
ENARRATIO
IN PSALMUM LXXXII.
I. PsALMi hujus titulus est : « Canticum Psalmi Asaph' .
Jam saepe diximus quid interpretcLur Asaph id est, Con- ,
gregatio. Homo ergo ille qui vocabatur Asaph, in figura

congregationis populi Dei in multorum Psalmorum titulis
ponitur. Grseceautemcongregatio Synagoga dicitur, quod

velut proprium nomen Judaeorum populus tenuit , ut
Synagoga appcllaretur : sicut populus christianus usitatius
vocatur Ecclesia, cumet ipse utique congregetur.
II. Populus itaque Dei in isto Psalmo dicit : « Deus,
)) quis similis erit tibi- ? » Quod ergo arbitror accommoda-
tius accipi in Christo, quia in similitudine hominum fac-
tus, putatus est ab eis, a quibus contemptus est, ca3teris
hominibus comparandus : nam etinter iniquos deputatus
est^ j Cum autem veniet judi-
sed ad hoc ut judicaretur.
caturus , tunc quod hic dicitur « Deus quis similis
fiet :
,
))erit tibi? » Si enim Psalmi non solerent loqui ad Do-
minum Christum non dicerctur etiam illud quod ipsi

, ,
dictum csse nullus potest dubitare fidelium « Thronus :
)) tuus, Deus, in sa^culum saeculi, virga directionis, virga

)) regni tui : dilexisti justiliam , et odisti iniquitatem
5
)) propterea unxit te Deus , Deus tuus , oleo exultationis
' Psal. Lxxsii, I. — » Iljid. 2. — ^ Isai. mi, 12.

)) prae parlicipibiis tuis *. » Huic ergo et nunc dicitur :
« Deus, quis similis erit tibi? »Multis enim similis in hu-

militate esse voluisti, usque et latronibus, qui tecum suat
crucifixi'* : cum venies,
sed in claritate « Quis similis erit
» tibi? » Quid enim magnum dicilur, cum Deo dicitur :
« Quis similis erit tibi? » nisi illa dicatur : « Qui similis
» esse hominibus voluit, formam servi accipiens, in simi-
» htudine hominum f actus, et habitu inventus ut horao^ ?»

Et ideo non ait : Quis similis est tibi? quod utique recte
diceretur, si hoc ad Divinitatem referretur. Quia vero ad
formam servi relatum est , tunc ejus a cseteris hominibus
dissimilitudo apparebit, quando apparebit in gloria. Ideo
sequitur « Nec taceas neque compescaris, Deus. » Quia
: ,
primo taqviit ut judicaretur quando sicut agnus coram

, :
tondente se fuit sine voce sic non aperuit os suum ^ et , ,
suani compescuit potestatem. Quam ut secompescere os-

tenderet ad illam cjus vocem qua dixit «Ego sum^, »
, :
hi f[ui eum apprehendendumquoerebant, redieruntrctro,

et ceciderunt.Quandoergotenereturatque pateretur, nisi
SG ipse cohiberet atque compesceret, et quodam modo mi-

tigaret? Nam
quidam interpretati sunt quod hic po-
et sic
situm est « Neque compescaris, Deus

,
» ut dicerent , :
« Neque mitescas, Deus. » Ipse alibi dicit « Tacui, nun- :
» (juid semper tacebo ? » Cui dicitur hic « Ne taceas »

*"
: ;
de illo aiibidicitur, « Deus manifestus veniet, Deus noster,

» et non silebit''. » Dicilur hic : « Ne taceas, » tacuitenim ,
ut judicaretur, quando venit occultus non autem tace- :
bit ut judicet, quando veniet manifestus.

,
TII. « Quoniam ecce inimici tui sonuerunt, et qui ode-
» runt tc extulerunt caput^ » Novissimos dies significare
mihi videtur, quando hoec quae nunc mctu comprimun-

> Psal. xLiY, 7,8. — ' Luc. xiii, 33. — ^ Philij). ii, 7.-4 Isai. Liii, 7.
— 5 joan. xviii, 5. — ^' Isai. xm, i^. — 7 Psal. xi.ix, 3. — ^ [j, lxxxii, 3.
,

tur, m liberam vocem eruptura sunt, sed plane irratio-
nabilem , ut sonitus magis quam locutio vel serrao dicen-
dus sit.Non itaque tunc odisse incipient, sed qui oderunt
te, tunc levabunt caput. Nec capiia, sed «Caput : » quando
eo perventuri sunt , ut etiam illud caput habeant ,
quod
extoUitur super orane quod dicitur Deus, ctquod colitur:
nt in illo maxime impleatur , « Oui sc exaltat humiliabi-
)) tur ' ? )) et cum eum ille cui dicitur : « Ne taceas, neque
)) mitescas, Deus , )) interficiet spiritu oris sui , et evacua-
bit illuminatione prsesentiae suae "-.
IV. Super populum tuum malignaverunt consilium : ))
vel, sicut alii codices habent : « Astute cogitaverunt con-

)) silium , et cogitaverunt adversus sanctos suos ". )> Irri-
denter ista dicunlur. Quando «nim valerent nocere po-
pulo vel plebi Dei, vel sanctis ejus qui noverunt dicere :
« Deus pro nobis quis contra nos ^ ?

Si ,
))
V. «Dixerunt Venite, et disperdamus eos de gente ^))

:
Singularem numerum posuit pro plurali sicut dicitur : :
Cujus est hoc pecus , etiamsi de grege interrogetur , et in-
telliguntur pecora. Denique alii codices, «De gentibus, )>
habent , ubi magis interpretes intellcctum quam verbum

secuti sunt. « Venite , et disperdamus eos de gento) Ipse
est ille sonus, quo sonuerunt magis quam locuti sunt
quoniam inaniter inania strepuerunt.« Et non memoretur
)) nominis Israel ultra. IIoc alii planius dixerunt « Et :
)) non sit memoria nominis Israel adhuc. )> Quia « Me-

)) moretur nominis , )> in latina lingua inusitata locutio
est : potius memoretur nomen sed ea-
enim dici solet , :
dem ipsa sententia est. « Memoretur no- Nam qui dixit :
)>minis, graecam transtulit locutionem. « Tsrael autem

)) )>
hic debet intelligi ulique semen Abrahse cui dicit Apos- ,
' Luc. XIV, II. — '2 Tlies'!. II, 8. — 3 Ppal.Lxwii, '\. — Roni. vni, 'Ji.
— 5 Psal. Lxxxii, 5.
tolus : « Ergo Abralise semenestis, secundum promissio-

» nem heeredes ^ » Non Israel secundum carnem, de quo
dicit : « Videte Israel secundum carnem^. »
VI. « Quoniam cogitaverunt unanimiter, simul adver-
» sus te testamentum disposuerunt ^ : » quasi possent esse
Testamentum sane in Scripturis non illud solum
forliores.
dicitur quod non valet nisi testatoribus mortuis
,
sed :
omne pactum et placitum testamentum vocabant. Nam

Laban et Jacob testamentum fecerunt * quod utique ,
etiam inter vivos valeret : et innumerabilia talia in divinis
leguntur Eloquiis.
VII. Deinde incipit inimicos Christi commemorare sub
quibusdam vocabulis Gentium quorum vocabulorum in- :
terpretatio satis indicat quid veht intelligi. Talibus enim

nominibus convenientissime figurantur veritatis inimici.
Idumsei quippe interpretantur vel Sanguinei vel Ter- , ,
reni. Ismaelitse , Obedientes sibi , utique non Deo , sed

sibi. Moab, Ex patre : quod malo non intelligitur me-
in
lius, nisi cum ipsa historia cogitatur, quod pater Lot filiae
suae illlicite se utenti permixtus eum genuit ; quia ex ipsa
re tale nomen
Bonus autem pater, sed sicut Lex,
accepit^.
si quis ea legitime utatur, non inceste et iilicite ^. Agareni,
Proselyti, id est, advense:quo nomine significantur inter

inimicos populi Dei non illi qui cives fiunt sed qui in , ;
animo alieno atque adventitio perseverant, et nocendi oc-

casione inventa se ostendunt. Gebal, Vallis vana, id est,
fallaciter humilis. Amon, Populus turbidus, vel populus
moeroris. Amalech, Populus linguens 5 unde alibi dictum
est Et inimici ejus terram linguent \ » Alienigenae
: <(
quamvis et ipso nomine latino sc indicent alienos, etob

hoc conseqiienter inimicos, tamcn in hebraeo dicuntur
' G;il. 111, 29. — ^ 1 C.or. x, 18. — ^ Psal. LXtxii, (i — 4 Gen. xksi, 44-
— ^ Geii XIX, .j(>, 37. — ''
I Tini. 1, 8. — 7 Psal. lx\i, 9.
Philistilm, quod inlerpretatur, Cadentes potione, velut
quos fecit ebrios hixuria saecularis. Tyrus lingua hebroea
dicitur Sor quod sive angustia sive tribulatio interpre-
; ,
tetur, secundum illud accipiendum est in his inimicis po-

puh Dei quod ait Apostolus « Tribulalio et angustia in
,
:
)) omnem animam hominis operantis malum*. Omnes ))
ergo hi enumerantur in hoc Psalmo-: « Tabernacula

sic
)) Idumoeorum et Ismaehtie, Moab et Agareni Gebal et ,
)) Amon et Amalech , et ahenigenEe cum habitantibus

Tyrum-. »
))
VIII. Et tanquam indicans causam quare sint inimici ,
populo Dei, adjungit et dicit «Etenim Assur venit cum :
)) illis ^. Assur autem pro ipso diabolo figurate intelhgi

))
solet, qui operatur in fdiis ditlidentiae^, tanquam in vasis
suis utoppugnent populum Dei. « Facti sunt inquit, in

, ,
)> adjutorium fiUis Lot. Quia omnes inimici operantein ,
se principe suo diabolo, « Facti sunt in adjutorium fdiis
» Lot, wqui interpretatur, Declinans. Angeli autem apos-

tatici bene intelliguntur tanquam fdii declinationis : a ve-
ritate quippe declinando , in satellitium diaboli discesse-
runt. Hi sunt de quibus dicit Apostolus : « ISon est vobis
)) colluctatio adversus carnem et sanguinem, sed adversus
)) principes et potestates et rectores mundi tenebrarum
)) harum , adversus spiritalia nequitise in coelestibus^? )>
Quapropter istos invisibiles inimicos adjuvant homines in-

fideles , in quii)us operantur ad oppugnandum populum
Dei.
IX. Jam nunc videamus quid imprecetur propheticus
spiritus, magis prsedicens quam maledicens. « Fac illis,
)) inquit , sicut Madiam et Sisarae, sicut Jabin in torrente

» Cison. Disperierunt in Endor, facti sunt ut stercus ter-
• Rom. u , 9. — ' Psal. lxxxii ,8. — ^ Ibid. 9. — 4 Eplies. ii , 2. —
^ Epbcs. VI, 12.
:
13G S. AtJGUSTINI EPISCOPI
» r.TG^ )) Hos omnes secundum historiam populus Israel,
qui tunc erat populus Dei, debellavit et vicit '^

: sicut etiam
illos quos deinceps commemorat dicens « Pone principes :
» corum sicut Oreb et Zeb ct Zebee et Salmana^. » In-

terpretaliones autem eorum nominum istae sunt. Madiam
interpretatur,Declinans judicium : Sisara, Gaudii exclusio :
Jabin, Sapiens. Sed in bis inimicis a populo Dei superatis,

ille intelbgendus est sapicns de quo Apostolus dicit ,
« Ubi sapiens, ubi scriba,ubi conquisitor hujus s?ecuH ^?»

Oreb Siccitas Zeb, Lupus Zebbe Victima sed lupi
, : : , , •,
habec enim et ipse victimas suas. Salmana, Umbra com-

motionis. Ilaec omnia congruunt malis,quos in bono vin-
cit populus Dei. Porro autem Cison, in quo torrente victi
sunt, iterpretatur, Duritia eorum. Endor, ubi perierunt,

interpretalur,Fons generationis , sed utique carnalis, cui
dcditi perierunt non curantes regenerationem, quac per-
:
ducit ad vitam, ubi non nubent, neque uxores ducent,

non enim incipient mori ^. 3lerito ergo de his dictum est
« Facti sunt ut stercus terrae : » de quibus nihil propa-
gatum est, nisi terrena foecunditas. Sicut ergo illi omnes
in figura superati sunt a populo Dei , sic istos inimicos
precatur in veritate superari.
X. « Omnes, inquit, principes eorum ,
qui dixerunt :
» Hsereditate possideamus sanctuarium Dei ^. » Ipse est

sonitus inanis, quo, ut supra dictum est, inimici tui so-
nuerunt. Sanctuarium autem Dei, quid intelligendum est,
nisi templum Dei, de quo Apostolus ait : « Templum enim

» Dei sanctum est, quod estis vos'? » Nam quid aliud
inimici, nisi populum Dei possidere id est, subjugare ,
moliuntur , ut cedat in eorum impias voluntates?
• Psa!. LXK\ii, 10, it. — 2 jalic. iv, i."), i6,etc. — ^Psal. i.xxxii, i2.
— ^ I Cnr. I, 20. — ''
MaUli. ku, 3o. — ' Ps.il. i.kxxii, i3. — 1 i Cor.
11, 17.
ENAKTÂTTO IN PSALMUM LXXXII. 137
XI. Sed quid seqiiitur? « Deus meus pone illos ut ro- ,
)) tam*. Convenienter quidem accipitur ut non sint

)) ,
in eo quod cogitant stabiles vernmtamen etiam sic recte :
posse intelligi existimo, « Pone illos ut rotam » quod ,
rota ex his quae retro sunt extollitur, cx his quse ante sunt
dejicitur : sic fiunt omnes inimici populi Dei. Non enim
hsec optatio, sed prophetatio est. Adjungit etiam : « Sicut
)) stipuL^m antc faciem venti. )> Faciem dicit praesentiara.
Nam quae fiicies est venti , cui nulla liniamenta sunt cor-
poris 5 cum sit motus, id est ,
quasi fluctus aeris ? Ponitur
auteni pro tentatione , cpia levia et inania corda ra-
piuntur.
XII. Levilatem porro, qua facile consentitur ad mala,
gravis sequitur cruclatus : unde deinceps dicitur « Siciit :
)) ignis qui comburit sylvam sicut fiamma comburens

,
)) montes : ita persequeris illos in tempestate tua , et in

» ira tua conturbabis eos-. » Sylvam dixit propter steri-
litatem ,
enim sunt ini-
montes propter elationem : tales
mici populi Dei , Ignem

inanes justitiae, pleni superbia.
vero et flammam dicens hoc idem alio nomine repetivit, ,
quo intelhgi voluit judicantem atque punientem Deum.

Quod autem ait « In tempestate tua hoc idem conse-
:
5
)>
quentcr exposuit dicens « In ira tua et quod supra : : ))
dixit: « Persequeris eos^ hoc postea, « Conturbabis eos.)) )>
Meminerimus sane iram Dei sine ulla aflectione turbu-

lenta intelhgere. Ira quippe ejus dlcitur , ratio justa vin-
dictae tanquam si lex dicatur irasci cum ministri ejus
: ,
secundum eam comraoti vindicant.

XIII. « Irapie inquit facies eorum ignominia
, et , ,
quaerent nomen tuum, Domine. Hoc sane illis bonum

)) )>
et optabile prophetatur : nec prophetaretur, nisi essent in
ea societate inimicorum populi Dci eliam tales homines,

Psal. L^xxii, if>, 16. — ' Ibirl. 17.
»; :

qiiibus lioc ante iiltimum judicium prcestaretur; quia ct
nunc idcm ipsi sunt-, ct ipsum corpus cst inimicorum sc-
cundam invidentiam c[ua ocmulantur populum Dei. Et
nunc ubi possunt, ct sonant et levant caput; sed parti-
culatim non universaliter sicut in fine sseculi, novissimo
,
immincntejudicio. Tamen ipsum corpusest, etinhis qui

inde crediluri sunt, atque in corpus aliud transituri
(borum enim lacies salubriter impletur ignominia , ut
c[uaerant nomen Domini :
) et in illis qui usque in finem
in eadcm malitia perseverant, qui ponuntur ut stipula
ante faciem venti, et sylvse montibusque infructuosis si-
miles, comburuntur. Ad quos denuo revertitur, dicens

« Erubescant, et conturbentur in saeculum sêculi^. »
Non enim in saeculum sfcculi conturbantur, quiquaerunt

nomen Domini sed respicientes ignominiam peccatorum
:
suorum ad hoc conturbantur ut quaerant nomen Do-

, ,
mini ,
per quod non conturbentur.
XIV. Rursusque ad hos redit, qui in eadem societate
inimicorum ad hoc confundendi sunl, ne confundantur
in aeternum^ et ad hoc perdcndi inquantum mali sunt,
ut boni facti inveniantur in aeternum. De his enim cum
dixisset. « Et confundantur, etpereant^ » statim subjecit,
« Et cognoscant quia nomen tibi Dominus, tu solus altis-
» simus in omni terra -. » Ad hanc cognitionem venientps
sic confundantur, ut placeant; sic pereant, ut perma-
neant. « Cognoscant inquit quia noraen tibi Dominus

,
,
:
tanquam nonvero necsuo nomine nuncupentur, quicum-

que alii domininominantur, quoniam scrviliter dominan-
tur, et vero Domino comparati nec domini sunt sicu-t :
dictum est « Ego sum qui sum

: » tanquam non sint
'^
•,
ea quae facta sunt, si comparentur ei a c[uo facta sunt.

Quodvero adjunxit, « Tu solus altissimusin omniterra, »
' Psal. Lxxxii, i8. — » Ibid. 19. — ^ Exod. ni, 14.

ENARRATIO IN PSALMUM LXXXIII. 139
vel, sicut alli codices Iiabent, « Super omnem terram : »
utique et in omni coelo, vel superomne coelum sed hoc :
dicere maluit quo terrena superbia premeretur. Desinit

,
enim superbire terra id est, homo, cui dictum est,

,
« Terra es ^ » et « Quid superbit terra etcinis'^? » Cum

:
cognoscit Dominum esse altissimum super omnem terram,

idest, nullius hominis cogitationes valere adversus eos,
qui secundum propositum vocati sunt, et de quibus dici-
tur, « Si Deus pro nobis, quis contra nos^? »
/vv\« VVV% VV%/% VV%^ V(/V% vvv% vt/vt^vvv^ V%/V\ vvv\ vvv% vvv\ vvv% v^
ENARRATIO
IN PSALMUM LXXXIII.
I. PsALMLS iste* « Pro torcularibus^, » inscribitur. Et

quantum advertit nobiscura Charitas Yestra ,
(quia vos
intentissime audire advertebamus, ) nihil in ejus textu dic-
tum est, vel de prelo, vel de fiscinis, vel de lacu, vel de ins-
trumentis aut aedificio torcularis ; omnino nihil in eo tale
audivimus. Unde cpiid sibi velit titulus ejus, quod inscribi-
tur : « Pro torcularibus, d non parva quaestio est. Profecto
enim si post istum titulum aliquid de talibus rebus diceret,
quales commemoravi, crederetur a carnalibas vere ista
visibilia torcularia voluisse cantare : quia vero titulum
imposuit « Pro toicularibus , » et nihil postea in omni
versu Psalmi dixit de his torcularibus notissimis oculis
nostris 5 non dubitatur esse alia torcularia ,
qufle nos hic
quaerere etintelligere voluit Spiritus Dei. Quapropter quid
agatur in his visibilibus torcularibus recordemur, et hoc
' Gen. III ,19. — ' Eccli. x , 9. — ^ Rom. viii, 58 et 3r. — '\ ViJe
D. Guilion , toin. x\ii, pag. 2-4. — ^ P?al. lxtxiii, i.
,
140 S. AtliUSTI.M EPISCOPl
vldeamus qucmadmodum spirilaliter geratur in Ecclesia.
Uva certe pendet in vitibus, et oliva in arboribus , (his

enim duobus fructibus solent torcularia prreparari ) et :
([uandiu pcndent in fruticibus suis, tanquam libero aere

perfruuntur et nec uva vinum est, nec oliva oleum ante
•, ,
pressuram. Sic sunt homines quos praedestinavit Deus ante

ScTECula conformes fieri imaginis unigeniti Filii sui ^
,
qui
praecipuc in passione magnus botrus expressus est. Hujus-
modi ergo homines antequam accedant ad servitutem Dei,
fruunlur in saeculo tanquam deliciosa hbertate, veiut uvse
aut oliv.Te pendentes : sed quoniam dictum est, « FiU
» accedens ad servilutem Dei, sta in juslitia et timore ,
» et prsepara animam tuam ad tentationem - : » accedens

quisque ad servitutem Dei , ad torcularia se venisse cog-
noscat ; contribulabitur, conteretur, comprimetur ; non
ut in hoc soeculo pereat, sed ut in apothecas Dei defluat.
Exuitur carnalium desideriorum integumentis ,
quasi vi-
naciis : hoc enim ei contigitindesideriis carnalibus, prop-
ter ([uae et Apostolus dicit : « Exuite vos veterera homi-
» nem , et induite novum ^. » Hoc totum non fit nisi de
pressura. Propterea torcularia nominantur Ecclesiae Dei
hujus tem[3oris.
II. Sed in torcularibus positi quisumus? Fihi Core. Sic
enim additum est, « Pro torcularibus fdiis Core. » Fi- ,
lios Core interpretatos habemus Filios calvi quantum ,
nobis qui illam linguam noverunt per ministerium ([uod ,
Deo debeljant interpretari potuerunt et in hoc non de-

, :
fugio magnum mysterium intueri, et adjuvante Domino

invenire vobiscum. Non enimtanquam a fihis peslilentiaj
omnis est irridenda calvities; ne cum c[uisque sacratam
calvitiem irriserit , a daemoniis dissipetur. Nam et Ehsaeus
ibat, et insensati [lueri ciamaverunt post eum, « Galve,
' Rom VIII, V.9. — ^ Eccli. 11, 1. — ' Colovo. m, 9.
,
,
ENARRATIO IN PSALMLM LXXXIJI. l4l

» calve : » etpropter sacramcntum implendum , conver-
sus aclDominum petivit, uteos ursi desylva exeuntcs co-
mederent *. Abrepta est quidem illorum infantia in exi-
lium vitae de hoc saeculo-, mortui sunt pueri , senes
quandoque moriluri verumtamen sacramenti terror da- :
tns esthominibus. Ehsaeus enim personam cujusdam tunc

gerebat, cujus fdii sumus, fihi Core, Domini scilicet nostri
Jesu Christi. Jam occurritCharitati Vestrae ex Evangeho,
quare calvus gerebat personam Christi, recordamini quod
in Calvari?elococrucifixus est'^. Sive ergo hoc interpreta-
tur « Filiis Core , » sicut secuti priores diximiis •, sive
aliud aliquid quod nos forsitan latet interim quod oc-
, j
currit, videte quia plenum est sacramento. FiliiCore, filii

Christi. Nam et fdios suos dicit cum ait
sponsus , : « Non
)) possunt filii sponsi jejunare, quandiu cum illis est spon-
)) sus ^. » Christianorum sunt ergo ista torcularia.
in. In pressuris autem constituti ad hoc conterimur

ut amore nostro ,
quo ferebamur in ista mundana , scccu-
laria, temporalia , Uuxa atque peritura passi in ,
cis in
hac vita tormenta et tribulationes pressurarum et abun-
dantiam tentationum, incipiamus quaerere illam quietem_,
quae non est dehac vita , nee de hac terra et : fit Dominus,
ut scriptum est, « Refugium pauperi*. » Quid est « Pau-
)) peri ? » Tanquam destituto , sine ope , sine auxilio
sine aliqua re , de qua in terra praesumat. Talibus enim
pauperibus adest Deus. Quia homines etsi abundent pecu-
nia in hac terra quod ait Apostolus « Prae-
, respiciunt ,
)) cipe divitibus hujus mundi non superbe sapere, neque

)) sperare in incerto divitiarum ^ » Et considerantes quam
sit incertum unde gaudebant antequam accederent ad ,
servitutem Dei id estj antequam introirent in torcu-

,
•
4 Res- ij , 23, 2',. — » Masth. xxvii ,33. —3 Id. ix, i5, — 4 Ps;.I.
IX, 10. — ^ I Tini. VI, 17.

142 S. AtGLSTIIVl EPISCOPI
laria, vident ex ipsis divitiis vel habere se pressiiras cogi-
tationuin, quomodo ea gubernentur, quomodo custo-

diantui- •, vel si paululum inclinaverint cupiditatem ut ea
diligant, plus eos impleri timoribus quam iructibus.
Quid enim tam incertum ,

quam res volubilis ? Nec imme-
rito ipsa pecunia rotunda signatur, quia non stat. Tales
ergo habeant aUquid, pauperes sunt. Qui vero nihil
etsi
horum habent, et habere desiderant, inter reprobandos

divites computantur. Non enim attenditDeus facultatem,
sed voluntatem. Pauperes igitur destituti omne ope sae-
culari, quia etsi ea circumfluant, intelligunt quam in-
certa sint 5 et ingemiscentes ad Deum , nihil habentes in
hoc saeculo quo delectentur, quo teneantur in abundan-' ,
tia pressurarum et tentationum tanquam in torcularibus
constituti defluant vinum

, defluant oleum. Qux sunt
,
bona desideria? Restat enim ilhs desiderandus

ista nisi
Deus, jam non amant terram. Amant enim qui fecit coe-
]um et terrara, Amant, et nondum cum eo sunt. Deside-
rium eorum dittertur ut crescat crescit, ut capiat. Non
, •,
enim parvum ahquid daturus est Deus desideranti, aut

parum exercendus est adcapacitatem tanti boni. Non ah-
quid Deus quod fecit daturus est, sed se ipsum qui fecit
omnia. Ad capiendum Deum exercere, quod semper ha-
biturus es diu desidera. Reprobati sunt in populo Israel,
qui festinaverunt : assidue aflectus iste reprehenditur in
Scriptura festinantium. Qui sunt enim qui festinant? Qui
conversi ad Deum cum hic non invenerint requiem quam
,
quaerebant, et gaudia qu?e promittebantur, tanquam in iti-
nere deficientes, et longum sibi quiddam donec hoc saecu-
lum vel hrec vita fmiantur, restare arbitrantes, et quaerentes

hicahquam requiem, quaesi habetur, faisa est-, respiciunt
relro, etdecidunt a proposito : nec attendunt cum quanto
,
EIVARUATIO IK PSALMUM LXXXIH. 143

terrore dictum est « Memento te uxoris Lot ^ » Utquid
:
enim statua salis etlecta est"^, si non homines condit, ut

sapiant? Ergo exemplura illius malum, tibi fit bonum
sicaveris. Meraentote , inquit, uxoris Lot. Respexit enim
retro, unde liberata erat a Sodomis, et ibi remansit, unde
respexit; ipsa in ioco mansura, et transeuntes alios condi-
Sodomis praeteritse vitae, non respi-
tura. Liberati ergo a
ciamus retro. Nam hoc feslinare est, non attendere quod
promisit Deus quia longe est et respicere ad id quod
,
,
proximum est^ undejam liberatus es. De talibus quid

dicit apostolus Petrus.? « Contigit ilhs res veri proverbii,
» Canis conversus ad suum vomitura^. » Premebat enim

pectus conscientia peccatorum, accepta indulgentia quasi
vomaisti, et revelatum estpectus tuum-, facta est bona con-
scientia ex mala conscientia : quid rursus converteris ad
vomitura tuum? Si canis hoc faciens horret ocuhs tuis, tu
quid erisoculis Dei?
IV. Unusquisque autem, fratres charissimi, de loco iti-
neris sui, ad quem proficiendo pervenit , et quem vovit

Deo, inde respicit retro, cum ipsum dimiserit. Verbi gra-
tia, statuit castitatem conjugalem servaiê, inde enim in-
cipit justitia, recessit a fornicationibus, et ab illa illicita
immunditia quando se ad foruicationes converterit, retro

:
respexit. Ahus ex munere Dei majus ahquid vovit, statuit

nec nuptias pati qui non daranaretur, siduxisset uxorem,
:
post votum quod Deo promisit si duxerit, damnabitur :
cum hoc faciat, quod iile qui non promiserat tanien iile •,
non damnatur, iste damnatur. Quare, nisi quia iste res-

pexit retro? Jam enim ante erat, iste autem iJiuc nondum
pervenerat. Sic virgo cjuae si nuberet non peccaret ^,
, ,
sanctimoniaiis si nupserit, Christi aduitera deputabitur.

' Luc. xx.va ,32. — ' Gen. xix , 26. — 3 2 Petr. u, 22. — 4 1 Coi.
vii, 28.
144 S. ALGLSXXM EIUSCOPI
RespexiL enim relro de loco c[uo accesseral. Sic quibus

placet relicta omni spe s.TCulari et omni actione terrena,
conferrese in societatem sanctorum, in communem illam
vitam , ubi non dicit aliquis aliquid proprium , sed sunt
illis omnia communia , et est illis anima una et cor unum
in Deum ^
^
quisquis inde recedere voluerit , non talis ha-
betur qualis ille qui non intravit. lUe enim nondum ac-
cessit, iste retro respexit. Quapropter, charissimi, quo-
modo quisque potest , vovete , et reddite Domino Deo
vestro quod quisque potuerit^j nemo retro respiciat,
nemo pristinis suis delectetur, nemo avertatur ab eo quod
ante est , ad id quod retro est : currat donec perveniat j
non enim pedibus , sed desiderio currimus. Nulius autem

in hac vita pervenisse se dicat. Quis enim polest tam per-
fectus esse quam Paulus? Et ait tamen : « Fratres, ego
» me non arbitror apprehendisse : unum autem ,
quae
» retro oljlitus , in ea quae ante sunt extentus, secundum
» intentioncm sequor ad palmam supernse vocationis Dei
» in Christo Jesu^. » Vides Paulum adhuc currere, et te
jam existimas pervenisse ?
V. Si ergo sentis pressuras hujus mundi, etiam cum
felix es, intellesisti te esse in torculari. Putatis enim,
fratres mei , infelicitatem saeculi metuendam esse et ,
felicitatem non esse metuendam? Imovero nulla infeli-

citas frangit ,
quem feUcitas nulla corrumpit. Quomodo
ergo cavenda et timenda est ipsa corruptrix , ne te blan-
diendo seducat? Ne incumbas in baculum arundinis :
nara ethoc scriptum quosdam incumbere in baculum

est,
arundinis. Noh te credere *, fragile est quo niteris fran- ,
gitur et interimit te. Si ergo felicitate tibi iste raundus

arridcat , in pressura te computa^ ut dicas : « Tribulatio-
' Act. 11, 44) et IV, 34. — ' Psal. lxxv, 12. — ^ Pliilip. 111, 1 3j 14. —
4 4 Rcg. xviu, 21.
,
EKARRATIO IJV 1'SALilLM LXXXIU. 145

» nem et dolorem inveni nomen Domini invocavi ^ »
, et
Non dixit Inveni : trihidationem nisi quamdam qux la-

,
tet. Quaedam enim tribulalio quosdam in hoc sseculo latet,
qui putant sibi bene esse , cura peregrinentur a Domino.

« Quandiu enim sumus in corpore, inquit, peregrinamur
» a Domino*. » Si a patre tuo homine peregrinareris
miser esses a Domino peregrinaris, et fehx es?Ergo sunt
:
qui putant bene sibi esse. Qui autem intelhgunt in qua-

hbet circumflentia copiarum et voluptalum quamvis ad ,
nutum cuncta deserviant cjuamvis nihil molestum irre- ,
pat, nihil adversum terreat, tamen in malo seesse quandiu

peregrinantur a Doniino, acutissimo oculo tribulaiionem
et dolorem invenerunt , et nomen Domini invocaverunt.
Tahs est qui cantat in hoc Psalmo. Quis est? Corpus
Christi. Quis estiste? Vos, si vultis^ nos omnes, si volu-
mus omnes j fihi Core, et omnes unus homo, quia unum
Christi corpus. Quomodo non est unus homo^ qui unum
caput habet? Caput omnium nostrum Christus est corpus :
ilhus capitisomnes nos sumus. Et omnes in hac vita in

torcularibus sumus. Si bene sapimus, jam ad torcularia
venimus. Ergo in pressuris tentationum constituti eda- ,
mus hanc vocem et prsemittamus desiderium nostrum.

,
« Quam dilectissima sunt, inquit, tabernacuia tua, Domine
» virtutum^ » Erat in tabernacuhs quibusdam, id est,

!
in torcularibus : sed desiderabat alia tabernacula ubi

nulla pressura est. In his illuc suspirabat , ab his in illa
per desiderii canalem quodam modo defluebat.

VI. Et quid sequitur? « Concupiscit et deficit anima
» mea in atria Domini^ » Parum est, « Concupiscit et
» deficit : » sed quo deficit? « In atria Domini. » Defecit
uva pressa : sed quo defecit? In vinum et in lacum , et ia
apothecae requiera , servanda in quiete raagna. Hic desi-
• Psal. cxiv, 3. — 2 1 Cor. v, G. — ^ Psal. lkxxiii, q. — " IbiJ. 3.
CXVIT. 10
,
,
146 S. ALGUSTINI EPISCOPI

deratur, ibi capitur : hic suspiratur, ibi gaudetur : hic
oratur, ibi laudatur : hic gemitur , ibi exultatur. Ea quae
dixiquasi dura hic nemo aversetur, nemo quasi nolitpati.
Metuendum est, ne uva, dum torcular timet, ab avibus
vel a feris comedatur. magna videtur tristitia esse, In
cum dicit ; mea in atria Do-
Concupiscit et deficit anima
» mini » non enim habet qnod desiderat. Sed numquid
:
sine gaudio est.'^ Quo gaudio? Quod ait Apostolus « Spe :
» gaudentes. » Ibi jara re gaudebit , modo adhuc spe.

Ideoque qui spe gaudent, quia certi sunt se accepturos,
tolerant in torculari omnes pressuras. Propterea et ipse
Apostolus cum dixisset : « Spe gaudentes -, » quasi his lo-
queretur, qui jam in torculari sunt^ addidit statim : « In
» tribulatione patientes. In tribulatione, inquit ,
patien-
» tes : quid deinde? Iii oratione tolerantes ^. » Quid est
« Tolerantes ? » Quia difterimini. Oratis et differimini
tolerate quod quod diflertur^ quia
differimiui. Toleretur
cum non aufertur.
venerit ,
VII. Audisti gemitum intorculari: « Desiderat et deficit

» anima mea in atria Domini » audi unde duret spe : ,
gaudens « Gor meum et caro mea exultaverunt in Deum

:
» vivum. » Exultaverunt hic in illud. Unde exultatio, nisi

de spe ? Quo exuliaverunt ? « In Deum vivum. » Quae tibi
exultaverunt ? « Cor meum et caro mea. » Lnde exnltave-

runt? « Nam et passer, inquit, invenit sibi domum , lit
» turturnidum sibi, ubi ponat pullos suos^. » Quid est

hoc? Duo dixerat, et duo reddidit in similitudinibus
avium dixerat exultasse cor suum et carnem suara, et
: ,
his duobus reddidit passerem et turturem cor tanquara :
passer, caro tanquam turtur. Invenit sibi domum passer,

invenit sibi domum cor meum. Exercet pennas in virtuti-
bus hujus temporis, in ipsa fide et spe et charitate, quibus
' Rom. xii, 12. — ^ Psal. lxxxiii, 4-
EWAJRRATIO IJS PSALMUM LXXXIII. 147
voletin domum suam etcum : venerit permanebit, et jam
querula vox passeris quoe hic est , non erit ibi. Nam ipse
est querulus passer, de quo in alio Psalmo dicit : « Sicut
» passer singularis in tecto ^ » De tecto volat ad domum.
Jam sitin tecto, calcet domum carnalem : habeJ)it quem-
dam coelestem locum ,
perpetuam domum : passer iste
fmiet querelas suas. Turturi autem dedit et pullos, id est,
carni : « Invenit nidum turtur, ubi ponat pullos suos. »
Passer domum , turtur nidum, etnidum utique ubi ponat
prillos suos. Domus tanquam ad sempiternum ehgitur,
nidus ad tempus congeritur. Corde cogitamus Deum, taii-
([uam volante passere ad suam domum : carne autem agi-

mus opera bona. enim per carnem sanctorum Yidetis
quanta bona fiant per hanc enim operamur, quse jussi :
sumus operari quibus adjuvamur in hac vita. « Frange

,
» esurienti panem tuum , et egenum sine tecto induc in

» domum tuam 5 si videris nudum, vesti"^: » et ca?tera
talia non operamur nisi per

quse nobis prsecepta sunt,
carnem. Passer ergo domum suam, non ille qui cogitat
recedit a turture quoerente sibi nidum, ubi ponat pullos
suos non enim abjicit illos ubicumque sed invenit sibi
: ,
nidum, ubi eos ponat. Dicimus autem, fratres, quod

nostis Quanti videntur prseter Ecclesiam kona operari
: :
Quam multi etiam Pagani pascunt esurientem, vestiunt

nudum, suscipiunt hospitem, visitant aegrotuin , conso-
lantur inclusum? Quam multi haec faciunt.? Quasividetur
parere turtur : sed non sibi invenit nidum. Quam multa
multi haeretici non in Ecclesia operantur, non in nido
pullos ponunt? Gonculcabuntur et conterentur 5 non ser-
vabuntur, non custodientur. In hujus enim carnis opcra-
tricis persona posita est qusedam mulier ab apostolo
Paulo, cum ait : « Adam non est seductus, mulier autem
' Psal. cij 8. — * Isai. lviu, 7.
10.
:,
:,
l48 S. ALGUSTIKI EPISCOPI
» seducta est'. » Postea enim Adam consensit mulieri

nam a serpente muiier seducta est^. Nec modo potest
aliqua mala suasio nisi carnis tuae primo desiderium com-
movere, cui postea si mente consenseris, cecidit et passer
si autem vincuntur desideria carnis, tcnentur membra ad
opera bona arma concupiscentise auferuntur j et incipit

,
turtur habere puUcs. Propterea quid ibi ait Apostolus?

« Salva autem erit per filiorum generationem". » Mulier
vidua sine filiis , si perseveret, nonne beatior erit^.^ Num-

quid salva non erit, quia non parit filios? Virgo Dei non
melior erit? numquid salva non erit, quia filios non habet?
aut ad Deum non pertinet? Salva ergo erit muUer, quae
in typo carnis accipitur, per filiorum generationem , id
est , si faciat opera bona. Sed non ubicumque turtur in-
veniat nidum sibi , ubi ponat pullos suos : in fide vera , in
fide cathojica , in societate unitatis Ecclesiae pariat opera
sua. Propterea et de illa cum loqueretur Apostolus , ita
subjecit : « Salva autem erit per filiorum generationcm

» si permanseritin fide, et dilectione, et sanctificatione,
)) cum sobrietate^. )> Permanendo ergo in fide, ipsa fides
nidus est pullorum tuorum. Nam propter infirmitatem

puUorum turturis tuce dignatus est Dominus praebere tibi
unde nidum faceres indutus est enim foeho carnis : , ut

ad te veniret. pone pullos tuos in isto nido
In ista fide ,
operare opera tua. Qui enim sunt nidi, vel quis est nidus?
sequitur statim Domine virtutum. » Cum
: « Altaria tua ,
dixisset « Et turtur invenit sibi nidum

: ubi ponat pullos ,
» suos » quasi qmesisses

: Quem nidum ? « Altaria tua :
)) Domine virtutum_, Rex meus et Deus meus. » Quid

cst, « Rex meus et Deus meus? Qui regis me, qui ))
creasti me.
I I Tim. II, i4. — ^ Gen. ut, G. — ^ i Tlm ii, i5. —^ i Cor. vii, 4°.
— * I Tim. II, i5.
;
ENATir.ATIO IN PSALMUM LXXXUT, 149

VIII. Sed hic nudus est , et hic peregrinatio, et hic
suspirium , et hic tritura , et hic pressura ,

quia hic torcu-
lar : quid est autem quod desiderat? quid concupiscit
quo it? quo tendit desiderium nostrum? quo nos rapit?

Hic positus illa meditatur, positus inter tentationes, posi-
tus inter pressuras, positus in torcularibus , suspirans in
superna promissa 5
quasiquid ibi acturus, jampraemedita-
tur gaudia futura. « Beati , inquit, qui habitant in domo
)) tua^ )) Unde beati? Quid habituri ?quid acturi?Omnes
qui beati dicuntur in terra, habent aliquid, et agunt ali-
quid. Beatus est homo ille, tot praediis, tanta familia,
tanto auro et argento :habendo beatus dicitur. Bealus est,
ad illos honores pervenit , ad proconsulatum , ad prtcfec-

turam : Ergo aut habcndo aut
agendo beatus dicitur. ,
agendo. Unde autem ibibeati ? Quid habituri?quid acturi ?

Quid habituri, jam supra dixi « Beati qui hajjitant in :
))domo tua. wDomum tuam si habueris, pauper es; do-

mum Dei si habueris , dives es. In domo tua timebis la-
trones, domui Dei murus ipse Deus est. « Beati ergo qui
)) habitant in domo tua. )) Possident Jerusalem ccelestera
sine angustia , sine pressura , sine diversitate et divisione
liraitum : omnes habent eam, et singnli habent totam,
Magnse iUoe divitia?. Non angustat frater fratrem , nuUa
ibi indigentia est.Quid ergo ibi acturi ? Omnium enim ac-
tionum humanarum mater necessitas. Jam ^ fratres bre- ,
viter dixi Currite animo per quaslibet actiones videte si

: , ,
eas parit , nisi necessitas. Ipsae mernorabiles artes quae

magnse videntur in subveniendo,patrocinia lingune et ad-
jutoriamedicinae-, ipsaesuntenimin hocsaeculoexcellentes
2Ctiones : tolle litigatores ,
quibus opitulatur advocatus?
tolle vulnera et morbos ,
quid curat medicus? Et omnes
istoe actiones nostrrc ad quotidianam vittTm quaecxiguntnr
' Psal. Lxxxiii, .").
150 S. AUGUSTINI EPTSCOPl
et fmnt, cx necessitate veniunt. Ararc, seminare, novel-

lare, navigare , talia omnia opera quae parit nisi necessitas
et indigentia? Tolle famem sitim, nuclitatem, cui opus ,
sunt ista omnia.? Haec etiam qux nobis jubentur bona

opera nam ista quae commemoravi honesta sunt, sed
:
omnium hominum, (exceptis operibus pessimis loquor,

detestabihbus operibus, flagitiis et facinoribus , homici-
diis, cfTracturis , adulteriis, illa nec deputo inter actiones
humanas : ) haec honesta loquor, non parit nisi necessitas,
necessitas fragihtatis carnalis : Haec etiamquaedixi juberi

nobis Frange esurienti panem tuum. » Cui frangis,ubi
: «
nemo esurit? « Egenum sinetecto induc in domum tuam^»

Quem hospitem suscipis ubi omnes in patria sua vivunt ,
Quem visitas segrotum ubi perpetua sanitate gaudent? ,
Quem concordas htigiosum , ubi paxsempiternaestPQuem

sepelis mortuum, ubi semper horum
vivitur? Nihil ergo
acturus es ex operibus hoKCStis ilhs omnium hominum :
nihilacturus es cxistis bonis opcribus^ quia isti pulli tur-
turis jam volabunt de nido. Quid ergo ? Jam dixisti quid

habituri sumus Qui habitant in domo tua beati sunt.
: ,
Dic etiam quid actuii sunt quia non ibi video aliquas ,
necessitates quae me impellant ad agendum. Ecce modo

,
quod loqnor et disputo, necessitas parit. Numquid enim

ibi talis disputatio erit, quasi quae doceat ignaros, quasi
quae commemoretobIiviosos?Aut vero in illa patria Evan-
gelium recitabitur, ubi ipsum Dei VerJjum contemplabi-
tur? Ergo quia dixit iste desiderans et suspirans ex voce
nostra ,
quid habituri sumus in illa patria cui suspiratur,
et ait : « Beati qui habitant in domo tua : » dicat et quid
acturi sumus. « In saecula saeculorum laudabunt te. » Hoc
P erit totum negotium nostrum , sine defectu AHeluia. Non
vobis . fratres, videatur quasi lastidium ibi futurum quia :
' Isai. Lviu, 7.

ENAPlP.ATIO IW rsALMTJM LXXXIII. 151
si modo hocdiudicatis, non duratis , ab illo gaudio neces-

sitas vos avertit. Et ([uia non tantum delectat quod non
videtur, si tanta alacritate in ipsa pressura et fragilitate
carnis laudanuis quod credimus ,
quomodo laudabimus
quod videbimus? Cum absorpta fuerit mors in victoriam,
cum mortale hoc indueritimmortalitatem, et corruptibile
hoc induerit incorruptionem ^, nemo dicet Diu steti , :
nemo dicet, Diujejunavi, diu vigilavi. Stabilitas enim

magna ibi et ipsa immortalitas jam corporis nostri suspen-
,
detur in contemplationeni Dei. Et si modo verbum hoc

quod vobis erogamus tandiu fragilitatem carnis nostrse
,
stantem tenet, quid nobis faciet illudgaudium ? quomodo

nosmutabit? « Similes enim ei erimus, quoniam videbi-
» mus eum sicuti est -. » Jam similes illi quando deficie- ,
mus ? quo avertemur? Securi ergo simus, fratres non nos ,
satiabit laus Dci,amor Dei. Si deficies ab amore, deficies

a laude. Si autem amor sempiternus erit, quia illa insatia-
bilis pulchritudo erit noli timere ne non possis semper
; ,
laudare quem seraper poteris a.mare. Ergo « Beati qui

, ,
» habitant in domo tua , in ssecula saeculorum laudabunt

» te. » Huic vilse suspiremus.
IX. Sed quomodo illuc ? « Beatus vir cujus est susceptio
» ejusabste, Domine^. » Intellexit ubi esset, quia per

fragilitatem carnis suse ad illam beatitudinem volare non
posset ; circumspexitpondera sua ;
quia dicitur alio loco :
« Corpus enira quod corrumpitur aggravat animam , et

» deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitan-
» tem "*.
» Spiritus sursum vocat, pondus carnis deorsum
revocat : inter duos conatus suspensionis et ponderis col-
luctatio quaedam est ; et ipsa colluctatio ad pressuram
pertinet torcularis. Audi ipsam luctam de torculari ab
' I Cor. XV, 53, 54- — ' i Joan. iii, 2. — ' pga]. txxxiii, 6. — 4 Sap.
Apostolo Gxpressam 5
quia et ipse ibi conterebatur, ibi
premebatur. « Condelector, inquit, legi Dei secundum
)) interiorem bominem video autem abam legem in mem-
:
» bris meis repugnantem legi mentis meoe et captivum ,
» me ducentem in lege peccati, quae est in mcmbris

)) meis. » Magna lucta , et evadendi magna desperatio,
nisi subveniat de consequenti : « Infelix ego homo, quis
» me liberabit de corpore mortis hujus? Gratia Dei per
))Jesum ChristumDominum nostrum ^ Ergo et hic in )>
Psalmo isto vidit illa gaudia, cogitavit animo « Beati qui :
))habitant in domo tua Domine in ssecula sseculorum , ,
))laudabunt te. Sed quis iiluc ascendet ? Quid facio de

)>
carnis pondere ? « Beati qui habitant in domo tua , in sae-

)) cula sseculorum laudabunt te. Condelector enim legi
)) Dei secundum interiorem hominem. » Sed quid faciam?
quomodo volabo ? quomodo perveniam ? « Video abam
)) legem inmembris meis repugnantem legi mentis meae.)>

Dixit se infehcem et dixit « Quis me liberabit de cor-
, :
)) pore mortis hiijus, ut inhabitem in domo Domini, et

» in ssecula sceculorum laudem eum? Quis me liberabit ?
)) Gratia Dei per Jesum Christum Dominum nostrum. )>
Sicut ergo in verbis Apostoli illi difficultati etquasi inex-

subvenit quod subjecit
tricabili luctfle : « Gratia Dei per
)) Jesum Christum Dominum nostrum : » sic ct hic cum
suspirarct flammante desiderio in domum Dei et in illas
laudes Dei, considerata gravidine corporis sui et mole car-

nis suse, et desperatione quadam suborta , rursusiiispem
evigiJavit , et ait : « Beatus vir cujus est susceptio ejus abs
» te, Domine. »
X. Quid ergo prsestat Deus in hac gratia ei quem susce-
pit perducendum ? Sequitur, etdicit : « Ascensus in corde
» ejus. )) Facit illi gradus ,
quibus ascendat. Ubi illi facit
> Rom2. VII, 9-25.
,,
EJVARRATIO IN PSALMUM LXXXIII. 153

gradus ? In corde. Quanto ergo plus amaveris , tanto plus
ascendes. « Ascensus, inquit, in corde ejus disposuit. »
QuisPQui suscepit eum «Beatusenim, cujus est sus-

:
» ceptio ejus abs te , Domine. » Quia per se non potest

opus estut gratia tua suscipiat. Et quid facit gratia tua?
Disponitascensus incorde.Ubidisponitascensus?«Incorde,
» inconvallenlorationis,))Eccebabetis torcular convallem
plorationis : ipsse lacrymae piae contribulatorum , mustum
sunt amantium. « Ascensus in corde ejus disposuit. )) Ubi
ergo disposuit? « In convalle plorationis. » Hic enim dispo-
suit ascensus : « In convalle plorationis.))Hic enimplora-
tur, ubi seminatur. « Euntes , inquit, ibant et flebant
)) » Ergo ascensus in corde tuo
mittentes semina sua-.
Deo per gratiam ipsius. Amando ascende.
sint dispositi a
Inde cantatur Canticum graduum. Et ubi tibi disposuit
hos ascensus? « In corde, in convalle plorationis. )> Di-
xit, ubi disposuit ? quo disposuit? Quid disposuit? « As-
» census. )) Ubi? Intus « In corde. )) In qua regione, et
quasi habitationis loco? Ut « In convalle plorationis. )>
quo ascendatur? « In locum quem disposuit. Quid est ))
hoc, fratres, « Inlocum quem disposuit? » Quem locum

diceret, quem disposuit, si dici posset? Dictum tibi est,
« Ascensus disposuit in corde , in convalle plorationis. »
Quaeris quo? Quid tibi dicturus est? « Quod oculus non

)) vidit, nec auris audivit , nec in cor hominis ascendit ^ »
Collis est, mons est, terra est, pratum est-, prope omnia
ista dictus est locus ille. Sed quid sit per proprietatem
non per similitudinem ,
(Videmus enim nunc per specu-
lum in aenigmate quid sitille locus, tunc videbimus facie
ad faciem ^
: )
quis explicet? Noli ergo quaerere quo dispo-
suit, « In locum qnem disposuit. )) Ipse novit quo, ipse
novit qui disposuit c[uo te ducat , cujus ascensus in corde
' Psal. I.XXX1I1, 7. — ' IJ. cxxv, 6. — * i Cor. 11, 9. — ^ Id. xiu, 12.
,

disposuit. Quid times asccndere , ne erret qui te ducit?
Ecce in convalle plorationis disposuit ascensus , « In lo-

» curaquem Ploramus modo. Unde? Ubi dis-
disposuit. »
positi sunt nostri ascensus. Unde ploramus, nisi inde
unde se niiserum exclamabat ApostoJus quia videbat ,
aliam legem in membris suis repugnantem legi mentis

suae ^? et unde hoc nobis? Ex poena peccati. Et putaba-
mus nosfacilejustos esseposse quasi viribus nostris, ante-
quam acciperemus mandatum : adveniente autem man-
dato, peccatum levixit : ego autem mortuus sura. Hoc
ait Apostolus. Data est enim Lex hominiluis, non qune
salvaret eos jam , sed per quam cognoscerent in qua segri-
tudine jacebant. Audiverba Apostoli : « Sienim dataesset
)) Lex, quae posset vivificare, omnino ex Lege esset jus-
)) titia : sed conclusit Scriptura omnia sub peccato, ut
)) promissio ex fide Jesu Ghristi daretur credentibus- : )>
veniret gratia post Legem, inveniret hominem non solum

jacentem, sed jara etiam confitentem et dicentem, « Miser
» ego homo, quis me liberabitde corpore mortis hujus? )»
Et opportune veniret medicus ad convallem plorationis

et diceret : Gerte cognovisti quia cecidisti , audi me ut sur-
gas, qui me contempsisti ut caderes. Data est ergo Lex
ut aegrum de morbo convinceret ,
qui sibi sanus videba-
tur : ut peccata demonstrarentur, non ut auferrentur.
Demonstrato peccato per datam Legem , auctum est pec-
catura ,
quia peccatura est et contra Legem. « Occasione,
)) inquit, accepta, peccatum per mandatum operatum
)) est in me omnem concupiscentiam^. Quid est, « Oc-
))
)> casione accepta per mandatum ? » Acceptum mandatum

quasi viribus suis conati sunt facere homines : victi con-
cupiscentia , mandati etiam ipsius transgressione rei facti
sunt. Sed quid ait Apostolus? « Ubi autem abundavit
' Rom. VII, 23. — ' Galat. iii, 21. — ' Rom. vn, 8.
»
KNABRATTO IN PSALMUM LXXXITT. 155

peccatum , superabundavit gratia *
: » idest, auctns est
morbus , commendata est raedicina. Propterea, fratres^
quinque illae porticus Salomonis, numquid curabant aegro-

tos, ubi erat piscina in medio earum? « Et jacebant, in-
» quit, aegroti in quinque porticibus'^ : » in EvangeJio
lectum habemus. Quinque illae porticus, Lex est in quin-
que Libris Moysi. Ad hoc producebantur aegroti de do-
mibus suis , ut jacerent in porticibus. Erô Lex prodebat
negrotos non sanabat sed benedictione Dei turbabatur
, :
laqua, tanquam Angelo descendente. Visa aqua turbata ,
qui poterat unus descendebat, et sanabatur. Aqua illa

cincta quinque porticibus populus Judacorum erat Lege ,
conclusus hunc perturbavit Dominus praesentia sua, ut

:
occideretur. Nisi enim descensu suo Dominus perturbaret

populum Judseorum numquid crucifigeretur.^ Itaque
,
turbata aqua passionem Domini significabat, quae facta

est perturbata gente Judaeorum. In hanc passionem credit
languidus, tanquam in aquam turbatam descendens et ,
?anatur. Qni non sanabatur Lege, id est, porticibus, sa-

natur gratia per passionis fidera Domini nostri Jesu
,
Christi. Unus, quia unitas. Ergo ethic quidait? « Ascen-

)) sus in corde ejus disposuit, in convalle plorationis, in
locum quem disposuit. » Jara in illo loco gaudebimus.
XI. Quare autem, « In convalle plorationis? » Et ex
qua convalle plorationis ad illum locum gaudii veniemus?
« Nam et benedictionem, inquit, dabit qui Legem dedit^.
Alflixit nos Lege, pressit nos Lege, ostendit nobis torcu-
lar, vidinuis pressuram, carnis nostroe tribulationem cog-
novimus, ingemuimus , rebellante peccato adversus men-
tem nostram, clamavimus « Miser ego homo^ » sub : :
Lege gemuimus quid restat, nisi ut benedictionem det

;
qui Legem dedit? Adveniet gratia post Legem ipsa est ,
• Rom. V, 20. — ' .Toan. v, 3. — ^ Psal. i.xxxiii, 8. — 4 Roni. vii, 4-

benedictio. Et quid nobis pra^stitit ista gratia et benedic-
tio.^ « Ambulabunt a virtutibus in virtutem. » Hic enira
per gratiam multae virtutes dantur. « Alii quidem datur
)) per Spiritum sermo sapienti.T , alii sermo scientire se-
)) cundum eumdem Spiritum , abi fides , alii donatio sa-
)) nitatum , alii genera linguarum , alii interpretatio ser-
)) monum_, alii propbetatio^ )) Multae virtutes •, sed hic
necessarioe : et ab bis virtulibus imus in virtutem. Quam
virtutem.? Cbristum Dei Viriutem et Dei Sapicntiam'^.
Ipse dat diversas virtutes in loco boc, qui pro omnibus
virtutibus necessariis in convalle plorationis et utililnis,
dabit unam virtutem se ipsum. Nam et virtutes agendae
vitae nostrae quatuor describuntur a multis, et in Scrip-
tura inveniuntur. Prudcntia dicitur, qua dignoscimus inter
bonum et makim. Justitia dicitur, qua sua cuique tribui-
mus nemini quidquam debentes, sed omnes diligentes'.
:
Temperantia dicitur, qua libidines refrenamus. Fortitudo

dicitur, qua omnia molcsta toieramus. Istae virtutcs nunc
in convalle plorationis per gratiam Dei dantur nobis. Ab
bis virtulibus imus in illam virtutem. Et quae erit illa
virtus, nisi soHus contemplationis Dei? ?î?cessaria ibi non

erit ista prudentia, ubi nulla mala occursura sunt quae
vitemus. Sed quid putamus, fratres? Non ista justitia,
ubi nu]la erit cujusquam indigentia , cui subvenire de-

beanius. Non ista temperantia, ubi nulla erit bindo refre-
nanda. Non ista fortitudo, ubi nullaeruntmala toleranda.
Ergo ab his virtutibus hujus actionis ibimus in virtutera
iliius qua contemplemur Deum sicut
contempbitionis ,
:
scriptum est « Mane astabo tibi,

: et contemplabor^ »
Et audi quia ab hujus actionis virtutibus, in illam con-
templationem ihinius. Seqnitur ibi : « Ibunt a virtuti!)us
)) in virtutcm. » Quam virtutem?Contcinplandi. Quid est,
' I Cor. xu, 8-10. — ' Id. I, 24. — ^Rom. xiii, 8. — 4 Psal. v, 5.
,
EIÂRUAXIO ir< rsALMLM LXXXHI. 157
contemplandi? « Apparcbit Deus deorum in Sion. Deus

» deorum, » Christus Christianorum. Quomodo « Deus ,
)) deorum, » Christus Christianorum ? « Ego dixi : Dii
)) estis, et fihi Ahissimi omnes^ )) Dedit enim eis potes-

tatem fihos Dei fieri ^ ille in quem credidimus ,
pulcher
sponsus , c[ui hic propter deformitatera no?tram deformis
apparuit. « Quia vidimus non habebat eum , inquit, et
)) speciem neque decorem^. omni necessitate )) Finita
mortahtatis sicuti cst Deus apud Deum Yerbum apud
, ,
Patrem per quod facta sunt omnia apparebit mundis

,
,
corde. « Beati enim mundi corde, quoniam ipsi Deum vi-

))debunf^. Apparebit Deus deorum in Sion. )>
XII. Et rursus iste a cogitatione illorum gaudiorura

redit ad suspiria sua. Videt quid praevenerit spe et ubi ,
adhuc sit re. « Apparebit tunc Deus deorum in Sion. ))
Hoc est unde gaudebimus ipsum in ssecula saeculorum ,
laudabimus. Sed adhuc modo tempus est orandi tempus ,
deprecandi et si aliquantum gaudendi, sed adhuc in spe:

^
in peregrinatione sumus in convalle plorationis sumus. ,
Ad hujus ergo loci gemitum rediens dicit « Domine Deus :
)) virtutura exaudi precem meam auribus percipe, Deus

, ,
)) Jacob^. )> Quia et ipsum Jacob fecisti de Jacob Israel.
Apparuitenim iUi Deus, etdictus est Israel, Videns Deum*^.

Audi ergo rae , Deus Jacob , et fac me Israel ". Quando
fiam Israel? « Cum apparebit Deus deorum in Sion. ^
XIII. « Protector noster aspice , Deus. » Sub umbra

alarum tuarum sperabunt^ : ideo , « Protector noster as-
)) pice, Deus. Et respice in faciem Christi tui. » Quando
enim non respicit in faciem Christi sui Deus ? Quid est
(( Respice in faciem Christi tui ? :* Per faciera innotesci-
« Psal. Lxxxi, 6. — Joan.

2 —
i, i2. ^ Isai. siii ,2. — 4 Malth. v, 8.
— 5 Psal. Lxxxiir, 9. — Gen. xsxu, 28. —
^ 7 Psal. lxxxiii, 10. — ^ Id.
xx^v, 8.
158 S. AUGUSTIIJI EPISCOPI
mus : quid est ergo , « Respice iii faciem Christi tui : »
Fac innotescere omnihus Christum tuum. « Respice in

» faciem Christi tui » notus sit omnihus Christus tuus,
:
ut possimus ire a virtutihus in virtutem, ut possitsuper-

ahundare gratia, quoniani ahundavit peccatum^.
XIV. « Quoniam mehor est dies una in atriis tuis super
» milha -. » Atria illa sunt in quoe suspirahat, in quae de-
ficiehat. Desiderat et deficit anima mea in atria Domini.
Melior est ihi unus dies super milha dierum. Milha che-
rum desiderant liomines , et multum volunt hic vivere :
contemnant miliia dierum , desiderent unum diem ,

qui
non hahet ortum et occasum unum diem diem sempi- :
,
ternum cui non cedit hesternus quem non urget cras-

, ,
tinus. Ipse uuus dies desideretur a nohis. Quid nohis est

cum miUihus dierura.? Imus a milhhus dierum ad unum
diem, sicut imus a virtutibus in virtutem.
XV. « Elegi ahjici in domo Domini , magis quam ha-
» hitare in tahernacuhs peccatorum^. » Invcnit enim iste
convallem plorationis , invenit iste humihtatem unde

ascendat : scit quia si se extollere voluerit , cadet 5 si se
humihaverit, erigetur: elegit abjici, ut sublevetur. Quam
muiti prseter tabernaculum hoc torcularis dominici , id
est, praeter Ecclesiam catholicam volentes sublimari , et
amantes honores suos^ nolunt cognoscere veritatem ? Si
essel illis in corde versus isle : « Elegi ahjici in domo Do-

M mini, magis quam habitare in tabernacuhs peccato-
» rum : » nonne abjicerent honores ; et currerent ad
convallem plorationis , et hinc invenirent ascensus in
corde , et hinc irent a virtutihus in virtutem ,
ponentes
spem suam in Christo, non in nescio quo homine? Bona
vox, gaudenda vox, eligenda vox « Elegi abjici in domo :
Rom. V, 20. — 2 psa|_ Liixiii, ii. — 3 Ibid. — 4 Forte nondum pro-

dierat Carthasinensis an. 4oi •
,
EMARRATIO I» PSALMtJM LXXXUI. 159

)) Domini magis quam habitare in tabernaculis peccato-
,
)) rum. » Ipse elegit abjici in domo Domini sed iile qui :
invitavit ad convivium, eligentem inferiorem locum vocat

ad superiorem et dicit illi « Ascende*.
, Ipse tamen : )>
non elegit nisi csse in domo Domini, in loco, quocumque

hon tamen extra limen.
XVI. Quare elegit abjectus esse in domo Domini, magis
quam habitare in tabernacuhs peccatorum? « Quia mise-
)) ricordiam et veritatem dihgit Deus-. )) Dominus mise-
ricordiam dihgit qua mihi primo subvenit veritatem
,
:
dihgit, ut credenti det quod promisit. Audi misericordiam

ei veritatem in apostolo Paulo, prius Saulo persecutore.
Indigebat misericordia, et dixit in se factam : « Qui prius
)) fui blasphemus et persecutor et injuriosus , sed mise-
» ricordiam consecutus sum, ut in me ostenderet Christus
'
)) Jesus omnem longanimitatem in eos, qui credituri sunt

)) ilh in Ut cum.indulgentiam tantorum
vitam seternam^. )>
scelerum acciperet Paulus, nemo desperaret posse sibi do-

nari qucccumque peccata. Ecce habes miscricordiam.NoIuit
tunc Dcus exercere veritatem ut puniret peccantem. Ete- ,
nim si puniretur peccator, nonne veritas esset? Aut auderet

dicere Non debeo puniri, qui non posset dicere Non pec-
: :
caviPEtsi diceret: Non peccavi: cuidiceretPquemfalieret?

Ergo primo Dominus in eum misericordiam praerogavit,
post misericordiam veritatem. Audi illnm jam exigentem
veritatem. Primo ergo, inquit Misericordiam consecutus
« :
)) sum qui prius fui blasphemus et persecutor, et inju-

,
,
)) riosus sed gratia Dei sum quod sum *. » Postea dicit

:
cum passioni propinquaret : « Bonum agonem certavi.

« cursum consummavi, fidem servavi ^ superest mihico-
)) rona justitice. )) Ille qui tribuit misericordiam_, servat
' Luc. XIV, 10. — * Psal. Lxxxiii, 12. — ^ i Tiiii. 1, i3 et 16. — 4 IJ.
XV, 10
,
160 S. ACGUSTINI EPISCOPI

veritatem. Unde servat veritatem? « Quam reddet mihi
)) Dominus in illo die justus judex'. » Indulgentiam do-
navit, coronam reddet: donator est indulgentioe, delsitor
coronae. Unde debitor? accepit aliquidPCui debet aliquid
Deus? Ecce videmus quia tenet eum debitorem Paulus,
consecutus misericordiam exigens veritatem « Reddet , :
mihi inquit, Dominus in illo die. » Quid tibi reddet nisi

, ,
quod tibi debet? Unde tibi debet? quid ei dedisti? Quis

prior dedit illi , et retribuetur ei'^? Debitorem Dominus
ipse se fecit, non accipiendo^ sed promittendo. Non ei
dicitur : Redde quod accepisti: sed, Redde quod promi-
sisti. Misericordiam mihi erogavit, inquit, ut faceret me
innocentem : nam prius fui blasphemus et injuriosus ; sed
ex illius gratia factus sum innocens. llle autem qui prae-
rogavit misericordiam , negare poterit debitum ? « Diligit
)) misericordiam et veritatem. Gratiam et gloriam dabit. )>
Quam gratiam, nisi de quaipse dixit : GratiaDeisum quod

sum? Quam gloriam, niside qua ipse dixit, superestmihi
corona justitiae?
XYII. Ideo, « Dominus, inquit, non privabit bonis

)) ambulantes in innocentia^. Quare ergo homines non )>
vultis tenere innocentiam, nisi ut habeatis bona? Non

vult tenere innocentiam ut non reddat quod illi assigna-,
tur aurum vult habere, et perdit innocentiam. Quid

:
lucratur ? quid damnificatur ? Habet lucrum auri ,

passus
est damnum innocentiae. Est ahquid pretiosius innocenlia?
Sed si innocentiam retinebo , inquit ,
pauper ero. Parvae-
ne divitiae ipsa innocentia? Si arcam plenam auro habue-
ris_, dives eris : si cor habueris ,
plenum innocentia, pau-
per eris ? Sed ecce bona desiderans , modo in egestate
in tribulatione , in convalle plorationis , in pressura , in
tentationibus , serva innocentiam. Erit enim postea etiara
'
2 Tim. IV, 7, 8. — * Rom. xi, 35. — ^ Psal. Lxxxm, i3.
,,
EIVAIVRAIIO IK rsALMUiM LXXXUI. 161

bonum liuim ,
quod desideras , requies , aeternitas, im-
mortalilas , impassibilitas erit postea : ipsa suntbona quse
scrvat Dcus justis suis. Nam bona ([use modo desideraspro
magno ,
propter qure vis esse noccns , et non innocens
attende illa qui babent ,
qui tabbns abundant. Yides di-
vitias apud latrones, apud impios, apiul sceleratos, apud
turpes apud flagitiosos ct facinorosos vides divitias dat
, :
illis Deus ista proptcr communiouem gcneris humani
propter abundantem allluentiam bonitatis suse « Qui ;
)) etiam solcm suum oriri facit super bonos ct malos et ,
)) pluitsuperjustosetinjastos'. )) Tanta datetmalis, ettibi

nihil servat? Falsum est cpiod tibi promisit? Servat, se-
curus esto. Qui misertus est tui, cum esses impius dcserit ,
te cum factus es pius ? Qui peccatori donavit mortem

,
Filii sui, quidservat salvato per mortem Filii sui? Securus

ergo esto. Tene debitorem ,
quia credidisti in promisso-
rem. Dominus non privabit bonis ambulantes in inno-
«
)) centia. » Ergo quid nobis hic restat in torculari in ,
alHictione , in re dura , in proesentia vitae periculosse?

quid nobis restat , ut illuc pervcniamus? « Domine Deus
)) virtutum, beatus homo (jui sperat in te. »
« MaUh. V, 45.
CXVII. 11
/W\ VV^» \ VV» .V W V W» V Wt VW» VWV VW» l VVV V WV V WV V WV \ VVV V WV V wvvwv wvv vwv ww
I,
ENAURATIO
IN PSALMUM LXXXIY.
Sermo ad plebem.
I. Deprecati sumus Dominum Deum nostrum * , ut os-

tendat nobis raisericordiam suam et salutare suum dct
,
nobis. Dictum est hoc quidem in prophetia cum primum ,
Psalrai isti dicerentur et scriberentur : caeterum c[uod at-
tinet ad hoc tempus ,

jam ostendit Dominus Gentibus
misericordiam suam , et dedit eissalutare suum. Ille cjui-
dem ostenclit : sed multi sanari nolunt , ut videant quod

ostendit. Sed quia ipse sanat oculos cordis ad videndum
sejproptereacum dixisset «Ostende nobis misericordiam :
» tuam, tanquam multis caecis dicturis Quoraodo vi-

)) :
debimus, cum coeperit ostenderePadjunxit: « Et salutare

» tuum da nobis. » Dando enim salutare suum, sanat in
nobis undepossimus videre quod ostendit tnonquomodo

medicus homo i*pse curat, ut lucem istam ostcndat eis
quos curaverit et aliud est ista lux, quam demonstraturus
:
est; aliudautem ipse medicus_, qui curat oculos quibus

ostendat lucem quae lux non est ipse. Non ergo sic Do-
,
minus Deus noster. Ipse est enim medicus qui curat unde ,
videre possimus, etipseest lux quam videre possimus. To-

tum tamen Psalmum breviter, quantum possumus, quan-
tum donat Dominus pro angustia temporis attenti cur-
,
ramus.
' Vide D. Guillon , tom. xxii, pag. 4-12.
ENARP.ATIO IN PSALMUM LXXXIV. 163
II. Titulus ejus est , « In finem filiis Core., Psalmus ^ w
Finem non intelligaraus, nisi quem dicit Apostolus : « Fi-

)) enim Legis ChiisLus ad justitiam omni credenti'^.
nis )>
Ergo cum primo in titulo Psalmi posuit « In fmem » , :
direxit cor nostrum in Christura. In illum si intendamus,

non errabimus quia ipse est veritas quo festinamus, et-
:
ipseest via per quam curramus^. Quid est, « Fiiiis Core? »

Interpretatur Core ex verbo hebraeo in latinum Calvus.
Ergo « Fihis Cori, » filiis calvi. Quisest iste calvus? Nonut
irrideamus illum , sed ut ploremus ante illum. Nam irri-
serunt ([uidam , et a dLcmonibus vastati sunt : quoraodo

in Regnorum hbro calvum Ehsceum irriserunt pueri, di-
cebantque post ilium , « Calve, calve, » processeruiit
ursi de sylva , et coniederunt pueros male ridentes ^
, et
plangendos a parentibus suis. Significavit lioc factum pro-
phetia quadam futurum Dominum nostrum Jesum
, Cliris-
tum. Ille eiiim a Judaeis irridentibus velut caivus irrisus

est, quia in Calvariae loco crucifixus est^. Nos autem si in
illum credideriraus , filii ipsius sumus. Nobis ergo canta-
tur iste Psalmus, ubi inscribitur « Fihis Core : » suinus
enimfihisponsi". Illequippe sponsus, dans arrliam sponsse
suae, sanguinera suum et Spiritum sanctum, qub locu-
pietavit nos interim in ista peregrinatione 5 adliuc autem
servat nolîs occultas divitias suas. Unde enim tale pignus
dedit ,
quid est quod servat ?
III. Itaque cantat ei Proplieta in futurura_, etutitur ver-

bis quasijam proeteriti temporis tanquam facta dicit, quae ;
futura erant quia apud Deuraetquod futurum est, jara

:
factumest. Iliiergo Proplieta videbat futura nobis,jam

vero facta in iilius providentia et praedestinatione certis-
sima ,
quomodo dicit et iii illo Psalrao ubi oraiies Cliris-
' Psal. Lxxxiv,2. — » Rom. s, 4- — ^ Joan. xiv, 6, — 4 4 Reg. n, 23,24. "
— 5 Matth. xxvu, 3i. — 6 id. ;x, i5,
11.
164 S. ALGlJSXIM EPISCOPI
Uiin agnoscimL : sicenim rocitatur, taiiquam Evangelium

jegalur ; « Foderunt manus meas et pedes , dinumerave-
1) runt omaia ossa mea : ipsi vero consideraverunt et cons-
» pexerunt me, diviserunt sibi vestimenta mea ^ et super
» vestem meam miserunt sortem'. » Quis non, legente
lectore Psalmum , ? Et tamen cum
agnoscat Evangelium
diceretur in Psalmo non dictum est Fossuri sunt manus
, :
meas et pedes 5 sed « Foderuntmanus meas et pedes

, » :
nec dictum est ; Dinuraeraturi sunt ossa mea sed, « Dinu- 5
)) meraverunt ossa mea : » nec dictum est : Divisuri sunt
vestimenta mea •, sed. « Diviserunt sibivestimenta mea. »

Hcec omnia quae futura videbat Propheta , lanquam prre-
teritaindicabat. Sicet hic, « Benedixisti, Domine, terram

» tuam : » tanquaiji jam lecerit.
IV. « Avertisti captivitatem Jacob -: » Populus ejus an-

tiquus Jacob ,
populus Israel, natus de scmine Abrahae,
in repromissione futurus ahquando hcieres Dei. Erat qui-
dem cuidatum
ergoille populus, est Testamentum Vetus :
sed in Vetere Testamento figurabatur Testamentum No-

vum. llla figura erat, haec expressio veritatis. In illa autem
fioûra secundum quamdam prsenuntiationem futurorum,
data cstilh populo terra qusdam promlssionis in , quadam
regione ubi habitavit populus Judoeorum ubi esi etiam :
Jerusalem civitas, cujus nomen omnes audivimus. Hanc

er^ô terram cum accepisset ille populus, ab hostibus suis
vicinis circumquaque inimicantibus multas molestias patie-
batur et cum peccabat in Deum suum,dabatur in cap-

:
tivitatem non ad interitum sed ad disciphnam non

•, , ^
damnante patre sed flagellante. Et cum possessa esset^ li-

,
berabatur, ct ahquoties captivata est et hberata cst illa

gens et modo in captivitate est, ethoc pro peccato magno,
:
(luod Dominum suum crucifixit. Qaid igitur secundum

' Psal. wi, 17-19- — ' IJ- Lxxxiv, 2.
,,
EPJARBATIO IN PSAl.MVM I.XXXIV. 165

istos accipinnis, quod ait: « Avertisti captivitULem Jacob? »
An forte inteJligimus hic aliam captivitatem , de qua om-
nes nos volumus liberari ? Nam omnes pertinemus ad Ja-
cob_,si pertinemus ad semen Abrahoe. Hoc enim dicit
Apostokis « In Isaac vocabitur tibi semen
: id est non : ,
» hi qui filii carnis , hi filii Dci , sed fiHi promissionis de-

» putanturinsemen^))Fihipromissionis insemendeputan-
tur, olTendendo Deum Judsei degeneraverunt; nos pro-
merendo Deum , de genere Al)raha? facti sumus , non
pertinentes ad carnem_, sed pertinentes ad fidem. Imitati
enirn fidem sumus ilh autem degenerando a
, fiHi facti :
fide , meruerunt.Nam, ut noveritis quia per-

exhaeredari
diderunt illud cjuod nati erant de Abraham cum se
, ,
arroganter jactarent audiente Domino Jesu Christo, glo-

riantes de sanguine, ct non de vita et dicerent Domino
« Nos patrem habemus Abraham ait illis Dominus : ))
tanquam degenerantibus « Si fihi Abrahae estis, facta :
)) Abrahae facite -. Si ergo ilH propterea jam non fiHi

))
quia non faciebant facta Abrahae nos propterea fihi •
quiafacimus facta Abrahae.Quae sunt facta Abrahse quae

facimus? « Credidit autem Abraham Deo, et deputatum
)) est iHi ad justitiam ^. » Ergo omnes acl Jacob pertinemus,
imitantes Abrahse fidem ,
qui credidit Deo, et deputa-
tum est iHi ergo illa captivitas, unde
ad justitiam. Quae est
nos volumus Hberari? Puto enim neminem nostrum modo

esse apud Barbaros, nec aHquam gentcm irruisse armatam
et captivos duxisse nos. Sed modo ostendo quamdam cap-
tivitatem , in qua gemimus, et unde nos Hberari cupimus.
Paulus apostoliis procedat , ipse illam dicat : sit ipse spe-
culum nostrum ille loquatur et nosibivideamus. Nemo
, ,
est enim qui non hic se agnoscat. Ait ergo iJle beatus
Apostolus, « Condelector enim legi Dei secundum intcrio-
' Rom. IX, 7, 8. — ^ Joan. !ir, ?i) — '
«Icn. xv, G, v\ (lal. iii; (>.
» rem homirRrm Intus delcctat me lex Dei. « Video au-
: »
)) tem aliam legera in mcmbris meis, rcpugnantem legi men-

» tis mcae. » Jam audisti lcgem, audisti pugnam captivita- ;
temnondumaudiGras,audiqu3esequuntur:((Repugnantem,
» inquit, legi mentis meae, et captivum me ducentem in
)) legepcccati, quce est in membris meis^ « Agnovimus
captivitatem : quis nostrum est qui nolit se de ista capti-
vitate liberariPEtunde libcrabitur? Quoniarahoccantavit
ipse Psalmus futurura : « Avertisti captivitatem Jacob. ))
CuidixitPChristo, propter ((Infinem,» propter filios Core :
ille enim avertit captivitatem Jacol). xVudi et ipsum Pau-

lum confitentem. Cuni dicerot se trahi captivum a lege
in raembris suis repugnante legi ment.is suae , exclaraavit
sub illa captivitate , et ait : (c Infelix ego homo ,
quis me
)> liberabitde corpore mortishujus? » Quaesivit quis esset,
et statim iUi occurrit , « Gratia Dei per Jesum Christum
)) Dominum nostrum-. )> De hac gratia Dci Propheta dicit
huic Dominonostro Jesu Cliristo , « Avertisti captivitatem
)) Jacob. » Attendite captivitatem Jacob, attendite quia

hoc est, avertisti captivitatera nostram : non liberaado
nos a Barbaris , in c[uos non incurrimus , sed liberando
nos ab operibus mahs, a peccatis nostris, per quae nobis
Satanas dominabatur. Siquisenim liberatus fuerit a pec-
catis suis , non habet unde illi dominetur princcps pec-
catorum.
V. Quomodo enim avertit captivitatem Jacob ? Videte
quia ista hberatio spiritalis est , videte quia intus agitur :
« Remisisti , inquit , iniquitatem plebis tuae , operuisti

))omnia peccata eorum'. » Ecce unde avertitcaptivita-
tem quia reraisit iniquitatera. Iniquitas tenebat capti-
,
vum , remissa iniquitate liberaris. Confitere ergo te esse

incaptivitatCjUtdignussis liberari. Nam qui hostem suum
' Rom. vn, 22-25. — » Ibid. — ^ pâl. lxxxiv, ?.
,
ENARRATIO IN PSALMUM LXXXTV. 167

non intellexit quomodo invocat libciatorem? « Operuisti
,
» omnia peccata eorum*. w Quid est, « Operuisti? » Ut

non illa videres. Quid est, ut non illa vidcres? Ut non in
illa vindicares.Noluisti videre peccata nostra ;et ideo non
vidisti ,
quia ipsa videre noluisti. « Operuisti omnia pec-
» cata eorum. Sedasti omnem iram tuam ^ avertisti ab
)) ira indignationis tuse^. )>
VI. Et quoniam de futuro ista dicuntur, quamvis verba

praeterita sonent , sequitur, et dicit : « Converte nos, Do-
)) mine sanitatum nostrarum. )> Quod modo narrabat
quasi factum esset, quomodo orat ut fiat, nisi quia voluit
ostendere praeterita verba se in prophetia dixisse ? Non-
dum autem factum esse quod dicebat jam factum , hinc
ostendit ,
quia orat ut fiat. « Converte nos, Domine sa-
)) nitatum nostrarum : et averte iracundiam tuam a no-
)> bis^.»Nonjamdudum dicebas : «Avertisti captivitatera
» Jacob_, operuisti omnia peccata eorum, sedasti omnem
M iram tuam, aversus es ab ira indignationis tuae ? » Quo-
modo hic, « Et averte iracundiam tuam a nobis? » Res-
pondet tibi Propheta : lUa dico quasi facta ,
quia video
futura : quia vero nondum facta sunt , oro ut veniant
quse jam vidi. « Averte iracundiam tuam a nobis. »
VII. « Non in seternum irascaris nobis. » De ira Dei

enim mortales sumus , et de ira Dei in ista terra in eges-
tate etlabore vultus nostri manducamus panem. Hoc enim
audivit Adam, quando peccavit^.Et Adam ille omnes nos
eraraus quia in Adam omnes moriuntur quod ille au-
,
:
divit ^ secutum est et nos. Non enim eramus jam nos, sed
eranius in Adara. Ideo quidquid evenit ipsi Adam , secu-
tum est et nos , ut morereraur : oranes quippe in illo fui-
raus. Ea enim peccata parentum non pertinent adfihos,

qvise faciunt parentes jam natis filiis. Jam enim nati filii-
'
Psal. Lxxxiv, 4. — ' Ibkl. 5. — ^ Ihid. G. — ^ Gon. m, 19.
,
168 S. AUGLSTINl KPISCOVI
ad se pertincnt , ct parenles ad se pcrlincnt. Itaque illi
qiii nali sunt, si tcnuerint vias parentum suorum malas,

nccesse cst portent ct merita ipsorum si autcm mutave- :
non fuerint imitali parentes malos, incipiunt

rint se, et
habcre meritum suum non meritum parentum suorum. ,
Usque adeo autem non tibi obest pcccatum patris tui si ,
te mutaveris, ut nec ipsi patri tuo obsit, si se mutaverit.
Sed jam quod acccpit ad mortalitatem istam radix nostra,

duxit deAdam. Quid duxit.^ Tstam fragilitatem carnis
hoc tormentum dolorum hanc domum paupertatis, hoc ,
vinculum mortis etlaqueos tentationum. Portamus om-

,
nia ista in carne hac : et ira Dei est ista, quia vindicta Dei
est. Sed quia futurum crat ut rcgenerarcmur, et credcndo
novi efficeremur, atque in resurrcctione omnis ilia mor-
tahtas absumeretur , et novitas totius hominis reparare-
tur : enim in Adam omnes moriuntur sic et in
« Sicut ,
)) Christo omnes vivificabuntur^ hocvidens Propheta : )>
ait : « Non in aeternum irascaris nobis , vel extcndas iram

)) tuam a generatione in generationcm. )) Fuit prima ge-
neratio mortaUs de ira tua , erit altcra generatio immor-
tahs de misericordia tua.
VIII. Quid crgo , hoc tibi tu prnestitisti , o homo, ut
quia conversus es ad Deum,mereris misericordiam ipsius^
qui autem conversi nonsunt, non sunt adepti misericor-
diam , sed invenerunt iram ? Quid autem , ut conver-
tereris, posses, nisi vocareris? Nonne ille qui te vocavit
aversum, ipseprsestitit ut convertereris ? Noh tibi ergo ar-
rogare nec ipsam conversionem : quia nisi le ille vocaret
fugientem , non posses converti. Propterea et ipsiws con-
versionis beneficium Deo tribuens Propheta, hocorat, et
dicit : « Deus tu convertens vivificabis nos.))Et nonquasi
nos ipsi nostra sponte sine misericordia tua convertims'
• I Cor. XV, 22.
,
ENAKrwlTIO IN PSALMUM 1A\X1V. 169

lc, et tuviviricabis nos : sed , « Tu coiivertens vivificabis
» nos 5 » iit non solum vivificatio nostra a tc sit,sed etiam
ipsa conversio ut vivificemur. « Deus, tu convertens vivi-
)) ficabis nos : et plebs tua laetabitur in te ^. « Malo suo
laetabitur in se , bono suo loetabiliir in te. Qiiando enini
voluit haliere gaudia de se , invenit planctum in se. Nunc
vero quia totum gaudium iiostrum Deus cst ,
qui vult se-
curus gaudere, in illo gaudeat qui non potest perire. Quid
enim , fratres mei, gaudere vultis in argento.^ Aut argen-
tum perit , aut tu •, et nemo scit quid prius ; verumtamen
illud constat ,
quia utrumque periturum est •, quid prius
incertum est. Nam nec homo hic potest manere semper
nec argentum hic potest manere semper : sic aurum , sic
vestis, sic domus, sic pecunia , sic lata prnedia , sic pos-
tremo lu\ ista. Noli ergo velle gaudere in istis : sed gaude
in illa luce ,
quce non habet occasum •
gaude in illa luce ,
quam non praecedit hesternus dies , nec sequitur crasti-

nus. Quid est ista lux Ego sum inquit, lux mundi -.)>
? « ,
Qui tibi dicit : « Ego sum lux mundi » vocat te ad se. ,
Cum vocat te , convertit te cum convertit te sanat te

: , :
cum sanaverit te, videbis conversorem tuum, cui dicitur:

»( Et plebs tua Inetabitur in te. )>
IX. « Ostende nobis, Domine, misericordiam tuam^.))

Hoc est quod cantavimus et jam hinc diximus « Ostende , :
)) nobis Domine misericordiam tuam et salutare tuum

, , •
)) da nobis Salutare tuum, Christum tuum. Fefix est

: )>
cui ostendit Deus misericordiam suam. Ipse est qui super-

bire non potest, cui Deus ostendit misericordiara suam.
Ostendendo enim illic misericordiam suam, persuadet illi
quia ({uidquid boni habet ipse homo non habet nisi ab ,
illo qui omne bonum nostrum est. Et cum viderit homo

,
quidquid boni habet, non se habere a se, sed a Deo suo ;
Psal. Lxxxiv, 7. — ' .Joan. viii, ic». — ^ Pfil txxxiv. S.

:

videt qiiia totiim c[uod in iJlo laudatur, de misericordia
Dei uon de meritis ipsius et videndo ista uon super-
est, :
bit, non superbiendo non extollitur non se extollendo ,
non cadit non cadendo stat stando inhseret, inhserendo

, ,
manet raanendo perfruitur et laetatur in Domino Deo

, ,
suo. Ercnt illi deliciae ipse qui fecit illum et delicias :
ipsas nemo corrumpit , nen:»o interpeJlat , nemo aufert.

Quis potens minaljiiur auferre? Quis vicinus maJus, quis
latro, quis insidiator iihi toJIit Deum? Et potest tilî tol-
lere totum quod possides corpore , non tibi toIJit eum
quem possides corde. Ipsa est misericordia quam utinam ,
Deus ostendat noliis. « Ostende nobis Domine, miseri- ,
» cordiam tuam et salutare tuum da nobis. » Christum

,
tuum da noliis in iJJo est enira raisericordia tua. Dicamus

:
illi et nos Da nobis Christum tuum. Jam quidem dedit

:
nobis Cliristum suum adhuc ilh tamen dicamus Da no-

: :
bis Ghristum tuum quia dicimus ilJi « Panem nostrum

: :
» quotidianum da nobis Jiodie*. » Et quis est panis nos-
ter , nisi ipse qui dixit : « Ego sum panis vivus ,

qui de
» Dicamus ilJi
coeJo descendi^? » Da nobis Christum :
tuum. Dedit eriim nobis Christum, sed hominem quem :
nobis ded-it hominem, eum ipsum nobis dalurus est Deum.

Hominibus enim hominem dedit quia talem ilJum dedit 5
hominibus, qualis posset capi ab Iiominibus. Deumenim

Christum nuJIus hominum capere poterat. Factus est ho-
minibus homo , servavit se Deum diis. An forte arrogan-
ter dixi? Revera arroganter, nisi ipse dixisset : « Ego dixi
» Dii estis, et fiJii Ad ipsam adoptio-
Altissimi omnes^. »
nem renovamur, ut efliciamur fdii Dei. Jam quidem su-

raus, sed per fidem sumus quidem in spe, nondum sumus
:
in re. « Spe enim salvi facti sumus, sicut dicit Apostolus

» Spesautem quae videtur, non est spes. Quod enim vi-
' Mattli. VI, II. — » Joan. \i, 4i. — ^ Psal. lxxxi, 6, et Joan. x, 34
ENARRATIO IN PSALMUM LXXXIV. 17t
)) quod non videmus spe-
det quis, quid sperat? Si antem
» ^)) Quid enim expec-
ramus, per patientiam expectamus
tamus per patientiam, nisi videre quod crcdimus ? Modo
enim credimus quod non videmus permanendo in eo :
quod credentes non videmus merebimur videre quod ,
credimus. Propterea Joannes in Epistola sua quid ait?

« Dilectissimi , filii Dei sumus , ct nondum apparuit quid
)) erimus '^.
)) Quis non exultet , si subito nescio cui pere-
grinanti etignoranti genus suum,patienti aliqunm cgesta-
tem , et in serumna et labore constituto diceretur : Filius
senatoris es, pater tuus amplo patrimonio gaudet in re
vestra, revoco te ad patrem tuura : quali gaudio exultaret
si lioc non fallax promissor diceret? Venit ergo non faljax
Apostolus Cbristi , et ait : Quid est quod de vobis despe-
ratis? quid est c[uod vos afliigitis, et moerore conteritis?
quid est cjuod concupiscentias vestras sequendo , in eges-
tate istarum voluptatum conteri vultis? Habetis patrem,
habetis patriam, habetis patrimonium. Quis ost iste pater?
« Dilectissimi , Quare ergo nondum vi-
filii Dei sumus. ))
demus patreni nostrum? « Quia apparuit quid nondum

)) erimus. Jam sumu^s, sed in spe nam, « Quid erimus
)) :
)) nondam apparuit. ))Et quid erimus? « Scimus inquit, ,
)> quia cum apparuerit similes ei erimus, quoniam vide-

,
» bimus eum sicuti esfc^. Sed hoc de Patre dixit, de ))
Filio autem Domino Jesu Christo non dixit? Et forte vi-

dendo Patrera non Fihum , erimus beati ? Ipsum audi
,
Christum « Qui nie vidit, vidit et Patrem*. » Cum enim

:
unus Deus videtur Trinitas videtur Pater et Filius et

, ,
Spiritus sanctus. Audi expressius quia ipsius Fihi visio

tribuet nobis beatitudinem , et nihil interest inter visio-
nem ipsius et visioncra Patris. Ipse aitin Evangelio: «Qui
)) diligit me, mandata mea custodit, et ego dihgam illum,
' Rom. viii, 24, 25. — 2 I Joan. ni, 2. — ^ Ibid. — 4 Id. xiv, 9.
172 S. ACGUSTIM EPtSCOn
» ostendam mc ipsum illi'. » Loqucbatiir illis ct di-
ct ,
ccbat « Ostendam me ipsum illi. » Quare? Non erat ipse

:
qui loquebalur? Sed carnem caro videbat divinitatera ,
cor non videljat. Ad boc autem caro carnem vidit, ut per

fidem cor mundaretur, unde Deus videretur. Dictum est
enim de Domino « Fidc mundans corda eorum -. » Et :
dixit Dominus « Oeati mundo corde quia ipsi Deum

:
,
» videbunt^. » Ergo nobis promisit ostendere se nobis.
Qualis est pulcbritudo ejus , fratres, cogitate. Omnia ista
pulcbra quae videtis ,

qure amatis , ipse fecit. Si boec pul-
cbra sunt ,
quid est ipse? si baecmagna sunt, quantus est
ipse? Ergo ex istis quae bic amamus iUum magis deside-
,
remus 5 et contemnentes ista, illum dibgamus : ut ipsa

dilectione per fidem cormundemus, et mundatum cor nos-
trum inveniat aspectus ilbus. Lux quae nobis ostendetur,
sanos nos debet invenire. Hoc agit modo fides. Hoc ergo
hic diximus. «Et salutaretuum da nobis: » Da nobis Cbrlfe-
tum tuum, noverimus Cbristum tuum, videamusCbristum
tuum non quomodo ilium viderunt Judoei, et crucifixe-
:
runt sed ([uomodo illum vident Angeb et gaudent.

; ,
X. « Audiam qaid loquetur in me Dominus Deus *. »

Propbeta dixit. Loquebatur in illo Deus intus, et mundus
faciebatilli strepitum foris. Cobibens ergo aliquantum ab
strepitu mundi et avertens se ad se et a se in illum cu-
, ,
jus vocem audiebat interius quasi obturans aurem con- ,
tra tumultuantem vitae bujus inquietudinem , et conlra
animam corpore quod corrumpitur aggravatam, et sen-

sum terrena inbabitatione deprimentem multa cogitan-
tem ^, ait: « Aadiam quid loquetur in me Dominus Deus.»
Et audivit quid? « Qoniam loquetar pacein in plebem
,
» suam. » Vox ergo Cbristi, vox Dci pax csl ad pacem ,
' Joan. XIV , oi. — 5 Act. sv, 9. — ' M.tHIi. v, P) — 4 P..;fil. i.xxxiv, 9.
— 5 Snp. IX. i.T.

EJVARRATIO 1K rSALMtlM LXXXIV. 173
vocat. Eia, dicit, quicumque nonduni estis in pace, amate
pacem. Quid enim vobis melius de me invenire potestis
quam pacem. Pax quid est? Ubi nuJium belJum est. Quid
est ubi nuJlum bellum est? Ubi nulla est contradictio ,
ul)i niliil resistit, nihil advcrsum est. Yidete si jam ibi su-
mus videte si jam non est conflictus cum diabolo, videte

,
si non omnes sancti et fideles cum principe dacmoniorum
luctantur. Et quomodo cum illo luctantur, quem non

vident? Luctantur cum concupiscentiis suis ,
quibus ille
suggerit peccata non consentiendo.quod suggerit, etsi

j et
non vincuntur, tamen pugnant. Nondum est ergo pax ,
ubi pugna est. Aut date mihi hominem qui nihil tcnta-
tionis patitur in carne sua, ut possit mihi dicere quia jam
pax est. Nihil quidem tentationis forte patitur in illicitis
voluptatiJDUS, saltem suggestiones ipsas patitur : vel sug-

geritur illi quod respuit, val delectat unde contineat. Sed
ecce jam nihil delectat ilJicitum : vel contra famem et
sitim pugnat quotidie. Quis enim justus hinc alienus?
Pugnat ergo fiimes et sitis pugnat contra nos lassitudo ,
carnis, pugnat delectatio somni pugnat oppressio- Vigi- ,
lare volumus, dormitamus jejunare volumus, esurimus :
et sitimus stare volumus, defatigamur quaerimus sedere,

: :
si et hoc diu facimus deficimus. Quidquid nobis provi-

,
derimus ad refectionem illic rursus invenimus defectio-

,
nem. Esuris, dicit tiJî ahquis. Respondes Esurio. Ponit :
ante te cibum ad refectionem posuerat persevera in eo'

, :
quod posuit certe reficere te volebas, hoc age semper hoc

; 5
agendo in eo quod adhibueras ad refectionem, ibi inve-

,
nislassitudinem. Multum sedendo fatigatus eras surgis, ,
deambulando reficeris persevera in eo quo reficeris

:
,
multum deambulando lassaris sedcre iterum quaeris. In- •,
veni mihi aliquid unde te reficias ubi non si persevera- , ,
veris iterum deficias. Qualis ergo est ista pax quam hic
,
,
,:
174 S. AUGUSTIWI EPTSCOPI

liabent homines tantis resistentibus molestiis , cupiditati-
bus, indigentiis , lassi tudinibus ? Xon est ista vera, non est
perlecta pax. Quse erit pcrfecta pax?«Oportetcorruptibile
hoc induere incorruptionera et mortale hoc induere im- ,
))mortaiitatera tunc fiet sermo qui scriptus est AJisorpta

: :
» est mors in victoriam. Ubi est, mors, aculeus tuus?ubi
» est, mors, contentio tua ? » Ubi enim adhuc mortahtas, ^
([uomodo est plena pax? Etenim de morte venit lassitudo

ista ,
quam invenimus omnibus refectionibus nostris.
in
De morte est, quia corpus mortale portamus quod qui- :
dem mortuum dicit Apostolus et ante aniraae resolutio-

nem. « Corpus quidem inquit, mortuum est propter ,
» peccatum -. » Nam si perseveraveris in eo quo te refi-
cis, etiam morieris. Persevera in multum manducando 5
ipsa res te interficiet persevera in muhura jejunaiidoj :
inde morieris : sede semper, ut nohs surgere 5 morieris

inde : ambula semper, ut nohs quiescere -, morieris inde
vigila semper, ut nohs dormire ^ morieris inde : dormi
semper, ut nohs vigilare ^ morieris inde. Quando ergo ab-
sorpta f uerit mors in victoriam non erunt ista , : et erit
pax plena et aeterna. Erimus in quadam civitate : fratres,
quando de illa loquor , finire noio , et maxirae quando
scandala crebrescunt.Quis non desideret illam civitatem.
imde amicus non exit,quo inimicus non intrat ubi nul- ,
lus tentator est , nulius seditiosus , nullus dividens popu-

lum Dei , nullus fatigans Ecclesiam in ministerio diaboh
quando ipse princeps ipsorum mittitur in ignem aeter-
num , et hi cum ilio quicumque illi consentiunt, et rece-
dere ab eo noiunt? Erit ergo pax purgata in filiis Dei,
omnibus amantibus se, videntibus se plenos Deo, cum erit
Deus orania in omnibus^ Commune spectacuhim habebi-
mus Deum communem , possessionem habebiraus Deum,
» I Cor. XV, 53-55. — ^ Rom. viii, 10. — 3 1 Cor. xv, 28.
ENAUr.ATIO IN PSALMUM LXXXIV. 175
communem pacem habebiraus Deum. Quidquid enira cst
quod nobis raodo dat, ipse nobis erit pro omnibus quse
dat : ipsa erit perfecta et plena pax. Hanc loquitur in ple-
bera suara : hanc volebat audire ille qui ait « Audiara :
» quid loquetur in me Dominus Deus:quoniara loquetur

» pacera in plebera suara 5 et super sanctos suos , et ia
» eos qui convertunt cor ad ipsura^ » Eia, fratres, vultis
ut ad vos pertineat ista pax, quam loquitur Deus? Con-
vertite cor ad ipsum^ non ad rae, aut ad illura, aut ad
quemquam hominem. Quisquis enira horao voluerit con-
vertere ad se corda horairiura Quid est , cadit cura ipsis,
melius ut cadas cum illo ad quera convcrteris an ut stes

, ,
cum illo cum quo converteris? Gaudium nostrum, pax

nostra, requies nostra^ fmis omnium molestiarum non ,
est nisi Deus. « Beati qui convertunt cor ad ipsum. »
XI. « Verumtamen prope timentes eum salutare ipsius'-.»
Erant quidam qui jam timebant eum in gente Judseorum.

Per omnes terras ubique idolacolebantur-, daemonia time-
bantur , non Deus : in illa gente timejjatur Deus. Sed
propter quid timebatur ? In Veteri Testaraento timeba-
tur, ne daret iilos in captivitatem, ne tolleret illis terrara,
ne grandine contunderet vites ipsorura, ne faceret steriles
uxores eorum, ne auferret ab eis filios ipsorum. Haec enira

carnalia promissa Dei t^nebant adhuc parvas animas , et
propter hsec timebatur Deus : sed prope illis erat, qui vcl
propter ha^c ipsum timebant. Terram peteljat Paganus a

diabolo , Deo unum erat quod
terrara petebat Judaeus a :
petebant, sed quo petebant. Petendo iste quod

non unus a
Paganus petebat, discernebatur tamen a Pagano quia ab 5
iilo ista petebat ,

qui orania fecerat. Et prope illis erat
Deus ,
qui GentilDUS longe crat : tameii respexit et eos qui
longe eraat, eteos qui propeerant 5 sicutdicit Apostolus :
' Psal. Lxxsiv, 9. — 2 Ibid. lo.

,,
176 S. AUGUSTIKI EP1SC01'I
« Et vcnienscvangelizavitpacem vobis qui eralis longe,ct

» pacem his (jui propc'. » Quos dixit qui crant prope?
Judaeos, quia unum Deum colebant. Quos dixit qui erant
longe ? Gentcs quia dimiserant eum a quo facti erant et ,
colcbant Non enim regionibus longe

iJla quoe ipsi fecerant.
est quisque a Deo sed afTcctibus. Amas Deum, prope es
, :
odisti Deum, longe es. Uno loco stans, et prope es, et

longe es. Ergo, fratres, respexit ista Propheta : c[uan-
([uam generalem vidit misericordiam Dei super omnes
tamen alr([uid speciale et proprium vidit in gcnte Judaea,
et ait : (( Verumtamcn. Audiam ([uid loquctur in me Do-
» minus Deus : c[uoniam loquctur paccm in plebem
H suam. » Et plebs ijisius non Judsea sola crit , sed dc
omnibus Gentibus colligctur « Quia super sanctos suos :
» loquetur pacem, et in eos qui convertunt cor ad ipsum,
» et omnes qui convcrsuri sunt cor ad ipsum de omni
» orbe terrarum. Verumtamen prope timentes eum salu-

» tare i[")sius , ut inhabitet gloria in terra nostra : » id est,
in ea terra , in ([ua natus erat Propheta, inhabitet gloria
rnajor 5
quia inde coe[3it prsedicari Christus. Inde Apostoli,
et illuc prius missi : inde Prophetae ,'ibi primo templum,
ibi sacrificabatur Deo, ibi Patriarchae, ibi ipse etiam venit
de semine Abrahae , ibi manifestatus est Christus , ibi ap-
paruit Ghristus : inde enim Virgo Maria, qure peperit
Christum. Ibi ambulavit pedibus suis , ibi mirabilia fecit.
Postremo tantum honorem illi genti detulit , ut cura eum

interpellaret qusedam mulier Chananrea salutem c[uaerens
filiae suae, dixeritei «Noii sum missus nisi ad oves, quae
:
» perierunt domus Israel^ » Hoc ergo videns Propheta,

ait : « Verumtamen prope timentes eum salutare ipsius
» ut inhabitet gloria in terra nostra. »
XII. « Misericordia et veritas occurrerunt sibi". » Veri-
« E^)hes. u, 17. — 2 MaUli. xv, 2^ — ' Psal. lxxxiv, ii.

,
ENARRATIO IN PSALMUM LrXXlV. 1/7

tasin tcrra nostra ex persona Judaeoruni, misericordia in
terra Gentium. Yeritas enim ubi ? Ubi erant eloquia Dei.
Misericordia ubi? In illis qui dimiserant Deum suum, et

converterant se ad daemonia. Numquid et ipsos despexit?
Quomodo si diceret Voca et istos longe fugitivos qui
:
,
multum a me recesserunt: voca, inveniant me quEerentem

se, c[uia ipsi nolebant quaerere me. Ergo, « Misericordia et
)) veritas occurrerunt sibi : justitia et pax osculatce sunt
)> se. )) Facjustitiam, et habebis pacem ; ut osculentur
sejustitia et pax.enim non amaveris justitiam, pacem
Si
non habebis. Amant cnim se duo ista justitia et pax, et ,
osculantur se ;
ut qui fecerit justitiam, inveniat pacem
osculantera justitiam. Duae amicse sunt , tu forte unam
vis ,
et alteram non facis. Nemo est enim qui non vult
pacem sed non omnes volunt operari justitiam. Inter-
:
roga omnes homines Vis pacem? Uno ore tibi respondet

,
totum genus humanum, Opto, cupio , volo, amo. Ama

et justitiam quia ducc amicae sunt justitia
:
et pax •
ipsae se osculantur. Si
non amaveris non amicam pacis ,
te amabit ipsa pax, nec veniet ad te. Quid enim

maa^-
num est desiderare pacem ? Quivis malus desiderat pa-
cem. Bona enim res est pax. Sed fac justitiam cjuia jus- ;
pax se osculantur, non htigant. Tu quare litioas

titia et
cum justitia ? Ecce justitia dicit tibi Ne fureris et :

:
non audis. Ne adulteres : non vis audire. Non facias al-

teri cpiod tu pati non vis ;non dicas alteri quod et tibi
dici non vis. Inimicus es amicae mece, dicit tibi pax
quid me quaeris? Amica sum justitiae, quemcumque in-
venero inimicum amicse meae non ad illum accedo. ,
Vis ergo venire ad pacem ? Fac justitiam. Ideo

alius
Psalmus dicit tibi « Dechna a malo
: et fac bonum ,
» (hoc est amare juslitiam et cum jam declinaveris a

:
» malo ,
et feceris bonum ,
quaere pacem , et persequere
cxvii 12
,
, -.
178 S. AUGUSTIM EPISCOPl
» eam*. ') Jam eiiim noii diu illam quoeres : quia eL ipsa
occurret tibi, ut osculetur justitiam.
XIII. « Veritas de terra orta est, et justitia de cceio
» prospexit^ Veritas de (erra orta est , » Clu-istus de foe-
miua uatusest. « Veritas de terra orta est, » Filius Dei de

carue processit. Quid est veritas ? Filius Dei. Quid est
terra,^ Garo. Interroga unde natus est Ghristus, et vides

quia cc Veritas de terra orta est. » Sed lioec veritas quae
orta est de terra , erat ante terram, et per ipsam factum
est coelum et terra. Sed ut justitia de coelo prospiceret
idest, ut justificarentur homines divina gratia , veritas
nata est de Maria virgine : ut posset pro illis juslificandis
offerre sacrificium , sacrificium passioiiis, sacrificium cru-

cis. Et uude otFerret sacrificium pro peccatis nostris,nisi
moreretur.? Unde autem moreretur, iiisi a nobis accipe-
ret ubi moreretur ? Id est , iiisi a nobis sumeret carnem
mortalem , Ghristus mori non posset : quia Verbum non
moritur Divinitas non moritur Virtus et Sapientia Dei
, ,
non moritur. Quomodo offerret sacrificium viftimam sa-

lutarem si non moreretur? Quomodo autcm moreretur
,
nisi carnem indueret? Quomodo carnem indueret nisi ,
veritas de terra oriretur ? « Veritas de terra orta est , et
» justitia de coelo prospexit. »
XIV. Possumus hinc dicere alterum sensum : « Veri-;
)) tas de terra orta est : » confessio ab homine. Homo

enim peccator eras. O terra, qui quando peccasti, audisti,
« Terra es , et in terram ibis ^, » oriatur de te veritas, ut
respiciat de coelo justitia. Quomodo a te oritur veritas,,
cum tu peccator sis, cum tu iniquus sis? Gonfitere pec-
cata tua, et orietur de te veritas. Si enim cum sis iniquus,'^
dieis te justum, quomodo a te veritas orietur? Si autenif
cum sis iniquus dicis te iniquum, « Veritas de terra ort.i
,
' PsaJ. xxxui, i5. — ' IJ. Lxxviv, i2. — ^ Gen. lu, ig.
,,
ENARRATIO in psalmum lxxxiv. 179

» est. » Intende illum Piiblicanum longe a Pharisseo in
templo orantem ,
qui neque oculos ad coelum audebat
levare, sed percutiebat pectus suum, dicens « Domine :
)) propitius esto mihi peccatori. Ecce « Veritas de terra ))
)) orta est : )) quia confessio peccatorum ab homine facta

est. Quid ergo sequitur? « Amen dico vobis, quia descen-
)) Pubhcanus ille magis quam ille Phari-
dit justificatus
)) saeus quia oranis qui seexaltat, humiUabitur et qui
: •,
)) se humiliat, exaltabitur^ Orta est veritas de terra, •»
in confessione peccatorum : « Et justitia de coelo pros-

)) pexit, )) ut descenderet justificatus Pubhcanus ille magis
quam ille Pharisseus. Nam ut noveritis quia veritas per-
tinet ad confessionem peccatorum , ait Joannes Evange-
lista : « Si dixerimus ,
quia peccatum non habemus , nos
» ipsos seducimus , et veritas in nobis non est. » Quo-
modo ergo veritas de terra oritur, ut justitia de coelo
prospiciat , audi illum sequentem et dicentem : « Si con-
» fiteamur peccata nostra , fidelis est et justus , ut remit-
» tat nobis peccata , et purget nos ab omni iniquitate ^.
» Veritas ergo de terra orta est , et justitia de coelo pros-

» pexit. » Qure « Juslitia de coelo prospexit.^ » Tanquam
Dei dicentis : Parcamus huic homini ,
quia ipse sibi non
pepercit : ignoscamus, quia ipse ignoscit. Conversus est
ad puniendum peccatum suum , convertar et ego ad eum
hberandum. « Veritas de terra orta est , et justitia de
» coelo prospexit. »
XV. Etenim Dominus dabit suavitatem, et terra nos-
«
» tra dabit fructom suum^. » Unus versus restat, peto
sine taedio sit quod dicturus sum. Attendite rem necessa-

riam fratres mei attendite percipite auferte vobis-
, , , ,
cum y et non sit inane semen Dei in cordibus vestris

« Veritas , inquit , de terra orta est , » confessio pecca-
' Luc. xvm, i3, r4- — ' i Joan. i, 8, 9. — 3 Psal. lxxxiv, i3.
12.
:
Lomm ab homine « Et justitia de coelo prospexit, » id

:
est Domino Deo data est justificatio confitenti ut ipse

, a ,
agnoscat impius pium se fieri non posse, nisi ille fecerit

cui confitetur , credendo in eum qui justificat impium*.
Tua ergo peccata potes habere , fructum bonum non ha-
bebis , nisi ille dederit cui confiteris. Ideo cum dixisset
(iVeritas de terra crta est, et justilia de ccelo prospexit :»
tanquam diceretur ei : Quid est quod dixisti : « Justitia
» de coelo prospexit ? Etenim, inquit, Dominus dabit sua-

» vitatem, et terra nostra dabit fructum suum. »Nos ergo
respiciamus nos , et si nihil in nobis invenerimus nisi pec-
cata, oderimus peccata , et desideremus justitiam. Cum

enim coeperimus odisse peccata jam ipsum odium pec- ,
catorum similes nos incipit facere Deo: f{uia hoc odimus,

quod odit et Deus. Cum ergo coeperis odisse peccata et
confiteri Deo, cum te deiecLationes iliicitae rapiunt et du-
cunt ad ea quse tiiî non prosunt, ingemisce ad Deum et :
confitens ilh peccata tua , mei'eberis ab illo delectatio-

nem, et suavitatcm justitioe faciendoe dabit tibi , ut inci-
piat le deleclare justitia,quem prlmo delecLabat inic{uitas:
ut qui primo gaudebas in ebrietate ,

gaudeas in sobrie-
tatc primo gaudebas de furtis, ut toileres homini
; et qui
quod non habebas quseras donare non habenti quod ,
haliebas et quem delectabat rapere

: delectet donare ,
5
quem delectabat spectare, delectet orare •,

quem delecta-
bant cantica nugatoria et adulterina , delectet hymnum
dicere Deo ^ currere ad Ecclesiam, qui primo currebas ad
theatrum. Unde nata est ista suavitas, nisi quia « Domi-
» nus dabit suavitatem , et terra nostra dabit fructum
» suum ? » Ecce enim videte quod dico ecce locuti su- :
mus vobis vcrbum Dei semen sparsimus devotis cordi- ,
JDus, tanquam sulcaLa invenientes pectora vestra aratro

> Roiii. n, 5.
ENARPiATlO IK PSALMUM LXXXIV. 181
confessionis^ devotione et intentione suscepistis semen ,
cogifate de verbo qnod aiidislis, tanqiiam glebas fVangen-

tcs, ne semen rapiant volalilia ut possit ibi germinare ,
quod seminatum est et nisi Deus pkierit quid prodest :

,
quod seminatur? Hoc est « Dominus dabit suavitatem ,

,
» et terra nostra dabit fructum suum. Ule enim visita- )>
tionibus suis , in olio , in negotio , in domo , in lecto , in

convivio , in coUocutione , in deambulatione visitet corda
vestra, ubi nos non sumus. Veniat imber Dei et frucli- ,
ficet quod seminatum est et ubi non sumus nos el

ibi : ,
securi quiescimus aut aliud agimus Deus det incremen-

, ,
tum seminibus , c[uae sparsimus , ut attendentes postea

bonos mores vestros etiam de fructu gaudeamus. a Ouo- ,
» niam Dominus dabit suavitatem et terra nostra dabit ,
« fructum suum. »
XYI. « Justitia ante eum praeibit, et ponet in via gres-

)) sus suos ^ Justitiailla est, quae est in confessione pec-
))
catorum veritas enim ipsa est. Justus enim debes esse in

:
te, utpunias te. Ipsaest prima hominis justitia, ut punias
te maium et faciat te Deus bonum. Quia ergo ipsa est

,
prima hominis juslitia, ipsa fit via Deo, ut veniat ad te

Deus : ibi illic fac viam, in confessione peccatorum. Ideo
et Joannes cum baptizaret in aqua poenitentioe _,
et vellet
ad se venire pnenilentes de suis prioribus factis , boc dice-
bat ; « Parate viam Domino , rectas facite semitas ejus -. »
Placebas tibi in peccatis tuis , o homo : displiceat tibi

quod cras, ut possis esse quod noneras. « Parate viam
))Domino, prsecedat ista justitia, ut confitearis pec-
))
cata. Veniet ille et visitabit te ,

quia « Ponet in via gres-
)) sus suos. )) Est enim jam ubi ponat gressus suos, est
ubi ad te veniat. Ante autem ([uam confitereris peccata,
intercluseras ad te viam Dei, non erat qua ad te veniret.
' Psal. Ltwiv, 14. — ' MatHi, 111, 3.
,,

Confitere vitam , et aperis viam : et veniet Christus, « Et
» ponet in via gressus suos , » ut te informet vestigiis
suis.
ENARRATIO
IN PSALMUM LXXXV.
Sermo ad plebem ^
I. donum prof?stare posset Deus liomi-

NuLLxjM majus
nibus quam ut Verbum suum per cpiod condidit omnia
,
faceret illis caput, et illos ei tanquam membra coaptaret,

ut esset Filius Dei et fdius hominis unus Deus cum Pa- ,
tre unus homo cum hominibus

, ut et quando loquimur :
ad Deum deprecantes, non inde Fihum separemus ct 5
quando precatur corpus Fihi , non a se separet caput

suum ^sitcjue ipse unus salvator corporis suiDominus nos-
ter Jesus Christus Fihus Dei, qui et oret pro nobis, et oret
in nobis, et oretur a nobis. Orat prx) nobis, ut sacerdos
noster ^ orat in nobis , ut caput nostrum •, oratur a nobis
ut Deus noster. Agnoscamus ergo et in illo voces nostras,
et voces ejus in nobis. Neque cum ahquid dicitur de Do-
mino Jesu Christo , maxime in prophetia ,
quod pertineat
velut ad quamdam humihtatem indignam Deo, dubitemus
eam ilh tribuere, quinondubitavit se nobis adjungere. Ei
quippe servit universa creatura ,
quia per ipsum facta est
universa creatura. Et propterea cum ejus subhmitatem
divinitatemque intuemur ,
quando audimus « In princi- :
» pio erat Verbura, et Verbum erat apud Deum, et

' Serrno iste ad plebeni , in pervigilio soleranitatis , forte S. C\priani ,
ct
apuil Garthaginem habitus est.

