^/fe

COLLECTIO
SELECTA

SS. ECCLESI/E PATRUM,

CXYIII.

PATRES QUINTI ECCLESI^E S.ECIXI.

S. AVGUSTINUS.
XI.
 PROSTAT INSUPER VENALE
MONTTS PESSULANI, .

Apcd YIRENQUE, bibliopolam;

PARISIIS,

Apud BIBLIOPOLAM, cui nomen gallice;

SOCIETE POUR LA PUBLICATION DES BONS LIVRES,

Rue des Saints-Peres, no i6.

S,-CLODOALDI, E TYPOGRAPIIEO RELTN-MANDAR.

 ,

£ COLLECTIO
SELECTA

SS. ECCLESIiH PATRCM,

COMPLECTENS

EXQUISIJ ISSIMA OPERA

TUM DOGMATICA ET MORALIA, TUM APOLOGETICA ET ORATORIA;
ACCt;RA!<TIBfS

D. A. B. CAILLAU,
CAITOKICO HOXORABIO CEI^OM ArfEWSI ET CADC fiCEM.II

KONNULLISQUE CLERI GALLICANI PRESBYTERIS,

U>A CUM

D. M. N. S. GUILLOJN,
EPISCOPO MAP>OCniENSI , IN FACLLTATE TUEOLOGI.E PAR1SIE5S1 ELOQfENTIiE SACRiE
PF.OFESSOUE, AICTOP.E LlBP.l CCI TITVHS GALLICE :

BIBLIO THE Q UE CUOISIE DES PERES GRE CS ET LA TINS.

OPUS REGI DICATUM.

TOMUS CENTESIMUS DECIMUS-OCTAVUS.

PARISIIS,
APUD PARENT-DESBARRES, EDITOREM,
VIA VULGO DIGTA DE SEINE, 48.

H DCCC. XXXVIl.
 )?*
r*.

(ot

-t.ll
 Cpera omnl a

SANCTl AlKELll

AUGUSTINI
HIPPOXENSIS EPISCOPI

OPERUM Lx i MJ
PARS lil.

OPERA EXEGETICA.

ENARRATiONES IN PSALMOS.

CXVlll.
JJ
S. AUR. AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPl

ENARRATIONES
IN

PSALMOS.

ENARRATIO

IN PSALMUM G.

Sermo ad plebem.

I. PsALMrs iste centesimiis qnod habetin primo versu,

hoc in toto ejus corpore quserere debemus. n Misericor-
» diam et judicium cantabo tibi Domine, » nemo sibi ,

ad impunitatem blandiatur de misericordia Dei quia est 5

et judicium : et nemo
mehus commutatus exhorreat ju-
in
dicium Dei quia praecedit misericordia. Horaines enim
5

quando judicant ahquando victi misericordia faciunt

, ,

contra justitiam •, et videtur in eis esse misericordia , et

non esse judicium
ah([uando vero rigidum voleiites te-
:

nere judicium, perdunt misericordiam. Deus autem nec

in bonitate misericordise perdit judicii severitatem, nec in
1.
 ,,

4 S. ALGtSXiiM EPISCOPI

judicando cum severitatc aniittit misericordiae bonitatem.

Ecce si temporibus distinguamus haec duo , misericor-

diam et judicium enim non sine causa ipso ordine
^ forte

posita sunt, utnon diceret, Judicium et misericordiam

bcd, « Misericordiam et judicium » si ergo per tempora :

distinguamus haec duo, forte invenimus mcdo tempus esse

misericordiaefuturum autem tempus judicii. Quomodo
,

estprimo tempus misericordiae? Primo in Deo considera,

ut et tu quantum ipse tibi donaverit imiteris Patrem. ,

Nequeenim arroganter dicimus Patrem noslrum nos de- :

bere imitari ^
quandoquidem Dominus ipse unicus Dei
Fihus ad hoc nos hortatur , dicens : « Estote sicut Pater
)) vester coelestis. )) Cum diceret : « DiHgite inimicos ves-
)) tros , orate pro eis qui vos persequuntur : ut sitis , in-
» quit, fdii Patris vestri qui in coehs est ^
qui soiem suum
)) facit oriri super bonos et malos, et pluit super justos et
)) injustos^ » Ecce misericordia. Quando vides juslos et

injustos eumdem solem intueri , eamdem lucem capere ,

eosdem fontes bibere, eadem pluvia saginari, iisdem fruc-

tibus terrse repleri similiter aerem istum ducere, habere
,

sequaliter bona mundi , noli putare injustum esse Deum

qui dat ista sequahter et justis et injustis. 3Iisericordiae
tempus est, nondum judicii. Nisi enim primo Deus per
misericordiam parceret, non inveniret quos per judicium
coronaret. Est ergo misericordiae tempus, quando patien-
tia Dei ad poenitentiam adducit peccantes.
II. Audi Apostoium distinguentem utrumque tempus,
et distingue et tu : « Existimasautem, inquit, o homo qui
))judicaseos qui iaciunt ea, et eadem agis, quoniam tuef-
y> fugies judicium Dei-?» Intendite. Yidebateuimse(sedcui
hoc dicit. Non enim uni homini dicit , sed generi homi-
num tali, ) videbat se committere multa maia quotidie,
' Muttli. V, .^4> 4-'' t"'
i^-
— ' rvoui. II, 3, 6.
 ,

TmARRATIO IN I'SALMrM C. 5

et tamenvivere, nihil raali sibi contingere- et putabat

aut dorraire Deum aut res humanas non attendere, aut
;

amare facta hominum mala. ToJUt istam cogitationem de

corde,sed bene intelligentibus. Qnid ergoait.? « Existimas,
» o homo, qui judicaseos qui talia agunt et facis ea, quo-
)) niam tu elFugies judicium Dei? ))Etquasi diceret Quare :

facio tanta maia quotidie, et nihil mali mihi contingit.? se-

cutus ostendit iJU tempus misericordise : « An divitias l)e-

)) nignitatis et patientiae et longanimitatis ejus contemnis' .^))

Et yere quia hoc contemnebat, sed fecit illum soUicitum.
«Ignoras,inquit, quoniambenignitas Dei ad poenitentiam
))te adducit ?» Eccetempus misericordiae. Ne autem hocille

semper putaret futurum quomodo secutus eum terruit? ,

« Tu autem,(Jam tempus judicii audi, audisti tempus mi-

))sericordiae, propter ,Misericordiam et judicium cantabo

)) tibi, Domine. ) Tu autem , inc[uit , secundum duri-
» tiam cordis tui et cor impoenitens, thesaurizas tibi iram in
y> dieirae et revelationisjusti judicii Dei, qui reddet unicui-
» f|uesecundum opera sua'.» Ecce,(( Misericordiam et judi-
» ciumcantabo tibi, Domine. » Sed minatus est de judi-
cio numquid ideo judicium Dei tantummodo formidan-
:

dum est, et non amandum? Formidandum malis propter

poenam , amandum bonis propter coronam. Quia ergo
terruitmalos Apostolusin hoc testimonio quod commemo-
ravi, audi ubi spem dat l)onis de judicio. Se ipsum ponit,
et dicit, et ostendit et ipse in se tempus misericordise.
Ouia nisi et ipse qualem
inveniret tempus misericordiae ,

illum inveniret judicium? Blasphemum, persecutorem

injuriosum. Sic enim dicit, et commendat tempus mise-
ricordise, in quo modo sumus Qui prius, inquit, fuiblas- : ((

» phemus et persecutor et injuriosus; sed misericordiam

» conaecutus sum^.» Sedforteipsesolus consecutnse;Hmi-

' Rom. iT, 4- — ' Tbiil. 5. — ' i Tim. i, j3.
 ,

6 S. AtTGUSTINI EPISCOPI

sericordiam? Audi quomodo nos erigat : «Ut in me, in-

)) quit, ostenderetChristus Jesus omnem longanimitatem
)) ad informationem eorum qui credituri sunt illi in vitam
)) aeternam^)) Qnidest, In me ostenderet longanimitatem ?

Ut unusquisque peccator et sceleratus videret quia Paulus

accepit veniam, et non de se desperaret. Ecce ostendit se,
erexit et alios. Ubi? In tempore misericordise. Audi in
tempore judicii quid dicat de honis iterum dicens de se ,

et de aliis. Primo misericordiam consecutus est. Quare ?

Quia fuit blasphemus et persecutor et injuriosus. Venit
Dorainus ut donaret Paulo, non ut redderet. Nam si red-
dere vellet, quid inveniret quod redderet peccatori, nisi
poenam et supplicium ? Noluit reddere pcenam sed do- ,

navit gratiam. Audi quia ille cui donavit, tenet Dorainum

etiam debitorem. Invenit eum donatorem tempore mise-
ricordiae tenet debitorem tempore judicii. Quoraodo hoc
,

dicit, videte. « Ego enim jam immolor, dixit, et tempus

» resolutionis mese proximum est. Bonum certamen cer-

)) tavi, cursum consummavi, fidem servavi. Hoc tem- )) ,

pore misericordiae audi de judicio. « De caetero superest

:

)) mihi corona justitiae, quam reddet mihi Dominus in iUa

)) die justus judex"^. Non dixit Donat sed Reddet. )) : •,
,

Quando donabat, misericors erat quando reddet, judex :

erit quia, « Misericordiam et judicium cantabo tibi, Do-

:

)) mine. Sed donando dehcta, fecit se coronae debito-

)>

rem ibi « Misericordiam consecutus sum. Misericors ergo

:

)) Dominus primo, hic autem reddet mihi coronara justi-

)) tiae. )) Unde reddet? « Quia justus judex Quareest. )>

justus ]udex ? « Ouia lionum certamen certavi cursum ,

)> consummavi, fidem servavi. )) Ideo justus non potest

nisi coronare ista. Invenit enimista quae coronaret: antea
vero quid invenerat ? « Qui prius fui blasphemus et per-
I
I Tim. 1, i6. — » 2 Tira. iv, 6-8,
 :

ENARRATIO IN PSALMXJM c. 7
)) secutor. » Ista donavit , illa coronabit : donavit haec
tempore misericordiae , coronabit illa tempore judicii :

quia, « Misericordiam et judicium cantabo tibi, Domine.»

Sed numquid solus Paukis id meruit? Hoc enim dixerara,
quomodo in illo testimonio terruit, sic in isto erexit.Cum
dixisset « Reddet raihi Dominus in illo die justus judex
:

)) non sohmi mihi, inquit, sed omnibus qui dihgunt ma-

)) nifestationem et regnum ejus. )>

III. Ergo, fratres quoniam habemus tempus miseri- ,

cordiae, non nobisblandiamnr, non nos dimittamus non ,

dicamus Semper parcit Deus. Ecce feci heri, pepercit

:

Deus facio et hodie et parcit Deus faciam et cras quia

j , 5 ,

parcit Deus. Attendis ad misericordiam, etnontimes judi-

cium.Siviscantaremispricordiametjudicium,intelhgequia
ideo parcit, utcorrigaris, non ut inmahgnitatepermaneas.
Noh tibi thesaurizare iram in die irse et revelationis justi

judicii Dei^Quia intempore misericordiae in aho Psalmo

dicitur : « Peccatori autem dixit Deus : Utquid tu. enarras
)) justificationes meas , ct assumis testamentum meum
)) per os tuum ? Tu vero odisti disciphnam , et abjecisti
)) sermones meos post te ; si videbas furem , concurrebas
)) ei , et cum moechis portionem tuam ponebas : sedens
)) adversus fratrem tuum detrahebas , et adversus filium
)) matris tuae ponebas scandalum. Haec fecisti : et tacui -. »

Vide tempus misericordiae. Quid est, Tacui? Numquid,

Non corripui? Sed, Non judicavi^ Quomodo enim tacet,
qui quotidie claraat in Scripturis , in Evangelio , in prae-
dicatoribus suis ? Tacui a supphcio , non a verbo. « Haec
)) fecisti, et tacui. )) Et quia tacuit Deus, id est, non vindi-
cavit, quid sibi dixit in corde peccator? Audi : « Suspi-
)) catus es, inquit, iniquitatem ,
quod ero tibi simihs. »

Fd est ,
parum est quia tu tahs eras, et me taiem putasti.
'
Rom. II. 5. — ' Psal. xi.ix, \b--Jn .
,
 ,:

8 S. AUGUSTINl EPISCOPI
Et cum oslendisset illi tempus misericordiae, terruit de
tempore judicii. « Arguam te et statuam te ante faciem ,

)) tuam *. » Tu te ponis post te ego te ponam ante te. ,

Omnis enim f|ui non vultvidere peccata sua,post dorsum

se ponit, etaliorum peccata acute attendit, non per di-
ligentiara, sed per invidentiam non volens sanare, sed ;

accusare se autem obliviscitur. Unde talibus Dominus

:

dicit « Stipulam in oculo fralris tui vides, et trabemin

:

)) oculo tuo non vides '. Quia ergo misericordia et judi- )>

cium cantatur nobis et nos facientes misericordiam securi

,

expectemus judicium : et simus in corpore ipsius , et nos

cantemus ea. Cantat enim hoc Christus : si solum caput
cantat, a Domino est canticum hoc , ad nos nonpertinet
si autem totus Christus, id est, caputetcorpus ejus, esto
in membris ejus, adhoere illi per fidem etper spem et per
charitatem, et in illo cantas, in illo exultas : quia et ipse
in te laborat , in te sitit, in te esurit et tribulatur. Ille in

te adhuc moritur, et tu in illo jam resurrexisti. Nam si

non in te moreretur , nollet in tesibi parci a persecutorc,

cum diceret : « Saule , Saule ,
quid me persequeris -? )>

Ergo_, fratrcs mei Christus cantat

, ^ sed quomodo , nostis :

Ghristum assidue commendavimus vobis •, et scio quia rudia

vobis non sunt. Verbum Dei est per

Dorainus Christus ,

quod facta sunt omnia. Hoc Verbum ut redimeret nos,

caro factum est , et habitavit in nobis ^ factus est homo :

Deus super omnia Fiiius Dei aequalis Patri ad hoc horao

, ;

factus est ut Deus horao mediator esset inter homines et

,

Deum^ et reconciliaret longe positos, et conjungeret se-

paratos , et revocaret alienatos , et reduceret peregrinos

ad hoc factus homo. Factus est ergo caput Ecclesise

est

habet et corpus et membra. Ouare membra ipsius modo ,

gemunt per universum orbem terrarum tunc laetabun- :

I
JfnHli. VII, 3. — - .\ct IX, '(. — •<
Joan. i, 3 pt i^-
 ,

ENAPiRATIO IN PSALMUM C. 9
tiirinfine, in corouajustiline, dequa dicitPaulus: «Quam
)) reddet mihi Bominus in illo die justus judex '. » Et modo
ergo canteraus in spe omnes in unum coUecti. Christum,

enim induti Cbristus sumus cum capite nostro^ quia uti-

que Abrahse semen sumus. Apostolus hoc dicit. Quia dixi,
Chiistus sumus. Apostolus ait « Ergo Abrahse semen :

» estis secundum promissionem haeredes.

, Abrahae se- )>

men estis videamus si semen Abrahae est Christus « In

: , :

))semine tuo benedicentur omnes gentes. Non dicit In :

» seminibus tanquam in multis; sed tanquam in uno,

,

))Et semini tuo quod est Christus'. » Et nobis dicit

,

« Ergo semen Abrahae eslis. » Manifestum quia ad Chris-

tum pertinemus : et quia membra ejus et corpus ejus su-

raus, cum capite nostro unus homo sumus. Cantemus ergo,
« Misericordiam et judicium cantabo libi, Domine. »

IV. « Psallam, etintelligamin via immaculata^, quando

M venies ad me^. Nisi in via immaculata, non potes psallere,
nec intelligere. Si vis intelligere , in via immaculata psalle,
id est , operare in hilaritate Deo tuo. Quae est via imma-
culata.^ Audi sequentia « Deambulabam in innocentia
:

» cordis mei in medio domus meae, » Hiec via immaculata

,

ab innocentia coepit, in ipsa etiam pervenitur. Quid quaeris

multa verba ? Innocens esto, et perfecisti justitiam. Sed
quidestesseinnocentem? Duobusenim modisnocethomo,
quantum in ipso est, aut faciendo miserum , aut dese-
rendo miserum : quiaet tu non vis ab alio fieri miser, et
non vis deseri ab aJio, si miser fueris, Quis est qui facit
miseros?Qui infert violentias vel insidias , rapit res alie-
nas^ opprimit pauperes, furatur, conjugia aliena sollicitat,
calumniosus est,vult inferre hominibus quo doleant, studio
•malevolentise. Quis est qui deserit miseros? Qui videt
inopem aliquo auxiiio egentem, et cum habeat quomodo
2 Tiiii. IV, 8. — ^ Gala^. ui, 8, iG et 9.9 ex Gen. xii, 3. — ^ Psal. c, 9.
10 S. AUGrSTINI EPISCOPI

prsestet , contemnit , despicit , alienat cor suum. Quod

si jam omnino talis esset , ut non opus haberet aliqua
misericordia ; superbus esset , si desereret miserum : ad-
huc in tribulatione carnis constitutus est, nesciens quid
sibi possit cras accidere , et despicitlacrymas miserorum^
non est innocens. Sed quis est innocens? Qui cum alii
non nocet, nec sibi nocet. Qui enim etsibinocet, non est
innocens. Ait aliquis Ecce non tuli alicui, nec pressi :

aliquem de re mea, de justo labore meo bene mihi fa-

:

ciam convivium apparatum habere volo erogare volo

, ,

quantum me dclectat, bibere cum quibus volo quantum

me delectat : cui ahquid tuh? quem pressi? quis de me
questus est? Innocens videtur. Sed si se ipsum corrum-
pit, si templum Dei in se evertit, quid expectas, ut in
ahos faciat misericordiam , et parcat miseris? Qui in se
ipsum crudehs est , esse in ahum misericors potest? Tota
ergo justitia ad unum verbum innocentiEe redigitur. « Qui
» autem dihgit iniquitatem, odit animam suam^» Quando
amabat iniquitatem, putabat quod ahis nocebat. Sed vide
si ahis nocebat : « Qui dihgit, inquit, iniquitatem , odit
» animam suam. » Sibi ergo prius nocet ,
qui vult alus
nocere : nec deambulat 5
quia non est ubi. Angustias enim
patitur omnis mahtia : sola innocentialataest,iibi deara-
buletur. Deambulabam in innocentia
« cordis mei , in
» medio domus meae. » 3Iedium domus suae, aut ipsam
Ecclesiam dicit •
Christus enim in ea deambulat : aut cor
suum^ domus enim nostra interior, cor nostrum est : ut
hoc exposuerit quod superius dixit « In innocentia
,
:

»cordissui?» Mediam domus suae. Hancdomumquisquis

habet malam, pellitur ab iJla foras. Quisquis enim in corde
preraitur mala conscientia, quomodo quisque ab stilhci-
dio exit de domo sua, aut a furao non i])i se patitur ha- ,

' Psal. X, 6.
 ,

enarratio in psalmxtm c. 11
bitare non habet quietum cor, habitare in corde
: sic qui
suo libenter non potest. Tales foras exeunt a se ipsis animi
intentione , et de his quae foris sunt circa corpus delec-
tantur ;
quietem in nugis , in spectacuhs , in luxuriis , in
omnibus mahs quEerunt. Quare foris sibi volunt esse bene ?
Quia non est illis intus bene unde gaudeant in conscien- ,

tia. Ideo Dominus cumsanasset paralyticum ait « ToUe , :

))grabatum tuum et vade in domum tuam ^ Faciat , )>

illud anima quae quasi paralysi dissoluta est in membris

,
:

bonae operationis constringatur ut bene operetur, tollat ,

grabatum suum, regat corpus suum^ jam eat in domum

suam intret in conscientiam suam jam latam inveniet
, :

ubi deambulet et psallat et intelligat. , ,

V. « Non proponebam ante oculos meos rem malam^.»

Quid est « Non proponebam ante oculos meos rem ma-
,

)) lam.? Non dihgebam. Solet enim dici quod nostis

))
,

de homine, qul ab ahquo dihgitur Ante oculos illum :

habet. Et ille qui contemnitur sic solet queri Non me , :

habet ante oculos. Quid ergo est ante oculos. habere.? ,

Dihgere. Quid est, non dihgere? Non ibi corde habitare.

Dixit ergo « Non proponebam ante oculos meos rem ma-
,

)) lam non dihgebnm rem malam. Et exponit ipsam

: ))

rem malam : « Facientes praevaricationem odio habui. )>

Intendite, fratres mei. Si deambulatis cum Christoin me-

dio domus ejus, id est, si vel in corde vestro bene requies-
citis , vel in ipsa Ecclesia bonum iter capitis in via imma-
culata , non eos tantum qui foris sunt odisse debetis
prsevaricatores , sed et quoscuraque intus inveneritis. Qui
suntpraevaricatores? Qui oderunt legem Dei ^
qui audiunt
illam , et non faciunt ,
prsevaricatores dicuntur. Facientes
prsevaricationem odio habe , repelle illos a te. Sed odisse
debes praevaricatores , non homines. Unus homo praeva-
' Matth. IX, 6. — » Psal. c, 3.
 :

12 S. AUGUSTINI EPISCOPI
ricator, videte qiiia duo nomina habet, homo ct praeva-

ricator : liominem Deus fecit, proevaricatorem ipse se fecit

ama in illo quod Deus fecit perseqiiere in illo quod ipse ,

sibi fecit. Cum enim persecutus fueris praevaricationem

ejus , occidis quod homo fecit, et liberatur quod Deus

fecit. « Facientes praevaricationem odio habui. »

Non
YI. « adhijesit mihi cor pravum '. » Quod est cor

pravum? Cor tortum. Ouod est cor tortum? Cor non rtc-
tum. Quodest cor non rectum? Videquodestcor rectum,
et ibi invenis quod est cor non rcctum. Rectum cor dici-
tur hominis, qui omnia quaevult Deus, non ipse non vult.
Intendite. Orat ahquis ut nescio quid non evcniat ; orat,

et non prohibetur. Petat quantum potest : sed contra vo-

luntatem ipsius evenit aliquid-, subiungat se voluntati
Dei, non resistat voluntati magnoe. Quia et ipse Dominus
sic illud exponit : ostendens infirmitatem nostram in se,

quando passurus erat, ait « Tristis est anima mea usque :

» ad mortem ^ » Non enlm vere ille timebat mortem, qui

potesiatem habebat ponendi animam suam, et potestatem

habebat iterum sumendi eam^. Et Paulus apostoius miles
ipsius, servus ipsius clamat : « Bonum certamen certavi,
» cursura consummavi, fidem servavi^ de caetero reposita
» est mihi corona justitiae, c[uam reddet mihi Dominus in
» illo die justus judex*. » Exultat quia moriturus est 5 et
Dominus ejus et Imperator ejus tristisest, quia moriluras
est? Ergo m.elior servus quam Dominus? Et ubi est c[uod
ait ipse Dominus : « Sufficit servo ut sit sicut dominus
» ejus, sullicit discipulo ut sit sicut magister ejus^ ?» Ecce
fortis est Pauius ventura morte, et Dominus tristis est?
« Oplabam, inquit, dissolvi. et csse cum Christo^'.» Gau-
det, quia dissolvitur, ut sit cum Christo-, et \\-)se Christus
' Psal. c, 4 — ' Matth. xwi, 38. — 3 Joan. x , i8. — 4 7 Tlm iv. 7.
— 5 Matth. X, •)'.. — ' Pliilii). i. o3.
 EAARRATIO IJV l'SALMLM C. 13
tiislis cst, cum qiio isle iuturani se essela^tatur":^ Sedquid
crat illa vox, nisi sonus infirmitatis nostrae? Multi adhuc
infirmi contristantur futura raorte : sed habeant reclum
cor 5 morlem, quantum possunt^ sed si non pos-
vitent
sunt, dicant quod ipse Dominus non propter se, sedprop-
ter nos dixit. Quid enim dixit? « Pater, si fieri potest,
» transeat 3 mecahxiste*. » Ecce habes voluntateni hu~
manam expressam ^ vide jam rectum cor : « Yerum, non
» quod ego volo sed cjuod tu vis , , Pater. » Si ergo rectum
cor sequitur Deum pravum cor ,
resistit Deo. Aliquid illi

contingat adversum, clamat : Deus quid tibi feci? quid

commisi? quid peccavi? Se justum vultvideri, Deum in-
justum. Quid tamen pravum? Parum est quia tortus est,

ettortam regulam putat. Gorrige te, et invenis rcctum a

quo tu depravasti. lUe juste, tu injuste : et ideo perversus
es,quia hominem justum dicis, et Deum injustum. Quem
hominem justum dicis? Te ipsum. Quando enim dicis :

Quid tibi feci, justum te putas. Sed respondeat tibi Deus :

Verum dicis, mihi nihii fecisti ; omnia enim tibi fecisti.

Si enira mihi aliquid fecisses bcnura fecisses. Quidi:[uid ,

enim bene fit, mihi fit quia ex praecepto meo fit. Quid-
:

quid autem mali fit, tibi fit, non mihi fit quia non facit :

malus aliquid nisi sibi, quia lioc non ego jubeo. Taies
quando videritis, fratres, corripite, arguite, corrigite et :

sinon potestis corripere aut corrigere, noliteconsentire^

ut possitis dicere : « Non adhaesit mihi cor pravum. »

Yll. « Cum dechnaret a me malignus, non cognosce-

» bara.» Quidest,«Noncognoscebam ?» Nonapprobabam,
non Jaudabam, non milii piacebat. Cognoscere enim inve-
nimus in Scripturis aliquando dici, pro eo quod est placere
nobis. Quid enim latet Deum, fratres? Numquid novit
justos, et non novit injustos? Quid cogitas quod ilie nes
'
M;ilth. xavi, 33, 3().
 14 S. AUGUSTINI EPISCOPI

sciat?Non dico, quid facis; sed, quid cogitas quod ille

nesciat? Non dico, quid cogitas sed, quid cogitaturus es ^

quod ille non ante viderit? Omnia ergo novit Deus et :

tamen in fine, id est, in judicio post misericordiam, de

quibusdara dicit : « In illa die multi venturi sunt, et di-
» cent Domine, Doraine, in noraine tuo daeraonia ejeci-
:

)) mus-, innoraine tuo virtutesraultas feciraus in nomine ;

)> tuo manducavimus et bibimus et dicam iUis Disce- : :

)) dite a me, operarii iniquitatis, nonnovi vos ^)) Ille non

novit aliquem? Sed quid est , « Non novi vos ?)) In regula
mea non vos agiiosco. Novi enira regulam justitiae mese.
Nonilli congruitis, declinastis ab illa, distorti estis. Ideo
et hic dixit : « Non cognoscebam. Cum declinaret a me
)) malignus, non cognoscebam. )) Quid est, « Non cog-
» noscebam. Numquid forte quia malignus quando
))

obviam fit justo in vico angusto, dicitsibi quod est scrip-

tum in Sapientia Salomonis « Gravis est nobis etiara ad :

» videndura- mutat viam ne videat quem non vult ?

; )) et
Sed quam muld sunt maligni quos videmus, et qui nos
vident, et non solum non a nobis declinant, sed currunt
ad nos, et aiiquando iniquitates suas per nos impleri cu-
piunt? Plerumque nobis contingit. Quoraodo ergo decli-
nant? Declinat a te, qui dissirailis est tibi. Quid est, de-
clinat a te? Non te sequitur. Quid est, non te sequitur?
Non teimitatur. Ergo, « Gum declinaret a me malignus,))
id est, cum mihi dissimilis esset malignus, etVias meas
noUet imilari, nollet sic vivere malignus quomodo me ,

illi proposui ad imitationera : Non cognoscebam. Quid

« ))

est , « Non cognoscebam ? )> Non quia nesciebam, sed quia

non approbabara.
VIII. « Detrahentera proxira,o suo occulte, hunc per-
» sequebar ^. )> Ecce persecutor bonus, non hominis, sed
Mattli. vn, 22, 23. — ^ Sap. ii, i5. — 3 Psal. c, 5.
 EjyARRATIO IN PSALMUM C. 15
peccati. « Sup8rbooculoetinsatiabiiicorde,hmc non con-
» Quid est, « Non convescebar? » Non cum
vescebar. »

ilio manducabam. AttendatCharitas Vestra quia mirum :

aliquid audituriestis. Si non convescebatur cum illo, non

manducabat vesci enim, manducare est cur ergo ipsum
j :

primo Dominum invenimus manducasse cum superbis?

Non cum publicanis iJhs et peccatoribus nam ipsi humi- ;

les erant ; cognoscebant enim languorem suuni et me- ,

dicum requirebant. Cum ipsis superbis Pharisaeis inveni-

mus ilium manducasse. Nam superbus quidam invitaverat
illum : ipse est cui disphcuit quia mulier peccatrix, quse
erat in civitale famosa, accessit ad pedes Domini 5 et ait
in corde suo :
( Quia tahs erat munditia Pharisaeorum, ut
nemo eos iniquus tangeret : si quis illos immundus vel
modice tetigisset, exhorrebant, ne quasi immundos eos
faceret tactus immundus. At ubi peccatrix illa, quae erat
in civitate famosa, accessit flere ad pedes Domini, ille cum
videret eam, dixit in corde suo,)« Hic si esset propheta,
» sciret quae muher ilh accessit ad pedes ^ » Unde scie-
bat quia Christus nescivit, nisi inde suspicatus est eum
nescisse, quia non a se repuht.? Quia si ipse esset, repel-
leretase. Dominus autem non solum muherem illampec-
catricem noverat , sed et illius superbi vulnera medicus
insanabiha videbat. Ait enim cum audisset cogitantem^, ut
ostenderet illum superbum Simon habeo ahquid tibi
: « ,

» dicere : Duo debitores erant cuidam fceneratori unus ;

» ei debebat quinquaginta denarios, ahus quingentos 5

» cum non haberent unde redderent^ dimisit ambobus :

» quis eum plus dilexit? » Et ille contra se dixit senten-

tiam, extorquente sibi confessionem veritate : « Credo, Do-
» mine, cui pkis donavit. Et conversus ad muherem,
» dixit Simoni: Yides istam mulierem? Intravi in domum
' Luc. vu, 39.
16 S. ALGISIIM KVISCOVI

» tuam, aquam mihi ad pedes noii dedisli isla autem :

» lacrvmis suis lavit pedes meos » et coetera quce nos- '

:

tis. Non opus est in aliis propter quae ad testimonium

adhibuimus, diutius immorari. Iste Pharisseus superbus

erat , convescebatur cum illo Dominus : quid est ergo
quod Superbo oculo et insatiabili corde, huic non
ait : «

» convescebar? » Quid est, « Non convescebar? » Non

cum illo manducabam. Quomodonobisproponit haec, quae

ipse non fecit? Ad imitationem suam nos hortatur : vide-
mus eum convivatum cum superbis quomodo nos
csse ,

prohibet ne convivemur cum eis? Nos quidem, fratres,

propter correptionem aliquam tenemusnos etiam a fratri-
bus nostris, et non cum eis convivamur , ut corrigantur.
Gum extraneis potius convivamur, cum Paganis ,
quam
cum his qui nobis hoerent, si viderimus eos male vivere,
ut erubescant, et corrigantur : sicut dicit Apostolus : « Si

» quis non abaudit verbo nostro per epistolam hunc no- ,

K tate, et noUte commisceri cum eo et non ut inimicum •,

» eum existiraetis, sed corripite ut fratrem'^. » Facimus hoc

plerumque propter medicinam et tamen cum extraneis :

multis et cum impiis ssepe vescimur.

IX. Quid ait esi hoc quod
« Superbo oculo et in- :

» satiabili non convescebar? » Habet epulas

corde, huic
suas cor pium, habet epulas suas cor superbum nam :

propter cibos ipsos cordis superbi, ideo dixit, « Insatiabili

» corde.» Cor superbum unde pascitur? Si superbusest,
invidus est : ahter esse non potest. Superbia, mater invi-
dentiseest :nonpotestnisigenerarehanc, et cum illa sem-
per esse, Omnis ergo superbus , invidus est : si invidus
est, mahs aUenis pascitur. Unde dicit Apostolus, «Si mor-
» detis et comeditis invicem, videte ne ab invicem con-
» sumamini ^ . » Videtis ergo comedentes, nolite his con-
' Luc. VII, 36-44- •" ' 2 Thess. ui, i4, i5. — ^ Galat. v, i5.
 »,

EJSARilATlO im PSALiMUM C. 17
vesci, iagite tale convivium. Neqne enim sc siiliaiit i^au-
clendo de malis alienis ,
quia insatiabili cordc sunl. Cave
ne capiaris in epulis corum laqueo diaboli. Cibis LaJibus
pascebantur Judsei, quando crucifixerunt Dominum : sed
quia pascebantur tan([uam de pcena Domini. ( Nam et

nos de cruce Domini pascimur, quia corpus ipsius man-

ducamus. ) Dicebant enim, cum vidercnt eum pendcntcm
in cruce, insultantcs, quia insatiabiles corde erant : dice-
bant ergo, « Si Filius Dei est, dcscendat de cruce : alios
» salvavit, se salvare non potest^ » Pascebantur cibo
crudclitatis suae, et ille pascebatur cibo raisericordioe suae.
)) Paler, in([uit, ignosce illis, quia nesciunt quid faciunf^.
Illi ergo habebant alias epulas, ille alias. Sed quid dic-
tum sit de raensa supcrborura, audite « Fiat mensa eo- :

))rum coram ipsis in muscipulam, et in retributionem et

))in scandalum^. Pasti sunt, capti sunt. Quomodoenim
))

aves ad muscipulam, aut pisces ad hamum pascuntur

sed capiunturj sic et i[3si. Habentergo impii epulas suas,
liabent et pii epulas suas. Audi epulas piorum « Bcati :

» qui esuriunt ct sitiunt justitiam, quoniara i[Dsi satura-

» buntur *. » Si ergo pius pascitur cibo justitiae, et im-
pius superbiae non mirum si insaliabilis corde. Pascitur
:

cibo iniquitatis noh pasci cibo iniquitatis, et non tibi

:

convescitur superbus oculo et insatiabilis corde.

X. Et unde tu pascebaris? et quid te delectabat, ubi
ille tibi non convescebatur ? <( Oculi raei , inquit , super
» fideles terrae, ut considcrent hi raecura ^ » Dominus di-
cit : « Oculi mei super fideles terrae, ut considerent hi
M mecura : » id est , ut mccura sederent. Quomodo sede-
rent ? « Sedebitis super duodecim thronos ,
judicantes
» duodecim tribus IsraeP. » Judicant fidelcs tcrrae, qui-
« Matth. xxvu, 40-42- — ^ Liic. xiin, 3^. — ^ Psal lxviii, 23. —4 Maltli.
V, 6. — 5 Psal. c, 6. — *>
MaUh. xix, 28.

c XVIII. 2
18 S. AXJGUSXIM EPISCOPI
bus dicitur : « Nescitis quia Angelos judicabiraus^? Oculi
)) mei super fideles terrse, ut considerent hi mecum. Am-
)) bulans in via immaculata , hic mihi ministrabat. Mihi »

ait non sibi. Multi enim ministrant Evangehum sed sibi

, ,

ministrant quia sua quaerunt, non quse Jesu Christi*.

:

Quid est, Ghristoministrare? Ea quae Christi sunt quse-

rere. Et quidem quando maU annuntiant Evangelium,
alii salvantur , ilh puniuntur. Dictum est enim : « Quoe di-

)) cunt, facite 5
quae faciunt , facere nohte^. )) Non timeas
ergo quando a malo audis Evangehum. Vse ilh qui sibi

minlstrat, id est, qui sua ibi quaerit : tu Christi accipe.

« Ambulans in via immaculata , hic mihi ministrabat. ))

XI. « medic domus meae faciens su-

Non habitavit in
» perbiam*. » Referte ad domum illam, id est, ad cor.

Non habitabat in corde meo faciens superbiam nuUus :

tahs habitabat in corde meo resihebat enim inde. Nemo :

habitabat in corde meo, nisi mitis et quietus: superbus

non iUic habitabat. Non enim habitat in corde justi injus-
tus. Sit a te justus remotus nescio quot mUJibus et man-

sionibus : simul habitatis, si unumcor habetis. « Non ha-

)> medio domus meae faciens superbiam. Loquens
bitavit in
))iniqua non direxit in conspectu oculorum meorum. »
Haec est via immaculata ubi inteUigimus quando ad nos ,

veniat Dominus.
XII. « In matulinis interficiebam omnes peccatores ter-
)) raeHoc obscurum est
^ )) dignamini advertere , :

jam fmis Psalmi est. « In matutinis interficiebam omnes

» peccatores terrae. » Quare? « Ut disperdam de civitate
)) Domini omnes operantes iniquitatem. Sunt ergo in ))

civitate Domini operantes iniquitatem et quasi parcitur ,

eis modo. Quaro? Quia miscricordiae tempus est sed ve- :

' i Cor. VI ,3. — ^ ^iilip. u, 'ii. — ^ MaUh. \xiii, 3. — 4 Psal. 0,7.

— 5 IbiJ «.
 EKARRATIO IN PSALMUM C. - 19
niet et judicii ;
qiiia sic coepit Psalmus : « Misericordiam
» et judicium cantabo tibi, Domine. » Jam enumeravit
superius, quia non ilii adhaeserunt nisi boni. Malis non
adhaesit, nec delectabatur epulis iniquitatis eorum, qui
sibiministrabant non Domino id est sua quserebant. , , ,

Et quasi diceretur illi Et ut quid tales in civitate tua :

tanto tempore tolerasti? Tempus misericordiae est , ait.

Quid est tempus misericordiae ? Adhuc nondum revela-
,

tum est judicium nox est apparebit dies apparebit ju- : , ,

dicium. Audi Apostolum « Itaque nolite ante tempus :

» quidquam judicare. » Quid est « Ante tempus.? » Ante

diem. Audi quia ante diem dixit « Donec veniat Domi- :

» nus, etiiluminet abscondita tenebrarum, et manifesta-

» bit cogitationes cordis , et tunc laus erit unicuique a
» Deo ^ » Nam modo^ quandiu non vides cor meum et
non video cor tuum , nox est. Nescio quid ab homine
petisti,non accepisti, contemni te putas et forte non ,

contemneris cor enim non vides et cito blasphemas

^ :
,

in nocte danda est tibi venia erranti. Diligit te homo nescio

quis , et putas quia odit te ; aut odit te , et putas quia di-
ligit te :nox est. Noh timere, proesume
sed quodlibet sit,

in Ghristo in illo habeto diem non est quid mali de illo

, :

sentias quia securi sumus et certi sumus quia falli non

,
,
,

potest amat nos. De nobis autem invicem nondum certi

,

sumus. Deus enim novit dilectionem nostram in invicem :

nos autem etiam si diligimus nos invicem quis videt qua ,

dispensatione a nobis fiant ista? Quare nemo videt cor?

Quia nox est. Tn ista nocte tentationes abundant. Quasi de
ipsa nocte dixit Psalmus : « Posuisti tenebras , et facta
)) est nox , in ea pertransibunt omnes bestiae sylvse 5 ca-
» tuli leonum rugientes ut rapiant , et ut quaerant a Deo
» escam sibi^. » In nocte quaerunt escam catuli leonum.
' I Cor. iv, 5, — 2 Psal. ciu, 20, 21.

2.
 ,

20 S. ALGUbllJNI EPISCOPl

Qui suiit catuli leonura ? Principum et potestatum aeris

hujus daeraones et angeli diaboli*. Quoraodo sibi quse-
runt escam ? Quando Sed quia non accedunt tentant.
nisi Deus eis dederit potestatera ideo dictum est: « Quae- ,

» rentes a Deo escam sibi. » Petiit Job tentandum. Qua-

lemescara? Opulentara, pinguem justum Dei cui ipse ,
,

Deus testimoniura perhibuit que- , et ait : « Homo sine

» rela, verus Dei cuitor fuit. tentandum, » Petivit illum
quaerens a Deo escam et accepit tentandura, sed non :

oppriraendum purgandum, non evertendum aut forte

'^
5 ^

nec purgandum sed probandum. Tamen et qui tentan-

,

tur , aiiquando traduntur occulto merito suo in manus

tentatoris, quia traditi sunt forte in concupiscentias suas.
Nam diaboius nulli nocet , nisi acceperit potestatem a
Deo. Sed quando? In nocte. Quid est in nocte? In isto

lempore. Cura autera transierit nox , et venerit dies , rait-

tuntur mali cum illo in ignem seternura ,

justi vero in
vitara seternara^. Nullus illic erit tentator, quia non sunt
illic catuli leonum : quia transacta est nox. Ideo Dorainus
Discipuhs suis ait : « Hac nocte postulavit Satanas vexare
)) vos sicut triticum , et ego rogavi pro te , Petre, ne de-
» ficiat fides tua*. » Quid est, « Vexare sicut triticum? »
Quomodo ab homine triticura non raanducatur, nisi prirao

attritura, ut panem faciat : sic nerainem manducat dia-

bolus,nisi primo per tribulationera everterit. Conterit, ut

manducet:tu autera quando tribularis, si raaneas granura,

non conturberis nihil tibi contingit. Quoraodo quando
:

boves triturant numquid in solura triticum intrant ? Si-

,

mul mittuntur cum tribula in arearo, Sed numquid timen-

dum est tritico ? Absit. Non conciditur nisi palea triticum •

spoliatur superfluis , et veniat ventilatio , et inveniet pu-

« Ephes. u, 2. — ^ Job. i, 8-i2. — * Matth. xxv, ^o. — 4 Luc. xxu ,

3r, 32.
 ENATVRATIO IN TSALMUM C. 21

ram massam quem invenit granum mittit in horreum

:

suum et acervum paleae comburet igni inextinguihili ^

5

XIII. Unde dixi hoc? Quia diem in spehabemus. Dies

nobis in Christo debet esse. Nam quandiu inter tentatio-
nes sumus , nox est. In ista nocte parcit Deus peccatori-
bus , ut non illos tollat^ flagellat illos tentationibus , ut
corrigantur; tolerat Putamus semper
illos in civitate sua.

tolerabit? Si semper misericordia est, non est judicium :

Si autem, « Misericordiam et judicium cantabotibi, Domi-

» ne-, modo parcit, tunc judicabit. Sed quando judicabit?

))

Cum transierit nox. Ideo dixit : « In matutinis interficie-

» bam omnes peccatores terrae. » Quid est, « In matutinis?»
Cum jam dies venerit, nocte transacta. « In matutinisin-
» omnes peccatores terrae. » Quare eis parcit
terficiebam
usque ad matutinum? Quia nox erat. Quid est, nox erat?
Quia tempus erat parcendi parcebat, cum corda homi- :

num ahquem male vivere toleras

essent occulta. Yides ,

illum enim qualis erit, quia nox est utrum qui

: nescis •,

hodie male vivit, cras bene vivat et utrum qui hodie ^

bene vivit, cras malus sit, Nox est enim, et omnes tolerat
Deus, quia longanimis est. Tolerat, ut convertantur ad
illum peccatores. Sed qui non se correxerint in isto tem-
pore misericordioe interficientur. Etquare interficientur?
,

Ut dispergantur de civitate Domini, de societate Jerusa-

lem de societate sanctorum
, de societate Ecclesiae. ,

Quando autem interficientur ? « In matutinis.» Quid est,

« In matulinis? » Cum nox transacta fuerit. Quare modo
parcit? Quia tempus est misericordise. Quare non semper
parcit?Quia, « Misericordiam et judicium cantabo tibi,

» Domine. » Fratres nemo sibi blandiatur. Interficien-

,

tur omnes operantes iniquitatem interficiet eos Christus :

in matutinis, et disperdet eos de civitate sua. Scd modo

' Matth. in, iC).
 ,

22 S. AUGUSTINI EPISCOPl
cum tcmpus misericordiae est, audiant eum. Ubique cla-
mat per Legem, per Prophetas, per Psalmos, per Epis-
tolas per Evangelia. Videte quia non tacet , quia parcit
,

quia erogat misericordiam sed cavete quia venturum :

,

estjudicium.

ENARRATIO I

IN PSALMUM CL

SERMO I '.

De prima parte Psalmi.

L EccE unus pauper orat-, et non orat in silentio. Li-

cet ergo audire eum , et videre quisnam sit : ne forte ille

sit , de quo dicit Apostolus : « Qui propter vos pauper

» factus est , cum dives esset , ut illius paupertate vos
» ditaremini ^. » Si ergo ipse est, quomodo pauper? Nam
quomodo dives, quis non videt? Unde enim homines sunt
divites? Puto auro, argento, familia, terra sed, « Om- :

» nia per ipsum facta sunt*. » Quid ergo illo ditius, per

quem factse sunt divitiae, etiam iUae quse non sunt verae
divitire ? Per illum enim et illae divitiae ingenium me- , ,

moria mores vita ipsius corporis sanitas sensus con-

, , , , ,

formatioque membrorum. Etenim cum haec salva sunt,

et pauperes divites sunt. Per illum et iUae majores divitiae,

' Habitus post aoni 4o5 leges in Donatistas de quibus Serm. n , n. 9. —

3 Yide D. Guillon , tora. xxii ,
pag. 25-29, — ^ ^ Cor. vin , 9. —
4 Joan. I, 3.
 ENARRATIG I IN PSALMUM Cl , SERMO I. 23
fides ,
pietas ,
justitia , charitas , castitas , mores boni.
Nemo enim et has habeT; , nisi per eum qui justificat im-
pium ^ Ecce quam enim dives, qui habet quod dives. Quis
quod vult et aho habente?
vult aho faciente, an qui facit
Puto quia ditior ille qui fccit quod habes quia quod ,
:

ille habet tu non habes. Ecce quam dives. In hoc tam

,

divite unde agnituri sumus hsec verba « Cinerem sicut :

)) panem manducavi , et potum meum cum fletu misce-

)) bam'^? )) Huc-ne illae tantae divitise pervenerunt? Mul-
tum illud excelsum, multum hoc abjectum.Quid faciemus?
quemadmodum ista ima iUis summis contemperabimus ?

Nimis ab invicem longe sunt. Nondum agnosco istum

pauperem^ ahus est fortasse : sed adhuc quaeramus. Unde
enim nobis non videtur ipse , mirum si interrogas et non
expavescis divitias : « In principio erat Verbum et Ver- ,

)) bum apud Deum et Deus erat

erat , Verbum hoc erat :

)) in principio apud Deum. Omnia per ipsum facta sunt,

)) et sine ipso factum est nihil ^. )> Qui ista dixit, cum di-

ceret, dives erat, quanto magis ille, de quo dicebat: « In

)) principio erat Verbum : non qualecumque Ver-
)) et
bum , sed Verbum Deus ; et non ubicumque sed apud ,

Deum 5 et non vacans , sed « Omnia per ipsum facta

,

)) sunt ? )) Cinerem sicut panem manducavit et potum ,

suum cum fletu commiscuit ? Metuendum est , ne tantis

divitiis nostra paupertas faciat injuriam. Quaere adhuc ta-
men ne ipse sit pauper iste : quoniam , « Verbum caro
» factum est, et habitavit in nobis ^. )) Eespice et illam
vocem : « Ego servus tuus et fihus ancillae tuse ^. )) Attende
ancillam illam castam, et virginem, et matrem. Ibi enim
accepit paupertatem nostram, ubi servi forma indutus est,
semetipsum exinaniens, ne divitias ejus expavesceres_, et

• Rom. IV, 5. — ' Psal.ci, lo. — ' .Toan i, i-3. — 4 Tbid i4- — ^ psal,

csv, i6.
 ,,

24 S. AUGUSTINI EPTSCOPI

ad eiim accedere cum tua mendicitate nou auderes. Ibi

accepit , inquam , formam servi , ibi nostra indutus est

paupertate , ibi se pauperavit , ibi nos ditavit. Jam ergo
proplnquamus de ilJo baec inteUigere. Verumtamen adhuc
non est temere pronuntiandum partus virginis est, lapis :

sine manibus de monte praecisus^ ubi nullus hominum ,

operatus est , nulla transfusa concupiscentia , sed sola

fides accensa^ et Verbi caro concepta. Deinde processit ex
utero 5 locuti sunt cceli, Angeli pastoribus nuntiaverunt^,
stella ad adorandum regem Magos ^ Simeon im- traxit ,

pletus Spiritu infantem manibus agnovit. Deum in matris

Accessit £etas, non Divinilati, sed carni. Horrent, miran-
turque sapientiam pueri duodennis, imperiti senes^. Aut
etiamsi periti senes, quid illorum peritia ad Verbum Dei?
quid illorum peritia ad Sapientiam Dei? Nonne et periti

nisi illo subveniente, utiqueperituri?Crescit adhue setate

corporis : venit ad fluvium baptizandus^ ^ baptizator Deum
agnoscit, indignam se solvendae calceamenti corrigipe con-
fitetur^. Jam inde cacci illuminantur , surdis aperitur au-
ditus, loquuntur muti , mundantur leprosi , stringuntur
paralytici , convalescunt languidi , resurgunt mortui '.

II. Jam quidem in Verbi iHius ,

per quod facta sunt
omnia comparatione divitiarum agnosco paupertatem
, :

sed quam longe adhuc a cincre et tletu cum potu? Adhuc

tup-co dicere tamen volo. Sunt hic enim quae
: Ipse est: et
me cogant velle et rursus quaedam quae me cogant ti- ,

mere. Ipse est et non est ipse. Jam in forma servi est,

jam mortalem fragilemque carnem portat, jam moriturus

advenit, et tamen nondum intelHgitur in hac egestate.
« Cinerem sicut panem manducavi, et potum meum cum

» fletu miscebam. » Addat ergo paupertatem paupertati,

' Dan. 11, 34. — * Luc. xi, •j-i^. — - MaUh. u, i, Q. — 4 Luc. 11, 25-47-
— 5 Marc. 1, 7. — * Mattli. iii, 11. — 7 Id. xi, '>.
 ,

ENARRATIO I IN PSALMXJM CI , SERMO I. 25

et transfigiiret in se corpus humilitatis nostrae '
: sit caput
nostrum, simus membra ejus, sint duo in carne una. Jam
enim ut primitus pauper esset, formam servi accipiens -,
dimisit Patrem quod autem de Virgine natus est, dimit-
:

tat et matrem,et adiuereat uxori suae, et sint duo in carne

una^ Ita enim erunt duo et in voce una, et in illa una

voce jam non mirabimur nostram vocem: «Cinerera sicut
» panem manducavi et potum meum cum fletu misce-
,

» bam. Dignatus est enim habere nos membra. Sunt et

))

poenitentes in membris ejus. Non enim exclusi et sepa- ,

rati sunt ab Ecclesia ejus nec omnino sibi adjungeret con- :

jugem nisi iila voce, « Agite poenitentiam appropinqua-

, ,

» vit enim regnum coelorum*. » Jam ergo audiamus quid

oret caput '

et corpus , sponsus ^ et sponsa , Christus et
Ecclesia, utrumque unus sed verbum et caro non utrum- :

que unum Pater et Verbum utrumque unum Christus

5 •,

et Ecclesia utrumque unus; unus quidam vir perfectus in

forma plenitudinis suae « Donec occurramus omnes in :

» unitatem fidei, in agnitionem Fihi Dei, in virum per-

» fectum, irt mensuram aetatis plenitudinis Christi^. » Sed

donec occurramus , agitur hic paupertas nostra , agitur

hic adhuc labor et gemitus. Gratias misericordioe ipsius.
Unde illi unde gemitus Verbo, per quod facta sunt
labor,
omnia? Si dignatiis est habere mortem nostram, non no-

bis dabit vitam suam? In magnam spem erexit, cum magna

spe gemimus. Gemitus habet tristitiam : sed est gemitus
qui habet et gaudium. Ego puto Saram sterilem laetam
gemuisse , cum pareret : et nos a timore tuo concepimus
et parturivimus spiritum salutis^. Audiamus ergo Chris-
lum pauperem in nobis nobiscum et propter nos.
, et :

Tituhis enim ipse indicat pauperem. Postremo putate me

' Philip. III, 21. — - 1(1. II, 7. — ^ Ephes. v^ 3i. — '^

Matth. iii, Q. —
5 Ephes. IV, i5. — '"^
.loan. iii, 29. — 7 Ephes. iv, i3. — **
Isai. xxvt, i8.
 ,

26 S. AUGUSTINl EPISCOPI

suspicatum quisnam sit iste pauper : orationem audiamus,

et personam agnoscamus • necubi erres , quando audieris
aliquid , quod coaptari capiti illius non possit : ideo prse-
locutus sum , ut quod tale audieris , ex infirmitate cor-
poris advertas sonare, et vocem membrorum agnoscas in
capite. (c Oratio inopis hoc habet titulus « Cum an-
, » :

» geretur, et in conspectuDomini efludit precem suam^»

Ipse ille pauper est ,
qui aiibi dicit : « A fmibus terrse ad
)) te clamavi, cum angeretur cor meura'^. » Iste ipse pau-
per est ,
quia idem ipse Christus est, qui se apud Prophe-
tam , et sponsum
sponsam « Sicut sponso dixit , et :

)) aUigavit mihi mitram sponsam induit me or- -, et sicut ,

))namento ^. » Se dixit sponsum, se dixit sponsara unde :

hoc, nisi quia sponsum propter caput, sponsam propter

corpus? Vox ergo una, quia caro una. Audiamus, et po-
tius in his vocibus nos quoque agnoscamus : et si nos extra
esse viderimus , ibi esse laboremus.
III. « Exaudi, Domine, orationem meam, et clamor
)) meus ad te perveniat*. » Hoc est, « Exaudi Domine, ,

» orationera meam, )» quod est « Clamor meus ad te

,

» perveniat. » In geminatione affectus petentis est. « Ne

» me^.
avertas faciem tuara a Quando Deus a Filio? »

quando Pater Sed propter membrorum pau-

a Christo?
pertatem, « Ne avertas faciem tuam a me. In quacumque
» die tribulor, inclina aurem tuam ad me. » Tribulor

enim deorsum tu autem es sursum. Si me extoUo longe

, ,

fis &i me humiho, inchnas aurem tuara ad me. Sed quid

:

est, « In quacumque die tribulor? » Nunc enim non tri-

bulatur ? Aut ista diceret nisi tribuhiretur ? Sutliceret ,

ergo , Inchna aurera tuara ad m.e, quoniara tribulor. « In

» quacuraque die tribulor , inchrsa aurem tuam ad me. »

• Psal. ci , I. — » Id. Lx, 3. — 5 jcai. lxi , io. — 4 Psal. ci , 2. —

5 Ibid. 3
 ,

ENAtiIIATIO 1 IN PSALMTJM CI, SERMO I. 27

Tanquam unitas corporis : si patitur unum membrum
compatiuntur omnia membra ^. Tribularis tu hodie , ego
tribulor : tribulatur alius crastino , ego tribulor : post
istam generationem alii posteri, qui succedunt posteris,
tribulantur , ego tribulor : usque ir_ finem saeculi ,
qui-
cumque in meo corpore tribulantur ego tribulor. « In ,

» quacumque ergo die tribulor inclina aurem tuam ad ,

))me. In quacumque die invocavero te, cito exaudi me.))

Hoc idem est. Jara nunc invocabo sed « In quacumque : ,

)) die invocavero te, cito exaudi me. )) Oravit Petrus,

oravit Paulus , oraverunt cseteri Apostoli ; oraverunt fide-
les temporibus ilbs, oraverunt fideles consequentibus tem-
poribus , oraverunt fideles Martyrum lemporibus , orant
fideles nostris temporibus , orabunt fideles, posterorum
temporibus «In quacumque die invocavero: te, cito exaudi
)) me. Cito exaudi : )) jam enim hoc rogo quod dare ,
vis.

Non terrena quasi terrenus , sed ex prima captivitate jam

redemptus regnum coelorum desidero
, « Cito exaudi ;

)) me non enim nisi tali desiderio dixisti « Adhuc te

: )> :

)) loquente dicam Ecce adsum-. In quacumque die in- :

)) vocavero te, cito exaudi me. Unde invocas? de qua ))

tribulatione? de qua egestate ? O pauper ante januam di-

vitis Dei quo desiderio mendicas ? qua inopia requiris ?
,

qua egestate pulsas, ut aperiatur tibi ? Dic, audiamus ipsara

egestatem , in illa et nos ipsos inveniamus , et tecum ro-
gemus. Audi, et agnosce, si potes.
IV. « Quia defecerunt sicut fumus dies mei ^. )) dies I

si dies : ubi enim dies auditur, lux intelligitur. « Sed, de-

)) fecerunt sicut fumus dies mei. Dies mei. -»
Tempora
mea : unde « Sicut fumus, t» nisi propter elationem su-
perbiae ? Tales dies dignus fuit accipere superbus Adam ,

unde carnem Christus accepit. Ergo in Adam Ghristus, et

I Cor. XII, 26. — 2 isai, lviii, 9. — ^ Psal. ci, 4-
 ,,

28 S, ArGUSTINI EPISCOPI

Adam in Christo.Liberavit profecto et a diebus fumi, qui

dignatus est habere vocem dierum fumi. « Quia defece-
» runt sicut fumus dies mei. » Yidete fumum superbiae
similem, ascendentem, tumescentem , vanescentem : me-
rito ergo deficientem non utique permanentem.
, « Quia
» defecerunt sicut fumus dies mci et ossa mea : sicut in
» frixorio confrixa sunt. » Et ipsa ossa mea , et ipsa forti-

tudo mea , non sine tribuJationc , non sine ustione. Ossa

corporis Christi , fortitudo corporis Christi , ubi major
quam in sanctis Apostolis ? Et tamen vide ossa frigi :

« Quis scandalizatur , et non ego uror^? » Fortes sunt,

fideles , boni intellectores et praedicatores verbi , viventcs
ut loquuntur , loquentes ut audiunt : fortes plane sunt
sed omnes qui scandala patiuntur , frixorium ipsorum
sunt. Est enim ibi charitas, et magis in ossibus. Inte-
riora sunt ossa omnibus carnibus , et portant omnes car-
nes. Verum si quisquarri patiatur aliquod scandalum, et
in anima pericJitetur •, tantum os frigitur, quantum amat.
Desit amor, nemo frigitur : adsit charitas,etsi membrum
compatitur,patienteuno membro, quomodo friguntur qui
portant universa membra ^ ? « Ossa mea sicut in frixorio
» confrixa sunt. »
V. « Percussum estsicut foenum, et aruit cor meum^.»
Respice ad Adam, unde genus humanum. Unde enim nisi
ab illo propagata miseria est? Undeenim nisi ab illohaere-
ditaria ista paupertas? Dicat ergo cum spe jam in corpore
Ghristi positus, iiie aliquando in suo corpore desperatus
« Percussum est sicut foenum, et aruit cor meum. » Me-
rito, quia omnis caro foenum ^. Sed tamen unde tihi hoc
contigit? « Quoniam oblitus sum manducare panem

» meum.» Dederatenim Deus panem prnecepti. Nampanis

animae quid, nisi verbum Dei ? Suggerente serpente, prae-
'
2 (;or. XI , 29. — ^ Id. xu, 10. — 3 psal ci, 5. — 4 Isai. \l, 6.
 ENARRAXIO I IN PaALMlJM Cl , SEIlMO I. 29
varicante muliere, tetigit vetitum ^, oblitus est prceceptura.
Merito percussum estsicut loenum, etaruitcor ejus, quo-
niam oblitus est manducare panem suum. Oblitus man-
ducare panem , bibit venenum percussum est cor ejus, :

et aruit sicut foenum. Ipse est ille percussus in Isaia, de

quo dicitur , et cui dicitur :Nona in seternum tempus
)) irascar vobis : spiritus enim a me procedit, et omnem
)) flatum ego feci : propter peccatum modicum quid con-
)) tristavi illum, et percussi illum, et avertifaciem meara
)) ab illo.» Meritohic, « Ne avertas faciem tuam a me : )>

hocest, a percusso, de quodixisti, « Percussiilium : » de

quo dixisti , « Vias ejus vidi, et sanavi eum-. Percussum
» est sicut meum, quoniam oblitus
foenum , et aruit cor
)) sum manducare panem raeum. Modo manduca cjuem )>

obiituseras. Sed venit et ipse panis, in cujus corpore tibi

licet recordari vocem oblivionis tuae, et clamare ex pau-
pertate, ut sumas divitias. Modo manduca : in ejus enira
corpore es ,
qui ait : « Ego sura panis vivus, qui de coelo
» descendi". Obhtus eras manducare panera tuura
y :

sed jam illo crucifixo^ commeraorabunluret convertentur

ad Dorainum universi fmes terrse *. Post obiivionem ve-
niat coramemoratio,manducetur panis de coeio, ut viva-
tur non manna •, sicut illi manducaverunt et mortui ,

sunt ^ panis de quo dicitur « Beati qui esuriunt et si-

: ,

)) tiunt justitiara^. )>

VI. « A voce gemitus mei adhaeserunt ossa mea carni

» raeae''. )> A vocequam intelligo, a voce quam novi : « A
)) voce gemitus mei,non a voce gemitus illorura, qui- ))

bus compatior. Multi enim gemunt, gerao et ego et hoc ;

gerao, quia malegemunt, Amisit nummura, gemit amisit :

fidem, non gemit. Ego appendo nummum et fidem, et

' Gen III, 6. — * Isai. lvu, iG-18. — 2 joan. vi, 4i- - ^ Psal. xxi, 28.

— 5 Joan VI, 49 — ^ Matth. v, 6. — 7 Psal. ci, 6.

30 S. AUGUSTINI EPISCOPI

iiiveniomajorem gemitum de male gemeate, aut noii ge-

mente. Facit IVaudem, etgaudet. Quolucro? quo damno?
Acquisivit pecuniam perdidit justitiam. Gemit hinc qui
,

gemcie novit : qui capiti propinquat, qui^ recte haeret

corpori Christi, gemit inde. Carnales autem non inde
gemunt, et gemendos non inde gemunt
se faciunt, quia :

nec eos possumus, vel non gementes, vel male gementes

contemnere. Volumus enim eos corrigere, volumus emen-
dare, voluraus reparare et quando non possumus, ge- :

mimus et cum gemimus, non ab ipsis separamur. « A

j

)) voce enim gemitus mei adhaeserunt ossa mea carni

)) meae.» Adhaeserunt fortes invalidis, adhaeserunt firmi
Unde adhseserunt? A voce gemitus sui, non a
infirmis.
voce Qua lege adhaeserunt nisi qua
gemitus illorum. ,

dictum est, « Debemus enim nos firmi infirmitatem

» infirmorum portare ^ ? Adhaeserunt ossa mea cariii
)) meae. )>

Yll. (( Similis factus sum pelicano ,

qui habitat in so-
'

)) litudincj factus sum sicut nycticorax in parietinis. Vi-

)) gilavi, etfactus sum sicut passer, singularisin tecto^. »
Ecce tres aves, et tria loca, quid sibi vehnt, donet Domi-
nus ut dicamus et ut au(iiatis utihter quod dicitur salu-
,

briter. Quid sibi volunt tres aves, et tria loca? Quse tres
aves? Pehcanus, nycticorax, et passer : et tria loca, soli-

tudo, parietinoe, et tectum. Pehcanus in soHtudine, nyc^

ticorax in pariednis, passer in tecto. Primo quid sit peh-
carms, dicendum est. In ea quippe regione nascitur, ut
nobis ignota haec avis sit. Nasciturin sohtudinibus, maxirae
Nih fluminis, in jEgypto. Qusehbet sit avis hsec, quod de
ilLi Psahnus dicere voluit, hoc intuearaur. <( Habitat, in-
» quit, in sohtudine.» Quid quaeris forraam cjus, merabra
ejus, vocem ejus, mores ejus? Quantum tibi Psalmus di-

' Foi-t€ stiicte. — ^ Rom. xr, i. — 3 psal. ci, 7, 8.

 EKARKATIO 1 IW PSALilUM CI , SEIOIO I. 31

cit, avis est habitans iii solitiidiiie. Nycticorax , avis est

amans noctem. Parietinse dicunlur, quas vuJgo dicimus
ruinas, ubi parietes stant sine tecto, sine habitantibus : ibi

habitat nycticorax. Jam vero passer et tectura quid sit,

nostis. Invenioergo ahquem de corpore Christi, praedica-

torera verbi, corapatientem infirmis, quaerentera lucra

Ghristi, reminiscentem Doraini sui venturi, ne dicat,
« Serve nequara et piger, darespecuniara meam nummu-
» lariis ^ » Ex hujus dispensatoris ollicio videamus hsec
tria. Venerit inter ahquos ubi Christiani non sunt^ peh-
canus est in sohtudine : venerit ad eos qui fuerunt et ce-
ciderunt, nycticorax est in purietinis ; non enira- deserit

et tenebras eorum qui habitant in noote •, ct ipsos lucrari

vult : veneritad eos qui Gliristiani sunt quidem habitan-

tes in domo, non quasi qui non crediderint, aut quod
crediderant diraiserint, sed in eo quod credunt tepide
arabulantes •, clamat ad eos passer, non in sohtudine, quia
Ghristiani sunt; nec in parietinis, quia non ceciderunt 5

sed taraen in tecto sunt ^ sub tecto potius, quia sub carne
sunt. lUe super carnera claraat passer, prsecepta Dei non
tacet, nec fit carnalis, ut subjiciatur tecto. « Qui enira in
)> tecto est, non descendat toUere ahquid de domo ^ : »

et, « Quod in aure auditis, proedicate super tecta^. »

Istse tres aves et tria loca , et unus horao potest habere
personara trium avium, et tres homines possunt habere
personam triura avium 5 et tria genera locorum, tria ge-
nera sunt hominum : tamen sohtudo, parietinse, et tec-
tum, nonnisi tria genera hominum sunt.
VIII. Sed quid de his pluriraum? Ipsura Dominum vi-
deanms, ne forte ipse sit, et raehus ipse agnoscatur , et
pehcanus in sohtudine, ct nycticorax in parietinis, et pas-

ser singuiaris in tecto. Dicat nobis pauper iste, caput nos-

' Matth. xsvii, 26. — ' IJ. XXIV, 17. — 3 jj. x, 27.
32 S. ALGUSTilNI EPISCOPI

tium 5
pauper voluntate, loquaiur pauperibus iii necessi-
tate. Quod enim dicitur, vel etiam legitur de hac ave, id

est, pelicano, non taceamus, non aliquid aflirmantes te-

mere j scd tamen non tacentes quod qui scripserunt et
,
,

legi et dici voluerunt. Vos sic audite, ut si verum est, con-

gruat; si falsum est, non teneat. Dicuntur hse aves tan-
quam colaphis rostrorum occidere parvulos suos, eosdem-
que in nido occisos a se lugere per triduum : postremo
dicunt matrem se ipsam graviter vulnerare et sanguinem
suumsuper fdios fundere,quo ilh superfusi reviviscunt. For-
tasse hoc verum, fortasse falsum sit tamen si verum est, :

quemadmodum ilH congruat, qui nos vivificavit sanguine

suo, videte. Congruit illi quod matris caro vivificat san-
guine suo fihos suos ; satis congruit. jSam et ipse gallinam
se dicit super pullos suos : « Jerusalem, Jerusalem, quo-
» ties volui congregare fdios tuos tanquam gallina pul-
)) los suos sub alas suas, et noluisti^? )> llabet enim
paternam auctoritatem, maternum atrectum et : sicut

Paulus et pater est et maler est non per se ipsum, sed ^

per Evangehum pater ubi dicit, « Etsi habeatis muitos

:

)>poedagogos in Christo, sed non multos patres in Christo •,

))enim Jesu per Evangehum ego vos genui mater '^

: ))

autem ubi ait, « Fihoh mei, quos iterum parturio, donec

))Christus formetur in vobis^. Habet ergo haec avis, si )>

vere ita est, magnam simiiitudinem carnis Christi, cujus

sanguine vivificati sumus. Sed quomodocongruat Christo,
quod ipsa occidit fdios suos? An et ilh non congruit,
« Ego occidam et ego vivificabo ego percutiam, et ego
, ;

» sanabo ^ ? )> An vero Saulus persecutor moreretur , nisi

de coelo percuteretur ^ ; aut prsedicator e?ccitaretur, nisi

illius sanguine vivificaretur ? Sed hoc viderint qui scripse-
J
Matth. X3UU, 37. — '1 Coi-. iv , i5. — ^ Gal. iv, 19 — 4 Deiit.

XXII, 39. — 5 Act. IX, 4-

 ENARRATIO I IN PSALMtJM CI , SERMO I. 33
serujit ; non in incerto inteilectiim nostrum constituere
nos debemus. Hanc avem potius in solitudine agnoscamusj
hoc enim inde Psalmus voluit ponere, « Pelicanus in so-
)) litudine. )> Puto ego hic intelligi Ghristum natum de
Virgine. Solus enim sic, ideo solitudo : in sohtudine na-
tus, quia solus ita natus. Post nativitatem ventum est ad
passionem : a quibus crucifigebatur? numquid ab stanti-
bus? numquid Ergo tanquam in nocte
a iugentijjus?
ignorantise ipsorum, ettanquam in parietinis ruinae ipso-
rum. Ecce nycticorax et in parietinis, amat et noctem.
Nam nisi aroaret, unde diceret « Pater, ignosce ilhs, quia :

)) nesciunt quid faciunt^? )) Deinde natus in solitudine,

quia solus ita natus ;
passus in tenebris Judseorum tan-
quam in nocte, in prae/aricationetanquam in ruinis : quid
postea.? «Ergo dormieras in parietinis, et
Vigilavi, »

dixeras, « Ego dormivi. Quid est, « Ego dormivi'^.^ )) )>

Quia volui, dormivi noctem amando dormivi sed ibi se-

5 :

quitur, « Et exurrexi. Ergo hic « Vigilavi. » Sed pos- ))

teaquara vigilavit ,
quid egit.? Ascendit in coelum , factus
est « Sicut passer » volando , id est , ascendendo : « Sin-
)) gularis in tecto, » idest, in coelo. Ergo pellicanus nas-
cendo, nycticorax moriendo ,
passer resurgendo : ibi in
solitudine, velut solus; hic in parietinis, velut ab eis oc-
cisus, qui stare non potuerunt in aedificio ; hic vero jam
vigilans et volans singularis in tecto, ibi interpellat pro
nobis^ Caputenim nostrum passer est, corpus illius tur-
tur. « Etenim passer invenit sibi domum. -»
do-Quam
mum? In coelo est, interpellat pro nobis. « Et turtur nidum
)) sibi, 1) Ecclesia Dei nidum de lignis crucis ipsius 5 « Ubi
)) ponatpullos suos\ ))parvuIos suos, « Vigilavi, et factus
)) sum sicut passer singularis in tecto. ))

IX. « Tota die exprobrabant mihi inimici mei, et qui

' Luc. XXIII, 34.-2 Psal III, G. — ^ rxoinvin, 34- — 4 psal. lxxxiii, 4.

cxvni 3
 34 S. AUGUSTINI EPISCOPI
)) laudabant me , adversus me jurabant^ )> Ore laudabant,
corde insidias prseparabant. Audi laudem ipsorum. « Ma-
)) gister, scimus quia viarn Dei in veritate doces , et per-
» sonam nonac ipis ; licet tributura dare Caesari ^?» Quem
laudas, suppiantas. Quare, nisi quia « Qui laudabant me,
)) adversus me
Unde autem hoc opprobrium,
jurabant? »

nisi quia veni facere membra mea peccatores, ut agendo

poenitentiam sint in corpore meo? Inde totum opprobrium,

inde persecutio : « Quare magister vester cum peccatori-
)) bus et publicanis manducat? Non est opus sanis medi-
)) cus, sed a?grotantibus^. )> Utinain vos aegrotare nosse-
tis,'ut medicum qusereretis ; non occideretis, et per
sn]>erbam dementiam falsa sanitate periretis.
X. Mihi autem unde tota die exprobrabant inimicimei?
Uude qui laudabant me, adversus me jurabant? « Quo-
))niam cinerem sicut panem manducavi et potum meum ,

)) cum fletu misecebam*. )) Quia haec genera horainum

habere in suis membris sananda voluit et liberanda , inde
opprobrium. Hodieque Paganorum opprobrium quale in
nos est? Quid putatis, fratres, quid eosputatis dicere no^
bis? Vos corrurapitis disciphnam moresque generis hu- ,

mani pervertitis.Quid inveneris? dic quamobrcm quid :

fecimus? Dando, inquit, hominibus poenitentiae locum,

promittendo impunitatem omnium dehctorum ideo ho- :

mines mala faciunt, securi quod eis, cumconversi fuerint,

omnia dimittuntur. Hincergoopprobrium, « Quoniamci-
))nerem sicut panem manducavi, etpotum meum cum fletu
)) miscebam. )> qui insuhas , invito te ad istum pa-
nem. Non enim audes te dicere non esse peccatorem. Dis-
cute eonscientiam tuam , ascende tribunal mentis tuae ,

noU tibi parcere , examina te , loquatur tibi meduLIa cordis,

' Tsal. ci, 9. — ' Mattl). xxu, iG, 17. — ^ Id. ix, 11 , 12. — 4 Psal.
 ,

EWAB.RATIO I IW PSALMUM Cl , SERMO I. 36

vide utrum audeas innocentiam profiteri. Hic plane si se
respexerit, conturbabitur non palpaverit, confitebi-
: si se
tur. Et quid agis miser, si non erit portus impunitatis?
Si sola fuit peccandi licentia et nuUa peccatorum est ,

indulgentia ubi eris? quo ibis?Certe etpro tefactum est,

,

ut pauperistecinerem sicut panem manducaret, et potum

suum cum fletu misceret. Non te jam delectat tale con-
vivium? Sed tamen inquit, augent homines peccata spe
,

veniae. Imo augerent peccata desperatione veniae. Nonne

attendis quam licentiosa crudelitate vivant gladiatores?
Unde lioc, nisijam tanquam ad ferrum et victimam des-
tinati , explere volunt libidinera, antequam fundant san-
guinem ? Nonne et tu hoc tibi diceres Jam peccator sum,
:

jam iniquus, jam damnandus nulla veniae spes est cur ,

5

jam non faeiam quidquid hbet etsi non Ucet? Cur non ,

impleam, quantum possum, quaecumquedesideria, si post

haec non restant nisi sola torraenta? Nonne hoc tibi di-
ceres, et desperatione ipsa pejor fieres? Potius ergo te
corrigit ,
qui indulgentiam promittit , et dicit : « Redite
» prsevaricatores ad cor'. Nolo mortem impii, quantum
» ut revertatur, et vivaf^. » Hoc prDcul dubio portu
proposito, deponis vela iniquitatis, convertis proram,
veUficas ad justitiam_, et sperans vitam , non neghgis
medicinara. Nec in hoc tibi disphceat Deus, tanquam per
istam indulgentisepromissionem securos feceritpeccatores.
Etenim ne desperatione homines pejus viverent, promisit
indulgentiaeportum rursus, ne spe veniae pejus viverent
:

fecit diem niortis incertum providentissime utrumque :

coustitueiis , et revertentes f[uo recipiantur, et differentes

undeterreantur. Manduca cinercm vdutpanem, etfletum
tuum cum potumisce per lioc conviviura veuies ad men-
:

sam Dei. NoU desperarej promissa esl inJulgentia tilii.

' Isai. xLvi, 8. — ' Ezech. xx.xiii, 11,

3.
66 S. AUGUSTIWI EPISCOPl
Deo gratias, iiiquit, quia promissa est; teneo promissum
Dei. Ergo jam bene vive. Cras, inquit, bene vivam. In-
dulgentiam tibi Deus promisit crastinum diem tibi nemo ^

promisit. Si male vivisti, bene vive jam hodie. « Stulte,

» hac nocte auferetur a te anima tua. » Nou dico, « Quae

))praeparasti, cujus erunt^? » sed, Secundum quod vixisti,

ubi eris? Corrige ergo te , ut possis in corpore Christi ha-
bere vocem istam , quam , nisi fallor , hbenter agnoscis :

» Qnoniam cinerem sicut panera manducavi , et potum

)) meum cum fletu miscebam. »
XI. A facie iraa tuae et indignationis
<c tuo? quoniam
,

» levasti , ehsisti me'^. » Ipsa est illa ira tua , Domine in ,

Adam j ira cum qua omnes nati sumus , cui nascendo

cohaesimus 5 u'a de propagine iniquitatis , ira de massa
peccati secundum quam dicit Apostolus « Fuimus et
: :

» nos ahquando natura fihi irse sicut etcaeteri^ » et , :

unde dicit Dominus « Ira Dei manet super eum quia :

,

» non credidit in unigenitum Fihum Dei ^. » Non enira

ait Ira Dei veniet super eum scd, « Manet super cum »
, ;, :

quia non tolhtur in qua naliis est. Quare ergo et ({uid ,

sibi vult vox ista « Quoniam levasti, ehsisti me? » Non

,

enim ait Quoniam levasti et ehsisti me sed « Quoniam

,
, 5 ,

» levasti, elisisti rae. » Ideo elisisti, quia levasti. Unde

hoc? Ilomo in honore positus factus est ad imaginem ,

Dei^ levatusin hunc honorem erectus a pulvere erec-

: , ,

tus a terra, accepit : animara rationak^ra ,

praepositus est
rationis ipsius vivacitate omnibus bestiis , pecoribus vola- ,

tihbus Quid enim horum habet intelhgentiae

,
piscibus.
rationem ? Quia nullum horum factura est ad imagincm
Dei. Quomodo nullum horum habet hunc honorem sic ,

iiuUum horum hal^et hanc raiseriam. Qaod cnirn pecus

'
Luc. Mi, '20. — \:\- ci, 1 1. — ^ Ephcs. n, '5. — 4 Juaii. m, 36. —
5 Gcu. 1, '2'6.
 ,

ENAnrLATIO X IN PSALMUM CI , SERMO I. 37

plangit dc pcccato? quse avis timet gehennam ignis cTeterni ?

QuJa nulla ei participatio beatae vitae, nuUi stimuli mise-

riarum. Homo autem quia factus estquisit inheata vita,
,

sibene vixerit^ ideo erit in misera vita quia male vixit. ,

Ergo « Quia levasti, elisisti me » ideo sequitur me poena,

, :

quia dedisti milii liberum arbitrium. Si enim mihi non

dedisses liberum arbitrium^ et per hanc rationem pecori-
bus me non f aceres meliorem non mesequeretur damna- ,

tio justa peccantem. Ergo per arbitrium hberum levasti

me , et per justitiae judicium ehsisti me.
XII. « Dies mei sicut umbra declinaverunt ^ » Potue-
runt enim esse dies tui non declinantes , si tu a die vero
non declinasses : declinasti, et accepisti dies declinantes.
Quidmirum, si dies tui facti sunt similes tui? Ipsi sunt
enim dies declinantes ,
quia deviasti ,
qui sunt dies fumi
quia timuisti. Supra enim dixerat , « Defecerunt sicut fu-
» mus dies mei : » etnunc dicit, « Dies mei sicut umbra
» declinaverunt. » In hac umbra agnoscendus est dies,
in hac umbra videnda est lux^ ne postea sera et infruc-
tuosa poenitentia dicatur: « Quid nobis profuit superbia?
» ct divitiarum jactantia quid contulit nobis? Transio-
» runt omnia tanquam umbra -. » Modo dic j Transibunt
oniniatanquam uml^ra et tu non transeas tanquam ,

umbra. « Dies meisicut umbra declinaverunt et ego velut :

» foenum arui. » Quia et supra dixerat, « Percussum cst

» sicut foenum, meum. » Sed revirescet foenum,
et aruit cor
irrigatum sanguine Salvatoris. « Ego sicut foenum arui » :

ego homo, post illam prsevaricationem 5 hoc ego justo

judicio tuo : autem quid?
tu
XIII. « Tu vero, Domine
in aeternum manes^ » Mei ,

umbra dechnaverunt, et tu in aeternum manes

dies sicut :

temporalem salvet aeternus. Non enim quia egocccidi,

' Psal. ci, 12. — » Sap. V, 8. — 3 Psal. ci, i3.
 .

38 S. AUGUS*flNl EPISCOPI

et tn senuisti : nam vige? ad me liberandnm ,

qui viguisti
ad me humiliandum. Tu vero Domine, in aeternum « ,

» manes et memoriale tuum in generationem et gene-

:

» rationem. Memoriale tuura, » quia non oblisvisceris •,

« In generationem » non unam, sed « Generationem et

,

)) generationem. » Promissionem quippe habeiwus vitoe

prsesentis et futurae ^

XIV. « Tu exurgens misereberis Sion , quoniam tempus

)) utmiserearis ejus^. » Quod tempus? « Cum autem venit
» plenitudo temporis, misit Deus Fihum suum factum ex
)) muliere, factum sub Lege. » Etubi Sion? « Uteosqui
» sub Lege erant redimeret^ » Primitus ergo Judaei :

inde enim Apostoli, indeilli plus quam quingenti fratres*,

inde iUa deinceps multitudd , ciii erat anima una et cor
unum Deum'. Ergo,
in « Tu exurgens roisereberis Sion,
» quoniam tempus ut miserearis ejus ,
quoniara venit
» tempus. » Quod
Ecce nuiic tempus accep-
teropus? «

» tabile, ecce nunc dies salutis^. » Quis hoc dicit? Ser-

vus Dei sedificator ,
qui dicebat , « Dei sedificium estis : »

» qui dicebat , « Sicut sapiens architectus fundamentum

)) posui : » et , « Fundamentum aliud nemo potest p6-
» nere, prseterquam positumest, quodest Christusquod
» Jesus'. »
XV. Ergo et hic quid dicit ? « Quoniam beneplacituro
» habuerunt servi tui in lapides ejus^. » In lapides cujus?
Inlapides Sion. Sed sunt ibi et non lapides. Cujus non
lapides? Ergo quid sequitur? « Et pulveris ejus misere-
» buntur. Agnoscamus lapides in Sion agnoscamus
» ,

pulverem in Sion. Non enim dicit, Lapidum ejus misere-

buntur sed (juid ait? « Quoniam beneplacitum habue-
:

» runt servi tui in lapides ejus , et pulveris ejus misere-

' L Tim. IV, 8. — ^ Psal. ci, 14. — ' Galat. iv, ^,5. — 4 i Cor. xv, 6.
— 5 Act. IV, 32. —^2 Cor. VI, 2. — 7 I Cor. iii, 9-1 1. — " Psal. ci, i5.
 :

ENARRATIO I IN PSALMXJM CI , SERMO I. 39

» » Beneplacitum habneriint
buntiir. in lapides ejus ;

pulveris autem miserebuntur. Intelligo lapides Sion, omnes

Prophetas ibi praemissa est vox praedicationis

:
inde asum- ,

tum Evangelium ollicium, per illud prseconium cognitus

Christus. Ergoservi tui beneplacitum habuerunt in lapides
Sion. Sed illipraevaricatores, recedentes a Domino, ma-
lisque factis suis oflendentes Creatorem , in terram unde
sumpti sunt, redierunt. Pulvis facti sunt, impii facti sunt
de quibus dicitur « Non sic impii, non sic
,
-, sed tanquam
» pulvis quem projicit ven tus a facie terrj» * . » Sed expecta,
Domine^ sustine, Domine-, patiens esto, Domine 5 non
irruat ventus, et auferat hunc pulverem a facie terrae.
Veniant, veniant servi tui, agnoscantinlapidibuseloquia
tua , misereantur pulveris Sion , formetur homo ad imagi-
nem tuam^ : dicat pulvis ne pereat, « Memento quia

» pulvis sumus ^ Et pulveris ejus miserebuntur. » Hoc

de Sion. Numquid non erat pulvis, qui Dominum cru-
cifixit? Quod pejus est, pulvis de parietinis ruinarum.
Pulvis erat prorsus : verumtamen non frustra de pulvere
dictum erat : « Pater, ignosce ilHs, quia nesciunt quid
» i"aciunt ^. De ipso pulvere venit paries tot millium cre-
dentium , et pretia rerum suarum ad pedes Apostolorum
ponentium. Ergo extitit de illo pulvere humanitas et
formata , et formosa. Quis enim de Gentibus sic? Quam
paucos miramur hoc fecisse ad illorum tot millia? Subito
primo tria postea, quinque milUa-, omnes in unitate vi-
,

ventes , omnes venditarum rerum suarum pretia ad pedes

Apostolorum ponentes , ut distribueretur unicuique sicut
cuique opus erat ,
quibus erat anima una et cor unum
in Deum^ Quis hoc fecit etiam de isto pulvere , nisi qui

' Psal. I, 4- — ' Gen. i, 2G. — ^ Psal. cii, i4 — ^ I^uc, xxin, 3^.''—
^
Act. II, 4i> IV, 4 ct 35.
40 S. AUGUSTINI EPISCOPI
etipsum Atlam fecit ex piilvere ^? Hoc ergo de Sion, sed
non tantnm in Sion.
XYI. Q'dk\ igitur sequitur? « Et timebunt Genles no-
)) nien tuum Domine , , et omnes reges terrae gloriam
)) tuam*^. Jam quoniam
)) misertus es Sion, jam quoniam
servi tui Leneplacitum habuerunt in lapides ejus , cog-
noscendo fundamentum Apostolorum et Prophetarura ;

jam quoniam miserti sunt pulveris ejus, ut formaretur,

vel potius reformaretur homo vivus ex pulvere ^ hinc prae-
dicatio crevit in Gentibus : timeant nomen tuum Gentes,
ct omnes reges terrae gloriam tuam : veniat et alius paries
de Gentibus agnoscatur lapis angularis^, ibi hoereant
,

duo de diverso venientes, sed jam non adversa sentientes.

XVII. « Quoniam sedificabit Dominus Sion ^. Hoc )>

agitur nunc. Eia lapides vivi in structuram currite , non

in ruinam. jEdificatur Sion^ cavete parietinas : aedifica-

tur turris, aedificatur arca ; observate diluvium. Hoc agi-

tur nunc , « Quoniam redificabit Dominus Sion. )> Sed
aedificata Sion ,
quid fiet ? « Et videbitur in gloria sua. )>

Ut aedificaret Sion , ut esset fundamentum in Sion , visus

est a Sion sed non in gloria sua « Vidimus eum et
, : ,

» non habebat speciem neque decorem^. At vero cum )>

venerit judicare cum Angehs suis quando eongregabun- ,

tur ante eum omnes gentes quando oves ad dextram , ,

hoedi ad sinistram separabuntur ^ nonne tunc videbunt ,

in quem pupugerunt "? Et confundentur sero ,

qui prima
poenitentia et salubri confundi noluerunt. « ^dificabit
» Dominus Sion , et videbitur in gloria sua : » qui in illa

primo visus est in inhrmitate sua.

XVIII. « Respexitin orationem humihum, etnondes-
» pexit precem eorum ^. » Inaedificationc Sionhoc agitur

' Gen. n, 7. — ' Psal. ci, lO. — ^ Eplies. 11, 20. — 4 Psai. ci , 17. —
5 IsaT. iiii, •> — *"
Mattli. xxv, .7i-33. — 7 Zadi. xii, 10 — ^ P.^-.al. r.i, 18.
 :

ENARBATIO I IN PSALMDM CI , SERMO I. 41

modo; sedificantes Sion orant, gemunt : ille unus pau-

per quod paupercs multi c[uia millia
,
; in tot gentilDUS
unus ;
quia unitas pacis Ecclesiae. Ipse unus, ipse multi :

unus ,
propter charitatem ; multi ,
propter latitudinem.
Ergo nunc oratur nunc curritur nunc
, : , si quis aliter
erat, et aliter se liabebat, manducet cinerem sicut panem,
etpotum suum cum fletu commisceat. Nunc tempus est,
cum aedificatur Sion nunc intrant lapides in structuram
;

perfecto aedificio et dedicata domo, quid curris, sero quse-

siturus , inaniter petiturus , frustra pulsaturus , foris re-

mansurus cum c[uinque virginibus fatuis*? Nunc ergo

curre. « Respexit enim in orationem humilium, et non
)) despexit precem eorum. ))

XIX. « Scribantur haec in generationem alteram ^. »

Quando scribebantur hsec, non ita proderant eis inter quos
scribebantur scriJ^eliantur enim ad prophetandum No-
:

vum Testamentum, inter homines qui vivebant ex Vetere

Testamento. Sed et illud Yetus TestamentumDeus dederat,
et in illa terra promissionis populum suum collocaverat.
Sed quoniam « Memoriale tuum in generationem et gene-
» rationem ^ » non iniquorum est sed justorum
, in una , ;

generatione pertinet ad Vetus Testamentum,in aha autem

generatione pertinet ad Novum Testamentum. Etc[uia hoc
prophetatum est, Novum Testamentum prsenuntiat; «Scri-
» bantur hsec in generationem alteram : et populus qui
» creabitur, laudabit Dominum.»Non [lopulus qui crea-
tus est, sed, « Populus c[ui creabitur. » Quid evidentius,
fratres mei? Hic prsedicta est illa creatura de qua dicit ,

Apostolus « Si qua igitur in Christo nova creatura ve-

:
,

» tera transierunt, ecce facta sunt omnia nova omnia ,

» autem ex Deo. » Quid est, « Omnia autem ex Deo? »

Et vetera et nova quia memoriale tuum in generationem

:

• Matth. XXV, 12. — ' Psa!, ci, 19. — ^ i Cor. v, 17, 18.
42 S. ArGTJSTINl EPISCOPI

et generalionem. « Et populus qui creabitur , laudabit

» Dominum. Quoniam prospexit ex alto sancto sno ^ »

Prospexit ex alto, ut veniret ad humiles : ex alto factus

est humilis, ut humiles exaltaret.

ENAPxRATIO II

IN EUMDEM PSALMUM CI.

SERMO II.

De secunda parte Psalmi.

I.Hesterno die audivimus cujusdam pauperis gemi-

tum in oratione eumque esse cognovimus qui propter
5 ,

nos pauper factus est, cum dives esset-, eique membra

cohaerentia et per suum caput loquentia. Vidiraus enim
ibi et nos ipsos si tamen per ejus gratiam ahquid et nos.
:

Finitaautem jam erant verba gemituura, et coeperant con-

solationum sed ea finiri hesterno die tractando minime
;

potuerunt in : iis quse restant, audiamus hodie non jam ge-

mentem pauperera, sed gaudentera ; ideo gaudentem, quia
sperantem ideo ; sperantera., quia non de se prsesumentem.
Praenuntiavit fehcitatem rerura humanarum in ScriptisDei,
et adjecit : « Scribantur hoec in generationem alteram : et

» popuhis qui creabitur, laudabit Dominum. Quoniam

» prospexit ex alto saacto suo^ » Huc usque serrao hes-
ternus perductus est •, videte quae sequantur.
II. « Dominus de coelo in terram prospexit , ut audiret
' Psal. ci, 20. — »2 Cor. vni, 9. — ^ Psal. ci, ig, O.o.
 ENAKRATIO II IN PSALMUM CI , SERMO II. 43
1) gemitnm compeditorum , ut solvat filios mortificato-
)) rum^ Inveniraus in alio Psalmo dictum
)) : « Intret ih

)) conspectum tuum gemitus compeditorum - : » et in eo

loco dicium, ubi vox Martyrum intelligebatur. Unde Mar-
tyres compediti ? Nonne catenati potius quam compediti?
Ductos enim sanctos Dei Martyres post judices ,
per pro-
vificias circumeuntes, in Catenas novimus missos, in com-
pedes autem non novimus. Agnoscuntur et compedes dis-
ciplinae Dei et timoris ejus , de quo dictum est : « Initium
)) sapientiae timor Domini^. )) Per hunc enim timorem non
timuerunt servi Dei eos qui corpus occidunt, animam au-
tem non possunt occidere quia eum timebant qui habet :

potestatem et corpus et animam occidere in gehennam

ignis^. Nisi enira compedibus timoris hujtis ligati essent
Martyres ,
quando illa omnia dura et molesta sustinerent
a persecutoribus suis, cum eis liberum fuerit facere quod
cogebantur , et evadere quod patiebantur? Sed aUigave-
rat eos Deus istis compedibus , duris quidem et molestis
ad tempus , sed tolerandis propter promissa ejus, cui di-
citur : « Propter verba labiorum tuorum , ego custodivi
)) vias duras^ )) Gemendum quidem
compedi- est in his
bus ad impetrandam misericordiam Dei unde vox Mar- ;

tyrum est in aho Psalmo « Intret in conspectum tuum ,

)) gemitus compeditorum non tamen evitaiidae sunt : ))

tales compedes ut appetatur perniciosa libertas et tem-

, ,

porahs vitse brevisque dulcedo, quam sequatur amaritudo

perpetua. Proinde Scriptura , ne recusemus esse compe-
diti sapientise , sic nos alloquitur : « Audi , fih , et excipe
)) sententiam meam , et ne abjicias consihum meum 5 et
» infer pedem tuum in compedes illius , et in torquem
)) ejus collum tuum : subjice humerum tuum et porta
' Psal. ci, 21. — » M. ixxvii!, II.— 3 Eccli. 1, 16. — 4 Mattli. x, 28.
— 5 psal XVI, 4-
44 S. AUGUSTINI EPISCOPI
)) illam, et ne oderis viiicula iMius. In omni anima tua
)) accede ad illam, et in omni virtute tua serva vias ejus :

)) investiga et quaere , et innotescet tibi ; et continens

)) factus, ne derelinquas eam. In novissimis enim invenies
)) requiem ejus, et convertetur tibi in Isetitiam , et erunt
)) tibi compedes ejus in protectionem fortitudinis, et tor-
» ques illius in stolam glorine. Decus enim aureum estin
)) illa, et vincula illius fila hyacinthina : stolam glorire in-
)) dues eam, et coronam exultationis superpones tibi ^ >)

Glament ergo compediti ,

quandiu sunt in vinculis disci-

plinae Dei, in qua sunt exercitati3Iartyres:solventur com-

pedes, et volabunt et ea?dem ipsse in ornamentum postea
convertentur. Factum est hoc de Martyribus. Quid enim
persecutores occidendo fecerunt, nisi ut compedes solve-
rentur, et in coronas converterentur?
III. (( De coelo ergo respexit Dominus , ut audiret ge-
)) mitum compedltorum, ut soivat fiHos mortificatorum.))
Mortificati ilh : fiiii autem mortificatorum qui , nisi nos?
Quomodo autem solvimur nos, nisi cum dicimus ei : (( Dis-
)) rupisti vincula mea; tibi sacrificabo hostiam laudis '-?))

Solvitur enim unusquisque a vinculis cupiditatum mala-

rum, vel a nodis peccatorum suorum. Remissio peccato-
rum, soiutio est. Quid enim prodesset Lazaro, quia pro-
cessit de monumento nisi dieeretur Solvite eum et : <( ,

))sinite abire^ ? Ipse quidem voce de sepulcro suscitavit,

))

ipse clamando animam rcddidit, ipse terrenam molem

sepulto impositam vicit et processit iile vinctus non
, :

ergo pedibus propriis, sedvirtute producentis. Fit liocin

corde poenitentis : cum audis hominem prenilere pecca-
torum suorum ,
jam revixit : cum audis hominem coiifi-

tendo proferre conscientiam, jam de sepulcro eductus est,

sed nondum solulus est. Quando solvitur? A quibus sol-

• Eccli. VI, 24-32. — ' Psal. cxv, 16, 17. — ^ Joan. xliv.
 ENARRATIO II IW PSALMUM CI , SERMO II. 45
vitur? « Qnae solveritis, inquit, in terra, erunt solula et
» in coelo ^ » Merito per Ecclesiam dari solutio peccato-
rura potest : mortuus nonnisi intus
suscitari autem ipse
clamante Domino potest enim Deus interius agit. : hffic

Loquimur ad aures vestras, unde scimus quid agatur in

cordibus vestris ? Quod autem intus agitur non a nobis, ,

sedab illo agitur.

IV. Respexit ergo « Ut solvat filios mortificatorum. »
Quorum mortificatorum audistis, quos filios audistis. Quid
enim inde ? « Ut annuntietur in Sion nomen Domini. » Pri-
mo enim premebatur Ecclesia quando mortificabantur ,

compediti : post illas pressuras annuntiatur in Sion no-

men Domini, cum magna libertate, in ipsa Ecclesia. Ipsa
enim Sion 5 non iile unus locus primo superbus ,
postea
captivatus; sed Sion cujus umbra erat illa Sion ,
quae in-
terpretatur Speculatio ;
propterea quia in carne positi vi-
demus in priora , extendentes nos non ad praesens quod
est , sed ad id quod futurum est. Idco speculatio. Omnis
enim speculator longe prospicit. Specula dicitur, ubi po-
nunlur custodes fiunt istae speculse in saxis, in monli-
:

bus, in arboribus, ad hoc ut de loco eminentiore longc

videatur. Sion ergo speculatio , Ecclesia speculatio. Unde
speculatio? Longe videre, hocest speculatio. « Labor est
» enim ante me, donec introeam in sanctuarium Dei , et
» intelligam in novissima"^. »Qualis speculatio, intelligere
in novissima ? Transire mare videndo , non navigando , et
habitare in extrema maris^, id est, ibi ponere spem, in
60 quod erit fmito sseculo. Ergo si Ecclesia speculatio,
ibijam annuntiatur nomen Domini, Non solum nomen
Domini in hac Sion annuntiatur, sed, « Et laus, inquit,
» in Jerusalem. »
V. El t[uoniodo arinuiilialar ? « In conveniendo popu-
' .Malih. XVI, '29. — ' Tsal. lxxii, iG, 17. — ^ ]j_ cxxsviii, 9.
 ,,

46 S. AU<iUSTlWl EPISCOPI

» los iii iinum, et regna , ut serviant Domiuo ^ » Unde

lioc factum, nisi sanguine mortificatorum ? unde hoc fac-

tum, iiisi gerpitibus compeditorum? Exauditi ergo sunt,

qui erant in pressura et humilitate ut esset nostris tem- ;

poribus Ecclesia in tanta gloria quam videmus ut jam ,

,

regna quae persequebantur , ipsa serviant Domino.

VI. K Respondit ei in via fortitudinis suae-. » Cui res-
pondit, nisi Domino ? Quis respondit , supra videamus :

« Et laus ejus, inquit , in Jerusalem ^ in conveniendo

» populos in unum , et regna , ut serviant Domino. Res-
» pondit ei in via fortitudinis suse. » Quae illi respondit
autquis illi respondit, in via fortitudiuis suae? Quaeramus
ergo primo quis respondit, et sic quseremus quae sit via
fortitudinis ejus. Superiora verba indicant respondisse ei,
aut laudem ejus , aut Jerusalem : supra enim dixerat : « Et
» laus ejus in Jerusalem ^ in conveniendo populos in
» unum, etregna, ut serviant Domino. Respondit ei, »

non possumus dicere :Regna quia, Responderunt,

5
dixis-

set. « Rcspondit ei, » non possumus dicere Populi :

;
quia
et hic, Responderunt , dixisset. Quia ergo «Respondit ei,»

singularem numerum quserimus superius, et non inveni-

mus , nisi aut laudem ejus, et Jerusalem. Et quia hoc am-
biguum est utrum laus ejus an Jerusalem, secundum
, ,

utrumque tractemus. Quomodo ei respondit laus ejus?

Quando ei gratias agunt vocati ab illo. lUe enim vocat
nos respondemus non voce, sed fide iion lingua, sed
•,
5

vita. Si enira vocat te Deus, et praecipit ut beiie vivas, et

tu male vivis, vocationi ejus non respondes, nec laus ejus

respondet ei de te non laudetur, sed
: quia sic vivis,ut ille

potius blasphemetur per te. Cum autem sic vivimus ut ,

per nos laudetur Deus, responditei laus ejus. De vocatis

et sanctis ejus, respondit et Jerusalem. Yocata cst enim
» Psal. ci, 23. — ="
Ibid. l\.
 ENARRATIO II IN PSALMUM Cl , SERMO II. 47
et Jerusalem : et prima Jerusalem noluit audire, et dic-

tum Ecce dimittetur vobis domus vestra deserta.

est ei : «

» Jerusalem, Jerusalem, (clamat, et non respondetur,)

» f^uoties volui congregare filios tuos, tanquam gallina
» puUos suos sub alas suas , et noluisti*. » Non respon-
detur : pluitur desuper , et pro fructu spinse proferun-
tur. At vero Jerusalem, de qua dictum est « Lsetare,
ilia :

» sterilis non paris erumpe et exclama quae non

,
quae , ,

» parturis quoniam multi filii desertae magis quam

, ,

» ejus quse liabet virum - respondit ei.» Quid est, « Res-' :

» pondit ei ? » Non contempsit vocantem.Quid est « Res- :

» pondit ei? » Ille pluit, illa fructum dedit.

VII. « Respondit ei , » sed ubi ? « In via fortitudinis
» suse. » Numquid in se ? Nam quid esset in se, aut quam
vocem haberet in se de se nisi solam vocem peccati , ,
,

vocem iniquitatis ? Excute vocem ipsius quid invenis nisi ,

ut multum, « Ego dixi Domine, miserere mei, sana :

» animam mcam, quia peccavi tibi^? » Porro, si justi-

ficata est « Respondit ei » non ex meritis suis

, sed ex , ,

manibus ipsius. Ubi? « In via fortitudinis suse. » Chris-

tus est , ipse est : « Ego sum , inquit , via , vewtas , et
» vita*. » Sed ante resurrectionem non agnoscebatur a
populo suo : et maxime crucifixus ex infirmitate latuit
quis esset ^ , donec fortis resurgendo appareret. Non ei
ergo respondit Ecclesia in via infirmitatis , sed , « In via
M fortiludinis suse : » quia post resurrectionem vocavit
Ecclesiam de toto orbe terrarum jam non infirmus in
,

cruce, sed fortis in ccelo. Non enim laus fidei Christiano-

rum est ,
mortuum Christum sed quia cre-
quia credunt 5

dunt resurrexisse Christum, Nam mortuum et paganus

credit et hoc tibi pro crimine objicit quia in mortuum
:
,

« Matth. xxiu , 37, 38. — » Isai. uv, i, et Gal. iv, 27. — 3 Psal. xl 5,
4 Joan. XIV, 6. — ^2 Cor. xui, 4-
 ,
:

48 S. AUGUSTINI EPISCOPl
credidisti. Quae igitur laus tua ? Credere resurrexisse
Ghristum,et sperare te resurrecturum esse per Christum :

hsec est laus fidei. « Si enim credideris in corde tuo quia

» Dorainus est Jesus , et confessus fueris ore tuo qa.iia

» eum Deus suscitavit a mortuis, salvus eris ^ » Non ait

Si confessus fueris quia Deus eum tradidit occidendum •,

sed , « Quia eum Deus suscitavit a mortuis si confessus

» fueris, tunc salvus Gorde enim creditur ad justi-
eris.

» tiam , ore autem confessio fit ad salutera » Quare au- "^.

tem credimus et mortuum ? Quia credere eum resurrexisse

non possumus, nisi prius mortuum fuisse credamus. Quis
enim resurgit, nisi mortuus fuerit? Quis expergiscitur, nisi
prius dormierit.^« Sed nuraquid qui dorrait, non adjicict
» ut resurgat^? » Hfec fides est Christianorura, In hac
ergo fide ,
qua congregata est Ecclesia , « Multi ilU filii

» desertae, magis quam ejus quae habet virum^, respon-

» det ei laudem secundura ejiis pr.secepta^ « In
, »dixit ei
» nonin via infirmitatis ejus.
via fortitudinis ejus, »
VIII. Quomodo ei responderit, jam supra audistis «In :

» conveniendo populos in unum , et regna , ut serviant

» Domiuo ^ » In hoc ei ergo respondit in unitate qui , :

autem non est in unitate non ei respondet. Ille enim ,

unus est, Ecclesia unitas. Non respondet uni, nisi unitas.

Sed existunt qui dicant Jam hoc factura est, respondit ei :

in oranibus gentibus Ecclesia, pariens fihos phires, quam

illa quiic habebatvirum « Respondit in via fortitudinis
,

» ejus ; » credidit enim Christum resurrexisse credide- ,

runt in eum oranes gcntes om- : sed illa Egclesia quoe fuit
nium gentiura jara non est periit. Hoc dicunt qui in
, j

illa non sunt. O impudentem vocem lUa non est quia I

,

tu in illa non es ? Vide ne tu ideo non sis nara illa erit :

> Rom. X, 9. — ' Ibi.J. 10. — 3 Psal. xl, 9. — ''

Gal. iv, 27. — 5 Psal.

ci , 23.
 ,,

ENARRATIO II IN PSALMTJM CI , SERMO 11. 49

etsi tu non sis. Hanc vocem abominabilem, detestabilem,
praesumptionis et falsitatis pienam , nulla veritate sufTul-
tam , nulla sapientia illuminatam , nullo sale conditam
vanam temerariam ,
,
pr?ecipitem ,
perniciosam ,
prgevidit
Spiriius Dei , et tanquam contra illos cum annuntiaret
unitatem : « In conveniendo populos in unum, et regna, ut
» serviant Domino. » Gumque subdidisset, « Respondit
» ei , » utique laus ejus , utique Jerusalem mater nostra
de peregrinatione revocanda, foetosa cum multis filiis_,

magis quam ea quae habebat virum, quoniam quidam dic-

turi erant contra : Fuit, et non est : « Exiguitatem , in-
» quit, dierum meorum annuntia mihi ^ » Quid est, quod

nescio qui recedentes a me, murmurant contra me? Quid

est, quod perditi me perisse contendunt? Certe enim hoc
dicunt, quia fui , et non sum « Annuntia mihi exiguita-
:

)) tatera dierum meorum. » Non a te qusero illos dies

aeternos : illi sine fine sunt, ubi ero •, non ipsos quaero :

temporales qusero , temporales dies mihi annuntia : « Exi-

» guitatem dierum meorum, » non seternitatem dierum

meorum^ « Annuntia mihi. » Quandiu ero in isto saeculo

annuntia mihi^ propter illos qui dicunt Fuit et jam non
: ,

est : propter illos qui dicunt : Impletae sunt Scripturae,

crediderunt omnes gentes, sed apostatavit et periit Eccle-
siade omnibus gentibus. Quid est hoc, «Exiguitatem die-
» rum meorum annuntia mihi Et annuntiavit, nec
? »

vacavit ista vox. Quis annuntiavit mihi, nisi ipsa via? Quo-
modo annuntiavit? « Ecce ego vobiscum sum usque in
» consummationem ssecuU'^. »

IX. Sed hic existunt , et dicunt : « Vobiscum sum, in-

» usque in consummationem
quit , sacculi ; » quia nos
praevidebat, quiapars Donati erit in Numquid ipsa terra.

est ,
qu3c dixit : « Exiguitatem dierum meorum annuntia
' Psal. ci, 24- — ' Mallh. lv, 20.
cxviii. 4
 ,
,

50 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» mihi , )) ac non illa potius quae superius loquebatur
« in conveniendo populos in unum, et regna, ut serviant
)) Domino ? )) Unde vobis cor dolet ? Quia et imperatores
contra haereticos leges proponunt : ibi impletum est , « Et
)) regna, ut serviant Domino. » Non enim vos filii eslis

illorum mortificatorura, quorum vox compeditorum exau-

dita est a Domino. Absit non hoc indicant facta vestra,
:

non hoc indicat superbia vestra non hoc indicat vauitas

,

vestra : non sapitis , et foris estis : sal infatuatum estis

ideo et ab hominibus conculcamini. Audite quid dicat :

quoe Ecclesia ? « Quae congregavit popiilos in unum.» Quae

Ecciesia? «Quae congregavitregna, ut serviant Domino.)>
Mota vocibus vestris et faisis opinioni}>us vestris quaerit ,

a Deo ut exiguitatem dierum suorum annuntiet sibi et ,

invenit Dominum dixisse « Ecce ego vobiscum sum us- :

» que in consummationem saecuh ^ » Hic vos dicitis De :

nobis dixit nos sumus nos erimus usque in consumma-

; ,

tioncm sajcuii. Interrogetur ipse Christus, cui dictum est:

« meorum annuntia mihi. Et praedi-
Exiguitat-em dierum
» cabitur hoc Evangelium in universo orbe in
, inquit ,

))testimonium omnibus gentibus, et tunc veniet fmis-.»

Quid estquod dicebas:Hoc certe fuit et periit? Dominum
audi annuntiantem exiguitatem dierum meorum. « Prae-
))dicabitur, inquit hoc Evangelium. » Ubi? « In toto
,

))orbe terrarum. » Quibus? « In testimonium omnibus

))gentibus. » Quid postea? « Et tunc veniet fmis. » Non
vides adhuc esse gentes , in quibus nondum est praedica-

tum Evangelium?Cum ergo necesse sit impleri quod Do-

minus dixit , exiguitatem dierum meorum annuntians
Ecclesioe, ut prcedicetur hoc in omnibus gen- Evangelium
quod dicis jam perisse
tibus, et tunc veniat fniis :quid est
Ecclesiam de omnibus gentibus quando ad lioc praedica- ,

• Malth. xxvui, 20. — • Id. xxiv, i^.

 ENAR.B.ATIO II IN PSALMUM CI , SER.MO II. 51

tur Evangeliura, ut possit esse in omnibus gentibus? Ergo

usque in finem sseculi Ecclesia in omnibus gentibus et 5

ipsa est exiguitas dierum , quia exiguum est omne quod

finitur ; ut jam in seternitatem ab ista exiguitate transea-
tur. Pereant haeretici ,
pereant quod sunt , et inveniantur

ut sint quod non sunt. Exiguitas dierum usque in fmem

saeculi erit : exiguitas ideo ,
quia totum hoc tempus , non
dico ab hodierno die usque in finem saeculi, sed ab Adam
usque in fmem sseculi , exigua gutta est comparata aeter-
nitati.

X. Non ergo blandiantur sibi contra me haeretici ,

quia
dixi : « Exiguitatem dierum meorum, w quasi non per-
mansuram usque in fme^^seculi.Quid enim addidit.^aNe
» revoces me
dimidium dierum meorum ^ » NoH, quo-
in
modo hajretici loquuntur, sic mecum agere. Usque in
fmera saecuh me perduc non in dimidium dierum meo- ,

rum : et perfice mihi dies exiguos , ut dones mihi postea

dies seternos. Quare ergo de exiguitate dierum requisisti ?
Quare? Vis audire? « In generationi generationum anni
» tui. » Ideo ego de diebus exiguis qusesivi, quia licet
usque in finem ssecuU durent mecum isti dies, exigui sunt
in comparatione dierum tuorum Anni enim tui in ge-
: «

» neratione generationum. » Quarenon ait Anni tui in :

saecula soeculorum •, sic enim magis solet aeternitas signifi-

cari in sanclis Scripturis 5 sed ait : « In generatione gene-

» rationum anni tui ? » Sed qui « Anni tui ? » Qui nisi ,

qui non veniunt et transeunt ? qui, nisi qui non ideo ve-
niunt, ut non Omnis enim dies in hoc tempore ideo
sint ?

venit, ut non sit omnis hora omnis mensis omnis an-

; , ,

nus : nihil horum stat antequam veniat erit cum ve-

^ , 5

nerit, non erit. Illi ergo anni tui aeterni, anni tui qui non
mutantur, in generatione generationum erunt. Est quae-
' Psal. ci, 25.

4.
52 S. ACGUSTINI EPISCOPI
dam generatio generationum 5 in illa erunt anni tui. Quae
esL ista ? Est quaedam , et si bene agnoscamus in , illa eri-

mus, et anni Dei in nobis erunt. Quomodo in nobis erunt?

Quomodo ipse Deus in nobis erit : unde dictum est « Ut :

)) sit Deus omnia in omnibus^ » Non enim aliud anni

Dei , et aliud ipse : sed anni Dei, seternitas Dei est aeter- :

nitas , ipsa Dei substantia est ,

quse nihil habet mutabile 5

ibi nihil est prseteritum, quasi jam non sit : nihil est futu-
rum ,
quasi nondum sit. Non est ibi nisi , Est ; non est
ibi , Fuit et erit ;
quia et quodfuit, jam non est 5 et quod
erit , nondum est : sed quidquid ibi est , nonnisi est. Me-
rito sic misit Deus famukim suum Moysen.Quaesivit enim
nomen mittentis se ^
quaesivit , -et audivit , nec desertum
est desiderium concupiscentise bonae.Qusesivit autem, non
t[uasi curiositate prsesumendi, sed necessitate ministrandi.
((Quid, inquit, dicam fihis Israel si dixerint mihi Quis , :

))te misit ad nos-? » Et ille indicans se creaturae Crea-

torem Deum homini immortalem mortaU seternum
, , ,

temporah : « Ego , inquit, sum qui sum^. )) Tu diceres :

Ego sura.Quis?Gaius^ahus, Lucius^ ahus, Marcus.Ahud-

ne diceres nisi nomen tuum diceres ? Hoc expectabatur
,

de Deo. Hoc enim erat quaesitum. Qaid vocaris ? A quo me

missum esse respondebo quaerentibus ? « Ego sum. Quis? ))

« Qui sum. Hoc est nomen tuum ? hoc est totum quod
))

vocaris ? Esset tibi nomen ipsum esse nisi quidquid ,

est ahud comparatum inveniretur non esse vere ?

, tibi ,

Hoc est nomen tuum exprime hoc idem mehus. « Yade,

:

)) inquit, et dic fdns Israel : Qui est, misit me ad vos. Ego

)) sum qui sum : qui est, misit me ad vos.))Magnum ecce
« Est , )) magnum « Est Ad hoc homo quid est? Ad
I ))

illud tam magnum Est, homo quid cst, quidquid est?Quis

apprehendat illud esse? quis ejus particeps fiat ? quis an-
'
1 Cor. x'r,'2o. — ' E\oJ. 111; ij. " * IbiJ. li-
 ENARRATIO ir IN PSALMtfM CI , SErvMO II. 53
helet ? qnid aspiret ? quis ibi se esse posse prsesumat? Noli
desperare, humana fragilitas. « Ego sum inquit Deus , ,

)) Ahraham et Deus Isaac , , et Deus Jacob^ Audisti )>

quid sim apud rae , audi et quid sim propter te. Hsec igi-
tur seternitas vocavit nos, et erupit ex ceternitate Verbum.
Jam ceternitas, jam Yerbum, et nondura tempus? Quare
nondum tempus? Quia factum est et tempus. Quoraodo
factum est et tempus ? « Omnia per ipsum facta sunt, et
» sineipso factum est nihiP. » Verbum antetempora,
per quod facta sunt tempora, natum et in tempore, cum
sit vita aeterna , vocans temporales , faciens aeternos ! Haec
generatio generationum. Generatio enim vadit, et genera-
tio venit^. Et videtis generationes hominum sic esse in
terra , tanquam in arbore foha ; sed in arbore olivae , vel
lauri, vel cujusque alterius quoe toto tempore fronde ves-
tita est. Sic tanquam foha genus humanum terraportat;
plena est hominibus , sed dum aliis morientibus ahi nas-
cendo succedunt. Semper enim arbor illa veste viridi or-
nata est : sed subter attende quam multa calces arida
folia.

XI. Ergo fuit generatio sub Adam, transiit. Nati sunt

inde quidam futuri participes aeternitatis Dei etiam illo

tempore: indeenini Abel, inde Seth, inde Enoch^. Tran-

siit illa generatio, venit diluvium remansit una domus. ,

Et illa generatio dedit aliquos , ipsum Noe , et tres fihos

ejus , et tres nurus ejus : in tota enim domo ista octonaria
sohis unus peccator inventus est''. Accessit nuraerus supe-
riori generationi. Deinde de tribus fihis Noe, tanquam de
tribus mensuris farinae , impletus est orbis. Electus cst
Abraham ,
Isaac , et Jacob , sancti viri ,
patriarchae ,
pla-
cuerunt Deo. Dedit et illa generatio sequentes etiam ge-
• Exod. m, i5. — » Jonn. i , 3 — 3 Eccle. i, ^. — ^ Gen. vi, 17, 18.
— 5 id. IX, 22.
 ,

54 S. AlIGUSTINI EPISCOPI

nerantes , dederunt Prophetas , dederunt prsecones Dei.

Venit etiam postea et ipse Dominus noster Jesus Christus,
misit fermentum in tres mensuras farinoe ,
quousque fer-

mentaretnr totum^. Temporibus in terra carnis illiusfue-

runt Apostoli , fuerunt sancti^ post illos alii sancti ; et
nunc in nomine Chrisli quicumque sunt sancti et post ,

nos quicumque erunt et usque in fmem saecuh quicum- ,

que sancti. De tot generationibus colhges omnes sanctas

proles omnium generationum , et facies inde unam gene-
rationem : « In ista generatione generationum anni tui
id est , aeternitas illa in illa generatione erit ,
quae de om-
nibus generationibus colhgitur , et in unam redigitur •,

ipsa particeps erit seternitatis tuae. Caeterae generationes

implendis temporibus generantur , ex quibus illa in aeter-
num regeneratur • mutata vivificabitur , erit idonea por-
tare te, vires accipiens a te. « In generatione generatio-
» num anni tui. »

XII. «In principio terram tu fundasti Domine. » Novi ,

aeternitatem tuam,qua prsecedis omnia quae fecisti.« Prin-

•» cipio terram tu fundasti , Domine : et opera manuum
» tuarum sunt coeh. Ipsi peribunt, tu autem permanes,
» et omnes sicut vestimentum veterascent et sicut oper- :

» torium mutabis eos, et mutabuntur. Tu vero idem ipse

» es'^. H Tu quis es? Idem ipse es. Tn qui dixisti : « Ego
» sum qui sum idem ipse es.
Et quamvis etiam ipsa
, »

non essent nisi ex te et per te, et in te, tamen non quod

,

ipse es « Tu enim idem ipse es. Et anni tui non defi-

:

» cient. » Illi anni tui non deficient , ilh anni tui qui
erunt in generatione generationum , non deficient. Haec
ergo sciens , exiguitatem dierum meorum quaererem a te,
nisi scirem omnes dies saeculi ab initio usque in finem
exiguos esse in comparatione aeternitatis tuae. Novi ergo
' Matth. xni, 33. — ' Psal. ci, 26-28.
 ,

ENARRATIO II IN PSALMUM CI, SERMO II, 55

unde interrogaverim. Non se extollant bseretici ,
quasi
exigui dies fuerint Ecclesise, toto orbe diffusae : nam et
usque in finem cum
Quare exigui sunt? sint, exigui sunt.

Quoniam quandoque fmiendi sunt. Anni ilii qui erunt in

generatione generationum bi amandi, bi desiderandi ,

his suspirandum : propter bos in unitate permanendum

propter bos qaidquid baereticorum mali est devitandum,
propter bos perditis respondendum, propter bos lucrandi
qui erraverant, et revccandi qui perierant : ilbc debet esse
desiderium. Sed tamen ut verbosis , ut male garruHs_, ut
calumniosis , susurrantibus , detractoribus respondeam :

« meorum » et
Ideo mibi annuntia exiguitatem dierum :

« Ne me revoces in dimidium dierum meorum » ut ante ,

me auferas de terra, quam totus orbis Evangelio replea-

tur , contra responsionem Domini mei , dicentis : « Opor-
» tet praedicari boc Evangehum in toto orbe terrarum ,

» in testimonium omnibus gentibus, et tunc veniet finis^»

Quid ad baec , fratres ? Plana sunt manifesta sunt Deus , :

fundavit terram , sciraus : opera manuum ejus sunt coeli.

Ne enim quasi aliud
putetis Deum facere manu aliud ,

verbo. Quod
f^icit verbo boc , facit manu non enim dis- :

tinctus est corporeis membris qui dixit « Ego sum qui ,

:

» sum. » Et f(.rte verbum ejus est manus ejus. Certe ma-

nus ejus est virtus ejus. Quia enim dictum est « Fiat fir- :

» mamentum et factum est firmamentum

, » verbo in- ,

telbgitur ffcisse quia vero dixit :« Faciamus bominem :

» ad imaginem et simibtudinem nostram -, » quasi manu

videtur fecisse. Audi ergo «Opera manuum tuarum sunt :

» coeb. » Ecce quod verbo fecit, utique etiam manibus

fecit : quia virtutesua, quia potestate sua fecit. Attende

potius quid fecerit , et noli quserere quomodo fecerit.
Multum est ad te comprebendere quomodo fecerit, cum
' MaUh. sxiv, 14. — ' Gen. 1, G ef 26.
 :

66 S. AUGrSTINl EPISCOPI

te ipsum sicfecerit, ut prius sis servus obediens, et pos-

tea fortasse amicus inteliigens. Ergo « Opera manuum _,

)) tuarum sunt coeli. »

XIII. « Ipsi peribunt; tu autem permanes^ » Aperte

dixit hoc apostolus Petrus : « Coeli erant olim de aqua et
)) aquam constituti Dei Verbo per quoe qui factus
per ^

)) est mundus aqua inundatus deperiit terra autem et

, :

» coeli qui nunc sunt, eodem verbo repositi sunt igni re-
)) servandi ^.» Jam ergo dixit perisse coelos per diluvium
perisse autem novimus ccelos secundum quantitatem et
spatia aeris hujus. Excrevit enim aqua , et totam istam
capacitatem ubi aves volitant , occupavit 5 ac sic utique
coeli perierunt propinqui terris : coeli, secundum quos di-
cuntur aves coeli. Sunt autem et coeli coelorum superio-
res in firmamento : sed utrum et ipsi perituri sint igne,
an hi soli coeli qui etiam diluvio perierunt , disceptatio
est aliquanto scrupulosior inter doctos,nec facile, maxime
in angustia temporis , explicari potest. Dimittamus ergo
eam, noverimus tamen perire ista, Deum
vel differamus ,

manere. Et manent qusedam cum Deo quse facta sunt

si ,

a Deo non manent in se sed in Deo non recedendo a

, , ,

Deo. Quid enim? Dicturi sumus fratres, quod Angeli pe- ,

rituri sunt igne quo incendetur mundus ? Absit. Sed

,

quid? Dicemus quod Angelos Deus non fecerit? Absit.

Sed quid dicemus? Et unde essent, si non ab illo facti
essent? « Ipse dixit , et facta sunt ipse mandavit^ , et
» creata sunt ^. » Dictum est enim hoc, cum operum ejus
commemoratio fieret in quibus et Angeli nominati sunt. ,

Erunt ergo cum illo Angeli, etiam mundo igne flagrante :

et erit incendium mundi, non incendens sanctos Dei. Quod

fuit caminus regis tribus pueris* hoc erit ardens mun- ,

dus justis in Trinitate signatis.

'Psal. cr, 27. — ' 2 Petr. 111, 5-7. — "* Psal. xxxn, 9. — 4Dan.ni, 21.
 ,

ENARRATIO II IN PSALMUM CI , SERMO II. 57

XIV. Forte hic coelos etiam non importune intelligimns
ipsos justos , sanctos Dei, in quibus manens Deus into-
nuit praeceplis , coruscavit miraculis , imbrificabit ter-
ram sapientia veritatis. « Coeli enim enarraverunt gloriam
))Dei^ Sed numquid etiam ipsi peribunt? An secun-
))

dum quemdam modum peribunt ? Secundum quem mo-

dura ? Secundum vestimentum. Quid est secundum ves- ,

timentum ? Secundum corpus. Vestimentum enim animae

corpus Dominus enim vestimentum nominavit ubi ait
: , :

« Nonne anima plus est quam esca et corpus plus quam ,

» vestimentum ^ ? » Quomodo ergo perit vestiraentum ?

« Etsi exterior homo noster corrumpitur, sed interior re-

» novatur de die in diem^. » Ergo ipsi peribunt sed ,

secundum corpus : « Tu autem permanes. » Si ergo se-

cundum corpus peribunt, ubi ergo resurrectio carnis?ubi
exemplum membrorum, quod praecessit in capite? Ubi?
Vis audire? Mutabitur non taie erit quale fuit. Audi :

Apostolum dicentem « Et mortui resurgent incorrupti :

» et nos immutabimur. » Quomodo immutabimur? «Se-

» minatur corpus animale , surget corpus spiritale*. »

Ergo semJnatur mortale, resurget immortale seminatur :

corruptibile resurget incorruptibile. Mutationem itaque

,

e:spectamus ita peribunt coeH

: et immutabuntur coeli. ,

Sed fortasse sanctorum corpora non recte dicuntur coeU ?

Si non portant Deura non sint coeH. Et unde, inquit, ,

mihi probas quia portant Deum ? Usque adeo-ne excidit

tibi , « Glorificate et portate Deum in corpore vestro^? »
Ergo non in neternum peribunt_,
tales coeli peribunt, sed :

ut mutentur. Annon hoc dicit Psalmus? Lege sequentia:

« Et omnes sicut vestimentum veterascent, et sicut oper-

» torium mutabis eos et mutabuntur Tu autem idem , :

' Psal. xviii, 2. — 2 Mattli. vi, 20. — 3 o Cor iv, 16. — 4 i Cor. x\,
44 et 52 — 5 ij Yx, 20.
 ,,:

§8 S. ACGUSTINl EPISCOPI
» ipse es , et anni tui non deficient^ » Vestem audis, co-
opertorium audis, et aliud quam corpus intelligis? Spe-
remus eigo etiam immutationem corporum nostrorum ,

sed tamen ab illo qui erat et ante nos, et manet post nos ^

a quo sumus quod sumus ad quem veniemus cum fue- ,

rimus mutati mutantem, non mutatura^ facientem,non

;

factum et moventem sed manentem et quoraodo in-

5 , 5

telligi a carne et sanguine potest, « Ego sum qui sum -

)) Tu vero idem ipse es , et anni tui non deficient. Sed )>

nos ad illos annos cum iiis pannosis annis quid sumus ? Et

illi qui sunt?Neque tamen desperare debemus. Jam enim
magnitudine quadam et excellentia sapientiae dixerat :

« Ego sum qui sum » Ego : et tamen ad nos consolandos, «

» sum inquit Deus Abraham et Deus Isaac et Deus

, , , ,

)) Jacob. » Et nos Abrahae semen sumus et nos quamvis :

abjecti, quamvis terra et cinis , in illo speramus. Servi

suraus, sed propter nos Dominus noster formam servi ac-
cepit^ : propter nos mortales immortalis mori voiuit
propter nos hoc exemplum resurrectionis ostendit. Ergo
speremus venturos nos ad hos annos stantes , in quibus
non circuitu soHs peraguntur dies , sed manet quod est
sicuti est ,
quia hoc solum vere est.

XV. Nos autem utrum ahquando ibi csse possumus dic.

Audi et vide utrum debeas desperare , audi quod sequi-
tur : « tuorum inhabitabunt. Ubi nisi in
Fihi servorum ))

annis non deficientibus ? u Fihi servorum tuorum inhabi-

)) tabunt et semen eorum in saecukmi dirigetur*
: in : )>

saeculum saeculi in saeculum aeternum in saeculum ma-

, ,

nens. Sed « Filii inquit, servorum tuorura.

, Metuen-
, )>

dum-ne nos servi Dei simus et filii nostri ibi futuri sint ,

non nos? Aut si nos fdii sumus servorum, quia filii sumus
Apostolorum quid dicturi sumus ? Quaenam tandem au-
,

' Psal. ci, 27, 28. — ' Exod. III, i4 — ^ Pliilip. ii, 7. — 4 Psal. ci, 29.
 ,

ENARRATIO II IN PSALMtJM CI , SERMO II. 59

dacia tam infelix filiorum subnascentium , et recenti suc-

cessione gloriantium, quae audeat dicere : Nos ibi erimus,

Apostoliibi non erunt? Absithoc a pietatefiliorum, absita
fide parvulorum,absit ab intelligentia grandium. Ibi erunt
et Apostoli : arietes prnecedunt , agni sequuntur. Quare
ergo , « Filii servorum tuorum et non de compendio.
; »

Servi tui? Et illi servi tui, et eorum servi tui et isto-

filii ,

rum filii nepotes illorum, quid,nisi servi tui?Omnes com-

pendio includeres, si diceres : Servi tui inhabitabunt. Yi-
deamus quid nos voluerit adraonere. Est enim quiddam
gestura in prioribu.s Sceculis. Per quadraginta annos filii

Israel attriti sunt in eremo : nullus eorum intravit in ter-

ram promissionis , eorum intrarunt sane quia
sed filii :
,

ita recordamur , duo cseteri non^. Intrarunt

nisi fallor, ,

de tot millibus duo. Laboratum est cum eis tantum sed :

Deus non laborat^ certe laboraverunt servi ipsius.Quanta

pertulit, quanta audivit Moyses pro hominibus non in-
traturis in terram promissionis ? Intrarunt fdii eorum
quid significat? Intrarunt novi homines, veteres non in-
trarunt. Inde taraen intrarunt duo, unus et unitas, tan-
quam caput et corpus, Christus et Ecclesia, cum omni
illa novitate , id est , filiorum. Ergo , « Filii servorum
M tuorum inhabitabunt. Filii servorum , » opera servo-
rum sunt : nemo ibi habitabit, nisi per opera sua. Quid
igitur est, et fdii habitabunt? Nemo glorietur se habita-
turum , si servum Dei
dicit se , et opera non habet : non
enira habitabunt nisi fdii Quid est ergo, « Filii servorum
» tuorura inhabitabunt? » Servi per opera sua inhabita-
bunt , servi per filios suos inhabitabunt. Noli ergo esse
sterilis, si vis habitare : prsemitte foetus, quos sequaris,
prsemittendo , non efferendo.Filii tui te deducant ad ler-
ram proraissionis, tcrram viventiura, non morientium.
' Num. XIV, 29, 3o.
 ,

60 S. ArGUSTINI EPISCOPI
Cum hic vivis iu hac peregrinatione , ilii antecedant, sus-
cipiant te.Propter refectionem carnalem, filius antecessit
Jacob in iEgyptum , et ait patri suo et fratribus suis :

(( Ego praeveni praeparare vobis escas ^. w Praecedant ergo

fiHi tui, praecedant te opera tua : quales filios praeraiseris,

tales et sequeris.

IVW»\A\'\.VV\'»X\'V\\'VV^*V\'»\'W\WV\'VW»VV\\W\'\\'\'\'»^V\^'V'V\^'VW\'\'V\\VVV»\'VA»V\'\^\»

ENARPvATIO

IN PSALMUM CII.

Sermo'*.

In omni munere Domini Dei nostri, in omni ejus con-

solatione, in omni correptione in gratia quam donarc ;,

dignatus est in indulgentia qua nobis non hoc reddidit

,

quod debebat, in omnibus operibus ejus, benedicat anima

nostra Dominum. Hoc enim cantavimus indeincipit Psal- :

mus de c[uo loquemur donante ipso quod possumus,

, , ,

quem nostra anima benedicit. Unusquisque nostrum exci-

tet et exhortetur animam suam et dicat ei « Benedic , :

» anima mea, Dominum^. » Et omnes nos et qui ubique ,

sunt fratres in Christo, unus homo, cujus caput in c<elo

est, exhortetur ipse unus homo animam suam, et dicat
ei ((Benedic, anima mea,Dominum. wObaudit, obtem-
:

perat, facit hoc persuadetur ei non ex donis nostris,

,
,

sed ex illius quem benedicit anima nostra. Susccpit enim

Psalmus iste ostendere nobis quare Jjenedicat anima nos-
' Gcn. xLv, 7. — ' Iste Sevmo in Mart^Tum festivitate habilus est. —
3Ps.1l. CII, I.
 ,

ENARRATIO in psalmum cii. 61

tra Dominum, quasi ei respondisset anima sua : Quare
mihi dicis : Benedic Dominum. Audiaraus ergo , audiat
ipsa aniraa nostra, consideret omnia quibus excitetur^ ne
pigra sit in benedictione Domini, et videat an justum sit
quod ei dicitur : « Benedic, anima mea, Dominum : » vi-

deat si debet aliud benedicere prseter Dominura. « Bene-

» dic, inquit, aniraa mea, Dorainum. »

II. quod dixerat: « Be-

Repetit hoc, et expressius dicit
)) nedic anima mea, Dominum. Et omnia interiora mea
,

» nomen sanctum ejus*. » Puto quia non ad interiora

corporis loquitur puto eum non hoc dicere ut pulmo

:
,

noster et jecur, et si qua sunt intestina carnis, erumpant

in vocera benedictionis Doraini. Est quidera pulrao pec-
toris nostri quasi folhs quidara anhelans spiritum recipro-
cum ,
qui spiritus concepti aeris in vocem et sonum expri-
mitur , cura verba digeriraus : nec potest aliquid vocis
sonare ab ore nostro, nisi quod pulmo expressus emiscrit.
Sed non hinc agitur, hoc totum ad aures hominum. Ha-
bet aures Deus habet et sonum cor. Interiora sua allo-
,

quitur homo, ut benedicant Dominum, et dicit eis Om- :

nia interiora mea noraen sanctura ejus benedicite. Qu^cris

quae sunt interiora tua ? Ipsa aniraa tua. Quod ergo ait :

« Benedic, aniraa mea, Dominura 5

)> hoc ait : « Ornnia
» interiora raea,noraen sanctura ejus : ))subauditur enim,
Benedicite. Clama voce, si est homo qui audiat sile voce, :

quando non est qui audiat interiora tua nunquam deest :

qui audiat. Itaque sonabat jamdudura benedictio de ore

nostro, et hsec ipsa verba cantabamus «Benedic, anima :

))mea, Dominum et omnia interiora mea, nomen sanc-

5

)) tura ejus. )) Quantura satis fuit tempori cantavimus, et

siluimus : numquid interiora nostra silere debent a bene-
dictione Domini ? Aiternet pro tempore sonus vocum
rsal. cii. I.
62 S. AtJGUSTINI EPISCOPI

perpetua vox interiorum. Cum convenis ad Ecclesiam

sit

hymnum sonat vox tua laudes Dei dixisti quan-

dicere , ^

tum potuisti, discessisti sonet anima tua laudes Dei.Ne- :

gotium agis laudet Deum anima tua. Cibum capis vide

: :

quid ait Apostolus « Sive manducatis sive bibitis om- : , ,

V nia in gloriam Dei facite^ » Audeo dicere cum dor- ,

mis benedicat aninia tua Dominum. Non te excitet cogi-

,

tatio flagitii non te excitet dispositio furti, non te excitet

,

condicta lorte corruptio. Innocentia tua etiam in dor-

mientevoxest animae tuae. a Benedic, anima mea, Domi-
» num et omnia interiora mea, nomen sanctum ejus. »
,

Benedic, animamea, Dominum, et noli oblivisci

III. «

» omnes retril)utiones ejus ^. Benedic, inquit, anima raea,

» Dominum. » Quid est anima tua ? Orania interiora tua.
« Benedic, aniraa mea, Dorainum. » Repetitio ad exhorta-
tionem valet. Ut autem benedicas seraper Dominum, «Noh
» oblivisci omnes retributiones ejus. » Si obhvisceris, ta-
cebis. Non autem poterunt ante oculos tuos esse retribu-
tiones Domini, nisi ante oculos tuos fuerint peccata tua.
Non sit ante oculos tuos delectatio praeteriti peccati , sed
sit ante oculos tuos damnatio peccati : damnatio a te , re-
raissio a Deo. Hsec enim retribuit Dominus , ut possis di-
cere : « Quid retribuam Domino pro omnibus quse retri- ,

» buit mihi ^ ? » Hoc enim considerantes Martyres, quorum

etiam meraoriara hodie celebraraus , et oranes oranino

sancti qui vitara istara conterapserunt, et sicut audistis in
Epistola Joannis , aniraas suas pro fratribus posuerunt^,
quae est perfectio charitatis, dicente Doraino : «Majorera
» charitatera nerao habet ,
quam ut animara suara ponat
» pro amicis suis ^. » Hoc ergo considerantes sancti Mar-
tyres , conterapserunt animas suas hic , ut ibi eas inveni-
> I Cov. X, 3r. — » Psal, cii, 2. — * Id. cxv, 12. — 4 i Joan. m, i6.
— 5 Joan. XV, i3.
 »

EJSARB.ATIO IN PSALMUM CII. 63

rent , sequentes verba Domini dicentis : « Qui araat ani-
» mam suam ,
perdet eam , et qui perdiderit eam propter
» me, in vitam seternam inveniet eam ^» Voluerunt enim
retribuere : Homines ministerium
qui? et quid? et cui?

suum usque ad mortem Deo retribuerunt. Quid, quod ille

non donaveiit ? Quid dederunt quod non acceperint? ,

Retribuit ergo ille vere qui solus donat sed non retri- ,
:

buit peccalis nostris ; nam retributiones nobis alise debe-

bantur , et aliae redditae sunt. « Noli , inquit , oblivisci
» omnes retributiones ejus : » non tributiones, sed, «Re-
» tributiones. » Aliud enim debebatur, et redditum est

quod non debebatur. Unde et ille « Quid reiribuam :

» Domino, pro omnibus, inquit, quae retribuit mihi^?

» Non ait, Quae tribuit mihi 5 sed, « Quae retribuit mihi.

Retribuisti tu mala pro bonis 5 retribuit ipse bona pro ma-
iis.Quomodo retribuisti tu,o homo, Deo mala pro bonis?
Qui prius fuisti blasphemus, et persecutor, et injuriosus ^,
retribuisti blasphemias. Pro quibus bonis ? Primo, quia
es : sed est et lapis. Deinde, quia vivis : sed vivit et pecus.
Quid retribues Domino ,
pro eo quod super omnia pecora
et SLiper omniaad imaginem et simiiitu-
volatiiia fecit te
dinem suam^? Noii quserere quid ei retribuas simiiitu- :

dinem ipsius retribue iili non plus quserit j nummum ,

suum exigit ^ Tu autem pro gratiis agendis pro humiii- ,

tate ,
pro obsequio ,
pro cultu religioso , id est ,
pro his
omnibus bonis ,
quae debebas Deo tuo ,
pro bonis quae
accepisti ,
quae dixi , retribuisti biasphemias. Quid ergo
iiie? Confitere, ignosco. Retribuo et ego, sed non quod
tu retribuisti : tu retribuisti maia pro bonis, ego retribuo
l)ona pro malis.
IV. Cogita ergo, anima, omnes retributiones Dei, cogi-
• Joan. xu, 25. — » Psal. cxv, 12. — ^ 1 Tim. 1, i3. — ^ Gen. i, 26.-

— S Matth. xxiJ, 21.

64 S. AUGUSTINl EPISCOPI
tando omnia mala facta tua. Quam multa enim mala facta

tua , tam multae bonse retributiones ejus. Et quid illi offe-

res forte xeniorum? quid munerum? quid sacrificiorum?

Quoniam non obliviscerisretributionesejuSjhoc sacrificio
delectatur « Benedic, anima, Dominum. Sacrificium lau-
:

» dis giorificabit me. Immola Deo sacrificium laudis et ,

)) redde Altissimo vota tua ^ )> Laudari se vult Deus : et

hoc, ut tu proficias non ut ille subhmetur. Non est omnino

•,

quod ilh retribuere et quod exigit non sibi sed tibi

: , ,

exigit tibi proderit

: tibi servatur. Non hoc a te amat,
,

quod illum augeat quod te ad illum perducat. Propterea

,

quaerebact Martyres deficiebant quodam modo non inve-

,

niendo et dicebant, « Quid retribuam Domino pro om-

, ,

)) bus quae retri])uit mihi ? » Et non invenerunt quid re-

tribuerent, nisi , «Cahcem salutaris accipiam , et nomen
))Domini invocabo-. Quid retribues Domino ? Cogitabas
))

enim, et non inveniebas « Calicem sakitaris accipiam. :

)>

Quid? cahcem salutaris nonne ipse Dominus dedit? De

tuo ahquid retribue, si potes. Non, dixerira ne feceris 5 ,

noli non vult Deus de tuosibi retribui.

de tuo retribuere :

Si de tuo retribuis, peccatum retribuis. Omnia enim quse

habes, ab illo habes tuum peccatum sohim habes. Non

:

vult sibi retribui de tuo, de suovuit. Quomodo agricolae,

de terra quam seminavit, si segetem attuleris, de agri-

colse fructu retribuisti : si spinas, de tuo obtulisti. Veri-
tatem retribue, in veritate Dominum lauda : si de tuo
volueris, mentieris. « Qui loquitur mendacium , de suo
)) loquitur^. )> Si quis loquitur mendacium , de suo lo-

quitur; cpii loquitur veritatem , de Dei loquitur. Quidest

autem accipere calicem Domini
salutaris, nisi passiones

imitari? Hoc Mart^-res fecerunt. Hoc superbientibus dixit,

et sedes subhmes jam quoerentibus, et convallem plora-
« Psal. xLix, 14 et 33. — » Id. cxv, 12, i3. — ^ joan. viii, 44-
 »
,

enakratio in psalmum cii. 65

tionis devitantibus ,
qui volebant sedere , unus ad dexte-
ram, alius ad sinistram. Quid ergo ait ? « Potestis bi])ere

))caliceni, quem egobibiturus sum^^ Jam ergo Martyr pa-

ratus ad victimara sanctam dicit, « Calicem salutaris acci-
)) Accipiam calicem Christi, bibam passionem
piam. ))

Domini. Cave ne deficias. Sed, « Nomen Domini invocabo.

Qui ergo defecerunt Dominum non invocaverunt , , de sua
fortitudine praesumpserunt. Tu sic redde, ut te accepisse
c[uod reddis memineris. Sic ergo lienedicat anima tua
Dominum, ut non obliviscatur omnes retributiones ejus.
V. Audite omnes retributiones ejus. « Qui propitius fit

» omnibus iniquitatibus tuis, qui sanat omnes languores

» tuos. Qui redimit de corruptione vitam tuam qui co- ,

)) ronat te in miseratione et misericordia. Qui satiat in

)) bonis desiderium tuum : renovabitur sicut aquilae ju-
)) ventus tua Ecce retributiones. Quid debebatur
'^.
»

peccatori, nisi suppiicium.^quid debebatur blasphemo,

nisi gehenna ignis ardentis?Non ipsa retribuit ne ex- :

pavescas, ne exhorrescas ne sine amore timeas. Noli ,

oblivisci omnes retributiones ejus bonas; et mutarejam

ne experiaris retributiones ejus, quid dicam? malas?Si
justas , non malas. Ad te ergo malas : ad Deum autem nec
hsec quae pateris mala mala sunt
si enim justa sunt bona
, 5 ,

sunt : sed mala sunt. Non vis ut mala

tibi patienti haec

sint tibi quae justa sunt Dei? Non sit mala in conspectu
,

Dei iniquitas tua. Non enim cessavitvocare, aut vocatum

neglexit instruere, aut instructum cessavit perficere, aut
perfectum neglexit coronare. Quid dicis ? Quia es pecca-
tor? Convertere, et accipe retributionesistas 5 « Propitius
)) omnibus iniquitatibus tuis. Post remissionem pecca-
fit ))

torum corpus infirmum geris necesse est sint qu^dam ,

desideria carnalia quae te titillent , et quse tibi suggerant

" Matth. XX, a2. — * Psal. cii, 3-5.

Gxvm, 5
66 S. AUGUSTI2SI EPISCOPI

delectationes illicitas, de languore tuo veniunt. Adhuc

enim infirmam carnem geris , nondum est absorpta mors in
victoriam , nondum corruptibile hoc induit incorruptio-
nem^ adhuc quibusdam perturbationibus etiam ipsa
:

anima quatitur post remissionem peccatorum adhuc in j

pericidis tentationumversatur, quibusdam suggestionibus

delectatur quibusdam non delectatur et in eis quibus
,
,

delectatur, ahquandoquibusdam consentit, capitur. Lan-

guor est « Sanat et omnes ianguores tuos. » Sanabuntur
,

omnes languores tui, noli timere. Magni sunt, inquies :

sed major estmedicus. Omnipotenti medico nullus languor

insanabiiis occurrit : tantumtu curari te sine, manus ejus
ne repellas; novit quid agat. Non tantum delectcris cum
fovet, sed etiam toleres cum secat tolera medicinaiem :

dolorera, futuram cogitans sanitatem. Videte, fratres mei,

in istis languoribus corporis quanta homines tolerent , ut
paucos dies victuri moriantur , et hos paucos dies incertos.
Multi enim post tolerantiam magnorum dolorum , cum a
medicis secarentur , aut inter manus medicorum mortui
sunt, autjam sani, irruente aliqua aegritudine defuncti ,

sunt. Sitam sibi propinquam mortem sperarent, illos

immensos dolores susciperent tolerandos? Tu uon toleras
ad incertum qui promisit sanitatem non potest falli.
: ,

Fallitur medicusaliquando, et promittitsanitatem de cor-

wore humano. Quare faiiitur ? Quia non hoc curat, quod
fecit. Deus fecit corpus tuum, Deus fecit animam tuam :

novit queraadmodura recreet quod creavit , novit quera-

admodura refbrmet quod ipse forniavit : tu tarjtum sub
raanibus medici esto ; odit enira repellentera manus suas.

Non fit iioc in medici hominis manibus. Ligari se volunt

homines, et secari^ daturi pro incerta sanitate certum
doiorem, magnara raercedcra. Deus te, quem fecit, et
• I Cov. XV, 53.
 ENARPvATIO m PSALMUM Cli. 67
certus ciirat, et gratis. Ferto ergo manus ejus, o anima,
quoe benedicis eum, non obliviscens retributiones ejus :

({ Sanat enim omneslanguores tuos. »

VI. « Qui redimit de corruptione vitam tuam. » Inde
sanat omnes languores tuos, quia redimit de corruptione
vitam tuam. « Ecce corpus quod corrumpitur aggravat ,

)) animam^ Vitam ergo habet anima mea in corpore

))

corruptibili. Qualem vitam? Onera patitur, pondera sus-

tinet. Ad ipsum Deum cogitandum^ sicut dignum est ab

homine cogitari Deum quanta impediunt veluti inter-

,
,

pellantia de necessitate corruptionis humanae? Quanta

revocant? quanta a subhmi intentione detorquent? quanta
interpel]ant?quoe turba phantasmatum?qui populi sugges-
tionum? Totum hocincordehumano, tanquam devermibus
corruptionis hujus scatet. Exaggeravimus morbum, laude-
mus medicum. Non ergo tesanabit, qui fecit talera
et
quahs non aegrotares, si legem sanitatis acceptam servare
voluisses? Nonne tibi et disposuit et mandavit quid tan-
geres, quid non tangeres, ad retinendara salutera"^? No-
luisti audiread retinendam, audi ad recipiendara. Languore
tuo expertus es, quam veraille jussisset. Jara tandem ali-

quando homo quod non tenuit monitus , audiat vel ex-

pertus. Quse duritiaest , quam nec experentia docet? Non
ergo te sanabit, qui talem fecerat ut nunquam segro-
tares, si ejus praecepta servare voluisses? Non te sanabit,
qui fecit Angelos, et te refectum aequaturus est Angelis?
Non sanabit factum ad imaginem suam ,
qui fecit coelum
et terram? Sanabit te , opus Sanat om-
est ut sanari velis.
nino ille querahbet languidura^ s?d non sanat invitura.
Quid autem te beatius ,
quara ut tanquara in manu tua,
sic habeas in voluntate sanitatem tuara ? Si velles esse in
aliquo subhmi honore in hac terra^ ducatum, proconsu-
« Sap. IX, i5, — ' Gen. u, i6, 17.
68 S. AUOLSTINI EPISCOPI
latum ,
praef ecturam
si concupisceres mimquid continuo ,

posses ut velles? numquid voluntatem tuam potestas seque-

retur ? Multi ad ista volunt pervenire et non possunt sed , ;

si pervenirent quid prodest honor segrotis ? Quis enim non

,

icgrotat in liac vita? quis non languorem longum trahit? Nasci

hic in corpore mortali , incipere aegrotare est. Quotidianis
medicamentis fulciuntur indigentiae nostrse, quotidiana
medicamenta sunt refectiones oranium indigentiarum. Fa-
mes nonne te occideret, nisi medicamentum ejus appone-
res? Sitis nonne te perimeret, nisi eam tu bibendo, non
penitus extingueres sed differres? Reditura est enim sitis
,

paululum temperata. Temperamus ergo istis fomentis

serumnamaegritudinisnostrae.StandoIassatuseras,sedendo
reficeris ^ ipsura sedere medicina est lassitudinis : in ipsa
jnedicina rursus lassaris •, diusedere non poteris. Quidquid
est ubi fatigationi succurritur , aha fatigatio inchoatur.

Quid ergo ista desideras languidus ? Prius de salute tua

cogita.Aliquando segrotat homo in domo sua in lecto ^

suo, aegritudine manifestiore : quanquamet ista manifesta

sit quam noluiit horaines intueri taraen ea segritudine,
,
:

ad quam quaeruntur medici homines, aegrotat quisque in

domo sua, anhelat febribus inlecto suo velit forte cogi- ;

tare de re famihari, ahquid jubere vel in domo vcl in ,

fundo^ aut disponere^ statira curasuoruracircumstrepente

et murmurante, revocatur a tahbus curis, et dicitur ilh,
Diraitte ista, prius de saluta tua cogita. Ergo hoc tibi di-

citur, Omnis homo , si non aegrotas, aha cogita : si te

segrotantem languor ipse convincit, prius de salute tua
cogita. Salus tua Christus est : Christum ergo cogita. Ac-
cipe cahcem sahitaris ejus , « Qui sanat omnes languores
» tuos » hanc saluteni si
: volueris , oljtinebis. Honores
et divitias cura recpiisieris , non continuo si volueris , ha-
bcbis : hoc et pretiosius cst, et sequitur voluntatera.
 ,

enabrAtio in psalmum cii. 69

a Qui sanat omnes langiiorps tuos qni rcdimit dc corrup- ,

» lione vitam tuam. Ibi sanabitnr omnis langnor luns,

>>

cnm corruptibile hocinduetincorruptionem. Redemptaest

enim vita tua de corruptione-, jam securus csto : initus

est bonse fidei contractus , nemo fallit redemptorem tuum,

nemo circumvenit , nemo premit. Egit hic commercium,
jam pretium. solvit, sanguinemfudit. Sanguinem, inquam,
fudit unicus Filius Dei pro nobis : o anima , erige te , tanti

vales. « Redimit de corruptione vitam tuam. » Ostendit

exemplo ,
quod promisit in prsernio. Mortuus est propter
dehcta nostra , et resurrexit propter justificationem nos-
tram*. Sperent membra, quod in capite demonstratnm
est. jVon cnrabit membra sua quorum caput levavit iii ,

cfehmi?Ergo « Redimit de corruptione vitam tuam. »

YII. « Qui coronat te in miseratione et misericordia. »

Jam enim forte quasi arrogansesse coeperas, cum audires :

« Coronat te. » Ergo magnus sum. , ergo luctatus sum.

Gujus viribus? Tuis , sed ab illo subministratis. Nam iuc-
taris , manifestum est 5 et ideo coronaberis ,
quia vinces :

sed vide quis prior vicerit, vide qiiis te faciat etiam se-
cundo victorem. « Ego inquit vici saeculum gaudete , ,
,
'-. x,

Et unde gaudemus, si i!le vicit sreculum? qnasi nos vice-

rimus? Ita plane gaudeamus quia nos vicimus. Qui in ,

nobis victi sumus, in il!o vicimus. Ergo coronat te, quia

dona sua coronat, non merita tua. « Plus omnibus illis
» laboravi , » ait Apostolus : sed vide quid adjungit
« Non ego autem, sed gratia Dei mecum^. » Et post la-

bores ornnes expectat ipsam coronam , et dicit : « Bonum

» agonem certavi, cursum consummavi, fidem servavi :

» de caetero superest milii corona justitiae, quam mihi

» reddet Dominusin illa die justus judex*. » Quare?Quia
>
Rom, IV, 25. — ' Jom. xvi , 33. — * i Cor. xv, lo. — 4 2 Tim.
IV, 7, 8.
70 S. AUGUSTINI EPISCOPI
agonem Quare.^Quiacursumconsummavi. Quare?
certavi.
Quia fidem servavi. Unde certasti? unde fidem servasti?
« Non ego autem, sed gratia Dei mecum^. » Ergo et quod

coronaris, illius misericordia coronaris. Nusquam sis su-

perbus sempcr lauda
•, Dominum omnes , retributiones ejus
noli oblivisci. Retributio est, cumpeccator etimpiusvo-
catuses, ut justificareris. Retributio est, cum erectus et
gubernatus es ne caderes. Retributio est, cum tibi vires
subministratae sunt, ut usquein fmem perseverares. Retri-
butioest, utetiam caroista tua qua premcbaris, resurgat, et
neccapitistuicapillusintereat. Retributio est, ut post resur-
rectionem coroneris. Retributio est, ut in aeternum Deum
ipsum sine defectu laudes. Omnes retributiones ejus noli
oblivisci , si vis ut benedicat anima tua Dominum , « Qui
)) coronat te in miseratione et misericordia. »

YIII. Et quid agam coronatus? Ecce adjuvabar cum

luctarer, finito certamine coronabor-, jam nulla residua
erit inimica suggestio vel corruptio , cum qua lucter.
Semper enim in hac vita luctamur cum corruptione ista :

sed quid scriptum est ? « Novissima inimica destruetur

» mors. » Post destructionem mortis , nullum timebis
inimicum : « Inde absorpta est mors in victoriam-. »

Tunc ergo erit victoria , tunc corona. Postcertamen ergo

coronabor ,
post coronam quid agam? « Qui satiat in no-
» lais desiderium tuum ^. » Modo enim audis bonum , et
anhelas ^ audis bonum , et suspiras : et hoc ipsum quod
forte peccas , ellgendiboni aviditatefalleris •, et in eo reus
detineris, quod bonum consihum Dei non audis, quid
contemnendum et quid ehgendum sit quod forte negli- 5

gis discere si in ehgendo bono fallebaris.

, Ubicumque
peccas quasi bonum quaeris, c[uasi refectionem desideras.
Rona sunt ista quae quaeris ^ sed mala tibi erunt , deserto
I Coi-. XV, 10. =— » Ibid. '26 et 54- — 3 psal. cn, 5.
 ENARRATIO IN PSALMUM CII. 71

ilJo a quo bona facta sunt. Bonum tuum qusere, o anima.

