00

\
 /o/

COLLEGTIO
9ELECTA

SS. ECCLESI^ PATRUM,

CXIX.

PATRES QUINTT ECCLESIiE SiECULI.

S. AVGVSTINUS.
XII.
 PROSTAT INSUPEll VENALE
MONTIS PESSULANI,
Apl'd VIRENOUE, bibliopolam;

P^RISTIS,

Apdd BIBLIOPOLAM, cui nomen oallice;

SOGIETB PpUR LA. rUBtlGiVTION OES flOIVS LlVUIi:»,

Ruc (lus SaiiUs-Peics, n"' i6.

»..CLODr)ALni, K TYrOGRAPnEO nFLIN-JI.\NDAR.

 COLLECTIO
SELECTA

SS. ECCLESI^E PATRUM,

C0M1'LECTEN.S

EXQUISITISSIMA OPEKA
TLM DOGMATICA ET MORALIA, TUM APOLOGETICA ET OllATOUIA;

ACCLRANTIBUS

D. A. B. CAILLAU,
CAnutcico noNunAniu cbkouaiv&nsi bt cauiikcknsi*

iNONNLLLISQUE CLEUI GALLICANl PRESBYTEUIS,

L'NA CUM

1). M. N. S. GIJILLON,
Enscoro MAr.ocuiE:isi , in faciltate tueologi.e pakisiessi ELoyttSTi.i: sack*;
PKOFESSOUE. AICTORE LlBP.l CLl TITLLLS GALLICE :

BIDUO TUE (J UE CIIOISIE DES PERES GHE CS E T LA Tl.yS.

OPLS REGI DICATUM.

TOMUS CENTESIMUS NONUS-DECIMUS.

PARISIIS,
Alli) PAUENT-DESBARRES, EDllOREM,
YIA VULGO DICTA DE SEINE ,
48.

M DCCC. SWVII
 6k

^» 1236'
 SANCTl AURELII

AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

OPERUM u^^ /^i

PARS III.

OPERA EXEGETICA.

ENARUATIONES IN PSALMOS.

CXIX.
 1

I
S. AUR. AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

ENARRATIONES
IN

PSALMOS.

ENARRATIO

IN PSALMUM CXX.

Sermo ad populum^

I. SEcuNDrs est iste Psalmus eorum - quorum titulus ,

est , «Canticum graduum. » Plunes enim sunt significan-

tes, uL jam in primo eorum audistis, ascensum nostrum,
qui fit in corde ad Deum , a convalle plorationis, id est
ab humilitate contribulationis. Ascensus enim utilis no-

bisnon potest esse, nisi primo humiliati, a convalle nobis

ascendendum esse meminerimus ( convallis enim terrae :

locus est depressus sicutloca terraealta montes et colles,

;

ita convallis locus humilis : ) ne dum preepropere et prae-

Sermo iste ad populum babitus est in natali S. Ciispinae martyrls. —

' Vide D. Guillon , tom. xxit, pag. SS-Sg.
t.
4 S. AUGUSTINl EPISCOPI
postere quoenmus exaltari, non ascendamus, sedruamus.
Docuit autem ipse Dominus a convalle plorationis ascen-
dendum, quando pro nobis humiliari usque ad mortem
crucis et pati dignatus est. Hoc exemplum non relinqua-
mus : istam convallem plorationis Martyres intellexerunt.
Unde intellexerunt.^ undePQuia et ipsi de convalle plora-
tionis , ut coronarentur., ascenderunt.
I!. Congruitet hodierno diei Psalmus iste « Canlicum
)) graduum enim dictum est
: » de illis : « Euntes ibant et
» flebant, mittentes semina sua^ » Haec est convalJis plo-
rationis, ubi a flentibus mittuntur semina. Quoe sunt au-
tcm semina? Bona opera in ista tribulatione terrena. Qui
bene operatur in convalle plorationis similis est homini ,

seminanli per hyemem. Numquid frigore ab opere deter-

retur ? Sic pressuris mundi non debemus a bono opere
leterreri : quia vides quid sequitur : « Euntes , inquit ,

)) ibant et flebant, mittentes semina sua. » Valde miseri,

si semper fle])ant •, valde miseri , si nunquam de lacrymis
liberandi. Sed vide quid sequitur : « Venientes autem ve-
» nient in exultatione, portantes germina sua*^. ))

III. Nihil aliud istis canticis docemur, fratres, quam

ascendere -, sed ascendere in corde , in affectu bono , in
fide , spe et charitate , in desiderio perpetuitatis et vitae
teternse. Sic ascenditur. Congruit nos dicere quomodo as-
cendendum sit.Quanta terribiliora lecta de EvangeHo au-
divit Charitas Vestra I Videtis certe ,
quia hora Domini
sicut fur in nocte , ita veniet. « Si sciret , inquit ,
pater-
familias qua hora fur veniret, amen dico vobis quia non ,

)) pateretur perfodi parietem suum ^. » Dicitis modo, Quis

ergo novil qua hora veniet, ([uia hora sicut fur eritPNes-
cis qua hora veniat, semper vigila 5 ut (|uia nescis quando
vcniat, paratuni te inveniat, cum venerit. Et ad hoc forte
'
r al. cxxv, (1. — 2 ILiJ, — ^ WaUh. xxiv^ 4-J-
 ENARRATIO in psalmum cxx. 5

nescisquando venturus cst ut semper paratus sis. Illum

enim patremfamilias subito occupahit hora illa, qui patcr-
f amiHas superhus significatus est. Noli velle esse paterfa-
milias et non te suhito illa hora occupabit. Et quid ero,
,

inquis? Qualem audisti de Psalmo, « Pauper et dolens ego

» sum ^ » Si enim pauper et dolens eris non eris pater- ,

.familias ,
quem illa hora subito inveniet, et suhito pre-
met. Patresfamiiias enim sunt illi ,
qui praesumentes de
cupiditatibus suis , et in deliciis hujus steculi dilUuentes ,

tument ; et eriguntur adversushumiles, et insultant sanc-

tis intelligentibus angustam viam ,
quae ducit ad vitam.
Talihus enim veniet illa hora subito : quia tales erant et
in diebus Noc, quorum dierum commemorationem audis-
tis factam in Evangelio-. Sic erit adventus Filii hominis,

inquit, quomodo in dibus Noe ^. « Manducabant, bihe-

» nuhebant, uxores ducebant novellahant sedi-
bant , , ,

» ficabant donec introiit Noe in arcam et venit dilu-

, ;

» vium,et perdidit omnes*.»Quid ergo? Omnes peribunt,

qui ista faciunt qui nuhunt, qui uxores ducunt, qui

,

novellant, qui .-«dificant? Non : scd qui de his praesu-

munt, sed qui ista Deo praeferunt, sed qui propter hoec
olfendere Dcum cito parati sunt. At vero qui istis omni-
bus aut non utuntur, aut utuntur tanquam non utentes,
plus praesumentes de illo qui dedit, quam de hisqute data
sunt , et intelligentes in his ejus consolationem et miseri-
cordiam , et non occupati donis , ne a donatore ruant
qui tales sunt, non illos inveniet imparatos hora illa sicut
fur. Talibus dixit Apostolus Vos autem non cstis in : «

» tenehris ut dies ille vos tanquam fur coniprehendat

,
5

» omnes enim vos filii lucis cstis, et filii diei ^. » Idco Do-

minus cum diceret timendam esse horam sicut furem ,

• Psal. T.xviii, 3o. — = Mallli. vn, i ^. — 3 ij. xxiv, 87, ct 'i-')-

—
4 Lnc. XVII, 76, 21. — 5 i Tlics?. v, '\.
6 S. AlJGUSTINl EPISCOPI

noctem posuit : et Apostolus ita ait : « Quia hora Domini

» sicut fur in nocte , ita veniet ^» Non vis ut te inveniat?
Noli esse in nocte. Quid est , Noli csse in nocte? « Filii

» lucis estis et filii cliei , non sumus noctis neque tene-

» brarum. » Qui sunt filii noctis et lenebrarum ? Iniqui,
impii, infideJes.
IV. Sed et ipsi audiant antequam veniat hora , et dicat
ilhs Apostolus ; « Fuistis aliquandb tenebrae, nunc aulem
)) lux in Oomino "^.
» Sicut iste Psalmus habet, evigilent.
Jam illuminati sunt montes, quid adhuc dormiunt ? c Le-
» vent oculos suos in montes unde veniet aiixilium ,

» iilis^. » Quidest, jamilJuminati sunt montes? Jam or-

tus est SoJ justitise, jam ab ApostoJis praedicatum cst Evan

gelium ,
prsedicatae sunt Scnptur?e, patuerunt omiiia sa-
cramenta, conscissum est velum*, patuit secretum tempJi:
jam tandem levent ocuJos in montes, unde veniet anxi-
lium iJJis. Hoc enim prsecipit iste PsaJmus secundus de ,

his qui inscribuntur « Canticum graduum. » Sed non ,

rursus prcesMmant de montibus quia ipsi montes non a :

se Jucent sed ab iJlo lucent, de quo dictum est

, « Erat :

» Jumen verum quod iJIuminat omnem hominem ve- ,

» nientem in hunc mundum ^»Montes possunt intelJigi,

homines magni, homines cJari. Et quis major Joanne Bap-

tista? QuaJis iJle mons erat, de quo Dominus ipse dicit :

« lu natis mulierum nemo exurrexit major Joanne Bap-

» tista ^ ?» Videscerte istum magnum montem Jucentem,

audi confitentem. Quid confitentem?«Nos omnes, in([uit,

M de pJenitudine ejus accepimus^. » De cujus ergo pJ(!ni-

tudine acceperunt mont(?s , ab iJlo est tibi auxilium , non

a montibus (1)-, in (]uos tamen nisi levaveris ocuJos per
Scripturas , non admoveberis (2), ut ab iiio iilumineris.

« Thess. V, 5. — ' Eplie'5. v, 8. — ^ P^al. cxx, i. — 4 Matth. xxvii^ 5i.

— 5 joan. I, 9. — ^ Matth xi, 11. — 7 Joan. i, i6.
 ENARHATIO IN PSALMUM CXX. 7

V. Cnnta ergo quod seqnitur: si vis audire ut firmissi-

me ponas pedes in gradibus ne in illa ascensione aut fa- ,

tigeris , aut lapsus cadas (3) , dic quod sequitur « Ne des :

» ad niovendum pedem meum *.» Unde moventur pedes ?

Unde motus est pes illi qui erat in paradiso. Sed prius
,

attende unde motus est illi, qui erat inter Angelos, el moto
pede cecidit, et de Angelo factus est diabolus moto enim :

pede cecidit. Quaere unde cecidit superbia cecidit (4). Non :

ergo movet pedem, nisi superbia ad ruinam non movet pe- :

dem nisi superbia. Ad ambulandum et perficiendum et

ascendendum charitas movet ad cadendum superbia mo- :

vet(5). Ideo et ille quid dicit in Psalmo?«Filii autem ho-

» minum sub tegmine alarum tuarum sperabunt ^ » Si sub
tegmine, semper humiles, semper de Deo sperantes, semper
de se non praesumentes. « Sub tegmine alaruin tuarum
» sperabunt: » non enim a sesatiantur ut beati sint. Sed

quid sequitur? « Inebriabuntur ab ubertate domus tuae,

» et torrente deJiciarum tuarum potabis eos ^. » Ecce si-

tientes, ecce inebriati ; ecce sitiunt, eccebibunt: sed non

a se bibunt nec ipsi sibi sunt fons. Sed unde bibunt?
,

« Sub tegmine alarum tuarum sperabunt ^. » Si sub alis,

humiles sunt. Quare?«Quia apud te, inquit, fons vitae^.»
Non ergo a se irrigantur montes sicut a se non illumi- ,

nantur montes. Nam vide quid sequilur : « In lumine tuo

» videbimus lumen "".» Si ergo in lumine ipsius videbimus
lumen j quis cadit a lumine, nisi cui ipse non est lumen?
Et qui voluerit sibi esse lumen ipse cadit a lumine, quo ,

illuminatur. Ideo sciens non cadere nisi eum qui sibi ,

vult lucere , cum sit per se tenebrse •, statim subjecit :

« Non veniat mihi pes superbise, et manus peccatorum

» non moveat me : » id est , imitatio peccatorum non

« Psal. cxx, 3. — » Id. XXXV, 8. — 3 Ihi,!. 9. — k Ibid. 8—5 Jbid. 10.

— « Ibid.
8 S. AUGUSTINI EPISCOPI
moveat me , ut cadam a te. Quare timuisti , et dixisti :

« Non veniat mihi pes superbiae ?» Sequitur : « Ibi ceci-

)) derunt omnes qui operantur imquitatem'.))Quos modo

vides operari iniquitatem, jam damnati sunt: sed ut dam-
iiarentur , ibi ceciderunt, cum illis venit pes superbiae.
Recte ergo iste audiens ut ascendat, et non cadat , ut a
convalle plorationis proficiat , non in tumore superbioe
deficiat , ait Deo, Ne des ad movendum pedem meum.
« )>

Et Deus illi : «Neque dormitet, qui custodit te. Inten- )>

dat Charitas Vestra.Quasi una sententia facta est ex dua-

bus vocibus.lHomo dixit ascendens et cantans Canticum
graduum « Ne des ad movendum pedem meum
, et : )>

Deus tanquam diceret « Ne des ad movendum pedem :

))meum dicis mihi adde « Neque dormitet, qui cus-

, ))
5 ,

))todit te » et non movebitur pes tuus.

,

VI. Dixerit autem ille Numquid in potestate mea est :

ut non dormitet qui custodit me? Volo ut non dormiat

neque dormitet. Ergo illum tibi ehge qui non dormiet ,

neque dormitabit, et non movebitur pes tuus. Deus nun-

quam est dormiens si vis habere custodem non dormien- :

tem. Deum ehge custodem.«Ne des ad movendum pedem

,

))meum, ))dicis tu bene optime sed et ille dicit tibi •, •, :

« Neque dormitet, qui custodit te. )) Tu forte conversu-

homines custodes , et dicturus Quem sum
rus te eras ad :

inventurus non dormientem ? quis homo non dormitabit?

quem invenio ? quo ibo ? quo revertar? Iste tibi ostendit
« Ecce non dormitabit, neque obdormiet, qui custodit

)) Israel ^. )> Vis habere ergo custodem non dormientem ?

« Ecce non dormiet nequc dormitabit qui custodit ,

,

))Israel:»Christus enim custodit Israel.Esto ergo Israel.

Quid est Israel ? Israel interpretatur, Videns Deum. Et quo-
modo videtur Deus? Primo per fidem, postea per speciem.
' Pfal. XXXV, 12, i3. — ' M. cxx, 4
 enarrAtio IN PSALMUM cxx. 9
Si per speciera nondum potes ,
per fidem vide. Si faciem
ejus videre non potes, quoniam ibi specics posteriora 5

ejus vide. Hoc dictum est iMoysi a Domino « Non potes ,

)) videre faciem meam ,

posleriora mea videbis , cum
)) transiero*. » Expcctas forte ut transeat ;
jam transiit j

tu vide posteriore ipsius , ubi transiit ? Audi Joan-

nem « Cum venisset ^ inquit hora ut transiret de
: , ,

))mundo ad Patrem *. » Dominus noster Jesus Christus

jam fecit Pascha. Pasclia autem transitus interpretatur.
Nam verbum est hebrceum : ct putant homines grsecum
esse, quasi passionem , sed non est. A diligentioribus
et a doctioribus inventum est quia Pascha hebrseum ,

verbum est et non interpretantur passionem sed tran-

, ,

situm. Per passionem enim transiit Dominus a morte ad

vitam ; et fecit nobis viam credentibus in resurrectio-
nem ejus , uttranseamus et nos de morte ad vitam. Non
magnum est credere quia mortuus est Christus : hoc et
Pagani et Judaei et omnes iniqui credunt. Hoc omnes cre-
dunt, quia mortuus est : fides Christianorum, resurrectio
Christi est; hoc pro magno habemus, quia credimus eum
resurrexisse. Ergo tunc se voluit videri cum transiret ,

hoc est , cum resurrexisset. Tunc in se voluit credi , cum

transiret : quia traditus est propter delicta nostra , et re-
surrexit propter justificationem nostram^. Etipsam fidcm
in resurrectionem Christi maxime commendavit Aposlo
lus; ait enim : « Si credideris in corde tuo, quia Deuseum
suscitavit a mortuis, salvus eris *. » Non dixit : Si credi-
deris quia mortuus est Christus, quod et Pagani et Jud.nei
et omnes inimici ejus crediderunt 5 sed ait: « Si credideris

» in corde tuo ,
quia Deus illum suscitavit a mortuis, sal-
)) vus eris. » Hoc credere, hoc est esse Israe) , hoc est vi-
dere Deum : quamvis adhuc posteriora ejiis, tamen cum
.' E\od. xxxiii, Qo et 23,— ' Joan. xiii, i, — 3 Rom. iv, 25 — 4 IiJ.x,^.
 10 S. AtJGTJSTINI EPISCOPI

credideris in posteriora,perveniesadvisionem faciei.Quid

est hoc? Cum credideris in id qiiod posterins pro te fac-
tus est Chrislus, cum crediderisin id quod posterius sus-
cepit Christus.Nam in principio facies ejus quae est ? « In
» principio erat apud Deum
Yerbum , et Verbum erat
» et Deus erat Verbum. » Posteriora ejus quae sunt? « Et

» Verbum caro factum est, et habitavit in nobis^ » Cum

ergo credis in hoc quod pro te factum est Verbum et ,

resurrexit in carne ne tu de tua carne desperares elii-

, ,

ceris Israel. Factus autem Israel cum fueris non dormi- ,

tabit , nec[ue dormiet ,

qui custodit te ^
quia jam Israel
es , et audisti in Ecce non dormitabit neque
Psalmo ; « ,

» obdormiet, qui custodit Israel. » Christus enim ipse

dormivit , sed resurrexit. Quid enim ait ipse in Psalmo ?
« Ego dormivi et somnum cepi. » Numquid remansit in
,

• somno ? « Exurrexi inquit, quoniam Dominus suscipiet ,

» me^.» Si ergo jam resurrexit, jam transiit si jam tran- ;

siit, vide posteriora ejus. Quid est^ Vide posteriora ejus?

Crede in resurrectionem ejus. Et quia ait Apostolus :

« Etsi crucifixus est ex infirmitate, sed vivit in virtute

» Dei ^ : » et iterum ait « Christus surgens a mortuis jam
:

» non moritur , et mors ei ultra non dominabitur ^ » :

recte tibi cantat : « Ecce non dormitabit, neque obdor-

» miet , (jui custodit Israel. » Adhuc forte quf^eris carnaH
sensu ,
Quis est, qui « Non dormitai)it, neque obdormiet?»
Et cum quffiris inter nunquam inven- homincs, falleris ,

turus es. Noh quoquam homine om-

ergo prsesumere de :

nis homo dormit et dormitabit. Quando dormitat? Cum

,

portat carnem infirmitatis. Quando dormiet? Cum fuerit

mortuus. Noli ergo pr.Tesumere de homine. Potest dormi-
tare mortaJis : dormit moricns. Noli quterere inter ho-
mines.
' Joan. I, I et i4- — * Psal. in, 6. — ^ i Cor. xin, 4 — ^ Rom. vi, 9.
 EWARRATIO in psalmxjm cxx. 11

VI 1. Et qnis, inquis qiii non dormitat,

, ciisfodiet me ,

Dominus ciislodiet
nefjue dormict? Aiidi qnid se(|iiitur: «

» te, » Non ergo homo dormitans et dormiens sed Do- ,

minus custodit te. Quomodo te custodit? « Dominus tegu-

» mentum tuum super manum dexterae tuae. o Eia
, ,

fratres intelligamus adjuvante Domino quid sihi velit

,

« Dominus tegumentum tuum super manum dexterae

))tune. Videtur enim mihi hahere sensum occultum,

))

quare non dixerit « Dominus custodiet te, ahsolute et

: )>

simpliciter 5 sed addidit , « Super manum dexterae ture.))

Quid enim dexteram nostram Deus custodit, et sinistram
^

non custodit ? Nonne ipse nos totos fecit ? Nonne (jui fecit
nohis dexteram ipse fecit et sinistram ? Postremo si pla-
,

cuit dici de dextera sola quare dixit « Super manum ,

:

)) dexterae tuae et non jam super dexteram tuam ? Cur

, ))

hoc diceret, nisi aliquid hic occultum, (juo pulsandoper-

veniremus, ahsconderet? Diceretenim, aut « Dominus cus-
)) todiet te, )> et nihil adderet : aut si dexteram addere vo-
luit Dominus custodiet te super dexteram luam aut
, :

certe quia addidit « Manum,)) hoc diceret, Dominus cus-

todiet te super manum dexteram tuam non« Super ma- ,

)) num dexterae tuoe. » Quod Dominus ipse suggerere

dignatur, promam vohis ,
qui et in vohis habitat, sine
dubio facit vos approhare verum esse quod dico. Nam
quid dicturi sunius ignoratis, sed cum dixerimus, non ab
ipsis nohis vohis ostendemus verum esse quod dicimus ,

sed vos ipsi agnoscetis verum esse quod dicimus. Unde au-
tem agnoscetis, nisidemonstrante illo qui in vohis habitat,
in quantum de illo numero estis, quorum vox est, « Ne des
» ad movendum pedem meum » etquibus dicitur « Neque : :

))dormitet quicustodit te ?)> Oportetenim ut Christus non

dormiat in vohis et modo intelligetis verum esse quod
,

dicimus. Quomodo inquies? Quia si dormiat fides vestra,

12 S. AUGUSTINI EPISCOPI.
dormlt Christus in vobis. Christus enim in corde vestro ,

fides Christi est. Ait ApostoluS: « Habitare Christum per

)) fidem in cordibus vestris^ » In quo non dormit fides,
vigilat Christus. Etsi forte dormiebat fides tua, et ideo in
ista quaestione fluctuabas ,
quasi navis illa quoe tempesta-
tem patiebatur, ubi Christus dormiebat- ; excita Chris-
lum , et sedabuntur tempestates.
VIII. Fidem ergo vestram interrogo , charissimi : quo-
niam fiUi eslis Ecclesiae , et in Ecclesia profecistis , et in
Ecclesia proficietis, qui nondum profecistis, et in Ecclesia
proficiendi estis qui jam profecistis interrogo vos quid , ,

soletis intelhgere quod dictum est inEvangelio: « Nesciat

» sinistra tua quid faciat dextera tua ^. » Hoc enim intel-
lecto invenietis quce sit dextera, et quae sit sinistra : simul
intelhgetis et utramque partem Deum fecisse , et dexte-
ram et sinistram ; et tamen non debet scire sinistra quid
faciat dextera. Sinistra nostra dicitur, quidquid tempora-
liter habemus. Dextera nostra dicitur quidquid nobis ,

aeternum et incommntabile Dominus pollicetur. Si autem

ille qui dabit aeternam vitara, ipse et de istis temporahbus
consolatur prsesentem vitam , ipse fecit dexteram et sinis-
tram. Dicit de quibusdam Psalmus apud David,« Quorum
» os locutum est vanitatem, et dextera eorum dextera ini-

» quitatis. » Invenit ergo quosdam quos reprehendit,qui

dexteram veram pro sinistra liabebant, et veram sinistram
dexteram sibi feccrant : qui sint isli, exponit consequen-
ter. Omnis homo qui felicitatem non putat csse liominis,
nisi solum in istis temporahbus iacultatibus et dehciis, et
alHuentia et copia mundi hujus, iste est stultus atque per-
versus ,
qui sinistram sibi facit dcxteram: tales iili erant,
de quibus dicit Psalmus, non qui a Deo non acceperant
etiam quoe temporahter possidebant , sed quia ips?.m so-
' Ephes. i\i, 17. — ' Matlli. vni, 7^. — ^ IJ. vi, 3.
 enArrAtio in psalmum cxx. 13
lara putabant esse beatam vitam , et nihil aliud require-

bant. Audite enim quid de dicit «Quo- illis consequenter :

» rum locutum est vanitatem, et dcxtcra eorum dextera

03
» iniquitatis. » Et sequitur « Quorum filii eorum velut :

» noveilae constabilitae ^ filiae eorum ornatce sicut simili-

» tudo templi 5 cellaria eorum plena eructantia ex hoc , ,

» in hoc; oves eorum fcccundae, multiphcantesin exitibus

» suis ; boves eorum crassi non est ruina sepis nec exi- :

» tus , neque clamor in plateis eorum^ » Magnam felici-

tatem quorumdam dcscripsit. Posset tamen istam fehcita-

tem et ahquis justus habere; sicut habuit Job sed Job :

pro sinistra illam habebat non pro dextera nam dexte-

, j

ram non habebat nisi apud Deum perpetuam et sempiter-

nam fehcitatem. Ideo concessa est percutienda sinistra
Quomodo percussa est sinistra ?Ten-
et suffecit ei dextera.
tationibus diaboh. Abstuht subito diabolus permissus ;

quidem a Deo, ut justus probaretur impius puniretur ,

,

abstuht omnia sed Job qui noverat sinistram sinistram

:

esse et dexteram nonnisi dexteram

, quomodo se tenuit ,

ad dexteram?Exultavit in Domino, consolatus damna,

est

quia non est passus damnum de interioribus divitiis Deo 5

plenumcor habebat. Dominus inquit

« , , dedit, Dominus
» abstuht 5 sicut Domino placuit ita factum est : sit no-
» men Domini benedictura-. » Hoec erat dextera ipsius
ipse Dominus ipsa vita , aeterna , illa lucis possessio , fons
vitoe ,lumen in lumine. « Inebriabuntur al) ubertate do-
» mus tuse^ : » ipsa erat dextera. Sinistra vero erat pro
adjutorio consolationis, non ad firmamentum felicitatis.

Nam felicitas ejus vera atque germana, Deus erat. Isti au-
tem de quibus dicit David : « Quia os eorum locutum est
» vanitatem, et dextera eorum dextera iniquitatis* : »non
hinc eos reprehendit, quia his omnibus abundabant ; sed
' Psal, cxLiii, ii-i5. — ' Job. 1, 21. — 5 Psal. xxxiii, 9.-4 Id. cww, 8.
 14 S. AUGUSTINI EPISCOPI
quia os eoram locutiim est vanitatem. Quid enim sequi-
tur ? Cum enumerasset copias eorum , ait : « Beatum dixe-
» runt populum cui haec sunt^ » Haec est vanitas quam
locutum est os eorum ,
quod beatum dixerunt popuium
cui haec sunt. Tu quid dicis, ,qui nosti quid est sinistra,
et qnid est doxtera? Sequitur, et dicit: « Beatus populus
» cujus est Dominus Deus ipsius '-.
»

IX. Intendat ergo, Charitas Vestra. Vidimus sinistram,

vidimus et dexteram. Audi hoc confirmatum in Canticis
Canticorum : « Sinistra ejus, inquit, sub capite raeo. »

Sponsa dicit de sponso, de Christo Ecclesia in amplexu

pietatis et charitatis. Quid ait ? « Sinistra ejus sub capite
» meo, jet dextera ejus complectetur me^. » Quid autem
quia sursura erat dextera deorsum sinistra et sic com- , ,

plectebatur sponsus sponsam supponens sinistram ad ,

consolationem, imponens dexteram ad protectionem? « Si-

» nistra, inquit, ejus sub capite meo. » Deus iilam dat,

ideo sinistra ejus quia omnia ista temporalia Deus dat.

,

Quam vani sunt ,

quam impii ,
qui ab idolis , a daemoni-
bus ista petunt ! Quam raulti a daemonibus ista petunt
et non illa habent ^ et rursus, qui illa non petunt a daemo-
nibus, habent ea ; sed non a daemonibiis ista dantur. Iiem
multi petunt a Deo , non habent. Novit enim ille dis-
et

pensare sinistram, qui vocat ad dexteram. Ergo si est si-

nisira, sit sinistra ; sed sub capite sit : supra illam sit ca-
put tuum, id est , supra illam sit fides tua , ubi habitat
Christus.Noli temporaiia praeponere lidei tuae 5 et non erit

sinistra super caput tuum sed omnia temporalia subde :

fidei tuae, et fidem tuam pnepone omnibus temporalibus 5

et erit sinistra sub capile tuo, et recte dextera ejus com-

plectetur te.

X. Audi hoc ipsum exponi in Proverbiis, quid est sinis

• Psal. cxLiu, i5. — ' Ibid. — ^ Cant. n, 6.

 ENARRATIO IN PSALMUM cxx. 15
tra ipsa ,
quid est dextera : cum de Sapientia diceret
« Lougitudo , inquit, dierum , et anni vitse in dextera
» ejus,in sinistra autcni ejus divitise et gloria ^ » Longitudo
illa dierura, aeternitas est. Hoc enim proprio modo dicit
Scriptura longum, quod aeternum est. Nam quidf[uid fmem
liabet, brevc est. Alio loco, « Longitudine, inquit, dierum
» replebo eum^.» Etnumquid aliter pro magno diceretur:
« Honora patrem tuum et matrem tuam, utiongaevus sis su-
» per terram ^i' » Super quam enim terram, nisi de qua dicit
« Spes mea es tu, portio mea in terra viventium* .^ » Ibi esse
longaevum quid est , nisi ibi vivere in aeternum ? Nam hic
esse longfevum quid est, nisi ad senectutem pervcnire ? Etsi
longa videtur aetas , cum pervenerit , brevis convincitur
quia finitur. Et multi maledicentes parentibus, senescunt
in hac terra 5 multi autem obsequentes parcntibus , cito
eunt ad Dominum. Numquid ergo impletur, ut longaevus sit
secundum hanc vitam? Sed longaevum pro aeternitateilla
positum est ^ Longaevitas est in dextera ejus at vero divi- :

tiae et gloria id est sufiicientia vit£e hujus ea quae bona

, , ,

exislimantur ab hominibus, sinistra est. Nescio quis venit,

et vult tibi percutere dexteram, id est, tollere tibi fidem
tuam tu : accepisli alapam in dexterara,praebe sinistram^,

id est , quod temporaie est et tion ea quae

ut illud toliat ,

seterna habes. Audite Pauium apostoium iioc facientem.

Homines persequebantur in eo quod Chrislianus erat per- :

cutituriili dextera,iiie sinistram opponebat «Givis roma- :

» nus sum, ait^» Dexteram contemnebant ilii, et de sinistra

terrebat iile : quia ilii dexteram ejus timere non poterant;
nondum enim Ghristo crediderant. Quid ergo , si dextera
ampiectitur , sinistra sub capite est 5
quid est, <i Nesciat
» sinistra tua quid faciat dextera tua^.^ » Id est, quando
• Prov. lu, i6. — ' Psal. xc, i6. — ^ Exod. xx, 12. — ^ Psal. cxli 6.
— 5 Pi-ov. ui, 6. — 6 MaUh. v, Sg. — 7 Act. xxii, 25. — 8 Mattli. vi, 3.
16 S. AUGUSTINI EPISCOPI
facis bonum opus piopter vitam seternam fac. Nam si
,

opus bonum in terra propterea feceris ut terrena tibi ,

abundent ; scit sinistra tua quid faciat dextera tua , mis-

cuisli |dexteram sinistrae. Noli facere nisi propter vitam
seternam. Ideo fac, et securus facies : hoc enim mandavit
Deus. Si propter solas res humanas et solam vitam istam
facis quod facis , sinistra sola operaLur : si autem propter
vitam seternam operaris, dextera sola operatur si autem
:

habes intentionem ad vitam ceternam , sed subrepit tibi

cupiditas vitae temporahs, utattendas etiam istam, quando

facis opus bonum , ut hic tibi aliquid retribuatur , miscet
se sinistra operibus dexteroe : hoc vetat Deus.
XI. Veniamus nunc ad illud quod
ait Psalmus « Do- :

))minus tegumentum tuum super raanum dexterae tuse.»

Manum potestatem dicjt. Unde probamus? Quia et manus
Dei, potestas Dei dicta est. Nam diabolus qui tentavit Job,
hoc ait Deo : « Mitte manum tuam et tange omnia quoe
,

» habet-, et vide , si in laciem benedicet tibi^»Quid est,

« Mitte manum tuam , » nisi, da potestatem ? Evidentius

audi, frater. ne forte carnali sensu adhuc cogites, quia
membris distinctus est Deus^ audi evidenter quomodo di-
catur manus potestas. Ait quodam loco Scriptura, «Mors
))et vita in manibus linguoe"". Novimus linguas frusta ))

qusedam carnis, in ore moventur, et percutiendo palatum

et dentes distinguimt sonos quibus loquimur. Ostendan-
lur mihi manus linguoe. Lingua ergo non habet nianus,
et habet manus. Qua3 sunt manus linguce ? Potestas lin-
guce. Quid est, « Mors et vita in manibus linguae? Ex ore
» tuojuslificaberis, et e\ ore tuo condemnaberis^.»Ergo
si manus potestas, quid est manus dcxtera^ ? Nihil arbitror
intelhgi congruentius, nisi ut intelligamus manum dex-
leroe, potestatcm quam tibi dedit Deus, ut si velis , do-
' Job. 1, II. — ' Piov, xviii, u:. — 3 Matth, xii, Sy.
 ENARRATIO IN rsALMUM cxx. 17
iianlc Deo , ad dexteram sis. Erunt enim impii omncs ad
sinistram j crunt autem omnes filii boni ad dexteram,qui-
hus dicetur : « Vcnitc , benedicti Patris mei, pcrcipitc
» regnum quod vobis paratum est ab origine mundi^ »

Ut autem sis ad dexteram, id cst, ut possis Dei filius fieri,

potestatem acccpisti. Quam potestatcmPDe qua dicit Joan-

nes : « Dedit eis potestatem fdios Dei fieri-. » Unde acce-
pisti hanc potestatcm? « Credentibus, inquit , in nomine
)) ejus. )) Si crgo credis , ipsa tibi potestas data cst, ut sis
inter fihos Dei. Esse autem inter fdios Dei , hoc est ad
dexteram pertinere. Ergofides tua, manus dexterae tuae :

id est, potestas qure libi dala est , ut sis inter fdios Dei,
manus est dqftterse tuoe. Sed quid valet ipsa potestas, quam
accepit homo, nisi Dominus protegat? Ecce credidit, jam
ambulat in fidc : infirmus cst , inter tentationes agitatur,
inter molestias, inter carnalcs corruptiones, inter sugges-
tiones cupiditatis, inter versutias et laqueos inimici. Quid
valet ergo, quia habet potestatem, et credidit in Christum,
ut sit inter fdios Dei ? Yve homini ilh, nisi et ipsius fidcm
Dominus protegat : id est, ut non te permittat tentari su-
pra quam potes ferre ; sicut dicit Apostolus : « Fidehs
)) Deus, quinon vos permittet tentari supra quampotestis
lUe ergo qui non sinit tentari supra quam pos-
» ferre ^.»

sumus fcrre, quamvis jam fideles simus, quamvis jam

manus dexterae nostrse sit in nobis, protegit nos Deus su-
per manum dexlerse nostrae. Non nobis suflicit habere
manum dextera^ nisi , ille et ipsam manum dcxtcrse pro-
tegat.
XII. Ecce hoc dc tentationibus dixi : intendite quid
sequatur. « Protegat lc Dominus super manum dextera?
» tuce. » Dixi : et (quod arbitror) recognovistis. Si enim.
non recognovissetis , et de Scripturis non recognovissetis,
» Mattli. XXV, 34. — * Joan. 1, 12. — 3 i Cor. x, i3.

cxix. 2
18 S. AUGUSTINI EPISCOPI
non vocibus vestris intellectum vestrum mihi significare-
tis. Ergb quia intellexistis, fratres, videte quid sequitur,

quare protegat Dominus etsuper manum dexterse, id est,

super ipsam fidem, in qua potestatem accepimus essefilios
Dei, et esse ad dexteram-, quare oportet ut protegat Do-
minus? Propter scandala. Unde sunt scandala ? De duobus
timenda sunt scandala, quia et duo sunt praecepta in
quibus tota Lex pendet et Prophetae, dilectio Dei et pro-
ximi^ Ecclesia propter proximum dihgitur, Deus autem
propter Deura. In Deo intelhgitur figurate dictus sol , :

in Ecclesia , intelligitur figurate dicta luna. Quisquis po-

test errare , ut ahud de Deo credat quam oportet, non
credat Patrem et Fihum et Spiritum sanctum unius esse
substantise , deceptus est versutia haereticorum , maxime
Arianorum (6). Si ahquid minus in Filio , aut minus in
Spiritu sancto quam in Patre crediderit ,
passus est scan-
dalum in Deo, a soie uritur. Quisquis rursusputaveritEc-
clesiam in una parteesse, et non eam cognoverit ditFusam
toto orbe terrarum , et crediderit eis qui dicunt « Ecce ,

» hic est Christus , et ecce ilhc '^

, » sicut modo audistis
cum Evangehum legeretur cum ^ ilie totum orbem emerit,
quia tantum pretium dedit : ilie tanquam in proximo
scandalizatur, a luna uritur. Quisquis ergo errat in ipsa
substantia veritatis , a sole uritur , et per diem uritur :

quia in ipsa sapienlia errat, de qua dictum est , « Dies

» diei eructat verbum : » unde dicit et Apostolus , « Spi-

» ritaiibus spiritalia comparantes. Dies diei eructat ver-

» bum , spiritalibus spiritaha comparantes. Dies diei eruc-
» tat verbum. Sapientiam loquimur inter perfeclos^. »
Quid est , « Etnox nocli annuntiat scientiam 9 » Parvuhs
praedicatnr humilitasChristi,et caro Christi , etcrucifixio

• IMatll). xxn , Sj-^o. — * Id. xxiv, i3. — 3 i Cor. n, i3. — 4 Psal.

xviii, 3-5.
 ENARRATIO in psalmum cxx. 19
Christi- quia ipsum est lac quod suflicit parvulis. Et ideo
non relinquunlur in nocte parvuli ,
quia lucet et luna
etiam in nocte ; id est ,
per carnem Christi praedicatur
Ecclesia ,
quia ipsa caro Christi caput Ecclesiae est. Quis-
quis ibi non scandalizatur, in ipsa Ecclesia et carne Christi,
a luna non uritur. Quisquis scandalizatus non fnerit in
verilate illaincommutabili et incontaminabili , a sole non
uritur : non isto sole non uritur ,
quem nobiscum vident
muscae et pecora 5 sed illo sole , de quo dicunt impii in
fine, « Quid nol)isprofuitsuperbia, et divitiarum jaclatio
» quid contulit nobis? Transierunt omnia tanquam um-
» bra. » Et cum ista dixissent, « Ergo , inquiunt, erra-
» vimus lumen non luxit nobis,
a via veritatis , et justitiae
» et sol non ortus est nobis ^ » Numquid non iste sol

omnibus irnpiis oritur illo instituente de quo dictum , ,

est, Qui facit solem suum oriri super bonos et malos^.?»

((

Ergo alium solem fecit Deus, qui oritur super bonos et

malos, istum quem vident et boni et mali : alius est au-
tem ille sol , non factus , sed genitus ,
per quem facta
sunt omnia, ubiest intelligentiaincommutabilis veritatis.
De ipso dicunt impii non ortus est nobis (7) » , (( Et sol
Quisquis in ipsa sapientia non errat non uritur a sole. ,

Quisquis in Ecclesia et in carne Domini et in his quae

, ,

pro nobis temporaliter gesta sunt non errat, non uritur ,

aluna. Omnis autem homo quamvisiam crediderit in Chris-

tum aut ibi errat aut ibi si non in illo fit quod dictura
, , ,

est, Dominustegumentum tuum supermanum dexterae

((

» tuae. » Ideo enim cum dixisset a Dominus tegumen- :

» tum tuum super manum dexterae tuae » quasi quaesisset :

ille et dixisset, Jam ecce est manus dexterae meae, jam

elegi credere in Christum , accepi potestatem inter fllios

Dei esse ,
quid est quod Deus tegumentum meum est ad-
« Sap. V, 6-9. — » Matth. v, 45.
20 S. AUGUSTINI EPISCOPI
liuc supra, id cst, « Super manum dexterse meae. » Sequi-
tur, ({ Per diem sol nonurette, nequelunaper noctem^»
Ad hoc igitur tegumentum tuum est super manum dex-
terse tuae , ut non te urat sol per diem , neque luna per
noctem. Nam hinc intelhgite , fratres ,
quia figurate dic-
tum Etenim revera, soiemvisibilemsi cogitemus, urit
est.

per diem numquid luna urit per noctem? Scd quid est
:

sstio ? Scandalum. Audi Apostolum dicentem « Quis ,

» infirmatur, et ego non infirmor quis scandahzatur, et .?

» cgo non uror?^ »

Xlll. « Per diem ergo sol non uret te, neque lunaper
» noctem. » Quare? Quia « Dominus custodiet te ab omni
» malo ^, » A scandalis in soie, a scandalis in luna, ab

omni malo te custodiet qui est tegumcntum tuum super ,

manum dexterae tuae qui non dormit, neque dormitabit. ,

Et ad quam rem? Qnia in tcntationibus sumus « Domi- :

» nus custodiet te ab omni malo. Gustodiat animam tuam

» Dominus. » Etiam ipsam animam. « Custodiat introitum

» tuum et exitum tuum ex lioc nunc et usque in ssecu- ,

» lum. » Non quasi corpus tuum nam in corpore pe- ;

rempti sunt Martyres sed « Custodiat animam luam •,

» Dominus^ » quia de anima non cesseruntMartyres. Et

5

sseviebant persecutores in Crispinam ^_, cujus hodie nata-

litia celebramus , seviebant in foeminam divitem et de-
licatam : sed fortis erat ,
quia Dominus tegumentum ejus
super manum dexterse ejus , illc qui eam custodiebat.
Hanc enim , fratres , num([uid cst qui in Africa ignoret?
Clarissima enim fuit, nobilis genere , abundans divitiis :

sed hsec omnia sinislra erant, sub capite crant. Venit

inimicus qui feriret caput, et sinistra ilh objecta est, quoe
erat sub capite. Caput supra crat, dextera desuper com-
« Psal. cix, 6. — ^ 1 C.or. xi, 29. — 3 Psal. cxx, 7. — 4 ll>id. 8. — ^Uxc
sancta Crisi>ina Tebenlx iii Afiica passa celcbraiur nonis ilcccmbris.
 ENAKRATIO IN PSALMUM CXX. 21
plectebatur. Qaid poterat facerc persecutor, quamvis de-
licatcTc foemin.ne ? Eratquidem ilJa sexuinfirma, ct diviliis

forte languidior , et consuetudinecorporaliinfirmior : sed

([uidad tanta munimenta? Quid ad illum sponsum mit-
tentem sinistram sub caput et dextera sua complecten- ,

tem'? Quandosicmunitam percuteretinimicus? Et tamen

percussit, scdincorpus.Quidautem dicitPsalmus?«Cuslo-
» diat animam tuam Dominus. » Animanon cessit, corpus
percussum est. Et corpus ad tempus percussum est : nam in
fine resurrecturum est. Quia et ipse qui dignatus est esse ca-
put Ecclesi.-» ,
prrebuit corpus suum adtempus percutien-
dum sedcarnem suamille triduoresuscitavit, carnem
: nos-
tram in fine resuscitaturus est. Ideo suscitatum est caput,
quodattenderet corpus,utnon deficeret. «Custodiat ani-
)) mam tuam Dominus. )) Ipsa non cedat, ipsa non franga-
tur scandalis, in persecutionibus, in tribulationibus, ipsa
non ccdat deficiendo : sicut Dominus dicit : « Nolite
)) timere eos qui corpus occidunt , animam autem non
» possunt occidere : sed eum timete, qui habet potesta-
» tem corpus animam
et occidere in gehenna ignis'-. )>

Hanc ergo Dominus, ne cedas

animam tuam custodiat
persuasori malo, ne cedas promittenti falsa, ne cedas

minanti temporalia et « Gustodiat animam tuam Do-

,

)) minus. )>

XIV. Et deinde, « Custodiat Dominus introitum tuum

» ct exitum tuum, ex hoc nunc et usque in saeculum^. »
Nam introitum tuum ad tenipusaltende. « CustodiatDo-
» minus introitum tuum et exitum tuum ex hoc nunc .

» et usque in sa?cu]um. » Exitum idem custodiat. Quid

est, « Introitum? » quid est «Exitum ? Quando tonta- , ))

mur, intramus quando vincimus tcntationcm cximus.

: ,

Audi, « Introilunij » audi, « Exitum. Yasa figuli probat

« Cant. II, G. — » MnUli. x, a8 — 3 rsal. cw, 8.
22 S. AUGtlSTINI EPISCOFI

» fornax, ait Scriptura, et homines justos tentatio tribu-

)) lationis^ » Si sic sunt homines justi, quomodo vasa
figuli ; non
necesse est ut vasafiguli fornacem intrent. Et
quando intrant jamsecurus est figulus, sed cum exierint.
,

Dominus autem securus est, quia novit qui sunt ejus^,

et novit qui in fornace non crepent. Illi non crepant, qui

non habent ventum superbiae. HumiUtas ergo custodit in

omni tentatione quia convalle plorationis ascendimus
:

cantantes Canticum graduum et custodit Dominus in- ;

troitum, ut salvi intremus. Sana fide sinius quando ac-

cidit tentatio, et, « Custoditexitum ex hoc nuncetusque in
» ssecuhim. » Cum enim exierimus ab omni tentatione

jam in selernum nuUa nos tentatio terrebit nuUa concu- ,

piscentia saltem solhcitabit. Audi Apostolum idipsum

commemorantem quod pauio ante commemoravi « Fi-
,
:

» defis Deus qui non permittet vos tentari supra quam

,

» potestis ferre^. » Ecce introitus tuus custoditur quando :

non tibi sinit Deus accidere tentationem quam non ,

potes ferre ^ introitum tuum custodit : videte si custodit !

et exitum, « Sed faciet, inquit , cum tentatione etiam ;

» exitum , ut possilis sustinere*. » Numquid possumus |

nos, fratres , interpretari ahter ,

quam ipsa verba Apos- j

toli docuerunt? Custodite ergo vos, sed non a vobis ,

[

quia Dominus tegumentum, qui custodit ,

qui non dor-
|

mitat nec dormit. Semel dormivit pro nobis : sunexit, ]

jnm non dormiet. Nemo de se prcesumat. De convalle I

plorationis ascendimus, non remaneamus in via. Gradus

invia restant non dcbemus pigri remanere, nondebemus
:
|

superbi cadere : dicamus Deo, Non moveatur pes noster.

Non dormiet, qui custodit nos. In nostra potestate est, Deo i

donante, si eum nobis faciamus custodem, qui non dor-i

mit , neque dormitat ,
qui custodit Israel. Quem Israel I

Eccli. xivii, 6. — » 2.Tini. ii, 17. —J 1 Cor. x, i3. —4 Ibid.

 ENABRATIO IN PSALMUM CXXI. &3
videiitem Deum. Ita erit auxilium tuum a Domino, ita

erit tegumentum tuum super manum dexterae tuse : ita

nunc et
custodilur introitus tuus et exitus tuus ex hoc
usque insaeculum. Nam si de te praesumpseris motus est ,

pes tuus si motus est pes tuus jam putas te in aliquo

:
,

gradu esse. Inde cadis, si superbus es : quia humilis in

convalle plorationis dicit : « Ne des ad movendum pedem
» meum.
XV. Etsi brevis Psalmus est , longa tamen tractatio , et

longus sermo. Putate , fratres, quia per Natalem beatoe

Crispinae invitavivos, et immoderatior fui in convivio
producendo. Nonne posset hoc vobis fieri, si quis vos
mihtaris invitaret ad mensam sine mensura bibere
, et
cogeret? Liceat nobis hoc facere in divino sermone, ut
inebriemini et satiemini, quemadmodum et Dominus plu-
via sua temporah dignatus est terram irrigare , ut cum
majore gaudio nos sineret ire ad locum Martyrum , sicut

hesterno die promiseramus. Illi enim Martyres sine la-

bore hic sunt nobiscum.

V%'V%/%.V VV^** X VX'^ VVV\ «VV V\ VVV% X^VV^ «VVVt ^^/V^^VVVt AA/M 'Vl/M VVV\ Vl^

ENARRATIO
IN PSALMUM CXXI.

Sermo ad plebem.

I. SicuT amor immundus inflammat animam ^ , et ad

terrena concupiscenda et peritura sectanda perituram vo-
cat , et in ima praecipitat, atque in profunda demergit :

" Vide D. Guillon, tom, xxii, pag. 39-44-

24 S. AUGUSTINI EPISCOPI
amor sanctus ad superna levat et ad seterna inflammat,
sic ,

etad eaquae non transeunt nequemoriuntur, excitat ani-

mam, et de profundo inferni levat ad coelum. Habet tamen
omnis amor vim suam , nec potest vacarc amor in anima
amantis necesse est ducat. Sed vis nosse qualis amor sit?
:

Vide quo ducat. Non ergo monemus ut nihil ametis sed :

monemus ne mundum ametis^ ut eum qui fecit mundum,

libere ametis. Obligata enim anima amore terreno quasi ,

viscum habet in pennis , volare non potest. Mundata vero

ab aftectibns sordidissimis saeculi tanquam extensis pen- ,

nis et duabus alis resolutis ab omni impedimento idest ,

duobus prseceptis dilectionis Dei et dilectionis proximi

volat ^ Quo nisi ad Deum ascendens volando
, quia as- ,

cenditamando.^ Quod antcquam possit, gemit in terra, si

jam inest ei volandi desiderium \ et dicit : « Quis dabit
» mihi pennassicut columl^se, et volabo et requiescam"^. »

Quo autem volabit , nisi de mediis scandaHs , ubi gemebat

etiam iste , cujus haec vox est ,
quam commemoravi ? De
mediisergo scandahs, a commixtione malorum hominum,
apaleis quibus grana commixta sunt, volare vult, ubi
non paliatur conjunctionemet societatem iniqui alicujus,
sed vivat in sancta societate Angelorum civium in ceterna
Jerusalem.
II. Ideo Psahnus iste ,
quem hodie suscepimus trac-
tandum Sanctitati Vestrse, ipsam Jerusalem desiderat
id est, iste qui ascendit in hoc Psalmo : est enim , « Can-
» ticum graduum 5
» quod soepe diximus Charitati Vestrne,
quia non sunt gradus isti descendentium , sed ascenden-
tium^. Ascendere crgo vult iste. Et quo vult ascenderc ,

nisi in coelum? Quid est in coclum? Utrum ideo vuk as-

cendere, ut sitcum sole et luna et steUis? Absit. Sed est
« Maltli. XXII, !^n. — ' Fsal. i.iv, 7. — 3 in Psal. xxxvai, n, 2, et iii P.-al.

cxix, n. 1-3.
 enAkrAtio in psAlmum cxxr. 25
in coelo seterna Jerusalem , ubi sunt cives nostri Angeli
ab ipsis civibus nostris peregrinamur in terra. In peregri-

natione suspiramus, in civitate gaudebimus. Invenimus

autem et socios in ista percgrinatione, ([ui jam viclerunt
ipsam civitatem, ct invitant nos ut curramus ad illam.
Ad hos gaudet iste, qui et dicit : « Jucundatus sum in
)) his ,
qui dixerunt mihi, In domum Domini ibimus'. »
Fratres , veniat in mentem Charitati Vestrae, si qua forte
festivitasMartyrum et locusahquis sanctus nominatur, quo
certo die turboe confkiant ad celebrandam solemnitatem •,

illae turbne quomodo se exsuscitant, quomodo se hortan-

tur et dicunt: Eamus, eamus. Et quaerunt, Quo eamus?
Etdicitur, Ad illum locum, ad sanctum locum. Invicem
sibi loquuntur, tanquam incensi singillatim faciunt
et

unam flammam una flamma facta ex collocutione

: et ipsa
sese accendentium rapit illos ad locum sanctum et ,

cogitalio sancta sanctificat eos. Si ergo ad locum tempo-

ralem sic rapit amor sanetus qualis amor debet esse, :

qui concordes rapitin coelum, et dicentes sibi, « Tn do-

» mum Domini ibimus? » Ergo curramus, curramus ,

quia in domum Domini ibimus. Curramus, et non fati-

gemur quia illuc perveniemus ubi non lassabimur.
; ,

Curramus in domum Domini jucundetur anima nostrain ,

his qui ea nobis dicunt. Qui enim ea nobis dicunt priores ,

viderunt ipsam patriam, de longinquo clamantes ad pos-

teriores, « In domum Dominiibimus : » ambulate, currite.
Viderunt illam Apostoli, etdixeruntnobis^ Currite, am-
bulate, sequimini, « In domum Domini ibimus. « Etquid
dicit unusquisque nostrum? « Jucundatus sum in his qui
» dixerunt mihi , In domum Domini ibimus. )> Jucundatus
sum in Prophetis, jucundatus sum in Apostolis. Omnes
' Psal. XXI, I .
26 S. AUGUSTINI EPISCOPI
enim isti dixerunt nobis « In domiim Domini ibimus. »
III. « Stanteserantpedes nostri in atriis Jerusalem^ »

Ecce habes domum Domini, si quaerebas c{uid sit domus

Domini. In iJladomo Domini laudatur qui condidit do- ,

mum, Ipse deliciae omnium habitantium in domo ipse :

Ergoqui currunt, qui debentco-

sola spes hic, et res ibi.
gitare? Quasi ibi jam sint, et ibi stent. Magnum enim est
ibi stare inter Angelos et non deficere. Qui enim inde
,

Japsus est, in veritate non stetit. Quicumque non sunt

lapsi, in veritate stant^ et iJJe stat, qui Deo fruitur
:
5

qui autemse fruivoluerit, cadit. Quis autemse fruivult?

Quisuperbus est. IdeoiJJe qui semper stare voJeJjat in atriis
Jerusalem, « In Jumine tuo, inquit, videbimus lumen^- »
non in lumine meo. Et, « Apud te, inquit, fons vitae :

non apud me. Et quid adjecit? « Non veniat mihi pes

» superbioe, et manus peccatorum non moveat me*. » UjI

ceciderunt omnes qui operantur iniquitatem expulsi sunt, 5

nec potuerunt stare. Si ergo ilJi non potuerunt stare, quia

superJji fuerunt^ humiJiter ascende , ut dicas, « Slantes
» erant pedes nostri in atriis Jerusalem. » Cogita quahs
ibi futurus sis : et quamvis adhuc in via sis, Jioctibi pone
ante oculos, quasi ibi stes, quasi jam inter AngeJos inde-
ficiens gaudeas, et fiat in te quod dictum est, « Beati qui lia-

» bitant in domo tua , in ssecuJa sscculorum laudabunt te^»

Stantes erant pedes nostriin atriis Jerusalem. Cujus Jeru-
salem ? solet enim dici et ista Jerusalem sed ista Jerusalem
: i

umbra est iJhus. Et quid magnum est stare in ista Jerusa-

lem, quando ista JerusaJem stare non potuit, quae in ruinam
conversa est? Hoc ergo pro magno Spiritus sanctus ex i

inflammato corde amantis hujus cloquilur, quia dicit :

• Psal. cxxi, 2. — ' Joan. viii, 44« — ' ^^^^- xxxv, 10. — 4 Ibid. i2, etc.
— 5 Psal. Lxxxiii, 5.
 EMARRi.TIO IN PSALMUM CXXI. S7
« Stantes erant pedes nostri in atriis Jerusalem? »Nonne
illa est Jerusalt m , ciii dixil Dcminus , « Jcrusalrm , Je-
» rusalem, quae intcrficis rrophetas, etlapidas missosad
» te^? » Quid magnum ergo iste concupiscebat , stare in-
ter ilJos qui interficiebant Proplictas, etlapidabantmissos
ad se? Absit ut de ista Jerusalem sic cogitet ,
qui sic amat,
quisicardet, qui sic vult pervenire ad illam Jerusalem
matrem nostrara , de qua dicit Apostolus: u^ternam in
» coelis- ? »

IV. Audi postremo, noli mihi credere : audi quidse-

quatur, et quam Jerusalem designet mentibus nostris.
Cum enim dixisset : « Stantes erant pedes nostri in atriis

» Jerusalem : » quasi diceretur ilii , De qua Jerusalem di-

cis, de qua Jerusalem loqueris? subjecit statim, « Jeru-

» salem(|urenedificaturulcivitas.»Fratres, quandodicel)at
isla David, perfecta erat illa civitas, non aedificabatur.
Nescioquam ergo civitatem dicit quae modo cedificatur, ,

ad quam curruntin fide lapides vivi, de quibus dicit Pe-

trus : « Et vos tanquam lapides vivi coaedificamini in do-
» mum spiritalem " , » Id est, templum sanctum Dei.
Quid est, « Lapides vivi coaedificamini ? » Vivis, sicredis.
Si autem credis , efliceris templum Dei : quia dicit apos-
» toius Paulus , Templum enim Dei sanctum est, quod
«

» estis vos*. » Ipsa ergo modo civitas cedificatur praeci- :

duntur de montibus lapides per manus praedicantium veri-

tatem, conquadranturut intrentin structuram sempiter-
nam. Adhucmulti lapides in manibus artificis sunt^ non
cadant de manibus artificis, ut possint perfecti cosedificari
in structuram templi. Est ergo ista « Jerusalem quae aedifica-
» tur ut civitas : » fundamentumipsiusChristusest. Dicit
apostolus Paulus, « Fundamentumenim aliudnemo potest
' MaUh. xxiii, 37. — ' Gal. iv, 26, et 2 Cor. v, i.— ^ i Petr. 11, 5.

4 I Cor. m, 17.
SS S. AUGUSTINl EPISCOPI
» poiiere, praeter id quod positum est, quod estCliristus Je-
» sus^ » Fundamentumquando ponitur in terra , desuper
aedificanturparietes,etpondusparietumadimatendit,quia
inimo positum estfundamentum. Si autem fundamentum
nostrumin coeloest, adcoelumsedificemur. Corpora oedi-
ficaverunt istam structuram, quam videtis amplam surre-
xisse, hujusbasilicae ; et quia corpor a sedificaverunt, fun-
damentum in imoposuerunt quiavero spiritaliter sedifica- :

mur fundamentum nostrum insummo positum est. Illuc

,

ergo curramus , ubi ccdificemur : quia de ipsa Jerusalem

dictum est , « Stantes erant pedes nostri in atriis Jerusa-
» lem. » Sed cujus Jerusalem ? « Jerusalem quae aedifica-

» tur utcivitas. » Parum dixit , ut ostenderet Jerusalem,

quia dixit, « Ut civitas aedificatur : » adhuc potest illa

corporalis intelhgi. Quid si enim existat aiiquis et dicat

Jam quidemet cum ista dicerentur temporibus David, et
ista canerentur , erat civitas iUa perfecta-, sed videbat in
spiritu ruituram et iterum sedificandam. Expugnataest
,

enim illa civitas^ et factus est transitus in Babyloniam popuU

captivitati, et dictaestista in Scripturis, Transmigratio in
Babyloniam.Et prophetavit Jeremias, postseptuaginta an-
nos captivitatis nedificari posse illam civitatem ,
quse des-
tructa erata debellantibus'^. Forteait aliquis, Hoc videbat
David in spiritu, ruituram civitatem Jerusalem a debellanli-
bus, et iterum posse post septuaginta annos ^edificari ; et
ideo dixit : « Jerusalem qu.ie aedificatur ut civitas : » noli
ergo putare illam civitatcm esse dictam , (luac consta t cx sanc-
tis, tanquam ex lapidibus vivis. Quid sequitur , ut tollat
totam dubitationem? Aitenim, « Stantes crant pedesnos-
» tri in atriis Jerusalcm.» Sed quam dico Jcru3aIcm?Num-
quid istam, inquit, quam videtisstare corporeis parielibus
erectam? Non : scd « Jerusalem c{uoe aedificatur ut civi-
I Cor. m, II. — ' Jercm. xxis, 4 et lo.
 enArrAtio in psalmum cxxt. 29
.) las. )) Qaare non civitas , sed , « Ut civitas? » Nisiquia
ista structura parietum, quae crat in Jerusalem , visibilis

civitas , erat , sicut proprie dicitur ab omnihus , civitas ;

ilia autem ocdificatur tanquam civitas ,

quia et illi qui in
eam intrant , « Tanquam vivi lapides sunt , » non enim
vere lapides sunt. Sicut ilii ut lapides , non lapides : sic

illa « L)t civitas , » non civitas ;

quia dixit « i^dificatur. »
Nomine quippe sedificii, structuram compagemque cor-
porum at(|ue parietumvoluitinlelligi. Namcivitas proprie
in hominibus habitanlibus intelligitur. Sed manifestavit
nobis civitatem se urbem dixisse ,
quia dixit : « /Edifica-
» tur. » Et quia oedificium spiritale similitudinem quam-
dam habet sedificii corporalis, ideo « yEdificatur ut ci-
» vitas. »

V. Sed dicatquod sequitur, et auferat omnem dubita-

tionem, quia non carnaliter debemus accipere, « Jerusa-
» lem quae sedificatur ut civitas. Gujus participatio cjus
» in idipsum. » Jam ergo , fratres, quisquis erigit aciem
mentis ,
quisquis deponit caligincm carnis ,
quisquis mun-
datoculum cordis , clevet, et videat « Idipsum. » Quid
est « Idipsum? » quomodo dicam, nisi « Idipsum ? » fra-
tres, sipotestis, inteUigite « Idipsum. » Nametego quid-
quid aliud dixero, non dico « Idipsum. «Conemur tamen
quibusdam vicinitatibus verborum et significationum per-

ducere infnmitatem mentis ad cogitandum « Idipsum » ,

Quid est « Idipsum ? » Quod semper eodem modo est :

quod non modo aliud et modo aliud est. Quid cst ergo ,

« Idipsum » nisi quod est?Quid est quod est? Quod

,

aeternum est. Nam quodsemper aliter atque aliter esl, non

est quia non manet non omnino non est, sed non summe
,
:

cst. Et quid est, quod est, nisi iile qui^ ([uando mittebat

Moyscn dixit illi « Ego sum ([ui sum ^? » Quid est hoc,
, ,

' ExoJ. ui^ i4-

30 S. AUGUSTINI EPISCOPI
nisi ille qui cum diceret famulus ejus , « Ecce mittis me ,

» si dixerit mihi populus, Quis te misit ,

quid dicam ei? »

nomen suum noiuit aliud dicere quam, « Ego sum qui ,

» sum » et adj.ecjt et ait

: « Dices itaque iiliis Israel, :

» Qui est misit me ad vos.» Ecce « Idipsum, Ego sum qui

» sum Qui est misit me ad vos. » Non potes capere

,

multum est intelligere, multum est apprehendere. Retine

quod pro te factus est quem non posses capere. Retine ,

carnem Christi, in quam levabaris aegrotus et a vulne- ,

ribus latronum semivivus relictus , ut ad stabulum per-

ducereris^, et ibi sanareris. Ergo curramus ad domum
Domini , et perveniamus ad civitatem , ubi stent pedes
nostri ^ civitatem « Quae sedificatur ut civitas , cujus par-
M licipatio ejus in idipsum. » Quid enim debes tenere? »

Quod pro te factus est Christus; quia ipse est Christus;

et ipse Christus recte intelhgitur , « Ego sum qui sum, »
quo modo est in forma Dei. Ubi non rapinam arbitratus
est esse sequahs Deo^ , ibiest idipsum. Ut autem etliciaris

tu particeps in idipsum , factus est ipse prior particeps

tui Verbuin caro factum est ut caro participet Ver-
: et ,

bum. Quia vero quod Verbum caro factum est, et habi-

tavit in nobis ^ , ex semine venit Abraham promissum est ^

autem Abrahae et Isaac et Jacob quod in semine eorum

,

benedicerentur omnesgentes*-, etinde videmus Ecclesiam

toto orbe diffusam : loquitur ad infirmos Deus. Firmita-
tem cordis quaesivit, cum diceret , « Ego sum qui sum. »
Firmitatem cordis quaesivit et aciem contemplationis ,

erectam , cum
Qui est misit me ad vos. » Sed
dixit : « ,

nondum habesforte contemplationem noh deficere noli : ,

desperare. Qui est, voiuit esse liomo, ut tu es et ideo :

secutus ait Moysi quasi expavescenti nomen. Quod nomen?

Quod est, « Est. Et dixit inquit , Dominus ad Moysen ,'
,

' Luc. X, 3o. — » Philip. II, G. — * Joaii. i, i^. — 4 Gen. xxii, i8.
 enabrAtio IN PSALMUM cxxi. 31
» Ego sum Deus Abraham et Deus Isaac, etDeus Jacob , :

» hoc mihi nomen est iii oeternum ^ » NoU de te desperare,

quia dixi « Ego sum qui sum, et, Qui est misit me ad
:

» vos » quia tu modo fkictuas, et mutabilitate rerum

:

humanae percipere nonpotes c[uod

et varietate mortalitatis
est idipsum. Ego descendo, quia tu venire non potes.

« Ego sum Deus Abraham et Deus Isaac, et Deus Ja- ,

» cob. » In semine Abraham speraaliquid, utconfirmari

possis ad videndum qui venit ad te in semine Abrahse.
VI. Ergo hoc est idipsum, de quo dictum est, « Muta-

» bis ea mutabuntur tu autem idera ipsees et anni

, et , ,

» tui non deficient. Ecce idipsum, cujus anni non defi-

» cienf^. » Fratres, nonne anni nostri quotidie deficiunt,

nec stant omnino.? Nam et qui venerunt, jam non sunt^

etqui futuri sunt, nondum sunt jam iUi defecerunt, et :

ilh defecturi venturi sunt. In hoc ergo ipso uno die, fra-

tres, ecce modo quod loquimur in momento est. Proe-

teritae horae transiyrunt, futurae nondum venerunt-, et
cum venerint , et ipsre transibunt et deficient. Qui sunt
anni qui non deficiunt, nisi qui stant? Si ergo ibi anni
stant, et ipsi anni qui stant unus annus est, ct ipse
unus annus qui stat un us dies est; quia ipse unus dies
nec ortum habet nec occasum nec inchoatur ab hes- ,

terno nec excluditur a crastino

, sed stat semper ille ,

dies et quod vis vocas illum diem

: si vis anni sunt, : ,

si vis , dies est 5

quodcumque cogitaveris, stat tamen :

ipsius stabilitalis participat illa civitas, «Cujus participa-

» tio est in idipsum : » merito ergo, quia illius stabili-

tatis lit particeps, dicit iste qui illuc currit-; « Stantes

» erant pedes nostri in atriis Jerusalem. » Omniaenim ibi

stant, ubi nihil transit. Yis et tu ibi stareet non transire?

Illuc curre. Idipsum nemo habet ex se. Intendite fralres.
' Exod. 111, i3-i5. — ^ Psal. ci, 27, 28.
 , ,

32 S. AUGUSTIKI EPISCOPI
Quod corpus habet, noii est idipsum : quia non in se slat.

Mutatur per aelates, mutatur per mulationes locorum ac

temporum mutatur per morbos et defectus carnales
, :

non ergo in se stat. Corpora coelestia non in se stant

habent c[uasdam mutationes suas, ctsi occultas certe de :

locis in loca mutantur, ascendunt ab Oriente in Occiden-

tem, et rursus circumeunt ad Orientem non ergo stant, :

non sunt idipsum. Anima humana nec ipsa stat. Quantis

enim mutationibus et cogitationibus variatur quantis vo- ,

luptatibus immutatur ,
quantis cupiditatibus diverberatur
atque discinditur? Mens ipsa hominis ,
quse dicitur ratio-
nabs, mutabihs est, non cst idij)sum. Modo vult, modo
non vult^ modoscit , modo nescit; modo meminit modo ,

obliviscitur : ergo idipsum nemo habet exse. Qui voluitex

sehabereidipsum,utquasi ipse sibiesset idipsura,]apsus
est : cecidit angelus, et tactus est diabolus. Propinavit ho-
minisuperbiam, dejecitsecum invidenliaeumqui stabat^
Isti sibi voluerunt idipsum esse •, sibi principari , sibi do-
minari volucrunt: noluerunt habere verum Dominum ,
qui
vere est idipsum, cui dictum est : « Mutabis ea, muta- et
))buntur^ tu autem idem ipse es^. )> Jam ergo post tantum
languorem post tantos morbos diilicultates, labores, re-
,
,

deat anima humihata ad idipsum et sit in illa civitate :

<c Cujus parlicipatio ejus in idipsum. •»

VII. « liJuc enim ascenderunt tribus". )) Quffirebamus

enim ([uo ascendat qui cecidit 5
quia diximus , ascenden-
lis hominis vox est, ascendentis Ecclesiae. Putamus-ne
quo ascendit? quo it ? quo erigitur? u Illuc ascenderunt,
» inquit, tribus.)) Quo ascenderunt Iribus ? In civitatem,
cujus parlicipatio ejus in idipsum. Ergo illuc ascenditur
in Jerusalem.Homo autem qui descendebat de Jerusalem
in Jericho, incidit in latrones ^ Non descenderet et non ,

' Gen. 111, I. — 3 Psal, a, 27, 28. — ^ Id. cxxi, 4- — ^ Luc. x, 3o.
 ,

enarhAtio i» psALAiuM cxxr. 33

incideret iii latrones.Quia vcro descenclendo inciditin la-
Irones , ascendendo veniat ad Angelos. Asccndat ergo,
quia ascenderunt tribus. Scd qufc sunt tribus? Mulli no-
verunt non noverunt. Sed et nos qui novimus
, niulti ,

descendamus ad illos qui non noverunt tribus ut no])is-

cum ascendant quo ascenderunt tribus. Tribus alio no-

,

mine dici possunt curiae sed non proprie. Itaque tribus

,

uno nomine alio proprie dici non possunt sed vicino di- ;

cuntur curiae. Nam proprie si dixerimus curias, non intel-

liguntur nisi curiae quae sunt in civitatibus singulis 5in-
gulse ; unde curiales et decuriones, id est, quod sint in
curia vel decuria : et nostis C[uia tales curias singulas ha-
bent singulre civitates. Suntautem vel erant aIic[uando in
istis quoque civitatibus curi;^ etiam populorum , et una
civitas multas curias habet , sicut Roma triginta-quinque
curias habet populi. Hrec dicuntur tribus. Has populus Is-
rael duodecim habebat, secundum fdios Jacob.
YIIT. Duodccira tribus erant populi Israel : sed erant
ibi mali, et erant ibi boni. Quam enim malae tribus, quse
crucifixerunt Dominum? Quam bonse tribus, quse cogno-
verunt Dominuni ? Illfe ergo tribus, cpise crucifixerunt Do-
minum, tribus sunt diaboli.Cum ergo hic diceret: « IIIuc

» enim ascenderunt tribus : « ne omnes tribus intcllige-

res, addidit, « Tribus Domini. » Quidest, « Tribus Do-
» miiii? M^Q-jae cognoverunt Dominum. Ex ipsis enlm

duodecim tribubus malis erant ibi boni de bonis tribu-,

bus,cjU3e cognoverunt fabricatorem civitatis: et ipsa erant

grana inter iilas tribus ,
qnx inter paleas commixta sunt.
Ascenderunt autem, non cura paleis, sed tribus purgatae,
electpe , c[uasi tribus Domini. « Illuc ascenderunt tribus
» tribus Domini. » Quid est , « Tribus Domini ? Testimo-
» nium Israel. » Hoc quid sit, fratres, audite : « Testi-
» monium Israel,»id est, in quibus cognoscatur, quia est
cxix. 3
 :

34 s. ArctJSTiNi EPiscopi

vere Israel. Quid est enim Tsrael: ? Interpretatio nominis

ejus dicta est jam, et saepe dicatur: forte enim etsi recens
dicta est, Dicendo nos faciamus ut non excidat
excidit.
etiam eis qui legere non noverunt aut noluerunt nos
,
, :

simus codex ipsorum. Tsrael, videns Deum interpretatur :

imo diligentius, discusso verbo, sic interpretatur , Tsrael

est videns Deum utrumque,
: Deum. Quia homo
est videns
in se non est : mutatur enim et vertitiir,si non participet

ejus qui est idipsum. Tunc est, quando videt Deum. Tunc
enim est ,
quando eum qni est et videndo eum qui
videt :

est, fit et ipse pro modo suo ut sit. Ergo ipse est Israel,
Tsrael est videns Deum. Superbus ergo non est Tsrael
quia non est participatio ejus in idipsum : quia ipse sibi

vult esse in idipsum. Qui sibi vult esse principium, non

est Tsrael. Omnis ergo fictus non est Tsrael ,
quia omnis
Superbus necesse est ut fictus sit. Hoc dico , fratres, iie-
cesse est ut omnis superbus velit videri quod non est :

aliter, fratresmei^ non potest. Et utinam sic vellet su- ,

perbus vidcri quod non est, ut vellet videri verJDi causa, ,

choraula, cum choraula non esset.Cito enim probaretur,

diceretur ei Ganta, videamus utrum choraula sis. Non
:

posset, inveniretur falso se videri voluisse quod non erat.

Si diceret se eloquentem, diceretur ei : Loquere, et proba.
Si locutus fuerit, invenitur non hoc esse, quod prolessus
est. Superbus quod pejus est, justum se vult videri, cum
non sit : et quia justitiam intelhgere dilHcile est, dilficile

est superbos agnoscere. Volunt ergo superbi videri (juod

non sunt ideo non est participatio eorum in idipsum
:
j

non pertinent ad Israel, qui est videns Deum. Quis ergo

pertinet ad Tsrael? Qui est particeps in idipsum. Quis est
qui parlicipat in idipsum? Qui confitetur se non esse quod
Deus est, ct ab iilo haljere cpiod bonum potest habere ;

a sc ,'nit '111 urti^ ("jsr' nivii p(>C('it'im . nli ilf^ ^ihi c^^c itis'i-
 »

enArrAtio in psAlmum cxxi. 35

tiam. Talis est in quo dolus non est. Et Dominus videns
Nathanaclem quid ait?<'.Ecce vere Israelila, in quo dolus
» non est ^ » Si ergo verus Israelita, in quo dolus non

est, tribus illae asccndunt ad Jerusalem, in quibus dolus

non est. Et ips.ne sunt « Testimonium Israel, » id est, per
iJlas agnoscitur quia erant grana inter illam palcam,
quando area cum videretur, tota palea putabatur. Erant
ergo ibi grana: sed cum ascenderint in sublimitatem iJlam
spJendoris, cum fuerit area ventiJata'^, tunc erit « Testi-
» monium IsraeJ : » tunc dicent omnes maJi , Vere quia
erant ibi justi inter malosquando nobis omnes maJi vi- ,

debantur, et quales nos eramus, taJes omnes putabamus.

« Testimonium IsraeJ. » Quo ascendunt quare ascen- ,

dunt? « Ad confitendum nomini tuo, Domine. » Magni-

ficentius dici non polest. Sicut superJjia prsesumit sic ,

Iiumilitas confitetur. Quomodo praesumptor est ,

qui vult
videri quod non est sic confessor est qui non vult vi- :
,

deri quod est ipse , et amat quod est iJle. Ad hoc ergo as-
<:endunt Israelitae, in quibus dolus non est, quia sunt
vere Israelitae, quia in ipsis est testimonium Israel ^ ad hoc
ascendunt, « Ad confitendum nomini tuo, Domine.
IX. « Quoniam ibi sederunt sedes in judicium ^. » Mi-
rum senigma , raira quaestio, si non intelligatur, Sedes di-
cit, quos Graeci tJironos appellant, Thronos Graeci sellas
dicunt, tancjuam Iionorabiles. Ergo non est , fratres mei ,

mirum, si-sedeant homines in sedibus, in sellis ut autem :

ipsae sedes sedeant quomodo possumus intelligere ? Tan-

,

quam si dicat aliquis : Sedeant hic catJiedrae, aut sedeant

hic seJJse. In seJJa sedetur , in sedibus sedetur , in cathe-
dris sedetur ^ non ipsae sedes sedent. Quid est ergo hoc ,

« Qnoniam ibi sederunt sedes in judicium.^» Gerte soletis

audire Deo dicente « Goelum mihi thronus est terra au-
: ,

' Jnnn i, 4'"- — ' Mntlli in. i1. — ^ P'd] xxi, 5.

 36 S. AUGUSTrNI EFISCOPI
» tem scabellum pcdiimmGorum'. » Latine autem totum
sic dicitur u Coelum mihi sedes cst. » Qui sunt isti, nisi
:

justi.^ c[ui sunt coeli, nisi justi? Qui coelum ipsi coeli :

quia quae Ecclesia ipsae Ecclesise sic sunt multae, ut una ;

sit : sic ergo et justi ^ ita sunt justi coelum, ut coeli sint. In
ipsis autem sedet Deus et de ipsis judicat Deus. Et non ,

sine causa dictum est « Coeli enarrant gloriam Dei*^. » :

Apostoli enim facti sunt coelura. Unde facti sunt coelum ;

Quia justificati. Quomodo peccator factus est terra cui ,

dictum cst « Terra es, et in terram ibis^ » sic justifi-

: :

cali facti sunt coelum.Portaverunt Deum, et de ipsis Deus

coruscabat miracula, tonabat terrores, pluebat consola-
tiones. Erant ergo, erant illi coelum , et enarrabant glo-
riam Dei. Nam ut noveritis ipsos dictos coelum, ibi ait in

ipso Psalmo , « In omnem terram exivit sonus eorum , et

» in fuies orbis terrse verba eorum ^. » Quseris ,
quorum,
etinvenies, coelorum. Si ergo coelum sedes Dei, Apostoli
autem crelum ; et ipsi facti sunt sedes Dei, ipsi sunt thro-
nus Dei. Dictum est alio loco : « Anima justi, thronus sa-
)> pientise. » Magna res , magna res dicta est : « Thronus i

» sapienli.TC anima justi , » id est, in anima justi sedet

sapientia tanc[uam in sella sua, tancjuam in throno suo, et
inde judicat c[uidquid judicat. Ergo erant throni sapientiae,
et ideo dixit illis Dominus : « Sedebitis super duodecim
» thronos judicantesduodecimtribus IsraeP. »Sic el ipsi

sedebunt super duodecim sedes, de et ipsi sunt sedes Dei :

illis c[uippe dictum enim sederunt sedes. Quoniam

cst : « Ibi
» ibi sederunt sedes. » Qui sederunt, « Sedes. » Et qui sunt

sedes? De quibus dictum est « Anima justi, sedes sapien- :

tiae. » Qui sunt sedes? Coeli. Qui sunt cccli ? Coelum. Quod

est coelum? De quo dicit Dominus «Coelum mihi sedes :

'
Ifai. i.xvi , I, ("t Act. vn , 49. — » Psal. xviii , 'j.. — ^ Gcii. m, 19. —
* Psal. XVIII, 2-5. -< •' Maftli. xix, 28.
 . ,

EWARRATIO IW PSALMUM CXXI. 37

» est. » Et ipsi justi sunt sedes , et habent sedes, et in iJla

Jerusalem sedebunt sedes. Ad quam rem? « Injudicium.

» Sedebitis , inquit, super diiodecim scdcs , o vos sedes ,

» judicantes duodecim tribus Israel ^ Quos judicantes? »

Infra qui sunt in terra. Qui judicabunt? Qui facti sunt

ccelum. autem qui judicabuntur in duas partes divi-
Illi ,

dejitur una ad dexteram, altera ad sinistram erit. Judi-

•,

cabunt cum Ghristo sancti. « Veniet enim in judicium

» cum senioribus popuH » ait Isaias. Ahi sunt ergo '^
, ,

qui cum illo judicabunt ; ahi, qui ab ilio judicabuntur

et ab ilhs qui cum eo judicabunt. Dividenlur ergo isti in
duas partes : una ponetur ad dexteram, cui enumerabun-
tur eleemosynae ,
quas fecerunt : aha ponetur ad sinis-

tram, cui enumerabitur crudehtas et sterihtas misericor-

diae. Et ilhs ad dexteram constitutis dicetur : « Venite
» benedicti Patris mei regnum quod vobis pa- ,
percipite
» ratum est ab origine mundi. » Quare? « Esurivi in- ,

» quit , et dedistis mihi manducare. » Et ilh « Quando ,

» te vidimus esurientem? » Et ilie, Cum uni ex minimis

» meis fecislis, mihi fecistis^. » Ergo quid est , fratres ?
Ilii judicabunt de quibus dictum est , ut fiant amici de
mammona iniquitatis. « Ut et ipsi , inquit, recipiant vos
» in reterna tabernacula ^.»Sancli sedebunt cum Domino
attendere qui fecerunt misericordiam, et assument ilios

separatos in dexteram in regnum coelorum : et ipsa est

pax Jerusaiem. Quae est pax Jerusaiem? Ut opera miseri-
cordiae corporaiia jungantur operibus prsedicationis spiri-
taiibus, et fiat pax dando et accipiendo. Ait enim Apos-
toius , qui rationem dati et accepti dixit esse istas elee-

mosynas ait ergo : : « Si nos vobis spiritaiia seminavi-

» mus, magnum est si vestra carnaiia metamus^?»Et de
' MaUh. XIX, 28. — » Isai. iii , i^. — 3 Mattli. xiv , ^i-4:>. — 4 Luc.
XVI, 9. — 5 , f,oi-. IX, 1 j
 ,

38 S. AIJGXJSTIJMI EVISCOPI

ipsa re ait alio loco. « Qiii multum non abundavit et

, ^

» qui moJicum,non defuit illi ^ ))Quare, « Qui multuni,

» non abundavit? » Quia quod plus habebat, dedit indi-
genti. Et quid est, « Qui modicum non defuit illi? Quia
accepit ab illo ,
qui abundavit. « Ut fiat , inquit , sequali-
» tas^. )) Ipsa estpax, de qua dicitur: « Fiatpax in vir-
)) tute tua. ))

X. Namque cum dixisset :

« Quoniam ibi sederunt sedes
)> in judicium, sedes super domum David, » id est , super
familiam Gbristi, cui dederunt in tempore cibaria : statim
tancjuam ipsis sedibus ait : « Interrogate quae ad pacem
)) sunt Jerusalem ^. » O vos sedcs, qui jam sedetis ut ]u-
dicetis , et facti estis sedes Domini judicantis ,
(quoniam
qui judicant, interrogant 5
qui judicantur, interrogantur :)

« Interrogate , inquit ,
qnce sunt ad pacem Jerusalem. )>

Interrogando quid invenient? Alios fecisse misericordiam,

alios non fecisse. Quos invenient fecisse misericordiam,
ipsos vocabunt ad Jerusalem : quia ipsa sunt ad pacem
Jerusalem. Dilectio fortis res, fratres , dilectio forlis res.
Yullis videre quam sit fortis dilectio ? Quisquis per ali-

quam necessitatem non potuerit implere quod jubet Dous,

amet illum qui implet^ et in illo iinplet. Intendat Chari-
tas Vestra. Verbi gratia^ Uxorem habet ,
quam dimittert^
non potest : oportet ut obtemperet Apostolo dicenti :

« Uxori vir debitum reddat : » et , « Alligatus es uxori

)> ne qusesierfS solutionem. » Venit in mentem, quia me-

lior est iila vita , de qua dicit idcm Apostolus : « Vellera

» omnes esse sicut me ipsum ^. » Attcndit eos qui hoc fe-

cerunt ; amat eos , et in ipsis implet quod in se non po-
test.-Fortis res est dilectio. Ipsa est virtus nostra : quia si

in illa non f uerimus, nihil prodest quidquid aliud habueri-

' 2 Cor, vui, i5. — ' Ibid. i^. — ^ Psal. cxxi, G. — 4 i Cor. vii, 3, 7
et i-].

I
 ENARB.ATIO IN PSALMUM CXXI. 39
mus. « Si linguis hominum loquar, dicit Apostolus et ,

» Angclorum, cliaritatem autcm non habeam, factus sum

» quasi aeramentum sonans , aut cymbalum tinniens. »

Adjungit ahud magnum : « Quod si distribuero omnem
» subslantiam meam, et si tradidero corpus meum ut ar-
» deam charitatem autem non habeam
, , nihil mihi pro-
» dest '. » Si autem sit sola charitas, quae non inveniat
quod distribuat pauperibus, dihgat : soUim cahcem aqufe
frigidae det- j tantum ilH imputabitur, quantum Zacchaeo,
qui dimidium patrimonii donavitpauperibus^.Quarehoc?
Ille tam modicum dedit, ille tam multiim dedit, et tan-
tum illi iniputabitur? Tantum plane. Impar enim facui-
tas, sed non impar charitas.
XI. Illi ergo interrogant, vos cogitate quid estis. Jam
ecce dictum est nobis : « In domum Domini ibimus.» Ju-
cundati sumus certe in his qui dixerunt nobis « In do- :

» mum
Domini ibimus. » Videte ergo si imus. Non enim
pedibus imus sed affectibus. Videte si imus, interroget
,

se unusquisque vestrum qualis est erga pauperem sanc- ,

tum, erga indigentem fratrem, qualis est erga indigentem

inendicum videat si viscera ejus non sunt angusta. Quia
:

interrogare te habent sedes, quae sedebunt in judicium,

et debent invenire quse sunt ad pacem Jerusalem. Et quo-
modo interrogant. Tanquam sedes Dei. Deus interrogat.
Si Deum latet aliquid et illas sedes aliquid interrogan- ,

tes fugerepotest. « Interrogate quoe sunt ad pacem Jeru-

» salem. » Sed quse sunt ad pacem Jerusalem ? « Et
» abundantia , inquit , his qui diligunt te. » Ad ipsam
Jerusalem convertit vocem. Abundantia est illis qui dili-
gunt eam, Abundantia ex inopia : hicinopes, ibi abun-
dantes • hic infirmi, ibi firmij hic egeni, ibi divites. Unde
facti divites ? Quia dederunt hic quod acceperunt a Deo
' i Cor. xni, 1-3. — » Matth. x, 42. — ' Luc. xix, 8.
40 S. AXJGUSTINI EPISCOPI

ad tempus , et acceperunt ibi quod postea Deus retribuet

in aeternum. Hic, fratres mei, et divites pauperes sunt.
Bonum est diviti, ut agnoscat se pauperem. Si enim ple-

num se putat, tumor est ille, non plenitudo. Agnoscatse

inanem, ut possit impleri. Quid habet? Aurum. Quid
nondum habet? Vitam a:;ternam. Attendat quid habeat,
et videat quid non habeat. Fratres, ex eo quod habet,
det, ut accipiat c[uod non habet : emat ex eo quod habet,
illud quod non habet. « Et abundantia his qui dihgunt
» te. »

XII. « Fiat pax in virtute tua '^.

» Jerusalem ! o ci-

vitas quae oedificaris ut civitas , cujus participatio tua in

idipsum , « Fiat pax in virtute tua, » fiat pax hi dilec-
tione tua: quia virtus tua, dilectio tua. Audi Cantica can-
ticoruni : « Vahda est sicut mors dilectio^ » Magnum
verbum, fratres, « Valida est sicul mors dilectio.wMagni-
ficentius exprimi non potuit fortitudo charitatis, quam ut
diceretur, « Vahda est sicut mors dilectio. » Quis enim
resistit morti, fratres.^ Intendat Charitas Vestra. Resisti-
tur ignibus, undis, ferro, resistitur potestatibus, resistitur
regibus ; venit una mors, quis ei resistit? Nihil illa for-
tius. Propterea viribus ejus charitas comparata est, et

dictumest, « Vahda est sicut mors dilectio. » Et quia

ipsa charitas occidit quod fuimus, utsimus quod non era-
mus ; facit in nobis quamdam mortem dilectio. Tpsa morte
mortuus erat, qui dicebat, « Mandus milii crucifixus est,
» et ego mundo^. » Ipsa morte mortui erant, quibus di-
cebat, « Morlui enim estis , et vita vestra abscondita est
» cum Christo in Dco*. Vahda Cot sicut mors dilectio. »

Si ergo valida est , forhs est et magUcie virtutis , et ipsa

est virtus , et per ipsam reguntur infirmi a firmis , terra

a coelo ,
populi a sedibus : ideo , « Fiat pax in virtute
» Psal.cxxi, 7. — ' Caul. viii,6. — ^ Galat. vi, i^. — ^ Coloss. 111. 3.
 :

ENARRATIO IN PSALMUM cxxi. 41

» tua , » fiat pax in dilectione tua. Et per istam vir-

tutem ,
per istam dileclionem ,
per istam pacem , fiat

« Abundanlia in turribus tuis : » id est, in excelsis tuis.

Pauci cnun sedebunt in judicio : sed multi ad dexte-
ram posili facient populum civitatis illius. Multi enim
pertinebunt ad singulos quosque excelsos, a quibus re-
cipiantur in tabernacula a^terna : et erit abundantia in
turribus ejus. Plenitudo autem deliciarum et suilicientia

divitiarum ipse Deus , ipse idipsum , ipse cujus participa-

lio est civitatis in idipsum : ipsa erit et al)undantia nos-
tra.Sed unde? Per charitatem hoc est, per virtulem. In ,

quo autem est charitas fratres ? Qui non sua quaerit in ,

hacvita'. Audi Apostolura habentem charitatem. Ait

« Placere omnibus per omnia sicut et ego omnil)us per
» omnia placeo -. » lli)i est ergo quod dixisli « Si adhuc ,

» hominibus placoi'em Christi servus non essem"? » Et ,

modo dicis te placere , modo hortaris ut et illi placeant?

Sed non ibi non propter
posuitfinem, ut quispropter se,

charitatera placeal. Qui gloriara suam quserit; non c|U3e-

rit salutem aliorum. Ait enim « Sicut et ego omnibus :

» per omnia placeo, non quaerens quod mihi prodest,

» sed quod multis, ut salvi fiant^. »

XIII. Ideo et hic cum de charitate diceret : « Propter

» meos, inquit,
fratres et propinquos meos, loquebar au-
» tem pacem de te ^ » Jerusalem civitas, cujus parti-
cipatio in idipsum, ego in hac vita et in hac terra, ego
pauper, peregrinus gemens, nondura perfruens paco
et
tua, et praedicans pacera tuam non propter me illam •

praedico , sicut , h?eretici ,

qui quserentes gloriam suara
dicunt Pax vobiscum et pacem non habent quam po-
: :

puiis praedicant. Si enim haborent paceni, non conscin-

Pliilip. 11, !\ et 21. — •>

I Cor. x , 33. — 3 Galal i, lo. —4 i Cor. x ,

32, 3J, — = Psal. cxxi, 8.

 »,

42 S. ArGTJSTlNI EPISCOPI

derent unitatem. Ego, inquit, Loquebar pacem de te « :

Sed quare ? « Propter fratres meos et propinquos meos :

non propter honorem meum non propter pecuniam ,

meam, non propter vitam meam nam « Mihi vivere : ,

» Christus est, et mori lucrum. » Sed, « Loquebar pacem

» de te , propter fratres meos et propinquos meos. » Nam

cupiebat ipse « Dissolvi, et esse cum Christo.» et qui ista

prsedicaret propinquis et fratribus , « Manere , inquit , in
» carne necessarium propter vos^. Propter fratres meos
» et propinquos meos , loquebar autem paeem de te. »

XIV, « domum
Domini Dei mei, qusesivi bona
Propter
» tibi ^. » Non propter me quaesivi bona nam non tibi :

quaerercm^ sed mihi ideo nec egohaberem, quia non

^

tibi quaererem sed « Propter domum Dom.ini Dei mei »

: ,

propter Ecclesiam ,
propter sanctos ,
propter peregrinos ,

propter inopes , ut ascendant 5

quia dicimus eis : In do-
mum Domini ibimus « Propter ipsam domum Domini:

» Dei mei quaesivi bona tibi. » Haec

,
fratres prolixiora , ,

et necessaria carpite, manducate, bibJte, convalescite

currite , apprehendite.

' Philip. 1, -ji-a^. — ' Psal. cxxi, 9.

 ,

EWARRATIO iw psalmxjm cxxii. 43

ENARRATIO

IN PSALMUM GXXII.

Sermo ad plebem.

I. AscENDENTis Gaiitica ^
ex ordine cum Sanctitate Ves-
Ira consideranda suscepi : ascendentis et amantis, et ideo
ascendentis ,
quia amantis. Omnis amor aut ascendit, aut
descendit. Desiderio enim bono levamur ad Deum, et de-
siderio malo ad ima prsecipitamur. Sed quia jam malo
desiderio lapsi cecidimus j superest nobis , si agnoscimus
quis ad nos non ceciderit , sed descenderit , haerendo illi

ascendere : quia viribus nostris non possumus. Ipse dixit

Dominus noster Jesus Christus : « Nemo ascendit in coe-
» lum, nisi qui de coelo dcscendit^Fihus hominis qui est
» in coelo '-. » Tanquam de se solo videtur dixisse. Ergo
cseteri remanserunt, quia solus ascendit, qui solus des-
cendit ? Quid debent facere cseteri ? Uniri corpori ipsius

ut sit unus Christus qui descendit et ascendit. Descendit

,

caput , ascendit cum corpore 5 vestitus Ecclesiam suam

quam sibi exhibuit sine macula et ruga^. Solus ergo as-
cendit. quando cum illo sic suraus ut in illo
Sed et nos ,

membra et nobiscum solus est, et ideo unus,

ejus siraus ^

et semper unus. Unitas nos compaginat uni. Et ilb soli

cum iilo non ascendunt, qui cum illo unus esse noluerint.
Jamvero quoniam ipse qui in ccelo positus est , et carne
' Vide D. Guillon, toin. xxn, pag. 4i-44- — * Joa°- »'> »3. — 3 Ephes.
V, 27.
 ,,

44 . S. AIJGUSTINI EPISCOPl

suscitata immortalis ,
per quam fuit ad tempus mortalis,
et nihil iu coelo persecutioaum patiens, niliil malitiarum
et opprobriorum , sicut in hac terra cjuando pro nobis
omnia sustinere dignatus est : compassus tamen corpori
suo in terra laboranti, dixit : « Saule , Saule, quid me
» persequerisJam ipsum nemo tangebat et se pati
^ ? » ,

persecutionem de coelo clamabat. Non praeter spem esse

debemus, imo cum magna fiducia praesumere, quia si per
charitatem ipse nobiscum in terra est, per eamdem cha-
ritatem et nos cum eo in coelo sumus. Sed diximus quem-
admodiim nobiscum ipse in terra sit, vocem ejus diximus
de coelo sonantis, « Saule, Saule, quid me persequeris ? »

Cum eum Saulus omnino non tangeret, sed nec viderot.

Quomodo autem ostenditur, quia et nos cum illo in coelo
sumus? Eodem ipso Paulo apostolo dicente «Si consur- :

» rexistis cumChristo, quoe sursum sunt quaerite, ubi

» Christus est in dextera Dei sedens quae sursum sunt 5

» non quae super terram. Mortui enim estis et

sapite , ,

» vita vestra abscondita est cum Christo in Deo^. » Ergo

et ille adhuc deorsum est et nos jam sursum sumus. Uie

,

dcorsum est compassione charitatis, nos sursum sumus spe

charilatis. « Spe enim salvi facti sumus ^. » Sed ({uia spes

nostra certa est quamvis futurum sit, sic de nobis dici-

;

tur, quasi jam factum sit.

n. Ascendat ergo iste cantator sed de unoquoque :

corde vestrum cantet hic homo , et unusquisque sit iste

homo. Cum
enim dicitis illud singuli, quia omnes unum
estis in Christo unus homo ilkid dicit et non Ad te
, : ,

Domine, levavimus oculos nostros sed « Ad te, Domine, :

» levavi oculos meos *. » Del)etis quidem putare unum-

quemque vestrura loc[ui sed unus ille maxime loquitur
,

qui etiam dilfusus est toto orbe terrarum. Unus ille lo-
•
Act. i\, 4- — ' Coloss 111, 1-3. — ^ Roui. vni, i^ — '^ V9-tk\. cixii, i.
 ,,

enarkatio in psalmum cxxn. 45

qiiitur, qui alibi dicit : « A fjiiibiis tcrrrc ad te clamavi
» cupi angeretur cor meum ^ » Quis est qui clamat a fini-

bus terr<Te ? Quis unus lionio diirasus est usqae ad rines

terrne? Unusquisquc homo in regione sua potest clamare
numquid a finibus terr^e? Sed liaereditas Christi , de qua
dictum est : « Dabo tibi gentes haeredilatem tuam, ct pos-
» sessionem tuam terminos ternie- : » ipsa clamat , et di-

cit : « A linibus terra? ad le clamavi , cum angeretur cor

» meum. Angatur cornostrum, et clamemus. Undean-
»

gatur cor nostrum? Non de his qure hic patiuntur et mali,

verbi gratia, quia damnum patiuntur.Nam si inde angitur
cor , cinis est. Quia nescio quem tuorum ex voluntate Dei
amisisti, si inde angitur cor quid magnum? Hinc an- ,

guntur et corda infidelium, ista patiuntur et qui nondum

in Christum crediderunt. Unde angitur cor Christiani?
Quia nondum cum Christo vivit. Unde angitur cor Chris-
tiani?Quia peregrinatur et desiderat patriam. Si inde an-
gitur cor tuum , etiamsi felix secundum sseculum fueris,
gemis omnia prospera confluant et undique tibi
; etsi ,

iste mundus arrideat tu tamen gemis quia in peregri- , ,

natione te constitutum vides et sentis jam quidem tc ha- ;

bere felicitatem secundum oculos stultorum, sed nondum

secundum proraissionem Christi illam quoerens gemis :

illam quserens desideras , et desiderando ascendis , et as-

cendendo cantas « Canticum graduum, » et cantando « Can-

» ticum graduum, » dicis : « Ad te levavi oculos meos,
» qui habitas in coelo. »

111. Ascendentes quo levaturus erat oculos , nisi illuc

quo tendebat , et ascendere desiderabat? De terra enim ad

coelum ascendit. Ecce terra deorsum ,
quam calcamus
pedibus nostris •, ecce etiam coelum sursum ,
quod vide-
mus oculis nostris •, et ascendendo cantamus, « Ad te le-
'
Psal. LTc, 3. - » Id. 11, 8.
 1 ,

46 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» vavi oculos meos qui habitas in coelo. » Tlbisunt ergo
,

scalae? Tanta enim intervalla conspicimus inter coelum

et terram, tanta separatio est et tanta spatia locorum : ,

illuc volumus ascendere^ scalas non videmus numquid :

forte laliimus nos, quia «Ganticum graduum, id est, Can-

ticum ascensionis canlamus? Ascendimus ad coelum si ,

cogitamus Deum qui ascensus in corde fecit. Quld est

,

ascendere in eorde? Proficere in Deum. Quomodo omnis

c[ui deficit non descendit sed cadit sic omnis qui pro-
, , :

ficit ascendit sed si sic proficiat ut non superbiat si

, : , ,

sic ascendat ut non cadat si autem proficiendo super-

, :

biat, ascendendo iterum cadit. Sed ut non superbiat,

quid debet facere ? Levet oculos suos ad illum qui babitat
in coelo, non se attendat. Omnis enim superbus se atten-
dit et magnus sibi videtur qui sibi piacet. Sed qui siiDi
,

piacet , stulto homini placet quia ilie ipse stultus est :

cum sibi piacet. Solus securus placet qui Deo placet. Et ,

quis est qui piacet Deo ? Cui placuerit Deus. Displicere sibi
Deus non potest piaceat et tibi, ut placeas iiii. Sedtibi
:

ilie piacere nonpoterit, nisi tu tibi dispiicueris. Si autem

dispiices tibi toile ateocuium. Utquidtc enim attendis?

,

Si enim vere te attendis, invenis in te quod tibi dispii-

ceat-, et dicis Deo « Peccatum meum ante me est sem-
,

» per^ » Peccatum tuum sit ante le ut non sit ante ,

Deum et tu noii esse ante te , ut sis ante Deum. Quomodo

:

enim voiumus utnon a nobis avertat faciem Deus, sic vo-

lumus ut uvcrtat faciem a peccatis nostris nam utrum- :

que iiii cantatur in Psalmis « Ne avertas facicm luam a :

» me^. » Vox est Psalmi, vox est ergo nostra. Et iiiequi

dicit, « Ne avertas faciem tuam a me, » vide quid dicat

aiio loco « Averte faciem tuam a peccatis meis^. » Sivis

:

ut avertat faciem suam a peccatis tuis tu ipse a te averte ,

' I>'nl 5. — • T<1. nw. o

I., — 3 IJ L, 1

u
 enAktiAtio IN PSALMXJM cxxii. 47
faciem tuam, et a peccatis tuis noli avertere. Si enim non
ab cis averteris faciem tuam , luipseirasceris peccatis tuis.
Si autem tu non avertis faciem tuam a peccatis tuis, tu
agnoscis , et ille ignoscit.
IV. At vero a te leva oculos ad illum , et dic, « Ad te
» levavi oculos Coelum
meos, qui habitas in coelo. » ,

fratres mei, si corporaliter intellexerimus hoc quod vide-

mus oculis corporeis, vere sic errabimus ut non putemus ,

nosiliuc ascendere, nisi scalis positis, aut aliquibus ma-

chinamentis : si autem spirilaliter ascendimus, spiritaliter

coelum intelligeredebemus : siascensusin afifectu, coelum

in justitia. Quod est ergo coelum Dei.^ Omnes sanctae
animae , omnes justa^ animae. Nam et Apostoli cpiamvis in
terra essent carne , coelum erant ^ ([uia in illis Doniinus
sedens per totum mundum ambulabat. Ergo habitat in
coelo. Quomodo? Quomodo dicit in alio Psalmo « Tu ,

» autem in sancto habitas laus Israel^ » Qui habitat in

coelo, habitat in sancto. Sancto quid, nisi templo suo ?
« Templum enim quod estis vos^. » Dei sanctum est ,

Sed omnes adhuc infirmi et secundum fidem anibulan-

tes^, secundum fidem sunt templum Dei erunt ahquando :

et secundum speciem templum Dei. Quandiu sunt tem-

plum secundum fidem ? Quandiu in ipsis Christus per fi-

dem habitat : sicut dicit Apostolus , « Habitare Christum
» per fidem in cirdibus vestris^. » Sunt autemjam coeli,

in quibus per speciem jam habitat Deus , vidcntes eum

facie ad faciem , omnes sancti Angeli , omnes sanctae Vir-
tutes , Potestates , Sedes , Dominationes , Jerusalem illa

erelestisunde peregrinando ingemiscimus , et quam de-

siderando oramus ibi habitat Deus. Illuc : levavit iste fi-

dem , illuc ascentht affectu, desiderando ipsum de- ; ct

siderium facit animam desudare sordes peccatorum et ,

• Psal XXI, 4- — ' ' Cor. m, 17. — ^ 1 Cor, v, 7. — 4 Ei^lic^. ii', 17.
 ,,

48 S. AUGUSTIJNI EPISCOPI

mundari ab oinnlJabe, ut fiat ctipsa coelum; quia leva-

vit oculos ad eum qui habitatiu coelo. Nam si coelum islud
corporeum ,
quod ocujis videmus , intellexerimus esse
habitationem Dei transitura : est habitatio Dei, quia coelum
etterra transibunt^ Deinde antequam faceret Deus coelum
et terram , ubi habilabat ? Sed dicit ali(|uis , Et antequam
faceret Deus sanctos , ubi habitabat ? In sehabitabat Deus,
apud se habitabat , et apud se est Deus. Et quando dig-
natur habitare in sanctis, non sic sunt sancti donius Dei
iit ipsa subtracta cadat Deus. Aliter enim nos habitamus
in domo , aliter Deus in sanctis : tu habitas in domo , si

subtracta fuerit , cadis ^ Deus autem sic habital in sanctis,

ut si ipse discesserit , cadant. Quicumque ergo sic portat
Deuni, ut sit templum Dei ; non putet sic a se portari
Deum, ut terreat Deum , si se subducat. Vre illi si se
subtraxerit Deus; quia ipse cadit : nam Deus in se semper
manet. In quibus nos habitamus , ipsa nos continent : in
quibus Deus habitat, ipseiJloscontinet. Jam videte quan-
tum interest inter nostram habitationem et Dei : et sic
dicat anima , « Ad te levavi ocuJos meos, qui hal^itas in
» coeJo , » ut intelligat quia Deus nec cfjeJo indiget
ulDi habitet ; sed coeJum ipso indiget, ut ab ipso inhabitetur.
Y. Quid ergo sequitur, (|uia dixit « Ad tc levavi
: oculos
» meos ,
qui habitasj,in coelo? » Quomodo levasti ocuJos
tuos? Ecce sicut ocuJi servorum in manus dominorum
«

» suorum et sicut oculi ancilloe in manus dominne suae^

5

M sic ocuJi nostri ad Dominum Deum nostrum, quoadus-

» ([ue misereatur noslri^. » Et servi sumus et ancilla ,

sumus : ille et Dominus est, ct Domina est. Aut quid sibi

volunt ista verba, et quid sibi voJunt istre simiJitudines
rerum? Attendat aliquantumCharitas Vestra. Nonmirum
si servi sumus et ilJe Dominus est scd mirum si ancilJa
, :

'
Maltli, XXIV, 35. — ' l's;il. cwir, 2-4.
 ,

enArrAtio 1N psAlmum cxxii. 49

sumus ct ille Domina est. Sed nec[ue hoc mirum quia an-
,

ciJla sumus; Ecclesia enim sumus ncc illud mirum :

quia et ipse Domina est virtus enim est et sapientia Dei. •,

Audi ergo Apostolum dicentem « Nos autem prsedicamus :

Christum crucifixum Judseis quidem scandalum Genti-, ,

bus autem stultitiam- ipsis vero vocatis Judaeis et Graecis

Christum Dei virtutem et Dei sapientiam^ » Utjamsitser-
vus populus, etsitancilla Ecclesia : « Ghristum Dei virtutem
» et Deisapientiam : » utrumque audisti, « Christum Dei
» virtutem et Deisapientiam. » Cum ergo audis Ghristum,
leva oculos tuos in manus Domini tui : cum audis Dei virtu-
tem et Dei sapientiam , levaoculos tuos in manus dominoe
luae : quia et servus et ancilla es; servus ,
quia populus
es , ancilia ,
quia Ecclesiaes : Ipsa autem ancillamagnam
dignitatem invenit apud Deum : uxor facta est. Sed donec
veniat ad amplexus illos spiritales, ubi secure perfruatur
60 quem dilexit, et cui suspiravit in ista diuturna pere-
grinatione , arrham magnam, san-
sponsa est : et accepit
guinem sponsi, cui secura suspirat. Nec illi dicitur, Noli
amare quomodo dicitur ahquando virgini jam despon-
:

satse, et nondum nuptoe : et juste dicitur , Noli am.are ;

cum facta fueris uxor , tunc ama re cte dicitur quia prae-
properum et praeposterum desiderium est, etnon caslum,
amare eum cui nescit an nubat. Potest enim fieri ut ahus
sponset et ahus ducat uxorem. Quia vero nullusahus est qui
Christopraeponalur, secura amet ista et antequam ilh jun- :

gatur, amet, et de longinquo suspiret etdelonginqua pere-

grinatione. Solus ducet, quia solus taiem arrham dedit.Quis
enim potest sic ducere ut moriatur pro ea quam vult ,

ducere? Si enim mori pro ea voluerit, non erit qui ducat.

Securus autem ille pro sponsa mortuus est, quam resur-
gens erat ducturus. Verumtamen, fratres, interim simus
» 1 Cor. 1, 23, 2'j.

cxix. 4
 »,

6^ S. AUGUSTIKI EVISCOPI
([iiomodo servi etancilla. Dictum est qnidem, « Non vos
» dicam servos , scd amicos ^ : m sed forte solis Discipulis
dixit Dominus? Audite apostolum Paulum dicentem,
« Itaquejam, inquit, non est servus, sed fdius si autem •,

» fdius, et hseres perDeum-. » Popuio dicehat, fidehhus

dicehat. Jam ergo in nomine Domini redempti sanguine
ipsius loti lavacro ipsius filii sumus filius sumus quia
, , , :

sic multi sumus ut in illo unus simus. Quid ergo sihi

,

vult, quod adhuc tanquam servi loquimur? Numquid

tantum meritum hahere possumus in Ecclesia quamvis ,

jam fihi facti ex servis, quantum hahuit ipse apostolus

Paulus? Et tamen quid dicit in Epistola ?« Paulus servus
» ^. » Si ille se adhucdicit servum, per quem
Ghristi Jesu
nohisEvangehum prsedicatum est quanto magis nosde- •,

hemus agnoscere conditionem nostram^ ut mnjor sit in

nohis gratia ipsius ? Primo enim servos fecit ,
quos rede-
mit. Sanguis enim ille pro servis pretium est ,
pro sponsa
pignus est. Agnoscentes itaque conditionem nostram , etsi

jam filii tamen propter creaturam

per gratiam , servi
quia universa creatura Deo servit, dicamus, « Sicutoculi
» servorum in manus dominorum suorum , et sicut ocuH
» ancillse in manus dominae suae sic ocuh nostri ad Do- 5

» minum Deum nostrum quoadusque misereatur nostri. ,

VI. Dixit etquare, sicut servi oculos hahent in manus

domini sui et sicut ancillas oculos hahent in manus do-
,

minse su?e; « Sic inquit, ocuh nostri ad Dominum Deum

,

M nostrum, » Et c[uasi quaereres Utquid? «Quoadusque, ,

» inquit , misereatur nostri. » Quales ergo voluit servos

intelhgi , fratrcs ,
qui oculos hahent in manus dominoruni
suorum ^ ct quales ancillas, quae oculos hahent in manus
dominoesuae, quoadusque misereatur domina earum? Qui
sunt isti servi et ancillae, qui sic habenl oculos in manus
• Joan. XV, i5. — ^ Galat. iv, 7. — ? Rom, i, i.
 »'

ENAUTIATIO IN rsALMUM CXXII. 51

dominorum suorum , nisi qui jubentur cscdi ? « Oculi

» nostri ad Dominum Deum nostrura quoadusque mi- ,

» sereatuf nostri. Quomodo? Sicut oculi servorumin ma-

» nus dominoruni suorum et sicut oculi ancillae m ma ,

» nus dominae suoe. » Ergo et illi et iJlae, quoadusque

misereatur vel dominus vcl doraina. Fac ergo aliqucra
dominum jussisse servum cacdi vapulat servus, sentit :

plagarum dolores-, atlendit ad manus domini siii, quoad-

usque dicat Parce. Manum enim, ipsam potestatera liic
:

dicit. Ergo quid diciraus, fratres? Jussit nos caedi Domi-

Dus noster, ct Domina nostra sapientia Dei jussit nos

caedi : et in hac vita vapulamus, et tota ista vita mortalis
plaga nostra Audi vocem Psalmi « Pro iniquitate
est. :

» erudisti horainem et tabescere fecisti sicut araneara

,

» animara meara ^ » Attendite, fratre.*;, quara tabida esl

aranea, ut ievi tactu conquassetur et raoriatur. Et ne
quasi carnera solara infirraitate mortalitatis purareraus
nos habere tabidam , non dixit : « Tabescere me fecisti •,

ne secundum carnera intelligeremus sedait, « Tabescere :

» fecisti sicut araneam animara raeara. » Nihil enira in-

firmius aniraa nostra posita in raediis tentationibus saeculi,

in mediis gemitibus et parturitionibus raolestiarura ; nihil
ea infirraius doncc ha?reat soliditati coelesti , et sit in tera-

plo Dei , unde jam non cadat : quia prirao ut veniret ad

hanc infirmitatem et tabificationem , sicut aranea infirraa

facta est, et de paradiso expulsa est. Tuncjussus est servus

csedi. Fratres mei videte ex quo vapuJaraus. In omnibus
,

qui ab initio generis buraani nati sunt , in omnibus qui

jiunc sunt, in oranibus qui postea nascentur, Adam va-
pulat. Yapulat Adam, id est, genus humanum : et raulli
sic obduruerunt-, ut nec plagas suas sentiant. Qui vero ex
ipso genere fihi facti sunt, receperunt sensura dolojn.is

> Psal. XXXVill, 12. « ,,

 ;

52 S. AUGUSTINI EPISCOPI
sentiunt se vapulare , et noverunt quis jussit ul vapulent;
et levaverunt oculos suos ad eum , <[m habitat in coelo j

et sic sunt oculi eorum

manus Domini sui, quoadusque in
misereatur, sicut oculi servorum in manus dominorum
suorum, et sicut oculi ancillae in manus dominse suoe. Vi-
des felices aliquos in isto soeculo ridentes, jactantes se non •,

vapulant imo pejus vapulant lioc ipso gravius caedun-

: •,

tur, quo sensum jam perdiderunt. Evigilent, et vapulent

sentiant quia vapulant, sciant quia vapulant, et doleant
quia vapulant. Quoniam qui apponit scientiam apponit
« ,

)» dolorem hoc Scriptura dixit^

». IdeoDominusin Evan-
5

« gelio Beati lugentes, quoniam ipsi consolabuntur -. »

:

VII. Audiamus vocem hominis qui vapulat, et sint

istae uniuscujusque nostrum voces et quando nobis bene

est. Nam quis non intelligat vapulare se quando aegrotat,

quando in carcere est quando fortc in catena quando , ,

forte latrones patitur? Quando ab ahquibus improbis ei

aliquae molestiae irrogantur, sentit vapulare se. Magnus
sensus est , videre quia vapulat et (juando illi bene cst.

Non enim ait Scriptura in Job, Tentationibus abundat

vita humana : sed ait, « Numquid non tentatio cst vita
» humana super terram^? » Totam ipsam vitam tentatio-
nem dixit. Omnis ergo vita tua super terram plagse tuae ,

sunt. Plange quandiu vivis in terra : sive feliciter vivas,

sive in aliqua tribulatione constitutus sis , clama « Ad te

,

» levavi oculos meos ,

qui habitas in ccelo. » Ad manus
Domini^ qui te jussit caedi, cuidicis in alio I*saImo, « Pro-

» pter iniquitatem erudisti hominem , et tabescere fecisti

» sicut araneam animam meam *: n clama ad manus cae-

dentis, et dic, « Miserere nostri^ Domine, miserere nos-

» tri. Nonne sunt istae voces vapulantis? Miserere nostri,

» Domine miserere nostri. »

,

« Eccli. 1, 18. — a Matlh. v, 5. — ' Job, vii, t. — 4 Psal. xxxvin, 12.

 :

ENARRATIO IN PSALMUM CXXII. 63

VIII. « Quoniam multum repleti sumus despectione.

« In plurimum repleta est anima nostra opprobrium eis ,

)) qui abundant, et despectio superbis '. » Qui despicitur,

contemnilur. Omnes qui secundum Christum pie volunt
vivere, necesse est patiantur opprobria, necesse est con-
temnantur ab his qui nolunt pie vivere, quorum felicitas

lota terrena est. Irridentur illi qui felicitatem vocant,

quam non possunt, et dicitur eis, Quid
oculis videre
credis,insane? vides quod credis? Reversus est aliquis ab
inferis, et retnlit tibi quid ibi agitur? Ecce egoquod amo

video, etfruor. Despiceris, quiasperas quod non vides et :

despicit te ille, qui quasi tenet quod videt. Attende si

ipse tenet noli turbari vide si ipse tenet
: ; et non tibi ,

insultet : ne cum putas eum felicem in praesenti, amittas

veram felicitatem futuram : noli turbari , attende si tenet.
Labitur hoc ab illo quod tcnet , vel ipse ab eo quod tenet
necesse est transeat aut ipse per res suas , aut res ipsius
per illum. Per quem res transeunt suae? Qui vivus labe-
factus erit. Quis transit per res suas? Qui in divitiis mo-
ritur : quia cum moritur, non eas secum aufert ad infe-
ros.Domuni meam habeo, jactavit se. Quaeris, Quam
domum tuam? Quam mihi dimisit pater meus. Et ille
unde habuit hanc domum? Avus noster illi eam dimisit.
Recurre et ad proavum , inde ad atavum, et jam nomina
non potest dicere. Non inde potius terreris, quia multos
attendis transisse per illam domum et neminem ipsorum
,

secum illam tulisse ad seternam domum? Pater tuus hic

eam dimisit, transiit per illam , sic et tu transibis. Si ergo
transitum habetisin domo vestra, stabulum est transeun-
tium , non habitatio commanentium. Et tamen quia nos
ea quse futura sunt speramus , et in futuram felicitatem
suspiramus, et nondum apparuit quoderimus, quamvi^
" Psai. C4XII, 3, 4-
64 S. AtJGtJSTIlNI EPISCOPI

jam filii Dei simus ^

5
qiiia vita nostra abscondita est ciim
Christo in Deo ^ : « Repleti sumiis despectione, » id est, con-
temptu, ab his quifehcitatem quserunt vel habent in isto

saeculo.
IX. « In plurimum repleta est anima nostra , oppio-
)) brium eis qui abundant et despectio superbis. » ,

Quserebamus qui sunt qui abundant exposuit tibi

, ,
•,

cum dixit, superbis. Qiiod est autem opprobrinm; hoc ,

est, despectus et quod est, qui abundant, hoc est,

:

superbis. Repetitio sententise est, « Opprobrium eis qui

» abundant et despectio superbis. » Quare abundant su-
,

pcrbi? Quia hic volunt esse felices. Quid, quando et ipsi

miserisunt, numquid abundant? Sed forte quandomiseri
sunt non nobis insultant. latendat Charitas Vestra. Tunc
,

insultant forte quando felices sunt quando se jactant in ,

pompa divitiarum suarum, quando sejactant in ventosi-

tate falsorum bonorum tunc insultant nobis et quasi : ,

dicunt, Ecce mihi bene est, fruor ego rebus praesentibus,

recedanta me qui promittunt quod non ostendunt; quod
video teneo , quod video fruor bene mihi sit in hac vita. 5

Tu securior esto; quia resurrexit Christus , et docuit te

quid in alia vita daturus sit : certus esto quiadat. Sed in-
sultat ille ,
quia tenet. Ferto insultantem, et ridebis ge-
mentem : postea enim veniet tempus, quando dicturisunt
illi ipsl, « Hi sunt quos ahquando habuimus in risum.»
» Verba sunt libri Sapientiae, ([uia prodidit nobis Scriptura,
qu.ie dicturi sunt illi ipsi qui nos modo irrident, et qui nos
despiciunt, etaquibus impleti sumusopprobric et despec-
tione ; quse vcrba habebunt tunc, quandoa veritato despi-
Videbunt enim ad doxteram fulgere, quos secum
cientur.
commixtos contempserant, cum factura fueritin illisquod
dixit Apostohis : «GumChristus apparucrit vita vestra,
'
i J jaii, 111, i. — ' Cjloss. iii, 3.
 ;

ENAlRRITIO IN PSALMUM cxxii. 65

» tunc et vos cum iJlo apparebitis m gloria * : » et dicent,

« lli siint quos aJiquando liajjuimus in risum, et in si-

» niiJitudinem improperii, nos insensati vitam iJJorum aes-

» timaJjamus insaniam, et fineni illorum sine lionore

M (luomodo computati sunt inter filios Dei, et inter sanc-
» tos sors iJJorum est?» Et sequentur in eo sermone, et
adjicient, « Ergo erravimus a via veritatis, et justiti?e lu-
» men non luxit noijis, et sol non ortus est nobis. Quid
» noJ)is profuit superbia, et divitiarum jactatio quid con-
.) tuJit nobis"? » Ibi tu non eisinsultas, quia jara ipsi sibi
insuliant. Quod donec fiat, fratres, levemus oculos ad
eum {(ui Iiabitat in coelo j et non ab illo tollamus oculos
quoadusquemisereatur nostri, etliberetabomni tentatione
et opprobrio et despectu.
X. Huc accedit, quod aliquando et ipsi qui sunt in fla-
(iello infelicitatJs temporalis , insultant nobis. Invenis ali-
tiuem pro merito inicjuitatum suarum, sive occulto judicio
Dei, sive manifesta dainnatione, mitti in carcerem ,
por-
tarecatenam et ipse insultat. Et cum ei dictum fuerit,
:

Quare non bene vixisti ? Ecce quo venisti male vivendo ?

Ille respondet, Quare illi quibene vivunt, ista patiuntur?
Sed illi propterea patiuntur , ut proJjentur , ut tentationi-
bus exerceantur, ut fJageUis proficiant : Quia flagellat
«

» Deus omnem tilium quem recipit ^. » Et si Unicumsine

peccato flagellavit, et pro omnibus tradidit eum ^, quo-
modo debemus nos flageJIari, qui fecimus quare flagella-
mur? cum ista dixerimus, illi et de infelicitate superbiunt
adhuc, et alliicti, nondum humiliati, respondent, et di-
cunt , Ista sunt verba Christianorum vanorum ,
qui cre-
dunt t|uod non vident. Si et ipsi insultant ({uid putamus, ,

fratres quasi non eos commemoratos in hoc Psalmo, cum

,

diceret, « Opprobrium eis qui abundant et despectio su- ,

» Coloss. lu, 4. — ' Sap. V, 3-8. — ^ Hebr. xii, 6. — 4 Rom. viii, 3i.
 ,,

66 8. AUGUSTINI EPISCOPI
» perbis?))Quandoquideminsultatur Christianis et ab eis

qui non abundant , sed cum sint in egestate et rerumnis

nec ipsi cessant insultare. Certe ergo, « Opprobrium eis

» qui abundant : )> an forte nuUus invenitur, qui etiam

positus in calamitate insultet? Si non insultavit latro, qui
cum crucifixo Dominocrucifixus erat ^ ? Ergo si insultant et
illi qui non abundant, quare Psalmus ait, « Opprobrium
)> eis qui abundant? » Si diligenter discutiamus , et ipsi
abundant. Unde abundant ? Nam nisi abundarent , su-
perbi non essent. Alius enim abundat pecunia et inde su- ,

perbus abundat honoribus et inde superbus

est : alius ,

est alius abundare se justitia putat, et inde superbit

:

quod pejus est. Qui videntur non abundare pecunia, jus-

titia sibi videntur abundare adversus Deum •
et positi in
calamitatibus se justificant , Deum accusant, et dicunt
Quid admisi , aut quid feci? Et tu dicis : Respice , recor-
dare peccata tua , si nihil fecisti. Titillatur aliquantum
conscientia , et redit ad se et cogitat facta sua mala et
, ;

cum cogitaverit facta sua mala nec sic vult confiteri

,

quia digna patitur : sed dicit Eccemanifeste feci multa

,
,

sed multos video pejora fecisse, et nihil maU pati. Justus

est contra Deum
Abundat ergo et ipse, plenum habet
:

pectus justitia quandoquidem ilU Deus videtur malefa-

;

cere, et ipse sibi videtur injuste pati. Etsi daresilii navim

gubernandam, in naufragium iret cum illa vult autcm :

Dcum excutere de gubernatione hujus mundi, et ipse te-

nere gubernacula creaturse et distribuere omnibus dolo- ,

res et laetitias, poenas etpraemia. Infehx anima(Et quid

miramini?) abundat sed abundat nequilia abundat
, ,

mahtia et eo plus abundat

5 nequitia quo sibi videtur ,

abundare justitia.
XI. Atvero christianus homo non debet abundare , sed
'
Luc. xuii, 39, 4*)-
 ,

ENARHATIO IN PSALMUM CXXII. 67

paiiperem se debet cognoscere : et si habet divilias, scire

debet quia non sunt illne verae divitiae , ut alias desideret.

Qui enim divitias iaisas desiderat veras non quaerit qui , :

autem veras quserit adhuc pauper est et recte dicit

, •,

« Pauper et dolens ego sum^ » Rursus ille qui etpauper

est, et nequitia plenus est, unde dicitur abundare? Quia

disphcet illi quia pauperest, et justitia ipsa videturabun-

dare id corde suo adversum justitiam Dei. Et quae abun-
dantia justiliae nostrre ? Quantacumque justitia in nobis
fuerit, ros est nescio quis ad illum fonlem 5 ad saginam
iJiam tantani stillicidia quoedam sunt, quse vitam nostram
molliant , et duram iniquitatem solvant. Modo desidere-
mus de plenofonte jusliiiae saginari, desideremus uberlate
illa satiari, de qua dicitur in Psalmo , « Inebriabuntur
» ab ubertate domus tuse , et lorrente voluptatis tuae po-
» tabis eos '^.
» Hic autem cum sumus , inopes nos esse
inteUigamus et egentes , non solum harum divitiarum ,

quse non suntveras divitise,sedetipsiussalutis. Etquando

sani sumus, intelligamus quia infirmamur. Quandiu enim
corpus hoc esurit et sitit ,
quandiu hoc corpus vigilando
fatigatur, stando fatigatur, ambulandofatigatur , sedendo
fatigatur , manducando fatigatur ;
quocumque se verterit
adsubsidium fatigationis, ibiinvenit aliam fatigationem :

non est ergo perfecta sanitas nec in ipso corpore. Non ,

sunt ergo illre divitise , sed mendicitas : quia quanto magis

abundant, tanto crescit inopia et avaritia. Non est isla

, sed infirmitas.
salus corporis Paregorizamur (8) quotidie
medicamentis Dei quia manducamus et bibimus medi-
,
:

camenta ipsa sunt ,

quae nobis apponuntur. Fratres , si

vultis videre quahs morbus nos h&beat qui jejunat septem ,

diebus , fame consumitur Ergo ilJa fames il^i est sed : :

' Pfal Lxvui, 3o. — ^ Ll. XXXV, 9.

 ;

68 S. AUGUSTIIVI EPISCOPI

ideo illam non sentis ,

quia quotidie illam curas : ergo*
nec ipsa sanitas nobis est perfect^^.

Xll. Intendat Charitas Vestra, quomodo nos intelliga-

mus inopes, et levemus oculos ad eum quihabitat incoelo.
Non sunt iWac verae diviti.ie plus augent cupiditatem eis •,

qui eas possident. Non est ilJa vera corporis sanitasj quia
portatur infirmitas ubique defectiva : quocuraque se ver-
terit, dcficit, In ipso adjutorio non invenies firmamentum :

lassatur stando ; sedere vult , numquidvel sedendo dura-

bit? Quod sibi elegit ut non fatigaretur , ibi habet deficere.
Lassatus estvigiiando, dormiturusest : numquid quia dor-
mivit, non deficit ? Lassatus est jejunando , refectus est :

si plus refecerit , inde deficit. In nulla re potest perseve-

jare ista infirmitas. Justitia quid?Quanta justitia estinter
tantas tentationes ? Possumus continere ab homicidio ab ,

adulterio, a furtis , a perjuriis , a fraudibus : num((uid ab

iniquis cogitationibus? numquid et a suggestionibus ma-
larum cupiditatum? Quae est ergo justitia nostra? Totum
ergo esuriamus, totum sitiamus, et veras divitias , etve-
ram sanitatem , et veram justitiam. Quse sunt verae divi-
tiae? Coelestis illa mansio in Jerusalem. Quis enim dicitur
dives in hacterra? Quando laudatur dives, quid dicilur?
Multum dives est, nihil ilh deest. Laus ccrta laudantis
illa est : nam ista non est, cum dicitur, Nihil ilU deest.
Attende si nihil decst. Si nihii cupit , nihil ilh deest : si

autem adhuc cupit majora ,

quam quoe habct^ ad lioc
accesserunt divitiae, ut egestas cresceret. In ilia vero ci-
vitate ver;« erunt divitiae , quia ibi nihil nobis deerit
quia nec indigebimus aliqua re, et vera sanitas erit. Quoe
est vera sanitas? « Cum absorpta fuerit mors in victoriam,
» et cuni corruptibile hoc induerit incorruptionem, et
» mortale hoc induerit immortahtatem ^ : » tunc erit

' I Cor. XV, 53, 54.

 ,

ENAnUATIO IN PSALMBM CXXII. 69

vera sanitas, tunc erit vera et perfecta justitia , ut nihil
mali non solum facere, sed nec cogitare possimiis. Modo
autcm inopes , pauperes cgentes dolentes suspiramus
, ,

gemimus, oramus, lcvamLisoculosad Dcum quoniam et :

illi qui felices suntin hoc mundo despiciunt nos-, abun- ,

dant enim et ilii (|ui infcliccs suntin hoc sspculo dcspi-

: ,

ciunt ,
abundant et juslitia est incordeipso-
quiaet ipsi ,

rum, sed falsa. Ideo non perveniunt ad veram quia ,

repleti suntfalsa. Tu autem ut pervenias ad veram, esto

egens et mendicus ipsius justitise : et audi Evangehum •,

« Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam ,

quoniam ipsi

)) saturabuntur^. »

I*VVV%''»WW\/W%WV\'1VV%'VWVWV\'VWV\^'X'» vwwvwvvwwwwwwwwwww%-w\vwv

ENARRATIO

w IN PSALMUM CXXIII.

Sermo ad populum

I. Bene jam nostis, fratres Charissimi, Canticum gra-

duum csse canticum ascensionis nostrse , eademque ascen-
sionem non corporis pedibus fieri, sed cordis affectibus.
Hoc soepissime insinuavimus vobis : nec eadem ssepius
repetenda sunt , ut sit locus dicendi quae nondum dicta

sunt. Et iste ergo Psalmus ,

quem nunc vobis cantatum
audistis , « Canticum graduum » superscribitur. Ipse est
titulus ejus. Cantat ergo ascendcntes : et alitjuando tan-

quam unus cantant, ahquando tanquammuUi^ quia et

1 Matth. V, 6.
 ,

60 S. AUGUSTINI EPISCOPI
multi iinus, quia etunus Ghristus, et in Ghristo membra
cum
Ghristi Ghristo unum faciunt, et horum omnium
membrorum caput in coelo est. Gorpus autem etiamsi la-
borat in terra , non est praecisum a capite suo. Desuper
enim caput prospicit, et consulit corpori. Nam si non
consuleret , non diceret ilii persecutori adhuc Saulo
nondum Paulo , « Saule , Saule ,
quid me persequeris *
?»

Et haec optime nostis , et usitata sunt vobis. Non autem

cum fastidio commemorentur eis quibus non exciderunt
iit per eorum patientiam redeant in cor etiam eorum
quibus exciderant : salubria sunt enim , et saepiusdicenda.
Sive ergo unus cantet , sive multi cantent ; et multi ho-
mines unus homo est ,
quia unitas est ; et Ghristus, sicut
diximus , unus cst , et omnes Ghristiani membra sunt
Christi.
II. isti cantant? haec membra Ghristi quid
Quid ergo
cantant? Amant enim et amando cantant, desiderando ,

cantant. Ahquandocum tribulationecantant, et ahquando

exultando cantant cum in spe cantant. Tribulatio enim ,

nostra in praesenti saeculo , spes vero nostra de futuro sae-

culo : et nisi in tribulatione praesentis sseculi consoletur

nos spesfuturi saeculi ,

perimus. Gaudium ergo nostrum,
Fratres , nondum est in re , sed jam in spe. Spes autem
nostratam certa est, quasi jam res perfecta sit. Neque
enim timemus promittente veritate. Veritas enim nec falli
potest , nec fallere : bonum est ut haereamus illi •, illa nos
liberat , sed si manseribusin verbo ejus. Modo enim cre-
dimus, tunc videjjimus : cum credimus, spes est in islo
soeculo ; cum videbimus, res erit in futuro saeculo. « Yi-
» deliimus autem facie ad faciem ^ : »tunc autem videbi-
mus facie ad faciem, cum habuerimus corda mundata.
« Beati enira mundo corde ,
quoniam ipsi Deum vide-
' Act. IX, 4» — 'I Cor. xni, i2.

i
 —,

ENARRATIO IN PSALMUM CXXIII. 61

» bunt^ » Unde autem corda mundantur , nisl per fidem,
sicut Petrus ait in Actibus Apostolorum « Mundans fide ,

)) corda eorum"^? » Mundantur autem corda nostra pcr

Ambula-
fidem, ut possint esse ideonea capere speciem.
mus enim nunc per fidem, nondum per speciem sicut ;

Apostolus dicit Quandiu sumus in corpore, peregri-

: «

» naraur a Domino. » Et quid est, « Peregrinamur? Pcr

« fidem enim ambulamus, inquit, non per speciem^. »

Qui ergo peregrinatur et per fidem aml)ulat, nondum est
in patria sed jam est in via
, qui autem non credit nec : ,

in patria est, nec invia. Sic ergo ambulemus, tanquam

in via simus : quia ipse rex patriae factus est via. Rex pa-
triae nostrae , Dominus Jesus Christus : et ibi veritas , hic
autem via. Quo imus? Ad veritatem. Qua imus? Per fi-
dem. Quo imus? Ad Christum. Qua imus? Per Christum.
Ipse enim dixit « Ego sum via, veritas, et vita *. » Di-
,

xerat autem aliquando credentibus in se, « Si manseritis

» in verbo meo, vere discipuU mei estis et cognoscetis ;

» veritatem , et veritas liberabit vos^ Et cognoscetis

» inquit, veritatem , sed si manseritis in verbo meo. »
In quo verbo? Hoc est verbum
Sicut dicit Apostolus, «

« fidei quod prsedicamus^. » Primo ergo verbum fidei

est, in quo verbo fidei simanserimus, cognoscemus verita-
tem , et veritas liberabit nos. Veritas immortahsest, veri-
tas incommutabilis est ; veritas illud Vcrbum est, de quo
dicitur , « In principio erat Verbum et Verbum erat,

» apud Deum et Deus erat Verbum. » Et quis hoc videt

,

nisi corde mundato? Unde mundantur corda? Et « Verbum

» caro factum est, et habitavit in nobis'^. » Quod ergo

manet Verbum in se , verilas est ad quam venimus, et

qure nos liberat ; quod autem praedicatur verbum fidei , in

' Mattli. V, 8. — » \ti. XV, 9. — ^ 1 Cov. v, 6, 7. — 4 Joan. xiv, 6.

5 Id. vm, 3i, 32. — ^ Roni. x, 8. — 7 Joan. i, i et 14.
62/ S. AUGUSTINI EPISCOPI
quo nos vult Dominus pernienere , ut cognoscamus veri-
tatem^ hoc est « Verbum caro factum est, et habitavitin
» riobis. » Gredisin Ghristum iiatum in carne, et perve-
nies ad Christum natum de Deo Deum apud Deum. ,

III. Exultantes cantant isti quos legimus mcmbra , ista

Christi exultantia cantant Psahnum istum. Et quis hic

exultat, nisi in spe, sicut dixi ? Et iiobis certa sit ipsa spes et
exultando cantemus. Non enim qui cantant alieni sunt a
nobis, aut non in hoc Psalmovox nostra est. Sic audite,
tanquam vos ipsos audiatis tanquam in spe-
: sic audite ,

culo Scripturarum vos ipsos attendatis. Gum enim tanquam

speculum attendis Scripturas, exhilaratur facies tua cum :

similem te invenies exultatione spei membris quibusdara ,

Christi, quse membra ista cantarunt^ eris et tu in ipsis

membris, et cantabis ista. Cur ergo isticantant ista exul-

tando? Quia evaserunt. Ergo spes est in qua cantant. Gum
enim hic sumus et peregrinamur, nondum evasimus. Prse-
cesserunt quidem membra qusedam de corpore illo de ,

quo et nos sumus quae possunt in veritate cantare. Et

,

hoe cantarunt Martyres sancti jam enim evaserunt et : ,

in exultatione cum Christo sunt, recepturi corporajara

incorrupta, eadem ipsa quae primo erant corruptibiha , in

quibus passi sunt poenas : inde ilhs fient ornamenta jus-

titiae. Ergo sive ilhjam in re, sivenos in spe conjungentes
atiectum coronis eorum , et desiderantes talem vitam qua-
lem hic non habemus, sed habere non poterimus nisi
eam. Hic desideraverimus, cantemus simul omnes, et di-
camus, « Nisi quia Dominuserat in nobis^ » Respexerunt
enim quasdam tribulationes quas passi sunt et conside- ,

raverunt in eo jam loco et in beatitudine et in securitate

constituti, qua tfansierint quovenerint et quia diOiciie
,
:

erat inde liberari, nisi adessetmanus Uberantis, in gaudio

' Psal. cxxui, I.
 :

enahrAtio m PsALMtJM cxxiii. 63

cJixcriint, « Nisiquia Dominus crat iii nobis. » Siccoepe-
rimtcantare : nondum dixerunt undc cvaserint, lanta cxul-
talio est : « Nisi quia Dominus erat in nobis. »

IV. « Dicat nunc Isracl : Nisi quia Dominus erat in no-

» bis^ » Nunc dicat, ([uia jam evasit. Evadentes enim id ,

est , eos qui jam evaserunt, constituit intuendos Psalmus

iste. Constituamusillos et nos in corde jam triumpbantes 5

et tanquam ibi et nos simus, sicut in superiore Psalmo

dictum est ; « Stantes erant pedes nostri in atriis Jeru-
» salem'^. » Nondum ibi erant, sed in via erant : tanta
autem loelitia eratfestinaiitium, ettanta perveniendi spes,'
ut adhuc in via positi et laborantes jam sibi illic constiluti ,

viderentur. Sic et nunc ponamus nos in illo triumpho,

qui erit in futuro sseculo qunndo insultabimus morti ,

jam fmitae, jam consuniptae cpiando dicemus, « Ubi est 5

» mors, contentio tua ? ubi est mors, aculeus tuus ^ ? » Jam

conjuncti Angelis, et exultantes cura Rege nostro, qui
primus resurgere voluit, quamvis prior mori noluerit.
Multi enim ante illum mortui sunt, sed nemo ante illum
resurrexit in feternum. Exultantes autem cum illo etiam ,

ibi spe et corde constituti, quia evasimus, cogitemus

quidcvasimus, quae scandala , cjuastribulationes mundi,
cpias persecutioncs omnium Paganorum quos ,
dolos om-
nium haereticorum quas ,
suggestiones diaboli ,
quas cu-
piditatum conflictationes, omniaistaquis evaderet, « Nisi

» cjuia Dominus erat in nobis? Dicat nunc Israel : » se-

curus enim dicit Israel : « Nisi quia Dorainus erat in no-

» bis. n Quando ? « Cum insurgerent homines super
« nos.» Noli ergo mirari : victi sunt, homines enim erant
Dominusautem erat in nobis, non homo erat in nobis 5

homines autem insurrexerunt su per nos. Sed tamcn op-

primerent homines alios homines nisi in his homini- ,

> Psal. cxsiii, 2. — ' Id. csxi, 2. — ^ i Cor. xv, 55.

64 S. AUGUSTINI EPISCOPI
bus qui non potuerunt opprimi , non homo esset , sed
Dominus.
V. Ergo , « Nisi quia Dominus erat in nobis , cum in-
•» surgerent homines super nos. » Quid enim facerenl vo-
bis homincs , exultantibus et cantantibus , et secure te-
nentibus beatitudinem sempiternam? Quid vobis facerent
homines insurgentes in vos , nisi Dominus esset in vobis?

quid facerent? « Forsitan vivos absorbuissent nos. Vivos

)) absorbuissent ^ : » non prius occidissent , et sic absor-
buissent. O immanes , o crudeles ! Non sic absorbet Ec-
clesia : Petro , « Macta et manduca'^, dictum est ^ non,
Vivos absorbe. Quomodo ergo Petrus , id est Ecclesia ,

mactat , et sic manducat? Et quomodo isti qui exurrexe-

runt super nos , « Forsitan vivos absorbuissent nos , nisi

» quia Dominus erat in nobis? » Quia in Ecclesise corpus

nemo intrat Moritur quod fuit ut sit
, nisi prius occisus. ,

quod non Ahoquin qui non occiditur et non man-

fuit. ,

ducatur ab Ecclesia csse in numero popuh potest qui ,

,

videtur ocuhs humanis in numero autem popuh qui 5 ,

cognitus Deo est de quo dicit Apostolus, « Novit Domi-

,

» nus qui sunt ejus^. » Non potesCesse nisimanducatus,

nec manducari poterit , nisi primo mactatus. Venit Paga-
nus , adhuc in illo idololatria vivit , inserendus est mem-
bris Ghristi : ut inseratur, necesse est manducelur^ sed
non potcst manducari ab Ecclesia , nisi primo mactatus.

Renuntiet sseculo, tunc mactatur : credat in Deum^ tunc

manducatur. Quomodo ergo ilh « Vivos absorbuissent nos,
» nisi quia Dominus erat in nobis ? » Surrexerunt enim

multi pcrsecutores ahcjuando , et nunc non dcsunt. Sin-

giUatim insurgunt, et ahquando vivos absorbentj sed in
quibus non cst Dominus. Ideo ante omnia ilh dixerunt,
« Nisi quia Dominus erat in nobis : » ([uia multi absor-
• Psal. cxxiii, 3. — 2 A(jt. X, i3. — ^2 Tim. ii; 19.
 ,,

ENARRATIO IN PSALMUM CXXIII. 65

bentur, in quibus non est Dominus. Hi sunt qui vivi ab-
sorbentur ,
quisciunt malum esse , etlingua consentiunt.
Surrexerunt enim quidam perseculores, et dixerunt ho-
rainibus: Thurificate; sinon feceritis , occidimus vos. Illi

amaverunt hanc vitam , et dulcedo vitne hujus tenuit eos.

Non plus dilexerunt ea quae promisit Deus ,
quam ea quae
videbant in terra. Illa enim credere jubebantur, quae
nondum videbant,ista quse amabant videbant. Plus reti-
nentes ea quse videbant excluserunt de cordibus Domi- ,

num et quia non eratin eis Dominus, vivi absorpti sunt.