,
EJSARRATIO IN PSALMUM LXXXV. 183

» Deus erat Verbura hoc erat in principio apud Deum , ,
-» omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso iactum est

» nihil^ » intuentes hanc et supereminentissimam et
:
excedentem omnia creaturarum sublimia divinitatem Filii

Dei audimus etiam in aliqua parte Scripturarum velut
5
gementem , orantem , confitentem •, et dubitamus ei tri-
buere verba haec , ex eo quod cogitatio nostra de recenti

ejus contemplatione quse erat in Divinitate ,
pigrescit des-
cendere ad ejus humihtatem; et tanquam faciat illi inju-
riam ,homine agnoscat, ad quem verba
si ejus verba in
dirigebat cum Deum deprccaretur, hseret plerumque, et
conatur mutare sententiam et non ei occurrit in Scrip- ;
tura nisi quod ad ipsum recurrat, et ab illo deviare non

,
sinat. Expergiscatur ergo, et evigilet in fide sua; et videat

quia ille quem contemplabatur paulo ante in forma Dei
formam servi acccpit , in similitudine hominum factus , et
habitu inventus ut homo , humiliavit se factus obediens
usque ad mortem - : et verba Psalmi voluit esse sua , in
cruce pendens, et dicens Deus meus, Deus meus, ut- : «
))quid me dereliquisti ^ » Oratur ergo in forma Dei, orat .?
in forma servi ibi Creator hic creatus , creaturam mu-

: ,
tandam non mutatus assumeiis et secum nos faciens ,
unum hominem, caput et corpus. Oramus ergo ad illum,

per illum , in illo : et dicimus cum illo , et dicit nobis-
cum ; dicimus in illo , dicit in nobis Psalmi hujus oratic-

nem ,
» Quia Dominus
qui intitulatur , « Oratio David *.
noster secundum carnem filius David secundum vero 5
divinitatem Dominus David et creator David et non , •,
solum ante David sed et ante Abraham ex quo Da- , ,
vid sed et ante Adam

5
ex quo omnes homines sed et , 5
ante coelum etterram, in quo omnis creatura est. Nemo

' Joan. 1,- T-3. — ' Pliilip. ii , 5-8. — ' P«al. \\x ,
?.. — 4 IJ
i.xxxv.
»,;
184 s. AUGUSTmi E,mcopi

ergo, cum audit h?ec verba , dicat : Nou Christus dicit
aut rursus dicat : Non ego dico : imo si se in Clu-isti
corpore agnoscit , utrumque dicat , et Christus dicit
et, Ego dico : Noli aliquid dicere sine illo , et nou dicit
alic[uid sine te. Nonne habemus in Evangeho ? Ubi certe
scriptum est : « In principio erat Verbum, et Verbum
)) erat apud Deum, et Deus erat Verbum, omnia per
» ipsum facta sunt : w ibi certe haberaus ; « Et contris-
)) tatus est Jesus^, et fadgatus est Jesus-, et dormivit
» Jesus ^ , et Gsunvit * , et sitivit Jesus ^ , et oravit , et
pernoctavit in orando Jesus. « Pernoctabat, inquit, Jc-
)) sus ^, et perstabat in orando : et globi sanguinis decur-
» rebant per corpus ejus^. » Quid ostendebat, quando
per corpus orantis globi sanguinis destillabant , nisi quia
corpus ejus, quod est Ecclesia , Martyrum sanguine jam
fluebat?
II. « Inchna , Domine , aurem tuam , et exaudi me^.
Ille ex forma servi dicit , tu serve in forma Domini tui :
« Inclina , Domine aurem tuam. » IncHnat aurem si

, ,
tu non erigas cervicem. Humihato enim appropinquat :
ab exaltato longe discedit, nisi qucm ipsc humiliatum

exaltaverit. Inchnat ergo Deus aurem suam ad nos. lUe
enim sursum est nos deorsum ille in altitudine, nos in
, :
humihtate, sed non rehcti. « Ostendit enim dilectionem

» suam Deus Etenim cum adliuc peccatores es-
in nobis.
» semus, Christus pro nobis mortuus est. Vix enim, in-
» quit, pro justo quis moritur nam pro bono forsitan :
» quis audeat mori. Dominus autem noster pro impiis

» mortuus est^. » Necjue enim merita nostra prsecesserant,
pro quibus FiJuis Dci moreretur : sed magis quia nulla
' MaUh. XX.VI, 38. — ' Joan. iv, 6. — "

Mattli. vui, a'^. — 4 IJ. iv, 2.
— 5 joaii. iVj ^ ol xu, 28. — f»

Luc. vi, 12. — 7 IJ. xxii, ^3, f\\. — " fsal.
LxxJtv, 1. — 9 Roni V, (J-g.

,:,
E>"AnR4TI0 IN PSALMUM LXXXV. 185

erant mcrita, magna erat misericordia. Quam certa ergo,
quam fuma promissione servatjuslis vitam suam, qui do-
niivit injustis mortem suam ? « Inclina, Doraine , aurem
»tuam, et exandi me ([uoniam egenus et inops ego :
» sum. Ergo non inclinat aurem ad divitem ad ino-

)) :
pem et egenum inclinat aurem, id est ad humilem et ad ,
confitentcm ad indigentem misericordia non ad satura-

, :
tum et extollentera se , et jaclantcm ,

quasi nihil ei desit
el dicentem : « Gralias tibi ,

quia non sum sicut Publi-
» canus iste'. )) Dives enim Pharisaeus jactabat merita
sua : inops Pubhcanus confitebatur peccata sua.
III. Nec sic accipiatis, fratres, quod dixi Ad divitem :
non inchnat aurem suam, tanquam non exaudiat Deus

eos qui habent aurum et argentum, et familiam et fun-
dos si sic forte nali sunt aut eum locum rerum huraa-
: ,
narura tenent, tanlum meminerint, quod ait Apostohis

« Prcecipe divitibns hujus niundi non superbe sapere -. )>
Qui enim non superbe sapiunt, in Deo pauperes sunt et :
pauperibusat({ue inopibuset egenis inclinat aurem suam.

Xorunt enira spera suam non esse in auro et argento ne- ,
que in iliis rebus quibus ad tempus circumfluere viden-

tur. Suflicit iit divitia^ non illos perdant, ut non obsint
sat est : nam prodesse nihil possunt. Plane prodest opus

misericordiae et in divite et in paupere : in divite ex vo-
luntate et opere , in paupere ex soia voluntaie. Cum ergo
tahs est conteranens in se quidquid est unde superbia
pauper Dei est inchnat illi
solet inthnî, : aurem suam ,
novitenim contribulatum cor ejus. Certe, fratres, ille

pauper ante januam divitis ulcerosus qui jacebat, ab An-
gehs ablatusest in sinura Abrahre: siclegiraus, sic credi-
mus. Dives autem iile cpii induejjatur purpura et b^^sso
et epuhibatur ([uotidie splendide , abhUus cst ad inferos
' Luc. XVIII, ii-i3. — ' 1 Tim. n, 17.
,
ad torraenta '. Numquid vere ille pauper merito illius ino-
pioe ablalus est ab Angelis , dives autem ille peccato di-

vitiarum suarum ad tormenta missus est? In illo paupere
humilitas intelligitur lionorificata , in illo divite superbia
damnata. Breviter probo, quia non divitice, sed superbia
in illo divite cruciabatur, Certe ille pauper in sinum
Abrahoe sublatus est de ipso Abraham dicit Scriptura :
,
quia habebat hic pk;rimum auri et argenti^ ct dives fuit

iii terra-. Si qui dives est, ad tormenta rapitur quomodo •,
Abraham prpecesserat pauperem ut ablatum in sinum ,
suum susciperet? Sedcrat Abraham in divitiis pauper, hu-

mihs,tremens omnia prcTcepta, et obaudiens. Usque adeo
autem pro nihilo habebat illas divitias, ut jussus a Domino
fiHum suum immolaret ^ , cui servabat divitias. Discite
ergo esse inopes et pauperes , sive f[ui habetis ahquid in
isto saeculo, sive qui non habetis. Nam hominem men-
et
dicum invenis superbientem , el hominem habentem di-

vitias invenis confitentem.Resistit Deus superbis, et holo-
sericatis et pannosis : humihbus autem dat gratiam^, et
habentibus ahquam substantiam hujus saecuh et v.on ha-
bentibus. Interior inspector est Deus : ibi appendit , ibi
examinat : stateram Dei non vides , cogitatio tua in illam

levatur. Videte quia meritum exauditionis suae , id est
quo exaudiretur, in eo posuit ut diceret : « Quoniam ege-
» nus et inops ego sum. )> Observa ne non sis egenus et
inops non fueris non exaudieris. Quidquid est circa
: si ,
te vel in teunde possis praesumere, abjice a te tota prae- •,
sumptio tua Deus sit illius indigens esto ut ipso im- : ,
plearis. Quidquid enim ahud habueris sine ipso latius ,
inanis cs.
IV. « Guslodi animam meam, quoniam sanctussum^.»
' Lac. XV!, ig-24. — ' Gcn. xiii, 0.. — 3 jj. x%u, 10. — 'i Jacob. iv, 6.
— 5 Psal. LXXXV, 9..
,,
ENARRATIO in psalmum lxxxv. 187

Hoc vcro , « Quoniam sanctiis sum , » nescio ulrum po-
tuerit forte alius dicere, nisi ille qui sine peccato erat in
lioc mundo peccatorum omnium non commissor sed
•, ,
dimissor. Agnoscimus vocem dicentis « Quoniam sanc- ;
)) sum custodi animara meam

tus , utique in illa forma : ))
servi quam assumpserat. Ibi enim caro ibi et anima.

, ,
Neque enim ut nonnuUi ^ dixerunt ^ caro sola erat et Ver-

bnm :sed anima et Verbura et totum hoc unus
et caro et :
Filius Dei unus Ghristus, unus Salvator^ in forma Dei

,
aequahs Patri, in forma servi caput Ecclesiae. Ergo, « Quo-

)) niam sanctus sum cum audio vocem ejus agnosco,
, )) ,
et hic separo meam ? Certe insf^parabihter a corpore suo

loquitur, cum sic loquitur. Et audebo ego dicere «Quo- :
)) niam sanctus sum? tanquam sanctificans )) Si sanctus
et nuUo sanctificante indigens supcrbus et mendax si au- ; :
tem sanctus sanctificatus, secundnm id quod dictum est :
« Sancti estote ,
quia et ego sanctus sum*^; )) audeat et
corpus Ghristi, audeat et unus ilie homo clamans a fmibus
terrse^ , cum capite suo , et sub capite suo dicere: «Quo-
)) niam sanctus sum. )) Accepit enim gratiam sanctitatis
gratiam baptismi et remissionis peccatorum. « Et hsec qui-
)) dem fuistis, )) ait Apostolus ^ enumerans multa pec-

cata , et levia et gravia , et usitata et horribilia « Et haec :
)) quidem fuistis, sed abluti estis, sed sanclificati estis *. »

Si ergo sanctificatos dicit, dicat et unusquisque fidelium:
« Sanctus sum. )> Non est istd superbia elati , sed confes-
sio non ingrati. Si enim dixeris te ex te esse sanctum
superbus es rursus fidehs inChristo, etmembrumChristi,
:
si te dixeris non esse sanctum, ingratus es. Arguens enim

superbiam Apostolus, non Non habes: sed ait: «Quid
ait :
)) enim habes ,
quod non accepisti ^? Non arguebaris, ))
' Appollin.iri=fa3. — ' Le\nt. xix, 2. — ^ Psal. lx, 3. — 4 i Cor. vi, ii.
— 5 Id. IV, ;.
»
,
1*^8 S. AUGUSTrNT F.PISCOPI
quia dicebns te liabcrc quod non liabes; sed quia ex te

libi volebas esse ({uod habes. Imo et habere te agiiosce,
ct ex te nihil habere, ut iiec superbus sis, nec ingratus.
Dic Dco tuo : Sanctus sum ,
quia sanctificasti roc; quia
accepi,non quia habui ;
quia lu dedisli, non quia ego
merui. Etcnim ex aho latere incipis injnriam lacere ipsi
Domino noslro Jesu Christo. Si enim Christiani omnes et
fidvleset baptizati in illo ipsum indaeriint, sicut Aposto-
lus dicit : « Quotquot in Christo baptizati estis. Christum
» induistis^ : » si membra sunt facti corporis ejus, et di-
cunt se sancta non esse, capiti ipsi faciunt injuriam , cu-
jus membra sancta non sunt. Jam vide ubi sis, et de capite
tuo dignitatem cape. « Etenim eras in tenebris, nunc au-
» tem lux in Domino. Fuistis, inquit, aliquando tene-
)) brae » sed numquid tenebrae remansistis ? Ad hoc
^ :
illuminator venit, ut et tenebrre remaneretis, an ut in iilo

lux fieretis? Ergo dicat et unusquisque Christianus, imo
dicat totumcorpus Christi^ claraet ubique patiens tribu-
lationes, diversas tentationes et scandala innumerabiha •,
dicat Custodi animam meam, quoniam sanctus sum.

:
((
» Salvum fac servum tuum, Deus meus, sperantem in te.
Ecce ille sanctus non estsuperbus, quia spergt in Domino.

V. Miserere mei
(( Dominc quoniam ad te clamavi' ,
,
» tota die^ non una die. Tota die » omni temnore

: » ((
,
jntelhge ex quo corpus Christi gemit in pressuris, usque

:
ni finem Gaecuh quo transeunt pressurae, gemit

iste homo,
etclamat ad Deum ; et unusquisque nostrum pro portione
habet clamorem suum in toto isto corpore. Clamasti tu
diebus tuis, et transierunt dies tui successit libi alius •,
et clamavit diebus suis et tu hic, ille ibi, ille alibi

5 : cor-
pus Christi tota die clamat sibi decedentibus et succeden-
tibus membris. Unus homo usque in fuiem ScTculi extcn-
Gal. III, 57. — ' Eiihfis. V, 8. — 5 Psal. lsxxv,. 3.
enArratio in psalmum lxxxv. 189
ditur. Eadem memhra Christi clamant, et qiiaedam mem-
hra jam iii illo requiescunt quaedam modo cLamant
, ,
{[unedam vero cum ipsi nos requieverimus clamahunt, et

post iJla aha clamahunt. Tolius corporisChristi hic atten-
ditvocem dicentis « Ad te cJamavi tota die. » Caput
, :
autem nostrum addexteram Patris interpelJat pro nohis^

Alia memhra recipit, aha flagelJat, aJiamundat, aJia con-
solatur, alia creat , aJia vocat, alia revocat, aJia corrigit,
aiia redintegrat.
Yi. « Jucunda animam scrvi tui : quoniam ad te , Do-

))mine, levavi animam meara^. Jucunda eam quia ))
,
ievavi ad te eam. Interra enim erat, et in terra amaritu-
dinem sentiehat ne in amaritudine contahesceret ne

: ,
omnem tuce gratise suavitatem amitteret, levavi eam ad

te : jucunda eam apud te. SoJus enim tu es jucunditas :
amaritudine plenus est mundus. Certe recte admonet

memhra sua , ut sursum cor haheant. Audiant ergo, et
faciant : levent ad illum quod male est in terra. Ihi cnim
non putrescit cor, si levetur ad Deum. Frumentuni si
haberes in inferioribus , ne puiresceret, levares ad supe-
riora. Frumento mutares locum , et cor permittis in terra
putrescere? Frumentum levares in superiora, cor ieva in

coeium. Et unde, inquis, possum.^ Qui funes, quae ma-
chinae, quae scalae opus sunt.? Gradus, aflectus sunt : itcr
tuum, voluntas tua est. Amando ascendis, negligend

descendis. Stans in terra, in coelo es, si diligas Deum. >i
enira sic ievatur cor^ quoraodo ievatur corpus. Corpu

ievetur locum mutat cor ut levetur, volunlatenj
, :
tat. « Quoniam ad te, Domine, ievavi animara mej

VII. « Quia tu, Domine suavis es ac mitis^. , ))
jucunda. Tanquam taedio atFectus ex amaritudine j
norum indulcari voJuit, et qua-sivit fontem dulcej

,,

ct in terra non invenit. QLiacumque enim se vcrtebat
scandala, timores, trihulationes, tentationes inveniebat.
In quo liomine securitas? de quo certum gaudium.^ Nec
de se ipso utique : quanto magis de alio ? Aut maJi sunt,
et necesse est eos pati , et sperare quia mutari possunt :
aut boni sunt, et sic eos oportet diligere, ut timeamus

(quia possunt mutari) ne mali sint. Ibi malitia eorum fa-
cit amaritudinem anim.TC : bic sollicitudo et timor , ne la-
batur qui bene ambulat. Quocumque ergo se converterit
in terrenis rebus amaritudinem invenit unde dulcescat
:
nonhabet, nisi levet se ad Deum. « Quoniam tu, Do-

))mine, suavis et mitis. » Quid est, « Mitis? » Portans
me, donec perficias me. Vere enim, fratrcs mei dicam ,
tanquam homo in hominibus et ex hominibus ferat , :
quisque cor suum, et intueatur se sine adulatione, et sine

palpatione. Nihil est enim stultius, quam ut se ipsum quis-
que palpet atque seducat. Attendat ergo et videat quanta
aguntur in corde humano plerum- ,
quemadmodum ipsae
que orationes impediantur vanis cogitationibus, ita ut vix

stet cor ad Deum suum et vult se tenere ut stet, et quo-
:
dam modo fugit a se , nec invenit cancellos quibus se in-

cludat, aut obices quosdam quibus retineat avolationes suas
et vagos quosdam motus, et stet jucundari a Deo suo. Vix
est ut occurrat talis oratio inter multas orationes. Diceret

unusquisque sibi contingere et alteri non contingere , nisi
invenireraus in Scripturis Dei David orantem quodam in
loco, et dicentem: « Quoniam inveni, Domine, cor meum,
» ut orarem ad te * . » Invenire se dixit cor suum, quasi sole-
ret ab eo fugere,et ille sequi quasi fugitivum, et non posse
coraprehendere, et clamare ad Deura : « Quoniam cor meum
» dereliquit me'^. » Ilaque_, fratres raei, attendens quod
hic ait : « Suavis es tu et mitis : » videor mihi videre hic
> 2 Reg. VII, 27. — ' Psal. xxxix, i3.
,,
:
ENARRATIO IN PSALMUM LXXXV. 191

quod ait : « Mitis. Jucunda animam servi tui, quoniam
» ad te levavi animam meam quoniam tu suavis et mitis ,
» es : » videor mihi videre ad hoc dixisse raitem Deum

quia patitur ista nostra , et expectat tamen a nobis oratio-
nem, ut perficiat nos : et quando illi eara dederimus,
accipit grate, et exaudit •, nec meminit tantas quas incon-
dite fundinius , et accipit unam quam vix invenimus. Quis
enim est, fratres mei, homo, cum quo si coeperit amicus
ejus colioqui, et voluerit ille respondere collocutioniejus,
et viderit eum averti a se , et aUud loqui ad alium^ qui
hoc ferat? Autsi forte interpelJes judicem , et constituas
eum loco ut te audiat , et subito cum ad eura loqueris ,
dimittas eum,et incipias fabulari cum amico tuo, quando

te tolerat'!' Et tolerat Deus tot corda precantium, et diversas
res cogitantiura : omilto dicere et noxias, oraitto dicereali-
quando perversas etinimicas Deo ipsas superfluas cogitare ;
injuria est ejus, cum quo loqui coeperas. Oratio tua locutio
e^t ad Deum. Quando legis, Deus tibi loquitur quando :
oras, Deo loqueris. Sed quid Desperandum est de genere .^
humano, et dicendumjam ad damnationem pertinereom-

nem hominera, cui subrepserit aliqua cogitalio oranti, et
interruperit orationera ipsius.? Si hoc dixeriraus , fratres,
nou video. Porro quia est aliqua spes
quse spes remaueat,
ad Deum magna est ejus misericordia dicaraus ei
,
quia ,
« Jucunda animara servi tui quoniara ad te Domine ,

,
» levavi animam meam. » Et quomodo eam levavi? Quo-
modo potui? quomodo tu vires dedisti.^ quomodo earn

fugientem apprehendere valui 5 et excidit tibi ,
quia quo-
tiescumque ante me stetisti , ( puta Deum dicere, ) tanta
vana et superflua cogitasti , et vix mihi fixam et sta-
biiem orationem fudisti.^ « Quia tu suavis es , Domine,
)) ac raitis. » Mitis es , toleraus rae. Ex aegritudine detluo,
cura et stabo : confirma , et firraus ero. Donec autem la-
192 S. AUGUSTIJVI EIUSCOPI
cias , toleras me «Quia : tu suavis es, Domine, et milis. »

VIII. « Et muUum misericors. » Noncnim solum mise-
ricors , sed , « Multum misericors. » Abundat enim ini-
quitas nostra abundat et misericordi^ tua. « Et multum
,
))misericors es omnibus invocantibus te. » Et quid est

quod dicit multis locis Scriptura « Quia invocabunt et : ,
))non exaudiam eos ^ (Gerte « Miscricois omnibus in- :
)>vocantibus te » ) nisi quia quidam invocantes non : ,
ipsum invocant? de quibus dicitur « Deum non invoca- :
» verunt"^. » Invocant, sed nonDeum. Invocas quidquid

amas : invocas quidquid in te vocas, invocas quidquid vis
ut veniat ad te. Porro si Deum propterea invocas , ut ve-
niat ad te pccunia , ut veniat ad te hrrreditas, ut veniat
ad te saecularis dignitas, illa invocas qure vis ut vcniant ad
te : sed Deum tibi adjutorem ponis cupiditatum non ,
exauditorem desideriorum. Deus bonus, si det quod vis.

Quid, nonne erit magis iion
si maie vis , dando raiseri- i
cors? Porro non dederit, jam nihil tibi Deus est et

, si :
dicis Quantum rogavi quam saepe rogavi ct non sum

:
, ,
exauditusl Quid enim petebas?Forte mortem inimici tui.

Quid si et ille petebat tuam?Qui te creavit ipse et illum 5
homo es homo est et ille Deus autem judex est audit

, :
5
ambos, et non exaudit ambos. Tristis es, quia non es

exauditus contra illum gaude, quia non est exauditus :
contra te. Ego inquis non hoc petebam non inimici , , •
mei petcbam mortem sed vitam petebam filii mei. Quid ,
mah petcbam ? Nihii mali petebas, sicut tu sentiebas. Pâm

quid , si ille raptus est , ne mahtia mutaret intellectum
illius^ ? Sed peccator , inquis , erat^ et idco volebam eum
vivcre, ut corrigeretur. Tu volebas cum vivere, ut meiior
esset : quid si Deus noverat, si vivcret, pcjorem futurum?
Unde ergo nosti quid illi prodesset , mori an vivere? Si
Piov. 1, 28. — ' Psal. m, 6. — ^ Sap. it, ii.
ENARRATIO m PSALMUM I.XXXV, 193
ergo non nosti redi ad cor tuum dimitte Deo consilium
_, ,
suum. Quid ergo, inquis, faciam? quid orem? Quid ores?

Quod te docuit Dominus quod te docuit coelestis Magis- ,
ter. Invoca Dcum tanquam Deum , ama Deum tanquam

Deum. lUo melius nihil est : ipsum desidera ipsum con- ,
cupisce. Vide invocantem Deum in alioPsalmo « Unam :
» petii a Domino hanc requiram. , » Quid est quod petit?

« Ut inhabitem in domo Domini per omnes dies vit,-»
» meae. » Utquid hoc? « Ut contempler deiectationem
» Domini ^ » Si ergo amator Dei esse vis sincerissimis ,
meduUis castisque suspiriis ipsum dilige ipsum ama illi , ,
flagra, illiinhia quojucundius nihii invenis, quo melius,

quo laetius quo diuturnius. Quid enim tam diuturnum
, ,
quam id quodest sempiternum? Non times ne aliquando

a te pereat , qui facit ne tu pereas. Si ergo tu invocas
Deum tanquam Deum , securus esto , exaudiris : pertines
adistum versum , « Et muitum misericors omnibus invo-
» cantibus te. »
IX. Noli ergo dicere : Iliud mihi non dedit. Redi ad

conscientiam tuam , libra, interroga ,
parcere ilii noii. Si
vere Deum invocasti , certus esto quia id forte quod voie-

bas temporaliter, ideo non dedit, quia non tibi prodorat.
iEdificetur in hoc cor vestrum, fratres, cor christianum,
cor fideie : ne iucipiatis tristes facti , veiuti fraudati desi-
deriis vestris , ire in indignationem contra Deum. Etenim
non expedit adversus stiraulum caicitrare '^.
Recurrite ad
Scripturas. Exauditur diaboius , et non exauditur Apos-
toius.Quid vobis videtur? quomodo exaudiuntur daerao-
nes ? Petierunt se ire in porcos et concessum est eis". ,
Quomodo exauditus est diaboius ? Petiit JoId tentandum ,
etaccepit^. Quomodo non exauditus est Apostolus? « In

» magnitudine , inquit , reveiationum ne extoiiar , datus
> Psal. XXVI, 4- — "^.
Act. IX, 5. — 3 Matth. vni, 3-2. — ^ Job. i, ii.
cxvii. 13
;,

» est mihi stimulus carnis meoe, angelus Satanre qui me
)) colaphizet : propter quod ter Dominura rogavi ut au-
)> ferret eum a me , et dixit mihi : Sufiicit tibi gratia mea
)) nam virtus in infirmitale perficitur^ )> Exaudivit eum
([uem disponebat damnare, et non exaudivit eum quem
volebat sanare. Nam et aeger petit mulla a medico , non
dat medicus non exaudit ad voluntatem ut exaudiat ad
: ,
sanitatem. Ergo medicum tuum pone Deum^ pete ab illo

salutem et salus tua ipse erit non quasi sal utem extrin-
, :
secus sed ut salus ipse sit ne rursus ames aliam salutera

, 5
proeter ipsum sed quomodo habes in Psalmo « Dic ani-

, :
)) mae mese Salus tua ego sum^. » Quid ad te, quid tibi
:
dicat, ut se tibi det? Vis ut det se tibi? Quid si quod vis

habere^ non vult ipse ut habeas ut se tibi det? Impedi- ,
menta removet ut intret ad te. Bona cogitate et conside-

,
rate fratres
, quse dat Deus peccatoribus et hinc intel-
,
•,
ligite quid servet servis suis. Peccatoribus blasphemantilDus

eum quotidie dat coelum et terram , dat fontes , fructus,
sdutem , filios , copias , ubertatem : hciec omnia bona non
dat nisi Deus. Qui taha peccatoribus dat, quid eum putas
scrvare fidehbus suis ? Hoccine dc illo sentiendum est
quia qui taha mahs dat , Imovero ser-
nihil servat bonis ?
vat, non terram , sed coelum. Vihus forte ahquid dico,

cum dico coelum : sed se ipsum qui fecit coelum. Pul-
,
chrum est coelum , sed pulchrior est fabricator cceh. Sed

video coelura , et illum non video. Oculos enim haJjes ad
videndura coelum •, cor nondum habes ad videndum fabri-
catorem coeh. Ideo venit de coelo in terrara ut mundet ,
cor, quo videatur qui fecit coelum et tcrram. Sed plane

cum palientia salutem expecta. Quibus te medicamentis
curet , ille novit 5
quibus sectionibus ,
quihus ustionibus ,
ille novit. Tu tibi a?.griLudinem comparasti peccando : iile
> 2 Cor. xii^ 7-9. — ' Psal. xxxiv, 3.

:
EPJAURATIO IN PSALMUM LXXXV. 195

venit non solum fovere, seU et secare et urere. Non vidcs
quanta homines patiantur sub mcdicorum manibus, spem
incertam homine promittente.? Sanaberis dicit medicus, ,
sanaberis, si secuero. Ethomo dicit,et homini dicit:

nec
qui dicit certus est, nec qui audit^ quia iile dicit
homini,
qui non fecit hominem et non perfecte scit quid agatur ,
in homine et tamenad verbahominis plus nescientis quid

:
agatur in homine credit homo, subdit membra ligari

se ,
patitur, aut plerumque etiam non hgatus secatur

aut uri-
tur; et accepit forte salutem paucorum dierum , jam sa-
natus quando moriatur ignorans ; etfortasse,dumcuratur,
moritur, et fortasse curari non poterit. Gui autem
pro-
misit Deus ahquid, et fefelht?
X. « Auribus infige , Domine , orationem meam K »
Magnus orantis aflectus. « Auribus infige
, Domine, ora-
» tionem meam : » id est, non exeat de auribus tuis ora-
tio mea ,
fige illam ibi in auribus tuis. Quomodo parturi-
vit, ut figeret orationem Dei?Respondeat suam in auribus
Deus et dicat nobis Vis figam oraticnem tuam in auri-
, :
bus meis ? Fige in corde tuo legem meam. « Auribus

» infige, Domine, orationem meam et intende voci ora- :
» tionis mege. »
XI. « In die tribulationis meae clamavi ad te, quoniam
» exaudlsti me'. » Causa ut exaudires me, quia « In die
» tribulationis meae clamavi ad te. » Paulo ante dixerat
Tota die clamavi , tota die tribulatus sum. NuIIus ergo
Christianus dicat esse diem in quo non sit tribulatus. To-
tam diem totum tempus inteUeximus. Tota die tribula-
,
tur. Quid ergo tribulatio est et quando bene est? Utique

,
tribulatio. Unde tribulatio ? « Quia quandiu in

corpore
» sumus, peregrinamur a Domino^ » QuodJibet hic abun-
det, nondum sumus in illa patria, quo redire festinamus
' Psal. Lxxxv, 6. — 2 llji,l. ^. _ 32 Cor. v, 6.
13.
,

Gui peregrinatio dulcis amat patriam si dulcis est, noii :
cstpatria, amara est peregrinatio si amara peregrinatio, :
tota die tribulatio. Quando non est tribulatio? Quando in

patria delectatio. « Delectationes in dextera tua usque in
» fmem. Imple-bis me laetitia -ait, cum vultu tuo^ ut , :
» contempler delectationera Domini ^. » Ibi transiet labor
et gemitus ibi non oratio sed laudatio

: ibi Alleluia , :
Araen ibi vox consona cura Angelis

, ibi visio sine de- :
fectu et amor sine fastidio. Quandiu ergo non ibi, vide-

,
tis quia non in bono. Sed abundant omnia ? Abundent
omnia vide si securus es quia non pereunt omnia. Sed

,
Labeo quod non habebam accessit pecunia quae non ,
erat ? Forte accessit et tiraor qui non erat : forte tanto

securior eras ,
quanto pauperior. Postrerao sint copiae
redundet aillucntia hujus Siieculi detur securitas quod ,
non pereant. Dicat Deus desuper iEternus in his eris :
aeterna tecum erunt ista, sed meam faciera non videbis.

Nemo carnem consulat spiritum consuhte respondeat , :
vobis cor vestrum ; respondeat spes, fides , charitas ,

quae
in vobis esse coepit. Ergo-ne si acciperemus sccuritatem
nos in alHuentia bonorum ssecularium semper futuros, et
diceret nobis Deus : Faciem raeara non videbitis, gaude-
remus in iUis bonis ? Ehgeret forte aliquis gaudere , et di-
cere : Abundant raihi ista , bene mihi est , nihil amphus
quaero. Nondum coepit esse amator Dei , nondum coepit
suspiraretanquam peregrinus. Absit, absit. Recedant
omnia seductoria , recedant blandimenta falsa recedant ,
ea quae nobis quotidie dicunt « Ubi est Deus tuus? » :
Effundamus super nos animam nostram confiteamur in ,
lacrymis ,
gemamus in confessionibus , in miseriis suspi-
remus^. Quidquid nobis adest praeter Deura nostrura, non
est dulce. Nolumus omnia quae dedit, si non dat se ipsura
• Psal. XV, n. — ^ld. X.XV1, 4« "^ ^ 1^1- xu, 4j 5 et ii.
,
enarrAtio in psalmum lxxxv. 197

qui omnia dedit. « Auribus infige , Domine , orationem
)) meara , et intende voci orationis mese. In die tribula-
)) lionis meee clamavi ad te ,
quoniam exaudisti me. •»
XII. « Non est similis tibi in diis, Domine^ Et quid ))
dixit? « Non est similis tibi in diis, Domine. Fingant ))
sibi deos qu-os volunt Pagani, adducant fabros argenta-

rios , aurifices, expolitores, sculptores, faciant deos. Qua-
les deos ? Oculos habentes non videntes et caetera , et "^
:
quae dicit Psalmus consequenter. Sed ista non coRmus

ait , non colimus , haec signa sunt. Et quid colitis? Aliud
aliquid pejus : « Quoniam dii gentium daemonia ^. » Et
quid?Nec dsemonia, inquiunt, colimus. Plane nihil aliud
habetis in temphs nihil aliud implet v:;tes vestros quam ,
daemonium. Sed quid dicitis? Angelos colimus, Angelos

habemus Deos. Non plane nostis Angelos. Angeli enim
unum Deum colunt , nec favent hominibus qul volunt
colere Angelos non Deum. Nam invenimus honoratos
, et
Angelos prohibentes homines ne se adorarent * sed ve- ,
rum Deum. Sed Angelos dicant homines dicant quia ,

,
dictum est ; « Ego dixi : Dii estis , et filii Altissimi om-

» nes ^ : Non
Domine. Quodlibet
est similis tibi in diis , ))
aliud cogitet homo non est simile quod factum est illi ,
qui fecit. Excepto Deo quidquid aliud est in natura re- ,
rum factum , est a Deo. Quantum interest inter eum qui

fecit , et iliud quod factum est ,
quis digne cogitet ? Iste
ergo dixit : « Non Quan- est similis tibi in diis, Domine.))
tum autem non dixit quia dici non

sit dissimilis Deus , ,
potest. Intendat Charitas Vestra, Deus ineffabilis est. Fa-

cilius dicimus quid non sit quam quid sit. Terram cogi- ,
tas non est hoc Deus mare cogilas non est hoc Deus
, : , :
omnia quse sunt in terra, homines et animalia, non est

' P<al. Lxxsv, 8. — ' IJ. cxiu, 5. — ^ Id. xcv, F>. — 4 Apoc. xix , to.
— 5 pgai LxxxT, 6.
,,
198 S. ATJGUSTINI EPISCOPT
hoc Deus omnia qua3 sunt in mari quae volant per ae-
:
,
rcm, non est hoc Deus quidquid lucet in coelo, stelloe, :
sol et luna non est hoc Deus ipsum coelum, non est hoc
, :
Deus Angelos cogita, Virtutes, Potestates, Archangelos,

:
Thronos Sedes Dominationes non est hoc Deus. Et

, , ,
quid est ? Hoc solum potui dicere quid non sit. Quaeris ,
quid sit? « Quod oculus non vidit, nec auris audivit, nec
)) in cor hominis ascendit^ » Quidquneris ut ascendat in
linguam ,
quod in cor non ascendit? « Non est simihs tibi
» in diis, Domine et non est secundum opera tua. »

:
XIII. «Omnes gentes quotquot fecisti, venient, et ado-

» rabunt coram te , Domine '^.
» Annuntiavit Ecclesiam
« Omnes gentes quotquot gens quam non fecisti. » Si est
fecit Deus, non adorabit autem gens quam eum : nulla est
non fecit Deus quia fontem omnium gentium Adam et•,
Evam fecit Deus, inde propagatae sunt omncs gentcs :
oranes ergo gentes Deus fecit. « Omnes ergo gentes quot-

» quot fecisti, venient, et adorabunt coram te^ Domine.»
Quando dictum estPQuando coram eo non adorabant nisi

pauci sancti in uno populo Hebrseorum tunc dictum est ,
lioc et raodo videtur quod dictum est

; « Oranes gentes :
» quotquot fecisli venient et adorabunt coram te Do- , , ,
» mine. » Quando dicebantur hnec ^ non videbantur et ,
credebantur quando videntur quarc negantur? « Om-

:
,
» ncs gentes quotquot fecisti, venient, et adorabunt co-
» ram te Doniine et glorificabunt nomen tuum. »

, ,
XIV. « Quoniam magnus es tu, et faciens mirabiJia, tu

» es Dcus solus magnus ^. » Nemo se dicat magnum. Fu-
turi erant, ([ui se dicerent magnos contra hos dicitur : :
« Tu es Deus sohis magnus. » Nam c[uid magnum dicitur
Deo^ quia ipse est solas Deus magnus ? Quis hoc nescit
quia ipse est Deus magnus ? Sed quia futuri erant qui se ,
> I Cor. 11, 9. — = Psal. Lxxw, 9, — * Ihid. 10.

ENAHaATIO IN PSALMUM LXXXV. 199
diccrcnt magnos , et Deum facerent parvuni , contra illos
dicitur : « Tu es solus Deus magnus. » Etenim ({ucd lu

dicis,impletur, non quod illi dicunt, qui se dicunt mag-
nos. Quid dixit Deus pcr Spiritum suum? « Oranes gentcs
» quotquot fecisti venient, et adorabunt coram te, Do-
,
)) mine. Quid dicit nescio quis, c[ui se dicit msgnum?

))
Absit non adoratur Deus in omnibus gentibus pericrunt

: :
omnes gentes sola Africa remansit. Hoc tu dicis qui te

, ,
dicis magnura aliud dicit qui cst solus Deus magnus.

:
Quid dicit c{ui est solus Deus magnus ? « Omnes genles

)) quotquoL fecisti venient et adorabunt coram te, Do-
, ,
)) raine. Yideo quod dixit solus Deus magnus taceat

)> ,
homo falso magnus ideo fallaciter magnus quia dedig-; ,
natur esse parvus. Quis parvus esse dedignatur? Iste qui

lioc dicit « Quicumque vult inter vos major esse
: dixit ,
» Dominus, erit vester servus*. »llle si servus vellet esse

fratrum suorum non eos separaret a raatre ipsorum. Sed
,
cura vult esse magnus et non vult esse salubriter par-,
vus « Deus qui superbis resistit humilibus autcm dat

: ,
» gratiam-, » t[uia solus est magnus, inqDlet omnia quae
praedixit , et contradicit maledicentibus. Christo enira

tales maledicunt , f[ui dicunt quia periit Ecclesia de toto
orbe terrarura, et remansit in sola Africa. Si diceres illi :
Perdes villara tuam , forte non a te teraperaret manum :
et dicit Christum perdidisse ha?reditatem suam redemp-

tam sanguine suo. Quam autem faciat injuriara , videte,
fratres. Scriptura dicit : « In lata gente gloria rcgis , in
» diminutione populi contrilio principis^. » Ergo hanc
injuriam facis Christo , ut dicas populum ejus ad istam
exiguitatem diminutum? Ideo natus es, ideo Christianum
te dicis , ut invideas gloriae Christi , cujus signum te in
fronte portare asseris, et de corde perdidisti? « Tn lata
' Malth. XX, iG. — » Jacob. iv, 6.-3 IProv. siv, 28.
» gente gloria regis.» Agnosce regem tuum da illi gloriam,
:
da illi latam gentem. Quam latam genteni dabo , inquis?

Noli ex tuo corde dare , «t recte dabis. Unde do, inquies?
Ecce hinc da « Omnes gentes quotquot fecisti venient,
: ,
» et adorabunt coram te, Domine. » Dic hoc, confitere

hoc et dedisti latam gentem quia omnes gentes in uno
, :
una; ipsa est unitas. Quomodoenim Ecclesiaet Ecclesifie,
illae Ecclesiae quoe Ecclesia : sic illa gens quae gentes. Antea
gentes muhae gentes modo una gens?Quare una gens?
, :
Quia una fides, quia una spes,quia una charitas, quia una
expectatio. Postremo quare non una gens si una patria? ,
Patria coelestis est, patria Jerusalem est, quisquis inde civis

non est, ad istam gentem non pertinet; quisquis autem
inde civis est, in una genteDei est. Et hsec gens ah Oriente
in Occidentem, ab Aquilone et Mari distenditur per qua-
tuor partes totius orbis. Hoc Deus dicit. Ab Oriente et
Occidente , ab Aquilone et Mari date gloriam Deo. Hoc
praedixit , hoc implevit ,
qui solus est magnus. Desinat
ergo hoc dicere contra solum magnum ,
qui noluit esse
parvus : quia non possunt esse duo magni , Deus et Do-
natus.
XV. « Deduc me, Domine, in via tua , etambulabo in
» veritate tua^. » Via tua, veritas tua, vita tua , Chris-
tus. Ergo corpus ad illum, et covpus de illo. « Ego sum
)) via et veritas et vita -. Deduc me, Domine, in via tua. »
In c[ua via? « Et ambulabo in veritate tua. » Ahud est,
utducat ad viam? ahud ut deducat in via. Vide homi- ,
nem ubique pauperem ubique adjutorio egentem. Qui ,
praeter viam sunt Christiani non sunt aut Cathohci

, ,
nondum sunt deducantur ad viam. Sed cum perducti

:
fuerint ad viam et Cathohci in Christo facti fuerint ab

, ,
ipso deducantur in ipsa via ne cadant. Certe jam ambu- ,
' Psal. Lxixvîi. — ' Joan. xiv, 6.

,
ENARRATIO IN PSALMUM lxxxv. 201

lant in via. « Deducme, Domine, in via tua. wCertejam
in via tua sum, deduc me ibi. « Et ambulabo in veritate
))tua. » Tededuconte, nonerrabo si dimiseris, errabo. :
Ora ergo ut non dimittat sed usque in finem deducat. ,
Quomodo deducit? Semper monendo, semper dando tibi

manum suam. Et brachium Domini cui revelatura est ^ ?
Dando enim Christum suum, dat manumsuam; dando
raanum suam, Christum suum dat. Ad viam ducit, perdu-
cendo ad Christum suum in via deducit deducendo in : ,
Christo suo. Christus autem veritas. « Deduc me ergo, Do-

» mine, in via tua,et ambulabo in veritate tua. » In illo
utique qui ait : « Ego sum via et veritas et vita -. » Nara

qui in via etveritate deducis ,
quonisi ad vitamperducis?
Deducis ergo in illo , ad illum. « Deduc me, Domine, in
» via tua , et ambulabo in veritate tua. »
XVI. « Jucundetur cor meum , ut timea nomen t
)) tuum. » Ergo timor in jucunditate est. Et quomodo

jucunditas, si timor?Nonne timor amarussolet esse?Erit
aliquando jucunditas sine timore : modo jucunditas cum

timore. Nondum est enim plena securitas , nec perfecta
jucunditas. Si nuUa jucunditas, deficimus : si plena se-
curitas , maleexultamus. Ergo et jucunditatem aspergat,
et tiraorem incutiat, ut de dulcedine jucunditatis perdu-
cat nos ad sedem securitatrs. Dando timorem , non nos
faciat male exultare, et recedere de via. Ideo dicit Psal-
mus 5 « Servite Domino in timore , et exultate ei cura
» tremore'. » Sic et apostolus Paulusdicit: « Cum timore
» et treraore vestram ipsorum salutem operamini, Deus
» enim est qui operatur in vobis*. » Quidquid ergo pros-
perura venit , fratres , magis metuendura est : quse puta-
tis prospera , magis tentationes sunt. Venit haereditas
venit copia rerum , abundat circumfluentia nescio cujus
' Isai. Lui, I. — ' Joan. xiv, G. — 3 Psal. u, u. — 4 Philip. u, ii-r3
,

tentationes snnt ist£e*, cavete ne vos ista cor-
felicitatis :
rumpant. Quidquid etiamprospertim estsecundum Chris-

tum et germanam charitatem Christi si : forte lucratuses
uxorem tuam quae fuit in parte Donati
, ^ si forte credide-
runt fdii tui, qui fuerunt Pagani ^ si forte lucratus es
amicum tuum ,
qui te volebat seducere ad theatra , et tu
eum duxisti ad Ecclesiam 5 si forte contradictor nescio ([uis

inimicus tuus et rabide saevius , deposita ilia rable factus
est mitis, Beum, nec oblatrat adversus te,
et agnovit
sed clamat tecum adversus malum ista jucunda suut. :
Unde enim gaudemus si de his non gaudemus? aut (.\uve,
sunt alia gaudia nostra , nisiista? Sed ([uia al)und.'int et

tribulationes et tentationes et dissensiones et schisniata ,
et caetera mala sine quibus non potest esse s.Gcculum hoc

donec transeat iniquitas exultatio illa non nos faciat ;
securos, sed ita jucundetur cor nostrum iit timeat no- ,
men Domini, ne aliunde jucundetur, aliunde feriatur.
Securitatem non expectetis in peregrinatione quando il-

:
lam hic voluerimus , viscum erit corporis , non securitas

hominis , « Jucundetur cor meum , ut timoant nomen
)) tuum. »
XVII. « Confitebor tibi , Domine Deus meus, in toto

» corde meo, et glorificabo nomen tuum in aeternum.
» Quoniam misericordia tua magna est super me, et eruisti
» animam meam ex inferno inferiorc '. » Quod dicimus ,
fratres, hoc sinon vobis tanquam certus exposuero ne ,
succenseatis. Horao sum enim et quantum conceditur de ,
Scripturis sanctis tantum audeo dicere , nihii ex me. :
Infernum nec ego expertus sum adhuc nec vos et for- , :
iassis alia via erit et non per infernum erit. Incerta sunt
,
hsec. Verum quia dicit Scriptura cui contradici non po- ,
test, (c Eruisti animammeamex inferno inferiore : )> intel-
» Psal. Lxxxv, 1*2, i3.

,,
EiVAUP.ATlO IN PSALMCM LXXXV. 203

ligimus tan([uani duo inferna esse, superius et inferius.
Nam undc infernum inferius, nisi quia cst infernum su-
perius? Ahud non dicerelur infernum , nisi in compa-
ratione iJJius supcrioris partis. Yidctur ergo , fratres
esse JiaJjitalio qu;cdam coelestis Angelorum : ilii vita inef-
faJjiiiumgaudiorum, ibiimmortalitas et incorruptio , ibi
omnia secundum Dei donum et gratiara permanentia. iJla
pars rerum superna est. Si ergo illa superna est; haec
terrena, ul)i caro et sanguis, ulii corruptibilitas , ubi
nativitas et mortalitas, ubi decessio,atque successio , ubi
mutabilitas et iuconslantia, ubi timores , cupiditates, hor-
rorcs, ]a2titiae incertse, spes fragiJis , caduca substantia,
puto quia omnisista pars nonpotcst comparari iJJi coelo
de quo Joquebar pauJo ante si ergo iJJi pardhaec pars :
non comparalur iiJa superna est, haec inferna. Et post

,
mortem quo hinc, nisi sit infernum inferius hoc inferno

in quo sumus in carne et ista mortalitate ? « Corpus
wênim mortuum. est, ait Apostolus propter peccatum ^ » ,
Ergo et hic sunt mortui ut non mireris quia infernum :
dicitur, si Non enini ait Corpus mo-

mortuis abundat. :
riturum est Corpus mortuum est. » Adhuc ha-

; sed , «
betvitam utique corpus nostrum; ct tamen comparatum

corpori iJIi quod futurum estquaha sunt Angelorum cor-
,
poi-a, mortuum, quamvis adhuc

invenitur corpus hominis
habens animam. Sed rursus ab hoc inferno id est ab hac , ,
parte inferni, est aliud inferius ,

quo eunt mortui , unde
voluit Deus eruere animas nostras, ctiam illuc mittens
iFilium suum. Etcnim, fratres propter ista duo infcrna ,
missus cst Filius Dei , undique liberans. Ad hoc infernum

missus est nascendo, ad illud moriendo. Propterea vox
ejus est in iJlo Psalmo nonquoquara homine conjiciente,
,
scd Apostolo exponente ubi ait « Qnoniam non derc-

, :
' Rora. VIII, 10.

,

» iinques animam meara in inferno^. » Ergo aut ipsius
vox est et hic, a Eruisti animam meam ex inferno infe-

» riore : » aut nostra vox per ipsum Christum Dominura
nostrum quia ideo ille pervenit usque ad infernura ne
; ,
nos remaneremus in inferno.

XVIII. Aiiam etiam opinionem dicam. Fortassis enim
apud ipsos inferos est aliqua pars inferior quo truduntur ,
impii, qui plurimum peccaverunt. Etenim apud inferos

utrum in locisquibusdam non fuisset Abraham, non satis
possumus definire. Nondum enim Dominus venerat ad
infernum ut erueret inde omnium sanctorum praeceden-
,
tium animas et tamen Abraham in requie ibi erat. Et

,
quidam dives cum torqueretur apud inferos cum videret ,
Abraham , levavit oculos. Non eum posset levatis oculis

videre, nisi ille esset superius, ille inferius. Et quid ei
respondit ALraham, cumdiceret : « Pater Abraham, mitte

» Lazarum, ut intingatdigitumsuum, etstilletin linguam
» meam quoniam crucior in hac flamma? Fih ait,
,
,
» memento quia recepisti bona in vita tua Lazarus au- ,
» tem mala : nunc autem hic requiescit, tu vero torque-»

» ris. Et super haec, ait, inter nos et vos magnum chaos
» firmatum est , ut nec nos possimus venire ad vos , nec
» inde aliquis venire ad nos'^. » Ergo inter ista duo for-
tasse inferna, quorum in uno quieverunt animae justo-
rum , in altero torquentur animae impiorum attendens ,
quidam orans hic, jam hic in corpore Christi positus, et

orans in voce Christi , eruisse Deum animam suam ab
inferno inferioie dixit , c[uia liberavit se a talilius peccatis
per quoe posset deduci ad tormenta inferni inferioris.Quera-

admodum si medicus videat tibi imminentem aegritudi-
nem forte ex aliquo labore , et dicat : Parce tibi_, sic te
tracta, requiesce, his cibis utere : nam si non feceris, aegro-
I Psal. XV, lo, et Act. ii, 27. — » Luc. xvi, 22-26.

tabis : tu autem si feceris , et salvus fueris , recte dicis
medico : Liberasti rae ab aegritudine 5 non in qua jam eras,
sed in qua futurus eras. Nescio quis habens causam mo-
lestam, mittendus erat incarcerem : venit alius, defendit
eum : gratias agens animam meam de
quid dicit.^ Eruisti
carcere. Suspendendus eratdebitor, solutum est pro eo :
liberatus dicitur de suspendio. Inliis omnibus non erant;

sed quia talibus meritis agebantur, ul nisi subventum
esset, ibi essent^ inde se recte dicunt liberari, quo per
liberatores suos non suat permissi perduci. Ergo, fra-
tres, sive illud, sive iliud sit, hic me scrutatorem verbi
Dei, non temerarium affirmatorem teneatis. « Et eruisti
» animam meam ex inferno inferiore. »
XIX. « Deus praelereuntes legera insurrexerunt su-
,
» per me'. » Quos dicit praetereuntes legem? Non Paga-

nos ,
qui non acceperunt legem. Nemo enim praeterit quod
non accepit. Dicit Apostolus definite : « Ubi enim lex
» noii est , nec praevaricatio^. » Praetereuntes legem,
praevaricatores legis dicit. Quos ergo intelligiraus, fratres?
Si ab ipso Domino accipiamus hanc vocem ,

praetereuntes
legem Judsei erant. « Insurrexerunt super me praetereun-
» tes legem : » non servaverunt legem , et accusaverunt
Christum, quasi ipse prseteriret legem. « Praetereuntes
» legem insurrexerunt super me. » Et passus est Dominus
quae noviraus. Putas nihil taie patitur modo corpus ejus?
Unde fieri potest? « Si patremfamihas Beelzebub voca-
» verunt, quanto magis domesticos ejus? Non est disci-
» puius super magistrum , nec servus super dominura

» suura^. » Patitur et corpus praetereuntes legera, et in-
surgunt super corpus Christi. Pra^tereunteslegem quisunt?
Numquid forte Judaei audent insurgere super Christum?
Non nam nec ipsi noljis vaide faciunt tribulationem.
:
I Psal. Lxxxv, 14. — " Rom. iv, i5. — ^ MaUh. x, 24, 25.
,,
206 S. AUGUSTINl EPISCOPl

Nondum enim crediderunt nondum salutera agnoverunt. ,
Tnsurgunt super corpusChristimali Christiani, de quibus

quotidie tribulationem patitur corpus Christi.
Omnia schis-
raata omnes haereses oranes intus pessime viventes et
, , ,
mores suos bene viventibus imponentes, et ad sua tra-

hentes , et malis coUoquiis bonos mores cori'umpentes '
,
Praetereuntes legem insurrexeruntsuper me. » Dicat

ipsi «
omnis anima pia , dicat omnis anima christiana. Qu£e hoc

non patitur , non dicat. Si autem chrisliana anima est
novit quia mala patitur : si agnoscit in se passionem suam,
agnoscathic vocem suara : si autera cxtra passionera est,
et extra vocera sit : ut autem non sit extra passionem,
arabulet per viara angustam^ , et incipiat pie vivere in
Christo : necesse est ut hanc persccutionem patiatur.
« Omnes enira, inquit Apostolus, qui volunl in Chrislo
» pievivere, persecutionem patiuntur^ Deus pr.Tte-
,
» reuntes legcm insurrexerunt super rae et synagooa :
))potentium inquisierunt animara meam. Synagogapo- ))
tentium congregatioest superborura. Synagoga polentium

insurrexit super caput, id est, Dominum nostrura Jesum
Christum, clamantium et dicentium uno ore « Crucifige :
crucifige^ » de quibus dictum cst, « Filii hominum

))
))dentes eorum arma et sagittcTs et lingua eorum gladius

))acutus ^ Non percusserunt sed clamaverunt. Cla-
))
,
mando ferierunt clamando crucifixerunt. Voluntas cla-

,
mantium impleta est quando Dominus crucifixus est. ,
« Etsynagoga potentium inquisieruntanimara meara.Et

)) non proposuerunt te in conspectu suo. Quomodo non )>
proposuerunt ? Non intellexerunt Deum. Homini parce-

rent ad quod videbant ad hoc arabularent. Puta quia
: ,
• I Cor. XV, 33. — > Matth. vii, 14. — 3 2 Tim. iii 12 — 4 Joan.
XIX, 6. — 5 psai_ Ly,^
5j_
,
ENAIVRATIO IJV PSALMUM LXXXV. 207
Deus non erat, homo erat : ideo occidendus erat? Parce
homini , et agnosce Deum.
XX. Et tu, Domine Deus miserator et misericors, lon-
» ganimis et multum misericors et verax ^ » Quare lon-
» ganimis , et multum misericors et miserator ? » Quia ,
in cruce pendens ait : « Pater, ignosce ilhs, quia nesciunt

» quid faciimt'^. » Quem pctit ? pro quibus petit? quis
petit? ubi petit ? Patrem filius pro impiis crucifixus inter ,
,
ipsas injurias non verborum, sed mortis illatae, pendens

,
in cruce : tanquam ad hoc extcntas manus habuerit ut ,
sic pro illis oraret, ut dirigeretur oratio ejus tanquam

incensum in conspectu Patris, et elevatio manuum ejus
sacrificium vespertinum^. « Longanimis et multum mise-
» ricors et verax. »
XXI. Si ergo tu verax : « Respice in me et miserere mei,

» da potestatem puero tuo^. « Da potesta- » Quia verax,
» tem puero tuo. » Transeat tempus palientige vcniat ,
tempus judicii. Quomodo, « Da potestatem puero tuo?

» Pater non judicat quemquam^ sed omne judicium dedit
» FiJio^. » Ille resurgens , et in terram ipse veniet judi-

caturus -, ipse videbitur terribihs ,
qui visus est contemp-
tibihs. Demonstrabit potentiam, quidemonstravit patien-
tiam. In cruce patientia erat : in judicio potentia erit.
Apparebit enim homo judicans, sed in claritate : « Quia
» sicut eum vidistis ire , dixerunt Angeh , sicveniet*^. »
Forma ipsa veniet ad judicium^ ideo videbunt illum et

impii : nam formam Dei non videbunt. « Beati enim
» mundi corde, quoniam ipsi Deum videbunt
» Appa- ^.
rens in hominis forma, dicet, « Ite inignem seternum^ » :
ut impleatur quod dixit Isaias : « ToUatur impius ut non ,
' Psal. Lxxxv , ij. — ' Luc. xxiii , 3.\. — 3 Psal. cxl, 2. — 4 IJ.
Lxxxv, iG. — 5 Joan. v, 2J. — ^ Act. i, ii. — 7 Matlli. v, 3. — ^ jj.
XXV, 4i.
208 S. AUGUSTIIVI EPISCOPI
)» videat claritatem Domiui K )> TolJatur ut non videat for-

mam Forraam ergo videbunt
Dei. horainis. « Qui cum in
)) forma Dei esset aequalis Deo ^ : j> hoc non videbunt im-
pii. « et Verbum erat apud
In principio erat Yerbum ,
» Deum, et Deus erat hoc non videbunt Verbum^ : )>
impii. Si enim Deus Verbum, et, « Beati mundi corde,

))quoniam ipsi Deum videbunf* impii autem immundi ^
sunt corde procul dubio Deum non videbunt. Et ubi est,

:
« Videbunt in quem pupugerunt^ » nisi quia apparet :
formam hominis eos visuros ut judicentur, formam Dei

non visuros nisi eos qui ad dexteram separabuntur ? Ete-
,
nim cum separati fuerint ad dexteram, hdc eis dicetur,

K Venite benedicti Patris meis percipite regnum quod , ,
» vobis paratum est ab origine mundi. )) Impiis vero ad

sinistram quid? « Ite in ignem Geternum, quem paravit
)) Pater meus diabolo et angelis ejus. Finito autem ju- )>
dlcio quomodo conclusit ? « Sic ibunt irapii in ambustio-

» nem aeternam justi autem in vitara seternam''. Jam
,
)>
a visione forrase hominis pergunt ilh ad visionem formae

Dei. « Haecestenim, inquit, vita seterna, ut cognoscant
)) te unum verum Deum, et quem misisti Jesum Chris-
)) tum ^ : subaudis , et ipsum uiium verum Deum 5
» quia
Pater et Fihus unus verus Deus : ut iste sit sensus, Te et
quem misisti Jesum Christum cognoscant unum verum
Deum. Non enim illi ibunt ad visionem Patris et non ibi ,
videbunt et Fihum ? Si non esset et Fihus in Patris sui vi-

sione, non diceret ipse Fihus Discipuhs suis, quia Filius
in Patre est, et Pater in Filio. Dicunt illi Discipuh, « Os-
)) tende nobis Patrem , et suiiicit nobis. Ait iliis : Tanto
)> tempore vobiscum sum, et non me nostis ? Phihppe, qui
Isai. XXVI, 10, juxta lxx. — ' Pliilip. ii, 6. — ^ Joan. i, i. — 4 Matlh.
V, 8. — 5 joan. xix, Sy. — '^
Mattli. xxv , 34 ,
î et 4^. — 7 Joan.
xvu , 3.
ENARRATIO IN PSALMOM LXXXV. 209
» me vidit , vidit et Patrem. » Videtis ,
quia in visione
Patris , et Filii visio est-, et in visione Filii , et Patris visio
est. Ideo consequentersubjecit, etait: « Nescitis quia ego

» in Patre, et Pater in me? » Id est, ct me viso videtur et
Pater, et Patre viso videtur et Filius. Patris et Filii se-
parari non potest visio. Ubi non separaturnaturaet subs-
tantia , visio separari non potest. Nam ut noveritis illuc
debere pr?eparari cor ad videndam Divinitatem Patris et
Filii et Spiritus sancti , in quam non visam credimus, et
credendo, cor unde videri possit mundamus ipse Dominus ;
alio loco dicit: « Qui habet mandata mea, et servat ea, ille
» est qui diligit me qui autem diligit me, diligetur a Patre
:
» meo et ego diligam eum et manifestabo ei me ipsum ^ » ,
Numquid non eum videbant cum quibus loquebatur.? Et

videbant, etnon videbant : aliquid videbant, aJiquid cre-
debant videbant hominem credebant Deum.
: , In judicio
autem eumdem Dominum nostrum Jesum videbunt lio-
minem cum impiis post judicium videbunt Deumpraeter
-,
impios. « Da potestatem puero tuo. »

XXII. Et salvum fac filium ancillae tuae'^. »Dominus
«
filius ancilloe. Cujus ancillce? Cui nasciturus quando nun-
tiatus est, respondit et ait « Ecce ancilla Domini fiat : ;
» mihi secundum verbum tuum^. » Salvum fecit FiJium

ancill?e suae, et Filium suum Filium suum, in forma Dei j ;
Fihum anciJlae suae, in forma servi *. De ancilla Dei natus
est ergo Dominus in « Salvum fac

forma servi; et dixit :
» filium ancillae tuse. »Et salvatus est a morte sicut ,
nostis, resuscitata carne sua, quae mortua erat. Sed ut

videatis quia Deusest etnon a Patrc sicest suscitatus ut
, ,
a se non sit suscitatus quia et ipse suscitavit carnem suam,

•,
habes in Evangelio dictum « Destruite templum hoc, ettri- :
' Joan. XIV, 8-10 el 2i. — ' Psal. l\x\t , i6. — ' Lic. i, 59. —
4 Pliilip. II, 6.
cxvii !'«
:,

» duo suscitabo illud'.» No autem nos aliud suspicarcmur,
Evangelista sccutus ait «Hoc autem dicebat de templo cor-
:
» poris sui'-. » Salvus ergo factus est Filius ancillce. Dicat et

unusquisque Christianus in corpore Christi positus : « Sal-
» vum lac fdium ancillae tuae.» Forte non potest dicere,(i Da
» potestatem puero tuo : » quia ille Filius accepit potesta-
tem. Sed quarenon dicit et hoc ? Annon servis dictum est
« duodecim sedes judicantes duodecim

Sedebitis super
» tribus Israel ^? Et servidicunt « Nescitis quia AngeloS :
» judicabimus ^? » Accipit ergo et unusquisquesanctorum

potestatem, et est unusquisque sanctorum filius ancilLne
ejus. Quid si de Pagana natus est, et Christianus factus

est ? FiUus Paganae quomodo potest esse fdius ancilhe
ipsius? Est quidera Paganae fdius carnahter, sed fiUus
Ecclesiae spiritahter. « Et salvum fac fdium ancillse tuoe. »
XXIII. (' Fac mecum signum in bono. » Quod signum,
nisi resurrectionis?Dominus dicit: « Generatio haecprava
» et amaricans signum signum non dabitur ei
quaerit 5 et
» nisi signum Jonre prophetae. Sicut enim Jonas fuit in ven-
» tre ceti tribus diebus et tribus noctibus , sic erit et Filius
» » Ergo cum capite nostro jam

hominis in corde terrae^.
factum signum in bono dicatet unusquisquenostrura,
est :
« Fac mecum signmn in bono » quia innovissima tuba, :
in adventu Domini, et mortui resurgent incorrupti, et

nos iramutabiraur^. Erithoc signura in bono. « Fac me-
» cura signura in bono ut videant qui rae oderunt, et
,
» confundantur. » In judicio confundentur perniciose ,
qui raodo noknit confundi salubriter. Modo ergo confun-

dantur , accusent vias suas malas , teneant viara bonara :
quia nemo nostrura vivit sine confusione , nisi prius con-

fusus reviviscat. Praebet iUis Deus modo aditura salubris
' Joan. n, 19. — ' Ibid. 2i. — ^ MaUh. xix, 28. — 4 i Cor. vi, 3. — 51
5 Psal. Lxxxv, 17. — 6 Matth. xi, Sg, ô. — 7 i Cor. xv, 52,
:,

confusionis, si non contemnant medicinam confessionis.
Si autem modo nolunt confundi, lunc confundentur,
quando deducent eos ex adverso iniquitates eorum ^ Quo-
modo confundentur ? Quando dicent « Hi sunt quos :
» aliquando habuimus in risum et in similitudinem impro-

» perii.Nos insensati vitam eorum aestimabamus insaniam
» quomodo computati sunt inter fdios Dei ? Quid nobis
» profuit superbia- » Tunc dicent modo dicant, et
: :
salubriter dicunt. Convertatur enim unusquisque ad Deum

humilis, etmodo dicat, « Quid mihi profuit superbia? »
et audiat ab Apostolo : « Quam enim gloriam habuistis in
» his , in quibus nunc erubescitis^ ? Videtis esse et modo
confusionem salubrem in loco poenitentise 5 tunc autem
seram inutilem, infructuosam. « Quid nobis profuit
,
» superbia? aut quid divitiarum jactantia contulit nobis?

» Transierunt omnia tanquam irnibra ^. » Quid enira,
quando hic vivcbas , non videbas quia transiebant ista

omnia tanquam umbra? Tunc rehnqueres umbram, et
esses in luce non postea diceres « Transierunt omnia
: :
» velut umbra , » quando ab umbra in tenebras iturus
es. « Fac mecum signum inbono , ut videantqui rae ode-
» runt , et confundantur. »
XXIV. « Quoniam tu, Domine, adjuvisti rne, et consola-

» tus es me^. Adjiivisti me, »in certamine; «Etconsolatus
» es me , » in tristitia. Nemo enim consolationera quaerit
nisi qui est in miseria.Non vultis consolari ? Dicite quia fe-
«Populus meus, » ( Jam respondetis,
lices estis?Et auditis,
et audio murmur bene tenentium Scripturas. Deus qui nos

scripsit in cordibus vestris, confirmetin factis vestris. Vide-
tis, fratres, quia qui vobis dicunt : Fehces eslis , seducunt
vos.) « Populus meus ,
qui vos fehces dicunt , in errorem
' Sap. IV ,20. — 2 IJ. V , 3-6. — 5 Rom. vi ,21. — 4 Sap. v, 8, 9. —

5Psal. Lxxxv, 17.
14.
» vos mittunt, et turbant semitas pedum vestrorum^ »
Sic et de Epistoia Jacobi apostoli : « Miscri estote, inquit,
» et lugete •, risus vester in luctum convertatur^. )> Yide-
tis quse audistis : quando nobis hsec dicercntur in regione
securitatis? Utique regio ista scandalorum est, et tenta-
tionum , et omnium malorum ut gemamus , hic , et me-

reamur gaudere ibi : hic tribulari , et consolari ibi, et di-
cere : « Quoniam meos a lacrymis pedes

exemisti oculos ,
» meos a labina placebo Domino in regione vivorum^»

:
Istaregio mortuorum est. Transit regio mortuorum, venit
re^îo vivorum. In regione mortuorum labor, dolor, timor,

tribulatio, tentatio, gemitus, suspirium.Hic falsi felices,
est. Qui
veri infehces: quia falsa fehcitas, vera miseria
vero se agnoscit in vera esse miseria erit etiam in vera ,
fehcitate. Et tamcn nunc quia miser es , Dominum audi

diccntem «Beati higeiites''. O beati lugentes! «Nihil tam
:
conjunctum miserire quam luctus •, nihil tam remotum et
contrarium miserise qiiam beatitudo : tu dicis liigentes,
ct tu dicis beatos ! Intelhgite , incpiit ,

quod dico :
Beatos
dico lugentes. Quare beati ? In spe.Quare lugentes. In re.

morte in tribuLitionibus istis in
Etenim lugent in ista , ,
peregrinatione sua : et quia agnoscunt se esse in isla mi-

gemunt, beati sunt. Quare lugent ? Contristatus
seria, et
est beatus Cyprianus in passione; modo
consolatus est in
cst. « Dominus
corona. Modo et consolatus adhuc tristis
)) enira noster Jesus Christus adhuc interpellat pro no-

» bis ^ : )) omnes Martyres qui cum illo sunt, interpellant
pro nobis. Non transeunt interpellationes ipsorum , nisi
cum transierit gemitus noster. Cum autem transierit ge-

mitus noster, omnes in una voce in uno populo, in una ,
patria consolabimur, millia millium conjuncta

psallenti-
1
Isai. ui ,
12. — ' Jacob iv, 9. — ? Psal. cxiv, 8, 9. — ^ Mallli. v, 5.
— 5 Uom. viii, 34.

T.NARRATIO IN PSALMUM LXXXV. 213
bus Angelis , clioris coelestium Potestatum in una civitate

viventium. Quis ibi gemit? quis ibi suspirat? quis ibi la-
borat.^ quis ibi eget? quis ibi moritur? quis ibi
misencor-
diam prsebet? quis frangit panera esurienti , ubi oranes
panejustiti* saginantur? Nemo libi dicit Hospitem sus- :
cipe peregrinus ibi nemo erit omnes in patria sua vi-

:
,
Nemo tibi dicit Concorda amicos tuos litigantes :

vunt. :
in pace sempiterna Dei vultu pcrfruuntur. Nemo tibi di-

cit Visita fBgrvtm
:
sanitas immortalitasque permanet.
:
Nemo tibi dicit : Sepeli mortuum : omnes in vita seterna
erunt. Cessant opera misericordife ,

quia raiserir- iion m-
venitur. ibi faciemus ?
Et quid Dormiemus fortasse? Si
modo pugnamus contra nos, quamvis geramus domum

somni carnem istam , et vigilamus in his luminaribus , et
solemnitas ista dat nobis animum vigilandi dies ille 5
quales vigilias nobis dabit ? Ergo vigilabimus ,

non dor-
miemus. Quid agemus?Opera misericordiae ista non erunt ;
quia nulla miseriaerit.Forteopera necessitatis erunt

ista,
qure hic sunt modo , seminandi arandi coquendi , , ,

mo-
lendi , texendi ? Nihil horum ,
quia necessitas non erit.
Sic non erunt opera misericordiaj cjuia transit misena ,

:
ubi necessitas non erit nec miseria opera necessitatis et ,
misericordi.^ non erunt. Quid ibi erit? quod negotium

nostrum? quffi actio nostra? An nuUa actio, quia quies?
Sedebimus ergo, et torpebimus, et nihil agemus? Si refri-
gescet amor noster , rofrigescet actio nostra. Amor ergo
quietus in vultu Dei quem modo desideramus cui sus-

,• ,
piramus -^cum ad eum venerimus, quomodo nos accendet?

In quem nondum visum sic suspiramus cum ad eum ve- ,
nerimus, quomodo illuminabit? quomodo nos mutabit?

(juidde nobis faciet? Quid ergo agemus, fratres? Psal-
mus nobis dicat « Beati qui habitant in domo tua. »
:
,
:
214 S. AtJGUSTINI EPISCOPI
Unde? « In saecula saeculorum laudabunt te*. » Hsec erit
actio nostra Amas, et laudas. Desines laudare,

, laus Dei.
si desines amare. Non autem desines amare, quia talis est
quem vides ,
qui nullo te offendat fastidio : et satiat te,
et non te satiat. Mirum est quod dico. Si dicam quia sa-
tiat te , timeo ne quasi satiatus velis abscedere •
quomodo
de prandio, quomodo de coena. Ergo quid dico Non te
:
satiat.? Timeo rursus, ne si dixero : Non te satiat, indigens

videaris 5
et quasi inanior existas,et minus in te sit aliquid
q.uod debeat impleri. Quid ergo dicam , nisi quod dici
potest , cogitari vix potest? Et satiat te , et non te satiat
quia utrumque invenio in Scriptura. Nam cum diceret
« Beati esurientes ,
quia ipsi saturabuntur^. » Et rursus
dictum de Sapientia : « Qui te manducant, iterum esurient-,
« et qui te bibunt, iterum sitient^. » Imovero non dixit
iterum 5 sed dixit, adhuc. Nam iterum sitiet ,
quasi primo
saginatus discesserit et digesserit et redieritbibere.Tale est,
« Qui te edunt, adhuc esurient, » sic cum cdunt, esurient:
et qui te bibunt , sic bibendo , sitient. Quid est , bibendo
sitire ? Nunquam fastidire. Si ergo ista ineffabiHs et sem-
piterna dulcedo erit : modo quid a nobis petit , fratres ,
nisi fidem non fictam, spem firmam , charitatem puram ,
et ambulet homo in via quam Dominus dedit , ferat ten-

tationes , et suscipiat consolationes.
' Isai. isxxiu, 5. — ^ Matth. v, 6. — ^ Eccli. xxiv, 29.

:
ENARRATIO IN PSALMUM lxxxvi. 215
ENARRAlTIO
IN PSALMUM LXXXVI.
Sermo ad plebem ^
l. PsALMus qui modo cantatus est, brevis est numero

,
verborum magnus pondere sententiarum.Nam totus Jec-

,
tus est, et videtis quam exiguo tempore ad terminum us-

que perductus. Hic nobis quantum Dominus donare ,
dignatur, cum Vestra Charitate tractandus, modo est pro-

positus a beatissimo prsesente'^ patre nostro. Repentina pro-
positio me gravaret, nisi me continuo proponentis oratio
sublevaret. Intendat ergo Charitas Vestra.Civitas quaedam
in isto commendata
Psalmo cantata est cujus cives su-
et :
mus, in quantum Christiani sumus et unde peregrinamur, ;
quandiu mortales sumus; et ad quam tendimus, per cujus

viam, quae omnino quasi dumetis et sentibus interclusa non
inveniebatur, rex ipsius civitatis se fecit viam, ut adcivita-
tem perveniremus. Ambulantes ergo in Christo, et adhuc
peregrinantes donec perveniamus et suspirantes deside- ,
rio cujusdam ineffabihs quietis quae habitat in illa civi- ,
tate, de qua quiete dictum est hoc nobis esse promissum

« Quod oculus non vidit nec auris audivit nec in cor
, ,
» hominis ascendit^ » ambulantes ergo

: sic cantemus, ,
ut desideremus. Nam qui desiderat, etsi hngua taceat,
' Iste Semno ad plebem forte Cartbaginensem , babitus est proximo die
post espositum Psalmum lxxxv, de quo infra n. 9. — ^ Forte Aurebo cpis-
copo Carthaginense. — ^ i Cor. ii, 9.

216 s. AVGusxmi Ei»iscopi
canlat cordc : (|ui aiUcm non dcsidcral, ([uolibet clamore

aun.'S lioininum rcriat, mutus (,'St Dco. Vidcle quomodo
crant amalorcs luijus civitatis ardcntcs, illi ipsi per (juos
liaec dicta sunt, pcr (juos hsec nobis commcndata sunt,
(juanto pcr cos aficclu ista cantata sunt. Aflcctum istum
generabat in eis araor civitatis, amorem autem civitatis
infudcrat Spiritus Dei. (( Charitas, inquit , Dci diflusa est

)) in cordibus nostris per Spiritum sanctum , ([ui datus
» estnoljis^ )> Hoc ergo Spiritu fervcuitcs audiamus ([uae
dicta sunt de hac civitate.

Fundamenta ejus in montibus sanctis'^. ))Nihil dc
II. «
adhuc dixerat Psalmus hinc incipit, et ait « Fun-

illa : :
damenta ejus in montibus sanctis.))Cujus fundamenta?

))
Non dubium est quia fundamenta praesertim in raonti-

, ,
bus, civitatis ahcujus sunt. Repletus ergo Spiritu sancto

civis iste , et raulta de amore et desiderio civitalis hujus
volvens secum , tanquara plura intus apud se raeditatus ,
crupit in lioc, « Fundamenta ejus in montibus sanctis :
quasi jam de illa dixerit ahquid. Quoraodo de illa nihil

dixerat ,
qui nun([uara de iila corde tacuerat? Quomodo
enira dicitur «Ejus, ))de qua nihil dictura est? Sed multa,
ut dixi secum in silentio de illa civitate parturiens cla-
, ,
mans ad Deura erupit etiam in aures hominuni « Fun-

, :
))damenta cjus in raontibus sanctis. Et quasi homines ))
audientes quaererent. Cujus « Diiigit, in([uit Dominus ,
)) [ôrtas Sion. )) Ecce cujus fundamcivta in montibus

sanctis, cujusdam civitatis Sion , cujus Dorainus portas
dihgit , sicut omnia taberna-
consequcnter dicit : « Sujier
)) cula Jacob^. est, Fundamenta ejus in

)) Scd quid «
» montibus sanctis ? Qui sunt raontes sancti, super quos ))
fundata est isla civitas? Alter quidam civis planius hoc

dixit, apostolus Paulus. Civis inde Propheta, civis inde
' Roni. V, ."). — > P.âl. i.xvxvi. i. — ^ IbiJ 2.
,
F.NAnHATTO IN PSALMtJM LXXXVI. 217

Apostolus. Et hi proplorea loquebantur, iit coeteros cives
exhortnrcntur. Sccl lii, itl est, ProphctnR et Apostoli, quo-
modo cives? Fortassc ita uL ctiani ipsi sint montes, super
quos fundamenta sunt hujus civitatis, cujus portas diligit
Dorainus, Dicat ergo ahus civis hoc aperte , ne nos sus-

picarivideamur. Loquens ad Gentes, et commemorans ut
redireiU, ct (|uasi construerentur in fabricam sanctam
« SupercX'dificati, inquit, super fundamentum Apostolo-
)) rum ct Prophetarum. » Et quia nec ipsi Apostoli aut Pro-
phelre , in quibus fundamciAtum est civitatis, se tenerent
in sc ; secutus ihi ait : « Ipso summo existente lapide an-
)) gulari Christo Jcsu. » Ne itaque putarent Gentes non se
pertinerc ad Sion : erat enim quaedam civitas Sion terrena,
quae pcr umbram imaginem cujusdam Sion de

gestavit
qua modo dicitur, coelestis ilhus Jerusalem de qua dicit
Apostolus « Quae est mater omnium nostrum

: ne ergo ^
:
ilh non pcrtincre dicerentur ad Sion, quia non erant de
populo Judaeorura hoc eis dixit « Igitur jam non esiis

, :
)) peregrini et inquihni; sed estis cives sanctorum^ et do-

)) mestici Dei , superaedificati super fundamentum Apos-
)) tolorum etProphetarum.
Uabesconstructionem tantae ))
civitatis. compages ubi innititur ubi in-

Sed omiuis ista ,
cumbit, ut nusquam cadat? «Ipso, inquit, summo angu-

)) lari Japide existente Christo Jesu '^.
))
III. Dicet fortasse ahquis : Si angularis lapis est Chris-

tus Jesus, in illo c[uidem duo parietes compaginantur.
Nequeenim angulum faciunt, nisi duo parietes in unum
de diverso venientes. Sic et populi duo ex circumcisione
et ex prccputio , ad paccm christianam sibimct connexi in
unafide, una spe , una charitate. Sedsi angulus summus
Christus Jesus, quasi videntur priora fundamenta et pos-
terior lapis angularis. Potestergo aliquis dicere ,
quia ma-
' Gal. IV, iCy. — ' Eplies. ii, 19, 50.
,

gis Christiis super Prophetas et Apostolos incumbit, non
ilii super illum , si illisunt in fundamento , ipse in angulo.
Sed cogitet qui lioc dicit, angulum et in iundamento
esse. Neque enim ibi est tantum angulus ubi videtur ut ,
surgat in apicem : a fundamento enim incipit. Nam ut

novcritis quia et fundamentum Gbristus et primura et
maximum Fundamentum, inquit Apostolus, nemo
: «
)) potest ponere praeter id quod positum est, quod est

)) Christus Jesus. Quomodo ergo fundamenta Prophetse
•»
etApostoli, etquomodo fundaraentum Christus Jesus, quo

ulterius nihil est? Quomodo putamus, nisi quemadraodura
aperte dicitursanctussanctorura, sic figuratefundaraentura
fundamentorum ? Si ergo sacramentacogites, Christus sanc-
tus sanctorum si gregem subditura cogites, Christus pastor
:
pastorura : si fabricara cogites , Christus fundaraentum

fundamentorura. In aedificiis istis non potest esse idera la-
pis in imo et in sumrao : si fuerit in irao, in surarao non
erit; si insurarao fuerit, in irao nonerit. Angustias enim
omnia pene corpora patiuntur, nec ubique esse possunt
nec semper. Divinitas autem quse ubique prcesto est un- ,
dique ad eam potest duci simibtudo et totum potest :
esse in simibtudinibus ,
quia nihil horura est in proprie-
tatibus. Nuraquid Christus janua est, queraadmodura vi-
deraus januas factas a fabro? Nonutique. Et tamen dixit,
« Ego sura janua^ )) Aut nuraquid sic est pastor ,
quo-
modo videraus pastores istcs prsepositos pecorum? Et di-
xit, « Ego sum pastor^. )) Et uno loco arabas res dixit.
In Evangelio dixit, quia pastor per januara intrat : et ibi
dixit , « Ego sum pastor bonus : » et ibi dixit , « Ego sum

)) janua^. )> Pastor intrat per januam. Et quis est pastor
qui intrat per januam ? « Ego sum pastor bonus. )) Et
quse est ergo janua, qua intras tu, prstorbone? « Ego
' I Cor. iir, II. — » Joan. x, 9. — ^ Ibid. 11.
,
enarrAtio in psalmum lxxxvi. 219

» sumjanua. » Quomodo ergo tu omnia? Quomodoper
me omnia. Verbi gratia cum Paulus intrat per januam
,
nonneChristus intrat perjanuara? Qaare?Nonquia Paulus

Christus; sed quia in Paulo Ghristus, et per Christum
Paulus. Ipse dixit, « An experimentum ejusvultis accipere,
» qui in me loquitur Christus ' ? » Cum sancti ejus et fi-
pcrjanuam, nonne Christus intrat per
deles ejus intrant
januam? Quomodo pTobamus?Quia ipsos sanctos ejusper-
sequebatur Saulus nondum Pauius, quando ei clamavit
,
de coelo : « Saule, Saule, quid » Ergo me persequeris^?

fundamentum et ab imo surgens;
lapis angularis ipse est_,
si tameii ab imo. Elenim origo fundamenti hujus summi-
tatem tenet : et quemadmodum fundamentum corporea3
fabricaein imo est, sic fundamcntum spiritalis fabricae in
summo est. Si ad terram tedificaremur in imo nobis po- ,
nendum erat fundamenlum quia coelestis fabrica est, :
ad coelospraecessiLfundamentum nostrum.Ipse ergo angu-

larislapis, montesque Apostoli, Prophetae magni, portantes
fabricam faciunt vivum quoddamsedificiura. Hoc
civitatis,
a^dificium modo clamat de cordibus vestris, hoc agit ar-

tificiosa raanus Dei etiam per linguara nostram ut ad ,
ilhus aedificii fabricara conquadiemini. Non enim frustra

etiam de lignis quadratis a?dificata est arca Noe^, quae
nihiJorainus figuram gestabat Ecclesiae. Quid est enim
quadrari? Attendite similitudinera quadrati lapidis : similis
debet esse Christianus. In omni tentatione sua Christia-
nus non cadit : et si impellitur , et quasi vertitur , non
cadit. Nam quadratum lapidem quacumque verteris, stat.
Cadere visi sunt Martyres , cum percuterentur : sedquid
dixitqusedam vox Cantici? « Cura ceciderit justus, non
» conturbabitur, quoniam Dominus confirmat manum
• 2 Cor. xm, 3. — ' A.ct. ix, 4- — ' Gen, vi, i4, juxtaLXS.
» ejus'. » Sic ergo quadrainini , ad omnes tentatlones

parali ; (jnidquid impulerit, non vos evertat. Stantem te
inveniat omnis casus. Erigeris ergo in hanc fabricam
affectu pio, religione sincera, fide, spe, charitate : et
jpsum aedificari ambulare est. In istis civitatibus alia est

fabrica aedificiorum : alii sunt cives inhabitantes in tabrica :
illa civitas civibus suis aedificatur, ipsi sunt lapides qui

sunt cives', lapides enira vivi sunt. « Et vos, inquit, tan-
» quam lapides vivi redificamini iu domum spiritalem-. »
Ad nos directa vox est. Ergo sequamur de ista civitate.

« Fundamenta ejus in montibus sanctis diligit Do-
IV.
» minus portas Sion. » Jam ideo praelocutus suni, ne
putetis alia esse fundamenta, alias portas. Quare sunt
fundamenta Apostoli et Prophetce? Qaia eorumauctoritas
portat infirmitatem nostram. Quare sunt portae? Quia per
ipsos intramus ad regnum Dei praedicant enim nobis. Et :
cum per ipsos intramus, per Christum intramus. Ipse est

enim janua^. Et dicuntur duodecim portae Jerusalem^,
et una porta Christus, et duodecim portae Christus quia 5
in duodecim portis Christus. Et ideo duodenarius nume-

rus Apostolorum. Sacramentum magnum hujus duodena-
rii numeri. « Sedebitis inquit super duodecim sedes, , ,
» judicantes duodecim tribus IsraeP. » Si duodecim sellae
ibi sunt; non est ubi sedeat tertius-decimus Paulus apos-

tolus , et non erit quomodo judicet : etipse se judicatu-
runidixit, non homines tantum, sed et Angelos. Quos
Angelos, nisi apostatas angelos? « Nescitis, inquit, quia
» angelos judicabimus''? » Responderet ergo turba , Quid
te jactas judicaturum? Ubi scdebis? Duodecim sedes dixit

Dominus duodecim Apostohs, unus cecidit Judas, in lo-
' Psal. XXXVI, Q4. — ^ I Fetr. ii, 5. — 3 Joaa. x, 9. — 4 Apoc. xxi, i^.
— 5 Mattl). XIX, 28. — ^ I Cor. vi, 3.
,:
ENAIIRATIO in psalmum lxxxvi. 221

cum ipsius Matthias ordinatns est, impletus est duodena-
rius numerus sedium '
: piimo locum inveni ubi sedeas
et sic te minare judicaturum. Duodecim ergo sedes quid
sibi velint , videamus. Sacramentum est cujusdam univer-
sitatis : quia per totum orbem terrarum futura erat Eccle-
sia , unde vocatur hoc oedificium ad Christi compagem. Et
ideo quia undique venitur ad judicandum, duodecim se-
des sunt : sicutquia undique intratur in illam civitatem,
duodecim porta3 sunt. Non solum ergo illi duodecim et
apostolus Paulus. sed quotquot judicaturi sunt, propter
significationem universitalis, ad sedes duodecim pertinent
quemadmodum quotquot intrabunt, ad duodecim porlas
pertinent. Partes enim mundi quatuor sunt, Oriens, Occi-
dens,A({uilo, et Meridies.Istnecpatuor partes assidue nomi-
Ab omnibus istis quatuor ventis, sicut
nantur in Scripturis.
Dominus in Evangelio, a quatuor ventis se collec-
dicit
turum electos suos'^ ab omnibus ergoistis quatuor venlis:
vocatur Ecclesia. Quomodo vocatur.Ûndicfue inTrinitate

vocatur : non vocatur nisi baptismo in nomine Patris, et
Filii, et Spiritus sancti. Quatuor ergo ter ducta, duodecim
inveniuntur.
V. Pulsateergo affectu ad has portas , et clamet in vo-
bis Christus : « Aperite mihi portas juslitiae^. » Praecessit
enim in capite, sequitur se in corpore. Yidete quid dixit

Apostolus : quia in ipso Christus patiebatur. « Ut adini-
)) pleam inquit quoe desunt pressararum Christi in carne
,
,
» mea*. Ut adimpleam » quid? « Quos desunt? » Cui de- :
sunt? « Pressurarum Et ubi dcsunt? « In carne

Christi. »
» mea. » Numquidaliquid pressurarum deeratin illo ho-
mine, quod factum est Verbum Dei, nato de Maria vir-
ginc? Passus enim cst quidquid pati deberet , ex sua
voluntate , non ex pcccali necessitate : et videtur quia
•
Acl. 1, "•ufi-'). — >}jaic. .in/2~. — ^ Pjal. cwii, 19 — 1 Co!os,<. i, 24.
222 S. AUGUSTlNl EPISCOPI
omnia : in cruce enim positus accepir acetumultimum, et
ait, (c Perlectumest. Et inclinatocapiteemisitspiritum^»

Quid est, « Perfectum est? Jam de mensura passionum
nibil miliideest; omnia quoe de me prfledicta sunt, com-
pleta sunt : tanquam ideo expectaret ut complerentur.
Quis est qui sic proficiscatur , quomodo ilJe de corpore
egressus est? Sed quis est qui hoc potuit? Qui primo di-
xerat, « Potestatem habeo ponendi animam meam et ,
» potestatemhabeoiterum sumendi eam neraotoUit eam :
» a me sed ego pono eam a me et iterum sumo eam-. »

•, ,
Posuit quando voluit, sumpsit quando voluii ; nemo abstu-

lit, nemo extorsit. Ergo impleta^ crantomnes passiones, sed
in capite : restabant adhuc Christi passiones in corpore.
« Vos autem estis corpus Christi et membra^. » In his
ergo membris cum esset Apostokis,
Ut adimpleam dixit : «
» quae desunt pressurarum Christi in carne mea^. » Ergo
illuc imus quo Christus prseoessit, et adhuc Christus illuc
pergit quo praecessit. Praecessit enim Christus in capite,

sequitur in corpore. Et adhuc Christus hic laborat : et
Christus hic patiebatur a Saulo, quando audivit Saulus,

« Saule, Saule, quid me persecperis^. » Quomodo solet
lingua dicere calcato pede Linguam nullus
, Calcas me.
tetigit : compassione clamat non attritione. Adhuc Chris-
,
tus hic eget , Christus hic peregrinatur , Christus hic

segrotat, Christus hic in carcere includitur. Injuriam ei
facimus, si non ipse dixit « Esurivi, et dedistis mihi :
» manducare sitivi, et potastis me hospes, et collegistis

: :
» me nudus, et vestistis me aeger, et visitastis me. Et

: :
» illi, Quando te vidimus h<T:c patientem, et ministra-

» vimus tibi? Et ille, Cum uni ex minimis meis fecistis,
» mihi fecistis ^. » Ergo sedificemur in Christum super

I
Joan. XIX , 3o. — ^ Id. x, 17, 18. — ^ i Cor. xn , 27. —4 Coloss.
1, 24. — ^ Act. IX, 4- — ^ Matth. XXV, 35-4o.

: ,;
enarrAtio in psalmum lxxxvi. 223

lundamentum Apostolorum et Prophetarum ipso summo ',
qiiia « Diligit Dominus portas

angulari lapide existente :
y> Sion super omnia tabernacula Jacob. » Quasi vero et

non inter tabernacula Jacob. Et ubi erat Sion nisi
ipsa Sion
in ? Jacob enim nepos Abrahas, unde natus
populo Jacob
populus Judaeorum , dicitur populus Israel, quia ipse Ja-
cob appellatus est et Israei'-. Hoec bene novit Sauctitas
Vestra. Sedquia erant quoedam tabernacuJa temporaliaet
imaginaria loquitur autem iste de civitate quadam, quam
;
umbra et figura erat illa terrena

spiritaliter intelligit, cujus
Dominus portas Sion supcr omniatabernacula

ait, « Diligit
)) Jacob. DiJigit illam spiritalem civitatem super omnia

))
ligurala, quibus intimabatur ilJa civitas semper manens ,
et semper coelestis in pace.
VI. « Gioriosa dicta suut de te , civiias Dei. » Quasi in-
tuebatur civitatem iliam Jerusaiem in terra. Nara videte ,
cpiam civitatem dicit , de qua dicta sunt qusedam giorio-

sissima. Nam illa destructa est in lerra, hostes passa ceci-
dit in terram, jam non est quod erat expressit imaginem, :
transivit umbra. Unde igitur, « Gioriosa dicta sunt de te,

» civitas Dei? » Audi unde « Memor ero Raab et Baby- :
)) lonis , scientibus me^. » In ilia civitate, inquit^ jam ex

peisona Dei , memor ero RaaJi , et memor ero Babylonis.
RaaJ) non pertinet ad populum Judaeorum 5 Iâbyion
non pertinet ad populum Judaeorum. Nam sef[uitur :
« Etenim alienigenae et Tyrus et popuJus iEtJiiopum

» Jii fuerunt ibi. » Merito , « Gloriosa dicta sunt de te ,
» civitas Dei : » ubi non soius est iJie popuJus Judaeorum

natus ex carne Abrahse, sed ibi omnes gentes, quarum
quaedam nominatae sunt, ut omnes intelJigantur. «Memor
» ero, inquit, Raab : » quae ista est meretrix, iJJa in Je-
rico meretrix, quae suscepit nuntios , et alia via ejecit

• Ephes, 11, 20. — 2 Gen. xxxii, 28. — 3 psal. lxxxvi, 3, 4-
,

quoe praesumpsit iii proraissione ,
quse timuit Deum , cui
dictum est, ut per fenestram mitteret coccum, id est, ut in
fronte haberet signum sanguinis Ghristi. Salvata est ibi '
et Ecclesiam Gentium significavit. Unde Dominus super-

bientibus Pharisaeis, « Amen dico vobis, pubhcani et me-
» retrices praecedunt vos in regnum coelorum '^.
» Praece-
dunt, quia vim faciunt. Impellunt credendo, et ceditur
fidei, nec obsistere potest quist[uam qnia qui vim faciunt, ;
diripiunt illud. Ibi enim positum cst « Regnum coelo- :
)) rum vim patitur, et qui vim faciunt diripiunt illud ^. , )>
Hoc fecit ille latro^, forlior in cruce c[uam in fauce.

« 3Iemor ero Raab Babylon civitas dici-
et Babylonis. ))
tur secundum sfficulum. Quomodo una civitas saucta,

Jerusalem^ una civitas ini([ua Babylon omnes iniqui ad , •,
Babyloniam pertinent : quomodo omnes sancti ad Jeru-

salem. Sed delabitur de Babylone in Jerusalem. Undo
nisi per eum qui justificat impium^? Piorum civitas Je-
rusalem, impiorum civitas Babylon. Sed venit ille qui

justificat inqîum : quia^ «Memor ero,)) inquit, non so-
lum Raab » sed etiam « Babylonis. Sed quorum me-
« , )>
mor Raab et Babylonis? «Scientibus me. Ideo quo-

erit ))
dam loco dicit Scriplura «Elfunde iram tuam in Gentcs, :
)) quse te non cognoverunt''. » Hic ait « Effunde iram :
)) tuara in Gentes, qu8e te non cognoverunt Et alibi, : )>
« Praetende misericordiam tuam scientibus te". » Et ut
noveritis quia in Raab et Babylone Gentes significavit;

quasi diceretur Quid est quod dixisli « Memor ero Raab
: :
» et Babylonis , scientibus me.^ » quare hoc dixisti.? «Et-

» enim alienigense » iuquit, id est, pertinentes ad Raab,
,
pertinentes ad Babylonem, «etTyrus. » Sed quousque

Gentes? Usque ad fines terroe. Elegit enim populum qui
Josue 11 , I et VI , 26. — ' Malth. \xi, 3i. — ^ Ll. xi , lU. — 4 Luc.
xxin, 40. — ^ Iloiu IV, 5. — c Psal. Lxwin, 6 — : IJ. xxxt, ii.
EKARRATIO IW PSALMUM LXXXVI. 225
in fine terrse est : « Et populus, inquit, TEtliiopum, hi
» fuerunt ibi. » Si ergo il)i llaal) ibi ex Babylone, quia
,
ibi alienigenoe, ibiTyrus, ilii populus iEthiopum 5 rae-

rito : « Gioriosissinia de te dicta sunt , civitas Dei. »
VII. sacramentum magnum. Per eum

Jam attendite
ilhc Haab, per quem illic Babylon jam non Babylon , 5
caret enim Babylone, et incipitesse Jerusalem. Dividitur

filia adversus matrem saam et erit in membris re- ,
ginoe ilhus, cui dicitur : « Obhviscere popuhmi tuum

)) et domum patris tui- concupivit rex speciem tuam ^»
Nam unde Babylon aspiraret ad Jerusalem? unde Raab
adillafundamenta pervcniretPundealienigenae, unde Ty-
rus unde populus iEthiopum? Audi unde « Mater
, :
» (2), dicet homo^. » Est quidam homo qui dicit

Sion :
«Mater Sion, » et per hunc veniunt isti omnes. Sed iste homo
quis est? Dicit, siaudiamus, si capiamus : «Mater Sion,
» dicet homo. » Sequitur ibi, quasi qusereres, per quem
venerit Raab Babylon ahenigense, Tyrus, Êthiopes.
, ,
Ecce per quem venerunt : « Mater Sion , dicet homo et •
» homo factus est in ea , et ipse fundavit eam Altissi-

» raus. » Quid apertius, fratres? Vere quia gloriosissima
de te dicta sunt, civitas Dei. Ecce, «Mater Sion, dicet
» homo. » Quis homo? Qui « Homo factus est in ea. » In
ea factus est homo, et ipse eam fundavit? Qnomodo in
ea factus est , et ipse eam fiuidavit? Ut in ea fieret homo,
jam fundataerat. Sic intelhge, si potes : Etenim, «jÎater

» Sion dicet-, » sed, «Homo, Mater Sion, dicet ; horao
» autera factus est in eaautem fundavit eam, non : ipse
» homo , fundavit civitatem in qua
sed Altissimus. » Sic
nasceretur, quomodo creavit matrem de qua nasceretur. ,
Quid est hoc, fratres? Quales promissiones quantam ,
' Psal. xLiv, II. — ' Id. Lxxxvi, 5.
cxvii. 15
spem tenemus Ecce propter nos ! Altissimus qui funclavit
civitatem, « Mate-r dicit, ipsi civitati, et homo in ea factus
» est , et Altissimus eara fundavit. »
VIII. Quasi diccretur : Unde ista scitis? Cantavimus
hsec omnes, ct cantat homo in omnibus Christus homo :
propter nos, Deus ante nos. Sed quid magnum, ante nos?
Ante terram et coelum, ante ssecula. Hic ergo homo prop-
ter nos factus in ea, idem ipse Altissimus fundavit eam.
Unde ista Dominus narrabit in Scriptura popu-
scimus? «
» lorum. » Hoc enim sequitur in Psalmo. « Mater Sion,

» dicet homo; et homo factus est in ea et ipse fundavit ,
» eam Altissimus. Dominus narrabit in Scriptura popu-

» lorum, et principum ^ » Quorum principum? * Horum
» qui facti sunt in ea. » Principes qui lacti sunt in ea , in
ea facti sunt principes. Nam antequam in ea fierent prin-
cipes : « Abjecta mundi eiegit Deus, ut confunderet for-

» tia ". » Numquid princeps piscator? Numquid princeps
pubhcanus ? Principes plane j sed c[uia facti sunt in ea.
Quales isti principes? Venerunt de Babylone principes,
urbem Romara,
credentes de sseculo principes venerunt ad
quasi caput Babylonis non ierunt ad templum impera- ;
toris, sed ad meraoriam Piscatoris. Unde enim isti princi-
pes? « Infirma mundi elegitDeus ut confundat fortia et , :
» ignobilia elegit Deus, et eaquse non sunt tanc[uam cjuae
» sunt, ut quae sunt evacuentur^. » Hoc facit qui erigit

de terra inopem, et de stercore exaltat pauperem. Ut-
quid erigit? «Ut collocet eum cum principibus, cura
» princijiibus populi sui*. » Magna res, magnum gau-
dium , magna l?etitia. Postea venerunt in hanc civitatem
et oratores : sed non venirent, nisi prsecederent piscato-
res. Magna h?ec : sed ubi haec , nisi in illa civitate Dei^
de qua gloriosissima dicta sunt ?
• Psal. nsxvi, 6. — » I Cor. i, -27. — 3 Ibid. 28. —4 Psal. cxii, 7, 8.

enAkkatio m psalmum lxxxvi. 227
IX. Ideo collatis omnibus gaiidiis atque conflatis, quo-
niodo clausit? «Tanquam jucundatorum omnium habita-
» tio in te^ Tanquam jucundatorum, habitatio omnium
jucundatorum in hac civitate. In peregrinatione ista con-
terimur : habitatio nostra ,
jucunditas soJa erit. Peribit
labor et gemitus^ transeunt orationes , succedunt lauda-
tiones. Ibi ergo habitatio jucundatorura , non erit gemi-
tus desiderantium, sed laetitia perfruentium. Aderit enim
cui modo suspiramus : similes ei erimus, quoniam vide-
bimus eum totum negotium nostrum non
siculi est*. Ibi
erit , nisi laudare Deum, et frui Deo. Et quid ahud quae-

remus , ubi solus sufiicit, per quom facta sunt omnia.^
Habitabimurethabitabimus :subjicienturilh omnia, utsit
Deus omnia in omnibus^. «Beati ergo qui habitant in domo
))tua. Unde beati ? Habendo aurum, habendo argentum,
))
numerosam famiham, multiphcem prolem ? unde beati?

« Beati qui habitant in domo tua, in saecula sseculoruni
)) laudabunt te*. )) Hoc uno beati otioso negotio. Hoc ergo
unumdesideremus, fratres, cum venerimusadhoc^ nospa-
remas gaudere ad Deum, laudare Deum, Opera bona quae
modo nos perducunt , non ibi erunt. Dixinms et hesterno
die^, quantum potuimus non ibi erunt opera misericor- •,
di.x% ubi nulla eritmiseria. Egentemnon invenies, nudum

non invenies, nemo tibi occurret sitiens , nullus peregri-
nus erit, nulius segrotus quem visites_, nullus mortuus
quem sepelias , nullus litigatorum inter quos pacem com-
ponas. Quid facturus es? An forte propter necessitates
corporis nostri novellabimus , et arabimus , et negoliabi-
mur, et peregrinabimur ? Magna ibiquies. Nam ibi omnia
opera, quae necessitas flagitat, subtrahentur : mortua
necessitate, peribunt opera necessitatis. Quid ergo erit?
' Psal. Lxxxvi, 7. — 2 I Joan. iii, 2. — ^ i Cor. xv, 28. — 4Psal. lxxxiii,5,
— 5 Insuperiorem Psal. xi, 24.
15.
Quomodo potiiit, dixit lingua humana : « Tanquam

))jucundatorum omnium habitatio in te.» Quid est « tan-
)) quam?» Ouare^ «tanquam?)) Quia talis ihi erit jucun-
ditas, qualemhic non novimus. Video hic muUasjucun-
ditates, et multi gaudent in saeculo , alii hinc, ahi indc;
et non est quod ilh gaudio comparem , sed tanquam ju-
cunditas dicam Jucunditas incipit homini
erit. Nain si , :
occurrere tahs jucunditas, qualem solethabere in poculis,

in prandiis, in avaritia in honoribus saecuh. Extolhm-
,
tur enim homines, et Letitia quadam insaniunt: «Sed non

)) est gaudere impiis, dicitDominus
'
. )> Est qucnedam jucun-
ditas, «Quam nec ocuhis vidit, nec auris audivit, nec in
» cor hominis ascendit^. Tanquara jucundatorum om-
)) nium habitatio in te. )) Ad ahud gaudium nos pare-
mus quia hic tanquam simile invenimus, et non est hoc
:
:
ne quasi paremus nos tahbus ibi perfrui , quahbus hic

gaudemus ahoquin continentia nostra avaritia erit. Sunt
•,
enim homines qui invitantur ad coenam opimam uhi ,
multa et pretiosa ponenda sunt non prandent jam si 5 :
quferas ab eis quare non prandeant ^Jojunamus. Mag- •,
num opus, christianum opus jejunium. NoU cito laudare ^
queere causam; negotium ventris agitur, non rehgionis.
Quare jejunant? Ne ventrem praeoccupent viha, et non

possit admittere pretiosa. Ergo negotium gutturis gerit in
jejunio. Magna res utique jejunium contra ventrem et :
guttur pugnat-, aliquando ilhs mihtat. Itaque , fratres
mei, si putalis ahquid tale habituros nos in illu patria, ad

quam nos exhortatur tub.a coelestis, et propterea vos a
prEescntibus abslinetis, ut illic taha copiosius recipiatis;
sic estis ilh qui jejunantpropter epulas mnjores 5

quomodo
et continent se majore incontinentia. Nohte crgo sic ad :
ahc[uid vos iaefiabilc praeparate , mundate cor ah omni-

<
Isai. xLviii, 22, juxta l:ix. — ' i Coi . ii, 9. — ^ Supple ,
respondent.
ENARRATIO IN PSALMUM LXXXVII. 229
bus affeclionibus vestris terrenis et saecularibus. Yisuri
sumus (|uiddam quo viso beati erimus et hoc solum no-
,
,
bis sufficiet. Et quid? Non manducabimus ? Imo mandu-

cabimus-, et ipse erit cibus Jioster, qui et reficiat, et non
deficiat. « Tanquam jucundatorum omnium habitatio in
)) te. Jam dictum est unde jucundabimur «Beati qui
)) :
» habitantin domo tua, in soecuia saeculorum laudabunt

» te^)j Laudemus ct modo Dominum quantum ,
possu-
mus, mixtis gemitibus, quia laudando eum, desideramus
eum, et nondum tenemus. Cum tenuerimus, subtrahetur
omnis gemitus, et remanebit sola etpura et aeterna lau-
datio. Conversi ad Dominum..
ENARRATIO'
IN PSALMUM LXXXVIL
L PsALMi hujus octogesimi et septimi titulus habet ali-

quid, quod novum negotium disputatori aflerat. Nusquam
enirn aliorum Psalmorum positum est, quod hic legilur :
<' Pro melech ad respoiidendum. » Nam de Psalmo can-

tici et cantico Psalmi alias jam quid nobis videretur
diximus (3) : et , « Filiis Core , usitatura in titulis Psal-
morum ssepissimeque traetatum est ; et quid sit, « In
)) finem . )) sed quod sequitur
Pro meicch ad respon- : «
)) dendum hoc inusitatum

, )> habet iste titulus. « Pro me-
)) lech » autem, latine pro choro dicipotest melcch enim :
verbo hebraeo chorus significatur. Quid est ergo , « Pro

)) choro ad respondendum , » nisi forte ut canenti chorus
• Psal. Lxxxiii, 5. — = Dictata posl expositum, Psal. xi.i de cjuo irjfVa n. -,
et forte post Psal. lx.v!i.