Est enim 'bonum aliud alteri , et oranes creaturae habent
quoddam bonum suum , integritatis suae , et perfectionis

naturse sure : iuterest quid cuique rei imperfectse neces-

sarium sit, ut perficiatur : qusere tuum bonum. « Nemo
» bonusunus Deus ^. »
nisi Summum bonum, hoc est
tuum bonum. Quid ergo deest cui summum bonum bo- ,

num est? Sunt enim et inferiora bona, quse ahis et ahis

bona sunt. Pecoriquid bonum est fratres, nisi implere ,

ventrera , carere indigentia, dormire, gestire , vivere , sa-

num esse, generare ? Bonum ilh est, et usque ad quem-
dara modum habet boni sui mensuram tributam , et
concessam ab omnium rerum creatore Deo. Tale tu bonum
quteris? Dat et hoc Deus sed noh solum qusrere. Cohaeres
•,

Christi, quid gaudes , spem

quia socius es pecori? Erige
tuam ad bonum bonorura omnium. Ipse erit bonura tuura,
a quo tu in luo genere factus es bonus et omnia in suo ,

genere facta sunt bona -. « Fecit enira Deus orania bona

» valde ^. » Ergo illud bonura quod Deus est, si dicaraus

valde bondra, jara et de creatura dictum est, « Fecit

» Deus omnia bona valde. » Quid ergo iliud bonum de ,

quo dictum cst, « Nerao bonus nisi unus Deus? » dici-

mus quia bonum est valde ? Recurrit nobis recordatio de
omnilnis creaturis ,
quia dictum est « Fecit Deus omnia
,

valde hona.. « Quid ergo dicturi sumus ? Deficimus in voce,

sed non in affectu. Veniat in mentenl recens illa tractatio
Psalmi : non possumus jubilemus. Bonum est
explicare ,

Deus. Quaiebonum quis dicat? Ecce non possumus di-

,

cere et non permittimur tacere. Ergo si non possumus

,

dicere, et prse gaudio non permiltimur tacere, nec lo-

quamur nec taceamus. Quid ergo faciamus non loquen-
, ,

tes et non tacentes ? JuiDilemus'. « JulDilate Deo salutari

' Mattli. Tix, 17. — ' Gen. i, 3i. — ' Psnl. xr.w, i.
72 S. ArGUSTINI EPISCOPI
» nostro ,
jubilate Deo omnis terra^ » Quid est , « Jubi-
» late ? » Eflerte vocem ineffabilem gaudiorum vestro-
rum, et eructate in eum laetitias vestras. Et quid erit illa

ructatio post saginam , si modo post modicas istas refec-

tiones tantum alHcitur anima nostra ? Quid erit quando ,

fiet post redemptionem ah omni corruptione, quod dictum

est in isto Psalmo, « Qui satiat in bonis desiderium
)) tuum ? »

IX. Et quasi qusereres ,

Quando satiat? Modoenimnon
satior : adquodcumque me convertero, vilescit mihi adep-
tum quamvis accenderit desideratum cum omnia quse
, :

dum non habeo amo cum habuero contemno quod ,

,

bonum me satiabit ? Laus Dei. Etipsa cum « Corpus quod ,

» corrumpitur aggravat animam ^ » et deprimit terrena ,

inhabitatio sensum multa cogitantem non impletur anima ,

mea , non perficitur aliae de corruptione delectationes

:

indigentiarum detorquent me ab iila. Quando satiabitur

desiderium meum in bonis ? Quando ,
qureris ? « Renova-
» bitur sicutaquilse juventus tua. » Quccris ergo quando
satietur in bonis anima tua? Quando renovata fuerit ju-
ventus tua. Et addidit, « Sicut aquilre. » Profecto hic
quod tamen dici de aquila soiet non ta-
aliquid latct : ,

cemus quia non est ab re hoc intelligere. Illud tantum-

,

modo insinuatum sit cordibus nostris, non sine causa

dictum esse a Spiritu sancto, « Renovabitur sicut aquiloe
» juventus tua. » Resurrectionem enim quamdam signi-
ficavit nobis. Et quidem renovatur et juventns aquiLne , sed
non ad immortalitatem. Data enim similitudo, quan- est

tum de re mortali potuit trahit ad rem utcumque signifi-

candam immortalem non ad demonstrandam. Dicitur ,

aquila cum senectute corporis pressa fiierit immodera-

, ,

' M. xcAX, i. Insuper vkle Enanat. in Psal. xcik, num 4) ^- — ' Sap.
IX , i5.
 enArrAtio in psalmum cii. 73
tionerostri crescentis cihiim capere nonposse. Parsenim
rostri ejns superior ,
qunc supra partem inferiorem adun-
cotur , cnm prce senecta immoderatius creverit, longi-
tudo ejus incremenli non eam sinit os aperire, ut sit ali-

quod intervallum inter inferiorem partem et uncum

superiorem. Nisi enim aliquod intervallum pateat, non
lialjet morsus quasi forcipem , unde velut tondeat quod
transmittat in fauces. Crescente itaque superiore parte,
et nimis aduncata, non poterit os aperire et aliquid capere.
Hoc ei facit vetustas. Praegravatur languore senectutis , et
inopia comedendi languescit nimis ;
utraque re et aetatis et
,

egestatis accedente. Itaquemodo quodam naturaliinmen-

sura rcparandre quasi juventutis, aquila dicitur collidere
ad petram ipsum quasi labium suum superius,
et percutere
quo nimis crcscente edendi aditus clauditur atque ita :

conterendo illud ad petram excutit , et caret prioris rostri

onere, quo ci])us impediebatur. Accedit ad cibum , et
omnia rcparantur : erit post senectutem tanquam juvenis
aquila 5 redit vigor omnium meml^rorum, plumarum,
nitor
gubernacula pennarum , volat excelsa sicut antea , fit in
ea quaedam resurreclio. Ad hoc enim exposita est ista si-
militudo : sicut de luna ponitur ,
quia deminuta et quo-
dam raodo intercepta luna rursnsnascitur et impletur , et
significat nobis resurrcctionem : sed impieta illa non per-
manet; rursus minuitur ut semper significet. Sic ergoct ,

Iioc cpiodde aquila dictum est non ad immorlalitatem :

aquila reparatur nos autem ad vitam seternam

, sed ta- :

men propterea inde ducta est similitudo , ut quod nos

impedit, petra nobis auferat. Non ergo prsesumas de vi
ribustuis : firmitas petrae tibi excutit vetustatem. « Petra
)) autem erat Gliristus*. » In Ghristo renovabitur sicut
aquilae juventus nostra. Etenim inveteravimus intcr ini-
' I Cor. X, 4.
 ,,

74 S. AUGtJSTINI EPISCOPI

raicos nostros , sicut nota est vox Psalmi : « Inveteravi

)) inqiiit , in omnibus inimicis nieis'. )> Unde inveteravi-
raus? Carne mortaii, carne ista foenea : et ideo , « Per-
)) cussum est sicut foenum , et aruit cor meum quoniam ,

)) oblitus sum manducare paneni meum^. Ohlitus sum ,

)) inquit, manducare panera meum. Crevitvetustas, os ))

clausit , atteratur in petra=

X. Sic ergo et in hoc Psalmo unde agimus , cum prse-
misisset , « Qui satiat in bonis desiderium tuum : )) quasi
responderet anima , Non satiabor de mortalibus , non sa-
tiabor de temporalibus, aliquid aeternum donet, aliquid
seternum concedat : Sapientiara suam mihi det, Yerbum
suum raihi det, Beuni apiid Deum, et se Deum Patrem,
et Fihum, et Spiritum sanctum. uMendicus ante januam
non dormit quera invoco det raihi tres panes.
ejus sto, ,

Evangelium recordamini ccce quid sit nosse Dei Litteras ^ :

qui legerunt moti sunt. Nam recordaraini quemdam ino-

pera venisse ad domura araicisui, et petisse tres panes.
Etille, inc[uit_, dorraiens respondebat ei, etdicebat : « Jam
)) requiesco, et pueri mei intus raecum dormiunt. )) Ille

perseverans in petendo, extorsit taedio quod non posset

merito ^. Deus autera dare vult : sed noii dat nisi petenti
ne detnon capienti. Non tsedio tuo vult excitari. Non enira
cura oras tanquam dormienti molestus es : « Non dor-
)) miet, neque dormitabit, qui custodit Israel^. )> Semel
Christus dormivit, ut iUi de iatere conjux fieret^ : dor-
mivit in cruce, raanifestura est. Mortuus est enira , ut di-
cerct, « Ego dormivi, et somnum coepi. » Sed numquid
qui dormit^ non adjiciet ut resurgat "^
? Propterea ibi sequi-
tur, « Et exurrexi, c[uoniam Dominus suscipiet me", )) Quid
vero jam Apostolus ? « Ciiristus, inquit, surgens a mor-
• Psal. VI , 8. — ' IJ. c«. ,5.-3 Luc. xi, 5-8. — 4 Psal. cxx, 4. —
* Gen. u, 21. — " Psal. xl 9. — 7 Id. 111,6.
 ENABKATIO IN PSALMTJM Cll. 75
» jam non moritur, et mors ei iiltra non dominabi-
tuis ,

)) tiir ^ » Ipse ergo non dormit vide ne fides tua dor- •,

niiat. Dicat ergo anima jam desiderans satiari quodam

excelso, inenarrabiiibono, cui jubilatur potius, et de quo

jubilatur quam aliquid explicatur jam enim vult jam
,
:
,

sentitinde aliquid : videt se impediri prsegravatione cor-

poris , non se posse in hac vita satiari , et quasi respondeat,

et dicat Quid mihi dicis

: : « Satiabitur inbonis desiderium
» tuum?))Novi bonum ejnsquoddesiderem, noviquidmihi
sufliciat, video lioc in Philippo : <t Ostende , inquit, no-
)) bis Patrem, et suflicit nobis. » Sokim Patrem quasi
desiderabat : ostendit Dominus tres panes desiderandos 5

qui est unus panis ostendit, et dixit : « Tanto tempore

)) vobiscum sum , et Patrem non nostis ? Pliihppe ,
qui
))me videt, videt et Patrem. » Promisit et Spiritum :

» Quem mittet inquit, Pater in nomine meo*^, item- : )>

que ait, « Quem ego mittam vobis a Patre" donum : ))

suum sequale siln. Novi quid desiderem , sed quando inde

satiabor? Ecce modo de
quomodocum.- Trinitate cogito,
que de Trinitate, vix in senigmate per speculum ex parte ,
,

audeo aliquid sentire quando satiabor? « Renovabitur :

» sicut aquilse juventus tua. )) Non satiaris modo ,

quia
non est idonea anima tua ad sohdum illum et magnum
cibum sed rostro clauso, nonest idonea. Vetustas tibi os
^

clausit, propterea pctra data est, ubi vetustate contrita ,

renovetur juventus tua sicut aquilae^ ut possis manducare

panem tuum, illum quiErgo sum panis vivus, qui
ait : «

)> de coelo descendi^. Renovabitur juventus tua sicut

» aquilae : » tunc satiaberis iu bonis.
XI. « Faciens misericordias Dominus, et judicium eis

» qui injuriara accipiunt^. » Facit modo , fratres , anle-

• Rom. VI , 9. — » Joan. siv , 8, 9 et 26. — ^ Id. xv, 2G. — 4 Id. vi, 4 r •

— 5 psal. cii, 6.
76 S. ArGUSTINI EPISCOPI
quam venianins ad renovationem sicut aquilrr, anlequam
satiemur iii bonis. Quid enim hic , ([uid in ista peregri-
natione, quidin numquid deserimur? Non. « Fa-
ista vita?

» ciens niisericordias Dominus. » Et videte quomodo

laciat misericordias, non nos relinquens in deserto,non

nos relinquens in eremo, donec perveniamus ad patriam 5

)) Faciensraisericordias, » sedquibusPu Beati misericordes,

)) quoniam ipsi misericordiam consequentur ^ wModoau-
distis, fratres, cum Evangelium legeretur. Nonergoputet
aliquis futuram in se esse misericordiam Dei^ si est ipse
immisericors. Sed audi quse sit mensura misericordise, ne
quasi in amicum sit, et non sit in inimicum. Dictum est,
« Diligite inimicos vestros-. )> Satiari vis bonis Dei , sa-
tiata sit in te misericordia. Plena misericordia, ipsa est
perfecta misericordia : ipsa est qucC amat, quoe diligit
etiam habentem se odio. Nam c[uid faciam, inquis? Si

coepero diligere inimicum meum, injurias accipiam , et

injurias perferam, et non me vindicabo, cum adsint lc-
ges? Justum est ut vindices te^ conceditur, quia justum
est vide utrum non habeas quod in te vindicetur^ et
:

vindica. Sic enim dicis Ita-ne me non vindica])o? quasi

:

Deus justitiam vindictas reprimat, et non superbiam vindi-

cantis extinguat. Autveroadultera illanoneratlapidamia?
aut si lapidareiur iniquum aliquid fieret ? Si inique fieret,
,

iniquejussum est Lex autem jnssit, Deus jussit sed^

: :

vos ultores, videte si nonestis peccatores. Adducta est adul-

tera mulier lapidanda ex Lege, sed adducta est ad lato-
rem Legis. Saevis qui adduxisti : vide qui soevias, et in
cpiam soevias : sipeccator in peccatricem , deslne saevire,
prius confitere : si peccator saevis in peccatricem , reiin([ue
illam •
novit ille quid de illa sentiat , c[uid judicet , c[uo-
modo parcat , cjuomodo sanet. ExLege saevis? Mehus no-
Matth. v,':. — > Ibid. 44.
 »,

ENAURATIO 1N rsALMUM CII, 77

qiiid agal lator Legis , cx qua srevis. Jam Dominus eo
tempore ([uo illi oblata est , incliiiato capite scribebat in

terra. Tunc scripsit in terra, quando se inclinavit in

terram : antequam se inclinaret in terram non in ten^a ,

scripsit , sed in lapide. Jam fructuosum aliquid erat terra

de Domini Littcris parilura. In lapide Legem scripserat,
significans duritiam Judaeorum *
: in terra scripsit, signi-
ficans fructum Christianorum. Venerunt ergo illi addu-
centes adulteram , tanquam spevientes floctus in petram :

sed ejus responsione confracti sunt. Ait enim illis : « Qui

» in vobis sine peccato est prior in illam lapidem jactet-. ,

Et rursum inclinato capite , scribebat in terra. Et unus-

quisque jam interrogans conscientiam suam, non compa-
ruerunt. Repulit eos , non infirma mulier adultera, scd
adulterata conscientia. Vindicare volebant ,
jydicare cu-
piebant venerunt ad petram, absorpti sunt juxta petram
:

judices eorum^.
XIL « Faciens misericordias Dominus : » sed quibus?
« Beati misericordes quoniam ipsi misericordiam conse-,

» quentur^. » In omnes fac misericordiam. Quam mise-

ricordiam. facturus es justo? In Recessitatibus tantum

corporalibus : quibus si defuerint supplcmenta a te ,

non deerunt a Deo. Quod ergo facis , tibi plus prodest.

Das mendico transeunti et petenti : quaeris et justum cui
des ,
per quem recipiaris in tabernacula seterna 5
quia
« Qui recipit justum in nomine justi , mercedem justi ac-
)) cipiet^ Mendicus te quserit justum tu qusere. De alio
))
;

enim dictum est « Omni petenti te da*^ ,et de alio dictum : ))

est, « Desudet eleemosyna in manu tua, donec invenias

)) justum, cui eam tradas. Et si diu non invenitur diu ))
,

quaere, invenies. Sed quid prsestabis.^ Nonne plus tibi

» E>:oJ. XXIV, i2. — = ,Ioan. vi:i, S-g. — 3 psal, cxl, G. — 4 MaUh. v, 7.

— 5 Jlatth. X, 4i- ~" *"

^uc. V!; 00.
78 S. AUGUSTINI EPISCOPI
prrestatur? « Si nos vobis , inquit , spiritalia seminavimus,
)) magnum est, si vestra carnalia metamus ^ ? » Inde est

et illud quod pridem exposuimus in nutu Domini ,

quia
producit terra foenum jumentis-, id est , carnalia eis qui
triturant : quia , « Bovi trituranti os non infrenabis^. ))

Unde vos adhortali sumus, ut in hac re diligentes sitis,

cauti, sobrii^ opera vestra thesauros vestros deputetis.

Nuraquid autem hacc fratres, ideo dicimus, ut ita fiant ,

in nos? Puto in nomine Domini posse esse istam quamvis

infirmorum vocem, apostohcam tamen, sed vobis pro-
dest, sicut ait ipse Apostolus « Non quia quaero datum, :

)) sed requiro fructum^.» Quamergoeleemosynamfacturus

es justo ? Non pascebat vidua ,
pascebat corvus ^
^
quia
pascebat, qui fecit Eliam dico. Non ergo deest
corvum :

unde Deus det suis tu vide quid emas, quando emas, :

quanti emas. Emis enim regnum coelorum et non est :

emendi tempus nisi in hac vita. Et quam vili emas, at-

,

tende. Tanti tibi valet^ qaantum habere potueris.

XIII. Fac misericordiam iniquo, non tanquam iniquo.
Nam ipsum iniquum in quantum iniquus est, ne suscipias :

id est , ne quasi intentione et amore iniquitatis iUiu5 sus-

cipias eum. Nam et prohibitum est dari peccatori , et sus-
cipere peccatores ^. Et quomodo , « Omni petenti te da\? ))

Etquomodo, « Si esuiierit iniraicus tuus, ciba illum^? ))

Quasi contraria videntur, sed aperiunturin nomineChristi

pulsantibus, et raanifesta erunt quaerentibus. « Ne tradas
» peccatori, )) et « Ne suscipias peccatorem : )> tamen,
« Omni petenti te da. )) Sed peccator est qui me petit.

Da non tanquam peccatori. Quando das tanquam pecca-

,

tori? Quando in quo peccatorest, hoc tibi placet ut des.

' I Cor. IX, II. — - Psal. cin, i^. — ^ i Cor. ix, g. — 4 Pbiiip. iv, 17.
— ^3 Reg. XVII, 6 et i2. — ^ Eccli. xii, 4~^' — "'
Luc. vi, 3o. — ^ Rom.
xii , 2.
 ,,

enArratio in psalmum cii. 79

Paululum attendat Charitas Ycstra , donec evolvatur res
etiam exemplis , multum utilis ad intelligendum. Hoc
dixit : Cum esurierit nescio quis , si habes undedes, da;
si vides dandum esse ad subveniendum , da. Ne pigres-
cant in hoc viscera misericordiae ,
quia tibi peccator oc-
currit enim homopeccator occurrit. Cum dico Oc-
: tibi :

currifc tibi homo peccator, duo nomina dixi haec duo :

nomina non superflua sunt duo nomina aliud quod : ,

homo aliud qucd peccator quod homo opus est Deij

, : ,

quod peccator opus hominis est , da operi Dci noli : ,

operi hominis. Et quomodo inquis me prohibes dare , ,

operi hominis? Quid est dare operi hominis ? Peccatori

dare propter peccatum placenti tibi propter peccatum. ,

Et quis hoc faciet inquis ? Quis hoc faciet ? Utinam nemo,

,

utinam pauci, utinam non pubHce. Qui venatoribus do-

nant, quare donant dicant mihi?Quare donatvenatori? ,

Hoc in illo amat in quo nequissimus est hoc in illo pas-

, j

cit ,hoc in illo vestit ipsam nequitiam publicam specta-,

cuhs omnium. Qui donat histrionibus ,

qui donat aurigis
qui donat meretricibus^ quare donat? Numquid non et
ipsihominibus donant? Non tamen ibi attendunt naturam
operis Dei sed nequitiam operis humani. Yis videre quid
,

honores in venatore, quando ilhun vestis? Dicatur tibi,

Sis tahs : amas illum gaudes ad illum ,

, vis quodam modo
expohare te, et illuni veslire : noli cum injuria accipere,
si tibi dicatur, Taies sint fiiii tui. Injuria est, inquis.
Quare injuria est , nisi quia illa iniquitas? quare injuria,
nisi quia Non ergo donas cum donas
iila turpitudo ? ,

fortitudini , Quomodo ergo qui venatori

sed turpitudini.
donat non homini donat sed arti nequissimoe ( nam si
, , :

homo tantum esset et venator non esset non donares j

, ,

honoras in eo vitium, non naturam : ) ^c contra, si des

justo, si des Prophetae , si des Discipulo Christi aliquid
 ,,

80 S. AUGUSTIKI EPISCOPI
cujus indiget, et non ibi cogites quia Discipulus Christi
est ,
quia ministcr cst Dei ,
quia dispensator cst Dei ^ sed
cogites ibi aliquod commodum temporale , ut fortasse
causse quando fuerit venalis tibi sit
tuse necessarius ,

quia ei aliquid porrexisti-, tam tu non dedisti justo, si sic

dederis, quam ille non dedit homini quando dedit vena- ,

tori. Res ergo, charissimi in promptu posita est, etputo ,

quia etsi obscura fuit jani manifesta est. Ad hoc Domi-

,

nus te astrinxit cum diceret « Qui receperit justum

, , ^ , )>

sutliceret. Sed quia potest recipi justus aUa intentioiie

cum putatur prodesse posse ad aliquid temporale , forte

ad supplendam cupiditatera forte ad adjuvandum, ut ,

homo circumveniatur aut opprimatur quia tale minis- , •

terium de illo qu?eris , forte propterea suscipis : ncgavit

tibi mercedem justi , nisi cum additamento. Ait enim :

((Qui receperitjustum innomine justi, » id est, ideo re-

Qui receperit Prophetam »
cipiens quiajustus est. Et, « :

non tantum receperitProphetam, sed, « In nomine Pro-

))phetae » hoc in ilio honorans quod Propheta est. Ad
,

extremum Qui dederit calicem aquae frigidae uni ex

, «

)) minimis istis tantum in nomine Discipuii

,
id est , )>

propterea quia DiscipulusChristi est ,

propterea quia dis-
pensator sacramenti est non perdet ; « Amen dico vobis ,

» mercedem suam -. « Qui

» Quomodo ergo intelhgis ,

» receperit justum in nominejusti, mercedcm justi ac-

» cipiet » sic intelhge, Qai receperit peccatorem in no-

:

mine peccatoris perdet mercedem. ,

XIV. Ergo, fratres, exercete misericordiam. Non est

aliud vinculum charitatis, non est aliud vehiculum quo

perducam.ur ex hac vita ad illam patriam ; exlendite di-
lectionem usque ad inimicos : securi estoie. Ideo venit
Christus , cui tanto ante dictum est : « Ex ore infantium
> Malth. X, 4i. — ' Ibid. 4'^-
 enArrAtio in psalmum cii. 81
» Gt lactentium perfecisti laudem , ut destruas iiiimicum
)) etvindicatorem ^
: )) quod nonnulli codices defensorem
habent : sed verius, vindicatorem. Destruere voluit Do-
minus vindicatorem id est, eum qui se voluit vindicare, ,

ut non illi dimittantur peccata sua. Quid ergo inquis ? ,

dormiet disciplina.^ aufcretur omnis correptio.^ Non au-

feretur. Quid enim de luxurioso filio facturus es ? non
castigabis non verberabis? Servumquc ipsum tuum, si
,

male viventem videris non pocna aliqua non verberibus , ,

refrenabis? Fiat hoc fiat admittit Deus imo repre- , :

j

hendit si non fiat sed animo dilectionis fac, non animo

, :

nhionis. Ubi autem potentiores ahquos injuriosos passus

fueris , ubi tibi nec corrigere disciphna hcet , nec forte
eliammonere aut pr?ecipere-, tolera, securus tolera : audi
EvangeHum quod modo lectum est « Beati eritis
,
:
, cum
)) vos persecuti fuerint homines, et dixerint adversus
» vos omne malura, mentientes, propter nomen meum-. )>

Et ibi addidit propter quid , ne merito tuo accipias ma-

ledicta , non causa juslificalionum Dei. Non enim qui
maledictus fuerit ,
justus est : sed quijustus est, et in-
juste maledictus : et si injuste maledicitur, prsemium illi

redditur. Propterea itaque securus esto misericors , ex-

tende diiectionem usque ad inimicos : qui forte pertinent
ad gubernationem tuam, vindica, coerce cum dilectione,
cum charitate, attendens salutem aeternam; ne cum par-
cis carni, anima pereat. Fac hoc : et multos passurus es,
in quos non potes exercere disciphnam , quia non perti-
nent ad jura gubernationis tuce : ferto injarias , securus
esto. « Faciet enim misericordias Dominus , et judicium
)) omnibus injuriam accipientibus. )) Sic in te faciet mi-
sericordiam , si misertus fueris : sic eris misericors , ut
» Psal. vni, 3. — » MaUh. v, ii.

cxviii. 6
 ,:

82 S. AUGUSTINI EPISCOPI
quodpateris injuriam non sit impunitura : «Mihi vindic-
)) tam, etergo retribuam ^, dicit Dominus. )>

XV. « Notas fecit vias suas Moysi^ Quas vias suas )>

notas fecit Moysi? Quare Moysen elegit? ExMoyse, intel-

lige omnes justos, omnes sanctos : unum posuit, omnes
occurrant. Tamen perMoysen data est Lex , et habet ali-

quid obscurum traditio ipsa Legis. Ad hoc enim data est

Lex, ut convinceretur languidus, et medicum imploraret.

Ipsa est via occulta Dei. Jam dudum audieras : « Qui sa-

» nat omnes languores tuos. )) Languores in aegrotis late-

bant , dati sunt quinque libri Moysi cincta : est piscina

quinque porticibus-, produxit languidos, ut ibi jacerent

ut proderentur, non ut sanarentur. Quinque porticus
prodebant languidos, non curabant piscina curabat des- :

cendente uno, et hoc piscina turbata^ turbatio piscinae :

in passione Domini. Yeniens enim et ignotus factus^ cum

dicitur ab aliis , Ipse est Ghristus ; ab aliis, Non est Chris-
tus ^
justus est ,
peccator est ; magister est , seductor est
turbavit aquam , id est, turbavit populum : et in tota illa
perturbatione aquoe unus sanabatur, quia in passione Do-
mini unitas sanatur. Qui praeter unitatem fuerit , etsi ja-

cebit in porticibus , sanari non poterit : etsi Legem tenet,

ad salutem non pervenit. Ergo quia hoc ibi mysterium
est ideo docet datam Legem ut convincerentur peccato-
,

res, et ad gratiam accipiendam medicum invocarent.

Unde ille convictus est ,
quem in se transfigurat Paulus
apostolus, dicens : « Infelix ego homo, quis me liberabit
)) de corpore mortis hujus.^ Per mandatum enim de- ))

monstrata quredam rixa in se ipso unde dicit

illi erat , :

« Video aUam legem in membris meis repugnantem legi

)) mentis meae , et captivum me ducentem sub lege pec-
)) cati , quoe est in membris meis. Cognovit se iu mise- ))

' Deut. xxxii, 35. — ' Psal. cu, 7. — ^ Joan. v, 2-4.

 :

EHARllATIO IN PSALMUM CII. 83

ria , in gemitu , in rixa et conlentione :secum sibi
ipse
non concordans, a se dissonans, a se resiliens. Et quid
ait optans pacem
,
,
pacem veram ,
pacem supernam ?
(( Infelix ego homo ,
quis me liberabit de corpore mortis
)) hujus.? Gratia Dei per Jesum Christum Dominum nos-
)) trum^ Ubi enim abundavit peccatum, superabiindavit
)) gratia.)) Unde autem abundavit peccatum? (cLex au-

)) tem subintravit, utabundaret peccatum"^. QuareLege ))

subintrante abundavit peccatum? Quia nolebant se con-

fiteri homines peccatores , addita Lege facti sunt et prae-
varicatores. Praevaricator enim non est quisque, nisi cum
legem transgressus fuerit. Ipse Apostolus hoc dicit : ((Ubi
))enim non est lex , nec praevaricatio ^. )) Abundavit ergo
peccatum ut superabundaret
, gratia. Ergo, ut dicere cce«
peram quia hoc est in Lege
,
magnum mysterium , ideo
eam datam, ut crescente peccato, humiharentur superbi,
humihati confiterentur, confessi sanarentur : istae sunt
viae occultae ,
quas notas fecit IMoysi ,
per quem Legem
dedit, qua peccatum abundaret, ut superabundaret gra-
tia. Non crudehter hocfecit Deus, sed consiHo medicinse.

Ahquando enim videtur sibi homo sanus et aegrotat et , :

in eo quod aegrotat et non sentit, medicum non quaerit

augetur morbus, crescit moJestia ,
quaeritur medicus , et
totum sanatur. (( Notas Moysi filiis Israel
fecit vias suas :

)) voluntates suas. )) Numquid omnibus filiis Israel? Sed

veris fihis Israel : Imo omnibus fihis IsraeL Qui enim
dolosi ,
qui insidiosi, qui hypocritae , non Et
fihi Israel.

qui filii Israel? ((Ecce vere Israehta, in quo dolus non

» esf*. Filiis Israel voluntates suas. »

XYI. « Miserator et misericors Dominus, longanimis et

)) multum misericordiae^.)) Quid tam longanimem ? quid
' Rom. vn, 23-25, — ' Roni. v, 20. — ^ Id iv, i5. — 4 Joan. i, 47. —
5 Psal, cii, 8.

6.
84 S. AUGUSTINI EPISCOPI

tam multum iii misericordia ? Peccatur et vivitur; acce-

dunt peccata , augetur vita : blasphematur quotidie , et

facit solem suum oriri super bonos et malos ^ Yocatun-

dique ad correctionem vocat undique ad poenitentiam , ,

vocat beneficiis creaturae, vocat imperticndo tempus vi-

vendi , vocat per lectorem , vocat per traclatorem , vocat
per intimam cogitationem , vocat per flagellum correp-
lionis, vocat per misericordiam consolationis Lon-
: «.

» ganimis et multum misericordiae. » Sed observa ne

longitudine misericordise Dei male utendo, tu tibi thesau-
rizes, quod ait Apostolus , iram in die irse. Nam hoc ait

Apostolus : « An divitias benignitatis et longanimitatis

» ejus contemnis , ignorans quia patientia Dei ad poeni-

» tentiam te adducit-? » Quod tibi parcit, putas quia
places ei? « Hsec fecisti, inquit, et tacui •, suspicatus es
» iniquitatem, quod ero tui simiUs ^. » Non mihi placent
peccata, sedlonganimitate quoero recte facta. Si punirem
peccatores non invenirem confessores. Ergo te Deus
,

longaniraitate sua parcendo ad poenitentiara adducit : tu

autem cum quolidie dicis : Finitur hodiernus dies , et

sic ero et crastino die , non enim cras erit ultimus j et

tertio die : et suliito venit ira ejus. Fratcr, non tardes

converti ad Dominum^. Sunt enim qui praeparant con-
versionem , et differunt, et fit in ilhs vox corvina, Cras,
cras. Corvus de arca missus , non est reversus ^ Non quae-
ritDeus dilationem in voce corvina sed confessionem in ,

gcmitu columbino. Missa columba reversa est. Quandiu,

Cras cras ? Observo ultimum cras quia ignoras quod sit
,
:

iiltimum cras, sufficiat quod vixisti usque ad hodiernum

peccator. Audisti , Scnepe soles audire , audisti et hodie :

quam quotidie audis , tam quotidie non corrigeris. « Tu

• Malth. V, 45. — ^ Roin. 11, 4 >
-^- ""* ^ P*^^- ^"^j 2i. — 4 Eccli. v, 8.

— 5 Gca. vin, 7.
 ,

ENAnr.ATIO IN PSALMUM CIT. 85

» cnim seciindum dnritiam cordis tui et cor impoenitens,
» tliesaurizas tibi iram in die ivx et revelationis jusli ju-
)) dieii Dei, qui reddet unicuique secundum opera sua '. )>

Non tibi sic videatur Deus misericors, ut non videatur

justus. «Misericors Audio et
et miserator Dominus. )) ,

gaudeo. Itadicis. Audi, «Lon- et gaude^ adhuc addidit :

)) ganimis et multum misericors » et iii cxtremo, « Et :

)) verax. Gaudes ad verba superiora

)) ad ultimum ,

treme. Sic misericors et longanimis est, ut sit et verax.

Cum tibi thesaurizaveris iram in die irse, nonne experie-
risjiistum, quem contempsisti l^enignum?
XVII. « Non in finem irascetur, neque in ceternum in-
)) dignabitur-. )> Quia et quod vivimus in flagellis et
corruptione mortalitatis de indignatione ipsius est : de
poena hoc habemus primi peccati. Fratres niei , non so~
lum cogitare debemus , ut futuras minas ipsius cvada-
mus , sed et prsesentem iram : quia et ista ira ipsius est

cujus et se et nos fuissc dicit filios Apostolus. Ait

quippc : « Fuimus enim et nos aliquando natura filii irre,

)) sicutet coeteri^ » Ergo ex ira ipsius est quod hic homo

peregrinatur, quod laborat. Non est ex ira ipsius , fratres
mei : « In sudore et in labore edes panem tuum, et terra
)) spinas et tribuios pariet tibi'*?)) Auctori nostro dictum
est. Aut si est aiiud vita nostra , si potes , convertere ad
aliquam voluptatem , ubi spinas non sentias. Ehge quod
volueris 5 avarus, luxuriosus, ut duo ista sola dicamus;
adde et tertium , ambitiosus : in honorum cupiditate
{[uantae spinfe? In luxurie libidinum quantse spinre? In
ardore avaritice quantoe spinae? Amores turpes quantas
raolestias habent? quantas soilicitudines hic in ista vita ?

Omitto gehennas. Yide ne jam ipse tibi gehenna sis. Hoc

ergo totum , fratres mei , de ira ipsius cst : et cum le
« Rom. II, 5, 6. — » Psal. cu, 9. — ' Ei^hes. ii, 3. — 4 Gen. iii, ig.
 86 S. AUGUSTmi EPISCOPI

converteris , ut jiiste agas , noii poteris nisi laborare in

terra : et non finitur labor, nisi cum finita fuerit via.

Oportet in via laborare, ut in patria gaudeamus. Ergo

consolatur promissione sua laborem tuum, sudorem tuum,
molestias tuas , et dicit tibi : « Non in fmem irascetur,

))neque in aeternum indignabitur. ))

XVIII. «Non secundum peccata nostra fecit nobis. ))

Deo gratias quia hoc vokiit. Non quod merebamur ac-

,

cepimns : « Non secundum pcccata nostra fecit nobis,

» neque secundura iniquitates nostras retribuit nobis.

)) Quoniam secundum altitudinem cceli a terra, confirma-

)) Dominus misericordiam suam super tiraentes eum.

vit
))Confirmavit Dominus misericordiam suam supertimen-
» teseum^ secundum quid? «Secundi.m altitudinem
: ))

))coeli a terra. » Quid dixit? Si aliquando potest cfjeliim

abscedere a protectione terrse, aliquandopoteritDeus non

protegere timentes se. Attende et coelum : ubique undi- ,

que protegit terram , et nulla pars terrae est ,

quse non
coelo protegatur. Peccant homines sub coelo, faciunt om-
nia mala sub coelo : tamenproteguntur coelo. Inde luxad
oculos , inde aer, inde spiritus , inde pluvia ad terram
propter fructus , inde omnis misericordia a coelo. Tolle
auxihum coeli a terra , statim deficiet. Sicut ergo protec-
tio coelipermanet super terram sic protectio Domini per- ,

manet super timentes eum. Times Deum, supra te est

protectio ipsius. Sed forte flagellaris, et putas quia dese-
ruit te Deus. Si deseruit protectio coeli terram «Quo- :

)) niam secundum altitudinem coeh a terra , confirmavit

)) Dominus misericordiam suam super timentes eum. »
XIX. Et quid fecit? Quia non secundum peccata nos-
tra retribuit nobis. « Quantum distatOriens abOccidente,
)) longe fecit a nobis peccata nostra '-. » Secundum aiti-

« Psal. cii^ 10, II. — a Ibid. i2.

 ENARRATIO IN PSALMUM CII. 87
tudinem coeli a terra, confirmavit Dominus misericordiam
suam super nos. Dixi quare : Propter protectionem. Unde ?
« Quantum distat Oriens ab Occidente , longe fecit esse
)) a nobis peccata nostra?» Noverunt qui sacramenta
sciunt tamen quod omnes audire possunt dico. Quando
:

peccatum remittitur, occidunt peccata tua oritur gratia ,

tua peccata tua tanquam in occasu sunt; gratia qua libe-

:

raris, in ortu est. « Veritas de terra orta est ^ » Quid est,

« Veritas de terra orta est? » Nata est gratia tua, occi-

dunt peccata tua innovaris quodam modo. Ad ortum at- ,

tendere debes, ab occasu averti debes. Avertere a pecca-

tis tuis , convertere ad gratiam Dei : illis occidentibus
surgis , et proficis. Sed pars coeli quaesurgit, rursum in
occasum it. Non undecumque possunt similitudines duci
ad perfectum possunt collineari ipsse res rebus ad quas
,

adhibentur^ sicut dixit de aquila, sicut deluna, sic et

hic. Occidit pars una coeli, oritur altera sed pars quse :

oritur modo post duodecim horas occasura est. Non sic

,

est gratia, qune nobis oritur : et peccata in seternum oc-

cidunt , et gratia in seternum manet.
XX. Quare autem, « Quantum distat Oriens ab Occi-
» dente, tantumlonge fecit a nobis peccata nostra, » ut
illa occidant , et gratia oriatur? Quare putatis? « Sicut
» miseratur pater fdios , sic miseratus est Dominus timen-
» tes eum ^ » Jam saeviat quantum vult, pater est. Sed
flagellavit nos, et afHixit nos , et contrivit nos : pater est.
Fili , si ploras, sub patre plora, noli cum indignatione,
noli cum typho superbise. Quod pateris, unde plangis,
medicina est , non poena •, castigatio est, non damnatio.
Noh repellere flagellum , si non vis repelli ab hsereditate.
Noli attendere quampoenam habeas in flagello, sedquem
• Psal. xvni, iQ. — » Id. cii, i3.
 ,!

88 S. AUGUSTINl EPISCOPI.
locum in testamento. « Sicut miseratur pater filios, sic
» Dominus timcntes eum. »
miseratus est
XXI. Quoniam ipse cognovit figmentum nostrum^ id :
•»

est, infirmitatemnostram.NoviLquidfecerit, quomodolap-

sum sit, quomodo reficiendum sit, quomodoadoptandum

sit, quomodo ditandum sit. Eccefacti sumus de limo « Pri- :

«mus homodeterra, terrenus: secundushomo de coelo, coe-

lestis -. Misitet Fihum suum, qui factus est secundus ho-
))

mo, qui anteomniaDeus. Secundus eniminadventu, prior

inreditu post raultos mortuus est, ante omnes resurrexit.
:

« Ipse cognovit figmentum nostrum. » Quod figmentum?

Nos. Unde loqueris, quia cognovit? Quia raiseratus est.

« Memento quia pulvis suraus. )> Ad ipsum Deum con-
versus ait, «Meraento,)) quasi obhviscatur Deus : sic

cognoscit, sic novit, utnonobliviscatur. Sed quidest, «Me-

mento? » Perseveret erga nos raisericordia tua. Cogno-
vistifigmentum nostrum cjuodam raodo ne obhviscaris :

figraentum nostrum, ne obhviscamur gratiam tuam. «Me-

» mento quia puivis sumus. )>

XXII « Homo tanquam foenum dies ilhus^. , At- ))

tcndat quid sit homo non superbiat homo « Tanquam

^ :

» foenum dies ilhus ^ Quid superbit foenum modo ))

florens post pauhdum arescens ? Quid superbit foenum

,

ad tempus virens et hoc ad parvum tempus donec

, ,

sol candescat? Bonum est ergo nol)is , ut misericordia

ipsius sit super nos, et de foeno aurum faciat. Xam ,

« Homo , tanquam foenum dies ejus; sicut flos agri,

)) ita efHorebit. » Totus splendor generis humani , hono-
res ,
potestates , diviti?e, typhi, minae, flos foeni est. Fio-
ret illa doraus , et raagna illa doraus : floret illa farailia
et fiuam multi florent , aut quam multis annis vivunt

' Psal. cir, 14. — ' I Cor. xv, 47- — ^ Psal. cii, ifi.
 ,,

ENAKKATIO IN PSALMUM CII. 89

Multi anni tibi, Ijreve tempns Deo. Deus non sic numerat,
quomodo tu numeras. In comparaUone longonim et
longe viventium ScTculorum , omnis flos cujusque domus
sic est ,
quoraodo flos agri. Vix est annua omnis pulcbri-
tudo anni. Quid(|uid ibi viget, quidquid ibi candet, quid-
quid pulcbrum est, non pcrannat^imo per totum
ibi

annum duci non potest. Quam exiguo tempore transeunt

flores, et boc est pulcbrura in bcrbis. Hoc quod valde
pulcbrum boc cito cadit. uOmnis caro Ibenum et
est ,

» claritas bominis ut flos foeni. Foenum aruit, et flos de-

» cidit Yerbum autem Doraini manet in seternum^ »

:

Quia ergo quomodo Pater cognovit figmentum nostrum

quiafcenum sumus , el'ad tempus florerepossumus : mi-
sit nobis Verbum suum , et Verbum suum quod manet in
reternum , foeno quod non manet in aeternum fratrem fe-
cit : natura Unigenitum, unicum natum de substantia
sua fratrem adoptatis tot fratribus fecit. NoH mirari, quia
particeps eris feternitatis ilbus 5 factus est ipse prior parti-
ceps foeni tui. Quod excelsum est a te, tibi denegabit
qui quod bumile erat ex te suscepit? Ergo, «Homo, »
quantum ad hominem attinet « Sicut fcenum dies ejus :

» sicut flos agri, ita florebit. »

XXIII. «Quoniam et non spiritus pertransibit in eo ,

» eritnon cognoscet ampUus locum suum^. » Quasi

, et
perditio quaedam quasi interitus quidnm. Ecce qui se
,

inflat ecce qui tumet

, ecce qui se extoliit « Spiritus , :

» pertransiet in eo, et non erit, et noncognoscet amplius

» locum suum. » Videte quotidie morientes et boc crit :

totum, ipse erit fmis. IVon alloquitur enim foenum, sed

propter quod et Verbum fcjenum factum est. Tu enim
liomo propter te autem et Verbum factum est bomo tu
: :

caro, etpropter te Verbum caro Factum est. «Omnis caro

' Isai, XL, 6-8. — » Psal. cii, 16.
90 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» Verbum caro est factum ^ » Quanta ergo
foenura*, et
quando Yerbum caro factum est? lUud quod
spes foeni,
manetin aeternum, non dedignatum est suscipere foenum,
ne de se desperaret foenum.
XXIV. Ergo quod ad te attendls humilitatem tuam ,

cogita pulverem tuum cogita noli extoili

,
quidquid , :

melius eris ,
gratia illius eris , misericordia illius eris.

Audi enim quod sequitur Domini in : « 3Iisericordia vero

)) sseculo et in saeculum, super timentes Qui non eum ^. )>

timetis eum foenum et in foeno et in tormento cum

, , ,

foeno eritis. Resurget enim caro ad tormentum. Gau-

deant illi qui timent eum ,
quia super eos misericordia
ejus.
XXV. « Et justitia ejus super filios filiorum ^. )) Retri-
butionem dicit, super filios filiorum. Quam multi sunt
servi Dei non habentes fdios, quanto minus fdios fiHo-
rum.^ Sed fdios nostros dicit opera nostra : fdios fdiorum,
mercedem operum nostrorum. « Juslitia ejus super fdios
)) fdiorum , custodientibus testamenlura ejus. )) Videant
neputent omnes adse pertinere quod dictum est. Eligant,
cura licet. « Custodientibus, inquit, testamentum ejus, et
)) memoria retinentibus mandata ejus , ut faciant ea. )>

Jam te disponebas extollere , et forte reddere mihi Psal-

terium, quod ego non teneo, aut totam Legem memori-
ter pronuntiare. Plane in memoria mehor me , melior
quovis justo si justus ad verbum Legem non tenet sed
, :

vide ut praecepta teneas. Sed quomodo teneas ? Xon me-

moria sed vita. « Memoria retinentibusmandata ejus »
, :

non ut reddant ea sed « Ut faciantea. Jam forte modo

; , ))

perturbatur uniuscujusque anima. Quis tenet omniaraan-

data Dei? quis tenet omnes Litteras Dei?Ecce volo non
solum memoria tenere , sed et operibus meis facere sed :

' Isai. XL, 6. — • Joai). i, 14. — * Psal. cu, 17. — 4 Ibid. i8.
 ENARRATIO IN PSALMUM CII. 91
quis tenet omnia memoria? Noli timere^ non te onerat.

« In duobus prseceptis tota Lexpendet, et Prophet?e^ »

Sed totam Legem volo tenere. Tene , si potes ,
quando
potes, quomodo potes. Quamcumque paginam interro-
gaveris, hoc tibi respondebit, Quod tenes tene , :Chari-
tatem tene. « Finis praecepti est charitas^. » iSoH cogitare
de multitudine ramorum, radicem tene, et tota arborin
te est. « Et memoria retinentibus mandata ejus , ut fa-
» ciant ea. »
XXVI. « Dominus paravit in ccelo thronum suum^. »
Quis , nisi Christus, paravit in coelo thronum suum ? Qui
descendit et ascendit ,
qui mortuus est et resurrexit, qui
hominem assumptumin coehinilevavit,ipse paravitinccelo
thronum suum. Thronus sedes est jadicis : observate ergo
qui auditis, quia « Paravit in coelo thronum suum. » Fa-
ciat quisque quod vult in terra, non erit impunitum pec-
catum non erit infructuosa justitia
, : quia Dominus qui
ante thronum judicis hominis i'rrisus est, in coelo paravit
thronum suuni. « Dominus in coelo paravit thronum suum :

» etregnum ejus omniumdominabitur. Domini est regnum,

» et ipse dominabitur gentium*. Et regnura eius omnium

» dominabitur. »

XXVII. «BenediciteDominum omnes Angeli ejus, poten-

» tes fortitudine, facientes verbum ejus. »Ergo tu verbo Dei

nondum justus es aut fidehs , nisi cum facis. « Potentes

» fortitudine , facientes verbum ejus : ad audiendam vo-
» cem sermonum ejus ^. »
XXVIII. « Benedicite Dominum oranes Virtutes ejus,
» ministri ejus, facientes vohintatem ipsius^. » Omnes
Angeh, omnes potentes fortitudine, facientes verbura ejus,
omnesVirtutes ejus_, omnes ministriejus, facientes volun-
' Matth. XXII, 4o. — 2 I jitn. i, 5. — ^ Psal. cu, ig. —^ Id. xxx, 29.
— S Id. cii, 20. — ' 6 Ibid. 21.
92 S. AUGUSTINI EPISCOPI
tateraipsius , vos, vos benedicitc Domiiium. Omncs enini
inale viventes, etsi lingua taceant , vita Domino malcdi-
cunt. Quid prodest quia liymnum cantat lingua tua , si

sacrilegium exlialatvita tua.^ Male vivendomultaslinguas

misisti in blaspliemiam. Lingua tua vacat hyrano , et cae-
terse te intuentium vacant blaspbemiis. Si ergo vis bene-
dicere Dorainum, fac verbum ejus, fac voluntatem ejus.
In petra fedifica, noli in arena. Audire et non facere, in
arena aedificare est : audire et faccre , in petra sedificaro
est : nec audirc , nec facere, nihil nedificareest. Si in arena
redificas, ruinam aedificas : si niinl sedificas, expositus
pluviae, fluminibus , ventis , ante rapieris quam steteris^
Ergo non est cessandum, sed aedificandum : necsicsedi-
ficandum, ut ruina a^dificetur^sedin petra .Tedificandum^
ut tentatio non evertat. Si sic est , benedic Dorainum : si

non est sic , noli blandiri iinguae tuoe , vitam tuam inter-
roga, ipsa tibi respondeat. Invenis quid sis mali ,
geme,
confitere : confessio tua potest Dominum benedicere, sed
mutatio tuain benediclione perseveret.
XXIX. « Benedicite Dominum omnia opera ejus, in omni
/) loco dominationis omni loco. Ibi non ejus'^: » Ergo in
benedicatur, ubi non dominatur In omni loco do- : «

» minationis cjus. » Ne forte ahquis dicat, Non possum

ijenedicere Dominum in Oriente quia ad Occidentem ;

profectus est aut Non possum in Occidente quia in

: ,
,

Oriente est. « Non ab Oriente et ab Occidente non a ,

)) desertis montibus quoniam Deus judex est^. Sic ubi-

,
)>

queestut ubiquebenedicatur sic undique est,ut ilUun- :

dic[ue jul^iletur sic undique Iienedicitur, ut undiquelDene

:

vivatur. « Benedicite Dominum omnia opera ejus.» Quia

cum coeperis in bona vita jjenedicere Dominum , opera
ejus eum benedicunt , non merita tua. Ipse enim per te

' MaUli. vii, 24 et 27. — * Psal. cn, 22. — ^ 14, lxxiv, 7, 8.

 ENARRATIO I IN TSALMUM CIII, SERAIO I. 93
et m boniim operatur, dicente Apostolo: « Ciim timore
» et tremore vestram ipsorum salutem operamini : Deus
» enim cst qui operatur in vobis^ » Ergo ne te extoUe-
res ,
quia facis verbum ejus ,
quia facis voluntatem ejus ,

voluit te liumiliari, rcspiciendo gratiam cjus , unde hoc

consecutus cs. « In omni loco dominationisejus. Bencdic,

)) anima mea, Dominum. Ipse ultimus versus est, qui pri- ))

mus : benedictio acapite , benedictio in fine : a benedic-

tione profccti sumus, ad bcnedictionem rcdeamus, in be-

nedictione regnemus.

'VVVA -VV^"* -X/V^A A/VV% A^VV^ 'VVVX -VVV* 'VVV'» 'VVVl -VVV^ '\A/\^ VAa'^ A^^

ENARPvATIO I

IN PSALMUM Cill.

SERiaO I \

De prima parte Psalmi.

I. DiE quidem nudiustertiano ,

quantum meminisse
dignamini , abundanter refecti estis : sed quia nos cliam
post longum sermonem avidissimi dimisistis , non puta-
vimus Sanctitatem Vestram hodierni diei debito fraudan-
dam ut hoc sit de debito illud de lucro. Psalmus qui
•, ,

lectus est, prope totus figuris rerum mysteriisc[ue contc-

xitur , et opus habet noii solum nostra , sed etiam vcstra
non parva intentione : quanquam etiam cuncta quae dicta
sunt,possint ad littcram religiose accipi. Enumerantur
enim etsi non omnia , multa tamen opera Dei ,
quae nota
sunt oranibus intuentibus , cjui norunt et cx his cjuoe facta

> rliilip. n , 12, i3. — ' Ilabitus cst isfc Semio CaiLliayiiie, e.x. n. i3,
Auguslino jani Ecne cx Seim. ii, n. 7.
94 S. AUGUSTINI EPISCOPI
sunt et videntur , illius invisibilia intellectu conspicere^
Yidemus enim fabricara raundi amplam quamdam , ex
coelo et terra et oranium quae in eis sunt : et ex hujus fa-

bricae magnitudine ac pulchritudine fabricatoris , ipsius

inaestimaljilem magnitudinem et pulchritudinem , et si

nondum videmus, jam tamen amamus. Ts'on enim cessa-
vit, qui nondum potest nostri cordis puritate conspici,
ante oculos nostros ponere opera sua , ut videntes quae
possumus, amemusquem videre non possumus , ut ipsius
amoris merito aiiquando videre possimus. Tamen in om-
nibus quae dicta sunt, quaerendus cst etiam intellectus spi-
ritahs , ad quem perscrutandum adjuvabantnos in Christi
nominedesideria vestra quibus quasi manibus invisibih-
:

hus ad invisibilem januam pulsatis utinvisibihter vobis ,

aperiatur, et invisibiliter intretis, et invisibihter sanemini.

Ergo dicamus omnes « Benedic, anima mea Do-
II. : ,

» » Alloquamur omnes animam nostram

minura^. quia :

omniura nostrum anima, per unam fidera una anima est;

et omnes nos quicuraque in Christura credimus, propter
unitatem corporis ejus unohomo sumus. Benedicat aniraa
nostra Dominura ,
pro tantis beneficns ejus pro tam mul- ,

tis et raagnis muneribus gratiarum ejus : quae raunera in-

venimus in hoc Psahuo intenti, et excussa nebula car-
nahs cogitationis, quantum possuraus erecta mente et ,

quantum possumus directa acie, et quantum possumus

puro oculo cordis nostri quantum non impedit praesens ,

vita quantura non occupant rerum praesentium desideria,

,

quantura non excaecat cupiditas saecuh Erecti ergo audituri .

suraus raagna, laela et pblchra^desiderabiha et plena laetitiae

gaudiorumque raunera ejus, quae jara ille qui conceperat

istum Psalraum, videbat animo , et ipsius visionis exulta-

tione ructabat, dicens, «Benedic, animamea, Dominum.»

' Rom. 1, 20. — ' Psal. cni, i.
 ,,

ENARRATIO I IN PSALMUM CIII , SERMO I. 95

III. « Domine Deus meus, magnificatus Vide es nimis. «
magnifica quae dictums est ; in quibus magnificis non uti-
que nisi ille laudandus estauctor omnium magnificorura.
« Confessionem et decorem induisti. » O Domine Deus

meus, qui « Magnificatus cs nimis, unde magnificatus es

))nimis? » Nonne semper magnusPnonne semper magni-
ficus.? Numquid perfectus nones, ut crescas? numquid
deficis , ut aliquando minuaris? Sed quia es quod es, et
vere es , utique nomen tuum dixisti famuio tuo Moysi
« Ego sum qui sum » utique magnus es
^ et magnitudo
: ,

tua sempiterna est , nec coepit , nec desinit 5 nec ab initio

temporis incipit , nec usque ad finem temporis excurrit

nec in medio aliquid patitur incommutabilis enim magni- :

tudo est. Quomodo ergo « Magnificatus es nimis? » Alius

Psalmus admonet nos •, ait enim : « Mirificata est scientia

)) tua ex me '^.
» Si recte dicitur , « Mirificata est scientia

» tua ex me 5 )) recte dicitur , « Magnificatus es nimis, Do-

» mine, Deus meus ex me. )> Sed et hoc adhuc quserendum.
Ex me magnificatur Deusmeus?Ergo ex me fit magnus.
Docet nos aiiquid et quotidiana oratio salutis nostrae,
« Sanctificetur nomen tuum ^ : )) quotidie petimus ,
quo-
tidie rogamus ut fiat. Si nos quisquam nterroget, Quid est
quod petitis ut sanctificetur nomen Dei ? Aiiquando enim
,

sanctum non est, utmodosanctificetur?Ettamen nisi velle-

musfieri, nonpeteremus utfieret. Aiia estenim gratulatio,
aiia oratio gratuiamur, ex eo quod est oramus, utsit quod
:
5

nondumcst. Quidest ergo, «Sanctificetur nomcn tuum?»

Et inteiligimus quod hic dictum est « Domine Deus
,
,

))meus, magnificatus esnirais. ))Hoc est, « Sanctificetur

nomen tuum, sanctum sit apud homines nomcn tnum.
)) )>

Sanctum est enim seraper nomen tuum, sed quibusdam

immundis nondum est sanctuni nomen tuum. Dicit enira
' Exod. 111, 14. — * Psal. cxxxMU, 6. — ^ MaUh. vi, 9.
 ,
:

96 S. AUGUSTINl EPISCOPI
Apostolus, (( Omnia miinda mimdis, immnndis autem et
)) infidelibus nihil est mundum. » Si immundis et infi-
delibus nihil est mundum, quciero causam : (( Sedpolluta
» sunt inquit , , eorum et mens et conscientia ^ )> Si nihil

est mundum eis , nec Deus : nisi forte putatis mundum

videfi Deum ilhs, qui quotidieblasphemant eum. Si mun-
dus est, placeat : si piacet , laudetur. Si autem blasphe-
matur , disphcet, et si displicet, quomo tibi potest mun-
dus esse, qui displicet? Quid ergo rogamus, (( Sanctificetur
»nomentuum? Ut illis hominibus, quiper infidelitatera
)>

nondum habent, nomen Dei sanctum sit quibus nondum ,

est ille sanctus, qui per se, etin se, etin sanctis suis sanctus
cst. Piogamus pro genere humano , rogamus pro orbe ter-
rarum ,
pro omniljus gentibus ,
quotidie sedentibus et
disputantibus, quianon est rectus Deus, et non recte ju-
dicat Deus; ut aliquando ipsi se corrigant, et rectum cor
ad illius reciitudinem ducant et adhserentes ei directi ^ ,

ad rectum non jam vituperent sed placeat rectis rectus

, ,

(juia , (( Quam bonus Deus Israel , sed rectis corde ?. )>

Ergo cum videret iste qui cantat , iste ipse nos ipsi , id est,
corpus Christi membra Ghristi cum videret quanta prses-
, 5

titerit Deus generi humano cui antea aut nullus, aut ,

falsus , aut non tam magnus videbatur Deus, in operibus

cjus eum videns Domine Deus meus inquit magni-
, (( , ,

)) ficatus es nimis : )) id est, qui nondum te intelligebam

intelhgo te magnum. Magnus semper , etiam occultus :

sedmihi tunc magnus, quando apparuisti. Magnificatus

es ergo exme : quo modo « Mirificata est scientia tua ex
)) me^ •, )) mira enim facta est ex me. Ego illam miror con-
versus ad illam : illa autem non convertar, etsi post
etsi

conversionem avertar , integra permanet. Sed ego jam

magnus factus in ea, et ex deminuto factus integer in ea,
' Tit. I, i5. — » Psal isxii, 2. — ^ Id. csxxviu, 6.
 ,

ENAIUIATIO 1 IN PSALMtJM CIll , SEU.MO 1. 97

miror quod non noveram non quod modo magnum fac- ,

tura est ex quo dldici sed quia magnus factus sum ex ,

quo didici. Audi jam etubi videtur magnificatus Deus ni-

mis semper magnus magnificatus enim nimis in operi-
, :

bus suis ad nos.

IV. « Confessionem et decorem induisti. » Ante decorem
confessionem posuil , decus in pulcliritudine. Quaeris pul-
chritudinem , Jjonam rem quseris. Sed (juare quseris pul-
chritudinem, o anima? Ut amct te sponsns tuus : etenim
displices ei foeda. lile enim qualis est? (c Speciosus forma
)) prae filiis hominum. » Osculari vis foeda pulchrum •, sed
non attendis quia tu iniquitatibus plena es.
,
DifTusaest ((

)) autem gratia in labiij tuis. Sic enim de illo dictum )>

est « Speciosus forma prae fihis liominum

: dilFusa est ,

)) gratia in labiis tuis 5

propterea adolescentulae dilexerunt
)) te ^ » Est ergo quidam formosus, est quidam pulcher
hominum etsi fihus hominis tamen pra3 fi-
prse fihis : ,

Hishominum. Huic tu placere vis o anima humana , ,

una in multis ? Audiamus Ecclesiam Quia erat iUis ;

(c

)) anima una et cor unum in Deum - : )>hanc alloquitur

Psalmus. Vis ei placere?Non potes ,
quandiu deformis
es : quid facies ut pulchra sis ? Prius tibi disphceat defor-
mitas tua, et tunc ab ilio ipso cui vis placere pulchra
mereberis pulchritudinem. Ipse enim erit reformator tuus,
qui fuit formator tuus. Ergo prius attende quce sis, ne
audeas ire foeda in pulchri oscula. Et quid intucns, inquis,
me videbo?Posuittibi speculum Scripturam suam legitur ^

tibi Beati mundi corde quoniam ipsi Deum videbunt^.))

: (c
,

Specuium in hac lectione propositum est vide si hoc es :

,

quod dixit^ si nondum es, geme ut sis. Renuntiabit tibi

specukim faciem tuani sicut speculum non senties adu- :

latorem sic nec te palpes. Hoc tibi ostendit nitor ille quod
,

' Psal. xLiv, 3. — 3 Act. IV, 32. — ^ Mallh. v, 8.

cxviii. 7
 ,

98 S. AUGUSTINr EPISCOPI
es : vide quod es ; et si tibi displicet ,
quaere ut non sis.

Si enim cuni foeda sis, tibi ipsi adhuc displices pulcliro ,

jam places. Quid ergo ? Quoniam displicet tibi fceditas tua,

incipis ei in confessione : sicut alibi dicitur , « Incipite

)) Doraino in confessione ^ Primo accusa fceditatem

»

tuam foeditas enim aniraae

: de peccatis, de iniquitatibus.
Accusando foeditatem tuam incipe confiteri, aconfessione
incipis decorari quo decorante , nisi specioso forma prse
:

fdiis hominum?
V. Ut autera et decoram faceret , audeo dicere amavit ,

et foedam. Quid est, araavitet foedara? « Etenim Christus

» pro impiis mortuus est^. » Quam vitam tibi servatjus-

tificato ,
quisuam raortemdonavit etinipio? Ecce pulcher
ille et speciosus forma prae fdiis horainura ,
quia justissi-
mus praj fdiis horainum _,
quoniam veniebat ad fcedam
ut faceret palchram ,
(dicani et hoc, quia in Scripturis
invenio, ) foedus factus est. Non me in hoc audiatis , ne in

hoc verl.umteraerelapsussira. Sicutenim dixerara Ama- :

vit et foedara non autem quasi congruenter dixeram qui-

^

busdam illani amantibus, nisi mihi testis procederet; et

dixi quod dixit Apostoius. Vis nosse quod amarit et foedam?
« Christus pro impiis mortuus est » sic et modo quod :

dixi, Ut veniret ad foedam, foedus factus est, deforrais

factus est quoraodo probabo ; quando jara mihi prsedixit
,

divinum eiociuiura, « Speciosus forma prae filiis hominum?»

Sed in ipso divino eloquio rursus habeo, « Vidimus eum,
» et non habebat speciem neque decorera^. Speciosus ,

))forraa prae filiis hominum Vidimus eum et non lia- : ,

))bebat speciem, neque decorem.))Non dixit Nonvidimus, :

etideo nesciebamus utrum liaberet speciem vel decorem;

« non habebat speciem, neque decorem.
Ecce vidimus , et )>

Ubi ergo illum vidit qui dixit « Speciosus forma prae filiis ,

' Psal. cxLvi, 7. — * Roni. v, 6. — 3 isai'. lhi, 2.

 ,

ENARRATIO I IIV PSAL.UUM CIII , SERMO I. 99

)) homiiiLim?)) etubi illum vidit qui dixit, « Non liabebat
)> speciem, nequedecorem?» Audi ubieumvidit qui dixit,
« Speciosus forma proe filiis hominum. Cum in forma
)) Dei esset, non rapinam arbitratus est esse aequahs Deo'.))
Merito prae filiis hominum quia aequahs Deo. Ecce accepi, ,

et agnovi ubi eum viderit quidixit, « Speciosus forraa prse

» fihis hominum. » Respondit enim nobis, Ubi viderim,
quseris? «In forma Dei.» Etunde vidistiin forma DeiPquo-
modo vidisti in forma Dei? « Quia invisibiha ejus per ea
)) quse facta sunt intellecta conspiciuntiir -. Bene, op- ))

time ; accepi , agnovi et , quem videris , et qualem videris

et ubi videris , et unde videris. Quera vidisti? Sponsum
nostrum. Qualem vidisti? « Speciosum forma prae filiis

))hominum. Ubi vidisti? « Cum in ibrma Dei esset

)) : ))

Unde vidisti ? « Per ea quae facta sunt intellecta conspi-

))ciuntur. » Videamus et de isto quid dicat alius Propheta,
sed uon aiius spiritus non enim discordant inter se. Ex- :

hibuit nobis ille speciosum forma prae fihis hominum ;

exhibeat et iste quod ait : « Vidimus eum non ha- , et

)) bebat speciem neque decorem. » , Unus apostolus Pau-
lus Prophetam utrumque conjungit ; unum capitulura
Pauli utrique Prophetae perhibet testimonium. Ibi habeo
speciosum forma prae filiis hominum : « Qai cum in forma
)> Dei non rapinam arbitratus est esse aequahs
esset ,

» Deo ^. » Ibi dixit quod vidit et ahus non haben- , ,

tem speciem neque decorem , « Quia semetipsum :

» exinanivit formam servi accipiens in simihtudine ho- •,

» minum factus , et habitu inventus ut homo 5humi-

» havit se , factus obediens usque ad mortem , mortem
» autem crucis^. » Merito viderunt eum, et non habebat
speciem, neque decorem. Merito ante crucem agitabant
caput Hiccine est totus Fihus Dei? « Si Fihus Dei est,
:

' Philip. n, 6. — ^ Rom. i, 20. — 3 philip. n^ g. — 4 jbirj ^^ g_

7.
 100 S. AtGUSTlM EPISCOPI

» descendat decriice^ » Sednon habebatspeciem, neqiie

decorem. Etiam sic , o quibus displicet quia non habebat ,

speciem, neque decorem ! O agitantes caput ante crucem ,

et non quod pendebat in cruce

figentes caput in capite !

Merito nutat insultantium caput donec sit eorum caput j

ille ipse, cui insultabatur. Ecceresumit decorem, et mag-

num decorem. Ecce quod dicis tu minus est quam quod ,

fecit. Dicis tu, « Si Filius Dei est, descendat de cruce. »

Ecce de cruce non descendit , sed de sepulcro resurrexit.
YI. Ergo, anima, decora esse non potes , nisi confessa
fueris foeditatem ei qui semper pulcber, et propter te ad
tempus non pulcher 5 etsic ad tempus non pulcher in forma
servi , ut nunquam defecerit a pulchritudine quae est in
forma Dei. Ergo tu.^ Ecclesia, habes decorem dicitur et tibi ;

jn Ganticis canticorum « O decora inter muHeres -. » ,

Dicitur de te, « Quae est ista quae ascendit dealbata^.^ »

Quid est « dealbata? » Illuminata
, non dealbata, sicut :

fucata ,
queraadmodum se dealbant foeminae quae volunt ,

videri quod non sunt.: non dealbata, sicut paries deal-

batus ; destruetur enim , sicut dicit Apostolus ,
paries deal-
batus *, hypocrisis et simulatio. Paries dealbatus, foris

tectorium , intus lutum. Non ergo iUa sic dealbata ^ sed

dealbata illimiinata , quia non per se alba. « Prius
, , inquit,
» fui blasphemus^ » et item « Fuimus enim et nos ali-: ,

j) quandonatura fdii irae sicut etcaeteri'^. » Accedit gra- ,

tia illuminans et dealbans primo nigra faisti sed facta : ,

es alba ex gratia illius. « Fuistis enira aliquando tenebrae,

» nunc autem lux in Domino'. » Dicitur ergo et de te,
« Quae estista, quseascendit dealbata?» Jam rairabilis, jam
vix contemplabihs. Admirantis est eniradicere, « Quse est
» ista ,
quae ascendit dealbata ,
» tam pulchra , tam lu-
' Matlli. xxvn. io. — ' Cant. v, g. — ^ j^'. vjii, 5, jiixta lxx. — 4 Act.

xMii, 3. — 5 I iiin. jii, i3. — ^ Eplic^. n, 3. — 7 IJ. v, 8.

 ,

ENAKKATIO I IN PSALMUM CIIT , SEllMO I. 101

minosa j tamsine macnla et ruga^^PNonne ista dst ,

quae
jacebat in coeno iniquitatum? Nonneista est ,
quse jacebat
in fornicationeidolorum? Nonne ista est, quse immunda
erat in omni cupiditate desiderioque carnali ? « Quae est ergo
» ista qu?e ascenditdealbata?» Attende quissit ille, qui pro
ea factus est non_^habens speciem, neque decorem, et in-
telbgis hujus clarltatis honorem. Si miraris ilhus humih-
tatem propter hanc , nohjam mirari hujus celsitudinem
propter ilhim. OH-^^ntse fehcitatis est ista dealbata , ut et
cum esset nigra pulchrum ad se deponeret, t[ui pro im-
,

piis moreretur.? Ergo induit se Dominus Deus noster con-

fessionem et decorem induit se Ecclesiam ipsa enim , :

Ecclcsia confessio etdecor. Ante confessio, posteadecor 5

confessio peccatorum , decor recte factorum. « Confessio-

)) nem et decorem induisti. )>

VII. « Circumamictus lucem, sicut vestimentum -.)> Ipsa

est vestis ejus, de qua jam dixi : « Non habens maculam ,

)) neque rugam. Lux vocatur et hoc jam dixi « Fuis-

)>
5 :

)) tis ahquando tenebrae, nunc autem lux in Domino. )>

Noii ergo in vobis : nam tenebrae in vobis , lux autem in

Domino. Ergo, « Circumamictus lucem, velut veslimen-
)) tum, Extendlt coeium sicut pellem. )) Quomodo fece-
rit hoc , ut indueret se sicut vestimentum lucem Eccle-
siam, enumerare vult figuratis quibusdam sacramientis :

quomodo lux facta sit Ecclesia , (juomodo facta sit sine

macula et ruga ,
quomodo facta sit candida , dealbata
fulgens in vestitu sponsi sui , inhferens illi ,
quomodo
facta sit, audiamus. « Extendit coelum sicut pellem. )>

Et hoc quidemvideo. Quisenimextendithoccoelum quod

nostris carnalibus oculis intuemur_, nisi Deus? « Et exten-
)) dit sicutpellem , » ad facilitatem redegit, si ad litteram
accipias. Etenim cum videris istam fabricam magnam
Eplies. V, 27. — ' Psal. cui, 2.
102 S. AVGUSTINI EPISCOPI
quia quisquis hominum unam vel parvam camerara ex-
tendcrit, magno molimine, magno labore et difficultate
ac diuturna operatione id facit-, ne hujusmodi laboremin
Dei operibus infirmitas suspicaretur huraana, attuht quam-
dam facilitatem pro tua capacitate , ut sic quodam modo
incipias crederefacile operantem Deum, etnonputare sic

eum extendisse coelum sicut tu tectum domus tuae sed , ;

quam tibi facile est extendere unam pellem tam facile ,

illi fuisse extendere tam magnum coelum, Mira facihtas,

et tamen adhuc Spiritus tibi tardoioquitur. Tibi, inquam,

adhuc tardo loquitur Spiritus. Nam nec sic extendit Deus
coelum sicut et tu pellera Si enim sic extendit ecce ante
, . ,

te peUis vel rugosa , vel phcata ponitur ; dic ut extenda-

tur , dicto tuo extende pellem. Non possum , inquis. Ergo
et in extendenda pelle multum longe es a faciJitate Dei.

a Ipse enim dixit, et facta sunt^ » Dixit, « Fiat firraa-

)) raentum inter aquam et aquam : et sic factum esf-. )>

Tamen propter facihtatera significandara secundura sen- ,

sum tuura acceperis aliquid interira ad htterara.

VIII. Figurate autemsi ahquid tectum retegi volumus,
et pulsare ad clausum, invenimus extendisse Deum coelum
sicutpellem, ut inteiligamus coelum sanctara Scripturam.
Hanc auctoritatem primo posuit Deus in Ecclesia sua,
inde coepit exequi caetera : posuit eniracoelum, etextendit
sicut pellem , et non frustra sicut pellem . Primo istara fa-

raara prsedicantium extendit sicut pellem : pelhs mortali-

tatem significat : propterea et illi duo homines primi pa-
rentes nostri , auctores peccati generis humani Adam et ,

Eva cum , in paradiso contempto Dei praecepto ad sugges-

tionera suasioneraque serpentis transgressi essent quod
jusserat Deus , facti mortales dimissi sunt de paradiso ; ut
autem significaretur ipsa mortahtas eorum , iriduti sunt
' Psal. csLvui, 5. — ' Gen. i, 6.
 ,

ENARKATIO I IN PSALMUM CIII , SERMO I. 103

tunicis peUiccis •, de pejlibus enim tunicas factas accepe-
runt ' : pelles autem detrahi non solent, nisi animalibus
mortuis : ergo pellium nomine mortalitas iJla figurata est.
Quid ergo liic si divina ScripLura significatur
, pellis

nomine quomodo Deus de pelle fecit coelum et

, , « Ex-
)) tendit coelum sicut pellem? » Quia per quos nobis
Scriptura prsedicata est, mortales fuerunt. Iliud quidem
Verbum Dei semper idem , semper incommutabile atque
indeficiens. Ecce, « In principio erat Verbum, et Ver-
)) bum apud Deum et Deus crat Verbum
erat Num- ,
"^.
)>

quid erat, et modo non est.^ Et est, et semper erit. Si

ergo est VerJjum Dei Deus apud Deum lege si potes. Sed ,

quid dicis quia sursum est et ideo legere non potes ?

,
,

Ubique est Verbum Dei pertendit a fine usque ad finem :

fortitcr, et attingit omnia propter suara munditiaia^. « In

)> hoc mundo erat et mundus per ipsum factus est ^ » , :

et cum venit hic erat. Venit enim in carne , nunquam ,

absens Divinitatc. Quare ergo legere non poteras ? « Quia

)) in sapientia Dei non cognovit mundus per sapientiam
)) Deum , )) ibi constitutus in sapientia Dei 5 omnia enim
ibi, et ipsa subtracta nulla sunt 5 ibi constitutus non po-
teras cognoscere per sapientiam Detim : ergo necessarium
erat quod sequitur : « Placuit Deo per stultitiam praedi-
)) cationis salvos facere credentes^. » Si per stultitiam
prsedicationis salvi futuri erant credentes , elegit Deus
quaedara mortaiia ; elegit homines mortales et moriiuros 5

adhibita iingua mortaii exhibuit sonos mortales; adhibita

dispensatione morlalium adliibuit instrumenta mortalia
et in eo til^i factum est coeknn, ut in re mortali cognosceres
Verbum immortale, et fieres tu quoque ejusdem Verbi
participatione immortalis. Vixit Moyses et mortuus est , :

I
Gen. ju, 21. — ' Joan. i , i — 3 s^p, v,„ ^ i —4 jQgj, ,^ ^^ —
5 I Cor. 1, 21.
104 S. AUGUSTINI EPISCOPI
ait enim iLlI Deus : k Ascende in montem, et morere'. »
Mortuus est Jeremias , et tot Proplietse mortui sunt : et
mortuorum dicta, quia non eorum , sed per eos ilJius

erant : « Qui extendit ccelum sicut pelleni , » manent

usque ad posteritatem nostram. Ecce Apostolus solutus de
hac vita qui dixit Dissolvi et esse cum Christo multo
,
: ,

magis esse optimum-, vivit nunc cum Ghristo, sicut ilU

Prophetoe omnes vivunt cum Ghristo : sed per quid nobis
dispensavit id quod legimus ? Per
quod moriturum erat, id
per os, per hnguam dentes, manus. Omnia isla quibus ,

operatus est Apostokis totum quod legimus, corporis of-

ficia sunt, sed jubente anima cui jubebat Deus propterea :

extentum est ccelum sicut pellis. Nos sub coelo, tanquam

sub pelle divinarum Scripturarum legimus modo , cum
tenditur. «Etenim postea coekmi phcabitur ut hber^. »
Non frustra, fratres, hic ut pelhs, ibi uthber figuratum :

ibi quiddam nobis est. Quod ad divinam Scripturam at-

tinet, extenditur sermo mortuorum ergo ideo tenditur :

sicut pehis et mukomagis tenditur, quia iUi mortui sunt.

;

Nam mortem plus innotuerunt Prophetae et Apostoh

post 5

non erant tam noti cum viverent Prophetas vivos soLi :

Judoea habuit mortuos omnes gentes. Gum enim vive-

,

rent, nondum erat extenta pelhs; nondum eratextentum

coeluin , ut tegeret orbem terrarum. « Extendit ergo coe-
» lum sicut peUem. »
IX. « Qui protegit in aquis superiora ejus^. » Et hoc
legimus, et ad htteram bene intelligitur. Quando enim
jussit ut fieret firmamentum inter aquas et aquas, factum
est % ut sint acpice inferiores quae perfundunt terras , et

sint ac|uae superiores remotse ab aspectibus , tamen fidei

commendatae. « Et aquse , inciuit, quae super coelos sunt,

' Deut. xxxii, 49- — ' Pliili|>. i, 2!i. — 3 isai". xtkiv, /j. — ^ Psal. ciii, 3.

— 5 Gen. I, 6,
 ,

ENAKRATIO I IN PSALMUM CIII , SERMO I. 105

» laudent nomcn Domini : quoniam ipse dixit, et facta
» suntj ipse mandavit, et creatasunt^ » Ergo explicatus
est sensus ad litteram protegit enim in aquis superiora
:

» ejus. » Qiiid ad figuram? Quoniam in figura accepimus

pellem Scripturam sanctam , et auctoritatem divini verbi

dispensatam nobis per mortales ,

quibus mortuis ejusdem
dispensationis fama extenditur secundum lioc-quomodo, :

« Protegit in aquis superiora ejus? » Cujus superiora?

Creli. Et quid coelum? Sancta Scriptura. Qnoe sunt supe-
riora sanctati Scripturae? Quid invenimus in Scripturis
sanctis superius? Paulum interroga : « Supereminentio-
» rem, inquit, viam vobis demonstro-. » Quam dicitsu-
pereminentiorem viam ? « Si linguis hominum loquar et
» Angelorum , charitatem autem non habeam factus ,

» sum velut seramentum sonans, aut cymbalum tin-

» niens^. » Si ergo nihil supereminentius in Scriptura
sancta inveniri potest quam charitas*, superiora coeli quo-
modo in aquis proteguntur, si superiora Scripturre prse-
cepta charitatis sunt? Audi quemadmodum : « Charitas
» inquit, Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum
» sanctum ,
qui datus est nobis ^. » Jam nomine diflu-
sionis intellige aquas in charitate Spiritus sancti. Hae sunt
aquae, de quibns dicitur in quadam Scriptura « Et in pla- :

» teis tuis discurrant aquae tuae, nemo ahenus communicet

» tibi ^ » Alieni enim omnes a via veritatis, sive Pagani,
sive Judaei, sive hseretici : et mah quique Christiani ha-
bere multa dona possunt , charitatem non possunt. Hoc
ipsum quale donnm est? Ut non loquamur de donis aliis
foris quae dona habent omnes homines quia facit solem
, ,

suum oriri super bonos et malos*' dona Dei sunt et non : ,

tantum bonis et mahs communia sed etiam bestiis ct pe- ,

' Psal. cxLviii, 4, 5. — 2 I Cor. xii, 3i. — 3 id. xm, i. — 4 Rom. v, 5.

— 5 Piov. V, i(j, 17. — (i
Matth. V, 45.
 ,

106 S. AUGUSTINI EPISCOPI

coribus. Ipsum esse, vivere viclere, sentire, audire et , ,

caeteris fungi sensuum rauneribus, dona Dei sunt sed :

videte cum qualibus et quam multis communia, et cum

eis quos nolis imitari. Ipsum ingenium aculum habent et

pessimi liomines , solerlem artium industriam habent et

turpissirai scenici, divitias habent et latrones, conjugia,
filios muki mali habent. Pulchra dona Dei oronia, nemo
negat : sed vide cum quibus communia. Respice ad mu-
nera ipsius Ecclesise. Munus sacramentorum in Baptismo,
in Eucharistia , in cseteris sanctis sacramentis, quale mu-
nus est? Hoc munus adeptus est et Simon magus '. Pro-
phetia quale munus est? Prophetavit et Said malus rex,
et tunc prophetavit cum David sanctum persequeretur
,
'^.

Int.endite : non dixi, cum persecutus fuisset. Fortassis

enim eum persecutus poenitentiam gessit , et dignus fuit
spiritu prophetandi. Non persecutus, neque persecuturus,
sed persequens prophetavit. Misit ad comprehendendum
David m/uiistros suos : David vero eo tempore inter Pro-
phetas erat , ubi erat et sanctus Samuel : impleti sunt
spiritu prophetiae qui missi sunt, et prophetaverunt. Sed
forte bono ilH animo venerant vel ob necessitatem oflicii ,

sui, vel non facturi quod jussum est. 3Iisit et alios hoc :

et in eis factum est et eorum hoc modo animum inter- •,

pretemur. Cum illi tardarent, venit ipse furens, anhelans

caedem , sanguinem sitiens innocentis Sancti , cui etiam
ingratus erat : et ipse impletus est spiritu prophetandi
et prophetavit. Non ergo se jactent qui forte sine cha-
ritate habuerint hoc munus Dei sanctum, sicut sanctum
baptismum : sed videant qualem rationem habituri
sunt cum Deo, qui sanctis non sancte utuntur. Ex his
erunt qui dicturi sunt : « In nomine tuo prophetavi-
)) mus. » Non iihs dicetur : Mentimini •, sed dicetur :

Act. viii, i3 et i8. — ' I Reg. xix, 18-24.

 :

ENARRATIO I IN PSALMUM CIII , SERMO I. 107

« Non novi vos , me
recedite a qiii operamini iniquita-
» tem*. Quia si habeam omnem prophetiam, charitatem
)) autem nonhabeam, nihil sum-. » Prophetavit et Saiil,
sed operabatur iniquitatem. Quis autem operatur ini-
quitatem , nisi qui non habuerit charitatem? <( Plenitudo
)) enim Legis, charitas^. » Ergo « Prolegit in aquis su-
» periora ejus : » quid dixit? In omnibus Scripturis su-
pcreminentissimam viarn , supereminentissimum locum
charitas obtinetnon ad eam aspirant nisi boni hanc
5 5

nobiscum non communicant mah possunt communicare :

baptismum, possunt communicare caetera sacramenta,

possunt communicare orationem, possunt comraunicare
istos parietes, et istam conjunctionem 5 charitatem nobis-
cum non communicant. Ipse est enim fons proprius bo-
norum , proprius sanctorum , de quo dicitur : « Nemo
)) alienus communicet tibi * . » Qui sunt alieni ? Omnes qui
audiunt : « Non novi vos. » Si enim non cognoscuntur,
utique aheni sunt quibus dicitur » Non novi vos. » Su-
,
:

pereminens ergo via charitatis tenet eos , qui proprie per-

tinent ad regnum coelorum. Ergo praeceptum charitatis
super coelos ; super omnes libros : enim subduntur li-
ei

bri , ei militat omnis hngua sanctorum et omnis motus ,

dispensatorum Dei, et animi et corporis. Supereminens

est ergo via , et merito protegit in aquis superiora coeh
;

quia nihil invenis eminentius charitate in divinis Libris.

X. Sed adhuc evidentius audi quid aqua sit. Diximus
enim quod charitas Dei difFusa sit in cordibus nostris per
Spiritum sanctum, qui datus est nobis^. Diximus etiam :

« In plateis discurrant atque tuae^. » Et ait mihi ahquis

Non ibi expresse dictum est, utrum charitatem intelhgere

debeam : quid si alius ahud ahquid intelhgat.? Tantum

' Matth. vn, 22, 23. — »1 Cor. xiii, 2. — ^ Rom. xm, 10. — 4 Prov.
V, 17. — 5 Rom. Vj 5. — Prov.
6 v, i6.
 ,

108 S. AUGUSTINI EPISCOPI

memenlo quod ait Apostolus : ^ Charitas Dei diflusa cst iu
)) cordibus nostris. » Unde? Per Spiritum sanctum,
«

» qui datus est nobis. » Audi jam Dominum magislrum

Apostolorura : « Si quissitit^ veniat, et bibat. » Dicat
adhuc : « Qui credit in me , fkimina aqux vivte fluent de
)) ventrc ejus. )> Quid est hoc? Exponat Evangehsta :

« Hoc autem dicebat , inquit , de Spiritu quem accepturi

)) erant credentes in eum Spiritus : enim nondum erat
)) datus ,
quia Jesus nondum erat glorificatus. » Ergo,
fratres , si propterea Spiritus nondum erat datus quia ,

Jesus nondum erat glorificatus 5

glorificato eo et as-
cendente in coelos, missus est Spiritus sanctus*, et cha-
ritate impleti sunt Apostoh'-, diflusa in cordibus eoruni
per Spiritum sanctum ,
qui datus est eis ;
quia superiora
coeli aquis proteguntur. Et bene ,
quia Dominus in coelos
ascendit, ut superior essetcoehs, et inde mitteret chari-
latem. Non enim sic Deus protegit , ut quasi sustentetur
abeo quemprotegit sublevat quem : protegit, non onerat.
Ita ergo coelum aquis protegit , ut magis illud divino Spi-
ritu sublevetur. Quod sublevat^ sursum est 5
quod suble-
vatur, infra est : ilkid suspendlt, hoc pendet. Si ergo illud
suspendit, hocpendet^ audi quia hoc ccelum Scripturarum
ex charitate pendet. Duo sunt nempe illa notissima prae-
cepta dilectionis : « In his duobus praeceptis tota Lex pen-
)) det et Prophetffi". Qui protegit m aquis superiora ejus'^ ))

XI. «Qui ponit nubesascensum ejus. )> Accipitur et hoc

beae ad Htteram. Dominus visibihter ascendit in ccelura.
Quomodo positfe sunt nubes ascensus coeh? « HcTC cum
» dixisset , nubes suscepit eum ^. » Habes item de resur-
rectione nostra praedictura : « Et mortui, inc[uit, in Chrislo
» resurgent primi ; deinde et nos qui vivimus, simul cura
)) ilhs rapiemur in nubibus obviam Christo in aera
' Joan, vu, 37-39. — ' Act. ii, 4- — ^ Matth. xku, /jo. — 4 Act. j, g.
 ,

E]VAnRA.TIO 1 IJN PSALMUM CIII , SERMO I. 109

» atqiie ita seraper cum Domino erimus^ » Habes nubes
ascensum coeli : ostendam et nubes ascensum coeli hujus
idest, divinamm Scripturarum. Quid est hoc, fratres?
Utinam me Dominus Deus meus inter illas qualescumque
nubes numerare dignetur; viderit quam nebulosa nubes
sim omnes tamen prsedicatores verbi veritatis nubes ac-
:

cipite. Quicumque ergo infirmi non possunt ascendere in

hoc coelum, id est, ad intellectum Scripturarum per ,

nubes ascendant. Forte enim et modo fit vobis, si aliquid

agimus , si labor sudorque noster non est infructuosus
ascenditis in coelum Scripturarum divinarum hoc est , , in
intellectum earum per pr?edicationem nostram. Quam al-
tum erat coelumin Psalmo isto TSemo enim vestrum ! vi-
debat, quid essetin figura : « Extendit coelum sicut peliem,
)) qui proJ:egit in aquis superiora ejus. Hoc ipsum quod ))

dictum est : « Qui ponit nubes ascensum ejus ecce jam :

intellectum est quantum Dominus donavit, prsedican-

,

tibus nobis ; non enim nubes de suo munere pluunt. Vos

intelJigendo ascenditein intellectu ipso fructificate ne , ;

sitis qualis de qua dicitur apud Prophctam

illa vinea , :

« Mandabo nubibus meis ne pluant super eam '. » Ac-

cusabatur enim quaedam vinea quod pro uva spinas de- ,

derat non reddiderat dignam gratiam dulci pluvire. Qui

,

enim bona audit et mala operatur, dulci pluvia com-

,

pluitur, et spinas generat. Non est ut suspicemur, fratres,

de ahqua terrena et ista visibih vinea Dominum locutura.
Naraqueibi ne sub obscuritate serraonis lateret excusatio
iniquitatis, ipse Dorainus per ipsnra Prophetara exposuit
cui vineae loqueretur, et de qua vinea ista diceret : « Vi-
)) nea, inquit, Domini Sabaoth, doraus Israelest. )> Quid
vagantur, o iniqui, corda vestra per montes et coUes vi-
nitorura? Kovi inquit, de qua vinea ioquar, novi ubi
,

' TlicES. IV, k"), iG, — = Isai. v, 6.

 ,,

110 S. AUGUSTINI EPISCOPl

quserebam iivam , et inveni spinas : sine causa aliud atque
aiiud suspicamini et opinamini, nolentes intelligefe ut
bene agatis. Nam et iioc scriptum est : « Noluit intelligere
» ut bene ageret^. Toilite omnes suspiciones vestras de
»

medio « Vinea Domini Sabaolii, domus Israel est; et

:

» homo Juda, noveilura dilectum'-. m Diiectum, cum

piantatum damnatum, cum spinas creavit. Ergo,
est :

fratres, forte vinea fuit domus Israei, et nos non sumus

vinea? Cum timore audiamus quod Judoeis dictum vide-
mus. Videte quemadmodum Apostoius terreat ramos in-
sertos de ramis fractis^, et in ramis commendet
fractis

timendam severitatera, in ramis insertis commendet aman-

dam bonitatem. Noii esse infructuosus in bonitate, ne
steriiis sentias severitatem. Sed non sum vitis, dicis mihi.
Ubi est Domini vox : « Egosum vitis, vos estis sarraenta,

» Pater meus agricoia ^ ? » U bi vox Apostoii : « Quis plantat

» vineam , et de fructu ejus non percipit^ » Vinea ergo
es, o Ecciesia , et habes agricolam Deum. Nemo agricoia
homo compluit vineam suam, Fratres ergo diiectissimi
viscera Ecciesiae , pignora Ecclesise , fiiii matris coeiestis
audite, cum tempus est. 3Iinatus est Deus iiii vineae atro-
cissima comminatione : « Mandabo nubibus meis, inquit,
» ne piuant super eam. » Et factum est : venerunt Apos-
toii ad Judaeos , respuerunt eos ; et dixerunt iiiis : « Ad
» vos missi eramus, sed quia repulistis verbum Dei, imus
» ad Gentes''. » Videtis quomodo in eodem Spiritu Dei
iiio jubente inirinsecus qui habitat cordibus suorum, iii

mandatum sit nubibus Dei ne compiuerent vineam quse ,

cum expectai:etur ut faceret uvam , fecit spinas". Ideo et

nubes fecit ascensura ejus, et ccelum tetenditsicutpcliem.
Non est quod queramini : auctoritas Scripturarum extenta

' Psal. xixv, 4- — ' Isai. v, i et 7. — ^Rom. si, 20-22. — 4 Joan. xv,
i el 5. — ^ i Cor. \x, 7. — 6 Act. xia, ^6. — 7 Isai. v, 4.
 EWARRATIO I IN PSALMUM CIII , SER.MO I. 111
est super orbem terrarum, nubes non desunt^ prsedicatur
verbum veritatis, exponuntur omnia quse obscura sunt,
ut corda vestra per nubes ascendant. Videte quomodo
credatis, videte quid suscipiatis : post prsedicatorem veniet
judex, post dispensatorem veniet exactor. « Qui ponit
)) nubes ascensum ejus. )>

XII. « Qui ambuiat super pennas ventorum. )) Hoc jam

periculosum est accipere adlitteram. Autquse suntpennae
ventorum? Aut vero quoraodo in pictura facturi nobis ,

sumusventos volantes, et alas habentes? Ventus nonest.

Fratres, nisi quem sentimus , motus quidam et quasi fluc-
tus aeris, impellens quod potest pro viribus? Quae pennse
vcntorum sunt? Sed et quae alse Dei? Et tamen dictum
est « Sub umbra alarum tuarum sperabunt^.
: Ccnemur ))

ergo et hoc accipere ad lilterarc, veiuti proprie factum in

creatiira ista. Velocitatem verbi fortasse commendat
Scriptura ; de qua velocitate jampridem in
Psalmo alio

locuti sumus ubi scriptum est « Usque in velocitatera

, :

)) currit verbum ejus -. » Quia nihil ventis velocius norunt

homines. Quoraodo illa facilitas commendabatur inpelle;
nihil enim facilius ab hominequam pellis extenditur sic :

et hic insinuans Deum. vel Verbum ejus ubique praesentem,

velocitate motus nihil deserere quia tu non noveras ali-
,

quid vento velocius : « Ambulat, inquit super pennas ,

))ventorum, id cst, velocitas ejus superat velocitatem

))

ventorum ut per pennas ventorum. intelligas velocitatem

:

ventorum_, et verbum Dei inteiljgas velocius omnibus

ventis. Et sic in prima facie considerationis : pulsemus ad
aliquid interius , et figurate ahquid nobis indicent istae

litterae.

XIII. Ventos quidem intelligimus in figura non ab-

surde auimas : non quia ventus est anima, sed quia invi-
' Psal. xxsv, 8. — ' IJ. csLvii, i5.
112 S. AUGUSTINI EPISCOPI
sibilis Gst venttis 5
quaravis res corporea, corpora impellens,
tamen quia humani oculi aciem fugit , est autem anima
invisibilis, propterea bene intelJigimus animas ventos.
Inde est quod et Deus insufllasse dicitur spiritum vitae
formato homini : « Et factus est homo in animam viven-
tem'. )) Ergo venti , animae in allegoria non absurde ac-
cipiuntur. Videte autem ne putetis nominata allegoria
pantomimi ahquid me dixisse. Nam quaedam verba quo- ,

niam verba sunt et ex lingua procedunt communia , ,

nobis sunt etiam cum rebiis ludicris, et non honestis :

tamen locum suura habent verba ista in Ecclesia et ,

locum suum in scena. Non enim ego dixi quod Apostolus ,

non dixit cum de duobus fihis Abrahse diceret « Quae

, :

» suntj inquit, in allegoria ^ )) Allegoria dicitur, cum

aUqaid ahud videtur sonare in verbis, et ahud in intel-
lectu significare. Quomodo dicitur agnus Christus^ : num-
quid pecusV Leo Christus^ numquid bestia ? Petra Chris- :

tus^ nuraquidduritia.^ Mons Christus^ numquid tumor

: :

terraj? Et sic nudta ahud videntur sonare, ahud signifi-

care-, et vocatur allegoria. Nam qui putat rae de theatro
dixisse allegoriara ,
putet et Dorainum de amphitheatro
dixisse parabokm. Yidetis quid faciat civitas , ubi abun-
dant spectacula : inagro securius loquerer^ quid sit enim
allegorianon ibi forte didicissent homines ,-nisi in Scrip-
,

turis Dei.Ergo quod dicimus allegoriam figuram esse,

sacramentum figuratum allegoria est. Et quid hic accipi-
mus Ascendit super pennas ventorura?
: (c Dixiraus, ))

bene accipi figurate ventos animas. Pennae ventorum,

pennae animarura quse sunt , nisi a quibus sursura attol-
luntur? Pcnnse ergo aniraarum virtutes, bona opera,
recte facta. In duabus alis habent omnes pennas : orania

' Gen. n ,
7. — ^ Gal. iv, a^. — ^ Joan. i, '29. —4 Apoc. v, 5, —
5 I Cor. X, ^. — *^
Dau. ii; 35.
 EWARE.AXIO 1 m PSALMUM CIII , SEH.MO I. 113
enim pr?ccepta m duobiis praeceptis sunt. Quisquis dilexerit
Deum et proximum , animam habet pennatam, liberis

alis, sancto amore volantem ad Dominum. OnicunKjue

implicatur amore carnali, viscum habet in pennis. Nam
si anima non babet alas et pennas , unde ille gemens in
tribulationibus dicit : « Quis dabit mihi pennas sicut co-
)) lumb;c.^ » Et sequitur : « Et voiabo, et requiescam^. »

Item aho loco : a Quo ibo a splritu tuo, et quo a facie

» tua fugiam.^ Si ascendero in ccekun , tu ibi es-, si des-
)) cendero ad infernum, ades : si accepero pennas meas
)) sicut et volabo in extrema maris"^, » Tan-
columba ,

quam possum fugere a facie irse tuoe si ac-

diceret : Sic ,

cepero pennas ut columba, et volavero in extrema maris.

In extrema maris volare, est spem jam praBtendere in
finem ssecuH ,
quomodo ille qui ait : « Hoc labor est ante
)) me, donec introeam in sanctuarium Dei, et intelhgam
)) in novissima^. » Et quomodo venit in extrema maris,
etiam acceptis pennis? « Etenim illuc, inquit, manustua

» deducet me, et perducet me dextcra tua"*. )> Nam et

cum pcnnis raeis casura sum, nisi tu deducas. Ergo alas
habent bonas et liberas et nullo visco obhgatas, animoe
bene operantes praecepta Dei habentes charitatem de ,

conscientia pura el fide non ficta^. Sed quantumvis sint

pr^editge virtutibus charitatis, quid ad iilam dilectionera
Dei, qua sunt dilectse, etiam cum visco essent implicatae?
Major ergo in nos dilectio Dei, quam nostra in iHum.
Nostra dilectio pennfe nostra? sunt : sed iile « AmbuLit et
» super pennas ventorum. ))

XIV. Jam dicebat quibusdam Apostokis « Flecto ge- :

» nua mea pro vobis ad Palrem ut det vobis secundum ,

» interiorem hominem habitare Ghristum per fidem ia

« Psal. Liv, 7. — ' Id. ccxKvui ,
7-10. — ^ Id. LXtU , 16 j 17. — 4 IJ.
cxxxvin, 10. — 5 I xim, i, 5.

cxviii. 8

»
 114 S. AUGUSTIKI EPISCOPI
» in cordibus vestris, ut iti charitate radicati et fundati.»
Jam dat iilis cbaritatem ,
jam dat iliis aias et pennas. « Ut
)) possitis, inquit, comprebendere quae sit lalitudo, ion-
» gitudo, altitudo et proiundum ^ crucem » Fortassis
Domini significat. Erat enim lalitudo, in qua porrectae
sunt manus longitudo a terra surgens in qua erat cor-
; ,

pus infixum altitudo, ab illo devexo ligno sursum quod

•,

eminet profundum, ubi fixa erat crux, et ibi omnis spes

j

vilce nostrae. Latitudo enim est in bonis operibus longi- ,

tudo in perseverando usque in finem, aJtitudo propter

Sursum cor, ut omnia boua opera nostra, in quibus per-
severamus usque in finem, haljentes latitudinem qua bene
operamur, et iongitudinem qua perseveramus usque in
fniem, non faciamus nisi spe coelestium praemiorum. Ipsa
est enim altitudo non hic quserere mercedem sed sur-
, ,

sum ; ne dicatur nobis : « Amen dico vol^is, perceperunt

» Profundum autem quod dixi, ubi
mcrcedem suam-, ))

fixa erat pars crucis non videbatur ^ inde surgebant,

, et

quae videbantur. Quid est quod occultum est et non ,

pubiicum in Ecclesia ? Sacramentum Ijaptismi sacra- ,

mentum Eucharistiae, Opera enim nostra bona vident et

Pagani, sacramenta vero occultantur illis : sed ab his quae
non vident , surgunt illa quae vident 5 sicut a profundo
crucis quod in terra figitur, surgit tota crux quae apparet
et cernitur. Et quid postea? Gum lioc dixisset Apostolus,
adjecit : « supereminentem scientiam chari-
Scire etiam
» tatis Christi': » cumjam dictum fuisset: « In charitate
» radicati et iuudati. » Amatis enira Cliristum, et ideo in

cruce operamini. Sed numquid amatis quantum ,

vos ille

amavit? Amando autem quantumcuraque amatis , volatis

ad ipsum, ut cognoscatis queraadraodura ipse vos amave-

rit hoc est, ut sciatis supereminentiam cliaritatis Cliristi.
:

'
Eiil.es. ni, 14-18. — ' 3IaUh. vi, 2. — ' Ephcs. m, i-j et 19.
 ,

ENARRATIO I IN PSALMUM CIII , SERMO I. 115

Amatis enira vos quantum potestis et volatis quantum ,

potestis sed ille ambulat et super pennas ventorum. « Qui

:

» ambulat super pennas ventorum. »

XV. «Qaifacit Angelos suos spiritus, et ministros suos

» ignem flagrantem ^ » Et hoc, quamvis non videamus

apparitionem Angelorum abscondita est enim ab oculis ;

nostris, et est in quadam republica magna imperatoris

Dei 5 tamen esse Angelos novimus ex fide , et multis ap-
paruisse scriptum legimus , et tenemus , nec inde dubi-
tare fas nobis est. Spiritus autera Angeli sunt •, et cnm
spiritus sunt non sunt Angeli cum mittuntur, fiunt An-
, ;

geli. oflicii nomen est, non natufse. Quseris

Angelus enim
nomen hujus naturse spiritus est quaeris otlicium, An- , ^

gelus est ex eo quod cst spiritus est ex eo quod agit

: , ^

Angelus est. Vide illud in homine. Nonien naturae homo,

otiicii miles : nomen naturae vir , oflicii praeco : homo
enim fit praeco ; id est ,
qui homo erat fit prseco, non qui
erat praeco homo. Sic ergo qui erant jam spiritus con-
fit

diti a Deo facit eos Angelos mittendo eos nun-

creatore ,

tiare quod jLisserit, et ignem flagrantem facit ministros

suos. Legimus apparuisse ignem inrubo'^^ legimus etiam

missum ignem desuper et implesse quod praeceptura est. ,

Ministravit ergo, cum impleret : cum esset, in natura sua

erat : cum egit quod jussum est , ministerium implevit.
Sic secundum litteram in creatura.
XVI. Quid est autem in Ecclesia figurate? Quoraodo
accipiraus , « Qui facit Angelos suos spiritus, et ministros

» suos ignem flagrantera ? » Spiritus spiritales dicit. Bene

facit Angelos suos spiritales, id est, nuntios verbi sui.
« Spiritalis enira omnia judicat, ipse autem a nemine
» dijudicatur ^. » Vide spiritalera factum Angelum Dei.
« Non potui, inquit, vobis loqui quasi spiritahbus, sed
' Psal. ciii, 4- — * Exod. III, 2 — 3 I Cor ii, i5.
 ,
:

116 S. AtGUSTlM EPISCOPI

)) quasi carnalibus ^ » De spiiitali quadam allectione
missus est ad carnales , tanquam Angelus de coelo ad ter-
ram. Quomodo dicit : « Et ministros suos ignem flagran-

» teni, » nisi quomodo dicit : « Spiritu ferventes* ? « Sic

enim fervens spiritu , ignis ardens cst omnis minister Dei.
Nonne ardebat Stephanus? Quo igne ardebat? Et quis ille

jgnis erat ,
quando lapidabatur , et pro eis a quiljus lapi-
dabatur rogabat ^? Cumaudis, Ignis est minister Dei
incensurum illum putas ? Incendat licet sed foenura ,

tuum id est, carnalia omnia desideria tua urat minister

,

Dei praedicans verbum Dei. Audi illum

,
« Sic nos existi- :

» met homo, quasi ministros Christi, et dispensatores mys-

» *. » Quomodo autem ardebat, cum diceret
teriorum Dei
Os nostrum patet ad vos o Corinthii cor nostrum di-
« , ,

» latatum est ^ ? » Ardebat et flagrabat charitate et ibat ,

in eos ut incenderet. Hunc ignem se missurum Dominus

in terram dicebat cum ait « Ignem veni mittere in ter-
, :

» ram". » Quomodp gladium, sic ignem^. Gladius dividit

aflectum carnalem ignis absumit. Totum in verbo Dei
,

intelhge, totum in spiritu Dei cognosce. tncipe fervere

charitate per verbum quod audis, et vide quid in te fece-
rit ignis minister Dei. « Qui facit Angelos suos spiritus , et
» ministros suos ignem flagrantem. »
XVII. « Fundavit terram super firmitatem ejus, non
» » De terra ista hoc
inclinabitur in sseculum srecidi^.
accipere, nescio utrum habeat ullum exitum, utrum recte
dicatur: « Non inclinabitur in saeculum s?eculi : » de qua
dictura est: « Coelum et terra transient*'. » Laboratur hic,
si ad litteram quaeras accipere. Nam quod ait : « Funda-
» vit terram super firraitatera ejus : » fortasse quaedara

• Cov in, 1. — * Rom. xii, ii. — ^ Act. vii, og. — 4 i Cor. iv, i. —
5 2 Coi. VI, II. — <5 Luc. XII, 49 — ' MaUh. x, i^- — ^ Psal. ciii, 7. —
9 rilallh. xKiv, 35.
 ENABRATIO I IN PSALMLM CIII, SEUMO I. 117
est firmitas occulta nobis ,
quae continet terram : et hoc
dixit : « Fundavit. » Superc[nid? Super firmitatem ipsius
terrae ,
quam ei supposuit , ut contineretur ,
qase latet
forte oculos tuos. Sint ista occulta in creatura , non de
ohscuritate creaturae Creator latebit : quae possunius vi-
deamuSj ex his quae videmus illum laudemus, et amemus.
Convertamus nos ad quaerendum ahquid hic in figura
positum. « Fundavit terram » intelligo Ecclesiam. » Do- ,

» mini est terra et plenitudo ejus^ : » intelligo Ecclesiam

terram. Ipsa est terra sitiens , ipsa est quae dicit in Psal-

mis^ una enim dicit ex omnibus : aAnima mea sicut terra

» aqua tibi » Quid est, « Sine aqua ? » Sitiens. « Sic
sine "^.

))sitit anima mea ad te tanquam terra sine aqua nisi , : )>

cnim sitiat non recte irrigabitur. Animae ebriae pluvia

,

diluvium est sitiat oportet. « Beati enim qui esuriunt et

,

» sitiunt justitiam^ : » et dicat : « Anima mea tancpiam

» terra sine aqua tibi : » quia dicit alibi : « Sitivit anima
» mea in Deum vivum"*. » Terram ergo intelligo Eccle-
siam. Quse est firmitas ejus, super quam fundata est, nisi

fundamentum cjus? An incongrue intelligimus firmita-

tem , super quam fundata est terra fundamentum ubi
,

constituta est Ecclesia ? Quod est illud fundamentum ?

« Fundamentum inquit nemo potest ponere prseter- , ,

» quam quod positum est, quod est Christus Jesus ^» Ibi

ergo firmati sumus. Merito quia ibi firmati, non inclina-
bimur in sseculum saeculi : nihil enim firmius isto funda-
mento. Infirmus tu eras, sed firmum fundamentum te
portat. In te firmus esse non poteras : firmus eris semper,
si ab illo firmo fundamento non recedas. « Non inclinabi-
» tur in Sfeculum sceculi. » Ipsa est praedeslinata columna
et firmamentum veritatis ^.

' Psal. XXI), I. — = IJ. cxLii, 6.-3 Mntth. v, 6. — '^P?al. ^li, 3. •-

5 I Cor 111, II. — * I Tim. iii. i5.
 ,

118 S. AUGUSTINI EPISCOPI

XVIII. Abyssus sicut vestimentum amictus ipsius

<( ;

» super montes stabunt aquae. Ab increpatione tua fu-

» gient , a voce tonitrus tui formidabunt. Ascendunt
» montes, et descendunt campi in locum quem fundasti
w eis. Terminum posuisti, quL-m non transgredientur,
» neque revertentur tegere terram. Qui emittis fontes in
» convallibus , inter medium montiura pertransibunt
» aquoe. Potabunt omnes bestiae agri , suscipient onagri
» in sitimsuam. Super illos volatilia coeli inhabitabunt
» de medio petrarum dabunt vocem suam. Kigans mon~
» tes de superioribus suis : de fructu operum tuorum sa-
» tiabitur terra. Producens foenum jumentis , et herbam
» servituti hominum. Ut educat panem de terra ; et vi-

» num Jaetificat cor hominis. Ut exhilaret faciem in oleo;

» et panis cor hominis confirmat. Satiabuntur ligna cam-
» pi, et cedri Libani quas plantavit. iHic passeres nidifi-
» cabunt : fuUcse domus dux est eorum ^. » Animadver-
titis extentum coelum , vultis inteilectu ascendere , et ego
video. Quam tamen altum sit, puto quod mecum conside-
ret Charitas vestra. Nam ideo multos versus volui pro-
nuntiare , ut videatis quam alte sint posita sacramenta
Dei, ne fastidiamus oblata, ne prompta vilescant, ut sem-
per quaesita etsi cum ditlicultate, cum majori jucunditate
inveniantur. Inter csetera tamen , fratres ,
quoe possunt
accipi ad litteram nmnquid et hoc quod dictum
•
est ; « iHic
» passeres nidificabunt , fulicae domus dux eorum ? »
est

Numquid domus fuhcse dux est passerum ? aut domus fu-

licae , dux est cedrorum? Et hoc enim ibi est, « Et ccdri
» Libani, quas plantavit, ilhc passeres nidificabunt , fu-
»-jicaedomus dux est eorum. » Et quidem latina locu-
tione,eorum cedrorum non possumus inteUigerc cedri , 5

enim foemini generis sunt. Fuhcae itaque domus, quo-

' Psal. ciii. 6-17.
 ENAHKATIO l TN PSALMUM CITT , SERMO l. 119

modo esl dux passerum ? Hoc enim iii ista creatura ,

quae
oculis nostris adjacet, intelligi nuUo pacto potest. Fulicas

enim aves esse marinas vel stsgnenses novimus. Domus

fulicse sit nidus fulicse : quomodo ergo domus fulicoe dux
passerum?Quarequredaminrebusvisibilibusquasiabsurda
miscet Spiritus sanctus , nisi ut ex eo quod non possumus
acciperead litteram , cogat nos ista spiritaliter quaerere?
XIX. Ergo si ad coelum intellectu , ut dixi , ad exten-
tam pellera vultis ascendere , et nubes fecit ascensionera
ejus : nubes ista quse vobis loquitur, invalida est hodie
ad omnia ista exponenda. Date veniam , etsi non vestrae,

meae certe infirmitati. Avidilatem quidem vestram tantam

video, ut semper parati sitis audire : sed duae res sunt,
quarum ratio non contemnenda est. Nam et infirmitas cor-
poris nostri consideranda est , et ipsarum rerum quse ex-
ponuntnr memoria. Interim quae audistis cogitate. Quid
dixi ? Quae manducastis ruminate. Sic enim eritis munda
animalia, et apta epulis Dei. Fructum autem vestrum in
operibus vestris advertite. Valde enim male digerit is qui
bene audit, et non bene operatur ; quia Dominus Deus
noster non deest pascere. Notum est omnibus quia de ,

pane quem accepimus et , quem erogamus, reddituri su-

mus rationem. Optime novit Charitas Yestra ; non enim
tacet nobis pagina divina , aut adulatur nos Deus. De isto
loco quam liberi simus ad vos, potestis advertere : et si

forte ego rainus liber £um, vel omnes qui in hoc loco vobis
loquuntur, si minus
sumus. Certe ipse sermo De
liberi
neminera timet. Nos autera sive timeamus, sive liberi si-
mus eum cogimur
, annuntiare, qui nerainera tiraet : hoc
vobis non homines, sed Deus praestitit, ut et per timidos
hberura audiatis. Excusationera in judicio Dei non habe-
bitis , nisi vos in bonis operibus exercueritis , et eorura
quae audistis tanquam phwiae fructum congruura dede-
120 S. AUGUSTINI EPISCOPI
ritis. Fructus congruus opera hona : fructus congruus
sincera dilectio , non solum fratris, sed et inimici. Sup-
plicem ni;llum spernas , et cui dare non potes quod pe-
tierit , non eum spernas : si potes darc da si non potes,
, •,

affabilem te praesta. Coronat Deus intus voluntatem, ubi

non invenit facullatem. Nemo dicat : Non habeo. Chari-
tas non de saccello erogatur : quia quidquid dicimus et
quidquid diximus , et quidquid dicere potuerimus, vel
nos, ve! post nos , vel qui ante nos , fmem non habent
nisi charitatem : quia fuiis prcecepti charitas est , de corde
puro et conscientia bona, et fide non ficta^. Interrogate ,

quando rogatis Deum , corda vestra ; videte quomodo

transraittatis versum istum : « Dimitte nobis debita nos-
» tra , sicut et nos dimittimus debitoribus nostris-. »

Non eris orans , nisiistam^ dicas : si aham dicas, non te

exaudit ille ^
quia non ipsam tibi dictavit Jurisperitus
quem quando verba nostra
misit. Necesse est ergo, ut et

dicimus in oratione, secundum ipsam dicamus et quando :

ipsa verba dicimuSj.beneinteUigamus quod diciraus,quia

manifestam illam esse Deus voluit. Si ergo non oraveritis,
spem non habebitis : si aliter quam Magister docuit ora-
veritis non exaudiemini aut si in oratione menliti fue-
, :

ritis, non irapetrabitis. Ergo, et orandum et verum di-

cendum est, et sic orandum est quomodo ille docuit. ,

Yelis nolis ,
quotidie dicturus es : « Dimitte nobis debita
)) nostra, sicut et nos dimittiraus debitoribus nostris. »

Vis securus dicere? Fac quod dicis. ,

'
1 Tini. 1, 5. — » MaUli. vi, i2. — ' Suhaudi piecem.
 ENARRATIO TI IN PSALMrM CIII , SEfiMO II. 121

ENArvRATIO IT

IN EUMDEM PSALMUM CIII.

SERMO II.

De secimda parte Psalmi.

I. Scio qiiia dehitores nos tenetis, non necessitate, scd

quod est vehementius _,
charitate. Debemus autem hoc
primo Domino Deo nostro, qui hahilans et in vobis, exi-
git ista de nobis deinde domno et patri
:
,
proesenti et ju-
henti et oranti pro me : deinde vestrse violentiae ,
qua
extorquetis etiam infirmis viribus nostris. Tamen quaii-
tum Dominus donat, qui et ipsas vires vobis orantibus
donare dignetur, quoniam Psalmi hujus primas partes die
jam nuper prsecedente tractavimus , etiam sequentia sus-
cipienda sunt, ct il'o adjuvante, in cujus nomine coepi-
mus, terminanda sunt. Commendaveramus autem Cha-
ritati Vestroe, qui afluistis, totum istum Psahiium figuratis

mysteriis esse contextum. Unde quod diflicihus quceritur,

solet dulcius inveniri. Nec putetis ista vobis obscuritate
subtracta sed diflicultate condita
, ad hoc quod ssepe :
,

jam diximus, ut detur petentibus inveniatur a quaeren- ,

tibus intretur a pulsantibus^ Sed opiis est nobis ali-

,

quanto majore et silentio vestro, et patientia vestra , ut

pauca quse dicturi sumus, non per strepitum tempus am-
plius occupent. Pauca enim nos dicere temporis cogit an-

' Maftli. VII, 7, 8.

 »

122 S. AUaUSTINI EPISCOPI

gustia, quod novit et Charitas Vestra debere nos exequiis
fidelis corporis solemne o])sequium. Ecce jam quse dicta
sunt repetere , et rursus exponere non cogamur si de- :

fuerunt aJiqui ,
qui non audierunt , non deessent 5
pro-
dest autem iilis fortasse ,
quod non audiunt modo quod
audierunt qui afFuerunt, ut et ipsi discant adesse. Lega-
mus ergo cursim.
II, « Benedic, anima mea, Dominum '. » Omnium nos-
trum anima dicat , una facta in Christo : « Domine Deus
» meus, magnificatus es nimis. » Unde magnificatus es?
« Confessionem et decorcm induisti , » Confitemini , ut
decoremini , ut induat vos. « Circumamictus lucem sicut
» vestimentuni "^.
» Gircumamictus Ecclesiam suam : quia
ipsa facta est Inx in illo ,
quae prius erat tenebrae in se ,

dicente Apostolo : « Fuistis afiquando tenebrae, nunc au-

» tem lux in Domino^. Extendens coelum sicut pellem :

vel tam facile quam tu pellem, si tam facile sit, tanquam

ad litteram accipias : vel auctoritatem Scripturarura iii-

telfigamus distentam per totum mundum noniine pellis •,

quia mortalitas in pelle slgnificatur;dispensata est autem

nobis omnis auctoritas Scripturarum divinarum. per ho-
mines mortales ,
quorum jam mortuorum fama disten-
ditur.
III. « Qui protegit in aquis superiora ejus^. wCujus su-
periora? Coeli. Quid est coelum? Figurate duntaxat dixi-
mus , Scripturam divinara. Quse superiora Scripturne di-
vinae ? Praeceptum ,
quo nihil est eminentius , charitatis.

Quare autem acpiis comparata est eharitas? «Quia charitas

» Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanc-
» tum ,
qui datus est nobis^. » Unde aqua ipse Spiritus?
« Qui-a stabat Jesus^ et clamabat : Si quis sitit, veniat ad
• Psal. ciii, I. — 2 Ibid. i. — 3 Ephes. v . 8. — 4 Psal. cm, 3. —
5 Rom. V, 5.
 ENARRATIO II IN PSALMI3M CIII , SEUMO II. 123
)) me et bibat. Qui credit in me , flumina aquse vivse
)) fluent de vcntre ejus. Unde probamus quia de ,
Spiritu
dictum est? Dicat ipse Evangelista ;
qui sequitur , et ait :

(( Hoc autem dicebat de Spiritu, quem accepluri erant hi

)) qui in eum fuerant credituri'. Qui ambulat super pennas
)) ventorum : )> id est , super virtutes animarum. Quae est
virtus animse? Ipsa charitas. Qnomodo autem iUe super
iUam ambulat? Quia major est cbaritas Dci in nos ,
quam
nostra in Deum.
IV. (( Qui facit Angelos suos spiritus, et ministros suos
))ignem flagrantem ^ » id : est , eos qui jam spiritus sunt,
qui spiritales non carnales , sunt, facit Angelos suos, mit-
tendo ut prscdicent ejus Evangelium. Et ministros suos ((

)) ignem flagrantem. » Nisi enim ardeat minister praedi-

cans, non accendit eum cui praedicat.
V. Fundavit terram super firmamentum ejus ^. Fir-
(( )>

mavit Ecclesiam super firmamentum Ecclesise. Quod est

firmamentum Ecclesioe, nisi fundamentum Ecclesise ? Quod
est fundamentnm Ecclesiae nisi de quo dicit Apostolus , :

(( Fundamentum nemo potest ponere praeterquam (|uod

)) positum est ,
quod est Cbristus Jesus^?)) Et ideo tali

fundamento sufYulta ,
quid meruit audire ? (( Non inclina-
)) bitur in saecukira saeculi. Fundavit terram super flrmi-
» tatem ejus , )> id est , firmavit Ecclesiam super funda-
mentum Christum. Nutabit Ecclesia , si nutaverit funda-
mentum : sed unde nutabitChristus,qui antequam veniret
ad nos, ct carnem susciperet, (( Omnia per ipsum facta
)) sunt, et sine ipso factum est nihiP ; » qui omnia con-
tinet majcslate, et nos bonitate? Non nutante Christo,
((Non inclinabitur in saeculum soeculi. Ubi sunt qui dicunt ))

perisse dc mundo Ecclesiam, quando nec inclinari potest ?

' Joan. VII , ^7-39. — ' Psal. ciu, 4- — ' Ibid. 5. — 4 i Cor. ni, 11.
— 5 Joan. I, 3.
 ,

i
124 S. AUGXTSTINI EPISCOPI

VI. Sed uncle coepit Dominus asserere istam Ecclesiam,

revelare, incipere, ostendere, diffundere? Unde coepit
hoc? Quid erat prirao? Quia « Fundavit terram super fir-

» mamentum ejus, non inclinaJMtur in sseculum sseculi.

» Abyssus sicut vestimenlum amictus ipsius *. » Cujus?
numquid forte Dei ? Sed jam de amictu ejus dixerat : « Cir-
» cumamictus lucem , Audio Deum
velut vestimentum. »

luce vestitum , et lux ipsa volnmus nos sumus. Quid

si ,

est, si volumus? Si jam tenebrre non sumus. Ergo si Deus

luce vestitus est, cujus rursus vestimentura est abyssus?
Abyssus enim dicitur immensa aquarum copia omnis :

aqua omnis humida natura atque substantia circum-

, ,

quaque difFusa per maria et flumina et antra occulta , , ,

simul uno nomine abyssus vocatur. Ergo terram intelli-

giraus, de qua dixit: « Fundavit terram super firmamen-
» tum ejus non inclinabitur in saeculum sseculi
, » de illa :

dictum credo « Abyssus sicut vestimentum amictus

:

» ipsius. » Terrne enim quasi vestimentum est aqua , cir-

cumdans eam et contegens eam. Sed aliquando in diluvio

ita crevit haec vestis terrae , ut omnia omnino cooperiret
et transcenderet altissiraos raontes-^ sicut Scriptura tes-
tatur. cu])itis ferme quindecim. Fortasse ipsum tempus
significavit iste Psalmus, cum diceret : « Abyssus sicut
» vestimentum amictus ipsius. »

VII. « Super montes stabunt aquae : » idest, vesti-

mentum terrae, quod est abyssus, ita crevit, ut etiam
super raontes aquae starent. Legiraus hoc, ut dixi , fac-
j

tum in diluvio. Inde loquebatur Propheta ? narrabat no-

bis proeterita, an praenuntiabat futura ? Sed si narraret
praeterita , non nobis diceret : « Super raonles stabunt
» aquse : » sed , Super montes steterunt aqure. Prnete-
ritum enim tempus pro futuro solere poni in Scrip-
' Pjal. ciii, 6. — ' Gen. yii, ao.
 ,

EJNARRATIO II IW rsALMUM CIII , SERMO 11. 125

tiiris, ita prsevidente Spiritu quae ventura sunt, quasi jam
facta sint, solemus legcre. Inde est quod illud in alio

Psalmo novimus omnes, ubi tanquam Evangelium recita-

tur « Foderunt manus meas et pedes dinumeraverunt
: •,

)) omnia ossa mea super vestimentum meum miserunt

;

)) sortem^ » Omnia quasi jam facta commemoiantur

quoe utique adliuc ventura cerneLantur. Sed quantum
potest nostra diligentia? quantum autem potest tanta oc-
cupatio? aut quando sic vacat, ut possimiis pro certo di-
cere, Ita est? Animadverlimus soepe Prophetas prasterito
tempore verborum dicerc quae futura sunt figura autem :

futuri dicere pn^terita, non facile occurrit legenti. Non

audeo dicere, Non est sed certe studiosis earum Liltera-
:

rum indixerim quid quserant. Si invenerint, et ad nos

altulerint, gratulabimur adolescentium studiis otiosorum
occupati senes, et ex eorum ministerio et nos aliquid dis-
cemus. Non enim dedignamur 5
quando Christus de om-
nibus docet. Hoc ergo dicit : « Super raontes stabunt
)) aquae, » Propheta curans futura praedicere , non nar-
rare praeterita, propterea dixit^ quia Ecclesiam futuram
in diluvio persecutionum volebat intelligi. Fuit enim tem-
pus aliquando quo terram ,
Dei, Ecclesiam Dei cooperue-
rant aquse persequentium 5 et ita cooperuerant , ut non
apparerent nec ipsi magni, qui sunt montes. Quando cnim
ubique fugiebant, quomodo non minus apparebant.? Et
fortasse de ilJis aquis est vox illa, « Salvum me fac, Deus,
))quoniam intraverunt aqu£e usquead animam meam^.))
Maximae aquse quse mare faciunt, procellosae, infructuosEe.
Non enira quamcumque terram cooperuerit aqua marina,
foecundabit eam potius quara ad sterijitatem perducet.
Erant enim et montes sub aquis : quia super montes sta-
bant aquoe : populi resistentes superaverant auctoritatem
' Pfal. y.xi, 17-19. — * Id. Lxviii, Q.
 ,

126 S. AUGUSXINI EPISCOPI

oraniura ubiqiie fortiter evangelizanlium verbum Dei,
cooperueraut eos aqaos, et saper illos stabant aquae, di-
cebant Preme, preme^ et premebant
: Extingue, non :

apparaant. Dicebant isia, et prsevalebant super Martyres,

et lugiebant ubique Christiani, et fuga quadam occulta-
bantur Apostoli. Unde fuga occultabantur ApostoJiPQuia
super montes stabant aquae. Eratpotestas aquarum magna,
Sed quandiu? Audi quod sequitur.
VIII. « Ab increpatione tua fugient^ » Et hoc factum
est, fratres •, ab increpatione Dei fugerunt aquae hoc est
:

a pressura raontium recesserunt. Jam montes ipsi extant

Petrus et Paulus : quomodo cminent? Qai ante a perse-
cutoribus premebantur nunc ab imperatoribus vene-
,

rantur. Fugerunt enim aquae ab increpatione Dei-, quia

cor regum in manu Dei, deflexit quo voluit-^ jussit per
eos pacem dari Christianis, emicuit et eminuit auctoritas
apostohca. Numquid et quando supra erant aquae , Uion-
tium defecerat magnitudo? Sed tamen fratres mei ut , ,

omnes viderent eminentiam montium per quos montes ,

salas esset generi humano, quia, « Levavi ocuios meos in

)) montes unde veniet auxihum mihi ^ » ab increpatione
, :

Dei fugerunt aquse, « A voce tonitrus tui formidabunt. »

Jam quis non terreatur a voce Dei per Apostolos, a voce

Dei per Scripturas, per nubes ejus? Coiiquievit mare,
formidaverunt aquae , nudati sunt montes, jussit impera-
tor. Sed quis jussisset , nisi Deus tonuisset? Quia voluit
Deus, iUi jusserunt , et factum est. Ergo nidlus sibi homi-
num arroget ahquid, formidaverunt aquae, sed « A voce
» tonitrus tui. » Nam ecce cum voluit Deus , fugerunt
aqu;3e , ne premerent montes : antequani id fieret , et sub
aquisfirmi erant monli.'s.
IX. K Ascendunt montes, et descendunt campi , in lo-
' Psal. ciii, 7. — 2 Piov. xsi, I. — '^
Psal. csx, i.
 ,,

ENAURATIO II IN PSALMUM CIII , SERMO II. 127

)) cura qiiem fundasti eis ^ )> Adhiic de aquis loquitur.
Non hic montes accipiamus ,
quasi terrenos 5 neque cam-
pos, quasi terrenos ; sed fluctus tam magnos , ut montibus
compareniur. Fluctuavit aliquando raare, et fluctus ejus
tam[iiam montes fuerunt, qui montes illos Apostolos ope-
rirent. Sed ([uandiu a Ascendunt montes et descendunt ,

)) campi? Saevierunt, et placati sunt. Gura saeviebant

))

montes erant cum placati sunt campi facti sunt fun-

: , :

davitenim eis locum, Est quidam meatus quasi profiuidus ,

locus quo reccpta sunt quodam modo omnia Sccvientia

,

corda mortalium. Quam multi modo , et salsi , et amari

sunt tamen quieti? Qiiam multi sunt qui dulcescere
; et ,

nolunt? Qui sunt qui dulcescere nolunt? Qui in Chris-

,

tum adhuc credere nolunt. Et quamvis multi sunt, qui

nondum crediderunt, quidfaciunt Ecclesiae?Monteseiant
aliquando sunt
, modo campi
tamen, fratres mei, et :

malacia mare Quare enim non sseviunt modo? quare

est.

non insaniunt? quare non dant operam? Si non possunt

evertere terram nostrara certe contegere -. Quare non ? ,

Audi « Terminura posuisti quem non transgredientur

:
,

))neque revertentur tegere terram^ »

X.Quid ergo quia jam fluctus amarissimi modum accepe-
runt, ut Mceat nobis talia etiam iibere prsedicare ,
quia ter-
minum acceperunt debitum ,
quia transgredi non possunt
irapositum finem , neque revertentur tegere terram ; quid
fit in ipsa terra? Quse operationes ibi fiunt, quam jara
mare nudavit? Etsi ad ejus oram tenues fluctus perstre-
punt, etsi adhuc murmurant Pagani; sonitum ftttorum
audio, diluvium non perhorresco. Quid ergo, quid fit in
terra? « Quiemittis fontesin convallibus. Emittis , inquit,
» fontes in convallibus *. )) Convalles nostis quid sint
depressa loca terrarum. Nam coUibus et montibus con-
' Psal. cui, 8. — ' Supple possunt, — 3 Psal. ciu, 9. — 4 Ibid. 10.
 128 S. ALGLSTIWI EPISCOPI
traria figuraopponunlur valles velconvalles.Colles et mon-
tes, tumores terrarum sunt : autem vel convalles,
valles
humilitatcs terrarum. jNoli contemnere humilitates inde 5

fluunt fontes : « Emittis fontes in convallibus Audi •, »

montem : dicit Apostolus : « Plus illis omnibus laboravi. »

Magnitudo quaedara commendatur : statim tamcn ut ,

profluant aquse, convallem se fecit : « Non' ego autem,

sed gratia Dei mecum ^ . » Non repugnat ut qui sunt mon-

tes, sint et convalles : sicutenim montesdicuntur propter
spiritalem magnitudinem, ita et convalles propter sui spi-
ritus liumilitatem. « Non ego, inquit, sed gratia Dei
» mecum. » Nonego, convaliis est^ et gratia Dei mecum,
fons est. « Qai emittis fontes in convailibus. » De Spiritu
dicebatur quod modo commemoravi, « Si quis sitit, ve-
)) niat ad me, et bibat : qui credit in me, flumina aqua^
» vivse fluent de ventre ejus. Hoc autcm dicebat de Spi-
» ritu ,
quem accepturi erant hi c[ui in eum fuerant credi-
)) Yideamus si convalles sunt ut emittantur fontes
luri-. )) ,

in convalHbus. Audi Propbetam « Superquem requiescet :

))Spiritus meus, nisi super humilem et quietumet tre-

))mentem verba mea^? ))Quid est,« Super quem requiescet
))Spiritus meus, super humilem et quietum Quis .? )>

habebit fontem meum? Convalhs.

XI. « Inter mediam monlium pertransibunt aqune. ))

Huc usque huc us-

a Lectore pronuntiatus est Psalmus,
que Charitati YestrcTe sufiiciat. Hoc diceraus, etin nomine
Dei sermonem terminabimus. Quid est, « Inter niedium
))montiura pertransibunt aqute ? Audivimus qui sint )>

montes, magni prpedicatores verbi, subhmes AngeH Dei?

quamvis adhuc in carnemortaH excelsi non sua virtute, :

sediUius gratia ^ quantum autem ad ipsos attinet convalles ,

sunt, humihter emittunt fontes : « Et inter medium mon-

' I Cor. XV, 10. — ' Joan. vir, 37-09. — ^ Isai. lxvi, 2.
 ENARRATIO H IN PSALMUM CIII , SERMO II. 129
)) tium, inquit, pertransibunt aquae. » Putemus hoc ita
dictum, Inter Apostolorum medium pertransibunt prte-
dicationes verbi veritatis. Quid est, Inter medium Apos-
tolorum ? Quod medium dicitur , commune est. Res com-
munis, unde omnes jequaliter vivunt raedia est nec , ,

attinet ad me sed nec attinet ad te nec ad me. Propterea

; ,

loquimur et sic de aliquibus hominibus Habent inter se :

pacem, habent inter se fidem , habent inter se charitatem :

sic certe diciraus. Quid est, inter se? In medio sui. Quid
est, in medio suiPCommune est ilhs. Audi aquas inter rae-

dium montium. Quia communis ilhs fides erat, nec quisque

aquas quasi proprias et suas habebat. Si enim non sunt in
medio, quasi privatae sunt, non pubhce fluunt; et egohabeo
meam, etiUehabet suam, non est in medio quod et ego
et ipse habcat sed tahs non est pacifica prsedicatio. At
;

vero ut inter medium montium fluant aquee audi vocera ,

montis : « Deus, inquit, pacis , det vobis idipsum sapere

» in invicem^ Et iterum ,« Ut idipsumsapiatis omnes, ct
)>

))non sint in vobis schismata'-. Quod sentio, sentis in me- )> ;

dio fluit aqua non habeo quasi privatum meura nec tu

: :

privatum tuum. Veritas nec mea sit propria, nec tua ut ,

ct tua sitet roea medium montiura pertransibunt

: « Inter
)) aqure. » Audi ipsum montem, ut dixi, quia « Inter
)) medium montiura pertransibunt aquae. Sive autem ego,
)) siveiUi^ sic praedicamus, et sic credidistis^. » Securus
dixit, « Sive ego, sive illi, sic praedicamus, et sic credi-
» distis : )) inter raediura enim raontiura fluebant aqu£e
5

nulla dcacpiis discordia raontiura., sed pax consensionis,

et societas charitatis : si ahud praedicare,
quis autera veUet
jam de suo proedicaret, non de medio. Et audi quid de
illo dicatur abipso qui emisitfontesin convaUibus : « Qui
• Rom. XV, 5. — * I Cor. x, lo. — ^ IJ. xv, ii.

CXVHi. 9
 ,,

130 S. AUGUSTINi EPISCOPI

)) mendacium, de suo loquitur ^ « Itaque ne
loquitiir
acciperetur aliquis mons non de medio sed de suo ma- ,

nans , ait Apostolus : « Quisquis vobis evangelizaverit

» prseterquam quod accepistis, anathema sit*. » Et vide
quemadmodum noluerit de monte prsesumi ne forte mons :

discedat ab aquis per medium currentibus, et aliquid

proprium velit influere. « Licet si nos : » (Et quantus
mons dixit hoc quam uberrime aqua fluebat de convalle
!

ejus! Tamen hoc volebat ut medios inter raontes curreret,

populorum quod inter se medium
et ibi esset fides certa ,

atque commune ApostoU retinebant. ) « Licet si nos » in- ,

quit. Ettu, Paule, potesahquid ahter prsedicare? DePaulo

qu.iestio 5 audi quod sequitur : « Licet si nos , aut Angelus
» de coelo aiinuntiaverit vobis praeterquam quod acce-
» pistis, anathemasit.» Si veniat monsaliudevangehzans,

anathemetur : siveniat Angehis ahud evangehzans , ana-

themetur. Unde hoc? Quia de privato vult tluere, nonde
medio. Et hoc forte homo carnah nebuLi prsepeditus , et
a fonte communi ad propriam suam falsitatem redactus,
possit hoc facere numquid et Angelus? Vere numquid
:

et Angelus? Si Angelus de proprio fluens in paradiso

non esset auditus, non praecipitaremur in mortem. Me-
dia aqua posita erat horainibus, praeceptura Dei aqua me- :

dia, aqua quodam modo pubhca, sine fraude valebat

quod diximus Gharitati Vestrae, sine Libe, sine coeno
thiebat. Si ipsa aquasemper biberetur, semper viveretur.
Venitangelus lapsus de coelo , factus serpens, quia insi-
diose jara vcnena spargere cupiebat : emisit venenum
de proprio locutus est , de suo ; « Quia qui loquitur men-
» daciura , de suo loquitur ^ : » et miseri audiendo dimi-
seruntquodcommune erat, unde beati erant; etadsuum
proprium redacti, cum voiunt perverse esse similes Deo,
' Joan. VIII, 44- — ' Gal. i, 9. — ' Joan. vai, 44-

J
 EWARRATIO III IN PSALMUM CIII , SERMO III. 131
(lioc enim eis dixerat, « Gustate, et eritis sicut dii*. »

appetentes quod non erant ,

quod acceperant amiserunt.
Ergo, fratres, ad hoc valeat quod diximus Charitati Ves-
trae, propter fontes : utfluant de vobis, convalles estote,
et cum omnibus conferte quod de Deo habetis. Inter me-
dium fluant aqnoe, nuUi invideatis^ bibite, saturamini;
manate saturati. Ubique communis aqua Dei habeat glo-
riam , non hominum privata mendacia.

«VVV^ VVV% «VV^fVVVM 'Vl/V^ ''\/VV% VV^ VVV% 'VVV^ >VV%/% 'IfVV^ /vi/vvvvv^ Aa/\^

ENARRATIO III

IN EUaiDEM PSALMUM CUI,

SERMO III.

De tertia parte Psalmi.

I. Reliquarum partium Psalmi hujus pertractandarum

debitores nos esse meminit Gharitas Vestra. Non ergo
opus est ut intentionem vestram ahquoprooemio moveara.
Video enim vos ad intelligenda sacramenta prophetica
omni alacritate suspensos nec opus est ut intentos iaciat ^

sermo meus, quos jam Hoc potius aga-

fecit Spiritus Dei.

mus quod urget. De fontibus eraissis in convaUibus, et

deaquis inter medium montium pertranseuntibus jam dic-
tum est : sed huc uscjue dictum 5 hinc deinceps ordiamur.
II. Sequitur enihi : k Potabunt omnes bestiae sylvse-. »

Quid polabunt? Aquaspertranseuntes intermedium raon-

tium. Quid potabunt.? Foutes emissos in convaliibus. Et
• Gen. lUj, 5. — ' Psal. ciu, 11.
 132 S. AUGUSTINI EPiscon
qui potabunl? Bestiae sylvae. Videmus quidem hoc etiam
jn ista creatura, bestias sylvse bibere de fontibus et de rivis
inter montes currentibus : sed jam quoniam Deo placuit
talium rerum figuris abscondere sapientiam suam, non au-
ferre studiosis , sed claudere negligentibus , aperire pul-
santibus 5
placuit etiam ipsi Domino Deo nostro ad hoc
hortari vos per nos , ut in his omnibus ,
quoe velut de
corporali et de visibih creatura dicuntur ,
quaeramus ali-

quid spiritaUter absconditum quo invento gaudeamus. ,

Bestias syivte, Gentes intelligimus; et multis hoc locis

Scriptura testatur. Sed tamen evidentissima duo maxime
occurrunt documenta, quodin arcaNoe, qua nemo nostrum
dubitat Ecclesiam esse praefiguratam non includerentur ,

omnia genera animahum ^ nisi in illa unitate compaginis ;

omnes gentes significarentur nisi forteputamus siom- : ,

nia talia penitus diluvio delerentur, defuturam fuisse

Deo potestatem jubendi utterraea produceret, sicutprimo
verbo ejus produxerat ^. Non ergo frustra, non temere,
non aliqua indigentia Dei vel inopia potestatis jussa sunt
animalia iila in arca includi. Nam posteaquam venit tem-
pus (jam enim debemus et alterum evidentissimum ad-
jungere testimonium ) cum ergo venit tempus ut illud
: ,

quod in arca erat prrefiguratum jam in Ecciesia comple- ,

retur Petrus apostoius dubitans dare sacramentum evan-

,

geiicum Gentibus incircuracisis imo non duljitans sed 5 ,

omnino dandum esse non putans quodam die esuriens ,

cum prandere vellet , ascendit ut oraret. Hoc in Actibus

Apostolorum omnibus bene legentibus et bene audien-
tibus notum est. llio igitur orante facta est illi mentis
aiienatio, qaam Gneci extasin dicunt : id est, aversa est

mens ejus a consuetudine corporali ad visum quemdam

contemplandum aiienata , a prdesentibus. Tunc vidit vas
'
Gcn. vn, 2, i4- ~ - JJ- ', 2j.
 »

ENARRATIO III IN PSALMUM CIII , SEnMO III. 133

qiioddam veluti linteum quatuor lineis submitti de coelo,

ubi erant omnia animalia omnis generis bestiae et so- , :

nuit ei vox « Petre, macta et manduca.

: Ille autem qui ,
•»

in Lege fuerat eruditus et in consuetudine judaica cre- ,

verat prseceptumque per Moysen Dei famulum retine-

,

bat, totamque vitam suam fideliter custodierat, respon-

dit : « Absit a me Domine nunquam commune aliquid
, •,

)) intravit in os meum. Commune autem immundum

•»

dici a Judaeis et a bene noverunt qui ecclesias-

Lege , ,

ticas litteras didicerunt. Et vox ad illum, « Quae Deus

)> mundavit tu immunda ne dixeris. » Hoc autem fac-
,

tum est ter et ablatus estille discus qui demonstrabatur

, ,

ter de coelo submissus ^ Discus qui quatuor lineis conti-

nebatur, orbis terrarum erat in quatuor partibus. Has
quatuor partes ssepe Scriptura comraemorat Orientem et ,

Occidentem Aquilonem et Meridiem. Ideo quia totus

,

orbis per Evangelium vocabatur quatuor Evangelia cons- ,

cripta sunt. Ter autem submissum de ccelo vas lioc sig-

nificat, quia dictum est Apostolis : « Ite, baptizate om-
» nes gentes innomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti^.
Inde colligitur, sicut jam nostis, duodenarius etiam nu-
merus Discipulorum. Nonenim frustra duodecim habere
voluit : et ita numerusille ^sacratus est, utin locum unius
qui ceciderat, non posset
nisi alter ordinari. Quare duo-

decim Apostoli? Quia enim quatuor sunt orbispartes, et

totus orbis in Evangelio vocabatur , unde quatuor Evan-
gelia conscripta^sunt , et totus orbis in nomine Trinitatis
vocatur, ut congregetur Ecclesia : quatuor ter ducta,
duodecim fiunt. Ergo non miremur si de illis aquis inter
medium montium^pertranseuntibus inilla doctrinaapos« ,

tolicafluenteinmedio propter concordiamcommunionis,

omnes bestiae sylvae bibunt. Omnes enim erant in arca,
' Act, X, 9-1G. — ' Matth. xxviii, 19.
 :

134 S. AUGUSTINI EPISCOPI

omnes in disco , oranes mactat et manducat Petrus ; quia
Petrus petra ,
petra Ecclesia. Quid est mactafe et mandu-
care.^ Occidere in eis quod erant, et in sua viscera assu-
mere. Dissuasisti pagano sacrilegia, occidisti quod erat
dato sacraraento Ghristi incorporasti Ecclesiae, mandu-
casti.

III. Ipsse ergo bestiae potant istas aquas ,

pertranseuntes
tamen : non manentes, sed pertranseuntes. Omnis enim
doctrina quae toto isto tempore dispensatur , transit. Inde
dicit Apostolus : « Et scientia destruetur et prophetia ,

» evacuabitur. » Quare ista evacuabuntur? « Ex parte

)) enira sciraus , et ex parte prophetaraus : cura autera
» venerit quod perfectura est ,
quod ex parte est, evacua-
)) bitur ^ . » Nisi forte putat Gharitas Vestra quia in illa civi-

tate , GoUauda, Jerusalera, Dominura, lauda

cui dicitur : k

)) Deura tuum, Sion^ quoniam confirraavit vectes portarum

» tuarura - : » jara confirmatis vectibus et clausa civitate,

unde, ut jampridera dixiraus^ nemo exit amicus, et quo ,

nemo intrat iniraicus.: quod codex ibi nobis legendus est,

aut tractandus serrao ,
quemadmodura vobis modo irac-
tatur. Ideo raodo tractatur, ut ibi teneatur : ideo modo
per syUabas dividitur, utibi totus atque integer contem-
pJetur. Non ibi deerit verbum Dei sed tamen non per :

litteras , non per sonos non per codices non per Jecto-
, ,

rem, non per tractatorem. Quomodo ergo? Sicit « In prin-

» cipio erat Verbum , et Verbum erat apud Deum, et Deus
» erat Verbum. » Non enim sic ad nos venit, ut inde dis-
cederet : quia « In hoc mundo erat et mundus , per eum
» factus est*. » Taleverbura contemplaturisuraus. « Ap-
» parebit enim Deus deorum inSion^. » Sed hoc quando ?

• I Cor. xiu, 8-IO. — * Psal. cxlvii, i2, i3. — ' Confer Enarrationem
in Psal. Lxxxiv, n. lo , et in Psal. cslvii ad v. i3 quibus locis hoc ipsura
dictum reperies. — 4 Joan. i, i et lo. — ^ Psal. lxxxiii, 8.
 ,,

ENARRATIO III IN PSALMUM CIII , SERMO IIT. 135

Post peregrinationem finita via : si tamen post fniitam
viam non jiidici tradamur , ut judex mittat in carcerem.
Sed si fmita via, sicut speramus, et optamus, etstudemus 5

ad patriam venerimus ibi contemplabimur quod semper ,

laudabimus : nec illud deficiet quod nobis praesto est

nec nos qui fruimur : nec fastidiet qui manducabit , nec
deficiet quod manducabit. Magna illa et mira contem-
Et quis de illa digne dicit isto tempore cum
platio erit. ,

inter montes fluunt aquae? Interim ergo fluant aquae inter

montes et pertranseant cum pertranseunt aquae bibitur
, : ,

in peregrinatione ne siti in via deficiamus. « Potabunt

,

» omnes bestise sylvae. » Inde venitis, de sylva collecti

estis. Et quali sylva.? Nullushominum ibi transibat, quia
nullus Propheta illuc missus erat. Sed ad arcam construen-
dam concisa sunt ligna de sylvis ^
: inde ligna , inde bes-
tiae , inde venistis. Ergo bibite. « Potabunt omnes bestiae
» sylvse. »
IV. « Suscipient onagri insitim suam. wOnagros magnas
quasdam Quis enim nesciat onagros dici
bcstias dicit.
agrestes asinos? Magnos ergo quosdam dicit indomitos.
NuIIum enim habebant Gentes jugum Legis : vivebant
multas Gentes moribus suis,- superba jactantia vagantes,
tanquam in deserto. Et omnes quidem bestiae ita, sed onagri
positi sunt ad significationem magnitudinis. Potabunt et
ipsi iu sitim suam : fluunt enim et illis aquae. Inde bibit
lepus , inde onager : lepus parvus , et onager. magnus ;

lepus timidus , et onager ferus ^ uterque inde bibit, sed

quisque « In sitim suam. » Non dicit aqua, Lepori suflicio,
et repellit onagrum : neque hocdicit, Onager accedat
lepus si accesserit, rapietur. Tam fideliter et temperate
fluit, ut sic onagrum satiet, ne leporem terreat. Sonat
strepitus vocis Tullianae , Cicero legitur , aliquis liber est,
Gen. yi, i4-
 ,

136 s. ArcrsTiNi episcopi

dialogus ejus est , sive ipsius , sive Platonis , seu cujus-
cumque talium : audiunt imperiti , infirmi minoris cordis,
quis audet illuc aspirare ? Strepitus aquae , ct forte tur-
batse certe tamen
•, tam rapaciter fluentis,tu animal timidum
non audeat accedere et bibere. Cui sonuit, « Tn principio
» fecit Deus coelum et terram ^ , » et non aususestbibere ?
Cui sonat Psalmus, et dicat : Multum est ad me? Ecce modo
quod sonat Psalmus , certe occulta sunt mysteria : tamen
ita sonat , ut et pueros audire delectet , et imperiti acce-
dant ad bibendura , et satiati ructentinpsallendo. Bibunt
ergo minores bestiae et majores •, sed capacius majores
quia « Suscipient onagri in sitim suam. » Bibant minores
quod dictum est : « Viri, diligite uxores vestras, sicut et
» Christus dilexit Ecclesiam. Mulieres viris suis subditae
)) sint.-^Bibantminores.DiciumestautemDomino,<'Silicet
)) dimittere uxorem ex omni causa"? » Prohibuit Dominus,
et dixit non licere. « Non scitis inquit, c(uia Deus ab ,

)) initio masculum et foeminam fecit? Quod Deus conjun-

» xit, homo non separet. » Deinde addidit « Qui dimi- ,

» serituxoremsuam, excepta causafornicationis, facit eam

» moechari; et si aliam duxerit, mnechatur. » Confirma-
vit compedem : hoc expedit colhgato ;
prius ageret ne li-

garetur. « Alhgatus es uxori? ne quaesieris solutionem.

» Solutus es ab uxore ? ne quGesieris uxorem'^. » Si non-
dum es onager , et sohitus ab uxore , habes ibi quod et
lepus bibas : et si acceperis uxorem , non peccasti. Disci-
puh autem cum audirent dictura a Domino, non licere

ullo modo causam fornicationis disjungi conjugia

praeter :

« Si talis est, inquiunt, causa cum uxore, non expedit

» ducere. » Et Dominus « Non omnes capiunt verbum ,

» hoc^. » N-am verum dicitis, quia si tahs est causa cura

'
Gen. I — Ephes.
, I. * v, 2/1, 25. — ^ Natfh, i9, 3-<), —4 i Cor.

11,27. — 5Malth. XIX, 10-12.

 ENARRATIO III IN PSALMUM CIII , SERMO III. 137
uxore non expedit ducere
, : sed num([uid soli onagri hi-
bituri suntPNon omnes capiunt verbuni hoc, multi non
capiunt. Et qui sunt qui capiunt? « Suscipient onagri in
)) sitim suam. )> Quid est, « Suscipient onagri in sitim

)) suam? Qui potest capere, capiat. »

V. Deinde sequitur in contextione sua Psalmus « Su- :

)) per illos volatilia coeli inhabitabunt ^ )> Super quos?

super onagros , an potius super montes ? UHnc enim sen-

sus iste dirigitur: « Inter mediummontium pertransibunt

)» aquse : potabunt omnes bestioe sylvae : suscipient ona-
)) gri in sitim suam : super illos volatilia coeli inhabita-
)) bunt. )) Congruentius intelligimus super montes_, quia
hoc est etiam huic simile creaturae. Super montes possunt
habitare volatiha , super onagrosnon
hoc intelhgeremus, :

si Supermontes ergo volatilia coeh inha-

necessitas cogeret.
bitabunt. Videmus aves istas habitare super montes sed :

multae earum habitant in campis mullse in convalhbus, ,

multae in nemoribus mullae in hortis non omnes super , ,

montes. Sunt quaedam volatiha quae non habitant nisi ,

super montes. Spiritales quasdam animas significat hoc

nomen. Yolatiha spiritaha corda sunt, quae aere hbero
,

perfruuntur. Gaudent serenitatecoeh aves istae sed tamen :

pastus earum in montibus ilhc inhabitabunt. Nostis :

montes, jam tractati sunt. Montes Prophetae, montes

Apostoh inontes omnes praedicafores veritatis. Quicum-
,

que vult esse spiritahs, ibi inhabitet non in corde suo :

aberret^ ha])itet, perferat volando. Habemus aves signi-

ficantes aliquid spiritale. Non frustra dictum est, « Reno-
» vabitur juventus tua sicut aquilae ^. » Non frustra dicLum
est de Abraham, « Aves autem non divisit^. Abraham
)>

in illo sacrificio satis mystico accepit tria animaha, arie-

tem trimum vaccam trimam , , capram trimam , et turtu-
• Psal, ciiij 12. — ' Id. cii, 5, ~ 3 Gen. xv, lo.
 ;

138 S. AUGUSTINI EPISCOPI

rem, etcolumbam. Divisiis cst aries, ct adversus invicem
partes Constitutae : divisa capra, nihilominus adversus se
partes constitutae : divisa vacca, sTc etiam de ipsius carne
factum est : et subjecit Scriptura , « Aves autem non di-
» visit. )) Deinde dicitur Irimus aries, trima vacca , trima
capra : de avium aetate tacetur. Unde, rogo vos nisi ,

quia significantur in avibus quidam spiritales, quorum

setas temporaiis propterea tacetur ,
quia ?eterna raeditan-
tur, et transgrediuntur desiderio et intellectu omnia tem-
poralia ? Spii itales viri qui de omnibus judicant , et a ne-
mine judicantur^ : itaque ipsi soli non dividuntur in
hoereses et schismata. In ariete intclhguntur prnepositi ^

ducunt enira greges. In vacca plebs intelhgitur Judaeorum

habuit enim jugum Legis, sub quo laborabat. In capra
intelhgitur Ecclesia de Gentibus quibusdam enim hberis 5

saltibus insultabat, et amaro pascebatur oleastro. Trima

sunt dicta haec animaha quia tertio tempore gratia reve- ,

lata est. Nam primum fuit ante Legem secundum, ex 5

quo Lex data est tertium, quod nunc est ex quo regnum5 ,

coelorum prsedicatur. Quid ergo dicimus, quod aries non

dividatur.^ Nonne episcopi fuerunt auctores schismatum
et hoeresum.? Porro autem si plebes ipsae non dividerentur,
idest, si vacca non divideretur, si capra non divideretur j
erubuissent fortasse ilh in divisionibus suis, et ad compa •

gem remeassent. Dividuntur duces, dividuntur et ple-

bes, ut caecus coecum sequatur, et sim.ul in foveam ca-
dant"^: ponuntur adversus invicem. « Aves autem non
» divisit. )) Spiritales non habent divisionem, non cogi-
tant schismata : pax custodiuni eam in caeteris
est in eis,

quantum possunt ubi : in ahis deficiunt , in se tenent. « Si

» erit ibi , inquit, fihus pacis, requiescet super eum pax

» vestra ; si quo minus, ad vos revertetur^. » Non est
' Cor. II, i5. — » Matth. xv, i^. — ' Luc. i, 6.
 ,

ENARRATIO III IN PSALMUM CIII , SERMO III. 139

filius pacis, dividi voluit, revertetnr ad te pax tua ;
quia
aves non divisit. Veniet et caminus : nam consedit ibi
Abraham usque ad vesperam, etvenit magnus terror diei
judicii. Vespera enim illa finis est soeculi ; et caminus ille

veniens dies judicii. Divisit inter niedia illa quae divisa

erant, etiam caminus^ Si inter media transiit caminus,
alia in dextram, alia in sinistram separavit. Sunt ergo qui-
dam carnales , et tamen Ecclesiae gremio continentur, vi-
ventessecundum quemdam modum suuni quibus time- ,

mus ne seducantur ab haereticis. Quandiuenim carnales

non divisit « car-
sunt, divisibiles sunt. « Aves quippe :

nales dividuntur.«Nonpotui loqui vobis quasi spiritahbus;

))sed quasi carnalibus. » Et quoraodo probatur, quia
carnales dividuntur ? Adjungit « Gum enim dicit unus- ,

))quisque vestrum Ego sum Pauh, ego autem Apollo ,

:

))ego vero Cephae nonne carnales estis et secundum •, ,

)) hominem ambulatis^.? Rogo vos, fratres , audite, et

proficite ; excutite vos de lococarnali, pergite in turturem
et columbam, divisit.
« Aves enim non
Sed quicumque ))

talis permanserit, secundum quemdam modum vitae

et

aptum carnahJjus, et de gremio Ecclesiae non recesserit

et non fuerit seductus ab haereticis ut ex contraria parte ,

dividatur 5 veniet carainus , et ad dextrara poni sine ca-

mino non poterit. Sed si caminum pati non vult, pergat
in turturem et columbara. Qui potest capere, capiat. Si
autem non sic erit , et « J^dificaverit super fundamentum
)) ligna, fcjenum, stipuiam, )> id est, amores saeculares
fundameiito fidei suse superaedificaverit 5 tamen si in fun-
damento sit Christus, ut primum locum ipse habeat in
corde , etei nihii omnino anteponatur 5
portantur et tales,

tolerantur et tales : veniet caminus, incendet ligna, foe-

num , stipulara : « Ipse autem , inquit , salvus erit , sic

' Gen. XV, 9-17. — * 1 Cor. 1, i2, i3, et iii, i-i5.