:

I
Quid est , vivi absorpti sunt? Thurificando idohs, scientes
quia nihil estidolum. Nam si aliquid putarent esse ido-
lum, mortui absorberentur : cum autem putant nihil
esse idolum , et noverunt omnia illa Gentilium vana esse,
vivunt^ et lamen cum
quod volunt persecutores faciunt
vivi absorbentur. Sed ideo vivi absorbentur, quia non in eis

est Dominus. Inquibus autem inest Dominus occiduntur ,

et non moriuntur. Qui autem consentiunt et vivunt vivi ,

absorbentur,absorptimoriuntur. Isti autem qui passi sunt,

et non cesserunt tribulationibus exultant et dicunt , ,

« Dicat nunc Israel » dicat exultans, dicat securus,:

« Nisi quia Dominus erat in nobis cum insurgerent ho- ,

» mines super nos , forsitan vivos absorbuissent nos. »

VI. « Cum irasceretur furor eorum super nos. » Nostis,
fratres, in aliquo de superioribus Psalmis, in ipso initio

Canticorum graduum contra linguam subdolam petisse

auxihum quemdam qui coepit ascendere; et dixisse,
,

« Domine, erue animam meama labiis injustis et a hn- ,

» gua dolosa*. » Primo enim cum cceperit horao ascen-

dere et proficere , in ipso exordio ascensionis , linguas do-

losas patitur , blandas ad perniciem, blandas ad malam
suasionem : Quid facis ? quare hoc facis ? Aliter enim vivi
' Psal. cxix, 2-4.
cxix. 6
 ,

66 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Ron potest? serviri aliter Deo non potesl? Tu solus es,
qui vis hoc esse quod alii non sunt. Etsi inveneris alios
qui tecura sunt , illa blanda et dolosa lingua quid dicit ?

Ecce illi potuerunt; forte tu non poteris. Aggrederis,

deficies 5 et melius erat non incipere ,
quam coepisse et de-
fecisse. Lingua dolosa adliuc blanditur. Si perseveraveris,
vincitur lingua dolosa et blandiens, incipit esse aperte
sseviens : et quae blandiebatur ut seduceret , minatur ut
terreat.Sed si Dominus est in te, et non reliqueris de
corde tuo Christum quomodo per ,
sagittas acutas et car-

bones desolatorios vicisti linguas dolosas, idest, per verba

Dei quibus transfixum erat cor tuum , et per exernpla jus-

torum qui de mortuis vivificati sunt de peccatoribus , facti

suntjusti, quomodo carbones de morte revivcscunt ;

quo-
modo ergo illos vicisti sagittis et carbonibus desolatoriis,
dolose blandientes et blandiendo seducentes sic istos vin- •,

ces,jam irascendo comminantes, quia blandiendo seduccre

nequiverunt. Victi sunt cum blandirentur , vincantur , et

cum minantur. Sed vincuntur quomodo « Nisi quia Do-

, ,

)) minus erat in nobis ? » Manifestum est quia non vicisti

tu, sed vicit ille qui est in te. Imperatorem talem portas
et vinceris ? Nonne ille est quem portas, qui dixit: «Ego
)) vici saeculum ^ ? )> Nonne prior moriens vicit diabolum
cum semper esset super omnem creaturam ,
quia Verbura
Deus est apud Deura ? Quare vicit, nisi ut te doceret cum
diabolo dimicare? Et tamen jam doctus , nisi in te sit ille

qui prior tibi vicit, vinceris. « Nisi quia Dominus erat in

)) nobis , dum insurgerent homines super nos , forsitan
)> vivos absoibuissentnos. Dum irasceretur f uror ipsorura
)) supernos: )) jam irascuntur, jam apertesseviunt : « For-
» sitan aqua demersissetnos^. » Aquam dicit populos pec-

catores et videbimus qualem aquara in consequentibus.

:

» Joan. XVI, 33. — » Psal. cxxiii, 4-

 ENARKATIO in psalmum cxxiii. 67
Quicumque autem consensisset illis aqua illum opemisset. ,

Moreretur enim morte /Egyptiorum nontransirct exem- ,

plo Israelitarum. Nostis enim fratres quia per aquam ,

,

populus Israelitarum transiit, et ipsa aqua populus iEgyp-

tiorura coopertusest *. « Aqua, inquit,clemersisset nos. »
VII. Sed qualis est ista aqua? Torrens est, fluit cum
impetu, sed transitura est. Torrentes enim dicuntur
fluvii, (lui repentinis imbribus crescunt: magnum habent
impetum quisquis incurrerit, trahitur^ sed in quo Domi-
5

nus non est in quo autem Dorainus est, transit torren-

:

tem anima ipsius. Adhuc fluit torrens, sed jam transiit

anima Martyrum. Adhuc quandiu saeculum hoc nascendo
et moriendo currit
torrens est hinc persecutiones de
, : ,

isto torrente. Hinc bibit ille primus caput nostrum de ,

quo dictum est in Psalmo « De Lorrente in via bibit^: » :

De torrente aqua illa quse significat popuJura persecuto-

rem inde bibit ille qui dixit Discipuhs «
, : Potestis bibere
» cahcem quem ego bibiturus sum ^ ? De torrente in via
» bibit.))Quid est, in viabibit? Tiansiens bibit, non hse-
sit. In via bibit 5
quia de illo forte dictum est: « Et in via
» peccatorum non stetit^.» Transiens bibit. Et quid inde
dictum est ? « Propterea exaltabit caput. De torrente, in-
» quitjinvia bibit, propterea exallabit caput. » Exalta-

tura est enim jara caput nostrura quia de torrentc in via ,

bibit : passus est enira Dorainus noster. Si ergo jara exal-

tatura est caput quid timet corpus torrentem ?
nosLrum ,

Sine dubio, quia caput exaltatum est, et corpus dicet

postea « Torrentem pertransiit aiiima nostra
: fortasse :

» pertransiit anima nostra aquam sine substantia^. » Ecce

qualem aquam dicebat «Forsitan aqua : deraersisset nos.»

» Exod. XIV, aa-29. — » Psal. cix, 9. — 3 Matlh. \x, 22. — 4 Isil. i, i.

—•* lU. cxim, 5.

5.
 : ,

68 S. AXJGUSTINI EPISCOPI

Qualis auteni aqua est sine substantia? Quid est, « Sine

)) substantia? »
YIII. Primo quid est , « Forsitan pertransiit anima nos-
» tra ? » Quomodo potuerunt enim , Latini expresserunt
quod Graeci dicunt_, apa. Sic enim grseca habent exempla-
ria ,
ap* : quia dubitantis verbura est , expressum est qui-
dem dubitationis verbo, quod est « Fortasse » sed non 5

omnino hoc est. Possumus illud verbo dicere minus qui-

dera latine conjuncto , sed apto ad inteliigentias vestras.
Quod Punici dicunt, « lar, » non lignum , sed quando
dubitant j hoc Graeci , apa • hoc Latini possunt vel solent
dicere : Putas, cum ita loquuntur : Putas, evasi hoc? Si
ergo dicatur : Forsitan evasi, videtis quia non hoc sonat
sed quod dixi : Putas, usitate dicitur , latine non ita di-

citur. Et potui iliud dicere cum tracto vobis : saepe enim

et verba non latina dico , ut vos intelHgalis. In Scriptura
autem non potuit hoc poni quod latinum non esset et
, 5

deficiente latinitate, positum est pro eo quod non hoc ,

sonaret. Sic tamen intelhgite dici . « Putas ,

pertransiit
» auima nostra aquam sine substantia ? » Et quare dicunt,
« Putas? » Quia magnitudo pericuh vix facit credibile
quod cvasit. Magnam necem pertulerunt, in magnis dis-
criminibus fuerunt ^ omnino sic pressi sunt, ut pene vivi
consentirent , ut pene vivi absorberentur : jam ergo eva-
dentes ,
jam securi , sed ipsius periculi magnitudinem re-
cordantes, « Putas, inquiunt ,
pertransiit anima nostra
» aquam sine suljstantia?»
IX. Qure est aqua sine substantia , nisi aqua peccato-
rum sine sub&tantia ? Peccata enim non habent substan-
tiam :inopiam habent non substanliam egestatem habent, ;

non substantiam. In ista aqua sine substantia perdidit ,

1

ille minor fdius totam substantiam suam. Nostis enim quia

minor fiUus pcregrinatus est , et dixit patri : « Da mihi
 ,

ENATIUATIO IN PSALMfM CXXIII. 69

» portioncm substantioe ,
quse me contingit. » Quid tibi

vis? Melius apud patrem servatur, tua est: dilapidareillam

vis : proficisci vis longius. « Da mihi : ))sed, « Da mihi. )>

Dedit illi. Profectus in regionem longinquam vivcns pro-

digc cum meretricibus, perdidit totam substantiam : egens
remansit ,
porcos pavit , in egestate sua patris divitias re-
cordatur^ Nisi eum egestas pulsasset, illam satietatem
non desiderarct. Considerent ergo omnes peccata sua ,

videant si habent substantiam ipsa peccata. Propter quid

irritavit Deum peccator - ? Si non vides peccatum tuum
antequam facias , vel jam cum fecisti considera. Dulcedo
hujus saeculi ad tempus fauces indulcat, in magnam ama-
ritudinem postea convertetur. Ecce peccasti , et lucrum
fecisti : quid lucrum ? U t lucrum faceres,
est, quod fecisti

Deum otfendisti ut augeres pecuniam fides deminuta

: ,

est, et aurum crevit. Qnid perdidisti et quid acquisisti? ,

Quod acquisisti aurum vocatur, quod perdidisti fides vo-

catur compara fidem auro si venalis esset in nundinis
: :

fides, hai)eretpretium. Lucra tua cogitas, damna lua non

cogitas ? De arca gaudes de corde non plangis. Abundat ,

nescio quid in arca tua, sed vide quid imminutum sit in

corde tuo. Gum aperueris arcam, invenies solidos qui non
erant. Bene quia gaudes esse ibi quod ibi non erat. At-
,

tende arcam cordis erat ibi fides, et iion est. Si hac gau-
;

des quare hac non plangis ? Plus perdidisti quam acqui-

,

sisti. Vis videre quid perdideris ? Nec naufragio tibi

posset auferri. Nam aliquando perdunt omnia in mari,

nudi exeunt. Multi naufragaverunt cum Paulo " amato- :

res hujus saeculi passi sunt naufragium et nudi omnes ,

exierunt ^ illi et ([uod foris habebant amiserunt , et do-

mum cordis sui invenerunt inanem : Paulus autem in
corde ferebat patrimonium fidei suae , nullis fluctibus
• Luc. XV, 12-17. — ' P-'i'- iXj '3- — ^ A.ct. xxYii, ^i.
 70 S. ArGtJSTINI EPISCOPT

nullis tempe?tatibus potuit auferri ; nudus exiit , et dives

exiit. Tales divitias quserere debemus. Sed non eas video,
dicis mihi. Stulta anima, non eas vides oculis carnis tuae:
habeto oculum cordis, et vides eas. Sed non vides ridem?
Quare illam vides in altero ? Quare clamas quando tibi
frangitur, si non eam vides? Frangat tibi aliquis fidem,
clamas. Yis ergo tibi exhiberi, et tunc vides, cum peti-
tur ; ut exhibeas , tunc non vides ? Quod clamas alium
non habere erga te ,
plange te non habere erga ahum. Et
videquia peccatum quod facis, sine substantia est. Quod
enim acquiritur de peccato, videtur esse substaniia. Sed
et hoc non acquiritur. IUe enim habet aurum qui novit ,

uti auro : qui autem auro uti non novit, habetur, non ha-
bet 5
possidetur, nou possidet. Estote domini auri, et non
servi auri : quia et aurum Deus fecit^ et te super aurum
ipse fecit aurum fecit ad subsidium tuum et te ad ima-
: ,

ginem suam. Vide quod supra te est, et calcas quod infra

te est. Quid ergo acquisisti ? Vis videre quam aqua sine
substantia sit? Tolle tecum ad inferos quod acquisisti.
Quid facturus es ? Acquisisti aurum perdidisti fidera ,
:

post paucos dies exis de hac vita aurum quod acquisisti •,

perdita fide auferre tecum non potes

, cor tuum inane :

fidei ad poenas exit, quod plenum fide ad coronam exiret.

Ecce nihil est quod fecisti, et propter nihil Deura ofien-

disti. Aqua sine substantia est, quae te demersit. Propter
quid irritavit Deum peccator? Confundantur , initjue fa^
cientes vane^. Nemo enim non inaniter inique facit : sed
nemo considerat.
X. Eunt horaines , audiunt proverbiura illud vulgare ^

et proverbia Dei , dorraitant in eis. Quod proverbium ? i

Malo quod toneo quam quod spero. ,

infehx quid te- ,
t

nos? Ecce dicis Malo ([uod tenco tene sic ut non amit-
: :
|

' Psal. XXIV, 4-

 ::

ENARKATIO in psalmtjm cxxiii. 71

tas, et dic Malo quod teneo. Si autem non tenes, quare
:

non illud tenes quod non potes amitteie? Quid ergo te-
nes ? Aurum. Tene ergo si tenes, non tibi auferatur in-
•,

vito. Si autem et per aurum traheris quo non vis et ideo ,

te quaerit major raptor, quia invenit minorem raptorem 5

ideo te quaerit major aquila ,

quia prior coepisti leporem
prseda tibi fuit minor, praeda eris majori. Haec non vident
homines in rebus humanis , tanta cupiditate caecantur.
Mira res est , fratres, horrent qui considerant. Quaerit po*
tentior infirmiorem , et quserit eum opprimere , non ob
aliud , quod illi auferat videt illum pati
nisi quia habet :

sub non ob aUud nisi propter quod ha-

se tribulationem,

bet: ct hoc ipse, propter quod ille patitur tribulationem,

ad se congerit. Non attendebat quando illum perseque- ,

batur : ilie fugiebat , ille torquebatur , ille timebat , ille

ubi se absconderet quferebat : unde pateretur ista mala ,

nisi quia habebat ? Vel in illo disce quid facias : quia res
qu?e ilkim torquebat, te persequente, ne auferretur a te, et

te sic habet torquere aho persequente. Attendis quia pin-

guis est : si propterea ilhim quneris ,
quia pinguis est 5

time pinguescere, ne alter te quoerat. Et omnia inaniter

fiunt : quaere finem, tenebrse occurrunt : quaere quare,
liihil occurrit.
XI. Ergo exukent et laetentur in Domino ,
qui dicunt
)* Pertransiit anima nostra aquam sine substantia : » et re-
cipiantsubstantiam suara. Perdiderunt illam viventespro-
dige : sed num pauper factus est Pater.? Redeant, et in-
venient ibi divitias, quas in longinqua peregrinatione cum
meretricibus consumpserunt 5 evadant aquam sine sub-
stantia , et dicant : « Benedictus Dominus, qui non dedit
» nos in venationem dentibus eorum^ » Venantes enim
erant persequentes , et posuerunt escam in muscipulai
' Psal. cxxui, 6.
 »

72 S. ATJGUSTINI EPISCOPI

Quam escam ? Dulcedinem vitae hujus, ut unusquisque

propter dulcedinem liujus vitae mittat caput in nequitiam,
et muscipula comprimatur. Non illi in quibus erat Domi-
nus , illi qui dicunt : « Nisi quia Dominus erat in nobis,
non capti sunt in muscipula. Sit in te Dominus, et nec tu
capieris in muscipula : clama , « Benediclus Dominus, qui
» non dedit nos in venationem dentibus eorum. »
XII. «Anima nostra sicut passereruta est de muscipula
» venantium » Quia in ipsa anima Dominus erat ideo
^ . ,

sicut passer eruta est anima de muscipula venantium.

Quare sicut passer? Quia incauta ceciderat sicut passer •,

et poterat dicere postea : Ignoscet mihi Deus. passer

instabilis , fige potius pedes in petra , noli ire ad musci-
pulam. Gaperis, consumeris, obtereris. Sit in te Dominus,
et de majoribus minis eruet te de muscipula venantium. ,

Quomodo si videas avem veiuti jam cadere in muscipu-

lam , facis majorem strepitum , ut volet de muscipula :

sic et Martyres, jam forte aliqui ipsorum intendebantcol-

lum in dulcedinem vitae hujus •, Dominus ,
qui erat in
illis, fecit strepitum gehennarum, et erutus est passerde
muscipula venantium. « Anima nostra sicut passer eruta
» est de muscipula venantium. » Et quid ? Semper erit

illa muscipula? Muscipula erat dulcedo vitse hujus : illi

non haeserunt in muscipula , et occisi sunt : illis occisis

muscipula fracta est; jam non remansit dulcedo vitae hu-

jus, per quam possint iterum capi, sed illa contrita est :

numquid et passer contritus est ? Absit : quia non erat in

muscipula, «Muscipula contrita est, et nos eruti sumus.»
Deum,
XIII. Clament ergo, quia eruti sunt, volent ad
triumphent in Deo quoniam Dominus
,
quia eruti sunt :

erat in eis, ne a muscipula caperentur. Quare muscipula

contrila est, et nos eruti sumus? Vis scire quare? « Ad-
' P»al. cxxm, 7.
 ,

ENARRATIO IN PSALMUM CXXTII. 73

» jutorium nostrum in nomine Domini ,
qui fecit coelum
» terram^ » Nam si adjutorium hoc non esset non
et ,

quidem aeterna maneretmuscipula-, sed cum captus esset,

conterretur passer. Nam vita ista transitura est, etquidul-
cedine ejus capti fuerint , et per hanc dulcedinem olfen-
derint Deum , cum ista vita transibunt. Nam conteretur
muscipula , certi estote : omnis dulcedo vitse istius prae-

sentis non erit , impieta sorte loci sui : sed opus est non
haerere, ut quando conteretur muscipula , tunc exultes
et dicas : « Muscipula contrita est, et nos eruti sumus. »

Sed ne putes hoc viribus tuis te posse , attende cujus est

opus ut eruaris , ( nam si superbieris , in muscipulam ca-
dis ,
) el dic : « Adjutorium nostrum in nomine Domini
» qui fecit ccelum et terram. »

XIV. Psalmus tractatus est , et quantum Dominus ad-

juvare dignatus est, ut puto expositus. Crastino eliam die
sermonem deberi Charitati Vestrae optime nostis : ades-
lote, et adjuvate nos orationibus vestrls. Polhcitationis
enim nostrae meminisse debetis : nec dicerem quid essem
tractaturus, nisi adjuvari volens studio fidei et orationum
vestrarum. Meministis enim me promisisse vobis de hoc
tractare Evangeho « Lex per Moysen
quod dictum est in :

» data est ;
Jesum Ghristum facta
gratia et veritas per
» est'^. » Solent enim homines hseretici maxime Mani- ,

chaei, reprehendere Legem, et dicere quia Deus illam non

dedit. Exponendus est enim locus iste ut cognoscatur ,

quia et Legem Deus dedit, et Lex per Moysen data est 5

ut non salvaret, propter certam causam. NonsalvavitLex,

ut lator Lcgis ipse Imperator desideraretur, qui indulgen-
tiam daret peccantibus et data quidem Lex esset per •,

Moysen, Gratia autem et veritas per Jesum Ghristum fie-

ret. Ad hoc intentos vos facere volui. Aderit Domini mi-

' P$al. cxxiii, 8. — ' Joan. 1, 17.

74 S, AtJGUSTlNr EPISCOPI

sericordia. non ex raeritis nostris sed forte pro merito ,

desiderii vestri neque ex facultatibus nosLris sed ex

5 ,

abundantia donorum suorum ut sic tractetur res satis ne- 5

cessaria hominibus positis in Novo Testamento, ut omnino

nuUas Jatebras inveniat inimicus ubi , se occultet ad deci-
piendos fideles.

ENAURATIO

IN PSALMUM CXXIV.

Sermo ad populum.

I. PsALMi3S iste pertinens ad numerum Canticorum gra-

duum *
,
(de quo titulo in jam multa diximus et re-
aliis ,

petere nolumus , ne vos obtundamus potius quam ins-

truamus,)docetnos ascendentes et ]evantes animas notras
ad Dominum Deum nostrum affectu charitatis atque pie-
tatis , non intendere in homines, qui prosperantur in hoc
s?eculo fehcitate falsa atque ventosa et prorsus seducto-
ria ubi nihil ahud nutriunt quam superbiam et cor eo-
; ,

rum congelascit adversus Deum et fit durum adversus ,

imbrem gratice ipsius ne fructum ferat. Prsesumentes enim

omnia sibi abundare , qu?e videntur huic vitse necessaria,
et ultra quam necessaria , extoUuntur : et cum sint homi-
nes per iniquitatem inferiores omnibus hominibus, per su-
perbiam superiores se putant omnibus hominibus. Atqufe
utinam vel sicut alios homines se esse deputarent. Hos
« Vide. D. Guilloii , tom. xm, pai;. 44"55.
 :

ENARRATIO IN PSALMXJM CXXtV. 75

autem aliquando intuendo et nimis attendendo, etiam illi

qui Deum colunt, fluctuant et nutant, quasi perierit mer-

ces eorum quare Deum colunt, cum se vident in labori-
bus in egestate, in cerumna, in morbo
, in dolore, in ,

ali([ua necessitate, et vident alios habere sanitatem corpo-

ris, abundare temporalibus, incolumitate suorum gaudere,
nitore florere eos qui non solum Deum non co-
honorum
lunt, sed et omnibus hominibus adversantur^ attendentes
eos, nutant, et dicunt apud se quod aperte scriptum est
in quodam Psalmo « Quomodo scivit Deus, etsi est scien-
:

» tia in Altissimo ? Ecce ipsi peccatores et abundantes in

» Scieculo obtinuerunt divilias. » Et sequitur « Numquid :

» vane justificavi cor meum et lavi in innocentibus ma-

,

» nus meas ^ ? » Numquid forte vanus fui, qui volui juste

vivere et innocenter inter homines conversari , quando

,

scio eos qui nolimt servare innocentiam, habcre tantam

felicitatem , et insultare justis per iniquitatem felices ?

II. Sed quis illud dixit ibi in Psalmo ? Cujus nondum

erat enim
rectum cor. Sic coepit iste Psalmus , de quo
modo testimonium dedimus , non iste quem consideran-
dum et tractandum modo suscepimus, sed ubi dictum est
« Quomodo scivit Deus etsi est scientia in Altissimo?
,

» Ecce ipsi peccatores et abundantes in saeculo obtinue-

» runt divitias. Numquid vane justificavi cor meum et ,

» lavi in innocentibus manus meas? » Ille ergo Psalmus,

ubi videtis quia perichtatur anima , ubi videtis, quia nu-
tant pedes , sic coepit : « Quam bonus Deus Israel rectis
» corde? Mei autem, inquit ,
pene commoti sunt pedes ,

» paulo minas efTusi sunt gressus mei. » Quare ? « Quia

» zelavi in peccatoribus pacem peccatorum intuens'^. »
,

Inde ergo commotos pedes suos et pene efFusos gres-

dixit
sus , lapsu ad ruinam a Deo quia intuitus est et inspexit
,

• Psal. Lxxu, 12, i3. — ' Ibid. i-i3.

 :

76 S. AUGUSTINI EPISCOPI
felicitatem peccatorum, et vidit eos habere pacem,se au-
tem laborem. Narravit autem hoc, cum jam evasisset, cum
jam correcto corde Deo inhaesisset narravit prseterita pe- ,

ricula sua. Ergo, « Bonus Deus Israel. m Sed quibus ?

« Rectis corde.M Qui sunt recti corde.^ Qui non reprehen-

dunt Deum. Qui sunt recti corde? Qui vokuitatem suam

ad voluntatem Dei dirigunt non voluntatem Dei ad vo- ;

luntatem suam curvare conantur. Breve prseceptum est,

ut homo dirigat cor suum. Yis habere rectum cor ? Tu fac
quod vult Deus :noliDeum velle facere quod vis lu. Pravi
cordes ergo sunt, id est^ qui rectum cor non habent, qui
sedent et disputant quomodo debuit facere Deus non 5

laudando quod fecit, sed reprehendendo. Corrigere illum

volunt parum est quia corrigi ab eo nolunt et dicunt
: ;

Non debuit Deus facere pauperes, sed soli divites esse de-
buerunt et ipsi soH viverent. Ut quid factus est pauper?
5

ut quid vivit ? Reprehendit Deum pauperum.Quanto me-

lius esset pauper Dei et dives esset de Deo hoc est
, se- 5 ,

queretur voluntatem Dei et videret paupertatem suam

,

temporalem esse, et transituram divitias autem sibi spi- ,

ritales ita venturas , ut nullo pacto possent proeterire , et

haberet in divitiis cordis fidem, si ei non contingit aurum

habere in arca ? Quia si aurum haberet in arca , furem ti-

meret, et aurum de arca etiam nolens perderet : fidem

autem de corde non perderet, si ipse illam inde non ex-
autem responderi potcst charissimi. Fecit
pelleret. Cito ,

Deus pauperem ut probet hominem et fecit Deus divi-

, ;

tem ut probet illum de paupere. Et omnia quae fecit

,

Deus recte fecit. Etsi non possumus videre consihum

,

ipsius ,
quare illud sic fecit et illud sic : bonum est nobis
utsubdamursapientiae credamusquia benefecit,
ipsius, et
etsi nondum novimus quare fecit et habebimus cor rec- :

tum , ut praesumamus et confidamus in Domino , et non

 ,

ENARRATIO IN PSALMUM CXXIV. 77

movebuntur pedes nostri, et fit in nobis ascendentibus
«nde ccjepit iste Psalmus « Qui confidunt in Domino ,

» sicut mons Sion non commovebuntur in aeternum *. »

,

III. Quisunt isti ? « Qui inhabitant Jcrusalem.Ipsinon

» commovebunturinaeternumquiinhabitantJerusalem'^.))
)) Sihanc Jerusalcm intellexerimus omnes qui ilhc inha- ,

bitabant, belUs et eversione ipsius civitatis exclusi sunt :

modo quaeris Judneum in civitate Jerusalem, et non invenis.

Quare ergo « Non movebuntur in aeternum qui inhabitant
)) Jerusalem,)) nisiquiaest aha Jerusalem,dequamulta so-
letis audire? Ipsa est maternostra, cui suspiramus et gemi-
mus in istaperegrinatione, ut ad illam redeamus. Erravera-
mus abea,et viamnon habebamus Rex ipsius venit, et via :

nobis factus est, ut ad illam redire possimus. Ipsa est ilJa,

« Ubi stantes erant pedes nostri in atriis Jerusalem ^, » sicut

audistis in Psalmo Canticorum graduum superiore jam ,

vobis exposito et tractato qui interfuistis : cui suspirabat

ille qui cantabat : « Jerusalem quae aedificatur ut civitas ,

)) cujus participatio ejus in idipsum Qui ergo ibi ha- *. »

bitant , « Non movebuntur in oeternum. » Qui autera ha-

bitarunt in ista Jerusalem, moti sunt, primo corde, postea
exilio. Quando moti sunt corde, et ceciderunt, tunc re-
gem ipsius supernoe Jerusalem crucifixerunt. Jam spiri-
taJiter foris erant , et ipsum regem foras excludebant.
Ejecerunt enim illum extra civitatem suam , et foris cru-
cifixerunt ^. Et ipse ejecit illos extra civitatem suam , id
est , seternam Jerusalem matrem omnium nostrum quae
est in ccelis.
IV. Qualis est ista Jerusalem? Breviter describit eam.
« Montes in circuitu ejus. » Magnum aliquid, nos esse in ea

civitate, quam circumdederunt montes? Ipsa est tota fe-

• Psal. cxxiv, I. — ' Ibid. 2. — * Id. cxx),2. —4 Ibid. 3.-5 Malth.

xxYii, 33.
 ,

7S S. AXJGUSTINI EPISCOPI

licitas nostra ,
quia habebimus civitatem ,
quam circum-
dederunt montes? Num enim non novimus montes? aut
quid sunt montes nisi tumores terrarum ? Alii sunt ergo
,

montes amabiles, montes excelsi praedicatores veritatis, ,

sive Angeli , sive Apostoli, sive Prophelse. Ipsi sunt in cir-

cuitu Jerusalem ambiunt illam,etquasi murum
: illi faciunt.
De his montibus amabilibus et delectabiiibus assidue Scrip-
tura loquitur. Advertite cum auditis vel legitis, pluribus
locis invenitis quam nos possumus
montes delectabiles ,

commemorare. Verumtamen quantum Dominus suggerit

delectat nos de his montibus multa dicere 5 et divina testi-

moniadeLitteris sanctis occurreruntnobis.Ipsisuntmontes

qui illuminantur a Deo : et primitus illuminantur, ut ab
ipsis lumen descendat ad valies, vel ad colles^ quia non
tantae sunt altitudinis, quantae sunt montes. Ipsi sunt per
quos nobis praerogatur Scriptura , sive in Prophetia , sive

in Apostolis , sive in Evangelio. Ipsi sunt montes de qui-

bus cantamus , «Levavi ocuios meos in montes, unde
» veniet auxiiium mihi : » quia dc Scripturis sanclis in
hac vita haberaus auxiiium. Sedquia ipsimontes non a se
proteguntur ^ nec a se ipsis nobis consulunt, nec spes nos-
tra debet esse in montibus nec maledicti simus qui spem ,

in homine ponimus ^ jam dixerat « Levavi ocuios meos

: ,

» in montes unde veniet auxilium mihi Auxiliura, in-

, :

» quit, meum a Domino, qui fecit coelum et terram ^.)) Ipsi

sunt montes de quibus item dicit , « Suscipiant montes
» pacem popuio tuo , etcoiles justitiam^.» Montes magni
sunt, et colles minores sunt. Montes ergo vident, colles
credunt qui vident :
,
pacem susceperunt et attuierunt ad
eos qui credunt. Qui enim credunt, suscipiunt justitiara :

quia, « Justus ex fide vivit*. » Angeii vident, annunliant

quod vident, et credimus nos. Joannes iUe : « In princi-
« Jerem. xva, 5. — » Psal. cxx, 1,2. — ^ jj_ lxxi, 3. — 4 Rora. 1, 17.
 enArrAtio in palmum cxxiv. 79
^ pio erat Verbum , el Verbum erat apud Deum , et Deus
» erat Verbum » '
: videbat, pra?dicavit nobis utcredere-
mus.Et per montes suscipientespacem,susceperuntcolles
justitiam : quia de ipsis montibus quid ait? Non dixit , A
sehabent pacem vel instituunt pacem vel generant
, ,

pacem sed, suscipiunt pacem. Unde suscipiunt pacem,

,

Dominus est. Sic ergo leva oculos tuos ad montcs prop-

ter pacem, ut auxilium tuum sit a Domino qui fecit

coelum et montes commemorans^

terram. Rursus illos

Spiritus sanctus hoc ait « lUuminans tu adrairabihter a :

>»montibus aeternis^.» Non dixit, Illuminant monles sed, ^

« lUuminans tu a montibus aeternis » Per montes istos

quos aeternos esse voluisti ,

pra3dicans Evangehum , « Tu
» illuminans , » non montes. Tales ergo « Montes in cir-
» cuitu Jerusalem. »

V. Et ut noveritis quales sint montes in circuitu ejus ,

ubi commemoravit montes bonos Scriptura , valde raro

et diflicile , aut forte nunquam non et slatira ibi noniinat
Dominum , aut simul significat , ne spes reraaneat in raon-
tibus. Ecce videte quara multa corameraoravi. « Levavi
» oculos meos in montes , unde veniet auxilium mihi : »

et ne ibi reraaneas, « Auxilium raeura, inquit, aDoraino,

» qui fecit coelum et terrara. » Rursus, « Suscipiant raon-
» tes pacem populo tuo : » cura dixit , « Suscipiant , »

OStendit alium esse fontem pacis, unde ilii suscipiunt.

Rursus, « A montibus illurainans. » Sed, « Tu, dixit :

)> lUurainans tu admirabiliter a montibus aeternis. » Item

lioc loco cum dixisset , « Montes in circuitu ejus : » ne tu
rursura reraaneres inmontibus, statira subjunxit, « Et
» Dorainus in circuitu piebis suae : » ut tua spes non sit

in montibus, sed in illo qui illurainat raontes. Cura enim

ille habitat in montibus, id est , in sanctis, ipse est in cir-
• Joan. 1, I. — »Psal. lxxv, i.
80> S. AUGUSTINI EPISCOPI
cuitu plebis suae; etipse muravit plebem suam munimento
spiritali ne movealur in aeternum. At vero de illis mon-
,

tibus malis quando loquitur Scriptura non eis addit Do- ,

minum. Tales montes, jam ssepe diximus vobis, significant

magnasquasdam animas, sed malas. Non enim putetis, Fra-
tres,quia potueruntjieri hsereses peraliquas parvas animas.
Non fecerunt haereses, nisi magni homines sed quantum :

magni, tantum mali montes. Non enim montes erant tales

qui susciperent pacem, ut coUes susciperent justitiam sed :

illi dissensionem susceperunt a diabolo patre suo. Montes

ergo erant : ad tales montes cave ne fugias. Venturi enim
sunt homines , et dicturi tibi , Magnus ille vir , et magnus
illehomo quahs fuit ilie DonatusP quahsest Maximianus?
:

et nescio quis Photinus quahs fuit? et ille Arius quahs fuit?

Omnes montes nominavi sed naufragosos. Videtis
istos ,

quia iucet de ilhs ahqua Oamma sermonis et ahquis de ,

ipsis ignis accenditur. Si navigatis in hgno etnoctem pa- ,

timini, id est, cahginemhujus vitse^ non vos fallant, nec

dirigatis iliuc navim ibi sunt saxa ibi naufragia magna
: ,

fiunt.Cum ergo tibi laudati fuerint isti montes, et coeperit

tilii suaderi ut venias ad ipsos montes, quasi ad auxihum,

et ibi requiescas ^ responde , dIn Domino confido quo- ^

» modo dicitis animae meae , Transmigra in montes sicut

» passer ' ? » Bonum est enim tibi, ut in iilos montes leves
oculos , unde tibi auxilium a Domino sit , ut evadas sicut
passer de muscipula venantium , non transmigres in mon-
tes. Passer enim instabihs res esi , cito movetur , cito volat

hinc et inde. Sed tu confide in Domino, et eris sicut mons

Sion, non commoveberis in aeternum, et non transmigrabis
in montes sicut passer. Numquidibi sic nominavit montes,
ut de Domino diceret ?
VI. Sed montes tales ama in quibus Dominus est. Tunc
,

« Psal. X, 2.
 ,

ENARRATIO 1N PSALMtM CXXlV. 81

aulem te amant non in illis spem posueris.
ipsi montes , si

Videte, fratres, quales sunt montes Dei. Nam indc sic

nominati sunt in alio loco « Justitia tua sicut montes :

» Dei'.» Non justitia ipsorum, sed justltia tua. Audi talom

montem Apostolum « Ut inveniar in illo, inquit, non

:

» habens justitiam meam quae ex lege est , sed eam quae

» est per lidem Christi-. autem qui per justitiam
» Illi

suam montes esse voluerunt, sicut Judaei quidam vel Pha-

riseei principes eorum sic reprehenduntur « Ignorantes
, :

» enim Dei justitiam , et suam volentes constituere justi-

,

» t\x Dei non sunt subjecti^. » Qui autem subjecti sunt,

sic sunt alti, ut humiles sint. Et quia magnisunt, montcs

dicuntur quia vero subjecti sunt Deo, valles sunt. Et quia

:

habent capacitatem pietatis, suscipiunt abundantiam pacis,

et inundationem transmittunt ad colles. ]Modo tamen tu

vide quos montes ames. Si vis amari a bonis montibus

noli spem ponere nec inbonismontibus. Nam qualismons
erat Paulus? quando invenitur talis ( De magnitudine lo-
quimur hominum.) Tanta? gratiae quisquam potest facile
inveniri? Et tamen timebat ne passer iile in illo poneret
spem. Et quid ait? « Numquid Paulus pro vobis crucifixus
« cst^? M Sedlevateoculos in montes,unde auxilium veniat

vobis^ quia, « Egoplantavi, Apollo rigavit: » sedauxilium

vestrum a Domino ,
qui fecit coelum et terram 5
quia
« Deus incrementum dedit^ » Ergo, « Montes in circuitu
» ejus. » Sed quomodo « Montes in circuitu ejus. Sic

» etDominus in circuitu plebis suae, ex hoc nunc et us-

» que in sseculum. » Si ergo « Montes in circuitu ejus ct ,

» Dominus in circuitu plebis suae » constringit Dominus ,

plebem suam in unum vinculum charitatis etpacis, ut qui

confidunt in Domino sicut mons Sion,non commoveantur
• Psal. XXXV, 7. — » Pbilip. iii, 9. — 3 Rom. x, 3. — 4 Cor. i3. i 1,

— 5 Id. m, 6.
cxix. 6
 1

82 S. AUGUSTINI EPISCOPI
in aetemum Et hoc est, « Exhoc et usque in sseculum.»
,

VII. « Quoniam non derelinquet Dominus virgam pec-

» catorum super sorterajustorum, ut non extendant justi

» ad iniquitatem manus suas. » Modo quidem justi aU-

quantum laborant, et modo ahquando injusti dominantur

justis. Quibus modis ? Aiiquando injusti perveniunt ad ho-
nores saecuh : cum pervenerint et facti fuerint vel judices,
vel reges, quia hoc facit Deus propter disciphnam plebis
suae ,
propter disciplinam popuii sui ; non potest fieri nisi

ut exhibeatur ilhshonor debituspotestati. Ordinavitenim

sic Deus Ecclesiam suam , ut omnis potcstas ordinata in
saeculo habeat honorem et aliquando a mehoribus. Sed
,

exempli gratia unam rem dico hinc conjicite gradus om-

,

nium potestatura. Priraa et quotidiana potestas hominis

in hominem domini est in servum. Prope omnes domus
habent hujusmodi potestatem. Suntdomini, sunt et servi,
diversa sunt nomina : sed homines et homines paria sunt
nomina. Et quid dicit Apostokis , docens servos dominis
suis subditosesse? «Servi, obaudite dominis vestris secun-
» dum carnera : » quia est Dorainus secundura spiritura.
verus Dominus et aeternus isti autem teraporales
Ille est ,

secundum tempus. Tu cura arabulas in via, cum vivis

in hac vita, non vult te facere superbura Christus.
Contigit tibi ut Christianus eflicereris, et haberes dominum*!
hominera non ideo Christianus elfectus
: es , ut dedigneris
servire. Cura enira Christo jubente servis horaini non ilh , i

servis , sed ilh qui jussit. Et hoc ait « Obaudite dominis ,

j

» vestris secundum carnera cura timore et tremore in , , {

» simphcitate cordis, non ad oculum servientes quasi| ,

M hominibus placentes , sed quasi servi Christi, facientesl

» voluntatera Dei ex anirao, cura bona vohnitate^ » Eccei
non fecit de servis liberos , scd de malis servis bonos ser-
' Ephes. VI, 5, 6. I
 ;

ENAllIlATIO IN PSALMUM CXXIV. 83

vos. Quantum debent divites Chrislo, qui illis componit
domum? Ut si fuit ibi servus iufidelis, convertat iilura
Christus : et non ei dicat, Dimitte dominum tuum^ jam
cognovisti eum qui verus est Dominus : ille forte impius
est et iniquus, tu jam fidehs et justus^ indignum est ut

justus et fidelis serviat iniquo etinfideli. Non hoc ei dixit,

sed magis , Servi. Et ut corroboraret servum , hoc dixit,

Exemplo meo servi ,
prior servivi iniquis. Dominus enim
tanta in passione sustinens, aquibus sustinuit nisi Dominus
a servis?Et a quibus, nisi a malis servis? Nam si fuissent
boni servi , honorarent Dominum. Sed quia mali servi
erant, injuriaverunt. llle quid contra. Reddidit dilectio-
nempro odio. Ait enim , « Pater, ignosce ilhs, quia nes-
» ciunt quid faciunt^ » Si Dominus coeli et terrse ,
per
quem facta sunt omnia , servivit indignis, rogavit pro sse-

vientibus et furentibus , et tanquam medicum se exhibuit

adveniens : ( nam et medici et arte et sanitate m_eliores
serviunt fegrotis :
)
quanto magis non debet dedignari ho-
mo y ex toto animo et ex tota bona voluntate cum tota
, ,

dilectione servire domino etiam malo? Ecce servit melior

deteriori , sed ad tempus. Quod autem dixi de domino et
servo , hoc intelligite de potestatibus et regibus , de om-
nibus culminibus hujus saeculi. Aliquando enim potestates
bonoesunt, et timent Deum; ahquando non timentDeum.
Jthanus extititinfidelisimperator, extitit apostata,iniquus
idololatra milites christiani servierunt imperatori infideli
:

ubi veniebatur ad causam Christi non agnoscebant ni^i ,

quando volebat utidola colerent,

illum quiin coeloerat. Si
ut thurificarent praeponebant illi Deum ;
quando autem :

dicebat Producite aciem ite contra illam gentem statim

, , ;

obtemperabant. Distinguebant Dominum ceternum a do-

' Luc. xxiii, 34.

6.
 ,

84 S, AUGUSTIJVI EPISCOPl

mino temporali: et tamen subditi erant propter Dominum

j«ternum , etiam domino tempoiali.
VIII. Sed numquid
sic erit semper, ut iniqui imperent

justis ? Non Videteenim quiddicat iste Psalmus

sic erit. :

« Qtioniam non derelinquet Dominus virgam peccatorum

» SLipcv sortem iustorum. » Sentiturad tempus virgapec-
catorum super sortem justorum, sed non ibi relinquitur,
non eritin oeternum. Veniet tempus, quando unusagnos-
catur Deus veniet tempus, quando Christus in claritate
5

sua apparens congreget ante se omnes gentes, et dividat

eas , sicut dividit pastor hoedos ab ovibus : oves ponet ad
dexteram , hnedos ad sinistram ^ Et videbis ibi muitos
servos inter oves, et multos dominos inter hcedos ; etrur-
sus multos dominos inter oves, multos servos interhoedos.
Non enim quia sic consolati sumus servos , omnes servi
boni sunt 5 aut quia sic repressimus superbiam domino-
rum, omnes domini mali sunt. Sunt boni fideles domini, et
sunt mali sunt : ])oni fideles servi, et sunt mali. Sed quandiu
servi boni serviunt malis dominis, ferant ad tempus : « Quia
» non derelinquet Dominus virgani peccatorum super
» sortem justorum. » Quare hoc? « Ut non extendant
»• justi ad iniquitatem manus suas » ut ad tempus ferant :

jiisti iniquos dominantes, et inteUigant non esse hoc sem-

piternum , sed prseparent se ad possidendam sempiternam

haereditatem. Quam haereditatem ? Ubi destruetur omnis
potentatus, et omnis potestas , ut sitDeus omnia in om-
nibus-. Ad hoc se servantes , et hoc corde conlemplantes
et adhuc in fide retinentes, et ut videant perdurantes,
« Non extendunt manus suas in iniquitatem. » Nara si
videant quia semper est virga peccatorum super sortem
justorum , cogitant apud se et dicunt, Quid mihi pro-
,

dest quia justus sum ? Semper mihi dominabitur iniquus,

« MaUh. xxVj 32. — ' I Cor. xv, 28.

 enAbrAtio in psalmum cxxrv. 85
et semper servus ero ? Faciam ergo et ego iniquitatem •,

quia nihil prodest tenere justiliam. Ne autem hoc dicat,

insinuatur ilh fides, quia ad tempus potest esse virga pec-
catorum super sortem justorum. « Non eam relinquet
» Dominus super sortem justorum ut nonextendant justi ,

» in iniquitatem manus suas » sed teneant ab iniquitate :

manus suas , et ferant iniquitatem , non faciant. Melius

est enim injustitiam ferre quam facere. Unde non semper
erit? « Quia non derelinquet Dominus virgam peccatorum
» super sortem justorum. »
IX. Hoc cogitant qui rectisuntcorde,dequibus paulo
ante dixi ,
qui voluntatem Dci sequuntur , non voluntatem
suam. Sed qui sequi Deum volunt, faciunt illum praece-
dentem, et se sequentes ;non autem se proecedentes, etil-
lum sequentem : et in omnibus eum bonum inveniunt^
siveemendantem, siveconsolantem, sive exercentem, sive
coronantem sive purgantem sive illuminantem
, sicut , ,

Apostolus ait, « Scimus quoniam dihgentibus Deum om- ,

» nia cooperanturinbonum^ » Etideosequitur, «Benefac,

» Domine, bonis, et rectis corde^. »
X. Sicut autem declinat a malo, et facit bonum rectus
corde^, quia non zelal in peccatoribns, pacem peccato-
torum intuens^ sic pravicordis, qui scandahzaturinviis
:

Domini, dechnat a Deo, et facitmalum, ct inescaturdul-

cedine saeculi , et ea illaqueatus et captus amaras poenas
luit. Dechnanti autem a Deo, cujus discipUnam ferre no-
luit , fit illiper judicium Dei verus laqueus falsamalorum
Unde continuo subjungit « Dechnantes autem
felicitas. :

» in strangulationem abducet Dominus cum operantibus

» injustitiam^ » id est, quorum factaimitati sunt; qui.i
:

eorum prsesentes laetitias amaverunt, et futura supplicia

• Rom. yui, 9.8. — ' Psa!. cxxiv, ^. — - ](1. xxxvi, 27. — ^ Id, i.x\ii, 3.

— 5 IJ nxxiv, r>.
<jB^ S. AUGUSTINI EPISCOPI
non crediderunt. Qui ergo recti sunt corde , et non dicli-
nant, quid habebunt? Jam veniamus ad ipsam haeredita-
tem, fratres, quia fihi sumus. Quid possidebimus? Quae
est haereditas? quae patria nostra? quid vocatur? Pax. Per
hanc vos salulamus ^ hanc vobis annuntiamus hanc sus- ,

cipiunt montes, et colles justitiam^ Ipsa est Ghristus.

« Ipse enim est pax nostra qui fecit utraque unum et , ,

» medium parietum maceriae solvit~. » Quia fihi sumus,

haereditatem habebimus. Et quid vocabitur ipsa haeredi-
tas, nisipax? Et videte quia exhaeredati sunt, qui non
amant pacem. Non autem amant pacem, qui dividunt uni-
tatem. Pax possessio piorum est possessio haeredum. Et ,

qui sunt haeredes? Fihi. Audite Evangehum : « Beati pa-

)) cifici ,
quoniam ipsi fihi Dei vocabuntur ^. » Audite et
conclusionem hujus Psalmi : « Pax super Israel. » Israel

videns Deum 5 Jcrusalem visio pacis interpretatur. Intel-

ligat Gharitas Vestra : Israel interpretatur videns Deura-,
Jerusalem interpretatur visio pacis. « Qui non commove-
» buntur in aeternum
Qui inhabitant Jerusalem. ? » Non
commovebuntur ergo in aeternum qui inhabitant ,
visio-

nem pacis. Et, « Pax super Israel. » Ergo Israel qui videns
Deum est, vidcns pacera est : et ipse Israel est et Jerusa-
lem : quia populus ille Dei , ipsa est civitas Dei. Si ergo
videns pacem , hoc est videns Deum ; merito et Deus ipse
est pax. Ergo quia Ghristus Filius Deipax cst, ideo venit
colhgere suos •, et secernere ab iniquis. A quibus ini([uis?

Qui oderunt Jerusalem ,

qui oderunt pacera ,
qui volunt
conscindere unitatera ,
qui non credunt paci ,
qui falsara
pacera pronuntiantin populo , et non ilhira habent Qui- ,

bus respondetur cura dixerint , Pax vobiscura Et cura ,

spiritu tuo falsum dicunt , et falsura audiunt. Quibus

:

dicunt, Paxvobiscura? Quos separant a pace orbis terra-

' Psal. xvu, 3. — ' Ephes. 11, 14. — ^ Matth. v, 9,
 ENAnHATIO IN PSALMUM CXXIV. 8^
rum. Et quibus dicitur, Etcum spiritu tuo? Qui dissdfi-
sioncs amplectunlur etodiunt pacem. Si enim in spirilu
,

corum esset pax, nonne unitatem diligerent, et relinque-

rent dissensionem ? Falsum ergo pronuntiantes falsum ,

audiunt. Nosverum pronuntiemus ct verum audiamus. ,

Simus Israel et amplectamur pacem quia Jerusalem est

,
5

visio pacis, et nos Israel, et « Pax super Israel. »

ENARRATIO

IN PSALMUM CXXV.

Sermo ad plebem.

I.SicuT jam meministis, ex ordine nobis tractantibus

iste Psalmus est centesimus vicesimus-quintus qui inter ,

iilos Psalmos est quorum est titulus « Canticum gra-

, ,

» duum. autem sicut nostis vox ascendentium quo,

)) est :

nisi ad illam supernam Jerusalem matrem omnium ,

nostrum, quae cst in coelis^? Quae superna est, ipsa et

aeterna. Hsec autcm quae in terra fuit umbram habebat ,

illius. Itaque ista cccidit illa permanet , hsec implevit :

tempus proedicationis, illa tenet aeternitatem nostrse repara-

tionis. Ab illa peregrinamur in hac vita reditum ad ejus, sus-
piramus tandiu miseri
; et laborantes, donec ad illam redea-
raus. Nec cives nostri Angeli dimiserunt nos in peregri-
natione, sed annuntiaverunt noliis ipsum Regem venturum
ad nos. Et venit ad nos, et contemptus est inter nos a

' Gal. IV, i6.

 ,,

88 S. AUGUSTINI EPISCOPI
iiobis , et postea nobiscum : et docuit nos contemni , quia
contemplus est 5 docuit tolerare ,
quia toleravit ; docuit
pati, quia passus est; et promisit resurrecturos ,
quia re-
surrexit , in se ipso ostendens quid sperare debeamus. Si
ergo, fratres , Prophetse antiqui patres nostri antequam ,

Dominus Jesus Ghristus veniret in carne, antequam mor-

tuus resurrexisset et ascendisset in coelum , suspirabant
tamen ilUcivitati quantum nos oportet desiderare quo
:
,

no6 ipse pr.ecessit, et unde nunquam recessit ? Non enim

Dominus sic venit ad nos ut desereret Angelos. Et illis ,

mansit , et ad nos venit : ilhs mansit in majestate, ad nos

venit in carne. Eramus autem , ubi? Si redemptor noster
ille dicitur, captivi tenebamur. Ubi ergo tenebam.ur , ut
ille veniret redimere captivos ? ubi tenebamur? Forte
apudbarbaros. Pejor est barbaris diabokis et angeh ejas.

Ipsi antea tenebant genus humanum : ab eis redemit nos,

qui non aurum neque argentum , sed sanguinem suum
pro nobis dedit.
JI. Quomodo autem homo venerat in captivitatem
Paulum apostolum interrogemus. Etenim ipse praecipue
gemit in ista captivitate , suspirans seternae Jerusalem : et

docuit nos gemere ex ipso Spiritu ,

quo et ille impletus

gemebat. Hoc enim ait : « Omnis creatura congemiscit et

)) dolet usque nunc. Et iterum « Vanitati enim crea-
)) :

))tura subjecta est, ait non sponte, sed propter eum ,

» qui subjecit in spe. Omnem creaturam dixit in ho- ))

minibus etiam non credentibus sed tamen credituris ,

ingemiscere creaturam in laboribus. Numfjuidnam in

his tantum gemit, qui nondum crediderunt? jamvero
in his qui crediderunt non gemit nec parturit creatura, ,

« Non sohim autem inquit sed et nos ipsi primitias spi-

, ,

•» ritushabentes, idest, qui jam spiritu Deo servimus,

))

qui jam mente Deo credidimus, et in ipsa fide primitias

 enAkrAtio in psalmtjm cxxv. 89
quasdam dedimus, ut sequamur « Ergo
primitias nostras :

» et nos ipsi in adoptionem

nobismetipsis ingemiscimus ,

» expectantes redemptionem corporis nostri. » Gemebat

,

ergo et ipse et gemunt omnes fideles adoptionem ex-

, ,

pectantes, redemptionem corporis sui. Ubi gemunt?In

ista mortalitate. Quam redemptionem expectant? Gorpo-

ris sui qu.ie prsecessit in Domino

,
qui resurrexit a mor- ,

tuis et ascendit in coelum. Hoc nobis antequam reddatur,

,

necesse est gemamus, etiam fideles, etiam sperantes. Ideo

sequitur ibi, etdicit; cum diceret, «Et ipsi in nobismet-
» ipsis ingemiscimus adopiionem expectantes redemp- ,

» tionem corporis nostri » quasi diceretur ei Quid tibi

:
,

ergo profuit Ghristus, si adhuc gemis et quomodo Salvator ;

salvum te lecit.^ Qui gemit, adhuc oegrotat. Subjunxit, et

ait, « Spe enim salvifacti sumus spes autem quoe vide- :

lur non est spes quod enim videt quis quid speral? Si
, :
,

» autem quod nonvidemus speramus, per patientiam ex-

» pectamus'.» Ecce quare gemimus, et quomodo gemimus,

quia quod speramus, jain quidem expectamus, sed nondum

tenemus, et donec teneamus in tempore suspiramus, ,

quia desideramus quod nondum tenemus. Quare? « Quia

» spe salvi facti sumus. » Jam caro sumpta de nobis in

Domino, non spe, sed re salva facta est. Resurrexit enim

et ascendit in capite nostro caronostra salva inmembris ,

adhuc salvanda est. Secura gaudeant membra, quia a ca-

pite suo non sunt deserta. Dixit enim membris laboran-
tibus, « Ecce ego vobiscum sumusque ad consummatio-
» nem saeculi-. » Ita factum est ut converteremur ad

Deum. Spem enim non habebamus nisi ad saeculum et , ^

inde servi miseri et bis miseri, quia et in hac vita spem

,

posueramus et facicm habentes ad saeculum dorsum

,
,

contraDeum. Gumvero converterit nos Dominus utjam ,

' Rom. VIII, 20-25. — » Matth. xxvni, 20.

90 S. AUGTJSTINI EPISCOPI

incipiamus faciem habere ad Denm et dorsum ad ssecu-

,

lum ,
qui adhuc iii via sumus, tamen patriam attendimus :

et quando forte aliquam tribulationem patimur, sed ta-

men tenemus viam hgno portamur ; asper quidem
, et
ventus, sed ventus prosper est, cum iabore quidem , sed
cito ducit, cito perducit. Quia ergo de captivitate nostra
gemebamus gemunt autem et illi qui jam crediderunt
,
:

quomodo autem facti sumus captivi obliti fuimus sed , ,

per Scripturam commemoramur Paulum ipsum aposto- :

lum interrogemus ait enim « Scimus enim quia lex spi-

5 ,

)) ritualis est ego autem carnalis sum venumdatus sub

, ,

)) peccato*. Ecce unde facti sumus captivi, quia ve-

))

nundati sumus sub peccato. Quis nos vendidit? Nos ipsi,

qui consensimus seductori. Vendere nos potuimus, redi-
merenon possumus. Vendidimus nos consensione peccati,
redimimur in fide justitiae. Sanguis enim innocens datus
est pro nobis ut redimeremur. Quemcumque sanguinem
,

ille fudit persequendo justos, qualem sanguinem fudit?

Justorum quidem sanguinem fudit, Prophetarum patrum ,

nostrorum justorum sanguinem fudit et Martyrum ta-

,
:

men omnes de propagine peccati venientes. Unum san-,

guinem fudit ejus qui non juslificatus, sed justus natus
est : illo sanguine fuso ,
perdidit quos tenebat. Pro qui-
bus enim datus est innocens sanguis , redempti sunt ^ et
conversi a captivitate, cantant istum Psalmum.
III. «Cum converteret Dominus captivitatem Sion,facti
)) sumus sicut consolati.))Hoc volui dicere, facti sumus gau-
dentes. Quando? « CumeonverteretDominuscaptivitatem
» Sion. » Quse Sion ? Ipsa Jerusalem , et aeterna Sion. Quo-
modo aeterna Sion, quomodo captiva Sion? In Angelis
JBterna , in hominibus captiva. Non enim omnes illius ci-

vitatis cives captivi sunt sed qui inde perigrinantur

: , ipsi
*
' Rom. VII, 4- y— 'Psal. cxxv, i.
 ,

enarratio in psalmum cxxv. 'Sl

captivi sunt. Homo civis est Jerusalem ; sed venditus sub

peccato, factusestperegrinus. De propagine ipsius natum
estgenus humanum, etimplevit terras captivitas Sion.Et
iita captivitas Sion quomodo umbra illius Jerusalem ?
Urabra illius Sion quam acceperunt Judaei in imagine ,

infigura fuit, in captivitate in Babylonia , et postseptua-

ginta annos rediit ille populusadcivitatem suam9 Septua-
ginla anni significant omne tempus
quod septem diebus ,

volvitur : omnetempus, tunc redi-

cura autem transierit
mus et nos ad patriam nostram quomodo ille populus 5

post septuaginta annos rediit a captivitate Babyloniae. Ba-

bylonia est enimmundusiste Babylonia enim interpreta- :

tur, confiisio. Videte si non est confusio tota vita humana.

Quidquid agunt homines vana quando cognoverint in spe ,

quid agunt, erubescunt. Quare laborant? cui laborant?

Filiis meis, inquit. Et ipsi cui? FiHis suis. Et ipsi quibus?
Fihis suis. Nemo ergo sibi. Al) ista ergo confusione jam
conversi erant, quibus dicit Apostolus , « Quam enim glo-
» riam habebatis in his, in quibus nunc erubescitis^? »

Confusio ergo est ista tota vita rerum humanarum , non

pertinens ad Deum. In hac confusione, in ista Babylonia,
captiva tenetur Sion. Sed « Gonvertit Dominus captivita-
» tem Sion. »
IV. « Et facti sumus, inquit, sicut consolati: » id est,
gavisi sumus, tanquam consolationem accipientes. Conso-
latio non est nisi miserorum, consolatio non est nisi gemen-

tium lugentium Quare « Quasi consolati » nisi quia adhuc

, . ,

gemimus? Gemimus in re, consolamur in spe cum transierit :

res de gemitu gaudium veniet aeternum

, ubi non opus ,

erit consolatione, quia nulla miseria sauciabimur.Quare au-

tem « Velut consolati, ait, » et non ait consolati ? Non sem-
per quasi ad similitudinem ponitur hoc verbum, « Sicut,»
' Jevem. xxv, ii, et xxix, lo, et i Exod. 1, x. — » Rom. vi, 21.
 ,;

92 S. AUGUSTINI EPISCOPI
quod dicimus, « Sicut, » aliquando ad proprietatem refer-
tur, aliquando ad similltudinem : modo ad proprietatem
relatum est. Sed exempla nobis etiam de communi locu-
tionehominum danda sunt, ut facile intelligatur. Quando
dicimus , Sicut vixit pater , ita et filius ^ ad similitudinem
hoc dicimus : et, sicut pecus moritur , ita homo moritur
ad simihtudinem hoc Quando autem dicimus, dicitur.

Fecit sicut vir bonus numquid non est vir bonus :sed ,

simihtudinem habet viriboni?Fecit tanquam justus hoc, :

tanqiiam,non negat eum justum esse, sed proprietatem ejus

ostendit. Fecisti sicutsenator Ergo non sum senator, si
:

dicat : Imo quia es, sicut senator fecisti-, et quia justus

es , sicut justus fecisti^ et quia bonus fe- bonus es, sicut
Ergo quia et isti vereconsolati erant, « Sicutconsolati»
cisti.

gaudebant id est, magnum erat gaudium ipsorum, tan-

:

quam illo consolante morituros qui mortuus

consolatorum, i

est.Omnesenim moriendo gemimus consolatus est ille qui :

|

mortuus est, ne mori timeremus. Prior resurrexit, ut ha-

beremus quod speraremus. Quia ergo prior resurrexit
spem nobis dedit quia in miseria positis, spe consolati
:

sumus-, hincgaudium magnum.EtconvertitDominuscap-

tivitatem nostram ut jam de captivitate viam teneamus
,

et eamus ad patriam. Jam ergo redempti, in via non ti-

meamus insidianleshostes nostros.Ideoenim redemitnos,
ut non audeat hostis insidiari nobis , si de via non reces-j
serimus. Ipse enim Christus factus est via. Vis non pati' '

latrones? Ait libi Viam tibi stravi ad patriam noh de via

, ,

recedere. Talem viam munivi ut latro ad te non audeati ,

accedere tu abillanoh recedere, et latro ad te non audet

:

accedere. Ambula ergo in Christo et canta gaudens^ cantai

tancjuam consolatus^ quia ille te praecessil, qui jussit utj

sequajis.
V. « Tunc repletum est gaudio os nostrum , et hngual
 EJNARRATIO 1N psalmum cxxv. 93
)) » Os, IVatres mei
noslra exultatione ^ qiiod habemus ,

in corpore, qiiomodo repletur gaudio? Nonsolet impleri,

nisi aut cil)0, aul potu, aut aliqua re tali missa in os. Ini-

pletur aliquando os nostrum et plus est quod dicimus :

SanctitatiVestrae, quandoos plenum haberaus, loqui nou

possuitius. Habemus autem intus os, id est, in corde, unde
quidquid procedit, si malum est, inquinat nosj si bonum
est, mundat enim ore audistis, dum Evan-
nos. De ipso
gclium legeretur. Insultabant enim Judaei Domino quia ,

Discipuli ejus non lotis manibus manducabant. IIH insul-

tabant, qui munditiam Ibris habebant, et intus macuhs
pleni erant ilh insultabant quorum justitiam non erat,
:
,

nisi in ocuhs hominum. Dominus autemquaerebatmundi-

tiam nostram interiorem ;

quae si fuerit , necesse est ut et
quae foris sunt munda sint. «Mundate, inquit, quaeintus
» sunt, et quae foris sunt munda erunt*. » Ipse Dominus
dicit aho loco , « Verum date eleemosynas , et ecce omnia
» munda sunt vobis^» Unde autemprocediteleemosyna?
De corde. Si enim manum porrigas, nec incorde miserea-
ris , autem corde miserearis etiamsi non
nihii fecisti : si ,

habeas quod porrigas manu, acceptat Deus eleemosynam

tuam. llh autem iniqui foris quaerebant munditiam. De
tahbus erat etiam ille Pharisoeus, qui invitaverat Domi-
num, quando accessit mulier, quae in civitate peccatrix
erat et famosa ,
quse lacrymis lavit pedes Domini , tersit

capillis, unxit unguento. Pharisseus ergo,qm invitaverat

Dominum^, et munditiam non habeat nisi forinsecus cor-

pore , corde autem plenus erat iniquitate et rapina , dixit

apud semetipsum, « Iste si esset propheta, sciret qusemu-
» lier illi accessit ad pedes^ . » Unde noverat uirum sciret,

an nesciret? Sed ideo eum nescire arbitratus est, quia non

« Psal. cxxv, 2. — »Malth. xxiii, 26. — 3 Luc. xi, /ji- — ^ W. vii,36.
— 5 Ibid. 39.
9^4' S. AUGUSTINI EPISCOPI
a se eam enim accessisset ad ipsum Pharisaeum
repulit. Si
talis mulier, ille qui munditiam tenebat quasi in carne ,

exsuiliaret, repelleret, abjiceret-, ne immunda tangeret

mundum, et contaminaret ejus munditiam. Quia hoc non
fecit Dominus, ideo illum credidit nescisse qualis mulier
illi accessisset ad pedes. Dominus autem non solum illam
noverat , sed et cogitafiones ilhus audiebat : quia et si

contactus corporis ahquidfacit, o immunde Pharisaee, caro

Domini possetpollui contactu mulieris, anmuHer mundari
contactu Domini.? Permittebat autem medicus oegrotam
tangere medicamentum et illa quse venerat, noverat medi-
•,

cum ] et quse solebat in sua fornicatione fortasse esse frontosa,

f rotonsior facta est ad salutem. Irrupit in domum quo ,

non erat invitata : sed vulnera habebat , et ilkic venerat

ubi medicus recumbebat. llle autem qui invitaverat me-
dicum , sanus sibi videbatur, propterea non curabatur.
Jam quae sequuntur in Evangelio nostis; quomodo con-
fusus estipse Pharisaeus, cum ei ostenderet quia et illam
mulierem noverat, et cogitationem ipsius audierat.
VI. Sed ad id revertamur quod modo de Evangelio ,

lectum quod pertinet ad praesentem versum, ubi dic-

est,

tum est « Impletum est gaudio os nostrum et lingua

: ,

» nostra exultatione » quserimus enim quod os et quse

:
, ,

hngua. Attendat Charitas Vestra. Insultatum est Domino,

quia non lotis manibus Discipuli ejus manducarent. Res-
ponditillisDominus sicut oportebat, et vocatis turbis ait:

« Audite omnes , et intelUgite : Omne quod intrat in os,

^) non coinquinat hominem , sed quodexit^. » Quid est
hoc ? Cum dixit : « Quod intrat in os , » nonnisi os cor-
poris voluit ostendere. Intrant enim cibi, et non coinqui-
nant homines cibi : quia, « Omnia munda mundis'*: » et,
« Omnis creatura Dei bona est, et nihil abjiciendum
> Matlh, XV, II. — a Tit. i, i5.
 ,

ENAKRATIO IN PSALMUM CXXV. 95

» quod cum gratiarum actione percipitur^ « In figura
Judaeis posita erant quaedam et immunda dicta sunt*. ,

Sed postea quam lux ipsa venit, remotae sunt umbrse ,

non sumus retcnti in littera, sed vivificati in spiritu et :

non cst impositum jugum observationis Cbristianis^ quod

impositum erat Judaeis quia Dominus dixit « Jugum 5
:

n enim meum suave est, et sarcina mea levis est^. » Et

« Omnia ait Apostolus
, munda mundis immundis au- , :

» tem infidebbus nibil est mundum sed polkita sunt

, ,

» eorum et mens et conscientia *. » Quid voluit intelligi?

Mundo homini, et panis et porcina munda est, immundo

nec panis, nec porcina. « Immundis autem, inquit, et infide-
» libus nibil est mundum.» Quare nibil est mundum ? « Sed
» polluta sunt , inquit , eorum et mens et conscientia : »

quia si interius quod est , immundum est •, foris quod est,

nihil mundum esse potest. Si ergo ilbs quibus interiora im-

munda sunt, exteriora munda esse non possunt si vo- 5

lueris ut exteriora mnnda sint, interiora mundato.Ibi est

enim os quod implebitur tibi gaudio^ et quando taces.
Quando enim taces et gaudes os tuum clamat ad Deum. ,

Sed vide unde gaudeas. Si de saeculo gaudes immundo :

gaudio vociferaris ad Deum si vero de redemptione gau- :

des quomodo dixit Psalmus iste

,
«Cum converteret Do- :

» minus captivitatem Sion, facti sumus jucundali ;» tunc

impletur vero gaudio os tuum, et bngua tua exultatione :

manifestum est quia in spe gaudes, et acceptuni est gau-

dium tuum apud Deum. In ipso gaudio, vei in ipso ore
quod habemus intus et manducamus et bibimus sicut , :

de isto ore ad refectionem corporis, sic et de illo ore ad

refectionem cordis. Nam inde : « Beati qui esuriunt et
» siliunt justitiam, quoniam ipsi saturabuntur^. »

' I Tim. IV , 4- — * Levit. xi. — 3 MatUi. xi, 3o. —4 Tit. i, i5. —

5 Mallh. V, 6.
96 S. AXJGUSTIWil EPISCOPl

VII. Si autem noii facit immundum nisi quod exit de

ore, et hoc cum audimus in Evangdio, non intelligimus
nisi os corporis absurdum est et nimis stultum ut tunc
; ,

putemus non fieri immundum hominem, cummanducat,

tunc autem putemus immundum, si vomat. Ait enim Do-
minus « Non quod intrat in os sed quod exit coinqui-
: , ,

nat ^ » Quando ergo manducas non fis immundus? et ,

quando vomis efFiceris immundus ? Quando bibis non

, ,

es immmidus et quando spuis_, immundus es ? Quando

;

spuis enim de ore tuo exit aliquid

, quando bibis in ;
,

os intrat aliquid. Quid voluit dicerc Dominus « Non :

» quod intrat in os, sed quod exit, inquinat? » Secutus

eodemfoco secundum aliumEvangclistam dixit quae sunt,

quse procedunt de ore ut intelligas non de ore corporis
:

eum dixisse, sed de ore cordis. Ait enim « De cordeenim :

» exeunt cogitationes malx , fornicationes , homicidia ,

» blasphemiae ^ haec sunt quse coinquinant hominem non :

» autem manibus manducare non coinquinat homi-

lotis

» nem ^. » Illa ergo fratres mei quomodo exeunt

,
,

de ore, nisi quia exeunt de corde, sicut ipse Dominus

dicit.? Non enim quando illa loquimur, tunc nos macu-

lant. Ne quis dicat : Quando loquitur, de ore nostro

exeunt, quia verba et voces de ore nostro exeunt ; et

([uando mala loquimur immundi

Quid si ali-
, eflicimur.
quis non loquatur, et tantum cogitet mala mundus ,

est, quia de ore ipsius corporis nihil processit? Sed de

ore cordis jam Deus audivit. Ecce fratresmei, attendite ,

quae dico. Nomino furtum modo nominavi furtum :

,

numquid quia nominavi furtum contaminavit me fur- ,

tum ? Ecce de ore meo exiit et non me fecit immun- ,

dum. Fur autem surgit in nocte et nihil dicit ore , ,

ct faciendo fit immundus. Non solum non dicit, sed et

' Matth. XV, II. — * IbiJ. i-2o, et Maic. vii, 5-23.
 :

ejvaurAtio 1N PSALMUAI CXXV. 97

prcmit fiicinus toto silenlio •, et iisciuc adeo vocem suam
limet audiri, iit nec vestigia sua velit sonare : num([uid
crgo cjuia ila silet, mundus est? Plus autem dieo, iratrcs
mei. Ecce adhuc in stratu suo jacet, nondum surrexit ut
furtum faciat •, vigilat, et cxpectat ut homines dormiant
jam Deo clamat, jam fur est, jam immundus est, jam fa-
cinus de ore interiore processit. Quando enim facinus ex
ore procedit ? Quando voluntas faciendi decernitur. I)e-
crevisti facere ; dixisti, fecisti. Si furtum non feceris ibrisj

forsitan ille non meruit perdere, cui disponebas auferre.

Et ille nihil perdidit, et tu de furto damnaberis. Deere-
visti occidere hominem -, corde sonuit de ore
dixisti in ,

tuo interiore homicidium adhuc vivit homo, ct tu ho-

:

micida puniris. Quid sis enim apud Deum, qu8eritur,non

quid nondum apparueris apud homines.
Vlll.Certe ergo novimus, et nossc debemus, et tenerc,
quia est os cordis, est et hngua cordis. Ipsum os imple-
tur gaudio : in ipso ore intus oramus Deum, quando Ja-
bia clausa sunt , et patet conscienlia. Silentium est, et
clamat pectus : sed auribus cujus? Nonhominis, sed Dei.
Securus ergo esto , ille audit qui miseretur. Et rursus
quando nemo hominum auditmala, si procedunt de ore
tuo, noli esse securus, quia ille audit qui damnat. Su-
sanna non audiebatur ab injustis judicibus, tacebat etora-
bat.Os ejus non audiebatur ab hominibus, cor ejus cla-
mabat ad Deum^Numquid quia vox ejus de ore corporis
non processit, propterea exaudiri non meruit? Exaudita
est iUa ;
quando oravit, nemo hominum scivit. Ergo, fra-
tres, quid habeamus in ore interiore , cogitate. Ibi videte
ine quid mali dicatis intus , et nihil mali faeilis foris : non
potest enim fieri ab homine foris, nisi quod dictum fuerit

' Dan, xiii, 35, etc.

cxix* 7
 ;

98 S. AUGTJSTINl EPISCOPl ,

intus. Custodi os cordis a malo, et innocens eris , inno-

cens erit lingua corporis tui , innocentes manus erunt
etiam pedes innocentes erunt, oculi innocentes erunt, au-
res innocentes erunt, omnia membra tua justitiae milita-

bunt, quia imperator justus tenuit cor.

IX. (( Tunc dicent inter Gentes : Magnificavit Dominus
» facere cumeis. Magnificavit Dominus facere nobiscuni;
» facti sumus jucundati *.» Videte, fratres, si modo Sion
non iliud dicit inter Gentes, per totum orbem terrarum:
videte si non ad Ecclesiam curritur. In toto orbe terrarum
pretium nostrum accipitur ; Amen respondetur. Dicunt
ergo inter Gentes Jerosolymitani captivi , JerosoJymitani
redituri, peregrini, suspirantes patriae suae. Quid dicunt.?
(( Dominus facere nobiscum facti sumus
Magnificavit ,

» jucundati. » Numquid
ipsi secum fecerunt? Ipsi male

secum fecerunt, quia sub peccato se vendiderunt. Re-

demptor venit, et bene cum illis fecit et Magnificavit : ((

» Dominus facere cum eis. Magnificavit Dominus facere

» nobiscum facti sumus jucundati. »
•, I

X. Converte Domine, caplivitatem nostram sicutf

(( , ,

» torrens in austro^. )x Quid sit hoc, attendat Cliaritas

Vestra. Jam dixerat Cum convertcret Dominus capti-

: ((

» vitatem Sion. » Quasi de praeterito loquebatur : sed so-

let fieri ut de prseterito loquens , futura prsenuntiet Pro
pheta. Nam quasi de praeterito loquebatur , cum in alio
Psalmo diceret Foderunt manus meas et pedes meos
: ((

» dinumeraverunt omnia ossa mea^. » Non dixit, fossur:

sunt non dixit Dinumerabunt^ non dixit Divident sib

^ , ,

vestimenta mea ^ non dixit Super vestimentum meuni ,

mittent sortem: futura erant, et quasi facta cantabantur

Omnia enim quae futura sunt Deo jam facta
, sunt. Hi
ergo cum diceret : (( Cum converteret Dominus captivita
« Psal cxxv, 3. — * IbiJ. 4- — ' U- xxi^ 17.
 ,

ENAHRATIO IN PSALMUM CXXV. 99

» tem Sion, facli sumus sicut consolati ^ tunc repletum
» est gaudio os nostrum , et lingua nostra exultatione : »

ut oslenderet se figura pr.Tterili futura cogilare, ait :

{( Tunc dicent inter Gentes. Dicent jam de futuro est.

, »

« Dominus facere
Magnificavit nobiscum facti sumus ju- ;

))cundati. Tunc cum cantabantur fut.ura erant, et

)) ,

nunc videntur pnjesentia. Ergo orat tanquam de futuris

qui futura tanquam praeterita prsecineljat « Converte , :

» Domme, captivitatem nostram. )> Nondum erat ergo

conversa captivitas quia nondura Redemptor advenerat. ,

Ergo quando cantali sunt Psalmi, quod orabatur tunc,

jam factum est « Converte Domine, captivitatem nos-
: ,

)) tram , sicut torrens in austro. )) Sicut convertuntur tor-

rentes in austro , sic converte cnptivitatem nostram. Quae-
rebatur quod sit : sed patebit modo, adjuvante Domino ,

vestris orationibus. Quodam loco Scriplura , cum prseci-

j;eret et moneret de operibus bonis, ait : « Sicut glacies

» in sereno ita solventur peccata tua^

, )> Ergo peccata
ligabant nos. Quomodo ? Quomodo frigus ligat aquam ne
currat. Et illigati frigore peccatorum gelavimus. Auster
autem calidus ventus est : quando flat auster , liquescit
glacies , et implentur torrentes. Torrentes autem dicun-
tur flumina hyemaJia : magno enim impetu repentinis
aquis impleta currunt. Gelaveramus ergo in caplivitale ,

conslringejjant nos peccata nostra : tlavit auster Spiritus

sanctus ^ dimissa sunt nobis peccata , soluti sumus a fri-

gore iniquitalis tanquam glacies in sereno, solvuntur
,

peccata nostra. Curramus ad patriam quasi torrentes in ,

austro.Diu enim laboravimus, et laboramus etiam facien-

tes bene. Nam ipsa vita humana quam ingressi sumus,

raisera est, laboribus plena, doloribus ,

pericuhs, cerum-
nis, tentationibus. Nolite seduci gaudio rerum humana-
' Eccli. m, 17.

7.
 ,

100 8. AUGUSTINI EPISCOPI

runij flenda m rcbns humanis advertite. Poterat ridere
prius puer qui nascitur : quare a fletu incipit vivere ? lli-
dere nondum novit, quare plorare jam novit? quia ccepit
ire in istam vitam. Scd si de illis captivis est, hic flet et ge-
mit : sed veniet gaudium.
XI. Sequitur enim
« Qui seminant in hicrymis, in gau-
:

» metent^ » In ista vita, quse plena est lacrymis, se-

dio
minemus. Quid seminabimus ? Opera bona. Opera mise-
ricordiffi semina nostra sunt : de quibus seminibus ait

Apostohis : « Bonum autem facientes non deficiamus •,

))tempore enim proprio metemus infatigabiles. Ttaque

» dum tempus habemus operemur bonum ad omnes

» maxime autem ad domesticos fidei^. » Loquens itaque

de ipsis eleemosynis quid ait? « Hoc autem dico Qui :

» parce seminat ,
parce et metet^.» Ergo qui multumse-
minat , multum metet
«Qui parce seminat, parce et me- :

» tet : » et nihil metet. Quare deside-

qui nihil seminat ,

ratis latos fundos ubi multa semina seminetis? Latior

,

vobis non est ubi serainetis, quamChristus, qui se voluit

seminari. Terra vestra Ecclesia est 5 seminate quantura
potestis. Sed parum liabes unde facias. Habcs vohuita-
tem ? Quomodo nihil esset quod habes si non adesset ,

bona vohmtas sic et quia non habes, noli esse tristis si

: ,

est tibi bona vohintas. Quid enim seminas ? Misericor-

diam. Et quid metes ? Pacem. Numquid autem dixerunt
Angeh Pax in terra divitibus hominibus sed « Pax in
: ; ,

» terra hominibus bonne voluntatis *.» In Zacchtco magna

voluntas, in Zaccha?o charitas magna. Suscepit Dominum

hospitio ,
gaudens suscepit , et diraidium patrimonii sui

pauperibus promisit se daturura, et si cui ahquid abstule-

rat , quadruplum rcdditurum ^ ut intelhgas propterea :

' Psal. CXX.V, 5. — ' Galat. ti, 8-io. — ' 2 Cor. jx, 6. — 4 Luc. ii, i^.

— 5 IJ. XIX, 6-8.

I
 ;
:

ENARRATIO IN PSALMtM CXXV. 101

sibi eum tenuisse non ut haberet quod possi-

dimidium ,

deret, scd ut haberet unde dcbita redderct. Magna volun-

tas , muhum dedit mukum seminavit. Ergo vidua iHa
, ,

c[uae duo minuta raisit, parum seminavit? Imo tantum ,

([uantum Zaechoeus. Minores cnim facuhates ferebat, sed

parem vokuitatem habebat^ Misit duo minuta de tanta
vohuitate, de quanta Zacchseus dimidium patrimonii sui.
Si attendas quid dederunt , diversa iuvcnies : si attendas
unde dcdcrunt, paria invenies quidquid habuit dedit iha, :

et quod habuit dedit ille.

XII. Fac ahquem non habere vel duos nummos est :

ahc[uid vihus c[uod scminemus ut meiamus iham mes- ,

sem ? Est « Cahcem aquse frigidae c[ui dcderit discipulo,

:

» non perdet mercedem suam -. » Cahx ac[uae frigidoe non

duobus nummis, sed gratis constat tamc^n aliquando sic :

gratis constat, ut habeat illum alius, et ahus non habeat

si ergo ille c[ui ilhim habet dederit ilh qui non habet
,

tantum dedit, si de plena charitate dedit quod dedit, tan-

tum dedit, quantum illa in duobus minutis, c[uantum Zac-
choeus in dimidio rerum suarum. Non enim sine causa ad-
didit,«Frigidae,» ut paupercm ostcnderet. Ideo dixit: « Ca-
» licemac[uoe frigidae,»ne quis vcl inde causaretur, quod

lignum non habuerit unde calefaceret ac[uam. « Calicem

» ac[ure frigidae cjui dederit uni ex minimis, non perdet

» mercedem suam.» Quid si nec hoc habeat? Securussit,

etsi nec hoc habet « Pax in terra hominibus bonae vo-

,

» luntatis » tantum illud timeat

: ne habeat et non fa- ,

ciat. Si enim habet et non facit intus gelavit nondum , :

soluta sunt peccata ejus sicut torrens in austro, C[uia vo-

luntas frigida est. Quid valent tanla bona ,
quae posside-
mus ? Accedit voluntas fervens,jam soluta calore austri ;

etsi nihil habeat, totum illi computatur. Quanta sibi

' Luc. xti, i-i --— • ' A^-ittli. X. ia. ol Mnvr. ix. io.
 ,

102 S. AUGUSTINI EVISCOPI

prsestant mendici ? Intendat Charitas vestra quomodo fiat

eleemosyna. Certe mendici sunt in quos facis eleemosy-

nam , mendici egent. Attenditis forte fratres vestros , si

aliquo egent •, tribuitis, si est in vobis Christus , etiam

exteris. Sed si illi sunt mendici ,
qui professionem habent
petendi,in aeriimna et ipsi habent quod praestent sibi in-

vicem. Non unde probentur, quia fa-

illos deseruit Deus,
ciunt eleemosynas. Iste non potest ambulare qui potest •

ambulare, pedes suos accommodat claudo qui videt, :

oculos suos accommodat caeco et qui juvenis est et sanus, :

vires suas accommodat vel seni vel aegroto, portat illum :

ille indiget , ille dives est.

XIII. Aliquando et dives invenitur pauper, et a pau-
pere praestatur illi aliquid. Venit nescio quis ad flumen,
tanto deJicatior quanto ditior ^ transire non potest : si nu-
datis membris transiret , frigesceret, aegrotaret, morere-
tur : accedit pauper exercitatior corpore ^ trajicit divitem,
eleemosynam facit in divitem.Ergo nohte eos tantum pu-
tare pauperes, qui non habent pecuniam. In quo quisque
pauper est , ibi illum vide 5
quia forte tu in eo dives es
in quo ille pauper est, et habes unde accommodes.Forte
membra tua accommodas , et plus est quam si pecuniam
accommodares. Consiho indiget, tu plenus es consilio ;

in consilio ille Ecce nec laboras, nec

pauper, tu dives es.

aliquid perdis ^dasconsilium, et pra^stitisti eleemosynam.

Modo, fralres mei, cum loquimur, quasi pauperes ad nos
estis ^ et quia nobis Deus dignatus est dare , daraus inde
vobis ; et omnes ab ilJo accipimus ,
qui solus est dives. Sic
se ergo tenet corpus Christi , membra socia sic compin-
guntur et adunantur in charitateet in vinculo pacis, cum
quisque id quod habet ,
prsestat ei qui non habet in eo :

qaod habet, dives est^ in eo quod ilJe non habet, pau-

per est. Sic vos diiigite, sic vos amate. Nolite ad vos solos
 ,

EJVARUATIO IN PSAI.MUM CXXV. 103

attendere, sed attendite indigentes circa vos. Sed qiiia

cnm laborihns et «-lernmnis fiunt ista in isla vita, nolite de-

ficere. In lacrymis seminatis, in gaudio metetis. Quid
enim , fratres mei? Ipse agricola quando procedit cum
aratro, et portat semen, nonne aliquando frigidus est ven-
tus imber deterret ? Attendit coelum, videt triste, tre-
, et
mit frigore, et tamen procedit, et seminat. Timet enim
ne cum tristem diem attendit et expectat diem laetum
tempus transeat et non inveniat quod metat. Nolite dif-
,

ferre fratres mei

, seminate in hycme seminatc bona
; ,

opera et cum ploratis ;

quia , « Qui seminant in lacrymis ,
» in gaudio metent. » Mittunt semina sua, bonam volun-
tatem et bona opera.
XIV. « Euntes ibant et flebant mittentes semina
, ,

» sua*. » Quare flebant? Quia inter miseros erant, et mi-

seri erant. Melius est, fratres mei, ut nuflus sit miser,
quam ut tu facias misericordiam. Qui enim ut faciat mise-
ricordiam optat esse miseros , crudelem habet misericor-
diami: quomodo si medicus, ut exerceret artem suam,op-
taret esse multos segrotos, crudelis medicina esset. Melius
est ut omnes sani sint, quam ut exerceatur ars medici.
Melius est ergo ut omnes beati regnent in patria, quam
illa

ut sint quibus impendatur misericordia. Tamen quandiu

sunt quibus impendatur, non deficiamus in ista aerumna

mittere semina. Etsi cum fletu seminamus, tamen cum

gaudio metemus. In enim resurreclione mortuorum
illa

recipiet quisque manipulos suos, id

est, fructum seminis,
coronam gaudiorum et exultationis. Tunc erit triumphus
laetantium et ipsi morti insultantium in qua gemebatur. ,

Tunc dicent morti « Ubi est, mors contentio tua ? Ubi

: ,

» est mors, aculeus tuus'^ ? » Sed quare jam gaudent ? Quia

« Portant manipulos suos. » Quia, « Euntes ibant , ct fle-

> Psal. cxxv, 6. — » I Cor. xt, 55.
104 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» bant , mittentes semina sua. » Quare , « Mittentes se-
» mina sua? » Quia , « Qui seminant in lacrymis, in gau-
» dio mctent. »
XV. Isto Psalmo exhortati vos fuerimus maxime adfa-
ciendam misericordiam quia hinc ascenditur et videtis , ;

quia ille cantat Ganticum graduum, qui ascendit.Memen-

tote nolite amare descendere et non ascendere sed de
; ,

ascensione cogitate : quia qui descendebat ab Jerusalem

in Jericho , incidit in latrones ^ Non descenderet , et non
incideret in latrones. Adam descendit et inci-
Jam ergo ,

dit in latrones : omnes enim nos Adam sumus. Sed tran-

siit sacerdos , et contempsit ; transiit Levita , et contemp-
sit ,
quia Lex sanarc non potuit. Transiit Samaritanus
quidam, idest, Dominus noster JesusGhristus illi enim :

dictum est « Nonne verum dicimus nos quia Samarita-

:
,

» nus es tu et daemonium habes ? » Ille non dixit Non

, :

sum Samaritanus sed dixit « Ego dafjmonium non ha-

: :

» beo*. » Samarites enim interpretatur custos. Si dice- ,

ret Non sum Samaritanus diceret Non sum custos. Et

: 5 :

quis alius custodiret ? Deinde ponens similitudinem :

« Transiit Samarites , et fecit cum illo misericordiam ^ , »

sicut scilis. Jacebat autem in via vulneratus ,

quia des-
cendit , Transiens Samaritanus non nos contempsit : cu-
ravit nos, levavit in jumentum, in carne sua : perduxit
ad slabulum, id est, ad Ecclesiam : commendavit stabu-
lario, id esL , Apostolo : dedit duos denarios unde curare-
tur, charitatem Dei et charitatem proximi ^ « In his duo-
» bus enim proeceptis tota Lex pendet et Prophetse *. »

Dixit autem stabulario : « Sirquid ampHus erogaveris , in

» redeundo reddam tibi ^ » Amplius erogavit Apostolus :

quia cum omnibus Apostolis permissum esset, ut acci-

' Luc. X, 3o. — » Joan. viii, 48, 49' — ^ Lnc x, 33. — 4 Mattli. xxii, 4o.

— 5 Luc. X, 35.
 enarrAtio in psalmum cxxvi. 105
perent tanquam milites Christi stipcndia a Provincialibus
Christi ,manibus suis Jaboravit, et annonas suas Pro-
ille

vincialibus donavit^ Omnia facta sunt si desccndimus, :

ct vubierali sumus ascendamus, cantemus

•, et proficia- ,

mus , ut perveniamus.

/VMVVMWVWVWa^VX-^iWWVVM^VMVWV/VW^iVW.iVWtiWM^W » WWWWWM^WWVWWVV»

ENARRATIO

IN PSALMUM CXXVI.

Sermo ad plebem.

Inter omnia cantica, quibus est titulus,(( Canticum

I.

» graduum,» iste Psahnus aliquid amphus in litulo acce-

pit t[uod additum est
, Salomonis. » Sic enim proeno-
, ((

tatur, Canticum ((graduum Salomonis. wltaque fecit nos

intentos inusitatior titalus caeteris, ut qu.-ieramus quare sit

additum^ (( Salomonis. » Nam quid sit ((Canlicum gra-

» duum, » non opusestssepe repetere : plura enim dicta
sunt hinc, ((uia cantat ascendentis vox in affectu pietatis
et charitatis ad illam supernam Jerusalem, cui suspira-
mus quandiu peregrinamur, et ubi loetabitur cum a pe-
regrinatione redierimus. Ascendit ad hanc omnis qui pro-
ficit, cadit ab hac omnis qui deficit.Nec pedibus ascendere
qufieras, te descendere putes amando Deum
nec pedibus :

ascendis, amando sseculum cadis. Sunt ergo ista cantica

amanlium, quodam sancto desiderio flagrantium. Ardent
qui ista cantant cx corde, quorum etiam cor ardens inve-
nitur in moribus, in bona conversatione , in operibus se-

« I Cor. IV, 12, I Tess. ii, 7 et 9, et 2 Thess. 111, 8, 9.

 1

106 S. AUGTJSTINI EPXSCOPI

cundum contemptu temporalium in

prsecepta Dei , in ,

charitate neternorum. Sed quare sil additum « Salomo- ,

)) nis, quantum inspiraverit Dominus dicam Charitali

)) ,

Vestrae,
II. Salomon erat temporesuofilius David,magnusiile,
per quem multa sancta praecepta et salubria monita et di-
vina sacramenta Spiritus sanctus in divinis Litteris opera-
tus est. Nam ipse Salomon mulierum amator fuit , et re-

probatus est a Deo ; et usque adeo laqueus iUi fuit illa

cupiditas , ut a mulieribus etiam idolis sacrificare coge-

retur, sicutde illo Scriptura testis est^ Sedsi, iilocadente,
quse per iiium dicta sunt , deierentur : judicaretur quia
ipse dixerat, non per illum dicta erant. Optime igitur
etiam hoc egit misericordia Dei etSpiritus ejus, ut quid-
quid boni per Saiomonem dictum est , Deo tribueretur :

peccatum autem hominis homini. Quid mirum quia in

popuio Dei cecidit Salomon? In paradiso non cecidit
Adam ? Non cecidit de coelo angeius , et diaboius factus
est? Ideo docemur in nuilo hominum spem esse ponen-
dam : quia et iste Salomon eedificaverat tempium Domino%
in typo quidem et in figura futurse Ecclesiae et corporis
Domini : undedicit in Evangelio , « Solvite templum hoc,
)) et in triduo excitabo illud ^.)) Quia ergo ipse sedificaverat
illudtempium, sedificavit sibi tempium, verus Saiomon
Dominus noster Jesus Christus verus pacificus. Nomen ,

enim Salomonis interpretatur pacificus est autem ilie :

verus pacificus de quo dicit Apostoius,« Ipse est enim ,

)> pax nostra ,

qui fecit utraque unum *. )» Ipse est verus
pacificus, qui duos parietes, diverso venientes in se copu-
iavit , (juibus factus est iapis angularis, venienti popuio
ex circumcisionc credenlium , et venienti popuio ex prae-
putio Gentium etipsorum credentium ; fecit unam Eccle-
" 3 Reg. XI, I. — » Id. VI, I. — 3 joan. n, ig. — ^ Epbes. u, i^.
 ,

ENARRATIO IN PSALMTJM CXXVI. 107

siam de duobus populis , factus est illis lapis angularis *

et ideo vere pacilicus. Quia ergo ille verus Salomon 5 Sa-

lomon autem ille filius David de muliere Bethsabee^, rex
Israel, figuram geslabat bujuspacifici^ quando templum
sedificavit : Salomonem qui sedificavit
ideo ne illum putes
domum Deo alium Salomonem tibi ostendens Scriptura
,

sic coepit in Psalmo « Nisi Dominus sedificaverit domum,

:

» in vanum laboraverunt sedificantes eam. » Dominus ergo

sedificat domum, Dominus Jesus Christus aedificat domum

suam. Laborant multi in sedificando sed si non ille sedi- :

ficet, « l\\ vanum laboraverunt aedificantes eam. » Qui

sunt qui Iaborant<Tedificantes?Omnes qui in Ecclesia prac-

dicant verl)um Dei, ministri sacramentorum Dei. Omnes
currimus , omnes laboramus, omnes aedificamus modo :

et ante nos cucurrerunt , laboraverunt , ?edificaverunt :

sed « Nisi Dominus aedificaverit domum, in vanum labo-

raverunt, oedificanies eam. » Ideo quosdam videntes
ruere Apostoli, et proprie Paulus ait , « Dies observatis
») et annos et menses tempora ; timeo vos et , ne forte
iine causa laboraverim invos^. » Quia noverat se intus a
Doraino aedificari ,
plangebat istos ,
quia sine causa labo-
'averat in eis. Nos ergo loquimur foris , ille aedificat in-
us. Quomodo audiatis, nos advertimus : quid cogitetis,
Ue solus novit, qui cogitationes vestras videt. Ipse aedi-
icat , ipse monet , ipse terret 5 ipse intellectum aperit , ipse
id fidem applicat sensum vestrum : tamen laboramus
et
!t nos tanquam operarii ; sed « nisi Dominus aedificaverit
» domum, vanum laboraverunt aedificantes eam. »
in
III. Quae autera domus Dei et ipsa civitas. Domus ,

nim Dei populus Dei quia domus Dei, templum Dei.

, ;

It quid dicit Apostolus? « Teraplum enim Dei sanctum

est ,
quod estis vos * . » Omnes autem fideles ,
quae est
» Ephes. II, i4 et aa,— » 2 Reg. xii, 24.— ^Gal.iv, 10.— 4 i Cov. ju, 17.
108 S. AUGUSTINI EPISCOPI
domus Dei non soluni qui modo sunt sed et qui ante
, ,

nos fuerunt et jam dormierunt, et([ui postnos futuri sunt,

adhuc qui nasci habent in rebus humanis usque in finem
sreculi, congregati in unum fideles innumepabiles , sed
Domino numerati, de quibus dicit Apostolus, « Novit
« Dominus qui sunt ejus » grana illa quae modo gemunt^ :

inter paleas quae massam unam factura sunt

,
quando ,

area in fme fuerit ventilata- omnis ergo numerus fide- :

lium sanctorum ex hominilms commutandorum ut fiant

,

sequales Angelis Dei, adjuncti etiam ipsi Angelis, qui

modo non peregrinantur , sed expectant nos quando a
peregrinatione redeamus, omnes simul unam domum Dei
faciunt, ut unam civitatem. Ipsa est .Terusalem, Habet
custodes : quomodo habet sedificantes, laborantesut fiedi-
ficetur^ sic habet et custodientes. Nam ad custodiam per-
tinet quod dicit Apostolus , « Timeo ne sicut serpem
» Evam seduxit astutia sua , sic et vestrae mentes corrum
)) pantur a castitate ,
quoe est in Christo^. )> Custodie
bat,custos erat ; vigilabat quantum poterat, super eo
quibus praeerat. Et Episcopi hoc faciunt. Namidco altio

locus positus est Episcopis, ut ipsi superintendant , e

tanquam custodiant populum. Nam et graece quod dicitu

Episcopus , hoc latine superintentor interpretatur : qui
superintendit ,
quia desuper videt. Quomodo enim vini
toriahior fitlocus ad custodiendam vineam, sicet Episcopi
altior Jocus factus est. Et de isto alloloco periculosa red

ditur ratio , nisi eo corde stemus hic , ut humilitate su

pedibus vestris simus, et pro oremus ut (jui nov vojjis ,

mentes vestras ipse custodiat. Quia nos intrantes vos <

exeuntes possumus videre; usque adeo autem non vid(

mus quid cogitetis in cordibus vestris iit ne([ue quid agat ,

in domibus vestris videre possimus. Quomodo ergo custt

> 2 Tim. II, 19. — ' Matth. 111, 11. — ^ 1 Cor. xi, 3. 1
 ,

ENARRATIO IN PSALMUM CXWI. 109

dimus? Qiiomodo homines, qiianlum possumus, rjuan-
tiim accepimus. Et quia nos sicut homines custodimus
et perfecte cuslodire non possumus, ideo sine cuslode
remanehitis? Absil. Nam ubi estillc de quo dicitur « Nisi ,

i» Dominus custodierit civitatem invanum hiboravit qui ,

» custodit eam? » Laboramusin custodiendo, sed vantis

est labor noster, nisi ille custodiat, qui videt cogitaliones
vestras. Custodit ille cum vigilatis, custodit et cum dor-
enim dormivit in cruce semel, et surrexit,
mieritis. Ilie

jam non dormit. Estote Israel « Quia non dormit ne- : ,

» que dormitabit, qui custodit IsraeP. » Eia fratres, si

volumus sub umbra alarum Dei custodiri, simus Israel.

Custodimus enim vos ex oflicio dispensationis, sed custo-
dirivoJumus vohiscum. Tanquam vobis pastores sumus,
sed sub illo Pastore vobiscum oves sumus. Tanquam vobis
ex hoc loco doctores sumus, sed sub illo uno Magistro in
hac schola vobiscum condiscipuli sumus.
IV. Si volumus custodiri ab illo qui humiliatusest prop-
ter nos, et exaltatus est ad custodiendos nos, humiies simus.
Nemo sibi arroget aiiquid. Nemo habet aliquid boni , nisi

ab illo acceperit, qui solus bonus est. Qui autem sibi vo-
iuerit arrogare sapientiam, stultus esL Sit humiiis, ut
veniat sapientia et iJluminet ilium. Si autem antecpiam
veniat in iiium sapientia ,
putat se esse sapientem; ante
lucem surgit, et ambulat in tenebris. Et quid audit in

istoPsalmo? « In vanum est vobisante iucem sursiere'^.»

Quid est, « In vanum estvobis ante lucem surgere? » Si
surgatis antequam surgat lux , necesse est ut in vanitate
remaneatis, quia in tenebris eritis. Surrexit iux nostra
Christus : bonum est tibi ut surgas post Chrisium , non
surgas ante Christum. Qui surgunt ante Christum ? Qui
se voiunt praeponere Christo. Et qni sunt qui se voiunt
» Psal. txx, 4- — * Id. csxvi, 2.
110 S. AUGTJSTINl EPISCOPI

praeponere Christo? Qui voluiit hic excelsi esse , ubi hu-

mihs ille fuit. Sint ergo hic humiles , si volunt ibi esse

excelsi , ubi Christus excelsus est. Ait enim de iis qui illi

adhaeserant fide , in quibus et nos sumus , si et nos in illum

puro corde credimus « Pater, inquit, quos mihi dedisti, :

))volo utubi ego sum, et ipsi sint mecum^ » Magnura

donum magna gratia magnapromissio, fratres mei. Et
, ,

quis non vult esse cum Ghristo, ubiest Christus? Sed jam
excelsus Christus : vis ibi esse ubi est excelsus? Esto hu-
mihs , ubi et ille humihs fuit. Propterea ilUs dicit ipsa
lux_, «Non est discipulus super magislrum nec servus ,

))super dominum suum-. Qui volebant discipuli esse )>

super magistrum et servi volebant esse super dominum

,

suum, ante lucem volebantsurgere; in vanum ibant, quia

non post lucem ibant. IlJis ergo dicit iste Psahnus, « In

» vanum est vobis ante lucem surgere. )> Tales erant fihi

Zebedaei ,
qui antequam humiJiarentur secundum passio-
nem Domini, jam sibi loca ehgebant , ubi sederent, unus
ad dexteram , alter ad sinistram. Ante lucein volebant
surgere^ideo in vanum ibant. Revocavitillos Dominus ad
humihtatem, cum hoc audiret, et ait ilhs, « Potestis bi-
)) bere calicem ,
quera ego bibiturus sum ^ ? )> Ego veni
humihs esse, et vos ante me vuhis esse excelsi? Qua ego
eo , illac sequimini , ait. Nam si hac vultis ire ,
qua ego
noneo, « In vanum est vobis ante lucem surgere. Et ))

Petrus ante lucem quando consihum Domino surrexerat,

dare volebat ut non pateretur pro nobis. Dixerat enim
,

ille de passione sua, in qua salvi futuri eramus, de ipsa

humihtate-, humihs enim passusest cum ergo de passione 5

sua futura diceret, expavit Petrus, c{ui ilium paulo ante

dixerat Fihum Dei : timuit ne moreretur, et ait ilh , « Ab-
» sit a te, Domine, propitius esto tibi^ non fietistud^. »
» Joan. xvu, 24. — ' MaUh. x, 24- — ^ U- xx, 22. — 4 IJ. x, 22.
 : ,

ENARRATIO IN PSALMUM cxxvi. 111

Ante lucem volebat surgere, et Inci consilium dare. Sed

quid fecit Dorainus? Fecitillum, ut post lucem surgeret
« Redi post rae, Satanas*. » Ideo enira Satanas ,
qui ante
lucera vis surgere. lledi post me, ut ego praecedam, tu
sequaris : qua ego eo , illac eas non qua tu vis ire, iliac
5

me velis ducere.

V. Ergo illis qui volebant ante lucem surgere dicit

Psalraus , « In vanuraest vobis ante lucem surgere. » Et
quando surgemus? Cura fueriraus humiliati. « Surgite
» postea quam sedistis. » Surrectio exaltationem significat,
sessio humilitatem significat. Ahis locis intelhgitur sessio

in honore judicandi, ahis locis huraihtatem ostendit. Quo-

modo in honore judicandi sessio? « Sedebitis super duo-
» decim sedes , judicantes duodecim tribus Israel'^. Quo- »

modo in signo humilitatis sessio? « Hora sexta Dominus

» fatigatus sedit ad puteum^. » Fatigatio Doraini, infir-

mitas Doraini fuit, infirmitas virtutis, infirmitas sapientiae :

sed ipsa infirmitas, humihtas. Ergo si sedit exinfirmitate,

sessio illa humihtatem significat. Et ipsa sessio ipsius, id

est , humihtas ipsius ^ ipsa nos fecit salvos : quia , « Quod

» infirmum est Dei, fortius est quam horaines *. » Ideo
dicit in quodara Psalmo , « Domine , tu cognovisti sessio-
» nem meam et resurrectionera meam ^ » : id est , humi-
litatem meam et exakationem meara. Quid ergo vos ante
lucem vultis exakari , hhi Zebedaei ? Sic enim loquamur,
et ipsos potius nominemus ,
qui non nobis irascuntur :

quia ideo de ilhs ista conscripta sunt , ut alii caverent su-

perbiam, in qua ipsi correpti sunt. Quid ergovullis « Ante
» luccm surgere? In vanum est vobis. » Exaltari vultis
antequara humihemini? Dominus ipse vester, qui est lux
vestra, humiliatus est ut exaltaretur. Audite Paulum di-
• Matth. X, 23. — » Id. xix, 28. — 3 Joan. iv, 6. — 4 i Cor. i, aS. —
• Psal. cxxivm^ 2.
 ,

112 S. ATJCiUSTINI EPISCOPI

cenlem Qui cum in fbrma Dei esset, non rapinam

: «

» » Quare illi non erat

arbitratus est essc fequalis Deo.
rapina? Quia natura erat, quia lioc natus crat ut esset
££qualis illi a quo genitus est. Sed quid lecit? « Propter
» nos semetipsum exinanivit, formam servi accipiens , in
» simiJitudine hominum factus, et habitu inventus ut
» homo. )) Hiimiiiavit femetipsum factus obediens usque
ad mortem , mortem autem crucis. Hsec est sessio ipsius.
Sed audi resurrectionem : « Propter quod et Deus illum
» exaltavit , et donavit illi nomen quod est super omne
» nomen*. » Jam vos ad iliud nomen festinatis^ « Sur-
» gite , » sed « Postea quam sedistis. » Surgere vultis,
sed primo sedete : et surgens ab humilitate, pervenis ad
regnum. Nam si praeripis regnum , cadis a regno ante-
c[uam surgas. « Poteslisbibere, inquit, calicem quem ego
» bibiturus sum? » Etilh,» Possumus. » Et ille, « Cahcem,

inquit , meum bibetis, sedere autcm ad dexteram, velad

» sinistram meam, ait, non est meum dare vobis : ahis
» paratum est a Patre meo. » Quid est , « Non cst meum
» dare vobis*^? » Non est meumdare superbis : hoc enim
adhuc Sed si vultis ilhid accipere, nohte esse quod
erant.
estis. Ahis paratum est et vos ahi estote et vobis para- : ,

tum est. Quidest, Ahi estote? Prius humihamini qui ,

jam vultis exaltari. Intellexerunt ergo humihtatem pro-

futuramsibi, et correcti sunt. Ergo etnoshoc audiamus,
quia hoc dicit Psalmus iste : « Surgite postea quam se-
» distis. »

VI. Sed ne quis putet se ad hoc sedere ut honoretur

ut ostenderet quia sessione ista humihtatem voluit com-

mendare^ nc quis se putaret jussum esse scdere, aut ad

judicandum aut ad epuhandum et gaudendum et majo-
, ,

rem superbiam ibi ([ugereret, insignificationem humilitatis

' Pliilip. u, 6-9. — » Mattli. XX, 22, 2j.
 ,

ENAnilATIO IN PSALMUM CXXVI. 113

addidit, « Qui manducalis pancmdoloris. » Illicrgo man-
ducant panem doloris, (|ui gemunt in isfa percgrinatione.
Ipsisunt in convallc plorationis. Ascensiones enim fecit
Deus in corde. Sed ubi illas disponit ? « Ascensioncs , in-
» quit, in corde ejus disposuit ^ » Quis ? Deus. Si ascen-

siones in corde, ideo cantant Canticum graduum. Humi-

liemurinsDeculo; ascendamus. QuomodoPCorde.Quia ipse
ascensio cordis aconvalle plorationis surgit. In convalle^
inquit, plorationis. Quomodo erecti sunt montes , sic sc-
derunt convaJles 5 convalles enim dicuntur loca depressa
terrarum : colles autem eminentiora loca , minus tamen
quam montes multum excelsa : loca terrarum montes di-
cuntur. Parum est non ait, A : colle surgite, nec ait, A
campo sed ; , A convalle, ut sit alicpiid liumilius quam cam-
pus est. Si ergo in convalle plorationis manducas pancm
doloris, et dicis, « Factse sunt mihi lacrymae meee panis
» die acnocte , dum dicitur mihi quotidie : LJDi est Deus
» tuus- : » bene surgis, quia sedisti.
'
Quando surgemus? Modojube-
YII. Et quasi diceres,
mursedere, quando Quando fuit Do- erit nostra surrectio.?

mini. Ad eumattende,c[ui te pra?cessit. Nam si non idip-

sum attendis, in vanum est tibi ante lucem surgere. Ipse
qul^do exaltatus est? Cum mortuus est. Ergo et tuam exal-
tationem postmortem spera, in resurrectione mortuorum
spera ,
quia iile resurrexit et ascendit. Sed ubi dormivit?
In cruce. Quando dormivit in cruce signum gestabat ,

irao implebat quod significatum est in Adam quia cum :

dormiret Adam, costa illi detracta est, et Eva facta est ^:

sic etDomino cum dormiretincruce, latusejus lancea per-

cussum est* et sacramenta profluxerunt, unde facta est

,

Ecclesia. Ecclesia enim conjux Domini facta est de latere,

Psal. Lxxxni, (3, 7. — » Id. xli, 4>"^ ' Gen. 11, 21.— 4 Joan. xii, 34.

cxix. 8
 114 S. AUGUSTINI EPISCOPI
quomodoEvafactaest de latere. Sed quomodo illa non est

facta nisi de latere dormientis, sic ista non est facta nisi de
latere morientis. Siergo ille non resurrexit nisimortuus,tu
exaltationem speras nisi post hanc vitam? Sed ut doceat te
iste Psalmus, quasi interrogares, Quando surgam ? fortassis

priusquamsedero? ((Guradcderit,inquit, dilectisejussom-

» num.)> DathocDeus, cum dormierintdilectiejus,tunc sur-

gentdiJecti ejus,idest, Ghristi.Omnes enim surgent, sednon-

quomodo dilectiejus. Omnium est resurrectio mortuorum,
sed quidait Apostolus? « Omnes quidem resurgemus, sed
)) nonoranesimmutabimur^))ResurguntiUiadpajnas;refu-
girausno3quoraodo resurrexitDominus noster,utsequamur
caput nostrum, si membra ipsius sumus. Si autem mem-
bra ejus sumus , tunc sumus diiecti ejus, tunc ad nosper-
tinet ilia resurrectio quae praecessit in Domino , ut lux sur-
rexit ante nos, nos post lucem : quia in vanum estnobis
ante lucem surgere, idest,altitudinemquaerereantequam
moriamur^ cum Ghristus lux nostra non fit exaltatus in
carne,nisi posteaquam mortuus est. Constituti ergo mem-
hra ejus, et in membris ejus dilecti cjus, cum somnum
acceperimus , tunc surgemus in resurrectione mortuorum.
Unus resurrexit, jam non moriturus. Resurrexit Lazarus%
sed moriturus; resurrexit fdia Archisynagogi^, sed mori-
tura ; resurrexit filius viduae * , sed moriturus : resurrexit;

Christus non moriturus. Audi Apostolum Christus re-^ : <*

» surgens ex mortuis jam non moritur, et mors ei ultra

» non dominabitur^. » Talera spera resurrectionem et :

propterhoc esto Ghristianus,non propter folicitatem terrae

hujus. Namsi propter felicitatem vitae hujus vis esse Ghris-

tianus, quando illa lux tua non hic quaesivit mundanam
felicitatem, ante lucera vis surgere,necesse est ui in tene-

« I Cor. XV, 5i. — ' Joan. xi, 44- — * Matth. ix , 25. — ^ Luc. vii, i5. '

— ^ Rom. VI, 9. I
 ENAHKATIO in psAlmum cxxvi. 115
Lris persevcrcs. Mutare, scquere lucem tuam; quare sur-
rexit, surgc : sede prius , et sic surge. « Cum dcderit
» somnum dilectis ejus. »

VIII. Quasi qusercrcs iterum, Quibus dilcctis? « Ecce

» hsereditas Domini, filii, merces fructus ventris ^ » Quando
dicit, « Fructus ventris ; » parturiti sunt fdii isti. Estqute-
dam mulier , in qua spiritaliter ostenditur quod dictum
est E\vc. : « In gemitu parturies -. » Parit enim Ecclesia
filios conjux Christi : et, si parit, parturit. In cujus figura
etiam mater vivorum appellata est^. In membris partu-
rientis erat illc qui dicebat, « Filioli mei, quos iterum par-
» turio, donec Christus formetur in vobis^. » Sed non
frustra parturivit,ncc frustra peperit : eritsemen sanclum
in resurrectione mortuorum abundabunt justi, qui diflfusi 5

sunt modo toto orbe terrarum. Gemit illos Ecclesia,

parturit illos Ecclesia in illa autem resurrectione mortuo-
:

rum apparebit partus Ecclesige , transiet dolor ct gemitus.

j
Et quid dicetur.? « Ecce haercditas Domini, fdii, merces
» fructus ventris. » Hujus « fruclus; » non, hicfructus^:
« merces » hujus « fructus ventris.» Qu£e est ipsa merces?
Resurgere a mortuis. Quae cst ipsa mcrces ? Surgere, postea
quam sedisti. Quse est ipsa merces? Laetari postea quam
manducasti panem Cujus ventris? Ecclesiae
doloris. in :

cujus ventre ,
quia ejus typum Rebecca gestabat, duo ilh
gemini tanquam duo popuh lactabantur^. Una mater in
visceribus suis dissentientes fratres nondum natos conti-
nebat : pulsabant materna viscera discordiis internis
ge- 5

mebatilia, vim patiebatur-, sedpariensdiscernebat, quos

geminos prsegnas portulerat. Sic et modo, fratres,
quandiu gemitus datus est Ecclesise, quandiu parturit
Ecclesia, ipsi sunt intus et boni et mah. Fructus autem
' Psal. cxxvi, 3. — =*
Gen. ni , i6. — ^ Ibid. 20. —4 Gal. iv, 19. —
5 Grsec. t&O xapTvcj. — ^ Gen. xxv, S2, 23.

8.
116 S. AUGU9TI51 KPISCOPI
venlris in Jncoh crat, quia ipsnm dilcxit mater. « Jacob
)) autem audio habui'. » Ambo
dilexi, dicil Deiis, Esail
de uno utero processerunt unus amari meruit, ahus re- :

probari. In dilectis ergo ejus fructus erit, « Ergo merces

» fructus ventris. »

IX. « Sicut sagiltse in manu potentis, sic filii excusso-

» rum. 1) Unde enim facta est haereditas ista , fratres ? Unde
facta esttam multa haereditas, de qua dicihabetin fine,
Ecce hrereditas Domini , fihi, merces fructus ventris? Ex-
cussi sunt quidam dc manu Domini, tanquam sagittse, et
ierunt longe, et totam terramimpleverunt,imdepullulaat
sancli. ISam ipsa
esl haereditas de qua dicitur « Postula , :

» a me
dabo tibi gentes haereditatem tuam, et posses-
et

» sionem tuam terminos terra;'*. » Et quomodo ista pos-

sessio pertenditur et crescit usque ad fnies terrae ? Quia ,

» Sicut sagittse in manu potentis, sic filii cxcussorum. »

De arcu excutiuntur sagittae, etquanto fortior excusserit,

tanto longius vadit sagitta. Quid autem fortius excutiente
Domino? De arcu suo mandat Apostolos suos :non potuit
esse residuum ,
t[uo non perveniret sagitta a tam forti ex-
cussa ,
pervenitusque ad fmes terrse. Ideo nonultra, quia
nihil csl uUra generis humani. Nam tantasvires illehabet,
ut etiani si ultra csset cpio pertenderet sagitta, excuteret
iJIuc sagiltam. Slc sunt autem fdiiexcussorum, quomodo
et illi excussi. Qurcsitum est enim de hoc verbo etiam ab
iis qui ante nos ista tractarunt ,
quare fdii excussorum
dicti sunt, vel qui sunt intelligendi fdii cxcussorum : et

quibusdam visum est , sicut modo dixi^ fdios excussorum,

fihos esse Apostolorum.
X. Intendat paululum Charitas Vestra. Quaesitum est,
quare cxcussi Apostoli : dictuin est a ({uibusdam, ideo
illos appcllatos excussos , (piia prnecepit eis Dominus, « Si

' Malacli. ), 2, 3, ct Iloni. ix, i3. — » Psal. cxxvi, 4. — ' U. n, 8.

 :,
:;

enarrAtio in psalmum cxxvr. 117

)) exieritis de civitate in qua non audiimt vos excutite pul- ,

)) vercni de podibus vestris'. » Scd ait alius, « Non ergo

excussorum » dicidebuerunt,sedfilii excutientium.

» filii

Excutientes enim illos fecit Dominus, quibusdixit, «Ex-

))culite pulvcrem de pedibus vestris » non excussos. :

Subtiliter quidem quasi contradicere voluit prsccedenti

sententia2, iile a quo jam ista tractata et dicta erant
verumtamen nos, c[uantum adjuvat Dominus, quaerentes
quomodo recte dici potuerint etiam excussi ,
quibus ait

Dominus , « Excutite pulverem de pedibus vestris : » in-

venimus non absurde Quamvis enim ipsi
dici potuisse.
cxcutcrent, seipsos excutiebant. Hoc dico Qui excutit, :

aut se excutit, aut aliquid aliud : si aliquidaliud excutiat,

exCutiens est, excussus non est : si autem se excutiat, et

excutiens est et excussus. Intendite, hoc planius dicam,

si potuero. Si aliud excutiat , excutiens est , non excussus
si ab alio excutiatur, excussus est, nonexcutiens : si au-
tcm excutiat se ipsum , excutiens est, quia excussit se-, et

excussus ,
quia excutitur a se. Quj«ritur ergo quos excus-
serint Apostoli? Utique seipsos : a pedibus enim suis pul-
verem excusserunt. Sed ait aliquis , Non se excusserunt

sedpulverem. Hoc plane calumniosedicitur.Duobusenim

modis dicimus aliquid excuti sive illud quod inde excu- ;

titur, sive illud unde excutitur. Nam et, Excussus est

pulvis, dicimus , et excussa est vestis. Tenent aliqui et

excutiunt vestem , et exilit inde pulvis qui inhseserat. Quid

dicis de pulvere ? Excussus est pulvis. Quid dicis de veste ?

Excussa est vestis. Si ergo etquodinde excutiendo cxiliit,

et illud unde exiliit quod inhseserat , excussum diciiur

et pulvis excussus est , Quare
et Apostoli excussi sunt.
ergo non dicantur « Filii excussorum, «filii Apostolorum?
XI. Sedestalia sententia, quam pr.ietermittere non de-
' Maflh. X, i.|.
 ;

118 8. AUGtrSTINI EPISCOPI

bemus. Ideo enlm forte obscurius positum est, ut multos

intellectus generet , et ditiores discedant homines; quia
clausum invenerunt quod mullis modis aperiretur, quam
siuno raodo apertum invenirent- Dicimus excuti etiam
aliquid ut exeat inde quod forte absconditum est. Allter
,

enim diclmus excuti vestem ut exculiant inde puiverem ,

etaliter dicimus excuti saccum ut illud c[uod intus lale- ,

bat, exeat. Ergo intelllgo^ fratres, quantum possiim,

filios excussorum fortasse ipsos Apostolos dictos filios ,

Prophetarum. Prophetae enim clausa sacramenta et operta

conlinebant : excussi sunt, ut inde manifesta procederent.
Puta ergo Prophetam dixisse, sicut et dixit, « Agnovit
» bos possessorera suum , et asinus praesepe Domini sui ,

)) autem rae non cognovlt^ » Hoc mihi interim ad

Israel
prfiesens occurrit, quod de Propheta dicerem si ahud :

occurrisset, hoc dixissem. Hoc autem audlens homo, si

asinum et bovem, et pecora etjumenta quae videt, cogi-
taverit; nescio quid intus tanc|uam In invohicro posititm
forinsecus pertractal^it, quid ibi sit nescit. Asinus ct bos
ahquid signlficant. Quidergo dlciturhomlni jam pronun-
tiare volenti.? expecta, clausum est cpiod tangis excute ,

invohicrum : Propheta nescio c[uid iUIs velaminibus no-

minum etnescioquemasinum,nescio quem boveiri
texit ;

slgnlficat. Nam
aslnus in figura populi Dei, jumc^ntum
Dei est, portans sessorem Dominum ne erret in via et bos :

ille dec[uo dicit Apo?t6lus, « Bovi trituranti os non infre-

))nabis~. Numquld de bobus pertinet ad Dcum dixit.^

)>
,

Sed propter nos Scriptura diclt. Omnlsergo qui pr.Tdicat

verbum Dei, monet, objurgat, terret; trilurat aream, et
bovisimplet oflicium. Veniebat bos de gente JudaeOrum,
inde enim praedicatores Apostoh : venlebat et asinus de
gente prseputli , id est, a Gentibus. Venitenimut portaret
» Isai. I, 3. — 'I Cor. ix, lo.
 ,

ENARRATIO in psalmtjm cxxvi. 119

Dominum Dominus qui nunquam
: et ideo in asino sedit ,

portaverat hominem quoniam ad gentes Lex non crat j

missa, nec Prophetse. Ergo quia Dominus noster Jesus

Chrislus cibaria nostra voluit esse, et propterea natus in
prsesepio collocatus est : « Cognovit bos possessorem suum,
)) et asinus prsesepe Domini sui. » Sed numquid ista exi-

rent,nisi saccusexcuteretur? Nisi prophetia involuta acce-

dente diligentia discuteretur numquid operta exirent ad ,

nos? Omnia ergo ista clausa erant, antequam veniret Do-

minus. VenitDominus et excussit illa clausa, et manifes-
tata sunt excussi sunt Prophetse , et generati sunt Apos-
:

toh. Quia ergo excussis Prophetis generati sunt Apostoli

filii suntexcussorura. Ipsi in manu potentis positi tanquam
sagittse, pervenerunt usque in fines terrae. Undedicihabet
infine : Ecce hsereditas Domini, fihi, merces fructus ven-
tris. Quia ideo de finibus terrae coUigitur ista haereditas ^

quia, « Sicut sagittoe in manu potentis, sic fihi excus-

» sorum ; » id est , fihi Prophetarum Apostoh fuerunt
quasi sagittse in manu potentis. Si potens ille potenter
excussit : si potenter excussit, usque in finesterrae perve-
nerunt quos excussit.
XII. « Beatus homo qui implevit desiderium suum ex
» eis ' . » Eia fratres mei, quis replet desiderium
, suum ex
eis? Qui non amat sseculum. Qui desiderio sseculi plenus
est, non est quo intret quod ilh prsedicaverunt. Funde
quod portas et capax fiere ad id quod non habes. Id est,
,

desideras divitias non potes implere ex eis desiderium

,

tuum.Desideras honores in terra, desideras ea quae etiam

jumqntis donavit Deus , hoc est, voluptatem temporalem ,

et salutem corporis , et talia ; non ex eis implebis deside-

rium tuum. Si autem sic desideras, quomodo cervus de-
siderat ad fontes ac^uarum--, si dicis, « Desiderat et deficit
" Pgal. cxxvi, 5. — ' lU. xu, 2.
120 S. AUGUSTINI EPISCOPl
» anima mea in atria Domini » imples desiderium tuum ^ :

ex eis; non quia jam illi possunt talc desiderium implere,

sed tales imitando venis ad cum qui implevit desiderium
ipsorum.
XIII. « Non confundetur, cum loquetur inimicis suis
» inporta^. » Fratres, in portaloquamur, idest, omncs
noverint c[uidloquamur. Qui enim nonvultloquiinporta,
latere vult quod loquitur : et forte ideo vuit latere, quia
malum est. Si fidit, in porta loquatur : sicutdicitur de Sa-
pientia, « In portis autem civitatum audenter dicit^ »

Quanto tempore justitiam innocentes tenuerint, non eru-

bescent hoc est in porta prsedicare. Et quis est qui prae-
:

dicat in porta? Qui praedicat in Ghristo quia Christus est :

porta, qua intramus ad illam civitatem. Mentior sinon :

ipse dixit, « Ego sum janua^. » Sijanua est, etporta est.

Janua enim dicitur domus:januacivitatis porta est, porta

domus janua est. Sed forte non bene dicitur porta, sinon
bene dicitur civitas, quae dictaestdomus, Utrumque enim
paulo ante dictum est « Nisi Dominus sedificaverit do~
:

» mum , in vanum laboraverunt sedificantes eam : » et ne

istam domum audiendo parvum aliquid putares-, « Nisi
» Dominus, invanumlabo-
inquit, custodierit civitatem,
» ravit qui custodit eam. domus quse est
» Illa est ergo
civitas. Ipsa ergo habet januam tanquam domus, et habet

portam tanquam civitas. Qui est ergo janua domus, ipse

est portacivitatis. Ergo siChristus porta civitatis, iJlenon
erubescitquiinChristo stat^etsicpraedicat.Quiautemcon-
tra Christum praedicat, clauditur contra illum porla. Qui
sunt illi t{ui contra Christum praedicant ? Qui negant quia

missa3 sunt sagittse de manu potentis, et pervenerunt us-

que in fuies terrse ; et ipsa est hsereditas Domini , dc qua
' Psal. Lxxxiu, 3. — ^ Id. cxxvi, 5. — 3 Piov. viu , 3. — 4 Joan.
 ENARRATIO IN PSALMtJM CXXVII. 121

yt dictum esl : Poslula a me, ct dabo tibi gentes haereditatem

» tuam, et possessionemtuamteiminos terra) ^ ))Praedica-

Lum est, auditum est,antequam fieret, et jam factum nolunt

agnoscere. Qui disputant ergo contra Cbristum, extra por-
lam sunt quia suos honores quserunt, non Christi. Qui au-
:

tem pr;edicat in porta,Chri5ti honorem qurrrit, non suum :

et ideoqui proedicat in porta, dicit Nohte in me praesumere, :

non cnim perme, scdper portamintrabitis. Ibi autem qui

volunt homines in se ipsos pr8esumere,nolunt eos inlrare
per portam : non mirum si clauditur contra illos porta ,

et otiosi pulsant ut aperiatur. Adestote ergo animo, fra-

tres , etiam propter crastinum sermonem , ex nostra pol-
licitatione, adjuvante Domino, vobis reddendum exEvan-
geho de columba'-. In cujus nomine promisimus, in ilHus
misericordia reddemus. Sed iit possimus esse idonei red-
ditores , ne audaces fuerimus promissores , orate pro
nobis.

iMf^^ «VV^^ «^V^^ VVV% AfV^/^ VVV« 'VVV% VVV^k VVV% (VVV^ -VVV^ '\/\'V%
' ' vv^

ENARRA.T10

IN PSyVLMUM CXXYII.

Sermo ad plebem ^.

I. SicLT dicit Apostolus,fratres charissimi, « Spirilalibus

» spiritalia comparamus ^ animalis autem homo non per-
» cipit quae sunt Spiritus Dei * : )) cavendum est ne homi-
nes animales non" percipientos quac sunt Spiritus Deij

' Psal. 11, 8. — » Vide Tract. iv, in .loan. n. i6, elTract. v, 6, — ^ Senno
istc aJ populuin die S. Felicis maityris habitus cst. — 4 i Cor. xu, i3.
 »

122 S. AUGTJSTINI EPISCOPI

scandalizentur potius in hoc Psalmo ,

quam sedificentur.
Nam breviter, (quanquam eum, cum cantaretur, audi-
vimus )quia brevis est, curro eum, non tractans, sed le-
,

gens. Etvidetequia sitaliaquisque concupierit pro magno

a Deo, qualia continet iste Psalraus 5 et forte non quia
desertus est ab illo, sed quia magis diligitur, non acceperit-,
videritque illa qua3 hic sic audivit esse pisemia timentium
Deum abundare
, ilhs qui nontiment Deum , nutent gres-
sus iUius, et effundantur lapsu vestigia ejus, et dicat in
corde suo, sine causa se Deum timuisse, quando illa dona
non meruit, quae promisit timentibus se; insuper et iUi
acceperunt, qui eum nonsolum nontimuerunt, sed etiam
blasphemaverunt. Videte enim quid dicat « Beati omnes :

» qui timent Dominum ,

qui amlndant in
Labo- viis ejus.

» res fructuum tuorum manducabis beatus es et bene , ,

» tibi erit^ » Adhuc possumus hic, et quamvis animales,

beatitudinem futuri saeculi cogitare sed videte quid se- 5

quitur. Uxor tua sicut vinea fertihs in lateribus domus

« ,

» tuse. Fih tui sicut novellatio ohvarum, in circuitu mensse

» tuae'^. Ecce sic benedicetur homo, qui timet Dominum.

OuomodoPUtsituxorejustanquam vineafertihs inlateribus

domus ejus. et filii ejus circumdent mensam ejus, tanquam
ohvarum novellatio. Ergo perdiderunt mercedem suam,
qui propter Deum etiam uxores ducere nokierunt ? Sed
ait qui noluit ducere uxorem Ahter me benedicet Deus. :

Imovero, aut sic te benedicet, autnon te benedicet. Aperte

dicta sententia est « Ecce sic benedicetur homo, qui ti-
:

» met Dominum. »

II. Quid ergo sibi hocvult, fratres? Ne desiderando

temporalem et terrenam fehcitatem perdamus coelestem, ,

Propheta tanquam involucrum nobis constituit. Involu-

crum hoc nescio quid habetintus. Meminit autemChari-
« Psal. cixvii, ij 2. — » Ibid. 3, 4«
 , ,

enarratio in psalmum cxxvii. 123

tas Vestra cum superiorem Psalmum
, vobis tractarem
quemdam versum obs-
qui est ante istum, incurrisse nos in
curum, ubi dictum est « Sicut sagiitiTe in manu poten- ,

tis sic filii excussorum

,
» et cum quaereremusquid sint '
:

filii excussorum , visum csse nobis , suggerente quantum

credimus Domino, fdios excussorum Apostolos dictosesse
filiosPropbetarum quia Prophetae in aenigmatibus locuti
:

sunt et figuris rerum tanquam mysteriorum involucris coo-

peruerunt intellectum qui intellectus prodire non potuit
:

ad homines nisi involucra illa excuterentur unde dicti

, :

sunt ilH filii excussorum ,

qui de Prophetis excussis pro-
fecerunt. Ergo et nos excutiamus istum , ne per involucra
fallamur , et tangentes quod intus est etnon videntes, di-
camus forte iignum pro auro, aut testam pro argento.
Excutiamus, si videtur Charitati Vestrae aderit Dominus, :

ut procedat quod intus est maxime fratres mei, quia : ,

Martyrum natahtia celebramus. Quanta mala passi sunt

Martyrcs, quanta exitia, quanta tormenta, squaiores car-
cerum, stricturam catenarum, saevitiam ferarum, ardorem
flammarum aculeos contumeiiarum. Ista omnia passi
,

essent , nisi nescio quid viderent quo se tenderent ,

quod
ad hujussaecuH felicitatem non pertinet? Turpe est autem
ut natalitia Martyrum celebremus, horum videlicet servo-
rum Dei contemnentium mundum istum propter sempi-
ternam felicitatem, et accipiamus quodhicscriptum estpro
praesenti felicitate, ut cuicumque forte homini Dei fideli

civi iiiius Jerusaiem , contingat etiam ducta uxore fiiios non

habere dicamus, Non limet homo iste Dominum nam si
: ;

timeret Dominum, uxor ejus tanquam vinea fertiiis esset in

domo ejus,non steriiis, ut nuiium generaret: et si timeret Do-
minum homo iste filii ipsius circumdarent mensam ipsius,
,

tanquamar])oresoiivarum. Sienim talia dixerimus, anima-

« Psal. cxxvi, 4«
124 S. AUGtJSTINI EPISCOPI

lessumus, non percipientesquoe sunt SpiritusDei. Incipia-

muset nos exciitcre, utsimus et nos filii excussorum. Si
enim erimus filii excussorum erimus in manu potentis ,

tanquam sagitt;c et jaculabitur nos de praeccpto suo in

,

corda hominum nondum amantium ut percussa sagittis ,

verborum Dei ament. Nam si talia coeperimus illis praedi-

care, filii , aut fratres mei^ timete Dominum , uthabeatis
fihos et nepotes , non sagitta-
ut gaudeat domus vestra :

mus ut amctur illa oeterna Jerusalem remanehunt in amore 5

terrenorum, et videntes ista abundare impiis etsi nobis ,

non audent, in corde suo dicunt Quare ille qui non timet :

Deum, plenam domum habetfiliis? Et forte ahus dicit

ilh : Adhuc nescis quid ilh possit contingere •
quid si efferet
illos non timet Deum etad hocilh pluresnati sunt,
, fjuia ,

ut majorem dolorem de illorum morte paliatur ? Sed si

taha dixeris, respondebit libi ille Ego novi hominem :

impium paganum sacrilegum, adoratorem idolorum

, , ,

( et forte novit et verum dicit, nec unum novit, nec duos ^

quem deduxerunt adfossam, senem decrepi-

vel tres,) ,

tum mortuum in lectosuo turboe fihorum et nepotura.

, ,

Ecce non timuit Dominum et proles foecundissima domus ,

ejuscLausit oculosejus. Quid ad hoc dicturisumus? Nihil

illi potest evenire mah, ut efferat fiiios suos vivus quando ,

jam mortuus a fdiis ad sepulcrum gloriosum deductus est.

III. Excutiamus ergo, excutiamus, si volumus esse

filii excussorum exeat huc ahquid. Est enim quidam

:

homo ,
qui sic Jienedicitur ^ et nemo timet Dominum , nisi

cjui est in membris ipsius hominis : et multi homines sunt,

et unus homo est-, multi enim Christiani , et unus Cliris-
tus. Ipsi Christiani cum capitesuo , C[uod ascendit in coe-
lum, unus est Christus non ille unus et nos multi, sedet
:

nos muUi in illo uno unum. Unus ergo homo Christus,

'
Supplc. tantum.
 ENAnr.ATIO IN PSALMDM cxxvii. 125
cnputet corpus. Qnod cst corpus cjus ? Kcclcsia ejus, di-
ccnte Apostolo, « Quoniam mcmbra sumus corporis ejus ^ »
Et, « Vos autem estis corpus Christiet membra'-. » In-
tolligamus crgo vocem liujus hominis, in cujus corporc
unus sumus homo, etibi videbimus ista vera bona Jcru-
salem. Sic cnim dixit in fine, « Et videas bona quae sunt
)) » Si autem ista bona terreno oculo altende-
Jerusalem.
ris, abundantiam filiorumet nepotum et fertiJitatemfce- ,

cunditatemque conjugis, non sunt bona illius Jerusalem :

quia bona ista in terra morientium sunt illa terra viven- ,

tium est. Noli valde pro magno habere si habes fihos ,

morituros etsi non ante te certe post te. Vis habere filios
, ,

nunquam morituros, et tecum semper victuros? Esto in

illius corpore dc quo dictum est, « Vos autemestis cor-
,

)) pusChristi et membra. »
IV. Nam ut hoc ostenderet et ipse Psalmus quia sic ,

est obscurus ut admoneat pulsari, sic opertus ut velit ex-

cuti, a pluribus coepit : « Beali omnes qui timent Bomi-
)) num, qui ambulant in viis ejus". » Multis loquitur :

sed quia ipsi multi unum sunt in Christo , sequitur et sin-

gulariter jam dicit, « Labores fructuum tuorum mandu-
)) cabis. » Superius dixerat, « Beati omnes qui timent
)) Dominum quiambulant , in viis cjus^ : » modo quare,
« Laboresfructuum tuorum manducabisp) et non, man-
ducabitis? Et quare, « Labores fructuum tuorum » et ;

non , Labores fructuum vestrorum.^ Tam inproximo obli-

tus est, quia pluribus loquebatur? Sed si jam excussisti,
quid tibi responditur? Cum plures Christianos appello , in
uno Christo unum intelligo. PJures ergo estis, et unus
estis pJures sumus, etunussumus. Quomodopluressu-
:

mus et unus sumus ? QuiailJi inhneremus cujus mombra

,

sumus, et quorum caput in ccelo est, ul membra seqiiantur.

' Eplies. , 3o. — »1 Cor. \v, 27. — ^ Psal. cixvii, i, — 4 IbiJ. 2.
126 S. AUGUSTINI EPISCOPI
V. Ipse ergo describat jam ; quia manifestum est quem
describit. Sic patebunt omnia quae sequuntur : tantum
vos timete Dominum,
et ambulate in viis ejus et nolite :

zelare eos qui non ambulant in viis ejus, quando illos vi-
deritis esse felices infeiiciter. Saeculi enim homines infeli-

citer felices sunt Martyres autem feliciter infelices erant.

:

Erant enim ad tempus infelices sed in seternum felices , :

et in eo ipso quod erantad tempus infelices putabantur ,

magis infelices quam erant. Quid enim dicit Apostolus?

« Quasi tristes , semper autem gaudentes ^ » Quare ,

« Et hic
Semper.? » et ibi : prorsus et hic et ibi. Hic
enim unde gaudemus ? De spe. Ibi unde gaudebimus?De
re. Magnum gaudium habet spes gaudentis. « Etsi spe
» gaudentes, » videte quid sequitur : « In tribulatione pa-
» tientes-. » Martyresergo in tribulatione patientes erant,
quia spe gaudebant. Sed quia nondum erat illud quod
promittitur , quid dicit Apostolus? « Spes enim quae vi-
» detur, non est spes si autem quod non videmus spe- :

» ramus per patientiam expectamus^. » Ecce quare om-

,

nia Martyres pertulerunt quia quod non videbant, per ,

patlentiam expectabant. llli qui eos occidebant, qua3 vi-

deljant amabant : illi qui occidebantur, ad ea quse non
videbantsuspirabant, et ea c[uoenon videbant , apprehen-
dere festinabant. Et quod tardius occidebantur, moras
sibi fieri arbitrabantur.
VI. Ergo, fratres , Felix martyr et vere felix et noraine
et corona, cujus hodiedies est (9), contempsit mundum.
An forte quia timebat Dominum , inde erat felix, inde
erat beatus ,
quia uxor ejus tanquam vinea fertilis erat in

terra , et filii ejus circumdederant mensam ejus? Omnia

ista perfecte habet, sedin corpore illius qui hic describi-
tur. Et quia sic ille intellexit , contempsit prsesentia, ut
» 2 Coi-. VI, 10. — ' Roni. xii, 12. — 3 IJ. vui, 24, 25.
 ,:

enarbAtio IN PSALMUM cxxvii. 127

acciperet futura. Noveritis antcm, fratres, non eum pas-
sum mortem ,
quam alii Martyrcs passi sunt. Gonfessus
est cnim, dilatus est ad tormenta ; alio die invcnlum est

corpus ejus exanimc. Clauscrant enim illi carccrcm , sed

corpori, non spiritui. Quem illic parabant torquere car-
nifices, abscntcm invenerunt, perdideruntsfcvitiam suam.
Jacebat cxanimis sine sensu illis, ne torqucretur: cum
,

scnsu apud Deum, ut coronarclur. Unde et iste felix, fratres,

non tantum nomine, sed et praemio vitae aeternse, si ista

dilexit?
VII. Ergo sic audiamus istum Psalmum tanquam de
,

Christo dicatur : et omnes hserentcs corpori Christi ct

ertectimembra Christi, ambulemus vias Domini et ti- ;

meamus Dominum timore casto, timore permanente iii

saeculum sseculi. Est enim alius timor quem charitas ex-
cludit , dicente Joanne , « Timor non est in charitate
» sed pcrfccta charitas foras mittit timorcm^ » Non de
ojnni timore dicit ,
quia mittitur foras a charitale : habes
enim Psalmum dicentem : « Timor Domini castus perma-
» nens in sseculum saeculi -. » Alius ergotimor pcrmanet,
alius excluditur. Timor c[ui excluditur , castus non est

qui autem permanet, castus cst. Quis esttimor qui exclu-

ditur? Dignamini advertere. Aliqui propterea tantum ti-
ment, ne ahquid mali interrapatiantur, ne iUi aegritudo
accidat, ne damnum, ne orbitas, ne ahcujus amissio chari,
ne exihum ne damnatio, ne carcer, ne ahqua tribula-
,

tio propterea timent et tremunt adhuc iste timor non

;
:

est castus. Aclhuc audi. Ahus non in hac terra patitimet,

sed gehennas tiraet unde tcrruit ct Dominus. Audis,tis

,

cum EvangeUum legeretur « Ubi vermiseorumnon mo- :

» rietur, et ignis eorum non extinguetur^. » Audiunt

haec homines et quia vere futura sunt impiis timent j et

5 ,

• I Joan. IV, 18. — ' Psal. xvui, lo. — 3 Marc. ix, 43.
 ,

128 S. AtJGtJSTINr EPI5C0PI

coiUinenL so a peccato. Ilabent tiniorem , ct per timorcm

continent se a peccato. Timent quidem, sed non amant
justitiam. Cum
autem per tiraorem continent se a peccato,
fit consuc tudo quod durum erat amari,
justitiae, et incipit

ct dulcescit Deus et jam incipit liomo propterea juste

:

vivcre non quia timet poenas sed quia amat seterni-

, ,

tatem. Kxclusus est ergo timor acharitate-, sed successit

timor castus.
? Secundum quem de-
VIII. Quis est iste timor castus
Jjemus, fratres mei quod dictum est « Beati
, intelligere :

)) omnes qui timent Dominum qui ambulant in viis ,

» ejus. )) Si -potuero digne dicere de isto limore casto,

adjuvante Domino Deo nostro, multi fortassc hoc timore
casto inflammabuntur in amorem castum. Nec possumj
cxphcare fortassis, nisi proposita aliqua simihtudine. Pone 1

aiiquam foeminam castam, timentem virum suum : aiiam!

pone adulteram , et ipsa timet virum suum. Casta timet
ne discedat vir 5 adultera , ne veniat. Quid si ambo ab-
sentes sunt?Illa timet ne veniat, illa ne tardet. Absens est

quodam modo sumns, absens est qui nobis

cui desponsati
arrham dedit Spiritum sanctum absens estqui nos rede- ,

mit sanguine suo sponsus ille quo nihil est puichrius

^ , ;

(jui quasi foedus apparuit inter manus persequentium de ,

quo paulo ante dicebat Isaias « Et vidimus eum et non : ,

)) habebat speciem neque decorem^.)) Ergo sponsus nos-

ter foedus est? Absit. Quomodo enim illum virgines ama-
rent, (jua3 in terra maritos non ([unesieruntPErgo persc-
quentibus foedus apparuit 5 et nisi cum foedum putarent,
non insilirent, non flagellis cederent , non spiniscorona-j
rent, non sputisinhonestarcnt sed ([uia foedus illis appa- :

rebat, fecerunt iJli ista non enim habebant oculos undc

:
i

Christus pulcher videretur. Qualibus oculis Christuspul-

' Isai. Liii, 2.

y
 ,

EWARllAXIO IN PSALMLIM CXXVU. 129

c hcr apparuit ? Qnales oculos quasrel^at ipse Chiistus ,

qaando dicebat Philippo « Tanto tempore vobiscum sum, ;

» et non me vidistis ? » Isti oculi mundandi sunt, ut '

possint videre illam lucem et leviter tamen perstricti :

spiendore accenduntur amore

, ut sanari velint et fiant , ,

illuminati. Nam ut noveritis quia pulcher est Ghristus qui

amatur , ait Propheta : « Speciosus forma prse filiis homi-
» num Omnes homines superat illius pulchritudo.
'^ »

Ouam rem amamus in Ghristo ? Membra crucifixa latus ,

pcrforatum, an charitatem ? Quando audimus quia passus

est pro nobis, quid amamus?Gharitas amatur. Amavit nos
ut redamaremus eum ^ et ut redamare possemus, visitavit

nos Spiritu suo. Pulcher est ille, et absens est. Interroget

se sponsa, si casta est. In membris sumus omnes , fratres

mei , in sumus, ideo unus homo sumus.

membris ipsius
Videat unusquisque qualem timorem habeat an eum ,

quem excludit charitas an castum permanentem in sse- ,

culum SLccuh. Modo probavit 5 dico , et probabit. Absens

est sponsus noster , interroga conscientiam tuam : Yis ut
veniat an adhuc vis ut tardet ? Videte fratres ego pul-
, , :

savi ad ostia pectorum vestrorum vocem inhabitantium ,

ille audivit.Quidsingulorum quorumque modo conscien-

tiae dixerint, ad aures meas, quia homo sum, pervenire

non potuit : ille cjui absens est prsesentia corporis , sed

pra?sens est vigore majestatis , audivit vos. Quam multi
si Ecce jam Ghristus, cras dies judicii non
dicatur ilHs : ,

dicunt: Ltinam veniat. Qui enim dicunt, multumamant:

etsi dicatur ilhs Tardabit, timent ne tardet, quia timor
:

castus est. Quomodo autem nunc timetur ne tardet, sic

cum venerit,timebitur ne discedat. Erit autem castus iste

timor, quia tranquillus et securus. Non enira deseremur

« Joan. XIV, 9. — » Psal. xuv, 3.