230 S. ALGUSTIPJI EPISCOPI
consonando respondeat non istum solum, sed alios ? Sicut

quoque Psalmos credendum est esse cantatos, quamvis
alios tituJos acceperint quod factura existimo causa va- :
rietatis qua fastidium levaretur. Non enim solus iste

,
Psalmus dignus est habitus, ubi responderet chorus, cum

utique non sit solus de Domini passione conscriptus. Aut
si est alia causa , cur tanta sit varietas titulorum , qua
possit ostendi ita PsaJmos omnesesse praenotatos, qui sunt
aJiter atque aliter praenotati, ut nuIJius tituJus valeat
alicui aJteri convenire 5 ego eam^ fateor, cum muJtum
conatus essem ,
penetrare non potui : et si quid de Jiac re
legi ah eis dictum, qui ante nos ista tractarunt, non satis-
quo igitur mysterio

fecit expectationi sive tarditati meae. In
dictum miJii videatur Pro choro ad respondendum , id :
est, ut canenti per chorum respondeatur, exponam. Do-

mini Jiic passio propJietatur. Dicit autem apostoJus Petrus :
« Christus pro nobis passus est, relinquens nobis exem-
)) plum ut sequamur vestigiaejus^; » Jioc est respondere.

Dicit etiam apostoJus Joannes : « Sicut Christus pro nobis
» animam suam posuit, ita et nos debemus animam pro
» fratribus ponere^^ hoc est, respondere. » Chorus autem
concordiam significat, quaein charitate consistit. Quisquis
ergo quasi aemulator dominicse passionis tradiderit corpus
suum ut ardeat^ si charitatem non habeat, non respondet
in choro; et ideo nihiJ ei prodest^. Proinde quemadmo-
dum dicuntur in arte musica , sicut ea docti homines Ja-
line dicere potuerunt, prsecentor et succentor, praecentor
scilicet qui vocem pr.nemittit in cantu, succentor autem
qui subsequenter canendo respondet : ita in hoc cantico
passionis proecedentemChristum subsequitur chorus Mar-
tyrumin finem coeJestium coronarum. Hoc enim canitur
« Filiis Core, » id est, imitatoribus passionis Christi :
' r Peh-, ri, 21. — ' i Joan. m, i6 — ^ i Cor. xiii, 3.

:
EMARRATIO IN PSALMUM LXXXVII. 231

quoniam in Calvarise loco cmcifixus est Christus*, quae
illius hebraei nominis interpretatio perhibetur, id est,
Core. Et hic est, « Intellectus Êman Israehtae (4) » quod :
in tituh hujus ultimo positum est. vEman quippe inter-

pretari dicitur, frater ejus. Eos enim fratres suos Christus
facere dignatus est, qui sacramentum crucis ejus inteUi-
gunt, et non solum de illa non erubescunt, verumetiam
in illa fideliter gloriantur, non se de suis meritis extoUen-
tes, sed ejus gratise non ingrati ut unicuique eorum dici
;
possit : « Ecce vere Israehta, in quo dolus non est - » sicut :
ipsum Israel Scriptura sine dolo fuisse commendat^. Jara

itaqueChristivoceminprophetia pr?ecinentis audiamus, cui
suus chorus velimitationevel gratinruiiiactionerespondeat.
II. « Domine Deus salutis mese, in die clamaviet nocte
» coram te. Intretin conspectu tuo oratio mea, inchna au-
)) rem tuam ad precem meam*. Oravit enim et Dominus, )>
non secundum formam Dei, sed secundum formam servi

secundum hanc enim et passus est. Oravit autem et cum in
laetis rebus ageret quod diei nomine; et cum in adversis,
,
quod noctis nomine significari arbitror. Ingressusorationis

in conspectu Dei, acceptatio ejus est; inclinatio auris Dei,
misericors exauditioest : nam membra taha qualia nos ha-
bemus in corpore, non habet Deus. Est autem solita repeti-
tio : nam quod est : « Intret in conspectu tuo oratio mea;»

idipsum est, « Inchna aurem tuam ad precem meam. »
III. « Quoniam repleta est maJis anima mea, et vita

)) mea in inferno appropinquavit^. Audemus-ne dicere )>
animam Christi repjetam mahs, cum iJla passionis afHictio

in carne valuerit quidquid valuit? Unde et ipse suos ad
,
tolcrantiam passionis accendens , et tanquam ad respon-

dendum exhortans chorum suum : « Nulite , inquit , ti-
' Matth. xxvii, 33. — = Joan. i, 47 — ^Gen. xxv, 27. — 4 Psal. lxixvii,
•2, 3. — 5 ibid. 4.
:
)) mere eos qui corpus occidunt, animam autem non pos-

)) sunt occidere » An occidi a persecutoribus anima non
* .
potest, malis autem repleri potest? Quod si itaest, quae-

rcndum quibus. Non enim vitiis per qaae homini domi- ,
natur iniquitas, animam illam repletam possumus dicere j
sed forte doloribus quibus anima suae carni in ejus pas-

,
sione compatitur. Non enim vel ipse qui dicitur corporis

dolor potest esse sine anima ([uem inevitabiliter irami-
, ,
nentem proecedit tristitia, quae solius aniraae dolor est.

Dolere ergo anima eliam non dolente corpore potest
dolere autem corpus sine anima non potest. Cur itaque
non dicamiis non humanis peccatis sed tamen humanis ,
malis repletam fuisse aniniam Christi? De quo alius Pro-

pheta quod pro nobis doluerit-; et Evangelista
dicit :
« Assumpto, inquit, Petro et duobus filiis Zebedaei;
))ccepit contristari et moestus esse. » Et ipse Dominus de

se ipso tunc ait iilis « Tristis est anima mea usque ad
:
))mortem^. Haec futura praevidens Propheta, Psalmi

))
hujusce conscriptor, inducens eum loquentem « Qao- :
))niam repleta est, inquit, malis anima mea et vita ,
)> mea in inferno appropinquavit. )> Nam ipsam sentcn-

tiam omnino verbis aliis explicavit qua dictum est , :
« anima mea usque ad mortem.

Tristis est Quod enim ))
ait » Tristis est anima mea^

: hoc dictum est « Repleta )) :
)) est malis anima mea et quod sequitur, « Usque ad

: ))
» mortem, ))hocdictum est «Etvita mea in infernoap- :
)) propinquavit. » Hos autem humanae infuniitatis aflectus,

sicut ipsam carneminfirmitatishumanae, ac mortem carnis
humanae Dominus Jcsus non conditionis necessitate, sed ,
miserationis voluntaie suscepit, ut transfiguraret in se

corpus suum, quod est Ecclesia^ cui caput csse dignatus
est, hoc est, membra sua in sanctis et fidelibus suis : ut
' MaUh. X, 28. — ' Isai. laii, 4. — ' MaUh. xwi, 3;, 38.
;
ENARRATIO IN PSALMUM J.XXXVn. 233

si cui eorum inter humanas tentationes contristari et do-
lere contingeret , non ideo se ab ejus gratia putaret alie-
num 5 et non esse isla peceata sed huraanae infirmitatis ,
indicia , tanquam voci prremissae concinens chorus ita ,
corpus ejus ex ipso suo capite addisceret. In hoc quippe

corpore praecipuum membrorum apostohim Pauham legi-
mus audimus confiLcntcm tahbus mahs repletam ani-

et
mam suam cum dicit tristitiam sibi esse magnara, et

,
continuum dolorcmcordi suo pro fratribus suis secundum

carnem, qui sunt Israelitae^ Pro quibus si contristatum
dicamus et Dominum , cum ejus passio propinquaret , in
qua illi se immanissimo scelere fuerant oijJigaturi , non
incongrue nos dicere existirac.
IV. Denique iiliid quod in cruce dixit : (v Pater, ignosce

)) ilhs ,
quia ncsciunt quid faciunf^ : » etiam in isto
Psalmo deinceps dicitur « Deputatus sum cum descen- :
» dentibus inlacum^ « utique a nescientibus quid face- :
rent, qui eum sic mori putaverunt, ut raoriuntur homines

cseteri tanquam necessitati subditum atque illa necessi-
,
tate devictum. Lacum enim dixit, vel miserise vel inferni

profunditatem.
V. « Factus sum , inquit, sicut homo sine adjutorio,
» inter m.ortuos liber*. » In his verbis maxiriie persona
Domini apparct. Quis enim alius inter mortuos liber, nisi
in similitudine carnis peccati ^ inter peccatores solus sine

peccato? Unde ilhs qui se insipienter iiberos fmtabant
« Omnis , ait ,
qui facit peccatum , servus est peccati ^. »
Et quia per eum qui ncn habebat peccatum, oportebat

hberari a peccalis : « Si vos , inquit , Filius liberaverit,
«( tunc vere liberi eritis ''.
» Hic ergo inter mortuos liber,
qui in potestate habebat ponere animam suam , et iterum

Rom. IX, 2-'\. — 2 i,i]c. xxiii, 9.8. — ^ Psal. lxxxvii, 5, — 4 IbiJ. 6.
— ^ Kom. vui, 3 — '^

Joaii. VIII, 3^. — ? Il>iil 36.
— ,
234 S. AUGDSTINI EPISCOPI

sumere eam^ a ([uo eam nemo tollebat, sed eam ipse vo-
5
luntate ponebat qui etiam carnem suam tanquam solutum

;
ab templum
eis resuscitare poterat cum volebaf^-,
, ,
quem passurum cum omnes deseruissent solus non re- ,
mansit, quia Pater eum non deseruit^, sicut ipse testatur :
ab inimicis Lamen pro quibus oravit nescientibus quid fa-

ciebant, et dicentibus seipsum non : « Alios salvos fecit,
» potest Si filius Dei est descendat
: nunc de cruce et , ,
» credimus ei. Saivum faciat eum, si vult eum^: » factus

est, id est, existimatus est, « Tanquam homo sine adju-
» torio. Tanquam vulnerati dormientes in sepulcro. » Sed
addit : « Quorum non meministi adhuc. » Ubi est Domini
Christi a cseteris mortuis animadvertenda discretio. Nam

et ipse vulneratus est , et mortuus positus in sepulcro ^ :
sed ilH qui nesciebant quid faciebant, quis esset utique

nescientes , similem iilum putaverunt aliis vuhiere occisis
et dormientibus in sepulcro, quorum Deus adhuc non
meminit id est, ([uorum nondum tempus resurgendi ad-
,
venit. Ideo namque mortuos consuevit Scriptura dicere

dormientes ,
quia evigilaturos, idcst, resurrecturos vult
intelhgi. Sed hic vulneratus et dormiens in sepulcro , die
tertio evigilavit , et factus est sicut passer singularis in
tecto*^, id est , ad dexleram Patris in coelo : « Nec jam

» moritur, et mors ei ultra non dominabitur''. » Unde
longe distat ab quorumad talem resurrectionemDeus

eis,
non meminit adhuc. Quod enim praecedere oportel)at in

capite, corpori servatur in fnie. Tunc autem dicitur Deus
meminisse , (|uando facit •, tunc ol^hvisci ,
quando non
facit. Nam neque obhvio cadit in Deum, quia nullo modo
mutatur-, neque recordatio^ quia non obhviscitur. « Fac-
» tus sum » ergo , ab eis nescientibus (|uid faciebant
' Joan. X, 18. — ^ IJ. 11, ig. — ^ IJ vni, 29. — 4 Matth. xxvii, 4o"43>
et Marc. xv,3i, etc. — ^Matth. xxvn, 5o et 60. ^^Psal.ci, 8. — 7 Roni. vi, 9.
« Tanquam liomo sine adjutorio; » cum essem , « Inter
» mortuos liber : » factus sum ab eis nescientibus quod

faciebant, « Velut vulnerati dormientes in sepulcro : Et
« ipsi expulsi sunt de cum haec ab
manu tua. » Id est .
eis factus sum, « Ipsi expulsi sunt de manu sua » ipsi :
adjutorio manus tuae privaii sunt, qui me sine adjutorio

esse putaverunt. « Foderunt enim sicut dicit in alio ,
» Psalmo, ante faciem meam foveam et inciderunt in ,
» eam *, » Melius enim sic intelligendum existimo quam ,
ut id quod dictum est « Et ipsi expulsi sunt dc manu tua,»:
ad illos referatur dormientes in sepulcro quorum non ,
meminit adhuc ciim sint in eis jusli, quorum hcet non

:
meminerit adhuc ut resurgant; de his tamen dictum est:

» Justorum animae in manu Dei sunt-, » hoc est, habi-
tant in adjutorio Altissimi ^, et in protectione Dei coeli

commorantur. Sed ilh expulsi sunt de manu Dei, qui Do-
minum Christum de manu ejus expulsum esse crediderunt,
quia eum inter iniquos deputatum occidere potuerunt.
VI. « Posueruntme^ inquit, in lacu inferiore^ : » vel
potius , « In Licu infimo. » Sic enim est in graeco ^. » Quid
est autem lacus infimus, nisi profundissima miseria, qua
non sit profundior? Unde ahbi dicitur : « Eduxisti me de
» lacu miseriae^. In tenebrosis et in umbra mortis : » po-
suerunt utique id existimantes , quando quid faciebant
nesciebant, et ignorabaat eum quem nemo principum
hujus srecuh cognovit'. Umbra enim mortis, nescio utrum
mors corporis hic inteUigenda sit : an ilhi potius de qua
scriptum est : « Qui sedebant in tenebris et umbra mortis,
» lux orla est eis^ : » quia credendo in lucem et in vitam,
e^ tenebris et morte impietatis educti sunt. Talem ergo
ilh, qui nesciebant quid faciebant, Dominum putave-
'
Psal. i.vi .7. — Sap. ' m, 1. — 3 Psa!. xci, i. — 4 Id. lxxxvii, 7. —
5 GrfBC. y.5(.T(jTaT(;). — ^'
Psal. xxxix,.3. — 7 i Cor. 11, 8. — ^ Isai. ix, 2.
: :
236 S. ArousTiNi episcopi i

qualibus ne hoc
runt , et inter tales nesciendo posuerunt.
essent ipse subvenit.

confirmata est indignatio tua* » vel,
YII. « In me :
Ira tua vel, sicut ahi

sicut alii codices habent
« : (c :
positum est Oja:,-, di-

« Furor tuus. » Quod enim graece
verse interpretati sunt nostri. Xam ubi

graeci codices ha-
fere dubitavit
bent ^p^-x, ibi iram latine dicere nuUus
auteni h-ryA positum est, plcricjue non
interpres : iibi
putaverunt iram esse diccndam cum magni

auctores la- ,
philosophorum graecorum hbris ctiani

imx eioquenti.^ de
hoc 'wx nomine vertcrint in latinum neque de hac re :
diutius disputandum cst, cuitamensi et nos ahud ncnien
adhibere debemus , tolerabihus indignationera dixerim

quam furorem. Furor quippe, sicut se latinum haliet
eloquium non , solet esse sanorum. Quid ergo est :

u In
))me conhrmata est iva tua, » nisi quemadmodum iUi
putaverunt, cognoverunt ?
qui Dominum gloriae iion -
Apud eos enim sic erat, quod ira Dei non solum commota,
verumotiam confirmata fuerit super eura, quem usque ad
mortem nec quamhbet mortem sed quam prae cseteris
, ,
execrabihus habebant id est usque ad morlem crucis , ,
k Christus
perdacere potuerunt. Unde dicit Apostolus :
Legis, factus pro nobis raa-

))noG redemit de maledicto
» ledictura scriptum est enim :
Maledictus omnis ciiu :
» pendetin h^no ^ » Et ideo cum ejus obedientiam us-

que ad extremam humihtatera commendare veUet « Hu- :
mihavit, inciuit, semetipsura, factus obediens usque ad

))
raortem^ Quod cum parura videretur, adjecit, « Mor-

)) ^)
))tcm autemcrucis. « Propterhoc, quantura miliividctnr,

« Et omnes
etiam in isto Psahno tahs versus scc|uitur :
)) suspensiones tuas : » vel sicut quidara sunt interpretati
.
Psal. Lxxsvn, 8. — ' i Cor. u ,
8. — ^ Ga!. i.i, i3, et Deuf. xxi, v.3.
— 4 PliiHp. 11, 8.
j
EJVAIIUAXIO IN 1'SALMUM LXXXVII. 237
« Omncs fluctus tuos ; » aut sicut alii : « Omnes elationes
» tuas super me induxisti. » Scriptum est et in alio Psal-
mo : « Omnes suspensiones tuoe, et fluctus tui supcr me
» ingressi sunt " : » vcl , Sicut quidam melius transtu-
I
I
lerunt, « Super mc transicrunt. » ^'iv.Oov enim est in graeco,
non (iiTfxecv. Ubi ergo utrumque positum est, et suspen-

I
I siones et fluctus,non ibi potuerunt poni pro suspensio-

nibus fluclus. Qurc duo sic exposmmus, ut suspensiones
dicercmus comminationcs fluctus autem jam ipsas pas- ,
siones : quoe utraque veniunt de judicio Dei. Sed iJlic dic-

tum est « Omnes super me : transierunt : » hic vero,
« Omnes super meinduxisti. » IlJic ergo etsi qu.Tednm ac-
ciderunt omnia tamen mala quce illis verbis inteJligi
5
voluit Super me transierunt, dixit hic vero

, Super rae : :
» induxisti. » Transeuntes enim, sive quse non attingunt,
sicut suspensiones ^ sive quas attingunt, sicut fliictus. Cum

aiitem : « Omnes suspensiones , » non ait : « Super n;e
» transierunt, » sed, « Super me induxisti » omnia quae :
impendebant evenisse significat 5 irapendebant autem ,
quandiu in prophetia futura imminebant omnia quce de ,
iJlius passione praedicta sunt.

VIII. « Longe, iiic[uit, fecisti notos meos a me'^. » Si
eos quos noverat acceperimus dictum esse, « Notos meos, »
omnes erunt nam quem

non noverat? Sed eos dicit
: iJle
notos, quilius et ipse notus erat, quantum eum tunc

nosse potuerunt certe vel hactenus quod sciebant euni
,
innocentem, etiamsi Iiominem tantummodo, non et Deum

putabant. Qusmvis et bonos f[uos probaret notos dicere ,
potuerit 5 sicut malos .quos improbaret, ignotos , cjuibus

in fine dicturus est : « Non novi vos^. » Quod vero ad-
jungit : « Posuerunt mc aijominationera sibi, » possunt
et illi quidem intelligi , C[uos notos suos dixit, c[uia ct
•
Tsal. L!, 8. — ^ i.x\-xvii, 1(1 9. — 3 Matili. vii, 23.
,

ipsi genus iliius mortis horrebant : sed melius intelligitur
de his , de t[uibus suis persecutoribus superius Joqueba-
tur : « Traditus sura, inquit, et non egrediebar. » Ulrum
quia foris erant Discipuii ejus^ quando ipse intus judica-
batur : an potius : « Non cgrediebar , » altius dictum de-
bemus accipere, id est, in interioribus meis latebam, non
ostendebam quis essem , non propalabar, non manifesta-
bar? Et ideo sequitur : « OcuU mei infirmati sunt ab
» inopia -. » Nam quos ejus oculos intellecturi sumus.^ Si
exteriores in carne in qua patieliatur positos non eos in ,
ejus passione legimus infirmatos ab inopia id est, tan- ,
quam fame, ut assoiet, ianguisse. Post coenam quippe

suam traditus , et eodem die crucifixus est. Si interiores
quomodo infirmati sunt ab inopia , cum in eis esset lux
indeficiens ? Sed nimirum oculos suos dixit membra ,
quae
in suo corpore, cui caput est ipse, clariora et eminentiora
etpraecipua diligebat. De quo corpore Apostolus loquens,
et de nostro corpore simihtudinem adhibens, ait « Si :
)) totum corpus oculus, ubi auditus? si totum auditus,

)) ubi odoratus? si fuissent omnia unum membrum, ubi
)) corpus? Nunc autem multa membra, unum autem cor-
)) pus. Non potest dicere oculus manibus Opus vobis :
)) non habeo. Et si dixerit mauus Quianon sum oculus, :
» non sum de corpore num ideo non est de corpore ? »

:
Quid autem his verJjis vellet intelhgi, evidentius expressit

dicens « Vos autem estis corpus Christi et membra". »
:
Quapropter et illi oculi, id est, sancti Apostoii ,

quibus
non reveiaverat caro et sanguis, sed Pater cjus qui in coehs
est, ut Petrus diceret: « Tu es Christus Fihus Dei vivi^, »
videntes eum tradi, ac tanta perpeti maia ;

quoniam non
eum videbant quaiera voiebant, quia non egrediebatur,
'
Matili. XXVI, 56. — ' Psal. Lxxxvii , lo. — ^ i Cor. xii, 12-27. —
— 4 Matth. XTi, i6, 17.
,
:
EJVARRATIO IN PSALMUM LXXXVII. 239

id est, non raanifestabatur in virtute et potentia sua , sed
in suis interioribus occultus , omnia quasi superatus atque
impotens perferebat : « Infirmati sunt al) inopia, » velut
subtracto sibi cibo suo , lumine suo.
IX. « Etclamavi, inquit, ad te, Domine. » Hoc quidem
et apertissimc fecit_, cum penderet in ligno. Sed quod se-
quitur : « Tola die expandi manus meas ad te, » quomodo
oporteat accipi, m.erito quaeritur. Si enim in eo quod ait
« Expandi manus meas , » crucis patibulum inteJlcxcri-

mus : quomodo intellecturi sumus , « Tota die? » Num-
quid tota die pependit in ligno, cum et nox ad totum
diem pcrtineat? Si autem hoc loco diem voluit intelligi,
qui praeter noctem dies appellari solct etiam talis diei 5
quando crucifixus est jam pars prima et non parva tran-

,
sierat. Si autem diem pro tempore positum velimus acci-
pere, (maximequia hoc nomen genere foeminino posuit,

quod in latino eloquio nonnisi tempus significare solet :
quamvis in graeco non ita sit, scmper quippe in ea lingua

dies foeminino genere dicitur, et ideo nostros sic interpre-
tari puto,) arctius quaestio colligabitur. Quomodo enim
toto tempore , si nec saltem uno toto die manus extendit in
cruce? Porro si totum pro parte accipiendum esse dica-
mus, quia isto genere locutionis uti etiam sancta Scriptura
consuevit non mihi occurritexempium, totum pro parte
,
etiam tunc posse accipi quando ipsum verbum additur ,
et dicitur totum. Nam et in eo quod dixit Duminus in

Evangelio : « Sic erit et Filius hominis in corde terrse tribus
» diebus et tribus noctibus non ^ : » ideo totum pro parte
insolenter accipitur, quianon ait Totis tribus diebus ct :
totis tribus noctibus. Unus quippe medius fuit totus dies,
duorum autem partes prinii uitima uhimi prima. Si , ,
autem non crucem suam in hac prophetia Psalmi signifi-

' Matth. XII, 4o.
240 S. AUGlJSTINI EPISCOPI
cavithis verbis , sed orationem, quam eum ex forma servi

fudisse Deo Patri, Evangelio teste, didicinius, ubi eum
et longe ante passionem , et sub die passionis , et in ipsa
cruce orasse mcminiraus ^ nusquam hoc eum toto die fe-
cisse legimus. Proinde convenienter per extentas manus
tota die continuationem bonorum operum intclhgere pos-
sumus a quorum nunquam intentione cessavit.
,
X. Sed quia sohs prsedestinatis ad seternam salutem ,
non autem omnibus hominibus, nec ipsis inter quos facta

sunt_, ejus bona opcra profuerunt idco consequenter ad- :
jecit Numquid mortuis facies mirabiha^? » Hoc enim si

: '(
de his dictura pulavcrimus quorum caro cxanimis facta ,
magna mirabiJia facta sunt mortuis, cum quidara

est-,
corum ctiam revixerunt- et quod Doniinus pcnctravitin- ;
ferna , atque indc mortis victor asccndit , magnum mor-

tuis miraculum factum cst. Significat crgo isto verbo
quo ait : « Numquid mortuis facics mirabiha , » ho-
mines corde ita mortuos, ut eos ad vitam fidei tanta
Christi mirabiha non movercnt. Neque cnim proptcrea

dixit non eis fieri mirabiha, quia non ea vident; sed
qiiia non eis prosunt. Nam sicut hic ait : « Tota die
» cxpandi manus meas ad te : » quia omnia opcra sua
nonnisi ad voluntatem referat Patris, scepissime contes-
tans ideo se venissc, ut vohmtatem Patris impleret^ : ita
quia eadem opcra ctiam infidehs popuhis vidit, aJius Pro-

pheta dicit « Tota die expandi manus meas ad populum
:
» non credentem, et contradiccntcm*. » Ipsi sunt mor-

tui quibus non sunt facta mirabilia
,
non quod ea non 5
viderunt, scd ([uod per ea non revixerunt. Quod autem

sequitur « Aut mcdici cxsuscitabunt, et confitebuntur
:
» tibi ? » Id est quia non a medicis cxsuscitabuntur ho-

,
' Psal. Lxxxvn , ii. — ' Matlli. xxvii , 52. — 3 Joan. vi, 38. —4 Isai.
LXV, 2.
EWARRATIO IN PSALMIJM LXXXVIl. 241
mines, nt confiteantur tibi, In hebrao quidem aliter se
habere lirmatur : non enim medici, sed gigantes esse per-
hibentur. Verum Sepluaginta interpretes, quorum aucto-
rilas tanta est, ut non immerito propter miral)ilcm con-
sonantiam divino Spiritu interpretati esse credantur, de
vocis similitudine, qua in hebraea Hngua gigantes et me-
dici pene eodera modo sonant , et exigua differentia dis-
tinguuntur, non errore , sed potius occasione ,
quomodo
isto loco accipiendi essent gigantes , significare voluerunt.
Si enim superbos gigantum nomine insinuatos intelliga-
mus, de quibusdicit Apostoius « Ubi sapiens? ubiscriba? :
))ubi conquisitor hujus saeculi^?)) non fuit incongruum

eosdem medicos nuncupari, velut per artem sapientise suae
promittentes animarura salutem. Contra quos dicitur :
« Domini est salus -. » Si autem in bono acceperimus gi-
gantes, quia et de ipso Domino dictum est : )> Exultavit

)) ut gigas ad currendam viam ^ quod ita: )> sit gigas gi-
gantura , magnorura scilicet et fortissimorura, qui in ejus
Ecclesia spiritali robore excellunt ; sicuti est mons mon-
tiura, quia de illo scriptura est: « Erit in novissimis tem-
)) poribus manifestus mons Domini, paratus in cacumine
)) montium^ sicut etiam sanctus sanctorum non est ab-
: )) :
surdum ut iidem ipsi magni et fortes etiam medici vocen-

tur. Unde dicit apostolus Paulus « Si quo modo aemulari :
)> potero carnem meam, ut salvos faciam aliquos ex illis^. »

Sed etiam tales medici, quamvis non de suo curent quia ,
nec medici corporis curant de suo : lamen quantumlibet

per fidele rainisterium opitulentur saluti, viventes curare
possunt, non raortuos excitare de quibus dictura est : :
» Nuraquid mortuis facies mirabilia? » Nimis enim occulta

Dei gratia est ,
quia hominum raentes quodam modo revi-
'
i Cov. 1, 20. — 5 Psal. xxxt, 9. — 3 Ii]. XVIII, 6. — ^ Isai. u, 2. —
5 Rom XI, i4-
CXVH. 16
,,
242 S. AUGUSTINl EVISCOPI

viscunt, ut possint a quibuslibet ejus ministris praecepta
sanitatis audire. Quani gratiam commendat in Evangelio
dicens Nerao potest venire ad me nisi Pater qui misit
: <c ,
» me traxerit eum. » Et paulo post apertius hoc ipsura

,
repetens ait « Yerba quae ego locutus sum vobis

, : spi- ,
))ritus et vita sunt sed sunt quidam ex vobis qui non :
» credunt. )) Deinde interponit Evangelista : « Sciebat

)) enim ab initio Jesus qui essent credentes, et quis tradi-
» turus eum esset. » Et secutus atque ipsius Domini verba

conjungens , ait : k Et dicebat : Propterea , dixi vobis
)) quia nemo potest venire ad me , nisi fuerit ei datum a
)) Patre meo^ )) Supra dixerat :Sed sunt quidam ex
«
)) vobis qui noncredunt : )) et tanquam hujus rei causam

exponens : « Propterea dixi , inquit , vobis ,
nemo
quia
)) datum a
potest venire ad me, nisi fuerit ei Patre meo : )>
ut ostenderet etiam ipsam fidem qua credit , et ex raorte
sui cordis anima revivis-cit , dari nobis a Deo. Quantum-

libet ergo excellentes verbi praedicatores , et veritatis
etiara per miracula suasores , tanquara magni medici

agant cum hominibus-, si mortui sunt et tua gratia non
revixerunt : « Xumquid mortuis facies mirabiha , aut rae-
)) dici exsuscitabunt , et hi quos exsuscitabunt confite-
)) buntur tibi ? )) Haec enira confessio indicat vivos : non
sicut ahbi scriptum est : « Amortuo, velut qui non sit,
)) perit confessio -. ))
« Nuraquid enarrabit quis in sepulcro raisericor-

XI,
))diam tuam et veritatem tuara in perditione^ ? » Subau-
,
ditur quod supra dictum est ut etiam iste versus ita se ,
habeat, ac si dictura sit Nuraquid enarrabit quis verita- :
tem tuam in perditione? Misericordiam quippe et veritatem

araat Scriptura conjungere, maxlme in Psahnis. Quod
vero ail : « In perditione, )) alio verbo repetivit quod
'
Joan. VI, 44j 64-S6. — ' Eccli. xvii, 26 — ^psal. lxx)lVU, 12.
»
,,

supra dixerat : « In sepulcro. » Sic autem dictum est:
« In sepulcro : » ut intelligantur ii qui sunt in sepul-
cro ,
qui et superius significati snnt nomine mortuorum
ubi ait : Numquid mortuis facies mirabilia? Animae nam-
que mortuge corpus sepulcrum est. Unde Dominus in
Evangelio talibus dicit : « Similes estis sepulcris deai-
» batis ,
quse foris apparent hominibus speciosa , intus
» vero plena sunt ossibus mortuorum et omni spurcitia :
» sic et vos a foris quidem paretis hominibus justi; intus

» autem pleni estis hypocrisi , et iniquitate^ »
XII. (( Numquid cognoscentur in tenebris mirabiha
» tua , et justitia tua in terra oblita ^? » Quod est, « In te-
» nebris-, » hoc est, (( In terra obhta. » Infideles enim
significantur nomine tenebrarum. Hinc dicit Apostolus :
« Fuistis enim aliquando tenebrae^. » Sic et terraobhta,

homo obhtus est Deum. Potest namque anima in-
est qui
fidehsusquead tantas tenebras pervenire, ut dicat stultus

in corde suo «Non est Deus *. » Totus ergo iste sensus ita
:
continuatur atque contexitur : « Glamavi ad te Domine,

,
» inter passiones meas-, tota die expandi manus meas ad te :
id est non destiti ad te glorificandum extendere opera

,
mea. Cur ergo in me impii saeviunt, nisi quia mortuis noii

facies mirabiha ? Id cst non eis commoventur ad fidem ,
nec medici eos exsuscitabunt , ut confiteantur tibi, in

quibus occulta gratia tua non operatur, qua trahantur ut
credant : quia nemo venit ad me, nisi quem tu attraxeris.
« Nam quis enarrabit in sepulcro misericordiam tuam , »
id est, animse mortuse , cujus mors^ jacet sub corporis

pondere? « Et veritatem tuam in perditione, » hoc est,
in tah morte nihil horum valenti credere atque sentire?
Numquid enim in tenebris hujus mortis , hoc est, in ho-
• Matth. xxni, 27, 28. — » Psal. lxxxvu, i3. — 3 Ephes. v, 8. — 4 Psal.
XIII, I. — 5 Forte latet. — ^ joan. vi, 44«
16.
,
244 S. ACGUSTINI EPISCOPI

mine qui te obliviscendo vitoe lumen araisit : « Tua mira-
» bilia et justitia cognoscentur? »
XIII. Occurrebat autem quaestio quisnam sit usus is- ,
torum mortuorum^ quid ex his agat Deus ad utilitatem

corporis Christi, quod est Ecclesia ut in cis demonstre- :
tur, quae sit Dei gratia in proedestinatis qui secundum ,
propositum vocati sunt. Unde ipsura corpusinalio Psalmo

dicit « Deus meus
: misericordia ejus pr?eveniet me
, :
» Deus meus demonstrabit mihi in inimicis meis^ » Ergo
et hic sequitur, ac dicit « Et ego ad te, Domine, cla- :
» mavi'^. » In quibus verbis jam intelligendus est Dominus
Christus ex voce corporis sui loqui, id est, Ecclesine. Quid

est enim « Et cgo
: » nisi quia fuimus et nos alit|uando
:
natura fihi irse, sicut et cseteri^? Sed, « Ad te clamavi , »
ut salvus esscm. Qu's enim mc discernit ab ahis filiis ir?e,
cum Apostolum audiam ingratos terribiliter increpantem

ac dicentera : « Quis enira te discernit?Quid auterahabes,
» quod non accepisti? Siautera et accepisti, quid gloriaris
» quasi non acccperis*? » Domini est salus ^. Gigas aulem
in mukitudine virtutis suoe non erit salvus^ sed, sicut :
scriptum est « Qui invocaverit noraen Doraini

: salvus ,
» erit'. Quoraodo autera invocabunt, in quem non crc-

» didcrunt? aut quomodo credent ei_, quem non audie-
» runt? quoraodo autera audient sine praedicante? aut

» qaomodo praedicabunt , si non mittantur ^? Sicut
» scriptum est : Quam speciosi pedes eorum qui annun-
» tiantpacem, qui annuntiant bona^. » Ipsi sunt medici
curantes a latronibus sauciatum 5 sed Dominus eum per-
duxit ad stabulum^^ : quia ipsi sunt etiam operantes in agro
dominico : « Nec taraen qui plantat est aliquid , aut qui
• Psal. Lit, II, 12. — ' IJ. Lxxxvii, i.(.— ^ Eplics. 11, 3. — Cor. 4 i
IV, 7.— ^ Psal. iu ,9. — 6 jj xxxn ,16. — 7 Joi-I. n, 32. — Roiu. x

^
i3-i5. — 9 Isai Lu, 7. — '° Luc x, 34-

,,:
EWABRATIO IK PSALMUM LXXXVM. 245

)) rlgat, sed qui incrementum dat Deus^ » Ideo et ego
ad Dominum clamavi hoc est, Dominum : ut salvus esscm
invocavi. Quomodo autem invocarem, nisi crederem?
quomodo crederem, audirem ? Sed ut audita credercm,
nisi
ipse me attraxit : quia in occulto a morte cordis non qui-

libet medici , sed ipse excitavit. Nam multi audierunt,
quia « In omnem terram exiit sonus eorum , et in fines
» orbis terrae verba eorum sed non omnium est fides'^ - : )>
>i Et novit Dominus qui suntejus*. Ac per hoc, nec cre- ))
dere potuissem , nisi me Dei misericordia praevenisset ^

^
et quia mortuos suscitat , et « Vocat ea quse non sunt

)) tanquam quae sunt , )> me in occultis vocando et susci-
lumen fidei
tando, et trahendo, a tenebiis eduxisset, et ad
perduxisset. Ideo sequitur « Et mane oratio mea pras- :
)) veniet te. Jam mane posteaquam nox infidelitatis

)>
,
et tenebrae transierunt. Quod mane ut mihi esset, miseri-

cordia quidem tua praevenit me sed quia restat illa clari- :
ficatio, ubi illuminabuntur occulta tenebrarum et ma- ,
nifestabuntur cogitationes cordis , et laus erit unicuique

a te ^
5 nunc in ista vita , in ista peregrinatione , in hac
luce fidei ,
quse in comparatione tenebrarum infidelium
jam dies est, sedin comparatione diei ubi videbimus facie
ad faciem , adhuc nox est , adhuc « Oratio mea praeve-
)> niet te. ))
XIV. Ut autem ista fervescat et exerceatur oratio, quod

nobis quantum expediat nulHs, ut opinor^ verbis expli- ,
cari potest differtur bonum quod in aeternum dabitur, et

5
mala transitura crebrescunt. Ideo sequitur : « Utquid

)> Domine, Tepufisti orationem meam''.^ » Hoc et in ilfis
verbis dictum est : » Deus, Deus meus, respice in me, ut-

» quid me dereliquisti^? » Causa cognoscenda proposita
« I Cor. 111, 7. — » Psal. xvni, 5. — ^ 2 Tliess. iii, 2.— 4 2. Tim. ii, 19.
5 I Cor. 1, 28. — *=
IJ. IV, 9. — 7 Psal. ltxxvii, i5. — ^ j,i xvi, 2.
est, non tanqnam sine causa hoc faceret Dei culpata sa-
pientia : ita et hic « Utquid Domine

: , , repulisli oratio-
» nem meam ? » Hujus tamen rei causa si dihgenter ad-

vertatur, jam supcrius indicata est. Ad hoc enim oratio
sanctorum dilatione tanti beneficii et tribulationum ad-
versitate quasi repelhtur, ut tanquam ignis flatu reper-
cussus inflammetur ardentius.

XV. Exequitur itaque breviter etiam tribulationes cor-
Neque enim in solo capite factae sunt cum
poris Christi. ,
et Saulo dictum sit « Quid me persequeris ? » Et ipse

,
^
jam Paulus tanquam electum membrum in eodem corpore

positus dicat , Ut suppleam qu.ie desunt pressurarum
«
» Christi in carne mea-. Utquid ergo, Domine, repuhsti

» orationem meam, avertis faciem tuam a me? Inops sum
» ego, et in laboribus a juventute mea- exaltatus autem
)) humihatus sum et conturbatus. In me transierunt irae
)) tuse , et terrores tui conturbaverunt me. Circumdede-

» runt me sicut aqua t^ta die, circumdederunt me simul.
)) Longe fecisti a me amicum
meos a miseria ^ » et notos
Contigerunt et contingunt omnia haec in membris corpo-

ris Christi. Etavertit Deus ab orantibus faciem, non exau-
diendo ad id quod volunt quando sibi nesciunt non ,
expedire quod petunt. Et inops est Ecclesia, cum esurit
et sitit unde satietur in patria. Et in laboribus

peregrina,
est a juvente sua. Ipsum enim corpus Christi et in aho
Psalmodicit, « Saepeexpugnaveruutmeajuventutemea^.»
Et ad hoc exaltantur etiam in sseculo isto qusedam mem-
bra ejus ut in eis sit major humihtas. Et super ipsum
,
corpus, id est, unitatem sanctorum atquefidehum, cui ca-

put est Christus, transeunt irae Dei, non autem manent :
quia non de fideh, sed de infideU dictum est, « Ira Dei

' Act. IX , 4- — ^ Coioss. 1, 24. — ^ Psal. lxxsvii , 16-19. — ^ 'J-
CXXVIII, 1.
,
enaplUAtio m psalmum lxxxvii. Ât

» manet super eum ^ » Et terrores Dei conturbant infir-
niitatem fidelium : quia omne quod accidere potest,

etiamsi non accidat prudenler timetur. Et aliquando ter-
,
rores ipsi ita conturbantanimum cogitantis circumpen-

dentibus malis ut sicut aqua undique circumfluere
,
videantur et simul circumdare metuentem. Et quia Eccle-

sise in hoc mundo peregrinanti ista non desunt dum ,
modo in his modo in iUis mcmbris ejus usquequaque

,
contingunt^ ideo dlxit, « Tota die, » continuationem sig-

nificans temporis, donec fmiatur hoc saeculum. Et saepe
amici et noti periclitantes secundura saeculum, sanctos
formidine deserunt. De quibus dicit Apostolus « Omnes ,
» me rehquerunt, non iUis imputelur-. » Sed utquid

haec omnia nisi ut oratio hujus sancti corporis mane, id
,
est, noctem infidehlatis in luce fidei praeveniatDeum,

post
donec veniat salus illa, in cujus nondum re sed jam spe ,
salvi facti sumus, eamque cum patientia fidehter expec-
tamus ^ ? Ubi nec repellet Dominus orationem nostram

quoniamtunc nihil eritpetendum, sed quidquid recte pe-
titura est, obtinendum nec faciem suam avertet a nobis,
:
quoniam videbimus eum sicuti est * nec inopes erimus, :
quia copia nostra ipse Deus erit omnia in omnibus^ neo :
laborabimus ,
quia nulla remanebit infirmitas : nec exal-
tati humihabimur et conturbabimur, quia nulla ibi erit
adversitas : nec iram Dei vel transeuntem sustinebimus

quia in ejus benignitate raanente raanebimus : nec terro-
res ejus nos conturbabunt, quiaproraissa reddita nos bea-
bunt '.
nec ter/itus longe fiet a nobis notus et amicus, ubi
nulhis erit qui timeatur inimicus.
' Joan. ni ,36. — =2 Tlm. iv ,16. — 3 Roni. vin, 24 , 25. — 4 i Joan.

in, 2. — 5 I Cor. V, 28.
EISÂnRATIO I
IN PSALMUM LXXXVIII.
SERMO I '.
De prima parte Psalmi.
I. PsALMUM istum, de quo loqui proposuimus Charilati

Vestrae, donante Domino, accipite de spe quam liabemus
iii Christo Jesu Domino nostro : et erigite animos, quia
jlle qui promisit , ita csetera completiirus est , ut multa
complevit. Datenim nobis ad eum fiduciam, non meritum
nostrum sed illius misericordia. Et ipse est, quantura
,
arbitror, « Inteilectus iEthan Israehtae (5) » unde iste :
Psalmus titulum accepit. Videris enim c[uis homo fuerit,

qui vocabatur Êthan interpretatio tamen nominis hu- :
jus Robustum indicat. Et nenio in hoc soeculo robustus

est , nisi in spe promissionis Dei. Quantum enim attinet
admerita nostra, infirrai sumus : quanlum ad ejus mise-
ricordiam, robusti sumus. Itaque iste infirmus in se, ro-
bustus in misericordia Dei, inde coepit.
II. (( Misericordias tuas, Domine, in aeternum cantabo :
•» in generationem et generationem annuntiabo veritatem

)) tuam inore meo'^. Obsequantur membra, inquit, mea
)>
Domiiio meo : loquor, sed tua loquor Annuntiabo ve- : <(
)) ritatem tuam in ore meo. )) Si non obsequor , servus
' Habitus est iste Sermo malutiais horis in Martyrum quorumdam celebri-
tate. — ^ Psal. nxxviii, 2.

,
ENAnnATIO T IN PSALMUM I,XXXVIII , SERMO I. 249

non sum : si a mc loquor, mendax sum. Ergo ut et abs te
dicam, et ego dicam, duo qunedam sunt unum tuum, ;
unum mcum ; vcritas tua, os mcum. Quam ergo vcrita-

tem annuntiet, quas misericordias cantet, audiamus.
III. « Quoniam dixisti In aeternum misericordia aedifi- •,
» cabitur '.» Hoc canto, hoec est veritas tua, huic annun-
tiandae servit os meum « Quoniam dixisti In aeternum : :
» misericordia oediticabitur. » Sic, inquis, aedifico, ut non
destruam quoniam quosdam sic destruis ut non aedifi-

; ,
ces quosdam vero sic destruis

;
ut audifices. Nisi enim ,
quidam destruerentur ut aedificarentur, non diceretur Je-

remioe, « Ecce posui te ad destructionem et aedificatio- ,
» nem » Et utique omnes qui idola colebant

'^.
et lapi- ,
dibus serviebant in Christo non aedificarentur, nisi in ,
pristino errore destruerentur. Rursus nisi quidam ita des-

truerentur, ut non aedificarentur, non diceretur « Des- ,
» trues eos, et non aedificabis illos ^. » Prof)ter eos ergo
qui destruunturetaedificantur, neputarent aedificationem

qua aedificantur, esse temporalem , sicut temporalis fuit
ruina in qua destruuntur ; tenuit se iste, cujus os servit
veritati Dei ad ipsam veritatem Dei. Ideo annuntiabo
ideo dico, « Quoniam quo- dixisti : » securus homo dico,
niam tu Deus dixisti. Quia etsi ego in verbo meofluctua-
rem verbo tuo confirmarer, « Quoniam dixisti. » Quid
,
dixisti? « In «ternum misericordia aedificabitur. In coehs

» praeparabitur veritas tua. » Quomodo superius, ita in
sequentibus. / Misericordias tuas , Domine , inquit , in

» aeternum cantabo : in generationem et generationem
» annuntiabo veritatem tuam in oremeo.» Dixit miseri-
cordias, dixit veritatem ita rursus utrumque conjunxit, :
« Quoniam dixisti In aeternum misericordia aedificabitur.

:
» In coehs praeparabitur veritas tua. » Et hic repetivit

' Psal. Lxjnviii, 3. — ' .lercni. i, lo. — ^ Psal. xxvn, 5.
250 S. AUGtSTlNI EPISCOPI
misericordiam et veritatem. «Universae enim viae Domini
M misericordia et veritas^ » Neque enim exhiberetur ve-
ritas in impletione promissorum, nisi praecederet miseri-
cordia inremissionepeccatorum. Deinde quoniam populo
Israel eliam secundum carnem venienti de semine Abrahse
promissa erant rauha propheticc, et ita ille populus pro-
pagatus est, in quo implerentur promissa Dei; non autem
clausitDeus fbntem bonitatis suae etiam in ahenigenas

gentes, quas sub AngeJis conslituerat, portionem sibi fa-
ciens populum Israel : in haec duo et Apostolus distincte
distribuit misericordiam Domini et veritatem. « Ait enira
» Christum ministrum fuisse circumcisionis propter verita-
» tem Dei, ad conhrmandas promissiones patrum-.» Ecce
quia non fefelht Deus; ecce quia non repulit plebem
suam ,
quam prsescivit. Etenim cum de casu Judaeorura
ageretur, ne quis putaret sic illos improbatos, ut nihil
frumenti ex illa horreum mitteretur, ait
ventilatione in
Apostolus « Non repuht Deus plebem suam, quam praes-
,
» civit nam et egolsiaehta sum^.» Si totum illudspinae

:
fuerunt, unde granum vobis loquor? Ergo impleta est ve-

ritas Dei in iis qui ex Israehtis crediderunt, et venit unus
paries de circumcisione apphcans se ad lapidem angula-

rera^. Sed ille lapis angulum non faceret, nisi ahura pa-
rietem ex Gentibus susciperet. Ille itaque paries tanquara
proprie pertinet ad veritatera , iste autera ahus ad raiseri-
cordiam. « Dico enira , inquit, Jesura Christura rainis-
» trura fuisse circuracisionis propter veritatera Dei, ad
» confirraandas promissiones patrum •
Gentes autem super
» misericordia glorificarcDeum^» Merito, «Incoehsprae-
» parabitur veritas tua. » Etenira omnes illi Israehtae
vocati Apostoh, coehfacti sunt qui enarrant gioriara Dei.
» Psal. XXIV, lo. — » Rom. xv, 8. — 3 id xi, i, 5i. — 4 Eplies. ii, 20.
— 5 Rora. XV, 8, 9.
I
,
ENARRATIO 1 IN PSALMUM LXXXVIII , SERMO I. 251

De his coelis cliciliir , « Coell cnarrant gloriam Dei, et opera
» manuum ejus annuntiat firmamentum^ » Etutnove-
ritis de liis coelis dici, certe dehis in consequenti expres-
sius dictum est , « Non sunt loquelae neque sermones
» c{uorum non audianturvoces eorum ^,» Qusere c{Uorum,
non invenies supra nisi coelorum. Si ergo Apostoli sunt,
quorum in omnibus loquelis vox audita est, ipsi sunt de
quibus dictum est, « In omncm terram exiit sonus eorum,
» et in fines orbis terr^ verba eorum^; » quia etsi as^
sumpti hinc sunt antequam Ecclesia impleret orbem terra-

rum, tamen verba eorum pervenerunt usque ad terminos
orbis terrae hene accipimus in his impletum
: quod ,
nunc legimus, « In coelis prseparabitur veritas tua. »

IV. « Disposui testamentum electis raeis'*.)) Dixisti(in-
telligitis ) hoc totum dixisti « Disposui testamentum : ,
)) Quod testamentum, nisi Novum? Quod

electis meis. )>
testamentum, nisi cjuo renovamur ad novam haereditatera?

Quod testamentum nisi cujus haereditatis desiderio et
,
amore cantamus canticum novum? « Disposui, inquit,

)) testamentum electis meis. Juravi David servo meo. ))
Quam securus loquitur iste ,

qui intelligit, cujus os servit
veritati? Quoniam dixîsti, securus loquor. Si securum me
facis, quia dixisti : quanto securiorem, quia jurasti.f' Dei
quippe juratio, promissionis est confirmatio. Beneprohi-
betur homo jurare^ 5 ne consuetudine jurandi , cpiia po-
testhomo falh,-^tiam in perjurium proiabatur. Deus so-
lus securus jurat, cpiia lalli noji potest.
V. Videamus ergo c[uid juraverit Deus. « Juravi, inquit,
)) meo Usque in aeternum praeparabo semen

David servo :
tuum ^. Semen David quod est nisi semen Abrahse'?

)) )) ,
Quodautem semen AbrahaeÊt semini, inquit, tuo quad

• Psal. xviii , 2 — » Ibid. 4- — ^ Ibid. 5. — 4 Psal. lxxxviii, 4 —
5 Matth. V, 34. — 6 Psal. lxxxvhi, 5.-7 Gal. iii, i6.
Sed forte ille Christus caputEcclesise*, salva-
est Christus.
tor corporis,semen est Abrahse, et ideo David nos autem ;
non sumus semen Abrahae? Imovero sumus, sicut Apostolus

ait « Si autem vos Christi, ergo Ahrahse semen estis
; se- ,
)) cundum promissionem haeredes -. Sic ergo hic acci- )>
piamus, fratres, « Usque in aeternum praeparabo semcn

)) tuum
non tantum illam carnem Christi natam ex
, ))
virgine Maria sed etiam nos omnes credentes in Chris-

,
tum. Ilhus enim capitis membra sumus. Non potest hoc

corpus decollari. Si in aeternum caput , in seternum glo-
riantur et membra, ut sit ille Christus integer in seternum.
« Usque semen tuum, Et sedifi-
in ceternum praeparaljo
))cabo in generationem et generationem sedem tuani. )>
Putamus hoc dixit « In aeternum quod « In genera-

: , )>
)) tionem et generationem ? )> Qaoniam et supra dixerat :
« In generationem et generationem annuntiabo veritatem

» tuam in ore meo. ^> Quid est, « In generationem el ge-
» » In omnem generationem. Non enim to-
nerationem?
ties repetendum erat verbum quoties generatio venit ,
et transit. Ergo multiphcatio generationum in repetitione

significata et commendata est. An forte duae generationes
sunt inteliigendae, sicut nostis, sicut jam insinuatum Yes-
trae Charitati retinetis? Est enim generatio nunccarnis,
et sanguinis erit generatio futura in resurrectione mor-

,
tuorum.Praedicatur hic Christus praedicabitur 5

ibi : sed hic
praedicatur, ut credatur ; ibi praedicabitur , ut videatur.
« iEdificabo in generationem et generationem sedem
» tuam. » Nunc Christus habet in nobis sedem, aedifi-
cata est sedes ejas in nobis. Nisi enim sederet in nobis,
non nos regeret: si autem ab illo non regeremur, a nobis
ipsis praecipitaremur. Sedet ergo in nobis, regnans in no-
bis : sedet etiam in alia generatione, quae fuerit ex resur-
' Epliss. V, a3. — 2 Gal. iii, "29.
I
»:
ENARRATIO I IN PSALMLM LXXXVIII , SERMO I. 253

rectione mortuorum. In feternum Cliristus regnabit in
sanctis suis. Hoc promisit Deus, hoc dixit Deus si parum :
est, lioc jnravit Deus. Quia ergo non secundum merita

nostra, sed secundum illius misericordiam firma est pro-
missio : nemo debet cum trepidatione pra?dicare, unde
non potest dubitare. Fiat ergo in cordibus nostris robur
illud, unde jEthan nomen accepit, robustus corde prse- :
dicemus veritatem Dei, eloquium Dei promissa Dei, ju- ,
rationem Dei ; et his raodis omni ex parte firmati praedi-

cemus, etportando Deum coeli simus.
VI. «Confilebuntur ca?li mirabilia tua, Domine^ » Non
merita sua confitebuntur creb , sed « Confitebuntur coeli
» mirabiba tua, Domine. » In omni enim misericordia

perditorum , in justificatione impiorum, quid laudamus
nisi mirabilia Dei ? Laudas quia resurrexerunt mortui
plus lauda quia redempti sunt perditi. Quae gratia ,
quae
misericordia Dei? Yides hominem heri voraginem ebrio-
sitatis , hodie ornamentum sobrietatis vides hominera :
heri coenum luxuricc , hodie decus temperantice : vides

hominem blasphematorem Dei, hodie laudatorem
heri
Dei vides horainera heri servum creatura^ hodie culto-
: ,
rem Creatoris. Ab istis omnibus desperationibus ita ho-

mines convertuntur : non respiciant ad merita sua , fiant
coeU : confiteantur coeli mirabiha ejus, a quo facti sunt
coeli. « Quoniara videbo , inquit , coelos opera digitorura
» tuorura -. CorTfitebuntur coeii mirabiha tua, Domine.
Et ut noveritis j qui coeU confitebuntur , videte ubi con-
fiteantur : sequitur enim : «Et verjtatem tuam in Ecclesia
» sanctorum. » De coelis ergo nulla dubitalio est, quo-
niam intelHgantur prsedicatores verbi veritatis. Et ubi
confitebuntur coeli mirabilia tua et veritatem tuam? « In
» Ecclesia sanctorum. » Excipiat Ecclesia rorem coelo-
Psiil. Lxx^viii. 6. — = IJ. vni, 4-
254 s. AuGusTim episcopi
rum , sitienti terrse pluant coeli , et germinet excipiens

pluviam germina bona , opera lôna : ne pro bona pluvia
det spinas, et pro horreo expectet ignem. « Confitebun-
» tur coeli mirabilia tua , Domine , et veritatem tuam in j
)) Ecclesia sanctorum. )) Coeli ergo confitebuntur mirabi- i
lia tua et veritatem tuam. Totum quicl([uid praedicant

j
coeli , ex te est , de te est : et ideo securi praedicant. No- >
runt enim quera prsedicant ,

quia non possunt de praedi- [
cato erubescere. I
VII. Quid praedicant coeli ? Quid confitebuntur in Ec-

clesia sanctorum ? « Quoniam quis in nubibus fequabitur
)) Domino ? » Hoccine coeli confitebuntur hoc coeli
^
,
pluent? Quid? « Quoniam quis in nubibus ccquabitur Do-

)) mino ? Inde securi praedicatores quoniam nemo in
))
,
nubibus aequabitur Domino. Magna laus vobis videtur ,
fratres non sequari nubes Creatori. Si intelligatur sine

,
mysterio ad litteram, non magna laus est, Domino non

sequari imbes. Quid enim stellse quas sunt supra nubes ,
aequantur Domino? Quid enim sol luna, Angeli coeli, , , ,
vel comparari poterunt Domino? Quid est quod pro magno

ait : « Quoniara quis in nubibus aequabitur Doraino? )> In-
telligiraus , fratres , nubes istas sicut coelos ,
praedicatores
esse veritatis , Prophetas, Apostolos, annuntiatores verbi
Dei. Nam ista orania genera praedicatorum nubes esse dic-
tas , ex illa prophetia intelligimus , ubi Deus iratus vineae
suae dixit : « Mandabo nubibus raeis ne pluant super eam
)) imbrera -. )) Quara viiieara explicat et designat apertis-
sime , dicens : « Vinea Domini Sabaoth , doraus Israel
» est^. » Ne tu aliter intelligas vineam , homi-
et relictis
nibus «ignificatis terram scruteris : « Vinea, inquit, Do-
» raini Sabaoth, domus Israel est. » Non intelligat aliud,
se intelligat domus Israel esse vineam meam^ se intelligat

• Psal. Lxxxviu, 7. — ^ Isai. v, 6. — 3 ihid, 7.
ENA.URATIO I IN PSALMUM LXXXVIII , SERMO 1. 255
mihi non dedisse uvam , sed spinas 5 se intelligat ingra-
tam extitisse plantatori atque cultori , ingratam extitisse
irrigatori. Ergo si vinea Domini Sabaoth domus Israel est,
quid dixitiralus? « Mandabo nubibus meis ne pluant su-
» per eam imbrem. ))Et revera ita fecit: missi sunt Apos-
toli tanquam nubes, ut pluerent Jadaeis , et illi verbum
Dei repellentes quia pro uva spinas dederunt , dixerunt
Apostoli : « Ad
vos missi eramus sed quia repulistis ver- ,
» bum imus ad Gentes*. » Ex illo coeperunt nubes

Dei ,
non pluere pluviam super vineam illam. Si igitur nubes

sunt praedicatores veritatis ,
quaeramus primo quare sint
nubes.Iidem quippe coeli, iidem nubes : coeli propter lul-
gorem veritatis, nubes propter occuka carnis nubes enim :
omnes nebulosae sunt propter mortalitatem et veniunt, , ,
et transeunt. Propter ipsa occulta carnis , id est , occulta

nubium , ait Apostolus : « Nolite ante tempus quidquam
» judicare, donec veniat Dominus, et illuminet abscon-
» dita tenebrarum'^. »Nunc ergo quid loquatur homo, vi-
des ;
non vides quod exprimitur
quid gestet in corde , :
de nube , vides quod servatur in nube, non vides. Cujus

5
enim oculi nubem penetrant? Ergo nubes in carne prae-

dicatores veritatis. Venit et ipse omniumCreator in carne.
Sed « Quis in nubibus aequabitur Domino? Quis ergo in
,
» nubibus aequabitur Domino, et quis similis errt Domino
» in fdiis Dei? » Ergo nemo in filiis Dei similis erit Filio
Dei. Et ipse dictus est Filius Dei et nos dicti sumus filii ,
Dei sed, « Quis similis erit Domino in filiis Dei? » Ille

:
unicus , nos multi : ille unus , nos inna- illo unum : iJlc
tus , nos adoptati : ille ab aeterno Filius genitus per natu-

ram , nos a tempore facti per gratiam : iWe sine ullo pec-
cato , nos per illum hberati a peccato. « Quis ergo in
» nubibus aequabitur Domino , aut ([uis similis erit Do-
' Act. xui, 46. — ^ i Cor. IV, 5.
::
256 S. AtJGUSTXNI EPISCOPI
» mino in filiis Dei ? Dicimur nubes propter carnem et ,
sumus prsedicatores veritatis propter imbrem nubiura

sed caro nostra aliter venit, caro illius aliter. Dicimur et
filii Dei, sed ille aliter Filius Dei. Illius nubes ex virgine,
ille Filius ex seternitate, Patri aequalis. «Quis ergo innu-
» bibus oequabitur Domino, aut quis similis erit Domino
» in filiis Dei? » Dicat ipse Dominus utrum similem in-

veniat. «Quem me dicunt homines esse filium hominis ^?»
Ecce enim quia videor quia conspicior quia inter vos , ,
ambulo, et fortasse praesentia vilui dicite « Quem me di- 5 :
» cunt homines esse fihum hominis? » Certe quia filium
hominis vident, nubem vident : dicant, vel dicite^ quem

me dicunt homines esse.Et responderunt dicta hominum
« AHi dicunt Jeremiam, ahi Eham, aHi Joannem Baptis-
» tam, aut unum ex Prophetis-. »Nominatoe sunt multfe
nubes et fihi Dei. Etenim quia justi et sancti , utique et
ipsi fihi Dei : Jeremias, Ehas , Joannes , fihi Dei •, et nu-
bes, quia praedicatoresDei. Dixistis quas nubes me homi-
nes esse piitent, et in quibus fihis Dei me homines nu-
merent : dicite et vos ,
quem me dicitis esse. Respondens
Petrus pro omnibus ,
pro unitate unus : « Tu es , inquit,
» Christus Fihus Dei vivi ^. Quoniam quis in nubibus
» aequabitur Domino aut quis simihs erit Domino inter
,
» fihos Dei ? » Tu es Christus Fihus Dei vivi non quomodo :
fihi Dei, qui tibi non aequantur. Venisti in carne, sed non
quomodo nubes quse tibi non sequantur. ,
VIII. Quis enim tu, cui respondetur : « Tu es ChristusFi-

» hus Dei vivi 5 » quem putaverunt ahi homines non sancti,
non justi, unum ex Prophetis, aut Eham, aut Jeremiam,
aut Joannem Baptistam; quis ergo tu? Audi quod sequi-
tur : « Deus glorificandus in consihojustorum. »Quis ergo
in nubibus sequabitur Domino , aut quis simihs erit Do-
Jlatth. XVI, i3. — ^ Ibid. — 3 Ibid. 16.
,
EKARnAXlO I IIV PSALMUM LXXXVllI , SERMO 1. 257

mino in filiis Dei ,
quando ille Deus est glorificandns in
consilio justorum? Quoniam non possunt .Tequales illi esse •,
consiJium ipsorum sit crcdere inillum. Quoniam non pos-

sunt aequales illi esse nubes et filii Dei rcstat consilium •
humanae fragilitati k Ut qui gloriatur in Domino glorie- ,
» tur *. Deus glorificandus in consilio justorum magnus :
» et lerribilis in omnes qui in circuitu ejus sunt-. » Uiî-
que Dcus.Qui ergo in circuitu ejus sunt, qui ubique est ?

Si enim liabet aliquos in circuitu quasi undique finitus ,
intelligitur. Porro si verura dictum est Deo et de Deo,
« Magnitudinis ejus non est finis^: qui remanent, qui )>
sunt in circuitu ejus, nisi quia ille qui ubique est, voluit
per carnem in uno loco nasci una gente conversari , in
in uno loco crucifigi ex uno loco resurgere ex uno loco , ,
in coelum ascendere ? Ubi hoc fecit, in circuitu ejus Gen-

tes sunt. Siibi remaneret ubi ista fecit, non esset «Mag-
» nus et terribilis in omnes qui in circuitu ejus sunt. » ,
Quia vero ibi sic prsedicavit, ut inde sui nominis mitteret

prsedicatores per omnes Gentes toto orbe terrarum ; la-
ciendo miracula per seiTOS suos , factus est « Magnus et
omnes qui in circuitu ejus sunt. »
» terribilis in
IX. « Domine Deus virtutum. quis similis tibi ? Potens

» es Domine, et veritas tua in circuitu tuo^. » Magna
,
potentia tua tufecisti coelum etterram, etomnia quse in

•,
eis sunt : sed plus est misericordia tua , c[U8e exhibuit ve-
ritatem tuam in circuitu tuo. Si enim ibi solum prsedica-
reris, ubi nasci , ubi pati, ubi resurgere , unde ascendere
voluisti •, impleta esset illa veritas promissi Dei, « Adcon-
» firmandas promissiones patrum : » sed non impleretur,
« Gentes autem super misericordia glorificare Deum ^ 5 »
nisi illa veritas expanderetur, et ab illo loco ubi apparere
' I Cor. I, 3i. — ' Psal. lxxxviiIj 8. — '^

Id ctliv, 3. — 4 IJ. lx.xxvih, g.
— 5 Rom. XV, 8, 9.
CXVII. [7
,
258 S. ALUUSXIM EPISCOPI
voluisti, m circuitu ditruiideretur. Tu quidem in iilo loco

de nube propria intonuisti, sed ad rigandum in circuitu
Gentium alias nubes misisti. Vere potens implesti quod
dixisti : « Amodo videbitis Fiiium hominis venientem in
» nubibus coeli^ Potens es, Domine , et veritas tua in
» circuitu tuo. »
X. Sed cum coepit veritas tua in circuitu praedicari,
<c Utique fremuerunt gentes, et populi meditati sunt ina-
» nia 5 astiterunt reges terrae , et principes convenerunt in
» unum adversus Dominum, etadversum Ghristura ejus^»
Utique cum coepisset veritas tua praedicari in circuitu tuo,
tanquam venires ad ducendam conjugem ex alienigenis ,
occurrit leo fremens, et sutfocatus est a te. Hoc enim prae-
figuratum est in Samson ^ : et iliis verbis meis , sine no-

mine non acciamaretis , nisi agnosceretis
iilius dictis , :
audistis enim , ut iiii qui soietis compiui a nubibus Dei.

Ergo « Veritas tua in circuitu tuo. » Sed quando sine per-
secutionibus, quando sine contradictionibus, cum dictum
sit eum natum in signum cui contradicetur * ? Quia ergo
ilia gens , ubinasci, ubi conversari voiuisti , tanquam
terra crat separata a fluctibus Gentium, ut apparer^t arida

compluenda, reiiquiae autem Gentes mare erant in araa-
ritudine steriiitatis suse : quid faciunt praedicatores tui
spargentes veritatem tuam in circuitu tuo quoniara fre- ,
munt fiuctus maris? quid faciunt? a Tu dominaris poles-

» tati maris. » Nam quid fecit mare sseviendo, nisi diera
quem liodie ceiebramus? Martyres occidit, semina san-
guinis sparsit, seges Ecciesise puiiulavit. Securse ergo per-
gant nubes •, ditfundant veritatem tuara in circuitu tuo
non tiraeant rabidos fluctus.« Tu dominaris potestati ma-
» ris. » Movetur quidem mare, contradicit mare, per-
strepit mare sed fidelis Deus qui non vos sinat tentari
:
,
Matlli. XXVI, 64. — ' Psa!. 11, 1,2. — ^ JuJic. juv, 5, 6. — 4 Luc. 11, 34-
:,
ENARRATIO I IN PSALMXIM LXXXVIIX, SERMO I. 259

supra id quod poteslls *. Quia ergo fidelis est^ qui non vos
sinit tentari supra id quod potestis : « Motum autem fluc-
» tuum ejus tu mitigas. »

XI. Denique ut placaretur mare , imo ut enervaretur
rabies maris, quidin ipso mari fecisti? « Tu humiliasti si-
» cut vulneratum superbum "^.

» Et quidam superbus
draco in mari 5 de quo alia Scriptura dicit : « Mandabo
)) draconi ibi ut mordeat eum ^ : )) est draco de quo di^
citur : « Draco liic quem iinxisti ad illudendum ei * : )>
cujus caput contundi super aquam. « Tu , inquit, hurai-

)) liasti sicut vulneratum superbum. >> Humiliasti te , et
humiliatus est superbus. Superljus enim per superbiam
superbos tenebat humiliatus est raagnus : credens autem ,
in eum factus est parvus. Dura nutritur parvus exempio

magni facti parvi, perdidit quod tenebat diabolus quia :
superbus nonnisi superbos tenebat. Dato tanto humilitati

exemplo , didicerunt homines damnare superbiam suam ,
imitari humilitateniDei.Itaergoille perdendo quos tene-

bat, etiam ipse humiliatus est^ non correctus , sed pros-
tratus. « Tu humiliasti sicut vulneraûm superbum. )> Hu-
miliatus es , et humiliasti 5 vulneratus es et vulnlerasti :
neque enim eum non vulneraret sanguis tuus ,

qui fusus
est, ut deleret chirographura peccatorum. Unde enim su-
perbiebat , nisi quia cautionera contra nos tenebat ? Hanc
tu cautionera, hoc^^hirographura tuo sanguine delevisti ^
illum ergo vulnerasti, cui tot abstulisti. Vulneratum enim

intelligas diabolura , non penetrata carne ,
quara non ha-
bet 5 sed percusso corde , ubi superbus est. « Et in brachio
» virtutis tuae dispersisti inimicos tuos. )>
XII. « Tui sunt cceli, et tua est terra^. )) A te pluunt

super tuam pluunt. « Tui sunt coeli, )) per quos prgedicata
' 1 Cor. X , i3. — ' Psal. lxxxvUi, ii. — * Amos. k, 3. — 4 Psal.
CUI, 26. — * ColosS. II; iq. — <^

Psal. LXXXVlll, 12.
17.
260 S. AUGUSXllSI EPISCOPI
est veritas in circuitu tuo : « Tua est terra , » quae excepit
veritatem in circuitu tuo. Denique quid de illa pluvia fac-
tum est? « Orbem terrarum et plenitudiaem ejus tu fun-

» dasli-, Aquilonem et maria tu creasti ^ » Non enim ali-
quid contra te valet, contra Greatorem suum. Et maiitia
quidem sua ,
per suse voluntatis perversitatem ssevire po-
test mundus : numcûid taraen excedit modum positum a
Creatore, qui fecit omnia? Quid ergo timeo Aquilonem ?
quid timeo maria ? Est quidem in Aquildne diabolus , qui
dixit : « Ponam sedem meam
Aquilonem, et ero similis in
» Altissimo » sed humiliasti sicur vulneratum super-

'^
:
bum. Ergo quod in illis tu fecisti, plus valet ad domiaa-

tionem tuam ,
quam illorum voluntas ad raalitiam suara.
« Aquilonem creasti. »
et maria tu
XIII. « Thabor etHermon in noraine tuo exultabunt.»
Montes isti intelliguntur, sed aliquid significant. « Tha-

» bor et Hermon in nomine tuo exultabunt. » Thabor in-
terpretari dicitur Veniens lumen. Sed unde venit lumen
de quo dictum est lumen mundi ^ » nisi ab
: « Vos estis :
illo de quo dictumest « Erat lumen verum quod illu-

: ,
» rainat omnem hominera veni-entem in hunc mundum^?»

lUud ergo lumen quod est lumenraundi, ab ilJo lumine
venit quod non ahunde accenditur ut timendura sit ne ,
extinguatur. Ergo venit lumen ab illo, lucerna illa quae

non ponitursub modio, sed super candelabrum, veniens-
lumen Thabor. Hcrmon autem interpretatur Anatheraa
ejus. Merito venit luraen et factura est
anathema ejus.
Cujus, nisi diaboli, vulnerati, superbi ? Ut ergo
illumina-
remur abs te datum est ut anathema nobis esset qui

, : ,
nobis est.
nos in suo errore et superbia detinebat , a te
nomine tuo exultabunt »
Ergo « Thabor et Hermon in :
non in meritis suis, sed , « In nomine tuo. » Dicent emra

•
Psal. Lxxxviii, !3. — =•
Isal. xvi, i3. — 3 Blatth. v, i^. - ^» Joaa. i, 9.
ENARRATIO I IN PSALMUM LXXXVIII , SERMO I. 261
isti : « Non nobis, Domine, non nobis, sed nomini tiio da
» gloriam : » propter mare sseviens : « Ne forte dicant gen-
» tes : Ubi esl Deiis eorum *? »
XIV. Tuum bracbium cum potentia. «Nerno sibi ali-

«
quid arroget « Tuum bracbium cum potentia

: » a te :
facti sumus a te defensi sumus.

, « Tuum brachium cum
» potentia. Confirraetur manus tua , et exaltetur dextera
» tua"^. »
XV. « Justitia et judicium prscparatio sedis Ap-

tusc^. »
parebit in fme justitia tua et judicium tuum nunc oc-
:
culta sunt ista. Et de judicio tuo dicitur in afio Psalmo,
« Pro occultis filii"*. » Erit manifestatio judicii tuietjus-

litiae tuse. Ponentur quidam ad dexteram, et quidam ad
sinistram^ : et expavescent infideles, cum viderint quod
modo deridentes non credunt gaudebunt justi cum : ,
viderint quod modo non videntes credunt. « Justitia et

» judicium prseparatio sedis tua3 : utique in die judicii,
Nunc ergo quid? « Misericordia et veritas proeeunt ante
» faciem tuam. » Prseparationem sedis tuae ,
justitiam
tuam et judicium tuum venturum timerem , nisi antece-
deret te misericordia et veritas tua. Quid timeam in fme
judicia tua ,
quando praecedente miscricordia tua deles
peccata mea, et exbibendo veritatem imples promissa iua?
« Misericordia et veritas prceeunt ante faciem tuam? »
Universae enim viae Domini misericordia et veritas^.

XVI. In bis omnibus non exultabimus? aut quod exul-
tamus capiemus? aut verba suflicient laetitioe nostrae? aut
lingua idonea erit explicare gaudium nostrum? Si ergo
nulla verba sufiiciunt : «Beatus populus sciens jubilatio-
» nem'''.»^ beate popule, putas, intelligis jubilationem?
nullo modo beatus es, nisi inteUigas jubilationem. Quid
» Psal. cxiii, secund. 1,2. — " Id. Lxxxviii, i^. — ^ Ibid i5. — ^ Id.
IX, I. — 5 Matth. x\y, 33. —^ P.sal. xxiv, 20. — 7 Id. uxxxviii, 16.
,;
262 S. AUGtJSTINl EPISCOPT
est, intelligas jubilationeni ? Scias unde gaudeas quod
verbis expiicare non possis. Gaudium enim tuum non de

te, <( Ut qui gloriatur , in Domino glorietur^. » Noli ergo
exultare in superbia tua , sed in gratia Dei. Vide ipsam
gratiam tantam esse , cui lingua explicandae non sit ido-
nea , et intellexisti jubilationem.
XVII. Denique si inteliexisti in gratia jubilationem
ipsius gratise audi commendationem. « Beatus certe po-
» pulus sciens jubilationem.))Quam jubilationem ? Vide si
non de gratia, vide si non de Deo et omnino non de te. ,
« Domine in lumine vultus tui ambulal)unt.

, Tliabor )>
ille, Veniens lumen nisi in luroine vultus tui ambulet ,
vento superbise lucerna extinguitur.« Domine, in lumine
» vultus tui nomine tuo exultabunt

ambulabunt : et in
)) toia die-. et Hermon « In nomine tuo
Thabor ille
))
)) exultabunt si volunt « Tota die

: in nomine tuo
)> , , ))
si autem exultabunt in nomine suo, non tota die exulta-

bunt. Non enim in gaudio perseverabunt, quando de se
ipsis gaudebunt et per superbiam cadent. Ergo ut tota
,
die exultent, « In nomine tuo exultabunt et in tua jus- :
» titia exaltabuntur. » Non in sua justilia, sed « In tua:»

ne zelum Deihabentes, sed non secundumscientiam.
sint
Quidam enim notantur ab Apostolo, quod zelum Dei ha-

beant, sed non secundum scientiam; « Ignorantes Dei
» justitiam et suam volentes constituere , et non in lu-
,
)) mine tuo exultantes justitise Dei non sunt subjecti^. » ,
Sedunde? Quia zelum Dei habent, sed non secundum

scientiam. Populus autem sciens jubilationem, (illi enim
non secundum scientiam^ beatus autem populus non nes-
ciens, sed sciens jubilationem ) unde debet jubrlare, unde :
debet exultare nisi in nomine tuo ambulans in lumine

, ,
vultus tui.? Et exaltari quidem merebitur sed in tua jus- ,
' I Cor. 1, 3i. — ' Psal. Lxxxvm, 17. — ^ Rom. x, 2, 3.

ENARRATIO I IN PSALMUM LXXXVIII , SERMO I. 263
titia. Auferat de medio justitiam suam, et humilietur :
veniet Dei justitia, et exaltabitur. « Et in tua justitia exal-

» tabuntur, »
XVIII. « Quoniam gloria eorum tu es, et in virtutis

» beneplacito tuo exaltabitur cornu nostrum ^ » Quia tibi
beneplacuit non quia nos digni sumus.
,
Quoniam Domini est susceptio. » Nam ego ut

XIX. «
cumulus arenje impnlsus sum ut caderem et cecidis- , •,
sem, nisi Dominus suscepisset me. « Quoniam Domini est

» susceptio : et sancti Israel regis nostri^. » Ipse suscep-
tio , ipse te illuminat : in ejus lumine tutus es, in ejus lu-

mine ambulas ,
justitia cjus exaltaris. Ipse te suscepit,
infirmitatem tuam ipse custodit , ipse te facit robustum
de se , non de te.
XX. « Tunc locutus es in aspectu filiis tuis, et dixisti^.
» Locutus es in aspectu tuo, » revelasti hoc Prophetis tuis.
Ideo locutus es in aspectu , id est , in revelatione , unde

Prophetae Videntes dicebantur'*. Viderunt quiddam intus,
quod dicerent foris : et in occulto audierunt quod palam
prsedicaverunt. « Tunc locutus es in aspectu fihis tuis, et
» dixisti : Posui adjutorium super potentem. » Intelhgitis
quem potentem. « Exaltavi electum de populo meo. » In-

quem electum quem jam gaudetis exaltatum.
telhgitis :
XXI. « Inveni Darkl servum meum ^ : » istum David,

ex semine David. « In oleo sancto meo unxi eum. » De
illo enim dicitur : « Unxit te, Deus, Deus tuus oleo exul-
» tationis prae participibus tuis^, »
XXII. Manus enim mea auxihabitur ei et brachium

« ,
» meum eum » Secundum quod susceptio

confortabit ''.
hoKiinis facta est, secundum quod caro in utero Virginis
' Psal. Lxxxviii , i8. — ' Ibid. rg. — 3 l[iu\, 90. — 4 i Rcs. ix, g ~-
* P.sal. i.xxxvin, Oi. — '^ IiJ. xLiv, s. — T lil. Yxxxviir, 2'-!.

264 S. AUGUSTINI EPISCOVI
assumpta est^, secundum quod ab illo qui m forma Dei
a^qualis est Patri , forma servi suscepta est , et factus est
obediens usque ad mortem, mortem autem crucis-.

XXIII. « ]Non proficiet inimicus in eo. » Soevit quidem
inimicus, sed non proficiet in eo : solet quidem nocere,

sed non nocebit. Quid est ergo quod atlliget? Exercebit,
non nocebit. Proderit sseviendo ,

quia in quos saevit , co-
ronabuntur vincendo. Quid enim vincitur, si nihil contra
nos ssevit.»^ Aut ubi adjutor noster Deus, si.nos non di-
micamus ? Inimicus ergo faciet quod suum est : sed « Non
» proficiet inimicus in eo •, et fdius iniquitatis non apponet
» nocere ei^. »
XXIV. Et concidam inimicos ejus a facie illius *. »
«
Conciduntur a conspiratione sua, et quod credunt con-

ciduntur. Paulatim enimcredunt, tanquam comminuto
capite vituli, venient in potum populi Dei. Comminuit
enim caput vituli Moyses, sparsit in aqua, et dedit bi-
bere fdiis IsraeP. Comminuuntur omnes infideles, credunt
paulatim et a populo Dei bibuntur, in corpus Christi
,
trajiciuntur. « Et concidam inimicos ejus a facie ilhus^ et

» eos qui oderunt eum fugalô » ne noceant. Sed fu-
, :
» gatorum istorum forte ahqui dicunt « Quo ibo a spi- :
» ritu tuo, et a facie tua quo fugiam °? » Et videntes non
se habere quo fugiant ab Omnipotente conversi fugiunt ,
ad Omnipotentem. « Et eos qui oderunt eum , fugabo. »

XXV. « Et veritas mea et raisericordia mea cum ipso
» est'. » Universae viae Domini misericordia et veritas^. »
Mementote, quantum potestis, quam Sciepe nobis com-

mendentur duo haec, ut reddamus illa Deo. Sicut enim
ipse exhibuit nobis misericordiam , ut deleret peccata
• Luc I, 3o. — ' P]ii!ip. n , 6. — ^ Psal. lxxxviii, q3. — 4 Ibitl. 2^. —

5 Exod. xxxii, io. — '' Psal. cxxwiit. 7. — 7 Id. i xxxvni , 2.5. — ^ M.
XXIV, 10.
,
ENARRATIO I IN PSALMtlM LXXXVIII , SERMO I. 265

nostra-, ct veritatem, ut impleret promissa sua •, sic et nos
ambulantes in via cjus, debemus ei reddere misericordiam
et veritatem ; misericordiam, ut miserorum misereamur 5
veritatem , ut non inique judicemus. Non tibi tollat ve-

ritas misericordiam, ncc misericordia impediat veritatem.
Si enim per misericordiam judicaveris contra verita-
tem aut quasi rigida veritate oblitus f ueris misericor-

,
diam non ambulabis in via Dei ubi misericordia et

•
,
veritas occurrerunt sibi^ «Etin nomine meo exaltabitur

» cornu ejus. V Quid opus est ut iramoremur.^ Christiani
estis, Christum agnoscite.

Et ponam in mari manum ejus » hoc est,
XXVI. « :
dominabitur Gcntibus.« Et in fluminibus dexteram ejus^ »
Fhmiina currunt in marc; cupidi homines in amaritudi-

nem hujus saecuh proLabuntur omnia tamen genera ista :
Christo subdita erunt.

XXVII. «Ipse invocabit me : Pater meus es tu, Deus
» et susceptor sahitis mese. Et ego primogenitum ponam
» eum, excelsum apud reges terrae^. » Martyres nostri,
quorum natalitia celebraraus sanguinem suum propter ,
haec credita et nondum visa fuderunt. Quanto fortiores

nos esse debemus , videndo quod ilh crediderunt? Excel-
sum enim apud reges terrse ilh nondum viderant Christum •,
adhucprincipesconveniebantinunum,adversusDominum
et adversus Christum ejus. Nondum impletum erat quod
in ipso Psalmo sequitur « Et nunc, reges, intelhgite eru- : •,
dimini omnes qui judicatis terram*. » Jam ego factus est

Christus excelsus apud reges terrae.
XXVIII. «In reternum servabo ei misericordiam raeam,
» et Testamentum meum fidele ipsi^ » Propter ipsum
fidele Testamentura •, in ipso mediatura est Testaraentura;
' Psal. LtKxiv, II. — - 13. i.xTxviii ,

of). — ^ IbiJ 27, q8. — 4 Id. 11,
2 et 10. — 5 jj. Lxxxviii, 29.

:

ipse medialor Testamenti, ipse signator Testamenti, ipse
lidejussor Testamenti, ipse testis Testamenti, ipse haere-
ditas Testamenti, ipse coliaeres Testamenti.
XXIX. « Et ponam in saeculum saeculi semen ejus^ »
Non tantum in hcc soeculo, sed « In saeculum saeculi : »
quo transibit utique semen ejus, quae est hsereditas ejus,

semen Abrahae quod est Ghristus. Si autem vos Christi,
ergo Abrahae semen estis'^. Et si in aeternum accepturi
haereditatem ponet « In saeculum saeculi semen ejus. Et
,
))thronum ejus sicut dies cceli.» Throni regum terrenorum

sicut dies terrae. Alii sunt dies coeli, alii sunt dies terrae.
Dies coeli anni sunt ilh, de quibus dicitur : « Tu autem

)) idem ipse es, et anni tui non deficient^.MDies terrae suc-
cedentibus urgentur, praecedentes excluduntur, nec qui
succedunt manent, sed veniunt ut eant, et pene antequam
veniant eunt. Ita sunt dies terrse. Dies autem cceh et ilh
anni non deficientes, nec initium habent nec terminum :
nec ulhis ibi dics angustatur inter hesternum etcrastinum.

Nemo ibi expectat luturum, nemo ibi perdit praeteritum
sed dies coeU semper praesentes sunt , ubi erit thronus

ejus in aeternum. Quod restat, si placet, servemus : quo-
niam longus est Psalmus et adhuc vobiscum aliquid in
,
nomine Christi acturi sumus. Reficite ergo vires noii ,
dico animi vestri nam video quod animo infatigabiles es-

,
tis : sed propter servos animae , ut durent in ministerio

corpora vestra , aliquantulum reficimini , et refecti ad ci-
bos redite.
' Psal. Lxxxvii;, 3o. — ' Gal. m, i6 et ag. — ^ Psal. ci, a8.
EWARRATIO II IN PSALMUM LXXXVIII , SERMO II. 267
ENARRATIO II
m EUIIDEM PSALMLM LXXXMIL
SERMO 11'.
De secunda parte Psalmi.
I. Ad reliqua Psalmi, de quo in matutino loGuti sumus,

animum intendite, et pium debitum exigite eo reddituro :
per nos qui fecit et nos et vos. Dominus Christus in su-

perioribus Psalrai ex promisso Dei annuntiabatur, et
adhuc in his etiam verbis quse tractaturi sumus , ipse an-

nuntiatur. De illoenim inter caetera paulo superius dic-
tum erat « : Et ego primogenitum ponam eum excelsum ,
» apud reges terrae. In aeternum servabo ilU misericor-
» diam meam et Testamentum meum fidele ipsi. Et po-

,
» nam in saeculum saeculi semen ejus et thronum ejus ,
» sicut dies coeh-. » De his et de omnibus supra ab ipso
exordio, quae potuimus, diximus.

II. Sequitur autcm : « Si dereliquerint filii ejus legera
» raeara, et in judiciis meis non ambulaverint si justifi- :
» cationes meas profanaverint, et mandata meanon cus-

» todierint visitabo in virga iniquitates eorum
: et in ,
» flagellis delicta eorum. Misericordiam vero meam non
» dispergam ab eis ^ neque profanabo Testamentum

:
' Habitus eoJem die cum superiori Sermone. — » Psal. lxxxyiii, 28-3o.
— * Forte legendum , ah eo ; quara lectionem postea explicando praefert et
vulgarem fuisse signiGcat.
,

» meura 5 et quae procedunt de labiis meis , non repro-
» babo^ » Magnum firmanientum promissionis Dei. Filii
hujus David , fiiii sunt sponsi :omnes ergo Christiani, fiiii

ejus dicuntur. Multum est autem quod promittit Deus,
quia « Si Christiani, » hoc est, « Fihi ejiis derehquerint,
» inquit, legem meam , et in judiciis meis non ambula-
» verint •, si justificaliones meas profanaverint, et mandata [
» mea non custodierint : » non contemnam eos, neque inl

perditione dimittam cos : sed quid faciam? « Visitabo in
» virga iniquitates eorum , et in flagelhs dehcta eorum.
Non ergo tantum misericordia vocantis est , sed et verbe-
rantis et flagellantis. Sit itaqne manus paterna supcr te :
j:
et si fihus bonus es , noh repellere disciphnam. Quis est

enim fihus, cui non dat disciphnam pater ejus? Det dis-:
ciphnam, dum non auferat misericordiam caedat contu- :
macem dum tamen reddat hsereditatem. Tu si promissa

,
patris bene agnovisti, non timeas flagellari, sed exh?ere-

dari, « Quem enim dihgit Dominus corripit flagellat , :
» autem omnem filium quem recipit^. » Peccator hlius)

dedignatur flagellari,cum sine peccato videat Unicum fla-
gcllatum?« Visitabo ergo, ait, invirga iniquitates eorum.»

« Sic et Apostolus comminatur : « Quid vultis ? In virga
» veniam ad vos^? » Absit ut dicerent pii filii : Si cum:
virga venturus es , noli venire. Melius est enim erudiri in;
virga patris, quam in blandimentoperirepraedonis.
'
III. « Visitabo, inquit , in virga iniquitates eorum , et
» in flagellis dclicta eorum. Misericordiam vero meam

» non dispergam ab eo. » A quo ? Ab illo scilicet David
cui talia promisi ,
quem unxi in oleo sancto meo prse par-
ticipibus suis ^. Agnoscitis eum , a quo non disperget Deus
misericordiam suam ? Xe quis forte sollicitus dicat Quando- :
• Psal. Lxxxvin, q8-So. — » Hebr. xii, 5-7. — * 1 Cor. iv, "21. — 4 Ppnl.
xuv. 8.
ENAr.RATIO II IJV PSALMUM LXXXVIII , SERMO U. 269
quidern Christura dicit, aquo se misoricordiam suara non
dispersurum esse confirmat, quid ergo peccator? Num-
quid enim. hoc dixit Misericordiam autera meara non dis-
:
pergara ab eis? « Yisitabo, inquit_, in virga iniquitates

» eorura, et in flagellis delicta eorum. » Expectabas ad
securitatem taam
Misericordiara vero raeam non dis-
: «
» pergam ab Et quidem hoc nonnulU codices ha-

eis. »
bent sed eraendatiores non habent

, tamen et qui hoc :
habent, nihil ab re habcnt. Quoraodo enira a Christo rai-

sericordiara suara non dispergit.? Numquid ipse Salvator
corporis vel in terra vel in coelo peccavit ;
qui sedet ad
dexteram ejus , et interpellat pro nobis ^ ? » A Christo ta-
men : sed a membris ejus, a corpore ejus quod est Eccle-
sia. Sic eni;*! pro magno dicit quod ab illo non dispergat
misericordiam suam, quasi non agnosciraus unigenitura
Filium quiest in sinu Patris non enim pro persona sua :
ibicomputatur homo, sed una persona est Deus et homo.

Ergo ab eo non dispergit misericordiara suam, cum a
membris ejus , cum a corpore ejus non dispergit miseri-
cordiara suam, in quo et ipse in terra persecutiones patie-
batur, cum jam sederet in coelo ; et de coelo clamabat :
« Saule, Saule, Quid persequeris servos nieosj

» non :
I non Quid persequeris sanctos meos non Quid perse-

; ^ :
queris Discipulos meos sed, « Quid me persequeris'^? » :
Sicut ergo cum eum sedentem in coelo nemo persequere-

i tur, clamavit « Quid me persequeris ? » cum caput raera-
:
bra sua cognosceret, et a corapage corporis sui caput

charitas non separaretraisericordiam suara non: sic cum
dispergit ab eo, a nobis utiquenon dispergit qui suraus ,
membra ejus et corpus ejus. Nec ideo tamen debemus se-

curi peccare et perverse nobis polhceri
,
quoniam quid- ,
quidlecerimus, non perimus. Sunt enim quaedam peccata

' Koiu. viu, 34. — ' Act. IX, 4*
,,
et qu.Tdara iniquitates, de quibus quidem disserere atque

definire , aut impossibile nobis est 5 aut si jam esset possi-
bile , certe terapori longum esset. Nerao enira potest di-
cere esse se sine peccato : quia si dixerit , mentietur. « Si
» enim dixerimus quia peccatum non habemus nos ipsos ,
seducimus, et veritas in nobis non est ^? » Ergo unusquis-

que pro peccatis suis necessario flagellatur sed ab eo si •, ,
Christianus est, Dei misericordia non dispergitur. Plane

si in tantas ieris iniquitates, ut repellas a te virgam verbe-
rantis, si repellas raanum flagellantis , et de discipHna
Dei indigneris , et fugias a patre csedente , et nohs eum
patrera pati ,
quia non parcit peccanti ; tu te ahenasti ab
haereditate , ipse te non abjecit : nara si maneres flagella-
tus, non remaneres exhaeredatus. « Misericordiam vero-,

» inquit, raeara non dispergara ab eo, neque nocebo in
» veritate raea. » Ad hoc enira non dispergetur miseri-
cordia liberantis , ne noceat veritas vindicantis.
IV. « Neque profanabo testaraentum meum, et quae
)> procedunt de labiis meis non reprobabo '. » Non quia

fihi ejus peccant , ideo ego mendax inveniar : promisi
facio. Pone quia volunt ilU etiam cum desperatione pec-
care , et sic ireomnino in peccata , ul ofTendant oculos
Patris , et exhaeredari mereantur : nonne ipse est Deus
de quo dictura est : « De lapidibus istis suscitabit filios
» Abrahae^? » Itaque dico vobis, fratres, multi Christiani

tolerabiliter peccant, multi flagelio a peccato corriguntur,
et emendantur, et sanantur 5 multi omnino aversi , dura
cerviê obnitentes adversus disciplinam Patris , et ipsam
oranino Dei paternitatem recusantes, habentes tamen
signum Christi , eunt in tales iniquitates, ut non possit
nisi reeitari Quoniam qui taUa agunt, reg-

contra eos : «
» num Dei non possidebunf*. » Non tamen propter hos

> I Joan. 1, 8. — » Psal. ixxxvui, 35. — ^ Malth. ui, 9. — 4 Gal, v, 21.
:
EMARRATIO II IW PSALMUM LXXXVIU , SERMO II. 271

remanebit Christus sine hoereditate : non propter paleam
etiam frumenta interibunt ^ : non propter pisces malos
nihil ex illa sagena mittetur in vascula "^.
Novit Dominus
qui sunt ejus ^. Securus enim promisit
qui nos antequam ,
essemus praedestinavit. Quos autem praedestinavit illos « ,
» et vocavit; quos autem vocavit, illos et justificavit

» quos autem justificavit illos et glorificavit. » Peccent ,
quantum volent desperati respondeant membra Christi :
« Si Deus pro nobis quis contra nos * ? » Non ergo noce-

,
bitDeus in veritate sua, nec profanabit Testamentura

suum. Manet immobile Testamentum ejus, quia ipse sibi
praesciens pr?edestinavit hseredes. Et quse procedunt de
labiis ejus, non reprobabit.
V. Audi ad confirmationem tuam , audi ad securitatem
tuam , si te in membris Christi esse cognoscis. « Semel
» juravi in sancto meo , si David mentiar^ >> Expectas ut
iterum juret Deus ? Quofies juraturus est , si semel ju-
rando mentitur? Unam jurationem pro vita nostra habuit,
qui pro nobis ad mortera Unicum suum misit. « Semel
» juravi in sancto meo , si David mentiar : Semen ejus in
» seternum manebit^. » In ?eternum manet semen ejus;
quia novit Dominus qui sunt ejus'. « Et sedes ejus sicut
» sol in conspectu meo, et sicut luna perfecta in seternum,
» et testis in ccelo fidelis^. » Sedes ejus, quibus domina-
tur, in quibus sedet, in quibus regnat. Si sedes ejus, et
membra ejus : quia etiam membra nostra sedes sunt ca-
pitis nostri. Videte quemadmodum caetera omnia membra
nostra caput portent : caput autem ipsum super se non por-
tat aliquid , sed ipsum portatura caeteris membris nostris,
quasi totum corpus hominis sedes sit capitis. Sedes ergo
' Mattli. m , 12. — * Id. xni, 47 > 4^- — ^2 Tim. ii , 19. — 4 Rom.
viu, 29-31. — 5 Psal. LXXX.V111, 36 — ^ Ibid. 37. — 7 2 Tiin. 11 , 19. —
8 Psal. Lxxxvm, 38.
»,::
272 S. AUGUSTIM EPiscon

eJLis , oranes in quibus regnat Deus , sic erunt, inquit, in
conspectu meo sicut sol : quia justi fulgebuntin regno
Patris mei sicut sol^ Sedsol spiritaliter-, non corporaliter,
sicut lucet iste de coelo , quem facit oriri super bonos et
malos"^. » Denique iste sol in conspectu est, non solum
liominum, verumetiam pecorum minutissimarumque mus-
carum. Quod enim quorumlibet vilissimorum animalium
non videt solum istum? At vero de ille sole quid ait pro-
prie? « Sicut sol in conspectu meo. » Non in conspectu ho-
minum, non in conspectu carnis, non in conspectu morta-
lium animalium, sed , « In conspectu meo. Et sicut luna.
sed quse luna? « Perfecta in seternum. » Etenim etsi perfi-
citur luna ista quam novimus, alio die incipit minui pos- ,
teaquam perfecta fuerit. « Sicut luna, inquit, perfecta in

» seternnm. » Sic perficietur scdes ejus tanquam luna ^
sed luna in seternum perfecta. Si sol ,

quare et luna ? Per
lunam solent significare Scripturae mortalitatem carnis
liujus ,
propter augnienta et dccrementa ,
propter transi-
toriam speciem. Denique et Jericho Luna interpretatur. Et
utique quidam qui descendebat ab Jerusalem in Jericho
incidit in latrones ^ : descendebat enim ab immortalitate
ad mortalitatem. Similis est ergo caro ista lunse, quse omni
tempore et omni mense patitur augmenta et decrementa
sed erit caro ista nostra in resurrectione perfecta : « Et
» testis in coelo fidelis. » Itaque si in solo animo perfice-
remur, tantummodo soli nos compararet : rursus si in solo
corpore perficeremur, tantummodo lunae nos compararet
sed quia perficiet nos Deus et in animo et in corpore, se-
cundum animum dictum est « Sicut : sol in conspectu
meo quia animum non videt nisi Deus
;
Et sicutluna, »
: «
jam caro^ « Perfecta in seternum, » in resurrectione mor-

tuorum « Et testis in coelo fidelis quia vera dicebantur
:
5
' Matth. XIII, 43. — ^ IJ. V, 45. — 3 Luc x, 3o.

EKARUATIO II IN PSALMUM LXXXVUI , SEUMO II. 273
omnia de resurrecdone mortiiorum. Obsecro vos, audite
hoc iterum planius, et mementote. Scio enim quosdam
intellexisse, alios vero fortassis quid dixerim adhuc inqui-
rere. In nulla re sic contradicilur fidei christianae ,
quam
in resurrectione carnis. Denic[ue ille qui natus est in sig-
num, cui contradicitur\ et ipsam carnem suam resusci-
tavit^ ut obviara iret contradictori : et qui posset merabra
sua sic sanare, ut ea vulnerata fuisse non appareret, ci-
catrices servavit in corpore, ut vubius dubitationis sanaret

in corde. In nulla ergo re tam vehementer, tam per-
tinaciter , tam obnixe et contentiose contradicitur fidei
christianae , sicut de carnis resurrectione. Nara de animi
imraortaUtate multi etiam philosophiGentium multa dispu-
taverunt, et immortalem esse aniraum huraanura pluribus
et multiplicibus libris conscriptum memoriae reliquerunt.
Cura ventum fuerit ad resurrectionem carnis , non titu-
bant, sed apertissime contradicunt, et contradictio eorum
talis est , ut dicant fieii non posse , ut caro ista terrena
possit in coeium ascendere. Ideo luna ista perfecta in
aeternum, et adversus omnes contradictores testis in coeio
fidelis.
YI. Hsec de Christo promissa sunt ,

quam certa ,
quam
firraa, quara aperta, quam indubitata. Nara etsi quaedara
sunt tecta mysteriis : quaedam tamen sic manifesta , utex
ipsis facillime aperiantur obscura. Haec cum ita sint , vi-
dete quid sequitur : « Tu vero repuhsti , et ad nihilum
» deduxisti : distulisti Christum tuum. Evertisti Testa-
•» mentum servi lui, profanasti in terra sanctitatem ejus.
» Destruxisti omnes raacerias cjus ,

posuisti munitiones
» ejus forraidinem. Diripuerunt eura omnes transeuntes

» viara, factusestopprobrium vicinis suis. Exaltasti dexte-
» ram inimicorum ejus ,
jucundasti cmnes inimicos ejus.
" Luc. u, 34.
cxvii. 18
:

» Avertistiadjutoriumgladii ejus non es , et opitulatus ei
» in bello. Dissolvisti eurn ab emundatione : sedem ejus
» interram coUisisti. Minuisti dies sedis ejus, perfudisti
» eum confusione^ » Quid est hoc? Illa omnia promisisti,
tu vero ista contraria fecisti. Ubi sunt promissiones , ad
quas paulo ante gaudebamus, de quibus tam alacriter
plaudebamus, de quibus securi gratulabamur? Quasi alius
promiserit, alius everterit. Quod mirandum est, nonalius:
sed , « Tu vero , » tu qui promittebas , tu qui confirma-
bas, tuqui propter dubitationem humanam etiam jurabas,
illa promisisti Ubi tenel)0 jusjurandum
, et ista fecisti.
tuum, ubi inveniam proraissum tuum? Quid est hoc?Ita
vero falsum promitteret Deus , aut falsum juraret? Quare
ergo illa promisit, et ista fecit? Ego dico quia ista fecit,
ut promissa firmaret. Sed quis ego qui hoc dico ? Videa-

mus si hoc veritas dicit, tunc non erit inane quod dico.
David positus erat, cui promitterentur haec omnia^ in se-
mine ejus quod est Christus implenda. Propter promissa
ergo qupe dicta sunt ad David , expectabant homines ea
impleri in David. Proinde ne quisquam Ghristianus cum
diceret : De Christo dixit ; ahus diceret : Non , sed de illo
David dixit : et erraret, cum videret impleta omnia esse

in David destruxit ea in David ut cum vides ea in illo
^ ,
nonimpleta, quoe necesse estimpleri, quseras alterum in

quo ostendantur impleri. Ita etiam de Esaii et Jacob, in-
venimus majorem adoratum a minore, cum scriptum sit
« Major serviet minori ^ » ut cum in iUis duobus prsece- :
dentibus videris non impletum, expectes duos populos, in

quibus impleatur quod non mendax Deus polliceri digna-
tur. « Ecce ex semine tuo dixit David ponam super se- ,
,
» dem tuam^. » Promisit ex semine ejus in oeternum

aliquid j et natus Salomon , factus est tantae sapientiae, ut
« Psal. Lxxxviii, 39-46. — 2 Gcn. xxv^ 23. — ^ psal. cxxxi, 11.
ENARRATIO II IJV PSALMUM LXXXVIII , SERMO II. 276
promissio Dei de semine David in illo putaretur impieta :
sed cecidit Salomon^, et dedit locum sperando Christo ^
ut quoniam Deus nec falli posset_, nec quem

iallere, scie-
bat casurum non in eo poneret
, sed promissum suum ,
post casum ejus respiceres tu Deum, et fligitares promis-

sum. Ergo Domine mentitus es.^ Non imples quod pro-
, ,
raisisti? non exhibes quod jurasti? Forte hic dicturus
tibi erat Deus Juravi quidem et promisi sed iste noluit

: ,
perseverare. Quid ergo, tu, Doraine Deus, non praesciebas

istum nonperseveraturum? Utiquesciebas. Quare ergo in
nonperseveraturo mihi quod aeternum esset promittebas?
Nonne tu dixisti « Si dereiiquerint legem meam et in
: ,
judiciis meis non ambulaverint, et mandata mea non cus-

)) todierint, et Testamentum meum profanaverint 5 ma- )j
nebit tamen promissio raea implebitur juratio mea? ,
tt Semel juravi in sancto meo, » intus in secreto quodam,

in ipso fonte unde Prophetse biberunt, qui nobis hsec
ruclaverunt : k Semel, inquit, juravi, si David mentiar. )>
Exhibe ergo quod jurasti redde quod promisisti. Subla- ,
tum est de isto David ne expectaretur in isto David. ,
Expecta ergo quod promisi.

YII. Novit illud et ipse David. Vide enim quid dicat :
« Tu vero repuhsti , et ad nihilum deduxisti. )) Ergo ubi

est quod promisisti? «Distulisti Christum tuum. )) Quam-
qusedam enumeret in hoc tamen verbo reficit
vis tristia ,
nos. Manet omnino Daus, quod promisisti nam Ghris-

, :
tum tuum non abstulisti , sed distuhsti. Huic ergo David,

in quo sperabant ignari proraissasua Deum corapieturum,
videte quid accidit , ut promissa Dei firraius in aiio spe-
rata compleantur : « Distuiisti Gliristura tuum : evertisti
)) testamentum servi tui. )> Ubi estenim Testamentum Ve-
tus Judaeorura ? ubi est terra ilia promissionis in qua ha- ,
' 3 Re^. XI, I, etc.
18.
,
bitantes peccarunt, qua deleta migrarunt? Regnum Ju-

daeorum non est altare Judaeorum quaeris, non
quseris, :
est sacrificium Judaeorum quaeris, non est sacerdotium

: :
Judaeorum quaeris non est « Evertisti testamentum

, :
w servi tui ,
profanasti in terra sanctitatem ejus. » Sancta
illa quse habebant, terrena esse ostendisti. « Destruxisti
» omnes macerias ejus » quibus eum munieras. Quando ,
enim diriperetur, nisi maceriae dirut?e fuissent? « Posuisti

))munitiones ejus formidinem. Quid est, «Formidi- )>
))nem ? » Ut dicatur peccantibus « Si Deus naturalibus :
» ramis non pepercit, neque tibi parcet ^ Diripueruni
» eura omnes transeuntes viam » omnes scilicet Gentes :
per «Viam, » hoc est, per vitam istam transeuntes diri-

puerunt Israel , diripueruntDavid. Prirnum videtefrustra
ejus in omnibus Gentibus : de ipsis enim dictum est :
« Partes vulpium erunt^. » Reges quippe irapios vulpes

appellavit Scriptura, dolosos et timidos quos terret virtus
aliena. Ideo ipse Dominus cum de Herode comminante lo-
queretur : «Dicite, inquit, vulpi illi ^ » Rex qui nemi-
nera horainumtimet, ipse vulpesnon est : leo ille de tribu
Juda, cui dicitur : « Ascendisti recumbens, dormisti sicut
» leo^. » Potestate ascendisti, potestate dormisti 5
quia
voluisti , dormisti. Ideo in aho Psalmo dicit : « Ego dor-
» mivi. » Nonne plena erat sententia : « Dormivi, etsom-
» num cepi , et exurrexi ,
quoniara Dorainus suscipiet
» me^?» Quare additum «Ego? » Et cum magno est :
pondere pronuntiandum «Ego, Ego dormivi. » Illi est :
ssevierunt ilh persecuti sunt sed si noluissera, non dor-

, :
misscm. «Ego dorraivi. » Ergo de quibus dictura erat :
« Partes vulpium erunt » de bis nunc dictum est « Di- 5 :
)) ripuerunt eura oranes transeuntes viam factus est op- ,
• Rom. XI, 21. — 2 Psal. lxii, ii. — 3 Luc. xiii, 3i. — 4 Gen. xlix, 9.
— 5 Psiil. 111, 6.
,
ENATIP.ATIO II IN PSALMUM LXXXVIII , SEUATO 11. 277

» probrium vicinis suis. Exaltasti dexterani inimicorum
» ejus, jucundasti omnes inimicos ejus. » Advertite Jud.xos,
et videte omnia impleta quse praedicta sunt. « Avertisti
» adjutorium gladii ejus. » Quomodo solebant pauci di-

micare, multos prosternere. « Avertisti adjutorium gladii
» ejus, et non es opitulatus ei in bello. » Merito victus,
mcrito captus , merito a regno suo alienalus , raerito dis-
persus. Eam enim terram perdidit ,
pro qua Dominum
occidit. « Avertisti adjutorium gladii ejus, et non es opi-
» tulatus ei in bello. Dissolvisti eum ab emundatione. »
Quid esthoc? Inter omnia mala magnushic terror. Quan-

tumcumque enim caedat Deus, quantumlibet irascatur,
quantumhbet verberet^ flagellet ligatum tamen flagel- :
let, quem mundet, non dissolvat ab emundatione. Si
enim dissolvit ab emundatione jam non habet mundan- ;
dum sed projiciendum. A qua ergo emundatione dissol-

,
vitur Judaeus? A fide. Ex fide enim vivimus^ et de fide :
dictum est « Fidemundans corda eorum^ » Et quia sola

:
fides Ghrisli mundat, non credendo in Christum soluti
sunt ab emundatione. « Dissolvisti eum ab emundatione :
» sedem eius in terram coUisisti » merito et frecisti. :
« Minuisti dies sedis ejus : » putabant se in oeternum reg-

naturos. « omnia eve-
Perfudisti eura confusione. » Haec
nerunt Judaeis non taraen ablato Christo sed dilato.
: ,
VIII. Videamus ergo utrum impleat Deus promissa sua.