 :

140 S." AUGUSTINI EPISCOPI

)) tamen qiiasi perignem^ » Hoc aget caminus : alios in

sinistram separabit , alios in dextram quodam modo eli-

quabit. a Aves aulem non divisit. )) Sed aves videant, si

aves tales sunt, quae super montes illos inhabitent : non

debent sequi altitudinem cordis sui, de qualibus dicitur,
« Posuerunt in coelumossuum-. » Ne a ventis tollantur,

inmontibusrequiescant. Habent auctoritatem sanctorum ,

requiescant in montibus , in Apostolis , in Prophetis : illic

inhabitent tales aves ,

quia in montibus petras inveniunt,
firmamenta quoedam prcTceptorum. Sicut enim una illa

petra , Christus Verbum Dei •, sic multa verba Dei , multae

petrae, et istae petroe inmontibus. Vide aves ibi habitantes
)> Super illos volatiha coeli inhabitabunt. »

VI. Sed noh putare quia ista volatiha coeh auctorita-

tem suam sequuntur vide quid dicat Psalmus « De ^ :

))medio petrarum dabunt vocemsuam. Modo si dicam ))

vobis, Credite, hoc enim dixit Cicero hoc dixit Plato, ,

hoc dixit Pythagoras quis vestrumnon irridebit me ? Ero

:

enim avis, quae non de petra emitto vocem meam. Quid

mihi unusquisque vestrum debet dicerePQuid debet dicere
ille qui sic instructus est? « Si quis vobis evangehzaverit
)) preeterquam quod accepistis , anathema sit^. )> Quid
mihi dicis de Platone, et de Cicerone , et de Virgiho?
Habes ante te petras montium, de medio petrarum mihi
da vocem tuam. « De medio petrarum dabunt vocem
)) suam. » Audiantur ,
qui a petra audiunt : audiantur,
quia et in ilhs multis petris petra auditur : « Petra enim
» erat Christus*. » Audiantur ergo hbenter, de medio

petrarum dantes vocem suam. Nihil suavius tah voce ali-

tum. Illae sonant, etpetrae resonant : sonant illae , dispu-
tant spiritales : resonant petrae, testimonia respondent

' i Cor. I, la , i3 , et m , i5. — » Psal. lxxu , 9. — ^ Gal. 1, 9. —

4 I Cor. X, 4-
 EHARRATIO III IN PSALMUM CIII, SERMO III. 141
Scripturae. Ecce inde de medio petrarura dant
volatilia
vocem suam ; habitant enim in montibus.
illae petrae unde habent vocem? Ut
VII. Ipsimontes et
enim rigemur Scripturis, confugimus ad apostolum Pau-
lum. Ille unde habetPConfugimus ad Isaiam. Isaias unde?
Audi unde « Rigansmontes desuperioribus suis^ » Modo
:

si ad nos venerit homo gentihs incircumcisus, crediturus

Christo, damus ci baptismum nec revocamus ad iUa opera
,

Legis. Et si nos interroget Judseus quare ita faciamus, so-

namus de petra, dicimus Hoc fecit Petrus, hoc fecit Pau- :

lus demedio petrarum damus vocem nostram. Illa autera

:

petra, ipse Petrus raons magnus, quando orabat ct ilium

visum videbat, de superioribus rigabatur. Paulus apos-
tolus dicit Gentibus : « Sicircumcidamini, Christus vobis
))nihilproderit-. »Dicithoc Paulus, tanquam mons inde nos :

dicimus, sonantes depetra. Riget Dominus ipsam petram

de superioribus suis. Nam cum ista petra adhuc esset in
infidelitate aspera, volens eara rigare de superioribus suis,

ut flueret aqua in convalle , clamavit : « Saule , Saule ,

» quid me persequeris " ? » Non Prophetam non

ei legit ,

ei legit alterum Apostolum ; omnia enim ista contemne-

retmons magnus rigavit illum de : superioribus suis j et
statim rigatus et manerejam volens : k Domine, ait, quid
» me jubes facere* ? » Accipe illum monlera vel petram,
unde possis dare vocera tuam; accipe illum, et vide rigari

de superioribus , et eflluere in inferioribus. Audi hoc et

in uno loco mente excessimus Deo, sive
: « Sive, inquit^
» temperantes sumus vobis^ » Quod ait, « Menleexces-
» simus » vos capere non potestis. Excessimus enira
:

omnia ista carnalia vos adhuc carnales estis. Deo ergo

,

mente excessiraus et quod videmus cura mente excedi-

:

» Psal. cui, i3. — » Gal. v, 2. — 5 Act, ix, /j. — 4 Ibid. 6. — 5 i Cor.

v , i3.
 ,

142 S. AUGUSTINI EPISCOPI

mus, non possumus. « Ibi enim audivit ineffabilia
effari

))verba, quae non licethomini loqui^ » Quid ergo, in-

quiunt illi carnales, illi lepores, nos non irrigabimur? ad
nos nihU perveniet? Et quomodo eraittit fontes in con-
vaUibus? Et quomodo in medio montium pertransibunt
aquae? Ad lioc ergo pertinet , « Sive temperantes sumus
)) vobis. » Unde hoc? Quem inaitamur? « Gharitas, inquit,
)) Christi compellit nos'^. )> Tu particeps Verbi, etsi hodie
spiritahs , heri carnahs , ad carnales dedignaris descen-
dere, cum ipsum Verbum caro factum sit, ut habitaret
in nobis ^ ?

VIII. Benedicamus ergo Dominum, et laudemus eum

qui rigat montes de superioribus suis. Inde veniet irriga-
tioad terram, inde et humUia satiabuntur : sequitur enim
« De operum tuorum satiabitur terra. Quid est,
fructu )>

« De operum tuorum? Nemo glorietur in ope-

fructu )>

ribus suis sed qui gloriatur, in Domino glorietur *. Gra-

;

tia tua satiatur, cum satiatur non dicat meritis suis da- :

tam gratiam fuisse. Si gratia dicitur gratis datur si

,
:

operibus redditur, merces redditur ^ Gratis ergo accipe,

quia impiusjustificaris. « De fructu operum tuorum satia-
)> bitur terra. »
IX. « Producensfoenumjumentis, et herbam servituti
)) hominum^. » Verum est, video_, agnosco creaturam :

producit terra foenum jumentis : et herbam servituti ho-

minum. Sed video et aha jumenta Domini, quae significan-
tur , cum dicitur : « Bovi trituranti os non infrenabis. )>

Dicit enim ipsum jumentum , « Numquid de bobus per-

)) tinet ad Deum ? )> Propter nos ergo Scriptura dicit.
Quomodo ergo producit terra foenum jumentis ? « Quia
)) Dominus constituit ut qui Evangehum annuntiant , de
' 2 Cor. xu, 4- — * Itl. V , \!\. — 3 Joan. i , i4- —^ i Cor. i, 3i. —
5 Roin. IV, 4> 5. — ^ Psal. ciii, i^.
 ,:

ENARRATIO III IN PSALM€M CIII , SERMO III. 143

» Evangelio vivant. » Misit prsedicatores , et ait illis :

« Omnia quae ab apponuntur vobis manducate ipsis , :

)) dignus est enim operarius mercede sua^ Cum enim ))

dixisset Quae apponuntur vobis, manducate

: <c ne illi : ))

dicerent : Improbi erimus ad mensas alienas , cum indi-

gebimus , vis nos ita esse frontosos ? Non, inquit, non est

illa donatio eorum sed vestra merces. Gwjus ,

rei merces?
QuiddantPquid accipiunt? Dant spiritalia, accipiunt car-
nalia dant aurum accipiunt fcenum. « Oninis enim caro
: ,

» foenum , et claritas carnis ut flos foeni'^. Omnia tem- )>

poraiia quae tibi superfluunt et redundant, foenum jumen-

torum est. Quare ? Quia carnalia sunt. Audi quorum ju-
mentorum sit foenum. « Si nos vobis spiritalia seminavi-
» mus, magnum est si carnalia vestra metamus? » Hoc

Apostolus dixit, talis annuntiator tam laboriosus, tam im-

piger, tam exercitatus ut ipsura foenum donaret terrse. ,

« Ego inquit nullius horum usus sum. » Ostendit sibi

, ,

deberi et non accepit nec condemnavit eos qui accepe-

, :

rnnt quod debebatur.Condemnandi enim erant exigentes

indebita non accipientes mercedem siiam ille tamen et
, :

ipsam mercedem suam donavit. Non quia alius tibi dona-

vit non debes alteri alioquin non eris irrigata terra
, :

quae producit foenum jumentis. « De fructu operum tuo-

» rum , inquit, satiabitur terra : producens foenum ju-
» mentis.» Tu
produc foenum jumentis
noli esse sterilis,
si noluntjumenta foenum tuum non te tamen sterilem ,

inveniant. Accipis spiritalia, redde carnalia debita sunt :

militi , militi reddis , Provincialis ^ Christi es. « Quis mi-

» litat suis stipendiis unquam? Quis plantat vineam, et
» de fructu ejus non edit ? Quis pascit gregem , et de
» lacte ejus non percipit ? » Non ideo dico , ut ista fiant

' Luc. X, 7,8. — * Isai. sl, 6. — ^ Super hoc noniine vide Enarrat. in
Psal. xc, semi. i, n. lo.
 ;

144 S. AUGUSTINI EPISCOPI

iume. Fuit qiiidam miles qui etiam Provinciali donaret
annonam sed tamen reddat Provincialis annonam. Ut
:

autem liinc dicam potiiis jumenta sunt «Bovi tritiiranti j

:

» 08 non infrenabis '. Producens, inquit, loenum juraen-

)) tis » et quasi hoc exponens adjecit , « Et herbam ser-
:

)) vituli hominum » ne non inteUigeres quod dictum est: :

« Prodiicens foenum jumentis, repetitione exposuit )>

quod pisemisit. Quod enim dixit supra « Foenum pos- , )>

tea «Herbam )>nominavit quod autem dixerat « Jumen- :

» tis » hoc , « Servituti hominum » dixit. Ergo servi-

,

tuti, et non libertati. Ubi ergo est, « Yos in hbertatem

» vocati estis"? » sed audi eumdem ipsum. « Cum enim
» liber sim ex omnibus, ,omnium servum rae feci ut ,

» plures lucrifacerem ^. » Et quibus dixit « In liberta- :

» tem vocati eslis ? » Et quid adjunxit ? « Tantum-ne

» hbertatem in occasionem carnis detis ; sed per charita-

» tem servite Quos iiberos fecerat, servos
invicem ^. »

fecit 5 non conditione, sed tamen Christi redemptione j

non necessitate, sed charitate. « Per charitatem, inquit,
» servite invicem. » Sed Christo servimus invicem, ait

non popuhs , non carnahbus, non infirrais. Bene Christo

servis, si servis quibus Christus servivit. Nonne de illo

dictum est, « Bene servientem piurimis? » Propheta legi-

tur : de nuUo nisi de Christo accipi solet. Audiamus ta-
men proprie et in Evangeho vocem ejus : « Quicumque,

» inquit , in voliis vult major esse, erit vester servus^. »

Servum meum te fecit, qui te suo sanguine Jiberum fecit.

Dicite hoc nobis, quia verum dicitis. Audi illum aho loco,
« Nos autem servos vestros per Jesum^. » Bene dihgite
servos vestros , sed in Domino vestro. Praestet nobis ut
bene serviamus. Nam vehmus, nohmus, servi suraus : et

« Dcut. XXV, j. — » Gal. v, i3. — ^ ^ Cor. ix, 7-19 — 4 Galat. v, i3.

— 5 Mattli. S.3:, 2G. — ^ 2 Cor. iv, 5,
 ,

ENARRATIO III IN PSALMUM CIII , SERMO III. 145

tamen si volentes sumus, non necessitate, sed charitate
servimus. Quodam modo enim quasi superbia servorum.
stomachata videbatur, cum diceret Dominus « Erit ves- :

» ter servus qui voluerit inter vos major esse. » Jam enim

filii Zebedsei sedes altissimas quserebant 5 unus volebat

sedere ad dexteram , alter ad sinistram, dicentes per ma-
trem quod ipsi cupiebant. Dominus non illis sedes invi-
dit, sed convallem prius plorationis ostendit ,
quasi dice-
ret : Illuc vultis venire, ubi sum ego ? venite qua ego.
Quid est, venite qua ego? Per humihtatem. Ego de su-
bhmi descendi , et humihatus ascendo vos in terra in- :

veni , et ante vuhis volare quam pasci : prius nutrimini

educamini nidum. Quid enim ait? Quomodo illos
, ferte
revocavit ad humihtatem jam quaerentes altitudinem ? ,

« Potestis bibere cahcem, quem ego ])ibiturus sum? » Et

ilh, etiam in Quomodo Pe-

hoc superbi, « Possumus. »

trus, Tecum usque ad mortem. » Fortis vir, donec foe-

«

mina diceret « Et iste cum ilhs erat^ » Sic et isti, « Pos-

:

» sumus. Potestis? Possumus.»Et iile « Gahcem quidem :

» meum bibeiis, » etsi modo non potestis, « Bibetis » :

quomodo Petro « Non potes me modo sequi sequeris

, 5

» me postea'^. Cahcem quidem meum bibetis, sedere au-

» tem ad dexteram meam vel ad sinistram, non est meum

» dare vobis^. Quid est, Non est meum dare vobis? » «

Non est meum dare superbis. Modo quibus loquor su- ,

perbi estis ideo dixi « Non est meum dare vobis. » Scd
: :

forte dicerent Erimus humiles. Non ergo eritis vos ego,

: :

« Vobis dixi. » Non dixi Non dal)o humihbus sed, Non : :

dabo superbis.Qui auteni ex superbo fit humihs, non erit

qui erat.
X. Ergo prnedicatores verbi , et jumenta et servi sunt.
Prodacat terra, si irrigata est, « Foenum jumentis, et
' Matth. XXVI, 35 et Gg. — > Joan, xiii, 36. — JMattli. xx, 20-27.
cxvm. 10
 ,
,

146 S. AUGIJSTIKI EPISCOPI

» herbam SGrviLuti hominum. » Ipse est enim fructus

iit possit fieri quod diclum est in Evangeho « Ut et ipsi :

)) recipiant vos in tabernacula aeterna ^ » Vide de fceno

quid facias , vide de re vili quid eraas. «Ut recipiant vos,
)) Ubi erunt ipsi, illuc vos
inquit, in tabernacula reterna. ))

recipiant. Quare hoc? «Quia qui suscipit justum in noraine

))justi, raercedemjusti accipiet :etquisuscipitProphetam

»)in nomine Prophetae, mercedem Prophelae accipiet et :

)) qui dederit cahcem aquae frigidce uni ex his minimis

» tantum in nomine Discipuli, amen dico vobis, non perdet
» mercedem suam^ ))Quam mercedem non perdet.? Reci-
pientvos in tabernacula seterna.Quis non festinet ? Quis
nonalacrius currat? Si terra estis, rigamini de fructu ope-
rum Dei : ne dicatis : Non sunt cum quibus faciamus : prae-
dicatorcs nostri, jumenta triturantia , homines servientes
non indigent nostri. Qucere tamen, ne quis indigeat: pos-
tremo et qui non indiget, inveniat in te quod noht acci-
pere. Accipit enim bonam voluntatem, cum tu accipias
pacem. Etsi enim non quserit datum , sed rcquirit fruc-
tura". Qusere taraen, ne quis indigeat ; et noh dicere : Si

petierit, dabo. Expectas ergo ut petat? Sic pascis bovem

Dei ,
quoniodo transeuntem mendicura? IUi petenti das,
quia scriptum est : « Omni petenti te , da *. )> De isto
quid scriptum est? « Beatus qui intelligit super egenum
» et pauperem^. » Qusere cui des: « Beatus enim qui in-
» teUigit super egenum et pauperera, » qui praeoccupat
vocera petituri. Si sic inter vos indigent raihtes Christi,
ut etiara petant 5 videte ne vos judicent , antequam pe-
tant. Quomodo, inquis, qu;Tero?Esto curiosus, esto pro-
vidus : prospice, attende unde quisque vivat , unde se
transigat, unde habeat: non reprehendetur ista curiositas

•
Luc. xvi, 9. — ' Matth x, ^i, 42. — ^ Philip. iv, 17. — 4 Luc vi, 3o.
— 5 psal. \L, u.
 :

ENARUATIO III IN PSALMtM CIII ^ SER.MO III. 147

tua , terra eris « Producens foenum jumentis et lierbam
)) servituti hominum. m Curiosus esto , et intellige super

egenum et pauperem. Alius ad te venit , ut petat : alium

tu praeveni , ne petat. Sicut enini de illo qui te quaerit
dictum est : « Omni petenli te , da » sic de illo quem tu
:

debes quaerere dictum cst : «.Sudet eleemosyna in manu

» tua, donec invenias justum cui eam tradas.» Cum enim
dandum sit et istis pauperibus peteHtibus : non enim ab
eis inhibuit Deus eleemosynas, cum Christus dc; ipsis di-
cat :Quando facis epulum, convoca caecos, cbudos,
«

» debiles, non habentes unde tibi reddant, retribuetur

» autera tibi in resurrectione justorum^ : » voca et ipsos,
pasce etipsosj epulare, cum ilii epulantur; delectare,
cum illi saginantur illi enim pane tuo tu justitia Dei. ^ ,

Nemo vobis dicat Praeceptum est a Christo ut servo Dei

:

detur , mendico non detur. Absit prorsus impius ista :

loquitur. Da illi sed multo magis illi. Ille enim petit, et

,

in voce petentis agnoscis cui des : ille autera quanto mi-

nus petit, tanto magis tibi vigilandum est ut praeoccupes
petiturum ^ aut forte modo non petiturura , et aiiquando
daranaturura. Itaque curiosi estote ad ista, fratres niei
invenietis multorum Dei servorum indigentiam
tantum ,

ut Sed quia delectat vos excusatio qua

velitis invenire. ,

vultis dicere Nescicbamus; propterea non invenitis.

:

XI. Ipse Dominus loculos habebaf- quo mittebanlur ,

necessaria, et possidebantur nummi propter usus eorum

qui cum illo erant et ejus : non enim cum dicitur : « Esu-
» rivit ^ , » Evangelisia mentilur. Voluit esurire propter
te , ne tu esurias in illo, qui pauper factus est, cura dives
esset , ut illius pauperlate nos ditareraur '^.
Habuit enira
loculos : et dictura est de quibusdam foeminis religiosis,

I
Luc. XIV, i3, i^. -- ' Joan. sni, 29. — 3 Maflii. iv, 2, et xxi, i8. —
4 2 Cor. vui, 9.

10.
 148 S. ALGCSTIM EPiscori

quod ambulabant qua ibant pedes ejus evangelizantes, et

ministrabant ei de substantia sua. Nominantur illse mu-
lieres in Evangclio, ubi erat quaednm etiam uxor cujus-
dam Cbuzre procuratoris Herodis'. Yide qusefiebant. Fu-
turus erat Paukis nibil tale aliquando quaerens, ct omnia
Provinciabbus donans. Scd quia multi infirmi ista qusesi-
turi erant, magis infirmorum personam suscepit Cbristus.
Subbmius Paulus, numquid et Cbristo? Sublimius Cbris-
tus, quia misericordius. enim videret Paulum ista Cum
non essequoEsIturum, providit ne damnaret qusesiturum,
et pr?el)uit exemplum infirmo : quomodo cum videret
multos pronos et gaudentes ituros ad martyrium passio-
nis, exultaturos in ipsa passione , fbrtcs, centenarios ma-
turos ad borreum 5
quorumdam tamen infirmorum, quos
yidebat posse conturbari ventura passione, ne deficerent
tamen, sed potius volunlatem bumanam voluntati Crea-
toris conjungerent, ipsorum personam voluit suscipere in

passione Cbristus , dicens : « Tristis est anima mea usque

)) ad mortem : » et iterum, « Pater, sifieri potest, tran-
» seat a me calix iste. » Docuit quid csset dicturus infir-

mus , sed secutus ostendit quid facere deberet infirmus.

« Verumtamen non quod ego volo, sed quod tu vis, Pa-
)) ter-.i) Qnomodo ergo in passione infnmorum personam
sustinuit ,
prsefigurata illa in corpore suo ,
quia et illa

membra ejus 5 necjue enim frustra dictum est : « Imper-

)) fectum meum viderunt oculi tui , et in libro tuo omnes
» scribentur" : )) sic et in locubs babendis, et in exigenda
quodam modo annona , non petenda , sed praebenda in-
digentiam suscepit. Suscepit eum Zaccbaeus , et gaudet *.

Cui hoc bonum? Gbristo , an Zaccbaeo? A^cre, si non sus-

ciperet Zacchreus , non erat ubi maneret mundi fabrica-

• Luc. viii, 3. — » Malth. xtvi, 38, Sg. — ' Psal. cxxxvm, 16. — ^Luc.
XIX , 6.
 ENARKATIO III IN PSALMUM CIII , SErvMO III. H9
tor ? Aut si noii pasceret Zacchceiis , indigeret is qui de
quinque panibus tot millia hominum saturavitPCum ergo
quisque sanctum suscipit, non suscepto, sed susceptori
prtestatur.Numquid in illa fame non pascebatur Elias?
Nonne corvus afFerebat panem et carnem, servo Dei ser-
viente creatura ?3Iissus est tamen pascendus ad viduam
^
:

non ut militi sed ut Provinciali aliquid praestaretur.

,

XII. Ergo quia dicebamus, fratres , et de pascendis

pauperibus, cum Dominus loculos haberet, tamen quando
dixit Judse eum tradituro : « Quod facis , fac velociter : »

non intelligentes caeteri quid dixisset , arbitrati sunt eum

dixisse , ut aliquid praepararet, quod daretur pauperibus.
Ille enimloculos habebat,hoc inEvangelio scriptum est-.

Possent hoc suspicari , nisi hoc haberct in consuetudine

Dominus ? De his ergo quae dabantur ct in loculos mitte-
bantur, dabatur tamen et illis pauperibus ,
quos Deus
docuit non contemnendos. Sed si illum non contemnis ,

quanto magis bovem per quem trituratur haec area?Quanlo

magis servum tuum?Non indiget cibo, forte vesle indiget.
Non indiget veste, forte tecto indiget, forte Ecclesiam fa-
bricat, forte ahquid utile in domo Dei molitur 5 expectat
ut attendas , expectat ut intelligas super egentem et pau-
perem. Tu contra , terra dura, lapidea , non irrigata , aut
frustra irrigata, servas tibi dicere : Non sciebam, non no-
veram , nemo mihi dixit. Nemo tibi dixit? Christus non
cessat dicere , Propheta non cessat dicere : « Beatus
» qui intelligit super egenum et pauperem". » Non vi-
des arcam inanem praepositi tui ? Vides certe vel sur-
gentem fabricam quo intraturus et oraturus es. Nonne
,

admovetur oculis tuis ? Nisi f orte putatis fratres quia ,

,

praeposili vestri thesaurizant novimus multos non

: et
thesaurizare, et ad quolidiana egere, de quibus omnino
' 3 Reg. xvii, 6. — ' Joan, xiii, 27-29. — ' Psal. xl, q.
loO S. ADGUSTlIVl EPISCOPI

non creditur : quos et vos inveniretis , si velletis , si cir-

cumspiceretis, si ad hoc vigilaretis, ut fructum daretis.
Dixi quod potui ,
quantum potui. Puto autem mani-
festos nos esse vobis , sicut ait Apostolus non ideo nos
,

dicere , ut in nos ista faciatis. Praestet Deus ut haec

,

non frustra dixerira ; prsestet Deus, ut terra irrigata sitis,

non lapidea, sicut Judaeorum, unde tabulas lapideas acci-

pere meruerunt sed terra fructifera,terra quse irrigata red-
5

dat agricolae, Illi ipsi cordelapideo, quod significatura est

lapideis tabulis , deciraas dabant. Etiam gemitis , et nihil
adhuc exit. Si gemitis parite. ,
parturite •, si parturitis ,

Quare gemitus inanis? quare gemitus sterihs.^ Viscera tor-

quentur, annon est intus quod edatur? « Rigans montes
» de superioribus suis de fructu operum tuorum satia- :

•» bitur terra. » Beati qui faciunt, beati qui ista fructuose

audiunt, beati qui non inaniter ciamant. « De fructu ope-
» rum tuorum satiabitur terra : producens foenum jumen-
)) tis , et herbam servituti hominura. » Ut quid hoc ? « Ut
» educat panemde terra. » Quem panem? Christum. De
qua terra ? De Petro de Paulo de caeteris dispensatori-
, ,

bus veritatis. Audi quia de terra « Haberaus inquit, : ,

» thesaurum istum in vasis fictilibus ut eminentia sit ,

» virtutis Dei^. Ipse est panis qui de ccelo descendit', »

ut e terra educatur ,cum per servorum suorum carnero,

praedicatur. Terra foenum producit ut panem de terra ,

educat. Quoe terra foenura producit? Ple])es piae ,

plebes
sanctae. Ut de qua terra panis educatur? Verbum Dei de
Apostolis , de dispensatoribus sacramentorum Dei , adhuc
in terra ambulantibus, adhuccorpus terrenum portantibus.
XIII. « Et vinura laetificat cor horainis^. » Nemo se ad
ebritatem paret, imo se omnis homo ad ebrietatem paret.
« Cahx tuus inebrians quam praeclarus est'' I » Nolumus
' 2 Cor. IV, 7. — » Joan. vi, ^i. — * Psal. cm, t5. — 4 Id. xxii, 5.
 ,,

ENARRATIO III IN PSALMVM CIII , SERMO III. 151

dicere : Nerao se inebriet. Inebriamini , sed videte unde
Si vos inebriat calix Domini prseclarus , videbitur ista
ebrietas in operibus vestris , videbitur in sancto amore
justitiae, videl)itur postremo in alienatione mentis vestroe,

sed a terrenis in coelum.w Utexhiiaret faciem ejus in oleo.»

Video quae terra quantum fructum educat si producat ,

foenum jumentis. Non isti servi vendunt quod dant non •,

enim venditores Evangelii sunt gratis dant, quia gratis :

acceperunt.Gaudent boms operibus vestris, hoc enim vo-

bis prodest non enim quaerunt datum sed requirunt
: ,

fructum. Quid est exhilaralio faciei in oleo? Gratia Dei

nitor quidam in manifestationem sicut dicit Apostolus : :

« Unicuique aulem datur Spiritus ad manifestationem *.»

Gratia quaedam, quae est hominum ad homines perspicua,
ad concihandum sanctum amorem, oleum dicitur , in ni-
tore divino : et quoniam excellentissima in Christo appa-
ruit, totus orbis eum dihgit qui cum contemptus hic
:

esset , adoratur modo ab omni gente « Quoniam ipsius :

)) est regnum , et ipse dominabitur gentium'^. )) Tanta est

enim ejus gratia, ut multi qui in eum non credunt, laudent
eum , et propterea dicant noJle se in eum credere, quia
nemo potestimplere quodjubet. Laudando impediuntur,
qui in illum vituperandosseviebant. Amatur tamen ab
omnibus, praedicatur ab omnibus 5
quia excellenter unc-
tus , ideo Christus. Christus enim unctus , a chrismate
dictus Christus. Messias hebraice ,
graece Christus, latine
Unctus : sed corpus suum totum perunguit. Omnes ergo
venientes accipiunt gratiam , ut exhilaretur facies in oleo.
XIV. « Et paiiis cor hominis confirmat-^. » Quid est
hoc, fratres, quasi coegit intelhgi de quo pane diceret.
Panis cnim iste visibilis stomachum confirmat , ventrem
confirmat : est ahus panis qui cor confirmat quia panis
,

» I Cor. Kii, 7. — > Psal. XXI, 29. — 3 IJ. cui, i6.

152 S. AUGtlSTINI EPISCOPI

est cordis. Jam enim dixerat de pane superius: « Ut edu-

)) cat panem de terra sed non dixerat qualis panis sit
,
•»

ille. « Et vinum Iretificat cor hominis. » Videtur jam di-

cere de spiritali vino ; nara id laetificat cor hominis. Sed
adhuc putetur de vino isto dici, quia ebrii quasi laeti corde
videntur appnrere. Utinam laetentur, et non rixentur.
Dicis mihi : Quid laetius ebrio? Imo quid insanius ebrio?
quid plerumque iracundius ? Est ergo vinum c[uod vere
laetificat non novit ahud nisi Isetificare cor. Sed
cor, et
ne putes hoc quidem de spiritali vino debere accipi de ,

illo pane autem non quod et ipse spiritahs sit exposuit

^
,

et ipsum « Et panis : inquit cor hominis confirmat. » , ,

Ergo sic accipe de pane, quomodo accipis de vino intus :

esuri, intus siti. « Beati enim qui esuriunt et sitiunt jus-

» titiam ,
quia ipsi saturabuntur^ » Panis ille justitia est,

vinum illud justitia est : veritas est, veritas Christus esf^.

« Ego sum, inquit, panisvivus, qui de coelo descendi^.»

Et, « Ego sum vitis vos sarmenta^. Et panis cor homi- ,

» nis confirmat. »
XV. « Satiabuntur hgna campi : » sed do ista gratia

educta de terra. « Ligna campi, » plebes populorum. «Et

» cedri Libani quas plantavit ^. » Cedri Libani, potentes
in saeculo , et ipsi <^atiabuntur. Pervenit panis, et vinum,
et oleum ad senatores, ad nobiles, ad reges sa-
Christi :

tiata sunt hgna campi. Prius humiles satiati sunt, deinde

etiam cedri Lil^ani, sed « Quas plantavit » ipse pive ce- :

dri , rehgiosi fideles ^ tales enim plantavit. Nam et impii

sunt cedri Libani , « Quia conteret Dominus cedros Li-

» bani ^.» Libanus enim mons est : ibi istae arbores etiam
secundum litteram annosissimae sunt et excellentissimae.
Libanus autem interpretatur, sicut legimus in eis qui ista

> Mattli. v^ 6. — ' Joan. xiv, 6, — 3 Id, v), ^i. — 4 M. xv ,">. —

' Psal, ciii, iG. — f'
Id. xxviii, 5.
 ,:

ENAKHATIO III IN PSALMUM CIII , SEKMO III. 153

scripserimt, Candidatio. Liljaniis dicitur candidatio : vide-
tur autem candidatio esse saeculi hujus , modo nitentis et

fulgentis in pompis suis. Sunt ibi cedriLibani, quas plan-

tavit Dominus, ipsse satiabuntur quas plantavit Dominus.
« Nam arbor , inquit, quam non plantavit Pater meus ,

)) eradicabitur ^ Et cedri Libani quas plantavit. «

XVL « Illic passeres nidificabunt. Fulicoe domus dux
» est eorum '-.
» Ubi passeres nidificabunt ? In cedris Li-
bani. Jam audivimus quce sint cedri Libani, nol)iles sce-
culi , excelsi genere , opibus , honoribus : et ipsae cedri
satiantur, tamen quas plantavit ipse. In his cedris
illae

passeres nidificant. Qui sunt passeres ? Aves quidem et

volatilia coeli sunt passeres sed minuta volatilia solent ,

dici passeres. Sunt ergo quidam spiritales nidificantes in

cedris Libani : id est, sunt c[uidam servi Dei audientes in

Evangelio : « Dimitte omnia taa, » vel , « Vende omnia
» tua , et thesaurum in coelis
da pauperibus , et habebis
» et veni, sequere me^. » Et non tantum hoc audierunt
magni, sed audierunt et parvi, et volueruilt hoc facere et
parvi, et esse spiritales non jungi uxoribus, non mace- 5

rari cura fdiorum , non habere proprias sedes c[uibus de-

ligarentur , sed ire in vitam quamdam communem. Sed
quid dimiserunt isti passercs? Minuti enim saeculi hujus
passeres videntur. Quid dimiserunt ? quid magnum dimi-
serunt ? Alius se convertit , dimisit cellam patris sui ino-
pem , vix unum lectum et unam arcam. Convertit se ta-
men , factus est passer, quaesivit spiritalia. Bene, optime
non ilh insultemus , non dicamus : Nihil dimisisti. Non
su|Derbiat quia multa Do-
dimisit. Petrus ut sequeretur
minum novimus quod piscator erat c[uid potuit dimit-
, ,

tere ? Vel frater ejus Andreas, vel filii Zebedoei Joannes

et Jacobus, etiam ipsi piscatores* : et tamen c[uid dixe-
' Matth. XV, i3. — ^Psal. 011,27.— * Matth. xix,2i. — 4 IJ. iv, t2et 18.
 »
,,

154 S. AUGUSTINI EPISCOPI

runt? «Ecce nos ciimisimus omnia, et sccuti sumus te^»
Non ei dixitDominus : Oblitus es paupertatem tuam •, quid
dimisisti ut totum mandura acciperc s ? ]Multum dimisit
fratres raei, multum dimisit, qiii noii solum dimisit quid-
quid habebat , sed etiara quidquid habere cupiebat. Quis
enim pauper non turgcscit in spem sa?culi linjus? Quis
non quotidic cupit augere quod habet? Ista cupiditas
prsecisa est ibat in immensum, accepit modum, et nihil
:

dimissum est ? Prorsus totum mundum dimisit Petrus

et totum mundum Petrus accepit, Quasi nihil habentes ,

et orania possidentes'^. Faciunt hoc raulti : ista faciunt

qui parura habent , et veniunt, et fiunt passeres utiles.

Minuti videntur, quia non habent aitiiudinem dignitatis

saecularis : nidificant in cedris Libani.Etenim et cedri Li-
bani, nobiies, et divites, et excelsi hujus Soccuh, quoniam
cum timore audiunt , « Beatus qui inteliigit super egenum
» et pauperera ^ : » attendunt res suas, viilas suas et oranes
superfluas copias, quibus videntur excelsi, et praebent
iilas servis Dci •, dant agros , dant hortos , aedificant eccle-

sias , monasteria, coiligunt passeres , iit in cedris Libani

Ergo satiantur « Cedri Libani , quas
nidificent passeres.
» piantavitDominus, et « lliic passeres nidificabunt.
»

Attendite totam terram, si non ita est. Ut ioquerer ista ,

non soium credidi, sed et vidi dedit mihi inteilectum ^

ipsura experimentura. Interrogate iatissiraas terras qui

nostis, et videte in quara multis cedris Libani passeres
illi,de quibus iocutus sum nidificant. ,

XVII. Sed taraen, fratres mei, ipsi passeres si spiritaies

sunt, quaravis nidificent in cedris Libani, non pro raagno
iiabere debent cedros Libani, et putare illos esse supe-
riores, a quibus eorum necessaria compientur. Passeres
enim sunt^ iliae autem cedri Libani sunt. Ergo « Fuiicae
« MaUh. XIX, 27. — » 2 Cor. vi, 10. — ^ Psal. xl, 2.
 :

ENARRATIO III IN PSALMUM CIII , SERMO III. 155

)) domus dux est passerum. *> Quamvis in cedris Libani
nidificent passeres , non tamen cedri Libani duces sunt
passerum. Ecce satiabuniur ligna campi, omnes populi
et cedri Libani satiabuntur, quas pbntavit Dominus ,

omnes nobiles et excelsi fideles. lilic, id est, in cedris Li-

bani, passeres nidificabunt, prjebebunt ramos facultatum
suarum coiligendis minutrs spiritalibus. Praebent ista, fa-
ciunt hsec cedri Libani quas plantavit Dominus 5 faciunt
et libenter faciunt 5 noverunt quid faciant, noverunt quid
accipiant. Sed passeres quamvis in cedris Libani nidifica-
bunt, « Fulicae domus dux est eorum. » Quae est fulicse
domus ? Fulica, sicut omnes novimus, mariua avis est,
vel in stagnis est vel in mari est. Habet quamdam do-
,

mum non facile in littore terrae , aut nunquam 5 sed in iis

quse iii plerumque ergo

media aqua sunt : in petris quas

aqua circumdat. Intelligimus ergo petram esse idoneam

fulicae domum nusquam fordus
, et firmius babitat, quam
in petra. In quali petra.^In mari conslituta. Et si tunditur
fluctibus , frangit tamen fluctus , ncn frangitur : hoc ha-
bet magnum petra in mari constituta. Quanti fluctus con-
tuderunt petram nostram, Dominum Christum? Ehsi sunt
in illum Judaei, ilh fracti sunt , ille integer mansit. Et
unusquisque imitans Chiistum , ita sit in isto saeculo , id
est, in isto mari, ubi non potest nisi procelias tempesta-
tesque sentire , ut nulh vento cedat , nulli fluctui , sed
omnia excipiat , et integer maneat. Ergo fuhcae domus et

fortis est , et humihs. Non habet domum fuhca in excel-

sis : nihil illa domo firmius , et nihil humihus. In cedris
quidem nidificant passeres, propter prfesentem necesslta-
tem sed petram illam habent ducem, quse fluctibus tun-
:

ditur, et non frangitur imitantur enim Christi passiones.

;

Et siforte cedri Libani iralfe fuerint, et aliquid molestiae

vel scandah servis Dei in ramis suis commoverint , vola-

 ,

156 S. AUGUSTINI EPISCOPI

bunt quidem inde passeres sed vae cedro reraanenli sine •,

nidis passerum. Passeres enim non naufragabunt non ,

peribunt quia « Fulicae domus dux est eorum. »

^

XVIII. Quid ergo sequitur ? « Montes altissimi cer-

)) vis^.)) Cervi magni, spiritales, transcendentes in cursu
omnia spinosa veprium atque sylvarum. « Qui perficit

» inquit, pedes meos sicut cervi , et super excelsa statuet

)) me '^ )) Teneant montes altos, alta praecepta Dei, subli-

mia cogitent , teneant ea quae multum eminent in Scrip-

turis, justificentur in enim sunt illi mon-
summis : cervis
tes altissimi. Quid de humilibus bestiis? Quid de lepore?
quid de hericio? Lepus minutum animal et infirmum, he«
ricius etiam spinosum illud animal timidum, iilud animal:

spinis coopertum. Spinae qiiid significant, nisi peccato-

res ? Qui peccat quotidie , etiamsi non magna peccata ,

minutissimis spinis cooperlus est. In eo quod timet, lepus

est ; quod minutissimis peccatis operitur hericius
in eo ,

est: etnon potest tenere excelsa iUa et perfecta praecepta.

Uli enim « Montes altissimi cervis. Qaid ergo isti pe- )) ,

reunt? Non. Sic enim « Montes altissjmi cervis ut et , )>

his videas quid sequatur : « Petra refugium hericiis et le-

)) poribus. )) Quia factus est Dominus refugium pauperi^
Ponas petram illam in terra, refugiura est hericiis et lepori-
bus : ponas illara in mari, domus est fuhcae. Ubique utilis

petra.Et in monlibus ipsa utilis: montes sine petrse fun-

damento ruerent in profundum. Nonne jamdudum de
montibus dicebatur Ulic volatiha coeh inhabitabunt, de
:

))medio petrarum dabunt voces suas * ? » Ubi ergo petra

refugium nostrum , sive in montibus excelsa sit , sive in
mari tundatur fluctibus, non frangitur, sive in terra so-
lidetur 5 ad illara cervi , ad illam fulica , ad illam lepus et
hericius. Tundant pectora lepores , et hericii confiteantur
' Psal. cuT, 18. — ' Id. xYii, 34. — ^ IJ. ix, 10. — 4 IJ, cni, 12.
 enArIvAtio iir IN psAlmum ciii, sermo III. 157
pecoala sua : licet cooperd sint miniitis quidem quolidia-
nisque peccatis 5 non eis tamen deest petra , c[uae illos

docujt dicere : « Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos

» dimittimus debitoribus nostris ^ Petra refugium heri-
)) ciis et leporibus. »
XIX. « Fecit lunam in tempora -. » Intelligimus spi-
ritaliter Ecclesiam crescentem de minimo , et ista morta-
litate vitae quodam modo senescentem ^ sed ut propinquet
ad solem.Non istam Junam dico visibilem oculis_, sed quae
hoc nomine significatur. Ista quando obscura erat Eccle-
sia ,
quando nondum apparebat, nondum eminebat , se-
ducebantur homines , et dicebatur : Hgec est Ecclesia ,

hic estChristus : « Ut sagittarent in obscura luna rectos

» corde^.» Modo quam c.tcus est, qui plena luna errat?
« Fecitlunam in tempora. » Hic enim temporahter tran-
sit Ecclesia non enim hic erit semper ista mortahtas.
:

Augeri et minui aHquando transibit:in tempora facta est.

« Sol sgnovit occasum suum. » Et hic quis sol, nisi Sol

ille justitire quem sibi non ortum impii plangent in die

,

judicii? Qui dicturi sunt in illo die : « Ergo erravimus a

» via veritatis , et justitiae lumen non luxit nobis , et sol
» non ortus estnobis^. » Ei sol iste oritur, qui intelhgit

Christum. Recedit autem ab intellectu ejus Christus, qui

sic iratus fuerit fratri suo , ut teneat odium.cv Itaque iras-
» cimini, et nolite peccare^. » Charitas etsi irascilur ali-

quando , ut corrigat , non tenetur rea 5

quia non invete-
ravit ira , ut verterelur in odium. Si autem ira conversa
fuerit iii odium , occidit sol super iracundiam vestram.
« Non igitur occidat sol super iracundiam vestram °. »

XX. Nec putetis , fratres , ideo nonnullis solem esse

adorandum , cpiia sol in Scripturis aliquando Christum
' Matlh. VI, 12. — ' Pial. cm, 19. — 3 IJ. x, 3. ~ 4 Sap. v, 6. —
5 Psal. IV, 5. — 6 Ephes. iv, qG.
 ,,

158 S. AUGUSTINI EPISCOPI

significat. Talis est enim dementia hominiim : qnasi ado-
randum aliquid dicatur cum dicitur Sol Christum sig-
, :

nificat.Adora ergo et petram, quia Christum significat *.

« Sicut ovis ad victimam ductus est » adora et ovem **
:

quia Christum significat. Vicit leo de tribu Juda^ adora :

et leonera quia Christum significat. Yidete quam multa

,

Christum significent oir.nia ista Christus in simihtudine,

:

non in proprietate. Quaeris proprietatem Christi ? « In

» principio erat Verbum, Verbum erat apud Deum
et *.»

Ecce proprietas Christi, per quam factus es. Vis audireet

proprietatem per quam refectus es ? « Et Verbum caro
» factum est , et habitavit in nobis^. » Caetera simihtu-
dines sunt. Intelhge, esto Scripturae capax, ut ahud videas
objici oculis tuis, aliud innui cordi tuo.
XXI. Sol ergoille,jam securidicimus, Sol ille justitiae,
non sine causa impiis non oritur etsi volunt ipsa enim , :

Sapientia dicit « Qua?rent me mali, et non invenient.

:

» Quaerent et non invenient. » Et quare ? « Oderunt

,

» enim sapientiam. » Ipsa Sapientia loquitur, et dicit :

« Quaerent rae mali et non invenient, oderunt enim sa-

,

» pientiam^. » Si ergo oderunt, quare quaerunt.»^ Quae-

runt non ut fruantur sed ut inflentur quaerunt ser-
, , :

monibus , oderunt moribus. « Spiritus enim sanctus

» disciplinse fugiet fictura , et auferet se a cogitationibus
» quae sunt sine intellectu '^,
» Non ergo sol ille oritur
impiis, non oritur malis. At vero de isto sole quid dictum
est ? « Qui facit solem suum oriri super bonos et malos
» et pluit super justos et injustos^. » Ergo de iilo Sole
justitiae nescio quid significat Psalmus iste secundum
mysterium 5 nam videmus ista fieri in creatura etiam se-
cundum speciem rerum visibihum : « Sol agnovit occa-
' I Cor. X, 4. — ' Isai. nu, 7. — ^ Apoc. v, o. — 4 Joan. 1, i. —
5 Ibid, 14. — 6 Piov. I, 28, 29. — 7 Sap. I, 5. — 8Matth. v, 45.
 ENARKATIO III IN PSALMUM CIU , SERMO III. l69
» sum snum. » Quid est, « Sol agnovit occasum suum ?»
Christus agnovit passionem suam. Occasus Cliristi, passio
Christi. Sed numquid sic sol occidit, ut non oriatur?
« Numquid qui ciorniit, non adjiciet,- ut resurgat^? »

Nonne ipse dixit : « Dormivi turbatus? » et de ih'o dictum

cst « Exallare siiper coelos Deus^? Ergo, « Sol agnovit
:

» occasum suum quid est, « Agnovit? » Approbavit, :

placuit ei. Et unde ostendimus, quia agnovit, hocest,

placuit ei ? Qiiid enim non novit Deus ? quid non novit
Christus?Et tamen dicturus estin fine quibusdam « Non :

)) novi vos^. » Quomodo ergo ibi, « Non novi vos, » non

est quasi , Mihi ignoti estis ,.sed non mihi placetis : sic et

hic, « Agnovit occasum suum, »placuit illi occasus suus.

Si enim ei disphceret, quomodo pateretur? Homini enim,
quia non est illesol, etiamsi displiceat passio sua, patitur
et quod non vult. lUe autem non pateretur nisi ei pla- ,

ceret : id est , nisi agnosceret occasum suum non , occide-

r( t ;
quia ipse ait animam : « Potestatem habeo ponendi
» meam, et potestatem habeo iterum sumendi eam nemo :

» tollit eam a me, sedego ipse eam pono a me*. » Ergo,

<' Agnovit occasum suum. »

XXII. Et quid , cum occidit sol , cum passus est Domi-

nus? Factae sunt quaedam tenebr£e in Apostolis, defecit
spes eorum quibus primo magnus
,
et redemptor omnium
videbalur.Quare? nox « Posuisti tenebras^ ^ et facta est :

» ibi pertransibunt Catuli leonum omnes bestiae sylvae.

» rugientes , ut rapiant quserentes a Deo escam sibi ^. » ,

Quid inteliigam spiritaiiter catulos leonum, nisi spiritalia

nequitiae ? quid intelhgam nisi mala daemonia, quae dae-
'

monia pascuntur erroribus hominum? Sunt enim principes

' Psal. XL . 9. — ' Id. Lvi, 5, G. — 3 Jiatih. vii, 23. — 4 Joan. x, 18.
— 5 Ilosce versus jam siipra exposuit in Enarrat. Psaliii. c. n. 12, i3. —
S Psal. cui, 20, 21. — 7 Ephes. vi, 12.
160 S. AUGUSTINl EPiscon
daemoniorum, et sunt daemonia quGedam contemptil)ilia.
Ista doemonia seducere animas quaerunt, sed ubi sol non
ortusest-, tenebrtc enim sunt.Etcum tenebrse sunt, quae-
runt catuli leonum quos devorent. Ipse leo major, prin-
ceps omnium talium leonura ,
quid de illo dictum est ?

« Nescitis c[uia adversarius vester diabolus , tanquam leo

» rugiens circuit, quaerens quem devoret^? » Ideo «Qu£fi-
» rentes a Deo escam sibi ; » quia nec tentari quis potest
a diabolo, nisi permiltente Deo. Job sanctus ante diabo-
lum erat, et tamen longe ab illo crat: aspectu ante illum,
potestate remotus ab illo. Quando auderet tentare vel car-
nem , vel facultates ejus quas possidebat , nisi accepisset

potestatem? Qnare autem datur potestas Aut ad damnan-

?

dos impios , aut ad probandos pios. Juste hoc totura Do-

minus agit: et in neminem habet diabolus potestatem,vel
in aliquid ejus, nisi ille concedat, cui est potestas summa
et sublirais. Sic diabolo, sic homini nulla est potestas in

hominem, nisi desuper detur. Stabat judex vivorum et

mortuorura ante hominera judicem, et inflavit se homo
judex videns ;inte se Christura, et ait : « Nescis quia po-
» testatem habeo occidendi et dimittendi te ? » At ille qui
venerat et eura docere , a quo judicabatur : « Non habe-
» res , inquit, in me potestatem, nisi esset tibi desuper
» data^.»Et homo et diabolus et qucclibet daemonia non-
nisi accepta polestale nocent : sed proficientibus non no-
cent. ]Malis ita sunt tanquara ignis fceno, bonis ita sunt
tanquani ignis auro. Manducatus 6st Judas utfcenura,
probatus est Job ut aurura. « Posuisti tenebras, etfacta
» est nox : illic pertransibu.it oranes beslicT sylvoe. » Jam
bestioe sylvoe alio modo
enim et aho modo semper : alio

isla intelliguntur ciuoraodo Dominus ipse agnus,ipse leo.

5

Quid tam diversura quam agnus ct leo? Secl cjualis agnus?

» I Petr. V, 8. — ' Joan. •xix, lo, ii.
 :

EJVARRATIO III IN PSALMDM CIII , SERMO lll. 161

Qui vinceret lupam , vinceret leonem. Ipse petra , ipse
paslor , ipse janua. Pastor intrat pcr januam : ct dicit
« Ego sum pastor bonus. » et dicit « Ego sum janua^ » :

Ipsum leonis nomen Dominum significat quia « Vicit 5 ,

» leo de tribu Juda^ » et diabolum quia, « Conculca-

:
5

» vit leonem et draconem". » Discite sic intelligere, cum

figurate ista dicunlur ne forte ubi lcgeritis quod Chris-

:

tum significat petra*, ubique petram Christum putetis.

Significat alia atque alia sicut littera quo loco ponatur ,

vide ibi intelligis ejus vim. Si audieris litteram primam

,

in nomine Dei et putaveris eam semper ibi ponendam ,

,

delebiseam in iiomine diaboli. Ab eadem enim littera in-

cipit nomen Dei, a qua incipit nomen diaboli ct nihil tam :

disjunctum, quam Deus et diabolus. A^^ide ergoquam ab-

surdus est a rebus et humanis et divinis qui dixerit de ,

littera singulari D Non

, debet haberi in capite nominis
diaboh. Et cum qusesieris quare? Respondeat Ego iii , :

nomine Dei legi istam btteram. Ridetur iste nam nec 5

talis cst cui digneris reddere rationem. NoHte ergo tam

,

pueriliter sapere etiam ista divina , ut fortc ahquis ves-

trum ,
qnia dixi superius bestias sylvse significare gentes ,

modo aulem dico bestias sylvce significare daemonia ct

angelos praevaricationis ,
putet iis me aliquid contrarium
dicere. Simihtudines enim sunt, et in quocumque loco
sunt, circnmstantia sui exponuntur. « Ilhc pertransibunt
» omnes bestiae sylvae. » Ubi ? In nocte quam posuit Do-
minus quia sol agnovit occasum suum. « Catuh leonuni
,

» rugientcs ut rapiant quaerentes a Deo escam sibi. »

,
,

M^to Dominus venturus ad occasum suum, ipse Sol jus-

titiae agnoscens occasum suum ait Discipulis tanquam , ,

tenebris futuris , circuituro leone , ut quoereret quem de-

' Jjan. X, 7 ct II. — ' Apoc. v, 5. — 3 ps^i xc, i3. — 4 i Gor. x, 4,

CXVII. 11
 :,

162 S. ALGUSTIM EPISCOPI

voraret, quod ille leo neminem devoraret, nisi peteret

« Hac nocte inquit postulavit Satanas vexare vos sicut
,
,

» triticum , et ego rogavi pro te , Petre , ne deficiat fides

» Nonne Petrus, cum ter negavit^, jam inter
tua^ »

dentes leonis erat? « Gatuli leonum rugientes, ut rapiant,

))et ut quaerant a Deo escam sibi. )>

XXIII. « Ortus est sol. » Qui dixit : « Potestatem habeo

)) ponendi animam meam , et potestatem habeo iterum
)) sumendi eam , agnovit occasum suum ^ , )) et posuit

eam ^ « Ortus est sol , )> et recepit eam. « Ortus est sol, »

c[uia occidit sol, sed non extinctus est sol. Adhuc eis qui
non intelhgunt Christum, ipsa nox est; adhuc or- eis sol

tus non est instent, ut intelhgant, ne rapiantur a ru-

:

giente leone. Nam ecce quibus ortus est non eos audent ,

invadere catuh leonum. Sequitur enim « Ortus est sol, :

)) et congregati sunt, et in cubihbus suis cubabunt.»Ma-

gis magisque ubi oritur sol iste , ut intelhgatur ab orbe

terrarum , et clarificetur Christus in toto mundo, congre-
gantur catuli leonum , illa daemonia recedunt a persecu-
tione Ecclesise ,
quse instigabant persequi domum Dei
operando in fihis dilhdentiae.Nam dictum est « Secun- :

)>dum principem potestatis aeris, qui nunc operatur in

)) filiis infidehtatis*. » Modo jam quia nemo eorum perse-
cjui audet Ecclesiam, « Ortus est sol, et congregati sunt. »
Et ubisunt? « Et in cubilibus suis cubabunt. » Cubiha
eorum corda infidehum. Quam muhi gerunt leones cu-
,

bantes in cordibus suis ? Non inde erumpunt, non faciunt

impetum in istam peregrinantem Jerusalem. Quare non
faciunt? Quia jam ortus est sol, et splendet in toto orbe
terrarum.
XXIV. Ergo vide c[uid sequatur ,
quia « Ortus est sol,
' I.uc s\n , 3i , 32. — 2 Matth. xxvi , 70-74. — ' Joan. x , 18. —
4 Eplies. u , 2.
 »,

EJVARRATIO III IJV PSALMUM CIII , SERMO III. 163

» et congregati sunt, et in cubillbas suis cubabunt. »
Quid tu , o homo Dei ? quid tu , o Ecclesia Dei ? quid tu
o corpus Christi , cujus caput in coelo est? quid tu facis ,

o homo unitas ejus ? « Exiet inquit homo ad opus , ,

» suum ^ » Operetur ergo iste homo opera bona in secu-

ritate pacis Ecclesiae operetur usque in finem. Ahquando
,

enim erit qusedam contenebratio et fiet quidam irapetus, ,

sed in vespera, id est, in fme mundi modo autem in pace :

et tranquillitate operatur Ecclesia, quia, « Exiet homo ad

» opussuura^ et ad operationem suam usque ad ves-
» peram. »
XXV. « Quam magnificata sunt opera tua, Domine '-.

Merito magna, merito excelsa. Ubifacta sunt operaista,

tam magna? quae illa statio Dei ubi stetit , vel quae illa

sessio ubi sedit, et ista operatus est? quis locus ubi ista
operatus est? unde processerunt primo ista tam pulchra?

Si ad htteram accipias, omnis ordinata creatura, ordinate

currens, ordinale pulchra, ordinate oriens, ordinate occi-
dens , ordinate peragens omnia tempora , unde processit ?
Ipsa autem Ecclesiaquomodo accepit incrementa suc- ,

cessus perfectionem ? Quomodo destinatur ad finem

,

quemdam immortahtatis ? Quibus praeconiis praedicatur ?

quiJ)us mysteriis commendatur ? quibus sacramentis oc-
cultatur ? qua prsedicatione revelatur ? ubi fecit haec Deus?
Video magna opera : « Quam magnificata sunt opera tua,
» Domine. » Quaero ubi fecerit , locum non invenio 5 sed
video quid sequatur. « Omnia in sapientia fecisti. » Ergo
omnia in Chrislo fecisti. Ille contemptus, ille expalmatus,
ille consputus ; ille spinis coronatus, ille crucifixus, om-
nia in illo fecisti. Audio , audio quid de iUo tuo mihte
nunties hominibus, quid de illo praecone sancto praedices
gentibus , Christum Dei Virtulem et Dei Sapientiara. Ir-
' Psal ciii, 23. — 2 Ibid 2i.

11.
164 S. AtGUSTXJNI EPISCOPl

rideant Judaei crucifrsum Christura ,

quia scandalum est
eis j irrideant Pagani crucifixum Christum ,
quia slultitia
est eis Nos autem, inquit, praedicamus Christum cru-
: u

» cifixum Judaeis quidem scandalum

, Gentibus autem ,

)) slultitiam^ ipsis vero vocatis Judaeis et Graccis Christum

^) Dei Virtutera et Dei Sapientiam ^ Omnia in sapientia
)) fecisti. ))

XXYI. « Repleta est terra creatura tua^. )) Repleta est

terra creatura Christi. Et quomodo? Quomodo videmus.
Quid enim non a Patre per Filium creatum est? Quidquid
ambulat et repit in terris, quidquid natat in aquis quid- ,

quid volat in aere, quidquid in coelo circumagitur, quanto

magis terra , totus mundus creatura Dei est. Sed nescio
quid hic significat de quadam creatura nova , de qua di-
cit Apostolus nova creatura vetera
: « Si qua in Christo ,

)) omnia nova omnia autem

transierunt, ecce facta sunt ,

» ex Deo^. Nova creatura qute focta est omnes cre-

)> ,

dentes in Christum, exuentes se veterem hominem , et

induentes novum ^. « Repleta est terra creatura tua. )) In
uno loco terrae crucifixus erat, in uno exiguo loco cecidit
granum illud in terram, et mortificatum est ^ sed magnum
fructum attulit : Singularis eras, Domine Jesu, donec tran-
sires : agnosco in alio Psalmo vocem tuam qua dixisti ,
:

« Singularis ego sum donec transeam^

,
)) Singuh\ris ergo
eras , donec transires ; singularis eras , cum agnovisti oc-
casum tuum : sed ab occasu in ortum transisti. Ortus es,

splenduisli, clarificatus es, cum in coelum ascendisti, et

« Repleta est terra creatura tua.)) Psahnum, fratres, non-
dum finivimus : sed ahquid inde in noraine Ghristi etiam
ad diem Dominicura difleraraus.
' I Cor. 1, 23, 24. — ' Psal. cui, 2^. — ^ 2 Coi. v, 17, 18. —4 Ephes.

iv, 22-24.— 5 Pial. csL, 10.

 :

ENARRATIO IV IN PSALMUM CIII, SERMO IV. 165

ENARRATIO IV

IN EUMDEM PSALMUM CIII.

SERMO IV.

De quarta parte Psalmi.

Meminit Charitas Vestra cum sit iinus sermo Dei in

I. ,

Scripturis omnibus dilatatus, et per multa ora sanctorum

unum Verbum sonet, quod cum sitin principio Deus apud
Deum\ ibi non habet syllabas, cjuia non habet tempora ;

nec mirandum nobis sit, quia propter infirmitatem nos-

tram descendit ad particulas sonorum nostrorum, cum
descenderit ad suscipiendam infirmitatem corporis nostri
islum tamen Psalmum iam multos nobis fecisse sermones,
mysteriaque ipsa qure hic clausa tenentur, ut pulsantibus
aperirentur , attuhsse nobis non parvas per aHquot dies
morastemporis, cum pronimtiantur, cum commendantur,
cum clausa esse monstrantur, cum aperiuntur, cum eruun-
tur, cum ostenduntur ac per hoc meminit, utdixi, Cha-
:

ritas Vestra, nec praeterito die ad ejus lerminum Psalmi

nos pervcnire potuisse, et distulisse in huncdiem. Voluit
Dominus et tempus redditionis noijis exhibere, et me de-
bitorem deliito satisfacere, et exactores securiores efiicere,
det ergo ipse bonum quod reddamus qui non reddidit ,

quidquid mah feceramus.

II. Exclamaverunt, utnostis, ut cum pietate gaudioque
' .loan. 1, I.
166 S. AtJGUSTINI EPISCOPI

recolitis, exclamaverunt cum Psalmo viscera cordis nos-

tri, et dixerunt , « Quara raagnificata sunt opera tua, Do-
•n roine I Oraniain sapientia fecisli : repleta est terra crea-
» tura tua^. « Quidquid a Deo factum est, in sapientia
factum est, et Quidquid novit
per sapientiam factura est.

sapientiara, etquidquidnon novit sapientiara, et tamenin

creatura Dei est, in sapientia factum est, et per sapientiara
factura est. Qui cognoscunt sapientiara, lucem habent sa-
pientiam^ qui non cognoscunt, liabent tamen artificem
sapientiara, cum sint ipsi detenti insipientia : et qui eam
lucem habent, etiam artificem habent non quicumque ;

artificem habent_, etiam lucem habent. Et quidem in ho-

minibus multi sunt qui ejus participes fiunt, et sapientes
vocantur-, multi ejus expertes, stulti norainantur. Propter
hoc vitioso nomine stulti appellantur, quia si studeant sa-
pientiae, si petant, si quaerant, si pulsent, possunt perve-
nire ad ejus participationem : non enira naturae, sed ne-
gligentiae denegatur. Sunt autem ah?e creaturae, quae non
possunt fieri participes sapientiae •, sicut oranes bestiae, om-
nia pecora, oranes arbores ,
quae nec sensura habent ul-
lum. Numquid quia participes sapientiae esse non possunt,
ideo non in sapientia et per sapientiam facta sunt? Non
ergo exigit Deus intellectum de equo et mulo : sed homi-
nibus dicit , « NoHte
equus et mulus, quibus non
esse sicut
)) est intellectus Quod equo natura est, boraini cri-
-. ))

men est. Hoc ergo dicit Deus, Non exigo participationem

sapientiae meae ab eis, quae non feci ad imaginem meam-,
sed ubi feci , inde exigo , et usura ejus rei postulo, quam
donavi. Homines ergo reddentes Deo quae Dei sunt, si

Csesari reddunt quod Caesaris est^ ; id est, reddentes Cse-

sari imaginera suara , et reddentcs Deo iraaginera suara,
erigunt ipsam mentem suam, non ad se, sed ad artificem
' Psal. ciii, 24. — ' Id. XXXI, 9. — ^ MaUh. xxii, 21.
 !;

ENARKATIO IV IN PSALMXJM CIII , SERMO IV. 167

suum, et ad lumen unde sunt, et ad calorem quemdam
spiritalem unde fervescunt
et unde remoti frigescunt, :

et unde recedentes contenebrantur, et quo revertentes il-

luminantur : et quia pie illi dixerunt , « Tu illuminabis
» lucernam meam, Doraine, Deus meus illuminabis tene-
)) bras meas » discussis tenebris terrense stultitiae, ape-
^
^

rientes os et ducentes spiritum, erigunt, utdixi, fidentem

oculum cordis ; et circumspiciunt mente universum raun-
dura, terram, mare et coelum, et videntes omnia pulcbre
disposita , ordinata currere , digeri generibus , fulciri se-

minibus, mutari successionibus, currere temporibus, pla-

cet eis in bis artifex, ut et ipsi placeant in artificio artifici
et exclamant prae raagno gaudio, quia vere huic laetitiae

nihil comparari potest , « Quam magnificata sunt opera

)) tua, Doraine ! Omnia in
Ubi est ipsa sapientia fecisti. n
qua orania fecisti? quo sensuattingitur? quo
sapientia, in
oculo videtur? quo studio quseritur? quo merito possi-
detur? Quo putatis, nisi gratia sua?Qui donavitutsiraus,
donat ut boni simus. Donatconversis, qui antequara con-
verterentur, et cum aversi irent post vias suas, nonne quae-
sivit eos? nonne descendit? nonne Verbum caro factum
est, et habitavitin nobis'^? nonne acccndit lucernamcar-
nis suse , dum penderet in cruce, et quaesivit perditam
drachmam ^ ? Qusesivit, etinvenit vicinis congratulantibus,
id est, omni creatura spiritali quae Deum proxime attingit.
Vicinis laetantibus inventa est drachma, Angehs loetanti-
bus inventa est anima humana. Inventa est, ergo gaudeat,
et dicat , « Quam raagnificata sunt opera tua , Doraine
)) Omnia in sapientia fecisti. »
III. « Repleta est terra creatura tua. )) Qua creaturatua
repleta est terra? Omnibus arboribus et frutetis, omni-
bus animahbus et pecoribus; et universo ipso genere hu-
' Psal. XVII, 29. — 2 Joan. 1, i^. — ' Luc. xy, 8.
168 S. AXJGTJSTINI EPISCOPI

maiio, repleta est terra creatura l)ei. Yidemus, novimus,

legimus, agnoscimus, laudamus, et in his prcedicamus 5

et in his non sufticimus laudare tantum, quantum abun-

dat ex bona inspectione cor nostrum. Sed ad illam magis
creaturam debemus attendere, unde dicit Apostolus, « Si
» qua igitur in Christonova creatura, vetera transierunt,

» ecce factasuntomnia nova^wQuae «Veteratransierunt?»

In Gentibus omnis idoli)latria, in ipsis Judaeis omnis illa
servitus Lcgis, omnia illa sacrificia prrcnuntiantia praesens
sacrificium. Abundabat tunc vetustas hominis, venitqui
renovaret opus suum, venitqui conflaret argentum suum,
qui formaret monetam suam, et attendimus plenam ter-
ram Christianis credentibus in Deum, avertenlibus se a
prioribus immunditiissuiset idololatria, aspe proeteritaad
spem novi sceculi : et ecce nondum est in re, et jam tene-
tur in spe, et per ipsam spem jam cantamus et dicimus,
« Repleta est terra creatura tua. » Nondum enim in pa-
tria cantamus hoc, nondum in illa requie quae promitti-
tur, nondum confirmatis vectibus portarum Jerusalem"^;
sed adhuc in peregrinatione intuentes mundum istum to-
tum, et undique homines currentes ad fidem, timentes
gehennas, contemnentes mortem, amantes vitam oeternam,
spernentes praesentem , et tali spectaculo completi gaudio
dicimus, « Repleta est terra creatura tua. »
lY. Hoc autem saeculum adhuc tentationum fluctibus
quatitur^ adhuc tempestatibus et procellis tribulationum
ct tumorura turbatur hac tamenitur. Mineturlicetmare,
:

ct tumeat fluctibus, procellasque parturiat; hac itur, da-

tum est nobis lignum in c[uo navigemus « Repleta est :

» terra creatura tua. » Sed nondum sumus in terra viven-

tium, adhuc ista terra morientium est clamamus autem, :

et dicimus, « Spes mea es tu, portio mea in terra viven-

' Cor. V, 17. — ' Pfal. ctLvir, i3
 ENARBATIO IV IN PSALMUM CTII , SEKMO IV. 169
» tium^ » In terra moriGntium spes mea, in terraviven-
tium portio mea. Ecce ista terra, qucerepleta est creatura
Dei. Qui adhuc est in ista terra morientium, nondum in
terra viventium, c[ua transit Hoc mare ? Audi sequentia : «

)) magnum et spatiosum, ibi repentia quorum non est

)) numerus, animaliapusilla et magna-. Terribile mare )>

significat « Ibi sunt repentia quorum non est numerus.»

:

Insidiffi repunt in hoc sseculo , et incautos repente occu-

pant. Repentes autem tentationes quis numerat? Repunt,
sed cave,ne subripiant. Vigileturinligno, etiam in aquis,
etiam in fluctibus tuti sumus : non dormiatChristus, non
dormiat fides; et si dormierit, excitetur ; imperabit ven-
tis, placabit mare^ •, finietur via ,
gaudebitur in patria.
« Ibi repentia quorum non
numerus animalia pu- est ,

)) silla et magna. Video enim adhuc in mari isto formi-

)>

doloso nondum credentes ipsi enim versantur in amaris:

aquis et sterihbus, illi autem et pusilli et magni sunt.

Novimus hoc multi pusilli sseculi nondum crediderunt,
,

multi primates saeculi nondum crediderunt « Animaha :

)) pusilla et magna suntinhocmari. OderuntEcclesiam,

)>

premuntur Christi nomine; non sseviunt, quia non per-

mittuntur in manus non erumpens, clausa est in corde
:

saevitia. Nam omnes sive pusilli sive magni « Animalia , ,

)) pusilla et magna, quse modo dolent templa clausa

))

esse , aras eversas, simulacra confracta , leges latas ut sa-

crificare idohs capitale sit crimen, omnes qui dolent haec,
in mari sunt adhuc. Quid ergo nos? ad patriam qua ituri

sumus? Per ipsum mare, sed in ligno. Noli timere pericu-

lum, lignum te portat quod continet s?eculnm. Ergo at-

tendite « Hoc mare magnum et spatiosum, ibi repentia

:

))quorum non est numerus, animalia pusilla et magna. »

' Psal. c.xjA, 6. — 'IJ. ciii, 25. — 5 Mitth. vnr, "2^-26.
170 S. ACGUSTINI EPISCOPl

Noli timere, noli terreri, desidera patriam, intellige pere-

grinationem.
Y. (c Illic naves commeabunt^ )> Ecce in eo quod ter-

rebat , naves natant , et non merguntur. Naves Ecclesias

intelligimus, commeant inter tempestates, inter procellas
tentationum, inter fluctus sasculi, inter animalia pusilla et
magna Gubernator : estCbristus in lignocrucissuse. « Illic

» naves commeabunt. » Non timeant naves , non valde

attendant ubi natent, sed a quo gubernentur. « Ulicnaves
))commeabunt. » Quem commeatum reperiunt tristem,
quando gubernatorem sentiunt Christum? Commeabunt
secure, commeent perscveranter, v^nient ad finem debi-
tum, perducenturad terram (|uietis.
VI. Est in isto mari aliquid etiam, quod superat omnia
animalia pusilla et magna. Quid est boc? Psalmum au-
diamus i Draco hic quem finxisti ad ilkidendum ei ^, »
:

Ibirepentia quorum non est numerus, ibi animalia pusilJa

et magna, ilJic naves commeabunt, et non timebunt, non
solum repentia quorum non est numerus. et animalia
,

pusilla et magna sed nec draconem qui ibi est

, « Quem :

)) fnixisti, inquit Deo, ad illudendum ei. » Magnum se-

cretum , et tamen quod nostis dicturus sum. Nostis ini-

micum Ecclesiae quemdam draconem : non vidistis oculis

carnis, sed videtis ocu]is fidei. Ipse et quietleo dicitur :

de illo Scriptura dicit , « Conculcabis leonem et draco-

» nem^. » Subditus est iste capiti luo, subdetur et cor-
poriejus-, haercant tantum membra capiti suo, ut mem-
bra ejus sint. Dictura est de prima fcemina, quam seduxit
hic draco, Eva scilicet illa, cui consibum mortis dedit, et

persuasione astuta in cor foemineum more serpentis irrep-

sit. Factum est quod novimus, c[uod ibi et nos fecimus

• Psal. ciii, 2G. — ' IbiJ. — 3 Id. xc, i3.

 :

ENARRATtO IV IN PSALMUM CIII , SERMO IV. 171

quod dolemus. In illis enim duobus hominibuslotum ge-
nus humanum. Inde propago mortis, inde et in parvulis

debita, delicta. « Quis enim mundus, ait Scriptura, in

» conspectu tuo? Nec infans cujus est unius diei vita su-
» per terram ^ » Tradux peccati, tradux mortis deprimo
peccato. Nostis enim et quid dictum est mulieri, vel po-
tius serpenti, cum audiret Deuspeccatum primi hominis
« Ipsatuum observabit caput , et tu ejus oliservabis cal-
)) caneum -. » In magno mysterio dictum , in figura
dictum Ecclesiae futurse factse de latere , viri sui , et
hoc dormientis. Erat autem Adam forma futuri. Hoc
Apostolus dicit Qui est forma futuri^ Praefigu-
: « ))

ratum est quod futurum erat facta est Ecclesia de la- ,

tere Domini dormientis in cruce. Nam de latere cruci-

fixi percusso*, sacramenta Ecclesiae profluxerunt. Quid

ergo dictum est Eccksiae? Jam modo audite , intelligite,

cavete : « Ipsa tuum obscrvabit caput , et tu ejus calca-

)) neum. )> O Ecclesia, caput serpentis observa. Quod est
caput serpentis? Prima peccati suggestio. Venit tibi in
mentem nescio quid illicitum : noli ibi tenere mentem
tuam , noli consentire. Hocquod venit in mentem, caput
serpentis est : caput calca, et evades cseteros motus. Quid
est, caput calca? Ipsam sugi>estionem contemne. Sed lu-
crum suggessit magnum ibilucrum est, magnum ibiau-
:

rum est-, si hanc fraudem feceris, dives eris. Caput ser-

pentisest,calca. Quidest, calcaPContemnequodsuggessit.
Sed magnum aurum suggessit. Et quid prodest homini,
si totum mundum lucretur, animae autem suae detrimen-
tum patiatur^? Pereat mundi lucrum, ne fiat animse
damnum. Haec dicens, observasti caput serpentis, et cal-
casti. Ille autem diabolus calcaneum tuum observat. Quid

' Job. XIV, 4, 5. — ' Gen. iii, i5. — ^ Rom. v, i^- — ^ Joan. xix, 34-
— *
Mattli. XVI, 26.
172 8. AUGUSTINI EPISCOPI
est, observat calcaneum tuura? Quando labaris a via Dei.
Tu observas primam suggestionem, ille observat lapsum
luum. Si enim lapsus fueris, cades ; si cecideris, posside-
bit. Utautemnon cadas_, noli exire de via. Angustam tibi

semitam stravit Deus quidquid extra

: illam, lubricumest.
Propterea lumen est Cbristus, et via est Christus. « Erat
)) lumen verum quod illuminat omnem hominem venien-
» tem in hunc mundum^ » Et, « Ego sum via, et veritas,
» et vita'^. )) Per me is, ad meis. Si ergoipse est lumen,
et ipse est via ncc in lumine eris,
5 si ab illo recesseris ,

nec in Et quid te sequitur? Quod dicit de impiis qui-

via.

dam Psalmus « Fiat via illorum tenebrae et lubricum^.)>

:

VII. Hic ergo draco, antiquus hostis noster, ira fervi-

dus, insidiis astutus, in mari magno est. « Dracohic quem
» fmxisti ad illudendum ei. Jam tu illude draconi ad
)> :

hocenim hic factus est draco. Ipse cadens peccato suo de

subhmi habitatione coelorum, et ex Angelo factus diabo-
lus, accepitquemdam locum suum in hoc mari magno et

spatioso. Regnum ejus quod putas, carcer ejas est. Multi

enim dicunt, Quare tantam potestatem diabolus accepit,
ut dominetur in isto saeculo, et tantum valeat, tantum

possit? Quantum valet, aut quantum potest? Nisi permis-

sus, nihil potest. Tu sic age, ne permittatur in te 5 aut si

permissus fuerit ad tentandum, victus ahscedat, non et

possideat. Permissus est enim ad tentandos quosdam

sanctos viros famulos Dei superaverunt cum, quia de via :

non recesserunt, non lapsi sunt, quorum observalDat cal-

caneum. Job ille sanctus sedebat in stercore, et currebat
invia: videte quomodoobscrvaverit caput ejus, et quem-
admodum ille calcaneum ejus attendebat. Ille repellebat
suggerentem, ille sperabat labentem : coepit et ejus mu-
lierculam ; subtraxit omnia qua3 habebat, solam dimisit
' .Toan. 1, 9. — 2 Til. xiv, 6. — ^ Psal. xxtiv, 6.
 EMARRATIO IV IN PSALMUM CIII , SERMO IV. 173
adjutricem suam, iion mariti consolatricem, sed polius
tentatricem ; cepit etiam ipsam non observantem caput
ejus. Adhuc enim illa Eva erat : sed jam ille Adam non
crat. Ablalis omnibus, remansit Job cum uxore, per
quam tentaretur •, et cum Deo, a quo regeretur. Quid illo

pauperius subito factum, si domum ejus consideresPQuid

illo ditius, si cor ejus cogites? Vide paupertatem domus :

ablata sunt omnia, Vide divitias cordis : « I>ominus de-

» dit, Dominus abstulit 5 sicut Domino placuit, ita fac-
w tum sit nomen Domini benedictum. Dominus de-
est :

)) Dominus abstulit^ » noverat rcctorem suum,et

dit, :

tentatorem suum, permissorem tentatoris sui noverat.

Nihil sibi, inquit, diabolus tribuat^ voluntatem habet no-
cendi ,
potestatcm autem nisi acciperet non haberet
, :

quantum accepit ille potestatis , tantum ego patior non :

ergo ab illo patior, sed ab eo qui potestatem dedit :

contemnatur superbia tentatoris mei, sustineantur flagella

patris mei. P«.epulsus est tentator, observatum est caput

ejus, penetrare non potuit in cor. Muratam civitatem fo-
rinsecus oppugnavit, sed non expugnavit. Accessit alia

tentatio, permissus est ad corpus ejus, percussit gravi vul-

nere a capite usque ad pedes, contabescebat putredine,

scatebat vermibus, amissa domo sedcbat in stercore. Ibi
Eva captivata, a diabolo non ad adjutorium marito sup-
posita, sed ad lapsum , suggerit ut blasphemetur Deus.
Primo suggessitin paradiso ut contemneretur Deus, modo
ut blaphemetur Deus. Valuit tunc in integrum, nunc
victus est a putri : in paradiso dejecit, in stercore supe-
ratus est. Attendebat autem ille draco utrum Job lingua
laberetur. Omnis enim homoin actu suo pedes habet iii eo
c[uod agit ; in quo movetur, ibi tanquam ambulat. Dice-
bat ille multa^ quanta enim dixit Job, qui lcgunt, nove-
Job. ij 21.
174 S. AUGXJSTIWI EPISCOPI

runt : iii tara multis illis verbis observabat serpens calca-

neum labentis. lUe autemqui caput observabatserpentis,
repulit omnem suggestionem. Respondit et mulieri, sicut
dignum erat respondere mulieri : « Locuta es, inquit, tan-

)) quam una de insipientibus mulieribus si bona perce- :

)) pimus de manu Domini, maia non sustinebimus? Et

)) inter illa omnia quae dixit, nusquam lapsus est^ ))

Quod multi in illis verbis non intelligunt, et quaedam

ibi sic accipiunt, quasi aliquid durum dixerit Job in Deum.
VIII. Nam inter muJta etiam lioc dixit, velut stoma-
cbans adversus Deum, sicutvidebaturnonintelligentibus :

ille autem gestabat personam magnam magnse prophe-

tiae : u Utinam , inquit loquens ad Deum , utinam esset

)) nobis arbiter -. )) Quid est, a Utinam esset nobis ^ar-
)) biter ? » Quasi qui inter nos judicaret, et quo judicante
causa mea ad primum sonum sed
vinceret. Sic accipitur :

discute te ne iabaris attendit enim serpens ille semper

, :

calcaneum tuum^. Quid visus est dixisse Job? « Utinam

))esset nobis arbiter utinam esset medius aliquis, qui , •»

judicaret inter me et te. Hoc Deo homo, hoc in stercore

homo, hoc AngelusDeo, « Utinam esset nobis
vel in coelo
)) arbiter?Sedquid praevidebat? quidoptabat? « Multi,
»

))inquit Dominus, jusli et prophetse voluerunt videre

)) quaevidetis, et non viderunt^)) Arbitrum desiderabat.
Quid est arbiter? Mediusad componendam causam. Nonne
inimici eramus Dei, et malam causam hal^ebamus adver-
sus Deum? Quis finiret causam istam malam, nisi ille me-
dius arbiter, qui nisi veniret, misericordiae perierat iter ?

De quo Apostolus dicit « Unus enim Deus et mediator ,

» Dei et hominum homo Christus Jesus^. Si non homo, ))

non mediator^ quia aequahs Patri Deus. Dicit aho loco,

' Job. II, lo. — ' Id. IX, 33, juxta lxx. — ^ o u.£(itr^,; rativ. — 4 Gen.
ui, i5. — 5 MaUh. xiii, 17. — 6 i Tim. 11, 5.
 — ,

ENARRATIO IV IN PSALMUM CIII , SERMO IV. 175

« Mediator autem uniusnon est, Deus autem unus est^ »
Inter duos mediator : ergo Christus mediator inter homi-
nem Deum. Non quia Deus, sed quia homo nam quia
et :

non mediator.
Deus, sequalis Patri^ sed sequalis Patri,
Ut autem sit mediator descendat a superiore ad inferio-
,

rem, ab aequalitate Patris faciat quod ait Apostolus 5

« Semetipsum exinanivit formam servi accipiens, in si-

)) militudine hominum factus, et habitu inventus ut

)) Fundat sanguinem suum, deleat chirogra-
homo*. ))

phum nostrum^, componat inter nos et Deum nostram ,

voluntatera corrigens ad justitiam, ilhus sententiam flec-

tensad misericordiam. Sicut ergo hocunum exposuiraus,
quantura Dorainus dedit, quod durura videtur dictum
est a Job : sic et caetera quae ibi videntur quasi aspera et
bJaspheraa, habent intellectus suos. Quod putareraus aU-
te^' Deus perhiberet testiraonium, et antequam
esse, nisi

lo(|ueretur Job et posteaquam totum locutus est. Perhi-

,

buit Deus primo testimoniura, dicens « Horao sine que- ,

)) rela, verax Dei cultor^.)) Dixit hoc Deus, dixit hoc ante
tentationera illius. Ne quis autera in illis verbis forte male
intelligens scandalizaretur, et putaret justura quidera vi-
rura fuisse Job ante tenlationera, in tentatione autera gravi
defeeisse, et lapsum esse in sacrilegara blasphemiara 5 fi-

nitis oranibus serraonibus, et ipsius Job^ et amicorura ejus

a quibus ei consolatio leddebatur, dicit Dorainus testi-
raoniura, illos non verum locutos, sicut servumejus Job.
« Non enim locujti estis, inquit, corara me verum quid-
)) quam, sicut servus raeus Job^ Deinde jubet ut ille
)>

pro e:s oIFerat hostias, quibus eorum peccata solvantur.

IX. Eia, fratres mei, qui vult observare caputserpen-
tis, et securus transire hoc raare ;
quia necesse est habitet
' Gal. m ,20. — » Philip. u , 7. — 3 Coloss. 11 , i^. — ^ Job. 1 , 8. •

3 Id. XLii, 7, 8.
 ,

I
176 S. AXJGUSTIWI EPISCOPI

hic serpens iste , et, ut dicere coeperam , lapsus diabolus

de coelo hunc locura accepit •, observet caput ejus, a ti-

more ssecuH , et a cupiditate saecuU. Hinc enim suggerit

aliquid, aut unde times, aut unde cupisj aut amorem
tuum tentataut timorem. Tu si timueris gehennas ama-
, ,

veris regnum Dei, observabis caput ejus. Evitato capite,

securus eris nec ille lapsum tuum tenebit nec de tua
; ,

ruina gaudebit. Nemo autem dicat, ut dixi, Magnam

habet protestatem. Vident enim homines quasi quantum
acceperit potestatis c[uid perdiderit non vident. Ipse
5 ,

autem sanctus Job in verbis suis mysticis et alte secretis ,

dicens de ista potestate ,

quam dicitur diabolus habcre ,

etdescribensillum multis modis in liguris simihtudinum,

exponens quid ille sit vel quid valeat hoc quoque •, , ait

« Non est quidcjuam simile ei factum super terram , ad

» illudendum ei ab Angehs meis. » Deus ibi loc|uitur in

libro Job : « Non est cjuidquam ei super terram simile

» factum, ad illudendum ei ab Angelismeis. Omne altum
» videt •, et ipse rex omnium c{ure in aquis sunt^ » Cui
Cum enim diceret de
testimonio congruit hoc in Psahuo.
mari magno et spatioso ubi animaha pusilla et magna ,

ubirepentiac[uorumnon est numerus, ubi naves navigant

hgno tutce , ait , « Draco hic c[uem finxisti ad ilhidendum
» ei. » Sed si ad illudendum, c[uomodo Deus illiilludit?

An tradidit cum iiludendum hoc , est , ut illudatur? Pu-

laremus c[uod Deus ilii illuderet , nisi Scriptura Job sol-
visset c|ua3Stionem : ibi enim dictum est : « Ad illuden-
» dum ei ab Angelis meis. » Yis illudere draconi.? Esto
Angelus Dei. Sed nondum es Angelus Dei. Donec sis , si

eum cursum tenes ut sis ; sunt Angeli qui illudant dra-

coni, ne tibi noceat. Prsepositi enim sunt Angeli ccelorum
super potestates aereas, et inde procedit verbum quod fit

JoL>. XLi, 24, 23; jux.ta Lix.

 ENARRATIO rV IN PSAtMUM CIII5 SERMO IV. 177
hic. Iiituentur enim legem fixam, legem ajternam, juben-
tem sine scriptura sine syllabis sine strepitu fixam
, , ,

semper et stantem, intuentur Angeli corde mundo et ex ,

illa faciunt quidquid hic fit et potestates ex illa ordinan- 5

. tur a summis usque in ima. Et si potestates summorum

coelorum reguntur verbo Dei quanto magis inferiores ,

atque terrenae? Remanet ergo in malis sola nocendi cupi-

ditas. Ilanc habet homo in potestate cupiditatem nocen-
di , voluntatem ad perniciem. Si autem cuiquam nocere
potuerit, non glorietur non ipse nocuit data est ei po-
; ,

testas. Semel dictum est, sentcntia firma est « Non esl ;

» potestas, nisi a Deo ^ » Quid ergo times.^ In aquis sit

draco, in mari sit draco : illac transiturus es. Sic est fic-

tus utilludatur, hic ad hunc locum ordinatus est , in his

sedibus deputatus est. Magnum aiiquid iJli putas esse has
sedes ,
quia non nosti sedes Angelorum unde lapsus cst :

([UGe tibi videtur ejus gloriatio, damnatio est.

X. Simiiitudinem accipite breviter : quia revera mag-

num aliquid est hoc nosse et intelhgere.Domum magnam
ahquam putate totam istam administrationem creaturae :

domus ista magna habet dominum habet servos et in , ,

ipsis servis habet circa se proximos sibi in apparatibus

mehoribus vestium ^ thesaurorum , horreorum , magna-
rum possessionum : habet etiam servos in infimis minis-
teriis, ita subditis sibi potestatibus, ut quosdam habeat
et ad mundandas cloacas a summis procuratoribus usque
:

ad extrema ista et infima ministeria quam multi sunt gra-

dus. Si ergo aliquis magnus procurator offendat, et prjena
domini sui, verbi gratia , fiat ostiarius in ahquo loco
extremo 5 si exercens sibi datam poteslatem , volentes in-
trare vel exire perturbet , secundum modum potestatis
quem accepit a domino , illi autem nesciant eum fuisse

' Rom. xui, I.

cxviii. 12
 ;

178 S. ACGTJSTINI EPJSCOPI

aliquando magnum procuratorem •, magnam potestatem

iilius esse quia quid perdiderit nesciunt. Et
arbitrantur ,

tamen ,mei ostiarius ille , de quo dixi ad simi-

fratres , ,

litudinem domus magnae liujus terrenae potest aliquid ,

facere nesciente domino suo et turbare aliquem illo non ,

jubente iste autem nec ad illara januam positus est, qua

:

intramus ad Deum. Christus enim illa janua, et per est

Ghristum intramus ad vitam aeternam^ Sed est quaedam

janua, qua intratur in iioc saecuium, janua qusedam mor-
taiitatis : circa ista infirmae carnis hujus detrimenta et sup-
piementa, ad istam januam quasi quidam ostiarius est :

liic habet potestatem in qua naves commeant isto mari ,

sed non tantam ut faciat aiiquid nesciente aut nolente Do-

mino suo. Ne forte ahquis dicat Perdidit quidem iile :

magnam potestatem superiorum apparatuum sed ego in :

liis infnnis sum , liic me potest habere in potestate , opus

est ut serviam Dominus tuus et
iiii. Noii faiii , novit te 5

sic te novit, ut capiiios tuos iiabeat numeratos-. Quid

ergo times ? Tentaturus est forte carnem tuam flageUum :

est Domini tui, non potestas tentatoris tui. Vult nocere

saiuti quae promittitur sed non permittitur ut autem 5 :

non permittatur, liabe caput Christum repelle caput dra- 5

conis, suggestioni ejus noii consentire, a via tua nohlabi.

tt Draco liic quem finxisti ad iiludendum ei. »

XI. Nam vis videre quam non tibi noceat, nisi permis-
sus? « Omnia, Domine, ut des
inquit, a te expectant,
» illis cibum in iste draco man-
tempore opportuno^.»Et
ducare vuit, sed non manducat quem vuit. « Omnia a te
» expectant Domine ut des iiiis cibum in tempore op-
, ,

» portuno. Omnia » et repentia quorum non est nume-

,

rus et animaha pusiiia et magna et ipse draco , et omnis

, ,

creatura tua qua impiesti terram k Omnia a le expec-

, ^

« Joan. X, 9. — » Maith, s, jo. — ^ Psal. cui, 27.

 ,

ENARRATIO IV IN PSALMCM CIII , SERMO IV. 179

» tant, ut des iJlis cihum in tempore oppoituno » uni- :

cuique cibum suum. Habes cibum tuum, habet et draco

cibum suum. Si hene vixeris , cihura Ghristum habebis 5

si a Christo recesseris, cihus draconis eris. « Omnia a te

» expectant ut des ilhs cihum in tempore opportuno. »
,

Quid dictum est ipsi draconi? « Terram manducabis. »

Draconi dictum est « Terram manducabis cunclis dieljus :

» vitoe tuae. » Audistis cibum draconis. Non vis ut det te

Deus manducandum draconi noH esse cibus draconis, id ;

est, noh rehnquere verhum Dei.Uhi enim dictum est dra-

coni « Terram manducahis

: » ibi jam dictum erat et :

praevaricatori , « Terra es, et in terram ibis^» Cibus ser-

pentis esse vis? noh esse terra. Quomodo, inquis
non
non ero terra ? Si terrena non sapias. Audi Apostolum ,

ut non sis lerra. Nam corpus qnod geris terra est sed tu ,

noli esse terra. Quid est hoc ? « Si resurrexistis inquit ,

» cum Christo ,
quae sursum sunt quaerite, ubiChristus
» est in dextra Dei sedens 5
quae sursum sunt sapite , non
» quae super terram^. » Si non sapis terrena, non es
terra : si non es terra_, non manducaris a serpente , cui
cihus data est terra. Cihum suum dat Deus serpenti
quando vuh quem vult bene autem judicat, falli non
,
:

potest non ei dat aurum pro terra. « Omnia a te expec-

,

» tant Domine ut des ilJis cibum in tempore oppor-

, ,

» tuno ^. Cum dederis eis, colligent. » Ante illos sunt ^

sed non colhgent nisi cum dederis. Ante diabolum Job ,

erat et quidem non devoravit Job

5 sed vel tentare noii ,

ausus est , nisi cum ille dedissct *. « A te expectant : cura

» dederis non dederis non colhgent.
eis , cohigent ; » si ,

XII. Et quid nos fratres.^ quem cibum habemus.?^ Se- ,

quitur et de cibo nostro. « Aperiente autem te manum

' Gen. m, i^ et 19. — ' Coloss. ui , i, 2. — ^ Psal. cui, 28. —
4 Job. 1, 12.

12.
 ,

186 S. AUGUSTINI EPISCOPl

» tuam , universa implebuiitur boiiitate. » Quid est , o
Doraine, quod aperis manum tuam? Manus tua Cbristus
est. (( Et bracbium Domini ? » Cui re- cui revelatum est ^

velatur , enim apertio est.

illi apeiitur Ape- : revelatio ((

)) riente autem te manuni tuam universa implebuntur ,

)) bonitate. Revelante te Cbristum tuum

)> Universa , ((

)) implebuntur bonitate. Non autem liabent a se boni- ))

tatem nam aliquando probatur ilbs

5 Avertente autem : ((

)) te faciem tuam, turbabuntur. » Multi repleti bonitate,

sibi tribuerunt quod babebant, et voluerunt gloriari quasi

in justificationibus suis , et dixerunt sibi : Justus sum

magnus sum : et facti sunt sibi placentes. Et sonuit eis

Apostob.is quod non accepisti^?

: (( Quid enim babes ,
))

Volens autem probare Deus bomini, quod ab illo babeat

quid([uid babet ut cum bonitate babeat et bumibtatem
,
,

aiiquando eum perturbat averlit ab illo faciem suam et 5 ,

decidit in tentationem et ostendit ilH, quia quod justus :

erat, et recte ambulabat, ipso regente fiebat. ((Avertente

)) autem te faciem tuam, turbabuntur. » Videte quid
dicat et in alio Psabno : (( Ego dixi in abundantia mea :

)) Non movebor in aeternum ^.))Proesumpsit de se, impletus

erat bonitate, et putabat a se sibi esse totam bonitatem,
et dixit in corde suo : « Non movcbor in aeternum. » Scd
quia jam senserat Dei gratiam se percepisse, pro eo quod
erat expertus , reddidit gratiarum actionem : « Domine
» in voluntate tua prpestitisti decori meo virtutem , aver-
» tisti autem faciem tuam a me , et factus sum conturlDa-
» tus ^» Sic et hic, «. Aperiente te manum tuam 5 )) aperies
manum, <( Etuniversa implebuntur bonitate, «non manu
sua, sed manu tua aperta. « Avertcntc autem te facieni
» tuara , turbabuntur. »

« I<ai'. Liii ,1. — - Ttnl tiu, 29. — 3 I Cqi' IV, 7. — 4 Psal. sxix, 7.

— - Ibid. 8.
 ,

ENARRATIO IV IN PSALMUM CIII , SERMO IV. 181

XIII. Sed quare hoc facis ? quare avertis faciem tuain,
ut turbentur ? « Auferes spiritum eorimi . et deficient. »
Spiritus eorum _,
superbia eorum erat : gloriantur , sibi
tribuunt, se ipsos justificant. Averte ergo faciem tuam ,

ut turbentur: aiifer spiritum eorum, et deficiant; clament

ad te : « Cito exaudi me, Domine defecit spiritus meus. ,

» Ne avertas faciem tuam a me^ Auferes spirituin eorum,

)) et deficient, et in pulverem suum convertentur. » In-
venit se homo pcenitens de peccato suo, quia non babe-
bat vires ex se; et confitetur Deo, dicens se esse terram et
cinerem. O superbe, conversus es inpulverem tuum, ab-
latus est spiritus tuusj jam non te jactas, non te extollis
non te justificas ; vides quia de pulvere factus es, et aver-
tente faciem suam Domino in tuum pulverem recidisti.
,

Roga ergo , confitere pulverem tuum et infirmitatem

tuam.
XIV. Et videquid sequatur «Emittes spiritum tuum, ;

» et creabuntur'^. » Auferes spiritum eorum emittes ,

tuum auferes spiritum£eorum non habebunt spiritum

: ,

suum. Ergo deserti sunt? « Beati pauperes spiritu » non :

sunt autem deserti « Quoniam ipsorum est regnum coe-

,

» Jorum^. » Noluerunt habere spiritum suum, habebunt

spiritum Dei. Hoc enim dixit Martyribus futuris « Cum :

» vos ceperint et adduxcrint , nohte cogitare quomodo

» autquidloquamini ? non enim vos estis qui loquimini,
» sed Spiritus Patris vestri qui loquitur in vobis*.» No-
lite vo])is tribuere fortitudinem. Si vestra est , inquit , et
mea non est: duritia est, non fortitudo. « Auferes spiri-
» tum eorum, et deficient ; et inpulverem suum conver-
» tentur : emittes spiritum tuum , et creabuntur. Ipsius
» enim sumus figmentum, dixit Apostolus, creati in ope-

• Psal. cxi.ii, 7. — ' IJ. ciii, 3o. — 5 Matlli. t, 3. — 4 IJ. t, 19, 20.
182 S. AtJGUSTIM EPISCOPI
)) ribus bonis^ )) A spiritu ejus accepimus gratiam, ut
justitiae vivamus : quia ipse est qui justificat impium-.
« Auferes spiritum eorum, et deficient : emittes spiritum
» tuum, et creabuntur : et innovabis faciem terraa : )> id
est, novis hominibus, confitentibus se justificatos esse,
non a se justos, ut gratia Dei sit in illis. Vide quales sint,

quibus innovata est facies terrse. Paulus dicit, « Plus om-

)) nibus illis laboravi.)) Quid est, Paule? Attendite si tu,
si spiritus tuus. « Non ego, inquit, sed gratia Deimecum^.))
XV. Quid ergo.'^ Quia cum abstuleritspiritumnostrum,
in pulverem nostrum converteniur, utiliter intuentes in-
firmitatem nostram ut accepto spiritu ejus recreemur.
,

Vide quid sequitur « Sit gloria Domini in seternum^.

: )>

Non tua, non mea, non illius, aut iliius^ gloria Domini
sit_, non ad tempus, sedin seternum, « LaetabiturDominus

» in operibus suis. )) Non in tuis, quasi tuis : quia et

opera tua si mala, per iniquitatem tuam ^ si bona, per
gratiam Dei. « Laetabitur Dominus in operibus suis.
XVL « Qui aspicit terram, et facit eam tremere qui ;

» tangit montes, et fumigabunt^ )) terra, exultabasde

bonitate tua, tibi tribuebas vires opulentiae tuae : ecce res-
picit Dominus, et facit te tremere. Respiciat te, et faciat

te treraere : melior est enim tremor humilitatis, quam con-

fidentia superbiae. Videte quomodo aspiciat Deus terram,
et faciat eara tremere. Ad terram quasi praefidentem sibi

et exultantem loquitur Apostolus : « Cum timore et tre-

)) more vestram ipsorum salutem operamini. Cum timore
)) et tremore Deus enim est qui operatur in vobis^. »
:

Dicis, o Paule. « Operamini » dicis ut operemur quare, ^ :

« Cum tremore.? Deus enim est, inquit, qui operatur in

I
Ephes. II , lo. — 2 Rom. iv , 5. — ^ i Cor. xv, lo. — 4 Psal. iii, 3i.
— 5 Ibid. 32. —.5 Philip. u, 12, i3.
 ,

ENARRATIO IV IN PSALMXJM CIII , SERMO IV. 183

» vobis. » Ideo ergo, cuin tremore , quia Deus operatur,
Quia ipse dedit, non ex quod habes, cum timore et
te est
tremore operaberis : nam non tremueris eum, auferet
si

quod dedit. Gum tremore ergo operare. Vide alium Psal-

mum : « Servite Domino in timore, et exultate ei cum tre-
» more^ » Si cum tremore exultandum est, Deus aspicit,

fit terrae motus : aspiciente Deo , tremant corda nostra j

tunc ibi requiescet Deus. Audi illum alio loco : « Super
» quem requiescet spiritusraeus? Super humilem et quie-
» tum, et trementem verba mea-. Qui aspicit terram, et
» facit eam tremere^ qui langit montes, et furaigabunt. »
Montes superbi erant^ jactabant se, non eos tetigeratDeus :

tangit illos, et fumigabunt. Quid est fumigare raontes?

Precera Doraino reddere. Ecce raagni raontes, superbi
raontes ingentes, non rogabant Deum se rogari vole- :

bant, et superiorera non rogabant. Quis enim potens et

tumidus et superbus in terra qui dignetur huraihter ro- ,

gare Deura? De impiis loquor, non de cedris Libani, quas

plantavit Dominus. Impius quihbet, infehx aniraa, ro-
gare Deura nescit, et vult se rogari ab horainibus. 3Ions
est, opus est ut tangat illum Deus, et furaiget : quando
coeperit furaigare, dabitDeoprecera, tanquara sacrificium
cordis. Fumigat ad Deum, deinde tundit pectus incipit :

et flere quia et furaus excutit lacryraas. « Qui tangit

,

M raontes, etfumigabunt. »

Cantabo Domino in vita mea. » Quid canta-

XVII. «

bit? Totum quidquid est, cantabit. Canteraus Doraino

in vita nostra. Vita nostra raodo spes est, vita nostra pos-
tea seternitas erit. Vita vitse mortahs, spes est vitae ira-

mortahs. Cantabo Doraino in vita mea

« psallam Deo :

» meo, quandiu sura". » Quoniara in illo sine fme sura,

quandiu sura ,
psallam Deo meo. Ne forie cum coeperi-
" Psal. n, II. — ' Isai. lxvi, 2. — ^ Psal. ciii, 33.
184 S. AUGUSTINI EPISCOPI
mus psallere Deo in illa civitate ,
putemus nos aJiquid
aliud acturos : tota vita nostra erit psallere Deo. Si ve-
niet in fastidium quod laudamus, potest venire in fasti-
dium et nostra laudatio. semper ille amatur, semper
Si

a nobislaudatur : « Psallam Deo meo, quandiu sum. »

XVIII. « Suavis sit ei disputatio mea ego autem jucun-
:

» dabor in Domino. Suavis sit ei disputatio mea » quae ^

:

est dispiitalio hominis ad Deum, nisi confessio peccato-

rum? Confitere Deo quod es, et disputasti cum illo. Dis-
puta cum illo, lac bona opera , et disputa. « Lavamini,
» mundi estote, Isaias dicit, auferte nequitias ab animis
» vestris a conspectu oculorum meorum, cessate a nequi-
» tiis vestris, discite benefacere, judicate pupillo, et jus-
» tificate viduam, et venite disputemus, dicit Dominus'-.»
Quid estdisputare cum Deo? Te iJli indica scienti, ut in-
dicct se tibi nescienti. « Saavis sit ei disputatio mea. »
Ecce hoc est Domino suave, disputatio tua ; sacrificiura
humilitatis tuae, contribulatio cordis tui, holocaustum vi-
tae tuae, suave Deo. Tibi autem quid
hoc est est suave?
« Ego autem jucundabor in Domino. » Ipsa est mutua
disputatio, quam dixi : Indica te ei scienti, et indicat se
tibi nescienti. Suavis est ei confessio tua, suavis est tibi
gratia ipsius. Dixit se tibi. Unde se tibi dixit? Per Ver-
bum. Quod Verbum? Christum. Et tibi dixit, et se dixit.

Quia misit Christum, se ipsum dixit. Ita plane, audiamus

ipsum Verbum « Qui me vidit, vidit et Patrem^- Ego
:

» autem jucundabor in Domino. »

XIX. « Deficiant peccatores a terra*. » Saevire videtur,

sancta anima, qufc liic cantat et gemitl Utinam cum
ipsaanimasit anima nostra, utinam copuletur ei, et socie-
tur, et conjungatur eil videloit etiam misericordiam sse-

vientis. Quisenim capit hoc, nisi qui impletus fuerit cha-

' Psal. ciii, 34. — * Isai. I, i6-i8. — ^ Joan. xiv, 9. —> 4 Psal. ciii, 35.
 ENABRATIO IV IN PSALMUM CIII , SERMO IV. 185
ritate? « Deficiant peccatores a terra. » ContreRiiscis,
quia maledicit. Et quis maledicit? Sanctus. Sine dubio
exauditur. Sed dictum est sanctis , « Benedicite, et nolite
)) maledicere^ )> Quid est ergo quod dicit, « Deficiant
)) peccatores aterra?)) Plane deficiant ; auferatur spiritus
eorum, et deficiant, ut emittat spiritum suum, et recreen-

tur. « Deficiant peccatores a terra , et iniqui , ita ut non

)) sint. )) Quidnon sint, nisiiniqui? Ergo jastificentur, ut
non sint iniqui. Yidit hoc , et impletus est gaudio, et rc-

vocat versum primum Psalrai : « Benedic, anima mea,

)) Dominum. )) Benedicat anima nostra Dominum , fra-
tres, quia daredignatus estet facultatem et sermonem no-
Jjis, et vobis intentionem et studium. Unusquisque ut
potestrecordetur quod audivit^ coUocutione invicem ruc-
tale saginam vestram, ruminate quod accepistis, non eat
in viscera oblivionis vestrse. Thesaurus desiderabihs re-
quiescat in ore vestro^. Magno labore quaesita et inventa
sunt, magno labore nuntiata et disputata sunt : sit labor
noster fructuosus vobis , et benedicat anima nostra Do-
minum.
' Rom. \'v, i.^. — » Prov. \xi, 9,o.
 »

186 S. AUGUSTINI EPISCOPI

'l/V^/VV\<VVV\%VV\'\'VI/\'Vl/V\VVV\'VVV'\ VVV% VV^^^VVVtA^VVVVVVt^VVM

ENARRATIO
IN PSALMUM CIV.

I. PsALMus centesimus-quartus ^ ,
primus est in eis qui-
bus praenotatur « Alleluia. » Cujus verbi, vel potius duo-
rum verborum, interpretatio est, Laudate Deum. Et ideo
inde coepit : a Confitemini Domino, et invocate nomen
» ejus-. » In laude enim intelligenda est ista confessio,
sicut est, (c Confiteor tibi, Pater Dominecceli et terrse^. »

Praemissa enim laude, invocatio sequi solet, ubi desideria

precator alligat unde etipsa oratio Dominica habet a ca-
-.

pite brevissimamlaudem, quodest,«Paternoster,quies in

)) ccelis *• » Tunc quae petuntur, deinceps consequuntur.
Unde et alibi in Psalmo dicitur, « Confitebimur tibi,

» Deus, confitebirnur, et invocabimus nomen tuum^. »

Quod abbi est planius : « Laudans invocabo Dominum,
» et ab inimicismeis salvus ero'' : » ita et hic, « Confitemini,
» inquit,Domino, et invocate nomen ejus :» quod taleest,
ac si diceret, « Laudate Dominum, et invocate nomen ejus.
Exaudit quippe invocantem quera laudantem videt; ,

laudantem videt, quemprobatamantem. Et quo voluit

in
Dominus boni servi amorem circa se ostendi maxime, nisi
in eo quod illi ait, « Pasce oves meas' ? » Unde et hic se-

quitur, « Annuntiate inter gentes opera ejus : » vel potius,

ut de graeco ad verbum exprimatur ,

quod et alii latini

codices habent , « Evangelizate in gentibus opera ejus. »

' Vide. D. Guillon , tom. xxii, pag. 29-32. — » Psal. civ, i. — ^ Mattb.
XI ,25. — 4 Id, VI ,
9. — ^ Psal. lxxiv ,2. —^ Id. xvu, 4- — ' Joan.
 :

ENARRATIO IN PSALMUM CIV. 187

Quibus hoc dicitur , nisi Evangelistis in prophetia ?

Il.uCantateei^ et psalliteei^» Verbo et opere laudate.

Ore quippe cantatur : psalterio autem, hoc est, manibus
psallitur. « Narrate omnia mirabilia ejus laudamini in :

» nomine duo versus ex duo-

sancto ejus^. » Possunt hi
bus verbis superioribus nonabsurde videri ut quod dicti ;

ait, « Narrate omnia mirabilia ejus, » referatur ad id quod

dictum est, « Cantate ei » quod vero sequitur, « Lauda- :

» mini in nomine sancto ejus » referatur ad id quod ,

dictum est, « Et psallite ei » illud scilicet ad verbum :

bonum quo cantatur ei et narrantur omnia mirabilia

,
,

ejus illud autem ad opus bonum, quo psallitur ei, ne ve-

;

lit quisque de opere bono tanquam in sua v rtute laudari.

Ideo cum dixisset, « Laudamini, » quod utique bene ope-

rantes merito possunt-, addidit, « In nomine sancto ejus :

» Ut qui gloriatur in Domino glorietur^. » Qui ergo non

,

sibi, sed ei volunt psallere, caveant facere justitiam suam

coram hominibus, ut videantur ab eis alioquin merce- •,

dem non habebunt apud Patrem, qui in coelis est * sed :

luceant opera eorum coram hominibus, non eo fme ut

ipsi videantur ab eis sed ut videant bona opera eorum,
,

et glorificent Patrera eorum, qui in coelis est^. Hoc est

laudari in nomine sancto ejus. Unde et in alio Psalmole-
gitur, « In Domino laudabitur anima mea, audiant mites,
» et jucundentur ^.» Quod et hic quodam modo sequitur,
« Laetetur cor quaerentium Dominum ^. » Sic enim raites
jucundantur, qui non amaro zelo eos jam bene operantes
aemulantur.
III. « Quaerite Dominura et confortaraini®. » Hoc ,

enim de graeco expressius interpretatum est, quamvis ver-

bum minus latinura videatur. Unde et alii codices habent
» Psal. civ, 2. — = Ibid. 3. — 3 i Cor. i, 3i. — 4 Matth. vi, i. — 5 Id.

V, i6. — 6 Psal. xxxiu, 3. — 7 Id. civ,^3. — 8 Ibid. 4.

 :

188 S. AUGUSTINI EPISCOPI

(( Confirmamini; » alii : « Corroboramini. » Ei quippe
dicitur : « Fortitudo mea* : » et, « Fortitudinem meam
)) ad te custodiam- : )> ut eum quaerendo atque ad eum
accedendo , et illuminemur et confortemur •, ne caecitate
quid faciendum sit non videamus, aut infirmitate non fa-
ciamus ctiam quod videmus. Quod ergo est ad videndum :

« Accedite ad eum , et illuminamini ^ : » lioc est ad fa-

ciendum : « Quserile Dominum, et corroboramini. Quaerite,
» inquit, faciem ejus semper. )) Quae estfacies Domini, nisi

prsesentia Dei? Sicut facies venti, et facies ignis : dictum est

enim : « Sicut stipulam ante faciem venti^ : )) et, « Sicut

)) fluit cera a iacie ignis^ )> Et multa talia ponit Scriptura,
niliil aliud quam earum rerum praesentiam volens intel-
ligi ,
quarum norainat faciem. Sed quid est : « Quaerite

)) faciem ejus semper? » Scio quidem cfuia mibi adhaerere

Deo, bonum sed si semper quaeritur, quando inve-
est^ :

nitur ? An Semper dixit in tota vita ista qua hic

« )> ,
,

vivitur, ex quo id uos facere debere cognovimus, quando

et inventus qutereiidus est? Jam quippe illum invenit
fides, sed adhuc cum quaerit spes. Charitas autem et in-
venit eum per fidem, et eum quserit habere per speciem :

u])i tunc sic invenietur, ut sufliciat nobis , et ulterius non

quaeratur. iSisi enim eum in ista vita inveniret fides , non
diceretur : « Quaerite Dominum, et cum inveneritis eum ;

» derelinquat impius vias suas, et vir iniquus cogitationcs

)) suas'. )) non adhuc esset perquiren-
Item si fide inventus,

dus, non diceretur « Si enim quod non videmus spera- : ,

» raus, per patientiam expectamus^ » et quod Joannes ait :

« Scimus quia cum apparuerit, similes ei erimus quo-

, 5

» niam videbimus eum sicuti est^. » An forte etiam cum facie

• Pjal. XVII, 2. — ' Itl. Lvni, 10. — 2 IJ. xxxiu, 5.-4 IJ. i.x.xxii, i^.

— 5 ij. Lxvii, 3. — ^ 1(1 Lxxii, 28. — : Isai. Lv, 6, 7. — ^^

Roni. viii, 25.
— 9 1 Joan iii, 2.
 ,;

enarratio in psAlmum civ. 189

ad faciem viderimus eiim sicuti est adhuc perquirendus ,

erit fme quserendus quia sine fine amandus ?

, et sine ,

Dicimus enim etiam praesenti alicui Non te quaero, id :

est, non te diligo. Ac per hoc qui diligitur, etiam prc€-

sens quaeritur, dum charitate perpetua , ne fiatabsens,
agitur. Proinde quem quisque diligit, etiam cum eum
videt , sine fastidio semper vult esse prnesentem hoc est, ,

semper quserit esse praesentem. Et nimirum hoc cst :

« Quserite faciem ejus semper : » ut non huic inquisitioni

qua significatur amor, finem praestet invenlio 5 sed amore
crescente inquisitio crescat inventi.
IV. Jam deinceps temperat se laudator iste ardens, et
ad capacia verba descendit : infirmum amorem atque
laclentem temporahbus Dei mirabiJibus nutriens. c Me-
» mentote , in([uiL , miraljiiium ejus qiiae fecit ,
prodigia
)) ejus et judicia oris ejus^ )) Qui locus simiJis videtur
ilJi loco, ulji ad Moysen quserentem quis esset, cum dixis-
set : « Ego sum qui sum, » et, « Dices fiJiis IsraeJ : Oui est
)) misit me ad
quod ex quantuJacumque particula
vos : ))

rara mons capit deinceps nomen suum commemorans

:

erga homines gratiam suam misericorditer tempcravit

dicens « Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et
:

)) Deus Jacob, hoc mihi nomcn est in oeternum^. » Ubi in-

quorum se Deum dixit, viveresecum
teJJigi voluit, etiJIos

in seternum, et hoc dixit quod capi etiam aparvuhs pos-

set ut, « Ego sum qui sum,
: iJli pro captu intelligerent, ))

qui grandibus viribus cliaritatis nossent quaerere faciem

ejus semper. Si ergo quod est ipse , muJtum cst ad vos
vel videre vel quserere : « Mementote mirabilium ejus
)) quae fecil, prodigia ejus et judicia oris ejus. ))

Y. Et quibus dicitur? « Semen Al^raham servi ejus,

» filii Jacob elecli ejus^ )> Vossemen Abraham vos fihi ,

' Psal. civ, 5. — ' Exod. iiij i3, i^- — ^ Pfal. civ, 9.
190 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Jacob : « Mementote rairabilium ejus quaefecit, prodigia
)) Ne qms autem uni genti hoc
ejus et judicia oris ejas. •»

tribueret Israelitarum secundura carnem et non intelli- ,

geret magis esse semen Abrabae filios promissionis quam

fdios carnis, quibus Apostolus dicit, cum gentibus loque-
retur f k Vos ergo Abrahae semen estis secundum pro-
,

missionem haeredes ^ : » sequitur^ et dicit « Ipse Dominus

:

)) Deus noster, in omni terra judicia ejus-. Hoc dicitur ))

per Isaiam ad Jerusalem liberam matrera nostrara : « Et

)) qui eruit te , ipse Deus tuus , universse terrae vocabi-
)) tur^, )) An Judseorum Deus tantuni? Absit^? « Ipse
» Dominus Deus noster, inomni terra judicia ejus: » quia
in orani terra Ecclesia ejus, ubi praedicantur judicia ejus.
Quid ergo ait in alio Psalmo : « Qui annuntiat verbum
» suum Jacob, justitiaset judicia sua Israel; non fecit sic
» omni genti, et judicia sua non manifestavit eis^? » Ideo
dictura est, quia unara gentem voluit inteUigi pertinentera
ad seraen Abrahge 5
quse vocata est quidera ex omnibus
gentibus, et sic in ea dicuntur omnes gentes, ut una sit

gens in adoptionem vocata. Extra istam nulli genti mani-

festavit judicia sua : quoniam qui ea non crediderunt,
etiamsi annuntiata sunt, manifestata eis utique non sunt;
quia nisi credant , non intelligent.

VI. « Memor fuit in saeculum testamenti sui^. » Alii

codices habent : « In aeternum : )> quod ex ambiguo

graeco factum est. Sed si in hoc saeculum intelhgendura
est, non in aeternura 5
quomodo exponens cujus testamenti
memor fuerit , adjungit et dicit : « Verbi quod mandavit
» in mille generationes ? » Quod adhuc cum aliquo fme
potest intelligi : sed deinde dicit « Quod disposuit ad
:

» Abraham , et juraraenti sui ad Isaac : et statuit illud

' Gal. 111 , 29. — ' Psal. ciT , 7. — 3 jsaL liv, 5. — 4 Roiu. iii, 29. —
5 Psal. cxLvii, 19, 20. — ^ Id. civ, 8.
 ENARRATIO IN PSALMUM CIV. 191
)) Jacob in praeceptam , et Israel in testamentum seter-
» num^ )) Ubi nullus est ambiguitatis locus: «'oiviov quippe
habet grsecus ,
quod nusquam nostri nisi aeternum inter-
pretati sunt; vix autem aliqui alicubi a.w /.c aeternale dixe- >

runt. Nisi forte quia a-.civa lamiiiarius interpretantur sas-

culum , atuvtov non aeternum sed sseculare interpretari ,

velint : quod neminem ausum fuisse commemini. Si au-

tem hoc loco Testamentura Vetus intelhgendum est,
propter terramChanaan^ sic enim sermo contexitur :

«( Et statuit illud ipsi Jacob in praeceptum, » et ipsi « Is-

» rael in Testaraentum aeternura , dicens : Tibi dabo ter-

)) raraChanaan, funiculum hsereditatis vestrae "^.
)) Quo-
modo intelligendum est « iEternura , )) cum terrena illa

haereditas aeterna esse non possit? Et ideo Vetus Testa-

raentum vocatur, quia per Novum aboletur. « Mille vero
» generationes, » nec oeternum videntur ahquid significare
5

quia utique fmem habent, et ad ipsa temporaha nirais

multae sunt. Quamlibet enim paucis annis generatio de-
terminetur, quam Graeci ^cvsy.v dicunt^ quam minimam
quidam quindecim annis terminaverunt ,ex qua homo
incipit posse generare^ quae sunt istae mille generationes,
non solum a tempore Abraham, quando ei facta est ista

proraissio, usque ad terapus Novi Testaraenti, sed ab ipso

Adam, usque ad terminum saecuh? Quis enim audeat di-
cere, quindecim annorum miliibus lioc saeculum extendi?
VII. Proinde raihi videtur non hic Vetus Testamentum
intelhgendum ,
quod Novo esse tollendum dicitur per
Prophetara : « Eccedies veniunt, dicit Dorainus, et con-
» fnmabo domui Jacob Testamentum Novura, non se-
» cundura Testamentum quod constitui patribus eorura,
» cura eduxissem eos de terra ^Egypti ^ : » sed Testamen-
tum fidei ,
quod laudat Apostolus , cum Abraham nobis
' Psal. civ, 9, 10. — » Ibid. ii. — 3 Jerem. xxxi, 3i, 32.
192 S. AUGUSTINI EPISCOPI
proponit imitandum, et de Legis operibus gJoriantes inde
convincit, quod Abraham etiam ante circumcisionem cre-
diditDeo, etreputatum est illi ad juslitiam '. Denique cum
dixisset : «Memor fuit in sieculum Testamenti sui, •» quod
in£eternum intelligere debemus, testamenti scilicet justi-

ficationis et hcEreditatis aeternae ,

quam fidei promisit
Deus : « Yerbi , inquit ,
quod mandavit in mille genera-
» tiones. » Quid est, « ^landavit? » Quod cnim ait: « Tibi
» dabo terram Chanaan » non mandatura est, sed pro- :

miss^n. ^NIandatum est autem quod facere dcbemus, pro-

missum quod accipere. Mandatum ergo fides est, ut justus
ex fide vivat^ : et liuic fidei hsereditas a^terna promittitur.

« jMille ergo generationes, » propter numeri perfectionem,

pro omnibus intelligendoe sunt^ id est, quandiu generatio
generationi sequendo succedit , tandiu mandatum est vi-
vendiim ex fide. Quod observat populus Dei, fdii promis-
sionis nascendo venientes , et moriendo abeuntes , donec
omnis generatio finiatur numero signi-
; c[uod millenario
licatum est, quia denarii numeri solidum quadratum de-
cem decies, et hoc decies, ad mille pervenit. « Quod
» disposuit, inquit ad Abraham, et juramenti sui ad
,

» Isaac. Et statuit illud Jacob , » id est, ipsi Jacob , « In

» prseceptum. » Ipsi sunt tres Patriarchae ,
quorum spe-
cialiter se dicit Deum ,
quos et Dominus nominat in Tes-
tamento Novo^ ubi dicit: « Multi ab Oriente et Occidenle
» venient, et recumbcnt cum Abraham et Isaac et Jacob
in regno coelorum ^ » Ista est haereditas Deterna. Nam et
hic , ubi ait : « Statuit illud Jacob in prcTceptum ; » ma-
nifcstat praeceptum csse fidei : non enim promissum ap-
pellaret prasceptum. Sicnim opus estin praecepto, merccs
in promisso est opus Dei
: « Hoc Dominus ait, ut cre- ,

» datis in eum quem ille misif*. » Hoc ergo verbum quod

' Gal. ui, 5, 6. - ^ Rom. i, 17. — 3 Matth. vui, 11. — 4 Joau. \i, 29.
 ENARRATIO IN PSALMUM CIV. 193
inandavit : « Memor , iii Geternum testamenti sui , » hoc
est, verbum fidei quod prspdicamus^ : « Statuit illud ipsi

» Jacob in praeceptum 5 et ipsi Israel in testamentum

» ceternum, » id est, quod ex ipso verbo et praecepto
impleto daturus esset aliquid cTternum. « Dicens : Tibi
» dabo terram Chanaan funicukun haereditatis vestrse. » ,

Quomodo ergo est hoc seternum nisi afiquid a3ternum ,

significet? Ipsa enim dicta est terra promissionis, terra

fluens lac et meP. » Quod totum significat gratiam, in
qua gustatur quam suavis est Dominus ^, ad quam non
omnes homines pertinent. Non enim omnium est fides *.
Ideo addidit: « Fimiculum hsereditatis vestrae. » Unde in
aho Psalmo semen Abrahse quod est Christus intelhgi-
, ,

tur loqui, ubi dicit « Funes ceciderunt mihi in praeclaris

:
5

» etcnim h^ereditas mea prceclara est mihi^. » Cur autem

dicta sitterra Chanaan, interpretatio hujus nominis ape-
rit Chanaan quippe interpretatur Humihs. Quod si ad
*,

illam referatur sententiam sancti Noe, cjua eumdem Cha-

naan dixit futurum servum fratrum suorum^, hinc est
etiam servilis timor. « Servus autem non manet in domo
» inoeternum, filius manet in seternum'''. » Ideo exckiso

Chananseo, datur terra promissionis semini Abrahae. Con-

summata enim charitas foras mittit timorem^, ut filius
maneat in domo in aeternum. Unde dictum est : « Et ipsi
» Israel in testamentum seternum. »

VIII. Deinceps exequitur historiam in Librorum sanc-.

torum veritate notissimam. « Cum essent numero brevi,

» paucissimi et incolae inea'^ : » id est, in terra Chanaan.
Quando ibi patres habitaverunt Abrahara, Isaac et Jacob,
antequam eam acciperent hsereditatera , in seraine suo

» Rom. X , 8. — ' Exod. m, 8 et 17. — 3 psa\. xxxm ,8. — 4 2 Thess.

III, 5. — S Pfal. XV, 6. — 6 Gen. is, 2.5. — : Joan. viu, 35. — ^ i Joan.
IV, 18. — 9 Psal. ciVj 12.

cxviii. 13
 :

.194 S. AUGXJSTINl EPISCOPI

paucissiraierant, et incolae in ea. Nonnulli autem codices

habent , non « Paucissimi et incolae , » sed , « Paucissi-
» mos et incolas. Ubi apparet eos qui ista
•» ita interpre-
tati sunt ,
grsecam fuisse locutionem secutos ,
quae trans-
ferri non potest in latinum, nisi cum ea absurditate^
quge ferri omnino non possit. Si enim totam ipsam locu-
tionem transferre conemur, dicturi sumus : « I;i eo esse
» numero
illos brevi, paucissimos et incolas in ea^. »
Quod autem ait graecus : « In eo esse illos ; » hoc est la-
tine : « Gum essent : » quod verbum non potest casus
accusativus sequi , sed nominativus. Quis enim dicat
Cum essent paucissimos .^ sed : Gum essent paucissimi.
IX. <( Gum ergo essent numero breves , vel numero
» brevi paucissirai et incolae in ea. Transierunt de gente
in gentem, et de regno in populura alterum. » Repetitio

est ejus quod dixerat : « De gente in gentem. Non dimisit

» horainem nocere eis : » id est, non permisit. Graeca
autera locutio est, « Nocere illos : » latina vero, « Nocere
» iUis. Et corripuitpro eis reges. Nolite, inquit, tangere
» Ghristos raeos, et in Prophetis raeis noiite malignari '^. »

Verba dixit Dei corripientis vel arguentis reges , ne laede-

rent sanctos patres , cum essent numero breves , et pau-
cissimi atque incolae in terra Ghanaan. Quae verba licet

in libris ejus hisioriaenon legantur, taraen intelligenda

sunt vel latenter dicta sicut Deus in hominura cordibus ,

loquitur occultis et veracibus visis vel etiam per Ange- ,

lum expressa. Nara et res Gerarura et rex iEgyptiorum

divinitus adraoniti sunt ne nocerent Abrahae ^, et rex alius

ne noceret Isaac^, et alii ne nocerent Jacob^ cum essent 5

paucissirai et incolae, antequam ad in colendam ^Egyptum

< Ev T?> aiv7.i a'j70'JC apiOaoj ppa-/,cU , oXi^YOucb; xal TrasoiJtou; h auTvi.

' Psal. civ, i3-r5. — ^ Gen. xir, 17 , 20, et xx , 3. —4 Id. xxvr, 8-11.
— ^ iil. XX\1-XXVII1.
 EISARRATIO IN PSALMUM CIV. 195
cum filiis siiis transiret Jacoh quod intelligitur in : eo
commemoratum quod ait « Transierunt de gente
,
: in
))gentem, de regno in populum allerum. Sed quia ))

occurrebat quserere antequam transirent et in iEgypto

,

multiplicarentur, quomodo numero breves ,

paucissimi et
incolae in aliena terra perdurare potuerunt : secutus ad-
junxit : « Non permisit hominem nocere eis, et corripuit

» pro eis reges. Nolite tangere Christos meos, et in Pro-

)) phetis meisnoJite malignari. )>

X. Potest autem merito movere quomodo fuerint

Christi appellati, antequam esset unctio, ex quahoc no-
men impositum est regibus : quod a Saiile coepit , cui
David successitin regno^ atque inde caeteri et reges Judee
et reges Israel continuatione sacratae consuetudinis un-
guebantur: in qua unctione figurabatur unus verusChris-
tus cui dictum est
, « Unxit te Deus Deus tuus oleo
: ,

)) exultationis prse participibus tuis'. » Unde ergo ilh jam

tunc Christi appellabantur? Nam Prophetas eos fuisse,
legimus de Abraham : et utique, quod de illo manifeste
dicium est, hoc et de ilhs intelligendum est. An ideo
Christi, quia etiamsi latenter, jam lamen Christiani.?
Quamvis enim caro Christi ex ilhs, tamen Christus ante
illos quod : et Judseis respondit : dicens : « Antequam
)) Abraham fieret, ego sum'^. )) Quomodo autem hunc
ilh ignorarent, aut in eum non crederent 5 cura propterea
Prophetae dicerentur, quia hcet occultius , tamen Domi-
nura prsenuntiabant ? Unde aperte ipse dicit : « Abrahara
)) eoncupivit videre diem meum, et viditet gavisus est^. )>

Non enim quisqiiam praeter istam fidem, quae est in Chrislo

Jesu, sive ante ejus incarnationem sive postea reconci- , ,

hatus est Deo : cumsit ab Apostolo veracissime defmitum :

' Psal. XLiv, 8. — ' Joan viii, 58. — 3 ibid. 56.

13.
 :

196 S. AUGUSTINI EPiscon

« Unus enim Deus unus mediator Dei et hominum
, et ,

» homo Christus Jesus^ »

XI. Deinde jam narrare incipit quomodo factum sit ,

ut transirent de gente in gentem, et de regno in populum

alterum. «Et vocavit, inquit, famem super terram, omne
)) firmamentum panis contrivit. Misit ante eos virum, in
))servum venumdatus est Joseph -. » Per hoc factum est^
ut transirent de gente in gentem de regno in populum ,

alterum. Sed non sunt neghgenter praetereundae Scriptu-

rarum sanctarum locutiones. « Vocavit, inquit_, famem
)) super terram : » quasi fames ahqua persona sit, vel

aliquod animatum corpus, vel aliquis spiritus qui obedire

posset vocanti : cum sit fames ex inedia contracta perni-
cies , atque ita sit in eis qui eam patiuntur, ut ahquis
morbus. Sicut enim morbus ut esse desinat fit plerum- ,

que per medicamentum sic et fames sanatur quodam :

modo per ahmentum. Quid est ergo, « Vocavit famem? »

An forte ista mala quae patiuntur homines habent quos- ,

dam praepositos suos angelosmalos, (nam etin ahoPsalmo

dicit immissione per angelos malos Deum homines af-
flixisse^,non utique errante judicio,) et hoc est forte
« Vocavit famem » id est, angelum prsepositum famis,
,

et ejus rei nomine cujus est prsepositus, appellatum? Ex

qua opinione Romani veteres quosdam deos tales conse-
crarunt, sicut deam Febrera, deumque Pallorem. An
quod est credibihus « Vocavit famem
: » intelligendum ,

est : Dixit ut fames esset ^ ut hoc sit quod appel-

vocare ,

lare 5 hoc appellare ,

quod dicere ; quod ju-
hoc dicere ,

bere ? Nam ille vocavit famem , « Qui vocat ea quae non

» sunt, tanquam qure smit'*. » Nec ibi Apostohis dixit :

« Qui vocat ea qu.ie non sunt, » ut sint sed, « Tanquam ;

)) sint. » Apud Deum ([uippe jam factum est, ([uod ejus

'
I Tiiii. 17, 5. — Pjal. (;,v. 16, 17. — 3 Id. L\^ivn, 49 — ^ rio'»' iv, 17.
2
 enAhiiAtio in psalmum civ. 197
dispositione futurum est : quia de illo alibi dicitur : « Qui
» fecit quae futura sunt ^ « Ethic quando fames facta est,

tunc dicta est vocata , id est , ut adesset quae jam fuerat

inejus occulta guliernatione disposita. Denique quomodo
vocaverit famem, statim exposuit, dicens : « Omne firma-
)) mentum panis contrivit. » Et haec inusitata locutio est:
» Contrivit » enim dixit, pro eo quod est, Gonsumpsit.
XII. «Misit ante eos virum.» Quem virum? Joseph. Quo-
modo misit ? « In servum venumdatus est Joseph-.w Nempe
quando factum peccatum erat fratrum, et tamen Deus
est,

misit Joseph in iEgyptum. Intuenda est ergo res magna

et pernecessaria, quomodoDeus bene utatur mahs operi-
bus hominum sicut , illi contra male utuntur bonis operi-
bus Dei.
XIII. Contexit deinde narrationem^ commemorans qu?e
pertulerit Joseph in humilitate sua, et quomodo fuerit
sublimatus. « Humiliaverunt in compedibus pedes ejus,

)> ferrum pertransit animam ejus, donec veniret verbum

•)')
ejus ^. » Gompedes quidem accepisse Joseph non legi- ,

mus : sed factum esse minime dubitandum est. Aliqua

,

enim praetermitti potuerunt in illa historia ,

qua? tamen
Spiritum sanctum uon laterent ,
qui in his loquitur Psal-
mis. Ferrum autem quod dicit pertransisse animam ejus ,

tribulationem durse necessitatis accipimus non enim

:

corpus, sed, « Animam dixit. Tahs enim locutio est ))

quoedam in Evangelio ubi Simeon dixit ad Mariam , :

« Ecce positus est hic in ruinam, et in resurrectionem

» multorum in Israel et in signum cui contradicetur, et
,

» tuam ipsius animam pertransiet gladius ut revelentur ,

))ex multis cordibus cogitationes^ «Passio quippe Domini,

quae multis ruina fuit, et in qua multorum cordium oc-
I Isai. XLv, II, inxfa l\x. — ' Psal. civ, 17.— 3 U,;,]. 18, 19.— 4 Luc.
II, 34, 35,
 ,

198 S. AUGUSTINI EPISCOPI

culta patuerunt quoniam expressum est quid de Domino
,

sentiebant. et ipsam ejus matrem graviter carnali orbitate

percussam sine dubio contristavit. In illavero tribulatione
fuit Josepb, « Donec veniret verbum eju3,quo fueratin-
terpretatus veraciter somnia unde commendatus estregi, :

ut etiam illi de somniis ejus futura prgediceret^ Sed quo-

niam disit: « Donec veniret verbum ejus, » ne orani modo
« Ejus « sic intelligeremus, ut quisquam rem tantambo-
mini tribuendam putaret, continuo subjecit: « Eloquium
» Domini inflammavit eum » vel quod magis de graeco :

expressum aUi codices babent « Eloquium Domini igni- :

» vit eum : w ut etiam ipse inter eos computaretur, quibus

dictum est: Laudamini in nomine sancto ejus. « Eloquium
» Domini ignivit eum. » Merito Spiritus sanctus quando a

Domino missus est, visse sunt ilbs linguse divisae velut

ignis'-. Et Apostolus dicit: « Spiritu ferventes ^. » A quo
igne discedunt , de quibus dicitur : « Refrigescet charitas
)) multorum*. ))

XIV. Denique sequitur : « Misit rex, et solvit eum-,

» princeps populorum, et dimisit eum. )) Ipse est « Rex, )>

qui « Princeps populorum ^ solvit » compeditum, « Di-

» misii )) Inclusum. « Constituit eum dominum domus
M suae, et principem omnis possessionis suae. Ut erudiret
» principes ejus sicut semetipsum , et senes ejus pruden-
» tiam doceret ^ )) Graecus babet : « Et seniores ejus sa-
» pientiam doceret. » Quod omni modo ad verbum ita

dici posset : « Erudiret principes ejus sicut semetipsum,

» et seniores ejus sapientes faceret. )> TTfsaSuTspoj; enim ha-
bet ,
quos dicere solemus seniores, non -(hcnyM, id est , se-

nes : autem quod uno verbo latine dici non potest

(Tocptaat
,

a sapientia dictum est, quae G'.oi% graece dicitur non a pru- 5

I
Gea. xLi , 25 , etc. — ' Act. u , 3. — ^ Rom. xii, ii. —4 Matth.
XXIV, 12. — 5 Psal. CIT, 20-22.
 ,

ENARRATIO IN PSALMUM CIV. 199

dentia ,
quse ippovrci? appellatur. Neque hoc tamen legimus
in illa suljlimitate Joseph , sicut nec compedes in ejus hu-
militate. Sed unde fieri posset , ut vir tantus unius veri
Dei cultor, in iEgypto alendis tantummodo corporibus,
et rebus tantum corporalibus gubernandis esset intentus
et quo eos meliores redderet, curam non gereret animo-
rum? Sed ea conscripta sunt in illa historia, quae secun-
dum intentionem scribentis^ in quo erat Spiritus sanctus,
rebus futuris illa narratione significandis suflicere judicata
sunt.
XV. « Et intravit Israel in iEgyptum, et Jacoh accola
» fuit in terra Cham^ » Quod est Israel, hoc est Jacob ,

et quod est ^Egyptus, hoc est terra Cham. Hic enim

apertissime demonstratum est, de semine Cham filii Noe,
cujus primitivusfuit Chanaan, exortam fuisse etiam gen-
tem TEgyptiorum. Proinde in quibus codicibus hoc loco
Chanaan emendandum est. Mehus autem inter-
legitur ,

pretatum est , « Accola fuit , » quam , sicut ahi codices

habent, inhabitavit » quod tantumdem esset, si et in-
:

cola diceretur enim aliud significat. Nam idipsum

^ nihil
est verbum in groeco isto loco quod est et superius ubi ,
,

dictum est « Paucissimi etincolas in ea. » Incolatus porro,

:

vel accolatus non indigenam sed advenam ostendit.

, ,

Ecce quomodo « Transierunt de gente in gentem, de regno

» in popukim alterum. » Quod breviter propositum fuor
rat , breviter narrando explicatum est. Sed de quo regno
transierunt in populum alterum, merito quseri potest.
Nondum enim regnabant in terra Chanaan, quia nondum
ibi fuerat regnura constitutum popuh Israel. Quomodo
ergo potest intelhgi , nisi forte secundum anticipationem,
quia ibi regnum futurum erat seminis eorum ?
XVI. Deinceps narrantur quse in ^Egypto gesta sunt.
' Psal. civ, 23.
 ,

200 s. ArcrsTiNi episcopi

« Et auxit , inquit ,
populum suum vehementer , et fir-
)) mavit eum super inimicos ejus^)) Etiam hoc totum bre-
viter propositum est^utquemadmodum factum sit, deinde
narretur. Non enim tunc firmatus est populus Dei super
^gyptios inimicos suos, quando eorum masculini foetus
necabantur vel quando in faciendis lateribus contere-
,

bantur sed quando in manu potenti, per signa et por-

:

tenta Domini Dei sui metuendi et honorandi facti sunt

,

donec duri regis contentio vinceretur, etmareRubrum

persecutorem cum exercitu ejus obrueret.
XVII. Quod ergo breviter positum cst, « Firmavitpo-
))pulum suum super inimicos ejus , » velut qua?reremus
quomodo factum sit : incipit dicere donec etiam id nar-
,

rando determinet. « Et convertit cor eorum, ut odirent

)) populum ejus, et dolum facerent in servos ejus~. ))

Numquidnam inteliigendum est, vel credendum ,

quod
Deus cor hominis ad facienda peccata convertat ? An pec-
catum non est, vel parvum peccatum est, odisse populum
Dei , et dolum hoc dixerit?
facere in servos ejus? Quis
Ntimquid ergo istorum tam gravium peccatorum auctor
est Deus^ qui nullius vel levissimi peccati auctor creden-
dus est? « Quis sapiens , et inteUiget haec^? )) Nam ipsa
est illa mirabiUs Dei bonitas, qua beue utitur etiam malis,
vel angelis , vel hominibus. Cum enim ipsi vitio suo mali
sint, illede malo eorum bene facit. Non enim antequam
odissent populum ejus boni erant ; sed maligni et impii
tales erant, qui faciie incolis suis felicibus inviderent. In
eo ergo quod populum suum multiphcavit , hoc beneficio
suo malos ad invidendum convertit. Invidia est enim
odium felicitatis alienai. Sic ergo convertit cor eorum, ut
per invidentiam odissent populum ejus , et doium face-
rent in servos ejus. Non itaque cor illorum malum facien-
« Psal. civ, 24. — ' IbifJ. 25. — ^ IJ. cvi; ^3.
 ,

ENA.RRATIO IN PSALMUM CIV. 201

do, sed popiilo suo benefaciendo, cor illorum sponte ma-
lum convertit ad odium. Non enim rectum cor pervertit,
sed sponte perversum ad odium populi, ubi eo malo bene
iiteretur, convertit : non illos malos faciendo, sed istis

])ona ,
quibus mali facillime possent invidere largiendo. ,

Quo illorum odio et ad exercitationem populi sui et ad

,
,

gloriam nominis sui ,

quse nobis est utibs ,
quomodo sit
usus, consequentia docent : quce in ejus laude comme-
morantur , cum cantatur Alleluia.
XVIII. « 3Iisit 3Ioysen servum suum, Aaron quem ele-

)) gitipsum'. )) Sufticeret, « Quemelegit: )) sed nihilin

eo quaerendum est, quod additum est, « Ipsum. )> Locu-
tio Scripturarum est , sicuti est , « In qua babitabunt in
)) ea*^ : )) qua loculione divinse paginse plenae sunt.
XIX. « Posuit in eis verba signorum suorum et prodi-

» giorum in terra Cbam^. )) Non ita debemus accipere

« Verba signorum et prodigiorum , )> quasi verba ,
quiljus
verbis fierent signa et prodigia, id est ,
quae dicerent ut
fierent signa et prodigia. Multa enim sine verbis facta sunt,
vel virga , vel manu extenta , vel favilla in coelum missa.
Sed quia illa ipsa, quse facta sunt, non erant abcujus sig-
nificationis inania , sicut et verba quae. loquimur ^ ideo et
ipsa dicta sunt verba non vocum et sonorum, sed signo- ,

rum et prodigiorum.K Posuit in eis, id est, fecit per eos. )>

XX. « Misit tenebras et obscuravit*. Scriptum est et , )>

boc inter plagas, quibus T^gyptii percussi sunt. Quod au-

tem sequitur, in diversis codicibus varie legitur. Alii nam-
que babent « Et exacerbaverunt sermones ejus.
: Alii ))

vero, « Et non exacerbaverunt sermones ejus. Sed cpiod ))

prius dixi, in pluribus invenimus. Ubiautem addita est

negativa particula, vix duos codices potuimus reperire.
' Psal. civ, 26. — 'Niim. xiii, 20, ctLevit. xviii, 3, juxta lxx. — ^Psa].
civ, 27, — 4 IbiJ. 28.
 .

202 S. AUGUSTINI EPISCOPI

Sed ne forte mendositas propter sensum faciliorem abun-
daverit quid enim faciiius intelligitur quam id quod dic-
:

tum est k Et exacerbaverunt sermones ejus, » utique

:

contumacibus contradictionibus suis? conati sumus se-

cundum aliquam rectam sententiam etiam illud exponere:
et hoc interim occurrit , « Non exacerbaverunt sermones
» ejus, )) id est, in Moyse et Aaron : quia eos etiam du-
rissimos patientissime pertulerunt, donec omnia quae Deus
in eis facere disposuerat , ex ordine complerentur.
XXI. « Convertit aquas eorum in sanguinem, et occi-
» dit pisces eorum. Dedit terram eorum ranas, in pene-
)) tralibus regum ipsorum ^ » Tanquam diceret Terram :

eorum convertit in ranas. Tanta enim ranarum fueratmul-

titudo, ut hoc per uiT£SG0>.r,7 convenienter diceretur.
XXII. « Dixit , et venit cynomyia et sciniphes in om-
» nibus finibus eorum"^. )) Si quseritur quando dixerit, in

verbo ejus erat antequam fieret 5 et sine tempore ibi erat,

quo tempore fieret quanquam et per Angelos et per : ,

servos suos Moysen et Aaron, etiam tunc quodam modo

dixit ut fieret quando fuerat faciendum
,

XXIII. « Posuit pluvias eorum grandinem^. Simihs ))

locutio est illi ubi ait « Dedit terram eorum ranas

, » : :

nisi quod ibi non utique in ranas tota terra conversa est,

pluvia vero in grandinem etiam tota potuit. « Ignem com-

» burentem in terra ipsorum subauditur « Posuit. : )) , )>

XXIV. « Et percussit vineas eorum et ficulneas eorum,

)) et contuiyit omne lignum finium eorum ^.)) Hoc vi gran-
dinis et fuhninibus factum est: unde et ignem dixit com-
burentem.
XXV. « Dixit, et venit locusta et bruchus, cujus non erat
)) numerus ^. » Unaplaga estlocustse et bruchi : quoniam
altera est parens, altera est foetus.
« Psal. av, 29, 3o,— ^lbid. 3i.— 3 Ibid, 32.— 4 Ibid. 33. — «Ibid. 34.
 ENAERATIO IW PSALMUM CIV. 203
XXVI. « Et comedit omne fbenum in terra eorum, et
» comedit omnem fructum terrse eorum^ » Et foenum
fructus est, sicut loqui Scriptura consuevit ,
quae foenum
appellat etiam segetes frugum sed ut duo diceret, duo- :

hus fortasse quse dixerat numero voluit consonare id , ,

est locustae et brucho. Hoc autem totum pertinet ad elo-

,

cutionis varietatem medentem fastidio, non ad diversita-

tem sententiarum.
XXYII. « Et percussit omne primogenitum in terra
)) eorum primitias omnis laboris eorum
,
Hsec plaga "^.
))

novissima est, excepta morte in mari Rubro. Primitias vero

laborum propter primogenita pecorum, dictum arbitror.
,

Quce plagae cum sint decem nec omnes commemoratae ,

sunt nec eodem ordine quo ibi factse leguntur. Libera

,

enim est laudatio a lege narrantis et texentis historiam.

Cujus laudationis auctor et dictor cum sit per Prophetam
Spiritus sanctus eadem utique auctoritate, qua per eum
5

egit hominem qui ilJam scripsit historiam , et commemo-

rat aliquid factum quod ibi non legitur, et quod ibi legi-

tur praeterit.
XXVIII. Adjungit autem etiam hoc laudibus Dei, quod
argento et auro ditatos Israehtas eduxit ex iEgypto : quia
et ipsi tales erant, qui nondum possent contemnere labo-
rum suorum hcet temporalem , tamen debitam justamque
mercedem : nec in eo quod iEgyptios deceperunt, a qui-
bus sibi ut commodaretur aurum argentumque petive-
runt, putandus est Deus hujusmodi dolos, eis qui sur-
sum cor habent, vel jubere, vel si fecerint, approbare.
Magis enim per iJla Dei verba, utique ab iJJo qui cor co-
rum vide^bat , et cupiditates exarainabat ,
permissi sunt
facere ista ,
quam jussi : non tamen sine aJiquo provectu
animse carnalis , quod et his fecerunt qui taJia jure passi
« Psal. civ, 35. — » Ibid. Z6.
 ,

204 S. AUGUSTINI EPISCOPI

sunt, et quamvis per dolura, ab iniquis hominibus tamen
quod sibi reddi debuit , abstulerunt. Sicut autem iEgyp-
tiorum iniquitate, sic istorum infirmitate, ad id quod
opus erat figurandumetprcenuntiandum divine
illis factis

usus est Deus. Et eduxit eos in argento et auro. « Et ista

«

locutio Scripturarum est. Pro eo quippe dictum est « In :

)) argento et auro , )) ac si diceretur : Cum argento et

auro. « Et non erat in tribubus eorum infirmus ^ : )) sed
corpore , non animo. Etiam hoc magnum Dei bencficium
fuit , ut in illa necessitate migrandi nullus esset oegrotus.
XXIX. « Laetata est iEgyptus in profectione eorum^
)) quia incubuit limor eorum super eos
Timor utique "^.
)>

Hebrneorum super ^Egyptios. Non enim « Timor eorura,»

quo timebant Hebraei, sed quo timebantur. Dicet aliquis :

Quomodo ergo nolebant eos dimittere iEgyptii? quomodo

tanquara redituros diraiserunt ? quoraodo tanquam redi-
turis et reddituris aurum et argentum petentibus com-

modaverunt, si « Lsetata est ^Egyptus in profectione eo-

)) rum ? Sed intelhgendum est post illara ultimam
))

jEgyptiorum morteni et tantara stragem in mari Rubro ,

tam magni persequentis exercitus , Jigyptios tirauisse re-

siduos, ne redirent llebrgei eorum rehquias magna
, et

facilitate contererent. Tunc impletura est quod superius

cum dixisset : « Et auxit populura suum vehementer, )>

mox addidit , « Et firmavit eum super iniraicos ejus. ))

Hanc enim sententiara uno versiculo propositara ut exph-

caret ,
quoraodo id factum sit, adjunxit caetera quoe in
hac laude cladis narravit , usque ad istum locum , ubi
ait : « LaBtata est Jigyptus in profectione eorum ,
quia
)) incubuit timor eorura super eos : )) vehit assignans quod
proposuerat ,
quia firmavit popuhim suum super inimi-
cos ejus.
> Psol. civ, 3;. — MbiJ. 38.

i
 enArrAtio in psAlmum civ. 205
XXX. Proinde jam dicit ,
quse iter agentibus in eremo
beneficia divina colJata sunt. « Expandit nubem in pro-
)) tectionem eorum, et ignem ut luceret eis per noctem ^•))

Tam sunt haec manifesta ,

quam nota.
XXXI. « Petierunt et venit coturnix'^. )) Non coturni-
cem concupiverunt , sed carnes. Quia vero et coturnix
caro est Psalmo non loquitur de amaricatione
, et in isto
illorum in quibus non est beneplacitum Deo, sed de fide
,

electorum, quod est verum semen Abrahse^ ipsi intelli- :

gendi sunt petisse ut veniret unde amaricantium mur- ,

mur opprimeretur. Jam in versu qui sequitur « Et pane :

)) coeH saturavit eos, manna quidem non nominavit, sed

)>

nulli obscurum est qui illas litteras legit.

XXX H. « Disrupit petram , et fluxerunt aquae, abie-
)) runt in sicco flumina*. )) Et hoc factum tam cito intel-
ligitur ,
quam legitur.
XXXIII. His autem oranibusbeneficiissuis, Deus com-
mendat in Abraham meritum fidei Sequitur enim_, et :

dicit « Quoniam memor fuit verbi sancti sui, quod ha-

:

)) buit ad Abraham puerum suum. Et eduxit populum

)) suum in exultatione , et electos suos in Inetitia. )) Quod
ait :« Populum suum ; » hoc repetivit : « Electos suos : »

et quod ait : « In exultatione 5

» hoc repetivit : « In lae-

)) Et dedit iUis regiones gentium, et labores popu-

titia.

)) lorum possederunt^ Quod sunt, « Begiones genlium )) ; )>

hoc sunt « Labores populorum , et quod dictum est : )> :

« Dedit iflis hoc repetitum est « Possederunt.

;
)) , )>

XXXIV. Et tanquam quaereremus cui hono ista data ,

sunt, ne hoc ipsum putaretur summum bonum quod ista

fehcitas rerum temporalium populo Dei data est; conti-
nuo eam ad aliud retulit ul)i suramum bonura oportet ,

' Psal. civ, 39. — 2 IbiJ. 4" — 5 I Cor. x, 5. — 4 Ps;,]. Civ, ^i. —
5 Ibid ^'^-^i-
 ,

206 S. AUGrSTINI EPISCOPI

inquiri. « Ut custodiant , inquit, justificationes ejus, et
)) legem ejus requirant ^ )> Ubi intelligendum est Dei ser-
vos et electos filios promissionis , verum et germanura se-
men Abrahae , imitantes fidem Abrahae ,
propterea ista

bona terrena sumere a Deo , ut non in eis luxu difHuant

sive perversa securitate torpescant j sed ideo habeant di-
vina misericordia haec omnia prseparata , in quibus quae-
rendis possent negotiosissimis laboribus occupari , ut ad
hoc vacent unde bonum seternum possit acquiri, hoc est,

« Ut custodiant justificationes ejus et legem ejus requi- ,

)) rant. » Denique , quoniam semen Abrahse tales hic in-

telligi vohiit ,
qui vere essent seinen Abrahse ,
quales uti-
que nec in illo populo defuerunt :quod etiam apostolus
Paulus satis ostendit , cura dicit : «Sed non in omnibus
)) illis beneplacitum est Deo^. )> Si enim non in omnibus,
profecto fuerunt ibi quidam in quibus beneplacitum est
Deo. Quia ergo tales Psaimus iste comraendat , nihil hic
dixitde iniquitatibus et irritationibus et amaricatione
eorum, in quibus non est beneplacitum Deo. Sed quia et
iniquis non verumetiam misericordia Dei
sola justitia,
oranipotentis et clementis apparuit 5 de iilis sequens lo-
quitur Psalraus cum laudibus Dei. Et tamen utrique in
uno populo fuerunt nec istos illi suarura iniquitatum
5

contagione poliuerunt. « Novit enim Dominus qui sunt

))ejus. Et si in hoc sseculo non potest ab injustis, « Re-
))

))cedat ab injustiiia oranis qui norainat noraen Do-

)) raini^. »

XXXV. Ut ergo tanquara in corpore Psalrai hujus velut

latentera quodara raodo ejus aniraara coramendemus, hoc
est , in verbis quasi exterioribus interiorem intellectum :

videtur mihi adraoneri semen Abrahae, qui sunt omnes

filii promissionis pertinentes ad aeternara hccreditatem tes-
' Psal. civ, 45- — 'I Cor. x, 5. — ^ 1 Tim. ii, 19.
 ENARRATIO IN PSALMUM CIV. 207
tamenti aeterni , ut tanquam ipsam hgereditatem sibi eK-
gant I>eum, et eum gratis colant , id est, propter ipsura ,

non propter aliquod craolumentum mercedis extra ipsum 5

et hoc faciant laudantes invocantes annuntiantes nec , , ,

in suam sed in ejus gloriam per fidem bene operantes,

,

spe gaudentes, charitate ferventes^ Hoc totum sonat his

versibus « Confitemini Domino, et invocate nomen ejus,
:

» annuntiate in gentibus opera ejus. Cantate ei, et psal-

» lite ei, narrate omnia rairabiha ejus. Laudamini in no-

» mine sancto ejus : laetetur cor quaerentium Dominum.
» Quserite Dominum , et confirmamini ,
quaerite faciera
» ejus semper ^. »
XXXVI. Deinde ad parvulorum corda nutrienda ut ,

roborentur in fide de Patriarchis proponuntur exempla

,

et illorum fidei et promissionis Dei , ut imitando et spe-

rando simus semen illorum , non de sola gente Hebraeo-
rum, sed quotquot istam gratiam suscipiunt in omni terra.
Quod totum his versibus continetur « Mementote mira- :

» bilium ejus quae fecit, prodigia ejus et judicia oris ejus.

» Seraen Abrahara servi ejus , fihi Jacob electi ejus. Ipse

» Dominus Deus noster, in omni terra judicia ejus. Me-

» raor fuit in saeculura testaraenti sui , verbi quod raan-
» davit in raille generationes. Quod disposuit ad Abra-
» hara , et juraraenti sui ad Isaac. Et statuit illud ipsi
» Jacob in praeceptum : et ipsi Israel in testamentum
» a3ternum dicens Tibi dabo terrara Chanaan funicu-
, : ,

M lum hsereditatis vestrae^. » Quae omnia^ pro modulo

meo, quemadmodum accipienda essent exposui.
XXXVII. Hic occurrebat animo parvulae fidei : Si ergo
Deus gratis est colendus , et testamenti oeterni haereditas
ipse a se ipso requirendus ,mortalem istam yitam quaeren-
tium eam , et temporales necessitates , an et ipsa suae mi-
' Rom. XII, II, 12. — ' Psal. civ, 1-4. — ^ Ibid, 5-ii,
208 S. AUGUSTIWl EPISCOPI
sericordke multiplicatione non deserit ? Nam intente au-
dite quid prsestiterit patribus nostris, vel in quibus fidei
exempla constituit, vel qui ex illorum carne propagati
etiam fidem imitati sunt. «Cum essentipsi numero brevi,
» paucissimi et incolae in ea : » id est , in terra Clianaan.
« Et pertransierunt de gente in gentem , et de regno in
)) populum alterum. Non reliquit hominem nocere eis,

» et arguit pro eis reges. Nolite tangere Christos meos, et

)) in Prophetis meis nohte mahgnari ^ ))

XXXYIII. Si autem quseritis ,

quomodo transierunt
de gente in gentem , et de regno in populum alterum ,

audite : « Et vocavit famem super terram , omne firma-

)) mentum panis contrivit. Misit ante eos virum in ser- ,

» vum venumdatus est Joseph, Humiliaverunt in compe-

» dibus pedes ejus, ferrum pertransiit animam cjus, donec
» veniret Eloquium Domini ignivit eum
verbum ejus. :

» misit rex, et solvit eum princeps populorum et dimi-,

,

» sit eum. Constituit eum douiinum domus suse, et prin-

» cipem omnis possessionis suse. Ut erudiret principes ejus

» sicut semetipsum, et seniores ejus prudentiam doceret.
» Et intravit Israel in iEgyptum , et Jacob accola fuit in
» terra Cham'^. » Ecce quomodo pertransierunt de gente
in gentem , et de regno in populum alterum.
XXXIX. « Et auxit populum suum vehementer, et fir-
» mavit eum super inimicos ejus. » Si autem scire vultis

quomodo eum firmaverit super inimicos ejus audite , :

« Convertit cor eorum , ut odirent popuium ejus , et do-

» lum facercnt in servos ejus.MisitMoysen servum suum,
» Aaron quem elegit ipsum.Posuit in eis verba signorum
» suorum, et prodigiorum in terra Cham.Misit tenebras,
» et obscuravit, et exacerbaverunt sermones ejus. Con-
» vertit aquas eorum in sanguinem^ et occidit pisces eo-
> rsal. civ, i2-i5. — ' IbiJ. i6-23.
 ENARRAtIO 1N PSALMtJM CIV. 209
» rum. Dedit terram eorum ranas, in penetralibus regum
» ipsorum. Dixit ct venit cynomyia, ct sciniphes, in om-
» nibus finibus eorum. Posuit pluvias eorum grandinem,
» ignem comburentem in terra ipsorum. Et percussit vi-
» neas eorum, et ficulneas eorum , et contrivit omne lig-

» num fmium eorum. Dixit, et venit locusta et brucbus,

» cujus non erat numerus. Et comedit omne foenum in
» terra eorum, et comedit omnem fructum terrse eorum.
» Et percussit omne primogenitum in terra eorum pri- ,

» mitias omnis laboris eorum. Et eduxit eos in argento et

» auro, et non erat in tribubus eorum infirmus. Laetata
» estiEgyptus in profectione eorum,quia incubuit timor
» eorura super eos *. » Ecce cpiomodo populum suum fn-
mavit super inimicos ejus.