CXIX. 9
 ,

130 S. AUGUSTIjyi EPISCOPI

ab eo , cutn invenerit nos, quando ([uaesivit nos antequam

quaerereraus eum. Gastus ergo timor, fratres raei, hoc ha-
bet , venit de amore. lUe autem timor nondum castus,
proesentiam et poenas timet. Timore facit quidquid boni
facit 5 non timore araittendi bonum illud , sed timore pa-
tiendi illud raalum. Non timet ne perdat amplexus pul-
cherrimi sponsi, sed timet ne mittatur in gehennara.Bo-
nus est iste tiraor, utilis est , non c{uidem perraanebit
in sseculum saeculi : sed nondum est ille castus permanensl
in sfleculum saeculi.
IX. In quo est castus ? Jam iterum interrogo aliquid
quod vosmetipsos interrogetis. Si Deus veniens voce pro-
pria loqueretur nobis ,
(Quanquam non taceat loqui per
litteras suas, ) et diceret homini Peccare vis, pecca fac
: j

quidquid te delectat 5
quidquid amaveris in terra tuum ,

fiat 5 cui fueris iratus , intereat quem rapere volueris

^ ,

rapiatur 5
quem csedere , csedatur quem damnare dam-
;
,

netur 5
quem possidere ,
possideas nemo tibi resistatji
:

nemo Quid facis ? nerao, Noli facere nerao

tibi dicat : :
, [

Quare fecisti ? Abundent tibi omnia ista terrena quiie con-!

cupisli et vive in illis non usque ad tempus sed sem-i
, , ,

per faciem tantum meam nunquam videbis. Fratres mei,

:
i

unde ingemuistis, nisi quia jam natus est timor castus per-i
manens in saeculum saeculiPQuare percussum est cor ves-i
trum ? Si diceret Deus Faciem meam nunquam videbis : j
|

ecce omni ista terrena fehcitate, omnibus rebusabunda-'

bis circumfluent te bona teraporalia
, non illa amittis , ,

non illa deseris quid vis amplius? Fleret quidem et ge-j

:

meret timor castus, et diceret Imo tollanturomnia etl : •,

faciem tuam videam.Timor castus exclamaretde Psalmo,!

etdiceret « Deus virtutum converte nos et ostende fa-i
: ,

» ciem tuam, et salvi erimus*.» Timor casLus exclamaret

' Psal. Lxxix, 8.
 ENATIRATIO IN PSALMUM CXXVII. 131
dcPsalmo, et diceret Domino '. » Yide : « Unam pelii a

cjuomodo ardeat timor amor verus, amor sin- iste castus,

cerus. « Unam petii a Domino, hanc requiram. » Quid?
« Ut inhabitem in domo Domini omnes dies vita3 meae. »

Quid si propter terrenam felicitatem ? Audi quid sequi-

tur : « Utcontempler delcclationcm Domini, ct protegar
» templum ejus^ ; » id est, esse templum ejus, et protegi
ab eo : « llanc unam pctii a Domino. » Hanc unam si pe-
tieritis, ad hanc unam si corvestrum exercueritis, ethoc
solum amilterc timucritis , nec invidebitis felicitatibus
terrenis , et illam {'elicitatem veram sperabitis , et eritis in
ejus corpore cui cantatur : « Beati omnes qui timent Do-
» minum^ qui ambulant in viis ejus. »
X. « Labores fructuum tuorum manducabis. » vos ,

tu , vos multi qui unus estis, « Labores fructuum tuo-

» rum manducabis. » Quasi perverse videtur dicere non in-
telhgentibus debuit enim dicere Fructum laborum tuo-
: :

rummanducabis.Multi enim manducantfructum laborum

suorum. Laborant in vinea, ipsum laborem non mandu-
cant sed quod de Libore ipsorum nascitur manducant.
; ,

Laborant circa arJiores pomiferas, quis manducet labores.^

Sed quod illae arbores attulerint fructus laboris, ipse ju- ,

cundat agricolam, Quid sibi vult, « Labores fructuum tuo-

» rura manducabis ? » Modo iabores habemus fructus ,

postea erit. Sedquia et ipsi labores non sunt sine gaudio,

propter spem, de qua paulo ante diximus: « Spe gauden-
» tes , in tribulatione patientes^ : » modo nos ipsi labores
nostri jucundant , et laetos nos iaciunt de spe. Si ergo la-
bor noster potuit manducari, et potuit jucundare 5 man-
ducatus fructus ipsius laboris qualis erit : « Manducabant
» labores suos ,
qui euntes ibant et flcbant mittentes se-
» mina sua^ : » quanto jucundius manducabunt fructus
« Psal. XXVI, 4- — ' IljiJ- — ^ Roiii. xii, i2. — 4 Psal. cxxv, 6.
9.
 ;

132 S. AUCilJSTIM EPISCOPI

laboriim ,
qui venientes venicnt cum exultatione portan-
tes manipulos suos? Et ut noverilis, fratres, quia mandu-
catur labor iste, in superiore Psalmo audistis dictum su-
perbis, qui ante lucem volebant surgere, id est, antc

Christum , non per humilitatem qua ,

surrexit Christus :

dictum est illis : « Surgite posteaquam sedistis ^

: » id est,

humihamini, et inde surgite 5

quia elille humihari venit,
qui exaltatus est propter vos. Et quid dictum est? Qui
manducatis panem doloris. Iste est labor fructuum, panis
doJoris. Nisi enim manducaretur , non diceretur panis.
Nisi autem haberet ahquam suavitatem panis iste, nemo
ijlum manducaret. Cum quanta suavitate plorat in ge-
milu ,
qui orat ? Dulciores sunt lacrymse orantium, quam
gaudia theatrorum. Et audi flammam desideriiqua man-,

ducatur ipse panis , de quo hic dicit : Qui manducatis pa-

nem doloiis aho loco dicit amans iste cujus vocem in
: ,

Psalmo plerumque agnoscimus «Factse suntmihi lacry- ,

))mx mefe panis die ac nocte^.)) Unde factae sunt lacrymse

panis? Dum dicitur mihiquotidie ; «Ubi est Deus tuus?»
Antequam enim videamus eum qui nos dilexit ,
qui nobis
pignus dedit sumus, insultant nobis Pa-
, cui desponsati
gani ct dicuat
, Ubi est quod colunt Christiani ? Osten-
:

dant nobis quem colunt. Ecce ego ostendo ilhs Deum

meum, et ipsi ostendant mihi Deum suum. Cum tibi hoc
dicit Paganus, non invenis quod ilh ostendas quia non •,

est cui ostendas. Redis ergo, et plangis ad Deum : quia

ilh suspiras , antc(}uam videas et desiderio ipsius gemis
et quia in ipsius desiderio ploras , dulces sunt et ipsae la-
crymffi , et pro cibo tibi erunt ,
quia factse sunt tibi et

ipsoe panis die ac nocte, dum dicitur tibi cpiotidie : « Ubi

)) est Deus tuus ? )) Sed veniet Deus tuus , de quo di-
citur : « Ubi est? )> et absterget lacrymas^, et ipse pro
' Psal. c\xri, 2. - ' TJ. ili, 4- ~ ^ Ai>oc. xxi, 4-

l'd
 ;

ENARRATIO in psalmum cxxvii. 133

pane lacrymarum succcdct , ct te iii nRternum saginabit
quia nobiscum verbum Dci, quo pascuntur Angeli.
erit

Interim modo labores fructuum postca fructus laboris. ,

« Labores fructuum tuorum manducabis beatus es, et :

» bene tibi erit. Beatus es, wde pr.Tcsenti est « Bene tibi :

» erit, » de futuro est. Cum manducas labores fructuum

tuorum ((Beatuses » cum perveneris ad fructum labo-

, :

rum tuorum Bcne tibi erit. » Quid dixit? Nam si bene

, ((

tibi crit, utique beatus eris : et si beatus eris, bene utique

tibi erit. Sed intercst inter spem et rem. Si spes tam dul-
cis, quanto res dulcior erit.
XI. Jam veniamus ad ilkid, (( Uxor tua : » Cbristo di-
citur. Ergo uxor ejus, Ecclesia ejus : Ecclesia ejus, uxor
ejus, nos ipsi. (( Sicut vinea fertilis^ » Sed in quibus vi-
nea fertibs ? Videmus enim parietes istos intrantes multos

sterilcs:videmus quia istos parietes intrant multi cbriosi,

foeueratores mangones quaerentes sortilcgos euntes ad
,
,
,

praecantorcs ct praecantatrices quando iUis caput dolet. ,

Isla cst fcrtibtas vineae? Ista cst ubertas uxoris ?Non ipsa
est. Istae spin.ie sunt , sed non ubique spinosa. Habet
quamdamfcrtibtatem, et est vinea fiutilis : sed in quibus?
« In lateribus domus tuae. » Non omnes dicuntur lalcra
domus. Quaero enim quae sint latera : quid dicam ?'Parie-
tes sunt ,
quasi lapides fortes ? Si de boc babitaculo cor-
porali diceret, forte hoc inteliigcremus latera. Latera di-

cimus domus , eos qai inhferent Christo. Non enim sine

causa et in sermone quotidiano dicimus de alic^uo ,
qui
forte male agit ex malorum consiHis amicorum \ de iilo

dicimus : Mala latera babet. Quid est, MalaJatera habet?

Mali illi inh.Terent. Ergo et de alio, Bona latera habet :

bonis consihis vivit. Quid est hoc PBonis consiliis regitur.

Ergo lalcra domus sunt ilH qui inhnerent Christo? N(^c
» Pfal. cxtvii, 3.
 134 S. AUGUSTTNI EPtSCOPr
sine causa et ipsa conjux de latere facta est. Viro dor-
miente , « Eva facta est^; » moriente Christo, Ecclesia
facta est : et illa de latere viri, cum costa detracta est;
et ista de Jatere viri ,
quando latus lancea percussum est,

et sacramenta profluxerunt '^ Ergo, « Uxor tua ut vinea

» fertilis. » Sed in quibus? « In lateribus domus tune. »

In aliis non adhaerent Ghristo

qui , sterilis. Sed nec illos

in vinea computabo.
'^'
XII. « Filii tui. » Quae est uxor , ipsi sunt et filii. In
istis carnalibus nuptiis et conjugiis, alia uxor et alii filii :

in Ecclesia quae uxor , ipsi fiHi. Ad Ecclesiam enim perti*-

nebant Apostoli et in membris Ecclesiae erant. Ergo in

,

conjuge ipsius erant, et conjux erant secundum portio-

nem suam ,
quam in membris obtinebant. Quare ergo de
illis dicitur : « Cum recesserit ab eis sponsus, tuncjeju-
» nabunt fiHi sponsi^? Ergo ipsa conjux, et ipsi filii.

Mirum dico, fratres mei. In verbis Domini invenimus Ec-

clesiam et fratres ipsius esse, et sorores ipsius esse,et
matrem ipsius esse. Nam cum nuntiarentur ei mater ejus
et fratres foris stantes*; quia foris stabant_, typum gere-
bant. Quis typus matris ? Synagoga. Quis typus fratrum
carnaHum ? Judaei foris stantes. Et foris stat synagoga.
Nam Maria in lateribus domus ejus, et cognati ejus ex
virginis Mariae consanguinitate venientes, qui in cum cre-
diderunt, in lateribus domus ejus : non inquantum car-
naH consanguinitate juncti erant^ sed in quantum verbum
Dei audiebant et faciebant. Hoc enim respondit Dominus,
et ait : « Quoe mihi mater , aut qui fratres ? » Unde ten-
^

taverunt quidam dicere, quia Christus matrem non ha-

buit ,
quia dixit : « Qune mihi mater ? » Ouare? Ergo Pc-
trus et Joannes et Jacobus , et aHi AposloH patres non
' Gcn. II, 22. — » Joan. xix, 34. — 3 Matth. ix, i5. — ^ Id. xii, 45. —
Slbi.l. 48.

m
 ENAKTlATIO IN PSALMIIM CXXVII. 135
liabuerunt in terra? Et tamen quid eis dicit ? «Nolite vo-
» bis dicere patrcm super terram , unus est enim Pater
» vester ,
qui in coelis est ^ )i Quod ergo in patre docebat
Discipulos^ hoc in matre ipse demonstravit. Vult enim Do-
minus utconsanguinitalibus terrenis praeponamus Deum.
l)L'fer patri ,
quia pater est : defer Deo ,
quia Deus est.

(iciieravit te pater accommodando carnem suara creavit ,

!<' Dcus adhibcndo potentiam suam. Ne irascatur pater

( iim Deus ilJi prseponitur : imo gaudeat sibi tantum de-
(oiri, ut iJle inventus esset, qui ei deberet prseponi. Ergo
([uid dicam ? Dominus quid ait? « Quoe milii mater , aut
» qui fratres? Et extendit manus in Discipulos suos , et
» ait : Ecce mater mea et fratres mei^. » Fratres erant,
mater quomodo erat? Addidit, Et qui fecerit volunta-
tem Patris mei , ipse mihi frater et soror et mater est.

Puta, frater, propter sexum virilem quem habet Ecclesia;

soror, propter fceminas quasliic in membris habet Chris-
tus : mater quomodo, nisi quia ipse Christus estin Chris-
tianis, quos Chrislianos, per baptismum quotidie parit
Ecclesia ? Ergo in quibus intelligis conjugem , in iJiis ma-
trem in , iJlis filios.

XIII. Dicatur ergo quales debent esse fdii. Quales ? Pa-

cifici. Quare pacifici ? Quia (( Beati pacifici ,
quia ipsi filii

» Dei vocabuntur^. » Quia ergo in oliva fructus est pa-

cis : oleum enim pacem significat, ([uia charitatem signifi-
cat; sine charitate nuJJa pax est. Et manifestum est, quia
qui diviserunt paccm, non habebant charitatem. Unde jam
exposui Cliaritati Vestrae ^, quare columba folia cum fructu
portavit ad arcam % ut sigulficaret quia et illi qui foris bap-
tizati sunt, sicut ligna iJla extra arcam baptizata sunt, si

non sola f olia habuerint, id est, verba sola, sed habuerint et

« Matth. xxiH, 9. — » Id. xvin, 48, 49. — 3 id. v, 9. — 4 Vide Tract. vr,
in Joan. n. 19. — ^Gen. vni, 11.
 :

136 S. AtTGTJSTINI EPISCOPI

frnctum, qnod est charitas , ipsa columba illos reportat ad

arcam, et veniunt ad unitatem. Tales ergo filii debcnt esse
« In circuitu mensae » Dpmini , « Velut novellatio oliva-
» rum. )) magna beatitudo jam quis ibi
Perfecta res est, :

nolit esse?Gum blasphemum habere uxo-

videris aliquera
rem fiHos nepotes et te forte non habere, noli zelare
, , ,

vide quia et in te completum est, sed spirilaliter. An forte

non es in membris? Si non ibi es, plange quia nec hic,
nec ibi. Si autem ibi securus esto quia etsi ibi et non , :

hic , fructuosius ibi quam hic.

XIV. Si ergo habemus, quare habemus?Quia timemus

Dominum. « Ecce sic benedicetur homo, qui timet Domi-
» num^ » Ille est homo ,
qui sunt homines ; et ipsi ho-
mines, homo : quia multi unum ,
quia Christus unus.
XV. « Benedicat te Dominus ex Sion. » Cccperas enim
attendere, « Ecce sic benedicetur horao qui timet Do-
))minum Jam fbrte ocuH
"^.
)> tui ibant per illos, qui non
timent Dominum, etvidebant ibi uxores foecundas, fiHos
abundantes circuire mensam patris sui. Nescio qua ibas.j

« Benedicat te Dorainus, » sed « Ex Sion. »Noii quaererej

illasbenedictiones, quse non sunt ex Sion. Non benedixit
Dominus tales fratres mei ? Benedictio ista Domini est
, :[

aut si non est a Domino quis ducet uxorem, si noHt Do- ,

minus? Quis possit esse sanus, si nollet Dominus Aut quis !

posset esse dives, si nolit Dominus? Dat illa. Sed non vi-
des ,
quia et pecoribus dedit? Non ergo de Sion est istaj

benedictio. Dominus ex Sion et videas quae

« Bcnedicat te :

» bona sunt Jerusalem. » Nam illa bona non sunt Jeru-

salem. Vis videre quia non sunt bona Jerusalem? Et avi-

bus dictum est «Crescite, et multiplicamini'^. » Prc
:

magno vis habere quod avibus donatum est? Voce qui-

dem Dei donatum est, quis nesciat ? Sed utere bonis istis.

' Psal. cxxvii, 4- — ' Il>i<i- •''•

— ' ' Gen. i, 29.
 ENARUATIO in psalmum cxxvii. 137
si accipis •, quomodo niUrias qui nati sunt,
et niagis cogita
([nam ut nascantur. Non enim jam felicitas est habere filios,
scd bonoshabere. De nutriendis labora si nati fuerint , :

si autem non nati, age gratias Deo. Forte minussollicitus

ciis, et tanien sterilis non remansisti illius matris. Forte
p(>r te nascuntur spiritabter de ista matre, qui sunt ut
novellae olivarum circumeuntes mcnsam Domini. Conso-
I<Uir ergo te Dominus, ut « Videas bona Jerusalem. » llla
ciiim bona «sunt. » Quare sunt? Quia feterna sunt. Quare
snnt? Quia ibi est rex, « Ego sum qui sum'. » Istavero
l)ona sunt, et non sunt: non enim stant labuntur, fluunt. •,

Filii sunt parvuli, blandiris parvulis ; blandiuntur par-

vuii : numquid stant in eo? Sed optas ut crescant, ut ac-
cedat aetas optas. Sed vide quia cum accedit una, altera
moritur. Veniente pueritia, moritur infantia veniente 5

adolescentia , moritur pueritia veniente juventute, mo-•,

ritur adolescentia ; veniente senectute, moritur juventus •,

A (Miiente morte moritur omnis aetas. Quod optas gradus

,

.Ttatis tot slmul optas et mortes aetatum. Non sunt ergo

,

ista. Num deinde nati sunt tibi fdii in terra tecum vic-

turi, an potius exclusuri et successuri.? Ad eos gaudes qui

nati sunt , ut excludaris ? Nati enim pueri tanquam hoc
dicunt parentibus suis , Eia cogitate ire hinc, agamus et
nos mimum nostrum. Mimus est enim generis humani
tota vita tentationis : quia dictum est : « Universa vanitas
'> homo
vivens'^, » Et tamen si gaudetur ad fdios succes-
quantum gaudendum estad fdios cum quibus per-
suros-,

manebimus et ad iilum patrem cui nali sumus non mo-

,

riturum, sed ut nos cnm illo semper vivamus? Ipsa sunt

bona Jerusalem qnia ipsa snnt. « Benedicat te ergo Do-
,

j
» minus ex Sion, et videas quae bona suiit Jerusalem. »

Nam ista qu.Tc attendis bona, caecus vides. « Videas, »sed

• Fao(J. III, 14. — ' Psal. xxxvm, 6.
138 S. AUGUSTINI EPISCOPI
ilk bona qiise corde videntur. Et quandiu videbo bona
Jerusalera ?« Omnes dies vitae tuoe.» Sed si vita tua aeterna
fuerit, in ceternum videbis bona Jerusalem. Si autem,
fratres mei, ista bona sunt sed non omnes dies vitae tuae
,

vides : non enim quando exis de corpore, moreris. Perse-

verat vitalua : corpus moritur, sed vita spiritus perseve-
rat. Oculi non vident ,
quia discessit qui per oculos vide-
bat. Ubicumque est qui per oculos videbat, videt aliquid.
Non enim mortuus erat dives ille ,
qui in terra indueba-
tur purpura et bysso , si mortuus esset , apud inferos non
torqueretur ^ Optandum illi forte erat ut moreretur , sed
malo suo vixit apud inferos. Torquebatur enim et non ,

videbat bona illa quse in terra dimiserat. Ecce erat vita

ipsius talis et ])ona illa non videbat. Ergo tu talia desi-
,

dera bona quse videas « Omnes dies vitae tuae » id est,

, ,

ut cum ipsis bonis vivas in aeternum.

XVI. Quce sunt ergo illa bona , fratres, attendite. Dici
possunt bona ista , Aurum est , argentum est , fundus
amoenus marmorati parietes sunt, tecta laqueata
est,
sunt? Absit. Ista abundantius pauperes habent in hac
vita. Plus est enim pauperi videri ccelum stellatum, quam

diviti tectum inauratum. Fratres, ergo quod est illud bo-

num, quo accendimur, cui suspiramus, quo inflamma-
mur, propter quod bonum adipiscendum et videndum
tantos labores sustinemus, sicut audistis cum legeretur
Apostolus, quia omnes, « Qui vohmt pie vivere in Ghristo
» Jesu, persecutionem patiuntur^. » Non enim modo ,

quia diabolus per reges non s.ievit , ideo Christiani non

patiuntur pcrsecutionem. Si mortuus est diabolus, mor-
tuoe sunt persecutiones : si autem ilie adversarius noster
vivit,unde non tentationes suggerit? unde non saevit?
unde non minas aut scandala procurat ? si incipias pie

• Luc. XVI, 19. — 'I Tim. iii, 12.

 ENARKATIO IN MALMtTM CXXVIl. 139
vivere , vidcbis quia omnis qui vult pie vivere in Christo
Jesu ,
persecutionem patietur. Propter quid ergo patimur
tantas persecutiones ? « Si enim in liac vita in Christo spe-

» rantes sumus tantum, ait Apostolus, miserabiliores su-

» mus oinnibus hominibus^)) Propterquid damnati sunt
ad bcstias Martyres ? quod est illud bonum , dici potest ?

unde , aut quoe lingua dicat ? aut quag aures audiant ? Et

quidem illud, « Nec auris audivit, nec in cor hominis as-
» cendit "^.
» Amemus tantum ,
proficiamus tantum : vi-

detis et pugnamus cum

enim quia pugnae non desunt ,

Pugnamus foris cum infidelibus et

concupiseentiis nostris.
inobedientibus hominibus, pugnamus intus cum sugges-
tionibus, cum perturl^ationibus carnalibus. Ubique pug-
namusadhuc, « Quia corpus quod corrumpitur, aggravat
» animam^. » Pugnamus adhuc quoniam si spiritus vita ,

est, tamen corpus mortuum est propter peccatum. Sed

quid futurum est? « Si autem spiritus ejus habitat in vo-
» bis ,
qui suscitavit Christum ex mortuis vivificabit et
» mortalia corpora vestra ,
propter spiritum ejus qui ha-
» bitat in vobis *. » Cum ergo vivificata fuerint membra
nostra mortalia jam nihil resistet spiritui nostro. Non fa-
,

mes erit non sitis erit quia de corruptione corporis ista

,
,

nascuntur. Ideo reficis cjuia a te aliquid deficit. Concu- ,

piscentiae delectationum carnalium contra nos pugnant.

Mortem portamus infirmitate corporis : sed cum mors ipsa
conversa fuerit in illam incommutabilitatem, et corrupti-
bile hoc induerit incorruptionem et mortale hoc indue- ,

rit immortalitatem quid audiet tunc mors? « Ubi est,

,

» mors, contentio tua?ubi est, mors, aculeus tuus^?))Et

forte moritur, et dicetur : Restant aliqui inimici? Non ,

sequitur : « Novissima inimica mors''. )) Cum hsec des-

'
I Cor. XV, 19. — » Id. 11, 9. — * Sap. ix, i5. —4 Rom. viii, 10, 11.
—5 I Cor. XV, 53, 54. — 6 Ibid. 26.
lAO S. AUGUSTINI EPISCOPI
tructa fuerit, immortalitas succedet. Si nuUus erit inimi-
cus , « Quasi novissima destruetur mors. Bonum nos-
»

trum cui suspiramus, pax erit. Ecce bonum fratres ,

,

magnum bonum pax vocaLur. Quterebatis quid vocare-

tur Aurum est
: argentum est an fundus an vestis ?
, , ,

Pax est. Non pax

qualem inter se habent homines, infi-
,

dam instabilem, mutabilem, incertam nec pax talis,

, :

qualem secum habet ipse unus homo. Diximus enim quia

et secum pugnat homo usquequo domet omnes cupidi- :

tales, adhucpugnat. Quahsergo pax?«Quam ocu4us non

» vidit, nec auris audivit'. » Quahs pax? De Jerusalem,

quia Jerusalem interpretatur visio pacis. Sic ergo « Bene-

» dicat te Dominus ex Sion, et videas bona quae sunt Je-

» rusalem, » et videas « Omnes dies vitae tuae. Et videas,

non fdios tuos tantum sed « Filios filiorum tuorum -. » ,

Quid est, filios tuos? Opera lua quse hic agis. Qui sunt
filii filiorum ? Fructus operum luorum. Facis eleemosy-

nas_, fdii tui sunt : propter eleemosynas accipis vitam

seternam, filii filiorum tuorum sunt. « Videas filios fiho-
» rum tuorum : » et erit quod sequitur, quo concluditur,
« Pax super Israel. » Haec pax vobis prsedicatur a nobis,
ipsa amatur a nobis, ipsa ut a vobis ametur, optamus. Ad
illam pacem perveniunt, qui et hic pacifici fuerint. IIU
suntethicpacifici, qui et ibi; quicircumeunt mensam Do-
mini tanquam novellatio olivarum, utnon sit steriHs arbor,
qualis fuit illa ficulnea ubi fructum non invenit esuriens,

Dominus. Et videtis quid ei contigerit. Foiia sola habebat,

fructum non habebat ^. Sic sunt {|ui verba habent, et facta
non habent. Veniens esuriens Dominus non ibi invenit
quod manducet: ({uia fidem nostram et facta bona esurit
Dommus. Pascamus illum bene vivendo, et pascet nos in
.xternum nobis vivere donando. i

• I Cor. 11, 9. — " Psal. CTXvii, 6. — 3 Matth. xxi, i8, 19. |

-
 ejvahrAtio in i^salmum cxxvhi. 141

ENARRATIO

IN PSALMUM GXXVlll.

Sermo ad plebem.

I,PsALMus quem cantavimus, brevis est* sed sicut scrip- :

tum est in Evangelio de Zacchaeo, statuta brevis, et mag-

luis in opere - : sicul scriptum est de illa vidua, quse duo
minuta misit in gazophylacium^ 5 brevis pecunia , sed
magna charitas* : sic iste Psalmus, si verba numeres ,

brevis est •, si sententias appcndas , magnus est. Non ergo

nos poterit diutius usque ad fastidium detinere. Quare?
Advcrlat prudentia vestra, et adsit intentio christiana :

sonet verbum Dei volentibus , nolentibus, opportune,

importune. Invenit sibi locum,invenit corda ubi requics-
cat , invenit terram ubi germinet et fructum ferat. Nam
([uia multi mali sunt et iniqui ,
quos portat Ecclesia us-
([ue in fmem, manifestum est : et hi sunt quibus verbum
Dei superfluura est ^ et aut sic in illos cadit, quomodo se-
men in via conculcatur, et a voIatiJibus colligitur^ ; aut
sic in eos cadit , cpomodo semen in petrosa loca , ubi non
j
habet terram multam , statim exit , et calefacto sole ares-
cit, c[uia non habet radicem; aut sicut inter spinas, c[uod
etsi germinet et conetur in auras surgcre, ofTocalur tamen
multitudine spinarum. Tales autem sunt qui verbum Dei
contcmnunt sicut via , aut qui ad horam gaudent , et

' Vide D. Guillon, tom. xxii, pat;. 55-66. — ' Lnc. xix ,3. — ^ Jlaic.
XII. 43. — ^ Luc. XI, 2, etc. — 5 Mattl). xiii, 4> ctc.
 ,
:

142 S. AUGUSTINI EPISCOPI

facta tribulatione , sicut aestu solis , arescunt 5 aut qui co-
gitationibus et curis et sollicitudine hujus mundi , tan-
quam spinis avaritiae offocant quod in illis coeperat ger-
minare. Est autem etiam terra bona ,
quo semen cum
ceciderit , affert fructum , aliud tricenum , aliud sexage-
num , aliud centenum : sive parum, sive multum, omnes
in horreo erunt. Sunt ergo tales, et propter hos loquimur.
Propter hos loquitur Scriptura ,
propter hos non tacet
Evangehum. Sed et illi audiant, ne forte ahud sint hodie,
aliud cras ne forte mutentur audiendo aut arent viam,
•, ,

aut lapides purgent aut spinas evellant. Dicat Spiritus,

Dei , dicat nobis , cantet nobis ; sive vehmus saltare , sive

nolimus, cantetipse. Sicut enim qui saltat, membra mo-
vet ad cantum : sic qui saltant ad praeceptum Dei , operi"
bus obtemperant sono. Ideo qui noluerunt hoc facere
quid illis Dominus dicit in Evangeho ? « Cantavimus vo-
» bis et non saltastis
, planximus, et non lamentastis^» 5

Cantet ergo : credimus in Dei misericordiam , quia erunt

de quibus nos consoletur. Nam qui pertmaces sunt, per-
severantes in mahtia, quamvis audiant verbum Dei_, scan-
dahs quotidie perturbant Ecclesiara. De tahbus dicit iste
Psalmus sic enim coepit •, :

II. « Saepe expugnaverunt me a juventute mea^. » Ec-

clesia loquitur quos tolerat, et tanquam diceretur
de his
Numquid modo? Ohm est Ecclesia ex quo vocantur :

sancti , est Ecclesia in terra. Aliquando in solo Abel Ec-

clesia erat, et expugnatus est a fratre malo et perdito Cain.

Ahquando in solo Enoch Ecclesia erat , et translatus est

ab iniquis^. Ahquando in sola domo Noe Ecclesia erat, et
pertuht omnes qui diluvio perierunt , et sola arca natavit
in fluctibus , et evasit ad siccum *. Ahquando in solo

' Mattli. XI, 17. — ' Psal. csxviii, i. — 3 Gen. iv, 8. — 4 Gen. v, 2^ ,

et VI, 8.
 ENARRATIO IN PSALMUM CXXVIII. 143
Al)raham Ecclesia erat, et quanta pertulit ab iniquis, no-
N imus. \n solo filio fratris domo ejus in So-
ejus Lot, et in
domis Ecclesia erat , et pertulit Sodomorum iniquitates
et perversitates ^
,
quous([ue Deus eum de medio ipsorum
liberavit. Coepit esse et in populo Israel Ecclesia, pertulit
Pharaonem et iEgyptios. Ccepit et in ipsu Ecclesia, id est,
in populo Israel numerus esse sanctorum : Moyses et cae-

teri sancti pertulerunt iniquos Judaeos populum Israel.

Ventum est et ad Dominum nostrum Jesum Christum,

prpedicatum est Evangelium , dixit in Psalmis : « Annun-
» tiavi et locutus si],m ^ multiplicati sunt super nume-
» rura^. » Quid est, « Super numerum ? » Non solura illi
crediderunt, qui pertinent ad numerum sanctorum sed 5

et super numerum intrarunt muUi justi sed

; , et plures

iniqui 5 et pertulerunt justi iniquos. Quando? In Ecclesia.

Numquid modo solum, ex quo enumerat, ex quo com-

memorat? Ideo ne miraretur modo Ecclesia, vel ne quis-
quam miraretur in Ecciesia volens esse merabrum bo- ,

num Ecclesiae audiat et ipsam Ecclesiam matrera suam

,

dicentem sibi : Noli mirari ad ista , fili : « Saepe expugna-

» verunt me ajuventute mea^. »

III. Magnus affectus sic coepisse Psalmum : « Saepe ex-

» pugnaverunt me a juventute mea. » Quasi aliquidjam
loquebatur : videtur enira nonccepisse, sed respondisse.
Respondit autera ,
quibus? Cogitantibus et dicentibus :

Quanta raala perferimus, quanta scandala crebrescunt

quotidie cpando ini([ui intrant in Ecclesiam et portamus
,

eos ? Respondeat autem Ecclesia de quibusdam, id est de ,

fortiorum voce respondeat querelis infirmorum , et con-

firment firmi infirmos et grandes parvulos , et dicat Ec-
clesia : « Ssepe expugnaverunt me a juventute mea. Dicat
» vero Israel : Saepe expugnaverunt me a juventute mca.»
' Gen. XIX, /^. — » Psal, xxxix, 6. — 3 id. cxxvui, 2,
144 S. AUOtUSTlJVl EPlSCOi»!

Dicat illucl , iioii iiiutl timeat. Quo enim valet, quod cum
dixisset : « Saepe expugnaverunt me waddidit « A juven-
,

» tute mea ? » Jam modo Ecciesiae senectus expugnatur ,

sed non tiraeat : dicat : « Ssepe expugnaverunt me a ju-

» ventute mea. » Numquid ideo non pervenit ad senectu-
lem quia non cessaverunt
,
illi expugnando? numquid de-
Jere potuerunt ? « Dicat vero Israei : » et consoietur se
Israel , consoietur se ipsa Ecclesia de praeteritis exemplis ,

et dicat : « Soepe expugnaverunt me a juventute mea. »

IV. Quare expugnaverunt ? « Etenim non potuerunt
» miiii. Supra dorsum meum fabricaverunt peccatores ,

» ionge fecerunt injuslitiam suara^ » Quare expugnave-

runt ? « Quia non potuerunt milii. » Quid est, « ]\on po-
» tuerunt Quid est, « Non poluerunt
railii? » Fabricare.
» mihi.^ » Non maium. Omnis enim ma-
iliis consensi ad
ius ideo persequitur ijonura, quia non iiii consentit bonus
ad maium. Eaciat aiiquid maii non objurget episcopus, ,

ijonus est episcopus objurget episcopus malus est epis-

:
,

copus. Rapiat aiiquid, taceat cui rapit, bonus est saltem :

lotjuatur et repreliendat, etsi non repetat maius est. Ma- ,

lus est t[ui reprebendit raptorem et bonus est c[ui rapit. ,

Ambulet. « Mandueemus et jjibamus, cras enim morie-

» mur'-. » Contra Apostoius « Corrumpunt bonos mores :

» colloquia maia ^.» Sobrii estote justi, et noiile peccare.

Sonat verbum, sonat serrao contradictor libidinis at iiie :

amicus iibidinis suse , et inimicus serraoni contradicenti

amicae sua3 , infestus est , et odit serraonem Dei. Facta est

amica avaritia,inimicus Deus. Contradicit enim Deus ava-

rilia3 , et vult nihii possideri ab avaritia. Ego possidear ,

ciamat. Quid vis ab avarilia possideri? Dura jubet, ievia

jubeo : onus ejus grave, sarcina mea ievis est : jugura ejus
asperura est, jugura meum iene est^. Noii veiie ab avari-
' Psal. cxxviii, 3. — ' Isai. xxii^ i3,et i Cor, xv, 32-34. — ^ MalUi. xi, 3o.
 ,

EWARRATIO IN PSALMUM CXXVIII. 145

tia possideri. Jubet avaritia ut mare transeas , et obtempe-
ras ,
jubet ut te ventis procellisque committas ^
jubco ego
ut ante ostium tuum ex eo quod habes des pauperi : pi-
ger es ad faciendum ante te opus bonum , et strenuus es

ad transeundum mare. Quia avaritia imperat, servis : quia

Deus jubet , odisti. Et quid ? Cum odisse coeperit , incipit

velle criminari eos a quibus auditbona praecepta et velle ,

per suspiciones suas crimina quaerere servorum Dei. Qui

nobis ista dicunt, ista non faciunt ipsi ? Et ista sive qufe
fiunt, sive quae non fiunt, dicuntur fieri 5 et quae fiunt

bene , dicuntur male fieri : et quae toleramus , ad culpam

nostram applicantur. Nos quid respondemus ? Noli me at-
tendere sermonem istum atlende ipse tibi loquitur per
, :

quemlibet huic tu inimicus es. Concorda cum adversario

,

tuo cum es cum eo in via^ Adversarium tuum sermo-

,

nem Dei fecisti. Noli attendere quia ille tibi loquitur. Ma-
lus est per quem tibi loquitur : sed non est malus, qui tibi

loquitur sermo Dei. Accusa Deum, accusa, si potes.

,

V. Creditis fratres huc usque pervenisse eos, de qui-

, ,

bus dicitur, « Saepe expugnaverunt me a juventute mea,»

ut etiam ipsum Deum accusare non dubitent? Accusas
avarum, et ille accusat Deum quia fecit aurum. Noli avarus
esse. Et non faceret Deus aurum. Jam hoc restat, quia mala
tua opera cohibere non potes accusas opera bona Dei , :

disphcet tibi creator et fabricator mundi. Non faceret et

solem : t[uia multi in fenestris contendunt de luminari-

bus, et adjudicia se trahunt. O si vitia nostra cohibeamus !

Quia bona sunt omnia, quiabonus Deus c[ui fecit omnia :

et laudant illum opera sua, considerata quia bona sunt

ab eo qui habet spiritum consideranti, spiritum pietatis
Undique laudatur Deus ab operibus suis.
et sapienti.ip.

Quomodoiliumlaudant operasuaper os trium puerorum?

' MuUli. V, 25.
cxix. 10
146 S. AUGUSXINI EPISCOPI
quid proetermissum est? Laudant cocli, laudant Angeli,
, laudant sol et luna ,
laudant sidera landant dies et noc-
tes ^ , laudantquidquid germinatde terra, laudat quidquid
natat in mari^ laudat quidquid volitat in aere, laudant
omnes monteset colles, laudant frigora et aestus, et cse-
tera omnia quseDeusfecit, audistis quia laudant Deum :

numquid audistis ibi quia laudat Deum avaritia quia lau- ,

dat Deum luxuria? Non laudant ista, quia non ipse illa
fecit. Laudant ibi homines Deum hominis creator est :

Deus. Avaritiaopus est mah hominis; homo ipse opus est

Dei. Et quid vult Deus? Occidere in te quod ipse fecisti,
et salvare quod ipse fecit.
VL NoH foenerare. Tu accusas Scripturam dicentem,
« Qui pecuniam suam non dedit adusuram-. » Nonego
illud scripsi, non de ore meo primo exiit Deumaudi. Et :

ille Glerici non focnerent. Et forte qui tibiloquitur, non

:

foenerat : sed si foenerat, fac quia et ipse foenerat 5 num-

quid foenerat qui per ipsum loquitur? Si facit quod tibi

dicit non tu facis tu in ignera

, et ille in regnum. Si
j ^ ,

non quod tibi dicit, et pariter facit mala quae facis ,

facit

et dicit bona quse nonfacit pariter in ignem. « Fcjenum ^

» ardebit, verbum autem Domini manet in aeternum*. »

Numquid ardet sermo, qui tibi per illum locutus est? Aut
Moyses bonus et justus famu-
est quitibi loquitur , id est,
lus Deij aut Pharisaeus est catliedram Moysi sedens. Au-
distiet de ipsis «Quse dicunt facite quae autem faciunt
:
5

» facerenoHte^. » Nou habes tu unde te excuses quando ,

sermo Dei tibi loquitur. Quia non potes interficere sermo-

nem Dei criminari quseris eos per quos loquitur tibi sermo
,
|

j
Dei. Quaere quantum vis, dic quantum vis, blaspliema
c[uantum vis. « Saepe expugnaverunt me a juventute mea :

" Dan. III, 57-90. — ' Psal. xiv, 5. — 3 Supple vadis. — 4 Isai. xl^ 8.
— 5 Matth. xxiu, 3.

ikk
 ,

enaurAtio IN PSALMUM cxxviii. 147

)) dicat vero Israel , Saepe expugnaverunt me a juventute
» mea. Audent ctiam fancratores dicere, Non haheo
)>

aliud unde vivam. Hoc mihi et latro diceret dcprehensus ,

in fauce ; hoc et effractor diceret , deprehensus circa parie-

tem ahenum j hoc mihi et leno diceret , emens puelias ad
prostitutionem ; hoc ct maleficus incantans mala, et ven-
dt ns ncquitiam suam : quidquid tale prohibere conaremur,
responderent omnes, quia non haberent unde viverent,
c[aia inde se pascerent quasi non hoc ipsum in ilhs maxime
;

puniendum est, ({uia artem nequitise delegerunt, unde vi-

tam transigant, et inde se voiunt pascere, unde offendant
eum a quo omnes pascuntur,
VII. Sed cum clamaveris hoc et dixeris, ilii respondent,
Si sic, non huc accedimus. Si sic , non intramus in ipsam
Ecclesiam. Yeniant, intrent, audiant « Saepe expugna-
:

)) verunt me a juventute mea. Etenim non potuerunt

» mihi : supra dorsum meum fabricaverunt peccatores : »
lioc est, non potuerunt ageie ut consentiam, fecerunt
quodportem. Quam prseciare dictum est_, quam optime
significavit, « Etenimnon potuerunt mihi supra dorsum :

» meum fabricaverunt peccatores. » Agunt nobiscum

primo ut consentiamus iiiis ad facta maia si non consen- :

serimus, Tolerate nos , dicunt. Ergo quia non potuisti

mihi ascende in dorsum meum portare te habeo quous-
, :

que veniat iinis ^ Sic enim mihi praeceptum est ut fruc- ,

tum afteram cum tolcrantia. Non te corrigo, tolero te :

aut forte cum toiero te corrigis te. Si non te corrigis us-

,

que in finem, toiero te usque in fmem et usque in finem :

super dorsum meum eris, usque ad tempus. Numquid

semper super dorsum meum eris? Venietenim quiinde te
excutiat. Veniet tempus messis, veniet finis sseculi, im-
mittet Deus messores. Messores autem Angeli sunt : se-
' Luc. vui, i5.

10.
 »,

148 S. AXJGXJSTINI EPISCOPI

parant malos de mcdio justorum sicut zizaniaa tritico ,

j

frumentum recondent in horreo, paleam autem comburerit

igni inextinguiijili^ Portavi quousque potui jam gaudens :

transeo in horreum Dei et securus canto « Soepe expug- , ,

» naverunt mea juventuto mea. »

VIII. Quid enim mihi facere potuerunt, quia «Expugna-

)) verunt me a juventute mea? » Exercuerunt me, non
oppresserunt. Valuerunt mihi sicut ignis ad aurum, non
sicutignis ad foenum. Ignis enim accedens ad aurum
sordem tollit accedens ad focnum in cinerem vertit.
^ ,

« Etenim non potuerunt mihi » quia non consensi quia :

,

nonme fecerunt qualessunt ipsi. « Supra dorsum meum fa-

» bricaverunt peccatores, longe fecerunt injustitiam suam.

Fecerunt quod tolerem et non fecerunt cui consenlirem. ,

Jam ergo injustitia ipsorum longe est a me. Mali mixti sunt
bonis , non soium in saeculo ; sed et in ipsa intus Ecclesia
mali mixti sunt bonis. Nostis, et probastis; et magispro-
babitis , si boni fueritis. « Gum enim crevisset herba et
» fructum fecisset, tunc apparuerunt zizania^. » Nulji
apparent mali in Ecclesia , nisi eiqui fuerit bonus. Nostis-
ergo quia mixtisunt, etsemperet ubique dicit Scriptura,
quia non separabuntur , nisi in fme. Sic quomodo mixti
sunt, longe sunt a se. Ne quis ergoex eo quod mixtisunt
mali inter bonos ,
putaretiniquitatem esse juxtajustitiam,
« Non potuerunt , inquit , mihi : » id est , dixerunt , et
male dixerunt, « Manducemus et bibamus, cras enim
» moriemur^. » Non corruperunt sermones mali mores
bonos : in eo quod audivi aDeo, non cessisermonibus ho-
minum. Fecerunt mihi quod portarem, non cui peccatores
commiscerer, et facta eorum longe a me. Quid est iniquitas

enim tam prope, quam duo homines in una Ecclesia? quid

tam longe quam iniquitas a justitia? Ubi enim consensio,
,

' Matth, xiii, 27-43. — * Ibid. 26. — * Isal. xxii, i3, et r Cor. xv, 02.
 ENARKATIO IN PSALMUM CXXVIH. 149
ibi propinquilas. Liganturduo, et niillunturad judicem ;

latro et colligatus, ille scelcratus , ille innocens , unaca-

tena ligantur , et longe sunt a sc. Quantum longe sunt a
se? Qnantum longe est scelus ab innocentia. Ecce isti longe
sunt ab invicem. Aliuslatroin Hispania facit scelera, pro-
ximus ei est ([ui facit in Africa. Quantum proximus ? Quan-
tum sibi junguntur scelus et scelus quantum sibi jungun-
,

tur latrocinium et latrocinium. Nemo ergo timeat mixtos

sibi corpore malos.Longe ab illis sit corde, et securus portat
quod nontimet. « Longefecerunt injustitiam suam. »

IX. Quid occurrit? Florent illi qui regnant inique : et

ut sermonem loquamur vulgi tonant iniqui, extoUuntur ,

in typhos in calumnias. Quidergo, semper hoc?Non.

,

Audi quod sequitur « Dominus justus concidet cervices :

» peccatorum. » Intendat Charitas Vestra. « Dominus ,

» inquit justus concidet cervices peccatorum^ » Quis

,

non contremiscat ? Quis enim non peccavit? « Dominus

» justus concidet cervices peccatorum. » Omnibus qui

audiunt , intrat tremor in cor, si credunt Scriptur?e Dei.

Si enim sibi sine causa tundunt homines pectora , men-
tiuntur quia tundunt pectora , si justi sunt et in eo quod
:

mentiuntur Deo , fiunt peccatores. Si ergo veracitcr sibi

; tundunt pcctora ,
peccatores sunt. Et quis nostrum non
sibi tundit peclus ? Et quis nostrum non elidil oculos ad
terram , sicut ille Publicanus, et dicit, « Dominepropi-
» tius esto mihi peccatori '-? Si ergo omnes peccatores,
et nemo invenitur sine peccato omnibus timendus est
•,

gladius in cervices : quia « Dominus justus concidet cer-

» Non puto, fratres mei c[uia om-
vices peccatorum. » ,

nium peccatorum membro quod percutit ibi

: sed in ,

designat ([uos peccatores percutiat. Non enim dixit , Do-

minus justus concidet manus peccatorum aut Dominus : ,

' Psal. cxxviii, l\. — * Lnc. xviii, i3.

150 S. AUGTJSTINI EPISCOPI

jiistus conciclctpedespeccatoruni, non dixit : sed quiapec-

catores superbos volebat intelligi , superbi autem omnes
cervicati sunt, quinon solum faciunt mala, sed nec agnos-
cere volunt, et quando olijurgantur,justificantse (Ecce :

fecisti saitem agnosce quid ieceris

, odit Deus peccato- :

jrem oderis et tu conjungere Deo simul persequemini

, •,
,

peccatum tuum. Non, inquit ego bene feci, Deus male :

fecit. Quid hocest? Ego nihil mali feci inquit quia Sa- , :

turnus fecit quia Mars fecit quia Venus fecit ego nihil
, ,
:

feci, stellae fecerunt. Justificas te, accusas Deumqui fecit

stellas ,
qui ornavit coelum. ) Itaque quoniam justificas
peccatum tuum , et superbis adversus Deum ,
quia te facis
extra culpam, et Deum in culpa , et tantum erexisticer-
vicem tuam , et cucurristi contra Deum , sicut scriptura
estin Job, dicebat de impio peccatore , « Currens adver-
» sus Deum in crassa cervice scuti sui ^
p) et ibi cervicem
nominavit : quia non elidis oculos ad ter-
sic te erigis , et
ram et tundis pectus, et dicis Domine propitius esto
, :
,

» mihi peccatori sedjactaste de meritis tuis

•, « Et vis :

» mecura, inquit Deus, judicio contendere, intrare me-

)) cum ad judicium- : » cum debeas in reatu tuo satisfacere
Deo, et clamare ad illura ,
quod claraatur in aho Psalmo,
« Si iniquitates observaveris , Doraine , Doraine ,
quis sus-
» tiaebit^?» claraare ad iilum ,
quod clamatur in aUo
Psalrao, « Ego dixi, Domine, miserere raei, sana aniraara
» raeam, quia peccavi tibi*. » Quoniam haec non vis di-
cere, sedjustificas facta tua adversus scrmonem Dci venit ,

in te quod sequitur Scriptura , et dicit , « Dorainus justus

» concidet cervices peccatorura ^. »

X. « Confundantur, ct avertantur retrorsum , omnes

» qui oderunt Sion. » Qui oderunt Sion , oderunt Eccle-
' Job. XV, 26. — 3 Jerem. u, 29. — 3 Psal. cxxix, 3. —4 Id. xt, 5. —
* Id. cxxviii, 5.
 ,

ENARRATIO IN PSALMUM CXXVIII. 161

siam : Sion Ecclesia est. Et quiintrantinEcclesiamficte,
oderiint Ecclesiam. Qui nolunt observare verbum Dei
oderunt Ecclesiam. « Super dorsum meum fabricave-
» runt. » Quid factura est Ecclesia, nisi portatura usque

in fmem ?

XI. Sedquidde illisdicit? Sequitur, « Fiant sicutfoe-

» num tectorum, quod prius quam evellatur aruit^ » Foe-
num tectorum, herba est quse nascitur in tectis, in solario
integulato. In alto videtur , etradicem non habet. Quanto
melius humihus nasceretur, et laetius viresceret? Modo
nascituraltius adcelerioremariditatem. Nondum evulsum
est, et aruit : nondum finiti sunt in judicio Dei^ et jam
non habent succum viriditatis. Attendite opera ipsorum ,

et videte quia aruerunt. Sed vivunt , ethic sunt : nondum

ergo avulsi sunt. Aruerunt, sednondum avulsi sunt. Facti
sunt « Sicut foenum tectorum quod prius quam evellatur
,

» aruit. »
XII. Et venient messores sed non de illis implent ma-
,

nipulos. Venturi sunt enim messores et collecluri sunt

,

triticum in horreum , et zizania alJigabunt , et mittent in

'
igncm.Sicetfoenum tectorumcxpurgatur, etquidquidinde
evellitur, in ignem mittitur^ quia et priusquam evellere-
tur aruit. Non inde implet messor manus. Sequitur enim,
etdicit, « Non replevit manum suam messor, et sinum
» suum qui manipulos coUigit^. Messores autem Angeli
» sunt^, » Dominus dicit.
non dixerunt transeuntes viam Benedictio
XIII. « Et ,

» Dominisupervos^ benediximus vosin nomineDomini*.»

Nostis enim, fratres, quando transitur per operantes_, est

consuetudo ut dicatur ilhs, « Benedictio Domini super
» vos. » Et magis ista consuetudo erat in gente Judseo-
rum. Nemo Iransibat et videbat ahcjuos facere ahquod
' Psal. cxwiii, 6. — » ILid, 7.-3 Matth. xiiij 3g.— i Psal. cxxviii, 8.
 ,,

152 S. AUGUSTIWI EPISCOPI

opus in agro, vel in vinea , vel in messe , vel aliquid hu-
jusmodi : non iicebat transire sine benedictione. Alii

sunt qui manipulos colligunt, alii sunt transeuntes viam.

Qui manipulos colligunt non de illis replent manus quia,
5

non colligitur ad horreum foenum tectorum, Qui sunt qui

manipulos colligunt? Messores. Qui sunt messores ? Domi-
nus dixit « Messores autem Angeli sunt^ » Qui sunt tran-
:

seuntes ? Ilii qui jam per viam istam id est per vitam ,
,

istam transierunt hinc ad patriam. Apostoii transeuntes

erant in isla vita , Proplietse transeuntes erant. Quos bene-
dixerunt Prophetse et Apostoii ? liios in quibus radicem
charitatis viderunt. Quos autem invenerunt in tectis emi-
nere et superbire in cervice scuti sui , dixerunt contra iiios

quod futuri erant, benedictionem autem super eo^ non

dederunt. Ergo omnes istos maios quos portat Ecclesia
qui legitis in Scripturis , invenitis maledictos designatos
ad Antichristum pertinere, ad diabolum pertinere, ad pa-
leam pertinere ad zizania pertinere. Et muita innumera-
,

bilia per simiiitudinem dicuntur de iliis « Quia non om- :

» nis qui dicit mihi Domine, Domine, intrabit in regnum

,

» coelorum » Nuliam invenis Scripturam quae de illis

'^.
,

bene loquatur, quia transeuntes viam non iiios benedixe-

runt. Transeuntes Propiietse omnia de iiiis maia dixerunt.
Ecce et iste quem portamus, David transiit viam audis- 5

tis quid deiiiis dixit « Dominus justus concidet cervices

:

» peccatorum. Confundantur, et avertantur retrorsum

» omnes qui oderunt Sion. Fiant sicut fcenum tectorum ,

» quod prius quam eveiiatur aruit. Non repievit manum

» suammessor et sinum suum qui manipuios coiligit. »
,

Haec de iilis Non ergo supra iiios iste transiens be-

dixit.

nedixit , impietum est etiam per iiium quod ipse di-

et ,

xit, « Et non dixerunt transeuntes viam Benediximus vos ,

' Matth. xin, 39, — ' Id. vii, 21.

 ENARRATIO IN PSALMUM CXXIX. 153
))innomineDomini.))EtistitranseuntessiveProphet8e, sive
Patriarchse, sive Apostoh, quicumque transierunt, si bene
vivimus, fratres, benedixerunt nos « h\ nomine Domini. )>

Quando me, inquis^ benedixit Paulus ? quando me benedixit

Petrus ? Attende in Scripturis, vide si benc vivis, et vide ibi
benedictum te fuisse. Omnes bene viventes benedixerunt.
Et quomodo benedixerunt ? « In nomine Domini non : )>

innomine suo sicut haeretici. Qui enim dicunt Quod nos

, ,

damus hoc est sanctum in nomine suo volunt benedi-

, :

cere , non in nomine Domini. Qui autem dicunt Non ,

sanctificat nisi Deus, nec quisquam est bonus nisi dono

Dei : ipsi in nomine Domini benedicunt, non in nomine
suo ;
quiaamicisuntsponsi, nolunt esse adulteri sponsae^

«««^Afl/vtvtA/w^/wwvvvia-vwvwt/t/viwww^ wwww^wa vw/vwwwwwwvw/vvwvvwv

ENARRATIO

IN PSALMUM CXXIX.
Sermo ad plebem.

1. QuoNiAM vos non solum oculis corporis , sed etiam

3orde vigilare praesumimus, intelhgenter nos cantare opor-
tet « De profundis clamavi ad te
: Domine Domine, , •,

» exaudivocem meam'^. » Etenim vox haec ascendentis

sst pertinens ad Canticum graduum. Debet itaque unus-

iijuisque nostrum videre in quo profundo sit de quo cla- ,

jmet ad Dominum. Clamavit de profundo Jonas, de ventre

i3eti^. Erat non solum sub fluctibus, verumetiam invisce-

ribus belluae nec tamen illud corpus et ilhfluctus inter-

:

' Joan, III, 19. — » Psal. cxxix, 1,2. — 3 Jon. 11, 2.

154 ^ S. AXJGUSTINI EPISCOPI

cluserurtt orationem ne perveniret ad Deum , et venter

bestirenon potuit tenere vocem deprecantis. Penetravit
onihia disrupit omnia
, pervenit ad aures Dei si tamen
,
:

dicendum est quia disruptis omniljus pervenit ad aures

,

Dei quando aures Dei in corde precantis erant. Ubi enim

5

Deum praesentem non habet cujus fidelis est vox? Ve- ,

rumtamen el nos debemus intelligere de quo prolundo

clamemus ad Dominum. Profundum enim nobis est vila
ista mortalis. Quisquis se in profundo intellexerit, clamat,
gemit, suspirat donec de profundo eruatur
, et veniat ,

ad eum qui super omnes abyssos sedet et super Gherubim,

super omnia quae creavit, non solum corporaiia, sed etiara
spiritalia donec ad eum veniat anima donec ab illo li-
•,
,

beretur imago ipsius quod est homo quae in hoc pro-

, ,

fundo tanquam assiduis fluctibus exagitata detrita est et :

nisirenovetur et reparetur a Deo c[ui illam impressit ,

quando formavit hominem (Idoneus potuit esse homo j

ad casum suum,non estidoneusadresurrectionemsuam;)

semper in profundo est nisi liberetur ut dixi semper
; , ,

in profundo est. Sed cum de profundo clamat, surgitde

profundo et ipse clamor non eum permittit multum in
,

imo esse. Valde enim in profundo sunt, qui nec clamant

de profundo. Dicit Scriptura « Peccator, cumvenerit in ,

» profundum malorum contemnit^ » Jam videte, fra-

,

tres quale profundum sit ubi contemnitur Deus. Cum

,
,

quisque viderit se quotidianis peccatis obrutum , acervis

quibusdam et moHbus quibusdam iniquitatum premi, si

dictum illi fuerit ut Deum rooet, irridet. Quibus modis?

Primo dicit, Si Deo displicerent facinora , ego viverem?j
humanas ad tanta scelera quae fect',
Si curaret Deus res ,

non solum viverem, sed et bene mihi esset? Solel eniml

hoc illis evenire ,
qui multum in profundo sunt , et pros
' Prov. xvni, 3.
 ENAHKATIO IN PSALMUM CXXIX. 165
perantur m inkjuitatibiis suis. Et tanto magis in profundo
merguntur quanto magis viclentur esse felices
,
fallax :

enim felicitas ipsa major est

,
infelicitas. Deinde et hoc
solenthominesdiccre, Jam quoniam multa feciet damna-
tio imminet hoc perdo quod non facio quidquid pos-
,
,

sum et Ex hoc perdor, curnon facio quidquid possum?

; ,

Quomodo solent desperati latrones dicere Sic me occisu- ,

rus cst judex pro decem homicidiis, quomodo pro quin-

que quonjodo pro uno quare non jam quidquid mihi
, ;

occurrerit facio ? Hoc est Peccator cum venerit in pro- ,

fundum malorum contemnit. Sed Dominus Jesus Chris-

,

tus qui nec profunda nostra contempsit, qui usque ad

istam vitam venire dignatus est ,
promittens remissionem
omnium peccatorum etiam de profundo excitavit homi-
,

nem ut clamarct de profundo sub mohbus peccatorum,

,

et perveniret vox peccatoris ad Deum. Unde clamantis,

nisi de profundo malorum ?

II.Et videte quia vox peccatoris clamat de profundo :

« De profundis clamavi ad te, Domine-, Domine, exaudi vo-

» cem meam. Fiant aurcs tuae intendentes in vocem de-
» precationismece.-)) Unde clamat? Deprofundo. Quis est

ergo qui clamat? Peccator. Et qua spe clamat? Quia c[ui

venit solvere peccata , dedit spem etiam in profundo po-

sito peccatori. Ideo quid sequitur post istas voces? « Si
» iniquitates observaveris , Domine 5 Domine, quis susti-
)) nebit? » Ecce aperuit de c[uo profundo clamaret. Cla-
mat enim sub mohbus et fluctibus inicjuitatum suarum.
Circumspexit se, circumspexit vitam suam , vidit illam
undique flagitiis et facinoribus coopertam : cjuacumcjue
respexit , nihil in se bonum invenit , nihil iUi justitiae se-
renura potuit occurrere. Et cum tam multa pec-
tanta et
cata undique et catervas scelerum suorum videret, tan-
quam expavescens exclamavit, « Si iniquitatesobservaveris,
 :

156 S. AUGUSTINl EPISCOPl

» DoiTiine , Domine, quis sustinebit ? » Non dixit Ego non
,

sustinebo •, sed, « Quis sustinebit? » Vidit enim prope

totam vitam humanam circumlatrari peccatis suis , accu-
sari omnes conscientias cogitationibus suis , non inveniri
cor castum praesumens de sua justitia. Si ergo cor castum
non potest inveniri quod praesumat de sua
justitia prre-
,
•,

sumat omnium cor de misericordia Dei et dicat « Si , ,

» iniquitates observaveris Domine Domine quis sus- , ,

,

» tinebit? »

III.Quare autem spes est? « Quoniam apud te propi-

» tiatio est^ » Et quoe est ista propitiatio, nisi sacrifi-

cium? Et quod est sacrificium, nisi quod pro nobis obla-

tum est? Sanguis innocens fusus delevit omnia peccata
nocentium pretium tantum datum redemit omnes cap-
:

tivos demanu captivitatis inimici. Ergo «Est apud te pro-

» pitiatio. » Nam si non esset apud te propitiatio,sijudex
solum esse velles et misericors esse nolles, observares
omnesiniquitatesnostras, etqusereres eas, quissustineret?
Quis ante te staret, etdiceret, Innocens sum ? Quis staret
in judicio tuo? Spesergo una est, « Quoniamest apud te
propitiatio. Propter legem tuam sustinuit te Domine. » ,

Quam legem? Quae reos fecit? data est enim lex sancta ,

justa % bona Judaeis sed reos eos potuit facere. Non data
,

est lex quae posset vivificare^, sed qufie ostenderet peccata

peccatori. Peccator enim oblitus eratse, nec vidcbat se
data est illi lex, ut videret se. Fecitreum lex, liberavit
lator iegis : Lator enim legis Imperator est. Lex dala est
qu?e terreat et constringat in reatum et non solvit lex a :

peccatis, sed ostendit peccata. Et forlesub ipsa legeposi-'

tus, animadvertit iste in profundo quanta fecerit contra
legem, et sic exclamavit dicens, « Si inifjuitates observa-
» veris, Domine , Domine, quis sustinebit? » Est ergo lex
' Fsal. cxxix, 4- — ' Rom. vii, i2. — 3 Gal. ni, 2i.
 :

ENARRATIO in psalmum cxxix. 157

misericordiae Dei, lex propiliationis Dci. II la timoris fuit, est
alia lex charitatis. Lex charitatis da veniam peccatis, delet
praeterita, admonet de futiiris in via non : deserit comi-
tem , comes fitci quem ducit in via. Sed concordatum cst
cum adversario^, dum cs cum eo in via. Est enim sermo
Dei adversarius tuus ,
quandiu cum non concordas.
illo

Concordas autem , cum coeperit te delectare facere quod

dicit sermo Dei. Jam qui erat adversarius, fit amicus : sic

fmita via, non erit qui tradat te judici. Ergo « Propter

» legem tuam suslinui te , Domine. » Quia dignatus es
legem misericordioe afterre , mihi dimittere omnia pcccata
mca dare mihi de
, caetero monita ne te offendam : in ipsis
monitis si quid forte titubavero , dedisti mihi remedium,
quo te orem, dicens, « Dimitte nobis debita nostra , si-

» cut et nos dimittimus debitoribus nostris'^. » Hanclegem

statuisti mihi, ut quomodo dimitto, dimittatur mihi.
« Propter hanc legem sustinui te , Domine. » Expectavi
quando veniaset liberes abomni necessitate, quia in ipsa
necessitate non deseruisti legem misericordioe.
IV. Audi quam Jegem dicat, si nondum intellixisti quia
legem modo dicit charitatis^ audi Apostolum « Invicem :

» onera vestra portate, et sic implebitis legemChristi^. »

Qui porlant invicem onera sua nisi qui habent charita- ,

tem? Qui non habent charitatem, graves sunt sibi qui :

autem habentcharitatem, portantse. Loesitte aliquis, petit

veniam si non dimittis non portas onus fratris tui si
5 , •,

dimittis, portas infirmum. Et tu si forte in aliquam infir-

mitatem cecidcris quasi homo oportet ut sic te portet
,
,

et iJle ,
quemadmodum et tu. Audi quid prsecesserit
« Fratres , inquit , si praeoccupatus fuerit homo in aliquo
» deJicto, vos qui spiritaJes estis, instruite hujusmodi in
» spiritu lenitalis ^ » Et ne forte quia spiritales monuerat,
• Matt. V, 25. — » IJ. VI, 12. — ^Gal. vi, 2.-4 IbiJ. i.
 ,

158 S. AUGUSTINI EPISCOPI

veliiti securi sibi viderentur, continno subjecit, « Inten-
» dens te ipsum, ne et tu tenteris. » Deinde quod comme-
moravi, subjunxit, « Alter alterius onera portate, et sic

» adimplebitis legem Ghristi. wUndedicit, « Propter le-

» gem tuam sustinui te^ Domine.))Dicuntur cervi, quando
transeunt freta in proximas insulas pascuae gratia , capita
super se invicem ponere; et unus qui ante est solusportat
capul, et non ponit super alterum : sed cum et ipse deie-

cerit , tollit se ab anteriore parte, et redil postcrius, ut et

ipse in altero requiescat : et sic portant onines onera sua,
et perveniunt ad quod desiderant ; et non patiuntur nau-
fragium , quiaquasi navis est illis charitas. Itaque charitas
portat onera , sed non timeat ne prematur taiibus one-
ribus : ne peccatis suis unusquisque prematur, attendat.
Nam quando portas infirmitatem fratris tui ,non te one-
rant peccata ipsius. Plane si consentias, jam tua te pre-
munt, non alterius. Quisquis enim consenserit peccatori,
noii alienis , sed suis gravatur. Gonsensio enim ad pecca-
tum alterius, tuum fit peccatum^ et non est quare que-
raris quod peccata aliena te premant. Dicitur enim tibi
Premunt te sed tua. Vidisti furem, cucurristi cum eo^
Quid est hoc? Pedibus ambulasti ad furtum imo mente :

conjunxisti te furi. Quod ipsius solum erat, factum

est et tuum quia placuit tibi. Si autem disphcuerit tibi,
;

et oraverispro eo, etdeprecatusveniamdederis, ut possis

libera frontedicerein precibus tuis, quas tibi Jurisperitus
ccxilestis dictavit, « Dimilte nobis debita nostra, sicut et
» nos diniittimus debitoribus noslris- : » didicisti portare
onera fratris tui-, ut et ahus portet si qua sunt tua , et
fiat in vobis quod ait Apostolus, « Invicem onera vestra
» porLate, et sic implebitis legem Ghristi^. » Ita securus

« Psal. xux, 18. — » Matth. vi, 12. — 3 Gal. vi, 2.

 ,

enarrAtio in psalmum cxxix. 159

cantas quod modo dictum cst , « Proptcr legem tuam
» sustinui te, Dominc.
V. Hanc aulem legem qui non servat, nec sustinct
Dominuni; nec si velit suslincre, causa cst quare susti-
neat, inaniter sustinet. Venturus est enim Dominus, et
inventurus peccata tua. Quod autem perfecta justitia
vixisti, nonest inventurus homicidia forte. Gravia sunt
enim et valdc majora. Non est inventurus adulterium , non
est inventurus furta, non est inventurus rapinam , non
est inventurus maleficia , non est inventurus idololalriam
non est ista invcnturus : nihil ergo est inventurus? Audi
sermonem Evangelii : « Qui dixerit fratri suo , Fatue. »
Ab istis etiam peccatis linguae minutissimis quis abstinet?
Sed forte dicis, Parva sunt.u Reus erit, inquit, gehennae ig-
» nis^ . » Si parvum tibi videbatur aut modicum ,lratri dicere,
Fatue, vel gehenna ignis videatur tibi magna. Si contem-
nebas minus peccatum , vel poenae magnitudine deterrere.
Sed Minora sunt, minuta sunt, sine quibus non
dicis,
potest esse ista vita. Gongere minuta, et faciuntingentem
acervum. Nam et grana minuta sunt , et tamen massam
faciunt : et guttse minutae sunt, et flumina implent, et
moles trahunt. Ideo et ille considerans quam multa mi-
nuta peccata quotidiana coramittat homo, si nihil ahud,
vel per cogitationes et hnguam, attendit quam niuha sint ^

et si attendit quam minuta sint, videt per multa minuta

fieri acervum magnum ; et non quasi pecc^ta sua pristina
cogitans,sed ipsamfragihtatem humanam, jamascendens
claraat, « De profundis clamavi ad te, Domine, Domine
» exaudi vocem meara. Fiant aures tuae intendentes in
» vocem deprecationis meae. Si iiiiquitates observaveris
» Domine Domine quis sustinebit ? » Vitare possum
, ,

homicidia, adulteria, rapinas,perjuria, maleficiaj idolola-

« Matth. V, 22.
160 S. AUGUSTINI EPISCOPI
triam : numquid et peccata linguae? numquid et peccata

cordis? Scriptumest, « Peccatuminiquitasest^ Quisergo

» sustinebit, si tu iniquitates observaveris?» Si nobiscum
severus judex agere volueris, non misericors pater, quis
stabit ante Est apud te propitiatio,
oculos tuos? Sed «

» propter legem tuam sustinui te Domine. » Qualis est

lex ista? * Invicem onera vestrTportate , et sic implebitis
» legem Cbristi'^. » Qui portant invicem onera sua? Qui
fideliter dicunt , « Dimitte nobis debita nostra, sicut et
» nos dimittimus debitoribus nostris^. »

VI. « Sustinuit anima mea in verbum luum. » Nemo

sustinet , nisi qui nondum accepit quod promissum est.
Nam quijam accepit, quid suslinet? Accepimus remissio-
nem peccatorum sed promissum est nobis regnum coe-
,

lorum debita nostra deleta sunt sed merces nostra ad-

: ,

huc futura est accepimus veniam, sed seternam vitam

:

nondum tenemus. Sed qui dedit veniam ipse promisit et ,

vitam aeternam. Si verbum nostrum esset, deberemus

timere quia verbum Dei est, non fallit. Securi ergo spe-
:

ramus in verbum ejus, qui fallere nonpotest. « Speravit

» anima mea in Dominum, a vigilia matutina usque

» ad noctem^. » Quid est quod ait? Uno die speravit in

Dominum , et fmita est tota spes ipsius? « A vigilia matu-

» tina usque ad noctem, speravit in Dominum. » Ista

vigilia matutina Usque ad noctem

, finis noctis est : hinc «

» speravit anima mea inDominum. » Ergo intelHgendum

cst ne putemus uno die nobis sperandum esse in Domi-

,

num, « A vigilia malutina usque ad noctem. » Quid ergo

putatis fratres? Hoc est, « A vigiha matutina usque ad
,

» noctem, speravit anima mea in Domiruim » quia Do- :

minus per quem nobis dimissa suntpeccata, in vigiha

matutina resurrexit a mortuis, ut hoc speremus in nobis
' i Joaii. 111, 4- — ' C-*'- ^'> -• — ' Matth. vi, i2. — '1 Psal. cxxix, 5,6.
 ,: :

ENAHIlATIO IN PSALMUM CXXIX. 161

futurum, quod proecesslt in Domino. Jam enim peccata
nostra dimissa sunt , sed nondum rcsurreximus. Si non-
dum resurreximus , nondum in nobis factum est quod
pr.Tcessit in capitc nostro. Quid pr.Tecessit in capite nostro?
Quia et caro ipsius capitis resurrexit : spiritus iJlius capitis

numqnid mortuus Sed (juod in eo mortuum est re-

est.^ ,

surrexit. Resurrexit autem tertia die et quodam modo :

hoc nobis dixit Dominus ,

Quod in me vidistis, sperate
in vobis : id est, quia ego resurrexi , resurgetis et vos.
VII.Sed sunt qui dicant Ecce resurrexit Dominus ,
,

numquid propterea sperandum est et mcposse resurgere?

Utique propterea. In hoc enim resurrexit Dominus , quocl
ad te accepit. Non enim resurgeret nisi mortuus esset ,

non autem m.ortuus esset, nisi carnem portaret. Quid

accepit a te Dominus? Carnem. Quid venit ipse? Verbum
Dei, ((uod erat ante omnia, per quem facta suntomnia.
Sed ut acciperet abs te aliquid , « Verbum caro factum
est, et habitavit in nobis'. » Accepit abs te, c[uod ofFerret
pro te c|uomodo accipit sacerdos a te, cjuod pro te olFe-
:

rat, quando vis placare Deum pro peccatis tuis. Jam

factum ita factiim est. Sacerdos noster a nobisacce-
est,

pit, quod pro nobis otFerret. Accepit enim a nobis carnem

in ipsa carne victima factus est, holocaustum factus est
sacrificium factus est. In passione sacrificium factus est :

in resurrectione innovavit illud cpiod occisumest, et tan-

quam primitias tuas dedit Deo; et ait tibi, Consecrata
sunt jam omnia tua quando tales primitiae de te datae
,

sunt Deo : spera ergo ct in te futurum quod praicessit in

primitiis tuis.
VIII. Ergo ille, quia a vigiha matutina resurrexit-
coepit anima nostra ex hoc sperare, Et quousque ?
« Usque in noctcm » quousque moriamur. Omnis enim
:

' Joan. I, i'i.

CXiX 11
^162 S. AUGUSTINI EPISCOPI
mors nostra carnalis, quasi somnus est. Coepisti sperare
ex quo resurrexit Dominus, noli deficere sperare quo-
usque exeas ab hac vita. Nam si non usque ad noctetn
speraveris, dcleturtotum quod speraveras. Sunt enimho-
mines qui incipiunt sperare, sed non perseverant usque
ad noctem. Incipiunt pati tribulationes aliquas incipiunt ,

pati tentationes, vident homines malos et iniquos feiici-

tate pollere temporali : et quoniam talia sperabant de Do-|

mino ut , hic essent felices, attendunt cos qui scelera fece-
runt, habere quod ipsi habere desiderabant •, et deficiunl
pedes eorum, et desinunt sperare. Quare? Quia non a

vigiliamatutina coeperunt sperare. Quid esthoc? Non hoc

coeperunt sperare de Domino, quod praecessit in Dominc
ab illa vigilia matutina : sed sperabant de Domino, ut s

essent Christiani, haberent plcnam domum frumento, vii

no, oleo, argento, auro; nulluseorum moreretur imma-
turus^ si quis non haberet fiHos, acciperet; si uxorem noiili
duxisset, duceret^ non abortiret nonsolum aliqua muheil
in domo ejus, sed nec pecus ejus ;non accescerent cupa
ejus , non grandinare tur vinea ejus. Qui sic sperabat ii
Dominum, animadvertit hisrebus abundare eos c[ui noi
colunt Dominum et defecerunt pedes ejus % et non speravii
usc[ue ad noctem, c[uia non ccej^it a vigilia matutina spe
ra
IX. Quis ergo sic incipit a vigilia matutina sperare? Quj

hocsperat de Domino,c[uod coe[3it ostendcre a vigilia ma!

tutina in c[ua resurrexit. Antea enim nemo resurrexerc
,

semper victurus.IntendatCharitasVestra.Resuscitati sur

raortuiante adventum Domini nam ct Ehas resuscitavj :

mortuum, et Ehsaeus* : sed resurrexerunt iterum moril

turi. Dominusipse c[uos resuscitavit, morituri resurrexe

runt; sive iJle juvenis filius Yiduae, sive illa puella duc
I rsal. Lxxii, 2, 3. — 2 3 Reg. xvii, 22, et 4 Reg. iv, 35.
 ,

enArratio in psalmum cxxix. 163

decim annorum filia Archisynagogi, sive Lazarus^ aliter

resuscitati sunt, omnes raorituri : semel nati sunt, scd

bis mortui sunt. Nemo resurrexerat nunquam moriturus,
nisi Dominus. Ouando autem resurrexit Dominus nunquam

moriturus? « A vigilia matutina. » Hoc speraet tu de Do-

mino, resurrecturum te, non quomodo Lazarus resur-
rexit, non quomodo filius Viduce et Archisynagogi filia
resurrexerunt, non quomodo quos suscitaverunt antiqui
Prophetse ; sed resurrecturum te spera quoraodo Dorainus,
ut post resurreclionem qua resurrexeris, non te jam ti-

meas moriturum ct coepisd sperare a vigiUa matutina.

:

X. Spera autem usque ad noctem quousque finiatur ,

li;ec vita ([uousque sit nox universi generis humani in

,

occasu sa3culi. Quare hoc usque? Quia post istam noctem

jarn non erit spes scd ipsa res. Spes enim quae videtur ,
,

non est spes : Apostolus dicit : « Quod cnim videt quis,

)) quid sperat? Si aulem quod non videmus speramus ,
per
. patienliam expcctamus'-. » Si ergo patienter expectare
debemus quod non videmus usque ad noctera speremus ,

id est, us([ue ad finem hujus vitae nostrae vel sseculi.

Cura autem noxista transierit, jara veniet quodsperaba-
mus et non jam sperabimus, nec taraen desperati eriraus.
j

)tiEst enira vituperatio desperatorum , et ali([uando detes-

tamur hominem, et dicimus, Non habet spem. Non sera-
kjper malum non habere spem. In hac vita cum sumus,
est

raalum est non habere spem. Qui enim raodo spera non
habet, rem postea non habe])it. Ergo raodo spera debe-
mus habere. Sed cum resvenerit, numquid sj^es erit?
« Quod enim vidct quis, quid sperat? » Veniet Dominus

Deus noster, primo formam ipsam in ([ua crucifixus est

et resurrexit, demonstraturus generi humano, ut videant

Luc. VII, i5, et vin, 55, et Joan. xi, 44. — ^ Rom. vju, 24.

11.
 ;

164 S. AUGUSTIKI Enscopi

pii Gt impii:illivideant, ct gratulentur iiivenisse se quod
crediderunt antequam viderent , et illi erubescant non se

credidisse quod videbunt. Erubescentesdamnabuntur, et

gratulati coronabuntur. Dicetur confusis, « Ite in ignem
» seternum ,
qui paratus est diabolo etangelis ejus ; » di-

ceturgaudentibus, « Venitcbenedicti Patrismei, percipite

)) regnum, quod vobis paratum est ab origine mundi'. )>

Quod cum acceperint^ jam spes non erit, quia res tenebitur.
Transacta ergo spe, transibit nox illa sed donec fiat, a :

vigilia matutina speret anima nostra in Dominum.

XI. Et redit ad illud, k A vigilia matulina speret Is-

)) rael in Dominum. A vigilia matutina usque adnoctem,
)) speravit anima mea in Dominum. » Sed quid speravit?
« A vigilia matutina speret Israel in Dominum. » Non
solum , « Speret Israel in Dominum ; » sed , « A vigilia
)) matutina speret Israel. )) Ergo culpo spem sceculi,
quando speratur de Deo ? Non : sed alia spes est Israel

propria. Non pro summo suo bono speret Israel divi-

tias,non sdlutem corporis, non abundantiani terre-
norum imo tribulationem hic habiturus est, si forte
:

contigerit illi propter veritatem pati alicpias rnoleslias.

Non enim non sperabant in Deum Martyres , et tamen
talia sunt passi ,
quaiia latrones, qualia iniqui : subjecti
sdbestias, ignibus concremati ,
gladio percussi, unguiis
exarati, catenis obstricli, carcere necati,ista omnia mala
passi, non spera])ant in Dominum? Aut ideo spcrabant,
tit istis maiis carentes, hac vita fruerentur? Non plane
quia a vigilia matutina sperabant. Quid
hoc? Gonsi- esl

derabant illam vigiliam matutinam qua rcsurrexit Domi- ,

nus eorum et videbant quia antequam resurgeret, taiia

,

et ipse passus erat, qualia ipsi patiebantur et non des- ,

perabant etiam se post taies passiones resurrccturos adi

Rlntlli. XXV, 4' et 34. I
 »

ENAKKATIO IN PSALMUM CXXIX. 165

vilam .'Teternam. « Speravit Israei iii Dominum a vigilia
» matulina usque ad noctem. »

XII. « Quoniam apud Doniinum misericordia: et multa

» apudillum redemptio.» Magnificel Melius dici non pos-
set loco suo, propter illud quod dixit, « A vigilia malu-
» tina speret Israel in Dominum. » Quare? Quia a vigilia
matutina resurrexit Dominus- et hocdebetsperare corpus,
quod in capite praecessit.Sed ne suggeratur ista cogitatio :

capiti licuit resurgere, quia peccatis non prsemebatur,

nullum peccatum eratinillo, quid nos facturi sumus ?
Sperabimus talem resurrectionem qualis in Domino prae- ,

cessit, cum peccatis nostris aggravemur? Sed vide quid

sequitur « Quoniam apud Dominum misericordia

: et ,

» muHa apud illum redemptio. Et ipse redimet Israel alj

» omnibus iniquitalibus ejus. » Ergo si premebatur pec-

catis suis, ndest misericordia Dei. Ideo prsecessit iile sine
peccato, ut deleat pcccata sequentium. Nolite in vobi?
pr.nesumere, sed a vigilia matutina praesumite. Videte
caput vestrum resurrcxisse et ascendisse in coelum. In
illo culpa non erat, sedper illum vestrse culpae delebun-
tur. « Ipse redimet Israel ab omnibus iniquitatibus ejus.
Quia Israelvendere se potuit,etfieri venumdatus subpec-
cato ; redimere se ab iniquitatibus non potest. Ille potuit
redimere ,
qui se non potuit vendere. Qui non commisit
peccatum, ipse est redemptor a peccato. « Ipse redimet
» Israel. » Underedimet? Ab illa iniquitate, an abilla?
« Ab omnibusiniquitatibus ejus. » Nonergo timeat acces-
surus ad Deum ali{[uas iniquitates suas tantummodo:

accedat pleno corde, et desinat jam facere, quae antea

faciebat . et non dicat : Ula iniquitas non mibi dimittitur.
Si enim lioc dixerit, propter ipsam quam putat sibi non
diniilti, non se converlit, et facicndo cnetera , non iJli

' Psal. c-.\i';, 7. — » 51) d. 8.

 :

466 S. AtJGX.lSTI]VI EPTSCOPI

dimittitur et quod non tiraebat. Quia feci, inquit,

illiid

scelus magnum^ et non mihi potest dimitli jam faciam 5

et caetera hoc enim perdo quod non facio. Noli timere

:

in profunclo es, noh contemnere de profundis clamare ad

Dominum, et dicere, « Si iniquitates observaveris Do- ,

» mine, Domine, quis sustinebit? » Observa, ilhim et

expectaillum et sustine propter legem ipsius.Quam legem

tibi dedit? « Dimitte nobis debita nostra sicut etnos di-
» mittimus debitoribus nostris ^ . » Spera te resurrecturum,
et tunc futurum omni modo sine peccato, quoniam ille
resurrexit qui primus fuit sine peccato. A vigiha matu-
tina spera. Nohdicere, Ego non sum dignus proptcr pec-
cata. Non esdignus; « Multa apud illum redemptio,
sed
» et ipse redimet Israel ab omnibus iniquitatibus ejus. »

/VVV^ A/VV\ /VVV^ /VVV\ ^VVV^ /VVV^ iVVV^/VVV\ A/VV\ AfVV^ 'VVV^ «VVV^ A V%/^ 'VVV^ Vl^
'

ENARRATIO

IN PSALMUM CXXX.

Sermo ad plebem.

I. Psalmo commendatur nobis humilitas servi

\n isto

Dei et cujus voce cantatur, quod est universum

fidelis,

corpusGhristi. Saepe enim admonuimus Charitatem Ves-

tram, non quasi unius hominis cantatis vocera accipi de-
bere , sed omnium qui sunt in Christi corpore. Et quia
in illius corpore sunt omnes tanquam unus homo loqui-
, j

tur : et ipse est unus qui et multi sunt. Multi enim sunt
in se ipsis, unus sunt in illo qui unus est. Ipsura est au-
• Matlli. VI, 12.

kJ
 ENARRATIO IN PSALMUM CXXX. 167
tem eliam templum Dei, de quodicit Apostolus, « Tem-
» plum enim Dei sanctum est, quod estis vos' : » omnes
qui credunt in Ghristum , et sic credunt ut diligant. Hoc
ost enim credere in Christum,Christum non diligere :

quomodo doemones credebant^, non diligebant^ et sed

ideo (|uamvis crederent,dicebant, uQuid nobis et tibi est,
n Fili Dei"? » Nos autem sie credamus, ut in ipsum cre-

damus^ diligentes eum, etnondicamus, Quid nobis et tibi

est? sed dicamus potius, Ad te perlinemus, tu nos rede-
misti. Onines ergo qui tanquam lapides sunt
sic credunt ,

vivi,de quibus templumDei aedificatur^^ettanquam ligna

impulribiha ex quibus arca illa compacta est qui in di-
,
,

luviomergi non potuit^. Hoc autem templumest, id est,

ipsi homines,ubi rogalur Deus, et exaudih. Quisquis enim

praeter tomplumDei oraveritDeum,nonexauditur adillam

pacein supernae Jerusalem,etsi exauditur ad quaedam tem-
poralia, quoe Deus et Paganis donavit. Nam et ipsi dsemo-
nes exaudili sunt, utirentin porcos''. Exaudiri ad vitam
aeternam aliud est, nec conceditur nisi ei qui in templo
Dei orat. Ille autem in templo Dei orat, qui orat in pace
Ecclesi^fi, in unitate corpoiis Christi ,
quod corpus Christi
constat ex mullis credentibus in toto orbe terrarum : et
ideo exauditur ,
qui orat in templo. Ipse enim orat in
spiritu et veritate, qui orat in pace Ecclesise' 5 non in illo
templo, ubi Iigura erat.
II. Secundum figuram enim Dorriinus exclusit homines
de tempio , illos qui sua quaerebant , id est ,
propter ven-
dendum et eniendum ibant
templum^. Si autem figurain
erat iJIud templum_, manifestum estquia et corpus Christi,
quod est verum templum cujus illa imago erat habet
, ,

' I Cor. 111 ,17. — 2 Jacob. ii ,19. — 3 Matth. viii ,29. —4 i Petr.
11, 5. — 5 Gen. vi, 14. — ^ Matth. vm, 32. — 7 Joan. iv, 24. — ^ Id.

11, i5.
 ,

168 S. AUGUSTINI EPISCOPI

permixtos ementes et vendentes, id est, sua qUcTerentes
non quae Jesu Christi^ Sed excluduntur inde flagello

resticulae. Restis enim peccata significat , sicut dicitur per

Prophetam : « Vae eis qui trahunt peccata velut restem
)) longam^ » lUi autem trahunt peccatasicut restem lon-
gam, qui addunt peccata peccatis; qui cum fecerint unum
peccatum, ut cooperiant iliud, faciunt alterum. Quomodo
enim ut restis fiat additur spartum sparto non autem _, ,

in rectum it, sed torquetur : sic omnia prava facta ,

quae
sunt peccata cum adduntur sibi, et de peccato peccatum,
et peccatum ad peccatum anneciitur , fit restis longa.
«Quorum semitae pravae et flexuosi gressus eorum ^. » ,

Quo valet autem ista restis, nisi ut inde ligentur ei ma-

nus et pedes , et projicialur quisc[ue in tenel^ras exterio-
res ? Meministis enim dictum de quodam peccatore in
Evangelio , « Ligate illi manus et pedes et projicite illum ,

)) in tenebras exteriores ; ibi erit flctus et stridor den-

)) tium^. )) Non esset unde ilii hgarentur manus et pedes,

nisi ipse sibi restem fecisset. Unde apertissime alio loco

scriptum est, « Criniculis peccatorum suorum unusquis-
)) que constringitur ^ )) Ergo quia de peccatis suis homi-
nes vapulant , ideo Dominus flagellum de resticula fecit,
et inde expulit de templo omnes qui sua quaerebant, non
quae Jesu Christi ^.

III. Hujus ergo templi vox est in Psalmo. In hoc tem-

plo, utdixi, rogaturDeus, etexaudit in spiritu et veritate;
non in illo corporali. Nam iilic umbra crat , in qua de-
monstraretur quod venturum erat. Ideo iilud jam cecidit.
Gecidit ergo domus orationis nostrae ? Absit. Non enim
illud templum quod cecidit hoc potuit dici domus ora- ,

tionis, dequa dictum est, « Domus mea doraus orationis

' Philip. 11, 21. — 2 Isai'. v, i8 — ^ Job. vi, i8, — 4 Maltli. xxii, i3.

— ^ Piov. Vj 22. — ^ Joan. n, i5, et Pliilip. ii, 2i.

 ,

ENARRATIO IN PSALMUM CXXX. 469

» vocabitiir omnibus gentibus. » Audistis enim quid
dixcrit Dominus Jcsus Christus « Scriptum est Domus : :

)) mea domus orationis vocabitur omiiibus gentibus vos ,

)) autem fecistis eam speluncam latronum^ Numquid )>

ilH qui vokierunt facere domum Dei speluncam latronum,

fecerunt ut rueret templuni'? Sic et illi cjui maie vivunt
in Ecclesia catholica ,
quantum in ipsis est, domum Dei
volunt facere speluncam latronum 5 nec ideo evertunt
tcmplum. Veniet enim tempus quando de reste peccato- ,

rum SQorum foras mittantur. Hoc autem templum Dei

hoc corpusChristi, haec congregatio fidelium unam vo-
cem habet, et tanquam unus homo cantat in Psalmo. Ejus
vocem jam in multis Psalmis audivimus audiamus et in ,

isto. Si volumus, nostra vox est; si volumus, aure audi-

mus cantantem, et nos corde cantamus. Si autem nolu-
mus erimus in illo templo tanquam ementes et vendentes,
,

id est, nostra quserentes. Intramus Ecclesiam non adea ,

quae placent ocuhs Dei. Viderit ergo in numero vestro

quis quomodo audiat, utrum audiat irrideat utrum au- ,

diat et post se ponat utrum audiat et consonet, id est

,

sentiat hic vocem suam etadjungat vocem cordis sui voci

,

Psalmi hujus. Tamen vox Psalmi hujus non tacet ins- •,

truantur qui possunt, imo qui volunt qui nolunt, non ;

impediant. Commendetur nobis humihtas inde coepit , :

IV. « Domine non est exaltatum cor meum. » Sacrifi-

cium obtuht. Unde probamus quia sacrificium obtuht?
Quia humihlas cordis sacrificium est. Dicitur in aho
Psalmo, « Quoniam si voluissessacrificium, dedissem uti-
)> que ^. » Satis volejjat facere Deo pro peccatis suis ,
pro-
pitiare illum volebat , ut acciperet indulgentiara peccato-
rura. Et quasi quserensunde illum propitiaret, Si voluis-
ses, inquit, sacrificium , dedissem utique , holocaustis
» Matlli. XI, i3. — 2 Joan. 11, 19. -- 3 pcal. l, i8.
 ,
, |

170 S. AUGUSTINI EPISCOPI

non delectaberis. Ergo superflue quaerebat aut arietes
auttauros, aut aliquam talem victimam unde placeretur ,

Deus. Quid ergo ,

qaia holocaustis non detectatur Deus
nonaccipit sacrificium, et sine sacrificio placatur? Si nul-
lum sacrificium est , nulius saceidos. Si autem habemus
sacerdotem in coehs ,
qui pro noijis interpellat Patrem' :

( Intravit enim in Sancta sanctorum, in interiora veh quo ,

non inhabat Sacerdos in figura nisi semel in anno sicut ,

et Dominus in toto tempore semel oJDlatus est. Ipse obtif-

tulitse, ipse Sacerdos, ipse victima, etintravitin Sancta
sanctorum^ semel, et jam non moritur, nec mors ei ullra

dominabitur.) Securi sumus quia habemus Sacerdotem ,

ibi ofleramus et liostiam. Videamus c[uod sacrificium de-

bemus ofrerre : qaia holocaustis non delectatur Deus
noster, sicut audistis in Psalmo. Sed ibi sequitur et os-
tendit quid ofFerat : « Sacrificium Deo spiritus contribu-
» latus : cor contritum ct humiliatum Deus non spernit^.»
Si ergo humiliatum cor sacrificiura Deo est , sacrificiura
o])tuIit^ qui dixit^ « Domine , non est exaltatura cor
)) meum. » Vide aho loco sic ofTerentem. Dicit Deo,
« Vide humilitatem meam et laborem meum, et dimitte
» omnia peccata mea^. »
V. « Domine, non est exaltatum cor meum neque in al- ,

» tum elati sunt oculi mei neque ingressus sum in magnis, 5

» neque in mirabilibus super me. » Hocplanius dicatur, et

audiatur. Non fui superbus , nolui quasi in mirabilibus
innotescere hominibus •, nec quaeslvi ali(|uid supra vires
uieaSjunde meapufl imperitos jactarem. Intendat Gharitas
Vestra magnares commendatur. Quomodo Simon ille
:

raagus in mirabilibus ingredi volebat super se ^

,
propte-
rea plus iilum _^delectavit potentia Apostolorum, quam
'
Ilebr. IX, 12. — ' l\om. vi, 9. — ^ p^al. l, 19. — 4 IJ. xxiv, 18. —
5 Act. VIII, 18. I
 etjakrAtio 1N psalmum cxxx. i71
juslitia Christiaiiorum. At ubi vidit per nianus *imposi-
tionem Aposloloruni et per orationes eorum Deum dare
fidclihus Spiritum sanctum, et quia tunc per miraculum
demonstrahatur advenlus Spiritus sancti, utlinguislo-
([uerentur, quasnon didicerant, omnes super quos venie-
hat Spiritus sanctus : ( Nec ideo modo non datur Spiritus
nctus , ([uia linguis non loquuntur qui credunt. Ideo
iiim tunc oportehat ut linguis loquerentur , ut signifi-
( omnes linguas Christo credituras. Ubi impletum
arent
cst {|uod significahatur miraculum al^latum est. Cum , )

crgohoc videret Simon, voluittaJiafacere, non talis esse^

VA nostis quia etiam pecunia putavit comparandum Spi-
rilum sanctum. Erat ergo de talibus, qui in templam in-
trant ad emendum et \endendum emcre volebat, quod :

vendere disponebat. Et vere^ fratres mei ,

quia tahs ille

crat, et sic intraverat ad eos. Dominus illos expulit de

templo qui cohmihas vendebanf- : coh.imba autem Spiri-
tum sanctum significat : volehat ergo Simon emere co-
lumham , et vendere columbam ^ : accessit Dominus Jesus
Christus, qui hahilahat in Petro, et flagello resticulae
expulit foras malum mercatorem *.

VI. Ergo sunt homines ,

quos delectat miraculum fa-
cere , et ah eis qui profecerunl in Ecclesia miraculum
exigunt, et ipsi qui quasi profecisse sibi videntur, taha
volunt facere, et putant se adDeum non pertinere si non
fecerint. Dominus autem Deus noster qui novit quid cui ,

tribuat, et ut servetur compago corporis in pace, alloqui-

tur Ecclesiam per Apostolum « Non potest dicere ocu- :

» lus manui Opus te non habeo aut iterum caput pedi-

, ;

» bus, Opus vobis non haheo. Si lotum corpus oculus,

» ubi auditus? Si totumcorpusauditus, ubi odoratus^?»

' Act. vin, 18. — •
^ Matth. xxi, 12. — 3 Act. viii, 18. — 4 Joan 11, i5, 16.
— I Cor. XII, 17.
 ,

172 S. AUGDSTINI EPISCOPI

Ergo in membris nostris videlis IVatres, quomodo singula ,

oOicium suum habeant membra. Oculus videt, et non

audit auris audit et non videt manus operatur
; nec; , ,

audit, nec videt pes ambulat, nec audit nec videt

•, ,

nec facit quod manus. Sed in uno corpore si sit salinas,

et non adversum se litigeiit membra auris videt in oculo, ,

oculus aud in aure nec objici potest auriquod non vi- :

del, ut dicatur ei, Nihil es , minor es; numquid videre

et discernere colores potes ,
quod facit oculus ? Respondet
enim aurisde pace corporis etdicit, Ibi sum ubi estocu- ,

lus, in eo corporesum in me non video, in illo cum quo ;

sum video. Ita eum auris dicit, OcuJus mihi videt : oculus
dicit , Auris mihi audit : oculi et aures dicunt , Manus
nobis operantur manus dicunt, Ocuh et aures nobis vi-
:

dent et audiunt manus dicunt Pedes

: oculi ct aures et ,

nobis ambuhTnt omnia in uno corpore cum operanlur,

:

si sit ibi sanitas et concordent membra, gaudent et con-

gaudentsibi ^Etsi ahquid molestiae sitinaliquo membro^

non se deserunt sed compatiuntur sibi. Numquid quia
,

in corpore pes ,
quasi longe videtur ab ocuHs, (illienim
sunt locati in subhmitate, ilh autem infra positi, ) quando

forte pes spinam calcaverit, deserunt oculi et ncnsicut ,

videmus, totum corpus contrahitur, et sedet homo , cur-

vatur spina dorsi, utquaeratur spina quae haesit in planta?
Omnia membra quidquid possunt faciunt , ut de infimo
et exigvio loco spina, quse inhseserat, educatur. Sic ergo,
fratres ,
quisquis in corpore Ghristinon polest resuscitare
mortuum , non illud quferat , sed qu;iorat ne discordet in
corpore : quomodo si anris quserat videre , discordare po-
test. Nam quod non accepit, non polest facere. Sed si ei

objectum fuerit et(Hclum, Si jnstus esses', resuscitares,

mortuum, quomodo resuscitavit Petrus. In Ghristo enimj
I

' I Gor. XII, 26. I

 enarrAtio in psAlmum cxxx. 173
mnjora vidcntur fecisse Apostoli , c|uam ipse Doniinus^
Sed unde fieri potest, ut plus valeant sarmenta, quam
radixPQuomodo autem quasi majora videntur fecisse illi,

(|uam iile? Ad vocem Domini surrcxerunt morlui , ad

umbram Iranscunlis Pctri surrexit mortuus'-. Majus hoc
\idctur, quam illud. Sed Christus facere sine Petro pote-
rat, Petrus nisi in Christo non poterat « Quia sine me, :

« inquit, nihil potestis facere^. » Cum ergo hoc audierit

liumo qui profieit, quasi abjectam calumniam ab ignaris
Paganis, ab hominibus nescientibus quid loqunntur-, in
( ampage corporis Christi respondeat , et dicat , Qui dicis,

Non es justus, quia non facis miracula-, posses et auri di-

ccre, Non cs in corpore ,

quia non vides , faces, inquit,
ct tu, sicut et Petrus fecit. Sed Petrus etmihi fecit ;
quia
Jn eo corpore sum, in quo Petrusfecit in illo quod po- :

lcst possum , a quo divisus non sum quod minus possum,

:

compatitur mihi 5 et quod plus potest congaudco illi^. ,

Ipsc Dominus dcsuperclamavit pro corpore suo, Saule, <(

') Saule quid me persequeris ^ ? » Et ipsum nemo tange-

,

bat , sed pro corpore in terra laborante caput de coelo

clamabat.
VII. Siergo, fratres, unusquisque quod potest juste
cgcrit, et in eo quod alius plus potest, non inviderit, sed
congratulatus fuerit,tanquam in uno corpore cum eo cons-
titutus 5
pcrtinct ad
ista Psalmi «Doroine, non eum vox ,

)) cst exaltatum cor meum neque in altum elati sunt ,

)) oculi mei neque ingressus sum in magnis neque in

5 ,

» mirabilibus super me.»Quod enim excessit vires meas,

ait Non qunesivi

: non ibi me extendi nolui ibi magnifi-
^ ,

cari. Nam ista exaltatio de abundantia gratiarum ((uam

sit timenda , ne quis de dono Dei superbiat 5 sed magis
' Joan. XIV, i2. — 2 Xcl. v, i5. — 3 Joan. xv, 5, — ^ i Cor xji, i5, i6.
— ' Act. IX, 4.
 ,,

174 S. AUGUSTINI EPISCOPI

servet humiiitatem,et faciat quod scriptum est : « Quanto
» magnus es, tanto humilia te in omnibus, et coram Deo
» invenies gratiam ^ » Quam ergo timenda sit superbia
de dono Dei, etiam atque etiam commendandum est Cha-
rilali Vestr.ne, maxime quia Psalmus brevissimus permit-
tit nos loqui. Paulus apostolus quamvis ex persecutore
factus sit praedicator, aliundantiorem gratiam consecutus
est in omni labore apostohco , quam cseteri Apostoh : ut
magis Deus ostenderet suum esse quod dat, non hominis.
Quomodo solent medici potentiam suae artis in desperatis
ostendere : sic Dominus Jesus Christus, medicus et Sal-
ya]tor noster , in desperato ,
qui persecutor Ecclesise fuit
ostendit magnitudinem artis suse , ut non solum eum
Christianum faceret, sed et Apostolum nec tantum Apos- ;

tolum sed sicut ipse diciL, plus omnibus ilhs laboraret.

,

Excellentissimae ergo gratia3 fuit. Et videtis, fratres quia ,

modo in Ecclesia Pauh apostoli epislolae vigent"^; magis

quam Co-apostolorum ejus. Ahi enim non scripserunt
sed tantum locuti sunt inEcclesia. Nam quse proferuntur
ab errantibus sub nomine ipsorum ,
quia non sunt ipso-
rum, improbantur, nec acceptantur ab Ecclesia. Ahi au-
tem qui scripserunt, nec tantum , nec tanla gratia scrip-
serunt. Cum ergo esset magnse gratiae, et magna dona
meruisset a Deo, quid dicit quodam loco? «Propter mag-
)) nitudinem revelationum ne extollar, )) Intendite, rem
tremendam vobis dico ; « Propter magnitudinem, inquit,
)) revelationum ne extollar, datus est mihi stimulus car-
» nis meae, angehis Satanoe, qui me cohphizet^ » Quid
est hoc, fratres? Ne extoUeretur tanquam juvenis , cola-
phizahatur tanquam puer. Et a quo? Ab angelo Satanoe.
Quid est hoc ? Dolore quodam corporis traditur exagita-
tusvehementer dolores autem corporum plerumque im-
:

' Eccli. 111, 20. — 2 I Cor. XV, lo. — ^2 Cor. xii, 7.

 ENAniVATlO IN PSALAIUM CXXX. 175
niittuntur ab angelis Satanae •, scd lioc non possinit nisi*
pcrmissi. Nam et Job sanetus sic proLatus est ^ Permis-
sus est ad eum probandum Satanas, et percussit eum vul-
ncre, ut vermibus pulresceret. Immundus enim permit-
lcl)atur, sed sanctus probabalur. Neseit diabolus quanta
bona de illo fiant , etiam cum ssevit. Saeviens intravit in
cor Judsp, sseviens tradidit Christum^, soeviens crucifixit:
et crucifixo Christo, redcmptus est orbis terrarum. Ecce
s;evitia diaboli diabolo obfuit , nobis autem profuit. Sse-
vicndo enim quos tenebat amisit, redemptos sanguine
Domini,quem cum sseviret effiulit. Si sciret tantum dam-
passurum, non funderet in terram pretium quo
iiiim se ,

rcdemptum estgenus humanum. Sicergo ille angelus Sa-

ianae quasi libenter permissus est colaphizare
Apostolum ^

scd tamen Apostolus curabatur.Et quia illud quod medi-

cus apposuerat, molestum erat infirmo rogavit medicum ;

ut auferret. Quomodo cum medicus apponit visceribus

aliquod forte epithema molestum et ardens unde tamen ,

curandus est ille cujus viscera tumebant cum ille ardere 5

cteperil et cruciari medicamento rogat medicum ut au- ,

ferat: medicus autem consolatur, monet eum patientiam,

quia novit quam utile sit quod apposuit. Ita et Apostolus
scquitur et dicit , cum dixisset : « Dalus est mihi stimukis
» carnismeae, angelus Satanne, qui me colaphizet.» Prae-
dixit autem quare : « Ne magnitudine revelationum extol-
» iar, datus est mihi stimulus carnis meoe, angeius Sata-
» nse ,
qui me quod ter Dominum
colaphizet. Propter
» rogavi, ait, ut auferret » Hoc est dicere eum a me^. :

llogavi medicum ut auferret a me moiestum epithema

,
,

quod mihi apposuerat. Sed audi vocem medici « Et dixit ;

» mihi Sullicit tibi gratia mea

, nam virtus in infirmi- :

' Job. II, 7 — ' Joan. xiii, 27. — 3 2 Cor. xii, 7 et seq.
176 S. AUGUSTINI EPISCOPI
)) tate peificitur. » Ego novi quid apposuerim, cgo novi
unde .legrotes , ego novi unde saneris.
VIII. Si ergo , charissimi, potuit Psulus apostolns ex-
tolli magnitudine revelationum , nisi acciperet angelum
Salan.ie qui se colaphizarct •
quis de se possit esse securus?
Tutius vidctur ambulare qui minus accepit , sed si non
perverse quserat quod rccte non accepit : qunerat sine quo
non potest esse in corpore Christi , aut sine quo male est
ilHc. Tutior est enim in corpore digitus sanus, quam lip-
piens oculus.Digituscxigua quaedam res est; oculus mag-
nifica, multum potest et tamen mehus est digilum esse et
:

sanum esse quam oculum esse et perturbari, lippire, ex-

,

csecari. Non ergo qutierat quisque in corpore Christi nisi

sanitatem. Secundum sanitatem habeat fidem ex fide ^

mundatur cor ejus, ex mundatione cordis videbit illam

faciem^ de qua dictum est « Beati mundo corde cpio- : ,

» niam ipsi Deum videbunt ^ » Et qui fecit miracula et ,

qui non fecit miracula in corpore Christi,non debet gau-

dere nisi de facie Dei. Redierunt Apostoli , et dixerunt
Domino , cum missi essent a Domino, « Ecce, Domine,
» in nomine tuo etiam dsemonia nobis subjecta sunf-. »

ViditDominus quod tentaret eos superbia ex potenlia mi-

raculorum et ille C[ui medicus venerat sanare tumores
^

nostros et ferre inhrmitates nostras, continuo ait « No-

, :

» lite in hoc gaudere,quia daemonia vol)is subjecta sunt;

» sed gaudete quia nomina vestra scripta sunt in coelo^.»

Non omnes Chrisliani boni dciemones ejiciunt omnium :

tamen nomina scripta sunt in ca^lo. Non eos voluit gau-

dere ex eo quod proprium habebant, sed ex co quod cum
cseteris salutem tenebant. Inde voluit gaudere Apostolos,
unde gaudes et tu. Intendat Charilas Vestra. NuIIus fide-

" MaUli. V, 8. — 5 Luc. x, 17. — 3 ibkl, 20.

 EJNARRATIO m PSALMDM cxxx. 177
lis habet spem , si nomen ejus non est scriptum in cfjelo.

Omnium fidelium qui diligunt Christum ,

qui ambulant
viara ejus humiliter, quam ipse docuit humilis , nomina
scripta sunt in coelo. Cujusvis contemptibiHs in Ecclesia ,

qui credit in Christum, et dibgit Christum, et amat pa-

cem Christi, nomen scriptura est in coelo •cujushbetquem
contemnis. Et quid simile ipsi et ApostoHs ,
qui tanta mi-
racula fecerunt? Et tamen Apostoh reprimuntur ex eo
quod de bono proprio gaudebant, et jubentur hinc gau-
dere, unde gaudet et ille contemptibihs.
IX. Non immcrito fratres mei cum ista humihtate
, ,

jdicit « Domine, non est exaltatum cor meum , neque in

:

» altum elati sunt ocuH mei neque ingressus sum in mag- ;

» nis, neque in mirabihbus super me. Si non humihter

» sentiebam , sed exaltavi animam meam quemadmo- 5

» dum qui aWatus est a lacte super matrem suam sic ;

» retributio in animam meam ^ » Videtur enim veJut

maledicto se obstrinxisse. Quoraodo aho loco in Psalmo
dicit 5 « Domine Deus meus, si feci istud , si est iniquitas

» in manibus meis si reddidi retribuentibus mihi mala ;

,

» decidam merito ab inimicis meis inanis ^ » et caetera , :

sic videtur et hic dixisse « Si non humiliter sentiebam :

,

» sed exaltavi animara raeam.» Age quasi dicturus esset, :

Illud mihi contingat. Quomodo et ibi : « Si reddidi retri-

» buentibus mihi mala , contingat mihi illud ; » quid ?

« Decidam merito ab inimicis meis inanis » sic et hic, :

« Sinonhumilitersentiebam,sedexaItavianimam mearaj
» quemadraodum qui ablatus est a lacte super matrem
» suam, sic retribulio in aniraam meam. » Intendite. Nos-
tis quia quibusdam infirmis dicit Apostolus : « Lac vobis
» potum dedi , non escam : nondum enim poteratis, sed

« Psal. ctxx, I, 2. — ' Id. VII, 4, 5.

cxix. 12
 ,,

178 S. AUGtJSTINl EPISCOPI

» nec adhuc quidem potestis*. » Suiit infirmi ,

qui non
sunt idonei valido cibo : volunt se extendere ad id , quod
capere non possunt : etsi aliquid utcumque coeperint, aut
visi sibi fuerint capere quod non coeperunt 5 extolluntur
inde, et superbiunt inde , videntur sibi quasi sapientes.
Hoc autem omnibus haereticis qui cum essent
contingit :

animales et carnales defendendo sententias suas pravas

,

quas falsas esse non potuerunt videre, exclusi sunt de Ga-

tholica. Dicam Gharitati Vestrse quod possum. Dominus
noster Jesus Ghristus nostis quia Verbum Dei est secun- ,

dum illud Joannis « In : Verbum et Ver-

principio erat ,

))bum erat apud Deum et Deus erat Verbum hoc erat

, :

)) in principio apud Deum. Omnia per ipsum lacta sunt

)> et sine ipso factum est nihil "^.
» Panis ergo est , inde
vivunt Angeli. Ecce panis paratus est tibi : sed cresce de
lacte, ut ad panem pervenias. Et quomodo, inquis, cresco
de lacte? Quod tibi factus est Ghristus ad infirmitatem

tuam, hoc primo crede , et fortiter tene. Quomodo ergo

mater cum viderit fihum minus idoneum ad capiendum
cibum, ipsos cibos ei dat, sed trajectos per carnem suam ;

nam ipse est panis quo infans pascitur, quo et mater ejuf
pascitur sed ad mensam infans minus idoneus est ac
: ,

mamillam idoneus est. Panis ergo de mensa trajicitur pei

matris mamillam ut sic perveniat idem alimentum ac
,

parvum infantem. Sic Dominus noster Jesus Ghristus cun

esset Verbum apud Patrem per quod facta sunt omnia ,

qui cum in forma Dei esset non rapinam arbitratus es ,

esse aequalis Deo ^

;
qualem caperent pro modo suo An
geli, et unde in coelo Potestates et Virtutes, spiritus intel
lectuales pascerentur •, homo autem infirmus et carne in
volutus jaceret in terra, nec posset ad eum pervenire pani
coelestis : ut panem Angeiorum manducaret homo ^ , e

' 1 Cor. m, 2. — 'Joan. I, i-3. — ^Philip. u, 6. — 4 Psal. lxxvu, i'-

I
 ,,^

ENARRATIO in psalmum cxxx. 179

manna descenderet ad veriorem populum Isracl* , « Ver-
)) bum caro factum est , et habitavit in nobis *. ))

X. Quapropter ipsis infirmis Paulus apostolus hoc di-

cit, quos dicit animales ct carnales « Numquid dixi me :

)) scire aliquid in vobis nisi Jesum Ghristum et hunc , ,

)> crucifixum^? Nam Ghristus erat et non crucifixus ,

))

« In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum,

)) et Deus erat Verbum. Et quia ipsum verbum caro fac-
)>

tum est, et ipsum Verlium crucifixum est sed non est ,

mutatum in hominem, homo in illo mutatus est. Mutatus

esL homo in illo , ut melior fieret quam erat, non ut in
ipsam substantiam Verbi converteretur. Per id ergo quod
homo erat, mortuus est Deus : et per id quod Deus erat
excitatus est homo, et surrexit, et ascendit in coelum.
Quidquid passus cst homo non potest dici non passus ,

Deus quia Deus erat hominem assumendo sed non est

, ;

mutatus in hominem : quomodo non potes dicere non te

passum injuriam , si vestis tua conscindatur. Et quando
quereris vei amicis vel in judicio , hoc dicis judici Gon- :

scidit me. Non dicis , Gonscidit birrum meum : sed , Gon-

scidit me. Si potuit et meruit vestis tua dici tu ,
quse non
es tu, sed vestis tuaquanto potius meruit audire caro :

Christi templum Verbi unitum cum Verbo, ut quidquid

,

in carne pateretur Deus ipse patcretur quamvis Ver-

, :

bum nec mori potuerit nec corrumpi , nec mutari nec

, ,

occidi ^ sed quidquid horum passum est, in carne passum

est. Et noh mirari quia Verbum nihil passum , est : nec
anima hominis potest pati aliquid occisa carne , dicente
ipso Domino « Nolite timere eos qui corpus occidunt
:

))animam autem non possunt occidere ^. Si anima non ))

potest occidi, Verbum Dei poterat occidi ? Et tamen quid

dicit? Flagellavit me , colaphizavit rae^ percussit me , di-
» Esod. XVI, i4- — ' Joan. i, i^. — ^ i Cor. ii, 2. — 4Matth. x, 28.

12.
 180 S. AVGISTINI EPISCOPI
Janiavit me : lolnm hoc non fit in anima ; et lamen non
dicit nisi me, proptcr unitatem consortii ipsins.
XI. Dominus ergo noster Jesus Christus panis, se fecit
liobis lac, incarnatus et apparens mortalis ; ut in eo fmi-
retur mors, et non aberraremus a Verbo, credentes in
carnem quod factum est Verbum. Hinc crescamus, ipso
lacte nutriamur antequam validi simus ad capiendum
:

Verbum, non recedaraus a fide lactis nostri. llli autem

haeretici volentes disputare de eo quod non poterant ca- ,

pere, dixerunt quia Filius minor est quam Pater, et dixe-

runt quia Spiritus sanctus minor est quam Filius et fe- ^

cerunt gradus, et immiserunt in Ecclesiam tres deos. Non

enim possunt negare Deum esse Patrem, nec possunt ne-
gare Deum esse Filium , nec possunt negare Spiritum
sanctum Deum.At si Pater Deus etFiliusDeus et Spiritus
sanctus Deus inoequales sunt et non sunt ejusdem sub- ,

stantiae non est unus Deus, sed tres dii. Disputantcsergo

5

quod capere non poterant, elati sunt insuperbiam, et

factum est in eis quod dicitur in isto Psalmo « Si non :

» humiliter animam meam

sentiebam , sed exaltavi :

)) quemadmodum cpii ablatus est a lacte super matrem

)) suam sic retributio in animam meam. » Maler enira
,

Ecclesia Dei est undc ilh separati sunt ibi lactari et nu-
, :

triri debebant, ut crescerent ad capiendum Verbum Deum

apud Deum, informa Dei gequalem Patri.

XII. Visa est hic quidem ab his, qui ante nos ista trac-

tarunt, et aha sententia, et aliustntellcctus in his verbis,

quem non tacebo Charitati Vestrae. Hoc enini dixerunt ;

Omnis superbus displicet Deo, et debet se humana anima

humihare ne Deo displiceat ct toto corde iutueri quod
, ,

dictum cst « Quanto magnus es tanto humiha lc in oni-

: ,

» nibus, et coram Deo invenies graliam^ » Scd rursus

' Ecoli. l:), "20.

 ,

ENAURATIO in psalmum cxxx. 181

sunt quiclam homines, ([ui cum audierint quia humiles
csse debent , dimittunt se, nihil voliint discere, putantes
quia si ahquid didicerint superbi erunt : et remanent in

Quos reprehendit Scriptura, dicens « Et facti

solo lacte. :

» estis non sohdo cibo ^ » Sic enim

opus habentes lacte ,

nos Deus vnlt nutriri lacte, ut non ibi remaneamus, sed

crescendo per Lac, ad solidum cibum perveniamus. Ergo
non debet homo extolJere cor suum in superbiam , sed de-
bet levare in doclrinam verbi Dei. Nam si levanda anima
non esset, non diceretur in aha voce Psahni : « Ad te,Do-
» mine, levavi animam meam*^. » Et nisi se ipsa anima
super se elVundat , non pervenit ad visionem Dei , et ad

cognitionem substantiae ilhus incommutabihs. Nam modo

cu»m adhuc in carne est, dicitur ei : « Ubi est Deus tuus ^? »

Sed intus est Deus ejus, et spiritaliter intus est, et spiri-

taliter excelsus est ^ non quasi intervaihs locorum ,
quo-
modo per intervalk loca altiora sunt. Nam si tahs altitudo
{(U.Terenda est, vincunt nos aves adDeum. Ergo intus Deus
allus est , et spiritahter altus : nec pervenit anima ut con-
ting'at eum , nisi transierit se. Nam quidquid de Deo sen-
lis secundum corpus, multum erras. Multum infans es ,

si sentisde Deo etiam secundum animam humanam, quod

Deus aut obhviscatur, aut ita sapiat ut desipiat, aul faciat
ahquid et poeniteat eum
omnia enim ista posita sunt in:

Scripturis ut nobis lactentibus commendaretur Deus

,

non ut proprie de iJlo sic audiamus ista, et intelhgamus

quasi poeniteat Deum, et modo discat aliquid quod non
noverat, et intelhgat quod non intelligebat, et reminis-
catur cjuod oblitus erat. Talia enim animre sunt,non Dei.
Nisi ergo transierit et modum
non videbit animae suse ,

quia Deus est c[uod est^ qui dixit: «Ego sum c|ui sum*.»
Itac[ue ille cui dicebatur « Ubi est Deus tuus » c[uid : ,

' Ilebr. V, 12. — ' Psal. xxiv, i. — ^ jj xli, 4- — ^ Exod. m» i^-

 ,

182 S. AUGUSTINI EPISCOPI

dixit? « Factse siintmihi lacrymse meae panis die ac nocte,
» dum
dicitur mihi quotidie Ubi est Deus tuus? » Ut :

autem inveniret Deum suum, quid egit? « H?ec meditatus

» sum inquit, et effudi super me animam meam ^. » Ut
,

inveniret Deum, effudit super se animam suam. Non ergo

sic tibi dicitur : Humilis esto, ut non sapias. Humilis esto
propter superbiam ; altus esto, propter sapientiam. Audi
evidentem sententiam de hac re : « Nolite pueri eflici men-
» tibus, sed malitia infantes estote,ut mentibus perfecti
» sitis*.»Certe explicatum est, fratresmei , ubi nos Deus
voluit esse humiles , ubi altos : humiles ,
propter caven-
dam superbiam 5 altos, propter capiendam sapientiam.
Lactare, ut nutriaris^ sic nutrire, ut crescas ; sic cresce, ut
panem manduces. Cum
enim coeperis panem manducare,
ablactaberis, id est, jam tibi non opus erit lac, sed solidus
cibus. Et hoc videtur dixisse « Si non humihter sentie- :

» bam, sed exaltavi animam meam » id est, si non mente, :

sed malitia parvulus fui. Quod significans, dixit superiora

verba : « Domine, non est exaltatum cor meum , neque in
» altum elati sunt oculi mei neque ingressus5
sum in mag-
» nis , neque in mirabilibus super me. » Ecce quia mali-
tia parvulus fui. Sed quia sensu non fui parvulus « Si :

» non humilitersentiebam, sed exaltavi animam meam » :

retribuatur mihi quod retribuitur parvulo, qui ablactatur

a matre, ut jam panem sim idoneus manducare.
XIII. Et hsec ergo, fratres, sententia non dispHcet, quia
non est contra fidem. Movet me tamen quia non tantum ,

dictum Quemadmodum qui ablatus est a lacte sic

est : « ,

» retributio in animam meam » sed additum est « Quem- : :

» admodum qui ablatus est a lacte super matrem suam

» sic retributio in animam meam. » Hic mihi nescio c[uid
tale occurrit, ut videam quia maledictum est. Ablactatur
' Psal. xLi, 4, 5. — » I Cor. xiT^ 20.
 ,

enarrAtio in psalmum cxxx. 183

enim non infans sed jam grandiusculiis. Qui autem in-
,

lirmus cst prima iniantia qure vcra infantia cst super ,

,

matrem suam cst •, si forte fuerit a jacte ablatus, extingui-

tur. Non additum est, « Supcr matrem suam.»
frustra ergo
Ablaclari enim omnes possunt crescendo. Qui crescit, et
sic ahlactatur bonum est illi qui autem adhuc super
, :

matremsuam est, perniciosum. Ergo cavendum fratres, ,

et timendum est, ne quis ante tempus ablactetur. Nam

omnis grandis puer separatur a lacte. Sed ne quis tunc a
Jacte separetur quando adhuc super matrem suam est.
,

Cum autem portatur manibus matris, qui portatus est

utero ( portatus est enim utero ut nasceretur portatur
,
,
^

manibus ut crescat ) lacte opus habet, adhuc super ma-

, ;

trem suam est.Non ergo velit tunc exaltare aniraam suam,

cum forte minus idoneus est ad capiendum cibum, sed im-
pleat prsecepta humilitatis. Habet ubi se exerceat credat :

in Ghristum , ut possit inteUigere Christum. Videre Ver-

bum non potest , capere non potest sequalitatem Verbi
cum Patre, aequalitatcm Spiritus sancti cum Palre et Verbo
nondum potest videre credat hoc et sugat. Securas est :

quia cum creverit manducabit quod non poterat ante-

,
,

quam sugendo cresceret et habet ubi se extendat. « Al- :

» tiora te ne quaesieris, et fortiora te ne scrutatus fueris : »

id est, ad quse capienda minus idoneus es. Et quid facio,
inquis? Sic remanebo? « Sed qute prrecepit tibi Dominus

» illa cogita semper '.» Quae tibi praecepit Dominus ? Fac

misericordiam, pacem Ecclesise noli dimittere, inhomine
spem noli ponere , desiderando miracula noli tentare
Deum. Si jam est in te fructus , cognoscis quia cum bonis
toleras zizania usque ad messem -,
quia cum malis ad tem-
pus potes esse , non in aeternum. Palea hic tibi mixta est
in hoc tempore in area, in horreo tecum non erit. « Haec
> Eccli, m, 22. — ' jVIaUh. xiu, 3o.
184 S. AXJGUSTINI EPISCOPI

)) tibi proecepit Dominus, illa cogita setnper. » A

quse
lactenon separaberis quoad usque super matrem tuam es j
ne prius fame moriaris, antequam panem manducare sis
idoneus. Cresce, erunt validae vires tuae et videbis quod ;

non poteras et capies quod non capiebas.

,

XIV. Quid ergo, cum videro quse non poteram capere,

jam securus ero? perfectus ero? Non, quandiu hic vivis.
Ipsa est perfectio nostra, humilitas. Audistis quo conclu-
sit modo apostohca lectio si haesit in memoria vestra
, :

quomodo ille qui accepit colaphum ne extolleretur in re-

veL^tionibus , (
quanta ei revelabantur ? )
propter ipsam
magnitudinem revelationura quia poterat extolh nisi ,
,

acciperet angelum Satanoe et tamen cui tanta revelaban-

:

tur quid ait? Fratres, ego me ipsum non arbitror ap-

,

prehendisse. Paulus dicit « Fratres ego me ipsum non: ,

)> arbitror apprehendisse^ : » qui adhoc accepit colaphi-

zanlem angelum Satanae , ne extolleretur in magnitudine
revelationum suarum'^. Quis audet dicere quia comprehen-
dit? Ecce Paulus non apprehendit, et dicit : « Non me
)) arbitror apprehendisse.Et quid ais )) , o Paule? « Ad-

» huc curro, inquit, ut apprehendam. )) Adhuc Paulus

in via est, et tu te putas in patria? « Unum autem, inquit,
» quae retro sunt oblitus. )) Hoc fac et tu , et vitam prse-
teritam malam obUviscere. Si te deleclavit ahquando va-
nitas, non te delectet. « Quae retro obhtus, inquit, in ea
» quae ante sunt extentus, secundum intentionem sequor
» ad palmam supernae vocationis Dei in Ghristo Jesu^. )>

Audio vocem Dei desuper, et curro ut appreliendam.Non

enim dimisit me in via remanere, quia non cessat alloqui
me. Ergo, fratres non cessat Deus alloqui nos. Nam si
,

cessat, quid est quod agimus? Quid est quod agunt lec-
tiones divinoe et cantica divina ? Obhviscimini ergo quae
« Pliilip. ui, i3, — »2 Cor. xu, 7. — 3 pliiljp, iii^ 12-1").
 ENARRATIO IN PSALMtJM cxxx. 185
retro sunt, et in ea qiise ante sunt vos extendite. Sic su-
gite lac , ut crescatis ad cihum. Cum ergo veneritis in
patriam ,
adhuc attendite Apostolum sequi
gaudebitis. Et
ad palmam supernae vocationis. Dicit enim « Quotquot :

» ergo perfecti, hoc sapiamus ^ » Non loquor inquit, ,

imperfectis quibus adhuc non possum loqui sapien-

,

tiam qui adhuc lacte potantur, non soHdo cibo pascun-

,

lur sed illis dico

: qui jam manducant solidum cibum.
,

Jam videntur esse perfecti, quia intelligunt aequalitatem

Verbi cum Patre adhuc non sic vident quomodo vi- :
,

dendum est facie ad faciem adhuc ex parte in senig-

, ;

mate^. Currant ergo, quia cum via fmita fuerit, tunc

rcdimus ad patriam. Currant , extendant se. « Quotquot
» ergo perfecti , hoc sapiamus : et si quid aliter sapitis ,

» hoc quoque vobis Deus revelabit. » Si forte erras in ali-

[
quo ,
quare non redis ad lac matris ? Quia si non extolli-
1
mini, quia si non exaltatiscor vestrum, quia si non ingre-

dimini in mirabihbus super vos,sedservatis humilitatem,

revelabit vobis Deus quod aliter sapitis. Si autem hoc
ipsum quod ahter sapitis, defendere vultis, et pertinaciter

astruere, et contra pacem Ecclesiae •, fit vobis maledictum

j
hoc quod dixit : super matrem cum estis et foris a lacte
separamini, foris a visceribus matris fame moriemini. Si
,
autem perseveratis in pace cathohca si quid forte aliter ,

quara oportet sapere Deus vobis revelabit humili-

sapitis ,

bus. Quare? « Quia Deussuperbis resistit, humilibus aulem

» dat graliam ^. »

XV. Ideo ad hoc conclusit hic Psalmus: « Speret Fsrael

» in Dominum, ex hoc nunc et usque in saeculum.» Quod
enim scriptum est grnece : a^To roo -ovx.y.l uo; -yj alwvc- hoc ex-
positum Ex hoc nunc et usque in sseculum. » Sed
est , «

non semper saeculi nomenhoc sseculuin significat, sed ali-

' Philip. m, i5. — »1 Cor. xiii, i2.— * Jacob. iv, G, et i Petr, v, .5.
 ,

186 S. AlJGtJSTIIfl EPISCOPI

quando seternitatem quia aeternum duobus modis intel-

:

ligitur. Usque in seternum id est aut semper sine fme

, ,

aut quousque veniamus ad ceternitatem. Hic ergo quo-

modo intelligendum est? Quousque veniamus ad aeterni-
tatem , speremus in Dominum Deum : quia cum veneri-
mus ad aeternitatem, jam spes non erit , sed ipsa res erit.

M ^fVV^^VV^^ A/V^^^VVVffVVV^ 'VVVX 'VVV^ ^Vt/V^ «VVM iVVVX^VVV^ 'VVV^ A/VV% VVV\ A/^^

ENARRA^TIO

IN PSALMUM CXXXI,

Sermo ad plebem.

I. JusTUM quidem erat, charissimi ut fratrem potius ,

audiremus collegam meum (10) pr?esentem omniljus no- ,

bis.Et modo non negavit, sed distulit. Et ideo hoc indico j

Gharitati Vestrse, ut mecum promissum teneatis. Non fuit [

autem absurdum Charitati Vestrse, ut prior obtemperarem

jubenti. Extorsit enim mihi utesset modo auditor meus,eo
sane pacto ut et ego sim ipsius quia in ipsa charitate omnes
:

ejus auditores sumus, qui unus nobis in coelo Magister est*.

Ergo animum intendite ad Psalmum, quem in ordine, sicut;
nostis tractandum habemus. Est etiam ipse praenotatus
, ,i

« Ganticum graduum » et ahquanto caeteris sub eodem

:

titulo prohxior. Non immoremur, nisi ubi necessitas

ergo
coegerit j ut totum , Dominus permiserit exphcare
si ,

possimus. Quia et vos non tanquam rudes omnia debetif

audire , ahquid et de prseteritis auditionibus adjuvare nos
( Matth. XXIII, 10.
 ENARRATIO IN PSALMUM CXXXI. 187
ilebetis, ne omnia tanquam nova a nobis dici necesse sit.

Et novi quldem esse debemus quia vetustas nobis obre- ,

pere non debet sed etiam crescendum et proficiendum

;

est. De ipso quippe profeclu ait Apostolus « Et si exte- :

» rior homo noster corrumpitur , sed interior renovatur

» de dic in diem^» Non sic proficiamus ut ex novis vete-
res eniciamur , sed ipsa novitas crescat.
Memento, Domine, David et omnis mansuetudi-
II. « ,

» nis ejus. Sicut juravit Domino votura vovit Deo Ja- ,

» cob » David secundum fidem rerum gestarum unus

"^.

homo erat, rex Israel filius Jesse. Erat quidem et ipse ,

mansuetus, sicut eum indicat atque commendat Scriptura

divina, et ita mansuetus ut nec persecutori suo SaLili ma-
lum pro malo reddiderit^. Servavit autem erga eum tan-
tam humilitalem ut illum regem fateretur, se autem,

canem. Et non proterve, nec superbe cum esset in Deo ,

potentior, respondebat regi : sed eum placare potius af-

fectabat humibtate ,
quam concitare superbia. Etiam in
potestate datus est ei Saiil, et hoc a Domino Deo ut , ci

laceret quid([uid vellet. Sed quia non prseceptum erat illi

iit occideret, sed tantum in potestate datus illi erat (li- ,

cet autem bomini uti potestate sua ;

) ad lenitatem potius
deflexit quod ei Deus concessit. Qui si vellet occidere, ca-
reret inimico , sed quomodo diceret : « Dimitte mihi de-
» bita , sicut et ego dimitto debitoribus mcis^ ? » In spe-
luncam intravit Saiil ubi erat David, nesciens quod illic

esset David ^ : ad necessaria ventris ille intravit. Surrexit

David sensim et lente post ipsum praecidit illi de veste ,

pannicukim, quem illi ostenderet, ut nosset quia illum

habuerat in potestate •, et non necessitate , sed voluntate
pepercerat , et noluit occidere. Forte ipsam mansuetudi-
' » 2 Cor. IV, iG. ~ » Psal. cxxxi , i, 2. — ^ i Reg. xxiv, 4> ®'c, —
A Matth. VI, 12. — 5 I Reg. xxiv, 4«
188 ' S. AUGUSTINI EPISCOPI
nem commendavit modo dicens : « Memento Domine,
,
j

'

» David, et omnis mansuetudinis ejus. » Hoc secundum

rerum gestarum fidcm quam Scriptura divina, ut dixi- ,

mus, continet. Sed solemus in Psalmis non ad litteram

attendere, sicut in omni proplietia, sed per litteram scru-
tari mysteria. Et meminit Charitas Yeslra, quia cujusdam

liominis vocem in omnibus Psalmis solemus audire qui :

iinus habet caput et corpus. Caput autem in coelo est,

corpus in terra. Sed quo praecessit caput, et corpus se-
cuturum est. Et jam non dico quis caput sit , qui corpus
sint : quia scientibus loquor.
Tll.Commendatur ergo humilitas David, commendatur
mansuetudo David et dicitur Deo « Memento, Domine,
; :

» David et omnis mansuetudinis ejus. » Ad quam rem

,

« Memento Domine David ? Sicut juravit Domino^ vo-

, ,

» tum vovit Deo Jacob. » Ergo ad hoc memento ut im- ,

pleat quod promisit. Ipse David vovit tanquam in potes-

tate habens et rogat Deum ut impleat quod vovit. Est
,

devotio voventis, sed est humihtas deprecantis.Nemoprae-j .

suraat viribus suis se reddere quod

Qui te horta- voverit.
P'
tur ut voveas , ipse adjuvat ut reddas. Quid ergo vovit
videamus , et hinc intelhgimus quemadmodum sit acci-
piendus in figura David. David autem interpretatur,manu
fortis.Erat enim magnus belligerator. Praesumens quidem[
de Domino Deo suo , confecit beHa omnia, prostravit om-
nes inimicos suos, Deo se adjuvante, quemadmodum se
habebat ilhus imperii dispensatio praefigurans tamen : for-
tem manu quemdam ad debeHandos inimicos diabokim ,

Hos autem inimicos Ecclesia debellat. Et

et angelos ejus.
quomodo debellat ? Mansuetudine. Mansuetudine enim
ipse rex noster vicit diabokim. Soeviebat ille, iste sufFe-
rebat. Victus est qui saeviebat , vicit qui suflcrebat. Iii

ista mansuetudine corpus Christi,quod est Ecclcsia, vin-i

 ,
:

EWARUATIO 1N 1'SALMUM cxxxi. 189

cit inimicos. Sit manu fortis, opcrando vincal. Cum au-
tem corpus Christi cst c;t templum, ct domiis, ct civitas :

et ille qui caput corporis est , et habitator domusest, ct

sanctiHcator templi est, et rcx civitatis est. Quomodo Ec-'

clesia omnia illa , sic Christus omnia ista. Quid ergo vo-
vimus Deo, nisi ut simus tcmplum Dei.^ Nihil gratius ei

possumus oirerre, quam ut dicamus ei quod dicitur in

Isaia : « Posside nos ^m Et quidem in istis possessionibus
terrenis patrifamilias praestatur, quando ei datur possessio
non sic est possessio quoe est Ecciesia : ipsi possessioni

prsestatur , ut a tali possideatur.

IV. Quid ergo dicit Domino, votum : « Sicut juravit
» vovit quod votum. Jurare est
Deo Jacob. » Videamus ,

autem firme promittere. Attendite votum hoc id cst, ,

quod voverat quo ardore voverit quo amore quo dcsi- , ,

derio et tamen ad hoc implendum Dominum deprecatus

:

est dicens « Memento Domine David et omnis man-

: , , ,

» suetudinis ejus. » In hac mansuetudine votum vovit

ut sit domus Dei « Si introiero in tabernaculum domus

:

)) meoe, si ascendero super lectum stratus mei.Si dedero

» somnum oculis meis. Parum visus est dicere « Som- )> :

» num oculis meis. Et palpebris meis dormitationem Et ,

» requiem temporibus meis Quoad usque » si dedero , «

» inveniam locum Domino, tabernaculum Deo Jacob'^. »

Ubi quoerebat locum Domino ? si mansuetus erat in se ,

Quomodo est enim locus Domini ? Audi Pro-

quserebat.
phetam « Super quem requiescet Spiritus meus Super
: 'i

» humilem, etquietum, et trementem verba mea ^. » Vis

esse locus Domini? Esto humilis, et quietus, et tremens

verba Dei , et tu ipse efiicicris quod quaeris. Si enim in te

non quod quaeris in altero quid tibi prodest ? Opera-

fiat ,

tur quidem Deus aliquando per Evangelistam salutem al~

« Ijai. XXVI, i3. — * Psal. cxxxi, 3-J. — ' Isai. lxvi, 2.
 ,

190 S. AUGtJSTINI EPISCOPI

terius tantum, non facit et fit per linguam

si ipse dicit et :

ejus in alio Domino non autem fit ipse locus Do-

locus ,

mino. Qui autem quse docetbene facit, et sic docet, fit

locus Domino cum eo quem docet quia omnes credentes 5

unum locum faciunt Domino. In corde enim liabet locum

Dominus quia unum cor est omnium in charitate copu-
:

latorum.
V. Quam multa millia crediderunt fratres mei , ,

quando rerum
pretia suarum posuerunt ad pcdes Apos-
tolorum^ Sed quid de illis dicit Scriptura? Certe facti
sunt templum Dei^ non tantum templum Dei singuh, sed
et omnes templum Dei simuL Facti sunt ergo locus Do-
mino. Et ut noveritis quia unus locus factus est Domino
in omnibus, Scriptura dicit, « Erat illis anima una et cor
» unum in Deum^. » Multiautem ne faciant locum Do-

mino, sua quaerunt, sua diligunt potestate sua gaudenty ,

privatum suum concupiscunt. Qui autem vult facere lo-

cum Domino, non de privato, sed de communi debet
gaudere. Hoc illi fecerunt de rebus suisprivatis, fecerunt
illas communes. Quod habebant suum numquid amiser^ ,

runt? Sisoh haberent, et unusquisque suumhaberet; hoc

solum haberet, quod suum habebat cum autem quod :

proprium erat, commune fecit et ea quae erat cseterorum^^

ipsius facta sunt. Intendat Charitas vestra. Quia propter

illa quge singuh possidemus, existunt htes, inimicitiae
discordiae, bella inter homines, tumultus, dissentiones
adversum se, scandala ,
peccata , iniquitates , homicidia.j
Propter quae? Propter ipsaquce singuli possidemus. Num-
quidpropter istaquae communiter possidemus, litigamus?
Aerem istum communiter ducimus solem communiter ,

omnes videmus. Beati ergo qui sicfaciunt locum Domino,

ut privato suo non gaudeant. Talem ergo describcbat
• Act. IV, 35. — a Ibid. 32.
j
 ,

ENARRATIO IN PSALMUM cxxxi. 191

iste, qui dicebat, « Si introiero in tabernaculum domus
)) meae. » Privatum hoc erat. Sciebat privato se im-
pediri, ne faceret locum Domino, et ea commemorat
quae ad seipsum pertinebant. « Non introibo in taberna-
» culum domus mese, donec inveniam? » quid cum inve-
neris locum Domino, intrabis in tabernaculum tuum? An
ipsum erit tabernaculum tuum ubi inveneris locum Do- ,

mino? Quare? Quia ipse eris locus Domini, et cum eis

qui fuerint locus Domini unum eris. ,

VI. Abstineamus ergo nos, fratres, a possessione rei

privatse 5 aut ab amore , si non possumus a possessione 5

et facimuslocum Domino. Multum est adme, ait aliquis.

Sed vide quis sis facturus locum Domino. Si vellet apud
te hospitium habere ahquis senator non dico senator ,

procurator ahcujus magni secundum soeculum, et diceret,

Oftendit me quiddam m domo tua etsi amares hoc au- : ,

ferres tamenneeum offenderes, adcujus amicitiam ambi-

res.Et quid tibi prodest hominis amicitia? Forte ibi non
solum nullum auxilium, sed et periculum invenires.Nam
multi non perichtabantur antequam majoribus junge-
rentur : exoptarunt majorum amicitias, utmajora pericula
incurrerent. Securus optaamicitiamChristi. Hospilari apud
te vult, fac illi locum. Quid est, Fac illi locum? Noli
awiare teipsum illum ama. Si te amaveris, claudis contra
,

iJlum : si ipsum amaveris aperis illi. Si autem aperueris

,

et intraverit, non peries amando te, sed invenieris cum

amante te.

VII. « Si introiero in tabernaculum domus meae, si

^
» ascendero super lectum stratus mei. » Privata enim res
ipsa, ubi homo acquiescit, superbos facit : ideo dixit,
« Si ascendero. » In re, quam privatam quisque possidet,
necesse est superbus sit. Inde seenim tendit homo ad
hominem,cum ambo sint caro. Quid est homo, fratres?
192 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Caro. Etcjuid est alter homo? Altera caro. Et tamen caro
tlives extendit se contra carnem pauperem •
quasi aliquid
illa caro attulerit quando nata est, aut ali({uid aufcrat

([uando moritur. Ad hoc plushabuit, ut plus tumeret.

Iste autem qui vuit invenire locum Domino , dicit, « Si

» ascendero super lectum strati raei.

Vlll. « Si dedero somnum ocuKsmeis. » Multi enim,

cum dormiunt , non faciunt locum Domino. Tales excitat
Aposlolus : « Surge qui dormis, et exurge a mortuis, et
» illuminabit te Christus^ » Nos autem » Etalioloco,
» sumus, vigilemus, et sobrii simus nam qui
([ui diei -.