Post haec dura, qure commemoravit evenisse ifli po-
pulo et illi regno ne ibi putaretur Deus implevisse quod
,
promiserat et ^ non daret alterum regnum in Christo

,
cujus regni non erit finis alloquitur eum Propheta, et di- •,
cit « Quousque, Domine, averteris in finem "^? » Forteenim

:
non in finem et ab ipsis quia caecitasexparte Israel facta :
est, ut plenitudo Gentium intraret^ et sic omnis Israelsalvus
' Gal. m, II. — ' Aci. xv, 9. — 3 Forte ut. — 4PsaI. lxxxviu, 47-
,,
278 S. AfGTISTINI EPISCOPl
fieret ^ Interea tamen : « Exardescet siciit ignis ira tua. »

IX. «Mernento qnae est substantia mea'^. iste » David
dicit positus in carne in Judaeis, positus in spein Christo.
« Memento quse est substantia mea. » Non enim quia Ju-
dcei defecerunt , defecit substantia mea. Etenim de illo
populo virgoMaria, de virgineMaria caroChristi et caro :
illa non peccatrix sed peccatorum mundatrix. Ibi est

,
inquit, substantia mea : «Memento quae est substantia
» mea. » Non enim omnino interiit radix : veniet semen

cui promissum est , dispositum per Angelos in manu me-
diatoris^ : «Memento quse est substantia mea. Non enim
» vane constituisti hominum. » Ecce omnes
omnes filios
fdii hominum tu tamen non vane

ierunt in vanitatem :
illos constituisti. Cum ergo ierunt omnes in vanitatem

quos tu non vane constituisti unde eos mundares a vani- ;
tate, numquid nihil tibi servasti? lllud quod tilii servasti,

unde mundares homines a vanitate^ sanctus ilietuus, in
eo substantia mea. Ex illo enim mundantur omnes quos ,
non frustra constituisti, a propria vanitate : quibus dici-

tur : « Filii hominum quousque graves eorde, utquid dili-
» gitis vanitatem, etquaeritis mendacium*.?» Forte soUi-
citi facti converterentur a vanitate, invenirent se vanitate
inquinatos, quaererent unde mundarentur. Succurre, fac
securos. « Et scitote quoniam mirificavit Dominus sanc-
» tum suuin^. » Sanctum suum admirabilem fecit, inde
omnes mundavit.lbi est, inquit, substantia
a vanitate
mea memento ejus. « Non enim vane constituisti omnes
5
» filios hominum. » Ergo servasti aliquid, unde munda-
rentur. Quis est iste quem servasti ? « Quis est homo qui
» vivet, et non videbit mortem^? » Ergo ille homo, qui
vivet, et non videbit mortem, ipse mundat a vanitate.
' Rora. XI, 25. — * Psal. Lxsxviii, 48. — ^ Gal. lu, 19. — 4 Psal. iv, 3.
— 5 jbicl. 4- — ^ Id. i\xx,viu, 49-

,
ENARKATIO II IN PSALMUM LXXXVIII , SEKMO II. 279

Non enim in vanilate constituit omnes filios hominum
aut potest illos contemnere, qui fecit illos , ut non eos
converteret , et non mundaret.
X. « Quis est homo qui vivet, et non videbit mortem? »
Surgens enim a mortuis jam non moritur, et mors ei ultra
non dominabitur^ Denique cum in alio Psalmo scriptum
legatur : « Non derelinques animam meam in inferno, nec
» dabis sanctum tuum videre corruptionem - : » assumit
hoc testiraonium apostolica disciplina , et ita in Actibus
Apostolorum contra infideles disputat, dicens : « Virifra-
» tres y scimus quia David patriarcha mortuus est, et caro

» ejus vidit corruptionem^. » Non ergo de illo dictum
est : « Nec dabis sanctum tuum videre corruptionem. »
Si ergo non de illo dictum est, de quo dictum est: « Quis
» est homo ,
qui vivet , et non videbit mortem ? » Sed
forte nullus est. Imo , « Quis est, » ut quaeras , dictum
est , non ut desperes. Sed forte est aliquis homo , « Qui
» vivet, et nonnon tamen de Christo
videbit mortem 5 »
dixit qui mortuus est? Nullus omnino homo est, « Qui

,
» vivet, etnon videbit mortem, » nisi qui jam pro mor-
tahbus mortuus est. Nam ut scias quia de illo dixit , vide

quid sequitur homo, qui vivet, et non videbit
: « Quis est
» mortem? » Ergo nunquam fuit inmorte? Fuit. Quo-
modo ergo « Yivet, et non videbitmortem?Eruet animam

» suam de manibus inferni. » Ecce vere sohis omnino ,
singulariter sohis « Vivet et non videbit mortem eruet ,
» animam suam de manibus inferni » quia etsi caeteri :
fideles ejus resurgent a mortuis , et vivent et ipsi in seter-
num, non videbunt mortem non tamen animam suam

et ;
ipsi eruent de manibus inferni. Ille qui eruit animam
suam de manibus inferni, ipse eruit animas fidehum suo-

rum- ipsi se eruere non possunt. Proba quia ipse animam
'
Roni. VI, 9. — ' Psal. XV, 10. — ^ \c\. u. 59.
,,;

suam eruit. « animam meam
Potcstatem liabeo ponencli
w et potestatem habeo iterum sumendi eam
nemo toUit :
» eam a me quia ego dormivi sed ipse eam pono a me,

;
' :
))et iterum sumo eam**; » quia ipse est, quieruit animam

suam de manibus inferni.
XI. Sed et in ipsa fide Christi laboratum est aliquan-
tum , et diu dixerunt Gentes frementes : « Quando mo-
» rietur, et peribit nomen ejus ^? » Propter hos ergo jam
in Christum credentes, sed aliquandiu laboraturos, se-
quitur et dicit : « Ubi sunt misericordiae tuae antiquae
» Domine*? » Jam agnovimus Christum mundatorem ,
jam tenemus quo comples promissa exhibe in illo quod

in :
promlsisti. Ipse est qui vivet et non videbit raortem ,
ipse est qui eruit animam suam de manibus inferni et nos :
tamen adhuc laboramus. Dixerunt ista Martyres, quorum

natalia celebramus. Ipse vivet, et non videbit mortem,
ipse eruit animam suam de manibus inferni et nos prop- :
ter te mortificamur tota die deputati sumus velut oves ,
occisionis^. « Ubi sunt misericordise tuae antiquse, Do-

» mine, quas jurasti David in veritate tua? »
XII. « Memento Domine opprobrii servorum tuo-

, ,
» rum ^. » Jam illo vivente, jam in coelo ad dexteram Pa-
tris sedente, opprobria objecta sunt Christianis : crimen

de Christo Christiani diu habuerunt. Vidua illa pariens ,
et habens fdios abundantiores quam illa quoe habebat vi-

rum", audivit ignominias, audivit opprobria : sed Ec-
clesia multiphcata, extendens in dexteram atquesinistram,
ignominiae viduitatis suae jamnon estmemor. « Memento,
» Domine, » apud quem est abundantia suavitatis me-
moriGe tuoe « Memento » noli obhvisci. Quid
: , , « Me-
» mento? Memento opprobrii servorum tuorum ,
quod
' Psal. m, 6. — * Joan. x, 17, 18. — 3 Psal. xl, G. — 4 Id. lxxxviii, 5o.
— •'
Id. xLin, 2?. — 6 Id. txxxviii, 5i. — 7 Isai. mv, i, et Gal. iv, 27.
EKABnATIO II IN PSALMUM LXXXVIII , SBKMO II. 281
» continiiiiii sinu meo multarum gentium.
» Ibam, in-
quit ,
pracdicare audiebam
, et in sinu meo
et opprobria ,
continebam quia implebam « Blasphemamur, rogamus,

•,
:
)) quasi purgamenta mundi facti sumus omnium perip- ,
)> sema^ » Diu continuerunt Christiani opprobria in sinu

suo, in corde suo nec audebant resistere conviciantibus
; :
antea cura crimen videretur respondere pagano nunc ,
jam crimen est remanere paganum. Gratias Domino, me-

raor mit opprobriorum nostrorum exaltavit cornu Christi :
sui, fecit admirabilem apud reges terrae. Jamraodonemo
insultat Christianis aut si insultat, non pubUce insultat:

;
sic loquitur, ut plus timeat audiri, quam velit credi.

« Quod continui in sinu meo multarum gentium. »
XIIT.Quod exprobraverunt iniraici tui Doraine ^
« , : )>
et Jud?ei et Pagani. « Quod exprobraverunt. Quid ex- )>
probraverunt? « Comrautationcra Christi tui. Hoc ex- )>
probraverunt, « Comrautationem Christi tui. Hoc enim ))
objecerunt, quia mortuus est Christus, quia crucifixus est

Christus. Quid objicitis, insani? Quamvis jamnemoest qui
objiciat : taraen si qui reliqui remanserunt, quid objicitis,
quia mortuus estChristus? Illenonperiraebatur, sed cora-

mutabatur. Mortuus dicitur propter triduura. Ecce quid
exprobraverunt inimici tui : non amissionem, non perdi-
tionem ; sed plane « Comrautationera Christi tui. )> Mu-
tatus est ille a teraporah vita ad seternara, rautatus est a
Judseis ad Gcntes, rautatus est etiara a terra in coelura.

Eant nunc vani inimici tui, et adhuc exprobrent corarau-
tationera Christi tui. Utinam et ipsi mutentur coramu- :
tationem Christi non exprobrabunt, Sed dispHcet Christi

mutatio ,
quia ipsi mutari nolunt. Neque enim est illis
corarautatio, etnon tirauerunt Deum^. « Quod exprobra-

)) verunt iniraici tui, corarautationera Chrisli tui. )>
'
Cor. IV, i3. — ' Psai. Lxxxviii, 52. — ' Id. trv, 20.
XIV. Exprobraverunt illi cotnnmtationem : tu autem
quid? « Benedlctio Domini in .T.ternum : Fiat, fiat^ »
Gratias misericordiae ipsius Nos : gratias gratiae ipsius.
enim gratias non damus, ncc reddimus, nec re-

agimus :
ferimus, ncc rependimus gratias verbis agimus, re tene- :
mus. Ipse nos gratis salvos fecit ipse impietates nostras ,
non attendit ipse nos non eura quaerentes quaesivit, in-

5
venit redemit liberavit a dominatu diaboli et potestate

, ,
daemoniorum alligavit nos fide mundandos, unde solvit

:
illos inimicos qui non credunt, et ideo mundari non pos-
sunt. Dicant qui remanserunt quotidie quidquid volunt,

in dies singulos minus minusque remanebunt objiciant, :
irrideant, exprol>rent, non interitum, sed commutationem

Christi tui. ^Nôn vident, quia cum ista dicunt, deficiunt
aut credcndo, aut moriendo? Illorum enim maledictio
temporalis cst : « Benedictio autem Domini in aeter-
)) num. » Et ad confirmandam benedictionem , ne quis
timeat, « Fiat, fiat.»Isia subscriptio est cautionis Dei. Se-
curi ergo de promissionibus ejus, praeterita credamus,
praesentia cognoscamus, futura speremus. Non nos aver-
tat inimicus a via, ut qui colligit nos tanquam pullos suos
sub alis suis , foveat nos, ne aberremus ab alis ejus, ne
accipiter aereus rapiat implumes adhuc pullos. Non enim
de se debet sperare Christianus : si vult esse firmus , va-
pore materno nutriatur. Illa est enim gallina colligens
pullos suos, de qua improperatur ilii civitati infideli Je-
rusalem : « Quoties volui colligere filios tuos , tanquam
» gallina pulios suos sub alas suas, et noluisti ? Ecce relin-
» quetur vobis domus vestra deserta "•.
» 4Iinc dictum est,
« Posuisti munitiones ejus formidinem. » Quia ergo illi
noluerunt contegi sab alis gallinae hujus, et tale exemplum

dederunt, quo timere debeamus a volaticis spiritibus im-
' Psal. Lxxxviu, 53. — ' Matlh. xxiii, 3^, 38.
,
ENARRATIO II IN PSALMUM LXXXVIIl , SERMO II. 283

rDiindis, quaerentibiis qnotidiequod rapiant intremus sub 5
alas gallinse hujusdivinae Sapientiae, quoniam propter pul-

los suos infirmata est usque ad mortem. Amemus Domi-
nura Deum nostrum, amemus Ecclesiam ejus : illum sicut

Patrem, istam sicut matrem 5 illum sicut Dominum, hanc
sicut ancillam ejus : quia filii ancillae ipsius sumus. Sed
matrimonium hoc magna charitate compaginatur. Nemo
offendit unum et promeretur alterum. Nemo dicat : Ad
idola quidem vado arreptitios et sortilegos consulo sed
, :
tamen Dei Ecclesiam non relinquo^ Catholicus sum. Te-

nens matrem, offendisti Patrem. Alius item dicit Absit a ,
me, non consulo sortilegum, non quaero arreptitium, non

quaero divinationes sacrilegas, non eo ad adoranda dae-
monia non servio lapidibus sed tamen in parte Donati
, :
sum. Quid tibi prodest non ofTensus Pater qui ofTensam ,
vindicat matrem? Quid prodest si Dominum confiteris

Deum honoras, ipsum praedicas, fiHum ejus agnoscis, se-
dentem ad Patris dexteram confiteris ; blasphemas Ec-
el
clesiam ejus? Non te corrigunt exempla humani conjugii?

Si haberes aliquem patronum , cui quotidie obsequereris,
cujus limina serviendo contereres, quem quotidie, non
dico salutares, sed et adorares, cui impenderes fidelia
obsequia ^ si unum crimen deejus conjuge diceres^ num-
quiddomum ejus intrares? Tenete ergo, Charissimi, tenete
omnes unanimiter Deum Patrem et matrem Ecclesiam.
Natahtia sanctorum cum sobrietate celebrate , ut imite-
mur eos qui praecesserunt , et gaudeant de vobis qui
orant pro vobis 5 ut « Benedictio Domini in aeternum ma--
)^ neat super vos : Fiat, fiat.»
284 S. AUGIJWINI EPISCOPI
ENARRATIO
IN PSALMUM LXXXIX.
I. « Oratio Moysi homlnis Dei* , » Psalmus iste iprpp-
notatur per quem hominem suum Deus Legem dedit

:
populo suo, quem per eumdem hominem suum de domo

servitutis liberans, quadraginla annos per eremum duxit.
Fuit ergo Moyses minister Testaraenti Veteris et propheta
Testamenli Novi. « Omnia quippe illa in figura contin-
)) gebant in ilhs, sicut ait Apostolus : scripta sunt autem
» ad correptionem nostram, in quos fmis sseculorum ob-
))venit'^. Secundum hanc ergo dispensationem qu^
))
facta est per Moysen, inspiciendus est iste Psalmus, quiex

ejus oratione titulum accepit.
II. « Domine, inquit, refugium factus es nobis in ge-
)) neratione et generatione^. )> Sive in omni generatione,
sive in duabus generationibus, vetere et nova : quiasicul
dixi, minister fuit ille Testamenti pertinentis ad genera-
tionem vcterem , et propheta Testamenti pertinentis ad
generationem novam. Cujus Testamenti sponsor, sponsus-
que conjugii quod de illa generatione sortitus est, ait ipsc
Jesus « Si crederetis Moysi

, crederetis et mihi de me , 5
)) enim ille scripsit*. » Non enim credendum est ab ipso

omnino Moyse istum Psalmum fuisse conscriptum qui ,
ullis ejus litteris inditus non est, in quibus ejus cantica
scripta sunt sed alicujus significationis gratia tam magni

:
' Vide D. Giiillon , tom. xxi, pag. 56i-563. — ^ i Cor. x, 11. — 3 psal.
i.xxxix, I. — 4 Joan v, 46.

,
EÂRRATIO IJV PSALMLM LXXXIX. 285

merid servi Dei nomen adhibitum est , ex quo dirigeretur
legentis vel audientis intentio. « Factus es ergo nobis,
» inquit , Domine , refugium in generatione et genera-
» tione. ))
III. Quale autem refugium factus sit, quoniara scilicet

nobis coepit esse quod non erat, id est, refugium^ non au-
tem ipse non erat antequam nobisessetrefugium, secutus
adjunxit^ c Prius quam montes fierent, et formaretur
» terra et orbis terrae usque in saeculum tu , et a soeculo
» ^ » Tu ergo quisemper es, et antequam essemus, et
es
antequam mundus esset, refugium ex quo ad te conversi
suraus factus es nobis. Non raihi autem videtur utcumque
intelligendum quod ait , « Prius quam montes fierent et
» formaretur terra : » vel, sicut alii codices habent, quod
'
de uno verbo graeco expressum est , « Fingeretur terra. »
Montes quippe partes terrGe sunt altiores. Et utique si an-

tequam formaretur terra Deus est a quo terra formata ,
est : quid magnum de raontibus vel quibuslibet aliis ejus

partibus dicitur cum
Deus non solum ante terram
, sit
sed et ante coelum et terram, et ante oranera corporalem

spiritaleraque creaturam? Sed nimirum universa creatura
rationaHs hac ditferentia fortasse distincta est , ut raon-
tiura noraine significentur celsitudines Angelorum , et
terrae noraine humilitas hominura. Et ideo quamvis om-
nia quse creata sunt, non incongrue vel facta vel forraata
dicantur : taraen si verborum istorura est ulla proprietas,
facti sunt Angeii, qui cura in ejuscoelestibus enuraeraren-
tur operibus , ita enuraeratio ipsa conclusa est , « Ipse
» dixit, et facta sunt^ ipse mandavit, et creata sunf^. »
Unde autera homo secundura corpus fieret, terra forraata
est. Nam hoc verbo Scriplura utitur, ubi legimus, vel,
« FinxitDeus-, » vcl, « Forraavit Deushominemdelimo ter-

'
Psal, LX.X.XIXJ2. — ^ IJ. cxLviii, 5.
,
» rae^» Ergo prius quara fierent ea, quae in creatura tua

summa atq ue magna sunt, quid eniramajus rationali coelesti
creatura? et prius quam fingeretur terra, ut esset qui te
agnosceret et laudaret in terra : et hoc parura est quia ,
ista coeperunt, sive in tempore, sive cum tempore^ sed

« A saeculo et usque in saeculum tu es.» Quod convenien-
tius diceretur, ab aeterno in seternum. Non enim a saeculo
Deus, qui est ante saecula^ aut usque in saeculum, cujus
est fmis , cum sit ille sine fine. Sed ex ambiguo verho
graeco fit plerumque in Scripturis , ut vel saeculura pro
aeterno, vel aeternum pro saeculo ponat Latinus interpres.
Optime autem non ait A saeculo tu fuisti et usque in sae-
:
culum tu eris sed praesentis significationis verbum po-

:
suit, insinuans Dei substanliam omni modo incommuta-

bilera, ubi nonest, Fuit et Erit^ sed tantum, Est. Unde
dictum est , « Ego sura qui sum » et « Qui est, misit me :
» ad vos"^ » et « Mutabis ea
: et mutabuntur, tu autem ,
» idem ipse es, et anni tui non deficient^. » Ecce quae
refugium
aeternitas facta est nobis ut in ea mansuri :
ad eamde hac temporis mutabihtate fugiamus.

iV. Sed quoniam cum hic sumus , in magnis et raultis
tentationibus vivimus, quibus ne avertamur ab isto refu-
gio raetuendum est : intueamur quid consequenter oratio
poscat hominis Dei. hominem in humihta-
« Ne avertas
» atquesubhmibus homo
tera*.» Id est, ne a tuis aeternis
aversus, temporalia concupiscat, sapiatque terrena. Et
hoc a Deo petit, quod Deus ipse praecepit siraih omnino :
sententia, qua in oratione dicimus, « Ne nos inferas in

» tentationem^ » Denique et hic adjungit, « Et dixisti,
» Convertimini fihi hominura. » Tanquara diceret, hoca
te peto ,
quod ipse jussisti : dans ejus gratiae gloriam,
Gen. 11, 7. — i txod. m, i^. — ^ P*al. ci, 27, 28. — 4 M.lsxiux, 3.
— 5 Matth. VI, i3.
,
ENARRATIO IJV PSALMUM LXXXIX. 287

« Ut qui gloriatur, in Domino glorietur^ ; » sine cujus
adjutorio, per arbitrium voluntatis tentationes hujus vitce
superarenon possumus. « Ne avertas, inquit, hominem in
» humihtatem. Et tamen tu dixisti , Convertimini fihi
» hominum. >y Sed da quod jussisti, precera petentis

exaudiendo, et adjuvando volentis fidem.
V. « Quoniam mille anni ante oculos tuos, tanquam
» dies hesterna ,
quae praeteriit^. » Ideo debemus ad re-
fugium tuum, ubi sine ulia rautabihtate tu es, ab his
prsetereuntibus labentibusque converti-, quoniam quan-
tumhbet huic vitae longum tempus optetur, « Miile anni
» ante oculos tuos, tanquara dies hesternus est, qui prae-
» teriit : » non saltem tanquam dies crastinus qui ven- ,
turus est : itaomnia quae temporis fuie ciauduntur, pro

transactis habenda sunt. Unde et ea sibi Apostoii postpo-
suit intentio, quae retro sunt obiiviscentis, ubi temporalia
cuncta oportet inteiligi, et in ea quae ante sunt extenti ^
quae appeiitio est aelernorum. Ne putarent autera aiiqui

miJie annos sic coraputari apud Deura pro uno die, quasi
tam longosdies Deus liabeat, cura hoc ad contemnendam
lemporis iongitudinem dictum sit ideo addidit « Et : ,
» sicut vigiiia in nocte. » Cum vigiiiae spatium non habeat
amplius quam tres lioras. Et tamen ausi sunt homines

praesumere scitntiam teraporum quod scire cupientibus ^
Discipuiis Dominus ait « Non cst vestrura scire tempora,

:
*
» quae Pater posuit in sua potcstate : » et definierunt
hoc saecuium sex annorum miiiibus, tanquam sex diebus,

posse Ihiiri. Nec attenderunt quod dictum est, « Tanquam
» dies unus qui prteteriit. » Non enira t[uando dictura
est, soii raiiie anni praeterierant. Et eos raaxime debuit
admonere, ne temporum luderentur incerto, quod est
« sicut vigilia in nocte. » Neque enim sicut de sex diebus
, > I Cov. 1, 3i. — » Psal. Lxxxix, 4- — ^ Philip. iii, i3. — 4 Act. i, 7.

288 3. ArGUSTINl EPISCOPI
aliquid verisimile videnlur opinati ,
propter sex dies pri-
mos, quibus Deus perfecit opera sua ^
: sic etiam sex vigi-
lias, id est,horas decem et octo possunt illi opinationi
coaptare.
VI. Deinde iste liomo Dei , vel potius Propheticus spi-
ritus, veJut Dei legem in secreta ejus Sapientia conscrip-
tam, ubi mortalium peccatrici constituit procurrendi
vit£e
modum ac mortahtatis aerumnam, videtur quodam modo

recitare, cum dicit « Quaepro nihilo habentur, anni erunt
:
» eorum. Mane sicut herba transeat, mane floreat et prae-

)) tereat : vespere decidat, durescat et arescat^. » Felici-
tas ergo haeredum Veteris Testamenti, ({uam pro magno

bono expetiverunt a Domino Deo suo , hanc legem acci-
pere meruit in occulta ejus providentia, quam videtur
recitareMoyses « Quae pro nihilo habentur, anni erunt
:
)) eorum. Pro nihilo enim habentur, quae antequam ve-

))
niant, adhuc non sunt^ cum venerint, jam non erunt :
non enim ut adsint veniunt sed ut non sint. « Mane, » ,
« id est, prius, sicut herba transeat, mane floreat et prse-
» tereat : vespere , id est ,

postea , decidat, durescat et
» arescat. Decidat, » utique in morie 5 « durescat, )) in ca-
davere 5 « arescat, )) in puJvere. Quse nisi caro, ubi -est
concupiscentia damnata carnahum? Omnis enim caro «
)) foenum_, et claritas hominis ut flos foeni. Foenum aruit,

)) flos decidit Verbum autem Domini manet in seter-
:
)) num^. ))
VII. Hanc autem poeriam de peccato venisse non ta-

cens, continuo subjecit « Quoniam defecimus in ira tua, ,
)) et in indignatione tua conturbati sumus^. Defecimus,))

in infirmitate 5 « conturbati sumus ,
)> mortis timore. In-
firmi enim facti sunius, et infirmitatem fmire trepidamus.
'
Gen. 1 , 3i. — 2 Psai. Lxxiix , 5, 6. — ^ isai. xi , 6, ctc. — 4 Psal.
LXXXIX, 7.
,
EINAaRATIO IJV 1'SAL.MLM 1.X\X1X. 289

u Altor te , inquit, cinget. et feret (|uo tu non vis^ : »
quannis marlyrio non puniendum, sed coronandum. Et

ipsius Domini anima nos in se transfigurans, tristis erat
usquc ad mortem -
: quoniam et Domini exitus nonnisi
mortis^.
VIII. " Posuisti iniquitates nostras in conspectu tuo : »
id est, non ab eis dissimulasti. « Saeculum nostrum in iJ-

)) luminatione vultus tui*. » Subauditur, posuisti. « In
)) illuniinatione autem vultus tui, » dixit ^
quod superius,
« in conspectu tuo : et saeculum nostrum 5
» quod supe-
rius, '< ini([uitates nostras. »
IX. « Quoniam omnes dies nostri delecerunt, etin ira

» tua dcfecimus^ » Satis in his verbis ostenditur poena-
nalis esse ista mortalitas. Defecisse dies dicit, sive quod in
eis deficianthomines amando quae transeunt , sive quod
ad paucitatem redacti sint quod videtur in consequenti- :
bus aperire, cum dicit « Anni nostri sicut aranea medi- ,
» tabaniur dies annorum nostrorum in ipsis septuaginta

:
» anni. Si autem in potentatibus octoginta anni et am- ,
))plius eorum labor et dolor^. » Haec quidem verba vi-

dentur exprimere brevitatem miseriamque vitae hujus 5
quia longaevi appellantur hoc tempore etiam qui septua-

ginta annos vixerunt. Usque ad octoginta autem viden-
tur aliquas vires habere ; his vero amplius si vixerint
multiplicatis labore doloribus vivunt. Sed multi et intra
septuaginta annos gerunt infirmissimam et cerumnosissi-

mam senectutem, et saepe ultra octoginta annos senes mi-
raliiliter vigere probati sunt. Melius est ergo in his nume-
ris spiritale aliquid perscrutari. Neque enim super fihos
Adam ,
per quem unum hominem peccatum intravit in
mundum , et per peccatnm mors et ita in omnes homines
» Joan. XXI, 18. — 2 Matlh. xxvi , 38. — ^ Psal. lxvii . Qi. — 4 Id.
Mxxix, 8.-5 Ibid. 9- — ^ IbiJ. lo.
GXVII, 10
•290 S. AUGUSTINl EPISCOPl
mors pertransiit ^ , major ira est Dei, quia multo brevius
vivuut quam vixerunt antiqui ^ cum et vitae ipsorum ir-
risa sit longitudo, ubi mille anni comparati sunt diei hes-
terno atque praeterito et horis tribus. Et utique tunc
,
multum vivebant, quando iram Dei provocaverunt usque

ad diluvium quo perierunt.
X. Septuaginta porro anni et octoginla, fmnt centum-
quinquaginta quem sacratum esse numerum, satis insi-
:
nuat liber iste Psalmorum. Hanc enim habent in signi-

ficatione rationem centum-quinquaginta, quam quinde-
cim. Qui numerus fit septem et octo conjunctis; quorum
primus insinuat propter sabbati observationem Testamen-
tura Vetus , secundus Testamentum Novum propter Do-
mini resurrectionem. Hinc sunt in templo quindecim gra-
dus,hincsunt in Psalmis quindecim cantica graduura,
hinc quindecim cubitis summos montes aqua diluvii su-
peravif^, et si quibus ahis locis sacratus commendatur hic
numcrus. Ergo, « Anni nostri, inquit, sicut aranea me-

» ditabantur. » In rebus corruptibihbus laborabamus,
corruptibiha opera texebaraus : quse nos, secundumi
Isaiam prophetam , minime contegebant^. « Dies anno-
» rum nostrorum in ipsis septuaginta anni : si autera in
» potentatibus octoginta anni. » Ahud est « in ipsis , »
ahud « in potentatibus. In ipsis , » hoc est in annis vel
diebus ipsis : quod datur intelhgi in temporahbus rebus.

Ideo « septuaginta : » quia temporaha promitti videntur
in Vetere Testamento. « Si autem , » non in ipsis annis,
sed « in poteniatibus, » non in rebus temporahbus,
idest,
sed in aeternis , « ocloginta anni » quod Novum Testa- ,
mentura in spe est renovationis et resurrectionis in aeter-

num : « Et amphus eorum labor et dolor, » id est, quis-
quis hanc fidem transgreditur, et amphus aliquid quaerit,

' Koiu. V, 12. — ' Gen. vii, 20. — ^ isaL ux, 6.
ENARRATIO IK PSALMtJM LXXXIX. 291
labores invenit et dolores. Potest et sic intelligi : Quia
licet in Novo Testamento constituti siraus quod octoge- ,
narius significat numerus amplius habet haec vita nostra

,
laborem et dolorem, dum in nobismetipsis ingemiscimus,

adoptionem expectantes redemptionem corporis nostri.
« Speenim salvi facti sumus : et quod nondum videraus,
» per patientiam expectamus ^ » Et hoc ad miicricordiam
Dei pertinet : unde sequitur, et dicit , « Quoniara super-
» venit super nos mansuetudo , et corripiemur. » Quem
» enim diiigit Dorainus, corripit ; flagellat autera omnem
» fdium, quem recipit^ : » etdat etiam magnis quibus-
damstimuJuracarnis, a quo colaphizentur, ne extollantur
in raagnitudine revelationum suarum , ut virtus in infir-
mitate perficiatur^. Quidam sane codices non habent,
« corripiemur-, » sed, « erudiemur, » quod ad eamdem
mansuetudinem revocatur. Non enim potest erudiri ([uis-
quam sine labore et dolore « Quia virtus : in infirmitate
» perficitur. »
XI. « Quis novit potestatem irse tuae, et prae tiraore tuo

» irara tuara dinumerare^? » Vaide paucorura hominum
cst, inquit, nosse irae tuae potestatera : quia plerisque ita
roagis cum parcis irasceris, ut ad non ad irara, sed potius
mansuetudinera tuara pertinere inteUigaturlabor et dolor,

quo corripis erudisque quos dihgis , ne poenis excrucien-
tur seternis. Sicut enira legitur in aho Psalrao , « Irritavit
» Dorainum peccator, pro magnitudine irae suse non ex-
» quiret^. Quis ergo novit, id est, quotusquisque
» reperitur qui noverit potestatera irae tuae, et prae tiraore
» tuo irara tuam dinumerare? » Etiara hic subauditur,
quis novit. Quara difHcile invenitur qui noverit ita prae
timore tuo dinumerare iram tuara, ut etiam hoc addat, et
• Rom. IX, 23-20. — ^ Hebr. xii, 6. — ^ i Cor. xii. 7. — '^
Psal. lxxxix,
II, 12. — 5 i,j x^ ^.
19.
•292 S. AUG-JSTINI EPISCOPI
quod nonnuHis (juibus plus

ad eam intelligat pertiiiere ,
irasceris parcere videaris ut prosperetur peccator in via ,
sua, et majora recipiat in novissimo ? Potestas

quippe hu-
manae irae cum corpus occiderit. amplius non habet quid

Deus vero habet potestatem et hic punire, et post
iaciat :
corporis morlem mittere in gehennam'. Et a paucis eru-

ditis major ejus ira intelligitur vana et seductoria lehcitas
impiorum. Hanc ille non noverat , cujus pene commoti
sunt pedes ,
quia zelavit in peccatoribus ,
pacem peccato-
rum intuens : sed didicit eam, cum intraret in sanctua-
rium Dei, et intelligeret in novissima'^ : quo pauci intrant,

et pros-
ut discant prse timore Dei dinumerare iram ejus,
peritatem hominum malorum numero apphcare poena-
rum.
XII. « Dexteram tuam sic notamfac. » Hoc enim magis
habent codices grseci : non sicut quidam Latini : « Dexte-
» ram tuam notam fac mihi. » Quid est ergo, « Dexte-
» ram tuam sic notam fac, » nisi Christum tuum , de quo

dictum est : « Et brachium Domini cui revelatum est% »
sic notum fac , ut in eo discant fideles sui ea magis a te

poscere et sperare prsemia fidei ,
quae non apparcnt ia
Vetere Testamento, sed revelantur in Novo ;
ne arbitren-
tur pro magno habendam et cupiendam vel adamandara
esseterrenorum ac temporalium bonorum felicitatem ac ,
commoveantur pedes eorum cum eam viderint et in e\s ,
qui te non colunt •, et gressus eorum effundantur in lap-
sum dum , nesciunt dinumerare iram tuam

se- ? Denique
cundum hanc orationem hominis sui, sic notum fecit
Christum suum ut suis passionibus demonstraret non

, ,
ea munera qu£e videntur sonare in Yetere Testamento,

ubi sunt umbrge futurorura, sed seterna esse concupis-
cenda. Potestin isto sensu etiam Dei dextera intelligi, in
' Mattb. X, 28. — » Psal. lxxii^2, 3 et 17. — ^ Isai. uii, i.
ENATlBATTO IN PSALMUM LXXXIX. 293
qua jnstos suos ab impiis segregabit quia : ct ipsa benc sic
innotescit , cum flagellat omnem filium ,

quem recipit',
nec in peccatis suis prosperari sinit plus irascendo , sed in

mansuetudine sinistra flagellat , ut emendatum ad dexte-
ram ponaf^. » Et illud (|uod plerique codices habent :
« Dexteram tuam notam fac mihi » ad utrumque referri ,
potest, sive adChristum, sive ad aeternam felicitatem.

Nam Deus ita non habet corporalis formae dexteram, sicut
nec iram commotionibus turbulentam.
XIII. Quod vero adjungit « Et compeditos corde in :
sapientia « abi codices non haljent

: « Compeditos » , ;
sed, « eruditos. » Verbum enim graecum ita in utraque

significatione similiter sonat, ut una syllaba paululum
differat. Sed cum illi erudiantur in sapientia, qui injiciunt,
sicut scriptum est : « Pedem in compedes ejus ^, » non
utique pedem corporis sed pedem cordis,
, et ejus velut
aureis vincuHs ilHgati a via Dei non exorbitant, nec fiunt
ab illo fugitivi : quodlibet horum legatur, salva est sen-
tentia veritatis. Et ipsos enim « Compeditos » vel « Eru-
» ditos corde in sapientia , » sic notos Deus fecit in Novo
Testamento, ut pro fide quam Judseorum et Gentilium
detestabatur impietas , omnia contemnerent; et eis se
privari paterentur, quae magna putant promissa in Vetere
Testamento, qui carnaliter judicant.
XIV. Et quoniam cum sic noti fierent, ut illa contcm-
nerent, et desiderandis aeternis per suas passiones testimo-
nium perhiberent , unde et testes dicti sunt , sic enim
graece Martyres appellantur, multa et multum mala et
acerlja temporalia pertulerunt : hoc attendit iste homo
Dei, et spiritus propheticus per Moysi vocabulum figura-
tus, et ait : « Convertere , Domine, quousque, et depre-
' Hebr. \ti, 6. — ' Blattli \\v, ?,"?., 33. — ^ Rcrli vi, q5.
»

» cabilis esto super servos tuos ^ » Vox est eorum, vel
pro eis ,
qui multa persequente isto sseculo mala toleran-
tes, innotescunt compediti corde in sapientia, ut nec
tantis malis coacti refugiant a Domino ad hujus sseculi
bona. Secundum autem illud quod alibi scriptum est :
« Quousque avertis faciem tuam a me"--, » etiam hoc dic-

tum est « Convertere, Domine, quousque. » Et ut sciant
:
qui multum carnahter Deo tribuunt humani corporis for-

mam, aversionem vultus ejus et conversionem non fieri
motu simih motibus corporis nostri ^ in hoc eodem Psalmo

recolant superiora : « Posuisti iniquitates nostras in con-
» spectu tuo, steculum nostrum in illuminatione vultus
» tui. » Quomodo ergo hic dicit : « Convertere , » ut sit
propitius, quasi faciem averlisset iratus ; cum ibi sic insi-
nuet iratum, ut non averterit faciem ab iniquitatilDUs et

sseculo eorum quibus ,
irasceretur, sed ea potius in con-
spectu suo, et in illuminatione vultus sui posuerit? Quod
autem dicitur «Quousque, » verbum estorantis justitiae,
non indignantis impatientiae. Sane quod hic positum est,
« Dcprecabihs esto 5 » ahi verbum e verbo, « Deprecare,
interpretati sunt. Sed qui ait: « Deprecabihs esto, » vilavit
ambiguum : quia deprecari commune verbum est^ nam

et ille deprecatur qui deprecationem fundit, et ille cui
funditur : dicimus enim : Deprecor te, et deprecor a te.
XY. Deinde illa Ijona quse futura sunt, spe anticipans,

et velut jam facta deputans : « Repleti sumus , inquit,
» mane misericordia tua ^. » Ergo in his velut nocturnis
laboribus et doloribus prophetia nobis accensa est , sicut

lucerna in obscuro loco , donec dies lucescat, et lucifer
oriatur in cordibus nostris*. « Beati enim mundi corde,

I Psal. Lxxxix , i3. — » Id. xu ,1. — 3 Id. i.xxxix , 14. — ^ 2 Petr.
I, 19-
ENARRATIO IN PSALMUM LXXXIX. 295
» quia ipsi Deiim videbunt K » Tunc replelDuntur eo bono
justi ,
quod nunc esuriunt et sitiunt , cum fidem ambu-
lantes peregrinantur a Domino'*. Unde et illud dicitur :
« Replebis me laetitia cum vultu tuo^. » Mane astabunt

et contemplabuntur^. Et sicut aiii dixerunt interpretes :
« sumus mane misericordia tua » tunc satiabun-

Satiati ,
tur. Sicut enim alibi ait « Satiabor dum manifestabitur :
» gloria tua^. » Unde dicitur « Ostende ncsbis Patrem et :
» sufHcit nobis. » Atque ipse Dominus ait « Ostendam me :
» ipsum illi*^. » Quod donec fiat, nihil boni nobis sufficit

5
nec sufficere debet, ne desiderium nostrum in via remaneat,

quod donec perveniat extendendum est. « Repleti sumus
» mane misericordia tua et exultavimus, et jucundati su- :
» mus in omnibus diebus nostris. » Dies ille, dies est sine
fme. Simulsunt ilii omnes dies, ideo satiant. Non enim suc-
cedenlibus cedunt, ubi non est aliquid quod non veniendo
nondum sit, et veniendo jam non sit. Omnes simul sunt,
quia unus est qui stat et non transit: ipsa est aeternitas. Hi
sunt dies de quibus dicitur : « Quis est homo qui vult vitam,
» et dihgit videre dies bonos' ? » Hi dies et aho loco anni
appellantur, ubi Tu autem idem ipse es, et
Deo dicitur ; «
« anni tui non deficient ^. » Non enim anni sunt qui pro
nihilo habentur, aut diessunt qui sicut umbra decHnave-

runt^ sed dies sunt qui sunt, quorum numerum notum
:
sibi fieri precabatur, qui dicebat « Notum fac mihi, :
» Domine fmem meum quo perveniendo maneam, et

, ,
» niliil ulterius jam requiram nuraerum dierum meo-

, et
» rum qui est^" : » utique qui non qui non est. Quia
est,
dies isti , de quibus et ilhc consequenter dicit « Ecce :
» Veteres posuisti dies meos*S » non sunt, quia non

• MaUh. V, 8. — 2 2 Cor. v, 6. — 3 Psal. xv, lo. — 4 Id v, 5. — 5 Id.
XVI , i5. — 6 Joan xiv, 8 et 2i. — 7 Psal. 33 , 1 1. — 8 y ci , q8, —

!) Tbid. 12. — '<> Td. xxxvui, .">. — " Ibid. 6
,
296 s. AVGUSTINl EPISCOPI

stant,non manent, celerrima mntabiJitate transcnmmt;
nec nna hora in eis invenitnr, in qua ita simus ut
non ,
alia pars ejus transierit, alia ventura sit , nuUa stet ut sit.
Illi antem anni et dies non deficiunt, in quibus nec nos
deficiemus , sed sine defectu reficiemur Exc-cstuet anima : i
nostra iliorum dierum desiderio, sitiat ardenter atque

ve- I
hementer ut ilhc repleamur, ibi satiemur, ibi dicamus

:
quod hic prgedicimus « Satiati sumus mane misericordia

:
» tua : et exultavimus,
sumus in omnibus et jucundati
» diebus nostris. Laetatisumus pro diebus quibus nos )
» humihasti annis quibus vidimus mala ^ »

,
XVI. Nunc autem in diebus adhuc malignis dicamus

quod sequitur « Et respice in servos tuos et in opera
:
))tua^ Ipsi enim servi tui opera tua sunt. Non sohim
))
ut homines sint, sed etiam ut sint servi tui, id

est, obe-
dientes jussis tuis. Ipsius cnim sumus fjgmentum , non
solum in Adam, sed etiam creati in Christo Jesu in ope-
,
ribus bonis, quae praeparavit Deus ut in illis ambiilemus^.

Deus est enim qui operatur in nobis et velle et operari
pro bona voluntate^ « Et dirige filios eorum » ut sint :
recti corde ,
quibus Jjonus est Deus. Bonus enim Deus Is-
rael, sed rectis corde. Non sicut ille cui commoti sunt
pedes, quia pacem peccatorum intuenti displicere coeperat
Deus, quasi ista nesciens, quasi ista non curans, et ab
hu-
mani generis gubernatione dissimulans ^
XVII. « Et sit splendor Domini Dei nostri super nos ^ m
Unde dicitur :« Signatum est super nos lumen vultus tui,
)) Domme^ Et opera manuum nostrarum dirige super

» nos : » ut non ea pro rerum terrenarum mercede fa-
ciamus : tunc enim non directa sed curva sunt. Huc ,
usque Psalmum istum multi codiccs halênt : sed in non-

' Psal. Lxxxii, i'^.- ^ Ibid. i6. - 3 Ephes. n, ,o. - 4 PI,ilip u, i3.
— 5 Psal. LiCKIl, l-l\. — f'
la. LXXXIX, 17. — 7 l(\. ,v, -..
F.NAUr.ATIO IN PSALMUM LXXXIX. 297
niillis legitur aliiis iiltimus versus : u Et opus manuum
» nostrarum dirige. » Gui versui dili-gentes et docti prae-
notant stellam ,
quos asteriscos vocant, quibus significant
ea qure in hebr.ieo vel aliis interpretibus grsecis rcperiun-
tur, in Septuaginta vero interpretatione non sunt. Quem
versum si velimus exponere, id mihi videtur habere sen-
tenticie ,
quod omnia bona opera nostra unum opus est ,
charitatis. « Plenitudo enim Legis charitas ^ » Nam supe-

riorc versu cum dixisset : « Et opera manuum nostrarum
)) dirige super nos ; )> isto ultimo non « Opus»
Opera, sed, «
dixit manuum nostrarum dirige : » tanquam ultimo versu

volens ostendcre ipsa opera unum opus esse, id est, ad
unum opus dirigi. Tunc enim recta sunt opera , cum ad
hunc unum fincm diriguntur. « Finis cnim praecepti est
charitas de corde puro et conscientia bona et fide non
)) ficta-. )) Opus ergo unum est , in quo sunt omnia, fides
quse per dilectionem operatur^. » Unde etiam Dominus
in Evangelio dicit : « Hoc est opus Dei, ut credatis ineum
» quem ille misit^. )> Cum ergo in isto Psalmo, et vita
vetus et vita nova, et vita mortahs et vita vitalis, et anni
qui pro nihilo habentur et dies habentes plenitudinem
misericordiae vercxque Iretitiae , id cst, et poena primi ho-
minis et regnum secundi , satis aperteque distincta sint :
ad hoc existimo hominis Dei Moysi nomen titulo ejus in-

scriptum , ut eis cpii pie recteque scrutantur Scripturas ,
eo modo intimaretur etiam Legem Dei ,

quae per Moysen
ministrata est , uj)i pro bonis operibus sola vel pene sola
praemia terrenorum bonorum Deus polliceri videtur, sine
dubio habere sub vclamento tale aliquid, quale iste Psal-

mus Sed cum quisque transierit ad Christum
ostendit. ,
auferetur velamen ^, et revelabuntur oculi ejus ut consi- ,
'
Rom. X7II, 10. — ' I Tim. i, .'). — ^ Gal. v, 6. - 4 Jn.Tn. vi, 29. —
5 2 Cor. 111, 16.
,
298 S. AVGUSTINI EPISCOPI.

deret mirabilia de lege Dei : donante ilio , cui dicimus :
« Revela oculos meos , et considerabo mirabilia de lege

)) tua ^ »
«XfVV^^VVV^ 'VV^^ %V1^ ^'^/^VVVV^ VVV% 'V'\/V% A^VVk % VV\ 'VVM V V\\ 'V%/V% -^fVV^ AfV\^ vvv\ ^^
ENARRATIO I
IN PSALMUM XC.
SERMO I.
I. PsALMus iste est de c[uo Dominum nostrum Jesum
Christum diabolus tentare ausus est. Audiamus ergo , ut

possimus instructi resistere tentatori, non praesumentes in
nobis, sed in ipso qui prior tentatus est, ne nos in tenta-
lione vinceremur. IUi enim tentatio non erat necessaria :
tentatio Christi, nostra doctrina est. Si autem attendamus

quid responderit diabolo , ut hoc et nos respondeamus
quando simiiiter tentat; intramus per januam, sicut au-
distis lectionem Evangelii. Quid est enim intrare per ja-
nuam? IntrareperChristura. Ipse enim dixit « Ego sum ;
)» Quid est autem intrare perCiiristum? Imitari

janua^. »
viasChristi. In quo imitaturi sumus vias Christi? numquid

in ea magnificentia qua Deus erat in carne? aut ad hoc
,
nos exhortatur, aut hoc a nobis exigit, ut taiia miracula

qualia fecit ipse, laciamus? Aut vero Dominus noster
Jesus Christus non et modo et semper cum Patre totum
mundum gubernat? Et numquid vel ad lioc vocat liomi-
nem faciens eum imitatorem suum , ut cum ilio gubernet
coelum et terram , et omnia quae in eis sunt •, aut ut sit et
ipse creator, per quem fiant omnia , sicut per Christum

• Psal. cxviu, i8. — ' Joan. x, 7.
ENAB.RATIO I IN PSALMUM XC , SERMO I. 299
facta sunt omnia ? Neque ad ista opera te invitat Deus Sal-
vator Dominus noster Jesus Christus, quae fecit ab initio,
de quibus scriptum est « Omnia per ipsum facta sunt » :
^
:
neque ad illa quae fecit in terra. Non hoc tibi dicit Non :
eris discipulus meus nisi ambulaveris super mare'^, aut

,
nisi suscitaveris mortuum quatriduanum^, aut nisi oculos

caeci nati aperueris Nec hoc. Quid est ergo intrare per
"*.
januam ? « Discite a me, quia mitis sum et humihs corde^»

Quod factus est propter te hoc in eo debes attendere. ut
,
imiteris. Miracula enim et nondum natus de Maria fecit.
Quis enim unquam fecit, nisi ipse de quo dictum est :
« Qui facit mirabiha magna solus*^? » la ipsius enim vir-

tute, et antea qui fecerunt, potuerunt aliquid facere : in
virtute Christi Ehas mortuum suscitavit^ Nisi forte major
est Petrus quam Christus ,
quia Christus voce suscitavit
aegrotantem^, Petrus autem cum transiret , umbra ipsius
tangendi proferebantur segroti^. Potentior ergo Petrus
quam Christus? Quis hoc dementissimus dixerit ? Quare
ergo tanta potentia in Petro? Quia Christus in Petro. Ideo
dixit : « Omnes qui venerunt, fures sunt et latrones ^^ : »
id est, qui venerunt sua sponte, a me non suntmissi,

qui venerunt sine me in quibus ego non fui , quos ego ,
non Quotquot ergo miracuLi facta sunt, sive a

introduxi.
praecedentibus sivea consequentibus, idem ipse Dominus
,
fecit, qui fecit et preesentia sua. Nec ad ipsa ergo miracula
hortatur, quss ipse fecit et antequara esset homo sed quo :
te hortatur? Ut imiteris quod non posset, nisi factus homo.
Tolerare enim passiones numquid posset, nisi homo? Mori

et crucifigi et humihari non posset, nisi homo. Sic ergo et
tu molestias hujus saecuh cum pateris ,
quajs facit diabolus,
' Joan. 1, 3. — 2 Matlli. iv, 25. — Joan. 38-44- —

^ xi, ^ ^^- '^j ^"7- —
5 Matth. XI, 29. — 6 Psal. lxxi, 18.— 3 Reg.7 22. — xvii, ^ Joan. xi,43.
— 9 Act. V, i5. — 'o Joan. x, 8.
SOO S. AUGUSTINI EPISCOPI
sive aperte pcrhomines, sive occulte sicut Job, sis fortis,
sis tolerans : habitans in adjutorio Altissimi, sicut dicit

iste Psalmus. Quia si recedas ab adjutorio Altissimi, te
ipsum non valens adjuvare cades. ,
II. Muhi enim fortes sunt, quando ab hominibus pa-
tiuntur persecutionem , et vident eos aperte saevire in se ;
et putant quia tunc imitantur passiones Christi , si aperte

eos homines perserjuantur autem occuha dia])oh p(>r- : si
secutione feriantur, putant senon coronari a Christo. Noli

timcre quando imitarisCliristum. Nam et quando tentavit
diabolus Dominum nuihis homo fuit in eremo, occulte
,
ilJum tentavit •, sed superatus est , et aperte sseviens snpo-

ratus est K Sicet tufac, si vis intrareper januam, quaiido
occulte tentat inimicus, quando postulat hominem ut ah-
quid ei noceat per corporales molestias ,
per febres ,
per
negritudines ,
per ahquos labores corporis , sicut laboravit
Job. Diabohmi non videbat, sed potestatem Dei intellige-
J)at. Noverat quia diaboJus in eum nihil posset, nisi ab
ilio ciijiis summa potestas est, permitteretur : totam gJo-
riam Deo dabat ,
potentiam diabolo non dabat. Nam et
quando abstulit diabolus omnia , hoc dixit « Dominus :
)) dedit, Dominus ahstulit'^. •»

Non dixit : Dominus dedit,
diabolus abstulit. Quia nihil abstulisset diabolus, nisi per-
raisisset Dorainus. Ideo autem permisitDominus, ut Ji.omo
probarctur, diabolus vincerelur. Et c|uando eum plaga
percussit, iile permisit. Qaia cum a capite usque ad podes
in putredine vermium fliicret , nec tunc tribuit diai)olo
aliquam potestatem Job : sed cum ei suggessisset uxor
ejus, quam solam rehquerat diabolus . non consolatricem
mariti , sed adjutricem sui, et dixisset ei : « Dic aliquod
)) Deura et morere
verliura in dixit ei
, : )> : « Locuta es
)) tanquam una de insipientil)us mulieribus : si bona sus-
Matlh IV, i-ri. — ' Job. i, 2i.
. ,
EWAliuATIO 1 IJV l'SAJ,iMLAI XC , SERMO I. 301

» cepimus de manu Domiiii , maJa nori suslinebimus ^
? »
III. Ergo qiii sic iraitalur Cliristum, ut toleret omnes

molestias hujus sseculi, spes ejus in Deo sit, ut nec illece-
bra capiatur, nec timore fVangatur, ipse est, « Qui habitat
» in adjutorio Altissimi, et in protectione Dei coeli com-
» morabitur- : » sicut auuistis PsaJmum , et cantastis •
nam inde incipit Psalmus. Quibus autem verbis tentavit

Dominum diabolus , cum ad ipsa venerimus, agnoscetis :
nota sunt enim. « Dicet Domino : Susceptor meus es tu,

» et refugium meum , Deus meus^. » Quis hoc dicit Do-
mino.^ « Qui habitat in adjutorio Altissimi. » Quis est,
« Qui habitat inadjutorio Altissimi? » Quinon habilat in
adjutorio suo. Quis est, « Qui habitat in adjutorio Altis-
» simi? » Qui non est superbus cpiomodo iJli qui man-
,
ducaverunt ut essent quasi dii, et perdiderunt quod erant

facti homines immortales. In adjutorio enim suo Iiabitare
voluerunt, nonin adjutorio Altissimi : ideo suggestionem
serpentis audierunt ,
praeceplum Dei contempserunt ; et
invenerunt hoc evenisse in se, quod minatus est Deus,
non quod promisit diabolus ^
IV. Ergo sic et tu dic « Sperabo in eum quoniam : :
ipse eruet me, » non ego me. Vide si aliud ahquid docet.
nisi ut tota spes nostra non sit in nobis, nou sit in homine.
Unde te eruet? « De muscipula venantium et a verbo ,
» aspero^ De muscipula venanlium, » magnura aJiquid
est: « A verbo aspero , » quid magnum? Multi in musci-

pulam venantium per verbum asperum ceciderunt. Quid
est qnod dico? Tendit diaboius ct angeii ejus , tanquara
venantes tendunt muscipulas : et longe ab ipsis muscipulis
ambulant homines qui in Ghristo ambuiant. Non audet
,
enim in Christo tendere muscipulam circa viam ponit :
•
.lob. II, 9, 10. — 2 rsil. >c, I. — 3 \\)l,] 2. — i Gen. ui. — ^ Psal.
XV., 3.
,

in vianon ponit. Via autem taa Ghristus sit et tu non ;
cades in muscipulam diaboli. Aberranti a via jam ibi est ,
muscipula. Hinc atque hinc ponit laqueos hinc atque ,
inde ponit muscipulam inter laqueos ambulas. Sed vis

,
securus ambulare? Noli decKnare in dexteram neque in

sinistram •, et sit tibi via ilie ,
qui tibi factus est via , ut
perducat ad se per se et non timebis laqueos venan-
te ;
tium. Sed quid est, « A verbo aspero? « Multos per ver-

bum asperum misit in muscipulam diabolus verbi gratia, :
qui voluerint esse Christiani inter Paganos, insultatores

patiuntur Paganos erubescunt inter insultatores et a
: ,
verbo aspero recedentes de via incidunt in laqueos ve- ,
nantium. Et quid tibi facturum est verbum asperum?

Nihil. Numquid nihil tibi facturus cst laqueus ,
quo te
compeUit inimicus per verbum asperum? Quomodo retia
plerumque tenduntur, ad caput sepis tenduntur avibus
et lapides mittuntur in sepem lapides illi nihii facturi :
sunt avibus. Quando enim feritavem, qui lapidem mittit

in sepem ? Timens autem avis inanem sonum cadit in ,
retia sic homines timentes insultatorum verba vana et

:
inania , et erubescentes conviciis superfluis , cadunt in la-

queos venantium , Sed cur non
et captivantur a diabolo.
dico, fratres, quod non est tacendum, quod me cogit Deus

dicere? Quomodohbet boc accipiatis, cogit me Deus di-
cere et si non dixero ego cado in laqueos venantium.
: ,
Si enim detractiones hominum timeo , ut non dicam ego ;
ipse a verbo aspero cado in laqueos venantium, qui vos

moneo ut non timealis verba liominum. Quid est ergo
quod dicturus sum? Quomodo inter Paganos qui fuerit
Christianus, a Paganis audit verba aspera ,
quibus si eru-
buerit, cadit in muscipulara venantium : sic inter Chris-
tianos qui voluerint esse dihgentiores et mehores, ab ipsis
Christianis audituri sunt insultationes. Et quid prodest^
,
ENARRATXO I IN PSALMUM XC , SERMO 1. 303

frater, quod allquando invenis civitatem , ubi nullus est
Paganus? Ncmo ibi insultat Christiano quod Chrislianus
est, quia non ibi invenitur Paganus : sed sunt multi male
viventes Christiani •, inter quos qui voluerit bene vivere
et inter ebriosos sobrius esse , et inter fornicarios castus
esse, et inter consultores mathematicorum Deum sinceriter
colere , et nihil tale requirere , et inter spectatores nuga-
cium theatiorum noluerit ire nisi ad Ecclesiam ,
patitur
insultatores ipsos Christianos, et patitur vcrba aspera : et
dicunt : 3Iagnus tu ,
justus , tu es Ehas, tu es Petrus, de
coelo venisti. Insultant; quocumque se verterit, audit hinc
atque inde verbum asperum. Quod si timet, et recedit a
via Christi, cadit in laqueos venantium. Quomodo autem
cum audiuntur haec verba, non receditur a via? Quid est,
non recedere a via ? Quando audit verba aspera unde sibi ,
habet facere solatium ut non curet verba aspera nec re- , ,
cedat a via et intret per januam? Dicat Qualia verba

, :
audio, servus, peccator? Dominus meus audivit « Dse- :
» monium habes^ » Modo audistis verbum asperum quod
dictum est in Dominum non opus erat ut Dominus hoc :
audiret sed te monuit adversus verba aspera ne incidas

,
in laqueos venantium.
V. « Inter scapulas suas obumbrabit tibi , et sub alis
» ejus sperabis ^ » Hoc dicit, ne tua protectio a te tibi sit,
ne putes quia tu te poles protegere : ille te proteget , ut

eruat ^ et eruet de muscipula venantium , et a verbo as-
pero. « Inter scapulas suas obumbrabit tibi, » et a tergo
potes intelligere , et a pectore. Scapulae enim circa caput

sunt. Sed quia dicit : « Sub alis ejus sperabis , » manifes-
tum est, quia protectio alarum expansarum facit te esse
inter scapulas Dei , ut hinc atque hinc alae Dei te ponant
in medio : et non timebis ne quis tibi noceat 5 tantum tu

' Joan. vni, 48. — ' Psal. xc, 4-
304 S. ALGUSTIJNI EPISCOPI
noii inde recetlere , cjuo nullus inimicus audet accederc.

Si gallina protegit puilos suos sub alis suis ; quanto magis
tu sub alis Dei tutus eris, et adversus diabolum et angelos
ejus ,
quae aereae potestates tanquam accipitres circumvo-
litant , ut infirmum pullum auferant ? Neque enim sine
causa comparata est galiina ipsi Sapientiae Dei : nam
Christus ipseDominusnosteret saivatortanquam gaiiinam
se dixit : a Jerusaiem , Jerusaiem, quotics voiui coliigere
» fiiios tuos, tanquam gaiiina pullos suos, et noiuisti^^ »
Noiuit iiia Jerusalem, veiimus nos. lila rapta est ab ae-
reis potestatibus fugiens alas gailinae, praesumens de viribus
suis , cum esset infirma : nos confitentes infirmitatem nos-
tram, sub aias Dei fugiamus. Erit nobis enim tanquam gai-
lina protegens puiios suos. Non est enim injuriosum nomen
gaiiinae. Altendite caeteras aves, fratres; muitae aves ante
nos foetant, caiefaciunt puilos suos nuiia 5 sic avis infirma-
tur cum puilis ,
quomodo gaiiina. Attendat Charitas Ves-
tra : liirundines ,
passeres et ciconias videmus extra nidos
suos, nec cognoscimus utrum fcetus habeant : at vero gai-
iinam cognoscimus in infirmitate vocis, in reiaxatione
plumarum mutatur affectu puiiorum-, quia iiii in-
: tota
firmi sunt infirmam se facit. Quia ergo et nos infirmi
,
eramus infirmam se fecit Sapientia Dei

, quia Verbuni :
caro factum cst, et liabitavit in nobis ^ ut sub alis ejus '
speremus.
VI. « Scuto circumdabit te veritas ejus^. » Quae sunt
aiae, iioc est scutum : c[uia nec alae sunt, nec scutum. Si
aiiquid iiorum proprie esset, numquid alae scutum esse
possent, vei scutum aiae? Sed cjuia figurate per simiiitu-
dines dici omnia ista possunt, ideo et alae etscutum esse
potuerunt. Si vere lapis esset Christus , ieo non esset et 5
' 3Iatth. xxiii, 37. — ' Joaii. i, i^- — ^ Psal. xc, 5.

EJVARRATIO I IN PSALMLM XC , SERMO I. 305
si leo esset, agnus non esset : ideo et leo^ et agnus - etla-
pis ^ et vitulus, et si quid liujusmodi ;
quia nec lapis, nec
leo , nec agnus , nec vitulus , sed salvator omnium Jesus
Christus. Istae enim similitudines sunt, non proprietates.
« Veritas ejus , inquit , circumdabit te. » Tanquam scu-
tum veritas ejus est ; ut non misceat eos qui in se ipsis
sperant, cum eis qui in Deo sperant. Peccator est, et pec-
cator sed da peccatorem de se praesumentem, contemnen-
:
tem ,
peccata sua non confitentem, et dicet : Si Deo dis-
plicerent peccata mea non , permitteret me vivere. Alius
autem oculos non audebat levare, sed percutiebat pectus
suum, dicens: « Domine, propitius esto mihi peccatori*.»
Et ille peccator et ille sed ille irridens, iste plangens
, :
5
contemptor, hic confessorpeccatorumsuorum. Veritas

ille
autem Dei quge non personas accipit, discernit poeniten-

tem a defendente discernit humilem a superbo discer-
, ,
nitpraesumentem de se ipso a praesumente de Deo.«Ergo

» veritas ejus tanquam scuto circumdabit te. »
VII. « Non timebis a timore nocturno, a sagitta volante /
» per diem, a negotio perambulante in tenebris , a ruina

» et daemonio meridiano. » Duobus quse supra dixit, red-
duntur duo quoe infra dixit : « Non timebis a timore noc-
» turno, a sagitta volante per diem^ : » et propter timo-
3/^
rem nocturnum, A negotio perambulante in tenebris »
« ^
etpropter sagittam volantem per diem, « A ruina et dse-

» monio meridiano. » Quid est timendum in nocte, et
quidin die.? Cum quisque ignorans peccat, tanquam in
nocte peccat : cum autem sciens peccat, tanquam in die
peccat. Duo ergo illa leviora; ipsa sunt graviora, quae re-
petita sunt. Intendite , ut diligenter hoc, si Dominus an-
' Apoc. V, 5. — 3 Joan. i , 29. — ^ Dan. u, 34- — ^ Luc. xviu, i3. —
5 Pfal. xc, 6.
CX.V11. 20
,
306 S. AUGUSTIIVI EVISCOPI
iiuerit, expoiiatiir vobis : obscarain est enim, et erit
magnus fructus si intellexeritis. Tentationem quse fit in
ignorantibus levis, timorem nocturnum appellavit : et
tentationem quae fit in scientibus levis, sagittam volantera

per diem appellavit. Quae sunt leves tentationes? Quae
non sic instant, non sic urgent, ut cogant, sed possunt cito
declinata transire. Eadem rursus fac gravia. Si persecu-
tor instat , et vehementer non-
terret ignorantes, id est,
dum firmos in fide, nec scientes quod ad hoc sunt Chris-
tiani, ut futuram vitam sperent^ cum coeperint terreri de
malis temporalibus ,
putant quod deseruit illos Christus ,
et sine causa sunt Christiani : non norunt enim ut , dixi
quia ad hoc sunt Christiani, ut prsesentia superent, et fu-

tura sperent : invenit illos negotium perambulans in te-
nebris et capit eos. Sunt autem quidam qui noveruntse
,
ad futuramspem vocatos quia quod nobis promisit Deus,

^
non est de ista terra non est de ista vita quia ista; om-
,
;
nes tentationes tolerandoesunt, ut iliiid accipiamus, illud

acquiramus ,
quod nobis promisit Deus in seternum ; no-
runt ista : sed quando coeperit persecutor instare vehe-
mentius, agere minis, poenis, tormentis, aliquandocedunt,
et scientes tanquam in die cadunt.
Quare autem in meridie? Quia multum fervet
VIII.
persecutio majores aestus dixit meridiem. Attendat hoc
:
Charitas Vestra de Scripturis me probantem. Quando de

seminante dicebat Dominus, quiaexiitseminans seminare,
6t ahud cecidit in viam, aliud in petrosa, ahud inter spi-
nas : dignatus est ipse exponere simihtudinem , et cum
venisset ad petrosa , hoc ait : « Hi sunt qui audiunt ver-
» bum, et ad horam gaudent ad verbum, et in tribula-
» tione quae fit propter verbum , continuo scandalizan-
» tur.» Quid enim dixerat de his quaeexierant in petrosis?
« Exorto sole, inquit, aruerunt, quia non habebant altam

,
ENARRATIO I IN PSALMtJM XC , SERMO I. 307

» radicem K Hi sunt ergo qui ad horam gaudent ad ver-
» bum, et cum persecutio facta fuerit, propter verbum,
» arescunt. » Quare arescunt? « Quia non habebant fir-
» mam radicem.» Quae est radix? Gharitas. Hoc enim di-
cit Apostolus : « Ut in charitate radicati et fundati ^. »
Quomodo enim radix omnium malorum cupiditas ^ , sic 1
radix omnium bonorum charitas est. Nostis hoc, et saepe

dictum est : commemorare? Ut in-
sed quare hoc volui \
teliigatis Psalmum quia daemoniura meridianum propter

,
aestum vehementis persecutionis positum est. Sic enim
Dominus dicit « Ortus est sol, et aruit herba, quia radi-

:
» cem non habebat. » Et exponens nobis quid est a sole
herbam arescere dixit quia persccutione facta non ma-

,
,
nent iili, quia altam radicem non habebant. Recte hic in-
telhgimus daemonium meridianum persecutionem vehe-
mentem. QuaHs fuit illa persecrtio aliquando, fratres,
commemorem unde Dominus hberavit Ecclesiam suam
,
dignetur attendere Charitas Vestra. Primo quod impera-

tores et reges saeculi putaverunt se persequendo toUere
posse de terra nomen Christi et nomeri Christianorum,
jusserunt ut quisquis se confiteretur Christianum, ferire-
tur. Quicumque noluit feriri, negavit se Christianum :
sciens quid raali faceret, pervenit adillum sagitta volans

per diem. Quicumque autem non curavit praesentem vi-
tam, sed certus speravit futuram , decHnavit sagittam vo- J
lantera perdiera, confessus est se Christianum : percussus

carne, liberatus est spiritu 5 expectare coepit positus apud
Deum in quiete , etiara redemptionem corporis sui in re-
surrectione mortuorum : evasit a tentatione illa, a sagitta
volante per diera. Ergo, Quicuraque se confessus fuerit
Christianura , feriatur : quoraodo sagitta volans per diem
fuit. Nondum erat daemonium meridianum , flagrans ve-
' MaUh. \m, 3 et 25. — ' Ephes. iii, 17. — * i Tim. vi, 10.
20.
308 S. AUGUSXIKI EPISCOPI
hementi persecutioiie, et facieus magnos sestus etiam for-

tibus. Auditc enim quid secutum sit? Cum vidissent ini-
mici quod multi festinarentad martyrium, et tanto plures
crederent in Ghristum ,
quanto piures patiebantur, dixe-
runt apud se, Nos occisuri sumus genus humanum , tot,
miUia qua3 credunt in hoc nomine : si occiderimus om-.

nes, prope nullus in terra remanebit. Coepit fervere sol,
coepit fervere sestus. Audite enim quid jusserint Quo- :
modo antea jusserant : Quicumque confessus se fuerit

ChrisLianum, feriatur : jusserunt postea : Quicumque.
confessus se fuerit Ghristianum, torqueatur, et tandiu
torqueatur, donec negetse esse Christianum*. Comparate
sagittam volantem per diem , et d.iemonium meridianum.
Sagittavolansper diem quid erat? Quise confessus fuerit
Christianum, feriatur. Quis fidelis eam mortis celeritate
non decUnarct? Illud autem
Si se confitetur Christia- :
num, non occidatur^ sed torqueatur, donec neget; si se

negaverit, dimittatur daemonium meridianum erat. Multi
:
ergo non negantes in tormentis deficiebant tandiu cnim :
torquebantur donec negarent. Perseverantibus autem iii

,
non negando Ghristum quid facturus erat giadius, uno

,
ictu occidendo corpus , animam ad Deum mittendo ? Hoc

faciebant et diuturna tormenta. Sed quis tandem inveni-
retur, quiduraret adversus tantos et tamlongoscruciatus?
Muld defecerunt : et credo, illi defecerunt, qui deseprae-
sumpserunt, quinon habitabant in adjutorio Altissimi, eb
in protectione Dei coeli ; qui non dixerunt Domino, Sus-
ceptor meus es : qui non sub umbra alarum ejus sperave-
runt, sed viribus suis multum dederunt. Dejecti sunt a
Deo ut ostenderet
,
illis quia ipse protegit , ipse temperat
tentaliones, ipse tantum venire permittit ,
quantum po-
test ferre cui venit.
' Vidi) TertulIianuHi in Apo!ojctico , c. 2.
ENAKRATIO I IN PSALMUM XC , SERMO I. 309
IX. Miilti ergo ceciderimta dsemoniomeridiano. Quam
nnilti, vultis nosse? Sequitur, et dicit : <c Cadent a Jatere
)) tuomille et dena millia a dextris tuis : ad te autem non
)) appropinquahit ^ » Cui dicitur hocP.cui, fratres , nisi
Domino Jesu Christo ? Dominus enim Jesus, non solum in

se, sedetinnohis. Recordamini verha illa : « Saule, Saule,
» quid me Quando ipsum nemo tange-
persequeris^. »
ba.t , et dice])at ,
Quid me
numquid non in persequeris ,
nobis se ipsumcomputahat? Quando dicebat « Qui fecit :
» uni ex minimis meis, mihi fecit ^ ; » nonne in nohis se

ipsum computabat? Non enim divisa sunt ah invicem
membra, caput etcorpus. Quid est caput et corpus? Sal-
vator et Ecclesia. Quomodo ergo dictum est : « Cadent a
» latere tuomille, et denamilliaa dexlris tuis?)) Gadent

enim a dsemonio meridiano. 3Iagnus terror, fratres, a ]a-
tere Christi cadere, a dextris Christi cadere. Quomodo ca-
dent a latere? Quare illi a latere, ilJi a dextris? Quare miJle
a latere, et denamilJia adextris? Quidest,a latere mille?
Quia pauciores sunt mille, quam dena millia quae a dex-
tris cadent. Qui sunt isti? Modo planum erit in nomine
Christi, modo apertum erit. Quihusdam promisit Cliristus
quia cum iJJo judicabunt Apostolis scilicet, qui dimise-
:
runt omnia, et secuti sunteum. Nam PetrusaitiJJi :

« Ecce
» nos dimisimus omnia, sumus te » et hoc illis
et secuti :
promisit , « Sedebitis super duodecim sedes judicantes

» duodecim tribus Israel *. » Nolite pulare quia ipsis solis
promisit Dominus. Uhi enim sedebit Paulus apostolus,
qui plus omnilms illis lahoravit^, si non ibi sedebunt nisi
duodecim? iJJe enim tertius-decimus est. Nam de duode-
cim cecidit Judas; in locum autem Judae traditoris Mat-
thias ordinatus est : in Actibus Apostolorum legimus ^ :
Psal. X6, 7. — » Act. IX, 4. — ' Mattli. xxv. 40. — 4 IJ. xit, 27, 98.
310 S. ALGUSTINI EPISCOPI
Jmpletae sunt duodecim stdes. Non ibi sedebit qui plus

omnibus illis laboravit? An duodecim sedes perfectio est
tribunalis ? Nam millia sedebunt in duodecim sedibus,
Sed unde mibi probas ait aliquis, quia et Paulus inter ,
judices erit? Audi illum dicentem « Nescitis quia Ange- :
» los judicabimus^? Judicabimus, » inquit. Et ipse non
dubitavit in prsesumptione, qua credidit, computare se in-

ter illos qui judicaJûnt cum Ghristo. Qîi ergo judicabunt
cum Christo ,
principes Ecclesise sunt ,
pertecti sunt. Ta-
libus dixit : « Si vis esse perfectus , vade , vende omnia

» tua, et da pauperibus^. » Quid est : « Vis esse perfec'
» tus? » Vis mecum judicare , et non judicari. Ille con-
tristatus abscessit •, sed mulli hoc fecerunt , et multi hoc
faciunt : ergo isti cum illo judicabunt. Sed multi promit-
tunt sibi quia judicabunt cum Christo ,
quia dimittunt .
omnia sua et sequuntur Christum sed habent praesump- ;
tionem de se habent quemdam typhum et superbiara ,

,
quam Deus solus potest nosse, et non possunt evitare dae-

monium meridianum id est_, casum ferventis caloris ni-
,
mioe persecutionis. Tales multi cum esseut illo tempore,

qui distribuerant omnia sua pauperibus , et sibi jam pro-
mittcbant quia sessuri erant cum Christo, et judicaturi
gentes, fervente calore persecutionis tanquam a daemonio
meridiano defecerunt in tormentis, et negaverunt Chris-
tum. Ipsi sunt qui a latere ceciderunt : tanquam sessuri
cum Christo ad mundum judicandum ceciderunt.

X. A autem t.icam qui cadiuit. Noslis quia cum
dextris
apparuerit ipsum tribuiial, ubi cum Christo Domino ju-
dicalûnt, qui voluerunt esse et vere fuerunt perfecti, ra-
dicati et fundati in charitate, ut non arescerent de solc et
dtemonio meridiano, hoc ait Dominus « Congregabun- :
» tur ante eum omnes gentes, et dividet illos ab invicem,

' I Cor. VI, 3. — ' Matth. xix, 21.
,
ENAKRATIO I IN PSALMTJM XC , SERMO I. 311
» sicut pastor dividit cves ab hcedis, et oves ponet a dex-

» tris, hoedos autem a;inistris^; » et judicabuntur. Multi
erunt qui judicabunt, sed pauciores erunt quam illi qui
ante tribunal stabunt : quia illi tanquam mille , illi tan-
quam dena millia. A dextris positis quid dicturus est?
« Esurivi, et dedistis mihi manducare hospes ; fui, et sus-
)) cepistis me. » Manifestum est, quia his dicet qui ha-

bent substantiam hujussaecuh, undeista humana faciant.
ilh tanquam mi-
Tamen et ipsi cum illis regnabunt. Quia
lites tanquam annonam praebentes Provinciales (7)
, illi :
sub uno tamen Imperatore et miJes et Provinciahs in

regno est. Miles fortis , Provinciahs devotus : miles fortis
orationibus pugnat adversus diabohim ,
devotus Provin-
ciahs annonam tribuit mihtibus. Intelligat Charitas Ves-
tra. Et audient in fine ad dexteram positi : « Venite
)> benedicli Patris mei, percipite regnum quod vobis para-
)) tum est ab origine mundi. )) Erant ergo illo tempore
multi, quando graviter inferbuerat sol persecutionis et
daemonium meridianum, erant qui sibi promittebant quia
judicaturi erant cum Ghristo non potuerunt ferre aestum ;
persecutionis, etcecidenmt a latere ipsius : erant ibi ahi

cpii non sibi promittebant sedes judicantium; sed per
eleemosynas promittebant sibi quia ad dexteram futuri
erant quibus dicturus erat Christus : « Venite benedicti
)) Patris mei percipite regnum , quod vobis paratum est
,
» ab origine mundi. Et quia multi de spe illa judicandi

))
ceciderunt, muhi autem et multo plures de spellla dex-

terse ceciderunt, ideo dictum est Christo « Cadent a la- :
)) tere tuo mille , et dena miliia a dextris tuis. )> Et quia

muhi erunt cum illo ,
qui omnia illa non curarunt , cum
quibus tanquam membrisunus estChristus « Ad te au-
:
» tera, inquit, non appropinquabit. » Numquid ad solum

• Matth. xsv, 22-33.
caput dixit, « Non appropinquabit? » Non utique : sed
ncc ad Petrum, nec ad Paulum, nec ad omnes Apostolos,
nec ad omnes Marlyres, qui in tormentis non defecerunt.
Quomodo ergo « Non appropinquabit » Cur sic torti .?
sunt? Propinquavit carni tormentum, sed non pervenit ad

locum fidei. Itaque longe erat fides ipsorum a terrore
torquentium. Torqueant, nec appropinquabit terror :
torqueant, sed irridebunt tormentum ,

praesumentes in
illo qui prior vicit , ut cseteri vincerent. Et qui vincunt,
nisi qui de se non praesumpserunt? IntendatCharitas Ves-
tra : ad hoc enim dixit omnia superiora. « Dicet Domino,
» Susceptor meus es tu et refugium meum ; et , Sperabo
y) iu eum. Quoniam ipse eruet me de muscipula ve-
M nantium. Ipse eruet me, » non ego me. « Interscapu-
» las suas obumbrabit tibi.» Sedquando? Quando « Sub
» ahs ejus sperabis. Scuto circumdabit te veritas ejus. »
Quia ergo in illo praesumpsisti, et totam spem tuam in illo

posuisti, sequitur : quid? « Non timebis a timore noc-
M turno : a sagitta volante per diem , a negotio peram-
)) bulante in tenebris, a ruina et daemonio meridiano ^ »
Quis non timebit? Qui non in se, sed in Christo praesu-

mit. Qui autem de se prsesumunt, etsi jam sibi sperabant
latus Christi tanquam judicaturi, etsi futuros se jam spe-
rabant a dextris Christi, quasi diceret iliis : « Venite be-
» nedicti Patris mei, percipite regnum, quod vobis para-
» tum est ab origine mundi ~ : » venit dsemonium meridia-
num , id est , fervens aestus persecutionis , vehementer
terrens, et ceciderunt multi a spe sedis judiciarise^ de
quibus dictum est : «Cadent alatere tuo mille: » etmulti
a spe remunerationis oljsequiorum suorurn, de quibus
dictum est : « Et dena miliia a dextris tuis. Ad te
» autem, » id est, adcaputetcorpus, « Non appopinqua-
'
Psal. xc, 2-6. — ' Mattli. xiv, 34.
,:
,
ENARRATTO I IW PSALMUM XC , SERMO I. 313

» ruina et dsemonium meridianum
bit, )) « Quoniam :
)) Dominus qui sunt ejus

novit ^ . )>
XI. Verumtamen oculis tuis considerabis et retribu- ,
))tionem peccatorum videbis^. » Quid est hoc.'^ Quare

« Yerumtamen? Quia licuit impiis superbire in servos
))
tuos, licuit impiis persequi servos tuos. Impune ergo erit

impiis, quia persecuti sunt servos tuos.^ Non erit impune.
Quamvis enim tu permiseris, et magis inde tui coronati
sint : « Verumtamen oculis tuis considerabis , et retribu-
» tionem peccatorum videbis, )) Malum enim qnod volue-
runt, non bonum quod per nescientes actum est, eis re-
tribuetur. Modo opus est ut oculos fidei habeamus, et
viedamus quia exaltantur ad terapus, et plangent in aeter-
num j et quibus datur potestas in servos Dei temporaliter,
dicetur eis : « Ite in ignem seternum, qui paratus estdia-
» bolo et angebs ejus^. )) Sed si habeat quisque oculos,
sicut dixit : « Oculis tuis considerabis : » non est leve vi-
dere impium florentem in hoc saeculo , ^t habere ad illum
oculos , ut consideres fide quid ille passurus est in fme
si se non correxerit : modo tonare volunt pos-
quia qui ,
tea fulminantur. « Verumtamen ocuhs tuis considerabis

» et retributionem peccatorum videbis. »
XII. « Quoniam tu es, Domine, spes mea. )) Ecce venit

ad illud, quare non cadat a ruina et daemonio meridiano
« Quoniam tu es, Domine, spes mea, Altissimum posuisti
» refugium tuum ^. » Quid est quod in alto est refugium
tuum? Multi enim sic sibi faciunt refugium Dei, quo fu-
gianta temporalibus aestibus. In alto est enim refugium
Dei, valdc in occulto est, quo fugias ab ira ventura. Intus
)) altissimum posuisti refugium tuum.Non accedent ad te
)) mala, et flagellum non appropinquabit tabernaculo tuo.
)> Quoniam AngeHs suis raandavit de te , ut custodiant te
' "iTim II, 19. — ' Psal. xc, 8. — •'Matfli.xw, 41—^ Psal. xc, 9.
,
31 •t S. AUGUSTINI EPISCOPI
)) in omnibus viis tuis. In mr.nibus toUent te, ne quando
)) olFendas ad iapidem pedem tuum ^ » Ista sunt verba ,
quae dialôlas dixit Domino Jesu Christo quando illum ,
tentavit. Sed quia diligentius consideranda sunt , ne vos

fatigenius, diireramus in crastinum, (
quia et crastino
dejjetur vobis sermo, ) ut ab isto loco Psalmi rursus inci-
piamus, propter ttediura vestrum , ne cura voluraus fmire
res obscuras, praecipitemus, et non perveniant ad intelli-
gentiam vestram.
EXARKATIO II
IN EUMDEM PSALMUM XC.
SERMO 11.
I.non dubito meminisse Charitatem Vestram

SicuT
quihesterno die sermoni affuistis, Psah-numquem coepe-
tamus exponere, ne ad terminum perveniret, angustia

temporis impedivit et dilata est pars ejus in hodiernum
:
diem. Hoc qui heri affuistis, recordamini qui non af- :
fuistis , cognoscite. Propterea fecimus ipsam lectionem

Evangelii recitari, ubi Dominus tentatus est per ea verba
Psalmi, quae hic audistis "*.
Ideo tentatus est Christus, ne
vincatur a tentatore Christianus. llle quippe magister in
omnibus tentari voluit, quia tentamur sicut mori voluit, ;
qiiiamorimur sicut resurgere voluit quia resurrecturi

:
,
sumus. Illa enim quae ostendit in homine, qui factus est

propter nos homo, cum esset Deus per quera facti sumus,
« Psal. xc, 9. — ' MaUh. iv, 6.

ENARKATIO II IW PSALMUM XC , SERMO II. 315
propter nos ost.endit. Et saepe commendavimiis Charitati
Vestrae, quod nos non piget ut quia forte
saepc iterare :
multi vestrum legere non possunt, quia non eis vacat le-
gere, aut litteras non norunt saltem assidue audiendo ,
nonobliviscantursalubremfidem suam. Certeearepetendo

quibusdam molesti videamur, dum tamen quosdam aedi-
Novimus enim multos esse et memoria praevalen-
ficemus.
tes, et lectionis divinae studiosos, qui ea quae dicturisumus
noverunt ; et forte nos ea volunt dicere quae non nove-
runt. Sedsi celeriores sunt, intueantur quia cumtardiori-
bus ambulant viam. Quando autem duo comites unam
viam ambulant , quorum est unus celerior, alter tardior,
in potestate celerioris est ut cum illo ambulet tardior, non

in potestate tardioris : quia si velit celerior tantum facere
quantum potest, tardior illum non sequitur. Opus est
ergo ut celerior refrenet celeritatem suam, et non relin-
quat comitera tardiorem. Hoc est ergo quod dixi me saepe
dixisse ; et nunc iterum dico : sicut dicit Apostolus , « Ea-
» dem scribere vobis mihi quidem non pigrum, vobis
,
» autem tutum'. » Dominus noster Jesus Christus, tan-

quam totus perfectus vir et caput et corpus : caput in illo
homine agnoscimus, qui natus est de Maria virgine, pas-

sus sub Pontio Pilato, sepultus, resurrexit , ascendit in
coelum, sedet ad dexteram Palris, inde illum expectamus
judicem vivorum atque mortuorum caput Ec- : hoc est
clesiae'-. Corpus hujus non quae hoc

capitis Ecclesia est,
loco est, sed et quae hoc loco et per totum orbem terra-
rum nec illa cûae hoc tempore, sed ab ipso Abel usque
:
ad eos f(ui jaascituri sunt usque in finem, et credituri in

Christum totus populus sanctorum ad unam civitatem
,
pertinenlium, qurc civitas corpus estChristi, cui caput

est Christus. Ibi sunt et Angeli cives nostri. Sedquia nos
' Philip. 111, I. — ' Eplies. v, 23.
,

peregrinamur , lalioramiis : illi autem in civitate expee-
tant adventara nostrum. Et de illa civitate, unde percgri-

namur, lilterpenobis venerunt : ipsae sunt Scripturae, quae
nos hortantur ut ]3ene vivamus. Ouid dicam venisse litte-
ras?Ipserex descendit, et factus est nobis via in peregri-

natione-, ut in ilio ambulantes , nec erremus, nec deficia-
mus , nec in latrocinantes incidamus , nec in laqueos

irruamus, qui ponuntur juxta viam. Talem ergo scientes
Christum totum at([ue universum simul cum Ecclesia :
ipsum autem solura natum de Yirgine, caput Ecclesiae

mediatorem scihcet inter Deum et homines Christuro Je-
sum^ ad hoc mediatorem, ut eos qui rGcesserant, per se
;
reconcihet medius enim non est nisi inter duos. Recesse-

:
ramus a majestate Dei, et peccato nostro offenderamus

eum : missus est Fihus mediator, qui sanguine suo sol-
veret peccata nostra, quibus separabamur a Deo; et inter-
positus redderet nos ei , et reconciliaret a quo aversi in
peccatis nostris et dehctis tenebamur. Ipse est caput nos-
trura, ipse est Deus aequahs Patri, Verbum Dei per quod
facta sunt omnia - sed Deus ut crearet, horao ut recrea-
:
ret : Deus ut faceret, homo ut reficeret. Hunc intuentes,

sic audiamus Psalmura. Intendat Charitas Vestra. Disci-
phna est ista et doctrina scholae hujus, quae vobis valeat
non ad unum Psahnum intelhgendum, sed ad multos, si
teneatis hanc regulam. Ahquando Psahnus, non solum
Psahnus, sed et omnis prophetia, aliquaudo sic loquitur
de Christo ut caput solam commendet , et aliquando a
capite it ad corpus, id est, ad Ecclesiara, et non videtur
mutasse personam-, quia non separatur caput a corpore,
sed tanquara de uno loquitur. Videat cnira Charitas Ves-
tra quod dico. Manifestus est certe omnibus Psalmus,
ubi de passione Doraini dicitur : « Foderunt raanus meas
' I Tim. II, 5. — ' Joan. ), 3.
,
ENARRATIO 11 IN PSALMUM XC , SEKIHO 11. 317

» et pedes, dinumeraverunt omnia ossa mea diviserunt :
» sibi vestimenta mea et super vestimentum meum ,
» miserunt sortem ^ » Hoc et Judaei quando audiunt

erubescunt : evidentissime enim prophetia de passione
Domini nostri Jesu Christi prohita est. Dehcta autem non
habebat Dominus noster Jesus Christus : et tamen in ca-
pite ipsius Psalmi dicit : « Deus, Deus meus, utquid me
» derehquisti ? Longe a salute mea verba dehctorum meo-
» rum-. » Yidetis ergo quid dicatur ex persona capitis,
quid ex persona corporis. Delicta ad nos pertinent, passio
pro nobis ad caput pertinet : sed propter passionem ilhus
pro nobis, et quod ad nos pertinet dehctorum solvitur.
Sic et in isto Psalmo.
Jam istos versus hesterna die tractavimus breviter
II. :
commemoremus illos. « Qui habitat in adjutorio Altissimi,

» inprotectione Dei coehcommorabitur^. » Hoccommen-
davimus Charitati Vestroe in istis versibus ne quisquam ,
in se spem ponat, sed totam spem suamin illo ponat, in

quo sunt vires nostrre. Ex adjutorio enim ejus vincimus,
non ex nostra prsesumptione. Protegit ergo nos Deus coeh,
si dicamus Domino quod sequitur « Dicet Domino Sus- : :
» ceptor meus es tu, et refugium meum Deusmeus, spe- ,
» rabo in eum. Quoniam ipse eruet me de muscipuL'; ve-
» nantium, et a verbo aspero ^. » Diximus quia multi

timentes asperum verbum incidunt in muscipulam venan-
tium. Insultatur homini, quia Ghristianus est ; et poeni-
tet illum , cjuia Christianus factus est , et ab aspero verbo

incidit in muscipulam diaboh. Insultatur etiam homini
quia intermuhosChristianosmehusvivit-, ettimensaspera
verba insultatorum , incidit in laqueos diaboh, ut non sit
triticum in area, sed paleam sequatur. Qui autem in Deo

sperat, cruitura muscipula venantium et a verbo aspero.
'
Pâl. \\i, iS, 19. - ' IbiJ -2. — -'
Psal. xc. I. — 4 ILiJ. 2^ 3.
318 S. AUGUSTIWI EPI6C0PI
Quomodo autem te protegit Deus? « Inter scapulas suas
» obumbrabit tibi^ : » id est, ante pectus tuum te ponet,
ut alis suis te protegat : si modo agnoscas infirmitatem
tuara , ut quasi pullus infirmus fugias sub alas matris, ne
a milvo rapiaris. Milvi suntenim aereae potestates , diabo-
lus et angeliejus : rapere volunt infirmitatem nostram.
Fugiamus sub alas niatris Sapientiae : quia et ipsa Sapien-
tia infirmata est propter nos 5
quia Verbum caro factura
est^. Sicut infirmatur gallina cum puUis suis^, ut prote-
gat eos alis suis : sic Dominus noster Jesus Christus, qui
cum in forma Dei esset non rapinam arbitratus est esse
,
sequalis Deo , ut infirmaretur nobiscum , et alis suis pro-

tegeret nos, seraetipsum exinanivitformam servi accipiens,
in similitudinem iiominum factus, et habitu inventus ut
homo *. « Et sub ahs ejus sperabis. Scuto circumdabit te
» veritas ejus, non timebis
a timore nocturno ^ » Tenta-
liones ignorantiae, timor nocturnus; peccata scientiae,
sagitta volans per diem. In nocte enim ignorantia intelli-
gilur, in die manifestatio. Sunt qui ignorantes peccant,
sunt qui scientes peccant. Qui ignorantes peccant, a ti-
more nocturno supplantantur : qui scientes peccant, a
sagitta volante per diem percussi sud.t. Haec autem cum
in gravioribus perseculionibus fmnt, quousque perve-
nialur tanquam ad meridicm , quicumque ilJo calore ceci-
derit, tanquam a dsemonio meridiano cadet. Et multi a
calore isto ceciderunt, sicutjam exposuimus hesterno die
Charitati Vestrae quia fervente persecutione dictum est ^,
:
Torqueantur Christiani , donec negent quod Christiani

sunt. Cura antea solerent confessi percuti, ad hoc postea
torquebantur ut negarent. Et cum omnis reus tandiu tor-
queatur, quandiu neget^ Christianorum confessio torque-
> Psal. xc, 4. — Joan.
' — Matth. i, i^. 3 xxin, 07. — 'i
Philip. 11, G, 7.
— 5 psal. xc, 5. — jn superiori Sermone
6 n. 8.
»
ENARRATIO II IN PSALMUM XC , SEilMO II. 319

batur, negatlo dimittebalur. Eiat ergo tunc magnus sestus
persequentiura. Quicumque in iJla tentatione ceciderunt,
tanquam a dsemonio meridiano ceciderunt. Et quanti ce-
ciderunt? Multi qui se sperabant sessuros cum Uomino et
judicaturos , illi a latere ceciderunt. Item mulli qui se spe-
rabant ad dexteram futuros , in plebe sancta stipendiaria
tanquam Provinciales ,
qui annonam militibus praebent,
quibus dici babet : « Esurivi, et dedistis mihi mandu-
» care' : » (ad dexteram enim erunt multi^jet de ipsa spe
ceciderunt, et plures inde, quia plures ibi. Pauciores enim
qui cum Domino judicabunt, et plures qui slabunt ante
illum 5 sed noii una conditio eorum. Abi ad sinistram,
alii ad dexteram^ alii ut rcgnent, alii ut puniantur^ alii
ut audiant, « Venite benedicti Patris mei, percipite reg-

» num : » alii ut audiant, « Ite in ignem reternum, qui
» proeparatus est diabolo et angelis ejus. Ergo qui a
» ruina et daemonio meridiano cadent miile a iatere, et
» dena miilia ad extris. Ad te autem non appropinquabit^ :
Quid? Daemonium meridianum te non dejicit. Quid miruni

si caput non dejicit? Scd non dejicit et iilos qui sic hcTerent
capiti ,
quomodo ait Apostoius, « Novit Dominus qui sunt
» Sunt enim quidam ita praedestinati ut noverit
ejus^. » ,
Dominus qui pertineant ad corpus ipsius. Cum ergo ad

hos non accedet ilia tentatio , ut dejiciat eos 5 isti intelii-
guntur in eo, quod scriptum est, « Ad te autem non ap-

» propinquabit. » Sed ne iiii peccaiores quibus tanta iicuit
exercere in Cliristianos, attendanturaquibusdam infirmis,

et dicatur, Ecce quid voiuit Deus, ut tantum impiis et
sceieratis iiceat in servos Dei : modicum considera ocuiis
tuis, oculisfidei, etvideijis retributionem peccatorum in
fine, quibus modo tanta permittuntur , ut exercearis.
I
MaUh. XXV, 35. — ^ Psal. xc, 7. — '2 Tim. 11, 19.
,
:
320 S. AUGUSTIKI EPISCOPI
Hoc enim sequitiir : « Verumtamen oculis tuis considera-

)) bis, et retributionem peccatorum videbis ^ »
III. « Quoniara tu es, Domine, spes mea, altissimum po-

» suisti refugium tuum. Non accedent ad te mala. » Do-
mino dicit, « Quoniam tu es, Domine, spes mea, altissimum
» posuisti refugium tuum. Non accedent ad
mala et te :
» flagellum non appropinquabit tabernaculo tuo. » Deinde

jam verba, quse audistis dicta a diabolo'^ : « Quoniam
» Angelis suis mandavit de te , ut custodiant te in om-
» nibus viis tuis. In manibus tollent te, ne quando
» ofFendas ad Japidem pedem tuum^.»Cui hocdicit?Cui
dixit « Quoniam tu es,
: Domine, spes mea. » Jara puto non
esseexponendum Christianis quis sit Dominus. Si Deum
Patrem intelligunt, quomodo iflura tollent Angeli in ma-
nibus, ne ofTendat ad lapidem pedem suum? Videtis
ergo quia et Christus Dominus, dum loqueretur de cor-
pore , subito ccepitloqui de capite. Caput nostrum appel-
latum estmodo, cum diceretur «Quoniara tu es ,Doraine,:
» spes mea, altissimura posuisti refugium tuura. Ideo

» posuisti altissimura refugiura tuum ,
quoniara tu es
» Domine, spes mea. » Quid sibi hoc vult? Attendat Cha-
ritas Vestra « Quoniara tu es, Doraine, spes raea altissi-
: ;
» ranra posuisti refugiura tuum. » Jam non est miran-
dum propterea enim sequitur, « Non accedent ad te

:
» raala, quia ahissimum posuisti refugium tuura et :
» non appropinquabit tabernaculo tuo quia

flagellum ,
» altissimum posuisti refugium tuum. » Non autem legi-
mus in Evangeho, quia ahcubi Angeli portaverunt Domi-

nura ne otfenderet ad lapidera et tamcn intelhgimus.
, :
Haec enira jam facta sunt, et non sine causa prophetata

sunt nisi quia futura erant. Et non possumus dicere
,
• Fsal. xc, 8. — > Matth. iv, r^. — ^ Psal xc, 9-12.

,,
E]NARKA110 II IIV PSALML-M: XC , SERMO II. 321

Postea venlurus est Christus , ut non offendat ad lapidem
pedemsuum: Judicaturus enimveniet. Ubi ergo comple-
tum est? Intendat Gharitas Veslra.
IV. Primo hos versus audite « Quoniam tu es, Do- :
» mine, spes mca altissimum posuisti refugium tuum. »

5
Genus humanum mori hominem noverat resurgere non ,
noverat ideo quod timeret habebat quod speraret non

:
,
haljebat. Ut ergo ille qui propter disciphnam fecit timo-

rem mortis propter prsemium futurae vitae seternse daret
,
spem resurrectionis prior resurrexit Dominus ndster Je-

,
sus Christus. Mortuus est post multos resurrexit ante 5
omnes. Hoc passus est moriendo, quod jam multi passi

erant hoc jam fecit resurgendo, quod nullus ante illum.
:
Quando enim hoc accipiet Ecclesia nisi in fme ? Praeces- ,
sit in capite quod membra sperent novit enim Charitas :
Ycstra quomodo inter se dicant. Dicat ergo Ecclesia Do-

,
mino suo Jesu Christo dicat corpus capiti suo , « Quo- :
» niam tu es, Domine spes mea altissimum posuisti

, •,
» refugium tuum » id est ideo resurrexisti a mortuis

: ,
et in ccelum ascendisti , ut altum poneres refiigium tuum

ascendens , mea qui in terra desperabam
et fieres spes ,
et me resurrecturum non credel^m modo jam credo,

esse 5
quia ascendit in coelum caput meum quo caput prseces- 5
sit et membra secutura sunt. Puto jam manifestum esse

,
quod dictura est « Qaoniam tu es Domine, spesmea

: ,
;
» altissimum posuisti refugium tuum. » Hoc planius dixe-
rim. Uthaberem spem resurrectionis quam non habebam,

ideo prior resurrexisti ut quo praecessisti illuc me secu-
, ,
turum sperarem. Tox enim est Ecclesiae ad Dominum

suum, vox est corporis ad caput suum.
V. Noii ergo mirari « Non accedent ad te mala et: ,
» flcigellum non appropinquabit ta])ernaculo tno. » Ta-
cxvii. -21
322 S. AUGtJSTXNl EPISCOPI
bernaculum Dei caro est. In carne inhabitavit Verbum ^ ,
et caro facta est tabernaculum Deo. In ipso tabernaculo

Imperator militavit pro nobis in ipso tabernaculo ab :
hoste tentatus est ne miles deficeret. Et quia ipsam car-

,
nem ostendit oculis nostris ,

quia oculi nostri ista luce
gaudent, et visibili lumine isto delectantur, quia in ma-
nifestatione posuit carnem suam, ut omnes viderent ideo :
Psalmus dicit : « In sole posuit tabernaculum suura. »

Quid est , « In sole ? » In aperto , in manifesto , in luce
terrena, id est , in luce quae terras de coelo perfundit, ibi

posuit tabernaculum suum. Sed quomodo ibi poneret ta-
bernaculum suum si non tanquam sponsus procederet,
de thalamo suo? hoc enim sequitur « In soie posuit ta- :
» bernaculum suum. » Etquasi diceretur ei Quomodo? :
« Et ipse inquit tanquam sponsus procedens de tha-

, ,
» lamo suo exultavit ut gigas ad currendam viam^. »

,
Quod est tabernaculum ipsa est sponsa. Verbum spon- ,
sus, caro sponsa, et thalamus uterus Virginis. Et quid

dicit Apostolus.? « Eterunt duo in carne una. Sacramen-
» tum hoc magnum est^ ego autem dico in Ghristo et in
» Ecclesia ^.» Et quid ipse Dominus in Evangelio.^ « Igitur
» jam non sunt duo, sed una caro*.» Ex duobus unum, ex
Verbo et carne unus homo, unus Deus. Hoc autem taber-

naculum ejus sensit flagella in terra j manifestum est, quia
flagcllatus est Dominus^ Numquid in ccelo sentit flagella ?
Quare ? Nequaquara. Quia altissimum posuit refugium

suum, ut non ad eum accedent mala,
esset spes nostra 5 et
nec flagellum propinquabit tabernaculo ejus. Longe est
super omnes coelos, sed pedes habet in terra. Caput in

coelo est, corpus in terra. Gura autem pedes ipsius flagel-
larentur et calcarentur a Saulo, ciamavit caput : « Saule,
> Joan. I , i4- — * P**l- '^'viii ,6. — J Ephes. v, 3i, 3-2. — 4 Matth.
XIX, 6. — * Id. XXVII, 26.
ENAKRATIO II IN PSALMUM XC , SERMO II. 323
» Saule ,
quid me persequeris ^
? » Ecce caput nemo per-
sequitur , ecce caput in coelo Quia Christus resurgens a : «
» mortuis jam non moritiir, et mors ei ultra non domi-

,
» nabitur^ Non accedent ad temala et flagellum non

: ,
» appropinquabit tabernaculo tuo. » Sed ne putemus quia

separatum est caput a corpore discretum est enim locis, ;
sed junctum est afFectu ipsa aflectus conjunctio clamavit :
de coelo :«Saule, Saule, quid me persequeris? » Prostravit

enira eum voce objurgante, et levavit dextera miserante.
Qui corpus Christi persequebatur , factus est membrum
Christi ; ut quod faciebat , ipse ibi pateretur.
VI. Quid ergo, fratres? de capite nostro quid dictum
est ? « Quoniam tu es, Domine, spes mea ; altissimum po-
» refugium tuum.Non Accedent ad te mala, et fla-
suisti
» gellum non appropinquabit tabernaculo tuo. » Dicta

sunt haec. « Quoniam Angelis suis mandavit de te, utcus-
» todiant te in omnibus viis tuis. Audistis raodo , cura
Evangeliura recitaretur ^ : attendite. Baptizatus Dominus
jejunavit. Quare baptizatus ? Ut non aspernaremur bapti-
zari. Nam cura ipse Joannes diceret Domino
Tu ad me : «
» venis baptizari ; ego a tedebeo baptizari » et Domi- :
» nus , « Sine modo 5 sic enim decet nos implere omnem

» justitiara* : » voluit implere humilitatem ut abluere-
,
non habebat. Utquid hoc? Propter super-

tur qui sordes
biam futurorum. Existit enim aliquando ahquis catechu-
menus, qui forte doctrina et raoribus vincit raultos fideles
:
attendit jara baptizatos multos imperitos, et multos

non
sic viventes quomodo
non in tanta continentia,
ipse vivit,
non jam ille nec uxorera queerit et vi-
in tanta castitate :
,
detaliquando fidelera, si non fornicantera, tamen uxore

intemperantius utentem : potest erigere cervicem super-
biae , et dicere : Quid mihi jam opus est baptizari , ut hoc
» Act. IX, 4. — « Rom. VI, 9. — 3 Mattb. IV, 2. — 4 Id. ui, 14, i5.
21.
324 S. ALGLSTIM EPISCOPI
accipiam quod iste habct, quem jam et vita et docrina
prsecedo. Huic Dominus, Quid praecessisti ? quantiim prtc-

cessisli? Tantum-ne quantum ego te? « Non est servus su-
))per dominum suum neque discipulus super magistrum

,
» suum sufiicit servo ut sit sicut dominus cjus, et discipulo

:
)) ut sit sicut magister ejns ^ Noli extoUi nt non quaeras )> ,
baptismum. Baptismum quaeres Domini, ego servi quaesivi.

Baptizatus est ergo Dominus et post baptismum tentatus ,
est, jcjunavit quadraginta diebus in mysterio quod seepe ,
vobis commemoravi. Non omnia uno tempore dici possunt,

nc occupent necessaria tempora. Post quadraginta dies esu-
rivit. Poterat et nunquam esurire : sed quomodo tentare-
tur ? Aut si ille non vinceret tentatorem, quomodo disceres

tu cum tentatore pugnare? Esurivit : et jam tentator, « Dic
)) lapidibus istis ut panes fiant, si Filius Dei es^. )> Quid
magnum erat Domino Jesu Christo de lapidibus panem
facere ,
qui de quinque panibus tot millia saturavit^, De
nihilo fecitpanem. Tanta enim multitudo escse, c[U8e sa-
turaret tot milha unde processit? Fontes panis erant in
,
manibus Domini.Non est mirum. Nam ipse fecit de quin-

t|ue panibus multum panis unde saturaret tot milha qui ,
facit quotidie in terra de paucis granis messes ingentes.

Ipsa enim sunt miracula Domini : sed assiduitate vilue-
runt. Quid ergo, fratres, impossibile erat Domino de la-
pidibus panes facere? Homines fecit de lapidibus, dicente
ipso Joanne Baptista : «Potens estDeus de lapidibus istis
)) suscitare fdios Abrahae*. )) Quare ergo non fecit? Ut te
doceret respondere tentatori, ut si forte in ahqua angustia
positus fueris, et suggesserit ibi tentator : Si Christianus
csses et ad Christum pertineres modo ? non , desereret te

tibi misisset auxiUum? Et forte adhuc medicus secat et ,
ideo deserit :sed non deserit. Quomodo Paulum ipsum

' MaUli. X, 24. 25. — ' IJ. IV, 3. — ^ Id. \iv, 17-21. — 4 Id. iii, 9.
:
F.NAnP.ATIO II IN PSALTVfr'M' XC ,
SKT.MO II. 325
ideo non exaudivit, qiiia exaudivit.Nam dicit

Paulus non
exauditum de stimulo carnis su.ie angelo Satanae, a
se esse
quo colapliizari sedixit ; «Propter quod Dominum tcr ro-
M gavi , ut auferret eum a me, et dixit mihi Sufiicit tibi :
» gratia mea-, nam virtus in infirmitate perficitur^ » Tan-

diceretur, posito forte epitliemate Moles-
quam medico :
mihi hoc emplastrum rogo te, tolle illud. Et me-

tum est ;
non enim ah^ter sanari

dicus : Non opus
, est diu ibi sit ;
poteris. i^^grotum non exaudivit medicus

ad voluntatem ,
quia exaudivit ad salutem. Ideoque fortes estote, fratres

flagellante et eru-
et quando aHcpa inopia tentamini, Deo
diente vos quibus et parat et servat aeternam hseredita-
,
Si justus esses, nonne

tem, non vobis suggerat diabolus :
tibi per corvum mitteret panem, quomodo misit E!ire-:'
Ubi estquod legisti justum derehctum,

: « Nunquam vidi
ejus quêrens panem ? » Tu responde

dia- ^
))nec semen
Verum dicit Scriptura « Nunquam vidi justum
bolo :
:
nec semen ejus quserens panem « habeo

)) derehctum ,
:
enim panem meum quem ,

tu non nosti. Quem panem ?
Audi Dominum « Non in : solo pane vivit homo, sed m
))omni verbo Dei*. Putas-ne verbum )>
Dei panem? Si
omnia
non esset panis Verbum Dei per quod facta sunt ,
non diceret « Ego sum panis vivus qui de coelo des-

: ,
in
))cendi^ » Didicisti ergo quid respondeas tentatori
angustia famis.
te sic tentat, ut dicat tibi Si Christianus
VII. Quid, si :
esses , faceres miracula quomodo fecerunt multi Chns-

,
Tu jam suggestione mala deccptus ,

tentares Domi-
tiani?
Domino Deonostro Si Chris-
num Deum tuum, ut diceres :
tianus sum et sum ante oculos tuos, et in ahquo numero

,
tuorum me computas, faciam ct ego ahquid, quaha multa
.
I Cor. xii, 7-9. - ' 3 Reg. xvn, 6. - 3 Psal. xxxv, oZ. - 4 Matll,.
IV, 4, ct Deiil. V111, 3. — » Joan »!, 4<-

,
326 f. AuGtrsTiNi EPiscopi
fecerunt sancti tui ? Tentasti Deum ,

quasi non sis Chris*
tianus si hoc non facias. Multi talia desiderantes cecide-
runt. Nam Simon ille magus talia desideravit ab Apostolis,

qui Spiritum sanctum pecunia voluit comparare^ Ama-
vit potentiam miraculorum non amavit imitationem , et
humilitatis. Ideoquidam Discipulus, velquidam de turba
cum vellet sequi Dominum , attendens miracula quae fa-
ciebat ; vidit illum Dominus superbum non quserere viam
humihtatis, sed typhum potentiae, et ait:« Vulpes foveas
» habent et volucres coeH nidos Filius autem hominis non
^
» habet ubi caput rechnet^. » Vulpes in te foveas ha-

bent, volucres coeh nidos in te habent. Vulpes dolus est,
volucres coeli superbia est. Sicut enim volucres aha pe-
tunt , sic superbi : et ut vulpes cavernas habent dolosas
ita omnes Quid ergo respondit Dominus.^Po-
insidiatores.
testin te habitare superbia et dolus Christus non habet ,
ubi in te habitet, ubi rechnet caput suum. Quia rechnalio

capitis humihtas Christi est. Nisi reciinaret caput non
, ,
justificareris. Taha desiderantes et Discipuh et voientes ,
jam appetere sedem regni, antequam viam humilitatis ca-

perent quando iUi suggestura est a matre Discipulorum
,
:
(c Dic ut unus sedeat ad dexteram et alius ad sinistram ,
» tuam ^ » potentiam quaerebant, sed per passionem hu-

:
mihtatis venitur ad potentiam regni. Ait Dominus « Po- :
» teslis bibere cahcem, quem ego bibiturus sum'*.^ »Quid
cogitatis altitudinemregni et non imitamini humilitatem ,
meam? Ergo quid, si sic te tentet fac miracula.? ne tu ,
tentes Deum, quid debes respondere ? Quod respondit Do-

minus. Ait ilh diabolus : « Mitte te deorsum ,
qnia scrip-
» tum est : Angehs mandavit de te ut in manibus
suis ,
» toUant te, ne forte ofTendas ad lapidem pedem tuum ^.»