XL. Gum autem inimicis eorum ista mala justitia ejus

inflixerit ;
quse ipsis largita sit etiam temporalia miseri-
cordia ejus accipite : « Expandit nubem in protectionem
» eorum , et ignem ut luceret eis per noctem. Petierunt,
» et venit coturnix, et pane coeli saturavit eos. Disrupit
» petram , et fluxerunt aquse, abierunt in sicco flumina.
» Quoniam memor fuit verbi sancti sui quod habuit ad ,

» Abraham puerum suum. Et eduxit populum suum in

» exultatione, etclectos suos in laetitia. Et dedit iUis re-
» giones gentium, et labores populorum possederunt'^. »

Non ut propter ista eum colant , sed ut ea cpioque ad bo-

num seternum referant atque convertant, id est, « Ut cus-
» todiant justificationes ejus, etlegera ejus requirant^. »

Quaecumque bona dat Deus, referenda sunt ad

igitur alia
gratuitum cultum ejus ipse autem cultus ejus non est :

referendus ad aha bona quge dat Deus tunc enim erit, :

gratuitus. Ad quod certamen provocans hostis ausus est ,

' rsal. civ, 2:'i-3S. — ' IbiJ. 39-44. — 3lbid. 45.

GXVill. li
 :,

210 S. AUGIJSTINI EPISCOPI

dicere Nuraquid Job gratis colit Deum ^ ? » Porro

Deo : «

si in servura venumdatus Joseph et liumiliatus et exalta-

tus locura fecit ad temporalia bona populo Dei ut fir-

, ,

maretur super inimicos ejus ;

quanto magis Jesus venum-
datus et humiliatus a fratribus suis secundum carnem et ,

exaltatus in coehs , locum facit ad aeterna bona populo

Dei, triumphanti de diabolo et angelis ejus? Audi ergo
semen Abrahae^ non de carne glorians, sed imitans fidem •

audite servi Dei, et electi Dei, promissionem habentes

vitae praesentis et futurae -. Si tentationes durae sunt in hoc
sseculo, Joseph in carcere, Jesura in cruce cogitate. Si
rerum temporahum prosperitas adjacet, non propter ip-
sani Deo , sed ipsa utimini propter Deum : nec eum existi-
metis propter vitse hujus necessaria coh a cultoribus suis,
quse donat et blasphematoribussuis •, « Sed quaerite primum
)) regnum Dei, etjuslitiam ejus, et hsec omnia apponentur
)) vobis^. )>

ENARRATIO
IN PSALMUM GV.

I. PsALMus centesiraus-quintus etiamipse prsenotatur

« Alleluia. ))Et hoc duphciter. Sed quidam dicunt unum
Alleluia pertinere ad finem Psalmi superioris , alterum ad
hujus principium. Et hoc asserunt quod omnes Allekiia-
tici Psalmi habeant in fine Alleluia, non omnes in capite
q uicumque Psalmus non habet in fine Alleluia nec
1 ,

in capite volunt eum habere quod autem in ejus capite •,

'
.loLi. 1, g. — 'I Tim. iv, 8. — ^ Matth. vi, 33.
 ,

EWARRATIO IN PSALMUM CV. 211

videtur esse, ad finem superioris pertinere. Sed nos, quo-
usque nobis aliqiiibus certis documentis id verum esse
persuadeant, multorum consuetudinem sequimur, qui
ubicumque legunt Alleluia eidem Psalmo attribuunt ,

in cujus hoc capite inveniunt. Paucissimi enim codices

sunt (quod quidcm in nullo grsecorum reperi quos ins-
, ,

picere potui ) qui habeant Alleluia in fme centesimi et

,

quinquagesimi Psalmi post quem jam nuUus est qui ad :

,

eumdem canonem pertinet. Sed neque hoc posset prsescri-

bere consuetudini etiamsi omnes codices id haberent.
,

Fieri enim potuit ut aiiqua ratione laudationis Dei totus

,

Psalmorum Hber qui hbris quinque constare perhibetur,

,

( nam ubi scriptum est, « Fiat, fiat, \> ibi fines hbrorura
esse dicunt , )
post omnia quse cantata sunt, ultimo Alle-
luia clauderetur : nec propter finem centesimi et quin-
quagesimi Psalmi necesse esse video , ut omnes Alleluia-
tici Psalmi in fine habeant AUeluia. Cum vero in capite
Psalmi geminatur AUeluia cur Dominus aliquando se- ,

mel , ahquando bis dicit Araen , et eo modo non possit

ahquando semei, ahquando bis Aileluia dici, nescio :

praesertim quia post numeri uotara quo Psalmus inscri- ,

bitur quotus sit veluti iste centesiraus-quintus utrum-

, ,

que Alieluia positum est. Debuit autem unum poni ante

ipsum numerum si ad finera pertinet superioris et post
, :

numerum Psalmi scribi alterum Allekna ,

quod ad Psal-
mum ipsius numeri pertinet. Sed fortasse et in hoc impe-
rita praevaiuit consuetudo quod , et aliquid afferri potest,

adhuc ignoramus unde nos magis docere debeat judi-

,

cium veritatis quam praejudicium consuetudinis. Nunc

,

tamen antecpiam hoc perdiscamus ubicumque post nu- ,

merura Psaimi sive serael sive bis conscriptura inveni-

, ,

raus Aiieluia ,secundum celeberrimam Ecclesiae consue-

tudinem , ei Psalmo tribuiraus, qui eodem nuraero prae-
14.
 212 S. AUGtJSTil^l EPISCOPI

notatiir : confitentes nos arcana omnium titulorum, qui

suut in Psalmis, et ordinis eorumdem Psalmorum, et
magna esse credere, et nondum, sicut volumus, penetrare
j)otuisse.
Il.Video autem istos duos, centesimum-quartumetcen-
tesimum-quintum, ita inter se coiijunctos , ut in uno eo-
rum ,
qui prfecedit , coramendetur populus Dei in electis
ejus , de quibus nulla querela fit, quos ego arbitror ibi

fuisse in quibus beneplacitum est Deo *

: in isto autem
qui sequitur, eos commemoratos qui in eodem populo
amaricaverunt 5 nec tamen etiam ipsis Dei misericordiam
deiuisse. Dicuntur autem ista ex eorum persona ,
qui ve-
niam conversi precantur •, et cxempla commemorantur
illorum , in quos etiam peccatores dives apparuit miseri-
cordia Dei. Incipit ergo etiam iste Psalmus sicut ille :

« Confitemini Domino. « Sed ibi sequitur : Et invocate

)) nomen ejus : » hic autem : « Quoniam bonus, quoniam in
» sreculum misericordia ejus^. » Quapropter potest hic
quidem intelhgi etiam confessio peccatorum : nam et. post
paucos versus sequitur : « Peccavimus cum patribus nos-
» tris, injuste egimus, iniquitatem fecimus^ : » sed in eo
quoddicit: « Quoniam bonus, quoniam insGeculum mise-
)> ricordia ejus, » laus utique Dei est, atque in ejuslaude
confessio. Quanquam etiam cura sua quisque confitetur
peccata , cum Dei laude confiteri debet nec aliter pia est :

confessio peccatorum , nisi non desperans , et poscens

niisericordiam Dei. Habet ergo ejus laudem, sive etiara

in verbis , cum eum bonum et misericordem dicit sive 5

in solo affectu, cum hoc credit. Nam et ille Publicanus,

cujus sola ilia verba comraemorata sunt : « Doraine, pro-
)) pilius esto milii peccatori ^, » etsi non dixit : Quoniam
bonuset misericors es, vel ahquid hujusmodi : non tamcn
'
I Cor. s, 5. — •
' Psal. cv, i. — 3 U^iJ G. — 4 Luc. xvin, i3.
 ENAKKATIO JN PSALMUM CV. 213
illiul diceret, nisi lioc crederet^ c[iioniam cnm spe oravit,
quse sine illa fide esse nonposset. Potest ergo esse laus Dei
vera et pia , ubi non sit confessio peccatorum 5
quae laus
multo crebrius in Scripturis confessio vocatur nulla est :

autem peccatorum confessiopiaetutilis,ubinon laudatur

Deus sive corde, sive etiam ore atque sermone. Quod au-
,

tem habent aiii codices « Quoniam bonus » alii habent: : 5

« Quoniam suavis » ita unum verbum graecum, quod di-

:

citur/.pvTTb^diversa interpretatio secuta est. Item quod dic-

tum est : « Quoniam in saeculum misericordia ejus » grsecus :

habet eU tov atwva quod potest etiam « In seternum » in-

,

terpretari. Proinde siilla misericordia hic intelligitur, qua

nemo sine Deo beatus esse potest melius accipimus « In
5

)) seternum : si autem illa cst misericordia, quae miseris

)>

exhi])etur, utvel consolentur in miseria_, vel ab illa etiam

liberenlur melius •, « In saeculum, )> hoc est, usque in fmem
saeculi, in c[uo non deerunt miseri ,
quibus misericordia
prsebeatur. Kisi forte cpiis audeat dicere, etiam his qui
damnabuntur cum diabolo et angelis ejus, aliquam mise-
ricordiam Dei minime defuturam non qua ex illa damna- •,

tione liberentur, sed ut eis aliquatenus mitigetur : atcpic

ita feternam posse intelligiDei misericordiamsuperillorum
scternam miseriam. Sed tolerabiliorem cpiosdam exceptu-
ros damnationem in quorumdam comparatione legimus :

alicujus vero mitigari eam cui est traditus poenam, vel

c[uibusdam intervallis habere aliquam pausam ^ quis au-
dacter dixerit •, cjuandoquidem unam stillam dives ille non
meruit ^ ? Sed de hac tanta re diligentius ex otio disseren-
dum est; nunc c[uod ad istum Psalmum attinet, hactenus
de illa dictum esse suffccerit.
III. « Quis loquetur potentias Doraini.? )) Irapletus con-
sideratione divinorum operum ,
qui misericordiam ejus
' Luc. XVI, 1^-16.
 ,
:

21 i S. AUGUSTINI EPISCOPI.
exposcit : « Quis , inquit, loquetur potentias Domini au- ,

» ditas faciet omnes laudes ejus^? » Subaudiendum est

quod supra dictum est, ut etiam ista sententia ita sit plena,
Quis K Auditas faciet omnes laudes ejus? » Idest, quisnara
sulliciat auditas facere omnes laudes ejus? « Auditas faciet,»
dixit, id est, faciet ut audiantur : ostendens ita loquendas
potentias Domini et laudes ejus , ut praedicentur audien-
tibus. Sed quis potest omnes? An forte quia sequitur:
« Beati qui custodiunt judicium , et faciunt justitiam in

» omni tempore'^, » eas dixit laudes ejus ,

quae intelli-
guntur opera ejus in prseceptis ejus? Deus est enim, ait «

» Apostolus qui operatur in vobis^. » Et dictum est se~

,

mini Abrahse « Cantate ei et psallite ei"* » quod intel-

: , :

leximus ita dictum, ac si diceretur Bona in ejuslaudem et :

dicite et facite. Quibus duobus verbis

, id est, cantandi ,

et psallendi, convenire duos consequentes versus, ut quod

dictum est « Narrate omnia mirabilia ejus ^ » hoc sit
:

« Cantate ei » quod vero dictum est « Laudamini in

: :

» nomine sancto ejus^ » hoc sit « Psallite ei. » Huic ; :

quippe semini etiam ipse Dominus dicit « Luceant opera :

» vestra coram hominibus ut videant bona lacta vestra ,

» et giorificent Patrem vestrum qui in coehs est^. » Hic

ergo ipsa Dei praecepta considerans, quorum prseceptorum

opera laudes sunt ejus qui operatur in suis, ait : « Quis
» loquetur potentias Domini? » quoniara hcTC ineffabihter
operatur. Quis « Audltas faciet oranes laudes ejus? » Id
est, quis cum audierit,
omnes laudes ejus? Quae sunt facit

opera praeceptorum ejus. Quis in quantum fiunt, etsi non

orania quae audita sunt fmnt ille laudandus est « Qui , ,

» operatur in nobis et velle et operari pro bona volun- ,

» tate ^. » Ideo cum posset dicere , Orania raandata ejus,

'
Psal. cv — Ibid. — philip. n^
, 2. =«
3. ^ i3. —4 Psal. av, 2. —
5 Ibid. 3. — 6Ma«h. v, i6. — Philip. i3. 7 ii,
 :

ENARKATIO IN PSALMtJM CV. 215

vel,omnia opera mandatoram ejus maluit dicere «Laudes 5 :

» quia, ut dictum est, in quantum fiunt, ipse lau-

ejus : ))

dandus est. Quas tamen laudes quisnam suflicit auditas ,

facere? id est, cum auditse fuerint, facere omnes quis est

idoneus?
IV. «Beati qui custodiuntjudicium,etfaciuntjustitiam
» in omni tempore » utique ex quo incipiunt et vivunt
* :

intempore. « Qui enim perseveraverit usque in fmem, hic

)) salvus erit^. Potest autem videri ejusdem sententiae
)>

repetitio ut hoc sit facere justitiam

, quod est custodire ,

judicium : ut etiam in superiore versu subaudiatur, « In

y> omni tempore •, » sicut in posteriore subauditur , « Beati 5
)>

et redditis quoe subaudiuntur, ita dicatur : «Beati quicus-

» todiunt judiciumomni tempore, beati qui « Faciunt
» in

» justitiam in omni tempore. » Sed nisi ahquid interesset

inter judicium et justitiam, nonin alio Psalmo diceretur

« Quousque justitia convertatur in judicium ". » Araat
quidem Scriplura, ista duo simul ponere:sicuti est « Jus- :

» titia et judicium directio sedis ejus* » et illud « Et : :

» educet sicut lumen justitiam tuam et judicium tuum ,

» sicut meridiem ^ « cum et illic ejusdem sententiae repe-

:

titio videatur. Et fortasse propter vicinitatem significationis

ctiara alterura pro altero poni potest, vel judiciura pro jus-
titia , tamen si proprie dicantur,
veJ justitia pro judicio :

aliquid interessenon dubito, ut judicium custodire dicatur

qui recte judicat, justitiamvero facere qui recte agit. Nec
absurde existimo intelligi secunduni illud quod dictura
est « Quousque justitia-convertatur in judicium, » etiam
:

hic eos dictos beatos qui judiciumcustodiunt in fide, jus-

titiam faciunt in opere. Veniet enim terapus, ut judicium
quod raodo custoditur in fide , etiara exerceatur in opere,

' Psal. cv, 3. — » Matth. x, 22. — 3 Psal. xciii, i5. — 4 Id. xcvi, 2. —
^ Id. xxxvi, 6.
 »:

216 S. AUGUSTINI EPISCOPI

cum justitia conversa fueritiii judicium, idest, cum acce-
perint justi potestatem judicandi eos recte , a quibus modo
non recte judicantur. Unde alibi ipsum corpus Ghristi intel-
ligitur dicere: « Gum accepero tempus, ego justitiasjudi-
» cabo^. » Quod verbum e verbo magis diceretur, ^qui-
tates judicabo. Non autem dixit Gum accepero terapus, :

justitiam faciam ;
quia omni tempore facienda est , sicut
etiam hic dicit Qui faciunt justitiam in orani terapore.
: «

V. Deinde quia Deus justificat, idest, justos facit, sa-

nando eos abjiniquitatibus suis sequitur oratio « Me- , :

))mento nostri, Domine, in beneplacito populi tui^ ))id :

est, ut in eis simus, in quibus beneplacitum est tibi; quia

non in omnibus illis beneplacitum est Deo. «Visitanosin
» salutari tuo. )) Ipse est enim Salvator, in quo peccata
dimittuntur^ et animae sanantur, ut possint custodire ju-
dicium , et facere justitiam : quos cum beatos esse intelli-
gerent, qui hsec loquuntur, hoc sibi consequenter orando
petunt. De isto
salutari ahbi dicitur « Ut cognoscamus in :

)) viam tuam^. Et quasi quaereremus, in qua terra

terra ))

secutus est « In omnibus gentibus. » Rursum quasi qucere-

:

remus, quam viam : secutus est, « Salutare tuum. » De illo

quippe dixit Siraeon senex : « Quoniam viderunt oculi mei

» salutaretuum^.»Quideseipsodixit: «Egosum via^ Yi-
» sita hoc est,inGhristo tuo. « Ad
ergo nos in salutari tuo, »

» videndum in bonitate electorum tuorum, ad laetandum

» inlaetitia gentis tuse. » Id est, ad hoc nos visita in sa-

lutari tuo, ut videamus in bonitate electorum tuorum , et

laetemur in laetitia gentis tuae. Quod autem hic positum est,

« In bonitate; » ahi codices habent : « In suavitate : »

sicut illud : » Quoniani bonus; » ahi habent : Quoniam

«

» suavis. » Idipsum autem verbum in graeco est, quod et

• Psal. Lxxiv ,3. — * Id, cv ,

4- — ^ W. lxvi, 3. — 4 Luc. n, 3o. —
5 Joan. XIV, 6.
 ENARKATIO IN PSALMUM CV. 217
alibi legitur : « Dominiis dabit suavitatem^ : » quam et

aliqui interpretati sunt bonitatem aliqui benignitatem. .

Sed quid est « Visita nos ut videamus in bonitate electo-

:

» rum tuorum, » id est, in ea bonitate quam prsestas electis

tuis,nisi ut nonremaneamuscfeci, sicutilliquibus dictum
est : « Nunc autem dicitis Quia videmus peccatum ves- :
5

)) trum manet-? » Dominus enim illuminat caecos^, » non

meritis eorum, sed, « In bonitate electorum suorum, » id
est ,
quam exhibet vel donat electis suis : sicut , « Salus
» vultus mei, » non
Deus meus*. Et a me ipso, sed, « ))

panem nostrum dicimus quotidianum, sed tamen addimus,

« Da nobis^Visita ergo nosinsalutarituo, advidendum,)>

id est ut videamus « In bonitate electorum tuorum

, ad
, :

» laetandum, id est, ut Isetemur, « In Isetitia gcntis tuae. )>

Unam gentem Dei intelligerc debemus universum semen

Abrahae^ sed filios promissionis, non carnis. Hi ergo, quo-
rum vox est, optant ejusdem gentis habere laetitiam. Et
quse hujus gentis laetitia, nisi Deus ejus? Cui dicitur :

« Exultatio mea, redime me*^. «Et cui dicitur : « Signa-

)) tum est super nos lumen vultus tui, Domine, dedisti
)) laetitiam in cor meum ' : » summo scilicet , vero , in-
commutabili et beatifico bono, quod ipse Deus est. « Ut
)) lauderis cum hsereditate tua. )> Miror istum versum sic

interpretatum in multis esse codicibus, cura sit una atque

eadem in tribus his versibus grseca locutio, ut si hoc recte

dictum est quod legitur : « Ut lauderis cum haereditate

)) tua •, )) posset recte dici : « Ut videas in bonitate electo-
» rum tuorum, etlaeteris in loetitia gentis tuae : » totoipso
sensu ita contexto : « Visita nos in salutari tuo , ut videas
» in bonitate electorum tuorum, ut laeteris in laetitia gentis

» tuse, et lauderis cum haereditate tua. » Secundum hoc

Psal. Lxxxxv, i3. — ' Joan. ix, ^i. — 3 psal. cxlv, 8. — 4 W. xlii, 5.
— 5 Matlh. VI, u. — ^ Psal. xxxi, 7, — 7 Id. iv, 7.
 ,

218 S. AUGUSTINI EPISCOPI

autem quod diximus : « Visita nos, ut videamus in bonitate
» electorum tuorum, et laetemur in loetitia gentis tuae- »
consequenter ct hic dici debuit : « Ut laudemur cum hse-
)) reditate tua : » cui haereditati dictum est « Laudamird :

)) nomine sancto ejus^

in Porro autem quoniam hsec ))

ambigua videturlocutio; si verus est iste sensus, quo ma-

luerunt interpretes dicere « Ut lauderis etiam duo : : ))

versus superiores ita intelligendi sunt quia ut dixi, una ^ ,

est in his tribus versibus graeca locutio ut hoc totum ita :

dictum accipiatur « Visita nos in salutari tuo, ut videas in

:

)) bonitate electorum tuorum, )) id est, ad hoc nos visita,

ut illic nos esse facias , et illic nos videas : « Ut Iseteris in

laetitia gentis tua?, id est, tu dicarislaetari, cura ilh laetan-

tur ex te: « Utlauderis cum haereditate tua, )) id est, cum
ea lauderis ,
quoniam non laudatur nisi propter te. Sive
ergo illo , sive isto modo
quod dictum intelligendum sit

est : « Ad videndum, ad laetandum, ad laudandum ideo :

se optant visitari in salutari Dei, id est, in Christo eius, ut

non alienentur a populo ejus, etab eis inquibusbenepla-
citum est Deo.
VI. Quid autem deinceps confiteantur, audiamus : « Pec-
•» cavimus cum patribus nostris, injuste egimus, iniquita-
)) tem fecimus ^. » Quid est : « Cum patribus nostris? )) An
sicut habet Epistola ad Hebraeos, quia et Levi cum Abra-
ham decimatus est ,
quoniam in lumbis ejus fuit ,
quando
decimas dedit sacerdoti Melchisedech^ sicet istipeccave- 5

runt cum patribus suis, in quorum lumbis erant, quando ilh

in iEgypto fuerunt ? Nam t[ui fuerunt eo tempore , cum
Psalraus iste conscriptus est , maximeqne posteri eorum
(quia vel ab eis qui tunc erant dici, vel de post futuris
potuit prophetari ) longe aberant ab aetate illorum ,
qui in
iEgypto peccaverunt, non intelligentes mirabilia Dei. Hoc
> Psal. crv, 3. — ' IJ. cv, 6. — ^ Hebr. vii, i-io.
 ENARRATIO IN PSALMUM CV. 219
enim seqmtur^ exponendo quomodo peccavemnt cum pa-
tribus suis « Patres nostri, inquit, in iEgypto non intel-
:

» lexerunt mirabilia tua ^ » et caetera quse de peccatis :

,

eorum multa coramemorat. Ansic potius accipiendum est

quod ait « Peccavimus cum patribus nostris » tanquam
: ,

diceret Peccavimus sicut patres nostri

: eorum videlicet ,

imitando peccata? Quod si ita est, astruendum est aliquo

hujusmodi locutionis exemplo quod cum in praesentia :

quaererem, non occurrit, ut cum illo se quisquam peccasse,

vel cum illo se aliquid fecisse dicat ,
quem in simili facto
etiam post multum temporis fuerit imitatus.
VII. Quid est ergo non intellexerunt
: « Patres nostri
A mirabilia tua non cognoverunt quid perillami-
, » nisi,

rabilia eis praeslare volueris.^ Quid utique nisi vitam seter-

nam, et non temporale, sed incommulabile bonum, quod
per patientiam expectatur? Ideo impatienter murmurave-
runt , et amaricaverunt , et bonis praesentibus fallacibus
atque fugacibus beatos se fieri quaesierunt. « Non fuerunt
» memores multitudinismisericordiae tuse.wEtintellectum
redarguit, et memoriam. Intellectu c[uippe opus erat, ut
cogitarent ad quorum bonorum seternitatem per illa tem-
poralia vocaret Deus memoria vero, ut saltem quae tem-
:

poraliter mirabilia facta sunt, non obliviscerentur, fideli-

terque prcesumerent quod eadem potestate, quam fuerant
jam experti, Deus illos ab inimicorum persecutione libe-
raret obliti sunt autem quid eis in .-Egypto ad inimicos
:

eorum conterendos pertanta prodigia praestitisset. «Etir-

» ritaverunt, ascendentes in mari, mare Rubrum-. » Codex

quem intuebar, sic habebat et his quidem duobus verbis :

ultimis, quod dictum est « mare Rubrum » stella fuerat : ,

prsenotata •, qua significantur cpise in Hebraeo sunt, et in

interpretatione Septuaginta non sunt. Plures autem codi-
» Psal. cv, 7. — 2 IbiJ.
 :

I
220 S. AUGIISTINI EPISCOPI

ces , quos inspicere potui habent

, et grseci et latini sic

(( Et irritaverunt, » veJ quod expressius de grseco est «Et :

)) amaricaveruni, ascendentes in Rubro mari. » Qui iilam

legithistoriani, quando exierunt dciEgypto, et per mare
Rubrum transierunt, dolet eorum infidelitatem, in quanta
trepidatione et desperatione fuerint ,
post recentia tot et
tanta miracula in iEgypto : cujus multitudinis misericor-
dise Dei non eos fuisse memores dicit. « Ascenderunt » au-
tem, propterea dictum est; quia ita est terrre positio, ut
descensio dicatur in yEgyptum de terra Cbanaan, etin eam
illinc ascensio. Notandum est sane quemadmodum Scrip-

tura culpare voluerit, non intelligere quod intelligendum

est, et non meminisse quod memoria retinendum cst quod :

homines suae culpae deputari nohint, ad nihil ahud nisi ut

minus supphcent, minusque sint humiles Deo, in cujus
conspectu confiteantur quod sunt, atque impetrato adju-
torio possint esse quod nonsunt. Nam etiam peccata igno-
rantiae vel neghgentise mehus accusantur ut pereant quam ,

excusantur ut maneant; mehusque purgantur invocato

Deo, quam firmantur irritato.
VIII. Adjungit tamen non secundum eorum infidehta-
tem Deum fecisse. ((Et salvavit eos, inquit, propter nomen
» suum, ut notam faceret potentiam suam ^ » non propter :

ullabona merita eorum.

« Et increpavit mare Rubrum, et exsiccatum est'^. »
IX.
Non legimus ullam qua increparetur mare, emissam coe-
,

htus vocem sed potentiam divinam qua id factum est,

:

increpationem appellavit : nisi forte quis dicat latenter in-

crepatum, sic ut aqua posset audire, et homines non pos-

sent. Valde occuita et abstrusa vis est ,
qua Deus agit , ut
etiam illa quae sensu carent, confestim ejus obtemperent
voluntati. (( Et eduxit eos in abyssis sicut in deserto. »

• Psal. civ, 8. — ' Ibid.

 ENARRATIO IN PSALMUM cv. 221
Abyssos dixit multitudinem aquarum. Nam quidam vo-
]entesistum versiculum totum interpretari, dixerunt: «Et
)) eduxit eos in aquis multis. » Quid est ergo : « Inabyssis
)) sicut in deserto , « nisi quia factum erat siccitate velut
desertum, ubi fuerant abyssi aquarum?
X. « Etsalvavit eos de manu odientium. )) Hunc versum
percircuitum quidam interpretati sunt, verba minus latina
vitantes « Et salvos fecit eos de manu eorum qui oderant
:

)) Et redemit eos de manu inimici^ Quid pretii da-

eos. ))

tum est in hac redemptione? An prophetia est, quod in

figura baptismi hoc factum est^ ubi redimimur de manu
diaboli magno pretio, qaodsanguis est Christi? Unde non
quocumque mari, sed mari Rubro id convenientius figura-
tum est sanguis enim rubrum colorem habet.
:

XI. « Et operuit aqua tribulantes eos, unus ex eis non

)) remansit non ex omnibus yEgyptiis sed ex eis qui
-
: )>
,

persequebantur profectos , apprehendere vel interimere

cupientes.
XII. « Et crediderunt in verbis ejus. )) Minus latina vi-
detur locutio, quia non ait verbis ejus, vel in verba ejus,
sed, « In verbis ejus, )) tamen Scripturis usilatissiraa. •»
Et
)) laudaverunt laudem ejus^. •» Tales sunt locutiones, cum
dicimus:Hanc servitutemservivit, talem vitam vixit. Lau-
dem porro Dei notissimamillam commemorat, ubidicitur:
« CantemusDomino, gloriose enim magnificatus est equum :

)) et equitem projecit in mare''. ))

XIII. « Cito fecerunt , obliti sunt operum ejus. )) Alii

codices intelligibiliushabent: « Festinaverunt, obhti sunt
))operum ejus non sustinuerunt consihum ejus'. De-
: )>

buerunt enim cogitare tanta erga se opera Dei non esse

inania, sed vocare ad aliquam sine fine felicitatem, quae

' Psal. cv, 10. — = ILiJ. II. ~ i ILiJ. i2. — 4 Exod. sv, r. — 5 pjal.

cv, i3.
 :;

222 S. ADGUSTINI EPISCOPI

per patientiam sustinenda est sed festinaverunt beati fieri :

temporalibus rebus, quse ideo nemini conferunt veram

felicitatem ,
quia non extinguunt insatiabilem cupidita-
tem. Qui enim
« biberit, inquit, ex hac aqua, sitiet ite-

» rum*. »

XIV. Denique : « Et concupierunt concupiscentiam in

» deserto, et tentaverunt Deum in inaquoso^. » Quod est,

« In deserto •, » hoc repetitum est, « In inaquoso, » id est,

in loco sine aqua : quod vero, « Concupierunt concupis-
» eentiam ^ » hoc •, « TentaveruntDeum. » Tahs sane locutio
est : « Concupierunt concupiscentiam , » qualis superior

« Laudaverunt laudem. »
XV. « Et dedit eis petitionem ipsorum » id est quod :
,

petitione petierunt. « Et misit saturitatem in animam eo-

» rum^. » Nec ideo beatos fecit quia nonerat illa saturi- :

tas,de qua dicitur « Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam,

:

» quoniam ipsi saturabuntur*. » Itaque hoc loco animam

non secundum id quod rationalis est, dixit, sed secundum
id quod animans corpus animal facit. Ad cujus animahs sus-
tentationem pertinet cibus et potus secundum hoc quod ,

in EvangeUo dicitur « Nonne anima plus est quam esca, :

» etcorpusplus quam vestimentum^.»Tanquam ad animam

pertineat vesci , ad corpus vestiri. Secundum hoc dicitur
apud Isaiam : « Quid est quod jejunavimus, et non vidisti
» defraudavimus animas nostras , et nescisti^ ? »

XVI. Et irritaverunt Moysen in castris^, Aaron sanc-

«

» tum Domini^. » Quam dicat irritationem vel sicut , ,

expressius alii interpretatisunt, amaricationem, consequen-

tia satis indicant.

XVII. « Aperta est, inquit , terra, et deglutivit Da-
» than , et superoperuit super congregationem Abiron ^ »
«
Joan. IV, i3. — ^ Psal. gv, i^. — 3 Ibid. i.^. — 'iMatth. v, — 8. 5 IJ.

VI, 25. — * Isai. Lvm, 3. — 7 Psat. cv, i6. — ^ Ibid. 17.

 ENARRATIO IN PSALMUM CV. 223
Quod est, « Deglutivit-, » hoc est, « Superoperuit. « Am-
borum autem , id est , Dathan et Abiron , una erat causa
superbissimi et sacrilegi schismatis.
XVIII. « Et exarsit ignis in synagoga eorum , flamma
» combussit peccatores^ » Non est hoc nomen in Scrip-
turis usitalum eorum, qui hcet juste ac laudabihter vi-
vant , non sunt sine peccato. Magis enim sicut interest
inter irridentes et irrisores , inter murmurantes et mur-
muratores, interscribentes et scriptores, etcaetera simiha :

ita Scriptura peccatores appellare consuevit valde iniquos

et grandibus peccatorum sarcinis oneratos.
XIX. Et fecerunt vitulum in Horeb et adoraverunt
« ,

» Et mutaverunt gloriam suam in similitudine

sculptile.
» viluli comcdentis foenum -. » Non ait in simihtudinem,

sed « In similitudine. » Talis est locutio quahs iUa ubi , ,

ait, « Et crediderunt in verbis ejus. » Eleganter sane non

ait Et mutaverunt gloriam Dei , cum hoc fecerint ; sicut

,

etiam Apostohis loquitur, « Et immutaverunt gloriam in-

» corruptibilis Dei, in simihtudinem imaginis corruptibilis

» hominis" » sed« Gloriam suam» dixit. Deusenimerat

:

gioria eorum, si ejus sustinerent consilium, et non festi-

narent : cui dicitur , « Gloria mea et exaltans caput
» meum » Istam « Gloriam suam, id est, Deum
"*.
,

» mutaverunt in similitudine vituli comedentis foenura , »

ut ab eo comederentur a quo comeduntur qui sapiunt ,

secundum carnem « Omnis enira caro fcenum^ » :

XX. « Obhti sunt Deum ,

qui salvavit eos ^ » Qucmodo
salvavit eos? « Quifecit magnalia in ^Egypto mirabilia ,

» in terra Chara terribiha in mari Rubro ^ » Qute sunt ,

mirabiha ipsa sunt terrLlDiha nulla quippe admiratio est

, :

sine quadam formidine. Quamvis ista etiamhinc terribilia

I
Psal. cv, i8. — ' Ibid. 19, 20. — 3 Rom. i, 23. — 4 Psal. 111, 4. —
S Isai. XL, 6. — ^ Psal. cv, 2i. — 1 Ibid. 22.
 ,,

224 s. ArGUSTiNi EPiscopi

dici potuerint, quod adversarios afHixerunt , et istisquid

deberent timere monstraverunt.

XXI. « Et dixit ut disperderet eos. » Quia obliti sunt
eum qui salvos fecit eos , f aciens magnalia , et f ecerunt et
adoraverunt scuptile , hoc utique tam immani scelere et

incredibili irapietate , digni fuerant qui perirent. « Dixit

» ergo ut disperderet eos : si non Moyses clectus ejus ste-
» tisset in confractione in conspectu ejus^ » Non ita dixit

stetisse « In confractione , » quasi ut frangeret iram Dei;

sed « In confractione , » id est, in plaga qua erant illi

leriendi : id est, nisi objecisset se ipsum pro eis dicens , :

« Si dimittis illis peccatum, dimitte sin autem dele me •, ,

» de libro tuo-. Ubi demonstratura est, intercessio

»

sanctorum quantum pro aliis valeat apud Deum. Securus

enim Moyses de justitia Dei qua eum delere non posset ,

impetravit misericordiam,ne illos, quos juste posset, de-

leret. Ita stetit « In confractione in conspectu ejus, ut
)) averteret iram.ejus , ne disperderet eos. »

XXII. Et pro nihilo haljuerunt terram dcsiderabi-

«

))lem^. » Sed numquid viderant eam? Quomodo ergo

pro nihilo quamnon viderant, habuerunt nisi quomodo
,
,

sequitur, « Nec credideiunt in verbis ejus? » Profecto nisi

terra ilia significaret ahquid magnum ,
quse terra dice-
batur fluens lac et mel ^
,
per quod yisibile sacramentum
ad invisibilem gratiam regnumque coelorum duceret eos
qui mirabilia ejus intelhgebant , nullo modo isti culpa-
rentur ,
quia pro nihilo habuerunt iilam terram , cujus
temporaJe regnum etiam nos pro nihilo habere debemus^
ut Jerusalera liberam matrcm nostram ,
quae in coelis est^
vere desiderabilem dihgamus. Sed potius hic infidclitas

merito redarguitur ,
quia in eo quod terram desiderabi-
» Psal. cv, 23. — » EiOii. xx^ij 3i, 32. — ^ pgal. cv, 24. — ^ E\od. iii, 8.

— 5 Gal. IV, 26.

 ,

enArrAtio in psalmum cv. 225

lem pro nihilo habueriint verbis Dei non crediderunt ,

per quaedam parva ducentis ad magna et festinantes beari ,

temporahbus rebus, quas secundum carnem sapiebant,

« Non sustinuerunt , sicut supra dictum est, consilium
» ejus^ ))

XXIII. « £t murmurarunt in tabernacuhs suis, non

» exaudierunt vocem Domini * vehementer eos a mur- : ))

muratione prohibentis.
XXIV. « Et elevavit manum suam super eos, ut pros-
)) terneret eos in deserto : et ut dejiceret semen eorum in
» nationibus, et dispergeret eos in regionibus^. ))

XXV. Hic antequam diceret quod tantae indignationi

Dei quisquam intercesserit , eumque ahquo modo placa-
^
verit , secutus adjunxit : « Et initiati sunt Beelphegor : )>

idest, idolo Geniium consecrati. « Et manducaverunt sa-

crificia mortuorum. Et irritaverunt eum in adinventio-
)) nibus suis, et multiplicata est in eis ruina^ )) Tanquam
ad hoc distulerit ,
quod levaverat manum super eos pros-
ternendos in deserto, et dejiciendum semen eorum in na-
tionibus, et dispergendos eos in regionibus, ut dati in
reprobum sensum etiam , quoimma-
illud admitterent, in
niore crimineevidenti justitiapunirentur quemadmodum :

dicit Apostolus , « Et sicut non probaverunt Deum habere

)) in notitiam, tradidit illos Deus in reprobam mentem,
)) ut faciant quse non conveniunt^. )>

XXVI. Denique tantum fuit scelus eorum quod , conse-

crati sunt idolo, et comederunt sacrificia mortuorum, (id
est quia mortuis hominibus tanquam diis sacrificabant
,

Gentes, ) ut aliter se piacari Deus nollet nisi quomodo ,

eumplacavitPhinees sacerdos, quimasculum et foeminam

in complexu adulterino deprehensos pariter interemit''.

" Psal. cv, i3. — 2 Ibid. 26. — 3 Ibid. 27.-4 Ibid. 28. — 5 Ibid.
ag.
— 6 Rom. I, 28. — 7 Num. xxv, 8..

cxviii. 15
226 S. AUGVSXIMI EPISCOPI
Quod si odio eorum, non dilectione fecisset, dum eum
comederet zelus doraus Dei, non ei reputaretur ad justi-
tiam. Hoc enira facto , illura populura cujus futurus erat
major interitus, tanquam unum liorainem quasi virga
percussit , ut aniraara ejus salvaret a morte. Leniorem
quidem revelato Testamento novo Dominus Christus esse
voluit disciplinam^ sed atrocior est corarainatio gehennae,
quara tunc in illis comrainationibus Dei pro temporum
dispensatione non legiraus. « Multiplicata est ergo in eis
)> ruina, » cum pro suis gravibus peccatis graviter vas-
tarentur. « Et stetit Phinees , et placavit, et cessavit quas-
» satio^ )) totum dixit, quia non hic nescientes
Breviter
docet, sed commeraorat scientes. Quae autera hic posita
est quassatio, hsec superius confractio : nam in graeco
unura verbum est.

XXVII. <( Et reputatum est ei in justitiam, in genera-

» tionem et » Deus
generationem usquein sempiternum -.

hoc reputavit sacerdoti suo in j ustitiam non solum quan- ,

diu generatio est, sed « Usque in sempiternura » qui cor j

scrutatur, et novit appendere quanta id factum sit populi

charitate.
XXVIII. Et irritaverunt eum adaquam contradictio-
«

nis, et vexatus est Moyses propter eos, quia exacerbave-

» runt spiritum ejus. Et distinxit in labiis suis^. » Quid
est, « distinxit ? » Qaasi iUud non possQt Deus facere,

qui tanta jam fecerat ut aqua de petra proflueret. Dubi-

,

tanter enim pelram virga percussit, et ideo hoc miraculum

distinxit a caeteris miraculis, in quibus non dubitaverat.
Hinc offendit hinc audire meruit ut moreretur ne in-
, ,

traretin terram promissionis *. Perturbatus enim murraure

populi infidehs non tenuit fiduciam qualem debuit. Cui
,

tamen Deus tanquam electo suo, etiam post mortem ejus

' Psal. cv, 3o. — « Ibid. 3i. — 3 Ibid. 32, 33. — 4 Deut. xxxn, 49-52,
 ,

KWARRATIO Ilf PSALMUM CY. 227

bonum perhibet testimonium , ut intelligamus illam fidei
eius titubationem hac sola poena fuisse correptam ,
quod
in eam terram quo popukim ,
ipse ducebat , non est per-
missus intrare. Absit autem ut eum credamus alienatum
a regno gratise Dei,quod significabat illa terra promissio-
nis^ unde lac et mel defluere dicebatur ^. Hoc est enim
potius testamentum aeternum, quod disposuit ad Abraham,
non secundum carnem patrem nostrum, sed secundum
fidem.
XXIX. Illi autem de quorum iniquitatibus iste loqui-
tur Psalmus , cum in illam temporalem terram promissio-
nis intrassent : « Nou disperdiderunt Gentes , quas dixit
» Dominus ilhs. Et comraixti sunt inter Gentes , et didi-
» cerunt opera eorum , et servierunt sculptihbus eorum
» et factum est ilhs in scandalum'^. » Iliud quod eas non
disperdiderunt , sed eis commixti sunt, factum est ilhs
in scandalum.
XXX. Et immolaverunt filios suos et fihas suas dae
<c ,

» moniis et effuderunt sanguinem innocentera , sangui-

:

» nera fdiorum suorum et filiarum suarum quas sacri- ,

» ficaverunt sculptihbus Ghanaan^. » Immolasse fihos

suos et filias suas daeraoniis et idohs , non eos illa narrat
historia , sed neque iste Psaimus mentiri potest , neque
Prophetae ,
qui hoc dicunt multis increpationum suarum
locis. Habuisse vero istam consuetudinem Gentes, nec
earura htteras tacuerunt.
XXXI. Sed quidestquod sequitur? « Etinterfecta est
» terra in sanguinibus. » Putareraus enim scriptoris erro-
rem , eumque dicereraus pro eo quod est « Infecta » ,

fecisse « Interfecta, » nisi liabereraus beneficiura Dei, qui

Scripturas suas in multis hnguis esse voluit 5 atque ita esse

scriptum , « Interfecta est terra in sanguinibus , » inspec-

« Esod. m, 8. — > Psal. cv, 34-36. — 3 Ibid. 38, Sg.

15.
228 S. AUGUSTINI EPISCOPI
tis grsecis codicibus videremus^ Quid est ergo, « Inter-
)) fecta est terra , » nisi hoc referatur ad homines qui ha-
bitabant in terra, tropica locutione, qua significatur per
id quod continet id quod conlinetur sicut dicimus malam ,

domum, in qua mali habitant et bonam, in qua boni? ,

Ipsi namque interficiebant animas suas immolando filios

suos, eteffundendosanguinem parvulorum a consensione
illius sceleris alienorum unde dictum est « Effuderunt
: ,

)) sanguinem innocentem. » Ergo « Interfecta est terra

,

)) in sanguinibus, efc contaminataest in operibus eorum , ))

cum. ipsi interfecti sunt in anima, el contaminati in ope-

ribus suis. « Et fornicati sunt in adinvcntionibus suis. )>

Has dicit adinventiones , quas Graeci i-:~rM'j.y-y. appellant.

Nam hoc verbum est in codicibus grsecis et hpc loco , et
superius, ubidictum est, « Irritaverunt eum in adinven-
)) tionibus suis : )> cum et iliic ethic eas dicat adinventiones,
in quibus aUos imitati sunt. Non itaque sic dictas arbi-
tremur adinventiones ,
quasi ab ipsis institutas, nullo in
aliis praecedente quod imitarentur exemplo. Unde ahi in-
terpretes nostri, non adinventiones, sed studia alii vero af- 5

fectiones vel aifectationes, alii vcluptates dicere maluerunt:

et iidem ipsi qui dixerunt adinventiones, alio loco studia
posuerunt. Hoc commemorare volui, ne quaestionem fa-
ceret nomen adinventionis in ea re c[uam non a se ipsis ,

excogitaverunt , sed aiios imitati sunt.

XXXII. « Et iratus est furore Dominus in popuhnn
)) suum^. )) Noluerunt quidam interpretes nostri iram
penere , in eo quod grsecus habet 6uab; ; sed quidam po-
suerunt; quidam vero indignationem, quidam animum
interpretati sunt. Quodlibet autem horum dicatur, per-
turbatio non cadit in Deum : sed de consuetudine transla-
tura, potentia vindicandi hoc nomen accepit.
' Graec. i-^cvciCTivr!^/;. — ^ Psal. cv, ^o.
 ENAHRATIO IN PSALMUM CV. 229
XXXIII. Et abominatus est
« liaTetlitatem suam. Et
)) tradidit eos in manus Gentium, et dominati sunt eorum
)) qui oderant eos : et tribulaverunt eos inimici eorum, et
y> humiliati sunt sub manibus eorum*.)) Quando eos hae-
reditatem Dei vocavit, manifestum est quod non ad per-
ditionem, sed ad disciplinam eos abominatus est^ et tra-
didit in manus inimicorura. Denique sequitur, « Saepe
w liberavit eos. ))

XXXIV.
autem exacerbaverunt eum in consiho
« Ipsi

)) suo-.quod superius ait: « Non sustinuerunt

)) Hoc est
consiHum ejus.)) Perniciosum autem estconsihumhomi-
))

nis ipsi homini, quoeaquaerit quae sua smit, non quse Dei
sunt^. In cujus hsereditate, quod ipse nobis est, cum ad
fruendum se praebere dignatur, nullas patiemur cum sanc-
tis societatis angustias, dilectione rei nostroe quasi privatae.
Gloriosissima quippe illa civitas adepta promissam haere-
ditatem, inquanuHus morietur, nullusorietur, nonhabe-
bit cives qui singuli gaudeant Deus erit
suis rebus, quia

omnia in omnibus*. Gujus societatera quisquis in hac pe-

regrinatione fidehter et ftagranter desideraverit, assuescit
privatis praeferre coraraunia, nonsua quaerendo, sed qute
Jesu Christi : ne sibi sapiens et sibi consulens, exacerbet
Deum consiho suo 5 sed sperans quod non videt, non fes-
tinet de his quae videntur fieri beatus , atque iJlud ceter-
num quod non videtur patienter expectans , ejus in pro-
missionibus sequatur consilium, cujus in tentationibus
precatur auxihum. Ita erit et humihs in confessionibus
suis , ne fiat istorum simihs , de quibus dicitur, « Et hu-
)) miliati sunt in iniquitatibus suis. ))

XXXV. Deus tamen plenus misericordia , non neglexit

eos : « Et vidit cum tribularentur cum , audiret oratio-
)) nem eorLim. Et memor fuit testaraenti sui, et poenituit

' Psal. cv, 41, 42^- — ' Jt>iJ. 43- — ^ Pliilip. ", 2i. —4 i Cor. xv, 28.
230 S. AUGUSTIWI EPISCOPI
» eum secundum multitudinem misericordiae suae*. Poe-
» nituit ') dictum est ,
quia mutavit quod eos perditurus
videbatur. Et apud Deum quidem disposita et fixa sunt
omnia, nec aliud facit quasi consilio repentino, quod non
ex seternitate se facturum esse praescivit sed in creaturae :

temporalibus motibus, quam gubernat mirabiliter, ipse

non temporaliter motus, quasi repentina voluntate facere
quod ordinatis rerum causis consilii sui secretis-
dicitur,
sirai immutabilitate disposuit, qua suisquaeque temporibus
agnita, et praesentia facit, et futura jam fecit. « Et ad
» haec quis idoneus-? » Audiamus itaque Scripturam,
humiliter excelsa dicentera, cum et parvuhs nutriendis
sumenda porrigit , et majoribus exercendis perscrutanda
proponit. « Et vidit cum tribularentur, cum audiret ora-
•» tionem eorum , et raeraor iuit testamenti sui : » utique
testamenti aeterni, « Quod
» non disposuit ad Abraham ,

veteris quod quod etiam in vetere ab-

aboletur, sed novi
sconditur. « Et poenituit eum secundum multitudinem
» misericordiae suae. » Hoc fecit quod disposuerat, sed
contribulatis et orantibus se id concessurum esse prsesci-
verat ;
quia et ipsa oratio eorum, cum adhuc non esset,
sed futura esset, Deum procul dubio non latebat.
XXXVI.Et dedit eos in misericordias^. » Ut essent
«

non vasa irae, sed misericordise *. Ideo autem puto plura-

liter misericordias dictas, in quas eos dedit, quia unus-

quisque proprium donum habet a Deo, aUus sic, ahus au-

tem sic ^. « Dedit ergo eos in misericordias, in conspectu
» omnium » Age nunc
qui ceperant eos.
quisquis haec ,

qua in aeternam vitara per Dominura

legis, et gratiara Dei,

nostrum Jesum Ghristum redirairaur, legendo in aposto-

licis htteris, in propheticis autem scrutando cognoscis, et

' Psal. cv , 44 > 45- — '2 Cor. u , i6. — 3 Psal. cv, 46. — ' Roni. ix,

22, 23. — 5 I Cor. VH, 7.

 »

ENARHATIO IS PSALMtJM CV. 231

Vetus Testamentum in Novo revelatum, in VetereNovum
quem dixerit apostolus Paulus prin-
velatum vides, recole
cipem potestatis aeris, « Quioperatur infdiisinfidelitatis^»
et illud ubi ait de quibusdam, « Ut resipiscant de diaboli
)) laqueis, captivati abipso secundum ipsius voluntatem- :

et verba Domini Jesu Christi , ubi eum expellens de fide-

lium cordibus ait , (>. Nimc princeps hujus mundi missus
» est foras ^ : » et ipsius itidem Apostoli dicentis, « Qui
» eruit nos de potestate tenebrarum , et transtulit in
» regnum Filii charitatis suae "*.
» Hsec atque hujusmodi
ratiocinatus, intende animum et in htteras Yeteris Testa-

raenti, et vide quid cantetur in eo Psalmo cujus est titu-

lus, « Quando domus aedificabatur post captivitatem : »

ibi enim Domino canticum novum. »

dicitur, « Cantate
Etne existimesad Judseorum populum tantummodo per-
tinere « Cantate :inquit, Domino omnis terra cantate
, ^

» Domino, benedicite nomen ejus, annuntiate, » velpo-

tius, « Bene nuntiate, » imo ut ipsum verbum, quodin
graeco positum esl, transferam, « Evangelizate diem ex

» die , enim Evangelium nuncupa-

salutare ejus. » Hinc
tum est, in quo annuntiatur dies ex die, Dominus Chris-
tus, lumen ex lumine, Filius ex Patre. Hoc enim est et

saiutare ejus, quia salutare Dei Christus est , sicut et su-

perius jam demonstravimus. « Annuntiate in Gentibus
» gloriam ejus, in omnibus populis mirabilia ejus. Quo-

» niam magnus Dominus et laudabilis valde, terribihs est

» super omnes deos quoniam omnes dii gentium dae- :

» monia^ » Isti ergo inimici cum rege suo diabolo cap-

tivum tenebant populum Dei. De qua captivitate cum

redimimur et princeps hujus mundi mittitur foras, aedi-
,

ficatur domus post captivitatem cujus lapis angularis est :

' Ephes. II, 2. — 2 2 Tim- ii, 26. — * Joan. 1, 3x. — 4 Coloss. i, i3.—
*Psal. xcv, 1-5.
232 s. ArGUSTiNi EPiseoPi
Christus, qui duos condidit in se, in unum novum homi-
^iem, faciens pacem, quamdies ex die veniens evangehza-
vit eis qui erant prcpe, et eis qui erant longe, faciens utra-
que unum ^
5 et adducens ahas oves ,
qusg non sunt de
hoc ovih, ut sit unus grex et unus pastor-. Et ita Deus
« Dedit in misericordias » prsedestinatos suos : « Quia
•» non volentis neque currentis, sed miserentis est Dei ^ :

» in conspectu omnium qui ceperant eos. » Hi ergo ini-

mici, diabohjs et angeh ejus captivaverant prssdestinatos

in Dei regnum et gloriam : a Redemptore autem nostro
foras missi qui dominari infidelibus solebant intrinsecus,
fideles oppugnant extrinsecus. Sedoppugnant, nonexpug-
nant eos qui apprehendunt turrem forlitudinis a facie
inimici^. Ut autem oppugnent, sentiunt in nobis esse
infirmitatisrehquias, propter quas dicimus :« Dimitte no-
» bis debita nostra : » propter quas dicimus : « Ne nos in-
» feras in tentationem, sed hbera nos a malo^. » Ilis ita-

que inimicis ejectis ,

perfecit Dominus Christus sanitates
in corpore, cui caput est ipse Salvator corporis^, ut in eo
ipso corpore suo tertia consummetur. Sic enim, dixit :

« Ecce ejicio d.Temonia, et sanitates perficio hodie et

» cras, ettertiaconsummor%» id est, perficior, occurren-
tibus omnibus nobis in virum perfectum, in mensuram
setatis plenitudinis Chrisli^.
XXXYII. Itaque ejectis daemoniis, a quibus captivi
tenebamur,perficitsamtaLe3. Ideo ethic cum dixisset :« Et
» dedit eos in misericordias, in conspectu omnium qui
» ceperant eos : » tanquara ejectis daemoniis qui ceperant ,

fit oratio ut perficiat sanitates. « Salvos nos fac, Domine

» Deus noster, et congrega nos de nationibus^, » vei sicut

I Ephes. II , i3-22. — ' Joan. x , lo. — ^ Rom. ix, 16. — ^ P.^al. l\, 4-

— 5 Jiatth. VI, 12, i3. — 6 Ephes. v, 03. — 7 Luc. xm, 32. — * Ephes.
IV, i3. — 9 Psal. cv, 47-
 enArrAtio in psalmum cv. 233
alii codices habent , « De Gentibus : ut coniiteamur no-
)) mini S3ncto tuo, et gloriemur in laude tua. » Deinde
Lreviter subjecit ipsam laudera : « Benedictus Dominus
)) Deus Israel , a sasculo et usque in saeculum *
: » quod
intelligimus, ab seterno usque in oeternura 5
quia sine fine
laudabitur ab eis, de quibus dicitur :« Beati qui habitant
)> in domo tua, in saecula sseculorum laudabunt te'^.» Ipsa
est tertia consummatio corporis Christi ejectis dsemoniis
et perfectis sanitatibus usque ad ipsius corporis imraorta-
litatem, regnum sempiternum perfecte laudantium, quia
perfectearaantium perfecte autem araantium, quia facie
5

ad faciem contemplantium. Tunc enim perficietur quod

in priraordio Psalrai hujus oratura est: « Meraento nostri,
)) Domine, in beneplacito populi tui, visita nos in salutari
)) tuo, ad videndum in bonitate electorum tuorum, ad
)) laetandum in laetitia gentis tuae, ut Jauderis cura haere-
)) ditate tua. » Non enim de Gentibus solas congregat
oves ,
quse perierunt doraus IsraeP •
sed etiara eas quae
non sunt de illo ovihut dictum est et
, ut sit grex unus , ,

unus pastor*. Judaei vero cum putant ad suura regnura

visibile istam pertinere prophetiara, quia spe invislbihum
bonorum gaudere non norunt in laqueos ilhus ruituri ,

sunt, de quo Dorainus ait: « Ego veni in noraine Patris

» raei, et non suscepistis me; aliusveniet jn nomine suo,

))hunc suscipietis ^. » De quo apostolus Paukis dicit:

« Quiarevelabitur homo peccati, fiHus interitus, qui ad-
)) versatur et superextolhtur supra omne quod dicitur Deus,
)) aut quod coHtur, ita ut in templo Dei sedeat , ostendens
)) se tanquara sit Deus. » Et paulo post « Tunc revela-,

)) bitur, inquit, iniquus, quera Dominus Jesus interficiet

)) spiritu oris sui , et evacuabit iliuminatione praesentise

' Psal. cv, 48. - a Id, Lxxxm, 5.-3 Matth. xv, 24.-4 Joan. x, iG.
— 5 Id. V, 43.
 ,

234 s. ArGUSTiNi episcopi

)) suae eum , cujus est praesentia secundum operationem
)) Satanae, in omni virtute et signis et prodigiis mendacii,
)) et inomni seduclione iniquitatis bls qui pereunt pro ,

)) eo quod dilectionera «reritatis non receperunt ut salvi ,

)) fierent : et ideo mittet illis Deus operationem erroris

)) ut credant mendacio_, et judicentur omnes qui non cre-
)) diderunt veritati , Per sed consenserunt iniquitati'. ))

isturarefugam per istam qui se extoliit supra omne quod

,

dicitur Deus aut quod colitur , videtur mihi popuium

,

Israelitarum carnalium putaturum impleri istam proplie-

tiam, qua dictum est « Salvos nos fac, Domine Deus
:

)) noster , nosde Gentibus » quod illo duce,

et ccngrega :

velut in conspectu inimicorum suorum visibilium, qui

eos visilaLliter captivaverant, habituri sint visibilem gloriam.
Sic credent mendacio ,
quia dilectionem veritatis non re-
ceperunt , ut non bona carnalia , sed spiritalia concupis-
enim a diabolo decepti sunt. ut occiderent
cerent. Sic
Christum, quando dixerunt: « Si dimittimus eum sic,
))omnes credent in eum et venient Romani et tollent , ,

))nostrum et locum et gentem. Quaudo Caiphas unus ex

)) ipsis, cum esset pontifex anni illius , dixiteis : Vos nes-
)) cistis quidquam , nec cogitatis ,
quia expedit nobis ut
)) moriatur unus homo pro popuio , et non tota gens
)) pereat. Hoc autem , sicut Evangelista intellexit , non a
)) se ipso dixit, sed cum esset pontifex anni illius, pro-
)) phetavit, quia Jesus moriturus erat pro gente, et non
)) tantum pro gente , id est ,
pro ovibus quse perierant
)) domus Israel, sed ut filios Dei, qui erant dispersi, con-
gregaret in unum -. » Habebat enim alias oves ,
quae non
erant deillo ovili. Istas universas oves , et de Israelitis , et
de Gentibus, diabolus et ejus angeli captivaverant. Ex-
pulso itaque ab eis diaboli dominatu, inconspectu malig-
» 2 Tbess. 3-II — > Joan. xi, 48-52.
 ENARTIATIO IN PSALMUM CVl. %$$
noriim spirituum qiii eas captivaverant , ut salventur et
perficiantur in eeternum , vox earum est in prophetia :

« Salvos fac nos , Domine Deus noster , et congrega nos

» de Gentibus. » Non sicut per Anticliristum compleri
existimant Judaei , sed per Cliristum Dominum nostrum
venientem in nomine Patris sul , diem ex die salutare
ejus: dequo et hic dictum est : « Visita nos in salutarituo.
» Et dicet omnis populus » Iste populus pr?edestinato- :

rum de circumcisione et prseputio gens sancta populus , ,

in adoptionem « Fiat fiat. »

: ,

ENARRATIO

IN PSALMUM CVI.

I. commendat nobis,
PsALMtJs iste miserationes Dei
probatas in nobis , Et mirum
et ideo expertis est dulcior.

si potuerit suavis esse cuilibet nisi illi qui Id quod in isto ,

Psalmo audit, in se didicit. Nontamen uni alicui vel duo-

bus , sed popu) o Dei conscriptus est , et ad se agnoscen-
dum tanquam in speculo propositus. Cujus titulus non
nunc tractandus est est eniip « Alleluia » : , , et bis « Al-
» leluia. » Quod nobis cantare certo tempore solemniter
moris est, secundum Ecclesise antiquam traditionem :

neque enim et hoc sine sacramento certis diebus canta-

mus. Aliekiia quidem diebus cantamus, sed omni
certis

die cogitamus. Si enim hoc verbo significatur laus Dei ,

etsi non in ore carnis, certe in ore cordis « Semper laus :

» ejus in ore meo^. » Quod autem non semel, sed bis ha-

' Psal. xxxiii^ 2.

236 s. AiJGTJSTmi EPiscopi

bct « Alleluia)) titulns iste, non hujus Psalmi proprium

est, sed et alius superior sichabet. Et quantum apparet
ex ejus textu, cantatus est ille de populo Israel 5 cantatur
autera iste de universa Ecclesia Dei diffusa toto orbe ter-
rarum. Forte non immerito bis habet , « Alleluia : » prop-
)) quod clamamus ct Abba Pater. Ciim aliud nihil
ter ,
)>

sit Abba quam Pater non tamen frustra dixit Aposto-

,
:

lus « In quo clamamus, Abba

: Pater^ « nisi quia unus ,
•

quidem paries veniens ad lapidem angularem, clamat,

« Abba alius ex alio latere clamat
;
•» « Pater in illo , : )>

utique lapide angulari, qui est pax nostra, qui fecit utra-

que unum'*. Videamus ergo hic quid admoneamur, et

unde gratulemur, et unde gemamus et unde auxilium ,

postulemus, unde deseramur, unde nobis subveniatur,

quid simus per nos ,
quid per misericordiam Dei ,
quo-
modo nostra superbia conteratur, ut illius gratia glorifice-

tur. Unicuique hominum quod dicturus sum, si fieri po-

lest , occurrat in se. Loquor autem hominibus qui am- ,

bulant viara Dei , et constituti sunt in aliquo provectu

spiritali. Unde si qui forte propter hoc minus me intelli-

gunt , inveniant ubisint, et proficiendo ad intellectum

festinent. Non autem arbitror deserturum Deum conatum
nostrum, ut ad omnes perveniat quod loquimur, sive ex-
pertos , sive inexpertos, ut experti approbent, inexperti
desiderent, et omnibus suavis sit disputatio mea : quae
primum Domino suavis erit, si veridica erit^ veridica au-
tem erit, si non mihi a me , sed ab illo erit. Sic coepit
Psalmus :

II. « Confitemini Domino ,

quoniam suavis est, quo-
)) niam Hoc confitemini,
in sa?culum misericordia ejus^. ))

quoniara suavis est si gustastis, confitemini. Non potest

:

autem confiteri, qui gustare noluit. Unde enim dicturus

' Rom. vui, i5. — » Ephes, 11, i4 et 20. — 3 psal. cvi, r.
 ,

enArrAtio in PSALMrM cvi. 237

est suave esse quod nescit? Vos autem si gustastis quam
suavis est Dominus^ : « Gonfitemini Domino, quoniam
» suavis est. » Si gustastis avidilate , confessione eruc-
tate. « In SEeculum cnim misericordia ejus , » id est , in
seternum. Hic enim ita positum est « In sseculum, » quia
et in nonnullis Scripturae locis « In saeculum , » id est

quod graece ik ^'.«ovy. dicitur, in aeternum intelligitur.

Neque enim misericordia ejus ad tempus est et non in ,

seternum ; cum ideo sit super homines haec ejus raiseri-

cordia, ut vivant cum Angelis in ceternum.
III. « Dicant qui redemptisunt a Domino". » Redemp-
tus quidem videtur et populus Israel de terra iEgypti, de
manu servitutis , ex lal^oribus infructuosis , ex operibus
iuteis : videamus tamen utrum ipsi sint qui hsec dicunt,
qui ab Jigypto liberati sunt a Domino. Non ita est. Sed
qui sunt isti.^ «Quos redemit de manu inimicorum. Ad- »

huc potest quisque et illos accipere redemptos de manu

inimicorum, hoc est, ^gyptiorum. Proprie exprimantur
qui sint, propter quos haec vult Psalmus iste cantari. «De
» regionibus congregavit eos. » Possunt esse adhuc re-

gionesiEgypti^ muhse enim etiam unius provincise regio-

nes sunt. Aperte dicat : «AbOriente etOccasu, abAqui-
» lone et Mari^. » Istos ergo jam redemptos intelhgimus
in toto orbe terrarum. Populus hlc Dei de magna ct lata

jfEgypto hberatus tanquam per mare Rubrum ducitur *,

,

ut in baptismo finiat inimicos. Sacramento enim tanquam

Rubri maris, baptismo scihcet Christi sanguine consecralo,
insequentes ^Egyptii, peccata delentur^ et te evadente,
nullus qui te premebat, remanet inimicus. Isti ergo di-
canthaec; et audiamus jam, fratres (quoniam ducitur iste

popuius Dei), quid liic agatur in congregationc omnium

gentium redempta per Christum :non quasi simui con-
• I Petr. 11, 3. — » Psal, cvi, 2. — 3 Ibid. 3.-4 Exod, xiv, 22,
 ,,

238 S. AUGUSTINI EPISCOPI

tingant haec quae cantantur, in omnibus, sed in singuiis
quibusque ciedentibus in populo autemilio aliter. Totus
;

enira populus tota illa gens ex semine Abrahae secun-

,

dum carnem, tota multitudo domus Israel semel educta

est ex iEgypto, semel per Rubrura mare ducta, semel ad
terram proraissionis perducta : simul enira omnes erant
in quibus haec contingebant : « Hsec autera orania ia
» figura contingebant in illis , scripta sunt autera ad cor-
» reptionera nostrara, inquosfinis saeculorumobvenit^. »
Nos vero non siraul omnes , sed paulatim singillatimque
credentes congregamur in unara quaradara civitatera, et
in unum populura Dei : sed in unoquoque nostrura eliara
singulo contingunt hsec ,
quae scripta sunt , contingunt in
populo, Etenim populus de singulis , non singuli de po-
pulo. Numquid enira unus homo ex popuhs? Sed populus
ex singulis horainibus constat. Quidquid ergo , cura lo-
quor, agnoveris in te, quisquis expertus es, noli cogi-
tando quasi remanere in te , et putare quod in solo te
contingit 5 sed crede ista contingere aut in omnibus , aut
prope in omnibus qui veniunt ad hunc populura , et de
raanu iniraicorura pretioso sanguine redimuntur.
IV. Repetiturus est enim assidue quod cantavimus
raodo : « Gonfiteantur Domino raiserationes ejus, etraira-
» biha ejus hominum. » Istos versus, quantura ad-
fiiiis

vertere potui, quod potestis et vos, quater repetit in quo j

nuraero, quantum Doraino adjuvante scrutari valuirans

significat nobis quatuor quasdam tentationes ex quibus ,

nos liberat cui confitentur suse raiserationes. Fac enim

hominera primo nihil quaerentem, secundura vitam vete-
rera seductoria securitate viventem, nihil putantera aliud
esse post hanc quandoque finiendara negligentera
vitara ,

quemdam et socordera obrutura cor habentem illecebris

,

< I Gor, %f II.

 ,
:

ENARRATIO IN PSALMTJM CVI. 239

mundi , et mortiferis delectationibus consopitum : ut ex-
citeturiste ad quserendam gratiam Dei, ut fiat soUicitus,
ettanquam de somno evigilet nonne manus Dei excitat ,

eum? Sed tamen a quo sit excitatus, ignorat. Incipit au-

tem esse jam Dei, cuni cognoverit veritatis fidem. Sed
antequam cognoscat, dolet errorem suum. Invenit enim
se in errore, vult cognoscere veritatem, pulsat ubi potest,
tentat quod potest , vagatur qua potest , famem etiam pa-
tilur ipsius veritatis. Prima ergo tentatio est erroris et
famis. Ubi in hac tentatione fatigatus exclamaverit ad
Deum , perducitur ad viam fidei , unde incipiat pergere ad
civitatemquietis. Perducitur ergo adCliristum, qui dixit
K Ego sum via^. »
V. Cum ergo ibi fuerit, jamsciens quid observare de-
beat, nonnunquam multum sibi tribuendo, et quasi de
suis viribus praesumendo, incipit confligere velle contra
peccata , et propter superbiam superari. Invenit ergo se
ligatum difficuitatibus cupiditatum , et non posse viam
propter compedes ambulare : inclusum se sentit difficul-
tate vitiorum tanquam muro impossibilitatis erecto
5 et
portisque clausis qua evadat ut recte vivat, non invenit.
,

Jam scit quomodo vivere debeat prius enim in errore :

erat et famem veritatis patiebatur

, accepit autem jam 5

cibum veritatis, et positus est in via audit, Vivebene, :

secundum quod nosti antea enim non noveras quemad-

5

modum viveres modo accepisti et nosti. Conatur, non

,

potest^ ligatum sesentit, exclaraatad Dominura. Secunda

ergo tentatio cst difficultatis in bene operando , sicut ilia
prima erroris et famis. Exclamat et in hac ad Dominum :

liberat Dominus de necessitatibus , rumpit vincula diffi-

cultatis , constituit in operatione sequitatis. Incipit ei jam

facile esse quod difficile fuerat, abstinere a malis, non
' Joan. XIV, 6.
240 S. AUGUSTINI EPISCOPI
atlulterare, noii furtum facere, non homicidium , non
sacrilegium , non alienura concupiscere : facta est facul-
tas quae fuerat antea difficultas. Potuilhoc Dominus sine
difficultate prsestare sed si hoc sine diificultate habere-
:

mus, largitorem hujus boni non agnosccremus. Sienim pri-

mitus, cum veliet, posset , et non sentiret adversus se ob-
nitentes cupiditatcs , nec vincuhs suis gravata anima
coliideretur suis viribus tribueret quod
5 se posse sentiret,

et non confiterentur Domino miserationes ejus.

VI. PoSt has duas tentationes primam erroris atque ,

inopiae veritatis, secundam diiiicuitatis l)ene operandi,

tertia tentatio excipit licminem ei loquor qui jam tran- :

siit has duas. Nam istae duse, fateor, rauitis notse sunt.
Quis enira nescit se ab ignorantia venisse ad veritatem , ab
erroreadviam, a fame sapicntise ad verbum fidei? Deinde
muiti iuctantur cum ditlicuitatibus vitiorum suorum , et

adhuc consuetudine coiligati gemunt tanquam in clausura

et compedibus* Agnoscunt et istam tentationem quam- ,

vis jam dicant si forte dicunt: « Infeiix ego homo, quis

,

» me liberabit de corpore mortis hujus ^ ?Nam vide arctis-

sima vincula : « Caro, inquit, concupiscit adversus spi-

)) ritum , et spiritus adversus carnem , ut non ea quae
)) vullis , iila faciatis '^.
)) Prcinde qui jam est adjutus
spiritu, ut quemadmodam noiuit esse aduiter, sic nonsit,
quomodo noluit esse fur , sic nonsit 5 et csetera illa omnia,
quse voiunt liomines vincere , etssepe inflexi superantur,
ut exciament ad Deura , ut de necessitatibus eorum eruat
eos, et inde liberati confiteantur Doraino raiserationes
ejus : quisquisergo talis est, et vicit ilias diiiicuitates, et

probabiiiter jara conversatur inter homines, sine ulla

quereia raaiorummorum, excipitur tentatione tertia taedii

cujusdamin mora iiujus vitae, ita ut aliquando eum nec

'
Rom. \n, 24. — » Gal. v, 17.
 1 ,

EjyARRATlO IN PSALMUM CVI. 24

orare delectet. Tertia tcntatio priori contraria : priusenira
periclitabatur fame ,
postea fastidio. Unde et hoc, nisi de
quodam languore Jam non te iliicit adulterium,
anira?e?
nec tamen delectat Dei verbum. Jam post periculum im-
peritire et concupiscentiae , de quibus duobus te evasisse

Isetaris , videne tc-edium fastidiumque te necet. Non est et

ista levis tentatio : agnosce te in illa , et exclaraa ad Do-
rainura _,
ut de necessitatibus tuis etiam hic liberet te 5 et

de hac tentatione hberatus cum fueris , confiteantur illi

miserationes ejus.
VII. Liberatus autem ab errore liberatus a difficultate ,

bene operandi, hberatus a tredio fastidioque verbi Dei

fortassis dignus eris cui populus committatur constitua- ,

risin gubernaculis navis, recturus Ecclesiara. Ibi quarta

tentatio. Tempestates maris quatientcs Ecclesiam turbant ,

gubernatorem, Denique po-

tres illas tentationes experiri

test omnis pius fidehs in populo Dei quarta ista nostra :

est. Quanto enim plus honoramur tanto phis perichta- ,

mur. jMetuendum est ne avertat aliquem vestrum a veri-

tate pericuhim erroris •, metuendum est ne vincat unura-
([uemque cupiditas sua , et ehgat eara sec[ui ,
quara ex ejus
diflicuhatibus exclaraare ad Dominum ; metuendura est
ne unicuique vestrum minus sapiat verbum Dei, et fastidio
moriatur tentatio vero gubernandi, tentatio periculorum
:

in regenda Ecclesia nos potissimum tangit. Sed quomodo

et vos ahenieritis , si tota navis perichtabitur? Quod ideo
dixi, ne in hac quarta tentatione, tanquam nostra pro-
pria, (ubi opus est ut ab orationibus non desistatis, nam
vos prirao naufragatis ,) rainus solhciti sitis, et pro nobis
minus Quid enim, fratres, quia ad eadem guber-
oretis.

nacuia non sedetis non in eadem navi navigatis ?

,

VIII. Post has quatuor tentationes ,

quatuor exclama-
tiones ,
quatuor hberationes ,
quatuor raiserationum do-
cxviii. 16
 ;
,

"242 S. AUGUSTIWI EPISCOPI

minicarura confessiones , generaliter in hoc Psalmo con-
sequenter ipsa commendatur Ecclesia : ut evidentissirae
noveritis de qua Psalmus ab exordio loquebatur. Cora-
,

mendatur autem ita ut nobis in omnibus Dei gratia praedi-

cetur , « Qui superbis resistit, humilibus autera dat gra-
M tiara^ : » quia ideo ille venit, « Ut qui non vident, videant,
» et qui vident , caeci fiant^ : quia oranis vallis implebi-
» tur , et oranis mons et coUishumiliabitur^. » Quo com-
mendato, dicitur aUquid, quod etiara de haereticis intel-

ligatur ,
quibus tanquara civilibus bellis quatitur Ecclesia
et concluditur Psalmu5 ,
quera jam exposui , brevius
fortasse quamputabatis. Narausque adeo meistura totum
Psalmum aliquantura prolixura exposuisse arbitror, ut
jara olficium a rae non expectetis disputatoris , sed pene
lectoris_,si tenetis quae dixi. Puto enim, sunt ante oculos
vestros constituta: sed utmeliuscomraendentur , breviter
replicentur. Priraa tentatio, errorisetfamisverbi; secunda,
difticultatis vincendarum concupiscentiarum ; tertia, taedii

atque fastidii ;
quarta, terapestatis et periculorura in guber-
nandis Ecclesiis : etinhis omnibus exclamationes, etlibera-
tiones , et raiserationura Deiconfessiones.Ad extremura ip-
siusEcclesiae fitcommendatio, qu.Te et salva facta estpergra-
tiam Dei nostri , non per meriturasuura : etcommemoratur
iniraicorum afflictio propter superbiara 5
quibus extinctis,
erecta est Ecclesia t ct propter insidias quasdam deminu-
tionis ab haereticis , et detrimentorura quodara modo do-
mesticorura , et ex his circa Ecclesiam divina beneficia
et Psalrai conclusio. Legaraus jara raagis quara disseraraus.
IX. « Dicant qui rederapti sunt a Domino, quos redemit
)) de manu iniraicorura, de regionibus congregavit eos,
)) ab Oriente et Occasu, et Aquilone etMari*. » Christiani

ergo ipsidicant, de toto orbe convocati. « Erraveruntin

•
Jacob. )v, 6. — » Joan. ix, Sg. — ^ Isai. xl, 4- —^ ^sa\. cvi, 2, 3.
 ,

ejnarrAtio ijv psalmum cvi. 243

» solitudine , in siccitate , viam civitatis habitationis non
)> invenerunt. » ErroTera miserabilem audivimus : quid
de inopia? « Esurientes et sitientes, anima eorum in ipsis
» defecit^ Sed quare defecit? cui bono? Non enim
»

crudelis estDeus; sedsecommendat^ quodexpedit nobis,

ut nobis deficientibus rogetur, et ut subveniens ametur.
Et ideo posthunc errorem et famemetsitim, k Et claraa-
» verunt ad Dominum cum , tribularentur ; et de neces-
» sitatibus eorum eripuit eos. » Et quid ilhs prsestitit,

quia errabant? viam rectam. » Yiam

« Et deduxit eos in
civitatis habitationis non inveniebant fame et siti aestua- ,

bant et deficiebant « Et deduxit eos in viam rectam

, :

» ut irent in civitateni habitationis. » Quomodo subvene-

ritfami et siti , nondum dicit , sed et hoc expectate. « Con-
» fiteantur Domino miserationes ejus, et mirabiha ejas
» fihis hominura. Dicite experti inexpertis ,
jara in via
positi jam ad civitatem inveniendam directi, jam deni-
,

que a fame et siti hberati « Quoniam satiavit animara :

» inanera et animam csurientem implevit bonis

, » "^.

X. Vive ergo bene, jam in via positus es, jam audisti

quid agere debeas, quidsperare. Quid ahud excipit, quo-
niam conaris et superaris ? « Sedentes in tenebris et in um-
» bramortis,compeditos,inraendicitateetferro^. » Unde

hoc, nisi quia tibi tribuebas quia gratiam Dei non agnos- ,

cebas quia consihum Domini circa te reprobabas ? Nara

,

vide quid adjungat « Quoniam inamaricaverunt eloquia

:

» Dcmini » per superbiam, justitiam Doraini nescientes,

:

et suam volentes constituere *. « Et consihura Altissimi

» exacerbaverunt. Et humiliatum est in laboribus cor
» eorum ^ » Et nunc pugna contra concupiscentiam. Deo
desistente ab adjutorio , laborare potes , vincere non potes.
Et cum fueris pressus consuetudine tua prava, humilia-

'Psal.cvi, 4,5. — 'lbid.6-9, — ^lhxA. 10. — 4Rom. x,3. — ^Psal. cvr, 11,12.
16.
 ,

244 S. AUGIJSXIKI EPISCOPI

bitur cor tiiiitn iii laboribiis : ut jam corde bumiliato

discas claraare : « Infelix ego bomo ,
quis me bberabit de
)) corpore mortis bujus ' ? Humiiiatum est ergo in laboribus

» cor eorum : infirmati sunt, nec fuit qui adjuvaret eos. )>

Quid ergo restat, nisi quare factum est? « Si enim data

)) essetlex, quae posset vivificare omnino ex lege esset

,

)) justitia : sed conclusit Scriptura omnia sub peccato ut ,

)) promissio ex fide Jesu Christi daretur credentibus-.

)) Lex autem subintravit, ut abundaret debctum^. Ac- ))

cepisti verbum accepisti praeceptum nec desinis

, facere ,

quod male faciebas et accepto praecepto, auges peccata ,

per prsevaricationem. Superlie, si te ignorabas, vel disce

te humibatus : clamabis , a necessitate liberaberis , libo-

ratus miserationes Domini coafiteberis. « Et clamaverunt
)) ad Dominum cum , tribularentur , et de necessitatibus
)) eorum salvos fecit eos ^. )> Liberati sunt de secunda ten-
tatione , restat tsedii atque fastidii. Sed primo quid istis
prtestitit liberatis , videte. Et eduxit eos de tenebris
«

)) et umbra mortis et , vinculaeorum disrupit. Confitean-

)) tur Domino miserationes ejus et mirabiha ejus filiis ho-
)) minum. Quare? Quas difticultates vicit ? « Quia contri-
))

» vit portas sereas , et vectes ferreos confregit. Suscepit

» eos de via inic[uitatis eorum : propter injustitias enim
)) suas humiliati sunt ^ » Quia sibi tribuebant, non Deo :

quia suam iustitiam conslituebant, ignorantes Dei justi-

tiam*', humibati sunt. Invenerunt se non posse sine ejus

adjutorio ,
qui de suis sohs viribus praesumebant.
XI. Sed quod aliud genus restat? « Omnem escam abo-
)) minata est anima eorum. Jam fastidium patiuntur ))

fastidio languent , fastidio pericbtantur : nisi forte putas

occidi eos famepotuisse , et non posse fastidio. Vide quid

«Rora. vn, 24. — 'Gal. 111,21,22.— ^ Roni. v, 9.0. — 4PsaI. cvi, i3. —
— 5 Ibid. 14-17. — 6 Rom. X, 3.
 ;

ENARP.ATIO IN PSALMUM CVI. 245

sequatur , « Omnem escam abominata est
cum dixisset :

» anima eorum ne quasi eos putares de satietate secu-

^ »

ros, non magis videres de fastidio morituros « Et appro- :

» pinquaverunt inquit usque ad portas mortis^ » Quid

, ,

ergo restat? Ut quod te delectat verbum Dei, non tibi

tribuas, neque hinc aliqua infleris arrogantia, et avidus

cibi, in eos qui fastidio periclitantur superbe insilias.
Intellige etiam tibi prseslitum esse hoc , non a te tibi esse.
« Quid enim habes quod non Hoc ergo in- accepisti '^
? »

telligens, ethocvitio atque languore pericHtans, fac quod

sequitur : « Et exclamavernnt ad Dominum , cum tribu-
» larentur , et de necessitatibus eorum liberavit eos. »

Et quia languor erat non delectari : « Misit verbum suum,

» et sanavit eos^. » Yide quid mali habeat fastidium
vide unde hberat ille , ad quem clamat fastidiens , « Misit
» verbum suum et sanavit eos et cripuit eos. » Unde?
, :

Non de errore, non defame non de dillicultate vincendi ,

peccata sed « De corruptela eorum. » Quoedam corrup-

,

tela mentis est, fastidire quod dulce est. Ergo et de hoc

beneficio , sicut de cceteris superioribus , « Gonfiteantur
» Domino miserationes ejus, et miraliiha ejus fdiis ho-
» minum. Et sacrificent sacrificium laudis ^. » Jam enim
ut laudetur, suavis est Dominus. « Etenuntient operaejus
» in exultatione. » Non cum tsedio, noncummoerore, non
cum anxietate 5 non cum fastidio, sed, « In exultatione. »
XII. Quarta restat, in qua omnes periclitamur.
illa

Omnes enim in navi sumus ahi operantur, ahi portantur :

5

simul tamen omnes et in tempestate perichtantur et in ,

portu salvantur. Post haec enim omnia sequitur, « Qui

» descendunt mare in navibus facientes operationem in ,

» aquis multis ^ » id est, inpopuhs multis. Aquas enim

:

• Psal. cvi, 18. — 2 I Cqi- ,y^ r, — 3 psal. cvi, 19, 20, — 4 IltiJ. qi, qq.
— STbiM. ?.3.
 ,

246 S. AliGliSTlM EPISCOPI

saepe pro populis poni, testis est Apocalypsis Joannis,

ubi interrogane Joannes quid illae aquae essent, respon-
sum est ei : « Qui ergo faciunt operatio-
Populi sunt '. »

nem in ac[uis multis, Ipsi viderunt opera Domini et

c. ,

» mirabilia ejus in profundo^. » Quid enim profundius

cordibus humanis? Indeplerumque venti erumpunt tem- ,

pestates seditionura et dissensionum navem perturbant.

Et quid agitur in his.^ Volens Deus ut ad eum clamarent
ethiqui gubernant, et hi qui portantur « Dixit, et stetit ,

))spiritus procellae. » Quid est, « Stetit? » Permansit,

perduravit adhuc turbat, diu jactat, saevit, et non transit.
:

))Dixit enim et stetit spiritus procellae. » Et quid egit iste

,

spiritus procellae? « Et exaltati sunt fluctus ejus. Ascen-

» dunt usque ad ccelos audendo « Descendunt usque
, » :

» in abyssos , » timendo. « Ascendunt usque in coelos

» descendunt usque in abyssos : » foris pugnae , intus
timores. « Animaeoruminmalis tabescebat. Turbatisunt,
» et moti sunt sicut ebrius^. » Qui sedent ad gubernacula, et
qui fideliter navem amant, sentiuntquoddico : « Turbati
» sunt et motisuntsicut ebrius.» Certequandoloquntur,
quando legunt, quando tractant, sapientes apparent : vae

aterapestatc. «Etomnis,inquit, sapientia eorura absorpta

» est. » Ahquando deficiunt omnia humana consilia :

quacumque se quisqueconverterit, fluctusfremunt, tem-

pestas saevit, brachia deficiunt quo prora impingatur, :

cui fluctui latus nudetur_, quo navis impulsa dimittatur,

a quiJjus saxis ne pereat refrenetur, omnino a rectoribus
non videtur. Etquid restat, nisi quod sequitur?« Et ex-
» clamaverunt ad Dominum cum tribularentur et dc ,

» necessltatibus eorum eduxiteos. Et imperavit procellae,

» et stetit in auram*. » Non stetit in tempestatem , sed

« In aurara. Et siluerunt fluctus ejus. » Audite de hac re
« Apoc. XVII, t5. — 'Psal. cvi, i\. — 3 IbiJ. 26-27. —4 Ibid. 28,29.
 ENARRATtO IN PSALMUM CVI. 247
vocem cujusdam gubernatorispericlitati, humiliati, libe-
rati. « Nolo, inquit, vos ignorare, Iratres, de pressura
)) nostra, quae f"acta estin Asia ,
quia supra vires gravati
)) sumus , et supra modum, ( Yideo omnem sapientiara
)) ejus absoptam.) ita ut tsederet nos, inquit_, etiam vi-
» vere ^. )) Et quidPilleita deficientes desereret.? Aut non
propterea illi defecerunt , ut ille apud eos gloriam repe-
riretPDenique quid sequitur? « Sed ipsi in nobismetipsis
» responsum mortis habuimus , ut non fidentes in nobis
)> simus, sed in Deo qui suscitatmortuos-. ))Etimperavit
)) proccllse, et stetit iii Jam illi de se apud se
auram. »

responsum mortis habuerant, quorum omnis sapientia

absorpta erat, « Et silueruntlluctusejus. Etjucundati sunt
» quoniam siluerunt : et deduxit eos in portura voluntatis
» eorum. Gonfiteantur Domino miserationes ejus". » Ubi-
que oranino, ubique « Confiteantur Doraino, » non me-
rita nostra non vires , nostrae , non sapientia nostra , sed
« Miserationes ejus. » Ille ametur in omni nostra libera-
tione, qui est invocatus inomni nostra tribulatione. « Con-
» fiteantur Doinino miserationes ejus , et mirabilia ejus
» filiis hominum. »

XIII. Et videte unde dicat, unde omnia ista praelocutus

sit, unde orania haec enuraeraverit ,ubi aganturhaec. « Et
» exaltenteumiiiEcclesia populi ; etincathedraseniorum
» laudenteura^.Etexaltent eum,»hocest,«Laudenteum,»
et «Laudent eum, » hoc est, « Exaltent eum. » Exaltent,
laudent populi et seniores, et negotiatores et gubernatores.
Quid enim fecit in hac Ecclesia.? quid constiiuit.? unde
illara eruit? quid ei prsestitit? Queraadmodum superbis
humilibus gratiam dedit ^ superbis scilicet primo
restitit , :

populo Judaeorura, arroganti et extollenti se de genere

• 2 Cor. 1, 8. — » Ibid. 9. — 3 Psal. cvi, 3o, 3i. — 4 Ibid. 32. — 5 Ja-
cob, IV, 6.
 ,

248 S. AUGrSTINI episcopi

Aljrahae, et quodilli genti sint credita eloquia Dei '. Non
eis haec valebant ad sanitatem , sed ad exahationem cordis,
ad tumorem potius quam ad magnitudinem. Quid ergo
fecit Deus superbis resistens Ixunilibus dans graliam ,
^

ramos naturales propter superbiam araputans oleastrum ,

propter humilitatem inserens ? quid fecit Deus ? Audite '^

haec duo Deus primo quemadmodum superbis resistat

:

deinde quemadmodum humihbus det gratiam. « Posuit

)) flumina in desertum. » Currebant ibi aquae, currebant
prophetiae. Quaeremodo apudJudaeos Prophetam, non in-
venis. a Posuit enim flumina in desertum, et exitus aqua-
)) rum in sitim. Posuit flumina in desertum^ » Dicant, .

u Jam non est Propheta, et nos non cognoscet adhuc^.

» Posuit tlumina in desertum , et exitus aquarum in sitim,
» terrarum frucliferam in sahnas^ » Quaeris ibi fidem
Christi , non quaeris Prophetam
invenis non invenis5
,
;

quaeris sacerdotem non invenis quaeris sacrificium non

, 5 ,

invenis quaeris tempium noninvenis. Quare hoc^ Quia,

;
,

« Posuit f himina in desertum et exitus aquarum in sitim, ,

)) terram fructiferam in salinas. » Unde? quo merito ? « A

» mahtia inhabitantium in ea. » Ecce quomodo superbis

resistit audi quomodo humihbus det gratiam. « Posuit

:

» desertum in stagna aquarum et terram sine aqua in ,

» exitus aquarum. Et habitare fecit ilhc esurientes^. )>

Quoniam ilh dictum est « Tu es sacerdos in Eeternum :

» secundum ordinera Melchisedech". » Quaeris enim sacri-

ficium apud Judaeos non habes secundum ordinem Aaron,:

quia posuit flumina in desertum quaeris secundum ordi- :

iiem Melchisedech apud ilios non invenis sed per totum

: ,

orbem celebratur in Ecclesia. « A sohs ortu usque ad oc-

» casum laudatur nomen Domini^. » Et dicit Deus ilhs,

" Rom. 111 ,2. — * Id. XI, 17-24. — ^ Psal. cvi ,33. — 4 Id. lxxiu, 9.

— 5 1,1, cvi, 34. — '^

Il)iM. 3.5, 33. — : Id. cix, 4. — » Id. cxu, 3.
 ,

enAhrAtio m psalmum cvi. 249

quorum fluminaposuit in desertum : « Non est mihi vo-
» Dominus, nec accipiam sacrifi-
luntas in vobis, dicit
» cium de manibus vestris quoniam ab ortu solis usque :

» ad occasum, sacrificium mundum ofFertur nomini meo^»

Ubi erant omnia immunda sacrificia c[uando desertum ,

erant, quando squalebant, quando saJinae erant omnes

gentes ibi nunc fontes ibi nunc flumina ibi nunc stagna
; , ,

aquarum, et exitus aquarum. Ergo superbis restitit, (c

)) humilibus autem dedit gratiam. Et habitare fecit illic

» esurientes » quia, «Edentpauperes, etsaturabuntur'^.
;

» Et constituerunt civitatcm habilationis. » Tnterim ha-

bitationjs in spc quoniam, « Qui me audit, inquit, ha-

:

)) bitabit inspe^. Etconstituerunt civitatem habitationis.

» Et seminaverunt agros , et plantaverunt vineas , et fe-

)) cerunt fructum frumenti* : » ad quem^ gaudet operarius

ille, quidicit, « Non quia quEero datum, sed requiro
)> fructum^. Et benedixit eos, et multipHcati suntnimis,
» etjumenta eorum non sunt deminuta'. Hoc stat. ))

(( Firmum enim fundamentum Dei stat^ quia novit Do-

» minus qui sunt ejus ^. Jumenta et pecora dicuntur ))

in Ecclesia simpliciter ambulantia , sed utiha ; non multum

docta, sed fide plena. Ergo et spiritales et carnales « Be-

)) nedixit eos , et multiplicati sunt nimis, et jumenta eo-

)) rum non suntdeminuta. ))

XIV. « Et pauci facti sunt, et vexati sunt^. Unde )>

hoc? De transverso? Imo de interno. Ul enim pauci fie-

rent, Ex nobis exierunt, sed non erant ex nobis^^.
)> )>

Ideo autem tanquamdehis dicit, de quibus antea loque-

batur, ut cum intellectu discernantur; quia tanquam de
hisdem loquitur propter communia sacramenta. Ad po-
,

' Malach. i, lo, ii. — ' Psal. xsi, 27. — 3 Piov. 1, 33 ,

juita lxx. —
i Psal. tvi, 37. — 5 Supple fruclum. — 6 phnip. iv, 17. — 7 Psal. cvi, 38.
— 8 2 Tim. ii, 19. — Psal, cvi, 39. — '^- i Joan. 11, 20.
 ,

250 S. AUGUSTINI EPISCOPI

pulum enim Dei pertinent , etsinon per virtutem certe ,

perspeciempietalis : de iiiis cnim audivimus Apostolum :

(( In novissimis temporibus instahunt tempora saeva ; erunt

» enim homines se ipsos amantes^ » Primum malum
(( Se ipsos amantes : » utique sibi placentes. Utinam sibi

disphcerent , et Deo placerent : utinam in ditlicuhatibus

exclamarent, etanecessitatibus hberarentur. Sed multum
de se pr<^sumentes_, (( Pauci facti sunt. » Manifestum est,

fratres : omnes qui se dividunt ab unitate, pauci fiunt.

Muhi enira sunt •, sed in unitate, dum non separantur ab
unitate. Cum enim coeperit ad eos non pertinere muhi-
tudo unitatis , in haeresi et in schismate pauci sunt. Et ((

» pauci factisunt, ctvexatisunt a tribuhitione malorum

» et dolore. Effusus est contemptus super principes-. »
Reprobati enim sunt ab Ecclesia Dei : et magis ,
quia
principes esse voluerunt, ideo contempti sunt, et factisunt
saJ infatuatum projectum foras^^ ideo conculcatur ab ho-
minibus. (( Effusus est contemptus super principes. Etse-
» duxit eos in invio, et non in via. » iih superius in via,
illi ad civitatem directi ; denique deducti , non seducti :

isti autem in invio seducti. Quid est, (( Seduxit eosPTra-

» didit illos Deus in concupiscentias cordis eorym*. »
Hoc est enim, Seduxit, » donavit ilios sibi. Nam si pro-
((

prie quseras , ipsi se seducunt. « Qui enim putat se esse

» ahquid, cum nihil sit, se ipsum seducit^ » Quid est

ergo , (( Seduxit eos ? » Dimisit eos. (( In invio , et non in
» via. » Quomodo enim in via horaines ,
qui partem te-
nent , et totum rehnquunt ? Quomodo in via ? Quae est ergo
via, aut ubi agnoscitur via? (( Deus, inquit, misereatur nos-
» tri, et benedicat nos, illuminet vuUum suura supcr nos,
» ut agnoscaraus in terra viam tuam. » Qua terra ? (( In om-
• 2 Tim. 111, 2. — ' Psal. cvi, 4o. — ^ Matth. v, i.5. — 4 Rom. i, 2^. —
5 Gal. VI, 3.
 ,

ENARRATIO IN PSALMUM CVI. 25l

» nibns gentibus salutare tuum^ » Utique tales ut minuan-
tur, utpauci fiant, hinc exeunt : a nuiltitudine unitatis ora-
nes exierunt, sicut paulo ante commemoravi dictum de
illis : « Exnobis exierunt, sed non fuerunt ex nobis : si enim
» exnobis fuissent, permansissentutiquenobiscum^.» Scd
si forte nostri sunt in occulta praescientia Dei , necesse est
ut redeant. Quam multi non nostri adhuc quasi intus,
et quam raulti nostri adhuc quasi foris? « Novit Do-
» minus qui sunt ejus ^. » Et illi non nostri qui intus sunt,
quando occasiones invenerint exeunt et ilH nostri qui , :

foris sunt, quando occasiones invenerint, redeunt. Illud

ergo accipite quod vovit Deus secundum hoc « Seduxit ,

)) eos in invio, et non in via. » Et quid de ilhs fecit?

Quod dicere coeperam quod attente audiatis. Potuit illos
,

pati intussemper, sed nos de illis non proficeremus cum :

autem separati sunt et per qusestiones malignas inquie-

,

tant nos, propositum est nobis ex illis et inquisitionis stu-

diura , et timoris exemplum. Unusquisque tremit , cum
alterum videt exisse , tanquara ex iUius exitu dicatur illi

» Quapropter qui se putat stare , videat ne cadat ^. )> Pro-

sunt ergo quia exeunt intus essent et tam mali
: nam si ,

Quid de ilUsdictura est in

essent, nihil de iUis prodesset.
quodam Psalrao ? « Congregatio taurorum id est cer- , ,

vicatorum et superborum congregatio taurorum inter :

» vaccas populorura. » Vaccas dicit seductiles aniraas,

quse facile consentiunt seductoribus tauris. Sed quare hoc?

« Ut excludantur hi qui probati sunt argento^. » Quid
est, ut excludantur? Ut appareant, ut emineant iUi qui
sunt probati in eloquio Dei. Cura enim respondetur haere- ,

ticis ex necessitate , sedificantur cathoUci ex utiUtate. Hanc

sententiam plane Pauius expressit : « Oportet enim, inquit,
• Psal. Lxvi, 2, 3. — 2 I Joan. ii, 19. — ^ 2 Tim. 11, 19. — 4 i Cor. x,
12. — 5 psal. Lxvn, 3i.
252 S. AUGUSTINI EPISCOPI
)) haereses esse, ut probati manifesti fiant in vobis* ))Oportet .

et tauros seducentesesse, « Utqui prol^ati sunt argento, )>

manifesti sint , hoc est, « Excludantur. )) Ouid est, ar-

gento probati? « Eloquia Domini, eloquia casta, argen-
))tum igne examinatum terrae ,purgatum septuplum'^.))
Quicumque sunt probali inhoc argento id est, in eloquio ,

Domini non possunt plene exerere hoc argentum nisi

, ,

quaestionibus inquietati haereticorum. Et hic attendite,

quia non prretermissum est. « Ecce etrusus estcontemp-
)) tus super principes , )> super illos tauros. Quare con-
templi sunt? Ahud annunliantes. Quid sunt contempti?
Anathematizali. « Quisquis enira vobis annuntiaverit pra>
)) terquam quod accepistis , anathema sit^. » Quid tam
contemptum quara salinfatuatus*,quiforas projectus con-
culcatur? Et videte si non principes sunt ipsum Paulum ^

audite. « Licet si nos aut Angelus de coelo evangehzaverit

)) vobis praeterquam anathema sit^. quod accepistis , ))

Principes sunt, docti sunt, magni sunt, lapides pretiosi

sunt. Quid adhuc dicturus es? numquid Angeh sunt?Et
tamen « Etsi Angelus de coelo vobis annuntiaverit, praeter-
quam quod , anathema sit.
accepistis Qnia et ipse dia- ))

bolus angelus de ccelo Lipsus est. « Effusus est ergo

)) contemptus super principes. Et adjuvit pauperem a raeii-

)) dicitate ^. )> Quid est hoc , fratres , contempti sunt princi-

pes , et adjutus est pauper? Abjecti sunt superbi , et

instructus esthumihs. Hocfecit, ethoc faciendo « Adjuvit

)) pauperem a mendicitate. Mendicus est ille nihil sibi )) ,

tribuens totum de misericordia Dei expectans ante ja-

,

nuam dominicam quotidie cL^mat, pulsans ut aperiatur

ei nudus et tremens ut vestiatur oculos in terram deji-
, ,

ciens, et pectus tundens. Istum mendicum, hunc pau-

> I Cor. XI, 19. — 2 Psal. xi, 7. — ^ Gal. 1 , 9. — 4 Matth. v, i3. —

5,Gal. 1,8. — c Pfal.cvi,
V.
 ,

etuArrAtio iw psAlmum cvi. 253

perem , hunc humilem, adjuvit Deusplurimum etiamde ,

ipsa separatione haereticorum : quia pauci facti sunt , et

vexati sunt , et seducti in invio et non in via. Denique
quid postea ex ilhs deminutis , seductis ,
paucis factis
vexatis^ in adjuto paupere quidfit.^ « Et posuit sicut oves
» familias. » Quasi unum pauperem et unum mendicum
inteUigebas ,Et adjuvit pauperem a men-
de quo dixit , «

» dicitate. » Pauper iste multa^ famihcesunt, pauper iste

multae plebes sunt multae Ecclesiae una Ecclesia: una ,

plebs, una famiha, una ovis est. « Et posuit sicut oves

» famihas. » Magna mysteria ista, magna sacramenta,
quam profunda plena mysteriorum quam
, ;
dulciter in-
venta ,
quia diu latentia. Ergo, « Videbunt recti, et ju-
» cundabuntur , et omnis iniquitas oppilabit os suum ^ »
Iniquitas illa garriens contra unitatem , et cogens manifes-
tari veritatem, convicta « Oppilabit os suum. »

XV. « Quis sapiens? et custodiet haec, et intelhget mi-

» serationes Domini ^. » Videte quo fine clausit : « Quis
» sapiens? et custodiet hcec. » Et quid custoditurus est
sapiens? Id esl, si pauper sit, custodit; si nonsit dives,
id est non sit superbiis non sit inflatus custodit haec.
, , ,

Quare enim custodit haec? Quia « Intclhget miserationes

» Domini » non meritasua, nonvires suas, non poten-
:

tiam suam sed « Miserationes Domini^ » qui errantera

5

et egentem in viam dcduxit et pavit qui pugnantem ad- 5

versus diflicultatem peccatorum, et colhgatum vincuhs

consuetudinis solvit et hberavit 5
qui fastidientem verbum
Dei , el taedio quodam pene morientem , missa medicina
verbi sui recreavit ;
qui perichtantem inter naufraga et
procellosa discrimina, mari placato , ad portum perduxit :

qui eum denique constituit in eo populo , ubi humihbus

dat gratiam, non in illo ubi superbis resistit ^ et fecit cum
' Psal. cvr, 4i- — ' Ibid. ^i.
254 S. AUGUSTINI EPISCOPI
suum , ut intus manens multlplicaretur , non ut foras
exiens minueretur. Hoc vident recti , et jucundantur.
« Omnis ergo iniquitas oppilabit os suum , » et qui est
« Sapiens, custodiet haec. » Unde custodiet? Per humi-
litatem, intelligendo miserationes Domini : quia ubique
dictum est : « Confiteantur Domino miserationes ejus , et
» mirabilia ejus fdiis hominum. »

IIN PSALMUM GYII.

Quare hoc loco non subjicitur Enarratio.

I. PsALMUM centesimum-septimum exponendum non

putavi quoniam jam exposui eum in Psalmo quinquage-
:

sirao-sexto, et in Psalmo quinquagesimo-nono , ex quo-

rum postremis partibus iste constat. Nam postrema pars
quinquagesimi-sexti% prima est hujus, usque ad eum
versum ubi dicitur « Et super omnem terram gloria
:

» tua^. » Hinc autem usque in finem, postrema pars est

quinquagesimi-noni : sicut postrema pars centesimi tri-

gesimi-quarti , eadem est quae centesimi tertii-decimi , ab

eo versu ubi dicitur : « Simulacra gentium argentum et
» aurum ^ : » sicut tertius-deciraus et quinquagesiraus-
secundus, mutatis aliquibus mediis, eadem habent omnia
a principiis usque in fines. Quaecuraque igitur in hoc Psal-
mo centesimo-septimo ahquantulura aliter posita sunt,

quam in iHis duobus , ex quorum partibus constat , non

habent intellectum diliicilem : sicut in quinquagesirao-

• Psal. Lvi, 12. — ' Id. cvii, 6. — 3 IJ. ciui et cxxxiv, i5.
 ,

IN PSALMUM CVII. 255

sexto dicitur : « Gantabo et psallam, exurge gloria mea ^ : »
inisto autem, « Gantabo etpsallam in gloriamea'^. » Ad
hoc enim dictura est illic : « Exurge, » utin illa cantaretur
et psalleretur. iLem ibi, (c Quoniam raagnificata est usc[ue
» ad coelos raisericordia tua^-, » vel, sicut alii interpre-

tati sunt, « Elevata est : » hic autem, « Quoniara magna

» est super coelos misericordia tua^.» Ideo enim magnifi-
cata est usque ad coelos, ut magna sit in coelis 5 hoc enim vo-
luit dicere : « Supercoelos. »Itera in quinquagesimo-nono,
« Loetabor, et dividam Sichimam ^ » liic autem
; « Exal- ,

M tabor, et dividara Sichiraam''. » Ubi ostenditur quod de

dividenda Sichima significatum est, post Domini exaltatio-
nem praedictum futurum, et illam laetitiam ad hanc exal-
tationera pertinere •, ut ideo laetetur, quia exaltatur. Unde
alibi dicit: « Gonvertisti luctura raeura in gaudiura raihi
» conscidisti saccura meum , et accinxisti me Isetitia'. »

Item ibi , Et Ephrccra fortitudo capitis mei

« » hic au- ^ :

tem, « Et Ephraem susceptio capitis raei^. » Suscipiendo

enim fit fortitudo , id est , suscipiendo fortes facit , fruc-
tificans in nobis : interpretatur enira Ephrsem, Fruciiiica-
tio. Susceptio autem ad utruraque referri potest, sive cum
suscipiraus Christum , sive cura ipse nos suscipit, qui est
caput Ecclesiae. Et quod ibi ait : « Tribulantes nos'^ ^ »

hic autem , « Iniraicos nostros ^^ : » utique iidera ipsi

sunt.
II. Admoneraur sane isto Psalrao, eos titidos qui tan-
quam de historia positi sunt, rectissime fieri ut secundum
prophetiam intelligamus, secundum quod videmus Psal-
mos esse conscriptos. Quid enim tam diversum secundum
historiam, quam id quod est in titulo quinquagesimi-sexti,

• Psal. Lvi, 8. — ' IJ. cva, 2. — ^ ij. Ly, jj — 4 j^ (,yy^ 5 — 5 jj^

ux, 8.-6 Id. cvn ,8.-7 Id. xxix, 12, - 8 ij. lix, 9. — 9 Id. cvii, 9.
— '" IJ. Lix, i4- — •' Id. cvn, 14.
 ,

256 S. AUGUSTIKl EPISCOPI

« In finem , ne corrumpas , ipsi David , in tituli inscrip-
» tionem , cum fugeret a facie Saiil in speluncam : » et
in titulo quinquagesimi-noiii : « In finem , his qui immu-
)) tabuntur, in tituli inscriptionem, ipsi David, in doc-
)) trinam, cum succendit Mesopotamiam , Syriam, et Sy-
» riam Sobal , et convertit Joab , et percussit in vallc
)) Salinarum duodecim millia? » Nam prseterid quod po-
situm est , « In tituli inscriptionem , )> et « ipsi David , »

et « In finem ; )> caetera ita diversa sunt , ut ille habeat

humihtatem David iste fortitudinem ille fugam iste, ; ,

victorias.Et tamen ex istorum duorum posterioribus par-

tibus, quorum tam diversi tituh sunt^ Psahiius iste compo-
nitur. Ubi significatur ad unum ahquid concurrere utrum-
que iion superficie historioe sed ahitudine prophetise
, ,
,

copulatis utriusque finibus in hoc uno. cujus est titulus 5

« Canticum Psalmi ipsi David ^ » neutro ilh titulo similis, •,

preeler quod hic etiam positum est, Ipsi David. » Quo- ))

niam muhis partibus et muhis modis sicut ad Hebrseos ,

Epistola loquitur ohm Deus locutus est Patribus per

,

Prophetas - : eum taraen locutus est, quem raisit postea ,

ut complerentur eloquia Prophetarum. « Quotquot enim

» promissiones Dei, in illo Etiam^. »

' Psal. cvii, 7. — 2 Uebr. i, i. — ^ 2 Cor. i, 20.

 V

ENARRATIO IN PSALMUM CVIII. 257

'W** WVl /WV^ W-VkXVVI -WVI VWVVW» V VVV VWV V V^ V VW WW VW\ VWVWV\ WV* WVt V vw vv

ENARRATIO

IN PSALMUM GVIII.

I. PsALMTJM istum de Christo habere prophetiam, quis-

quis Actus Apostolorum fidehter legit , agnoscit ; ubi de
Christi traditore Juda prophetatum esse quod hic scrip-
tum est : « Fiant dies ejus pauci , et episcopatum ejus
» accipiat alter* quando Matthias iu locum Judae ordi-
, »

natus numero Apcstolorum duodecimus adjunctus est'-,

,

evidenter apparet. Sed si de i-llo uno homine omnia quse

hic in malo dicta sunt intelhgere conemur, expositionis
ratio non omni modo, aut vix valebit occurrere si autem :

de tah genere hominum malorum id est inimicorum , ,

Christi ingratorumque Judaeorum, omnia mihi videntur

posse clarius aperiri. Sicut enim quaedam dicuntur, quse
ad apostolum Petrum proprie pertinere videantur nec ,

tamen habent illustrem intellectum nisi cum referuntur ,

ad Ecclesiam , cujus ille agnoscitur in figura gestasse per-

sonam, propter primatum, quem in Discipuhs habuit^
sicuti cst, « Tibi dabo claves regni coelorum ^, » et si qua

hujusmodi ita Judas personam quodam modo sustinet

:

inimicorum Christi Juda^orum, qui et tunc oderant Chris-

tum, et nunc per successionem perseverante genere ipsius
impietatis oderunt. De quibus hominibus etde quo po-
puio possunt non inconvenienter intelhgi , non solum ea
quae apertius de hoc Psalmo legimus, verumetiam
ipsis in

illa qaoe proprie de ipso Juda dicuntur expressius sicuti :

' Psal. cviii, 8. — = Act. 1, i5 et 26. — ^ Matth. xvi, 19.

cxviii. 17
 ,

258 s. AuGUSTim episcopi

est quod commenioravi, « Fiant dies ejus pauci , et epis-
» copatura ejus accipiat alter. » Quod apparebit adju-
vaute Domino^ cum ad eos versus tractandi ordine vene-
rimus.
II. Incipit ergo ita Psalmus : « Deus laudem meam ne
» tacueris 5
quia os peccatoris et os dolosi super me aper-
» tum est'. » Unde apparet et falsam esse vituperatio-
nem quam non tacet peccator et dolosus et veram esse
, 5

laudem, quam non tacet Deus. « Deus enim verax, omnis

» autem homo mendax'^ » quia non est liomo verax, :

nisi in quo loquitur Deus. Laus autem maxima est unige-

niti Filii Dei, qua hoc ipsum quod est unigenitus Dei ,

Fihus praedicatur. Hoc autem non apparebat sed appa- ,

rente infirmitate ejus latebat, cum os paccatoris et os do-

losi super eum apertum est : et ideo iilud apartum est
quia operta vir.tus hujus fuit. Ideo autem dicit « Aper-
:

» tum est os dolosi, » quia odium quod dolo tegebatur ,

crupit in vocera. Hoc etiam in consequentibus versibus

planius dicitur.
Locuti sunt adversum me lingua dolosa ^ » tunc
II r. « :

utique quando eura tanquara magistrura bonura captiosa

adulatione laudabant. Unde aiibi dicitur « Et qui lau- :

» dabant rae, adversus me jurabant *. » Deinde quia eru-

perunt claraantes , « Crucifige , crucifige^ : » secutus ad-
junxit: « Et sermonibus odii circumdederunt me. » Illi

qui iingua dolosa ,

quasi non odii, sed dilectionis verba
locuti sunt : ideo « Adversus me , » quia hoc insidiando
faciebant : postea « Serraonibus , » Non falsae et dolosae

dilectionis, sed aperti « Odii circumdederunt rae, et ex-

» pugnaverunt me gratis. » Sicut autera pii gratis araant
Ghristum, sic impii gratis oderunt : quia sicut veritas nullo
' Psal. cviii, 2. — » Rom. m , 4- — ' P^^'- <^'"'> ^- —^ ^^' ^h 9- —
S Joan. XIX, 6.
 fiKARRATIO IN PSALMUM CVIII. 259
extra eam proposito commodo propter se ipsam expetitur
ab optimis, ita itiiquitas^ pessimis. Unde et apud auctores
saecLilarium litterarum dictum est de quodam pessimo :

<c Gratuito potius malus atque crudelis erat *. »

IV. « Pro eo, inquit, ut diligerent me, detrahebant

» mihi^. » Sex sunt in isto genere differentia^ ,
quae com-
memoratse animadverti faciUime possunt , reddere bona
pro mahs, non reddere mala pro malis reddere bona pro 5

bonis, reddere mala pro mahs non reddere bona pro Ijo- 5

nis , reddere mala pro bonis. Horum duo prima !)ono- ,

rum sunt, eorum duorum prius mehus; postrema duo

et
malorum eorum posterius deterius duo media quo-
, et 5

dam modo mediorum sed eorum prius propinquum bo- ,

nis, posterius propinquum malis. Haec in Scripturis sanctis

oportet attendere. « Reddit bona pro mahs ipse Dominus,

» qui justificat impium ^ » et pendens in cruce dixit , :

« Pater, ignosce illis quia nesciunt quid faciunt^. »Cu-,

jus vestigia secutus sanctus Stephanus , fixo genu oravit

pro lapidantibus , Domine ne statuas illis hoc
dicens : « ,

» debctum^ » Ad quam rem praeceptum pertinet « Di- :

» ligite inimicos vestros, benefacite his qui oderunt vos,

» eis qui vos persequuntur
etorate pro » Mala pro ma- **,

lis non esse reddenda, Paulus apostolus dicit: « NuHi ma-

» lumpro malo reddentes''.») Etapostolus Petrus « Non :

» reddentes raalum pro malo, vel maledictum pro male-

» dicto ^. » Unde et in Psalmis legitur : « Si reddidi retri-
» buentibus mihi mala^. » Duorum postremorum illud
mitius ad novem leprosos pertinet, qui cum mundati es-
sent a Domino ,
gratias non egerunt'". lUud vero ulti-
raum c{U0 nihil est pejus , ad hos pertinet, de quibus in

' Sallust. de bello Catil. — ^ Ps.jI cviii, 4- — ^ Roni. iv ,5. — 4 Luc.

xxiii, 34.— ^ Act. VII, 59. — ^Jiatth- V, 44- — ' Rom. xn, 17.— **
i Pelr.
111, 9. — 9 Psal. vn, 5. — '"Luc. XVII, lu et 18.

17.
 ,,,,

260 S. AUGUSTIWI EPlSCOi'1

isto Psalnio legitur : « Pro eo ut diligereiit me , detrahe-

» bant mihi. » Dilectionem quippe debebant tantis Do-
mini quam non solum minime reddebant
beneficiis ;

ven.mietiam pro bono irrogabant maium. Duo vero

illo

media quse diximus hominum quodam modo esse medio-

rum, ita se habent ut eorum prius quod est reddere,
,

bona pro bonis habeant et boni et mediocriter boni

, ,

vei mediocriter mah. Ideo Dominus hoc non reprehendit,

sed non vult in eo solo Discipuios suos permanere quos ,

vult ad majora provehere ; quibus dicit : « Si dilexeritis

» eos qui vos dihgunt,, id est , si reddideritis bona pro

» bonis ,
quam mercedem habebitis , id est ,
quid mag-
» num facietis ? nonne et Pubhcani hoc faciunt ^ ? » Vult
autem iilos et hoc facere, et longe amphus, id est, ut non
solum amicos, verumetiam inimicos diligant.Posterius au-
tem quod est reddere mala pro malis habeant et mali
,
,

et mediocriter mah, vel raediocriter boni : usque adeo ut

Lex eis dederit ulciscendi modum « Oculum pro oculo ,

» dentem pro dente ^ » quae si dici potest injustorum

:

justitia est. Non quia iniquum est ut recipiat unusquisque

quod fecerit; ahoqui Lex nequaquam id constitueret sed :

quia uiciscendi hbido vitiosa est magisque ad judicem ,

pertinet inter alios hoc decernere ,

quam bonum liomi-
nem sibi expetere. Quapropter impii ex illa benignitatis
summitate delapsi ubi redduntur bona pro raahs ad
, ,

quantam mahgnitatis profunditatem venerunt retribuendo

mala pro bonis? quanto praecipitio tot gradus interpositos
transierunt? Nec parvum aliquid putari debet, quia non
ait Pro eo ut dihgerent me interficiebant me sed « De-
: , :

» trahebant mihi. » Ideo quippe interfecerunt ,

quia de-
traxerunt , negantes Dei Filium , et dicentes quod « In
» principe daemoniorum ejicit daemonia^ : » et , « Dse-
' Jlattli. T, 46. — ' Deut. XIX, 21. — 3 Luc. xi, 15.
 ,

enarrAtio in psalmum cviir. 261

» monlum habet , et insanit ,
quid eum auditis * ? » et
caetera talia. Qua detractione ab illo avertebant eos, quo-
rum conversionem ille quaerebat.Et ideo potius hoc dixit,

ut ostenderet magis eos nocere qui Christo detrahunt , et

per hoc animas interficiunt ,

quam qui ejus mortalem
carnem mox praesertim resurrecturam sceviendo pereme-
runt.
V. Sed cum dixisset : « Pro eo ut dihgerent me, de-
» trahebant mihi : » quid ait? « Ego autem orabam"^. )>

Non quidem dixit quid orabat sed quid mehus intelhgi- :

mus, quam pro eis ipsis?Crucifixo enim maxime detrahe-

bant, quando velut homini quem quasi vicerant illu- ,
,

debant : de qua cruce ille dixit : « Pater , ignosce illis ,

» quia nesciunt quid faciunt^. «Ut quoniam in profundo

mahgnitatis reddebant ipsi mala pro bonis, ille in summo

benignitatis redderet bona pro mahs. Quanquam bene in-

telligatur etiam pro Discipuhs suisorasse, quod etiam ante
passionem suam dixit , ne dcficeret eorum * quando fides ,

ipse pendens in h'gno , ut commendaret patientiam non ,

ostendebat poteniiam interverbadetrahentium, quos pos-

set divina potestate delere. Sed nobis utilius erat ,
quod
patientiae praebebat exemphim, quam si suos inimicos sine
dilatione perdendo, ad hoc nos aedificaret, ut impatien-
ter festinaremus de his quos malos patimur vindicarircum
scriptum sit : a Mehor est patiens quam vir fortis^. » Do-
cent igitur nos divina eloquia dominico exemplo , cum
audimus « Pro eo ut dihgerent me detrahebant mihi
: ,

» ego autem orabam » ut quando ahquos sentimus in- •,

gratos non solum non reddeiites bona sed insuper red-

, ,

dentes mala pro bonis, nos oremus. Etipse quidem pro

ahis vel saevientibus , vel dolentibus, et in fide perichtan-

' Joan. X, oo. — ' P.^^al. cvni, ^\. — ^ I.iiCrXxiii, 34- — ^ W. xtii, 32. —
'•
ProT. XVI. ^5.
262 S. ArGUSTINl episcopi
tibus : nos vero etiam pro nobis primitns, ut animum nos-
trum Deo miserante atque opituJante vincamur ,
quo
ferimur in ulciscendi cupiditatem , cum detrahitur sive
praesentibus sive absentibus nobis. Deinde cum Christi
patientiam recordamur tanquam ipso excitato sicut
, ,

factum est, cum dormiret in navi\ qui perturbationem

cordis nostri tempestatemque tranquillat animo sedato ,

atque placato oremus etiam pro ipsis detractoribus nos-

tris, ut securi dicamus : « Dimitte nobis, sicut et nos di-
» mittimus'^. » Sed ille quod
dimittebat, qui peccatum,
ei non habebat.
dimitteretur, utique
VI. Sequitur autem « Et posuerunt adversum me mala
:

» pro bonis ". » Et quasi quaereremus, Qupe mala, pro

quibus bonis? « Et odium, inquit, pro dilectione mea. »

Hic est omnis et magnus reatus illorum. Nam quid no-
cere potuerunt persequentes voluntate non necessitate , ,

morientem ? Sed ipsum odiura est crimen maximum per-

sequentis, quamvis sit voluntaria poena patientis. Satis
autem exposuit quemadmodura supra dixerit « Pro eo ut :

» raedibgerent, » quia dilectionem non utcumque, sed

dilectioni ejus debebant; cum hic addidit, « Pro dilec-

» tione mea. » Hanc dilectionera in Evangelio corarae-
morat, ubi dicit : « Jerusalera, Jerusalera, quoties vohii
)> colhgere fihos tuos , tanquara galhna pullos suos sub
» alas suas , et noluisti ^ . »

VII. Deinde quae pro ipsa impietate recipiant, incipit

prophetare ; et eo raodo illa dicit , tanquam ulciscendi
cupiditate optet ut fiant, cum dicantur futura certissiraa
veritate, et per Dei justitiam super tales digne ventura.
Quera raodura futura prsedicendi , velut specie raale op-
tandi, quidam non intelhgentes ,
putant odium odio, et
malo animo malum animum reddi : quoniara revera pau-
Matth. vui, 24.— ' IJ. VI, 12. — 5 psal. cvin, 5 — ^ Matth. xxiii,27.
 ;;

ENARRATIO IN PSALMTJM CVIII. 263

corum est dignoscere, quomodo placeat poena iniquonim
accusatori inimicitias exsaturare cupienti, et quam longe
alio modo placeat judici recta voluntate peccata punienti.
Ille malum pro malo iste autem etiam cum
quippe reddit :

vindicat, non reddit malum pro malo quoniam juslum ,

reddit injusto. Quod autem justum est utique bonum ,

est. Punit ergo non delectatione alienae miseriae quod est ^

malum pro malo sed dilectione justitiae quod est bo-

5 ,

num pro malo. Itaque nec lumini Scripturarum calura-

nientur caeci , opinantes quod Deus peccata non puniat
nec quasi malum pro malo reddat , sibi blandiantur in-
justi. Audiamus ergo deinde quid divinus Sermo contexat
et in verbis quasi mala optantis , intelligamus praedicta
prophetantis •, et Deum justa retribuentem , sublevata in
ejus aeternam legem mente cernamus.
VIII. « Constitue super eum peccatorem , et diabolus
» stet a dextris ejus ^. » Cum superius querela de pluribus
fuerit nunc de uno loquitur Psalmus. Superius autem
,

dixerat « Locuti sunt adversum me lingua doiosa, et

:

» sermonibus odii circumdederunt me, et expugnaverunt

» me gratis : pro eo ut diligerent me , detrahebant mihi,
» ego autem orabam : et posuerunt adversum me mala
» pro bonis, et odium pro dilectione mea. » Omnia de
pluribus. Nunc vero quid digni essent pro his iniquitati-
bus suis , et quid eis divino judicio futurum esset prae-
nuntians, « Constitue, inquit, super eum peccatorem : »

tanquam intendens in eum ,

qui se tradidit tahbus , de
qualibus suis inimicis loquebatur superius. Cum igitur
hic Judam traditjrem secundum Scripturam Actuum
Apostolorum supphcio debito praenuntiet puniendum '^

quid est, « Constitue super eum peccatorem » nisi eum ,

quem sequenti versu indicat , cum dicit : « Et diabolus

' Psal. cvHi, 6. —
•
' Act. I, 9.0.
 ,

264 S. AUGUSTINI EPISCOPI

)) stet a dextris ejus? )> Hoc itaque meruit, ut super se
habeat diabolum, id est, diabolo subditus sit, qui Christo
subditus esse noluit. « Stct autem a dextris ejus^ )> dic-
tum est ,
quia opera diaboh prseposuit operibus Dei. Hoc
enim cuiqiie non immerito dextrum dicitur, quod praepo-
nit; sicut sinlstrae dextra praeponitur. Tdeo et de ilJis qui
ssecuh hujus gaudia prseponentes Deo , beatura dixerunt
popukmi, cui hnec sunt, reclissime dictum est « Dextera :

))eorum dextera iniquitatis ^ Unde quod dixerunt bea- )>

tum populum,cui haec sunt os eorum loculum est vani- •,

tatem, quod de ilhs supra dictum est. Cujus autem os

loquitur veritatem, contra illud cjuod dixerunt isti bea-
tum popukmi cui hsec sunt debet etiam ipse dicere
, ,

quod in eodem Psalmo sequitur « Beatus populus cujus :

)) Dominus Deus ipsorum - huic enim non diabokis est : )>

a dextris sed Dominus

, sicut et ahbi dicit « Provide- ; :

)) bam Dominum in conspectu meo semper, quoniam a

)) dextris est mihi, ne commovear^)> Diabokis ergo stetit
a dextris ejus, quando prfeposuit avaritiam sapientiae, et
pecuniara saluti suae, ut euni traderet, a quo debuit pos-
sideri, ne ab iilo possideretur , cujus opera ipse Christus
sok/it , a quo nokiit possideri.
IX. « Cum judicatur, exeat condemnatus *. )) Noluit
enim tahs esse , cui diceretur : « Intra in gaudium do-
» mini tui : )> sed taks , de quo dicitur : « Projicite illum
)) in tenebras exteriores ^. Etoratio ejus fiat in peccatum.»
Quoniam non est justa oralio , nisi per Christum, quem
vendidit immanitate peccati. Oratio autem qune non fit

per Christum non sokmi non potest dek^e peccatum

,

sed etiam ipsa fit in peccatum. Quando autem Judas ita

orare potuerit, ut oratio ejus fieret in peccatum, qureri
' Psal. cxLiii, II. — » Ibifl. i5. — ^ Id. xv , 8. — 4 IJ. cviu , 7. —
5 MaUb. XXV, 21 et 3o.
 ,

enarrAtio in psalmum cviii. 265

potest. Credo, antequam Dominum traderet et de illo ,

tradendo jam cogitaret non enim jam poterat orare per :

Christum. Nam posteaquam illum tradidi!;, eumque poe-

nituit, si per Christum oraret indulgentiam rogaret si , •,

indulgentiam rogaret, spem haberet spem haberet

; si

misericordiam speraret ; si misericordiam speraret non ,

sibi desperatione coUum ligaret. Proinde cum dixisset :

« Cum judicatur, exeat condemnatus: »neab imminente

condemnatione putaretur se potuisse oratione hl)erare,
quam didicerat cum condiscipuhs suis, ubi dicitur : « Di-
» mitte nobis debita nostra , sicut et nos dimittimus de-
» bitoribus nostris^ : « Et oratio ejus , inquit, fiat in pec-
» catum •, » quia non fit per Christum, cpiem noluit sequi,
sed persequi.
X. « Fiant dies ejus pauci -. Dies ejus» dixit, dies apos-
tolatus ejus ,
qui pauci fuerunt , ciuoniam ante passionem
Domini scelere ipsius et morte consumpti sunt. Et tan-
quam diceretur, Quid ergo fiet de sacratissimo numero

duodenario, in quo non frustra Domuius duodecim ha-

bere primos Apostolos voluit? Continuo subjecit, « Et
)) episcopatum ejus accipiat alter. » Tancjuam dicens : Et
ipse pro suo merito puniatur , et ilie numerus suppleatur.
Quod si quis quemadmodum factum sit , scire desiderat,
Actus Apostolorura legat.
XI. « Fiant filii ejus orphani, et uxor ejus vidua ^. »

Utique mortuo ipso, et fihi ejus orphani , et u\or ejus

viduata est.

XII. « Nutantes transferantur {ihi ejus., et mendicent*.

» Nutantes » dictum est , incerti quo eant, omni prsesidio
destituti. « Ejiciantur de habitationiims suis, » Exposuit
quod supra dixerat : « Transferantur. » Hoc autera totura

• Maffli. VI, r2. — ' P.sal. cvni, 8. — 3 ihiJ. g, _ 4 Il,id. lo.

266 S. AUGtJSTINI EPISCOPI

quomodo uxori ejus filiisque contigerit, sequentes indi-

cant versus.
XIII. « Scrutetur foenerator omnem substantiam ejus ,

» ei diripiant alieni labores ejus. Non sit illi adjutor. »

Ad tuendam ejus posteritatem dicit. Ideo sequitur : uNec
» sit qui misereatur pupilJis ejus^ »
XIV. Sed quia possent etiam pupilli sine adjutore et
sine tutore in aeruranis et egestate tamen crescere , et ge-

nuspropagatione servare : sequitur, et dicit : « Fiant nati

» ejus in interitum , in generatione una delealur nomen
» ejus-. » Id est, quod de illo generatura est,. jam non
generet , et cito transeat.

XV. Sed quid est quod deinde subjungit? « In memo-

» riam redeat iniquitas patrum ejus in conspectu Doraini,
» et peccatum matris ejus non deleatur^» An intelligen-
dum est , ut reddantur ei peccata etiam parentum suo-
rum? Ei quippe non redduntur ,
qui liierit mutatus in
Chrislo _,
et cceperit esse non filius iniquorum , non imita-
tus mores eorum : quia et illud verissime scriptum est :

« Reddam peccata patrura in quod per filios ^ : » et illud

Prophetara dicitur « Et anima patrismea est, et anima fiUi

:

» mea est^ anirna quae peccaverit, ipsa niorietur ^ » Hoc

quippe dictura est de his qui convertuntur ad Deura, et non

iraitantur mala parentum suorura quod ipse Propheta evi- ;

denter ostendit dicit enira parentura iniquitates eis non

:

obesse, qui justitiam faciendo dissimiles fuerint^. Illud au-

tem quod dictum est «Reddam peccata patrum in filios,» :

additura est, « Qui oderunt rae ' » hoc est, sicut rae :

oderant parentes eorum ut quemadmodura bonorura :

iraitatio facit ut etiara propria peccata deleantur sic ma- ,

lorum imitatio faciat, ut non solum sua, sed etiam eorum

' Psal. cxviii ,11, 12. — ' Ibid. i3. — 3 Jbid. i^. — '^ Exod. xx, 5. —
5 Ezecli. xvin,4- — ^ ^^'"i- ^o- — ' Exod. xx, 5.
 ,

ENAHRATIO IN PSALMUM CVIII. 267

quos imitati sjunt , merita sortiantur. Si ergo Judas tene-
ret iilud ad quod vocatus est, nullo modo ad eum vel sua
praeterita, vel parentum iniquitas pertineret quia ergo :

non tenuit adoptionem in familia Dei , sed iniquitatem

vetusti generis potius elegit ; rediit iniquitas patrum ejus
in conspectu Domini , ut in eo etiam ipsa puniretur ^ et
peccatum matris ejus non est in eo deietum.
XVI. «Fiant contra Dominum semper*.))Id est, patres
ejus et matres ejus « Fiant conira Dominum semper, non ))

ut Domino adversentur, sed ut merita eorum pessima non

obliviscatur in istoDominus cum illi et ipsa retribuet. ,

« Contra Dominura enim dixit, in conspecta Domini. Nam

))

et alii interpretes sic transtulerunt, « Fiant in conspectu Do-

» semper » alii vero, « Fiant corara Domino semper »
raini : :

Sicut alibi dictum est « Posuisti iniquitates nostras in

:

» conspectu tuo-. Semper » autem dicit, ut sine remissione

sittantum illud scelus, et Iiic, etin futuro ssecuIo.«Dispe-

» reat de terra raemoria eorura ! » patrum scilicet et matris

ejus. Memoriam dicit eorura, quae in propagine generatio-

nis custoditur. Hanc prophetavit de terra periturara, quia
et ipse Judas, et filii ejus qui erant tanquam memoria pa-

trura et raatris ejus, sine successione prolis, sicut superius

dictura est , in brevitate unius generationis extincti sunt.
XVII. Dicit aliquis : Etiara-ne hoc ad poenara Judae
pertinere credendum est, quod post ejus mortem ad men-
dicitatera uxor ejus et filii pervenerunt, et translati sunt,
ejecti de habitationibus suis, scrutante foeneratore omnem
substantiam ejus , et diripientibus alienis omnes labores
ejus,nemine adjuvante, nec miserante pupillos ejus et ,

quod cito sunt sine posteris mortui? Numquid etiam de

his quae in suis post mortem cujusque contingunt, ullus
mortuos tangit dolor? aut haec saltem scire putandi sunt
' Psal. cviii, 10. — ' IJ. xxjx, 8.
 ,
,

268 S. AUGUSTINI EPISCOPI

quorum sensus alibi estpro meritis, seu bene, seu male?
Gui respondeo magnam qiiidem esse qurestionem , nec in
praesrntia disserendam^ quod sit operis prolixioris, utrum,
vel quatenus, vel quomodo ea quse circa nos aguntur,
noverint spiritus mortuorum. Verumtamen quod breviter
dici potest , si nulla illis esset cura de nol^is non diceret ,

Dominus dixisse illum divitem ,

qui tormenta apud infe-
ros patiebatur 5 Habeo ibi quinque fratres ne et ipsi
« ,

)) veniant in locum hunc tormentorum^ » Sed quomo-

dolibet intelligant, qui hoc aliter intelhgere conantur •
et
qnia fatendum est non esse consequens, ut si sciunt mor-
tui suos vivere ,
quia nec in locis poenarum eos vident,
ubi dives i!le erat, nec in requie beatorum , ubi Lazarura
et Abraham quamvis longe agnoscebat , ideo eos etiara
quae circa eorura charos aguntur vel laeta, vel trislia scire

necesse sit : hoc dico ,

paucos esse ejus animi homines
qui post n.ortem suam quid suis boni mahve contingat
saltem dum vivunt^ neghp;ant, atque omnino contemnant 5

multos autem ,
quod indicat etiam tanta cura commen-
dandse uhim.ne voluntatis et quahumcumque testamento-
rum , satis agere ut cum defuncti fuerint , suis bene sit.

Permansionem vero posteritatis suae per successiones ge-

nerationum soh laudabihter spernunt ,
qui se ipsos absci-
dunt propter regnum coelorum , et hlios suos hoc facere
cupiunt , exoptantve martyrio coronari , ita ut nullus
eorum in terra remaneat caeteri autem omnes aut pene : ,

omnes felices volunt suos esse in hac vita post mortera

,

suam et suum genus interire nolunt. Quapropter quod

,

Juda tam infeliciter mortuo, ita uxor vidua et fdii ejus

orphani remanserunt, ut foeneratore scrutante omnem
substantiam ejus, et diripientibus alienis labores ejus, de
suis habitationibus ejicerentur , nec ahquem pupiih ejus
' Liir. XVI, "23 ct 98.
 :

ENAKRAXIO IN PSALMUM CVIII. 269

miserantem invenirent, et in una generatione sine posteris
interirent ; si haec sentiunt mortui , cumuius malorum
est; si haec non sentiunt, formido vivorum. Si autem mo-
vet quomodo potuerit habere substantiam, quam foene-
rator scrutaretur, alienique diriperent, quandojam cum
ahis undecim Dominum sec[uebatur ; credat eum omnia
quse haliebat iia dimisisse filiis et uxori , ut non inde sin-
ceriter vel perseverantervinculum cupiditatis abruperit
qui etiamsi ea velut vendere videretur dislribuenda pau-
peribus profecto faceret quod Ananias post Domini
,

ascensionem ^ Neque enini metueret, ne hoc Dominus

divinitate cognosceret ,
quem falh putabat, quando ea
quae mittebantur, de locuhs auferebat-.
XVIII. Sed jam videamus si possumus quantum Do- , ,

minus adjuvat quomodo ista convenire possint etiam in

,

populum Judseorum cujus ininiicitiae contra Dominum

,

perlinaci odio permanserunt cujus populi diximus Ju- :

dam in figura gessisse personam, sicut Ecclesise gessit

apostolus Petrus. « Constitue super eum peccatorem et ,

>) diabolus stet a dextris ejus. » Quemadmodum in Juda,

sic in isto populo intelligendum est : qui , repulso a se
Christo, factus est subditus diabolo, cujus persuasiones in
omnibus pravis et terrenis cupiditatibus praeposuit o?ter-
nac-saluti. « Cum judicatur, exeat condemnatus. » Quia
in nequitia et in infidclitate persistens thesaurizat sibi
iram in die irae et revelationis justi judicii Dei, « Qui red-
» secundum opera ejus^. Et oratio eius fiai
det unicuique
» in peccatum « quia non fit per mediatorem Dei et ho-
:

minum, hominem Jesum Christum^, et sacerdotem in

a3ternum secundum ordinem Melchisedech ^. «Fiantdies
» ejus pauci. » Secundum regnum accipiendum est, quia

' Act. V, I, 2. —^ » Joan. xii , 6. — ^Rom. ii^ 5, 6. —^ i Tiiu. ii, 5.

— 5 Psal. cix, 4-
270 S. AUGUSTINI EPISCOPI
non diu postea perseveravit regnura Judaeorum. « Etepis-
» copatum ejus accipiat alter. » Ipsura Dominum Chris-

tum non incongruenter inteiligi exislimo episcopatum

populi Judaeorura ,
quia de tribu Juda factus est secun-
dum carnem : et Apostolus ait : « Dico enim Christum
)) ministrum fuisse circuracisionis propter veritatem Dei
)> ad confirmandas proraissiones Patrura ^. )> Et ipse ait :

« Non sura missus, nisi ad oves quae perierunt doraus Is-

)) rael* ^ )) quia illis exhibuit in carne prsesentiam. Et

Magi qui ab Oriente venerunt, hoc dixerunt « Ubi est :

» qui natus est rex Judaeorum ^ ? » Et hoc in titulo scrip-

tura erat super crucifixum unde illud mutare volentibus :

nonfrustra respondit Pilatus : « Quod scripsi, scripsi^. »

Hunc ergo episcopatura popuh Judaeorum, id est, Domi-
num Christum , accepit alter , id est ,
populus Gentium.
« Fiant fiUi ejus orphani. » De quibus dicitur : « FiUi au-
» tem regni ibunt in tenebras exteriores^. » Facti sunt
autem orphani araisso ipso regno, quasi patre perdito :

quanquara Deura patrem bene inteUiguntur amisisse.

et
« Qui enira filiura non habet ait Veritas nec Patrem , ,

» habet^ Et uxor ejus vidua. » Uxor regni plebs intelligi

potest , cui reges subditae dominantur. Vidua vero facta
est amisso ipso regno. « Nutantes transferantur fihi ejus ,

» et mendicent. » Nutaverunt pericuhs , urgentibus hos-

tibus translati sunt, debeilati fdii regni Judaeorum. Quid
est autem mendicare, nisi ad hominura misericordiam vi-
vere , sicut vivunt sub earura gentium regibus , in quas
translati sunt? « Ejiciantur de habitationibus suis. » Ita
factum est , « Scrutetur foenerator oranem substantiam
» ejus : » id est, popuh ejus. Ubi nihil raehus intelligilur,

quara debita eorura non diraittantur, quia in soio Christo

'
Rom. XV, 8. — 2 JMattli. xv, 24. — ^ IJ. u , i, 2. — 4 Joan. xis, 22.
— 5 Matth. vui, 12. — 6 I Joan. 11, 24.
 ,

ENARRATIO IN PSALMUM CVIII. 271

diraittuntur ,
quem respuerunt : qui etiam dicere docuit
« Dimitte nobis debita nostra , sicut et nos dimittimus
» debitoribus nostris^ Omnem autem substantiam ejus»
dictura est, omnem vitam ejus : ut ei nuUa debita, id est,
nulla peccata donentur.« Et diripiant alieni labores ejus » :

diabolus et angcli ejus •,

quia non thesaurizant in coelo qui
non habent Ghristum. « Non sit illi adjutor. » Quis adju-
tor est ei, cui Christus non est? « Nec sit qui misereatur
» pupilhs ejus. » Qui patre perdito, id est, regno, sic re-

manserunt , aut amisso Deo ;,

cujas Filium persecuti sunt
et oderunt , non est qui eorum misereatur , non ad tem-
poralem vitam sumendara vel sustentandam, sed ad ve-
ram vitam id est aeternam. « Fiant nati ejus in interi-
, ,

» tum » utique in interitum sempiternura. « In gene-

:

» ratione una doleatur nomen ejus. » Quia generati sunt,

non regenerati ideo in una generatione delentur. Nam

,

in altera, id est, in regeneratione si eam cognoscerent et ,

tenerent, non delerentur.« In meraoriam redeat iniquitas

» patrum ejus in conspectu Domini » ut reddat eidera :

populo Dorainus perseveranti in malitia etiam patrura

ejus iniquitatera. Sic enira eis dicit : « Testiraoniura estis
» vobisraetipsis, quia filii estis eorura qui Prophetas occi-
» derunt. » Et paulo post ait : « Ut veniat super vos ora-
» nis sanguis justus, qui effusus est superterrara, a san-
» guine Abeljusti usque ad sanguinem Zachariae ~. « Et

» peccatum matris ejus non deleatur, » Peccatum Jeru-

salem ,
quae scrvit cum filiis suis ,
quae interficit Prophe-
tas , et lapidat missos ad se, « Fiant contra Dominura
» seraper, iniquitas et peccatura eorura : id est, ut a
conspectu Doraini non aboleantur , Deo in seternura vin-
dicante. « Et dispereat de terra meraoria eorura. » Terra
Dei , ager Dei est j ager Dei , Ecclesia Dei est : de qua
' Matth, VI, 12. — ' Id. xxiu, Si-S^.
272 S. AUGUSTIJVI EPISCOPI

terra periit memoria eorum , c[m cum essent rami natu-

raies ,
propter infidelitatem fracti sunt^
XIX. K Pro eo quod non est recordatus , » vel ille Ju-
das, vel ipse populus , « Facere misericordiam. » Sed me-
lius de populo accipitur quod ait: « Non est recordatus. •»

Nam si Cbristum occidit, saltem recordaretur poenitendo,

et faceret misericordiam super membra ejus ,

quae perse-
verantissime persecutus est. Ideo dicit, quia « Persecutus
» est bominem inopem et mendicum. » Potest quidem
accipi de Juda, qula non est dedignatus Dominus pauper
fieri, cum dives esset, ut iiiius paupertatc nos ditaremur -.

Mendicum autem quoraodo inteibgam nisi forte quia ,

dixit mulieri Samaritanae « Da mihi iDilsere^ » et in : :

cruce ait « Sitio ^ ? » Sed quod sequitur quomodo acci-

:

piatur in ipso capite nostro, id est, sui corporis Salvatore,

quem Judas persecutus non invenio. Gum enim dixis-
est,

set : «Et persecutus est bominem inopem et mendicum :»

adjecit atque ait : « Et compunctum corde mortificare : »

id est , ut mortificaret. Nam quidam etiam sic sunt inter-

pretali. Compunctus autem corde non solet dici, nisi sti-
mubs peccatorum in dolore poenitendi : sicut de iliis

dictum est ,
qui cum audissent Apostolos post Domini
ascensionem , « Compuncti sunt corde , » c[ui occiderant
Dominum. Quos allocutus est beatissimus Petrus dicens
inter cretera : « Agite poenitentiam , et baplizetur unus-
» quisque vestrum in nomine Domini Jesu Cbristi, et di-
)) mittentur vobis peccata vesU'a^. » Sed quoniam iidem
ipsi membra ejus facti sunt, cujus in ligno membra fixe-

runt ,
populus Judaeorurn non est recordatus facere raise-

ricordiam; persecutus esthominem inopem et mendicum,

sed in membris suis : de quibus dicturus est, cjuod atti-

' Rom. XI, 20, 9.1. — » 2 Cor. viii, g. — 3 Joan. iv, 7. — ^ Id. xix,28.
— 5 Acl. u, 37, 38.
 ENARRATIO IJJ PSALMCM CVllI. 273
nel ad ipsa opera misericordiae , « Quando imi ex minimis
» meis noii fecistis , mihi non lecistis^. Et compiinctum
)) corde mortificare : » plane, « Compunctum corde, » sed
iiimembris suis.De his autem qui persecuti sunt, ut com-
punctumcorde mortificarent, erat et Saulus, consenliens
in necem Stephani compuncti corde quia et ipse Ste- - :

phanus de illis erat, qui compuncti sunt corde. Sed Sau-

lus recordatus est facere misericordiam ; et qui mane ra-
piebat, ad vesperum divisit escas^ compunctus : et ipse

corde, ut etiam in illo ipsi persequerentur inopem, vo-

lentes mortificare compunctura corde. Hoc quippe ode-
rant in Paulo apostoJo, quia compunctus corde praedicabat
quem fuerat ante persecutus. Inopern quippe et mendi-
cum et compiinctum corde in membris suis et ipse ut
mortificaret, persequens, audivit de ccelo : « Saule_, Saule,
» quid me Et factus compunctus corde,
persequeris "^.
»

ccepit talia pali, qualia faciebat compunctis corde.

XX. Deinde sequitur Psalnius « Et dilexit maledictio- :

» nem, et veniet ei -'. » Quanquam et Judas maledictio-

nem dilexerit , et furando de loculis , et Dominum ven-
dendo alque tradendo :tamen apertius populus ille dilexit
maledictionem quando dixit « Sanguis ejus super nos
,
:

» et super filios nostros Et noluit benedictionem et '^'.

» clongabitur al) eo. » Et Judas quidem. quia Christum

noiuit, in quo est aeterna benedictio : sed apertius noluit
benedictionem populus Judaeorum , cui dixit ille illumi-
natus a Domino : « jS\imquid et vos vidtis discipuli ejus
» fieri? » Et noluit benedictionem , etpro maledicto ha-
buit : et rcspondit : « Tu sis discipulus ejus '. » Et longe
facta est ab eo benedictio_, quia transilum fecit ad Gentes.
« Et induil maledictionem sicut vestimenlum : » sive Ju-
' Mattli. xsv, 45. — » Act. vn, 09. — ^Gen. xux, 27. — 4 Act ix, 4.
— 5 Psal. cviii, 8. — ^ Mattli. xtvm, 'j5. — 7 JoaQ. 1.^, 27, 28.
GXVIII. 18
 ;

274 s. AuGusTisri episcopi

das , sive ille populus. « Et intravit sicut aqua in inte-

)) riora ejus. » Ergo et foris et intus ; foris sicut ves-

timentum , intus sicut aqua : quoniam in ejus incidit

judicium ,
qui potest et corpus et animam occidere in
gehenna^ : corpus foris, animam intus. « Et sicut oleum
» in ossibus ejus. » Ostendit eum cum delectatione male-
facere, et comparare sibi maledictionem , hoc est, poe-
nam seternam : quia benedictio vita seterna est. Modo
quippe malefacta delectant sicut aqua in interiora et , ,

sicutoleum in ossibus sed ideo maledictio vocatur quia

: ,

tahbus Deus tormenta prGedixit. Tanquam in ossibus au-

tem oleum est maledictio cum homines inde se fortes ,

putant, quia hcet eis mala tanquam inipune committere.

XXI. « Fiat ei sicut vestimentum, quo operitur.wCum
superius jam dixerit de vestimento quid est quod repe- ,

tit ? An quia dixerat : « Induit maledictionem sicut vesti-

)) mentum, » differt ab eo vestimentum quo non induitur
sed operiturPInduitur enim quisque tunica, operitur pal-
lio. Et quid est hoc, nisi etiam in conspectu hominum de
iniquitate gloriari ? « Et sicut zona , inquit ,
qua semper
)) praecingitur. » Maxime homines ideo praecinguntur, ut
ad operandum sint aptiores, iie vestis sinibus praepedian-
tur. Ergo maledictione se praecingit qui malum non re- ,

pentinum, sed dispositum aggreditur, et ita discit male-

facere, ut semper paratus sit. Unde et hic ait : « Et sicut

)) zona ,
qua semper praecingitur. ))

XXII. « Hoc opus eorum ,

qui detrahunt mihi apud
)) Dominum -. » Non dixit , merces eorum 5 sed , « Opus
» eorum.»Manifestum estenim quod indumento et oper-
torio et aqua et oleo et zona ipsa opera describebat qui- ,

bus seterna maledictio comparatur. Non ergo est unus

Judas sed multi de quibus dicitur « Hoc opus eorum,
, :

' MaUh. X, 28. — ' Psal. cvm, 5o.

 ,

enAbratio in psAlmum cviii. 275

» qiii detrahunt mihi apiid Dominiim. » Quanqnam et
numerus poni potuit pro numero singulari sicut
pluralis :

Herode mortuo dictum est ab Angelo « Mortui sunt qui :

» animam pueri^ » Sed qui magis detiahunt

quserebant
Christo apud Dominum, nisi ilii qui ipsis verbis Domini
detrahunt, dicentes non esse ipsum quem LexDomini et
Prophetse praenuntiarunt ? « Et qui loquuntur, inquit,

» mala adversus animam meam. » Negando eura, cum

voluisset, potuisse resurgere : cnm dicat : « Potestatem
» habeo ponendi animam meara, et potestatem habeo ite-
» rum sumendieam^. »
XXIIT. « Et tu Domine Domine fac mecum. » Qui-
, , ,

dam subaudiendara putaverunt « Misericordiara , » qui-

dam vero et addiderunt : sed emendatiores codices sic

habent Domine Domine fac mecum propler

, « Et tu , . ,

» nomentuum^.» Unde sensus allior non est praetermitten-

dus, ita dixisse FiliumPatri, «Facmecum, » quiaeadem

sunt opera Patris et Fihi. Ubi etiamsi misericordiam inteUi-
gamus (sequitur enim, « Qnia suavis est misericordia tua :)
:

non dixit Fac in me vel, Fac super me vel

et ipsara quia , ^ 5

aliquid hujusmodi sed, ait, « Fac mecum » bene in- ; 5

teUigimus et Patrem et Fihura siraul facere misericordiam

in vasa misericordige *. Potest hoc etiam sic intelhgi :

« Fac mecum, id me. Quod in quotidiana est, adjuva

loquendi consuetudine habemus, cum de aliqua re, quae
pro partibus nostris est , dicimus : Nobiscum facit. Pater
quippe adjuvatFihum, in quantum Deus horainera, propter
formam servi cui homini Deus et cui formae servi etiam
: ,

Dominus est Pater. Nam in forraa Dei, Filius adjutorio

non indiget sequaliter enim cura Patre oranipotens est
:

ex quo et ipse adjutor est horainis. « Sicutenim pater sus-

» citat mortuos et vivificat , sic et filius quos vult vivi-
' MaUh. 11, 20. — ' Joan. x, i8. — 3 Psal, ctiiIj 2i. —4 Roni. ix, 23.
18.
 ,

276 S. AUGUSTINI EPISCOPl

)) ficat^ )) Nec alios Pater, alios Fiiius; aut aliter Pater,
aliter Filius : quia et eadem facit , et similiter. Unde iii

quantum homo est Filius Dei , Deus suscitavit illum a

mortuis , hoc est Pater , cui dicit in Psalmis : « Suscita

)) me , et reddamilhs -. )> In quantum autem Deus est,
etiam ipse se suscitavit : propter quod dicit : « Solvite
)) templum hoc, et in triduo suscitabo ilkid ^ Quod
)) etiara

hic significavit, si quis diligentcr intendat. Scrutari enim

jussit Scripturas ,
quae testimonium perhibent de iilo *

non in superficie pertransiri. Non enim tantummodo ait.

« Tu, Domine Domine, fac mecum » sed ait « Et, : ,

))tu Quid est, « Ettu,)) nisi, quia et ego? Quodautem non

: ))

semel, « Domine, sedrepetensait, « Domine, Domine^)) )>

habet in hoc orantis aflectum : sicuti est , « Deus , Deus

•» meus^. Quod vero, cum dixisset, « Facmecum; ))addi-
»

dit, « Propter nomen tuum gratiam commendavit.Nulhs : )>

eniraoperura meritis praecedentibus in tantam celsitudinem

subvecta est humana natura , ut totum simul Verbum et

caro , hoc est, Deus et homo, unigenitus FiHus Dei dice-

retur.Hoc autem factum est, ut ab illo qui creaverat,
per id quod non perierat id quod perierat quaereretur. ,
,

Unde et hic sequitur « Quia suavis est misericordia tua. » ,

XXIV. « Libera me, quia egenus et pauper ego sum<^. )>

Egestas et paupertas , infirmitas est , ex qua crucifixus

est. « Et cor meum conturbatum est intra me. )) Hoc ad
iliud refertur ,
quod ait propinquante passione , « Tristis

» est anima mea usc[ue ad mortem". )>

XXV. « Sicut umbra cum declinat abiatus sum^ , )>

Hoc ipsam mortem significavit, Sicut enim ex umbra de-

ciinante fit uox, sic ex raortaii carne fit mors. <c Excussus
1) sura sicut locustae. )> Hoc jam in membris ejus, hoc cst,

' Joan. V , 21 .
— ' Psal. sl , 1 1 .
— "^
Joan. n, 19 — 4 Id. v, Sg, —
5 Psi!, x'.ij 2. — 6 Id. cviii, 7'i. — : Malth. xwi, 38. — " Psal. cvai, 23.
 ,

ENAKRAIIO JN PSAmUM CVIII. 277

fidelibus ejus, convenientius inteliigi esistimo. Quodut.
aliquando aper tius poneret, maluit dicere : a Sicut locustae w ,

quam sicut locusta : quamvis et numero singulari possent

accipi etiam multae •, sicut illud est , « Dixit , et venit lo-
» custa ^ : » sed esset obscurius. Excussi sunt ergo , id
est , fugati a persecutoribus fideles ejus, quorumvel mul-
titudinem significari voluit nomine locustarum vel quod ,

transilierunt de loco in locum.

XXVI. Genua mea infirmata sunt a jejunio'^. » Le-
((

gimus Dominum Christum quadraginta dierum habuisse

jejunium" : sed tantum-ne valuit in eo illa inedia, ut genua
ejus infirmarentur? An et hoc in membris ejus , hoc est,

sanctis ejus aptius intelhgitur ? « Et caro mea immutata

» est propter oleum : propter gratiam spiritalem. Unde et
Christus appellatur a chrismate : chrisma autem unctio
est. Caro autem propter oleura non in deterius sed in ,

melius immutata est , hoc est a mortis contumelia in ,

gloriam immortahtatis exurgens. Cum itaque dixisset :

)) Genua mea infirmata sunt a jejunio » ubi significatum ,

esse arbitror eos qui in membris ejus fortes videbantur,

tanquam praesentia panis quo sustentabantur abstracta
in ejus passione defecisse usque ad negationem ,
quse ap-
paruit in Petro : tanquam ad eos confirmandos , ne suc-
cumbendo penitus caderent , « Et caro mea , inquit , im-
)) mutata estpropter oleum, )> ut eos mea morte deficientes,
mea resurrectione firmarem et misso Spiritu sancto un- ,

guerem, quinon ad eos venisset, nisi ego abiissem. Hoc

enim dixerat « Non potest ille venire nisi ego abiero *.
, , )>

Et EvangeHsta dixit, « Nondum erat Spiritus datus_,quia

)) Jesus nondum fuerat glorificatus^. » Nondum erat im-
mutata caro ejus. Sive autem per aquam propter ablutio-
• Psal. civ, 34- — ' Id. cviii, "ii. — 3 Matth. iv, 2—4 Joan. \\i, 7. —
5 Id. VII, 39
 ,

278 S. AUGUSTINI EPISCOPl

jem vel irrigationem, sive per oleum propter exultationem
et inflammationem charitatis^ significetur Spiritus sanctus;

non ideo est a se ipso diversus ,

quia signa diversa sunt.
Multum enim diversa sunt etiam leo et agnus, et tamen
utroque significatus estChristus. Leo propter ahud, agnus
propter aliud ; non tamen alius quia nec : fortis est agnus,
nec innocens leo^Christus autem et innocens est ut agnus,
et fortis ut leo. Dicit autem apud Isaiam ipse JesusChristus,
(( Spiritus Domini super me propter quod unxitme^ » ,

XXVII. « Et ego factus sum opprolirium ilUs^ » per :

mortem crucis. Christus enim nos redemit de maledicto

((

)) Legis factus pro nobis maledictum^. Viderunt me, et

,

•»moverunt capita sua. » Quia viderunt pependisse non ,

viderunt resurrexisse viderunt quando genua ejus sunt :

infirmata non viderunt quando est caro immutata.

,

XXVIII. Adjuva me, Domine, Deus meus, salvum

<(

» me fac secundum misericordiam tuam*. » Hoc ad to-

tum referri potest , id est , et ad caput , et ad corpus : ad
caput, propter formam servi^ ad corpus, propter ipsos
servos. Potuit enim et in eis dicere Deo : (( Adjuva me,
» et salvum me fac : » in quibus Saulo dixit Quid me
: ((

» perseqaeris Quod autem addidit

' ? Secundum
» , ((

» misericordiam tuam » gratuita gratiacommemoratur, :

non ex operum debito.

XXiX. Et sciant quoniam manus tua h?ec,
(( et tu,
» Domine, fecisti eam. » De his dixit, Sciant*^ (( ; » pro
quibus sacvientibus et oravit quia in eis quibus factus est :

opprobrium moventibus in ejus illusionem capita sua

erant etiam hi qui in eum postea crediderunt. Discant au-
temqui formam humani corporis Deotribuunt, quomodo
habeat Deus manum. Si enim quod facit, manu facit,
» Isai. L\i, I. — =•
Psal. cviii, 25. — ^ Gal. ui, i3. — 4 Pjal. cviii, 26.