» dormiunt nocte dormiunt et qui inebriantur nocte

, ^ ,

» ebrii sunf^. » Noctem dicens iniquitatem, in qua illi

obdormiunt cupiendo ista terrena. Et omnes istae felicita-

tes c[U8e videntur ssecuU, somnia sunt dormientium. Et

c[uomodo qui videt thesauros in somnis dormiens dives ,

est^ sed evigilabit, et pauper erit sic omnia ista vana :

hujus saeculi, de quibus homines gaudent, in somno gau-

dcnt evigiiabunt c[uando nokmt, si non modoevigilant
:

([uando utiJe est; et invenient somnia fuisse illa et tran- ,

somnium exurgcntis.»
sissc, sicut dicit ScripLura, « Veluti

Et aho loco, « Dormierunt somnum suum, et nibil inve-

» nerunt omnes viri divitiarum in manibus suis^. Dormie-

» runt somnum suum finitus est somnus et nihij inve-

, ,

» nerunt in manibus suis; » ([uia in somnis videbant di-

vitias transitorias. Iste ergo qui vult invenire locum Do-
mino , dixit etiam., « Si dedero somnum oculis meis. »
Sunt autem c[uidam qui non dormiunt, sed dormitant.
Aliquantum retrahunt se ab amore temporalium et rursus ,

revolvuntur in eum ;
quasi dormitantes^, caput crebro in-
clinant. Evigila, cxcute somnum^ dormitando casuruses.
Non vult Psalmus, ocuhs suis dare somnum, nec palpe-
' Epbes.v, i4.— ^ 1 Thess. v, 5, etc. — 3 psal. lx\u, 20.

L.
 enabrAtio in psalmum cxxxi. 193
bris clormitationem , eum qiii vult invenire locum Domino.
IX. « Et requiem, inquit, temporibusmeis. » Are([uie
temporum somnus venit ad oculos. Tempora circa oculos
sunt. Veluti futurus somnus gravedo temporum est. Nam ,

hominibus dormituris gravari tempora incipiunt et cum •,

senserint sibi gravari tempora jam imminet somnus qui ,

:

si dandus dant requiem temporibus suis, et

est oculis ,

venit somnus si non dederint requiem temporibus suis ,

•,

non venit somnus. Cum ergo coeperit te aliquid temporale

delectare ad peccatum ,
jara gravantur tibi tempora. Vis
evigilare, etnon dormire, nec dormitare? Noli tecredere
tali delectationi : majores dolores habebit quara suavita-
tes. Ista cogitatione quasi confricans frontem, excutis
somnum, locum Domino.
et paras

X. « Donec inveniam locum Domino, tabernaculum

» Deo Jacob. » Quanquam aliquando dicitur tabernacu-

lum Dei domus Dei et domus Dei taliernaculum Dei

, :

distinctius tamen accipitur fratres charissimi taberna- , ,

culum Ecclesia secundum hoc tempus domus autem Ec- 5

clesia coelestis Jerusalem; quo ibimus. Tabernaculum

enim tanquam militantium et pugnantium tabernacula 5

raihtum in procinctu in expeditione unde contuber-

, 5

nales dicuntur quasi tabernacula eadem ha-

milites,
bentes Quandiu ergo habemus hostem
et habitantes.
cum quo pugnemus, tabernacuium Deo facimus. Cum
autem transierit tempus pugnae et venerit pax illa quae ,

praecellit omnem intellectum, sicut dicit Apostolus, « Et

» pax Christi quae praecellit omnem intellectum ^ •, »

quantumcumque enim cogitaveris de pace illa, minus

eara capit animus adhuc in ista corporis gravedine cons-
titutus : cum venerit illa patria, jam domus erit, nullus

adversarius tentabit , ut tabernaculum vocetur. Non pro-

' Philip. IV, 7.

cxix. 13
194 S. AtGUSTlNl EPISCOPI
cedemus acl pugiiandum sed permanebimus ad laudan-
,

dura.Quid enim dicitur de illa domo? « Beatiqui habitant

» in domo tua, in SLecula sseculorum laudabuut te^ » In

tabernacuio adhuc gemimus, indomolaudabimus. Quare?

Quia gemitus est peregrinantium iaudatio jam in patria
,

commanentium. Hic primo quaeratur tabernaculum Deo

Jacob.
XI. « Ecce audivimus eaminEphrata. » Quam « Eam? »
Sedem Domini. « Audivimus in Ephrata. Invenimus eara
» in campissaltuum'^.» Ibi audivit, ubi invenit: an ahbi au-
divit, et alibi invenit? Quaeramus ergo quid sit « Ephrata,»
ubi audivit:item quaeraraus quidsit «In campis saltuum,»
ubi invcnit. Ephrata verbum hebraeum, interpretatur
latine speculum, sicut tradiderunt qui verba hebraea in
Scripturis posita in aUam hnguam transtulerunt, ut ad
nos perveniret intellectus. Nara ex hebrgea transtulerunt
in graecam , et ex groeca translata sunt nobis in latinam.
Fueruntenim qui vigilarentin Scriptuiis.Si ergo Ephrata
speculum, ilia domus quae inventa est in campis saltuum,
in specuio audita est. Speculum imaginem liabet. Omnis
proplietia iraago futurorum. Domus ergo Dei futura, in
imagine prophetiae praedicata est. Audivimus enim illara

in speculo, idest, « Audivimus inEphrata. Invenimusin

» campis saltuum. » Qui sunt campi saltuum? Campi

sylvarum. Non cnim quemadmodura vulgodicitur, Saltus

ille, verbi gratia, centurias habens tot. Saltus proprie,

locus adhuc incultus et sylvester dicitur. Nam et quidam

codices « In campis sylvae » habent. Qui ergo erantcampi
saltuum, nisi gentes incultoe? Qui erant carapi saltuura i,\

nisi ubi adhuc vepres erant idololatriae? Sic tamen quo-

modo vepres ibi erant idololatriae, ibi invenimus locumi

Domino, tabernaculum Deo Jacob. Quod « Audivimus in
" Psal. Lxxxiu, 5. — • Id. cxxxr, 6.
 enarratio in psalmum cxxxi. 195
» Ephrata , invenimus in campis saltuum : » quod prae-
dicatum est in imagine Judoeis , maniiestatum est in fide

Gentium.
XII. « Intrabimus in tabernacula ejus^. » Cujus Do-
mini Dei Jacob. Qui intrant ut inhabitent, ipsi sunt qui
uitrant ut inhabitcntur. In domum tuam ut inhabites
intras, in domum Dei ut inhabiteris. Est enim melior Do-
minus, qui cum te coeperit inhabitare, beatum te laciet.
Nam si tu ab illo non inhabiteris, miser eris. In sua po-
testate esse voluit ille fihus, qui dixit, « Da mihi partem
)) patrimonii qute me tangit-. )) Bene servabatur apud
patrem , ne cum meretricibus dissiparetur. Accepit, facta
est in ejus potestate : profectus in regionem longinquam,
etfudit oinnia cura meretricibus. Passus est tandem fa-
mem, recordatus est patrem, reversus est, ut pane satu-
raretur. Ergo intra , ut inhabiteris 5 et non quasi tuus sis,

sed ilHus. « Intrabimus in tabernacula ejus. )>

Adorabimus in loco, ubi steterunt pedes ejus.

XIII. « )>

? Domini, an ipsius domus Domini ? Domus

Cujus pedes
enim Domini est ubi dicit quia debet adorari. « Adora-
,

» bimus in loco, ubisteterunt pedes ejus. Praeterquam )>

domum suam non exaudit Deus ad vitam ceternam. Ille

,

enim ad domum Dei pertinet qui est in charitate com- ,

paginatus lapidibus vivis. Qui autem charitiitem non ha-

buerit, ruinam facit et illo ruente domus stat. Nemo : ,

enim minetur domui ubi esse quasi lapis ccepit, si ruere

,

*voluerit, quasi ahquid domui noceat. Sic enim superbie-

rat et primus populu.s Judoeorum dicens Neque enira , ,

fraudaturus est Deus patrem Abraham cui promisit tanta ,

de semine ejus et faciebant omnia mala tanquam securi

de polhcitatione Dei quod non pro illorum meritis qui
,

scelera faciebant , sed pro meritis Abrahse parceret eis ,

•>- » Psal. cxxxi, 7. — * Luc. xv, 12.

i^
13.
 ,

196 S. AUGUSTINI EPISCOPI

et c[ualescumc|uc malos lilios Abrahae cougregaret in do-

mumsuamadvitam teternam. Sedc[uid Joannes? « Gene-
» ratio, inc[uit, vi[")erarum '. » Quando adillum venerunt
ipsi filii Abraha3, ut baptizarenlur in ac[ua poenitentite,
non eis dixit Generatio Abrah£e, sed viperarum. Tales
, ,

enim erant , quales quos imitabantur non fdii Abrahas :

sed fdii Amorrhsei , Chanansei , Gergessei , Jebusaei , et

omnium c[ui offenderunt Deum. Ipsorura fdii erant, c[uia

ipsorum facta sectabantur. « Generatio viperarum quis ,

» ostendit vobis fugere a ventura ira? Facite ergo fruc-

» tum dignum poenitentiae. Et ne dixeritis, Patrem habe-
» mus Abraham. Potens est enim Deus de la[oidibus istis
» suscitare fdios Abrahae ^. » Nescio c[uos lapides tunc
videbat incampis saltuum, unde suscitati sunt fdii Abrahae.
Filii enim magis qui fidem imitati sunt, c[uam qui de carne
nati sunt. Nemo ergo minetur domui Dei , c[uasi dicat

Subtraho me, et ruet domus. Bonum est enim illi ut cooe-

dificetur, et habeat charitatem. Nam si i[3se rucrit, stabit

domus. Itaque , fratres , in his est domus Dei quos prae- ,

destinavit et preescivit perseveraturos. De illis dictum est,

« Ubi steterunt pedes ejus. » Sunt enim qui non perse-
verant, nec stantpedes ejus in eis. Non sunt ergo ipsi Ec-
clesia : non ipsi pertinent ad illud modo tabernaculum ,

tunc domum. Sed ubi steterunt pedes ejus? « Quoniam

» abundavit iniquitas, refrigescet charitas multorum ^. »
In his in quibus charitas refrigescit, non stantpedes ejus.
Sed quid secutus est? « Qui autem perseveraverit usque
» infinem, hic salvus erit*. Ecce in quibus steterunt
pedes ejus : in eo loco adora , id est , de talibus esto in i
quibus steterunt pedes Domini.
XIV. Si autem de ipsadomo intelligere volueris , « Ubi j
,

» steteruntpedes ejus » domus pedes : tui inChristostent. I

|'

t MaUh. 111, 7. — * Ibid. 8,9. — ^ IJ. xxiv, 12. — ^ Ibid. i3.

 ,,,

ENA.KRATIO IN PSALMXJM CXXXI. 197

Tunc aiitem stabunt pedes, si perscveraveiis in Christo.
Ouid enim dicitur de diabolo? « Ille homicida erat al) ini-
))tio, et in veritate non stetit^ Diaboli ergopedes non ))

steterunt. Item de superbis quid dicit? « Non veniat mihi

)) pes superbife, et manus peccatorum non moveat me.
)) Ibi ceciderunt qui operantur iniquitatem, expulsi sunt,
» nec potuerunt stare"-. )> Ergo domus Dei , cujus pedes
stant. Unde ille gaudens Joannes quid ait? « Qui habet
)) sponsam sponsus est amicus autem sponsi stat et audit ,

)) eum. Si non stat non audit eum. Et gaudio gaudet ,

)) propter vocem sponsi ^. » Merito stat, quia propter vo-

cem sponsi gaudet. Nam si propter vocem suam gaude-
ret, caderet. Jam videtis ergo quare ceciderint , (|ui ad
vocem suam gaudent. Amicus enim ille sponsi dicebat
« Hic est qui baptizat^. Quidam dicunt Nos baptiza- )> ,

mus. Ad vocem suam gavisi stare non potuerunt et non :

pertinent ad istam domum , de qua dicitur, « Ubi stete-

)) runt pedes ejus. ))

XV. « Exurge, Domine, in requiem tuam^. » Domino

dormienti dicit « Exurge. » Jam nostis quis dormivit
, et ,

quis resurrexit. Ipse enim quodam loco dicit in Psalmo

« Dormwi conturbatus^. » Bene illi dicitur, « Exurge ,

» Domine in requiem tuam. » Jam non conturbaberis

, :

« Quia Christus surgens a mortuis jam non moritur ,

» et mors ei ultra non dominabitur'. » Ipsius est vox in

alio Psalmo « Ego dormivi et somnum cfjepi
: , ct exur-
» rexi quoniam Dominus suscipiet me ^. » Ipse dormivit,
,

ipsi dicitur, « Exurge, Domine in requiem tuam, tu et ,

» arca sanctificationistuoe. » Id est, Exurge, utexurgat et

arca sanclificationis tuae, quam sanctificasti. Ipse caput
nostrum •, arca ejus , Ecclesia ejus : surrexit prior, surget

• Joan. VIII, 44- — * I'^^'- x^^v, 1-2, i3. — ' Joan. Jii, qq. — 4 Ibid. 26.
~ 5 psal. cxxxi, 8.-6 lil. Lvi, 5. — 7 Roni. vi, 9. — ^ Psal. ni, 6.
 198 S. AUGUSTINI EPISCOPI
etEcclesia. Non autem auderet sibi surrectionem corpus
promittere, nisi prius resurgeret caput. « Exurge, Domine,
» in requiem tuam , tu et arca sanctificationis tunc. » Et
corpus Christi quod ex Maria natum est, intellectum
est a quibusdam arca sanctificationis ut hoc diceret, :

«Exurge, Domine, in requiem tuam, tu et arca sanctifi-

M cationis tuae » Cumcorporeexurge, ut palpent qui non
•,

credebant. « Exurge Domine , in requiem tuam tu et , ,

» arca sanctificationis tuse. »

XVI. « Sacerdotes tui induantur justitiam , et sancti
» tui Isetentur^. » Te exurgente a mortuis, et eunte nd
Patrem, « Regaleillud sacerdotium induatur fidem ;
quia,
» Justus ex fide vivit- : » et accepto pignore Spiritus sancti,
laetentur membra spe resurrectionis ,
quae prtecessit in
capite. Eis enim Apostolus dicit, « Spe gaudentes ^ »
XVII. « Propter DdviH servum tuum^ ne avertas faciem
» Christi tui *. » Hoc Deo Patri dictum est « Propter Da- ,

» vid servum tuum ne avertas faciem Christi tui. » Cru-

,

cifixus est Dominus in Judsea 5 crucifixus est a Judseis 5 ab

ipsis turbatus dormivit. Inter quorum ssevientium manus
dormivit, ad eos judicandos surrexit : et dicit quodara

loco : « Et suscita me, et reddam iliis^. » Et reddidit, et

redditurus est. Nam quanta postea Judaei passisuntoccisp,
Domino noruntipsi. De ipsa civitate, ubi illum occiderunt,
omnes expulsi sunt. Quid ergo, etiam de stirpe David
omnes perierunt, et de tribu Juda ? Non nam credide- :

runt inde aliqui , et multa millia horainum crediderunt

inde, et hocjampost resurrectioncm Domini. Srevierunt,
ut crucifigerent, etpostea cocpcrunt videre fieri miracula
in nqmine Crucifixi 5 et plus contrerauerunt tantum posse
ejus nomen ,
qui quasi inter manus eorum nihil poterat 5

' Psal. csKxi, 9. — » Rotn. i, 17. — ^ ij. xn, 12. — 4 Psal. cxxxi, lo.'
— 5 I(J. XL^ u.
 ,
:

enabbAtio m psAlmum cxxxi. 199

et compnncti corde jam credentes Divinitatem occiiltam
fuisse in illo^ ([iiem cseteris similem hominibiis putave-
runt, etconsilium petentes ab Apostolis, audierunt, « Agite
» poenitentiam , et baptizetur unusquisque vestrum in
» nomine Domini nostri Jesu Christi'^. » Ergo quia ad
judicandos eos, a quibus crucifixus est, surrexitChristus,

el avertit faciem suam a Judseis, et convertit ad Gentes;

tanquam rogatur Deus propter reliciuias Israel, et dicitur
ei, « Propter David servum tuum, ne avertas faciem

» Christi tui. » Si palea damnata est, frumenta colligantur.

« Reliquise salvae fiant^, » sicut dicit Isaias. Et plane factae
sunt reliquine salv."* : inde erant duodecim Apostoli, inde
plus quam quingenti fratres, quibus se Dominus demons-
* inde tot millia baptizata,
travit post resurrectionem :

qure pretia rerum suarum ante pedes Apostolorum pone-

bant ^. Ergo impletum est quod hic rogatus est Deus
« Propter David servum tuum , ne avertas faciem Christi
» tui. »
XVIII. « Juravit Dominus David veritatem et non ,

» poenitebiteum^. » « Juravit?» Promissum per

Qui est,
se ipsum firmavit Quid est, «Non poenitebit eum? » Non
mutabit. Non enim dolorem poenitentiae patitur Deus, aut
quo erravit. Sed
in aliquo fallitur, ut velit corrigere in
quomodo hominem cum mutare vult quod fecit poenitet,
sicubi audis quia poenitet Deum, mutationem ipsam spera.
Aliter illam facit Deus, quamvis nomine poenitentise ap-
pellet, aliter tu. Tu enim facis, quia erraveras : ille au-
tem facit ,
quia vindicat, aut quialiberat. Mutavit regnum
Saiil , cum poeniteret eum , sicutdictum est. Et in eo ipso
loco ubi Scriptura dicit, « Poenituit eum : » ibi paulo post
' Act. 11, 3-. — » Ibkl. 38. — 3 isj,\- X, 21. — 4 Rom. is, 27, et i Cor.
XV, G. — 5 Act. II, 4i) ct IV, 34. — ^ Psal. cxxxi, 11.
 ,

200 S. AUGUSTINI EPISCOPI

dicitur , « Non enim sic est ut homo, ut poeniteat eum ^ »

Cum ergo mutat opera sua per incommutabile consilium

suum ^
propter ipsam, non consilii, sed operis mutationem,
poenitere dicitur. Hoc autemsic promisit, ut nonmutaret.
Quomodo dicitur et Dominus et non
illud, « Juravit ,

» pcenitebit eum^ Tu es sacerdos in seternum secundum

» ordinem Melcbisedech^. » Sic et hoc quia ita promissum

est ut non mutaretur

, quia necessario futurum erat et
,

permansurum dixit « Juravit Dominus David veritatem,

5 :

» et non poenitebit eum Ex fructu ventris tui ponam :

» super sedem tuam. » Poterat dicere, « Ex fructu fe-

» moris tui ^.» Quare,« Ex fructu ventris, » voluit dicere?

Et illud quidem si diceret, verum diceret : sed significan-

tius dicere voluit, « Ex fructu ventris ; » quia de foemina
natus est Christus ,
quo vir non accessit.
XIX. Quid ergo ? « Juravit Dominus David veritatem
« Ex fructu ventris tui ponam super sedem tuam Si :

» custodierint fihi tui testamentum meum , et teslimonia

» mea hrec quae docebo illos^ et filii eorum sedebunt us-
» que sedem tuam'*. » Si fihi tui cus-
in aeternum super
todierint, et fihi eorum sedebunt in seternum. Meritum
fihis parentes faciunt. Quid si fdii ipsius custodirent et ,

filii eorum non custodirent ? Quare ad meritum patrum

promittitur beatitudo fdiorum? Quid enim ait, « Si cus-

» todierint fUii tui, et fdn eorum sedebunt in aeternum » :

(non ait, Si custodierint fihitui, sedebunt super sedem

tuam etsi custodierint fiHi eorum et ipsi sedebunt super
; ,

sedem tuam sed ait « Si fdii tui custodierint et fihi

: , ,

» eorum sedebunt super sedem tuarn ) nisi quia fiiios :

hic vokiit intelhgi fructus ipsorum? « Si fdii tui, inquit,

• I Rcg. XV , II et 99. — » Psal. cix ,4« — * Luc. 11, 7.-4 Psal.

CXXXI, II, 12.

 ENARRATIO IN PSALMUM CXXXI. 201
» custodierint legem meam, et mandata mea h?ec qnse
» docebo eos, servaverint filii tui; et filiieorum sedebunt
» super sedem tuam » id est, liic erit fructus ipsorum,
:

ut sedeant supersedem tuam. Modoenim, fratres, omnes

qui laboramus inGhristo,omnesquicontremiscimus verba
ipsius qui quomodocumque conamur facere voluntatem
,

ipsius, et ingemiscimus petentes ut adjuvet nos ,

quo
impleamus quod jubet, numquid. jam sedemus in illis

sedibus beatitudinis ,
quae nobis promiltuntur? Non : sed
mandata tenentes speramus hoc futurum. Ipsa spes tan-
quam in fiUis dicta est : quia hominis in hac vita viventis
spes fihi sunt, fructus fihi sunt. Propterea et homines
excusantes avaritiam suam, dicunt se fihis suis servare quod
servant ; et nolentes dare inopi, pietatis nomine se excu-

sant quia fihi eorum spes eorum sunt. Omnes homines

,

enim qui secundum hoc saeculum vivunt spem suam di- :

cunt , fihos generare et relinquere. Ideo nomine fihorum

spem ipsam posuit, et ait _,
« Si custodierint fihi tui testa-

» mentum meum, et testimonia mea haec quse docebo

» illos ; et fihi eorum sedebunt sedem in seternum super
» tuam » id est tales fructus habebunt ut spes eos
: , ,

non fallat ut illuc veniant quo sperant se venturos. Modo

,

ergo tanquam patres sunt homines spei futurae cum , :

autem adepti fuerint quod sperant fihi sunt quia illud , •,

quod adipiscuntur pepererunt et generaverunt in ope-

,

ribus suis. Et hoc ilhs servatur in posterum ,

quia et ipsa
posteritas in fihis appellari solet.
XX. Aut si fiiios ipsos homines accipis , intelhge et de
ipsisdictum, « Si custodierint fihi tui testamentum meum,
» et testimonia mea haec quae docebo eos ut iste : » sit

sensus, « Si custodierint fihi tui testamentum meum , et

testimonia mea haec quj» docebo illos , et fihi eorum ,

»

id est , si custodierint : ut hic subdistinguas , et deinde

202 s. Attgustini episcopi

inferas, « Sedebunt in reternum super sedem tuam, » id

est, et filii tui et filii eorum , sed omnes si custodierint.
Quid ergo non custodierint? periit promissio Dei? Non
si :

sed ideo dictum est, et ideo promissnm est quia praevidit ,

Deus quid nisi credituros? Sed ne aliquis quasi minaretur

: ,

promissis Dei et in potestate sua vellet ponere quod pro-

,

misit Deus ut impleretur; ideo et « Juravit » dixit. In

quo ostendit, quia sine dubio venturum est. Quomodo
ergo posuit ibi « Si custodierint ? » Ne jam glorieris de
,

promissis et dimittas te non custodire. Tunc eris filius

,

David si custodieris si autem non non eris fdius David.

, : ,

Filiis David promisit Deus. Noli dicere, Filiussum David,

si degeneras. Si Judsei illud non dicunt ,
quide ipsastirpe
nati sunt : ( imo dicunt illud , sed delirant. Aperte enim
Dominus ait, « Si filii Abrahse estis, facta Abrahae facite^»
Inde illos negavit fdios, quia facta non faciebant. ) nos
quomodo nos dicimus filios David ,
qui de ejus stirpe non
sumus secundum carnem? Restat ut fiHi non simus, nisi

imitando fidem , nisi colendo Deum , sicut ille coluit. Si

ergo quod tibi per stirpem non speras ,
per facta non vis

assequi; quomodo in te complebitur, quia sedebis super

sedem David? Etsi non in te complebitur putas quia non ,

complebitur? Et quomodo invenit eam in campis saltuum?

Et quomodo steterunt pedes ejus? Qualiscumque ergo fue-
ris , illa domus stabit.
XXI. « Quoniam elegit Dominus Sion ,
praeelegit eam
» in habitationemsibi'^. » Sion , ipsa estEcclesia, ipsa est
et illa Jerusalem, ad cujus pacem currimus, qure non in
Angelis, sed in nobis peregrinatur ,
quae ex parte meliore
expectat partem redituram : unde nobis Litteroe venerunt,
quae quotidie recitantur. Ipsa civitas, ipsa est Sion ,
quam
praeelegit Dominus.
' Joan. vni, Sg.^— ' Psal, cxwi, i3.

li
 »

enAkrAtio in psalmum cxxxi. 203

XXII. « Usec ref|uies mea in saecula sseculorum^ Jam
•»

Dei vcrba sunt. « Recjuies mea, » ibirequicsco. Quantum

i}OS amat Deus, fratres, ut quia nos requiescimus , se

dicat requiescere. Non enim ipse aliquando turbatur , aut

sic requiescit : sed ibi sc dicit re([uiescere ,
quia nos in illo

re(|uiem liabebimus, « ilic habitabo, quoniam praeelegi

» eam. »

XXIH. « Viduam ejus bcnedicensbenedicam, et paupe-

•» res cjus saturabo panibus'-. » Omnis anima qure intei-
ligit se desertam omni auxilio , nisi solius Dei , vidua est.

Quomodo enim Apostolus describit vidaum? « Quae autcm

» vere vidua est et desolata, speravit in Dominum. '>

Agebat autem de istis viduis, quas omnes dicimus in Ec-

clesia. Dixerat autem , « Quse in deliciis agit vivens mor-
,

)) tua est : » et non illam numeravit inter viduas. Des-

eribens autem viduas sanctas ,
quid ait ? « Quse autem
» vere vidua estetdesolata, speravit in Dominum, et per-
» sistit in precibus et obsecrationibus nocte ac die. Ibi
» subjecit.Qua? autem in deliciis agit, vivens mortua est".
ergo Unde vidua est.^ Quia non habct auxilium ahunde,
nisi solius Dei. Ille quse habent viros, cpiasi superbiunt de
auxiho virorum : deserta? videntur viduae, et robustius est
auxihum earum. ErgototaEcclesia una viduaest, siveinvi-
ris, sive in foeminis, sive in conjugatis, sive in maritatis foer
minis, siv(» in adolescentibus , sive in senibus , sive in vir-
ginibus : omnis Ecclesia una vidua est, deserta in hoc sse-

culo ; si sentit illud, suam tunc enim

si novit viduitatem ,

auxihum proesto est ilH. Nonne agnoscitis istam viduam

in Evangeho fratres mei, cum diceret Dominus oportere
,

semper orare, et non deficere? « Erat quidam judex in

)) civitate, dixit,qui nec Deum timebat, nec hominem
)) reverebatur , et interpellabat eum c[usedam vidua quo-
' Psal. cxxxi, 14. — ' Ibid. i5. — ^ 1 Tim. v, 6.
 ,

204 S. AUGUSTINI EPISCOPI

» lidie , et dicebat^ Vindica me de adversario meo. » Et

intorpellando quolidie vidua , fregit illum. « Ait enim

» ipse judex apud se, qui nec Deum timebat , nec homi-
» nem reverebatur : Etsi Deum non timeo nec hominem ,

» erubesco , vel propter tredium quod mihi facit ista vi-

» dua, vindicabo eam^. » Si audivitjudex malus viduam,

ne taedium pateretur •, Deus non audit Ecclesiam quam
hortatur ut deprecetur.
XXIV. Item
« Pauperes ejus saturabo panibus. » Quid

est, fratres? Simus pauperes et tunc saturabimur. Multi ,

prsesumentes de sseculo et superbi, Christiani sunt ado- :

rant Christum sed non saturantur. Saturati enim sunt

,

et abundant in superbia sua. De tahbus dicitur, « Op-

» probrium eis qui abundant et despectio superbis *. » ,

Isti abundant et ideo manducant, sednon saturantur. Et

;

quid de ilhs dictum estin Psalmo? « Manducaverunt et om-

» nes divites terrne ^. »Adorant Christum, venerantur ado-
raverunt Christum supphcant Cliristo , sed non saturatur ;

sapientia et justitia ipsius. QuarePQuia non sunt pauperes.

Pauperes autem, id est; humiles corde, quanto plus esu-
riunt , tanto phis manducant : tanto autem plus esu-
riunt, quanto a s.tccuIo inanessunt. Qui plenus est, quid-
quid ilU daturus es, respuit : quia plenus est. Da mihi
esurientem , da mihi de quibus dictum est , « Beati qui
» esuriunt et sitiunt justitiam ,
quoniam ipsi ^aturabun-
» tur^ : » et erunt hi pauperes de quibus modo dicit ,

« Et pauperes ejus saturabo pnnibus. » Quia et in ipso

Psalmo ubi dictum est « Manducaverunt ct adoraverunt ,

» omnes divites terrse » dictum est illic et de pauperibus, :

et prorsus eo modo quo et in isto Psalmo, « Edent pau-

» peres, et saturabuntur, et laudabunt Dominum qui re-
• Luc. xviu, 1-8. — ' Psal.cxxn, 4- — ' I^l- xxi, 29. — 4Malfh. v, G.
 EWARRATIO IW FSALMIIM CXXXI. 205
» (juirunt eum ^ » Ubi dictum est, « Manducaverunt et
» adoraverunt omnes divites terrae : » ibi dictum est,
« Edent pauperes , et saturabuntur. » Quare quando di-
vitcs dicti simt adorasse, saturati quando non dicti sunt 5

autem paupercs dicti sunt saturati dicti sunt? Et unde ,

salurati? Hsec saturitas IVatres, qualis cst? Deus ipse est

,

panis. Panis ut lac nobis fieret , descendit ad terram 5 et

ait suis , « Ego sum panis vivus ,
qui de coelo descendi ~. »

Ideo illic Edent pauperes, et saturabuntur. »

in Psalmo, «

De quo satiabuntur? Audi quodsequitur « Et laudabunt :

M Dominum qui requirunt eum. »

XX. Estote ergo pauperes estote in membris illius vi- ,

I
duoe, non sit auxilium vestrum nisi in uno Deo. Pecunia
! nihil est, non inde auxilium habebitis. Multi propter pe-
cuniam prsecipitati sunt multi propter pecuniam perie- ,

runt : multi propter pecuniam multam quaesiti sunt a rap-

j
toribus ; tuti essent , si non haberent quare qufererentur.
: Mulli de amicis potentioribus praesumpserunt : ceciderunt
ilii de quibus prsesumpserunt , et in volvejunt eos qui de
se prsesumpserunt.Respiciteexempla generis humani.Quid
magnum est quod vobis dicitur ? Non solum de his Scrip-
turis ea loquimur , legite ea in orbe terrarum. A.ttendite
non praesumere de pecunia de amico homine de honore , ,

et jactantia saeculi. ToUe ista omnia sed si habes illa :

5

age Deo gratias, sicontemnis illa. Si autem inflaris inde,

noh attendere quando eris praeda hominum jam diabolo 5

prseda es. Si autem de his rebus non praesumpseris eris ,

in membris illius viduae , quae est Ecclesia, de qua dic-

tum est « Viduam ejus benedicens benedicam. » Eris
,

et pauper de qualibus dictum est, « Et pauperes ejus sa«-

,

» turabo panibus. »»

XXYI. Aliquando autem quod non , est praetermitten-

' Psal. XXI, 27. — ' Joan. vi, ^i.
 ,

206 S. AUGUSTINI EPISCOPI

dum superbum et divitem hu-
dicere, iiivenis paupcreni ,

milem quotidie patimur tales. Audis pauperem quasi

:

gementem sub divite et quando potentior premit dives

,

tuncillumhumilem vides; ahquandonec tunc, sed et tunc

superbum unde vides quis esset si ahquid haberet.
:
, ,

Ergo pauper Deiin animo est, non in sacculo. Procedit

ahquando homo habens plenam domum iiberes lerras ,

multa prsedia , mukum auri et argenti , novit quia in ipsis

non est praesumendum , humihat se Deo, facit inde bene •,

ita cor ipsius erigitur ad Deum , ut noverit quia non so-

lum nihil ilh prosuntdivitiae ipsae, sedetimpediuntpedes
ipsius , nisi ille regat et ille subveniat et numeratur inter
:

pauperesqui saturantur panibus. Invenis ahum mendicum

inflatum , aut ideo non mflatum, quia nihil habet, quae-
rentem tamen unde infletur. Non attendit Deus faculta-
tem, sed cupiditatem : et judicat eum secundum cupidi-*
tatem, qua inhiat rebus temporahbus non secundumj

facuhatem ,
quam non ei contingit adipisci. Unde de di^
vitibus dicit Apostolus , « Divitibus hujus saecuh praecipe!
)) non superbe sapere, neque sperare in incerto divitiarum,
» sed in Deo vivo qui nobis praestat omnia abundantef
,

» adfruendum. » Qaid ergo faciant de divitiis suis? Se-»

quitur et dicit^ « Divites sint in operibus bonis ; facilef

» tribuant , communicent. » Et vide quia hic pauperes

sunt : « Thesaurizent, inqait, sibi fundamentum bonum
» in futurum, ut apprehendant veram vitam^ » Cum
apprehenderint, tunc erunt divites : quando autem non
non cam adiiuc habent, noverint se pauperes. Ita ht ut
omnes humiles corde, et incharitate gemina constitutos,
quidquid habuerint in hoc saecalo inter pauperes suos ,

muneret Deus, quos saturat panibus.

XXVII. « Sacerdotes ejus induam salutari , et sancti
" I Tim. VI, 17-19.
 enarrAtio in psalmum cxxxr. 207
» cjus exultatione exultabuiit^ >» Jam in ifine Psalmi su-
mus paululum adyeitat Charitas Vestra. « Sacerdotcs
,

)) ejus induam salutari et sancti ejus exuitatione exulta-

,

)) i)unt. » Quis est salutaris noster, nisi Gliristus noster?

Quid est ergo, « Saccrdotes ejus induam salutari? Quot-
)) quotin Christo baptizati estis, Christum induistis^. Et
)) sanctiejus exultatione exultabuiit. » Unde « Exultabunt
» exultatione? » Quia induti sunt salutari. Non in se.
Lux eni.m iacti, sed in Domino^ : » namerant ante tene-
broe. Et ideo subjecit, « Ibisuscitabo cornu David^. » Ut
de Cliristo praesumatur : ipsa erit altitudo David. Cornu
cnim significat altitudinem. Et qualem altitudinem? Non
carnalem. Ideo omnia ossa carne involuta sunt cornu :

cxcedit carnem. Altitudo spiritaHs, cornu est. Quae autem

altitudo spiritalis est, nisi de Christo prsesumcre ^non
elicere, Ego facio, eg-o baptizo-, sed, Hic est quibaptizat?
ll)i est cornu David. Et ut noveritis , quia ibi est cornu Da-
vid, attendite quid sequatur : « Paravi lucernam Christo
» meo. » Quoe est luccrna? Jam nostis Domini verba de
Joanne : « lUe erat lucerna ardens etlucens*. » Et quid

ait Joannes? « Hic est qui baptizat. » In hoc ergo exul-

tabunt sancti hoc exultabunt sacerdotes quia omne
, in :

quod ipsorum bonum est, non estipsorum,sed illius qui

habet potestatem baptizandi. Securus ergo accedit adtem-
plum ejus omnis qui accepit baptisraum
quia non ho- :

minis , sed quo suscitatum est cornu David.

illius est in

XXVIII. « Super ipsum autem florebit sanctificatio

)) mea^. » Superquem?Super Christum meum. «Christo
» enim meo cum dicit, vox est Patris, qui dicit, « Vi-
y» duam ejus benedicens benedicam et pauperes ejus ,

)) saturabo panibus. Sacerdotes ejus induam salutari et ,

' Psal. cxxxi, i6. — » Gal. ni, 27. — 3 Ephes. v, 8. — 4 Psal. cxxxi, 17.
— 5 joan. V, 35. — ^ Psal. cxxxi, 18.
208 S. AUGUSTINI EPISCOPI
)) sancti ejus exiiltatione exultabunt. » Qui dicit , « Ibi
)> suscitabo cornu David, )> Deus est. Ipse dicit , w Paravi
)) lucernam Ghristo meo, )> quia etChristus noster est et
Christus Patris : Ghristus noster est, cum salvat nos et regit
iios , quomodo et Dominus noster, Filius autem Patris :

GhristusautemetnosteretPatris.NamsiPatrisGhristusnon
esset,nondiceretursuperius,((PropterDavidservum tuum,
» ne avertas faciem Christi tui^ Super ipsum autem flo-
))rebit sanctificatio mea. Super Ghristum floret. Nemo
)>

honiinum iflam sibi assumat, quia ipse sanctificat alio- :

quin non crit verum Super ipsum autem florcbitsanc-

, ((

))tificatio mea. Gloria sanctificationis florebit. Sancti-

)>

ficatio ergoChristiin ipso Christo, potestas sanctificationis

Dei in Christo. (( Florebit )) enim ,
quod dixit, ad gloriam
vult pertinere. Quando enim florentarbores, tunc pulchrae
sunt. Ergo sanctificatio in baptismo, inde floret , etclaret.
Unde cessit mundus huic pulchritudini? Quia in Christo
floret. Nam pone iflam in hominis potestate quomodo ,

floret, quando omnis caro foenum, etomnis claritas car-

nis ut flosfceni*?

' Psal. XXXI, lo. — ' Isai. xl, 6.

 ErJARRATIO Ijy PSALMUM CXXXI. 209

ENARRATIO

IN PSALMUM CXXXII.

Sermo ad plebem^

I. PsALMus brevis est sed valde notus et nominatus. :

« Ecce quam bonum et quam jucundum, habitare fratres

» in unum-. » Ita sonus iste dulcis est, ut etqui Psalterium

nesciunt, ipsumversum cantent. Tamdulcisest,quaradul-

cisest charitas, quaefacit fratres habitarein unum. Ethoc
quidem , fratres , non indiget interpretatione , aut expo-
sitione ,
quam bonum et quam jucundum sit habitare in
unum : sed ca quce sequuntur , habent ahquid quod pul-
santibus aperiatur. Verumtamen ut ab isto versu descendat
nobis inteliectus universse texturse Psalmi, hoc primum
etiam atque etiamconsideremus, utrum deomnibus Ghris-
tianis dictum sit, «Quam bonum et quam jucundumha-
» bitare fratres in unum » an aliquisint cerd atqueper-
:

fecti qui habitant in unum nec ad omnes pertineat ista

,

benedictio , sed ad c[uosdam , a quibus tamen descendat

ad caeteros.
enim verba Psalterii, iste dulcis sonus ista
II. Ista ,

suavis melodia tam in cantico quam in intellectu etiam

, ,

•monasteria peperit. Ad hunc sonum excitati sunt iratres,

quihabitare in unum concupierunt : iste versus fuit tuba
' In Scrmone isto ad plebeni , advcrsus Donalistas disputat pro nionacliis
Augustinus. — » Psal. cixxii, i.

cxix. 14
 ,

210 S. AUGUSXIJVI EPISCOPl

ipsorum. Soniiit per omnem orbem terrariim , et qni di-

visi erant , congregati sunt. Clamor Dei , clamor Spiritus
sancti, clamor propheticus non audieJjatur in Judaea •
et
auditus est in toto orbe terrarum. Adversus istum sonum
surdi erant , inter quos cantabatur ; et apertis auribus in-
venti sunt, de quibus dictum est , « Quibus.non est nun-
» tiatum de illo videbunt , et qui non audierunt intelli-
» gent*. )) Verumtamen , dilectissimi , si consideremus
de illo pariete circumcisionis prius nata est ista benedic-
tio. Numenim omnes Judoei perierunt ? Et unde Apostoli,
fdii Prophetarum, « Filii excussorfim '^
? » Sicut jam scien-
tibus ioquimur. Unde illi quingenti ,
qui Dominum post
resurreclionem viderunt , quos commemorat apostolus'
Paulus ^? Unde illi centum-viginti ,
qni simul erantinundt
loco post resurrectionem Domini et ascensionem. in coe-^
lum ,
quibus in uno loco constitutis supervenit Spiritus'
sanctus die Pentecostes missus de coelo ; sic missus , sicu§
promissus? Omnes inde erant et ipsi primi habitaverunt
in unum ,
qui omnia quae habebant vendiderunt rerum- ,

que suarum pretia ad pedes Apostolorum posuerunt, sicut

in Actibus Apostolorura legitur Et distribuebatur uni- , «

» cuique sicut cuique opuserat, etnemo dicebat ahquid

» proprium sed erant iliis omnia communia. » Et quid

,

est « In unum ? Et erat iliis , inquit

, anima una et cof ,

» unum in Deum *. » Ergo ipsi prius audierunt, « Ecce

» quam lionum et quam jucundum , habitare Iratres in

» unura. » Prirai audierunt, sed non soii audierunt, noii
enim usque ad iiios ista diicctio et unitas fratrum venit.
Venit enim et ad posteros ista charitatis exuitalio, et votum
Deo. Vovetur enim aliquid Deo, et dictum est « Vovete, ,

» et reddite Domino Deo vestro^. » Melius est autem non

> Isai. Lxv, I. — ' Psal. cxvvi, 4- — ^ ' Gor xv^ 6. — 4 Act, i, n, etiv.
— 5 Psal. Lxxv, 12.
 ENARRATIO in psalmttm cxxxii. 211
vovere, quam vovere et reddere^ Seddebet esseimpiger
aiiimus , ut et voveat, et reddat 5 ne cum se minus ido-

nium putatad reddcndum, pigersit ad vovendum. Plane

nunquam rcddet, si de suo se putaverit redditurum.
III. Exvocehujus Psalmi appellati suntet monachi, ne
qiiis vobis de isto nomine insultet Catholicis. Quandovos
recte h.Tereticis de Girceliionibus insuitare coeperitis , ut
erubescendo salventur ^ iiii vobis insultant de monachis.
Primo si comparandi sunt , vos videte : si verbis vestris
opus est jam laboratis. Non opusest, nisi utadmoneatis
,

unum([uemque ut attendat soium attendat, etcomparet. :

Quid opus est verbis vestris ? Gomparentur ebriosi cum

cum consideratis, furentes cum simpii-
sobriis, praecipites

cibus, vagantes cum congregatis. Sed tamen dicere con-

siieverunt Quid sibi vuit nomen monachorum? Quanto
;

melius dicimas nos Quid sibi vult nomen Gircellionum ?,

Sed non, inquiunt, vocantur Gircelliones. Forte corrupto

sono nominis eos appellamus. Dicturi sumus vobis inte-
grum nomen ipsornm ? Forte Gircumcelhones vocantur ,

non Girceliiones. Piaue si hoc vocantur exponantquid

,

sint? Nam Gircumcelliones dicti sunt, quia circum ceilas

vagantur. Soknt enimirehac illac, nusquam habentes
sedes 5 et facere qaae nostis, et quae illi norunt, velint
nolint.
IV. Verumtaraen, charissimi , sunt et qui monachi falsi

sunt •, et nos novimus tales : sed non periit fraternitas pia,

propter eos qui profilentur quod non sunt. Tam sunt
enim monachi falsi ,
quam et clerici falsi , et fideles falsi.

Omnia genera fratres mei , tria quae aliquando vobis

,

commendavimus, et ut puto non semti habent bonos ,

suos'^ habent malos suos. De tribus enim ipsis generibus

,

dictum est , « Duo in agro, unus assumetur , et unus re-

« Eccli. V, 4- — ^ ^iJe supra in Psal. xcix, 12, i3.
14.
 )

212 S. AUGCSXllSl EVISCOPI

» linquetur 5 et duo et unusiu lccto, unus assumetur,

» relinquetur ^ :una assumetur,
et duse in molendino ,

n una relinquetur ^. » In agro sunt qui gubernant Ec- ,

clesiam. Unde dicit Apostolus, ( videte si non in agro erat :

Ego plantavi ApolJo rigavit , sed Deus incrementum :

« dedil ^. » In lecto autem eos intelligi voluit qui ama- ,

verunt quietem per lectum enim quietem voluitintelligi

5
•

non se miscentes turbis non tumultui generis humani, ,

in otioservientes Deo et inde tamen unus assumetur, et :

unus relinquetur. Sunt ibi probi, et sunt ibi reprobi. Ne

expavescatis quando ibi inveniuntur reprobi nam et ia- :

tent quidam qui non inveniuntur

,
nisi in fine. Duse item
in molendino ex nomine generis foeminini a[jpellavit ple-
:
;

bes enim intelligi voluit. Quare in molendino ? Quia in

jsto mundo versantur ubi molendinum intelligitur c[uia
, 5

sic vertitur mundus iste quomodo mola vae enim quos ,

:

conterit. Sicibiversantur fideles boni ut una exeis con- ,

sumatur, altera assumatur. Quasdam enim actiones mundi

iaciunt dilectores saeculi, fraudatores , simulatores. Alii
autem sic ibi sunt ,
quomodo ait Apostolus , « Et qui
» utuntur hoc mundo, tanquam non utentes sint : prae-
» terit enim figura hujus mundi : volo vos sine sollicitu-
dine esse^. » Audis quae assumetur de molendino ? Certe

enim multa peccata vidcntur ad divites pertinere. Gum

enim plus agunt et plus administrant et plus ad eos
, ,

pendet res familiaris ampla diilicile est ut non plura ,

peccata contrahant : et de illis dictum est , « Quia facilius

» est intrare camelum per foramen acus ,

quam divitem
in regnum coelorum^ » Et cum contristati essent Disci-

puli pro de quibus jam desperabant, consolatus est

illis,

eos Dominus dicens, « Quae hominibus impossibilia sunt,

• Matlh. XXIV, 4o- — ' Luc. vn, 34, 35. — 3 i (jor. m, 6. — 4 IJ. vii, 3i.
— 5 Multh. XIX, 24.
 fnAktiAtio m psalmum cxxxii. '213

Deo facilia sunt^ » Quomodo autom illud facile facit

«

Deus? Audi Apostolum, si non negligas quod pr.iecepit :

« Praecipite inquit divitibus hujus sseculi non superbe

, , ,

))sapere « Invenis enim paupercm superbientem, di-

'-.

vitem humilem Xhristianum bene considerantem quia ,

illa omnia prsetereunt et praeterfluunt quia nihil attulit ,

in hunc mundum nihil potest de mundo auferre cogi-

, ,

tantem quemadmodum dives ille qui ardebat in flamma ,

npud inferos guttam sibi distillari de digito desideravit

,

ejus qui micas de mensa ejus concupierat^. Cogitantes

,

ista faciunt quod ait Apostolus « Neque sperare in incerto ,

» divitiarum, sed in Deo vivo, qui prsestat nobis omnia

)) abundanter ad fruendum. Divites sint, inquit, in ope-

)) ribus l)onis facile tribuant, communicent , thesauri- ,

)) zent. )) Et quid inde ilhs lucri? « Thesaurizent sibi fun-

)) damentum bonum in futurura, ut apprehendant veram
» vitam*. )) Ecce quae assumetur de molendino. Qualis
autem dives iile erat ,
qui induebatur purpura et bysso,
et epulabatur quotidie splendide , et jacentem ad januam
suam pauperem conteranebat rehnquetur. Quia de rao- ,

lendino una assumetur et una relinquetur. ,

V. Sic dicit et Ezechiel de tribus personis, in quibus

non absurde tria haec genera intelligimus. « Cum raiserit
))Dominus gladiura in terram etsi fuerint in medio eo- ,

» rum INoe Daniel et Job non liberabunt filios neque

, ,

» filias 5 sed ipsi soli salvi erunt ^. )) Jam illi olim liberati
sunt , sed in istis tribus nominibus tria genera quaedam
significavit. Noe significat rectores Ecclesiae, quia ipse
arcam in diluvio gubernavit ^. Daniel autem vitam quie-
tam eiegit, in coehbatu servire Deo, id est, uxorera non
quaerens. Erat vir sanctus, in desideriis ccelestibus vitam

' Malth. XIX, 24, 2G. — 2 I Tim. vi, 17. — 3 Luq. xvi, 24. —^ i Thn.
VI, 17-19. — ^Ezcch. XIV, i3, x4. — ^ Gen, vn, i^.
 ,,

214 S. AUGIJSTINl EPISCOPl

gerens ^ ; tentatus in multis , et inventus aurum obrizum.

Quam quietus erat, qui et inter leones securus erat? Ergo
in nomine Danielis, qui etiam « Vir desideriorum - » est

appellatus, sed utique castorum atque sanctorum, signifi-

cantur servi Dei , de quibus dicitur : « Ecce quam bo-
» num et quam jncundum habitare fratres in unum. »

In nomine Job significatur una illa dc molendino, quae

assumetur. Habebat enim uxorem, habebat fiHos, habebat
multas divitiastam multa habebat in isto saeculo
^ •, et
ut diabolus hoc quia non gratis, sed propter
ei obiiceret,

ea quae acceperat, colebat Deum. IIoc objecit adversarius

sancto viro : et in tentatiohibus suis probatus est quara
gratis Job coleret Deum, et non propter illa quae accepe-
rat sed propter eum qui dederat. Amissis itaque omnibus
repentina afflictione et tentatione , amissa hsereditate
amissishaeredibus, sola conjuge sibi rehcta, non ad con-
solationem, sed ad tentationem quod nostris « Do- , ait :
j

» minus dedit, Dominus abstuht^ sieut Domino placuit, |

» ita factum est sit nomen Domini benedictum ^. » Im-

:

pletum est in eo quod quotidie cantamus, si et moribus

consonemus « Benedicam Dominura in orani tempore,
:

» semper laus ejus in ore meo ^. » Ergo in istis tribus

nominibus significata sunt tria genera horainum, et in

iilis tribus rursus in Evangeho, qune commemoravi.
VI. Quid ergo dicunt illi qui nobis de noraine niona- j

chorura insuitant? Fortasse dicturi sunt, nostri non vo- i

cantur Circumcelhones : vos ijlos ita appellatis contume- |

lioso nomine; nam nos eos ita non vocamus. Dicaitt quid
eos vocent, et audietis. Agonisticos eos vocant. Fatemur j

et nos honesto nomine , si et res convcniret. Sed interim !

illud videat Sanctitas Vestra : Qui nobis dicunt, Ostendite j

' Dan. VI, 22, et xrv, 3o. — » Dan. x, n. — 3 job. i, 2, 3. — 4 Job.

I, 21. — 5 Psal. xxxiu, 2.

 ,

ENAURATIO IN PSALIVHJM CXXXII. 215

ubi scriptum nomen monachorum
sit , ostenclant ubi
scriptum sit nomen Agonisticorum. Sic
eos inquiunt, ,

appellamuspropter agoncm. Certant enim et dicit Apos- :

tolus « Certanien bonum certavi ^

, » Quia sunt qui cer- .

tant adversus dialiolum , et prsevalent , milites Christi

Agonislici appcllantur. U tinam ergo milites Christi essent,
ct non mihtes diaboli, a quibus plus timetur "^.
Deo laudes,
(juam fremitus lconis. Hi etiam insultare nobis audent,
quia fratres, cum vident homines, Deo gratias dicunt ^.

Ouid est, inquiunt, Deo gratias? Ita-ne surdus es, ut nes-

cias quid sit, Deo gratias? Qui dicit, Deo gratias gratias ,

:igit Deo. Videnon debet frater

si Deo gratias agere,
quando videt fratrem suum. Num enim non est locus
gratulationis, quando se invicem vident qui habitant in
Christo? Et tamcn vos Deo gratias nostrum ridetis Deo :

laudes vestrum plorant homines. Sed certe reddidistis

rationem de nomine, quare appelletis Agonisticos. Ita
fiat, ut appeliatis; ita fiat, omnino favemus. Prsestet Do-
minus ut iUi contra diabolum certent, et non contra
Christum, cnjus persequuntur Ecclesiam. Tamen quia
certant, dicitis Agonisticos; et invenistis unde appelletis,
quia dixit Apostolus, Bonum agonem certavi ^. » Quare
«

ergo et nos non appeliemus monachos, cum dicat Psalmus :

« Ecce quam bonum et quam jucundum habitare fratres

» in unum ? m-;vo; enim unus dicitur et non unus quo- :

jnodocuraque nam et in turba est unus sed una cum

; ,

multis unus dici potest, ".->.; non potest, id est, solus :

pvc; enim ui;ius solus est. Qui ergo sic vivunt in unum
ut unum hominem faciant , ut sit ilHs vere quod scriptum
est, « Una anima et unum multa corpora, sed
cor ^5 »

non multse animse •, multa corpora, sed non multa corda ;

' 2 Tim. IV, 7. — ' Vox Circuincellionum. — ^ Vox Monachorum. —

^ ^ Tim. IV, 7. — 5 Act. tv. 3"*.
216 S. AUGUSTINI EPISCOPl
recte dicitur ;^..,'vo; , id est iinus solus. Unde et ille unus
sanabatur in piscina. Respondeant nobis, et exponant,
qui insultant nomini monachorum, quare ille qui inventus
est trigenta octo annos habens in infirmitate, hoc respon-
disset Domino : « Gum mota fuerit aqua , non habeo qui
)) deponat me, ahus ante me descendit '. » Descenderat
unus, jam a]ius non descendebat. Unus solus sanabatur,
unitatem Ecclesiae figurabat. Merito insultant nomini
unitatis, qui se ab unitate praeciderunt. Merito illis dis-
pHcet nomen monachorum, quia ilH nolunt habitare in
unum cum fratribus; sed sequentes Donatum, Christum
dimiserunt. llaec de uno, et unosoJoaudivit Charitas Ves-
tra : jam jucundemur cura Psalmo, ut sequenlia videamus.
Brevis est, potest a nobis curri, quantum Dominus sugge-

rit. Puto enim ex his quae dicta sunt, patere posse quse
sequuntur, quaravis illa videantur obscura.
VII. (( Ecce quam bonum et quam jucundum habitare f

fratres in unum. » Ostendcbat, quidicebat, (( Ecce. » i

Videmus et nos, fratres, et benedicimus Deum •, et ora-

mus, ut dicamus et nos, (( Ecce, » Et cui rei similes sunt,

dicat Psalmus : unguentum in capite quod

(( Sicut ,

» descendit in barbam, barbam Aaron quod descendit in 5

)) oram vestimenti ejus *. Aaron » quid erat? Sacerdos.

Quis est sacerdos, nisiunus sacerdos, qui intravit in sancta
sanctorum? Quis est iste sacerdos, nisi qui fuit et victima
et sacerdos? nisi ille qui cum in mundo non inveniret
mundumquod oflerret, seipsum obtuUt?In capite ipsius

unguentum ;
quia totus Christus cum Ecclesia : sed a
capite venit unguentum. Caput nostrum Christus est,

crucifixum et sepultum, resuscitatum ascendit in coe-

lum •, et venit Spiritus sanctus a capite : quo ? Ad bar-
bam. Barba significat fortes, barba significat juvenes stre-
' Joan. V, 7. — » Psal. cxxxii, 2.

L
 ,,

KNARnA.TTO IN PSALMUM CXXXII. 217

mios, impigros, alacres. Ideo quantlo tales descril^imus
Barbatus homo est, dicimus. Ergo ilhid primum unguen-
tum descenditin Apostolos, descendit in illos qui primos
, impetus sneculi sustinuerunt^ descendit ergo in illos Spi-
ritus-sanctus. Nam et illi qui primum in unum habitare
cfrperunt, persecutionem passi sunt : sed quia descenderat
unguentum in barbam, passi sunt, non victi. Etenim
v\ caput jam passum prascesserat, unde descendit unguen-

tum. Prfficedente tah exemplo, quis vinceret barbam?

11)
VIII. Ex ilia barba erat Stephanus sanctus. Et hoc est
non vinci, ut charitas non vincatur ab inimicis. Nam visi
sunt sibi vicisse, qui persecuti sunt sanctos. Ilh csedebant,
ilH caedebantur; ilh occidebant, iUi occidebantur. Quis
I
non putaret illos vincere, illos vinci? Sed quia non victa
! est charitas, ideo unguentum descendit inbarbam. Attende
I Stephanum. Sseviebat in illo charitas : sseviebat in eos,
cum audirent rogavit pro
•, eis, cum lapidarent. Quid enim
ail , cum audirent Dura cervice et incircumcisi corde
: «

)) et auribus , vos semper restitistis Spiritui sancto ^ ))

Yide barbam. Numquid adulavit? numquid timuit? Ilh

cum audirent ista, quse in illos dicebantur : (Quasissevie-
bat enim Stephanus, saeviebat ore , cordedibgebat etnon •,

est victa charitas ipsa in eo. Nam illi ) abhorrentes a verbo

tanquam tenebrae fugientes a lumine, ad lapides currere
cceperunt, Stephanum lapidare. Sicut antea Stephani
i
verba lapidabant illos, -sic postea Lipides eorum Stepha-
> jnum. Quando debuit plus irasci Stephanus, quando lapi-
' dabatur, an quando audiebatur ? Ecce mitis factus est cum
1 .lapidaretur, et sseviebat cura audiretur. Quare saeviebat
•
cum audiretur? Quia mutare volebat eos, a quibus audie-
batur. Venientibus in se Lipidibus non victa est charitas :

quia unguentum a capite in barbam descenderat, et audie-

' Act, vn, 5i.
 , '

218 S. ArGtJSTINl EPISCOPI

rat ab ipso capite « Diligite inimicos vestros et orate pro

, ,

» eis qui vos persequuntur ^ » Audierat ab ipso capite

pendente in cruce, et dicente : « Pater ignosce iliis, quia

)) nesciunt quid faciunt ^. » Eo modo ergo unguentum a
barbam quia et i!le cum lapidaretur
capite descenderat in ^

fixo genu ait «Domine, nestatuasillis hoc peccatum^. »

:

IX. Ergo illi tanquam barba erant. Muiti enim fortes

erant, et multas persecutiones passi sunt. Sed si neque a
barba descendisset unguentum, modo monasteria non ba-
beremus. Sed quia descendit oram vestimenti sic
et in :

enim ait : « Quod descendit in oram veslimenti ejus » :

secuta est Eccicsia, de veste Domini peperit monasteria.

Nam vestis sacerdotalis Ecclesiam significat. Ipsa est ves-

tis de qua dicit Apostolus Ut exhiberet sibi gloriosam

: «

)> Ecclesiam , non habentemmacuiam, neque rugam ^. »

Mundatur, ut non habeat maculam •, extenditur, ut non
hal)eat rugam. Ubi eam extendit fullo, nisi in bgno? Vi-
demus quotidie a fuilohibus tunicas quodam modo cru-
cifigi : crucifiguntur, ut rugam nou liabe^nt. Quid est
•ergo ora vestimenti? Fratres mei, in ora vestimenti quid
accepturi sumus? Ora, finis vestimenti est. Quid accep^
turi sumus i'i fme veslimenti? An quia in fme tempo-
rum habitura erat Ecclesia fratres habitantes in unum?
An in ora perfectionem intelligimus, quia in ora vesti-
mentum perficitur, et illi perfecti qui norunt habitare in
unum? Illi perfecti qui legem implent. Quomodo autera
impletur lex Christi ab eis qui habitant fratrcs in unum?
Audi Apostolum , Invicem onera vestra portate et sic
« ,

» implebitis legem Christi ^. » Ha?c est ora vestimenti.

Quomodo, fratres mei, intelligimus, quam oram dicat,

c(uo potuit descendere unguentum? Non puto quod oram

« Matth. V, 44- ~" * I'"c. xxm, 3^. — ^ Act. vii, Sg. — 4 Ephes. v, 57.
— 5 Galat. VI, 2.
 ENAKRATIO 1N PSALMUM cxxxii. 219
vestimentl in lateribus vokiit iiitelligi. Sunt enim orne in

lateribus, Sed a barba dcscenclere unguentum ad oram

potuit, C|U£e in capitc est , ubi aperitur capitium. Tales
sunt c(ui habitant in unum : ut quomodo per oras istas
intrat caput hominis, ut vestiat se; sic per concordiam
fraternam Christus intrat, qui est caput nostrum , ut ves-
tiatur, ut Ecclesia illi haereat.

X. Quid aliuddicit? « Sicut ros Hermon , cjui descen-

)) dit super montes Sion^ )> Hoc voluit intelligi, fratres
mei, gratiam Dei essequod fratres habitant inunum non :

ex suis viribus, non o.x suis meritis sed exilHus dono, sed ;

exilliusgratia, sicut ros de ccjelo. Non enim tevra sibi po-

suit, aut non quidc[uid genuerit arescit_, nisi pluvia desuper
descendat.Dicit quodam loco in PsaJmo,«Pluviam volun-
» tariam segrcgabis, Deus, haerediiati tuse *.))Quare dixit
voluntariam? Quia non meritis nostris , sed illius volun-
tate.Quid enim boni meruimus peccatores? Quid boni
meruimusiniqui? Ex Adam Adam,et super Adam multa
peccata nascuntur. Quisc[uis nascitur , Adam nascitur ,

daranatus de damnato, et addidit male vivendo super

Adam. Quid enim boni meruit Adam? Et tamen miseri-
cors amavit et sponsus dilexit
, non pulchram sed ut , ,

faceret pulchram. Ergo gratiam Dei dixit rorem Hermon.

XI. Sed Hermon c{uid sit nosse debetis. Mons est qui-
,

dam longe disjunctus ab Jerusalem, id est, a Sion. Ita-

que mirum quod sic ait « Sicut ros Hermon c[ui
est, : ,

» descendit super montes Sion » cum mons Hermon :

longe sit disjunctus ab Jerusalem nam trans Jordanem :

esse dicitur. Ergo aliquid interpretatione Hermon cjusera-

mus. Nomen enim hebraeum est et habemus interpreta- ,

tionem ab eis c{ui illam linguam noverunt. Hermon inter-

pretari dicitur , lumen exaltatum. A Christo enim ros.
I
Psal. cxxxu, 3. — » Id. i-xyu, 20.
 ,

220 S. AUOUSTINI KPISCOPI

Nam nulJum lumcn exaltatum nisi Christus. Quomodo ,

exaltatum est? Primo in cruce :postea in coelo. Exaltatus

in cruce, cum humiliaretur sed humiliatio illius non 5

potuit nisi alta esse. Hominis dispensatio minus minusque

iiebat, qure significabatur in Joanne Dei dispensatio in •,

Domino nostro Jesu Ghristo crescebat quod et natalibus :

eorum ostenditur. Nam ille natus est, sicut tradit Eccle-

sia, octavo Kalendas Juhascum jam incipiunt minui ,

dies Dominus autem natus octavo Kalendas Janua-

:

rias, quando jam dies incipiunt crescere. Andi ipsum

Joannem confitentem « Illum oportet crescere me au-

: ,

)) tem minui^ » Et passiones ipsorum hoc indicant. Do-

minus in cruce exaltatus est ille cseso capite deminutus. ,

Ergo lumen exaltatum, Christus inde est ros Hermon. :

Sed quicumque vultis habitare in unum optate rorem ,

istum, compluimini inde. AHoquin non poteritis tenere

quod profitemini, nec profiteri audere poteritis, nisi ille
intonuerit nec permanere poteritis, nisi ejus sagina non
•,

desit vobis ipsa enim sagina descendit super montes

:

Sion.
XII. Jam « Montes Sion , » magni in Sion. Quid est
Sion? Ecclesia. Et qui ibi sunt montes? Magni. Quos sig-
nificant montes, hos significat barba, hos significat ora
vestimenti. Barba non intelhgitur nisi in perfectis. Non
ergo habilant in unum , nisi in quibus perfecta fucrit
charitas Christi. Nam in quibus non est perfecta charitas

Christi , et cum in uno sint , odiosi sunt, molesti sunt

turbulenti sunt, anxietate sua turbant c.Ttcros, et qu.ie-
runt c[uid de ilHs dicant quomodo in junctura inquie-
:

tum jumentum non solum non trahit sed et frangit ,

calcibus quod junctum est. Si autem habet « Rorem Her-

)) mon ,
qui descendit super montes Sion , » quietus, pla-

• Joan. ni, 3o. |

 enArratio in psalmum cxxxu. 221
catus , humilis , tolerans, pro murmurc precem fundit.
Nam murmuratorcs omnes magnifice descripti sunt quo-
dam loco Scripturarum : « Praecordia fatui sicut rota
)) carri^ » Quid est, Praecordia fatui sicut rota carri?
F(jenum portat, et murmurat. Non enim potest rota carri
quiescere a murmure. Sic sunt multi fratres, non liabi-

tant in unum nisi corpore. Sed qui sunt ,

qui habitant in
unum. Ilh dequibus dictum est: « Et erat ilhs anima una,
» cor unum in Deum nemo diccbat ahquid suum
: et
» esse, sed erant ilhs omnia communia -.» Designati sunt,
idescripti sunt qui pertineant ad barbam, qui perlineant
ad oram vestimenti ,
qui numerentur inter montes Sion.
'
Etsi sunt ibi ahi murmuratores meminerint dicti Do- ,

)) mini Unus assumelur, et unus rehnquetur^. »

: «

XIII. « Quoniam ibi mandavit Dominus benedictio-

» nem^. » Ubi mandavit? In fratribus qui habitant in

unum. Ibi proecepit benedictionem ibi benedicunt Do- ,

minum qui habitant concorditer. Nam in discordia non

Jtenedicis Dominum. Sine causa dicis quia hngua tua so-
nat benedictionem Domini, si corde non sones. Ore be-
nedicis, et corde maledicis. « Ore suo benedicebant, et
» corde suo maledicebant Numquid verba nostra
^. »

Isunt? Significati sunt quidam, Benedicis Dominum, cum

joras; et sequeris in prece tua, et maledicis inimico tuo.
Hoc est quod audistis ab ipso Domino : « Dihgite inimi-
» cos vestros ^ ? » Si autem inimicum
facias , et dihgas
tuum , et ores pro eo , mandavit Dominus benedic-
« Ibi

)» tionem suam : » ibi habebis « Vitam in sseculum » id ,

est, in seternum. Multi enim amantes vitam istam , ma-

ledicunt inimicis suis : pro qua re, nisi pro ista vita , nisi

pro commodis saecularibus .? Ubi te angustavit inimicus

' Eccli. xxxiii, 5. — » Act. iv, 3-2. — 3 MaUh, xxiv, ^[O. — 4 Psal.

cxxxii, 3. — 5 id. Lxij 5. — 6 Matth. v, 44-

tl
222 S. AUGUSTINI EPISCOPI
tuus , ut cogaris maledicere? In terra angustatus es ? Mi-
gra, habita in coilo. Qaomodo, inquies, habito in cckIo,
homo carne indutus, carni deditus? Gorde prsecede, quo
sequaris corpore. Noh surdus audire, Sursum corda, Sur-
sum cor habe , et nemo te angustabit in coelo. Et ideo
bene sequitur alius Psalmus.

/VV^^VVV^^VVVtVVV^A/VVX^VVV^/VVV^^VVVXVV^A/V^^A/t/V.^VVV^^VVV^V^ «/^/WlA/Wt^WVt^WVX/WVkA/W^

ENARKATJO
IN PSALMUM CXXXIII.
Sermonis superioris continuatio.

I. « EccE nunc benedicite Dominum omnes servi Do-

» mini, qui statis in domo Domini, in alriis donuis Dei
» nostri ^ » Quare addidit , « In atriis ? » Alria araphora
spatladomus inteliiguntur. Qui stat in atriis , non angus-
tatur , non premitur quodam modo ,
dilatatur. In latitu-
dine mane , et potes dihgere iaimicum tuum : quia non ea
diligis , ubi ab inimico angustias patiaris. Quomodo intel-

ligeris stare in atriis ? Sta in charitate ,,et stas in atriis. Iii

charitate latitudo est, in odio angustia. Audi Apostolum :

« Ira et indignatio, tribuiatio et angustia in omnem ani-

» mam hominis operantis malum^. >• De latitudine autera
charitatis quid dicit ? « Quoniam charitas Dei ditlusa esti
» in cordibus nostris per Spiritum sanctum ,
qui datus
» estnobis^. » Ubi audis dillusioaem , iatelhge hititudi-
nem : ul)i audis latitudinem , intclhge atria Domini : et

habebis veram benedictionem Domini ,

quando non ma-
ledicis inimicis. Alloquitur enim Spiritus eos, qui patiun-,

' Psal. csxxiii, I. — » Rom. u, 8, 9. — 3 ij, y, 5. j

 ENARRATIO IN PSALMUM CXXXIII. 223
tur tribulaLioiiem, ut glorientur iii tribulationibus , et
dicit eis : Ecce nunc bencdiciLe Dominum omnes servi
» Domini. » Quid est, « Ecce nunc? » In hoc tempore.

Nam post transactas^tribulationes, manifestum est quia be-

nedictioni Domini vacainnius , ut dictum est : « Beali qui
» habitant in domo tua, in saecula saeculorum laudabunt
» te^ » Qui tunc benedicturi sunt sinedefectu, hic inci-

piunt benedicere Dominum •, hic, in tribulationibus, in

tentationibus, in molestiis, inter adversitates saecuU , in-
ter insidias inimici, inter fraudes etimpetus diaboli. Hoc
est,«Ecce nunc benedicite Dominum omnes servi Doniini,
» statis in domo Domini. » Quid est
qui « Qui statis? » ,

Qai perseveratis. Quia dictura est de quodara qui Ar- ,

changelus fuit, « Et in veritate non stetit-. » Et dictum

est de amico sponsi : « Amicus autem sponsi stat, et audit
» eum , et gaudio gaudet propter vocem sponsi^. »

, II. Ergo, « Qui statis in domo Domini, in atriis domus

» Dei nostri, in noctibus extolhte manus vestras in sancta,
» Dominum*. » Facile est benedicere in
et benedicite
diebus.? In rehus prosperis. Nox enim tristis res est, dies
res est L«ta. Quando tibi bene est, benedicis Dominura.
Quando fihum desideras et nascitur, benedicis Dominum.
Liberata est uxor tua a periculo parlus benedicis Domi- ,

num. iEgrotabat fihus, hberatur, benedicis Dominum.

iEgrotabat fiiius forte quaesisti malhematicum sortile-
, ,

gum forte non de lingua sed de moribiis tuis exiit ma-

: ,

ledictio in Dominum , exut de moribus et vita lua. Noh

gloriari quia lingua benedicis , si vita maledicis. Quomo-
do, inquis , vita maledico? Quia attenditur vita tua, et
dicitur : Ecce Christianus, ecce quales sunt Ghristiani.
Blasphematur propter te Ghristus. Ecce cum vita tua ma-
ledicat ,
quid prodest quod iingua tua benedicit ? Bene-
' Psal. Lxxxiu, 5. — ' Joan. viii, 44« — ^ ^*^' "i> 29. — 4 Psal. cxxxiu, 2.
224 S. AUGUSTINI EPISCOPI
dicite ergo Domiiium. Quando ? « In noctibus. wQuando
benedixit Job ? Quando tristis nox erat. Ablata sunt om-
nia ,
quas possidebantur : ablati filii
,
quibus servabantur.
Quam tristis nox ! Sed videamus si non in nocte benedi-
cit : « Dominus dedit, Dominus sicut Domino
abstulit-,

» placuit ita factum est : sit nomen Domini benedictum '.»

Qnam nox atra ! Percussas ulcere a capite usque ad pedes,
putrefactus liquescebat in se. Tunc Eva ausa est eum ten-
tare : « Dic aliquid in Audi be- Deum tuum , et morere. »

nedicentem in noctibus « Locuta es, inquit, quasi una :

))ex insipientibus mulieribus. Si bona suscepimus de

))manu Domini, mala non tolerabimus? Ecce quid est :

)) In noctibus extollite manus vestras in sancta , et bene-

)) dicile Dominum. )) Quid dixit Job? « Locuta es tan-
)) quam una ex insipientibus mulieribus^. Adam putris ))

repulit Evam tanquam dicens Sufliciat quod propter te

, :

mortalis effectus sum. Valueras in paradiso , sed vinceris

in stercore ^. Magna gratia Dei. Sed unde noc , nisi quia
ros Hermon compluerat illam animam , et dederat Domi-
nus suavitatem , ut terra nostra daret fructum suum^?
« In noctibus extollite manus vestras in sancta , et bene-
» dicite Dominum. »

III. (' Benedicat te Dominus ex Sion, qui fecit coelum

)> et terram ^. )) Plures hortatur ut benedicant, et ipse
unum benedicit, quia ex pluribus unum fecit : « Quia bo-
» num est habitare fratres in unum^. » Plurahs nume-
rus, fratres 5 sed singularis, « Habitare inunum. » Ideo,
« Benedicat te Dominus ex Sion, qui fecit ccxikim etter-
» ram. » Nemo veslrum dicat Ad me non pervenit. Pu- :

tas quis est quem dixit: «Benedicat te Dominus ex Sion ?»

Unum benedixit. Esto unum, et pervenit ad te benedictio.

' Job. 21. — 1, ' 1(1. II, 7-10. — 3 Qcn. 111, G. — 4 Psal. lxxxiv, i3.—
5 IJ. cxxxni, 3. — ^ IJ. cx)txii, i.
 E^AKRATIO IW PSALMUM CXXXIV. 225

\ V ^\ VVV^ VV%^VVVi'VV\^VVV\ A/VV\ VVV^ VV%^\ V VX VVV\ XX^ VVV\ A^XVVV^^^tV^l VXAA'^^

ENARRATIO

IN PSALMUM CXXXIV.
^
Sermo ad plebem.

Valde dulce nobis esse dcbet, et diilce nobis csse

I.

gaudendum est quo nos Psahnus iste cohoitatur. Dicit

,

enim « Laudate nomen Domini'. » Causamque ipsam

;

quare justum sit iit laudemus nomen Domini continuo .

subjecit « Laudate servi Dominum,

: Quid justius? quid •»

diynius? ([uid gratius? Etenim si non landaverint servi

Dominum superbi, ingrati, irreligiosi erunt. Et quid fa-
;

ciunt non laudando Dominum nisi ut severum sentiant ,

DominumPNeque enim servus ingratus,si Dominum suum

laudare noluerit ideo eflicit ut servus non sit. Laudes,
,

non laudes, servus es sed si laudes, propitiabis si non

, j

laudes otlendes. Bona ergo exhortatio et utihs

, unde 5

magis satagere debemus queraadmodum laudandus sit

Deus quam dubitare laudandum. « Laudate ergo nomen
,

» Domini. » Hortatur nos Psahnus hortatur nos Pro- ,

phcta, hortalur nos Spiritus Dei, hortatur postremo nos

ipse Dominus , ut iaudemus Dominum. Non enim Liudi-
bus nostris ille crescit , sed nos. Deus nec melior fit, si

Liudaveris j nec deterior , si vituperaveris : sed tu lau-

idando bonum^ mehor cris 5 vituperando, deterior : bonus
autem ille manei, ut est. Si enim servos suos ipsos bene
de sc merilos, prscdicatores verbi sui, rectores Ecclesite
'
Psal. cxxi:iv, i.

cxix. 15
 ,
;

226 S. AtGUSTIJNl EPISCOPI

sLioe, veiieratores nominis sui , oblemperatores mandati

sui id docet , iit in conscientia sua haJaeant dulcedinem
Jjonoe vitae suse , ne corrumpantur laudiJ^us , ne frangan-
Lur vituperationibus hominum 5
quanto magis ipse in-
commutabilis super omnia qui hsec docet, non utique
major fit si laudaveris, nec minor si vituperaveris? Sed
quoniam nobis expedit laudare Dominum, misericorditer
jubet ut laudemus eum non arroganter. Audiamus ergo
quod dicit « Laudate nomen Domini laudate servi Do-
: ,

') minum. » Non enim ahquid incongruum facitis lau- ,

dando servi Dominum. Etsi semper tantammodo servi

essetis , deberetis laudare Dominum : quanto magis de-
Jjetis laudare Dominum servi , ut esse mereamini et fihi ?

II. Sed quoniam scriptum est in alio Psahno : « Rectos

» decet laudatio^ : » et item ahbi scriptum est : « Non est

» speciosa laus in ore peccatoris'^ : » item([ue aJibi dici-»

tur : « Sacrificium laudis giorificabit me , et ibi via est iij

» ostendam ilh salutare Dei ^ » et consequenter

cpia :

« Peccatori autem dixit Deus, Utquid tu enarras juslitias

» meas et assumis testamentum meum per os tuum ? Tu

;

» autem odisti disciplinam, et projecisti sermones meos

» post te ^ » ne forte quiscjuam

: c[uoniam dictum est ,

« Laudate servi Dominum, » etiamsi in domo ista magna

fuerit nialus servus, putet sibi prodesse laudem Domini,

continuo quales sint qui laudare debeant Dominura,
suJjjicit et docet « Qui statis in domo Domini: in atriis ,

» domus Dei nostri ^. Qui statis , » non c[ui ruitis. l\\[

autem stare dicuntur, qui in mandatis ejus perseverant,

qui in fide non ficta , et spe firma, et charitate sincera
serviunt Deo , et honorant Ecclesiam ejus , et non dant
oUensionem male vivendo, eis c[ui venire volunt, et in

I Psal. xxxii, I. — ' Eccli. xv, 9. — ' Psal. xux, 3. —^ Ibid. i6, 17.
— 5 id. cxtxiv, 2.
 ,,

enArrAtio in psalmum cxxxiv. 227

via lapides oireiisioiiis hiveniuat. Ergo, « Qui stalis in do-
» mo Domini , laudate nomen Domini. » Grati estotc :

foris eratis, et intus statis. Quia ergo slatis ,

parum-ne est
vobis , ubi laudandus est qui vos erexit jacentes , et fecifc

indomo sua stare, et ipsum agnoscereipsum([ue laudare?

Parvumne hoc beneficium cst c[uod stamus in domo ,

Domini? Hic interim , in hac pereyrinatione , in hac do-

mo, ([uod etiam peregrinationis tabernaculum dicitur,-
quia hic stamus, numquid parum grati esse debemus?
Nonne cogitandum est quia liic stamus? Nonne cogitan-
dum est quid facti fuerimus? Nonne cogitandum est ubi
jacebamus et quo coilecti sumus ? Noniie cogitandum est
,

quia omnes impii Dominum non quaerebant et ipse illos ,

non quaerentes qusesivit, i}Dse inventos excitavit, ipse exci-

tatos vocavit , ipse vocatos introduxit , et in domo sua

stare fecit? Hsec quisquis cogitat, et ingratus non est
omnino despicit se prse araore Domini sui, a quo sibi
tanta prccstila sunt. Et quoniain non habet quid pro tan-
tis beneficiis Deo retribuat ,
quid ei restat nisi gratias
agerc , non re[)endere ? Ad ipsam gratiarum actionem
pertinet et caUcem Domini accipere
, et nomen ejus in- ,

vocare. Nam quid retribuat Domino servus, pro omnibus

quae retribuit illi ^
? Ergo , « Qui statis in dorao Doraini
» in atriis doraus Deinostri, laudate Doniinura^. »

ni. Quid dicturus sura quare laudetis? « Quoniara bo-

)) nus Dominus. Breviter uno verbo explicata est laus
)>

Domini Dei nostri « Bonus Dominus. » Sed bonus, non :

Ut sunt bona quae fecit. Nam fecit Deus omnia bona

valde^ non tantum bona sed et valde. Coelura et ter-
: ,

ram et orania (juce in eis sunt bona fecit , et valde bona

fecit. Si haec omnia bona fecit, quahs est ilie qui fecit? Et

tamencum bonafecerit_,raultoquesitmeliorquifecit,quam
» Psal. cxv, in, i3. — » IJ. cxxtiv, 3. — ' Gen. i, 3i.

15.
 ;

228 S. AUGDSTIWI EPISCOPI

isla (|Uce lecil mtHus quod de illo dicas, nisi
^ iioii invenis
(( Quia bonus est Dominus
» si tamon intelligas proprie :

bonum a ([uo sunt c.*«tera bona. Omnia enim bona ipse

,

fecil ipse est Jionus ([uem nemo fecit. lUe bono suo bo-
:

nus est, non aliunde particiixito bono ille se i[iso bono :

J)onus est, non adii.Trendo aJteri bono. ((Miiii autem ad-

» li.ierere Deo Jjonum est^, » qui non eguit a ([uo fieret

bonus; sed eguerunt illo cretera ut fierent ])ona. Yuitis

audire quam singulariter ille sit J^onus? Dominus inter-
rogatus dixit : (( Nemo bonus , nisi unus Deus » Hanc '-.

siuguiaritatem l^onitatis ejus , et pr.neterire breviter noio,

et commendare congrue non suflicio. Metuo ne si hinc

cito transiero , ego ingratus inveniar : item metuo ne hoc
cum expiicandum suscepero , suh tanta iaudis Dominicse
sarcina defatiger. Sic tamen , fratres , acci[")ite me et iau-

dantem et non sullicientem, utetiamsi non impletur iiiius

laudis explicatio, acceptetur laudatoris devotio. A[")pro-

ijet me ipse voluisse , ignoscat non implevisse.
IV. IneHabili duicedine teneor , cum audio (( Bonus
» Dominus : » consideratisc[ue omnibus et coiiustratis

quae forinsecus video, quoniam ex ij~)so sunt omnia, etiam

cum miln quo sunt, ut in-
hsec piacent, ad iilum redeo a
telligam (( Quoniam bonus est Dominus. » Rursum cum
ad iJlum ,
quantum possum, ingressus fucro, interiorem
mihi et superiorem invenio c[uia sic iDonus est Dominus, :

ut non indigeat
istis c[uo sit bonus.Denique ista non Jaudo

sine iilo ilium autem: sine istis perfectum, non indigum,

incommutabilem nuihus bonum c[uaerentem quo augea-
,

tur, nuilius malum timentem quo minuatur invenio. Et ,

quid dicam amplius? Invenio in creatura coeium Jjonum,

solem bonum, lunam "ijonam steilas bonas terram bo- , ,

nam, qune gignuntur in terra el radicibus nixa sunt, bona

• Psal. I.XXU, 28. — * Matth. xix, 17.

i
 ENARRATIO IN PSALMUM cxxxiv. 229
quae ambulaut et moventur, bona ; i\ux volitant in al-re
et natantin aquis, bona. Dico et homincm bonum : «llo-
» mo
enim lionus de bono thesauro cordis sui profert
» bonum ^» Dico et Angelum bonum, c[ui non est lapsus

superbia et diabolus factus est sed inhreret obediendo ei -,

a quo factus est. Omnia ista dico bona sed tamen cum ,

suis nominibus, coelum bonum Angelum bonum, homi- ,

nem bonum ad Deum autem cum me ref ero puto me-

:
,

lius nihil dicerequam bonum.Ipse quippeDominus Jesus

Christus dixit « Ilomo bonus- » et ipse item dixit

: : :

« Nemo bonus nisi unus Deus ^. » Nonne stimulavit nos

ad qunerendum et ad distinguendum quid sit bonum alio

bono bonum et bonum se ipso bonum ? Quam ergo bo-
,

num cst sunt omnia bona ? Omnino nuUum inve-

, a c[uo
nias quod non ab illo sit bonum. Bonum bona
bonum ,

faciens sicuti est proprie sic et bonum est proprie. Ne- ,

que enim ea quce fecit non sunt aut injuria illi fit, cum , ;

dicimus non esse quae fecit.Quare enim fecit^ si non sunt

quae fecit ? Aut quid fecit si non est c|uod fecit ? ,

Cum ergo sint et illa c[U8e fecit, venitur tamen ad illius

comparationem et tancjuam solussit, dixit Ego sura
5 :

» qui sum » et « Dices fdiis Israel

: Qui est misit
, : ,

» me ad vos^. » Non dixit, Dominus Deus ille omnipo-

tens , misericors ,
justus : c[u<ne si diceret , uticjue vera
diceret. Sublatis de medio omnibus, cjuibus appellari
posset et dici Deus, ipsum esse se vocari respondit et :

tanquam hoc esset ei nomen , « Hoc dices eis , inquit :

» Qui est, misit enim ille est ut in ejus com-

me. » Ita ,

paralione ea l[uvc facta sunt non sinl. lllo non compa- ,

rato suut c[uoniam ab illo sunt :..illi aulem comparata,

, ;

nonsunt^ c[uia vernm esse, incommutabile esse est, quod

ille sohis est. Est enira esl, sicut J)onorum bonum, bo-
' Maftli. xii, 3:"). — » Ibiil. — 3 Mavc. x, i8. — 1 Exod. iii, r^-
 ,

230 s. Atigustini eptscopi

num esl. Cogitate, etvidete qiioniam quidquid aliudlau-

datis, ideo laudatis quia honum est. Insanit qui laudat
quod non bonum. Si Jaudes iniquura eo ipso quo ini-
est
quusest, nonne et tu iniquuseris? Si laudes furem eo
ipso quo fur est nonne et tu particeps eris ? Si laudes
,

justum in eo ipso quo justus est nonne et tu habes inde ,

partem laudando ? Non enim laudares justum nisi ama- ,

res non amares si nihil inde haberes. Si ergo quidquid

: ,

aliud laudamus, ideo laudamus quia bonum est ; nulla tibi

major causa et melior et firmior dari potuit, quare laudes
Deum, nisi quia bonus est. Ergo, « Laudate Dominum,

» quoniam bonus est, »

Y. Quandiu dicamus ejus bonitatem ? Quis corde con-
cipiat, aut complectatur quam bonus sitDominus? Sed
ad nos redeamus et in nobis illnm agnoscamus, et in
,

operibus artificem laudemus quia ipsum contemplari ido- :

nei non sumus. Etsi contemplari idonei aliquando eri-

mus cum fuerit mundatum cor nostrum fidc ut pos-
: ,

tremo gaudeat veritate nunc quoniam ipse a nobis videri

:

non potest, opera ejus videamus, ne sine ejus laude

remaneamus. Ergo dixi « Laudate Dominum quoniam :
,

)) bonus est psallite nomini ejus quoniam suavis est. »

:
,

Forte esset bonus et suavis non esset si tibi non daret ,

posse gustare. Talem autem se pr:«buit hominibus ut ,

etiam panem de ccelo miserit, et filium suum .-«qualem

qui hoc est quod ipse dederit hominem faciendum et , ,

pro hominibus occidendum^ ; ut per hoc ([uod tu es, gus-

tes quod non es. Multum enim ad te erat gustare suavi-

tatem Dei ;
quia remota erat illa et nimis alta , tu autem
nimis abjectus et in imo jacens. In magna ista soparatione
missus est mediator. Non poteras ad Deum homo , D(.>us

factus est homo •, ut quoniam homo potes ad hominem

' Joan. Ti, 4' **' 'o*
 ENARTIATIO IN PSALMUM CXXXIV. 231
(|iii non posses ad Denm, per lionnineTn venires ad Denm :

et facUis est mediator Dei et hominum, homo Ghrislns

Jesus K Scd si homo solum
esset, hoc sequendo quod es,

nun([nam pervenires Deus solum esset non compre- : si ,

liendondo quod non es, nunc[uam pervenires Deus fac- :

nt hominem sequendo quod potes ad '

tus est liomo , ,

,

Dcnm quod non poteras. Ipse est raediator,

pervenias ,

Quid suavius pane Angelorum ?

indo factus est suavis.
Qnomodo non est snavis Dominus quando panem Ange- ,

lorum manducavit homo'^? Non enim aliunde vivit ho-

mo , ct aliunde vivit Angelus. Ipsa est veritas , ipsa est
sapientia , ipsa est virtus Dei : sed quomodo ea perfruun-
tur Angeli tu non potes. Illi enim quomodo perfruuntur?
Sicuti est , (c In principio erat Vcrbum , et Verbum erat
» apud Dcum , ct Deus erat Verbum per quod facta ,

» sunt omnia^. » Tu autem quomodo contingis? Quia ,

(( VcrJium caro factum est , et habitavit in nobis. » Ut

cnim panem Angelorum manducaret horao, Creator An-
gelorum factus est homo. Psallite ergo nomini ejus , ((

» quoniam suavis est. » Si gustastis psallite si gustastis , 5

quam suavis est Dorainus ,

psallite •, si bene sapit quod
gustastis^ laudate. Qnistam ingratus est vel coquenti vel
pascenti ut cum fuerit pulmento aliquo delectatus, non
,

reddat gratiam laudando quod gustat ? Si de his non ta-

'cemus de illo qui dedit omnia tacebimus ?
, Psallite no- ((

» mini ejus quoniam suavis est. »

,

VI. Et audite jam opera ejus. Tendebatis enim vos for-

tassis vidcrc bonum omnium bonorum, boniim a quo

sunt omnia ])ona, bonum sine quo nihil est bonum, et

bonum quod sine caeteris bonum est tendebatis vos ut :

vidcrelis, et forte in extendenda acio,mentis vestrfe defi-

ciebatis. Hoc enim ex me conjicio, sic patior. Scd etsi est

' I Tim. 11, f). — » Psal. I.TXVU, 2.5. — ' Joan i, i et i^.
 ,

232 S. AUGUSTINI EPISCOPI

aliquis, sicut fieri potest, et valde potest, acie meutisfortior
me , et contuitum corclis sui diu figit in eo quod est : lau-
det ille ut potest, et, cjuomodo nos non possumus, laudet.
Gratias tamen illi, qui in hoc Psalmo temperavit laudem
suam , ut et firmorum esset et infirmorum. Nam et in illa
missione servi sui Moysi cum diceret : « Ego sum qui
» sum : )) et, « Dices filiis Israel ,
Qui est, misit me ad
)) vos ^ : » quia ipsum proprie esse menti humanse difli-

cile erat capere, et mittebatur homo ad homincs , c[uam-

vis non ab homine •, coniinuo Deus temperavit Liudem
suam et hoc de se, dixit quod capi dulciter posset : non
in eo voluit remanere ciuod laudabatur quo non posset ,

laudator attingere. « Vade, inquit, dic fihis Israel Deus :

))Abraham et Deus Isaac et Deus Jacob misitme ad vos:

» hoc mihi nomen est in aeternum -. » Certe, Domine
nomen illud habes : quia et tu chxisti « Ego suni Qui
5 :

» est misit me ad vos. » Unde modo nomen mutasti, ut

diceres : « Deus Abraham et Deus Isaac et Deus Jacob ? »

Nonne tibi videtur ratio ejus respondere, et dicere : Quod

dixi Ego sum qui sum » verum est sed non capis
: « : , :

quod autem dixi «Ego sura Deus Abraham et Deus Isaac :

M et Deus Jacob » et verum est et capis ? Quod enim

; ,
,

« Ego sum qui sum, » ad me pertinet: quod autem Deus

» Abraham et Deus Isaac et Deus Jacob, » ad te pertinet.

Et si deficis in eo quod mihi sum, cape cjuod tibi sum.Et

ne forte c[uisquam putaret ilkid quod dixit Deus « Ego :

» sum qui sum » et « Qui est misit me ad vos_, » hoc

5 ,

solum seternum ei nomen esse quod autem dixit « Ego : :

» sum Deus Abraham et Deus Isaac et Deus Jacob, » t.cm-

porale nomen esse non curavit Deus, cum dixisset: «Ego :

» suni qui sum » et « Qui est misit me ad vos » di-

, 5 , ;

cere quod hoc ei nomen sit in .neternum quia etsi hoc :

' EkocI. III, i/j. — » Ibid. iT).

 enakkAtio in psalmum c^xxiv. 233
non diccrot, intelligeretur. Est enim , ct vcre est, et eo
ipso quod verc Quod
est, sinc inilio et sine termino est.

vero proptcr liominem cst, « Ego sum Deus Abraham et

» Dcus Isaac et Dcus Jacob, » nc ibi suboriretur humana

sollicitudo ,
quia hoc temporale est, non sempitcrnum ,-

securos nos fecit, quia de temporahbus ad .Tternam vitam

nos perducit. « Hoc inquit mihi nomen est in oeter-
, ,

)) num non quia aeternus Abraham et seternus Isaac et

, ))

cTternus Jacob sed cjuia Deus ilios facit .leternos postea

,

sine fme. Habuerunt quippe initium, scd fmem non ha-

bebunt.
YII. In Abraham et Isaac et Jacob totam Ecclesiam
ejus cogitate omne semen Israel cogitate omne autem
, :

semen Israel, non solum quod est ex carne sed etiam ,

quod est ex fide. Apostolus enim Gentibus loque])atur,

quibus dicebat « Si ergo vos Christi ergo semcn Abrahae
: ,

)) estissecundum promissionem hteredes^.

, Benedici- ))

mur ergo omnes in Dco Abraham et Isaac et Jacob. Arbo-

remquidem bcnedixit quamdam, eamque ohvam creavit,
sicut dixit Apostolus ipsos Patriarchas sanctos
, unde ,

effloruit populus Dei sed hTC arbor olivae putata est,

:

non amputata, et inde superbi rami fracti sunt ipse est :

blasphcmus et impius populus Judaeorura. Manserunt ta-

men rami boni et utiles : nam inde Apostoh, et cum ibi

rami utiles rehcti cssent, per Dei misericordiam insertus

est et oleaster Gentium cui dicit Apostolus : « Tu autem
» cum esses oleaster insertus es in ilhs , et particeps pin-
)> guedinis oliv.ie factus es. NoH gloriari adversus ramos.
)) Quod si nontu radicem portas, sed radix te'^.))
gloriaris,

Haec una arbor est pertinens ad Abraham et Isaac et Ja-

col) et quod plus est
5 magis ad Abraham et Isaac et Ja-
,

cob oleaster insertus, quam rami confracti. iJli enim per

Gal. lu, 29. — 2 Rom. xi, 17, 18.
234 S. AUGUSTINI EPISCOPI
fragmentum jam non ibi sunt , oleaster non ibi erat et
ibi est : illi per siiperbiam frangi meruermit, isteperhu-
militatem inseri meruit : illi amiserunt radicem, iste te-
nuit eam. Cum ergo audistis Israel Dei, Israel pertinentem
ad Deum, inde nolite vos facere alienos. Oleaster quidera
fuistis , sed oliva estis ,
participes pinguedinis oliv.-Te. Nam
vultis nosse in Abraham et Isaac et Jacob quomodo sit

insertus oleaster, ne putetis vos ad hanc arborem non per-

tinere, quianon peninetis carnaliter ad semen Abraham?
Dominus quando miratus est fidem Centurionis illius,qui
non erat de populo Israel sed erat de populo Gentium , :

« Propterea, inquit, dico vobis ,

qda multi ab Oriente
)) et Occidente venient^ : )) Ecce jam oleaster in manu in-

sertoris : «Multi ab Oriente et Occidente venient. » Vide-

mus quid ferat inserendum ubi inserat videamus « Et , :

)) recumbent, inquit, cum Abraham Isaac et Jacob, in ,

)) regno coelorum. )) Yidemus et quidinseruit , et ubi in-

seruit. De ramis superbis naturahbus quid dicit ? Fihi au-
tem regni ibunt in tenebras exteriores , ibi erit tletus et

stridor dentium. Res praenuntiata , res irapleta.

VIII. Ergo, « PsaUite Domino, quoniam suavis est. »

Et attendite c[uae circa iios fecit. « Qnoniam Jacob elegit:

)) sibi Dorainus, Israel in possessionem sibi "^. -» Laudate, I

psalhte, quoniara fecit ista. Talia dico, quoe capere va-

leatis. Caeteras gentes sub Angehs posuit : « Jacob elegit
)) sibi Dorainus , Israel in possessionem si])i. )) Gentem
suam agrum, quem coleret quem
fecit ,
ipse seminaret:
quamvis ipse omnes gentes condiderit , cneteras Angelis

commisit , siiji istara possidendam servandaraque deputa-

vit hunc popuhim hunc Jacob. Merito ilhus, an gratia
: ,

sua?De nondnm nalis ait: « Quia mnjor serviet rainori^,»

Apostolus dixit. Quod meritura liabere nondum nati po-
• MaUh. vin, ii. — » Psal. cxxxiv, 4« — ^ Rom. ix, i3.
|

tl
 enarrAtio in psalmxjm cxxxiv. 235
tuerunt, antequam quisqnam eorum egissct aliquicl boni
aulmali? Non ergo se exlollat Jacob, non glorietur ,
non
suis meritis tribuat. Ante est prsecognitus , ante pr.Teclesti-

natus , ante electus : non sais msritis electus , seci gratia

Dei inventus et vivificatus. Sic et omnes gentes : nam ut

inscreretur, (|uid rneruit oleaster, amaritudine baccarum,
sterilitate sylvestri ? Lignum quippe erat sylvae, nonagri
dominici •, et tamen ille per misericordiam suam et oleas*
trum inseruit in olivam. Sed adbuc non erat insertus oJeas-
ter , ([uando « Dominus elegit sibi Jacob Israiil in posses- ,

» sionem sibi. »

IX. Et quid Propbeta? « Quoniam ego cognovi quod

» magnus est Dominus ^ » Mente volante ad supcrna,
erecta a carne transcendente creaturam , cognovit quia
magnus estDominus. Non omnes possuntvidendo cognos-
cere laudent quod fecitj « Suavis est
: Jacob elegit :

» sibi Dominus, Israiil in possessionem sibi. » Et binc

illum Jauda Nam et « Ego cognovi, quiamagnus est Do-

:

» minus. » Propheta Joc|uebatur, qui intravit in sanctua-

rium Dei, « Qui audivit forte inefFabiJia verJja, cpia^non
» licethomini loqui "^5 » qui dixit quod posset hominiI)US
dici, et tenuit apud se quod non posset dici. Ergo et audia-

tur ad quod possumus et credalur ad quod non possumus.

Ad quod possumus audiatur, « Quoniam Jacob elegit sibi
» Dominus , Israel in possessionem sibi : » ad cjuod non
possumus credatur, cjuia ipse cognovit « Quod magnus
» est Dominus. » Si iJJi diceremus rogamus te expJica , ,

magnitudinem iJIius nonne forte responderet nobis non : ,

esl vaJde magnus quem video, si a me poterit explicari.

Redeat ergo ad opera ejus , et dicat nobis. Halieat ipse in
conscientia magnitudinem Domini , quam vidit quam ,

nobis credendam commendavit ^ c|uo nostros oculos per-

Psal. crxxiT, 5. — »2 Cor. xu, 4-
•
 1

236 S. AUGUSTINI EPISCOPl

ducere non poluit : et enumeret qusedam quae hic Domi-
nus qui magnitudinem illius sicut ille
fecit; ut et nobis,

viderc non possumus, dulcescat ex operibus suis, quse

capere possumus. « Quoniam ego, inquit, cognovi quod
» magnus est Dominus, et Deusnoster super omnes deos. »

Quos deos? Sicut dicit Apostolus, « Etsi sunt qui dican-

» tur dii in coelo et in terra , sicut sunt dii mulli et do-
» mini multi ; nobis tamen unus Deus, Pater ex quo
» omnia, et nos in ipso, et unns Dominus noster Jesus
» Ghristus ,
per quem omnia, et nos per ipsum *. » Di-
cantur diihomines. Dictum est enim, « Deus stetit in sy-

» nagoga deorum. Dictum est, «Ego dixi, Dii estis et»

» filii Altissimi omnes » nonne super homines Deus? '^

:

Sed quid magnum si super homines Deus? Et super An-

gelos Deus qnia Angeli non fecerunt Deum, Angelos
:

fecit Deus et necesse est super omnia quae feci^, sit ipse
;

qui fecit. Cognoscens ergo magnitudinem Domini iste, et

videns eum super omnem esse creaturam, non tantum
corporalem, sed etiam spiritalem « Rex magnus, inquit, :

» super omnes deos. » Ipse est summus Deus, qui super

se non habet Deum. Opera ejus dicat, ipsa capiuntur.

X. « Omnia quaecumque voluit Dominus, fecitin ccelo
» et in terra in mari et in omnibus abyssis ^. » Quis
,

autem comprehendat hsec? Quis enumcret opera Domini

in coelo et in terra, in mari et in omniJms abyssis. Tamen
si comprehendere omnia non possumus inconcusse cre- ,

dere et tenere debemus, quoniam (juidquid crealurarnm

in ccjelo ,
quidquid in terra, quidquid in mari et in om-
nibus abyssis , a Domino factum est : quia « Omniaquae
» voluit, fecit in ca;lo et in terra, in mari et in omnibus
» abyssis , » sicutjam diximus. Non omnia quae fecit,
coactus est iacere, sed « Omnia quaecumque voluit fecit. »
" I Cor. viii, T), 6. — * Psal. l xxi, i ct 6. — ^ U. ctxxiv, G.
 EJVA.UKAT10 IJN PSALMCM CXXXIV. 237
Causa omniLim qiKe fecit, voluntas ejus est. Facis tu do-
inum , quia si nolles facere, sine habitatione remaneres :

nccossilas cogit te faccre clomum , non libcra voluntas.

F.icis vestem, quia si non facercs, nuclus ambulares
ad :

(nciendam crgo vestem necessitate duceris, non libera vo-

limlalc. Conseris montem vitibus, semen spargis ([uia :

iiisi feceris, alimenta non habcl)is : omnia haec necessitate

Deus bonitate fecit, nullo quod feciteguit ideo,
facis. :

ftOmnia qu8Pcumc|ue voluit fccit. »

XI. Putas, habemus ct nos (|uod libcra voluntate fa-
ciamus? Ea enim (|ur« cliximus cx necessitate facimus , :

non faceremus, egentcs et hiopes remaneremus.

c|uia si

Invenimus aliquid quod libera voluntate faciamus? Inve-

nimus plane, cum ipsum Deum amando laudamus. Hoc
enim libera voluntate facis c|uando amas quod laudas , :

non enim ex necessitate, sed quia placet. Unde justis et

sanctis Dei placuit Deus, etiam flagellans eos. Quando
iniijuis omnibus displicet, placuit illis^ et sub flagcllo
ejus, in aerumna, in laboribus , in vulneribus, in egestate
constituti laudaverunt Deum : non eis displicuit ncc tor-
cjueris. Hoc est gratis amare, non c[uasi proposita accep-
tione mercedis^, c{uia ipsa merces tua summa Dcus ipse
erit, quem gratis diligis : et sic amare clebes, ut ipsum
pro mercede desiderare non desinas, c[ui solus te satiet^
sicut Philippus desiderabat, cum diceret, <( Ostende no-
» bisPatrem, et sullicit nobis ^ » Merito, quia hoc de
libera voluntate facimus, et de libera voluntate faccre de-
bemus , ([uia delectati facimus amanclo facimus quia etsi
, :

corripimur ab illo , nobis nunquam displicere debet, cjui

semper est justus. Hoc dixit ille laudator ejus : « In me
» sunt Deus vota tua, quae red dam laudationis tibi ^ »
Et alio loco, « Yoluntarie sacrificabo tibi ^. » Quid est,
'
Joan. XIV, 8. — ^ Psal. lv, 12. — 3 ij. Lm^ g.
 ,,

238 S. AUGUSTINI EPISCOPI

« Voluntarie sacrificabo? » Yolunlarie laudabo te. Quia,
« Sacrificium laudis, inquit, glorilicabit me ^ » Si coge-

reris oflerre Domino tuo sacrificium gratum illi et accep-

tum , sicut antea vovebantur sacrificia in umbra futuro-
rum, non invenires in grege tuo placitum taurum,
forte
et in capris hircum arae Domini dignum, nec in ovili tuo
arietem dignum ad viclimam Domino tuoj et non inve-
niens satageres quid faceres, et diceres forte Deo, Volui
etnon habui. Numquid potes de laude dicere, Volui, et
non habui ? Ipsum voluisse laudasse est. Non enim verba ,

a te quaerit Deus , sed cor. Denique potes dicere , et

linguam non habui. Si quis obmutescit aliqua valetudine,
linguam non habuit, et tamen laudem habuit. Si enim
Deus aures carnales haberet, et sono tui corporis indige-
ret , ideo cum remansisses sine lingua , sine laude etiam
remaneres : nunc vero quia cor quaerit, cor inspicit , intus
testis est ,
judex, approbator, adjutor, coronator ^ ; suili-

cit ut olieras voluntatem. Cum potes, ore confiteris ad

salutem : cum autem non potes, corde credis ad justi-
tiam : corde laudas, corde benedicis, corde in aram cons-
cientise victimas sacras imponis : et respondetur tibi

« Pax in terra hominibus bonse voluntatis ^. »

XII. Ille igitur Deus, qui omnipotens est, « In ccelo et

» omnia qusecumque voluit fecit » tu in domo
in terra :

tua non facis omnia quse vis. Ille « In cfclo et in terra

» omniaquaecumquevoluitfecit : » tu fac vel in agro tuo
omnia quse vis. Multa vis, et non potes in domo tua facere
omnia quse vis : contradicit forte uxor, contradicunt filii,

aliquando et servulus contumacia contradicit, et non facis

quod vis. Sed facio, inquis, quod volo quia in non obe- :

diente ac contradicente vindico. Nec hoc facis, cum vis,

Aliquando vindicare vis_, et non potes aliquando mina-l :

> Psal. xLix., 23. — ' Roni. x, lo. — 3 Luc. ji, i^-
 ,,

enArrAtio in psAlmum cxxxiv. 239

ris, ct antequam lacias ([uod minaris, moreris. Putamus
iu te ipso facis quod visPFrenas omnes cupiditates tuas?
Forsitan frenas numquid ellicis ul ipsae cupiditates non
:

surgant, quas frenas? Certe enim hoc vis, non titillari

molestia cupidatum tuarum et tamen « Caro concupis- :

» cit adversus spiritum et spiritus adversus carnem ut , ,

» non ea qua^ vullis faciatis ^ » Tu in teipso non facis

quod vis « Deus autem noster in ccjelo et in terra omnia

:

» quaecumque voluit fecit. » Ipse tibi detgratiam, ut in

te ipso facias quod vis nisi enim ipso adjuvante, nec in

:

te facis quod vis. Etenim cum ille non faceret in se quod

vellet, qui ait « Caro concupiscit adversus spiritum
:
,

>) spiritus autem adversus carnem, ut non ea quae vultis

» faciatis » cum dc se ipse gemeret, dicens, « Conde-
:

» lector legi Dei secundum interiorem hominem video ,

» autem aliam legem in membris meis repugnantem legi

» mentis mese, et caplivum rac ducentem in lege peccati,

» quae est in membris meis - » quia non solum in domo :

sua, nec solum in agro suo, sed in carne sua vel in spi-
rilu suo non implevit quce volebat clamavit ad Deum ,

qui « Omnia quaecumque voluit fecit in coelo et in terra » :

et dixit : « Infehx ego homo ^ , » quis me hberabit de

corpore mortis hujus? Et ille bonus, et ille suavis tan-

)l quam responderet ei, continuo subjecit. « Gratia Dei per

ai » Jesum Christum Dominum nostrum » Hanc ergo ^*.

suavitatem amate, hanc suavitatem laudate. InteUigite

Deum qui « Omnia quaecumque voluit fecit incoelo et in
,

)>terra » ipse et in vobis faciet quod vultis, ipso adju-

:

vante voluntalem vestram impleljitis. Sed dum non po-

testis , confitemini ^ cum poteritis ,
gratias agite jacentes
clamate; erecti, superbire nolite. Ille ergo « In coelo et
» Gal. V, 17. — ' Rom. vii, 22, 23. — 3 ibij 24. —4 Ibid. 25.
 240 S. AUGUSTIIVI EPISCOPl

in terra oninia quaecumque voluit fecit, in mari et in om-

» nibus abyssis. »

XII [. (( Suscitans nubes ab extremo terrae ^ » Vide-

mus ista opera Domini in cjus creatura. Yeniunt enim
nubes ab exlremo terrcC ad medium, et pluunt : unde sur-
rexerint nescis. Ergo indicat illud Propheta, (( Ab ex-
» tremo terrae, » sive ab imo , sive acircumdatione fniiura
terrae, unde vult excitat nubcs, tamen a terra. (( Fulgura
» in pulviam fecit. » Nam fujgura sine pluvia, terrerent
te, et nihil tibi darejit. « Folgura in pluviam fecit. » Ful-
gura sunt, contrcmiscis : pluit, gaudes. (( Fulgura inplu-
» viamfecit : » qui terruit, ipse ut gauderes fecit. (c Qui
» educit ventos de thesauris suis : » occultis causis, unde
nescis, Quia enim Ilat ventus, sentis 5
qua causa flat, vel

de quo thesauro rationis eductus sit, nescis : debes tamen

Deo pietatem credendi ,
quia non flarct nisi jussisset ille

qui fecit, nisi produxisset ille qui ereavit.

XIV. Videmus ergo haec in creatura ista, laudamus,
rairamur , benedicimus Deum : videamus qure fecit in

hominibus propter populum suum. (( Qui percussit pri-

inogenita iEgypti ^. Etenim illa divina dicta sunt, quae
amares ; et non erant dicta, quae timeres. Attende, quia et
(luando irascitur, facit quod vult. (( Percussit primoge-
» nita yEgypti, ab homine usque ad pccus. Immisitsigna
» et prodigia in medio tui, yEgyple ^. » Nostis, legistis
([uanta per Moyscn feccrit manus Domini in ^Egypto ad
terrendos, ad contundeudos , ad dcjiciendos superbos
yEgyptios, (( In Pliaraone et in omnibus servis ejus. »
Parum ^Egypto ([uid posteaquam eductus est
cst in :

inde populus? Qui percussit gcutcs miijtcis » qure pos-

(( :

sidebanl terram , (juam volebat Deus dare populo suo.

' {'sal. cxxxiv, 7. — ' IbiJ. 8. — ^ Ibid. 9.

ii
 :

ejvarkAtio in psalmum cxxxiv. 241

« Et occidit reges fortes, Seon regem Amorrha3orum , et
» Og regem Basan, et omnia regna Ghanaan '. » Omnia
isla quomodo comme^norat brcviter Psalmus, sic ea legi-

mus in ahis libris dominicis^ et magna ibi manus Domini.

Quando tu vides quae facta sunt in impios, cave ne fiant
iu tc. Ad hoc enim in illos facta sunt, ut tu transires, et
cos non imitarcris, ct talia non patereris. Tamen vide
quia flageilum Domini est super omncm carnem. Ne putes
te non videri quando peccas, ne putes te contemni, ne
putes Dominum dormire attende exempla bcneficiorum
:

Dei , cum ea rccohs, et cum vindictam Dcirecohs, time.

Omnipotens est, et ad consolandum, ad castigandura. et
Ideo sunt ista utilia cum leguntur. Quando autem pius
videt quod passus est impius, purgat se ab omni impie-
tate, ne veniat et ipse in talem pcenam talemque vindic-
tam. Bene ergo haec accepistis. Quid deinde fecit Deus.^
Expulit impios : « Et dedit terram eorum haereditatem,
hccreditatem Israel servo suo ^.

XV. Deinde exultatio laudis ejus : Domine,nomen tuum

in saeculum^ : post isla omnia quae fecisti. Quid enim vi-
deo quae fecisli? Inspicio creaturam tuam ,
quam fecisti

in ccelo 5 inspicio hanc imam partem ubi habitamus et , :

hinc video beneficia tua nubium ventorum pluviarum.

, , ,

Populum tuum attendo : eduxisti eos de domo servitutis,

et signa ct prodigia fecisti inter inimicos eorum ,
punisti
eos quos molestos paliebantur, impios de terra sua ejecisti,
reges corum occidisli, terram eorum populo tuo dedisti
vidi omnia, et impletus laude dixi, « Domine, nomen tuum
» in sceculum. »
XYI. Hoec quidem ad litteram cpaomodo scripta sunt
videmus, novimus, laudamus. Si autem aliquidsignificant,
" Psal. cxxtiv, 10, II. — =>
Ibid. x2. — ^ jbid. i3.

r.xix. 16
242 s. AUGusxmi episcopi

non sim onerosus dum explico ut potero. Ecce in ipsis

,
)|C

hominibus possum agnoscere quia « In coelo et in terra ,

))omnia quaecumque voluit fecit. Coelum enim sethe- ))

reum spiritales accipio; terram, carnales ex his duobus

, :

tanquam coelo et terra constatEcclesiaDei, et ad spiritales

pertinet praedicatio , ad carnales pertinet obsecuudatio.
« Nam et coeli et facta raanuum
enarrant gloriam Dei ,

)) ejus annuntiat firmamentum ^ Siautem terra Dei non -»

esset plebs Dei, non diceret Apostolus, « Dei sedificatio,

)) Dei agricultura estis : sicut sapiens architectus funda-
)) mentum posui, ahus superaedificat^. )) Ergo sedificium
Dei sumus, et ager Dei sumus. « Quis, inquit, plantat
)> vineam , et de fructu ejus non percipit ? Ego plantavi,
» Apollo rigavit, sed Deus incrementum dedit ^. » Ergo
et in Ecclesia sua, et in praedicatoribus suis, et in plebi-
bus suis , tanquam in coelo et in terra , omnia quoecumque
voluit fecit. Parum est in eis : « In mari et in omnibus
)) abyssis omnia qusecumque voluit fecit. )> Mare sunt
omnesinfideles, omnes nondum credenles ; et in eis « Om-
» nia quaecumque voluit fecit. » Non enim soeviunt infi-
deles, nisi permittantur, aut vindicatur in eos, quando
perversi sunt , nisi jusserit ille qui fecit omnes gentes.
Puta quia raare est, et non terra, numquid ideo a potes-
tate Dei omnipotentis Et in mari et in om- ahenum est? «
» nibus abyssis qune voluit Qui sunt abyssus? fecit. »

Latentia corda mortalium profundoe cogitationes homi- ,

nura. Quomodo et ibi facit Deus quod vulti' « Quia Do-

» minus interrogat justum et impium qui autem diligit :

» iniquitatem odit animam suam *. » Et ubi illum in-

,

terrogat ? Aiibi scriptum est , « In cogitationibus impii

interrogatio erit^. Ergo et in omnibus abyssis omnia quae-
' Psal. xviii, '2. — »1 Gor. iu, 9, 10. — ^ Ibkl. ix , 7 , et iii, 6. —
4 Psal. X, 6. — ^ Sap. i, 9.
 enarrAtio in psalmtjm cxxxiv. 243
)) cumque voluit lecit. » Latet cor bonum , latet cor ma-
lum, abyssus est et in corde bono^ et in corde malo sed :

hocc nuda suntDeo, quem nihil latet. Cousolatur cor bo-

num torcjuet cor malum. « Omnia ergo qu;» voluit fecit
,

)) in coelo et interra, in mari et in omnibus abyssis. »

XVII. « Suscilans nubes ab exlremo terra3^ Quas nu- )>

bes? Prcedicatores vcrbiveritatis suae. De quibus nubibus

alio loco irascens vinece suae dicit , « Mandabo nubibus
)) meis ne pluant super illam imbrem'^. Et parum est
)>

excitasse nubes de Jerusalem vel de Israel, quas misit

prffidicare Evangelium suum in toto orbe terrarum de ;

quibus nubibus dictum est « In omnem terram exivit ,

» sonus eorum 5 et in fines orbis terrae verba eorum ^ ; )>

parum est hoc : sed quia ipse Dominus ait, « Prsedicabitur

)) hoc Evangelium regni in toto orbe terrarum , in testi-
» 'monium omnibus gentibus , et tunc veniet finis ^ , »
excitat nubes ab extremo terrae. Nam crescente Evangelio,
unde erunt praedicatores Evangelii in fniibus terroe , nisi
ibi excitetnubes ab extremo terrtC? De autem nubibus
ipsis

quid operatur ? « Fulgura in pluviam fecit. Minas ad ))

misericordiam flexit, de terroribus Quomodo de

irrigavit.

terrorilxis irrigavil? Quando tibi minatur Deus per Pro-

phetam et per Apostolum, et times, nonne coruscatio terruit
te? Sed cum poenitendo cori'igeris, et agnoscis hoc mise-
ricordia fieri, in phiviam vertitur fulguris terror. « Qui
» » Eosdem puto proedi-
educit ventos de thesauris suis.
catores et nubes nubes propier carnem ven-
et ventos , ;

tos propter spiritum. Nubes enim videntur, venti sen-

,

tiuntur et non videntur. Denique quoniam carnem videmus

esse de terra: « Nubes, inquit, excitatabextremoterrse.))
Expresserat unde excitet nubes venit ad ventos quia spi- :

• Psal. cxxxiv, 7. — ^ Isai. v, 6. — 3 Psai. xviu , 5. — ^ Malth.

XXIV, i^.

16.
 244 S. AUGUSTINI EPISCOPI

ritus hominis ignoratur undeveniat. « Producens , inquit,

» ventos de thesauris suis. » Paululum attendite , et coe-
teravideamus^
XVIII « Qui percussit primogenita iEgypti, abhomine
usque ad pecus-. » Primogenita nostra salva sint Domino,
quoniam ipse ea dedit nobis. Molesta autem poena est et ,

nimium terribihsplaga, mors primogenitorum. Quae sunt

primogenita nostra ? Mores isti nostri quibus nunc ser- ,

vimus Deo ipsa sunt primogenita nostra. Primitias enim

,

habemus ipsam fidem unde incipimus. Ecclesire quippe

j

» dictum est, « Venies et pertransies ab initio fidei^. »

Et nemo incipit bene vivere , nisi a fide. Fidcsergo nostra

inprimogenitisnostris est. Quandocustoditurfides nostra,
caetera subsequi possunt. Nam quod purgantur homines quo'
tidie proficiendo in mehus, meliusque vivendo, ipso inte-
riore homine renovato de die in diem, sicutdicit Apostolus,
« Etsi exteriornoster homo corrumpitur, sed interior reno-
» vatur dedie in diem "^
: » ideo fit quia primogenita fides
vivit, de qua primogenita fide et Apostolus ait, « Non solura
» autem, sed et nos ipsi primitias spiritus habentes, id est,

» dantes jam Deo primitiasspiritus nostri, hoc est, ipsam fi-

» dem tanquam primogenitanostra tamenin nobismetipsis :

» ingemiscimus, adoptionem expectantes redemptionem ,

» corporis nostri ^ » Si ergo magna Dei gratia est, ut,

conservetur fides iiostra : magna pcjena est occidere pri-
mogenita ,
quando homines in atliictione Ecclesiae consti-
tuti perdunt fidem. Alliigunt enim Ecclesiam, ut perdant
fidem nam et ipsa ^Egyptus allhctio inlerpretatur. Qui-
:

cumcfue ergo aiHigunt Ecclesiam , quicumque scandala

Ecclesioe immittunt, etsi Ghristiani appellentur, moriun-
tur primogenita eorum. Erunt infideles, erunt inanes,
> Jo.in. ui, 8. — » Psal. cxxxiv, 8. — •
^ Caiit. iv,
8, juxta lxx. — 4 2 Cor.
IV, i6. -^ ^ Rom. vi\i, 23.
 ENABRATIO IN PSALMUM CXXXIV. 245
liabentcs nomeri tantum ct signum : in corde autcm pri-
mogenituni suum sepelicrunl-, us(|ue adeo , ut ([uando ei
aliquid dixeris ,
propter bonam vitam ,
propter spem vitae
rrternae , et propter timorem ignis acterni , apud se sub-

sannet^ aut cst ut audeat coram

si talis tc, os torqucat et

dicat, Quis huc inde reversus est? dicunt sibi homines

quod volunt. Et Christianus est sed quia aiUigens, occi- :

sus est primogenitus ejns mortua esl fides ejus ct hoc

, :

« Ab liomine usque ad pecus. » Dicam fratres, quod ,

scntio. Homincs intelligo spiritaliter significari tanquam

doctos, propter rationalem animam, quod est homo pe- :

cora vero indoctos sed lamen habentes fidem nam non

, ,

haberent primogenita. Sunt docti qui ailliguntEcclesiam,

sl hismata et haereses faciendo. Proinde nec in ilhs invenis

iidem, quoniam facti sunt iEgyptus, id est, aiflictio po-

pulo Dei. Occisa sunt primogenita eorum : trahunt post
fo turbasindoctas, ipsa sunt pecora. In hac ergo afflictione,
(jua Ecclesia ailligitur^ moritur in aflligentibus fides. Mo-
riuntur primogenita et in ipsis doctis et indoctis; (juia
occidit Deus primogenita iEgyptiorum <( Ab homine us-
)> que ad pecus. »
XIX. Immisit signa et prodigia in medio tui , ^Egypte,
» in Pharaone ct in omnibus servis ejus ^
: » Pharao rex
iEgyptiorum. Nomen attendite, et videte quemadmodum
ista faciat Deus. Rex in omni gente prior est ^ ^Egyptus
atlfictio cst-, Pharaodissipatio. Ailhctio crgo regem haljet
dissipationem : quia illi qui aiHigunt Ecclesiam, dissipati
ailhgunt. Ut enim ailligant , dissipantur : quoniam rex
ducit ,
populus scquitur 5
prsecedit chssipatio , sequitur
aiHictio. Audite , audite nomina hsec interpretatione ty-
,

pica et sapicntia plena. Nec unum invenis ex islis nomini-

' Psal. cxxxiv, 19.
 ,

246 S. AXJGTJSTINI EPISCOPI

bus, quodboni aliquid interpretetur , ubi exercuit Deus

iram suam.
XX. « Percussit gentes multas, et occidit reges for-
» tes. » Dic quos reg(is et quas gentes? « Seon regem
» Amorrliaeorum^. » Audite nomina gravida sacramen-
tis. « Seon regem, inquit, Amorrhaeorura occidit. » Oc-
ciditplane et nunc occidat acordibus servorum suorum,
:

et a tentationibus Ecclesiae suae , nec cesset manus ejus

in occidendis talibus regibus et talibus populis : inter-
pretantur enim Seon , Tentatio oculorum ^ Amorrhaei in-
terpretatur , Amaricantes. Jam hic videte si intelhgcre
possumus quomodo amaricantes regem habeant tentatio-
nem oculorum. Tentalio oculorum non est nisi menda-
cium colorem habet_, veritatem non habet. Jam quid
:

mirum est, si amaricantes talem habeant regem, menda-

cem regem ? Nisienim mendacium et simulatio praecedat
non sunt amaricantes in Ecclesia inde enim amaricant, :

quia fmgunt. Praecedit tentatio oculorum , amaricatio se-

quitur : et in ipso diabolo praecessit. Nam tentatio oculo-
rum est, « Quod transfigurat se velut angelum lucis-.? »
OccidatmanusDomini etillum etillos^ ilium, ne inducat 5

illos ut corrigantur. Etenim in unoquoque homine occidi-

tur ille rex quando damnat simulationem

,
et diligit ve- ,

ritatem. Manus Dei non quiescit id agere. Nam c|nemad-

modum egit ad litteram tunc sic agit nunc spiritaliter, ,

ut impleat quod tunc prophctice praenunliavit. Occidit

etiam alium regcm et alium populum cjus. « Et Og regem
» Basan.» Et hic quam malus.^ Og interpretatur con- ,

clusio Basan interpretatur, Confusio. Malus est rex ille ,

:

qui intercludit viam ad Deum. Hoc enim agit dialiolus,

semper opponendo figmenta sua opponendo idoJa sua^ ,

' Psal. csxxiT, 10, II. — '2 Cor. xi, i^.

 enarrAtio in psalmum cxxxiv. 247
opponendo se necessarium per arreptitios sortilegos , au-
gures, haruspices, magos, sacra diEmoniorum, concludit
viam. Quomodo per Christum id agitur ut pateat via, quse ,

laeratinterclusa; nam per eum redemptus ([uidam dicit,

(( \it inDeo meo transgrediar murum^ » sic diabolus ni- :

hii ahud agit, nisi ut intercludat viam, ne credatur in

Deum. Sienimcreditur in Deum patet via etipse Chris- , j

lus est via^ si autem non creditur in Deum, interclusa

:

e>t via. Si autera interclusa fuerit, quia non creditur,

{|nid restat, nisi ut, cum venerit qui non credebatur, con-

lundantur qui non crediderunt? Quare? Quia conclusio

priccedit, et sequitur confusio. Conclusio prnecedit utrex,
s('([uitur confusio tanquam plebs. Quos modo concludit,

utnon crcdant in Christum, quando apparuerit Christus,

omnes confundentur et traducent eos ex adverso iniqui-
,

tates eorum. Tunc dicent impii confusi, « Quid nobis pro-

)) fuit su[ierbia^ ? Magna mysteria, fratres mei Dissipatio ,

rex allliclionis dissipantur ut alUigantur. Magna myste-

;

oculorum_,id est, fallacia rexamaricantium

ria. Tentcltio
5

falluntenim ut amaricent. ConcJusio rex confusionis :

concluduntur enim netranseant ad fidem, et cum vene-

rit in quem credimus, confundentur. Et omnia regna «

» Chanaan, occidit Deus. Chanaan interpretalur, Pa-

)>

ratus humihtati. Humihtas quasi bonum aliquod signifi-

cat sed si sit uliJis humilitas
, nam maJa liumiJiato pce- :

nalis est. Sienim humiliatio ad poenam non pertineret, non

diceretur, « Qui se exaltat liumiliabitur ^. » Non enim
,

beneficium illi praestatur, ([uando punitur ut humilietur.

Chanaan ergo modo superbus cst. Omnis im^^ius, omnis
infideJis exaltat cor suum non vult credere in Deum. Sed
;

haec exaltatio parata est humilitati in diem judicii tunc :

• Psal. XVII, 3o. — » Joan. xiv, 6. — * Sap v, 8. — * Luc. xiii, 11, et

xviii, 14.
 :

248 S. AUGUSTINI EPISCOPI

humiiiabitur ,
quaudo non vult. Sunt enim vasaira, quse
perfecta sunt ad perditionem^ Modo extollant se ,
gar-
riant , extendant se super fideles , irrideant fideles , blas-
phemant Christianos : dicant , Anicularia sunt ista ,
qua?
dicunt de die judicii. Ista elatio eorum parata est huniih-
tati. Quando modo annuntiatus irride-
venerit judex, qui
tur, tunc modo superbit non utiliter, sed poena-
ille qui ,

liter humihabitur. Modo autem non humihatur sed ,

paratur humihtati , idest, paratur damnationi, paratur

victimre.
XXI. Omnia ergo ista evertit Deus corporahter tunc •,
,

quando patres nostri educti suntdeterra vEgypti evertit 5

spiritahter nunc, nec cessat manus ejus usque in fmem.

Ideo ne istas potentias Dei *unc putes peractas cessasse :

« Domine nomen tuum inquit, in sseculum. » Idest,

, ,

non cessat misericordia tua non cessat manus tua in sae- ,

culum facere ista qune tunc pra?nuntiasti figurando :

,

« Omnia enim illa in figura contingebant ihis-, scripta sunt

)) autem ad correptionem nostram , in quos fmis saeculo-
)) rum obvenit'^. Domine memoriale tuum in generatio-,

)) nem etgenerationem.» Generatio ista et generatio altera

generatio qua fideles efhcimur, et per baptismum renas-
cimur ^
generatio qua a mortuis resurgemus , et Angehs
conjuncti vivemus in seternum. Memoriale tuum, Domine,
et super generationem istam, et super illam generationem :

quia nec nunc nos obJitus est , ut vocaret ; nec tunc obh-
viscetur , ut coronet. « Memoriaie tuum , Domine , in ge-
)> nerationem et generationem. ))

XXII. « Quoniam judicavit Dominusplebem suam^. »

Complevit certe omnia.iila in populo Judreorum. Numquid

jam remanserunt opera <^us, postquam induxit plcbem
suam in terram repromissionis? Adhuc phme judicabit :

' Rom. IX, 22. — »1 Cor. x, ii,. — ^ Psal. cxxxiv, i^.

 enarrAtio in psalmum cxxxiv. 249
(i Judicavit Dominus plebem suam , et in servis suis ad-
» vocabitur. » Jamplcbem excepto ju-
judicavit ipsam :

dicio fiituro, judicataest plcbs Judseorum. Quid est, ju-

dicata ? Separati inde sunt justi et remanserunt injusti. ,

Si autem mentior aut mentiri exislimor, quia dixi, Jam

judicata est audi Dominum dicentem « Injudicium veni

: ,

» in hunc mundum, ut qui non vident videant, et qui

)) vident cseci fiant^ » Excaecati sunt superbi , illuminati

sunt humiles. « Judicavit ergo plebem suam. » Ipsum ju-
dicium dixitlsaias « Et nunc tu domus Jacob, venite,
:

)) ambulemus lumine Domini -. » Parum est lioc sed

in ,

cjuid sequitur? Dimisit enim plebem suam domum Israel.

Ipsa est domus Jacob ,
qure est domus Israel : qui enim
Jacob, ipse estlsrael. Nostis sanctaslitteras, et puto quod
vobis veniat in mentem quia ,
ipse Jacob quando vidit An-
golum secum luctari, tunc accepit nomen ut appellaretur
IsraeP. Unus homo estsive Jacob, sive Israel, unapersona
cst domus Jacob, et domus Israel, una gens, una plebs
: :

hanc invitat, ethanc dimittit. Et nuncjam certe occidisti

Christum o domus Jacob jam occidisti Christum jam
, , ,

caputante crucem agitasti, jam pendentem irrisisli, jam

dixisti, « Sifihus Dei est, descendat de cruce*. » Jam ro-
gavit medicus pro phreneticis , « Pater ignosce illis, quia
» ncsciunt quid faciunt^. » Certe jam fecisti ista omnia,
et nunc crede in eum quem occidisti bibe sanguinem ,

quem fudisti. Et nunc tu domus Jacob testimonio Isaiae :

exponere cupio quod hic dixit « Quoniam judicavit Do- 5

» minus plebem suam, et in servis suis advocabilur. »

Judicasse enim intelligitur plebem suam separando in ,

ipsa plebe sua bonos a malis fideles ab infidelibus Apos- , ,

tolos a Judaeis mendacibus. Hoc sisnificavit

'» , ut dicere
• Joan. IX, 39. — ' Isai. ir, 5. — 3 Gen. xxxii, 28. — 4 Matth, xxvii, 3g.
— 5 Luc. xxm, 35, etc.
 ,

250 S. AXJGUSTINI EPISCOPI

coeperam , per Prophetam dicens , « Jam post illa mala

» omiiia tua, o tu domus Jacob,
ambulemus in venite,
)) luce Domini. » Quare vobis dico, « Venite, ambulemus
» in luce Domini? » Ne remanendo in judaismo non ,

perveniatis ad Christum. Quareenim? Non semper ibi pro-

phetatus estChristus? Sed nunc dimisit plebem suam, do-
mum Israel. Veni domus Jacob quia dimisit plebem ,

suam domum Jacob veni domus Israel, quia dimisitple-

:

bem suam domum Israel. Quse venit, et quae dimissa est,

nisi quia hoc est judicium « Ut qui non vident videant, ,

)) et qui vident caeci fiant' ? Judicavit ergo Dominus ple-

)) ]Dem suam. Separavit ergo, ct non ibi inveniet quos
))

in regnum suum restituat? Plane inveniet. « Et in servis

)) suis advocabitur. Non repuHt, ait Apostolus, plebem
)) suam quam praescivit^.
,
Et unde probat? « Nam et ))

)) ego IsraeUta sum. Ergo, « Judicavit Dominus plebem

))

)) suam separando bonos a mahs hoc est « Et in ser-

, )) : ,

)) vis suis advocabitur. )) A quibus? A gentibus. Quantse

enim gentes credendo venerunt? Quanti fundi, c{uanta
loca deserta modo veniunt? Veniunt inde nescio quanti
credere volunt, dicimus eis, Quid vultis? Respondent,
Nosse gloriam Dei. Credite fratres, mirari nos et gaudere
ad talem vocem rusticanorum. Veniunl nesciounde, ex-
citati a nescio c[uo. Quid dicam, a nescioquo?Imo scioa

quo : quia, « Nemo venit, inquit , adme, nisi quem Pa-

)) ter attraxerit ^. )) Veniunt subito de sylva , de deserto ,

de remotissimis et arduis montibus ad Ecclesiam et hanc ,

vocem habent pleri([ue et pene omnes eorum iit videa- ,

mus vere intus docentem Deum. Impletur Scriptura pro-

phetica, qua dictum est, « Erunt omnes docibiles Deo*.))

Quid desideratis, dicimus ilhs. EtilU, « Videre gioriam

' Joan. IX, 39. — ^ Rom. xi , i. — * Joan. vi , 44- — * I*^'-

LIV, i3.
 ,

ENAKRATIO in psalmum cxxxiv. 251

)) Dei^ Omncs enim peccaverunt, etegent gloria Dei^. »
Crcdunt , consecrantur , clericos sibi ordinari exigunt.

Aonne impletnr, « Et in servis suis advocabitur. »

XXIII. Denique post istam totam dispositionem et dis-
pcnsalioncm, converlitse Spiritus Dei ad exprobranda et
in idcnda idola ,
quse jam irridcntur a cultoribus suis :

(( TdoIaGentium argentura aurum. Ista omnia Deo et ))

lai icnte, qui in coelo et in terra omnia qUcTcumque voluit

r i
it, ((ui judicavit plebcm snam et in servis suis advo- ,

figmentum nisi ridendum, non ado-

itur; (juid restat ,

laiidum? Idola Gentium dicturus erat fortasse ut con- ,

ti mnercmusista omnia^ dicturus erat idola Gentium, la-

pidcs et ligna, gypsum ettcstam? Non h?ec dico vilis ,

materia est illud quod valde amant

: vel quod valde ,

bonorant dico « Idola Gentium argentum et aurum^. »

,

Ccrte aurum est, certe argentum est : numquid quia lu-

ccl argentum, lucet aurum , ideo oculos habent et vident ?
Sic quomodo argentum est, quomodo aurum est, utile
forle avaro, non religioso; imovero nec avaro utile,
S(d utile bene utenti , et per ejus erogationem coelestem
tlicsaurum acquirenti : tamen nunc cum ista insensata
sint, quid facitis, homines, de argento etauro deos?(( Quos
» deos nonne videtis quod non videanf*? Oculos
facitis,
)) habent non videbunt; aureshabent et non audient-,
, et
)) nares habent, et non odorabunt; os habent et non ,

)) loquentur manus habent et non operabuntur pedes

; , •,

» habent, et non ambulabunt^. Omnia ista artifex ))

, faber argentarius, aurifex facere potuit , et oculos, et

i
aures, et nares, et os, et manus, et pedes : sed nec lucem
joculis, nec auditum auribus, necvocemori, nec sensum
naribus, nec motura manibus,nec iter pedibusdarepotuit.
» Joan. VI, 45' — * Rora. ni, 23. — ^ Psal. cxxxiv, i5. — 4 Sap. xv, i5.
— 5 Psal. cxxxiv, i6, 17.
 ,,

252 S. AUGUSTINI EPISCOPI

XXIV. homo , riclesjam procul dubio quod fecisti

si a cjuo factus es agnovisti. autem c[ui non agno- De illis

verunt quid dicitur.^ « Similes illi sint omnes qui faciunt

,

)) ea et omnes qui confidunt in illis ^ » Et creditis fra-

, ,

tres, exprimi in eis quamdamsimilitudinemidolorum, non

cjuidem in carne eorum sed in interiore homine eorum.,

Namaures habent, ei non audiunt ad illos quippe cla- :

mat Deus « Qui habet aures audiendi auchat

, Oculos '-.

w hal)ent, et non vident » habent enim oculos corporis:

sed non habent oculos fidei. Denique implelur haec pro-

phetia per omnes gentes. Yidete quomodo dictum sit per
Prophetam. Nihil allegoricum nihil figuratum comme- ,

moro. Propriam, expressam, simphcem manifestam audite

propheticam praedictam videte completam. «Prsevaluit,,

)> inc[uit, Dominus adversus eos » Propheta dicitSopho- :

nias. Adversus repugnantes, adversus rebeilantes , et de

occisione fideHum martyres facientes , scd tamen nescien-
tes, « Prsevaluit Dominus adversus eos. » Et quomodo

prsevaluit? « In Ecclesia sua , videmus cjuia praevaluit ad-

» versus eos^. » Volebant paucos Christianos extinguere,
occidere; sanguinem fuderunt, de sanguine occisorum
tanti exurrexerunt, a cjuibus illi interfectores Marlyrum
superarentur. Tamen et modo quaerunt ubi abscondant
idola sua primo Christianos propter idola trucidabant.
, cjui

Nonne pr.ievaliiitadversus eos Dominus? Videsifacitcpiod

sec[uitur, « Pr<evaluit Dominus adversus eos. » Et c[uid
fecit? « Exterminavit omnes deos Gentium terrfe etado- , \

» rabunt eum unusc[uisque de loco sno, omnes insulne

» Genlium''. » Quid esthocPNonne prsedictum erat? nonnej !t

conqoletum est.? nonne ut legitur, sic videtur? Et illi c[ui

remanserunt, oculoshabcnt, etnon vident nares habent, •,

et non odorant. Non seniiunt illum odorem : « Christi bo-

' Psal. cnxiv, i8. — » Matth. xr, i5. — ' Soplion. ii, ii. — 4 Ibid.
 ENARRATIO IN PSALMUM CXXXIV. 253
nu3 odor sumus, sicut dicit Apostolus, in omni loco'. »

Qaid prodest, quia nares habent, et non odorant tam

suavem odorem Christi ? Vere in iilis factum est et vere
dc iUis dictum est, « Similes illis sint omncs qui faciunt
)) ca , et omnes ([Ui confidunt in eis. ))

XXV. Sed quotidie credunt per miracula Christi Do-

mini ,
quotidie aperiunlur oculi ca^corum et aures surdo-
rum inspirantur nares insensatorum, dissolvuntur ora
,

mutorum, constringuntur manus paralyticorum, corri-

guntur pcdes claudorum, de lapidibus istis excitanlur fdii
Abraha3 : c[uibus omnibus jam dicatur, « Domus Israel,
)) benedicite Dominum : )) Omnes fdii Abrahae : etsi de
Japidibus istis suscitantur fihi Abrahae "^
•, manifestum est
quia ilH sunt magis domus Israel, qui perlinent ad do-
mum Israei qui pertinent adsemen Abrahse, non carne,
,

scd fide. « Domus Israel, benedicite Dominum. » Sed fac

de domo illa dici, et popukim Israel vocari crediderunt :

inde Ajiostoh et milha circumcisorum. « Domus Israel, be-

» nedicite Dominum; Domus Aaron, benedicite Dominum;

))domus Levi, benedicite Dominum ^.)) Benedicite popuU

Dominum hoc est, « Domus Israel generahter bene-
, )) :

dicite proepositi, hoc est, « Domus Aaron benedicite : ))

jministri hoc est « DomusLevi.

, Quid de caeteris natio- )>

nibus? Qui timetis Dominum bencdicite Dominum.

« , )>

XXVI. Omnes ergo una voce dicamus quod sequitur :

« Beneditcus Dominus ex Sion, qui habitat in Jerusa-

lem *. )) Ex Sion et Jerusalem. Sion speculatio, Jeru-
V^ tl .
i-,"^^-
salem visio pacis. In qua Jerusalem nunc habitaturus est?'^''
In illa qure cecidit? Non , sed in iUa matre nostra, quae
est in coeiis, de qua dictum est, « Mulli fdii deserlcC,
» magis quam ejus quae habet virum '\ » Nunc ergo Do-
' -2 Cor. u, i5. — 2 MaUh. iii ,9. — * Psal. csxxiv, 20. — 4 l! id. 21.
— ^ Isai. Liv, I, et Gal. iv, 26, 27.
254 S. AUGUSTINI EPISCOPI
minus ex Sion ,
quia speculamur quoad veniat : nunc
tamen quandiu in spe vivimus, in Sion sumus. Finita via
habitabimus in illa civitate, quae nunquam ruitura est^
quia et Dominus hal)itat in ea , et custodit eam quse est :

visio pacisseterna Jerusalem, pacis illius, fratres mei, cui

laudandoe hngua non sutlicit, ubi nuUum hostem jam
sentiemus nec in Ecclesia , nec extra Ecclesiam , nec in
carne nostra, nec in cogitatione nostra. Absorbebitur
mors in victoriam, et vacabimus ad videndum Deum in
pace aeterna, cives Jerusalem facti civitatis Dei.