• Act. vm , i8, 19. — ' Matth. viu , 20. — * Id. xx, 21. — 4 Ibid. 22.
— 5 id. IV, 6.
ENARRATIO n IK PSALMUM XC , SERMO II. 327
Si te miseris , Angeli te suscipient. Et posset quidem fieri,
fratres , ut si se misisset Dominus, ohsequia Angelorum

susciperent carnera Domini. Sed quid illi ait? « Iterura
M scripLum est Non tcntabis Dominum Deura tuum^. »
;
Honiinem me putas. Ad hoc enim accessit diabolus, ut

tentaret utrum Filius Dei ipse esset. Videbat carnem,sed
majestas in operibus apparebat: Angeli testimonium dixe-
rant. Illc videbat mortalem, ut tentaret, ut Christo ten-
tato doceretur Christianus. Quid ergoscriptum est?«Non
» tentabis Dominum Deum tuum. » Itaque non tentemus
Dominum , ut dicamus : Si ad te pertinemus , miraculum
faciamus.
VIII. Redeamus propter verba Psalmi. « Angelis suis,
» inquit ,mandavit de te ut casiodiant te in omnibus ,
» viis tuis. In manibus tollent te, ne quando offendas ad
» lapidem pedem tuum. » Sublatus est Christus in mani-

bus Angclorum ,
quando assumptus est in coelura - : non
quiasi non portarent Angeii, ruiturus erat; sed quia ob-
sequebantur Regi. Ne forte dicatis : Meliores sunt qui
portabant ,
quara ille qui portabatur. Ergo raeliora sunt
jumenta quam homines? Sed quia infirmitatem hominura
portant jumenta nec hoc debemus dicere etenim ju-
; :
menta si se subtrahant, cadunt qui sedent. Sed quomodo

deberaus diccre? Nam et de Deo dictum est « Ccelum :
» mihi sedes est^. » Quia ergo coelum portat, et Deus
sedet ideo meiius est ccelum ? Sic ergo et de obsequio

,
Angelorum in hoc Psalmo intelligere poterimus non ad :
infirmitatem Domini pertinet, sed ad illorum honorificen-

tiam, ad illorura servitutem. Resurrexit autem Dominus
Jesus Christus : propter quid? Apostolum audite : « Mor-
» tuus est propter delicta nostra , et resurrexit propter
' Deut. VI, i6. — ' Marc. xvi, g, et Act. i, 2 et 9. — 3 isaj. lxvi , i, et
Act. VII, 49-

,
328 S. AUGTTSTINI El-ISCOPl
)) justificationem nostram^)) Item de Spirilu sanctoEvan-

gelium : « Spiritus, inquit , nondum crat datus ,
quia
•» Jesus nondum erat clarificatus'-. )> Qua? est clarificatio
Jesu? Resurrexit ct ascendit in coelum. A Deo clarificatus

ascensione in coelum suum sanctum die , misit Spiritum
Pentecostes. In Lege autem Moysi Exodo, a die , in libro
agni occisi et manducati quinquaginta dies numerantur •,
et data estLex in tabulis Lipideis scripta digito Dei^. Quid

sit Evangelium nobis exponit quia digitus
digitus Dei ,
,
Dei Spiritus sanctus est. Quomodo probamus? Dominus

respondens eis qui illum dicebant in nomine Beelzebub
ejicere doemonia , ait : « Si ego in Spiritu Dei ejicio dnc-
» monia ^. )> Alius Evangelista cum hoc narraret, « Si ego,

)) inquit, in digito Dei ejicio daemonia ^. )> Quod ergo po-
situm est in uno aperte ,
positum est in altero obscure.
Nesciei)as quid sit digitus Dei, exponit alius Evangelista,
dicens eum esse Spiritum Dei. Digito ergo Dei scripta Lex
data est die quinquagesimo ab occisione agni , et Spiritus
sanctus venit die quinquagesimo a passione Domini nostri
Jesu Christi. Occisus est agnus , factum est Pascha , im-
pleti sunt quinquaginta dies, data est Lex. Sed Lex illa ad
timorem nonad amorem. Ut autem timor converteretur
,
in amorem, occisus est justus jam in veritate cujus typus 5
erat ille agnus ,

quem occidebant Judaei. Resurrexit 5 et a
die Paschae Domini, sicut a die Paschae agni occisi, nu-
merantur quinquaginta dies 5 et venit Spiritus sanctus ^
jam in plenitudine amoris , non in poena timoris. Quare

lioc dixi? Ad hoc ergo resurrexit Dominus et glorificatus
est, ut mitteret Spiritum sanctum.Et dixeram jamdudum
quia caput in coelo est ,
pedes in terra. Si caput in coelo ,
pedes in terra quid 5

est pedes Domini in terra ? Sancti Do-
' Rom. IV, 25. — » Joan. vit, 3c). — JEkocI. xir, i9 — 4 Mattli. xni, '.)8.
— '•
Luc. XI, 20. — ^ .\ct. 11, 1-4-
,
EKARnATIO TI TN PSALMtJM XC , SKKMO II. 329

mini in terra? Qui siint pedes Domini ? Apostoli missi pcr
totum orl)em terrariim. Qui sunt pedes Domini? Omnes
Evangelistse , in quibus peragrat Domiims universas gen-
tes. Meluendum erat ne Evangelistfe offenderent in lapi-
dem. Ilio enim in coelo posito capite ,
pedes qui in terra
laborabant, possent offendere in lapidcm. In quem lapi-
dem? In Lcgem in tabulis lapideis datam. Ne ergo Legis
rei fierent, non acccpta gralia, ct in Lege rei tenerentur 5
ipsa cst enim offensio reatus quos Lex tenebat reos ab-
: ,
solvit Dominus , ut jam in Legem non offenderent. Ne

pedes hujus capitis incurrerent in Legis reatum, missus est
Spiritus sanclus ut amorem faceret, et solveret a timore.
Timor Legem non implebat, amor implevit. Timuerunt ho-
homines et non impieverunt; amavcrunt et impleverunt.
,
Quomodo timuerunt, et non impleverunt; amaverunt, et

impleverunt? Timebant homines, et rapiebant res alienas-,
amaverunt et donaverunt suas. Ergo non est mirandum,
quia ideo in manibus Angelorum assumptus est Dominus in
coelum , ne offenderet ad lapidem pes ejus : ne illi qui in
terra laborabant in corpore ejus, peragrantes totum orbem
terrarurn fierent rei Legis, subtraxit ab eis timorem, et im-
plevit eos amore. Timore Petrus ter negavit nondum ' :
enim acceperat Spiritum sanctum. Accepto postea Spiritu

sancto,cum fiducia coepit praedicare. Qui ad vocem ancillae
ter negavit, accepto Spiritu sancto inter flagella principum
confessus est quem negaverat-. Non mirum : quia Domi-
nus ipsum trinum timorem. trino amore^lissolvit. Resur-
gens enim a mortuis ait Pctro « Petre, amas me? » Non
:
dixit : Timcs me? Nam si adhuc timeret, offenderet ad

lapidem pedem suum. « Amas me » inquit? Et ille ,
« Amo. Sufliciebat scmel. Forte mihi sufliceret, qui

•»
cor non video quanto magis sufliceret Domino qui vi-

: ,
' Mattli. xKvi, 69-7 j — ' Act. II, I, et V, 39.

,
330 S,. AUGUSTlNi EPISCOPI

debat quibus medullis viscerum suorum dicebat Petrus :
V Amo ?»Non suflicit Domino respondere semel interrogat :
iterum, et respondet jam

ille, « Amo. » Interrogattertioêt
taedlo affectus Petrus, quasi dubitaretDominus de amore
ipsius, « Domine, tu, inquit, scis omnia tu scis quia ,
» amo te '. » Sed Dominus cumillo sic egit, tanquam di-

ceret Ter me negasti timendo, tcr confitere amando. Isto
:
amore et ista charitate replevit Discipulos suos. Quare?

Quia altissimum posuit refugium suum quia clarificatus :
misit Spiritumsanctum solvit credentes a reatu Legis, ne ,
in lapidem otFenderent pedes ejus.

IX. Jam coetera manifesta sunt, fratres, quia saepe trac-
tata sunt. « Super aspidem et basiliscum ambulabis : et
» conculcabis leonem et draconem*. » Quis sit serpens,
nostis ^
quomodo super illum calcet Ecclesia ,
quae non
vincitur, quia cavet astulias ipsius. Quemadmodum autem
sit leo et draco, puto et hoc nosse Charitatem Vestram.
Leo aperte ssevit, draco occulte insidiatur utramque vim :
et potestatem habet diabolus. Quando Martyres occide-

bantur leo erat saeviens quando haeretici insidiantur
, :
draco est subrepens. Vicisti leonem vince et draconem , :
non te fregit leo non te decipiat draco. Probemus quia

,
leo erat, quando aperte sseviebat. Exhortans Martyres Pe-

trus ait: «Nescitis quia adversarius vester diabolus tanquam
» leo rugiens circuit quaerens quem devoret^? » Aperte
saeviens leo ,
quaerebat quem devoraret : draco quomodo
insidiaturPPer haereticos. Tales timens Paulus, ne ab illis
corramperetur Ecclesia a virginitate fidei, quam gestat

in corde , ait : « Desponsavi enim vos uni viro virginem
» castam exhibere Christo 5 et timeo ne sicut serpens
» Evam seduxit astutia sua, ita et mentes vestrae corrum-
» panlur a castitate quae est in Christo *. » Virginitatem
'
Joan. XXI, 15-17. — * Psal. xc, i3. — ^ i Petf. v, 8. — 4 2 Cor. xi, s, 3.
,
:
corporis paucae foeminae habent in Ecclesia, sed virgini-

tatera cordis omncs fideles habent. In ipsa fide virginita-
tem cordis timebat corrumpi a diabolo : quam qui perdi-

derint^ sine causa sunt virgines corpore. Corrupta corde
quid servat in corpore? Adeo mulier catholica prsecedit
virginem haereticam. Illa enim non est virgo in corpore
ista mulier f "acta est in corde •, et muher non a marito Deo,
sed a serpente. Quid autem Ecclesia ? « Super aspidem et
» basihscum ambulabis. » Rex est serpentium basiliscus
sicut diabolus rex est daemoniorum. « Et conculcabis leo-
» nem et draconem. »
X. Jam verba Dei ad Ecclesiam ; « Quoniam in me spe-
» ravit, eruam eum ^ » Non solum ergo caput, quod modo
sedet in ccelo ,
quia altissimum posuit refugium suum >
ad quod non accedent mala , et flagellum non appropin-

quabit tabernaculo ejus; sed et nos qui laboramus in
terra adhuc in tentationibus vivimus quorum gres-
, et ,
sus timentur, ne in laqueos incidant audiamus vocem ,
Domini Dei nostri consolantis nos et dicentis nobis , :
« Quoniam in me speravit, eruam eum protegam eum, :
» quoniam cognovit nomen meum. »

XI.« Invocabit me , et ego exaudiam eum , cum ipso
» sum in tribulatione'^. » Noh tiraere quando tribularis ,
ne quasi non tecum sit Deus. Fides sit tecum et tecum ,
est Deus in tribulatione. Fluctus sunt maris turbaris in ,
navigio, quia dormit Christus. Dormiebat in navi Chris-

tus ,
peribant homines^. Si fides tua dormit in corde tuo,
tanquam in navi tua dormit Christus : quia Christus per
fidem in te habitat, Cum turbari cceperis , excita Chris-
tum dormientem : erige fidem tuam , et noveris quia non
te deserit. Sed ideo putas te deseri, quia non quando* vis
Psal. xc, 14. — ' Ibid. i5. — 3 Matth. vui , 24, aS. — 4 Forte
quomodo : id est, quia non eorporaliter eripit.
:,
.

eripit. Eripnit tres pueros de igne^ Qui eripuit tres pue-
ros, deseriiit Machaba?os-? Absit. Et illos eripuit, et ilios
illos corporaliter, ut infideles confiinderentur 5 islos spi-
ritaliter , ut fideles imitarentur. « Cum ipso sum in tri-

» bulatione : et eximam eum , et glorificabo eum. »
XII. « Longitudine dierum replel)o eum'^. « Qu3e est
longitudo dierum? Vita peterna. Fratres, nolite putare

longitudinem dierum dici , sicut sunt hyeme dies mino-
res, aestate dies majores. Tales dies nobis habetdare?
Longitudo illa est quae non habet fmem, aeterna vita quoe
nobis promittitur in diebus longis. Et vere, quia sullicit,
non sine causa dixit : « Replebo eum. » Non nobis sulli-
cit quidquid longum est in tempore , si habet finem •, et

ideo nec longum dicendum est. Et si avari sumus vilne ,
aeternae debemus esse avari talem vitam desiderate quae :

,
non habet fmem.Ecce ubi extendatur avaritia nostra. Ar-

gentum vis sine fme? Vitam aeternam desidera sine fine.
Non vis ut habeat fmem possessio tua ? Vitam aeternam
quaere. « Longitudine dierum replebo eum. »
XIII. « Et ostendam ilH salutare meum. » Nechoc,
fratres, breviter praetereundum est. « Ostendam ilH salu-
)) tare meum hoc dicit
: Ostendam illi ipsum Chris-
)> :
tum. Quare? Non est visus in terra? Quid magnum nobis

habet ostendere? Sed non est visus tali visu quali vide- ,
bimus. TaU visu visus est, quali qui viderunt, crucifixe-

runt. Eccequi viderunt crucifixerunt, nos non vidimus ct
credidimus. Ilh oculos habebant nos non habemus? Imo ,
et nos cordis habemus sed per fidem adhuc videmus

;
non per speciem. Quando erit species ? « Quando videhi-

)) mus facie ad faciem ^ quod dicit Apostolus quod , )) :
nobis promittit Deus in magno praemio omnium laborum

' Dan. ui, 49, 5o. — » 2 Macli. vii, i, 2, etc. — ^ psnl. xc, i6. — 4 i Coi
xin, 12.
EJVAURATIO II IN PSALMUM XC , SERMO II. 333
nostrorum. Quidquid laboras ad lioc laboras ul videas. , ,
Nescio quid raagnum est quod visuri sumus, quando tota

merces nostra visio est et ipsum magnum visum hoc est, :
Dominus noster Jesus Christus. Ipse qui humilis visus est

ipse videbitur magnus, et Ja^tificabit nos, quomodo vide-
tur modo ab Angehs « In principio erat Verbum et : ,
» Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum^ » At-
tendite qui hoc promisit ipsum Dominum in Evangelio ,
dicentem u Qui dihgit me, diligetur a Patre meo, et ego

:
» dihgam eum. » Et quasi dicereturei Etquid ei dabis :
qui dihgitte? « Ostendam, inquit, me ipsum illi"^.» De-

sideremus,et amemus flagremus, si sponsa sumus.Spon- ;
sus absens est , sustineamus : veniet quem desideramus.

Tantum pignus dedit non timeat sponsa ne deseratur ab ,
sponso non dimittit pignus suum. Quod pignus dedit?

:
Sanguinem suum fudit ? Quod pignus dedit ? Spiritum

sanctum misit. Taha pignora dimittet ille sponsus? Si non
amaret, talia pignora non daret. Jam amat. .0 si sic amare-
mus Majorem dilectionem nemo habet, quam ut animam
!
suam ponat pro amicis suis ^. Et nos quomodo possumus

ponere animas nostras pro illo ? Quid ilh prodest quando ,
jam altissimum posuit refugium suum et flagelhim non ,
appropinquat tabernaculo ejus? Sed quid dicit Joannes?

« Sicut Christus pro nobis animam posuit sic et nos de- ,
» bemus pro IVatribus animam ponere*. » Unusquisque

ponens pro fratre animam pro Christo ponit quomodo
,
;
pascens fratrem, Christum pascit •, « Cum uni ex minimis

» meis fecistis, mihi fecistis ^ » Amcmus , et imitemur,
curramus post unguentaejus ,
quomodo dicitur in Canti-
cisCanticorum «Post odorem unguentorum tuorum cur-
:
» remus^. » Venit enira et olevit, etodor ipsius implevit

' Joan. I, I. — ^ h\. XIV ,21. — Md xv, (3. — 4 i Joan. 111, iG, —
5 .Maltii. XXV, .10. — ^ C.ant. 1, 3.
muiidum. Unde odor ?De coelo. Sequere ergo ad coelum,
si non falsum respondes cum dicitur Sursum cor, sur- :
sum cogitationem sursum amorem sui:sum

, spem ne , ,
putrescat in terra. Triticum non audes ponere in humida

terra , ne putrescat, quia laborasti et messuisti, triturasti
locum tritico tuo et non quseris lo-
et ventilasti. Quoeris ,
cum cordi tuo? non quaeris locum thesauro tuo? Fac

quidquid poteris in terra eroga, non perdes sed recon-
: ,
des. Et quis servat? Christus qui et te servat. Te novit

servare, thesaurum tuum non novit servare?Quare autem
vult ut locum mutes thesauro tuo nisi ut locuro mutes ,
cordi tuo? Nemo enim cogitat nisi de thesauro suo.Quam

multi hic sunt qui me modo audiunt et non est cor eo- ,
rum nisi in saccellis suis ? In terra estis ,

quia in terra est
quod amatis mittatur in coelum,
: et erit ibi cor vestrum.
« Ubi enim fuerit thesaurus tuus, ibi erit et cor tuum^»
««'VVVVVVt^^VVVVVVVMIVVVM/VkVVWM/VM/VMAMMiVMMMt^VMn^VWt «VMIÂ/X^lWVWVtWVM
ENARRA.T10
IN PSALMUM XCI.
Sermo ad plebem *.
I. Attendite ad Psalmum ^ : det nobis Dominus ape-

rire my&teria ,
quse hic continentur ; cum propter fasti-
dium animorum eadem diverse varieque tractantur. Nara
• Matth. VI, 21. — ' Serrao iste ad populuin habitus die priina sabbati,,
ei it 2^, — * Yide D. Goillon ,. ton>» xxu,, pag. 12-16«
. ,
,
ENARRATIO IN PSALMUM XCI. 3S5

nuUum aliud canticum nos docet Deus, nisi fidei, spei et
charitatis : ut fides nostra firma sit in ipso, quandiu non
illum videmus , credentes in eura quem non videmus , ut
gaudeamus cum viderimus et fidei nostrne succedat spe- ,
cies lucis ejus ubi jam non nobis dicetur: Crede quod
,
non vides, sed Gaude quia vides. Spes etiam nostra in-
,
commutabilis sit, et figatur in illo, et non nutet et fluc-

tuet non agitetur sicut ipse Deus in quo figitur, non
, :
potest agitari. Spes enira modo vocatur; tunc non spes

sed res efit. Tandiu enim vocatur spes, quandiu non vi-
detur quod speratur , dicente Apostoio « Spes autem :
» qure videtur, non est spes. Quod enira videt quis, quid
)) sperat ? Si autem quod non videmus speramus, per pa-

)) tientiam expectamus^ Modo ergo,patientia necessaria ))
est , quandiu veniat quod promissum est. Nemo autem
patiens est in bonis. Quando exigitur de horaine patien-

tia , in malis agit. Quando dicitur Patiens esto : , tolera
sustine : Deus vult esse fortera
molestia est , sub qua te
toierantem, longanimem, patientem. Sed nuraquid deci-

pit qui promisitPMedicus exerit ferrum ad secandum vul-
nera , et dicit ei quem secturus est-: Patiens esto, sustine,

tolera : in doloribus exigit patientiam , sed post dolores
proraittit salutera.Et ille qui tolerat doiores in ferro me-
dici nisi sibi proponat sanitatem
, quam nondum habet, ,
deficit in doiore quem patitur. Multa ergo mala sunt in
isto sseculo, intus foris prorsus non cessant abundant

, ,
,
scandala : nemo illa sentit , nisi qui graditur viam Dei.

Ei dicitur in omnibus divinis paginis ut toleret prsesentia,
speret futura, amet quem non videt, ut ampiectatur cum
viderit. Charitas enim, quae tertia nobis adjungitur ad
fidem et spem, major est supra fidem et spem '^
: quia fides
rerum est quae non videntur •, erit autera species , cum
* Rom. vui, 24, 23. — * I Gor. xiu, i3
336 S. AUGUSTIJNI EVISCOPI
visse fuerint ; et spes rei est quce non tenetur 5

quae adve-
niente ipsa re jam spes, quia tenebimus, non
, non erit
sperabimus autem non novit nisi crescere magis

: charitas
magisque. Si enim amamus quem non videmus, quomodo
amaturi sumus cum viderimus ? Desiderium ergo nostrum
crescat. Christiani non sumus, nisi propter fulurum sx-
culum nemo praesentia bona speret nemo sibi promit-
: ,
tat felicitatem mundi ,

quia Christianus est 5 sed utatur
fehcitate praesenti ut potest, quomodo potest, quando po-
test ,
quantum potest. Gum adest , consolationi Dei gra-
tias agat : cum deest, justitiae Dei gratias agat. Ubique sit
gralus , nusquam ingralus : et Patri consolanti et blan-

dienti gratus sit 5 et Patri emendanti et flagellanti et dis-
ciplinam danti gratus sit : amat enim ille semper, sive
blandiatur , sive minetur : et dicat qupd audistis ni Psal-
mo : « Bonum est confiteri Domino ct , psallere nomini
» tuo, Altissime^ »
II, Tituhis Psahni habet : « Psahnus Cantici in diem
» sabbati'^. » Ecce et hodiernus dies sabbati est : hunc
in prsesenti tempore otio quodam corporahter languido
et fluxo et luxurioso celebrant Judsei. Vacant enim ad
nugas : et cum Deus
sabbatum^, ilh in his praeceperit
quoe Deus prohibet exercent sabbatum. Vacatio nostra a
mahs operibus, vacatio illorum a bonis opcribus est.Me-
hus est enim arare ,
quam sahare. Ilh ab opere bono va-
cant ab opere nugatorio non vacant. Nobis sabbatum
:
indicit Deus. Quale ? Primo ubi sit videte. Intus est, in

corde est sabbatum nostrum. Muhi enim vacant mem-
bris tumuhuantur conscientia. Omnis homo malus,
, et
sab])atum habere non potest nusquam enim ilh con- :
quiescit conscientia •, nccesse est in perturbationibus vi-

vat. Cui autem bona est conscientia , tranquillus est : et
• Psal. xci, 2. — » Ibiil. I. — 3 Exod. xx, 8.
EJVAaRATlO IJN PSALMLM XCI. 337
jpsa tranqiiillitas sabbatum est cordis. Attendit enim pro-
missorem Domiuum ; et si laboratin praesenti, extenditur
spe futuri , et serenatur omne nubilum tristitiae, sicut
dicit Apostolus : « Spe gaudentes^ » Ipsum autem gau-
dium in tranquillitale spei nostrae, sabbatum nostrum est.
Hoc commendatur, hoc cantatur in isto Psalmo, quomodo
sit homo Christianus in sabbato cordis sui , id est, in va-
non
catione et tranquillitate et serenitate conscientiae suae
perturbatus. Inde dicit hic, unde solent perturbari ho-
mines et docet te agere sabbatum in corde tuo.
,
III. Primum est ut tu ipse, si ahquid proiecisti Deo

, ,
confitearis ex eo quod profecisti, quia munera ipsius sunt,

non merita tua. Hinc incipe sabbatum, non tibi tribuendo
quasi non acceperis quod accepisti - neque excusando te :
ab eo quod facis mah quia ipsa sunt tua. Perversi enim

,
homines et perturbati, qui non agunt sabbatum, mala

sua Deo tribuunt, bona sua sibi. Si quidboni fecerit Ego :
feci, dicit : si quem accuset, ne

quid raalifecerit, quaerit
confiteatur Deo. Et quid est, quaerit quem accuset? Si
non est valde impius, ad manum habet Satanam quem
accuset : Satanas fecit , dicit , ipse roihi persuasit : c[uasi
Satanas habeat potestatem cogendi. Astutiam suadendi

habet. Sed si Satanas loqueretur et taceretDeus, habe- ,
res unde te excusares : modo aures tuae positae sunt inter

monentem Deum, et suggerentem serpentem. Quare huc
flectuntur, hinc avertuntur? Non cessat Satanas suadere
malum : sed nec Deus cessat admonere bonum. Satanas
autem non cogit invitum in tua potestate est consentire :
aut non consentire. Si ahquid persuadente Satana mali

feceris^ dimitte Satanam, accusa te, ut accusatione tua
Dei misericordiam merearis. Expetis illum accusare qui
non habet veniam? Te accusa, et accipis indulgentiam.
• Rom. XII, 12. — 'I Cor. iv, 7.
cxvii. 22
338 S. ALGUSXIJMI EPISCOPI
Deinde multi noii accusant Satanam, sed accusant fatum.

Fatum meum me duxit, dicit. Gum dixeris illi : Quare
fecisti? quare peccasti? Et ille Fato meo malo. Ne di- :
cat : Ego feci jam manus ad Deum tendit lingua blas-

,
:
phemat. Nondum quidem hoc aperte dicit, sed tamen

attende , et vide quia hoc dicit. Quoeris ab illo quid sit
fatum : et dicit : ab illo quis fecit

Stellse malae. Qugeris
stellas, quis ordinavit stellas non habet quid tibi res- :
pondeat, nisi Deus. Restat ergo ut sive per transennam,

sive per cannam longam , sive per proxiraum , Deum ac-^
cuset j et cum Deus puniat peccata , Deum faciat aucto-
rem peccatorum suorum. Non potest enim fieri ut puniat
quod fecit. Punit quod facis, ut liberet quod fecit. Ali-
quando autem dimissis omnibus omnino directe eunt in
D3um et quando peccant dicunt Deus hoc voluit si
; , : ,
noiiet Deus non peccarem. Ad hoc monet, ut non solum

,
non audiatur ut non pecces sed accusetur quia peccas ? ,
Quid ergo nos docet Psaimus iste? « Bonum est confiteri

» Domino. » Quid est, « Gonfiteri Domino? » In utraque
re, et in peccato tuo quia tu fecisti et in bono facto

,
,
,
confitere Damino, quia ipse fecit. Tunc « Psalles nomini

» Dei Altissimi » qu.Terens gloriam Dei
: non tuam no- , ,
men ipsius, non tuum. Si enim tu quaeris nomen Dei, quae-

rit et ipse nomen tuum si autem tu neglexeris nomen
:
Dei, delet et ipse nomen tuum. Quomodo autem dixi,

Quoerit nomen tuum? Quomodo dixit DiscipuUs venienti-
bus ,
postea quam misit eos evangeiizare : cum fecissent
multa miracula, nomine Ghristi daemonia ejecissent,
et in
redeuntes dixerunt « Domine ecce daemonia nobis sub-

: ,
» jecta sunt. » Dixerunt quidem, « In nomine tuo »sed :
ille vidit in eis quia ipsa giorihcatione gaudeban t , et ex-
tollebantse, et ibant inde in superbiam quia licuit ilUs ,
expellere daemonia. Vidit iUos quaerere gloriam suam , et

,
EJSARRATIO IN PSALMUM XCI. 339

ait illis , imo conservans nomina eorura
quserens ipse ,
apud se « Nolite gaudere hoc, gaudete autem quod no-

:
» raina vestra scripta sunt in coelo ^ » Ecce ubi habes
nomen si tu nomen Dei non neghgas. Psalle ergo no-

,
mini Dei ut fixum sit apud Deum noraen tuura. Psallere

,
autera quid est, fratres? Psalterium organi genus est,

chordas habet. Opus nostrura ,
psalteriura nostrura est.
Quicuraque raanibus operatur opera bona, psallit Deo :
quicuraque ore confitetur cantat Deo. Canta ore , psalle ,
operibus. Ad quara rem ?

IV. « Ad annuntiandum mane misericordiam tuam , et
» veritatem tuara per noctem '. » Quid sibi vuit ,
quia
mane annuntianda est misericordia Dei et per noctera ,
veritas Dei? Mane dicitur, quando nobis benp est nox :
dicitur, quando tristitia tribulationis est. Quid ergo dixit

breviter? Quando tibi bene est, gaude Deo , quia miseri-
cordia ipsius est. Jam tu forte diceres : Si ego gaudeo Deo,
quando mihi bene est, quia raisericordia ipsius est ^quando
in tristitia, in tribulatione sum, quidfacio? Misericordia
ipsius est ,
quando mihi ])ene est ^ crudelitas ergo ipsius
c[uando male est? Si quando bene kudo raisericordiara ,
est reprehendam ergo crudelitatem quando male est ?

•
,
Non. Sed quando bene est_, lauda misericordiam quando 5
male lauda veritatem quia peccata flagellat non est

, : ,
iniquus. In nocte erat Daniel^ quando orabat. Erat enim

in captivitate Jerusalem , erat in potestate hostium, Tunc
multa mala sancti patiebantur : tunc ipse in lacum leo-
nura missus est, tuuc tres pueri in ignem praecipitati sunt.
Hsec patiebatur in captivilate populus Israel : nox erat.
Per noctem confitebatur Daniel veritatem Dei : dicebat in
oratione : « Peccavimus , impie egiraus, iniquitatera feci-
» mus : tibi, Domine, gloria , nobis confusio^. » Verita-
' Luc. X, 17 et 20. — ' Psal. xci, 3. — 3 Dan. ix, 5, 7.
î
340 S. AUGUSTIKI EPISCOPI
tem Dei annuntiabat per noctem. Quid est, ventatem Dei
annuntiare per noctem? Non accusare Deum, quia pateris
aliquid mali 5 sed tribuere illud peccatis tuis, emendationi
ipsius : « Ad annuntiandum mane misericordiam , ipsius
)) et veritatem per noctem. )> Gum misericordiam annun-

tias mane et verilatem per noctem, semper iaudas Deum,
semper confileris Deo et , psallis nomini ejus.
V. « In decachordo psalterio cum cantico , in cithara*.))

Decachordum psalterium non modo audistis. Decachor-
dum psalterium significat decem praecepta Legis. Sed can-
tare in illo opus est, non portare psalterium. Nam et Judaei
habent Legem, portant non psallunt. Qui sunt qui psal- ,
lunt? Qui operantur. est. Qui operantur cum tris- Parum

titia , nondum Qui sunt qui psallunt? Qui cum
psallunt.
hiiaritate faciunt bene. In psallendo enim hilaritas est. Et
C[uid dicit Apostolus ? « Hilarem enim datoreni dihgit
)) Deus '. » Quidquid facis, cum hilaritate fac : bonum
tunc et ])ene facis. Si autem cum tristitia facis, fit de te ,
non facis; et portas magis psalterium, non cantas. « In

)) psalterio decachordo , cum cantico in cithara : » hoc
est , verbo et opere. « Gum cantico, )) verbo^ « In ci-
)) thara , )) opere. Si verba sola dicis ,
quasi canticum so-
ium habes , citharam non habes : si operaris , et non
ioqueris , (juasi solam citliaram habes. Propter hoc et lo-
quere bene, et fac bene, si vis habere canticum cum

cithara.
VI. « Quia jucundasti me, Domine, in factura tua et
)) in operibus manuum tuarum exultabo^)) Videtis quid
dicat. Tu me fecisti bene viventem tu me formasti
, si :
quid forte boni facio , in factura manuum tuarum exul-

Quomodo dicit Apostolus « Ipsius enim sumus fig-
tabo. :
mentum creali in operibus lionis

, Nisi enim te for- '^.
)>
' Ps;il. x(ij 4- — 2 Cor. ix, 7. — 3 pj;,!. xc!, 5. — 4 K]iln;s 11, 10.
,
EKAPiBATIO IN PSALMUM XCI. 341
maret ad opera Ijona non nosscs nisi opcra tua niala. ,
« Qui enini loquitur mendacium, de suo lo([uitur'. )>Hoc

Evangelium dicit. Omne peccatum raendacium est. Con-
tra Legem enim et contra veritatem quidquid men-
est,
dacium dicitur.Ergo quid Qui loquitur ait ? a mendacium

)) de suo loquitur de suo peccat. Atten-
: » id est, qui peccat,
dite sententiam contra Si enim qui loquitur mendacium de . ,
suo sententiam loquitur restat ut qui loquitur veritalem, •,
de Dei loquatur. Ideo dicitur in alio loco « Deus solus ve- :
» omnis autem homo mendax*. » Non tibi dicitur in

rax,
hac sententia-, Vade, securus mcntire, quiahomo cs:imo
vide te hominem quia mendax es ^ et ut sis verax ,
bibe
,
veritatem ut de Deo ructes

,
, ut sis verax. Quia de tuo
illam non potes habere, restat ut inde illam bibas, undo

fluit. Quomodo si a luce recesseris , in tenebris es : ({uo-
modo lapis non de se fervet sed vel a sole, vel ab igne, ,
si cum calori subtraxeris, frigescit; iiii apparet, quia

quod
fervebat , non erat ipsius : sed ferveljat vel a sole vcl ab
igne : sic et tu si a Deo recesseris ,
frigesces 5
si ad Deum
accesseris , fervesces : sicut dicit Apostolus : « Spiritu
)) Item de luce quid dicit ? Si ad eum acces-

ferventes ^. »
seris in lumine eris ideo Psalmus dicit

,
« Accedite ad : :
)) eum, et illuminamini et vultus vestri non erubes- ,
» cent*. )) Quia ergo nihil boni potes operari , nisiillu-
minatus a lumine Dei , ct fervefactus a Spiritu Dei ;
quando videris te bene operantem, confitere Deo, et dic

quod ait Apostolus, dic tibi ne extollaris « Quid enim :
))habes quod non accepistiPSi autem accepisti, cpiid glo-

))riaris quasi non acceperis^ ? » Hic ergo confitetur Deo,
et docet nos bonam confessionem quia dicit « Jucun- : :
« Joan. VIII, 44. — » Rom. m, 4. — 3 Id. xu, ii. — 4 Psal. xxxui, 5.
— S i (;or. IV, 7.
^
,
342 3. AUGUSTIM EPISCOPI
)) dasti Domine, in factura tua etin operibus ma-

me ,
» nuum tuarum exultabo. »
YII. Quid agimus de iilis qui male vivunt et florent?

Hinc enim perturbatum animum habet qui perdit sab- ,
batum : videt se in bonis operibus quotidie versantem et

laborantem in angustia rerum , forte in inopia rei fami-
liaris, forie in fame et siti et nuditate, forte se in carcere
bona facientem, et illum a quo in carcerem missus est

mala facientem et exultantem et subintrat cor pessima :
cogitatio adversus Deum et dicit Deus quare tilM ser- , :

,
vio quare obedio verbis tuis ? Non rapui aliena

,
non ,
furtum f eci non hominem occidi, non cujusquam rem

,
concupivi non falsum testimoniuro adversus alitpiem

,
dixi , non non ad idola in-

patri vel matri injuriam feci,
clinatus sum non accepi nomen Domini Dei in vanum
, :
servavi me a peccato. Enumerat decem chordas id est ,
decem praecepta Legis et interrogat se secundum sin-

^ ,
gula, et videt se non peccasse nec in uno et contrista- , ,
tur quia taha mala patitur. Et illi qui, non dico ahquas ,
chordas tangunt , sed nec tangunt ipsum psalterium , et
nihil boni operantur, consulunt idola : et forte tunc viden-

tur Christiani, quando nihil mali patitur domus eorum ^
quando autem aliqua ibi tribulatio est, currunt ad py-

thonem aut sortilegum aut mathematicum. Dicitur illi
, ,
nomen Christi, subsannat, torquet os. Dicitur illi : Fide-

lis , mathematicum ? Et ille Recede a me ipse
consulis : :
mihi prodidit res meas nam perdidissem et in planctu

^ ,
remansissera. Homo bone nonne signas te signo crucis ,
Christi ? Et Lex omnia ista prohibet. Gaudes quia res tuas

invenisti, non es tristis quia tu peristi? Quanto melius tu-
nica tua periret quara anima tua ? Subsannat in his omni-
• Exod. XX, 1-17.

,
ENARRATIO IN PSALMUM XCI. 343

bus , contiimcliosus est parentibus, odit inimicum, insec-
tatur uscjue ad mortem, furatur ubi occasionem invenerit,
a f also testimonio non cessat, insidiatur matrimonio alieno,
concupiscit rem proximi sui facit hsec omnia, et floret :
in divitiis , in honoribus, in excellentia mundi hujus. Vi-
det eum miser bene operans, et mala patiens, pertur-

ilie
batur et dicit Deus puto, mali tibi placent, et bonos

:
,
odisti, amas eos qui faciunt iniquitatem. Si commotus

fuerit , et illi cogitationi consenserit, perdet sabbatum de
corde :jam incipit ad psalterium hoc non attendere de- ;
viavit inde sine causa cantat « Bonum est confiteri Do-

,
,
)) mino , et psallere nomini tuo , Altissime. )) Jam perdito
sabbato ab interiore homine et exclusa quiete cordis et ,
bona cogitatione repulsa, incipit jam imitari illum quem

videt in malis florentem ^ et convertit se et ipse ad fa-
cionda mala. Deus autem patiens est , quia seternus est
et novit diem judicii sui , ubi omiiia examinat.
VIII. Hoc nos docens quid ait ? « Quam magnificata
)) sunt opera tua Domine Nimis profundae factae sunt
, !
)) cogilationes tu«e^- Revera fratres mei, nuUum mare)) ,
tam profundum est quam est ista cogitatio Dei, ut mali

floreont, et boni laborent : nihil tam profundum , nihil
tam altum : ibi naufragat omnis infidelis, in isto alto , in
isto profundo. Vis trarnsire profundum hoc? A ligno
Christi noli resilire non mergeris tene te ad Christum.

, :
Quid est quod dico, tene Te ad Christum ? Ideo voluit ipse

in terra Liborare. Audistis cum Propheta legeretur, non ,
avertisse eum scapulas a flagelhs , non avertisse eum fa-
ciem a sputis hominum, non avertisse maxillam a palmis

eorum'^. Quare omnia ista pati voluit, nisi ut consoletur
patientes? Et poterat et ipse in fme resuscitare carnem
suam sed tu qui non videras , non esset quod sperares.
:
'
Psal. xci, 6. — ' Isai'. l, 6.
9 ,;
,
344 S. ArGUSTINI episcopi

Non distulit resurrectionem suam, ne tu adliuc dubitares.
Eo ergo fine patere et tolera tribulationes in mundo
quem attendisti inChristo: et non te moveant qui faciunt
mala, et in isto soeculo florent. « Nimis profundae faclse
)) sunt cogitationes Dei. » Ubi est cogitatio Dei? Ad prae-
sens habenas laxat^ sed postea astringet. Noli gaudere ad
piscem, qui in esca sua exultatj nondum traxit hamum
piscator : nam jam ille hamum habet in faucibus. Et quod
tibi videtur longum, breve est : omnia ista cito transeunt.
Quid est longa vita hominis ad aeternitatem Dei ? Vis esse
longanimis ? Vide aeternitatem Dei ? Nam attendis ad dies
tuos paucos, et diebus tuis paucis vis impleri omnia.Quae
omnia ? Ut damnentur omnes impii, et coronentur omnes
boni. Istis diebus tuis vis hsec impleri ? Implet illa Deus
tempore suo. Quid ta taedium pateris et facis? yEternus
est , tardat , longanimis est : tu autem dicis : Ideo ego non
sum longanimis, quia temporalis sum. Sed in potestate
habes : junge cor tuum aeternitati Dei, et cum illo aeter-
nus Quid enim dictum est de temporahbus ? « Omnis

eris.
)) caro foenum, et omnis claritas carnis ut flos foeni foe- :
)) num aruit, et flos decidit^ Omnia ergo arescunt et

)>
decidunt : non verbum illud. « Verbum enira Domini ma-

)) net in aeternum.)) Transit foenum, transit claritas foeni
sed habes quo te leneas 5 «Verbum Domini manet in aeter-
)) num. )) Dic ergo illi : « Nimis profundae factse sunt co-
)) gitationes tuae. )) Tenuisti lignum, transis per istam
profunditatem. Vides ibialiquid? intelhgis ibi ahquid?
InteUigo , dicis. Si jam Christianus
bene eruditus es , et
dicis, Deus judicio suo reservat omnia. Boni laborant
quia flagellantur utfiHi: maU exultant, quia damnanturut
aheni. Daos fiHos habet homo alterum castigat, alterura
5
dimiltit ; facit unus male, et non corripitur a patre 5 alter

" Isai, XI., 6-8.
,
ENABRATIO IN PSALMTM XCI. 346

mox ut se moverit , colaphis cseditur , flagellatur. Unde
ille dimittitur , ille caeditur, nisi quia huic cseso haereditas
servatur, ille autem dimissus exhaeredatus est? Videt eum
non habere spem et dimittit eum ut faciat quod vult.
,
Puer autem qui flagcllatur si cor non habuerit et im- , ,
prudens fuerit et stultus gratulatur fratri suo qui non ,
vapulat et gemit de se, et dicit in corde suo Tanta mala

5 :
facit frater meus quidquid vult facit contra praecepta

,
patris mei et nemo illi facit verbum durum ego mox

, ,
ut me movero, coedor. Stultus est, imprudens est atten- :
dit quid patitur, non attendit quid ilU servatur.

IX. Ideo dixisset : « INimis profundae factae sunt co-
» gitationes tuae : » suljjecit statim , « Yir imprudens non
)) cognoscet , et stultus non intelHget ea^ )) Quae sunt
quae non inlelliget stultus , et quae non cognoscet impru-
prudens.^ « Cum exoriuntur peccatores sicut fcenum-. ))
Quid est, « Sicut foenum? » Virent cum hyems est : sed

arescent aestate. Attendis florem fceni. Quid citius transit?
quidlucidius? quid viridiusPNon te delectet viriditas ipsius,

sed time ariditatem ipsius. Audisti « Peccatores sicut fcje-
)) num, )) audi et justos : « Quoniam ecce. )> Interim vi-
dete peccatores, sicut foenum florent , bene : sed qui sunt

qui non cognoscunt ? Stulti et imprudentes. « Cum exo-
)) riuntur peccatores sicut foenum, etprospexerint omnes
)) qui operantur iniquitatem^. » Omnes qui in corde suo
non recta sentiunt de Deo ,
prospexerunt peccatores exo-
rientes sicut florentes ad tempus. Quare
foenum, id est ,
illos Ut intereant in saeculum saecuh. Atte-

prospiciunt? «
dunt enim florem ipsorum temporalem, imitantur illos

et volentes cum
ad tempus intereuntin aeter-
iUis florere ,
num hoc
: Ut intereant in saeculum saeculi.
est, «
X. « Tu autem Ahissimus in aeternum es, Domine. ».
Psal. xci, 7. — ' Iliid. 8. — 5 Ibid. 10.
346 S. AUGTJSTINI EPISCOPl
Expectans desnper ex setcrnitate tua qiiando transeat

lempus iniquorum, etveniat tempus justorum. « Quoniam
•A ecce. » Intendite, fratres. Jam etipse quiloquitur : ( Lo-
quitur enini ex persona nostra , loquitur ex persona cor-
poris Christi : Ghristus enim lcquitur in corpore suo , id
est , in Ecclesia sua. )
jam junxit se aelernitati Dei : sicut
vobis paulo antedicebam, longanimis cst Deus etpatiens,
omnia ista quae videtmala a malis fieri, tolerat. Quare.^
Quia aeternus est , et videt quid ilhs servet. Vis et tu esse
longanimis etpatiens? Junge te aeternitati Dei, cum illo
expecta illa quac infra te sunt : cum enim adhseserit cor

tuum Aitissimo, infia te erunt omnia mortalia et dic :
quod sequitur « Quoniam ecce inimici tui peribunt.

, )>
Qui modo florent, postea peribunt. Qui suntinimici Dei?

Fratres , forte iilos solosputatisinimicos Dei quiblasphe-
mant ? Sunt quidem et ipsi , et atroces isti qui nec lingua
nec cogitationibus malis parcunt injuriis Dei. Et quid fa-
ciunt Deo excelso oeterno? , Si pugno in columnam ferias,
tu Isederis : et putas quia blasphemia Deum percutiens

non tu disrumperis ? nam nihil facis Deo. Sed inimici Dei
aperte blasphematores sunt, et quotidie occulti inveniun-
tur. Cavete tales inimicitias Dei. Quosdam enim occultos
inimicos Dei Scriptura aperit : ut quia non illos potes nosse
corde tuo , noveris illos in Scriptura Dei , et caveas inve-
niri cum illis. Aperte didit Jacobus in Epistola sua , « Nes-
» citis quia amicus hujusmundi, inimicus Dei constitui-
» tur ^ ? Audisti Non vis esse inimicus Dei ? Noli esse amicus
.
hujus mundi. Nam si amicus

fueris hujus mundi inimicus ,
eris Deo. Quomodo enim non potest fieri adultera conjux,

nisi inimica sit viro suo : sic anima adultera amore rerum
ssecularium , non potcst nisi inimica esse Deo. Timet sed ,
non amat : pcjenam timet, non iustitia delectatur. Ergo

' Jacob. IV, 4-
::
ENAKBATIO IK PSALMIJM XCI. 347

inimici Deiomnes amatores mundi omnes inquisitores ,
nugarum omnes consultores sortiiegorum mathematico-

, ,
rum, pythonum. IntrentEcciesias non intrent Ecclesias, :
inimici Dei sunt.Ad tempus possunt florere sicut loenum

peribunt autem cum ille inspicere coeperit et judicium
, ,
suum in omnem carnem adduxerit. Junge te Scripturae

Dei et dic illud cum ilio Psahno « Quoniam ecce inimici
, ,
» tui peribunt Nonibi inveniaris, ubi peribunt. « Et

: »
)) dispergentur omnes qui operantur iniquitatem. )>
XT. Quid tu qui laborasmodo si inimici Dei peribunt, ,
et dispergentur omnes qui operantur iniquitatem ? Tu qui

inter ista scandala inter iniquitates humanas gemis, qui
,
tril)ularis in carne , sed gaudes in corde ,

quid tu? quae tibi
spes, corpus Christi? O Christe ,

qui in coehs sedes ad
dexteram Patris, sed pedibus tuis et membris tuis laboras
in terra , etdicis : « Saule, Saule ,

quid me persequeris* ? )>
tu quam spemhabebis , si inimici Deiperibunt, et disper-

gentur omnes qui operantur iniquitatem ? quid tibi erit ?
« Et exahabitur sicut unicornis cornu meum"^, Quare di-

xit, « Sicut unicornis ? » Ahquando unicornis significat
superbiam ahquando unicornis exaltationem unitatis
, sig-
nificat : quia unitas exaitatur , omnes haereses cum ini-
micis Dei peribunt. « Et exaltabitur sicut unicornis cornu

» meum. Et quando erit? « Et senectus mea in misericor-
)>
)) dia pingui. » Quiddixit, « Senectusmea? Novissima )>
mea. Qaomodo in aetatibus nostris novissima senectus est

sic totumhoc quod modopatiturcorpus Christi in labori-
bus, in serumnis, in vigihis, in fame, in siti, in scandalis, in
iniquitatibus , in pressuris, juventus ipsius est : senectus
ipsius , id est_, novissima ipsius in laetitia erunt. Etinten-
dat Charitas Vestra, quia dixit senectutem, ne putetis et
mortem : liomo enim in carne ideo senescit , ut raoriatur.
' Act. IX, 4. — ' Psal. xci, II
iwi

Senecta Ecclesiae candida erit recte factis , morte autem
non corrumpetur. Quod est caput senis , hoc erunt opera
nostra. Videtis quemadmodum canescat caput , et inalbes-
cat, quantumcumque senectus accedit. Qui bene senescit

ordine suo, quaeris illi aliquando in capite capillum nigrum,
et non invenis : sic cum f "uerit vita nostra talis , ut quse-
ratur nigritudo peccatorum ,non inveniatur, senecta ista
et
juvenilis est, senecta ista viridis est, semper virebit. Au-

distis de foeno peccatorum , audite de senecta justorum :
« Senectus meainmisericordia pingui. »
XII, « Et respexit oculus meusin inimicis meis. » Quos

dicit inimicos suos ? Omnes qui operantur iniquitatem. Noli
attendere quia amicus tuus est inic[uus : incurrat negolium,
et ibi illum probas. Incipis venire contra iniquitatem ipsius,
et ibi videbis, quia quando tibi blandiebatur, inimicus.

erat ; sed nondum pulsaveras , non ut institueretur in corde
quod non erat , sed ut erumperet quod erat. v Et respexit
)) oculus meus in inimicis meis : et in eis qui insurgunt
)) in me malignantibus, audiet auris mea^ )> Quando? In
senecta. Quid est , in senecta? In novissimo.Et quid audiet
auris nostra ? Stantes ad dexteram audiemus quod dicetur
eis qui sunt ad sinistram , « Ite in ignem seternum ,
qui
paratus est diabolo et angelis ejus^. )> Ab isto audilu malo
justusnontimebit. ScitisquiadictumestinquodamPsalmo,
<( In memoria aeterna erit justus, ab auditu malo non ti-
)> mebit^, » Quo auditu malo? « Ite in ignem seternum ,
qui paratus est diabolo et angelis ejus. « Et in eis qui in-

)) surgunt in me malignantibus , audiet auris mea. »
XIII. Transit foenum, transit flos peccatorum : quid de
justis? « Justus utpalma florebit. » Illi exoriuntur sicut
foenum « Justus ut palma florebit. » In palma altitudi-
:
nem significavit. Forte et hoc significavit in palma quia ,
' Psal. xcT, 12. — » Matth. xxv, 4i — ' Psal cxi, 7.

::
EJNAKKATIO IW PSALMUM XCl. 349

iii novissimis suis pulchra est : ut initium ejus a terra ducas,
fmemipsius in cacumine, ubihabettotampulchritudinem :
aspera radix videtur in terra ,

pulchra coma sub coelo est.
Erit ergo et lua pulchritudo in fine. Radix tua fixa sit
sed sursum versus habemus radicem nostram. Radix enim

nostra Christus est ,
qui ascendit in coelum. Humiliatus
exaltabitur. « Velut cedrus in Libano , multiplicabitur. »
Videte quasarbores dixit : « Justusut palma florebit ve- •,
Jut cedrus in Libano , multiplicahitur. » Numquid cum

sol exierit, arescit palma? numquid arescit cedrus? Cum
autem sol candens ahquando fuerit, arescitfoenum. Veniet
ergo judicium , ut arescant peccatores et virescant fideles. ,
« Velut cedrus in Libano, muitiphcabitur. »
XIV. « Plantati in domo Domini, in atriisdomus Dei nos-

)) tri Adhucmidtiphcabuntur in senecta uberi
florebunt.
))et tranquiJli erunt, ut annunlient^ » Hoc est sabba-
tum quod vobis paulo ante commendavi unde habet
, ,
titulum Psalmus. Tranquilii erunt, ut annunlient. » Quare

tranquilli annuntiant? Non iiios movet fcrnum peccato-
rum. Cedrus et palma nec in tempestatibus curvantur.
Ergo tranquiili sint ut annuntient et vere, quia modo
, :
annuntiandum est et subsannantibus hominilûs. O miseri

homines amatores mundi annuntiant vobis qui piantali ,
sunt in domo Domini qui confitentur Domino in cantico

:
et citliara, in verbo et opere , annuntiant vobis, et dicunt

vobis : Noiite seduci feiicitateiniquorum, nolite attendere
florem fceni- nolite attendere ad tempus beatos, in celev-
num miseros. Nec ista beatitudo , c[use modo foris videtur ,
vera est; nec in corde beati sunt, quia torquentur maia

conscientia. Tu autem trancpiiilus osto, sperans de promis-
sis Domini Dei tui. Quid enim annuntiabis in trancjuiili-
tate? « Quoniam rcctus DominusDcus, etnonest inicpiilas
' rs;il. xci, i4-iG.
,
350 S. AUGLSTINI EPISCOPI

» in eo. » Attendite, iVatres , si plantati estis in domoDo-
mini, si vultis florcre sicut palma , et multiplicari sicut
cedrusLibani, etnon aresceresicut foenum sole candente :
sicut hi qui videntur florere sole absente. Si ergo non vultis
esse foenum, sed palma et cedrus ,

quid annuntiabitis?
« Quoniam Dominus Deus, et non est iniquitas in
rectus
» illo. » Quomodo nou est iniquitas? Tanta mala facit,
sanus est filios haljet plenam domum abundat gloria

,
,
,
,
exaltatur honoribus de inimicis vindicatur et omnia, ,
mala committit alius innocens sui negotii, non rapieas

:
ahena, noncontraquemquam faciens laborat in vincuhs, ,
in carceribus , in inopia cestuat et suspirat. Quomodo

(( Non est iniquitas in eo? Esto tranquiilus, et intelHges.
Nam perturbaris, etin cubiculo tuo obscuras tibi lucem.

Radiare tibi vult Geternus Deus, noU tibi facere nubilum
de perturbatione. Esto tranquillus in te , etvide quidtibi
dicam. Quia Deus aeternus est, quia modo parcit malis,
adducens illosad prjenitentiam : flagellat bonos , erudiens
iilos ad regnum ccelorum Non est iniquitas in eo »
; « :
noli timere. Ecce ego flagellatus sum tantum manifes- ,
tum est, confiteor peccavi non enira dieo me justum.

,
:
Hoc enim dicunt plerique. Quando est forte quisquara in

alif{ua raiseria , in doloribus , intras consolari illum : et
ille , Peccavi , fateor, sunt peccata mea, agnosco illa, sed
numquid tanta peccavi, quanta ille? Ego novi quanta
fecit iile , ego novi quanta comraisit : peccata mea sunt
fateor illa Deo , sed minora sunt quara ilUus , et ecce ille
nihil raali patitur. Noli turbari, tranquiilus esto, utscias
« Quoniam rectus Dominus et non est iniquitas in eo. » ,
Quid si te propterea flagellat modo, quia non tibi servat

,
ignem sempiternum ? Q uid si ilium prop terea diraittit modo,

quia auditurusest, « Ite inigneraieternum? » Sedquando?
Gum tu positus fueris ad dexteram, tunc dicetur positis
ENARRAIIO IW PSALMt.M XCI, 361
ad sinistram : « Ite m ignem aeternum, qui paratus est
j
» diabolo et angelis ejus '. » Non te ergo ista moveant :
I
tranquillus esto, sabbatiza, et annuntia. « Quoniam rec-
» tus Dominus Deus , et non est iniquitas in eo. »
EISARRATIO
IxN PSALMUM XCII.
Sermo ad plebem.
PsALMihujus titulum cum pronuntia^retur, audivi-

I. ,
mus et quid sibi velit, de Scriptura Dei, lioc est, ex libro

:
Genesis, non est ditiicile cognoscere. In titulo enim tan-

quam admonemur in limine quid intus quaeramus. Inscrip-
« Laus cantici ipsi David in diem ante sab-
tus ergo estita : ,
» batum, quando fundata est terra.» Recordantes ergo per

omnes dies quid feceritDeus, quando creavit et ordinavit
universa a primo die usque ad sestum diem : ( septimum
enim sanctificavit ,
quia inillo requievit post omnia opera,
quae fecit bona valde ) et invenimus eura sexto die fe-
:
cisse, (qui dies hiccommeraoratur quia dicit « Ante ,

,
» sabbatum,) omnia animaha in terra. Deinde ipso die
fecit horainem ad imaginem et simihtudinem suam. Xon
autem sine causa illi dies sic sunt ordinati , nisi quia et
sascula sic cursura erant , antequam requiescaraus in Deo.
Tunc autera requiescimus si facimus opera bona. Ad hoc ,
exemphim scriptum est de Deo. « Requievit Deus septimo

M die, » cumfecissetorania operabonavalde -. Non enira
' Matth. XXV, 4i- — * Gen. u, 2.

352 s. AUGUSxiJNi Eriscoiu
fatigatus est , ut requicsceret , aut modo non operatur :
cutn aperte Dominus Christus dicat , « Pater roeus usque

)) nunc operatur enim Judaeis, qui carna-
*. » Dicit illud
liter sentiebant de Deo nec intelligebant quia Deus cum ,
quiete operatur et semper operatur, et semper quietus

,
est. Ergo et nos quos in se voluit Deus tunc figurare ,

,
post omnia opera bona habebimus requiem. Et quidem

opera bona nostra, fratres, quse hic operamur in saeculo
ante requiem ,
quasi cum labore sunt : et requies illa in
spe est , nondum tenetur in re 5 et nisi esset in spe , defi-
ceremus in labore : sed transeuntoperalaboriosa et bona.

Quid enim tam bonum quam porrigere panem esurienti? ,
Et quod audiebamus modo, cum Evangelium legeretur,

quid tam bonum quam id quod admonebat generaliter, ,
« Omnis qui habet duas tunicas det non habenti et qui , 5
habet escas, pascatesurientem'^ PNudumvestire, bonum

opus est numquid semper erit hoc opus bonum ? Habet
:
aliquantulum laborem, sedliabet solatium in spe futurae

quietis. Quanlum autem laborem habet quod vestis nu-
dum? Bonum opus non multum laborat malum opus ha- :
bet laborem. Qui enim vestit nudum, si habet unde faciat,

non laborat si non habet unde faciat « Gloria in excel-
: ,
))sis Deo, et in terra pax hominibus bonoe voluntatis^. »
Qui autem vult spoliare vestitum quantum laboret quis , ,
numerat? Et tamen et ista transitura sunt, cum veneri-

mus ad illam requiem, ubi nemo esurit qui pascatur, nemo
nudus est c[ui vestiatur. Ideo quia et ista transitura sunt
opera bona , quando perficiuntur opera
et sextus iste dies ,
bona valde habet vesperam. In sabbato autem non in-

,
venimus esse vesperam quia requies nostra non habebit ,
fmem. Vespera enim pro fuie ponitur. Sicut ego sexto die
fecit Deus hominem ad imaginem suara * sic invenimus ;
' Joan, V, 17. — » Luc. ni, 1 1. — 3 jj. n^ i^. — 4 Gen. 1, 26.

EJNARRAllO IK l'SALMtM \CU. 353
sexto sscculo venisse Dominum Jesum Cliristum ut re- ,
formaretur liomo ad imaginem Dei. Primum enim tem-

piis, tanquam primus dies ab Adam usque ad Noe , :
secundum tempus, tanquam secundus dies a Noe us- ,
quead Abraham tertium tempus, tanquam tertius dies,

:
ab Abraham usque ad David quartum tempus tanquam : ,
quartus dies, a David usque ad transmigrationem Baby-

loniae quintum tcmpus, tanquam quintusdies, a trans-
:
migratione Babylonioe tisque ad prsedicationem Joannis.

Sextus dies jara a praedicatione Joannis agitur usque ad
fmem,et post fmem sexti diei pervenimus ad requiem.
Modo ergo sextus dies agitur. Sisextus diesagitur, videte
quid habeat titulus : « In diem ante sabbatum ,
quando
» fundata est terra. Jam audiamus ipsum Psalmum
» :
ipsum interrogeraus quomodo fundata est terra ne forte ,
tunc facta est terra. Nec in Genesi sic lesimus. Ouando

ergo fundata est terra? Quando, nisicum fit quod lectum
est raodo iu Apostolo ^ « Sitamen statis in fide_, ait, sta-
» biles et imraobiles^? » Gum omnes qui credunt per
universam terram iramobiles suntin fide, fundata est terra :
tunc fit horao ad imaginem Dei "^.

Quod significat sextus
ille dies de Genesi. Sed quomodo illud fecit Deus? quo-

modo fundata est terra? Christus venit, ut fundaret ter-
ram. «Fundamentura enim nemo potest ponere praeter ,
» id quod positum est, quod est Christus Jesus". » De

illo ergo cantat Psalraus.
II. « Dominus regnavit, decorem induit; induit Domi-
» nus fortitudinem , et prsecinctus est. » Yideraus quia
duas res induit, decorem et fortitudinem. Utquidautem?
Ut fundaret terr^m. Sequitur enim « Etenim confirmavit :
» orbem terrre qui non coramovebitur. » Unde confir-

,
mavit? Quia decorem induit. Non confirmaret , si solum

'
I Cor. m, i5 et 58. — - Gen. i, 26, — 3 i Coi. 111, 11.
CXVI!. 23
,
354 S. ALGVJSTlWl liVlSCOPl
decorem indueret, non et fortitudinem, Quare ergo de-

corera? quare fortitudinem Utrumque enim dixit « Do-
? :
» rainus regnavit , decoiem induit induit Dominus for- ;
)) titudinem , et praecinctus est. )) Nostis, fratres, quia

Dominus noster cura venissetîn carne , his quibus praedi-
cabat Evangelium regni aliis placebat , , aliis displicebat.
Nam divisoe sunt adversus se linguae Judaeornm : « Alii
)) dicebant : Quia bonus est •, alii dicebant : Non, sed se-

)) ducit turbas *. » Alii ergo bene loquebantur : alii detra-
hebant, lacerabant, mordebant, conviciabantur. Ad eos
ergo quibus placebat, decorem induit ad eos quibusdis- :
plicebat , fortitudinem induit. Imitare ergo et tu Dominum

tuum , ut possis esse vestis ipsius : esto cum decore ad eos
quibus placent bona opera tua ; esto fortis adversus detrac-
tores. AudiapostolumPaulumimitantera Dorainumsuum,
quomodo et ipse habuit decorem, habait fortitudinem.
« bonus odor sumus inquit , in omni loco et in
Ghristi , ,
))his qui salvi fiunt et in his qui pereunt -. » Quibus

,
enim placet bonura salvi fiunt qui detrahunt bono , :
pereunt. Quod suum erat ilie odorem habebat bonum ,

^
irao bonus odor erat : sed vse miseris ,

qui et bono odore
moriuntur. Non enira ait : lUis bonus odor sumus , iUis
malus odor sumus •, sed, « Ghristi bonus odor sumus , ait,
» in omni loco , et in his qui salvi fiunt , et in his qui pe-

» reunt. )) Subjecit statim, « Aliis quidem sumus cdor
» vitse invitam, ahis odor mortis in mortera^. ) Quibus
erat odor vitae in vitam , decorera induerat : quibus erat
odor mortis in mortem , fortitudinem induerat. Si autem
tunc gaudes ,
quando te laudant homines , et placent illis
bona opera tua •, cum autem vituperavêrint , deficis in

bonis operibus, et quasi fructum Jjonorum te perdidisse
arbitraris ,
quia invenis reprehensores : non stetisti immo-
' Joaii. VI, li. — »1 Cor. ii, i 5. — ^ Ibid. i6. /
,
ElVAilllATIO Ih PSAJLMIjM XCll. 355

bilis j noii pertines ad « Orbem terraruni ,
qui non com-
M movebitur. Induit Dominus fortitudineni , ct praecinc-
))tus est. De )) ipso decore et fortitudine habet alium
locum apostokis Paulus : « Per arma justitige dextera et
)) sinistra. )) Vide ubi decorem, ubi forlitudinem : « Per
)) gloriam et ignobilitatem ^ )> In gloria decorus , in igno-
bilitale fortis. Apud alios gloriosus praedicabatur ^ apud
alios ignobilis contemnebatur. Decorem afFerebat eis qui-
busplacobat, fortitudinem adversus eos qaibus displlce-
bat. Et sic enumerat omnia usqiie in fmem, ubi dicit :
(c Quasi nihil habentes , et omnia possidentes *. » Cum om-

nia possidet decorus cum nihil liabet fortis est.
, (.•st-, ,
Non ergo mirum si sequitur « Eteniin confirmavit or-

, ,
))bem terrae, qui non commovebitur.)) Quomodo enim non

commovebitur orbis Lerrarum.^ Cum credunt in Christum
omnes fideles, et parati sunt ad utrumque^ gaudere cura
laudantibus, fortes esse adversus vituperantes •, non raol-
lescere linguis laudantium , nec frangi iinguis vituperan-
tium.
III. Forte quaeramus et dehoc verbo, quare dixit : ((Prae-
))cinctusest. » Ginctiooperasignificat. Tunc enimse ((uis-
que cingit, cum

Sed quare non dixit
operaturus est
Ginctus est^ sed, «Praecinctus est? » Dicit enim in alio
Psalrao: «Accingere gladium tuum circa femur potentis-
» sirae : populi 5ub te cadent^. )) Nec ibi dixit: Cingere,
neque, proecingere, sed^ « Accingere gladium tuum. )>
Accingeris enim quando ahquid adjungis lateri tuo per

cinctionem. Ideo, « Accingere gladiura tuura. » Giadius
Doraini nnde debellavit orbera terrarura, occidendo nequi-
ti:ira , Spiritus Dei est in veritate serraonis Dei. Quare circa

feraur accingere dicitur gladiura ? Aiiud quidem ex alio
de aiio Psaimo ad cinctioneffl diximus : sed tamen quia.
' -2 Cor. VI. — 2 Ibul. lo. — * Psal. xl.v, 4, 6.
23.
:
356 5. AUGUSXIWI ErJSCOPl
commemoratam est , non est proetermittendum. Quid est

accinctio gladiicircafemur? Per femur,carnem significat.
Non enim aliter debellaret Dominus orbem terrarum, nisi
in carnem veniret gladius veritatis. Ilic ergo quare prae-
cinctusestPQui se praecingit, ante se ponit alicjuidquoprae-

cingitur. Undc dictum est: « Praecinctus estlinteo, et lavit
» pedes Discipulorum suorum. » Quia enim tunc humilis

fuit, quando linteo proecinctus est, lavit pedes Discipulo-
rum suorum. Omnis autem fortitudo in humilitate; quia

fraoihs est omnis superbia. Ideo cum de fortitudinc di-
ceret, addidit, « Praecinctus est : » Ut recolas Deum prae-
cinctum humilem, quando pedes Discipulorum lavit. Et

exhorruit Pelrus Dominum suum , magistrum suum
(minusdixi magistrum suum cum dixissem Dominum ,
suum), curvantem se ad pedes suos et lavantem sibi ,
pedes, expavit, et dixit « Domine, non lavabis mihi pe-

:
» des. » Et ille, «Quod ego facio, tu nescis modo,

» scies autcm postea. » Et ille, « Non lavabis mihi pedes
» in ceternum. » Et ille, « Si non lavero te, non ha-

« bebis partem mecum. » Qui primo Petrus expaverat Do-
minum lavantem sibi pedes plus expavit « Non habebis, ,
» partem mecum » Et credidit non sinecausa hoc facere

:
Dominum nisi quia aliquod erat illud forte sacramcntum

,
ct ait, « Domine , non pedes tantum, sed et caput, et to-
» tum. » Etille, « Qui lotus est semel, non habet neces-

» sitatem iierum lavandi, sed est mundus totus. » Non ergo.
ad sacramentum tanquam mundationis pertinebat, quod
lavit eis pedes sed ad exemplum humiiitatis. Hoc enim
,
dixeraf « Quod enim ego facio

: nescis scies autem pos- , ,
« tea. » Videamus si scicrunt postca, videamus si aperuit
illis quod faciebat, ut videamus Dominum prtecinctum forti-
tudine : t[uia in humihtate est tota fortitudo. Cum lavisset

eis pcdes, rursus discubuit, et ait ilhs : « DicitismeMagis-
:
EKAr.RATIO IN PSALMUM XCM. 357

» triim,elvc'rum dicitis;sumenira :dicitismeDominum,et
» verum dicitis; sum enim : si crgo ego Magister et Domi-
» nus vcster lavi vobis pedes ,
quomodo oportet vobis in-
» vicem faciatis^? » Si ergo in hurailitate est fortitudo,
nolite tiraere tanquam petra sant
superbos. Hurailes
petra deorsum est. Superbiquid?
videtur, sed solida
Quasi fumus et si alti sunt, evanescunt. Ergo ad humi-
:
htatcra Domini referre debemus quod praecinctus est se- ,
cundum commemorationem Evangelii, quod praecinctus

est, ut lavaret pedes DiscipuHs suis.
IV. Est aUud quod in hoc verbo possimus intelhgere.
Diximus quia qui se praecingit, ante se ponit quod sibi
adjungit, ut se cingat. Quia ergo illi qui detrahunt nobis,

ahquando nobis abseiitibus faciunt, tan(|uam^_post dor-
sum ahquando coram in faciem, sicut Domino faciebant
•
pendenti in cruce : « Si FiUus Dei est, descendat de

» cruce- non opus habes fortitudine quando tibi ali-
: »
quis detrahit absenti quia non audis nec sentis si au-

, , :
tem in faciem tibi dicat, opus est ut fortis .sis. Quid est,
fortis sis ? Ut fera.5 ne forte ideo te putes fortem cum
:
,
audieris quia pcrcutis pugno victus convicio. Noii est

,
ista fortitudo, si conviciatus percutias, quoniani ab ira

victus es. Et valde stultum est, hominera victum fortem
dicere •
cum dicat Scriptura : « Melior est qui vincit
» iram, c[uara qui capit civitatera '^. » Melicrem dixit irae
victorem, quam civitalis captivatorem. Habes ergo adver-
sarium magnum in te ipso. Cum audito convicio ira coe-
perit surgere, ut reddas malum promak^. recordare vcrba
Apostoh : « Xon rcddentes malum pro malo neque ma- ,
» ledictum pro maledicto^. » His verbis recordatis fran-

gis iram, tenes fortitudinem ; et quia coram teille tibi
• Joan. xiii, 4-i5. — = Motth. xkvii, ô. — 3 Prov. xvi, 32. — '•
i Petr.
m , 9.
,
358 S. AT.GlJftTIM KPISCOVI
msledixit. non post dorsuni tuum, prfecinctns es illa.
V. Jam cceiera audiamus. Brevis est Psalmus. «Etenim

» confirmavit orbem terrae, qui non commovebitur ^ »
Videtis, fratres, multi creduntin Christum, magna turba

est et tamen in hac magna turba, audistis modo, cum
:
Evangelium legeretur, quia veniet Dominus ferens palam

in manu sua, et mundabit aream suam, frumentum recon-
det in horreo, paleas comburet igni inextinguibiU'^. Sunt
ergo per totam terram et boni et mah : boni grana sunt,
mali palea. In aream intrat tribula ; paJeam concidit, tri-
ticum purgat. Quis est ergo « Orbis terrarum qui non

» commovebitur? » Qnod utique non diceret, nisi esset
et orbis terraruni qui commovtbitur. Est orbis terrarum
qui non commovebitur 5 est orbis terrarum qui commo-
vebitur. Quia et boni qui stabiles sunt in fide, orbis ter-
rarum est ne quis diceret, In parte sunl-, et mali qui
:
,
non stant in fide cum senserint aliquam tribuJationem

per orbem terrarum sunt. Est ergo orbis terrarum mobi-
lis est orbis terrarum immobilis
; de ^ quo dicit Aposto- :
lu-s. Vide orbem terrarum mobilem Rogo te de quibus :
dicebat Apostolus « Ex quibus est Hymenaeus et Phi- :
» letus ,
qui circa veritatem aberraverunt , dicentes re-
» surrectionem jam factam esse quorumdam , et fidem
» subvertunt*.? » Numquid isti ad orbem terrarum pertine-
bant, qui non commovebitur? Sed palea erant : Et fidem,
» inquit, quorumdam subvertunt. » Non dixit, Omnium :
et si omnium diceret omnes intelHgere deberemus ,
pertinentes ad civitatem Babyloniam, quae habet damnari

cum diabolo : tamen « Fidem quorumdam » dixit. "Et
quasi diceretur ei, Et quis eis potest resistere? subjecit
statim : « Firmain aatem fundaraentum Dei stat^ » Ecce
' Psal. xcii, 1 :
— ' Alatfi. ni, ii. — ^ Farte Je utroqiie. — ')
2 Tiiii ii,
17 , i3. — * Thlil rg.

F.JVARRATIO rjN 1'SAT.MIM XCTr. 359
habes orbeni terramni qui non commovebitur. « Habens
» signaculum hoc» Quod si^naculum habet firmum fun-
damentum? « Novit Dominus quisunt ejus.» Iste est orl)is
terrarum qui non commovebitur : « Novit Dominus qui
)) sunt ejus.)) Et quodsignaculum habet.? « Et recedatab
)) injustitia omnis quinominat nomen Domini.wModo ab
iniquitate recedat. Ab
enim non potest recedere, iniquis
quia mixta est palea tritico usque dum ventiletur. Quid di-
cimus, iratres? Et in ipsa area mira res est de tritico, Rece- ,
dit a palea, cum expoliatur et non recedit ah area, cum :
trituratur.Quando autem omninoseparabitur?Cum venerit

ventilator^ Ergo modo area in orbe terrarum est necesse :
est ut , si proficis, inter iniquos vivas. Ab iaiquis recedere

non pctes, ab iniquitate recede. a Uecedat ab iniquitate
)> omnis qui nominat nomen Domini : )) et erit in orbe
terrarum qui non commovebitur.
yi. « Parata est sedes tua, Deus, ex illo'^. Ex illo,» quid
est? Ex tunc. Tanquam si diceret: Quae est sedes Dei?
ubi sedet Deus ? In sanctis suis. Vis esse sedes Dei ? Para
locum in corde tuo ubi sedeat. Quae est sedes Dei , nisi
ubi habitat Deus? Ubi habitat Deus , nisi in templo suo.

Quod est templum ejus? Parietibus instruitur? Absit.
Mundus iste est forte templum ipsius, cjuia valde ma'gnus
est, et digna res quoe capiat Deum? Nec capit eum a quo
factus est. Et ubi capitur? In anima quiela , in anima
justa : ipsaiilum portat. Magna res, fratres : certe raagnus
est Deus ; fortibus gravis, infirmis levis est. Quosdixi for-
tes? Superbos, qui quasi habent proesumptionem virium
suarum. Nam infirmitasillain humihtate, major fortitudo
est.Audi Apostolum dicentem, « Quando infirmor, tunc
» potens sum^. Hoc est quod commendavi, quia Do-
))
minus praecinctus est fortitudine quando humilitatem ,
'
IM.Tttli iti. i-i. — ' Psnl. xci, Vt. — ^ T Cor. x, lo
docebat. Ergo ipsa et sedes Dei ,
quse apertc alio loco in
Propheta dicitur : « Super quem requiescet Spiritus
)) meus? » id est, ubi requiescet Spiritus Dei, nisi in sede
Dei? Audi quomodo describat ipsara sedem. Forte audi-
turus eras marmoratam domum, ampla spatia atriorum,
in magna altitudine et fulgore lectorum. Audi cfUid sibi
paret Deus « Super quem requiescet Spiritus meus ? Su-
:
» per humilem et quietum^ et trementem verba mea^»
Ecce humilis es et quietus et in te habilat Deus. Altus ,
est Deus, non in te habitat, si altus esse volueris. Certe

altus vis esse ut habitet in te , humihs esto ct tremens :
verba ejus, et ibi babitat. Non timet trementem domum,

quia ipseillam firmat. « Parata estsedes tua, Deus_, ex illo.
)) Exillo, » idest, « Ex tunc » id est, quasi quoddam

:
tempus significat. « Ex tunc, » exquo? Forte ex die ante

sabbatum. « Ex illo , » quia titulus Psalmi praescribit no-
bis exquo. Sexto enim die, id est, tempore hujus mundi
sexto, venit Dominus in carne. Ex illo ergo, plane ex illo
secundum horainem, ex illo, ex utero. Quid enim dicit
aHus Psalraus? « In splendore sanctorum ex utero. In
» splendore sanctorum, » id est, ut illuminentur sancti,
ut videant Deum in carne^ et purgetur cor, unde videa-
tur in Divinitate. « In splendore sanctorum ex utero. »
Sed quidibi sequitur ? Ne forte ex utero inde incipere pu-

tares esseChristum Ante luciferum genui te-. Cum
: «
dixisset, « In splendore sanctorum ex utero » subjecit :
statim, ne putares Christum a tempore esse coepisse, ex

quo natus est sicut coepit Adara sicut Abrahara sicut
, , ,
David, Ante luciferura genuit te » ante omne quod

« :
illurainatur. Per luciferum cnim, aut stellas omnes signi-

ficat, et per stellas tempora ,
quia fecit Deus steLlas in
signa teraporum ^, ut ante terapora invcnias natura esse

' Isai. lAvi, •>.. — ' P-al. rty, 3 — ^ Gon. i, i^-
,
ENAr.UATIO IN PSALMUM XCH, 3G1

Cliristum : ct utique qui natus est antetempora, nonpo-
test videri natus ex tempore •,
quia et tempora creatura
Dei sunt. Et utique si omnia per ipsura facta sunt^, et
tempora per ipsum facta sunt. Aut certe ante omnem

spiritum, qui illuminatur, de Sapientia dixit « Ante lu- :
» ciferum genui te. » Intendat Charitas Vestra. Quomodo

ergo cum dixisset : « Ex utero , » veluti praecavens fidei
nostrte, ne inde putarernus coepisse Cliristum ex quo ex
utero Yirginis natus est, subjecit statim,« Ante luciferum
)) genui te : )> sic et hic cum dixisset, « Ex illo , )) id est,
ex quodam tempore, ex die ante sabbatum, ex illa sexta
setate mundi, ([uando venit Dominus Christus, etin carne
natus est ,
qiiia dignatus est , homo factus propter nos
Deus non solum ante Abraham, sed ante coelum et ter-
ram, qui Ante Abrahamego sum -
dixit nonsolum : « : ))
ante Abraham, sed ante Adam non solum ante Adam, ^
sed ante omnes Angelos, ante coehim et terram, quia om-

nia per ipsum facta sunt^ : su])jecit, ne tu intendens
diem nalivitatis Domini ex quo natusest, putaresex illo
esse coepisse : « Parata est sedes tua, Deus.)) Sedquis Deus ?
« A saeculo tu es : » ab seterno dixit i-'^ aiwv.; : sic ha-

bet grnecus «'Iwv aliquando sseculum ponitur , aliquando
aeternum ponitur. Ergo o tu qui ex illo videris natus, ex
aeterno es. Non autem nativitas humana cogitetur , sed
cogitetur reternitas divina. Ergo coepit, ex quo natus est,
crevit : Evangelium. Elegit Discipulos, implevit
audistis
illos, coeperunt praedicare Discipuh. Forte hoc est quod'
consequenter dicit.
VII. « Elevaverunt flumina voces suas''. )> Quae sunt

ista flumina, quae elevaverunt voces suas? Non audivi-
mus : neque quando natus est Dominus, audivimus locuta
flumina , neque quando baptizatus est, neque quando
' .Toan. I, 3. — ' TJ. viii, 58. — ' IJ. j^ 3. _ 4 Psal xcu, 3.
passus cst, non audivimus flumina locuta. Legite Evan-

gelium, non invcnitis quia locuta sunt flumiria. Parum
est quia locuta sunt « Elevaverunt voces suas, » non :
solum locuta sunt, sed fortiter, magne, excelse. Quae

sunt ista flumina ,
quce locuta sunt? Diximus quod in
Evangelio non legimus, tamen ibi quseraraus. Xam si ibi
non invenimus^ ubi inveniemus? Ego vobis fmgere po-

tero et subito ero non certus dispensator, sed ineptus fa-
:
bulator. In Evangelio quaeramus, simul quoeramus, quae

sunt flumina quae elevaverunt voces suas. « Stabat Jesus
» et clamabat,» dictura est in Evangelio. Quid clamabat?
Ecce jam ipsum caput fluminum clamat, ipse fons vitae
unde suntflumina cursura, levavit prior vocem suam. Et
quid stanas Jesus clamabat ? « Qui credit in rae, sicut
» Scriptura dicit, fluraina aquse vivfe de ventre ejus
» fluent. » Evangelista sequitur statira : « Hoc autem di-
M cebat de Spiritu, quem accepturi erant hi, qui in eum
» erant credituri. Spiritus autem nondum erat datus,
» quia Jesus nondum erat glorificatus^» Cum autera gio-
rificatus esset Jesus in resurrectione et ascensione in CGe-
los, sicutnostis, fratres, irapletis ibi decem diebus propter

quoddam sacramentura, raisit Spiritura suum sanctum,
implevit Discipulos-. Ipse Spiritus raagnura fluraen unde
impleta sunt multa flumina. De ipso fluraine dicit Psal-
mus alio loco : « Fluminis irapetus laetificat civitatera
» Dei^. » Ergo facta suiit fluraina currentia de veiitre
Discipulorura, cura acceperunt Spiritura sanctura : ipsa

flumina accepto Spiritu sancto. Unde fluraina elevave-
runt voces suas? quare elcvaverunt? Quia primo timue-
runt. Petrus nondum fuit flumen ,
quando interrogatione
ancillae ter Christum negavit : « Nescio hominera^. » Hie
' Joan. vn, S^-Bg — ' Act. ii , 4- — ^ Ps.il. xi.v. .5. — 4 Matth. xxvi,
69-74.
ENAurtATIO IN PSALM€M XCII. 363
tiraens raentitur : nondum elevat vocem, nondum est flu-
men. Ubi autem impleti sunt Spiritu sancto, accersiemnt
eos Judaei, et prseceperunt eis ne omnino loquerentur,
neque docerent nomine Jesu. Pelrus autem et Joan-
in
nes dixerunt ad eos « Si justum est coram Deo, ut vobis
:
» obediamus magis quam Deo, judicate non enim pos- :
sumus quae vidimus et audivimus, non loqui. Elevave-

))
runt ergo flumina vocem suam

)) a vocibus aquarum ,
» multarum. Ad ipsam elevationem vocis pertinet quod

)>
ibi scriptum est « Stelit autem Petrus cum undecim, et

:
)) elevata voce dixit ad eos : Yiri Judsei^ : )> et csetera

quibus annuntiat Jesum sine timore cum magna fiducia.
« Elevaverunt enim fluraina vocem suam, a vocibus a({ua-
)) rum multarura. )) Nam et cura dimissi essent Apostoli
de concilio Judseorura, venerunt ad suos, et indicaverunt
quanta eis sacerdotes et seniores dixerunt. At illi audien-
tes levaverunt vocem unanimes omnes ad Dominura, et
dixerunt Domine, tu es qui fecisti ccelum et terram,
: «
)) omnia quae in eis sunf^

et raare, et et caetera quse : )>
dicere potuerunt flumina elevantia vocem suara. « Mira-

biles suspensurse raaris. » Cura enira illielevassent vo-
))
ces suas Discipuli, crediderunt raulti, et acceperunt multi

Spiritum sanctum, et coeperunt multa flumina clamare
de paucis. Ideo sequitur : « A vocibus aquarum multa-
» rum mirabiles suspensurae raaris : )) id est , hujus sse-
culi. Gum coepisset Christus tantis vocibus prsedicari,
coepit irasci raare , coeperunt crebrescere persecutiones.
« Cum elevassent ergo flumina vocera suam , a vocibus
)) aquarum multarura mirabiles suspensurae maris. )) Sus-
pensurse, exaltationes sunt^ quia quando ir^scitur raare,
suspenduntur fluctus. Suspendantur fluctus quantura vo-
lunt, freraat raare quantum vult ^ « mirabiles )) quidem
• Act. n, i4 — ' Til IV, 18-24.
I
3G4 S. AUGUSTINl EMSCOPI
<( suspGnsurae maris , « niirabiles minae, mirabiles perse-
cutiones, sed vide quid sequitur : « Mirabilis in excelsis
)) Dominus. )> Compescat se ergo mare, et aliquando

Iranquilletur, detur pax Ghristianis. Turbabatur mare,
fluctuabat navicula. Navicula Ecclesia est, mare sceculum
est. Venit Dominus , ambulavit super mare , et pressit
fluctus^ Quomodo ambulavit Dominus super mare.^ Su-

per capita istorum fluctuura magnorum spumantium.
Potestates, et reges crcdiderunt , subjugati sunt Christo.
Ergo non Lerreamur, quia « Mirabiles suspensurse maris :
)> Mirabilis in excelsis Dom.nius. »

VIII. « Testimonia tua credita facta sunt nimis*^. »
Magis quam mirabiles erant suspensuroe maris, et mirabi-

lis in excelsis Dominus. « Testimonia tua credita facta
)) sunt nimis. Testimonia tua, )) quia dixerat illud ante :
« Hoec dico vobis, ut in rae pacem habeatis, in mundo

)) autem pressuram^.)) Ergo quia mundus pressuram vo-
bis facturus est, dico vobis. Coeperunt pati, et confirma-
runt in se quod illis praedixerat Dominiis , et magis for-
tes sunt facti. Gum
enim videbant impleri in se passiones,
sperabant compleri in se et coronas. Et ideo « Mirabiles
)> suspensurse maris rairabilis in excelsis Dominus. Ut iii
» me, inquit pacem habeatis in mundo auJem prcssu-
,
,
» ram. » Ergo ([uid facimus? Saevit mare, extolluntur
fluctus et rabidi fremunt, pressuras patimur nonneforte :
deficimus? Absit. «Mirabilis in excelsis Dorainus. » Adeo

et ibi cum diceret : « Ut in me pacem habealis, in mundo
» autem pressurara : » quasi dicerent, Putas non premet
nos raundus , et extinguet nos? statira subjecit, « Sed
» gaudete, quia ego vici soeculura^.» Siergoait, «Ego

» vici saeculura,» adhaereleilli, qui vicitsaeculura, quivicit
raare. Gaudete ad eura, quia mirabilis est in excelsis Do-

» Mattli XIV, 24 1 'i"'- — ' Psal- if':ii, 5. — ^ Joan. x, 33. — 4 Ibid.
,
EjyAllRAXlO IJN PSALAIUM XCIH. 365

minus et « Teslimonia tua credita facta sunt nimis. » Et
quid factum est de liis omnibus? « Domum tuam dccet

» sanctificatio, Domine. » Domum tuam totam domum
,
tuam. Non hic, aut hic, aut iln ^ scd domum tuam totam,
per totum orbem terrarum. Quare per totum orbem ter-
rarum? « Quia correxit orbem terrse, qui non commove-
» bitur^ » Domus Domini fortis erit, per totum orbem
terrarum erit. Multi cadent, sed domus illa stat mulli :
turbabuntur, sed domus illa non movebitur. « Domum

» tuam decet sanctificatio, Domine. » Numquid parvo
tempore? Absit. « In longitudinem dierum. »
/VW» WVX^VW» W^^VWV^ WV» WVWW» WVWW» W\» XVW \ VV^ WM vw» vw» •vvvv wv» \wv vv
ENARRATIO
IN PSALMUM XCIII.
Sermo-.
I. SicuT intentissime audivimus'-, cum Psalmns iste
legeretur : ita inte adiamus, cum revelal Dominus, quaj

hic dignatus est opacare mysteria. Ad hoc enim cUmdun-
tur quffidam sacramenta Scripturarum, non ut denegen-
tur, sed ut pulsantibus aperiantur. Si ergo atfectu
pio ct
sincera cordis charitate pulsetis, ille aperiet^ qui videt
unde pulsetis. Notum est omnibus nobis (atque utinam

de numero eorum non simus, ) multos murmurare adver-
sus Dei patientiam et dolere iniquos homines et
,
impios
velvivere inhacterra, vel etiam plurimum posse-, etquod
'
Psal. xcv, lo. — ^ lifcSermo in nlicna .ii<rcesi liabitus ,
rogante Epis-
coporuni crrUi, sic-.-ti ex fiiic inteliigitur. — 3 Yide D. Guillon ,

tom. xxn
pag. i6-'.>.T. — '^ Matli». viij 7.

366 S. ACGUSTIJN'1 EPISCOPI
est amplius ,
plerumque pluriraum posse malcs adversus
])Ouos, et ssepe malos preraere bonos 5 malos exuitare,
bonos laborare^ malos superbire, bonos humiliari. Atten-
dentes talia in genere humano, ( abundant enim, ) per-
vertuntur impatientes et infnmi animi, quasi frustra sint
honi, cpiia Deus avertit vel avertere videtur oculos suos a
bonis operibus piorum et fidehum, et augere malos in his
cjuse dihgunt. Putantes ergo infirmi frustra se bene vi-
vere, aut invitantur ad imitandam mahtiam eorum, quos
t[uasi florere conspiciunt : aut si per infirmitatem vel per-
sonae su£e vel animi, timent male facere, ne ahquid ilhs
secundum leges saecuh mah accidat, non quia justitiam
dihgunt, sed ut dicam apertius , timentes damnari inter
homines ab hominibus , abstinent se quidem a factis ma-
hs, sed non se abstinent a cogitationibus mahs. Et inter
cogitationes eorum iniquas praecipue caput iniquitatis illa
tenet impietas, qua videtur eis Deus neghgere et non cu-

rare res humanas ; et aut aequaliter habere bonos et ma-
los ^ aut etiam ,
quod esl perniciosius cogitare , insectari
bonos et malis favere. Qui taha cogitat, etsi nihil mali
alicui faciat, facit plurimum sibi et in seipsum impius
,
est 5
et iniquitate sua non iaedit Deum, sed interficit se.
Neque nocent hominibus, quia timidi sunt qui taha cogi-
tant, sed tamen homicidia eorum, adulteria eorum, frau-
des et rapinas eorum videt Deus, et punit in cogitationi-
Lus eorum. Quid enim velint, ille attendit, cujus oculus
non repellitur carne, ut non videat voluntatem. Tales si
occasiones inveniant, non mali fiunt, sed raanifestantur :
non ut sentias quod natum sit manifestum, sed ut inteili-

gas quod latebat inclusum. Paucis his annis, et prope
hesterno die viderunt haec homines, etprobaverunt etiam
qui tarde intelligunt. Erat enim hic una domus poten-
tissiraa ad tempus , de qua flagellum fecerat Deus generi
EJVARriATIO IN I'SALMUM XCIII. 367
humaiio, et casligatum est inde genus humanum ; si cog-
noscat flagelliim patris, et timeat sentenliam judicis. Cum
ergo esset hic eadem domus magna, multi sub illa geme-
bant, murmurahant, reprehendebant , detestabantur,
blasphemabant. Quomodo se arctant homincs, et dantur
divino ilio juclicio multi in concupiscentias cordissui^?
Subito fiebant ipsius domus
illi qui murmurabant de ipsa
domo 5 et ab homines patiebantur, qualia se pati

eis talia
ipsi a talibus paulo anle querebantur. Bonus ergo ille est,
qui et quando potest male facere, non facit dequo scrip- :
tum est « Qui potuit transgredi et non est transgressus,

:
» et iacere mala et non fccit quis tst hie, et laudabimus

:
» eum? Fecil enim mirabiliu in vita sua '^ » Loquebatur
Scriptura de potpntibus innocentibus. Et lupus enim tan-

turn vult nocere, quantum leo. Dissimiliter nocent, sed
non Leo enim non solum contem-
dissimiliter cupiunt.
nit canem latrantem sed etiamfugat, et venit ad ovile,
;
etobmutescentibus canibusrapit quod potest lupus non :
audet inter latratus canum. Numquid propterea quia non

potuit auferre a canibus territus, innocentior remeavit?
Docet ergo Deus innocentiam , ut quisque innocens sit
non timore poenee, sed amore juslitise. Tunc enim liber
est innocens, et verus est innocens. Qui autem timore in-
nocens fit, non estinnocens, quamvis non noceatcui vultno-

cere. Non enim nocet alteri per factum malum, sed sibi plu-
rimum per cupiditatem malam. Nam quomodo sibi noceat,
audi Scripturam « Qui autem amat iniquitatem, odit ani-
:
» mamsruam^» Et revera multum eranthomines, qui putant
injustitiam sliam aliis nocere, et sibi non nocere. Ad alios

procedit iniquitas cujuslibet, ut corpori noceat, ut rera
famiharemlredat, utvillam invadat, ut mancipium abdu-
cat, ut aurum auferat_, aut argentum, vel si quid aliud
' Rom. 1, 24. — * Eccli. xxxi, 9, 10. — ^ Psal. x, 6.
,
368 S. AUGLSXIISI £P1SC01'1
possidet. Ad hoc Ergo

proiertur ad alterum illa iiiiquitas.
iniquitas tua alieno corpori nocet, tuoanimo non nocet?

II. Contra islam simplicem veracemque doctrinam qua- ,
ijisinuatur hominibus bonis ut ipsam justitiam dihgant ,
et ex ea placere Deo vehnt ab illo intelhgant luce qua- ,
dam intclhgibih perfundi animam suam ut faciant justa ,
opera et illam lucem sapientia? omnibus quoe in saeculo

,
dihguntur prseponant : contra istam doctrinam talia mur-

mura sunt hominum ; et si non procedunt in voce, ro-
duntur in corde.Quid ergo dicunt? Vere placiturus sum Deo
perjustitiam?aut justi iliiplacent, sub cujus imperio mah
florent? Tanta mala committunt, et nihil ilhsevenit mali.
Aut si forte evenit aHquid mali quidtibi dicunt ilh, cum :
eis coeperis dicere , Ecce quanta fecit mala, quomodo iUi

redditum qualem exitum habuit? Incipiunt illi cogi-
est,
tare justos quibus mala evenerunt, et opponunt nobis

et dicunt , Si ilh propierea maJi ahquid atcidit, quia ini-
quus fuit i!h quare accidit, qui tam juste vixit ? Qui elee-
,
mosynas tantas fecit, qui tam muka bona operatus estin

Ecclesia ,
quare talem sortem invenit?quare talem exitum
habuit ,
qualem ille homo qui muita iniqua commissit?
Adhoc autemista dicunt , ut ostendant se propterea non
facere male ,
quia non possunt , aut quia non audent. Nam
quid velit cor, hngua testatur. Et quidem etiamsi lingua
obrautesceret , et ipsa tiraore compressa^ Deus videret
intus quid cogitaret horao, etiamsialiura hominem lateret.
Tacitas ergo cogitationes hominum tales , aut etiam erum-
pentes in verba vel facta, curat iste Psalmus^ si curari
velint. Intendant ergo , et curentur, Atque utinam in hac
multitudine tota, qu.c nunc est inter istos parietes, et
audit per nos verbum Domini, nulla sint talia vulnera
quae curentur utinam nuUa sint. Non
: taraen rem super-
fluam facirausdicere : si nulla ibi sunt vulnera. Instruan-
,:,
EWAllKAlXO IW rsALMUM XClll. 369

tur corda ad sanandos alios, cum audire talia coeperint.
Credo enim quia unusquisque Christianus, cum audierit
aliquem talia dicentem si bonus fidelis est et bene cre-, ,
dit Deo et spes ejus est in futuro sseculo non in hac terra
, ,
non in hac vita est et non frustra audit ut sursum cor

,
murmurantes et dicit sibi

habeat-, irridet et dolet talia ,
Deus novit quid agat, nos non possumus nosse consilium

ipsius quare parcit malis ad tempus
,
vel quare laborant ,
boni ad tempus sufiicit mihi tamen hoc scire- quia et ad

:
,
tempus laboratbonus, etadtempusfloret malus. Qui ergo

talis est , securus est, et patienter fert omnes felicitates
malorum , et labores bonoram patienter fert , tolerat
donec fniiatur hoc saeculum, donec transeat iniquitas.
Jam lalis beatus est, et erudivit eum Deus de legesua, et

mitigavit eum a diebus malignis , donec fodiatur peccatori
fovea. Qui vero nondum est talis, audiat per nos quod
Domino placet. Plura autem ipse dicatin corde, qui me-
lius videt vulnus quod curet.
Psalmus hunc titulum habet, id est, hanc inscrip-
III.
tionem « Psalmus ipsi David, quarta sabbatorum. »

:
Docturus Psalmus iste patientiam in laboribus justo-

est
rum contra iniquorum felicitates patientiam docet pa-
: ,
tientiam aedificat. Hoc habet totus a capite usque in fmem.

Quare ergo talem habet titulunl « In quarta sabbati ? » ,
Unasabbati, dies Dominicus est secunda sabbati, se- :
cunda feria, qucm saeculares diem Lunae vocant tertia :
sabbati, tertiaferia quem diemilli Martis vocant. Quarta

,
ergo sabbatorum ,
quarta feria ,
qui Mercurii dies dicitur
a Paganis , et a multis Christianis : sed nollemus; atque
utinam corrigant et non dicant sic. Habent enim lin-
,
guam suam qua utantur. Non enim et in omnibus gen-

,,
tibns ista dicuntur. Multae gentes ahse atque aliae aliter

atque aliler vocant. Melius ergo de ore christiano ritus
cxvii. 2i
,
loquendi Ecclesiasticus procedit. Tamen si quem forte
consuetudo traxerit , ut illud exeat ex ore quod improbat

corde, intelligat iilosomnes, de quorum nominibiis ap-
pellata sunt sidera , homines f uisse , nec ex eo esse coepisse

ista sidera in coelo , ex quo illi coeperunt. Et ante ibi fue-
runt : sed per beneficia quaedam mortalium mortalia ,
illi
homines pro tempore suo ,

quia plurimum poluerunt et
eminuerunt in hoc saeculo , cum chari essent hominibus
non propter vitam aeternam , sed propter commodum

temporale, deferebantur eis divini honores. Veteresenim
srecuU decepti, et decipere volentes, in eorum adula-
tionem qui sibi aUquid secundum amorem s.TecuU praes-
titissent, sidera ostendebant in coelo , quod illius

dicentes,
essetillud sidas , et iUud iUius : homines autem qui antea

,non aspexerant, ut viderent quia ibi erant et iUa sidera
antequara nascerentur , decepti crediderunt ^ et concepta

est opinio vanitatis. Hanc opinionemerrorisdiabolus con-
firmavit , Ghristus evertit. Nos ergo secundum quod lo-
quimur ,
quartus dies inteUigitur a
quarta sabbatorum ,
die Dominico. Attendat itaque Charitas Vestra, quid sibi

veUtiste titulus. Hic grande mysterium et revera occul- ,
tum. Nam pleraque ipsius PsaUni manifeste sonant, et

manifeste movent, etciio inteUiguntur : hic autem titulus,
quod falendam est , hab^t non parum obscuritatis : sed
aderit Dominus, serenabitnubiluin PsaUnum, ,

etvidebitis
et ex froiite Psalnii cognoscetis eum. In fronte enim habet

Psalmus iste, « PsaUnus ipsiDavid, quarta sabbatorum. »
In Umine est iituUis, in pastibus fixus est. Voknit horai-
nes titulura cognoscere, etsic domura intrare. Recolaraus

ergo Scripturara sanctara in Genesi prirao die quid sit ,
factura-, inveniraus lucem secundo die quid sit factura

: ^
invenimus firmamentura ,
quod appeUavit Deus coelum ;
tertio die qaid sit factum ; inveniraus specicm terrae e t

,,
ENAKP.ATIO IN PSALMUM XCIII. 371

maris, et segregationem , ut omnis congregatio a((uarum
vocaretur mare, et arida vocaretur terra. Quarto die,
luminaria fecit Deus in coelo ' , solem in potestatem diei
lunam et stellas iu potestatem noctis*^. Hoc quarto die f ecit.
Quid sibi ergo vult quod de quarto die accepit Psalmus
titulum? In quo Psalmo docetur patientia adversus feli-
citates malorum, etlabores bonorum. Habes Paulumapos-
tolum dicentem sanctis fidelibus roboralis in Christo ,
« Omnia facite sine murmuratione et disceptatione , ut si-

» tis irreprehensibiles , et sinceres , immaculati fihi Dei in
» medio nationis tortuosae et perversae, in quibus appa-
» retissicutluminariain mundo, verbum vitsehabentes^.»
Simihtudo de Juminaribus data est ad sanctos, ut sine
murmuratione sint in natione tortuosa et pcrversa.
IV. Sed ne quisquam propterea putet colenda esse et
adorandaluminaria coeli, quia inde aliqua simihtudo ducta
est ad significationem sanctorum ^
prius hoc expHcemus in
nomine Chrisli ,
quam non sit consequens , ut propterea
tibi videatur adorandus sol , aut luna; aut steilse, aut
coelum, quiaaliqua deillis simifitudo ducta est, qua sig-
nificarentur sancti 5
quiamulta sunt, de quibus ducta est
simiUtudo ad significandos sanctos, quae non adorantur.
Si enim quidquid est unde similitudo ducitur ad sanclos,
adorandum tibi putas; adora montes et colles, quia dic-
tum est, « Montes exultaverunt velut arietes, et colles
» velutagni ovium*. » Tu de sanctis dicis , ego de ipso
Christo dico. Adora leonem, quia dictum est , « Vicitleo
» de tribu Juda^. Adora petram, quia dictum est
»
« Petra autem erat Christus''. » Si autem non adoras in
Christo ista terrena, quamvisde illis similitudo quaedam

data est; ad significandos sanctos de quacumque creatura
' Gen. 1 , 3-19. — ' Ptal. cxxxv , 8, 9 — "^
Pliilip. 11, i^-iG. — 4 Psal.
cxiii, 4' — ^ Apoc. V, 5. — ^ I Cov. X, 4
24.
,,:
372 S. ALGUSXINI EPiscori

ducta fuerit sirnilitudo , tu intellige similitudinem crea-
Dominus
turse, et adora artificem creaturoe. Dictus est sol
noster Jesus Christus numquid iste sol quem et minu- ^ :
tissima animalia nobiscum vident ? Sed de quo dictum est

« Erat lumen verum, quod illurainat omnem hominem
» venientem in hunc mundum'^. » Nam hix ista non ho-
minem solum illuminat sed et jumenta et pecora et omnia ,
animaha. Quod autem illuminat omnem hominera in ,
corde illuminat , ubi intellectum solum habet.

V. Intelligat ergo Charitas Vestra, quibus dixit Apos-
tolus, « In natione tortuosaet perversa, id est, interini-
» quos, inquibus apparetis sicutluminaria inmundo, ver-
)) bum vitae habentes^ : )) quodam modo admonuitnos etis-
tum Psahnum intelhgere, et prsenoscere titulum ipsius. Ta-
les enim sancti in quibus est verbum vitae, deconversatione
quam habent in coelo, dcspiciunt omnia iniqua quse fiunt
in terra et quomodo luminaria in coelo per diem et per
:
noctem procedunt peragunt itinera sua, cursus suos

,
certos habent; et committuntur tanta mala, nec deviant

desuper stellae fixse in coelo ^ agentes per tractus cce-
lestes quae illis praestituit et constituit Creator ipsarum
sic debent sancti , sed si in coelo figantur corda eorura
si non frustra audiant et respondeant sursum se liabere
cor, si imitentur eum qui ait : « Nostra autem conver-

)> satio in coelis est^. )> Quia ergo sunt in supernis, et
de supernis cogitant , sicut dictum est , « Ubi est thesau-

» rus tuus , ibi est et cor tuum ^ : » ê ipsis cogitationi-
bus supernorum patientes fiunt et quidquid in terra ^
committitur sic non curant , donec peragant itinera sua

,
quemadmodum non curant luminaria coeli nisi quo- ,
modo exerceant dies et noctes, quamvis tanta mala videant

fieri super terram. Sed facile est forte, ut ferant justi ini-
» Sap. V, fi. — * Joan. i, 9. — 3 plijlip. nij 20. — 4 Matth. vi, 21.
ENA.R11ATI0 IN PSALMUM XCIir. 373
quitates malorum, quae non in ipsos fmnt : sed sicut fe-
runt quae in alios fmnt , sic ferant et quse in ipsos fmnt.
Non enim propterea debent ferre et tolerare ,
quia in alios
fmnt : etsi in se fiant, non debent perdere tolcrantiam.
Nam qui perdiderit tolerantiam, cecidit de coelo : qui
autem fixum habet cor in coelo,terra ipsius laborat in
terra. Quanta et de ipsis luminaribus fmgunt homines, et
patienter ferunt.^ quomodo justi patienter debent ferre
omnes etiam de se falsas criminationcs. Hoc ipsum quod
jam dudum dixi quia illa stella Mercurii est, et illa steJla
,
Saturni est, et illa stella Jovis est, convicia fmnt stelhs.
Quid, illae cum audiunt tanta numquid raoven- convicia,

tur, aut non exercent cursus suos ? Sic et homo, qui in
nalione perversa et tortuosa habet verbum Dei sicut lu- ,
minare est fulgens in coelo. Quanti c[ui sibi videntur ho-

norare solem, de illo mentiuntur? Qui dicunt, Christus
est sol , mentiuntur de sole : Novit sol Dominum suum
esse Christum et Creatorem suum. Et si indignari potest,
acerbius indignatur contra falso honorantem ,
qiiam con-
tra contumeliosum. Servo enim bono major contumelia
est injuria Domini. Quantafalsa de ipsis luminarihus qui-
dam dicuntPet ferunt, tolerant, etnon mov-entur. Quare?
Quia in coelo sunt. Cfelum autem quid est? Nec hoc prcP-
termittamus : quando vident
quanta mentiuntur homines ,
obscurari lunam, et dicunt deponuntPcum : Malefici illam

certis temporibus defectum suum habeat secuudum Dci
dispositionem. Non curat tamen ista verba hominum illa

quae in coelo est. Sed quid est , m coelo? \n firmamento
coeli e^t. Cujus ergo cor in firmamento libri Dei est , ista
non curat.
YI. Nam coelum , id est , firmamentum , intelligitur pe
figuram Liber Legis. Ideo quodam loco dicitur : « Exten -
,
374 S. AlGrSTIM EPISCOPI
» dit coelum sicul pellem '. » Si extendilur sicut pellis,
tanquam lilxT cst extentus , ut legatur. Transacto autem

tempore non legitur. Propterea enim legitur Lex, quia
nondum venimus ad illam Sapientiam, quae implet corda
et mentes intuentiura et non opus erit ut aliquid ibi no-
:
his legatur. Quia in eoquod nobis legitur svllabae sonant ,
et transeunt : illa lux veritatis non prseterit, scd fixa per-

manens inebriat corda videntium : quomodo dictum est,
(( Inebriabuntur ab ubertate domus tuae, et torrente de-

)) liciarum luarum potabis eos ^
quoniam apud te est ,
» Domine , fons vitse. )> Et vide ipsum fontem : « In lu-

» mine, inquit, tuo videbimuslumen ^. » Modo ergo lectio
necessaria est quandiu « Ex parte cognoscimus, et ex
,
» parte prophetamus » sicut dicit Apostolus « Cum

, :
» autem venerit quod perfectura est auferetur quod ex ,
» parte est^. » Xon enira in illa civitate Jerusalem , ubi

Angeli vivunt, unde nosmodo percgrinamur, etperegrina-
tio nostra gemit^gemit autem, si sciraus quia peregrinamur ^
nam odit valde patriam ,
qui putat sibi bene essecum pe-
regrinatur : numquid in illa civitate ubi sunt Angeli
Evangeliura legitur, aut Apostolus? VerboDei pascuntur.
Quod Verbura Dei , ut sonaret nobis ad tempus , « Ver-
» bum caro factura est , et habitavit in nobis *. » Sed ta-
men ipsa Lex, quae scripla est, firmamentum nobis est :
ibi si sit cor nostrum , non conveilitur iniquitatibus ho-

minum. Dictum estergo, « Extendit coelurasicutpellera.»
Cura autem transeunt tempora necessitatis librorum, quid
dictum est ? « Coelum plicabitur ut liber^. » Qui ergo sur-
sura habet cor, ipsura cor ipsius luminare est. In coelo

fulget nec vincitur tenebris. Infra enim sunt tenebrae
, :
tenebrae autem iniquitas, non incommutabiles tenebrae.
• Psal. aii, •!. — ' Id. isxv , 9, lo. — ^ i Cor. xni, 9. — 4 Joan. 1, i4 •
— 5 \ssi\. wwv, i\.

,
ENAKRATIO IK PSALMUM XCIII. 375
Jara et hesterno die commemoravimus. Sed qui hodie tene-

brifi sunt, si velint, cras lux erunt.
Qui tenehrae huc in-
gressi sunt si vehnt, jam lux
,
esse possunt. Aperte enim
Apostolus ne quis putaret naturales esse iniquitates quoe
, ,
mutari nonpossunt, « Fuistis enim, inquit, aliquando

» tenebrce nunc autem lux in Domino, sicut fdii lucis
^
» ambulate^ Lux inquit , in Domino : » non in vobis.
Cor ergo in hbro si cor in : hljro , cor in firmamento ccKh.
Si ibi estcor, inde loceat, etnonmovebituriniquitatibus

subterpositis : non quia ibi est in coelo per carnem ,
sed
quia ibi est per convcrsationem , secundum quod dictum

*. » Non potes
est « Nostra autem conversatio in coehs est
,
cogitare illam civitatem, quia nondura vid<s. Vis cogitare
coelum? Librum Dei cogita. Audi Pbalmum, « Et in lege
)) ejus meditabitur die ac nocte. Et ibi beatus dictus est,

» qui non abiit in consiho impiorum, e; in via peccato-
» rum non stetit, et in cathedra pestilentise non sedit ^ sed
)) in lege Domini fuit voluntas ejus^ » A'ide luminare in
coelo : « Et in lege ejus meditabitur die ac nocte. » Vult
patienter ferre omniaPNon descendat decoelo, etin lege
ejus meditetur die ac nocte. Ergo in ccelo cor ejus 5
si in
coelo cor ejus , omnes iniquitates quae fiunt in terra ad

tempus omnes fehcitates malorum hominum omnes la-
,
,
bores jnstorum meditanti die ac nocte legem Dei, nuUi

sunt et patienter tolerat omnia et erit beatus eruditus
^
,
firma-
a Deo. Et quomodo in firraamento coeh? Quia lex
mentum est. « Beatus vir quem tu erudieris , Domine ,
et
M ex lege tua docueris eum ut : mitiges eum a diebus
mahgnis, donec fodiatur peccatori fovea*. » Attendite

»
ergo luminaria, quomodo procedunt, etoccidunt, et re-

deunt, agunt cursus suos^ distinguunt diem et noctem,
•
Ephes V, 8. - > Philip. m , 20. — ^ Psal. 1, i, 2. — 4 Id, xcni
12, 1.5.
volvunt annos et tempora-, et tanta mala fiunt in terra,
illis quietem in coelo habentibus. Qnid est ergo quod nos
docet Deus ? Jam attendamus Psalmum.
VII. Deusultionum Dominus, Deus ultionum fidenter
«
» egit*. Tu putas quia non vindicat? Vindicat Deus

))
ultionum. Quid est. « Deusultionum? » Deus vindictarum.