— ^ Act. IX, 4- — ^ Psal. cviu, 27.

 :

enarrAtio in psalmtjm cviii. 279

numquid et ipsam maiium suam manu facit? Quomodo
ergo hic dicLum est, Et sciant quoniam manus tua haec,
«

)) et tu, Domine, fecisti eam? » Intelligamus itaque ma-

num Dei esse Christum unde ahbi dicitiir, « Et brachium :

)) Domini cui revelatum est^^ )> Hsec manus et erat , et

fecit eam : quia , « In principio erat Verbum , et Verbum
)) caro factum est'\ » Et erat sine tempore secundum
divinitatem , et factus est ei ex semine David secundum
carnem^.
XXX. « Maledicent illi , et tu benedices *. )> Vana est
ergo et falsa maledictio fdiorum hominum , dihgentium
vanitatera, et quserentium mendacium^ Deus autemcum :

benedicit, facit quod dicit. « Qui insurgunt in me, com-

)) fundantur. )) Ut enim insurgant aliquid se adversus me
proficere arbitrantur : sed cum exallatus fuero super coelos,
et esse coeperit super omnem terram gloria mea confun- ,

dentur. « Servus autem tuus laetabitur : )) sive in dextera

Patris , sive in membris suis laetantibus, et inter tenta-
tiones in spe , et post tentationes in seternum.
XXXI. Induantur qui detrahunt mihi pudorem »
« :

id est pudeat eos detraxisse mihi. Sed hoc potest et in

bono accipi , dum corriguntur. « Et operiantur sicut di-
» ploidemconfusionemsuam^. » Diplois duplex pallium

est. Nam quidametiam sic interpretati sunt istum versum,

« Et operiantur sicut pallium duplex confusionem suam.»

InteUigitur autem confundantur et intus et foris 5 id est,
,

et coram Deo et coram hominibus.

XXXII. « Confitebor Domino nimis in ore meo''. Ni-
» mis » dici solet in consuetudine sermonis latini ,
quod
plus estquam debet cui contrarium esj, parum quod :
,

minus est quam debet. Sed « nirais » graece «^av dicitur ,

, ' Isai. uu, I. — 2 joan. i, i et i^. — 3 Rom. r, 3. — 4 P.«al. cvin, 4.

— 5 Id. IV, 3. — fi
Id. cviii, 39. — 7 Ibid. 3o.
280 S. AUGUSTINl EPISCOPI
autem versiis
iste noii hzxhet y.-;r.>, sed habet^v;^.?.. Quod
quidam nostri sic interpretati sunt , ut pro eo ponerent
aliquando « Nimis » aliquando a Valde. » Sed si « Nimis »

pro eo quod est «. Yalde » intelligatur ,

potest et in laude
poni : nam et ista confessio laudera significat. Ita enim
sequitur, Et in medio multorum laudabo eum. » Dicit
a

etiam in alio Psalmo a In medio Ecclesiae cantabo te ^ »

:

Sed cum ipsa cantat Ecclesia, quae corpus est Christi,

quom.odo in medio Ecclesise cantat Ecclesia? Ita et hic
multi cum sint membra Christi si cum ipsi laudant ilie
, ,

iaudat, quia membra sunt ejus quomodo in medio mul-

;

torum laudat ,
quando ipsis multis laudantilius dicitur
ipse laudare? An ideo laudat in medio multorum, quia
cum Ecclesia sua est hic usque in consummationem saeculi^;
ut quod ait « In medio multorum » hoc accipiamus quod
:
,

abeisdem muhis honoratur? In medio quippe esse dicitur,

cui honor prsecipuus exhibetur. Si autem cor est tanquam
hominis medium, nihii mehus intelhgitur dictum, quam
« In cordibus multorum laudabo eum.Habitat enim Chris-
» tus per fidem in cordibus nostris^. » Et ideo ait , « In
» ore meo, » idest,inorecorporis mei, quodestEcclesia.
K Corde enim creditur ad justitiam ore autem confessio ,

» fit ad salutem^. »
XXXIII. « Quia astitit a dextris pauperis^ » De Juda
dictum erat , « Et diabohis stet adextris ejus : » qui suas
divitias augere vohiit Christo vendito. Hicautem Dominus
» Astitit a dexteris pauperis , )> ut divitiae pauperis sint
ipse Dominus. « Astitit quippe a dexteris pauperis ,
>*

non ut ei multiphcaret annos vitae quandoque fmiendae ,

neque ut ejus augeret pecuniam, aut eum faceret corporis

viribus fortem, vel ad tempus incohimem sed, « Ut salvam :

' Psal. xsi, 23. — 2 MatHi. kxvhi, 20. — ^ Epbe5. ui ,17. — 4 Rom
X, 10. — * Psal. CYUi, 3i.
 ENARRlTIO IN PSALMUM CIX. 281
))faceret, inquit, a persequentibus animam nieam. )>

Salva fit autem a persequentibus anima si non eis con- ,

seutiatur ad malum : non eis autem consentitur , cum

assistit Dominus a dextris pauperis , ne ipsa paupertate ,

id est , infirmitate succumbat. Hoc adjutorium praestitum

est corpori Christi in sanctis Martyribus omnibus.

•WVl^WVWW» VW» Wi^-VW» VW» VV*K WWWVVWM*VV» WVWW» VVV^ VVV» ww vwwwvv»

ENARRATIO

IN PSALMUM CIX.

Sermo adplebem.

I. QuAKTUM Dominus donat ' ,

qui nos ministros cons-
tituit verbi et sacramenti sui servire vobis in adipe mi-
sericordiae suse, suscepimus Psalmum istum ,
quem modo
cantavimus , brevem numero verborum , magnum pon-
dere sententiarum , adjuvante illo qui vos lecit intentos,

ut et nos faciat idoneos sicut possumus considerare at-

, ,

que anima vestra, et vigiletin Deum. Tem-

tractare. Vivat
pus enim constituit Deus promissis suis, et tempus eis quae
promisit implendis. Promissionum tempus erat tempore.
Prophetarum usque ad Joannem Baptistam ab illo au- :

tem et deinceps usque ad finem, tempusest implendi quae

promissa sunt. Fidelis Deus qui se nostrum debitorem fe-
cit non aUquid a nobis accipiendo
; sed tanta nobis pro- ,

mittendo. Parum erat promissio , etiam scripto se teneri

voluit, veluti faciens nobiscum chirographuni promisso-
' ViJe D. Guillon , tom. xxii, pag. 32.
 ,

282 s. ArcusTiNi episcopi

rum suorum 5 ut cum ea quae promisit solvere inciperet
in scriptura promissorum consideramus ordinem solven-
dorum. Tempus itaque prophetiae praedictio ,
erat, utsaepe
jam diximus, promissionum. Promisit salutem aeternam,
et beatam vitam cum Angelis sine fine et hsereditatem ,

immarcescijjilem gloriam sempiternam, dulcedinem vul-

,

tus sui, domuni sanclificationis suse inccehs, ex resurrec-

tione a mortuis nuUum deinceps moriendi metum. Hoc
estpromissum ejus tanquam finale, quo decurrit nostra
omnis intentio, quo cumvenerimus nihilamphusrequi- ,

ramus nihil amphus exigamus. Sed ad illud quod erit

,

in fine quo ordine veniatur neque hoc tacuit promittendo

,

et prcenuntiando. Promisit enim hominibus divinitatem,

mortalibus immortalitatem ,
peccatoribus justificationem,
abjectis glorificationem.Quidquid promisit^ii^-dignis pro-
misit, ut non quasi operibus merces y^'"^ .iitteretur, sed
gratia a nomine suo gratisdaretur. Qula ethocipsura quod
juste vivit, inquantum homo potest juste vivere, non raeriti
humani, sed beneficii est divini. Nemo enim juste vivit,
nisijustificatus, idest, justus effectus ab illo autem fit :

homojustus, qui nunquara potest esseinjustus. Sicut enim

lucerna non a se ipsa accenditur ita nec anima humana ,

sibi praestat lucem sed clamat ad Deum

5 , « Tu iiluminabis
» lucernam meam Domine ,
*
. »

II. Cum ergo peccatoribus promissum sit regnum coe-

lorum , non in peccato permanentibus , sed a peccato li-

beratis, et justitise servientibus^ quod ipsum ut possint,

gratia, ut diximus adjuvantur, et ab eo qui semper
,

est justus, justificantur incredibile videbatur tantam

:

Deum curamgerereprohominibus, hodieque qui degratia

divina desperant, atquea pessimis moribus nolunt se con-
vertere adDeum, ut ab iUo justificentur, et per ejus in-
' Psal. xvii, 29.
 enAkrAtio m psalmxjm cix. 283
dulgentiara deletis omnibus peccatis suis incipiant in illo

vivere juste, qui nunquam vixit injuste, hanc habent

perniciem cogitationis suae in se ipsos , ut dicant Deum
res humanas non curare , nec inde posse cogitare mundi
hujus artificem atque rectorem ,
quemadmodum quisque
mortahs in terra vivat. Ita nec computari se homo putat
aDeo, qui factus est a Deo. Talem hominem si alloqui
possimus^ si admittat nos prius ad aures suas , deinde ad
cor suum 5 si non repellat resistendo quaerentem se, et pa-
tiatur perditus inveniri se 5
possumus ei dicere : homo,
quomodo te Deus factum non computabit ,
qui ut fieres

ante curavit? Cur te in ordine rerum conditarum numerari

non putas ? Noli credere seductori capilh tui numerati :

sunt Conditori K « Hoc denique et Dominus in Evangeho

Discipuhs ait ne mortem timerent ne ahquid suum iii

, ,

morte periturum putarent. lUi in morte de anima sua

pertimescebant , ille ipsis securitatem etiam de capilHs
dabat. Ita-ne vero anima perit, cujus capillus non perlt?
Verumtamen fratres quia incredibile videbatur homi-
, ,

nibus quod promittebat Deus ex hac mortahtate, cor- ,

ruptione, abjectione, infirmitate^ pulvere et cinere futuros

homines aequales Angehs Dei ; nonsolum Scripturam cum
hominibus fecit, ut crederent ; sed etiam fidei suse ,
posuit
mediatorem non quemhbet principem aut quemhbet
, ,

Angelum vel Archangelum sed unicum Fihum ut qua , :

via nos perducturus esset ad iUum finem quem promisit^

per eura ipsum Fihum suum et ostenderet et praeberet.
Parum enim erat Deo, si Fihum suum faceret demonstra-
torem viae ; eum ipsum viam fecit , ut per illum ires re-
gentem te, ambulantem per se.

III. Promisit ergo quia venturi essemus ad eum, id est,

ad illam ineirabiiem immortaiitatem , et cura Angelis ejus

» Matth. X, 3o.
 ,

284 S. AUGUSTIM EPISCOPI

aequalitatem. Quani longe eramus? quam ille sursum ,

quam nos deorsum ? quam ille in sumrao ,

quam nos in
imo desperati jacebamus? Sine expectatione salutis oegro-
tabamus missus est medicus quem non cognovit segro-
:
,

tus. « Si enim cognovissent nunquam Dominum gloriae ,

)) crucifixissent^ » Sed hoc quoque valuitad acgroti me-

dicamentum quod medicum occidit segrotus venit ut
,
:

visitaret , occisus est ut sanaret. Insinuavit se credentibus

Deum et hominem Deum per quem facti sumus homi-
5 ,

nera per quem recreati sumus. Aliud in illo apparebat,

ahud latebat 5 et quod latebat , multo erat praestantius
quara id quod apparebat : sed quod erat praestantius
^ideri non Curabatur aeger per id quod videri
poterat.
poterat ^ ut postea capax fieret visionis ejus quaelatendo ,

diflereLatur,nonnegandoauferebatur.UnicusitaqueFilius
Dei venturus ad horaines , assurapturus horainem , et per

id quod sumpsit futurus horao, moriturus , resurrecturus,

asceusurus in coelum , sessurus ad dexteram Patris , et

impleturus in gentibus quae promisit , etpost irapletionem

promissorura suorum in gentibus etiam hoc impleturus
ut veniat , et quod praerogavit exigat , discernat vasa irae

a vasis misericordiae , reddat impiis quod minatus est ,

justis quod polHcitus est : hoc ergo totum prophetandum

fuit, praenuntiandum fuit, venturum comraendandum
fuit : ut non subito veniens hiorreretur, sed creditum ex-
pectaretur.Ex his promissionibus est Psalmus iste, Do-
minum et salvatorera nostrum Jesum Christum certe aper-
teque prophetans ; omnino dubitare non possimus
ut
Christum annuntiari Psabno hoc quandoquidem Chris- :

tiani suraus, et Evangelio jam credimus. Nara cura ipse

Dominus noster et salvator Jesus Christus qusereret a Ju-
daeis , cujus fdium dicerent esse Ghristum , et respondis-
I Cor. 11, 8.
 ,:,

ENARrLATIO IN PSALMUM CIX. 285

sent, David : ille continuo retulit respondentibus, et ait

n Quomodo ergo David in spiritu dicit eum Dominum

)) dicens : Dixit Dominus Domino meo Sede ad dexteram :

)) meam, donec ponam inimicos tuos sub pedibus tuis?

)) Si ergo in spiritu , inquit, vocat eum Dominum, quo-
» modo filius ejus est^ )) Ab hoc versu Psalmus iste in-

1) cipit. ))

IV. « Dixit Dominus Domino meo Sede a : dextris meis,

)) donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorura-. )>

Hanc ergo qucestionem Domino, in

JudGeis proposilam a
ipso ingressu Psalmi pertractare debemus. Si enim quod
responderunt Judsei exigatur a nobis utrum confiteamur ,

et nos, an negemus absit ut negemus. Si dicatur nobis,

:

Christus filius est David an non est ? Si dixerimus non, ,

conlradicimus Evangelio : namque ^latthseo scribente, sic

incipit Evangelium, « Liber generationis Jesu Christi, filii

» David^.))Evangehstadicitlibrum sescribere generationis

Jesu Christi, filii David. Recte ergo Judsei interrogali a
Christo , cujus esse fdium crederent Christum , respon-
derunt, David. Responsioni eorum congruit Evangehura.
Habet hoc non solum suspicio Judseorum sed et fides ,

Christianorum. Adhuc aha firmamenta conspicio dicit :

Apostolus « Qui factus est ei ex semine David secundum

:

)) carnem'*. )) Dicit etiam ad Timotheum : « Memor esto

))Christum Jesum resurrexisse a mortuis ex semine David,
» secundum Evangehum meum. Et de ipso Evange]io ))

quid dicit ? « In quo laboro usque ad vincula tanquam ,

))malefaciens sed sermo Dei non est alUgatus^

,
Labo- )>

rabat ergo usque ad vincula Apostolus pro Evangeho suo,

id est, pro dispensatione evangehca-, quam populis praedi-
cabat, quam populisimpendebat. Ille qui manerapuerat,
' Mattli. xxir, 42-45. — ' rsil. c x, i. — ^ Maltli. j, i. — 4 Rom. i, 3.

— ' 2 Tim. n, 8, g.
 ::

286 S. ArGXJSTINI EPISCOPI

escas ad vesperum dividebat^ Laborabat ergo usque ad

vincula pro Evangelio. QuoEvangelio? « Christum Jesum
))resurrexisse a mortuis, ex semine David. Pro hoc ))

Evangeho Apostolus laborabat tamen de hoc Christus : et

interrogabat et respondentibus Judaeis quod praedicabat
j ,

Apostolus , retuht vocera tanquara contradictionis , et ait

« Quomodo ergo David in spiritu dicit eum Dominum? »
Et interposuit testimoniura de hoc Psalrao , « Dixit Domi-
)) nus Doraino raeo. Si ergo in spiritu dicit eura Dorainum,
» quomodo fihus est ejus ? )) Judaeisub hac interrogatione
tacuerunt ;
quid responderint deinceps non invenerunt
nec eum tamen Dorainura quresierunt ,
quia et ipsura esse
illum fihum David non agnoverunt, Nos autem, fratres,
credamus, et dicamus
Corde enira creditur ad justitiam, : «

)) ore autem confessioad sahitem'^. Credaraus, in- fit •»

quara et dicamus et fdium David et Dominura David.

, , ,

Non erubescamus de filio David ne iratura inveniamus ,

Dominura David.
V. Hoc enira nomine illum rectissime transeuntem ap-
pellantes caeci , illuminari raeruerunt. Transibat enira Je-
sus, et iih audito sonitu transeuntis turbse, aurejam cog-
noscentes ,
quod nondum poterant ocuhs acclamaverunt ,

voce magna , et dixerunt : « Miserere nostri , fih David^. )>

Turbse autem illos increpabant ut tacerent : et ilh nihilo-

minus lucis dcsiderio turbarum contradictionem vincentes,
in clamando perseveraverunt transeuntem tenuerunt et ; ,

a tangente illurainari meruerunt. Dicebant enim tran-

seunti : «Miserere nostri, fih David. » Stetit ille, et victo
ab eis Quid inquit vultis
clamore contradicentiura , « , ,

))ut faciara vobis Et illi « Domine, ut videaraus.

.? )) , ))

Tetigit et aperuit oculos eorum viderunt praesentem, :

quem senserant transeuntem. Ahquid ergo transitorium

' Gen. XLix,27. — ' Rom. x, lo, — ^ Matth. xs, 29-34.
 ,;

ENiRRATlO IN PSALMUM CIX. 287

Dominus fecit est autem aliud quod stat. Aliud est in-
: ,

quam, transitorium Domini, aliud stabile Domini. Transito-

rium Domini virginis partus, Verbiincarnatio, aetatum gra-
datio, miraculorum exhilntio passionum perpessio, ,
raors,
resurrectio ascensio in ccelum : hoc totum transitorium fuit.

Non enim adhuc Christus nascitur , aut adhuc moritur, aut

adhuc resurgit, aut adhuc ascendit in coelum. Nonne videtis
ista facta per tempora cucurrisse, per tempora exhibuisse
,

viatoribus quiddam transitorium ne in via remanerent ,

sed ad patriam pervenirent? Denique et illi caeci ad viam

sedebant ibi transeuntem senserunt et clamando tenue-
, ,

runt. In via ergo saeculi hujus hoc transitorium sui Domi-

nus operatus est et hoc transitorium pertinet ad filium
,

David. Ideo illi Domino transeunti, « Miserere nostri, fdi

))David. Tanquam
dicerent, Filium Davidin transeunte
))

cognoscimus, fdium David factum in transitu discimus.

Agnoscamus ergo et nos, et filium David confiteamur,
ut illuminari mereamur. Sentimus enim transeuntem fi-

lium David , et iliuminamur a Domino David.

VI. Ecce ergo quia Magister noster interrogavit Judseos,
et ideo non responderunt quia ,
discipuli esse noluerunt
ecce si nos interrogaret, quid responderemus? Defecerunt
in hac interrogatione Judaei ,
proficiant Christiani 5 non
perturbentur, sed erudiantur. Non enim Dorainus inter-
rogat discere volens, sed tanquam doctor interrogat. Di-
cerent mlseri Judaei , Tu dic nobis. Maluerunt inflata ta-
citurnitate disrumpi ,
quam huraili confessione edoceri.
Dicat ergo nobis Magister noster , et videamus quid inter-
roganti respondeamus Quid vobis videtur de Christo ?
: «

))cujus est filius ? Respondeamus omnino quod Judaei,

))

sed non remaneamus ubi Judaei. Recolamus Evangelium

quod credimus « Liber generationis Jesu Christi, filii
:
 ,

288 S. AUGUSTIM EPISCOPl

>) David^ » Non quia interrogamur excidat nobis Chris-

tum esse filium David, quod memoriae commendat Apos-
tolus. Eia, Christiane, k Memor esto Christum Jesum
)) resurrexisse a mortuis, ex semine David'^. » Ergo in-
terrogemur et respondeamus : « Quid voJ^is videtur de
)) Christo? cujus filius est ? » Dicant concordia ora christia-
na : « David. )) Referat et Doctor, etrevocet nobis : « Quo-
)) modo eum Dominum ? Dixit
ergo David in spiritu diclt
•>} Dominus Domino meo Sede ad dexteram meam donec : ,

)) ponam inimicos tuos sub pedibus tuis. Quomodo nos )>

diceremus, nisi a te disceremus? Nunc ergo quia didici-

mus dicimus , : « In principio eras Yerbum , et Yerbum
)) eras apud Deum , et Deus eras Yerbum ; oninia per te
)> facta sunt^ : )> ecce Dominus David. Sed propter infir-

mitatem nostram quia caro desperata jacebamus « Yer-

,
,

))bum caro factum es, ut habitaresin nobis ecce filius : )>

David. Certe tu in forma Dei cum esses, non rapinam

arbitratus es esse aequalis Deo •, ideo Dominus David : sed
temetipsum exinanisti formam serviaccipiens^ ,indefilius
David. Deniquc el in ipsa interrogatione tua dicens ,

« Quomodo fdius ejuscst? » non te fdium ejus negasti

sed modum quo id ficret inquisisti, « Diciteum, inquis,

» David Dominum , )) quoraodo fdius ejus est ? non nego,

sed dic quomodo. IlU ergo ex litteris quas legebant, et
non intelligebant , si in ista interrogatione recolerent
modum, nonnc responderent :Quomodo interrogas? « Ecce
» virgo accipiet in utero , et pariet fdium , et vocabunt
» noracn ejus Emmanuel quod ,
estinterpretatura, Nobis-
» cum Deus^ » Accipiet virgo in utero, virgo ex semine
David pariet filium, ut sit fdiusDavid. Erantenim Joseph

' Matth. I, I. — ' '.2 Tim. u^ S. — 3 Joan. i , i. — '>

Philip. ii, 7,
—
5 Isai. VII, i4, ct Mattli. 1, 20.
 ,

ekarrAtio in psalmum cix. 289

et Maria de domo et patria David^ » Peperit ergo virgo
illa , ut esset filius David : sed ille qucrn peperit , « Yoca-
)) bunt nomen ejus Emmanuel , Nobiscum Deus. Ecce
))

habes et Dominum David.

Vli. Aliquid nobis fortassis ex hac re ,
quomodo Chris-
tus et fiiius sit David, et Dominus David , eliam Psalmus
iste intimabit. Audiamus ergo , et pertractemus eum ;
pul-
semus pietate extorqueamus charitate. David ergo ipse
,

dicit, neque enim Domino contradicere jicet « David :

)) inquit, in spiritu dicit eum Dominum. )) Ipse ergo David

de Christo quid dicit ? Nam « Ipsi David Psalraus. )> Et iste
est totus titukis , simplex sine figura qusestionis , sine ulio
nodo dillicultatis. Quid ergo dicit David? « Dixit Dominus
))Domino meo Sede a dextris meis donec ponam ini-
, ,

)) micos tuos scabeiium pedum tuorum. y> Quod est ,

<{ Scabelium pedum tuorura j )> lioc est, sub pedibus tuis :

scabellura enira pedura sub pedibus est. « Dixit, inquit,

))Dominus Doraino meo. Audivit lioc Davicl audivit )) ,

in spiritu ubi nos. quando audivit, non audivimus-, sed

:

loquenti quod audivit etscribenticredidimus. Audivit ergo

prorsus audivit in quodam secretario veritatis in quo-
, ,

dara mysteriorura sanctuario : ubi Proplietoe in occuito

audierunt, quod in aperto praedicaverunt ; ibi audivit

David ,
qui cura fiducia magna dicit : « Dixit Dominus
)) Domino meo : Sede a dextris meis , donec ponara ini-
)) micos tuos scabeiiura pedura tuorum. )) Novimus Ghris-
tum sedere addexteram Palris post resurrectionem a mor-
tuis, et in coeios ascensionera. Factuni est jam, necvidimus.
sed credidimus : in iibrisiegimus, pr£edicatum audivimus,
fide retinemus. Unde et eo ipso quod erat filius David
Christus, factus est Dominus David. Iliud enimquod na-
• Luc 1, 27 et 32, el 11, 4, 5.

CXVIII. 19
 290 S. AUGUSTINI EPISCOPI
tum est ex semine David ita honoratum est ut esset et , ,

Dominus David. Ita adrairarishoc, quasi et in rebus hu-

manis ista non fiant. Si enim contingat filium cujusquam
regem fieri patre privato, nonne erit dominus patris?
Admirabihus est quod potest contingere ut non solum ,

rex factus privati fiHus dominus sit patris sui sed epis-
, 5

copus factus laici fiUus sit pater patris sui. Ergo et eo

,

ipso quod carnem accepit Ghristus quod in carne mor- ,

tuus est, quod in eadem carne resurrexit, quod in eadem

ascendit in coelum et sedet ad dexteram Patris , et in ea-
dem ipsa carne sic honorata , sic clarificata , sic in coeles-

tem habitum commutata et fihus est David et Dominus , ,

est David. Secundum hanc enim dispensationem transitus

Christi , etiam iUud ab Apostolo dicitur « Propter quod :

)) iihim exaltavit a mortuisj et donavit ilh nomen quod

)) est super orane nomen ut in nomine Jesu omne genu ,

» flectatur, c-oelestium terrestrium et infernorum^. Do-

,

)) navit, inquit, ei nomen quod est super omne nomen : ))

Christo secundum hominem, Christo secundum carnem

mortuo resurgenti ascendenti. « Donavit nomen quod
, ,

est super omne nomen, ut in nomine Jesu omne genu

» flectatur, coelestium, terrestrium, et infernorum. Ubi ))

erit David ut non ei sit Dominus ? In coelo sit in terra

, ,

sit, in inferno sit-, Dominus ejus £rit qui est Dominus ,

cceiestium, terrestriura et infernorum. Gaudeat ergo no-

biscum et David, fihi sui nativitate honoratus, dominatu
hberatus; et gaudens dicat, agaudentibus audiatur, « Di-
)) Dominus Domino meo
xit : Sede a dextris meis , donec
)) ponaminimicos tuos scabeUum pedum tuorura. ))

VIII. « Sede, non sokira in alto, sed etin occuho

)) :

excellens utdomineris, latensutcredaris. Quoe enim esset

merces fidei, nisi lateret quod credimus.? Merces autem
' Philip. II, 9, 10.
 ENAnPvATIO O PSALMUAI CIX. 291
fidei est, vidcre qiiod credidimiis , antcquam videremiis.
SiciU autem Scriptura personat, « Justus exfide vivit^ »
Non ergoesset justitia fidei, nisiesset absconditum,quod
prsedicatum crederemus , et credendo ad videndum per -
veniremus. Quam enim multa multitudo dulcedinis tuse,
«

» Domine, quam abscondisti timentibus te! » Ergo abs-

condisti_, et remanserunt? Absit, « Perfecisti autem spe-
» rantibus in te-. «Mirabile ergo mysterium Christi sedenlis
ad dexteram Dei , occultatum est ut crederetur, subtiac-
tum est ut speraretur. « Spe enira salvi facti sumus : spes
» autem quae videtur, non est spes : quod enim videt
» quis ,
quid sperat? » Apostoli verba sunt. B.ecognosciiis
quidem, sed propter rudes commendo. Quid ergo ait
Apostolus? « Spe, inquit, salvi facti sumus spes autem :

» c[U8e videtur, non est spes c[uod enira videt cpiis, c[uid :

» sperat? Si autem quod non videmus speramus, cum

» patientia expectamus^. » Quiaergo quse videtur non est
spes : « A])Scondisti dulcedinem timentibus te.Quiac[uod
» non videmus speramus , , et per patientiam expectamus :

» Perfecisti sperantibus in te.»Denique, charissimi,intente

accipite quod dicturus sum : Quoniam justitia nostra ex
fide est , et fide mundaiitur corda nostra , ut quod cre-
didimus, videre possimus. Utrumque enim [Dositum est,
et « Beati mundicordes, qucniam ipsi Deum videJjunt* : »

et, « Fide mundans corda eorum^. » Quia ergo haec est

credere quod non vides, et ipso merilo fidei
justitia fidei,

ad visionem suo tempore pervenire Dominus in Evar^- :

gelio cum promitteret Spiritum sanctum, hoc ait « Ipse :

» arguet mundum depeccato, et dejustitia, etdejudi-

» cio ^. » De quo peccato? de qua justitia? de c[uo judicio?
Ipse sequitur et exponit, conjecturas hominum non ad-
' Rom. 1, 17. — = Psal. xxx, 20.— 3 Rom. viii, 24, 25. — 4 Mattb. v, 3.
— 5 Act. XV, 9. — "^
Joan, xvi, 8.

19.
 292 S. AUGUSTIKI EPISCOPI
mittit. «De peccatoquidem, inquit, quia non credidemnt
» in me^ » Quanta alia peccata Judaeorum? Et tamen
quasi hoc unum sit, ita dixil: « De peccato quidem, quia
))non crcdiderunt in me. Hoc est iliud peccatum de )>
,

quo alibi dicit « Si non venissem peccatum non liabe-

:
,

})renf^. Quid est iioc, « Si non venissem, peccatum

))

))non liaberent? » Ergo ad justos venisti, eteos peccato-

res fecisti? Sed exceptis aiiis peccatis ,
quae possent remitti
per fidem, lioc unum peccatum
si non nominavit, quod
admitteretur, omnia relaxarentur. « De peccato quidem
)) ait, quia non crediderunt in me. Et alibi « Si non )) :

)) venissem, peccatum non iial^erent. Eo enim ipsoquo ))

venit, et non crediderunt in eum, inciderunt in peccatum :

quod si non inciderent, omnia csetera peccata dimitti

possent per induigentiam gralioe impetratam per fidem.
« Ergo de peccalo, quia non crediderunt in me. De jus-
))titia, quia ad Patrem vado, et jam non videbitis me^. •»

Hsec est justitia, quia ad Patrem vadis, et jam non vide-

bunt te; lisec justitia enim ex fide est. « Justus enim ex fide
))vivit^ et tunc ex fide vivit, si non videat quod credit.
: ))

Quia ergo ad justitiara pertinet ex fide vivere, et ex fide

nemo vivit, nisi non videndo quod credit; ut ipsam jus-
titiam laceret in iiominibus , id est, ut crederent quod
non viderent, « Dejustitia, inquit, quia adPatrem vado,
)) et jam non videbitis me. » Hsec, int[uit, erit jastitiaves-
tra, ut credatis in eum qucm non videtis, ct fide nuui-
dati eum in quem credidistis , in die resurrectionis postea
videatis.
IX. Sedet ergo a dextris Dei Christus, a dextris Patris
Filius in occuito est. Credamus. Etenim duas res iiic di-

cit ,
quia et dixit Deus : « Sede a dextris meis : » et addi-
dit : « Donec-ponara inimicos tuos scabelium pedum tuo-
' Joaa. XVI, 9. — ^ Id. xv. '^.1. — ^ Jd. svi, 9, lo. — 1 Rom. i; 17.
 »

enAkbAtio in psalmum cix. 293

rum
)) hoc est siib pedibus tuis. Non vides Christum
,
)) ,

sedentem ad dexteram Patris vel hoc potes videre quo- :

,

modo ponantur inimici ejus scabellum pedum ejus. Cum

hoc impletur in aperto, crede illud esse in occulto. Qui
inimici ponuntur scabelkim pedum ejus ? Quibus inania
meditantibus dicitur « Quare frem.uerunt gentes, et po- :

» puh meditati sunt inania 5 astiterunt reges tcrroe, et

» principes convenerunt in unum , advcrsus Dominum et
)) adversus Christum ejus? Et Disrumpamus dixerunt :

))vincula eorum, et abjiciamus a nobis jugum ipsorum *.

Non nobis dominentur, non nos sibi subjugent. « Qui ha-
» bitat in coelis , irridebit eos. )> Inimicns eras : eris sub
pedibus ejus aut adoptatus, aut victus. Qusere ergo
, quem
locum habeas sub pedibus Domini Dei tui : nam necesse
cst ut habeas, autgratise, aut poenae. Sedetergo ad dexte-
ramDc-i, donec ponantur inimici ejus sub pedibus ejus.
Hoc fit, hoc agitur et si paulatim peragitur, indesinen- :

ter agitur. Fremuerint enim gentes , et populi meditati

sint inania 5 astiterint reges terrse , et principes convene-
rint in unum adversus Dominum et adversus Christum
ejus numquid fremendo numquid meditando inania,
: ,

numquid in unum adversus Christum conveniendo, elii-

cient ut non impleatur « Dabo tibi gentes hsereditatem :

)) tuam et possessionem tuam terminos terr?e? » Imple-

,

bitur omnino et ilhs frementibus, et ilhs inania medi-

,

tantibus « Dabo tibi gentes haereditatem tuam

: et pos- ,

))sessionem tuam terminos terrae. » Illi enim inania

meditantur iit autcm impleatur : « Dabo tibi gentes :

))h?ereditatem tuam et possessionem tuam terminos ,

))terrae-, » non nescio quis inaniioquus « Sed Dominus :

» dixit ad me. hoc Psalmo possumus diccre

» Sic ct in :

« Dixit , ); non quicumque non illi qui fremunt et me- ,

' Psal. n, 1-8.

 294 S. AUGUSTINI EPISCOPI
ditantur inania sed : « Dixit Dominus Dominomeo : Sede
)) donec ponam inimicos tuos scabellum
a dextris meis,
)) pedum tuorum. » Fremant meditentur inania, per- ,

strepant, numquid non implebitur? « Periit memoria

))eorum cum strepitu. Loquitur certe et alius Psalmus, )>

sed non alius spiritus « Periit memoria eorum cum stre-

:

))pitu, et Dominus in aeternum manet^ lUe ergo qui )>

memoria eorum pereunte cuni strepitu in ceternum ma- ,

net, ipse « Dixit Domino meo

: Sede a dextris meis. : )>

Sedet enim a dextris Patris , donec ponat omnes inimicos

ejus scabellum pedum ejus.
X. Et quid sequitur? « Yirgara virtutis tuse emittet
))Dominus ex Sion-. Apparet, fratres, evidentissime
))

apparet non de illo

, regno Ciiristi Prophetam loqui quo ,

regnat semper apud Patrem rerum Dominum quae per ,

illum creatce sunt. Quando enim non regnat in principio

Verbum Deus apud Deum^.? Dicitur enim « Regi autem :

» saeculorum invisibili incorruptibili soli Deo honor et

, ,

» gloria, in saecula saeculorum. Regi saeculorum honor et

)) gloria , in s^^cula saeculorum "*.
Cui regi saeculorum ?

)) InvisibiU, incorruptibih. )> Ineoenim quodet Christus

est cum Patre invisibihs et incorruptibihs, quia A'erbum
ejus est, et Virtus ejus, et Sapientia ejus, et Deus apud
Deum ,
per quem facta sunt orania ; Rex est saeculorura :

sed tamen illud dispensatorium et transitorium, quo nos

per medietatem carnis suae vocavit in aeternitatera , reg-
num ejus incipit a Christianis sed regni ejus : non erit fmis.
Ponuiitur ergo scabeUum pedum ejus inimici ejus , seden-
lis ad dexteram Patris ;
ponuntur, ut dictum est , id agi-
lur, id usque in fmem oranino peragitur.Nerao dicat non
posse impleri quod coeptura est. Quid fmem coepti despe-
ras ? Omnipotens coepit, oranipotens se promisit impietu-
' Psal. IX, 7, 8. — 2 1,1. cix, 2. — ? Joan. i. 3. — 4 i Tim. i, 17.
 ,

ENAUUATIO IW PSALMtJM CIX. 295

rura essequod co^pit. Uncle autem coepit? « Yirgam vir-

» tutis tuse emittet Dominus ex Sion. » Quse Sion, ipsa

est Jerusalem. Audi ipsum Dominum « Oportebat :

» Christum pati et resurgere a mortuis tertio die^ » Hinc

sedet ad dexteram Dei Patris, resurgendo ubi fuit. Deinde
illo sedente ad dexteram Patris , quid agitur ? Ut ponan-
pedum ejus quid agitur ? Audi
tur inimici ejus scabellum ,

illum docentem et exponentem « Et prsedicabitur in :

» nomineejus poenitentia et remissio peccatorum perom-

» nes gentes , incipientibus ab Jerusalem ^ : » quia ; « Vir-

» gam virtutis Dominus ex Sion. Virgam vir-
tuae emittet
» tutis tuse » hoc est
, regnum potentiae tuae quia ,
,
5

« Reges eos in virga ferrea " Emittet Dominus ex Sion »

:
;

quia , « Incipientibus ab Jerusalem. »

XI. Cum ergo emiserit ex Sion virgam virtutis ejus ,

quid Etdominare in medioinimicorum tuorum*.»

fiet ? «

Prius « Dominare in medio inimicorum tuorum » inter :

frementes gentes. Numquid enim postea cum acceperint

honorem suum sancti et suam damnationem impii in
, ,

medio inimicorum suorum dominabitur? Et quid mirum

si tunc dominabitur, secum in aeternum regnantibus jus-

tis, et aeternis pcenis ardentibus impiis? quid mirum , si

tunc? Modo in medio inimicorum tuorum , nunc in isto

transitu saeculorum, in ista propagatione et successione
mortalitatis humanae, nuncdum torrens temporum prae-
terlabitur, ad hoc directa est virga virtutis tuae ex Sion ,

ut domineris in medio inimicorum tuorum. Dominare

dominare in medio paganorum Judaeorum liaeretico- , ,

rum, falsorum fratrum. Dominare, dominare,fih David ,

Domine David dominare in medio paganorum, Judaeo-

,

rum, haereticorum , falsorum fratrum. « Dominare in

» raedio ininiicorum tuorum. » Hunc versum non recte
' Luc. XIV, 46. — 2 Ibid. 4?. — ^ Pi?al. 11, 9. — ^* M. cix, 2.
 2C6 S. AlGUSTIKI EPI5C0PI
intelligimus , si non ficri jnm viclemus. Sede ergo a dex-
tris Dei , occultnre ut credaris , donec impleantur tem-
pora gentium. Sic enim scriptum est : « Quem oportebat
ccelum recipere, donec impleanturtempora genlium^»
•))

Ut enim resurgeres mortuus es ut ascenderes, resur-

, ;

rexisti-, ut sederes ad dexteram Patris , ascendisti : ergo

Tit ad dexteram Patris sederes, mortuus es. De morte enim
resurrectio , de resurrectione ascensio de ascensione ad ,

dexteram sessio : hoc totum ergo coepit a morte. Excel-

lentia claritatis hujus, principium habet humilitatis. Te
itaque sedente ad dexteram Patris, implentur tempora
gentium ponuntur inimici omnes scabellum pedum tuo-
,

rum: adhoc ut perveniatur, prius dominaberis in me-

et
dio inimicorum tuorum. Ad hoc enim « Yirgam virtutis :

))tuae emittet Dominus ex Sion. » Utautemmorereris, et

per raortem tuam deleretur chirographum peccatorum ^,
et prsedicaretur poenitentia et remissio dehctorum per
omnes gentes', incipicntibus ab Jerusalem, csecilas Ju-
dseorum fecit. AHis iiiuminandis , aliorum c?ecitas raihta-

vit. K Gaecitas enirn ex parte Israel facta est , ut plenitudo

:» Gentiura intraret , et sic omnis Israei salvus fieret''.
)) Csecitas ex parte Israelfacta » occidit te •, occisus resur-
rexisti, sanguine tuo peccata Gentiura diiuisti, ad dexte-
ram Patris sedens undique patientes et ad te confugientes
coliegisti. « Facta est ergo csecitas ex parte Issael, facta
)> est ut plenitudo Gentium intraret , et sic omnis Israel
)> omnes iniraici tui
saivus fieret^ » et fierent scabellum
pedum tuorum. Sed hoc nunc postea ,
cjuid ?

XII. Tecum principium in die virtutis tuoe ^. » Quis

«
iste dies est virtutis ejus ? Quando cum illo principium ,

vel cjuod principiura, vel c|uomodo cum illo principium 5

' Act. 111, 21, — » Colo??. ir, T 'j. — ^ Lnc. \ri\, 4?- — ^ Rom. :>ti, 25.
— 5 Pca!. cix, 3.
 :,

EyAiiK\.Tio iN ps.4.LMr?.r cix. 297

qiiandoquidcm et ipse principiiim? Adjiivet Dominiis, iit
nec mihi dicere perturbetur, nec vobis audire. Video
enim quod jam factum est, et vobiscum video oculis fi-
dei : oculis quoque quod jam fit rursusque
carnis video ,

oculis fidei vobiscum spero quod futurum est. Quid ergo

factum est? quid fit? quid futurum est? Christus passus
est mortuus est, resurrexit tertia die, ascendit in ccelum,
,

ut novimus, quadragesimo die, sedet ad dexteram Patris

hoc jam factum est, hoc non vidimus, sed credimus.
Quid nunc fit? Dominatur in medio inimicorum suorum ,
emissa virga virtutis ejus ex Sion fit hcc , id agitur. For-
mam servi et prsesentem tunc viderunt servi, et absen-
tem nunc credunt servi. Hoc credimus de forma servi
quod possumus capere dum adhuc sumus servi. Hoc est ,

enim illud ]ac parvulorum quod temperavit , panem tra- ,

jiciensper carnem. Nam panis ille Angelorum,in princi-

pio erat Yerl)um ^. Ut tamen panem Angelorum mandu-
caret homo-, Creator Angelorum factus est homo. Ita
nobis Ycrbum incarnatum factum est receptibile quod :

recipere non valeremus si Fihus aequahs Deo non se ,

exinaniret fcvmam servi accipiens, in similitudine homi-

num factus, et habitu inventus ut homo^. Ut ergo ut-
cumque capere possemus eum qui non posset capi a ,

mortalibus, mortalis factus est im.mortahs •, ut peracta

sua morte faceret immortales , et ahffuid daret inspi-
ciendmn , ahquid credendum , ahquid post videndum.
Inspiciendam dedit formam servi prsesenlibus , non
sohim ocuhs videndam sed etiam manibiis pertrac- ,

tandarn. Cum eadem forma ascendit in ccelum credere ,

nobis jussit quod

Sed et nos habe-
,
ilhs videre concessit.
mus quod videamus. IJh enim viderunt virgam emissam
ex Sion nos videmus dominari in medio inimicorum suc-
,

' Joan. I, I. — » Psai. lxxvh, 52, — ' PhiHp. ii, 6, 7.

 ,

298 S. AUGUSTINI EPISCOPI

riim. Hoc totum, fratres, pertinet ad dispensationem

formEe servilis^ qupe tolerabiliter capitur a servis, etama-
tur a futuris liberis. Veritas enim incommulabilis quod
estVerbum Dei, Deus apud Deum, per quem facta sunt

omnia ^ in se manens innovat omnia -. Hanc ut videamus

magna et perfecta cordis munditia necessaria est, quae fit

per fidem. Demonstrata enim forma servi dilata est ad de-

monstrandam formam Dei. Idem quippe informaservi lo-
quens servis ait : « Qui diligit me, mandatameacustodit:
» et qui diligit me , diligetur a Patremeo, et ego diii-
)) gam eum ostendam me ipsum illi^. » Videntibus
, et

se promisit demonstraturumse.Quidvidebant? quid pro-

mittebat ? Videbant formam servi promittebat formam ,

Dei. « Ostendam inquit me ipsum illi. » Ipsa est clari-

, ,

tas ad quam perducitur regnum, quod modo transitu

,

sreculi hujus colligitur ducitur enim ad quamdam visio-

:

nem ineftabilem ,
quam non merebuntur irapii. Cseterum
forma servi cum hic esset , visa est ab impiis : viderunt
eam qui crediderunt Ne ah- , viderunt et qui occiderunt.
quid magnum formam iJlam, viderunt amici,
putes videri
viderunt inimici et quidam videntes interfecerunt qui-
; ,

dam non videntes crediderunt. Hanc ergo formam servi

quam hic jara in humilitate viderunt et pii et impii, vide-
impii.Cum enira Dominus antc
bulit et in judicio et pii et
oculos Discipulorum suorum ferretur in coelura sonuit ,

vox angelica intuentii)us eum « Viri Galilaei quid statis :

,

» intuentes in coelum.? Iste Jesus sic veniet ,

quomodo
» eum vidistis euntem in coelum ^. » Sic ergo, sic, in ea-
dem forma quia de impiis dictum est «Videbunt in quera
: :

» pupugerunt^. » Videbunt judicaturum, quem irrise-

runt judicatura. Ipsa itaque forma servi in judicio conspi-

' Joan. I, I et 3. — > Sap. vii, 27. — ^ Joan. xiv, 21. — 4 Act. i, 11.

— 5 Zacli. xn, 10.

 ;
,

enAeratio in psalmum cix. 299

cua erit el justis et injustis, et piis et irapiis , et fidelibus

et infidelibus.Quid ergo impii non videbunt ? Nam de qui-

bus dictum est « Videbunt in quem pupugerunt » de : :

ipsis rursum dictura est « Tollatur impius ut non videat :

)) claritatem Domini ^ Quid est hoc fratres ? Discerna- )) ,

mus , discutiamus. Excitatur irapius ut aliquid videat :

tollitur irapius , ut aliquid non videat. Jam quid sit visu-

rus , ostendiraus forraam illara de qua dictum est : « Sic

)) Quid ergo non est visurus? « Et ostendam me

v-eniet"-.»

)) ipsum illi^. Quid est, me ipsum?Non formam servi. ))

Quid est rae ipsura? Formara Dei, in qua non rapina ar-
bitratus sum esse sequalis Deo *. Quid est, me ipsura ? « Di-
)) lectissimi , filii Dei suraus , et nondum apparuit quid
)) erimus : scimus ,
quia cum apparuerit , similes ei eri-
)) mus : quoniam videbiraus eum sicuti est^ » Hsec cla-
ritas Dei est ineffabilis lux , fons lucis sine commutabili-
tate , veritas sine defectu , manens
sapientia in se ipsa
innovans omnia ^ : hfcec substantia Dei Daque toUetur
est.

impius, utnon videat Iiunc honoreni Domini.« Beati enim

)) mundi cordes quia ipsi Deum videbunt'. ,
)>

XIII. Videtur ergo mihi fratres, quantum nostrae ca- ,

pacitati Dominus impertiri dignatur, de ipso terapore si :

tamen dicendum est tempore quodam enim tempore ;

venturi sumus ad non tempus inde mihi videtur dictum :

quod sine prsejudicio dicara si quis intelligere aliquid ,

melius , expeditius ,
probabilius possit : inde mihi videtur
dictum, « Tecum principium in die virtutis tuae. )) Deni-
que hoc ,
quantum puto versu , consetpiente satis expla-
nat. Quia enim et hic dicta est virtus ejus qua subjecit
,

gentes jugo suo, qua stravit populos, non ferro, sed ligno,
etsi in carne , etsi in humilitate , etsi adhuc quantura ser-

' Isai. XXVI, lo. — 2 Act. I, II. — 3 Joan. xiv, 2i. — 4 Philip. ii,6, 7.
— 5 I joan 1,1^ 2, — "5
Sap. vir, 27. — 7 Matth. v, 2.
 ,

300 S. ArGrsTiNi episcopi

vilis forma patitar, capitur tamen magna virtus ejus quia 5

quod infirmum est Dei, fortius est hominibus^ : quia ergo

dicta est et hic virtus ejus ,
quara commendavit dicendo :

<( Yirgam domi-

virtutis tuae emittet Dominus ex Sion, et
» nare in medio inimicorum luorura » quanta enim vir- :

tus ejus dominans in medio inimicorum suorum pcrstre-

pentium , nihil contra eura valentium ,
quotidie sibi di-
centium : « Quando morietur, et peribit nomen ejus^? »
Gum crescat gloria ejus per populos , cum ejus no-
miai subjiciantur gentes, ciim peccator videat et iras-

catur, dentibus suis frendat et tabescat^ : quia ergo est

et hsec virtus ejus, volens Propheta commendare aliter

virtutem ejus, siculi est Virtus Dei et Sapientia DeiChris-

tus inlumine perpetuo incommutabihs veritatis ad quam ;

visionem gervamur, ad quam visionem difTerimur, ad

quam visionem fide mundamur, a qua visione toUitur im-
pius ne videat honorem Domini hoc ergo volens osten- 5

dere Tecum inquit, principium in die virtutis tuae.»

: « ,

Quidest, « Tecum principium? Quodhbet pone princi- ^)

piura. Si ipsum Christum potius diceretur Tu es prin- : :

cipium quam « Tecura principium.» Respondit enim in-

,

terrogantil)US « Tu C{uis es? » et ait :« Principium quia :

,

» et loquor vobis^. » Cum sit principium et Pater, de

quo unigenitus Filius , in C[U0 principio erat Verbum
quia Verbum erat apud Deum^. Quid ergo , si et Pater

principium, et Fihus principium, duo principia ? Absit.

Sicut enim Pater Deus et Fifuis Deus, Pater autem et Fi-
lius non duo dii, sed unus Deus sic Pater principium et :

Fihus principiura Pater autera et Fihus non duo sed , ,

unum principium. « Tecura principiura. » Tunc videberis

quoraodo tecum sit principium. Non enim et hic non te-
I Cor. I, 2") — ' Psal. XL , 6. — ^IJ. cx\ , lo. — 4 Joan. iii, 2."). ~
5ia. 1, I.
 —

EKARRATIO IN PSALMUM CIX. 301

cum principium. Nonne enim tu dixisti : « Ecce itis quis-
)) que ad sua , me solum relinquetis
eL ; sed non sum
)) solus ,
quia Pater mecum est ? » Et hic ^ ergo, « Tecum
» principium. )> Dixisti enim et alibi : « Pater autem in
))me manens facit opera sua Tecum -. principium : )> nec
unquam a te separatus est Pater. Sed quando videbitur
tecum esse principium erit omnibus , tunc manifestum
simiHbus jam quoniam videbunt te sicuti es^.
tibi factis :

Etenim hic Phiiippus te videbat, et Patrem quserebat^.

Tunc ergo videbitur quod nunc creditur. Tunc « Tecum
)) principium )) videntiljus sanctis, videntibus justis : sub-
latis de medio impiis , ne videant honorem Domini.
XIV. Modo ergo credaraus, fratres, quod tunc videa-
mus. Nam
Phihppus o])jurgatus est quod qusereret vi-
et

dere Patrem ciun in ipso Fiho non agnosceret Patrem

, :

« Tanto tempore vobiscura sura et non cognovisli me? ,

)) Phihppe qui me vidit vidit et Palrem ^. Sed qui me

,
, ))

vidit non qui formam servi in me vidit. « Qui ergo me

,

)) vidit, qualem me abscondi timentibus me qualem

))
,

me videndum perficio sperantibus in me ° , « Vidit et Pa-

)) Irem. )) Sed quia ista visio post erit , nunc pro ilLi quid
habebimus ? Videaraus quid dicat Phihppo. Cui dixerat :

))Qui me vidit, vidit et Patrem » quasi ei Phihppus tacitus :

responderet :Etquomodo te videbo,si ahter videris quara

hi forma servi aut quomodo videbo Patrem invahdus
'? ,

homo mortahs pulvis et cinis ? Conversus ad eum, dif-

,

ferens visionem, imperans fidem, qui dixerat : « Qui me

)) vidit , vidit et Patrem 5 » multum
quia erat ad Pbihp-
pum, et longe ab eo erat videre « Non : credis, inquit,
)) quia ego in Patre , et Pater in me est '
? )) Quod videre
nondum potes , crede , uc videre raerearis. Cum ergo ven-
'
Joan. XVI, 32. — ^ IJ. xiv, lo. — ^ i Joan. iii, 2 — 4 IJ. ?civ, 8.

5 Ibid. 9. — ^ Psal. six, 20. — 7 Joan. xiv^ 10.

302 S. AUGUSTINI EPISCOPI
tura fuerit ut videamus _,
tunc apparebit , « Tecum prin-
» cipium in die virtutistuae. Virtutis tuse : » non virtutis
infirmitatis tuae, quia ibi virtus. « Virtutis tuae : » habent
nunc homines in fide , in spe , in charitate , in bonis ope-
ribus virtutes suas •, sed ibunt a virtutibus in virtutem ^
« Tecum ergo principiura ; » videberis cum Patre in Pa- ,

tre , ut Pater « Tecura principium in die virtutis tuEe , »

illius virtutis tuae ,
quam impius non videbit. Nam et hoc
infirmum tuum , fortius est hominibus -. Etenim , « In die
» virtutistusetecumprincipium. »
XV. De qua virtute dicis expone. Quia et hic ut dic- , ,

tum est nominata est virtus ejus, cum emittitur virga

,

virtutis ejus ex Sion , ut dominetur in medio iniraicorum

suorum. De qua virtute dicis? « In splendore sanctorum.
» In splendore ^ inquit, sanctorum. » De ipsa virtute di-

cit, quando erunt in splendore sancti : non quando adhuc

terrenam carnem gestantes et in corpore mortali atque cor-
ruptibili gementes, quod aggravat animam , et deprirait
terrena inhabitatio sensuramulta cogitantem " : cum ipsae

cogitationes invicera non videntur , non hoc est , « In

» splendore sanctorura. » Sed quid est , « In splen-
» dore sanctorura ? Donec veniat Dominus , et illumi-
» net abscondita tenebrarura , et manifestabit cogitatio-
» nes cordis ^ et ^. » Hoc
tunc laus erit unicuique a Deo
erit, « Tunc justi ful-
In splendore sanctorura 5» quia, «

» gebuntin regno Patris sui, sicut sol. » Audite enim quid

sithoc, « In splendore sa,nctorum. Veniet, inquit, mes-

» sis , veniet finis saeculi : mittet paterfamilias Angelos
» suos , et coUigent de regno ejus omnia scandala, et mit-
» tent in caminura ignis ardentis : tunc justi fulgebunt
» sicut sol in regno Patris sui^. » In quo regno? Videte
' Psal. Lxxxm ,8. — 2 i Cor. 1, 25. — ^ Sap. ix , i5. — 4 i Cov. iv, 5.

— 5 Matth. xui, 39-43.

 ,:
,

ENARRATIO IN PSALMUM CIX. 303

si quaedam servatur de qua nobis dictum est « Te-
visio , :

)) cum
principium.)) In quo regno ? Utique in vita oeterna.
Nam ad dexteram positis hoc dicturus est « Venite , be- :

)) nedicti Patris mei percipite regnura quod vobis para- ,

)) tum est ab initio mundi^ Deinde damnatis impiis )>

segregatis justis atque laudatis quid sequitur quod dixe- ,

rat « Percipite regnum? Tanc ibunt impii in ambustio-

:

)) nem aeternam justi autem in vitam seternam'^. Quod ,

))

dixerat « Regnum, » boc dixit « Vitam seternam,

, quo , ))

non ibunt impii. Videte si qusedam visio est vita seterna

« Haec est autem vita seterna ut cognoscant te solum ve- ,

)) rum Deum, et quem misisti Jesum Christum ^. Quia, ))

« Tecum principium in die virtutis tuae. )) Ergo, « Tecura

)) principium in die virtutis tuse, in splendore sanctorum. )>
XVI. Sed hoc difFertur, hoc postea dabitur quid nunc ? :

« Ex utero ante luciferum genui te. Quid hic? Si Deus )>

fihum habet , numquid et utemm ? Sicut carnis corpora

non habet 5 c[uia nec sinum : dictum est tamen « Qui est :

)) in sinu Patris , ipse enarravit*. » Qui est autem sinus ,

ipse est uterus : et sinus et uterus pro secreto positus est.

Quid est , « Ex utero ? )> Ex secreto , ex occulto 5 de me

ipso, de substantia mea -, hoc est, « Ex utero : quia , « Ge-
)) nerationem ejus quis enarrabit ^ ? )> Accipiamus ergo
Patrem dicentem ad Fihum « Ex utero ante luciferum :

)) genui te. Quid est ergo, « Ante Juciferum? Lucifer

)) )>

pro sideribus positus est tanquam a parte totum signifi- ,

cante Scriptura et ex eminenti stella omnia sidera. Sed

,

illa sidera quomodo facta sunt? « Ut sint in signis et in ,

» temporibus , et in diebus , et in annis^. )> Si ergo et in

signis et in temporibus posita sunt sidera , et hicifer 110-

minatus est pro sideribus 5

quod est ante luciferum , hoc
I Matth. XXV , 34. — * Ibid. 46. — ^ Joan. xvu ,3. — 4 Id. i , i8. -
5 Isai. Liii, 8. — ^ Gen. i, i4.
 4

30 S. ALGrSTIWI EPISCOPl
est ante sidera ; et quod est aiite sidera , hoc est ante
tempora : si ergo ante tempora, ab seternitate : noJi quae-
rerequandd seternitas non habetquando.Quando ct ali-
;

quando verba sunt temporara. De Patre non est natus iii

tempore, per quera facta sunt tempora. Dictum est ergo,
ut dici oportuit, figurate, proplietice, ut et uterus pro
secreta substantia et lucifer pro temporibus poneretur.
,

An vullis et ipsum David respiciamus qui Dominum ,

suum dixit fiUum suum ? Ut enim hoc diceret audivit a ,

Domino suo; ab illo audivit, a quo falU non potuit et :

dixit jam Dominum suum, quia « Dixit, inquit Domi- , ,

)) nus Domino meo: Sede a dextris meis. Et ipse loqui- )>

tur , ipsius c[uasi sermo contextus est. Si ergo ipseloqui-

tur, forte ipse potuit dicere : « Ex utero ante luciferum
» genui te. )) Ex utero virginaU , « Ex utero ante luci-
» ferum genui te. » Si enim iUa virgo ducens propagiiiem
de carne David , ex iUo ulero natus Christus tanquam ex ,

utero genitus a David. « Ex utero , •» quo mascuius non

accessit : « Ex utero )> prorsus ,
proprie « Ex utero, » quia
solus ex solo utero. Ergo , « Ex utero, » inquit iile ,
qui
eum Dominum suum dixerat : « Ex utero ante luciferum
» genui te. » Et hoc ipsuni « Ante iuciferum » signate
dictum , et proprie dictum, et sic impietum. Noctu eiiim
natus est Dominus de utero virginis Marise ^ : indicant tes-
timonia pastorum ,
qui vigilias exercebaut super gregem
suum. « Ex utero ante luciferum genui te. » O tu , Do-
mine meus , sedens ad dexteram Domini mei unde , filius

meus , nisi quia « Ex utero ante iuciferum genui te ? »

XVil. Et ad quid natus Dominus et non es ? « Juravit ,

» poenitebit eiira, Tu es sacerdos in aeternum secundum

» ordinem Mcichisedecli^. » Ad hoc enim natus ex utero

ante lucirerurn, ut esses sacerdos in celGrnum sccundum

' Luc. 11, 7> 8. — '-
Psul. cix, 4-
 ,

enAhkAtio in psalmum cix. 305

ordinem Melchisedech. Si natum ex uterO;, de virgine in-
telligimus 5 ante luciferum, noctu , sicut Evangelia con-
testantur 5
procul dubio inde ex utero ante luciferum, ut
esset sacerdos iii reternum secundum ordinem 3Ielchise-
dech. Nam secundum id quod natus de Patre Deus apud
Deum, co-seternus gignenti, non sacerdos sed sacerdos 5

propter carnem assumptam, propter victimam, quam pro

nobis oflferret a nobis acceptam. « Juravit ergo Dominus.»
Quid est , « Juravit Dominus? » Ergo Dominus jurat, qui
prohibet hominem a jurando ' ? An forte ideo magis homi-
nem prohibet a jurando , ne in perjurium prolabatur, et
ideo Deus magis jurat, quia non potest esse perjurus ? Ho-
mo enim qui per consuetudinem jurandi potest Jingua in
perjurium prolabi , bene prohibetur jurare : tanto enim
longius erit a perjurio ,
quanto erit longe a jurando. Qui
cnim jurat homo, falsura et verum jurare potest qui au- :

tem non jurat falsum jurare non potest quia omnino

,
;

non jurat. Cur ergo non juret Dominus, quando Domini

juramentum promissionis est firmamentum ? Juret om-
nino. Quid ergo tu facis, cum juras ? Testaris Deum :hoc
est jurare, Deum testari et ideo molestum, ne ad ali- :

quam falsitatem testem adhibeas Deum. Si ergo tu jurando

testaris Deum, cur ergo non et Deus jurando testetur se

ipsum ? « Vivo ego , dicit Dorainus , » juratio Dei est. Sic

juravit de semine Abrahae : « Vivo ego, dicit Dominus
)) quoniam audisti vocem meam , et non pepercisti fiho
)) tuo unico propter me , nisi benedicens benedicam te
)) et implendo implebo semen tuura sicut stellas coeh , et
)) sicut arenam quse est ad labium maris , et benedicen-
)) tur in semine tuo omnes gentes^. Et semen Abrahte ))

quod est Christus , ille semen Abrahse accipiens carnem ,

de semine Abrahae , erit sacerdos in seternum secundum

' Matth. V, 34. — » Gen. xx, 16-18.
cxviii. 20
306 S. AUGUSTINI EPISCOPI
oidinem Melchisedech. De sacerdotio ergo secundum or-
dineniMelchisedech, «Juravit Dominus, et non poenitebit
))eum. Quid de sacerdotio secundum ordinem Aaroji?
))

Numquid poenitet Deum, sicut hominem, aut nolens cadit

in ahquid ut imprudens prolabitur, ut postea
faciat, aut
eum de suo prolapsu poeniteat ? Scit quid agat scit quo- ,

usque quid progrediatur unde in ahud commutetur ia 5 ,

potestate rectoris est. Sed poenitentia, mutatio rerum sig-

nificatur. Qnomodo enim tu, cum ahquid te poenitet, do-
les factum quod fecisti : sic quando aliquid Deus prseter
spem hominum , id cst, praeterquam sperant homines
mutat in ahud, poenitere se dicit usque adeo ut de poena
:

nostra poeniteat eum , si nos de vita nostra mala poeni-

tuerit. « Juravit ergo Dominus : Juravit, )> firmavit : «Non
)) eum pcenitebit , )) non mutabit. Quid ? « Tu es sacer-
» dos in aeternum. Ideo « In aeternum,
•» quia « Non )>

)) poenitebit eum. » Sed sacerdos secundum quid .^Num- ,

quid erunt illae hostiae, victimae oblatae a Patriarchis, arse

sanguinis et tabernaculum , et illa primi Testamenti Ve-

teris sacramenta? Absit. Jam illa sublata sunt, everso jam
templo , remoto illo sacerdotio ,
pereunte victima eorum
et sacrificio : haec nec Judaei habent. Yident perisse jam
sacerdotium secundum ordinem Aaron, et non agnoscunt
sacerdotium secundum ordinem Melchisedech. « Tu es
)) sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchise-
)) dech. )) Fidehbus loquor. Si quid non intelhgunt ca-
techumeni, auferant pigritiam, festinent ad notitiam.Non
ergo opus est mysteria promere : Scripturae vobis inti-

ment quid est sacerdotium secundum ordinem Melchi-

sedech.
XVIII. « Dominus Dominus dixerat
a dextris tuis. )> ;

« Sede a dextris meis nunc Dominus a dextris ejus,

: )>

quasi mutaverint sedes. An forte sic potius, « Juravit Do-

 ,

ENARRATIO IN PSA.LMrM CIX. 307

» minus , et non poeniteblt eum , Tu es sacerdos in seter-

» num ad Christum dictum est ? « Tu es sacerdos in

, »

M aeternum juravit Dominus. » Quis Dominus ? « Qui

,

» dixit Domino meo: Sede a dextris meis: ipse juravit, Tu

» es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchise-
» dech » et ad ipsum Dominum qui juravit, sermo directus
:

est, « Dominus a dextris tuis. » O Domine, qui jurasti et

dixisti : « Tu es sacerdos in oeternum secundum ordinem
» Melchisedech •, ipse sacerdos in seternum , Dom.inus est
» a dextris tuis, ipse, inquam, sacerdos in seternum , » de
quo jurasti , « Dominus est a dextris tuis : » quia eidem
Domino meo dixisti « Sede a dextris meis , quoadusque ,

» ponara inimicos tuos scabellum pedum tuorum. » Iste

ergo Dominus qui est a dextris tuis, de quo jurasti, et cui

jurasti dicens : « Tu es sacerdos in seternum secundum

» orchnem Melchisedech , Conquassavit in die irce suae
» reges. » Ipse utique Christus Dominus a dextris tuis
cui jurasti , et non poenitebit te : quid agit sacerdos in
seternum? quid agit ,
qui est a dexteram Dei, et interpel-
lat pro nobis ^ , tanquam sacerdos intrans in interiora vel
in sancta sanctorum , in secreta coelorum , ille solus non
habens peccatum, et ideo facile mundans a peccatis^.^ Ille
ergo a dextris tuis , « Conquassavit in die irae suae reges.»
Quos reges ,
quaeris ? Excidit tibi , « Astiterunt reges ter-
» rae , et principes convenerunt in unum ,adversus Do-
» rainum et adversus Christum ejus^? » Hos reges con-
quassavit gloria sua , et pondere nominis sui infirmos
reddidit reges , ut non possent eflicere quod volebant.
Conati enim sunt multum delere nomen christianum de
terra , et non potuerunt : quia « Qui offenderit in lapidem
» illum , conquassabitur *. » Offenderunt ergo in lapidem
' Rom. vni, 34- — » Ilcbr. c, ta et i\, — ^ fi'a\. n, 2. — 4 Matth.
XXI ,11.

20.
 ,
::
:

308 S. lUGUSTINI EPISCOPI

ofTensionis , et ideo conquassati sunt reges , cum dicunt
Quis est Christus ? Nescio quis Judaeus , nescio quis Ga-
lilaeus, sic occisus, sic mortuus. Lapis est ante pedes tuos,
quasi viliter et humiliter jacens : ideo contemnendo of-
fendis, oilendendo cadis, cadendo quassaris. Si ergo tanta
est ira occulti, quod judicium manifesti? Audislis
erit

iram occulti , de qua Psalmus inscribitur « Pro occultis ,

» filii. » Nonus Psalraus , si bene memini , inscribitur

II Pro occultis fdii : » et ibi ostenditur judicium occul-
tum irse occultae. Irato Deo vivunt ,
qui in lapidem illura
otfendunt ; conquassantur. Et quo valet quod conquas-
santur ? Audi de judicio futuro : « Quia qui oifenderit in
» lapidem iilum, ait , conquassabitur 5 super quem vero
» ceciderit lapis ille , conteret eum^ » Cum ergo olfen-
ditur in eum, quasi humilis jacet tunc conquassat cum , :

autem conteret, desuper veniet. Videte quemadmodura

liis binis verbis, conquassabit et conteret , otfendit in eum
et veniet super eum , distributa sunt duo tempora , hu-
militatis et claritatis Cliristi, occulta3 poenae et judicii fu-

turi. Eura non conteret veniens quem non conquassat ,

jacens. Jacens dico tanquam contemptibilis apparens.

,

Nam ille a dextris Dei est , et vaiide ex alto clamavit

« Saule, Saule, quid me persequeris '?» Sed tamen quara-
vis de coelo , non diceret « Quid me persequeris » quem
: ,

nemo tangebat, nisi iia in coelo ad dexteram Patris sede-

ret, ut et in terra in nobis quasi jaceret. « Dominus a
» dextris tuis , conquassavit in die irae suae reges. »

XIX. « Judicabit in gentibus. » Scd nunc , « Pro oc-

» cultis^ : » erit enim et judicium manifestum. « Judica-
» bit in gentibus. » Modo enira fit, « Periit menioria eo-
» rum cura strepitu^ » In ipso Psahiio est, «Pro occultis
» Periit memoria eorum cum strepitu , et Dominus in
' Luc. XI; 18. — 'Act. IX,'}. — 3 Tit. Psal. cix. - 4 Ibid. G^ 7.
 ,

enArrAtio in psalmum cix. 309

)) aeterniim nianet ;
paravit in judicio sedem suam, et ipse
)) judicabit orbem terrarum in aequitate.wlbi dictum est:

« Increpasti gentes , et periit impius , nomen eorum de-

)) lesli in aeternum ; )> hoc occulte agitur. « In die ergo
)) irse sune conqnassavit reges, Judica])it in gentibus. ))

Quomodo ? Audi quod sequitur : « Replebit ruinas. » Modo

sic jndicat in gentibus , ut repleat ruinas : nam quando
in fme judicaverit, damnabit ruinas. « Replebit ruinas : »

quas ruinas.^ Quisquis a nomine ejus timuerit, cadet :

cum ceciderit, evertetur quod erat , ut aedificetur quod

non erat. « Judicabit in gentibus, replcbit ruinas. » Quis-
quis contumax es in Christum , casuram turrem in altum
erexisti. Bonum est ut te ipsum dejicias, humihs reddaris,
sedentis ad dexteram Patris pedibus provolvaris ut fiat ,

in te ruina construenda. Nam si permanes in mala ahitu-

dine, tunc dejicieris quando non aedificaberis. Etenim de
tahbus dicit in alio loco Scriptura : « Destrue eos, et noii
» cedificabis eos ^. » Procul dubio non diceret de quibus-
dam : « Destrue eos, et non sedificabis eos : )> nisi quos-
dam ita destrueret, ut aedificaret. Quod fit hoc tempore,
cum Christus in gentibus ita judicat , ut repleat ruinas.
« Conquassabit capita super terram muha. )> Hic, « Su-
)) per terram,)) in hac vita, « Concpiassabit capita multa.))
De superbis humiles facit. Et audeo dicere , fratres mei
utile est capite quassato hic humihter ambulare ,
quam
capite crecto in judicium aeternae mortis incidere. Multa
capita conquassabit ruinas faciendo , sed replendo aedi-
ficabit.

XX. « De torrente in via Libet, propterea exahabit ca-

)) put -.))Videamus et in via bibentem detorrente. Primo
quis est torrens? Protluxio mortahtatis humanae. Sicut
enim torrens pluviaiibus aquis colhgitur , redundat ,
per-
> Psal. xxvii, 5. — > IJ. cix, 7.
 ,
:

310 S. AUGUSTIKI EPISCOPl

stiepit, currit, et currendo decurrit, id est, cursum finit
sic est omnis iste cursus mortalitatis. Nascuntur homines,
vivunt, moriuntur, et aliis morientibus alii nascuntur
rursusque illis morientibus alii oriuntur : succedunt , ac-
cedunt, decedunt, nec manebunt. Quid hic teneturPquid
non currit? quid non quasi de pluvia collectum it in abys-
sumPQuomodo enim fluvius repente collectus de pluvia,
de guttis imbrium it in mare nec apparet nec appare-
, , ;

bat , antequam de phivia colhgeretur si hoc genus hu- :

manum de occuhis colhgitur , et profluit ; morte rursum

in occuhum pergit •, medium hoc sonat et transit. De hoc
torrente bibit ille, non est dedignatus bibere de hoc tor-
rente. Bibere enim de hoc torrente, illi erat nasci et mori.
Hoc habet torrens iste , nativitatem et mortem : suscepit
hanc.Christus ; natus est mortuus est ita « De torrente
, :

)) in via bibit. Exukavit enim sicut gigas ad currendam

» viam ^ De torrente ergo in via bibit Quia in via pec- 5

» catorum non stetit -. » Quia ergo « De torrente in via

» bibit 5
quia humi-
propterea exakavit caput : » id est ,

liatus est,«Et mortem, mor-

factus est subditus usque ad
» tem autem crucis propterea eum Deus exahavit a ;

» mortuis, et donavit ei nomen quod est super omne no-

» men ut in nomine Jesu omne genu tlectatur coeles-
, ,

» tium, terrestrium , et infernorum, et omnis hngua coii-

» fiteatur ,
quia Dominus Jesus Christus in gloria est Dei
» Palris ^. »

' Psal. xvni, 6. — ^ Id. i, i. — * Philip. u, 8-it.

 ,

enArhAtio in psalmijm cx. 311

ENARRATIO

IN PSALMUM CX.

Sermo ad plebem^

I. VEWERtiwT dies ut cantemus Alleluia adeste animo, :

fratres, ad percipienda quoe Dominiis suggerit ad exhor-

tationem nostram, et nutriendam charitatem ,
qua noljis-

inhaerere Deo bonum est. Adeste animo cantatores boni

fihi laudis et glbrise sempiternse veri et incorrupti Dei.
Adeste, intenti, qui nostis cantare et psailerein cordibus
vestris Domino ,
gratias semper agentes in omnibus - et :

laudate Deum 5 hoc est enim Alleluia. Ethi quidem dies

veniunt transituri, transeuntque venturi, et significant
diem qui non venit et transit, quia nec hesterno praeitur
Ad quem sane
ut veniat, nec crastino urgetur ut transeat.
nos cum venerimus inhcerentes ei nec nos transibimus.
,

Et sicut quodam loco canitur Deo « Beati qui habitant ,

» in domo tua in ssecula saeculorum laudabunt te ^

, « :

hoc erit otiosorura negotium hoc opus vacantium h^c , ,

actio quietorum , haec cura securorum. Sicut enim dies

isti praeteritis diebus Quadragesimae ,
quibus ante resur-
rectionem Dominici corporis vitae hujus significatur moe-
ror, solemniter grata hilaritate succedunt : sic dies ille
qui post resurrectionem dabitur plenario corpori Domini,

* Hic Sermo ad plebem , in die Paschali , solemnitate habitus est. —

» Ephes. V, 19, 20. — 5 Psal. lxxxiii, 5.
*
 ,,

312 S. AUGIJSTIHI EPISCOPI

hoc est, sanctae Ecclesise , cimctis vitae hujus serumnis at-

que doloribus exclusis perpetua beatitate succedet. Haec
,

autem vita de nobis exigit continentiam, ut etiam cum la-

bore atque kictamine ingemiscentes gravati, et habitacii-
culum nostrum quod de coelo est superindui cupientes ^

a saecularibiis delectationibus temperemus : et significatur

quadragenario numero et Ehas et ipse ,
quo et Moyses
Dominus jejunarunt-. enim nobis et ex Lege
Praecipitur
et ex Prophetis, et ex ipso Evangeho, (quod testimoniura
habet a Lege et Prophetis unde etiam in monte inter ,

utramque personam medius Salvator etFalsit ^ ) ut ab ora- ,

nibus mundi illecebris , quibus captivi homines obhvis-

cuntur Deum, aviditatem nostram tanquam jejunio tem-
^erantice ^ refrenemus quandiu perfectio Decalogi Legis,
:

tanquam psalterium decem chordarum, per quatuor ejus-

dem mundi partes id est toto orbe prredicatur , , , ut de-
cem quater ducta quadragenarium numerum signent.
Quinquagenario vero numero post resurrectionem Domini,
quo cantamus Aliehiia , non cujusdam temporis fmis et
transitus , sed beata iHa significatur aeternitas : quia dena-
rius additus quadragenario,laborantibus in hac vita fide-

libus merces illa persolvitur, quam et primis et novissimis

paterfamihas praeparavit acqualem. Audiamus itaque ple-

num popuh Dei. Ecce personat in hoc
divina Liude pectus
Psahnoqueradam exuhantem fehci exuhatione,prcefigurat
et scaturientera corde in amore Dei populum, scihcet cor-

pus Christi, ab omni malo hberatura.

IL « Confiteor tibi inquit, Doraine, in toto corde ,

))meo *. Non semper confessio peccatorura est sed et

)) ,

Laus Dei devotione confessionis expromitur. Illa higet,

haec aaudet : illa medico vuhius ostendit, haec de sanitate
' 2 Cor. V, 2. — ' ExoJ. xxxiv, 28 ; 3 Reg. iix, 8 ; et Matth, iv, 2. —
3 Maltli. xvn, 3.-4 P«al. c"c, i.
 enakrAtio ik psalmum cx. 313
gratias agit. Haec confessio quemdam non soliim
significat,

ab omni malo liberatum , sed etiam a malignis omnibus

separatum. Et ideo videamus ubi confiteatur Domino in
toto corde. « In consilio, inquit, rectorum, et congre-
)) gatione : )> credo, qui sedebunt super duodecim tbro-
nos, judicantes duodecim tribus IsraeP.Nullus enim jam
inter eos iniquus, nullius Judae furta tolerantur, nullus
Simon Magus baptizatur, Spiritum volens emere, dum co-
gitat vendere--, nulJus Alexander aerarius mulla maJa os-
tendit^, nuUus ovina pelle tectus falsa fraternitate sub-
repit : inter quales nunc necesse est Ecclesia gemat et ,

quales tunc oportet , cum omnes justi congregabuntur ,

excludat. Haec sunt, c Magna opera Domini, exquisita in

» omnes voluntates ejus ^ » per quas nnllum confiten- :

tem deserat misericordia nullius sit iniquitas impunita 5 ,

quando « Flagellat etiam omnem filium quem recepit^. »

Sed si justus vix salvatur peccator et impius ubi pare- ,

bunt ^ ? Eligat sibi homo quodlibet. Non sic constituta

sunt opera Domini ut creatura in arbitrio libero consti-
,

tuta, creatoris superet voluntatcm^ etiamsi contra ejus

faciat voluntatem. Non vult Deus ut pecces nam prolii- ,

bet tamen si peccaveris, ne putes hominem fecisse quod

:

voluit, et Deo accidisse quod noluit. Sicut enim vult ut

homo non peccet ita vult peccanti parcere, ut revertatur
,

et vivat 5 ita vult postremo in peccato perseverantem pu-

potentiam contumax non evadat.Ita quid-
nire, ut justitiae
quid elegeris, Omnipotenti non deerit unde suam de te
compleat voluntatem. « Magna enim opera Domini ,

» exquisita in omnes voluntates ejus. »

III.«Gonfessio et magnificentia opus ejus''.» Quidmag-
nificentius quam justificare impium? Sed opus fortasse

• Matth. XIX, 28. — 2 Act. vui, r3 et 18, 19. — 3 2 Tim. iv, 14. —
4 Psal. cx, 2.-5 Hebr. iv, 6, — 6 i Petr. jy, 18. — 7 Psal. cx, 3.
 ,

314 S. AUGXJSTINI EPISCOPI

hominis prsevenit istam magnificentiam Dei , ut cum fue-

rit peccata confessus ,
justificari mereatur. « Descendit
» enim de templo justificatus Publicanus magis quam
» Pharispeus quia neque oculos ad coelum audebat levare,
:

» sed percutiebat pectus suum dicens Deus propitius , :

,

» esto mihi peccatori. » Hsec est magnificentia Domini

justificatio peccatoris : « Quoniam qui se humiliat , exal-
» tabitur ; et qui se exaltat, humiUabitur^ » Haec est
magnificentia Domini quoniam cui phuimum dimitti- ,

mur phirimum dihgit ^. Haec magnificentia Domini

,
:

quoniam « Ubi abundavit peccatum et superabundavit ,

» gratia ^. » Sed fortasse ex operibus. « Non , inquit, ex

» operibus, ne forte quis extoUatur. Ipsius enim sumus
» figmentum, creati in Christo in operibus bonis*. » Jus-
titiam enim homo non operatur, nisi justificatus « Gre- :

» dens autem in eum qui justificat impium ^ » a fide in- ,

cipit 5 ut bona opera , non praecedentia quod meruit sed ,

consequentia quod accepit ostendant. Unde ergo illa con-

fessio?Nondum quidem opus est justitioe sed dehctiim- ,

probatio sed quoquo modo se habeat nec in ipsa de te

: ,

homo glorieris, «Ut qui gloriaturin Domino glorietur''. »

« Quid enim habes quod non accepisti " ?» Non ergo sola
magnificentia qua justificatur impius, sed « Et confessio
,

)) et magnificentia opus ejus. Quid ergo dicimus quia cui ,

)) vult miseretur^ et quem vult obdurat ; numquid ini-

)) quitas apud Deum ? Absit. Justitia enim ejus manet in

» saeculum saeculi. Tu autem horao de hoc saeculo, qui es
)) qui respondeas Deo ^ ? )>

IV. « ^lemoriam fecit mirabihum suorum : )) hunc hu-

mihans , et hunc exaltans. « Memoriam fecit mirabilium

I
Luc. xviii, i3, 14. — ' Id- vit ,
42-48. — 3 Roni. v, 20. — 4 Ephes.
u , 9, 10. — 5 Rom. iT, j. —6 I Cor. i, 3i. — 7 Id. iv, 7.-8 Rom.
IX, i4, 18 et 20.
 EIVARRATIO m PSALMXJM cx, 315
siiorum ^ : reservans opportune inusitata prodigia, quae
infirmitas hominis novitati intenta meminerit , cum sint

ejus miracula quotidiana majora. Tot per universam ter-

ram arbores creat, et nemo miratur arefecit verbo unam,:

et stupefacla sunt corda mortalium - : sed « Memoriam

)) fecit mirabilium suorum.)) Hoc enim miraculum maxi-
me attentis cordibus inhaerebit ,
quod assiduitas non vile-

fecerit.

V. Quid autem profuerunt miracula, nisi ut timeretur?

Quid porro prodesset timor nisi « Misericors et misera- , ,

)) tor Dominus escam daret timentibus se ^ ? Escam quse ))

non corrumpitur, panem qui de coelo descendit ^ quem ,

nulhs meritis dedit. Etenim Christus pro impiis mortuus

est ^. Nemo ergo talem escam daret, nisi misericors et mi-
serator Dominus. Quod si tantum dedit huic vitse, si Ver-
bum carnem factum peccator justificandus accepit; quid
in futuro saeculo giorificatus accipiet ? « 3Iemor enim erit
» in saeculum testamenti sui. Nec totum dedit, qui pig- ))

nus dedit.
VI. « Fortitudinem operum suorum annuntiabit po-
))pulo suo''. Non contristentur Israehtae sancd qui
))
,

dimiserunt omnia sua _,

et secuti sunt eum non , contris-
tentur dicentes : « Quisnam poterit salvus fieri ? Quia fa-
)) cihus intrat camelus per foramen acus ,
quam dives in
))regnum coelorum'''. Annuntiavit enim eis fortitudi-
))

nem operum suorum « Quoniam quse hominibus difiici-:

))lia sunt, Deo faciha sunt. Ut det iUis haereditatem gen-

))tium^. Itum est enim et ad Gentes, et prseceptum

))

divitibus hujus saecuh non superbe sapere , neque sperare

in incerto divitiarum 5 sed in Deo vivo ^ ^ cui facile est

' Psal. cx, 4- — ' Matth. xxi, ig, 20. — 3 Psal. cx, 5. — ^ Joan. vi, 27
et 5i. —5 Roni. T, 6. — 6 Psal. cx, G. — 7 Matth. xix , 2^-26. — 8 Psal.

ct, 7. — 9 I Tim. VI, 17.

316 S. AUGUSTINI EPISCOPI
quod hominibus enim multi vocati sunt,
diiTicile est. Sic

sic occupata est haereditas Gentium

sic factum est ut ,

etiam plurimi qui non dimiserunt omnia sua in liac vita ,

,

ut sequerentur eum vitam etiam ipsam pro nominis ejus,

confessionem contemnerent et tanquam cameli humi- ;

Jiantes se ad portanda onera pressurarum, intrarent etiam

sicut per foramen acus ,
per compungentes passionis an-
gustias. Ipse fecit haec , cui omnia possibilia sunt.
VII. « Opera manuum ejus veritas et judicium. » Te-
neatur veritas ab iis qui judicantur hic. Judicantur hic Mar-
tyres, et ad judicium perducuntur ,
quo non solum eos
a quibus judicati snnt , sed etiam Angelos dijudicent^,
adversus quos eis erat colluctatio , etiam cum ab homini-
busjudicarividerentur. Non separet a Christo tribulatio,
angustiafames nuditas, gladius'^. « Fidelia enim omnia
, ,

» mandata ejus.wNon fallit, exhibet quod promisit. Non

tamen quod promisit cst hic expectandum non hic spe- ,

randum : sed, «Confirmata sunt in saeculum saecidi, facta

» in veritate et juslitia^. » Hoc est verum et justum , ut
hic lahoretur, iUic requiescatur. Quia, « Redemptionera
» misit populosuo^. » Unde autem redirauntur, nisi a
captivitate peregrinationis hujus ? Non ergo requies nisi

in ccelesti patria requiratur.

VIII. Dedit quidem Deus Israelitis carnalibus terrenam
Jerusalem , « » sed hoc Ve-
Quse servit cum filiis suis ^ :

tusTestamentum est, ad veterem hominem pertinens. Qui

autem ibi figuram intellexerunt, haeredes etiam tunc Novi
Testamenti extiterunt « Quoniam quse sursum est Je- :

» rusalem libera est, quae est matcr nostra reterna in

» coelis ^. » Vetere autem illo, reipsa probatum est tran-

sitoria promisisse : « Mandavit quippe in aeternura Testa-

' I Cor. VI, 3. — =>

Rom. viii, 35.— 3 Psal. cx, 8.-4 Ibid. 9. — ^Gal.
IV, 25. — 6 ibid. 2G.
 enArratio IN PSALMUM cx. 317
» mentum simm. » Sed quod, nlsi Novum? Cujushseres
quisquis esse volueris , nolo te falias, nec terram trahen-
tem lac et mel carnahter cogites, non amaena prsedia, non
hortos fructiferos et opacos, non tale ahquid mediteris
adipisci ,
quale soiet hic oculus avaritice concupiscere.
Cum enim sit radix omnium malorum cupiditas ^
,
peri-
menda est ut hic consumatur , non differenda ut ibi sa-
tietur. Primo poenas fuge ,
gehennas devita antequam :

desideres promittentem Deum ^ cave minantem. « Sanc-

)) tum enim et terribile nomen ejus. »

IX. Pro deliciis autem omnibus hujus sseculi ,

quales
vel expertus es , vel augere ac raultiphcare cogitando po-
tes , immortalium deliciarum matrem concupisce sapien-
tiam :sed, « Initium sapientiae timor Domini. Delecta- ))

bit illa, et ineffabihter procul dubio delectabit castis

atque seternis veritatis amplexibus sed prius : tibi donanda
sunt debita ,
quam prsemia flagitanda. « Initium ergo sa-
)) pientiae timor Bonus est intellectus. Domini
Quis ^. ))

negat? Sed intelhgere non facere, periculosuni est. ct

« Bonus ergo facientibus. Nec extollat mentem in su» )>

perbiam. Cujus enim timor est initium sapientiae « Laus ,

))ejus manet in SEeculum saecuii.» Et hoc erit prsemium,

liic finis , haec statio sedesque perpetua. Illic inveniuntur
mandata fideha , confirmata in sseculum ssecuh : ipsa est
hcereditas Novi Testamenti mandata in aeternum. « Unam,
)) petii inquit, a Domino, hanc requiram ut inhabitem
, ,

)) in domo Domini per omnes dies vitae meae". Beati enim

)) qui habitant in domo Domini in scecula saeculorum ,

)) laudabunt eum* quoniam, Laus ejus manet in saecu- :

)) lum saeculi. ))

» I Tiin. VI, 10. — > Psal. ct, lo. — ^ IJ. xx, 4- — '^ U. lxxxiii, 5.
 318 S. AUGUSTINl EPISCOPI

«VVV^ /VV\A V\%^ VVVV^VVt^ VVV^ VV%A -^VV^ VVV\ X^'^ vvv\ vvv% «VVV^ «vv^^

ENARRATIO

IN PSALaiUM CXl.

Sermo ad populum.

I. Credo quod attendistis, fratres, hujus titulum Psalmi,

memoriseque mandastis. « Conversio , inquit , Aggaei et
» Zacharia?. Nondum erant hi
» Prophetae, cum ista can-
tata sunt. Namque inter tempus David, et transmigratio-
nem populi Israel in Babyloniam ,
quatuordecim genera-
tiones numerantur , sicut divina Scriptura, maximeque
Matthaeus Evangehsta testatur ^ Eversi autem templi re-
novatio secundum sancti Jeremiae prophetiam , ex illa

transmigratione post septuaginta annos sperabalur- : qui

cum complerentur sub Dario rege BabyJonis ^ , impleti
sunt Spiritu sancto hi duo Prophetae , Aggaeus et Zacha-
rias * ; et ambo post invicem intra unum annum prophetare
coeperunt, quod ad renovationem temph, sicuttanto ante
praedictum est, pertinere videtur. Sed quisquis corporah-
ter gestjs oculum cordis infigit, neque inde in gratiam
spiritalis inteUectus extenditur , habitat cogitatione in la-
pidibus temph ,
quibus visibilis fabrica manibus hominum
instructa consurgit : nec ipselapis vivus eilicitur, templo

iIhaccommodatusatqueaptus,quodinsuocorporeprimum
Dcminus figuravit, cum ait « Solvite templum hoc et : ,

' Matth. 1 , 17. — ' Jeiem. lii , 12 , et xux , 10. — ^ i Esdr. 1, i. —

4 Agg. 1, I, et Zacliar. ij i et 26.
 ENARIt.ATIO IN PSALMXJM CXI. 319
» triduo suscitabo illud^ » Est emm corpus Domini
plenius ipsa sancta Ecclesia , cujus caput ascendit in coe-
lura ,
qui est maxime lapis vivus , lapis angularis , de quo
beatus Petrus dicit : « Ad quem accedentes lapidem vi-
» vum , ab hominibus reprobatum a Deo autem electum
,

» et honorificatum : et vos ergo tanquam lapides vivi sedi-

» ficamini in domum spiritalem, in sacerdotium sanctum,
» offerentes spiritales vietimas acceptas Deo per Jesum
)) Christum^; » quia continet Scriptura, « Ecce pono in

» in Sion lapidem angularem, electum ,

pretiosum , et
» qui crediderit in illum , non confundetur^. » Ergo ut
fiat quisc[ue lapis vivus ad talem fabricam idoneus , spiri-

tahter intelhgat temph renovationem ex ruina vetere ,

quae in Adam facta est reparationem novi popuh secun-,

dura novura hominem atque coelestem : ut sicut portavi-

mus imagintm terreni ,
portemus et imaginem ejus qui
de coelo est^, quo possimus postomnes ssecuh hujus aetates

tanquaqi post septuaginta annos, qui mystico perfectionis

numero prsesignantur , et tanquam post captivitatem
longinquae peregrinationis , non ruitura mole construi,
sed seterna immortahtate sohdari. Spiritalem quippe Je-
rusalem , non magis Judseorum ,
quam vestram esse
deputetis. Sicut enira dicit Apostolus « Jam non
: estis

» peregrini et inquiiini , sed cstis cives sanctorum et do-

» mestici Dei , superaedificati super fundamentum Apos-
» tolorum et Prophetarum sumrao angulari lapide
, ipso
» existente Christo Jesu, quo oranis sedificatio com-
in
» pacta crescit in tempiura sanctura in Domino, in quo et
» vos coaedificamini in habitaculura Dominiinspiritu^. »
Hoc est templum Dei , ad quod pertinet sacramentum
prophetationis Aggaei et Zachariae, cui rursus idem Apos-

Joan. II , 19. — ' I Pelr. 11, 4-6. — 3 isaj. xxvm ,16. — 4 i Cor,
XV, 49- — ^ Ephes. u ,19-22.
 320 S. AUGUSTINI EPISCOPI
toliis dicit, « Templum enim Dei sanctimi est, quod estis

» Yos ^» Quisquis igitur se ad opus hujus coLcdificationis,

et ad spem sanctse firmaeque compaginis, tanquam lapi-

dem vivum ab hujus mundi ruinosa labe convertit : intel-
ligit titulum Psalmi , intelhgit conversionem Aggsei et
Zachariae. Cantet ergo quoe sequuntur, non tam hnguae
voce ,
quam vitae.Erit enim aedificii perfectio, inefTabihs
pax illa sapientirie , cujus « Initium est timor Domini'-^ »
indeergo incipiat, quem coaedificat istaconversio.
II. « Beatus enira vir qui timet Dominum , in manda-
)) tis ejus voletnimis". » Viderit Deus, qui solus et vera«
citer et misericorditer judicat, quantum iste proficiat in
mandatis ejus : « Quoniam
estvitahumana super tentatio
» terram^.» sicut sanctus Job dicit. Et iterum scriptum est,
« Quoniam corpus quod corrumpitur, aggravat animam, et
)) deprimit terrena inhabitatiosensum multa cogitantem ^
» Qui autem dijudicat nos, Dominus est : nec ante tem-
» pusjudicare debemus, donec veniat Dominus, et ilhi-

» minet abscondita tenei^rarum , et manifestabit cogitatio-

» nes cordis; et tunclaus erit unicuiquea Deo^. » Yiderit
ergo ille quantum quisque proficiat in mandatis ejus :

tamenvolet nimis quipacem ilhus cOcnedificationis adama-

verit ; necjam desperare debet, quoniam « In mandatis
» cjus volet nimis, » et, « Pax in terra hominibus bonae
» voluntatis''. »

III. Inde, « Potens intena erit semen ejus^. » Semen

futurae messis , opera esse misericordise, Apostohis tcstis

est ,
qui dicit, « Bonum autem facientes non deficiamus,
» tempore enim proprio metemus ^. » Et iterum « Hoc ,

» autem , inquit, qui parce seminat_, parce et metet^". »

' r Cor. 111, 17. — ^ Piov. 1, 7, — ^ psal. c?!, i. — « Job. vii, i. —

^ Sap. IX, i5. — 6 I Cor. iv. 4, 5. — 7 Luc. 11, i^. — ^ Psal. cxi, 2, —
9 Gal. VI, 9. — "> 2 Cor. ix, 6.

/
 EKARRATIO m PSALMUM CXI. 321
Quid antem fratres potentiiis quam ut regnum coelo-
,
, ,

rum, non solum Zacchaeus emat dimidio rerum suarum*,

sed et vidua duobus minutis^ et tantumdem ibi uterque
possideat? Quid potentius cjuam ut idem regnum et the- ,

sauris diviti , et calice aquae frigidae pauperi valeat? Sunt

autem quiista faciant, dum terrena conquirunt, aut hic
mercedem sperantes a Domino, aut hominibus placere
cupientes : sed , « Generatio rectorum benedicetur, » id
est, opera eorum quorum « Bonus Deus Israel qui recto ,

» sunt corde , » rectum autem cor est non resistere ,

Patri emendanti , et credere pollicenti : non eorum qui-

bus commoventur pedes , et effunduntur gressus atque
labuntur , sicut in alio Psalmo canitur , dum zelant in
peccatoribus pacem peccatorum videntes, et putant perire
opera sua quia non eis merces redditurperilura^. At iste
,

vir qui timet Dominum et in templum sanctum Dei con- ,

versione re :ti cordis aptatur, nec gloriam hominum quae-

rit, nec terrenas divitias concupiscit tamen « Gloria
: et ,

» et divitiae in domo ejus. y Domus enim ejus, cor ejus

est : cum spe vitae
ubi Deo laudante opulentius habitat
aeternse quam hominibus adulantibus in marmoratis la-
,

queatisque tectis cum timore mortis aeternae. Hujus enini

« Justitia manet in saeculum saecuH^. » Ipsa gloria, ips^
divitiae. IlUus autem purpura et byssus et epulae splen-
didae ^ , et cum praesto sunt , transeunt ; et cum ad finem
venerint , aquae guttam ex digito stillante desiderans , ar-
dens lingua clamabit.
IV. « Exortum est in tenebris lumcn rectis corde ^. »
Merito dirigunt cor in Deum suum , merito ambulant recli
cum Deo suo, praeponentes ejus volunlatem sibi neque ,

de sua quidquam superbe praesumentes. Meminerunt enim

> Luc. xix ,8. — » Marc. xii, 42. — ^ psal. ikxu, i-i^. — 4 Id. cxi, 5.

5 Luc. XVI, 19. — ^ Psal. ci, 4-

cxviir. 21
322 S. AUGtJSTINI EPISCOPI

fuisse se aliquando tenebras , nunc autem lucem in Do-

mino K « Misericors et miserator et justus Dominus Deus. »
Delectat quod « Misericors et miserator » sed terret for- ,

tasse quod « Justus Dominus Deus. » Nulla desperatione

formides , beate vir ,
qui times Dominum et in mandatis
ejus voles nimis : esto suavis, miserere , et commoda. Ita
enim justus Dominus Deus ut judicium illi sine mise-
est ,

ricordia faciat qui non fecit misericordiam -

,
« Suavis :

)) autem vir , qui miseretur et commodat^ non eum , j

)>

evomet Deus ex ore suo tanquara insuavem. « Dimittite, ,

)) itiquit, et dimittetur vobis : date, et dabitur vobis"*. »

In eo quod dimittis ut dimittatur tibi misereris in eo

, , :

quod das ut detur tibi commodas. Quamvis enira gene-

, ,

rali nomine omnis misericordia dicatur qua misero sub- ,

venitur interest tamen ubi non impendis

: nec sump- ,

tum pecuniae , nec corporalis laboris industriam, sed

ignoscendo quod in te quisque peccavit , et tuorum gratis

comparas veniam peccatorum. Haec duo benignitatis otli-

cia, ignoscendorum peccatorum et beneficiorum erogan-
dorum , sicutin Evangelio quod commemoravimus, « Di-
)> mittite , et dimittelur vobis ; date , et dabitur vobis : )>

sic in isto versu arbitror esse distincta , « Suavis vir ,

qui
» miseretur et commodat. i> Ne pigri ad haec simus , fra-

tres. Gloriam quaerit qui desiderat vindicari se : sed at-

tende quod scriptum est , « Melior est qui vincit irara ,
» quam qui capit civitatem^ » Divitias quserit, qui non
vult dare pauperibus : attende quod scriptum est , « Ha-
)) bebis tliesaurum in coelo^. » Non ergo eris inglorius

ignoscendo j
quia de ira victa laudabilius triumphatur :

non egenus tribuendo j

quia thesaurus coelestis certius

» Ephes. V, 8. — ^ Jacob. u, i3. — ^ Psal. cs», 5. — ^ Luc. vi, 37, 38.

— 5 Piov. XVI, 02. — 6 Multh. XIX, 21.
 enAerAtio in psAlmum cxi. 323
possidetur. Hunc versum parturiebat ille superior, « Gloria
» et divitiae in dorao ejus. »
V. Qui haec itaque facit , « Disponet sermones suos in
» judicio *. » Facta ipsa sermones sunt, quibus injudicio
defendetur : quod ei non erit sine misericordia ,
quia et

ipse fecit misericordiam. « Quoniarain aeternumnon com-

» movebitur- wquiad dexteram segregatus audiet, « Ve-
:

» nite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod voJ)is

» paratum est ab ^origine mundi^ » Neque enim aJiqua

illiceorum, nisi opera misericordiae commemorantur. Au-

diet ergo, « Venite , benedicti Patris mei ; » quia « Genera-
» tio rectorum benedicetur, » Sic « In memoriaaeterna erit
» justus : et ab auditu malo non timebit^ » quod dici
:

audiet iis qui a sinitris erunt , « Itein ignem aeternum,

»' qui praeparatus est diabolo etangelis ejus^. »

VI. liaque qui bic non sua quaerit , sed quae Jesu Christi^;
labores patientissime sustinet, promissa fidenter expectat,
« Paratum est cor ejus sperare in Doraino. » Neque ullis
tentationibus frangitur, non « Confirmatum est cor ejus,

» commovebitur, donec videat super inimicos suos^ »

inimici ejus hic videre bona voluerunt et cum eis invisi- ,

bilia promitterentur , dicebant : « Quis ostendet noJ)is

» bona ^ ? » Confirmetur ergo cor nostrum , nec com-
moveamur donec ; videaraus super iniraicos nostros. IUi
enim volunt videre bona hominum in terra morientium,
nos credimus « Videre bona Domini in terra viventium ^.»
VII. Sed magnura esl, confirmatum habere cor et non ,

commoveri cum
gaudent qui amant quod vident, et
,
illi

insultant ei qui quod non videt sperat, « Et non coramo-

» vebitur, donec videat » et ipse, non deorsum quod

' Psal. csi, 5. — 2 IbiJ. G. — ^ Matth. xxv, 34.-4 Psai. cxi, 7. —

5 Matth. xsv, 41. — 6 Philip. 11, 21. — 7 Psal. cxi, 7, 8. — 8 IJ, iv,6. —
9 Id. XXVI, i3.

21.
324 S. AUGUSTINI EPISCOPI
inimici ejus , sed sursum « Super inimicos suos ,
quod
» oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor ho-
» minis ascendit ,
quod prseparavit Deus diligentibus
» eum^. » Quanti valet hoc quod non videtur , et emitur
tanti quantum quisque habere potuerit? Propter hoc et
ille « Sparsit, dedit pauperibus. » Non videbat, et eme-
.bat : sedille thesaurum servabat in coelo, qui esurire et
sitire in pauperibus dignabatur in terra. Non mirum est
igitur, si « Justitia ejus manet in sseculum ssecuU : » cus-
tode ilJo ,
qui condidit soecula. « Cornu ejus exaltabitur
» ingloria'^ : » cujushumiUtasasuperbis contemnebatur.
VIII. « Peccator videbit , et irascetur: »serailla5cihcet
atque infructuosa poeniientia. Nam « Irascetur, » cui ma-
gis quamsibi , cum dicet, « Quid nobis profuitsuperbia, et
» divitiarum jactantia quid contuht nobis^? » Videns cornu
ejus exaltari in gloria ,
qui sparsit et dedit pauperibus.
« Dentibus suis frendet,et tabescet. » Quia iUic erit plo-

ratus et stridor dentium. Non enim frondebit , et virescet,

sicutfieret, si opportuno eum tempore poeniteret : sed
tunc poenitebit, cum « Desiderium peccatorum peribit : »

nuUo succedente solatio. Peribit desiderium peccatorum,

cum transient omnia tanquam umbra^, cum foeno ares-
cente flos decidet. « Verbum autem Domini quod manet
» in aeternum^, » sicut falsorum beatorum vanitate de-
risum est, sic eorumdem verorum miserorum perditioni
superridebit.

« 1 Cor. u, 9, et Isaii. lxiv, 4. — * P»al. csi, 9. — ^ Ibid. lo. — 4 Sap.

V, 8. — 5 Isai, xif 8.
 ,

EWARHATIO IN PSALMUM CXII. 325

ENARRATIO

!N PSALMUM CXir.

Sermo ad populura,

I. NosTis, fratres, etssepissime audistis in Evangelio

Dominum dicere, « Sinite pueros venire ad rae, talium
)) est enim regnum coelorum» et iterum « Si quis non
; ,

)) regnum Dei, sicutpuer, non intrabitin illud^ »

receperit
Et multis aliis locis Dominus noster, per singulare humi-
litatis exemplum superbiam veteris hominis ad innovan-

dam humiliter vitam similitudine puerilis setatis accusat.

Quaproptcr charissimi
, cum , cantari auditis in Psalmis
« Laudate pueri Dominum » ne , arbitremini ad vos istam
exhortationem non pertinere ,
quia jam corporis pueri-
tiam supergressi , vel juvenili decore virescitis , vel senili
honore canescitis : omnibus enim vobis dicit Apostolus ,

« Nolite effici pueri mentibus , sed malitia parvuli estote,

)) ut mentibus perfecti sitis'^. » Qua malitia maxime , nisi

superbia? Ipsa enim de vana granditate praesumens non

sinithominem ambulare per arctam viam, et intrare per
angustam portam. Puer autera facile intrat per angustum :
et ideo nemo nisi ut puer intrat in regnum ccelorum.
Quid autem superbiae malitia deterius quoe proepositum ,

non vult habere nec Deum ? Nam scriptum est , « Initium

)) superbise hominis apostatare a Deo^. » Hanc se adver-
• Mattb. XIX, i^, xvm, 3, et Marc. xt, i4, i5. — » i Cov. xxiv, 2o. —
3 Eccli. XX, i4-
 —

326 S. AUGUSTINl EPISCOPI

sus praecepta divina tumidis cervicibus erigentem et suavi
jugo Domini resistentera dejicite frangite, comminuite
,

atque consumite, et « Laudate pueri Dominum, laudate

» nomen Domini^ » Ilia enim prostrata et extincta, ex

ore infantium et lactentium perficitur laus- : illa oppressa

atque deleta,« Qui gloriatur, in Domino glorietur^.))Non
cantant ista qui se magnos putant •, non cantant ista qui
cognoscentes Deum non , sicut Deum glorificaverunt, aut
gratias egerunt : se non Deum. Non enim
laudant illi ,

pueri sunt. Nomen suum potius praedicari volunt, et non

laudant nomen Domini. Itaque evanuerunt in cogitationi-
bus suis, et obscuratum est insipiens cor eorum-, et di-
centes se esse sapientes , stulti facti sunt ^. Voluerunt
nomensuum diutissime et latissime difFamari, cito ipsi in
angustias transituri, Deum decet, Dominum decetetsem-
per et ubique praedicari. Semper ergo prsedicetur : « Sit

)) nomen Domini benedictum , ex hoc et usque in soecu-

» lura. )) Ubique prsedicetur : « A solis ortu usque ad
» occasum, laudate nomen Domini^. ))

II. Quoerat ex me aliquis puerorum sanctorum laudan-

tium nomen Domini, et dicat mihi: « Ecce usque in sae-

))culum accipio usque in aeternum
, )) cur autem « Ex :

)) hoc non ante hoc et ante omnia ssecula « Sit no-

, )) et

» men Domini benedictum ? RespondeJjo parvulo qui )) :

non contumaciterquaerit Vobis dicitur, Domini et pueri, :

vobis dicitur, « Laudate nomen Domini Sit noraen Do- :

))mini benedictum n sit a vobis nomen Domini bene- :

dictum, « Ex hoc utique ex quo vobis dicitur. Incipitis

))

enim laudare sed sine fme laudate. « Ex hoc » ergo « Et

,

» usque in saeculum » sine fme laudate. Ne dicatis ,In- ,

cipimus quidemlaudare Dominum, quia puerisumus-, sed

> Psal. cxiij 1. — =*
Id. vui, 3. — ^ i Cor. i, 3i. — 4 Rom. i, 2i, 22.
5 Psal. cxii, 2, 3. — 6 ^?iu. Liv, i.
 :

enahrAtio in psalmtjm cxii. 327

cum creverimus magnique fuerimus , nos ipsos laudabi-
mus. Non sic pueri, non sic : propterea dicit Dominus per
Isaiam, « Ego sum , et usque dum senescatis, ego sum*. »

Ille semper laudandus est, qui est. « Laudate pueri ex

» hoc , » laudate senes « Et usque in sseculum. Quia -»

senectus vestra albescet quidem canis sapientise sed non ,

carnis vetustate marcescet. Aut quoniam hoc loco humih-

tatem potius videtur significare pueritia , cui contraria est
vana et falsa superbiae magnitudo ; Dominum nisi
et ideo

pueri non laudant, quia superbi eum laudare non norunt

sit senectus vestra puerihs , et pueritia senihs ; id est, ut
nec sapientia vestra sit cum superbia nec humihtas sine ,

sapientia : ut laudetis Dominum « Ex hoc et usque in

)) saeculum. » Quacumque autem in parvuhs sanctis Ec-
clesia Christi ditlunditur , « Laudate nomen Domini » :

hoc est enim , « A sohs ortu usque ad occasuifl , laudate

» nomen Domini. »

III. « Excelsus super omnes gentes Dominus*^. » Gentes

homines sunt : quid mirum , si super homines excelsus est
Dominus ? Uh super se exceJsos quos colunt, ocuhs vident in
coelo fiilgere, solem et lunametstellas, cuicreaturae ser-
viunt, deserentes Creatorem. Sed non sohim « Excelsus
» super omnes gentes Dominus : » verumetiam « Super
» coelos gloria ejus. » Coeh supra se suspiciunt eum 5 et
humiles eum secum habent, constituti carne infra coelum,
qui pro illo non colunt coelum.
IV. « Quis enim sicut DominusDeus noster, qui in altis
M humiha respicit ^ ? » Quisquam putaret quod
habitat , et ,

in altis coehs habitet unde humiha terrena respiciat , :

sed » humiha respicit in coelo et in terra. » In quibus ,

ergo altis habitat, unde humiha respiciat in coelo et in

terra? An in quibus altis habitat, etiam ipsa humiha res-
Isai. xLvi, 4. — a
Psal. cxii, 4- — * ^bid. 5, 6.
 :

328 S. AUGUSTINI EPISCOPI

picit? Sic enim exaltat humiles, ut non faciat superbos.
Itaque et in altis habitat quos exaltat , f acitque sibi eos
coelum , hoc est , sedem suam ; et eos tamen non super-
bos, sed semper subditos intuendo , etiam in ipso coelo
humilia respicit , in quibus excelsis habitat. Spiritus enim
per Isaiam ita loquitur : « Haec dicit Altissimus in excelsis
» habitans, in aeternum nomen ejus, Dominus altissimus
in sanctis requiem habens*. » Exposuit quid dixerit, in
)) excelsis habitans : » hoc enim plenius elocutus , in sanc-
tis, inquit, requiem habens. Sed qui sunt sancti, nisihu-
miles, qui puerilaudant Dominura? Itaqueadjungit, «Et
» pusillanirais dans magnaniraitatem, et dans vitam qui in
» humilitate cordis sunf^. » In quibus sanctis requiem
habet, his pusiUanimis dat magnanimitatem. Dans utique
magnanimitatem exc^sos facit, in quibus requicm habens
in excelsis habitat. Sed quia pusilianimis dat magnanimi-
tatem, eadem excelsa in quibus habitat huraiha respicit. ,

Sed « Humiha, inquit, respicit in coeloetin terra. »

V. Et excitavit nos etiam quserere, utrum eadem in
coelo quae in terra an alia in coelo , alia in terra humi-
, 5

Dominus Deus noster. Si enim eadem video

lia respiciat ,

quemadmodura hoc inteliigam secundum Aposlolum di-

centem « In carne enim ambulantes
: non secundum ,

» carnem raiUtamus arraa enim mihtiae nostrse non car-;

» nalia sed potentia Deo ^. » Unde ergo potentia nisi

, ,

quia spiritaha? Cum itaque Apostolus et in carne ambu-

let et spiritaUter mihtet_, non mirum si humilitas ejus et
in coelo respicitur propter spiritus libertatem , et in terra

propter corporis servitutera. Idem quippeaho loco dicit

*
« Nostra enim conversatio in coehs est . » Ipse item di-
cit : «Optimum sibi esse dissolvi et csse cum Christo,
» manere autem in carne necessarium , inquit ,
propter
• I?ai. Lvii, i5. — » Ibid. — 3 Q Cor. x, 3, 4- —^ Philip. ni, 20.
 ;

ENA.IlB.ATrO IN tSALMTJM CXII. 329

» vos^ » Proinde quisqiiis intelligit et conversationem
Apostoli in coelis , et incarne mansionem in terris • simul
oportet intelligat Dominum Deum nostrum in excelsis
sanctis habitantem quemadmodum tamen eosdem sanc-
,

tos humiles sibi et in coelo respiciat ,

quoniam quae sur-
sum sunt sapiunt ,
qui spe resurrexerunt cum Christo -, et

in terra ,
quoniam nondum soluti sunt carnis vinculo , ut
ex tota vita sua possint esse cum Christo. Si vero alia Domi-
nus Deus noster humilia respicit in coelo , et alia in terra

credo quod in coelo jam respicit quos vocavit, ct habitat

in eis^ in terra autem respicit quos vocat, ut habitet in
eis. Istos enim possidet coelestia cogitantes illos excitat ,

terrena somniantes.
VI. Sed quia difficiie obtinemus, ut possint et ipsi jara

humiles dici ,
qui nondum suavi jugo Domini pia colla
junxerunt , quandoquidem humilia isto loco , ut sancta
intelhgamus, per totum textum Psalmi divinae admonent
litterfe : est et alius intellectus ,
quem mecum Charitas
Vestra consideret. Coelos nunc significari arbitror, eos
qui sedebunt super duodecim thronos , et cum Domino
judicabunt ^ : » terrae autem nomine cseteram multitudi-
nem benedictorum ,
qui constituentur ad dexteram , ut
per opera misericordiae collaudati recipiantur ab eis in la-

bernacula aeterna ,
quos amicos sibi de raammona iniqui-
tatis in hujus vitoe mortahtate fecerunt*. Eis quippe dicit
Apostolus : Si nos vobis spiritalia seminavimus , magnura
est si vestra carnalia metam.us? Quod etiam his verbi dici
potest : « Si nos vobis coelestia seminavimus, magnura
» est si terrena vestra metamus ^ ? » In coelo ergo respicit
coelestia seminantes, in terra autem terrena reddentes 5

tamen humiles et hos et illos. «Humilia enim respicit in

' Pbilip. r, 23, n!^. — > Coloss. iii, i. — 3 Matth, xix, 28. — 4 Luc.
XVII, 9. — 5 2 Cor. IX, II.
 ,

330 S. ATJGUSTINI EPISCOPI

» « quia meminerunt utrique quid fue-

coelo et in terra ^

rint per suam malitiam quid facti sint per Domini gra- ,

tiam. Neque enim illis tantummodo dicit Vas electionis :

« Fuistis enim aliquando tenebrae nunc autem lux in ,

))Domino ^ » et iterum « Gratia salvi facti estis per

: ,

» fidem et lioc non ex voliis sed Dei donum est

, non , ,

» ex operibus , ne forte quis extollatur : » sed etiam se

ipsum adjungit consequenter, dicens « Illius enim su- :

» mus figmentum, creati in operibus bonis. » Dicit etiam

seorsum de se et ipsis qui respiciuntur in coelo « Fuimus :

» enim inquit et nos naturaliter fdii irae sicut et cae-

, , ,

» teri » Et iterum
"^.
« Fuimus enim et nos inquit, , ,

» stulti aliquando et increduli , errantes, servientes desi-

» deriis et voluptatibus variis in malitia et invidia agen-
» tes, abominabiles, invicem odio habentes : cum autem
» benignitas et humanitas illuxit Salvatoris Dei nostri
» non ex operibus justitiae quae fecimus nos sed secun- ,

» dum suam misericordiam salvos nos fecit per lavacrum

» regenerationis^. » Ecce humilia quae respiciuntur in

coelo. Spiritales enim sunt, et omnia judicant* sed ta- :

men humiles ne dejecti judicentur. Quid de se ipso sin-

,

gulariter, nonne taha sunt quae commemorat? «Qui non

» sum inquit idoneus vocari Apostolus quia persecu-
, ,
,

» tussum Ecclesiam Dei ^ sed miserieordiam consecutus :

» sum quia ignorans feci in incredulitate''. »

,

VII. Denic[ue post istos versus ,

quibus ait in Psalmo
Spiritus : «Quis sicut Dominus Deus noster, qui in altis

» habitat , et humiha respicit in coelo et in terra : » vo-

lens docere nos quare in coelo humilia, cum jam spirita-

les magni et judiciariis sedibus digni, tah significentur

eloquio 5 subjecit statim : « Qui erigit a terra inopem , et

' Ephes. V, 8. — » Id. 11, 3-io. — 3 Tit. iii, 3-5. — 4 i Cor. 11, 19. —
5 Id. XV, 9. — 6 I Tim. i, i3.
 enarrAtio in psAlmum cxii. 331
» de stercoreexaltatpauperem utcollocet eum cum princi- :

» pibus, cum principibus populi sui- » Non itaque dedi gnen- .

tur esse humilia capita excelsorum , sub dextera Domini.

Quamvis enim collocetur fidelis dominicse pecuniae dispen-
sator cum principibus populi Dei , quamvis sessurus sit in
duodecim sedibus, et Angelos quoque a judicaturus"^ : m

terra tamen inops erigitur, et de stercore pauper exalta-

tur. An forte non est exaltatus de slercore, qui serviebat
desideriis et voluptatibus variis ? Sed forte cum ista jam
diceret non erat inops non pauper. Quid ergo adhuc
, ,

ingemiscit gravatus habitaculum quod de coelo est su-

,

perindui cupiens^.^ Cur ne forte se extoUat colaphizatur,

et subditur angelo Satanae stimulo carnis suae ^ ? Altus est
quidem habitante in se Domino et habens eum Spiritum ,

qui scrutatur omnia etiam ahitudinem Dei ^ itaque in

, :

coelo est sed et in coelo Dominus humiha respicit.

•,

VIII. Quid ergo, fratres, si jam audivimus humilia

quae in ccelo sunt exahata de stercore ut cum popuU
, ,

collocarentur principibus ; nihil-ne consequenter audivi-

mus de humihbus ,
quge in terra respicit Dominus ? Pau-
ciores enim sunt ilh amici judicaturi cum Domino ,
plures
autem quos recipiunt in tabernacula aeterna. Quam-
isti

vis enira tota frumenti massa in comparatione sejunctae

paleae paucos habere videatur •, « Per se tamen conside-
)) rata, copiosa est. Multi enim filii desertae , magisquam
» ejus quse habet virum ^. )> 31ulti filii ejus quae per gra-
tiam in senectute concepit ,
quam ejus quae ab ineunte
aetate Legis vinculo maritata est. Et ego quidem dico, in
senectute concepit matrem nostram in
: intuens Saram
uno Isaac, per omnes gentes matrem fidelium. Quae au-
tem persona est apud Isaiam videte quasi omnino non , :

I Psal. cxii, 7, 8. — » Matth. xix, 28. — 3 2 Cor. v, 2. —4 i Cor. 11,7.

— 5 j(i_ ji^ 10. — 6 isai. Liv. 1.
332 S. AtJGUSTINI EPISCOPJ

matris, nec ejus quae peperit aliquem. Et tamen quid ei

dicitur.^ «Dicent, inquit, in auribus tuis filii tui, quos
» amiseras : Angustia nobis est in isto loco , facite itaque
)) nobis et nunc locum in quo commoremur. Tu vero di-
)) ces in corde tuo : Quis generavit mihi istos , cum sciara
» me esse sine filiis et viduam ? Quis ergo istos educavit
» mihi? Ego enim derelicta autem mihi ubi fui sola, hi
» erant ? » Ex ea ergo parte ista dicit Ecclesia
*
qua vi- ,

detur nihil parere in istis turbis quae non dimiserunt ,

omnia iit sequerentur Dominum et sederent super duo- ,

decim thronos-. Sed quam multi in eadem turba facien-

tes sibi amicos de mammona iniquitatis^, per opera mise-
ricordiae ad dexteram stabunt? Non solum ergo erigit de
stercore ,
quem collocet cum principibus populi sui : sed
etiam : «cHabitare facit sterilem in domo, matrem fdio-
» rum Isetantem"*. Qui in altis habitat, et humilia respi-
» cit in coelo et in terra , » semen Abraham sicut stellas
coeU, sanctitatem subhmem in supernis sedibus colloca-
tam et sicut arenam in ora maris, misericordem atque
,

innumeram multitudinem a sinistris fluctibus atque ama-

ritudine impia segregatam,

' Isai. \ux , 20, 21. — ' Mattli, xix ,28, — 3 Luc, xvi, 8. — ^ Psal.

cxii, 9.
 ENiRRATIO I IN PSALMUM CXIII , SERMO I. 333

iVWtA^IlCfWWWVV^^/VVXfVWt vwwwwwwwt^vwwwwt vwwwwwwwwwwwtw

ENARRATIO I

IN PSALMUM CXIII.

SERatO I.

De priraa parte Psalmi.

I. Legimus quidem, notissimumque retinemus , dilec-

tissimi fratres, quod narratur in libroExodi, populum
Israel liberatum ab iniqua dominatione ^Egyptiorum in-
ter divisos fluctus maris transisse per siccura ^ : Jordanera
quoque fluvium-, cum per eum in terram promissionis
inlrarent, tactum pedibus sacerdotum arcam Domini
portantium , stetisse desuper inf renato lapsu 5 ab inf e-
riore autem parte defluxisse, quod currebat in mare, do-
nec in sicco stantibus sacerdolibus transiret populus uni-
versus novimus haec , nec tamen arbitrari nos oportet in
:

hoc Psalmo cui nunc « Alleluia » pronuntiato cantato-

,

que respondimus, id agere Spiritum sanctum ut praete- ,

rita illa gesta recolentes , nequaquam futura talia cogite-

mus. « Illa enim , sicut dicit Apostolus , in figura contin-
» gebant illis , scripta sunt autem ad correptionem
» nostram, in quos fmis saeculorum obvenit^. » Cura
igitur audiraus in Psalmo : <(In exitu Israel de iEgypto,
» domus Jacob de populo barbaro, facta est Judoea
» sanctificatio ejus, Israel potestas ejus j mare vidit et

• Exod. siv, 13. — ' Jo5ue iii, lo-i;. — ' ' i Cor. X, \i.
 ,:

334 S. AUGTJSTINI EPISCOPI

)) fugit, Jordanis conversas est retrorsum^ : )) ne arbitre-

mini nobis narrari proeterita , sed potius futura prsedici :

quia iila quoque miracula cum in illo populo fierent

prsesentia quidem, sed non sine futurorum significatione
gerebantur. Ideoque ut ostenderet ,
qui psallendo ista

praedicebat, eadem se verbis agere, quse illic factis age-

bantur, uno eodemque Spiritu operante et illa facta et

haec dicta quod in fine saeculorum manifestandum

, ut id
reservabatur, figuris rerum atque verborum praecurren-
tibus nuntiareturj non omnino ea dixitquaeibi gesta sunt,
sed aliter quaedam quam illic lecta didicimus : ne vere
putaretur transacta recolere, potius quam ventura prsedi-
cere. Primo enim Jordanem ipsum non reversum esse re-
trorsum, sed stetisse legimus ab ea parte qua aquae de- ,

super ihfluebant, cum populus ille transiret. Deinde

gestientes montes collesque non legimus ,
quae sic addi-
dit ut etiam omnia ista repeteret. Nam cum dixisset
,

« Mare viditet fugit, Jordanis conversus est retrorsum : )>

contexuit, «Montes gestierunt velut arietes, et colles ve-

)) lut agni ovium. Eademque rursus interrogat « Quid
)) :

y> est tlbi mare quod fugisti , et tu Jordanis quia conver-

)) sus es retrorsum?Montes, quia gestiistis velut arietes ,

)) et colles veiut agni ovium^ ? »

II. Attendamus ergo quid admoneamur : quia et illa

facta figurae nostrae fuerunt , et haec dicta ut nos ipsos re-

cognoscamus hortantur. Si enim gratiam Dei quae data est

nobis firmo corde retinemus, nos sumus Israel semen

Abrahse : nobis dicit Apostohis : « Ergo semen Abrahae
» estis ^. )) Quia sicut aho loco dicit : « Non in circumci-

)) sione, sed in praeputio deputata est Abrahae fides ad

)) justitiam, etsignumaccepitcircumcisionis, signaculum
» justitiae fidei, quae est in praeputio, ut deputetur et ilhs
I
Psal. ciui, 2-3. — ' Ibid. 3-G. — ^ Gal. iii, 29.
 ENARRATIO I IN PSALMUM CXIII , SERMO I. 335
» ad justitiam 5 ut sit pater circumsionis his ,
qui non so-
» lum ex circumcisione sunt , sed et liis qui sequuntur
» vestigia fidei, quae est in praeputio paLris nostri Abra-
» hae ^ » Non enim carnahter circumcisse genti tantum-
modo factus est pater cui dictura est « Patrem multa- , :

» rum gentium posui te. » Multarum autem non ,

))quarumdam, sed omnium quod aperte dicitur, cum ei 5

» dicitur : Et benedicentur in te omiies gentes'-. » Nullus

itaque Christianorum se a nomine Israel arbitretur extra-
neum. Ilhs enim qui crediderunt ex Judaeis, in quorum
numero principahter ApostoJos invenimus in angulari ,

lapide copulamur. Hinc ait Dominus aho loco : « Habeo

» ahas oves ,
quae non sunt de hoc ovili , oportet me et
» ihas adducere, ut sit unus grex et unus pastor^. m Po-
pulus ergo christianus magis Israel, et ipse potius domus
Jacob. Idem quippe Israel qui Jacob. Illa vero turba Ju-
daeorum ,
quae merito perfidiae reprobata est , voluptate
carnah vendidit primogenita sua , ut non ad Jacob , sed
ad Esaii potius pertineret. Scitis namque in hoc mysterio
dictumesse: « Quia major serviet minori ^. )>

III. iEgyptus autem

quoniam interpretatur afllictio , ,

vel aihigens vel comprimens ssepe in imagine ponitur

,

hujus saeculi a quo spiritaliter recedendum est, ne simus

:

jugum ducentes cum infidehbus ^ Sic enim quisque Jeru-

salem coelestis fit civis idoneus, cum primum huic sseculo
renuntiaverit : quemadmodum iile populus in terram pro-
missionis ducinon potuit, nisi prius ab TEgvpto recederet.
Sed non inde discessit nisi divino hJjeratus
sicut ille ,

auxiho sic nemo corde ab hoc saeculo avertitur, nisi di-

:

vinae misericordiae munere adjutus. Quod enira illic semel

praefiguratnm est , hoc in isto fme saeculi , in hac , sicut

» Rom. IV, 10-12. — » Gen. xxu, i8. — 3 Joan. x, i6. — 4 Gen, xxv,
23 et 33, et Rom. ix, i3. — * 2 Gor. vi, i^.
 336 S. AUGUSTIWI EPISCOPI
beatus Joannes scrlbit, hora novissima ^, quotidianis Ec-

clesiae foetibus in unoquoque credente completur, audite

Apostolum doctorem gentium docentem et instruentem :

« Nolo enim vos inquit, ignorare, fratres, quia omnes

,

)) patres nostri sub nube fuerunt et omncs per mare ,

» transierunt, et omnes in Moyse baptisati sunt in nube

)) etinmari, et omnes eumdem cibum spiritalem man-

)> ducaverunt et omnes eumdem potum spiritalem bibe-
,

)) runt. Bibebant enim de spiritali sequente petra petra :

)> autem erat Ghristus. Sed non in omnibus ilhs bene com-
)) placuit Deo prostrati enim sunt indeserto. Hpecautem
:

» figurse nostra^ facti^ sunt » Quid vultis amphus, fra- '~.

tres dilectissimi.^ Certe manifestum est non humana suspi-

cione, sed apostohco, id cst, divino et dominico magis-

terio Deus enim loquebatur in eis et quamvis de carneis
: ,

nubibus, tamen Dominus intonabat: certe ergo tanto tes-

timonio manifestum est illa omnia figurate gesta, nunc
in nostra salute compleri •, quia tunc futura prsenuntia-
bantur, nunc prseterita leguntur, et prsescntia cognos-
cuntur.
IV. Audite quod est mirablhus, hbrorum vcterum sa-
cramenta occultata atque velata , nonnuUa ex parte a
hbris veteribus reveLiri. Nam Michaeas propheta ita lo-

quitur : « Prout dies , inquit ,

profectionis eorum ex
)) iEgypto, ostendam mirabiha iUis. Videbunt nationes,
)) et confundentur ab omni vigore eorum manibus ora :

)) sua obstruent, aures ilhs obsurdabuntur, dehngentes ter-

)) ram velut serpentes trahentes terram conturbabuntur
, :

)) de conclusionibus eorum in Domino Deo nostro exci- ,

)) dent mente, et terrebuntur a te. Quis Deo tuo similis

)) auferens iniquitatera, et transgrediens impietatem rc-
» siduis haereditatis tuoe ? Et non continuit in testimonium
« I Joan. II, i8. — » I Cor. x, i-6.
 ,
,

ENARRATIO I IN PSALMUM CXIII, SERMO I. 337

» iram suam quoniam ,
voluntarius et misericors est , ipse
demerget delicta nostra,
» convertet et miserebitur nostri,
)) demergetin maris profundum omnes culpas nostras^ )>

Nempe advertitis, fratres, manifestius hic aperiri sacro-

sancta mysteria. In hoc ergo Psalmo quamvis futura in-
tueatur mirabihs prophetiae Spiritus , tamen videtur velut
transactanarrare. «Facta est, inquit, Judcea sanctificatio
)> ejus:mare vidit et fugit.wEt facta est, et vidit, etfugit,
praeteriti temporis verba sunt. Et conversus est Jordanis
et gestierunt montes , eodem modo
et commota est terra ,

praeteritum sonant^ sine praejudicio tamen inteliigendi

futura. Ahoquin contra evangehcum testimonium cogi-
mur etiam illa non de futuro praenuntiata sed de praete- ,

rito commemorata inteihgere « Diviserunt sibi vesti-

, :

)) menta mea et super vestimentum meum miserunt

,

)) sortem -. » Quae quamvis verbis praeteriti temporis dicta

tamen prsenuntiabant quod tanto post futurum
sint, id ,

Domini compleretur. Sed tamen dilectissimi,

in passione ,

Propheta iste quem commemoravi, etiam grossa corda

hmavit, et ad intelligenda de praeteritis rebus gestis futura
incunctanter extendit ; ut non solum apostohca auctori-
tate figuras nostras illas fuisse credamus , sed nec ab ipsis
Prophetis hoc praetermissum esse , ut etiam eorum eloquio
pandente, videntes atque gaudentes , certi ac securi , de
thesauro Dei et nova et vetera concorditer sibimet cohce-
rentia proferamus. Cum enira tanto post egressum populi
illius ex /Egypto, et tanto ante ista Ecclesiae tempora haec
quoe commemoravi , cecinerit j tamen se futura praedicere

sine ulla dubitatione testatur. « Secundum dies , inquit

)) profectionis eorum ex iEgypto, ostendam mirabilia illis.
)) Videbunt nationes et confundentur,. ,Hoc est quod )>

' Mich. vu^ iS-ig. — ' Psal. xxi, 19.

cxvii, 22
 ,
,

338 S. AUGUSTINI EPISCOPI

hic dictum est, « Mare vidit, et fugit. » Si enim hic per verba
prteteriti temporis, sicut est, vidit, et fugit, occulte fu-
tura praedicantur : Videbunt certe et confundentur
quando futuri teraporis verba sunt ,
quis audeat de rebus
praeteritis cogitare ?Et paulo post ipsos hostes nostros ,

qui nos fugientes ut interimerent sequebantur id est de- , ,

hcta nostra sicut iEgyptios in mari obrutos, ita in bap-

,

tismo demersa et extincta luce clarius intimat , dicens :

« Quoniam voluntarius et misericors est , ipse convertet

» et miserebitur nostri , demerget dehcta nostra , de-
» merget in maris profundum omnes culpas nostras. »
V. Quid
est, charissimi? Qui vos cognoscitis IsraeUtas

secundum semen Abrahse qui estis domus Jacob secun- ,

dum promissionem haeredes, cognoscite etiam vos exiisse

ab iEgypto, qui huic sseculo renuntiastis j exiisse de populo
barbaro ,
qui confessione pietatis vos a blasphemiis gen-
tium sejunxistis. Non est enim hngua vestra, sed barbara,
quae Deum laudare non novit, cui vos cantatis Alleluia,
facta est enim Judaea sanctificatio ejus in vobis. « Xon
» enim qui in manifesto Judaeus est neque quae in ma- ,

» nifesto in carne est circumcisio sed qui in occulto Ju- :

» daeus est, et circumcisione cordis ^ » Interrogate ergo

corda vestra : si ea circumcidit fides, si purgavit confessio,
in vobis facta est Judaea sanctificatio ejus, in vobis Israel
potestas ejus. Dedit enim vobis potestatem fiiios Dei fieri^.

VI. Jamvero recordetur unusquisque vestrum, cum

Deo veliet cor appUcare , ejusque suavi jugo , recedens a
pristinis ignorantioe suae desideriis , devotum animuni sub-
dere, carnahbusque hiijus mundi factis, (inquibus sine
fructu laborabat tanqua m in iEgypto lateres sub dura
,

dominatione diaboU faceret), audita voceDomini dicentis,

« Veuite ad me omnes qui laboratis et onerati estis , et
' llom. ii^ '28, 29. — ' Joan. 1, i2.
 ,

ENi.RRATIO I IN PSlLMrM CXIII , SERMO I. 339

)) ego vos reficiam^, » desertis atque abjectis sub levem
Christi sarcinam currere : recordetur ergo unusquisque
vestrum quemadmodum omnia saecularia impedimenta
cesserunt , dissuadentium voces aut erumpere non ausoe
sunt, aut considerato Christi nomine per omnes terras
exaltato ethonorato tremefactae siluerunt. Ergo, « Mare
)) viditet fugit , » ut tibi sine contradictione ad libertatera
spiritalem panderetur via.
VII. Jordanis autem quemadmodum retrorsum con-
versus sit , nolo extra vos quaeratis, nolo aliquid mali sus-
picemini. Increpatenim Dominus quosdamqui dorsum ad
eum posuerunt, et non faciera ^. Et c|uisquis principium

suum deserit, et a suo Creatoreavertitur, tanquara fluvius

in mare , labitur in hujus saecuh amaricantem malitiam.
Bonum ergo est iUi, ut retrorsum convertatur, fiatque illi

Deus ante faciem redeunti ,

quem sibi a tergo posuerat
et fiat illi retro mare hujus saeculi, quod sibi ante facieni,
cura illuc laberetur, etfecerat 5 et sic obliviscatur ea quse

retro sunt, ut in ea quoe ante sunt extendatur ^ : quod jam

converso utile est. Namque antequam convertatur, si ea
quae retro sunt obliviscitur , Deum obliviscitur 5
quia ip-
sum retro fecerat , ad quem dorsum posuerat : et si in ea

quae ante sunt extenditur , in saeculum extenditur 5

quia
ipsum sibi ante faciem posuerat, quo avidus irruebat. Jor-
danis ergo illos significat ,
qui gratiam baptismi perce-
perunt : et sic Jordanis convertitur retrorsum, cum illi

convertuntur ad Deum , ut eum jam non habeant

retro
sed revelata facie gloriara Doraini speculantes, in eam-
dem imaginera transforraentur a gloria in gloriam *.

VIII. « Montes gestierunt velut arietes : )) fideles dis-

pensatores verbi veritatis sancti Apostoli , sancti Evah-

I
Matth. X! ,
'28. — ' Jerem. n , 27 — ? Piiilip. ui, i3. — 4 2 Gor.

III , 18.

22.
340 S. AUGUSTINI EPISCOPI
gelii praedicatores. « Et colies velut agni ovium^ » Hi
sunt quibus dicitur : «In Cliristo Jesu per Evangelium
» ego vos genui. » Hi sunt quii:)us dicitur : « Non ut con-
» fundam vos , ha2C scribo , sed ut fdios meos cliarissi-
» mosmoneo^» Hi sunt de quibus dicitur : «Afferte
» Domino filios arietum^. » Attendite pcr omnes terras ,

qui nostis ista mirari , et gaudere atque cantare Domino

Deo vestro attendite ista compleri per omnesgentes, quse
:

ante tam longa tempora figurate gesta atque proedicta

sunt.
IX. Interrogate et dicite : « Quid est tibi, mare, quod
M fugisti , et tu, Jordanis ,
quia conversus es retrorsum :

» montes, quia gestiistis velut arietes ; et colles, sicut agni

» ovium *? Quid est, o sseculum quod tua impedimenta

» !

cesserunt? Quid est, o tot millia toto orbe fidelium! huic

mundo renuntiantium quod ad vestrum Dominum con- ,

vertimini? Quid est quod gaudetis, quibus in fme dicetur :

« Euge bone serve, quoniam in paucis fidelis fuisti, su-

I

» pra muita te constituam^? » Quid est quod gaudetis,

quibus in fme dicetur « Venite benedicti Patris mei , : ,

» percipite regnum quod vobis paratum est ab origine

» raundi^? »

X. Respondebunt vobis hsec omnia vosque ipsi res- ,

pondebitis vobis « A facie Domini commota est terra a

: ,

» facie Dei Jacob ^ » Quid est, «A facie Domini » nisi ;

ejus prsesentia qui dixit « Ecce ego vobiscum sum

,
usque :

» in consummationem saeculi^ ? Gommota est enim terra :

sed quia male pigra remanserat , commota est , ut soli-

dius firmaretur a facie Domini.
XI. « Qui convertit petram in stagna aquarum, et ru-

'
Fsal. cxin, 4. — » i Cor. iv, i4, i5. — ^ Psal. xxvm, 8.-4 Id.

cxni, 5, 6. — * Matth. xxv, 9.r.— '^ Ibid. o\.—-, Psal. cxiii, 7. — « Matlii.

XXVIII, 20.
 ENARRATIO I IN PSALMtTM CXIII , SEKMO I. 341

)) pem in fontes aqiiarum *.» Se ipsum enim etc[iiamdam

suam duritiam liquefecit ad irrigandos fideles suos, ut fie-

ret in eis fons aquae salientis in vitam seternam - : quia

prius cum ignoraretur, durus videbatur. Inde illi turbati

sunt , et non expectaverunt , donec Scripturis apertis in-

flueret atque inundaret in eos, qui dixerunt : « Durus est

» hic sermo ,
quis potest eum audire ^ ? )> Ista petra , ista

duritia conversa est in stagna aquarum; et ista rupes in

fontes aquarum, cum resurgens exposuit eis, incipiens a
Moyse per omnes Proplietas, quia sic oportebat Christum
pati ^ et misit Spiritum sanctum
5 de quo dicebat « Si , :

» quis sitit, veniat et bibat'. •»

ENARRATIO

IN PSALMUM CXm ALTERXJM.

XII. «Xo^^ nobis, Domine, non nobis, sed nomini tuo

)) da gloriam''. )> Gratia quippe ista erumpentis aquae. de
petra («Petra autem erat Christus'))), non quasi operi-
bus prrecedentibus data est, sed miserante illo qui justi-
ficat impiura^. Etenira Christus pro impiis mortuus est^,
ne uUam suam homines , sed nominis Dei qusererent glo-
riam.
XIII . « Super misericordia tua, inquit, et veritate tua. )>
Hsec duo misericordiam et veritatem , advertite in sanctis
Scripturis quam sibissepe jungantur. In sua quippe mise-
ricordia vocavit impios , et in veritate judicat eos qui vo-
cati venire noluerunt. «Nequando dicant Gentes: Ubi est

' Psal. cxm, 8. — ' Joan. iv, i^. — ^ U. vi, 6i. — 4 Luc. xxw, 36, 27.
— Joan. 5 VII, 37. — 6 pjai. secund. ciu, i — 7 Cor. x, 4- — ^Rom, iv, o.
— 9 V, 6. Id.
342 S. AUGU5TINI EPISCOPI
)) Deus eoriim^?)) In novissimo enim apparebit miseri-
cordia ejus et veritas,quando signum Filii hominisappa-
rebit in coelo et tunc plangent omnes tribus terrse nec
, ,

dicent « Ubi est Deus eorum ? » cum eis non adhuc cre-
:

dendus praedicatur, sed jam tremendus ostenditur.

XIV. « Deus autem noster in coelo sursum. Non in )>

coelo , ubi solem et lunam vident, opera Dei quae colunt;

sed « In coelo sursum quod transgreditur omnia cor-
, )>

pora coelestia etterrestria. Nec sic est in coelo Deus noster,

quasi subtracto coelo ruinam sine sede formidet. « In coe-
)) lis omnia quaecumque voluit fecif^. » Nec
et in terra
indiget operibus suis tanquam in eis coUocetur, ut ma-
,

neat sed in sua aeternitate persistit_, in qua manens om-

5

nia quaecuraque voluit fecit in coelis et iii terra. Neque

enim jam eum portabant, ut ab eo fieri possent quando ;

nisi fierent, eum portare non possent. Ergo in quibus est

ipse tanquam indigentia continet

, non ab eis tanquam ,

indigens continetur. Sivesic intelhgatur : « In ccehs etin

)) terra omnia qusecumque voluit fecit , )> vel in superio-
ribus , vel in inferioribus populi sui voluntariam gratiam
suam constituit, ne quis de operum meritis glorietur :

quia sive montes gestiant vekit arietes , sive colles velut

agni ovium 5 a facie Domini commota est terra , ne in ter-

renis sordibus perpetuo remanerent.

» Psalra. secund. ciiiij 2. — * Ibld. 5.

 ,,

ENARRATIO II IN PSALMUM CXIII , SERMO II. 343

ENARRATIO H
IN EUMDEM PSALMUM CXIII.

SERMO II.

De altera parte Psalmi.

I. QuAMQuAM fortasse omniiim Psalmorum sit una con-

textio diligenter intuentibus , ita ut nullus sequatur qui
non superiori possit adjungi : tamen istum ita considere-
mus tanquam uterque unus sit^
, iste scilicet ac superior.
Namque cum in illo dictum sit : « Non nobis , Domine
» non nobis , sed nomini tuo da gloriam : super miseri-
» cordia tua et veritate tua : ne quando dicant Gentes ,

» Ubi est Deus eorum^ ?» quia invisibilem Deum colimus,

({ui nullorum corporeis oculis, cordibus autem paucorum

mundissimis notus est; tanquam ideo possint dicere Gen-

tes « Ubi est Deus eorum? » quia ipsi possunt ostendere
:

oculis deos suos primo admonuit operibus sentiri prae-

:

sentiam Dei nostri ,

quia cum sit « In coelo sursum , in
)) ccelo et in terra omnia quaecumque voluit fecit. » Et
quasi diceret , Ostendant Gentes deos suos. « Simulacra
M inquit^ Gentium argentum aurum, opera manuum
et
» bominum -. » Id est ,
quamvis Deum nostrum carnali-
bus oculis vestris non possimus ostendere, quem per opera
intelligere debuistis nolite tamen seduci vanitatibus ves-
:

tris, quia vos ea quse coHtis digito potestis ostendere.

Muito quippe honestius non haberetis quod possetis os-

' Psal. cxiii secundi;, 1,2. — ' Ibid. 4-

 ,:,

344 S. ArGTTSTlNI EPISGOPI

tendere ,
quam iit m eo quod islis oculis a vobis ostendi-
tur, vestri cordis cfecitas ostendatur. Quid enim ostendi-
tis, nisi aurum et argentum ? Habent quidem et serea et
lignea, et fictilia simulacra, et hujuscemodi alterius alte-
riusque materioe : sed pretiosum eorum maluit comme-
morare Spiritus sanctus •, quia cum in eo quisque quod
illi charius est erubuerit, multo facilius avertitur a vene-
Nam dictum
ratione viliorum. est alio loco Scripturarum.
de simulacrorum cultoribus : « Dicentes ligno : Pater
)) meus es tu ; et lapidi : Tu me genuisti ^ . )> Sed ne sibi

prudentior videatur qui hoc non ligno et lapidi dixerit

sed auro et argento huc aspiciat huc aurem cordis in-
•, ,

tendat « Simulacra Gentium argentum et aurum.

: Non •»

abjectum ahquid et aspernabile nominatum est et ei :

quidem animo qui terra non est terra est et aurum et ,

argentum sed speciosior atque fulgentior, soUdior atque

;

firmior. Noli ergo addere manus hominum ut ex eo me- ,

tallo quod fecit verus Deus, vehs facere fa]sum deum 5

imo falsum hominem, quem pro vero venereris Deo;

quem quisquis pro vero homine in amicitiam reciperet
insaniret. Ducit enim et affectu quodam infimo rapit in-
,

firma corda mortalium forrase similitudo et membrorura ,

imitata compago. Sed sicut fabricata singula ostendis_, sic

ostende ofiicia singulorum, quorum te efiigies, humana
vanitas, trahit.
II. «Os enim habent, et non loquentur; oculos ha-
)) bent et non videbunt aures habent et non audient
, : ,

)) nares habent et non odorabunt

, manus habent et : ,

)) non contrectabunt pedes habent et non ambula- 5

,

)) buntnon clamabunt in faucibus suis -

: Jam ergo : ))

artifex mehor est eis quia ea potuit membrorum ,

motu atque oflicio fabricare quem tamen artificem :

' Jcrem. n, 27. — * Psal. cxm, 5-7.

 ENAURATIO II IN PSALMtllM CXIII , SERMO II. 345
te utique puderet adorare. Melior et tu quamvis ea non ,

feceris; quoniam quae illa non possunt facis. Melior et

bestia : ad hoc cnim additum est : « Non clamabunt in
» faucibus suis. -» Namque cum superius dixisset : «Os
)) babent , et non loquentur : « quid opus erat, postquam
a capite usque ad pedes membra decursa sunt, de fau-
cium clamore repetere nisl, credo quia illa quae de cae-
;
,

teris membris commemorabat, communia esse hominibus

belluisque sentimus ? IVam et vident et audiunt et olfa- , ,

ciunt ambulant, etquaedam sicutsimiae manibus con-

, et
trectant. Illud autem quod de oredixerat, proprium est
hominis ;
quoniam bestiae non loquuntur. Ne quis antem
ad sola humanorum membrorum opera referret qufie dicta
sunt , et diis Gentium
homines anteponeret post
solos 5

omnia subdidit, dicens « Non clamabunt in faucibus

:

))suis » quod rursum hominibus pecoribusque commune

:

est. Quod si primo dixisset, cum ab ore coepit membra

percurrere «Os habent, et non clamabunt

: cuncta :
•»

etiam sic ad naturam hominis referrentur, nec facile ibi

quidquam decommunione ferarum sensus audientis adver-
teret. Cum vero illud de ore dixit, quod hominis proprium

est, et post enumerationem partium corporis, quam com-

memoratis pedibus terminasse videbatur, adjunxit : «Non

» clamabunt in faucibus suis » lectorem vel auditorem :

fecit intentum, utdura qunerit cur additum sit, admoneri

se inveniat simulacris Gentium non tantum homines sed ,

etiam belluas se debere prseponereut si pudet adorare :

bestiam, quam
Deus videntem, audientem, odoran-
fecit

tem, contrectantem ambulantem, clamantem in fauci-

,

bus suis, viderent quam pudendum esset adorare mu-

tum , et carens vita sensuque simulacrum; cui ad hoc
inesset simihtudo mem.brorum, ut anima carnahbus sen-
sibus dedita ,
quasi viventi atque animatae formae apphca-
 ,

346 s. AtJGrsTiNi EPiscopi

ret affectum , cum ea videret quae in suo corpore viva at-

que animata sentiret. Quanto ergo melius mures atque
serpentes , et id genus animantium csetera , de simulacris
Gentium, si ita dicendum quodam modo judicant,
est,

in quibus quia nonsentiunt humanam vitam, non curant

humanam figuram ? Itaque in eis plerumque nidificant
et nisi humanis motibus deterreantur, nulla sibi habita-
cula munitiora conquirunt. Movet ergo se homo, utvi-
ventem bestiam a suo deo deterreat ; et illum non se mo-
ventem quasi potentem colit a quo meliorem deterruit.
,
,

Deterruit enim videntem a caeco audientem a surdo, cla- ,

mantem a muto_, ambulantem ab immobili, sentientem ab

insensato viventem a mortuo imo deteriore quam mor-
, ,

tuo. Mortuum quippe sicut manifestum est non vivere,

ila manifestum est aliquando vixisse. Quapropter Deum,

qui nec vivit nec vixit profecto et mortuus antecedit.

,
,

III. Quidhoc manifestius, fratres mei dilcctissimi? quid

evidentius ? Quis puer inlerrogatus non hoc certum esse

respondeat quod « Simulacra Gentium os habent, et
,

» non loquentur; oculos habent, non videbunl, » et et

caetera quae divinus sermo contexuit? Gur ergo tantopere

Spiritus sanctus curat Scripturarum plurimis locis haec
insinuare atque inculcare velut inscientibus ,
quasi non
omnibus apertissima atque notissima ; nisi quia species
membrorum ,
quam naturaliter in animantibus viventem
videre , atque in nobismetipsis sentire consuevimus, quan-
quam ut illi asserunt, insignum aliquod fabrefacta atque
eminenti collocata suggestu , cum adorari atque honorari
unoquoque sordidissimum
a multitudine coeperit, parit in
erroris affectum, utquoniam in illo figmento non invenit
vitalem motum credat numen occultum efligiem tamen
, ^

viventi corpori similem, seductus forma et commotus

auctoritate quasi sapientium institutorum obsequentium-
 :;

ENARKATIO II IN PSALMUM CXIII , SERMO II. 347

que turbarura, sine vivo aliquo habitatore esse non putat?
Hinc et mala daemonia ad possidenda Gentium simulacra
talis hominum afFectus invitat ,
quorum prsesidentium
varia fallacia motiferi seminantur et multiplicantur errores.
Aliis itaque locis et contra ista divinae litterse vigilant , ne
quisquam dicat , cum irrisa fuerint simulacra Non hoc :

visibile colo , sed numen quod illic invisibiliter habitat

ipsa ergonumina in alio Psalmo eadem Scriptura sic dam-
nat « Quoniam dii Genlium
: inquit, daemonia Domi- , :

» nus autem coelos fecit » Dicit et Apostolus, « Non *

.

» quod idolum sit ahquid sed quoniam quae immolant ,

» Gentes dsemoniis immolant, etnon Deo. Nolo vos so-

,

)) cios fieri dsemoniorum-. »

IV. Videntur autem sibi purgatioris esse religionis ,

qui
dicunt, Nec simulacrum, nec daemonium colo ; sed etli-

giem corporalem ejus rei signum intueor ,

quam colere
debeo. Itaque interpretantur simulacra , ut alio dicant
significari terram, unde templum solent appellare Telluris
alio mare , sicut Neptuni simulacro ; alio aerem , sicut
Junonis 5 alio ignem, sicut Vulcani, aho Iuciferum,sicut
Veneris ; alio solem, alio lunam, quorum simulacris eadem
nomina sicut Telluris imponunt; alio illud , alio illud si-
dus, vel illam vel illam creaturamneque enim cuncta :

enumerare sufTicimus. De quibus rursus cum exagitari

coeperint, quod corpora colant, maximeque terram , et
mare, et aerem, et ignem, quorum nobis usus in promptu
est ( Nam de coelestibus quoniam nostro ea corpore con-
•,

trectare atque contingere , nisi oculorum radiis non va-

lemus, nonita erubescunt : ) respondere audent, nonse
ipsa corpora colere , sed quse illis regendis prsesident nu-
mina. ItaqueApostoIiunasententia poenam istorum dam-
nationemque testatur : « Qui transmutaverunt , inquit,
Psal. xcv, 5. - ' I Cor.
'
x, 19, 20.
348 S. AUGtJSTINl EPISCOPI

» veritatem Deiinmendacium, et coluerunt et servierunt

)) creaturse, potius quam Creatori, qui est benedictus in
)) ssecula ^ )> Nam priore parte hujus sententise, simulacra
damnavit : posteriore autem , interpretationes simulacro-
rum. Effigies enim a fabro factas appellando nominibus
earum rerum, quas fabricavit Deus, transmutant veritatem
Dei in mendacium res autem ipsas pro diis habendo et
;

venerando, serviunt creaturae, potius quam Creatori , qui

est benedictus ins.Tcula.
V. Quis autem adorat vel orat intuens simulacrum, qui
nonsic afficitur, ut ab eoseexaudiriputet, ab eo sibi praes-
Itaque homines talibus super-
tari ([uod desiderat speret?

plerumque ad ipsum solem dorsum

stitionibus obligati ,

ponunt preces fundunt statuse quam solem vocant et

, , :

cum sonitu maris a tergo feriantur, Neptuni statuam,

C[uam pro ipso mari colunt ,
quasi sentientem gemitibus
feriunt. Hoc enim facit et quodam modo extorquet illa

figura membrorum utanimus vivensin sensibus

, corporis,
magis arbitretur sentire corpus quod suo corpori similli-

mum videt, quam rotundum solem undasque diffusas, et

c[uidquid non eisdem lineamentis formatum conspicit,
quibus illa formata sunt quae viventia videre consuevit.
Contra hunc affi^ctum ,
quo humana et carnalis infirmitas

facile capi potest, cantat Scriptura Dei , res valde notissi-

mas, quibus commemoret, tanquam excitet mentes et

hominum in consuetudine corporum dormientes. « Simu-

)) lacra, inquit, Gentium argentumet aurum. » Sed Deus
fecit argentum et aurum. «Opera, inquit, manum ho-
)) minum. » Hoc enim venerantur quod ipsi ex auro ,

argentoque fecerunt.
VI. Sed enim et nos pleraque instrumenta et vasa ex
hujusmodi materia vel metallo habemus in usum eele-
' Rom. I, 2 5.
 ,

ENARBATIO II IN PSALMUM CXIII , SERMO II. 349

Lrandorum sacramentoriim, quae ipso ministerio consecrata
sancta dicantur in ejus honorem qui pro salute nostra
, ,

inde servitur. Et siint profecto etiam ista instrumenta vel

vasa, quid aliud quam operamanuumliominumPVerumta-
men numquid os habent et non loquentur ? numquid ocu-
,

los habent, et non videbunt? numquid eis supplicamus

quia per ea supplicamus Deo ? Illa maxirne causa est im-

pietatis insanse quod plus valet in affectibus miserorum
,

viventi similis forma quae sibi eiiicit supplicari ,

quam
quod eam manifestum est non esse viventem, ut debeat
a vivente contemni. Plus enim valent simulacra ad cur-
vandam infelicem animam quod oshabent, oculos habent,
aureshabent_, nareshabent, manushabent,pedes habent,
quam ad corrigendam quod non loquentur, non videbunt,
non audient, non odorabunt, non contrectabunt , non
ambulabunt.
VII. Itaque sequitur ut illud quoque fiat, quod etiam
in hoc Psalmo sequitnr : ut scilicet , « Similes illis fiant
» omnes qui faciuntea, etomnes qui confidunt in eis ^. »

Videant ergo isti apertis et sentientibus oculis, et adorent

clausis et mortuis mentibus, nec videntia, nec viventia
simulacra.
VIII. « Domus autem Israel speravit in Dominum^.
» Spes enim quae videtur, non est spes. Quod enim videt
» quiSj quid sperat ? Siautem quod non videmus spera-
» mus ,
per patientiam expectamus ^. » Sed ut perduret

usque in finem ipsa patientia « Adjutor eorum et pro-

,

» tector eorum est. » An fortasse spiritales ,

( a quibus
carnales instruuntur in spiritu mansuetudinis ,
quia ipsi
tanquam superiores pro inferioribus supplicant ) jam vi- ,

dent_, et ilhs jam res est quoe adhuc inferioribus spes est?
Non est ita. Nam et « Domus Aaron speravit in Domi-
> Psal. csDi, S. — ^ IbiJ. 9. — 3 i\om. viu, 24, 25.
 ,,

350 S. AUCrSTINI EPISCOPI

» num^. » Ergo ut etiam ipsi perseveranter extendantur
inea quae ante sunt et perseveranter currant donec ap-•,

prehendant in quo apprehensi sunt^, et cognoscant sicut

et cogniti sunt^ « Adjutor eorum etprotector eorum est.»
:

Utrique enim « Timent Dominum, et speraverunt in Do-

» minum : adjutor eorum et protector eorumest^. »

IX. Neque enim nos meritis nostris praevenimus mise-

ricordiam Domini : sed , « Dominus memor fuit nostri

» et benedixit nos. Benedixit domum Israel, benedixit

» domum Aaron. » Utrosque autem benedicens , « Bene-

» dixit omnes timentes Dominum^. » Quseris quos utros-
que? Respondetur, « Pusillos cum magnis. » Hoc est

domum Israel cum domo Aaron, eos utique qui ex ipsa

gente crediderunt in Salvatorem Jesum 5
« Quia non in

» omnibus illis bene placuit Deo^. Sed si quidam illorum

» non crediderunt numquid incredulitas illorum fidem
,

)) Dei evacuabit? Absit'. * Neque enim omnes qui sunt ex

» Israel, hi sunt Israel neque qui semen sunt Abraham,

•,

» omnes fdii •, » sed sicut scriptum est, « Reliquise salvae

» factse sunt. » Ex persona enim eorum qui inde credide-

runt, dicitur Dominus Sabaoth rehquisset nobis
, « Nisi

» semen, sicut Sodoma facti essemus, et sicut Gomorrha

» similes fuissemus^. » Sed ideo semen quia sparsum per ,

terras multiplicatum est.