/VVV^ VVV% «VVV^ A^VV^ A/VV\ VVV\' VVV\ A/VV« AfVV^ A<VV\ Ai VV\ A^VV^ «VVl^^VVV^ A^VV^ A^
i
'

ENARRATIO

IN PSALMUM CXXXV. i

I. « CoNFiTEMiNi Domino, quoniam bonus, quoniamin}

)) sseculum misericordia ejus ^
Psalmus iste laudeml )>

continet Dei, et eodem modo

omnibus suis versibuSj in
terminatur. Proinde quamvis hic in laudem Dei multal
dicantur, maxime tamen ejus misericordia commenda-I
tur, sine cujus commendatione apertissima nulium ver-
sum claudi voluit, per quem Spiritus sanctus condiditj
Psalmum. Memini autem me in Psalmo centesimo-quinto,!
qui simihter incipit, quoniam codex, quem intuebar, non
habei , cc In seternum :,
»> sed , « In s;cculum misericordia
)) ejus, )) quaesisse quid potius intelligere deberemus. Inl

graeco enim sermone scriptum est, « et; Tbv auiv?. , )) quodi

et « In soeculuni, )> et «c In ccternum » interpretari potest.i

Sed quid illic ut potui disseruerim, etiam hic retexerel

« Psal. cxix.v, I.

w^^
 ,

ENARRATIO IN PSALMUM CXXXV. 255

longutn est. Iii isto autem Psalmo ctiam idem ipse codex
non habet « In s.TecLihim, » quod plerique habent sed, ;

« In reternum misericordia ejus. » Quod elsi post judi-

cium, quo in fine sreculi vivi et mortui judicandi sunt,
missisjustis invitamcctemam iniquisautem inambustio- ,

nem aeternara ', non sint deinceps futuri quorum adhuc

misereatur Deus recte tamen intelhgi potest in seternum
•,

futura misericordia ejus, quam suis sanctis fidehbusque

largitur : non quia in oelernum miseri sunt, et ideo in
aeternum misericordia ejus indigebunt ^ sed quia ipsa
beatitudo , quara raisericorditer miseris praestat , ut esse
miseri desinant, et beati esse incipiant, non habebit finem,
ideo « In oeternura raisericordia ejus. Quod enira justi
erimus ex iniquis, sani ex infirmis, vivi ex mortuis, ira-
mortales ex raortahbus, beati ex raiseris, raisericordia ejus
est. Hoc autem quod ita erimus, in aeternura erit : ergo
« In oeternum misericordia ejus. » Proinde , « Confite-
» mini Domino, » id est, confitendo laudate Dominura :

« Quoniam bonus. » Nec pro hac confessioneahquidestis

temporale sumpturi : « Quoniara in seternum misericor-
diaejus, » quod vobis misericorditer
id est, beneficium,
prsestat, seternum est. Quod autem habet, « Quoniara

» bonus » graecus habet a^aOi;

, non sicut in Psalmo :

centesimo et quinto, quod ibi est, quoniam bonus, grae-

cus habet z?ficrc;, Ideo nonnulii iliad interpretati sunt
quoniam suavis est. Ap.Oo;autem nonutcuraquebonus, sed
excelientissirae bonus est.

li. Dcinde sequitur, « Confitemini Deo deorum^ quo-

» niara in aeternum misericordia ejus. Confilemini Do-
» mino dominorum; quoniam in aeternum misericordia
» ejus » Quinam sint dii et domini, quorum deorura et
'^.

dominorum sit Deus et Dominus, qui est verus Deus,

' Matlh. V, 46- — ' Psal. cxxxv, 2, 3.
256 S. AUGUSTINI EPISCOPI
merlto Et scriptam iiivenimus in alio Psal-
qiia^ri solet.

mo, deos etiam homines appellatos sicuti est, « Deus ,

» stetit in synagoga dcorum in medio autem deos dis- ,

))cernit. Et paiilo post, « Ego dixi, Dii estis et filii

)>

» excelsi omnes, vos autem ut homines moriemini, et

» sicut unus ex principibus cadetis ^» Quod testimonium
etiam Dominus in Evangeho commemorat dicens « Non- :

))ne scriptum est in Lege ve§tra quia^ ego dixi Dii ,

:

))estis? Si illos dixit deos, ad quos sermo Dei factus est,

» et non potest solvi Scriptura; quem Pater sanctificavit,

))etmisit in mundum vos dicitis quia Blasphemas quia , :

,

» dixi, Fihus Dei sum -? » Non ergo quia boni sunt om-
nes , sed quia sermo Dei ad illos factus est , appellati sunt
dii. Nam si propterea quia boni essent omnes, non sic eos
dijudicaiet. Gum enim dixisset : « Deus stetit in synagoga
)) deorum-, )) non ait, In medio deos et homines discer-
nit , tanquam ostendcns quid intersit inter deos et ho-
mines : sed , « Deinde
In medio, inquit, deos discernit. ))

sequitur : « Usquequojudicatis iniquitatem ^?» etcaetera:

quse utique non omnibus, sed quibusdam dicit, quia
discerneus medio deos discernit.
dicit-, et tamen in

III. Sed quceritur, si homines, ad quos sermo Dei fac-

lus est, dii vocantur, utrum et Angeh vocandi sunt dii;

cum hominibus juslis et sanctis maximum praemium pro-
mittatur fiequahtas Angelorum. Et in Scripluris quidem
m
nescio utrum vel possit, vel facile possit reperiri, aperte
dictos Angelos deos sed cum de Domino Dco dictum :

essct, « Terribilis super omnes dcos % cur hoc dixerit, ))

continuo velut exponendo conjunxit , « Quoniam dii

« (jonlinm d.emonia. Supcr tales deos dixit Dominum )>

terribilcm in sanclis suis. quos coelos fecit, a quibus doe

> Psal. Lxxxi , i ct G, 7. — ' Joan. x, 34-30. — 3 pgai, lxxxi 2.

4 IJ. xcv, /|, etc.

 ,

enAkrAtio in psalmum cxxxv. 257

monia terreientur. Sic enim sequitur, « Dominus autem
» coelos fecit. » Non ergo , « Dii sine additamento 5 sed ,

» Dii gentium daemonia : » superius tamen, « Terribilis,

» inquit, super omnes deos : « non ait, super omnes
deos Gentium quamvis intelligi hoc volucrit addendo
5
,

quod sequitur, « Quoniam dii Gentium dsemonia. » Quod

quidem in hebrseo dicitur non ita esse scriptum sed •

« Dii Gcntium simulacra. » Quod si verum est, multo

magis credendi sunt Septuaginta divino Spiritu interpre-

tati, quo Spiritu et illa dicta sunt quae in hebraeis litteris
sunt. Eodem namque operante Spiritu, etiam hoc dici
oportuit quod dictum est, « Dii Gentium daemonia » :

ut intellegeremus sic etiam in hebraeo positum Dii Gen- ,

tium simulacra 5 ut daemonia potius quse sunt in simula-

cris, significarentur. Nam quod attinet ad ipsa simulacra,
quo nomine jam utimur pro
qu?e graece appellantur idola^
latino, oculos habent et non vident et caetera quse de 5

his ideo dicuntur, quia omni sensu carent quocirca nec :

terreri possunt, quia nisi ea quae sentiunt, terreri utique

non possunt. Quomodo ergo dictum est de Domino, « Ter-
» ribihs est super omnes deos, quoniam dii Gentium si-

» mulacra , » nisi per simulacra intelligantur daemonia

quae terreri possunt? ait et Apostolus Unde
« Scimus :

» quia nihil est idolum hoc enim retuUt ad materiam

^ : »

tcrrenam sensu carentem. Item ne quisquam putaret non

esse ahquam viventem sentientemque naturam, quae Geii'
tium sacrificiis delectetur , adjunxit : « Sed quae immo-
« lant Gcntes, daemoniis immolant et noii Deo. Nolo vos
» socios fieri daemoniorum *. » Si ergo nusquam in elo-
cjuiis divinis reperitur sanctos Angelos appellatos deos, ea
raihi causa potissimum occurrit ne isto nomine homines ,

id hoc aedificarentur , ut ministerium vel servitium reU-

1 Cov. VIII, 4- — * 1*1- X, 20.

cxix. 17
 , : ,

258 S. AUGUSTINI EPISCOPl

An-
gionis, quae graece liturgia, vel latria dicitur, sanctis
gelis quod nec ipsi exhiberi ab hominibus
exhiberent :

volunt, nisi illi Deoqui etipsorum et hominum Deas est.

Unde multo utilius AngeU vocantur, qui latine nuntii
nuncupantur ut per nomen non substantiae sed oflicii
: ,

satis intelUgamus iUum Deum a nobis eos coU veUe, quem

nuntiant. Totam ergo istam qusestionem breviter Aposto-

lus solvit, ubi ait : « Nam etsisunt qui dicantur dii, sive
» in ccelo, sive in terra, quemadmodum sunt dii muUi et
» domini muUi 5 sed nobis unus Deus, Pater, ex quo om-
)) nia, et nos in ipso , et unus Dominus Jesus Christus,
» per quem omnia, et nos per ipsum ^. »

IV. Confiteamur ergo « Deo deorum, et Domino domi-|

» norum.; quoniam in seternum misericordia Qui feci ejus.
)) mirabiUa raagna soUis'~. wSicutin omnium versuum no
vissimis partibus positura est, «Quoaiam in reternum mi
)) scricordia ejus : )> sic in omnium capitibns quamvii
non sit positum, subaudiendum est, «Confitemini.» Quoc
in graeco evidentius apparet. Appareret autem et in la
tino eamdem locutionem transferre potuissent inter'
, si

pretes nostri. Quod f[uidem in isto versu possent si di ,

cerent « Facienti mirabiUa. » Quod enim nos habemus

:

« Qui fecit mirabilia •, » grsecus habet , « Faciecti mira

)) biUa" •, » ubi necessario « Confitemini » subauditurj
Atque utinam vel pronomen adderent, ut dicerent
« Qui facit » vel , ei « Qui fecit, » vel ei « Qui Urmavit
quia etiam sic facile inteUigeretur « ConUtemini » es^

subaudiendum. Nunc vero ita obscurum factum est, i

qui codicera grsecum sive nescierit inspicere , sive negUj

xerit, possit putare, « Qui fecit coelos ,
Qui firmavit tei

» ram ,
Qui fecit luminaria ,
quoniara in aeternum mis<i

» ricordia ejus , » ideo dictum ,

quasi propterea isli

'
I Cor. viii, 4j6. — ' Psal. cxxxv, 4- — ^ '^w TOiyicavTi.
 ENARRATIO IN PSALMUM CXXXV. 259
fecerit, « Quoniam in aeternum misericordia ejus '
: » cum
ad ejus misericordiam illi pertineaiit ,
quos de miseria li-

berat^ non auteni ut ejus misericordiae fuisse intelligamus

facere ccclum ct terram et luminaria -, cura iliud sit bo-
nitatis ejus qui creavit omnia bona valde^ Greavit autem
ut essent omnia : hoc vero misericordioe , ut a peccatis
nostris mundet nos , et a miseria bberet in seternum. Ita
ergo nos allo([uitur Psalmus « Confitemini Deo deorum, ,

)} confitemini Domino dominorimi. «Confiteminiei « Qui

» lecit mirabilia magna solus^ » confitemini ei « Qui fecit
^ coelos in inteilectu, » confitemini ei « Qui fnmavit terram
» super aquas, » Qui fecit iuminaria magna
confitemini ei «

» solus. » Cur autem confiteamur in omnium versuum ,

finibus ponit , « Quoniam in aeternum misericordia ejus. »

V. Sed quid est , « Qui fecit rairabllia raagna solus ? »

An quia multamirabilia per Angeios et per homines fecit?

Sunt qusedam magna qure solus Deus facit, et ipsa exequi-
tur dicens : « Qui feeit ccelos in intellectu, Qui firmavit
» terram super aquas, Qui fecitluminaria magna solus*.»
Ideo et hic addidit, « Solus , » c[uia caebera mirabilia quae
dicturus est per homines fecit. Cum enimdixisset « Qui :

fecit luminaria magna solus : » quae sint eadem luminaria

secutus aperuit , « Solem in potestatem diei ,-
lunara et
» stellas in potestatem noctis. » Deinde incipit dicere quse
per Angelos vel per horaines fecerit. « Qui percussityEgyp-
» tum cum primogenitis eorum ^Universam : » et caetera.

igitur creaturara, non utiqueDeusper aliquam creaturara,

sedsolus fecit. Gujus creaturaequasdara partes excellentio-
res coraraeraoravit, ex quibus universa cogitaremus, intel-
ligibilescoelos et visibilera terram.Et([uoniam sunt etiam
coeh visibiles, comraemoratis eorum lurainaribus totura cce-

' Psal. C5XXV, 5. — 2 Qen. i^ 3i, — 3 Sap, i, i^. — 4 Psal. cxxxv, 6-7.
— «Ibid. 8-10.
17.
 ,

260 S. AUGUSTIKI EPISCOPI

leste corporeum iit ab ipsofactum acciperemus, admonuit.
VI. Quanquam id quod ait : « Qui fecit coelos in intel-
» lectu, )) vel , sicut alii interpretati sunt : « In intelli-

» gentia , )) utrum coelos intelligibiles significare hoc

modo voluerit , an in suo intellectu, vel in sua intelligen-
tia fecisse coelos hoc est in sua Sapientia
, , , sicut alibi
scriptum est : « Omnia in Sapientia fecisti % eo modo ))

insinuans unigenitum Verbum, quseri potest. Sed si ita

est, ut in suo intellectu fecisse accipiamus Deum coelos,
cur tantum de coelis hoc ait , cum omnia in eadem Sa-
pientia fecerit? An ibi tantum expriraendum fuit, ut in
caeteris etiam tacitum posset inteUigi : ut iste sit sensus
« Qui fecit coelos in intellectu ,
Qui fundavit terram su-
» per aquas : )) ut et hic subaudias , « In intellectu. Qui
)) fecit luminaria magna solus, solem in potestatem diei
)) lunam et stellas in potestatem noctis : )) utique, « In
» intellectu, )) quomodo ergo « Solus, )) si hoc est « In
)) intellectu , )) vel « In intelligentia , )) quod est in Sa-
pientia , id est, in Verbo unigenito ? An quia Trinitas non
sunt tres dii, sed unus Deus, ad id refertur quod solus
Deus fecit ,
quia non creaturam per creaturam fecit ?

VII. Sedquid est, «Qui firmavit terram super aquas?))

Obscura enim quoestio est quia terra gravior videtur, ut :

non portari aquis, sed aquas potius portare credatur. De

qua re ne adversus eos qui se putant ista certis rationibus i

comperisse, contentiose Scripturas nostras defendere vi-

j

deamur , sive illud ita , sive aliter sit , habemus quod de

proximo inteliigamus , terram quae habitatur ab homini-
bus , et terrestria continet animaha ,
quge aho modo in
Scripturis arida dicitur , sicut scriptum est : « Appareat
» arida , et vocavit Deus aridam terram - , )) super aquas
esse fundatam, quod aquis circumfluentibus supererainet.
' rsal. cm, 24. — = Gen. 1, 9, lo.

il
 :

enakrAtio in psAlmum cxxxv. 261

Non enim quse diciturlittoraria civitas supormarefundatj,
ita sub ea niare est, ([uemadmodum sunt acju.-TC suh spe-

luncarum cameris, aut sub navibus supernatanlibus sed :

ideo super mare dicitur quia inferiori mari supereminet. ,

Sic dictus est Pharao exisse super aquam* ita enim ha- •,

i
bet groecus quod quidam latini habent ad aquam sic
,
, :

I
Dominus super puteum sedebat^ quod ambo superiores :

1 essent quam flumen et puteus , ille juxta flumen , iste

juxta puteum.
j

YIII. Si autem etiam ahquid aliud, quod ad nos magis

pertinet , ista dicta significant : « Fecit Deus ccelos in intel-
» lectu, )) spiritales sanctos suos, quibus non tantum cre-
I
dere , verumetiara intelhgere divina donavit : hoc qui

I
nondum possunt_, et solam fidem firmissimam tenent,
tanquam infra ccelos terroe nomine figurantur. Et quia in
; baptismo quem acceperunt , inconcussa creduhtate con-
sistunt : ideo dictum est : « Firmavit terram super aquas.))
Item quia scriptumest do Domino Jcsu Christo, quod in

,
omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi ^
illo sint

|haec autem duo, id est, sapientiam et scientiam distare

j
inter se ahquid aha qaoque Scripturarum testantur elo-
,

quia maxime loquente sancto Jol) ubi quodam modo

, ,

singula defmiuntur ait enim Dixit autem homini Ecce : : :

pietas est sapientia abstinere autem a malo scientia est , :

non incongruenter intelhgimus sapientiam in cognitione

et dilectione ejus quod semper est, atque incommutabi-

hter manet quod Deus est. Nam et quod ait

,
Ecce pie- :

tas est sapientia * , a-c^-.ai^^ny. dicta est in graeco : quod ut

totum latine exprimatur, Dei cultus dici potest. Absti-
nere auiem a malo ^
,
quod dixit esse scientiam ,
quid est

aliud ,
quam in medio nationis tortuosae et perversae, tan-
" Exod. XIV. — 5 Joan. iv, 6. — ^ Coloss. ii, 3. — 4 Job. xxvni, o.S. —
5 Philip, 11, i5.
 :,

262 S. AXTGUSTINI EPISCOPI

qnam in nocte hiijiis sseculi, caute prudentcrcpe versari

ut aljstinendo quisque ab iniquitate non confundatur te-

nebris , ? Gum ergo quo-

proprii muneris luce discretus
dam concordem gratiarum varietatem in
loco Apostolus
hominibus Dei vellet ostendere, hsec in primis duo posuit
dicens « Alii quidem dalur per Spiritum sermo sapien-
:

» Upk hoc esse arbitror « Solem in potestatem diei.))

: )) ,

Ahi sermo scientiae secundum eumdem Spiritum hoc est, :

« Lunam. )) Deinde quodam modo « Stcllas )> commemo-

rari puto , in eo quod dicitur : « Alii fides in eodem spi-
)) ritu, ahi curationum donatio in uno Spiritu ahi ope- ,

» rationes virtutum ahi prophetia ahi dijudicatio spi- , ,

M spirituum , ahi genera hnguarum alu interprctatio ,

)) sermonum ^ » Nihil enim horum est, quod in hujus

saecuh nocte non sit necessarium quse cum transierit :

necessaria ista non erunt ideo « In potestatem noctis. Irl ,

)) potestatem )> quippe ait , vel « Diei )) vel « Noctis , )) ut

potestas esset die lucere vel nocte : quod in spiritahbus
donis sic intelhgitur ,
quia dedit potestatem fihos Dei
fieri^. « Qui percussit iEgyptum, cum primogenitis eo-
)) rum. )) Percussit et saeculum , cum his quse prsecipua
putantur in saeculo.
IX. « Qui eduxit Israel de medio eorum. )) Eduxit etiam
sanctos ac fideles suos de medio malorum. In manu po «

)) tenti et brachio excelso Quid potentius cjuid ex- ^. )) ,

celsius eo de quo dictum est « Et brachium Domini cui :

J'
» revelatum est *.? Qui divisit mare Rubrum in divisiones.ri

Dividit etiam , ut unus atque idem baptismus aliis sit in

f
vitam , aliis sit in mortem. « Et eduxit Israel per medium
» ejus. » Educit etiam in novatum populum suum pei
lavacrum regenerationis. « Et excussit Pharaonem et \\t
» tutem ejus in mari Rubro. Gelcriter interimit et pec ))

' I Cor. XII, 8-IO. — 'Joan.i, 12. — 3 Pgal. cx\xv, 11, 12. — 4 Isai" Liii, i
 ,
,

ENAllIlATIO IH P8ALMTJM CXXXV. 263

catum suorum reatumque ejus per l)aptisraum. « Qui tra-
)) duxit populum suum in deserto. » Traducit et nos in
hujus saeculi ariditate et sterilitate, ne in ea pereamus.
« Qui percussit reges magnos, et occidit reges fortes '. »

Percutit atque occidit etiam a nobis diabolicas et noxias

potestates. « Seon regem Amorrhaeorum. )) Germen inu-
lile vel tentationem calentem ,
quod interpretatur Seon :

regem amaricantium, quod interpretatur Amorrhseorum.

« EtOg regem Basan. » Coacervantem quod interpre- ,

tatur Og et regem confusionis quod interpretatur Ba-

:

san. Quid enim coacervat diabolus nisi confusionem ? ,

« Et dedit terram eorum haereditatem, haereditatem Is-

)) rael servo suo.Dat etiam quos diabolus possidebat

))

h.ereditatem semini Abrahae quodest Christus. «Quiain ,

» humihtgite nostra memor fuit nostri. Et redemit nos ab

)) inimicis nostris^: )) sanguine Unigeniti sui. « Qui dat
» escam omni carni » hoc est, omni hominum generi :

non tantum IsraeUtarum sed et Gentium de qua esca , :

dicitur «Caro mea vere est esca ^. Confitemini Deo coeli,

:

» quoniam in seternum misericordia ejus. Confitemini

))Domino dominorum ^ quoniam in aeternum misericor-
)) » Quod hic ait
diaejus^. « Deo coeli, credo ahter di- :

cere voluit quod supra jam dixerat « Deo deorum. ))Nam :

quod ibi demde subjunxit, hoc etiam hic repetivit « Confi- :

)>temini Domino dominorum.)) Sed ctsisuntqui dicuntur

))dii, confitemini Domino dominorum. Sed etsi sunt qui ))

dicuntur dii, sive in coelo, sive in terra, quemadmodum

sunt dii multi Domini multi sed nobis unus est Deus,
; et ^

Pater ex cpio omnia et nos iri ipsum et unus Dominus ,

Jesus Christus per quem omnia et nos per ipsum * cui

,
, :

confitemur, « Quoniam in aeternum misericordia ejus. )>

' Psal. cxxxv, i3-i8. — » Ibid. 19-24. — 3 Joan. vi, 56. — 4 Ibid. 26.
— * I Cor. vm, 5, etc.
264 S. AUGUSTINI EPISCOPI

a/VV>'VIA/\A/VV\A/VV\A/VV\'VVV\A/VV%A/VV\A/VV%'V%/V\'VVV\'VVV\Vt/V'\'VV\/%'^^ v^/v^^vw^^vi

ENARRATIO

IN PSALMUM GXXXVI.

Sermo ad plebem*.

I. Oblitos vos esse non arbitror , commendasse nos vo-

bis y imo coramemorasse vos ,
quod omnis eruditus in
sancta Ecclesia nosse debet unde cives simus , et ubi pe-
regrinemur , et peregrinationis nostiTe causara esse pec-
catura, reversionis autem raunus reraissionera peccatorum
et justificationem gratite Dei. Duas civitates permixtas sibi
interim corpore et corde separatas currere per ista volu-
mina sseculorum usque in finera, audistis et nostis ; unam
cui finis est pax aeterna, et vocatur Jerusalem 5 alteram cui
gaudiura est pax temporalis, et vocatur Babylonia. Inter-
pretationes etiara nominura , si non fallor, tenetis : Jeru-
salera interpretari , visionem pacis ; Babyloniam , confu-
sionera. Jerusalera in Babylonia captiva tenebatur non
tota : cives enim ejug et Angeli sunt. Sed quod altinet ad
homines proedestinatos in gloriam Dei futuros per adop- ,

tionem cobaeredes Christi, quos de ipsa captivitate rede-

mit sanguine suo : particulara ergo istani civitatis Jerusa-
lera captivara teneri in Babylonia pro peccato , incipere
autera inde exire prius corde per confessionem iniquitatis
ct charitatem justitia3 , deinde postea in fine saecuh etiam
corpore separandara, comraendavimus in eo Psalmo, quem
primo hic cum Vestra Dilectione tractavimus qui ,
ita in-

> Vide D. Guillon , tom. xxn ,

pag. 66-68.
 ,

enAkrAtio in psAlmum cxxxvi. 265

cipit « Te decet hynmus, Deus in Sion
: et tibi reddetur ,

)) votum in Jerusalem ^ » llodierna autem die decanta-

vimus : « Super flumina Babylonis ibi sedimus et flevi-

)) mus , cum recordaremur Sion -. » Videte quia in illo

dictum est: Te decet hymnus, Deus, in Sion : hic autem,

« Super flumina Babylonis ibi sedimus et flevimus , cum
)) recordaremur Sion : » illam Sion , ubi decet hymnus
Deum.
II. Quae sunt ergo flumina Babylonis , et quid est nos-

irum sedere et flere in recordatione Sion? Si enim cives

inde sumus, non tantum hoc cantamus sed et agimus. ,

Si cives sumus de Jerusalem id est de Sion et in ista , , ,

vita , in ista confusione sseculi hujus , in ista Babylonia

non cives habitamus sed captivi detinemur oportet ut , ;

non tantum ista decantemus, sed et faciamus affectu cor-

dis pio, rehgioso desiderio seternoe civitatis. Habet et haec

civitas quoe Babylonia dicitur , amatores suos consulentes

paci temporah, et nihil uhra sperantes ,totumque gau-
dium suum ibi figentes , ibi fmientes , et videmus eos pro
repubhca terrena plurimum laborare : sed et in ea qui-
cumque fidehter versantur, si non ibi appetant superbiam
et perituram elationem odiosamque jactantiam sed ve- 5

ram fidem exhibeant, quam possunt, quandiu possunt

quibus possunt ad quantum vident terrena et ad quan-
, ,

tum intelhgunt speciem civitatis non eos sinit Deus pe- ,

rire in Babylonia prsedestinavit enim eos cives Jerusa-

:

lem. Intelhgit captivitatem eorum Deus et ostendit ilhs ,

aham civitatem cui vere debeant suspirare pro qua de-

, ,

beant cuncta conari, ad quam capessendam debeant cives

suos secura peregrinos ,
quantum valuerint , adhortari.
Propterea dicit Dominus Jesus Ghristus: « Qui in modico
» fidehs est , et in magno fidelis est. » Et rursum dicit :

> Psal. LXiv, 2. — ' Id. cxxxv, i.

266 S. AUGUSTINI EPISCOPI
« Si in alieno fideles non fuistis , vestrum quis dabit
» vobis ^ ? »

III. Tamen , charissimi , attendite flumina Babylonis.

Flumina Babylonis, sunt omnia quae hic amantur et tran-
seunt. Nescio quis amavit , verbi gratia , agriculturam
ipsam exercere , inde ditescere , ibi occupare animum ,

inde percipere voluptatem : attendat exitum , et videat

illud quod amavit non esse fundamentum Jerusalem sed ,

fluvium Babylonis. Alius dixit Magna res est militare

: :

omnes agricolae formidant eos qui militant , obsequuntur

eis , tremunt eos : si fuero agricola , timebo militarem •, si

fuero militaris , timebor ab agricola. O insane , in alium

te Babylonis fluvium praecipitasti, et eum turbulentiorein
et rapaciorcm. Timeri vis a minore , time majorem : po-
test te ipso major fieri subito ,
qui te timet ; nunquam
autem eritminor, quem debes timere. Advocatum esse,
inquit, magna res cst, potentissima eloquentia , in omni-
bus habere susceptos pendentes ex lingua diserti patroni
sui, et ex ejus ore sperantes vel damna^ vel lucra vel ,

morlem, vel vitam, vel perniciem vel salutem. Nescis ,

quo te miseris ahus et iste fluvius Babylonis est et quod

: •,

multum sonat, strepitus aquse saxa percutit. Attende quia

fluit , attende quia labitur : et si attendis quia fluit et la«
bitur, cave quia trahit. Navigare, inquit ahus, et negotiari
magnum est, scire muhas provincias, lucra undi([ue ca-
pere, non esse obnoxium in civitate alicui potenti sem-
,

per peregrinari , et diversitate negotiorum et nationum

animum pascere, et augmentis lucrorum divitem remeare.
Fluvius est et iste Babylonis. Lucra tua quando stabunt ?
Quando pr.iesumpturus quando secuvus eris ex his qune ,

acquiris ? Quanto eris ditior, tanto timidior. Uno naufra-

gio nudus exibis, et recte te planges in flumine Babylo-«
• Luc. XVI, 10 et 12.
 ,

enakrAtio in psAlmum cxxxvi. 267

nis, quia noluisti sedere et flere super flumina Babylonis.
IV. AJii ergo cives sanctae Jerusalem intelJigentes cap-
tivitatem suam, attendunt Iiumana vota et diversas ho-
minum cupiditates Iiac atque illac rapientes , trahentes ,

impeJJentes in mare : vident hsec, et non se mittunt in

Ilumina JJabylonis ; sed scdent super flumina BabyJonis ,

et flent supcF flumina IJabylonis, vel ilJos qui rapiuntur,

veJ se ipsos cjui in Babylonia esse meruerunt : sedcntes
tamen , hoc est, humiliati. « Super flumina ergo BabyJo-
)) nis ibi sedimus et flevimus , cum recordaremur Sion. »
sancta Sion, ubi totum stat, et nihil fluit ! Quis nos in
isla pr.necipitavit ? Qaare dimisimus Conditorem tuum et
societatem tuam ? Ecce inter fluentia et labentia consti-
tuti, vix quisquam raptus a flumine, si tenere lignum
potuerit, evadet. Humiliati ergo in captivitate nostra se-
deamus super flumina Babylonis , non nos audeamus in
illis fluminibus prsecipitare •, ncc nos audeamus in nostrae
captivitatis malo atque tristitia superbe erigere, sed sedea-
mus, et sic fleamus. Sedeamus super flumina Babylonis,
non infVa flumina Babylonis talis sit humilitas nostra , :

ut nos non mergat. Sede super flumen noli in flumine ,

noli sub flumine sed tamen sede humilis loqucre non

•
,

quomodo in Jerusalem. Ibi enim stabis quia de ipsa spe :

loquitur alius Psalmus , et cantat dicens : « Stantes erant

» pedes nostri in atriis Jerusalem ^ » Ibi erigeris, si te

hic poenitendo et confitendo humiliaveris. In atriis ergo

Jerusalem stanles erant pecles nostri. «Superfluminavero
» Babylonis sedimus et flevimus, cum recordaremur Sion.»
Inde oportet ut fleas recordando Sion.
V. Multi enim flent fletu Babylonio, quia et gaudent
g^audio Babylonio. Qai gaudent lucris et flent damnis,
utrumque de Babylonia est. Flere debes, sed recordando
' Psal. cxxi, 2.
 ,,,

268 s. ArGusTiNi episcopi

Sion. Si recordando Sion fles, et quando tibi secundum
Babyloniam bene est oportet ut fleas. Propterea dicitur in
quodam Psalmo : « Tribulationem et dolorem inveni , et
))nomen Domini invocavi^)) Quid est quod dicit : « In-

)> veni? )) Nescio quam tribulationem quasi quaerendam,

invenit tanquam quflesitam. Et cum invenisset, quo lucro
invenit ? Nomen Domini invocavit. Multum interest utrum
invenias tribulationem , an inveniaris a tribulatione. Dicit
enim alio loco : « Dolores inferni invenerunt me. )) Quid
est , « Invenerunt me dolores inferni ? )) Quid est tribula-
)) tionem et dolorem inveni "^
? )) Quando te repente occu-
pat tristitia ,
perturbatis tibi rebus saecularibus quibus
oblectabaris quando te repentina ipsa invenit tristitia
:

unde non putabas posse fieri tristem accidit, et tristis

te ,

elliceris, invenit te dolor inferni. Te enim sursum puta-

bas , verumtamen deorsum eras et cum te dolor inferni :

inveniret ibi te invenisti deorsum qui te sursum puta-

,
,

bas. Invenisti enim te dolore affeotum graviter tristitia ,

alicujus mali imde forte pracsumpseras te non fore tris-

,

tem invenit te dolor inferni. Cum autem bene est tibi

:

arrident omnia sajcularia nuUus tuorum obiit, nihil in ,

vinea tua forte vel aruit, vel grandinatum est, vel sterile
apparuit non acuit cupa tua non abortum passum est
, ,

pecustuum non exhonoratus es in aliqua dignitate se-

,

cundum sseculum constitutus, undique amici tui et vivunt

et servant tibi amicitiam , clientes non desunt , filii obse-
quuntur, servi contremiscunt , conjux concors , felix di-

citur domus : ibi invcni tribulationcm , si aliquid potes

ut, inventa tribulatione, invoces nomen Domini. Perver-
sum aliquid videtur doccre sermo divinus , flcre in laeti-

tia , et in moerore laetari. Audi in moerore Jretantem :

« Gloriamur, inquit, in tribulationibus^, )> Flentem au-

> Psal.cxiv, 3, 4- — ' Id. xvn, 6. — 3 Rom. v, 3.
 :

EIVAUUATIO IW PSALMUM CXXXVI. 269

lcni in Isetitia, vide, si invenit tribulationcm. Attendat
quisque ipsam felicitatem suam, quaexultavit anima ejus,
et tumuit quodam modo gaudio, et extulit se, et dixit
Felix sum. Attendat, non fluit illa felicitas, si potest
si

certus esse de illa quia manet in aeternum. Si autem non

est certus et videt fluere unde gaudet
, lluvius Babylonis 5

est sedeat supra et Ileat. Sedebit autem et plorabit si

: , ,

recordatus fuerit Sion. pax illa quam videbimus apud ,

Deum o illa sancta aequalitas Angelorum o illa visio et

! !

spectaculum pulchrum Ecce in Babylonia pulchra sunt !

quae tenent non leneant, non decipiant, Aliud est sola-

:

tium captivorum aliud gaudium liberorum. « Super flu-

,

)) mina Babylonis ibi sedimus et flevimus , cum recorda-

)) remur Sion. »
VI. « In salicibus in medio ejus suspendimus organa
» nostra^ » Habent organa sua cives Jerusalem. Scrip-

turas Dei ,
praecepta Dei ,
promissa Dei , meditationem
quamdam futuri sa?culi : sed cum agunt in medio Baby-
loniae, organa sua in salicibus ejus suspendunt. Salices
iigna sunt infructuosa ; et hoc loco ita posita, ut non ali-
quid boni possit intelligi de salicibus 5 alibi autem forsi-
tan potest. Modo ligna intelligite sterilia , nascentia super
flumina Babylonis. Riganturhsec ligna de fluminibus Ba-
bylonis , et nullum fructum ferunt. Sicut sunt homines
cupidi, avari steriles in opere bono
, ita cives Babylo- :

niae , ut etiam ligna sint illius regionis , ex istis voluptati-

bus rerum transeuntium pascuntur tanquam rigata a
,

fluminibus Babyloniae. Quaeris fructum et nusquam in-

,

venis. Quando tales patimur , versamur cum eis qui sunt

in medio Babylonis. Multum enim inter medium Babylo-
nis, et exteriora Babyloniae. Sunt qui non suntin medio
ejus , id est, non tanta concupiscentia sacculi et delecta-
• Psal, cxxxvi, 2.
 ,

270 S. AUGUSTISfl EPISCOPI

tionibus obruuntur. Qui vero , ut aperte dixeritn et bre-

viter, muitum mali sunt, in medio Babylonis sunt et ,

ligna sterilia tanquam salices Babylonis. Quando illos

,

videmus et tam steriles eos invenimus ut diflicile nobis ,

appareat in eis aliquid unde possint duci ad fidem rectam,

vel ad bona opera, vel ad spem futuri sseculi, vel ad con-
cupiscentiam liberationis a captivitate mortalitalis ; Scrip-
turas novimus quas ,
eis dicamus : sed quia nuUum fruc-
tum unde, incipiamus, avertimus ab
in eis invenimus,
ipsis faciem et dicimus ,Adhuc isti non sapiunt, non ca- :

piunt ; quidquid illis dixerimus sinistrum et adversum ,

habebunt. Ergo differendo circa eos Scripturas suspen- ,

dimus organa' nostra in sahcibus non enim dignos habe- :

mus ,
qui organa nostra portent. Non ergo eis organa
nostra inserendo alligamus , sed ditFerendo suspendimus.
Salices enim sunt Babyloniae ligna infructuosa, pasta tem-
poralibus voluptatibus, tanquam fluminibus Babyloniae.
YII. Et videte sinon hoc sequitur PsaJmus « In sali- :

» cibus , inquit , in medio ejus suspendimus organa nos-

» tra. Quoniam ibi interrogaverunt nos qui captivos duxe-
» runt nos, verba canticorum ; et qui abduxerunt nos
)) hymnum ^ : » subaudis, « Interrogaverunt nos.» Verba
canticorum ethymnum interrogaverunt nos, qui captivos
duxerunt nos. Qui nos duxerunt captivos, fratres? Quos
sensimus ahquando captivatores nostros ? Sensit quidem
ilia Jerusaiem Babylonios, Persas, Chaldaeos, et iilarum
gentium et regionum liomines captivatores suos et lioc :

postea non quando isti Psalmi cantabantur. Sed jam

,

diximus Charitati Vestrae omnia qua3 secundum iitterara

in iiia civitate contingebant , figuras nostras fuisse : et
facile potest demonstrari captivos nos esse. Non enim res-
piramus jam in auras iliius iibertatis : non cnim fruimur
' Psal. cxxxvi, 3.
 ,

ENARRATIO IN PSALMUM CXXXVI. 271

puritate vcritatis , manens
et illa sapienlia ({ua3 in se ipsa
innovat omnia^ Delectationibus temporalium rerum ten-
lamur, et coUuctamur cpiotidie cum suggestionibus illici-
tarum voluptatum : vix respiramus vel in oratione ^ cap-
tivos nos esse intelligimus. Sed qui nos captivos duxerunt?
(jui homines? quae gens ? qui rex? Si redimimur , captivi
( 1 amus. Quis nos redemit ? Christus. A quo nos redemit?
A diabolo. Diabolus ergo et angeli ejus captivos nos duxe-
lunt^ nec ducerent nisi consentientes. Nos ducti sumus
captivi. Captivatores nostri dixi qui sint. Ipsi sunt etiam
latrones vulnerantes illum viatorem, qui descendit ab Je-
rusalem in Jericho : quem sauciatum semivivum relique-
runt -. Hunc ille custos noster, id est , Samaritanus, ( Sa-
maritanus enim custos interpretatur,) cui objectum est a
Judiieis , et dictum : « Nonne verura dicimus Quia Sama- ;

» ritanus es , et dseraoiiium habes^? » Et ille objectorum

duorum unum respuit, etunum tenuit Ego inquit, dse- : ,

» monium non habeo. « Nonautem dixit Ego noii sum :

Samaritanus. Si enira ilie Saraaritanus non custodierit

utique perimus. Samaritanus ergo transiens vidit saucium
ct vulneratum derelictum a lalronibus , et sicut noslis,
tollegit. Sicut alic|uando latronum noraine ponuntur, qui
iiobis plagas peccatorum inihxerunt ,
jam per consensio-
nem nostrae captivitatis : sic et captivatores nostri ipsi

dicuntur.
VIII. Istiergo « Quicaptivos duxerunt nos, » diabolus
et angeli ejus ,
quando iiobis dixerunt , et quando « Nos
» interrogaverunt verba canticorum ? » Quid ergo intelli-

giraus ? Quia, cum tales nos interrogant, in quibus diabolus

operatur , inteUigendus est ipse nos interrogare ,
qui in
eis operatur. Appstolus dicit : « Et vos cum essetis mortui
» in delictis et peccatis vestris , cum viveretis in illis se-

Sap. VII, 27. — ' Luc. X, 3o et seqq. —» ^ Joan. vni, 8.

272 S. AUGUSTINI EPISCOPI
)) cundum saeculum mundi hujus secundum principem
,

)> potestatis aeris hujus, nunc operatur in

spiritus qui
» fiUis diilidentiae , in quibus etnos, inquit ahquando ,

)> conversati sumus'. » Ostenditse redemptura de Baby-

lonia coepisse jam exire. Sed lamen adhuc quiddicit? Quia
cum hostibus nostris confiigimus. Et ne irascamur homi-
nibus qui nobis ingerunt persecutiones, tnht intentionem
,

nostram Apostolus ab odio hominum, etdirexit in luctam

quorumdam spirituum ,
quos non videmus, et cum ipsis

confhgimus. Ait enim : « Non est vobis colluctatio advcr-

)) sus carnem et sanguinem » id est , , adversus homines
quos videtis , a quibus maLi videmini pati ,
qui vobis im-
portant persecutiones : nam pro ipsis orare praecepti su-
mus. « Non est vobis, inquit, coUuctatio adversus carnem
» et sanguinem , id est , adversus homines : sed adversus
)) principes, et potestates, et rectores mundi, tenebrarum
)) harum^. » Quiddixit, mundi? Dilectorum mundi. Hos
appellavit et tenebras id est , , iniquos , sceleratos , infide-
les ,
peccatores : quibus jam credenlibus gratulatur hoc
modo , ut dicat : enim ahquando tenebrae nunc
« Fuistis ,

)> autcm lux in Domino^. » Ergo constituit nos luctam

habere cum ilhs principibus ipsi nos duxerunt captivos. :

Quomodo autem diabolus intravitin cor Judoe, ut

IX.
traderet Dominum ^ non autem intraret nisi ilh iocum , ,

daret sic multi mah homines dc media Baljylonia per de-

:

sideria carnaha et illicita locum dando diabolo et angelis

ejus in cordibus suis , ut in ilhs et de ilhs operetur, ah-

quando interrogant nos, ctdicunt nobis : Exponite nobis
rationem. Paganiplerique dicunt istanobis; Exponite ra-
tionem , c[uare venit Ghristus, et quid profuit Christus
generi humano? Nonne ex quo venit Cliristus pejora sunt
in rebus humanis quam fuerunt antea et fehciorcs tunc
, ,

» Ephcs. II, 1-3. — » Id. VI, la. — 3 Id. v, 8. — 4 Joan. xm, 27.
 ,,

ewahrAtio in psalmum cxxxvr. 273

cinnt rcs linmanfc qnam modoPDicant nobis Cliristiani
(|uicl boni attulit Ciiristus ? nnde fcliciorcs putcnt res hu-
nianas, quia vcnit Cbristus ? Vides cnim si tbcatra et am-
pliitbcatra ct circi starcnt incolumes, si nibil caderet de
Babylonia, si ubcrtas csset circumfluentium voluptatum
bominibus cantaturis et saltaturis ad turpia cantica, si

Jihido scortantium et meretricantium haberet quietcm et

securitatem non timcrct famem in domo sua qui
, si cla-
mat ut pantomimi vcstiantur si baec omnia sine labe, ^ sine
perturbatione aliqua fluerent, et esset securitas magna nu-
garum, feJicia cssent tempora, et magnam felicitatem rebus
humanisCbristus attuIisset.Quia vero caeduntur iniquita-
tes, ut extirpata cupiditate plantetur cbaritas JerusaJem ^

quia miscentur amaritudines vitae temporali , ut aeterna de-

sideretur, quia erudiuntur in flagcllis homines, paternam
accipientcs disciplinam, nc judiciariam inveniant senten-
liam •
nibil lioni attulit Cbristus, et labores attulit Cbris-
tus. Et incipis dicere bomini quanta bona feccrit Cbris-
tus , ct non capit. Proponis enim illi cos qui faciunt
quod modo audistis in Evangelio : « Vcndunt omnia sua
» et dant pauperibus •, ut habeant tbesaurum in coelis, et
)) sequantur Dominum ^ )) Dicis illi : Ecce quod attulit
jChristus. Quam multi faciunt ista, ut distribuant res suas
legenis, etfiant pauperes, non necessitate, sed voluntate,
'sequentes Deum , sperantes regnum coeloriira. frrident
jisti quasi stultos : Et talia , inquiunt , bona attulit Chris-

tus, ut perdat homo rcs suas, et cum dat egenis , reraa-

neat cgenus? Quid ergo facies? Bona Christi non capis.
Alius enim tc implevit ,
qui adversarius est Christo , cui
dedisti locum in corde tuo. Priora tempora respicis , et
quasi Isetiora tibi vidcntur fuisse terapora pristina, qua3
sic erant lanquam olivse pendcntes in arbore , ducentibus
' Mattli. XIX, 21.

cxix. 18
 ,.,
:

274 S. AUGUSTINI EPISCOPI

veiitis ,
qiiasi ((uadam libertate aurse perlruentes vago
quodam desiderio suo. Ventum est ut oliva mitteretur in
torcular. Non enim semper pendere liabebat in arbore
jam finis est anni. Non sine causa inscribuntur Psalmi
quidam , c Pro torcularibus ^ » in arbore libertas in : ,

torculari pressura. Cum enim res humanfc conteruntur et

premuntur , attendis quia crescit avaritia : attende quia
Quare tam caecus es ut amurcam
crescit et continentia. ,

fluentem per plateas videas, oleum in gemellaria non vi-

deas? Et hoc non sine causa. Qui enim male versantur,
pubhce noti sunt qui autem se convertunt ad Deum et : ,

a sordibus malarum cupiditatum purgantur, occulti sunt

quia et in ipso vel ex ipso torculari amurca aperte fluit
oleum occulte ehquatur.
X. Acclamatis ad ista , et gaudetls ad ista : quia jam
potestis sedere super flumina Babylonis , et flere. lUi au-
tem qui captivos duxerunt nos quando intrant in corda ,

hominum, et interrogant nos per hnguas eorum quos pos-

sident ^ et dicunt nobis : « Gantate nobis verba cantico-
» rum ^ )) reddite nobis rationem adventus Christi, et quae
est aha vita ? volo credere, doce me rationem, quare mihi
imperas ut credara? Respondeo ilh, et dico : homo
quomodo non imperem ut credas ? Plenus es mahs
vis tibi

cupiditatibus si dicam bona illa Jerusalem

: non ea ca- ,

pis oportet ut exinaniaris quo plenus es

: ut possis im- ,

pleri quo inanis es. Ergo noh facile huic ahquid dicere
hgnum est salicis , hgnum est sterile. Noh percutere or-|i^(

ganum ut sonet , suspende potius. Sed ille dicturus est

Dic mihi, canta mihi, redde mihi rationem. Non vis, in
quit, ut discam ? Non bono animo audis, non sic pulsaii

ut tibi dignum sit aperiri. Ille te implevit qui me captij

vum duxit , ipse me interrogat de te. Astutus est , dolos»
' Psal. viii) Lxxx et lxxxui.
 enArrAtio in psalmum cxxxvi. 275
quferit non qunerit quod discat sed quid reprehendat.
: ,

Ergo ego non dicam, suspendam organum meum.

XI. Sed quid dicturus est adhuc?« Cantate nobis verba
w canticorum, cantate nobis hymnuni , cantate nobis de
» canticis Sion. » Quid respondemus ? Babylonia te por-
tat, Babylonia te continet, Babylonia te nutrit , Babylo-
nia de te loquitur quod fulget ad : non nosti capere nisi
tempus, aeterna mcditari ignoras non capis quod inter- ,

rogas. « Quomodo cantabimus canticum Domini in terra

» alicna ^
? » Vere , IVatres , sic est. Incipite velle prnedi-
care veritatem quantulamcumque nostis , et videte quam
necesse sit ut tales patiamini irrisores, exactores veritatis,
plenos faJsitatis. Respondere ilhs exigentibus a vobis quaa
capere non possunt, et dicite ex fiducia sancti cantici
vestri , « Quomodo cantabimus canticum Domini in terra

I
» aUena ? »

XII. Sed vide quomodo verseris inter eos, o popule

Dei , o corpus Chrisli, o generosa peregrinatio : ( non es
hinc , ahunde es : ) ne cum ilJi qui tibi dicunt, « Cantate
» nobis verbacanticorum, dicite no})is hymnum, cantate
nobis de canticis Sion , » quasi amantur a te, et affectas
lamicitias eorum , et times tahbus disphcere, incipiat te
{delectare BabyJonia , et obhviscaris JerusaJem. JHoc ergo
! timens vide quid subjiciat vide quid sequatur. Passus
,

est enim liomo iste qui cantabat^ etiste homo nos sumus,

i
si volumus passus est undique : taJia interrogantes etadu-
Hlatione J)landientes, niordaciter reprehendentes , faJso
laudantes ,
quod non capiunt exigentes quo pleni sunt ,

Hfunderc nolentes : et inter turbas taJium tanquam peri-

clitans, erexit animum ad recordationem Sion, et cons-
trinxit se talis anima juratione quadam et ait « , , Si obli-
» tus tuifuero,*Jerusalera^ ; » inter verbacaptivantium,
' Psal. cxxxvi, 4- — * Ilj'<i' 5.

18.
 :

276 S. AUGUSTINI ViriSCOPI

inter verba dolosorum , inter verba male interrogaiitium ,

qua^rentium et discere nolentium.

XIII. Ecce inde erat dives ille, qui Dominum interro-
gavit ,
« -Magister bone quid faciam ut vitam seternam
, ,

)) consequar ^ ? )> Nonne de vita oeterna c|urerens quasi

canticum Sion interrogavit? Serva mandata , ait illi Do-
minus. Et ille de fastu , cum audisset , Jam omnia haec,
inquit , implevi a juventute mea. Et Dominus dixit illi

quiddam de canticis Sion et noverat quod non caperet 5

sed exemplum dedit nobis quomodo multi qu.Terant quasi ,

consilium ad vitam aeternam, et tandiu nos laudent,

quandiu respondeamus quod quserunt. Dedit de illo do-
cumentum , tanquam nobis dicturis aliquando talibus ho-
minibus , « Quomodo cantabimus canticum Domini in
)) terra aliena? » Ecce ait, « Yis esse perfectus? Vade,
)) vende omniaqufc habes , et dapauperibus , et habebis
)) thesaurum in cceIo, et veni, sequere mo) Ut discat multa
cantica de canlicis Sion ,
prius impedimenta rejiciat, ex-
peditus ambulet, ne ullo onere praegravetur ^ et discet

aliquid de canticis Sion. llle autem contristatus abscessit.

Dicamus post ilhmi « Quomodo cantabimus canticurii ,

» Dominiin terraahena?» Et illequidem discessit, spera

tamen divitibus Dominus dedit. Nam contristali Discipuli

dixerunt, etQuisnam potest salvus fieri? « Respondit eis ,

))Quod hominibus impossibile est, faciie est Deo. » Ha-

bent enim et divites quemdam modum suum et accepe-| ,

runt canticum de Sion c^nlicum de (juo Aposlolus dicit,

« Prsecipe divitibus hujus saecuh non superbe sapere,
,
I
» neque sperare divitiarum sed in Deo vivo
in incerto , ,

))qui prrestat nol)is omnia abundanter ad fruendum. )>

Adjungens quid debeant agere, jam tangit organum non ,

suspendit : « Divites sint in operibus bonifi; facile tribuant,

' Matlh. XIX, 16.

 ENARRATIO IN PSALMUTVl» CXXXVr. 277
» commumcent , thesaurizent fundamcntnm bonum
sil)i

in futurum , ut npprehendant veram vitam ^ » Hoc can-

ticum de canticis Sion divites acceperuut primo non ,

superbesapere. Extolhuit enim divitiae : et quos extollunt,

fiumina illa tollunt. Quid ergo his pra?cipitur? Ante om-
nia non superbesapere. Quod faciunt diviti.T, boc caveant
in divitiis : caveant in divitiis superbiam. Ipsum enim
inalumest, cjuodimportant maxime divitiae incautis ho-
minibus. Non enim aurum rnahim est quod Deus condi- ,

dit sed malus est bomo avarus rebnquens Creatorem

: ,

eonversus ad creaturara. Hoc ergo ibi praecaveat, ne sit

superbus et super tluvium Babylonis sedeat. Hoc illi
,

enim dictum est, Non superbe sapere ergo sedeat. Neque :

sperare in incerto divitiarum : ergo supcr flimiina Baby-

lonissedeat. Si enim speravit in incerto divitiarum, tra-
hitur a flnmine Bal)ylonis. Si vero humibaverit se , et non
superbierit, et non speraverit in incerto divitiarum, sedet
super fluvium , suspirat aeternae Jerusalem recordatus
Sion ; et ut perveniat ad Sion, erogat. Ecce habes canti-
cum, quod divitcs acceperunt de canticis Sion. Operen-
tur, tangantorganum, non vacent, cum invenerint ho-
minem dicentem sibi, Quid est quod facisPPerdis res tuas

tanta erosando thesauriza fihis tuis. Cum viderint non

:

capere et intellexerint lignum esse sahcis: non facile di-

,

cant quare agant, et cjuid agant , suspendant organa in

sahcibus Babvlonis. autem cantent, non Praeter sahces
cessent, operentur. Nonenim perdunt quod erogant. Servo
commendant et tutum est Christo commendant et
, ; ,

perit ?

XIV. Audistis canticum divitum de canlicis Sion ^ au-

dite et canticum panperum. Idem Pauius loquitur, « Ni-
» hil intuhmus in hunc mundum sed nec auferre ali- ,

' I Tim. VI, 17-19.

 ,,

278 S. AtJGIJSTINl EPISCOPI

)) quid possumus : victum et tegumentum habentes, his

)) contenti simus. Nam qui volunt divites fieri , incidunt
» in tentationem etdesideria multa, stultaet noxia, quse
)) mergunt hominem in interitum et perditionem ^ » Haec
sunt flumina Babylonis. « Radix est enim omnium maio-
)) rum avaritia ,
quam quidam appetentesnaufragaverunt
a fide, et inseruerunt se doloribus multis^. » Ergo con-
traria sunt ista cantica.^ Non sunt contraria. Videte quid
divitibus dictum sit , « Non superbe sapere , nec[ue spe-
)) rare in incerto divitiarum^, )> bona operari, tribuere,
)) thesaurizare sibi fundamentum bonum in futurum. n
Pauperibus autem quid dictum Qui volunt divites est? «
))fieri, incidunt in tentationem, » Non dixit Qui divites ,

sunt sed « Qui volunt divites fieri. Nam si jam divites

: , ))

essent, aiterum canticum audirent. Dives audit ut eroget

pauper audit ne desideret.
XV. Sed cum intertales versamini ,
qui non capiunt
canticum Sion, suspendite, utdixi, organa in salicibus
in medio ejus : differte quae dicturi estis. Incipiunt esse
ligna fructuosa, mutantur arbores, ethabebunt friictum
bonum ibi jam licet nobiscantare in aures audientiura.
^

Sed cum inter istos obstrepentes, male interrogantes

veritati resistentes versamini_, obstringite vos non eis velle
placere , ne obliviscamini Jerusalem : et dicat una anima
vestra_, facta una ex multis pace Christi, dicat ipsa cap-
tiva Jerusalem liic agens in terra, « Si olihtus tui fuero,
)) Jerusalem , obhviscatur me dextera mea*. )> Vehemen-
ter sc constrinxit, fratres mci : « Obliviscatur medextera
)) mea : )> atrociter se obhgavit. Dextcra nostra est vita
aeterna, sinistra nostraest vita temporalis. Quidquid facis

propter vitam seternam, dextera operatur. Si charitati

vitfie aeternse in operibus tuis raiscueris concupiscentiam

' 1 Tim. VI, 7-9. — ' ll)iu. 10. — 3 IbicJ. 17, i8. — 4 Psal. cxvxvi, 5.
 ,

enAbrAtio in psalmum cxxxvi. 279

vitae temporalls , aut lauclis human;c , aut alicujns com-
modi saecularis , cognovit sinislra tua ([uid facial dextera
tua. Et nostis esse in praeceplo Evangelii , « Nesciat si-
ly nistra tua quid faciat dextera tua ^ Si oblitus ergo,
)> inquit, tui fuero , Jerusalem, obliviscalur me dextcra
» mea. » Et vere sic contingit : praenuntiavit,non optavit.
Talibus qui obliviscuntur Jerusalem, hoc contingit quod
dixit, obliviscitur illos dextera eorum. Vita enim aeterna
nianet in se remanent in delectatione temporali, et
: ilii

faciunt sibi dextrum quod sinistrum est.

XVI. Intendite adista, fratrcs propter dexteram insi- ,

nuem hoc vobis, quantum Dominus donat, ad salutem

omnium. Meministis fortasse hic me aliquando tractasse
de quibusdam qui quod sinistrum est, faciunt dextrum
,
:

id est, c[ui temporaiia bona plus habent, et in istis beati-

tudinem ponunt, ignorantes c^uae sit vera felicitas vera ,

dextera -. Hos Scriptura filios alienos dicit, tanquamcives

non Jerusalem, sed Babylonise dicit enim quodam loco :

Psalmus, « Domine, libera me de manu filiorum alieno-

» rum quorum os locutum est vanitatem et dextera
, ,

» eorum dextera iniquitatis. » Sequitur enim et dicit

« Quorum fiiii eorum sicut novellae constabiIit?e filiae 5

» eorum ornatae sicut similitudo templi; cellaria eorum

» plena, eructantia ex hoc in hoc-, oves eorum foecundae,

» multiplicantcs in exitibus suis boves eorum crassse 5 :

» non est ruina sepis, nec clamor in plateis eorum^. »

Numquid habere istam fehcitatem hoc est peccare.? Non, ,

sed facere illam dexteram, cum sit sinistra. Propterea se-

cutus c[uid ait? Beatum dixerunt po}oulum cui haec
«

» sunt. » Ecce unde locutum est os eorum vanitatem,

quia beatum dixerunt populum cui heec sunt. Tuquidem

Matth. VI, 3. — » Vide Enarrat. in Psalm. cx% , n. 8. — ^ Psal.

CXLIU, 7, 8.
 1

280 S. AUGUSTINI EPISCOPI

civis es Jerusalem ,
qui non oblivisceris Jerusalem , ne
obliviscatur te dextera tua 5 ecce illi qui locuti sunt vani-
tatem, beatum dixerunt populum cui hoec sunt dic mihi :

tu canticum Sion. « Bcatus, inquit, populus cujus Domi-

» nus Deus ipsius^ » Interrogate corda vestra, fratres, si de-
sideratis bona Dei, si desideratis civitatem illam Jerusalem,
siconcupiscitis vitam aeternam. Omnis ista terrena felicitas
sinistra vobis sit , illa sit dextera quam semper habebilis.

Etsi habueritis sinistram , nohte de sinistra pra3sumere.

Nonne corripis eum qui de sinistra voluerit manducare?

Si mensoe tuse injuriam putas fieri manducante conviva
desinistra^ quomodo non fit injuria mensse Dei, si quod
dextrum est, sinistrum feceris, et quod sinistrum est,

dextrum feceris? Quid ergo? « Si oblitus tui fuero, Jeru-

» salem , obliviscatur me dextera mea. »
XVII. « Adhsereat lingua mea faucil)us meis, nisi tui
» meminero'^. » Id est, obmutescam, inquit, nisi tui

tui meminero. Ut quid enim loquitur, ut quid sonat,

qui cantica Sion non sonat? Ipsa est hnguanostra can-
, ,

ticum Jerusalem. Canticum dileclionis saeculi hujus, lin-

gua aliena, lingua barbara est quam in captivitate didi- ,

cimus. Ergo mutuserit Deo quiobbtusfuerit Jerusalem. ,

Et parum estmeminisse namet hostes memineruntejus, :

volentes eam evertere. Quse est civitas ista, dicunt? Qui

sunt Ghristiani? et quales sunt Gluistiani? O si non essent
jam captiva turba captivatores suos, et
Ghristianil Vicit
tamen murmurant et saeviunt et volunt interficere apud
, ,

se peregrinantem sanctam civitatem sicut voluit ipsum

:

populum interficere Pharao ,

quando masculos occidebat
natos, et foeminas relinquebat ; virtutes praefocabat, con-
cupiscentias nutriebat. Parum ergo est meminisse : vide
quomodo memincris. Quaedam cum odio meminimus quae,

• Psal. cxLui, i5. — ' Id, cxxxvi, 6.

 ,;

ENARRATIO IN PSALMUM CXXXVI. 281

clam cum amore. Cum ergo dixisset, « Sioblitus tui fuero,
Jerusalem , oblivisealur me dextera mea. Adhaereat lingua
)) mea faueibus meis, nisi tui meminero addidit statim, : )>

« Si non pr£eposuero Jerusalcm in principio jucunditatis

)) merc. )> Ibi est enim summa jucunditas, ubi Deo per-
fruimur, ubide fraternitate cohaerente et civica societate
securisumus. Nulius ibi tentator nos violaiiit, nullus vel ad
aliquam illecebram percellerepoterit nihil ibi delectabit ,

nisi bonum. Morietur ibi omnis necessitas, orietur ibi

summa feheitas. «. Si non praeposuero Jerusalem in prin-

)) cipio jucunditatis meae : )>

XVIII. Et converlit se ad Dominum contra hostes ip-

sius civitatis : « Memento , Domine, fdiorum Edom ^ »
Edom ipse dictus est qui et Esaii : audistis enim modo
cum Apostolus legeretur, « Jacob dilexi, Esaii autem odio
» habui ". )) Duo fdii erant in uno utero , ambo gemini
in utero Rebeccae^ fihi Isaac, nepotes Abrahae : nati sunt

ambo, unus ad haereditatem, alter ad exhaeredationem.

Fuit autem hostis fratris sui iste Esaii, quia praevenit be-
nedictionem ejus fdius minor : et impletum est, « Major
)) serviet minori ". » Major ergo quis est, et minor quis
est, et quis est major qui serviet minori, modo intelligi-

mus. Major videbatur populus Judaeorum , minor ex tem-

pore populus Christianorum. Et videte quomodo major
servit minori. Illi portant codices nostros, nos vivimusde
codicibus ipsorum. Sed ut generahter de omnibus intel-
ligatis, fratres, majorem et minorem ; major dicitur homo
carnahs, et minor dicitur homo spiritahs; quia prius est
carnalis, et postea spiritaHs. Habes Apostolum aperte di-
centem : « Primus homo de terra terrenus, secundus ho-
)) mo de coelo coelestis. Qualis terrenus, tales et terreni
)) et qualis coelestis, tales et coelestes. Sicut portaviraus
Psal. cxxxvi, 7. — ' Gen. xxv, 3o. — ^ Roni. ix, i3, et Gen. xxv, 23.
282 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» imaginem portemus et imaginem ejus qui de
terreni,
» autem supra dixerat « Sed non prius
coelo est. » Ibi :

))quod spiritale est, sed quod animale, postea spiritale ^. »

Animalem autem eumdem dicit, quem carnalem ostendit.
Homo qui nascitur, animalis esse incipit, carnalis esse in-
cipit. Si se convertat a captivitate Bahyloniae, in reditum
Jerusalem, renovatur, et fit renovatio quaedam secun-
dumnovum etinterioremhominem et fitminortempore, :

major potestate. Ergo Esaii omnes carnales, Jacohautem

omnes significat spiritales : minores electi,majores illi re-
prohati. Vult et ipse eligi? Fiat minor. Edom autemap-
pellatus est deciho quodam lenlicuJas ruhro, id est, roseo
cpiodam cibo. Bene cocta erat lenticula defricata, cdncu-
pivit iste Esaii a fratre suo Jacoh , et cessit illi primatum
suum , victus concupiscentia manducandae illius lenti-
culce. Ille autem cessit cihum voluptatis, et sumpsit ho-
norem dignitatis. Ita ex placito quodam inter eos factum
est, ut ille major, ille minor sit, ut major serviret minori :

et appellatus est Edom ^. Interpretatur autem, quantum

dicunt qui illam linguam noverunt, Edom, sanguis : nam
et punice Edom, sanguis dicitur. Noli mirari. Ad sangui-
nem pertinent omnes carnales. « Caro et sanguis regnum
» Dei non possidehunt ^. » Non illuc pertinet Edom,
pertinet illuc Jacoh, qui caruit ciho carnali, et sumpsit
honorem spiritalem. Ille vero factus est inimicus. Omnes
carnales spiritalihus inimici sunt : omnes tales concupis-

centes praesentia, insequuntur eos quos vident meditari

oeterna. Contra hos iste respiciens in Jerusalem, et rogans
Deum ut eruatur a captivitate, quid dicit? « Memento,
)) Domine, filiorum Edom. » Lihera nos a carnahhus, ah
eis qui imitantur illum Edom, qui fratres majores sunt,
' I Cor. XV , 46-49- — * Gen. xxv, 29-84, et xxvii, 36, 87. — ^ i Cor.

XV , 5o.

l
 ,

ENARRATIO IN PSALMUM CXXXVl. 283

sed hostes sunt. Prius nati sunt, sed posterius nati vice-
runt ad primatum : quia concupiscentia carnis illos de-
jccit, contempta concupiscentia istos erexit. Vivunt, et
invident, et persequuntur.
•
XIX.Memento, Domine, filiorum Edom, in diem
«

)) Jcrusalem. » Dicm Jc'rusal(,'m (|uo laboravit quo cap- , ,

livata est an diem iilum felicitatis Jerusalem, quo libe-

5

r;itur, ((uo pervenit, quo aeternitati sociatur? « Memento,

inquit, Domine noli oblivisci filiorum Edom.

, Quo- , ))

rum? Dicentium, evacuate, evacuate usque dum fun-

((
,

» damentum in ea. » Istum ergo diem memento, quando

evertere volebant ilii Jerusalem. Quantas enim persecu-

tiunes passa est Ecclesia? Quomodo dicebant fdii Edom
id est , carnales homines, subditi diabolo et angehs ejus,
colentes lapides etligna, sequentes concupiscentias carnis,
extinguite Christianos, tollite Christianos, nec unus re-
maneat, evertite usque ad fundamentum ? Nonne dicta
sunt haec? Et cum ista dicerentur, persequentes impro-
])ati sunt , martyres coronati sunt. « Dicentium : Eva-
cuate, evacuate usque dum fundamentum in ea. » Filii
Edom dicunt, » Evacuate, evacuate : » Et Deus dicit,
(( Servite ^» Cujus verba possunt superare, nisi Dei, qui
dixit, (( Quia major serviet minori -? Evacuate, evacuate
» usquedum fundamentum in ea.
XX. Et convertit se ad illam « : Filia Babylonis infe-
» lix ^. » Infelix ipsa exultatione tua, ipsa praesump-
tione tua, et inimicitiis tuis. « Filia Babylonis infelix. »
Civitas ipsa dicitur Babylon et fdia Babylonis : quomodo
Jerusalem et fdia Jerusalem, et quomodo Sion et fdia
Sion, hoc more appellatur Ecclesiaet filia Ecclesiae. Prop-
ter successionem dicitur filia ,
propter praelationem dici-
tur mater. Fuit prima qusedam Babylonia, numquid ipse
Gen. XXV, 23. — » Roni. ix, i3. — ^ pgai. cxxxvi, 8.
 ,!,

284 S. AUGUSTINI EPISCOPI

populus iii ca pcrmansit? Per successionem Babylonise
facta est filia BaJjylonis. « filia Babylonis intelix tu
)) Beatus qui retribuet tibi retributionem tuam K » In-
felix tu, beatus iJle.

XXI. Quid enim tu fecisti, et quid retribuetur libi?

Audi « Beatus qui retribuet

: tibi retributionem tuam
» quam retrilniisti nobis ". » Qiiam retributionem dicit?
Ad hocclaudit Psalmus : « Beatus qui tenebit, et elidet
)) infantes tuos ad petram. )) Illam dicit infelicem , bea-
tus autem qui retribuet ei r^tributionem tjuam retribuit
nobis. Quaerimus„quam retributionem « Beatus, in({uit, :

)) qui tenebit et elidet infantes tuos ad petram. )) Ipsa cst

retributio. Quid enim fecit nobis Babylonia ista ? Jam can-
tavimus in Psalmo Sermones iniquorum prfsvalue-
illo : «

runt adversus nos ^. ))Quando enim nati sumus, parvulos

nos invenit ista confusio soeculi bujus •, et offocavit nos erro-
rum diversorum vanis opinionibus adhuc infantes. Natus
infans futurus civis Jerusalem , et in prsedestinatione Dei
jam civis, sed interim captivatus ad tcmpus, quando discit
amare nisi quod insusurraverint parentes ? Instruunt et do-
cent illum avaritiam, rapinas, mendacia (juotidiana di- ,

versas culturas idolorum et dpemoniorum, remedia illicita

prsecantationum etligaturarum. Quid facturus est adhuc
infans anima tenera, attendens ad majores quid agant, nisi
,

ut quodeos viderit agere boc sequalur ? Bal^ylonia ergo per-

f ecuta est parvulos nos sed Deus dedit nobis agnitionem :

sui jam grandilms, ut non sequeremur errores parentum

nostrorum. Quod et tunc commemoravi praedictum a
Propheta *
: « Ad te gentes venient ab extremo terrse , et
)) dicent : Vere mendacium coluerunt patrcs nostri , va-
)) nitatem quae illis non profuit ^ )> Jam javenes dicunt,
' Psal. cxxxvi, 9. — ' Ibid. — ^ Iii. i.xiv, /|. — 4 Vide rnannl. iri Psal.

i.xiv, n. G. — 5 Jercm. xvi, 19.

 EKAnnATIO IN PSAj.MliM CXXXVI. 285
(jiii occisi crant parvuli so(]ucnclo ipsas vanitalcs : proji-
cicndo autcm vanitatcs, et rcvivisccndo in Dcum profi-
cianl, ct retribiiant .Babyloniae. Qualem retributioncm ei

rctriljucnt? Quam rctriliuit nobis. Parvuli cjus vicissim

olFoccntur : imo parvuli cjus vicissim elidantur , ct mo-
riantur. Qui sunt parvuli Babyloniae? Nascentcs nialne cu-
piditates. Sunt enim qui cum vetere cupiditate rixantur.
Quando nascitur cupiditas, antcquam robur faciat ad-
vcrsum tc mala consuetudo , cum parvula est cupiditas,
nequaquam pravsc consuetudinisroburaccipiat-, cum par-
vula est, elidc illam. non moriatur ad
Sed tinies neciisa :

petram elide. Petra autcm erat Christus ^ »

(c

XXII. Fratres organa in operando non cessent, vobis

,

invicem cantate cantica Sion. Quam libenter audistis, tam

libentius agite quod audislis si non vultis esse saliccs Ba-
;

jjvlonise, pastidefluminibus ejus, et fructum nullum afle-

rentes. Scd suspirate in aetcrnam Jerusalem : quo prse-

cedit spes vestra , sequatur vita vestra : ibi erimus cum
Christo. Christus nobis m.odo caput est ;
gubernat nos
modo desuper : amplectetur sccum in illa civitate^ aequa-

les erimus Angelis Dei. Non auderemus hoc suspicari de

nobis, nisi promitteret Vcritas. Hoc ergo concupiscite,
fratres, hoc die noctuque cogitate. Quidc[uid de mundo
leliciter arriserit, nolite praesumere : nolite libenter collo-
(|ui cum cupiditatibus vestris. Hostis major est, occidatur
ad petram : brevis hostis est, elidatur ad petram. Et ma-
jores ad petram occidite, et minores ad petram ehdite.
Pctra vincat. In petra aedificamini , si non vullis tolli aut
a fluvio, aut a ventis, aut a pluvia. Si vullis armati esse
contra tentationes in saeculo, crescat et rol)oretur dcside-
rium Jerusalem jseternae in cordibus vestris. Transiet cap-
• I Cor. X, 4'
286 S. AUGUSTINI EPISCOPI

livitas, veniet felicitas : damnabitur hostis extremus, et

cum Rege sine morte triumphabimus.

ENARR.VnO

IN PSALMUM CXXXVll.

Sermo ad plebem*.

I. TiTULiis Psalmi hujus breviset simplex est, nequenos

tenct, scientes cujus figuram portaverit David, et in eo
etiam nos ipsos agnoscentes, quia et nos membra sumus
illius Agnoscamus ergo hic vocem Ecclesiae,
corporis.
simulque gaudeamus quod in ea esse meruimus, cujus
vocem cantantis audivimus. Totus tituhis, est, « Ipsi
» David. » Videamus ergo quid ipsi David.

II. « Confitebor tibi, Domine, in toto corde meo^ » .

Solet nobis Psalmi titulus indicare quid agatur intus :

hic autem quoniam tilulus non hoc

lantum indicat, sed
cui cantetur indicat^ quid agatur in toto Psalmo primus
versus annuntiat, « Confitebor tibi, Domine, in toto
» corde meo. » Hanc ergo confessionem audiamus Sed ,

prius commemoro vos confessionem in Scripturis, cum

confitemur Deo, duobus modis dici solere, vel peccato-
rum, vel laudis. Scd confessionem peccatorum omnes no-
verunt, laudis autem confessionem pauci advertunt.
' Sermo iste ad plebein liabitus est in solemnitate Crispinx martyris, —
2 Psal. cxxxvii, I.
 ;

ENARRATIO IN PSALMUM CXXXVII. 287

Nain ita nota est confbssio peccatorum, ut in quocumque
Scripturarum loco auditum fuerit, « Confitebor tibi, Do-
» mine^ » aut, « Confitebimur tibi : » continuo jam con-
suetudine sic intelligendi,manus currant ad pectus tun-
dendum 5 usque adeo non solent homines intelligere
confessionem esse nisi peccatorum. Sed numquid et ipse

Dominus noster Jesus Christus peccator fuit, qui ait in

Evangelio, « Confiteor tibi, Pater, Domine coeliet terrre? »
Socutusenim ait quidconfiteretur^ ut inteliigeremus con-
fcssionem laudis, non iniquitatis. « Confiteor, inquit,
)) tibi, Pater, Domine coeli et terrce, quia abscondisti hsec
» asapientibusetprudentibus, et revelasti ea parvulis *. »

Laudavit Patrem , laudavit Deum ;

quia non despicit hu-
miles, sed despicit superbos. Et hic talem confessionem
audituri sumus, laudis Dei et gratulalionis. « Confitebor
)) tibi, Domine, in toto corde meo. » Totum cor meum
in aram tuae confessionis impono, holocaustum laudis tibi

oHcro. Holocaustum enim dicitur sacrificium, ubi totum

incenditur. Graece quippe wcv , latine totum dicitur. Vide
quemadmodum offerat holocaustum spiritale, qui dicit,
« Confitebor tibi, Dcmine, in toto corde meo. Totum, ))

inquit^ cor meum flamma tui amoris accendat : nihil in

rae relinquatur mihi , nec quo respiciam ad me ipsum

sed totus in te aestuem, totus in te ardeam, totus diligam
te, tanquam inflammatus abs te. « Conhtebor tibi, Do-
» mine, in toto corde meo quoniam audisti verba oris:

» mei. » Cujus « Oris mei, » nisi cordis mei.^ Ibi enim

habemus vocem, quam Deus exaudit, quam prorsus auris

humana non novit. Clamabant certe qui Susannam accu-
sabant, et ad coelum oculos non levabant illa tacebat, :

et corde clamabat. Unde illa meruit exaudiri, inde isti pu-

niri ^. Est ergo os intus ibi/ogamus, inde rogamus

:
,

' Matth. XI, 25,-2 Dan. xui, 34, et seqq.

 288 S. AUGUSTliVI EPISCOPI

Et si hospitium vel domum Deo prceparavimus, ibi loqui-

mur , ibi exaudimur. Non enim ab unoquo-
est ille longe
que nostrum positus, « In quo vivimus, movemur et su-
)) mus ^ » Longe te a Deo non facit, nisi iniquitas soia.
Dejice medium parielem peccali, ct cum illo es quem ro-
gas. « Aiidisli, inquit, verl)a oris raei : confitebor tibi. )>

Et coram Angelis psallamtibi. Non coram ho-

III. « ))

minibus psallam, sed coram Angehs psallam. Psalterium

meum, gaudium meum. Sed gaudium meum de inferio-
ribus , coram hominibus est gaudium meum de superio- •,

ribus, coram AngeUs est. Non enim novit impius gaudium

justi : « Nonest gaudereimpiis, dicit Dominus ~. Gaudet ))

ini([uus in popina, gaudet Marlyr in catcna. Quomodo gau-

debat sancta ista Crispina, cujus hodie solemnitas cele-
bratur ^? Gaudebat cum tenebatur, cum ad judicem
ducebatur, cum in carcerem mittebatur, cum hgata produ-
cebatur, cum. in catasta Jevabatur^ cum audiebatur, cum
daninaljatur omnibus gaudebat et eam miseri mi-
: in his 5

seram putal)ant, qune coram Angelis gaudebat.

IV. « Adorabo ad templum sanctum tuum *. » Quod
templum sancfum tuum? Ubi habitabimus, ubi adorabi-
mus. Currimus enim ut adoremus. Gravidum cor nos- ,

trura parturit, et ubi pariat qunerit. Quis est ille locus

ubi adorandus cstDeus? (jui mundus? quod aedificium?
quoe denique sedes in coeio et inter stellas.? Qiiaerimus in
Scripturis sanctis , et invenimus in verbis Sapientiae^
« Ego, inquit, cram cum illo; ego eram ad quam adgau-
iiec

)) debat quotidie. )) Et dicit opera cjus, et exponit nobis

sedem ipsius. Quam? « Quando validas, inquit, faciebat
te
» in summo nubes, quanuo scdem suam segregabat su-

' Act. XVH , '-).7, 28. — 2 IsnV. XLviii, 22, et lvii, 21. — 3 Solemnitas
S. Ciispincc , in cujiis natali liabitiis est Seriiio in Psal. cxx. — 4 Psal.

CXXVll, 2.
 ,

exvArrAtio in psalmum cxxxvh. 289

» pcr ventos ^ » Sedes autem ejus templum ejus. Quo
ergo ibimus? Super ventos adoraturi sumus? Si super
ventos adoratur, avesnon vincunt. Si autem intelligamus
ventos animas, id est, ventorum nomine significatas ani-
mas, sicut ait quodam loco Scriptura, « Volavit super
)) pennas ventorum ^ : » lioc est, super virtutes anima-
ram unde : et flatus Dei dicitur anima tanquam ventus ^,

non ut isle intelligatur ventus, quo corpus propellente

sentimus, sed ut ejus nomine significetur aliquid invisi-
biie, quod neque oculis cerni potest, nec sentiri auribus,
nec odoratu duci, nec palato gustari, nec manu contrec-
tari : quod quaedam, qua vivimus, quae
est utique vita
aiiima dicitur. Si hos ventos intellexerimus, non est quare
quaeramus pennas visibiles, ut cum avibus volemus ad
adorandum ad templum Dei sed. super nos ipsos inve- :

niemus Deum sedere, si ejus fideles esse voluerimus. Vi-

dcte si hoc non est : c Tempium enim Dei sanctura est
)) ait Apostolus, quod estis vos *. » Certe tamen, quod
manifestum est, in Angelis habitat Deus. Ergo cum gau-
dium nostrum de spiritahbus rebus, non de terrenis bonis
assumit canticum Deo, ut psallat coram Angehs ipsa ;

congregatio Angelorum templum Dei est, adoramus ad

templum Dei. Ecclesia deorsum et Ecclesia sursum Ec- :

clesia deorsum in omnibus fidehbus Ecclesia sursum in ,

omnibus Angehs. Sed descendit ad Ecclesiam deorsum

Dominus Angelorum, et ei Angeh in terra ministraverunt
ministranti nobis^. « Non enim veni, inquit, ministrari,
» sed ministrare ^. » Quid nobis ministravit, nisi quod
jiiodieque manducamus et bibimus? Cum ergo Dominus
Angelorum nobis non desperemus nos futuros
ministrarit,
sequales Angelis. Major enim Angehs descendit ad ho-
> Prov. vm, 27-3o. — ' Psal. xvii, n. — ^ Gen. u, 7. — 4 i Cor.
m, 17. — 5 Matlh. iv, u. —^ Id. xx, 28.
GXIX, 19
290 S. AUGUSTIWI EPISCOPI
minem, et Greator Angelorum suscepit hominem, Domi-
nus Angelorum mortuus est pro homine. « Adorabo ergo

» ad templum sanctum tuum » intelligo templum tuura :

non manu factum *, sed quod tu fecisd tibi.

V. « Et confitebor nomini tuo, in misericordia tua et
)) veritate tua. » In duobus istis confitemur sic enim et in :

alio Psalmo legitur « Universce viae Domini misericordia

,

)) et veritas ^. In duobus istis confitemur In tua miseri-

)> :

» cordia, et in tua veritate. » Misericordia peccatorem

respexisti, veritate promissionem reddidisti. « In tua ergd
» misericordia et veritate confitebor tibi. » Has etiam ego
pro meis viribus reddo, quas mihi donasti, faciens mise-
ricordiam et veritatem ^ misericordiam in subveniendo,
veritatem in judicando. Hisadjuvamur a Deo, his prome-
reraur Deum. Merito ergo misericordia et veritas universae
vine Domini. Non sunt ahae viae quibus ad nos veniat , :

non sunt ahse vise, quibus ad illum veniamus.

VI. « Quoniam magnificasti super omne nomen sanc-
» tum tuum. » Quahs ista gratulatio, fratres ? Magnifica-
vit nomen suum sanctum super Abraham. « Credidi

» enim Abraham Deo, et deputatumest iiii ad justitiam ^

Cseterse omnes gentes idohs immolabant, daemonibus ser-|

viebant. Natus est ex Abraham Isaac, magnificatus es
super iUam domum Deus : inde Jacob ^ magnificatus es
Deus, qui dicit, « Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac
» et Deus Jacob ^ : » inde duodecim fihi , inde popului
Israel hberatus ab iEgypto ductus per mare Rubrum ,

exercitatus ineremo, ejectis Gentibus in terra promissioi

nis collocatus est. Magnificatum est nomen Domini supej
Israel. Sed inde et virgo Maria inde Dominus Ghristus ,

mortuus propter peccata nostra, resurgens propter justii

' Psal. V, 8. — « Itl. XXIV , lo. — 3 Gen. xv , G, ct Rom. iv , 3. -

4 Exod. m, (>.
 ;

E^ARRATIO IN PSALMUM CXXXVII. 291

ficationem nostram ', implens fideles Spiritu sancto, mit-
tens praedicari per gentes, « Agite pcenitentiam , appro-
» pinquavit enim regnum coelorum *. » Et ecce « Magni-
ficavit super omne nomen sanctum suum. »
VII. « In quacumque die invocavero te, cito exaudi
» me*. » Quare, cito? Quia tu dixisti, « Adhuc loquente
» dicam Ecce adsum * » Quare, « cito? » Quia jam
te :

non petofelicitatem terrenam, didici sanctum desiderium

deNovo Testamento. Non peto terram, non foecunditatem
Carnalem, non salutem temporalem, non inimicorum sub*-
jectionem, non divitias, non honores, nihil horum peto :

ideo « Cito exaudi me. » Quia docuisti quid petam da ,

quod peto. Dicamus huic, Tale aliquid petis? Audiamus

nos eructet petitionem suam et videamus quid petat
, ,

I
et discamus per eum petere, ut mereamur accipere. Ve-
;
neras ad Ecclesiam, nescio quid hodie petiturus. Quid pu-

I
tamus veneras periturus? Veneras cum desiderio tuo,
j
nescioquo, utinam innocenti, etsi carnali. Sed remove
• 1
iniquitatem, remove carnalitatem : disce quidpetas, quid
t hodie celebres attende. Natalitium sanctae etbeatae foeminse
I celebras, etfortefelicitatem terrenam desideras. Illaprop-
i
ter desiderium sanctum dimisit felicitatem, quam habe-
il bat in terra : dimisit filios flentes et tanquam crudelem
ili matrem dolentes ,
quia velut perdiderat humanam mise-
ricordiam, quae ad divinam festinabat coronam. Nesciebat
vero illa quid desideraret, quid calcaret? Imovero nove*
rat psallere eorumque desiderare con-
coram Angelis Dei,
>i sortium, amicitiam sanctam et puram, ubi ulterius non
eii moreretur, ubi judicem nosset apud quem non valere
i,j posset mendacium. Quid ergo, in illa vita nulla sunt
bona? Imoveroibi sola sunt bona non malismixta bona, ,

" Rom. IV, 25. — » Matth. ni, a. — » Psal. cx.xxvii, 3.-4 Isai.

ivui, g.

19.
 ,

292 S. AUGUSTIM EPISCOPI

securitates iii quibus gaudeas quantum vis, et iiemo dlcat

tihi Tempera te. Hic autem de bonis terrenis gaudere

:

molestum esl et periculosum nimis ne sic gaudeas ut

, ^

haereas, et gaudendo male pereas. Nam unde Deus miscet

tribulationes gaudiis terrenis, nisi ut tribulationem sen-
tientes et amaritudinem , discamus aeternum desiderare
dulcedinem?
VIII. Quid ergo petit videamus quo merito dixerit :

« Cito exaudi me. » Quid enim petis, ut cito exaudiaris?

« Multiplicabis me. » Multis modis multiphcatio intelhgi
potest. Est multiplicatio terrenae generationis , secundum
primam naturae nostrse benedictionem ,
quam audivimus :

<c Grescite et multiphcamini , et implete terram , et domi-

» naraini ejus^ » Sic ne ille volebat multiphcari, qui
dicebat, « Cito exaudi me? » Et ista plane multiphcatio
Iructuosa est, et non venit nisi de benedictione Domini.
Jamquiddicam de ahismultiplicationibus? Multiplicatus
est illc auro, ille argento , ille pecore, ille lamiha, ille

possessionibus , ilie his omnibus. Multse sunt terrenae mul-

tiplicationes , felicior autem filiorum : quanquam- homi-
nibus avaris etiam ipsa foecunditas molesta est. Timent

enim ne pauperes relinquantur, qui multi nasci potuerunt.

Quae sollicitudo plerosque ad impietatem coegit ut obli- ,

viscerentur quod parenles essent , omnique humanitatis

affectu expoliati , exponerent fdios suos , ut eos facerent
ahenos ;
projiceret quse peperit,co]ligeret quae non peperil ^

illa contemneret , illa diligeret ; illa frustra mater carne ,

illa verior voluntate. Cum ergo sint multae multiplicatio-

nes, et multa genera multiphcationum quara raultipli- ,

cationem quaerit qui dixit, « Cito exaudi me ? » Ait enira,

« Multiplicabisme. » Expectamus audire in quibus. Audi
ergo : « In anima mea. » Non in carne mca , sed « In
> Gcn. I, 28.
 ,:

ENARKATIO IN PSALTVIUTVT CXXXVII. 293

» anima mea. Multiplicabis me in anima mea. » Est-ne
adhucquod addatur, ne forte et multij^licatio in anima
mea non continuo felicitatem significet? Etenimcuris ho-
mines in anima multiplicantur. Multiphcatus videtur in
anima in quo etiam multipHcata sunt vitia. Ille tantum-
,

modo avarus est , ille tantummodo superbus , ille tantum-

modo luxuriosus ; iste et avarus et superbus et luxuriosus
multipHcatus estin animasua , sed malo suo. Multiphcatio
ista egestatis est , non ubertatis. Ergoquid tu qui dixisti
(( Cito exaudi me , » et te ^ibstuhsti ab omni corpore, ab
omni terrena re , ab omni desiderio saeculari , ut diceres
Deo, (( Multiphcabis me in anima mea.^ » Adhuc explana
c|uid desidc;res. cc Multiphcabis me
mquit, in anima mea, ,

» virtute. » Expressum votum expressum desiderium ab ,

omni confusione circumcisum. Sidiceret, « Multiphcabis

» me •
» terrena nescio quae cogitares : addidit , (c In aniraa
» mea. » Rursus , ne in anima vitia cogitares 5 addidit
(( Virtute. » Nihil est quod amphus a Deo desideres , si

vis bona et vera fronte dicere, c Cito exaudi me. »

IX. (( Confiteantur tibi, Domine, omnes reges terrae. »
Ita fiet, et ita fit , et quotidie fit ^et ostenditur non frus-
tra dictum, nisi quia erat futurum. (c Confiteantur tibi

» Domine, omnes reges terrae^ » Sed et ipsi cum tibi

confitentur cum laudant te non terrenadesiderent a te.
, ,

Quid enim reges terrae desideraturi sunt ? Nonne jam ha-

bent ipsum imperium? Quidf[uid amphus desideraverit
homointerra, usque ad imperium est desiderium ejus.
Quid amphus potest? Altior subhmitas necessaria est. Sed
fortasse quanto altior, tanto periculosior. Ideoque reges
quanto sunt in majore sublimitate terrena , tanto magis
humihari Deo dcbent. Ut quidfaciunt? Quoniam audie-
<c

» runt omnia verba oris tui. » O Domine Omnia verba

, (c

< P«aL cixxvn, 4-

 ,

II
294 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» oris tui ! » Nescio in qua gente abscondita erant Lex et
Prophetae, « Omnia verba oris tui. Sed in gente Judaeo-
rum sola erant « Omnia verba oris tui ; » quam gentem
laudans Apostolus ait , « Quid ergo amplius est Judseo ?

» Aut quae utilitas circumcisionis? « Multum per omnem

» modum. Primum quidem quia credita sunt illis elo- ,

» quia Dei ^ » Ibi erant verba Dei. Sed da mihi Ge-

deon quemdam sanctum virum tempore Judicum vi- :

dete quale signum petivit a Domino « Ponam inquit : ,

» veJlus in area , compluatur vellus sit. » Et

, area sicca
factum est : complutum solum area sicca erat.
est vellus ,

Petiit iterum signum : « Area totacompluta sit, et soluni

» Et hoc factum est com-
vellus sicGum inveniatur. » :

» pluta est area Primo compkitiim velkis

, sicco vellere^.
sicca area postea compkita area sicco vellere. Quid vobis
,

videtur area, fr^tres?Nonne orbis terrarum? Quid veUiis?

Tanquam gens Judaea in medio orbe terrarum habens ,

gratiae sacramentum non in manifestatione sed in nube , ,

secreti tanquam in velamento pluviam in vellere. Venit

,

ternpus quando revelaretur pluvia in area manifestata est, :

non operta. Factum est ergo quod dictum est, « Gonfi-

» teantur tibi Domine omnes reges terrae quoniam
, , :

» audierunt omnia verba oris tui. » Quid est, Israel quo4 ,

abscondebas? Quandiu abscondebas? Expressum est vel-

lus , et exiit de te pluvia. Solus Ghristus suavitas pluviae :

ipsum solum non agnoscis in Scripturis, propter quem

factae sunt Scripturae. At vero « Omnes reges terrae con-
» fiteantur tibi Domine quoniam audierunt omnia
, :

n verba oris tui. »

X. Et cantent
« in viis Domini ,
quoniam magna est
» gloria Domini^. » Gant€nt in viis Dornini reges terrae.
In quibus viis cantent? De quibussupra dictum est, « In
< Rom. ni, I, 2. — ' Judic. vi, 36-4o. — ^Psal. cxxxvii, 5.
 enarkatio in psalmum cxxxvii. 295
» misericordia tua et veritate tua : quoniam universae viaR
)) Domini misericordia et veritas *. )) Non ergo sint reges
terrae supcrbi , scd humiles sint. Tunc cantent in viis Do-
mini , si humiles sint ament , et cantabunt. Novimus via-
:

torcs cantatores : cantant, et pervcnirc festinant. Sunt can-

tica mala tancjuam vetcris hominis , sed canticum novum
pertinet ad hominem noyum. Ambulent ergo et reges
lcrrae in viis tuis , ambulent et cantent in viis tuis. Quid
cantent? « Quoniam magna est gloria Domini : )> non re-

XII. Vide quomodo regcs voluit cantare in viis, humi-

Jiler portantes Dominum , non se extollentes adversus
Dominum. Nam si se extulerint, ([uid sequitur? « Quo-
» niam excelsus Dominus et humilia respicit^. Volunt , ))

ergo reges respici? Humiles sint. Quid, si se extulerint in

superbiam latere ipsius oculos possunt? Ne forte quia
,

audisti, « Humiha respicit , » superbus velis esse^ et di-

cas in anima tua, Humiles respicit Deus , me non respicit,

faciam quodvolo. Quis enim me vidct? hominem latet;

Deus non vult me videre quia humihs non sum ille au- ,
,

tem humiharespicit quodvolo facio. Oimportune, num- :

c[uid hoc diceres , si scires quid amare deberes? Ecce si

iioht te videre Deus , hoc ipsum non times ,

quia te non
vult te dicere? Si salutes aliquem majorem patronum
luum, ahud non te videat, quomodo tibi
et intentus in
anima dolet? autem Deus te non videat, securum te
Si

putas? Non te videt Salvator et videt depraedator. Et ta- ,

inen et ipse te Deus videt. Non te putes non videri; imo

roga, ut merearis videri a quo videris. Dictum est enim ,
« Ocuh Domini super justos. » Quia non super injustos,

faciant crgo quod volunt injusti. « Ocuh Domini super

» justos. » Sequatur adhuc « Et aures ejus ad preces :

'
Psal, x\iv, lo. — ' Id. cxxxvn, 5.
296 S. AXJGUSTINI EPISCOPI

» eorum*. » Injusti ergo qui securos se putabant, quia

non erant Domini super eos, non timent quia non
oculi ,

sunt aures ejus ad preces eorum ? Nonne melius et oculi

ejus super nos et aures ejus ad preces nostras ? Sed cura
,

facis ea super quse non vis esse oculos Domini non me- ,

reris precibus tuis et aures Domini et tamen male faciendo :

a te non avertis oculos Domini. Quid enim ibi sequitar?

<(Vultus autem Domini super facientes mala.» Sed ad quid?
« Ut perdat de terra memoriam eorum. » Vides te yideri,

vides te latcre non posse : cum ergo quidquid feceris vi-

dearis, quarehoc non unde placere merearis? Ergo
facis

et hic quid? « Quoniam magna est gloria Domini, quo-

» niam excelsus Dominus et humiha respicit. » Excelsa ,

autem quasi non respicit. « Humilia enim respicit. Excelsa,

» quid? a longe cognoscit. » Quid sibi ergo prtcstat super-

bus? Ut a longe videatur^ non ut non videatur? Nec pu-

tes te ideo securum esse debere quod minus bene te videt, ,

qui a longe te videt. Tu enim quod a longe vides, non

bene vides Deus etsi a longe te videt, perfecte te videt,
:

et tecum non est. Hoc agis, non ut minus perfecte vi-

dearis sed ut non sis cum illo a quo videris. At vero hu-
5
j'

mihs quid sibi praestat? « Prope est Dominus his qui ob-
» triverunt cor^. » Erigat se ergo superbus quantum ,

voluerit certe in aho haliitat Deus in coeio est Deus vis

: , :

tibi propinquet? Humiha te. Nam tanto a te erit ahior

quanto tu elatior. « Excelsa autem a longe cognoscit. »
XII. « Si ambulavero in medio tribuhitionis, vivifica-
» bis me. » Verum est : in quacumque Lribulatione fue-
vivificat te. Sed tamen
ris, confitere, invoca-, liberat te ,

ahquid hic debemus mehus intelhgere, quo jam famiha-

rius inhsereamus Deo, dicamusque ilh, Cito exaudi rae.
Dixerat enim « Excelsa a longe cognoscit : » et excelsa

« Psal. xxxm, 16. — ' Ibid. 17, 19.

 ENARRATIO IN PSALMUM CXXXVII. 297
supcrbanon norimt tribulationem. Non norunt,inquam,
Iribulationem, de qua dicitur alio loco, « Tribulationem
))et dolorem inveni, et nomen Domini invocavi '. » Quid

enim magnum, si' tribulatio te inveniat? Si aliquid po-

lis, tu inveni tribulationem. Et (|uis est, inquis, qui in-
VLuiat tribulationem ? aut quis illam vel quserat? In medio
Iribulationis est, et nescis ? Vita ista parva tribulatio est?
Si non e>t non est peregrinatio
tribulatio si autem
, :

pcregrinatio est aut parum patriam diUgis, aut sine dubio

liibularis. Quis enim non tribuletur non se esse cum eo ;

([uod desiderat? Sed unde tibi non videtur ista tribulatio?

(Hiia non amas. Ama alleram vitam et videbis quia ista ,

\ita tribulatio est quacumque prosperitate fulgeat qui-

:
,

buslibet debciis abundet atquecircumfluat^ quando non-

dum est illud gaudium sine ulla tentatione certissimum,
quod nobis in fme servat Deus sine dubio tribulatio est. ,

Ergo inteUigamus et hujus tribulationem , fratres, « Si

)) ambulavero in medio tribulationis, vivificabis me. )> Non
sic ait , tanquam diceret , Si forte evenerit mibi tribulatio
aliqua , bberabis inde me. Sed quomodo? Si ambulavero
» in medio tribulationis , vivificabis me : n id est , aliter

non vivificabis me, nisi in medio tribulationis ambulavero.

« Si ambulavero in medio tribulationis vivificabis me. ,

)>Vse ridentibus » Beati lugentes^. « Si ambulavero in

•,

» medio tribulationis vivificabis me. » ,

XIII. « Super iram inimicorum meorum extendisti

» manum tuam, et salvum me fecit dextera tua. Saeviant
inimici, quid possunt facere inimici? Pecuniam toUere,
expoliare ,
proscribere , in exilium mittere , doloribus
tormentisque cruciare: ad postremum, si permissi fuerint,
etoccidere : numquidampJius?Tu autem Domine « Super
» iram inimicorum raeorum extendisti manum tuam » :

" Psal. cxiv, 3. — ' Luc. vi^ 2i et 25.

 ,

298 S. AUGUSTINI EPISCOPI

super id quod mihi possunt facere inimici, tu extendisti
manum me separare a te
tuam. Non enim inimici possunt :

me « Su-
tu autem amplius vindicas, quia adhuc differs :

» per iram inimicorum meorum extendisti manum tuam.

Saevial quantum potest inimicus non me separat a Deo. ,

Tu autem Domine adhuc me non recipis adhuc me in

, , ,

peregrinatione conteris , adhuc gaudium dulcedinemque

tuam non praebes : nondum inebriasti ab ubertate domus
tuse, et torrente voluptatis tuae nondura potasti. Apud (<

» enim est fons vitse et in

te , lumine tuo videbimus lu-
M men ^ » Sed ecce dedi primitias spiritus, et credidi in

te, et servio mente legi Dei - tamen in nobismetipsis :

adhuc ingemiscimus adoptionem expectantes, redemp- ,

tionem corporis nostri ^. H^nc vitam nobis peccantibus

dedit Deus, ubi etiam necesse est ut conteratur Adam in
sudore et labore vultus sui , cum terra ei tribulos et spi-
nas parit *. Numquid aliquis inimicus plus potuit pro-
curare? « Super iram inimicorum meorum extendisti
» manum tuam : » sed tamen non ad desperationem.
Sequitur enim, « Et salvum me fecit dextera tua. »

XIV. Potest et sic intelligi , « Super iram inimicorum

» meorum extendisti manum tuam : » irascebantur ini-
mici , vindicasti me de inimicis. « Peccator videbit et
» irascetur, dentibus suis frendet et tabescet ^ » Ubi sunt
qui dicebant, Pereat nomen Christianorum de terra?
Certe aut moriuntur Suptr , aut convertuntur. Ergo, «

» iram inimicorum extendisti manum tuam, quandiu

diceretur quod scriptum est, « Inimici mei dixerunt mala
» mihi Quando morietur et peribit nomen ejus
: ^; »

quando delebitur nomen Christianorum de terra? Cum

. dicunt ista, partim crediderunt, partim perierunt, pauci
' Psal. XXXV ,9,10. — " Rom. vii , 25. — ' Id. viu , 23. — 4 Gen, iii

i8, 19. — 5 psai. cxi, 10. — ^ Id. XL, 6.

 enaIikAtio in psalmum cxxxvii. 299
^imicli remanserunt. Quanta ira inimicorum saeviebat,

quando sanguis Martyrum fundebatur? Quomodo se pu-

tabant nomen Ghristianorum delere de terra? « Super
» iram inimicorum meorum extendisti manum tuam et ,

)) salvum me fecit dextera tua. )) Ecce illi qui Martyres

'
persequebantur, memorias Martyrum inquirunt, aut ubi
iadorent, aut ubi se inebrient : quaerunt tamen. « Super
)) iram inimicorum meorum extendisti manum tuam , et
'
)) salvumme fecit dextera tua. Secundum desiderium )>

« Salvum me fecit dextera tua. » Est quaedam salus in

dextera nam est altera salns in sinistra. Salus temporalis

:

et carnalis, in sinistra est-, salus aeterna cum Angelis, in

doxtera est. Idcojam in ipsa immortalitate positus Ghris-

tus, dicitur sedere ad dexteram Dei ^ Non enim Deus
'
habet in se ipso dexteram aut sinistram : sed dextera Dei
quoniam ostendi oculis non
dicitur felicitas illa, quae
•
potest, tale nomen accepit. Hac de:^tera tua salvum me
j
fecisti, non secundum salutem temporalem. Nam Gris-
•
pina occisa est sed numquid deseruit illam Deus? Non
:

illam fecit salyam in sinistra , sed fecit in dextera. Ma-r

^
chabsei quanta tormenta perpessi sunt ^ ! Tres autem pueri
•
inmediisignibusdeambulando laudaverunt Deum^. Illo-
'
rum salus in dextera istorum etiam in sinistra. Aliquando
,

1
ergo non salvat in sinistra sanctos suos sed semper sal- ,

•
vat in dextera. Impios autem plerumque salvat jn sinis-
f
tra , non salvat in dextera. Nam illi qui persequebantur
•^
Crispinam, sani erant in corpore : illa occisa est, illi vi-
1 vunt. lUorum salus in sinistra, illius in dextera. « E|;

» salvum me fecit dextera tua. ))

XV. Domine, retribues pro me * » Ego non retribuo,

«

tu retribues pro me. Saeviant inimici quantumlibet tu ,

:

' Marc. XVI, 19. — ^ 2 Mach. vii, 3 et seqq. — ^ Dan. m, 24. — 4 Psal.
cxxxvii, 8.
 ;

300 S. AUGUSTINl EPISCOPI

retribues quod ego non possum. « Domine, retribues pro
)) rae. » In ipso capite nostro attendite. Reliquit enim
nobis exemplum, ut sequamur vestigia ejus. « Qui pec-
)) catum non fecit, nec inventus est dolus in ore ejus :

)> qui cum malediceretur, non remaledicebat dicens, Do-

» mine retribuespro rae. Cura judicarelur, non corarai-
)) nabatur, sed commendabat se illi judicanti juste ^.
)) Quid est, Domine retribues pro me. Ego, inquit, non
» quaero gloriam meam, est qui quserat et judicet '^.
Non
» vosraetipsos vindicantes , charissirai, Apostolus dicit :

» sed date locum irae. Scriptum est enim, mihi vindic-'

)) tam, et ego retribuam , dicit Dorainus ^. Domine, rc-
» tribues pro me. ))

XVI. Est hic ahus intellectus non negligendus, et forte

magis eligendus. « Domine Ghriste, retribues pro me. »

Ego enim si reddam, rapui : tu quo non rapuisti, solvisti.

« Doraine, retribues pro rae. » Vide illum retribuentem
pro nobis. Venerunt qui tfibutura exigerent 5 exigebant
tributura didrachmara id est, duas drachraas in uno ho-,

mine ventum est ad Dorainum ut solveret tributum

: ,

imo non ad ipsum, sed ad Discipulos et dictum est illis j , ^

« Magister vester non solvit tributum.? » Illi retulerunt

"
ad eum. Et ille, « Reges terrse a quibus exigunt tribu-
» tum? a filiis suis an ab alienis? Responderunt, ab
,

)) aiienis. Ergo, inquit, liberi sunt fihi. Sed taraen ne

» scandahzeraus eos, ait Petro : Vade, milte haraura in

)) mare, et qui priraus piscis ascenderit, aperi os ejus,
» et invenies staterera, )) id est, duas didrachraas. Stater
ponderis genus est, habens quatuor diachmas. « Invenies
» ibi, da ilhspro me et te *. « Domine retribues pro me. »

Merito hal^emus primum piscem hamo captum , harao

' I Pelr. II, -21-23. — » Joan. viii , 5o. — 3 Rom. xii, 19, et Denf.

xixii, .')5. — 4 Matth. xvii, 23-i6. I

 ,

KJNAlUlAXXO Ijy rSALMUM CWXVll. 301

roinpicheiisum : primum surgentem cle mari, priraogeni-
lum a mortuis, In ejus ore invenimus duSs didrachmas,
id est, quatuor drachmas : in ejus ore invenimus quatuor
Evangelia. Istis quatuor drachmis ab exactione hujus s.-e-

cuJi liheramur : per quatuor Evangeiia debitores non re-

manebimus. Ibi enim peccata nostra omnia solvuntur.
Retribuit ergo pro nobis. Gratias misericordise ipsius.
Nihil debebat : pro se non reddidit, sed pro nobis reddi-
clit. « Ecce, inquit, venit princeps raundi hujus, et in me
)) nihil inveniet. )> Quid est , « In me nihil inveniet? »
NuUum peccatum in me inveniet : quare occidat me, non
habet. « Sed ut sciant omnes, ait, quia voluntatem Patris
« mei eamushinc ^ » Quid est, « Surgite,
facio, surgite,
') eamus hinc? » Idest, non necessitate sed voluntate ,

patior, reddensquod non debeo. « Domine, retribues pro

» me. »

XVII. « Domine, misericordia tua inaeternum. » Quid

dosiderem? Non diem hominum. « Non laboravi subse-
» quens te, Domine, et diem hominum non concupivi

» tu scis ~. » Ecce martyr sancta Crispina si desideraret

diem hominum, negaret Christum. Plus hic viveret, sed

in aeternum non viveret. Maluit in f«ternum vivere, quam
paulo amphus temporaliter vivere. Denique, « Domine,
» misericordia tua in Geternum, » non ad tempus volo

liberari. « Misericordia tua in aeternum qua Martyres ,

liberasti, et sic cito de hac vita abstulisti. « Domine, mise-

» ricordia tua in Eeternum. »

XVIII. Opera rcanuura tuarum ne despicias. » Non

«

dico, Domine, ne despicias opera manuum mearum non ,

me jacto de operibus meis. « Exquisivi quidem Dominum

» manibus meis noctecoram eo, et non sum deceptus^ » :

Sed tamen non commendo opera manuum mearum, Ti-

' Joan. XIV, 3o, 3i. — * Jerem. xvn, 16. — ^ psa\. lxxvi, 3.
302 S. AUGUSTINl EPISCOPI
meo ne cum quam me-
inspexeris, invenias plura peccata
rita.Hoc solum rogo hoc dico, hoc impetrare desidero
, :

« Opera manuura tuarum ne despicias. » Opus tuum in

me vide, non meum. Nam meum si videris, damnas :

tuum si videris coronas. Quia et qua^cumque sunt bona

,

opera mea, abs te mihi sunt, et ideo tua magis quam mea
sunt. Audio quippe ab Apostolo tuo « Gratia salvi facti ,

» per fidem, et hoc non ex vobis, sed Dei donum

estis

» est; non ex operibus, ne forte quis extollatur. Ipsius

» enim sumus figmentum, creati in Christo Jesu in ope-

)> ribus bonis *. » Ergo sive in eo quod homines simus,
sive in eo quod ex nostra impietate mutati et justificati
sumus, Domine, «Opera manuum tuarum ne despicias. »

ENARRATIO

IN PSALMUM CXXXVlll.

Sermo ad plebem.

I. PsALMUM nobis brevem paraveramus ^

j
quem man-
daveramus cantari a lectore : sed ad horam, quantum vi-
detur, perturbatus, alterum pro altero legit. Maluimus
nos in errore lectoris sequi voluntatem Dei, quaranostram
in nostro proposito. Si ergo vos in ejusprolixitate ahquan-
diu tenuerimus, nobis non iraputetis ; sed credatis Deum
nos non infructuose laborare voluisse. Neque enim frustra
in primo peccato nostro poenam accepimus ut , in sudore

« Ephes. u, 8-IO. — » Vide D. Guillon, tom. xxn, pag. 68-70. j

 EWAUKATIO IIN PSALMUM CXXXVUI. 303
Vultus nostri panem mandiiccmus '. Tantum si panisest,
attendite. Panis autem est, si Ghristus est : « Ego sum ,

% inquit, panis vivus qui de coelo descendi "^.

» Quem ma-
nifestatum habemus in Evangelio, ipsum quaeramus et in
Prophctis. Hunc ibi non vident super quorum cor adhuc
velamen positum est ^ unde audivit Charitas Vestra hes-,

terno die. Nobis autem quia sacrificium vespertinum cru-

cisDomini conscidit velum ^, ut pateant jam temph secreta •,

quandiu nobis Christus prsedicatur, etsi cum labore et

sudore , manducandus est panis.
II. Loquitur autem Dominus noster Jesus Christus in
Prophetis ahquandoex persona capitis nostri, quiestipse
Christus salvator, sedens ad dexteram Patris ; qui etiam
propter nos natus de Virgine, et sub Pontio Pilato, qualia
nostis, passus est^ fuso innocente sanguine, quod est pre-
tium nostrum, redemit nocentes a captivitate, in qua de-
tinebamur a diabolo , donans nobis delicta , et ipso pretio
nostro sanguine suo delens chirographum, quo debitores
tenebamur ^. Ipse est rector etsponsus et redemptor Ec-
clesiae, caput nostrum. Et utique si caput est, habet cor-
pus. Corpus autem ejus sancta Ecclesia, quae etiam conjux
ojus :cui dicit Apostolus, « Vosautemestis corpusChristi
» et membra ''. » Totus itaque Christus caput et corpus,
tanquam integer vir quia et foemina de viro facta est et
: ,

•
ad virum pertinet et dictum est de primo conjugio ,
5

n « Erunt duo incarne una » Hoc autem ad mysterium ''.

^! interpretatur Apostolus non frustra esse dictum de iUis

duobushominibus, nisi quia in eis jam figurabatur Chris-
tus et Ecclesia, nam hoc sic exponit Apostolus « Erunt :

» duo in carne, inquit, una sacramentum hoc magnum :

' Gen. 111, 19. — ' Joan. vi, ^i. — ^2 Cor. m, 14. — ^ Matth. xxvu, 5i.
— 5 Coloss, u, i3, i4. — ^ i Cov, xn, 27. — 7 Gen. u, 24.
304 S. AUGUSTIKl EPISCOPl
<( est ;,
ego autem dico , iii Christo et Ecclesia ^ » Dicit
etiam ipsum Adam formam futuri « Qui est, inquit, :

» forma futuri » Si ergo Adam forma futuri, quomodo

'^
:

de Jatere dormientis Eva facta est ^ , sic ex latere Domini

dormientis , id est, in passione morientis, et in cruce per-
cussode lancea ^, manaverunt sacramenta, quibus forma-
retur Ecclesia. Nam de futura eadem passionesua sic dicit

in alio Psalmo, « Ego dormivi, et somnum cepi , et exur-

» quoniam Dominussuscipiet me
rexi, » Ergodormitio ^.

Eva de latere dormientis, Ecclesia de

intelligitur passio.
latere patientis. Lo([uitur ergo Dominus noster Jesus
Ghristus in Prophetis aHquando ex voce sua ahquando ,

ex voce nostra, quia unum se facit nobiscum sicut dic- ;

tum est, « Erunt duo in carne una ^ » Unde dicit, etipse

Dominus in Evangeho, cum de conjugio loqueretur. « Igi-
» tur jam non sunt duo, sed una caro » Una caro, quia "^.

de nostra mortahtate carnem suscepit. Non autem. una

divinitas 5
quiaille Creator, nos creatura. Quidquid igitur
Dominus loquitur ex persona susceptae carnis, et ad illud
caput pertinet, quod jam ascendit in coeium, et ad ista
membra ([uac adhuc in terrena |")eregrinatione laborant
, :

pro quibus laborantibus membris, cum,ea Sauhis inseque-

retur , clamavit de coelo ,
« Saule, Saule, quid me perse-
» queris^? » Audiamus ergo loquentem Dominum Jesum
Christum in prophetia. Cantati enira sunt ipsi Psalmi
longe antequam Dominus de Maria nasceretur, non antc-
t[uam Dominus esset. Semper enim Creator omnium, ah-
quando autem et natus ex creatura. Divinitatem illam cre-

damus et quantum possumus intelhgaraus aequalem

, ,

Patri. Sed illa Divinitas Patri aequahs, facta est particeps

' Eplics. V, 3i, 32. — ^ Rom. v, i^. — ^ Gen. ii^ 21 , 22, — 4 Joan.
XiX, 34.— 5 rsal. 111, 6.-6 Gen. n, 24.— 7 Matth. xix, 6.— » Acl. ix, 4.
 '

ejnakrAtio in psalmum cxxxviir. 305

nostr.T mortalitatis, non de suo, scd de nostro : ut et nos
elliceremur participes divinitatis ejus, non de nostro, sed
de ipsius.
Domine, probasti me et cognovisti me*. » Dicat
III. « ,

hocipseDominus JesusChristus, dicatetipse, « Domine, »

Patri. Non enim Dominusejus Pater ejus, nisi quia dig-

natusest nascisecundum carnem. Pater est Dei, Dominus

hominis. Vis nosse cui Pater est? ^qualis sibi Filio. Apos-
tolus dicit, « Qui cum in forma Dei esset, non rapinam
)) arbitratus est esse «qualis Deo. » Huic formae Pater
est Deus , acqualisibiformse, unigenito Filio nato de sub-
stantia sua. Propter nos autem , ut reficeremur, et efli-
ceremur participes divinitatis ejus , reparati ad vitam
aeternam ,
quia ipse , ut dixi, factus est particeps morta-
litatis nostrae •, quid de illo ait Apostolus ibi, uDi dixerat,
« Qui cum in form.a Deiesset, nonrapinara arbitratus est
)) Deo? Sed semetipsum, inquit, exinanivit,
esse aequalis
)) ibrmam servi accipiens, in similitudine hominum factus,
)) et habitu inventus ut homo^? » Erat autem in forma

Dei aequalis Patri et accepit formam servi qua minor

j ,

essct Patre. Unde utrumque dicit in Evangelio, et, « Ego

» et Pater vmum sumus^ » et, « QuoniamPater major me :

» est*. Ego et Paterunum sumus » secundum formam ,

Dei « Pater major me est, » secundum form.am servi.

:

Ergo quia et Pater et Dominus est, Pater formae Dei Do- ,

niinus formae servi : dicat ergo ipse , nec miremur, nec

scandalizemur ,
quia Filius Dei unicus dicit , « Domine,
» probasti me, ef cognovi§ti me. Probasti, etcognovisti » :

non quia non noverat, sedquia notumaliisfecerat. « Pro-

)) l)asti me , inc[uit , et cognovisti me. »
IV. « Tu cognovisti sessionem meani et resurrectionem
' Psal. cxxxviii , I. — ' riiilip. ii, G, 7. — ^ Joan. x, 3o. — 4 IJ.

XIV , 28.

cxix. '
20
 ,

306 S. AUGUSTINI EMSCOPI

)> meam K » Quid hic sessio ? Quid hic resurrectio ? Qui se-

det, humiliatse. Sedit ergo Dominus in passione, surrexit in

resurrectione. « Tu , inquit , hoc cognovisti : » id est , tu
voluisti, tu approbasti, secundum voluntatem tuam factum
est. Si autem volueris accipere vocem capitis ex persona
corporis, dicamus et nos , « Tu cognovisti sessionem meam
)) et resurrectionem meam. » Sedet enim homo quando ,

humiliat se in poenitentia : surgit autem remissis peccatis,

quando erigitur in spem vitae aeternoe. Propterea et in aho
Psalmo dicitur , « Surgite posteaquam sedistis ,
qui man-
» ducatis panem doloris ^. » Panem doloris pocnitentes
manducant, qui cantant inaho Psalmo, et dicunt, « Factae
)) suntmihi lacrymae mese panis die ac nocte^. » Quid est
ergo « Surgite posteaquam sedistis? » NoUte exaltari
,

nisi humihati fueritis. Multi enim volunt surgere, ante-

quam sederint volunt se justos videri, antequam peccato-

:

res se esse confessi sint. Ergo si ex persona capilis nostri ac-

cipis , sic intellige : « Tu cognovisti sessionem meam et
» resurrectionem meam , » passionem meam et resurrec-
tionem meam. Si ex persona corporis : « Tu cognovisti
sessionem meam et resurrectionem meam , » coram ocu-
lis tuis et peccata confessus sum , et tua gratia justifi-
catus sum.
V. « Intellexisti cogitationes meas de longinquo semi- :

» tam meara et hmitem meum investigasti, et omnes vias

» meas prgevidisti *. » Quidest, « Delonginquo? » Gum

adhuc in peregrinatione sum antequam ad illam patriara ,

veniam, tu cognovisti cogitationem meam. Attende illum

Fihum minorem quiaipse etiam factus est corpusGhristi,
:

Ecclesia deGentibus veniens. lerat quippeinlonginquura

fiUus minor. Duos enim fdios habebat quidam paterfa-
' Psal. cxxxvin, 2. — ' IJ. cxxvi ,2. — ^ IJ. xn, 4- — '^
^'^' cxxxviu
3,4.
 ,^,

ENARRATIO IN PSALMUM CXXXVIir. 307

milias : major non longe ierat _,
sed in agro operabatur
et significat sanctos in Lege facientes opera et prsecepta
Legis. Genus autem humanum, quod deflexerat in idolo-
rum culturara , in Jonginquo fuerat peregrinatum. Quid
tam longe ab eo qui fecit te, quam figmentum quod tibi

ipse fecisti? Profectus est ergo filius minor in regionem

longinquam ,
portans secum substantiam suam , et sicut
novimus in Evangelio, dissipavit eam vivens prodige cum
meretricibus 5 et famem passus applicuit se cuidam prin-
cipi regionis illius 5 et ille eum porcis pascandis praeposuit
de quorum siliquis cupiebat saturari , nec poterat. Post
laborem et trituram et tribulationem et egestatem , venit
illi in mentem pater , et voluit redire 5 et sic ait : « Sur-
» gam, et ibo ad patrem meum. Surgam, » dixit, sederat
enim. Ejus ergo vocem hic agnosce dicentis Tu cogno- , «

)) visti sessionem meam et resurrectionem meam. Sedi in )>

cgcstate, surrexi in desiderio panis tui. « Intellexisti co-

)) gitationes meas de longinquo. )) Longe enim eram
profectus : sed ubi non est quem deserueram? « Intelle-

» xisti cogitationes meas de longinquo. » Propterea sic

dicit Dominus in Evangelio « Quia occurrit ilJi pater ve-
,

» nienti^ » Vere ,
quia intellexerat cogitationes ejus de
longinquo. « Semitara meam et limitem meum investi-
» gasti. Semitara , inquit, meam » quam, nisi malam :

quam ille ambulaverat , ut patrem desereret, quasi occul-

tus esse posset ab oculis vindicantis j aut vero in illa eges-
tate contereretur, aut porcos pascere poneretur, nisi pater
vellet flagellare longinquum , ut reciperet propinquum?
Ergo tanquara deprehensus fugitivus, sequente se vindicta
legitima Dei vindicantis in affectiones nostras, quacumque
ierimus et quocuraque progressi fuerimus tanquam ergo ;

dep.rehensus fugitivus loquitur : « Semitam meam , et li-

' Luc. XV, 11-20.
20.
 ,

308 s, alglstiwi ei>iscoi'I

» mitem meum Quid est, « Semitam meam? »

investigasti. »

Qua profectus sum. Quid est « Limitem meum? » Quo ,

uscjue perveni. « Semitam meam et limitem meum inves-

» tigasti. » Limesmeus ille longinquus , non fuit longe
ab oculis tuis. Multum ieram, et tu ibi eras. « Semitam
» meam et limitem meum investigasti, »

VL Et omnes vias meas ^ » Non dixit vi- praevidisti ,

disti sed « Pr.Tvidisti. » Antequameas irem antequam

5 , ,

eas ambuLarem, prsevidisti eas et permisisti meinlabore :

ire vias meas ut si nollem laborare ,redirem in vias tuas. ,

« Quoniam non est dolus in lingua mea. » Quare hoc di-

xit? Quia eccefateor tibi ambuLivi semitam meam, factus ,

sum longinquus a te discessi a te cum c[uo mihi bene 5 ,

erat et bono meo male mihi fuit sine te. Nam si mihi
,

hene esset sine te, nollem forsitan redire ad te, Ergo iste

confitc^ns peccata sua, dicens corpus Christi justificatum,

non in se , sed in ilUus gratia, dixit, « Non est dolus in
» lingua mea. »
VIL
Ecce tu, Domine, cognovisti omnia novissima et
«

» mea quando porcos

antiqua-. » Gognovisti novissima ,

pavi cognovisti: antiqua mea cjuando a te partem subs- ,

tantiae mese expetivi. Antiqua mihi fuerunt exordia malo-

rum novissimorum. Antiquam peccatum, cjuando Lipsi

sumus novissima poena quando in istam mortahtatcm
:
,

laboriosam periculosamcpie pervenimus. Atque utinam no-

Jjis ista sit si jam redire
novissima. Erit ista novissima,
voluerimus. Est enim alia quibusdam impiis novissima
t[uibus dicetur « Ite in ignem seternum qui pr.'jeparalus
,

est diabolo et angelis ejus ^. » Nos autem fratres, huc ,

uscjue deseruimus Deum usque : ad hujus vilre mortaiita-

tem sufliciat labor noster. Recordemurpanem Patris nos-

tri, recolamus beatitudinem domus patris nostri : non

' Psal. cxxxvui, 4- — ^ )"ji^l- 5. — ^ MallJi. 25. ^i.
 ,

Er.AnnATro in psalmum cxxwiir. 309

nos delectcnt siliciufe porcorum, doclrina^ ckeinoniorum.

« Eccc tu Dominc, cognovisli omnia novissima ct anti-

,

» qua : novissima, » quo pervcni; « Antiqua » ubi te ,

ofiendi. « Tu finxisti me , et posuisti supcr me manuni

)) tuam. Finxisti me : n ubi? In ista mortalitate ,
jam ad
laborcs, ad quos omncs nati sumus. Non cnim quisquam
nascitur, nisi quem Deus fmxerit in utero matris suae , aut
ulla creatura cst , cujus non est ille psalmator. Scd « Fin-
)> xistime, » in isto labore : « Et posuisti super me raa-
)) numtuam, vindicem manum, gravantem superbum.
)>

Ita enim salubriter dejecit elatum ut crigat bumilem. ,

« Tu finxisti me, et posuisti super me manum tuam. ))

VIII. « Mirificata est scientia tua ex me^ invaluit, noii

)) potero ad illam. Aliquid, quod obscurum cpiideni est
sod cum non parva dulcedine intelligitur, advertentes
audite. Moyses sanctus Dei famulus cum c[uo loqucbatur ,

Deus per nubem quia temporaliter loquens uticpe per

,

assumptam creaturam loquebatur servo suo; id est non ,

per substantiam suam, sed per assumptam alic|uam corpo-

ralem creaturam ,
per quam voces illc fierent , humanis
et
atque mortalibus auribus personarent :
( Sic enim loque-
batur tunc Deus non cpiomodo loc[uitur in substantia
,

sua. Qumodo enim loc[uitur in substantia sua? Locutio

Dei, Verbum Dei est : Verbum Dei Christus est : Verbum
illud non sonat et transit, sed semper incommuta])iIiter
manet Verbum per c[uod facta sunt omnia^ Cui Verbo
,

dicitur, ipsa est enim et sapientia Dci, « Mutabis ea, et

» mutabuntur tu autem idem ipse es"^. » Et alio loco de
,

Sapientia cum Scriptura diceret, « In se i[3samanens , ait,

» innovat omnia^. )> Illa ergo Sapientia stans, ( sidici de-

bet vel stans autem propter incommutabilitatem,
, dicitur,
non propter immobilitatem )et eodem modo se semper :

' Joan. 1, 3. — ' P?a!. ci, 27. — 3 Sap. vii, 27.

 ,

310 S. AUGTJSTINI EPISCOPI

habens , niillo loco, niillo tempore variata^ nusquam ali-

ter quam liic aut ibi, nunquam aliter quam nunc aut
antea, ipsa est locutio Dei. Locutio vero illa, quse fiebat
ad Moysen , ad hominem fiebat per syllabas ,
per tran-
seuntes sonos. Non aut fierent ista , nisi Deus assumeret
talem creaturam per ,
quam hujusmodi sermonem et voces
emitteret.)Moysessanctus noverat istam locutionem Dei
assumptisquibusdamcorporeis creaturis fieri et desideravit :

et concnpivit videreipsam speciem Dei, et loquenti secum

Deo dixit, « Si inveni gratiam ante te, ostende mihi te-
)) metipsum. )>Cum hoc vehementer concupisceret, ethoc
quadam , si dicendum est amica famiharitate qua ipse,
,

dignatus est , extorquere vellet Deo, ut videret ejus majes-

tatem et faciem ,
quomodo dici potest facies Dei : ait illi

« Non potes videre faciem meam. Nemo enim vidit f^ciem

)) raeam, et vixit : sed ponam te in speUuica pelrse et ,

)> transibo , et ponam snper te manum meam : cum autem

» transiero ,
posteriora mea videbis ^ Et )> ex his ver])is

natum est alterum aenigma , id est , obscura quaedam fi-

gura rerum. « Cum transiero, posteriora mea videbis , »

dicit Deus : quasi ex aha parte habeat faciem , ex alia dor-

sum. Absit a nobis tale aUquid de illa Majestate senlire.
Nam qui hoc sentit de Deo ,
quid ei prodest ,
quod templa
clausa sunt? Idolum in corde suo fabricat. Sunt ergo in
ilhs vcrbis magna mysteria. Loquebatur Doniinus, utdixi,
per creaturam quomodo vellet famulo suo. Intellecta est
,

ilhcpersona ipsius Dominiet Salvatorisnostri Jesu Christi.

Qui quidem secundum formam Dei, qua sequalis est Patri-,
Similiter oculis humanis invisibilis est sicut et Pater. Si ,

enim sapientia humana videri oculis non potest, Virtus et

Sapientia Dei videri oculis carneis potest? Sed quia erat
Dominus opportuno tempore carnem suscepturus, ut oculis
' ExoJ. xxxiu, 9-23. — ' Philip. 11, 6.
 ,

ENAllTlATIO IN PSALMUM CXXXVIII. 311

etiam carneis propter salubritatem curanclae intus mentis
apparerct, quando ita apparere opus esset •, hoc praediccns
Moysi figurate ait , « Faciom meam videre non potes
» posteriora mea videbis, sed cum transiero. » Ul autem
non videas faciem meam manus mea erit super te. Tran-
,

sire quid fuit Domino nisi quod Evangelista dicit, « Cum

,

» aulem venisset hora ut transiret Jesus de hoc mundo

,

» ad Patrem ^ ? » Nam ipsum transitum significat Pascha.

Quod enim hebraico verbo dicilur Pascha latine transi- ,

tus interpretatur. Ouid cst « Faciem meam non vide])is, ,

» sed posteriora mea videbis? » Cujus personam gerebatille

Moyses, quando ei dictum est, « Facicm meam non vi-

» debis , sed posteriora mea videbis , et hoc cum tran-
» Ut autem non videas faciem meam « Ponam
siero. » ,

» super te manum meam ? » Faciem suam dixit prima ,

Bua et quodam modo posteriora sna transitum de hoc

; ,

mundo non eum cogno-

passionis suae. Apparuit Judaeis ,

verunt. Eorum personam gerebat Moyses quando ei di- ,

cebatur « Faciem meam nbn potes videre. » Unde autem

,

*
non viderunt Deum in carne positum? Quia gravata erat
super eosmanus Domini. De ilhs enim dixerat Isaias, « In-
» crassa cor popiih hujus, et oculos ejus grava ^.» Et eorum

vox est in aho Psalmo « Quoniam gravata est super me

,

» manus tua ^. » Ut ergo non cognoscerent tunc divinita-

tem Christi, ( « Si enim cognovissent, nunquam Dominum

» gloriae crucifixissent^. » Non crucifixo aulem Domino,

sanguis illius non redimeret orbem terrarum.) quid egit

Deus, nisi quod ait Apostolus, altitudinem divitiarum
sapientiae et scientiae Dei ? ubi exclamat, « alfitudo divi-
)^ tiarum sapientise et scientiae Dei, quam incompi ehensi-
» biha sunt judicia ejus, et investigabiles viae ejus Quis ! enim
H cognovit sensum Domini, autquis consiliarius ejus fuit?
' Joan. XIII, I. — » Fsai. vi, lo — 3 Pfial. xxxi, 4. — ^ ^ Cor. 11, 8
 ,,

312 S. AUGUSTINI EPISCOPI

» aut quis prior dedit illi , et retribuetur ei? Quoniam ex
)) ipsoet per ipsum et m ipso sunt omnia, ipsi gloria in

» ssecula saeculorum. » Apostolus hoc dicit : quia superius

dixerat, a Csecitas ex parte Israel facta est, ut plenitudo
)) Gentium intraret, et sic omnis Israel salvus fieret ^ »

Excaecati sunt ergo ex parte Judaei .,

merito superbiae suae ,

quiasejustosdicebant^etexcaecaticrucifixeruntDominum.
Posuit super eos manum suam , ne viderent eum, donec
transiret, scilicetde hoc mundo ad Patrem. Yideamus si

posteaquam transiit videntur posteriora ejus. Resurrexit

Dominus, apparuit Discipuhs suis-, et omnibus qui ineum
jam crediderant non eis a quibus crucifixus erat, quia
:

super illos manum posuerat donec transiret. Ascendit ,

au.tem in coekim, quadraginta diebus factis cum Discipulis

suis. Impleto autem die Pentecostes, misit eis Spiritum
sanctum. Repleti Spiritu sancto, coeperunt omnium lin-

guis loqui ,
qui in una nati erant, et unam solam didice-
rant. , et exhorruerunt tantum miraculum
Expaverunt
milliaeorumquicrucifixerantDominum compuncticorde :

de tanto miraculo qusesierunt consihum ab Apostohs,

,

quid facerent posteaquam eis prsedicatus est Ghristus

,

mirantibus unde idiotoe homines linguis omnibus loque-

rentur.Per Petrum igiturapostolum annuntiato eisChristo,
quem in cruce contempserant, quem tanquam mortalemi
hominem irriserant cui propterea insultabant quia de
;
,

cruce non descendebat cum utique majus multo fuerit,

quod fecit de sepulcro resurgere, quam de cruce des-i

,

cendere : annuntiato ergo sibi Christo dixerunt , « Quidl

)) faciemus? )) Ilh qui saevierunt in Dominum, quemvi-
debant, jam consihum petunt salutis : et dictum est eis,

« Agite poenitentiam, et baptizetur unusquisque vestrum i

» in nomine Domini nostri Jesu Ghristi , et dimittentur j

' Rom. XI, "25, 26 et 33-36. — * Joan. x\, i4, et xxi, i ct scq.
 ,

ENARKATIO IN PSALMUM CXXXVIII. 313

» vobis peccata vestra^ » Ecce viderunt posteriora ejus,

cujus faciem videre non potuerunt. Manus enim ejus

eratsuperoculos eorum non semper, sed donec transiret. ^

Posteaquam transiit abstulit manum ab oculis eorum.,

Ablata manu ab oculis suis, dicuntDiscipulis, « Quidfa-

» ciemus Primo saevi postea pii primo
? » ,
•,
irali ,
postea
timidi •, primo duri postea flexi primo caeci
, 5 ,
postea illu-
minati.
IX. Puto quod agnoscamus et in hoc Psalmo voces hu-
jusmodi etiam Gentium, recordantium infidehtatem suam.
« Conclusit enim Deus omnes in infidehtate, ut omnium
)) misereatur-. Tu fmxisti me_, et posuisti super me ma-
)) num tuam. Mirificata est scientia tua ex me , invaluit
)) non manum
potero ad illam.)) Veluti posuisti super rae
tuam mirus mihi factus es non te comprehendo cum
: ,

quo eram. Quam facihs mihi erat vultus patris quando ,

dixi :Da mihi substantiam meam qua3 me contingit.

((
,
)>

Ecce profecto in regionem longincjuam et fame contrito^,

multum mihi est, etlabor estante me, non possum per-
cipere quod dimisi. Mirificata est enim inc[uit, scientia
(( ,

)) tua ex me. Ex peccato meo factum est ut mirificata

)> ,

mihi esset, et incompreliensibihs mihi existeret. Nam erat

mihi facihtas cdntemplandi te ,
quando non superbia re-
hqueram te. Mirificata est scientia tua ex me invaluit,
<( ,

))non potero ad illam sed subaudis Ex me. Non po- : )) ((

))tero ad illam ex me. Cum ergo potero non potero )) ,

nisi ex te.

X. Ecce invenis in longinquo fugitivum non latere ocu-

los ejus a quo fugit. Et quo iturus est jam, cujus Hmes
,

est investigatus ? Yidete quid dicit : <(Quo ibo a Spiritu

» tuo? Spiritus enim Domini replevit orbem terrarum*.))
Quis potest fugere iii mundo ab illo Spiritu quo plenus,

Act. n ,38. — ' Rom. xi, 32, — 3 Luc, xxxv, 12-17. — 4 Sap. 1, 7.
314 S. AUGUSTINI EPISCOPI
est mundus ? « Quo ibo a Spiritu tuo , et quo a facie
» tua fugiam ? » Locum quserit, quo fugiat ab ira Dei.
Quis est locus recepturus fugitivum Dei ? Homines qui
suscipiunt fugitivos ,
quserunt ab eis a quo fugerint , et
quem servum invenerint alicujus domini minus potentis,
tanquam sine ullo timore suscipiunt , dicentes in corde
suo : dominum a quo possit inves-
Non habet iste talem ,

tigari.Gum autem audierint dominum potentem, aut non

suscipiunt aut cum magno timore suscipiunt quia et
, :

homo potens falh potest. Ubi non est Deus ? Quis fallit
Deum? Quem non videt Deus? A quo fugitivum suum
non repetit Deus? Quo ergo ibit fugitivus iste a facie Dei?
Vertit se hac atque illac, quasi quoerens locum fugse suae.
XI. « Si ascendero , inquit^ in ccelum, tu ibi es •, si

» descendero in infernum , ades^ » Tandem cognovisti

male fugitive, nullo pacto te posse fieri longe ab eo, a quo
longinquare voluisti. Ecce ille ubique est : tu quo ilurus
es ? Invenit consihum', et hoc ab illo qui eum jam revo-
care dignatur inspiratum. « Si ascendero in coelum , tu
» ibi es •, si descendero in infernum , ades. » Si me extu-
lero, te invenio repressorem; si me abscondero, te inve-
nio inquisitorem ; non inquisitorem tantum sed et
et ,

investigatorem. Si enim superbiero de justitia mea, tu ibi

es , cujus est vera justitia. Si peccando venero in profun-
dum malorum, et confiteri contempsero'-, dicens « Quis :

» me videt ? In inferno enim quis confitebitur tibi ? » ^

Etiam ilhc ades, ut vindices. Quo ergo iturus sum, ut a

facie tua fugiam , id est , iratum te non sentiam ?

XII. Hoc consilium invenit : Sic fugiam , inquit, a fa-

cie tua , sic fugiam a Spiritu tuo ; ab ultore Spiritu , a
vindice facie, sic fugiam. Quomodo?«Si recipiam pennas
» measin directum , et habitabo in extrema maris*. » Sic

" Psal, cxxxviii, 8. — ' Prov. xviii, 3. — 3 Psal. vi, 6.— 4Icl.cxxxvni,g.
 ENAKRATIO IN PSALMUM CXXXVIII. 315
possum fugere afacie tua. Si in extrema maris vult fugere
a facie Dei, ibi non erit ille a quo fugit, de quo dixit :

« Si descendero in infernum^ ades? » Mirum si in extre-

mis maris non est, qui nec apud inferos deest. Sed novi
inquit, quomodo fugiam ab ira tua. Recipiendae sunt
pennoe meae non in pravum, sed in directum, ut nec in
superbam erigar praesumptionem nec in perditam mer- ,

gar desperaiionem. Qu^s pennas vult assumere, nisi duas

alas, duo prj€cepla charitatis? In quibus duobus prse-
ceptis lota Lex pendet et Prcphetae^ Has, inquit, alas,
lias pennas si recipiam sic et habitabo in extrema ma-
,

ris, possuni fugcre a facie tua ad faciem luam, a facie

irati ad faciem placati. Quid enim est extremum maris,

nisi fmis saeculi? Illuc jam volemus spe et desiderio, ha-

|bentes alas geminae charitatis non sit nobis requies, nisi

:

jin extremo maris. Nam si alibi requiem voluerimus in ,

imare praecipitabimur. Volemus quousque fmiatur mare ,

suspendamus nos pennis geminae dilectionis ad Deum :

interim spe volemus, et illum fmem maris spe fideli prae-

medilemur.
XIII. Quis autem nos perducat, attendite : ille ipse,
cujus faciem irati volumus fugere. Quid enim sequitur?
,« Si descendero in infernum , ades. Si recipiam pennas
j» meas in directum. Recipiam, » inquit : ergo amiserat.
« Si recipiam pennas meas in directum , et habitabo in
» novissima maris. Etenim illuc manus tua deducet me ^

» et adducet me dextera tua*^. » Hoc meditemur fratres ,

charissimi , haec sit spes nostra, hsec sit consolatio nostra.

Recipiamus pennas per charitatem, quas amisimus per
cupiditatem. Cupiditas enim viscum facta est pennarum
nostrarum : elisit nos de libertate aeris nostri, id est, au-
rarum illarum liberarum Spiritus Dei. Inde elisi perdidi-
, ' Matth. XXII, 4o. — » Psal. cxxxvin, lo.
316 S. AUGUSTINl EPISCOn
mus pennas, et fuimus quodam modo captivati in aucupis
potestate : inde nos sanguine suo redemit ,
quem fugimus
ut caperemur. Nutrit nobis pennas de praeceptis suis
erigimus eas jam sine visco. Non amemus mare, sed vole-
mus in extrema maris. Nemo trepidet sed nemo de pen- ,

nis suis praesumat : quia et pennatos nisi ipse erigat, nisi

ipse deducat ,
prsecipitabimur in profunda maris , lassati
k
et fatigati ,
quasi praesumentes de viribus nostris. Opns [,

ergo est ut habeamus pennas , et opus est ut ipse dedu-

cat : adjutor enim noster Habemus liberum arbi-
est.

triurn : sed illo ipso libero arbitrio quantum possumus

nisi nos adjiivet ille qui jubet? « Etenim illuc manus tua

)) deducet me , et adducet me dextera tua. »

XIV. Et considerans longinquitatem viae, quid sibi

dixit Et dixi Fortasse tenebrae conculcabunt me^

.'^
« : )j

Ecce enim jam credidi in Ghristum, jam erigor duabu

alis geminae charitatis, et abundat iniquitas hujus sseculi

et quoniam abundavit iniquitas refrigescit charitas mul ,

torum. Sic dixit Dominus « Quoniam abundabit iniqui :

» tas , refrigescet charitas multorum » In ista vita intei "^.

ISI

tanta scandala, inter tammulta peccata , inter tantas tur

bas quotidianarnm tentationum ,
quotidianarum sugges
tionum malarum, quid facio, inquit.^ Quomodo perve
1(
niam ad extrema maris? Audio terribihter a Domino
iiel

« Quoniam abundabit iniquitas, refrigescet charitas raul

» torum. » Deinde subjecit, « Qui perseveraverit usqu

)) in fmem , hic salvus erit ^. )> Attendens longitudinen

vi.TB , dixi mihi : « Fortasse tenebrae conculcabunt me. E
iiiei

)) nox ilkmiinatio in dehciis meis. » Facta est mihi no

illuminatio : quia in nocte me desperaveram posse tran
sire tantum mare , et tantam viam superare , et venire a^

extremum perseverando usque in fmem. Gratias illi qt

' Psal. cxxxviii, II. — ' Mnllli. xxiv, 12. — 3 ii,;,!. i3.
 KNAURATIO IN rsALMUM CXXXVIII. 3l7
me ([uresivit iugitivum _,
([ui tcrga mea llageJli [^laga per-
cussit ,
qui me vocando ab interitu rcvocavit, ((ui fccit

mihi illuminatam noctem. Nox est enim quandiuista vita

agitur. Quomodo
nox illuminata? Quia Christus des-
cst

cenditin noctem. AccepitChristus carnem de isto sa^culo,

L't iUuminavit nobis noctem. Perdiderat enim drachmam
iiudier illa , accendit lucernam*. Sa^iientia Dei perdiderat
Jrachmam. Quid est drachma? Nummus , in quo nummo
imago erat ipsius Imperatoris nostri. Factus estenim ho-
mo ad imaginem Dei'^, et perierat. Et quid fecit mulier
>apiens? Accendit lucernam. Lucerna de luto est , sed
iial)et lucem qua inveniatur drachma. Lucerna ergo sa-
,

piontiae caro Christi

, de luto facta est sed Verbo suo
, j

iucet, invenit perditos. « Et nox illuminatio in dehciis

) meis » facta est mihi nox in deliciis. Dehcise nostrae
:

^lhristus. Videtequemadmodum de illo modo gaudeamus.

^llamores isti vestri ,

gaudia unde sunt nisi de
ista vestra ,

lehciis ? Unde autem quia nox illumi-

istse deliciee , nisi

lata est, nisi quia nobis Christus Dominus praedicatur?

}uia quaesivit vos antequara quaereretis eum , et invenit
'os ut inveniretis eum. « Et nox illuminatio in deliciis
) meis. »
XV. « Quoniam tenebrae non obtenebrabuntur a te^ »

fu ergo noli tenebrare tenebras tuas 5 etDeus illas noii

enebrat, sed magis illuminat, quia illi dictum est in aho
?salmo , « Tu illuminabis lucernam meam , Domine,
> Deus meus , illuminabis tenebras meas*. » Qui autem
enebrant teneljras suas, quas Deus non tenebrat? Ho-
nines mali , homines perversi : cum peccant , utique te-
lebraesunt; dumnon confitentur peccata quse fecerunt,
ed insuper defendunt, tenebrant tenebras suas. Ergo jam
i peccasti, in tenebris es : sed confitendo tencbras tuas ,

Luc. XV, 8. — 2 Gen. i, 27. — ^ Psal. cxxxviu, 12. — 4 Id. xvii, 29.
318 S. AUGUSTmi EPISCOPI

mereberis illuminari tenebras tuas : defendendo autem

tenebras tuas, tenebrabis tenebras tuas. Et quando evades
a duplicibus tenebris ,
qui in simplicibus laborabas ?