In eo certe murmuras, quia non vindicatur in malos. Noli
murmurare , ne inter illos sis in quos vindicatur. Facit
ille furtum , et vivit : tu murrauras adversus Deum, quia
non moritur qui tibi furtum fecit. Sijam nonfacisfurtum,
vide si enim jam non facis vide ne aliquando fecisti. Si
:
,
jam dies es, recole noctem tuam si jam fixus in coelo es, :
recole terram tuam. Invenis te furem forte fuisse ali-

quando et aliquem alium forte stomachatum, quia et tu
5
furtum faciens vixisti et non es mortuus quomodo au- , :
tem tu quandofaciebas ideo vixisti ut postea non ficeres ,

5
noli quia tu transisti , velle misericordia3 Dei pontem sub-

vertere. Nescisillac multos transituros, quaettu transisti?
Esses modo qui murmurares, si adversus te audireturqui
prior de te murmuravit? Et nunc optas vindic- tamen et
tam Dei murmuras adversus
in malos, ut furmoriatur: et
Deum quia fur non moritur. Appende in statera aequita-
,
tis furem et blasphemum jam dicis quia fur non es sed : ;
murmurando adversus Deum , blasphemus es. Ille captat

somnum hominis, utaliquidinvolet 5 et tudicisquia dor-
mit Deus hominem non videt. Ergo vis ille ut corri-
, et
gat manum prior tu Hnguam corrige vis ille ut corrigat
,
:
cor adversus hominem, tucorrige cor adversus Deum ne :
forte cum optas vindiciam Dei si venerit te priorem , ,
inveniat. Nam ille veniet, venietet judicabit perseveran-

tes in nequitia sua, ingratos prserogationi misericordiae
ipsius, ingratos patientiae ipsius, thesaurizantes sibiiram
Psal. xi.iii, I .
•
.
,,,
ENAllTlATTO IN PSALMUM XCIII. 377

in die irae et revelationis jiisti judiciiDei, qui reddet uni-
cuique secundum opera sua^. quia « Deus ultionum Do-
)) minus, Deus ultionum, » ideo « Fidenter egit. » Nulli
enim pepercit, quando hic locutusest : ipseDominus erat

in carnis infirmitate, sed in virtute sermonis. Non accepit
personas principum Judaeorum. Quanta in illos dicit? et,
quomodo dictura est , vere in fiducia : quia scriptum est

in Psalmis de illo, « Propter miseriam inopum et gemitum
)) pauperum
nunc exurgam, dicit Dominitf ^. Qui sunt
,
)>
pauperes? qui suntinopes? Qui spem non habent nisiin

illo solo in quo solo spes non fallitur. Attendite fra-
, ,
tres, quisuntpauperesetinopes. Non omnino pauperes qui
nihil habent, videntur dici ab Scriptura quandolaudan- ,
tur pauperes. Invenis enim pauperem hominem qui ,
quando patitur aliquam injuriam non attendit nisi patro- ,
num suum in cujus forte domo manet cujus inquiHuus

, ,
est , cujus colonus est , cujus cliens est ; et ideo seindigne

pati asserit ,
quia ad illum pertinet, Cor ipsius inhomine
spes ipsius in homine , cinis in cinere. Sunt autem ahi qui
opulenti sunt, et honoribus secundum tempus humanis
fulciuntur tamen nec in pecunia sua spem ponunt
; et
necin fundis suis spem ponunt rcc in famiha sua spem ,
ponunt nec in claritate transitorine chgnitatis sed totam

, •,
spem iii illo ponunt, cui non succeditur, qui mori non
potest, qui falh et qui fallerenon potest tales etsi multa :
videntur habere secundum sseculum bene ea tamen gu- ,
bernant ad refectionem indigentium inter pauperes Do- -,
mini numerantur. Vident enim periculose se vivere in hac

vita sentiunt se esse peregrinos
, sic diversantur in opu- :
lentia divitiarum suarum quomodo viator in stabulo ,
transiturus nonpossessurus. Ergo quid Dominus ? « Prop-

,
)) ter miseriam inopum et gemiium pauperum nunc

'
Rom. II, 5. — ' P?al. xi, G.
,
378 S. AUGUSTIJVI EPISCOPI
» exurgani , dicit Dominus : ponam in salutari. Salutaris

noster, Salvatornoster est. » In illo voluil ponere spem
omnium inopum et egentium. Et quid ait? « Fiduciqliter
» agam in eo\ » Quid est, « Fiducialiter agam? » Non
timebit, non parcet vitiis et concupiscentiis liominum.
Vere medicus fidelis medicinali ferro sermonis instruc- ,
tus secuit omnia vulnera. Ideo qui talis praedictus et

,
praenuntiatus , talis etiam inventus est. Loquebatur in

monte , ubi dixit : « Beati pauperes spiritu quoniam ,
» ipsorum est regnum coeloiaun. Ibi beati dicti sant, qui

» persecutionem patiuntur propter justitiam : » in ipso
sermone dixit « Quia ipsorum est regnum coelorum. »
,
Et ut faceret illos luminaria id est, patienter tolerantes ,
omnia ista iniqua quae transeunt « Beati eritis inquit,

,
: ,
» cum vos persecutiiuerint, et dixerlnt omne malumad-

» versura vos •, gaudete et exultate quia merces vestra ,
» magna est in coelis -. Deinde in progressu sermonis

»
cum docere inciperet ,

quamvis eum turba circumdaret
dixit talia Diseipulis suis ,
quoe ferirent faciem Pharisseo-
rum et Judaeorum qui quasi primatus haljebant exponen-
,
darum Scripturarum omnium qui sibi quasi justi vide- 5
bantur, vel videri se arbitrabantur, et ad quorum primatum

plebis obsequium videbatur obtemperare non pepercit, :
etdixit, « Quando oratis, non eritis sicut hypocritae,
» qui amantin synagogis et anguhs platearura stantes orare,

» ut videantur abhominibus^ » et caetera talia. Tetigit :
oranes, non timuit aliquem. Et cum terminasset ipsum

sermonem, conclusit de illo Scriptura Evangelii sic « Fac- :
» tum est, inquit, cum consummasset Jesus verba haec ,
» admirabantur turbse super doctrina ejus. Erat enim
» docens eos tanquam potestatem habens non quasi ,
» Scribae eorum et Pharisaei^. » Quanla ergo ille, dequo
'Psal. XI, 6. — 'Matth. v, 3 et 10-12. — ^Kl. vi, .5. — 4 Id. vii, 28,99.
,
enakhAtio in psalmum xciir. 379

dictum est : « Erat docens eos lanquam potestalem ha-
» bens, » quanta dixit : « Yse vobis Scribae et Pharisaei
» hypocritae^? » quanta in illos coramin faciemPNemi-
nem timuit. Quare? Quia Deus ultionum est. Ideo non

parcebat in verbo , ut essent postea quibus parceret in
judicio : quia si noUent accipere verbi medicinam , incur-
suri erant utique invcnluri judicis sententiam. Quare?
Quia dixit : « Deus ultionum Dominus, Deus ultionumfi-
» denter egit :» id est, nulH pepercit in verbo. Qui in
verbo non pepercit passurus ,

parcet in sententia judicatu-
rus? Qui neminem quem- timuit in humihtate, timebit
quam in claritate? Ex eo quod jam fidenter egit, cogita
quomodo sit acturus in fine saeculi. Noli ergo raurmurare
adversus Deum ,
qui quasi parcit mahs sed esto boni\g :
cui forte ad tempus in non parcat et in fme

flagello ,
parcat in judicio. « Deus ultionum Dominus , Deus ultio-

» num fidenter egit. »
VIII. Et quia fidenler egit, ilh non tulerunt fiduciara
ejus. Et quia humihs venerat, et carne mortah indutus
erat et mori venerat non facere quod peccatores sed

, 5 ,
pati quod peccatores quia propterea venerat, cum fiden- ;
ter egisset et illi ferre non possent fiduciam ejus in verbo

,
quid fecerunt? Tenuerunt, flagellaverunt, iliuserunt,

cobphizaverunt, sputis ilhnierunt^ spinis coronaverunt
in cruce levaverunt, postremo occiderunt. Sed quid se-
quitur quod fidenter egerit? « Exaitare, qui judicas ter-
» ram -. » Puta quia tenuerunt liumilem, tenebunt excel-
sum? Puta quia judicaverunt mortalem, nonne ab

immortali judicabuntur? Quid ergo ait? Exaltare, tu qui
fidenter egisti , et fiduciam verbi tui non sunt passi iniqui,
et putaverunt se ahquid egisse, quia te comprehendentes
crucifixerunt j
qui te deberent fide comprehendere , cora-
' Mattli. xxni, i3, i^. — ^ PsaL xcm, 2.
,,
380 S. AroUSTINI EPISCOPI

prehenderunt persecutione. Tu ergo qui fidenter egisti
inter iniquos, et neminem timuisti , et quia passus es,

« Exahare, •» idest, resurge, vade in coelum. Patiaturet
Ecclesia patienter ,
quod passum est caput Ecclesiae pa-
tienter. « Exaltare, qui judicas terram, redde retributio-
» nem superbis? » Redditurus est, fratres. Quid est enim
quod dictum est : « Exaltare, qui judicas terram, redde
» retributionem superbis? » Prophetia est praedicentis
non audacia jubentis. Non enim quia dixit Propheta:
« Exaltare, quijudicas terrara, » obtemperavit Prophelre
Christus, ut resurgeret et iret in coelum : sed qula hoc
factus erat ChrisLus , hoc praedixit Propheta. Non ideo
fecit Christus ,
quia Propheta proedixerat : sed ideo Pro-
pheta praedixerat quia ille facturus erat. Videt humilem
Christumin spiritu, videt humilem; neminem timentem,
nulh parcentem in verbo, etdicit « Fidentcr egit. » Yidet :
illum quam fidenter egit , videt illum comprehensum

videt iJkmi crucifixum , videt ilhim humihatum ^ videt
ihum resurgentem et euntem in coehim, et venturum inde
adjudicium eorum, inter quorum manus passus est om-
nia mala : « Exahare , inquit_, qui judicas terram •, redde
» retributionem superbis. » Superbis reddet ,non humi-
libus. Qui suntsuperbi? Quibus parum est quod mala fa-
ciunt , et defendere peccata sua volunt. Namque de his
qui crucifixerunt Christum , facta sunt postea miracula ,
quando de ipso numero Judaeorum crediderunt, et do-

natus est ihis sanguis Christi. Impias manus et cruentas
de sanguine Christi porlabant : lavit easipse cujus sangui-
nem fuderant. Adjuncti sunt corporiipsius, id est, Eccle-

siae, quod viderant, persecuti
qui corpus ejus mortale ,
sunt.Fuderunt pretium suum ut biberent pretium suum. ,
Namquepostea phires conversi sunt. Cum muha miracula

fierentab Apostohs ahquot hominum miilia unadiecrc-
,
EJVARRAXIO IJN VSALMVM. XCXII. 381
diderunt^ tam in propinquo inventi sunt_, ut omnia
: et
sua quae habebant venderent et pretium rerum suarum ,
ad pedes Apostolorum ponerent et unicuique distribue- 5
batur quomodo opus erat et erat iliis una anima et ccr 5
unum in Deum de ipsis crucifixoribus Domini. Sed quare

5
non illis redditum est? Quia, « Redde retributionem su-

» perbis, » dictum et, iliiautem noiuerunt esse superbi.
Etenim cum viderent multa miracula fieri per nomen
Christi ,
quemse putabant commoti miracu- interfecisse 5
lis audierunt a Petro in cujus nomine illa fierent. Non

,
enim sibi arrogare servi voluerunt potentiam Domini sui,

ut dicerent a se factum esse quod ille in ipsis faciebat.
Honorem ergo dederuntservi Domino suo idixerunt^ quia
quse iUi mirabantur, in nomine fierent ejus, quem illi
crucifixersint. « Et facti sunt humiles compuncti sunt ,
corde conturbati sunt confitentes peccatum suum - ^ et

,
consiUum qu.iesierunt, dicentes « Quid ergo faciemus? » :
Non desperant de salute, sed quserunt medicinam. Tunc

ait ilhs Petrus , « Agite pcenitentiam , et baptizetur unus-
» quisque vestrumin nomine Domini nostri Jesu Christi. »
Qui egerunt poenitentiam , humiles fuerunt : non ergo

iUis redditum est. Quia , vide quid dicat Psalmus iste :
« ExaUare, qui judicasterram, redde retributionem super-

» bis. » Ab ilJo numero ergo excepti erant illi : in iUis
valuit vox iUa Domini pendentis in cruce , et dicentis -,
« Pater, ignosce iUis, quia nesciunt quid faciunt". Exal-

I) tare, qui judicas terram, redde retributionem superbis.»
Ergo redditurus est retributionem.^ Redditurus, sed su-
perbis.
IX. Sed quando ? Quando reddet? Interim maU trium-
phant, et exultant maU, blasphemant maU omnia mala
,
faciunt. Jîovet tc? Gum pietatc quaere , noncum superbia

' Act. IV, 4- — ' IJ II, 3';, ctc. — 3 Luc. xvui, 34.
:
382 S. AUGUSIIIVI EPISCOPI
reprehende. Movette? Compatitur tibi et Psalmus quaerit ,
tecum , non quia nescit : sed ideo tecum quaerit quod

scit, ut in illoinvenias quod nesciebas. Quomodo qui vult
aliquem consolari, nisi condoleat cum illo, non illum
erigit. Prius cum illo dolet, et sic eum reficit sermone
consolatorio. Si autem intret ad illum ridensluctum ejus,
non facit quod modo lectum est dicente Apostolo , :
» Gaudere cum gaudentibus, flere cum flentibus ^ »

Ergo ut gaudeat tecum prius fles cum illo contristaris , 5
cura illo ut reficias eum

, sic et Psalmus et Spiritus :
Dei, utique omnia sciens ,

quserit tecum, quasi verba
tua dicit. « Usquequo peccatores, Domine, usquequo
)) peccatores gloriabuntur^ respondent, etloquentur ini-
» qu*itatemloquentur omnes qui operantur injusti-
;
)) tiam Quid loquentur, nisi contra Deum qui dicunt

-? »
,
Quid nobis prodest quia sic vivimus.? Quid didturus est?

Vere curat ista quae facimus Deus? Quia enim vivunt,
putant Deum nescire quod faciunt. Vide quid mali iflis
contingat : quia si stationarius sciret(7), teneret iJlosj
et ideo vitant oculos stationarii , ne statim teneantur. Ocu-
los enim Dei vitare nemo potest : quia non solum in cu-
biculo videt , sed et intima cordis tui. Cogitant etipsi,
quia nihil potest latere Deum : et quia faciunt, et sciunt
quid fecerunt , et vident se vivere sciente Deo ^ qui non
viverent sciente stationario^ dicuntsibi: Placentista Deo^
et revera si illi quomodo dis-
disphcerent facta nostra ,
plicent judicibus, quomodo

quomodo displicent regibus ,
displicent imperatoribus, et quomodo displicent commen-

tariensibus (8) numquid quomodo illorum oculos vi-
,
tamus, vitare possemus oculos Dei?Ergo placent ista Deo.

Ideo in alio Psalmo peccatori dicitur : « Haec fecisti , et
» tacui^ : suspicatus es iniquitatera ,

quod ero tibi sirai-
'
Rom. xii, i5. — ' Psal. xciii, 3, 4-
;
ENARRATIO IN PSALMUM XCIII. 383

» lis^ )) Quidest, « Ero tibi similis? » Ut quomodo tibi
placet factum tuum malum , sic putes quia et miiii placet.
Et minatur in posterum, « Arguam te^ » Ergo non tacet
qui dixit, « Tacui. » Cum diceret, « Hsec fecisli , et ta-
» cui ; suspicatus cs iniquitatem , t[uod ero tui similis 5
»
et non tacuit. Cum enim nos loquimur, ille non tacet :
cura enim lector legit , ilJe non tacet cum Psalmus ista :
cantat, tacet. Etistae omnes voces Dei per orbem

ille non
terrarum Quomodoergotacet, quomodo non tacet?
fiunt.
Non tacet in verbo tacet in vindicta. Quid est ergo,

,
« Haec fecisti, et tacui? » Haecfecisti, et non vindicavi.
« Suspicatus es iniquitatem, quod ero tui similis. » De
ipsa vindictae taciturnitate , id est_, de cessatione vindictae,

aliio loco dicit : « Tacui numquid semper tacebo^?
,
» Usquequo peccatores, Domine, usquequo peccatores

» gloriabuntur ^ respondent, et loquentur iniquilatem
» loquentur omnes qui operantur injustitiam? » Et dicit
omuia opera. « Respondent et loquentur iniquitatem. »

Quid est_, « Respondent? » Contra justum habentquod
respondeant. Venit justus aliquis, et dicit : Noli facere
iniquitatem. Quare? Ne moriaris. Ecce feci iniquitalem ,
quare non morior? Hle fecit justitiam , et mortuus est :
quare mortuus est? Ego feci iniquilatem, quare me non

abstulit Deus? Ecce, ille fecit justitiam , et quare sic in
illum vindicavit? quare ille sic Jaborat? respondent : hoc

est, « Respondent, » quia habent quod dicant : quia par-
citur illis, depatientia Dei inveniunt argumentum respon-
sionis suae. Parcit ille propter aliud , respondent illi propter
aliud, quia vivunt. Quare enim parcat ille, dicit Aposto-
lus, exponit consilium patientiae Dei : « Exislimas, inquit,
» qui talia agis, quia tu effLigies jndicium Dei? An divitias
» benignitatis et longanimitatis ejus contemnis , ignorans
» Psal. X1.1X, 21. — ' Isai. xui, i^.
384 s. AUGDSxim episcopi
)) quia patientia Dei ad poenitentiam te adducit ? » Tu

autem id est ille qui respondet et dicit Si displicerem
, , :
Deo, non mihi parceret Deus. Vide quid sibi facit , audi
Apostolum « Tu autem secundum duritiam cordis tui
:
)) et cor impoenitens, tliesaurizas tibi iram in die iroe et
)) revelationis justi judicii Dei, qui reddet unicuique secun-

)) dum operasua ^ )> lUe ergo auget longanimitatem, et
tu auges iniquitatem. Erit illius thesaurus in sempiterna
misericordia ineos qui noncontempserunt misericordiam :
tuus autem thesaurus in ira invenietur, et quod ponis

quotidie per modicum postea massam inventurus es,
:
minutatim ponis sed cumulum invenics. Noli attendere

,
minuta peccata tua quotidiana : de minutissimis guttis

flumina implentur.
X. Quid autem illi faciunt, qui respondent et loquen-
tur iniquitatem ,
quia faciunt et parcitur eis? «Populum
)) tuum , Domine , humiliaverunt : )) id est , omnes qui
juste vivunt, in quos volunt superbire omnes mali. « Po-
)) pulum tuum Domine humihaverunt
, , , et hoereditatem
)) tuam vexavcrunt viduam : et pupilllos interfecerunt, et
)) prosely tum occiderunt '^

: )) id est ,
peregrinum , adve-
nam, adventitium, ipsum dicit proselytum. Manifesta
sunt ista singula, nec opus est inhis immorari.
XI. « Et dixerunt : Non videbit Dominus^.)) Non atten-
dit isla, neghgit ista, aUas res curat, non intelhgit. Hae
enim duae voces sunt malorum : una quam jam dixi :
« Hflec fecisti, ettacui^ suspicatus es iniquitatem, quod

)) ero tibi simihs*. )) Quid est, « Quod ero tibi simihs? )>
Putas quia video facta tua, et placent mihi, quia non vin-
dico. Aha est vox iniquorum Quia nec attendit ista Deus, :
nec advertit ut sciat quemadmodum vivam, nonme curat

Deus. Ergo inter ahqua me computat Deus? aut vere me
I Rom. n, 3-6. — = Psal. xciii, 5, 6. — ^ Ibid. 7. — 4 Id. xux, 21.
,,:
EWAilUAXLO IN P5ALMUM XCl. 385

iiumerat Deus? aut ipsos homines numerat? InMix homo !
ut esses curavit : ut bene vivas non curat ? Istorum ergo

ista vox est. « Et dixerunt : Non videbit Dominus, neque
)) intelliget Deus Jacob. )>
XII. « Intelligite nunc qui insipientes estis in populo,

» Populum suum erudit, cui
etstulti aliquando sapite^ »
possunt commovcri pedes, quando felicitates iniquorum
videt liomo jam bene vivens in numero sanctorum Dei
,
id est in numero fdiorum Ecclesiae

, videt quia florent 5
mali, et faciunt iniquitatem , et aemulatur eos, et adduci-

tur ut imitetur facta ipsorum •, quia videt quasi nihil sibi
prodesse quod bene vivat humihs, hic sperans raercedem.
Nam si illam speret futuram, nonnon illam perdit, quia
dum venit tempus ut accipiat eam. In vinea operaris, fac
opus tuum , et accipics mercedem tuam. A patrefamilias
non exigeres antequam operareris , Deo exigis ante-
et a
quam opereris ? Et ista tolerantia ad opus tuum pertinet,

et hoc ad rnercedem pertinet. ]\Iinus vis facere in vinea,
qui non vis tolerare :quiaetipsa tolerantia ad ipsam ope-

rationem pertinet, ut invenias mercedem. Quod si dolo-
sus es, vide ne nonsolum non accipias mercedem, sed et
poenam invenias quia voluisti esse operarius dolosus. Et
;
quidem operarius dolosus ut incipias non bene facere

oculos patrisfamilias attendit , ad illum aspicit qui con-
duxitad vineam, ut cum ille averterit oculos, cesset et ,
non bene operetur 5 cum autem ille converterit oculos

bene operetur. Deus autera qui te conduxit, non avertit
oculos non tibi hcet dolose operari super te semper sunt
^ :
oculi patrisfamilias ;
quaeri ubi iUum fallas , et cessa si
potes. Ergo si qui forte aliquid cogitabatis ,

quando vide-
batis raalos florere, et cogitationes vestrse faciebant nu-
tare pedes vestros in via Dei ^ vobis loquitur Psalmus iste
' Psal. xciii, 8.
c-x-îi. 25
3<S6 S. AfGDSTlXVl EPISCOIM
siautem nulius vestrum talis est per vos aliis loquilur, ,
dicens, « Intelligite nunc » quia dixerunt illi « Non :

,
videbit Dominus, neque intcliiget Deus Jacob. « « Intel-

» ligite inquit nunc qui insipientes estis in populo, et
, ,
» stuiti aiiquando sapite. »
XIII. « Qui piantavit aurem, non audiet? » Non liabet

unde audiat, qui tilî fecit unde audias? « Qui plantavit
» aurem, nou audiet? Aut qui finxit oculum, non consi-
» derat ? Qui erudit gentes , non arguet ' ? » Attendite
lioc magnopere, fratres mei, « Qui erudit gentes, non ar-
» guet ? » Hoc modo facit Deus_, erudit gentes ideo mi- :
sit v<?rl)um suum per orbem terrarum hominibus, misit

per Angeios, per Patriarchas, per Prophetas, per servos,
per tot pr.Tecones antecedentes Judicem. Misit et ipsum
Verbum suum, ipsum Fiiium suum; misit servos
misit et
Filium suum. Per totumorlêm
Filii sui, et in ipsis servis
terrarum pr?edicatur ubique verbum Dei. Ubi non dicitur

liominibus : Reiinquite iniquitates vestras priores, conver-
tite vos ad itinera recta? Ideo parcit, ut vos corrigatis :
ideo heri non vindicavit, ut hodie bene vivatis. Erudit

gentes^ non ergo arguet? non auditurus est quoserudit?
non judicaturus est quibus sermonem praemisit et pn«se-
minavit? In sclioia si esses, acciperes et non redderes? ,
Utique quando accipis a magistro, erudiris. Committit

tibi magister quod pra^bet, et non exiget quando reddis?
aut cum coeperis reddere, sine metu eris plagarum? Modo

ergo accipimus, postea statuimur ante magistrum, ut
reddamus omnes praeteritas nostras, id est, ut rationem
reddamus de his omnibus, qupe nobis modo erogantur.
Audi Apostolum dicentem « Omnes astabimus ante tri- :
» bunai Cliristi ut iiJic recipiat unusquisque secundum

,
» ea quae per corpus gessit, sive bonum, sive maium"^.

' Psal. xciit, 9, 10. — ' Roni. xiv, lo, et 2 Gor. v. 10.
EKAKRATIO IN PSALMUM XCIII. 387
» Qui erudit gentes non arguet? Qui docet hominem
,
» scientiam? » Ipse non scit qui te fecit scire? « Qui do-

» cet hominem scientiam ? »
XIV. « Dominus scit cogitationes hominum, quoniam

)) vanaesunt^» Nam etsi lu nescis cogitationes Dei, quo-
niam justae sunt -, ille « Scit cogitationes hominum, quo-
M niam vanae sunt. » Et homines scierunt cogitationes
Dei sed quibus jam amicus factus est, prodit consiUura
:
suum. Etvos, fratresraei, nohte vos conteranere si cum :
fide acceditis ad Dominum, auditis cogitationes Dei : eas

modo discitis , hoc vobis dicitur, et ad hoc instruimini,
quare parcat modo Deus malis , ne murmuretis adversus
Deum, qui docethominem scientiam. « Dominus scit co-
» gitationes hominum quoniam vansesunt.» Relinquite ,
ergo cogitationes hominum, quae vanae sunt^ ut compre'

hendatis cogitationes Dei, quae sapientes sunt. Sed quis
est quicomprehenditcogitationes Dei?Qui ponitur in fir-
mamento coeh. Jam hoc cantavimus, jam hoc diximus et
exposuimus.
XV. « Beatus virquem tu erudieris, Domine, et ex lege
» tua docueris eum : ut mitiges eura a diebus mahgnis,
» donec fodialur peccatori fovea^. » Ecce habes consi-
hum Dei, quare parcat malis : foditur fovea peccatori. Tu
jara vis illura sepehre : adhuc fovea iJh foditur j noli fes-
tinare sepehre. Donec fodiatur peccatori fo-
Quid est. «
» vea? Aut quera ponit peccatorem? unum |iominem?

»
Non. Quid ergo? Omne genushominum peccatorum, sed

superborum jam enim praemisit, « Redde retributioncm
:
» superbis. » Nam et ille peccator fuit Pubhcanus qui ,
oculos ehserat in terrara, et percutiebat pectus suum, di-

cens : « Deus, propitius esto mihi peccatori^» Sed quia
non superbus erat, Deus autem reddet retributionem su-
' Psal. xtm, II — ' IL>i 1. li, i3. — ^ Luc. xvui, i J.
25.
:

perbis; non illi, sed talibus foditur Ibvea, donec reddat
retributionem superbis. Ergo quod ait : «Donec fodiatur
)) peccatori fovea , » superbos intellige. Quid est super-
bus.^ Qui non confessione peccatorum agit poenitentiam,
ut sanari per humilitatem possit. Quis est superbus? Qui

illa ipsa pauca quae videtur habere bona , sibi vult arro-
gare, etderogat misericordiae Dei. Quis est superbus? Qui

etiamsi Deo tribnat bona qusefacit, insultat tamen eis qui
illa non faciunt, et extolht se super illos. Nam et ille
Pharisaeus , « Gratias tibi ago, » inquit. Nondixit, Ego
facio. De his quae faciebat ,
gratias Deo agebat. Sentiebat
ergo et bene se facere, et ab illo se fiicere. Unde ergo im-
probatus est? Quia insuhabat Pubhcano. Ut perficiamini
attendite. Primo praecedere debet, sive virum, sive foemi-
nam confessio peccatorum, sahibris poenitentia quae va-
leat ad corrigendum homincm, non ad irridendum Deum.
Cumautem post pa^nitentiam bene vivere coeperit, habet
adhuG quod cogitet, ne sibi tribuat quod bene facit, sed
ilh agat gratias, cujus gratia factum est, ut bene viveret
quia ille ilium vocavit , ille iliam illuminavit. Ergo iste
jara perfectus est ? Non : adhuc deest iJh aUquid. Quid

ilh deest ? Ut non superbiat super eos, qui necdum sic vi-
vunt, quomodo ipse vivit. Qui tahs fuerit, securus sit 5
non ilh redditur retributio, de qua dictum est : « Redde

» retributionem superbis : » non est inter illos quibus
foditur fovea. Nam videte ilhim qui dicebat : « Gratias
» tibi ago ,
quia non sum sicut caeteri homines, injusti,
» raptores, adulteri, sicut et Pubhcanus iste. » Quantum

se extuht, cam dicit, « Qaia nonsum sicut et Pubhcanus
)) iste?» lUe autem, ehsa facie, percutiebat pectus suum,
dicens : « Deus, propitius esto mihi peccatori.» lUesuper-
bus erat in lionis factis, ille humilis in mahs factis. Videte,
LllC. Wil!, I I.
E>Ar.TlATIO IN PSALMUM XrilT. 389
fVatres, placiiiL Deomagis liuniililas in maiis jaclis, qiiam
SLiperLia iu bouis factis : sic odit Dcus supcrbos. El ideo

sic conclusit : « Amen dicovobis, descendil juslificatus
)) Publicanus magis quam Pharisaeus. » Et dicit quare :
« Quia omnis qui se exaltat , humiliabitur omnis qui ; et
» se humiliat, exaltabitur ^ » Fratresmei, velhinc sokim

nos discimus, quia humilitatem nos docuit Christus, quia
Deus factus esLhomo. Ipsa et humilitas qusedisphcet Pa-
ganis, unde nobis insultant Qualem Deum coUlis qui na- :
tus est? qualem Deum colitis qui crucifixus esi?

Humdi-
tas Christi superbis disphcet tibi autem Christiano si :
placet imitare. Si imitatus fueris non

,
laborabis quia , :
ipse dixit « Vcnite ad me

: omnes qui laboratis et one- ,
» rati estis et discite a me quoniam mitis sum et hu-

, ,
» milis corde-. » H,Tec est ergo disciplina christiana :
Nemo facit aliquid bene , nisi gratia ipsius. Quod facit
homo male, ipsius est hominis : quod facit bene, de be-
neficio Dei facit. Cum coeperit facere bene, non sibi tri-
buat; cumnon quo acce-

sibi tribuerit, gratias agat ei a
pcrit.Gum autera benefacit, non insultet illi qui illud non

facit, autextoUat se super eum. Non enim
in illo fiuita est
gratia Dei ut ad alium non

,
perveniat.
XVI. « Ut mitiges eum a diebus malignis, donec fodia-

M tur peccatori fovea^. » Mitis ergo esto, quisquis Chris-
dies, qui-
tianus es, a diebusmalignis. Maligni enim sunt
florere peccatores, et laborare justi sed
bus videntur :
labor justorum flagellura est Patris, et felicitas peccatorum

fovea ipsorum est. Quia enim mitigat vos Deus a dicbus
malignis, donec fodiatur peccatori fovea ;
non cogitetis
quia modo in aliquo loco stant Angeli cum bidentibus, et
fodiunt istam foveam magnam quae possit capere omne ,
genus iniquorum ; et quia videtis multos esse iniquos, et
>
Luc. xvm, 10-14. — ' Matth. xi, 28. — ^ Psal. xcm, i3.
,
dicatis vobis carnaliter Revera tantam multitudinem ini-

:
quorum , tantam turbam peccantium qure fovea potest

capere ? quando foditur talis quae omnes capiat ,
quando
exhauritur? ideo parcit Deus. Non est hoc : fossa pecca-
torum, ipsa felicitas peccatorum est : in illam enim cadent
tanquaminfoveam. Intcndite, fratres, quia magna res est
ut felicitas fovea dicatur : « Donec fodiatur peccatori fo-
)) vca. » Parcit enim illi Deus, quera novit peccatorem et
impium, occulta justitia sua^ et hoc ipsum quod ei parcit
Deus, per impunitatem facit eum elatum. IUe se altum
putat, et cadit in eo ipso cadit quo se altum putat. Hoc
:
,
se ille putat suljhmiter ire et Deus hoc fossam vocat. ,
Fossa ad ima tendit, non ad coelum peccatores autem :
superbi quasi in coehim eunt et in terram merguntur. ,
Contra, humiles quasi in terram se deprimunt, et in coe-

lum ascendunt. Mitesce ergo ,
quisquis es fidehs, si eru-
ditus es ex lege Dei, ut sit cor tuum in firmamento coeh :
quia Deus fecit luminaria quarto die ,

qui dicitur quarta
sabbati, unde titulum Psahnus iste percepit. Quomodo
vides Juminaria cum tota patientia dirigere cursus suos,
et non curare quae in se dicant homines sic et tu non :
cures quidquid tibi fecerit caro. Omnis enim homo caro

et sanguis est. Non enim vihs es in comparatione alterius
carnis, a qua videris premi. Quia pro teille suscepit car-
nem, et pro te ille fudit sanguinem, qui et te et illum ad
suum est perducturus examen : et si tanta pracrogavit
cum essesimpius, quid servat fideli? Hinc mitesce. Quem-
admodum mitescis? Gum dicis Quia Deus hoc vult, ideo :
florent mah parcere vult malis, ad poenitentiam adducit

:
eos quibus parcit : sed illi non corriguntur novit ille :
quomodo de illis judicet. Immitis est autem homo, cura

vult contradicere aut bonitati Domini, aut patientiae, aut
potestati, aut justitise judicis. Erigitur superbus in Deum,
E:NAn?tATio iw psALMUM xcm. 391
mergit illiim Deus : et in eo ipso raergitur, quo erigitur in
Deum. Nam in alio Psalmo sic ait : « Dejecisti eos, dum
» extollerentur ^ » Nondixit, Dejecisti eos, quia elati
sunt-, aut , « Dejecisti eos, posteatpam elati sunt : ut
aliud sit tempus eiationis eorum, aliud tempus dejectio-
nis : sed in eo ipso extollebantur, ibi dejiciebantur. Quan-
tum enim superbum cor bominis, tantum recedit a Deo :
et si recedit a Deo, in profundum it. Contra, cor humile

de c(eio adducit Deum, ut proximus fiat. Gerte altus est
Deus, super omnes coelos est Deus, transcendit omnes
Angelos : quantum habes erigi, ut attingas ad illum ex-
celsum? Nolo te rumpas extendendo te aliud consilium :
tibi do, ne in ista extensione forte crepes per superbiam.

Certe altus est Deus tu humiha te, et descendet ad te.
:
XVII. Audivimus quare parcat mahs, hoc ipsum fossa

ipsorum est. Dicit tibi Deus Quomodo illis foditur , et :
quare ilhs foditur fovea non est tuura cognoscere sed , :
ex lege mea disce patientem te esse debere, « Donec fo-

» diatur peccatori fovea. » Et quid de me, inquis, qui
laboro et laboro inter ipsos peccatores ? Respondetur

,
tibi quod sequitur « Qui non repellet Dominus plebem

:
» suam-. » Excrcet non repellit. Quomodo enira dicit

,
alio loco Scriptura? « Quoniam quem chligit Deus, cor-

» ripit^ flagellat autem omnem filium, quem recipit^. »
Ille llagellatum recipit, tu dicis quia repellit? Videmus
horaines in hiiis suis facere illud : aliquando jara despe-

ratos hlios suos dimittunt vivere quomodo volunt-, eos
qui spem habent, flagellant ; illos quos oranino viderint
sine spe et indoraitos esse, dimittunt ut faciant quod vo-
lunt. Jam quem dimittit facere quod vult non vult ad-
,
mittere ad haereditatem suam : eura autera flagellat fi-
lium, cui ipsam hsereditatem servat. Cum autera flagella^

'
Pp.i1. LfKii, 18. — ' M. xuii, 14 — ^ Hehr. xif, G.
392 S. AUGTJSTINl EPISCOPl
Deus filium, currat sub manu Patris flagellantis : quia qui

flagellat, ad hsereditatem erudit. Ab haereditate non re-
pellit filiumsuum, quera castigat sed ideo flagellat, ut :
recipiat. Non sit tam vano sensu etpuerili, ut dicat Plus :
amat patermeus fratremmeum, cui permittit facere quid-

quid vult ego si me movero contra jussionem patris mei,
:
flagella invenio. Tu gaude sub flagelhs : quia tibi serva-

tur haereditas : « Quia non repellet Dominus plebem
)) suam. )) Ad tempus emendat, non in seternum damnat.
Ilhsautem ad tempus parcit, in aeternum illos damnabit.
Ehge tibi temporalem vislaborem, an sempiternam pce-
:
nam.^ temporalem fehcitatem, an sempiternam vitam?

Quid minatur Deus ? Sempiternam poenam. Quid promitiit
Deus ? Sempiternam requiem. In quo flagellat bonos,
temporale est : in cpio parcit mahs, temporale est. « Quia
))non repellet Dominus plebem suam, et haereditatem
» suam non derehnquet. )>
XXVIII. « Quousque justitia inquit convertatur in , ,
))judicium et quihabent eam omnes rectosunt corde^»

:
Attende modo, et habe justitiam quiajudicium nondum :
potes habere. Prius est uthabeas justitiam : sed ipsa jus-

titia tua convertetur in judicium. Ilabuerunt hicjusti-
tiam Apostoh, et pertulerunt iniquos. Scd quid ilhs dici-
tur? « Sedebitis super duodecim sedes, judicantes duode-

)) cim tribus Ergo justitia ipsorum convertetur
Israel^. )>
in judicium. Modo enim justus quisquis hic fuerit, ad

hoc est ut patiatur mala et toleret. Patiatur tempus pas-
sionis, et venit dies judicationis. Sed quid dico de servis
Dei? Ipse Dominus qui judex est omnium vivorum et
mortuorum, primo judicari voJuit, etsic judicare. « Quo-
))usque justitia convertatur in judicium et qui habent :
))eam omnes recto sunt corde. Qui habent modojus- ))
' Psal. •vciiT, I."). — ' Maftli. xn, "iS.

EKAnP.ATIO IN PSALMtlM XCIIT. 393
titiam, nondiim judicant. Primo est enim habere justi-
tiam, et poslea judicare. Primo patitur malos , et postea
judicat malos. Modo justitia sit, postea convertetur in

judicium. Et tandiu patitur homines malos, quandiu
vult Deus , quandiuillos perferet Ecclesia Dei, uterudia-
tur per malitiam ipsorum. Non tamen repellet Deus ple-
bem suam, « Quousquejustilia convertatur in judicium :
)) et qui habent eam omnes

, recto sunt corde. » Qui sunt
« recto corde Qui hoc volunt quod Deus vult. Parcit
? »
peccatoribus tu vis ut jam perdat peccatores. Distorti

,
cordis es et pravse voluntatis, quando ahud vis, ahud vult

Deus. Vult autem Deus parcere malis tu non vis parci , :
patiens est Deus peccatoribus , tu non vis tolerare pecca-

tores. Sed ut dicere coeperam, aliud ahud Deus vis tu, :
converte cor tuum , et Dominus

et dirige ad Deum. Quia
infirmis compassus est. Vidit in corpore suo, id est, in Ec-
clesia sua infirmos, qui primo voluntatem suam sequi
tentarent ; sed cum viderent voluntatem Dei aHam esse,
dirigerent se et cor suum ad suscipiendam et sequendam

voluntatem Dei. Ne voluntatem Dei veKs torquere ad vo-
iuntatem tuam, sed tuam corrige ad voluntatem Dei. Vo-
luntas Dei sic est quomodo regula : ecce, puta, torsisti re-
gulam, unde habes corrigi? autem integra manet Illa :
regula est enim incommutabilis. Quandiu integra est re-

gula, habes quo te convertas et corrigas pravitatem tuam,
habes unde corrigas quod in te tortum est. Quid autem
volunt homines.'^ Parum est quia voluntatem suam tor-
tuosam habent etiam vokmt voluntatem Dei tortam fa-
:
cere secundum cor suum ut hoc faciat Deus quod ipsi ,
volunt, cum ipsi hoc debeant facere quod Deus vult.

XIX. Quomodo autem complexusestDominus ex dua-
bus voluntatibus unam factam inhomine quem portabat?
Praefigurans in corpore suo, id est, in Ecclesia sua, futu-»
394 3. AUGUSTINI EPISCOPI
ros quosdam, ([iii voliintatem suam vellent facere, sedse-
querentur poslea Dei : {juia inlirmos quosdam ostendit,
quod ad ipsum pertineant, ct eos prsefiguravit in se. Nam
ideo et toto corpore sanguinem sudavit \ quia in corpore
suo, id est, in Ecclesia sua Martyrum sanguinem ostcn-
dit. Toto corpore sanguis exibat : ita Ecclcsia ejus habet
Martyres, pcr totum corpus ejus fusus est sanguis. Quos-
dam ergo infirmos in se prsefigurans, vel in corpore suo,
ex persona infirmorum compatiens illis, ait, « Paler, si
» fieri potest, transeat a me calix iste^. » Ostendit homi-

nis voluntatem : si in ipsa voluntate permaneret, jara pra^
vum cor videretur ostendere. Sed si compassus est tilsi,
quod
et te liberat in se^ imitare sequitur, dicens, « Ve-
» rum non quod ego volo sed quod tu , vis , Pater^. » Si
coepertil tibi subrepere voluntas humana , O, si occidat

Deus inimicum istum meum, ut non me persequatur o, si I
posset fieri ut non ab illo paterer tanta Jam si perseve- !
raveris, et hoc tibi placuerit, el vides quia non hoc vult

Deus, pravus corde es, non habes justitiam qu.Te conver-
tetur in judicium « Qui enim iliam habent, omnes recti
:
» sunt corde. » Et qui sunt « Recti corde? » Qui sic in- ,
veniuntur quomodo inventus est Job, qui ait « Dominus :
» dedit, Dominus abstuht-, sicut Domino placuit, ita fac-

» tum est sit nomen Domini benedictum *. » Ecce rec-
:
tum cor. Iterum in gravi vuhiere quid dixit uxori, quam

propterea rehquerat diabolus, et non occiderat ut ipse ,
haberet adjutricem non ut maritus consolatricem ? Me-

,
minerat enim quia per illam Evam deceptus erat Adam^,

et necessariam sibi putabat hanc Evam. Accessit ad Job
illa, tanquam Eva sed Adam melior fuit in stercore vic-
:
tor, quam Adam victus in paradiso. Quid enim respondit

• Luc. xn , 44- "~ ' Matth. xwi, 3g — 3 ll)i(I — 4 .Tob. i, 5i. —
5 Go.n 111, 6
ENAURATIO IN PSALMUM XCIII. 395
illi mulieri? Vide cor paratum, vide cor rectum. Num-
quid noii patiebatur persecutiones et graves? Et omnes
Christiani patiuntur : et si non sseviunt homines, saevit
diabolus. Et si Christiani facti sunt imperatores , num-
quid diabolus Christianus factus est? Intendat ergo Sanc-
titas Vestra quid sit rectum cor. Accessit ad eum, et ait :
« Dic ahquid in Deum , et morere. » Enumeravit omnes

serumnas vel ipsius vel suas : « Dic ahquid, inquit, in
» Deum, et morere. » Et ille jam cognoscens Evam, re-
dire volens unde lapsus est , fixo corde in Deo tanquam
luminare in firmamento , habitans corde in hbro Dei :
« Locuta es , inquit , tan([uam una ex insipientibus mu-

» heribus ; si bona suscepimus de manu Domini , mala
» noii tolerabimus^ ? » Quia fixum cor in Deo, ideo rec-
tum. Quia enim rectus est Deus, quando in illo figis cor,
forma tibi sit, ut sit tibi cor rectum. Fige ergo cor tuum
in illo, et rectum cor erit. Sed subrepebat voluntas hu-
mana, nescio quid de carnis infirmitate lactabat mentem
tuam : noli jam desperare. Te praesignavit Dominus in sua
infirmitaie, non se non enim timebat Dominus pati, ter-
:
tio die resurrecturus. Si prorsus quomodo homo patere-

tur, et non quomodo Deus pati veniret, et si sciret se post
triduum resurrecturura, nullo modo formidaretmoriturus,

quod non formidavit apostohis Pauhis, in fme saecuh re-
surrecturus. Ait enim , « Compellor autem ex duobus,
» concupiscentiam habens dissolvi, et esse cum Christo 5
M multo enim magis optimum manere in carne neces- :
» sarium propter vos*^. » Tcedium enim ilh erat manere
in carne, ex duobus patiebatur ardorem dissolvi et esse •,
cum Christo, multo magis optimum dicebat. Adeo cum

appropinquaret ipsa passio ,
quomodo exultabat I quo-
modo gloriabatur I « Bonum certamen certavi , cursum
' .lol). 11, 10. — ^ Pliilip 1, 23, 24.
» consummavi, fidem seiTavi de •, csetero supercst milii co-
)) rona juslitise, quam reddet mihi Dorainus in illa die
» justusjudex^ » Iste gaudet coronandus, et tristis est
ille coronaturus. Gaudet sic Apostolus , et dicit Christus
Dominus noster : « Pater , si fieri potest, transeat liic ca-

)) Sed tristitiam sic assumpsit quomodo carnem.
lix'^. ))
Nolite enim putare quia hoc dicimus, non fuisse tristem

Dominum. enim hoc dixerimus, qnia non erat tristis,
Si
cum Evangelium dicat « Tristis est anima mea usque ad :
raortem'
)) ergo et quando dicit Evangelium « Dor-
: )) ;
mivit Jesus*,
)) non dormivil Jesus et quando Evan-
)) :
gelium dicit Manducavit Jesus% non manducavit Jesus

: :
subrepit vermiculus putredinis, et nihil sanum relincjuit,
ut dicatur, quia et corpus non erat verum, et carnem ve-

ram non habuit. Quidquid ergo de illo scriptum est, fra-
factum est, verum est. Ergo tristis fuit? Prorsus
tres, tris-
tis, sed voluntatesuscipienstristitiam, quomodo voluntate

suscipiens carnem : quomodo voluntate carnem veram ,
sic voluntate tristitiam veram. Sic ergo voluntate osten-

dit in se, ut si forte su1)repserit tibi humana infirmitas, et
Cfjeperit aliud velle quam Deus vult, videas pravitatem
cordis tui extra regulam , figas illud ad regulam , et diri-
gatur in Deum
quod in homine coeperat esse
cor tuum,
pravum. Sic ergo Dominus te ostendens dixit « Tristis :
))est anima mea usque ad mortem et dixit, « Pater, si : ))
))fieri potest, transeat a me calix iste Sed statim fac, ))
quod ideo fecit ut te doceret « Verum non quod ego

, :
» volo, sed quod tu vis, Pater^. » Si enim hoc feceritis,
justitiam habebitis : si justitiam habebitis , rectum est
cor : si rectura est cor ^

justitia illa quae modo tolerat,
convertetur in judicium ; et postea judicante Domino tuo,
» 2 Tim. IV, 7, 8. — ' Matth. xxvi, 3q. — ^ ibiJ. 38. — 4 M. viii, 24.
— 5 Luc. XIV, I. — ^'
Matfli. XXVI, ?>•], 38.
EWARRAXIO im PSALMUM XCIU. 397
non solum non expavesces mala, sed etiam gloriaberis de
corona. Tunc videbis quomodo profecerit patientia Dei,
vel ad illorum poenam, vel ad tuam coronam modo non :
vides^ crede quod nondum vides, ne erubescas cum vi-

deris. « Quousque justitia convertatur in judicium et :
)) qui habent eam, omnes recto suntcorde. »

XX. « Quis exurget mihi adversus malignantes , aut
)) quis consistet mihi adversus operantes iniquitatem ^
? »
Persuadent multi multa mala , susurrare serpens non de-

sinit, ut facias iniquitatem : quacumque te converteris ,
forte si profecisli, quseris cum ahquo bene vivere, et vix

invenis multi mali te circumdant-, quia pauca grana,
:
multa palea. Habet haec area grana sua, sed adhuc labo-
rant. Separata ergo a paleatota massa grandis erit : pauca
grana sunt, sed in comparatione palearum multa autem 5
in se. Ergo cum indique mali perstrepant_, et dicant Quare :
sic vivis.^ tu solus Christianus es? ([uare non facis quod
faciunt et alii?quare nou spectas, quemadrriodum ct alii?

quare non remedia et ligaturas adhibes ? quare non ma-
thematicos et haruspices consulis, sicut et alii? Et tu sig-
nas te, et dicis Christianus sum, ut repeilas istos ncscio
:
quos. Sed adversarius premit, urget^ quod pejus est,

exemplo Christianorum sufFocat Ghristianos. Sudatur,
rTestuatur tribulatur anima christiana
; vincere habet ta-
:
men; sed numquid dese? Ideo vide quid dicat. Respon-

det enim Quid mihi prodest, quia modo m.ihi facio re-
:
media, et lucror paucos dies? Exeo hinc de isto sseculo ,
et vado ad Dominum meum, et mittet me inignem, quia

praeposui paucos dies vitae futurse, mittetmein gehennas.
Quas gehennas? iEterni judicii Dei. Vere, nisi putas quia
Deus curat quomodo vivant homines? Et hoc forte non in
platea tibi dicit amicus, scd in domo uxor, aut forte ma-
'
Psal. xcui, iG.
398 S. AUGUSTIMl EPISCOPI
ritusuxori fideli bonse et sanctae, deceptor ipsius. Si mu-
lier marito, Eva est illi : si vir uxori , diabolus est illi.
Aut ipsa tibi Eva est , aut tu illi serpcns cs. Ali([uando
vult convertere pater cogitationem suam vel ad filium :
invenit et ipsum malum, nequissimum •, oestuat, fluctuat,
quaprit quomodo vincat, prope sorbetur, prope consentit,

sed adsit Deus. Audite Ergo Psalmum ? « Quis exurget
« mihi, inquit, adversus malignantes? » Tam multi sunt 5
quacumque respicio , ipsi occurrunt. Quis occurret prin-

cipi iniquitatis diabolo et angelis ejus, et hominibus se-
ductis ab eo ?
XXI. « Nisi quia Dominus, inquit, adjuvit me, paulo

» minus habitaverit in inferno anima mea ^ » Prope rue-
ram in illam fossam, quse paratur peccatoribus : hoc est,
« Paulo minus in inferno habitaverat anima mea. » Quia

jam mutabat, jam prope consentiebat, respexit ad Domi-
num. Ut puta verbi gratia insulta))atur illi, ut faceret
, ,
iniquitatem. Aliquando enim congregant semali, et in-

sultant bonis maxime si fuerint illi plures et ceperint
•, ,
illum unum ,
quomodo aliquando multa palea est circa
unum granum •, ( tunc non erunt simul cuin fuerit massa
ventilata :
) capitur inter multos iniquos ille , insuitatur
i!li, circumvenitur •
superponere se -volunt illi, exagitant
quasi justum, et insultant quasi de ipsa justitia : Magnus,
inquiunt, Apostolus 5 in coelum volasti ,
quomodo Elias.
Faciunt homines ista, ita ut aliquando attendens ad lin-
guam humanam, erubescat esse bonusinter malos. Resis-
tat ergo malis ; sed non de viribus suis , ne efficiatur su-
perbus, cum vult evadere superbos , et augeat numerum
superborum. Sed quid dicat? « Quis exurget mihi adver-
» sus malignantes, autquis consistent mihi adversus ope-
» rantes iniquitalem? Nisi quia Dominus adjuvit me,
' Psal. xciu, 17.
:
EISARUATIO la l'SALMLM XCIIl. 399

» paulo minus habitaverat in inferno anima mea. »
XXII. {( Si dicebam : Motus est pes meus raisericor-
:
» dia tua Domine, adjuval)at me ^ » Vide quomodo

,
confessionem amat Deus. Movetur pes tuus, et non dicis :
Movetur pes meus sed stare te dicis cum jara ruas.: ,
Imo si jam ccepisti moveri, si jam coepisti fluctuare,

confitere motum, ne plangas ruinam ut adjuvet te ille, ;
ne in inferno sit anima tua. Confessionera vultDeus hu- ;
mihtatem vull. Motus es, ut horao adjuvat te ille, ut ;
Deus sed dic tamen :« Motus est pesmeus. » Quare jam

:
moveris, et dicis, Sto ? « Si dicebam 3Iotus est pes meus :

;
» misericordia tua Domine adjuvabat mc. » Quo modo

, ,
pra?sumpsit Petrus non in viribus suis. Videbatur Do-

,
minus ambulare super mare, calcans capila omnium su-

pmborum in islo sscculo. Ipsum iter suum calcantis ca-
pita superborum significavit ambulaus super tumidos
,
tkictus. Caicat et Ecclesia : nara ipsa est Petrus. Non ta-

men ausus est Petrus per se ipsum ambulare super aquas
sed quid ait.? « Domine, si tu es, jube me vcnire ad te
» super aquas. » Ille in potestate sua, Petrus in jussu
iliius « Jube, inquit, venire me ad te. Respondit ille,
» Veni-. » Calcat enim et Ecclesia capita superborura :
sed quia Ecclesia est, et habet infirmitatem humanam, ut
compleretur , « Si diceliam : Motus est pes meus , » titu-
bavitPetrusin mari, et exciamavit :«Domine, pereo..»Quod

ergoliic positum est, « Sidicebam :Motus est pes meus :»
hoc ibi Domine, pereo^.» Et quod hic po-
positum est, «
situmest, « Misericordia tua, Domine, adjuvabat me » :
lioc ibi positum est « Porrexitmanum Jesus dicens Mo-

: :
» chcse fidei , utquid dubitasti^? » Mirum cst quomodo

probat Deus horaincs : ipsa pericula nostra dulciorem no-
iîs faciunt liberantem. Nam videte quod secpiitur. Quia
' Psal. xciii, i8. — 2 Malth. xiv, 28. — ^ Ibid. 3o. — 4 Ibid. 3i, 32.
,
400 S. AUGUSXIJSI EPISCOri
dixit : « Si dicebam : Motus est pes meus : misericordia

)) tua, Domine adjuvabat me , : )) dulcis illi utique factus
estDominus, eripiens illum a periculis et ideo exponens :
ipsam dulcedinem Domini, exclamat dicens « Domine, :
))secundum multitudinem dolorum meorum in corde

))meo,exhortationes tuae jucundaverunt animam raeam-.)>
Mulli dolores, sed multae consolationes amara vulnera :
sed suavia medicamenta.

XXIII. « Numquid adhaeret tibi sedes iniquitatis ,
qui
)j dolorem in prsecepto-? » Hoc dixit: Nemoscdet
fingis
tecum iniquus, nec tu sedera iniquitalis habebis. Et unde

hoc inteUigat, reddit rationem « Qui fmgis inquit, do- : ,
)) lorem in proecepto. » Ex hoc enim intelhgo quod non

tibi adhseret sedes iniquitatis, quia nec nobis pepercisti.
Habes hoc in Epistola apostoh Petri, et ad hoc testimo-
nium posuit de Scriptura Tempus (^st ait inchoationis : , ,
))judicii ex domo Domini,)) idest, tempus est ut modo ju-

dicentur qui pertinent ad domum Domini. Si flagellantur
fihi, quid debent sperareservi nequissimi? Ideoque addi-

dit, « Si autem initium a nobis, quis finis eorum qui non
)) credunt Dei Evangeho^? » Deinde adjungit ilJud testi-
monium Et si justus vix salvabltur, peccator et impius

: «
)) ubi parebunt^? Quomodo ergo erunt tecum iniqui,

))
quando nec tuis fidehbus parcis, ut exerceas et erudias

eos ? Sed quia propter hoc non parcit ut erudiat ideo , ^
dixit « Qui fingis dolorem in ipiadc^ y.o. Figis » enim

:
est, Facis, forraas, plasmas; unde etfig vi dicuntur, etvas

fictile dicitur : non fictum illud qiLod mendacium est^
sed quod formatur ut sit, et habeat aliquam formam, si-
cut jamdudum dixit : « Qui fmxit oculum non videbit? ))
Numquid, « Finxit oculum, )) mendacium est? Sed intel-
ligitur, Plasmavit oculum , fecit oculum. Nonne figulus

'Psal.xcut, ig. — 'Ibid.2o.— ^lbid 18. — '^Prov. xi,3i el i Petr. iv, 17,18.
—
:
E:>AUrwVTlO liN PSALMUM XCIK. 401

est, ciim fiMgiles, infirmos, et terrenos facit? Audi Apos-
tolum dicentem : « Habemus thesaurum istum in vasis
» fictilibus^. )) Sed forte alius nobis fecit hpec vasa? Ip-
sum audi dicentem : « homo, tu quis es qui respondeas
)) Deo? Numquid dicit figmentum ei qui se finxit Quare :
» sic me fecisti? Annon habet potestatem figulus luti ex

» eadem massa facere aliud vas in honorem, aliud in
))contumeham-? Vide et ipsum Dominum Christum,
)>
quia ostendit se figulum. Nam quia de limo hominem fe-

cerat% de limoinunxit, cuiminus in utero oculosfecerat*.
Ergo quod dixit : «Numfjuid adhaeret tibi sedes iniqui-
)) tatis, qui fingis dolorem in praecepto sic dicamus, : )>
Numquid adhaeret tibi sedes iniquitatis ,

qui formas do-
lorem in praecepto? Formas, inquit, doloremin praecepto,
id est, de dolore prseceptum nobis facis, ut ipse dolor
prseceptum sit nobis. Quomodo nobis dolor est praecep-
tum? Quando te flagellat qui pro te mortuus est , et non
tibi promittit beatitudinem in isla vita, et fallere non po-
test, ethic non dat quod quaeris. Quid dabit? ubi
dabit? quantum dabit, qui hic non dat, qui hic eru-
dit, qui fingit dolorem in praecepto? Labor est hic tuus,
et requies tibi promittitur. Attendis te habere hic laborem
sed attende cpialem ille requiem pollicetur. Numquid co-
gitare potes? Si illam posses cogitare, videres te nihilla-
borare ad compensationem. Audi eum qui illud ex parte
cernebat, qui dixit Nunc scio ex parte% » Quid ait
: «
Apostolus? « Etenim quod est ad praesens temporale et

)) leve tribulationis nostrae, juxta incredibilem modum^
)) et in incredibilem modum, aeternum glorise poudus
)) operatur nobis. » Quid ^ternum gloriae pondus
est, «
» operatur nobis ? » quibus operatur? u Non respicien-
' 2 Cor, IV, 7. — * Ilom. ix, qo, 'î. — ' Gcn. n. 7. - ^ Jo.an ix, G.
"'
1 Cor. x![i, i:>.
cifvii. 26
102 S. AbGtSTlJNl Kl'16COIM
» tibus qiiae videntur, sed quae non videntur. Quse enim

» videntur, temporalia sunt : quae autem non videntur,
» ijeterna *. » Noli esse piger in labore breviter, et gau-
debis incessabiliter. TEternam vitam tibi daturus est Deus:
cogita quanto labore emenda sit.
XXIV. quod
Intendite, fratres^ venale est. Venale est
habeo, dicit eme illud. Quid habet venale? Re-
tibi Deus,
quiera venalem habeo, eme illam de labore. Inlendite, ut
simus in nomine Christi fortes Christiani jam modicum :
est quod restat in Psalmo, non fatigemur. Quomodo enira

forlis poterit esse in faciendo ,
qui deficit in audiendo ?
Aderit Dominus ut vois quob reiiquum est, explicemus.

Attendite quodam modo Deus proposuit venale regnum
:
coelorura. Dicisilh Quantum valet? Pretium ipsius labor

:
est quomodo si diceret, Pretium ipsius aurum est, non

:
sulliceret hoc solum dicere, sed qusereres quanlum au-

rum. Nam et sohdus aurum est, et semiuncia, et hbra, et
tale ahquid. Ideo dixit pretium , ne laborares quaerere
quandiu invenires. Hujus rei pretium labor est? Quantus
labor est.^ Jam quaere tu quantum laborandum sit. Non-
dum dicitur tibi quantus futurus sit labor iste, vel quan-
tum Deus Ego os-
laboris de te exigatur: illud tibi dicit :
tendo quanta sit illa requies; tu judica quanto labore

emenda sit. Dicat ergo Deus quanta futura sitipsarequies.
« Beati qui habitant in domo tua, in saecula saeculorum
» laudabunt te'^. » Haec est requies sempiterna : sine fine
erit requies ista, sine fine erit gaudium hoc, sine fine erit
laetitia ista, sine fine erit incorruplio : vitam aeternamha-
bebis-, requiem quae non habet finem. Quanto labore digna
est requiesquae non habet finem? Si verumviscomparare,
et verum judicare, aeterna requies aeterno labore recte
emitur. Verum hoc cst : sed noU timerc^ raisericors est
' 2 Cor IV, i;, 18. — ' Tia!. i.xvx.ii,- 'j.

EKARRATIO IK PSA.LMLM
XCIII. 403
Deus. enim haberes sete^-num laborem, nunquam per-
Si
venires ad aeternam quietem. Semper laborans

quando
perventurus eras ad illud, quod digne quidem
potest emi
sempiterno labore ,
quia sempiterna requies est? .^qua
pretium : aeterno certe labore digna est seterna quies
comparari. Sedsi semper Jaborares, nunquam ad requiem
pervenires. Ergo ut aliquando pervcnias ad id
([uod emis,
non in aeternum Jaborandum est non quia non valet :
tanti, sed ut possideatur quod emitur.

Digna est quidem
emi labore perpetuo sed necesse est ut labore
:
temporali
ematur. Certe tantus debuit esse, id est,
sempiternus
labor pro requie sempiterna. Decies centena
millia anno-
rum in labore quid valent? Decies centena millia
anno-
rum habent finem Quod tibi dabo, dicit Deus, non
:
ha-
bebit fiiM?m.Quahs misericordia Dci? Nec dicit Decies :
cenlena millia annorum Jabora non dicit,

Vel m.ilJe an-
5
nos laliora non dicit Quingentos annos

5 labora
, cum :
vivis Jabora, in paucis annis; inde jam requies

erit, et
finem nonhabebit. Et adhucaudi consequentia,((
Domine,
» secundum multitudinem dolorum
meorum in corde
» meo, exhortationestuaejucundaveruntanimam meami.»
Et paucos annos Jaboras, et in ipsis laboribus

non deest
consolatio, non desunt gaudia quotidiana.
Sed noJi gau-
derein saecuJo gaude in Christo, gaude in
:
verbo ejus,
gaude in lege ejus. Ad ipsa gaudia pertinet
quod loqui-
mur, et quod auditis. Quantae ergo sunt ist£e
consolatio-
nes in tantis laboribus? Verum est ergo quod dixit Apos-
tolus, (( Etenim quod ad prsesens temporale est et Jeve
» tribulationis nostrae, juxta incredibiJem
modum, et in
)) incredibilem modum,
aeternum gloriê pondus opera-
)) turnobis^ Ecce quantum pretium damus, quodara
»
modo unam sihquam ad accipiendos thesauros sempiter--

Psal. sciii, 19. - » 2 Coi-. IV, i-j.
'
tit>.
.JOi S. ircrsii-M F.iMscoii
nos : sili([uam laboris ad requipm incredibilem, secundum

ciLiod dictum est : « modum, et in in-
Juxta incredibilera
)) credibilem modum, aeternum gloriae pondus operatur.»
Gaudes ad tempus, noli ibi fidere : tristis es ad tempus,
noli desperare. Non te corrumpat felicitas, et non frangat
adversitas ne forte dicas in animo tuo Non potest fieri,
: :
ut Deus admittat ad se iniquos, qui justos ipsos emendat,

ut salvet-, qui ideo emendat, ut erudiat. « Si justus vix
)) salvus fiet peccator et impius ul)i parebunt ^? Numquid
^
adh.-eret tibi scdes inicpiitatis,» id est, Numquid adhaeret
tibi scdesimpiorum; « Qui fingis dolorem in praecepto, »
qui et istos filios sic voluisti exercere et erudire, sic vo-

luisti eis prcecepta dare, ut non essent sine timore ,
ne
amarent aliquid aliud, et obliviscerentur te verum bonum
suum? Bonus est Deus. Si cessaret Deus, et non misceret
amaritudines felicitatibus sseculi, oblivisceremur eum.
XXV.Sed ubi angores molestiarum faciunt fluctus
aniraEe fides illa quseibi dormiebat excitatur. Tranquil-
,
,
lum enim erat quando dormivit Christus in mari illo

,
:
dormiente tempestas orta est , et coeperunt perichtari.
Ergo in corde christiano et tranquiUitas erit, etpax^ sed

quandiu vigilat fides nostra si autem dormit fides nos- :
tra, poricUtamur. Hocenim significat dormiens Christus,

quia quidam obliviscuntur fidem suam, et perichtantur.
Sed quomodo illa navis cum fluctuaret, excitatus est Chris-
tus a fluctuantibus et dicentibus, « Domine, perimus » , :
surrexitille ,
imperavit tempestatibus, imperavit fluctibus,
cessavit periculum , facta est tranquillitas - : sic et te cum
turbant concupiscentise malae, persuasiones malae , fluctus
sunt, tranquillabuntur. Jara desperas, ct putas te non
pertinere ad Dominum : evigilet fides tua , excita Chris-
tum in corde tuo-, surgente tide ,

jam agnoscis ubi sis : et
'
Prov. X', 3i, et i Petr, iv. i8. — ' Maltli. vin '";.
.
KKARUATIO IN PSALMUM XCIII, -405
si fortc tentant fluctiis concupiscentiae,intucris quid pro-

misit Deus; et dulcedo promissorum faciet te contemptorem
duJcedinum saeculi : et sifortemultae nrgent min.ne poten-
tium malorum , et ipsae te expellunt de justitia 5 attendis
quod Deusniinatur ignem aeternum qui para- , « Ite' in ,
» tus est diabolo et angelis ejus ^ » et non dimiltis justi- ,
tiam timens ergoignem sempiternum contemnis dolores

: ,
temporales et pro eo quod promisit Dcus

; contemuis ,
temporalem felicitatem. Promisit requiem. pateie moles-

tiam minatur ignem aeternum contemne dolores tempo-
: ,
rales et evigilante Christo tranquilletur cor tuum, ut

:
ad portum quoque pervenias. Non enim non praepararet

portum ,
qui paravit navem. « Numquid adhasret tibi se-
)> des iniquitatis 5
qui fingis dolorem iu praecepto? « De
hominibus mahs exercet nos, et deilloruminsecutionibus
nos erudit. De mahlia mali tlagelJatur bonus , et de servo
emendatur fiHus : ila fingitur dolor in praecepto. Quod
illos posse Deus permittit, hoc faciuntmah horaines, qui-
bus ad tempus parcit.
XXVI. Quid enim sequitur ? « Captabunt in animam
)) justi^» Quare captabunt? Quia verum crimen non in-
veniunt, quod objiciant. Quid enim captaverunt in Do-
mino? Concinnaverunt falsa crimina^ quia vera invenire ,
non potuerunl. « Et sanguinem innocentem condemna-

))bunt. Quare hoc totum fiat, in consequentibus de-
)>
clarabit.
XXVII. « Et factus est, inquit, mihi Dom.inus in refu-
» gium^. » Non quaereres tale refugium , si non perich-
tareris : sed ideo pericJitatus es , ut quaerercs ,
quia ille
fingit dolorem in praecepto. Facit mihi de malitia malo-

rum Iribulationem ;
punctus tribulatione coepi quaerere
' MaUli. XKV ,
4'' — ' P*^^'- sciii, 21. — ' JUillli. xsvi, 3g — 4 PfttV^
xcm, 'ii j
,:,
406 S. AUGLSTIM EPlSCOn

refugium, qaod in illa felicitate saeculari desieram quaerere.
Quis enim facile recordatur Deum , qui semper felix est
et spe prsesenti gaudet? Recedat spes saeculi, et accedat
spes Dei 5 ut possis dicere : « Et factus est mihi Dominus

» in refugium. n Ad hoc doleam ut fiat mihi Dominus in ,
refugium. « Et Deus meus in auxilium spei meae. » Modo

enim Dominus spes. Quandiu enim hicsumus, inspe su-
mus, nondum in re. Sed ne in spe deficiamus, adestpro-
missor erigens nos, et tempcrans ipsamala quaepatimur.
Non enim frustra dictum est : « Fidehs Deus ,
qui non
» sinet vossupra quampotestis ferre-, sed facietcum ten-
)) tatione etiam exitum, ut possitis sustinere ^ » sic mittat :
in fornacem tribulalionis , ut coquatur vas, non ut fran-

gatur. « Et factus est mihi Dominus in refugium et Deus ,
» meus in auxilium spei meae. » Cur ergo quid tibi vi- ,
debatur quasi injustus esse quia parcit malis? Videquo-

,
modo jam corrigitur Psalmus, et tu cum Psalmo corrigere

ideo enim voces tuas habebat Psahuus. Quse sunt voces ?
« Usquequo peccatores , Domine, usquequo peccatores

» gloriabuntur? » Psahnus voces tuas habebat : modo
ergo tu habeto voces Psalmi. Quge sunt voces Psalmi ?
(( Et factus est mihi Dominus in refugium , et Deus meus

» inauxihura spei mcae. »
XXVIII. « Et reddet illis Dominus secundum opera
» eorum, et secundum mahtiam eorum disperdet illos
» Dominus Deus noster-. » Non vocatquod ait « Secun- ,
» dum malitiam eorum. » Mihi de illis pr.nestatur et ta- :
men malilia eorum dicitur non beneficia eorum. Certe ,
enim de malis exercet nos, flagellat nos, Ad quam rem

flagellat? Utique ad regnum coelorum. « Flagellat enim
» omnem filium ,
quem recipit. Etquis est filius cui non
» det disciplinam pater ejus ^ ***
» Quod cum facit Deus
' I Gor. X, i3 — ' Psa!. xciii, 2.3. — ^ Prov. iii, i2, et Hebr. xii, 6.
,
E^ \ HI',,\TI() l^ I'S \ 1 M I M XCMI. 407

ad linercdiJatem sempiteruam nos erLuiit v.{ lioc nobis ;
praestat saepe de raalis hominibus, in quibus exercet et

perficit diicctionem nostram quam vult extendi usque ad ,
Neque enim est perfccta dilectio Christiani nisi

inimicos. ,
cum implet quod Christus praecepit « Diligite inimicos :
» vestros , benefacite his qui vos oderunt , et orate pro

» eis qui vos persequuntur^ » Hinc ipse diabolus vin-
citur, hinc victoriae corona percipitur. Ecce quanta nobis
Deus praestat de mahs hominibus : nec tamen secundum
idquod de illis nobis praestat, sed secundum mahtiam
eorum retribuet eis. Videte enira quanta nobis praesti-
lit de ipso iraraanissimo scelere Judae traditoris. Judas
quippe tradidit ad passionem Fihum l>ei , et per passio-
nem Fihi Dei oranes gentes redcmptae sunt ad salutem :
nec tamen pro salute gentium merces reddita est Judae

sed pro ejus mahtia debitum supphcium retributum est.
Nam si non tradentis animus conside-
traditio Christi, et
randus est hoc fecit Judas quod fecit Deus Pater de
,
,
,
c[uo scriptum est, quia « Fiho proprio non pepercit sed ,
» pro nobis oirnihustradidit illum '^. » IIoc fecit Judas ,
quod fecit ipse Dominus Christus, de quo scriptum est,

« Qui se ipsum tradidit pro nobis oblationem et hostiam
» Deo Et iterum^
in odorera suavitatis. » Sicut Chris- (^
» tus, inquit dilexit Ecclesiam et se ipsum tradidit pro

, ,
» ea^. » Et tamen gratias agimus Deo Patri qui unico ,
Fiho non pepercit sed pro nobis tradidit eum gratias

, :
agiraus ipsi Fiho, qui se ipsum tradidit pro nobis et in ,
eo voluntatem Patris implevit : et detestamur Judam,

de cujus facto nobis tantum beneficium praestitit Deusêt
recte dicimus : Reddidit eiDorainus secundura iniquitatem
ejus, et secundum eum. Non
raaiitiara ejus disperdidit
enim iiie pro nobis tradiditChristura, sed pro argento quo
'
M.iii!). V, ; ;. — ' li.Mii VII. j-i — ^ ri-iit-. v. -2 i-t y..">.
,
ÔS S. AIIGUSTIKl EVISCOJl
vendidit eiim quamvistraditioChristi sitnostrareceptio,et

:
Christi venditio sit nostra redemptio. Sic et illi qui Martyres

persecuti sunl, persequendo in tcrra, in coelum mittebant;
et scientes quidem praesentis vitse damnum inferebant, nes-
cientes autem futurae vitoe lucrura conferebant.Quicumque
tamen perseveraverunt in odio injusto justorum, reddet eis
Dominus secundum iniquitates eorum et secundum mali-
tiam eorum disperdet eos. Sicut enim malis obestbonitas
justorum , sic bonis prodest iniquitas impiorum. Nam et
Dominus dicit : « Ego! veni , nt qui non vident, videant, et

» qui videntcseci fiant^» Et Apostolus, « Abis quideni, in-
•» sumus odor viiae in vitara aliis autem odor mortis

quit , ,
» in mortem-. » Mahtia vero iniqnorum sinistra sunt ,
arma justorum sicut idem dicit Apostolus « Per arma

: ,
» justitioe dextra et sinistra, id est, per gloriam et ignobi-

» htatem^ » atque ita deinceps caetera exequitur, dex-
:
tra arma demonstrans, gloriam Dci, famam bonam, vcri-

tateraqua cognoscebantur quod vivebant, quod non ,
mortificabantur quod gaudebant, quod multos ditabant

,
quod omniapossidebant sinistra vcro, quod ignobiles et :
malaj famse habebantur, quod seductores putabantur,

quod ignorabantur , occidebantur , coercebantur , con-
tristabantur, egere ac nihil liabcre videbantur. Et quid
mirum , si milites Christi et dextris et sinistris armis dia-
bolura expugnant? Sicut autera pax hominibus bonae vo-
luntatis'', et quando sunt aliis odor mortis in mortem :
sic interitus quando justis

hominibus malpe voluntatis, ct
arraa sinistra sunt ad salutem. Itaque reddet ilhs non se-

cundum nostram utihtatera quoe de ipsis fit sed secun- ,
•,
dura ipsorum iniquitatem quam dihgendo oderunt animas ,
suas et non secundum beneficium (juod nobis de ipsis

:
praestat honorat eos, qui ctiam mahs bcne ulitur sed

, •,
' Joan it, In. — ' 7 Cor. n, i(>. — M '^

vi, 7. — ''
Liic n, i^
EKAUnATrO IN PSALMUM XCIII. 409
quam in ista aJacrilate stuclii vestri nonhoc appareat. Sed
« Secundnm malitiam eorum disperdet eos Dominus Deus
» noster. »
XXIX. ToJeret ergo justus injastum ; toleret tempora-

lem impunitatem injusti temporalis labor justi : « Sed
)) justus ex fide vivit \ )) Non est enim alia justitia homi-
nis in hac vita , nigi ex fide vivere ,
quoe per dilectio-
dem operatur ^. Si autem ex fide vivit credat et sibi ,
futuram requiem post praesentem laborem et illis sem- ,
piternos cruciatus post praesentem exultationem. Etsifides

per dilectionem operatur_, difigat etiam inimicos ^, et quan-
tum in ipso est enim
,
ne sibi
prodesse ilUs velit : ita faciet
obsint illi cum hoc vehnt. Et quando forte potestatem

,
accepcrint quasi nocendi et dominandi sursum cor habeat, 5
ubi ei nemo nocet, edoctus et eruditus ex Lege Dei, ut

mitlgetur a diebus malignis donec fodiatur peccatori fo- ,
vea. Si enim in Lege Domini voluntas cjus est, et in Lege

ejus meditabitur die ac nocte* , cujus conversatio in coehs
est^ , de firmamento lucet super terram :unde iste Psal-
mus titulum de quarta sabbati accepit ,
quando factasunt
luminaria^ : ut omnia faciat sine murmuratione, verbura
vitae habens in natione tortuosa ^. Sicut enim
et perversa
stcllas non extinguit nox sic mentes fidelium in-
incoelo :
hoprentes firmamento Scripturoe Dei non vincit iniquitas.

Et hoc ipsum quod nostra terrena dantur ahquando in
potestatem malorum, non solum ad nostram pertinet eru-
ditionem ut fiat nobis Dominus in refugium et Deus in
, ,
auxilium spei nostrae •

sed etiasn ad ipsius peccatoris fo-
veam proficit, de quo in aho Psalmo dicitur , « Ihclina-
)) bitur et cadet , cum dominabitur pauperum ^. »
XXX.Forte onerosa fuit vobislongitudosermonis quan- :
' Rom 1, 17. — ' Gal v, 6. - ^ Mattb. iv, 44. — 4 Psal. 1, 2. —

5 Pliilip 111, 90. — "^
GiMi. r, 14. — ' Pliiliii. 11, 16. — '^ Psal. ix, 10.
4 10 S. AU';UST1JVI EPISCOPI
primo, quia jussus fecij nam Do-

etsi ita est, ignoscite :
minus Deus noster per eos mihi fratres jussit, in quibus

habitat. Non enim jubet Deus nisi de sede sua. Deinde ,
quia tantum avidi fuistis nostri , confitemur , et nos avidi
fuimus vestri. Consoletur ergo Deus noster laborem istum,

ut sudor iste noster sit vobis in provectum salutis , non in
testimonium accusationis. Hoc dico, fratres, ut ex eoquod
audistis, proficiatis , et ruminetis vobiscum : non vos per-
mittatis obhvisci , non solum ista recogitando et coUo-
quendo , sed etiam ita vivendo. Bona vita enim ex prae-
ceptis Dei quse agitur, tanquam stylus est, quod auditur
scribens in corde. Si in cera scriberetur, facile deieretur :
scribite illud in cordibus vestris, moribus vestris, et nun-

quam delebitur.
ENARUATIO
IN PSALMUM XCIV.
Sermo^
T. Ego vellem, fratres, ut patrem nostrum potius audi-

remus : sed et hoc bonum est , ut patri obediamus. Quia
ergo jussit nobisqui dignatur orare pro nobis de prae-
, ,
sentiPsalmo quod Dominus Deus omnium nostrum do-

nare dignabitur, loquar Charitati Vestroe. Est autem
Psalmi titulus « Laus cantici ipsi David. Laus Cantici »
:
' Sevmo isle Iiabitus «st jussu Aurelii Cai thaginensis ; vel potius Valerii
Hipponensis episcopi , adeoque Auijustino recens episcopo aut adhuc pres-

bytero
,
ENARRATIO IN PSALMUM XCIII. 4ll

et hilaritatem significat ,
quia cantus est ; et devotionem
quia laus est. Quid enim magis homo debet laudare, quam
id quod sic placet, ut non possit sibi disphcere? Securitas
ergo laudis in laude Dei est. Ibi laudator securus est , ubi
non timet ne de laudato erubescat. Et laudemus ergo, et
cantemus hoc est cum hilaritale
: , et cum laetitia laude-
mus. Quid autem laudaturi sumus, ipse Psalmus sequen-
tibus versibus indicat nobis.
II. « Venite, exuhemus Domino. » Invitat ad magnas
epuks exultandi, non saeculo, sed Domino. Nisi enim esset
in hoc saeculo exuhatio maLi ,
quae distinguenda est ab
exuhatione bona, sutliceret dicere : «Venite, exulteraus.»
Sed breviter Quid est bene exuUare ? Domino
distinxit.
exultare. Ergo exukatio mala est, exultare saeculo exul- :
tatio bona est, exultare Domino. Pie debes Domino exul-

tare si vis securus mundo insultare
, Quid est autem :
» Venite Unde vocat ut veniant cum quibus vult exul-

? ,
tare Domino nisi quia longe sunt ut veniendo propin-

^
quent ,
propinquando accedant , accedendo exultent ?
Unde autem longe sunt ? Numquid locis longe potest

homo esse ab eo qui ubique est? Vis esse ab eo longe?
Quo ibis ut longe sis? Nam quidam peccator quidem
, ,
sed tamen cum spe salutis poenitens et dolens de pecca-

tis metuens iram Dei, et volens placare Deum sic in
, et ,
alio Psalmo loquitur « Quo ibo ab spiritu tuo? et a fa-:
» cie tua quo fugiam ^ ? Si ascendero in cnelum tu ibi ,
» es.» Quid ergo restat?Quia si ascenderit in coelumîbi in-
venit Deum ut longe fugiat a Deo quo ilurus est ? Vide

:
,
quid dicat : « Si descendero ad infernum , ades. » Si ergo

ascendendo in coelum , ibi invenit Deum j descendendo
jn infernuiTi , non fugit Deum quo iturus est quo fugi-
: ,
turus est ab illo irato, nisi ad ipsum pIacatum?Et tamen,

' Psal. cxKXViii, 7.
,;

CLim omnino nemo possit fugere ab illo qui ubique est
nisi quidam longe non essent a Deo
« Popu- , diceretur :
» lus iste labiis me honorat cor autem eorum longe est ,
» a me^ » Non ergo loco quisque longe est a Deo, sed
dissimilitudine. Quid est, dissimilitudine? Mala vita, ma-

lis moribus. Si enim bonis moribus propinquatur Deo
malis moribus receditur a Deo.Unus ergo idemque homo

corpore stans uno loco, et amando Deum accedit ad
Deum et amando iniquitatem recedit a Deo nusquam
, :
pedes movet, et tamen potest et accedere et recedere. Pe-

des enim nostri in hoc itinere, aflfectus nostri sunt. Prout
qulsque affectum habuerit, prout quisque amorem ha-
buerit , ita accedit vel recedit a Deo. Nonne plerumque
dicimus ,
quando invenimus ahqua dissimiha Hoc longe :
est ab illo ? Quando aliquos duos forte homines compara-

mus, duos equos, duas vestes , et dixerit ahquis : SimiUs
est lisec vestis, tahs est quahs illa •, aut, Iste homo tahs cst
quahs ille : quid ahus dicit ,
qui contradicit ? Absit : longe
est ab illo. Quid est, longe est ab illo ? Dissimihs est iUi.
Et juxta stant , et tamen iste longe est ab illo. Duo vero
iniqui pares vita et moribus , si inius sit in Oriente , alter
in Occidente ,
juxta invicem sunt. Et duo justi simihler,
aher sit aUer in Occidente, secum sunt, quia
in Oriente,
in Deo sunt. Contra, unus justus aher iniquus etiamsi , ,
una catena hgentur multum a se separati sunt. Ergo si

,
dissimilitudine recedimus a Deo simihtudine accedimus ,
ad Deum. Qua simihtudine? Ad quam facti sumus, quam

in nobis peccando corruperamus, quam peccatorum re-
missione rccepimus ,
qurie in nobis renovatur intus in
mente^ ut tanquam resculpatur in nummo id est, in ,
anima noslra imago Dei nostri, et redcamus ad thesauros*

ejus. Nam unde, fratres, de nummo vohiit Dominus nos-
Is.ii. XXIX, i3, et MnfHi. xv, S.

EÂaaATlO IM rsAL.MUM \CIV. 413
lcr Jesus Christus ostendere tentatoribus suis quid quae-
rat Deus? Quando enim de tributo Caesaris, quaerentes
causam calumnioe consulere Magistrum veritatis volue-
,
runt et consulendo tentare utrum liceret triJ)utum dari

,
Csesari, quid ille ait ? « Quid nie tentatis, hypocritae ? » Pe-

tiit aflferri sibi nummum , et allatus est. « Cujus habet,
)) in({uit , imaginem ? Responderunt, Caesaris. Et ille :
» Reddite ergo Csesari quae Coesaris sunt, et Deo quae Dei

» sunt ^ » Tanquam diceret : Si Csesar quserit in nummo
imaginem suam Deus non quserit in homine imaginem
,
suam ? Ad hanc simililudinem nos Dominus noster Jesus

Christus invitans , imperat nobis ut nostros etiam inimicos
diligamus •, et dat exemplum de ipso Deo : « Sicut Pater
» vester, ait, qui in coelis est, qui solem suum oriri fa-
» cit super bonos et malos, et pluit super justos et injus-

» tos. Estote ergo sicut Pater vester perfecti'^. n Cum
dicit : « Estote sicut ille perfecti, » ad similitudinem nos
invitat. Si ergo ad similitudinem nos invitat, constat quia
dissimiles existendo recesseramus Deo, et facti eramus
a
longe per dissimilitudinem , et efiicimur prope per simiJi-
tudinem , ut jam fiat in nobis quod scriptum est : « Acce-
» dite ad eum, Ergo quibusdam longe
et illuminamini ^. »
positis et male viventibus Psalmus iste dicit « Venite, :
)> exultemus Domino. » Quo itis? quo receditis? quo dis-

ceditis? quo fugitis, exultando mundo? « Venite, exulte-
» mus Domino. » Quo itis exultare ubi deficitis? Venite, ,
exultemus in illo a quo facti sumus. « Venite, exultemus

» Domino. »
III. « Jubilemus Deo salutari nostro. » Quid est jubi-
lare ? Gaudium verbis non posse explicare et tamen voce ,
testari quod inlus conceptum est et verbis explicari non .
potest : Jioc C3t jubilare. Nam consideret Charitas Veslra

Hlallli. XXII, i5-?.! — 2 1(1. V, 45 et .|S. — 3 psal. \Kxiii, 5.
414 S. ALGUSTIJMI EPISCOPI
qui jubilant in cantilenis quibusque, et quasi in certamine

quodam lcetitiae sfieculans ; et videtis quasi inter cantica
verbis expressa exundantes laetitia , cui lingua dicendo

non sufficit, quemadmodum jubilent, utper illam vocem
indicetur animi affectus , verbis explicare non vaJentis
quod corde concipitur. Si ergo illi de gaudio terreno ju-
bilant : nos de gaudio coelesti jubilare non debemus,
quod vere terbis explicare non possumus?
IV, « Praeoccupemus faciem ejus in confessione.wCon-
fessio quidem duobus modis accipitur in Scripturis. Est
confessio laudantis, est confessio gementis. Confessio lau-
dantis, ad honorem pertinet ejus qui laudatur : confessio
gementis, ad poenitentiam pertinet ejus qui confitetur.
Confitentur enim homines, cum Jaudant Deum : confiten-
tur , cum accusant se, et nihil dignius facitlingua. Vere
puto quod ipsa sint vota , de quibus dicit in aiio Psalmo :
« Reddam tibi vota mea ,

quae distinxerunt Jabia mea^ »
Nihil ista distinctione subhmius, nihil tam necessarium et

ad inteJJigendum et ad faciendum. Quomodo ergo disiin-
guis vota ,
qufe reddis Deo? Ut iJIum Jaudes^ te accuses :
quia iJJius est misericordia , ut peccata nostra dimittat.

Nam si vellet pro meritis agere, non inveniret nisi quos
damnaret. « Venite, » ergo dixit, ut recedamus jam a
peccatis nostris , et non nobiscum deducat rationem de
praeteritis -, sed tanquam tabulae novae fiant_, incensis om-
nibus cJiirographis debitorum nostrorum. Quanta ergo
ilJius laus, quanta misericordia, confiteamur , utique lau-
dantes. Nam
semper confessio poenitentis esset , non
si
diceretur in Evangelio de ipso Domino « In illa hora :
» exultavit Jesus in Spiritu sancto, et ait : Confiteor tibi,
)) Pater, Domine coeli et terrae ,

quia abscondisti h?ec a
)) sapientibus et prudentibus , et revelasti ea parvulis'^. )>
' Ptal Liv, i3, i^. — ' I,uc. X, 21.

ENARRATIO IJS PSALMtM XCIV. 4l5
Numquid quia Christus confitebatur poenitens erat? II- ,
lum nihil poenitere poterat quia nihii culpabiliter fece- ,
rat : sed confitebatur in laude Patris. Ergo quia et hic

exultationis locus est, forte illam debemus intelligere con-
fessionem, quae est in Jaude Dei : unde et « Laus cantici, »
ut non hic intelligamus confessionem poenitentium , sed
laiidantium. Et quid est quod continuo nos admonet de
quadam confessione, cum ait : « Praeveniamus faciem ejus
» in confessione? » Quid est, « Praeveniamus faciem ejus
» in confessione? » Venturus est , « Praeveniamus facierti
» ejus in confessione, » prius : antequam veniat, nos con-

fitendo damnemus quod fecimus ut ille quod coronet, ,
non quod damnet inveniat. Numquid autem et hoc non

,
pertinet ad laudem Dei quando confiteris peccata tua ?,
Imovero maxime pertinet ad laudem Dei. Quare maxime

pertinet ad laudem DeiPQuia tanto amplius laudaturme-
dicus quanto plus desperabatur aegrotus. Confitere ita-
,
que peccata tua quo magis desperabas de te propter ini-

quitates tuas. Tanto enim major laus est ignoscentis,
quanto major exaggeratio est peccataconfitentis.Non ergo
putemus recessisse nos a laude cantici, si hanc confessio-
nem hic intelllgimus qua confitemur peccata nostra. Et
,
hoc ad laudem cantici pertinet quia dum peccata nostra :
cognoscimus, Dei gloriam commendamus. « Praeveniamus

» faciem ejus in confessione. »
V. « Et in Psalmis jubilemus illi ^ » Jam diximus quid

sit jubilare : repetitum est, ut confirmetur in faciendo.
Ipsa repetitio exhortatio est. Non enim jam obliti sumus,
ut jam moneri nos velimus, quae dicta sint superius, ut
jubiJemus : sed plerumque in aftectu animi repetitur ver-
bum quod notum erat, non ut innotescat, sed ul ipsa re-
petitio faciat confirmationem repetitur enim ad intelli-
:
' Psal. xciv, 2.

:
416 S. ACGUSXIM EPlSCOfl
gendum aiFectum dicenlis. Inde est c[uod dicit Dominus

« Amen, amen dico vobis^. » Suiiiciebat Ameri unum :
quare, « Amen, amen, » nisi quia ipsa repetitio confir-

matio est? «In Psalmisergo, inquit, jubilemus illi. » Et
quse dicemus in Psalmis? Quae dicemus, vel potius sentie-
mus in jubilatione ? Quae sunt quae pertinent ad laudem
cantici liujus ? Jam
Quoniam Deus magnus est
audite : «
» Dominus,et rex magnus super omnes deos ))propterea :
ergo jubilemus illi. « Quoniam non repellet Dominus ple-

» bem suam » jubilemus illi. « Quoniam in manu ejus
:
» fmes terrae^ et altitudines montium ipsius sunt » in his :
omnibus jubilemus illi. « Quoniam ipsius est mare, et ipse

» fecit iliud, et aridam terram manus ejus iinxerunt'^ » :
jubilemus illi. Sed haec omnia quid sibi velint, si con-

gruenter discutiantur, tempus forte non suilicit: sed rur-
sus si penitus negligantur^ debitores remanebimus. Bre-
viter itaque pro tempore, quantum perstringere potueri-
mus , accipite : quia et pauca semina uberrimam raessem
referunt , si sit terra fructifera.
VI. Primum quare jubilemus, quare laudemus, hocpo-
suit : « Quoniam Deus magnus est Dominus et rex mag- ,
» nus super omnes deos. » Sunt ergo dii super quos sit
magnus Deus noster, cui jubilamus, cui exuitamus, cui

laudes cantici dicimus : sunt , sed non nobis. Apostolus
enira ait : « Nam etsi sunt qui dicuntur dii, sive in coelo,
» sive in terra, quemadmodum sunt dii multi et domini
» multi : nobis tamen unus Deus , ex quo orania , et nos
» per ipsum unus Dominus noster Jesus Ghristus, per
•, et
» quem omnia, et nos in ipso ^. » Si ergo non nobis, qui-
bus? Audi ex aho Psalmo « Quoniam dii gentium dae- :
» monia, Dominus autem coelos fecit*. » Magnificentius

et brevjus tibi commendare non potuit Spiritus sanctus
'
Joan. 1, 5i ~ ' Pial. tciv, 3- .5.— ^ i Coi . viu, 5,G. — ''i Psal. xvc, 5.
EJNAUUATIO Ift VSALMCM XCIV. 4l7
per Proplielam Deum et Dominum tuum. Parum cnim
erat, quia terribilis super omnia d.emonia Deus (|uid ;
magnum ,
esse super omnia daemonia ? « Quia dii gen-
w tium daemonia. » Ubi autem Deus tuus? « Dominus au-
» tem ccelos fecit. « Illud fecit Dominus tuus , ul)i non
possunt habitare daemonia de ccelis enim dejecta sunt :
daemonia. Coeli pra?ponuntur daemoniis, Dominus

tuus ct
ccelis quia Dominus tuus et coelos fecit.
; Quanto ergo al-
tior dciemoniis diis gentium qui altior est coelis
, , unde
ceciderunt angeli Et tamen gentes
, ut fierent doemonia ?
omnes sub daemonibus erant daemonibus templa fabri- :
catasunt, daemonibus arre constructae, dgemonibus

sacer-
dotes instituti, daemonibus oblata sacrificia
dffimonibus ,
arreptitii tanquam vates inducti. Haec omnia dsemonibus

gentes exhibuerunthaec omnia vera nonnisi uni magno ,
Deo debentur templum fecerunt gentes da?monibus;

:
ha-
bet Deus templum sacerdotes fecerunt gentes
dffimoni- :
bus, habet Deus sacerdotem sacrificium exhibuerunt :
gentes daemonibus, habet Deus sacrificium. Etenim

iUi
daemones volentes videri dii , non sibi ista exigerent
ut
fallerent , nisi quia sciunt ea deberi vero Deo. Hoc enim
mos est deberi vero Deo , quod siiii exigit falsus deus.
Ergo verum templum Dei agnoscimus. « Templum enim
» Dei sanctum est inquit, quod estis vos K» Si ergo nos
,
sumus templum Dei^ ara Dei anima nostra est. Sacrificium

Dei quid est? Forte hoc facimus modo, imponimus in
ara
sacrificium quando Deum laudamus , docet enim nos :
Psalmus dicens « Sacrificium laudis glorificabit me et

, :
,
» ibi via est , ubi ostendam

At vero illi salutare Dei ^ »
sacerdotem si requiras, super coelos est interpellat pro :
te, qui in terra mortuus est pro te^ Ergo, « Deus mao-
» nus est Dominus et rex magnus super omnes deos. » ,
Cor. 111, 17. — « Psal. xLix, 23. — 3 Rsni. viii, 3^.

CX.VII, 07
418 i. ALGIjSTIJNI EPISCOPI
Hic accipe homines deos non enim rex Dominus super :
daeraonia. Et hinc habemus Scripturae testimonium :
« Deus stetit in synagoga deorum in medio autem deos •,
» discernere^ » Deos dixit participatione^ non natura;
gratia qua voluit faceredeos. Quantus Deus qui facit est

,
deos.? Aut quales dii sunt quos facit homo?Quam ille mag-
nus deos faciendo^ tam isti nihil qui ab homine facti
sunt. Deus verus facit deos credentes in se ,
quibus dedit
potestatem fdios Dei Deus, quia
fieri'-. Et ideo ipse verus
Deus non factus est nos autem facti non veri dii me-
: , ,
liores tamen iUis quos homo facit. « Quoniam simulacra

)> gentium argentura et aurum, opus mnnuam hominum :
» os habent et non loquentur

, oculos habent et non ;
» videbunt^. » Noljis autem Deus noster oculos videntes
fecit. Nec in eo tamen nos deos fecit, quia videntes oculos
nobis fecit^ nam fecit hoc et pecoribus sed ideo nos deos :
fecit quia interiores oculos nostros illuminavit. Ergo sit

,
laus iJh confessio ilU

: sit jubilatio iUi « Quia magnus
, :
M est Dominus, et rex magnus super omnes deos. »
VII. « Quia non repeUet Dominus plebem suam »laus :
iUi, jubilatio iUi. Quam plebem non repeUet.'' Hic nobis
interpretari aliquid non licet praescriptum habemus ab :
Apostolo exposuit hoc Apostolus

, unde sit dictum*. Erat
enim plebs judaea, plebs ubi fuerunt Prophetae, plebs ubi
fuerunt Patriarchae, plebs etiam secundum carnem pro-
pagata de semine Abrahae- plebs in qua praecesserunt om-
nia sacramenta Salvatorem nostrum promittentia ^
plebs
ubi institutum est templum, unctio, sacerdos ad figuram,
ut cum omties ipsae umbrae praeterirent . ipsa lux adveni-
ret : erat ergo ista plebs Dei ^ ad eam Prophetae raissi , in
iUa nati qui missi ^ ei tradita et credita eloquia Dei. Quid
ergo'? totumillud damnatum est? Absit. Arbor oUvae ipsa
' Psal. Lxxxi, I. — ' Joan. i, i2. — * Psal. csiu, 4)5. — 4 Rom. xi, i.
:
EIVARRATIO IJV PSALMUM XCIV. 419

dicla est Aposlolo 5 coepit eniai ista arlior a Palnaicliis
sed iuerimt ibi rami aridi, quia nimis alti per superbiam 5
praeeisi ergo propter sterilitatem , insertus oleaster prop-

ter humilitatem. Verumtamen , charissimi , ne superbiret
oleaster insertus ,
quid ait Aiôstolus ? « Si tu ex naturali
» incisus oleastro,etcontra naturam insertus es in bonam
» oUvam, quanto magis qui secundum naturam sunt, in-
» serentur suae olivae * ? » Ut quomodo tu non permanens
in infidelitate, meruisti inseri in olivam, cum esses oleas-
ter •, sic isti correcti facihus suse oiivoe naturaliter inseran-
tur : hoc de illis Apostolus. Ergo ipsa est arbor 5 etsi ali-
qui ex ramis fracti sunt_, non oranes. Nam si omnes rami

frangerentur, unde Petrus? unde Joannes? unde Tho-
mas unde Matthaeus? unde Andreas.? unde illi omnes
?
Apostoli,?unde ipse Paulus apostolus qui loquebatur, et

suo fructu olivam testabatur ? Nonne isti omnes inde?
Unde etiam quingenli iili Iratres quibus Dominus post ,
resurrectionem apparuit^ unde tot millia ad vocem Petri, :
quando Spiritu sancto repleti Apostoli omnium gentium

linguis locuti sunt , tanta aviditate Dei laudis et suse ac-
cusationis conversi sunt, ut qui primo sanguinem Domini
fuderunt saevientes , bibere discerent jam credentes.? Sic
autem omnia illa conversa sunt millia hominum , ut res
suas venderent, et pretiarerum suarum ante pedes Apos-
toiorum ponerent^. Quod dives unus non fecit, quando
ore Domini audivit, et a Domino tristis abscessit^, hoc fe-
cerunt subito tot miliia eorum hominum, quorum mani-
Idus Christus fuerat crucifixus. Quanto majus vulnus erat
in corde ipsorum medicum quaesierunt.
, tanto avidius
Cum omnes fuerunt, de ipsis dicit modo
ergo inde iiii
Psalmus «Quoniara non repeliet Dominiis plebem suam.»

:
Nara hoc testimonio Psaimi , cum liinc ioqueretur, usus

« Roni. XI, 16-24. — * ^ ^°^- ^V' ^- — ^ ^^^ '*> 4 — ^ Matlh. xix, 22.
27.
»
420 S. Af-iLSXlISl El'lSC01'l
est Apostolus , et dixit : « Quid ergo dicemus, fratres?

» Numquid Deus repulit plebem suam quam praescivit ? ,
» Absit nam et ego Israelita sum, ex semine Abrabse, de

:
» tnl)u Benjamin. Non repulit Deus plebera suam, quam

)) praescivit^ » Utique si repelleretDominus plebem suam,
non esset unde esset ipse Apostolus. Unde autem ipse,
inde et alii. In bis pleljs Domini, non in omnibus 5 sed
quemadmodum scriptum est « Reliquiae salvae erunt^. :
Non in omnibus sed area ventilata, raassa introraissa est,

;
palea jacet^.Totum quidquid vides Judaeorum reprobo-

rum, paleam vides. Unde videsistam paleam, jam ide exiit
massa, jam in borreo recondita est. Ambas res videamus,
ambas discernamus.
YIII. Quid Psabnus adjungit? « Quoniam in manu ejus
))fines terrae.M Agnoscimus lapidem angularem lapis an- •,
gularis , Cbristus. Non potest esse angulus , nisi duos in

se copulaverit parietes : ad angulum de diverso veniunt,
sed in angulo sibi non adversantur. Venit ex una parte
circumcisio, venit ex alia parte proeputium. In Christo
ambo populi concordaverunt : ([uia ilie factus est lapis, de
quoscriptum est : « Lapidem quem reprobaverunt aedifi-
» cantes, hic factus est in caput anguli*. » Si ergo Chris-

tus in caputanguli, non attendamus diversitatem de longe
venientium , sed propinquitatem inCbristocohaerentium.
Ibi agitur , ibivideamus « Quoniam non repellet Domi-,
» nus plebem suam. Ecce unus paries, in quojam,ut

)>
diximus : « Non repulit Dominus plebem suam. Inde ))
Apostoli, inde Israelitte omnes qui crediderunt, ac ven-

ditarum rerum suarum pretia ante pedes Apostoiorum po-
suerunt ^ voluntate pauperes, de Deo divites. Agnovimus
:
unum parietem , impletum csse ilii quod diximus : « Quia

• Ilom. XI, I, 2. — » Issi. X, 0.1, etRom ix, 27. — ^ Mattli: ui, 12. —
4 Paal. txvii, 22. — * Act. iv, 34, 35.
,
FNARnAXrO IN PSAI.MVAl xciy. 421

» non Dominus plebem sviam » videamus et
repcllct :
alium parietem. « Quoniam in manu ejus fines tcrifc. »

Ecce alins paries in omnibus gentil)us « In manu cjus :
» fmes terrae. » Venerunt etiam omnes gentes ad lapidem

angularem, ubi osculum pacis agnoverunt, in illum unum,
qui de duobus fecit unum non c[uemadmodum h<Teretici :
qui de uno fecerunt duo. Hoc enim idem ait Apostolus de

Domino Christo « Ipse est enim, inquit, pax nostra, qui
:
» fecitutraque unum^»Ergo jubilemus illi. Quare?«QLiia

Non repellet Dominus plebem suam. » Iterum ([uare ? «Quo-
» niam in manu ejus fincs terrae, et altitudines montium
M ipsius sunt. » Altitudines montium , sublimitates ter-
rarum. Aliquando istie sublimitates, id est , ipsae terrcnae
potestates adversatse sunt Ecclesiae, leges contra Eccle-

siam promulgarunt , nomen christianum de terra delere
conati sunt : sed posteaquara impletum est quod prophe-
tatum cst « Adorabunt eum omnes rcges terrae'^;
: » fac-
tum est quod hic dictum est « Altitudines montium : ipsius
» sunt. »
IX. Sed forte tu de tentationibus satagis, ut constitu-
tus in tnnta gratia promissionum Dei ,
propter scandala
mundi turberis? Nec ipsa scandala aliquid tibi faciunt-,
quoniam mensuram a Domino acceperunt « Quoniam :
» ipsius est mare. » Est cnim mare mundus iste, sed et
mare Deus fecit. Nec saevire fluctus possunt, nisi ustjue

ad littus ubi ipse terminum posuit. NuUa ergo tentatio,
,
nisi acceperit mcnsuram a Domino. Sint ergo tentationes,
sint tribulationes: consummaris eis, non consumeris. Vide

utrum ipsae tentationes non prosint. Attende Apostolum:
« Fidelis Deus, qui non vos sinet tentari supra quam po-
» testis ferrc^ sed faciet cum tentatione ctiam exitum,ut

» possitis sustinere^. »Non ait Non vos sinet tentari om-
:
' Epiio*:. 11. i^ — ' P<ri! lAvi, II. — ' r Cor x, i."].
422 S. AUGLSTIM EPI-^COPI
enim recusares tentationem

nino. Si , recusares refectio-
nem. Ergo reficeris et si reficeris : , in manibus artificis
es. Aliquid tibi tollit, aliquid corrigit, aliquid complanat,

aliquid mundat
quibusdam ferramentis suis ; ipsa
: agit
sunt scandala hujus sêcidi; tu tantum de manu artificis
nolicadere.iSihil tentationis accedet ultra vires tuas. Hoc
permittit Deus ad utilitatem tuam unde tu possis profi- ,
cere. Denique ipsum Apostolum audi hoc conjungentem :
« Sed faciet cura tentatione etiamcxitum, ut possilis sus-
» tinere.))Ergo mare forte metuendum tibi erat? Noli ti-
mere : « Quoniam ipsius est mare , et ipse fecit illud. » A

gentibus times scandala? Et ipsas gentes ipse fecit non ^
permittet illas ultra eam soevire quam novit ille

,
mensu-
ram , ex qua proficias. Nonne dicit alius Psalmus : « Om-
» nes gentes quotquot fecisti, venientet adorabunt coram
)) te, Domine ^ ? )) Si omnes gentes quotquot fecisti, ma-
nifestum est tjuia et gentes ipse fecit. Ideo « Ipsius est
)) mare , et ipse fecit illud, et aridam terram manus ejus

)) finxerunt. )> Esto tu arida terra , slti gratiam Dei , ut
veniat super te imber dulcis, inveniat in te fructum.Non
quod servit « Et aridam terram
permittit fluctus operire :
)) manus Ergo et hinc jubilemus ilh.

ejus fiuxerunt. )>
X. Nam quoniam h?ec ita sunt quoniam tanta expli- ,
cavimus ad laudem Dei pertinentia redite ad illud unde ,
coeperat : « Yenite , adoremus, et procidamus ei , et plo-

» remus ante Dominum,qui enim exul- fecit nos-. ))Ideo
temus, quia fecitillud et illud. Et commemoravit multa,

et nunc repetit exhortationem « Yenite adoremus et : , ,
» procidamus ei et ploremus ante Dominum qui fecit

,
,
» nos. » Jam commemoratis a me laudibus Dei nohte ,
pigri esse, etlonge vita et raoribus stare : « Venite, ado-

» remus, et procidamus ei. » Sed forte de peccatis vestris,
'
Psal. Lxxxv, 9. — ' Id. xciv, 6.
ENARRATIO IN PSALMUM XCIV. 423
quse vos longe fecerant a Deo, solliciti estis : faciamus se-
quentia : « Et ploremus coram Domino ,
qui fecit nos. »
r-
Ardes forte conscientia delicti , lacrymis extingue flam-
mam peccati ,
plora ante Dominum : sccurus plora ante
Deum, qui te fecit ^ non enim opus manuum suarum con-
temnit in te. Noli putare quia potes a te refici. A te defi-
cere potes, tu te ipsum reficerc non potes : ille reficit qui

te fecit. « Ploremus ante Dominum ,
qui nos fecit : » la-
crymare ante illum confitere illi, praeveni faciem ejus in ,
confessione. Quis enim es tu qui illi ploras et illi con- , ,
fiteris, nisi quem fecit? Non parvse fiducise est ad facto-
remres facta et non quomodocumque facta, sed adima-

,
ginem et similitudinem ipsius. « Venite adoremus, et ,
» procidamus ei , et ploremus ante Dominum, qui fecit
» nos. »
XT. « Quoniam ipse est Dominus Deus noster*. » Utau-
tem securi ante iiJum procidamus et ploremus nos quid ,
sumus? « Nos autem populus pascuae ejus, et oves ma-

» nuum ejus. » Vide quam elcganter verborum ordinem
commutavit et tanquam non propria reddidit ut ipsos
, •
intelligamus oves, qui sunt et populi. Non dixit: Oves pas-

cuse ejus et populus manuum ejus ^
quod magis putaba-
tur posse congruere ,
quia oves ad pascua pertinent : sed
ait : « Populus pascuae. » Ergo populus oves sunt 5
quia
dicit : « Populus pascuae ejus : » ipse populus oves sunt.
Sed rursus ,
quia nos habemus oves quas emimus non ,
quas fecimus; dixerat autem superius « Procidamus ei :
» qui fecit nos : » recte dictum est : « Oves manuum

» ejus. » NuIIus hominum sibi facit oves : emere potest,
donari possunt , invenire potest , aggregare potest ,
pos-
tremo furari potest facere oves non potest. At vero Do- ^
minus noster fecit nos ideo « Populus pascupe ejus et :
PsaJ. xciv, 7.
»,
•424 S. A.XJGUSTTNi KPISCOPI
» oves nianuum ejus , » ips?e sunt, quas sibi ipse facerc

dignatus est gratia sua. Has enim oves laudat et in Can-
ticisCanticorum, perfectos quosdam dicens tanquam den-
tes Ecclesioe sanctae sponsoe sune : « Dentes tui sicut grex
» detonsarum ascendentium de lavacro, quae geminos pa-
» riunt, et sterilis non est in ilfis^ » Quid est « Dentes ,
» tui?» Per quos loqueris. Dentes enim Ecclesiae per ,
quos loquitur Ecclesia.Quales dentes tui? « Tanquam grex

» detonsarum. » Quare, detonsarum? Quia sarcinas sae-
culi posuerunt. Nonne detonsne erant oves illae, de quibus
paulo ante dicebam quos praeceptum Dei totonderat
,
dicentis : vende omnia tua da pauperibus et

« Aâde , , ,
» babebis tbesaurum in ccelis et vcni, sequere me^? » ,
Fecerunt boc pracceptum detonsi venerunt. Et quia bapti- ;
zati sunt credentes in Christum, quid ibi dicitur? « Ascen-

» dentiura de lavacro : » id est , ascendentium de mun-
datione.w Et omnes geminos creant. » Quos geminos ? Duo
illa praecepta in quibus tota Lex pendet et Propbetoe.
,
« Nos ergo populus pascuae ejus, et oves manuum ejus.