X. Dixerunt enim magni de domo Aaron « Adjiciat ,

» Dominus super vos super vos et super filios vestros^. »

,

Et ita factum est. « Accesserunt enim etiam de lapidibus

suscitati fiUi Abraham^" accesserunt oves quoe non erant :

de hocovili, ut fieret unus grex etunus pastor^^ accessit :

fides omnium gentium et crevit numerus non solum sa- ,

' Psal. cxiii ,10. — > Philip iii, i2-i4- — ^ i Cor. xm , 12. — ^ Psal.

cxiu, n. — 5 Ibid. 1-2, i3. — 6 , Cor. x, 5. — 7 Rom. 111, 3. — 8 Id. is,

6, 7, 27 et 29.
— 9Psal. cui, 14. — '" MaUh. 111, 9. — ' Joaa. s, iG.
 :

ENARIIATIO II IN PSALMUM CXIII , SERMO II. 351

pientium antistitum , sed etiam obedientium populorum 5
adjiciente Domino non solum super patres, qui ad illura
in Christo caeteros imitaturos praeirent , sed etiam super
fdios eorum ,
qui patrum pia vestigia sequerentur. Is'am
sic ait illehis quos per Evangelium in Ghristo genuerat :

« Imitatores mei estote , sicut et ego Christi ^ » Adjecit

itaque Dominus , non solum super montes gestientes sicut
arietes, sedetiam super colles gestientes sicutagnos ovium.
XI. Proinde his utrisquemagniset pusiUis, montibus et
colhbus , arietibus et agnis dicit Propheta quod sequitur,
« Benedicti vosDomino, qui fecit coelum et terram^. »

Tanqugm diceret, « Benedicti vos Domino ,

qui vosfecit
coelum in magnis, terram in magnis , terram in pusiUis :

sed coelum non istud visibile plenum luminaribus ad hos ,

oculos gertinentibus. « Coelum enim coeh Doraino » qui :

erexit et subhmavit quorumdara sanctorum mentes in tan-

tum utnuUi hominum, sedipsi Deo suo docibiles fierent
,

in cujus coeh comparatione quidquid carneis ocuhs cer-

nitur , terra dicenda est 5
quam « Dedit fihis hominum, »

ut ejus consideratione sive ab ea parte quae superiUustrat,

sicut est hoc quod dicitur coelum , sive ab ea quae subter
iUustratur, cui proprie terra nomen est , cum totura sicut
commemoravimus , in iUius coraparatione quod coelum
coeh dicitur, tcrra sit^ « Terram ergo istam totam de-
» dit fdiis hominum" , » ut ejus consideratione, quantum
possunt, conjiciant Creatorem, quem
adhuc cor- infirmis
dibus sine isto conjecturae adminiculo viderenon possunt.
XII. Est et ahus inteUectus, aquo chssimularenon de-
beo, verborum istorum, quibus dictum Coelum coeh
est, «

« Doraino , terram autera dedit filiis horainura. » Ut ab

eo quod diximus, non recedat intentio. Dixeramus enira
magnos et pusiUos significari etiara eo quod adjectum est,
• I Cor. IV, 10, 16. — > Psal. cxiiij i5. — 5 ibij. 16.
 »

352 S. AUGUSTINI EPISCOPI

« Benedicti vos Domino, qui fecit coelum et terram. » Si
ergo magnos coeli, pusillos autem terrse nomine accipi-
mus quoniam : pusilii crescendo futuri sunt coelum , et in

ipsa spe lacte nutriuntur, sic sunt illi maguicoelum terrae,

cum parvuios nutriunt, ut etiam coelum coelise esse intelli-

gant , dum cogitant in qua spe parvuli nutriantur. Sed
tamen quia jam illi non ab homine neque per hominem, ,

sed pcr ipsum Deum carpunt sinceritatem ubertatemque

sapicntice acceperunt parvulos futuros quidem coelum
•,
,

ul ccielum coeli se esse sciant-, adhuc tamen terram cui

dicant^ « Ego plantavi ApoUo rigavit^ sed Deus incre- ,

» mentum dedit *. » Ipsis enim fihis hominum quos fecit

coelum, terram dedit in qua operentur, qui novit terrae

providere per coekmi. Maneant igitur coehim et terra in
Deo suo qui fecit ea , et vivant ex eo , confitentes ei et lau-
dantes eum : nam si ex se vehnt vivere, morientur , sicut
scriptura est , « A mortuo quasi qui non sit ,
perit con-
» fesdio^. » Sed, « Non mortui laudabunt Domine,
te,
» neque omnes qui descendunt in infernum^. » Clamat
enim aho loco tua Scriptura « Peccator dum venerit in ,

» proiundum malorum, contemnit ^. Sed nos qui vivimus,

» benedicimus Dorainum ex hoc nunc et usque in sae- ,

» culum^.

> I Cor. III, 6. — 2 Eccli. xvii, 26. — ^ pjal. csui, 17. — 4 Prov. xvui, 3.

— 5 Psal. csiii, 18.

 ,

enarratio in psalmum cxiv. 353

VfWVWVW^iWk WVtiWVt WVtt/VVti\/VWVVVM<WV\lW\^ wv\ vwt vwww\ \ w^^vwv^vw^ ww

ENARRATIO
IN PSALMUM CXIV.

Sermo ad plebem.

I. « DiLExi, quoniam exaudiet Dominus vocem depre-

» cationis meee^ » Cantet hoc anima quae peregrinantur
a Domino, cantet hoc ovis illa quae erraverat, cantethoc
filius iJJe qui mortuus fuerat et revixit perierat et inven- ,

tus est "^

: cantet hoc anima nostra, fratres et filii charis-
simi. Erudiamur , et permaneamus et cum sanctis ista
,

cantemus : « Dilexi quoniam exaudiet Dominus vocem

» deprecationis meae. » Numquid ipsa dihgendi causa est,
« Quoniam Dominus exaudiet vocem deprecationis mese? »
ac non potius aut ideo dihgimus quia exaudivit ? aut ideo
dihgimus ut exaudiat ? Quid est ergo « Dilexi quoniam ,
,

» exaudiet? » An quia dilectionera spes solet accendere

dilexisse se dixit ,
quoniam speravit exauditurum Deum
vocem deprecationis suse ?

II.Unde autem hoc speravit? « Qnoniam inchnavit^

» inquit, aurem suam mihi, et in diebus meis invocavi^.»

Ergoideo dilexi, quoniam exaudiet ideo exaudiet « Quo- : ,

» niam inchnavit aurem suam mihi. » Sed unde scis o ,

anima humana c[uod inchnavit Deus aurem suam tibi

,

nisi dicas, Credidi? Manent ergo tria hcec, fides, spes,

charitas^, Quia credidisti , sperasti : cjuia sperasti, dile-

xisti. Jam si quaeram unde credideiit anima inchnassesibi

' Psal. c\vr, I.— » Luc. xv, 6 et^^.— ^ Psal. cxiv, 2. — 4 i Cor. xni i3.
cxviii. 23
 ,

354 S. AUGDSTINl EPISCOPI

aurem Deum suum nonne respondebit « Quia prior : ,

« dilexit non pepercit sed pro no-

nos , et Filio proprio ,

» bis omnibustradiditeum^ PQuomodo enim invocabunt

» in quem non crediderunt? ait doctor Gentium, aut

» quomodo credent quem non audierunt ? Quomodo ,

» autem audient sine prsedicante ? aut quomodo prcedica-

» bunt nisi mittantur - ? » Cum haec omnia gesta erga me

,

cernerem, quomodo non crederem quod inclinavit Do-

minus aurem suam mihi? Et sic commendavit in nobis
dilectionem suam , ut Christus pro impiis moreretur^.
Cum igitur hsec mihi annuntiarent speciosi pedes eorum,
*
qui annuntiaverunt pacem ,
qui annuntiaverunt bona ,

quia « Oranis qui invocaverit nomen Domini, salvus erit^ : »

credidi aurem ejus incUnatara mihi, « Et in diebus raeis

» invocavi. »

III. Et qui sunt dies tui ,

quoniam dixisti , « In diebus
» meis ^invocavi? » An forte iUi quibus venit plenitudo
temporis , et misit Deus Filium suum ^ ,
qui jam dixerat
« Tempore acceptabih exaudivi te , et in die salutis adjuvi

» te''? » Audistiex orepraedicatoris venientis, adte pedi-

bus speciosis , « Ecce nunc tempus acceptabile ecce nunc
dies salutis^ : » et credidisti, et in diebus tuis invocasti

etdixisti, « Domine, erue animam meam^. » Sunt qui-

dera ista : seddies raeos raagis inquit, possum dicere dies ,

miseriae mese, dies mortaUtatis raeae, dies secundura Adam,

plenos laboris et sudoris , dies secundum vetustatem pu-
^"
tredinis. Ego enimjacens, « Infixus in lirao profundi : »

et in aiio Psalrao exclamavi , « Ecce veteres posuisti dies

» meos^^ Inhisdiebus meis invocavi. » Distant quippe dies

meia diebus Dominimei.Dies meos dico, quos ipse raihi feci
»
Rom. viii, 32. — 2 IJ. X, i4, i5. — 3 Id. v, 8, 9. — 4 Isai. lii, 7.—
5 Jocl. II, 32. — ^ Gal. iv, 4- — ' Isai. xux, 8. — ^ 2 Cor. vi, 2.-9 Psal,

cxiv, 5. — '" IJ. Lxviii, 3. — •

•• Id. xxxviU; 6.
 ENARRATIO IN PSALMUM CXIV. 355
privata audacia ,
qiia deserui eum. Et quoniam ubique
ipse regnat, et est omnipotens atque omnitenens, raerui
carcerem : idest, ignorantiae tenebras, et compedes mor-
talitatis accepi. « In his diebus meis invocavi : » quia ego
et alibi clamo , «Educ de carcere animam meam ^ » Et
quoniam in die salutis quam mihi praestitit, adjuvitme
, ;

intratin conspectum ejus gemitus compeditorum-. In his

enim diebus meis , « Circumdederunt me dolores mortis,
» pericula inferni invenerunt me ^ : » quae nisi aberran-
tem abs te non invenirent me. Nunc autem illa me inve-
nerunt : ego veroeanoninveniebam,qui gaudebam pros-
peris saeculi , in quibus plus fallunt pericula inferni.
IV. Sedposteaquamet ego
« Tribulationem etdolorem

» inveni, nomen Domini invocavi^.» Latebatenim me tri-

bulatio et dolor utilis tribulatio de qua dat auxilium :
, ,

cui dictum est « Da nobis auxilium de tribulatione et

: ,

» vana salus hominis^ » Ego enim de vana salute homi-

nis gaudendum et exultandum arbitrabar sed cum :

audissem a Domino meo « Beati lugentes quoniam ipsi ;

,

» consolabuntur'' » non expectavi ut prius amitterem ,

» bona temporalia, quibus male oblectabar, et tunc lu-

gcrem sed attendi in eamdem ipsam miseriam meam,

:

qua talibus oblectabar, quaeetamittere formidarem, et te-

nere non possem attendi in eam vehementer ^ et fortiter,
:

et me non solum excruciari adversitatibus hujus saeculi,

sed etiam obligari prosperitatibus vidi : atque ita « Tri-

» bulationem et dolorem qui me latebat inveni ; et no-

» men Domini invocavi. ODomine, eruc animam meam'.
)) Miscr enim ego homo, quis me liberabit de corpore mortis
)) hujus, nisi gratiaDei per JesumChristum Domlnumnos-
)) trum^?)) DicatigiturSanctuspopulusDei,«TribuIationem

' Psal. cxu , 8. — ^ Id. Lxxviu , ii. —• ^ Id. cxiv, 3.-4 IbiJ. 4- —
5 IJ. Lix, i3. — 6 Matth. V, 5. — " Psal. cxiv, 5. — 8 Roni. viii, 24, 25.
23.
 ,

356 S. ALGLSTIKI EPISCOPI.

» et dolorem iiiveni, nomen Domini invocavi » et
et :

aiidiant reiiquise gentium quoe nondum invocant nomen

,

Domini audiant et quaerant, ut inveniant tribulationera

;

et dolorem et invocent nomen Domini

, et salvoe fiant. ,

Non hoc eis dicimus ut quaerant miseriam quam noa ,

,

habent-, sed ut inveniant eam ,

quam nescientes habent.
Neque hoc eis optamus , ut terrena necessaria desint eis

quibus indigent , dnm mortaliter vivunt •, sed ut hoc plan-

gant, quod amissa satietate coelesti, terrenis , non ad f Vuen-
dum stabihbus bonis sed ad sustentandum necessariis in-
,

digere meruerunt. Agnoscant et lugeant istam miseriam :

faciet eos beatos lugentes ,

qui eos esse semper miseros
noluit.
Y. « Misericors Dominus , et justus , et Deus noster mi-
» seretur^ » Misericors , etjustus, et raiseretur. Miseri-
cors primum ,
quia incHnavit aurem suam m.ihi et nes- :

ciebam propinquasse aurem Dci mei ori meo, nisi per illos
speciosos pedes excitarer , ut invocarem. Quis enim eura
invocavit, nisi quem ipse prior vocavit ? Hinc ergo primum
raisericors. Justus autem, quiaflageiiat : etiterum miserc-
tur, quia recipit. «. quem
Fiagellat enira oranera filium
» recipit^. )> Nec tara raihi amarum debet esse quod fla-
gellat, quara dulce quod recipit. Quomodoenim non fla-
gellet, « Gustodiens parvuios Dominus^, » quos grandes
quserit hseredes ? Quis enim est filius, cui non det discipli-

nam pater ejus -? « HumiliaLUSSum, etsalvum me fecit. »

Salvum me fecit, quiahumiliatussura. Non enim poenalis,

sed salutaris dolor est, quem secando m.edicus facit.
YI. « Convertere ergo, anima mea, in requiera tuam ;

)) quia Dorainusbenefccit libi. )> Non raeritis, aut viribus

tuis^ sed « Quoniam Dominus benefecit tibi. Quoniam

» Psal. cxiv , 5. — ' Ilebr. xii , G. ~ 3 ?sa1. cxit , 6. — 4 Kebr.
 ,:

enArrAtio in psAlmum cxiv. 357

» exemit, animam meamamorte^ » Mira res est,
inqiiit,

charissimi,quod ciim dixisset in requiem convcrtendam

aniraam suani quoniam Lenefecit ei Dominus^ subjecit,
,

« Quoniam exem.it animam meam a morte. » Ideo-ne in

requiem converteretur, quia exempta est a morte ? Nonne

magisin morte requies dici solet? Qnse tandem ejus actio
est , cujus vita requies , et mors inquietudo est? Talis ergo
actio debet esse animae ,
quse tendat ad quietam securi-
tatem^ non quae augeat inquietum laborem. Quoniam
exemit eam de morte qui misertus ejus dixit : « YcniLe ad
» me omnes qui laboratis , et ego vos reficiam : tollite

)) jngum meum super vos, etdisciteame quoniam mitis ,

» sum et humilis corde, et invenietis requiem animabus

» vestris jugum enim meum suave est. et sarcina mea
5

» Mitis itaque et humilis, tanqnam viam Chris-

» levis esf^.
tum sequens, debet esse animse actio tendentis ad requiem
non tamenpigra et desidiosa ut cursumconsumraet, sicut •,

scriptumest, « In mansuetudine operatua perfice^. » Ete-

mm,nemansuetudoad segnitiem duceretn.r.adjunctum est,
« Opera tua perfice. » Neque enim sicut in ista vita somni
requies nos reparat ad actionem; sed actio bona perducit
ad seraper vigilantem quietem.
VII. Ille autem cuncta praestat, cuncta exhibet Deus,
de quo hic dicitur, Quoniam Dominus benefecit mihi
«

» quoniam exemit animam meam a morte oclJos meos a ,

» lacrymis ,
pedes meos a lapsu *. » Hasc enim in spe
completa erga se cantat ,
quisquis linjus carnis vincuhim
inteliigit. Vere quippe dictum est , « Humihatiis sum, et
» salvum me
Sed et illud Apostohis verum dicit,
fecit. »

« Quoniam spe salvi facti sumus ^ » Et de raorte quidem

quod exempti sumus, recte dicitur jam esse completum,
• Psal. csiv, 7, 8. — » Matth. xr, 28-3o. — 3 Eccli. m, 19. — 4Psal.
x\y, 3. — 5 Hom, viir, 24.
 :

358 S. AUGUSTINI EPISCOPI

ut mortem intelligamns non credentium de qualibus , ait,

« Dimitte mortuos sepelire mortuos suos ^ : et illud in supe-

riore Psalrao , « Non mortuilaudabunt te , Domine, neque
» omnes qui descendunt in infernum ^ sed nos qui vivi-
» mus benedicimus Dominum ^. » Ex hac ergo morte po-
,

homo fidelis jam exemptam esse ani-

test recte intelligere

mam suam, eo ipso quod ex infideli fidelis effecta est.

Unde ipse Salvator, « Qui creditin me, inquit, transitum
» facit a morte ad vitam^. » Gsetera vero spe completa

sunt in eis, qui nondum ex hac vita emigrarunt. Nunc

enim cum lapsus nostros periculosissimos cogitamus, non
cessant a lacrymis oculi tunc autem eximet oculos nostros :

a lacrymis, quando ctpedes a lapsu. Quia tunc nuUuserit

lapsus ambulantium pedum, quando infirmae carnis nul-
lum erit lubricum. Nunc veroquamvis firma sit via nostra,
quse Christus est; tamen quia carnem nobis, quam jube-
mur edomare substernimus in ipso prorsus opere quo
, 5

eam subditam castlgamus, non in ea cadere magnum est

non autem in ea labi, quis potest?
YIII. Quapropter quia et in carne sumus, et in carne
non sumus ( in carne enim sumus eo vinculo, quod nun-
:

dum solutum est, « Quod dissolvi et esse cum Christo

» multo magis optimum ^ « non autem sumus in carne :

ex eo quod spiritus primitias dedimus Deo, si tamen pos-

simus dicere, quia « Conversatio nostra in coehs est ^ -, »

et tanquam Deo pedibus autem tan-

capite placeamus ,

quam extremis animae partibus adhuc lubricum sentia-

mus ) audi quemadmodum ad spem pertineat quod ita
: ,

canitur velut jam sit elFectum « Exemit, inquit oculos 5 ,

» meos a iacrymis pedes meos a lapsu » et tamen non ,

:

ait Placeo sed « Placebo in conspeclu Domini in re-

: j , ,

' Matth. VIII, '22. — ' Pial. csm, 17, 18. — ^ Joan. v, 24. — 4 Pliilip.

I, 23. — 5 IJ. 111, 20.

 ,

enArrAtio in psalmtdm. cxiv. 359

)) gione vivorum^ ; )> Satis ostendens ab ea parte nondum
se placere in conspectu Domini ,
quae est in regione mor-
tuorum , id est , in carne mortali. « Qui enim in carne
)) Deo placere non possunt. Unde quod sequitur,
sunt , )>

et dicit idem Apostolus « Vos autem non estis in carne :

: ))

secundum id dicit « Quod corpus quidem mortuum est 5

)) propter peccatum spiritus autem vita est propter jus- ,

)) titiam secundum quem placebant Domino quia se-

: )>
,

cundum ipsum in carne non erant. Quis autem placeat

Deo vivo in corpore mortuo ? Sed quid ait ? « Si autem
,

)) spiritus ejus qui suscitavit Jesum Christum a mortuis ,

)) habitat in vobis qui suscitavit Jesum Christum a mor- ^

)) tuis, vivificabit et mortalia corpora vestra propter spi-

)) ritum qui habitat in vobis-. )) Tunc erimus in regione
vivorum , ex omni parte placentes in conspectu Domini
ex nulla ab eo parte peregrini. Quandiu enim sumus in «
)) ^ » et in quan-
corpore, peregrinaraur a Doraino nostro :

tum inde peregrinamur, in tantum non sumus in rcgione

vivorum.« Confidimus autem et bene arbitramur magis pe-
))regrinari a corpore, et immanere ad Dominum et ideo :

))ambimus sive immanentes sive peregrinantes pla-

, ,
,

))centes illi esse*. » Ambimus quidem nunc, quia expec-

tamus adhuc redemptionem corporis nostri ^ sed cum :

absorpta fuerit mors in victoriam, et corruptihile hoc in-

duerit incorruptionem , et mortale hoc indueritimmorta-
litatem ^
5 tunc nuUus erit fletus ,
quia nullus lapsus 5 et
nullus lapsus, quia nuUa corruptio. Et ideo jam non am-
biemus placere, sed omnino placebimus in conspectu Do-
mini , in regione vivorura.

• Psal. cxiv, 9. — » Rom. viii, 8-ri, — 3 2 Cor. v, 6. — 4 Ibid. 8, 9.—

5 Roni, vm, 23. —6 i Cor. xv, 53, 54.
 ,

360 S. ArGtJSTINI EPISCOPI

IVV\^ VVVX VVV\ \VV\ VVV» \(V\-» \XX^ A.IX% VVV'» Wt% tV\\ VVMIVVV'» VVV» ^ VV» VVV» 'V'».V\ VVV^^VY-VX V

ENARRATIO

IN PSALMUM CXV.

Sermo acl plebem.

I. NoTissiMUM arbitror esse Sanctitati A^estrse qnod ait

Apostolus : « Non enim omnium est fides^ » Et quod
major esse soleat infidelium multitudo , non ignoratis :

propter quod dicltur : « Dominc ,

quis credidit auditui
» nostro -? » Inter quos etiam illi iiumerantur, de (juibus
dicit idem Apostolus « Omnes sua quserunt non qu?e : ,

» ". » Quos alio loco dicit

Jesu Christi non ex veritate ,
,

sed ex occasione praedicare verbum Dei non caste^, id ,

est, non ex animo pur.?e et sincerae charitatis. Aliud enim

sentiebant, quod in eorum moribus apparebat et aliud •,

praedicabant, ut sancto nomine placerent bominibus. Nam

de his iterum dicit « Xeque enim isti Deo serviunt, sed suo
:

» ventri^. » Quos tamen Christum annuntiare permittit.

Quamvis enim ea potius crederent quae ipsi faciebant, ut ,

morerentur ea tamen praedicabant, quas si aiii credentes

:

facerent, salvarentur non enim aliud annuntiabant prae- :

terregulam fidei. Eos cjuippe exchidit Apostolus, dicens :

« Si quis vobis annuntiaverit praeter id quod accepistis

» anathema sit*". » l!U non Christum annuntiant, qui an-

nuntiant falsitatem quia Christus veritas est De istis

:
"^.

autem dicit (juod Christum annuntient sed non caste, id 5

'
2 Thess. 111, 1. — ' Ifal. \ni, i, ct Rom. x, 16. — 3 piiilip. n^ 21. —
4 IJ. I, 17. — 5 Por.i. ^vi. 18. — 'J
Gal. i, 9. — 7 Joan. mv, G.
 ,

ENARUiTIO IN PSALMIM CXV. 361

est , non animo simplici et puro, ct fide sincera qiiaj per
dilectionem operatur '. Terrenis quippe cupiditatibus con-
sulentes , regnum coelorum annuntiabant , habentes in
pectore falsitatem , in lingua veritatem. Sciens itaque
Apostoliis etiam per Judani evangelizantem credentes esse
liberatos , istos quoque ita permittit : « Sive, inquit ,.oc-
» casione , sive veritate Christus annuntietur -. » Yerita-
tem Cjuippe annuntiabant, etiamsi non veritate, id Gst
non vero animo. Isti loquuntur quod non credunt,et ideo
reprobati sunt quamvis sint utiles eis quos instruit Do-
;

minus, dicens « Quse dicunt, facite quas autem faciunt,

:
;

» facere nolite dicunt enim et non faciunt^. » Unde

j , ,

nisi quia utilia non credunt esse quae dicunt ? Sunt autem

alii qui credunt , et non loquuntur quod credunt , vel

pigritia , vel timore, Nam et ille scrvus quamvis talentum
habuerit, tamen quia erogare noluit, audit a Domino ju-
dice: « Serve nequam
Evangehi loco et piger"*. » Et alio
dictumest, quod mulli ex principlbus Judaeorum credi-
dissent in eum, sed non eum confitebantur , ne expel-
lerentur de synagogis : sed etiam ipsi reprehensi atque
improbati sunt. Sequitur enim Evangehsta dicens: « Ama-
» verunt enim gloriam hominum magis quam^ Dei ^. » Si
ergo et ilh qui verum c[ucd loquuntur non credunt, et
illi qui verum quod credunt non loquuntur merito re- ,

probantur •, quis erit servus vere dicendus fidelis , nisi ille

cuidicitur : Euge, serve bone, quoniam in modico fuisti

«

» fidelis, supra multa te constituam intra in gaudium 5

» domini tui^? » Talis itaque servus nec antequam cre-

dat loquitur, nec cum crediderit tacet : nec vel sic eroget
ut ipsenon habeat, vel quodhabet non erogando non ha-
heat. Sic enim dictum est : « Qai halret , dabitur ei 5
qui
• Gal. v,6. — ^ Philip. i, 18. — ^ r^Iatth. x\iv., 3. — 4ia. x\\, 2G. —
5 Joan. XII, ^-2, 43. — 6 Mattli. xxv, 20.
 »:

362 S. ArGTJSTINI EPISCOPI

» autem non liabet, et quod habet auferetur ab eo ^. »

IT. Dicat ergo iste bonus servus cantans « Alleluia, » id

est, sacrificans Domino sacrificium laudis, a quo auditu-
» rus est : « gaudium domini tui » exultet et
Intra in : ,

dicat : « Credidi, propter quod locutus sum-. » Hoc est,

perfecte credidi. Non enim perfecte credunt qui quod ,

credunt loqui nolunt.Ad ipsam enim fidem pertinet etiam

illud credere quod dictum est « Quime confessus fuerit :

» coram hominibus, confitebor eum coram Angehs Dei ^.

Ex hoc enim est appellatus fidelis ille servus, non tantum

quia accepit, sed quia impendit atque hicratus est. Ita et

hoc loco non ait Credidi, et locutus sum sed propter

: :

hoc dicit sed locutum esse, quia credidit. Simul enim cre-
didit et quod praemium loquendo sperare, et quam poe-
,

nam tacendo timere deberet. « Credidi , inquit, propter

» quod locutus sum. Ego autem humihatus sum nimis.»
Passus est enim multas tribulationes propter verbum ,

quod fideliter tenebat, fidehter impendebat et humiha- :

tus est nimis quod ilh timuerunt : « Qui amaverunt glo- ,

» riam hominum magis quam Dei. » Sed quid est, « Ego

))autem? » Diceret potius Credidi, propter quod : et lo-

cutus sum, et humiiiatus sum nimis. Cur addidit, « Ego

» autem, » nisi quia homo humiliari potest ab eis qui ve-
ritati contradicunt , non ipsa veritas quam credit et lo-
quitur? Unde et Apostolus , cum de catena sua diceret
« Sed sermo, inquit, Dei non est aliigatus ^. » Sic et iste,
quia ipsa est una persona sanctorum testium, hoc est,
Martyrum Dei, « Credidi, inquit propter quod locutus ,

» sum. Ego autem, » non illud quod credidi non sermo ,

quem protuli sed, « Ego humihatus sum nimis. »

:

III. « Ego autem dixi in extasi mea Omnis homo men- :

« Matth. xiii, 12 , et xxv, 29. — ' Psal. cxv, 10. — ^ jjatth. x, 32. —
A 2 Tim. II, 9.
 ,

enArrAtio in psAlmtjm cxv. 363

» dax^. » Extasim pavorem dicit, quem comminantibus
persecutoribus et impendentibus passionibus cruciatus
,

aut mortis, humanaHoc enim intelligi-

infirmitas patitur.
mus ,
Martyrum apparet. Nam et
quia in isto Psalmo vox
alio modo dicitur extasis, cum mens non pavore alienatur,

sed aliqua inspiratione revelationis assumitur. « Ego au-

w tem dixi in extasi mea Omnis homo mendax. » Gon- :

territus enim respexit infirmitatem suam et vidit non de ,

se sibi esse praesumendum. Quantum enim ad ipsum ho-

minem pertinet mendax est sed gratia Dei verax effec-
, ;

tus est ne pressuris inimicorum cedens non loqueretur

,

quod crediderat sed negaret sicut Petro accidit quo-

, 5 ,

niam de se praesumpserat et docendus erat de homine ,

non esse prsesumendum.Et si de homine non debet quis-

que praesumere , utique nec de se ipso 5
quia homo est.

Bene ergo iste vidit in pavore suo omnem hominem esse

mendacem : quia et ilh qui nullo pavore vanescunt, ne
persequentibus cedendo mentiantur, muneribus Dei tales
sunt, non viribus suis. Proinde verissime dictum est :

« Omnis homo mendax : )> sed Deus verax, qui ait : « Ego
)) dixi : Dii estis , et fihi Altissimi omnes vos autem
: sicut
)) hornines moriemini, et sicut unus ex principibus cade-
)) tis-. )) Consolatur humiles, et implet eos, non solum
fide credendae , sed etiam fiducia praedicandae veritatis
si perseveranter subdantur Deo , nec imitentur unum ex
principibus diabolum ,
qui in veritate non stetit , et ce-
enim omnis homo mendax, in tantum non erunt
cidit. Si

mendaces in quantum non erunt homines quoniam dii

, :

erunt, et fiHi Altissimi.

Hoc itaque considerans devotissimus populus fide-

IV.
lium Testium quomodo infirmitatem humanam Dei
,

misericordia non reHnquat, in cujus infirmitatis pavore

' Psal. cxv, II. — ' Id. Lxxxi, 6, 7.
 :

364 3. AtlGrSTINl EPISCOPI

dictum est, aOmnis homo raendax : » quomodo consoletur

humiles , ut pene
et impleat spiritu fiduciae trepidantes ,

mortuo corde reviviscant, nec in semetipsis fidentes sint,

sed in eo qui suscitat raortuos et hnguas infantium fa- '
,

cit disertas"; qui ait « Cum autem tradent vos nolite : ,

» cogitare quomodo aut quid loquamini dabitur enim 5

•» vobis in illa hora quid loquamini non enim vos estis -,

« qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri qui loquitur in

)) vobis ^. » Haec ergo omnia considerans ille qui diserat
« Ego dixi in pavore meo : Omnis homo mendax 5 « et

videns gratia Dom.ini se factum veracem : « Quid retri-

)) buam , inquit , Domino ,

pro omnilms quae retribuit
)) mihi?» Non ait, pro omnibus qu?e tribuit mihi 5 sed ,

(( Pro omnibus quos retribuit mihi'^. )) Quse igitur prae-

cesserant hominis, ut oranium donorum Dei non attribu-
tio, sed retributio vocari possit ? quce praecesserant hominis
nisi peccata ? P.etribuit ergo Deus bona pro raalis, cui ho-
mines retribuunt mala pro bonis. Haec enim retribuerunt,
qui dixerunt : (( Hic est hceres 5 venite, occidamus eum ^))
V. Sed quserit iste quid r.etribuat Domino , et non in-
venit , nisi ex eis quae ipse Dorainus retribuit. (( Calicem,
)) inquit , salutaris accipiam , et nomen Domini in-
)) vocabo''. )) homo_, peccato tuo mendax dono Dei ,

verax, et ideo jam non homo-, quis tibi deditcalicem salu-

taris ,
quem acciniens, et invocans nomen Domini , retri-

bues ei pro omnibus quoe retribuit tibi? quis nisi ille qui
ait : (( Potestis bibere calicera, quem ego bibiturus sura ' ? »

Quis tibi dedit imitari passiones suas , nisi qui pro te pas-
sus est prior ? Idooque ^ , a Pretiosa in conspectu Domini

' 2 Cor. 1, 9. — ^ Sap. X, ar. — ^ MaUh. x. 19, 20. — 4 Psal. cxv, 12.
— 5 Mailh. XXI, 38. — 6 Psal. cxv, i3. — 7 Mattb. xx,22. — ^ Pra:-

terit Teisiculiini i'|. f^ota mea Domino rcddam conun oinni pouulo
ejus.
 ,,

, EjyARRATIO IN PSALMTjM cxv. 365

)) mors sanctonim ejus^ » Emit eam sanguine suo, quem
prior fudit pro salute servorum ne pro Domini nomine
,

servi fundere dubitarent ;

quod tamen eorum non Do- ,

mini utilitati ,
proficeret.
VI. Confiteatur itaque conditionem suam mancipium
tanto prctio comparatum, ct dicat : « Domine , ego ser-
)) vus tuus, et fdius anciilae turie ^. )) Ergo et emptus est
et vernaculus est. An cum matre simui est emptus ? An
quia vernaculus est ,
pro peccato fugse su.ie deprsedatus ,

et ideo emptus ,
quia redemptus est ? Filius enim est an-
ciiiaesecundum quod omnis creatura subdita Creatori est,
et verissimo Domino verissimum deljet famulatum quem :

cum exliibet, iiberaest, lianc accipiens aDomino gratiam,

nt ei non necessitate sed voluntate deserviat. Ergo iste ,

fiiius est Jerusalem sursum est, mater om-

coeiestis, quae

nium nostrum libera Et libera quidem a peccato sed

^\
,

anciila juslitiae : cujus fiiiis adbuc peregrinantibus dici-

tur : « Vos in iibertatem vocati estis"*: )) et rursus eos ser-
vos facit , dicens : « Sed in ciiaritate servite invicem ^ )>

Quiiuis item dicitur : Cum serviebatis peccato, liberi era-

)) tis a justitia •, nunc vero iiberati a peccato , facti autem
)) servi Deo, fructum vestrum in sanctificatio-
iial^etis

)) nem , fuiem vero vitam «ternam^. Dicat ergo Deo ))

servus iste : Multi se martyres dicunt , muiti servos luos

quia nomen tuum babent in variis haeresibus et erroribusj
sed quia prseter Ecciesiam tuam sunt, non sunt iiiii an-
ciiiae tuae: «Ego auiem servus tuus, et fiiius anciilee tuae.)>

VII. « Disrupisti vincuia mea , tibi sacrificabo sacrifi-

)) cium iaudis \ Neque enim inveni uila raerita mea, -»

quando tu disrupisti vincuia mea ideo sacrificium iaudis •,

tibi debeo c[uia etsi gloriaijor cj[Uod servus tuus sim et

:

' rsal. cxv, i5.— = Jbid. 16. — 3 Gal. iv, 26. — 4 Id. v, i3. — 5 Galat.
V, i3. — '^
Rom. vij 20 et 22. -— ' Psal. cxv, 17.
 ,,:
,

366 S. AUGUSTINI EPISCOPI

filius ancillse tuae ; non in me, sed in te Domino meo glo-
riabor ,
qui disrupisti vincula mea , ut a fuga rediens re-
ligarer tibi.
Vota mea Domino reddam ^ » Quae vota red-
Vin. (c

diturus es Quas vovisti victimas ? quse incensa? quse ho-

?

locausta ? An ad illud respicis quod paulo ante dixisti ,

« Calicem salutaris accipiam,et nomen Domini invocabo;

)» et, tibi sacrificabo sacrificium laudis ? » Et revera quis-
quis bene cogitat quid voveat Domino , et quae vota red-
dat, se ipsum reddat. Hoc exigitur, hoc
ipsum voveat, se
debetur. Inspecto nummo Dominus
dicit « Reddite Cae- :

))sari quae Caesaris sunt, et Deo quae Dei sunt Imago "^.
)>

sua redditur Caesari imago sua reddatur Deo. ,

IX. Sed qui meminit non solum servum se esse Dei

sed et fiUum ancillae Dei videt ubi reddat vota sua con- , ,

formatus Christo per calicem salutaris.w In atriis, inquit,

)) domus Domini. » Quae domus Dei est, haec ancilla Dei

est :et quae domus Dei nisi omnis populus , ejus ? Ideo
sequitur : « In conspectu omnis populi ejus. » Et apertius
jam nominat ipsam matrem. Quid est enim ahud populus
ejus nisi quod sequitur
, « In medio tui Jerusalem. ^ ? » : ,

Tunc est enim quod redditur gratum si de pace atque ,

in pace reddatur. Qui autem fdii huius ancillae non sunt

bellum potius quam pacem amaverunt. Ne quis autem
existimet atria domus Domini et omnem populum ejus ,

Judaeos significari ,
quia ita clausit iste Psalmus , ut di-
ceret : « In medio tui , Jerusalem nomine car-
, )) cujus
nales Israelitae gioriantur : audite sequentem Psalmum
qui quatuor versicuhs continetur.
> Psal. csv, i8. — * Matth. xxii, 2i. — 3 Psal. civ, ig.
 ENARRATIO IN PSALMUM CXVl. 367

ENARRATIO

IN PSALMUM CXVI.

Superioris Sermonis continuatio.

Laudate Dominum omnes gentes laudate eum

« ,

» omnes populi^ « Haec sunt atria domus Domini ille ,

omnis populus ejus , haec vera Jerusalem. Audiant magis

illi ,
qui hujus civitatis filii esse noluerunt , cum se ab
omnium gentium communione praeciderunt. « Quoniam
» confirmata est super nos misericordia ejus , et veritas
» Domini manet in aeternum ^. » Haec sunt duo illa , mi-
sericordia et veritasquae in centesimo ,
decimo tertio -
Psalmo memorise commendanda commonui ^. « Confir-
» mata est autem super nos misericordia » Domini cum ,

cjus nomini per quod liberati sumus inimicarum gen-

, ,

tium rabida ora cesserunt : « Et veritas Domini manet in

» aeternum, » sive in eis quae promisit justis , sive in eis
quae minatus est impiis.
' Psal. CKvi, I. — * Ibid. 2. — 3 Yide Enarrat. Psal. cxiii, Seiiu. i, n. i3.
 :

368 S. AUGUSTIWI EPISCOPI

IVI \W^IV\V1WV«,V1/VVV», VWVA VV1VVWVVW1 vwv wvv vwvwvvwwtwwvw vwvww ww

ENARRmO
IN PSALMUM CVII.

Sermo ad populum.

I. AuDivniis fratrcs admonentem nos atque hortan-

, ,

tem Spiritum sanctura ut sacrificium conressionis offe-

,

ramus Deo.Conlessio autem, vel laudis ejus est vel pec- ,

catorum nostrorum.Et illa quidem confessio, qua peccata

nostra Deo confitemur, omnibus nota est ita nt hanc so- ;

lam dici confcssionem in Scripturis sanctis minus erudita

existimet multitudo nam ubi hoc verbum lectoris ore
:

sonuerit, continuo strepitus pius pectoratundentium con-

sequitur. Sed debent advertere cjuomodo dictum sit in
alio Psalrno « Quoniam ingrediar in locum tabernaculi
:

» adrairabilis usque ad domum Dei, in voce exultationis

» et confessionis soni festivitatem celebrautis^ » Hic
,

enim certe raanifestum est vocem confessionis et so-

num non ad moerorem poenitentir^e, sed ad Isetitiam fes-
5

tivitatis celeberrimae pertinere. Aut si de tam manifesto

tesLJmonio quisquam adhuc dubitat, quid dicturus cst ad

iibid quod in Ecclesiastico scriptum est: « Benedicite Do-
» minum omnia opera ipsius , date nomini ipsius magni-
» ficcntiam , et confitemini in laudem ipsius in canticis
» labiorum et in cilliaris 5 et sic dicite in confessione

» Quoniam omnia opcra Domini bona nimis ^ ? » Hic certe

nulius vel tardissimus ambigit confessionem in Dei laudi-
' Psal. xLi, 5. — ' Eccli. xxxix, 19-21:
 ,:

enaruatio in psalmum cxvii. 369

hus poni: nisi forte tanta est in cnjusqnam
mente perver-
sitas, ut dicere audeat etiam ipsum Dominum Jesum
Christum peccata sua Patri esse confessura. Quod si ali-
quis impius propter nomen confessionis tentaret objicere,
lacillime refelleretur ipsa contextione verborum. Sic enim
lociuitur : « Confiteor tibi , inquit, Pater, Domine coeli et
» terrae ,
quia abscondisti haec a sapientibus et prudenti-
)) bus, et revelasti ea parvulis ita, Pater, quoniam sic ;

)) placitum est coram te^ Quis non eum intelligat in )>

laude Patris hsec dicere ? Quis non videat istam confes-

sionem non ad dolorem cordis , sed ad gaudium perti-
nere ; cum etiam prsecesserit Evangelista dicens ; « In ipsa
)) hora exultavit Spiritu sancto et dixit : Confiteor tibi
)) Pater - ? ))

II. Quapropter , charissimi ,

quoniam nuUo modo est
omnino dubitandum, congruentibus testimoniis, ciuo-
tot
rum simiha in Scripturis per vos ipsos potestis advertere
non tantum in peccatis , sed et in laudibus Dei confessio-
nem divinis Litteris solere nominari 5 c[uid congruentibus
in hoc Psalmo
,
quando
cantamus, quod est, « Alleluia )>

Laudate Dominum, nos admoneri intelhgimus cum au- ,

dimus « Confitemini Domino,

: cjuam idipsum scilicet ))
,

ut laudemusDorainum Non potuit laus Dei brevius expli- ?

cari, c[uam ut dicerelur « Quoniam bonus est ^. Quid : ))

sit grandius ista brevitate non video cum ita sit pro- , •,

prium Deo quod bonus est, ut a quodam compellatus ipse

Filius Dei cum audiret «Magister bone,
, ab eo sciiicet :
•»

qui carnem ejus intuens, et Divinitatis plenitudincm non

intelhgens, solum hominem arbitrabatur •, responderet
« Quid me interrogas de bono? Nerao bonus , nisi unus
)) Deus'. )) Quod c[uid est aliud dicere, quara, Si me bo-
" Luc. X, 21, — » iLid. — 3 Psal. csvu , r. — 4 Marc. x, 17, 18.

cxviii. 24
 ,

370 S. AUGUSTIWI EPISCOPI

nuin vis appellare , inteilige et Deiim Sed quoniam
?

populo dicitur , in praenuntiatione futurorum liberato

ab omni labore peregrinationis et ab omni
et captivitate
permixtione iniquorum quod ei per gratiam Dei praes-,

titum est non solum non retribuentis mala pro malis

,

sed etiam retribuentis bona pro malis convenientissime •,

adjunctum est « Quoniam in sseculum misericordia

;

» ejus. »
III. « Dicatautem domus Israel quoniam bonus, quo-
» niam in saeculum misericordia ejus. Dicat autem domus
)) Aaron quoniam bonus quoniam in sseculum miseri- ,

)) cordia ejus. Dicant nunc omnes ([ui timent Dominum

)) quoniamin saeculum misericordia ejus^ Recognosci- )>

tis credo charissimi quae sit domus Israel quse sit do-
, ,
, ,

mus Aaron, et quoniam utrique sunt timentes Dominum.

Ipsi enim sunt pusilli cura magnis, jam in alio Psalrao
bene insinuati cordibus vestris quorum numero nos om- :

nes, in ejus gratia qui bonus est et in sseculum misericor-

dia ejus, sociatos essegaudeamus quoniam exauditi sunt 5

qui dixerunt : Dominus super vos, super vos et

« Adjiciat
)) super fibos vestros- ut Israelitis in Christum cre-
: )>

dentibus, ex quormn numero sunt Apostoli patres nostri,

et ad emineutiam perfectorum et ad obedientiam parvu-
lorum adjungereturnumerusGentiura: ut dicamus omnes
facti unum in Christo, facti unus grex sub pastore uno, et

corpus illius capilis tanquam unus homo dicamus « In :

)) tribulatione invocavi Dominum , et exaudivit me in la-

)) titudine^. » Angustia nostras tribulationis fmitur : lati-

tudo autem, quo transimus, non habet terminum. « Quis

» enira accusabit adversus electos Dei^ ? »

IV. « Dominus mihi adjutor, non timebo quid faciat

' Psal. cxvii, 2-4- — ^ U, ciii, 12-14. — ^ IJ- cxvii, 5. — 4 Rom.

vui, 33.
 ,,

ENARRATIO IN PSALTWUM CXVII. 371

M Sed numquid solos homines habet ini-
mihi homo^. »

micos Ecclesia? Quid esthomo carni et sanguini deditus,

nisi caro et sanguis? Sed ait Apostolus : « Kon est nobis
)) coLttclaiio adversus carnem et sanguinem, sed adversus
)) principes et rectores mundi tenebrarnm harum - : )> id
est , rectores iniquorum , mundum istum diligenlium , et
propterea tenebrarum ;
quia et nos fuimus aliquando (e-
nebrae, nunc autem lux in Domino^. « Adversus spirita-
)) lia, inquit, nequitiae in coelestibus ^ : » id est, diabolura
et angelos ejus : quem diabolum aho loco dicit principem
potestatis aeris hujus ^. Audi ergo quod sequitar : « Domi-
)) nus mihi adjutor, et ego despiciam inimicos meos^. ))

Ex quolibet genere inimici exurgant numero ma- , sive ex

lorum hominum sive ex numero malorum angelorum iii
, ^

Domini adjutorio despicientur cui confitemur laudcm ,

cui cantamus Allcluia.

V. Despectis autem inimicis non sic mihi tanquam bo^ ,

nus homo se amicus opponat ut ipse in se spem meam ,

jubeat collocari. « Bonum est enim confidere in Domino

))c[uam confidere in homine Nec quisquis secundum ''.
)>

quemdam modum dici potest Angelus bonus , sic a me

cbgitetur, ut in eo confidere nemo enira bonus,
debeam 5

nisi solus Deus. Et cum vidcntur adjuvare homo vel An-

gelus , cum hoc vera dilectione faciunt, ille per eos facit,
c[ui eos pro modo eorum bonos fecit. « Bonum est ergo

)> sperare in Dominum quam sperare in principes ^. , )>

Nam et Angcli dicti sunt principes , sicut in Daniele legi-

mus : « Michael princeps vester ^. »

VI. « Omnes gentes circumdederunt me, et in nomine

)) Domini ultus sum eos : circumdantes circumdederunt

I
Psal. csvu, 6. — ' Epbcs. vi, 12. — 3 Id. v, 8. — 4 Id. vi, 12. — 5 Id.

u, 2. — 6 Psal. cxvn, 7. — 7 IbiJ. 8.-8 ibij. g. — 9 Dan. xii, r.

24.
 ,
:

372 S. AUGUSTINI EPISCOPI

» me , et in nomine Domini iiltns sum eos^. « Quod ait

(c Omnes gentcs circumdederunt me , et in nomine Do-

» mini ultus suni cos 5 » significat Ecclesioe labores atque
victoriam : sed quasi causa qusereretur unde tanta mala
superare potuerit , respectum est ad exemplum , et dixit
quid primo passa addendo quod sequi-
sit in capite suo ,

tur « Circumdantes circumdederunt me. » Et bene ibi

:

non repetitum est, « Omnes gentes » quod a Judseis solis •,

factum est. « Et in nomine Domini ultus sum eos » quia :

illic ipse pius populus, quod est corpus Cliristi, persecu-

tores sensit , de quorum genere caro illa suscepta et siis-

pensa est, et pro quo factum est quidquid ab illa interiore

divinitate per exteriorem carnera virtute imraortali m.or-
taliter factum est.

VII. « Gircumdederunt
favum, et exar- me sicut apes
» serunt sicut ignis in spinis et in nomine Domlni ultus ,

» sum eos -. » Hic jam ex ordine gestarum rerum etiam ,

verborum ordo contexitur. Nam ipsum Dominum caput

Ecclesise recte accipimus circumdatum a persecutoribus
sicut circumdant apes favum. Quid enim ab ignorantibus
gestum sit, mystica subtilitate Spiritus sanctus loqui-
tur. Mel quippe apes operanturin favis.Nescientes autem
persecutores Domini, fecerunt eum nobis ipsa passione
dulciorem ut gustemus et videamus quam suavis est Do-
:

minus^ , qui mortuus est propter delicta nostra, et resur-

rexit propter justificationem nostram *. Jamvero quod
sequitur Et exarserunt velut ignis in spinis » in ejus
: « :

corpore est, in populo ubique diffuso melius intel-

, hoc
ligitur quem circumdederunt omnes gentes, cum sit col-
•,

lectus de omnibus gentibus. « Exarserunt quippe velut

» ignis in spinis, » quando peccatricem carnera atque bu-

jus mortalis vitoe raolestissimas compunctiones , persecu-

' Ts'J. csvii, 10, II. — ' Ibid. ti. — ^ IJ. xxsiu, 9. — 4 noni. iv, '>.').
 ENARTIATIO IN PSALMUM cxvii. 373
tionis incendio cremaverunt. « Etinnomine^ inquit, Do-
» mini ultus sum eos : » sive quia et ipsi , malitia quae in
eis justos persequebatur extincta , christiano populo so-
ciati sunt sive quia caeteri eorum qui contempserunt lioc
;

tempore vocantis misericordiam^ veritatem judicantis in

fme sensuri sunt.
Tanquam cumulus arence impulsus sum, ut ca-
VIII. ((

))derem, et Dominus suscepit me^» Quamvis enim esset

jam magna multitudo credentium quasi arenae innume- ,

rabili comparanda, et in unam societatem tanquam in

cumulum ducta tamen quid est liomo, nisi quod memor
:

es ejus^ Non dixit Abundanliam numeri mei, numerus

.^ :

gentium superare non valuit sed Dominus inquit, : , (( ,

)) suscepit me. » Multitudinem ergo fidelium in unitate

fidei simul habitantem persecutio gentium quo impelle-
ret, ut dejiceret, non habebat quando in eum creditum :

est ,
omnes et ubique susciperet quia
qui et singulos et 5

eis invocantibus nusquam deesse potuisset.

IX. ((Fortitudo mea et laudatio mea Dominus; etfactus

)) est mihi in sr.Iutem^.» Qui ergo cadunt, cum impellun-
tur, nisi qui sua sibj fortitudo, et sua sibi volunt esse
Jaudatio ? Nullus quippe in certamine cadit , nisi cujus
fortitudo et laudatio cadit. Quapropter cujus fortitudo et
laudatio est Dominus, tam non cadit quam non cadit Do-
minus. Et ideo eis factus est in salutem non quia ipse ;

ahquid factus est, quod anle non erat sed quia ipsi cum ;

in eum crederent, quod non erant facti sunt_, ct jam ipse

non sibi, sed illis, quod aversis a se non erat, salus coepit
esse conversis.
Vox Isetitiae et salutis in tabernaculis uiustorum
X. (( » "*
:

ubi vocem moeroris et exitii putabant esse, qui in eorum

corpora sseviebant. Non enim sentiebant interiora gaudia
' Psa'.. cxvii, i3. — ' 1(1. vni, 5. — 3 jj, cxvii, 14. — 4 IbiJ. i5.
374 S. ArGUSTINI episcopi
Sanctorum de spe futura. Unde et Apostolus dicit: « Quasi
» tristes semper autem gaudentes ^: » et iterum
, , « Non
» solum autem, sed etiam gloriamur , inquit , in tribula-
» tionibus^. »
XI. « Dextera Domini fecit virtutem. » Quam virtutem
dicit? « Dextera , inquit, Domini exaltavit me^. » Magna
virtus exaltare humilem , dcificare mortalem, prsebere de
infirmitate perfectionem, de su]:)jectione gioriam , de pas-
sione victoriam, dare auxilium de tribulatione j ut afflictis

vera salus Dei patesceret affligentibus autem vana salus

hominis remaneret. Magna hfcc : sed quid miraris ? Audi
quid repelat. Non homo se exaltavit non homo se perfe- ,

cit, non sibi homo gloriam dedit, non homo vicit, non
homo sibi saiuti fuit : « Dextera Domini fecit virtutem. »

XII. « Non moriar, sed vivam, etcnarrabo opera Do-

» mini *. stragem funerum ubique facientes, Ec-
» At illi

clesiam Christi mori arbitrabanlur. Ecce nunc enarrat

opera Domini. Uioique Christus beatorum Martyrum glo-
ria est. Vicit vapulando ferientes 5
patiendo, impatientes;
dihgendo , saevientes.

XIII. Tamen cur tanta indigna pertuUt corpus Christi,

sancta Ecclesia ,
populus in adoptionem indicet nobis.
« Emendans inquit emendavit me Dominus et morti
, ,

» non tradidit me^. » Non ergo quidquara viribus suis

licuisse arl^itretur fremitus irapiorum non liaberet istara :

potestatem, nisi sibi data esset desuper. Saepe fiiios pater-

familias per nequissimos servos cmendari jubet 5 cum illis
haereditatem compedes proeparet. Quae est ista hae-
, illis

reditas? Anri est? an argenti? an gemmarum? autfundo-

rum amoenorumque prsediorum ? Vide qua intretur , et
,

cognosce quid sit.

' 2 Cor. VI. 10. — ' Pioiii. -«, ?>. — ^ Psal. csvn, iQ. — 4 Ibid. 17. —
^ Ibid. 18.
 —

ENARRATIO in psalmum cvii. 375

XIV. « Aperite , inqmt, mihi portasjustitise.» Ecce au-
divimus portas. Quid est intus? « Ingressus , inquit , in eis
)) confitebor Domino^ )> lUa confessio laudisest, « Ad-
)) mirabilis usque ad domum Dei , in voce exultationis et
» confessionis , soni festivitatem celebrantis "^
: » hsec est

seterna beatitudo justorum, qua beati sunt qui inhabitant

in domo Dei in saecula sseculorum laudantes eum ^.
,

XV. Sed vide quemadmodum intretur in portas justi-

tiae.tt Hae portae Domini , inquit ,
justi intrabunt in eas *.)>

Has saltem nemo intret injustus, in illam Jerusalem ,

quae
non recipit incircumcisum , ubi dicitur : « Ganes foris^. ))

Satis sit quod in longinqua peregrinatione mea « Inhabi-

» tavi cum tabernacidis Cedar , et cum his qui oderunt
))pacem eram pacificus ^ : )) pertuli usque in fmem per-
mixtionem malorum sed, , « Hse portae Domini_, justi in-
)) trabunt in eas. »
XVI. « Confitebor tibi, Domine^ quoniam exaudisti me,
» et factus es mihi in salutem'. » Quam saepe ostenditur
laudis esse ista confessio , non vulnera medico ostendens,
sed de percepta sanitate gratias agens. Ipse autem medi-
cus salus est.

XVII. At istum c[uem dicimus ? « Lapidem quem re-

» probaverunt sedificantes. )) Nam , « Hic factus est in
» caputanguh® ut duos conderet in se, in unum novum
:

» hominem faciens pacem et connecteret utrosque in

, ,

» uno corpore Deo ^ » circumcisionem sciHcet et prae-

,

putium.
XVIII. « A Domino factus est ei ^'^
: » id est , capiti an-
guii a Domino factus est. Quamvis enim hoc non esset fac-
tus , nisi passus esset : non tamen hoc ab eis a quibus
I Psal. cxvn, 19. — xu,
' Id. — 5. 3 ij. txxxui, 5. — 4ld. cxvu, 20.
— 5 Apoc. xxu, i5. — 5.-7
6 Psal. cxix, Id. cxvu, 2i. — Ibid. 22. ^

9 Ephes. u, i5, 16. — loPsal, cxvu, 23.

 ,

376 S. AUGUSTINI EPISCOPI

passus est^ factus est. Nam illi qui sedificabant , reproba-
verunt quod Dominus occulte sedificabat fecit
: sed in eo ,

in caput anguli quod illi reprobaverunt.aEt est mirabilis

M in oculis nostris : » in oculis interiorisliominis, in oculis
credentium , sperantium, diligentium non in oculis car- 5

nalibus eorum ,
qui quasi horainem contemnendo repro-
baverunt.
XIX. (( Hic est dies ,
quem fecit Dorainus^ » Meminit
iste homo se dixisse in superioriJDUs Psalmis : « Quoniam
» inchnavit aurem suam mihi , et in diebus meis invo-
» cavi'^ : » dies Unde modo
suos coraraemorans veteres.
dicit Hic est dies quem fecit Dominus » id est quo
: ((
,
:
,

mihi salutera dedit. Hic est dies, de quo dixit Tempore : ((

» acceptabih exaudivi te, et in die salutis adjuvi te^ : »

id est , dies quo ille raediator factus est in caput anguh.

(( Exulteraus ergo et jucunderaur in eo. »

XX. ((ODoraine, salvura me fac^o Domine, beneprospera

» iter vero"*. » Quia dies sahitis est, Salvum me fac. » ((

Quia de longinqua peregrinatione revertentes sejungimur

ab eis qui oderant pacem cum quibus eramas pacifici ,

et cura loquereraur eis debehabant nos gratis'" « Bene , 5

» prospera iter » redeuntilms, quia tu nobis factus es via.

XXI. ((Benedictuseniraqui venitin noraine Doraini*^. »
Maledictus ergo ille qui venit in nomine suo sicut in :

Evangelio dicit « Ego veni in nomine Patris mei et non

, ,

accepistis me : si alius venerit in noraine suo , ilhmi acci-

M pietis '. Benediximus vos dedomo Domini. » Credo quod
ista vox magnorura est ad pusillos, eoruni scihcet magno-
ram ,
qui verbuni Deum apud Deum , sicut in hac vita
possunt , mente continguni 5 et taraen serraonem suum
propter parvulos temperant, ut possint sinceriter dicere
' Psal. cxvii, q4- — ' IJ- c:^iv, 2. — ^ Isal. xux, 8. — 4 Psal. cxvii, 25.
— 5 1(1. cxix, 7. — M ''
cxvii, 26. — 7 Joan. v, 43-
 enarrAtio in psalmttm cxvii. 377
quod ait Apostolus , « Sive enim mente excessimus Deo ,

» sive temperantes sumus vobis cliaritas enim Christi

^

» compeliit nos ^ » Ipsi parvulos benedicunt de interiore

domo Domini, ubi lausilla in saecula sseculorum non de-
ficit : et ideo videte quid inde annuntient.
Deus Dominus etilluxit nobis". » Dominus ille
XXII. « ,

qui venit in nomine Domini quem reprobaverunt redifi- ,

cantes , et factus est in caput anguli ^ : Mediator ilie Dei

et bominum homo Christus Jesus"^, Deus est, aequalis est
Patri, et illuxit nobis, ut quod credidimus intenigeremus,
et vobis nondum inteUigenlibus sed jam credentibns,
,

enuntiaremus. Ut autem et vos intelUgatis , « Constituite

» diem festum in confrequentationibus,, usque ad cornua

» altaris : » id est, usque ad interiorem domum Dei , de
qua vos benediximus, ubi sunt altaris excelsa. « Consti-
» tuite diem festum non tepide ac segniter sed « In , )^ ,

» confrequentationibus. » Ipsa cst enim vox exultationis

soni festivitatem celebrantis, ambulantium in loco taber-

nacuU admirabihs usque ad domum Dei ^ Si enim est ibi
spiritale sacrificium sempiternum sacrificium laudis et , ,

sacerdos sempiternus est et ahare sempiternum pacata ,

mens ipsa jastorum. Hoc apertius dicimus fratrcs qui- , :

cumque Deum Verbum intelhgere volunt non eis sufli- ,

ciatcaro quod propter eos Verbum factum est, ut lacte

,

nutrirentur nec in terra suihciat iste dies festus

; quo ,

Agnus occisus est sed constituatur in confrequentationi-

:

bus quousque perveniatur exaltalis a Domino mentibus

, ,

nostris , usque ad ejus divinitatem interiorem ,

qui nohis
exteriorem humanitatem lacte nutriendis praebere digna-
tus est.
XXIII. Et quid ibi ahud , nisi laudes ejus cantabimus?
' 2 Cor. V , i3 , i4- — ' Psal. cxvii ,27. — ^ Jiatth. xxt, 9 et 42. —
4 I Tim, 11, 5. — 5 psal. xli, 5.
378 S. AtJGUSTINI EPISCOPI

Quid ibi aliud dicemus , nisi , « Deus meus es tu , et con-

)) fitebor tibi 5 Deus meus es tu, etexaltabo te ^ confitebor
)> tibi , Domine quoniam ,
exaudisti me , et factus es mihi
)) in salutem* ? » Non strepitu verborum ista dicemus, sed
dilectio inhaerens illi per se ipsam claraat istam vocem, et
dilectio ipsa vox est ista. Itaque sicut coepit laudera, ita
terminat : « Confitemini Domino quoniam bonus ,
quo-
» niam in sseculum misericordia ejus -. » HinccoepitPsal-
mus huc desinit quoniam sicut ab initio quod deserui-
, :

mus , ita in fniem quo redimus, non est aliquid quod sa-
lubrius delectet ,
quam laus Dei, et semper AJleluia. ))

V» 'VVV»VVV\ VVVV^VVV» VVV'» VVV» VVV^X VVV^VVV^ VVVX VVV\VVVXiVVV\ VVVX^VVVX^^MVVM vvvx^vwx

ENARRATIO

IN PSALMUM CXYIII.

PROOEMIUM.

PsA.LMos omnes cseteros^, quos codicem Psalmorum

novimus continere quod Ecclesiae consuetudine Psalte-
,

rium nuncupatur, partim sermocinando in populis, partim

dictando exposui, donante Domino, sicutpotui Psalmum :

vero centesimum octavum-decimum, non tam propter ejus

notissimam longitudinem ,
quam propter ejus profundi-
tatem pauciscognoscil)ilem differebam. Et cum molestis-
sime ferrent fratres mei , ejus sohas expositionem ,
quan-
tum ad ejusdemcorporis Psaimos pertinet, deesse opusculis
nostris meque ad hoc solvendum debitum vehementer
,

' Psal. csvii, 23. — ' Ibid. 29. — ^ vide D. Guillon, tom. xxii, pag.
32-35.
 ENARUATIO IN PSALMtJM CXVIII , SERMO I. 379
urgerent , diu petentibus jubentibusque non cessi : quia
quotiescumque inde cogitare tentavi semper vires nos- ,

trae intent-ionis excessit. Quanto enim videtur apertior,

tanto mihi profundior videri solet 5 ita ut etiam quam sit

profundus, demonstrare non possem. Aliorum quippe,

qui difiicile intelliguntur , etiamsi in obscuritate sensus
latet tamen apparet obscuritas hnjus autem nec
, ipsa :

ipsa quoniam talem prsebet superficiem ut lectorem at-

5 ,

que auditorem non expositorem necessarium habere cre-

,

datur. Et nunc quod tandem ad pertractationem ejus ac-

ccdo ,
qaid in eo possim prorsus ignoro
,
: spero tamen ut
ahquid possim, afruturura atque adjaturum Deum. Sic
enim fecitinomnibus, quaecumque sutiicienter, cumprius
mihi ad intelligendum vel exphcandum dilliciha ac pene
impossibiha viderentur, exposui. Statui autem per sermo-
nes id agere, qui proferantur in populis, quas Graeci 6u.i)vta;

vocant. Hoc enim justius esse arbitror , ut conventus

ecclesiastici non fraudentur etiam Psalmi hujus intelh-
gentia , ut ahorum delectari assolent cantilena.
cujus , ,

Sed sit huc usque prooemium jam de ipso est loquendum,

:

dequo istuc visum est pra3loquendum.

SETxMO I.

I. Ab exordio suomagnus Psalmus iste, charissimi, ex-

hortatur nos ad beatitudinem, est qui non quam nemo
expetat. Quis enim usquam vel potest, vel potuit, vel po-
terit inveniri, qui noht esse beatus? Quid igitur exhorta-

tione opus est ad eani rem quam sua sponte appetit ,

animus hiimanus? Nam profecto qui exhortatur id agit, ,

ut excitetur volmitas ejus cum quo agit, adiUud propter

380 S. AUGTTSTINI EPISCOPI

quod exhortationis adhibetiir alloquium. Utquid ergo

nobiscum agitur, ut vehmus quodnolle non possumus ; ,

nisi quia omnes quidem beatitudinem concupiscunt sed ,

quonam modo ad eam perveniatur plurirai nesciunt? ,

Ideoque hoc docet iste ,

qui dicit : « Beati imraaculati in
» via, qui ambulant in lege Domini ^ » Tanquam diceret,
Scio quid vehs , beatitudincm quaeris : si ergo vis esse
beatus, esto immaculatus. Illud enim omnes , hoc autem
pauci volunt, sine quo non pervenitur ad illud c[uod omnes
voiunt. Sed ubi eritquisque immaculatus, nisi in via.^ In
qua via, nisi in lege Domini ? Ac per hoc « Beati imma- ,

)) culati in via, qui ambuLint in lege Domini non su- , ))

pertluo nobis dicitur , sed exhortatio necessaria nostris

mentibus adhiljetur. Quid enim boni sit ad quod multi
pigri sunt , id est , imraaculatos arabulare in via ,
quae lex
est Domini , sic ostenditur , cum beatos esse , qui hoc fa-
ciunt^ indicatur , ut propter ilkid quod omnes volunt,
etiam hoc fiat quod plurimi nolunt. Beatura quippe esse,

tam raagnura est bonum ut hoc et boni vehnt et mah. ,

Nec mirura est, quod boni propterea sunt boni sediHud ;

est rairura, quod etiara raah propterea sunt raah ut sint ,

beali. Nam quisquis libidinibas deditus, luxuria stupris-

que corrurapitur, in hoc raalo beatitudinem quaerit, etse
miserura putat, cura ad suse concupiscentise vokiptatem
laetitiamque non pervenit , beatum vero non dubitat jac-
tare, cum pervenit. Et quisquis avaritias facibus inardes-
cit, ad hoc congregat quocuraque modo divitias, utbeatus
sit: jnimicorura sanguinera fundere quicumcpie desiderat,
dorainationeni quisquis afYectat, crudehtatem suam quis-
quis alienis cladibuspascit, in oranil)us scelcribus beati-
tudinem cjuaerit. Hos igitur errantes, et vera miseria falsam
beatitudinem rec[uirentes , revocat ad viam , si audiatur,
' Psal. cxvm, i.
 ,:

ENARRATIO IN PSALMtJM CXVIII , SERMO I. 381

vox ista divina ,
« Beati immaculati in via ,
qui ambulant
» in lege Domini : » lanquam dicens Quo itis? Peritis, ,

et nescitis. Non illac ilur qua pergitis, quo perveniie de-

sideratis : nam utique l^eati esse cupitis ^ sed misera sunt,
et ad majorem miseriam ducunt itinera ista ,
qua curritis.

Tam magnum bonum quaerereper mala nolke : si ad illud

pervenire valtis huc venite, hacite. Viae perversae relin-
,

c[uite mahgnitatem, qui non potestis rehnquere beatitu-

dinis voluntatem. Frustra tendendo fatigamini ,
quo per-
veniendo inquinamini. Non autera beati inc[uinati in errore,
c[ui ambulant in perversitate saeculi : sed , « Beati imma-
)) culati in via, c[ui ambulant in lege Doraini. »
II. Quid porro adjungat attendite, « Beatiqui scrutan-
» lur testimonia ejus^ in toto corde excjuirunt eum ^. »
Non mihi videtur ahud his verbis commemoratum beato-
rara genus, c[uara illud c[uod ante dictuni est. Nam scru-
tari testiraonia Domini , et eum in toto corde exc|uirere
hoc est immaculatum in via , in lege Domini arabulare.
Denique sequitur et , dicit , « Non enira qui operantur
» inic[uitatem , in viis ejus ambulaverunt -. » Si ergo am-
bulantes in via _,
id est , in lege Domini, ipsi sunt scrutantes
testimonia ejus , et in toto corde exquirentes eum 5
pro-
fecto qui operantur iniquitatem, non scrutantur testimonia
ejus.Et tamen novimus operarios inic[uitatis ad hoc scru-
tari testimoniaDomini, quia malunt docti esse quara justi
noviraus et alios ad hoc scrutari testimonia Domini non ,

quocl jam recte vivant , sed ut sciant c[ueraadmodum vi-

vere debeant. Tales ergo nondum immaculati ambuJant
in lege Domini , ac pcr hoc nondumbeati. Qaomodo ergo
intelhgendum est, « Beati c[uiscrutanturtestimoniaejus; »
cura vidcamus homines ejusscrutari testiraonia non bcatos,
cjuia non immaculatosPNam Scriba3 et Pliarisau super ca-
Psal, CKviii, 2. — 2 Ibid. 3.
 ;

382 s. ArGtJSTmi episcopi

thedram Moysi sedentes , de quibus Dominus ait : « Quae
)) dicunt , facite ;
quae autem faciunt , iacere nolite
» dicunt enim, et non faciunt* : « utique scrutabantur
testimonia Domini, ut haberent quae dicerent bona, quam-
vis facerent maia. Sed hos omittamus. Recte quippe res-
pondebitur nobis ,
quod isti non scrutantur testimonia
Domini. Non enim quaerunt ipsa, sed aliud quseruntper
ipsa, id est, ut glorificentur ab hominibus, vel ditentur.
Non est hoc scrutari testimonia Dei, non dihgere quod
ostendunt, noUe pervenire quo ducunt, idest, ad Deum.
Aut si et ipsi scrutantur testimonia Dei, quaravis non ut
ipsum, sed ut aliud ex his inveniant et acquirant ^ certe
non in toto corde exquirunt eum, quod nonutique frustra
hic additum cernimus. Sciens enim Spiritus qui haec di- ,

cit , multos propter aliud non propter quod constitutum,

est, scrutari testimonia ejus, non tantum dixit, « Beati

» qui scrutantur testimonia ejus : » sed addidit, « In toto
)) corde exquirunt eum, tanquam docens quemadmodum,
vel propter quid scrutanda sint testimonia Domini. Deni-
queinhbro Sapientiae loquensipsa Sapientia, « Quaerunt,
)) inquit, me mah , et non inveniunt; oderunt enim sa-
)) pientiam^. y> Quod quid aUud, quam oderuntme.^
est

Quaerunt ergo me , ait, et non me inveniunt qui oderunt

me. Quomodo igitur dicuntur quaerere quod oderunt, nisi
quia non hoc sed ahud ibi quaerunt? Non enim vokmt
,

esse sapientes in Dei gloriara , sed volunt videri sapientes

propterhominum gloriam. Quomodo enim sapientiam non
oderunt, quae jubet et docet contemnendum esse qnod
dihgunt? Proinde , « Beati immaculati in via ,
qui ara-
)) bulant in lege Doniini. Beati qui scrutantur testimonia
» ejus, intoto corde exquirunt eum. )) Sic enim scrutando
testimonia ejus , ut in toto corde exquiraut eum imma-,

• Matth, xsui, 3. — = riov. i, 28, 29.

 ,

ENAPiRATlO IN PSALMUM CXVIII , SERMO I. 383

culati ambulant iu lege Domini. Nuraquid tamcn ille non
scrutabatur testimonia ejus, nec quoerebat eum ,
qui di-
cebat , « Magister bone ,
quid boni faciam , ut vitam
» seternam consequar ? » Sed quomodoeumin toto corde
quaesivit , cujus consilio divitias suas praetuiit ,
quo audito
tristis abscessit ^? Nam et propheta Isaias dicit , « Quaerite
» Dominum •, et cum inveneritis euni , derelinquat impius
» vias suas , et vir iniquus cogitationes suas ^ ? »

III. Quaerunt itaque uteoin- Deum et impii et iniqui,

ventonon sintimpii, neciniqui. Quomodo ergo jam beati,
cum adhuc testimonia ejus scrutantur et exquirunt eum ,
cura hoc facere possint et impii ,
possint et iniqui ? Beatos
autem esse impios etiniquos^ quis vel impius dixerit aut
inlquus ?Ergo spe beati , sicut, « Beali qui persecutionem
» » non propterquod adest,
patiuntur propter juslitiam^ :

quandin mala patiuntur sed propter quod aderit,- quoniam •

ipsorum est regnum coelorum. Et, »Beati qui esuriuntet

» sitiunt justitiam : »non quia esuriunt etsitiunt^, sed prop-

ter quod sequitur, « Quoniam ipsi saturabuntur. »Et, « Beati

» qui plorant : » non quia plorant , sed propter quod se-
quitur, «Quia ridebunt^. » Proinde, « Beati qui scrutan-
» tur testimonia ejus , in toto corde exquirunt eura : »

non quia scrutantur etexquirunt, sed quia inventuri sunt

quod exquirunt. In toto enim corde non neghgenter ,

exquirunt. Si ergo spebeati, fortassis etiam spe immaculati.

Nam profecto in hac vita , licet inlege Domini ambuleraus,
licet scruteraur testimonia ejus , et in toto corde exquira-
mus eum, « Si dixerimus quia peccatum non habenjus
» nos ipsos seducimus , et veritas in nobis non est^? »

Sed hoc dihgentius inquirendum est. Sequitur quippe_,

« Non enim qui operantur iniquitatem in viis ejus ara- ,

' Matth. XXIX, i6 et 22. — = Isai. lv, 6, 7. — 3 jiatth. v, lo. —4 IbiJ.

6. — 5 iijiJ. 5. — G i joau. 1, 8.
 :

384 S. AUGUSTINI EPISCOPI

« bulaverunt. )> Ex c[uo videri potest ,
qui ambulant in
via Domini , id est , in lege Domini, scrutando testimonia
ejus, et in toto corde exquirendo eum jamesseposseim-
,

maculatos, hoc est, sinepeccato, propterverba sequentia,

« Non enim qui operantur iniquitatem , in viis ejus am-
)) bulaverunt. Qui autem peccatum facit, et iniquitatem
» facit , )) ait beatus Joannes : et addidit , « Peccatum
» iniquitas est ^ )) Sed jam sermo iste claudendus est : nec
in angustum lanta c[uaestiocoarctanda.

SERIMO II.

I. ScB.iPTtJM est, et legitur, et verum est, in lioc Psalmo

« Non enim qui operantur inic^uitatem, in viis ejus ambula-
)) verunf-.» Sed elaborandum est, opitulante Deo,in cujus
manu sunt et nos et sermones nostri-^, ne recte dictum, non
recte intellectum, lectorem auditoremve perturbet. Caveii^
dumestenim, ne omnes sancli, quorum illa voxest, « Si

» dixeriraus quia [^eccatum non habemus nos ipsos se- ,

» ducimus et veritas in nobis non est*

, aut non puten- 5

tur ambulare in viis Domini, quoniam peccatum iniquitas

est, et c[ui operantur iniquitatem, non utic|ue in viisejus
ambulaverunt aut quia dubium non est eos ambulare in
5

viis Domini non credantur habere peccatum cjuod pro-

, ,

cul dubio falsum est. Neque enim propter arrogantiam

supcrbiamc[ue vitandam scriptum est : « Si dixcriraus cjuia
» peccatum non haberaus nos ipsos seduciraus. » Alio- ,

quinnonadderetur, « Et veritasinnobis non est » seddi- •

ceretur « Humihtas in nobis non est

: » praesertim quia :

sequitur unde iste sensus clarius ilkistretur, omnesque

> I Joan. ui, 4- — ' Psal. cmii, 3. — 3 Sap. vn, iG. —4 i Joan. 1, 8.
 ,

ENARRATIO IN PSALMrM CXVIII , SERMO II. 385

anferat dubitationis ambages. Cum enimhoc beatus Joan-
nes dixisset , adjunxit : « Si autem confessi fuerimus de-
)) licta nostra , fidelis est et justus ,
qui dimittat nobis
)) peccata nostra, et miuidet nos ab omni iniquitate^ ))

Quid hic dicit, quid contradicit damnabilis impietatis ela-

enim propter arrogantiam devitandam non prop-
tio ? Si ,

fatendam^ non dicunt sancti se non habere

ter veritatem
peccatum quid est quod confitentur, ut remissionem
5

mundationemque mereantur ? An et hoc lit ut arrogantia ,

deviteturQuomodo ergo impetrabitur peccatorura vera

?

mundatio quorum est falsa confessio ? Conticescat igitur

,

et arescat elatio fenea superborum , se ipsa seducens

quae in auribus hominum simulata humiUtate dicit se ha-
bere peccatum in corde autem suo impia elatione dicit
,

senon habere peccatum. Qui enim hoc dicunt se ipsos se- ,

ducunt et veritas in eis non est. Sed quando in auribus

,

hominum hoc dicunt non tantura se ipsos sed alios , ,

quoque doctrinae insanae perversitate seducunt cum :

vero id in corde suo dicunt , ilhc se ipsos seducunt , illic

veritas in eis non est ; ac per hoc se ipsos in corde suo

seducunt , et in suo corde veritatis lumeii araittunt. Ex-
clamet autem sancta familia Christi , fructificans et cres-
cens in universo mundo , humiliter verax et veraciter
humiiis : inquam « Si dixerimus quia pecca-
exclamet , :

)) tum non habemus nos ipsos seducimus et veritas in , ,

)) noliis non est. » Quod si confessi fuerimus deiicta nostra,

fidelis est et justus, ut dimittat nobis peccata nostra , et

)) mundet nos ab omni iniquitate. » Hsec ut dicuntur, ita
sentiantur. Tunc enira erit humilitas vera si non sola ,

ostentetur in lingua ut simus secundum Apostolum :

:

« Non alta sapientes sed humilibus consentientes~.))Non ,

ait « Colloquentes,
: sed, « Consentientes: quod non )) ))

' 1 Joan. I, 9. — ' Rom. xii, i6.

cxviii. 25
 ,

386 S. AUGUSTINI EPISCOPI

fit ore , sed corde. Hypocrita , si dicis te habere , ciim
credas te non habere peccatura foris fingis humilitatem ;

intus amplecteris vanitatem. Ergo et in ore et in corde

non habes verilatem. Quid tibi prodest videri hominibus
humile esse quod dicis si Deus videt altum esse quod sa- ,

pis? Gerte si auribus divinum insonaret oracuKim, Noli

altum dicere nec sic immerito damnareris, si humile in
:

ore coram hominibus et altum in corde coram Domino ,

loquereris. Cum vero audias : « NoU aitum sapere , sed

)) time^ non enim ait, dicere, sed, sapere ) cur non
; )) ( :

etiam intus es humihs ubi sapis?An ideo mens altitudine

inflatur ut humihtatem lingua mentiatur ? Legis vel au-
, ,

dis, « NoH altum sapere , sed time : » et tu in tantum sapis

altum , ut te peccatum existimes non haliere 5 ac per hoc
quia non vis timere , nihil tibi ahud remanet quam tu-
mere.
II. Et unde « Non enim qui
, inquis , scriptum est :

)) operantur iniquitatem, in ambulaverunt?»An viis ejus

vero sancti Domini non ambulant in viis Domini? Quod

si ambulant inquit non operantur iniquitatem si non
, , :

operantur iniquitatem non habent peccatum « Quo- , 5

)) niam peccatum iniquitas esf^. Exurge in adjutorium )>

mihi, Domine Jesu et contra haereticum superbientem ,

opitulare mihi per Apostohim confitentem. Ecce ubi est ,

homo tuus exinaniens se ut impleatur te ? Ipsum audia- ,

mus fratres mei ipsum de hac qusestione, si placet, imo

, •,

quia piacet, interrogemus. Dic nobis, Paule beatissime,

utrum ambidaveris in viis Domini cum in carne adhuc ,

viveres ? Respondet : Et unde dicebam « Verumtamen in :

))quod pervenimus in eo ambulemus ^ ? » Unde dice- ,

bam « Numquid circumvenit vos Titus ? Nonne eodem

:

» spiritu ambulavimus ? nonne usdem vestigiis * ? Unde )>

' Roili. XI, 20. — 2 I joan. m, 4> — ^ Philip. ur, i6. — 4 2 Cor. xu, 18.
 ENARRATIO 1K PSALMIJM CXVIII, SEPaiO II. 387
dicebara : « Quandiu sumus in corpore, peregrinamur a
» Domino ;
per fidem enim ambulamus non per spe- ,

» ciem^? » Quae certior via Domini, quam fides ex qua

justus vivif^^Incujus alterius vioe itinere ad superna ten-
debam quando dicebam
,
: k Unum autem quse retro obli-
» tus, in ea quse ante sunt extentus, secundum intentio-
» nem sequor ad palmam supernae vocationis Dei in
» Christo Jesu^? » Postremo in qua alia via cucurreram,
quando dicebam « Bonum certamen certavi : cursum ,

» consummavi ? » Satis sint ista reponsa quibus apos-

"*

tolum Paulum in viis Domini ambulasse didicimus sed ab :

illo et abud inquiramus. Dic obsecro, o Apostole, quando

adhuc in carne vivens in viis Domini ambulabas, habebas

peccatum, an sine peccato eras ? Audiamus utrum se ipse
seducat, an vero quod beatus Joannes ejus co-apostolus
sapiat quoniam veritas erat in eis^. Et hic ergo respon-
:

det Nonne legistis ubi confiteor dicens « Non enira

: , :

» quod volo facio bonum, sed quod nolo malum, hoc

» ago ^ ? » Et hoc audivimus jam itaque illud interro- :

garaus Quornodo in viis Domini ambulabas si malum

, ,

quod nolebas hoc agebas cum Fsalmus sanctus insonet ;

dicens : « Non enira qui operantur iniquitatem , in viis

» ejus ambulaverunt?» Audi continuo respondentem per
sententiaro consequentem « Si c[uod nolo, inquit, ego :

» hoc facio, jam non ego operoriilud, sed quod habitat

» in me peccalum".» Ecce quemadmodura qui arabulant

in viis Domini, non operantur peccatum, et tamen non
sunt sine peccato 5 c{uiajam nonipsi operantur illud , sed
quod habitat in eis peccatum.
III. Hic dicet ahquis : Quomodo agebat quod nolebat
malum, et quoraodo ipse non id agebat, sed quod habita-
> 2 Cor. V, 6, 7. — 2 Rom. 1, 17. — ^ Philip. 111^ i3, 14. —42 Tim.
IV, 7. — 5 I Joan. 1, 8. — ^ Rom. vii, i5. — 7 IbiJ. iS-i^.

25.
 ,,

388 S. AUGUSTINI EPISCOPI

bat in illo peccatum? Interim jara ista qiiaestio soliita est
satisque apparuit Scripturre auctoritate canonicae , fieri

posse ut ambiilantesin viis Domini quamvis non sint sinc

,

peccato , non tamen id operentur ipsi. « Non enim qui

)) operantur iniquitatem,» hoc estpeccatura, « Quia pec-

» catum iniquitas est^ in viis ejus ambulaverunt. » Jam-

,

vero qua ratione possit intelligi, et agens illud propter

corpus mortis hujus, in quo lex peccati habitat, et nou
ipse agens illud propter vias Domini in quibus ambulat j
alius sermo necessarius est quia iste claudendus est. ,

SERMO III.

I.Propter id quod in Psalmo isto scriptum est, «Non enim

» qui operanturiniquitatem, inviisejusambulaverunf*, »
quoniam « Peccatum iniquitas est^, » sicut Joannesapos-
toius dicit , exorta ditiicihs quKstio, Quomodo possint
Sancti in hac vita et non esse sine peccato, quia et iilud
verum est, « Si dixerimus quia peccatum non habemus ,

» nos ipsos seducimus, et veritas in nobis non est^; » et

tamen ambulare vias Doraini ,

quas non ambulant qui
operantur iniquitatem : solutaest, dicente apostolo Paulo,
« Jam non ego operor illud, sed id quod in me habitat
» peccatum^. » Quomodo enim est sine peccatoquo , in
habitat peccatum? Ambulat tamen vias Domini, quasnon
ambulant qui operantur^ quiajam nonipseoperaturiilud,
sed quod in eo habitat peccatum. Verumtamen ita soluta
est quaestio ista, ut dillicilior altera nasceretur, Quomodo
agat homo quod ipse non agit. Utrumque enim dixit , et

' 1 Joan. m, 4- — ' Psal. cxviii , 3. -- 3 i Joan. i, 8. — 4 Rom. vii

17 et 20.
 ENARHATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO lll. 389
« Non qiiod volo , ago : » et , d Non ego operor illud , sed
))quod habitat in me peccatum^ Unde intelligerc de- ))

bemus quando peccatum quod liabitat in nobis opera-

,
,

tur innobis, tunc nos id non operari; quando nequaquam

ei voluntas nostra consentit , et tenet etiam corporis mem-
bra , ne obediant desideriis ejus. Quid enimoperatur pec-
catum nolentibus nobis nisi sola illicita desideriaPQuibus ,

si voluntatis non adhibeatur assensus movetur quidem 5

nonnullus affectus , sed nullus ei relaxatur effectus. Hoc

prsecepit idem Apostolus , ubi dicrt , « Non ergo regnet
» peccatum in vestro mortali corpore , ad obediendum
» desideriis ejus , nec exhibeatis membra vestra arma ini-

» quitatis peccato^. -) Suntitaque desideria peccati, qui-

bus nos prohibuit obedire. Operantur ergo peccatum haec
desideria quibus si obedimus, et nos operamur si au-
•,
:

tem obtemperantes Apostolo non obedimus illud eis , non

nos operamur ^ sed quod in nobis habitat peccatum. Si
,

autem desideria nulla haberemus illicita nec nos nec , ,

peccatum mali aliquid operaretur in nobis. Motum porro

illiciti desiderii cui non obediendo non eum nos opera-
,

mur, ideo et nos agere dicimur, quoniam non est naturae

vigor alienae, sedlanguor est nostrse a quo languorc omni :

modo salvi erimus cum et animo et corpore immortales ,

facti fuerimus. Quapropter et quia in viis Domini ambu-

lamus, non obedimus desideriis peccati etquia non sumus •,

sine peccato , habemus

Ac per hoc jam desideria peccati.
nos ea non operamur non eis obediendo sed quod in , ;

nobis habitat peccatum, eadem commovendo. « Nonenim

» qui operantur iniquitatem, » idest, obediunt desideriis
peccati Domini ambulaverunt.
, « In viis

II. Sed adhuc quaerendum est, quse petamus dimitti

nobis quando dicimus Deo

_,
« Dimitte nobis debita nos- :

'
Rom. vu, 16. — 2 id vi^ 12, i3. — 3 1(1. vii^ ir._
390 s. AuorsTiNi episcopi
)) tra^ utrum quaenos operamur quando peccati desi-
: ))
,

deriis obedimus anipsa desideria nobis dimitti volumus,

;

quse nos non operamur, sed quod habitat in nobis pecca-

tum. Quantum quidem ego sapere possum, languoris illius
et infirmitalis, unde illicita desideria commoventur, quod
peccatum appellat Apostolus-, universus reatus sacramento
baptismatis est solutus, cum omnibus quae illi obedientes
fecimus , diximus, cogitavimus •, nec nobis deinceps lan-
guor iste obesset, quamvis inesset, si desideriis ejus illi-
citis nullis unquam obedientiam prseberemus , sive ope-
ratione, sive locutione, sive tacita assensione •, donec etiam
ipse sanaretur , cum id quod poscimus esset impletum ,

sive dicentes , « Veniat regnum tuum^ )> sive dicentes,

(( Libera nos a malo^ : )) sed quoniam tentatio est vita
humana super terram^ ; etiamsi a criminibus longe sirnus,
non tamen deest ubi desideriis peccati, vel facto^ vel
dicto, vel cogitatu obediamus ;
quando adversus majora
vigilantibus, quaedam incautis minuta sulirepunt qune si :

adversus nos colhgantur, etsi non singula suis molibus

conterunt, omnia tamen acervo nos obruunt. Et propter
hnec, etiamhi qui ambulant in viisDomini dicunt, « Di- ,

)) mitte nobis debita nostra^ : » quoniam ad vias Domini,

et ipsa oratio pertinet , et ipsa confessio quamvis non ad 5

eas peccatapertineant.
III. Itaque in una com-
viis Domini ,
quas omnes fides

plectitur « Qua in eum creditur qui justificat impium

,
^*
5
)>

qui etiam dixit, « Ego sum via^ nemo peccatum ope- : ))

ratur, sed confitetur. Deviat ergo , cum peccat : et ideo

peccatum viae non tribuitur, quod a deviante committitur :

sed in via fidei pro non peccantibus habentnr qiiibus ,

peccatanon imputantur. De quibus apostolus Paulusjus-

• Matth. vr , i2. — ^ Rom. vir, 7-05. — 3 Malth. vi, 10-12. — 4 Job,

VII, I. — ^ Mattu. VI, 12. — C Rom. iv, 5. — 7 Joan. xiv, 6.

 ENARRATIO IN PSALMTJM CXVIII , SEUMO III. 391
titiam fidei commendans in Psaimo scriptum esse mons- ,

travit « Beati quorum remissae sunt iniquitates

, et quo- ,

'» rum tecta sunt peccata beatus vir, cui non imputavit :

» Dominus peccatum ^. » Hoc prsestant viae Domini ac :

per hoc, quoniam « Justus exfide vivit~_, » ab ista via

Domini ilia alienat iniquitas, quae est infidelitas. In hac
autem via, id est, in fide pia quisquis ambulat, aut pec-
catum non operatur aut si quid a deviante committitur^,

propter viam non imputatur, et tanquam non fuerit ope-

ratus accipitur. Et ideo bene etiam sic intelligitur a Non ,

» enim qui operantur iniquitatem in viis ejus ambula- ,

))verunt » ut hanc iniquitatem significaverit quse re-

:
,

ceditafide, aut non accedit ad fidem. Quemadmodum

enim ait Dominus de Judseis « Si non venissem pecca- ,
,

» tum non haberent^. » Necutique sine ullopeccatoerant,

antequam Christus veniret in carne, et ex quo venit,

coeperunt habere peccatum sed peccatum quoddam cer- :

tum id est infidelitatis intelhgi voluit quoniam non

, , ,
;

crediderunt in eum. Ita qui operantur iniquitatem, non

quamhbet sed hanc ipsam infidehtatis non in viis ejus
, ,

ambulaverunt quia, « Universse viaeDomini misericordia

:

» etveritas^ » utrumque autem inChristo est, et prseter

^

Christum nusquam est. « Dico enim Christum ait Apos- ,

» tohis, ministrum fuisse circumcisionis, propter veritatem

» Dei ad confirmandas promissiones Patrum Gentes
, ^

M autem super misericordiam glorificare Deum ^. » In hoc

igitur misericordia, quia nos redemit in hoc veritas, quia :

id quod promissit implevit et impleturus est quod pro- ,

mittit. « Qui ergo operantur iniquitatem, » id est, infide-

litatem , « Non in viis ejus ambulaverunt 5 » quia in Chris-
tum non crediderunt. Ergo convertantur , et in eum qui
I
Roni. IV, 7, et Psal. xxxi, 1,2. — * Rom. 1, 17. — 3 Joan. xv, 22. —
4 Psal. XXIV, 10. — 5 Rom. xv, 8, 9.
392 S. AUGUSTINI EPISCOPI
justificat impium ^, pie credant , atque iii illo misericor-
ciiam peccatis dimissis , et veritatem compietis promissis,
hoc est, universas vias Domini inveniant : in quiJjus am-
Lulantes non operabuntur iniquitatem : quia non tenebunt
infidelitatem , sedfidem, quae per dilectionem operatur-,
et cui peccatum non imputatur.

SERMO IV.

I. Quisest, charissimi, qui Domino dicit, « Tu pr.ne-

» cepisti mandata tua custodiri nimis. Utinam dirigantur

» viaemcsead custodiendas justificationes tuas. Tunc iion
» confundar, dum inspicio in omnia mandata tua"?»
Quisestquihocdicit,nisiunumquodquemembrumChristi,
vel potius universum corpus Christi? Et quid est, « Tu
» prsecepisti Utrum nimis
mandata tua custodiri nimis ? »

praecepisti an nimis custodiri? QuodUbet horum intelh-

,

gamus, contraiHara memorabilem nobilemque sententiam

hoc dictum videtur, quam Grseci laudant in sapientibus
suis , et Latini laudando consentiunt, « Ne quid nimis ^. »

Si enim hoc verum est ut ne quid nimis fiat quomodo,

,

verum est ,
quod hic dicitur , « Tu pr^ecepisti mandata
» tua custodiri nimis? » Quando Deus aliquid vel nimis
praeciperet , vel nimis custodiri vellet , si omne nimiuni
reprehensione dignum esset ? Diceremus ergo nos nulia
Graecorum sapientium auctoritate teneri quod , intuentes
scriptum est, « Nonne stuItamfecitDeus sapientiamhujus
» mundi^ : » et potius istam sententiam falsam esse cre-
deremus, quadictum est, « Nequid nimis, » quam divinum
' Roia. IV ,5. — ' Galat. v, 6. — ^ Psai. ckvhi ,
^-6. — 4 Terent. Andv.
Act. 1, sc. I. — 5 I Cor. r, 20.
 ENARRATIO IN PSALMtJM CXVIII , SERMO IV. 393
eloquium , ubi legimus atque cantamus , « Ta prcecepisti
)) mandata tua custodiri nimis 5 )) nisi nos non grseca elatio,
sed vera ratio revocaret? JSimis quippe dicitur ,
quid([uid
plus fuerit quam oportet. Nami parum et nimium duo
sunt inter se contraria. Parum est quod minus est quam
oportet: et nimium plus quam oportet. Horura in raedio
modus est quod dicitur sat est. Gum itaque utile sit in
,
,

vita et moribus ut amplius quam oportet nihil omnino

,

faciamus profecto veram esse sententiam « Ne quid ni-

•,
,

)) mis , )) fateri potius quara negare deberaus. Sed ali-

quando latina lingua hoc verbo sic abutitur, ut nirais

pro eo quod est, valde, et positura inveniaraus in Litteris
sacris, et ponamus in sermonibus nostris. Nam et hic ,
« Tu prsecepisti raandata tua custodiri nirais , )> nonnisi,
Valde, intelbgimus, si recte inteUigimus. Et, Nirais te di-
ligo, si ahcui charissimo dicimus, non utique plus quara
oportet, sed vaide nos dihgere intelligi volumus.Denique
illa grseca sententia non habet hoc verbum ,
quod hic
legitur. Ibi enira est avy.v, quodest, nimis : hicest autem
co':^sa, quod est, valde. Sedahquando, utdiximus, nimis
pro eo quod est valde, et dictum invenimus, et dicimus.
Unde nonnulli etiam latini codices non habent, « Tu prae-
)) cepisti mandata tua custodiri nimis 5
)) sed , « Yalde. )>

Valde itaque praecepit hoc Deus , et valde oportet Dei

custodiri mandata.
II. Sed humihs pietas vel pia huraihtas, et fides non
immemor gratise ,
quid adjungat attendite : « Ulinara, in-
» quit , dirigantur vite meae ad custodiendas justificatio-
» nes tuas^ )) Prcecepisti quidera tu, sed utinam quod
prsecepisti hat raihi. Ubi audis « Utinam, vocem optan- )>

tis agnosce ; et agnita voce optantis depone superbiara ,

prsesumentis. Quis enira se dicat optare, quod sic habet

' Psal. csvni, 5.
394 S. AXJGUSTINI EPISCOPl

in arbitrii potestate , iit nullo indigens adjumento id pos-

sit efiicere ?Ergo si optat homo quod praecipit Deus ut •,

det ipse quod prrecipit rogandus estDeus. A quo enim ,

optandum est nisi abillo, a quo « Patre luminum omne

,

))datum optimum et omne donum perfectum sancta ,

)) Scriptura teste descendit ? » Propter eos autem qui

,
^

putant hoc solo nos ad faciendam justitiam divinitus ad-

juvari, quod Dei prGecepta nobis in notitiam proferuntur,
ut ea cognita jam sine uUa Dei gratia solis nostrae vo-
, ,

luntatis viribus impleantur, non optat hic dirigi vias suas

ad custodiendas justificationes Dei nisi jam ejus acceptis ,

ipso praecipiente mandatis. Ad hoc enim pertinet quod

praemisit « Tu praecepisti mandata tua custodiri nimis.))
,

Tanquam diceret Jam legem accepi, jam novi « Tu enim

: \

)> praecepisti mandata tua custodiri nimis et mandata : ))

tua sancta^ et justa, et bona ; sed peccatum per bonum

mihi operatur mortem -, nisi adjuvet tua gratia, « Uti-
)) nam ergo dirigantur viae meae ad custodiendas justifica-
)) tiones tuas. ))

III. « Tunc non confundar, dum inspicio in omnia

)> mandata tua^ Mandata Dei sive cum leguntur, sive

)>

cum memoria recoluntur, tanquam speculum intuendum

est secundum apostolum Jacobum dicentem
, « Si i[uis :

» est auditor verbi et non factor hic comparabitur viro ,

)> consideranti vultum nativitatis suse in speculo consi- 5

» deravit enim se et abiit et statira obhtus est quaHs

, ,

» fuerit qui autem perspexerit in legem perfectam liber-

:

» tatis, et permanserit , non auditor obliviosus factus^ sed

» factor operis ,
Talem se
hic beatus in facto suo erit *. »

iste vult esse ut inspiciat tanquam

, mandata in speculo
Dei, et non confundatur quia non auditoc eorum tantum :

» Jacob. 1, 17. — » Roni. vii, 12, i3. — ^ Psal. cxvin, 6.-4 Jacob.

1, 23-25.
 ,,

enArrAtio in psalmum cxviii, sermo IV. 395

vult esse, sed factor. Propterea optat dirigi vias suas ad
custodiendas justificationes Dei. Unde dirigi , nisi gratia

Dei? Alioquin legem Dei habebit, nonubi gratuletur, sed

ubi confundatur ^ si voluerit mandata inspicere, quoe non
facit.

IV. « Confitebor , inquit , tibi , Domine , in directione

» cordis, in eo quod didicerim judicia justitiae tune*. m
Non peccatorum confessio ista , sed laudis sicut ait
est :

etiam ipse, in quo peccatum nulium erat, « Confitebor

» tibi, Pater , Domine , coeli et terrae^ : » et sicut scrip-

tum est in libro Ecclesiastico : « Ha3c dicetis , in confes-

)) sione : Opera Domini universa c[uoniam bona valde^.
» Confitebor , inquit, tibi in directione cordis. » Utique si

dirigantur viae meae , quoniam tu fecisti

confitebor tibi ,

et tua laus est ista , non mea. Tunc enim « Confitebor in

» eo quod didicerim judicia justitiae tuse, » si directum
cor habebo , directis videlicet viis meis ad custodiendas
justificationes tuas. Nam quid mihi proderit quod ea didi-
cerim , si corde perverso vias abibo pravas ? Non enim
laetabor in eis, sed accusabor ab eis.
V.Deinde adjungit : « Justificationes tuas custodiam^.»
Quae omnia ex illo utique connectuntur ,
quod ait : « Uti-

» nam dirigantur viae meae ad custodiendas justificationes

» tuas : tunc non confundar dum inspicio in omnia man-
» data tua ; et confitebor tibi in directione cordis, et jus-
» tificationes tuas custodiam. » Sed quid est quod sequi-
tur ? « Ne derehnquas me usque valde : » vel sicut non-
nulh codices habent, « Usque nimis , » pro eo quod est
« Valde : » nam hoc verbum graecum est et hic , id est
ccpo^fot : quasi rehnqui se a Domino veht sed non « Us- , ,

» que valde. » Absit. Sed quia rehquerat Deus mundum

' Psal. cxvui, 2. — 2 Matth.xii, 25. — 3 Eccli. xxxix, 20, 21. — 4Psal.
cxvin, 8.
396 S. AIJGUSTINI EPISCOPI

merito peccatorum ; « Usque valde » illum reliquisset , si

ei nec tanta medicina profuisset , lioc est, gratia Dei per

Jesum Christum Dominum nostrum, Nunc vero secun-
dum istam orationem corporis Christi non eum reliquit ,

usque valde « Quia Deus erat in Christo mundum re-

: ,

» concilians sibi^ » Potest hoc etiam sic intelHgi, ut ejus

ista sit vox qui cum dixisset in abundantia sua « Non

,
:

» movebor in seternum^ » velut sua virtute confidens

, :

ut ostenderet ei Deus quod non merito ejus sed in vo- ,

luntate sua praestiterat decori ejus virtutem, avertit ab eo

faciem suam, et factus est conturbatus^ Inveniens ergo
se, nec jam praesumens de se, clamat « Ne derelinquas :

» me » Si enim dereliquisti
usque valde. ut sine adjuto- ,

rio tuo infirmus appaream, noli usque valde, ne peream.

« Tu ergo prnecepisti mandata tua custodiri nimis. » Jam

de ignorantia me excusare non possum. Sed quoniam in-

firmus sum « Utinam dirigantur viae mese ad custodien-
:

» das justificationes tuas. Tunc non confundar, dum

)) inspicio in omnia mandata tua tunc confitebor tibi in :

)) directionc cordis, in eo quod didicerim judicia justitiae

)) tuae; tunc justificationes tuas custodiam : )> et si dere-
liquisti me , ne gloriarer in me , noli usque valde , et jus-
tificatus abs te gloriabor in te.

SERMO V.

L Hos versus, charissimi , isto consideremus in Psalmo

ct sicut Dominus donat ejus sacras Litleras perscrutemur :

« Tn quo corrigit junior viara suam? In custodiendo verba

)) tua^. » Interrogat se, et respondet sibi. « In quo cor-
» 2 Cor. V, rg. — ' Psal. %xn, 7. — ^lbiJ. 8.-4 Psal. csviii, 9.
 ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO V. 397
» rigit junior viam suam? » huc usque interrogatio est.

Deinde responsio , « In custodiendo verba tua. » Sed hoc

loco custoditio verborum Dei , intelhgenda est operatio
praeceptorum. Frustra enim custodiuntur memoria, si

non custodiantur et vita. Nam quidam verba Dei tenendo

agunt ne obhviscantur, nec aguntvivendo ut corrigantur.
Non autem ait iste : In quo exercet junior memoriam suam?
sed , « In quo corrigit viam suam ? » atque ad hoc respon-
det : « In custodiendo verba tua. » Neque ullo modo di-
cenda est via correcta ,
quandiu est vita perversa.
II. Sed quid sibi vult iste junior ? Potuit enim dicere :

In quo corrigit homo viam suam? aut, In quo corrigit vir

viam suam ? quod plerumque in Scripturis ita ponitur, ut
a sexu honoratiore homo intelhgatur , modo locutionis
quo significatur a parte totura. Neque enim et foemina non
beata quse non abiit in consiho impiorum ubi tamen dic- :

tum est : « Beatus vir ^.» Hic vero nec Ilomo ait, nec Vir,
sedj « Junior. » Numquid desperandus est senior? aut in
aho corrigit etiam senior viam suam,quam in custodiendo
verba Dei ? An forte admonitio est, qua setate potissimum
fieri debeat : secundum ilkid quod ahbi sciiptum est :

« Fih, a juventute tua excipe doclrinam, et usque ad ca-

» nos invenies sapientiam ~ ? » Est et ahus intellectus, ut
iile hic agnoscatur filius evangelicus junior, qui profectus
a patre in regionem Jonginquam, effudit substanliam
suam vivens cum meretricibus prodige et posteaquam 5

porcos pavit egestatem famemque perpessus reversus est ,

ad semetipsum, et dixit « Surgam et ibo ad patrem :

,

» meum. » In quo enim correxit viam suam ^ riisi in cus-

todiendo verba Dei, quse tanquam panem paternum esu-

riens concupivit?Neque enim corrigeret viam suamfrater
ejus senior ,
qui patri suo dixit : « Ecce tot annis servio
' Psal. I, I. — sEccli. Yi, 18.
398 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» nunquam mandatum tuum prsetcrii. » Junior
tibi, et

ergo viam suam quam se ita depravasse per-

ille correxit ,

versamque habuisse confessus est, ut patri diceret « Jam :

)) non sum dignus vocari fdius tuus ^ » Tertius quoque

intellectus mihi occurrit quem quidem ego quantura , ,

pro modulo meo sapio, duobus superioribus antepono ut ;

senior agnoscatur, vetus homo et novus, junior senior, 5 :

qui portat imaginem terreni hominis ;

junior , qui coeles-
tis 5
quia « Non prius quod spiritale est , sed quod ani-
)) male, postea spiritale*^.)) Sit ergo hcet quihbet quantum
ad setatem pertinet corporis, annosa vetustate decrepitus,
junior erit ad Deum percepta gratiae novitate conversus :

et in hoc corrigit viam suam , in cuslodiendo verba ejus :

hoc est, verbum fidei quod proedicamus ^, et ipsa est fides

quse per dilectionem operatur^.
III. Sed iste junior populus, gratiae fiHus, homo novus,
cantator novi Cantici, haeres Testamenti Novi, iste junior
non Cain sed Abel non Ismael sed Isaac iion Esaii,
, 5 , •,

sed Israel non Manasses, sed Ephraem non Heh, sed Sa-
5 ;

muel; non Saiil, sed David quid adjungat attendite ,

:

« In toto, inquit, corde meo exquisivi te, ne repellas me

))a mandatis tuis^. » Ecce orat, ut adjuvetur ad custo-
dienda verba Dei, in quo dixerat viam suam corrigere ju-
niorem. Nam utique hoc est, « Ne repellas me a mandatis
)) tuis. )) Quid est enim a Deo repelh , nisi non adjuvari?
Mandatis quippe ejus rectis atque arduis humana non con-
temperatur infirraitas, nisi praeveniens ejus adjuvet cha-
ritas. Quos autera non adjuvat, hos merito perhibetur
repellere, tanquam flammea fraraea prohibeantur indigni,
ne manum extendant ad arborem vitae^. Quis est autem
dignus ex quo per unum hominem peccatum intravit in
,

' Luc. XV, ia-2i. — 2 I Cor. xv, 46, 49- ~" ' Rom, x, 8. — 4 Gal. v,6.
— 5 Psal. cxviii, 10. — s Gen. ui, 24.
 ENARRATIO IN PSALMUlVt CXVIII , SERMO V. 399
mundum, et per peccatum mors, et ita in omnes homines
pertransiit, inquo omnes peccaverunt *
? Sed indel)ita Dei
misericordia sanatur debita nostra miseria. Nam iste qui
loquitur, et dicit : « In toto corde meo exquisivi te : » et

hoc unde posset, nisi eura aversum ad se ipse converteret,

cui dicitur : « Deus tu convertens vivificabis nos - : » et

ille perditum quaereret , et errantem ille revocaret ,

qui
dicit : « Quod perierat requiram , et quod erraverat revo-
» cabo^ ? »

IV. Inde est quod et corrigit viam suam in custodiendo

verba Dei , illo regente , illo faciente neque enim per se
•,

ipse posset 5 cum Jeremias propheta fateatur , et dicat :

« Scio , Domine quoniam non est hominis via ejus, ne-

,

» que viribit etcorriget viam suam ^.)) ADomino quippe

hoc etiara iste superius optavit ubi ait « Utinara diri- , :

» gantur vise mese et hic ubi addidit « In corde meo : )> :

)) abscondi eloquia tua, ut non peccem tibi^ continuo °, )>

divinum qusesivit auxihum, ne in corde ejus Dei eloquia

sine fructu absconderentur nisi opera juslitiae sequeren- ,

tur. Cum enim hoc dixisset, adjunxit : « Benedictus es, Do-

)) mine 5 doce rae justificationes tuas^ Doce )> dixit ,
quo-
modo eas discunt ,
qui faciunt , non quoraodo hi qui ut
habeant quod loquantur, tanturamodo meminerunt. Nam
utique jara dixerat: « In corde meo abscondi eloquia tua,
)) ut non peccera tibi, )> Quid ergo adhuc ea queerit dis-
cere, quae abscondita jara custodit in corde? Quod utique
non fecisset , nisi ea didicisset. Utquid ergo addit et di-
cit : « Doce me justificationes tuas, )) nisi quia eas vult
faciendo discerenon loquendo vel meraoria retinendo ?
,

Quoniam ergo, sicut in alio Psalmo legitur « Benedic- :

))tionem dabit qui legem dedit' » ideo, « Benedictus :

' Rom. V, 12. — 2 psal. lxxxiv , 7. — ^ Ezech. xxxiv, 16. —4 Jerein.

X, 23. — 5 Psal. cxvui, II. — 6 Hiid. 12. — 7 Id. lxxxiii, 8.
400 S. AUGtJSTINI EPISCOPI

» Domine doce me inquit, justificationes tuas. »

cs , , ,

Ouia enim in corde meo abscondi eloquia tua ut non ,

peccem tibi, legem dedisti da etiam benediclionem gra- 5

tise, ut faciendo discam quod intimando jussisti.Haec satis

sint, ut vestrae mentes sine fastidio nutriantur : alium

Sermonem desiderant quoe sequuntur.

SER3I0 YI.

I. IwiTiuM Sermonis hujus est nobis in Psalmo, de quo

disputamus , hic versus , « In labiis meis enuntiavi omnia
» judicia oris tui ^ » Quid est hoc , dilectissimi ? quid est
hoc? Quis omnia judicia Dei enuntiare possit, cum inves-
tigare non possit ? An vero cum Apostolo exclamare du-
liitamus , « O altitudo divitiarum sapientise et scientiae
» Dei ,
quam inscrutabiha suntjudicia ejus, et investiga-
» biles vise ejus-? » Dominus dicit : « Adhuc multa ha-
» beo vobis dicere sed non potestis portare modo ^. » Et
,

quamvis continuo promiserit eis omnem veritatem per Spi-

ritum sanctum ^ cLimat tamen beatus Paulus , « Ex parte
» scimus 5 » ut inteUigamus Spiritu quidem sancto, uiide
pignus accepimus ,
perduci nos ad omnem veritatem •, sed
cum in aliam vitam post hujus vitae speculum et aenig- ,

ma venerimus et facie ad faciem viderimus ^. Quo-

, ,

modo ergo iste dicit « In labiis meis enuntiavi omnia :

» judicia oris tui? » Et ille hoc dicit ,

qui paulo ante su-
periore versu proximo dixerat : « Doce me justificationes
» tuas. » Quo pacto igitur enuntiavit omnia judicia oris
ejus, qui vult adhuc discere justificationes ejus? An judi-
• Psal. cxviii, i3. — 2 i\om. xi, 33. — ^ Joan. xvi, 12, i3. — 4 i Cor.
xni, 9 et 12,
 :,

ENARRATIO IN PSALMtM CXVIII , SERMO VI. 401

cia quidem cuncta jam noverat, justificationes autem
adhuc discere cupiebat? Hoc vero est mirabilius , si jam

sciebat inscrutabilia Dei, et ea quse hominibus praecepit

facienda nesciebat. Justificationes enim sunt, non dicta,
sed facta justitiDB , opera scilicet justorum, quae imperat
Deus. Ideo autem Dei dicuntur ,
quamvis a nobis fiant
quia nisi ipso donante non fiunt. Judicia porro Dei sunt,
quibus ab eo mundus et nunc et in fine saeculi judicatur.
Sed cum eioquiis Dei omnia contineantar_, et justificatio-
nes videlicet et judicia ; cur quaerit adhuc justificatio-
nes discere, qui eloquia Dei se abscondisse in corde dicit ?
Ait enim « In corde meo abscondi eloquia tua ut noii
: ,

)) peccem tibi. Tum secutus adjunsit « Benedictus es,

)) :

)) Domine; doce me justificationes tuas. Ac deinde, « In ))

)) labiis meis inquit, enuntiavi omnia judicia oris tui.

, )>

Videntur quidem duo ista inter se non esse contraria, imo

esse potius amica atque conjuncta ut quoniam in corde ,

suo abscondit eloquia Dei, in labiis sais judicia ejus enun-

tiet 5 « Corde enim creditur ad justitiam, ore autem con-
» fessio fit ad salutem ^ sed quod inter haec duo medium
: ))

posuit , « Benedictus es , Domine •, doce me justificationes

)) tuas , )) quomodo conveniat horaini, cujus in corde jam
sunt eloquia Dei , et qui labiis suis enuntiavit omnia ju-
diciaDei , ut adhuc velit discere justificationes Dei, noii
invenitur, nisi ut eas discere velle intelligatur faciendo ,

non memoria retinendo et loquendo ^ et id a Domino de-

monstravit debere nos petere, sine quo nihil possumus
facerc. Sed hoc ante istum alio jam sermone tractavimus
niinc vero quomodo se dixerit omnia judicia oris Dei in
labiis suis enuntiasse , cum dicta sint inscrutabilia _, et de
quorum profunditate alibi scriptum est « Judicia tua abys- :

sus multa-
)) quantum Deus donat, tractare suscepimus.
, ))

' Rom. X, 10. — 2 Psai_ xxx.v, 7.

cxvm. 26
 2

40 S. AUGUSTINI EPISCOPI
II. Quid ergo hic intelligamus , attendite. Numquid
judicia Dei nescit Ecclesia ? Scit plane. Nam scit utique
qualibus dicturus sit Judex vivorum et mortuorum « Ve» ;

» nite , benedicti Patris mei, percipite regnum » et qua- :

libus dicturus sit : « Ite in ignem seternum^ » Scit, in-

quam neque , fornicatores, neque idolis servientes, neque

lIIos atque iUos, quos ibi apostolus Paulus enumerat, reg-
num Dei possessuros'^. Scit iram et indignationem , tribu-
lationera et angustias in omnem aniniam hominis operan-
lis malum , Judgei primum et Graeci : gloriam vero, et ho-
norem, et pacem omni operanti bonum , Judaeo primum
etGraeco^. Haec atque hujusmodi judicia Dei evidenter
expressa novit Ecclesia sed non ipsa sunt oninia cura :
5

sint quaedam inscrutabiha et sicut abyssus multa pro- , ,

funda et occulta. An et ipsa nota sunt quibusdam excel-

lentioribus membris horainis hujus qui cum suo capite ,

Salvatore totus est Christus? Inscrutabilia enim fortasse

dicta sunt homini quia viribus suis ea non potest per-
,

scrutari. Sed cur non possit dono Spiritus sancti, cuicum-

que hoc Dominus conferre dignatur? Sic enim illud dictum
est « Deus habitat tucem inaccessibilem *
: » et audimus :

tamen, « Accedite ad eum, et iriuminamini ^ » Quse uti-

que ita solvitur quaestio ut inaccessibihs sit viribus nos- ,

tris^ accedatur autem ad eum muneribus suis. Quanquam

etsi nemini omnino sanctorura quandiu corpus quod ,

corrumpitur aggravat animam ^ omnia judicia Deiscire ,

conceditur quia revera multura est ad hominem cum

,
,

profecto (ut ahquid exemphgratia dicam unde judicio-

, ,

rum Dei conjiciatur immensitas, )nemasine judicio Dei sit

tardus in animo, vei claudus in corpore habet tamen :

unde dicat Ecclesia, hoc est, populus acquisitionis et ve- ,

' MaUh. XXV, 34 et 4i- — ' i Cor. vi, 9, 10. — ^ Rom. 11, g, 10.
—
4 I Tim. VI, i6. — 5 Psal. xxui, 5. — 6 gap, ix, i5.
 — ,

ENARKATIO IN PSALMTJM CXVIII, SEUMO VI. 4o3l

raciter dicat : « In labiis meisenuntiavi omnia judicia oris

)) tui , )) id est , nihil judiciorum tuorum tacui, quae mihi
per eloquia tua innotescere voluisti , sed omnia prorsus in
labiis meis enuntiavi. Hoc enim mihi videtur significare
voluisse, quod non ait, omniajudicia tua; sed, a Omnia
)) judicia oris tui , )) id est ,
quae mihi dixisti : ut per os
ejus eloquium ejus intelligamus ,
quod fecit ad nos in re-
velationibus sanctorura pluribus , et Testamentis duobus^
quae omnia judicia usquequaque in labiis suis enuntiare
non cessat Ecclesia.
III. Deinde suljjungit, et dicit : « In via testimoniorum
)) tuorum jucundatus sum ,
quasi in omnibus divitiis ^ )>

Viam testimoniorum Dei nihil citius , nihil certius , nihil

brevius , nihiique grandius intelhgimus esse quam Ghris-
tum, in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientise
absconditi-. Inde et iste ait se jucundatura vel delectatum
in hac via , « Quasi in omnibus divitiis. )) Testimonia
quippe Dei sunt ,
quibus quantum nos diligat , nobis pro-
bare dignatur. Commendat autera suam chaiitatem Deus
in nobis , « Quoniam cum adhuc peccatores essemus
)) Christus pro nobis mortuus est^. )> Cum ergo ipse di-
cat : « Ego sum via^ : )> et humihtas ejus carnahs nativi-
tatis atque passioiiis, evidentia sint testimonia divinse erga
nos diiectionis •,
procul dubio via testimoniorum Dei Chris-
tus est. Per hsec quippe testimonia quae in illo videmus
impieta , etiam fuiura erga nos, quse sempiterna promissa
sunt, expectamus et speramus implenda. « Qui enim pro-

)) prio Filio non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit

)) eum, quomodo non et cum illo omnia nobis donavit^))
IV. Sequitur, « In mandatis tuis garriam , et conside-
)) rabo vias tuas^*. » Quod graecushabet ^^oKzG-/r,<jOi ^ latini

I Psal. Dxvm, i4. — ' Coloss. n, 3. — ^ Ron^^ y, 8. — 4 Joan. xiv, 6.

5 Rom. viii, 32. — 6 psal. cxvm, i5.

26.
 :

404 S. AUGUSTINI EPISCOPI

interpretes quidam « Garriam , « quidam « Exercebor , w

interpretati sunt ;
quse duo inter se videntur esse diversa
sed si exercitatio intelligatur ingenii, cum quadam delec-
tatione disputationis utrumque conjungitur, et quasi ex
,

utroque unum aliquid temperatur ut non sit aliena ab ,

hujusmodi exercitatione garrulitas. Solent enim garruli

vocari loquaces. Sic autem se in Dei mandatis exercet Ec-
clesia, adversus omnes inimicos fidei christianje atque ca-

tholicae copiosis doctorum disputationibus garrula quae :

tunc fructuos.?e sunt disputantibus, si non ibi consideren-

tur nisi viae Domini sicut scriptum est « Misericordia et
, :

•» veritas ^ » quorum duorum plenitudo invenitur in

:

Christo. Per hanc suavem exercitationem fit etiam quod

adjungit « In juslificationibus tuis meditabor, non obli-
:

)) viscar verborum tuorum^.» Ideo utic[ue « Meditabor, »

ut « Non obHviscar. » Unde Beatus ille in primo Psalmo ,

in lege Domini meditabitur die ac nocte ^.

V. In his omnibus quse, ut potuimus, disputavimus, me-
minerimus charissimi eum qui abscondit in corde suo
, ,

eloquia Domini et enuntiat in labiis suis omnia judicia

,

oris ejus, et in via testimoniorum ejus delectatur sicut in

omnibus divitiis, et garriens vcl sese exercens in mandatis
ejus, considerat vias ejus, et meditatur in justificationibus
ejus , ne obhviscatur verborum
ejus per qu?e omnia uti- ,

que lege Dei atque doctrina instructus apparet, orare ta-

men et dicere « Benedictus es, Domine doce mejusti-
: ,

» ficationes tuas. » Ubi nihil ahud intelligitur poscere ,

nisi adjutorium gratias ut quod jam novit Sermone, dis-:

cat et opere.
" Psal. XXIV, 10. — ^ IJ. cxvni, 16. — 3 ij. i^ o.
 ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO VII. 405

SERMO VII.

I. Si hiijus Psalmi superiora meministis, charissimi,

adjuvare nos debent ad intelligenda sequentia. Etenira
quoe tanquam ex unius hominis persona locjuuntur, mem-
bra sunt Christi, et ad unum caput tanquam unum perti-
nent corpus. Nempe superius dixerat « In quo corrigit :

junior viam suam, in custodiendo verba tua. wEcce nunc

apertius, ut id faciat, poscit auxiHum.u Retribue, inquit,
» servo tuo; vivam et custodibo verba tua^ » Si bona
,

pro bonis sibi retribui postulavit jam custodierat verba ,

Dei. Non autem dixit Retribue servo tuo quia custo-

:
,

divi verba tua tanquam mercedem bonam pro bono obe-

j

dientiae flagilaret: sed dixit: « Retribue scrvo tuo vivam, j

» et custodibo verba tua. Quod quid est ahud quam

» ,

dicere , mortuos ea custodire non posse ? infideles vide-

licet, de quibus dicitur: « Sine mortuos sepelire mortuos
» suos -. » Quapropter si mortuos intelligiraus infideles ,

vivos autera fideles 5

quoniam, « Juslus ex fide vivit^ » :

nec possunt custodiri verba Dei nisi fide quae per dilec- ,

tionem operatur'' hanc sibi poscit qui dicit « Retribue

: :

» servo tuo •, vivam, et custodibo verba tua.» Et quoniam

ante fidem non homini debentur mala pro malis re- nisi ,

triJ)uitautem Deus per indebitam gratiam bona pro ma-

lis hanc retributionera rogat qui dicit « Retribue servo
j :

» tuoj vivara et custodibo verba tua. » Quatuor sunt

,

enim retributiones aut mala pro mahs retribuuntur si-

:
,

cut Deus ignem seternum retributurus est irapiis aut 5

bona pro bonis sicut regnum seternum retributurus est

,

justis aut bona pro malis sicut Christus per gratiam

5 ,

• Psal. cxvin, 17. — ^Matlli. viii^ 22. — 3 Rom. i, 17. — 4 Gal. v, 6.

 ,

406 S. AUGUSTINI EPISCOPI

justificat impium^ 5 aut mala pro bonis , sicut Judas et
Judaei per maliliam persecuti suntChristum.Harum qua-
tuor retributionum duae priores pertinent ad justitiam, ut
retribuantur mala pro malis , bona pro bonis : tertia per-

tinet ad misericordiam, ut retribuantur bona pro malis :

quartam Deus nescit 5 nulli enim malum pro bono retri-

buit. Haec autem, quam tertio loco posui, primitus neces-

saria est.Nisi enimDeus retribueret bona pro malis,nullo

modo essent quibus retribueret bona pro bonis.
II. Vide in illum Saulum ,
postea Paulum : « Non ex
)) operibus, inquit, justitiae quae nos fecimus, sed se-
» cundum suam misericordiam salvos nos fecit per lava-
•» crum regenerationis ^. » Et iterum , « Qui prius fui

)) blasphemus , et persecutor , et injuriosus : sed miseri-

)) cordiam consecutus sum quia ignorans feci in incre- ,

)) duiitate^.)) Etiterum, «Gonsilium autem do, tanquam

)) misericordiam consecutus a Domino, ut fidelis essem * :

•»

hoc est , ut viverem 5

quia, « Justus ex fide vivit ^ » Mor-
tuus ergo erat prius per suam injustitiam, antequam vi-
veret per Dei gratiam. Ipsam porro suam mortem sic

confitetur : « Adveniente autem , inquit , mandato_, pec-

)) catum revixit •, ego autem mortuus sum , et inventum
)> est mihi mandatum quod erat in vitam , hoc esse in

)) mortem ^. )) Retribuit ergo illi Deus bonum pro malo

hoc est , vitam pro morte •
talem scilicet retributionera ,

qualis hic poscitur , ubi dicitur : « Retribue servo tuo ;

)) vivam et custodibo verba tua. )> Et vixit , et custodivit

verba ejus, et pertinere coepitad aliam retributionem ^ iii

qua retribuuntur bona pro bonis propter qcam dicit : :

« Bonum certamen xertavi cursum consummavi, fidem ,

)) servavi, de caetero reposita est mihi corona justitioe

I
Rom. —
IV, 5. " Tira. iii, .5. — ^ i Tim. i, i3. — 4 i Cor. vii, 25. —
5 Rom. 1, 17. — 6 Id. VII, 9, 10.
 enAuhatio in psAlmum cxviii, sermo -vii. 407
)) quam reddet mihi Dominus in illa die justus judex^ »
Utique justus , retribuendo bona pro bonis : quia prius
misericors, retribuendo bona pro malis. Quamvis et ipsa
justitia qua retribuuntur bona pro bonis non est sine
, ,

misericordia quia et hoc scriptum est •, « Qui coronat te :

)) in miserationeetmisericordia^. Qui enim dixit «Bo- •»

:

)) num certamen certavi » quando vinceret nisi illo do- , ,

nante dequo ait « Gratias Deo, qui dat nobis victoriam :

)) per Dominum nostrura Jesum Christum ^ ? Et qui cur- )>

sum consummavit quando curreret, quando perveniret, ,

nisi illo adjuvante de quo ait « Igitur non volentis ne- : ,

)) que Gurrentis sed miserentis est Dei *? » Et qui fidem

,

servavit, quando id faceret nisi, ut ipse ait, misericor- ,

diam consecutus ut fidehs esset ^ ?

III. Nusquam ergo se extollat humana superbia : donis
suis Deus bona praemia. Sed iste qui jam orat et
retribuit
dicit « Retribue servo tuo
: vivam » si penitus esset , ,

mortuus non oraret sed ab illo accepit initium bonse

, :

concupiscentiee, a quo vilam poscit obedientiae. Habebant

enim aliquam fidem, qui dicebant « Domine, auge nobis :

^) fidem ^ Ille vero et incredulitatem suam confiteba-

: )>

batur^ nec fidem difiitebatur, qui cum esset interrogatus

utrura crederet , ait : « Credo , Domine, adjuva incredu-
» litatem meam^. )> Jara utique vivere incipiens postulat
vitam ,
qui credens orat obedientiam : non pro ea servata
praemium •, sed ut servetur, auxilium. Vita quippe cres-
cente, vivescit per omnera diem, qui renovatur de die in
diem ^.

IV. Sciens autem verba Dei non posse custodiri per

obedientiam , nisi videantur per inteJligentiam, hoc quo-

' 2 Tim. IV, 7, 8. — 5 Psal. cu, ^. — ^ i Cor. xv, 67. — 4 Rom, 6. vi,
I Cor. vu ,25.-6 Luc. xvn, 5.-7 Matth. vi, 23. — 2 Cor. 8

IV, (6.
 ,::

408 S. A.XJGrSTINI EPISCOPI ^

que orationi addit , et dicit : « Revela oculos meos , et

)) considerabo rairabilia de lege tua. )> Ad boc etiam illud
pertinet, quod adjungit : « Inquilinus ego sum in terra. »
Sive , ut nonnulli codices halDcnt : « Incola ego sum in
» terra, ne abscondas a me mandata tua^ » Quod enim
ait superius : a Revela oculos meos 5
)> boc postea dixit
« Ne abscondas a me : )> et quod ibi dixerat : « Mirabilia
» de lege tua 5
)> boc
Mandata alio modo repetens ait : «

» autem mirabilius in mandatis Dei, quam,

tua. » Nibil est
« Dibgite inimicos vestros- » boc est, retribuite bona :

pro mabs. Sed de isto inquilinatu vel incolatu non est

sermo coarctandus et ideo non iste de bac re, sed abus
5

expectandus et, Domino adjuvante , reddendus est.

,

SERMO VIII.

I. ExpectAtioni Charitatis Vestrae de sequentibus hujus

maximi Psalmi sermo reddendus est, ab illo versu sci-

licet , ubi ait : « Incola ego sum in terra , non abscondas

» a me mandata tua^ : » sive, ut nonnulb codices babcnt
« Inquibnus ego sum in terra. » Quod enim est in graeco

TTapc./.c? , aliqui nostri « Inquibnus , » abqui « Incola , »

nonnunquam etiam « Advena » interpretati sunt. Inqui-
iiiiinon habentes propriam domum habitant in aliena , :

incolae autem vel advense, utique adventitii perbibentur.

UJn magna de anima exoritur quaestio. Neque enim se-
cundum corpus dictum videri potest, « Incola, » vel « Ad-
» vena, » vel « Inquilinus sum in terra : » cum de terra
corpus originem ducat. Sed in bac profundissima quaes-
tione nibil audeo definire. Sive enim propter animam
' Psal. csvm, 18, 19. — ' Matth, v, 44- — ^ P^'*'' cvui, 19.
 ,,

ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII, SERMO VIII. 409

( quse absit ut putetur ex terra , ) merito dici potuerit

« Inquilinus, » vel « Advena ego sum in.
« Incola, » vel
» terra secundum totum hominem quia paradisi
5 » sive ,

aliquando civis fuit, ubi utique non erat qui ista dicebat •,

sive quod est ab omni controversia liberius non omnis ,

homo possit hocdicere, sed cui patria promissa est aeterna

in coehs : hoc scio , « Quia tentatio est vita humana super
» terram ^
5 » etjugum grave est super fihos Adam'^. Ve-
rum me plus delectat secundum istam disputare senten-
tiam, ut ideo nos in terra inquihnos vel incolas esse di-
camus, quia supernam patriam, unde pignus accepimus,
et quo pervenientes nunquam inde migremus, invenimus.

Nam et ille qui in alio Psalmo dicit « Inquilinus ego sum :

» apud te et peregrinus sicut omnes patres mei ^ » non , :

ait sicut omnes homines sed dicendo

, sicut omnes pa- ; ,

tres mei, justos procul dubio vult intelhgi, qui eum tem-
pore prsecesserunt , et in hac peregrinatione gemitu pio
supernse patriae suspirarunt. De quibus scriptum est ad
Hebraeos : « Secundum fidem mortui suut hi omnes, cum
» non accepissent promissiones, sed longe eas videntes et
» salutantes, et confitentes quia hospites et peregrini sunt
» super terram. Qui enim taha dicunt , ostendunt quia
» patriam quoerunt. Et siquidem ejus memores essent
» qua discesserant, habuissent tempus revertendi nunc
a :

» autem mehorem appetunt id est, coelestem ideo non , ;

» confunditur de his Deus vocari Deus eorum prsepara- 5

» vit enim eis civitatem *. » Et illud quod legimus, « Quan-

» diu sumus in corpore peregrinamur a Domino ^ » ,

:

potest intelhgi hoc non esse omnium, sed fidehum. « Non

» enim omnium est fides^. » Et videmus quid his verbis

Apostolus jungat. Cum enim dixisset « Quandiu sumus in :

• Job. Tn, I. — = Eccli. XL, I, — 3 Psal. xxxviu, i3. — 4 Ilebr. xi,

i3-i6. — 5 2 Cor. V, 6, — 62 Thess. ui, 2.

 :

410 S. AXJGUSTINI EPISCOPI

» corpore, peregrinamur a Domiiio : Per fidem enim am-

» bulamus, inquit, non per speciem^ » ut intelligere- :

mus eorum esse istam peregrinationem,qm ambulant per

fidem. Infideles autem, quos Deus non prsescivit nec prae-
destinavit conformes fieri imaginis non possunt
Fifii sui^,

veraciter dicere se in terra peregrinos, quando ibi sunt, ubi

secundum carnem nati sunt : non enim habent alibi civi-
tatem : ac per hoc non sunt in terra ahenigenae , sed ter-
rigenae. Unde ait aha Scripturadequodam, « Posuit enim
» apud mortem domum suam et apud inferos cum ter- ,

» rigenis axes suos ^ » Sunt autem, et ipsi peregrini et in-

quihni , non huic terrae, sed populo Dei, a quo sunt ahe-
nigenae. Unde credentibus , et sanctam civitatem ,
quae
non est de hoc mundo , habere incipientibus Apostolus
dicit : « Igitur jam non estis peregrini et inquihni, sed
» estis cives sanctorum et domestici Dei^.» Tpsi ergo sunt
cives terreni ,
qui sunt Dei populo peregrini : qui vero
cives sunt in populo Dei, ipsi sunt in terra peregrini
quia totus idem popuhis, quandiu est in corpore ,
pere-
grinatur a Domino. Dicat itaque : « Incola ego sum in
» terra , ne abscondas a me mandata tua. »

II. Sed qui tandem sunt, a quibus Deus abscondit man-

data sua ? Nonne illa ubique Deus voluit prsedicari ? Uti-

nam quam mukis chira sunt , tam multis chara sint. Nam
quid ost clarius ,
quam , « Diiiges Dominum Deum tuum
» ex toto corde tuo , et ex tota anima tua , et ex tota

» mente tua, et diliges proximum tuum tanquara te

» ipsum? In quibus duobus mandatis tota lex pendet et
» Prophetae^ » Et quis est quem lateant ista mandata?
Nempe et omnibus fidelibus , et plurimis infidehbus nota
sunt. Cur ergo poscit fidehs ne abscondatur sibi ,
quod
' 2 Cor. V, 6, 7. — » Rom. vui, 29. — ^ isai. xxviu, i5. — 4 Ephes.

Uj 19. — ^ MaUli. xxn, 37-40.

 ,

ENAURATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO VIII. 4ll

nec infideli cernit abscondi? An quia Deum nosse difficile
est , consequens est utique , ut « Diliges Dominum Deum
» tuum , » difficile intelligatur , ne aliud pro aiio diliga-

tur ? Nam proximi facilior esse videtur cognitio. Omnis

quippe homo est omni homini proximus ^ nec uUa cogi-
tanda est longinquitas generis, ubi est natura communis.
Quanquam nec proximum noverat qui Domino ait : « Et
» quis est mihi proximus ^ ? » Quando illi est propositus

homo quidam ,
qui descendens ab Jerusalem in Jericho
incidit in latrones : cui proximum non fuisse , nisi qui
cum illo fecit misericordiara , ipse qui interrogaverat ju-
dicavit ;
patuitque in facienda misericordia neminem ahe-
num esse proximum. Sed
deputandum ab eo qui dihgit
multi nec se ipsos noverunt quia et se ipsum nosse, quem- :

admodum homo sibi debet innotescere, non omnium ho-

minum est. Quomodo ergo diligit proximum tanquam
se ipsum qui nescit et se ipsum ? Non enim frustra ilJe
,

fdius junior qui profectus in regionem longinquam ubi

,
,

dissipavit substantiam suam vivens prodige ut diceret ,

« Surgam et ibo ad patrem meum ~. » prius reversus est

,

in semetipsum nisi quia tam longe peregrinatus est ut

, ,

relinqueret etiam semetipsum. Nec tamen reverteretur ad

se, si omni modo nesciret se nec diceret, « Surgam et :

)) ibo ad patrem meum » si penitus ignoraret Deum. ,

Quocirca et ahquatenus ista sciuntur, ei ut magis magis-

quesciantur, nonimmerito scienda poscuntur. Quapropter
ut sciamus dihgere Deum , sciendus est Deus^ et ut sciat
homo dihgere proximum tanquam se ipsum ,
prius debet
dihgendo Deum dihgere se ipsum : quod unde poterit , si

nescitDeum, si nescit et se ipsum? Recte itaque dicitur

Deo, u Incola ego sum in terra , ne abscondas ame man-
)) data tua. )> Merito namque absconduntur eis, quinon
" Luc. X, 29. — 2 Id. XV, i3-i8.
412 5. AIJGUSTINI EPISCOPI

sunt incolse in terra : haec enim mandata et si audiunt, non

sapiunt; quia terrena sapiunt. Quorumautem conversatio
in coelis est * , in quantum hic conversantur, profecto pe-
regrinantur. Petant itaque ne abscondantur ab eis man-
data Dei ,
per quae ab hoc incolatu hberentur, diligendo
Deum cum quo , in aeternum erunt 5 et dihgendo proxi-
mum , ut ilhc sit ubi et ipsi erunt.
lil. Quid autem dihgendo djhgitur, si ipsa dilectio non
diligitur? Unde consequenter iste incola interra, cum Dei
mandata ne sibi absconderentur orasset , in quibus dilec-
tio proecipitur vel sola vel maxime ^ et ipsius dilectionis
dilectionem se velle habere proclamat dicens « Goncu- , :

» pivitanima mea desiderare justificationes tuas in omni

)) tempore ^. » Laudabilis est ista concupiscentia non ,

damnabilis. Non de hac dictura est, « Non concupisces -^

: »

sed de illa qua caro concupiscit adversus spiritum^. De hac

autem bona concupiscentia qua concupiscit spiritus adver-
sus carnem ^, qusere ubi scriptum sit et invenies « Con- •,
,

)) cupiscentia itaque sapientiae deducit ad regnum*^. Et )>

multa alia reperiuntur bonae concupiscentiae testimonia.

Sed hoc sane interest quod non tacetur quid concupis- ,

catur quando bona commemoratur concupiscentia cura

,
:

autem non additur quid concupiscatur, sed sola ponitur,

nonnisi mala inteliigitur. Sicut in hoc quod commemoravi,
(( Concupiscentia itaque sapienti?e deducit ad regnum : )>

si non adderet, Concu-

sapientiae , nullo modo diceret, ((

))piscentia perducit ad regnum. » At vero Apostolus quod

posuit, Concupiscentiam nesciebam nisi Lex diceret,
(( ,

)) Non concupisces " non utique addidit cujus

: )> rei con-
cupiscentiam, vel quid non concupisces^ certum est enim
non intelligi, cum ita dicitur, nisi malam concupiscentiam.
' Phifip. 111, 20. — >Psal. cxvui, 20. — Exod. xx, ^ 17. — 4 Rom. vii, 7.

— 5 Gal. V, 17. — 6 Sap. vi, 2i. — Rom. vu, 7. 7

 ,

ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII, SEUMO VIII. 413

Quid ergo hujus anima concupivit? « Desiderare, inquit
» justificationes tuas inorani tempore. » Credo, nondum
eas desiderabat ,
quando concupivit desiderare. Justifi-
cationes autem facta sunt justa, id est , opera justitiae.

Cum itaque nondum habeat et qui jam desiderat, quam

longeab hiseratqui adhuc eas desiderare concupiscebat.^
Et quam longius ab eis sunt, qui neque hoc adhuc con-
cupiscunt ?

IV. Mirum autem quomodo concupiscatur deside-

est
rium, nec sit jam sit in no-
in nobis cujusconcupiscentia
bis.Neque enim pulchrum ahquod corpus est, sicut aurum,
vel caro ahqua speciosa, quam potest homo concupiscere,
nec habere, quia extra posita non est in homine. Quis
nesciat in homine esse concupiscentiam in homine esse ,

desiderium? Cur ergo concupiscitur ut habeatur, quasi

forinsecus inferatur? Aut quomodo haberi ejus concupis-
centia sine ipso potest cum non sit et ipsum quid ahud
,

quam concupiscentia ? Nam et desiderare procul dubio

concupiscere est. Quis est iste mirabihs atque inexphcabihs
languor ? Et tamen est. Nam et aegrotus qui fastidio labo-
rat, et vult evadere hoc malum, concupiscit utique desi-
derare cibum , dum concupiscit non habere fastidium :

sedhoc fastidium morbus est corporis. Concupiscentia vero

qua concupiscit desiderare cibum hoc est carere fastidio, ,

in animo est non in corpore

, et habet eam non gutturis :

et faucium delectatio ,
quge fastidio restringitur ; sed re-
cuperandae ratio sanitatis ,
qua pellendum esc?e fastidium
providetur. Et ideo non mirum est, si appetit animusut
appetat corpus quando appetit animus nec appetit cor-
,

pus. Cum autem utrumque animi est, et utrumque con-

cupiscentia est, cur concupisco desiderium justificationum
Dei? Quomodo in uno eodemque animo meo habeo con-
cupiscentiam desiderii hujus , et ipsum non habeo deside-
 ,

414 S. AUGUSTINI EPISCOPI

rium? Aiit quomodo ista duo sunt, et non unum ? Ut quid

enim concupisco desiderare justificationes, ac non ipsas

justificationes potiusquam earum desideriumconcupisco?

Aut quo pacto possum justificationum desiderium concu-

piscere^ et ipsas justificationes non concupiscere cum ;

ideo earum desiderium concupiscam quia ipsas habere ,

cupio ? Quod si ita est, jam ipsas utique concupisco. Quid

igitur opus est ut earum desiderium concupiscam_,cum jam
id habeam et habere me sentiam ? Non enim possem con-
,

cupiscere desiderium justitiae, nisi concupiscendojustitiara.

An hoc quod superius dixi quod dihgenda sit etiam
esL ,

ipsa dilectio qua diiigitur quod dihgi oportet

,
sicutodio ;

habenda est dilectio, qua dihgitur quod diligi non opor-

tet? Odio quippe habemus concupiscentiam nostram, qua
caro concupiscit adversus spiritum K Et quid est ista con-
cupiscentia, nisi mala dilectio?Etdihgimus concupiscen-
tiam nostram ,
qua spiiitus concupiscit adversus carnem.
Et quid est ista concupiscentia, nisi bona dilectio? Gum
autem dicilur, dihgenda est, quid ahud dicitur quam, con-
cupiscenda est? Quocirca quoniam recte concupiscuntur
justificationes Dei , recte concupiscitur concupiscentia jus-
tificationum Dei. Hoc enim aho modo sic potest dici : Si
recte dihguntur justificationesDei , recte dihgitur dilectio
justifieationum Dei. An ahud est concupiscere , ahud de-
siderare ? Non quod non sit concupiscentia desiderium
sed quia non omnis concupiscentia desiderium est. Goncu-
piscuntur enim ei quae habentur^et quae non habentur : nam
concupiscendo , fruitur horao rebus quas habet ; deside-
rando autem absentia concupiscit. Desiderium ergo quid
,

rerum absentium concupiscentia ? Sed Dei justi-

est, nisi
quomodo possunt, nisi quando
ficationes absentes esse
nesciuntur? Au etquando sciuntur et non fiunt, absentes
' Gal. V, 17.
 ,

ENARRITIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO VIII. 415

habendae sunt? Nam quid sunt justificationes, nisi opera
justa , non verba ? Ac per hoc possunt infirmitate animae
non desiderari 5 et ratione mentis , ubi videtur quam sint
utiles atque salubres, potest earum desiderium concupisci.
Ssepe enim quid agendum sitvidemus, nec agimus quia •,

non delectatut agamus et cupimusut delectet. Praevolat

,

intellectus et tarde sequitur et aliquando non sequitur

5 ,

humanus atque infirmus affectus. Ideo ergo desiderare

concupiscebat , quse bona esse cernebat , cupiens eorum
habere delectationem, quorura potuit videre rationera.
V.Non autemait, Concupiscit; sed, « Concupivitanima
» mea desiderare justificationes tuas. » Fortasse quippe
tahs erat iste incola in terra ,
qui jam pervenerat ad id
quod concupiverat jamque desiderahat eas, quarum se
,

desiderium ahquando concupisse commemorat. Si autem

jam desidera])at cur non habebat ?Non enim ahquid im-
,

pedit quominus habeantur justificationes Dei, nisi quia

non desiderantur dum non in eas charitas fervet qua-
, ,

rum claritas lucet. An habe])at eas , atque faciebat? Nam

paulo post dicit , « Servus autem tuus exercebatur in jus-
)) tificationibus tuis^ )> Sed quibus quasi gradibus ad eas
perveniatur, ostendit. Prius est enim ut videatur quam
sint utiles et honestae \ deinde ut earum desideriura con-
cupiscatur; postremo ut proficientelumine atque sanitate
delectet earum quarum sola ratio delectabat.
et operatio,
Sed ea quse sequuntur, quoniam jam iste prohxus est
aho sermone^adjuvanteDomino, commodius disserentur.
• Psal. cs.vni, 23.
416 S. AUGUSTINI EPISCOPI

SERMO IX.

I. PsALMi hujus qu3e tractanda subsequuntur , admo-

nent nos causam nostrse miserise recordari. Etenim cum
dixisset , « Concupivit anima mea desiderare justificatio-
» nes tuas in omni tempore^ ;
•» sive scilicet in rebus
prosperis , sive in adversis ^
quia et in laboribus et do-
loribus debet delectare justitia ; nec ita est tempore di-
ligenda tranquillo , ut turbulento tempore deseratur ,

sed amplectenda estin omni terapore : continuo subjecit,

« Increpasti superbos ^ maledicti qui declinant a mandatis
» tuis^. » Superbi enim declinant a mandatis Dei. Aiiud
estquippe mandata Dei per infirmitatem vel ignorantiam
non implere aliud ab eis per superbiam declinare ^ sicut
:

fecerunt qui nos mortaliter in baec mala genuerunt. De-

lectavit enim eos, « Eritis sicut dii ^ : » ac sic a raandato Dei,
quod sibi eum raandasse sciebant , et quod facillime nuUa
infirmitate revocante, impediente, tardante, iraplere po-
terant ,
per hanc superbiam declinarunt. Et ccce tota ista

dura et infelix serumna mortalium, quodara modo b?ere-

ditaria est increpalio superborum. Quando enim dixit
Deus , « Adam, ubi es"*? » non ubi esset ignorabat, sed
superbura increpabat : et ubi tunc esset id est , ad quam
miseriam pervenisset, nonscire cupiebat, sed interrogando
increpans admonebat. Vide autem queraadmodum cum
dixisset , « Increpasti superbos : » non ait IMaledicti qui
,

declinaverunt a mandatis tuis •, ut iilud tantum priraorura

horainum peccatum veniretin mentem sed ait, : « Male-
» dicti qui declinant, » Oportebat enim ut omnes illo ter-

rerentur exemplo a divinis non declinare mandatis , et

' Psal. cxvin, 20. — ' Ibid. 21. — 3 Gen. ui, 5. —4 Ibid. 9.
 ,

ENAE.RATIO IN PSALMUM CXVIIl, SERMO IX. 4l7

diligendo justitiam in omni tempore, in hujus raundi
etiam labore recipere quod in paradisi amisimus voluptate.
II. Sed quoniam superbi nec in tanta deponunt incre-
patione cervicem , et cum sint dejecti laboris mortisque
supplicio , extoUuntur superbise typho , imitantes elatio-
nem cadentium , irridentes humilitatem surgontium 5
pro
eis orat corpus Christi , cum dicit : « Aufer a me oppro-
)) brium et contemptum, quoniam testimonia tua exqui-
« sivi^ » Testimonia grsece martyria nuncupantar quo ,

verbo jam utimur pro latino : Unde illos qui propter tes-
timonium Christi diversis passionibus humiliati sunt , et
usque ad mortem pro veritate certarunt non Testes ,

quod latine utique possemus sed graece Martyres appel- ,

lamus. Quoniam hoc ergo famiharius auditis et dulcius,

sic accipiamus haec verba tanquam dictum sit, « Aufer a

» me opprobriumet contemptum, quoniam martyria tua

» exquisivi. » Christi corpus ista cum dicit , numquid ab
impiis et superbis audire opprobrium atque contemptura
uliam deputat poenam , cum potius inde perveniat ad co-
ronam? Cur ergo quasi grave aliquid et intolerabile a se
poscit auferri, nisiquia, ut dixi , orat pro ipsis inimicis
suis, quibus esse perspicit noxium, objicere sanctum no-
men Chrlsti tanquam oppiobriara Christianis , et ejus a
Judoeis irrisam crucera totarnque humilitatis christian?e
medicinam_, qua sola tumor quo inflati ceci- ille sanatur ,

dimus et jacentes amphus intumuimus, eadem superbia

permanante etcrescente conteranere? Dicatitaque corpus
Christi^ jam enim dihgere didicit inimicos suos^- dicat
Domino Deosuo, « Au fer a me opprobrium et contemp-
» tum quia martyria tua exquisivi » id est, opprobrium
, :

quod ideo audio, et contemptura quo ideo contemnor

' Psal. cxviii, 22. — 2 Malth, v, 44-

cxviii. 27
 ,

418 S. AUGUSTINI EPISCOPI

quia martyria tua exquisivi , aufer a me. Inimici enim
mei ,
quos a me praecipis diligi, qui magis magisque mo-
riuntur et pereunt , cum marlyria tua contemnunt et cri-
minantur in me ,
profecto reviviscent et invenientur , si

martyria tua venerentur in me. Ita factum est •, hoc vi-

demus. Ecce martyrium Christi et apud homines et in ,

hoc mundo, non solum non est opprobrium sed magnum ,

est ornamentum ecce non solum in conspectu Domini

:

verumetiam in conspectu hominum jam pretiosa est mors

sanctorum ej us^ ^ecce non solum non contemnuntur verum- :

etiam magnis honoribus praeferuntur Martyresejus. Ecce

filius ille junior, qui pro porcis, quos pascebat, id est,
pro immundis daemonibus quos colebat,particulam suam
*in paucissimis Christianis praecedentem persequebatur 5

jam nunc in tam multis

magnis populis gentium Mar- et

tvres quibus ingerebat opprobrium religiosissime prae-

,
,

dicans et maximis laudibus quos contemnebat exaltans

, ,

mortuus erat et revixit, perierat et inventus est^. Hoc

tam magno lucro correctionis conversionis et redemptio- ,

nis inimicorum suorum corpus Christi Deo dixit: « Aufer

1) a me opprobrium et contemptum. » Et quasi quaereretur
de qua re opprobrium^ de qua re contemptum subjungit, 5

« Quoniam martyria tua exquisivi. »

III. UbiestnuncilludopprobriumPubiille contemptus?
Abierunt atque transierunt^ et quia inventi sunt qui pe-
rierant illa perierunt. Sed quando Ecclesia taha preca-
,

batur, patiebatur. « Etenim sederuntprincipes, inquit,

iila

)) adversum meloquebantur ^. » Inde persecutio gravis

et
erat quia eam sedentes, hoc est judiciariis sedibus emi-
, ,

nentes principes decernebant. Refer hoc ad ipsum caput,

,

invenies sedisse principes Judaeorum consilium quaeren- ,

tes quomodo Christura perderent *. » Refer hoc ad corpus

» Psal. csv, i5.— ^Luc.xv, I2-24- — ^Psal. cxviu, 25. — 4MaUh, xivi, 3.
 ,

ENAPlRITIO IN PSALMUM CXVIII, SERMO IX. 419

ejus , id est , Ecclesiam invenies reges terrse excogitasse
5

atque jussisse quomodo Christiani nusquam essent. « Ete-

)) nim sederunt principes , et adversum me loquebantur :

)) servus autemtuusexercebaturintuisjustificationibus^))
Qualis exercitatio haec fuerit, qui nosse desideras ,
quod
adjimxit intellige : « Nam et testimonia tua meditatiomea
)) est, et consilium meum justificationes tuae. Recole ))

quod superius commendavi testimonia esse martyria. Re-

cole in justificationibus Domini nullam esse diiiiciliorem
et mirabiliorem ,
quam ut suos quisque diligat inimicos.
Sic ergo exercebatur corpus Christi , ut et martyria ejus
meditaretur , et diligeret eos a quibus opprobrantibus et
contemnentibus propter ipsa martyria persecutiones pa-
Non enim pro se , sicut jam commendavimus
tiebatur"^.
sed pro ipsis potius orabat dicens me opprobrium : « Aufer a
)) etcontemptum. Sederunt ergo principes et adversum
)) me loquebantur servus autem tuus exercebatur in justi-
:

)) ficationibustuis. )> Quonam modo.^«Nam et testimonia

» tua meditatio mea est , et consilium meum justificatio-
)) tionestuae^. )> Consilium contra consilium : consilium
sedentium principum fuit inventos Martyres perdere :

consilium patientium 3Iartyrum fuit inimicos perditos

invenire. Reddebant illi mala pro bonis isti, bona pro ;

malis. Quid ergo mirum si illi occidendo defecerunt, isti,

moriendo vicerunt ? Quid inquam mirum, si Martyres, , ,

ssevientibus gentibus, temporalem morteni patientissime

pertulerunt, et gentes, Martyribusorantibus,adaeternam
vitam pervenire potuerunt •, dum corpus Christi sic exer-
cetur, utetmartyria meditetur, etmalis Martyrum perse-
cutoribus bona precetur ?
' Psal. cxvni, 24. — ' MaUb. v, 44- — ^ Psal. cxviii, 22.

27.
 ,

420 S. AUGUSTINI EPISCOPI

SERMO X.

I. Sequitlk iiiquod considerare

isto Psalmo majore ,

et sicut Dominus dederit debemus « Adha3- ,

pertractare ,

sit pavimento anima mea; vivifica me secundura verbum

))

tuum '. Quid est « adhaesii pavimento anima mea? »

)) )) ,

Nam cum adjungit et dicit « Vivilica me secundum ver- :

Lum tuum; qu&re se vivificari poscat, ulique causam

)) ))

prsemisit, dicendo a Adheesit pavimento anima mea. 5

)>

Ergo quia propU-rea se vivificari petit, quia pavimento

adhsesit anima ejus mirum si boni aliquid hinc vult in-
,

telligi.Ita quippe se habet lota ista sententia tanquam ,

diceret jMortuus :sum vivifica rae. Quid est ergo pavi- ;

mentum? Si tanquam unam quamdam domum magnam

universum mundum veliraus accipere videmus velut ejus ,

camerara ccelura terra erit igitur pavimentum. Vultita-

-.

que terrenis erui , et cum Apostolo dicere : « Gonversatio

)) nostia in coilis est^ » Proinde terrenis adhaerere, mors
animae est-, cui malo contraria poscitur vila, cum dicitur :

« Vivifica me. )>

II. Sed videndumest, utrumcongruanthuicverba ista,

qui superius taUa dixerat, quibus magis Deo videatur ad-

ha^sisse quam pavimento, ut conversatio ejus non in ter-
renis, sed in coeiestibus haberetur. Quomodo enim potest
intelligi terrenis adhsesisse qui dicit : « Servus autem tuus
)) exercebatur in tuis justificationibus •, nam et testimonia

)) tuameditatio mea est, et consihum meura justificatio-

)> nestuse? •» Hoec sunt enira verba ejus antecedentia ,

quorum antecedentium ista sunt consequentia : « Adhaesit

)) pavimento animamea. » Anex hoc intelligeredebemus,

1 Psal. C5VUI, 25. — = Philip. m, 20.

 ;

ENARRATIO IN PSALMIIM CXVIII, SERMO X. 421

quantumlibet quisque proficiat in justificationibus Do-
mini, habere eum mortalis carnis afFectum circa ista ter-
rena, in quibus vita humana lentatio est super terram^^
et ab hac morte si perseveranter proficit ,
quolidie revi-
viscere, vivificante illo , cujus gratia homo nosLer interior
renovatur de die in diem-? Nam et illud Apostolus cum
dicebat : « Quandiu sumus in corpore, peregrinamur a
» Domino ^ ; » et concupiscebat dissolvi , et esse cum
Christo adhaeserat pavimento anima ejus. Unde et cor-
*
5

pus ipsura quia ex terra est, non absurde intelligitur pa-

,

vimentum ;
quod adhuc quia corruptibile est, etaggravat
animam^-, recte in illo congemiscitur, et dicitur Deo :

« Adhoesitpavimento anima mea vivifica me secundum •,

» verbum tuum. » Neque enim non cum corporibus nostris

semper cum Domino erimus^ sed tunc quia non erunt cor- :

ruptibilia , nec aniraas aggravabunt, sichhgenter conside-

remus non eis nos, sed ipsa nobis potius adhaerebunt,
,

nos autem Deo. Unde allerius Psalmi verba illa sunt :

« Mihi autera adhaerere Deo bonura est'^ ut vivant : •>>

corpora ex nobis, adhaerendo nobis nos autem vivamus ;

ex Deo, quia « Nobis adhserere Deo bonura est. » Adhae-

sio quippe ista, de qua dictura est « Adhaesit paviraento :

» aniraa mea,» non conjunctionera carnis et aninise^ quam-

vis et ipsara quidara intellexerint ; sed carnalera magis

animce affectura, quo caro concupiscit adversus spiritura^,
significare mihi videtur. Quod si recte accipitur, profccto
cjui dicit : « Adhaesit pavimento anima mea 5 vivifica me
» secundura verbura tuura, » non id orat , ut de corpore
raortis hujiis, morte ipsius corporis interveniente, solvatur
quod dies ultimus vitae hujus qui propter ejus brevitatera ,

non potest esse diuturnus, quandoque facturus est sed :

• Job. vii, I. — » 2 Cor. V, 6. — 3 Ibid. — 4 Pliilip, i, 73, _ 5 Sap.