Unde autem Dominus non tenebrat tenebras nostras ? Quia

non nos sinit impunita habere peccata flagellat nos in :

istis laboribus , et erudit nos. Tota ista miseria generis

humani , in qua gemit mundus , noveritis , fratres ,

quia
dolor medicinalisest, non sententia poenahs. Videtis quia
dolor ubique , ubique metus , ubique necessitas , ubique
labores. Grescit avaritia , sed in malis. Si ad hoc Deus hic
ut non tenebrentur tenelsrae
tahbus flagelhs erudit nos ,

nostrae agaoscamus nos sub poena flagelh esse et be-

, ,

nedicamus Deum miscentem amaritudines dulcedini vitae

temporahs ne temporahum dehciarum delectatione cae-
,

cati, non desideremus dehcias seternas , nec velimus finiri

mare et habitare in novissima maris. Saeviant ergo fluctus

maris : quanto plus sseviunt fluctus raaris , tanto se illa

cum pennis columba suspendit. Non ergo tenebrat Deus

tenebras nostras : quia miscet flageha peccatis nostris , et
amaritudines pravis dulcedinibus nostris. Non nos tene-
bremus tenebras nostras defendendo peccata nostra et :

nox ifluminatio in dehciis nostris. « Quoniam tenebrae

» non obtenebrabuntur a te. »

XVI. « Et nox tanquam dies illuminabitur. Nox tan-

» quam dies » dies nobis prosperitas saecuh nox nobis
: ,

adversitas saecuh sed si cognoscamus merito peccatorum

:

nostrorum nos adversitates pati , et dulcia nobis sint fla-

gella Patris, ne sit amara sententia judicis sic habebimut •,

tenebras noctis hujus, quomodo lumen uoctis hujus. S

nox est, quomodo ibi lux est? Nox est, quia erratur hi(
a genere humano. Nox est quia nondum venimus ac ,

illum diem, quem non coarclat hesternus et crastinus sec ^

est dies perpetuus, sine ortu, quia sine occasu. Nox eS|
 ENARRATIO IN PSALMUM CXXXVIII. 319
ergo hic : sed quamdam luccm suam nox ista habet, et
tenebras suas. Quare sit generahter nos dixiraus : qua? est
lux noctis hujus? Prospcritas et felicitas saeculi hujus,
gaudium temporale, honor temporahs, quasi luxestnoc-
tis hujus. Adversitas autem et amaritudo tribulationum

vel ignot)ihtas, tanquara tenebrae sunt noctis hujus. In hac

nocte , in hac raortahtate vitae humanae habent homines
lucera, habent homines tenebras lucem prosperitatera , j

tenebras adversitatera. Sed ubi venerit Christus Dorainus

et habitavcrit animara per fidem, et promiserit aliara lu-
cera, et inspiraverit etdonaverit patientiara, et raonuerit
horainem non delectari prosperis , ne frangatur adversis 5

incipit homo fidehs indiilerenter uti mundo isto, ncc ex-

tolh quando res prosperae accidunt, nec frangi quando res
adversae sunt, sed ubique Dominum
benedicere non so- 5

lura quando abundat sed etiam quando araittit 5 non so-

,

lura quando sanus est, sed etiara quando aegrotat ut sit 5

in illo vera illa cantatio, k Benedicam Dominum in omni

» tempore, semper laus ejus in ore meo '. » Si ergo sem-

per, et quando lucet nox ista, etquando obscura est nox

ista quando arridet prosperitas, quando tristis est adver-
;

sitas semper sit laus ejus in ore tuo et fiet tibi quod
, :

modo dictum est « Sicut tenebrae ejus : , sic et luraen

ejus.
)) Non me conculcant tenebrae ejus,
)) quia non me
extoUit lumen ejus.

XVII. Ecce habes lumen ipsius in Job : abundabat om-

nibus rebus. Lux noctis in illius divitiis prima describitur.
Quantis rebus et quanta copia redundabat, lux erat noctis
ejus. Putavit iniraicus propterea illum talera virum colere
Deum, quia illa orania donaverat ei ^ et petivit ut aufer-

rentur ab eo. Factae sunt tenebrae noclis ilhus, quae primo

habebat lucem. Noverat taraen ille, sivelux ibi esset, sive

' Psal. xxxiu, 2.

 , 1

320 S. AUGUSTINI EPISCOPI

tenebrse, illam noctem esse, in qua peregrinaretur aDeo
suo ; et habebat interiorem lucem ipsum Deum suum
per quam lucem interiorem indifferenter haberet sive te-
nebras noctis ilhus , sive lucem. Propterea^ quia in luce
noctis ilhus rerum abundantia colebat Deum,
, id est;, in

aWatis ilh omnibus rebus, posteaquam factoe sunt tene-

brse ilhus, quid dixit ille?« Dominus dedit Dominus ,

» abstulit •, sicut Domino placuit , ita factum est : sit no-

» men Domini benedictum ^» In nocte sum quadam vitae
hujus : Dominus meus inquit, habitat cor meum illu- , ,

minavit mihi solatiis quibusdam noctem istam, quando

dedit- copias rerum temporalium subtraxit ipsam lucem :

temporalem , et quasi tenebrata est nox. Sed quia, « Sicut

» tenebrse ejus lumen ejus Dominus dedit, Do-

, sic et :

» minus abstulit-, sicut Domino placuit, ita factumest;

M sit nomen Domini benedictum. » Non sum tristis in nocte

hac quia, « Sicut tenebrse ejus sic et lumen ejus. »

: ,

Utrumque transit ut qui gaudent tanquam non gauden- ,

tes sint, et qui flent tanquam non flentessint^ quia, :

« Sicut teneljrae ejus, sic et lumen ejus. »

XYIII. « Quoniam tu possedisti renes meos, Domine^.»

Non sine causa « Sicut tenebroe ejus sic et lumen ejus. » ,

Intus est possessor, non solum cor tenet, sed etiam renes;
nonsolum cogitationes, sed etiam delectaliones. Ipse ergo
possidet unde me dclectaret aliquid lucis in nocte ipse ,

tenet rencs meos non novi delectari nisi de kice inte-

:

riore sapientioe ipsius. Quid ergo ? non delectaris dc pros-

peritate rerum, de felicitate temporum dc honoribus, ,

de divitiis, de familia? Non dclector inquit. Quare? ,

Quia, « Sicut tenebr<ie ejus, sic et lumen ejus. » Undetibi

ista indifferentia , ut sicut tenebrse ejus , sic sit tibi et lu-

mcn ejus ; unde ? « Quoniam tu possedisti renes mcos, Do-

' Job. I, 21. — * I Cor. VII, 3o. — ^ Psal. cxxxviii, i3.
 ,

enarrAtio in psalmum cxxxviii. 321

)) mine : susccpisti mc ex utero matris meoe. wDura essem
iii utcro matris raea3, non indiirerenter liabebam tcnebras
illius noctis et luccm illius noctis. Etenim uterus matris
meoe, consuetudo civitatis mese fuit. Qu;e cst illa civitas?
Qu.'je nos primo genuit in captivitate. Novimus Babylo-
niam de qua hesterno die locuti sumus unde pro-
illam, ,

ficiscunturomnes qui credunt et suspirant illi luci Jeru-

,

salem coelesti. Ego ergo dixi Ex utero matris meae :

susceptus sum a Domino inde mihi tenebrae noctis hujus :

et lux hujus noclis indifferentes factce sunt. Qui autem

est in utero raatris illius Babyloniae, gaudet prosperis sse-

culi, frangitur adversitatibus Sfeculinon novit gaudere ,

nisi aliquid prosperum eveniat secundum tempus, nec

novitcontristari nisi aHquid adversum eveniat secundum

tempus. Jam exi de utero Babyloniae, incipe cantare hym-
num Domino : egredere, et nascere suscipiet te Deus ex ^

utero raatris tuae. Quis Deus Deus ille apostoli Pauli

?

qui dixit : « Cum autem placuit Deo, qui me segregavit

)) de utero matris meae , revelare Fihum suura in me ^ »

Quae enim erat raater ejus? Synagoga. Et ibi quid didi-

cerat , nisi quod habebant et didicerant ipsi Judaei et
ipse populus ? Nomen in ilhs remanserat laudis Dei, facta
autem in non inveniebantur erant in eis verba Dei,
eis :

quasi folia in arbore, et fructus nusquam. Talera arborera

fici sicut nostis, cum Dominus invenisset^ maledicto are-
,

fecit-. Invenit enim in ea foha, etfructum non invenit :

c[uamdam nobis arborera figurabat. Nam fructuum illo-

runi tempus nondum crat^ quod omnes horaines nove- :

rant, artifex coeU et terrse non noverat? Ergo ille qui

Paulura segregavit ai) utero matris suae , ipse et nos se-
gregavit ab utero matris nostrae. Cujus matris nostrae ?

Ilhus BabyioniiB. Suscepti ergo ex utero iiJo, jam incipia-

'
Gal. 1, i5. — ^Mailli. xxi, 19. — ^ Mavc. xi, i3.

cxix. 21
 ,

322 S. AUGUSTINl EPISCOPl

mus habere aliam spem. Promisit , f ratres ,
qnare gau-
deatis ,'
tructus facite positi in alia spe. Jam non novimus
malum nisi oflendere Deum , et non perduci ad illa quse
promisit •, nec novimus l^onum nisi promereri Deum , et
perduci ad illa quse promittit. Quid illa bona mundi hu-
jus mala mundi hujus
, et ? Indifferenter habeamus :

quiajam suscepti ab utero illius matris nostrse indifTe-

renter ea habentes , dicimus : « Sicut tenebrge ejus
)) sic et lumen ejus.» Nec felicitas saeculi nos facit beatos,
nec adversitas miseros. Opus est justitiam tenere , fidem
diligere, sperare in Deum, diligere^ Deum , dihgere et
proximum. Post istos labores habebimus indefessam lu-
cem habebimus diem sine occasu transit quidquid est
, :

in ista nocte lucidum et tenebrosum, « Quoniam tu pos-

)> sedisti renes meos Domine suscepisti me ex utero , :

» matris meae. )>

XIX. « Confitebor tibi , Domine, quoniam terribiliter

)) mirificatus es *. Terribiliter mirificatus es : » eo ipso

quod miramur tu terribilis es cum tremore gaude-
te , ,

mus. Timemus enim ne de donis tuis nos extolientes pet

superbiam mereamur amittere quod humilitate percepi-
,

mus. « Confitebor tibi Domine quoniam terribiliter ,

,

» mirificatus es mirabilia opera tua, et anima mea cog-

:

))noscit valde. » Jam cognoscit anima mea valde quo- 5

niam suscepisti me ex utero matris meae : antea vero mi-

ex me, invaluerat, nec poteram ad
rificata est scientia tua

illam.Ergo ex me invaluerat nec poteram ad illam. ,

(Jnde modo anima mea cognoscit valde nisi quia nox ,

illuminatio in deliciis meis est? nisi quia venit mihi gratia

tua , et illuminavit tenebras meas ? nisi quia tu possedisti
renes meos ? nisi quia tu suscepisti rae ex utero matris 1

meae?
< Psalcxx&viu, i4>
 ,

ENARRATIO IN PSALMUM CXXXVIII. 323

XX. «Non cst absconditum os meum a te quod fecisti ,

)) in abscondito ^. )) Os suum dicit : quod vulgo dicilur

ossum, latine os dicitur. Hoc in grseco invenitur'^. Nam
possemus hic putare os esse , ab eo quod sunt ora ; non
os correpte, ab eo quod sunt ossa. « Non est ergo abs-
)) conditum, incjuit, os meum a te, quod fecisti in abs-
)) condito. » Habeo in abscondito quoddam ossum. Sic
enim potiusloquamur melius est reprehendant nos gram-
:

matici quam non inteUigant populi. Ergo est inquit

,
,

([uoddam ossum meiihi intus in abscondito tu fecisti in- :

uis ossum mihi in abscondito, et non est absconditum a

te. In abscondito enim fccisti, sed numquid et tibi hoc

abscondisti? Hoc ossura meum factum a tein abscondito

homines non vident, homines non noverunt tu autem :

nosti qui fecisti. Quod ergo os dicit fratres? Quaeramus

,
,

illud in abscondito est. Sed quia Christiani in nomine

,

Domini Christianis loquimur modo invenimus quod sit ,

ossum hujusmodi. Firmitas quaedam est interior cjuia in :

ossibus firmitas et fortitudo inteliigitur. Est ergo quse-

dam animse interior firmitas, ubi non frangitur. Quaelibet
tormenta ,
quselibet tribulationes ,
quseiibet hujus sa^culi
adversitates undique saeviant illud quod Deus in abs- ,

condito fecit firmum, in nobis frangi non potest non ,

cedit. A Domino enim facta est qusedam firmitas patien-

tiaenostrse de qua dicitur in aiio Psalmo u Verumtamen

, :

« Deo subjicietur anima mea quoniam ab ipso patientia ,

))mea^. Et attende apostolum Pauium liabentem in-

)> ,

tus hoc genus firmitatis. « Quasi tristes inquit, semper ,

))autem gaudentes*. Unde quasi tristesPContumeliis,

)>

opprobriis ,
persecutionibus , flagellis ,
plagis , lapidatio-
nibus, carceribus, catenis. Quis non eos miseros tunc
cxistimaret? Nec illi ipsi persecutores saevirent in eos, nisi

'
Psal. cxxxvni, i5. — ' oaouv. — 3 pgai. lxi, 6. — 4 2 Cor. vi, lo,
21.
 324 S. AUGCSXIMI EinSCOl'1

putarent eos niiseros fieri persecutionibus suis. llli enim "

eos ex sua infirmitate conjiciebant ,

qui non habel^ant os-
sum absconditum habebant, homi-
interius : iUi vero, qui
nibus autem gaudebant Deo;
foris Iristes "videbantur, intus

cui non eratabsconditum ossumipsorum, quod feceratin

abscondito. Aperit autem hoc ossum in abscondito fac-
tum a Deo idem apostolus Paulus his verbis « Non so- , :

» lum autem, inquit, sed etiam gloriamur in tribulatio-

» nibus. Parum est quia non es tristis sed et gloriaris ?
') ,

Sutiiciat tibi tristcm non esse. Parum cst inquit Chris- , ,

tianis tale ossum mihi fecit in abscondito ut parum sit

: ,

non frangi nisi etiam glorier. Unde gloriaris ? In tribu-

,

lationibus , scientes quia tribulatio patientiam operatur.

Yide quoraodo formata sit illa firmitas intus in corde :

« Scientes quoniam tribulatio patientiam operatur, pa-

» tientia probationem ,
probatio spem , spes autem non
)) confundit : quoniam charitas Dei diffusa est in cordi-
» bus nostris per Spiritum sanctum ,
qui datus est no-
» bis^. )) Sic formatum atque firmatum est ossum illud
absconditum , ut faciat nos etiam gloriari in tribulationi-
bus. Sed videmur hominibus miseri, quia absconditum
est eis quod habemus intrinsecus. « Non est absconditum
)) os meum a te quod fecisti in abscondito et substan-
,
:

)) tia mea in iafcrioribus terrae. « Ecce in carne est sub-

,

stantia mea, in inferioribus terrae est substantia mea et :

habeo tamen ossum intrinsecus, quod formasti, qaod l"a-

ciat me non cedere omnibus persecutionibus inferioris
hujus regionis, ubi est adhuc substantia mea. Quid enim
magnum est , si fortis est Angelus? Magnum est, si fortis

est caro.Et unde fortis caro, unde forte vas fictiie, nisi
quia factum est ibi ossum in abscondito ? « Et substanlia
» mea in inferioribus tern€.'»
'
Koni V. 3-i..

M
 ENAT\nATTO IN PSAI.MT'M CXXXVIII. 395
XXT, Quidilo illis qui minns firmi suiit?Lo(initureiiim,
ut jamcommcndavi, Clirislus. Sed multa dicla sunt cx
persona corporis audi ct cx pcrsona capitis et non (juasi
; :

distinguit, ut inducat ipsas personas , modo caput^ modo

corpus. Si enim distinguit ,
quasi dividit , non erunt duo
in carne una ^ Si aufem duo sunt in carne iina noli mi- ;

rari si duo suntin voce.una. Quando Dominus noster Je-

sus Christuspassus est , Discipuli nondum liabebant illud
ossum interius, nondum illis erat firmatum robur patien-
tise : et latebant se , nesciebant vires suas ; et ausus est
Petrus promittere societatem mortis cum Domini passione,
et non se noverat .negrotus, medicus autcm noverat ?egro-
tum. Quid autem factum est ? Tecum_, inquit iisque ad ,

tnortem. « Amen dico tibi ,

prius quam gallus cantet, ter
» me negabis-. » Rcsponsio medici vcrior invcnta est,
quam a^groti praesumptio : De his ergo dicit : « Non est

1) absconditum os meum a te, quod fecisti in abscondi-

» to : » in quibus est ipsum os firmatum intrinsecus , et
^ maxinie robur passionis in ipso Domino nostro et Salva-
tore Jesu Christo ,
qui cum voluit sedit , cum voluit sur-
rexit , cum voluit dormivit, cum voluit evigilavit : quia ,

« Potcstatcm , inquit , liabeo ponendi animam meam , et

» potestatem habco iterum sumendi eam^.» Quid de illis,

in quibus non erat fortitudo illa formata atque firmata ?

quid de illis dicit? Vide quid dicat Patri Deo. « Imperfec-

» meum viderunt oculi tui''. Imperfectum rneum »
tum ,

Pelrum meum pollicentem et negantem, prsesumentem et

deficientem viderunt tamen eum oculi tui. Nam quod
:

eum et ipse Dominus respexit, sicut scriptum csl in Evan-

gelio ,
jam post tertiam negationem commonitus quid ei

prsedixerit Dominus « Exiit foras , et flevit amare ^

: : »

' I Cor. VI, 16. — > Mattb. xx\i , 25. — 3 Joan. x, i8. — 4 Psal.

cxxxvni, iG — 5 I i,c x\ii, 61, 6s>.

 ;

326 S. AXJGUSTINI EPISCOPI

fletus ille de respectione Dei fuit ; quia , « Imperfectum

» meum, inquit, viderunt oculi tui. » Nam ille imper-
Domini passione, procul dubio periret:
fectus titu^bans in
sed viderunt eum oculi tui non solum ipsum scd et : ,

omnes qui imperfecti fuerunt, donec Christi resurrectione

firmarentur. Apparuit enim oculis eorum non perisse in
Domino quod mortuum erat et factum est os illud in :

abscondito eorum ut nec ipsi jam timerent mori. « Im-

,

)) perfectum meum viderunt oculi tui 5 et in libro tuo

)) omnes scribentur : » non solum perfecti, sed etiam im-
perfecti. Non timeant imperfecti, tantum proficiant. Nec
quia dixi Non timeant, ament imperfectionem et ibi
: ,

remaneant ubi inventi sunt. fantum quantum proficiant,

in ipsis est, Quotidie addant quotidie accedant tamen ,
:

a corpore Domini non recedant ut in uno corpore, et in ;

his membris compaginati possint mereri de se dictan) esse

vocem istam « Imperfectum meum viderunt oculi tui
:

))et in libro tuo omnes scribentur. )>

XXII. « Per diem errabunt et nemo in eis. Dies hic , )>

adhuc eratDominus noster Jesus Ghristus. Unde dicebat,

« Ambulate dum diem habetis ^ Sed « Per diem erra- ))

))bunt imperfecti ipsius. Putaverunt et ipsi Dominum

))

nostrum Jesum Christum tantummodo hominem esse,

nonhaberein se occuJtam divinitatem non esse occulte ,

Deum, sed hoc solum esse quod videbatur hoc et ipsj :

putaverunt. Nam et ipse Petrus : ( De illo enim potissi-

mum loquimur quo nobis etiam non desperatoe infirT
, in
mitatis exemplum propositum est ) dixerat Domino idem :

Petrus cum interrogasset quid iflum dicerent homines

, ,

« Tu es Christus Fihus Dei vivi. Et dixerat ei Dominiis, ))

« Beatus es Simon Barjona quia npn tibi revelavit caro ,

))et sanguis, sed Pater meus qui in coehs est. » Quare?

Joan. XII, 35.
 , ,

enarkAtio in psalmum cxxxviii. 327

Quia dixerat ciim FiJium Dei. Ibi paulo post eodem loco
in ipsa conlcxtione verborum, coepit Dominus de passionc
sua futura dicere. Ule autem Petrus qui jam illura con- ,

iessus fucrat Filium Dei, timuit ne sicut filius hominis

moreretur. Erat Filius Dei, erat et filius liominis : Filius

Dei, in forma Dei , aequalis Patri ; filius hominisin fbrma

servi*,qua minor sit Patre-. » Vcnturus erat ad passio-
nem ulicjue ex forma servi quid timuit Petrus, ne in :

forma servi periret forma Dei et non potius praesumpsit, ,

quia ex forraa Dei revivisceret forma servi? Ait illi, « Absit

» Domine propitius tibi esto. » Et Dominus qui
a te , , ,

illum beatum dixerat in illa voce « Vade post me Sata- :

» nas inquit neque enim sapis quae Dei sunt , sed quse
, ;

» sunt hominum^. » Jamdudum quia dixerat « Tu es ,

» Ghristus Fihus Dei vivi 5 » audivit, « Non tibi revelavit

» caro et sanguis , sed Pater meus qui in coelis est : »

ideo petra , ideo beatus. Modo autera quia non ex Patris

revelatione, sedexcarnis infirmitateresponderat; Satanas
appellatus est. « Non sapis, inquit ,
quse Dei sunt, sed
» quse sunt hominum. Et hic erat Ghristus , fratres : in-
» ter illos ambulaverat j ventis imperaverat^, ante oculos
ipsorum flactus calcaverat ^
, ante oculos ipsorum quatri-
(laanum mortuum suscitaverat^^ ante oculos ipsorura
tanta miracula fecerat et tamen trepidaverunt in passione 5

ejus ([uasiamisissent eura, de quo frustra preesumpserant.

Sed « et nemo in eis
Per diem errabunt » Nemo pror- , ,

sus, Tecum usque ad mortem. » Di-

necipsequi dixerat, «

xcrat enim illis, « Veniet hora ut me rehnquatis solura, ,

» et eat unusquisque in viam suam. Sed non sum solus

» quia mecum est Pater''^. » Gum illo erat Pater, etipse

cum Patre •, et inillo Pater, et ipse in Patre ^ et ipse et Pater
« Philip. 11, 6, 7. — ' Joan. xiv, 28. — 3 Matth. xvi, i3-23. —4 Id.

vin, 26. — 5 id. XIV, 25. — 6 joan. xi, 39-44. ~~ '^

^J- ^^ii 32.
 ,,

328 S. AUGTJSTINI EPISCOPl

unum^ , etilli timiierunt cum moreretur. Quare, nisi quia

per diem erraverunt , et nemo f uit in eis ? « Per diem er-
» rabunt, et nemo in eis, »
XXIII. Sed quid est, u Errabunt per diem ? » Numquid
peribunt ? Et ubi est , « Imperfectum meum viderunt
» oculi tui, et in libro tuo omnes scribentur?
» Ergo

quando per diem erraverunt ? Cum hic positum Dominum

non intellexerunt. Et quid sequitur? « Mihi autem valde
» honorificati sunt amici tui Deus'^. » Idem ipsi qui per ,

diem erraverunt et nemo fuit in eis amici tui facti sunt ,

et valde mihi honorificati sunt. Factum est in eis os illud

post resurrectionem Domini in abscondito et pro ejus ,

nomine passi sunt, in cujus passione trepidaverunt. « Mihi

» autem valde honorificati sunt amici tui Deus valde :

» confortati sunt principatus eorum. » Facti Apostoh

facti duces Ecclesiae, factiarietes ducentes greges : « Valde
» confortati sunt principatus eorum. »

XXIV. « Dinumerabo eos , et super arenam multiph-

» cabuntur ^ : » Per illos qui per diem erraverunt , et nemo
erat in eis, ecce nata est tanta ista multitudo ,
quae jam
sicut arena numerari non potest, nisi Deo. Dixit enim « Su-
» per arenam multiplicabuntur tamen dixerat « Di- : et ,

» numerabo eos. » Illi ipsi numerati, « Super arenam

» multiphcabuntur. » Ei quippe arena numerata est, cui

numerati sunt capilli capitis nostri"*. « Dinumerabo eos,
» et super arenammultiphcabuntur. »
XXV. Exurrexi, et adhuc sum tecum. Exurrexi, et ad-
» huc sum tecum, » quid est? Jam passus sum, inquit,

sepultus sum ecce surrexi et adhuc me non intelligunt

; ,

secum. « Adhuc tecum sum » id cst nondum cum ipsis , , :

quia nondum agnoscunt. Sic enim legitur in Evangeho :

quia post resurrectionem Domini nostri Jesu Christi, sibi

' Joan. X, 3o et 38. — 'Psal. cxxxviii, 17. — ^lbiil. 18. — ^ Mattli. x, 3o.
 enarrAtio in psalmum cxxxviii. 329
npparentem non continuo cognoverunt. Est et alius sen-
sus : « Exurrexi, et atlhuc sum tecum, » utlioc tempus
significare voluerit, quo adhuc in occullo est ad dexteram
Patris antequam reveletur in claritate qua venturus est
, ,

adjudicandum de vivis etmortuis.

XXVI. Et deinde dicit, quid interea per totum hoc
tompus, dumjam resurrexit etadhuc cum Patre est, pa-
tiatur hic per commixtionem peccatorum in corpore suo,
quod est Ecclesia et per separationem haereticorum. Se-
,

quitur enim, et dicit, « Si occideris, Deus, peccatores, viri

» sanguinum, declinate a me, quoniam dices in cogitatione,

» accipient in vanitate civitates suas '. » Videtur sic con-
necti ordo verborum : « Si occideris, Deus, peccatores, ac-
» cipient invanitatecivitatessuas. » Sic enim occisos vult
intelligi, cum per superbiam qua intumescunt amittunt ,
,

gratiam ,
qua vivunt. « Spiritus enim sanctus disciplinae
eflugiet fictum , et auferet se a cogitationibus quae sunt
» sine inteliectu -. » Sic occiduntur peccatores ,
quia obs-
curari intelhgentia alienantura vita Dei^. Amittunt enim
confessionem propter elationem : atque ita in eis occisis

fitquod scriptum est , « A mortuo, tanquam qui non sit,

» perit confessio*.» Et sic « Accipiunt in vanitate civitatcs

» suas , » eorum vanitatem
id est ,
populos suos vanos .

sectantes : cum
nomine persuadent,utdis-
inflatijustitiae

rupto unitatis vinculo eos tanquam justiores cseci et im- ,

periti sequantur. Et quia plerumque hinc inveniunt oc-

casionem separandi se ab unitate Christi dum malos ,

accusant, cum quibus se communionem nolle habere con-

fingunt : et quia fieri potest , ut non tantum infament in-
nocentes, quos tanquam malos se fugere simulant, sed
etiam vera de quibusdam maHs sui similibus dicant, inter

' Psal. cxxxviu , 19, 20. — » Sap. i, 5. — ^ Eplies. iv, 18. — 4 Eccli.

XVII, q6.
 ,

330 8. Atjgustini episcopi

quos triticum Christi servato unitatis vinculo gemit* :

proptereainterposuit, « Virisanguinum, declinale a me,

)) quoniam dices in cogitatione , accipient in vanitate ci-
)) vitates suas : )) id est, ideo seducent in separationem
propriam populos suos, vanitate propria corriimpendos,
« Quiatu incogitatione dices, Viri sanguinum, declinate
)) a me : )) ut scilicet merito superbise peccatores in spiritu
occisi, propterea civitatessuas, hoc est ,
populos suos in
vanum accipiant, hoc est, in erroris vanitatem separando
traducant , et quasi ofFensi commixtione palearum , dis-
rupta unitate triticnm deserant : quia ipsum triticum , id
est, bonos fideles monet, ut ante ventiiationem qua3 no- ,

vissima futura est , non aperte se a malis segreget, ne adhuc

eis commixtos deserat bonos bonam conversatio- j sed per
nem et dissimihtudinem vitae quodam modo tacite ilhs di-
cat, k Viri sanguinum dechnate a me. » Hoc enim eis voce Dei ,

dicit, quae voxin cogitatione est, sicut eam Deus dicit in cp-

gitatione sancti popuh sui.

autem sanguinum qui sunt. Viri
nisi « Qui odit
qui oderunt fratres? Sicut Joannes dicit,
))fratrem suum homicida est-. Hoc ergo non inteUi-
, ))

gentes occisi peccatores quomodo dicat Deus mahs in ,

cogitatione bonorum, « Viri sanguinum, dechnate ame, ))

accusant in eis communionem malorum 5 et se per has

calumnias separando, « Accipiunt in vanitate civitates
)) suas. )) Haec vox quae modo in cogitatione bonorum di
citur mahs, aperta erit in illa die, quando eis dicetur a
capite ipso nostro : « Nunquam novi vos , discedite a me
)> omnes qui operamini iniquitatem ^. ))

XXVII. Nunc autem dicit corpus Christi quod est Ec- ,

clesia Quid est quod mihi calumniantur superbi , quasi

,

me maculent aliena peccata , et propterea separando se

Accipiunt « In vanitate civitates suas? Nonne eos qui ode-
Matth. 111, 22. — 'I Joan. 111, i5. — 3 Matth. vii, 23.
 ,

ENARRATIO IN PSALMUM CXXTfVIII. 331

» rant te , Domine odio , liahui ^
? » Utquid a me pejores
exigunt etiam corporalem a maiis separationem , ut ante
tempus mcssis simuj cum zizaniis eradicetur ettriticum - ^
ut ante tempus ventilationis perdam sustinentiam tolerandi
paleam^- ut antecjuam omnia genera piscium ad finem
soeculitanquamad littnsseparanda perveniant, retiapacis
unitatisque disrumpam * ? Numquid malorum sunt sacra-
menta quae accipioPNumquid eorum vitse factisque con-
sentiendo communico? « Nonne eos qui oderant te, Do-
)> mine, odio habui? Et super inimicis tuis tabesceham ? »

Nonne cum zelus domus tuse comederet me ^ , videham

insensatos, et tahesceham? Nonneet taediumdetinehat me
a peccatorihus derelinquentihus legem tuam ^ ? Qui enim
sunt inimici tui, nisi qui vita sua indicant quam oderint
legem tuam ? Hos ergo cum odissem , cur mihi calumnian-
tur qui « Accipiunt in vanitate civitates suas , » quod mihi
imputari possint eorum peccata ,
quos oderam , et super
qnihus zelo domus Dei tahesceham? Sed uhi est , Diligite

inimicos vestros? An quia vestros dixit, non Dei? « Be-

» facite, inquit, eis qui oderunt vos '. » Non ait, qui
oderuntDeum. Ideo iste secutus dixit, « Nonne eos qui
» oderunt te, Domine odio hahui? » Non dixit, qui ode-
,

runtme. « Et super inimicis tuis tahesceham tuis » dixit j :

non raeis. Sed qui nos propterea oderunt, et propterea

inimici nohis sunt quia Deo servimus, quid ahud quam
,

eum oderunt , et ejus inimicisunt? Numquid ergo tales

inimicos nostros dihgere non dehemus ? Aut non propter
Deum persecutionem patiuntur, quihus dicitur, Orate
pro persequentihus vos Ergo attende quod sequitur.
?

XXVIII. « Perfecto odio oderara illos^. » Quid est

' Psal. cxxxviu, 21. — » Matth. xni, 3o. — ^ Id. m, i2. — ^ Ibid. 47~"
5 Psal. Lxvin , 10. — ^ Id. cxviii , 53. — 'i Mattli. v , 44- — ** P^al.

cxxxvui, 22.
 '''
832 S. AUGUSTINI EPISCOPI
« Perfeclo odio ? » Oderam in eis inif[uitates eorum , di-
ligebam conditionem tuam. Hoc cst pcrfecto odio odisse ,

ut nec propter vitia homines oderis, nec vitia propterho-

mines diligas. Nam ecce vide quid adjungat , « Inimici
» facli sunt mihi. » Non jam tantum Dei, sed suos ini-
micos ostendit. Quoraodo ergo ineis implebit et quod ,

Nonne eos qui oderant te, odio habui; » et

ipse dixit, «
quod Dominus praecepit, Dihgite inimicos vestros? Quo-
modo implebit hoc , nisi illo perfecto odio 5 ut hoc in eis
oderit quod iniqui sunt, hoc dihgat quod homines sunt?
Nam et tempore Veteris Testamenti ,
quo visibihbus
supphciis carnahs populus coerccbatur, homo ad Novum
Testamentum per intelligcnliam pertinens famulus Dei
Moyses quomodo oderat peccantes cum pro eis orabat,
, ,

et quomodo non oderat, cum eos occidebat, nisi quia

perfecto odio oderat eos? Ea namque perfectione sic ode-
rat iniquitatem, quam puniebat , ut dihgeret humanita-
tem pro qua orabat.
,

XXIX. Cum ergo corpus Christi ab impiis et iniquis

etiam corporahter in fine separandum , nunc inter eos
interim gemat : et cum ilh occisi peccatores tanquam de
malorum communionc bonis calumniando et se quasi ,

per occasionem malorum magis a bonis et innocentibus

separando, sic accipiant in vanitatcs civitates suas, ut
multi mah adhuc restent, qui eorum separationem non
sequantur , sed a bonis usque in fincm tolerandi , in ea-
dem permixtione remaneant : quid inter haec agit corpus
Christi , sive centenum , sive sexagenum , sive tricenum
fructura aflerens cum tolerantia'? Quid agit proxima
Chrisliin medio filiarum, sicutlihum in mediospinarum'-?
Quae sunt voces ejus? quae conscientia? quae species filir€
Ecce audi quid dicat
regis intrinsecus^ ? « Proba me :

' Mallh. xiii, 23, et Liic vm, i5. — ' Cant. ii, 7.. — 3 psal. xuv, i4-
 ,,

EKAKRATIO IN 1'SALMUM CXXXMII. 333

» Deus, ct scito cor meum '. » Tu Dcus , tu prol>a , Ui
scilo : non homo, non haereticus, qui nec proljare novit
nec scire potest cor meum, ubi tu probaset scisquianon
consentiam malorum et illi me putant contaminari
factis ,

posse peccatis ahorum ut dum egoinlonginqua peregri- :

nalione mea facio, quod in aho Psalmo gemo, id est,

Cum iis qui oderant paceni sum pacificus- donec per- ,

j
veniam ad illam visionem pacis, quod interpretatur Je-
I
rusalem ,
quae est mater omnium nosirum , civitas aeterna
in coelis 5 ipsi litigando et calumniando seque separando,
'
« Acclpiant, » non plane in seternitate sed « Invanitate ,

'j » civitates suas. Proba ergo me, Deus, etscito cor meum :

» scrutare me , et cognosce semitas meas. » Utquid hoc ?

Attende quid sequitur.

XXX. « Et vide inquit, si via iniquitatis sit in me , ,

» et deduc me in via aeterna^. Scrutare, inquit, semitas

» meas » id est consilia et cogitationes meas « Et vide
, , :

» sivia iniquitatis sit in me, » sive faciendo, sive consen-

tiendo « Et deduc me in via aeterna. » Quid aUud dicit,

:

quam , deduc me in Christo? Quis est enim via aeterna ,

nisi qui est vita aeterna ? ^ternus enim est qui dixit
« Ego sum via veritas et vita ^. » Si ergo ahquid inveneris
,

in via mea quod disphceat ocuhs tuis, quoniam via mea

,

inortahs est tu « Deduc me in via seterna » ubi nulla

5 ,

est iniquitas « Quia etsi quis peccaverit : advocatum ,

» habemus apud Patrem JesumChristum justum.Ipse est

» exoratio pro peccatis nostris ^ : » ipse est via aeterna

sine peccato : ipse est vita aeterna sine supphcio.
XXXI. Magnasacramenta, fratres. Quomodo nobiscum
loquitur SpiritusDei?quomodo nobis facit in hac nocte
dehcias? Quid esthoc, rogamus vos, fratres, unde dul-
Psal. cxxxviii , 23. — * IJ. cxix, 7. — 3 ij. cxxxviii, 2^. — 4 Joan.
XIV, 6. — 5 I joan. u, i.
 ,

334 S. AXJGTJSTINI EPISCOPI

ciora,quo obscuriora? Conficit nobis potionem ad amo-

rem suum, quibusdam modis miris. Mirificat ipsa dicta
sua ut cum ea diceremus quse jam noveratis tamen quia
, ,

ex illis locis eruebantur quae obscura videbantur , tan-

quam nova fieret ipsa cognitio. Numquid non noveratis
fratres, quia inEcclesia Dei tolerandi sunt mali, et schis-
mata non sunt facienda? Numquidnon jamsciebatis, quia
intra illa retia quae capiunt bonos et malospisces^ perdu- ,

randum est usque.ad bttus , nec retia rumpenda sunt quia ;

in littore separabuntur boni ad vasa , et mali projicien-

tur?Jam ista noveratis, versus autem istos Psalmi hujus
non intelligebatis expositumestquodnon intelligebatis,
:

et innovatum est quod noveratis.

ENARRATIO

IN PSALMUM GXXXIX.

Sermo ad plebem.

I. J^ssEinjjvT domini fratres (11) et in ipsis Dominug ,

omnium, ut istum Psahnum atferam ad vos intelhgendum^r

quantum Domlnus donat. Adjuvetorationibus vestris ut ,

ea dicam quse oportet me om-

dicere , et vos audire : uti
nibus nobis utiUs sit sermo divinus. Non enim omnibus
utilis est quia non est omnium fides ^ Fides autem sic
;

est in anima ut radix bona quae pluviam iti fructum

, ,

ducit : perfidia vero et error diabohcus et cupiditas mala

' Matth. xui, 14. — '2 Thess. ui, 2.

 ,

ENARRATIO IW PSALMUM CXXXIX. 335

radix omnium malorum sicut radix spinarum etiam '
, ,

dLdcem pluviam ad punctiones convcrtit.

II. Quid habet Psalmus iste crcdo cura cantaretur , ,

iadvertisse vos; c[uoniam conqueritur et gemit, et precem

t)eo fundit inter malos constitutum corpus Christi. Ejus
ienim voxest inomni taliprophetia, tanquam illiusinopis,
id est egentis, nondum satiati , esurientis et sitientis jus-
"^
titiam , cui qu.iedam saturitas promissa in fme servatur.
Interim hic nunc sitiat etesuriat, gemat etpulsetet quae-
rat. Peregrinationis illecebris non delectetur, non putet
patriam saeculum, unde ut liberetur Christus advenit :

(juia Christus caput nostrum esse voluit , caput scilicet

cujusdam corporis. Nonenim potest dici caput, ubi cor-
pus nulium est cui sit caput. Proinde si caput ChristuS,
et aiicujuscorporiscaput est Christus. Corpus iUiuscapitis
sancta Ecclesia est , in cujus nosmembris sumus, si caput
nostrum dihgimus. Audiamusergovocescorporis Christi,
hoc est voces nostras si sumus in Christi corpore quia
, , :

quisquis ibi non fuerit in eis erit inter quos illud corpus
,

gemit. Proinde aut in illo corpore eris , ut gemas inter

tnaios, aut non eris in illocorpore, etineis erisinterquos
malos gemit corpus ,
quod gemit inter malos : aut mem-
brum Christi , aut hostis corporis Christi. Nec isti inimici
et adversarii corporis Christi uno modo inteiliguntur, aut
uno modo agunt. Versipellis est enim qui in eis regnat,

et qui eis utitur tanquam vasis suis. Caeterum multi ab

illo liberantur, et in corpus Christi transeunt , et qui sint,
et quot futuri sint novit ille qui illos redemit sanguine suo
nescientes. Sunt autem quidam perseveraturi in malitia
sua , ad Christi corpus non pertinentes , et ipsi noti ei
utique , cui nihil ignotum est. Interim illi qui jam com-
paginati sunt cum membris ejus , nondum habentes re-
' 1 Tim, VI, 10. — » Matth. v, 6.

i
336 S. AUGUSTIUI EPISCOPI
surrectionem futuram, in qua perit omnis gemitus , et
laus succedit , in qua omnis tribulalio morietur , et erit
sinefme exultatio nondum ergo habentes hoc in re , sed
:

tamen tenentes in spe gemunt ex desiderio quodam et , ,

orant se liberari ab hominibus malis , inter quos necesse

est vivere et bonis. Non enim separatio jam cuique tuta
est. enim erit separatio, ([ui non novit errare. Quid
lUius
est qui non novit errare? Ut nec makim trajiciat ad dex-
,

teram, nec bonum ad sinistram. Nos autem in hac vita

dillicile est ut nos ipsos noverimus quanto minus debe- ,

mus de quoquam praeproperam ferre sententiam ? Quia si

hodie malum novimus cras qualis futurus sit ignoramus , ;

et forte quem vehementer odimus frater noster est et , ,

nescimus. Securi ergo odimus in raahs mahtiam , et dili-

gimus creaturam Deus amemus quod
: ut quod ibi fecit ,

ibi fecit ipse homo, oderimus. Fecit enim Deus ipsura

horainem fecit autem homo peccatum. Dihge quod fecit

,

Deus oderis quod fecithomo. Sicenim persequeris quod

,

fecit homo, utliberetur quod fecit Deus.

III. « In finem Psaimus ipsi David^ » Finem non in-
tendas ahud, quaratibi ab Apostolo praestitulura est. « Fi-

» nis enim Leg^is Christus , adjustiliamomni credenti^. »

Ergo cura audis Psahnum dicere, « In finem , » corda

convertantur ad Christum. Tanquam enim praeco Psalmi
est, titulus Psahni, veluti dicens , Ecce veniet, inde dic-
turus sum , de Christo cantaturus. Nam et, « Ipsi David, »
nonintelhgo nisi ipsura qui factus est ex seraineDavid se-'

cundura carjiem^. Inlerim propter genus congruit nomen.

Genus carnale a David, genusspiritale supra David. Et non
solum ante David, sed ante Abraham^; nec ante Abra-
ham tantum sed ante Adam-, nec ante Adam tantum
, ,

sed ante coelum et terram ante omnes Angelos ante , ,

'
Psal. cxxxis, I. — 2 iioin. x, 4- — ^I^- •> 3. — 4 Joan. viu, 58.
 ,

enarrAtio in psalmum cxxxix. 337

omnes Potcstatcs et Virtutcs, anle omnia visibilia, ctin-
Quare? Quia ut haec esscnt, «Omnia per ipsum
visibilia.

» facta sunt, et sine ipso factum est nihiP. » Ergo quia

ex semine David non sccundum divinilatem, (|ua Crca-

,

torest ipsius David, scd secundum carncm David dig- 5

natus est vocari in prophctia in ipsum fmem intende, :

quia « Ipsi David » Psalmus canitur : et corporis ejus vo-

cem audi , et esto in corpore ejus. Vox ([uam audisti tua

fiat , ct ora quod sequitur.
, et dic
IV. « Exime me Domine ab homine maligno"-. » Non, ,

ab uno scd ab ipso gcnere

, ncc a vasis tantum, sed ab :

ipso principc, id est, abipso diabolo. Quare enim ab ho-

mine si a diabolo Quia et ipseinfigura homo dictus est':
,
.^

« Venit inimicus homo , et superscminavit zizania 5 » et

cum dixissent servi ad patremfamihas, « Nonne lionum

» semen seminasti , undeapparuerunt zizania? » Respon-
sum cst, « Inimicus homo hoc fecit^. » Ab isto ergo ho-
mine mahgno ora quantum potes ut Hbercris. « Quia
, ,

» non esttibi colluctatio adversus carnem etsanguinem,

» sed adversus principes et potestates , et rectores mundi

;
1»tenebrarum harum, id est, rectores peccatorum^. » Quod
1 Iquidem et nos fuimus nam audivimus modo vocem Apos- 5

iXoh, « Fuistis ahc^uando tenebrae , nunc autem lux in

i;|» Domino^ » Jam crgo lux facti , non in nobis, sed in

,
Domino orcmus non tantum contra tenebras id est
, ,

;
contra pcccatorcs quos adhuc diabolus possidet sed
, ;

s^
jetiam contra ipsumprincipem eorum diabolum qui ope- ,

Q
jralur in fdiis dillidcntiae'^. « A viro injusto erue me. »

ici
Hoc est, « Ab homine mahgno 5 » quod est , « A viro
[j » injusto. » MaUgnum enim ideo dixit ,
quia injusfum :

,
[le forte aliquem injustura bonum esse putes. Sunt enim
« Joan. 1, 3.— 'Psal. cxvx,x,2.— 3 Matlh. xni,25 et 27, 28.-4 Ephes.
n, 12. — 5 Id. V, 8. — 6 Id> u, 2.

cxix. 22
338 S. ADGUSTIIVI EPlSCOVi

multi injusti quasi non nocentes, non sunt ssevi, non

sunt asperi , non sunt persequentes et pressuras hominibus
facicntes : sed tamen inde injusti, quia alio quodam modo
luxuriosi, ebriosi , voluptatibus dediti. Quomodo nulli
nocet qui sibi non parcit? Innocens enim ille est, c|ui
,

non nocet; non autem qui sibi nocet. Tibi autem quomodo
potest non nocere qui sibi nocet ? Sed respondes In
,
,

quo mihi nocet? Non enim invasit rem meam aut appe- ,

tivit salutem meam : luxuria sua pascitur , suis volupta-

tibus delectatur : sed si inquinatas habet voluptates , ipse

inquinatur : mihi quid pertinet , cui mo-lestus non est ?
Nocet tibi saltem vel exemplo ,
quia vivit tecum , et ad
quod Nonne cum eum vides forte in ilhs sor-
agit invitat.
dibus prosperari duceris tahum delectatione f actorum ?
,

Etsi non consentis, saltem invenisti quod expugnes. Quo-

modo ergo tibi non nocebat qui laboras vincere quod ,

fecit in corde tuo? Mahgnus est ergo omnis injustus, et

necesse est noxius sit, sive sitblandus, sive sit ferox.
Quisquis in illum incurrerit ,
quisquis laqueis ejus fuerit
captus, inveniet quam sit noxium quod putabatlene. Ete-
nim, fratres, el spinse non pungunt in radicibus. Erue
spinas de terra , contrecta radices ipsarum , et vide si

sentis dolorem. Tamen ilhid unde dolorem sentis in su-

perficie , de illa radice processit. Itaque non vobis pLiceant

homines quasi lenesetblandi, amatores tamen carnahum
vohiptatum, et inquinatarum cupiditatumsectatores, non
vobis placeant. Etsi adhuc videntur lenes radices spina- ,

rum sunt. Nam tahbus factis per hixuriam plerumque quod

eflundunt quod habebant et quomodo quserunt implere :

efluderunt?Numquid jam parcunt rapinis et cogitalioni-;

bus fraudum omni generi malignitatis exquirendae ? Jam
,

videsmalum hominem,quem putabasantealenem.Quando

illum videbas inebriari bonus erat modo jam furem , :
 ENARRATIO IN PSALMUM CXXXIX. 339
vides, lalronem times : processerunt spince de illis radi-
cibus. Quando sentiebas lenes radices spinarum , tuncsi
posses incenderes, et non esset unde prodiret quod te
modo pungeret. Proinde , fratres mei, corpus Christi vel
membra Christi gementia inter tales malos ,
quoscumque
inveneritis proclives ferri in malas libidines et in perni-
ciosas voluptates, tunc reprehendite, et tunc castigate,
tunc urite. Incendatur radix , et non unde spina pro-
est
cedat. Si autem non potueritis , certi estote quod eos ha-
bebitis inimicos. Tacerepossunt, occultareinimicitiassuas
possunt, amare vos non possunt. Sed quoniam amare vos
non possunt, et necesse estut qui oderunt vos mala vobis
t|uaerant, non vacetlingua etcor vestrum dicere I)eo,« Exi-
» me me, Domine, ab homiiie maligno a viro injusto ,

» libera me. »

« Qui cogitaverunt injustitias in corde^ » Quidenim

V.
(juianon audent proferre in lingua et servant in corde? ,

Propter eos enim dixit qui plerumque in labiisbona lo-

,

quunlur. Audis vocem justi, sed non est cor justi. Nara
quid profuit hoc addere, ut diceret « Qui cogltaverunt :

» injustitias in corde? » Ab eis me libera, ibi sitpotentis-

sima manus tua ad eruendum me. Facile est enim devi-

tare apertas inimicitias, facile est averti ab inimico prompto
et manifesto , cujus iniquitas jam etiam in labiis est : ille

est molestus, ille est occultus 5 ille diliicile devitatur, qui

in labiis bona portat, etin corde occuilat mala. « Qui co-
» gitaverunt injustitias in corde. Tota die constituebant
» bella. » Quid est , « Bella ? » Contra quae pugnarem
tota die mihi constituebant. Inde enim hoc nascitur de
talibus cordibus, quidquid est contra quod pugnat Chris-
tianus. Si seditio, si schisma , si haeresis , si contradictio
i]
jturbulenta, non hoc erumpit nisi de illis cogitationibus
tJ I
' Psal cxxxis, 3.
22.
340 s. ArGusTiwi episcopi
quoe tegebantur : et quando labia bona loquebantur :

« Tota die constituebant bella. » Pacata audis verlja : sed

belli constitutio a cordibus non discedit. Quod enim dic-
tum est : « Tola die, » sine intermissione significat , id
est , toto tempore.
VI. « Acuerunt linguas suas sicut serpentes^ » Si ad-
huc quseris hominem , aspice simihtudinem. In serpente
maxime astutia est et dolus nocendi 5
propterea etiam ser-
pit. Nonenim vel pedes habet, ut ejus vesligia cum venit
audiantur. In ejus itinere velut lenis esttractus, sed non
est rectus. Ita nocendum ha-
ergo repunt et serpunt ad ,

bentes occultum venenum et sub leni contractu, Et ideo

sequitur : « Venenum aspidum sub labiis corum. » Ecce

est illud sub labiis ut aUud sub labiis aUud in labiis

: ,

advertamus. Quos etiam aperte raanifestat aho loco , ubi

dicit : « Qui loquuntur pacem cum proximo suo, mala au-
» tem in cordibus suis "^.
»

VII. « Gonserva me Domine, de manu peccatoris, ab ,

» hominibus injustis erue me ^. Ipsi sunt, noti sunt non :

hic opus est intelhgere, sed agere : orare opus est , non
qu.Terere qui sint.Sed qnomodo ores adversus hujusniodi
homines aperit tibi in consequenti. Multi enim adversus
,

malos imperite orant. « Qui cogitaverunt in([uit, sup- ,

» plantare gressus meos.» Adhuc potest carnahler accipi.

Habet quisque inimicum in negotio cogitat ei fraudem ,

facere, et ei auferre pecuniam, qui versatiu'in communi

negotio habet quisque inimicum vicinum, et cogitat ma-
:

lum ingerere domui ejus ahquid de re ipsius minuere ,

5

et utique dolo cogitat , frajide cogitat , machinamentis

diaboli hsec ipsa gestit implere, nerao dubitat. Sed tamen
propter ista isti cavendi sunt , sed ne insidiando tibi ad-
ducant te ad se , id est, a corpore Christi separent te, et
' Psal. cwxu, 4- — ^ 'J- xxvii, 3. — ' Id. cvvxix, 5.
 ,;

ENAHBATIO IN PSALMUM CXXXIX. 341

faciantcle corpore suo. Sicutcnim honorum caputCliris-

tus est, sic « Qui cogitaverunt
illorum caput diabolus.
)) inquit supplanlare gressus meos.
, Quid est « Sup- )> ,

)»plantare gressus meos ? Non quasi ut erres in nego-

)>

tio, ([uod cum illo habes, et dccipiat te incausa quce tibi

tommunis estin foro cum illo. Supplantavit gressus tuos,
si te impedierit in via Dei , ul illud quod rectura intende-
bas tituhet, autlahatur a via, aut cadat in via , aut rece-
dat de via, aut remaneat in via, aut retro revertatur unde
vonerat. Quidquid tibi tale fecerit, supplantavit te,decepit
tp. Contra hujusmodi insidias ora, ne perdas coeleste pa-
triraonium, ne amittas Christum cohseredem quia vic- ,

turus es in .neternum cum eo, c[ui te fecit h.Teredem. Non

enim talis te fecit hoeredem , cui mortuo succedas , sed
cum quo in .neternum vivas.
YIII. Absconderunt superbi muscipulam mihi^ » To-
tum corpus diaboli explicavit breviter, cum ait « Su- :

))perbi. Inde est quod et justos plerumque se dicunt,

))

cum sint iniqui. Inde est c[uod nihil illis tam noxium est,
f[uam confiteri peccata. Ipsisunt qui cum sint falsi justi,
necesse est ut invideant veris justis. Nemo enim invidet
alteri in eo quod non vult vel esse vel videri. Alius tibi
invidet, c[uia dives es , aut dives vult esse ut tibi invideat,
aut putari vult dives : alius tibiinvidet, quia claruses et

nobilis, aut hoc esse affectat, aut hoc se putari cupit. Et

sicomnia quae videntur bona inhoc saeculo et putantur
quod quisc[ue vult habere et in quo vult excellere vel
, ,

cujus rei famam captat, in eo tibi invidet. Isti autem qui

talsi justi sunt, videri volunt justi, cum sint 5 et necesse

est ut c[uem viderint verum justum , invideant illi, et hoc

cum illo agant, quomodo amittat unde gloriatur. Inde
veniunt omnes seductiones et supplantationes. Hoc prior
Pfal cxtxit. G.
342 S. AtJGUSTINI EPISCOPI

ipse diabolns voluit ,

qiii cadens stanti homini invidit : et
quia ipse amisit regnum coelorum ^ , hominem illuc per-
venire noluit, etnon vult : et id agit nunc, ut homo ilkic

non perveniat, unde ipse dejectus est. Quia ergo super-

hus est ipse superbus omne cor-
, et ideo invidus quia ,

pus tahum corpus est. Sed nos oremus contra illum,

ipsius
qui corrigi non potest, et pro ipsjs qui possunt ut dica- ,

mus homini injusto, Quare invides justo, o homo injuste? a

Quia vis videri justus? Cito fac quod mehus est, etfaci-
lius eris quod vis videri. Esto justus : ita dihges cui invir
debas 5
quia quod ilhim doles esse , eris et tu , et amabis
in co te •, el ipsum in te. Etenim si invideres diviti , non
esset in potestate tua nt dives esses : si invideres honesto
ahcui senatori nobih, non esset in potestate tua ut nobihs
tu esses et clarus : si invideres pulchro , nunquam te pul-
chrum faceres : si invideres forti et vahdo ,nunquam tibi
vires dares : si invides justo, res in voluntate est 5 estp
quod doles esse alterum. Non enim empturus es quod tu
non es et ahus est gratis constat cito constat « Pax
, : , :

» hominibus bonse voluntatis -. »

in terra
IX. Ilh autem « Superbi absconderunt muscipulam )\ :

quaesierunt supplantare gressus meos. Et quid fecerunt?

« Et restes extendcrunt muscipulas pedibus meis. » Quas
Notum
restes ? est hoc verbum in Scripturis , et inveni-

mus ahbi quid significent restes. Dominus flagelhim de

resticuhs fecit, unde expuht eos de templo ,
qui ibi male
versabantur^ •, et significavit nobis quomodo intelhgamus
restes : quia, « Crinicuhs peccatorum suorum unusquis-
» que confringitur "*
, » dicit alia, Scriptura. Et ape^te
Isaias, « Yse iis qui trahunt peccat^ sicut restem lon-
)) gam^. )) Quare autem dicitur restis? Quia omnis pec^
I Gen. 111 , I , etc. — » Luc. ii, i^. — * Joan. ii, i5. — 4 Prov. v, 22.
— 5 isai. V, i8.
 :,

ENARRATIO IN PSALMUM CXXXIX. 849

cator perseverans in pcccatis suis, acklit peccata peccatis;
etcum (leberet accusatione pcccati sui corrigi, defensione
chiplicat c|iiocl confessione posset auferri , et plerurnc[ne

aliis peccatis vult munitus esse propter commi-illa cpiae

sit. Fecit adullerium, et ne occidatur, parat homicidium :

acldit pcccato peccatura. Rursum si ei contigerit facere

liomicidium ,
jam qui unum crimen timebat , duo timet
el uti({ue cum videat se plura limere ,
quam antea time-
hat, non cogitat minuere cpiod fecit, sed addere c{Uod
nondum fecit •, quserit forte et maleficium. Tria ecce ha-
bet. Inde jam quis cogitet ? quis finiat restem peccato-
rum ? Et optime dicitur restis. Ut enim torqueatur restis,
additur, et non adduntur recta fda sed torta. Pravitas ,

sibi connexa ducitur in Jongum et non cogitat prae- ,

cidere quod niale texuit; sed addere, producere in ,

Jongum protendere ut habeat in fme unde ilh hgentur

:

manus et pedes, et projiciatur in tenebras exteriores ^

ll.x-c autem peccata sua tendunt justis quando eis ,

suaclent facere mala, qua; ipsi faciunt. Ideo dixit : <( Res-
)) tes extenderunt muscipulas pedibus meis : )> id est
cle peccatis suis me Et ubi hoc ?
dejicere voluerunt.
« Juxta semitas scandahim posuerunt mihi » non in se- :

mitis, secl « Juxta semitas. )) Semit<ie tuae, praecepta Dei

sunt. Ilh scandala juxta semilas posuerunt : tu noh rece-
dere a semitis non irnies in scandala. Nec volo dicas
, et :

Et prohiberet Deus ponere mihi scandala juxta se-

illos

mitas et non ibi ponererit. Imo permisit Deus ponere

,

scandaLa illos juxta semitas, ut tu non recedas a semitis.

'( Juxta semitas scandaKa posuerunt mihi. ))

X. Et c{uid restat? quod remedium inter tanta mala ,

in istis tentationibus , in istis pericuhs? « Dixi Domino ,

)) Deus meus es tu. » Ilh homines sunt , et non mei tu :

' Matth. xxii. i3.

 ,
!

344 S. AUGUSTINI EPISCOPl

fct Deus, et meus
Dixi Domino, Daus meus es tu\ »
es. «

Magna vox movet fiduciam. Numquid illorum

orationis ,

non est Deus ? Cujus enim non est Deus qui est verus ,

Deus ? Sed tamen proprie eorum est qui eo Iruuntur , ,

qui ei serviunt ,
qui libenter sub ipso sunt. Nam et mali
quamvis inviti, Deum, a quo
sub ipso sunt. Illi appellant
coronentur ; quo damnentur. Et
sul) illo illi fugiunt , a
iniquus qui non vult habere Dominum Deum suum, quo
fugiet Deum omnium? Bonum est illi ergo, ut converta-
tur ad Deum omnium, faciatque illum conversione suum-
et positus inter tales peccatores , seductores , bypocritas,
superbos , dicat ad Deum ,
quem sui conversione sibi fe-
cit Deum suum : « Dixi Domino Deus meus es tu. Per-
,

)) cipe auribus, Domine, vocem deprecationis meae. )>

Simplex quidem sententia est, et facilis ad intelligen-

dum : sed tamen delectat forte cogitare ,
quare non dixe-
rit : Percipe auribus deprecationem meam ^ sed velut evi-
dentius exprimens affectum animi sui , ait : « Vocem
)) deprecationis mese, » vitam deprecationis meae, animara
deprecationis mese non quod sonat in verbis meis sed , ,

unde vivunt verba mea.Caeteri enim strepitus sine anima,

soni dici possunt voces non possunt. Yox proprie anima-
,

torum est, vivorum est. Quam multi autem deprecantur

Deum, et non sentiunt Deum nec bene cogitant de Deo ,

Sonum deprecationis habere possunt, vocem non pos-

sunt quia vita ibi non est. Hujus qui vivebat quia Deum
5
:

suum intelligebat et a quo liberaretur videbat^ et a qui-

,

bus liberarelur sentiebat , ipsa erat vox deprecationis

ejus.
XI. Ipsam commendans auribus Dei dicat : « Domine
)) Domine. )> Tu Domine, Domine , id est , tu verissime
Domine, non quales domini homines , non quales domi-
' Psal. cxxxix, 7,
 ENARnA.TIO IN PSALMUM CXXXIX. 345
ni, qui eTnimt saccello ; scd qiialis Dominus ,
qui eniit
sanguine. « Domine Domine, virlus salutismefle* » id
, :

est ,
qui das vires saliUi merc. Quid sibi vult, « Virtus sa-
» Inlis meae? » Conquerebatur de scandalis et insidiis
peccatorum, de circumlatrantibus et circuminsidiantibus
malignis hominibus vasis diaboli , de superbis invidenti-
bus justis , inter quales necesse est vitam ducere , cum
bic vivimus in peregrinatione nostra hac. Talia vero scan-
dala abundantia futura Dominus praedixit, et ait: «Abun-
» dabit iniquitas , et quoniam abundabit iniquitas ,

» refrigescet charitas multorum. » Sed adjunxit statim

solatium : « Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus
» erif^. » Attendit iste, et timuit, et abundantia iniqui-
tatum turbatus respexit spem : quia qui perseveraverit
usque in finem, hic salvus erit. Extendit se perseverare ,

ct vidit longam viam et quia perseverare magnum est •

didicile, ipsum oravit ad perfectionem perseverantiae su.ie,

a quo illi jussum est, ut perseveraret. Certe salvus ero, si

perseveravero usque in finem sed perseverantia ad vir- :

lutem pertinet ut merear salutem tu es virtus salutis

, :

meae tu me facisperseverare, ut perveniam ad salutem.

,

(( Domine, Domine, virtus salutis raese. » Et unde spero ,

quia tu es virtus salutis meae? « Obumbrasti super caput

» meum in die belli. » Ecce modo adhuc pugno pugno ,

foris conlra ficios bonos, pugno intus contra concupis-

centias meas « Quoniam video aliam legem in membris

:

» meis repugnantera legi mentis meae et captivum me ,

)) ducentem in lege peccati, quse est in merabris raeis.

» 3Iiser ego homo ,
quis me liberabit de corpore mortis
» hujusPGralia Dei, per Jesum Christum Dominum nos-
» trum^ » Igitur laborans in hoc bello , respexit ad gra-
tiam Dei : et quia jara coeperat sestuare et arescere, tan-
' Psal. cxxxix, 8. — • Matth. xxiv, 12, i3. — * Roin. vii, 23-2.5.
346 S. AXJGUSTINI EPISCOPI

quam umbram invenit , sub qua viveret. « Obumbrasti

» super caput meum in die belli : w id est , in restu , ne
fatigarer, nearescerem.
XII. « Ne tradas me Domine,, a desiderio meo pecca-
» Ecce quo mihi valebit umbraculum tuum ut
tori^ » ,

sestiim non patiar a me ipso. Et quid mihi peccator face-

ret ille, quantumlibet sacviret? Ssevierunt enim in Mar-
tyres iniqui, traxerunt eos, catenis hgaverunt, carceribus
incluserunt, gladio ferierunt, bestiis subrexerunt, ignibus
consumpserunt. H.iec omnia fecerunt : sed non eos tradi-
dit Deus peccatoribus, quia non sunt traditi a desiderio
suo. lUud ergo ora, quantum potes, ut a desiderio tuo
non te tradat Deus peccatori. Tu enim desiderio tuo locum
diabolo das. Ecce enim diabolus proposuit lucrum et ,

invitavit ad fraudem lucrum habere non potes nisi : ,

fraudem feceris. Sed lucrum esca est fraus laqueus. Sic ,

attende escam ut videas et laqueum quia lucrum non

, :

potes adipisci, nisi fraudem feceris fraudem autem si fe- 5

ceris, capieris. Non ideo, dico , capieris, quia invenieris.

Aliquando enim non invenieris, sed ab hominibus num-:

quid a Deo? Capieris et traheris et occideris. Omnis enirn

qui talia facit, perimit se ipsum. Ibi est ergo esca, ibi est
et laqueus frena desiderium et non cades in laqueum
: ,

si autem vicerit te desiderium escse mittit tibi collum ,

in laqueum et capiet te auceps animariim. « Ne tradas

,

» me a desiderio meo peccatori. » Inde inuml^ratur in die

belli. Desiderium enim aestus facit : umbraculum auten^
Domini temperat desiderium ut possimus refrenare quo ,

rapiebamur ut non ita exaestuemus ut ad laqueum per-

, ,

ducamur. « Cogitaverunt adversum me ne derelinquas: :

» me ne forte exaltentur. » Habes alio loco « Qui me

, :

» premunt exultabunt si motus fuero ^. » Tales sunt et

,

• Psal. cxxxix, 9. — ^ lil. xii, 5.

 ;

ENARKATIO IN PSALMUM CXXXIX. 347

isti ,
quia talis est et ipse diabolus. Quando seduxerit ho-
minem, gaudet, triumpliat de illo : exaltatur ipse ,
quia
ille humiliatus est. Quare autem ilJe humiliatus est? Quia
male exajtatus fuit : et ille qui de illo triumphat , humi-
habitur. Tales sunt enini omnes ,
qui gaudent de malo :

videntur sibi ad tempus gloriari, superbire, cervicem eri-

gere. Non vos delectat exaltatio eorum , escam habent in

iaucibus et hamum. Ibi est quo delectantur, ibi est quo
trahuntur. « Ne derebnquas me , ne forte exaltentur : »

id est non de me triumphent non de me gaudeant.

, ,

« Caput circuitus eorum, labor labiorum ipso-

XIII.
)) rum teget eos ^ » Me, inquit, umbra alarum tuarum
teget. Obumbrasti enim mihi in die belli. Ipsos quid te-
get? « Caput circuitus eorum. » Ipsa est superbia. Quid
est « Circuitus ipsorum? Ut circumeant, et non stent )>

in gyrum eant erroris, ubi iter est sine fme. Qui enim 'it\

longum it, alicunde incipit, ahcubi fmit qui in gyrum :

it nusquam fmit. Ipse est labor impiorum, qui demons-

,

tratur in alio Psalmo evidentius « In circuitu impii am- :

)) bulant'^. » Sed circuitus eorum caput, superbia est :

(|uia initium omnis peccati superbia. Unde autem super-

bia « Labor labiorum ipsorum ? Omnis enim superbus

» fictus est omnis fictus mendax^. » Laborant homines
,

loqui mendacium nam veritatem tola facilitate loque-

:

rentur. Ille enim laborat, qui fingit quod dicit. Nam qui
verum vult dicere non laborat ipsa enim veritas sine
, :

labore loquitur. De homine ergo hoc dixit Deo Me pro- :

teget umbraculum tuum, ipsos teget mendacium ipso-

rum sed ipsum mendacium ipsorum, labor est labiorum
:

ipsorum. « Ecce parturivitinjustitiam, concepit dolorem,

» et peperit iniquitatem*. » In omni enim opere malo la-
' Psal. cxxxix , lo. — ' Psal. xi ,
9. — 3 EccU. x, i5. —4 Psal.

II, i5.
 ,

348 S. AtJGUSTINI EPISCOPI

hor est, et omne opus Tnalnm cogilatum, mendacium du-

cem habet. Non enim est veritas nisi in opere bono. Et ,

propterea quia omnes laborant in mendacio, Veritas quid

clamavit ? « Venite ad me omnes qui laboratis et onerati
» estis , et ego reficiam vos *. » Ipsa est vox clamans ad
laborantes in alio Psalmo , « Filii hominum usquequo
» gravi corde , ut quid dihgitis vanitatem , et quaeritis
» mendacium "^
? » Aperte audi aho loco laborem in men-
dacio Docuerunt hnguas suas loqui mendacium, ut
: «

» inique agerent laboraverunt^. Caput circuitus eorum ,

» labor labiorum ipsorum teget eos. »

XIV. « Decident supra eos carbones ignis in terra , et

» dejicies eos*. » Quid est, « Tn terra? » Hic adhuc in

hac vita , hic « Supra illos decident carbones ignis , et
» dejicies eos. » Qui sunt carbones ignis ? Novimus istos

carbones. An alii sunt isti, et alii illi de quibus dicturi

sumus ? Istos enim video ad poenam valere illos autem :
,

quos commemoraturus sum, ad salutem. Dictum est enim

de quibusdam carbbnibus cum horao peteret adversum
linguam subdolam auxilium « Qui detur tibi_, aut quid :

» adjicietur tibi ad linguam subdolam ? Sagittae potentis

» acutae, cum carbonibus vastatoriis^ : » id est, verba

Dei cor transfigentia et vetustatem perimentia amoremque
gignentia , et exempla hominum qui mortui erant et re-
vixerunt, et nigri erant et fulgentes effecti sunt. Carbo-
nes enim tenebrre sunt, color indicat. Scd cum ad eos
accesserit flamma charitatis , et ex mortuis revixerint
audiant ab Apostolo : « Fuistisenim aliquando tenebrae,
» nunc autem lux in Domino*". » Ipsi sunt carbones ,

fratres ,
quos intuemur ,
quando volumus mutare vitam
transfixi sagittaDei, et impediunt nos malse linguae ho-
'» Malth. XI, 28. — ' Psal. iv, 3. — ^ Jcrem. it, .5. — 4 Psal. cxxxix, 1

— 5 1,1 cjii^ 3^ ^. — 6 Ephes. V, 8.

 enaruAtio in psalmum cxxxix. 349
minum, de (jualihus hic modo ([ua^rebatur , et voluiit
seducere a via veritatis ,
potius({ue iucJucerc ad crrores
suos, et dicere nobis, cjuia si professi fuerimus, non imple-
bimus. Attendimus carbones illos. Qui erat heri ebriosus,
hodie sobrius est : cjui erat heri adulter, hodie castus est:
([ui erat heri raptor , hodie largitor. Onines isti carbones
Accedunt exempla carbonum ad vulnus sagit-
ignis sunt.
tarum:(Non enim timeam dicerevulnus, cum clamet ipsa
sponsa : (( Vulnerata charitate ego sum^ » Et fit ibi vas-
tatio foeni ,
propter quod et dicuntur carbones vastato-
rii. Vastatur foenum, sed purgatur aurum : et mutat homo
ex morte vitam, et incipit esse etiam ipse carbo flagrans :

quahs carbo erat Apostolus, qui prius fuitpersecutor et

hlasphemus et injuriosus, niger et extinctus ; misericor-
diam vero consecutus'^, accensus est de ca^lo •, vox Ghristi
accendit illum : periit in eo tota nigritudo, coepit fervens

spiritu, quo accendebatur, accendere. Tales ergo et hic

intellecturi sumus carbones ignis qui cadunt super istos ,

malos, et dejiciunt illos? Plane non prohibemur hunc

habere intellectum. Video hic nobis elucescere non im-
probabilem et irreprehensibilem sententiam.Intelligo illos

carbones cadere super istos, ut dejiciantur. In ahos enim

veniunt , ut accendantur ; in ahos , ut dejiciantur. Ipse
enim carbo dicebat « Quibusdam sumus odor mortis in
:

)) mortem, quibusdam sumus odor vitse in vitam^ » Vi-

dent (?nim justos flammantes spiritu, candentes luce, et
eis invidendo cadunt hoc est quod" supervenient illis:

carbones ignis in terra et dejicientur. Quid est « In , ,

)j terra? » Adhuc hic sunt in hac vita, excepta illa pcena

(juae servatur impiis , carbones isti illos dejiciunt , ante-
quam veniat ignis aeternus. (( Decident super eoscarbones
)> ignis in terra , et dejicient eos. In miseriis non subsis-
'
Caiit. 11, 5, ju\ta lxs. — ^ i xiin. i, i3. — ^ i Cor. ii, i6.
350 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» tent. » Venit illis miseria et non tolerant : justus auteni
subsistit 5
quomodo ille subsistit ,
qui dicit « Sed etiam
:

» gioriamur in tribulationibus , scientes quoniam tribu-

» latio patientiam operatur ,
patientia probationem, pro-
» batio spem ; spes autem non confundit : quoniam cha-
» ritas Dei difFusa est in cordibus nostris per Spiritura
» sanctum, qui datus est nobis^ » At vero super illos

cum ceciderit aliqua pressura , aliqua miseria non sub- ,

sistunt , cadunt. Quando enim tales patiuntur hujusmodi

pressuras , non valent tolerare , decidunt in iniquitates
malas ;
quia traduntur a desiderio suo peccatori.
XV. « Vir linguosus non dirigetur super terram'^. » Vir
linguosus amat mendacia. Quid enim illi est voluptas,
nisi loqui Non enim attendit quid loquatur dum lo-
? ,

quatur. Non potest fieri ut iste dirigatur. Qualis ergo esse

debet servus Dei, accensus illis carbonibus, et ipse carbo
salutaris effectus ? Qualis esse debet ? Ut magis optet au-
dire quam dicere sicut scriptum est. « Sit autem omnis
,

» homo velox ad audiendum tardus ad loquendura ^. » ,

Et si fieri potesthoc cupiat non habere necessitatem lo- ,

quendi et dicendi et docendi. Ecce enim dico Charitati

Vestrte fratres mei, loquimur nos modo ad vos ut ali-
: ,

quid doceamus vos. Quanto melius , omnes sciremus , et

nemo doceret alterum ^ ut non esset alius loquens, alius n

audiens , sed omnes audientes unum illum , cui dicitur :

« Auditui meo dabis exultalionera et Isetitiam ^ ? » Unde

et ille non tam gaudebat quia praedicabat et
Joannes , ,

quia loquebatur sed gaudebat quia audiebat. Ait enim

•, :

« Amicus autem sponsi stat, et audit eum, et gaudio gau-

» det propter vocem sponsi ^.» Itaque, fratres, citodixe-

rim Charitati Vestroe, ubi unusquisque probet se, non ut

• Rom. V, 3-5. — » Psal. cwxix, i2. — ^ Jacob. i, 19. — 4 Psal. l, 10'.

— 5 Joan. m, 29.
 ENA.RRATiO IN PSALMUM CXXXIX. 351
non loquatur sed ut de illo locutionis olHcium exigat
, :

L;audiuni autem taciturnitalis habeat in voluntate, vo-

icm doctrinae in necessitate. Quando enim opus est voce
doctrinoe ? Quando poteris imperitum? Quando pateris in-
(Joctum. Si semper te delectat docere semper vis habere
,

iniperitum quem doceas. Si autem benevolus es, et vis om-

lus doctos esse, non vis semper habere quos doceas ; et non
ci il in vokmtate exercitatio vel probatio doctrinse tua?, sed
iii necessitate. Gaudium tibi sit in auditione Dei, necessitas
libi sit in locutione tua hnguosus, ne non : etnon eris vir

Quare loqui, audire non vis.'^ Semper foras exis,-

ciirigaris.

iiitro redire detrectas. Qui enim te docet intus est i ,

quando tu doces, tanquam foras exis ad eos qui foris sunt.

Ab interiore enim audimus veritatem, et ad eos qui foris
a nostro corde sunt loquimur. Quod enim dicimur eos
,

iii corde habere, dequibus cogitamus secundum quam- :

dam imaginem dicimur, quam de illis habemus impres-

sam. Nam si omnino intus ipsi essent, scirent utique quid
iu corde nostro esset atque ita ut eis Joqueremur, op^us
;

non esset. Si autem hoc te delectal, quod foris agis vide :

iie tumescas foris, et non possis redire per angustam et

non possit tibi dicere Deus tuus « Intra in gaudium Do- :

» mini tui ^ : w sed dicat tibi, quia fbrinsecus erat quod

amasti, « Ligate ei manus et pedes , et niittite eum in
» lenebras exteriores '^.
» Ubi enim ostendit malum esse
mitti exterius , ibi ostendit bonum esse inlrare interius.
Nam servo bono quid dixit ? Intra in gaudium Domini
tui. Malo autem servo , Projicite dlum in tenebras exte-

riores. Non ergo amemus magis exteriora , sed interiora.

De gaudeamus in exterioribus autem neces-
interioribus :

sitatem habeamus, non voluntatem. « Vir linguosus non

» dirigetur super terram. »
« MaUh. XXV, 21 et23. — 'IJ. xxi/, i3.
352 S. AUGUSXINI EPiSCOPI
XVI. (( Virum injustum mala venabuiitur in interitum.»
Veniunt mala et non subsistit
, ideo dixit Venabun- : : ((

» tur in interitum. Multis enim bonis, multis justis eve-

»

nerunt mala •, et tanquam invenerunt eos mala. Nam ideo ii

dixit : (( Venabuntur, » quia unusquisque abscondere se

malo sed cum invenitur a malo quasi factus est
vult a :
,

invenationem.Numquid autem soli malifugiunt a malis,

quando quaeruntur a malis ? Nonne et bonis dictum est : a

(( Si vos persecuti fuerint in hac civitate, fugite in aliam ^ ?» k

Ergo quando mali persequebantur bonos id est Marty- , ,

res nostros, cum eos comprehenderunt, venati sunt eos ;

sed non ad interitum. Pressa est enim caro coronata est :

anima et ejecta est anima de carne, nec carni ahquid

:

factum est quod ol^esset in posterum. Incensa sit caro

, ,

percussa sit numquid ideo sub-

caro , laniata sit caro :

tracta est Creatori quia data est in manus persecutoris ? ,

Ille qui creayit ex eo quod non erat, non reparabit me-

lius quam erat ? Ergo quandocumque capti sunt justi ve- ,

nati sunt illos quidem mali, sed non ad interitum. At vero

illi qui non dirigentur et linguosi sunt, mala eos vena-
,

buntur ad interitum. Quare? Quia in miseriis non sub-

sistent.

XVII. Gognovi quia

(( faciet Dominus judicium egen-
» tis '^.
» Egens iste non est linguosus. Qui enim linguo-
sus est, abundare vult, esurire m^scit. Illi autem egentes

sunt ,
quibus dicitur : (( Pulsate , et aperietur vobis ;
quae-
» rite, et invenietis 5
petite , et dabitur vobis ^ » llle

egens est, de quo dicitur : (( Beati qui esuriunt etsitiunt

» quoniam ipsi saturabuntur *. » Gemunt intcr
justitiam,
scandala malorum ipsi precantur ad caput suum ut , ,

eruantur abhomine malo, etab homine maligno liberen-

tur, et de manibus injustorum eruantur. Ipsi ergo sunt,
' Matlh. X, 23. — » Psal. cxxxix, i3. — ^ Matth. vii, 7. —4 IJ. v, 6.

I
 ,

enarratio in psalmum cxxxix. 353

quorum causam Dominus non ncgligct : etsi modo pres-
suras patiunLur, apparebit gloria ipsorum , cum apparue-
rit caput ipsorum. Talibus enim hic constitutis dicitur :

« Mortui estis , et vita vestra abscondita est cum Christo

)» Deo ^ » Ergo pauperes sumus abscondita estvita
in ,

nostra, clamemus ad panem. Est enim panis vivus qui ,

de coelo descendit- : et qui in via reficit nos , in patria

saturabit nos. Modo cnim ut duremus, reficimur. Nam
,

necesse est esuriamus ,

quoadusque satiemur. « Cognovi
» quia faciet Dominus judicium egentis.»Certus erat iste,

tt Quoniam faciet Dominus judicium egentis , et causam

» pauperum. » Ostendet iniquis quomodo dihgit justos
suos, ostendet divitibus quomodo diligat pauperes suos.
Divites dixit, superbo? •,
pauperes dixit, humiles : divites
dixit, per abuudantiam non quaerentes ^
pauperes dixit
per desiderium suspirantes. Faciet Dominus causam
ipsorum.
XVIII. « Verumtamen justi confitebuntur nomini

» tuo ^. Et quando ages causam ipsorum et quando

» ,

facies judicium ipsorum tuo nomini confitebuntur me- , :

Iritis suis non tribuent totum nisi miseri-

nihil tribuent,
cordi.ie tuae. u Verumtaraen justi confitebuntur nomini
» tuo. » Et quia confuebuntur noniini tuo ut quantum- ,

cumque justi fuerint nihil sibi assumant de suo nihil

, ,

sibi tribuant de suo ^

quid fiet, ut dirigant cor? Quia
quando ad se flectunt , torquent cor : quando autem in
Dominum intendant , dirigunt cor. Et ubi erit vohiptas ,

ubi requies , ubi gaudium numquid in , ubi beatitudo ?

se ? Non sed in quo sunt lux. « Nunc autem lux in Do-

:

» mino ^, » dixit. Ideo vide quid sequitur, vide quo con-

cludit. « Inhabitabunt recti cura vuhu tuo. » Male enim

' Coloss. m. 3. — ' Joau. vi, 4'- — ^ ^sal. cxxxix, i^. — 4 Ephes. v,8.

GXIX 23
354 S. AUGUSTINI EPISCOPl
illis fuit in vultu suo, bene illis erit cum vultu tuo.
Quando vultum suum amaverunt , in sudore vultus sui
panem raanducaverunt ^ Redeant , et deterso sudore,
finitis laboribus ,
pereunte gemitu , veniet illis facies tua

abundans sufiicientia. Nihil quaerent amplius quia me- ,

lius non habent ampUus non te deserent, nec deserentur

^

a te. Etenimpost resurrectionem de Domino quid dictum

est? «Adimplebis me lcetitia cum vullu tuo'-. » Sine vultu
suo non nobis daret laetitiam. Ad hoc purgamus vultum
nostrum ut gaudeamus ad vultum ipsius. « Filii enim
,

)) Dei sumus et nondum apparuit quid erimus scimus

, :

)) quia, cum apparuerit similes ei erimus quoniam vi- ,

,

r> debimus eura sicuti est^. » Quia « Inhabitabunt recti

» cum vuitu tuo. Putaraus-ne cum vultu Patris, et non
))

cum vultu FibiV an cum vuitu Fii;i, et cum vultu Pa-

tris ? an unus quodam modo vultus Patris et Fihi et Spi-

ritus sancti ? Videamus si non nobis ipse Fiiius promittit

vuitum suum , unde nos isetos faciet. Modo lioc capitu-
ium in Evangelio quod huic Psaimo attestaretur, Domi
,

nus Deus inspiravit, ut iegeretur. Ait enira ipse Dominus

« Qui audit praecepta mea et custodit ea ipse est qu , ,

)) dihgit me : et qui diiigit me , dihgetur a Patre raeo

)> et ego diiigam eum, et ostendam me ipsum *.)) Quak
ilii

promisit proemium , diiectissimi ? Numquid eum non vi

debant ,
? Nonne ant
quibus se ostendere promittebat
iilos Nonne facies carnis iilius adjacel^at oculis eo
erat?
rum ? Quid est quod voiebat ostendere videntibus se? Set
quia taiem videbant Discipuii ([ualem crucifixerunt Ju ,

daei ; autem
eratDeus in carne iiia occultus hominer 5

autem possent videre homines Deura vero non possent ,

quaravis in horaine quia « Beati raundo corde quoniaii

^ ,

' Gen, m, 19. — ' Psal. xv, 10. — ^ i Joan. ni , 2. — 4 Joai

XIV, 21. !
 EJNAKKATIO IW PSALMUM CXL. 355
» ipsi Deum vitlebunt ' : » dedit lormam hominis, et piis
et impiis , servavit foimam Dei mundatis et piis •, ut ju-
cundemur in illo, et hene nobis in aeternum sit cum vultu
ipsius.

'^ri/V%>VVV% «VVV^ A/V\/% %VX^ /VVV^ -Vl/X^ VVT^ 'VVV^ -VVV^ A/VV% ^VVV^ X^VVl x^

ENARRATIO

IIN PSALMUM CXL.

Sermo ad populum.

I. AuDisTis , fratres - , admonitionem et petitionem

nostram ex ore Apostoli , cum ejus modo Epistola legere-
tur. Aitenim, « Orationiinstantes, vigilantesin illa, oran-
» tes siniul et pro nohis , ut Deus aperiat nobis ostium
» verbi ad loquendam mysterium ejus , ut manifestem
» illud, sicut oporlet me loqui^. » Haecverba etiam mea
deputare dignemini. Sunt enim in Seripturis sanctis pro-
funda mysteria ,
quae ad hoc absconduntur, ne vilescant 5

adhoc quaeruntur, ut exerceant^ ad hoc aperiuntur, ut

pascant. Psahnus quem modo cantavimus, in multis sen-
tentiis subobscurus est. Cum, adjuvante Domino ea qutC ,

dicta sunt , erui et exponi coeperint, videbitis hoc vos

audire, quod jam noveratis. Sed ideo multipliciter dicta
sunt, ut varietas locutionis fastidium tolleret veritatis.
II. Quid enimamphus, fratres, vel salubrius audituri
DlBet cognituri estis, quam, <( Dihges Dominum Deum tuum
)> ex toto corde tuo , et ex tota anima tua , et ex tota
" Malth. V, 8. — ^ ViJc D. GuiUon, tom. xsii, pag. 70-74- — ^ Coloss.
IT, 2-4.

23
356 13. AUGUSTJSI EHXSCOPI

» mente tiia^ et diliges proximum tuiim tan([uam te

)) ipsuni? » Sed ne putetis hsec duo proccepta parva esse ,

<{ In his duobus proeceptis tota Lex pendet et Prophetse^))

Quidquid ergo salubriter mente concipitur, vel ore pro-
fertur, vel de qualibet divina pagina exculpitur, non ha-
1|

bet finem nisi charitatem. Hsec autem charitas non qua-

liscumque est. Nam et male viventes irretiuntur sibi

societate perditseconscientise , et dicuntur amarese, nolle

discedere ab invicem, suis collocutionibus conciliari, de-
siderare se absentes, gaudere ad praesentiam suam, Amor
iste tartareus est. Viscum habet, quo dejiciat inprofun-
dum non j
pennas, quibus levat in coelum. Qufe est autem
charitas, ut a c.Teteris, quse appellantur charitates , segre-
getur et distinguatur? Ea quse charitas dicitur vera Ghris-
tianorum, a Paulo definita est, atque ita suis quibusdara
terminis circumscripta , cum sit divinitate infinita, ut
omnino discernatur a cseteris. « Finis enim inquit, prse- ,

)) cepti est charitas -. » Posset huc usque dicere. Nam ahisjj,),

locis ubitanquam scientibus loquebatur, huc usquedixit :
|,(

u Plenitudo, inquit, Legischaritas^. )) Et non dixit qua

lis charitas. Ideo ibi non dixit, quia dixit aUbi. Nonenirr
ubique omnia dici aut possunt , aut debent. Ergo hic.
Pleniludo Legischaritas. Quserebas forte ,
qu;ie cliaritas'

quahs charitas? Audis aHoloco « Finis prsecepti est cha ,

))ritas de corde puro. » Jam videte utrum inter se lairo

nes habeant charitatem dopuro corde. Purumcor in cha

ritate hoc est quando diligis hominem secundum Deum
,

quia el teipsum sic debcs dihgere, ut non erret regula

« Dihges proximum tuum tanc[uam te ipsum*. » Si enir

male te dihgis et inutiliter, ita et proximum diligend

quid ei consulis? Quomodo autem te malc diligis? Quo
' Matth. xxu , 37-40. — ^ I Tim. 1, 5. — ^ Rom. xiii, 10. — 4 Mall!
xiii, 39.
 ,

KNABTlATIO IN PSAl.MUM CXI.. 357

modo innuit Scriptura, qu.ie ncminem palpat, et convincit
([uia non tcdiligis^ imo convincit quia et odisti te. « Qui
» autem, incjuit, diligit ini((uitatem, odit animam suam^ »

Si ergo diligis iniquitatcm, putas quod te ipsum diligas?

Erras. Ita et proximum diligens, ad iniquilatem duces
ct dilectio tua laqueus erit dilecti. <( Charitas ergo depuro
)) corde est, quae est secundum Deum , et conscientia
)) l)ona , el fide non ficta -. )) Ista charitas definita ab Apos-
tolo, habet duo prsecepta, dilectionis Dei, et dilectionis
proxinii. In nullis Scripturis aliud rcc[uiratis, nemo vobis
aliud praecipiat. Quidquid obscurumestin Scriptura, haec
ihi quidquid ibi planum est, haec ibi aperte
occulta est :

est. Si nusquam aperta esset, non te pasceret sinusc[uam :

0( culta non te exerceret. Haec charitas clamat de corde

,

jpuro , de corde talium in his verbis, qualis hic modo orat.

'Et quis iste sit, cito dixerim , Ghristus est.

ni. Audituri autemestis verba quae de Domino nostro

J(su Christo indigne accipiuntur, et putabit parum intel-
iigcms temere me dixisse Christi esse personam in hoc
Psalmo. Quomodo enim potest de Domino nostro Jesu
Christo, de iilo Agno immaculato, de illo in quo solo non
est inventum peccatum ,
qui solus verissime dicere potuit,
« Ecce venit princeps mundi hujus et in me nihil inve- ,

» niet^. » id est nullam cul[^am, nullum reatum c[ui

, :

solus c[uod nonrapuit, exolvebat* ;

qui solus innocentem
sanguinem fudit, Filius Dei unicus carnem acci[iiens,
non c[ua ipse minueretur, sed qua nos augeret : c[uomodo
crgo de ista persona recte accipitur, (( Pone, Domine,
)> custodiam ori meo , et ostium continentia3 circum labia
1) mea , ut non declines cor meum in verba maligna ad
)) excusandas excusationes in peccatis^? )) Manifestissime
' Psal. X, 6. — ' I Tim. i .*). — ^ .loan. xiv, 3o. — 4 Psal. lxvui, 5. —
'
Iil. cxi., .'!, !i.
358 s. atjgustini episcopi

qiiippe iste est sensus , Custodi, Domine os meum janua

quadam et ostio prcTecepti tui, ut in verba maligna non
declinetur cormeum. Quoe verba maligna? Quibus excu-
santur peccata Ne inquit peccata mea malim excusare,
, , ,

quam accusare. Haec verba in ipsum Dominum nostrum

Jesum Cbristum non cadunt. Quae enim ille peccata com-
misit ,
quae confiteri potius quam defendere debuisset ?

Nostra verba ista sunt : certe Cbristus loquitur : si nostra

verba sunt, quomodo Cbristus loquitur? Et ubi est cba-
ritas de qua loquebar ? Nescitis quia ipsa unum nos fecit

in Christo? Cbaritas clamat ad Cbristum de nobis, cba-

ritas clamat de Cbristo pro nobis. Quomodo cbaritas cla-
mat ad Christum de nobis? « Et erit , omnis qui invoca-
)) verit nomen Domini, salvuserit^. » Quomodo charitas
de Christo pro nobis ? « Saule Saule quid me perse- ,
,

))queris-? » Vos, inquit Apostolus estis corpus Cbristi ,

» etmembra^. » Si ergo illecaput, nos corpus , unus

homo loquitur •, sive caput loquatur, sive memljra , unus
Christus loquitur. Et capitis est proprium loqui etiam in
persona membrorum. Ipsam nostram consuetudinem ad-
vertite. Primo quomodo loqui in membris nostris non po-
test nisi caput. Jamvero caput nostrum quomodo loqua-
turin personaomnium membrorum, advertite. In angusto
tibi pedem aliquis calcat Calcas me, dicitcaput. Vulne- :

ravit tibi aliquis manum Vulnerasti me, dicit caput. Ca- :

put tuum nullus teligit , sed loquitur unitas compaginig

corporis tui. Omnium membrorum tuorum personam illa^

quse in capite est, lingua suscepit, ipsapro omnibus verbo

fungitur. Sic ergo audiamus Christum loquentem : sed
unusquisque agnoscat ibi vocem suam, tanquam hoerens
in Christicorpore. Aiiquando enim dicturus est verba, in
quibus nullus nostrum inveniat personam suam , sed ad
' Joel. II, 3i. — » Act. IX, 4- — ^ I Cor. xn, 27.
 enarbatio im psalmum cxl. 859
soliim caput pertineant, tamen separat ex verbis non se
nostris et siiis propriis non ad
ad sua propria tollit, vel a
nostra redit. Deipsoenim etdeEcclesia dictumest,« Erunt
))duo in carne una » Unde et ipse in Evangelio dicit de
*
.

hac ipsa re « Jam igitur non sunt duo, sed una caro^.
, >»

Hnec nova non sunt, a vobis semper audita sunt; sed per
occasiones necesse est commemorentur, primo quia ipsae

Sc ripturpR, quas tractamus , ita sibi suntinnexae, ut multa

in mulLis repetantur : et ulile est. Cura enim mundi spi-
nas habet, et oHocat semina : oportet saepius a Domino
conimemorari, quod cogit mundus oblivisci.

IV. Domine clamavi ad te, exaudi me^, » Hoc omnes

« ,

possumus dicere. Hoc nondico, totus Christus dicit. Sed

magis ex persona corporis dictum est : quia et cum hic
csset,carnem portansoravit, etexpersona corporis oravit
Patrem, et cum oraret globi sanguinis de toto corpore
ejusdestiiiabant. Sic scriptum est in EvangeJio : « Oravit
» Jesus intenta oratione, et sudavit sanguinem'*. » Quid
est, de toto corpore sanguinis etlluxio , nisi de tota Ec-
clesia Martyrum passio? « Domine , clamavi ad te, exaudi
)) me : intende voci deprecationis meae, dum clamavero
)) adte. » Jam finitum negotium clamandi putabas, cum
diceres, « Ciamavi ad te. » Claniasti^, jam noli esse secu-

rus. Si finita est tribulatio , finitus est clamor : si autem

manet tribulatio Ecclesiae et corporis Christi usque in fi-
iium saecuii, non tantum dicat, « Clamavi ad tc exaudi ,

))me sed Intende voci deprecationis mcae, dum clama-

:

» vero ad te. »

V. « Dirigatur oratio mea tanquam incensum in cons-

» pectu tno, elevatio manuum mearum sacrificium vesper-
M tinum^ »Hoc de ipso capite solere inteiligi, omnisChrisr

'
Gen. II, 24. — ' Mattli. xix, 6. — ' Psal. cxl ,
i. — 4 Luc. xxu, 44-
— 5 Psal. CXL, 2.
 ,,,

360 S. AUGUSTINI EPISCOPI

tianus agnoscit. Declinante enim jam die in vesperum
Dominus in cruce animam deposuit reccpturus non ami- ,

sit invitus ^. Sed tamen et ibi nos figurati sumus. Quid

enim illius pependit m ligno nisi quod de nobis accepit? ,

Et unde fieri potest ut aliquando Deus Pater dimittat et

,

deserat unicum Filiura qui utique cum illo unus Deus ,

est.? Et tamen nostram infirmitatem figens in cruce, ubi

vetus homo noster, sicut dicit Apostolus confixus est ,

cruci cum illo^, ex voce ipsius hominis nostri clamavit

« Deus meus, Deus meus utquid me dereliquisti^? m Illud
,

ergo est sacrificium vespertinum ,

passio Domini , crux
Domini, oblatio victimre salutaris, holocaustum acceptum
Deo. lUud sacrificium vespertinum fecit in resurrectione
munus matutinum. Oratio ergo pure directa de corde fi-

deh , tanquam de ara sancta surgit incensum. Nihil est

delectabihus odore Domini : sic oleant omnes qui credunt.
VI. Vetus ergo homo noster, ApostoJiverbasunt, con-
)) fixus est cruci cum illo utevacuaretur, inquit corpus
, ,

)) peccati, ut ultra nonserviamus peccato''.)) Indeetin ipso

Psalmocum dictumesset, «Deusmeus, Deusmeus, utquid
)) dereliquisti me, longeasalutemea statim subjectum : ))

est, « Verba dilectorum meorum. Quorum dilectorum, ))

si caput attendas? Et tamen ejus fuisse vocemin Psalrno,

ipsetestatus est in cruce, ipsaverba dixit, ipsum versum
pronuntiavit. Non est rehctus human.ie conjecturae locus
nullus negandi aditus quaUscumque Christiano. Quod lego
in hoc audio a Domino. In ipso etiam Psalmo
Psalmo ,

agnosco quod in Evangclio lego « Foderunt raanus raeas, ,

))etpedes-, dinumeraverunt omnia ossa mea. Tpsi vero

)) consideraverunt, et conspexerunt me, diviserunt sibi

vestimenta mea, et supervestem meam raiserunt sortem^.))

,
' Matlli. xxvii ,
4G et 5o. — ' Rom. vi, 6. — ' Psal. xxi, 7, cf MatMi.
XVII, 46. — 4 Rom. VI, 6. — 5 psal. xxi, 17-19.
 ?
,,

ewarrAtio in psalmum cxl. 3^61

Haec omnia sicut prredicta , ita facta 5 « Sicut audivimus

» ita et vidimus'. » Ergo si Dominus noster Jesus Cliris-

tus nos figuransin charitatecorporissui, ([uamvis csset ipse

sine pcccato dixit, Verba delictorum mcorum
, dixit ;

autem hoc ex persona corporis sui quis audet in membris :

ejus dicere non se habere peccatum, nisi qui fuerit ausus

se falsne justitise nomine efTerre et Christum falsitatis ,

arguere ? Fatere ergo o membrum quod pro te pro- , ,

nuntiavit caput tuum. Quod ut fateamur, quod ut facia-

mus, nec nos justificemus ante conspectum sohus justi,
qui justificat impium ^ subjecitjam sui corporis vocem , :

« Pone Domine custodiam ori meo et ostiura conti-

, , ,

» nentiae circa labiamea^. » Non dixit claustrum conti-

nentise , sed « Ostium » Ostium et aperitur , et clauditur :

ergo si ostium est, et aperiatur, et claudatur ; aperiatur

ad confessionem peccati, claudatur adexcusationem pec-
cati. Ita enim erit ostium continentiae , non ruinse.
VII. Quid enim nobis prodest hoc ostium continenti.ie
Quid ora ex persona corporis Christus? « Ut nondeclines,
» inquit , cor meum in verba maligna. » Quid est, « Cor
» meum'*? » Cor Ecclesioe mese, cor utique corporis mei.
Verba illa attendite ubi nobisregula figitur,«SauIe, Saule,
» quid me persequeris^? » cum ipsum nemo tetigisset.

Esurivi, et cibastis me •, sitivi , et potum dedistis mihi : »

et caetera. Et illi, « Quando te vidimus esurientem aut

» sitientem? Et ille. Cum uni ex minimis raeis fecistis

» mihi fecistis^. » Haec Christianis inusitata esse non de-

bent, maxime in quibus reguloe fixse sunt et caeterorum
intelligendorum non turbabuntur, aut cito corri-
, et aut
gentur. Sicut ergo ibi dicturi sunt justi, Domine quare ,

dixisti « Esurivi
, et dedistis mihi manducare? Quando
,

Psal. XLYii, 9. — ' Rom. iv, 5. — ^ Psal. cxl ,3. — 4 Ibid. 4- —

^Act. i\, 4- — ^ Matth, XXV, 35-4o.
 ,

362 S. AtJGUSTINI EPISCOPI

» vidimus te esurientem?» Etille responsurusest, « Cum

)) uni ex minimis meis fecistis , mihi fecistis. )) Sic et hic
dicamus Christo intus homine nostro. quia in interiore
ibi per fidem habitare dignatur*. Non enim absens est a

)) nobis et non est cui dicamus cum ipse dicat « Ecce

, , ,

)) ego vobiscum sum uscpie ad consummationem sceculi'-.»

Dicamusergoilli et nos, quoniam vocem ejusin hoc Psalmo
accepimus. Ejus enim vox est, quod nemo negat, « Ele-
)) vatio manuum mearum sacrificium vespertinum. )> Dic
ergo consequenter, « Pone, Domine, custodiam ori nieo,
)) et ostiumcontinentiaecircumlabia mea : utnon declines
)) cor meum in verba maligna
ad excusandas excusa- ,

)) tiones inpeccatis. Quaresic oras Domine? Quae pec-

)>
,

cata tua excusaturus es? Respondet Cum unum ex mem- ,

bris meis sic orat, ego sic oro : sicut ibi respondit, « Cum
)) uni ex minimis meis fecistis , mihi fecistis ^. ))

VII r. Ciim autem non declinatum fuerit cor tuum , o

membrum Christi , cuiii cor tuum non fuerit declinatum
« In verba maligna, ad excusandas excusationes in pec-
)) catis,cum bominibus operantibusiniquitatem etnon ,

combinabis cum electis eorum. Hoc enim sequitur, « Et )>

)) non combinabo cum electis eorum. Qui sunt electi -»

eorum?Qui Qui sunt electi eorum ?

se ipsos justificant.
Qui sibi justi contemnunt caeteros, sicut
videntur , et
Pharisaeus ille in templo dixit , « Deus gratias ago tibi ,

)) quia non sum sicut cseteri homines *. Qui sunt electi )>

eorum?« Hic homo si propheta esset, sciret quae mulier illi

» accessit ad pedes^.» Agnoscitis vocem alterius Pharisaei,
qui Dominum invitaverat quando mulier illa quae erat ,

in civitate peccatrix, venitet accessit ad pedes ejus? llla

impudica quondam frontosa ad fornicationem fronto-
,
,

Eplies. III, 17. — ' Matth. xxviii, 20 — ' Iil. xxv, 4*^ — ^ L"*^*

xvni , II.
I — 5 l.nr
Luc. VII
VII, ^<i
.39.
 enAbrAtio in psalmum cxl. 368
sior ad salutem^ irrupit in domum alienam. Sed ille qui
ihi discumbebat, non erat alienus. Non extranea quem-
libet convivam, sed ancilla Dominum suum secuta est.
Accessit ad pedes ,
quia ejus vestigia sequi cupiebat :

lavit Jacrvmis , tersit capillis. Pcdes Christi qui sunt, nisi

per c|uos peragravit totum mundum? « Quam speciosi

)) pedes eorum ,
qui annuntiant pacem, qui annuntiant
)) bona ^
! Pedes ergo Domini quantisusceperunt, ut sus-
cipiendo justum in nomine justi mercedem justi accipe-
rent? Et susceperunt prophetam in nomine prophetae, ut
niercedem prophet?e acciperent. « Et quicumque po-
» tum dederit inquit, uni ex minimis istis, caHcera
,

» aqufe frigidoe tantum in nomine Discipuh amen dico ,

))vobis, non perdet mercedem suam^. » Quiergo talihu-

manitate pedes Domini suscepit, quid impendit, nisiquae
habebat in domo superfhia? Merito quia capiJh quasi su-
porflui sunt , inde illa pedes Domini detergeJjat. Super-
ihia tua necessaria fiunt tiiii , si inde fueris obsecutus
pedibus Domini. Ergo illa curari voJebat, conscia magni
vulneris. Sed numquid magnum vulnus , et parvus medi-
cus? Pharisoei autera nolebant se tangi ab immundis, vi-
tabant omnem contactum peccatorum etsi quando forte ;

necessitate tangebantur abluebant se. Et prope baptiza-

,

I)ant per omnes horas non tantum se, sed et vasa sua,
lectos suos , calices, paropsides, sicut Dominus in Evan-
gelio commemorat^. Cum ergo ille Pharisaeus nossethanc
mulierem, quneutiquesi adpedesilliu^ Pharisaei accederet,
repelleret eam, ne sanctitas ejus pollueretur 5 habebat
enim eam in corpore, non in corde , et quia non habebat
eam in corde, utique falsam habebat in corpore : quia
ergo ille eara repulsurus esset*, cura hoc Dominus nbn fe-
cit, existimavit eura nescire quGe illa esset, et dixit apud
' Isai. Lii, 7, el Rom. x, i5. — ' Malth. %, 4i, 42- — ^ Id. xxiu, 25.
364 S. AUGUSTINI EPISCOPI
semetipsum , « Hic si esset propheta , sciret quse mulier
» illi accessit ad pedes ^ » Non dixit repulisset eam sed,
: :

« Sciret quae esset : » tanquam esset consequens, ut si

sciret, repelleret. Exillo ergo quodnon eam repulityetiam

nescisse cumpro certo suspicatus est. Dominiis autem sic

habebat oculos in illam mulierem, ut aures haberet in

cor Pharisaei. Itaque audita cogitatione ejus, proposuit
simihtudinem quam nostis. a Duo debitores erant cuidam
» foeneratori, unus ei debebat quingenlos denarios, alter

» quinquaginta : cum non haberent ambo unde redde-

» rent, donavit ambobus. Quseroabste, inquit, quis eum
» plus dilexit? Et ille respondit ,
jam coactus veritate ad-
» versus se ipsum proferre sententiam : Credo, inquit, Do-
» mine,quiaillecuiplusdonavit.Etconversusadmuliereni,
» dixit ad Simonem Yides istam mulierem ? Introivi in do-
:

» mum tuam, osculummihi non dedisti, illa autem non

» interraisit pedes meos osculari aquam mihi ad pedes non :

» dedisti, illa lacrymis suis lavit mihi pedes oleum mihi :

» non dedisti illa unxit unguento. Propter quod dico

,

» tibi, dimittuntur ei peccata multa quoniam dilexit ,

» multum^. » Quare? Quia confessa est quia flevit, quia ,

non declinatum est cor ejus in verba maligna ad excu-

sandas excusationes in peccatis, non combinata est cum
clectis eorum, id est, defendentibus se.

IX. Non enim et huic ipsi mulieri, si declinaretur cor

cjus in verba maligna, deesset defensio peccatorum. An-
non quotidie pares ejus in turpitudine, sed non pares in
confessione, meretrices, adulterse , flagiliosae defendunt
peccata sua? Si latuerint, negant : si autem vel depre-
hensoe atque convict.ie fuerint, vel pu!)liceid egerinl, de-
fendunt. Et quam lacilis defensio earum, quara cita, sed
quam praeceps, quam quotidiana et quam sacrilega? si

' Luc. VII, 39. — ' Ibkl. 36-47-

 ,

ENARaATIO m PSALMUM CXL. 365

Deus hoc nollct , non fhccrcm ! Hoc voluit Dcus , forluna
lioc voluit, hoc voluit fatum. Non dicit, « Ego dixi , Do-
)) minc, miserere mei : )> non quomodo illa peccatrix ad
pedcs niedici venicns, « Sana animam meam, quoniam
)> pcccavi lihi'. )> Et ista^ fratrcs mci, dcfensio quahum
cst? Nonsolum indoctorum, scdetiam doctorum. Scdent,
et computant sidcra intervalla cursus volubilitatcs, , , ,

status, motus intendunt, describunt conjiciunt. Docti,

, ,

magni videntur. Totum hoc doctum et magnum dcfcnsio ,

peccati est. Eris adulter ,

quia sic habes Venerem. Eris
homlcida^ quia sic habcs Martem. Mars ergo homicida
non tu : et Venus adultcra non , tu. Vide nc et pro Marte
et pro Venere tu damneris. Deus enim qui damnaturus
cst , novit quia tu es ,
qui dicis , Non ego, judici scicnti.
Porro ipse mathematicus c[ui tibi fabulas laqucorum tuo-
rum etiam vendit ut non vel gratuitam comparcs mor-
,

tem : (Emis enim mortem a mathematico pretio, qui con-

tempsisti vitam aChristogratis. )ipse ergo mathematicus, si

uxorem suam paulo petulantius viderit conversari aut ,

ahquos alienos improbe attendere aut senestram crebro ,

repetere nonne arripit verberat

•
et dat disciplinam in , ,

domo sua ? Respondeat illiuxor, Sipotes, Venerem csede,

non me. Nonne et ilJe respondebit? Fatua aliud est quod ,

competit rectori, aliud quod profertur emptori. Ergo electi

eorum qui sunt? Electi malorum, electi impiorura, cum
quibus non est combinandum id est cum quibus non , ,

esthabenda societas. Quisunt autem? Arbitrantes sejus-

tos, et contemnentes caeteros quasi peccatores, sicut erant
ilU Pharisaei- ; aut quia ipsa peccata manifeste vel depre-
henduntur vcl publice fmnt defendentes et asserentes
, ,
,

ne alicjuid culpoe eorum tribuatur et ut ipsi nihil mali ;

fecisse judicentur , sed totum Deus, qui vel sic crcavit

Ps.ll. XL, 5. — ' Luc. xviii, 9.
366 S. AUGXJSTINI EPISCOPl

homiiiem , dicunt , vel stellas composuit , vcl res huma-

nas neghgit. Defensiones sunt electorum saeculi. Sed dicat
membrum Chiisti, dicat corpus Ghristi , dicat Christus ex
persona corporis sui , n Non dechnes cor meum in verba
» mahgna , ad excusandas excusationes in peccatis , cum
)) hominibus operantibus iniquitatem , et non combinabo
)) cum electis eorum. •»

X. Nostis fratres ,
quod non est prsetermittendum ,

quasi justos, eminentiores in se tenentes velut primum

gradumjustitise, Electos vocari apud Manichaeos. Qui no-
verunt recognoscant_, qui nesciebant audiant. Electi qui-
dem Dei sunt omnes sancti , et habemus hoc in Scripturis :

Sed usurparunt sibi illud nomen , et quasi famiharius sibi

applicaverunt , ut tanquam proprie jam Electi appellen-
tur'. Qui sunt isti Electi? Quibus si dixeris, Peccasti :^

statim iilam defensionem impiam et pejorem caeteris ma-

gisque sacrilegam proferunt , Non ego peccavi , sed gens
tenebrarum. Quse est ista gens tenebrarum? Quse bellum
gessit cum Deo. Et ipsapeccat, cum tu peccas? Ipsa, in-
quit, quia commixtus sum ilh. Deus enim qui te commis-
cuit, quid timuit? Hoc enim dicunt^ quod ilJa gens te
nebrarum reijellaveritadversus Deum, antequam mundus Ik
fieret^ et ilie cavens ne regna ejus loco adveniente hostilil'"
impetu vastarentur, misithuc membra sua , substantiaralfii

suam hoc , c{uod ipse est-, si aurum aurum si , •, lux, lucera : lui

quidquid iUudest, hoc misit et miscuit visceribus gentislf ,

tenebrarum, dicunt, et fabricavit inde mundum. Et nos

animse, inquiunt, de ipsis membris Dei sumus sed pre- :

mimur hic visceribus gentis tenebrarum et c[uidquid pec- ,

care dicimur, illa gens peccat. Se quidem videnturexcu-

sare a peccato : sed Deum suum non excusant a crimine
timoris , nec ipsam substantiam Dei sui a crimine corrup-
' MaUb. XX, 16.

1
 ,

ENARRATIO IN PSALMUM CXL. 367

tibilitatis.SienimincoiTuptil)ilisDeus,siincommutabilis,si
incontaminabilis, si immaculabilis, si imj)enetrabilis, quid
ei factura eratgens illa? Fecisset illa quem vellet impetum,
quomodo terreretimpenetrabilem, inviolabilem , inconta-
mina biiem, incommutabilem et incorrupti bilem ? Si ergo ta-
lisDeus, crudelis^ quiasine causahuc vosmisit, cui nihil
noceri poterat. Quare vos misit? Ecce gens tenebrarum illi

nocerenon poterat ipseautem vobis graviter nocuit, et ipse

:

magis quam illa hostis vester fuit quanquam et ipsa vo- :

bis nocere potuit. Potuistis premi, potuistis captivarij

potuistis inquinari, potuistis corrumpi : potuit ergo et
ille.Frustum enim quodam modo,et portiuncula naturae
ipsius convincit massam. Quale est illud quod huc misit
tale est et illud qiiod ibi remansit. Hoc ipsi dicunt : ipsi

fatentur quia duae substantiae sunt-, una illa , et una ista.

Libri eorum hoc habent : et si negant , leguntur , et con-

vincunlur.
XI. Quid ergo? Ut inhoc uno exordio nihil ampliusdi-
cam , non dicam pejora , non dicam sceleratiora : in hoc
ipsocxordio quo belluminducunt, videte ([uemadmodum
debeilentur, et ubi pugnatum adversus Deum a gente te-
nebrarum dicunt, ipsi in eorum verborum pugnacapiun-
tur. Non enim est quod dicant, aut quo refugiant. Sed
vis, o nefande faise Electe, defendere peccatum tuum
,
,

ut quando ahquid mali feceris, non tu fecisse videaris :

quaeris in quem peccatum tuum refundas et refundis ia ,

gentem tenebrarum. Sed ad Deum attende, si non in illum

refundis. Si enim posset gens tenebrarum, quam fingitis,
hoc tibi diceret, quid me accusas? Potui aiiquid facere
Deo tuo, annon potui? Si potui, fortior illo non sum : si

potui ,
quare me timuit? si non timuit ,
quare huc te mi-
sit, ut tanta hic patiaris, cum sis membrum ipsius, cum
sis substantia ipsius? si non timuit, invidit : si hoc timore
 )

368 S. AUGUSTINl EPISCOPI

non fecit, crudelitate fecit. Quam ergo iniquus est, cui
nihil noceri poterat, et fecit utmembris suis hic ita no-
ceretur ? An poterat noceri? Ergo incorruptibilis non est.
Cum vis ergo te defendere de peccato tuo, laudare non
potes Deum. In laude Dei non capereris nisi in tua jac- ,

tareris. Transi ad vituperationem tuam, et laudabis Deum.

Redi ad verba Psalmorum quos execramini, dic « Ego ,

)) dixi, Domine, miserere mei, sana animam meam, quo-

)> niam peccavi tibi. Ego dixi Egopeccavi, non for-

)) :

tuna, non fatum non gens tenebrarum. Si ergo tu pec-

,

casti, jam vide quemadmodum pateat laus Dei, in qua

angustabaris , cum te velies defendere. MeJius in peccatis
tuis angustaris, et in iUiuslaude dilataris. Jam ergo con-
fesso peccato tuo, vide quemadmodum laudetur Deus :

quia et justus est , cum te punit perseverantem •, et mise-

ricors , cum liberatconfitentem. « Non ergo, inquit, de-
» chnes cor meum in verba maligna , ad excusandas ex-
» cusationes in peccatis : )) ut dicam quia gens tenebrarum
fecit, quod ego feci.

XII. « Gum hominibusoperantibusiniquitatem. ))Quain

iniquitatem? Dicamus ahquam eorum iniquitatem nefan-
dam. Audite iniquitatem nefariam Manichseorum publi-
cam, quam confitentur. Expedire dicunt homini foenera-
torem esse, quam agricolam. Quaeris causam et reddunt ,

rationem. Yide si ratioilla non domentia nominanda est.

Qui enim in usuram inquiunt, datpecuiiiam non laedit^
, ,

crucem lurainis ( multi non intelligunt, sed exponam

: :

qui autem, inquiunt, agricoJa est muJtum Isedit crucem. ,

luminis. Quaeris quam crucem luminis? Membra, inquiunt,

ilia Dei ,
quse capta sunt in ilJo proelio , mixta sunt uni-
verso mundo, et sunt in arboribus, in herbis, in pomis,
in fructibus. Dei membra vexat, qui terram sulco discin-
dit 5 Dei membra vexat^ qui herbam de terra velJit : Dei
 enarratio m psalmum cxl. 369
membra vexat, qui pomum carpit de arbore. Hcec ne fa-
ciat in agro falsa homicidia, facit iii foenore vera homici-
dia. Panem mendicanti non porrigit. Yidete si potcst esse
major iniquitas Panem mendicanti non por-
ista justitia.

irigit quaeris, quare? Ne vitam quse est in pane, quam

:

:
dicunt raembrum Dei substantiam divinam mendicus, ,

ille accipiat, etliget eam in carne. Quid ergo vos? quid,

quare manducatis? Carnem non habetis? Sed nos in- ,

quiunt , quia fide IManichaei illuminati sumus orationibus ,

j
et Psalmis nostris ,
qui electi sumus ,
purgamus inde vi-
tam quae estin illo pane, et mittimus iilam ad thesauros
coelorum. Tales sunt electi , ut non sint salvandi a Deo,
sed salvatores Dei. Et ipse est Ghrjstus, dicunt, crucifixus
in totomundo. Ego in Evangelio Salvatorem acceperam
Christum, vosautem estis inhbris vestrissalvatoresChristi.
Estis plane Wasphematores Christi, etideo a Christo non
isalvandi. Ergo bucceUa ne detur mendico, et ploret in buc-
icella membrum Dei, mendicus fame moriturusest?Falsa

misericordia in buccellam , facit verum homicidium in

hominem. Sed qui sunt isti electi eorum? « Non dechnes
)) cor meum in verba mahgna , et non comljinabo cum
)) electis eorum. »

XIU. « Emendabitme justus in misericordia , et arguet

» me* . )) Videte peccatorem. confessorem. Emendari se vult
misericorditer, potius quam laudari fallaciter. «Emendabit
)) me justus in misericordia : » si justus est , si misericors
est, quando me videt peccantem. Hoc utique quaedam
•
imembra Christi dicunt, de quibusdam memlDris Christi
idicunt, in uno corpore dicunt. Dignatur loqui Dominus
, cx persona emendatoris , nec respuit personam emen-
dati vel emendandi. Omnia enim membra in ilJo el ipse ,

>
Psal.cxL, 5.

GSix. 24
370 S. AUGUSTIJNI EPISCOPl

dicit, « Emendabit me justus. » Quis justus te emen-

dalurus est? Gaput emendat omnia membra. « Emen-
)) dabit me justus in misericordia , et arguetme. )) Arguet
sed in misericordia : arguet , sed non odit : et eo magis
arguet, quia non odit. Et iste quare inde gratias agit?
Quia , « amabitte^ Emendabit me
Corripe sapientem , et
)) justus : » potiusemen-
quia persequitur ? Absit. Hicest
dandus, si odio emendat. Quare ergo emendat? « In mi-
))sericordia. Et arguet me. In quo? In misericordia. ))

« Oleum autem peccatoris non impinguabit caput meum. )>

Quid est, « Oleum peccatoris non impinguabit caput

)) meum? ))Non crescetcaput meumde adidatione. Falsa
laus aduiatio est : falsa laus adulatoris, hoc est, oleum
peccatoris. Proptereaethomines , cum falsalaude aliquem
irriserint, hoc etiam de illodicunt, Unxi illi caput. Amate
ergo argui a justo in misericordia , nolite ergo amare
laudari a peccatore cum irrisione. Habetote oleum vobis-
cum, et non quaeretis oleum peccatoris. Sapientes enim

illae virgines secum portabant oleum sapientes virgines :

secum oleum portabant^, id est, conscientia illarum illis

testimonium perhibebat. Oleum gloria est , fulget , nitet
in superficie. Sed bona debet essegloria , et vera gloria,

ut ibi sitintus in vasis suis. Audi quid est in vasis « Pio- :

» bet autem se homo, et lunc in semetipso habebit glo-

)> et non in
riara ,
altero '^. )) Quid est in vasis suis? Audi
ipsum Apostolum : « Nam gloria nostra haec est , testi-

)) monium conscientiae nostrae^. »

XV. Postremo quia in corpore Ghristi est, etadhuc por-
tas mortalitatem quamdam tu tibi esto justus, et in : (

esto justus. Peccalor es, vindica in te ^ redi ad cons-

cientiam tuam , exige de te poenas, crucia te ipsum. Ita
enim offers sacrificium Deo. « Quia si voluisses sacrifi-

• Prov. IX, 8. — ' MaUh. xxv, 4- — ' Gal. vi, 4- — '^ 2 Cor. i, 12.

I
 »

ENARKATIO IN PSALMTJM CXL. 371

)) cium , dedissem utirpe, ait peccator , holocaiistis non
)) delectaberis ^ » Quid ergo? Nullum accipit sacriflcium?
« Sacrificium Deo spiritus contribulatus cor contritum ,

))ethumiliatum Deus non spernit*. Humilia cor tuum, )>

contere cor tuum crucia cor tuum-, ettuteipsum emen-

,

dabis in misericordia.Non enim odisti te cum saevis in ,

te. emendante justus, quamvis sis adhuc in

Eris in parte
emendanda peccator. Ex qua parte enim tibi displices,
injustus es ex qua tibi dispHcetin te quod injustum est,
:

jiistus es quam justus es? Hoc in te tibi dis-

: Vis videre
plicet quod et Deo jam conjunxisti te vohintati Dei et
: ,

in te ipso non quod ille fecit sed quod iile odit odisti. ,

Ex eo quod odisti in te c[uod fecisti quod odit et ille qui ,

hoc non fecit coepisli in te esse severus erit ille miseri-

, ,

cors parcet, quia tu non pepercisti. Ergo ex quo con-

:

junctus es ocuhs ejus, et condeJectaris legi ejus, et hoc

in te arguis quod lex ejus arguit, et hoc in te tibi displi-
cet quod et oculis Dei displicet, vide quam justus es : ex
quo aulem lapsus, fecisti ea quae disphcent Deo, et fragi-
htate quadam infirmitatis humanse prolaberis in rlla , et
adhuc portas infirmitatem carnis , et gemis cujusdam
reluctationis conscientia , ex hac parte iniquus et pecca-
tor es.
XV. Quomodo in([uies, ex quadam parte justus ex
, ,

quadam parte peccator ? quid est quod dicis ? Laboramus,

videmur loqui contraria nisi nobis subveniat apostohca ,

auctoritas. Audiillud ab Apostolo, ne me rnalus intellec-

tor accuses « Condelector enim
: inquit, legi Dei secun- ,

» dum interiorem hominem ^. » Ecce justus. Annon est

justus ,
qui condelectatut legi Dei? Unde ergo peccator?
« Video aham legem in membris meisrepugnantem legi
» mentis meae, et captivum me ducentem in lege peccati.
' Psal. t, i8. — » Ibid. 19, — 3 Rom. vn, 22.
2i..
 ,

372 S. AUGUSTINI EPISCOPI

Adhuc belliim adversus me gero , nondum sum totus ins-

tauratus ad imaginem fabricatoris mei, coepi resculpi, et
ex ea parte qua reformor, displicet mihi quod deforme
est.Ergoquandiuitasum, quidspero?« Infehx ego homo,
» quis me hberabit de corpore mortis hujus? Gratia Dei
» per Jesum Christum Dominum nostrum^ » GratiaDei
quae ccepit jam resculpere, gratia Dei quae infundit suavi-
tatem, ut jam per interiorem hominem condelecteris legi
Dei : inde caetera sanabuntur , unde et ista sanata sunt.
Geme adhuc vulneratus , castiga te, disphce tibi.
XVI. « Nonsicpugno, inquit ,
quasi aerem caedens 5

» sed castigo corpus meum et in servitutera redigo , ne

» forte ahis praedicans ipse reprobus inveniar '^.
» Num-
quid qui castigat corpus, odit corpus? Si quis castigat
servum, oditservumPSi quis verberatfihum, oditfdium?
Et ut ahquid conjunctius eloqiiamur caro tua tanquam ,

conjux tua Hoc ipse Apostolus dicit, « Nemo unquam

est.

» carnem suam odio habuit, sed nutrit et fovet eam^,

» sicut et Christus Ecclesiam ^. » Certe caro tanquam con-

jux est, et nemo carnem suam odio habet. Tamen quid

alio loco? « Caro concupiscit adversus spiritum, et spiritus
» adversus carnem*? » Concupiscit adversuste, tanquam
conjux tua ama et castiga, donec fiat in una reforma-
:

tione una concordia. Quando istud erit ? Quonam modo

clamas , « Infehx ego homo quis me hberabit de
,
corpore
» mortis hujus ''? » Numquid separabitur a te hoc corpus,
et tunc securus eris? Et quid est , « In nobismetipsis in-
» gemiscimus adoptionem expectantes, redemptionem,
,

» corporis nostri^? » Reparatur ergo a mortahtate ad

immortahtatem , et jam non resistit, quia non cst morta-
htas (JU9C rcsistat. Propterea castiga corpus tuum 5 raodo,
' Rom. vn, 22-u5, — '1 Cor. ix, 26. — 3 Eiilics, v, 29. — 4 Gal. v, 17.
— ^ 5 Roui. vu, 24- — ^ Id, vui, 23.
 ENAnnA.TTO IN PSALATUM CXI,. 373
doma ,
quocl postea rccipias 5 motlo deficiat, iit tunc sufU-
ciat. Nam in hac vita reparari non potest quandiu mor-
,

tale geritur. Non te deponat , non le abrumpat porta :

,

erudi , castiga : reparabitur in fme. « Et quia nemo un-

» quam carnem suam odio habuit » resurgetet caro. Sed ,

quomodo ? Etiam tunc luctaturus sum ? « Oportet inquit, ^ ,

» corruptibile hoc induere incorruptioncm , et mortale

» hoc induere immortahtatem *. »
XVII. Ergo cum dicitur, « Emendabit me , et arguct
» me : » sive sit frater, sivesit proximus, sive sit vicinus,
sive tu ipse, in misericordia debes argui, et emendari.
« Oleum autem peccatoris non impinguet caput meum. »

Sed quid facio, dicis mihi? Patior adulatores non cessant ,

perstrepere, laudant inmequse nolo_, quoe ego parvipendo

laudant inme, quod ego charum habeo reprehendunt in
me , adulatores, fallaces, Magnus vir ille deceptores. ,

verbi gratia, Gaius Seius (12) magnus doctus, sapiens , ,

5

sed quare Christianus? Nam magna doctrina, et magn.ie

litterae, et magna sapientia. Si magna sapientia, approba

quod Christianus est. Si magna doctrina docte elegit. ,

Postremo quod tu vituperas, hoc ei placet quem laudas.

Scd quid? Laudatio illa non indulcat oleum peccatoris ,

est. Sed non cessat dicere. Non indc impinguet caput tuum,

id est, noli gaudere ad talia, id est, noli annuere, noh con-

sentire noh inde gratulari
, etsi ille attulit oleura adula-
:

tionis §ed caput tuum integrum mansit non inflatum

, ,

est, non tumuit. Si enim inflatum fuerit et tumuerit,

facit pondus et prsecipitat te. « Oleum autem peccatoris

non impinguet caputmeum. »

XVIII. « Quoniam adhuc et oratio mea in beneplacitis
» eorum. » Expecta, modo me vituperant , ait Christus.
lii primis temporibus Christianorum undique reprehen-
' Eplics. V, "ig. — ' I Cor. xv, 53
 ,
,
:

374 s. ArGUSTiNi episcopi

debanturChristiani. « Adhuc » expecta: « Et oratio mea
» iii beneplacitis eorum » erit. Veniet tempus , cjuando
superent hominum millia tundenlium sibi pectus et di-
centium , « Dimitte nobis debita nostra , sicut et nos di-
» mittimus debitoribus nostris^ » Jam quot remanserunt
qui sibi erubescunt pectus tundere? Ergo reprehendant
toleremus. Heprehendant, oderint, accusent, detrahant
« Adhuc et oratio mea in beneplacitis eorum : » veniet
tempus ,
quando oratio mea placebit ilhs. Erigent se enim
([uasi justi viribus suis, vincentur in lucta •,
quia superbe
se erexerunt , ehdentur , trahentur a peccatis , videl^unt
§e iniquos , implebuntur quse dicta sunt per Prophetas
incipiet limeri judicium, convertet se animae acies ad
conscientiam peccatorum , et placebit illa oratio , « Di-

» mitte nobis debita nostra, sicutet nos dimittimus debi-

» toribus nostris. » O verbosa defensio iniquitatis ! Certe
jam hoc popuh dicunt et populum pectora tundentium,

tonitruus non quiescit. Recte nubestonant, in quibus jam

habitat Deus. Ubi est illa verbositas , ubiestillajactantia,
Justus sum , nihil mali feci? Certe cum in Scripturis
sanctis fueris contemplatus normam justitiae ,
quantum-
cumque profeceris, invenies te peccatorem. Profecisti
jam unum Deum cohs, optime; non fornicaris ab eo ad
idola, ad mathematicos^ ad sortilegos, ad haruspices ad ,

augures, ad maleficos enim fornicatio est a Domino

5 ista

Deo : jam es in ahquo numero membrorum Christi. Jam

incipe videre etiam illa peccata societatis humanae. Non
occidis quemquam
non adulteras cujusquam uxorem
,

non uxori tuae, eundo ad alleram, injuriam facis non ulla ,

pessimacorruptela tecontaminas, abstinuisti manus a furto,

linguam a perjurio, cor a concupiscenda re proximi tui : jam,
justus es, Attende caetera, noli jam superbire. Nihil-ne pec-,
• Matth. VI, 12.
 ,

ENARRATIO IN PSALMXJM CXL. 376

casinlingna?non prolaberis in verbum durum? Sed quid
magnum dicis? Quid magnum?<( Qui dixerit fratri suo, Fa-
» tue, reus erit gehennae ignis^»Gontremiscit jam tota illa

superbia. Eccejam non valde facit unde Deus videatur im-

pietate aliqua blasphemari; non irruit in aliquem Iseden-
dum,nonfacit altcri quod pati non vult quid de lingua? :

quis iJlam domat? Sed eccejamet ipsam frenasti ^quanquam

quistantusuthocomni modo perficiat? Sedeccejametip-
sam frenasti quid facis de cogitationibus tuis?quid facis de
:

tumultu et caterva rebellantium desideriorum? non eis

das membra? Itacredo, et video: sed tamen cogitationes
aliquando inchnant et auferunt te, plerumque in oratione
genibus fixis. Corpus prosternis , collum curvas, confite-
ris peccata, Deum adoras : video corpusubi jaceat, quaero
u!)i volitet animus. Yideo membra jacentia : videamus si

stat conscientia videamus si fixa est in eum quem ado-

,

rat ; si non cogitationibus plerumque, tanquam aestu maris

Modo
abripitur, et tempestate tollitur in aliud atque aliud.
simecum loquereris, et subito averteres te ad servum tuum
et dimitteres me non dico a quo aliquid petebas, sed
,

cum quo ex sequo loquebaris^ no.n mihi injuriam factam

deputarem ? Ecce quid facis quotidie Deo. Qualem modo
dixi fratres? Jam eum qui solum Deum colit qui Chris-
,
,

tum confitetur, quiPatrejnet Filium etSpiritumsanctum

unum Deum novit, qui non post eum fornicatur, qui non
adorat daemones ,
qui auxilia sibi a diabolo non requirit,
qui ten6t Ecclesiam catholicam ^ de cujus fraude nemo
conqueritur, de cujus pressura non gemit vicinus infir-
mus, qui uxorem alienam non tentat ,
qui contentus est
sua , aut qui nec ipsa sua , sed quomodo licet et quomodo
permittit apostolica disciplina , ubi consensus est ambo-
• Matth. V, 22.
 ,

376 S. AUGTJSTINI EPISCOl'1

rum , aiit iil)i nondnm diicta cst^ Qui jam talis cst , dc-
prclienditrir tamen in islis qure dixi.

XIX. Venit ergo tempus quod dictum est « Adliuc et ,

» oratio mca in beneplacitis eorum_, » sive quam docuit

sive c[uam interpellat pro nobis. \n istis ergo quotidianis
peccatis omnibus quae spes est, nisihumib corde dicamus in
oratione Dominica, quse jam in beneplacitis nostris est, non

defendentium peccata nostra, sed confitentium^ « Dimitte

» nobis debita nostra , sicut et nos dimittimus debitoribus
» nostris- : « et advocatum habeamus apud Patrem Je-
sum Christum justum ut ipse sit propitiatio pro peccatis ,

nostris ^ ? Modo loquantur superbi vincuntur numero ,

,

vincuntur popuhs , tota terra a soHs ortu usque ad occa-

sum laudante nomen Domini. Quid faciunt pauci ahter
disputantes.^ Judices sunt impiorum. Sed quid ad te? Vide
quid sequitur : « Absorpti sunt juxta petram judices eo-
» rum*. )) Quid est, « Absorptisuntjuxta petram? » Pe-
Ira autem erat Christus^. « Absorpti sunt juxta petram.
» Juxta , )) id est , comparati judices , magni potentes, ,

docti : ipsi dicuntur « Judices eorum, )) tanquam judican-

tes de moribus, et sententiam proferentes. Dixit hoc
Aristoteles. Adjunge illum petrae , ct absorptus est. Quis
est Aristoteles? Audiat, Dixit Christus 5 et apud inferos
contremiscit. Dixit hoc Pythagoras, dixithoc Plato. Ad-
junge compara auctoritatem illorum auctori-
illos petrae ,

tati evangelicse compara inflatos Crucifixo. Dicamus eis,

,

Vos litteras vestras conscripsistis in cordibus superborum,

ille crucem suam fixit in cordibus regum. Postremo mor-

tuus est, et resurrexit : mortui estis, et nolo quserere

quemadmodum resurgatis. Ergo , « Absorpti sunt juxta
» petrani istam judiceseorum. )> Tandiu videntur aliquid
' I Cor. vu, 5. — » Matth. vi, 17.. — 3 i Joan. u, i. — 4 Psal. cxl, 6.
— 5 I Cov. X, 4.
 ,

ENARRATIO IN PSALMtJM CXL. 377

dicerc, donoc comparcntur petrae. Propterea si invcntns
fucrit aliquis corum hoc dixisse quod dixit et Ciiristus
, ;

gratulamur ilJinon sequimur illum. Sed prior fuit illc

,

quam Christus. Si quis vcra loquitur ,

prior est quam ipsa
vcritas ? homo attende Christum , non quando ad te ve-
ncrit , sed cpiando te feccrit. Potest et aegrotus diccre, Sed
prius cgo cccidi in lectum ,
quam medicus ad me venis-
set. Utique ideo ille postcrior vcnit, quia tu prius cecidisti.
XX. Videte itaquetextum Psalmi, «Adhuc et oratio mca
» in beneplacitis eorum.
Sed erunt multi qui contradi-
»

cant. « Absorpti sunt juxta petram judiccs corum. » Quid

ergo erit? « Audient verba mca, quoniam praevaluerunt. »

Praevaluerunt verba mea verbis eorum. Dicta sunt ab eis

quaedam diserte, sed a me vera. Ahud cst laudare loqua-
cem, ahud laudare veraccm. « Audientverba mea quo- ,

» niam praevaluerunt. » Unde praevalucrunt? Quis eorum

comprchensus est in sacrificio, cum his legibus ista prohi-
berentur, etnon negavit? Quis eorum comprehensus est
adorare idolum et non clamavit Non feci et timuit ne
, , ,

convinceretur? Talcs ministros diabolushabebat. Unde au-

tem praevaluerunt verba Domini? Ecce ego mittovos si- «

» cut agnos in medio luporum. Nohte timere eos qui oc-

» cidunt corpus animam autcm non possunt occidere 5
,

» sed eum timcte, qui ct corpus et animam potcst mittere

» gehennan ignis^» Dedit timorem, subjccit spem
in
tnflammavit charitatem. NoHte, inquit, timere mortem.
Mortem timetis? Prior morior. Ne vcl capillus vester pc-
i'eat, formidatis? Prior integer in carne resurgo. Merito
nidistis verba ejus, quoniam praevaluerunt. Dicebant et
Dccidebantur, cadebant et stabant. Et quid est factum de
ot mortibus Martyrum, nisi ut ipsa verba proevalcrent
ttanquam irrigata terra sanguine testiumChristi;, pulki-
' Matlh. X, 16 et 28.
378 s. AUGrsTiNi episcopi
laret ubique seges Ecclesise? « Audient inquit, verba mea,
,

» quoniam prnevaluerunt. » Unde praevaluerunt ? Jam di-

ximus, cum praedicantur a non timentibus. Quid non ti-
mentibus? nec exilia nec damna , nec mortem nec cru-
, ,

cem. Non enim nec mortem solam sed nec crucem qua ; ,

morte nihil videbatur execrabilius. Ipsam Dominus susce-

pit ne Discipuli ejus mortem quidem non timerent
, sed ,

nec genus mortis horrescerent. Ergo a non timentibus cum

dicuntur haec praevaluerunt.
XXI. Quid ergo mortes illse omnium Martyrum, quid
fecerunt? Audi : « Sicut crassitudo terrae disrupta est su-
» per terram_, dissipata sunt juxta infernum ossa nostra',)^
Juxta infernum dissipata sunt ossa Martyrum , id est , cor-^

pora testium Ghristi. Occisi sunt enim Martyres, et quasi

praevaluerunt qui occiderunt. Prsevaluerunt illi perse-
quendo,ut praevalerent verba Ghristipraedicando. Et quid
factum est de mortibus sanctorum ? « Sicut crassitudo
» terroe disrupta est super terram, dissipata sunt juxta in-
» fernum ossa nostra. » Quid est, « crassitudo terraedis-

» rupta est super terram? » Novimus crassitudinem

terrae, contemptibilia quaequeesse. Quse sunt quasi con-
temptibilia hominibus, foecundant terram. Nam dictum est
et in quodam Psalmo jacuisse mortes sanctorum 5 et non
fuit qui sepeliret. Sed illse omnes mortes factre sunt cras-
situdo terrae-. Quomodo accipit terra quamdam pingue-
dinem de rebus contemptibilibus et abjectis, sic ex eo quod
contempsit hic mundus , accepit crassitudinem terra , ut 1
inde seges Ecclesiae feracius puUularet. Jam nostis , fra-
tres, quia contemptibilia terraehujus, de quibus pinguescit
terra , nec appeJlare volo, nec dicere decet : tafis est quae-
dam sagina terrae , et quoedam pinguedo; et contemptibile
est hominibus , et quasi sordidum est , et abjicitur. Sed
» Psal. cxL, 7. — 2 Id. Lxxvni, 3.
r
 »

ENARRATIO IN PSALMUM cxl. 379

quid fecithic, ut jam et ipsius verbis utar ? De terra erexit
inopem, et de stercore exaltavit pauperem^ ut coliocaret 5

eum cum principibus , cum principibus populi sui. Pros-

tratus enim est in terra, tanquam pinguedo terrse , dis-
ruptusest supcr terram : sicjacuit ilJe Lazarus ulcerosus,
sed tamen al) Angelis sublatus est in sinum Abrahae*.
« Pretiosa est in conspectu Domini mors sanctorum ejus^,
Sicut contemptibihs est sseculo , ita pretiosa est agricoloe.