XII, Ergo, « Hodie si vocem ejus audieritis^. » O plebs
mea,plebs Dei! Alloquitur plebem suamDeus, non solum
ilJam plebem suam, quam non repeliet, sed etiam omnem
plebem suam. Loquitur enim in angulo utrique parieti*,
idest, in Cbristo propbetia loquitur et populo Judaeorum
et populo Gentium. « Hodie si vocemejus audieritis, no-
» lite obdurare corda vestra. » Abquando enim audistis
vocem iliius per Moysen et obdurastis corda vestra. Per ,
praeconem locutus est, quando obdurastis corda vestra per 5
sc nunc loquitur, moJlescant corda vestra. Qui praecones

ante se mittebat, ipse venire dignatus est : ore suo hic lo-
quitur, qui loquebatur per ora Prophetarum. « Hodie ergo
» si vocem ejus audieritis, nolite obdurare corda vestra.»
'
C,ant. IV, 6, etvi,.T. — ' Matth. xjx, 2t. — ' Psal. tciv,8. — Êphes.rijô.
ENAP.KATIO TN PSALiMUM XCIV. 425
XIII. Quare dixisti : « Nolite obdurare corda vestra? »
Quia meministis quid soleant facere patrcs vestri. « Nolite
» obdurare corda vestra : quemadmodum in ilia amarica-

» secundum diem tentationis in deserto^ » Reco-
tione,
litis certe
fratres quod ille populus tentarit Deum ^,
,
,
acceperit disciplinam, et rectus sit in deserto tanquam ab

optimo sessore frenis legum frenis prseceptorum nec
, ,
•
sit desertus tamen a Deo etiam indomitus, non solum be-
neficiis prsesentibus sed etiam virga emendationis non

,
desistente. « Nobte ergo obdurare corda vestra sicut in :
» amaricatione, secundum diem tentationis indeserto,
» ubi tentaverunt me patres vestri. » Jam tales non sint
palres vestri- nolite eos imitari. Patres vestri erant : sed

si non imitati fueritis, patres vestri non erunt: tamenquia
de his nati estis ,
patres vestri erant. Et si Gentes venien-
tes ab extremo terrae , sicut dicit Jeremias : « Ad te Gentes
» venient ab extremo terrse , et dicent : Vere mendacia
» coluerunt paf res nostri, simulacra in quibus non est uti-
» litas^ : » si Gentes dimiserunt simulacra sua, ut veni-
rent ad Deum Israei quos ipse Deus Israel de TEgypto
^
per mare Rubrum duxit, in quo inimicos eorum conse-

quentes opcruit^;qnos in desertum eduxit, manna pavit^,
nunquam vi^^gam suam ab eorum disciplina tulit, nun-
quam beneficia misericordine subtraxit, ipsi debent dese-
rere Deum suum, cum Genles venerint ad Deum ipso-
rum? « Ubi tentaverunt me patres vestri probaverunt, :
)» et viderunt opera mea. » Quadraginta annis viderunt

"opera mea, quadraginia annis exacerbaverunt me. Ante
illos miracula in manu Moysi faciebam, et ipsi magis ma-
gisque corda obdurabant.
XIV. « Quadraginta annis proximus fui generationi
' Psal. xciv ,9. — ^ Exod. xvi , 2, et xvii, 6, 7. — ^ Jprem. xxxvi, 19. '
— 4 Exod. xiv. '>''!, et xvi, ij. — ^ I'J. xvi, i3-3G.

426 S- AUGUSTIWI EPISCOPl
)) huic. » Quid est , « Proximus fui ? ^) Praesentavi me in
signis et virtutibus meis : non uno die, non duobus ^ sed,
« Quadraginta annis proximus fui generationi huic; et
» dixi : Semper isli errant corde ^ )> Hoc significaverunt
quadraginta anni, quod et « Semper. » Quadragenarius
enira iste numerus indicat integritatem saeculorum, tan-
quam perficiantur scecula per hunc numerum. Ideo Do-
rainus quadraginta diebus jejunavit ,
quadraginta diebus
tentatus est in eremo '^
, et quadraginta diebus fuit cum
Discipulis post resurrectionem ^. Primis quadraginta die-
bus tentationem ,
posterioribus quadraginta diebus con-
solationem ostendit : quia cum tentamur, sine dubio con-
solamur. Corpus enim ejus, id est , Ecclesia necesse est
tentationes patiatur in hoc saeculo ille Con- : scd non deest
solator ,
Ecce ego vobiscum sum usque in
qui dixit : «
)) consumraationem saeculi''. Et dixi Seraper isti errant ;
» corde. Ab hoc cum ilhs fui c[uadraginta annis ut

)) ,
ostenderem genus tale hominum quod me semper exa- ,
cerJDat usque in fmem saecuh. Quia per illos quadraginta
annos, totum saecuhim significare voluit.

XV. Quid ergo? pro ilhs non erunt ahi qui intrentin ,
requiem Dei? Iniprobati sunt illi, quibus disphcuit mise-

ricordia Dei, qui restiteruntDeo cordelndurato ilhs im- :
probatis, numquid perdidit Deus populum suum? Non

erit verum « Potens est Deus de lapidibus istis suscitare
,
)> fihos Abrahae^? » Ergo, « Dixi Semper isti errant :
» corde. Et istinon cognoverunt vias meas, quibus juravi

» in ira mea, Si introibunt in requiem mcara ^. » Quibus
» juravi in ira mea, Si introibunt in requiem raeam » raag- ^
nus terror. Ab exultatione coepimus, sed ad magnura timo-

rera conchisit Psalmus iste « Quibus juravi in ira niea :
,
' Psal xciv, 10. — ' Matth. iv, i-i t .

— 3 Act i, 3. — 4 Mattli. xxyuj, 2o.
— ' Id. 111, 9 — ^ Psal. xciv, II.
ENARRATIO IN PSALMUM XCIV. 4Sf7
» Si Loqui Dominum mag-

introibunt in rpqiiierahieam. »
num est quantomagis jurare Ueum ? Jurantem hominem
;
debes timere ne propter jurationem faciat quod conlra

,
voluntatem ejus est quanto magis Deum,quinihii temere

5
jurarepotest? Jurationem ad confirmationem voluit esse.

Et per quem jurat Deus? Per semetipsum. Non enim ha-
bet majorem per quem juret^ Per semctipsum confirmat
promissa sua ,
per semetipsum confirmat niinas suas. Ne-
mo dicat in corde suo: Yerum est quod promittit •, falsum
est quod minatur. Tam certus esse debes de requie , de
felicitate , de aeternitate, de iramortalitate, si feceris prae-
cepta ipsius, qiiam certus esse debes de interitu, de ardore
ignis aeterni , de daranatione cum diabolo, si contempseris
prsecepta ejus. Juravit ergo iliis in ira sua, ne intrent ia
requiem ipsius 5 tamen oportet ahquos intrare in re-
et
quiem ipsius; non enim nulh dabitur requies ipsius. Illis
ergoreprobatis, nos intrabimus : quia etsi ahqui ex rarais
fracti sunt propter dissimihtudinem et infidehtatera , nos
propter fidera et humihtatem insercmur^. Ncs ergo intre-
mus in Unde autem intrarunt iUi qui intra-
requiem ejus.
runt , non corde obdurato resti-
ilh qui electi sunt, qui
terunt? Quia verum est « Quod non repellet Dominus

» plebem suam. »
' Hebr. vi, i3. — » Roiu. xi, 19, 20.

.
428 S. AUGUSTINr eptscopi
ENARRATIO
IN PSALMUM XCV.
Sermo^
I. DoMiNus meus Severiis(9) adliuc differtl.T-

et frater
titiam nostram de Sermone quem nobis debet: nam quod

debitor teneatur, agnoscit. Omnes enim Ecclesias qua-
cumque transitum fecit, loetificavit Dommusper os ipsius:
multo magis ergoista loetificanda est, de c[ua coetcris eum
Dominus propagavit. Sedquid facturi sumus, nisi ut ser-
viamus voluntati ipsius? Differre illum tamen dixi fra- ,
tres, non fraudare. Itaque tenete debitorem nec dimit- ,
tatis , nisi cum solverit. Advertat itaque Cbaritas Vestra :
quantum donat Dominus, de isto Psalmo dicamus aliquid,

quod quidem jam nostis sed dulcis est commemoratio ;
veritatis. Forte cum pronuntiaretur titulus ejus , cum ad-

miratione aliqui audierunt. Inscribitur enim titulus Psal-
mi : « Qnando domus .ledificabatur post captivitatem. »
Hoc titulo proedicto, jamin ipso textu Psalmi expectabatis
fortasse, qui lapides praeciderentur de montibus, quffi
moles attrabereritur, qaae fundamenta jacerentur, quae
trabes imponerentnr quae columnse erigerentur. Nihil
,
borum cantat et si aliud abquid non ergo consonat

: ,
Psalmus titulo suo et aliud portat in fronte, aliud in

,
voce? Imo nibil aJiud, sed intellectores qu.ierit. Loquitur

'
Sermo iste habitus est forte ante .nn. ô:^ quamlo por viin r.ircumrellio-
num reijnalinnt Donalista^ ez n. 1 1

: ,:
EJNAUUAllO IJN rsAJLMtAI XCV. 429

enim de sedificationedomus. Omnes lapides ipsius doinus
intelligant quod cantarunt.yEdifica-tur enim domusDco,
non illo locouhiacdificavit Salomon.^^dificavit cnim tcm-
pium' : et de ipso tcmplo audistis modo qute dixcrit Do-
minus. Cum saxa templi et moles ingentcs admirarentur

Discipuli , indicavcrunt Domino admirationem et stupo-
rem suum : et Dominus iliis : « Amen dico vobis, non re-
» iinquetur liic lapis super iapidera,qui non destruetur'^.»
Non taits redificatur domus. Nam vidute ubi oedilicatur
quia non uno loco , ali(|ua in parte. Sic enim incipit
II. « Cantate Domino canticum novum , cantate Do-
» mino omnis terra ^. » Si canticum novum cantat omnis
terra •, sic aedificatur , cum cantat :ipsum cantare, aedifi-
care est^ sed si non vctus canlet. Vetus cantat cupiditas
carnis : novum cantat cliaritas Dei. Quidquid cantavcris
de cupiditate, vetus cantas 5 ctsi sonant in orc verba can-
tici novi, non est speciosa laus in ore peccatoris "*.
Mciius
est ut novus taceas, quam ut vetus cantes : quia si fueris
novus , et tacueris , auribus liominum non sonat : nam
cor tuum non tacet canticum novum ; et pervenit ad aures
Dei, qui te fecit liomincm novum. DiJigis , et taces : di-
lectio ipsa vox ad Deum, et ipsa dilectio canticum no-
est
vum est. Audi quia canticum novum est Dominus dicit :
« Mandatum novum do vobis, ut vos invicem diiigatis^»

Omnis ergo terra cantat canticum novum ibi aedificatur :
domus, Omnis ergo terra est domus Dei. Si omnis terra

domus Dei qui non haeret omni tcrrae ruina cst, non
, ,
domus ruina iiia vetus, cujus umhram hahcjjat tempium

:
iliud vetus. Ibi enim diruehatur vetustas, ut novitas aedi-

ficaretur. Et quomodo diruitur vetustas? « Amen dico
)) voliis, inquit, non rciinquetur iapis super iapidem,qui
' 3 Rcg. VI, 1. — 2 M:itth. xxiv, 2. — 3 i Paralip. xvi; 23, et Psal. xcv, i.
— 4 Eccli. XV, 5. — ^ Joaii xiii, 34-
,

» non destruetur ^ » Lapis Christus est : dicit autem
Apostoius : « Quotquot in Cliristo baptizati estis, Cliris-
» tum induistis'-. » Si Christum induit quisquis baptizatur
in Christo ;
quis ponit lapidem super lapidem nisi qui ,
baptismum super baptismum imponit ? Sed nolite terreri,

« Non relinquetur qui non destruetur. » Lapides enim ad
fabricam novam ,
quae aedificatur post captivitatem, sic
coHiguntur, et sic illos charilas in unitate constringit, ut
non sit lapis super lapidem, sed unus lapis sint omnes la-
pides. Ne miremini : hoc fecit canticum novum , id est,
hoc fecit innovatio charitatis. Ad ipsam structuram nos

compingit Apostolus , ct in illa unitate nos constrictos
compaginat, dicens : « Sufferentes invicem in dilectione,
)) studentes servare unitatem spiritus, in vinculo pacis^.»
Ubi unitas Spiritus, unus lapis sed unus lapis de multis 5
factus.Quomodo de multis unus factus? Suiferendo invi-

cem in dilectione. iEdificatur ergo domus Domini Dei nos-
tri, aedificatur : hoc fit, hoc agitur , hoc voces istse agunt,
hoc lectiones , hoc praedicatio Evangelii toto orbe terra-
rum adhuc : aedificatur. Crevit multum domus haec , et
muitas gentes implevit : nondum tamen omnes gentes oc-

cupavit, crescendo multas tcnuit ^ omnes occupatura est:
et contradicitur ab eis qui domesticos ejus se esse glorian-

tur , et dicitur : Jam decrevit. Adhuc crescit, adhuc cre-
diturae sunt omnes gentes, quae nondum crediderunt : ne

quis dicat Et illa lingua creditura est ? et Barbari credi-
:
turi suntPEtquid sibi vult quod Spiritus sanctus apparuit

in iinguis igneis^, nisi quia nuliius hnguae duritia est
quEG non illo igne solvatur? Neque enim non haliemus jam
multas gentes barbaras credidisse Christo. Quo nondum
porrectum est romanum imperium jam Chrislus possi-
,
det : quod adhuc clausum est eis qui f erro pugnant non ,
« Matth. XXIV, 2. — ' Gal. m, 27, — ^ Ephes. iv, 2, 3. — 4 Act. 11, 3.

,
ENARRATIO IN PSALMUM XCV. 431

est clausum illi qui ligno pugnat. Dominus enim regnavit
a ligno. Quis est qui ligno pugnat?Chrislus.De crucc sua
vicit reges, et subjugalis ipsam crucem in fronte fixit 5 et
gloriantur de ilia ,
quia ibi est salns eorum. Hoc agitur
sic crescit domus, sic sedificatur : et ut noveritis, sequen-
tia Psalmi audite, videte operantes et fabricantes domum.
« Cantate Domino canticuin novum, cantate Domino om-
» nis terra. »
III. « Cantate Domino-, benedicite nomen ejus, bene
» nuntiate de die in diem salutare ejus^ «Quomodo cres-
cit redificium ? « Bene , inquit , nuntiate de die in diem
)) salutare ejus. » De die in diem prredicetur de die in •,
diem , inquit, gedificetur ; crescat, inquit Deus, domus

mea. Et quasi diceretur ab operariis Uln jubes : sedificari ?
ubi vis crescere domum tuam? Elige nobis aliquem locum

aequalem , aliquem locum spatiosum , si tibi amplara do-
mum vis sedificari. Ubi jubes ut bene nuntiemus de die
in diera ? Ostendit locum : « Annuntiate in gentibus glo-
» riam ejus. Gloriam , inquit, tjus annuntiate in genti-
» bus'^: gioriam ejus, non gloriam vestram. O structores,
gloriam ejus bene nuntiate in genlibus. Si gloriam ves-
tram annuntiare volueritis, cadetis : si ejus, aedificabi-
mini, cum aedificalis. Ideo qui gloriam suam annuntiare
voluerunt , noluerunt esse in ista domo et propterea non :
cantant canticum novum cum omni terra. Non enim com-

municant universo orbi terrarum. Etideo non sunt aedi-
ficantes in domo sed parietem dealbatum erexerunt.
,
Quanta minatur Deus parieti dealbato? Sunt teslimonia

Prophetarum innumera, unde maledicit parieti dealbalo^?
Quid est paries dealbatus nisi hypocrisis id est simula- , , ,
tio?Foris lucet, intus lutura est. Quod dicturus sum,

jam dictum est :sed quia eo Spiritu dictum est, quem no-
• Psal. xcv, 2. — * Ibid. 3. — ^ Ezech. xm.
:
43*2 S. AtGUbTlM EP1SC01'J
bis quoque Domiiius impertire diguatus est, nos illud dixi-

mas 5 et t[uidquid modo eodem Spiritu dicimus, illi dixe-
runt qui fuerunt ante nos. Non est ergo praetermittendum,
sed dicendum est, quia dono Dei dictum est. Quidam de
isto pariete dealbato cum diceret, hoc ait : « Quomodo in
» pariete non conjuncto aliis parictibus, sed singulariter
» erecto, si ostium facias ,
quisquis intraverit foris est
)) sic in illa parte quse noluit cantare cum domo canti-
)> cum novum, sed parietem voluit struere, et hunc deal-
» batum^ Don sohdatura, quid valet quod habet januam?
)) Si intraveris, foris inveniris. » Quia enim ipsi non per
januam non intromittit.Do-
introierunt, et janua ipsorum
minus enim Ego sum janua per me intratur ^ »
dicit : « ,
Qui sunt qui intrant per januam? Qui gioriara Domini

queerunt, non suam.Qui intrant per januam? Qui faciunt
quod dictura est « Bene nuntiate in gentibus gloriam :
» ejus. Qui intrat per januam, pastor ovium est, ait Do-
» minus : qui autcm per aHam partem ascendit , ille fur
» est et latro '-. » Qui per januam intrat, humihs est : qui
per aham partem ascendit, superbusest. Ideo illum dixit
intrare, illum ascendere. Sed ille intrando recipitur ille :
ascendendo prcccipitatur. « Annuntiate in gentibus glo-
» riam ejus. » Quid est, « In gentibus? » Forte gentes

nominantur et paucae : et adhuc habet quod dicat illa pars,
quae eresit parietem dealbatum. Quare non gentes sunt
Getuha , Numidia , Mauritania , Byzacium ? Provinciae,
gentes sunt. Auferat sermonera hypocrisi ,
parieti deai-
bato , serrao Dei , aedificans domum toto orJje terrarum.
Parum est quod dixit : « Annuntiate in gentibus gloriam
» ejus : » ne ahquas gentes exceptas putares, sequitui*,
et dicit : « In omnibus popuhs mirabiha ejus. »
IV. « Quoniam magnus Dorainus et huidabihs nimis ^.
' Joan. X, 7. — 2 Ibid i, 2. — 2 Psal. xcv, 4-

enAhrAtio in psalmum xcv. 433
» Quis Dominus, » nisi Jesus Christus , « Magnus et lau-
» dabilis nimis ? » Nostis certe quia homo apparuit ; nos-
tis certe quia in utero fcemin<Te conceptus est, noslis quia
ex utero natus est, nostis quia lactatus est, quia manibus
portatusest, quia circumcisus, quia hostia pro iilo oblata
est, quia crevit; postremo nostis quia expalmatus est,
consputus, spinis coronatus, crucifixus morluus est, est,
lancea percussus est 5 nostis quia haec omnia passus est :
(( Magnus est et laudabihs nimis. » Nohte contemnere

parvum, inteliigite magnum. Parvus factus est, quiaparvi
eratis : inteliigatur magnus et in illo magni eritis. Sic
,
enim oedificatur domus, sic eriguntur moles in ipsa domo :
crescunt lapides qui ducuntur ad sedificium, Crescite

ergo, intelhgite Christum magnum et parvus maguus :
est, magnus nimis. Finivit verba : volebat dicere quan-

tum magnus', etsi tota die diceret, Magnus, magnus, quid
diceret.^ Tota die dicens, Magnus, finiret ahquando^ quia
fmitur dies magnitudo ilhus ante dies ultra dies sinc

: , ,
die. Ergo quid diceret?(( Quoniam Dominus etlaudabihs

» nimis. » Quid enim dictura est hngua parva ad lau-
dandum magnum.^ Dicendo, Nimis » emisit vocem et (( , ,
dedit cogitationi quod sapiat tanquam dicens Quod so-

5 :
nare non possum tu cogita et cum cogitaveris, parum

, ,
erit. Quod cogitatio nulhus exphcat ,lingua ahcujusexph-

cat ?(( Magnus Dominus et laudabilis nimis. » Ipse laudetur,
domus.
ipse praedicetur,ejus gloria nuntietur_, et sedificatur
V. (( omnes deos. » Sunt enim dii
Terribihs est super
superquos sit terribihs ilie.^ Yideamus quos dicat, et vi-
debimusquare dicat. Interim antequam dicat, charissimi,
advertite. liie qui quasi territus videtur inter homines,
(( Terribiiis est super omnes deos. » Numquid non fre-
muerunt gentes ? Numquid non populi meditati sunt ina-
cxvii. 28
,

nia adversus Dorainum, et adversus Ghristura ejus^ ? Nura-
quid illi tauri pingues non circumdederunt eum? Num-
quid non leo i-lle rugiens fremuit super illum'-, et intrans
in corda saevientium exclamavit, « Crucifige, crucifige^ :»
quasi ille isto fremitu terreretur qui « Terribilis est, »
non super omnes homines, sed « Super omnes deos? »

Ubi enim vult aedificare domum locus ipse sylvosus est, ,
unde dictum est hesterno die « Invenimus eara in cara-

, ,
« pis sylvae *. » Doraum enira ipsam quoerebat cura di- ,
ceret « In carapis sylvoe.» Etunde sylvosus est locus iWe?

Siraulacra colebant horaines non rairura quia porcos :
,
pascebant. FiUus enira ille erat, qui diraisit patrera, et

orania sua consumpsit in meretricilius , vivens prodige 5
pascebat porcos^ id est , colebat daemonia : et ipsa super-

stitione Gentdium, syiva facta erat omnis terra. Sed extir-
pat sylvam qui fledificat domum et propterea dictum est, :
« Gura doraus sedificaretur post captivitatera. » Teneban-

tur enira homines captivi sub diabolo et dceraonibusser- ,
viebant sed rederapti sunt a captivitate. Vendere se po-

:
tuerunt , sed redimere non potuerunt. Venit Redemptor

et dedit pretiura ^ fudit sanguinem suum , emit orbem
terrarum. Quaeritis quid emerit? Videte quid dederit, et
invenite quid emerit. Sanguis Ghristi, pretiura est. Tanti
quid valet? Quid , nisi totus orbis? quid, nisi oranes gen-
tes ? Valde ingrati sunt pretio suo , aut raultura superbi
sunt, qui dicunt tam parvum esse, ut solos
aut illud
Afrosemerit; aut se tam magnos esse, pro quibus sohs
iilud sit datum. Non ergo exultenl non superbiant pro , :
toto dedit, quantum dedit. Novit quid emerit, quia novit

quanti emerit. Inde quia redempti sumus post captivita- ,
tem sedificatur domus. Et qui sunt qui nos tenebant in

' Psal. n, 1. — » IJ. XXI , i3, i^. — ^ Matlli. xxvu ,
-23. — 4 Yide Enar-
rat. in Psalraum cxxxi, n. ii. — ^ Luc. sv, i'i-i5.
,
ENAllRAXIO IN PSALMUM XCV. 435

captivitate? Quia illi quibus dicitur, Annuntiate, extirpa-
tores sylvae sunt : ut extirpent sylvam, liberent de capti-
vitate terram, et struant, aedificent , annuntiando magni-
tudinemdomusDomini. Undesylva daemonum extirpatur,
qui super omnes est ? Ergo omnes gen-
nisi praedicetur ille
tes daemonia habebant deos : quos dicebant deos , daemo-

nia erant, Apostolo dicente apertius, « Quoniam quae
))immolant gentes, daemoniis immolant et non Deo^. » ,
Quia ergo ideo erant in captivitate quia daemoniis immo- ,
labant; etpropterea tota terra sylvosa remanserat? annun-

tiatur iste « JMagnus et laudabilis nimis.
VI. Et quomodo ostenditur magnitudo ejus, ut eradicet
illas superstitiones , sub quibus captivus populus teneba-
tur, quem redimere advenit « Terribilis snper omnes deos '?»
Et quasi diceretur illi, Quare dixisti « Super omnes Deos ?)> :
sunt enim dii? Sequitur, et dicit « Quoniam omnes dii gen- :
))tium daemonia. Intendat Charitas Vestra. Ilklagnum

))
ahquid dicebat paulo ante, « Magnus Dominus et tan- :. ))
quara deficiens in laude ipsius, « Et laudabilis nimis. )>
Nonne hoc dixeram, quia dimisit tibi cogitare quod non

poterat ipse verbis explicare ? Explicans autem ipse verbis
quid magnum mihi dixit de Domino Jesu Christo? An quia
super omnia dsemonia est? Cum enim dixisset, « Terri-
)> bilis super omnes deos : )> sul^junxit , « Quoniam omnes
)) dii gentium daemonia. » Non est magnum , esse super
d£emonia : et tu , si volueris , eris •, sed si in illum credi-
deris. Ita-ne ipsa est illa magnitudo laudis , « Magnus Do-
)) minus et laudabiHs nirais? )> Volens enira explicare, ut
poterat humana lingua , et quamvis magnus sit tactor
organi Spiritus sanctus , taraen per angustias spiritus hu-
mani syllabas sonat , sed cogitationes generat : explicare
ergo per hanc linguara volens ,
quid ait ? « Magnus Do-
' i Cor. X, 20.
28.
,
436 s. AUGUSTiNi Eri5copi

)) minus et laudabilis nimis. quantum lauda- )> Dic , dic ,
bilis, dic, « Terribilis est, inquit, super omnes deos. )>
Quare dixisti , « Super omnes deos? Quoniam omnes dii

))gentium daemonia. » Et ipsa est tota laus illius qui lau-
dabilis est nimis ,
quia superat omnes deos gentium ,
qui
sunt dsemonia? Expecta , et audi quod sequitur : « Domi-
))nus autemcoelos fecit. Jam ergo non supcr dsemonia )>
solum, sed super omnes ccelos quos fecit. Si diceret,

« Super omnes deos quoniam omnes dii gentium daemo- ,
)) nia , » et ibi tantummodo remaneret laudatio Domini

minus dixerat quam nos solemus de Christo cogitare :
cum autem dixit « Dominus autem coelos fecit ,vi- ; ))
dete c[uid intersit inter coelos et daemonia , et videte quid

intersit inter ipsos coeios et iliuni qui fecit coelos ^ ecce
quantum Dominus. Kondixit Dominusautem
excelsus est :
super coelos sedet-, fortasse enim alius iilos fecisse putaretur,

super quos sederet sed dixit « Dominus autem coelos
, : ,
)) fecit.» Si coelos fecit, etiam Angelos fecit ipse fecit An- :
gelos ipse fecit Apostolos. Apostolis cedebant dsemonia

, 5
sed ipsi Apostoli coeli erant, qui Dominum portabant. Et

quem Dominum portabant ? A quo facti erant. Audi quia
coeii sunt : « Coeli enarrant gloriam Dei^ )) Ipsis coelis
dicitur, « Annuntiate in gentibus gloriam ejus, in omni-

)) bus populis mirabilia ^jus. Quoniam magnus Dominus
))et laudabiJis nimis terribilis est super omnes deos,, )>
Quos deos? « Quoniara omnes dii gentium daemonia. ))
Et ipse est terribilis super omnes istos deos. « Dominus

)) autem coelos fecit. O coeli, quos fecit, annuntiate )>
in gentibus gloriam ejus ^dificetur domus per omnem I
terram, cantet omnis terra canticum novum.

YII. « Confessio et pulciiritudo in conspectu ejus-. )>
Pulchritudinem amas? vis esse pidcher? Confitere. Noii

'
Fsal. xvin, 2. — ' Psal. xct, (>.
,
ENARBATIO IN PSALMUM XCV. 437

dixit, Piilchritudo et confessio; sed , « Confessio et pul-
» cliritudo. )) Foedus eras , confitere ut sis pulcher : pec-
,'
cator eras confitere ut sis justus. Foedare te potuisti
formosum te facere non potes. Qualis aulem est sponsus
noster, qui foedam amavit, utpulchram faceret? Quomodo,
ait ahquis, foedam amavit? « Non veni, inquit, vocarc
)) justos, sed peccatores^ •» Quos vocas peccatores, ut
remaneant peccatores? Non, inquit. Et quomodo non
erunt peccatores? « Confessioetpulchritudoin conspectu
)) ejus. )) Confitentur enim peccata sua vomunt mala ,
quae avide voraverant , non redeunt ad vomitum suum ,
sicut canis immundus'^ : et erit confessio et pulchritudo.

Amamus pulchritudinem : prius ehgamus confessionem ,
ut sequatur pulchritudo. Iterum existit qui amat poten-

tiam amat , et magnificentiam 5 vult esse magnus quomodo
Angeh sunt. Magnificentia quaedam est in Angehs 5 et tanta
polentia , ut si faciant Angeli quidquid possunt , sustineri
non possit. Et omnis homo desiderat potentiam Angelo-
rum, sed justitiam Angelorumnon amat. Prius justitiam
dihge, et sequetur te potentia. Quid enim sequitur et
hic ? « Sanctitas et magnificentia in sanctificatione ejus. )>
Tu jam quserebas magnificentiam prius dihge sanctita- :
tem cum sanctificatus fueris eris et magnificus. Nam

; ,
si prsepostere prius esse volueris magnificus, ante cadis

quam surgas : non enim surgis, sed extolleris. Melius
surgis, si te ille erigat qui non cadit. Descendit enim
ad te ille qui non cadit : tu cecideras 5 ilJe descendit ,
por-
rexit tibi manum non potes : viribus tuis surgere, am-
plectere manum descendentis , ut erigaris a forti.
YIII. Quid ergo? Si « Confessio et pulchritudo in cons-

)> pectu ejus, sanctitas et magnificentia in sanctificatione
» ejus, )) (Hoc annuntiamus^ cum aedificamus domum :
' Mafth. IX, 1 3. — '2 Petr, 11, 25.

,,
438 S. ATJGTTSTmi EPISCOPI
ecce jara annuntiatum est gentibus :

)
quid debent facere
gentes, quibus annuntiaveruntilli qui sylvam extirpave-
runt ? Jam ad ipsas gentes dicit : « Afferte Domino patriae
» gentium , afferte Domino gloriam et honorem ' : » no-
iite vobis; quia et illi qui vobis annuntiavenmt , non
suam sed illius gloriam annuntiaverunt et vos « Afferte
, :
M Domino gloriam et bonorem » et dicite « Non nobis 5 ,
)) Domine non nobis, sed nomini tuo da gloriam'^. »

,
Nolite spem in homine poncre. Si baptizatur unusquisque

vestrum, dicat Ille me baptizat, de quo amicus sponsi
:
dixit : « Hic est qui baptizat^. enim hoec dixeritis,

» Si
affertis Domino gloriam et honorem. « Afferte Domino

» gloriam et honorem. »
IX. « Afferte Domino gloriam nomini ejus. » Non no-

mini hominum , non nomini vestro sed nomini ejus af- ,
ferte gloriam. « Tolhte hostias, et introitein atria ejus ^.
» Tollite hostias : » quid allaturi estis , ut introeatis in

atria ejus? Jam enim crevit domus, et facta sunt atria :
qui afferunt hostias, intrent in atria. Tauros alJaturi su-

mus, hircos vel oves? Aljsit. « Si voluisses sacrificium, de-
» dissem utique^ » lile nobis hostiam commendabat
quam offerre debemus. Videte ne iila sit hostia de quo ,
jamdudum dixit : « Confessio et pulchritudo in conspectu

» ejus. » Confessio hostia est Deo. ergo gentes, si vul-
tis intrare in atria ejus, nolite vacuae intrare, « Tolhte
» hostias. » Quas hostias nobiscum portaturi sumus?
« Sacrificium Deo spiritus contribulatus, cor contritum et
» humihatum Deus non spernit*'.» Cum humiii cordein-
tra in domum Dei, et cum hostia intrasti. Si autem su-
perbus es, inanis intras. Nam unde superbires, nisi inanis
esses?Nam si plenus esses, non inflareris. Quomodo ple-
' Psal. xcv, 7. — 2 Id. cxni , i. — ^ Joan i , 33. — 4 Psal. xcv ,8. —
*IJ. L, 18. — 6 Ibi.l. 19.
ENARKATIO IN PSALMUM XCV. 439
iius esses ? Si tecum tollercs hostiam ,
quam portares acl
atria Doraini. Jani ne diu teneamus, curramus csetera.

Videte crescentem domum, videte sedificium ire per totum
orbem terrarum. Gaudete, quia intrastis in atria gaudete, :
quia aedificamini in templum Dei. Qui enim intrant, ipsi

aedificantur, ipsi sunt domus Dei ille est inhabitator, cui :
sedificatur domus toto orbe terrarum , et hoc post capti-

vitatem. « ToUite hostias, et introite in atria ejus. »
X. « AdoratS Dominum in atrio sancto ejus ^ : » in ca-
tholica Ecclesia; hoc est atrium sanctum ejus. Nemo di-

cat •, « Ecce hic Exurgent enim
est Ghristus , ecce iHic. »
pseudo-prophetae. Dic eis istud « Lapis super lapidem ,
))non rehnquetur qui non destruatur - ad parietera

,
: )>
dealbatum vocatis, in atrio sancto adoro Deum meum.

XI. « Gommoveatur a facie ejus universa terra : dicite
» innationibus :Dominusregnavitahgno.Etenim correxit
)) orbem terrae, qui non commovebitur^. » Quoe testimo-
nia sedificationis domus Dei.? Intonant nubes coelorum

per totum orbem terrarum jjedificari domum Dei : et cla-
mant ranae depalude Nos : soli sumus Christiani. Quse tes-
timonia profero ? Psalterii. Profero quod surdus cantas :
aperi aures , tu cantas ista •, cantas mecum , et non con-

cordas mecum : lingua tua sonat quod sonat mea, et cor
tuum dissonat a corde meo. Nonne tu cantas ista ? Vide
testimonia orbis terrarum Gommoveatur a facie ejus
: «
» universa terra : » et tu dicis non commoveri ? « Dicite
» in nationibus : Dominus regnavit a hgno.»An fortehic

obtinebunt, et dicent se regnare a hgno; quia fustibus
Gircumcelhonum regnant? De cruce Christi regna si a ,
ligno regnaturus es.Nam lignum hoc tuum ligneum te

facit lignum Christi per mare te trajicit. Audis Psal-
:
mum dicentem « Gorrexit orbem terrae qui non commo-

:
,
' Psal. xcv, 9. — ' Matlli. xxiv, 2, et "23, 24. — ^ Pâl. xcv, 10.
:

)) vebitur non solum motum post correc-
: )> et lu dicis
tionem, sed etiam diminutum. Tu verum dicis, iste men-

titur ? Pseudo-prophetoe clamantes «. Ecce hic est Christus,
» ecce illic\ » verum dicunt, et Propheta isie mentitur ?
Fratres, contra istas apertissimas voces auditis in angulis

strepitum , Ille tradidit, et illetradidit. Quiddicis? Voces
tuse audiendre sunt, an vcces Dei?» Etenim correxit orbem
)) terrse, qui non commovebitur. » Ego tihi orbem terra-
rum ostendo.nedificatum : tolle hosliam ; intra in atria I>o-
mini. Hostias non habes, propterea non vis intrare. Quid
est hoc ? Si hostiam tibi indiceret Deus taurum , hircum ,
arietem, iuvenires quodafferres ; indixit tibi humile cor,

etnon Hoc enim in tenon invenis, quia super-
vis intrare.
bia tumuisti. « Etenim correxit orbem terrse, qui non

)) commovebitur. Judicabit populos in asquitate. » Tunc
se ilh plangent, qui nolunt modo dihgere <Tquitatem.
XII. a Jucundentur ca^li, et exultet terra-. )) Jucun-
dentur coeli, qui enarrant gloriam Dei-, jacundentur coe)i
quos Dominus quam compluunt coeli.

fecit- exultet terra,
Goeli enim prsedicatores, terra auditores. « Gommoveatur

)) mare et plenitudo ejus.)) Quod mare? Saeculum. Com-
motum est mare, et plenitudo maris^ omnesoeculum con-
citatum est adversus Ecclesiam , cum dilataretur ct redi-
ficaretur toto orbe terrarum. De ipsa commotione audistis
in Evangelio: « Tradent vos ad judicia^. Gommotum )>
est mare : sed quando vinceret mare eum qui ccelos

fecit?
Gaudebunt campi, et omnia qu;e in eis sunt
XIII. « : ))
Omnes omncs mites, omnes aequi, campi suntDei.

lenes,
» Tunc exullabunt omnia ligna s^dvarum *.» Ligna sylva-
rum Pagani sunt. Quare jam gaudent? Quia prsecisi sunt

,
' Mattli. XXIV, 2.3. — 2 Psal. xcv , ii. — ^ Marc. xiii, 9. — ^ Psal.
xcv , 11.
ENARBATIO IN PSALMUM XCV. 441
de oleastro, et inserti iii oliva^. « Tunc exultabunt omnia
)) ligna sylvarura : quia praecisae sunt ingentes arbores ce-
drinse et cyparissinae, et imputribilia ligna translata sunt
ad aedificationein domus". Ligna sylvarum erant, sed an-
tequam irent in sedificium ligna sylvarum erant, sed an- :
tequam olivam parerent.

XIV. « Tunc exultabunt omnia ligna sylvarum ante ,
))faciem Domini, quoniamvenit, quoniam venit judicare

))terram.^. Primo venit, et postea venturus est. Primo
)>
vcnitin Ecclesia suain nubibus. Qure sunt nubes quae eum

portaverunt? Apostoli prcedicantes , de quibus audistis,
cum legeretur Aposlolus : « Legatione, inquit, pro Christo
)) fungimur, o])secrantes pro Christo reconcibari Deo^. )>
Ipspe sunt nubes in quibus venit,excepto adventu suo pos-

teriore, quo venturus estjudicare vivos et mortuos. Yenit
primo in nubibus. Haecprimo vox ipsius sonuit in Evan-
gelio : « A modo videbitis Filium bominis venientem in
» nubibus^ )> Quid » Nonne Dominus
est, « A modo?
postea venturus piangentomnes tribus ter-
est, quando se
rffi? Prius venit in prsedicatoribus suis, et implevit totum
orbem terrarum. Non resistamiis primo adventui, ut non

expavescamus secundum. Et v?e tunc pr^gnantibus et
)) mammantibus. Audistis modo in Evangelio
)> « Ca- :
)) vete, quia nescitis qua hora veniat*'. In figura dicta )>
sunt. Qu.ie sunt pr?egnantes, etqute sunt lactantes? Praeg-

nantes animae dicuntur, qua3 habent spem in saeculo.
Qune autem adeptse sunt jam([uod sperabant, pro lactan-
tibus sunt positse. emere vult villam
Verbia gratia :
;
pr;^gnans est , nondum enim factum est, tumet uterus in

spe : emit; pepcrit, adeo ]actat quod emit. « Vae praeg-
)) nantibus et mammantibus : )> vae qui ha])ent spem in
' Rgiti. XI, 17. — 2 ^ Reg. V, 6. — 3 Psal. xcv, i3. — 4 2 Cor. v, 20. — .
5 Marc. xni, 2G. — filbid. 17 et 33.

,

quas de sseculi spe pepe-
sseculo, vae qui haerenthis rebus
rerunt. Quid ergo debet facere Christianus? Uti mundo,
non servire raundo. Quid est hoc? Habentes tanquam non
habentes. Sic dicit, sic hortatur quos non vult inveniri a
die illa tanquani praegnantes et mammantes, sic eos hor-
tatur : « De csetero , fratres, tempus breve est, rehquum
» est, ut et hi qui habent uxores, tanquam non habentes
» sint, et qui flent tanquam non flentes , et qui gaudent
» tanquam non gaudentes, emunt quasi non tenen-
et qui
» tes , et qui utuntur hoc mundo tanquam non utentes.
)) Praeterit enim figura hujus mundi. Voio vos sine sol-
)) hcitudine esse^» Qui sine soUicltudine est, securus ex-
pectat quando veniat Dominus ipsius. Nam quahs araor
est Christi, tiraere ne veniat? Fratres, non erubesciraus?
Araaraus, et tiraemus ne veniat? Certe amamus? An pec-
cata nostra phis amamus? Ergo ipsa oderimus peccata, et
araemus eum qui venturus est ad punienda pêccata. Ye-
niet, vehraus nohraus. Non enim quia modo non venit,
ideo venturus non est. Yeniet , et quando nescis : et si
paratura te invenerit, nihil tibi oljest quia nescis. « Tunc

)) exultabunt omnia hgna sylvarum, ante faciem Domini,
» quoniam venitprius. » Et postea quid? « Quoniam ve-
» nit judicare terram. Et exultabunt omnia hgna sylva-

» rum. » Yenit prirao, et postea judicare terrara : exul-
tantes inveniet eos qui primo ejus adventai crediderunt,
« Quoniara venit. »
XV. Nam, « Judicabit orbem terrarum inaequitate » :
non partem quia non partem emit. Totum judicare ha-

,
bet, quia pro toto pretium dedit. Audistis Evangehum

quia cum venerit, inquit, « Congregabit electos suos a
» quatuor ventis-. » Congregat electos oranes a quatuor
ventis : ergo de toto orbe terrarum. Quia et ipse Adam,
'
I Ccr. vii, 2g-32. — » Marc. xiji, 27.
ENAKB.ATIO IN PSALMUM XCV. 443
( aliquandohoc dixeramS orbem terrarum significat se- )
cundum graecam linguam. Quatuorenim litterae sunt, A,

D, A et M. Sicut autem Graeci loquuntur, quatuor orbis
partes has in capite Htteras habent , Avy-oXw dicunt Orien-
tem Auff-.v, Occidentem

5
Aox.tcv, Aquilonem M£Gr,[j.gp(av,
•,
;
Meridiem habes, Adam. Ipse ergo Adam toto orbe ter-

:
rarnm sparsus est ^. In uno loco fuit, et cecidit, et quo-

dam modo comminutus implevit orbem terrarum : sed
misericordia Dei undique collegit fracturas, et conflavit
igne charitatis , et fecit unum quod fractum erat. Novit
illud facere artifex ille , nemo desperet. Multum quidem
est, sed qui sit artifex, cogitate. Ille refecit, qui fecit^ ille
reformavit, qui formavit. « Judicabit orbem terrarum in
» aequitate, et populos in veritate sua. » Quae est aequitas
et veritas?Congregabit secum electos suos ad judicandum,
caeteros autem separabit ab invicem, Positurus est enim
ahos ad dexteram, alios ad sinistram. Quid autem sequius,
quid verius, quam ut non expectent misericordiam de ju-
dice, qui noluerunt facere misericordiam antequam ve-
niret judex? Oui autem voluerunt facere misericordiam,
cum misericordia judicabuntur. Dicetur enim eis ad dex-
teram positis, « Yenite benedicti Patris mei, percipite
» regnum, quod vobis paratum est ab origine mundi^. »
Et imputatopera misericordiae : « Esurivi enirn, etdedis-

)) tis mihi manducare; sitivi, et potastis me'', » et caetera.
Rursus ad sinistram positis quid imputatur? Quia nolue-
runt facere misericordiam. Et quo ibunt? « Ite in ignem
)) seternum^. )> Iste auditus malus magnum gemitum fa-
ciet. Sed quid dixit alius Psalmus ? « In memoria aeterna
)) erit justus, ab auditu malo non timebit^. )) Quid est^
auditus maius? « Ite in ignem aeternum, qui paratus est
I
Vifle Tract. ix, in Joan. n. i^, et Tract. x, n. 12. — * Gen. iii, 6. — '
3 Matth. XXV, 34. — 4 Ibia. 35. — 5 Ibid. 4i. — 6 Psal. cxi, 7.

,
-444 S. AUGUSTINl EPISCOPI

)) ^ Qui gaudebit ad auditum
dia])olo et angelis ejus )>
bonum non timebit ab auditu malo. Quomodo gaude-

,
bunt adauditum bonum? « Yenite benedicti Patrismei.))

Et a quo auditu non timebunt? « Ite in ignem seternum,
)) qui paratus est diabolo et angelis ejus.» Haec estaequi-
tas, haec veritas. « Judicabit enim orbem terrarum in
)) sequitate, et popuios in veritate sua. )) An quia tu in-
justus es, justus non erit judex? aut quia tu mendax es,
verax non Sed si vis habere misericordem,

erit veritas ?
esto misericors antequam veniat dimitte si quid in te :
commissum est, da ex eo quo abundas. Et de cujus das,

nisi de ilUus? Si de tuo dares, largitio esset cum de iljius :
das, redditioest.« Quid enimhabes, quod non accepisti?-»

Hse sunt hostiae Deo gratissimae , misericordia , humilitas,
confessio ,
pax , charitas. Has apportemus , et securi ex-
pectabimus adventum judicis, « Qui judicabit orbem ter-
)) rarum in cequitate, et populos in veritate sua. ))
/V*'» WlAX-WWV^^XiWV^Vt/V^ VW\ VW^W/VWW^/VWXA/WWVV^-WV^^VWWVWVWWWl^VWWV^^
ENARUATIO
IN PSALMUM XCVI.
Sermo ad populum.
I. Magna spectacula Deus praebet cordi christiano, el

quibus vere nihil possit jucundius inveniri tamen adsit
: si
palatum fidei, cui sapiat mcl Dei. Credimus omnibus vo-

bis ,
qui in Salvatorem nostrum toto corde credidistis
' Mattli. xxviii, 4i. — ^ I Cor. iVj 7.
EKAKKAIIO 1A' rSALMUM. xcvi. 445
inesse Spiritum ejus, qui vos delectet cum leguntur pro-
pheliae, ante tot annos prolatse ex ore sanctorum, et post
tot annos impletre in fide geniium. Magnam enim jucun-
ditatem tunc carpebant ipsi sancti Prophette, cum ea vi-
debant in non jam impleta, sed adhuc futura. Erat
spiritu,
eis magna delectatio sed tamen et ipsi pro charitate qua

:
in nos accensi erant, quos nondum videbant, et spiritu

parturiebant, volebant, si fieri posset, in hoc tempore
nobiscum vivere, et videre impleta quae in spiritu pro-
phetabant. Inde Dominus Discipuhs suis, jam ista videre
incipientibus ait : « Midti justi et Prophet£e voluerunt vi-
)> et non viderunt
dere quae videtis et audire quse au-
, 5
» ditis, etnon audierunt^ » Quamvis enim viderint ista

:
in spiritu, tamen futura illisquodammodoformabantur :
I
Apostolis autem jam praesentia reddebantur. Unde ille
SimeoUj justus quidam senex, multum exultavit videus
infantem Jesura , et agnoscens in parvo magnum , et in
exigua carne cognoscens coeli et Lerrae Creatorem. JMultum
j
ergo exultavit, quia responsum acceperat , non se exitu-
rum esse de hac vita ,
prius quara videret salutare Dei.
Agnovit ergD iljura, jucundatus est , exultavit gaudioj et
[ hoc ait « Domine, nunc dimittis servum tuum in pace
: :
» quoniam viderunt oculi mei salutare tuum-. » ]\[agna

estergo ista jucunditas et hanc facit charitas. Delectati :
sumus, cum Psalmus iste cantaretur et quaedam ibi ab :
omnibus intellecta sunt^ qusedamvero, quantum arbi-

tramur, aut a paucis, aut certe non ab omnibus. Simul
ergo iilum in isto sermone, in quo vobis servinuis, consi-
deremus-, et videamus quanta dignatione nos Deus Iselifi-
care voluit, prsesentando qu3e promisit, et nobis exhibens
veritatem promissis suis.
II. Inscribitur Psalmus, « Ipsi David , cumterra ejus

> MaUli. XIII, 17. — 2 Luc. u, 25-3o.
,
446 S. AUGUSTIKl EPISCOPI

)) restituta est^ )> Totum adChristum revocemus, si vo-
lumus iter rectae inteiligentiae tenere : non recedamus a
lapide anguiari-, ne intellectus noster ruinam faciat : in
illo solidetur, quod instabili motu nutabat in ilio incum- •,
bat, quod per incerta pendebat. Quidquid dubitationis

habet homo in animo auditis Scripturis Dei, a Christo
non recedat cum ei fuerit in illis verbis Gliristus revela-
^
tus, intelligat se inteliexisse antequam autem perveniat :
ad Ghristi inteilectum, non se prsesumat intellexisse. « Fi-

)) nis enim Legis Ghristus est adjustitiam omni credenti^.))
Quid est ergo, et quomodo accipitur in Christo, « Gum
» terraejus restituta est.^ Nam quomodo David intelli-
)>
gatur Ghristus, facile est agnoscere. Ghristus enim ex Ma-

ria, et ex semine David; et quia ex semine ejus futurus
erat ,
propterea nomine ejus in figura prophetabatur.
Ergo David Ghristus quia et : interpretatio David manu
fortis est et quis tam manu
: fortis ,
quam qui de cruce
mundum vicit? Nam post resurrecticnem et ascensionem
ejus, accepto Spiritu sancto, loquentibus Apostolis variis
linguis*, commota multitudo eorum ipsorum qui eum
crucifixerant j consiliura qusesivit salutis ; accepit, credi-
dit-, ignotum est, donatus est reatus sanguinis Ghristi
impertitus est potus sanguinis Christi-, facti sunt fideles
cjus, cujiis fuerant persecutores ; crediderunt in eum,
quem crucifixerunt , et ante quem insultantes caput agi-
taverunt^, eum ipsura caput habere voluerunt. Ita ergo
« Restituta est terra ejus, » quod habet titulus Psahni.
Terra enim ejus Judaea : et perierat omnis Judaea, quando
crucifixerunt Dominura suum ignorantes phrenetici sae-
,
vientes in Medicum, et salutem insania repellentes. Tan-

quam ergo perierat Judaea tota : quam tota? Ipsi etiara
' Psal. xcvi, I. — ' Ephes. ii, 20. — ^ Rom. x, 4- — ^ Act. 11, 4> Sj.
— SMaUh. XX vu, Sg.
enarrAtio in psalmum xcvi. 447
Apostoli trepidaverunt. Petrus, qui audaci dilectione
se-
quebatur, timida tr^pidatione ter negavit^ Resurgens,
in
via ^[uosd.im loquentes secum de se, tales invenit
ipse Do-
minus Jesus Christus, ut dicerent illi qucerenti unde col-
loquerentur Tu solus peregrlnus es in Jerusalem, et non
:«
)) cognovisti qnx facta suntinilla his diebusPQuibus ille

» dixit :Qu3e? Et dixerunt De JesuNazareno,qui
fuit vir
:
» propheta potens in opere et sermone, coram Deo et

)) omni populo et quomodo eum tradiderunt summi sa-
:
)) cerdoteset principes nostri in damnationem mortis, et

» crucifixerunt eum. Nos autem sperabamus quia ipse
» esset redempturus Israel -. » Jara -spem Christi perdi-
derant. Non enira dixerunt, Sperariius euraredempturum;
sed, « Sperabamus quod esset redempturus IsraeJ..) Ipse
cum eis erat, et spes illius in illis non erat. Ostendit se iliis,
manifestatus est etiara cseteris Discipulis, visus, contrecta-
tus, et mventus illis quibus jara perisse
videbatur revo- :
cata est fides eorura qui ceciderant, « Restituta

est terra
)) ejus. )) Deinde factis cura eis quadraginta diebus, as-
cendit in coelura^ : et sicut paulo ante coraraeraoravi,
misso Spiritu sancto fecit Discipulos suos idiotas horaines
Joqui omnium gentium Jinguis. Tunc ilii pro quibus
non
Irustra dixerat, « Pater ignosce iJJis quia nesciunt
quid
,
,
» faciunt^coramoti, ut diximus, quccsierunt salutera,

)>
consilium acceperunt ut in eum credercnt crediderunt :
uno dietria millia, et rursus quinque millia^ Coepit fer-

vere per Judaeam Ecclesia Christi , ubi ferbuerat oppro-
brium Christi^ « Et restituta est terra ejus. )> Sed quia
dixerat ipse, « Habeo alias oves, quse non sunt de hoc
» ovili, oportet me et easadducere, ut sit unus grex et
» unus pastor^ : » etiam ad Gentes ad quas Prophetse
' Matth. XXVI, 70. — 'Luc. xxiv, 18-21.' — 3 Act. 1, 3.— 4 Luc. xxiii, 3.
— 5 Act, u, 4, et IV, 4- — ^"
Joan. x, 16.
missi non erant, Apostoli missi sunt. Qusesilisunt qui non

quaesierant, inventi sunt qui nihil expectabant : quem
non tcnebant Deum pollicitatorem, invenerunt redempto-
rem. Jam enim Judaii tenebant Deum pollicitatorem,
([uiaibi Prophetae Ghristum prsedicaverant , ibi Christum
promiserant : sed quem promissum audierant, praesentem
non cognoverant. Ilhs autem promissum nihil erat sed :
tamen in Prophetis etiam de fide ipsorum dictum erat.

Non dictum erat ipsis, sed dictum erat de ipsis. Missum
est et ad illos et audistis ex dispensatione Dei ipsa enim
: ^
lectio modo vobis lecta esL in Actibus Apostolorum, quo-

modo centurio Cornehus credidit. Cornehus enim cen-
turio non erat de genle Judaeorum^ Orabat, jejunabat,
eleemosynas faciebat. Non illum. deseruit Deus quamvis
inGentibus constitutum : et missus est ei Angelus, qui illi
nuntiaret, quod eleemosynae et orationes ipsius acceptse

fuerintapud Deum. Credidit advocato adse Petro. Num-
quid non illum poterat docere Angelus.^ Misit illum ad
Petrum, ut magis pcr hominem ilh fides fieret quia ho- :
mines dignatus erat Dominus visitare. Nec dedignabatur

docere per hominem , qui dignatus est esse homo. Sic
ergo « Restituta est terra ejus,» uno pariete venienle de
Judaeis, altero pariete veniente de Gentibus : quibus duo-
bus parietibus de diverso venientibus esset ipse lapis an-
gularis, ubiambo copularentur ^.
III. Iterum quomodo accipimus, « Cum terra ejus res-
» titueretur.^ Cum caro ejus resuscitarctur. Ahus enim
intellectus, tamen a Christo non recedens, sic potestno-
bis occurrere : terra restituta, caro resuscitata. Post re-
surrectionem cnimipsius facta sunt ista omnia, qure can-
tantur in Psalmo. Audiamus jam de terrae restitutione
Psalmum plenum gaudio. Excitct nobis ipse Dominus
' Act. \, if etc. — * Eplies. u, 2o.
EJVARllATlO IJN PSALMUM XCVl. 449
Deus noster dignam tantse rei expectationem et jucundi-
tatem ipse sermonem nostrum moderetur aptum cordi-
:
bus vestiis, ut quidquid hic exultat cor nostrum in talibus

spectaculis, perducat ad linguam, et inde in aures ves-
tras, deinde in cor vestrum, inde in facta vestra.
IV. « Dominus regnavit. » Ulc (jui stetit ante judiccmj
ille qai alapas accepit, ille qui ilageilatus est, iile qui
conspulus est, ille qui spinis coronatus est, ille qui cola-
phis ca?sus est, ilie qui in ligno suspensus est, iile cui pen-
denti in iigno insuitatum est, ilJe qui in cruce mortuus
est, iiie qui iancea percussus est, iiie qui sepultus est_,
ipse resurrexit. « Dominus regnavit. » Saeviant quantum

possunt regna : quid sunt factura Regi regnorum, Do-
mino omnium regum , Creatori omniura ssecuiorum.^ An
ideo contemnitur, quia tam submissus, et tam humilis
apparuit ? Misericordia est, non impotentia. liie enim hu-
mihs apparuit, ut eum caperemus. Sed jam videamus :
« Dominus regnavit; exuitet terra jucundentur insuise ,
)) muitse. Est quidem quia verbum Dei nonlin soia

))
,
continenti terra pr?edicatum est, sed etiam in insulis quae

constitutfe sunt in medio mari et ipsae plenae Christianis,
:
piense sunt servis Dei. Non enim separatmare eum qui

fecit mare. Quo naves possunt accedere verba Dei non
,
possunt? Impietse sunt insuise. Verumtamen possunt etin

figura recte accipi insulae, omnes Ecclesiae. Quare insuiae?
Quia circumlatrantur fluctibusomnium tentationum. Sed
quomodo undique circurnstrepentibus fluctibus
insula
tundi potest, frangi non potest, magisque ipsa frangit
fluctus venientes, quam frangitur ab eis sic et Ecclesiae :
Dei puiiulantes per tolum orbem terrarum, passae sunt

persecutiones undique frementium infidchum, et ecce
stant insuiae , etjam placatum est mare. « Jucundentur
)) insulae multae. »
^ Gxvii. 29
,:
450 S. AUGUSTIWl EPISCOPl

V. « Nubes et caligo in circuitu ejus ,
justitia et judi-
» cium directio sedis ejus^, » Quibus « Nubes et caligo in

» circuitu ejus? » Quibus « Justitia et judiciura directio
» sedis ejus? » Nubes et caligo impiis, qui eum non in-
tellexerunt : justitia et judicium fidelibus, qui in eum
crediderunt. liii enim per superbiam non viderunt, illi
per humiiitatem dirigi meruerunt. Audi nubes et nebu-

lara, et audi justitiara etjudiciura. Ipse Dorainus ait : « In
» judicium ego in liunc mundura veni, ut qui non vident
» videant, et qui vident coeci fiant'-. » Quid est : « Qui
» vident caeci fiant.^ »Qui sibi videre videntur, qui se sa-
pientes putant ,
non sibi arbitrantur necessariara me-
qui
dicinara, ipsi caecifiant, ipsi iion intelligant. Qui autem
non vident, videant; qui caecitatera confitentur, illurai-
nari raereantur. Sit ergo « In circuitu ejus nubes et ca-
» ligo , » his qui eura non cognoverunt : confitentibus
autera et hurailiantibus se : « Justitia et judiciura directio
» sedis ejus. » Sedem ejus dicit eos ipsos, qui in eura credi-
derunt. De
enim sibi fecit sedem quia in eis sedet
ipsis ,
Sapientia « Filius enim Dei, Sapientia Dei est^. » Audi-

:
vimus autem ex aha Scriptura magnura hujus inteUigentiae

docuraentum. « Anima justi sedes sapientiae. » Ergo ,
quia isti facti sunt justi ,

qui in eura crediderunt^ jus-
tificati ex fide, facti sunt sedes ipsius : sedet in ipsis
judicans ex ipsis, et dirigens eos. Quare.? Quia mansuetos
invenit, vekiti jumenta mitia. non recalcitrantia non ,
collura superbum adversus jugura ejus excutientia, non

flagellura ejus recusantia : facta sunt juraenta ejus bona,
mansueta, et meruerunt quod dictum est in aho Psalmo
» Diriget mites in judicio, docebit mansuetos vias suas ^.»
Propterea ergo illis nubes et cahgo ,
quia non sunt recti
Psa'.. xcvi , 2. — ' Joan. ix , Sg. — ' i Cor. i , 24. — 4 Psal
XXIV, 9.
ENARRATIO IN PSALMUM XCVI. 451
mansuetis autem , « Justitia et judicium directio sedis
» ejus. »
VI. « Ignis ante eum praeibit , et inflammabit in cir-
)) cuitu inimicos ejus^. De quo igne dicit , fratres : « Ignis
)> ante eum praeibit et inflammabit in circuitu inimicos

,
» ejus? » Non arbitror de illo igne dici, in queni mit-
tendi sunt impii illa ultima judicii sententia, quibus ad

sinistram separatis, sicut in Evangelio lectum meminimus,
dictnrus est : « Ite in ignem seternum qui paratus est
,
» dialiolo et angelis ejus- » non puto de illo igne dici.

:
Unde hoc non puto? Quia de qaodam igne dicit, qui

antequam veniat ad judicium. Dictum
prseibit ante illum,
estenim praeire ignem, et inflammare in circuitu, id est,

per totum orbem terrarum, inimicos ejus. Ilie ignis post
ejus adventura erit, iste autem ignis ante eum praeibit.
Quis est ergoisteignis? Possumus eum poenam

accipere in
malorum, possumus in salutem redemptorum. In poenam
malorum quomodo? Quia cumpraedicareturChristus, ira-
tae sunt gentes et commoverunt persecutionem
, qure ira ;
ignis f "uit, magis consumens eos qui persequebatur, quara

eos quos persequebantur. Cura enim videmus duos, unum
irascentem,alterumpatienterferentem,quis eoruraardeat,
vestrura est judicare. Potestis in genere humano tale spe-
ctaculum contueri. Ponite vobis anteoculoshominera ini-
quura , coraraotura anirao, trucera vultu , flararaantibus

ocuHs, scintillantibus verliis, ferri in horainis necera, in
deprsedationera, in injurias, incontumehas, nonsecapere,
non setenere : alterum patienter excipientem verba, pla-
gas, quidquidilleinferrevoluerit, et percutienti maxillam,
parantem et alteram : cura videris hinc furias , inde leni-
tatera ; hinc iram , inde patientiara ; hinc flaramas , inde
tolerantiara^ dubitabis pronuntiare quis eorum ardeat
Psal. xcvi, 3. — ' Matth. xav, 4'.
'
29.
452 S. AUGUSTIWl EPISCOI'1
poenamqne patiatiir? ille-ne cujiis corpus vexatur, an cii-
jusanimas vastatur? Propterea et Isaias propheta dixit :
« Et nunc ignis adversarios comedet^ )> Quid est, « Et

» nunc?» Antequam veniat dies ille judicii magnus, jam
furore suo ardent ,

qui postea supplicio sempiterni illius
ignis arsuri sunt. Nisi forte putatis, fratres mei, quia injus-
titia, quse proceditex homine ad laedendum alterum ho-
minem, illiadquem procedit nocet et illi de quo procedit ,
non nocet. Unde fieri potest ? Aliquando facula ardens ap-

poniturad hgnumhumidum et viride, et non iliud incen-
dit, ipsa tamen ardet sic et inimicus tuus. Si quis forte
:
existit injustus, qui tibi moliaturinsidias, vel prteparet ali-
quam moiestiam, injustus est : tu si viride lignura fueris,

id est, sisucco spiritali vigensetvirens, flammis inimicitia-
rum restiteris, orando pro illo qui te persequitur j ille ardet,
tu manes integer^ et injustitia illius illi nocet, libi nihil
nocet. Nisi forte putas, quia nocet tibi si corpori tuo ali-
quid fecerit, et anima patiens et incorrupta ad Deum cor-
onanda pervenerit, sequens exemplum Domini sui qui ,
pati maluit a Judseis, et qui poterat non mori, mortuus

est, quia et qui poterat non nasci^ natusest. Tu enim con-
ditione natus est, ilie voluntate ; tu conditione moreris,

ille misericordia. Quomodo nihil nocuerunt Ju-
ergo illi
daei; sic nec tibi quisquam persecutor inimicus, si tu

elegeris esse membrum capitis illius.
Yll. Ecce intelieximus ignem ante eum prseeuntem, id
est,hoc tempore intelligendum in poenam quamdam infi-
deiium et iniquorum intelUgamus ignem^ si possumus,
:
et in saiutem redemptorum ita enim proposueramus. ^
[dem ipse Dominus ait: « Ignem veni mittere in terram'-.»

Sic ignem, quoraodo gladiura nam et quodam loco ait, :
non se venisse pacem mittere in terram^ sed gladium".

• Isai. xxvij II. — ' Luc. xii, /jQ- — ^ MaUh. x, 34-
»
enaruatio in psalmum xcvi. 453

Gladiiim adseparatiouem, ignem ad ustionem sed utrum- :
que salubrem, quia et gladius verbi ipsius salubriter nos

Gladium enim attulit et
separavit a consuetudine mala.
unum([uemque fidelium, aut a patre suo qui in
separavit ,
Christum non crediderat, aut a matre similiter infideli;

aut certe si de parentibus christianis natus est , saltem a
progenie sua priore. Nemo enim nostrum non aut avum,
aut proavum, aut aliquam antiquam origineminGentibus
habuit, et in illa execrabili Deo infidelitate : separati su-
mus ab eo quod eramus; sed gladius intercessitsecernens_,
non interficiens. Hocmodo et ignis: «Ignem veni mitterc
)) in terram. )) Exarserunt homines credentes in eum,
acceperunt flammam charitatis : propterea et ipse Spiritus
sanctus cum missus esset AposLolis, sic apparuit : « Visse
» sunt illis, inquit, lingu?e divisae velut ignis, qui et in-

)) sedit super unumquemque illorum^ Isto igne )) inflam-
mati cneperunt ire per mnndum, et intlammare , et in-
cenderein circuitu inimicos ejus. Quos inimicos ejus? Qui
deserto Deo, a quo factierant, adorabant simulacra qufe
fecerant. Ipsi incendebantur, si mali erant, ad consum-
ptionem ; si boni erant, ad reparationem : aut ipseincen-

debatur, qui nolebat credere, illo igne, audito verbo Dei..
factus pejor, invidia sua exutus atque consumptus : aut

si converteretur et crederet, nec sic in illo nihil arsisset.
Arserat enim foenum, ut purgaretur aurum. Aurum fides
est, foenum carnahs concupiscentia est. « Omniscaro foe-

)) num Isaias dicit, et omnis honor carnis, ut flos foeni ^.
,
Quidquid est ergo in homine carnali appetens vana et

ssecularia, foenum est. Quam multi forte, et fratres nostri
ierunt ad theatrum? Foeno ducti sunt. Nonne optandus est

ilHs iste ignis, ut foenum ardeat, et aurum purgeturPQuod
enim ilhs inest fidei, foeno premitur. Bonum est ergo ei^
' Ach. 11, 3. — ' Tsai. xl, 6.

454 8. AUGUSTIJVI EPISCOPI
ardere sanclo igno, iit foeno consumpto, splendeat pr?e-

tiosiim quod redcmit Christns. Ergo, « Ignis ante eum
)) prseibit, et inflammabit in cireuilu inimicos ejus. » Sunt
qui salubriter arserunt, hodie fideles ejus sunt •, inimici
ejus erant, et nunc jam fideles ejus sunt quaeris inimicos, :
non sunt; consumpti sunt, arserunt: charitas consumpsit

in eis quod persequebantur Christum, et purgavit in eis
cjuod credeient in Christum: «Et inflammabit in circuitu
)) inimicos ejus. )>
VIII. « Apparuerunt fulgura ejus orbi terrse^ )> Magna

exultatio. Nonne videmus? nonne manifestum est? Appa-
ruerunt fulgura ejus universae terrae : inflammati sunt
inimici, incensi sunt inimici. Arsit quidquid contradice-
bat, et Apparuerunt fulguraejus orbi terrae. Quomodo
« )>
apparuerunt? Ut jam crederent. Unde fulgura? De nubi-

bus, Quae sunt nulês Dei? Praedicatores veritatis. Vides
autem nubem , in coelo nebulosam , obscuram , et habet
intus nescio quid latens. Si coruscet de nube, emicat
splendor : ex eo ipso quod contemnebas , inde exihvit
quod expavescas. Misit ergo Dominus noster Jesus Christus
Apostolos suos, prredicatores suos, velut nubes : videban-
tur homines et contemnebantur ;
quomodo videntur nu-
bes contemnuntur, antec|uam de eis exiliat quod
, et
mireris. Erant enim illi primam homines carnem portantes
infirmi 5 deinde idiotse , indocti , ignobiles : sed erat in
illis c[uod fulguraret, erat in ilHs quod coruscaret. Acce-
debat Petrus homo piscator, orabat, et surgebat mor-
tuus -. Forma humana nubes erat, spiendor miraculi co-
ruscatio erat. Sic in verbis , sic in factis, cum miranda
dicunt, et miranda faciunt, « Apparuerunt fulgura ejas
)>orbi terr?e. Vidit, etcommota estterra. ))Sienim nonest
verum ; si non tota terra jam christiana clamat Amen ,
,
' Psal. xcvj, 4- — ' Act. IX, 4.

ENARRATIO IN P3ALMXJM XCVI. 455
commota fulguribiis de illis nubibus erumpentibus. « Vi-
» dit , et commota est terra. »
IX. « Montes fluxerunt sicut cera a facie Domini*. »

Qui sunt montes ? Superbi. Omnis altitudo extollens se
adversus Deum , factis Christi et Christianorum contre-
muit, succubuit; et quando dico quod dictum est, Fluxit,
melius verbum inveniri non potest. « Montes fluxerunt

)) velut cera a facie Domini. )> Ubi est altitudo potesta-
tum ? ubi duritia infidelium ? « Montes fluxerunt sicut

)) cera a facie Domini. Dominus, illi ante » Ignis eis fuit
faciem ejus sicut cera fluxerunt^ tandiu duri, donec ignis
ille admoveretur. Complanata est omnis altitudo, modo
blasphemareChristum non audet.Et Paganus non in eum

credit non eum tanien blasphemat
, etsi nondum factus :
est vivus lapis tamen victus est durus mons. « Montes

,
)) fluxerunt sicut cera afacie Domini, a facie Domini om-

)) nis terrae non Judaeorum tantum, sed et Gentium,
: )>
sicut dicit Apostolus « Non enim est Judseorum tantum :
)) Deus sed ct Gentium ^. , Dominus ergo universae ter- ))
rae, Dominus Jesus Christus in Judaea natus sed non Ju- ,
dseae tantum natus quia et antequam natus omnes fecit; :
et qui omnes fecit omnes refecit. « A facie Domini om- ,
)) nis terrae. »
X. « Annuntiaverunt coeli justitiam ejus, et viderunt
)) omnes popuU gloriam ejus ^. )) Qui coeli annuntiave-
runt? «Coeli enarrant gloriamDei*. Qui sunt coeli?Qui ))
facti sunt sedes ipsius. Quomodo enim in coelis sedet

Deus, sic sedet in Apostolis, sic sedet in praedicatoribus
Evangehi. Et tu si vis, coelum eris. Vis esse coelum ? Purga
de corde tuo terram. Si terrenas concupiscentias non ha-

bueris , et non frustra responderis sursum te habere cor 5
coelum eris. « Si resurrexistis cum Christo, (fideiibus

' Psa). xcvi, 2. — ' Rom iu, 19. — ^ Psal. xcvi, 6. — 4 I<J . xvin, 2.
^jG S. AtcrSTINI EPISCOPI
» Apostolus loqiiitiir ) qune sursum sunt quaerite , ubi
» Christus est iu dextera Dei sedens : qua? sursum sunt
» non qufe siiper terram ^
sapite , Coepisti sapere quae •»
siirsum sunt et non qUcC super terram sunt

, nonne tac- :
tus es cfjelum? Carnera portas, et corde jam coelum es :
conversatio enim tua in ccelis erit^. Talis annuntias et tu

Christum. Ouis enim fidelium tacet Christum ? Intendat
Charitas Yestra: putatis quia nos soh stantes hic annun-
tiamus Christiira, et vos non annuntiatis? Unde ad nos ve-
niunt, Christiani volentes esse ,
quos nun([uara vidimus,
quos non novimus ,
quihus nunquam prredicavimus? An
forte credidLrunt nuiio annuntiante ? Apostolus dicit :
{( Quomodo credent quem non audierunt? (.[uomodo au-

)) dient sine praedicante^? )) Ergo tota Ecclesia prredicat
Christum , et annuntiant coeh justitiam ipsius : om-
quia
nes fideles quibus cura est lucrari Deo eos, qui nondum
crediderunt, et faciunt hoc ex charitate , coeh sunt. In-
tonat de ihis Deus judicii sui terrorem : et tremit qui in-
fidehs erat, et pavescit , et credit. Ostendite hominihus
quid potuitChristusper totum orbem terrarum, loquendo
eis, et adducendo eos ad amandum Christum. Quanti enim
hodie adduxerunt amicos suos aut ad pantomimum, aut ,
ad choraulam amando illum? Et vos amate

? Quare, nisi
Christum. Tanta enim spectacula prsebuit in quo nemo ,
potest dicere aliquid se reprehensionis invenire, iile cpii
vicit srccuium. Nam et aliquando quem amat quisque in

theatro , vincitur in illo. Xemo vero vincitur in Chnsto :
non est de ([uo erubescere. Arripite, adducite , attrahite

quos potestis : securi estote, ad eum adducitis, qui non
displicet videntibus ; et rogate illura ut illuminet eos , et
hene spectent. (( Annuntiaverunt creli justitiam ejus, et
)) viderunt omines populi gloriam ejus. )>
• Coloss Tii, 1,2. — - Pliilip. Tii, "y.o. — ^ Rniii \. i^.

ENAHHATIO IN PSALMUM XCVI. 457
XI. Confundantur omnes, qui adorant sculplilia '. »
«
Nonne factum est? nonne confusi sunt? nonne quotidie

confunduntur? SculpliJia enim sunt , manu facta idola.
Quare jam confunduntur omnes, qui adorant sculptilia ?
Quia viderunt omnes populi gloriam ejus. Jam omnes po-
puli gloriam Christi confitentur : erubescant qui adorant
lapides, Quia lapidcs illi mortui erant , nos vivum lapi-
dem invenimus : imo lapides illi nunquam vixerunt , ut
nec mortui dicantur^lapis autem noster vivus est, etsem-
per vixit apud Patrem , et pro nobis mortuus revixit , et
modo vivit, et mors ei ultra non dominabitur '-. Hanc glo-
riam ipsius cognoverunt populi, dimiltunt templa,cur-
runt ad Ecciesias. « Confundantur omnes, qui adorant
» sculptilia. » Adbuc quaerunt adorare sculptilia? Nolue-
runt deserere idola, deserti sunt ab idolis. « Confundan-
» tur omnes qui adorant sculptilia, qui gloriantur in si-
» mulacris suis. » Sed existit nescio quis disputator, qui
doctus sibi videbatur, et ait : Non ego illum lapidem colo,
nec illud simulacrum c[uod est sine sensu non enim pro-
:
pheta vester potuit nosse ,

quia oculos habent et non vi-
dent ^, et ego nescio quia illud simulacrum nec aniniam
habet, nec videt oculis, nec audit auribus non ego iJhid :
colo sed adoro quod video, et servio ei quem non video.

5
Quis est iste? Numen quoddam inquit, invisibile quod ,
prsesidet ilJi simulacro. Hoc modo reddendo rationem de

simulacris suis diserti sibi videntur, quia non colunt
,
idola et colunt dasmonia. Etenim

, fratres, sicut dicit ,
Apostolus :((Qu8e immolant Gentes, dsemoniisimmolant,

» et non Deo. Nolo vos, inquit, socios fieri daemonio-
» rum* » nam scimus quia nihil est idolum^. Ipse hoc

:
dixit Apostolus « Scimus quia nihil est idolum sed quae

: ,
' Psal. xcvi, 7. — 2 r>om. vr, 9. — ^ ppal. cxiii, 5. — 4 i Cor. x, 19,^0.

— 5 ij. Yi„^ ^_
)) immolant Gentes, dcemoniis immolant, et non Deo. »
Dixit « Nolo vos fieri socios daemoniorum. » Non ergo
:
liinc se excusent ,
quia quasi idolis insensatis dediti non
sunt : daemoniis magis dediti sunt, quod est periculo-
sius. Nam si sicut eos non adju-
tantum idola colerent,
varent, autem adores etservias
ita illis niliil nocerent : si
daemoniijus, erunt domini tui. Et qui erunt domini tui?

Invidi tui libertati tuae necesse est invideant, semper te
:
velint possidere semper talcm facere qualem possmt se-

,
,
cum trahere. Est enim insita malevolentia qusedam ct

pernicies nocendi istis malis spiritibus gaudcnt de malo :
hominum : ct de fallacia nostra, si nos fefellerint, pascun-

tur. Et quid quaerunt? Non quibus in aetermim dominen-
tur , sed cum quibus in aeternum damnentur : quomodo
solet Tnalevokis latro nominare innocentem. Numquid
si fuerit vivus incensus, minus ardet, duo ardeant ?
si
minus morilur, si duo moriantur? Pnena non minui-ilh
tur , sed malevolentia pascitur. Mecum moriatur, non se

minus moriturum dicens , sed solatium habet malum al-
terius. Talis est diabolus, seducere vult illos, qui cum
puniantur. Et quia non potest faUere judicem Deum,
illo
(nonenim nominatapud illum innocentem,)vera crimina

volens habere qute objiciat ,
peccata persuadet. Ecce qua-
les dominos sibi faciuwt ,
qui colunt idola et dnemonia.
« Quae enim immolant Gentes , doemoniis immolant, et
)) non Deo nolo vos socios fieri dsemoniorum ^
: ))
XII. Nos autem qualem Deum habemus? Audite quid

sequatur. Cum enim dixisset « Confundantur omnes, :
)) qui adorant sculptiha, qui gloriantur in simulacris suis : ))
ne existerent quasi reddentes rationem de simulacris , et

dicerent : Non lapides, sed numina cohmus. Quae numina
cohs ? Dic mihi , dnemonia cohs , an spiritus bonos, quales
' 1 Cor. X, 19, 10.
:
ENARRATIO IN PSALMTJM XCVI. 469

sunt Angeli? Sunt enim Angeli sancti, et sunt spiritus
nialigni. Ego dico quia in tcmplis tuis non coluntur nisi
spirilus maligni : qui sibi exigunt superlê sacrificium , et

volunt se coJi tanquani deos, maligni sunt, superbi sunt.
Tales sunt etiam homines non boni ,
qui suam gloriam
quaerunt, et Dei gioriam contemnunt. Homines aulem
sanctos attendite, qui sunt similes Angelis. Cum invene-
ris hominem aliquem sanctum servum Dei si volueris il- ,
lum colere et adorare pro Deo, prohibet te non vult sibi :
arrogare honorem Dei non vult tibi esse pro Deo sed, ,
tecum esse sub Deo. Fecerunt hoc Apostoli sancti, Paulus

etBarnabas. Praedicabant verbum Dei inLycaonia. ^lira-
bilia cum fecissent Lycaoniae, cives ejusdem regionis ad-
duxerunt victimas , et voluerunt ilhs sacrificare . dicentes
Barnabam Jovem , et Paidum Mercurium : illi non sunt
delectati. An forte ideo sibi immolari noluerunt ,
quia
daemonibus se comparari execrati sunt.^ Non, sed quia ho-
norem divinum exhiberi hominibus horruerunt. Verba
ipsorum indicant , non suspicamur. Sequitur enim lectio
libri ejusdem, et dicit quomodo moti sunt « Tunc Paulus :
)) et Barnabas consciderunt vestimenta sua , et dixerunt

)) Viri fratres, quid facitis? Et nos homines sumus passibi-
)) les, similes vobis^. « Intendite. Quomodo ergo homines
boni prohibent eos, qui illos voluerant colere tanquam
deos, et voluntpotius ut Deus unus colatur, Deusunus ado-
retur, Deo uni sacrificium ofTeratur, non sibi: sic et omnes
sancti Angeli, iliius gloriam quaerunt, quem dihgunt 5 ad
ejus cultum, ad ejus adorationem, ad ejus contemplationem
omnes quos dihgunt rapere et inflammare student ipsum ^
illis annuntiant, non se, quoniam AngeU sunt et quia :
milites sunf non norunt gloriam quaerere nisi imperatoris

,
sui si autem suam gloriam qusesierint, ut tyranni damnan-.

j
' Act. XIV, i3, 14

:
460 S. AUGrSTINI EPISCOPI
tur. Talis extitit diabolus et daBmonia, id est, angeli ejus

arrogavit sibi honorem divinum et omnibus daemoniis et 5
implevit templa Paganorum, et persuasit simulacra et ,
persuasit illa sacrificia ofTerri sibi. Nonne melius erat ut
Angelos sanctos , c[uam ut daemones colerent? Respon-

dent : Non colimus mala daemonia : Angelos quos dicitis,
ipsos et nos colimus, virtutes Dei magni et ministeria Dei

magni. Utinam ipsos colere velletis : facile ab ipsis discc-
retis non illos colere. Audite Angelum doctorem. Docebat

quemdam Discipulum Christi , et ostendebat ilH multa mi-
racula in Apocalypsi Joannis : ille autem quodam sibi
demonstrato miraculo visionis expavit , et misit se ad pe-

des Angeli : et ille Angelus qui non quaerebat nisi gloriam
Domini sui : « Surge, quid facis , inquit , ilhmi adora ^
» Nam ct ego conservus tuus sum , et fratrum tuorum '.»
Quid ergo mei ? Nemo dicat Timeo ne irascatur

, fratres 5
mihi Angehis non illum colo pro deo meo. Tunc tiln
, si
irascitur quando ipsum colere vohieris bonus est enim,

,
:
et Deum amat. Quomodo daemones irascuntur si non ,
colantur sic Angeh indignantur

: si pro Deo colantur. ,
Sed ne forte dicat sibi cor infirmum, cor trepidurn Ergo :
si irascuntur daemonia quia non coluntur timeo offen- ,
dere daemonia. Quid tibi facturus est vel princeps ipsorum

diabolus? Si posset ahquid nulhis nostrum remaneret. ,
Nonne quotidie tanta in iUum dicuntur ore Ghristiano-

rum et crescit seges Christianorum ? Quando irasceris
,
nequissimo servo tuo, hoc nomen ilh imponis : Satanas,

diabole, hoc ilh dicis. Fortasse in hoc erras, quia homini
hoc dicis, et immoderata ira raperis, ad conviciandam
imaginem Dei et tamen hoc ehgis, quod ei dicas, quod
:
valde detestaris. Si posset ille non se vindicaret ? Sed ,
non permittitur : et tantum facit ,

quantum permittitur.
' Apoc. XIX, ro.
ENARRATIO ir* rSALMtM XCVI. 461
Nam et Job tentare voluit , et nonnisi potestateni quaesi-
vit^ •, et nihil faceret , nisi poteslatem accepisset. Qnarc

non ergo securus Deum adoras quo nolente nemo tibi
,
nocet et quo permittente emendaris

, non everteris ? Si ,
enim placuerit Domino Deo luo permittere, ut aliquis

homo tibi noceat_, aut aJiquis spiritus tibi noceat emen- 5
dabit te ut clames ad eum « Emendans emendavit me

, -.
))Dominus sed morti non tradidit me -. » Ergo « Con-

, ,
» fundantur omnes qui adorant sculptilia qui glorian- , ,
))tur in simulacris suis. Adorate eum omnes Angeh ejus.))

Discant Pagani adorare Deum. Angelos volunt adorare :
Angelos imitentur^ et illum adorent qui ab Angelis ado-

ratur. « Adorate eum omnes Angeli ejus. )) Adoret Ange-
lus ille qui missus est ad Cornehum j nam eum adorans ,
Cornehum misit ad Petrum^ : adoret Christum Dominum

Petri , et ipse conservus Pelri. « Adorate eum omnes An-
» geh ejus. ))
XIII. « Audivit, et jucundata est Sion*. )) Quid audivit

Sion? Qui adorant eum omnes Angeh ejus. Quid audivit
Sion?Ecce quid audivit: « Annuntiaverunt cceh juslitiam
)) ejus , et viderunt omnes populi gloriam ejus confun- :
)) dantur omnes qui adorant sculptilia , qui gloriantur in

)) simulacris suis. )) Etenim Ecclesia nccdum erat in Gen-
tibus : in Judaea crediderant ex Judaeis , et putabant ipsi
Judsei, qui crediderant, solos se pertinere ad Christum :
missi sunt Apostoli ad Gentes ,

priedicatum est Corneho :
credidit Cornelius, baptizatus est, baptizati sunt et ilii
qui cum Cornelio erant. Sed ut baptizarentur ,

quid fac-
lum non quidem huc usque pervenit lector,

est, scitis :
sed tamen aliqui recordantur et qui non recordantur, 5
audiant a me
Angelus ad Cornehura ,
breviter. Missus est
Angelus Cornelium misit ad Petrum,Petru3 venit ad Cor-
• JoL), 1, 11. — 3 rsal. C5.V1I, 18. — 3 Act x, 3. — 4 rsul. xcvi, 8.
nelium.Et quia de Gentibus erat Cornelius, et ipse et qui
cum non erant circumcisi ne dubitarent ergo
illo erant, :
illi tradere Evangelium non circumcisis antequara bap- ,
tizaretur ipse Gornelius , et illi qui cum illo erant , venit

Spiritus sanctus, et implevii illos , et coeperunt loqui lin-
guis. In nuUura autem ceciderat Spiritus sanctus, nisi
qui fuerat baptizatus baptismum
: in istos autem aiite
cecidit. Posset enim Petrus dubitare utrum incircumcisos

baptizaret : venit Spiritus sanctus , coeperunt loqui lin-
guis : donatum est donum invisibile, et tulit dubitationem
de sacramento visibili; baptizati sunt omnes. Et habcs ibi
scriptum : a Audierunt autem Apostoli, et qui erant in
» Judaea fratres ,
quoniara et Gentes receperunt verbum
» Dei , et benedicebant Deum * . » Hoc est quod hic com-
memorat : « Audivit, et jucundata est Sion-, et exultave-
» runt filiae Judaeae. » Quid « Audivit, et jucundata est
» Sion ?Quia receperunt Gentes verbum Dei. » Unus pa-
ries venerat, sed angulus nondum erat. Sion ipsa Ecclesia
quae erat in Judaea ,
proprie hic nominata est. « Audivit,
» et jucundata est Sion; et exultaverunt filiae Judaeae. »
Sic scriptum est : « Audierunt Apostoli, et qui erant in
» Judaea fratres. » Videte filiae Ju- si non « Exultaverunt
» daeae. » Quid audierunt ? « Quia et Gentes receperunt ver-
)) bum Dei. »Ubi illud dixit iste Psalmus ? « Annuntiaverunt
» coeli justitiam ejus , et viderunt omnes populi gloriam
» ejus. » Et quia Gentes crediderunt , a quibus coleban-
tur idola-, secutus ait Confundantur omnes, qui ado-
: «
» rant sculptiHa ^ qui gloriantur in simulacris suis. Audi-

» vit, et jucundata est Sion ; etexultaverunt fihae Judaeae.»
Postea quidam de circumcisis calumniarivolueruntPetro,

etdixeruntilli: « Quare intrasti ad Gentiles incircumcisos,
» et manducasti cum eis ? » Ille autem reddidit eis ra-
'^
• Act. XI, I. — Mbid. 3.

enarratio in psalmum xcvi. 463
tionem,quomodo cum oraret demonstratus est ille discus
pendens quatuor lineis, Discus ille, qui habebat omnia

animalia, significabat omnes Gentes.Ideo autem quatuor
lineis pendebat, quia quatuor partes sunt orbis, unde fu-
turi populi erant : et ideo quatuor Evangelia praedicant
Cliristum , ut gratia ipsius ad omnes quatuor partes orbis
pertinere intelligatur. Quia ergo tale visum demonstra-
tum luerat Petro, indicavit, aperuit illis omnia, quomodo
credidit Gornelius , quia prius quam baptizaretur homo
gentilis, venit super eum Spiritus sanctus. Haec cum au-
dissent , lacuerunt , et magnificaverunt Deum , dicentes :
«Utique et Gentibus Deus poenitentiam ad vitam dedit ^»

Ecce, « Audivit, etjucundata est Sion et exultaverunt •,
» fiiise Judaeoe, propter judicia tua , Domine. » Quee ju-

dicia? Quia non personarum acceptor Deus. Namque
est
ipse Petrus cum Cornelium centurionem et eos

vidisset ,
qui cum illo erant, adimpletos Spiritu sancto exclama- ,
vit , et ait : « In veritate comprehendo ,

quia non est
)) personarum acceptor Deus. » Ergo « ,
Exultaverunt
» fdiae Judaeae ,
propter judicia tua Domine.
, » Quid est,
« Propter judicia tua? Quia in omni gente , el in omni
» populo, quicumque illi servierit , acceptus est illi'^. »
Quia non Judoeorum Deus tantum, sed et Gentium^.

XIV. Yidete si non hoc est unde exuhaverunt filise ,
Judaece. « Et exultaverunt fdiae Judaese propter judicia ,
)) tua, Domine. Quoniam tu es Dominus ahissimus super

)) omnem terram ^. » Non super soiam Judseam non su- ,
per solam Jerusalem, non super solam Sion, sed « Super

)) omnem terram. » Huic universae terrse judicia Dei vi-
guerunt , ut undique populos convocaret : quibus non
communicant ,
qui se prcTeciderunt ; nec audiunt pr<iedic-
tum nec vident impletum

, , « Quoniam tu es Dominus al-
' Act. XI, i8. — 2 Ibid. 35. — 3Rom. iii, 29. — 4 Psal. xcvi, 9.
:
164 S. A€GUSTIMI EPISCOPl

» tissimus super omnem terram. Nimis exaltatus es super
» omnes deos. » Quid est « Nimis? » Nam de Christo di-
,
citur. Quid est ergo, « Nimis, » nisi ut intelligaris aequa-
lis Patri.^ Quid est, « Super omnes deos? » Qui sunt?
Idola non habentsensum,nonhabentvitam daemonia ha- ;
bent sensum habent vitam sed mala sunt. Quid magnum

, ,
est, quia exaltatus est Christus super idola ? Exaltatus est

super daemonia sed nec hoc valde
: magnum est. « Daemonia
quidem dii gentium^ » sedille nimis exallatus est super
omnes deos. Et homines dicti sunt dii « Ego dixi Dii estis, : :
» et fihi Altissimi omnes. » Item scriptum cst: «Deus stetit
» in synagoga deorum,in medio autem deos discernens^.»
Super omnes exaltatus est Jesus Christus Dominus noster

nec tantum super idola nec tantum super daemonia sed
, ;
super omnes homines justos. Et hoc parum est super :
omnes etiam Angelos. Nam unde est Adorare eum om- :
nes Angeli ejus ? «Niniis exaltatus es super omnes deos. »

XV. Quid ergo facimus omnes, qui ad illum conveni-
mus ad eum qui nimis exaltatus est super omnes deos ?
,
Breve proeceptum nobis dedit. « Qui dihgitis Dominum ,
» odite mahgnum. »Non est dignus Christus, cum quo

dihgas avaritiam. Amas illum debes
odisse quod odit. :
Homo est inimicus tuus^ quod tu creati estis ab

hoc est j
uno Creatore, in una conditione et tamen si filius tuus :
loquatur inimico tuo,.et veniat ad domum inimici tui, et

assiduas coilocationes habeat cumillo, exhaeredare illum
vis ;
quia loquitur cum inimico tuo. Et quomodo ? Quia
justam vocem videris tibi habere: Amicus es inimici mei,
et quaeris aliquidde re mea! Ergo attende. Dihgis Chris-
tum, inimica Christi est avaritia;quare cum illa loqueris?
Non dicO, loqueris cum illa quare ilii servis ? Nam multa 5
jubet Christus, et non facis : jubet ipsa, et facis. Jubet

' Psal. xcv, 5. — ' Id. Lixxi, i et 6.
,,
ewarrAtio iw 1'sAlmum xcvi. 465

Christus ut vestias pauperem, etnon facis : jubet avaritia
ut facias fraudem, et hoc potius facis. Si haec ita sunt, si
talises, noli tibi multum promittere hoereditatem Christi.

Sed dicis : Dihgo Christum.uQui diligilis Dominum,odite
» mahgnum. » Hinc apparet te dihgere quod bonum est,
si inventus fueris odisse quod malum est. « Qui dihgitis
» Dominum , odite mahgnum. »
XVI. Sed cum coeperimus mahgnum subse-

odisse ,
quentur persecutiones.Odimus mahgnum dicitnobis ah- :
quis persecutor Fac fraudem ^ dicit nobis Adora idolum

: :
5
dicit nobis : Thus pone dgemoniis ; sed nos audivimus :
« Qui dihgitis Dominum , odite mahgnum. »Audivimus

quidem , sed si non fecerimus , saevit ille. Usquequo sae-
vit ? Quid Responde, quare Christianus es?
est ablaturus?
propter ceternam hsereditatem, an propter terrenam feh-
citatem ? Interroga fidem tuam pone ,
in catasta (10) con-
scientiae animam tuam , torque te ipsum timore judicii
responde cui credideris, quare credideris. Dicis mihi : In
Christum credidi. Quid tibi promisit Christus , nisi quod
ostendit in se? Quid ostendit in se? Mortuus est, et resur-
rexit, ascendit in coelum. Vis sequi? Imitare passionem
expecta promissionem. Quid ergo ti])i ablaturus est sac-
viens , cura coeperis odisse mahgnum ,

quia dihgis Domi-
num?quid ablaturus? Patrimonium : numquid coelum?
Postremo quidquid tibi dedit Deus, tollat ille : (Nontol-
quidem si non vult Deus-, si autem vult Deus tolht
lit , ,
quod dedit Deus ne se tibi auferat ipse Deus. ) Deum tibi

,
nemo tollet , tu tibi illum toHis, si illum fugis.

XVII. Forte respondes : Non curo de patrimonio meo j
« Dominus dedit Dominus abstuht » possum dicere , ; :
« Sicut Domino placuit ita factum est » sed timeo ne ,

*
:
occidat me. Hoc est totum. Audi ergo Psalmum consoJan-

» Job. I, 2r.
cxvii. 30
:

tem « Gustodit Dominus animas servorum suoram. »
:
Quia ergo dixerat superius « Qui diligitis Dominum, :
» odite malignum » ne ideo timeres odisse malignum,

:
ne occideret te malignus subjecit statim « Gustodit Do- , :
» minus animas servorum suorum. » Audi illum custo-

dientem animas servorum suorum et dicentem « Nolite , :
•»timere eos qui corpus occidunt animam autem non ,
» possunt occidere^ » Occidit et corpus ,

qui in te plu-
rimum potuerit : quid tibi fecit ? Quod et Domino Deo
tuo. Quare amas habere quod Ghristus, si times pati quod
Gliristus? Ule venit ferre vitam tuam temporalem infir- ,
mam, morti obnoxiam. Certe time mori, si potes non

mori. Qaod per naturam vitare non potes quare propter ,
fidem non suscipis? Tollat tibi istam vitam qui minatur

adversarius, dat tibi Deus aliam vitam quia et istam ipse :
tibi dedit et si ipse noluerit

, nec ipsa tolietur si autem , ;
voluerit ut toUatur tibi , liabet quod tecum mutet, noli

timere spoliari proillo. Non vis exui veste pannosa.? Sto-
iam gloriee tibi est. Quam stoiam dicis milii?
daturus
« Oportet corruptibile lioc induere incorruptionem et
» mortale lioc induere immortalitatem'^. » Haec ipsa caro
tua non peribit. Usque ad mortem potest saevire inimicus
potestatem ultra non habet , nec in animam, nec in ipsam
carnem etsi dissipet carnem
: quia non impedit resur- ,
rectionem. De anima sua timebant liomines et quid eis 5
Dominus ait ? « Vestri autem capilli capitis omnes nume-

» rati sunt". » Times ne animam perdas qui capillum ,
non perdis ? Deo omnia numerata sunt. Omnia redintegra-

bit, qui omnia creavit. Non erant, et creata sunt erant^ :
et non reparabuntur? Gredite ergo toto corde, fratres

mei, et « Qui diligitis Dominum, odite malignum. » For-
tes estote , non solum in diJigendo Deum , sed etiam in
' Mallli. X, a8. -- ' i Cor. xv, 53. — ^ .'ilatlh. x, 3o.
:,
ENAUPvATIO IN PSALMUM XCVI. 467

odiendo malignum. Nerao vos terrcat : potentior est qui
vos vocavit _,
omnipotens omni forti, supe- est : fortior est
rior estomni excelso. Filius Dei pro nobis mortuus est
securus esto accepturum te vitam ipsius qui pignus ha- ,
bes mortem ipsius. Pro quibus enim mortuus est ? num-

quid pro justis ? Paulum interroga. « Etenim Christus pro
» impiismortuusest'.))Impiuseras, et mortuus es prote :
justificatus es , et deseret te? Qui justificavit impium, re-

hnquet pium ? « Qui diligitis Dominum, odite mahgnu m. »
Nemo timeat : « Custodit Dominus animas servorum suo-

» rum, de manu peccatoris eruet eas. »
XYIII. Sed forte dicturus es: Perdo lucem istam.w Lux
)) orta est justo. » Quam lucem
times ne perdas ? Times
ne in tenebris sis ? NoU
ne perdas lucem imo time
tiraere :
ne,dum caves perdere istam lucem, perdas illam lueem

veram. Quam times enim pcrdere videmus quibus , do-
nata est cum quibus tibi communis est. Nuraquid
, soli
boni vident istum solem , cum faciat oriri solem suum su-
per bonos et malos^ et piuat super justos et injustos-?Is-
tara lucem vident tecum iniqui vident tecum latrones ,
vident tecum irapudici vident tecum bestiae musc?e , ,

,
verraicuh. Qualera lucem justo servat qui et istis istam ,
donat ? Merito hanc lucem in fide ^lartvres viderunt. Qui

enim istam conterapserunt ahquam viderunt quam desi- ,
deraverunt, qui hanc respuerunt. « Lux orta est justo, et

))rectis corde jucunditas. Nohte putare quia vere in )>
miseria fuerunt, cum in catena ambulaverunt. Latus fuit

carcer fidehbus , leves fuerunt catenae confitentibus. Ha-
bebant gaudia in catasta, qui Christurapraedicaljantinter
tormenta. « Lux orta est justo. Quae liix orta est justo ? )>
Qu£e non oritur injusto ; non ista lux ,

quara facit oriii
super bonos et malos. Est aha lux, quae oritur justo : de.
I
Rom. ?, 6. — ' Matth. v, 45.
30.
qua luce non sibi orta, in fine «Ergo er-
dicent injusti :
)) ravimus a via veritatis , lumen non luxit

et justitiae
)) nobis, et sol non ortus est nobis ^))Ecce amando istuni
solem, in tcnebris cordis jacuerunt. Quidproluit oculis
videre istum , et mente non videre iiium ? Tobias caecus
suum viam Dei docebat. Nostis hoc, quia
erat, et filium
Tobias fdium suum admonebat, et dicebat «Fili, fac :
)) eleemosynas, quia eleemosynoe non permittunt ire in te-
)) nebras^)) . Et loquebatur ille qui in tenebris erat. Videtis

quia est alia lux quae oritur justo, et reclis corde jucun-
ditas ? Ocuios non liabebat, et fiiio suo diceljat : « Fac eiee-
)) mosynas, eleemosynae non sinunt ire in tenebras. ))Nec
timuitne diceret sibi incorde suo filius ipsius : Tu enim
eieemosynas non fecistiPQuare caecus milii ioquerisPEcce
eleemosynse ad tenebras te perduxerunt, et quomodo mihi
dicis : « EieemosyuEe non sinunt ire in tenebras?» Quare iiie
ista cum fiducia dicebat, nisi quia aiiam iucem videljat? Fi-
iius patri manum tenebat, ut ambuiaret : sed pater fiiium
viam docebat, ut viveret.Est ergo aiia lux, qure oritur justo.
« Lux orta est justo, et rectis corde jucunditas. » Vis iliam
uosse ? Esto rectus corde. Quid est, Esto rectus corde? Noii
torto corde esse ad Deum, resistens voluntati ipsius, et vo-
lens ilium curvare ad te , et non te dirigere ad iiium 5 et
senties jucunditatem, quam norunt omnes qui recto sunt

corde. « Lux orta est justo , et rectis corde jucunditas. )>
XIX.
Jucundamini justi. Jam forte fideies audien-
« ))
tes « Jucundamini,
, convivia meditantur, caiices prae- ))
parant rosarum tempus expeclant quia dictum est

, •, :
« Jucundamini jasti. Vide quid sequitur «In Domino. )) :
)) Jucundamini justi in Domino. Expectas tempus ve- ))
ris, ut jucunderis : Dominum habes jucunditatem, Do-

rainus semper tecum est , non habct ternpus habes iiium :
' Sap. V, G. — ' Tob. IV, 7 et II.

EÂ?iR\TIO IN PSALMUM XCVI. 469
iiocLc, habesillum die. Eslo rectus corde, etsemper estlihi
de illojucunditas.Non enim jucunditas quse estsecunduin
sa?culum, vera jucunditas Audi prophetam IsaVam est. :
« Non est gaudere impiis,

Dominus' Gaudere quod dicit . )>
vocant impii, non est gaudere. Quale gaudium noverat, qui

lioc gaudium improhabat.^ Credamus iUi, fratres. Homo
erat, sed ambo gaudia noverat. Utique noverat gaudia cali-

cis, rpiia homo erat, noverat gaudiura mens&e, noverat gau-
dium lecti, noverat gaudia ista ssecularia et luxuriosa.IUe
qui noverat illa , ait prresumens ; « >'on est gaudere im-
)) piis, dicit Dominus.)) Sed non dicit homo, « Dominus di-
)) cit.))Ex veritateDomini,« Non est gaudere impiis.)) Nam
ilh sibi videntur gaudere.« Non estautem gaudere irapiis,
» dicil,nonhomo,sedDominus.))Undei]]e ipsum gaudiura
videns, ait« Et diem hominura non concupivi, tu scis-.))
:
Qui mihi alium diem ostendis r|ui me aham lucem do- ,
ces, qui me a]ia jucunditate perfundis, qui aliud mihi in-

tus insinuas, fecisti me non concupiscere diem hominum.
Utique videljat Isaias homines in potatione , in luxuria ,
in theatris , et spectaculis, totum mundum luxuriari va-

riis nugis : ct tamen clamabat : « Non est gaudere impiis ,
» dicit Dominus.)) Si hoc non est gaudere. quale gaudium

videbat , iti cujus comparatione non erat hoc gaudium?
Tanquam si tu nosses solem, et a]icui laudanti lucernam
diceres : Non est ista Jux. Quare ]ux non est? Il]e pro
magno habet, gaudet, exultat : et tu dicis ; >'on est ista
]ux. Aut si quis simiam miraretur , diceres : Non est ista
pu]c]iritudo. Et si forte iile occupatus esset circa com.po-

sitionem membrorum in i]]a hestia, et orones iUas con-
gruentias miraretur : tu qui novera.^ puJchriludinem ,
negares istam , et diceres : Quare? Quia a]iam

>'on est.
nosti. Sed dicis : Ego illam quam videljat IsaVns non ,
' IsaT. XF.viii, 9.2, (d Lvii, 21. — ' Jerem. svii. i6.
,,
•470 S. AUGLSTIKl EPISCOPI

video. Grede , et videbis. f orte enim non habes unde vi-
deas : est enini oculus unde illa pulchritudo videatur. Nam
quomodo est ocukis carnis, unde lux ista videatur 5 sic est
oculus cordis , unde illa jucunditas videatur. Forte ille
oculus saucius est , sordidatus est , turbatus esl ab ira

ab avaritia , a cupiditate, a libidine insensata, turbatus
est oculus tuus, non potest videre illam lucem. Crede,
antequam videas : sanaberis , et videbis. « Lux orta est
» justo, et rectis corde jucunditas. »
XX. « Jucundamini, ait, justiin Domino et confite- :
» mini memoriae sanctitatis ejus. » Jam jucundati in Do-

mino jam gaudentes in Domino, illi confitemini quia
, •,
nisi vellet non in illo g;mderemus. Ait enim ipse Domi-

,
nus « Haec locutus sum vobis ut in me pacem habeatis,

: ,
» in mundo autem pressuram^ » Si Christiani estis,

pressuras in isto mundo sperate tranquiUiora et mehora :
tempora nolite sperare. fratres falhtis vos quod vobis , :
Evangehum non promittit nohte vobis promittere. Quid ,
dicat Evangehum , scitis : Christianis loquimur, fidei prae-

varicatores essenon debemus. Evangelium hoc dicit quia ,
in novissimis temporibus multa mala multa scandala ,
multse praessurse muhse iniquitates abundabunt sedqui

, :
perseveraverit usque in fmem , hic salvus erit. « Refriges-

» cet , multorum
inquit ,» Qui ergo perseve-
charitas "^.
ranter spiritu ferbuerit, secundum Apostolum qui ait, ,
» Spiritu ferventes^,» ejus charitas non refrigescet v(Quia :
» ipsa charitas Dei diflusa est in cordibus nostris per Spi-

» ritum sanctum ,
qui datus est nobis^. » Nemo sibi ergo
promittat quod EvangeUum non promittit. Ecce venient
laetiora tempora , et facioillud, et emo illud. Bonum est
tibiut attendas iihmi qui non falhtur, nec fefelht ahquem,
qui tibi promisit ndn hic laetitiam, sed in se-, et cum
» Joan. XVI, 33. — 'Matth. xxiv, i3. — ^ Rom. xu, n. — 4 Id. v, 5.
,
ENARRATIO IK PSAI.MtM XCVII. 4/1
transierint ista , speres quia cum ilio regnabis in aeter-
num^ ne cum hic vis regnare , nequc hic habeas jucun-
ditatem , neque illic invenias.
ETNAKRATIO
IN PSALMUM XCVII.
Sermo ad plebem.
I. ('
C iNTATE Domino canticum novum ^ » Novus homo
novit , vetus non novit. Vetus homo est vetus vita , et
novus homo nova vita 5 vetus vita ex Adam trahitur
nova vita in Christo formatur. Dicitur autem in hoc

Psalrao universo orbi terrarum ut cantet canticum no-
vum. Nam apertius ahbi sic dicitur : u Cantate Domino
)) canticum novum •, cantate Domino omnis terra^ : » ut
intelHgant qui se praecidunt a communione totius orl)is
terrarum , non se posse cantare canticum novum 5

quia
canticum novum in toto, non in parte cantatur. Et hic

attendite et videtehoc dici. Et cum dicitur universo orbi
terrarumut cantet canticum novum, hoc intelhgitar, quia
paxcantat canticum novum. « Cantate Domino canticum
)) novum : quoniam mirabilia fecit Dominus. » Quse mi-
raiîhaEcce modo legebatur EvangeUum et audivimus

? ,
mirabiha Domini. EfTerebatur mortuus unicus matris suae,

qu£e erat vidua : misertus Dominus fecit illos stare •, depo-
suerunt illum; et dixit : « Juvenis, tibi dico, surge. Et

)) sedit ille mortuus et coepit loqui, , et reddidit illum
)) matri suae '\ » Ecce mirabiba fecit Dominus : sed multo
' Psal. xcvii, I. — •^ I<i. xcv, i. — ^ Luc. vii, i4, i5.

,
4^2 S. AUGtJSTINI EPISCOPI

majora mirabilia sunt, quod totum orbem terrarum
a
morte sempitcrna erexit, quam quod unicum filium ma-
tris vidufe resuscitavit. « Cantale ergo
Domino canticum
. » novum quoniam mirabilia fecit Dominus. » Qux mi-
:
rabilia ? Audi « Sa).-»avit ei dextera ejus et l)rachium

:
» sanctum ejus. » Quod est brachium sanctum Domini ?