IX, i5. — ''
i Tliess. IV, 12-16. -- 7 Psal. i.xxii, 9.8. — ^ Gal. v, 17.
422 S. AUGTTSTINI EPISCOPI

iit concupiscentia qua concupiscitur adversus spiritum,

magis magisque minuatur et concupiscentia qua concu-
,

piscitur adversus carnem magis ac magis augeatur donec

, ;

istaconsumatur in nobis , et illa consummetur per Spiri-

tum sanctum qui datus , est nobis.
III. Bene autem non me » secundum ait, « Vivifica

meritum meum; sed Secundum verbum tuum. »

ait , «

quod quid est aliud nisi secundum proraissum tuum ?

,

Filius promissionis vult esse non filius elationis ut se- , :

cundum gratiara firma sit promissio omni semini. Hoc est

enim verbum promissionis « In Isaac vocabitur tibi se- :

» men Hoc est Non qui filii carnis hi fdii Dei sed filii
: , , ,

promissionis deputantur in seraine^ » Nam quid erat ipse

per se ipsum , in eo quod sequitur , confitetur : « Vias
» meas enuntiavi, et exaudisti me^. » Nonnulli quidem
codices habent « Vias tuas^ » sed plures, et maxime
,

graeci , « Vias meas » hoc est malas. Nam hoc mihi vi-
, ,

detur dicere : Peccata mea confessus sura, etexaudisti rae,

hoc est , Doce mejustificationes tuas.»
utdiraitteres ea. «
Confessus sum vias, delesti eas; doce me tuas.Sic doce me,
utagam-, non ut tantumraodo sciam quid agere debeam.
Sicut enim dictum est de Domino quod « Non noverat pec-
eatum^, » et inteUigitur non fecerat-, sic et justitiara ilie
vere dicendus est nosse ,
qui facit. Proficientis haec oratio

est. Nara utique si oranino non faceret ,

profecto illa su-
periora non diceret : « Servus autem tuus exercobatur in
» tuis juslificationibus. » Non ergo in quibus exercebatur,
has vult a Doraino discere sed ab •, istis ad ahas proficiendo,
velut crescendo, desiderat pervenire.
IV. Denique adjungit, et dicit: «Viam justificationum
» tuarum insinua mihi* ; » vel sicut nonnuUi codices ha-
« Gen. XXI, 21, et Rom. ix, 7,8. — ' Psal. cxviii, 26. — ^ 2 Cov. v, 2i.
— 4 Psal. cxvui, 27.
 ,

enArrAtio IN PSALMUM CVXIII, SERMO X. 423

bent: « Instrue me. )> Quod expressius de grseco dicitur:
« Fac me intelligere^ Et exercebor in mirabilibus tuis. »
Ipsas justificationes ampliores, quas proficiendo cupit ap-
prehendere^ mirabilia Dei vocat. Sunt ergo qusedam Dei
justificationes ita mirabiles , ut humana infirmitas ab eis
qui experti non sunt, non ad eas posse pervenire credatur.
Unde Jaborans iste , et earum difficultate quodam modo
fatigatus : adjungit , « Dormitavit anima mea prae taedio j

)) confirma me in verbis tuis^. )) Quid est « Dormitavit, »

nisi ab spe refriguit, qua eas se apprehensuram esse cre-
diderat? Sed , « Confirma me , inquit , in verbis tuis , »

ne ab eis quoque , ad qua3 pervenisse me jam sentio de- ,

cidam dormitando confirma : itaque me in eis verbis tuis,

quee jam teneo quae jam facio, ut ex ,
eis ad aha possim
proficiendo peitendere.
V. Et quid impedit in via justificationum Dei sic am-
bulare , ut homo facile poGsit ad iJla etiam mirabiJia per-
venire ? Quid putamus , nisi quod a se amoveri in conse-
quentibus rogat dicens : « Yiam iniquitatis amove a me^? »
Et quia Jex factorum « Subintravit, ut abundaret deJic-
» tum^ » sequitur, et dicit « Et Jege tua miserere mei. »
: :

Qua Jege, nisi Jege fidei ? Audi Apostoium « Ubi est ergo :

» gJoriatio tua? ExcJusa est. Per quam legem? facto-

» rum? Non , sed per Icgem fidei ^ » Haec est Jex fidei

qua credimus etoramus per gratiam nobis donari, ut fa-

ciamus quod per nosmetipsos implere non possumus; ne
ignorantes Dei juslitiam etnostram volentes constituere, ,

justitia3 Dei non simus subjecti^. InJegeitaque factorum,

est Deijubentisjustitia : inlege autem fidei , subvenientis

misericordia.
VI. Gum autem dixisset : « Etlege tua miserere mei; »

• Graec. cjvstktov u.i. — ' Psal. cxvui, 28. — 3 ibij. 29. — 4 Rom. v, 20.
— 5 Id. 11, 27. ~ 6 id. X, 3.
 ,

424 S. AUGUSTINI EPISCOPI

de beneficiis ejus, quae jam consecutus est, quodam modo,
si dicipotest, praescribit, ut impetret caetera qusenondum
est consecutus. Ait enini : « Viam veritatis elegi •,
judicia
w tua non sum oblitus. Adhaesi testimoniis tuis : Domine,
» noli mc confundere. Viam vcritatis elegi, « ubi curre-
rem : « Judicia tua non sum oblitus , « ut currerem :

« Adhaesi testimoniis tuis Domine ,

•» cum currerem : « ,

» noli me confundere^ j quo curro pertendam, quo tendo ;

perveniam. Non enim volentis, neque currentis, sedmi-

serentis est Dei Denique sequitur « Viam mandatorum
'^.
:

» tuorum cucurri, cum dilatasti cor meum'. » Non curre-

rem nisi dilatasses cor meum. Prorsus isto versu expo-

,

nitur quemadmodum dictum sit « Viam veritatis elegi :

» judicia tua non sum oblitus, adhaesi testim.oniis tuis. »

Cursus est quippe iste vise mandatorum Dei. Et quia potius
ejus beneficia quam sua merita Domino allegat, lanquam
diceretur ei Quomodoistam viamcucurristi, eligendo, et
:

Dei judicia non obliviscendo et ejus testimoniis adhce- ,

rendo? an per tc ipsum ista potuisti ? Non, ait. Quid ergo ?

« Viam mandatorum tuorurn, inquit^ cucurri, cum dila-
)) tasti cor meum. » Non ergo per proprium , et quasi

nullius tuae opis indigum arbitrium meum ^ sed « Cum

)> dilatasti cor meum. » Cordis dilatatio, justitiae est de-
lectatio. Haec munus est Dei •
ut in praeceptis ejus non
timore poenae angustemur , sed dilectione , et delectatione
justitise dilatemur. Hancenim nobis promittit latitudinem
ejus dicens : « Habitabo in eis, etdeambulabo^. » Quam
enim latum est ubi deambulat Deus In hac latitudine
!

ditrunditur charitas in cordibus nostris per Spiritum

sancturaqui datus est nobis*. Unde etiam dictumest: «Et
» inpiateis tuis discurrant aquae luae®. » Platea quippe de
• Psal. cxviu, 3o, 3i. — ^ r.om. ix, i5. — - Psal. cavui, 32.-4 i Cor.
VI, i6. — 5 Roiu. V, 5. — ^ Prov. v, i6.
 ENARRATIO IN PSALMTJM CXVIII , SERMO XI. 425
verbo grseco a latitudine nobis accepit quoniam graece •

7XaT-j dicitur laluni. Hae sunt aqusede quibus Dominus cla-

mat « Qui sitit, veniat ad me. Qui credit in me, flumina

:

» aquae viv.ie fluent de ventre ejus et exponens Evan- : )>

gelista quid dixerit, « Hoc autem, inquit , dicebat de Spi-

» ritu ,
quem accepturi erant ,
qui credituri erant in
» eum*. » Multa dici possent de ista cordis latitudine,

sed hujus sermonis jam contradicitur longitudini.

SERMO XI.

I. magno sequitur quod nobis, adju-

In Psalmo isto
vante Domino considerandum atque tractandum est.
,

« Legem ponc mihi Domine viam justificationum tua-

, ,

» rum, et exquiram eam semper'^. » Apostolus dicit :

« Justo lex non est posita injustis autem et non subditis,»

,

et cretera , qufe ibi concludens ait. « Etsi quid aliud sauffi

» doctrinse adversatur ,
quae est secundum Evangelium
» gloriae beatiDei ,
quod creditum est mihi^. » Numquid
ergo talis erat istequidicit, « Legem ponemihi Domine,» ,

qualibus beatus Paulus dicit positam legem .^ Absit. Si

enim talis esset, Viam mandato-
non superius dixisset ? «
M rum tuorum cucurri cum dilatasti cor meum. » Quid
,

est ergo quod orat ut sibi lex a Domino ponatur, si non

ponitur juslo.^ An eo mcdo non ponitur justo, quo modo
posita est populo contumaci, in tabubs Japideis^ non in ,

labulis cordiscarnalibus ^; secundum Testamentum Vetus

ex monte Sina quod in servitutem generat'^ non socun-
,
,

dum Testamentum Novum de quo scriptum est per Je- ,

Jonn. Tii, 37-39. — ' P?al. cxviii, 33. — '

i Tirn. 1, 9-1 1. ~ ^ F.xoil.

XXXI, 18. — ^2 Cor. m, 3. — 6 Gal. iv, 2 j.

 ,

426 s. irGusTiNi episcopi

remiam prophetam « Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et
:

))consummabo domui Israel et domui Juda Testamentum

» novum, non secundum Testamentum quod disposui pa-

))tribus eorum in die qua apprehendi manum eorum, ut

» educerem eos de terra iEgypti quoniara ipsi non per- :

)> manserunt in Testamento meo-, et ego neglexi eos, dicit

)) Dominus. Quoniam hoc est Testamentum quod consti-
» tuam domui Israel post dies illos dicit Dominus, dabo
: ,

» leges meas in mentibus eorum et in cordibus eorum ,

))scribam eas^ » Eccequomodovult iste legem sibi poni

a Domino non sicut injustis et non subditis ad Vetus Tes-
;

tamentum pertinenlibusposita est, in tabulis Japideis^sed

sicut sanctis filiis hberse , hocest supernse Jerusalem , fdiis

promissionis , fihis haereditatis ceternae , sancto Spiritu tan-

quam digito Deiin mente datur, et in cordibus scribitur :

non quam memoria teneant, et vitaneghgant 5 sed quam

sciantintelhgendo, faciant dihgendo, in latitudine amoris,
non timoris angustiis. Nam qui timore poenae, non amore
justitiae opus legis facit ,
profecto invitus facit. Quod au-
tem invitus facit, si posset fieri , mallet utique non juberi;
ac per hoc legis ,
quam vellet non esse , non est amicus
sed potius inimicus ; nec mundatur opere ,
qui immundus
est vohmtate. Tahs non posest dicere quod iste dixit in

superioribus versibus , « Yiam mandatorum tuorum cu-

» curri, cum diktasti cor meum : » quia illa dilatalio

charitatem significat ,
quae secundum Apcstolum legis est

plenitudo ^.

II. Cur ergo iste adhuc poscit sibi legem poni quae 5

utique si non ei posita fuisset non viam mandatorum Dei

,

in cordis latitudine cucurrisset? Sed quia proficiens lo-

quitur , et Dei donum novit esse quod proficit 5
quid ahud
petit, cum sibi legem poni petit, nisi ut in ea magis ma-
' Jerem. xxxi, 3i-33. — * Roui. xni, 18.
 ENARRATIO IN PSALMtJM CXVIII , SERMO XI. 427
gisque proficiat? Quemadmodum si poculum plenum te-
neas, et sitienti dare incipias; et haurit bibendo , el poscit

desiderando. Quibus autem injustis '

et nori subditis lex

in lapideis tabulis ponitur ,

prsevaricationis reos, non pro-
missionis eflicit filios. Sed et ille qui ejus meminit, nec
eam diligit eo modo reus est quia memoria ejus lapisilli
,
5

est quodam modo scriptus non quo adornetur sed quo , ,

prematur pondus oneris, non titulus honoris. Hanc au-

;

tem legem iste viam justificationum Dei vocavit^ nec alia

via est mandatorum ejus, quam secucurrisse jam dixerat,
cura dilatatum est cor ejus. Ergo et cucurrit, et currit,
donec perveniat ad palmam supernae vocationis Dei. De-
nique cum dixisset « Legem pone mihi, Domine^ viam
:

» justificationum tuarum » addidit « Et exquiram eam : :

» semper. » Quid enim exquirit quod habet, nisi quia et

habet agendo, et exquirit proficiendo ?

III. Sed quid » Utrum exquirendi non

est, « Semper?
erit fmis ? Semper laus ejus in ore
Sicut dictum est , «

» meo - » quia laudandi non erit fmis

; neque enim Deum :

non laudabimus, cum ad ejus regnum pervenerimus aeter-

num, cumlegamus «Beati qui habitantin domo tua, iu,
:

» saecula saeculorumlaudabuntte^. » An, « Semper, » dic-

tum est ,
quandiu hic vivitur ,
quia tandiu proficitur •
post
hanc autem vitam qui bene hic proficiebat, ibi perficitur?
Sicut de quibusdam foeminis dictum est « Semper di- :

» centes : » sed illae male ,

quia secutus adjunxit : «Et
» ad veritatis scientiam nunquam pervenientes '^.
» Qui
vero in meliussemper hicproficit, quo proficiendo nititur,
pervenit, ubi jam non proficiat ,
quia perfectus sine fme
consistit. Necde ilhs tamen ita dictum est : « Semperdis-
» centes, » ut et post mortem discere perseverent vana et
infructuosa j cum tahbus doctrinis successerint, non studia,
• Tim. 1, 9. — 2 psai. xxxiii, 2. — 3 id. lxxxui, 5, —42 Tiai. ui, 7.
 ,

428 S. ArGTJSTINI EPISCOPI

sed supplicia sempiterna. Hic ergo exquiritur Dei lex,

quandiu in ea proficitur, el sciendo et diligendo ^ ibi au-
tem plenitudo ejus nianet ad fruendura , non remanet ad
quserendum. Sic etiam illud dictumest, « Quserite faciera
-»ejus semper ^» Ubi « Semper, » nisi hic ? Non enim et ibi
qu.ieremus Dei faciem, ubi videbimus facie ad faciem'-.
Aut si recte dicitur exquiri ,
quod sine fastidio diligitur
etid agitur ne araittatur •, semper omnino sine fine quae-
remus legem Dei , hoc est , veritatem Dei : in hoc quippe
ipso dicitur Psalrao , « Et lex tuaveritas^. » Quaeritur
nunc , ut teneatur ; tunc tenebitur , ne derelinquatur :

sicut de Spiritu Dei dictum quod orania scruLetur, est ,

etiara altitudines Dei ^ non utique ut quod nescit inve- •,

niat, sed quia nihil relinquat omnino quod nesciat.

IV. Gratia itaque Dei nobis praecipue commendatur ,

quando sibi legem poni poscit a Domino, qui utique jam

legera secundum Jitterara noverat. Sed quialitteraoccidit,
spiritus autem vivificat'' orat per Spiritura faciat quod ;
,

per litterara sciebat; ne per scientiara mandati non ob-

servati etiara praevaricationis ei criraen accedat. Quanquam
etiara ut sciatur iex quoraodo scienda est id est ut in- , ,

telligatur quid sibi velit, quarc siteis posita qui eam non

erant servaturi qui habeat utilitatis etiara hoc ipsura quod

,

« Lex subintravit, utabundaret delictura^, » nerao com-

prehendit, nisiaDomino acceperit intellectura unde iste :

adjangit, et dicit : « Da raihi intellectura , et scrutabor

» legem tuam, et custodiam illam in toto corde meo'. »
Cum enim quisque iegem scrutatus fuerit et ad ejus aita ,

pervenerit, in quilms tota pendet^ profecto debet Deum

diligere extoto corde , ex tota anima , ex tota mente 5 et
proximum suum tanquam se ipsum. In his enim duobus
' Psal. civ, 4- — 'I Cor. xiii , 12. — ^ Psal. cxvin, 142. — 4 i Cor.
11, 20. — 5 2 Cor. 111, 6. — " Roin. v, 20. — 7 Psal. cxvui, 34-
 enArrAtio in psAlmum cxvm, sekmo xi. 429
prseceplis tota Lex pendet et Prophetae ^ Hoc videtur pro-
misisse , cum dixit « Et custodiam illam
: iu toto corde
» meo. »
V. Sedquia et lioc minusvalet viribus propriis, nisi ad-
juvemur ab illo qui jubet ut faciat quod jubel, « Deduc ,

» me, inquitjin semitamandatorum tuorum, quiaipsam

» volui'^. » Parum est mihi voluntas mea, nisi in eoquod

volui, me ipse deducas. Et certe ipsa est semita hoc est, ,

viamandatorum Dei, quam se, dilalato sb illo corde suo,

cucurrissejam dixerat.Quam propterea eliam semitam vo-
cat, quia angusta est via qute ducit ad vitam ^^ et cum
sit angusta, nisi dilatato corde non curritur.
VI. Sed quoniam adhuc proficit, adhuc cui rit et ideo 5

divinum auxilium quo deducatur inqulrit quia neque vo- ,

lenlis, neque currentis sed miserentis est Dei * denique

, :

quia et ipsum velle Deus. operatur in nobis ^ prieparatur ,

enim voluntas a Domino ^ sequitur et dicJt : « Inclina cor

» meum in testimonia tua, et non in avariliam^.» Quidest
jnchnatumcorad aliquidbaberc,nisi hocveUe?Etvoluiter-
go, et orat ut velil .Yoluit, curo dicil •
« Di-duc me in semita
» mandatorum tuorum quia ipsam volui » orat autcm
,
:

ut velit, cum dicit: « Inclinacormeum in testimonia tua,

» et non in avaritiam.» Hoc itaque orat, ut in ipsa volun-

tate proficiat. Quae sunt autem Dei testimonia,nisi quibus

sibi ipse attestatur ? Testimoniis enim ahquid probatur
;

ac per hoc justificationes Dei et mandata Dei testimoniis

Dei probantur ; et quidquid nobis persuadere vult Deus ,

suis testimoniis persuadet : in quae iste pclit inchnari cor

suum, et non in avaritiam. Testimoniis quippe suis agit

nobiscum Deus ut eura gratis colamus
, quod impedit 5

avaritia radix omnium malorum. Tah verbo graeco hic ap'

• Matth. 37-40. — » Psal. cxvui, 35. — ^Matth. vn, i4 — ^ Rom. ix, i6.
— * Philip. II, i3. — "5
Psal. cxvni, 36.
 ,

430 S. AUGUSTINI EPISCOPI

pellat , a quo possit intelligi generalis avaritia qua plus ,

appetit quisque quam sat est : w.sovenim laline plus est j

s;i; habitus est, ab eo quod est habere. Ergo a plus ha-
bendo appellata est -xjjv:;:?.
,
quam latini interpretes
in hoc loco nonnuUi interpretati sunt « Emolumentum, »

quidara veroKUtihtatem^ «sed mehus qui« Avaritiam. » Dicit

autem Apostolus « Radix enim omnium malorum avari-
:

» tia est ^» Sed in graeco , unde in nostram hnguam ver-

ba ista translata sunt non legitur apud Apostolorum ,

77).sov£f quod in loco isto Psalmi hujus sed ttO.apppla,

ly.
, 5

quo verbo significatur amor pecuniae. Verum Apostolus

intelligendus est isto nomine genus significasse per spe-
ciem , id est ,
per amorem pecuniae universalem genera-
lemque avariliam quoe vere radix est malorura omnium.
,

Nam ipsi primi homines per serpentem decepti et dejecti

non fuissent nisi plus quam acceperant habere et plus
, ,

quam facti fuerant esse voluissent. Hoc quippe ille pro-

miseratdicens: «Eritis sicut dii -. » Ergo ista w.covj^fa sub-
versi sunt. Plus enim volentes habere quam acceperant, et
quodacceperant amiserunt.Cujus vestigium veritatis, quae
iibique dispersa est, et in forensijure deprehensum est,
quo institutum est , ut plus petendo causa cadat ; id est
ut qui plus petierit quam ei debetur et quod ei debeba- ,

tur amittat. Omnis autem a nobis circumciditur avaritia j

si gratiscoLitur Deus. Ad quod sanctum Job in agone ten-
tationis ipse provocat inimicus, cum de illo dicit: « Num-
quid gratis coht Job Deum ^? » Putabat enira diabolus ,

quod Deo colendo vir justus cor inchnatura haberet in

in
avariiiara et causa emolumenti vel utiiitatis rerum tera-
,

porahum quibus eum ditaverat Dominus velut merce-

, ,

narius ei pro tah mercede serviret sed quam gratis Deura :

coleret tentatus apparuit. Si ergo cor nonhabeamus in-

,

' 1 Tim. VI, 10. — 2 Gen. lu, 5. — 3 job. 1, 9.

 ENARRATIO IN PSALMTJM CXVIII, SERMO XII. 431
clinatum in avaritiam, Deum non colimus nisi propter
Deum , ut sui cultus ipse sit merces. Ipsum diligamus in
seipso, ipsum diligamusin nobis, ipsum in proximis nos-
tris quos diligimus sicut nosmetipsos , sive habeant eum ,

sive ut habeant eum. Quod nobis quoniam ipso donante

confertur , ideo illi dicitur : « Inclina cor meum in testi-
))monia tua, et non in avaritiam.)) Sed quae sequunlur,
alio sermone tractanda sunt.

SERMO XII.

I. Sequitur in Psalmo,quem suscepimus disserendum,

)) Averte oculos meos , ne videant vanitatem ; in via tua
)) vivifica me^. )> Acontrario differunt inter se vanitas et
veritas. Hujusautem mundi cupiditas, vanitas : sedChris-
tus, qui ex hocmundo liberat, veritas. Ipse est et via , in
qua se vult iste vivificari ,
quia ipse est et vita 5 ipse
quippe, Ego sum via, veritas et vita^. » Sed quid est,
ait : «

« Averte oculos meos ne videant vanitatem ? » Numquid

,

quandiu sumus in hoc mundo possumus non videre va- ,

nitatem.? « Omnis enim creatura vanitati subjecta est^, ))

quae intelligitur esse in homine et « Omnia vanitas quae ; , :

))abundantia hominis in omni labore suo quo ipse la- ,

))boratsub sole^.^ » An iste fortassis hoc orat ut non sit ,

ejus vita sub sole , ubi omnia vanitas; sed in illo sit, in
quo se vivificari petit? Ille quippe ascendit non super so-
lem tantum sed super omnes coelos a Ut adimpleret
, ,

))omnia^ » Et in illo magis quam sub sole vivunt qui non

.
,

inaniter audiunt quod dixit Apostolus « Quae sursura sunt :

' Psal. cxvui, 37. — * Joan. iv, 6. — ^ Roiu. vui, 20. — 4 Eccli. 1, 2,3.
— 5 Ephes. IV, 10.
432 S. AUGUSTINI EPISCOPI
)) quaerite , ubi Christus est in dextera Dei sedens •
quae
» sursum suut sapite nou quce supei terram. Mortui,

))enim estis et vita vestra abscondita est cum Christo in

,

* Deo*. » Ac per hoc si vita nostra ibi est ubi veritas,

non est vita nostra sub sole ubi vanitas. Sed hoc tam mag-
num bonum magis habemus in spe non tenemus in re. ,

Et secundum spem nostram beatus Apostolusista locutus

est : quia et illud cum dixisset : « Vanilati creatura sub-
» jecta est; » adjecit atque ait: «Non sponte, sed propter
» eum qui jubjecit in spe. » Ergo in spe ,
qua speramus
nos adhaesuros contemplandae veritati , subjecti sumus
interim vanitati. Creatura quippe ista spirituahs, animalis,
corporalisque omnis in homine est ; imo homo est. Sponte
peccavit , et inimica facta est veritati : sed ut merito pu-
niretur , non sponte subjecta est vanitati. Denique post
pauca, « Non solum autem, inquit, sed et nos ipsi primitias
» spiritus habentes -, » id est, qui nondum quidem ex toto
quod sumus, sed ex ea parte qua pecoribus rneliores su-
mus, Deo, non vanitati subditi sumus, hoc est per primi- ,

tias spiritus ^ Et ipsi in nobismetipsis ingemiscimus,

:

» adoptionem expectantes redemptionem corporis nostri.

» Spe enim salvi facli sumus. Spes autem quae videlur ,

); nonestspes: quod enim videt quis, quid sperat? Si au-
» tem quod non videmus speramus per patientiam ,

» expeclamus. » Quandiu itaque hic secundum carnem

sumus, cujus adoptionem et rederaptionem per patientiam

spei adh"C expectamus tandiu secundum id per quod 5

sub sole sumus vanitati subjecti sumus. Quandiu igitur

,

ita unde possumus non videre vanitatem^ cui

sumus ,

etiam subjecti sumus in spe?Quid est ergo quod iste dicit:

« Averte oculos meos, ne videant vanitatem? » An hoc
petit, ut non quidem in hac vita quod in spe gerimus im-
' Coloss. ui, 1-3. — * Fiom. viu, 20-25.
 ,

ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XII. 433

pleatur, sed ut in ea sorte sit, quse in illo quandoque possit
impleri, cuin «Liberabituraservitute corruptionis,»|et spi-
ritu et anima et corpore , « In libertatem gloriae filiorum
»Dei, )) ubi jam non videat vanitatem ?

II. Possunt quidem verba ista sic intelligi, non prceter

regulam fidei : sed liic alius sensus, quem mihi fateor plus
placere. Dominus in Evangelio dicit « Si fuerit oculus :

)) tuus simplex, totum corpus tuum lucidum erit. Si autem

)) oeulus tuus fuerit nequam, totum corpus tuum tene-
)) brosum erit. Si ergo lumen quod in te est, tenebrse sunt,
)) ips?e tenebrse quantae erunt*?)) Proinde magni interest,

cum aliquid boni facimus, cujus rei contemplatione facia-

mus. Oflicium quippe nostrum, non officio, sed fine pen-
sandum est 5 ut scilicet non tantum si bonum est quod

facimus,sed praecipue sibonumest propter quod facimus,

cogitemus. Hos oculos, quibus contemplamur quare facia-
mus quod facimus averti poscit ne videant vanitatem
,

id est, ne hanc attendat, propter quam faciat, cum boni

aliquid facit. In qua vanitate praecipuum locum obtinet
amor laudis humanae, propter quam multa magna fece-
runt, quimagni in hoc sseculo nominati sunt multumque ,

laudati in civitatibus gendam, quserentes non apud Deum,

sed apud homines gloriam, et propter hanc velut prudenter,
fortiter, temperanter, justequeviventes ; ad quam perve-
nientes perceperunt mercedem suam, vani vanam. Ab hac
vanitate volens Dominus avertere oculos suorum « At- :

» ne justitiam vestram faciatis coram ho-

tendite, inquit,
)) minibus, ut videamini ab eis; alioquin mercedem non
)) habebitis apud Patrom vestrum, qui in coehs esf^. »
Deinde cum ipsius justitiae quasdam partes exequeretur
,

praecipiens de eleemosynis , de oratione, de jejunio , ubi-

I
Matth. VI, 22, 23. — 2 Ibid. i.

cxviii. 28
434 6. ArGUSTINI EPISCOPI
que id admonuit, ne aliquid eorum propter gloriam homi-
num fiat, et ubique dicit eos qui propterea faciunt, per-
cepisse mercedem suam, id est, non aeternam, quaesanctis
reposita est apudPatrem, sed temporalem,quamquaerunt
qui conteraplantur in suis operibus vanitatem non quia :

ipsa laus humana cuipanda est, (namquid tam optandum

est hominibus,quamuteis placeant quse debeant imitari?)
sed propter ipsam laudem bene operari, hoc est vanitatem
in suis operibus intueri. Quandoquidem et ipsa ab homi-
nibus laus homini justoquantacumque provenerit, non ibi
esse debet ejus fmis boni, sed etiam ipsa referenda est ad
laudem Dei propter quem bona faciunt vere boni quo-
,
:

niam non a se ipsis,sed ab Denique in eodem

illo fiunt boni.
sermone Dominusjam dixerat eis: «Luceatlumen vestrum

» coram hominibus ut videant opera vestra bona, et glo-

)) rificent Patrem vestrum, qui in coehsest*. Ubi finem ))

posuit, hoc est, in gloria Dei, hoc debemus quando ahquid

boni facimus intueri, si avertuntur a vanitate ocuh nostri.
Non ergo sit finis boni operis in laudibus hominum , sed
ipsas laudes hominum corrigamus , et ad Dei laudes omnia
referamus , a quo nobis dsiur quidquid in nobis sine lau-
dantis errore laudantur. Porro si vanum est propter homi-
num laudes bona facere ,
quanto vanius propter adipis-
cendam pecuniam , vel augendam, sive retinendam et si ,

quidhujusmodi estcommoditemporahs, quodnobis accedit

extrinsecus? Quia « Omnia vanitas quse abundantia ho- :

))minis in omni labore suo, quo ipse laborat sub sole-? )>

Propter ipsara denique temporalem saiutem non debemus

facere bona opera iiostra, sed potius propter illam quam
speramus selernam, ubi bono imrautabih perfruamur,
quod nobis erit ex Deo, imo quod nobis est ipse Deus.
Si enim sancti Dei propter hanc temporalem sahitem bona
Sialth. V, iii. — ' Eccli, i, 2 et 12.
 ENAKRATIO IN PSALMXJM CXVIII , SERMO XII. 435
opera facerent, nunquam IMartyres Christi bonum opus
confessionis in ejusdem salutis amissione perficerent. Sed
acceperunt auxilium de tribulatione , non intuentes vani-
tatem, quia vana salas hominis*; et diem hominum non
concupierunt ^, quiahomo vanitati similatus est, dies ejus
sicut urabra prsctereunt ^.

III. Cum autem Deus rogatur , ut ea quse videntur esse

in nostra potestate , id est , oculorum aversio a videnda
vanitate ab illo nobis concedatur, quid nisi ejus gratia
commendatur? Nonnulli enim ab ea vanitate non averte-
runt oculos suos, quia putaverunt a se ipsis se fierijustos

et bonos, et dilexerunt gioriam hcrainum magis quam Dei* 5

quia et ipsi homines sunt, qui sibi nimium placuerunt, et

desuiarbitriiviribuspraesumpserunt.Sedetiamhsecvanitas
et prsesamptio spiritus est ^. Cum ergo dixisset : « Averte
» oculos meos , ne videant vanitatem •, in via tua vivifica
» me^^ » quae via non vanitas , sed veritas est : deinde
subjunxit: « Statue servo tuoeloquium tuum in timorem
» tuum ^, » Quodquid est aliud, quam, Da mihi ut faeiam
quod eloqueris? Neque enira slatutum est eloquium Dei
his, qui inse movent illudcontra faciendo eisautera sta- 5

tutum est in quibus immobile est. Statuit itaque Deus

,

eloquium suum in timorem suum eis, quibus dat spiritum

timoris sui timoris autem iicn illius de quo dicit Apos-
:

tolus «Non enim accepistis spiritum servitutis iterura in ti-

:

» more^ 5 » hunc enira consummata charitas foras mittit ti-

morem^ : sed iUius timoris, quem dicit Propheta spiritum
timoris Dei*"-, timoris utique casti, perraanentis in sseculura
saeculi^^, tiraoris quo timetur ofTendi qui amatur. Aliter

I Psal. Lix, i3. — Jerem.

= i6. —
xvii, 3 Fsal. cxlv, 4- — ^* Joan. iii, 45.
— 5 Eccli. VI, g. — cxvni, 37. —
6 Psal. 7 Ibid. 38. — " Rom. vui, i5.
— 9 Joan. IV, 18. — —"
'olsaii. xi, 3. Psal. xviii, 10.

28.
 436 S. AUGUSTINl EPISCOPI
quippe timet adultera virum suum aiiter casta adultera, , :

ne veniat casta, ne deserat.

5

IV. « Amputa, inquit, opprobrium meum quod sus- ,

» picatus sum; quiajudicia tua suavia^. « Quis est qui

suum opprobrium suspicatur et non magis novit suum ,

quisque opprobrium quam cujuslibet alienum ? Suspicari

,

enim potius alienum potost homo , non suum quoniam ;

quod suspicatur, ignorat in suo autem opprobrio non :

est cujusque suspicio , sed scientia , ubi loquitur cons-

cientia. Quid estOpprobrium meum
ergo quod ait ; «

» quod suscipicatus sum ? » Nimirum de superiore sensu

etiam iste ducendus est quoniam quandiu non avertit :

homo oculos suos ne videant vanitatem quod in se ipso ,

agitur, hoc de ahis suspicatur ut propter quod ipse coht 5

Deum vel propter quod bona opera facit propter hoc

, ,

credat et alterum facere. Possunt quippe homines videre

quod agimus ; cujus autem rei contemplatione agamus
occultum est : et ideo datur suspicionibus locus , ut au-
deat homo judicare de occultis hominum, et falsa plerum-
que, et, si tamen incognita temere suspicari. Prop-
vera ,

terea Dominus cum de ipso fme loqueretur, propter quem

iustitiam facere debemus, ut oculos nostros a contempla-
tione averteret vanitatis monuit ne propter laudes liomi-
,

num bona opera faciamus, dicens « Attendite ne faciatis :

» iustitiam vestram coram hominiLus ut videamini ab ,

» eis". » Monuit, ne propter pecuniam, dicens, « Nohte

» vobis thesaurizare in terra : » et, « Non potestis Deo
» servireet mammonae^ » Monuit, ne propteripsum ne-
cessarium victum atque vestitum , dicens : « Ne soJliciti

» sitis quid manducetis neque corpori

animffi vestrae ,

» vestro quid induamini. » Et cum haec omnia monuisset,

cjuia possumus suspicari eos quos juste vivere videmus et ,

«
Psa!. cxviu, 3a. — ' Matlh. vi, i. — ^ Ibid. \\x, et a^, a5.
 ;

ENAnnATIO IN PSALMUM CXViri , SERMO XII. 437

quo fine faciant non videmus ,
propter aliquid hujusmodi
benefacere-, continuo subjecit : «Nolite judicare, ne judice-
» Unde
mini^): et hic cumdixisset : « Amputa opprobrium
)> meum, quod suspicatus sum •, addidit ,
quia judicia tua
» suavia, » id est, judicia tua vera. Yeritatis enim amator
suave clamat esse quod verum est ^ hominum aulem judi-
cia de occuhis hominum non , suavia ,
quia teraeraria. Et
ideo suum dixit opprobrium, quod de ahis est suspicatus
quia hoc et Apostohis «Comparantes semetipsos sibi-
ait :

» metipsis- non inteihgunt » hoc enim prochvius homo

, :

suspicaturin aho,quod sentit in seipso. Hoc itaque oppro-

hrium suum petebat auferri ,
quod in se senserat ^ et in
ahis fuerat suspicatus ^ ut non esset diabolo simihs, qui de
occultis sancti Job suspicatus est ,
quod non gratis Deum
coleret, quem poposcit tentandum_, ut crimen quod obji-
ceret inveniret^.
V. Sed cum libenter alterius opprobrium nonnisi remu-
latio suspicetur, dum bonumopus reprehendi non potest,
quia se asserit quod apertum est 5 et quo fine fiat repre-

henditur ,
quia non se exerit quod occultum est 5 atque
ita male suspicari eum hbet cui hbet , non videndo quod
latet , et invidendo quod eminet : profecto contra hoc
malum quo quisque hbenter de homine malum quod non
,

perspicit suspicatur, charitas habenda est, quae non semu-

latur*-, quam Dominus prsecipue commendat dicens , :

« Mandatum novum do vobis, ut vos invicero diligatis ^ » :

et, « In hoc scient omnes quia Discipuh mei estis , si di-

» lectionem habueritisin invicem. » Et de dilectione Dei
et proximi loquens, « Inhis, inquit_, duobus mandatis tota
» Lex pendet et Prophetae^ » Unde et iste contra suae
suspicionis opproprium, quod desiderat amputari, «Ecce,
> Malth. VIII, I. — '2. Cor. x, 32. — * Job. 1. 9-11. -- 4 i Cor xht, 4.
— 5 Joan. xiii. 14. et 35. — ^ Matth. ixjt, ^o.
 ,

438 S. AUGUSTINl EPISCOPI

)) inquit, concupivi mandata tua 5 in tua justitia vivifica
)) me^ )) Ecce concupivi ex toto corde, ex tota anima, ex
tota mente non in mea,
diiigere te, et proximum sicut me :

sed « hoc est ista charitate

In tua justitia vivificame, » ,

quam concupivi, imple me. Adjuva ut faciam quod cora-

mendas, dona ipse quod mandas. « In tua justitia vivifica
me quia in me unde morerer habui, unde autem vivara
)) : )>

non invenio nisi in te. « Justitia tua Christus est ,

qui
)) factus est nobis sapientia a Deo, et justitia , et sanctifi-
)) catio, et redemptio : ut, quemadmodum scriptum est
n Qui gioriatur, in Domino glorietur*. » Et in illoinvenio

mandata tua quae concupivi, ut in tua justitia hoc est, ,

in ilio vivifices me. Ipse est enim Yerbum Deus et Ver-

, ;

bum caro factum est^, ut esset etproximus meus.

SERMO XIII.

Sermoni pristino , quem de Psalmo qui est omnium

I.

prolixissimus nuper habuimus, de verbis ejus quae se-

,

quuntur iste jungendus est. Haec verba sunt « Et veniat :

)> super me misericordia tua ,Domine*. » Quae sententia

superiori videtur annexa : non enim ait : « Veniat super
)) me^Hsedait Et veniat.» Est autem illa superior,«Ecce
: «

)) concupivi mandata tua in tua justitia vivifica me.)) Dcinde

;

sequitur: «Et veniatsuper me misericordia tua,Domine.))

Quid hic ergo poscit, nisi ut mandata qufe concupivit, per
ejusmisericordiamfaciat qui mandavit?Exponitenimquo-
dam modo quid dixerit; « In tua justitia vivifica me: » cum
subjungit, « Et veniat super me misericordia tua, Domine,

> Psal. cKviii, 4o. — ^

' 2 Coi% ij^So, 3i. — 3 Joan. r, i^. — 4 Psal.

CS.V1U, 4i.
 ENAKRATIO 1N PSALMTJM CXVIII , SERMO XIII. 439
» salutare tuum secundum eloquium tuum m lioc est, :

secundum promissionem tuam. Unde nos vult Apostolus

filios promissionis intelligi^ : ne arbitremur nostrum esse
quod sumus, sed totumDei gratiae retribuamus.wFactusest
))enim nobis Christus sapientia a Deo et justitia et sancti- ,

)) ficatio, et redemptio^ ut, quemadmodum scriptum est,

)) Qui gloriatur, in Domino glorietur'^. » Quod ergo ait:

« In tua justitia vivifica me ; )> in Christo utique vivifi-

cari cupit , et ipsa est misericordia quam super se poscit
venire. Ipse Christus est et « Salutare Dei ; » quo verbo
exposuit quam misericordiam diceret , ubi ait : « Et veniat

)) super me misericordia tua Domine. , » Si ergo quserimus

qure sit ista misericordia, audiamus quod sequitur « Sa- :

))Jutare tuum secundum eloquium tuum. » Ab eo quippe

hoc promissum est « Qui vocat ea quoe non sunt tan-
, ,

))quam sint".))Nondum enim erantquibus promitteretur,

ne quisquam de meritis gloriaretur. Et quibus promissum
est,etiamipsi pron.issisunt, ut totum corpus Christi dicat:
« Gratia Dei sum id quod sum ^. )>

II. )) Et respondebo, inquit, exprobrantibus mihiver-

)) bum^. Utrum, «Verbum exprobrantibus
)) an, « Verbum 5 )>

)> respondebo,)) ambiguumest sedquodhbeteorumChris- :

tum sonat. Ipsum enira nobis exprobrant, quibus est cru-

cifixus vcl scandalum , vel stullitia^ : ignorantes quia
Verbum caro factum est , et habitavit in nobis ;
quod
Verbum in principio erat, apudDeum erat, et Deus erat''.

Sed etsi non ipsi Verbum exprobrent quod eos latet, quia
divinitas ejus non cognoscitur, a quibus ejus infir-
ab eis

mitas in cruce contemnitur nos tamen Verbum respon- •,

deamus, nec exprobratione terreamur aut confundamur.

« Verbum enim si cognovissent nunquam Dominum ,

« Rom. IX, 8. — ' I Cor. 1, 3o. 3i. — ^ Rom. iv, 17. —4 i Cor. xt, 10.
— 5 psal. cxvui, 42. — ^ 1 Cor. 1, 23. — 7 Joan. 1, i et 14.
 440 S. AXJGUSTINI EPISCOPI

» glorije crucifixissent ^ » Ille autem respondet Yerbum,

exprobrantibus, super quem venit misericordia Dei : hoc
est, ipsura salutare ejus venit ut protegat, non ut conterat.
Nam super quosdam conterendos venturus est ,
qui nunc
in eum , dum spernunt ejus humiiitatem , offendendo
quassantur. Sic enira dicit in Evangelio : « Qui ceciderit
)) super lapidem istum, conquassabitur j super quem vero
)) ceciderit , contereteum'. » Qui ergo nobis exprobrant,
offendunt, et cadunt in eum. Nos autera ne offendamus
et cadamus opprobria eorum ne timearaus sed respon-
, ,

deamus eis verbum. « Hoc est verbum fidei quod prsedi-

» camus. Quia si credideris, inquit, in corde tuo quia Do-

)) minus est Jesus, et confessus fueris in ore tuo quia Deus

)) illum suscitavit a mortuis, salvus eris. Corde enim credi-
)) lur ad justitiam ore autem confessio fit in salutem^. m
,

Parum est ergo in corde habere Christum et noUe confi- ,

teri dum timetur opprobrium sed exprobrantibus res- 5

pondendum est Verbum. Ut autem hoc Martyres possent,

promissLim est eis et dictum « Non enim vos estis qui
, :

)) loquimini, sed Spiritus Patris vestri qui loquiturin vo-

)) bis^)) Ideo et iste cum dixisset : « Respondebo expro-
)) brantibus mihi verbum ^ » continuo sequitur , « Quo-
» niam speravi in verbis tuis : )> quod est utique, in
promissis tuis.
III. Sed quoniam plurimi quamvis ad ipsumcorpus,
'
cujus hrec verba sunt, pertinentes ,
gravi pondere perse-
cutionis urgente nonvalueruntsustinere exprobrationem,
etChristum deficiendo negaverunt, ideo sequitur: « Et
)) ne auferas de ore meo verbum veritatis usque valde ^. »
Ex ore suo quippe dicit, quia unitas corporis loquitur, in
cujus membris etiam illi deputantur, qui defecerunt ad
« I Cor. li, 8. — ' Luc. xx , 18. — ' Rom. x, 8-10. — 4Matth. x, 20.
— 5 Psal. cxviii, 43-
 EWARRATIO IN PSALMtrW CXVIII, SERMO XIII. 441
horam negando sed poenitendo postea revixerunt vel
, ,

etiam martyrii palmam, quam perdiderant, reparata con-

fessionesumpserunt. Nonigitur « Usque valde » vel sicut ,

quidam codices habent, non « TJsquequaque ,» hoc est, non

omnimodo, ex ore Petri ,in quo erat typus Ecclesiae, ver-
])um veritatis ablatum est quia etsi ad horam negavit:

timore turbatus tamen flendo est reparatus^ et confi-

, ,

tendo est postea coronatus. Totum itaque corpus Christi

loquitur, id est, Ecclesiae sanctae universitas : inquototo
corporesive quia, neganlibus plurimis, remanserunt fortes,
qui usque ad mortem pro veritate certarent ; sive quia et
ex iis qui negaverant multi reparatisunt, nonest ablatum
ex ejus ore verbum veritatis « Usque valde. » Quod autem
ait, « Ne auferas , » inteiligendum est, Ne auferri sinasj
propter quod orando dicimus : « Ne nos inferas in tenta-
» tionem^ Et ipse Dominus ad Petrum, « Rogavi, in-
»

» quit, pro te ne deficiat fides tua^ » hoc est, ne aufe- :

ratur ex ore tuo verbum veritatis « Usque valde. » Sequitur,

« Quia in judiciis tuis speravi » vel sicut de graeco qui- ^

dam diligentius expresserunt , « Supersperavi ^ » quod :

verbum etsi minus usitate compositum est , tamen implet

veritatis interpretandse necessitatem. Attentius ergo nobis
locihujus rimandus est sensus, ut intelhgamus quantum ,

Deus adjuvat, quid sibiveht, « In verbis tuis speravi In ,

» judiciis tuis supersperavi. Respondebo inquit, expro- ,

» brantibus mihi verbum, quoniamsperaviinverbis tuis:»

id est quoniam mihi hoc ipse promisisti. « Et ne auferas
,

» meo verbum veritatis usque valde quoniam in

ex ore ,

» judiciis tuis supersperavi » id est, quoniam judicia tua,

:

quibus me corripis et flagellas, non solum mihi non aufe-

runt spem, verum augent etiam quoniam quem dihgit 5

• Matth. xwi ,
70-75. — ' Id. vi , i3. — ' Luc. x\u, 32. — ^ Grrcc.
 ,

442 S. AUGrSTINI episcopi

Dominus corripit ; flagellat autem omnem filium quera
recipit*. Ecce autem sancti et humiles corde de te praesu-
mendo non defecerunt ecce etiam
in persecutionlbus :

qui de se praesumendo defecerunt , et tamen ad ipsura

corpus pertinuerunt, sibi innotescendo fleverunt, et tuam
gratiam solidius invenerunt, quia suam superbiam per-
diderunt. Ergo « Ne auferas ex ore meo verbum verita-
» tis usque valde ,
quia in judiciis tuis supersperavi. )>

IV. « Et custodiam legem tuam semper. » Id est, si

non abstuleris ex ore meo verbum veritatis , « Custodiam

» legem tuam scmper •, in sfficulum et in saeculum sse-
» culi~. » Ostendit quid dixerit, « Semper. » Abquando

etenim « Semper » intelligitur, quandiu hic vivitur sed •,

non est , « In saeculum et in sseculum saeculi : » mehus

quippe ita interpretatum est ,
quam sicut quidam codices
habent , « In aeternum et in saeculum ssecuh » quia non
:

potuerunt dicere, et in aeternum aeterni. Lex itaque ista

intefligenda est , de qua dicit Apostolus , « Plenitudo le-
» gis charitas^. » Haec enim a sanctis, quorum ex ore
non aufertur verbum veritatis, hoc est, ab ipsa Christi
Ecclesia custodietur non solum in hoc saeculum id est , ,

donec fmiatur hoc saeculum sed eliam in alterum, quod ;

appellatur« SaecuIumsseculi.»Neque enim prsecepta legis,

sicut hic . etiam ibi accepturi sumus quae custodiamus, sed
ipsam legis , ut dixi , plenitudinem sine uUo peccandi ti-

more servabimus quia et Deum plenius, cum viderimus,

:

amabimus et proximum quia Deus erit omnia in omni-

,
,

bus * nec falsae cuiquam de proximo suspicioni eritlocus,

;

abi nullus ulli erit occultus.

• Hebr. xii, 6. — « Psal. cx.viii, 44- — ^ ^om. xm, lo. —4 i Cor. xv, 28.
 ,
:,

ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII, SEPlMO XIV. 443

SERMO XIV.

I. StiPEnioREs versus prolixi Psalmi hujus orationem ha-

bent ; hi autem qui sequuntur dequibus nunc disputan- ,

dum est, narrationem. Petebat enim homo Dei superius

adjutorium gratiae Dei , cum dicebat : « \n tua justitia
)) vivifica me •, et veniat super me misericordia tua^
Domine
)) et alia simiha vel supra vel infra. Nunc
: ))

autem dicit « Et ambulabam in latitudine- quoniam

;

mandata tua exqui?ivi. Et loquebar in testimoniis

))

))tuis in conspectu regum et non confundebar, Et me- ,

))ditabarin mandatis tuis quae dilexi. Et levavi manus

))meas ad mandata tua quae dilexi, et exercebar in jus- ,

))tificationibus tuis ^ Ubi narrantis verba sunt, non )>

petentis •, velut , impetratis quae petiverat , confiteatur iii

Dei iaudibus qualem illum fecerat misericordia Domini

quam super se venire poposcerat. Neque enira haec ita

superioribus conjunxit, ut diceret, «Etne auferas ex ore

» meo verbum veritatis usque valde ,
quia in judiciis tuis
)) supersperavi, et custodiam legem tuam semper, in saecu-
)) him et in sseculum saecuh , et ambulabo in latitudine
)> quia mandata tua exquisivi. Et loquar in testimoniis tuis
)) in conspectu regum , et non confundar^ )> et caeteraisto
modo 5 sic enim videtur sequentia prsecedentibus debuisse
connectere : sed ait : «Et ambulabam in latitudine.))Ubi
copulativaconjunctio, idest, « Et,))velutinconsequenspo-
est
•sita quia non ait Et ambulabo, quomodo dicebat
5
: :

« Et custodiam legemtuam semper.))Aut certesi optativo

mododictum est :«Custodiam legem tuam 5» non ait,Et am-
bulem in latitudine, quasi utrumque optavit, et poposcerit
sed ait « Etambulabam in latitudine. Ubi si conjunctio
: ))

> Psal. cxvui, 40-48.

 »

444 s. AxJGUSTini bpiscopi

ista non esset , sed a superiorum connexione libera infer-

retur et soluta sententia, « Ambulabam in latitudine; »
nihil de inusato loquendi modo liic deberet movere lec-
torem , ut occultus sensus quaerendus hic aliquis putare-
tur. Nimirum ergo quod nondixit intelligi voluit, idest,
exauditum se fuisse ; ac deinde subjunxit quaiis factus
fuerit : tanquam diceret Haec cum orarem exaudisti , ,

me , « Et ambulabam inlatitudine » et csetera quae isto •,

modo dicta contexuit.

II. Quid est igitur , « Et ambulabam in latitudine , «
nisi ambulabam in charitate, « Quae diflfusa est in cordibus
»nostris per Spiritu-m sanctum, qui datus est nobis^ ?» In
hac latitudine ambulabat ille qui dicebat « Os nostrum :

» patet ad vos, oCorinthii, cor nostrum dilatatum esf^.

Haec autem charitas duobus illis mandatis tota atque inte-
gra continetur, dilectione sciUcet Dei , et dilectione pro-
ximi, in quibus tota Lex pendet et Prophetae^. Unde et
hic cum dixisset « Et ambulabam in latitudine » cau-
, •,

sam subjunxit atque ait «Quiamandata tua exquisivi. »

, :

Nonnulli autem codices non habent « Mandata, » sed « tes-

» timonia :» sed « mandata » in pluribus invenimus, et ma-
xime graecis cui linguae tanquam praecedenti unde ad
: ,

nos ista transJata sunt magis credendum esse quis ambi- ,

gat ? Si ergo scire voiumus quoraodo haec mandata qui£-

sierit vel quaerenda sint
, ilhid intueamur quod dicit ,

Magister bonus, et doctor, et dator : « Petite,etaccipietis;

» quaerite , et invenietis 5
pulsate , et aperietur vobis. »

Et paulo post « Si ergo vos, inquit, cum sitis mali, nostis

:

» bona data dare fihis vestris quanto magis Pater vester 5

» qui in coehs est dabit bona petentibus se*? » Ubi evi-

,

denter ostendit quod dixerat, « Petite, quaerite, pulsate , »

' Rom. V, 5. — '2 Cor. vi, 11. —^ Mattli. xxn ^ ^o. — 4 Id. vii,

7 et II.
 enArrAtio in psAlmum cxviii, sermo XIV. 445
nonnisi ad poscendi, hoc est, orandi instantiam pertinere.
Alius porro Evangelista non ait : « Dabitbonapetentibus
» se,» quae multipliciter possunt intelligi, vel corporalia vel

spiritualia 5 sed circumcidit inde alia, satisque diligenter

expressit quid nos vehementer atque instanter voluerit
poscere Dominus , et ait« Quanto magis Pater vester de
:

» coelo dabit Spirituro bonum petentibus se^? » Hic est

ilJe Spiritus, per quem diffunditur charitas in cordibus
nostris, ut Deum proxiraumque diligendo divina mandata
faciamus. Hic est quoclamamus, « Abba ,
ille Spiritus in
» Pater.» Acper hoc ipse nos facit petere, quem desidera-
mus accipere \ ipse nos facit queerere , quem cupimus in-
venire 5 ipse nos facit pulsare, ad quem nitimur pervenire.
Hoc docet Apostolus qui cum ,
dicat in Spiritu sancto nos
clamare,«Abba, Pater^,»rursus alio loco dicit « : Dedit Deus
» Spiritum Fihi sui in corda iiostra clamantem, Abba,
» Pater^. » Quomodo nos clamamus, si ipse clamat in
nobis , nisi quia clamare nos fecit , dum habitare coepit in
nobis Etiam hoc itaque agit acceptus ut largius acci-
? ,

piendus petendo quaerendo pulsando poscatur. Sive

, , ,

enim utvita bonapetatur, sive ut bene vivatur quotquot j

Spiiitu Dei aguntur, hi fiiii sunt Dei*. Ergo, « Ambula-

» bam , inquit, in latitudine quoniam mandata tua ex- 5

» quisivi. » Exquisierat et invenerat, quoniam petierat

et acceperat Spiritum bonum quo factus bonus bene fa- ,

ceret bona ex fide quae per dilectionem operatur^.

,

III. « Et loquebar, inquit in testimoniis tuis in cons-

,

» pectu regum, et non confundebar » tanquam ille qui :

petierat et acceperat, ut responderet exprobrantibus sibi

verbum non auferretur ex ore
, et ejus verbum veritatis.

Itaque pro illa usque ad mortem certans , nec in cons-

Luc. XI, i3. — » Rom. vul, i5. *-• 3 Gal. iv, 6. — 4 Rom, viu, 14. —
« Galat, V, 6.
446 S. AUGtJSTINI EPISCOPI

pectu regnum confundebatur eam loqui. Testimonia

quippe, in quibus dicit quod loquebatur graece martyria ,

nuncupantur quo verbo jam utimur pro latino. Unde

•

dictum est etiam vocabulum Martyrum quibus prsedixit ,

Jesus quod et ante reges eum fuerant confessuri ^

,

IV. « Et meditabar inquit in mandatis tuis, quae

, ,

» dilexi. Et levavi manus meas ad rasndata tua quae di-

» lexi'^. » Sive quod nonnulli codices habent in utioque

versu, (cDilexi valde, » aut animis, » aut « Vehenienter ; »

sicut interpretari placuit, quod grsece dicitur ffcp^^pa. Man-

data ergo Dei dilexit, per hoc per quod ambulabat in lati-
tudine ;
per Spiritum scihcet saiictum ,
per quem dilectio
ipsa diffunditur, ei dilatat corda fidelium ^. Dilexit autem
et cogitando et operando. Nam quod ad cogitationem per-
tinet ait « Et meditabar in nandatis tuis
, : » quod au- :

tem ad operationem «Et levavi manus meas ad mandata ,

» tua.» Utrique autem sententise addidit, «Quae dilexi » :

Finis enim praecepti estcharitas de corde puro*. Quando

isto fme id est, hujus rei conteinplatione fit mandatum
,

Dei, tunc fit vere opus bonum et tunc levantur manus, 5

quia supernum est quo levantur. Propterea de ipsa cha-

ritate locuturus Apostolus ait « Supereminentem viam :

» vobis demonstro^ : » et aho loco, «Cognoscere, inquit,

» etiam supereminentem scientiae charitatem Christi^. »
Nam si de opere mandatorum Dei merces terrenae fehci-
tatis expetitur, deponuntur marus potius quam levantur;
quia terrena emolumenta quae uon sursum sed deorsum ,

sunt, illo opere requiruntur.Ad utrumque autem pertinet

quod sequitur : « Et exercebar in justificationibus tuis. »
Quod plures interpretes dicere maluerunt : quam « Laeta-
» bar, » aut « Garriebam, » quod ahqui interpretati sunt
' MaUh. X, 18. — 2 Psal. cvvui, 47, 48- — ^ Rom- v, 5. —4 i Tiin. i, 5.

— 5 2 Cor. xu, 3i. — ^ Ephes. m, 19.

 ,

ENAKRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XV. 447

ex eo quod grsecus habet hSa.iay/.-j-K Exercelur quippe in
justificadonibus Dei laetus , et quodam modo garrulus
qui mandata ejus quae diligit , et cogitandi et operandi
delectatione custodit.

SERiMO XV.

I. CoNsiDEREMus , quantum donat Dominus, et pertrac-

temus hos versus magni Psalmi hujus « Memento verbi ;

» tui servo tuo , in quo spem dedisti mihi. Haec me con-

» solata est in humilitatemea quoniam verbum tuum •,

)) vivificavit me ^» Numquid obhvio, sicut in hominem,

cadit in Deum ?Cur ergo ei dicitur: « Memento? « Quam-
vis in aliis sanctae Scripturae locis ipsum verbum omnino

ponatur , ut est : « Quare mei oblitus es "^

, » et , « Obli-
» visceris inopiam nostram' : » etipse Deus per Prophe-
tam , « Omnes , inquit, iniquitates ejus obhviscar * : » et

ahbi atque ahbi saepius hoc legitur. Sed non ut homini-

bus ista contigunt , ita intelliguntur in Deo. Nam sicut
Deum poenitere dicitur ,
quando praeter hominum spem
res mutat, consihonon mutato, quia consihum Domini
manet ita dicitur obhvisci, quando tardare
in aeternum ^ •

videtur adjutorium vel promissum, vel non retribuere

digna peccantibus , vel si quid hujusmodi , tanquara ejus
memoriae sit elapsum quod speratur , sive timetur , et
non fit.Dicuntur ista locutione morah, qua humanus mo-
vetur aflectus ;
quamvis haec Deus faciat certa disposi-
tione, non deficientememoria, iiec obscurata intelhgentia,
nec voiuntatemutala.Cumitaquedicitur ei: «Memento,»
' Psal. cxviit, ig, 5o. — » Id. xli, io. — ^ Id. xliii, 2^. — 4 Ezech.

xviii, 22. — 5 Psal. xxxii, II.

 »,:

448 S. AUGUSTIWI EPISCOPI

oranlis desiderlum quia promissum poscit, ostenditur et
,

extenditur ; non Deus, quasi ei de mente id exciderit, ad-

monetur. « Memento , inquit , verbi tui servo tuo : » hoc
est , imple promissum servo tuo. « In quo spem dedisti
)) mihi : » hoc est , in quo verbo ,
quoniam promisisti
me sperare fecisti.

II. « Haec me consolata est in humilitate mea^. » Hsec

scihcet spes humihbus dicente Scriptura
,
quse data est ,

« Deus superbis humihbus autem dat gratiam"^.

resistit,

Unde ore proprio etiam ipse Dominus ait « Quoniam qui :

» se exaltat humihabitur et qui se humihat exahabi-

, 5 ,

» tur^. » Bene hic intelligimus etiam illam humihtatem,

non qua se quisque humiiiat confitendo peccata, nec sibi

arrogando justitiam sed qua quisque humihatur ahqua ;

tribulatione vel dejectione ,

quam meruit ejus superbia,

aut exercetur probaturque patientia unde paulo post di- :

cit hic Psalmus : « Prius quam humiharer, ego dehqui.»

Et iUud in Hbro Sapientise « In dolore sustine et in : ,

» humihtate tua patientiam habe cpioniam in igne pro- •,

» batur aurum et argentum homines vero acceptabiles ,

» in Qucd ait « Acceptabiles, » ibi

camino humiliationis ^. »

spem dedit quae consolaretur in humihtate. Et Dominus

Jesus, hanc humilitatem cumDiscipuhs praediceret a per-
secutoribus esse venturam, non eos sine spe rehquit sed 5

hanc etiam qua consolarentur dedit dicens « In ves-

, , :

» tra patientia possidebitis animas vestras ^, » De ipso

quoque corpore quod ab inimicis posset occidi et quasi

,
,

penitus interire, « CapiUus, inquit capitis vestri non pe- ,

» ribit^. » Hoec spes data est corpori Christi, quod est

Ecclesia, qua consolaretur in humihtate sua. Propter

quam spem dicit et apostolus Pauhis : « Si autem quod
« Psal. cxviii, 5o. — » Jacob. iv, 6, et i Petr. v, 5. — ^ Luc. xiv, ii, et
xviu, 4- — '^ Eccli. 11, 4, ii. — ^ Luc. tn, ig. — 6 IbiJ. i8.
 ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII SERMO XV. 449 ,

))non videmus speramus per patientiam expectamus ^. » ,

Sed seternorum est spes ista prsemiorum est alia spes, :

quae in humilitate tribulationis plurimum consolatur, qu£e

sanctis data est in verbo Dei adjutorium gratiae pollicen-
tis , ne quisque deficiat. De qua spe dicit Apostolus : « Fi-
)) delis Deus qui non permittet vos tentari super id quod
)) potestis ; sed faciet cum tentatione etiam exitum , ut
)) possitis sustinere -. ))Hanc spem dedit etiam Salvator
ore suo, quando ait: « Hac nocte postuiavit Satanas vexare
)) vos sicut triticum ; et ego rogavi pro te , Petre , ne de-
)) ficiat fides Hanc spem dedit et in oratione, quam
tua ^.))

docuit ubi monuit ut dicamus « Ne nos inferas in ten-

, :

» tationem ^. » Quodam modo enim promisit se daturum

suis periclitantibus quod dici voluit ab orantibus. Et ni-

,

mirum de liac spe magis iste Psalmus intelligendus est

dicere « Haec me consolata est in humilitate mea
: quo- 5

» niam verbum tuum vivificavit me ^. » Quod expressius

interpretati sunt qui non « Verbum, » sed « Eloquium »
,

posuerunt. Graccus enim /.'-Y-cv habet quod est « Elo- ,

» quium » quod est « Verbum. »

5
>'-^^7'-;,

III. Sequitur autem « Superbi inique agebant usque :

» valde a lege autem tua non dechnavi°. » Superbos

:

intelhgi voluit persecutores piorum : et ideo subjecit ; « A

» lege autem tua non decHnavi , » quia hoc eum facere
illorum persecutio compellebat. Quos « Usque valde » ini-

que dicit egisse ;

quia non solum erant impii, verumetiam
pios impios esse cogebant. In hac humilitate, hoc est,
in hac tribulatione spes consolata est, quae data est in
verbo Dei pollicentis adjutorium , ne deficiat fides Mar-
tyrum 5 et prsesentia Spiritus sui vires impertientis labo-

» Rora. vui ,25. — » t Cor. x, i3. — 3 Luc, xxii, 3r, 32. — 4 Matth.
VI, i3. — * Psal. cxviii, 5o. — ^ Ibid. 5i.

c XVIII. 29
 ,

450 S. AUGUSTINI EPISCOPI

rantibus, ut evadentes de muscipula venantium dicerent:
« Nisi quia Dominus erat in nobis , fortasse vivos absor-
» buissent nos^ »
IV. An forte quod ait : « Haec me consolata est in hu-
» militate mea , » illam dicit humilitatem ,
qua homo est
dejectus et projectus in mortem , ex peccato illo, quod
valde infeliciter in paradisi feiicitate commissum est^ ?In
hac quippe humihtate , in qua homo vanitati simihs fac-
tus est, et dies ejus sicut umbra praetereunt ^, omnes filii

irae sunt , nisi per Mediatorem reconcilientur Deo ,

qui
prsedestinati sunt in aeternam salutem ante raundi cons-
titutionem^ quo Mediatore et antiquijusti spem ha-
: in
bebant quando eum in carne venturum prophetiae spiritu
praevidebant. Quod ergo verbum ad eos fiebat de illo
etiam hoc bene hic intelligitur verbum, si et ipsorum
accipimus istam vocem ; de quo verbo dictum est, « Me-
» mento verbi tui servo tuo, in quo spem dedisti mihi.

» Haec me consolata est in humihtate mea » hoc est, in ^

ista mortahtate mea « Quia eloquium tuura vivificavit

:

» me; » utspem vitae haberem projectus in mortem.wSu-

» perbi inique agebant usque vaide » quandoquidem :

eorum superbiam nec humiiitas mortahtatis edomuit. « A

» lege autem tua non dechnavi ^ » quod me facere co- :

gebant superbi.
V. « Memor fui judicicrum tuorum a saeculo, Domine,
» et consolatus sum^ : » vel sicut ahi codices habent, « Et
» exliortatus sum. » Id est , exhortationem accepi. Utrum-
que enim potuit interpretari de verbo graeco quod est
,

-r.xzvM.rkf:! ^ « A soeculo » crgo , cx quo genus humanura

sumpsit exordium , « Memor fui judiciorum tuorum su-
per vasa irae, quae perfecta sunt in perditionem '^
: « Et
' Psal. cixiii, 2, 3. — ' Gen. iii, 23. — ^ Psal. cxliii , \. —4 Ephes.
i, 4j 5. — 5 Psal. cxvin, 49-5i. — ^ Ibid. 52. — 7 Rom. u, 22, 23.
 :

ENARRATIO IN PSALMTJM CXVIII, SERMO XV. -451

» consolalus siim ,
quia per haec quoque ostendisti divi-
tias gloriae tuse iu vasa misericordiae tuae.
VI. « Tsedium detinuit me a peccatoribus relinquenti-
» bus legem tuam. Cantabiles erant mihi justificationes
» tuse in loco incolatus mei ^ » vel sicut alii codices :

habent « In loco peregrinationis mese. » Ipsa est illa

,

humihtas in loco mortalitatis peregrinantis hominis de

paradiso et de illa superna Jerusalem, unde quidam des-
cendens in Jericho incidit in latrones : sed propter mise-
ricordiam quae per illum Samaritanum cum illo facta est'^,

cantabiles illi erant justificationes Dei in loco peregrina-

tionis suse quamvis eum tsedium teneret a peccatoribus
;

rehnquentibus legem Dei, quia cum eis conversari in hac

vita vel ad tempus cogitur donec area ventiletur. Pos- ,

sunt autem isti duo versus ad singulas partes unius supe-

rioris aptari ut quod ait « Memor fui judiciorum tuo-
: :

» rum a sseculo, Domine; » ad hoc referatur, « Taedium

» detinuit me a peccatoribus derehnquentibus legem

» tuam » quod vero ibi ait
: « Et consolatus sum » ad : ,

hoc referatur, « Cantabiles mihi erant justificationes tuoe

» in loco peregrinationis mese. »
VII. « Memor, inquit, fui in nocte nominis tui, Do-
» mine , legem tuam ^. » Nox est illa humili-
et custodivi

tas, ubi est mortahtatis serumna nox est in superbis ini' •,

que agentibus usque valde, nox in taedio a peccatoribus

rehnquentibus legem Dei nox est postremo in loco pere- ^

grinationis hujus, donec veniat Dominus , et illuminet

abscondita tenebrarum , et manifestabit cogitationes cor-

dis, et tunc laus erit unicuique a Deo. In hac ergo nocte

memor homo esse debet nominis Dei, ut qui gloriatur, in
Domino glorietur : propter quod et illud scriptum est
« Non nobis , Domine , non nobis , sed nomini tuo da
> Psal. cxvui, 53, 5:). — » Luc. x, So-S;. — * Psal. cxviii, 55.

29.
 ,
:

452 S. AXJGUSTINl EPISCOPl

)) gloriam^ » Sic enim quis([ue non in sua , sed in Dei

gloria ,
(quia nec in sua, sed in Dei justitia, id est, a Deo
sibi donata ,
) custodit legem Dei : sicut iste ait : « Memor
)) fui in noctc nominis tui , Domine , et custodivi legem
» tuam. » Quam non custodisset, si in sua virtute confi-
dens, nominis Dei memor non fuisset. « Adjutorium enim
)) nostrum nomine Domini-.
in )>

quod secutus adjunxit « Haec facta est

YIII. Propter :

» mihi, quoniam justitias tuas exquisivi ^. Justitias utique

)) tuas,» quibus justificas impium non meas, quae nun- 5

quam me pium laciunt, sed superbum.Non enim erat iste

aliquis eorum qui « Ignorantes Dei justitiam
,
et suam ,

» volentes constituere justitise Dei non sunt subjecti ^. » ,

Has ergo justitias ,

quibus justificantur gratis per gratiam
Dei, qui per se ipsos justi esse non possunt, melius alii

interpretati sunt « Justificationes » quia revera non : ^i-

M'M&rrj.t , id est , « Justitias •

sed Sv/.'Au.y-y. grascus habet
quae sunt « Justificationes. » Sed quid sibi vult quod ait
« Hsec facta est mihi ? Haec » quid ? An forte Lex ? Quia
dixerat : « Et custodivi legem tuam : » quibus verbis sub-
junxit : «Haec factatanquam diceret « Hsec est mihi : » :

» lex facta est mihi ? » Sed non est remorandum in expo-

nendo quomodo sit ei facta lex Dei. Grseca enim locu-
,

tio unde ista translata est satis indicat non de lege ,

dictum esse « Hoec facta est niihi » quia lex in eadem

, :

lingua generis mascuhni est, et foeminino pro nomine

etiam ibi scriptum est, « Haec facta est mihi. » Quaeritur
ergo prius quse ilh facta sit, deindequomodo ilh facta sit,
qucecumque illa sit. « Haec , inquit, facta est mihi » noa :

utique , Haec lcx ,

quia hunc sensum , sicut dixi ,
graecus
expeiht. Forte ergo, Haec nox : quia tota superior sen-
tentia sic se habet : « Memor fui in nocte nominis tui _,

'Psal.cxm secunii, i.— *I<i- cxstn, 8.— 3 u, cx.viii,56,— ^ Uom.x, 3^

 ENARRATIO 1N PSALMUM CXVIII , SERMO XV. 453
» Domine , et custodivi legera tnam ; » et sequitnr, « Hsec
)) facta est mihi ; » quiaitaqne non lex, profecto noxest
quae facta est illi. Quid est igitur, Nox mihi facta est,
« Quia justificationes tuas exquisivi ?)) Lux quippe potius
est ei facta , non nox , quia justificationes exquisivit Dei.
Ac sic recte intelligitur, u Facta est mihi,» ac si diceretur,
facta est pro rae,id est, factum est ut prodesset mihi. Si
enim humiiitas illa mortalitatis non absurde intelligitur
nox uhi invicem latent corda mortahum, ut de tahbus^
,

tenebris innumerabiles et gravcs tentationcs oriantur, ita

ut in eadem nocte pertranseant etiam bestia^ sylvae , ca-
tuH leonum rugientes ,
quaerentes a Deo escara sibi ^ :

undc etiam de iJlo ieone rugiente ct quaerente quera de-

voret, dominus aitquodjam supra commemoravi, « Hac
)) nocte postuiavit Satanas vexare vos sicut triticura "^
: »

id cst, hac nocte in qua pertranseunt bestiae syivae, vos

leo iiie magnus qu^sivit a Deo escam sibi : profecto haec

ipsa humiiitas in loco peregrinationis iiujus, quse nox recte
inteliigitur, prodest eis qui saiubriter exercentur in ea,
ut discant non superbire ;
propter quod maium in istam
noctem puisus est homo. « Initium enim superbiae homi-
» nis apostatare a Deo^. Sed gratis justificatus, atque ut
in ista humiiitate proficiat variis tentationibus iiujus noc-
tis oppositus^ jam inteiligens dicat, quod in hoc Psalmo
aiiquanto post dicii.ur : « Bonum est mihi quoniam hu-
» miiiasti me, ut discam justiacationes tuas"*. «TSamquid
est aiiud,« Bonum est mihi, quoniam humiliasti mc,))nisi,
iiaec liumiiitas quae nox vocatur , « Facta est mihi , » id
est, factuni est ut prodesset mihi? Sed quare hoc ? « Quia
» sciUcot justificationes tuas, » noii meas « esquisivi. )>

IX. Possumus etiam quod diclum e?t : « Haec facta est

• Psul. cii.i , Qi. — ' I Pc!r. V . 8, — 3 Ecdi x , i4. ~ ^ Psal.
 ,:

454 S. AUGtJSTINI EPISCOPI

» mihi, utneclex, nec nox subaudia-

» sic intelligere,
tur, sed hoc pronomen quod est « Hsec » non accipia- , ,

tur ahter quam

aho Psahno locus ubi
se hahet ille in ,

legitur « Unam petii a Domino

: hanc requiram ^. » Nec ,

dicit quid unam, vel quam unam de qua dixerit: « Hanc ,

» requiram » sed foemininum genus quasi pro neutro

:

positum est. Inusitate quippe dictum est « Unam petii :

» hanc requiram » ubi non subauditur qure illa una sit

:

quod usitatius diceretur : « Unum

Domino, hoc petii a

» requiram, » ut inhabitem in domo Domini.

In his enim
neutris non solet exigi neutrura quod subaudiendum sit
ut puta , unum bonum , aut unum donum , vel si quid
hujusmodi : sed quidquid illud est, etiamsi masculino vel
fceminino genere nuncupetur, vel sine ullo nomine ilhus
generis quibuslibet verbis insinuelur , solita omnino lo-
cutione sub genere neutro intelligitur. Ita ergo et hic eo
modo dici potuit , u Haec facta est mihi , » tanquara dic-
tura esset : Hoc factura est mihi. Si autera quaeramus quid
illud sit, occurrit quod supra dixerat « Memor fui in :

» nocte norainis Domine et custodivi legem tuara. »

tui, ,

Hoc factura est mihi id est , lioc quod custodivi legem

,

tuara non per rae ipsura feci sed factum est mihi uti-
, , ,

que abs te « Quia justificationes » non meas, sed « tuas

:

))exquisivi. Deus est enim inquit Apostolus qui opera- ,

,

» tur in vobis et velle et operari pro bona vohmtate'^ »

Hoc eliam per Prophetara Deus dicit « Et faciara ut in :

» justificationibus raeis arabuletis, et judicia raea obser-

» vetis et faciatis ^.
» Quapropter Deo dicente : « Ego faciam
» ut judicia raea observetis , et faciatis : » rectissime iste
dicit Hoc factum est mihi » ut cum quaesieris quid illud
: <( :

sit, respondeat quod supra dixerat « Ut custodirera legem :

» Dei. » Sed quia iste in longum Sermo processit, ea quae

' Psal. XXVI, 4- — * Pliilip. n, i3. — 3 Ezech. xxxvi, 27.
 ,

ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XVI. 455

sequimtur , Domino donante, ab alio melius tractabuntur
exordio.

SERMO XVI.

Hos versus Psalmi hujus magni nunc aggredimur in

I.

Dei voluntate tractandos « Pars mea Dominus » quod , :

habent quidam, « Portio mea, Domine^. « Quod utrum

ideo dicatur ,
quia particeps ejus fit quisquis ei adhaeret
sicut scriptum est : « Mihi autem adhaerere Deo, bonum
» est^; » non enim existendo sunt homines dii, sed fmnt
participando illius unius, qui verus estDeus: an quia par-
tes sibi ehgunt homines in hoc mundo , sive sortiuntur,
ahus hoc, ahus unde quisque vivat ^quodam raodo
illud,

portio priorum Deus est unde semper vivant: uterque non

est sensus absurdus. Sed quod sequitur audiamus: « Dixi
» custodire legem tuam. » Quid est, « Portio mea, Do-

» mine dixi custodire legem tuam » nisi quia ita erit

, :

portio cujusque Dominus, cum legem ejus custodierit?

II. Sed quoniodo custodit, nisi hoc donet atque ad hoc
adjuvet Spiritus vivificans ne httera occidat ^ , et pecca-
;

tum occasione accepta per mandatum operetur in homine

omnem concupiscentiam'^. Invocandus est igitur sic : enim
ab eo fides impetrat quod lex imperat
quoniam qui in- :

vocaverit nomen Domini, salvus erit ^. Et ideo vide quid

subjungat « Precatus sum faciem tuam in toto corde
:

» meo. » Et dicens quomodo sit precatus « Miserere, ,

» inquit mei secundum eloquium tuum. » Et tanquam

,

exauditus atque adjutus ab eo quem precatus est : « Co-

I Psal. cxviii, 57. — 'Id. Lxxii, a8. — ' 2 Cor. ni, 6. — 4 Rom. vii, 8.
— 5 joel. n, Sn, et Rom. x, i3.
456 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» gitavi , inquit , vias meas , et averti pedes meos in tes-
» monia tua^ Averti » scilicet a viis meis, quse displicue-
runt mihi , ut ireiit in testimonia tua , atque ibi haberent
viam. Plures enim codices non habent, « Quia cogitavi, »
sicut in quibusdam legitur sed tantummodo, « Cogi- :

» tavi. » Quod autem hic positum est, « Et averti pedes

» meos ;
» nonnulli habent, « Quia cogitavi , et avertisti
» pedes meos : » ut hoc Dei potius gratise tribuatur , se-
cundum illud quod Apostolus ait : « Deus est enim qui
» operatur in vobis- : » cui etiam dicitur : « Averte ocu-
» los meos , ne videant vanitatem.» Si oculos ne videant
vanitatem, cur non et pedes ne sectentur errorem ? Prop-
ter quod et illud scriptum est Oculi mei semper ad Do- :

» minum, quoniam ipse evellet de laqueo pedes meos ^.»

Sed sive « Avertisti pedes meos, » sive « Averti pedes
» raeos » legatur , ab illo fit ut faciamus , cujus faciem
precatus cst in corde suo , et cui dixit : « Miserere mei se-
» cundum eloquium tuum , « hoc est, secundum verbum
promissionis tuse. Filii quippe promissionis in semine de-
putantur Abrahse ^.

III. Denique hoc impetrato gratiae beneficio, « Para-

» tus sumnon sum turbatus ut custodiam
, inquit , et ,

» mandata tua^ » quod aliqui interpretati sunt, « Ad

:

» custodiendura mandata tua; »aliqui, « Ut custodirem,»

aliqui « Custodire ,» quod grsecus posuit, tc: cj>.a;aff6a'.. :

IV. Quam vero paratus factus sit ad custodienda divina

mandata subdidit, dicens Funes peccatorum circum- : «

» plexi sunt me et legis tuae non sum oblitus*^.» Funes

,

peccatorum impedimenta sunt inimicorum sive spiri-

, ,

talium, sicut diaboli et angelorum ejus sive carnalium, ,

in quibus fiUis infidelitatis diabolus operatur Non enim '

.

• Psal. cxviii,'58 , Sg. — > Pbilip. ii, i3. — 3 psal. xxiv, i5. — 4 Roni.

iT, 8, 9. — 5 Psal. cxviu, Go, — ^ Ibid. 61. — 7 Ephe». u, 2.

 ENAKRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XVI. 457
lioc nomen quod dictum est « Peccatorum, » ab eo quod
sunt peccata declinatum est , sed ab eo quod sunt pec-
catores quod in grseco evidenter apparet^ Cum itaque
:

minanturmala quibus terreant justos, ne pro Dei lege pa-

tiantur, quodam modo funibus implicant, veluti valida
et robusta reste sua. Trahunt enim peccata sicut restem
longam-, et hinc sanctos imphcare conantur, et ahquando
permittuntur. Sed si implicant corpus, non implicant ani-
mum , ubi non est iste Dei legis obhtus j
quia , Sermo Dei
non est alhgatus^.

V. « surgebam ad confitendum
Media nocte , inquit ,

» tibi ,
*. » Quia et hoc ipsum
super iudicia juslitiae tuse

quod funes peccatorum circumplectuntur justum judi- ,

cia sunt justitiae Dei.Propter quod dicit apostolus Petrus,

tempus esse « Ut judicium jam incipiat a domo Domini.
,

» El si initium inquit, a nobis quahs fmis erit eis qui

, ,

))non credunt Domini Evangeho? Et sijustus quidem

))vix salvus erit_, peccator et impius ubi parebunt^? )>

Hoc enim ait de persecutionibus, quas patiebatur Eccle-

sia , cum funes peccatorum circumplecterentur eam.
Proinde mediam noctera graviora tribulationis intelh-
genda existimo. In qua dixit : « Surgebam : )) quia non
eum sic ailhgebat , ut dejiceret 5 sed exercebat , ut surge-
ret ; id est, ut ea ipsa tribulatione ad fortius confitendum
proficeret.
YI. Jamvero, quia ista fmnt gratia Dei per Jesum Chris-
tum Dominum nostrum,vocem personne suse perhanc pro-
phetiam suo corpori adjungit ipse Salvator. Ad ipsum
caput enim proprie quod sequitur pertinere arbitror :

« Particeps ego sum omnium timentium te, et custodien-

» tium mandata tua^. )) Sicut estin EpistoLi qure ad He-
• Graec. aaapTuXwv. — » Isai. v, i8. — 3 i Tim. ii, 9. — ^ Psal. cxvin, 62.

—5 I Petr. lY, 17, 18. — 6 Psal. citviu, 63.

458 s. AtGrsTiNi EPiscopi
braeos inscribitur : « Qui enim sanctificat, et qui sanctifi-
» cantur, ex quam causam non con-
uno oranes 5
propter
» Et paulo post, « Propterea
funditur fratres eos vocare. »

» ergo inquit , quia pueri communicaverunt carni et

,

» sanguini, et ipse propemodurn eorum participavit *. »

Quod quid est aliud quam eorum particeps factus est? ,

Neque enim etficeremur participes divinitatisejus, nisi spe

mortalitatis nostrse particeps fieret. Nam et in Evangelio,
quod nos divinitatis ejus participes facti sumus, ita dicitur :•

« Dediteis potestatem filios Dei fieri,his qui credunt in no-

» mine ejus, quinon ex sanguinibus, neque ex voluntate
» carnis, neque ex voluntate viri, sed ex Deo nati sunt-. »
Ut autem hoc fieret quia et ipse factus est particeps morta-
litatis nostrse , ita ibi sequitur : « Et Verbum caro factum
» est, et habitavit in nobis^. » Per hanc ejus participatio-
tionem nobis gratia subministratur , ut caste timeamus
Deum , et custodiamus mandata ejus. Proinde ipse Jesus
loquitur in ista prophetia sed quaedam in membris suis
:

et unitate corporis sui , tanquam in uno quodam horaine

diffaso toto orbe terrarum, et succrescente per voluraina
sseculorum quaedam vero in se ipso capite nostro. Unde
5

et quod ait « Particeps ego sum omniura tiraen-

hoc est, :

» tium te, et custodientium mandata tua. »Et quia prop-

ter hoc quod particeps factus est fratrum suorum Deus ,

hominum, immortahs mortalium ideo granura cecidit in ,

terrara, ut raortificatura raultum fructum faceret : de ipso

fructu secutus adjunxit : « Misericordia tua, Domine,
» plena est terra ^. » Et unde hoc, nisi cum justificatur im-
pius? In cujus gratiae scientia ut proficiatur, adjungit :

« Et justificationes tuas doce me. »

I Hebr. n, ii et i^. — 'Joan. i, 12, i3. — 3 ibij. j^. —4 psal. cxvni, 64.
 »

ENARRATIO IN PSALMXJM CXVHI , SERMO XVII. 459

SERMO XVII.

I. Hi versus Psalmi hujus, de quibus nunc in voluntate

Dei disputaturi sumus ab hoc incipiunt « Suavitatem •, ,

» fecisti cum servo tuo Domine secundum verbum , ,

» tuum » vel potius

: « Sccundum eloquium tuum ^ »,

Sed quod ait graecus /or^ao-.r-y. , aliquando « Suavitatera ,

)>

aliquando « Bonitatem » nostri interpretes transtulerunt.

Verum quia suavitas potest esse et in malo ,
quando illi-

cita quaeque et immunda delectant \

potest etiam esse et
in ea quae concedilur voluptate carnali : sic debemus in-
telligere « Suavitatem , » quam •ivc.rA-r-i. Grseci vocant, ut
in bonis spiritalibus deputetur. Propter hoc enim eam et

« Bonitatem » nostri appellare voluerunt. Nihil hic ergo

aiiud dictum existimo y « Suavitatem fecisti cum servo
» tuo, » nisi , fecistime delectaret bonum. Quando
ut
enim delectat bonum magnum est Dei donum. Quando
,

autem bonum opus quod lex imperat, fit timore poenae,

,

non delectatione justitige cum Deus metuitur, non ama- \

tur servihter fit

: non hberahter. « Servus autem non
,

» manet in domo in oeternum, fihus manet in seternum - :

quia consummata charitas foras miltittimorem^.« Suavi-

» tatem itaque fecisti cum servo tuo, Domine, » faciendo
fdium qui servus Secundum eloquium tuum »
luit : « ,

hoc est, secundum promissum tuum; ut secundum fidem

firma sit promissio omnisemini''.
II. « Suavitatem et eruditionem et scientiam doce me,
» inquit, quoniam mandalis tuis credidi^. » Augeri sibi

ista poscit et perfici : nam utique qui jam dixerat, Suavi-

tatem fecisti , cum servo tuo : quomodo dicit : « Suavita-
> Psal. cxvm, 65.'— ' Joan. vni, 35. — ^ ^ Joan. iv, i8. — 4 Rom. iv, i6.
— 5 Psai cxviii, ^Q.
 ,

460 S. AUGTJSTINI EPISCOPI

» tem doce me , » nisi ut ei gratia Dei magis magisque

innotescat dulcedine bonitatis? Habebant enim fidem qui
dixerunt : « Domine, auge nobis fidem ^ » Et quandiu vivi-
tur in hoc mundo, proficientium est ista cantatio. Addidit
autem , « Et eruditionem : » vel, sicut plures codices ha-
bent , « Disciplinam. » Sed « Disciplinam, » quam Graeci
appellant -wJc-iav, ibi Scriptur.-^ nostrse ponere consueve-
runt, ubi intelHgenda est per molestias eruditio : secun-
dum illud , « Quem enim diligit Dominus corripit tla- , •,

)) gellat autem omnera fiiium, quem recipif^.» Haec apud

Ecclesiasticas litter^s/gdici jfesolet disciplina interpretata
de graeco, ubi legit,iir :.%^^i[y.. Hoc cnim verbum in graeco
positum est in Epistola ad Hebraeos, ubi latinus interpres
ait : « Omnis discipHna ad prsesens non gaudii videtur
» esse, sed tristitiae, postea autem fructum pacificum
» his qui per eam certarunt , reddit justitiae ^. » Cum quo
ergo facit Deus suavitatem , id est , cui propitius inspirat
boni delectationem 5 atque ut apertius id explicem , cui
donatur a Deo charitas Dei , et propter Deum charitas
proximi ;
profecto instanter orare debet ,
quo tanlum sibi

augeatur hoc donum , ut non solum pro contemnat

illo

delcctationes caeteras , sed etiam pro illo quasHbet perfe-

rat passiones. Ita suavitati salubriter additur disciplina.
Non enim quantulaecumque suavitati vel bonitati , hoc
est, charitati sanctae poscenda et optanda est ; sed tam
magnae, ut sub ejus pressura non possit extingui , sed si-
cut ingens flamma sub impetu venti, quanto magis repri-
mitur, tanto ardentius excitari. Ideo parum fuit dicere :

« Suavitatem fecisti cum servo tuo : » nisi rursus peteret

ut eum doceat suavitatem, tantam utique , ut discipliuam

possit patientissime sustinere. Tertia ponitur scientia : quo-
niam si magnitudine sua praecedit scientia magnitudinem
' Luc. xvii, 5, — ' Prov. in, i2, el Hebr. xii, 6. — ' Hebr. xu, ii.
 ,,,

ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XVII. 461

charitatis , non aedificat, sed inflat ^ Cum ergo tanta fue-
rit charitas in bonitate suavi, ut tribulationibus non pos-
sit extingui ,
quas adhibet disciphna 5 tunc utilis erit

scientia, qua innotescit etiam sibi homo quid ipse raerue-

rit , et quae a Deo donata sint ei ,
per quse posse se sciat
quae se posse nesciebat , et per se ipsum omnino non pc-
ter^t.

III. Quod autemnon ait Da mihi^ sed « Doce me » : , :

quomodo suavitas docetur, si non detur? Quando quidera

multi quod eos non delectat sciunt et quarura rerum ,

habent cognitionem, non habent suavitatera. Suavitas

enirndisci nonpotest^ nisi delectet. Item disciphna, quse
significat emendatoriam tribulationera accipiendo disci- ,

tur : id est ,non audiendo vel legendo vel cogitando , ,

sed experiendo. At vero scientia ,

quam tertiam posuit in
his quae ait : « Doce
docendo datur. Nara quid est rae , »

ahud docere, quam scientiam dare.? Et haec duo ita sibi

connexa sunt ut aherura sine altero esse non possit. Ne-
,

mo enira docetur nisi discat, et nerao discit nisi doceatur.

Et ideo si discipulus capax non sit eorum quae a doctore
dicuntur , non potest doctor dicere Ego eura docui sed
: ,

ipse non didicit dicere : autem potest Ego ei dixi quod :

dicendum fuit sed ille non didicit quia non percepit

,
^

non comprehendit non intellexit. Nam profecto et ille,

didicisset^ si iste docuisset. Et ideo Deus quando vult do-

cere ,
prius dat intellectum , sine quo ea quae ad divinara
doctrinam pertinent , homo non potest discere unde et :

iste paulo post Da mihi intellectum ut discam

dicit : «

» mandata tua'^. » Potest itaque homo, cum docere ahquem

cupit dicere illa quae dixit Dominus Discipuhs suis, pos-
,

teaquara resurrexit a mortuis sed facere quod ille fecit :

non potest. Ait enim Evangelium « Tunc aperuit eis sen- :

"
I Cor. vui, I. — ' Ptal. cxvui, 73.
462 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» sum , iit intelligerent Scripturas , et dixit illis^ » Quid
autem illis dixerit , ibi legitur : sed ideo ceperunt quod
dixit _,
quia unde caperetur aperuit. Docet ergo Deus sua-
vitatem inspirando delectationem, docet disciplinam tem-
perando tril^ulationem, docet scientiam insinuando cogni-
tionem. Gum itaque alia sint quae ideo discimus, ut tan-
tummodo sciamus, alia vero ut etiam faciamus 5
quando
Deus ea docet , sic docet ut scienda sciamus aperiendo
veritatem, sic docet ut facienda faciamus inspirando sua-
vitatem. Neque enim frustra ei dicitur : « Doce me ut ,

» faciam voluntatem tuam'-. » Sic , inquit, « Doce ut fa-

» ciam, » non tantummodo ut sciam. Ipsa quippe recte

facta, fructusest noster, quem reddimus agricoloe nostro:
sed Scriptura dicit Dominus dabit suavitatera et terra
: « ,

» nostra dai^it fructum suum^. » Quse autem ista terra

est nisi de qua dicitur eidem ipsi qui dat suavitatem ,

,

« Anima mea velut terra sine aqua tibi ^ ? »

IV. quod vero cum dixisset « Suavitatem et discipli- ,

» nam et scientiam doce me^ » adjunxit atque ait, « Quo-

» niam mandatis tuis credidi » non immerito quaeri :

potest cur non dixerit obedivi sed, « Gredidi. » Alia , :

sunt enim mandata, alia promissa. Mandata facienda sus-

cipimus , ut accipere promissa mereamur. Promissis ergo
credimus,mandatis obtemperamus. Quid estergo, «Man-
)) datis tuis credidi, » nisi credidi quod tu ilia manda- ,

veris, non aliquis homo quamvis per homines homini- ,

bus ministrata sint? Quia itaque credidi tua esse mandata,

ipsa fides mea qua id credidi, impetret abs te gratiam ,

qua faciam quod mandasti. Si enim homo mihi haec ju-

beret forinsecus, numquid ut etiam lacerem quod jubebat
adjuvaretintrinsecus? Doce ergome suavitatem inspirando
• Luc. XXIV j 45 > 46- — ' **sal, cxiii , 10. — 3 id, Lxxxiv, i3. —
4 Id. cxLu, 6.
 ,

ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XVII. 463

charitatem , doce me disciplinam donando patientiam
doce rae scientiam illuminando intelligentiam.u Quoniam
)) mandatis tuis credidi. )) Te illa credidi mandasse qui
Deus es , et homini donas unde facias eum facere c[uod
mandas.
V. « Prius quam humiliarer, inquit, ego dehqui prop- ;

» terea verbum tuum^, vel sicut ahi expressius habent,)>

« Propterea eloquium tuum custodivi » utique ne rur- :

sum humiharer. Quod ad illam humiliationem meUus re-

fertur ,
quae facta est in Adam , in quo omnis creatura
humana tanquam in radice vitiata, quoniam veritati sub-
jecla esse non voluit, subjecta est vanitati ^. Quod vasis
misericordiae profuit experiri , ut dejecta superbia diliga-
tur obedientia , non reditura miseria.
et pereat
VI. « Suavis es ,Domine vel, sicut pkires habent,
: )>

« Suavis es tu, Domine^ Ahqui etiam, « Suavis es tu, »

))

vel Bonus es tu
, « sicut de hoc verbo superius tracta-
: )>

vimus. «Et in tua suavitate doce me justificationes tuas.»

Vere vult facere justificationes Dei, quando eas in ejus
suavitate vult discere ab ipso , cui dixit : « Suavis es tu,
)) Domine. )>

VII. Denique sequitur « Muhiplicata est super me :

)) iniquitas superborum^ eorum scilicet quibus non : )>

profuit, quod posteaquam dehquit, humiliata est humana

natura. « Ego autem in toto corde meo scrutabor mandata
)) tua. Quantahbet, iMquit, abundet iniquitas non in
)) ,

me refrigescet charitas^. Tanquam ille hoc dicit, qui in

ejus suavitate justificationes Dei discit. Quanto magisenim
suavia suntquoejubet qui juvat , tanto magis ea scrutatur
amans , ut cognita faciat et faciendo cognoscat 5
quia per-
fectius cognoscuntur cum fiunt.

« Psal. cxvm ,67. — ^ Rom. viii ,20. — 3 Psai_ ^xmiu, 68. — 4 Ibid.

69. — 5 Matth. XXIV, 12.

464 S. AUGUSTINI EPISCOPI
VIII. Co3gulatum est ut lac cor eorum^ « Quorum
((

nisi superborum quorum super se multiplicatam dixit

,

iniquitatem? Obciuruisse autem cor eorum vult intel-

ligi hoc verbo et hoc loco. Nam dicitur et in bono •, si-

cut in Psalmo sexagesimo-septimo dicitur , (( Mons in-

» caseatus, mons uber^ » et intelligitur gratia plenus.
:

Nam et illud quidam coagulatus interpretati sunt. Sed

, ,

vide quida seopponat duritiae cordis illorum. (( Egovero,

» inquit , legem tuam meditatus sum. » Quam legem ?
Utique justissimam et raisericordissimam unde illi di- :

citur Et lege tua miserere mei. » Superbis resistit ut

, (( ,

obdurentur humihbus autem dat gratiam ut dihgant

: ,

obedientiam, et recipiantexcellentiam^.Meditationequippe
legis hujus, vokmtaria servatur humilitas , ut poenalis
humilitas evadatur, de qua mox dicit.

IX. Bonum mihi ,

quoniam humiliasti me ut discam ,

» justificationes tuas^. » Yicinum aliquid et superiusjam

dixerat_, (( Prius quam humiliarer ego deliqui 5
propterea
eloquium tuum custodivi. » Ipso quippe fructu ostendit
quod bonum illifuerit humihari sedilhc dixit et causam, :

nuodhumilitatem poenalem delinquendo prrecesserit.Quod

vero ibi ait Propterea eloquium tuum custodivi »
, (( ;

hic autem, Ut discam justificationes tuas » satis signifi-

(( :

casse mihi videtur hoc csse ista nosse quod custodire, hoc
custodire quod nosse. Neque enim Christus non noverat
quod arguebat^ et tamen arguebat peccatum, cum dictum
de illo sit, quod non noverat peccatum ^ Novcrat ergo
quadamnotitia, et rursus quadam ignorantia nonnoverat.
Sic et justificationes Dei multi discunt et non discunt. ,

Noverunt enim eas quadam notitia et rursus quadam igno-

rantia, quoniam non faciunt, nonnoverunt. Eomodo hic

> Psal. cxviii, 70. — =•

Id. Lxvir, 16. — ^ Jacob. iv, 6, el i Petr. v, 5.
—i Psal. cxvm, 71. — ^2 Cor. v, 21.
 ,

ENARKATIO IN PSALMTJM CXVIII , SERMO XVIII. 465

ergo iiitelligendus est dixisse , « Ut discam justificationes
)) tuas, )) ea notitia qua fiunt.
X. Hoc autem quia non fit nisi per dilectionem, ubi
c[ui facit habet delectationem ,
propter quod dictum est
« In tua suavitate doce me justificationes tuas : )) sequens
versus ostendit , ubi ait , « Bona mihi lex oris tui super ,

)) milha auri et argenti*. )) Ut amphus difigat charitasle-

gem Dei ,
quam dihgit cupiditas milha auri et argenti.

SERMO XVIII.

I. Ql'a:xdo Deus hominem fecit ex pulvere , et animavit

flatu , non ibi commemoratum est quod manibus fecerit.

Cur itaque quibusdam visum fuerit verbo Deum fecisse

csetera , hominem vero velut ahquid praecipuum fecisse

manibus suis , non video : nisi forte quia ex pulvere for-
matum legitur hominis corpus '^
, non potuisse fieri nisi

manibus arbitrantur; nec attendunt quod in Evangeho

de Verbo Dei scriptum est « Omnia per ipsum facta ,

))sunt ^ non posse constare, si non per Verbum fac-

, ))

tum est etiam corpus humanum. Sed adhibent testimo-

nium de hoc Psalmo et dicunt, Ecce ubi apertissime ,

clamat homo ,Manus tuae fecerunt me

« , et finxerunt

)) me^. )) Quasi non aperte etiam dictum sit, « Videbo

)) coelos opera digitorum tuorum ^ )) Nec minus aperte,
« Et opera manuum tuarum sunt coeh ^. Multoque ))

apertius,-« Et aridam terrara manus ejus finxerunt^ )>

Manus ergo Dei sunt potestas Dei. Aut si phirahs nu-

merus eos movet ,
quia non dictum est, manus tua,
' Psal. cxvni, 72. — ^ Gen. 11, 7. — ^ Joan. 1, 3. — 4 Psal. cxviii, 73.

— 5 Id. viu, 4- — ^ IJ- ci, 26. — 7 IJ. xciv, 5.

cxvii, 30
 ;

466 S. AUGUSTINI EPISCOPI

sed , « Manus
» accipiant manus Dei, virtutem
tuse :

et sapientiam Dei, quod utrumque unus dictus est Ghris-

tus ^ qui etiam intelligitur brachium Domini ubi le-
: ,

gitur « Et brachium Domini cui revelatum est'? » Aut

,

accipiant manus Dei, Fihum et Spiritum sanctum; quia

et Spiritus sanctus cooperator est Patris et Filii unde :

ait Apostolus « Omnia haec operatur unus atque idem

,

» Spiritus^. » Propterea quippe dixit « Unus » atque ,

idem » ne tot spiritus quot opera putarentur

; non ,

quod sine Patre et Fiho Spiritus operatur. Liberum est

igitur quonx)do intelligantur manus Dei dum tamen ;

nec ea quae facit manibus, Verbo facere negetur nec ea 5

quse facit Verbo manibus facere non putetur nec propter 5

manus forma corporis, aut alia manus sinistra, alia dextra

nec propter Verbum sonus oris vel motus animi transi- ,

torius operanti Deo inesse credatur.

II. Nec defuerunt qui duo ista verba, « Feceruntme, ,

» et fmxerunt me, « sic distinguerent, ut animam Deum

fecisse, corpus autem finxisse dicerent : quia de anima

dixit Deus , « Omnem flatum ego feci ^ : » de corpore
autem Deus hominem pulverem de
legitur , « Et finxit

» terra^ » tanquam fiat quidem omne quod fmgitur,

:

non tamen fmgatur omne quod fit. Et ideo animam fac-

tam potius dicunt esse quam fictam quia non est corpus, ,

sed spiritus quasi non scriptum sit, « Qui fuixit spiritum

:

» hominis in ipso^. » Verumtaraenquando utrumque hoc

verbum de homine in loco uno ponitur, et utrumque

hominis, id est etaniraa et corpus divinitus conditumnon
,

negatur^ non ineleganter distribuuntur singulis singula,

ut anima facta, corpus autem fictum intelligatur, sive for-
matum, sive plasmatum. Nam quidam interpretes nolue-

' I Cor. 1, 24. — ' Isai. lui, i. — ^ i Cor. xiij ii. — 4 Isai. lvii, i6.

— * Gen. II, 7. — Zachav. 6 xii, i.

 ENARRATIO IN PSALMXJM CXVIII , SERMO XVIII. 467
runt dicere, « Finxerunt me : sed ,
plasmaverunt me : »
magis diligentes minus latine declinare de graeco , quam
dicere « Finxerunt. » quod aliquando etiam de siraulatione
dici solet.

III. Sed utrum hoc secundum Adam dictum est ex ,

quo cura sint omnes lioraines propagati quis hominum ,

quando ille factus est etiara se lactura non potest dicere

,

originis serainisqueratione? An etiam secundurahoc recte

dici potuit, « Manus tuae feceruntrae, et plasmaverunt
» me , » quoniam unusquisque non sine opere Dei etiam
de parentiijus fit, ipso creante, illis generantibus ? Quo-
niam si operatoria Dei potentia rebus subtrahatur, inte-
reunt ; nec aliquid omnino sive de mundi elementis, sive
de genitoribus, sive de seminibus nascitur , si ea non
operetur Deus. Propter quod ait prophetae Jeremise ,

« Prius quara te formarera in utero, novi te^ » Sed

nuraquid sine intellectu fecit horainera Deus, sive pri-
mura sive unumquemque nascentium, et nunc dicat ei,
,

« Manus tuae fecerunt me, etplasraaverunt me, da mihi

» intellectum ? « Nonne ipsi naturae humanoe intellectus

est inditus, ut eo discernatur a pecore? An sic est defor-

mata peccando ut etiara hoc in ea reformandurasit ? Prop-
ter quod et Apostolus omnibus ad regenerationem perti-
nentibus dicit, « Renovaraini spiritu raentis vestrEe-. » et
utique intellectus in mente est. Hinc rursus ait , « Refor-
» mamini in novitate sensus vestri ^ » De his autera qui
hujus regenerationis consortes non erant , « Hoc, inquit,
» dico et testificor in Doraino, ut non j ara arabuletis sicut
» Gentes ambulant in vanitate raentis suae, obscurati
et

» intelhgentia, ahenati a via Dei per ignorantiam, qu£e est

» in illis propter caecitatera cordis eorum *. » Propter hos
' Jererti. i, 5. — ' E[>hes. iv, 23. — ^ Rom. xn, 2 — 4 Ephes. iv i-
i8 et 23.

;jo.
468 S. AtJGXJSTINI EPISCOPI
igitur interiores oculos ,
quorura c?ecitas est non intelli-
gere, ut aperiantur , et magis magisque serenentur, fide
corda mundantur '. Quamvis enira nisi aliquid intelligat,
nemo possit credere in Deum : tainen ipsa fide qua cre-
dit, sanatur, ut intelligat ampliora. Alia sunt enim,quae
nisi intelligamus , non credimusj et alia sunt qu?e nisi
credamus non intelligimus. Nam cura fides sit ex auditu,
,

auditusautemperverbum Christi-, quomodo creditpraedi-

canti fidem, qui, ut aliataceam, linguam ipsam quam loqui-
tur non intelligit? Sed nisi essent rursus aliqua, quae intelli-
gere non possumus , nisi ante credamus , Propheta non
diceret , « Nisi credideritis, non intelUgetis^ » Proficit
ergo noster intellectus ad inteUigenda quae credat, et fides
proficit et eadem ipsa ut magis
ad credenda quae intelligat :

magisque intelligantur, in ipso intellectu proficit mens.

Sed hoc non fit propriis tanquam naturahbus viribus sed ,

Deo adjuvante atque donante : sicut medicina fit, non

natura , i-it vitiatus oculus vim cernendi recipiat. Qui ergo
dicit DeoDa mihi intellectum ut discam mandata
, « ,

» tua, non omni modo expers ejus est, velut pecus

» :

nec ita quamvis hcmo ut in eorum numero deputandus ,

sit, «Qui ambulant in vanitate mentis suae, obscurati in-

» teliigentia , alienati a via Dei ^. » Nam si talis esset, nec

hoc diceret. Non autem parvi est intellectus nosse a quo ,

poscendus sit intellectus. Et cogitandum est quanto sint

altiusintelhgenda divina mandata^ quandoad eadiscenda
sibi adhuc dari intellectum petit, qui jam sic intelligit, et
qui eloquia Dei se custodisse ante jam dixit.
IV. Qaod autem interpretati suntnostri, « Da mihi in-
» tellectum •, » brevius dixit graecus quia uno
, tjvetictov aj :

verl)0 complexus est , « Da mihi intellectum quod est ,

'
Act. XV, 9. — ' Rom. %, 17. — 3 Isai'. vii, 9, juxta txs. — 4 Eplies.
 ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XVIII. 469
cjvETtcTM
^
quod latine uno verbo dici non potest : tanquam
si non posset latine dici , sana me 5 et diceretur , da mihi
sanitatem, sicut hic diclum est, « Da mihi intellectum •
»

autsanum me fac sicut etiam hic dici potest iutelhgen-

, ,

tem me fac. Quod quidem potuit et angelus facere nam :

dixit Danieli , « Veni intellectum dare tibi * : « et hoc

verbum est in graeco, quod etiam hic cst, a^j^z-iiyJ. cc, tan-
quam diceret latinus , sanitatem dare tibi ,
quod grsecus
dixiset, sanare te. Non enim circumloqueretur latinus
interpres dicendo , intellectum dare tibi ; si quemadmo-
dum dici potest a sauitat? , sanare te •, ita dici posset ab
intellectu , intellectuare te. Sed si potest hoc et Angelus
facere ,
quid est quod iste hoc a Deo sibi poscit utfiat ? An

quia DeusAngelo jusserat utfaceret? Itavero : nam Chris-

tus intelligitur Angelo ut faceret eo loco
hoc jussisse ,

ubi ait Propheta « Et factum est cum viderem ego Daniel

,

» visum et quaerebam intellectum

, et ecce stetit in ,

» conspectu meo ut visus viri, et audivi vocem viri inter

Ubal, et vocavit, etdixit : Facintelligere illum visionem'-.»

Et ibi in graeco verbum hoc est ,
quod ethic, id est (jjvs-

TitTcv. Deus itaque per se ipsum, quia lux est , illuminat

pias mentes ^, ut ea qme divina dicuntur vel ostenduntur.
intelligant. Sed si ad hoc ministro utitur Angelo, potest
quidem aliquid agere Angelus in mente hominis, utcapiat
lucem Dei et per hanc intelligat sed ita dicitur inteliec-
, :

tum dare homini et quasi, ut ita dicam intellectuare , ,

hominem quemadmodum quisquam dicitur lucem dare

,

domui, vel illuminare domum cui fenestram facit cum , 5

cam non sua luce penetret et illustret, sed tantummodo

aditum quopenetretur , at([ue illustretur, aperiat. Sed nec
sol qui per fenestram illustrat domum , ipse creavit eam-
dem domum authominem quifenestram , fecit in donio,
' Dan. X, 14. — » IJ- viu, i5, iG. — ' Joan i. 4 et 9.
 :,

470 8. ATJGUSTTNI EPISCOPI

aiit ipse illi jussit ul faceret , aut adjuvit ipse facientetn ,

aut aliquidegit ut aperiretur qua suum Inmen infunderet

Deus autemet hominis mentem rationalem atque intellec-
tualem fecit qua posset capere lumen ejus et Angelum
5
,

talem fecit. qui operari posset aliquid unde ad capiendum

lumen Dei mens adjuvaretur humana eteamdem sic ad- ,

juvatmentem, ut Angehcam recipiat operationem et eam •,

sic illuminat de se ipso, ut non solum illa quoe a veritate

monstrantur, sed ipsam quoque proficiendo perspiciat
veritatem. Sed quoniam resquidem necessarias, quantum
existimo tamen prohxa disputatione tractavimus dilatis
, ,

sequentibus Psalmi hujus versibus, sermonem istum islo

fine claudamus.

SERMO XIX.

I. DoMiNiJs Jesus in hoc Psalmo per Prophetam , tan-

quam sibi ,
petivit inteJIectum dari a Deo corpori suo
quod est Ecclesia , ad Dei mandata discenda. Cuni ipso
enim vita corporis ejus , hoc est ,
populi ejus abscondita
est in Deo eodem corpore suo indigentiam
'
, et ipse in

patitur, et poscit quod membris suis est necessarium.

(( Manus tuae, inquit, fecerunt me, et plasmaverunt me :

» da mihi intellectum ut discam mandata tua -. » Quia ,

tu, inquit, formasti, tu reforma : ut fiat in corporeChristi,

quod ait Apostolus , « Reformaraini in novitate sensus
)> vestri ^. »

II. (( Qui timentte, inquit, videbunt me, et jucunda-

» buntur » vel, sicut habent ahi codices,
: Lsetabuntur, ((

» quoniam in verba tua speravi * : » id est , in ea quse

'
Coloss. ni, 3. — ' P.-a!. cxviii, 73.— ^ Rom. xn, 2. — 4 Psal. cxviii,7/|.
 ,

ENARRATIO IN PSALMUM CXVIll , SERMO XIX. 471

promisisti , semen Abrahse in
ut sint promissionis filii , ,

quo benedicuntur omnes gentes ^ Qui sunt autem qui ti-

ment Deum , et quem videbunt et laetabuntur quoniam _,

in verba Dei speravit? Si corpus Christi est, id est Ec- ,

clesia , cujus est vox ista per Christum , vel in ipsa et de

ipsa , tanquam de se ipso ista vox Christi est : numquid
non ipsi sunt in eis qui timent Deum ? Quis est ergo ilJe

quem vident, et jucundantur?Anpopulus ipsesevidet, et

jucundatur , et sic dictum est , « Qui timent te, videbunt
» me, et laetabuntur, quia in verba tua speravi 5 » vel sicut

alii « Supersperavi
dihgentius expresserunt » tanquam , '^
:

diceret Qui timent te videbunt » Ecclesiam tuam, « Et

, «

» jucundabuntur quia in verba tua supersperavi » cum ,

;

ipsi sint Ecclesia qui vident Ecclesiam et jucundantur?

,

Sed cur non Qui timent te vident me et jucun-

dixit_, , ,

dantur sed Timent te » verbum praesentis temporis

: « ,

posuit « Videbunt autem et jucundabuntur

5 » futuri ,

temporis verba sunt? An quia in praesenti tempore timor

est, quandiu « Tentatio est vita humana super terram^; »

jucunditas autem quam voluit hic intelligi , tunc erit

,

quando jasti fulgebunt in regno Patris sui sicut sol*? Hinc

enim etiam illiid in alio Psalmo legitur « Quam magna ,

» multitudo dulcedinis tuae , Domine ,

quam abscondisti
» timentibus te ^ ? » Nunc ergo quandiu timent, nondura
vident ; sed « Videbunt , et jucundabuntur : » quia et
illic sequitur , « Pcrfecisti autem sperantibus in te^ : »

et hic « Quia in verba tua speravi , vel supersperavi , »

utinverbo ita composito , et cura interpretis diligen-

tioris expresso , etiam illud intelligamus, quod « Potens
» est Deus facere supra quam petimus et intelligimus'' : »

» Gen. xn, 3, et xxvi, 4- — ' Grfec. i-^rrj.mcy.. — ^ Job. vii, i. — 4Matll).

xni, 43. — ^ Psal. ixx, 20. — *"'
Il)id. 21. — 7 Eplies. 111, qo.
 ,

472 S, AUGUSTINI EPISCOPI

ut quia « Supra quam petimus et intelligimus » sunt
parum sit ea sperare , sed debeamus supersperare.
III. Quia ergo adhuc tiraet Ecclesia, quae in hac vita est,

etnondum se videt ineo regno, ubieritejussecura jucun-

ditas ; sed inter pericuiosas tentationes in hoc mundo labo-
rat , ubi audit , « Qui se putat stare , videat ne cadat ^ : »
considerans hujus mortahtatis miseriam, in qua jugum
grave super fihos Adam , a die exitus de ventre matris
eorum omnibus pertenditur usque in diem sepul-
, sic in

turse in matrem omnium -, ut propter carnem concupis-

centem adversus spiritum^, etiam regenerati gemere sub
ejus gravitate cogantur •
hoc ergo considerans , « Cognovi,
» inquit, Domine, quia justitia judiciatua, et veritate hu-
)) mihasti me. Fiat misericordia tua, et consoletur me secun-
))dumeloquium tuum servotuo'*.))31isericordiaetveritasita
divino eloquio commendantur ut cum in multis invenian- ,

turlocis, maximein Psalmis, quodaraetiam loco legatur,

« Universse vife Domini misericordia et veritas ^ Et hic ))

quidem primo verltatem posuit qua humihati sumus in ,

mortem judicante illo cujus judicia justitia est deinde

,
:

misericordiam ,
qua instauramur ad vitam ,
promittente
illo cujus beneficium gratia est. Ideo ait, « Secundum
)) eloquium tuum servo tuo : )» id est , secundimi quod
promisisti servo tuo. Sive ergo regeneratio ,
qua hic in
Dei Filios adoptamur, sive fides et spes et charitas, quae
tria aedificantur in nobis 5
quaravis de misericordia Dei
veniant, taraen in hac aeruranosa et procellosa vita solatia
sunt miserorum, non gaudia beatorum : ideo dictum est,
)) Fiat misericordia tua, ut consoletur me. )>

IV. Sed quia post haec et per ha?c etiam illa ventura

* I Cor. X, 12. — ' Fxcli. XL, i. — ^ Gal. v, 17. — 4Psal. cxviii, 76, ^C».

— 5 IJ. XXIV, 10.

 ,
,

enArrAtio in psAlmum cxviii, sekmo XIX. 473

simt : ideo sequitur, « Veniant mihi miserationes tuse
)) et Tunc enim vere vivam, quando nihilpo-
vivam ^ »

tero timere ne moriar. Ipsa enim et sine nuUo addita-

,

mento dicitur vita nec intelligitur nisi aeterna et beata,

,

tanquam sola dicenda sit vita in cujus comparatione ista ,

quam ducimus, mors potius sit appellanda quam vita :

quale illud est in Evangelio , « Si vis venire ad vitam

)) serva mandata -. )) Numquid addidit aeternam vel bea-
tam ? Item de resurrectione carnis cum loqueretur « Qui ,

))bene fecerunt iuquit in resurrectionem vitae ^.

, TS'e- , ))

que hic ait aeternae seu beatae. Sic et hic « Veniant

, ,

)) inquit , mihi miserationes tuse, et vivam neque hic: ))

ait , in seternum vivani , vel beate vivam quasi ahud non

•,

sit vivere ,
quam sine ullo fine et sine ulla miseria vivere.
Sed hoc quo merito? « Quia lex , inquit , tua meditatio
)) mea est. )) Hsec meditatio nisi esset in fide, quae per
dilectionem operatur * , nunquam propter eam posset ad
illam vitam quispiam pervenire. Hoc dicendum putavi,
ne quisquam , cum totam legem memoriae mandaverit,
eamque creberrima recordatione cantaverit, non tacens
quod praecipit, nec tamen vivens ut praecipit, arbitretur se
fecisse quod legit « Quia lex tua meditatiomea est
: et : )>

hinc se adepturum existimet quod verbis superioribus ,

propter hoc meritum postulavit, ubi dictum est « Veniant :

)) super me miserationes tuae, et vivam. )) Haec meditatio

amantis est cogitatio , et tantum amantis ut charitas non ,

frigescat hujus meditationis suae quantahbet abundantia

,

constipeturiniqiiitatis ahenae ^.

V. Denique sequitur et dicit , : « Confundantur superbi,

)) quoniam injuste iniquitatem fecerunt in me : ego au-

' Psal. csviii, 77. — 5 Matth. xix, 17. — ^ Joan. v, 29. — 4 Gal. v, 6.
— 5 Mattli. XXIV, 12.
474 s. AUGrsTiNi episcopi
» tem exercebor in mandatis tuis ^ » Ecce quod ait, me-
ditatio legis Dei,vel potius meditatio lex Dei.

VI. « Convertantur , inquit, ad me qui timent te, et

» qui cognoscunt testimonia tua '. » In nonnuilis codi-
cibus invenimus et graecis et latinis : « Gonvertantur
» mihi : » quod tantumdem valere existimo ,
quantum si

dicatur Ad me. » Sed quis est iste

: « qui hoc dicit ? Non
enim quisquam hominum hoc dicere audebit, aut si di-
cat , audiendus est. Nimirum ergo ille est, qui etiam su-
perius interposuit proprietatem vocis suae , dicens : « Par-
» ticeps ego sum omnium timentium te. » Quia factusest
particeps mortaiitatis nostrae , ut et nos participes divini-
tatis ipsius fieremus : nos unius participes ad vitam , ad
mortem vero particeps ille multorura. Ipse est enim ad
quem convertuntur timentes Deum , et qui cognoscunt Dei
testimonia, deillo per Prophetas tanto ante praedicta , in
ejus praesentia per miracula paulo ante monstrata.
meum immaculatum in justifi-
VII. «Fiat, inquit, cor
» cationibus tuis, ut non confundar^ » Redit ad vocem
corporis sui, sanctiscilicetpopuH sui, etjamimmaculatum
fieri cor suum precatur, hoc est, cor membrorum suo-

rum in justificationibus Dei, non in viribus eorum. Po-

;

poscit enim hoc, non praesumpsit. Quod autem addidit :

« Ut non confundar » tale ahquid et in primis hujus:

Psalmi versibus invenitnr, ubi dixit « Utinam dirigantur :

» viae mcoe ad custodiendas justificationes tuas tunc non :

» confundar, cum inspicio in omnia mandata tua. » Quod

ibi quia dixit Utinam uno verbo significavit optantis^
,
, ,

hocisto loco apertioribus verbisexpressitorantis, dicendo :

« Fiat cor meum immaculatum : » ut nec in illa, nec in

ista sententia ,
quse utraque una est , inveniatur audacia de
libero arbitrio contra gratiam confidentis. Quod autemait
' Psal. cxviii, 78. — » Ibid. 79. — ^ Ibid. 80.
 '

ENARRATIO IN PSALMTJM CXVIII , SERMO XX. 475

ibi Tunc non confundar-, » hoc ait hic Ut non con-
: « :

)) fundar. Fit ergo cor immaculatum mcmbrorum et

))

corporis Ghristi ,
gratia Dei per ipsum corporis caput, hoc
est, per Jesum Christum Dominum nostrum, per regene-
rationislavacrum, ubi obolita sunt omnia prseterita pec-
cata nostra* ; per spiritus adjutorium per quod concu- ,

piscimus adversus carnem, ne vincamurinpugna nostra'^;

per Dominicae orationis effectum , in qua dicimus : « Di-
)) mitte nobis debita nostra ^. )> Ita donata nobis regene-
ratione , adjuta conthctione , fusa precatione , fit cor nos-
trum immacLilatum , ut non confundamur : quia et hoc
ad justificationes Dei pertinet, quando inter ejus alia proe-

cepta praecipitnr : « Dimitte et dimittetur vobis •, date , et

» dabitur vobis *. )>

SERMO XX.

I. Adjuvante Domino istam magni hujus Psalmi par-

tem considerandamexponendamque suscepimus ubi dicit, ,

« Defecit in salutaretuum anima mea et in verbum tuum ,

» speravi^ » Non omnis defectus vel culpae putandus est

esse, vel pcenae : estetiam defectuslaudabilis veloptabihs.

Nam cum sintinter se duo isla contraria ,
proficereet de-
ficere; usitatius profectus iii bono accipitur, defectus in
malo, quando non additur vel subinteUigitur in quid
proficiatur vel deficiatur cum vero additur, potest et ma-
:

lum esse proficere , bonumque deficere aperte quippe :

dixit Apostolus : « Profanas autem verborum novitates

)) evita : multum enim proficient ad impietatem ^. )) Ait
I
Tit. iii, 5. — ' Gal. V, 17. — 3 MaUli. vi. 12. —4 Luc. vi, 87, 38,
— 5 pjai. cxviii, 81. — 62 Tim. II, 16.
476 S. Atjgustini episcopi

et de quibusdam, « Proficient in pejus^ m Ita et defec-

tus a bono in maliis est, a malo in bonum bonus
malum
est. Bono quippe detectu dictum est « Desiderat et defi- :

» cit anima mea in atria Domini -, » Sic et hic non ait :

« Defecita salutari tuo; » sed, «Defecitin salutare tuum,»

hoc est-, ad salutare tuum, « anima mea. » Bonusest ergo

iste defiectus indicat enim desiderium boni
: nondum ,

quidem adepti sed avidissime ac vehementissime concu-

,

piti. Sed c[uis hoc dicit nisi genus electum regale sacer- ,

dotium gens sancta, popuhas acquisitionis^, ab origine

,

generis humani usque ad hujus sseculi fmem, in eis qui

suo quique tempore hic vixerunt, vivunt, victuri sunt,
desiderans Christum? Teste sanctissimo sene Simeone,
qui ciim euminfantem accepissetin manus, dixit, « Nunc
» dimittis, Domine,servumtuum,secundumverbumtuum
» in pacequoniam viderunt ocuU mei salutare tuum. »
:

Acceperat enim responsum divinum non se gustaturum ,

mortem, nisi vidisset Christum Domini^. Quale autem

desiderium fuit in isto sene tale fuisse credendum est in ,

omnibus superiorum temporum sanctis. Unde et ipse Do-

minus discipuHs ait « Multi prophetae et reges voluerunt
:

» videre quae vos videtis et non viderunt et audire quae

, •,

» auditis, et non audierunt^ » Ut ipsorum etiam vox :

hoc loco agnoscatur « Defecit in salutare tuum anima

:

» mea. » Nec tunc ergo quievit hoc desiderium sanctorum,

nec nunc quiescit in Christi corpore, quod estEcclesia,

usque ad terminum saecuh, donec veniat « Desideratus
» cunctis gentibus^, » sicut promittitur per Prophetam.

Propter cjuod dicit Apostolus, « Superest mihi corona

» justilipe, cjuam reddet mihi Dominus in illo die justus
» judex : non solum autemmihi, sed et omnibus qui di-

' 2 Tim. 111, i3. — ' Psal. lxxxui, 3. — ^ i Petr. ii, 9. — 4 Luc. 11, 16,
et 29, 3o, — 5 Matth. xui, 17. — ^ Aggcei. u, 8.
 enArratio in psalmum cxviii, sermo XX. 477
» » Hoc itaque desiderium,
ligunt manifestationem ejus * :

de quo nunc agimus de delectione consurgit manifestado- ,

nis ejus : de qua item dicit, « Cum Christus apparuerit

)) vita vestra , tunc et vos cum illo apparehitis in gloria ^. »

Prima ergo tempora Ecclesice ante virginis partum sanc- ,

tos habuerunt qui desiderarent incarnationis ejus adven-

tum ista vero tempora ex quo ascendit in ccelum,
:

sanctos hahent qui desiderent ejus manifestationem ad vi-

vos et mortuos judicandos Neque hoc Ecclesiae desiderium
ab initio usque in finem sseculi requievit aliquantum , nisi
quandiu hic cum Discipuhs in carne versatus est , ut to-
tius corporis Christi in hac vita gementis vox convenienter
intelligatur : « Defecit in salutare tuum anima mea , et in
)) verbum tuum speravi : )) hoc est , in promissum 5
quae
spes facit , ut per patientiam expectetur ;
quod a creden-
tibusnon videtur^ Etiamhicgrcecusullud verbumhabet*,
quod quidam nostri interpretes « supersperavi )) transferre
maluerunt : quia procul dubio plus futurum est ,
quam
dici potest.

II. « Defecerunt, inquit, oculimeiin eloquium tuum,

)) dicentes, quando consolaberis me^? )) Ecce rursus in
oculis , sed utique interioribus , laudabilis et fehx : ille

defectus non veniens ex infirmitate animi sed ex forti-

, :

tudine desiderii in promissum Dei. Hoc enim ait « in elo- :

)) quium tuum. Quomodo autem tales oculi dicunt ))

:

« Quando consolaberis me, nisi cum tah intentione et ))

expectatione oratur et gemitur? Lingua enim loqui, non

ocuh solent sed oculorum quodam modo vox est deside-
:

rium orationis. Verum in eo quod ait, « Quando conso-

» laberisme, » tanquam morasse perpeti ostendit. Unde

est etiam illud « Et tu, Domine, quousque*'? : Quod ))

" 2 Tim. IV, 8. — ' Coloss. 111^ 4- — ^ Rom. viii, 20. —^ Graec. iTrrX-

IX.
i4iaa — 5 psal. cxvm, 82. —^ Id. vi, 4-
478 S. AUGXJSTINI EPISCOPI

aut ideo fit ut dulcior veniat dilata jucunditas , aut iste

sensus est desiderantium, cum spatium temporis, etiam

quod subvenienti breve est, longum est amanti. a Novit
))autem Dominus quid quando faciat, qui in mensura et
» numero et pondere cuncta disponit^ »

III. Ardentibus autem spiritalibus desideriis, carnalia

desideria sine dubitatione frigescunt : propter hoc sequi-

tur : « Quoniam factus sum tanquam uter inpruina-, jus-
)) tificationes tuas non sum oblitus"^. » Nimirum enim per
utrem carnem mortis hujus, per pruinam vero coeleste
beneficium vuit inteUigi quo carnis concupiscentifle ve- ,

lut frigore cohibente torpescunt; et fit hinc ut justifica-

tiones Dei de memoria non labantur, dum non cogitatur
aUunde •,
quoniam fit quod ait Apostolus « Carnis pro- :

)> videntiam ne feceritis in concupiscentiis^. )) Ideo cum

dixisset : « Quoniam
sum tanquam uter in pruina; »
factus
subjecit, « Jtistificationes tuas non sum oblitus » Hoc :

est, ideo non sum oblitus quoniam talis factus sum. ,

Fervor enim cupiditatis obtorpuit , ut ferveret memoria

caritatis.

IV. « Quot sunt dies servi tui ,

quando facies de perse-
» quentibus me judicium ^ ? » In Apocalypsi est ista vox
Martyrum , et eis imperatur patientia donec fratrum eorum
numerusimpleatur^. » De diebus ergo suis interrogat cor-

pus Christi ,
qui futuri sunt in hoc saeculo. Et ne quisquara
putaret ante hic Ecclesiam non futurara ,
quara finis sse-

culi venerit, et aliquid temporis futurum in hoc seccuIo,

quo Ecclesia jam non sit in terris ^
propterea cum quae-
sissetde diebus suis, adjunxit etiam de judicio, profecto
demonstransusque ad judicium, in quo depersecutoribus
ejus est futura vindicta ipsam quoque in terris futuram, ,

' Sap. XI, 21. — ' Psal. cxviii, 83. — ^ Rom. xm, i^. — 4Psal. cxviu, 24-
— 5 Apoc. VI, lo.
 ,

ENARBATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XX. 479

Si autem quemquara movet, cur quaerat quod cum clisci-
puli quaerererit Magister respondit « Non esi vestrum
, :

))scire tempora quce Pater posuit in sua potestate ^ »

,
:

Cur non credamus isto loco Psalmi hujus esse propheta-

tura hoc ipsuraillosluissequtesituros et Ecclesiaevocem, ,

quae hic tanto ante prsedicta est , ulorum interrogatione

completara?
V. Quod autem sequitur : « Narraverunt mihi iniqui
» delectationes ; sed non sicut lex tua , Doraine'^ : )> eas
sic transferre voluerunt interpretes nostri, quas Grseci
a^iAE^j/ja; vocaut ,
quod usque adeo uno verbo nequaquam
dici latine potest, ut ahqui « Delectationes , )) aliqui,
« Fabulationes » eas dicerent : ut non immerito accipia-
tur esse quidem illas exercitationes, sed in serraone cum
quadam delectatione. Has vero habent in diversis seclis ac
professionibus, et litterae sseculares , et Judaeorum quae
Deuterosis nuncupatur , continens prseter divinarura ca-
nonera Scripturarura millia fabularura : habet eas et hae-
reticorum vana atque errabunda loquacitas. Hos oranes
iniquos intelhgi voluit, a quibus sibi narratas dicit iSoXta-
7Ja;;, id est, exercitationes delectabilesverbis : « Sed non,
» inquit , sicut lex tua , Domine , )) quia me in ea veritas
*'non verba delectant.
YI. Denique adjungit : « Omnia mandata tua veritas ;

» injuste persecuti sunt me , adjuva me^. )) Et pendet

totus de superioribus sensus « Quot sunt dies : servi tui,
» quando facies de persequentibus me judicium.^ )> Ut enim
persequantur me , narraverunt mihi sermonum suorum
delectationes : sed eis praeposui legera tuam ;
quee ideo
plus rae delectavit ,
quia « Omnia mandata tua veritas : )>

non sicutillorum abundat sermonibus vanitas. Acperhoc

« Injuste persecuti sunt me quia non in me persecuti , )>

• Act. 1, 7. — ' Psal. cxviu, 85. — ^ Ibid. 86.

 480 S. AUGUSTINI EPISCOPI
sunt nisi veritatem. Ergo « adjuva me , » ut certem pro
veritate usque ad mortem : quia et hoc tuum mandatum
est, etideo et hoc veritas est.

VII. Hoc cum faceret Ecclesia, passa est quod adjunxit,

« Paulo minus consummaverunt me in terra * : » multa
scilicet strage Martyrum facta , dum confitentur et prae-
dicant veritatem. Sed quia non frustra dictumest, Adjuva
me : « Ego autem , inquit, non dereJiqui mandata tua.»
VIII. Atque ut posset perseverare usque infinem «Se- :

» cundum misericordiam , inquit, tuam vivifica me; et

» custodiam testimonia oris tui "^
: •» quae graecus habet
« Martyria. » Quod tacendum non fuit, propter dulcissi-
mum Martyrum nomen qui procul dubio quando tanta
,

persequentium crudelitas saeviebat, ut Ecclesia paulo mi-

nus cohsummaretur in terra, nulio modo Dei martyriacus-
todirent, nisi fieret eis oratum est « Secundum qued hic :

))misericordiam tuam vivifica me. Vivificali sunt enim, )>

ne amando vitam negarent vitam et negando vitam amit-

, ,

terent vitam. Ac sic qui pro vita veritatem deserere no-

luerunt , moriendo pro veritate vixerunt.

SERMO XXI.

I. HoMo qui loquitur in isto Psalmo , tanquara taederet

eum mutabihtatis hominum unde , vita ista tentationibus

plena est, inter tribulationes suas ,

propter quas supra
dixerat : « Iniqui perseculi sunt me, » et, « Paulo minus con-
)) summaveruntme interra ^ » inflammatus desideriocoe-
lestis Jerusalem, in superna suspexit, et dixit, « Inaeter-
)j Hum, Domine , verbum tuum permanet in coelo ^ : »

» Psal. cxvin, 87. — = IbiJ. 88. — ^ ILiJ. 89.

 ;,,

ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XXI. 481

hoc est. in Angelis tuis custodientibusseternam sine deser-
tione militiam.
II. Seqnens autem versus post coelum ,
pertinet conse-
quenter ad terram. Unus enim versus est eorum octo, qui
ad istam litteram pertinent. Singulis quippe litteris he-
brseis subduntur octoni , donec Psalmi hujus prohxitas
terminetur. « In generationem et generationem veritas
» tua , fundasti terram, et permanet^)) Post coelum ergo
terram contuitu fidelis mentis aspiciens , invenit in ea ge-
nerationes quae in coelo non sunt , et ait : « In generatio-
» nem et generationem veritas tua : » sive omnes gcne-
rationes ista repetitione significans , a quibus nunquam
defuit veritasDei in sanctis ejus, modopauciorilms, modo
pluribus , ut se temporum varietas habuit vel habebit
sive duas quasdam generationes intelhgi volens, unam sci-

hcet ad Legem et Prophetas, alteram vero ad Evangehum

pertinentem.Cur autem nunquam etiam istis generationi-
bus veritas desit, velut aperiens causam ; « Fundasti
)) inquit , terram , et permanet : » eos qui in terra sunt
terram nuncupans. « Fundamentum autem ahud nemo
» quod positum est quod est
potest ponere praeter id ,

» Neque enim et illius generationis ad

Christus Jesus '^.
»

Legem Prophetasque pertinentis fundaraentum non erat

Christus testimonium. habens a Lege et Prophetis^. Aut
,

vero Moyses et Prophetse fihi deputandi sunt in servitu-

tem generantis ancillae fuisse, non hberse ,
qu?e cst mater
nostra ^ , cui , « 3Iater Sion , dicit homo , et liomo factus
» est in ea , et ipse fiuidavit eam Altissimus ^ ? » Ipse est
enim apud Patrem altissimus et propter nos in ista
et ,

matre factus humilhmus quoniam qui Deus erat super :

,'

eam, « Homo factus est in ea. »Hoc itaque fundamento

« Psal. c.viii, 90. — 'I Cor. 111, ii. — ^ Rom. iii, 21. — 4 Galat. iv,

a^-^G. — * Psal. Lxxxvi, 5.

cxviii 31
 482 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Domine , « Fundasti terram
et permanet » quia in tali , :

fundamento non inclinabitur in saeculum

constabilita ,

saeculi ^ in eis utique permanens

: quibus es vitam da- ,

turus aeternam. Quos autem ancilla peperit ad Vetus ,

Testamentum pertinentes, in cujus tamen figuris latebat

novum nihil aliud sapiendo quam prqmissa terrena non
, ,

permanent. « Servus enim non manet in domo in aeter-

» num, filius autem manet in seternum^. »
III. « Ordinatione tua permanet dies^ » Ista quippe :

omnia dies et iste est dies quem fecit Dominus exulte-

: ,

mus et jucundemur in eo^ et sicut in die honeste ambu- :

lemus*. « Qaoniam omnia serviunt tibi. Omnia » scilicet

de quibus loquebatur « Omnia » quse pertinent ad hunc 5

diera, « Serviunttibi. » Impii quippe de quibus dicitur :

« Nocti similavi matrem vestram^ , » non serviunt tibi.

IV. Deinde respexit unde liberetur h^ec terra , ut fun-

data permaneat : atque subjecit : « Nisi quod lex tua me-
» ditatio mea est, tunc forsitan perissem in humilitate
» mea'^. » Ista lex fidei est ; non inanis fidei, sed qu?e
per dilectionem operatur*. Per hanc interpretatur gratia,
quae fortes facit in tribulatione temporali , ne pereant in
humihtate mortali.
V. « In seternum , inquit , non obliviscar justificatio-
» num tuarum quoniam me ^. » Ecce
;
in ipsis vivificasti
unde factum est ut non periret in humihtate sua. Nam ,

Deo non vivificante quid est homo qui se occidere po- , ,

tuit, vivificare autem non potest ?

VI. Subjicit deinde ac dicit « Tuus sum ego salvum , : ,

» me fac quoniam justificationes tuas exquisivi "^. » Non

;

transeunter intelligendum est quod dictum est « Tuus ,

:

' Psal. ciii, 5. — ' Joan. viu, 35. — ^ Psal. cxviii, 91. — 4 Id. cxvn, 24.
— '•
Rom. xiii, i3. — ^' Osee iv , 5, juxta lxx. — T Psal. cxvin ,
92. —
8 Gal. V, G. — 9 Psal. cxviu, gS. — «° Ibid. 94.
 .

ENAK.RATIO IN PSALMUM CXVIII , SEUMO XXI. 483

)) sum ego. )) Quid eiiim non est ejus ? An forte quia in
coelis esse dicitur Deus non , ideo putandum est aliquid

esse ejus in terra? Cum clamet Psahnus « Domini est aiius ,

)> terra et plenitudo ejus,orbis terrae, et omnes qui h?-

)) bitant in eo ^. Quid est ergo quod iste ita se quodam
))

modo famiharius Deo commendandum putavit ut dice- ,

ret « Tuus sum ego

: salvum me fac nisi intelhgi vo- , : ))

lens quod malo suo suus esse vohierit quod est inobe- ,

dientiae primum etmaximum mahim ? Et tanquam dicens :

Meus esse vohii, et perditum me feci « Tuus sum inquit, : ,

)) salvum me fac ;
quia justificationes tuas exquisivi : n

non vohmtates meas, quibus fui meus', sed, « Justifica-

))tiones tuas » ut essem jam , tuus.

VII. « Me , inquit , expectaverunt peccatores , ut per-
)) derent me : testimonia autem tua inteUexi'-. )) Quid est,
« Expectaverunt, ut perderent? » An vehit insidiis obse-
derunt viam , expectantes ut quando transiret , occide-
rent? Numquid ergo morte corporis perire metuebat?
Absit. Et quid est , « Me expectaverunt , nisi ut eis ad
mahim consentiret? Tunc enim perderent. Unde autem
non perierit dixit : « Testimonia tua inteJlexi. )> Sed fami-
liarius hic Ecck^sias auribus graecus verbum sonat, « Mar-
)) tyria tua intellexi. » Quia scihcet me non consen-
sibi

tientem etiamsi occiderent , tua martyria confitens non

perirem. Sed ilh qui ut perderent , expectabant quando
consentirem, torquebant etiam cum confiterer : nec ta-
men quod intellexerat rehnquebat, intuens et videns uti-

que sine fine finem , si perseveraret usque in finem

VIII. Denique secutus adjunxit, « Omnis consumma-
» tionis vidi finem , hitum mandatum tuum valde ^. » In-
traverat quippe in sanctuarium Dei , et intellexerat in

novissima ^. Omnis autem consummatio mihi videtur hoc

' Psal. xxiii, I. — ' Id cxvui, gS. — ^ IbiJ. 96. — 4 Id. Lxxii, 17.

31.
484 S. AUGUSTINl EPISCOPI
loco intelligenda, usqiie ad mortem pro veritale certare^
et pro vero ac summo bono mala omnia tolerare : cujus
consummationis fmis est excellere in regno Christi, quod
non habet flnem ^ et habere ibi sine morte, sine dolore,
et cum raagno honore vitam, morte hujus vitae ac dolori-
bus et opprobriis acquisitam. Quod autem addidit « La- ,

» tum mandatum tuum valde » Non intclligo nisi chari- :

tatem. Quid enim profuisset quacumque raorte imrainente,

et inter quantacumque torraenta illa martyria confiteri,
si charitas in confitente non esset? Audiamus Apostolum :

« Et si tradidero , inquit, corpus meum ut ardeara , cha-

» ritatcm autem non habeam , nihil mihi prodesf^. Cha-
» ritas autem Dei dilfusa est in cordibus nostris per Spi-
» ritum sanctum, qui datus est nobis ^. » In hac ditfusione
latitudo est , in qua sine angustiis via quocjue ambulatur
angusta , donante iiio cui dictum est : « Dihitasti gressus
» meos subter me, et non sunt infumata vestigia mea *.»

Latum est ergo mandatum cliaritatis , raandatura illud

geminura ,
quo jubetur Deus et proximus diligi. Quid
autem latius, quam ut ubi pendeat tota Lex et omnes
Prophetse ^ ?

SEIIMO XXIL

L admonuimus laudabilem latitudinem in qua

SiEPE ,

nullas, cum mandata Dei facimus, patiamur angustias, in-

telHgendam esse charitatem. Propter quod etiam in magno
isto Psalrao cura superius dixisset « Latum raandatum :

» tuum valde » in hoc sequenti versu ostendit unde sit

:

» Eccli. IV, 33. — ' I Cor. xni, 3.-3 Rom. v, 5. — 4 Psal. xvii, 3-].

— S Matth. XXII, 37 et4o-

 ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO SXII. 485
latum, dicens : «Ouomodo legem tuam, Domine*.»
dilexi

Dilectio est igitur latitudo mandati. Unde quippe fieri po-

test , ut diligatur quod Deus jubet diligi _,
et ipsa jussio
non diligatur.? Ipsa est die me- enim lex. « Tota, inquit ,

» mea est. » Ecce quomodo eam dilexi ut tota

ditatio ,

die meditatio mea esset vel potius sicut graecus habet, : ,

« Totam diem'^ ubi magis continuatio meditantis expri-

;

mitur. Id autem intelligitur per omne tempus quod est ,

semper. Tali expugnatur dilectione cupiditas ,

quae saepe
faciendis legis jussionibus contradicit, concupiscente ad-
versus spiritum carne : adversus quam spiritus concupis-
cens^, ita debet diligere legem Dei, ut totam diem medi-
tatio ejusautem Apostolus « Ubi est ergo
sit. Dicit :

» gloriatio tua ? Exclusa est. Per quam legem? Factorum?

» Non sed per legem fidei
, » Haec est fides quse per di- "*.

lectionem operatur^ quoniam quaerendo, petendo, pul- :

sando , impetrat Spiritum bonum ^ , per quem dilectio

ipsa diffunditur in cordibus nostris ''.
Hoc enim Spiritu
Dei quicumque aguntur , hi filii sunt Dei ^. Qui recipiun-
tur ut recumbant cum Abraham , Isaac et Jacob in regno
coelorum ^
: expulso servo qui non manet in domo in aeter-
num '°, secundum carnem, cui dictum est:
id est, Israel
« Cum videritis Abraham, Isaac et Jacob, et omnes ,

» Prophetas in regno Dei, vos autem expelli foras. Et ve-

» nient ab Oriente, et Occidente, et Aquilone, et Austro,
» et accumbent in regno Dei. Et ecce sunt novissimi qui
» erant primi, et sunt primi qui erant novissimi'^ Gen-
» tes autem , sicut ait Vas electionis ,
quae non sectaban-
» tur juslitiam, apprehenderunt justitiam 5
justitiam au-

• Psal. cxvni, 96, 97. — ' Grfec. o>.r,v tov r,u.s5av. — ^ Gal. v, 17. —
4 Rom. lu, 27, — 5 Gal. v, G. — ^ Luc. xi, 10 et i3. — 7 Rcni. v, 11 —
**
Id. viii, 14. — 9 MattJi. VIII , II. — '^ Joan. viii. 35. — n Luc. xjii ,

i8-3o.
 —.,

486 S. AUGXJSTINI EPISCOPI

)) tem qnse non ex fide est : Israel aiitem perseqiiens

)) legem justitiae, in legem justitiae non pervenit. Quare?
)) Quia non ex fide , sed quasi ex operibus , offenderunt
)) in lapidera olTensionis ^ )) Ita facti sunt inimici hujus
qui hic in prophetia loquitur.
II. Ac deinde conjungit « Super inimicos meos sapere
:

)) fecisti me mandatum tuum, quoniam in aeternum mihi

)) est^. )) lOi namque zelum quidem Dei habent, sed non
secundum scientiam, Ignorantes enim Dei justitiam et ,

suam quaerentes constituere, justitiae Dei non sunt sub-

jecti^.Iste vero qui super istos inimicos suos sapitmanda-
tum Dei, inveniri vult cum Apostolo non habens justitiam
suam quae ex lege est sed justitiam per fidem Christi
,
,

quae est ex Deo* non quia lex quam Jegunt inimici ejus,
:

non est ex Deo sed quia eam non sapiunt, sicut istc qui
;

super inimicos suos eam sapit, cohoerendo lapidi in quem

illi oflenderunt^. « Finis enim legis Christus adjustitiara
)) omni credenti^ , )) ut justificentur gratis per gratiam
ipsius " non sicut : illi qui viribus suis se legem facere
existimant , et ideo ex lege quidem Dei, sed suam justi-
tiam constituere quaerunt 5 sed quomodo filius promissio-
nis ,
qui esuriens et sitiens eam ^ petendo quoerendo
, ,

pulsando quodam modo a Patre mendicat ^ , ut adoptatus

per Unigenitum accipiat. Sic autem mandatum Dei quando
sapuisset , nisi eum ipse sic sapere fecisset cui dicit: « Su-
)) per inimicos meos sapere fecisti me mandatum tuum ? )>

Inimici quippe ejus illi, velut ex Agar^ in servitutem ge-

nerati^'^ , ex eodem mandato temporalia prasmia quaesie-
runt : et ideo non fuit illis in aeternum sicut est huic. ,

Melius quippe intellexerunt qui interpretati sunt«In seter-

' Rom. IX, 3o-32. — ' Psal. cx.vin, 98. — ^ Roni. x, 2, 3. — 4 Philip.

III, Q. — 5 Rom. IX, 32. —6 Id. X, 4- — 7 Id. ni, 24. — ^ Matth. v, 6.

9 Id. vii, 7. — >o Galat. rv, 24.
 ,

ENARRi.TIO IN PSALMTJM CXVIII , SERMO XXII. 487

» num, )) quara qui « In saeculum , )> tanquam finito isto

saeculo nullum jam legis posset esse mandatura. Ita vero

nuUum erit , sed in tabulis visibilibus librisque conscrip-
lura : in tabulis vero cordis , dilectio Dei et proximi ma-
nebit in seternum quo mandato geminato tota Lex
: in
pendetet Prophetae^ eritque prsemium custoditi mandati
:

hujus ipse mandator, et preemium dilectionis ipse dilec-

tus quando erit Deus omnia in omnibus
,
'^.

III. Sed quid est hoc quod sequitur « Super oranes :

» docentes me intellexi^ ? » Quis est iste, qui super ora-

nes docentes se intellexit ? Quis est , inquam , ({ui super
omnes Prophetas, qui non solura loquendo eos qui secura
vixerunt, veruraetiam scribendo posteros tam excellenti
auctoritate docuerunt , audet se intelhgendo praeponere?
Saloraoni quidera tanta est donata sapientia, ut etiara his
omnibus qui fueruntante illura, videatur esse praelatus^:
sed non est credendum ipsura hic a patre suo David po-
tuisse prophetari ; maxime quia dici non posset ex persona
Saloraonis quod hic dicitur : « Ab orani via maligna pro-
» hibui pedes meos. » Porro si ,
quod est acceptabilius
Christura prsenuntiat iste Propheta, nunc a capite, quod
est ipse Salvator , nunc ab ejus corpore quod est Eccle- ,

sia , verba prophetica digerens , et tanquara unura lo-

quentera faciens, propter magnum illud sacraraentum
ubi dictura est Erunt duo in carne una ^ » agnosco
: « :

eum plane qui super omnes docentes se intellexit, quando

cum esset annorum duodecim, remansit puer Jesus in Je-
rusalem , et a parentibus suis post triduum inventus est
illic in teraplo sedens inter^doctores, audiens illos etin-
terrogans ^ ubi stupebant oranes qui eum audiebant , su-
per prudentia et responsis ejus''. Nec immerito, qui per
> MaUh. XXII, 37-40. — ' I Cor. xv, 28. — ^ pga] cxviii ,99. — 4 3 Reg.
III, 12. — 5 Ephes V, 3i, 32. — ^ Luc. n, 42"47-
488 S. AXJGtJSTINI EPISCOPI

istam prophetiam tanto ante dixerat : « Super omnes

» docentes me intellexi. » Omnes enira utique homines
vult intelHgi , non Deum Patrem : de quo dicit ipse Fi-
lius, « Sicut docuit Quod dif- me Pater, haec loquor ^ •»

iicillime ex persona Yerbi inteiligiturutcumque : nisi quls

capere valeat id esse Filium a Patre doctum quod ge-

,
,

nitum. Cui enim non est ahud esse^ aliud doctum esse ,

sed quod iUi est esse hoc est doctum esse profecto a , ,
5

quo ei est esse ab illo simul ei est doctum esse. Ex per-

,

sona vero hominis ulii formam servi accepit-, facilius,

inlelligitur a Patre didicisse qupe dixit:in qua forma servi

constitutum , maxirae puerura ,
potuerunt eum homines
majoris aetatis docendum putare : sed ille quera Pater do-
cuit, super oranes docentes se intellexit. « Qaia testimo-
» nia, inquit, tua meditatio raea est. )> Ideo super omnes
docentes se intelhgebat ,
quia testiraonia Dei raeditaba-
tur : quae raelius quara illi de se ipso noverat, qui dice-
bat : « Vos raisistis ad Joannem , et testiraoniura perhi-
» buit veritati : ego autera non ab horaine testimonium
» accipio, sed haec dico ut vos salvi sitis. Ille erat lucerna
» ardens et lucens, vos auteni voluistis exultare ad ho-
» rara in luce ejus: ego autem habeo testimonium majns
» Joanne ^. » Talia testiraonia meditabatur quando su- ,

per omnes docentes se intellexit.

IV. lili autem doctores non absurde intelhguntur etiara
ipsi esse seniores de quibus continuo dicit « Super se-
, :

» niores intellexi *. » Quod ideo raihi eo modo repetitum

videtur, ut nobis haec legentibus illa setas ejus veniret in
mentem, quae nobis innotuit ex Evangelio : qua aetate

puerili inter aetate majores, hoc est, junior inter seniores

sedebat, et super oranes docentes se intelligebat. Solent
• Joan. viu , 28. — ' Philip. ir, 7. — ^ Joan. v, ,3.3-36. — ^ P<al.

cxvni, 100.
 ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XXII. 489
enim junior et senior ad invicem dici minor et major,
etsi neiiter corum senili accessit aut propinquavit fetati :

quanquam si et expressum noraen seniorum in Evange-

lio velimus inc[uirere , supra quos intellexit , invenimus
quando ei dixerunt Scribse et Pharissei , « Quare Disci-
» puli tui transgrediuntur traditionem seniorum ? Non
» enim lavant manus suas cum panem manducant. » ,

Ecce objecta est ei transgressio traditionis seniorum. Sed

qui super seniores intellexit, quid eis responderit, audia-
mus. « Quare, inquit , et vos transgredimini mandatum
» Dei propter traditionem vestram?» Deinde paulo post,
ut non solum ipse qui est caput corporis , verumetiam
corpus ipsum et membra ejus super seniores illos intelli-
gerent ,
quorum traditio de lavandis manibus ferebatur •

convocatis ad se turbis dixit eis : « Audite, et intelligite.»

Tanquam diceret : Super seniores illos et vos intelligite ,

ut etiam de vobis illa prophelia clareat esse praemissa ,

« Super seuiores intellexi 5 » nec solum capiti , verum-

etiam corpori, 4c sic universo Christo aptata conveniat.
« Non quod intrat in nos , coinquinat hominem •, sed
» quod procedit ex ore, hoc coinquinat hominem. » Hoc
seniores illi non intelligebant qui de lavandis manibus ,

sua velut magna mandata tradiderant. Ipsaquoquemem-

bra capitis hujus super seniores intelligentis , nondum
quod ab eo dictum est intellexerant. Denique post pauca
respondens Petrus dixit ei : « Edissere nobis parabolam
» istam. » Putabat adhuc esse parabolam, quod Dominus
sine figuris fuerat elocutus. At ille dixit : Adhuc et vos
«

» sine intellectu estis ? Non intelligitis quia omne quod

» in os intrat, in ventrem vadit,et in secessum emittitur^
» quae autem procedunt de ore , de corde exeunt , et ea
» coinquinant hominem ^ ? » Adhuc et vos sine intellectu
' Matth. XV, i-i8.
 ,

490 S. AUGIJSTmi EPISCOPI

estis, et super illos seniores non intelligltis ? Sed plane
jam nunc audito tali niagistro, capite nostro, potest unus-
quisque nostrum dicere : « Super seniores intellexi.)) Nam
etiam corpori congruit quod secutus adjunxit : « Quia man-
» data tua exquisivi. Mandata tua,
non mandata homi- )>

num : « Mandata tua

non mandata seniorum qui , » ,

volentes esse Legis doctores, non intelligunt, neque quae

loquuntur, neque de quibus aftirmant *. Merito de man-
datis Dei, quae sunt exquirenda, ut super seniores illos

intelligantur, responsum est iis qui eorum auctoritatem

veritati praeferebant , et dictum est : « Gur et vos trans-

» gredimini mandatum Dei , ut traditiones vestras sta-

» tuatis ? »

V. Jamvero quod adjungitur , non capiti videtur con-

venire , sed corpori. « Ab omni via maligna prohibui pe-
» des meos, ut custodiam verba tua"^. » Neque enim caput
illud nostrum , ipse Salvator corporis , in ahquam mahg-
nam viam carnali cupiditate ferretur, ut ei necesse esset
pedes suos inde prohibere , quasi illuc euntes motibus
suis quod nos facimus quando ea quse iile non habuit
:
,

ne vias malignas teneant, desideria nostra prava cohibe-

mus. Sic enim verba Dei possumus custodire, si post nos-
tras malas concupiscentias non eamus ^, ut ad mala con-
cupita perveniant sed eas potius adversus carnem spiritu
5

concupiscente frenemus ^ ne nos raptos atque subversos ,

per mahgnas vias subtrahant.

VI. K A judiciis, inquit, tuis non declinavi 5
quoniam
» tu legem posuisti mihi^. » Dixit quid timuerit, ut ab
omni via maligna prohiberet pedes suos, Quid est enim :

« A judiciis tuis non dechnavi » nisi quod aho loco di- 5

cit « A judiciis autem tuis timui? » Perseveranter eis

:

' I Tim. 1, 7. — ' Psal. cxvm, loi. — ' Eccli. xviii, 3o. — 4 Gal. v, i".

— 5 Psal. cxvui, 102.