Novit enim ibi utihtatem et uberem succum , et novitquid

affectet, quid eligat, undc seges fertihs surgat : sed con-
temnit eam iste raundus*. Nescitis quia contempubiha
mundi elegit Deus, et ea quse non sunt tanquam quse sunt,
ut ea quse sunt evacuentur? De stercore erectus Petrus, et
Paulusj et cum occiderentur contemnabantur modo jam, :

saginata inde terra , exurgente segete Ecclesise , ecce

quod est nobile et pra?cipuum in mundo, et Imperator
venit Romam quo festinat? Ad temphim
,
Imperatoris, an
ad memoriam Piscatoris ? « Sicut enim crassitudo terrse
» disrupta est super terram , dissipata sunt juxtainfernum
» ossa nostra. »

XXII. «Quoniam ad te, Domine, oculi mci, inte spe-

» ravi, ne auferas animam meam^. » Cruciati sunt enim
in persecutionibus , et multi defecerunt. Et quia de cap-
tivitate persecutionis dixit, « Sicut crassitudo terrse dis-
» rupta est super terram, dissipata sunt juxta infernum
» ossa nostra : » occurrit multos defecisse et multos peri-
chtatos esse, et tanquam in mediis tribulationibus per-
secutionum emissa vox precantis , « Quoniam ad te,
est
» Domine, ocuh mei. » Non curo quid minentur qui cir-

cumslant « Ad te Domine, ocuh mei. » Plus figo oculum

: ,

meum in promissis tuis quamin minis eorum. Novi quid ,

' Psal. cxi, 7. — 2 Luc. XVI, 20-22. — ^ Psal. cxv, i5. —4 i Cor, i, 28.
— 5 Psal. cxL, 8.
 ,

380 S. AUGXJSTINl EPISCOPI

pro me passus sis, quid mihi promiseris. « Ad te, Domine,

» oculi mei, in te speravi, ne auferas animam meam. »

« Custodi me a muscipula
XXIII. quam statuerunt ,

» mihi^))Ouae erat muscipula? Si consentis, parco. In

muscipula posita est esca vitae hujus si amat avis hanc :

escam cadit in muscipuhim

, si autem avis talis est ut : ,

dicat « Et diem hominis non concupivi tu scis -^

, oculi , )>

ejus non recedenta Deo, et ipse evellet de laqueo pedes

ejus^. « Custodi me amuscipula, quam statuerunt mihi
» et ab scandalis eorum qui operantur iniquitatem. » Duas

res dixit , ambas inter se distinguendas : muscipulam sta-

tuisse persecutores dixit, scandala vero ab eis qui consen-
serunt et apostataverunt : et ex utriusque vult se custo-
diri.Hinc sseviunt minantes, hinc labuntur consentientes:
timeo ne tahs sit iste, quera timeam; ne talis sit iste,
quem imiter. Haec tibi facio , si non consenseris : « Custodi
» me a muscipula, quam statuerunt mihi. » Ecce frater
tuus jam consensit : « Et ab scandalis eorum qui operan-
n
» tur iniquitatem. »
XXIV. « Cadent in retia ejus peccatores''. » Quid est
ergo , fratres , « Cadent in retia ejus peccatores?» Sed
non omnes peccatores quidam peccatores qui usque eo
•, :

sunt peccatores, ut ament vitam istam ut praeponant

sic ,

|S
illam vitae ceternae cadent in muscipulam ejus. Sed quid
,

dicis? Putas isti tales cadunt in retia ejus? Sed quid de

discipulis tuis o Christe? Ecce cum ferveret persecutio
, ,

quando dimiserunt te omnes solum et ierunt unusquis- ,

i
que in sua (Prsedixisti hoc
: quia prsevidisti. Non enim ,

quia tu praenuntiasti , tu fecisti , aut tu in c[uoquam te ne-

gasti.) Sed ecce illi qui tibi coha3rebant,in tua tentatione
et persecutione, qua teinimicirequirebantcrucifigcndum,
defecerunt. Et unus ille audax, qui tibi promiserat, quia

' Psal. cxL ,9. — » Jereni. xvu, iG. — 3 psai. xxiv, i5. — 4ld. cxl, 10.
 ewAruaxxo in psalmum cxl. 381
lecum esset usque ad raoi tcm , audivit quidem a medico
quid in se ageretur segrotus. Febriens enim sanum se
dixerat venam ilJc tangebat. Ycntum est ad ten-
, cordis
tationem ventum est ad probationem
, ventum est ad ,

accusationcm et jam ipse interrogatus non ab ali(|ua

5 ,

ipagna potestate , sed ab infimo mancipio , et hoc foemina,

ab ancilla intcrrogatus succubuit. Negavit ter. Semel nc-
gato cum memoraretur negavit iterum bis negato, cum
, :

memoraretur negavit tertio. Hoc prsedixerat Dominus

, :

non prseceperat, non coegerat. Aut si propterea putatur Pe-

trus recte fecisse ,
quia hoc prsedixerat Dominus : recte
fccit et Judas qui tradidit eum ,
quia et hoc praedixerat
Dominus. Absit , fratres mei. Haec vox illorum electorum
est ,
qui etiam peccata sua defendunt potius ,
quam faten-
Lur. Petrum ipsum potius attendamus. Si nihil peccavit,
quare flevit? Non interrogemus de Petro , nisi lacrymas
Pctri : fidehores testes de illo non invenimus. « Flevit
)) amare inquit ^ , » Nondum idoneus erat passioni : « Se-
)) queris me postea -,» iUi dictum erat. Adhuc futurus erat
firmus , confirmatus Domini resurrectione.
XXV. Ergonondum erat tempus,ut dispergerentur illa
ossa juxta infernum. Nam videte quam multi defecerunt
usque ad ipsos primos haerentes ori ejus : etiam ipsi defe-
cerunt. Quare hoc? « Singularis ego sum, donec tran-
» seam. » Hoc enim sequitur in Psalmo. Supra dixerat,

« Custodi me, Domine, a muscipula, quam statuerunt

))mihi, et ab scandahs qui operantur iniquitatem. » A

muscipula et ab scandahs et a terrentibus et a lapsis.
, ; ,

Sed quia in ejus passione etiam illiprimi, quifuturi erant

jduces Ecclesiae et column?e terrse, defecerunt, nondum
facLum erat quod ait in alio Psalmo, Ego confirmavi
«

» columnas ejus^. » Quid ait? « Singularis ego sum donec ,

Matth. XXVI, 31-70. — ' Joan. xiii, 3. — 3 psai, lxxiv, 4-

 ,

382 S. AUGUSTINI EPISCOPI

)) transeam. » Haec vox ex persona capitis, « Singularis

)) ego sum, donec transeam. » Quid est? « singularis? »

In passione tu solus pateris , tu solus occideris ab inimicis.
« Singularis ego sum , donec transeam. » Quid
est, « Do-
y» nec transeam! » Evangelista dicit, « Cum
autem ve-
nisset hora,ut Jesus transiret dehoc mundo ad Patrem^ »
Quid est ergo, « Donec transeam, » niside hoc mundo ad
Patrem? Tunc enim confirmavi columnas ejus, idest,
coluranas terrae quando in raea resurrectione plane didi-
,

cerunt mortem non esse timendam. « Donec ergo tran-

» seam, singularis sum : » cura transiero, mulliplicabor'
multi me imitabuntur, multi patientur pro nomine meo.
Unus ego sum donec transeam multi in me unus erunt ,

dum sum, donec transeam. »

transiero. « Singularis ego
Audite etiam mysteriura verbi ejus. Secundura graecanl
locuiionem Pascha videtur passionem significare , Traoysiv

enim pati dicitur : secundum hebraeam autem linguam

sicut interpretati sunt qui noverunt, Pascha Transitus in-
terpretatur. Nam et si interrogetis bene Graecos , negant
graecum esse Pascha. Sonat ibi quidera lioiaytvi, id est, pati
sed non solet sic deflecti. Passio enira 7:aOo? grgece dicitur

non Pascha. Ergo Pascha , sicut dicunt qui noverunt, et

qui nobis quod legeremus interpretati sunt , transitus in-
terpretatur. Ideo ventura passione Domini , tanquam ipso
verbo loqueretur Evangehsta, «Gum venisset, inquit, hora
» ut transiret Jesus de hoc mundo ad Patrera. » Pascha hic
ergo sonuit inhocversu, « Singularis ego sum, donec
» transeam. » Post Pascha jam non ero singularis ,
post
transitura non ero singularis. Multi imitabuntur , multi
consequentur. Et si postea sequentur, quid erit? « Sin-
» gularis ego sum , donec transeam. » Quid estquod
Dominus ait in hoc Psahno, « Singularis ego sum,
> Joan. xiu, I .
 ENARRATIO IN PSALMUM CXL. 383
)) (lonec transeam? » quid cst quod cxposuimus ? Si in

tcJJeximus , attende ipsius vcrl3a in Evangelio: «Amen,

)) amen dico vojjis , incjuit, nisi granum Irumenti cadens
» interram mortuum iucrit ipsum soium manet; si au- ,

» tem mortuum fuerit multum fructum aflert. » Hoc ibi ,

ait , ubi etiam dixit, « Cum exaitatus fuero a terra , om-

» nia traham ad me ipsum^ Nisi granum frumenti, inquit,
» cadens in terram mortuum fucrit, ipsum soium manet^
)j si autem mortuum fuerit, muitum fructum afTcrt. »
Ergo iJii grano multa seges debebatur : sed expecta , mor-
tificetur adhuc 5
quia granum nisi in terram ceciderit et
mortificatum fuerit, soium remanet.
XXVI. Ergo soius erat , antequam esset mortificatus.
Propterea et Pelrus nondum habebat taies vires : accep-
turus erat vires sequendi , non habebat prseccdendi. Prop-
ter Christum enim _,
id est ,
propter confessionem nominis
Chrisli, quo Christiani sumus, nemo mortuus est ante
Christum ne forte occurratvobis. Muiti enimmortui sunt
:

et Martyres sunt muiti Prophetae taiia passi sunt non

, 5

tamen ideomoriebantur, quia prsenuntiabantChristum, sed

quia peccata hominum dicebant in eos, et eorum iniqui-
tatibus liberius resistebant , et habentur inter Martyres.
Justeetenim, si non pro nominisChristiconfessione, tamen
pro veritate occisi sunt. Usque adeo autem pro ipso no-
mine , id est ,
pro confessione nominis Christi nemo mor-
tuus est , antequam granum iiiud caderet in terram cu-
,

jus ex persona dictum est : « Singuiaris ego sum , donec

» transeam , » ut et ipse Joannes , qui recens interfectus
erat, ab iniquo rege donatus pueiise saltatrici , non prop-
ter hoc occisus sit, quia confessus est Christum. Potuit

I
utique et inde occidi , et iioc a multis. Si propter aliud
I
occisus est ab uno ,
quanto potius propter Ghristum po-
Joan. xit, 24, 25 et 32.
384 S. AUGUSTINI EPISCOPI
tuit occidi ab his ipsis, qui occideruntChristum? Perhi-
hebat enim Christo testimoniura Joannes. Illi qui audie-
bant Christum , ipsum occidere volebant , et eum qui
tcstimonium perhibebat non occidebanl. Quia enim si fie-

ret impetus propter Christum in Joannem , non negaret.

Erant quippe in illo vires magna3 ,
quibus appellatus est
amicus sponsi^ Magna in iilo gratia, magna excelientia :

« In natis mulierum nemo exurrexit major Joanne Bap-

» tista ^. » Ergo in illum impetus factus est, qui non ha-
bebat tales vires: fit impetus in Petrum, non fit in Joan-
nem. Etenim vires ipsas Petrus post accepit, tunc autem
infirmus fuit. Pro Christi nomine ille interrogatur ,
qui
vires non habebat : ille qui habebat vires, non patitur
persecutionem propter Christum ; ne pro nomine Christi
antecederet Christum. Non ocQiditur a Judseis, qui per-
hibeat liberum testimonium Christo ,
quem occiderunt
Judsei : et occiditur ab Herode ,
quia dicebat ei : « Non
)) tibi licet habere uxorera fratris tui^. » Neque enim fra-
ter ejus sine posteritate decesserat. Pro lege quidem ve-
ritatis, pro aequahtate, pro justitia. Ideo Sanctus , ideo
Martyr : sed non tamen pro illo nomine ,
quo Christiani
sumus. Quare hoc , nisi ut impleretur , « Singularis ego
))sum, donec transeam ? »
> Joan. Hi, 29. — * MaUh. xi, 1 1, — 3 ij. xiv, 3-ii.

b
 enarrAtio in psalmum cxli. 385

ENARRmO
IN PSALMUM CXLl.

Sermo ad plebem.

I. SolemnitAti Martyrum , sicut devotio celebritatis

vestrse, ita nostrre servitutis sermo debetur. Sed memi-
nisse oportet Gharitatem Vestram , hesterno die quam
multa dicta sint. Non enim quia propter aviditatem inte-
rioris oris vestri per totum sermonem tanquam recentes
affuistis ,
propterea oblivisci debemus infirmitatis com-
munis : primo quia et honorare oportet verba prseclara ,

sicut scriptum est, Prseclara autem verba sapientiae Do-

mini Dei sunt. Per nos tanquam per vascula vobis minis-
trantur : et si fictiba sunt vasa , sed panis coelestis est.

Apostolus dicit : « Habcmus thesaurum istum in vasis fic-

» tiblDUS, sit Dei ^ » Qui autem
ut eminentia virtutis
thesaurus idem et panis. Nam si non idem esset thesau-
,

rus et panis non dc ipso thesauro ahbi scriptum esset

, :

« Thesaurus desiderabilis requiescit in ore sapientis^ vir

» autem stultus glutit illum-. » Unde admoncmus Gha-
ritatem Vestram , ut ea quae audiendo tanquam ventre
memoriae conditis , rursus revolvendo et cogitando quo-
dam modo ruminetis. Hoc est enim : « Thesaurus dcside-
» rabihs requiescit in ore sapientis , vir autem stultus
» glutit illum '. )) Breviter dixit : Sapiens ruminat, stul-
tus non ruminat. Hoc autem aperte et latine quid est ?

' 2 Cor. IV, 7. — 2 Prov. xxi, 20. — ' Levit. xii, 2-8.

cxix. 25
386 S. AUGUSTIM EPISCOl'1

Sapicns cogitat ea quae audierit, stultus autem audita obli-

vioni tradit. Lege munda
Neque enim propter aliud in ,

immunda quse non

ea dicta sunt animalia quse ruminant,
ruminant nam creatura Dei omnis munda est. Artifici
:

Deo tam mundus est porcus quam agnus. Creavit enim

omnia bona valde ^ : et, « Omnis creatura Dei bona est'^,»
dicit Apostolus : et, « Omnia munda mundis^. » Cura
ergo in natura utrumque sit mundum 5 significatione ta-
nien agnus significat aliquid mundum ,
porcus significat
aliquid immundum : agnus significat innocentiam sapien-
tiae ruminantis 5
porcus significat immuuditiam stultitiae

obliviscentis. Brevis Psalmus pro solemnitate dictus est,

videaraus an possit etiam breviter tractari.
«Voce mea ad Dominum clamavi. » Sufticeret « Voce
II.

» ad Dominum clamavi » forte non frustra additum est, :

« mea.» Multi enim clamant ad Dominum, non voce sua,

sed vooe corporis sui. Horao ergo interior, in quo coepit
habitare Christus per fidem * voce sua non in strepitu , ,

labiorum, sed in affectu cordis clamel ad Dominura. Non

ubi homo audit, ibi Deus audit nisi voce pulmonura e1 :

laterura et hnguse chiraes, homo te non audit cogitatic ;

tua claraor est ad Dominum. « Voce mea ad Dorainuii

» clamavi voce mea ad Dominura deprecatus sura ^
: j

Quoddixit « Claraavi; »exposuit cura dixit « Depre

: , :

» catus sum. » Clamant enim ad Dominura et qui bJas

pheraant. In superiori versu clamorem posuit in se ,

1«

quenti clamorera exposuit.Quasi exigeretur, Quo claraor

claraasti ad Dominum ? « Ad Dominum inquit depre , ,

» Clamor meus, deprecatio mea non con

catus sum. » :

vicium^ non murraur non blasphemia. ,

sa

III. « Effundam ante eum precem meam°. » Quid ei

I Gen. I, 3i. — = i Tim. iv, 4- — * Tit. i, i5. — 4 Ephes. ui , 17. -

5 Psal. cxLi, l. — ^ Ibid. 3.
 ENARRATIO IN PSALMDM CXLI. 387
<(Ante eura ?» In conspectu ejus. Quid est, in conspectu
ejus? Ubi videt. Ubiautem non videt? Ita enim dicimus,
Ubi videt quasi alicubi non videat. Sed in isto coetu re-
,

rum corporalium vident et homines, vident et animalia :

ille autem videt et ubi homo non videt. Nam cogitatio-

,

nem tuam nullus hominum videt, Deus autem videt. Ibi

ergo elVunde precem tuam ubi solus ille videt qui re- , ,

munerat. Nam in abscondito te Dominus Jesus Christus

jussit orare sed si agnoscas cubiculum tuum, et mun-
:

des, ibi rogas Deum. « Cum autem oratis, inquit, noHte

» esse sicut hypocritce ,
qui stant in plateis et vicis oran-
» tes , ut videantur ab hominibus. Tu autem cum oras,
» intra in cubiculum tuum, et claude ostium , et depre-
» care Deum tuum in occulto ; et qui videt in occulto,
» reddet tibi^ homines rcddituri sunt, effunde ante
» Si

homines precem tuam si Deus redditurus est effunde : ,

ante eum preceni tuam et claude ostium ne tentator , ,

ingrediatur. Tentator non cessat pulsare, ut irrumpat si 5

clausum invenerit , transit. Ideo Apostolus, quia iiostra

potestate est ostium claudere , ostium cordis , non parie-
tum , ibi enim et cubiculum quia ergo j
in potestate nostra

est hoc ostium claudere , « Neque detis , inquit , locum

» diabolo'^. wEtenim siintravit et possedit ; attende quia
tuneghgenter chiusisti, aut claudere neglexisti.
IV. Quid est autem claudere ostium? Hoc ostium tan-
quam duas habet valvas, cupiditatis et timoris. Aut cupis
^ ahquid terrenum , et hac intrat : aut times aliquid terre-
num , et hac intrat. Timoris ergo et cupiditatis januam
claude contra diabolum, aperi ad Chijstum. Quomodo
ipsas valvas apeiis ad Christum? Cupiendo regnum coe-
lorum timcndo ignem gehennarum. Per cupiditatem
,

ssecuh diabolus intrat per desiderium vitae ceternae Chris-

:

• Matlh. VI, 5, 6. -- ' Ephes. iv, 17.

25.
 ,

388 S. AUGtJSTlNZ EPISCOPI

tiis intrat : per timorem pcx3narum temporaliiim diabolus

intrat, per timorem ignis seterni Cliristus intrat. Ecce
Martyres clauserunt januam contra diabolum , Christo
aperuerunt. Promisit eis multa mundus iste : riserunt,
clauserunt valvam cupiditatis adversus diabolum. Mina-
tus est mundus iste bestias, ignes, cruces : non timue-
runt, clauserunt timoris valvam contra diabolum. Videa-
mus si « Qui confessus me,
aperuerunt eas Christo :

)) inquit , fuerit coram hominibus confitebor illum et ,

)) ego coram Patre raeo, qui est in coelis^ Amaverunt ))

ergo regnum coelorum, ubi eos cohfitebitur Christus.

Quomodo eos confessurus est? « Venite , benedicti Patris
» mei ,
percipite regnum quod vobis paratum est ab ori-
)) gine mundi'^. )) Confitebitur illos ad dexteram positos.
Videamus si et timoris valvam Christo aperuerunt quani ,

diabolo clauserunt. Uno eodemque loco Dominus monet

hoc, ut et diabolo claudatur, etsibi aperiatur. « Nohte ,

)> inquit, timere eos qui corpus occidunt, animam autcm

)) non possunt occidere. )) Monuit ut timoris valva in fa-
ciem diabolo ehderetur, Ergo nihil est timendum? Non
ergo aperitur aditus timoris Chrislo ,
qui cLiusus est dia-
bolo? Statim subjecit , tanquam dicens, Exclusisli illum
aperi mihi : « Sed eum timete, inquit ,
qui habet potesta-
)) tem et animam et corpus occidere in gehenna ignis^. »
Jam ergo si credidisti , et aperuisti Christo , claude con-
tra diabolum. Intus est Christus , ibi habitat : eflunde
anle eum precem tuam, noli quaerere ut de longe te exau-
diat. Non enim longe est Sapientia Dei, « Qure pertendit
)) a fine usque ad finem fortiter, et disponit orania sua-
)> viter Ergointus apud te ante eum eft\inde precem
"*.
)>

tuam ibi sunt aures ejus. « Quia neque ab Oricnte,

:

» ncque ab Occidente, neque a desertis montibus quo- ,

Matth. X 32. — 2 id. XXV, 34« — ^ U x, -iS-Sj. — 4 Sap. viii, i

«
,
 ,

ENARRATIO IN PSALMUM CXLI. 389

iiiamDeus judex est ^ » Si autem judex est qualem cau- ,

sam geras in corde tuo vide. ,

V. « EfFundam ante eum precem meam tribulationem :

» meam in conspectu ejus annuntiabo^. » Repetitio est,

et in superioribus duobus versibus, et in his consequen-
tibus j sententiae duse sunt , sed utraque bis dicta. Una
est illa , « Voce mea ad Dominum clamavi , voce mea ad
» Dominum deprecatus sum. » Alteraest, « EfFundam
)) ante eum precem meam tribulationem meara in cons- ,

)) pectu ejus annuntiabo. » Quod enim est, « Anteeum;))

hoc est, « In conspectu ejus : )) et quod est, « Precem
)) meam eflundam ^ » hoc est , « Tribulationem meam
)) annuntiabo. » Quando hoc facis? In persecutione po-
situs loquitur : « Dum defecit a me spiritus raeus. )> Quare
defecit spiritus tuus ? Ut, o Martyr in tribulatione posite
non mihi arrogem vires meas, ut sciam quod alius in me ope-
ratur ipsamvirtutem. « Cum autem vostradent judicibus,
))(sic monuit Dominus quos Martyres facere volebat ) ,

))nohte cogitare quid loquamini non enim vos estis qui 5

)) loquimini, sed Spiritus Patris vestri qui loquitur in

)) vobis ^ » Ergo deficiat spiritus tuus , loquatur Spiritus
Dei. Merito eos pauperes facere volebat spiritu : « Beati
)) pauperes spiritu ,
quoniam ipsorum est regnum coelo-
)) rum^. »Beali ergo pauperes spiritu suo^divites Spiritu
Dei. Omnis enim homo qui spiritum suum sequitur su- ,

perbus Subdat spiritum suum utcapiat Spiritum Dei.

est. ,

Ibat in culmen residat in valle. Si ierit in cuhnen de-

, ,

natat ab ilio aqua si in valle resederit implebilur ea

: ,

et fit ille venter de quo dictum est, « Flumina aquae vivae

)) fluent de ventre ejus^. » Ergo , « Dum defecit a me spi-
» ritus meus , in conspectu tuo annuntiavi tribulationem

> P^^al. Lxxiv, 7. ~ ^ IJ. cxLi, 4. — ^ Matlli. x, 19, 20. — 4 Ll. v, 3. —

^ Joan. vii, 38.
 ,

390 S. AUGUSTINI EPISCOPI

» meam » humilis factus confitens tibi
, , deficiente spiritu
meo, cum sum plenus Spiritu tuo.
VI. Et audierunt forte homines ,
quia defecit in me spi-
ritus meus, et desperaverunt de me , et dixerunt, Cepimus
eum, oppressimus eum : « Et tu cognovisti semitas meas. »

lUi me dejectum putabant j tu me stantem cernebas. Illi

qui persequebantur et comprehenderant implicatos puta- ,

bant pedes meos sed ilHs obligati sunt pedes, et ceciderunt

:
5

» nos autem surreximus et erecti sumus^ Ocuh enim mei ,

» semper ad Dominum, quoniam ipse evellet de lacjueo

M pedes meos^. » Perseveravi ambulando : « Qui enim
» perseveraverit usque in fmem , hic salvus erit^. » IlH
oppressum me putabant, sed ego ambulabam. Ubi ambu-
labam ? In semitis ,
quas ilH non videbant, qui me captum
putabant •, in semitis justitiae tuae^ in semitis pra^ceptorum
tuorum. « Tu enim cognovisti semitas meas : » persecutor
non eas cognovit. Nam non in eis mihi invideret , sed in
eis mecum ambularet. Quae sunt istse semitee, nisi viae ill.ne

de quibus aho loco dicitur , « Novit Dominus viam justo-

» rum, etvia impiorum peribit^? » Nondixit, Viam im-
piorum non novit « Novit justorum impiorum autem : ,

» peribit. » Quod enim non novit, perit. Muitis locis Scrip-

turae invenimus ,
quia Dei agnoscere , servare est 5 Dei
agnoscere, custodire est; non agnoscere, damnare est.

Unde enim qui novit omnia, dicturus est in fme, « Non

» novi vos ^? » Non inde gaudeantet dicant, Non punie-
mur ,
quia non novitnos judex. Jam puniti sunt, si eos
non novit judex. Quae ergo dictae sunt via;, quas novitDo-
minus, ipsae hic dictae suntsemitae, cum ait, « Tu cogno-
» visti semitas meas. » Omnis enim semita , via est ; non
omnis via, semita est. Quare ergo viae iilae seraitae sunt
' Psal. XIX, 9. — » Id. XXIV, i5. — 5 Matth. x , 22. —4 Psal. i, 6. —
5 Matth. VII, 23.
 ,

enArrAtio in psalmum cxli. 391

dictse, nisi qiiia angustse simt? Via lata impiorum, via
angustajuslornm.
VII. Qure via, ipsoe et viae : quemadmodnm quse Ecclesia,
ipsre Ecclesiae 5 et quod coelum,ipsicoeli. Pluraliter dicun-
tur , et singnlariter dicuntur. Propter unitatem Ecclesiae,
una Ecclesia «Una : est columba mea, una est matri suae^»
Propter congregationes fraternas per loca , multse sunt
Kcclesise : « Ecclesire, inquit, Judae<Te quae in Christo,
» gaudebant, quod ille qui nos persequebatur , nunc
» evangelizat fidem, quam aliquando vastabat, etin me
» glorificabant Deum^ » Ecclesias sic dixit, et unam Ec-
clesiam sic dicit , « Sine ofFensione estote Judaeis et Grae-
» cis, et Ecclesiae Dci^ . » Sic ergo et viae , et via , et se.ml
tae, etsemita. Quare semitae, et quare semita? Quomodo
quareEcclesiae et Ecclesia rationem reddidimus, debemus
et hinc reddere rationem. Semitae dictae sunt Dei ,
quia
multa praecepta sunt : et quia eadem multa praecepta ad
unum rediguntur, quia « Plenitudolegis charitas*, » prop
terea viae istae in muitis praeceptis ad unam colliguntur
etuna dicitur, quia via nostra charitas est. Videamus si
charitasvia est. Audiamus Apostolum : « Et adhuc super-
» eminentiorem viam vobis demonstro^. » Quam dicis,
» o Apostole , « Snpereminentiorem viara? »Quam dicc
audi : « Si linguis hominum loquar et Angelorum , chari-
» ritatem autera non habcam, factus sum velutaeramentum
» sonans, aut cymbalum tinniens : etsi habuero prophe-
» tiam , et sciero omnia sacramenta, et omnem scientiam,
» et.si habueroomnom fidem, ita ut montes transferam :

» charitatcm autcm non habeam , nihilsum : etsi distri-

» buero omnia mea pauperibus, etsi tradidero corpus

» meum ut ardeani, charitatem autem non habeam , nihil

' Cant. VI, 8. — ' Gal i, QQ-Q^- ~ ^ ' Cor. %, 39.. — < Roni. xiii, lo,—
5 I Cor. XII, 3i.
 ,,

392 S. AUGUSTINI EPISCOPI

» mihi prodest^ » Ergo charitatera dixit, « Snperemi-
» nentiorem viam. » Magna ista via, fratres, magnummi-
raculum habet. Haec via certe quia supereminentior est, ,

hoc enim supereminet quod excel-

et excellentior est :
,

sum est. Nihil excelsius via charitatis , et non in illa am-

bulant nisi humiles. Has ergo semitas , dicit praecepta
charitas. « Tu , inquit , cognovisti semitas meas : » tu
nosti quia quod pro te patior , amore patior : tu nosti
quia charitas in me omnia tolerat tu nosti, quia : etsi trado
corpus meum utardeam, habeo illam, sinequa illud non
prodest homini.
VIII. Quis autem novit vias istas hominis , fratres mei,
nisi vere ille cui dictum est , Tu « cogiiovisti semilas
» meas? » Omnia enim facta humana ante ocuJos homi-
num, incertum Et quam multi impii
est quo corde fiant.

metientes semetipsos ex semetipsis dicunt de nobis quod ,

,

ista in Ecclesia quoBrimus , honores, laudes, utilitates

temporales? Quam multi dicunt, me propterea loqui vo-
Lis , me, et hunc me habere
ut acclametis et laudetis
finem et hanc intentionem, cum loquor? Et quomodo eis
ostendo non ea intentione me loqui? Restat ut dicam
« Tu cognovisti semitas meas. » Quomodo iJli sciunt,
quod nec vos scitis? Quomodo illi sciunt, quod vix ego
scio? Neque enim ego me ipsum dijudico quienimdi- :

judicat me, Dominus est^. » Nescio quid de se Petrus

nesciens praesumit et aliud videbat medicus in viribus
,

ejus. Ergo pie pureque clameturad Dominum, quia vere

clamatur , « Tu cognovisti semitas meas. » Sed vis ut

ducat te per ipsas semitas? Esto mitis? esto mansuetusj

noli esse ferox, noli superbus, noli excussaet erecta cer-
vice , « Sicut equus et muJus ,
quibus non est intellec-
» tus^. » Cum enim fueris mitis , cum fueris mansuetus ,

' iCor. xm, 1-3. — ' Id, iv, 3, 4- — ^ Psal. xxxi, g.

 ENARRATIO IN PSALMXJM CXLI. 393
insidct Doniinus, et ducet te per vias suas^ Dirigctcnim
mites in judicio, docebit mansuclos vias suas. » Tu ergo
)) cognovisti semitas meas. »
IX. « In via hac ,
qua ingrediebar , absconderunt mihi
muscipuhim. » Via hsec qua ingrediebatur, Christus est :

ibi ilh absconderunt muscipuhim, qui persequuntur in

Christo, propter nomen Christi. Ibi ergo « Absconderunt
» muscipuLim mihi. »Quid in me zelant me perse- ? quid in
quuntur?QuodChrislianussum. Siergohocpcrsequuntur,
quod Chrislianus sum , « In via, qua ingrediebar abscon-
» derunt mihi muscipulam. «Quantum in ipsisest, in via qua

ingrediebar, ipsi absconderunt muscipulam mihi : quantum

ad eorum cupiditatem pertinet, quantum ad eorum cona-
tum, quantum ad eorum votum, inipsa viame voluerunt
habere muscipulam, qua caperer. « Sed novit Dominus viam
» justorum- : » et, « Tu cognovisti semitas meas. » Hoc qui-
dem iUi voluerunt : sed tu eos non pcrmittis in te ponere
scandahim, quia tu es via mea. Nam et hseretici in nomine
Christi nobis volunt abscondere scandalum, et ipsi fallun-

tur. Quod se in via putant ponere, exlra viam ponunt, c[uiaet

ipsiextra viam sunt.Muscipulam ponere non possunt, ubi
ipsinon sunt. Sed dictum est hoc secundum cupiditatem
ipsorum, secundum votum et opinionem eorum nam ex- :

presse ahbidictumest,« Juxtasemitas scandala posuerunt

» mihi^.wHoc quod dictum secundum cupidi-
est,« In via, »
tatem eorum et votum dictum quod dictum est, est : illud
juxta viam, id est, juxta semitas, secundum veritatem dictum
est. Revera enim non ponunt in semita non ponunt in ,

ipsa via, quiaChristus estvia"* : sane juxtasemltasponunt.

Non eos Christus sinit ponere in via , ne non sit qua ea-
mus : sinit tamen eos ponere juxta viam ut de via non ,

dechnemus. In via se putat ponere scandalum Paganus,

Psal. XXIV, 9. — 2 IiJ. I, G. — 3 IJ. cxxxix, 6. — 4 Joan. xiv, 6.
 »

394 S. AUGUSTINI EPISCOPI

quando mihi dicit, Colis Deum crucifixum. Reprehendit
crucem Ghristi, quam non intelligit. In Christo seputatpo
nere, quod j uxta viam ponit. Non egrediar a Christo, et non
incidam aviain muscipuLim. Insultet ille crucifixoChristo,
videam ego in frontibus regum crucem Christi. Quod irri
det, ibi salvor. Nihil est superbius aegroto ,
qui deridet
medicamentum suum. Sinon derideret, acciperet etipse,
et sanaretur. Crux illa signum est humihtatis, ille autem
superbia nimia non agnoscit unde sanetur tumor animae
ipsius. Si autem ego agnosco in via ambulo. Usque adeo ,

de cruce non erubesco ut non in occulto loco habeam ,

crucem Christi , sed in fronte portem. Multa sacramenta

ahter atque ahter accipimus quaedam sicut no:?tis ore :

accipimus quaedam per totum corpus accipimus. Quia

,

vero in fronte erubescitur ilie qui dixit. « Qui me eru- ,

)>buerit coram hominibus erubescam eum coram Patre ,

» meo qui in coelis est ^ » ipsam ignominiam quodam

,
:

modo .,
quam , Pagani derident , in loco pudoris nostri
constituit.Audishominem insultare impudenti, et dicere,
Frontem non habet. Quid est, frontem non habet? Im
pudens est. Non habeam nudam frontem tegat eam crus ,

Domini mei. Ergo « In via qua ingrediebar, absconde ,

)) runt muscipulam mihi » quantum in ipsis est nair , 5

juxta viam posuerunt ego autem tutus ero si de via nor

: ,

recessero. « Ignoras quia in medio Jaqueorum ingrede

)) ris "^, » ait Scriptura. Quid est, « Inmedio laqueorum?

in via Christi, et hinc Jaquei , et hinc Jaquei : Jaquei a dex*

tris, Jaquei a sinistris : laquei a dextris ,
prosperitas sag'

cuJi • Jaquei a sinistris, adversitas ssecuJi : Jaquei a dextris te

promrssiones; Jaquei a sinistris ,, terrores. Tu in medic

Jaqueorum ingredere , a via noJi recedere : nec promissi^
• Luf. IX, 26. — ' Eccll IX, 20.
 enakkAtio in psalmum cxli. 395
te capiat, nec terror elidat. « In via hac qua ingredie-' ,

» barabsconderuntmnscipulam mihi. »
,

X. « Considerabam in dtxteram et videbam ^ » In

dexteram considerabat ct videbat in sinistram qui con-
, :

siderat, excaecalnr. Qiiid est in dexteram considerare?

Ubi erunt illi quibus dicetur « Venitc, benedicti Patris
, ,

i)mei possidete regnum -.» Eruntenim quidam in sinistra,

quibus dicetur, ignem seternum c[ui paratus est
« Ite in ,

» » Fremcnte ergo toto mundo

diabolo et angehs ejus^.
et minanle in perseculionibus crebrescenlibus undique ,

insultationibus hominum atque terroribus ille contem- ,

nens praesentia , respiciebat in futura , attendebat in dex-

teram , ubi futurus est •, ibi esse meditabatur, illuc atten-
debat, et videbat_, et ideo omnia ferebat autem qui : ilh

persequebantur, non videbant. Ideo «Gon- cum diceret,

)) sideraliam in dexteram et videbam » secutus ait, « Et
, :

» non erat qui cognosceret me. » Cum enim toleras om-

nia, quis novit quid attendas, utrum in dexteram ocuhim

dirigas, an in sinistiam ? In eo quod toleras si laudem ,

hominum ([Uferis in sinistram attendisti in eo quod to-

, :

leras, si promissa Deiquseris in dexteram attendisti. At- ,

tendisti in dexteram, videbis : attendisti in sinistram,ex-

coecaberis. Sed et cum vides in dexteram ,non erit qui te
agnoscat. Quis enim te consoktur, nisi Dominus cui dicis,
» Et tu cognovisti semitas measPNec erat qui cognosce-
y> ret me. »

XI. « Periit fuga a me. » Tanquam circumchisum se

dicit. « Periit fuga a me. » Insuhent persecutores op- ,

pressus est captus est, circumclusus est victus est, pe-

, ,

riit fuga ab illo. Ab illo periit fuga qui non fugit. Qui ,

autem non fugit, patitur quidquid potest pro Ghristo id :

est, non fugit animo. Nam corpore fugere hcet, conces-

'Psal. cxu, 5. — » Mattli. xxv, 34- — ^ Ibid. ^i.
396 S. AUGUSTINI EPISCOPl
sum est ,
permissum est , Domino dicente , « Si vos per-
» secuti fuerint in una civitate. fugite in aliam^ » Qui ergo
non fugit animo, periit ab illo fuga. Sed interest quare
non fugiat, quia circumclusus est, quia captus est, an
quia fortis esl. Et a capto enim periit fuga^ et a forti

periit fuga. Quse ergo fuga cavenda est? quae fuga a nobis
pereat De qua Dominus dicit in Evangelio « Quia pas-
? ,

» tor bonus animam suam ponit pro ovibus suis mer- :

M cenarius autem et qui non est pastor, cum viderit lu-

» pum venientem, fugit. » Cura viderit prsedoncm, quare
fugit? (t Quia non est ei cura de ovibus '. » Talis fuga ab
isto perierat, siveab ipsius capitis persona accipiamus hanc
vocem illius Christi Domini ,
qui pro omnibus mortuus
est 5 sive a membris ejus Martyribus nostris , c[uia et ipsi

pro fratribus passi sunt. Audi Joannem dicentem, « Si-

» cut enim ille animam suam pro nobis posuit sic et nos ,

» debemus anirnas pro fratribus ponere^. » Sed cura illi

ponunt Christus ponit quia cura illi patiuntur persecu
, :

tionem ipse claraat, « Quid me persequeris ? Periil

,
"*

» fuga a me et non est qui exquirat animam meam. »

:

Ergo non est qui exquirat animani ipsius ? Yidet horaines

velle sa3vire in necera suam, velle effundere sanguineiii
ipsius, quomodo non est qui requirat animam ejus? Et hoc

duobus modis accipitur. Quomodo perire fugam accipitui

duobus modis, quia et a capto et a forti perit fuga sic :

duobus modis quneritur anima hominis aut a persecuto ,

ribus aut a dilectoribus. Ita ergo, « Non est qui requirai

,

» animam meam » de iUis dixit, Certe persequuntur

:

animam raeara, etnon qujierunt aniraani meam. Siautem

requirant aniniara meam, iuvenient inhcierentem tibi elsi :

norunt eam quaerere^ norunt et imitari. Nam ut noveiili.^

qurcri animara horainis , et a persecutoribus, inde alib:

Malth. X, 23. — ' Joan. x , i i-i3. — ^ i Joau. ui, i(J. — 4 Act. ix, 4
 >

enArkAtio in psAlmum cxli. 397

(liciUir, « Conrmidantur , et revGreantur, qui qua^runt
)) auimam meam^ »

XII. « Clamaviad tc Domine dixi Tu es spes mea^.» , : ,

Quando tolerabam, quando trihulabar, « Dixi, Tu es spes

))niea. Spes mea hic ideo tolero. « Portio » autem
)> ,

« -Mea, non hic sed « In terra viventium. » Dat Deus

))
,

portionem in terra viventium sed non aliquid a se extra ,

se. Quid dabitamantise nisi se? ,

XIII. « Intende ad orationem meam j

qnia humiliatus
» sum nimis^. » Humiliatus a persecutoribus, humiliatus
in confessione. Humihat se invisibihter, humihatus ab
hostibus visibihter. Erigitur ergo ab illo visibihter et in-
visibihter. Invisibihter erectisunt jam Martyres : visibih-
ter erigentur, cum corruptibile hoc induerit incorruptio-
nem in resurrectione mortuorum , cum et hoc ipsum in
quod solum persecutores saevire potuerunt instaurabi- ,

» t'vir*. « Nohte timere eos qui corpus occidunt, ani- ,

» mam autem non possunt occidere^. » Etquidperit?

quid occidunt ? Vel hoc eis perraittitur , ut ([uod oc-

ciderint pereat? Non Domini promis-
periet. Audi ipsius
sionem « Amen dico vobis, capillus capitis vestri non
:

» periet''. » Quid ergo de caeteris membris solhcitus es ,

ubi damnum capilh non erit ?

XIV. « Erueme a persequenlibus me. » A quibus pu-
tatis quod oret ut eruatur? Ab hominibus qui perseque-

bantur? Ita vero, ipsi homines sunt hostes nostri? Habe-

mus ahoshostesinvisibiles, quiahterpersequuntur. Horao
persequitur, ut occidat corpus; persequitur ahus, ut illa-

queet animam. Et ideo per vasa sua ,

quia de illo dictum
est , « Operatur in fihis difTidentise ' » per vasa sua , id
est, honiines, in ({uibus operatur, agit persecutionem cor-
' Psal. xxxix, i5. — ' IJ. cxLi, 6. — 3 ibij. i3. —4 ^ Coi-. xv, 23. —
5 MaUh. X, 28. — ^'
Luc. xxi, i8. — 7 Ephes. ii, 2.
398 S. ATJGUSTINI EPISCOPI

poris , ut intus fiat ruiiia cordis. Nam si cadente corpore

statanima muscipula comminuta est, et nos liberati su-
,

mus. Ergo sunt et alii hostes nostri, a tjuibus deprecari

debemus Deum ut eruat nos, ne seducant nos vel frac- ,

tos molestiis saecularibus, velinductos illecebris. Qui sunt

isti hostes ? Videamus si ab aUquo servo Dominico aperte
describuntur, ab aliquo milite perfecto ,
qui cum illis

congressus Audi Apostolum dicentem «Non est vobis

est. :

» coUuctatio adversus carnem et sanguinem^ » Nolite

quasi odia vestra convertere in homines et eos vobis hos- ,

tes existimare, eteorum inimicitiis vos conteri putare isti :

homines c[uos timetis caro et sanguis sunt « Non est vo-

, ^

» bis colluctatio adversus carnem et sanguinem. » Sic

voluit dicere, contemnens hominum mortalitatem. Et

adversus quos? « Adversus principes inquit, et potesta- ,

» tes, et rectores hujus mundi tenebrarura harum- » .

Expaveras cum audires, rectores mundi. Si rectores

,

mundi istius, numquid praeter mundum iturus es, ubi

illos non patiaris? Prseter mundum ituruses, ubi ab eis
eruaris ? Sic ergo accipe mundi et tenebrarum harum rec-
tores non rectores cceh et terrae
, nam ipsa fabrica Dei :

est. Ctelum et terra mundus dicitur, et homines mali

mundus. Quare et isti mundus? Quia dihgunt mundum :

et ideo tenebrae, quia impii. Ideoque jam ex ipso numero

credentibus multis ,
quid dicit Apostolus? « Fuistis ali-

))quando tenebrse, nunc autem lux in Domino^. » An-

tequam essetis ergo lux, cum tenebrag essetis, attendite
quem rcctorem habuislis. Quem rectorem habent iniqui,
nisi diabolum, quomodo pii et fideles rectorem habent

Jihiistum? Ergo dlabjkun el angclos rectores mundi

f?jus

appellavit, id est , rectores dilectorum mundi rectores ,

peccatorufii ,
quod est, tenebrarum harum ipsos habe- :

' Ephes. VI, 12. — » Ibid. — 3 Id. v, 8.

 enarratio in psalmum cxli. 399
imis inimicos , a quibus debcmus deprecari Dominum ut
cruamur.
XV. Audi mundum ct mundum aperte , uno loco in
Sciiptura sancla , in Evangelio ; mundum quem fecit

Dcus, mundum quem regit diabolus, id est, dilectores

numdi. Homincs enim ipsos fccit Deus, dilectores mundi
non eos fccit. Mundum enim ddigere peccatum est pec- ,

catum autem non fccit Deus. Audi ergo, ut dicere coe-

pcrara, mundura et mundum. « In hoc mundo crat^ ,

(lictum est. Dc quo dictum est, In hoc mundo erat nisi

dc Sapicntia Dei, quod est Christus Jesus; de qua dictum
cst ([uod paulo ante commemoravi,
, Pertendit a fme <(

M usque ad fmcm omnia suaviter'^?

fbrtiter, et disponit
» Attingitenim ubicjue propter suam munditiam et nihil ,

» in(juinatum in illam incurrit^. » Ergo, « Inhoc mundo

» crat,etmunduspcripsumfiictusest,etmunduseum non
» cognovit. » Audisti duos mundos « Mundus per eum :

» factus est , et mundus eum non cognovit. » Non mun-

dus qui factusest per Jesum, ab illis principibus et po-

testatibus tenebrarum regitur * scd raundus c[ui non ;

cognovit Jesum, idest, dilectores mundi, ]:)eccatores, ini-

qui , superbiet infideles. Undemundus peccatoresPQuia
diligunt mundum , et dihgendo inhabitant mundum :

quomodo domus dicitur et fabrica et inhabitantes. Bona

domus, plerumc[ue bona fabrica 5 et bona domus, quia
boni conversantur in ea. Et cave domura istam , c[uia

mala est, duobus mocUsMala est domus lisec , dicitur :

cave forte propter ruinam, ne ahquid cadat et te premat

^ :

dicituret sic alio modo Cave domum istam malam, ne ,

incurras in lac[ueum venantium ne pauper opprimaris a ,

divite, ne fraudem aliquam patiaris. Quomodo ergo do-

mus et domus , sic mundus et mundus. Quare autem et

' Joan. 1, 10. — ' Sap. viu, i. — ' Id. vu, 24. — 4 Ephes. vi, 12.
 ,

400 S. AUGUSTINI EPISCOPI

justi, cum sint et ipsiin mundo, non dicuntur mundus ?
Quia dicit Apostolus , « In carne autem ambulantes non
» secundum carnem militamus conversatio enim nostra ;

)) ^ Habitat hic justuscarne, sed corde cum

in coelis est )>

Deo est.Et ipse appellatur mundus si sine causa audit, 5

Sursum cor si autem est causa quare audit sursum ha-

: ,

bitet. « Mortui enim estis dicit, et vita vestra abscondita ,

» est cum Ghristo in Deo'^. Quorum autem vita hic est, )>

id est quorum desiderium et amorhic haeret hic conte-

,
,

ritur , hic impKcatur , bene dicuntur habitatores mundi.

Et bene dicuntur mundus , ilh qui habitant mundum :

sicut bene dicuntur domus qui habitant domum. , ilh

Mundus ergo et mundus « Mundus per eum factus est :

))et mundus eum non cognovit. Ecce mundus factus ))

per Dominum ecce mundus qui non cognovit Dominum.

,

Lauda tu fabricam et ama fabricatorem et noH amare , 5

habitare in fabrica , sed habita in fabricatore.

XVI. « Erue me a persequentibusme : quoniam corro-
» borati sunt super me. » Quis dixit, « Corroborati suntsu*
» per me? » Corpus Christi clamat, Ecclesiae vox est,

membra Christi clamant Mullum crevit numerus pecca- :

torum. « Quoniam abundavit iniquitas , refrigescet cha-

» multorum^.
ritas me:quo-
« Eruemea persequentibus
» niam corroborati sunt super me. »
XVII. « Educ de carcere animam meam, ut confitea-
» tur nomini tuo. » Carcer iste a prioribus varie intellectus

est. Et forte ipse est carcer qui scribitur in titulo « Spe- ,

» lunca. » Titulus enim Psalmi hujus ita se habet « In- :

» tellcctus ipsi David, cum esset in spelunca, oratio. »

Quoe spekmca, ipse et carcer. Duo quaedam intelhgenda

proposuimus scd , unum cum intellexcrimus utrumque ,

erit. Merila carcercm faciunt. Nam in uno quodam habi-

'
2 Cor. X, 3. — ^ Coloss. iii, 3. — ^ Matlli. xxiv, la.
 EXSARKAtxO IJV PSALMUM CXLI. 40l
taculo, alteridoinus est, alteriearcer est. Illi qui custo-
diunt liomiucs indusos , elsi in domo sua custodiant , illi

qui arctius custodiuntur, in carcere sunt : numquid et illi

in carcere esse dicendi sunt? Unum liabitaculum est et illi

et illi : alteri facit domum libertas , aileri carcerem ser-

vilus. Quibusdamergovisum est,quod spelunca et carcer
niundus iste sit : et hocorat Ecclesia , ut de carcere edu-
catur, id est, de hoc mundo , de sub sole, ubi omnia
vanitas. Dicilur enim « Omnia vanitas et praesumptio , ,

» omni opere hominis quod ipse laborat sub

spiritus in ,

» sole^ » Ergo exlra istum mundum in nescio qua requie

pollicetur nobis Deus quod futuri simus forte ideo de :

loco isto cJamamus « Educ de carcere animam meam. »

,

Anima nostra per fidem et spem in Christo est, sicut paulo

ante dixi : « Yila vestra abscondita est cum Christo in
» Deo -. M Corpus autem nostrum in isto carcere, in isto
mundo. Si diceret, Educ de carcere corpus meum securi :

acciperemus carcercm mundum. Fortasse lamen propter

aliqua ,
qucc nos tenent, desideria terrena , contra quae
hictamur et dimicamus, quia, « Video aham legem in
» membris meis repugnantem h?gi mentis meae^; » recte
dicimus, Educanimam meam de hoc mundo , id est, de
laboribus et pressuris hujus saecuh. Non enim caro quam
tu fecisti, sed corruptela carnis et pressurse et tentatio-
nes carcer mihi sunt.
XVIII. autem dixerunt carcerem istum etspe-
« Aliqui
luncam corpus hoc esse, ut hocsit, « Educ de carcere
M animam meam. » Sed et iste intellectus vacillat ah

quantum. Quid enim magnum » Educ de carcere ani- ,

» mam meam, » educ de corpore animara meam.? La-

tronum anima^ et sceleratorum nonne exeunt de corpore,

et eunt in pejores poenas quam hic pertulerunt.? Quid
'
Eccli. I, 2, etc. — 2 Coloss, ui, 3. — 3 Roni. vii, 23.

GXIX. 2(>
402 S. ACGUSTINI EPISCOn
crgo raagniim petitur, « Edac de carcere animam meam : »

cum sive sero, sive cito, necesse sit exire ? Forte jus-
tus dicit, Jam moriar , educ de carcere isto corporisani-
mam meam? Si nimis festinat, nonhabet cliaritatem. Desi-
derare c(uidem hoc debetet concupiscere, sicut Apostolus
ait, « Concupiscentiam habens dissolvi et esse cum Christo,
))multo enim magis optimum^. » Sed ubi est charitas?
Ergo sequitur « Manere in carne neccssarium propter
, ,

)) De corpore ergo educat Deus, quando voluerit.

vos^. »
Posset dici et corpus nostrum carcer non quia carcer ,

cst quodfecitDeus, sed quia poenale et mortale. Duoenim

consideranda sunt in nostro corpore , figmcntum Dei, et
poena meriti. Tota ista forma , status, incessus, membra
ordinata, sensuumdispositiones, videre, audire, olfacere,
gustarc , contingere : omnis haec compago et fabricoe dis-
tinctio, non potuit fieri nisi a Deo ,
qui omnia operatus
est, coelestia , terrestria , summa et ima, visibilia et invi-

sibiUa. Quidergoibi poenale nostrum? Quod corruptibihs

caro, quod fragiiis, quod mortalis, quod indigens hoc :

non erit in proemio. Non enim corpus non erit cum cor- ,

pus resurgat. Sed quid ibi non erit? Corruptio. Corrup-

tibile enim hoc induet incorruptionem^ Ergo si caro tib
carcer est , non corpus est carcer tuus, sed corruptio cor-
poris tui. Corpus enim tuum fecit Deus bonum quia ,

bonus est : corruptionem intuht justus, quia judex est :

illud habes de beneficio , illud habes de supphcio. Hoc

ergo forte dixit , « « Educ de carcere anTmam meam, w

educ de corruptione animara raeam. Si sic intelhgamus.

non cst bhispheraia intellectus constat. ,

XIX. Adextremum, fratres, sicut arbitror hoc dixit ,

« Educ de carcere animara meam » educ ab angustia ,

Caudcnli enim horaini et carcer latusest, et tristi pratun

' Plulin, 1, 23. — » Ibid. 24. — 3 I Cor. XV, 53.
 ENARRATIO IN PSALMUM CXLI. 403
angustum est. Ergo orat sc ediici ab angustia. Quamvis
enim in spe latitudinem habeat in re tamen pnesonti ,

angustatur. Attende angustias ApostoJi : « Non habui re-

» ((uiem spirituimeo, » dixit; « Ouia non inveni Tituni
))fratrem meum ^ » Alio loco « Quis infirmatur, et ego :

» non inlirmor? (juis scandalizatur et ego non uror-?» ,

Qui ergo et infirmabatur et urebatur nonnein poonis et ,

carcere erat? Sed isl.e poenae ex charitate coronam partu-

riunt. Undeitcrum dicit, « Superest mihi corona justitiae,
» quam reddet milii Domipus in illa die justus judex^. »

Ad hoc valet , « Educ de carcere animam meam, ut cori-

» fiteatur Jameducta de corruptione quid
nomini tuo. » ,

habet confiteri? Peccata ibi non sunt, sed iaudes sunt.

Duobus autera modis confessio intelligitur, et in pecca-
tis nostris, et in laude Dei. In peccatis nostris Kota est
confessio , et ita nota omni populo , ut quando auditum
fuerit nomen confessionis in lectione , sive in Jaude dica-
tur , sive de peccalis dicatur , currant pugni ad pectus.
Notum est ergo nomcn confessionis de peccato : confes-
sionem in laude quseramus. UJm invenimus? Habes in
Scripturis « Et lisec dieetis in confessione
: « Opera ,

»Domini universa, quoniam bona valde ^. » Ergo hic

confessio laudis est. Alio loco ipse Dominus dicit, «Con-
» fiteor tibi, Pater, Domine, coeli et terrae^, Quid con-
fitebatur? numquid peccata? Christi ergo confiteri, erat
laudare. Et audi laudem Patris : « Quia abscondisti hccc,
» inc[uit , a sapientibus et prudentibus et revelasti ea par-

» vulis. » Quia ergo post istas corruptionis angustias ha-

bitabimus in domo Dei, tota vita nostra non erit nisi laus

Dei. Jam sa^pe vobis expositum est^, quia recedtnte nc-

cessitate omnia negotia necessitatis intercidunt : quoniam
' 2 Cor. u, i3. — 2 IJ. XI, 29. — 3 2 Tim. iv, 8.-4 Eccli. xxxix,
20, 21. — ^ Matth. XI, 25. — 6 Supia in Psal, lxxxiii.

2G.
 404 S. ALGlJSTlKl EP15C01'l

11011 erit cjuid ibi agamus. Non dico die ac nocle, uhi nox
non est ; sed toto die, cum unus dies est non erit quid ,

ibi aganius laudemus c[uem diligimus, quia tunc et

, nisi

videbimus. Modo non visum desideramus, etlaudamus :

tunc visum quod amamus quomodo laudabimus ? Sine ,

iine erit laus quia sine fine amor. Quia ergo hoc ibi age-
,

mus ideo, « Educ de carcere animam meam ut confi-

, ,

)) teatur nomioi tuo. Beati enim c{ui hahitant in domo

» tua, inssecula saeculorum laudabunt te ^» Modo impedit

carcer, cjuia « Gorpus cjuod corrumpitur, aggravat ani-

,

)) mam non corpus aggravat animam(nam et tunc habebi-

: »

muscorpus sed corpus quodcorrumpitur.Ergo carcerem

:
)

lacit non corpus, sed corruptio. « Educ decarcere animam

)) mceam, ut confiteatur nomini tuo. Jam vox qujese- ))

quitur , ex capitesonat Domini nostri Jesu Chrisli. Et est

talis ipsa, c|uahs hesterna ultima. Hesterna enim ultiraa ,

si meministis hoec fuit « Singularis ego sum donec

, :

» transeam ''. >; Et hic quoe est ultimai' «Me sustinebunt

» justi , c[uoadusc[ue retribuas mihi. »

' hn[). IX, i5, — 2 psal cxL, lo.

 ENARKATTO TN PSAl.MUM CXI.H. 405

ENARRATIO

IN PSALMUM CXLII.

Sermo ad populum.

I. DEPsalmo, quem cantavimus, loquar quod Dominus

dederit, Charitati Vestr.Te. Hesterno die Psalmus brevior
tractabatur , sed spatium temporis dabat nobis copiam
etiam de paucis multa dicendi nunc quoniam prolixior :

Psalmus est non debemus tantum in singulis versibus

, ,

immorari ; ne torte non concedat Dominus facultatem ,

ut totum peragere valeamus.

TI. Titulus Psalmi est , « quando eum filius
TpsiDavid ,

» suus persequebatur ^ » Tn Piegnorum lihris novimus

hoc factum esse, extitisse inimicum Abessalon patrisuo'-,
illum non solum civile verumeliam do-
gessisse contra ,

mesticum bellum illum autem non dejectum inique sed

: ,

humiliatum pie accepisse a Domino disciplinam snsti-

, ;

nuissemcdicinam, nonretribuentem iniquitati iniquitatem,

sed paratum cor habuisse ad sequendam Domini volunta-
tem. lUe David ita laudabilis: sed alius David vere manu
forlis ,
quod interpretatur David , Dominus noster Jesus
Christus agnoscendus est nobis. Praeterita enim iila facta
figurae luerant futurorum : nec diu commendandum est

quod s.Tpe audistis ,

quod optimeretinetis. Quaeramus
ergo in hoc Psalmo Dominum et Salvatorem» nostrum Je-

' Psnl. t:\i.u, I. — '2 Reg. xv, i4 et seq.

 :

406 S. AUCrSTINI EPISCOPI

siim Chrlstum prsennntiantem seper lianc prophetiam , et
quid faturum esset in hoc tempore ,
pcr ea quae pridem
facta sunt praedicantem. Ipse enim se in Prophetis prae-

dical)at ^
quoniam ipse est Verbum Dei : nec illi tale ali-

quid dicebant, nisi pleni Verbo Dei. Annuntiabant ergo

Christum ,
pleni Christo : et illi eum venturum praecedc-
bant ,
quos praecedentes non deserebat. Agnoscamus ergo
quemadmodum et Christum persequebatur fdius suus :

habebat enim fdios, de quibus dicebat, « Non jejunant

» filii sponsi ,
quandiu cum eis est sponsus : cum autem
» ab eis ablatus fuerit sponsus , tunc jejunabunt filii

» sponsi ^ n Ergo fdii sponsi , ApostoU : et inter hos per-

secutor Judas diabolus. Passionem itaque suam in hoc
Psalmo praedicaturus est Christus audiamus. ,

III. Rursus autem adhoc inlentam facimus Charitatem

Vestram, non docendo quod ignoratis sed admonendo ,

quod nostis Dominum et Salvatorem nostrum Jesum

;

Ghristum caput esse corporis sui, ilhim unum mediato-

rem esse Dei et hominum , hominem .Jesum- , nalum ex
virgine , tanquam in sohtudine , sicut in Apocalypsi audi-
vimus. Per sohtudinem quippe arbitror , (|uod sohis ita
natus est. llunc enim illa muher peperit, recturum popu-
lum in virga ferrea^. Hsec autem muher, antiqua estci-
vitas Dei , de qua in Psahno dicitur : « Gloriosa dicta sunt
» de te , civitas Dei^.» Haec civitas initium habet ab ipso
Abel, sicut mala civitas a Cain^. Antiqua ergo ista civitas
Dei, semper tolerans terram sperans ccehuu, quae etiam ,

Jerusalem vocatur et Sion. Utique de nato quodam in

Sion et condilore ipsius Sion Psahuus quidam dicit
, ,

« Mater Sion, dicet homo. » Quis homo ? « Et homo fac-

» tus est in ea, et ipse fundavit eam Altissimus » De- ''.

« MaUh. IX, i5. — 'I Tim. u , 5. — 3 Apoc. x» ,5,6, — 1 Psal.

ixxxvi, 5. — 5 Gen. iv, 8 et 17. — ^ Psal. lxxxvi, 5.

 ENARRATIO 1N psalmum cxt.tt. 407
nique ipse in Sion factus est homo, sed humilis faclus csl
homo-, et idcm eam civitatem in
ipse Altissimus fundavit
qua factus est homo. Itaque et illa muUer sole cooperie-
batur^ So\c ipso justitise, quem non cognoscunt impii
,
:

qui dicturi sunt in fine, « Ergo erravimus a via veritatis,

))et justilise himen non luxit nobis, et sol non ortus est
» nobis^. Est ergo quidam Sol juslitire, qui non oritur
))

impiis. facit oriri super bonos et

Gaeterum istum solem
ninlos^. Ergo et amicla erat sole, et gcstabat visceribus
masculum paritura. Idem ipse erat condcns Sion, et nas-
cens in Sion Et illa mulier civitas Dei ejus luce prote-
: ,

gebatur cujus carne gravidabatur. Merito et lunam sub

,

pcdihus habebat, quia mortahtatem crescentis et decres-

cenlis carnis virtute calcabat. Ergo ipse Dominus Jesus
Cliristus caput et corpus voluit enim etiam loqui in no- :

bis qui dignatus est mori pro nobis

,
membra sua nos :

fecit. Aliquando itaque ex persona membrorum suorum

loquitur, aliquando ex persona sua, tanquam capitisnostri.

Habet nliquid iliequod dicat sine nobis, nos sineillonihil
possumus dicere. Apostolus dicit « Utsuppleam quae de- :

)) sunt pressurarum Christi in carne mea*. Ut suppleam, ,

)) inc[uit c[uve desunt pressurarum

, non mearum sed , ,

)) Christi^: in carnc non jam Christi sed mea. Pati-, , ))

lur, inquit, adhuc Christus pressuram, non in carne sua,

in qua ascendil in cffhim, sed in carnc mea, quae adhuc

laborat in terra. Ghristus , inquit ,

pressuram patitur in
carne mea : « Yivo enim non jam ego , vivit vero in me
)) Cliristus^))]Sisi enim Christus et in membris suis, hoc
cst ndehbus suis pressuram ipse pateretur Saulus in
. ,

terra Christum in caAo sedentem non persequeretur. De-

niqne aperle hoc exponens cpiodam I oco; « Sicut enim
' Apoc. xii , I. — ' Snp. V, (). — 3 Malth. v^ 4'"'- ~~ ^ Colo.-^.s. i, "^^- —
^G.-ll. II, -20.
408 S. AuauSTlNI EPISCOPI
» corpiis unum est^ iiKjuit, et membra multa hahet, om-
» nia autem membra corporis cum sint multa unum cst ,

» corpus : ita et Non ait Ita et Ghristus et

Christus '. » :

corpus : sed, c Corpus unum membra multa, ita et Chris-

» tus. » Totum ergo Christus. Et quia totum Christus ,

ideo caput de coelo , a Saule, inquit, Saule, quid me per-

)) sequeris ^? » Tenete hoc, et fixum omnino commendate
memorice , tanquam filii ecclesiasticfe eruditionis et fidei

catholicse, ut agnoscatis Christum caputet corpus, eum-

demqueChristum verbum Deiunigenitum oequalem Patri^
et inde videatis quanta gratia pertingatis ad Deum, ut ipse
voluerit esse nobiscum unus qui est cum Patre unus. ,

Quomodo cum Patre unus.^ « Ego et Pater unum sii-

)) mus^. » Qaomodo nobiscum unus? « Non dicit, inquit,
» Et seminibus, tanquam in multis sed tanquam in uno, ^

» Et semini tuo, quod est Christus'*. » Sed ait ahquis, si

Christus semen Abrahse numquid et nos ? Mementote , ,

c|uia semen AbrahseChristus ac per hoc si et nos semen :

Abrahas , ergo et nos Christus. « Quomodo unum corpus

» multa membra, ita et Christus. Et quofquot in Cliristo

» baptizati eslis , Christum induistis. » Nempe semen

Abrahae Christus : nec contradici potest apostolicis aper-
tissimis Et semini tuo quod est Christus. » Vi-
verbis , «

dete quid nobis dicat « Si autem vos Christi, ergo semen :

» Abrah<Te estis ^ »Ideo magnum est illud sacramentum:

» Erunt duo in carne una^. » Apostolus dicit ; « Sacra-

)) mentum hoc magnum est : ego autem dico in Christo et

» in Ecclesia'. » Christus et Ecclesia ^ duo in carne una.

Referad distantiam majestatis duo.Duo plane. Non enim

et nos Vcrbum non enim et nos in principio Deus apud
,

Deum, non cnim et nos ille per qucm facta sunt omnia^.
• I Cor. XII, 1*2. — ' Acl. iK, 4. — ^ Joaii. x, ?>o. —4 Gal. ui, iG. —
5 II)id. iG ot 27-29. — '^
Gcn. II, 24. — 7 K[)lios. v, 32. — " .loan i, i.
 ,

ENAURATIO IN PSALMUM CXUI. 409

Venitur ad carnem,et ibi Christus et ille et nos.Non ergo
miremur in Psalmis : multa enim dicit ex persona capitis,
multa ex persona membrorum et hoc totum tan([uam
:

una persona sit , ita loquitur. Nec mireris ([uia duo in

,

voce una si duo , in carne una.

IV. Judas filius sponsi persequens sponsum. Hoc tunc
contigit •, an et futurorum exemplum praemissum est.^

Multos enim falsos fratres passura crat Ecclesia , ut et

adhuc et usque in finem sponsum illum fihns persequa-
tur. « Si enim inimicus exprobrasset mihi , sustinuisseni
» utique, ait 5 et si is, me, super me magna
qui oderat
» locutus fuisset, abscondissem me utique ab eo ^ » Quis
est inimiciis ? c|uis estqui oderat me? Qui dicit, Quis est
Christus? Homo fuit Christus , nec vivere potuit, cum
vellet vivere : et mortuus est, inquiunt, nolens, evictus,
crucifixus, occisus. Inimici ista dicunt. Apertus iste inimicus
est, ait Christus, odit me, apertas mihi indicit inimicitias :

facile est istum vel tolerare vei vilare : quid facio de Abes-
salon? quid facio dc Juda? quid de falsisfratribus ? quid de
malis fdiis et tamen fihis, qui non contra nos blasphemant
Christum , sed nobiscum adorant Ghristuni , et in nobis
persequuntur Christum? Dequibus consequenter in eodem
Psalmo dicitur Alium : facile erat perforre, eum qui oderat
me j vel abscondere me ab eo. Abscondis enim te a pagano
intrans Ecclesiam . Quando au tem et ibi invenis quod times,
quid ([uaeris ubi teabscondas?Denique illeipse Apostolus,
qui gemit in periculis a falsis fratribus, c Foris, inc|uit
» pugnae, intus timores. Si crgo is qui oderat me ,'super
» me magna locutus fuisset, abscondissem me utique ab
» eo : tu vero unianimis meus "^ » Unianimem dicit, tan-

quam unum in Christo. Est ergo Ecclesiae c[uod ferat fo-

ris ,
gemat intus : inimicos tamen suos deputet foris et
' Psal. Liv, i3. — '2 Cor. vii, 5, et Psal. i.iv, i3, i^-
 ,

410 S. AUGTJSTINI EPISCOPI

intus 5 Ibris facilius evitabiles, intus dillicilius tolerabilcs.

V. Dicat ergo Dominus noster, dicat Christus nobis-

cum «Domine, exaudi orationem meam,
totus Christus.
» percipe auribus prccem mcam^ » Hoc est, «Exaudi^»

quod « Percipe auribus. » llepetitio confirmatio est.

, ,

« \n veritate tua exaudi me in tua justitia.» Ne utcum- ,

que accipiatis cum dicitur « In tua justitia.» Gommen-

, :

datio est enim gratiae, ne unusquisque nostrum justitiam

suam putet. Haec enim justitia Dei est, quam ut habeas
Deus dedit. Nam qui voluerunt de suajustitia gloriari
quid de illis dicit Apostolus ? Testimonium eis , inc[uit

perliibeo ,
quia zelum Dei habent. De Judaeis loquens :

« Zelum Dei inquit habent, sed non secundum scien-

, ,

» liam ^. » Quid est, « Non sccundum scientiam ? » Quani

enim tu commendas utilem scientiam? Numquid illam ,

quae cum sola fnerit inflat 5

quae nisi comitata fuerit clia-
ritate, non oedificat^ ? Non utique ipsam : sed illam scicn-
tiam comitem cbaritatis , magistram humilitatis. Vide si

ipsa est : Zelum, inquit, Dei habent sed non secun-

« ,

» dum scientiam. » Exponat quam clicat scientiam :

« Ignorantes Dei justitiam et suam vdlentes constituere ,

» justitice non sunt subjecti*. » Qui ergo volunt cons-

Dei
tituere justitiam suam? Qui qupd bene fecerint sibiim- ,

putant quod male, Deo omnino perversi. Denique recti

,
:

erunt, cumhocipsum converterint. Perversus ideo, quia

quod male Deo quod bene tibi rectus eris quando
, •, , :
,

quod male feceris tibi quod bene feceris, Deo. Non ,

5

enim eximpio juste viveres, nisi ab illo justus factus, qui

justificat impium^ Ergo inquit, « In veritate tua exaudi
. ,

)) me, in tua justitia, non in mea ut inveniar in ilio :

» non habens meam justitiam quoe ex lege est sed eam ,

,

' Psal. cxLU , I. — ' Rom. x , 2. — * i Cor. vui, i. — 4 Rom. Xj 3. —

5 1,1. iv, 5.
 ,

ENARRATTO IN PSALMUM cxlii. 411

» qure est ex fide^ » Ecco, « In tua justitia exaudi me.»
Ad mc enim cum respicio, nihil aliud meum quam pec-
catum invenio.
VI. « Et ne inlres in judicium cum servo tuo -. » Qui
cum illo volunt intrare in judicium , nisi qui ignorantes

Dei jnslitiam suam volunt constiluere? « Quid est, quod

,

» jejunavimus, et non vidisti, defraudavimus animas nos-

» tras, et nescisti ^ ? » Tanquam dicentes: Fecimus quod

jussisli, quare nonrecidis quod promisisti ? Respondet tibi

Deus Ut accipias quod promisi ego dabo ut faceres

: , :

quare acciperes, ego dedi. Denique superbis talibus lo-

quitur Proplieta : « Qnid vultis mecum judicio conten-
» dere ? Omnes dereliquislis me, dicit Dominus^. » Quid
Yultis mecum in judicium intrare, et vestras justitias
commemorare? Commemorare justitias vestras, ego novi
facinora vestra. Quomodo approbabo justitiam, ubi dam-
nabo superbiam ? Merito iste humilis in corpore Christi,
discens a capite quoniam mitis est et humihs corde^, «Ne
» intres, inquit , in judicium cum servo tuo. » Non liti-

gemus, noJo tecum habere causam proponam , ut ego

justitiam meam, tu convincas iniquitatem raeam « Ne :

» intres in judicium cum servo tuo. »Quare hoc ? quare

timet? « Quoniam non justificabitur coram te omnis vi-
» vens. Omnis vivens , » hic utique vivens^ in carne vi-
vens, moriturus vivens, natus homo, ex hominibus vivens,
de Adam, Adam vivens : omnis ita vivens justificari forte
potestcorain se, non coram Quomodo, coram se? Sibi
te.

placens , tibi disphcens : « Coram te autem non justifi-

» cabitur omnis vivens. » Noli ergo mecum intrare in ju-
dicium, Domine, Deus meiis. Quantumhbet rectus mihi
videar ,
producis tu de thesauro tuo regulam, coaptas me
» Philip. m, 9. — ' Psal. cxui ,2. — 3 j^^{^ Lyjn ^ 3_ — 4 Jerem. n, 29.
— 5 Matth. XI, 29.
 ,

412 S. AUGUSTINI EPISCOPI

ad eam, et pravus invenior. « Ne intres in judicium cum
)) servo tuo. » Bene, « Cum servo tuo. » Indignum est
tibi cum servo tuo intrare in judicium, nec quidem cum
amico tuo : quia , « Vobis dico amicis raeis ^, » non dice-

res, nisi cx servis amicos tu ipse fecisses. Tu licet dicas

amicum, ego confiteor servum. Misericordia indigeo, fu-

icio);

gitivus redeo, non sum dignus vocari filius

pacem qusero,
pcrse

tuus '^ « Ne intres in judicium cum servo tuo quoniam 5

» non justificabitur in conspectu tuo omnis vivens. Ante

» mortem ne laudes hominem quemquam " » Omnino f :

liu

« Omnis vivens. » Quid ipsi arietes, quid ipsi Apostoli,

itei
de quorum prole dicitur « Afferte Domino filios arie- :

laii
» tum^? » Ex his Paulus est, qui dicit non se esse per-
fm
fectum « Non quia jam acceperim, inquit, aut jam per-
:

|crs(
» fectus sim ^ » Denique , fratres, ut cito agnoscatis, ipsi

didicerunt orare quod oramus , ipsis data est regula pos-

tulandi, a Jurisperito crelesti. « Sic orate^, inquit. »Et
cum quaedam pra?misisset, posuit et hoc ut dicerent arie-
tes nostri, duces ovium, et praecipua membra Pastoris
et congregatoris unius gregis : ipsi didicerunt dicere, «Di-
» initte nobis debita nostra , sicut et nos dimittimus de-
» bitoribus nostris''. » Non dixcrunt : Gratias tibi ,
qui
dimisisti nobis debita nostra , sicut et nos dimittimus de-
bitoribus nostris, sed, Dimitte, sicut dimittimus. Orabant
autem uiique jam fideles, utique jam Apostoli nam ista :

oratio Dominica magis fidefibus datur, Si dcbita illa tan-

tummodo dicerentur qucc perbaptismum dimittuntur ,
:

catechumenis congrueret magisorare, « Dimitte nobis de-

» bita nostra.» Dicantcrgo Apostoli, dicant,« Dimilte nobis
» debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribiis nos-
» tris. ))Et cum eis dictum faerit ,
Quare hoc dicitis? quae

' Luc. XII, 4- — * W- ^v, Qi. — Eccli ^ X!, 30. — ^'

Psnl. xkviii, i. —
• Philip. 111, 12. — ''
Mattli. vi, 9. — 7 Ii>i(l. 12.
 EWARRATIO IW 1'SALMUM cxlii. 413
lebita vestra ? Respondeant : « Ouoniam non justificabi-
t
tur in conspectu tuo onmis vivens. »

VII. « Quoniam persecutus est inimicus animam meam,

) humiliavit in terra vitam meam '. » Vide nos, vide ca-
)Utnostrum pro nobis : « Quoniam persecutus est inimi-

cus animam meam. » Persecutus est plane et diabolus

mimam Christi, et Judas animam magistri : et nunc ad
jerseculionem corporis Ghristi idcm diabokis manet, Ju-
las autem Jud?e succedit. Non ergo deest de quo dicaL cL
:orpus, « Quoniam persecutus est inimicus animam meam,
') meam. Humihavit, inquit, in
humiliavit in terra vitam
') vitammeam. » Alio loco dicitur « Curvaverunt
terra :

I) animam meam -. » Quid enim nobiscum agit quisquis ,

persequitur, nisi ut relicta spe coelesti terram sapiaraus,

persecutori cedentes terrena diligamus ? Et iJH quidem ,

quantum in ipsis est, hoc agunt : nobis autem hoc nori

contingat,quibus dicitur: « Si resurrexistis cum Christo,
» quoe sursum sunt sapite , ubi Christus est in dextera
» Dei sedens 5
quae sursum sunt quaerite , non qua3 super
» terram : morlui enim estis^. » Nam non juslificabitur
coram Deo omnis vivens. lih ergo vel aperte saeviendo ,

vel occulte insidiando conantur perducere vitam nostram

ad terram. Contra hos vigilemus ut dicere possimus , :

« Nostra enim conversatio in coeHs est *. Humihavit, in-

» quit , in terra vitam meam » inimicus.
VIII. « Collocaverunt me in tenebrosis , sicut mortuos
» sseculi. )) Hoc a capite expeditius auditis , etexpeditius
hoc in capite enim pro nobis mortuus fac-
agnoscitis. Ille
tus est, sed non mortuus steculi. Qui enim mortui sunt
sseculi ? Et quomodo ille non erat mortuus saeculi ? Mor-
tui saeculi, merito mortui mercedem recipientes, iniqui-
tatis , et mortem ducentes ex peccati propagine •, ex illa

'
Psal. cxLii, 7. —l^Jd. LVi, 7.-3 Coloss. 111, 1. — 4 Pliilip. m, uo.
 »:

414 S. AUGUSTIKI EPISCOPI

voce qiia dicitur« Ego enim in ini([uitatibus conceptus
:

» sum, et in peccatis matcr mea in utero me aluii^. »

Venit autem ille per Virginem, assumens carnem, noii
iniquitatem carnis, assumens carnem mundam mundatri-
cem. lUi autem quem peccatorem putabant, tanquam
mortuum sseculi deputabant. At ille qui in alio Psalmo
dixit : « Quae non rapui , tunc exolvebam*^ : » et qui
dixit in Evangelio , « Ecce venit princeps mundi ,
prse-
)) positus mortis, operis mali persuasor, supplicii exactor,
» Venit, inquit, et in me nihii inveniet ^. » Quid est, « In
» me nihil inveniet ? » Nullam culpam , nihil quare mori
debeam. Sed ut sciant omnes quia voluntatem, inquit,
«

» Patris mei facio, surgite eamus hinc *. » Ut nioriar, ,

inquit voluntatem Patris mei facio , non autem morte

,

sum dignus. Nihil feci unde moriar , sed facio ut moriar

ut illi per innocentis mortem liberentur, qui habebant
quare morerentur. « Collocaverunt me in tenebrosis , »

tanquam in infernis , tanquam in sepulcro, tanquam in

ipsa passione , « Velut mortuos saecuH, » eum qui dicit :

« Factus sum sicut homo sine adjutorio inter mortuos

» Quid est, liber? quare liber? Quia omnis qui
liber^. »
facit peccatum servus est peccati ^. Denique non solve-
,

ret a vinculis, nisi Uber a vincuhs. Ille Hber mortem occi-

dit vinculum vinxit captivitatem captivavit, et colloca-
, ,

verunt eum in tenebrosis tanquam mortuos sseculi.

IX. « Et tsedium inquit passus est in me spiritus , ,

» meus » Recordamini
'^
.« Tristis est anima mea usque ,

» admortem^. » Videte vocem unam. Numquid non ap-

paret ipse transitus a capite ad membra , a memljris ad
caput ? « Taedinm, inquit, passus est in me spiritus meus.
• Psal. L ,
7. — ^ IJ. Lxviu , 5. — 3 Joan. xiv, 3o. — 4 Ibid. 3i. —
5 Psal. xxxvu^ 5. — 6 Joan. vm , 3.'|. — 7 Psal, cxlu, !\, — ^ jiynii.

XXVI, 38.
 ENARUATIO 1N 1'SALMUM CXLll. 415
Agnoscimiis , « TristisesL .'inima mea iisqne ad mortem.»
«
Sedetillic noseramus. 'rransfiguravit enim in se corpus

»liumilitatis nostrae, conformans corpori glorijfi suae^ : wet

vetus homo noster confixus est cruci cum illo ^. « In me
)) turbatum est cor mcum. Inme, » inquit, non in aliis.

Illi enim me deseruerunt et ilii qui inlircserant recesse- ,

runt, et meipsum quia mori videbant, aliud aliquid pu-

taverunt, et a latrone victi sunt, qui tunc credidit%
([uando illi defecerunt.
X. Inde ad membra. « Memoratus sum dierum anti-
» quorum. » Numquid memoratus est ille dierum anti-

t[uorum, per quem factus est omnis dies? Sed loc[uitur

corpus , loquitur unusquisque illius gralia justificatus ,

iuhaerens illi in charitate, et devota humilitate; loquitur,

etdicit Memoratus sum dierum antiquorum, medita-
: «

» tus omnibus opcribus tuis*. » Quia utique om-

sum in
nia bona tu fecisti et nihil constitisset quod a te consti- ,
,

tutum non esset. Creatura tua spectaculum mihi facta

est quaisivi in o[3ere artificem et in conditis omnibus
: ,

conditorem. Quare hoc^ ut quid hoc , nisi ut hoc intelli-

geret quidquid in se boni esset, ab illo factum esse-, ne
ignorans juslitiam Dei et suam volens constituere ,
justi-

tine Dei subjectus non esset^ ^ ut ei conveniret vox ilia su-

perior, « In veritate tua et in justitia tua? » In omnibus
ergo Dei o[3eribus , et meditatione omnium operum Dei
gratiam insinuat ,
gratiam commendat gratiam se inve- ,

nisse gloriatur, gratiam qua gratis salvi facti sumus quia :

et gratis salvi facti sumus. Quid gloriaris in tua justitia?

c[uidte extoihs, ignorans Dei justitiam? Dedisti forte aii-
c[uid , ut saivus esses ? Quid dedisli , ut hcmo esses ? Res-
pice ergo conditorem vitae tuse, substantise et justitiae et
'
Pliiiip. 111, 21. — 2 Roin. VI, G. — 3 Luc. xxul, ^o. — 'i Psal. CXLii, 5.

— 5 Roni X, 3.
 ,

416 S, AXJGUSXIM EPISCOPI

saliilis auclorem. « Meditare in facturis manuum ejus, »
(juia etjuslitiam, quae in te est, ad nianum ejus invenies-
pertinere. Audi Apostolum lioc te docentem : « Non ex
)) operibus, inquit, ne forte quis extollatur*.» Opera bona
non habemus? Habemus plane sed vide quid sequitur : :

« Ipsius enim sumus figmentum-, dixit. Ipsius sumus )>

figmentum forte naturam qua homines sumus, com-

:
,

memorare voluit, hoc appellato figmento. Non plane de :

operibus loquebatur. Non , inquit , ex operibus , ne quis

Sed non conjiciamus, sequatur
forte extollatur. Ipsius :

enim sumus figmentum creati in Christo Jcsu in operi- ,

bus bonis. Noli ergo putare te ahquid operari , nisi in

c[uantum malus es. Averte ab opere tuo te, ad opus illius

qui fecit te : ipse format , et ipse quod formaverat et tu

exterminasti , reformet. Ut enim sis, ipse operatus est :

ut bonus sis , si bonus es , ipse operatur. « Cum tremore

)> inquit, et timore vestram ipsorum salutemoperamini \»
Si nostram ipsorura salutem operamur, quare cum timore,
c[uare cum tremore, cum sit in potestate nostra c[uod ope-
ramur ? Audi quare cum timore ct tremore « Deus est :

)) enim c[ui operatur in vobis et velle et operari, pro bona

)) voluntate^. » Ergo cum timore et tremore, ut delectet
in convalle operari artificem nostrum. Sic enim operatur
tanc[uam in dejectis, qui juchcat in gentibus, et replet
ruinas. « In facturis manuum tuarum meditatus sum. »

Vidi ergo, et inspexi opera tua 5

quia nihil boni csse in
nobis potest , nisi abs te fiirt ,
qui nos fecisti.

cum viderem a te omne datum opti-

XI. Et quid feci,

mum et omne donum

, [xm fectum de sursum esse des- ,

cendens a Patre luminum ^ apud quem non est commu- ,

tatio , nec momenti olnimbratio ? Cum hcc viderera ,

'
Eiilies. u, 9. — ^ Ibid. lo. — 3 Pliilip, n^ ri. — 4 Ibid. i3. — j^- 5

cob. 1, 17.
 EWAllRATIO IN PSALMUM CXLII. 417
aversus ab opcre malo (juod ieccram in mc, « Kxtendi
manus meas ad tc. Extendi inqiiit manus meas ad
)'
, ,

» te anima mea velut terra sine aqua tibi K » Complue,

:

inquit, me ad facicndum fructum bonum, « Dominus

» enim dabit suavitatem ut terra nostra det fructum ,

» suiim^. Extendi manus meas ad te anima mea velut :

» terra sine aqua, » non milii, sed « tibi. » Sitire tibi

possum, me irrigare non possum. « Anima mea velut terra

» sine tibi quia sitivit anima mea in Deum vi-
aqua :

» vum^. Quando veniam nisi quando venerit ? Sitivit

))

anima mea in Deura vivum quia « Anima mea velut :

» terra sine aqua tibi. Abundat mare, inundat, copio- )>

sum cst, fluctuat, sed amarum est. Discreta estaqua,

apparuit arida* anima mea irriga eam, quia « Velut :

» terra sine aqua tibi. ))

XII. « Cito exaudi Quae enim mora me, Domine ^. )>

quando sic sitio, meam? Pluviam

ad inflammandam sitim
differebas, ut hauriens imbiberem, non respuerem quod
influeres. Si ergo ideo differebas, jam da quoniam « Ani- :

» ma mea velut terra sine aqua tibi. Cito exaudi me , Do-

» mine : defecit spiritus meus. )> Impleat me spiritus
tuus_, quia « Defecit spiritus meus. )> Ipsa est causa, ut
cito exaudias, quia « Defecit spiritus Factus sum meus. )>

"jam pauper spiritu beatum me fac in regno coelorum^.

,

'\n quo enim vivit spiritus ejus, superbus est spiritu suo ,

extollitur contra Deum. Fiat in illo bene quod alibi scrip-

lum est « Auferes ^iritum eorum, et deficient, et in
:

)) pulverem suum convertentur » ut confitentes di- '^

:

cant « Memento
: quia pulvis sumus^. » Cum autem dixe-

rint « Quia pulvis

: sumus memento: »tunc dicant « Ani- :

» ma mea velut terra sine aqua tibi. » Quid enira tara

=
Psal. cKLii , 6. — » 1(1. Lxxxiv, i3. — 3 ij. xli, 3. — 4 Gen. i, 9. —
^ Psal. cxLii, 7. — 6 MaUh. v, 3. — 7 Psal. ciii, 29. — 5 M. cii, i^.

cxix. 27
 , 1

418 S. AUGUSXINI EPISCOPI

lerra sine aqua quam pulvis ? Sed « Gito exaudi me ,

» Domiiie, » complue me, confirma me, ne sim pulvis

{[uem projicit ventus a facie terrae^ « Cito exaudi me,
» Domine, defecit spiritus meus : » non differatur inopia
mea. Abstulisti spiritum meum, ut deficerem, et in pul-
verem meum converterer, et dicerem tibi : « Anima mea
» velut terra sine aqua tibi : » fac etiam quod in illo
Psalmo sequitur : « Emittes spiritum tuum , et crcabun-
» tur, et renovabis faciem terrse'^. » Si qua igitur m
Christo nova creatura , vetera transierunt. In spiritu suo
^
vetera transierunt, in spiritu tuo nova facta sunt
XIII. « Ne tuam a me. » Avertisti a su-
avertas faciem
perbo. Etenim aliquando abundabam et in abundantia ,

mea elatus eram. « Ego enim dixi aliquando in abundan-

» tia mea Non movebor in aeternum. Dixi Non move-
: :

» bor in abundantia mea, » ignorans justitiam tuam et ,

constituens meam « Sed tu Domine in voluntate tua

: , ,

» praestitisti decori meo virtutem. Dixi in abundantia

» mea, Non movebor » verum autem a te mihi erat :

quidquid abundabam. Et ut hoc probares a te raihi fuisse,

« Avertisti faciem tuam a me et factus sum conturba- ,

» tus*. » Post hanc conturbationem in qiia factus sum,

quia avertisti faciem tuam post toedium spiritus mei 5

post conturbatum cor meum in rae ex eo quod avertisti , 1

1

faciem tuam jam factus sura sicut terra sine aqua tibi :
, | Pal

« Ne avertas faciem tuam. » Avertisti a superbo , redde

humili. « Ne avertas faciem tuam a me : » quia si averte- .

ris, « Similis ero descendentibus in lacum. » Quid est |

\

» Descendentibus in lacum ? Peccator cum venerit in pro- j

icit

» fundum malorum , contemnet^ » lUi descendunt in ijei

lacum , ([ui etiam confessionem perdunt : contra quod di-

' Psal. 1,4- — ' Id. aiij 3o. — ^2 Cor. v, 17.. — 4 Psal. xxix, 7, 8.—
5 Prov. xviii, 3.
 ,

ENARRATIO IN PSALMUM CXLII. 419

ciLur : « Ne coarctet super me puteus os suum ^ » Hanc
profunditatem lacum appellat plerumque Scriptura , in
quam protunditatem cum venerit peccator , conlemnit.
Quid est, contemnit ? Jam nec ullam providentiam dcpu-
tat; aut si deputat , ad eam se pertinere non putat. Pro-
ponit sibi peccandi licentiam , sine spe veniae liabenis
iniquitatisetrusis. Nondicit: Revertar ad Deum, ut rever-
Lalur ad me : nec audit , « Convertimini ad me, et rever-
» tar ad vos^; oquoniam veniens in profundum malorum
contemnit. « A mortuo enim, inquit, tanquam si non sit,
» perit confessio ^. Ne ergo avertas faciem tuam a me, et

» similis ero descendentibus in lacum. »

XIV. « Auditam fac mihi mane misericordiam tuam ;

» quoniam in te speravi*. » Ecce in nocte sum sed in te ,

speravi , donec nocturna transeat iniquitas^. « Habemus

» enim , ut dicit Petrus certiorem propheticum sermo-
,

» nem , cui bene fiacilis intendentes tanquam lucernae

» lucenti in obscuro loco, donec dies illucescat , et luci-
» fer oriatur in cordibus vestris*^. » Mane ergo appellat
post finem saeculi , cum viderimus quod in seeculo credi-
mus. « Mane enim exaudies vocem meam mane astabo ,

» tibi , et contemplabor Auditam fac mihi mane mise-

'
.

» ricordiam tuam ;
quoniam in te speravi. Si enim quod
» non videmus speramus per patientiam expectamus^.» ,

Patientiam quaerit nox laetitiam donabit dies. « Auditam ,

» fac mihi mane misericordiam tuam quoniam in te ^

» speravi. »
XV. Sed hic quid donec veniat mane ? Non enim suf- ,

mane sperare ahquid opus est agere. Quare aliquid

ficit :

agere? Quoniam dicit in alio Psalmo « Deum exquisivi :

' Psal. LxvuT, i6. — 'Malach. VII, 3. — 3 Eccli. xvn, rjG — Psal. cxlii, 8.
4

^ 5 Id. Lvi, 2. — ^2 Pctr. I, ig. — 7 Psal. v, 5. — " Roni. vni, 25.

27.
 ,.

420 S. ADODSXIKI EPISCOPI

» in die tribulationis mese ' : tanquam in tempore noctis
» mese Deum exquisivi. » Quomodo exquisisti ? Manibus
meis nocte coram eo 5 et non sum deceptus.Manibus quac-
rendus est in nocte Deus. Quid est , manibus ? Bonis ope-
ribus. Goram eo : « Cum enim facis eleemosynam noli ,

» tuba canere ; et Pater tuus qui videt in occulto , reddet

» tibi '^.
» Quia ergo ita sperandum est mane , et ita nox
ista toleranda est , et in ipsa patientia donec dies lucescat
perseverandum est ,
quid interea hic agendum ? Ne forte
per te ipsura acturus es aliquid , ut merearis perduci ad
mane ? « Notam fac mihi viam in qua ingre-
, Domine , ,

» diar.» Ideo lucernam propheticam accendit, ideo ipsum

Dominum tanquam in testa carnis misit ,
qui etiam dice-
ret : « Exaruit veluttesta virtus mea^. » Ambula ad pro-
phetiam , ambula ad lucernam praedictorum futurorum ,

ambula ad verba Dei. Nondum vides Verbum in princi-

pio Deum apud Deum* ambula ad formam servi per-
, :
,

duceris ad formam Domini. « Notam fac niihi Doraine ,

» viam in qua ingrediar quoniam ad te levavi animam

,
5

» meam. Levavi ad te » non contra te. Apud te fons ,

vitse ^ « Ad te levavi animam meam

: » tanquam vas ad ,

fontem attuli imple ergo me « Quoniam ad te levavi

: 5

» animam meam. »

XVI. « Exime me de inimicis meis Domine quia ad , •,

» te confugi''. » Qui ahquando a te fugi « Ad te con- ,

» fugi. » Fugit enim Adam a facie Dei et abscondit se ,

inter ligna paradisi \ ut de illo diceretur in libro Job

« Tanquam servus fugiens Dominum suum, etconsecutus
» umbram^. » Fugit a facie Domini sui et consecutus ,

est umbram ad umbrara enim fugit inter ligna paradisi.

:

" Psal. LXxvi ,3. — ' Matth. vi , 2. — ^ [53] xxi , i6. — 4 Joan. i , i

— 5 Psal. XXXV, 10. — 6 Id. cxui, 9. — 7 Gcd. lu , 8. — >*

Jub. vii, 2,

juxta Lxx.
 ,

enArratio in psalmum cxT.ir. 49A

Vae si pcrraanserit in unibra , no postea dicntiir : « Tran-
» sierunt omnia tanquam umbra^ Eximc me de inimicis
» meis.» Non ego hic inimicos homines cogito. « Non est
» vobis colluctatio adversus carnem et sanguinem. » Sed
adversus quos ? « Adversus principes et potestatcs , recto-
» res raundi. » Gujus raundi? Non enira cceli et terrrnp :

non enim regunt quod non fecerunt. « Rectorcs mundi : »

sedcujus raundi? « Tenebrarura harum -. » Quarura te-

nebrarura? Utique iniquorum. « Fuistis enira aliquando
» tenebrae, nunc autera lux in Doraino^. Rectores raundi,
» tenebrarum harura , » rectores iniquorum : contra hos
habetis luctaraen , « Magnura praehum vobis est * , » hos-
tera non videre et vincere. « Adversus rectores raundi
» tenebrarura harura, » diabolura scilicet et angelos ejus :

non ilhus raundi rectores , de quo dicilur : Et raundus

per eum factus est^ sed illius raundi de quo dicitur
; , :

« Et mundus eum non cognovit. Exime me de inimicis

» raeis Doraine, quia ad te confugi. De inimicis meis »
, ,

non Juda, sed qui implevit Judara. llium patior visura, il-
lura expugno non visum. Accepit enim buccellara Judas, et
intravit in eura Satanas " : ut iste David persecutionem
pateretur a filio suo. Quara multos Judas implet Satanas,
indigne accipientes buccellam ad judicium suura ? « Qui
» enim raanducat et bibit indigne, judicium sibi mandu-
» cat et bibit '. » Non malura
quod datur sed bo- est ,
,

nura raalo in judiciura datur. Bene esse non potest raale

accipientis quod bonum est. Ergo « Exirae me ab inimi- ,

» cis raeis quia ad te confugi. » Quo enim fugerera ?

,

« Quo ibo a Spiritu tuo ? Si ascendero in coelum , tu ibi

» es : si descendero in infernura Quid ergo res- , ades. »
tat? « Si assumpsero pennas meas ut columba, et volabo
' Sap. V, 9. — 2 Ephes. vi, i2. — ^ Ibid. 8.-4 Ibid. i^. — ^ Toan.

1, 10. — *'
IJ. XIII, 37. — 7 I Cor. XI, 29.
422 S. AUGU8TIN1 EPISCOPI
» in extrema maris ^ » id esl, ut spe habitem in fmem sse-
culi , « Etenim illuc manus tua deducet rae et perducet ,

» me dextera tua '. Exime me de inimicis meis, quoniam

» ad te confugi , Domine. »
XVII. « Doce me ut faciam voluntatem tuam quoniam 5

» tu es Deus meus » confessio o praescriptio « Quo-

'^.
, !

» niam tu es, inquit, Deus meus. » Ad alium curram re-

fici, si ab alio factussum. Tu estotummeum « Quia tu 5

» es Deus meus. » Patrem quneram propter haereditatem ?

« Tu es Deus meus
» non solum dator haereditatis ,sed ,

ipsa hsereditas Dominus pars haereditatis meae^. » Do-

: «

minum quseram propler redemptionem ? « Tu es Deus

» meus.» Patronum quaeram propter liberationem? « Tu

» es Deus meus. » Postremo creatus recreari cupio ? « Tu

» es Deus meus » qui Greator meus, qui creasti me per
,

Yerbum tuum, et recreasti me per Verbum. Sed creasti

me per Verbum Deum manentem apud te recreasti per •,

Verbum carnera factum propter nos. « Doceergo rae ut

» faciam voluntatem tuam^ quoniam tu es Deus meus. »
Sinon me docueris faciam voluntatem raeam et deseret
, ,

me Deus meus. « Doce me ut faciara volantatem tuam ;

» quoniam tu es Deus raeus. Doce me. » Non enim tu es

Deus raeus, et ego ero magister meus. Videte quemadmo-

dum gratia comraendetur. Hoctenete, hoc imbibite, hoc
vobis de corde nullus excutiat ne habeatis zelum Dci, sed :

non secundum scientiara : ne ignorantes Dei justitiara , et

vestram volentes constituere* ,

justitiae Dei non sitis sub-
jecti. Verba certe Apostoli agnoscitis. Dicite ergo ista :

« Doce me ut faciam voluntatem tuam ^ quoniara tu es

» Deus raeus. »
XVIII. « Spiritus tuus bonus » non raeus malus « Spi- , :

» rilus tuus bonus deducet me in terrara rectam. » Quia

' Psal. cxxxvni, 7-10. — ^ Id. cxm, 10. — 3 Id. xv, 5. — 4 Roni. x, 2.
 . ,

ENARRATIO IN PSALMUM CXL1II. 423

malus deduxit me in lerram perversam. Et
spiritus meiis
quid ogo mcrui ? Qure mca opera bona sine tuo adjtilorio
computantur, unde impetrarem dignusque essem dcduti
a Spiritu tuo in terram rectara ?Quoe opera mea, vel quae
merita mea? « Propter nomen tuum Domine, vivificabis
,

» me. )) Attendite ergo ,

quantum potestis gratiae com- ,

mcndationem qua gratis salvi facti estis. « Propter no-

,

» men tuum Domine, vivificabis me. Non nobis, Do-

,

» minc, non nobis, sed nomini tuo da gloriam^. Propter

» nomen tuum, Domine vivificabis me in tua justitia,

, : )>

non in mea non quia ego merui sed quia tu misereris.

; ,

Nam si meum ostendere meritum nibil abs te mererer ,

,

iiisi supplicium. Avulsisti merita mea,inseruistidona tua.

« Propter nomen tuura , Domine, vivificabis rae : in tua
» justilia educes de tribulatione animam meam : et in tua

» misericordia ad interitum deduces inimicos meos. Et

» perdes omnes tribulantes animam meam quoniam ;
ser-
» vus tuus sum ego -. »

fVt/M^VWl x^vwwv^ vwt-wvwt/^^ WVt^VWX^WV^JWVt^t/W^^WVt^WV^^WWVW^^VW^ wvww^vt

ENARRATIO

IN PSALMUM CXLIII.

Sermo ad plebem

T. PsAL^n hujus tituius brevis est numero verborura

sed gravis pondere mysteriorum. « IpsiDavidadGoliam".»
Prfelium hoc faclum tempore Patrum nostrorum , de
Scripturis sanctis recolit mecum Charitas Vestra. Cum
« Psal. cxiii, I. — ' I(J cxui, 12. — 3 M. cxLiii, i.
 ,

424 S. AUGUSTINI EPISCOPI

enim adversus populum Dei alienigenoe dimicarent pro-^ ,

vocavit unus unum Golias David in quo certamine vo-

, :

luntas Dei pro cujusque partis victoria probaretur. Sed

quid de victoria satagimus quando provocantem provo- ,

catumque cernamus? Provocavit impietas pietatem pro- ,

vocavit superbia humilitatem postremo provocavit dia- ,

bolus Christum. Quid miramini diabolum victum? Ille

erat grandis statura corporis iste autem statura parvus :

fide magnus. Accepit arma belhca sanctus David ut ad- ,

versus Goliam procederet. Hsec arma per aetatem et par- ,

vam ut diximus staturam corporis portare non valuit.

, , ,

Abjecit onerantia, non adjuvantia accepit quinque la- :

pides deflumine, et posuit in vase pastorali. His armatus

corporahter nomine autem Dei spiritaUter processit
, ,

et vicit^. Hoc quidem ille David sed mysteria perscru-

)) :

temur. Proposueramus enim titulum istum brevem nu-

mero verborum, sed gravem ponderemysteriorum. Veniat
in mentem apostohca illa sententia , « Omnia haec in fi-

» gura contingebant in iihs~ : » ne impudenter videamur

quserere ahquid absconditum , ubi possit dici totum sine
mysterii profunditate simphciter dictum. Habemus ergo
auctoritatera facientem nos intentos ad qu.nerendum , vi-
giles ad investigandum , devotos ad audiendum , fideles

ad credendum , impigros ad faciendum. In David Ghris-

tus : sed sicut soletis intelhgere eruditi in schola ejus,
Christus caput et corpus : Non ergo sic audiatis ahquid ex
persona Christi ,
non pertineat qui estis
quasi ad vos ,

membra Ghristi. Hoc tanquam fundamento posito, videte

quse sequantur.
II. Nostis multis sacraraentis visibihbus et corporahbus
oneratum esse populum primum, circumcisione, negotioso
illo quodam sacerdotio , et templo figuris pleno , multi-
» I Reg. xvii, 4- — ' I Cor. x, n.

II
 ,
:,

ENATlllATIO IN PSALMUM CXLIIt. 426

plicibus holocaustorum sacrificiorumque generihus. Haec
David noster tanquam arma prementia non adjuvantia, ,

])osuit. enim dala esset Lex, quae posset vivificare

« Si ,

» vere ex Lege esset justitia. » Ut quidergo Lex? Sequitur

« Sed conclusit Scriptura omnia suh peccato ut pro- ,

» missio ex fide Jesu Ghristi daretur credentibus^ » De-

iiique iste David, scihcet Christus caput et corpus, tem-

pore revelationis novi Testamenti tempore insinuandae ,

(L commendandae gratise Dei, quid fecit? Arma posuit

ciuinque lapides tuht- arma ut diximus, onerantia po-

: ,

suit ; ergo sacramenta Legis , sacramenta illa Legis, quae

iion sunt imposita Gentibus, posuit, quae nonobservamus.
enim quanta in veteri Lege legamus, et non
.Meministis
observemus sed tamen ad ahquam significationem prse-
,

missa etproposita intelhgamus : non ut abjiciamus Legem

Dei, sed ut sacramentapromittentia, impletapromissione
11011celebremus. Quod enim promittebant, venit. Gratia
enim Novi Testamenti in Lege velabatur in Evangeho ,

revelatur. Velum removimus, quod velabatur agnovimus :

agnovimus autem in gratia Domini nostri Jesu Christi

capitiset Salvatoris nostri ,
qui pro nobis crucifixus est;
quo velum temph conscissum est^. » De-
crucifixo etiam
nique arma ille posuit, tanquam onera sacramentorum
veteris Legis et ipsam Legem accepit. Quinque enim la-
;

pides quinque hbros Moysi significant. Tuht ergo illos

quinque Lipides de flumine. Nostis quid sit fluvius. Labitur
enim mortale saeculura et praeterfluit quidquid venit iii
,

mundum. Erant ergo in flumine; tanquam in populo illo

primo , lapides-, ilhc erant inutiles, vacabant, nihil pro-

derant, transibant super fluvios ,
Quid fecit David^ ut
Lex ipsa utihs esset? Accepit gratiam. Lex enim sine gra-
' Gal. 111, oi, 22, — 2 1 Reg. XVII, 89, ^o. — 3 Matth, xxvn, 5i.
 ,

•426 s. AuGtsit»! EPiscopi

tia impl6ri lion potest. «Plenitudo enim legischaritas^ »
Et unde ista charitas? Vide si non ex gratia. « Charitas ,

» inquit , Dei difFusa est in cordibus nostris per Spiritum

» sanctum ,
qui datus est nobis ^. » Quia ergo gratia fecit

impleri Legem , significatur autem gratia lacte hoc enim :

est in carne gratuitum , ulri mater non quserit accipere ,

sed satagit dare; hoc mater gratis dat, et contristatur si

desit qui accipiat : quomodo ergo ostendit David Legem

sine gratia operari non posse , nisi cum ilios lapides quin-
que, quibus significabatur Lex in hbris quinque , conjun-
gere volens gratiae ,
posuit in vase pastorah, quo lac mul-
gere consueveral ? His armatus ,
gratia utique armatus
et ideo praesumens non de se , sed de Domino suo ,
pro-
cessit adversus Goliam superbum , se jactantem, de se
praesumentem. Tuht unum lapidem, jecit-, inimicum in
fronte percussit, cecidit ex eo loco corporis, ubi signum
Christi non habuit. Hoc quoque hcet altendas : Quinque
lapides posuit , unum misit. Libri quinque lecti sunt , sed
unitas vicit. « Plenitudo enim Legis ut paulo ante com- ,

» memoravimus , charitas. » Et Apostokis ait, « SufTe-

» rentes invicem in dilectione , studentes servare unitatem
» spiritus in vinculo pacis*. » Deindeillo percusso atque
dejecto ,
gladium ejus abstuHt, etinde caput ilU abscidit.
Et hoc fecit noster David, dejecit diabolum de suis quando :

autem credunt magni ejus, cjuos ille in manu habebat,

etde quibus cseteras animas trucidabat convertunt lin- ,

guas suas contra diabolum et sic Gohae de gladio suo 5

caput inciditur. Mysterium tituii pro temporis brevitate

tractavimus, videamus quid habeat ipse Psalmus.
IIL « Benedictus Dominus Deusmeus, qui docet ma-
» nus meas in praehum , digitos meos ad bellum^. » Vox
' Rom. xm, 10. — ^ i^j. y, 5. — 3 Ephes. iv, *_>, 3. — 4 Psal. cxun, i.
 enArratio in psalmcm cxLiir. 427
tiostra est, si corpus Christi nos sumus. Benedicamus Do-
minum Deum nostrum , « Qui docet manus nostras in
yt prselium, digitos nostros ad bellum. » Repetitio sen-
tentire videtur : quod est , « Manus nostras in praelium ; »

hoc est, « Digitos nostros ad beilum. » An aliquid inte-

rest inter manus et dij,'itos ? Digitis utique operantur et
manus. Non itaque alisurde accipimus digitos pro ma-
nibus positos. Verumtamen in digitis agnoscimus divisio-
nem tamen radicem unitatis. Vide illam
operationis , et

gratiam dicit Apostolus, « Alii quidem per Spiritum da-

:

» tursermo sapientipe, alii sermo scientiae secundum eum-

» dem Spiritum alii fides in eodem Spiritu
, alii dona- ,

>»tiones curationum in uno Spiritu, alii genera lingua-

)) rum , alii prophetia, aJii dijudicatio spirituum. Omnia
» autem haec operatur unus atque idem Spiritus, dividens

» propria unicuique prout vult^Abi illud, aUi hoc,

» divisiones sunt operationis. » Omnia hcec operatur
«nus atque idem Spiritus radix est unitatis. His ergo :

digitis pugnat corpus Ghristi, procedens in bellum pro- ,

cedens in prseHum.
IV. Jam praeliorum et bellorum geiiera commemorare
longum est', et gerere facilius quam explicare.
fortasse
Habemus unum bellum quod commemorat Apostolus :

« Non est vol^is colluctatio adversus carnem et sangui-

M nem'^, » id est, adversus homines a quibus videmini pati

molestias , non adversus ipsos pugnatis : « Sed adversus
» mundi. » Et ne in-
principes et potestates et rectores
telligeres mundi, cceli et terrae ostendit quid diceret 5 ,

« Tenebrarum inquit, harum. » Mundi scilicet, non

,

jqui per ipsum factus est-, quia, « Et mundus per eum

» factus est^ » sed mundi qui eumnon cognovit
: quia, ;

« Et mundus eum non cognovit. » Hse tenebrae non sunt

• I Cor. xu, 8. — ' Ephes. vi, i2. — ' Joan. i, lo.

 428 S. AUGUSTINI EPISCOPI
natura : Anima enim per semetipsam non
sed voluntate.
lucet quia humiliter et veraciter cantat. «
: Tu illuminabis
» lucernam meam Domine Deus meus illumina tenebras , ;

» meas » Et « Apud te inquit fons vitse in lumine tuo

*
. , , , ;

» videbimus lumen non in lumine nostro sed in lumine : ,

» tuo "^.
» Nam et oculi nostri lumina vocantur : et tamen
lux extrinsecus si desit, etiamsani et patentes, in tenebris
remanebunt. Ergo bellum gerimus adversus rectores te-
nebrarum harum rectores scilicet infidelium diabolumi , ,

et angelos ejus rectores gladii ejus de quo pugnat dia-

, ,

bolus adversus fideles. Sed quomodo Golise prostrato tol-

litur gladius, ut ipsi Gohse caput de gladio suo ampu-
tetur^ : » ita cum credunt ipsi infideles, dicitur eis,
« Fuistisaliquandotenebr3e,nuncaulemluxinDomino"*.»|
Pugnastis de manuGolise ,
jamin manu Christi toilite ca-i
put Gohae. j

V. Hoc unum praelium alterum autem unicuique inj :

se ipso. Modo genus hoc belli ex apostohca Epistola lege-

batur Caro concupiscit adversus spiritum, et spiritus
: «

» ut non ea qune vultis, facialis^.

adversus carnem ,

Et hoc grave bellum et quod est molestius, internum. ,

In quo bello si sit quisque victor illos quos non videt ,

inimicos, continuo superabit. Non enim tentat diabolus

vel angeli ejus , nisi quod in te carnale dominatur. Nam
quomodo vincimus illos hostes,«quos non videmus, nisi
quia carnales inleriores motus nostrossentimusPCum his
confligimus , et illos percutiraus. In amore pecuniae do-
minatur avaritia •, dominanti tibi avaritiae diabolus forin-
secus lucrum cum fraude proponit. Plerumque enim ad
lucrum non pervenis , nisi fraudem feceris. Proponit ergo
ille forinsecus avaritiae tuae, quamintusnon vicisti ,
quam
'
' Psal. XVII, 29. — ' 1(1. XXXV, lo. — 3 I Rei;, xvir, 5i. — 4 Eplios.

T, 8. — 6 Gal. V, 17.
 EJNAKRA.X10 IN PSALMUM CXLlll. 429
11011 domuisti, quam non tibi subjecisti ;
proponit tanquam
athletae suo malus agonotheta fraudem et lucrum opus ,

et pmemium Fac et toile. Tu autem si calcas avaritiam,

: ,

interiusnon dominatur quam sentiens vincis, nam

si tibi
,

diabolum insidiantem non sentis si ergo edomuisti ava- :

ritiam attendis aiterum proponentem opus et prsemium.

,

Quid ille proposuit? Fraudem et Jucrum. Quid iste pro-

ponit? Innocentiam et coronam. Fac ettoUe, etilledicit,
et iste. Jam tu praeliator interior , si non es victus avari-
tia , sed victor avaritire hunc vincis. 5 illum attendis ,

Discernis enim utrumque et dicis Hic video opus et prse- , :

mium illic autem escam, et laqueum. Neque enim aliquid

,

dicis in te, quod non pertineat ad te. Etenim ex peccato

divisus es adversumte. Trahisconcupiscentiae propaginem

et traducem mortis habes contra quod pugnes in te,
:

habes quod expugnes in te. Sed habes quem invoces, ut

pugnantem adjuvet te , et vincentem coronet te, quinon
existentem fecit te.

VI. Quomodo , inquis, vincam? Ecce ipse Apostolus

difiicilHmum praelium proponit , et quam laboriosum sit

aut forte insuperabile , si non intelligo , ipse ostendit.

« Caro, inquit, concupiscit adversus spiritum, et spiritus
» adversus carnem, ut non ea quse vultis, faciatis ^ » Quo-
modo me jubes vincere , cum Ut non ea quse
iile dicat, «
» vultis , faciatis ? » Quaeris quomodo ? Attende ad gratiam
vasis pastoralis, lapidem dc flumine in exceptorio lactis

Ipone. Ecce et ego imo tibi ipsa veritas dicit

tibi dico, :

Prorsus non facis quod vis pugnante carne adversus spi- ,

ritum tuum. Si ad istam pugnam de te praesumis, admo-

nenduses, ne frustra audieris, « Exultate Deo adjutori
))nostro-. » Si eniin per te impJeres totum non esset ,

necessarius adjutor. Rursus si tu ipse tua voluntate ni-

' Gal. V, 17. — » Tsul. Lxxx, 2.
 ,,
:

430 S. AUGUSTINI EPISCOPl

hil ageres non vocaretur adjutor adjutor enim aliquid
, :

agentem adjuvat. Deniquc cura dixisset, « Caro concu-

» piscit adversus spiritum et spiritus adversus carnem ,

» ut non ea quae vultis faciatis ^ » et proposuisset te ante ,

te, veluti deficientera te in te, continuo misit ad adju-

torem : « Quod estis sub
si spiritu ducimini , non adliuc
» Qui enim sub Lege est, non implet Legem,
Lege. »

sed premitur a Lege sicut ille David sub armis erat. :

Ergo si spiritu duceris, vide quis te adjuvabit, ut im-

pleasquod velis. Adjutor tuus, susceptor tuus spes tua , ,

qui docet manus tuas in praelium, et digitos tuos ad

bellum. « Manifesta enimsunt, inquit , opera carnis, qune
» sunt fornicationes , immunditiae, idolorum servitus
» luxuria , veneficia, contentiones, inimicitiae , ebrietates,
» comessationes , et his similia quse praedico vobis •, , sicut
M praedixi ,
quoniam qui taha agunt, regnum Dei non pos-
» sidebunt*. » Non qui adversus taha confligunt, sed qui
taha agunt. Cum enim confligis, aliud est opusj cum
vincis ahud opus est-, cum pacera et requiem habes, aliud
,

opusest. Haecdumexemplisdemonstropaucis, advertite.

Suggeritur aliquod lucrum delectat habet fraudem sed , j ,

magnum est lucrum delectat non consentis pugnam ; ,

^

vide adhuc suadetur, adhuc instatur, adhuc dehberatur

•,

ergo qui pugnat, perichtatur. Vidiraus pugnam, caelera

videaraus. Contempsit justitiam, ut fraudera faceret ; vic-
tus est : contempsit lucrum , ut justiti;)eserviret;vicit. In
histribus, victum doleo, pugnanti metuo, victori con-
gaudeo. Sed etiara ille qui vicit , numquid omnino egit
in se , ut prorsus eum pecunia non attentct , aut nihiJ in
eo excitet delectationis, quamvis superabiJis ,
quamvis
contemplibihs, quamvis non solura cui non consentiat, sed
cura qua nec pugnare dignetur? Inest tamen ahqua de-
" Gal.v, 17-19.
 ;

ENARHATIO IN PSALMXJM CXLHI. 431

loclationis titillatio. Ista titillatio, et ille hostis jam nec
pugnat, nec rcgnat : incst tamen, et quasi moratur in
Ccirne mortali ,
quod non Ducetur enim totum in
erit.

\ ictoriam , sed postea : modo autem « Corpus quidem ,

» mortuum est, propter peccatum eidem cor-

j » et ideo

pori inest peccatum , etsi non rcgnat peccatum « Spiri- :

» tus autem vita est propter justitiam. Si autem qui sus-

' citavit Christum a mortuis, habitatin vobis qui suscitavij; ^

» Christum a mortuis, vivificabit et mortaha corpora ves-

» tra j
propter inhabilautem Spiritum ejus in vobis*. »
Jbi jam nec quod pugnet erit , nec quod titillet : totum
cedet in pace. Non enim contraria natura contra aham
naturam pugnat, sed tanquam in domo maritus et uxor.
Si adversus se dissentiant , molestus et periculosus labor
si maritus vincatur et uxor dominetur pax perversa si ,
:

autem uxor marito dominanti subjiciatur, pax recta non :

tamen ahud ex aha natura quia ex homine facta muher ,

yiro. Caro tua conjux tua famula tua quodhbet de-

, , 5

puta , opus est ut subjicias : etsi pugnas , ut prosit pugna.

IIoc enimexpedit, inferius subjicisuperiori : ut et ille qui
sibi subjici vult quod est inferius se, subjiciatur superiori
SQ.Agnosce ordinem quaere pacem. Tu Deo tibi caro.
,
,

Quid justius ? quid pulchrius? Tu majori minor tibi , :

servi tu ei qui fecit te quod factum est

, ut tibi serviat
propter te. Non enim hunc ordinem novimus, neque hunc
ordinem commendamus, Tibi caro et Tu Deo sed, Tu Deo, :

et Tibi caro. Si autem contemnis Tu Deo nunquam eih- ,

cies ut Tibi caro. Qui non obtemperas Domino torqueris ,

a servo. Numquid si non prius Tu Deo, ut deinde Tibi caro,

poteris dicere hi«c verba « Benedictus Dominus Deus ,

» meus, qui docet manus meas in praehum, et digitos

» meos ad belium? » Prsehari vis indoctus, damnaberis

' Rom. Yiii, 10 et seq.
 ,

432 S. AUGUSTINI EPISCOPI

victus. Primo ergo te subdas Deo, deinde illo docente te
et adjuvante praelieris , et dicas , « Qui docet manus meas
» in praelium , et digitos meos ad beJlum. »

VII. Etcum praeliaris ,

quia, dum prseliaris, periclita-
ris, dic quae sequuntur,inpraeliandipericuloconstitutus.
« Misericordia mea. » Non vincar. Quid est hoc , « Mise-
» ricordia mea ' ? » Praebes mihi misericordiam , et in me
existis misericors ^ an donasti mihi ut et ipse sim miseri-
cors ? De nuUa enim re sic vincitur inimicus ,
quam cum
misericordes sumus. Omnino parat calumnias ad judicium
et non potest falsa objicere, quia non est apud quem. Si
enim apud hominem judicem nobiscum ageret, posset eum
mentiendo fallere et nos gravare criminationibus falsis
, :

quia vero apud talemjudicem causa nostra cum illo est,

qui falli non potest : ideo ambit ut ad peccatum seducat,
ut habeat vera quge objiciat. Et ubi forte aliquibus ejus
fraudibus succumbit humana fragilitas, sequatur in con-
fessione opus humilitatis, exerceatur in operibus miseri-
cordise et pietatis. Omnia delentur, cum ex vero corde et
plena fiducia dicimus illi qui videt , « Dimitte nobis, sicut
» et nos dimittimus ^ » Dic toto corde , dic tota fiducia,
dic securus , Dimitte nobis , sicut et nos dimittimus ; aut
noli dimittere, si non dimittimus. Quod etsi non dixeris_,

Noli dimittere , si iion dimittimus : prorsus non dimittit

sinon dimittimus. Neque enim ut tu sis impunitus pec-
cator^erit ille mendax promissor. Vis, inquit, ut dimit-

tamPDimitte. Est ahud opus misericordiae Vis ut dem? :

Da. Uno loco positumest in Evangelio « Dimitte , et di-

» mitletur vobis; date, et dabitur vobis^. » Aliquid , in-
quit , contra te teneo, aliquid et tu contra alterum tenes :

dimitte, et dimitto. Aliquid petis a me, aliquid petit alter

a te : da , et do. Et quae dimittit ,
quae dat? nonne cha-
' Psal. c\ua, 2. — ' Matlli. vi, 12. — ^ Luc. vi, 87.
 enarrAtio in psalmum cxliii. 433
ritas? « Et iinde charilas nisi per Spiritum sanctum qui
)) datus estnobis^ ? » Si crgopcr opcra misericordi.'« nos-
ter vincitur inimicus , ct opera misericordiae habere non
possemus, nisi charitatem habcremus; charitas autem no-
bis nulla esset_, nisi per Spiritum sanctum accipercmus :

ille docet manus nostras in praehum , et digitos nostros

ad bellum ^ illi recte dicimus , « Misericordia mea , » a
quo habemus etiam ut misericordcs simus. « Judicium
» enim sine misericordiailh, qui non fccitmisericordiam*.»

YIII. Parva putatis opera misericordiae ? Libet et de his

aliquid dicere. Attenditeprimoistam sententiam de sancta
Scriptura depromptam, quam modo commemoravi. « Ju-
» dicium enim sine misericordia ilh, qui non fecit misericor-

» diam » Sinemisericordiajudicabitur, qui misericordiam

:

non fecit antequam judicaretur. Quid deinde? quid sequi-

tur? « Superexaltat autem misericordia judicio. » Quidest
lioc, fratres, « Superexaltat misericordia judicio?» Superpo-
^) r.itur misericordiajudicio : in quo inventum fueritopus
misericordiae, etsihabueritahquid forte in judicioquo pu-
niatur , tanquam unda misericordise peccati ignis extingui-
tur.« Superexahatenim misericordiajudicio. »Quid autem,
et cum tahbus subvenit, et cum tales liberat , et cum ta-
hbus ignoscit , injustus est Deus ? Absit. Et ibi justus est.

Non ei tolht misericordia justitiam , nec justitia miseri-

,cordiam. Vide enimnon justus est Dimitte^, et di-
si :

mitto , da , etdo. Vide si non justus est « In qua men- :

» sura mensi fueritis , in ea remetietur vobis ^. » Ad hoc

enim , In qua mensura. Non enim mensura ejusdem ge-

scd ad hoc eadem mensura, Ignosce, et ignosco.
neris est :

Kstapud te mensura veniae dandae invenies apud me ,

nensuram venise accipiendae est apud te mensuram Iri- :

'
Koin. V, 5. — ' Jacob. ii, i3. — ^ Luc, vi, 3']. — 4 Mattli. vii, 2.

CXIX. -28
434 S. AUGUSTINI EPISCOPl
buendi quod habes, invenies apud me mensuram accipiendi
quodnon habes.
IX. « Misericordia mea, et refugium meum, susceptor
» nieus et erutor meus. » Multum laborat pra?hator hic,
teiiens concupiscentem adversus spiritum carnem. Tene
quod tenes. Tunc erit plene quod vis , cnm absorpta
fuerit mors in victoriam : quando resuscitatum mortale
hoc corpus transfertur in habitudinem angelicam et in ,

coelestem subvolat quahtatem. « Mortui , inquit , in

» Christo resurgent primi, deinde et nos viventes qui
)) reliqui Domini simul rapiemur cum
sumus , in adventu
)) iihs in nubibus obviam Ghristo in aera
et sic semper ,

» cum Domino erimus ^ X Ibi absorbebitur mors in vic-

toriara. Ibi dicetur « Ubi est mors contentio tua ? ubi

: , ,

)) estmorSj aculeus tuus^? ))Non enim rehnquetur^ nec

in animo nec in corpore quod rebellet adversus amo-
, ,

rem Dei. Plena victoria,plena pax. De hac nobis praehan-

tibus dicilur: « Venite, fihi, audite me, timorem Domini
)) docebo vos^. In praeho estis in contentione confli-
)) ,

gitis et tamen quamdam requiem desideratis. « Quis est

:

)) homo qui vult vitam, et dihgit videre dies bonos^? »

Quis est qui non dicat Ego ? Ibi vita, ibi dies boni, ubi :

nihil concupiscit adversus spiritum : ubi «non dicitur :

Piigna 5 sed, Gaude. Sed quis est qui hos dies veht?Om-
nis homo certe dicit : Ego. Audi quid sequitur. Video
quia laboras , video quia in pugna , in periculo diversa-

ris : docet manus in prsehum, digitos

audi quid sequitur 5

in bellum. « Gontine hnguam tuam a malo, et labia tiia

))ne loquantur dolum dechna a malo, et fac bonum ^ » 5

Quomodo enim poteris facere bonum nisi dechnaveris a ,

malo? Quid qusero ut vestias ,

quando adhuc expohas?
' I Thess. IV, i5, i6. — »1 Coi. xv, 54, 55, — ^ psaJ, xxiii, 12. —
4lL.id. i3. — 5 Ibid. i4, i5.
 ENARKATIO IJV PSALMUM CXLUI. 435
Quid quoero ut dones, ([uando adhuc rapis? « Declina a
» malo, et fac bonum. » Non sub tc ploret primo pau-

per ut gaudeat de te pauper. « Declina a malo

, et fac ,

» bonum. » Qua mercede? Nam modopugnas. « Quaere

» pacem, et se([uere eam. » Disce dic, « Misericordia ,

» mea et refugium meura susceptor meus et erutor ,

» meus protector meus. Susceptor » ne cadam « Eru-

,
, 5

» tor , » ne haeream ; « Protector , » ne feriar. « Protec-

» tor meus, et in ipso speravi. » Inhis omnibus, in toto
labore meo , in omnibus in omnibus difli-
praeliis meis ,

Cultatibus meis in ipso speravi. « Qui subdit populum

» meum sub me. » Ecce caput nostrum loquitur no-
biscum.
X. «Domine, quidest homo, quoniam innotuisti ei^?»
Totum quod est, hoc est « Quoniam innotuisti ei. Quid,

i est homo quoniam innotuisti ei aut fihus hominis ,

, 5

» quoniam a^stimas eum ? » -^stimas eum tanti facis , ,

tanti pendis ordinas, nosti sub quo ponas, supra quid

:

ponas. iEstimatio enim est quanti pretii sit quidque. ,

Quanti sestimavit hominem, qui pro eo Unici sanguinem

fudit? «Quidesthomo, quoniam innotuisti ei? » Cui, quis
innotuisti? Quid est « Filius hominis, quoniam sestimas
» eum ? » Quoniam tanti eum
eum aestimas, pendis , tanti
pretiosum quiddam esse ostendis. Non enim Deus sic aesti-
mat hominem, quomodohomo sestimat hominem quando :

invenit servum venalem_, carius emit equum quain ho- ,

Iminem. lUe quanti te aestimet vide, ut possis dicere : « Si

» Deus pro nobis, quis contra nos? » Et quanti te aesti-
imavit « Qui Fiho proprio non pepercit
, sed pro nobis ,

I» omnibus tradidit eum? Quomodo non et cum illo om-

» nia nobis donavit-? » Qui hanc annonam dedit pug-

nanli, quid servat vincenti ? « Egosum, inquit, panis vi-
' Psal. cxLin, 3. — » Rom. vnr, 3i, 32.

28.
 :

436 S. AUGUSllM E1'XSC0P1

» vivLis, qui de coelo descendi *. » Hoec est annona proe-

liantium , de liorreis invecta dominicis , unde pascuntur
Angeli : Panem Angelorum manducavit homo -. »
quia , «

Post praelia vero et hanc annonam quid servat ? quid da-

hit victoribus, nisi quod in aho Psalmo dicitur « Unam :

)) petii a Domino, hanc requiram, ut inhabitem in domo

» Domini per omnes dies vitae mese ; ut contempler delec-

)) talionem Domini, et protegar templum ejus ^ ? Quid est
•» homo, quoniam innotuisti ei, aut fdius hominis, quo-
)) niam sestimas eum ? »
XI. « Homo » et tamen in-
vanitati simihs faclus est* :

eum. « Homo vanilati similis faclus

iiotuisti ei, et aestimas
•» est. » Cui vanitati? Temporibus prseterlabentibus et

praeterfluentibus. Yanitas enim ista dicitur in compara-

tione semper manenlis et nunquam deficientis veritatis.
ISam et ista creatura est loci sui. « Implevit enim Deus
» terram, sicut scriptum est, bonissuis^» Quidest, suis?
Sibi congruentibus. Sed haec omnia terrena , volatica,
transitoria, si comparentur illi verilati, ubi dictum est

« Ego sum qui sum ^ : » totum hoc quod transit , vanitas

dicilur. Evanescilenim per tempus, tanquam in auras fu-

mus. Et quid dicam amphus quam id quod Apostolus ,

Jacobus dixit volcns homines superbos ad humihtatera

,

redigere ? « Quse est enim inquit vita vestra ? Vapor est , ,

» ad modicum apparens , deinceps exterminabitur ', »

Ergo, « Homo vanitati similis factus est. » Peccando « Va-

» nitati similis factus est. » Nam quando est primum con-
ditus , veritati simihs factus est : sed quia peccavit ,
quia
reccpit digna , « vanitali simihs factiis est. Pro iniquitatc
» enim erudisti hominem , dixit in alio Psahuo , et tabes

» cere fecisti sicut araneam animam ejus ^. » Inde et hoc ,

' Joan. VI, 4i- — * P*3l- Lxxvn, 25. — ^ jj. ^vi, 4- —4 Id. cxuii, 4> —
5 Eccli. XVI, 3o. — 6 £xod. ui, i^. — 7 Jacob. iv, i6. — s [>^^\, xxxviii, li.
 ENARRATIO IN PSAI.MLM CXJ.llI. 437
« Homo vanitati similis factus est. » Ibi quid ait? « Ecco
» veteres posuisti dicsmeos^ » Hicquid ait? « Dies ejus
» sicut umbra praetcreunt. » Atlendat sibi homo in die-

bus umbrae suffi, ut faciat aliquid dignum desideratae lucis

su.-s : et si in noctis umbra est ,
quserat diem. Dies enim
hujus vanitatis , cognoscenti homini , dies est tribuhitio-
nis ahqua incommoditate et ahqua molestia noceat
5 sivc
nobis ahqua prosperitate mundus arrideat totum
, sive ,

timendum et gemendum est « Quoniam tentatio est vita ;

» humana super terram -. » Unde dicitur « Tota die :

» contristatus ambulabam ^. » Solatiis opus habemus,et

quidfjuid nobis nunc exhibet Deus cum prospere exhi- ,

bet , non
gaudium beatorum sed consolatio misero-
cst ,

rum. Itaque agat ahquid, inquam, homo dignum deside-

rata hice in istis diebus umbrae suoe, et in nocte inquirat
Deum sicut scriptum est « In die tribulationis meae
, :

» Deum exquisivi manibus meis nocte coram eo et non ,

» sum deceptus *. » Quam dicit diem tribulationis nisi ,

quam dicit et noctem? Manibus meis nocte coram eo.

Adhuc in nocte sumus , et ad prophetiae lucernam vigi-
lamus. Aliquid promissum est , quod adhuc expectatur :

sed quid ait apostolus Petrus ? « Habemus certiorem pro-

» phelicum sermonem , cui benefacitis intendentes tan-
» quam iucernae lucenti in obscuro loco , donec dies
» lucescat, etlucifer oriatur in cordibus vestris ^ : » ipse
dies ,
prsemium nostrum ibi est. « Mane.exaudies vocem
» meam , mane astabo tibi , et contemplabor^. » Ergo
operare ,
quamvis in nocte, manibus tuis, id est, bonis
operibus inquire Deum , antequara veniat dies ille qui te
laetificet, ne veniat qui te moestificet. Vide enim quam
securus opereris ,
quia non desereris ab illo quem quae-
• Fs.il. wxviii, (>. — ' Job. VII, I,— SPsal. xxxvn, 7.-4 h\. lxxvi, 3.

— 5 2 Petr, I, 19. — ''

Fsal. V, 5.
 ,,

438 s. AUGrsTiNi episcopi

ris Manjbns meis inquit Deum exquisivi nocte co-

: « , ,

)) Ut Pater tuiis qui videt in occulto reddat

rara eo. ,
,

» tibi* » ideo, coram eo. Inlus habeas misericordiam

;

cliaritatem ne aliquid facias quasi studio placendi homi-

,

nibus : manibus meis , operibus meis. In umbra , in hac

vita : ubi ipse videt, non ubi placere hominibus studeo.
Et quid sequitur ? « Et non sum deceptus. Homo vani-
)) tati simiHs factus est , dies iUius tanquara urnbra tran-
» seunt : » et tamen innotuisti ei, et aestimas eum.

XII. « Domine, inclina coelos tuos^ et descende tange :

» montes , et fumigabunt. Corusca coruscationem , et

» disperge eos 5 emitte sagittas tuas , et conturbabis eos.
» Emitte manum tuam ex altoet exirae me, et erue me
:

» de aquis multis "^.

» Corpus Christi, humihs David,
gratia plenus , de Deo praesumens, pugnans in hoc sae-

culo , invocat adjutorium Dei , « Inchna coelos tuos , et

» descende. » Qui sunt coeh inchnati ? Apostoh hiimi-

liati. « Isti enim coeh enarrant gloriam Dei » et de his :

coelis enarrantibus gloriam Dei mox dicitur : « Non sunt

» loquelae neque serraones, quorura non audiantur voces
» eorum : in omnem terram exivit sonus eorum et in ,

» fines orbis terrae verba eorum^. » Cum ergo isti coeU

emitterent voces suas per omnes terras , et facerent mi-

rabiha , coruscante de ilhs et intonante Domino miracuhs

et prseceptis, pulati sunt du descendisse de coelo ad ho-
mines. Nara quidara ex Gentibus hoc putantes , eis etiam
sacrificare voiucrunt. Tunc ilh videntes sibi deferri inde-
bitum honorem , et expavescentes , et detestantes, et eos

qui sic errabant corrigentes , ut ostenderent eis motura

anirai sui , consciderunt vestiraenta sua , et dixerunt :

« Quid hoc facitis ? Horaines et nos suraus passibih^s

» sicut et vos *. » Et cneperunt sub his verbis commen-
' Matlh. VI, 4. — ' Psal« cxuu, 6-7. — 3 ij. xvni, 2-4. — ^ Act. xiv, i3.
 F.NATlIlATIO IN PS^LMTJM CXLTU. 430
(lare excellenliaiii Domini nostri -lesu Chris^i, Immiliaii-
los se ut commc|idaretnr Deus -quia inclinati erant c«'li,
ut descenderet Deus. « Inclina ergo c(£'los tuos , et des-
» cende.rt Factum est. « Tange montes, et liimigabunt : »
montes superbos, elationes terrenas, turaidas granditates :

« Tange » inquit, tange istos montes de gratia tua da

, ,

istis montibus « Et fumigabunt, » quia fatebuntur pec-

:

cata sua. Fumus confitentium peccatorum , extorquebit

etlficryraas humiliatorura Tange montes, superborum. «

>> et fumigabunt. » Quandiu non tacli, magni sibi viden-

tur. Dicturi sunt « Tu magnus, Domine » dicturi sunt

;
'
:

et niontes, « Tu solus altissimus super omnem terrara'-.))

XIII. Sed sunt quidara conspirantes , convenientes in

unum adversus Dominura , et adversus Christum ejus^.
Convenerunt, conspiraverunt. « Gorusca coruscationes ,

» et disperges eos. » Crebresce miraculis tuis, et solvetur

conspiratio eorum. « Corusca coruscationes , et disperges
" eos*. » Jammiraculis territi, non audebunt aliquid con-
tra te , et in ipsis miraculis expavescentes haesitabunt.
Quis esl iste, qui tanta potest ? quis est iste, cjui sic exal-

tatur , cujus nomen tantum valet ? Cum dicunt, Quis est

iste , credituri sunt : coruscasti miraculis , et dispersisti
malam consensionena eoruni.« Emitte sagittas tuas et con-
» turbabis eos. Sagittae potentis acutae * , » prsecepta tua,
dicta tua feriant cor eorum. « Emitte sagittas tuas , et
» conturbabis eos. » Vulnerentur male sani, Lit sanentur
bene vulnerati : el dicant jam in Ecclesia et in corpore
Christi constituti , dicant cum Ecclesia : « Quoniam vul-
» nerata charitate ego sura''. Eraitte sagittas tuas et con-
» turbabis eos. »

XIV. « Emitte manura tuara exaho'. » Quid postea?

' rsal. XLVii, 2. — > IJ. VIII, 19. — ^ Id. u, 2 et Act. iv, 26, 27. — ^Psal.
cxLin, 6. — 5 ij_ cxix^ 4- — ^ C^fif- "j 5, juxta lxx, — ? Pgal. cxl)ii, 7.
 , ,

440 S. AXJGUSTINI EPISCOPI

quid in fine ? Quomodo vincit corpus Christi? Coelesti ad-
jutorio. « Veniet enim ipse Dominus in voce Archangeli
)> et in tuba Dei descendet de coelo ^ : » ipse Salvator cor-
poris, manus Dei.«Emitte manum tuam ex alto^ et exime
» me, et erue me de aquis multis. » Quid est, « De aquis
))multis? De populis multis. Quibus populis? Alieni-
»

genis infidelibus sive foris oppugnantibus, sive intus

, ,

insidiantibus. Exime me de aquis multis

« in quibus , ))

me exercebas, in quibus me ad exuendum a sordibus vol-

vebas. Haec est illa aqua contradictionis « Exime me et '^.

» erue me de aquis multis. »

XV. Audiamus jam de istis aquis multis, a quibus eruet

Deus corpus Christi sui, a quibus eruet Deus humilitatem
David. Quid est, « De aquis multis? » Quid dixisti ne ,

aquae ahter intelhgantur ? quid dixisti aquas muhas?Quid

dixi , audi. « De manu fihorum alienorum. » Audite, fra-
tres, inter quos slmus, inter quos vivamus, a quibus erui
desideremus. « Quorum os locuturn est vanitatem. )> Ho-
die vos omnes, si non ad hsec divina spectacula verbi Dei
•congregati essetis, et eis hac hora permixti viveretis, (juan-
tas vanitates audiretis ? « Quorum os locutnm est vanlta-

» tem.Quando denique loquentes ilh vanitatem au-

» ,

dirent vos loquentes veritatem ? « Quorum os locutum est

» vanitatem, et dextera eorum dextera iniquitatis^. )>

XVI. Quid tu inter eos cum vase pastorah habente ,

quinque lapides ? Dic mihi ahter eamdem Legem quam :

significastiquinque lapidibus, significa et ahter. « Deus,

)) canticum novum cantabo tibi. Canlicum novum -»

gratia3 est canticum novum, hominis novi est canticum

; ;

novum, Testamenti Novi est. « Cantabo tibi, inquit, can-

)> ticum novum.» Sed ne putes gratiam a Lege discedere,
cum magis per gratiam Lex impleatur : « In psalterio de-
I
Thess. IV, i5. •— ' Nura. xx, i3. — * Psal. cxmi, 8.
 ENARRATIO IN PSALMUM CXLIII. 441
» cem chordarum psallam tibi*. In psalterio decem clior-
» darum » in Lege deccm prseceptorum
, ibi tibi psal- :

lam, ibi tibi gaudeam, ibi tibi cantem Canticum novum;

« Quia plenitudo Legis charitas est '^.
» Caeterum qui non
habent charitatem ,
portare psalterium possunt, canlare
non possunt. Ego itatjue, inquit, inter aquas contradic-
tionis cantabo tibi Canticum novum : et nunquam stre-

pitu suo facient aquae contradictionis, ut obmutescat psal-

terium meum. « In psalterio decem chordarum psallam
» tibi. )>

XVII. Qui dat salutem regibus » jam fumantibus

« :

montibus. « Quiredimit Davidservum suum. » Agnosci-

tis David, estote David. Unde redimit David servum suum ?

nnde redimit Christum? unde redimit corpusChristi? « De

» gladio mahgno erue me^. De gladio,»non su(licit_, ad-

dit, « Maligno. » Procul dubio est gladius benignus. Quis

est gladius benignus ? De quo Dominus dicit : « Non veni
» pacem mittere in terram, sed gladium^. » Separaturus
enim erat fideles ab infidelibus, filios a parentibus, et caete-
ras necessitudines dirempturus, ghidio putredinem abscin-
dente , membra autem Christi sanante. Est ergo benignus
gladius bis acutus, utroque acuminepraepotens, Veteris et
Novi Testamenti , narratione praeteritorum et promissione
futurorum. Est ergo iste gladius bcnignus : ille autem ma-
lignus est quo illi loquuntur vanitatcm
, ;
quia benignus
est ,
quo Deus loquitur veritatem. Ergo, « A gladio ma-
» ligno erue me. Filii quippe hominum dentes eorum
» arma et sagittfe et lingua eorum gladius acutus ^. » Ab
,

hoc gladio mahgno erue me. Quem dixit modo gladium ,

ipsas superius dixit ac[uas multas « Erue me de aquis :

_» multis. » Quas dixi aquas multas ipsum dico gladium ,

« Psal. cxLiii, 9. — » Rom. xm, 10. — ^Psal. cxuu, lo, 11. —^ Mattli.
X, 34. — 5 Psal. Lvi, 5.
442 S. AXJGUSTINI EPISCOPl

malignum, Dem'quede aquis multis cum dixisset •, secutns

est, « Pe manu fillorum alienorum, quorum os locutum
» est vanitatem. » Et ut noveris ipsos dici , cum et hic"
dixisset : « De gladio maligno erue me : » secutus est. n Et
)) exime me de manu filiorum alienorum , quorum os lo-
)) cutum est vanitatem : )) similiter sicut ibi. Et quod se-
quitur, « Dextera eorura dextera iniquitatis : )> hoc et supra
posuerat ,
quando eos dixerat aquas multas. Tu enim ne
aquas multas bonas putares exposuit eas in gladio ma- ,

ligno. Nunc ergo exponat, quod dixit « Quorum os lo- :

)) cutum est vanitatem, et dcxtera eorum dextera iniqui-

)) tatis. )) Quam vanitatem locutum est os eoruni ? Et
quomodo « Dextera eorum dextera iniquitatis ? )>

XVIII. « Quorum fiHi ipsorum velut novellse constabi-

)) lita3 in juventute sua *. )) Felicitatem ipsorum vult enu-
merare. Attendite fdii lucis , filii pacis ; attendite fdii Ec-
clesiae, membra Ghristi j attendiie quos dicat alienigenas,
quos dicat fihos alienos, quos dicat aquas contradictionis,
quos dicat gladium malignum. Attendile obsecro ;
quia
inter istos periclitamini , inter horum linguas adversus
carnis vestrae desideria dimicatis : inter horum linguas
positas in manu diaboli , de quibus pugnat , colluctatio-
nem habetis , « Non adversus carnem et sanguinera , sed
» adversus principes et potestates , et rectores mundi
)) tenebrarum harum , hocest, iniquorum'^. » Attendite,
ut discernatis vos : attendite, ne putetis veram felieitatem
esse ,
quam sibi optant homines ai]t infirmi aut maligni
Ecce , fratres , certe filios alienos dixit , certe aquas mul-
tas, certe gladium malignum. Videte vanitatera , quara
loquuntur , et cavete ne talia loquaraini , cavete ne talia
loquentes iraitemini. « Quorum os locutum est vanitateni,
» et dextera eorura dextera iniquitatis. » Quara vanitatem
Psal. cxLin, 12. — ' Eplies. vi, 12.
 ,,

enarrAtio in psalmum cxliii. 443

locutum est os eorum , et quae dextera eorum iniquitatis

est dextera? Audi, « Quorum filii ipsorum velut novellae

» constabilitoe a juventute sua eorum compositce : filia^ ,

)> et ornatae sicut similitudo templi cellaria eorum ple- :

)) na eructantia ex hoc in hoc oves eorum fcecundae

, :

)) mulliphcantes in egressibus suis boves eorum crassi. •

)) Non est ruina sepis , nec exitus , neque clamor in p]a-

)) teis eorum^ )> Ergo non est ista fehcitas ? Interrogo

fihos regni coelorum, interrogo progeniem resurrectionis

in c3eternum, interrogo corpus Christi , membra Christi
templum Dei : Ergo non est ista fehcitas , habere fihos
incohimes , fdias ornatas ,
plena cellaria , abundantia pe-
cora , non dico parietis sed nec sepis
nullam ruinam , ,
;

nullum tumultum ct clamorem in plateis sed quietem, ,

pacem abundantiam copiam rerum in domibus in ci-

, , ,

vitatibus ? Ergo non est ista fehcitas ? aut debent eam

justi defugere? aut non invenis et domum justi abundan-
tem rebus his omnibus plenam ista felicitate ? Non erat ,

domus Abraline abundans auro argento filiis , famiha , , ,

pecoribus-P Nonne Jacob sanctus patriarcha fugiens a fa-

cie Esaii fratris sui in Mesopotamiam serviens ditatus ,

regressus est, et egit gratias Dqmino Deosuo, quia in

virga sua transut fhivium , et regressus est cum tanta
abundantia pecorum atque fihorum ^ ? Quid dicimus ? non
Quid est, sinistra?
pstista fehcitas? Sit hcet, sed sinistra.
Temporahs mortahs corporahs. Nolo iham jam diffu-
, ,

gias , sed neque dexteram putes. Non enim isti ideo ma-
hgni ideo vani quia his abundabant sed quia id quod
,
,
:

sinistrum esse debuit in dextera ponebant. Ideo « Et ,

)) dextera eorum dextera iniquitatis ideo « Os eorum ^ )>

)) locutum est vanitatem quia hoc in dextera posue- : )>

runt quod in sinistra habere debuerunt. Quid enim in

,

' Psal. cxuii, i2-i4. — * Gen. xn, 5, et xiii, 2. — 3 IJ. xxxi, 18.
 ,

444 S. lUGXJSTTNI EPISCOPI

dextera ponere debuemnt? Deum , nnternitatem, annos

Dei non deficientes, de quibus dicitur : « Et anni tui non
)) deficient ^. » Ibi dextera, ibi esse debet desiderium
nostrum. Sinistra utamur ad tempus dexteram deside- ,

remus inaeternum. Divitise si fluant, ne apponatis cor'^.

Si enim divitiis fluentibus cor apposueritis quod sinis- ,

trum est dexterum facietis. Corrigite vos, agnoscite sa-

,

pientiam amplectentem vos cui dictum est « Sinistra : :

)) ejus sub capite meo, et dextera ejas complectetur me".»