Dominus noster Jesus Audi Isaiam « Quis cre-
Christus. :
» didit auditui nostro, brachium Domini cui revcla-

et
» tum est 1 ? » Brachium ergo sanctum et dextera ipsius
idem ipse est. Ergo Dominus noster Jesus Christus bra-
chium Dei, ct dextera Dei propterea, « Sanavit ci. » Non :
dictum est tantum: Sanavitorbem terrarum dextera ejus:

sed, « Sanavit ei. » Multi enim sanantur sibi, non ei.
Eccc
quam multi cupiuntsanitatem istam corporalem, et ab illo
accipiunt; abillo sananlur, et noniJh sananturPQuomodo
ab illo sanantur, et non iJh sanantur.Âccepla sanitatelas-
civiunt: qui negroti casli erant, sanati adulleri fiunt;
qui
cum aegrotarent, neminem Jc^debant,receptis viribus inva-
dunt et opprimunt innocentes sanati sunt, sed non :
ei. Ouis
est qui sanatur ei.^ Oui inlus sanatur. Quis est qui intus sa-
natur.? Qui credit in eum, ut cum interius fuerit sanatus, in
novum liominem reformatus, postea et hoc quod languet
ad tempus caro ista mortaJis, recipiat in fine et ipsa suam
perfectissimam sanitatem. Sanemur ergo ei. Ut autem sa-
nemur ei, credamus dexteram ejus quia
in : « Sanavit ei
» dexter?e ejus et brachium sanctum ejus. »
Notum fecit Dominus saJutare suum -. » Ipsa dex-
11. «
tera, ipsum brachium, ipsum salutare Dominus noster Je-

sus Christus, de quo dictum est, « Et videbit omnis
caro
» saJutare Dei^ De quo etiam dixit ille Simeon, qui
»
infantem accepit in manus, « Nunc dimittis, Domine, ser-
» vum tuum in pace^ quoniam viderunt ocuJi mei salu-

• Isai. ini, T. — ' Psnl. cxvii, 2. — ^ Luc, iii, 6.
:
enAkhAtio in psalmum xcvit. 473

» tare tiium^ Notum fecit Dominus salutaresuum. » Cui
notum fecit? parti, an universo? Non parti alicui. Nemo
fallat, nemo decipiat, nemodicat, «Eccehic est Christus,
» ecce iJlic-. » Qui dicit: « Eccehicest, ecceilhc, » par-

tes ostendit. « Cui notum fecit Dominussalutare suum ? »
Audi quid sequitur : « Ante conspectum gentium revela-

» vit justitiam suam. » Dextera Dei, brachium Dei, salu-
tare Dei , et justitia Dei, Dominus est Salvator nosler Jesus
Christus.
III. « Memor fuit misericordiae suse Jacob^ et veritatis
» suce domuilsraeP. » Quid est, « Memor fuit misericor-
» diae et veritatis? » Ut promitteret, misertus est 5

quia
promisit et exhibuit misericordiam, veritas consecuta est
misericordia proemisit promissionem ,
promissio reddidit
veritatem. « Memor fuit misericordias suse Jacob, et veri-
» domui Israel. » Et quid? tantum Jacob, et
tatis su.Te
tantum domui Israel? Domus Jud.neorum et propago illa

Abrahae secundum carnem soJet dici domus Israel et ,
Israel Jacob. Jacob enimfilius Isaac, Isaac autem ipse fi-

lius Abrahse. Ergo Jacob nepos Abrahse fuit : etde Jacob
duodecim fiHi, et de duodecim fihis universa propago Ju-
doeorum, Numquidilhs tantum promissus estChristus? Si
discutias quid sit Israel, Israeli promissus est Christus.
Israel est Videns Deum. Videbimus per speciem, si nunc
videamus per fidem. Habeat oculos fides nostra, et exhi-
Lebitur veritas fidei credamus in cum quem non vide-
:
mus, et gaudentes videbimus desideremus non visum, :
et fruemur viso. Ergo et modo Israel per fidem : tunc

autem Israel per speciem, facie ad faciem. Non jam per
speculum, non in senigmate "*
: sed quemadmodum dictum
est a Joanne : « Dilectissimi , fihi Dei sumus, et nondum
• Luc. 11, 29 , 3o. — = Mattli. xx.iv, 23. — ^ Psal. xcvu , S. — î Cov. ,
474 S. AUGUSTINI EPISCOPI.
» apparuit qiiid erimus : scimus quia cum apparuerit, si-
)) miles ei erimus; quoniam videbimus eum sicuti est^ »
Ad hauc visionem parate corda vestra, ad hoc gaudium
parate animas vestras : quomodo si solem vellet Deus os-
tendere, moneret ut oculos pararetis carnis : sed quia sa-
pientife suae speciem vobis dignatur ostendere, parate
oculos cordis : « Beati mundi corde, quoniam ipsi Deum
)) videbunt ^. IMemor fuit misericordise suse Jacob, et ve-
» ritatis suae domui Israel. » Quis est iste Israel? Ne forte
unam gcntem cogites Judseorum, audi quod sequitur :
« Viderunt omnes fmes terrse salutare Dei nostri. » Non

dictum est, omnis terra ; sed, « Omnes fmesterrae : » quo-
modo dicitur, a termino usque ad terminum. Nemo con-
cidat, nemo dissipet ; fbrtis est unitas Christi. Totum erait,
qui tantum pretium dedit. « Yiderunt omnes fmes terrse

» salutare Dei nostri. »
IV. Quia ergo viderunt : « Jubilate Deo universa terra^.»
Jam nostis quid sit jubilare. Gaudete et loquimini. Si
quod gaudetis loqui non potestis, jubilate gaudium ves- :
trum exprimat iubilatio, si non potest locutio. Non sitta-

men mutum gaudium; cor non taceat Deum suum, non
taceat munera ejus. Si tibi loqueris, tibisanatus es si ei :
te sanavit dextera ejus^ ei loquere cui sanatus es. « Vide-

» runt omnes fmes terrse salutare Dei nostri. Jubilate
» Deo universa terra : cantate, et exultate, etpsallite. »
V. « Psallite Domino Deo nostro in cithara, in cithara

» et voce psalmi*. » Psallite, non voce sola-, assumite
opera, ut non tantum cantetis, sed et operemini. Qui can-
tat et operatur, psalht in cithara et in psalterio.
VI. Et vide quaha organa adjunguntur in simihtudini-

bus : « In tubis ductihbus et voce tubac corneae^. » Quid
• I Joan. ui , 2. — » MaUh. v , 8. — ^ Psal. xcvii, 4- —^ 'lj'd. 5. —
5 Ibid. 6.
:
ENAKRATIO IN PSALMUM XCVII. 475

sibi volunt tuboe ductiles et tubte cornese? Ductiles tubae
aereae sunt, tundendo producuntur. Si tundendo, ergo va-
pulando. Eritis tubse ductiles, ad laudem Dei productse,
sicum tribulamini proficiatis tribulatiotunsio, profectus :
prcductio est. Tuba ductilis erat Job, quando repente

percussus tantis damnis et orbitate filiorum, tunsioneilla
tantae tribulationis factus tuba ductilis
sonuit « Domi- , 5
)) nus dedit, Dominus abstulit

Domino placuit ita •, sicut
))factum est, sit nomenDominibenedictum^)) Quomodo
sonuit quam suavem sonum dedit
! Ista ductilis tuba !
adhuc tunditur : datus est in potestatem, ut et caro ejus

percuterelur •,
percussa est, coepit putrescere, scatere ver-
mibus. Supposita Eva ad seductionem, uxor ejus servata
ad ministerium diaboli, non ad solatium mariti, suggerit
blasphemiam : non obtemperat ille. Obtemperavit Adam
Evae in paradiso -, repellit Adam Evam in stercore. In ster-

core enim sedebat Job, cum flueret et putresceret vermi-
bus. Melior 3oh putris in stercore, quam ille integer in
paradiso. Sed adhuc illa Eva erat, jam ille Adam non erat.
Respondit Evae praeparatae ad istam supplantationem et
lentationem, et ait Ecce audivimus quomodo tun-
illi :
(
ditur turba ista. Percussit eum diabolus a capite usque ad

pedes gravi vulnere , et putrescens vermibus, sedebat in
stercore. Audivimus quemadmodum tunsus audiamusest,
quomodo sonet : tubae ejus ductilis clulcem vocem, si

placet, audiamus. ) «. Locuta es, inquit, tanquam una ex
)) insipientibus muiieribus. Si bona percepimus de manu
)) Domiiii , » sonum fortem
mala non sustinebimus^? !
sonum dulcem Quem non dormientem excitet sonus!
iste? Quem non excitet praesumptio in Deo, ut adversus

diabolam securus procedat in praelium non suis viribus i
obtenturus, sed illiusqui probat? Quia ipse etiam tundit

' Job. 1, 21. — 2 Gen. ui, 6. — 3 Job. ii, lo.
^
,

non enim faceret malleus de se ipso. De illius enim dia-
boli poena futura Propheta commemorans ait « Contri- ,
» tus est malleus univers?e terrae^ « Malleum universoe
terrae, diabolum voluit intelligi. De ipso malleo in manu
Dei posito , id est , in potestate Dei , tunduntur ducliles

tubae, ut resonent laudes Dei. Yidete quemadmodum
( audeo dicere, fratres mei, ) de isto malleo etiam Apos-
tolus tundebatur : « In magnitudine, inquit, revelatio-
)) num ne extoUar, datus est mihi stimulus carnis meae
» angelus Satanne, qui me colaphizet. )) Ecce tunditur vi- •,
deamus quemadmodum sonet. « Propter quod inquit, ,
)) ter Dominum rogavi, aut auferret eum a me •

et dixit
» mihi: Sufiicit tibi gratia mea, nam virtus in infirmitate
)) » Ego tubam, inquit ille fabricator, perfi-
perficitur.
cere volo, non perficiam nisi tundam « In infirmitate :
)) virtus perficitur. Et audi jam ipsam tu])am ductilem

))
bene sonantem « Ouando infirmor, tunc potens sum-.»

:
Et ipse Apostolus, tanquam Apostolus haerens Christo,

hserens illi dexterae, de qua tenetur malleus ut producat
tubam, in illa dextera positus facit et ipse de ipso malJeo;
dicit de quibusdam « Quos tradidi Satanae ut discant
, ,
)) non blasphemare ^. Tradidit malleo tundendos. Male

))
sonabant antequam producerentur forte producti et facli :
tub.Te ductiles, amissa blasphemia laudes Domini sonue- ,
runt. Hae sunt tubtc ductiles.

VII. Vox tubse cornese quid esl? Cornu excedit car-
nem : necesse est ut carnem superando sit firmum ad ^
perdurandum , et capax vocis. Sed unde hoc ? Quia car-

nem superavit. Qui vult esse tuba cornea, superet car-
nem. Quid est, superet carnem? Transcendat carnales
affectus, vincat carnales libidines. Audi tubas corneas.
« Si autem resurrexistis cum Christo, Apostolus dicit,
' Jorcin. L, 'i3. — ' 2 Cor. xii, 7-10. — ^ 2 Tini. i, 20.
;
EJVARRATIO IW PSALMUM XCVII. 477

)) quae sursura sunt quserite, ubi Christus est in dextera
» Dei sedens; quce sursum sunt sapite, non quse super
))terram^ Quid est, « Quse sursum sunt quserite? » Id
)>
est,carnem excedite nolite carnalia cogitare. Nondum ,
erant tuboe corne.T, quibus adhuc ita loquebatur « Fra- :
))tres, non potui vobis loqui quasi spiritalibus, sedquasi
)) carnalibus. Tanquam parvulisin Ghristo, lac vobis po-

)) tum non escam neque enira poteratis sed nec
dedi, ^ ;
))adbuc quidem potestis estis enim adhuc carnales ^. •, )>
Ergo non erant tuboe cornepe quia non excesserant car- ,
nem. Gornu et carni baeret et carnem excedit-, et quan- ,
quam de carne oriatur, superat carnem. Si es ergo ex

carnali spiritalisadhuc carne calcas terram, et spiritu
^
erumpis in coelum. « In carnc enim ambulantes, inquit,

)>non secundura carnem militamus^. Nam ilkid qui- )>
bus dixit AposloJus fratres, non preetermittamus. Qiiid ,
illis ait, unde probaret illos carnales carnalia sapere, et
nondum factos tubas corneas? « Gura enim dicit unus-

» quisque vestrura, Egosum Pauli; alius, Ego Apollo
» alius autem, Ego Cepbae, nonne carnales estis, et se-
)) cundum hominem arabulatis? Quid est autera Apollo?
)) quid autem Paulus? Ministri Dei, per quos credidistis.
)) Ego plantavi, ApoUo rigavit, sed Deus incrementum
))dedit*. » Vult illos ergo erigi ab spe, quam in hominc
posuerant, et contingere spiritalia Ghristi^ ut possent esse
tubê corneffi, si superarent carnem. Fralrcs, nohte in-
sultare fratribus, quos nondum convertit misericordia
Dei : noveritis quia quandiu hoc facitis, carnera sapitis.
Tuba non est illa quse delectat aures Dei : insultationis
tuba infructuosum bellum facit. Tulâ cornea te erigat

adversus diabolum, non tu];a carnea adversus fratrem
Coloss. III. i ,
-2. — ' 1 Coi. III, 1,2. — '^
2 Cor. x, 3. —^ i Cor.
1, 1'2, Ot III, l-'J.

,,
tuum. « Iii tubis ductilibus et voce tubae cornese, jubilate

» in conspectu regis Domini. »
VIII. Et vobis jubilantibus et exultantilnis in tubis
ductilibus et in voce tubae corneoe, quid sequitur .''« Com-
» moveatur mare et plenitudo ejus ^ » Fratres, praedi-
cantibus veritatem Apostolis, tanquam tubis ductilibus et
tubis corneis, commotum est mare, surrexerunt fluctus,
creverunt tempestates , factse sunt perseculiones Eccle-

siGe. Unde commotu.m est mare? Cum jubilabatur cum ,
psallebatur Deo , Dei aures delectabantur , maris fluctus

excitabantur. « Commoveatur mare et plenitudo ejus ,
» orbis terrae et oranes habitantes in eo. » Commoveatur

mare in persecutionibus. « Flurnina plaudent manibus in
» idipsum'^. » Moveatur raare, et flumina plaudent ma-
nibus in idipsum fmnt persecutiones et gaudent sancti
: ,
in Deum. Unde flumina plaudent manibus ? Quid est,

plaudere manibus ? Gaudere operibus. Plaudere, gaudere
est manibus
: operibus. Quae flumina? Quos Deus fecit
,
flumina , dando iliis illam aquam Spiritum sanctum. « Si
» quis sitit , inquit, veniat et bibat. Qui credit in me

» flumina aquse vivae fluent de ventre ejus^. » Ista flu-
mina manibus plaudebant , ista fluraina operibus gaude-

bant , et Deum benedicebant.
Montes exultabunt a facie Domini^ quoniam ve-
IX. «
» nit, quoniam venit judicare terram*. » 3Iagni, montes.
Venit Deus judicare terram , et gaudent. Sunt emm mon-

tes qui venturo Domino judicare terram
,
contremiscent. ,
Ergo sunt montes boni sunt montes mali montes , 5
boni magnitudo spiritalis montes mali tumor super-

, 5 ,
bioe. « Montes exultabunt a facie Domini quoniam ve- ,
» nit quoniam venit judicare terram. » Quare veniet

,
et quomodo veniet? « Quoniam venit judicare terram.

» Psal. xcvu, 7. — 2 Ibid. 8. — 3 joan. vii, S^-Sg. —4 Psal. xcvii, 9.
ENAKRATIO IN PSALMUM XCVII. 479
» Judicabit orbem terrse in justitia, et populos in aequi-
» Gaudeant ergo raontes
tate. » ille enira non injuste :
judicabit. Venturo forte aliquo judice homine cui non ,
potest patere conscientia, contremiscant homines etiara

inuocentes si ab ipso expectant praemium laudis
, vel ,
timent poenam damnationis : quando ille veniet qui fa-lli
non potest ,
gaudeant montes^ securi gaudeant ; iliumi-
nabuntur ab eo , non damnabuntur : gaudeant ,
quia
veniet Dominus judicare orbera terrarura in aequitate : ac
si raontes justi gaudent , iniqui contremiscant. Sed ecce
nondura venit ,
quid opus est ut tremant? Corrigantur,
et gaudeant. In potestate tua est,quomodo expectes ven-
turum Christum. Ideo differt venire ut cum venerit non
,
te damnet. Ecce nondum venit , ille in coelo est , tu in

terra : ille diflert adventum, tu noli differre consihura.
Adventus ipsius durus est duris, mitis est piis. Yide ergo
modo tu qu! sis : si durus , hcet tibi mitescere ; si mitis ,
jam gaude venturum. Christianus enim es. Ita, inquis.
Credo quodoras, et dicis « Adveniat regnum tuura^ : »
Optas ut veniat ,
quera tiraes ne veniat. Corrige te , ut
non ores contra te.
' MaUh. VI, 10.

,
ENARRATIO
IN PSALMUM XCVIII.
Sermo ad plebem.
I. Fratres, ilotum esse jam debet Charitati Vestrse
tanquam filiis Ecclesise et eruditis in schola Christi per ,
omnes btteras antiquorum patrum nostrorum .qui scrip- ,
serunl verba Dei et magnalia Dei , nobis eos consulere vo-

luisse ,
qui futuri eramus hoc tempore jam credentes in
Christum : qui opportuno tempore venit ad nos ,
primo
humilis, postea venturus excelsus. Primo enim venit ante
judicem staturus : postca venturus est judex sessurus, ut
ante illum stet pro merito suo genus humanum. Prreces-
serunt auLem illum multi praecones , tanquam judicem
magnum hunc adhuc in humihtate venturum. Multi
, et
praecones praecesserunt adhuc nasciturum de virgine Ma-
ria futurum infantem et sucturum lac futurum par-
, , ,
vulum Verbum Dei per c[uod facta sunt omnia, proeces-

,
serunt multi prsecones, et dixerunt futura ista tempora :
sed ita dixerunt, ut quibusdam figuris rerum tegerent sen-

tentias suas, ipsumque velamen quo tecta est veritas in
libris antiquorum tunc tolleretur quando jam ipsa ve-
, ,
ritas de terra oriretur. Sic enini dicitur in Psalmo « Ve- :
)) ritas de terra orta est, et juslitia de coelo prospexit '. »
Modo ergo tota intcntio nostra est, quando Psalmum

• Psul. LXXXIV, 12.
ENARRATIO IN PSALMUM XCVXll. 481
audinius, quando Prophetam, quandoLegem, quae om-
nia antequam veniret in carne Doniinus nostcr Jesus Cliris-
tus , conscripta sunt, Christum ibi videre, Christum ibi
inteJhgere. Tntendat ergo nobiscum Charitas Vestra ad
istum Psalmum , et quaeramus hic Christum : utiquc ap-
parcbit quserentibus ,
qui primo apparuit non quaerenti-
hus ; et non deseret desiderantcs se ,
qui redemit negU-
gentes se. Ecce de illo coepit Psalmus , de illo dicitur :
II. « Dominus regnavit, irascantur popuH ^ » Coepit
enim regnare Dominus noster Jesus Christus, coepit prse-

dicari postquam resurrexit a mortuis et ascendit in coe-
,
lum, posleaquam implevit Discipulos suos fiducia Spirilus

sancti ut non timerent mortem quam ille jam occiderat
,
,
in se. Coepit ergo prsedicari Dominus Christus, ut in iilum

crederent qui salutem habere velient : et irati sunt pc-
puh qui idola colebant. Irascebantur qui colebant quod
fecerant ,
quia annuntiabatur ille a quo facti sunt. Uti-
que ille annuntiabat per Discipulos suos se ipsum ,

qui
illos volebat converti ad eum a quo facti erant , et averti
ab eis quae ipsi fecerant. Ilh pro idolo suo irascebantur

Domino suo, qui si pro idolo suo irascerentur servo suo,
damnandi erant. MeJior enim servus eorum, quam ido-
lum eorum servum enim eorum Deus fecit iuolum eo-
: ,
rum faber fecit. Sic irascebantur pro idolo suo ut irasci

non timerent Domino suo. Sed « Irascantur » prsedic- , ,
tum est, non jussum in prophetia enim dicilur « Do-

: :
))minus regnavit irascantur populi. » Est quod fiat et

,
de popuhs irascentibus : iiJi irascantur , et in ira ipsorum

Martyres coronentur. Quid fecerunt annuntiatoriljus verbi
veritatis, nubibus Christi circumeuutibus orbem terrarum
et compluentibus agrum Dei? Quid ilhs fecerunt qui iras-

cebantur, nisi ut inter manus eorum caro alliigeretur, et
« Psal. xcviii, i.
cxvii. 31
,
482 S. AtGUSTIJNI EPISCOPI
in raanibus Christi spiritus coronaretur?Nec ipsa caro,

quam persecutores occidere potueruntmortua est , ita
utin aeternum interiret: habebit enim tempus suum quo

resurgat et ipsa quia resurrectionem carnis jam ostendit
j
Dominus in se ipso. Inde illam voluit a nobis accipere,

ut de nostra possemus non desperare. Ergo, iratres, caro
servorum ,
quam occiderunt cultores idolorum , resurget
in tempore suo : idola quae fregit Ghristus, nunquam ite-
rum faciet faber. Audistis , cum Jeremi'as legeretur ante

apostolicam lectionem, aurem apposuistis vidistis ibi si :
tempora praesentia quoe nunc agimus Dixit enim « Dii

, , :
» qui coelum et terram non fecerunt, pereant de terra et
)) de sub coelo^. » Non dixit : Dii qui coelum et terrani
non fecerunt, pereant de coelo et de terra : quia nunquam

fuerunt in coelo. Sed quid dixit ? « Dii qui coelum et ter-
)) ram non fecerunt pereant de terra. Quasi respondit
,
)>
ad terram et defuit quod responderet de coelo quia illi

, ,
non fuerunt in coelo ipsam terram bis dixit quia ipsa :

,
est sub coelo. Pereant de terra et de sub coelo, de templis

suis. Videte si non fit si non ex magna parte jam factum
,
est. Quid enim remansit aut quantum remansit ? Magis ,
remanserunt idola in cordibus Paganorum ,

quam in locis
templorum.
III. Ergo, « Dominus regnavit, irascantur populi. Qui
)> sedet super Cherubim subaudis, « Regnavit. Com-
: )>
))moveatur terra. dixit « Irascantur popuh. »

)> Iterum :
Quod enim dixit « Dominus » hoc repetivit « Qui se-

: ; :
)>det super Cherubim » et quod dixit « Regnavit, » : :
subaudiri fecit in alio versu et quod ait « Irascantur : :
» populi •, »«Commoveatur terra. » Quid sunt

hoc dixit:
enim populi nisi terra ? Quantum potest irascatur terra

,
ei, qui jam sedet in coelo. Fuit enim Dominus et in terra,
' Jerem. x, ii.

ENARRATIO IN PSALMUM XCVIII. 483
et assumpsit terram in qua esset in terra. Induit se car-
nem , et prior voluit pati irascentes populos. Ne iram po-
pulorum timerent servi ejus ,
prior illam pati voluit : et
quia necessaria erat ira populorum servis ejus , ut a pec-
catis suisomnibus per ipsas tribulationes curarentur et ,
sanarentur, amarum poculum prior medicus bibit ne ,
bibere timeret aegrotus. Ergo « Dominus regnavit iras- ,
)) cantur populi : » irascantur populi ,

qaia de ira ipso-
rum multa bona facit Deus. Uli irascuntur , et servi Dei

purgantur ;
quia exercentur, coronantur. «.Irascantur po-
)) puli.Qui sedet super Cherubim regnavit « Com- , )) ;
» moveatur terra. Cherubim sedes Deiest, sicut Scrip-

))
turse tradunt , coelestis qusedam sedes sublimis, quam nos

non videmus^sed VerbumDei novit illam,novit tanquam
sedem suam et ipsum Verbum Dei et Spiritus Dei dixit
,
servis Dei ubi sedeat Deus. Non quia sic sedet Deus, quo-
modo homo : sed tu si vis ut sedeat in te Deus , si bonus
eris, sedes Dei eris, sic enim scriptum est : « Sedes sapien-
)) tise , anima Thronus enim latine sedes dicitur.
justi. » ,
Nam et ipsum Cherubim interpretati sunt quidam quid di-

ceretur latine, qui noverunt linguam illam hebraeam quia 5
hebraea lingua dictum est Cherubim et dixerunt esse ;
Cherubim Plenitudinem scientiae. Ergo quia superat Deus

omnem scientiam : super plenitudinem scientiae sedere di-
citur. Sit in te ergo plenitudo scientiae, et eris et tu sedes
Dei. Sed forte dicturus es Et quando in me erit plenitudo

:
scientiae? et quis potest ad tantum culmen pervenire, ut

sit in illo plenitudo scientiae ? Putas hoc velle Deum ut ,
sit in nobis isla plenitudo scientiae ut noverimus aut , ,
quot sint stellae, aut quot sint grana non dico arenae, ,
sed tritici, aut quot poma pendeant in arbore? IlJe novit

omnia; quia capilli nostri numerati sunt Deo ^ Sed alia
Mattli. X, 3o.
31.
,,
-184 S. ALGtSTlJSl EriSCOlH
est plenitudo scientiae , c{uam voluit hominem nosse : ad

Legem Dei pertinet scientia ,
quam te voluit habere. Et
quis potest , forte dicas mihi ,
perfecte nosse Legem ut ,
habeat in se plenitudinem scientiae Legis , et possit esse
sedes Dei ? Noli turbari : breviter tibi dicitur quid habeas,

si vis habere plenitudinem scientiae, et esse sedes Dei. Ait
enim Apostolus : « Plenitudo autem Legis Charitas^ »
Quid ergo esi? Perdidisti totam excusationem. Interroga

cor tuum , vide utrum habeat charitatem. Si est ibi cha-
ritas, est ibi plenitudo Legis : jam in te habitat Deus,
sedes Dei factus es. « Irascantur populi : » quid facient
irascentes populi ei, qui factus est sedes T>ei? Quicontra
te saeviant, attendis : qui in te sedeat, non attendis. Goe-
lumfactus es, et terram times.^Dicit enim alio loco Scrip-
tura, Dominum Deum nostrum dicere : « Coehmi mihi

» sedes est -. » Si ergo et tu habendo plenitudinem scien-
tioB habendo charitatem utique sedes Dei factus es

, et ,
coelum factus es. Non enim hoc coelum ocuhs his nostris
quod suspicimus valde pretiosum est Deo. CoehuTi Dei,
,
animae sanctae sunt; ccelum Dei,mentes Angelorum sunt,

et omnes mentes servorum ejus.Ergo « Irascantur popuh,
» commoveatur terra » c{uid facturi aut c{uid factura
: ,
sedi Dei, et coelo ubi sedet Deus.

« Dominus in Sion magnus
IV. et excelsus est super ,
» omnes populos^.» Dominus in Sion magnus etexcelsus

est. Ecce si obscurum tibi erat
, c{uia dictum est Qui , :
sedet super Cherubim nesciebas quid est Cherubim^

, et
forte tibi figurabas animo quamdam calhedram coeies-

tem, ingentem, gemmatam et i{isam dicebas Cherubim, ,
carnaU sensu vohtans pcr {^hantasmata : dictum est tibi
quia Cherubim plenitudo scientiae est ; etdictum est, c{uia
pienitudo scientiae, non cujushbet scienlijTe, sed pleniLudo

• Roia. xui, lo. — ^ Isai. lxvj, i. — ^ Psal. xcvni, 2.
ENAnnATIO IN PSALMtJM XCVIII. 485
scientice Legis utilis est homini ne desperares de ipsa
: et
scientia Legis breviter tibi dictum est « Plenitudo Legis :
» charitas Habeto ergo charitatem in Deum et in

^ »
proximum et eris sedes Dei pertinebis ad Cherubim.

, :
Sed si adhuc non intelhgis, audi quid sequatur « Domi- :
» nus in Sion magnus. » Quem tibi dixi super Cherubim,
in Sion magnus est. Jam quaere quid est Sion ? Sion novi-
mus civitatem Dei esse. Sion dicta est civitas, qure est Je-
rusalem , dicta autem ex interpretatione quadam nomen
accipiens ,
quia Sion speculatio dicitur , id est , visio et
contemplatio. Speculari enim prospicere est , vel conspi-
cere, vel intendere ut videas. Est autem Sion omnis ani-
ma , si intendit videre lucera quae videnda est. Nam si ad
suam attenderit , tenebratur : si ad luccm illius attende-
rit , illuminatur. Quia tamen manifestum est Sion civita-
tem Dei esse quae est : civitas Dei , nisi sancta Ecclesia?
Hominesenim amantes se invicem,etamantes Deum suum
qui in illis habitat, faciunt civitatem Deo. Quia lege qua-
dam civitas continetur •, lex ipsa eorum , charitas est; et
ipsa charitas Deus est. Aperte enim scriptum est « Deus
, :
)) charitas est-. » Qui crgo plcnus est charitate, plenus

est Deo : et multi pleni charitate , civitatem faciunt Deo.
Ista civitas Dei vocatur Sion : ergo Ecclesia est Sion. In
illa est magnus Deus. In illa esto , et non erit prseter te
Deus. Cum Deus quia tu factus es de

autem fuerit in te ,
Sion membrum de Sion civis de Sion pertinens ad so-

, , ,
cietatem populi Dei excelsus in te erit Deus super omnes :
populos , super illos qui irascuntur, aut super illos qui

irascebantur. Putatis enim quia tunc irascebantur , et
modo non irascuntur ? Irascebantur tunc : sed quia plures

erant, aperte irascebantur^ modo quia pauci facti sunt,
' Rom. \iu, 10. — ' I .Tonn, iv, 8.

;,

occulte irascuntur. laterim fracta est audacia ^ finietur et
iracundia.
V. Putatis enim, fratres, quia illi quorum hesterno die
organa concrepabant , non irascuntur de jejuniis nostris?
Non autem eis irascamur, sed pro eis jejunemus. Dixit
enim nobis Dominus Deus noster, qui sedet in nobis ipse ,
nobis mandavit ut oremus pro inimicis nostris, oremus

pro persequentibus nos ^
: et cum hoc facit Ecclesia
prope finiti suntpersecutores.Exaudita est enim cum hoc
faceret , et exauditur cum hoc facit : praevalebant malo
suo, fmiti sunt bono suo.Quomodo enim fmiti sunt, vul-
tisnosse? Manducati sunt ab Ecclesia. Quaeris illos in se ,
et non invenis quaere in ea quae illos manducavit , et in
:
visceribus ejus inveniuntur. Transeuntes enim ad Eccle-

siam , Ghristiani facti sunt : perierunt persecutores , cre-
verunt praedicatores. Ideo per dies festos ipsorum , quia
videmus eos qui reliqui facti sunt , insanire adhuc in vo-
luptatibus suis maUs et perversis, rogaraus pro ilJis Deum,
ut qui delectabiliter audiunt organum , delectabihus au-
diant vocem Dei. Non enim quod sonat sine ratione de-
lectat aurem , et verbum Dei non delectat cor. Sed ideo
pro iUis quando diebus illorum festis nos jejuna-
oramus ,
mus, ut Quando enim viderint

fiant sibi ipsi spectaculum.
se disphcebunt sibi sed ideo non sibi disphcent, quia
, :
non se attendunt. Ebrius non sibi displicet, sed sobrio

disphcet. Da hominem qui jam jucundatur in Deo vivit ,
graviter, suspirat in iUam pacem aeternara, quam iUi pro-

misit Deus et vide quia quando respexerit hominem sal-
:
tantem ad organum, plus iUum dolet insanientem, quam

phreneticum febrientem. Ergo si novrmus mala iUorum ,
quia de ipsis raaJis et nos hberati suraus, dolearaus iUos
I Matth. V, 44.
,
ENAHRATIO IN PSALMDM XCVIII. 487

et si dolemus illos , oremus pro illis ; et ut exaudiamur,
jejunemus pro illis. Non enim nos nostra jejunia celebra-
mus per dies festos illorura. Aiia sunt jejunia nostra, quae
celebramus per dies Paschse futuros ,
per alia atque alia
quae solemnia nobis sunt in Cliristo : per istos autem dies

ad hoc jejunamus , quando ipsi laetantur nos pro ilJis
ut ,
gemamus. Laetitia enim sua admonent dolorem nostrum,

et faciunt nos recordari quam miseri sint adhuc. Sed quia
videmus multos inde hberatos ubi et nos fuimus nec de , ,
illis desperare debemus. Et si adhuc irascuntur nos ore- ,
mus : adhuc commovetur particula terrse quae re-

et si
mansit nos permaneamus in gemitu pro ipsis ut et iilis

, 5
Deus tribuat intellectum, etnobiscum audiant voces istas,

de quibus modo gaudemus. « Dominus in Sion magnus,
)) et excelsus est super omnes popuios. »
VI. « Confiteantur nomini tuo magno^ » Ipsi omnes

popuii , super quos magnus est in Sion^ jam « Confitean-
))tur nomini tuo magno. » Parvum fuit nomen tuum
quando irascebantur factum est magnum jam confi- :
,
teantur. Quomodo dicimus parvum fuisse nomen Christi,

antec[uara praeciare diflaraaretur Cliristus ? Quia nomen
ipsius fama ipsius dicitur. Parvumnomen erat: jara modo
nomen magnum factura est. Quae gens est ,
quae non au-
divit noraen Christi? Jam ergo magno nomini tuoconfi-
teantur popuH, qui ante parvo noraini tuo irasceba^tur.
K Confiteantur nomini tuo magno. » <Juare confiteantur ?
« Quoniam terribile et sanctum est.»Ipsum nomen tuum

terribile et sanctum est. Sic praedicatur crucifixus , sic
praedicatur liumiliatus, sic prcedicatur judicatus , ut ve-

niat et exceisus , veniat vivus , in virtute veniat judicatu-
rus. Modo parcit populis Ijlasphemantibus : quia patientia
Dei ad poenitentiam adducit-. Non tnmi qui modo parcit,-
Psal. xcviii, 6 — ' Roin n, 4

semper habet parcere aut qui modo prsedicatur ut ti- 5
meatur, non est venturus ut judicet? Venturus est, fra-

tres mei, venturus est timeamus iilum, etsicvivamus, ut
:
ad dexteram illius inveniamur. Venturus est enim, et iu-

dicaturus, ut alios ponat ad sinistram, alios ad dexteram^
Et non illud facil ipse quomodocumque, ut erret fortein
hominibus,utqui ad dexteram ponendus est, ad sinistram
ponatur aut qui ad sinistram debet stare errante Deo ad
j ,
dexteram ponatur. Non potest errare, ut ibi ponat malum,

ubi ponere debet bonum nec ibi ponet bonum, ubi debet :
ponere malum. Si errare non potest, nos erramus, si non

timemus si autem timuerimus modo,tunc quod timeamus
:
non habebimus.((Quoniam terribileet sanctum est: et ho-

)) nor rcgis judicium diHgit^.)) Sic ergo timeant eum popuh,
ut corrigant se: non quasimultum prsesumentes de miseri-
cordia ipsius , dimittant se , et male vivant ; dihgit enim
misericordiam, sed dihgit et judicium. Qure est misericor-
dia Ut modo proedicet tibi veritatem ut modo clamet
? ,
ad ut convertaris. Parva misericordia cst quia vixisti

te ,
in mahs factis, et adhuc non te tuht cum peccares, ut

credenti ignosceret pcccata tua ? parva misericordia est ?
Putas quia sic semper erit misericordia, ut neminem pu-
niat.^ Noh sic ". Terribile et sanclum nomen ejus, Et ((
)> honor regis judicium diligit. » Injustum est enim judi-

cium et omnino non est judicium nisi merita reddantur
, ,
suacuique, c[uemadmodum quisque gessil in corpore,

sive bonum sive mahnn^. Et honor regis judicium di-
, ((
» hgit. » Ergo timeamus, ergo faciamus justitiam ergo ,
faciamus sequitatem.
VII. Sed quis facit secûitatem ? quis facit justitiam ?
Homo peccator , homo iniquus , homo perversus , homo

' Mattli. XXV, 33. — ' Psal. xcvui ,4- — ' Supple. putare. — 4 -i Cor.
V , to.
,
ENAKUATIO IN PSALMTJM XCVIII. 489

aversus a luce veritatis? Quid debet facere homo? Con-
vertere se tantum ad Deum , ut ipse in illo formet a^qui-
tatem ,
quam ipse formare non potest , sed deformare.
Idoneus est numquid idoneus
liomo ad vulnerandum se :
est ad sanandum se? Quando vult oegrotat, non quando vult

surgit. Si vult , vivat intemperanter vel in frigore , vel in
calore 5 quo voluerit cum autem vivendo
eo die aegrotat ,
:
intemperanter coeperit aegrotare, surgat quando vult: qui

jacuit quando voluit, surgat, si potest, quando vult. Ut
jaceret asgrotus , intemperantiam suam habuit necessa-
riam : ut surgat autem , necessariam habet artificis medi-
cinam. Sic crgo ut pcccet homo, ipse sibi suflicit ad pec-
candum : ut justificetur, non sibi sufficit , nisi ab illo
justificetur, qui solus cst justus. Ut ergo iih se homines
dent formandos ad justitiam, cum terruisset populos Psal-
mus iste, et dixisset « Confiteantur nomini tuo magno,
:
» quoniam terribile et sanctum est, et honor regis judi-

» cium dihgit » vekiti quaerentes jam populos territos,
:
quomodo justi vivere debeant quia in se ipsis non pos- ,
sunt habere justitiam, commendavit ilhs et plasmatorem

juslitioe ilJorum et secutus ait : « Tu parasti aequitatem ;
)) judicium et justiliam in Jacob tu fecisti. » Debemus

enim et nos habere judicium , debemus habere justitiam :
sed ille in nobis facit judicium et justitiam , qui nos fecit

in quibus faceret. Quomodo et nos debemus habere judi-
cium et justitiam? Judicium liabes, quando discernis ma-
lum a bono \
justitiam autem ,
quando sequeris bcnum
et dechnas a malo. Discernendo ,
judicium habes : fa-
ciendo, justitiam habes. « Dechna a malo, ait , et fac
» bonum : qu£fire pacem, et sequere eam^ » Primo de-
bes habere judicium, et postea justitiam. Quod judicium?
Ut primo judices quid sit malum , et quid sit bonum. Et
' Psal. XXXIII, i5, et xxxvi, 57.

quam justitiam? Declines a malo, et faciasbonum. Hoc
autem non a te habebis quia vide quid : dixit : « Judi-
» cium et justitiam in Jacob tufecisti. »
yill. « Exaltate Dominum Deum nostrum. «Vereexal-

tate, bene exaltate. Laudemus illum, exaltemus illum ,
qui fecit ipsarii justitiam, quam habemus, ipse in nobis

fecit. Owisi*nim in nobis fecit justitiam , nisi qui nosjus-
tificavit? De Christo autem dictum
Qui justificat im- est, «
» pium^ » Nos ergo impii, ille justificator, quando et
ipsam justitiam ipse iii nobis fecit, qua ilH placeamus, ut

ad dexteram nos ponat et non ad sinistram ut dicat ad , :
dexteram positis « Yenite benedicti Patris mei percipite

,
,
)) regnura quoJ vobis paratum est ab origine mundi : »
Non autem ponat ad sinistram, inter eos quibus dicturus

est, « Ite in ignem aeternum, qui praeparatus est diabolo
» et angelis ejus "^.
» Qui in nobis coronaturus est non me-
rita nostra, sed dona sua ,
quantum debet exaitari? « Exal-
» tate Dominum Deum nostrum. »
IX. Et adoratescabellum pedum ejus, quoniam sanc-

«
» tus est^. » Quid habemus adorare? « Scabellum pedum

» ejus. » Suppedaneum dicitur scabellum. Quod dicunt
Grseci •j-ottc'^.',/ , dixerunt Latini « Scabellum : » et alii di-
xerunt, « Suppedanum. « Sed videte, fratres, quidnosjubeat
adorare. Alio loco Scripturarum dicitur, Coelum mihi se- «
» des est, terra autem scabellum pedum meorum^. Ergo >>
terram nosjubet adorare, quia dixit alio loco quod sit scabel-
lumpedumDei?Etquomodo adorabimusterram,cumdicat
aperte Scriptura,Dominum Deum tuum adorabis^? » Et
hic dicit, « Adorate scabellum pcdum ejus » exponens :
autem mihi quod sit scabellum pedum ejus dicit, « Terra ,
» autem scabellum pedum meorum. » Anceps factus sum :
' Rom. IV, 5. — » Matth. xxv, 34 et 4i- — ^ Psal. xcviu, 5. —4 Isai.
L\Yi, I. — 5 Deut. VI, i3, et Matth. iv, lo.

,
ENABUATIO IN PSALMUM XCVIII. 491
timeo adorare terram, ne damnet me qui fecit cnelum et

terram rursus timeo non adorare scabellum pedum Do-
:
mini mei quia Psalmus mihi dicit « Adorate scabeJlum

,
:
)) pedum ejus. )> Quoero quod sit scabclkim pedum ejus 5
et dicit mihi Scriptura , « Terra scabellum pcdum meo-

)) rum. )> Fluctuans converto me ad Christum ,
quia ipsum
qujero hic ; et invenio quomodo sine impietate adoretur
terra , sine impietate adoretur scabcUum pedum ejus. Sus-
cepit enim de terra terram : quia caro de terra est , et de

carne Mariae carnem accepit. Et quia in ipsa carne hic
ambulavit, et ipsam carnem nobis manducandam ad sa-
lutem dedit; nemo autem illafii carnem manducat, nisi
prius adoraverit inventum est quemadmodum adoretur

:
tale scabellum pedum Domini, et non solum non peCce-

mus adorando, sed peccemus non adorando. Numquid au-
tem caro vivificat ? Ipse Dominus dixit cum de ipsa com- ,
mendatione ejusdam terrae loqueretur : « Spiritus est qui
))vivificat, caro autem nihil prodest^ )) Ideo et ad ter-

ram quamUbetcum te inclinas atque prosternis non quasi ,
terram intuearis, sed illum sanctum cujus pedum scabel- ,
lum est quoc adoras propter ipsum enim adoras ideo et

5
:
hicsubjecit, « Adorate scabellum pedum ejus, quoniam
)) sanctus est. )) Quis sanctus est? In cujus honore adoras

scabellum pedum ejus. Etcum adorasillum, necogitatione
remaneas in carne non vivificeris « Spiritus
, et a spiritu :
)) est enim , inquit caro autem nihil pro-

,
qui vivificat ;
)) dest. » Tunc autem, quando hoc Dominus commenda-

vit, de carne sua locutus erat, etdixerat, « INisi quis
)) manducaverit carnem meam non habebit in sc vitam ,
)) aeternam^. )) Scandalizati sunt Discipuh ejus quidam ,
septuaginta ferme , et dixerunt , « Durus est hic sermo

)) quis potest eum intelligere? Et recesserunt ab eo , et,
' .loan. VI, 64- — Ibid. 5^.

'
,

)) araplius cum eo non ambulaverunt^ » Durumillis vi-
sum est quod ait : « Nisi quis manducaverit carnem meam,
)) nonhabebit vitani aeternam : )) acccperunt illud stulte,
carnaliter illud cogitaverunt , et putaverunt quod praeci-
surus esset Dorainus particulas quasdam de corpore suo
et daturus illis , et Durus est hic sermo. Ipsi
dixerunt : « ))
erant duri , non sermo. Etenim si duri non essent sed ,
mites essent , dicerent sibi : Non sine causa dicit hoc, nisi
quia est ahquod sacraraentura latens. Manerent cura ilio
ibi
lenes^ non duri et discerent ab illo quod illis discedenti-

^ ,
bus qui remanserunt , didicerunt. Nara cura reraansissent

cuniillo Discipuh duodecim, ilhs recedentibus, suggesse-
runt ilh , tanquam dolentes illorura morlera , c[uod scan-
dahzati sunt in verbo ejus, et recesserunt. Ule autera in-
struxit eos , et ait ilhs: « Spiritus est qui vivificat, caro
)) autem nihil prodest : verba quae locutus sum vobis ,
» spiritus est et vita. )> Spirituahter intelhgite f[uod locu-

tus sum non hoc corpus quod
: videtis , raanducaturi estis,
etbibituriiilurasanguinem, quemfusuri sunt qui mecru-

cifigent. Sacramentum ahquod vobis comraendavi, spiri-
tualiter intellectum vivifieabit vos. Etsi necesse est illad

visibihter celebrari, oportet taraen invisibihter intelhgi.
« ExaUate Dorainum Deura nostrura, et adorate scabeilum
)) pedum ejus, quoniara sanctus est. )>
« X. Tvloyses et Aaronin sacerdotibus ejus , et Sarauel,

)) in his qui invocant nomen ejus. Invocabant Dorainum,
)) et ipse exaudiebat eos ; in colurana nubis loquebatur
)) ad eos -. » Isti Aaron et Samuel, servi
antiqui Moyses et
Dei, magni apud antiquos. Nostis quia Moyses eduxit in
virtute Dei populum Israel ex Êgvpto per Rubrum mare",
et duxit in eremo et quanta niirabiha fecerit illo tem-
•,
pore Deus per manum Moysi, noveruiit oranes qui istas

' Joan VI, 01-67. — ' Psal. ^cvin, 6, 7. — ^ Exod. x\v, 21.
ENAllIlATlO IJV PSALMUM XCVllI. 493
Scripturas libenter atidiunt in Ecclesia vel apud se lc- ,
gunt , quoquo modo didicerunt. Aaron frater ipsius

vel
1'uit, quem ordinavit etiam sacerdotem. Et ibi quidem
non videtur sacerdos esse, nisi Aaron. Aperte enim in

illis Litteris Aaron nominatur sacerdos Dei* de Moyse non :
ibi dicitur quod sacerdos erat. Sed si hoc non erat, quid
erat? numquid major sacerdote esse poterat? Exprimit

Psalmus iste, quia et ipse sacerdos erat : « Moyses ct
» Aaron in sacerdotibus ejus. » Ergo erant Domini
illi
sacerdotes, Samuel postea jam in libro Regnorum legitur :
iste est Samuel temporibus David nam ipse unxit sanc- :
tum David Samuel ab initio aetatis suae in templo crevit.

'^.
Materejus sterilisfuit : volens haberefilium, oravit adDo-

minum cum gemitu magno , et petens ut daret ei Deus
filium , ostendit quia non carnaliter habere voluit quem
,
natum illi dedit, qui eum esse vohiit. Vovit enim eum
Domino Deo, et ait « Si mihi masculus natus : fuerit,
)) templo tuo serviet : » et ita fecit. Natus sanctus Samuel
fuit apud matrem tempore lactis mox ut eum ablactavit, :
dedit in templum, utibi cresceret, ibi roboraretur in spi-

ritu, ibi Deo serviret factus est sacerdos magnus sacer- : ,
dos sanctus illo tempore". Commemorat istos, et per istos
omnes sanctos nos vult intelhgere. Quare autem hic illos

nominavit? Quoniam diximus Christum hic nos debere in-
telligere. Advertat Sanctitas Vestra. Dixit superius, «Exal-
» tate Dominum Deum noslrum, et adorate scabelkim
» pedum ejus , C[Uoniam sanctus est ^ : » commendans
quemdam Dominum nostrum Jesum Christum,
, id est,
cujus scabellum pedum adorandum est; quia carnera as-
sump>it,in quaapparerct gentri humano ctvolens nobis :
ostender et antiquos palr s ipsum pra*dica se, quia ipse

est verus sacordos Dominus noster Jesus Christus, com-
' Exod. ,\xvui, t. — 2 I Rog. w), i3. — ^ld. i, ii. —4 Isal. Xi-viu, 5.-
memoravit istos, quia in columna nubis ad illos loc[ue])a-
tur Deus. Quid est, « In columna nubis.^ » Loquebatur

per figuras. Si enimin quadam nubecula loquebatur, ob-
scura illa dicta nescio quem manifestum praesignabant.
lUe autem nescio quis, jam non est nescio quis 5
quia sci-
tur a nobis, Dominus noster Jesus Christus. « Moyses et
» Aaron in sacerdotibus ejus, et Samuel in his qui invo-
)) cant nomen ejus. Invocabant Dominum , et ipse exau-
))diebat eos in columna nubis loquebatur ad eos.
•, Qui ))
primo loc|uebatur in columna nubis ipse nobis locutus est ,
in scabello pedumsuorum,idest, interraassumptacarne,

unde adoramus scabellum pedum ejus, quoniam sanctus
est. Ipse de nube locpebatur, cjuod tunc non intelligeba-
tur locutus est in scaliello pedum suorum et intellecta

: ,
sunt verba nubis ejus. « In columna nubis loquebatur ad

)> eos. »
XI. Attendamus ergo, fratres : videte quos et quales

sanctos nominaverit. « Custodiebant testiraonia ejus, et
praecepta ejus quce dedit eis. )) Custodiebant certe, inten-
dite. « Custodiebant testimonia ejus, et praecepta ejus quae
)) dedit eis. )> Hoc dicit, et negari non potest. ISihil-ne ha-
bebantpeccati? Quomodo? Quando custodiebant praecepta
ejus , custodiebant teslimonia ejus. Videte cpiales nos velit
formari , ne quasi de perfecta justitia praesumamus. Ecce
Moyses et Aaron in sacerdotibus ejus, et Samuel in his qui
invocant nomen ejus, adqaos de columna nubis locjueba-
tur, aperte illos exaudiebat, qui custodiebant testimonia et
praecepta ejus quae dedit eis. « Domine, inquit, Deus nos-

» ter, tu exaudisti eos, Deus tu propitius fuisti illis. )) Pro-
pitius non dicitur Deus, nisi peccatis quando dat veniam,
:
tunc dicitur propitius. Et quid habebat in istis quod vin-

dicaret, ut esset propitius ignoscendo? Propitius erat do-
nando peccata ,
propitius erat et vindicando. Quid enim
enArratio in psalmum xcviii. 495
sequitur? « Tu propitius fuisti illis , et vindicans in omnes
» adectioncs eorum. » Etiam vindicans propilius fuisti j
non solura donans peccata , sed etiam vindicans propilius

fuisti. Videte, fratres mei, quid hic commendavit ^ ad-
vertite. Ilii Deus irascitur, quem peccantem non flagellat.
Nam non solum donat peccata, iie
cui vere propitius est,
noceant ad futurum saeculum sed etiam castigat ne sem- : ,
perpeccare delectet.
XII. Agite, fratres, quomodo in iilis vindicatura est_, si
quaeramus^ aderit Dominus ut dicam. Ouaeramus enim tres

istas personas, Moysen , et Aaron, et Samueiem, et quo-
modo in eis vindicatum sit, quia dixit : « Yindicans in
» omnes affectiones eorum. » Utique eas affecliones di-
cens eorum, quas Dominus noverat in cordibus iliorum,
quas liomines non noverant. Etenim sine querela liomi-
num versabantur in medio piebis Dei. Sed quid dicimus?
quia Moyses liabuit primam vitam fortasse peccatricem?
Nara et percusso liomine, fugit de ^gypto^ Habuit et
Aaron primam vitam quse dispiiceret Deo. Nam ipse insa-
nienti populo et furenti idoium permisit ut fieret, et fac-
tum est populo Dei idolum quod adoraret -. Samuei quid
fecit, infans ad tempium datus? Omnes setates suas inter
sancta sacramenta Dei peregit, ab ineunte setate famuius

Dei^. Niliii unquam dictum est de Samueie, nihii ab lio-
minibus. Noverat Deus alicjuid quod purgaret,

ibi forte :
cpiia et quod perfectum jam videtur hominibus, ilii per-
fectioni adhuc imperfectum est. Pieraque faciunt artificcs,

et ostendunt imperitis^ et cum jam judicaverint imperiti
esse perfecta, expoiiunt illa artifices, qui noverunt adhuc
c|uid iilis desit, ut mirentur homines tantam expolitionem
rebus accidisse, quas jam perfcctas pronuntiaverant. Fit
lioc et in a^dificiis, et in picturis, et in vestibus, et prope
' Esod. 11, 12 et i5. — ' Id. xxxii, i-4' — ^ i Reg. i, 24, et iii, i.
:
496 S. AUGtSXlWl El'lSCOPl
in omni genere artium. Primo judicant illud jam quasi

perfectum esse, iit oculi eorum amplius nihil desiderent
sed aliud judicat oculus imperitus, aliudjudicat artis re-
gula. Sic et illi sancti versabantur ante oculos Dei , tan-

quam sine culpa , tanquam
tanquam Angeliperfecti , :
noverat autem quid illis deesset, qui vindicabat in omnes

afFectiones eorum. Vindicabat autem non irascens, sed
propitius ad hoc vindicabat ut perficeret coeptum, non
:
iit damnaret ejectum. Yindicans ergo in' omnes affectio-
nes eorum erat Deus. Quomodo vindicavit in Samuelem?

ubi est vindicta ipsa.^ Hoc dico, ut noverint Christiani,
qui jam hic cognoverunt Chrislum, ad quos venit in sca-
liello pedum suorum, ([uos ita dilexit, pro quil)us sangui-
nem fudit; noverint quomodo vapulent, cum multum
profecerint. Quaerimus vindictam in Moyse, prope nuUam
habet, nisi quod ad extremum ait ilHi Deus, « Ascende
» montem, et morere^ » Ait seni, « Morere » jam

in :
peregerat cetates suas, numquid nunquam eratmoriturus?

Quahs iila vindicta? Ostendit ibi vindictam suam, ut di-
ceret, « Non intrabis in terram promissionis « quo in- '-,
trnturus erat populus? Quamdam figuram quorumdam ge-

rebat JMoyses. Nam qui in vegnuni coelorum intravit,
magna illijpoena erat ad terram illam non venire, quae ad
tempus erat promissa, ut umbramostenderetet transiret?
Nonne mulLi perfidi intrarunt in illam terram? nonne in
illa terra viventes muha mala lecerunt, et Deum otFen-
derunt? nonne et idolohitriam^secuti sunt in ipsa terra?
Magnum erat non dedisse terram istam JMoysi? Sed Moy-
sen vobiit gestare figuram eorum c[ui sub Lege erant,
quia per 3iovsen data est Lex^ : et oslendit eos qui sub
Legeesse vellent, et sub gratia esse nollent, non intratu-
ros in terram promissionis. Ergo ilhid quod dictum cst
' Ueut. xxxii, q(j, — ' IbiJ. 52_, ot xxXiV, 4- — ^ Joan. i, 17.
EJVARRATIO i:V PSALMUM XCVIII. 497
Moysi, figura erat, non prena. Seni mors (juae pfjena? Non
inlrare in illam terram quae poenaquo intraverunt in- ,
digni? De Aaron autem quid dictum cst? Mortuus cst ct

ipse senex, filii sui successerunt ci in sacerdotio j filius
ejus postea sacerdotium administravit^ : quomodo ct in

istum vindicavit? Sarauel et ipse sanctus senex mortuus
est, relictis filiis successoribus suis-. Quid est
quod in il-
los vindicatum secundum homines non iri-
est quaero , et
venio : secundum autem quod scio pati servos Dci, quo-
tidie in illos vindicabatur. Legite, et videte vindictas , ct
qui proficilis ferte vindictas. Quotidie patiebantur popu-

los contradicentes, quotidie patiebantur inique viventcs;
et inter illos vivere cogebantur ,
quorum vitam quotidie
reprehendebant. Hsec erat vindicta. Nondum proficit, cui
parva est. Tanlum te enim torcjuet injustitia aliena, quan-

lum recesseris a tua. Cum cnim fueris frumentum, id
est, herba bona de semine bono, filius regni, cum coepe-
ris fructum dare tunc libi apparebunt zizaaia
, « Cum :
» enim crevisset herba, et fructum fecisset, tunc appa-

)) ruerunt zizania^. )> Cura coeperint apparere zizania, vi-
debis te inter malos. Velle habes quasi separare a te ma-

los , et separare ab Ecclesia omnes malos : respondebit
tibi Domini sententia « : Sinite utraque crescere usque ad
)) messem, ne forte cum vultis eradicare zizania, eradicetis
» simul et triticum*. )> Ex sententia Domini necesse erit
parcere zizaniis, ex conditione servi necesse erit vivere in-

ter zizania : separare ea non potes , tolerare tibi necesse
est. Yide quantas plagas in corde patiaris, qui corpore in-

tegro inter malos versaris. Probabitis quicumque profece-
ritis, probatis cjui jam profccistis. Toleranda sunt ergo
ista 5 et forte hoc perlinct ad illud : « Servus qui novit
'
Num. XX , i^-îS - ' I Rfg. v;;r, i, et rcTv, i. — 3 Mafli. xiii, 2"5.
— l^
JLid. .^0.
cvii. 32
498 S. AUGUSTIM EVISCOI'!
)) voluntatem domini sui, et non facit digna, plagis vapu-

)) labit multis^ )) In multis cnini quantum nobis innotcs-
cit voluntas Dei, etiam reatus noster innotescit nobis : et
quanto ille nobis innotcscit, tanto plus imus in fletus et
lacrymas. Videmus enim quam sit justum quod de nobis
exigat Deus, in quanta adhuc imperfectione jaceamus ; et
fit in nobis quod dictum est « Qui apponit scientiam,
:
» apponit dolorem ^. » Ecce abundet in te charitas, plus

dolebis peccantem. Quanto in te major charitas est •, tanto
amplius te torquebit, quem toleras : non torquebit tan-
quam irascentem illi, sed tanquam dolentem pro illo.
XIII. Vide Paulum apostolum ,

quid patiebatur , vide
quis quid patiebatur : « Praeter illa, inquit, quse extrinse-
)) cus sunt : ( dixit enim multa quae patiebatur, et coepit
)) dicere interiora, pr.'3eterillaqu0e extrinsecus erant, quae
)) patiebatur a malis persecutoribus Christi : ) incursus
)) in me quotidianus, sollicitudo omnium Ecclesiarum^.))
Et vide c[ualis sollicitudo, quam paterna, quam materna :
videte quomodo caedebatur, ut vindicaretur in omnes af-

fectiones ejus : dicemus et affectiones ejus, inquas vindi-
cabat Deus. « Quis infirmatur, inquit, et non ego infir-
)) mor? quis scandalizatur, et non ego uror*.? )) Quanto

major charitas, tanto majores plagae de peccatis aliems.
Acceperat quidem ille et stimulum carnis, angelum Satanae,
a quo colaphizaretur. Ecce quomodo propitius erat Deus,

vindicans in omnes affectiones ejus. Quae sunt affectiones,
in cûassic vindicabat? Ipse exposuit, ipsedixit :« Inmag-
)) nitudine, inquit, revelationum ne extollar , datus est
» mihi stimulus carnis meae , angeius Satanse, quime co-
)) laphizet^. )) Tam perfectus erat , ut tamen timendum
esset nc extolleretur : nam non poneret Deus medicamen-
Luc. XII , 47- — ' Eccii. 1,10. — ^ '2 Cor. xi. 28. — 4 llnJ. 29. —
5 2 Cor. XII, ".
;
ekarrAtio in psalmcm xcviii. 499

tum; ubi vulnus noii esset. Et rogavit ut tolleretur, a?ger
ille rogavit ut auferretur medicamentum : « Propter quod
» Dominum rogavi, inquit, ut auferreteuma me,» id
ter
est,stimulum carnis a quo colaphizabatur, aliquem forte

dolorem corporis « Rogavi inqait, auferret eum a me
: ,
» et dixit mihi : Sutiicit tibi gratia mea nam •, virtus in in-

» ^ » Ego novi quem curo, non mihi
firmitate perficitur
det qui aegrotat consilium. Tanquam emplastrum mor-
dax urit te sed sanat te. Rogat medicum ut toUat em-
,
plastrum et non tollit, nisi cum fuerit sanatum quo po-

5
suerat. « Virtus in infirmitate perficitur. » Ergo, fratres,

quicumque in Ghristo proficimus, non nos putemus sine
tlagello futuros : quia quantumlibet proficiamus , novit
ipse peccata nostra; aliquando et nobis ostendit illa, et
videmus Et cum inter tales homi-

et nos peccata nostra.
nes versari coeperimus, utjam homines quid in nobis re-

prehendant non inveniant reprehendit ille adhuc qui :
omnia novit, omnes affectiones, quia propi-

et vindicat in
tius est nobis. Nam si non vindicet et deserat, perimus.
« Deus, tu propitius fuisti illis, et vindicans in omnes afFec-
» tiones eorum. »
XIV. « Exaltate Dominum Deum nostrum. » Iterum
exaltamus illum : qui bonus est etcum ferit, quomodo
laudandus est, quomodo exaltandus est? Tu potes hoc
exhibere fiUo tuo , et Deus non potest ? Non eniin bonus
esquando blandiris fiUo tuo, et malus cura caedis filium
tuum. Etcum blandiris, pater es; et cum caedis, pater es:
ideo biandiris, ne deficiat ; ideo cffidis, ne pereat. « Exal-
» tateDorainumDeumnostrum, etadorateinmontesancto
» ejus quoniam sanctus Dominus Deus noster -. » Quo-
:
modosuperius dixit:« ExaltateDominum Dcum nostrum,

» et adorate scabellum pedura ejus; » intelleximus autera
• 51 Ouv. XII, 8, 9. — ' Psal. xcvni, 9.
32.
500 S. AUGUSTIJNI EriSCOPI
cjLiid sil adorare scabelium pedum ejus : sic et modo post

exaltationem Domini Dei nostri, ne quis illum prseter
montem ejus exaltet, commendavitet montem ipsius. Mons
ipsius quis est? Legimus alibi de hoc monte, quia lapls
fuit praecisus de monte sine manibus, et confregit omnia

regna terrae, et crevit lapis ipse. Danielis visio est ista,
quam narro. « Crevit lapis iste, qui proecisus est de monte
» sine manibus : et factus est, inquit, mons magnus, ita
» ut impleret universam faciem terrae^ » In ipso monte
magno adoremus, si exaudiri volumus. Haeretici'^ non

adorant in isto monte ^
quia monsiste implevit universam
faciem terroe : haeserunt in parte , et totum amiserunt.
Si agnoscant Ecclesiam catholicam , adorabunt in isto
nionle nobiscum. Etenim lapis ille qui praecisus est de

monte manibus jam videmus cjuantum creverit et
sine ,
,
cjuantas terrse regionesoccupaverit et uscpe ad quas ,
gentes pervenerit. Quid est mons unde praecisus est lapis

sine manibus? Regnum Judseorum primo c[Uod cole- :
bant unum Deum. Inde prsecisus est lapis Dominus noster

Jesus Christus. Ipse dictus est, « Lapis, quem reproba-
» verunt aedificantcs, hic factus est in caput anguli ^. »
Lapis iste prsecisus de monte sine manibus, confregit om-

nia regna terrarum ; videmus confracta ab illo lapide
omnia regna terrae. Quae erant regna terrae? Regna ido-
lorum, regna daemoniorum fracta sunt. Regnabat Satur-
nus in multis hominibus : ubi est regnum ejus? Regnabat
Mercurius in midtis hominibus : ul)i est regnura ejus?
FractLim est, redacti sunt ilH in regnum Christi, in c[ui-
bus iile regnab: t. Regnum Coelestis quale erat Cartlia-
gini? ubi nunc v^st regnum Coeiestis? Lapis iile fregit om-
nia regna terrarum, iapis prsecisus de monte sine raaniluis.
Quid est, prsecisus de monte sine manijjus? Natus de

> Dan, ij, 34, 35 — » Donatista. — 3 Ptal. cxvii; 22, el Act. iv, 11.
1
EJfARRATIO IN PSALMLM XCVIir. 50

gcnte Judaeorum sine opere hominum. Omnes enim.qni
nascuntur , de opere maritali nascuntur : ille de Yirgine
natus, sine manibus natus
est^ per manus enim, opus
humanura quo manus human?£ non acces-
significatur :
serunt ubi maritalis amplexus non fuit fnetus tamen

; •,
fuit. Natus est ergo de monte sine manibus lapis ille :
crevit, et cresccndo fregit omnia regna t^rrarum. Factus

est autem mons magnus, et implevit uaiversam faciera
terrre. Haec est Ecclesia catholica cui vos communicare ,
gaudete. Ilh autem qui non ei communic ant, quia praeter

ipsura montemadorant etlaudant Deum, non exaudiuntur
ad vitam aeternam etsi ad quaedam lemyjoralia exaudian-
;
tur. Non sibi ergo blandiantur, quia os in quibusdara

exaudit Deus : nara et Paganos exaudit in quibusdam,
Nonne clamant Pagani ad Deum, et pluit? Quare? « Quia
)) facit solem suura oriri super bonos et malos, et pluit
)) superjustos et injustos^. » Noli ergo gloriari, pagane,
quia te claraante ad Deum, pluit Deus, qui super justos
etinjustos pluit. Audivit te ad temporalia : non te audit
ad aeterna, nisi in monte sancto ejus adoraveris. « Adorate
)) Dorainura in raonte sancto cjus, quoniara sanctus Do-
)) minus Deus noster. )>
XV.
HcTec de Psalmo sufliciantCharitati Vcstrae quan- :
tura Dominus donavit, locuti suraus. Et quidquid loqui-

mur in nomine Dei, quoniam Dei|est loquentis pcr nos,
im.ber Dei est : videte vos qualis terra sitis. Nam quando
pluvia venit super terram, si bonaterra est, fructus bonos
paric ; si mala terra est, spinas paiit : pluvia tamen dul-
cis est et super fructus et super spinas. Qui istis verbis
auditis pejor factus fuerit , et^spinas de^pluvia generavc-
rit , ignem speret, pluviam non accuset qui autem melior :
factus fuerit, et fruges de bona terra genuerit, horreum

' Mattli. V, 45.
502 S. ArGUSTINI EPISCOPI
speret, pluviam laudet. Aut quid sunt nubes, aut quid
est pluvia, nisi Dei misericordia, omnia facientis circa eos
quos diligit, et quibus donavit ut ab eis diligatur?
<\/V\\ WVt^X W\ '\''V\'V'W\'\ 'WW'VW% 'Wi'\ VVW WV% WV\ VW\ VW\ WV\ W/V\ WW'wv\ ww wv\ \ \
' '
' '
ENARRATIO
IN PSALMUM XCIX.
Sermoad plebem'.
I. PsALMUM, fratres, cum cantaretur , audistis-, brevis

est, nec obscurus : quasi securitatem dederim, ne laborem
timeatis. Videamns lamen attentius, et quanto liberiiis,
tanto diligentius , c[uid sibi velint ea ipsa qufe aperte so-
nant quantum Dominus donare dignatur, spiritaliter

: ut
intelligantur. VoxDei quolibet organo sonans, tamenvox
Dei : neque enim delectat aures ejus, nisi vox ejus. Nam
et nos cum loquimur, tunc eum delectamus, cum ipse de
nobis loquitur.
II. « Psabnus in confessione » sic inscribitur hic est
: ,
titulus ejus, « Psalmus in confessione-. » Pauci versus

sunt, magnarum rerum gravidi : pariant semina in cor-
dibus vestris, ut paretur horreum messi dominicae. Psal-
mus iste in confessione hoc nobis jubet , ad hoc nos hor-
tatur, ut jubilemus Deo. Ncc hortatur velnt aliquem
unum angulum unam aliquam habitationem
terrre, aut
congregationcmve hominum sed quia ubi([ue novit se :
seminasse benedictionem, undique exigit jubilationem.

III. « Jubilate ergo Domino , universa terra^. » Num-
' In Sermone isto ad plebera agit Augustinus egregie de ferendis homiui-
bus in Ecclesia vel in monasterio male ai;etitibns. — ^ Psal. xcix , i. —
3 Ibid. 2.
ENAURATIO IN PSALMCM XCIX. o03
qiiid modo vocem meam audit iiniversa terra ? Et tamen
lianc vocem audivit universa terra. Jam jubilat Domino
universa terra •, etqureadhuc non jubilat, jubilabit. Per-
tendens enim benedictio, incipiente Ecclesia ab Jerusalem
per omnes genles', impietatem ubique prosternit, pieta-
tem ubique construit et m.ixti sunt boni malis et mali
: ,
per omnem terram, ct boni per omnem terram. In malis

murmurat omnis terra, in bonis jubilat omnis terra. Quid
est ergojubilare? Multum enira nos attentos facit ad hoc
verbum et praesentis Psalmi titulus, quia inscribitur , « \n
» confessione. Quid est, in confessione jubilare? Est
»
alterius cujusdam Psalmi sententia dicentis: Beatus po- <(
» pulus qui intelligit jubilationem-. » Profecto magnum ali-

quid est, quod intellectum beatos facit. Dominus ergo
Deus noster beatificator hominum, det mihi intelligere

quod dicam, det vobis intelligere quod auditis « Beatus :
» populus qui intelligit jubilationem » Curramus ergo .
ad hanc beatitudinem, intelligamus jubilationem non ,
eam sine intellectu fundamus, Quid opus est jubilare et

obtemperare huic Psalmo dicenti « Jubilate Deo, omnis :
» terra, » et non intelhgere jubilationem, ut vox nostra
sola jui)ilet, et cor nonjubilet? Sonus enim cordis, intel-

lectus est.
IV. Quod nostis dicturus sum. Qui jubilat, non verba
dicit , sed sonus quidam est Isetilise sine verbis : vox est
cnim animi diffusi loetitia, quantum potest , exprimentis

aftectum non sensum comprchendentis. Gaudens homo
,
in exullatione sua, ex verbis quibusdam quse non pos-

suntdici etintelhgi, erumpit in vocem quamdam exulta-
tionis sine verbis : ita ut appareat eum ipsa voce gaudere
quidem, sed quasi repletum nimio gaudio, non posse ver-
bis explicare quod gaudet. Anirnadverlile hoc in eis qui
' Luc XXIV, /t^.
— ' Psal. Lxx^viii i6
504 S. AUGLSTINI EPISCOPI
cantant etiam non honcste. Non enim talis erit jubilatio
nostra, qualis iilorum est : nos enim in justificatione ju-

Lilare dehemus, illi autem juhilant in iniquitate : itaque
nos in confessione, illi in confusione. Tamen ut hoc quod
dico intelhgatis , imo recordemini rem cognitam ,
maxime jaljiLint qui ahquid in agris operantur^ copia

fructuum jucundati vel messores , vel vindemiatores , vel
ahquos fructus metentes, et in ipsa foecunditate terros et
feracitatc gaudentes, exultando cantant 5 et inter cantica
quae verbis cnuntiant, inserunt voces quasdam sine verbis

in elatione exultantis animi, et haec vocatur jubihitio. Si
quis forte propterea non recognoscit ,
quia nunquam ad-
vertit, advertat de coetero. Atque utinam non invcniat
quos advertat, ne Deus inveniat quos evertat. Sed tamen
quia non quiescant nasci spinae, in male exultantibus ad-
vertamus jubilationem improbandam , ct offeramus Deo
jubilationem coronandam.
V. Quando ergo nosjubilamus.^ Quando laudamus quod
dici non potest. Attendimus enira universam creaturam,
terram et mare etcoeium, et omnia qure in eis sunt at- :
tendimus singuLa habere origines et causas suas, seminum

vira, nascendi ordinem, permanendi modum, intereundi
decessum, currere volumina sceculorum sine uHa pertur-
batione, stellas volvi quodam modo ab Oriente in Occi-
dentem, peragere cursus annorum, videmus dimensiones
mensium, distensiones horarum inque his omnibus nes-
^
cio quid invisibile, quod spiritus vel anima dicitur, inesse
omnibus animantibus ad appetendam voiuptatem fugien-

daraque molestiam, adconservandamincolumitatemsuam
vestigium quoddam unitatis; inesse etiam homini com-
munc quiddam cum Angelis Dei j non cum pecoribus, si-
cut est vivere, audire, videre, et csetera 5 sed quod intel-

ligat Dium, quod ad mentom proprie pertineat, quod
EÂr.UATIO IN PSALMUM XCIX. 505
sicut oculus alJnim et nigrum , ita aequitatem iniquita-
temque discernat. In hac tota consideralione creaturae,
quamnominareutcumque et percurrere potuimus, inter-
roget se anima : Quis fecit haec omnia? quis creavit haec?
quis in his te ipsam ? Quid sunt ista quoe consideras? quid
tu quffi consideras ? Quis ille qui fecit consideranda et con-
siderantem? qnis est iste? Dic illum : ut dicas illum, co-
gita illum. Potes enim aliquid cogitare, et forte iion po-
tes dicere : nullo modo autem poteris dicere quod non
potueris cogitare. Ergo cogita illum prius quam dicas il-
lum : ut cogites illum, accede ad illum. Quod enim vis
bene videre ut habeas quod loquaris, accedis ut inspi-
,
cias, ne forte longe videndo fallaris. Sed ut oculis ista
corpora sic ille mente conspicitur, corde attenditur et

,
yidetur. Et ubi est cor unde ille videatur? « Beati, ait,

)) mundi corde, quoniam ipsi Deum videbunt^ Audio, ))
credo, ut possum inteliigo, corde videri Dcum,-nec posse

nisi mundo corde conspici : sed audio aliam Scripturam,
« Quis gloriabitur castum se habere cor ? aut quis gloria-
)) bitur mundum se esse a peccato -? » Attendi ergo uni-
versam creaturam ,
quantum potui •, corporalem animad-
verti in coelo et in terra, spiritalem autem in me ipso cpi
loquor, qui membra vegeto, qui vocem intendo, qui lin-
guam moveo, qui verba pronuntio sensusque discerno. ,
Et quando comprehendo me in m.e? Unde ergo possum

quod supra me? Promittitur tamen cordi humano visio
Dei, et indicitur qua?dam operatio mundandi cordis hoc :
dicitur ab Scriptura Para unde videas quod amas, ante-

:
quam videas. Audito enim Deo et nomine ejus cui non ,
dulce est quod audit, nisi impio multum remoto, multum

longe facto? « Quoniam ecce, inquit, qui longe faciunt se
)) abs te, pcribunt ; )> sequitur, « Perdidisti omnem quj
• Mattli. V, 8, — ' Prov. xx, 9.
:
606 3. a.x:gustini episcopi
» fornicatur ab te ^ » Nobis autera quid? Quia illi longe,

et ideo in tenebris, et ita sauciatis oculis in tenebris_, ut
lumen non solum non desiderent, sed etiam perhorres-
cant : nobis in longin([uo inventis quid dicitur? Accedite
» ad eum, et illuminamini-. » Ut autem accedas et illu-
mineris, displiceant tibi tenebrae tuse : damna quod es, ut

merearis esse quod non Es iniquus, essedebes justus
es. :
nunquam justitiam percepturus es, si adhuc tibi placet

iniquitas. Contere illamin cordetuo, et munda-, expelle
illam de corde tuo , ubi vult habitare quem vis videre.
Accedit ergo utcumquc anima humana, interior homo re-
creatus ad imaginem Dei, quia creatus ad imaginem Dei

qui tanto erat longe factus, quanto ierat in dissimihtudi-
nem. Non enim locorum intervalhs acceditur ad Deum,
aut receditur a Deo dissimihs factus, longe recessisti;
:
simiHs factus proxime accedis. Vide quomodo nos vult

,
accedere Dominus, faciens primo similes, ut accedamus.

(( Estote, ait, sicut Pater vester qui in ccehs est, qui sc-
» lem suum oriri facit snper bonos et malos, et pluit su-
» per justos et injustos^. » Disce dihgere inimicum , si
vis cavere inimicuiTj. In quantum autem in te charitas

crescit, efficiens te et revocans te ad simihtudinem Dei,
pertendit usque ad inimicos ; ut sis ei similis qui facit so-
lem suum oriri, non super bonos tantum, sed super bo-
nos et malos; et pluit, non super justos tantum sed su- ,
per justos et injustos. Quantum accedis ad simihtudinem,

tantum proficis incharitate, et tantoincipis sentire Deum.
Et quera sentis? qui venit ad te, an ad quera tu redis.^ Nam
ille nunquam discessit a te : recedit a te Deus, cum tu
recedis a Deo. Prgesentia sunt csecis omnia, sicut videnti-
bus : uno loco stans coecus et videns, hisdem formis re-
rum uterque circumfunditur •, ille est praesens rebus, ille
'
P«al. Lxxii, 27. — ' IJ xxxin, 6. — ^Matlh. v, .\5.
,
ENAHllATIO IN P8ALMUM XCIX. 607

absens ex duobus uno loco stantibus, unus est praesens,
:
alius absens ^ non rebus ipsis ad allerum accedentibus et
ab altero recedentibus, sed propter dissimililudinem ocu-

lorum suorum. Ille qui caecus dicitur, quia extinctum est
ibi quod contemperari solet luci-cuncta vestienti, frustra
est praesens rebus quas non videt 5 imo rectius absens
quam praesens dicitur : ubi enim non est sensus ejus
recte dicitur absens; hoc est enim absentem esse, sensu
abesse. Sic et Deus ubique praesens est, ubique totus.
« Sapientia ejus attingit a fine usque ad fmem fortiter. et
)) disponit omniasuaviter^)) Quod autem Deus Pater, hoc

Verbum ejuset Sapientia ejus, lux de luce, Deus de Deo.
Quid ergo optas videre ? Non est a te longe quod vis vi-
equidem non longe positum ab uno-
dere. Apostolus dicit
quoque nostrum : «In ipso enim vivimus et movemur et
)) sumus-.)) Quanta ergo miseria est, longe esse ab eo qui
ubique est ?
VI. Esto ergo similis pietate , et diligens cogitatione :
« Quoniam invisibilia ejus per ea quse facta sunt intellecta

)) conspiciuntur ^. )) Ea quae facta sunt intuere, mirare,
quaere auctorem. Si dissimihs sis, repelleris-, si simiJis,
exultabis. Et cum accedere coeperis simiiis, et persentis-
cereDeum, quantum in te charitas crescit, quiaet charitas

Deus est *, senties quiddam quod dicebas, et non dicebas.
Ante enim quam sentires dicere te putabas Deum in- , :
cipis sentire et ilî sentis dici nonpossequod sentis. Gum

,
autem ibi didicerisdicinonposse quod sentis, tacebis, non

laudabis ? Ergo miitus eris in laudibus Dei, et gratiarum
actionem non reddes ei, qui voluit sc notum tibi facere?
Laudabas, cum quoereres; silebis, cum inveneris? IVullo
pacto •, non eris ingratus. Debetur honor , debetur reve-
rentia , debetur magna laudatio. Attende te qui sis, terra-
• Sap. vm, I. — » Act. xvn ,27. — ^ Rom. i^ 20. — 4 i Joan. iv, 8.

»

et cinis : vide qiiis meruerit, quid videre vide quis, quid : :
homo Deum. Agnosco non meritum hominis, sed miseri-

cordiam Dei. Lauda ergo miserantem. Quomodo, inquis,
laudabo ? Modicum ipsum quod
sentire possum ex parte
in aenigmate per specukim jam exphcare non possum. '
,
Audi ergo Psalmum « Jubilate Domino, omnis terra : :
Inlellexisti ju])ilationem omnis terrae, si jubilas Domino.
Domino jubila noli jubilationem tuam in alias atquealias

:
res dividere. Postremo caetera dici possunt utcumque illc :
solus est ineffabilis, quidixit, et facta sunt omnia. Dixit,

sumus sed nos eum dicere non possumus^. Ver-
et facli :
bum ejus quo dictisumus, Filius ejus est ut a nobis ut- :
cumque infirmis diceretur, factus est infirmus. Jubilatio-

nem pro verbo possumus dicere, verbum pro verJDO non
possumus. « Jubilate ergo Domino, omnis terra. »
VII. «Servite Domino in jucunditate. » Omnis servitus
amaritudine plena est omnes conditione servili obligati :
etmurmurant. Nolite timereillius Dominiser-

et serviunt,
vitutem non eritibi gemitus, nonmurmur non indigna-

: ,
tio nemo se petit inde venalem quia dulce est quod re-
:
;
dempli omnes sumus. Magna felicitas, fratres, essein ista

domo magna servum, etsi cum compedibus. Noli timere,
serve compedite, confitere Domino : meritis tuis attribue
compedes tuas confitere in compedibus,~si vis ut in or-
:
namenta vertantur. Non frustra, nec sineexauditionodic-

tum est : « Intret in conspectum tuum gemitus compedi-
)) torum^. Servite Dominoin jucunditate. )> Libera servi-
tus est apud Dominum^ libera servitus, ubi non neccssi-
tas, sed charitas servit. «A^ôs, inquit, in libertatem vocali
)) estis, fratres- tantum ne libertatem in occasionem car-
)) nis detis j sed per charitatem spiritus servite invicem ^ )>
' I Cov. xni , 12. — ' Psal. xxxn , c)X — ^ Id. txxvin, ii. —4 G;\Iat.
•
EJSA.IIRATIO I?J PSALMUM XCIX. 509

Servum te charilas faciat, quia liberumte veritas fecit. « Si
» manserilis , iaquit, in verbo meo, vere Discipuii mei es-
»• tis et cognoscelis veritatem , et veritas liberavit vos ^ »
Simul es et servus et iibcr : servus ,

quia factus es; liber,
quia amaris a Deo a quo factus es : imo etiam iude liber,
quia amas eum a quo factus es. Noli servire cum mur-
mure non enim : id agunt murmura tua, ut non servias,
sed ut maius servus servias. Servus es Domini ; libertus
es Domini : non te sic quceras manumitti , ut recedas de
domo manumissoris tui.
VIII. « Servite Domino in jucunditate. » Plena erit illa
etperfecta jucunditas , cum corruptibile hoc induerit in-

corruptionem , et mortale hoc induerit immortahtatem -
:
tunc erit perfecta jucunditas , tunc illaperfecta jubiiatio,

tunc laus sine defectu, tunc araor sine scandalo , tunc
fructus sine timore, tunc vita sine morte.Quid hic? nul-
lum-ne gaudium? Si nuUum gaudium, nulla jubilatio :
cjuomodo « Jubilate Domino , universa terra ? » Est ,
plane et hic gaudium de spe futurae vitae gustatur hic unde j
ibi satiemur. Sed necesse est ut multa perferant frumenta
inter zizania sunt grana inter paieam ^, est iiiium inier

:
spinas. Quid enim audit Ecciesia? « Sicut iiiium in me-

)) dio spinarum, itaproxima mea in medio fiiiarum ^. »
Non dictum est, In medio aiienarum, sed, « In medio fdia-
» rum. » Domine, quomodo consoiaris? quomodo confor-
tas ? quomodo terres ? Quid est quod dicis ? « Sicut iilium
» in medio quarum spinarum? Ita proxima mea in me-
,
» dio, quarum fiiiarum ? » Ouas dicis spinas, ipsas fiiias?

Respondet: Spinae suntpropter mores suos filise, propter 5
sacramentamea. Utinam ergo inter gemitus aiienorum ge-

merelur : minus gemeretur. llie est major gemitus, « Quo-
' Joan. viii , 3i. — ^ I Cor. xv, 54- — ^ Matth. ui, 12, et x;ii, 00. —
4 Cant. iij 2.
:

» niam si inimicus exprobasset mihi, sustinuissem utique^
)) et si is, qui oderat me, super me magna locutus fuisset,
)) absconderem me utique ab eo. » Psalmi voces sunl; :
qui Litteras nostras novit, sequitur 5

qui non novit, dis-
cat, ut sequatur. « Si is, qui oderat me , super me magiia
» loculus fuisset, absconderem ine utique ab eo ; tu vero
)) unanimis , dux meus et notus meus, qui simul mecum
» dulces capiebas cibos ^ Quos duices cibos noi:)iscum »
capiunt , qui nobiscum semper futuri non sunt ? quos dul-

ces cibos nisi « Gustate et videte qaam dulcis est Domi-
, ,
» nus '-? » Inter illos necesse est gemamus.
IX. Sed quo se separaturus est Cliristianus ut non ge- ,
mat inter faisos fratres ? Quo iturus est? quid facturus?

Solitudines petat? sequuntur scandala. Separaturus est se
qui bene prolicit, ut nullum omnino Hominem patiatur ?
Quid si et ipsum, antequam proficeret, nemo vellet pati ? Si
ergo, quia proficit, nulium hominem vult pati, eo ipso quo
non vult aliquem hominem pati convincitur quod non ,
profecerit. IntendatCharitas Vestra.« Sustinentes invicem,

» ait Apostolus , in dilectione , satagentes servare unit-
» tem spiritus in vinculo pacis^. Sustinentes invicem : »
Non habes quod in te alius sustineat? Miror si non est
sed ecce non sit eo robustior es ad caeteros sustinendos

5 ,
quo jam non habes quod in te alii sustineant. Non susti-

neris sustine cseteros. Non possum inquis. Ergo habes
, ,
quod et in te alii sustineant. « Sustinentes invicem in di-

» lectione. » Tu deseris res humanas, et segregas te ut ,
nemo te videat : cui proderis? Tu ad hoc pervenisses, si
nulius tibi profuisset? An quia veloces pedes tibi videris
habuisse ad transeundum, praecisurus es pontem? Exhor-

tor omnes, vox Dei omnes hortatur : » Sustinentes invi-
» cem in dilectione. »
' Psal. Liv, i3-i5. — ' Id. xxxui, 8, — 3 Ephes. iv, 2.
ENARUATIO IN PSALMUM XCiX. 511
X. Separabo me, inquit aliquis, cumpaucis bonis, cum
illismihi bene erit. Nam nuUi prodesse impium et crudele
est. Non me hoc docuit Dominus meus. Non damnavit
servum, qui intervertit quod accepit, sed qui non eroga-

vit. Tntelhgaturpcjena interversorisexpoena pigri. « Serve
)) nequam Dominus damnans nonait,
et piger, )> ait :
Intervertisti pecuniam meam non ait, Dedi tibi, et non :
mihi quod dedi integrum reddidisli Quia non crevit, quia :
non erogasti, inde, inquit, te puniam ^. Avarus est Deus

salutis nostrae. Ergo separabo me , inquit, cum paucis bo-
nis : quid mihi est Bene
rationem habere cum turljis ? :
pauci ipsi boni, de quibus turbis sunt eliquati ? Si tamen

jam ipsi pauci omnes boni tamen bona cogitatio hu-
, :
mana, laudabilis, esse cum talibus qui elegerunt vitam

quietam ^ remoti a strepitu populari, a turbis inqiiietis ,
a magnis fluctibus sseculi, tanquam in portu sunt. Jam

ergo ibi gaudium illud? jam ibi jubilatio illa quae promit-
titur? Nondum^sed adhuc gemitus, adhuc solhciludo
tentationura. Habet enim alicunde et portus aditum : si
portus aditum ex nulla parte haberet, nulla in eum navis

intraret^ oportet ergo utexaliqua parte pateat : aliquando
autem per eam partem qua patet ventus irruit et ubi , j
scopuli non sunt, naves se invicem colUsae confringunt.

Ubi ergo securitas, si nec in portu? Et tamen utcumque
feliciores in portu quam in pelago, fatendum est, conce-
dendum est, verum est. Ament se naves in portu bene ,
sibi applJcentur, non sibi coIUdantur: servetur ibi pari-

litas sequabilitatis, constantia charitalis : et quando forte
ventus ex illa parte qua patet, irruerit , sit ibi cauta gu-
bernatio.
XI. Nam quid dicturus est mihi quisquis talibus locis
forte prseest, imo servit fratribus , in his quce monaste--

• Matth. XXV, i4-3o.
,
512 S. AUGUSTINI EriSCOPI

ria diciiMtur ? nullum ma-
quid dicturus est ? Cautus ero ,
lum admittam. Quomodo nulium maium admittes? Nul-

lum hominem malum nullum fratrera malum intrantem ,
admissurus sum cum paucis bonis bene mihi erit. Ubi

•,
cognoscis quem forte vis excludere? Ut cognoscatur ma-

lus intus probandus est quomodo ergo excludis intra-
, :
turum qui postea probandus est et probari nisi intra-

,
,
verit non potest ? Repelles omnes malos ? Dicis enim et ,
nosli inspicere. Omnes nudis cordibus ad te veniunt? Qui

intraturi sunt, ipsi se non noverunt quanto miims tu? 5
Multi enim sibi promiserunt quod impleturi essent illam

vitam sanctara, in commune habentem omnia, ubi nemo
dicit aliquid suum quibus est una anima et cor unum in
,
Deum ^ : missi sunt in fornacem et crepuerunt. Quomodo

ergo cognoscis eum qui sibi ipse adhuc ignotus est ? Exclu-
des malos fratres a conventu bonorum? De corde tuo,
quisquis ista dicis , omnes malas cogitationes si potes ,
cxciude : non intret in cor tuum vel suggestio mala. Non

consentio, inquis. Sed intravit tamen, ut suggeret. Nam
omnes munita cordahabere volumus ut nihil intretquod ,
male suggjratur. Unde autem intret, quis novit? Etpugna-
mus quotidie in uno corde riostro unus homo in corde •,
suo cum turba luctatur. Suggerit avaritia , suggerit hbido,

suggerit voracitas, suggerit laetitia ista popularis omnia 5
suggerunt : ab omnibus se continet, omnibus respondet,

et ab omnibus aversatur •
dillicile est ut non ab aliqua fe-
riatur. Ubi ergo securitas? Hic nusquam ; \n ista vita nus-
quam , nisi in sola spe promissorum Dei. Ibi autem, cum
illuc pervenerimus ,
perfecta securitas , cura clauduntur
portae, et confirmantur vcctes portarum Jerusalera ^ : ibi
vcre plena jubilatio et magnum gaudium. Modo autem ne
» Act, IV, 32-35. — 2 Psal. cxlvii, i3.
,,
EWARKATiO IW PSALMXJ.M XCiX. 513

seciiriis laudes quaralibet vitam , ante mortem ne laudes
hominem quemquam*.
XII. Hinc autem failuntur homines , ut vel non susci-
piant meliorem vitam , vel tempre aggrediantur ^
quia et
cum laudare volunt, siclaudant, ut non ibi dicant mala
qucC mixta sunt ^ et qui vituperare volunt , tam invido
animo et perverso vituperant, ut claudant oculos adversus
bona, mala quse ibi vel sunt vel putantur, exagge-
et sola
rent. ut unaquaeque professio male laudata, id
Inde fit
est, non caute laudata cum invitaverit homines laude ,
sua inveniant ilH qui illuc veniunt ahquos quales ibi esse
, ,
non credebant 5 et offensi a malis , resihant a bonis. Fra-

tres , disciphnam istam ad vitam vestram conferte , et sic
audite ut vivatis. Laudatnr , ut generahter dicam , Eccie-
siaDei : magni homines Ghristiani, soh Christiani, magna
Cathohca^ dihguntse omnes, impendunt sibi quisque quod
possunt, orationiLus, jejuniis, hymnis vacatur per totum
orbem terrarum , una consensione pacis Liudatur Deus.
Audit forte qui ncscit tacitum esse de commixtis mahs
venit laude invitatus , invenit commixtos malos, qui non
illi prsedicti sunt antequam veniretj ollenditur a falsis
Christianis, refugit a veris Christianis. Rursus odiosi, raa-

ledici, irruunt in vituperationem : (juales Christiani? qui
Christiani ? Avari, foeneratores. Nonne ipsi suntqui theatra

et amphitheatra implent per ludos et per aha spectacula
qui implent ecclesias per dies festos? Ebriosi, voraces,
invidi, insectatores aherutrum. Sunt tales, sed non soH
lales. £t iste vituperator caeco animo tacet bonos, et ilie
laudator incauto animo tacet malos. Si autem sic laudatur

in hoc tempore Ecclesia Dei, quomodo laudant Scripturce
Dei , ecce quoraodo nunc dixi; « Sicut lihum in medio
n spinarum , sic proxima mea in metho fiharum '; » Au-
» EccH. XI, 3o. — ^ Cant. n, 2.
CXYII. SS
,
514 S. AUGTJSTIM EPISCOPI

dit honio , considerat, placet illi lilium , intrat , adhreret
lilio , tolerat spinas : merebitur esse in laude et in oculis
sponsi ,
qui dicit : « Sicut lilium in medio spinarum , sic
» proxima mea in medio filiarum. » Ita et in clericis.

Laudatores clericorum intendunt ibi bonos ministros , fi-
deles dispensatores , omnium toieratores , viscera sua im-

pendentes his quos voi*unt proficere , non quaerentes quae
suasunt, sed quae Jesu Christi ^ Laudant hsec, obhvis-
cuntur quia mixti sunt mahs. Rursus qui reprehendunt
avaritiam clericorum , improbitates clericorum , htes cle-
ricorum, appetentes res ahenas, ebriosos , voraces, iac-
tant. Et tu invide vituperas , et tu incaute laudas : tu qui
laudas, dic mixtos malos; tu qui vituperas, vide iiî et
bonos. Sic et in illa vita communi fratrum ,
quse est in
monasterio : Magni viri , sancti ,
quotidie in hymnis , in
orationibus , in laudibus Dei , inde vivunt , cum lectione
res estj laborant manibus suis, inde se transigunt
illis 5
non avare ahquid petunt quidquid eis infertur a piis fra- ,
tribus, cum sufficientia et cum charitate utuntur ; nemo

sibi usurpat ahquid, quod alter non habeat 5 omnes se di-
hgunt, omnes invicemse suslinent. Laudasti, laudasti: qui
nescit quid interius agatur ,
qui nescit quomodo ilio vento
intrante etiam naves se in portu colhdunt , intrat quasi se-
curitatem sperans, neminem quem toleret habiturus-, in-
venit ibi fratres malos, qui mah inveniri non possent, nisi
admitterentur : ( et necesse est ut primo tolerentur , ne
forte corrigantur 5 nec excludi facile possunt , nisi prius
fuerint tolerati :)et fit ipse intoierandse impatientiae. Quis
me huc quserebat ? Ego putabam quia charitas est hic. Et
paucorum hominum molestia irritatus, dum nonperseve-
raverit implere quod vovit fit desertor tam sancli propo- ,
siti, et reus voti non redditi. Jamvero cum inde exierit
« Philip. u, 21.
,,
EJNARRATIO IJN PSALMUM XCIX. 515

fit et ipse vituperator et malediciis : et dicit ea sola quae
quasi se patinon potuisse asscverat et aliquando vera. 5
Sed vera malorum toleranda sunt propter societatem bo-

norum. Dicit illi Scriptura « Va? his qui perdiderunt sus- :
» tinentiam^» Et quod est amplius, ructat indignationis

malum odorem unde , absterreat intraturos : quia ipse cum
intrasset, perdurare non potuit. Quales illi ? Invidi, litiga-
tores , neminem sustinentes , avari : iile ibi illud fecit , et
ille ibi illud fecit. O male ,
quare taces bonos ? Quos tole-
rare non potuisti, jactas: qui te malum toleraverunt, taces.

XIII.Meritoillud, fratrescharissimi, magnificum in Do-
mini Evangelio , ex ore Domini : « Duo unus as-
in agro ,
» sumetur , et unus relinquetur •, duae in molendino una ,
» assumetur una relinquetur

, et 5 duo in lecto , unus as-
» sumetur etunus relinquetur^.
, » Qui sunt duo in agro?
Quod dicit Apostolus, « Ego plantavi, Apollo rigavit, sed
» Deus incrementum dedit. Dei agricultura estis ^. » In
agro laboramus. «Duo in agro, » clerici sunt : « Unus as-
» sumetur : Assametur bonus, re-
etunus relinquetur-, »
linquetur malus. « In molendino duse, » adplebes retulit.
Quare in molendino ? Quia devinctae saeculo circuitu re- ,
rum temporalium, tanquam mola detinentur. Et inde

« Una assumetur et una relinquetur. » Quae inde assume-
,
tur ? Faciens opera bona , attendens indigentiam servo-

rum Dei , indigentiam pauperum , in confessione fidelis
in laetitia spei certa^ vigilans ad Deum , nulli imprecans
mala ,quantum potest non solum amicos sed
diligens , ,
etiam inimicos prseter uxorem suam non sciens aliquam

,
prseter maritum suum non sciens aliquem assumetur et -,
de molendino cpise autem aliter fuerit

: relinquetur. Alii ,
autem dicunt:Quietemvolumus, neminem volumuspati,

'
Eccli. II, i6. — ^ Matth. xsiv, 4°) 4^5 et Luc. xvii, 34, 35. — ^ i Cor:
ni, 6 et 9.
33.
,
516 S. AtGtSTim EPISCOPI
removemus nos a turbis bene erit nobis in quadam se-

5
curitate. Si quietem quseris quasi lectum quaeris ut sine ,

,
aliqua soUicitudine requiescas. Et inde unus assuraetur,

et unus relinquetur. Nemo vos fallat, fratres si non vul- :
tis falli et vultis amare fratres

, scitote omnem profes- ,
sionem in Ecclesia habere fictos. Non dixi omnem homi-

nem esse fictum, sed omnem professionem habere fictas
personas: sunt Christiani mah^ sed sunt et boni. Quasi

plures malos vides , quia palea sunt , et te ad grana perve-
nire non permittunt ^ : sunt ibi et grana, accede, tenta,
excute, adhibe oris judicium. Invenis sanctimoniales in-
disciphnatas : numquid ideo sanctimonium reprehenden
dum est? Multse non stant in domibus suis, cuxurneunt
domos ahenas, curiose agentes, loquentes quae non opor-
tet, superbae, linguatae-, ebriosae : etsi virgines sunt,
quid prodest integra caro , raente corrupta? Mehus est
liumiie conjugium, quam superbavirginitas. Si enim nu-
non haberet nomen unde extolleretur et haberet
beret , ,
frenum quo regeretur. Sed numquid propter virgines ma-

las daranaturi sumus sanctas et corpore et spiritu ^ ? aut
,
propter istas laudabiles , etiam illas improbandas laudare

cogemur? Undiqueunus assumetur, et unus rehnquetur.
XIV. Ergo, fratres, fmiamus Psalmum, quia planus
est. « Servite Domino in jucunditate. » Vos alloquitur,
quicumque in charitate omnia toleratis et spe gaudetis ,
« Servite Domino » non in amaritudine murmurationis

,
sed « In jucunditate » dilectionis. « Intrate in conspectu

» ejuSj in exultatione. » Facile est exultare foris : in con-
spectu Dei exulta. Non valde lingua exultet : conscientia
exultet. « Intrate in conspectu ejus , in exultatione. »
XV. « Scitote quoniam Dominus ipse est Deus*, » Quis
' JLlili. 111 , 12. -^ ' I Tim. T . [3. " •''

I Cor. vii ,34.-4 Psal
xc.x .
<.
,
ENABRATIO ly fSALMVM XCIX. 517

nescit quia Dominus ipsc est Deus? Sed de Domino dicit
quem non putabant homines Deum ; « Scitote quoniam

» Dominus ipse est Deus. » Dominus ille non vobis viles-
cat ; crucifixistis, flagellastis, sputis illinistis, spinis coro-
nastis , veste ignominiosa vestistis , in ligno suspendistis,

clavis confixistis, lancea percussistis, custodes ad sepulcrum
posuistis-, ipse estDeus. « Scitote quoniam Dominus ipse
» est Deus. Ipse fecit nos, et non nos. Ipse fecit nos :
» Omnia per ipsum facta sunt , et sine ipso factum est

» nihiP. » Quid estquod exultatis? quid est quod super-
bitis ? Alius vos fecit, et qui vos fecit, ipse a vobis patitur,
Sed vos sic vos jactatis , et gloriamini, et extollitis, quasi
a vobis ipsis facti sitis. Bonum est vobis ut qui fecit vos,
perficiatvos. « Ipse fecit nos, etnon nos. » Nondebcmus
superbire totum bonum quod habemus, ab artifice nos-
:
tro habemus quod in nobis nos fecimus inde damna-

: ,
mur quod in nobis ille fecit, inde coronamur. « Ipse fe-

5
» cit nos, et non nos. Nos autem populus ejus, et oves

» pascuse ejus. » Oves et ovis ipsae oves una ovis. Et :
quam amantissimum nostri pastorem habemus Dimisit !
nonagintanovem, descendit quserere unara reportat in ,
humeris suis redemptam sanguine suo-. Securus mortuus

est pastor pro ove, qui resurgenspossidetovem. « Nos au-
» tem popukis ejus et oves pascuse ejus. » ,
XYI. « Intrate inportas ejus in confessione^. » In por-

lis initium est •, a confessione incipite. Inde Psalmus in
confessione, ibijubilate. Confitemini vos nonfactos a vo-
bis, laudate eum a quo facti estis. Ab illo sit bonum
tuum , a quo recedens fecisti malum tuum. « Intrate in
» portas ejus in confessione. » Intret grex in portas, non

foris remaneatad hipos. Et quomodo intret? « In confes-
» sione. » Porta, id est, inilium, confessio tibi sit. Unde
» Joan. 1, 3. — ' Luc. xv, 4- — ' Tsa!. xcix, 4-
518 S. ArGUSTINI EPISCOPI
in alio Psalmo dicitur, u hicipite Dorainoinconfessionc'.»
Quod illic dicit, a Incipite-,» hoc appellavit hic, portas :
« El quid, cum
Intrate in portas ejus in coniessione. »
jam intraverimus non confitebimurV Semper

, confitere,
semper habesquod confitearis. Dillicile estin hac vita, ut
sic homo mutetur, ut nihil inveniatur in eo quod repre-
hendatur. Opus est ut tu te reprehendas, ne ille reprehen-
dat qui damnaturus est. Ergo et cum intraveris in atria,
confitere. Quando non erit confessio peccatorum? In illa
requie, in illa aequahtate Angelorum. Sed videte quid
dixerim : Non erit confessio peccatorum. Non dixi , Non
erit confessio : erit enim confessio laudis. Semper confi-
teberis, illum Deum, te creaturam illum protectorem, te
•,
pvotectum. In illo quodam modo absconditus eris, sicut
dictum est : « Abscondes eos in abscondito vultus tui "^.
» In atria ejus in hymnis confitemini ei. » In portis con-

fitemini ; et in atria cum intraveritis, confitemini in hym-
nis. Hymni laudes sunt. Quando intras, te reprehendej
cum intraveris, illum lauda. « Aperite mihi portas justi-
» tiae, dicit in aho Psalmo, ir>grediens in eis confitear Do-
» mino^ » Numquid dixit, Cum ingressus fuero, jam non
confitebor? Etiam ingressus confitebitur. Quae enim pec-
cata confitebatur Dominus noster Jesus Christus, quando
ait : « Confiteor tibi, Pater, Domme coeli et terrae^.^ » U-
lum laudans confitebatur, non se accusans.
XVII. « Laudatenomenejus, quiasuavisestDomiiius.»
Nolite putare quia deficitis in laudando. Laudatio vestra
quasi manducatio erit quantum laudatis tantum vires
: ,
acquiritis, et tantum dulcescit quem laudatis. « Laudate

» nomen ejus, quia suavis est Dominus. In aeternum mi-
» sericordia ejus^.»Non enim cum te liberaverit, desinet
I Psal. cxLVi, 7. — = Id. XXX ,21. — ^ Id. cxvii, 19. — 4 Matth. xi, 25.
— 5 Psai, xcix, 5.
EWARRATIO IN PSALMUM XCIII. 519
esse misericors : et ut protegat semper in seternam vitam,
misericordise ejus est. « In seternum ergo misericordia
» ejus, et usque in generationem et generationem veritas
» ejus. »Aut oranem generationem accipe quod dictum
est, « In generationem et generationem » aut in duabus 5
generationibus, unam terrenam, alteram coelestem. Hic

est generatio una ,
quae parit mortales ; altera, quae parit
aeternos. Veritas ejus et hic est, et ibi. Noli putare quia
hic non est veritas ejus. Si non hic esset veritas ejus, non
diceret in aho Psalmo, « Veritas de terra orta est ' : »
nec ipsa Veritas diceret, « Ecce ego vobiscura sum usque

» in consuraraationera saecuU-. »
' Psal. Lxxxiv, i3. — ' Matth. xv.'m,2o
FINIS TOMI CENTESIMI DECIMI-SEPTIMI.

:
«VVt^VVVt^lVVt^Vt^^VVVtiVVVt^V^VV^^.VVV^.VVV^VWkiVVV^^VVVtVVV^^VVX^VVV^VVVkVk/VXVVMVVVtVV
AIXIXOTATIOIVES.
Annotatio (1) pag. 105.
Beati Martyris. Sciiicet ad mensam Cypriani marty-

ris, nominatim designati postea n. 23. Nempe apiid Car-
thaginem quo loco martyriura consummavit Cyprianus,
Jn eodem loco , inquit Augustinus Serm. cxiii, de Di-
versis c. 2. mensa Deo constructa est ; quce mensa
,
dicitur Cypriani,non quia ibi est unquam Cypria-

nus epulatus , sed quia ihi est immolatus ; et quia ipsa
immolatione sua paraît hanc mensam non in qua ,
pascat sii>e pascatur, sed in qua sacrificiumDeo, cui

et ipse oblatus Gst, offeratur.
Ankotatio (2) pag. 225.
Mater Sion. Apud lxx Interpretes pro [»!-•, num-^
quid , legebant olim yY^TY.p, mater sic ante Augustinum

:
Tertullianus , Ambrosius, etc.
AwNOTATio (3) pag. 229.
De hac re dixit in Psal. lxvii, expositum an. 415 quo

forte remittit, propter hujus Psalmi titulum, qui hahet
Canticum Psalmi ,
jiliis Core , etc.
. ,
j22 annotationes.
Ex interpretandi ratione liquet Aug. legisse : Israeli-

tce. At in VulgataEzrahitce forte pro Zaraitce. Lege
est :
insuper annotationem sequentem et textum pag. 248. ,
AnnotAtio (5) pag. 248.
Vulgata hic, ut in superioris PsaJmi titulo Ezrahitce: :
forte pro , Zaraitce. Quippe 1 Paralip. n

6, censentur ,
^than et Êman fihi Zaree et 3 Reg. iv, 31. Salomon

:
dicitur in Vulgata sapientior Ethan Ezrahita

et He-
man y ubi lxx pro Ezrahita, habent Zaritem.
Provinciales Confer Tractatum cxxii in Joannem

:
n. 31 , ubi Evangelii praedicatores

mihtes Christi fide-,
5
les vero, a quibus illi stipendium debitum accipiunt, Pro-

vinciales Christi appellat.
Stationarios vocabant milites et apparitores prsesidum

certis locis per provincias et civitates constitutos, qui no-
toria crimina denuntiabant magistratibus, ex hb. i, c. de
Curios. et Stationar. hb. xii , et ex hb. xxxi de Episc. et
Cler. inC. Theod.
annotatio (8) Ihid.
Commentarienses dicebantur carcerum prsefecti et no-

tani, quorum erat rationes custodiarum ac reorum confi-
cere ,
et criminum inscriptiones recipere.
,,
ANKOTATIONES. 523
ANwoTATio (9) pag. 428.
Scilicet Milevitanus episcopus, qui etiara in Psal.

cxxxi
Enarratione, proximo ante hunc Serraonem die haljita^lau-
datur hisce verbis Jiistum quidem erat , charissimi
:
utfratrem potius audiremus collegam meum, pra^-

sentem omnihus nobis et modo non negavit , sed
:
distulit , etc.
AwwoTATio (10) pag. 465.
Catasta. Isidoro, lectus ferreus est, inquo Marlyres

subjecto igne torquebantur. Aliis etiam, machina proprie
seu locus , in quo servi vincti exponebantur venditioni
aut etiam operi faciendo includebantur.
i
lV\*\i\»/M VVM M/MVVV» VVV»*V*» VVM VVV\ V\\'« VVV'» VVV% V V\ WW» vw\vw\ vv*\vvv^ vw»v»
GONGORDANTIA
BIBLIOTHEG^ LATINiE GUM GALLICA.
BIBLIOTHECA LATINA. BIBLIOTnECA GALLICA.
Enanat. in Psalmum lxxvi. Pag. 3 Ejusdeni fiagmenta, tom. xxi ,
pag. o6i
in Psalmum lxxx.
WMWV.^VI/«VWAVW.VW^VW^VVV,^,VVWM*VX^WV»W«VVV,WV.VW.V*«W
INDEX
TOxUi CEiMESlMI DECLVII-SErHAII.
ENARlUTiONES IN PSALMOS.
E>Anp,ATio in Psalmum LXXYI. _^„ 3

— in Psalmuni LXXVII. 23
— in Psalmum LXXVIII.
gg
— in Psalmum LXXIX. gg
— in Psalmum LXXX. .JOJ
— in PsahiiumLXXXI. 42^
— in Psalmum LXXXII. 131
— in Psalmmn LXXXIII. 13q
— in Psahnum LXXXIV. .152
— in Psalmura LXXXV. ^82
— in LXXXVI.
Psalraum 2ig
— in Psalmum LXXXVII. 229
— 1. in Psalmum LXXXVIII Seimo
, I. 248
— u. in eumdem Psalraum LXXXVIII , Sermo II. 267
— in Psalmum LXXXIX. 284
— 1. in Psalmum XCSermo I.
, 298
— u. in eumdem Psalmum XC, Sermo II. 314
— in Psalmum XCI. 334
— in Psalmum XCII. 351
— in Psalmmii XCIII. 363
— in Psalmum XCIV. 419
528 INDEX.
ENARnAT. in Psalmum XCV. pac. 428
— in Psalmum XGVI. 444
— in Psalmum XCVII. 47I
— in Psalmum XCVIII. 480
— in Psalmum XCIX. 502
Annotatioês. 521
Co.^CORDANTIA. 525
EXPLICIT INDEX.
Q
I9iiûii>iva î-v»
PLEASE DO NOT REMOVE

CARDS OR SUPS FROM THIS POCKET
UNIVERSITY OF TORONTO UBRARY
BR Augustinus, Aurelius, Saint,

65 Bp. of Hippo
A5 cOpera omnia]
1835
t.lO
.C

Augustinus. Opera Omnia. (Caillau, Guillon Ed.) 1835. Volume 10.

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Augustinus. Opera Omnia. (Caillau, Guillon Ed.) 1835. Volume 10.

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

^/

SS. ECCLESIii PATRUM,

PATRES QUINTI ECCLESIyE S.^CULt.

•i'hOSTA! i.NSI P£R VENALE

APui. BIBLIOPOLAM, coi koji.a galmck;

SOCIETE I-OUIl L.V PUBLICATION DES B0.>8 LIVRES,

SS. ECCLESIiE PATRUM,

^ONNULLISQUE CLERI GALLICANI PRESBVTERIS,

BIBLIO THE Q U£ CUOISIE DES PERES GHE CS E T LA TINS.

OPUS REGI DICATUM.

TOMUS CENTESIMUS DECIMUS-SEPTIMUS.

I. PsALMi^ hujus limen ita iiKcribitur « In finem, pro:

» Idithiin, Psalmus ipsi Asaph'^. In fmem » quid sit,

Psahni textus ipse demonstrat. Etenim tandiu transihre

quid visco quodom illigat et onere aggravat volaturn ,

nostruin, donec perveniamus ad id quod sufiicit, ultra

qui verissirae dixerat : « Ego et unum sumus^»

ipse et Pater unum sunt « Tanto inquit, tempore vo- : ,

)) biscum sum, et non vidistis me? Phihppe, qui me videt,

nihilque sibi aliud proponat ubi consistat, nisi ex quo

mulli clamant ad Dominum pro divitiis acquirendis dam-

niura cst pauperis. Pro his atque hujusmodi rebus multi

quis ergo pro alia re qualibet ciaraat ad Dominum non- ,

dum cst transiliens. Hic vero Iransiiiens quid dicit ? « Voce

ENARTIATIO IN PSALMUM LTiXVr. 5

quam propter ipsum Dominum secutus ait « Et vox , :

» mea ad Deum. » Emiilitur enim vo>; qua clamemus ,

ad Deum , et ipsa vox ad aliud est , non ad Deum. Ad hoc

gratis amabat, qui voluntarie Deo sacnficabat', qui tran-

quem et in quo creatus erat, ad quem clamaverat voce

» inquit ad Deum. » Et numquid sine causa? Yide

quid sequitur « Et attendit mihi » Vere tunc tibi atlen-

dit, quando ipsum quaeris non quando per ipsum aliud ,

quaeris. Dictum est de quibusdam « Clamaverunt, nec :

» erat qui salvos faceret, ad Dominum, nec exaudivit

cessaverunt et tamen « Dominum non invocaverunt. »

Qiiid est, Dominum non invocaverunt? » Dominum in

se non vocaverunt ad cor suum Dominum non invitave- :

runt, a Domino se habitari noluerunt. Et ideo quid eis

contigit? (c Ibi trepidaverunt timore, ubinon erat timor*.»

amaverunt, ut amissis temporalibus rebus possent dicere

III. « In die tribulationis mcae Deum exquisivi^ » Quis

si fames facit tribulationem, saturitatcm exquiris : si damna

non per Deum aliud, sed ex tribulatione Deum, ut ad

aliquid sed « Deura cxquisivi.

sisti? « Manibus meis noctecorara eo. » Dic hoc rursus :

videamus, intclligamus , iraiteraur, si possuraus. In die

« Et non sura deceptus. » Orania ergovidearaus, fratres,

orania considereraus, orania interrogemus; et quid sit

tribulatio, in qua iste Deura exquisivit, et quid sit mani-

Inveni quod quaerebam.

terapore : at vero ille transiliens, totara vitara istara tri-

ENARRATIO IN PSALMUM LXXVI. 7

modo non sit tribulatio ,

Habes scriptum in libro Job : « Numqiiid non tentatio est

vita humana super terram ? « Ipsa vita tentatio est. » Si

quam et ipse Dominus noster Jesus Christus voluit se

nonne audivit « Quia vidisti credidisti beati qui non

))viderunt et crediderunf^? Si ergoille manibus quaerens ))

Christum hoc audire meruit ut opprobrium ei

enim est antequam effulgeat dies in adventu clarificato

dies post istamnoctem interim in hac nocte lucerna non

desit. Et hoc est fortasse quod nunc facimus has htteras :