 ,

ENARRATIO IN PALMUM CXVIII, SERMO XXII. 491

credidi. « Quia tu legem posuisti mihi. » Tu interior in-
timis meis , tu intus in corde legem posuisti mihi spiritu
tuo, tanquam digito tuo; ut eara non tanquam servus
sine amore metuerem , sed casto timore ut filius dihge-
rem, et dilectione casta timerem.
VII. Et ideo videquid sequitur : « Quam dulcia fauci-
» bus raeis verba tua\ » vel ,
quod de graeco est expres-
sius , « Eloquia tua : super mel et favura ori meo. » Haec
est illa suavitas ,
quam Dominus dat ut terra nostra det ,

fructum suum "^

; ut bonum vere bene id est non mali , ,

carnahs formidine , sed boni spiritalis delectatione facia-

mus. Nonnulh sane codices non habent « Favum » sed ,

plures habent. Melli est autem simihs aperta doctrina sa-

pientiae favo vero quae de abstrusioribus sacramentis
:
,

tanquam de cellis cereis, ore disserentis, velut mandentis,

exprimitur. Verum non carnis est dulcis.
ori cordis ,

VIII. Sed quid est quod ait « A mandatis tuis intel- :

» lexi^? » Aliud enim est, Mandata tua intellexi aliud 5

est , « A mandatis tuis intellexi. » Nescio quid ergo aliud

se significat intellexisse a mandatis Dei : hoc est ,
quan-
tum mihi videtur, faciendo mandata Dei pervenisse se
dicit ad earum rerum intelligentiam ,
quas concupiverat
scire. Propter quod scriptum est : « Concupisti sapien-
» tiam, serva mandata, et Dominus praebebit illam tibi ^ » :

ne quisdam praeposterus antequam habeat humilitatem ,

obedientiae, velit ad altitudinem sapientiae pervenire, quam

capere non potest , nisi ordine venerit. Audiat ergo : « Al-
» tiora te ne quaesieris, et fortiora te ne scrutatus fueris 5

» sed quae praecepit tibi Dominus , illa cogita semper ^. »

Sichomo ad occultorum sapientiam pervenit perobedien-

tiam raandatorura. Gura autera dixisset : « Quae tibi prae-

' Psal. cxviii, io3. — » Id. L\xxiv, i3. — ^ Id. cxvui, 104. — 4 Eccli.

1, 33. — 5 IJ. iu^ 32.

 ,

492 S. AUGUSTINI EPISCOPl

» cepit Dominus, illa cogita ;
» ideo addidit, semper, quia
et custodienda est obedientia , ut percipiatur sapientia
et percepta sapientia non est deserenda obedientia. Spiri-
talium itaque membrorum Christi vox ista est : « A man-
» datis tuis intellexi.» Hoc enim rccte dicitCliristi corpus
in eis, quibus mandata servantibus propter ipsam custo-
diam mandatorum praebetur uberior doctrina sapientiae.
« Propterea, inquit^ odio babui omnem viam iniquitatis. »

Necesse est enim ut oderit omnem iniquitatem amor jus-

titiae qui tanto major est quanto eum magis inflammat
:
,

amplioris dulcedo sapientiae quae praebetur ei qui ob- , ,

temperat Deo, et a mandatis ejiis inteJligit.

SERMO XXIII.

I. ScRBTANDos atque tractandos pro viribus ,

quas
Deus donat , nunc istos versus Psalmi hujus aggredi-
mur , (luorum primus cst, « Lucerna pedibus meis ver-
» bum tuum , et lumen semitis meis ^. » Quod est,
« Lucerna ; » hoc repetitum Luraen » quod « Pe-
est , « :

» dibus meis ; » hoc, « Semitis meis. » Quid est ergo

« Verbum tuum?» Nuraquidnam illud quod in principio
erat Deus apud Deura , Verbura- scilicet per quod facta
sunt orania? Non est ita. Nara illud Verbura lumen est,
sed lucerna non est. Lucerna quippe creatura est, non
Greator ,
quae participatione incomrautabilis lucis accen-
ditur. Hoc erat Joannes, de quo dicit Verbura Deus, « IUe
» erat lucerna ardens etUucens^. » Sed luraen est et lu-
» cerna : ei tamen in comparatione Verbi de quo dic- ,

tura est : « Deus erat Verbum, » non erat ille lumen; sed
missus est , ut testimonium perhiberet de lumine. Erat
' Psal. cxvni, io5. — » Joan. i, i. — ^ Id. y, 35.
 ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII, SERMO XXIII. 49S
enini lumen verum, non quod illuminatur, ut homo, sed
quod iJluminat omnem hominem ^ Nisi autem et lueerna
lumen esset, non diceret Apostolis « Vos estis lumen :

» mundi ^. » Qao audito ne id sc putarent esse quod ilie ,

qui hoc dixerat nam et de se ipso quodam loco dixit «Ego

5 :

» sum lumen mundi ^ » ait illis de illis « Non potest : :

» civitas abscondi super montem constituta neque ac- ,

» cendunt lucernam et ponunt eam sub modio, sed super

» candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunt sic 5

» luceat lumen vestrum coram hominibus^ » ut scirent :

se tanquam lucernas^ de illo lumine quod immutabiliter

lucet accensas. NuIIa quippe creatura^ quamvis ralionalis
et intellectualis, a se ipsa illuminatur, sed participatione
sempiternae veritatis accenditur etiam si ahquando dies :

vocatur , non diesDominus, sed quem fecit Dominus. Et

ideo audit : « Accedite ad eum, et illuminamini ^ » Prop-
ter quam partieipationem , in quantum homo est et ipse

Mediator, lucerna in Apocalypsi nuncupatur ^. Sed sin-

gularis est ista susceptio : de nullo enim sanctorum dici
divinitus potuit, aut dici ullo modo fas est, « Verbum
» caro factum est "
, » nisi de uno mediatore Dei et homi-
num^. Cum igitur lumen dicatur unigenitum Verbum
sequale gignenti , lumen dicatur et homo ab illo Verbo
illuminatus ,
qui dicitur et lucerna , sicut Joannes , sicut

Apostoli , nec ullus eorum homo sit Verbum , et illud

Verbum a quo illuminati sunt, lucerna non sit : quid est
hoc Verbum quod ita lumen dicitur ut lucerna sit 5
,
,

(ait enim « Lucerna pedibus meis verbum tuum, et lu-

,

» raen semitis meis verbum intelligamus quod fac-

: ) nisi

tum est ad Prophetas, velquod praedicatum est per Apos-

' Joan. I , i-g. — » MaUh. v, i^- — ^ Joan. viii, t2. — 4 Matth. v,

14-16. — * Psal. xxxm 6. ,

— *» Apoc. xxi, 23. — 7 Joan. 1 ,
i4- —
8 I Tim. 11, 5.
 ,,
:

494 S. AtTGtJSTINI EPISCOPI

tolos ? Non Verbum Christumsed verbum Christi de , ,

quo scriptum est « Fides ex audilu auditus autem

:
,

» per verbum Christi^ » Nam et verbum propheticum,

lucernse comparans apostolus Petrus, « Habemus, inquit,

)) certiorem propheticum sermonem cui benefacitis in- ,

)) tendentes, velut lucernae lucenti in obscuro loco-. )>

Quod itaque hic ait « Lucerna pedibus meis verbum :

))tuum et lumen semitis meis

, verbum est quod in , ))

Scripturis sanctis omnibus continetur.

II. « Juravi, inquit, et statui custodire judicia justitioe
» tuae^. » Tanquam bene ambulans ad illamlucernam,et
rectas semitas habens. Sequenti autem verbo illud quod an-
tecedit expositum est. Quasi enim quaereremus quid esset,
« Juravi » adjunxit
: « Et statui. » Hoc enim appellavit
,

juramentum, quod statuit per sacramentum quia itade- :

bet esse mens fixa in custodiendis judiciis justitiae Dei, ut

sit omnino pro juratione quod statnit.

Iir. Fide autem custodiuntur judicia justitiae Dei cum :

sub Deo justo judice, necrectefactuminfructuosura nec ,

peccatum creditur impunitum sed pro hac fide quia :

multa et gravissima mala corpus pertulit Christi « Hu- ,

» miliatus sum inquit, usque valde"*. » Non enim ait

,

Humiliavi me : ut humilitatem ,
quae in praecepto est
intelligi sit necesse : sed ait, « Humiliatus sum usque
» valde ; » maximam scilicet passus persecutionem ,
pro
eo quod juravit et statuit castodire judicia justitiae Dei.
Et ne in tanta humiliatione fides ipsa deficeret addidit ,

« Domine vivifica me secundum verbum tuum »

, hoc :

GSt secundum promissum tuum. Nam et verbum promis-

sorum Dei lucerna est pedibus et semitis lumen. Sic et
, ,

superius , ut eum Deus vivificaret , oravit ni humiliatione

persecutionis , ubi ait , « Paulo minus consummaverunt
Rora. X, 17. — '2 Petr. 1, 19. — ^ psal. cxvui, 106. — 4 Ibid. 107.
 ENARRATIO tm PSALMTTM CXVMI , SERMO XXIII. 495
» me in terra ego autem non •, dereliqui mandata tua :

)) secundum misericordiam tuam vivifica me, et custodiam

» testimonia, id est, martyria oris tui. )> Ubi intelligitur,
si ipse non vivificet donando patientiam ,
propter quod
dictum est : « In vestra patientia possidebitis animas ves-
» tras ^ : » etde quo dictum est « Quoniam ab ipso est :

» patientia mea ^ » non corpus in persecutione mortifi-

:

cari , sed animam non custodiendo martyria et judicia

,

justitiae Dei.

IV. « Voluntaria oris mei beneplacita fac, Domine^ » :

hoc est placeant tibi noli reprobare , sed approba. Bene

,
•,

autem intelliguntur oris voluntaria, sacrificia laudis con- ,

fessione charitatis^ non timore necessitatis oblata, Unde

dictum est : « Voluntarie sacrificabo tibi *. » Sed quid est
quod adjmigit : « Et judicia tua doce me? » Nonne ipse
in versibus superioribus dixerat : « A judiciis tuis non

» declinavi ? » Quoraodo istud , si non ea noverat? Porro

si noverat, quomodo hic dicit : « Et judicia tua doce me? »

An sicut illud est : « Suavitatem fecisti cum servo tuo » :

etpostea dicit : « Suavitatem doce me?» Quod ita expo-

suiraus , ut intelligeremus verba proficientis , et addi sibi

ad idquod acceperat postulantis.

V. « Anima mea inmanibus tuis semper^. » Nonnulli
codices habent : « In manibus meis : » sed plures : « In
» tuis : » et hoc quidem planum est. Justorum enim animse
in manu Dei sunt ^ : in cujus manu suut et nos et sermo-
nes nostri^. «non sum oblitus. »
Et legis , inquit, tuae
Tanquam ad non obliviscendam Dei legem manibus ipsius
adjuvetur ejus memoria, ubi ejus est anima. « Anima vero
» mea in manibus meis » quomodo intelligatur ignoro. , ,

Justi quippe ista verba sunt, non injusti^, redeuntis ad

« Luc. XXI, 19. — » Psal. Lxi, 6. — 3 ij. cxviu, 108, — 4 Id. lii, 8. —
5 Id. cxviu, 109. — fi
Sap. m, i. — 7 Id. vu, 16.
496 S. AUGUSTIM EPISCOPI

Patrem , noii discedentis a Patre. Nam potest videri jii-

nior ille filius animam suam
manibus suis habere vo- in
luisse quando dixit patri « Da mihi substantiammeam,
,
:

» quse me contingit^xSed ideo mortuus erat, ideo perierat.

An forte ita dictum est a Anima mea in manibus meis » : ,

tanquam eam vivificandam offerret Deo ? Unde ahbi di-

citur « Ad te levavi animam meam-. » Dixerat enim

: et

hic superius , « Vivifica me. »

VI. « Posuerunt, inquit, peccatores laqueum mihi , et

)) amandatis tuis nonerravi^ » Unde hoc, nisi quiaejus
anima in manibus Doi , vel in suis vivificanda ofTertur Deo?
VII. « Haereditate acquisivi testimonia tua in seter-
» num^. )) NonnulU uno verbo volentes dicere , quod
uno verlDO in grseco positum est : « Haereditavi )) inter-
pretati sunt. Quod etsi latinum esseposset, magis signi-
ficaret eum qui dedit hsereditatem ,
quam eum qui acce-
pit ; ut sic esset, hsereditavi, quomodo, ditavi. Melius ergo

duobus verbis insinuatur integer sensus , sive dicatur

« Hsereditate possedi , » sive dicatur « Haereditate ac-
)) quisivi : » non ha?reditalero, sed « Haereditate. » Si au-
tem quaeritur ,
quid acquisierit haereditate. « Testimonia,
» inquit, tua. )) Quid volens intelfigi, nisi ut testis Dei
fieret , ejusque testimonia confiteretur , id est , ut Martyr
Dei fieret, atque ejus martyria diceret^ sicut Martyres
dicunt a Patre sibi, cujus hseres est, esse coliatum? Multi
,

quippe voluerunt, neque potuerunt nulh tamen potue- :

runt nisi qui voluerunt

, quia non potuissent, si Dei 5

testimonia negarevoluissent. Sed etiam ipsorum pnTcparata

est voluntasa Domino^ Ideo haec haereditate se acquisisse
iste testatur, et hoc « In aeternum : » quia non est in eis

gloria temporahs hominum vana quoerentium sedaeterna ,

' Luc. XV, i2et q'}- — ' P'^'- '^'^'^j '• — ^ Jd. cxviii, iio. — 4 Ibid.

III. — ^ Piov. VIII, 35.

 ,
:

ENARRATIO IJS PSALMUM CXVUl, SEUMO XXIV. 497

gloria est brevi tempore patientiura , et sine fine regnan-
tium. Undesequitur,(( Quoniam exultatiocordismei sunt.»
Etsi afflictio corporis, exultatio tamen cordis.
VITI. Deinde subjecit : (( Inclinavi cor meum ad facien-
M das justificationes tuas in oeternum ,
propter retribu-
» tionem K » Qui dicit : (( Inclinavi cor meum , » ipse

jam dixerat : (( Inclina cor meum in testimonia tua : » ut

intelligamus siraul boc esse et divini muneris et proprite
voluntatis. Sed numquid in aeternum facturi sumus justi-
ficationes Dei? Opera illa quidem quae operamur circa
proximorura necessitates seterna esse non possunt, sicut ,

nec ipsae necessitates : sed si non diligendo ista faciamus,

nulla est justificatio : si autem diligcndo, seterna est ipsa

dilectio, eique aeterna parataest retributio ;
propter quam
retributionem dicit se inclinasse cor suum ad faciendas
justificationes Dei, ut in seternum diligens, in seternum
mereatur habere quod diligit.

SERMO XXIV.

I. PsiLMi hujus locus, de quo in voluntate Dei dispu-

taturi sumus, sic incipit Iniquos odio habui, et legem : ((

» tuam dilexi^. » Non ait, Iniquos odio habui et justos ,

dilexi aut iniquitatera odio habui

; ; et legem tuam dilexi ,

sed cum dixisset : (( Iniquosodiohabui, » exposuit quare

addendo Et iegem tuam dilexi » ut deraonstraret
: (( :

non se in hominibus iniquis odisse naturam, qua homines

sunt sed iniquitatem
; qua legi quara dihgit inimici ,
,

sunt.
II. Deinde sequitur , « Adjutor raeus et susceptor meus es
' Psal. cxviii, iic?. — 2 lljid. 11).

cxviii. 32
498 S. ACGUSTIM EPISCOPI

» tu^ Adjutor ad bon'd lacienda

: )) : « Susceptor, )) ad
mala evadenda. Quod autem adjungit : « In verbum tuum
» supersperavi : » tanquam fdius promissionis loquitur.
IIJ. Sed quid sibi vult versus qui sequitur ? « Declinate
» a me maligni, et scrutabor mandata Dei mei*. )) Non
enim ait, Faciam^ sed, «Scrutabor. » Ut ergo perfecteea
diligenterque noverit , malignos a se declinare deside-
rat, eosque etiam compellendo a se abigit. Nara mali-
gni exercent ad facienda mandata, a scrutandis autem
avocant non solum cum persequuntur aut litigare no-
5 ,

biscum volunt verumetiam cura oljsequuntur et hono-

5

rant et tamen suis vitiosis et negotiosis cupiditatibus

,

adjuvandis ut occupemur, et eis nostra tempora impen-

damus etflagitant-, aut certe infirmos premunt et causas
, ,

suas ad nos deferre compellunt quibus dicere non aude- :

mus : Dic homo ,

quis me constituit judicem aut divisorem
inter vos^.? Constituit enim talibus causis ecclesiasticos
Apostolus cognitores , in foro prohibens jurgare Ghrislia-
nos ^. Ne illis quidem qui non aliena rapiunt , sed sua
cupide repetunt, dicimus : Gavete ab orani cupiditate,
constituentes eis ante oculos hominem cui dictum est,
« Stulte, hac nocte auferetura te anima tua, quae prsepa-
» rasti cujus erunt ^? » quia et quando dicimus_, non re-
cedunt_, nec declinant a nobis ; sedinstant, urgent, pre-
cantur , tumultuantur , extorquent, ut ipsis potius ad ista

quae diligunt ,
quam scrutandis Dei mandatis quse diligi-
mus occupemur. O quanto turbarum turbulenla- taedio

rum,etquanto desiderio divinorum eloquiorum dictum est,

« Declinate a me maligni, et scrutabor mandata Dei mei? »

Ignoscant obedientes fideles ,

qui pro suis ssecularibus
causis raro nos quaerunt , et judiciis nostris facillime ad-
• Psal. csvni, ii^. — * Il)id. ii5. — 3 Luc. xii, ii- — ^ i Cov. vi, i-G.
— ^ Luc. xu, 20.
 »

EWARKATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XXIV. 499

quiescunt; nec nos conterunt litigando, sed obtemperando
potius consolantur. Certe propter eos qui et inter se per-
tinaciter agunt, et quando bonos premunt, nostra judicata
contemnunt faciuntque nobis perire tempora rebus ero-
,

ganda divinis certe inquam, propter istos et nobisliceat

; .

exclamare in hac voce corporis Christi : « Declinate ame,

r> maligni mandata Dei mei. »
, et scrutabor
IV. Deinde posteaquam velut ab ocubs cordis sui mus-
cas irruentes abegit , redit ad eum cui dicebat : « Adjutor
» meus et susceptor meus es tu, in verbum tuum speravi » j

precemque continuans « Suscipe me inquit secundum : , ,

» eloquium tuum, et vivam et ne confundas me ab expec- ^

» tatione mea^ » Qui jam dixerat « Susceptor meus, » ,

poscit magis magisque suscipi, et ad illud propter quod

tolerat tam multa molesta, perduci verius ibi se, quam :

in istis humanarum rerum somniis fidens esse victurum.

Sic enim de futuro dictum est « Et vivam, » tanquam in ,

hoc corpore mortuo non vivatur. Corpus enim mortuum

est propter peccatum. Et expectantes redemptionem cor-
poris nostri, spe salvi facti sumus et quod non videmus ,

sperantes per patientiam expectamus -: Sed spes non con-

,

fundit, si charitas Dei diffunditur in cordibus nostris per

Spiritum sanctum qui datus est nobis ^. Propter quem
largius accipiendum clamatur ad Patrera : « Ne confun-
» das me
ab expectatione mea. »
V. Et tanquam ei responsum fuerit in silentio, non vis
confundi ab expectatione tua? Non intermittas meditari
justificationes meas. Sentiens istam meditationem plerum-
que animse languoribus impediri : « Adjuva me, inquit, et

» salvus ero, et meditabor in justificationibus tuis semper*.

VI. « Sprevisti omnes : » vel quod de graeco dibgentius

> P?al. cxvni, ii6. — ^ Rom. vin, lo et 23-25. — 3 jj y, .5. — 4 Psal.

OLVllI, 11;.
3^
 —

500 S. AUGLSXIM JKPISCOI-l

Tidetur expressum : « Acl nihiluiii deduxisti onines disce-

» deiites a justificationibus tuis; quia injusta cogitatio
» eorum^ » Ideo ergo clamavit : «Adjuva me, et salvus
)) ero, et meditabor in justificationibus tuis semper; »
quia in nihiium redigit Deus onmes discedentes a justifi-

cationibus suis. Quare autem discedunt? « Quia injusta

)) est, inquit, cogitatio eorum. )) li^i acceditur, ibi disce-
ditur. Omfiia opera vel mala vel bona, a cogitatione pro-
cedunt. Incogilationequisqueinnocens,incogitatione reus
est : propter quod scriptum est : « Cogitatiosancta servabit
)) te -. )) Et alibi legitur : « In cogitationibus impii interro-
)) gatio erit^. )) Et Apostolus : Cogitationibus, ait, accu-
)) santibus aut etiam defendentibus *. )> Ubi autem felix est,
qui in cogitatione miser est, aut quomodo ibi non miser est
qui ad nihilum redactus est?Magnaquippe eststerilitas, ini-
quitas, Merito dictum est Confundantur iniqui facientes
: «

)) vane^ : )> id est , inaniter, tanquam redacti ad niliilum.

VII. Sequitur in Psalmo « Praevaricantes deputavi,
:

)) vel putavi, vel existimavi omnes peccatores terrae^: )>

Multis enim raodis nostri interpretati sunt unum verbum

graecum, quod est £>/.7'.saay.r,v .-
sed profunda est i)la senten-
tia, et si Dominus, operosius disputatione alia
adjuverit
penetranda est. Nam et quod additum est « Propterea di- :

» lexi testimonia tua semper, multo amplius eam pro- )>

fundamfacit. Dicitenini Apostolus, « Lex iram operatur;

))hujusque dicti rationem reddens « Ubi enim non est ,

))lex, inquit, nec praevaricatio " ita ostendens non : )>

omnes esse praevaricatores. Non enim omnes habent legem.

Non autem omnes habere legem, aiio loco evidentius ait:
« Qui sine lege peccaverunt, sine lege peribunt^ » Quid

sil^i ergo vult : « Praevaricatores deputavi oranes peccato-

• Psal. c^viu , ii8. — - Prov. n, ii. — ' Sap. i, 9. — 4 Roiu. 11, i.").

* Pfdh \xiv. 4- - '' I'l- cwiii, 119 — 7 lloni. IV, i5. — " Id. u, ri.
 ,

ENARRATIO IN PSAl.-MUM CXVIir, SF.RMO X\V. r^Oi

» Sed hic quaeslionem proposuisse sutrcceriti

res tcrrae? »
alio Deus donaverit, sermonc tractandam, ne hujus
, si

prolixitas eam cogat angustius explicari, quam ut bene

possit quod explicatur intelligi.

SERMO XXV.
I. QuiERiMLs, si Deo largiente invenire possimus, quo»
modo intelligendum sit quod in isto Psalmo magno dictum
est : « Prpevaricatores, » vel potius, « praevaricantes^ »

graeciis enim ^apxSzivcvTa,- ait , non TrapagaTa? .-

quoerimns
ergo quomodo intelligendum sit : « Prcevaricantes depu-
M tavi omnes peccatores terrae. » Propter quod ait Apos-
tolus : « Ubi enim lex non est, nec praevaricatio. » Hoc

autem dixit, cum a lege promissa distingueret. Nam ut

de superioribussensus plenior colligatur : « Nonenimper
i) Jegem, inquit, promissio Abrahse aut semini ejus, ut
» haeres esset mundi sed per justiliam fidei. Si enim qui;

» per legem haeredes sunt , exinanita est fides, et evacnata

» est promissio : lex enim iram operatur •, ubi enim non
» est lcx, nec praevaricatio. Ideo ex fide, ut secundura
» gratiamfirma sit ei tantum promissioorani semini; non
M quod quod ex
ex lege est sed et
fide est Abraham,
, qni ei

» est pater omniura nostrum^ » Cur hoc Apostolus ait

nisi ut ostenderet legem sine promissionis gratia non so- ,

lum non anferre, verum et augere peccatum? Undeetil-

Uid est « Lex subintravit ut abundaret delictum- » Sed
: , .

quia omnia per gratiam dimittuntur non solum quae sine ,

lege, verumetiam quae in lege commissa sunt-, ideo ihi

secuius adjunxit « Ubi autem abundavit delictum
: su- .

'• Rom. IV, i3-i6. — ' I:i V, .>.o.

 :

502 S. AUGUSTINI EPISCOPI

» perabiindavit gratia. » Non itaque praevaricantes depu-
tat omncs peccatores Apostolus, sed eos tantum praevari-
cantcsdeputatqui transgrediunturlegem. « Ubi enim non

1) est lex, inquit, nec prsevaricatio. » Ac per hoc secun*

dum Apostolum, omnis quidem praevaricator peccator est,

quia peccat in lege : sed non omnis peccator praevaricator

est j
quia peccant aliqui sine lege •, « Ubi autem non est lex,

)) nec praevaricatio. nemo sine lege peccaret^

» Porro si

non idem ipse Apostolus diceret « Quicumque sine lege :

))peccaverunt, sine lege peribunt^. » Secundum istum

vero Psalmum, si praevaricantes sunt omnes peccatores

terrse, nullum est utique sine prsevaricatione peccatum

nuUa est autem praevaricatio sine lege; nullum est igitur
nisi in lege peccatum. Qui ergo dicit « Praevaricantes :

» deputavi omnes peccatores terrae, » nuUos esse omnino,

nisi qui legem transgressi sunt, vult intelligi peccatores^

et ob hoc adversatur illi qui Quicumque sine lege dixit : «

» peccaverunt, Secundum illum

sine lege peribunt. »
quippe sunt aliqui peccatores quamvis non sint praevari- ,

cantes id est qui sine lege peccaverunt « Ubi enim non

,
, ^

» est lex, nec praevaricatio : » secundumistum, autem nul-

lus est sine prsevaricatione peccator ;
quia praevaricantes
deputat omnes peccatores terrae. Nuihis ergo secundura
istum sine lege peccavit • quia ubi non est lex , nec praeva-
ricatio. An sumus verum quidem esse quod
forte dicturi ,

nec praevaricatio sit ubi non est lex sed verum non esse ,

quod alic[ui sine lege peccaverint aut verum quidem esse ;

ahquos sine lege peccasse, sed verum non esse, ubi ]ex
non est, praevaricationem esse non posse? At utrumque
Apostoius dixit verum est ergo utrumque; quia utrumque
:

per Apostolum veritas dixit. Quomodo ergo erit verum

quod in Psaimo isto eadem procui dubio Veritas dixit :

' Rom. 11, i2.

 ENARRATIO IW PSALMUM CXVIII , SERMO XXV. 503
« Prsevaricantes deputavi omnes peccatores terrae? » Res-
pondetiir enim nobis, Qui sunt ergo illi, qui secundum

Apostolum sine lege peccaverunt? Non enim et eorum

quisquam prcevaricans deputandus est, cum secundura
eumdem Apostolum praevaricatio non sit ubi lex non est.
,

II. Sed nimirum cum diceret Apostolus « Quicumque :

» sine lege peccaverunt, sine lege peribunt , » de illa lege

agebat, quam Deus dedit per Moysen famulum suum po-
pulo suo Israel. Hsec ipsa ,
quse circnmstant, verbaejus
ostendunt. Disputabat enim de Judaeis, et Graecis , id est,
Gentibus non ad circumcisionera sed ad praeputiura per*
, ,

tinentibus ideo sineiege eos dicens quia non acceperant

;
,

legem, quam se accepisse gloriabantur Judoei. Unde illis

ait « Si autem tu Judaeus cognominaris et requiescis in
: ,

» lege et gloriaris in Deo. » Denique unde ad hanc sen-

,

» tentiara venerit, intuendura est, ut diceret : « Quicura-

» que sine lege peccaverunt , sine lege peribunt. Ira , in-
» quit , et indignatio , tribulatio et angustia in oranem
» animara hominis operantis malura , Judaei priraum et
» Graeci : gloria autem et honor et pax orani operanti bo-
» num, Judaeo primum et Graeco. Non estenim persona-
» rum acceptio apud Deum. » Ad haec addidit undenunc
quaestio est, et ait : « Quicumque enim sine lege peccave-
» runt, sine lege peribunt quicuraque in lege pecca- 5 et
» verunt, perlegem judicabuntur'. » Hos utique Judaeos,
iJlos autem Grsecos volens intelligi, quoniamde his agebat;
utrosque sub peccato essedemonstrans, ut egere segratia
utrique fateantur propter quod dicit
•
: « Nph enim est
» distinctio, omnes enim peccaverunt, et egent gloria
» Dei justificati gratis per gratiam ipsius
, ,
per rederap-
» tionera quae est in Christo Jesu. » Quos itaque dicit
omnes peccasse, nisi Judaeos et Graecos, de quibus dixe-
' Roni. 11, 8-17.
 ,:

'iOi S. ALGUSTI»! EPISCOPI

ral , <( Non enim est distinctio? « Nam deliis et paulo anto,
<t Causati enim sumus, inquit, Jud£EosetGra?cos omnessub
•>)
peccato esse ^» Ac per hoc « Quicumque sine legepec-
M caverunt , illa scilicet , de qua Judaei gloriabantur
» sine lege peribunt; et quicumque in lege peccaverunt,
» id est, ipsi Judaei, per legem judicabuntur. » Nec ideo
iion peribunt , nisi credant in eum qui venit quaerere quod
pefierat"^.

III. Nounulli quippe etiam catbolici tractatores, inhis

Apostoli verbis aliter quam se res habet, parum atten-
dendo sapuerunt, ut dicerent illos perire qui sine lege ,

peccaverunt: hos autemqui inlege peccaverunt, judicari

tantummodo, non perire tanquam per poenas transito- :

rias credantur esse purgandi sicut ille de quo dictum ,

est « Ipse autem salvus erit, sic tamen quasi pcr ignem ^.»
:

Sed hoc merito fundamenti bene intelligitur de quo age- ,

bat Apostolus , ut hoc diceret. Superius quippe dixerat

« Ut sapiens architectus fundamentumposui,aIius super-
» aedificat. Unusquisquc autem videat quomodo superae-

1) dificet. Fundamentum enim aliud nemo potest ponere,

» praeter id quod positum est, quod est Christus Jesus"' : »

et caetera usque adeumdem locum, ubi eum dixitper ignera

salvari,qui superhocfundamentum,nonaurum, argentum,
non
lapides pretiosos, sed ligna, foenum, stipulam aedificat;
tamen respuit ne recipiat nec receptum deserit fundamen- ,

tuni; idque omnibus carnalibus suis, quibus capitur atque

succumbit, delectationibus anteponit, cumadhunc articu-
lumvenlumfuerit, utautillaedeserantur, autChristus-, ubi
si non anteponetur C hristus, non illi est fundamentum. Om-

nibusquippe structurae posterioribus partibus anteponitur

fundamentum. Nec cogitasse existimo eos ,
qui senserunt
• Rom. III. ^f 2'2->'j. — ' Lv!C XIX, lo — ^ i Cor. iii, i"). — 4 Ibid.

10, II.
 :

ENABHATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XXV. 505

non perire , de qiiibus dictum est : « Per legem judica-
-» buntur, fundamentum habent Christum.
» nisi quia
Parum ergo attenderunt quod demonstravimus atque ipsa ;

Scriptura clamat, de Juda^is hoc Apostoiura dicere, qui

sinefundamentosuntChristo. Quis autemChristianusdixe-
ritnon perire Judaeum si non credat in Christum, sed ,

lantummodo judicari? Cum Christus ipse adeamdem gen-

tem, propter oves quae inde perierant, se missum esse tes-
tetur^; et tolerabilius dicat futurum Sodomitis in dieju-
dicii ,
qui utique sine lege perierunt ,
quam civitati Judaeae,

quae in eura non credidit tanta virtute mirabilia facientem'^.

IV. Si ergo Apostolus secundum legem quam Deusper
Moysen populo Israel dedit , cseteris autem gentibus non
dedit, sine lege dixit esse caeteras gentes^; quid intellec-
turi sumus in isto Psalmo dictum esse : « Praevaricantes
)) omnes peccatores terrse, nisi intelhgamus ali-
aestimavi ))

quam legemnon perMoysendalam, secundum quam sunt

prsevaricantes, caeterarumgcntiumpeccatores? « Ubienim
)) lex non est, nec praevaricatio. Ouae ista lex est, nisi ))

forte illa de qua idem dicit Apostolus « Gentes quae le- :

)) gem non habent, naturaliter quae legis sunt faciunt hi j

)) legem non habentes ipsi sibi sunt lex ^? Secundum hoc

, )>

ergo quod dicit, Legera non habentes-, sine lege peccave-

runt, et sine lege peribunt secundum id vero quod ait :

« Ipsi sibi sunt lex non immerito praevaricatores sesti-

;
)>

mantur omnes peccatores terrfe. NuUus enira est qui fa-

ciatalteri injuriara, nisiquifieri nolit sibi : etinhoc trans-

greditur naturae legem ,
quam non sinitur ignorare, dura
id quod facit non vult pati. Numquid autem. lex ista natu-

ralis non erat in populo Israel? Erat plane ,

quoniam et

ipsi homines erant. Sine iege autem naturali essent, si

praeter naturam humani generis esse potuissent. Multo ma-
' Mattli. XV, q/c — ' !'! ^"j ' ' — ^ Rom. ii, i\. — 4 Id. iv, i5.
 ,

506 S. AUGUSTINl EPISCOW

gis ergo prsevaricatores facti sunt le.ge divina, qua natu-
ralis illa sive instaurata, sive aucta_, sive firmata est.
V. Jamvero si in omnibus peccatoribus terrae non in-
congrue deputanturet parvuli, propter originalis vincula
peccati, etiam ipsi in sirailitudine praevaricationis Adae ',

adillam praevaricationem pertineremonstrantur, quaedata

lege in paradiso prima commissa est ^ : ac per hoc recte
nullo prorsus excepto ,
praevaricatores sestiinantur omnes
peccatores terrae. « Omnes autem peccaverunt, et egent
« gloria Dei^. » Omnes igitur praevaricantes gratia Salva-
toris invenit^ alios magis , alios minus. Quanto enim legis

major in quocumque cognitio, tanto minor peccati excu-

satio : quanto minor peccati excusatio , tanto manifestior
praevaricatio. Restabatergo ut omnibus non sua, sed Dei,
,

id est, a Deo donata justitia subveniret. Unde ait Aposto-

lus « Per legem cognitio peccati. » Nonergo ablatio, sed
:

cognitio. « Nunc autem sine lege, inquit, justitia Dei ma-

» nifestata est, testificata per Legem, et Prophetas^. »
Proinde etiam iste subjunxit, « Propterea , inquit, dilexi
)) testimoniatua. » Tanquam diceret :Quoniam lexsive in
paradiso data , sive naturaiiter insita , sive in litteris pro-
mulgata ,
prsevaricatores fecit omnes peccatores terrse :

« Propterea dilexi testimonia tua, » quae suntinlege tua,

de gratia tua*, ut non sit in mejuslitia mea, sed tua. Lex
enim ad hoc prodest, ut mittat ad gratiam. Noh solum
enimquodattestatur manifestandaejustitiaeDei, quae siiie
lege est 5
veruraetiam hoc ipso quod pra*varicantes facit,
ita ut etiam littera occidat, ad vivificantem spiritum* con-
fugere timore compellit ,
per quem peccatorum deleatur
universitas, et recte factorum charitas inspiretur^ « Prop-
» terea, inquit, dilexi testimonia tua. » Quidam codices
' Rom. V, i4 — ' Gen. ni, 6. — ^ Roni. iii, i3. —4 Ibkl. 20, 2r. —
5 1 Cor. 111, 6.
 ,
,
:

ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XXV. 507

habent, « semper, » quidam non habent. Sed si est, sic
accipiendum est, « semper, » ut sic intelligatur, quan-
diu hic vivitur. Hic sunt enim testimonia necessaria de
Lege etProphetis, attestantia justitiae Dei ,
qua justifica-
mur gratis : hic sunt et nostra teslimonia necessaria ,
pro
quibus ipsam, quse hic agitur, vitam Martyres finierunt.
VI. Cognita itaque Dei gratia, quaesola liberat a prae-
varicatione ,
quse legis cognitione committitur , orando
dicit : « Confige clavis a timore tuo carnes meas ^ » Sic

enim expressius interpretati sunt quidam nostri quod ,

graece uno verbo dici potuit, id est, y-aevixwaov. Hoc alii,

« Confige )) dicere voluerunt, nec addiderunt « clavis; »
atque ita dum volunt uno verbo graeco unum latinum
interpretando reddere , sententiam minus exphcaverunt
quoniam in eo quod est « Confige » non sonant clavi , •,

/.y.hwr.M-, autem sine clavis intelJigi non potest nec nisi ,

duobus verbis latine dici potest, sicut dictum est

est « Confige clavis. » Ubi quid vult intelHgi; nisi quod
,

ait Apostolus « Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce

,

» Domini nostri Jesu Christi per quem mihi mundus ,

» crucifixus est et ego mundo^? » Et iterum « Christo

, :

» inquit confixus sum cruci

, vivo autem jam non ego ;

» vivit vero in me Christus ^. » Quod quid est ahud, nisi

non est in me justitia raea quae ex lege est in qua prae- , ,

varicator effectus sum sed justitia Dei id est quae mihi

5 ,
,
,

ex Deo est ^, non ex me? Sic quippe in me vivit non ego ,

sed Christus : « Qui factus est noliis sapientia a Deo , et

» justitia , et sanctificatio , et redemptio : ut quemadmo-
» dum scriptum est: Qui gloriatur, in Domino glorietur^.»
Item dicit, « Qui autem sunt Jesu Christi, carnem cruci-'
» fixerunt cumpassionibusetconcupiscentiis''. «Cumhic
• Psal. csviii, 120. — Gal.
» vi, i^. — ^ Id. n, ig, 20. —4 Pliilip. m, 9.
— *i Cor. I, 3o, 3i. — ^ Gal v, 24
508 S. AUGtSTINI EPISCOPI
dictum sit, quod ipsi « Crucifixerunt carnem suara,» in isto
tamen Psalmo Deus rogatur ut id f"aciat,cui dicitur,(( Con-
» fige clavis a timore tuocarnesmeas:» ut inteiligamus etiam
id quod recte facimus, gratiae Dei esse tribuendum , (( Qui in
» nobis operatur et velle et operari pro bona voluntate ^»
YII. Sed quid sibi vult, quod cum dixisset : (( Confige
)) clavis a timore tuo carnes meas-, )) addidit, ((Ajudiciis
)) enim tuis timui? » Quid est , (( Confige a timore tuo,
)) timui enim ? » Si jam timuerat , vel timebat , cur adhuc
ut a timore suo Deus crucifigeret carnes ejus orabat? Xn
addi sibi volebat timorem , ut tantumtimeret ,
quantum
sulliceret crucifigendis suis carnibus , id est, concupiscen-
tiis affectibusque carnalibus? Tanquam dicens, Perfice in
me limorem tuum , tiraui enim a judiciis tuis. Sed est hic
aUus altior sensus, quantum Deus donat, scrutato sinu
Scripturae hujus eruendus. « Confige, inquit, clavis a ti-

» more tuo carnes meas enim tuis tiraui » hoc

5 a judiciis :

est, A timore tuo casto, qui permanet in saeculum saecuh-,

carnalia mea desideria comprimantur A judiciis enim ; ((

» tuis timui, » cum mihi lex minaretur poenam quae mihi ,

non poterat dare justitiam. Sed hunc timorem, quopoena

raetuitur consuramata charitas foras mittit ^ qure non
,
5

timore poenae , sed delectatione jnstitice hberos reddit. Ti-

mor naraque iste, ([uo non amaiur justitia , sed timetur
poena , servihs cst ,
quia carnalis est ; et ideo non crucifi-
git carnem. Vivit enim peccandi voluntas ,
quae tunc ap-
paret in o"pere. quando speratur irapunitas. Cura vero
poena creditur secutura, latenter vivit : vivittamen. Mallet
enim licere, et dolet non hccre quod lex vetat : quia non
spiritaliter delectatur ejus bono, sed carnaliter malum
metuit quod minatur. Timore autem casto ipsa, quae hunc
timorem foras mittii,peccare tiraet charitas : quia nec ira-

' Pliilip. II, i3. — » Psal. svni, lo. — ^ i Joan. iv, i8.
 ENARRATIO IJV PSALMUM CXVIll, SEllMO XXVI. 609
punitatem judicat sccuturam, quando amore justitiae pec-
catum ipsum deputat poenara. Tali timore carnes crucifi-
guntur quoniam carnales delectationes, quae legis littera
5

vctantur potius quam vitantur spiritalium bonorum de-

,

lectatione vincuntur , et eadem usque ad perfectionem

crescente victoria perimuntur. « Confige ergo clavis , in-
)> quit, a timore tuo carnes meas*, a judiciis enim tuis
» timui. Hoc est Da miiii castum timorem, ad quem
))
5

petendum me tanquam psedagogus timorlegisilleperduxit,

quo limore « A judiciis tuis timui. •»

SEr^MO XXVI.

I. IsTos magni Psalmiliujus versus considerandos nunc

suscepimusatque tractandos «Fecijudicium et justitiam, :

» ne tradas me nocentibus me^ )> Non mirum est eum

fecisse judicium etjustitiam, qui superius poposcerat a
timore Dei , utique casto hoc , configi clavis carnes suas ,

est , carnales concupiscentias

quse solent quominus , ,

rectum sit, nostrum impedire judiciura. Quamvis autem

sive rectum sive pravum in nostri sermonis usu judi-
, ,

cium nuncupetur unde horainibus in Evangelio dicitur:

,

« Nohte judicare personahter sed rectum judicium ju- ,

))dicate'^-.)) tamen hoc loco ita positum est judicium, tan-

quam si rectum non fuerit non debeat judicium nomi- ,

nari : alioquin non sulficeret dicere , « Feci judiciura ; »

sed diceretur , Feci rectum judicium. Hoc genere locutus

est Dominus Jesus ubi , ait : « Reliquistis graviora Legisy
)) judicium et misericordiam et fidem^. » Et hic enim ju-
dicium sic positum est, tanquamnonsit judiciuni, siper-
• Psal. cxvin, 121. — » Joan. vii, a^. — ^ Mattli. xxiii, '^3.
 ,

510 S. AUGUSTINI EPISCOPI

versLim est. Et multis divinarum Scripturarum locis ita

ponitur ,
quale illud est : « Misericordiam et judiciura
)) cantabo tibi, Domine*. » Et illud apud Isaiam : « Ex-
)) pectavi ut faceret judicium, fecit autem iniquitatem -.))

Non ait : Expectavi ut faceret judicium justum , fecit au-

tem iniquum ; sed tanquam ideo jam judicium sit, quia
justuraest; nec sit judiciura, quod injustum est. Justitia
vero non solet dici bona justitia, vel mala justitia, sicut
aliquando dicitur bonum malumve judicium ; sed eo ipso
jam bona est , c^uia justitia est. Sic ergo habet consuetudo
loquendi, ut dicatur et bonum judicium , et malum judi-
cium 5
quemadmodum habet, ut dicatur et bonus judex,
etmalusjudex: sic autemnon dicitur bonajustitia, velmala
justitia ; sicut non dicitur, bonus justus , et malus justus,
quia continuo bonus quisque , si justus. Justitia ergo
virtus est animi magna prfecipueque laudabihs , de qua
nuncnonestcopiosiusdisputandinecessitas.Judiciumvero,
quando nonnisi in bono ponit distinctior loquendi ratio
hujus virtutis est operatio. Qui enim habet justitiam
recte judicat •, imo secundum istara locutionera ,
qui
habet justitiam ,
judicat ;
quia nec judicat , si non recte
judioat. Et justitiae noinine hoc loco , non ipsa virtus, sed
opus ejus significatura Quis enira facit in homine jus- est.

titiam , impium hoc est, per gratiam

nisi qui justificat •,

suam ex impio facit justum? Unde ait Apostolus « Jus- :

» tificati gratis per gratiam ipsius^. )) Facit ergo justi-

tiara , id est , opus justitise ,
qui habet in se justitiam , id
est , opus gratiae.

II. Feci , inquit, judicium et justitiam , ne tradas me

» nocentibus rae : » id est, Feci judicium justum, ne
tradas me ilhs qui propterea rae persequuntur. Nam etiam
quidara codices habent , « Ne tradas rae persequentibus
' Psal. c, I. — ^ Isai. v, 7. — 3 Rom. m, 24.
 ENARRATIO IW PSALMUM CXVIII, SEHMO XXVI. 511
» me. » Quod enim graece diclum est, r? avy/i^xoOd qui-
dam interpretati sunt : « Nocentibus ; » quidam « Per- :

» sequentibus •, » quidara : « calumniantibus. » Mirorau-

tem omnium quos in promptu habere potui codicura

nusquam me legisse « Adversantibus » cum sine contro- :

versia quod graece avx-^^xx;, hoc latine adversarius appel-

letur. Orans itaque ne tradatur a Domino adversanlibus
sibi, quid orat, nisi quod oramus cum dicimus « Ne nos :

)) inleras in tentationem ^
? » Adversarius est enim , de
quo dicit Apostolus : « Ne forte tentaverit vosqui tentat^»
Ei tradit Deus quem deserit. Eum quippe ille non decipit,
quem iste non deserit , in voluntate sua prtestans decori
hominis virtutera. Ab illoautem qui dixerat in abundantia
sua : « Non moveborin seternum ^, » avertit faciem suam,
etfactus estconturbatus, sibique monstratus. Quisquisigi-
tur a timore Deicasto crucifixas habet carnes suas, etnuUa
carnaH corruptus iileccbra facitjudicium opusque justitiae,

orare debet ne adversantibus tradatur, idest, netimendo

perpeti raaia , ad facienda mala persequentibus cedat. A
quo enim ne voluptate
accipit victoriam concupiscentise,
pertrahatur ab iilo etiara robur patientiae ne dolore
, ,

frangatur quoniara de quo dicitur

: « Dominus dabit :

» suavitatem^ de illo etiara dicitur « Ab ipso est enim

5 :

» patientia raea '. »

III. Denique , « Excipe servum tuura in bonum non ,

» caiumnientur milii superbi*^. » liii impeiiunt, utcadani

in maium tu : excipe in bonura. Qui autera interpretati
sunt « Non : caiuranientur me, » graecara iocutionem
secuti sunt , latinae iinguae rainus usitatam. An iorte ha-
bet vim cum diciiur Non calumnientur me » quam
: « ,

liaberet si diceretur : Non me capiant caiuraniando?

' Mallli. VI, i3. — 'I Thess. ui, 5. — ^ Psal. xxix, 7, 8. —^ IJ. lxxxiv,
i3. — 5 jd. Lxi^ 6 — xj. cxvm,
6 i2'2.
512 S. ALGUSIIM EPISCOPI

IV. Multae aiitem possunt intelligi calumniae superbo-

nira , a quibus humilitas christiana despicitur : sed illa

vel maxima est si liomines hoc loco accipiuntur superbi,

,

quoda nobis mortuum calumniantur coh. Humilitas quippe

ipsa christiana Christi morte insinuatur^ commendatur-
,

que divinitus. Hoec autem calumnia utrisque infidelibus,

idest, Judaeis Gentibusquecommunis est. Habent calum-

nias suas etiam haeretici , singuHs quibusque haeresibus

proprias : habent et schismatici ,
quos omnes superbia de
membrorum Ghristi compage prsecidit. Ipsius autem dia-
boh cakimnia quanta vel quahs est, qua calumniatus est

justo , dicens : •( Numquid gratis coht Job Dominum^? »

Quorum omnium calumnise superborum tanquam colu-

brorum venena vincuntur , cum vigilantissima et dihgen-
tissima pietate Christus erucifixus attenditur. Propter quod
praefigurandum Moyses Deo miserante ac jubente exaltavit
iii eremo similitudinem serpentis in ligno-, ut simihtudo
Hanc
carnis peccati crucifigenda praefiguraretur in Ghristo.
intuentessalutiferamcrucem,omne calumniantium super-
borum virus expelhmus quam prorsus etiam iste quodam :

modo valde intente intuens ait « Ocuh mei defecerunt , :

» iii salutare tuum, et in eloquium justitiae tuae^. » Ghris-

tum quippeipsum Deus propter simihtudinem carnis pec-
cati^, peccatum pro nobis fecit , ut nossimus justitia Dei
in ipso^ . In hnjus igitur eloquium justitiae Dei defecisse
dicit oculos suos ; ardenter et sitienter intuendo dum me-
mor infirmitatis humanae , divinam in Ghristo desiderat
gratiam.
Y. Propter quod sequitur : « Fac cum servo tuo secun-
» dum misericcrdiam tuam'' : » non utique secundum

justitiam meam. « Et justificationes, inquit , tuas doce

Job. 1, 9. — ' Nuiii. sxi, 9, ft Joan. in, i^. — ^ Psal. (AViir, i23. —
4 Rom. viii, 3. — 5 2 Cor. v, 21. — 6 p,;a|. cxvin, 124.
 ,

ENARRATIO IN PSALMUM CXVHI , SERMO XXVI. 513

» me. » lllasprocuJ dubio, quibus Deus facitjustos, non
ipsi se.

VI. « Servus tuus ego sum.» Ncque enim benc mihices-

sit, quando esse volui liber meus , non servus tuus. « Da
» mihi intellectum, et sciamtestimoniatua \ » Nunquam
intermittenda est ista petitio. Non enim sufticit accepisse
intellectum , et Dei testimonia didicisse , nisi semper ac-
cipiatur , et quodam modo semper bibatur de fonte lucis
seternse. Testimonia quippe Dei, quanto fit quisque intel-
ligentior, tanto magis magisque sciuntur.
YII. « Tempus, inquit, faciendi Domino-. » Id enim

piures codices habent : non ut quidam : « Domine. »

Quod ergo « Tempus , » vel quid « Faciendi » voluit in-
telligi" Domino?
quidem quod paulo ante dixerat
» Illud
» Fac cum servo tuo secundum misericordiam tuam^ :

» hoc faciendi tempus Domino. » Quid est autem nisi ,

gratia quse in Christo suo tempore revelata est? De quo

tempore ait Apostolus « Cum autem venit plenitudo :

» lemporis, misit Deus Filium suum^. » Propter quod

alibi etiam testimonium propheticum adjungens, ubi di-
xit : « Tempore acceptabili exaudivi te et in die salutis ,

» adjuvi te : Ecce nunc , inquit , tempus acceptabile

» ecce nunc dies salutis^. » Sed quid est quod tanquam
volens ostendere tempus Domino esse faciendi , continuo
subjunxit : « Dissipaverunt legem tuam » : velut prop-
terea tempus esset faciendi Domino quia , ejus legem
dissipaverunt superbi qui ignoranft>s Dei justitiam et ,

suam volentes constituere^ justitise Dei non sunt sub-

jecti'^? Quid est enim : « Dissipaverunt legem tuam , »

nisi, Praevaricationis iniquitate , ejus integritatera non

custodierunt ? Oporteljat ergo ut superbis et de libertate

> Psal. cxvm , i25. — * Ibiil. 126. — ^ Ibid. 127. — 4 Gal. iv f.

5 Isai. XLix, 8, et 2 Cor. vi, 2. — ^ Kora. x, 3.

cxviii, 33
 ,
,

514 S. AUGUSTINI EPiscon

qua praevaricata
sui arbitrii praesumentibus lex daretur ,

quicumque compuncti humiliarentur, non jam per legem,

sed per fidem ad subvenientem currerent gratiam. Dissi-
pata ergo lege terapus fuit ut per unigenitum Filium Dei
misericordia mitteretur. Lex enim subintravit , ut abun-
daret dclictum : quo delicto Lex dissipata est ^ et oppor-
tuno jam tempore Ghristus advenit : « Ut ubi abundavit
» delictum superabundaret gratia ^
, »

VIIL « Ideo, inquit, dilexi mandata tua super aurum

» et topazion -. » Id agit gratia, ut dilectione impleantur
mandata Dei, quae timorenon poterant. « Gratia qiiippe Dei
» difrunditur charitas in cordibus nostris per Spiritum
sanctum qui datus est nobis^. » Propter quod et ipse
,

Dominus dicit u Non veni Legem solvere sed implere*,»

: ,

Et idem Apostolus « Plenitudo Legis charitas^. » Ideo,

:

« Super aurum et topazion. » Hoc enira et in alio Psalmo

legitur « Super aurum et lapidem preliosum multum'^. »

:

Topazion quippe lapidem multum perhibeut esse pretio-

sum. In Testamento autem Veteri latentem gratiara, tan-
quam velo interposito, non inteliigentes quod significa- ,

batur quando in faciem Moysi intendere non valebant ^

propter mercedem terrenam atque carnalera Dei raandata
facere conabantur neque faciebant quia non ipsa sed
, : ,

aliud dihgebant. Unde illa non erant opera volentium

sed onera potius invitorum. Gum vero ipsa mandata dih-
guntur super aurum etlapidem pretiosum multum, oranis
prae ipsis mandatis terrena vilis est merces , nec ulla ex
parte coraparantur quaecumque aha hominis bona, his
bonis quibus ipse homo fit bonus.
IX. « Propterea , inquit , ad omnia mandata tua corri-

' Rom. V, 20. — * Psal. cxviii, 157. — ^ Rom. v, 5. — 4 3Iatth, v, 17.

* Roui. xui, 10. — ^ Psal. xvui, 11. — 1 Exod. x\srv, 33-35, et 2 Cor.
III, i3 16.
 , '

ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XXVI. 515

)) gebar^ )> Utiqne corrigebar ,
quia diligebam atqiie illis

rectis iit etiam ipse rectiis ficrem , diieclione cohaerebam.

Jam illud quod adjungit consequens , erat : « Oinnepi
)) inquit, viam iniquam odio hahui. )) Ilnde enim fiori

poterat , ut iniquam viam non odisset diligens rectam ?

Nam sicut aurum etlapidem pretiosum si diJigeret, odisset

profecto quidquid ei tahum rerum damnum posset inferre •.:

itaquoniam Dei mandata dihgebat, oderat iniquitatis viam,

c[uemadmodum ahquod immanissimum marini itineris
saxum ubi tara pretiosarum rerum necesse est pati nau-
,

fragium. Quod ut non contingat, longe inde vehficat,

qui in hgno crucis cum mandatorum divinorum mercibus
navigat.

SERMO XXVII.

I. Verba Psalmi haec sunt, de quibus, adjuvanteDomino,

disputaturi^umus: « Mirabiha testimonia tua , propter hoc
)) anima mea ^.)> Quis enumerat saltem ge-
scrutata est ea
neraiim testimonia Dei? Coelum et terra visibiha et invi- ,

sibiha operaejus, dicunt quodam modo testimonium bo-

nitatis et magnitudinis ejus ; et ipse cursus frequens
usitatusque naturos quod temporum rapacitas volvitur,
,

in rerum quarumque generibus, c[uamvis temporahbus

atque mortahbus, quse certe consuetudine viluerunt, si

pius considerator advertat, perhibet testimonium Creatori.

Quid autem horum est quod non sit mirabile si unum- ,

quodque non usu, sed ratione metiamur ? Si vero tanquam

sub unius contemplationis aspectu velut audeamus cuncta
' Psal. cxvin, 128. — ' Ibid. 129.
33.
516 S. AUGUSTINI EPISCOPl
contiieri, nonne fit innobisquod ait Propheta, « Consi-
» deravi opera tua, et expavi? » Et tamen iste non est
ipsa rerum admiratione perterritus sed eam potius dixit ,

esse causam cur ea debuerit scrutari quia mira sunt.

,
,

Cum enim dixisset « Mirabilia testimonia tua » secutus

: :

adjunxit « Propter hoc scrutata est ea anima mea 5 »

,

quasi factus sit ipse pervestigandi ditiicultate curiosior.

Quanto enim quseque res abstrusiores habet causas, tanto
est mirabilior.

II. Si ergo nobishomo tahs occurrat, qui propter hoc

dicat se scrutari testimonia Dei, quia mirabiUa sunt, cum
plena sit eis et quse conspicitur non conspicitur,
, et quae

universa creatura •, nonne compescimus eum dicentes ,

« Altiora te ne quaesieris, et fortiora te ne scrutatus fueris,
» sed qua3 tibi praecepit Dominus , illa cogita semper ^? »

Sed si nobis respondeat et dicat, Haec ipsaquae proecepit

,

Dominus, et quae jubetis ut cogitem, mirabiha sunt ejus

tesiimonia^ eum quippe et Dominum, quia jubet, et bo-
num et magnum, quia taha jubet, esse lestantur : numquid
audebimus hominem ab eorum scrutatione revocare ac ,

non potius ut sedulo id agat et tantae rei operam quan- ,

tam potestimpendat, hortabimur? An forte Dei praecepta

testimonia quidem bonitatis ejus esse fatebimur sed mi- ,

rabiiia esse negabimus? Quid enim mirum, si bona imperat

bonus Dominus? Imovero idipsumest omnino mirandum,
et cur ita sit perscrutandum quod cum Deus bonus bona ,

praeceperit, eis tamen dederit bonam legem, quos eadem

lex vivificare non posset neculia esset ex bona iegejus-
,

titia. « Si enim data esset lex quae posset vivificare omnino ,

» ex lege esset justitia ^. » Cur ergo data est quae vivificare

non posset et ex qua esset nuila justitia ? Nempe miran-

,

dum est, nempe stupendum. Haec sunt ergo mirabiiia

> Habac. m, 1. — ' Eccli, «1, 22. — 3 Ga]. ui, 21.
 . ,

ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XXVII. 5l7

testimonia Dei t propter hoc hujus anima scrulata est ea,
<|uoniam de his non ei dici posset, « Fortiora te ne scru-
» talus fueris , sed quae praecepit tibi Dominus , illa cogita
» semper^ » Ipsa suntenim quae praecepit nobis Dominus,
et ideo cogitanda sunt semper. Potius itaque videamus
hujus anima quse scrutata est ,
quid invenerit.
III. « Manifestatio verborum tuorum illumi-
, inquit,
» nat, et intelhgere facit parvulos*^. » Quid est parvulus,
nisi humihs et infirmus? NoH ergo superbire noh de tua, ,

quae nulla est, virtute prsesumere 5 et intelliges quare sit a

bono Deo bona lex data quae tamen vivificare non possit. ,

Ad hoc enim data est ut te de magno parvulum faceret, ,

ut te ad faciendam legem vires de tuo non habere mons-

traret, ac sic opis indigus et egenus ad gratiam confngeres,
et clamares : « Miserere mei, Domine, quoniam infirmus
» sum^. Hoc ergo scrutando intellexit hic parvulus
))

qnod minimus Apostolorum Paulus id est parvulus os- ,

,

tendit, ideo datam Jegem_, quae vivificare non posset :« Quia

)) conclusit Scfipturft omnia subpeccato, ut promissio ex
» fide Jesu Christi daretur credentibus*. » Ita Domine,

ita fac, misericors Domine, impera quod non possit impleri,

imo impera quod nonnisi per tuam gratiam possit im-

pleri ; ut cum homines per suas vires id implere nequive-
rint , « Omne os obstruatur » et nemo sibi magnus vi- ,

deatur. Sint omnes parvuli, et reus fiat omnis mundus tibi;

« Quianon justificabitur ex legeomnis caro coram te; per

» legem enim cognitio peccati. Nunc autem sine legejus-
» titia tua manifestata est testimonium habens a lege et
» Prophetis^. » Haec sunt mirabiha testimonia tua, quae
scrutata est anima parvuli hujus : et ideo invenit , fjuia

humiliatus est, et parvulus fnctus est. Quis cniiij facit

' Ecrli. in, O.")..-- ' rsnl. cwiii. i lo. — ^ l;i. \i. 't. -- •'*
(".;:! i;i, •)[,'J'j.

— ^ r><)ii). III, I [)~'.>. 1

 ,

518 S. ACGUSTI^'! EPISCOPI

mandata tua sicut facienda sunt , id est , ex fide quaR per

dilectionem operatur ', nisi ejus in corde per Spiritum
Sanctum ipsa dilectio diffundatur ~. »
IV. Hoc etiam iste parvulus confitetur « Os meum :
,

» inquit_, aperui, et attraxi spiritum, quoniam mandata

)) tua desiderabam^. » Quid desiderabat nisi facereman- ,

data divina.? Sed non erat unde faceret infirmus forlia,

parvulus magna aperuit os, confitens quod per se ipse
:

non faceret et attraxit unde faceret aperuit os petendo,

, :

quaerendo ,
pulsando^^ et sitiens hausit spiritum bonum,
Tinde faceret, cjuod per se jpsum non poterat , mandatum
sanctum est justum et bonum ^. Si enim nos cum simus
mali novimus bona data dare filiis nostris-, quanto magis
,

Pater noster de ccelo dat Spiritum bonum petentibus eum''?

Non enira qui spiritu suoagunt, sed quotquot Spiritu Dei
aguntur, hi filii sunt Dei^ non quia ipsi nihil agunt, sed
•

ne nihil boni agant, a bono aguntur ut agant, Isam tanto

magis efficitur quisque filius bonus, quanto largius ei da-
tur a Patre Spiritus bonus.
V. Denique iste adhucpetit. Osquidem aperuit, et at-
traxit spiritum-, sed adhuc ad Patrera pulsat, et quaerit :

bibit, sed quanto suavius sensit, tanto ardentius adhuc si-

tit. Audi verba sitientis : « Respice , inquit , in me , et

j) miserere mei secundura judicium dihgentium nomen
)) tuum^ secundum judicium quod in eos fe-
: » id est,

cisti, qui diliguntnomen tuum-, quoniam ut difigerent te,

prius dilexisti eos. Sic enim Joannes apostolus ait, «Nos

» diligimus inquit Deum. » Et velut causa quaereretur
, ,

quae nos diligere fecit adjunxit « Quoniam ipse prior ; :

» dilexit nos ^ . »

• Gal. V, 6. — ' Rom. v, 5. — 3 Pjal. c^vm, i3[. — 4 Mattli. vii, ~. —

5 Rom. vu, 12. — 6 Matth. vn, n. — 7 Roni. viii, i^- — ^ Psal. cxviii, i.i2.

— 9 I Jonn. IV, ig.

 ENARRATIO IN PSALMtlM CXVIII, SERMO XXVII. 519
VI. Vide et iste quid apertissirae dicat : «Gressusmeos
» dirigere secundum eloquium tuum , et non dominetur
» mei omnis iniquitas^ » Ubi quid aliud dicit quam ,

Rectum et liberum me
secundum proraissum tuum ?
fac
Qnanto autem magis regnat in quocumque Dei charitas,
tanto minus ei dominatur iniquitas. Quid ergo aliud petit,
quam ut donanteDeodiligatDeumPDiligendoenimDeum,
diligit seipsum, ut diligere salubriter possit et proximum

sicut se ipsum. In quibus prseceptis tota Lexpendet et Pro-

phetae'^. Quid igitur orat, nisi ut praecepta quae Deus im-

ponit jubendo ,impleri faciat adjuvando?

VII. Sed quid est quod dicit : « Redime me a caluraniis
» hominum , et custodiam mandata tua"? » Si vera illi

homines crimina objiciunt, non calumniantur : sifalsa,

quid est quod se redimi desiderat a calumniis, id est, a cri-
minibus falsis, quse illi nocerenon possunt? Crimen quippe
falsum, quodest calumnia, reum non facit hominem, nisi
apud judicem hominem :ubi autem Deusjudexest, nullus
falso crimine laeditur quia non cui objicitur, sed obji-
;

cienti potiusiraputatur. An hic Ecclesiae praesignatur ora-

tio , et universi populi christiani ,
qui redemptus est a ca-
lumniis hominum, quibus exagitabantur usquequaque
Christiani? Sed n-umquid propterea Dei mandata custodit?
Nonne inter ipsas calumnias, quando servabant, multo
gloriosius populus sanctus in tribulationibus Dei mandata
servabat, cum ad perpetrandas impietates persequenlibus
non cedebat? Sednimirumhocest « Redimeme acalum- :

» niis hominum et custodiara mandata tua

, » Tu age :

infuso Spiritu tuo , ne me calumniae hominum terroribus

vincant, et a tuis mandatis ad sua mala facta traducant.
Si enim hoc mecum egeris, id est, hoc modo me ab eorum
calumniis , ne criminationes falsas c[uas objiciunt perti- ,

' Psal. (xvm, i33. — '^ Matfli. xxii, 87 et 4o. — ^ Psal. cxvui, iS^.
520 S. AUGDSTINI EPISCOPI
mescam ,
patientia donata redemeris 5 inter ipsas calumnias
custodiam. mandata tua.
VIII. K Faciem tuam , inquit, illumina super servura
» tuum ^ )) Id est , tuam manifesta subveniendo et opi-
tulando praesentiam. « Et doce me justificationes tuas. »
Doce utique ut faciam quod evidentius alibi legitur : :

« Docemeutfaciam voluntatem tuam'-.))Quienim audlunt^

licet memoria teneant quod audiunt, nequaquam didicisse

putandi sunt, si non faciunt. Veritatis namque verbum

est : « Oranis quiaudivita Patre,etdidicit, venitad me^.))
Qui ergo non facit, id est, non venit, non didicit.
IX. Recolens autem iste dolorem pcenitenticC praevari-
cationis suae : « Exitus aquarum , inquit , descenderunt
» oculi mei ,
quia non custodierunt legem tuam "*
: » id
est , ipsi oculi mei. Nam in quibusdam codicibus et boc
legitur «Quia non custodivi legem tuam. Descenderunt
:

)) ergo exitus aquarum, id est, effusiones lacrymarum. ))

Et ea locutione qua dicere potuit, Montes' descenderunt

pedes mei etsi non diceret per montes vel in montes
, , :

ea locutione dicitur, Scalas descendit, etsi non dicatur,

per scalas aut, Piscinara descendit
j elsi non dicatur ,
,

in piscinam. Et bene ait, « Descenderunt » bumililate ,

scilicet poenitendi. Ascenderunt enim , quando per super-

biam contumacem erecti fuerant et elati. Sursum enim
sibi esse videbantur, quando ignorantesDeijustitiamcons-

tituere volebant suam in qua fatigati et legis prsevarica- :

tione confusi , ab illa elatione descenderunt flendo , ut

justitiam Dei potius impetrarentpoenitendo. Sunt codices
qui non babent «descenderunt , » sed, « transierunt, » tan-
c[uam exaggeranter diceret transisse se flendo fontes aqua-
rum : ut boc intelligamus « Exitus aquarum , )) id est,

' Psal. c<vm , i35, — ' Id. r.m.M ,

to. — ' .lonn. vi, 4^- — ^ Ps;il.

cxviii, i3G.
 ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XXVIII. 521
plus flevisse, quam manant aquae de suis exitibus. Cur
autem non custodita lege sic fletur , nisi ut impetretur
gratia, quae poenitentis delet iniquitatem, et credentis ad-
juvat voluntatem?

SERMO XXVIII.

I. DixERAT superius qui cantat hunc Psalmum « Exi- :

)) tus aquarum descenderunt oculi mei, quoniam non

» custodierunt legem tuam *
: » Ubi se multum flevisse

testatus est praevaricationem suam. Proinde velut rationem

reddens , cur multum flere debuerit et suum graviter do-

lere peccatum « Justus es inquit, Domine, et rectum

: ,

)) judiciura tuum. Mandasti justitiam testimonia tua et ,

)) veritatem tuam valde^. )> Ha?c utique justitia Dei rec-

tumque judicium et veritas, omni est metuenda peccanti.
Hac enim damnantur divinitus quicumque damnantur , 5

nec est omnino qui de sua damnatione contra Deum

justum recte conqueri possit. Inde fletus rectus est poeni-

tentis; quoniam si cor ejus impoenitens damnaretur, jus-

tissime utique damnaretur. Sane justitiam dicit testimonia
Dei : justum quippe se probat mandando justitiam. Est
etiam haec veritas , ut Deus testimoniis talibus innotescat.
II. Sed quid est quod sequitur? « Tabefecit me zelus
» m.eus^ : » vel, sicut alii codiceshabent, «Zelustuus. )) Ha-
bentnonnu]Hetiam,«Domustuae:» etnon «Tabefecit me; ))

sed «Comeditme.))QuodexalioPsaImo,quantummihivide-
tur,pulatumestemendandum,ubiscriptumest:((Zelusdo-
)) mus tuae comedit me^: ))quod commemoratum etiam in

Evangelio novimus^ Simile tamen aliquid est (( Tabefecit,))

' Psal. CKviii, i36. — ' Ihifl. i.^-, i38. — ^ Ibid. iBg. — 4 Id. lxviiIj io.

— 5 Joan. II, 17.

 ,

522 S. ArGUSTIM EPISCOPI

ei qiiod ibi est « Comedit. Zelus autem meus , >> quod

plures codices habent, nullam ingerit quaestionem : quid
enim mirum est, si zelo suo quisque tabescit? Quod vero
habent aliqui « Zelus tuus » significat hominem Deo
, ,

zelantem, non sibi sed non repugnat si ipse dicatur et:

« meus. Nam quid aliud dicit Apostolus « iEmulor

)) :

))enim vos Deo, aemulatione Dei ^? » Nam dicendo, « iE-

))mulor vos quid, nisi semulationem demonstrat suam ?
,

Sed quia dixit Deo id est non sibi sed Deo ideo ad-
, , , , ;

didit , oemulatione Dei. Hanc quippe suo Spiritu fidelibus

suis inspirat Deus : amoris enim est, non livoris. Nara
quse fuit cura ut hoc Apostolus diceret? « Aptavi enim
» vos, inquit, uni viro , virginem castam exhibere Christo :

)) timeo autem ne sicut serpens Evam seduxit versutia sua,

)) sic et vestrae mentes corrumpantur a simplicitate et cas-

)) titate Comedebat eum zelus do-

quae est in Christo -. »

mus Dei, quam tamen non sibi. Spon- zelabat Christo,

sus enim sibi zelat sponsam suam amicus autem sponsi :

non eam sibi zelare debet, sed sponso. Bonus ergo et hu-
jus intelligendus est zelus causam namque subjungit :

et dicit « Quia obiiti sunt verborum tuorum inimici mei.))

:

Retribuebant ergo mala pro nobis ;,quoniam zelabat illos

Deo tam vehementer et ardenter, ut eo zelo tabefactum sedi-

ceret^illi autemobhocinipsum inimicitiasexercebant :quia

utique utDeum amarent volebat,quos amandozelabat.Non

ingratus enim gratiae Dei, per quam fueratex inimico recon-
ciliatus Deo, etiara ipse suos diligebat inimicos et eos zelabat
Deo, dolens et tabescens quod essent verborum ejus obliti.
III. Deinde considerans, ipse in verbis Dei quia flamma

dilectionis arderet : « Ignitum, inquit , eloquium tuum

)) valde, et servus tuus dilexit illud^. )) Merito zelabat in
suis inimicis cor impoenitens, qui fuerant obiiti verborum
' 2 Cor. XI, 2, 3. — 5 Ibid. 2, 3. — ^ Psal. cxviii, i^o.
 ,

ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII, SEr.MO XXVIII. 523

Dei. Ad hoc enim flagrabat eos addiicere qiiod ipsefla-
grantissime diligebat.
IV. « Jiinior ego sum , inquit, et contemptus, justifica-
» tionestuas non sum oblitus ^ » Non sicut inimici mei
qui obliti sufft A'erborum tnorum, Videtur autem minor
setate non obbtus juslificationes Dei, dolere pro inimicis
suis aetate majoribus qui obliti sunt. Nam quid est : « Ju-
)) nior ego non sum oblitus, nisi, illi majores obliti sunt.^

Nswrefi; est cnim graece,quod est etiam in illo loco ubi dic-
tum est « In quo corrigit junior viam suam. m Hoc autem
:

nomen comparativum est, et ideo bene intelligitur in

comparatione majoris. Duos ergo populos hic agnoscamus
qui etiam in Rebeccfe uteroluctabantur: «Quando nonex
» operibus, sed ex vocante dictum est ei : Major serviet
» minori -. » Sed contemptura se dicit hic minor, ideo fac-
tus est major : quiaignobiba etcontemptibilia mundi elegit
Deus, et ea quse non sunt tanquam sint, ut quoe sunt eva-
cuentur ^ Et, ecce sunt novissimi qni erant primi, et primi
qui erant novissimi^.
V. Nec immerito obliti sunt verborum Dei : qui suam
justitiam constituere voluerunt,ignorantesjustitiam Dei^:
iste autem junior non estoblitus, qui non suam voluitha-
bere justitiam sed Dei, de qua etiam nunc dicit, « Jus-
,

» titia tua justitia in aeternum , et lex tua veritas''. )> Quo-

modo enim non veritas lex, per quam cognitio peccati,
et quse testimonium perhibet justiti?e Dei.^ Sic enim dicit

Apostolus : «Justitia Dei manifestata est, testificata per Le-

)) gem et Prophelas'^. )>

VI. Propter hanc passus est persecutionem junior a

majore , ut diceret junior quod sequitur : « Tribulatio et

• Psal. csviii, i4i.^ ' Gen. xsv, 22, 23, et Roih. ix, 12, i3. — ^ i Cor.
I, 28. — 4 Matth. x:;, i6. — ^ Boni. x, 3. — ^ Psal. cxvni, 142. — 7 Roni.
III, 20, 21.
524 S. AT3GUSTINI EPISCOPI

» necessitas invenerunt me mandata tua meditatio mea

,

» est^» Sseviant ,
persequantur dum tamen raandata Dei
:

non relinquantur , et ex ipsis mandatis etiam qui saeviunt

diligantur.
VII. « Justitia testimonia tua in aeternum : intellectum
» da mihi, et vivam-. » Intellectum poscit iste junior^
quem si non haberet non super seniores intelHgeret sed
, :

eum poscit in tribulatione et necessitate, quo intelligat

quam sit contemnendum quod ei possunt auferre perse- ,

quentes inimici , a quibus se dicit esse contemptum. Ideo

dixit, « Et vivam :
» quia si eo usque tribulatio necessitas-
que pervenerit, ut per inimicorum persequentium manus
yita ista fmiatur^ vivetin aeternum qui temporalibus prae-
,

ponit justitiam ,
quae manet in aeternum. Quaejustitia in
tribulatione etnecessitate martyria suntDei, hoc est, tes-
timonia ,
pro quibus sunt Martyres coronati.

SERMO XXIX.

I. Clamor ad Dominum qui fit ab orantibus, ,

sisonitu
corporalis vocis fiat, non intento in Deum corde ;
quis du-
bitet inaniter fieri? Si autem fiat corde, etiam silentecor-
poris voce; alium quemlibet hominum potest latere non ,

Deum. Sive ergo cum voce carnis, quando id opus est,

sive cum silentio ,ad Deum cum oramus corde claman- , ,

dum est. Est autem clamor cordis , magna cogitationis in-

tcntio : quae cum est in oratione, magnum exprimit desi-
derantis et petentis affectum non desperet effectum. , ut
Tunc porro in toto corde clamatur, quando aliunde non
cogitatur. Tales orationes rar^ sunt multis, crebrse autem
'
Psal. Lxviii, 143. — 5 I!)i.i. 144.
 :,
;

EJVAB.KAT10 liV PSALMUM CXVIII , SERMO XXlX. 525

paucis;omnes vero utrum cuiquam, nescio. Talem suam
commemorat orationem, qui cantat hunc Psalmum dicens ,

« Clamavi in toto corde meo exaudi me, Domine ^. » Gui ,

autem rei suusclamor proficiat, adjunxit : «Juslificationes

» tuas exquiram. » Ad hoc ergo clamavit in toto corde suo,
et hoc Domino exaudiente praestari ut
sibi desideravit a ,

justificationes ejus exquirat. Proinde quod ut faciamus ju-

betur, ut exquiramus oratur. Quam longe est adhuca fa-
ciente qui exquirit? Non enim est consequens ut qui ex- ,

quirit, inveniat; aut qui invenit, faciat non potest autem, :

nisi invenerit , facere ^ et nisi quaesierit, invenire. Sed

magnam spem Dominus Jesus dedit dicendo : « Quaerite

» et invenietis"^. » Rursus autem dicit Sapientia, (

quae
quid estnisiipse?) Quaerentme maU, et non invenient,»
«

Non ergo mahs, sed bonis dictum est « Quaerite, et inve- :

» nietis. » Imovero eis dictum est, quibus eodem loco paulo

post « Si ergo vos, inquit, cum sitis mah, nostis bona

:

» data dare fihis vestris^. » Quomodo igitur mahs dicitur:

(i Quaerite , et invenietis ; » cum rursus dicatur : « Quse-
» rent me mah, et non invenient ? » An ahud eos Dominus
quam sapientiam qua^rere volebat ,
quando eos inventuros
si qusererent promittebat? In ea quippesunt omnia ,
quae
ab eis qui beati esse cupiunt , inquirenda sunt. Ibi ergo
sunt et justificationes Dei. Quapropter restat ut intelhga-
mus, non omnes malos non invenire sapientiam, si quae-
sierint sed eos qui in tantum sunt mah ut oderint eam.
•, ,

Sic enim et dixit « Quserent me maU et non invenient^

: ,

» oderunt enim sapientiam*. » Ideo ergo non inveniunt

quia oderunt. Sed rursus si oderunt , quomodo quaerunt

nisi quia non eam quaerunt propter ipsam , sed propter
ahquid quod mah amant , et ad hoc se facilius putant per-

« Psal. cxvui, 145. — » Matth. vii ,

7.-3 ibid, 11. —* Prov. 1,

a8, 29.
 ,

526 S. AUGUSTINI EPISCOPI

venturos per ipsam? Multi enini sunt qui dicta sapientiae
studiosissime inquirunt , eamque in doctrina , non in vita
volunt habere; ut non per mores quos jubet sapientia
perveniant ad Dei lucem ,
quod est ipsa sapientia , sed per
sermones quos habet sapientia ,
perveniant ad hominum
laudem, quodest vana gloria. Non ergo sapientiam quse-
runt et quando eam quaerunt quia non qurerunt ipsam,
,
5

ahocfuin viverent secundum ipsam sed volunt verbisejus :

inflari; et quantomagisinflantur, tanto magis efficiuntur

extra ipsam. Iste autem hoc ipsum poscens a Domino, quod
eum jubet facere Dominus ut ipse in ilio etiam quod im-» ,

perat operetur Deus est enim qui operatut in nobis , et

5

velie et operari pro bona voluntate^: » Clamavi, inquit,

» intotecorde meo, exaudi me, Domine : justificaticnes
» tuas exquiram : » utique faciendas , non tantummodo
sciendas 5 ne simihs fiat illi servo duro, qui etiamsi inteilexe-
rit, non obaudiet-.
II. « Clamavi, salvum me fac^ : » vel, sicut nonnulli
codices habent et graeci et latini, « Clamavi te : salvum
)) me fac. » Quid est « Clamavi te, » nisi clamando invo-
,

cavi te? Sed cum dixisset « Salvum me fac » quid ad- , ,

junxit Et custodiam testimonia tua

? « ne te scilicet per : »

infirmitatem negem. Saius quippe animae facit, ut fiat quod

faciendum esse cognoscitur, etusque admortemcorporis,
si hoc flagitat extrema tentatio, pro testimoniorum divi-

norum veritate certetur ubi autem non est salus^ suc- :

cumbit infirmitas et deseritur veritas. ,

III. Sed quod sequitur habetaliquidoljscuritatis, quod

aliquanto diutius exponendum est. « Prseveni intempesta

» nocte, et clamavi^. » Plures codices non habent, « In-
^) tempcsta nocte : » sed, « Imraaturitate. » Vix autem
unus inventus est, qui haberet germinatam prsepositionem,
' PLilip. u, i3. — 2 Piov. XXIX, 19. — 3 psal. cxvm, 1^6. — 4 Ibid. 147.
 , ,

enAkrAtio in psalmum cxvm, sermo xxix. 527

id est, « in immaturitate. » Immaturitas itaque hoc loco
noctumum tempus maturum, id est est, quod non est
opportunum ut agatur aliquid vigilando quod etiam :

vulgo dici solet hora inopportuna. Nox quoque intem-

,

pesta, id est media, quando quiescendum est, hinc pro-

cul dubio nuncr.pata est, quia inopportuna est aclionibus
vigilantium.Tempestivumenim dixeruntveteres opportu-
num et intempestivum, inopportunum a tempore dicto
; :

vocabulo, non ab illa tempestate, quse consuetudine la-

tinse linguse cceli perturbatio jam vocatur. Quanquam isto

verbo libenter utiintur hislorici, ut dicant ea tempeslate,

quod volunt eo tempore inteUigi : et quod ait locutor
egregius
. Unde haec tam clara repente
Tempestas • ?

non coelumnimbis ventisve turbatum, sed magis subita et

splendida serenitate fulgidum significavit hoc nomine.
Quod ergo graece dictum est iv io-Ay. , non uno verbo sed ,

duobus, id est ,
praepositione et nomine hoc interpre- :

tes nostri quidam dixerunt^ « Intempesta nocte » plu- •,

res, « immaturitate,)) non duobus verbis, sed uno, cujus

vocabuli nominativus cst immaturitas : nonnulli vero in
duobus verbis , sicut grsecus posuit, « In immaturitate;
awcix quippe imraaturitas est , h ««opia , « In immaluri-
» tate : » tanquam si vellet etiara ille qui dixit (!. Intem-
)) pesta nocte, » prEepositione dicere geminata, « In in-
)) tempesta; )) ut una praepositio significet in qua hora,
altera pertineat ad compositionera nominis. Nihil sanein-
terest ad sententiam , utrum quis dicat egisse se aliqaid
galli cantu, an, in galii cantu : ila nihii interesset. utrum
« Intempcsta, » an vero « In intempesta nocte, )) id cst,
« In nocte intempesta » ciamasse sediceret. Grsecus tamen
' Yirgil. .^n. ix, ig, 20
528 S. ACGUSTIIVI EPISCOPI

« In nocte intempesta w dixit, quod idem valet, si dicatur,

« Inimraaturitate, » id est, in terapore nocturno irama-
turo. Hactenus de obscuro verbo fuerit disputatum, nunc
videamus quis ipse sit sensus.
IV. « Praeveni , inquit, in nocte intempesta , et cla-
» mavi : in verbis tuis speravi.» Si hoc ad unumquemque
fidelium referamus , et ad proprietatem rei gestae ^ saepe
contingit ut tali noctis tempore vigilet amor Dei, et magno
urgente orationis affectu non expcctetur , sed praevenia-
tur quod post "galli cantum consuevit esse tempus oran-
,

di. Si autem accipiamus hoc totum saeculum noctem ^

utique intempesta nocte clamamus ad Deum, et prseveni-

mus maturitatem temporis in quo nobis redditurus est ,

quod promisit, sicut ahbi legitur « Prseveniamus faciem :

)) ejus in confessione*. » Quanquam si vehmus intelhgere

immaturum tempus noctis liujus, antequam venisset ple-
nitudo temporis,id est ipsa maturilas quando Christus ,
,

manifestaretur in carne^ , nec tunc Ecclesia tacuit, sed

praeveniens istam maturitatem prophetando clamavit, et
in verbis Dei speravit potentis facere quod promisit ut ,

in semine Abrahae benedicerentur omnes gentes^.

V. Ipsa et quod sequitur dicit « PnTevenerunt ocu]i :

)> mei ad matutinum, ut meditarer eloquia tua^. » Po-

namusenim matutinum quando qui sedebant in umbra ,

mortis, lux orta est eis^: nonne in sanctis qui prius erant
in terra ad hoc matutinura ocuh Ecclesiae praevenerunt,
,

quia hoc futurum ante praeviderunt, ut meditarenturelo-

quia Dei, quae tunc erant, et in Lege ac Prophetis haec
futura nuntiabant ?

VI. « Vocera nieara , inquit, exaudi, Domine, secun-

» dum raisericordiam tuara, et secundum judicium tuum
' Psal xciv, 1. — = Gal. iv, ^- — ^ Gen. xii, 3, et xxii, i8. — 4Psal.
cxvui, i48. — ^ Isai. IX, 2.
 ENARRATIO 1N PSALMUM CXVIII , SERMO XXIX. 629
» vivifica me^ » Prius enini Deiis seciindum misericor-
diam aufert a peccatoribus pcenam, cisque postea justis
secundum judicium dabit vitam quia non frustra illi hoc :

ordine dicitur: « Misericordiam etjudicium cantabo tibi,

» Domine '^
: » quamvis ipsum tempus misericordia? non.
et

est sine judicio •, de quo dicit Apostolus « Si enim nos :

» Domino non judicaremur cum

ipsos judicaremus^ a :

» judicamur autem, a Domino corripimur, ne cum mundo

» damnemur^. » Et ejus co-apostolus, « Tcmpus est, in-
» quit, ut judicium incipiat a domo Domini : et si initium
» a nobis ,
qualis fmis erit eis qui non credunt Domini
» Evangelio * ? » Et ultimum tempus judicii non erit sine
misericordia , « Quia coronat te , ait Psalmus , in misera-
» tione et misericordia ^.Judicium autem sine miseri-
»

cordia, sed sinistris qui nonfecerunt misericordiam^.

VII. « Appropinquaverunt , inquit , persequentes me
» iniquitate' : » vel_, sicut nonnulli codices habenl, « Ini-

» que. Tunc appropinquant qui persequuntur, quando

»

usque ad carnem cruciandam perimendamque perveniunt.

Unde Psalmus vigesimus-primus ubi passio Domini pro- ,

phelata est, « Ne discedas, inquit, a me quoniam tri- ,

M bulatio proxima est^ » cum ea dicantur, quse non im- :

minente, sedjam prsesente ipsa passione perpessus est.

Sed proximam dixit tribulationem quse fiebat in carne , :

nihil est quippe animse propius carne quam gestat. Pro-

pinquaverunt ergo persequentes aflligendo eorum car- ,

nem, quos persequebantur. Sed attende quod sequitur :

« A lege autem tua longe facti sunt.»Quanto magis pro-

pinquaverunt persequendis justis, tanto magis longe facti

sunt a justitia. Sed quid nocuerunt eis ,

quibus perse-

• Psal. cxviii, i^g. — ' Id. c, I. — 3 I Cor. xi, 3i ,32. —4 i Petr. iv, 17,;
— 5 Psal, cii, ^. — 6 Jacob. n, i3. — 7 Psal. csviii, i5o. — ^ Id. xii, 12.

cxviu. 34
530 S. A.tTGrSTINI EPISCOPl

quendo propinquaverunt,quando interior est propinqua-

tioDomini eorum a quo nullatenus deseruntur ? ,

VIII. Denique sequitur « Prope es tu Domine , et : ,

» omnes viae tuae veritas ^» Etiam in tribulationibus suis,

quod eas non immerito patiuntur, tribuere Deo veritatem,

sanctorum est usitata confessio. Ita regina Esther'*, ita

sanctus Daniel^ , ita tres viri in camino* , ita eorum sanc-

titatis alii socii confitentur. Quaeri autera potest quomodo
hic dictum sit : « Omnes viae tuse veritas : » cum in alio

Psalrao legatur : « Universse viae Domini misericordia et

» veritas ^. » Sed erga sanctos et universae viae Doraini

misericordia et universae viae Domini veritas ,
quia et in
judicando subvenit, atque non deest misericordia ita 5

et in miserando id exhibet quod promisit, ne veritas de-

sit. Erga omnes autem et quos iiberat, et quos damnat,

omnes viae Domini misericordia et veritas quia ubi non :

miseretur, vindictae veritas exhibetur. Multos quippe im-

meritos liberat , iraraeritum autem neminem damnat.
IX. « Ab initio cognovi, inquit de testimoniis tuis
, ,

» quia in seternum fundasti ea ^. » Quod grsecus ait,

xarapxa? aliqui nostri « Ab initio , » aliqui « Initio , » ah-
qui « In initiis, » interpretati sunt. Sed qui plurahter hoc
dicere maluerunt, graecam locutionem secuti sunt. Lati-
naeautem hnguaeiliud potius usitatum est, ut « Ab initio »
vel « Initio » dicatur ,
quod y.aTaf/a? graece quasi plurah-

ter , sed adverbiahter dicitur : quale est apud nos , cum

dicimus : Ahas hoc facio ; pluralem nuraerura fceminini
generis dicer.e videmur , sed adverbiura est , et significat

aho tempore. Quid est ergo, « Ab initio cognovi » vel ,

potius ut et nos adverbiahter id dicamus, « Initio cognovi

» de testimoniis tuis, quia in aeternum fundasti ea ? » Tes-

« Psal. CICV111, i5i. — ' Esther. xiv, 6. — 3 Dan. vi, 22. — 4 Id. 111, 24.
— 5 psal. XXIV, 10. — ^ IJ cxviii, i52.
 ENARRATIO IN PSALMTJM CXVIII , SERMO XXX. 631
timonia Domini in seternum ab illo dicit esse fundata , et
hoc se initio cognovisse testatur, nec aliunde cognovisse
quam de ipsis utique testimoniis. Qiiae sunt ista testirao-

nia, nisi Deus daturum se regnum suis

quibus testatus est
filiis sempiternum? Et quia hoc in Unigenito se daturum
esse testatus est, de quo dictum est : « Et regni ejus non
» erit finis ^
: »ipsa testimonia dixit in seternum esse fun-
data ,
quia id quod per ea Deus promisit , seternum est.

Nam per se ipsa testimonia tunc non erunt necessaria ,

quandores videbitur,propterquam credendam nunc

ipsa
testimonia requiruntur. Et ideobene intelhgitur dictum,
« Fundasti ea,» quia in Christo vera monstrantur.« Fun-

)) damentum enim ahud nemo potest ponere prseter id

)> quod positum est, quod est Christus Jesus -.)> Unde hoc
ergo iste initio cognovit, nisi quia Ecclesia loquitur, quse
terris non defuit ab initio generis huniani, cujus primilise
Abel sanctus est, immolatus et ipse^ in testimonium fu-
turi sanguinis Mediatoris ab impio fratre fundendi ? Nam
et illud ab initio dictum est : «Erunt duo in carne una*.))
Quod magnum sacramentum apostohis Paulus exponcns :

« Ego inquit dico in Christo et in Ecclesia^. »

, ,

SERMO XXX.
I. Nemo ahenam ar-
in Christi corpore constitutus a se
bitretur esse hanc vocem, quoniam revera totum Christi (

corpus in hac humihtate positum dicit, unde Psalmi hu-

jus incipit lectio de qua nunc disputare suscepimus
, :

« Vide humihtatem meam, eteripe me, quia legem tuam

> I,uc. 1 , 33. — 'I Cor. 111 , II. — ' Gen. jv, 8. — 4 Id. n, 24 —
5 Ephes. V, 32.
34
632 S. AUGUSXINI EPISCOPI
» non siim oljlitiis ^ » Hoc loco nuUam Dei legem conve-
nientius intelligimus , qua imraobiliter fixum est , ut
nisi

omnis qui se exaltat , humilietur et omnis qui se humi-

5

liat , cxaltetur'^. Superbus ergo malis^ ut humilietur , in-

nectitur -, humilis a malis , ut exaltetur , eripitur.

II. « Judica, inquit, judicium meum, et redime me^.»

Superior quodam modo sententia repetita est. Quod enim
ait : « Yide humilitatem meam
hoc est, k Judica judi-
5 »

)) cium meum : » et quodEt eripe meait hoc est,

: « ^ )>

« Et redime me. )) Quod vero supra dictum est « Quia :

)) legem tuam non sum oblitus huic congruit quod : ))

infra est « Propter eloquium tuum vivifica me.

, Ipsum ))

enim eloquium est lex Dei quam non est oblitus ut se , ,

exaltandus humiliaret. Ad ipsara vero exaltationem per-

tinet quod ait : (c Yivifica me quia sanctorum exaltatio
; )>

vita aeterna est.

III. « Longe est, inquit, a peccatoribus salus ;
quia jus-
)) non exquisierunt * Quis enim te discer-
tificationes tuas . ))

nit, o tu, qui dixisti « Longeesta peccatoribus salus?)) :

Quis te discernit a peccatoribus, ut non a te longe sed ,

tecum sit salus? Hoc te nempe discernit, quia id quod

isli non egerunt, ipse fecisti, hoc est, Dei justificationes

exquisisti. « Quid autem habes quod non accepisti^? »

Nonne tu es qui paulo ante dicebas « Clamavi in toto :

» corde meo exaudi me, Domine, justificationes tuas

,

» exquiram ? » Ergo ab illo ad quem clamasti ut eas ,

exquireres accepisti. Ipse te igitur discernit ab eis, a qui-

bus propterea longe est salus, quia justificationes Dei non
exquisierunt.
IV. Yidit hoc etiam ipse. Neque enim ego id viderem, nisi

in ipso viderem, nisi in ipso essem.Gorporis enimChristi

< P?al. cxTiii, i53. — ' Luc xiv, 11, et xviii, 14. — ^ Psal. ctv?h, iS^.
— M llii.J i55. — ^ I Cor. IV, 7.
 ,,

ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XXX. 633

verba ista sunt, cujus membra sumus. Vidit hoc, inquam,
continuoque subjecit, « Miserationes tuae multse, Domine.»
Etiam hoc ergo quod exquirimus justificationes tuas, per-
tinet ad miserationes tuas. « Secundum judicium tuum
» vivifica me^. » Novi enim quia et judicium tuura sine
tua miseratione non erit super me.
V. « Multi persequentes me et tribulantes me ; a testi-
» moniis tuis non declinavi^. » Factum est, novimus
recolimus , agnoscimus. Purpurata est universa terra san-
guine Martyrum •, floret ccelum coronis Martyrum , or-
iiatae sunt Ecclesiae memoriis Martyrum , insignita sunt
tempora natahbus Martyrum, crebrescunt sanitates me-
ritis Marlyrum. Unde hoc, nisi quia completum est quod

praedictum est de homine isto toto terrarum orbe diffuso,

« Multi persequentes me et tribulantes me ; a testimoniis
» tuisnon declinavi ? » Agnoscimus et gratias agimus ,

Domino Deo nostro. Tu namque homo , tu in aHo Psal-

mo, tu ipse dixisti « Nisi quia Dominus erat in nobis, for-
:

» tasse vivos absorbuissent nos ^. » Ecce quare ab ejus

testimonlis non decHnasti et ad palmam supernae voca- ,

tionis inter manus multorum persequentium tribulan-

tiumque venisti.
Yl. « Yidi , inquit, insensatos , et tabescebam : » vel,
*
sicut alii codices habent : « Vidi non servantes pactum : »

et hoc plures habent. Sed qui sunt qui pactum non ser-
vaverunt, nisi qui decUnaverunt a testimoniis Dei tribu- ,

lationesmultorum persequentium non ferentes ? Hoc est

autem pactum ut qui vicerit coronetur. Hoc pactum
, ,

non servaverunt qui persecutionem non tolerantes a tes-

,

timoniis Dei negando declinaverunt. Hos ergo iste vidit

et tabescebat quia diligebat. Zelus ille est enim bonus
,

de amore veniens non livore. In quo enim non servave-

,

J Psal. cxTiu, i56. — » Ibid. iS^. — ' Id. cxui, 2, — 4 IJ. cxtui, i58.
 ,

534 S. AUGUSTINI EPISCOPI

runt pactum , secutus adjunxit : « Quia eloquia tua non
» custodierunt. » Ea quippe in tribulationibus nega-
verunt.
VII. Et commendat se iste differens ab eis , ac dicit :

« Yide quoniam mandata tua dilexi^. » Non ait : Eloquia

vel testimonia tua non negavi quod Martyres ,
facere co-
gebantur , et non facientes intolerabilia patiebantur : sed
hoc dixit ubi fructus est omnium passionum Quia : si tra-
didero corpus meum ut ardeam , charitatem autem non
habeam, nihilmihi prodesf^.Hanc iste commendans ait:
« Vide quoniam mandata tua dilexi. » Deinde postulavit

prsemium « Domine, in tua misericordia vivifica me. »

:

Isti mortificant , praemium poscitur in

tu vivifica. Sed si

misericordia , quod reddere debet justitia quanto magis •,

impensa est misericordia, ut obtineretur cui praemium de-

beretur , ipsa victoria ?

VIII. « Principium , inquit , verborum tuorum veritas,

» et in aeternum omnia judicia justitiae tuae^. » A veritate,
inquit , tiia verba procedunt , et ideo veracia sunt , et
neminem laUunt, quibus praenuntiatur vita justo ,
pcena
impio. Haec sunt quippe in aeternum judicia justitiae Dei.

SERMO XXXI.
I. QuAs persecutiones a regibus terrge corpus Christi
hoc est, sancta Ecclesia pertulerit, novimus. Agnoscamus
ergo hic etiam ejus verba dicenlis : « Principes persecuti
» sunt me gratis, et a verbis tuis formidavit cormeum*.»
Quid enim Christiani laeserant regna terrena, quamvis eis
regnum coeiorum promiserit rex eorumPQuid, inquam,
' Psal. cwiii, iDQ. — » I Gor. xiii, 3. — ^ Psal. civiii, 160. — ^Jbid. 161.
 :

ENATlRi.TIO IN PSALMTJM CXVIII, SERMO XXXI. 535

Jaeserant regna terrena ? Numquid eorum rex milites suos
prohibuit inipendere et exhibere quae debentur regibus
terrte? Nonne de hoc sibi calumniam mohentibus Judaeis
ait : « Reddite Caesari quse Ceesaris sunt, et Deo quae Dei
» » Nonne tributum de ore piscis etiam ipse per-
sunt^?
solvit ?Nonne praecursor ejus mihtibus regni hujus quid
facere deberent pro aeterna salute quaerentibus non ait
Cingulum solvite, arma projicite regera vestrum dese- ,

rite ut possitis Domino mihtare

, sed ait « Neminem : :

» concusseritis, nuUi calumniam feceritis, sufficiat vobis

» stipendium vestrum Nonne unus militum ejus et ^? »

dilectissimus comes ejus, commilitonibus suis, et quodam

modo Christi ProvinciaHbus dixit « Omnis anima potes- :

» tatibus subhmioribus subdita sit ? » Et paulo post ait :

<( Reddite omnibus debita, cui tributum , tributum ; cui

» vectigal vectigal
, cui timorem, timorem ; cui hono-
j

» rem , honorem. Nemini quidquam debeatis, nisi ut in-

» vicem diHgatis^. » Nonne praecepit ut pro ipsis etiam
regibus oraret Ecclesia? Quid ergo eos Christiani offendc:
runt? quod debitum non reddiderunt? in quo Christiani
non sunt terrenis regibus obsecuti? Ergo terreni reges
Christianos gratis persecuti sunt. Sed quod subjecit at- ,

tende : « Et a verbis tuis formidavit cor raeum. »Habue-

runt quidem et illi verba minacia, Expello, proscribo,
occido , ungulis torqueo , ignibus torreo , bestiis subrigo,

membra dilanio : sed tua me potius verba terruerunt •,

« Nolite timere eos qui corpus occidunt , et postea non

» hahent quid faciant 5 sed eura timete qui habet potes-
» tatem et corpus et animam perdere in gehennam*. Ab
» his verbis tuis formidavit cor meum : » et contempsi

' Mattl). «11, 21.— » Liic. m, ik ~ * Rona. lui, i et 7, 8,— 4 Matth.

X, 28.
 ,

536 5. ArGUSTI>I EPISCOPl

homincm persecutorem meum , et vici diabolum seducto-
rem meum.
II. Denique sequitur : « Exultabo ego super eloquia
» tua, sicut qui invenit spolia multa^ » Per ea verba
vicit, a quibus formidavit. Victis enim spolia detrahun-
tur sicut victus et spoHatus est ille , de quo dicitur in
:

Evangeho : « Nemo intrat in domum fortis, ut vasa ejus

)) diripiat , nisi prius alligaverit fortem^. » Sed spoHa
multa inventa sunt, quando patientiam mirati Martyruni
etiam qui persecuti sunt crediderunt, et qui regem nos-
trum detrimento mihtum ejus sunt damnificare moHti
ab illo sunt insuper acquisiti. Quisquis ergo a verbis Dei,
ne in certamine vincatur formidat, super eadem verba
victor exuhat.
III. Nam ne putaremus ex illa formidine odium verbo-
rum Dei potuisse subrepere, quamvis jam dixerit : « Exul-
» tavi super eloquia tua » quod utique non diceret
5 si ,

odisset ea tamen adhuc addidit, et dicit « Injustitiam

, :

» odio habui, et abominatus sum legem autem tuam di- ^

» lexi^. » Nempe a verbis ejus illa formido non fecit eo-

rumdem verborum odium sed integram tenuit charita- ,

tem. Neque enim lex Dei non sunt verba et eloquia Dei.
Absit ergo ut timore pereat amor ubi castus est timor. ,

Sic patres a fiHis piis et timentur et amantur sic pudica :

conjux virum et timet ne ab iUo deseratur et amat ut

, ,

fruatur. Si ergo et pater homo , et conjux homo , et ti-

meri et amari debet : multo magis « Pater noster qui in

M cneHs est^ , et ille sponsus, non carne prae fiHis homi-
num , sed virtute formosus ^. A
quibus enim diHgitur lex
Dei, nisi a quibus diHgitur Deus? Et quid habet bonis
' Psal. cxvin, 162. — » MaUh. xii, 29 — 3 Psal. csviii, i63. — 4 MaUh.
VI; 9. — * Psal. xtiv, 3.
 :

ENARRATIO IN PSALMUM CXVIII , SEHMO XXXI. 537

filiis triste lex patris An quoniam « Quem diligit corri-
?

pit , et flagellat omnem filium quem recipit ? » At qui ^

liaec judicia respuit ,

promissa non recipit. Paterna ergo
judicia laudentur et in flagello, si promissa diligantur in
praemio.
IV. Ita plane facit iste, qui dicit : « Septies in die lau-

)) davi te , super judicia justitiae tuae -. Septies in die »

quod ait , significat semper. Solet esse quippe iste nume-
rus universitatis indicium : propter quod sex diebus di-
vinre operationis, septimus adjectus est quietis ^ : et per
septem dies currentes et recurrentes , tempora universa
volvuntur. Nec ob aliud dictum est : « Septies cadet jus-
)) tus, et resurget : )) id est, non perit justus, modis
omnibus humiliatus sed non praevaricatus alioquin non, ,

erit justus. Nam pro omni genere tribulationis qua in ,

conspectu hominum dejicitur, positum est, septies cadit

et pro eo quod ex ipsis omnibus tribulationibus proficit,
positum est : « Resurget. )) Satis iUustrat in eo libro con-
sequens sententia praecedentem : ibi enim sequitur: «Im-
)) pii autem infirmabuntur in mahs^)) Hoc est itaque justo

septies cadere et resurgere, in omnibus mahs non infir-

mari. Meiito igitur septies in die laudavit Ecclesia Deum

super judicia justitiae ipsius -, quia cum tempus esset ut
judicium inciperet a domo Domini^ , in omnibus tribula-
tionibus suis non infirmata , sed coronis Martyrum glori-
ficata est.

V. Pax multa inquit, dihgentibus legem tuam et

« , ,

» non scandalum
est eis Utrum ipsa lex dihgenti- ''. ))

bus se scandalum non est an dihgentibus eam nuflum ,

est undecumque scandalum? Sed utrumque recte intelh-

gitur. Qui enim dihgit Dei legem etiam quod in ea non ,

* Hebr. xii, 6. — » Psal. cxviu, 164. — ' Gen. u, 2.— 4 Piov. xxiv. iG.
— • I Petri IV, 17. — 5 Psal. cxvui, i65.
538 S. AUGrSTINI episcopi
intelligit honorat 5 et quod ei sonare videtur absurde , se
potius non intelligere _,
et aliquid magnum latere ibi judi-
cat. Ideo lex Dei non est ei scandalum. Ut autem nuUum
scandalum omnino patiatur , non sic homines sanctse cu-
jusque professionis attendat, ut fides ejus ex eorum mo-
ribus pendeat, ne ahquibus cadentibus quos pro magno
habebat , ipse scandalo pereat : sed ipsam Dei legem dih-
gat , et erit eipax muha nuUumque , scandalum. Securus
enim dihgit eam, in qua etiamsi multi peccant, peccare
ipsa non novit.
VI. « Expectabam inquit salutare tuum, Domine, et , ,

)) mandata tua dilexi*. » Quid enim justis profuisset an-

tiquis Dei dilexisse mandata, nisi eos Christus,qui est Dei
salutare , liberasset ^ cujus etiam spirito impertito man-
data Dei dihgere potuerunt ? Si ergo expectabant salutare
Dei ,
qui mandata ejus dilexerunt : quanto magis neces-
sarius erat Jesus, hoc est, salutare Dei , salvis faciendis

eis ,
qui mandata ejus non dilexerunt ? Potest ista etiam
sanctis istorum temporum •, ex quo gratia revelata Evan-
gelium praedicatur, congruere prophetia expectant enim :

Christum qui raandata Dei diligunt, ut cum Christus ap-

paruerit vita nostra tunc et nos appareamus cum illo in
,

**.
gloria
VII. « Custodivit, inquit, anima mea testimonia tua ,

» et dilexi ea nonnulh codices ha-

valde^: » vel, sicut

bent, « Dilexit » ut subaudiatur, « Anima mea. » Cus-

,

todiuntur testimonia Dei dum non negantur. Hoc est ,

Martyrura ofiicium, quia testimonia graece martyria nun-

cupantur. Sed quia pro testimoniis Dei etiam flammis con-
cremari sine charitate nihil prodest^, ideoaddidit, « Et

» dilexi ea valde. » Supra autera dixerat : « Mandata tua

» Psal. cxvin, i66. — ' Coloss, iii, 4- — ' Pfal. civin, 167. — 4 i Cov.
XIV , i3.
 —

enarrAtio in psalmum cxviii_, sermo XXXI. 639

» dilexi : » deinde sequenti versu , « Testimonia tua , et
» custodivi, et dilexi «Et mandata tua et tes- : » postea,
» timonia tua custodivi.» Ait enim « Custodivi mandata :

» tua et testimonia tua^ » Qui enim diligit ipsa veraci- ,

ter libenterque custodit.Plerumque autem dum mandata

Dei custodiuntur, fiunt inimici contra quorum volunta-
tem custodiuntur : tunc vero fortiter et testimonia custo-

dienda sunt , ne persequenlibus inimicis negentur.

VIII. Cum ergo se iste utrumque fecisse dixisset, Deo
tribuit unde fecit
adjungendo atque dicendo « Quia
, :

» omnes viae meae

in conspectu tuo Domine. » Ideo, in- ,

quit « Custodivi mandata tua et testimonia tua quia

,
;

» omnes viae meae in conspectu tuo. » Tanquam diceret Si :

avertisses a me faciem tuam, fierem conturbatus, nec tua

mandata et testimonia custodirem. Custodivi ergo, « Quia
» omnes \\ve meae in conspectu tuo. » Propitio quippe et
adjuvante conspectu , voluit intelligi Deum videre vias
suas : sicut oravit qui dixit : « Ne avertas faciem tuara a
» me ^. » Nam utique facies Domini est et super facientes
mala , sed ut perdat de terra memoriam eorum^. Non sic

profecto iste dixit vias suas ab illo videri ; sed sicut novit
Dominus viasjustorum*^ et sicut ait Moysi, «Scio te prae
» omnibus^. » Nam si hoc eum non adjuvaret gradien-
tem ,
quod ejus viae sunt in conspectu Dei , non diceret
ideo se custodisse mandata et testimonia ejus, quia omnes
viae suae sunt in conspectu Domini. Novit enim audire,
« Servite Domino in timore, et exultate ei cum tremore :

» apprehendite disciplinam , ne quando irascatur Domi-

» nus, et pereatis de via justa^. » Quia nisi in conspectu
Domini esset via justa non esset. Nam hunc tiraorem et
,

tremorem apostolus etiam Paulus imponit eis quibus di-

• Psal. cxvni, i68. — ' Id. xtvi, 9. — ^ Id. xxxui, 17. — 4 Id, i, 6.
5 Exod. xxxui, 17. — 6 Psal. 11, 11, i2.
540 S. lUGUSTINI EPISCOPI
cit : « Cum timore et tremore vestram ipsorum salutem
» operamini. » Et cur hoc dixerit aperiens, u Deus est
» enim , inquit ,
qui operatur in vobis , et velle et ope-
» rari pro bona voluntate *. » Ad hoc sunt ergo in cons-
pectu Domini viae justorum ut dirigat gressus eorum ,. ,

quoniam ipsse sunt vioe de quibus scriptum est in Prover-

biis « Vias autem quoe a dextris sunt
: novit Dominus , :

» perversae autem sunt, inquit, quae a sinistris"^ » ut :

intelligeremus quod eas non noverit Dominus propter ,

quod perversis dicturus est : « Non novi vos'. » Porro ut

ostenderet ,
quo fructu vias quae a dextris sunt, id est,
justorum, noverit Dominus , continuo subjecit , « Ipse
» enim rectos faciet gressus tuos , et itinera tua in pace
» producet *. » Ecce quare ait etiam iste , « Custodivi
» mandata tua et testimonia tua. » Et velut qusereremus
hoc unde potuerit. « Quia omnes inquit vise meae in , ,

» conspectu tuo Domine. » ,

SERMO XXXII.

I. VocEM nunc orantis audiamus quoniam quis oret

:

novimus , et nos ipsos, si reprobi non sumus, in membris

hujus orantis agnoscimus. « Appropinquet oratio mea iii

» conspectu tuo, Domine ^. » Id est , oratio mea ,

quae fit

in conspectu tuo, appropinquet enim Do- tibi. Prope est

minus his qui obtriverunt cor''. « Secundum eloquium

tuum da mihi intellectum » Promissum petit. Nam hoc ,

ait Secundum eloquium tuum; » tanquam diceret, Se-

:

» Pliilip. li, 12, i3.— » Prov. iv, 27.— 3 Matth. vu, 23.-4 ProY. iv^a?.
— 5 Psal, cxviu, 169, — 6 1(1. sxxm, 19.
 ENA.RRATIO IN PSALMUM CXVIII , §ERMO XXXII. 541
cundum proraissum tuum. Promisit enimhoc Dominus ,

ubi ait : « Intellectum dabo tibi^ »

II. « Intretpostulatio mea in conspectu tuo, Domine,

» secundum eloquium tuum eripe me^. » Repetit quo-

dam modo quod petivit. Nam quod prius dixerat u Ap- :

» propinquet oratio mea in conspectu tuo Domine » , ;

huic simile est quod ait poslerius, « Intret postulatio mea

» in conspectu tuo Domine » et quod prius « Secun- , , ,

« dum eloquium tuum da mihi intellectum » huic con- 5

gruit quod posterius « Secundum eloquium tuum eripe :

» me. » Accipiendo quippe intellectum eripitur ,

qui per
se ipsum non inteUigendo decipitur.
III. « Eructabunt, inquit, labia mea hymnum , cum

» docueris me justificationes tuas '. » Novimus quemad-

modum doceat eos Deus qui sunt docibiles Deo. Omnis
enim qui audivit a Patre et didicit venit ad eum qui jus- , ,

tificat impium^ ut non solum memoria retinendo, verum

:

etiam faciendo custodiat justificationes Dei. Sic enim qui

gloriatur , non in se ipso , sed in Domino gloriatur ^ , hym-
nusque eructatur.
IV. Sed jam quia didicit et laudavit doctorem Deum,
deinde vult docere. « Pronuntiabit , inquit Hngua mea
,

» eloquia tua, quia omnia mandata tua justitia^. » Cum

hnec se pronuntiaturum dicit , utique minister fit verbi.
Quamvis enim Deus doceat intrinsecus : tamen fides ex
auditu est. Et quomodo audiunt sine praedicante''? Neque
enimquia Deus dat incrementum^, ideo non est plantan-

dum et rigandum.
V. Scit autem quae pericula secutura sint a contradi-

centibus et persequentibus , cum fuerit pronuntiator elo-

' Psal. XXXI , 8. — ' Id. cxviii , 170. — ' Ibid. 171. — 'i
Joau. vi, 45.
— * I Cor. 1, 3i.— 6 Psal. cktiu, 177. — 7Rom x, 14 et 17.-— 8 i Cor.

III 7.
,
 ,

542 S. ItJGUSTINI EPISCOPl

quiorum Dei : propter qnod adjunxit : « Fiat manus tua,

» ut salvum me faciat-, quia mandata tua elegi ^ » Ut non
timerem nec solum cor , meum teneret , sed lingua etiam
pronuntiaret eloquia tua, Mandata tua elegi, » timo- «

remque amorecompressi. Fiat ergomanus tua, utsalvum

me de manu facias aliena. Sic autem Deus salvos Martyres
fecit, cum eos in anima non permisit occidi. Nam secun-
dum carnem vana salus hominis'^. Potest et sic accipi
« Fiat manus tua, » ut manus Dei Christus inteJhgatur;
juxta illud Isaiae , « Et brachium Domini cui revelatum
» est^? Non enim erat factus Unigenitus cum per eum
» ,

facta sint omnia^ sed factus est ex semine Davld^, ut

:

esset Jesus, id est, Salvator, qui jam erat Creator. Sedcum

famihare sit Scripturae, « Fiatmanus tua^ » et, « Facta
» est manus Domini : » nescio utrum possit hic sensus in
eis locis omnibus obtineri. Sane ubi audimus quod sequi-
tur, « Concupivi salutare tuum , Domine*^ : » etiam no-
lentibus omnibus inimicis salutare Dei nobis Christus ,

occurrat ipsum se concupisse justi antiqui veracissime

:

confitentur, ipsum concupivit Ecclesia venturum de visce-

ribus matris, ipsum concupiscit Ecclesia venturum a dex-
tera Patris. Subjungitur autem huic sententiae, « Et lex
» tua meditatio mea est. » Quia lex perhibet testimonium

Christo.
VI. Sed inhac fide, cum cordecredituradjustitiam, ore
autem confessio fit ad salutem ' ; fremant gentes ,
popuU
raeditentur inania , occidatur certe caro dum praedicat te :

« Vivet anima mea, etlaudabit te, et judicia tua adjuva-

» bunt me. » Judicia quippe iJla sunt ,
quse tempus erat
ut inciperenta domo Domini^.» Sed, « Adjuvabunt me,
» inquit. » Etquis non videat quantum adjuverit EccJesiam
' Psal. cxvui, 173. — ux, — > Id. i3. ^ Isai. lui, r. — 4 Joan.r , 3. —
5 Rom. I, 3. — ^Psal, cxvui, 174. — 7 Id. u, i. — ^ i Petr. iv, 17.
 ,

EKARRlTIO IN PSALMUM CXVIII , SERMO XXXII. 643

sanguis Ecclesiae ? quanta ex illa semente seges toto orbe
surrexerit?
VII. Novissime prorsus aperit se , et quae persona per
totum Psalmum loquebatur ostendit. « Erravi inquit , ,

» sicut ovis perdita qua^re servum luum,quia mandata tua

:

» nonsumoblitus^»NonnuIlicodicesnonhabent«Quaere,»
sed « vivifica. » Una quippe syllaba interest, qua inter se

in grseco distant ^rcrcv et 5V-r,orov •

unde et ipsi codices graeci va-

riant. Sed quodlibet horum sit, ovis perdita quaeratur, ovis

perdita vivificetur, propter quam pasior ejus nonaginta no-
vem eteam quaerens^, Judaicis lacera-
dimisit in montibus,
tus est vepribus. Sed adhuc quaeritur adhuc quaeratur, ex ,

parte inventa adhucquaeratur^. Ex ea namque parte, qua

dicit iste , « Mandata tua non sum oblitus » inventa est ^ ,

sed pereos quimandata Dei eligunt, coUigunt, diligunt,

adhuc quaeritur, et per sui pastoris sanguinem fusum at-
que dispersum in omnibus gentibus invenitur.
,

VIII. Ut potui, quantum a Domino adjutus sum, Psal-

mumistum magnumpertractaviet exposui. Quodprofecto
melius sapientiores doctioresque fecerunt, sive facturi
sunt ^ nec ideo tamen ei nostrum deesse debuit ministe-
rium, maxiraeid deme flagitantibus fratribus quibus sum ,

debitor hujus otficii. Quod autem de alphabeto hebraeo,

ubi octoni versus singulis subjacent litteris, atque ita
Psalmus totus contexitur, nihil dixi, non sit mirum^
quoniam nihil quod ad istum proprie pertineret invenit :

non enim solus habet has litteras. Illud sane sciant qui ,

hoc in graeca et latina scriptura quoniam non illicserva- ,

tum est invenire non possunt omnes octonos versus in

, ,

hebraicis codicibus ab ea quae iDis praeponitur , littera in-

cipere •, sicut nobis ab eis qui illas noverunt litteras, indi-

catum est. Quod multo dihgentius factum est, quam

' Psal. cxvui, 176. — » MaUh. xvui, 12. — ^ Luc. xv, 4-
544 §. irGXJSTiNi EPiscopi

nostri vel latine vel punice, quos Abecedarios vocanl

Psalmos, facere consueverunt. Non enim omnes versus,
donec claudatur periodus sed solos primos ab eadem lit-,

tera incipiunt ,
quam praeponunt.

^fVV%WV» ^'VW\<VVW\lWt'VVVVWV»'WV%WV\WV\WV\VVV\<VVV\'WM^«V\<WVt^lVVt WMfWVt

ENARRATIO
IN PSALMUM CXIX.

Sermo ad plebem.

I. Brevis Psalmus est^, et valde utilis ,

quem modo no-
bis cantatum audivimus, et cantando respondimus. Non
diu laborabilis in audiendo, nec infructuose laborabitis in
operando. Est enim, sicut ejus titulus prsenotatur, «Can-
» ticum graduum. » Graece scriptum est , ava6x6|j.a)v. Gra-
dus vel descendentium sunt vel ascendentium : scd gradus
quomodo in his Psalmis positi sunt , ascendentes signifi-
cant. Intelligamus ergo tanquam ascensuri : nec ascensio-
nespedibus corporalibus quaeramus, sed sicutinalioPsalmo
scriptum est,(( Ascensiones in corde ejus disposuit, in con-
)) locum quem disposuil-. » Dixitascen-
valle plorationis, in
Unde? A convalle plorationis.
siones, ubi ? Id est, in corde.
Et jam quo ascendatur tanquam deficit sermo humanus,
,

nec explicari potest, forte nec cogitari. Audistis modo cum

Apostolus legeretur,(( Quod oculus non vidit,nec auris audi-
)> vit, nec in cor hominis ascendit^ . )) In cor horainis non ascen-
dit,cor hominis iliuc ascendat. Ergo, Quia oculus non vidit,
ViJe D. Guillon , toin. xxii, pag. 36-38. — » Psal. Ltxxui , 6, 7.
—
3 I Cor. II, 9.
 »

ENARRATIO II» FSALMIJM CXIX, 545

)) nec auris audivit, iiec iii cor liominis ascendit » •, quomodo
dici posset ,
quo ascendendum est ? Ideo cum dici non
posset, ait : « In locum quem disposuit. Quid tibi plus dic- ))

turus sum ait homo per quem Spiritus sanctus loqueba-

tur? in locum talem, aut locum talem
? Quidquid dixero^

terrenum cogitas, humi repis, carnem portas Corpus :

quod corrumpitur aggravat animam et deprimit terrena ,

inbabitatio sensum multa cogitantem. Cui loquar? quis

auditurus est ? quis capiel , ubi erimus post hanc vitam
,

si incorde ascenderimus ? Quia ergo nemo, speraaliquem

inefTabilem beatitudinis locum ,
quem tibi disposuit qui
ascensiones etiam in corde tuo disposuit. Sed ubi ? In con-
valle plorationis. Convallis humilitatem significat, mons
celsitudinem significat.Est mons, quo ascendamus , spiri-
tahs quaedam celsitudo. Et quis est iste mons, quo ascen-
dimus, nisi Dominus Jesus Christus? Ipse tibi fecit pa-

tiendo convallem plorationis ,

qui fecit manendo montem
ascensionis. Quid est valJis plorationis? « Verbum caro
» factum est , et habitavit in nobis '^.
» Quid est valhs
plorationis ^ ? Prsebuit percutienti se maxillam , saturatus
est opprobriis ^. Quid est vallis plorationis ? CoLiphizatus
est, sputis ilhnitus , spinis coronatus, crucifixus est. Hsec
est valhs plorationis, undetibi ascendendum est. Sed quo
ascendendum est? « In principio erat Verbum, et Verbum
» erat apud Deum, et Deus erat Verbura^. » Ipsum enim

« Verbum caro factum est, et hal)itavitin nobis. » Sic des-

cendit ad te , ut maneret in se : descendit ad te^ utfieret
tibi convalhs plorationis ; mansitin se , ut esset tibi mons
ascensionis. « Erit, inquit Isaias, in novissimis diebus
» manifestus monsDomini paratus in cacumine montiura''.
Ecce quo ascendenduni est. Sed noh aliquid terrenum co-
'
Snp. IX, 5.- » Joan. i, i^. — ^ Tliren. ni,3o.— ^ M^tth. xxvn,3f> ^
3 Joan. I, I. — *-'
Isai. )i, 2.

cxviii. 35
 .

546 S. AUGUSTIWI EPISCOPI

gitare , moatem audisti alta qusedam cogites
nec quia ,

terrae cum saxum audis aut petram duritia a te

: nec ,

intelligatur nec cum audis leonem

^ cogites feritatem , •,

nec cum audis agnum cogites pecus. Nihil horum est in

,

se, etomnia factus est pro te. Hinc ergo ascendendum est,
iiluc ascendendum ab exemplo ipsius ad divinitatem
; ,

ipsius. Exemplum enim tibifecit humihando se. Nam qui

nolebant a convalle plorationis ascendere , compressisunt

ab enim volebanthabere ascensum ho-
ipso. Praepropere ,

nores altos cogitabant viam humiiitalis non cogitabant.

,

InteJligat Gharitas Vestra quod dico, duos Discipulos vo-

luisse ad latera Domini, unum addexteram, alterum ad
sinistram sedere ^ vidit eos Dominus praepropere et prae-
:

postere dehonoribus cogitare, cum priusdiscere deberent

humiiiari ut exaitarentur et ait eis Dominus, « Potestis
^

» bibcre caiicem quem ego bibiturus sum ^ ? » Ipse enim

in convalle plorationis bibiturus erat caiicem passionis :

illi autem non aitendentes humiJitatera Christi compre-

,

liendere voiebant altitudinem Christi. Revocavit iilos ad

viam, tanquam aberrantes non ut negaret iUisquod vel- :

lent, sed ut ostenderet qua venirent.

II. Itaque, fratres mei , hunc Psalmum ascensionis can-
temus ascensuri in corde quia ut ascendamus descen-
•,

sum est ad nos. Nam vidit scalas Jacob, et in ipsis scalis

demonstrati sunt ei ascendentes et descendentes ": utrum-

que vidit. Possumus putare ascendentes visos, proficien-
tes-, desceudentes , deficientes : quiaet revera invenimus
hoc inpopuloDei; aliiproficiunt, alii deficiunt. Poterant

istos significare ilise scalae , sed forte melius intelliguntur

omnes boni in iilis scalis et ascendentes et descendentes
,

Non enim frustra non dictum est cadentes, sed descen-

dentes. Multumautem interest inter descendereetcadere.
> MaUh. xs, 21. — » Ibid. 22. — * Gen. xiviii, i2.
 ENARRlTIO IK PSALMUM CXIX. 647
Nam quia cecidit Adam % ideo descendit Christus : ille

cecidit, ilJe descendit > ille cecidit superbia, ille descen-

dit misericordia. Non autem ipse solus descendit : et qui-
dem de coelo ipse solus descendit ^ sed multi imitantes eum
sancti descendunt ad nos, et descenderunt ad nos. Nam
in quadam altitudine cordis liabitabat Apostolus, cumdi-
ceret enim mente excessimus Deo -. » Jam quod
: « Sive
mente excesserat Deo excesserat. Excedens enim mente
,

omnem humanara fragilitatem omnem saecuU temporali- ,

tatem, omnia quaecumque nascendo et occidendo vanes-

cunt , transeuntia haec , habitabat corde in quadam inef-
fabihcontemplatione, quantum poterat, de quadicitquia
« Audivit ineffabiliaverba, quae non hcethominiloqui^.
Sed tibi illa loqui non posset : ipse autem videre illa ut-
cumque posset, quae tibi loqui non posset. Itaque si sem-
per manere vellet in eo quod videbat non pote- , et loqui
rat, te non levaret ubi et tu posses videre. Quid autem fe-

cit.? Descendit. Nam ibi ait « Sive enim mente excessimus :

)) Deo, si ve temperantes sumus vobis. » Quid est^ « Tempe-

)) rantes sumus Sic loquimur ut capere possitis.
.?
Quia , ))

et Christus talem se fecit nascendo et patiendo, ut possent

de homines loqui quia de homine homo facile loqui-
illo :

tur. De Deo homo quando loquitur sic, quomodo Deus est.^

Homo autem de homine facile loquitur. Ut ergo magni
descenderent ad parvos, et non illis tamen loquerentur
nisi magnum , ipse qui magnus erat , factus est parvus , ut
de illo magni parvis loquerentur. Audistis modo quod
dico, cum Apostokis legeretur. Si autem advertistis, dixit
hoc : « Non potui vobis loqui quasi spiritalibus sed quasi ,

» carnalibus*. » Ergo spiritalibus in excelsis loquitur^

carnalibus autem ut ioquatur_, descendit. Nam ut sciatis
quia cum descendit , de illo qui descendit loquitur : Ecce
»
Gen. m, 5. — »2 Cor. v, 3. — 3 ij. x,j^ ^. — 4 , Cqj. m^ ,

35.
 548 S. ATJGUSTINI EPISCOPI

Joannes manentem m se loquitur : « In principio erat

» Verbum , et Verijum eral apud Deum, et Deus erat Ver-
'
» bum 5 hoc erat in principio apud Deum. Omnia per ip-
)) sum facta sunt , et sineipso factum estnihil^ )> Cape,
si potes ; arripe, cibus est. Sed dicturus est mihi, IlJe
quidem cibus est, sed ego infans sum, lactandus sum ,

ut idoneus fieri possim ad manducandum cibum. Ergo

quia tu lacte nutriendus es, ille autem cibus est, ipse ci-

buspercarnem tibi trajectus est adfauces. Quomodoergo

cibum mater comedit ut per carnem trajiciat ad infantem ,

lac factum sic cibus Angelorum Dominus Verbum caro

:

factum est", et factus cst lac. Et dicit Apostolus : « Lac

)) vobis potum dedi, non escam, nondum enim poteratis,

)) sed nec adhuc quidem potestis^ Ergo dandolac des-

)>

cendit ad parvulos, et quia descendit, descendentem de-

dit. Ait enim : « Numquid dixi me aiiquid intervosscire,
)> Jesum Christum et hunc crucifixum ^? Quia si
Nisi , )>

diceret tantum Jesum Christum^ est Jesus Christusetiara

secundura 'Divinitatem secundum id quod erat Verbura ,

apud Deum Filius Dei Jesus Christus sed hunc, id est,

, :

hoc modo dictum parvuli non capiuut. Quomodo ergo

,

capiunt quilaccapiunt? Jesum Christum, inquit, ethunc

crucifixum. Suge quod pro te factus est, et crescis ad id
quod est. Sunt ergo ascendentes et descendentes. Iniliis

scalis et ascendentes sunt ct descendentes. Ascendentes

qui sunt? Qui proficiunt ad intellectura spiritahum. Des-

cendenles qui sunt ? Qui quamvis quantura homines pos-
,

sunt, fruantur intelhgentia spiritalium, tamen descendunt

ad parvulos , ut taha eisdicant, qualia possuntcapere, et
lacte nutriti possint idonei fieri et vahdi ad capiendura ci-

bura spiriialem. Isaias^ fratres, eliam ipseadnos de des-

'
Jop.n I 1,2.— ' l!'i;i -^- — ' ' -'^^- "' • ^ ~ * U' "> -• " •'
Geu.
X^VUI, 12.
 EnARRATIO IW PSALMtTM CXIX. 649
centilnis fuit : nam et ipsi gradus ejus descendentis appa-
rent. Cum enim diceret de Spiritu sancto : « Requiescet,
» inquit super , eum Spiritus sapientise et intellectus , Spi-
» ritus consilii et fortitudinis, Spiritusscientiseetpietatis,
» et Spiritus timoris Doraini^: » a sapientia coepit, et us-
que ad timorem descendit. Quomodo ille qui docebat a ,

sapientia descendit usque ad timorem tu qui dicis, si :

proficis, a timore ascende ad sapientiara. Scriptum est

enim, initium sapientite timor Domini. Jam ergo Psalmum
audite.Ecce ante oculos nostros ponamus ascensurum
hominem-: ubi ascensursum? In corde. Unde ascensurum?
Ab humilitate, id est, aconvalle plorationis. Quo^iscen-
surum? Ad quod cum dici non posset,
illud ineffabile,
dictum est quem disposuit^. »
: « In locum
III. Cum ergo sic homo coeperit disponere ascensum;

hoc dico apertius, cum coeperit homo christianus cogitare

proficere , incipit pati hnguas adversantium. Quicumque
illas nondum passus est, nondum profecit : quicumque
non patitur nec conatur proficere. Vult nosse quid
illas ,

dicamus? imo quid audiaraus simul, experiatur. Incipiat

proficere, incipiat velle ascendere, velle coiitemnere ter-
rena, fragilia, temporalia, feHcitatem saecuh pro nihilo
haberc , Deum solum cogitare, lucris non gaudere, dam-
nis non contabescere, omnia etiam sua velle vendere et
pauperibus tribuere", et sequi Christumrvideamus quem-
admodum patiatur linguas detrahentium et multa con-
tradicentium , et quod est gravius , (juasi consulendo a sa-

lute avertentium. Qui enim consulit ahcui , ad salutem

consuht, ad id quod prodest consulit ille autem quasi :

consulens retrahit a saUite. Quia ergo videtur habere

,

palhum consulentis, ethabet venenum perimentis, lingua

dolosa dicta est. Ascensurus ergo, contraipsas;linguaspri-
'
Isai. XI, 2, 3. — » Prov. i, 7. — ^ Vtt<\. i.xxini, 7.
550 S. i.UGUSTINI EPISCOPI

mo Deiim deprecatur : ait enim : « Ad te, Domine, cum

» tribularer, clamavi, etexaudisti me^ » Unde illum exau-
divit? Ut jam constitueret eum ad gradus ascendendi.
IV. Et quia jam ascensurus est exauditus, quid orat?
« Domine, erue ammam meam a labiis injustis et a lin-
•» gua dolosa ^. » Quse est lingua dolosa? Subdola, habens
imaginem consulendi, et perniciem nocendi. Ipsi sunt
qui dicunt Et tu hoc facturus es quod nemo fecit et
:
, 5

tu solus eris Christianus? Et si ostenderit alios hoc facere,

et legerit Evangelium ubi praecepit Dominus fieri et le- ,

gerit Actus Apostolorum-, illi quid dicunt in lingua sub-

labiis iniquis ? Non poteris forle implere
dola et multum ,

estquod aggrederis. Alii prohibendo deterrent^ ahi lau-

dando plus premunt. Quia enim tahs est vita quae jam ,

occupaverit mundum, tanta auctoritas Christi est, ut re-

prehendere jam Christum nec Paganus audeat : legitur iile

qui reprehendi non potest, quia dixit : « Yade, veiide

)) omnia quae habes , et distribue pauperibus , et sequere

)) me^ : )) Chrisio contradici Evangeho con- non potest,

tradici non potest, reprehendi Christus non potest con- :

vertit se lingua dolosa ad laudem prohibentem. Si laudas,

hortare. Quare laudando premis? Mehus vituperares, quam
dolose laudares. Quid enim diceres vituperando? Absit.
Foeda vita istaest, mala vita ista est. Sed quia nosti, cum
haec dixeris ,
premi te posse auctoritate evangelica ; con-
vertis te ad ahud dissuadendi genus, ut laudando falso,
me a vera laude prohibeas^ imo laudando Christum , a
Christo prohibeas,dicens, Quid esthoc? Ecceilh fecerunt,
forte tu non poteris. Incipis ascendere, cadis. Monere vi-
detur serpens
, est^ dolosa hngua est, venenum habet. Roga
contrailJam, si vis ascendere, et dic Deo tuo: « Domine,
)) erue animam meamalabiis injustis et a Hnguadolosa. )>

» P»al. cxix, i. — * IbiJ. 2. — J MaUh. u, ai.

 ,

enaerAtio in psalmum cxix. 551

y. Et dicit tibi Dominus tuiis, « Quid daLitur tibi, aut
)) quid apponetur tibi ad linguam dolosam? » Id est,
quod habeas adversus linguam doiosam quod opponas ,

linguae dolosae, quo te raunias adversus linguamdolosam,

« Quid tibi dabitur, aut qiiid apponetur tibi? » Interro-

gavit exercens nam ipse dicturus est quod interrogat.

:

Respondit enim sul)jiciens sibiinterroganti, « Sagittaepo-

» tentis acutae, cum carbonibus desolatoriis : » vel, «vas-
» tatoribus^. » Sive « Desolatoriis » dicas, sive « vasta-
» toribus dicas, ( nam in diversis codicibus diverse scrip-
tum est , ) idem significat. Videte : Vastatores carbones
dicuntur ,
quia vastando et desolando ad desolalionem
facile perducunt. Qui sunt isticarbones? Intelligat Chari-
tas Vestra ,
primo quce sunt sagitlse. « Sagittae potentis
» acutae, » verba Dei sunt. Ecce jaciuntur, et transfigunt
corda. Sed cum transfixa fuerint corda sagittis verbiDei,
amor excitatur, non interitus comparatur. NovitDominus
sagiltare ad amorem : et nemo pulcbrius sagittat ad arno-
rem,quam qui verbo sagittat ^ imo sagittat cor amantis,
ut adjuvetamantem ^ sagittat, ut faciatamantem. Sagittae
autem sunt, cum agimus verbis. Carbones autem vasta-
torcs qui sunt? Parum
agere contra linguam est verbis

subdolam etlabia iniqua, parum estverbis agere etexem-

plis agendum est. Exempla sunt carbones vastatores. Et

quare vastatores dicuntur, breviter accipiatCharitasVestra.

Primo c|uomodo exemplis agendum sit, videte. Lingua
subdola nihilsic novit dicere quo magis subdola est ,

nisi Vide ne non possis implere multum est ad te hoc

, ,

aggredi. Accepisti tu prseceptum evangelicum, habes sa-

gittam : sed carbones nondum habes. Timendum ne sa-
gittri sola non valeat adversus linguam dolosam sunt et :

car])ones. Ut puta incipit enim tibi dicere Deus, Tu non

,

' Psal. csix, 4-

552 S. JlTTGVSTmi episcopi

potes ? quare ille potest? quare alter potuit ? Numquid tu

delicatior es illo senatorePnumquid tu infirmior esillo, aut

illoin valetudinePnumquid tuinfirmiores foeminis?Fcemi-

nae potuerunt, viri nonpossunt? Delicati divltes potuerunt,
pauperes non possunt? Sed cgo, inquit, multum peccavi, et

luultum peccator sum. Numerantur etiam qui multum pec-

caverunt; et eo pkis amaverunt quo plura illis dimissa sunt.
QuomododictumestinEvangelio:Cuimodicumdimittitur,
modicum diligit. Cum ergo fuerintista enumerata, etno-
minatim dicti fuerint hominesqui potuerunt, ille accepta
sagitta in corde, accedentibus etiam carbonibus desolato-
riis, desolatur in illo terrena cogitatio. Quid est enim ,

desolatur? Ad desolationem perducitur. Erant autem in

illo multa quoe male fronduerant ^, multoe carnales cogi-
tationes , saeculares multi amores : ipsi uruntur carboni-
bus desolatoriis fiat purus locus desolatus, in cujus
, ut
loci puritatc faciatDeus aadificium suum quia facta erat -,

ibi ruina diaboli, et aedificatur ibi Christus nam quan- :

diu manet ibi diabolus, non potest tedificari Christus.

Accedunt carbones desolatorii et dejiciunt quod male ,

fuerat aedificatum, et desolalo loco accedit structura feli-

citatis perpetuae. Yidete ergo ,
quare dicti sunt carbones?
Quia qui se convertunt ad Dominum , de mortuis revivis-

cunt. Carbones autem quando accenduntur, antequam

accenderentur, extincti erant. Nam extincti carbones,
mortui dicuntur^ ardentes, vivi appellantur. Exempla
crgo multorum iniquorum ,qui conversi sunt ad Dominum,
carboncs dicti sunt. Audis homines mirari, et dicere, Ego
illum novi, quam ebriosus fuit, cpiam sceleratus, quaiis
amator circi aut amphitheatri , quahs fraudator modo
:

quomodo Deo servit, f^uam innocens factus estl Noh mi-

rari; carbo est. Vivum gaudes, quem extinctum plange-
• Luc. VII, 47.
 ,

enarratio in psAlmtjm cxix. 553

bas. Sed quando laiidas vivum, si nosti laudare, adhibe
illum mortuo ut accendatur quicumque adhuc : id est ,

piger est se([ui Deum admove illi carbonem qui erat

,
,

extinctus , et habeto sagittam verbi Dei et carbonem vas- ,

tatorem , ut occurras labiis iniquis et linguse subdolae.

YI. Quid sequiturPAccepit iste sagittas ardentes , acci-
piat carbones vastatores. Jam repelht hnguam subdolam
et labia iniqua ,
jam ascendit gradum , incipit proficere :

sed adhuc vivit inter malos, inter iniquos •, nondum est

area ventilata : puta quia triticiun factum est, numquid
jam in horreo est.? Adhuc necesse est multa palea prema-
tur : et quantum tantum videt majora scandala
proficit ;

in populo. Nam si non

non videt iniquitatcs si
proficiat, :

non sit verax Christianus, non videt fictos. Etenim, fra-

tres , et de iUa similitudine hoc nos docet Dominus , de
frumentis et zizaniis. « Cum autem crevisset herba et
)) fructum fecisset , tunc apparuerunt et zizania ^ : » id
est _,
quia nulli homini apparent mali, nisi factus fuerit ipse

bonus : quia cum crevisset herba et fructum fecisset

tunc apparuerunt zizania. Jam ergo iste ccepit proficere ,

et coepit videre malos , et multa mala quae ante non no-

v6rat, et clamatad Dominum. « Heu me, quod incolatus
)) meus longinquus, inquit factus est-! » Multum a te ,

recessi, peregrinatio mea facta est longinqua. Nondum

veni in patriam illam ubi cum nullo malo viclurus sum , :

nondum veniadillam societatem Angelorum, ubi scandala

non timebo. Quare autem nondum sum ibi ? Quia a Inco-
))latus meus longinquus factus est. » Incolatus peregri-
natio est. Incola dicitur qui habitat in terra aliena , non
in civitate sua. « Longinquus , inquit , factus est incolatus
» meus. )) Et ubi longinquus? Aliquando, fratres mei
cum peregrinalur homo, inter meliores vivit, quam in
• Matth. xui, 26. — »Pfal. cxix, 5.
554 s. AxJGrsTiNi EPiscopi

palria sua forte viveret : sed non sic est ,

quando de illa

Jerusalem coelesti peregrinamur. Mutat enim homo pa-

triam , et aliquando in peregrinatione illi bene est : inve-
nit amicos fideles peregrinando ,
quos in patria invenire
non potuit. Inimicos habuit , ut de patria pelleretur ; et
cum peregrinaretur, invenit quod non habebat in patria.
Non sic est patria ilia Jerusalem ubi omnes boni qui- , :

cumque inde peregrinatur inter malos est nec recedere , ;

a mahs potest, nisi cum redierit ad societatem Angelorum,

ut ibi sit unde peregrinatur. Ibi omnes jusiietsancti, qui
fruuntur Verbo Dei sine leclione , sine htteris quod enim :

nobis per paginas scriptum est ,

per faciem Dei ilii cer-
nunt. Qualis patria ? Magna patria , et miseri sunt peregrini
ab illa patria.
VII. Sed quod ait iste : « Longinqua facta est peregri-
» natiomea: ))maximeeorumvoxest,idest_,ipsiusEcclesiae,
quse laborat in hac terra. lUius vox est, quse clamat a
fmibus terrae in alio Psalmo dicens : « A fmibus terraead
)> te clamavi^ » Quis nostrum clamat a fmibus terrae?
Nec ego , nec tu , nec ille : sed a fmibus terrae ipsa tota
Ecclesia , tota haereditas Christi clamat ;
quia Ecclesia
haereditasejus, et de Ecclesia dictum est, « Postulaa me,
» et dabo tibi gentes haereditatem tuam et possessionem ,

» tuam terminosterrae*. » Possessio Christi usque adfmes

terrae, et possessio Christi omnes sancti, et omnes sancti

unus homo in Christo quia unitas sancta in Christo est;
,

ipse unus homo dicit « A finibus terrae ad te ciamavi, dum

:

» angeretur cor meum. » Hujus ergo hominis longinqua

peregrinatio facta est inter malos. Et tanquam diceretur

iili. Cum quibus ergo gemas ? « Peregrinatio,
liabitas , ut
» inquit, mea longint[ua facta est. » Sed quid, si cum bonis

esset? Sicum bonis esset non diceret « Heu rae! » Heu, :

' Psal. Lx, 3. — « Id. II, 8.

 ,

enakratio in palmum cxix. 555

vox est miserise vox est calamitatis et infelicitatis sed
, 5

tamen in spe, quia jam vel gemere didicit. Multi enim et

miseri sunt, et non gemunt^ et peregrinantur et redire ,

nolunt. Iste jam volens redire , cognoscit infelicitatem

peregrinationis suse : quia agnovit illam , redit ^ et ascen-

dere incipit, quia Canticum graduum ccepit cantare. Ubi

ergogemit, et inter quos habitat? u Inhabitavit cum ta-
» bernaculis Cedar. » Verbum hoc quia hebraeum est,
proculdubio non intellexistis. Quid est , « Inhabitavicum
)) tabernaculis Cedar? Cedar, quantum meminimus ex »

interpretatione nominumhebrseorum, Tenebras significat.

interpretatum Cedar latine Tenebrse dicuntur. Nostis ,

autem duos filios habuisse Abraham quos quidem com- ,

memorat Apostolus et ad imaginem duorum Testamen- ,

torum esse dicit unus de ancilla erat et alter de libera.

: ,

Ex ancilla Ismael erat* : de libera Sara ,

quem suscepit ex
desperatione per fidem , Isaac erat. Uterque ex semine
Abrahae , sed non uterque haeres Abrahse. De Abraham
natusunus , sed tamen non h?ereditat : alter etiam haeres ^

non solum fdius , sed et haeres. In Ismael sunt omnes qui

carnaliter colunt Denm. Ad ipsos enim et Vetus Testa-
mentnm pertinet : quia sic dixit Apostolus.? « Sub Lege
» volentes esse , legem non audistis? Scriptum est enim ,

)) quod Abraham duos fdios habuit , unum de ancilla , et

)) unum de libera, quae sunt in allegoria. Haec enim sunt
» duo Testamenta-. » Quae sunt duo Testamenta? Unum
Vetus , et alterum Novum. Vetus Testamentum a Deo,
et Novum Testamentum a Deo : quomodo de Abraham et
Ismael et Isaac. Sed Ismael ad terrenum, Isaac ad coeleste
regnum. Ideo Vetus Testamentum promissiones habet ter-
renas, terrenam Jerusalem, terrenam Palsestinam, regnum
terrenum , salutem terrenam, hostium subjugationem
' Gei>. y\, 5, et 11, Q. — ' Galat. iv, 22-24.
 ,;

556 S. AUGUSTINI EPISCOPI

alnindantiam filiorum, foecunditatem frugum. Omnia ista
promissiones sunt terrence. In figura spiritaliter intelli-
guntur quomodo Jerusalem terrena umbra erat regni
,

regnum terrenum umbra erat regni coelorum.

coeleslis, et

Ismael in urabra, Isaac in luce. Si ergo Ismael in umbra;

non rairura quia ibi tcnebrse. Pinguiores etenira umbrse te-

nebrcTesLint, Ergo Ismael in tenebris, Isaac inluce. Quicura-

que hic etiara in Ecclesia terrenara felicitatem quaerunl a
Deo adhuc ad Ismael pertinent. Ipsi sunt qui contradi-
;
,

cunt spiritalibus proficientibus illis, et ha- , etdetrahunt

bent labia iniquaetlinguassubdolas. Contra quos rogavit
iste ascendens^ et appositi sunt ei carbones desolatorii, et
sagittce potentis acutne. Inter illos enim adhuc vivit, do-
nec Lota area ventiletur : ideo dixit : « Inhabitavi cum
» tabernaculis Cedar. » Nara et ipsa tabernacula Ismael
Cedar dicta sunt. Sic habet liber Geneseos-, sic habet,
quod Cedar ad Ismael pertinet*. Ergo Isaac cum Ismael
id est, qni pertinent ad Isaac, inter illosvivunt, qui per-
tinentad Ismael. Isti sursura volunt ascendere, illi deor-
sum volunt premere. Isti volunt volare ad Deum, illi

conantur pennas evellere. Namque apud Apostolura ita

dicitur : « Sed sicut tunc ,

qui secundum carnem natus
t) erat, persequebatur eum c[ui secundura spiritum; ita et

» nunc-. Spiritales ergo persecutionem patiuntur a car-

» nalibus. Sed quid dicit Scriptura? Ejice ancillam et filium
» ejus-, non enim hteres erit fdius anciliae cum filio meo
» Isaac. » Sed hoc quod dicit, Ejice, quando erit? Quando
area coeperit ventilari. Modo autem antequara ejiciatur,
« Heu me, quod incolatus meus longinquus factus est,
» inhabitavi cum tabernacuhs Cedar. » Etexponit^ nobis,
qui sunt isti, qui pcrtinent ad tabernacula Gedar,
• Gen. sxv , i3. — ' Id. xvi, iTi, ct %\\, 1, 3 et lo. ct Gal. i?, ,2i-3o. —
3 Nenipe in versiculo 7,
 ,

enarratio in psalmum cxix. 557

Ylil. « Multum peregrinata est anima mea K » Ne pe-
regrinationem corporalem intelligeres , animam dixit pe-
regrinari. Corpus peregrinatur locis , anima peregrinatur

ailectibus. Si amaveris terram ,

peregrinaris a Deo si ;

amaveris Deum , ascendis ad Deum. In charitate Dei et

proximi exerceamur , ut redeamus ad charitatem. Si ca-
damus in terram, marcescimus et putrescimus. Iste autem
qui ceciderat , descensum est ad eum , ut ascenderet. In-
tendens tempus peregrinationis suse , dixit se peregrinari
in tabernaculis Cedar. Quare ? QuiaaMultum peregrinata
)) est anima mea. )> Ibi peregrinatur, ubi ascendit. Non
corpore peregrinatur , non corpore ascendit. Sed ubi
ascendit ? « Ascensiones , inquit , in corde "^.
» Si ergo
ascendit in corde , non ascendit per ascensiones cordis ,

nisi anima qu£e peregrinatur. Sed donec perveniat. « Mul-

)) tum peregrinata est aniraa mea. Ubi ? In tabernaculis )>

Cedar.
IX. «Cumhisqui oderunt pacem eram pacificus^. » ,

Yermn ut audiatis fratres charissimi non poteritis pro-

, ,

bare quam vera cantetis nisi coeperitis facere quod canta-

tis.Quantumhbet illud dicam quomodolibet exponam, ,

quahbuscumque verbis versem non intrat in cor ejus ,

in quo non cst opus ejus. Incipite agere et videte quid ,

loquamur. Tunc ad singula verba lacrymae profluunt

tunc Psalmus cantatur et facit cor quod in Psalmo can- ,

tatur. Quam multi enim sonant voce ^ et corde muti sunt?

Et quam multi tacent labiis, et clamant affectu?Quia ad
cor hominis aures Dei sicut aures corporis ad os hominis,
:

sic cor hominis ad aures Dei. Multi ciauso ore exaudiuntur,

et muiti in magnis clamoribus non exaudiuntur, Affecti-
bus orare debemus , et dicere : « Multum peregrinata est
)) anima mea : cum h.is qui oderunt pacem, cram pacifi-
• Psal. cxit,G. — ' Ibid. 7.
 ,,

558 S. iUGUSTINI EPISCOPI

)) cus. » Quid enim aliud dicimus istis haereticis , nisi

Cognoscite pacera , amate pacem? Justos vos dicitis. Sed

si justi essetis, inter paleam grana gemeretis. Nam quia
grana sunt in catholica , et vera grana sunt ^ ideo tolerant
paleam , donec ventiletur area 5
quia inter paleara cla-
mant : « Heu me quod ,
incoJatus meus longinquus factus
» est, inhabitavi cum tabernacuhs Cedar. » Inhabitavi,
inquit , cum paleis. Sed quomodo de palea multus fumus
exit , sic de Cedar tenebrae. « Inhabitavi cum tabernacu-
» lis Cedar. Multum peregrinata est anima mea. » Fru-
mentorum vox est, inter paleas gementium. Haec loquimur
ilhs qui oderunt pacem : et dicimus: « Cum his qui ode-
» runt pacem , eram pacificus. » Qui sunt qui oderunt
pacem ? Qui conscindunt unitatem. Si enim pacem non
odissent , in unitate mansissent. Sed videlicet propterea
se separaverunt , ut justi essent, ut non haberent mixtos
injustos. Aut nostra est ista vox, aut illorum : ehge cujus
sit. Cathohca dicit , Non est dimittenda unitas, non est
proecidenda Ecclesia Dei. Judicabit Deus demahs el bo-
nis postea. Si nunc mali a bonis separari non possunt
ferendi sunt ad tempus mah in area nobiscum esse pos- :

sunt in horreo non possunt. Et forte hodie qui mah ap-

,

parent, cras boni erunt , et qui dc bonitate hodie super-

biunt, cras mah invenientur. Quisquis ergo humihter
malos ad tempus fert , ipse perveniet ad requiem sempi-
ternam. Hsec vox catholica est ^. lUorura autem vox quahs
est , non intelhgentium neque quae loquuntur neque de ,

quibus atlirmant-. « Ne tangas immundum^, » et « Qui ,

)) tetigerit immundum , inquinabitur ^.Separemus nos

» ,

ne commisceamur mahs. Et nos illis , Amate pacem, diU-

gite unitatem. Nescitis a quam multis bonis separamini
dum quasi mahs calumniamini?Furunt, saeviunt, quando
• Forte Catholicae est. — • i Tim. i, 7. — 3 Isai. ui, 11. — 4 Levit. n, 4.
 :

enAkrAtio IN PSALMUM cxix. 559

ista dicimus : nam quserunt et mortificare nos. Apparue-
runt saepe impetus eorum, apparuerunt insidise. Cum ergo
inter insidias illorum vivimus, et quibus dicimus : Amate
pacem , nonne vox ista nostra est
adversantur nobis :

« Cum his qui oderunt pacem, eram pacificus.^ Cum lo-

» querer illis debellabant me gratis. » Quid est autem ,

,

fratres « Debellabant me ? » Et parum erat

, si non ad- ,

deret, « Gratis. » Quibus dicimus Amate pacem, Chris- :

tum amate. Numquid dicimus Amate et honorate nos ? :

Sed Honorate Christum. Nos nolumus honorari

, sed ,

illum. Nam nos quid sumus ad apostolum Paulum?Qui

tamen dicebat iilis parvuiis quos mali homines et mali ,

suasores prsecidere ab uniiate in schismata volebant : quid

eis Numquid Paulus pro vobis crucifixus
dicebat ille? «

est aut in nomine PauH baptizati estis ? » Hoc et nos

,
^

dicimus Amate pacem, amate Christura. Si enim amant

:

pacem, Christum amant. Cum ergo dicimus Amate pa- :

ccm hoc dicimus Amate Christum. Quare? Quia de

; :

Christo ait Apostolus : « Ipse est enim pax nostra qui fe-
» cit utraque unum-. » Si ergo Christus ideo pax, quia
fecit utraque unum, quare vos de uno fecistis duo?Quo-
modo ergo pacifici estis, ut unum de cum Christus faciat
duobus , vos faciatis de uno duo
Sed quia haec dicimus, ?

cum his qui oderunt pacem s umus pacifici et tamen illi :

qui oderunt pacem , cum loqueremur eis, debellabant

nos gratis.

' I Cor. I, i5. — ' Eplies. ii, i^.

FINIS TOMI CENTESIMI DECIMI-OCTAVI.

 CONCORDANTIA

BIBLIOTHEG^ LATIN.^ CUM GALLICA.

BIBLIOTHECA LATINA. BIBLIOinECA GALLICA.

Enarrat. in Psalmum civ. Pag. i86 Ejusdem fragnienta, tom. xxii,

pag. 25-2g
— in Psalmum cix. 281 ILid. sg-Sa
— m Psalmum cxvni. 878 Ibid. 32
— in Psalmum cxix. 544 ^bid. 38-39

CXVIII. 30
O/V^-» l-Wl XX^VK X/X.W V%/V\ XXXl VW^ VW1 WW -VWA \ W\ VWi v*/v\ vw\ vw\ wv\ w\\ w\\ \ w\ \%

INDEX

TOAII CEIVTESIMI DECIiMI-OCTAVI.

ENARRATIONES IN PSALiMOS.

Enarratio n Psalmum C. r^^s- 3

in Psalmum CI Scrmo I.
, 22
!n eumdem Psalmum CI Sermo ,
II. 42
n Psalmum CII. 60
n Psalmum CIII , Sermo I. 93
n emndem Psalmum CIII Sermo II. ,
121
in' eumdem Psalmum CIII Sermo III. ,
131
n eumdem Psalmum CIII Sermo IV. ,
165
in Psalmum CIV. 186
n Psalmum CV. 210
in Psalmum CVI. ,
233
n Psalmum CVII. 254
n Psalmum CVIII. 257
m Psalmum CIX. 281
in Psalmum CX.
811
n Psalmum CXI. 318
in Psalmum CXII.
325
— I. in Psalmum CXIII Serrao I. ,
333
— u. n eunjdem Psalmum CXIII, Sermo II. 343
353
in Psalmum CXIV.

nPsalmum CXV. 3G0

564 iKBEx.
Enarrat. in Psalmum CXVI. pag. 367
— in Psalmum CXVII 3G8
— in Psalmum CXVIII. 378
Sermo T. 379
— 11. 384
— Iir. 388
— IV. 392
— V. 396
— VI. 400
— VII. 403
— VIII. 408
— IX. 416
— X. 420
— XI. 423
— XII. 431
— XIII. 438
— XIV. 443
— XV. 447
— XVr. 455
— XVII. 4.59
— XVIII. 465
— XIX.
'

471
— XX. 475
— XXI. 480
— XXII. 484
— XXIII. 492
— XXIV. 497
— XXV. 501
— XXVI. 509
— XXVII. 51,>
— XXVIIT. 521
— XXIX. 524
— XXX. 531
— XXXI. 534
— XXXII. 540
Ekark.vt. in P.silmum XCVI. 544
CONCORDANTIA. '561

EXPLICIT INDEX.
B,ND.NGSECT.
APR8 ^

PLEASE DO NOT REMOVE

CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET

UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY

BR Augustinus, Aurelius, Saint,

65 Bp. of Hippo
A5 c^pera omnian
1835
t.ll

(o