Videte amatoria sancta Cantica , videle Cantica cantico-
rum nuptiarum , coelestium Christi et Ecclesiae. Quid di-
cit sponsa de sponso ? « Sixistra ejus sub capite meo, et
)) dextera cjus complectetur me. » Sinistra sub capite
dextera super caput. Amplectentis enim desuper bra-
chium super caput, sinistra autem subter caput. Sinistra,
inquit, ejus sub capite meo. Non enim me deseret in tem-
poralibus necessariis : sed tamen ipsa sinistra sub capite
erit , non capiti prseponetur , sed erit sub capite •, ut dex-
tera ejus complectatur me, poUicens vitam aeternam. Ita
enim sinistra sub capite, si dextera super caput : imple-
turque quod ad Timotheum scriplum est : « Promissio-
» nem habens vitae praesentis et futurse. Promissionem ,

)) inquit. habens vitae praesentis et futurae^. )) Quid in

praesenti ? Sinistra snb capite. Quid in futuro? Dextera
ejus complectctur me. Tempori necessaria quaeritis ?
« Qiiaerite primum regnum Dei, id est dexteram^ et ,

)) hoec omnia apponentur vobis ''. )> Habebitishic, inquit,

et divitias et gloriam , et in futuro soeculo vitam aeter-
nnm : et sinistra continebo infirmitatem vestram , et dex-
tera coronnbo pcrfectionem vestram. An forte Apostoli
reUnquentes omnia sua , aut pauperibus quod habcbant
• Psal. ci , 28, — ' lil lAi , II. — 3 Canl. 11, 6. — 'i 1 Tim. iv, 8. —
5 Mafth. VI, 3:5.
 enArrAxio in vsalmum cxLiii. 445
distribuentes, sinc divitiis in hoc sseculo remanserunt?
Et ubi est illa promissio sinistrae, « Accipiet in lioc sae-
)) culo septies tantum ^
? » Multiplicationem promisit. Et
revera quid desit homini Dei ? Si quis fortc infidelis est,

unam domum aut paucas habet « Fidehs hominis totus :

))mundus divitiarum est -. » Vide sinistram ejus plenam

sub capite : « Accipiet in hoc saeculo scpties tantum. »
Yide dexteram complectentem : « Etin futuro s;ecu!o vi-
)) tam seternam. » Merito et aho loco de ipsa Sapienlia
dicitur : « In dextera ejus anni vitJ3e , et in sinistra cjus
» divitise et honor ^. »

XIX. Unde ergo isti vaniloqui quare vanitatem locu- ;

tum est 08 eorum ? Quia « Dextera eorum dextera iniqui-

» tatis. » Non ergo eos arguo, quia fdii eorum velut no-

velloe constabihtae a juventute sua nec quia fdiae eorum ,

ornatae sicut simihtudo temph nec quia caetera abun- ,

dantia et pax terrena aderat eis. Sed quare arguo.? « Bea-

)) tum dixerunt populum cui haec sunt*. » O loquentes
homines vanitatem ! « Beatura dixerunt populum cui haec
» sunt. » Perdiderunt veram dexterara , mahgni ,
per-
versi , beneficia Dei inverse vestierunt. O raaligni, o va-
niloqui , o fdiiaheni « Beatum dixerunt populum cui
!

» haec sunt. »Quod ad sinistrara erat ad dexteram po- ,

suerunt. « Beatum dixerunt populum cui haec sunt. »

Quid tu David ? quid tu corpus Christi ? quid vos mem-
bra Christi? quid vos non fihi aheni sed Dei? Quoniam , ,

vaniloqui fihi aheni, « Beatum dixerunt populum cui haec

» sunt. » Vos quid dicilis ? « Beatus popuius cujus Do-

» minus Deus ipsius. » Habete ergo sinistram sed iu si- ,

nistra : desiderate dexterara, ut ponamini ad dexteram.

In sinistra enim habuerunt sinistram, apud quos esurivit,
• Matth. XIX, 29. — 2 Piov. xvii, 6, juxta lxx. — 3 Prov. iii, 16. —
4 Psal. cxLin, i5.
 :

446 S. AUGUSTINI EPISCOPI

et dederuntei manducare •, sitivit, potum dederunt lios- 5

pes fuit, susceperunt 5 nudus fuit , vestierunt^ Hoc to-

tum de sinistra abstulerunt , et ad dexterse opera transtu-
lerunt , ut ad dexteram ponerentur. « Dixerunt » ergo
vaniloqui filii alieni; « Beatum populum cui hsec sunt : »

vos dicite nobiscura : « Beatus populus cujus Dominus

» Deus ipsius. »

ENARRATIO

IN PSALMUM CXLIV.

Sermo ad plebem *.

Laudare vobiscum Dominum

I. (1 3) desideravimus ^ : et
quoniam hoc concedere dignatus est , ut laus quam illi

dicimus habeat ordinem suum , ne forte aliquo excessu

quem Liudat oflendat , melius iter laudis in Scriptura Dei
quserimus , ne ab ipsa via , nec in dexteram nec in sinis-

tram digrediamur, Audeo enim dicere Charitati Vestrae :

lit bene ab hominc laudetur Deus , laudavit se ipse Deus

et quia dignatus cst laudare se, ideo invenit homo quem-
admodum laudet eum. Neque enim hoc potest dici Deo ,

quod dicturn est homini : « Non te laudet os tuum *. » (Jt

enim se homo laudet, arrogantia est : ut Deus se Liudet,

misericordia est. Prodest amare ,
quem laudamus bonum :

amando, nos meliores eflicimur. Itaque quoniam hoc no-

' Matth. XXV, 35. — ^ Sermo iste aJ plebem Uticensem , habitus est in
basilica Massffi candidai. — ^ Vide D. Guillon ,
pag. 74-75. — 4 Prov.'
XXVU, 2.
 EJVARRATIO IN PSALMCM CXLIV. 447
bks prodesse novit , ut amemus cum laudando , se amabi-
lem se lacit : amabilem
et in eo nohis consulit, quia se
lacit. Exhortatur ergo cor nostrum in laudem suam et :

spiritu suo implevit servos suos ut laudarent eum, Et ,

quoniam spiritus ejus in servis ejus laudat eum, quid aliud

([uam ipse se laudat? Incipit ergo Psalmus iste ita :

II. «Exaltabo te, Deus meus, rex meus •, et benedicara

» nomen tuum in s.-^culum, et in sseculum saeculi^ wVi-
detis inchoatam esse laudem Dei, usque ad fmem Psal- et

mi laus ipsa perducitur. Denique titulus Psalmi est, « Laus

» ipsi Et quoniam dictus est David qui venit ad
David. » ,

nos ex semine David-, ipse aulem rex noster est, regens

nos , et introducens nos in regnum suum : intelligitur

« Laus ipsi David , » Laus ipsi Christo. Christus autem

secundum carnem David_, quia filius David secundum :

divinitatem autem Creator David, et Dominus David. De-

nique et Apostolus cum honoraret primura populum Dei,
unde et Apostoli ipsi crediderunt, et^multse Ecclesise pri-
mae factse sunt, facientes in multis hominum milHbus,
quod modo in Evangelio dives unus audivit et tristis ,

abscessit-, id est, vendentes omnia quse habebant, et dis-

tribuentes pauperilms Domino requi- , et perfectionem in
rentes :cum ergo laudaret ipsum populum primum sic ,

ait : « Quorum patres et ex quibus Christus secundum

» carnem, qui est super omnia Deus benedictus in sae-
» cula^. »Quia itaque ex ipsis Christus secundum car-
nem ideo David quia vero ipse est super omnia Deus
, :

benedictus in saecula ideo, « Exaltabo te, Deus meus , ,

» meus et benedicam in{[uit nomen tuura in sre-

rex 5 , ,

» culum et in sseculum sa^culi. » Forte « In saeculum

, ,

hic, « In sreculum » autem « saeculi, » in seternum.Modo

ergo incipe laudare , si in seternum Laudaturus es. Qui
» Psal. csLiv, I. — ' Rom. i, 3. — ^ Id. ix, 5.
 ,

448 S. AXJGUSTIKI EPISCOPI

laudare non vult in transitu hujus saeculi , obmutescet

cum veneiit saeculum sseculi. Proinde sequentibus versi-
bus prope hoc dixit.

III.Ne quis etiam ahter intelhgeret quod ait « Lau- :

» dabo nomcn tuum in saeculum » et quaereret ahud ^ ;

soeculum quando laudaret « Per singulos, inquit, dies

,
:

» l)enedicam te. » Lauda crgo et benedic Dominum Deum

luum per singulos dies ut cum finiti fuerint singuli dies, ^

et venerit sine fine unus dies, eas ex laudibus in laudem,

sicut ex virtutibus in virtutem'^. « Per singulos, inquit,
» dies benedicam te ; » non transiet dies, quo te non be-
nedicam. Nec mirum est, si laelo die tuo benedicis Deum
tuum. Quid, si forte illuxerit aliquis tristis dies , sicut
sehabent humanse res, sicut est abundantia scandaJorum,
sicut est multiphcatio tentationum ^
quid, si ergo ahquid
accidat triste homini , desines laudare Deum ? desines
benedicere Creatorem tuum? Si desines, menlitus es di-
cendo « Per singulos dics benedicam te, Domine. » Si
;

autem non desines etsi tibi videtur in die tristi male

,

erit tibi in Deo tuo bene. Est enim ct quando male est ,

tibi ubi bene tibi sit. Si enim in aliquo malo male est
,

tibi, procul dubio iii aJiquo bono bene tibi erit. Et quid

tam bonum, quam Deus tuus de quo dictum est « Ne- , :

» mo bonus, nisi unus Deus "?» Nam quam sit secura ista

laudatio et quam sit securum hoc bene

, intellige de ,

ipso bono. Nam si gaudes de bono quod tibi accidit ,

pcr diem fortasse Iransit aho die bonum hoc, unde gau-
5

des.''Bene fuit mihi, jjonum diem duxi quia forte lucra ;

venerunt , aut invitatus es, aut in epulis diu fuisti ; gau-

des ,
quia in epulis diu fuisli j aher te dolel, quia non
crubuisli. Verumtamen de quocumc[uc tali bono gaudeas,
certe transitorium est. Si autem gaudcas in Domino Deo
> Psal. cxnv, 2. — - lcl. Lvxxiii, 8. — ^ Luc. xviu, 19.
 ,
,
!

EjyAiiaAxio iN PSALMUM cxLiv. 449

Liio , audies dicentem Scripluram : « Delectarc in Do-
» raino^ Tanto firmius gaudebis, quanto est ilie cer-
»

tior in quo gaudebis. Si enim gaudes de nummo , times

furem si autem gaudes de Dco, quid times ? Ne tibi quis-
:

quam Deum? Deum tibi nemo auferet, si tu cum

auferat
non dimiseris. Non enim sic est Deus quomodo lux ista ,

de coelo fulgens. Non quando volumus ad eam accedi-

mus quia non in omni loco lucet. Per infirmitatem nos-
,

tram forte fit, ut hyeme nos delectet esse in ipsa luce :

nunc autem per aestatem videtis , quia magis eum locum

qusesivimus , ut in ipsa lucc non staremus. In Deo autem
tuo quando stas , et in iumine veritatis ejus delcctaris

non quseris locum quo ad eum accedas 5 sed conscientia

accedit , conscientia recedit. Quod dictum est : « Accedite
» ad eum, et iiluminamini animo dictum est, non
- : »

veiiiculo ; affeclibus dictum est non pedil^us. Et cum in ,

eo stabis , sestus non patieris. Spiritus enim spirabit tibi

et sub alis ejus sperabis^.
IV. Vides ergo liabere te quomodo delccteris per sin-

guios dies. Non enim te dimittet Deus tuus, etiam si ali-

quid triste acciderit. Quam enim triste erat quod sancto ,

viroJob acciderat , ! Quam repente quam rauita mala ,

quemadmodum omnia de quibus gaudere putabatur, non

de quibus gaudebat , diaboio tentante subtracta sunt
quemadmodum et fiiii mortui sunt ! Periit quod servalDa-

tur ,
perierunt quibus servabalur 5 nec tamen periit qui et
iliud et iiios dedit. Et ipsi fdii praeseriti saecuio perierunt,

agnoscendi et recipiendi in futuro. liie tamen vir habens

aiiud unde gauderet, incpio verum erat, quod modo com-
memoraviraus , « Per singuios dies benedicam te : » iium-
quid quia iiie dies ,
quo totum perierat , tristis iiluxit

' Psal. XXXVI, 4. — * Id. xxxui, 6. — 3 id. xc, 4-

CXix. 29
 450 S. AUGUSTINI EPISCOPI
ideo lux interior in corde defecit ? Stetit quippe in illa

luce , et ait : « Dominus dedit , Dominus abstulit : sicut

)) Domino placuit , ita factum est : sit nomen Domini be-
)) nedictum ^ » Ergo per singulos dies laudavit ,
qui
etiam in die tam Iristi laudavit. Breve magisterium est, ut
semper laudesDeum, veroque corde , non falso dicas :

« Benedicam Dominum in omni tempore semper laus ,

))ejus in ore meo*^. )) Breye magisterium est, scilicet ut

noveris eum misericorditer dare cum dat , misericorditer
auferre cum toUit 5 nee te credas a misericordia ejus de-
relinqui, qui tibi aut blanditur dando, ne deficias aut 5

corripit exultantem, ne pereas. Sive ergo in ejus donis ,

sive in ejus flagellis lauda tu. Laus flagellantis medi-
, ,

cina est vulneris. « Per singulos inquit , dies benedicam ,

)) 1e. )) Prorsus per singulos dies , fratres , benedicite :

omnino quidquid acciderit benedicite Deum. Etenim ne ,

accidat aliquid quod ferre non potestis ipse facit. Ideo

,
,

cum timore debes esse , quando tibi bene est neque te 5

ad hoc parare quasi ut nunquam tenteris. Si enim nun-

,

quam nunquam probaris. Nonne melius est ten-

tentaris,

tari et proljari quam non tentatum reprobari ? « Et lau-

,

)) dabo nomen tuum in saeculum, et in saeculum sa^culi.))

V. «Magnus Dominus et laudabilis valde ^. Quantum ))

dicturus erat ? quae verba quaesiturus ? Quantam concep-

tionem conclusit in uno « Valde? » Cogita quantum vis.
Quando autem potestcogitari, qui capi non potest? « Lau-
)) dabilis est valde ; et magnitudinis cjus non est finis. »

Ideo dixit,« Valde; » qula « Magnitudinis ejus non est ,

» ne forte incipias velle laudare, et putes te lau-

finis : »

dando posse fmire cujus magnitudo finem non potest

,

habcre. Noli ergo te putare eum, cujus magnitudinis finis

non est, suflicienter posse laudare. Noniie ergo melius
Job. 1, 21. — ' Psal. xxxiH, 2. — ' Id. cxnv, 3.
 ENARHATIO IN PSALMTJM CXLIV. 451
est, ut cpiomodo ipse non finitur, nec laus ipsius finia-
tur magnitado sine fme est et tua laudatio sine
? Illius ,

fme sit. De magnitudine ejus quid dictum est ? « Mngni-

» tudinis ejus non est fmis. » De tua laude quid? « Lau-
» dabo nomentuum in saeciUum, etin saeculumsaeculi.»
Ergo sicut ej'is magnitudMiis non est finis, sic tuse laudis
non erit finis. Non enim, cum mortuus fueris inhac carne,
desines laudare Dominum. Dictum est quidem « Non :

» mortui laudabunt te Domine ^ » sed illi de quibus , :

dicitur: « A mortuo velut qui non sit, perit confessio '^: »

non illi de quibus ait « Qui credit in me licet moria-
: ,

» tur, vivet^. Quia Deus Abraham et Deus Isaac et Deus

» Jacob, non est Deus mortuorura, sed vivorum*.» Si enim

nunquam nisi ipsius eris, nunquam a laude ipsius tacebis.
Timerepoteris, ne dumhic vivis ipsius sis, et cum mortuus
fueris, non ipsius sis? Audi Apostolura proraittentem tibi

securitatem , « Sivevivimus, Domino vivimus , sive mori-

» mur, Domino morimur sive ergo vivimus^ sive mori- :

» mur Domini sumus ^. » Et unde factum est, ut ejus sis

,

et mortuus ? Quia pretio sui sanguinis te redemit et mor-

tuus. Quomodo perdit servum mortuum cujus mors est ,

pretium tuum ? Ideo cum dixisset « Sive vivimus sive : ,

» moriraur Domini sumus » ut ostenderet ipsum pre-

, 5

tium , « Ad hoc enim , inquit, Christus mortuus est et re-

» surrcxit , mortuorum dominetur ^. »
ut et vivorum et
VI. Verumtamen, quia « Magnitudinis ejus non est
» fmis » et eum quem non capimus, laudare debemus
, :

( si enim capimus, raagnitudinis ejus est fmis si autem :

magnitudinis ejus non est finis, capere ex eo aliquid pos-

sumus Deum tamen totum capere non possumus )tan-
, :

quara deficientes in ejus magnitudine_, ut reficiamur ejus

' Psal. cxrii, 17. — » Eccli. xvii, a6. — 5 Joan. xi, 25. — 4 Matlli.
xxu, 32. — 5 Rom. XIV, 8. — ^ Jbid. 9.

29
 ,

452 S. AUGUSTINI EPISCOPl

J)onitate , ad opera respiciamus, et de operibus laudemus
operantera , de conditis conditorem , de creatura creato-
rem. Videamus quae.hic fecerit ,
quae nobis nota sunt,
quae nobis raanifesta sunt. lUius enim immensa bonitas
et intermiuabilis magnitudo ,
quanta alia fecit ,
qufe nos
non novimus? Quando quidera aciem oculorum nostro-
rum usque ad coelum extendimus et a sole et a , luna et
a stellis rursus revocamus ad terram ; et hoc totum spa-
tium est ubi vagatur acies nostra : ultra coelos quis ex-
tendat vel aciem mentis, non dicam carnis? Ergo quan-
tura nota sunt nobis opera ejus, laudemus eum per opera
ejus. Invisibiha enira ejus a constitutione mundi per ea
quae facta sunt intellecta conspiciuntur ^. « Generatio et
» generatio laudabit opera tua '^.
» Omnis generatio lau-
dabit opera tua. Forte enim omnis generatio dicta est
« Generatio et generatio. » Non enim tandiu dicturus
erat : « Generatio et generatio , » quandiu finiret nume-
rum omniura generalionura : sed repetitio loquentis , in
infinitura misit animum cogitantis. Ecce ista generatio
quse nunc in carne est, transitura hinc sicut venit , lau-
dat opera Dei ; et illa cui succedenti cedit , laudabit uti-
que opera Dei ^ et post illam erit alia ^ et usque in fniem
s?eculi quara raultae generationes ! Hoc significans ait :

« Generatio et generatio, Jaudabit opera tua. » An forte

duas quasdara generationes insinuare voluit ista repeti-
tione? Sumus enim in ista generatione filii Dei^ erimus
in alia generatione fihi resurrectionis. Appellavit Scrip-
tura fdios resurrectionis, ipsam resurrectionem regenera-
tionem vocavit. « In regeneratione inquit, cum sederit ,

» Filius hominis in majestate sua^. » Itera in alio loco :

« Non enim nubent ,neque uxores ducent cum sint fiiii ,

» resurrectionis*. » Ergo « Generatio et generatio Jau-

,

< Hoiu. I, 20. — ' Psal. cxLiv, 4- — ' Mattli. xix, "jS. — 4 Luc. xx, 36.
 ,,

ENARIIATIO IN PSAl.MUM CXLIV. 4'53

» dabit opeia Uia. » Laudamus nunc opora Domini, cum

in hac vivimus et si laudaraus compediti
raortalitatc :

rjuomodo laudabimus coronali? Ergo haec nunc attenda-

raus in hac generatione opera Domini, in cujus laude di-
citur : « Generatio et generatio laudabit opera tua : »

quoniam magnitudinis tuae non est fmis. Opera tua in-

tueri Jicet , ut lu lauderis , cjui talia operaris.
VII. Et virtutom tuam annuntiabunt. » Neque enim
«

opera tua laudabunt, nisi ut virtutem tuam annuntient.

Proponuntur laudes pueris in schola et omnia talia pro- ,

ponuntur quae laudentur quae Deus est operatus pro- ,

:

ponitur homini laus soiis laus coeli, laus terrae ut ad , ,

minora etiam veniara laus rosse laus lauri t orania ista

, ,

opera Dei sunt, proponuntur suscipiuntur laudantur , , ;

opera ceh^brantur, de operatore tacetur. Ego in operibus

volo laudari creatorera, ingratura non amo laudatorem.
Laudas quod fecit, taces de illo qui fecit? Quasi vero, nisi

iiie tantus esset , invcnires quod laudares. In eo quod vi-

des, quid ibi iaudatur? Species , utilitas, aliqua virtus ,

aiiqua potentia rerum istarum. Si pulchritudo te delec-

tat ,
quid pulchrius faciente ? Si utiiitas laudatur ,
quid
iiio utilius ,
qui fecit orania ? Si virtus laudatur, quid iiio

potentius, aquo omnia a quo etiam facta non

facta sunt 5

dimittuntur , sed reguntur et gubernantur omnia? Non

ergo quemadmodum qiiidara eioquentes rauti, iaudantes
creaturara , obiiviscentes Creatorera •, non sic te laudat
generatio et generatio in servis tuis , cum iaudat opera
tua. Sed quoraodo laudat? « Et virtutera tuara annuntia-
» Lunt. » In iaudandis operibus tuis , virtutera tuam an-
nuntiabunt. Laudatores isti , sancti et boni fideies, veri
iaudatores, non ingrati gratiae, cura iaudant opera Dei
haec atque ilJa , surama et ima , coelestia et terrestria, in-
ter ipsa opera Dei quae Jaudant. et se ipsos inveniunt
 ,,

454 S. AUGUSTINI EPISCOPI

qiiia in operibus Dei et ipsi sunt. Qui enim fecit omnia ,

ipse nos fecit inter omnia. Proinde si laudas opera Dei

et te laudaturus es quia et tu opus Dei es. Ubi est ergo,
5

c Non te laudet os tuum *

Ecce inventum cst quomodo
? »

et te laudare possis , et arrogans non sis. Deum in te lau-

da, non te : non quia tu es talis, sed quia ille fecit te ; non
quia tu aliquid potes , sed quia potest ille in te et per tc.

Ac per hoc laudabunt te, « Et virtutem tuam annuntia-

))bunt » non « suara » sed « tuam. » Discite ergo lau-
;

dare. Intuentes opera, roiramini artificem 5

gratiasagcndo,
non arrogando. Laudate quia ipse fecit, quia sic consli-

tuit ,
quia talia donavit.
YIII. Denique vide quce sequujtitur ; « Virtutem , in-
)) quit , tuam annuntiabunt , et magnificentiam glorije
)) sanctitatis tuoe loquentur, et rairabilia tua narrabunt.
)) Et virtutem metuendorum tuorum dicent, et magni-
)) tudinem tuam enarrabunt eam. Memoriam abundan-
» tise suavitatis tuae eructabunt^ : » nonuisi tuam. Iste
operum considerator, vide si deflexus est ab operante ad
opus : vide si decidit ab eo qui fecit, ad ea quoe fecit. Ab
his quse facta sunt, gradum sibi fecit ad eum, non ab illo

ad ista casum. Si enira arnaveris hsec plus quam illum

non habebis illura. Et quid tibi prodest abundare operi-
bus , si te deserit operator ? Gerte ama et ha3c ; sed plus
iilum ama, et haec propter illum ama. Annuntia virtutera
ejus , raagnificentiam gioriae sanctitatis ejus loquere, rai«
rabilia ejus enarra, virtutem metuendorum dic. Iste enira

araabilis est et terribiUs. Non enim blanditur et non rai-

natur. Si non blandiretur nulla esset exhortatio si non
, :

minaretur , nulla esset correptio. Dicent ergo laudatores

tui , « Et virtutera metuendorum 5 » virtutem creaturae
tuae punientis et discipUnara dantis dicent, non tacebunt.
' Prov. XXVII, 2. — ^ Psal. cxLiv, 5-7.
 »

ENAtlB.ATIO IN PSALMUM CXLIV. 455

Non cnim pradicabunt regnum tuum seternum , ct ta-
cebunt igncm aetcrnum. Laus enim Dei in via te consti-
tuens,ostendere tibi debetet quiddiligas, et quid timeas ;
et quid appetas , et quid fugias 5
quid eligas , et quid
rejicias. Tcmpus nunc est, acceptionis postea
eleclionis
erit. Dicatur ergo virtus metuendorum. « Et magnitudi-

» nem tuam inquit, enarrabunt eam. » Sicinfmitam,

,

sic quomodo magnitudinis tuae non est fmis non de illa ^

tacebunt. Illam, inquam, « Magnitudinem tuam, » de qua

superius dixeram « Et magnitudinis tuse non est finis,
:

» enarrabunt eam , » quomodo enarrabunt eam, si finis non

est ? Enarrabunteam , cum laudabunt eam et quia fmis :

ejus non est, sic et laudis ejus non erit finis. Probemus quia
non erit finis laudis ejus. « Beati , inquit qui habitant in ,

» domo tua, in saecula saeculorum laudabunt te Et magni- *

.

» tudinem tuam» iilam, illam infinitam, « Enarrabunt eam.

IX. « Memoriam abundantise suavitatis tuae eructa-

» bunt -. » epulas felices ! Quid manducabunt ,
qui sic
eructabunt? «Memoriam abundantise suavitatis tuae. »
Quid est , « Memoriam abundantiae suavitatis tuse. » Quia
nos oblitus non es , cum obliti te nos fuerimus. Omnis

enim caro oblita erat Deum, ille tamen opera sua non est
oblitus. Haec memoria ejus super nos ,
quia non nos obli-
tus est, praedicanda est, enarranda est : et quia valde dul-
cis est , 'manducanda et eructanda est. Sic manduca , ut
eructes j sic accipe , ut des. Manducas, cum discis, eruc-

tas, cum doces^ manducas, cum audis , eructas , cum

prsedicas : hoc tamen eructas
quod manducasti. Deni- ,

que ille avidissimus epulator Joannes apostokts, cui non

sufliciebat ipsa mensa Domini nisi discumberet super ,

pectus Domini% et de arcano ejus biberet divina secreta,

quid eructavit ? « In principio erat Verbum , et Verbum
' Psal. Lxxxiii, 5. — » Id. Cxuv, 7. --5 Joan. xiu, 23.
 ,

456 s. axjgustini episcopi

)) apud Deum ^ Memoriam ergo abundantire suavi-

crat
)) tatis tuae eructabunt. Quomodo non sullicit mc- ))
,

moriam tuam nec memoriam abundantiae tuae vel me-

; ,

moriam suavitatis tu.ie sed « Memoriam abundantiae •,

)) suavitatis tuse?)) Etenim quid prodest si abundat et

insuave est ? Itera molestum , si suave et parum est.
X. Ergo, « Memoriam abundantiae suavitatis tuae eruc-
)) tabunt' quia non es tu oblitus nostri et non obli-
: ))
5

tus commonuisti nos, ut et nos reducas in memoriam.

« Gommemorabuntur enim et convertentur ad Dominum

))universi fines terroe^. Quia ergo « Memoriam abun- ))

)) dantiae suavitatis tuse eructabunt, )) intelligentes in se

nihil boni esse, quod a te non sit 5 nec potuisse converti
ad te, nisi commonerentur abs te •, nec reduci potuisse in
memoriam tui , si tu oblivisceris illorum : hsec conside-
rantes in gratia tua , « Et justitia tua exultabunt. » Haec,
inquam , in tua gratia considerantes , « Exultabunt justi-
)) tia non sua. Fratres si vultis eructare gratiam
tua , )> ,
,

bibite gratiam. Quid esl, bibite gratiam? Discite gratiam,

intelligite gratiam. Nos antequam essemus omnino non ,

eramus et facti sumus homines, cum ante nihil essemus.

^

Deinde jam ipsi homines ex traduce ilUus peccatoris et

maligni eramus, et fihi irae natura, sicut et coeteri^. At-
tendamus ergo gratiam Dei non sokim ([ua fecit nos ,

verumetiam qua refecit. Cui ergo debemus, quia sumus :

illi debemus, quia et justificati sumus. Nemo quasi tribuat

Deo quia est et sibi tribuat quia justus est. Mclius est
,
•,
,

onim quod tibi vis tribuere quam (juod ilh. Melius enim ,

ah([uid es quia justus es ,

quam quia homo es. Inferius
aiiquld das Deo et superius tibi. Totum ilh da in toto
, ,

ipsuni lauda non cadas de manu artificis. Ut esscs (|uis

:

fecit? Nondum scri[itum est quia sumpsit Deus iimum ,

' .lonn I, I. — " Psal. xxi, ^S. — 3 r.plio=. ii, 3.

 ,,

enarkatio in psalmtjm cxliv. 457

de terra , et fbrmavit liominem^ ? Antequam homo esses,
limus cras •, antequam limus esses, nihil eras. Sed non de
isto solo figmento gratias agas artifici tuo : audi aliud fig-

mentum ubi te fecit. « Non ex operibus , ait , ne forte

» quis extollatur. » Sed c[uid dixit : « Non ex operibus
» ne forte quis extollatur : » superius quid commemora-
vit ? « Gratia salvi facti estis per fidem : et hoc non ex vo-
» bis. « Apostoli verba sunt, non mea, » Gratia salvi facti
» estis per fidem : et hoc ( ut salvi essetis per fidem ) non
» ex vobis. » Quamvis hoc ipsum quod dixerat, « Gratia;
» utique , non ex vobis : » sed ne quis aliter intelligeret,
planius hoc aperire dignatus est. Da intellectorem, et to-
tum dixit. « Gratia salvi facti estis. » Ubi audis ,
gratia ,

gratis intellige. Si ergo gratis, nihil tu attulisti, nihil me-

ruisti. Nam si meritis afiquid redditum est, merces est,
non gratia. « Gratia inquit, salvi facti estis per fidem. »,

Expone illud apertius propter arrogantes propter sibi ,

placentes propter ignorantes Dei justitiam et suam vo-

,

lentes constituere Audi hoc idem apertius. « Ethoc,'^.

» inquit quod gratia salvi facti estis non ex vobis, sed

,
,

» Dei donum Sed et nos forte aliquid fecimus

est^. »
ut dona Dei mereremur. « Non ex operibus, inquit ne ,

» forte quis extollatur. » Quid ergo nos bene non ope- ,

ramur? Imo operamur. Sed quomodo? Ipso in nobis ope-

rante quia per fidem locum damus in corde nostro ei
:

qui in nobis et per nos bona operatur. Audi enim unde

opereris bona « Ipsius enim sumus figmentum creati in
: ,

» Christo Jesu in operibus bonis, ut in iiUs ambulemus ^.»

Ista estsuavitas abundans memoriae ipsius circanos.Hanc

eructando ,
prsedicatores ejus justitia ejus exultabunt
non sua. Quid ergo ut simus , ut laudemus , ut justitia
tua exultemus , ut memoriam abundantise suavitatis tuse
' Gen. 11, 7. — ' Rom. x, 3. — 3 Tit. 5. — 4 E|ilies.
111, 8-10. " 11,
468 S. AUGUSTINI EPISCOFI
eructemuS, quiderga nos fecisti, Domine ,
quem lauda-
mus? Dicamus, et cum dicimus, laudemus.
XI. « Misericors et miserator Dominus, longanimis et
» multum Dominus omnibus, et mise-
misericors. Suavis
)) omnia opera ejus ^ » Nisi ille talis esset,
rationes ejusin
de nobis repetitio nulla esset. Attende ad te ipsum quid :

merebaris peccator? contemptor Dei, quid merebaris?

Vide si occurrit tibi nisi poena, si occurrit tibi nisi sup-
plicium Vides ergo quid
. tibi debebatur , et quid dederit
qui gratis dedit. Data est venia peccatori, datus est Spi-
ritus justificationis, data est charitas et dilectio, in qua
omnia bona facias^ et super haec dabit et vitam aeternam,
et societatem Angelorum totum de misericordia. Me- :

rita tua nusquam jactes, quia et ipsa tua merita illius

dona sunt. « Et justitia tua exultabunt. Misericors et
)) miserator Dominus : )) qui fecisti omnia gratis, « Lon-
)) ganimis : )> quantos enim sustinet peccatores ? « Mise-
)) ricors et miserator Dominus, in his quibus veniam )>

dedit in his
: quibus adhuc non dedit, « Longanimis, non )>

damnans , sed expectans , ipsa expectatione clamans ,

)) Convertimini ad me, et convertar ad vos ^. )) Et nimia

longanimitate, « Nolo, inquit, mortem impii, quantum ut
)) revertatur et vivat ^. Ille quidem longanimis tu au- :

» tem secundum duritiam cordis tui et cor impoenitens

» thesaurizas tibi iram in die irae et revelationis justi
» judicii Dei ,
qui reddet unicuique secundum opera
» sua Non enim modo siclonganimis in sustinendo,
*. »
ut nunquam justus in vindicando. Distribuit tempora :

vocat te nunc , exhortatur te nunc ; expectat donec resi-

piscas , et tu tardas? Magna ejus misericordia, et in hoc
quod diem vitae tibi incertum fecit, ut nescias quando
• Psal. CKuv,
8, 9. — ? Zach. i, 3, etMalacb. 111,7. — ^Ezech. xxxiii, 11.
'— 4 Rom. II, 5, 6,
 ENARRATIO IN PSALMVM CXLIV. 469
hinc emigrabis ; et cum quotidie speras te migrare , aJi-

quando convertaris hoc magna ejus misericordia.

: et in
Caeterura si statuisset diem omnibus, faceret abundare
peccata de securitate. Dedit ergo spcm vcniae, ne despe-
rando amplius pecces. Et spes, et desperatio timenda est
in peccatis. Videte vocem desperantis ad augenda pec-
cata, et videte voceni speranlis ad augenda peccata, et
quomodo utrique voci occurrit proyidentia et misericor-
dia Dei. Audi vocem desperantis Jam, inquit, damnan- :

dus sum, quare non facio quidquid volo? Audi et vocem

sperantis Misericordia Domini magna est, quando me
:

convertero, dimittet mihi omnia; quare non facio quid-

quidvolo? Desperat, ut peccel sperat ut peccet. Utrum- ^

que metuendum est, utrumque periculosum vae a des- :

peratione , vse a perversa spe. Utrique huic periculo et

utrique malo quomodo Qccurrit misericordia DeiPQuid
dicis tu, qui desperando volebas peccare? Jam damnandus
sum ,
quare non facio quidquid volo. Audi Scripturam :

« quantum ut revertatur et vivat. »

Nolo mortem impii ,

Hac voce Dei reducitur in spem sed timendus est alius :

laqueus, ne ipsa spe amplius peccet. Quid ergo et tu

dicebas, qui spe magis peccas? Quando me convertero,
omnia mihi Deus dimittet, , faciam quidquid volo. Audi
et tu Scripturam ; « Ne tardes converti ad Dominum ,

)) neque ditferas de die in diem : subito enim veniet ira

)) illius, et in tempore vindictae disperdet te *. » Noli

ergo dicere : Cras me convertam cras Deo placebo et , ^

omnia hodierna et hesterna dimittuntur mihi. Verum

quidem dicis, quia Deus conversioni tuae indulgentiam
promisit sed chlationi tuae diem crastinum non promisit.
:

XII. « Suavis Dominus oranibus et miserationes ejus :

))in omnia opera ejus ^. » Quare ergo damnat? quare

' Eccli. V, 8, 9. — ' Psal. cxliv, g.
 ,

460 S. AUGUSTINl EPISCO^I

flagellat? An
quos damnat, an quos flagellat, non sunt
opera ejus? Plane opera ejus. Et vis nosse quia Super <*

)) omnia opera ejus miserationes ejus ? )> Inde est illa

longanimitas, qua « Facit solem suum oriri super bonos
» et malos ^. » Nonne « Miserationesejus in omnia opera
» ejus, » qui pluit super justos et injustosPNonne « Mi-
» serationes ejus in omnia opera ejus ? » Longanimis
expectat peccatorem, dicens, « Convertimini adme, et
» convertar ad vos "^. •» Nonne « Miserationes ejus in
» omnia opera ejus ? » Et cum dicit, « Ite in ignem aeter-

» num ,
qui paratus est diabolo et angelis ejus ^ : » bic

non miseratio ejus , sed severitas ejus. Miseratio ejus

reddita est operibus ejus : severitas ejus est non in opera
sua, sed in opera tua. Denique si tollas opera tua mala
et non in te remaneat nisi opus ejus, non te dimittet mi-

seratio ejus si autem tu non dimittis opera tua, erit

:

severitas ejus in opera tua, non in opera sua.

XIII. « Gonfiteantur tibi, Domine, omnia opera tua,
» et sancti tui benedicant te. Omnia opera tua confi-
» teantur tibi * : » Quid enim, terranon est opus ejus?
Ligna non sunt opera ejus ? Pecora , bestise ,
pisces, vola-
tilia non sunt opera ejus? Plane et boec opera ejus. Et
([uomodo ei confitebuntur et haec? Video quidem in An-
gelis confiteri illi opera ejus : etenim opera ejus sunt
Angeli : et homines opera ejus sunt 5 et cum confitentur
illi homines , opera ejus illi confitentur : numquid bgna
et lapides vocem habent confessionis? Prorsus confitean
tur ei omnia opera ejus. Quid dicis? Et terra et bgna?
Omnia opera ejus. Si omnia laudant, cur non omnia con-
fitentur? Gonfessio enim non peccatorum tantum dicitur,
sed et laudis ne forte ubicumque auditis confessionem ,
:

' Matth. V, 45. — » Malacli. iii, 7, et ZacU. i, 3. — 3 Matth. xxv, ^i. —

4 Psal. cxnv, 10.
 ENARRATIO IN PSALMtJM CXLIV. 461
piUetis jam non esse nisi peccati. Usque adeo enim hoc
putatur, ut quando sonuerit de divinis cloquiis, continuo
sit consuetudo pcctora tundere. Audi quia est et laudis
confessio : Nura([uid Dominus Jesus Christus habebat
peccatum? Ettamenait : « Confiteor tibi, Pater, Dominc
» coeh et terrae^ » Confessio est ergo in laude. Proindc
quid accipiendum^ « Confiteantur tibi, Domine, omnia

» opera tua.^ » Laudent te omnia opera tua. Sed talis

quicstio redit ad laudem, quahs erat in confessione. Si
enim propterea confiteri non poterunt terra, ligna et
quaeque insensata, quia vocem non habent confitendi,
ideonec laudabunt, quia vocem non habent praedicandi.
Nonne tamen omnia tres illi pueri enumerant, deambu-
lantes inter flammas innoxias, c|uibus spatium erat, non
solum non ardendi, sed etiam laudandi Deum?Omnibus
dicunt a coelestibus usque ad terrena « Benedicite, hym- ,

» num dicite , eum in ssecula ^. » Ecce

et superexaltate
quomodo dicunthymnum. Nemo hoc sentiat, quod mutus
lapis aut mutum animal habeat rationemintelhgendi Deum.
Hoc qui putaverunt, muhum a veritate aberraverunt.
Deus ordinavit omnia, et fecit omnia quibusdam dedit :

scnsum et intellectum et immortahtatem sicut Angehs; ,

quibusdam dedit sensum et intellectum cum mortahtate ,

sicut hominibus quibusdam dedit sensum corporis nec
;
,

intellectum , nec immortahtatem dedit, sicut pecoribus-5

quibusdam vero nec sensum, nec intellectum, nec immor-
tahtatem, sicut herbis, hgnis, lapidibus tamen et ipsa :

in genere suo deesse non possunt, et gradibus quibusdam

ordinavit creaturam, a terra usque ad coelum, a visibi-
libus ad invisibiha , a mortalibus ad immortaha. Ista
contextio creaturse, ista ordinatissima pulchritudo, ab
imis ad summa conscendens , a summis ad ima descen-
' Matth. XI, 25. — ^ Dan. m, 88.
 !,

462 S. AtJGUSTINI EPISCOPI

dens, nusquam interrnpta, sed dissimilibus temperata

tota laudat Deum. Qaare ergo tota laudat Deura? Ouia
cum eam consideras et pulchram vides , tu in illa laudas
Deum. Vox quaedam est mutse terrae, species terrse, at-
tendis et vides ejus speciem, vides eius lecunditatem _,

vides ejus vires, quomodo concipiat semen, quomodo

plerumque quod non est seminatum vides et
afferat : ,

consideratione tua tanquam interrogas eam et ipsa in- 5

quisitio interrogatio est. Gum autem inquisieris admirans,

etperscrutatus fueris, et magnam vim, magnam pulchri-
tudinem prseclaramque virtutem inveneris quoniam
, ,

apud se et a se habere hanc virtutem non posset conti- ;

nuotibi venit in mentem, quia non potuita ?eesse, nisiab

illo Creatore. Et hoc quod in ea invenisti, vox confes-

sionis ipsiusest, ut laudes Greatorem. Nonne considerata

universa pulchritudine mundi hujus, tanquam una voce
tibi species ipsa respondet Non me ego feci, sed Deus?
:

XIV. Ergo, « Confiteantur tibi, Domine, omnia opera

» tua , et sancti tui benedicant te. » Ut in confessione
operura tuorura sancti tui te benedicant , ipsi sancti tui

inspiciant creaturam confitentem. Etillorum vocem audi

benedicentem. Etenira cura sancti tui benedicunt te,
quid dicunt? « Gloriam regni tui dicent, et potentiam
» tuam loquentur » Quara potens Deus, qui fecit ter-
*.

ram quam potens Deus qui iraplevit terram bonis

!
,

quam potens Deus, qui dedit vitas tuas proprias anima-

libus! quam potens Deus, qui seraina diversa dedit visce-
ribus terrse, ut gerrainarent tantara varietatera fruticum,
tantara speciem arborum ! quam potens Dcus ,
quam
magnus Deus Tu interroga, creatura respondct! et de
!

responsionc, tanquam confessione creaturse, tu, sancte Dei,

benedicis Deum , et potentiam loqueris.
' Psal. cxLiv, II.
 ENA.R11ATIO IN PSALMUM CXLIV. 463
XV. « Ut notam faciant fiiiis hominum potentiam tuaiTi
» et gloriam magnitudinis decoris regni tui ^ » Sancti
ergo tui commendant gloriam magnitudinis decoris regni
tui ; magnitudinis decoris gioriam. Est quaedam magni-
tudo decoris regni tui : hoc est , regnum tuum habet de-
corem et magnum decorem. Quando quidem quidquid
habet decorem a te habet decorem ipsum regnum tuum
, •,

qualem decorem habet ? Non nos terreat regnum , habet

et decorem quo delectemur. Etenim quale illud decus
est, quo perfruentur sancti? quibus dicetur « Venite,, ,

)) benedicti Patrismei, percipiteregnum ^. » Unde ibunt?

quo ibunt? Videte fratres etsi potestis quantum potestis,
, -,

cogitate decorem regni illius quod venturum est unde :

est in oratione nostra, « Adveniat regnumtuum^. » Ipsum

enim regnum optamus ut veniat hoc regnum venturum ,

sancti prasdicant, Mundum istum attendite decorem ha- ,

bet. Quem decorem habet terra, mare aer coelum si- , , ,

dera? Omnia hsec nonne omnem consideratorem terrent?

Nonne pulchritudo ipsa sic eminet ut quasi pulchrius ,

nihil inveniri possit? Et hic vivunt in isto decore , in ista

pulchritudine prope jam inetlabih , hic vivunt tecum et
vermicuh omnia terrae repentia
et mures , et , ista tecum

vivunt in decore isto. Quale decus est ilhus regni, ubi te-
cum non vivunt nisi Angeh? Ideo parum fuit ut diceret ,

gloriam decoris. Potuit enim dici et gloria decoris cujus-

Kbet speciei etiam in hoc mundo constitutiie , vel de terra
virentis , vel decoelo fulgentis : sed « Magnitudinis decoris
» regni tui , » quod nondum vide-
aliquid commendat ,

mus ,
quod nondum visum credimus quod crcditum ,

desideramus, propter cujusdesideriumomnia sustinemus.

Est ergo magnitudo decoris cujusdam : ametur antequam
videatur , ut cum visa fuerit teneatur.
'
Psal. cxuv, 12. — » Matth. xxv^ 3^. — ^ Id. vi, lO.
 :

^464 S. AUGtJSXlJNI EPISCOl'1

« Regnum Limm. » Quod regniim dico ? « Kegnum

XVI.
» omnium sseculorum^. » Nam et regnum hujus sceculi
habet decorem suum sed non est ibi magnitudo illa de-
:

coris, quahs est in regno omnium sseculorum. « Et do-

» minatio tua in omni generatione et generatione. » Haec
est illa repetitio , vel omnem generationem significans ,

vel generationem illam quae erit post hanc generationem.

XVII. « Fidehs Dominus in verbis suis et sanctus in ,

» omnibus operibus suis. Fidehs Dominus in verbis suis'^ » :

quid enim promisit et non dedit? « Fidelis Dominus in

,

» verbis suis. » Adhuc quaedam promisit et non dedit :

sed credatur illi ex his quae dedit. « Fidehs Dominus in

» verbis suis. » Possemus iUi credere tantummodo dicenti

noluit sibi credi dicenti , sed voluit teneri Scripturam

suam quomodo si diceres ahcui homini, cum ahquid
:

promitteres^ Non mihi credis ecce scribo tibi. Etenim ,

quia generatio vadit, et generatio venit, et sic transcur-

runt ista saecula cedendbus succedentibusque mortah-
bus 5 Scriptura Dei manere debuit, et quoddam chirogra-
phum Dei ,
quod omnes transeuntes legerent , et viam
promissionis ejus tenerent. Et quanta sunt quae reddidit
ex isto chirographoPDubitant homines credere ilh de re-
mortuorum
surrectione et de futuro sseculo ,
quod solum
jam reddendum restat ,
quando si faciat rationem cum
infidehbus , erubescunt infideles ? Si dicat tibi Deus ,

Chirographum meum tenes, judicium promisi, diremptio-

nem bonorum et malorum regnum sempiternum fideh-
bus , et non vis credere? Ibi in chirographo meo lege
omnia quce promisi deduc mecum rationem certe vel
, :

computando quae reddidi, potes mecredere redditurum esse

quod debeo. In ipso chirographo habes promissum uni-
cum Filium cui non peperci sed pro vobis omnibus
, ,

' Psal. cxnvj i3. — ' Ibid.

 ,

EJNAnilAXiO IIN i'SALMtM CXLIV. 465

tradidi eum ^ : jam computa in redditis. Lege cliirogTa-
plium : promisi me daturum ibi pignus Spiritus sancti
per Filium meum
computa redditum. Promisi ibi srfn- :

guinem et coronas Martyrum gloriosissimorum'-, compula

redditum admoneat te Massa redditi debiti mei (13). Sed
^

et hoec gloria Martyrum ut rcdderetur tibi promissa iri ,

chirographo , ubi scriptumest, « Propter te mortificamur

» lota die ^ : » ut hoc redderetur , « Fremuerunt gentes
» et popuh meditati sunt inania , astiterunt reges terrae
» et pincipes convcnerunt in unum adversus Dominum ,

» et adversus Ghristum ejus ^. » Principesconvenerunt in

unum, conspirantes adversus Ghristianos. Quid, ipsorum
regum fidem , nonne et promisi in chirographo , et red-
didi in eilectu Adorabunt eum
? Attende ubi promisi : «

» omnes reges terrse omnes gentes servient illi ^ » In- ,

grate, legis debitum cernis redditum non credis promis- ,

sum ? Lege ahud in chirographo meo « Quoniam fre- :

» muerunt gentes Quoniam inimici mei dixerunt mala :

» mihi, hoc est Ghristo Quando morietur etperibit no- :

» men ejus^? » Quoniam haec omnia fecerunt atque di-

xerunt, lege quod promisi cui me solvendo obstrinxi. ,

« Prsevalebit Dominus adversus eos et exterminabit ,

» omnes deos gentium terrse et adorabunt eum unus- ,

» quisquede loco suo'. » Nempe jam praevaluit, exter-

minavitomnes deos gentium terrae. Nonne et hoc facit,

et hoc reddit? Ante oculos omnium ponit solutionem
debitorum suorum qusedam reddidit sub majoribus nos- :

tris quae nos non vidimus quaedam reddidit temporibus

, 5

nostris ,non viderunt per oranes generationes

c[uae ilh :

reddidit quae scripta sunt. Et quid restat? Non ei credi-

tur his omnibus redditis? Quid restat? Ecce fecisti ratio-
,

' Rom. viu, 32. — =•

Act. u, 2, etc. — 3 psal, xlui, 22. — 4 Id. ii, i, 2.

— ^ Id. Lxxi, II. — ^ Id, XL, 6. — 7 Soph. II, II.

cxix. 30
 »

466 S. AUGUSTINI EPISCOPI

nem, tanta reddidit : numquid propter pauca residua
infidelis est factus? Absit. Quare? Quia, Domi-
& Fidelis

)) rius in verbis suis , et sanctus in omnibus operibus

)) suis. ))

XVIII. « Confirmat Dominus omnes decidentes^ •»

Sed quos Omnes decidentes? » Omnes omnino deciden-

«

tes , sed modo quodam decidentes. Etenim multi deci-

dunt ab eo « Multi autem decidunt a cogitationibus suis'
: .

Si habebant malas cogitationes, decidunt ab eis, et « Con-

)) firmat Dominus omnes decidentes. » Qui aliquid amit-
tunt in isto saeculo et sancti sunt , veluti exhonorantur in
isto saeculo, ex divitibus fmnt pauperes , ex honoratis fiunt
abjecti et tamen sancti Dei sunt
, tanc[uam decidentes ,

sunt. Sed « Confirmat DQminus omnes decidentes. Sep-

ties enim cadit justus et resurgit impii autem infirma- ,

buntur in malis ^. Quando mala accidunt impiis, infirman-

tur ilii quando mala acciduntjustis, « Confirmat Dominus
:

)) omnes decidentes. Deciderat Job a gloria pristinae ))

lucis temporalium rerum quibus nitebat ad tempus , de- ,

ciderat a gloria domus suae. Vultis nosse quantum deci-

derat? In stercore sedebat : et confirmavit Dommus de-
cidentem. Quantum confirmavit ? Ut et in ipso gravi vul-
nere ,
quo per totum corpus percussus erat , responderet
uxori tentanti, quam solam sibi diabolus reliquerat adju-
tricem : « Locuta tanquam una ex insipientibus mulie-
es
)) ribus : si bona percepimus de manu Domini, mala non
)) sustinebimus * ? » Quomodo confirmaveratdecidentem?
)) Confirmat Dominus omnes decidentes. Cum ceciderit,
)) inquit non conturbabitur, quoniam Dominus
,
justus ,

)) confiimat manum ejus ^. Et erigit omnes elisos om- : )>

nes ad se pertinentes. Nam Deus superbis resistit.

• Psal. ctiiv, 14. — ' Id. V, n. — 3 Prov. xxiv, i6. — 4 Job. n, 7-10.
— 5 Psal. xx&vi, 24.
 ENARRATIO IJV PSALMtJM CXLIV. 467
XIX. <( Oculi omnium in te sperant , et tu clas escam
» illis in opportunitate*. » Prorsus tanquam reficiens?
.negrotum in opportunitate quando debet accipere tunc ,
,

das-, et quod debet, hoc das. Itaquealiquandodesideratur

ab illo, et non dat novithoram dandi, quicurat. Quare
:

ista dico, fratres? Ne quisquando forte non fuerit exau-

ditus ali([uid justum petens a Deo nam quando injustum :

aliquid petit, in poenam suam exauditur sed aliquid non :

injustum petens si forte non fuerit exauditus non mi-

, ,

nuatur animo, non deficiat expectent oculi ejus ad escam, 5

quam illc dat in opportunitate. Quando non dat, ideo non

dat ne obsit quod dat. Neque enim ahquid injusium petebat
Apostolus, quando rogabat ut auferretur ab eo stimulus
carnis, angelus Satanoe a quo colaphizabatur et tamen :

rogavit et non accepit quia tempus adhuc erat exer-

,
^

cendae infirmitatis non escse opportunitatis. « Suflicit,

,

» inquit, tibi gratia mea^ nam virtusininfirmitate perfi-

» citur"^. » Petiit Job tentandum diabolus etaccepit^. ,

Attendite, fratres mei, magnum mysterium,discendum,

repetendum, tenendum animo nunquam obhviscendum, ,

propter abundantiam tentationum in isto sseculo. Quid

dicam ? Revera comparandus Apostolus diabolo ? Aposto-
lus rogat, etnon accipit diabolus petit, et accipit. Sed5

non accepit Apostolus propter perfectionem suam acce- ,

pit diabolus ad darnnationem suam. Denique ipse Job

accepit sanitatem in opportunitate. Dilatus tamen ut pro- ,

baretur et diu sedit in vulnere et multa dixit ; et roga-

, ,

bat Deum ut auferrentur ab eo ista , et Deus non aufere-

bat. Citiusdiabolum exaudivit ad eumtentandum, quara
ipsum Job ad sanandum. Discite ergo non murmurare
adversus Deum et quando non exaudimini
, ne deficiat ,

in vobis quodsupra scriptum est, « Per singulosdies be-

I Psal. cxLiv, i5. — » 2 Cor. xu, 9. — 3 JoL, n, 9.

30.
468 s. AuGusxiNi Eriscopi
» nedicam tc. » Ipse Filius , ipse Uiiicus ,
pati uticjuc

venerat , solvere quod nondebebat, mori

manibus pec- in
catorum sanguine suo, delere chirographum mortis nos-
trae ad hoc venerat et tamen ut tibi ostenderet exem-
^
•,

plum patientiae, transfiguravit corpus humihtatis nostrae

contbrme corpori glori8esu8e.^))Pater,inquit,sifieripotest,
transeat cahx iste a me'^. Et ut impleret, quamvis non ))

acciperet quod petere videbatur « Per singulos dies be- ,

)) nedicara te Verum non quod ego volo, ait, sed quod

:

)) tu vis, Pater. OcuH omnium in te sperant, et tu das es-

» cam iUis in opportunitate. ))

XX. « Aperis tu manura tuam, et imples omne animal

)) benedictione^. )) non das ahquando, das tamen
Elsi

in opportunitate : differs, non aufers et hoc in oppor- ,

tunitate.
XXI. « Justus Dominus in omnibus viis suis ^. Et )>

quando coedit , et quando curat justus est et apud eura ,

,

iniquitas non est. Denique omnessancliin tribuLitionibus

constituti, prius justitiam ejus laudaverunt, et sic benefi-
cia petiverunt. Prius dixerunt, Justum est quod facis.

Sic rogavit Daniel , sic ahi sancti : Jusla sunt judicia

tua bene passi sumus, recte passi sumus ^ Non dederunt
,

Deo injustitiam non ei dederunt iniquitatem et insipien-

,

tiam. Laudaverunt primo flagellantem et sic senserunt ,

cibantem. « Justus Dominus in omnibus viissuis. )) Nemo

putet illum injustum, quando mah ahquid forte patitur :

sed ipsius justitiam Liudct , et suam injustitiam accuset.

« Justus Dominus in omnibus viis suis , ct sanctus in om-
» nibus operibus suis. »

XXII. «Propeest Dominus omnibus invocantibus eum'^. »

Et ubi est iliud, « Erit enim cuminvocabunt me, ct non
' Philip. III, 'ii. — * Matth. xxvi, 39. — ^ Psal. cxliv, iG. — 4 IbiJ. 17.
— 5 Liaii. 111, '27, ctix,5, ctc. — *> i'sul, cxLiv, 18.
 ENABI^ATrO TN PSAl.MlJM CXI.IV. 469
» exaudiam oos^? » Ergo vide ([uod sequilur : « Omni-
» bus qui invocant cum in veritate. » Nnm mulli eum in-
vocant non in vcritate. Aliud ab illo quaerunt, et ipsum non
quaerunt. Quare amas Deum?Quia dedit mihi sanitatem.
Tstud manifestum est, ipse dedit. Non enim ab ullo est
ulla saJus, nisi ab illo. Quia dedit mihi uxorem
, inquit,
divitem ,
qui nibil habebam , et servientem mihi. Et hoc
ipsededit, vcrum dicis. Dedit, inquit, fihos, et multos
et bonos, dedit famiham, dedit omnia bona. Ideo amas?
Ideo nihil amphus quaeris.? Esto esuriens, adhuc puJsaad
januam patrisfamiJias, habet adhuc quod det. In mendici-
tate es cum omnibus his quae accepisti, et nescis. Pannosam
carnem mortaJilatis adhuc portas, stoJam iJJam gioriae
immortaJitatis numquid accepisti , et quasi jam satiatus
non rogas? « Beati qui esuriunt et sitiunt jnstitiam, quia
» ipsi saturabimtur -. » Ergo si bonus est Deus, quia ista
til)i dedit : quanto Ijcatior eris, cum se ipsum tibi dede-
rit ? Desiderasti tanta ab iJJo , rogo te, desidera etipsum.
Neque enim vcre dulciora sunt ista quam iJJe, aut ex ,

aJiqua parte comparanda sunt ilJi. Ergoqui Deum ipsum,

a quo accepit de quibus gaudet, pr.ieponit his omnibus
rebus quas accepit , ipse invocat Deum in veritate. Nam
ut noveritis, sitaJibus hominibus proponatur, et dicatur,
Quid si ista omnia, de quibus gaudes veht , tibi auferre
Deus? .lam non amabitur non erit qui dicat : , « Dominus
» dedit, Dominus abstulit^ sicut Dominoplacuit, ita fac-

» tum est : sit nomen Domini benedictum^. » Sed forte

cui abstulit quid dicit? Deus quid tibi feci? Quare mihi
abstulisti, et illis dedisti? Iniquis das, et tuis toJhs. Accusas
Deum quasi injustum , ette Jaudasquasi justum. Conver-
lere , accusa te , Jauda iJIum. Tunc eris rectus , cum in
omnibus bonis qune facit, Deus tibi pJacet 5 in omnibus ma-
Prov. T, iS. ~ ' M.itfh. V, G. — 3 Jol). i, Qi.
 — ;,

470 S. AXJGUSTINI EPISCOPI

lis quae pateris , Deus tibi non displicet. Hoc est invocare

Deum in veritate. Qui sic invocant Dorainum , exaudit

eos : « Prope est, » idest, nondum dedit quod vis, ibi est

tamen.Quomodo medicus si fortealiquid imponat veioculo

vel visceribus, quod urendo sanet, si roget aeger ut toUatur
illi medicus expectat tempus non facit quod rogat seger
, ,

non tamen recedit. Et prope est, et non facit et ideo :

magis non facit, cjuia prope est. Curando enim imposuit

quod imposuit, et curando non facit quod rogatur. Non te
exaudit ad prsesentem voluntatem se exaudiendo ad futu-
ram sanitatem; ethoc utique ad voluntatem. Nam utic[ue
sanus esse vult, etiam qui uri non vult. « Prope est ergo Do-
» minus omnibus invocantibus eum.» Sedquibus «Omni-
))bus? Omnibus qui invocant eum in veritate. Tales om*- ))

nes confirmat decidentes, Qui mvocant eum in veritate.))

«

XXIII. « Voluntatem timentium se faciet. Faciet )>

faciet : etsi nonfaciatad horam, faciet tamen. Certe , si

ideo times Deum , ut tu facias ipsius voluntalem , ecce dt

ipse quodam modo ministrat tibi, facit voluntatem tuam.
Et preces eorum exaudiet , et salvos faciet eos^ )> Vides
ad hoc exaudire medicum ut salvos faciat. Quando hoc? ,

Audi Apostolum dicentem « Spe enim salvi facti sumus : :

)> spesautem quae videtur, non est spes si autem quod :

)) non videmus speramus, per patientiam expectaraus^. )>

Salutem scihcet ,
quam dicit Petrus paratam revelari in
tempore novissimo^.
XXIV. « se, et omnes
Custodit Dominus omnes diligentes
)) peccatores disperdet. apud eum severi- )> Videtis quia est
tas, apudquem tanta suavitas. Salvos faciet omnes sperantes

in se, omnes fideles, omnes timentes se, omnes invocantes

sc in veritate « Et omnes peccatores disperdet*.
: Quos ))

« Omnes peccatores,))nisi perseverantes in peccatis Deum, •,

> Psal. cxuv, i9. — » Roni. viu, 24. — ^ i Petr. i, 5. ^ Psal. cxuv,2o.
 ,,

ENARHATIO IN PSALMtJM CXLV. 471

non se, rcprehendere audentcs, contra Doum quotidiedis-
putanles^ veniam dolictorum Uespcrantes, etcx ipsa cjcs-
pcratione delicta cumulantes , aut veniam sibi perve|'se
promittentes , ctex ipsa promissione apeccalis etimpietate
non rccedentes? Vcniet tempus ut separentur isti omnes
et fiant iliae du.ie partes, una ad dexteram altera ad si- ,

nistram ^ accipiant justi regnum aetcrnum eant illi in ,

ignem ncternum '. « Et omnes peccatores disperdct. »

XXV. Quoniam h?ec ita sunt, et audivimus benedic-
tionem Domini opera Domini, mirabilia Domini, mise-
,

ricordias Domini , severitatcm Domini providentiam in ,

omnibus operibus ejus confessionem omnium operum,

ejus 5
quid in laude ejus concludat attendite : « Laudem
))Domini loquetur os meum, et benedicat omnis caro no-
mcn sanctum cjus in saeculum, et in saeculum saeculi'^. »

)Vt/\^VVV\ VtlVVMiVVMVVVtlWVVWVtfWl/tWVV/WVX/VWWWX/VVMlWVXlVWfWVWWtWVWWt

ENARRATIO

IN PSALMUM CXLV.

Sermo ad plebem.

L Delici^ spiritus nostri divina cantica , ubi et fletus

sine gaudionon est. Fideli homini et peregrino insaeculo,

nulla est jucundior recordatio ,
quam civitatis illius unde
peregrinatur : sed recordatio civitatis in peregrinatione
non est sine dolore atque suspirio. Spes tamen certa re-
ditus nostri, etiam peregrinando tristes consolaturet ex-
hortatur. Rapiant cor vestrum verba Dei, et possessor
' Matth. XXV, 32-^6. — ' Psal. cxuv, 2i.
 ;

II
472 S. AUGUSTINI EPISCOPl
vester vindicet sibi possessionem suam , id est, menles
vestras, ne avertantur in aliud. Unusquisque vestrum totus
hic sit ut hic non sit : id est , totus sit in verbo Dei , quod
sonat in terra , ut ab eo exaltetur , et non sit in terra. Ideo

enim Deus nobiscum, ut et nos cum illo. Qui enim ut

nobiscum esset, descendit ad nos, facit ut cum illo si- ,

mus, ascendere ad se. Interim ipse peregrinationem nos-

tram non fastidivit quia nusquam est peregrinus qui
; ,

condidit omnia.
II. Ecce Psalmussonat : cujusdam vox est, qupesivultis

vestra est, exhortantis animam suam ad laudandum Deum,

et dicentis sibi, «Lauda, anima mea, Dominum' .» Ahquando
enim in tribulationibus atque in tentationibus praesentis
vitae, velisnohs, conturbatur anima : cujiis perturbatio-
nem in aho Psalmo alloquitur, dicens, « Quare tristis es,
» anima mea et quare conturbas me? » Ut autcm aufe-
,

rateieamdemperturbationem, suggerit gaudium nondum

de re, sed de spe et ait ilh perturbaiae et anxia^, tristi et
,

moerenti, « Spera in Dominum quoniam adhuc confite- ,

» bor ihi^. » Spem qua se erexit, in confessione consti-

tuit ,
quasi diceret ei anima sua ,
quse illum tristitia con-
tarbabat, Quid mihi dicis , spera in Dominum? Rcvocat
me conscientia peccatorum : ergo novi quae coramisi-, et
dicis, Spera in Dominum. Commisisti , verum cst. Unde
tamen speras ? « Qiioniam confitebor ilh. » Sicut odit Deus
pi^ccala sua defendentem, sic sublevat confitenlem. Hac
ergo spe accepla quae spes non potest esse sine gaudio
,

fjuamvisin rebussimusdifhcilibus secundum istam vitam,

et plenis proccllarum et tempestatum : hac lamen spe
erecta anima, quia gaudet in spe, sicut dicit Apostokis ,

« Spe gaudentes, in tribulatione patientes^ , » accepit

' Psnl. CXI.V, '?. — ' T<l. XMi, ,'). — ^ Rom. xii, n.

1*
 ,

ENARRATIO IN PSALMUM C\LV. 473

erectionem quamdam in Deum, ut laudet Deum ; et dici-

tur ei , « Lauda, anima mea, Dominum. »

Sed quis dicit, et cui dicit ? Quid dicimus, fratres?

III.

Caro « Lauda, anima mea, Dominum? » Et potest

dicit ,

caro bonum consilium animse suggerere ? Ut multiim sit

edomita caro, Domino impertitis viribus nostrre ser-
et a
vituti subjecta ut omnino ita serviat nobis sicut condi-
,

tionale mancipium; suflicit ut non impediat. Deinde

Charissimi, utique consilia a melioribus petuntur. Etsi
bonum quiddam anima nostra, et bonum quiddam est
est

caro nostra quia utrumque ille creavit , qui fecit omnia

,

bona valde^ quamvis ergo in generibus propriis utrum-

-,

que sit bonum, tamen dicit Apostolus, « Corpus quidem

» mortuum est, propter peccatum. » Est utique et illud
corpus ,
quale nobis promittitur, et nondum habemus, in

cujus redemptione spe gaudemus, dicente Apostolo, « In

» nobismetipsis ingemiscimus, adoplionem expectantes,
» redemptionem corporis nostri. Spe enim salvi facti su-
» mus. Spes autem qu?e videtur non est spes. Quod enim ,

» videt quis, quid sperat? Si autem quod non videmus spe-

» ramus, per patientiam expectamus^. » Quamvis ergo
bonum aliquod sit corpus nostrum tamen quandiu mor- ;

tale propter peccatum quandiu indigens , quandiu cor- ,

mptibile quandiu ita mutabile ut ne puncto quidem

,
,

temporis consistat in se ,
procul dubio tale est, ut opte-
mus redemplionem illius, quasit aliquando non tale. Sed
quale eritaIiquando?QuaIeidem Apostolus dicit alio loco,
« Oportet corruptibile hoc induere incorruptionem , et

» mortale hoc induere immortalitatem^. » Sed etiamcum

fuerit tale corpusnostrum, corpus jam ccelesteet spiritale,

corpus angelicum in societate Angelorum, nec sic dabit

consilium animse. Semper enim corpus ,
quoniam corpus
' Gfii. T, i3. — ' Rnm. vin, m, et 23-75. — ^ i Cor. xv, .'">5.
474 S. AXJGIJSTINI EPISCOPI

est, infra animam est, et quaevis anima vilis excellentissimo

corpore excellentior invenitur.
IV. Nec vobis hoc quasi mirabile videatur, quia et vilis
anima quaelibet peccatrix melior est quolibet magno et
prsestantissimo corpore. Non est melior meritis , sed na-
tura. Est quidem anima peccatrix, estquibusdam concu-
piscentiarum sordibus inquinata tamen melius est , etsi :

sordidum, aurum quam purgatissimum plumbum. Ita cur-

rat animusvester percunctas creaturas, et videbitis quod
dicimus non esse incredibile ut qiiamvis anima vitupe-
,

rabilis, laudabilior sit tamen laudabilicorpore. Duo quse-

dam sunt, anima et corpus. Animam vitupero, corpus

laudo : animam vitupero, quiainiqua est; corpus laudo,
quia sanum Tamenin suo genere animam laudo, vel
est.

in suo genere animam culpo et in suo genere corpus ;

laudo, vel culpo. Si me interroges quid sitmelius, utrum

quod vituperavi, an quod laudavi mirabilem responsio- :

nem recepturus es. Ego certe illud vituperavi, et ego hoc

laudavi : tamen quid sit meJius, respondeo
interrogatus
esse melius quod vituperavi eo quod laudavi. Si miraris
,

in his duobus attende illa duo iii promptu posita quae

, ,

commemoravi de auro et plumbo. Ecce vituperavi au-

rum Non bonum aurum , sordidum est non ita f ulget
: ,
,

non ita purgatum; hoc plumbum optimum, nihil pur-

gatius. lOud vituperavi, hoc laudavi; et posui antc te
utrumque vituperans unum laudans ahud. Post hanc
, ,

vituperationem laudationemque meam interroga me quid

horum sit melius •, respondebo , Anrum melius est etiam
sordidum, quam plumbum purgatum. Unde meliusPet
quare vituperasti? Quare vituperavi? Quia nondum est
aurum quod potest esse. Quid potest esse?purgatum et me-
Quia nondumpurgatumest, vituperatum est. Plum-
lius.

bum quare laudatum est? Quia jam ita purgatum est, ut

 :

enarrAtio in psalmum cxlv. 475

melius esse non possit. Item dicis equum optimum, et

hominem pessimum tamen ^ ecjuo laudato praeponis ho-

minem vituperatum. Si enim interrogeris ex his duobus
quid sit melius, responsurus es, Homo non : meritis, sed
natura. In artibus dicis optimum sulorem;, verbi gratia ,

et reprehendis aliquem jurisperitum, quod multas leges

ignoret; sutorem laudasti, jurisperitum reprehendisti :

ex his tamen duobus quaere cpiis sit mehor; imperitior

jurisperitus perfecto sutori praeponitur. Intendat Gharitas
Vestra. Ita multis rebuslaudatis, ahisque vituperatis , in-

terrogati plerumque res vituperatas praeponimus rebus

Lmdatis. Natura animae prrestantior est quam natura corpo-
ris, excelht multum res , spiritalis est, res incoporea est,
vicina est substantiae Dei. Invisibile quiddam est, regit

corpus, movet membra, dirigit sensus, prseparat cogita-

tiones, exerit actiones, capit rerum infmitarum imagines

et quis est tandem, fratres charissimi, qui sufficiat lau-
dibus animse? Etsi in animae laudibus deficitur, quae laus
est ejus qui animam condidit? Et tamen tanta est ejus
gratia, ut dicat homoiste, « Lauda, anima mea, Domi-
» num. ))Quis potest laiidare Deum? Si diceret Te ipsam :

lauda, fortasse deficeret : v Lauda, inquit, Deum. m Co-

nare pietatis aftectu, deficies in laudibus ejus. Expedit
tibi deficere laudando Deum , quam proficere laudando
te. Cum enim laudasDeum, et non explicas quod vis,
extenditur in interiora cogitatio tua , ipsa extensio capa-
ciorem te facit ejus quem laudas.
V. Quis ergo est , ut dicere coeperam , qui dicit :

« Lauda animamea Dominum? Caro non dicit. Sitlicet »

corpus angelicum, inferius est quam anima, consilium

superiori dare non potest. Infelix est ipsa anima, si a
,

corpore expectat consilium. Caro bene obediens, famula

est animae ; illa regit , haec regitur ; illa imperat , ista fa-
 ,,

476 S. AUGU6TINI EPTSCOPl

iniiJatur : quando potest caro dare hoc consilium animae?
Quis est ergo Dominum ?»
c[ui dicit : «Lauda, anima mea,
Nihil invenimus amplius in quam carnem et homine ,

animam totus homo hoc est spiritus et caro. An forte

: ,

ipsa anima sibi dicit, et sibi quodam modo imperat, et se

exhortatur atque excitat? Quibusdam enim perturbatio-
nibus ex quadam sui parte fluitabat , ex quadam vero
parte , quam vocant mentem rationalem , illam qua cogi-
tat sapientiam Domino jam et suspirans in
, inhaerens
illum, animadvertit quasdam suas inferiores partes per-
turbari motibus ssecularibus et cupiditate quadam terre- ,

norum desideriorum ire in exteriora, relinquere interio-

rem Deum revocat se ab exterioribus ad interiora ab
: ,

inferioribus ad superiora, et dicit «Lauda, anima mea, :

» Dominum. » Quid tibi placet in sneculo? quid est quod

vis laudare? quid est quod vis amare? Quacumque corpo-

reis sensibus te converteris , occurrit tibi coelum , occurrit
tibi terra : quod amas interra, terrenum est quidquid amas 5

etincoelo, corporeum est. Ubique araas, etubiquclaudas :

quomodo laudandus est ille ,

qui fecit ista quse laudas? Jam
ergo diu occupatavixisti, etdesideriorum diversitate verbe-
rata, portas plagas saucia, divisa per amores multos,
ubique inquieta, nusquam secura; coHigere ad te ipsam :

quidquid tibi foris placebat, quaere quem habeat aucto-

rem. Nihil melius in terra, verbi gratia, quam hoc et
illnd aurum, argentum, animalia, arbores, amopnitates,
:

lotamterram cogita. Quidmeliusin coelo sole, luna, side-

ribus? Totum coelum cogita. Omnia ista simul bona valde,
quia fecit Deus omnia bona valde^ Undique pulchritudo
operis, quae tibi commendat artificem. Miraris fabricam ,

ama fabricatorem. Non occuperis in eo quod factum est

et recedas ab illo qui fecit. Hnec enim quibus occuparis

• Gen. I, 3i.
 EJVARllAXlO IN 1'SAl.MCM CXLV. 477
siib te lecit (juia sub seipso tc lecit. Si hcerebis superiori,

calcabis inferiora : si autem recedas a superiori , ista tibi

iii supplicium convertentur. Sic enira factum est, fratres

inci accepit homo corpus tanquam in famulatum Deum
: ,

autem Dominum habens, servum corpus, habens supra

so Conditorem infra se quod sub illo conditum est in
, ;

nicdio quodam loco rationahs anima constituta, legem

accepit, hserere superiori, regere inferiorem. llegere non
potest inferiorem, nisi regatur a meliore. Trahitur ab
mreriore , deseruit ergo meliorem. Non potest regere
quod regebat, quia regi noluit a quo regebatur. Modo
ergo redeat laudet. Consilium sibi ex luce Dei dat ipsa
,

anima per rationalem mentem, unde concipit consilium

tixum in ?eternitate auctoris sui. Legit ibi quiddam tre-
inendum, laudandum, amandum, desiderandum et appe-
tindum : nondum tenet, nondum capit 5 coruscatione
t|uadam perstringitur, non est tara valida ut maneat ibi.

llaque colhgit se ad sanitatem quamdam , et dicit :

u Lauda, anima mea, Dominum. »

VL Et quidest, fratres? Nonne laudamus Dominum?

Nonne quotidie hymnum nos cantamus ? Nonne quotidie
pio modulo nostro sonat os nostrum, parturit cor nos-
liura laudes Dei? Et quid est quod laudamus? Magnura
est quod laudamus, sed quo laudamus adhuc infirmum

est. Q-uando implet laudator excellentiam laudati? Ecce

homo stat, cantat Deo aliquanto prolixius, et saepe iabia

moventur ad cantum cogitatio autem per nescio quae

,

idesideria volat. Stabat ergo mens nostra quodam modo

ad laudem Dei, et anima nostra per diversas cupiditates
vel curas negotiorum hac atque illac fluitabat. Quasi de-
1 super attendit ipsa mens ad fluitantem hac atque iflac, et

ejus inquietudinem molestiarum quasi conversa alloqui-

Uir : « Lauda, anima mea, Dominum. » Quid cst quod dc
 ,

478 S. AUGUSTINI EPISCOPI

aliis rebus satagis? Quid est quod te occupat cura rerum
terrenarum atque mortalium? Sta lauda Domi- mecum ,

num. Et quasi ipsa anima praegravata

non valens ita , et
consistere ut dignum est, respondet menti « Laudabo :

« Dominum in vita mea. » Quid est, « In vita mea? »

Quia modo in morte mea sum. Ergo prius exhortare te, et
dic « Lauda, anima mea, Dominum. » Respondet tibi
,

anima tua Laudo quantum possum tenuiter exiliter

: , ,

infirmiter. Quare? « Quia quandiu sumus in corpore,

» peregrinamur a Domino ^ » Quare sic laudas Domi-

num, non perfecte, non stabiliter ? Interroga Scripturam :

« Quia corpus quod corrumpitur, aggravat animam^ et

» deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitan-

» tem ^. » Tolle mihi corpus quod aggravat animam et ,

laudo Dominum : toUe mihi terrenam habitaiionem de-

primentem sensum multa cogitantem ut a multis in ,

unum confluam et laudo Dominum quandiu autem ita

, :

sum, nonpossum, prsegravor. Quid ergo? Silebis, etnon

laudabis perfecte Dominum? « Laudabo Dominum in
» vita mea. »

VII. Quid est, « In vita mea? » Spes mea tu es hic.

« Spes mea es tu , hic dicimus : portio autem mea non
» hic, sed in terra viventium. Nam ista terra morientium
» est ^ : » Hinc transimus 5 sed interest quo. Quoniam et

maius homo peregrinatur hic, et bonus homo peregrina-

turhic. Non enim bonus transit, et malus hic permanetj
aut malus transit, et bonus hic permanel ambo tran- :

seunt, sed non ambo ad unum. Duo erant, pauper ulce-

rosus ad januam jacens divitis, et dives indutus purpura
et bysso, in epulis quotidie splendidis ambo hic erant,
:

ambo hinc transierunt, sed non ad unum locum diversa :

loca suscipiunt, quia diversa merita perducunt. Transiit

> 2 Cor. V, 6. — » Sap, ix, i5. — 3 Psal. cxu, 6,
 ,

ENAimATIO IN PSALMUM CXLV. 479

pauper in sinum Abrahae, et transiil dives in tormenta
inferorum. Vicini corpore in terra; iJle domo, ille ante
in
januam postmortem tantum separati,
: ut dicat Abraham :

Inter nos et voschaos magnuin firmatum est*. Ergo, fra-

tres, quoniara spes hic pascit, vita autem nostra perfecta

non est nisi illa quse promittitur hic gemitus hic ten-
, ^ ,

tationes , hic angustiae , hic mcerores, hic pericula : lau-

dabit anima nostra Dominum quomodo laudandus est,
secundum quod dicitur in alio Psalmo : >« Beati qui ha-
bitantin domo tua , in soecula saeculorum laudabunt te ^
p)
quando totum negotium nostrum ipsa laus erit. Sed
quando hoc? « In vita mea. » Modo enim quid est? Posset
tibi dicere, mors mea. Unde mors tua? Quia peregrinor a

Domino. Si enim hserere illi, vita est recedere ab illo 5

roors est. Sed quid te consolatur? Spes. Jam vivis in spe :

de spe lauda, de spe canta. Unde mors tua est non cantes^
unde vivis canta. Mors tua cst de moerore hujus sseculi
vivis in spe sseculi futuri. «Laiidabo, inquit, Dominum
» in vita mea. »

VIII. Et quomodo laudabis Dominum tuum? « Psal-

» lam Deo meo quandiu sum. » Qualis illa laudatio,
« Psallam Deo meo quandiu sum ? » Videte fratres mei, ,

quale Ubi sempiterna laudatio erit sem-

erit illud esse. ;

piternum esse erit. Ecce modo es numquid psalhs Deo :

tuo quandiu es ? Ecce psallebas avertisti te ad ahquod ;

tiegotium jam non psallis, et es ecce es, et non psallis.

,
:

Fortassis etiam cupiditate niclinatus ad ahquid , non so-

lum non psallis , sed et ofFendis auditum ejus ; et es ta-
men. Quae erit ilia laudatio ? Sed
_,
ubi quandiu es laudes
quid Quandiu sum? Ahquando forte non erit? Imo
ait, «

seternum erit ipsum diu, et ideo vere diu erit. Nam quid-
» Luc. XVI, 19-26. — ' Psal, Lxxxiu, 5.
 4;<0 IS. AUGUSTM EPISCOPI

quid finem habet iii tempore ,

quamlibet loiigum sil, diu
non est. « Psallam Deo meo quandiu sum. »
IX. Interim bene, laudabis Dominum in vita tua, psal-
lis de futuro Deo tuo quandiu es. Bene: quidquidhic prse-
sumendum est, de illo spera. Non nos deserat spes in ista

peregrinatione et tentatione, in istis improbitatibus et in-

sidiis inimici , circumstrepentibus undique tentationibus
saecuU, undique in laboribus et angoribus constitulos.
Quid ergo faciemus ? Audi quid sequatur : « Nolite con-
» fidere in principes. » Fratres, magnum negotiura hic
accipimus ^ divina vox est, et desuper sonat nobis. JVIodo
enim nescio qua infirmitate anima humana ^ quando fue-
rit tribulata , liic desperat de Domino, et vult prcesumere
de homine. Dicatur homini in aiUictione ahqua consti-
tuto , Est quidam homo magnus per quem possis hbe- ,

rari ; arridet ,
gaudet erigitur. Quod si dicatur iUi Li-
, :

berat te Deus : quasi desperatione frigescit. Promittitur

auxihum mortalis , et gaudes : promittitur immortalis, et
tristis cs ? quod liberet te tecum liberan-
Promittitur tibi

dus et tanquam ahquo magno auxilio exultas promit-

, :

titur ille hberator qui liberatore non indiget et quasi

,
,

ad fabellam desperas. Vae talibus cogitationibus longe :

peregrinantur vere misera et magna mors in eis. Appro-

:

pinqua , incipe desiderare , incipe quaerere et agnoscere

eum, quo factus es. Non enim deseret opus suum si ab
a ,

opere suo non deseratur. Converte ergo ad te ilJum cui ,

dicis « Laudabo Dominum in vita mea, psallam Deo

:

» meo quandiu sum. » Monet enim nos jam impletus

tanto spiritu iste , et dicit quasi longe remotis , et longe

peregrinantibus, et non solum Deum non volentibus Jau-
dare, sed nondum vel de Deo sperantibus : « Nolite con-
)) fidere in principes , et in fdios hominum quibus non
,
 ,

ENARRATIO IJN PSALMUM CXLV. 481

)) estsaius ^ )> In uno filio hominis salus ^ et in ipso non

([uia filius hominis , sed quia Fihus Dci 5

non propter id
quod suscepit ex te , sed propter id quod servavit in se.
Ergo in nuUo homine salus : quia et in illo ideo salus
quia Deus, qui est super omnia Deus benedictus in sae-
«

)> cula. De Christo dictum est « Ex quibus Christus

)) :

)) secundum carnem^. Ex quibus? Ex Judseis ex Pa- )> ,

tribus « Christus secundum carnem sed numquid hoc : ))

totum Christus, quod secunduiTi carnem? Non. Neque

enim secundum carnem, id est « Super omnia Deus be- ,

)) nedictus in saecula. Ideo in illo salus, « Quia Domini )>

)) est salus. Dicit enim ahus Psalmus

)) « Domini est :

)) salus et super populum tuura benedictio tua ^.

, Et )>

sine causa sibi arrogant homines ,

quia dant sahitem.
Sibi dent. Responde superbo homini : Gloriaris ,
quia di-
cis te dare mihi sahitem •, Vide si habeas eam. Con-
tibi da.

siderans bene fragihtatem tuam vides quia nondum ha-

,

bes.Ergo noh monere ut expectem a te, sed expecta

mecum. « NoUte confidere in nrincipes, et in fihos homi-
))num quibus non est salus. Ecce nescio qui principes
,
))

procedunt, nescio unde, etdicunt Ego baptizo et ego

: ,

quod dedero , hoc est, sanctum : et si abaho acceperis ,

nihil accepisti; si a me acceperis , ahquid accepisti. O

homo , o princeps , inter fihos hominum vis esse , et inter

principes quibus non est salus? Ideo ergo habeo sahitem,

quia tu mihi das ? Tuum
enim quod das ? Aut vero est

etiam tii das? vel hoc dicendum est , quia tu das? Dicat
et fistula ,
quia et ipsa dat aquam ; dicat et canalis ,
quia
ipsemanat dicat et praeco quia et ipse liberat. Ego in
;
,

aqua attendo fontem, in voce praeconis agnosco judicem.

Non eris tu plane auctor salutis mese ille erit de quo se- :

curus sum, de te incertus sum. Si non sis arrogans non ,

1 Psal. cxiv, 3. — 2 Rota. ix, 5. — ^ Psal. m, 9.

cxix. 31
 ,,

482 S. AUGUSTINl EPISCOPl

ego solus de te incertus sum , scd et tu de te. Ab illo ergo
mihi salus , « Qui est super omnia •,
quia Domini est sa-
» lus. )) Tu inter filios hominum, tu inter principes : sed
audio vocem Psalmi , « Nohte confidere in principes , et
)) hominum a quibus non est salus.
in fihos ,
•»

X. Secundum turbam hominum, quid sunt isti filii ho-

minum ? Quid sunt vis scire ? « Exiet spiritus ejus et re- ,

)) Ecce totumquod loquitur,

vertetur in terrara suam^. )>

nesciens quandiu loquatur minatur , nesciens quandiu :

vivat. Subito exiet spiritus ejus et revertetur in terram ,

suam. Numquid quando vult exiet spiritus ejus ? Exiet ,

et qaando non vult exiet , et quando nescit revertetur in

terram suam. Exeunte spiritu , caro revertetur in terram.
Sed quia caro erat , quae sic loquebatur ( De me enim :

praesume et ego tibi do non dicerent nisi ilh de quibus

, ,

dictum est « Quia caro sunt^ :) Exiet spiritus ejus, et

:

» revertetur in terram suam : in iila die peribunt omnes

)) cogitationes ejus. )) Ubi est typhus? ubi est superbia?
ubi est jactantia? Sed forte ad locum bonum transierit

ad justos si tamen transiit. Nam qui sic loquebalur

:

nescio quo transierit. Loquebatur enim superbia et nes- :

cio quo transeant tales homines, nisiquia inspicio alterum

Psalmum et video malum eorum esse transitum. « Vidi
,

)) impium exaltari super cedros Libani, et transivi, et ecce

)) non erat , et quaesivi eum et non est inventus locus ,

)) ejus ^. Iste pius qui transiit

)) et non invenit impium ,
,

illuc pervenit ubi non est impius. Ergo, fratres, omnes

audiamus ^ fratres ddecti Deo, omnes audiaraus : in qua-
libet tribulatione , in quolibet desiderio muneris divini
non fidamus in principes nec in filios hominum, in qui- ,

bus non cst salus. Totum hoc mortale transitorium et ,

caducum est. « Exiet spiritus ejus, et revertetur iii terram

« Psul. CJLLV, 4* — " Gen. vi, 3. — 3 Psal. xxxvi, 35, 36.

U
 :

ENAKRATIO IN PSALMXJM CXLV. 483

» snam in illa die perihunt omnes cogitationes ejns. »
:

XI. Qnid ergo facimus, si in filios hominum si in ,

piincipes non est sperandum? Quid facimus ? « Beatus

» cnjus Deus Jacob adjutor est ejus ^.wNon ille homo aut
ille homo, non ille Angelus aut ille Angelus 5 sed, « Bea-
» tus cujns Deus Jacob adjutor est : » quia et ipsi Jacob
sic fuit adjutor , ut de Jacob faceret Israel. Magnnm ad-
jutorium, Israel jam videns Denm. Hic ergo positus et
peregrinus nondum videns Deum , si habueris adjutorem
Denm Jacob , ex Jacoberis Israel , et eris videns Deum :

et periet omnis labor et omnis gemitus , transient curse

mordaces, succedent laudes feUces.«Beatus cnjus Deus Ja-
» cob adjutor est ejus » hujus Jacob. Quare iste beatus? :

Interim adhuc in hac vita gemens : « Spes illius in Domi-

» num Deum ipsius. » Ideo beatns ,
quia « Spes ipsius in
» Dominum Deum ipsius. » In quo est spes ipsius , ipse
erit res ipsius. Fratres , an forte erravi ,
quia dixi rera
nostrara futurum Deum ? Quid si dicerera hsereditatem
nostram futnrnm ? « Spes mea es tu ,
portio mea in terra
» viventinm*. » Tu eris portio mea. Eris tu possessio, 'et

possidebitis : possessio Dei eris, et possessio tua erit Deus

tu eris possessio ejus , ut colaris ab eo ; et ipse erit pos-
sessio tna, ut coias eum. Nam et tu colis Deum, et coleris
a Deo. Recte dicitur Golo Deum. Quomodo autera color
:

a Deo ? Invenimus apud Apostolum « Dei inquit agri- , , ,

» cultura, Dei sedificatio estis ^. » Et Dominus, « Ego

» sum , inquit , vitis, vos estis sarraenta , et Pater meus
» agricola *. » GoUt te ergo Deus , ut sis fructuosus 5 et
colis Deura , ut sis fructuosus. Tibi bonum est quod te
coht Deus, tibi bonum est^quod cohs Deura. Gultor Deus
si recedat ab homine , desertus fit homo : cuitor horao si

recedat a Deo , desertus fit ipse homo. Nec crescit Deus

» fsal. cxtv, 5. — > IJ. cxLi, 6. — 5 2 Cor. in , 9. — 4 Joan. xv, i et 5.

31.
 ,,

484 S. AUGUSTIM EPISGOPI

accedenle te , iiec decrescit discedentc te. Ergo erit ipse

posscssio nostra , ut nos pascat; et erimus possessio ejus ,

ut nos regat.
XII. « Spes illius in Dominum Deum ipsius. » Quis est
iste Dominus Deus ipsius? Attendite , fratres. Multi enim
habent multos deos , et dicunt eos dominos suos et deos
suos. Sed dicit Apostolus : « Etsi sunt qui dicuntur dii

» sive in coelo , sive in terra ,

quemadmodum sunt dii

» raulti, et domini multi 5 nobis tamen unus Deus , Pater

» ex quo omnia, et unus Dominus Jesus Christus per ,

» quem omnia^ Dominus Deus

» Ergo sit ipse spes tua,
tuus, in illo sit spes tua. In domino deo suo est spcs cliam
illius qui colit Saturnum
,
in domino deo ipsius est spes, ^

qui colit Martem qui colit Neptunum qui colit Mercu-

, ,

rium plus addo , qui colit venlrem de quibus dictum

: ,

est « Quorum deus venter est -. » Ergo ille illius Deus

:

atque iileillius. Qnis hujus beati? Quia, « Spes ipsius in

» Domino Deo ipsius. » Sed quis est iste ? « Qui f "ccit coe-
» lum et terram mare et omnia quce in eissunt^. » Fra-
,

tres mei magnum Deum habemus

_,
benedicamus nomen :

sanctum ejus, quia dignatus est facere nos possessionem

suam. Nondum vides Deum, non potes amare plene quod
riondum vides. Quae vides ipse fecit. Miraris mundum , ,

quare non artificem mundi ? Suspicis coelum et exhor- ,

rescis ; cogitas universam terram, et contremiscis 5 maris

niagnitudinem cjuando cogitatione occupas ? Respice in-
numerabihtatem stellarum : rcspice tanta genera semi-
num, tantas diversitates animahum, quidquid natat in
aquis , repit in terra , volitat in aere , circuit in coelo ,

omnia ista, quam magna, quara prseclara, quam pulchra ,

quam stupenda ? Ecce qui fecit hsec omnia, Dcus tuus est.

Pone ibi spem tuam ut , sis beatus. « Spes ilhus in Domi-

'
Coi' viii, 5,6. — » Philip. ui, 19. — ^ Psal. c\lv, 6.
 ,

enarrAtio in psalmutvi cxt.v. A9>r>

)) num Dcum ipsius. )) Quem? « Qui focit c(x*Ium ct ter-

» ram mare , ct omnia qua? in eis sunt. » Magnum hahe-

mus Deum.
XIII. Attcndite, fratres , magnuniDeum, bonum , fa-
cientem taha. Quid ergo hinc cogitavit Deus , ut faceret,
(si tamen dicendum est de Deo Cogitavit,) « Coclum, ,

» terram mare, et omnia c[uoe in eis sunt? » Forte dic-

,

turus erat liomo istc Video quidem omnia magna ista ,

cnelum et terram, mare fecitDeus quando me computat :

Deus inter ea quoe fecit ? Et vere ego pertineo ad curam

ipsius et modo de me cogitat Deus, aut scit an vivam?
,

Quid est hoc quod dicis ? Non subrepat tibi mala cogita-
tio in cor de his esto de quibus paulo ante loqueba-
: ,

mur u Laudabo Dominum in vita mea, psallam Deo

:

» meo quandiu sum. » Sed iste ahos alloquitur, nescio

c[uos te|iidos ,
quos exhortatur , et c[uasi veretur ne des-
perent de se, ([uia vel non sunt in computo Dei. MuJto-
rum enim tales sunt cogitationes. Sed ideo deserunt Deum,
et pergunt [")or quaehbet peccata, quia non credunt curare
Deum (juid agant. Audi elo([uia divina , noH de te despe-
rare. Qui curavit facere te , non curat reficere te? Nonne
Deus tuus est , ([ui fecit coelum et terram et mare? Si ista

sola diceret_, forte responderes tu, Deus qui fecit coelum

et terram et numquid cogitat
mare , magnus Deus : sed
de me? diceretur tibi. Quomodo? numquid
Ipse te fecit ,

ego sum coelum, aut ego sum terra, aut ego sum mare ?
Et quidem manifestum est nec coelum sum nec terra , ,

sum nec mare sum sed in terra sum. Vel hoc concedis
, ^

mihi , ([uia in terra es. Audi ,

quia non tantum coelum et
terram et mare Deus fecit. « Fecit enim coelum et terram
et mare, et omnia qu.ie in eissunt. » Si ergo « Oninia cjuae

» in eis sunt, » et te. Parum dico, te pass(^rem locus- : ,

lam, vermiculum •
nihil horum non ille fecit, et cura est
486 S. AUGUSTINI EPISCOPI
illi de omnibus. Non ad prseceptum cura est •, nam prae- i

ceptum soli homini dedit. Dicit enim Psalmus « Homi- ,

» nes et jumenta salvos facies, Domine, secundum mul-

» titudinem misericordiae tuae ,Deus ^ Mullituuinem :

)> inquit, misericordise tuse, secundum hanc salvos facies-

)) homines et jumenta. Et Apostolus « Numquid de )>
,

)) bobus cura est Deo"^? » Hac, « De bobus cura non est

)) Deo » hac « Homines et jumenta salvos facies Do-
•, , ,

» mine numquid contraria sunt ista ? Quid enim ait

: »

Apostolus? « Numquid de bobus pertinet ad Deum ? »

Ubi est praeceptum, « Bovi trituranti os non infrenabis^ :»
ibi de bobus non cogitavit Deus ? Itaque quosdam boves

voluit significari. Non enim hoc curat Deus monere quid

agas cum bobus: habet hoc natura ipsa humana. Sic fac-
tus est homo , ut norit consulere jumentis suis : nec inde
prsecepta a Deo accepit , sed insinuatum est ilh in men-
tem a Deo , ut possit et sine praecepto facere ^ fecit illum
talem Deus. Sed quomodo regit pecus , regendus est ab
aho ; ab eo a quo regitur , praeceptum accepit. Ad prae-
cepti ergo tenorem , « Non est de bobus cura Deo : » ad
providenliam universitatis, qua creavit omnia et mun-
dum regit, « Homines et jumenta salvos facies , Domine.»

XIV. Intendat Charitas Vestra. Hic forte ahquis dicat

mihi De Novo testamento est, « Quia de bobus non per-
:

» tinet ad Deum Homines et jumenta salvos facies, Do-

:

)) mine » de Veteri Testamento est. Sunt qui cahim-

,

nientur, et dicant, non sibi consonare ista duo Testamcnta.

Ne forte ahud dicat in Vetere, ahud in Novo, et flagitet
de me sententiam de Novo talem quahs haec est, « Homi-
» nes et jumenta salvos facies, Domine » quid facio? :

Nihii tam in capite Novi Testamenti quam Evangehum. ,

In Evangelio invenio quia omnia ista pertinent ad Deum,

I Psal. XXXV, 7,8. — » i Cor. ix, 9. — 3 Deut. xxv, 4« — ^ Manichsei.
 ENARRATIO IN PSALMUM CXLV. 487
nemo erit jam qiii contradicat. Numquid enim Apostolus
Evangelio contrarius erit? Audiamus ipsura Dominum,
principcm et magistrum Apostolorum : « Respicite, in-
» quit volatilia coeli ,
quia non seminant, neque metunt,
» neque congregant in horrea et Pater vester coelestis ,

» pascit illa^ » Ergo et prseter hominem , animahaista

pertinent ad curam Dei ut pascantur, non ut legem ac-,

cipiant. Quod crgo ad dandam legcm attinet, de bobus

cura Deo non est quod autem ad creanda , pascenda
:
,

gubernanda et regenda , omnia ad Deum pertinent.

« Nonne duo passeres asse veneunt, Dominus Jesus Chris-
» tus dicit , et unus ex eis non cadet in terram sine vo-
» luntate Patris vestri ? Quanto magis vos pluris estis
» iUis? » NoH ergo dicere, Non pertineo adDeum. Per-
tinet ad Deum anima tua, pertinet ad Deum corpus tuum :

animam tuam et corpus tuum. Dicis

quia Deus fecit et
forte Non me numerat Deus in magna multitudine. Ac-
:

cedit ibi mirum de Evangelio « Capilli capitis vestri :

» omnes numerati sunt'^. »

XV. Ergo Deus meus est, etin illo spes mea « Qui ,

» fecit coelum et terram, mare el omnia quae in eis sunt. »

Quod autera ad me pertinet ,
quid agit mecum ? « Qui
» custodit veritatem in seternura^. » Et araandura Deum
commendavit, et timendum. « Qui custodit veritatem in
» feternum. » Quam veritatem in seternum ^
quam , et

quo custodit veritatem ? « Facientem judicium injuriam

» accipientibus. » Vindicat injuriam accipientes , fratres
raei, facit illis judiciura. Quibus ? Qui accipiunt injuriam,
puniens omnes injuriosos. Si ergo favebit injuriam acci-
pientibus etpuniet injuriosos , vide modo de quorum nu-
mero esse vis. Vide , attende utrum in eis velis esse ,
qui
injuriam accipiunt, an in eis qui injuriam faciunt. Statim
' Matth- VI, 26.-2 id. X, 29-31. — 3 Psal, cxlv, 7.
 ,

488 S.

cnim ad te procedit vox apostolica et dicit tibi « Jam

AXJGUSTINI EPISCOPI

, :
t
» quidem omnino delictum est, quia judicia habetis vo-
)) biscum. Quare non magis injuriam patimini'? » Gorri-
pit homines, quia non patiuntur injuriam.Non ut patiaris
molestiam te hortatur, sed ut patiaris injuriam non enim :

omnis molestia injuria est. Quidquid enim jure pateris,

non est injuria. Ne forte diceres Et ego inter injuriam :

passos numeror nam illud in illo loco et illud causa

; ,

iila passus sum. Vide si injuriam passus es. Latrones multa

patiuntur, sed non injuriam. Scelerati , malefici, etfrac-

tores , adulteri , corruptores , omnes patiuntur multa
mala, sed nuUa est injuria. Aliud est pati injuriam, aliud

pati tribulationem , aut poenam, aut molestiam , aut sup-

plicium. Considera ubi sis, quid egeris vide, quare pa-
tiaris vide, et ibi vides quid patiaris. Jus et injuria contra-
ria sunt. Jus enim est quod justum est. Nequei enim omne
quod jus dicitur ,
jus est. Quid si aliquis condat jus ini-
quum? Ncc jus dicendum cst, si injustum est. Illud ergo
verum jus, (|uod etiam justum est. Vide quid feceris
non quid patiaris. Si jus fecisti, injuriam pateris si in- :

juriam fecisti_, jus pateris.

XVI. Quare ista dixi , fratres ? Ut non se extollajit hae-
retici - quando forte
,
aliquid patiuntur ex jussionibus
principum terrenorum non ; numerent inter eos qui in-
se

jurias accipiunt, et dicant: Ecce Psalmus consolatur me,

ego enim Deum colo, « Qui judicium faciet injuriam acci-
)) pienlibus. )> Recte quaero utrum injuriam accipias. Si
jus fecisti , injuria est quam pateris. Jus est exsufllare

Christum? Jus est rebelli superbia erigere altare? Jus est,

parcentibus persecutoribus tunicae Christi ^ , Ecclesiam

Christi conscindere ? Porro si hoc jus non est, quidquid
pro hoc pateris, jus est. Non es ergo de his ,
qui patiun-
'
i Cov. VT, 7. — » IImc contia Donatistas. —• 3 Joan. xix, a^.
 ENATinATIO IN PSALMTJM CXLV. 489
tur injuriam. Lego aliquid manifestius ex Evangelio :

« Beati , inquit, qui persecutionem patiuntur. » Expecta :

quitl festinas ? Qnid dicis , Ego sum ? Expecta , inquara :

totum legam. Audisti, « Beatiqui persecutionem patiun-

» tur jam tibi nescio quid cfeperas arrogare. Si per-
:
»
mittis, tolum lego vide quid sequatur « Beati qui
: :

» persecutionem patiuntur propter justitiam^. » Modo

dic, Ego sum. Si Ego sum superiora quoe
audes dicere , :

dixi retractemus longum sit hoc unum inter-

: aut ne ,

rogo , Si damnares unum hominem, cujus causam nes-

cires , auderes te dicere tenere justitiam ? aut si quid pro
hac re passus esses, injuriam nominares? Erigis te in te-
merarium tribunal cordis tui, unde praecipiteris et audes ;

ferre sententiam de homine cujus causam nescis ? Hoc si ,

de uno homine faceres esses injustus facis hoc de toto , ;

orbe terrarum , et justus es ? Fratres charissimi , et quae

est quae patitur injuriam, nisi Ecclesia catholica ,
quae
tanta ista perpetitur ? Inter tot scandala haereticorum ge-
mit , videt per malas suasiones et fraudes rapi de gremio
suo infirmos, parvulos pertrahi per nescio quae secreta
malarum speluncarum, rebaptizari exsulliari in eis Chris- •,

tum, occidi in eis non mortale illud suum, quo homines

sunt sed illud quo in aelernum victuri sunt. Suadetur
,

homini dicere Non sum Christianus, et justitia vocatur.

:

Accessurus es ad episcopum , aitilH , vide ne dicas te esse

Chrislianum. Si enim dixeris te esse Christianum, non es
accepturus : ut autem accipias, dic te non esse. Quid mo-
nes, Christiane? Quiddoces?Certe persecutionem pateris.

Quanto tu verior persecutor ? Quando imperatores perse-

quebantur Christianos minando cogebant quod tu effi- , ,

cis suadendo.Persuades Christiano ut neget se esse Chris-

tianum: quod tu suadendo facis,hoc persecutor occidendo
' Matth. V, lo.
 ,,

490 S. Al)&U8TIM EPISCOPI

non fecit. Sub te vivit homo, qui negat se esse Christia-
num. Negat, et vivit? Perdidit jam vitara , cadaver tibi

loquitur. Qui percussus est gladio persecutoris , cecidit

et vivit : cui loqueris, stat, et cecidit. Haec faciens, quid-
quid passus fueris injuria erit ? Nolo tibi blandiaris si
, :

hsec injusta sunt omnia quae facis quidquid pateris jus- ,

tum erit. Cui autem facitjudicium, u Quicustodit verita-

» tem in aeternum ? Injuriam accipientibus. »
XVII. Jam tu procede et dic ratiocinationibus 5 illis

tuis bonis , et quasi acutis et subtilibus ,

quia tu pascis,
et dic , Famelicus potest pascere, id est, peccator potest

dare sanctum? Famelicus potest pascere? Languidus po-

test sanare?Ligatus potest solvere?Istasunt veluti magna
et subtilia ,
quibus decipiunt imperitos. Claudat illis os
Psalmus iste : « Dantem escam esurientibus. » Ecce nihil
a te expecto Deus « Dat escam esurientibus. » Quibus
,

esurientibus Omnibus. Quid est, omnibus ? Omnibus

?

animahbus, omnibus hominibus ipse dat escam et nul- ;

lam escam servat dilectis suis ? Si habent aliam famem

habentet aliam escam.Quserarausprimo famem ipsorura,
et inveniemus escam ipsorum : « Beati qui esuriunt et si-

)) tiunt justitiara quoniam ipsi saturabuntur ^

,
)) Fame-
lici Dei esse debemus. Ante januam conspectus illius in

orationibus mendiceraus, ipse« Dat escam esurienlibus.))

Quid est quod te , hseretice, jactas, quia tu solvis, tu eri-
gis , tu illurainas? Videlicet quia tu liberatus jara es , et
tu stas , et tu luraen es? Absit. Superius attende : « No-
)) lite confidere in principes, et in fiUos hominura, a qui-
» bus non est salus. » Non
dant salutera. Ergo rece- ipsi

dant haeretici Dominus solvit compeditos

de raedio. «

» Dominus erigit elisos, Dominus sapientes facit caecos'^ » :

id est, eos qui caeci sunt facit sapientes. Optime per hanc
' Matth. V, 6. — 2 Psal. cxlv, 8.
 enArratio in psalmum cxlv. 491
sententiam exposuit nobis omnes superiores: ne fortecutn
dixisset : « Dominus solvit compeditos, » ad illos com-
peditos referremus, qui forte propter aliquam noxam 11-
gantur ferro a dominis suis : quia autem dixit : « Erigit
)) elisos , » occurreret nobis aliquis, aut oflendens et ca-
dens , aut equo lapsus. Est alius casus , sunt aliae compe-
des : quomodo sunt abae tenebrae et alia lux. In eo quod
dixit : (' Sapientes facit caecos ; » noluit dicere : lllumi-
nat caecos, et ne hoc carnaliter intelligeres sicut illumina- :

tus est a Domino, cujus oculos luto de sputo facto inunxit,

et salvum eum fecit ne tale aliquid sperares cum de
^
: ,

spiritalibus loquitur, ostendit quamdam lucem sapienliae,

qua illuminantur caeci. Ergo quomodo illuminantur cseci
luce sapientiae, sic solvuntur compediti, sic eriguntur
Unde sumus ergo compediti? undeelisi? Corpus nos-
eli&i.

trum ornamentum nobis fuit peccavimus et compedes : ,

inde accepimiis. Quae sunt compedes nostrae ? Mortalitas

ipsa. Audi apostolum Paulum ,
quia et ipse adhuc in hac
peregrinatione compeditus erat. Quanta peragravit com-
peditus iste ? Non illi fuerunt graves compedes , cum ipsis
compedibus toto orbi Evangelium praedicavit spiritus :

charitatis rapuit compedes, et circuivit quantum potuit.

Sed tamen quid ait? « Concupiscentiam habens dissohi,
» et esse cum Christo. » Quid est, « Dissolvi? » A com-
pedibus mortalitatis. Et tamen misericordia adhuc vole-
bat esse in compedibus, propter alios compeditos , qulbus
ministraret Manere inquit in carne, necessarium
: « , ,

» propter vos -. Dominus ergo solvit compeditos, » id est,

ex mortalibus immortales facit, « Dominus erigit ehsos.»

Quare elisi sunt? Quia erecti erant. Quare eriguntur ? Quia
humihatisunt Cecidit atque elisus est Adam^ ille ceci- :

dit, Christus descendit. Quare descendit qui non cecidit,

» Joan. IX, 6, 7. — » Philip. 1, 23, 24. — ^ Gen. ui, 6.
 ,

492 S. AUGUSTINI EPTSCOPI

nisi ut levaretur qui cecidit ? « Dominus sapientes facit
» caecos. Dominus diligit justos. » Ideo facit judicium
injnriam accipientibus.
XVIII. Et qui sunt ipsi justi? Modo quatenus jusli?
Quemadmodum habes : « Dominus custodit proselytos^»
ProSelyti , advenae sunt. Omnis Ecclesia Gentium prose-
lyta est. Adventitia enim est non de carne eo-
ad patres ,

rum nata , sed imitando Dominus tamen custodit

filia.

non aliquis homo. « Orphanum et viduam suscipiet. »

Nemo putet quasi pupillum propter hsereditatem , aut vi-
duam propter nescio quod negotium suum. E([uidem et
istis Deus opitulatur , et in omnibus ofiiciis generis hu-
mani bonum opus facit, qui pupillo consulit qui viduam ,

non deserit sed secundum quemdam modum omnes pu-

:

pilli sumus, dbsente patre non mortuo. Pupillus enim ,

secundum homines mortuo patre fit. Et si verum quse-

,

ratis, fratres quia anima non moritur vivunt parenles

, ,

nostri ; et magis absentibus patribus sunt pupilli, qui pu-

pilli sunt : si mali fuerint , in poenis vivunt ; si boni fue-
rint , in requie vivunt : omnia integra sunt Greatori. Ta-
men nos quandiu sumus in corpore hoc, et peregrinationis
locum incolimus , absens est Pater noster, ad quem cla-
mamus : « Pater noster qui es in coelis^. » Ideo Ecclesia
vidua ,
quasi absente sponso , absente viro. Veniet ille,

qui illam modo protegit, non visus sed desideratus. ,

Magno enim desiderio rapimur, et amoreejus quemnon

videmus, desideramus. Inhaerebimus amplexibus visi , si

nondum visi fide delinemur. Ergo « Et pupillum et vi-

» duam » quid voluit intelligi fratres? Destitutos omni ,

ope et auxilio. Destituta anima in saeculo, ipsa sibi speret

adjutorium Dei. Quidquid hic habueris , .'inrum habeas,
praesumpsisti inde ? Jam non es proselytus, non es orpha-
' Psal. cxLv, 9, — 2 Matth. vi, 9.
 enArratio m psAlmum cxlv. 493
iius , iion in vidua numeraris. Amicum habes : si de illo

piTRSumpscris , et Deum
non es deslitutus. Ha- dimiseris ,

bes hrec omnia non inde praesumis non inde superbis ?

, ,

Pupillus Dei es, ctvidua Dei.Suscipit ergo destitutos, hoc

dixit : Suscipit pupillum
suscipit et viduam. ,

XIX. Et viam peccatorum ext(irminabit. » Quae est

«

via peccatorum? Irridere ista qu?e dicimus. Quis pupillus,

quie vidua? Quod regnum c«'lorum et qu.e poena infe- ,

rorum ? Fabellae istae Christianorum sunt. Ad c^uod video,

ad hoc vivam « Manducemus et bibamus, cras enim mo-
:

» riemur. » Yide ne tales aliquid persuadeant ; ne per

aurem in cor intrent : spinas inveniant in auribus tuis j

cjuicoeperit sic inlrare, punctus abscedat. « Corrumpunt

» enim mores bonos mala ^ » Sed forte hic dic-
collocj[uia

turus es, Quare ergofelices sunt?Eccenec Deum colunt,

et omnia mala cjuotidie committunt abundant rebus his, ;

quibus ego egens laboro. Noli zelari in peccatores. Quid

accipiant, vides quid illis servetur non vides ? Et unde,
: ,

inquit video quod non videtur ? Omnino habet oculos

,
,

fides et majores oculos et potentiores et fortiores. Hi

; ,

oculi neminem deceperunt hi oculi sint semper in Do- ,

minum , ut et ipse cvellat de his lacjueis pedes tuos ^. Via

peccatorum placet tibi ,
quia lata est , et multi per illam
ambulant latitudinem cjus vides, finem ejus non vides.
:

Ecce ubi finitur praecipitium est; ubi finitur, profundi-

,

tas quaedam barathri est laetantes expatiantes in ista : ,

via illo fine merguntur. Sed extendere oculos non potes,

,

ut videas ipsum fmem crede ei qui videt. Et quis estho- :

mo qui videt? Forte nemo homo sed Dominus tuus ad :

te venit ut crederes Deo. Num enim et Domino Deo tuo

,

non es crediturus , cjui ait; « Lata et spatiosa est via,

» quse ducit ad interitura , et multi sunt c[ui ingrediuntur

' 1 Cor. XV, 32, 33. — » Psal. ixiv, i5.
494 S. AtJGUSTINI EPISCOPI

» per illam* ? » Hanc viam exterminabit Dominiis quia ;

ipsa est via peccatorum.

XX. Et dum exterminata fuerit via peccatorum ,
quid
nobis restat? « Venite, benedicti Patris mei ,
percipite
)) regnum, quod vobis paratum est ab origine mundi'*.))
Ad hoc concludit Psalmus : « Et viam peccatorum exter-

» minabit. )) Et qui tu ? « Regnabit Dominus in aeter-

» num^. » Gaude, quia tibi regnabit gaude quia tu eris :
,

regnum ejus. Vide enim et quid sequitur. Es certe civis de

Sion non de Babylonia id est non de civitate peritura
, , ,

hujus saeculi , sed de Sion ad tempus laborante et pere-

grinante,in aeternum auteraregnatura. Audisti ergofmem,
inde es. « Regnabit Dominus in aeternum, Deus tuus,
» Sion. » O Sion, Deus tuus regnabit in aelernum num- :

quid sine te regnabit Deus tuus? « In generationem et

» generationem.» Bis dixit, quia non potuit semper dicere.
Nec putes quia verbis fmitis finitur aRternitas. iEternitas
in verbo quatuor syllabis constat, in se sine fine est. Non
potuit tibi nisi sic commendari , « Deus tuus regnabit in
» generationem et generationem. » Parum dixit : si tota
die diceret, angustum esset : si tota vita sua diceret, nonne
alicjuando conlicesceret? Ama aeternitatem : nullo fine
regnabis, si fmis tibi Ghristusest, cum quo regnabis in
ssecula sseculorum. Amen.
» Malth. VII, i3, — 2 Id. xxv, 34- — ' Psal. cxlv, io.
 ,

ENARRATIO IN PSALMUM CXL^l. 495

«/«'WMtfV^^ 'VW\'WVt 'WV%'V%/V\ «VW^ 'VW%'WW'WWWV%'VW\'WV\'WWWWWV%'VW%'WV\JWV%

ENARRATIO

IN PSALMUM CXLVl.

Sermo ad populum *.

I. Imtekti audiebamus, cum Psalmus prsesens cantare-

tur non omnes qui audiebamus, etiam intelligebamus.
: et
Quanto magis ergo intente nunc audiendus est, si ut spero
et cupio, adjuvantibus omnium audientium orationibus,
si quid hic forte obscurum est , Deo donante revelabitur j

ut sit fructuosus auditus , nec inanis redeat auditor ,

qui
intentus affuit cum audiret? Unde ccepit? Nobis dicitur :

« Laudate Dominum. omnibus gentibus,

» Dicitur hoc
non solis nobis. Et istam vocem per loca quidem singula
sonantem a lectoribus, singiilatim audiunt Ecclesioe una :

vox tamen Dei super omnes non tacet, ut laudemus eum.

Et quasi quaereremus quare laudare Deum debeamus
videte quam causam attuiit a Laudate Dominum,inquit, :

» quoniam bonus Psalmus"^. » Hsec est merces tota lau-

dantium ? Laudemus Dominum. Quare ? « Quoniam bo-

» nus Psalmus. » Yellem ego inquit aliquis iaudare , ,

Dominum, si mihi aliquid pro ista laude donaret. Quis

enim laudet gratis vel hominem?Expectant ergo aliquam
mercedem laudatores hominum nuilam-ne mercedem ex- :

pectare , aut petere , aut sperare debet laudator Dei ?

Laudatur infirmus , et speratur de eo aiiquid : laudatur
I
Senno ad populumforte carthaginensem , exn. 17. — > Psal.cxLvi, i.
 :

496 S. AUGUSTINI EPISCOPl

Omnlpotens, et nulla merces est? Aii forte hoc cupio,
quod ille Quid homo desiderat^ quod in
dare non potest ?

manu Dei non sit? Cum laudaveris hominem, forte hoc

cupis quod ab illo prsestari non potest Deum securus :

lauda, quem nemopotest dicere non posse praestare, quod

tu poteris desiderare. Proposita ergo spe mercedis aficu-
jus laudare debemus Deum, non tamen daturum quid-
quid cupimus. Pater est enim et quod mali cupiunt fihi, ,

non dat. Laudemus, et speremus et desideremus, non ,

illud aut illud sed quod judicat dandum esse, quem lau-
;

damus. lUe enim novit quid nobis dari expediat nos au- ,

tem intendamusquid nobis prosit accipere. Apostolus ait

« Quid enim oremus sicut oportet, nescimus ^ » Et ipse

idem apostolus Paulus sperabat sibi prodesse, si auferre-

tur ab eo stimulus carnis su^ie, angelus Satanae a quo co-
laphizabatur , sicut ipse confitetur , et ait : « Propter
» quod Dominum ter rogavi , ut auferret eum a rae ^ et
)) dixit mihi : Sufficit tibi gratia mea, nam virtus in infir-

» mitate perficitur^. )) Desideravit aliquid , non conces-

sum ad voluntatem, ut consuleretur ad sanitatem. Hic
est

ergo c|uid nobis propositum est? « Laudate, inquit, Do-

))minum. Quare laudemus Dominum? « Quoniam bo-
))

)) nus est Psalmus. )) Ipse Psalmus laus Domini est. Hoc

ergo ait : Laudate Dominum, quoniam bonum est lauda-
dare Dominum. Non sic praetereamus laudare Dominum.
Dictum est, ct transiit factum est, et siluimus lauda-
j •,

vimus , et tacuimus 5 cantavimus, et conquievimus. Imus

in aliud forte agendum quod restat , et alise actiones cum
occurrerint nobis, laudatio divina cessabit in nobis? Non
sic : nam hngua tua ad horam laudat, vita tua semper lau-
det. Inde ergo bonus Psalmus.
II. Psalmus quippe cantusest, non ([uihbct , sed ad
' Hgm. VIII, 26. — » '2 Cor. xu, 7-9.
 ,;
,

ejnArrAtio in psalmum cxlvi. 497

psalterium. Psaltcrium aulcm quoddam orgaiium cst can-
tilen.ne , sicut lyra , sicut cilhara, ct hujusmodi organa ,

quse invcnta sunt ad cantandum. Qui ergo psallit, non

sola voce psaHit ; sed assumpto etiam quodam organo
(juod vocatur psalterium, acccdentibus manibus voci con-
cordat. Vis ergo psallere? Non solum vox tua sonet lau-
des Dei , sed opera. tua concordent cum voce tua. Cum
ergo voce cantaveris, silebis aliquando : vita sic canta
ut nunquam sileas. Negotium agis, et fraudem cogitas
siluisti a laude Dei :et quod gravius est non solum a ,

laude siluisti^ Cum enim

sed in blasphemiam perrexisti.
Deus laudatur de bono opere tuo, opere tuo laudas Deum ^

et cum blasphematur Deus de malo opere tuo, opere tuo"

blasphemas Deum. Ttaque ad aurium exhortationem canta
voce corde ne sileas, vita ne taceas. Non cogitas in ne-
:

gotio fraudem psalhs Deo. Cum manducas et bibis,

,

psalle non intermiscendo sonorum suavitates ad aures

5

aptas sed modeste et frugahter et temperanter mandu-

,

cando et bibendo. Quia hoc dicit Apostolus « Sive man- :

» ducatis, sive bibitis, sive quid facitis, omnia in gloriam

» Dei facite*. » Si ergo bene agis quod et manducas et

bibis , et ad refectionem corporis sumis reparalionemcjue

membrorum, gratias agens ei qui tibi praebuit mortali et
fragiH ista supplementorum solatia ; etcibus tuus ct potus
tuus laudat Deum : si vero modum naturse debitum ira-
moderatione voracitatis excedas , et vinolentia te ingur-
gites ;
quantashbet laudes Dei lingua tua sonet , vita
blasphemat. Post cibum et potum requiescis, ut dormias ;

nec in lecto ahquid turpiter agas , nec excedas ultra con-

cessam licentiam in lege Dei sit castus cum conjuge to- :

rus et si est cura propagandi liberos, non sit efFrenata

:

'
I Gor. X, 3i.

cxix. 32
 ,

498 S. AUGUSTIKI EPISCOPI

luxuries libidinum : defer in lecto tuo conjugi tuae ^ (juia

membra Ghristi estis ambo * , amboab illo conditi, ambo

sanguine ipsius reparati : Haec agens laudas Deum , nec
omnino silebit laudatio tua. Quid cum somnus adveneiit?
Et cum dormis, non te excitet a quiete mala conscientia
tua et innocentia somni tui laudat Deum. Si ergo laudas,
5

non tantum lingua canta, sed etiam assumptobonorum ope-

rum psalterio « Quoniam bonus Psalmus.»Laudas cum
:

agis negotium, laudas cum cibum et potum capis, laudas

cum in lecto requiescis laudas cum dormis quando non , :

laudas ? Perficietur in nobis laudatio Dei , cum ad illam

civitatem venerimus quando effecti fuerimus ajquales
,

Angelis Dei - quando nos nuUa corporalis necessitas uUa

•

ex parte sollicitat, non fames, non sitis interpellat, non

sestus liitigat non frigus constringit non febris dejicit
, ,

non mors finit. Ad illam perfectissimam laudem exercea-

mus nos ]audatione ista in bonis operibus.
III. Propterea cum dixisset : « Laudate Dominum
» quoniam bonus Psalmus Deo nostro, inquit, jvicunda :

M sit laus. » Quomodo erit Deo nostro jucunda laus? Si

bene vivendo laudetur. Audi quia tunc erit illi jucunda

laus. Alio loco dicitur : «Non est speciosa laus in ore pec-
» catoris^. » Si ergo in ore peccatoris speciosa laus non
est ,
jucunda nonhoc enim jucundum quod specio-
est :
,

sum. Vis ergo ut Deo tuo jucunda sitlaus? Noli bonae

cantilenae tuse obstrepere moribus malis. « Deo nostro
» jucunda sit laus. » Quid dixit? Qui laudatis, bene vi-

vite.Laudatio impiorum ofTendit Deum. Plus ille attendit

quid vivas, quam quid sones. Certe cum eo quem lau-
das, pacem habere quomodo cum
vis: pacem, illo quaeris
quaiido a te ipso dissonas? Quomodo,
inquies a memet- ,

ipso dissono ? Aliud sonat lingua, aiiud indicat vita. « Deo

' I Cor. \i, i5. — * Matth. xxn, 3o. — 3 Eccli. xv, 9.
 enarrAtio in psalmum cxLvr. 499
» nostro jucunda sit laus. » Potest enim laus jucuncla esse
homini, cum audit concinnis acutisque sententiis et suavi
voce laudantem : sed « Deo nostro jucunda sit laus •, »

cujus aures , non ad os , sed ad cor •, non ad linguam, sed

ad vitam laudatoris patcnt.
IV. Quis est Deus noster, cui jucunda sit laus? Dulcessit
nobis commendat se nobis gratias dignationi ejus. Dig-
, :

natur enim commendare se nobis, non quasi aliquid prses-

taturis, sed mulla ab illo potius accepturis. Quomodo
ergo commendat se nobis Deus ? Audite apostolum Pau-
lum : « Commendat autem inquit dilectionem suam , ,

)) Deus in nobis. » Quomodo commendat? Audite, ipse

dicat Apostolus , ut comparetur et Psalmo : « Commen-

» dat , inquit , dilectionem suam Deus in nobis. » Quo-
modo commendat? « Quoniam cum adhuc peccatores
)» essemus , Christus pro nobis mortuus est*.» Quid ergo
servat laudatoribus commendat peccatoribus ? ,
qui sic se

Quia ergo commendasse Deum nobis

sic dixit Apostohis
dilectionem suam, ut Christus moreretur pro impiis non -,

ut impii remanerent , sed ut morte justi ab injustitia sa-

narentur : hic quid audis , cum dixisset : « Deo nostro
» jucunda sit laus? » Videamus si ipsa est commendatio,
quam « Quia Christus pro peccaloribus
dixit ^postolus :

» morluus est. jEdificans inquit, Jerusa-

et pro impiis ,

» lem Dominus, et dispersiones Israel colligens -. » Ecce

sedificans Jerusalem Dominus
colhgens dispersiones po- ,

puh ipsius. Populus enim Jerusalem populus Israel. Est ,

Jerusalem aeterna in coehs ubi cives etiam Angeh sunt.

,

Quid ergo ibi Israel ? Si hominem illum nepotem Abrahre

consideres, qui dictus est et Jacob 5
quomodo Angelos
inteiligimus Israel ? Si interpretationem nominis discutia-
mus ,
quia et ipse Jacob mutato nomine vocatus est Is-
* Roin. V, 8, 9. — > Psal. cxlvi, 2.

32.
500 S. AUGUSTINI EPISCOPI
rael \ magis ibi noraen Isracl : el utinam el nos seqaentes
simus Israel. Quid enini interpretatur Israel ? Videns
Deuni. Omnes ergo cives illius civitatis , videndo Deum
gaudent in illa magna civitate et ampla et coelesti, spec-

taculum eis Deus ipse est. Sed nos ab illa civitate pere-
grinamur ,
peccato expulsi , ne ibi maneremus ; et mor-
talitate prsegravati , ne illo rediremus. Respexit Deus
peregrinationem nostram , et ille qui sedificat Jerusalem ,

restituit lapsam partem. Unde restituit lapsam partem ?

« Dispersiones Israel coUigens. -» Gecidit enim pars qu?e-

dam , et facta est peregrina : lianc peregrinam misericor-
diter vidit Deus , et qii^sivit non quserentes se. Unde
qusesivit? quem misit ad captivitatem nostram ?
Re- Misit
demptorem, secimdura quod ait Apostolus « Gommen- :

)) dat Deus dilectionem suam in nobis quoniam cum ,

» adhuc peccatores essemus, Gliristus pro nobis raortuus

» est » Misit ergo ad captivitatem nostram Redempto-
'^.

rem Filium suum. Porta inquit, tecum saccum ferto , ,

ibi pretium captivorum. Induit enim se ille mortalilatem

carnis et ibi erat sanguis, quo fuso redimeremur. Illo

,

sanguine collegit dispersiones Israel. Et si ille collegit

olim dispersos quomodo satagendum est ut colligantur
,

niodo dispersi ? Si collecti sunt dispersi , ut in manu ar-

lificis ad oedificium formarentur 5
quomodo colligendi
sunt ,
qui de manu artificis inquietudine ceciderunt?
« iEdificans Jerusalem Dominus. »Ecce quera laudamus,
ecce cui laudem tota vita nostra debemus. « JEdificans
» Jerusalem Dominus , et dispersiones Israel coUigens. »

V. Quomodo colligit? quid agit ut colligat? « Quisa-

,

» nat contritos corde^. » Ecce quomodo colliguntur dis-

persiones Israel, ut sanentur contriti corde. Qui cor non
conterunt, non sanantur. Quid est conterere cor ? Notum
» Gen. xxxii, '28. — » Roni. v, 8. — 3 Psal. cxlvi, 3.
 ,,

E?fARRATIO IN PSALMUM CXLVI. 50l

sit , charissimi : fiat, ut sanari possitis. Dictum est enim

multis aliis maxime illo loco, voce
Scripturarum locis : et
nostra ([uidam cantans, dicebat « Quoniam si voluisses :

)) sacrificium, dedissem utique. Deo dicebat « Si vo- )) :

)) luisses sacrificium, dedissem utique, holocaustis autem

)) non delectaljcris. Quid ergo? Sine sacrificii oblatione ))

remanebimus ? Audi quid te veUt ofTerre. Sequitur , et

dicit : « Sacrificium Deo spiritus contribulatus , cor con-
)) tritum et humiliatum Deus non spernet ^ Sanat ergo
)) contritos cordc : » quia illis propinquat utsanet ; sicut
dicitur aho loco : « Prope est Dominus his qui obtrive-
)) runt cor-, )) Qui obtriverunt cor? Humiles. Qui non
obtriverunt cor? Superbi. Contritum sanabitur , elidetur
elatum. Ad hoc cnim forte ehditur , ut contritum sane-
tur. Ne veht ergo, fratres , cor nostrum esse erectum
antequara sit rectum. Male erigitur quod non primo cor- ,

rigitur,

VI. « Qui sanat contritos corde , et alligat contritiones

)) eorum. Sanat , inquit , contritos corde : )) sanat ergo
humiJiatos corde , sanat confitentes , sanat se ipsos pu-
nientes , in se severum judicium exercentes , ut possint
esse ilHus misericordiam sentientes. Tales sanat , sed per-
fecta eorum sanitas transacta mortalitate fiet, quando
corruptibile hoc induerit incorruptionem , et mortale hoc
induerit immortalitatem^ quando nihil erit quod ex car- •,

nis labe soUicitet non solum nihil cui consentiamus, sed

,

nihil quod suggeratur ex carne. Etenim modo fratres ,

mei quantse illicitre delectationes animum tangunt?

,

Quamvis eis non consentiamus ut membra nostra justi- ,

tiae serviant non iniquitati tamen vel delectari talibus

, :

etsi non consentis, nondum est perfecta sanitas. Sanabe-

ris ergo , corde contrito sanaberis. Noli erubescere, con-

' Psal. i, i8, ivQ. — ^ Iil. ixxin, 19. — ^ i Cor. xv, 53, 5^.
602 S. ATJGrSTINI EPISCOPI

tere cor : lales sanat Deus. Sed quid ago, inquies, modo?
« Condelector enim legi Dei secundum interiorem homi-
» nem •, video autem aliam legem in membris meis re-
)) pugnantem legi mentis meae , et captivum me ducen-
)) tem in lege peccati.)) Quid agis? Conterecor, confitere-,
age, dic sequentia : « Infelix ego homo, quis me liberabit
)) de corpore mortis hujus? » Hocenim dicere «Infelixho-
))mo))jam cor conterere est. Ille speret fehcitatem, qui
confitetur infelicitatcm. Dic ergo : « Infelix ego homo, quis
» me liberabit de corpore mortis hujus : » ut respondeatur
tibi : « Gratia Dei per JesumChristum Dominum nostrum^ »
Quomodo autem liberabit ipsa gratia Dei, unde nunc pig-
nus accepimus ? Audi eumdem Apostolum : « Corpus, qui-
» dem , inquit , mortuum est propter peccatum , spiritus
» autem vita est propter justitiam. Si ergo Spiritus ejus qui
» suscitavit Jesum Christum ex mortuis, habitat in vobis j
» qui suscitavit Jesum Christum a mortuis vivificabit et ,

» mortalia corpora vestra ,

per inhabitantem Spiritum
» ejus in Hoc ergo pignus accepit spiritus nos-
vobis^ »

ter ut
j incipiamus fide servire Deo et ex fide appellari ,

justi, « Quoniam justus ex fide vivit^. Quidquid autem )>

nobis adhuc repugnat etresistit, de mortalitale carnis

est ; et hoc sanabitur. « Vivificabit enim , inquit, et mor-
» talia corpora vestra ,
per inhabitantem Spiritum ejus
» in vobis. » Ad hoc pignus dedit, ut compleat quod
promisit. Quid ergo nunc in hac vita, quando adhuc con-
fessores suraus nondum possessores quid in hac vita
,
, ,

quid fiet? Quomodo curabitur? « Sanat contritos corde : )>

sed perfecta sanitas tunc erit, quando diximus.Nunc ergo

quid? « AUigat contritiones eorum. » Qui curat , intjuit,

contritos corde, quorum perfecta sanitas in resurrectione

justorum erit j alligat modo contritiones eorum.

Roni. vu, 22-25. -^ » Id. viii, 10, ii. — 3 jd. j^ ir,.

 ,,

enarrAtio IN PSALMUM cxlvi. 503

VII. Quse sunt alligamenta contritionum? Sicut medici
alligant fracturas. Aliquando enim, intelligatet hoc Cha-
ritas Vestra, et notum est eis qui animadverterunt, vel a
medicis audierunt : aliquando prave et distorte firmata ,

ut corrigant medici, frangunt, et faciunt vulnus novum

quia mala erat sanitas prava. « Sic ergo rectae sunt
)» inquit Scriptura , viae Domini , sed pravicordius in
» illis scandalizabitur. » Quid est pravicordius? Torticor-
dius, tortum cor habens. Putat torta esse omnia quse
dicuntur a Deo, putat prava esse omnia quse fecit Deus,
et displicent illi omnia judicia Dei, maximeque in quibus
ipse corripitur •
et sedet, et disputat quam male faciat
Deus ,
quia non pro ejus voluntate facit. Distortum cor
parum est quod non se corrigit ad Deum ; et Deum vult
distorquere ad se. Quid ergo dicit Deus desuper? Tortus
es, sequus sum. Si tu rectus esses, sentires aequitatem
meam. Quemadmodum si in pavimento sequah poneres
distortum lignum non collocaretur undique nutaret
, ,

undique agitaretur quod non loci insequalitas sed dis-

]
,

tortio hgni facit : sicut ait Scriptura , « Quam bonus

» Israel Deus rectis corde "^.
» Quid ergo , tortum cor
quomodo dirigitur; Et tortum est, et durum : jam ergo
tortum et durum frangatur, conteratur, ut dirigatur. Tu
tuum non potes tu frange, iile dirigat. Quo-
dirigere cor :

modo quomodo tu conteris? Confitendo, pu-

tu frangis?
niendo peccata tua. Quid ahud significat pectorum tun-
sio? Nisi forte putamus ossa nostra ahquid peccasse, cum
caedimus pectus. Sed significamus nos cor conterere, ut a
Domino dirigatur.
VIII. « Sanat crgo contritos corde, » et contritum cor
habentes : Et sanitas ipsius cordis tunc erit perfecta, cum
et corporis reparatio implebitur, quae promissa est. Nunc
» OseEe XIV, lo. — ' Psal. lxxii, i.
504 S. AUGUSTINI EPISCOPl
iiiterea quid facit raedicus? Alligat contritiones tuas , ut
possis pervenire ad plenissimam lirmitatem, donec con-
solidetur quod fractum est, quod alligatum cst. Qure sunt
ista alligamenta? Temporalia sacramenla. Alligamenta
medicinalia sunt contritionis nostrce, sacramenta interim
temporalia ,
quibus habemus consolationem : et ista om-
nia quse lot[uimur vobis, ipsa quse sonant et transeunt,
quidquid in Ecclesia geritur temporaliter , alligamenta
sunt contritionum. Quemadmodum enim medicus per-
fecta sanitate detrahit ligaturam : sic in illa civitate Jeru-
salcm, cum oequales Angelis factl fuerimus, numquid
putatis ibi accepturos nos esse quodjiic accipimus? Aut
ibi recitandum cst nobis Evangelium, ut fides nostra per-
maneat? aut imponenda est manus ab aliquo praeposiLo?
Ista omnia alligamenta fracturae sunt perfecta sanitate ,

detrahentur sed ad eam non perveniretur, nisi alHga-

:

rentur. « Sanat ergo contritos corde et aihgat contritiones ,

)) eorum. ))

IX. Qui numerat multitudinem stellarum, et om-

«

))nibus eis nomina vocans^ Quid magnum Deo, nume- ))

rare multitudinem stellarum? Hoc et horaines conati

sunt : viderint utrum implere potuerint 5 non tamen co-
narentur, nisi se impleturos esse sperarent. lUis diraitta-
mus quid potuerint, et quousque pervenerint : Deo autem
puto non esse raagnum numerare oranes stellas. An forte
numerum, ne obhviscatur, recenset?Magnum est ahquid
Deo stellas numerare, cui capilh capitum nuraerati sunt -?
Manifestum est, fratres, aliquid velle Deum intelligere
nos, in eo quod ait : « Qui numerat muUitudinera stella-
)) rum, et x)mnibuseis, inquit , noraina vocans. )) Sunt
stelhie quoedara lumina in Ecclesia consolantia noctem
noslram , omnes de quibus dicit Apostolus : « In quibus
' Psal. cxLvi, 4- — ' MaUh. x, 3o,
 ,

ENARHAxrO IN PSALMUM CXLVI. 505

» apparetis tanquam Inminaria inmiindo. Inista, inqiiit,
» naliono lortuosa ct pervcrsa , in quibus apparetis tan-
» quani luminaria in mundo, verbum vitre habcntcs ^ »
Ipsas slcllas numcrat Deus : Omncs secum regnaturos ,

omnes aggrcgandos corpori Unigeniti sui numeratos ha-

bct, etnumerat eos. Qui indignus est, nec numcratur. Et
multi crcdiderunt, vel multi sc quahcumque adumbrata
specie fidei, populo ejus apphcuerunt : novit tamen ille

quid numeret , et quid ventilct. Nam tanta cst celsitudo

Evangehi, ut ficrct quod dictum est, « Annuntiavi et
)) locutus sum , multiphcati sunt super numerum -. )>

Sunt ergo in popuhs ct supcrnumerarii quodam modo.

Quid est, supernumcrarn? Plus quam ibi futuri sunt.

Intra parictes istosplures sunt, quamfuturi sunt in regno

Dei, in iha Jerusalem coelesti : ipsi super numerum sunt.
Animadvcrtat quisque utrum luceat in tencbris, utrum
iniquitate scecuh tencbrosa non seducatur : si non fuerit
seductus nec victus, tanquam stella erit, quamjam nume-
rat Deus.
X. « Et omnil3US, inquit, eis nomina vocans : )) ibi est

totum pr.Temium. Habemus nomina qusedam apud Deum :

ut noveritDeus nomina noslra, hoc optarc debemus , hoc

agere , hocsatagere, quantum possumus , non de ahis re-
bus gaudere, nec de donis quibusdam spiritahbus. Videat
CharitasVestra : multa dona sunt in Ecclesia, sicut Apos-
tolus dicit : « Ahi quidem per Spiritum datur sermo
)) sapientiae, ahi sermo scientiae secundum eumdem Spi-
» ritum, ahi fides in eodem Spiritu, ahi donalio cura-
» tionum, ahi dijudicatio spirituum , id est, ut dijudicet
» inter bonos et malos spiritus; alh hnguarum genera
» ahi prophctia ^. » Quarita dixit.? quam muha dixit?
Multi donis tahbus male usi, audicnt in fnie, « Non novi

' Philip. II, i5, i6. — 2 Psal. xxxix, C. — ? i Cor. xu, 8-10.
 ,

506 S. AUGUSTim EPISCOPI

» vos. » Et quid dicturi sunt in fine, qui audient , « Non

» novi vos? Domine, nonne in nomine tuo prophetavi-
» mus, et in nomine tuo dcemonia ejecimus^ et in no-
» mine tuo virtutes multas fecimus? » In nomine tuo
omnia ista. Et quid dicet eis? « Nunquam novi vos, dis-
» cedite a me qui operamini iniquitatem ^ » Quid est
ergo esse jam lumen coeli consolans noctem, et quod non
vincatur a nocte? « Adhuc. inquit, supereminentiorem

» viam vobis demonstro Si hnguis hominum loquar et'^.

» Angelorum, charitatem autem non habeam, factus sum

» ut seramentum sonans, aut cymbalum tinniens.»Quale

donum est loqui linguis Angelorum et hominum? « Ta-

» men si charitatem inquit, non habeam^ fleramentum
,

» sum sonans, aut cymbaium tiiiniens. Si sciero, inquit,

» omnia sacramenla et omnem scientiam , et si habuero

» omnem phophetiam, et omnem fidem, ita ut montes
» (quanta ista dona sunt?) charitatem au-
transferani ^

» tem non habeam, inquit, nihilsum. » Quale est illud

donum martyrii, et distributionis rerum suarum? « Et
» tamen si distribuero inquit omnia mea pauperibus
, ,

» et tradidero corpus meum ut ardeam, charitatem autera

» non habeam, nihil mihi prodest ^. » Qui ergo non
habet charitatem, et si ad tempus habet hsec dona, aufe-
rentur ei. quod habet, quia quiddam non
Auferetur ei

habet. Et ipsum quiddam hoc non habet unde csetera ,

teneantur, et ipse non pereat. Quid est ilhid quod modo

ait Dominus « Qai habet, addetur ei
: qui autem non :

» habet, et quod habet auferetur ab eo * ? » Qui ergo non

habet, et quod habet auferetur ab eo. Habet gratiam pos-

sidendi, sed non habet charitatem utendi quia ergo ilhid :

non habet, et quod habet auferetur ab eo. Propterea

• Matth. vii, 22, 23. — 2 I Cor. xii , 3i. — ^ Id, xni, i-3. — 4 Matth.
xm, 12.
 ENARRATIO IN PSALMBM CXLVI. 607
discipuli , ut haberent charitatem ,
quos volebat facere
in coclo stellas ambulantes supereminentem viam, ille

« Qui numerat multitudinem stellarum et omnibus eis ,

M nomina vocans » cum redirent DiscipuU quo missi

,

erant, exultaverunt, et dixerunt : « Domine, ecce spi-

» ritus immundi subjccti sunt nobis propter nomen
» tuum. » Et qui numerat multitudinem stellarum,
ille «

» et omnibus nbmina vocans, » sciens muhos dictu-

eis

ros esse : « Nonne in nomine tuo daemonia ejecimus? »

quibus dicturus est in fuie , « Non novi vos : » quia eos
non numeravit in muhitudine stellarum, nec eis nomina
vocavit : « Nohte, inquit, in hoc gaudere, quia spiritus
» vobis subjecti sunt sed gaudete quia nomina vestra
,

» ^ Qui numerat mukitudinem stel-

scripta sunt in coelo
» larum, et omnibus eis nomina vocans. »
XI. « Magnus Dominus noster. » Impletus est gaudio,
eructavit inefrabiliter Nescio quid dicere non valebat, :

et cogitare quomodo valebat? « Magnus Dominus noster,

» et magna virtus ejus, et intelligentice ejus non est nu-

» merus -. « Ille ipse qui numerat multitudinem stella-

rum, numerari non potest. « Magnus Dominus noster,

» et magna virtus ejus, et intelhgentiae ejns non est nu-
» merus. » Quishoc exponat? quis dignevel cogitetquod
dictum est « Et intelligentiae ejus non est numerus ? »
:

Atque utinam infundat se vobis, et ubi nos deficimus,

quia ipse potens est, ipse illustret mentes vestras, ut
sciatis quid sit, « Intelligentiae ejus non est numerus. »
Videtis enim, fratres, numquid est numerus arenae? Nobis
non est, Deo
Cui capilli capitis nostri numerati sunt^,
est.

et arena numerata est. Quidquid ergo infmitum mundus

iste complectitur. etiamsi homini, non tamen Deo pa- :

rum dico, Deo; Angelis numeratum est. « Intelhgentiae

Luc X, i'-j-'io. — » Psal. cxLvi, 5. — 3 Matth. x, 3o.
 ,,

508 S. AUGUSTINI EPISCOPI

» ejus non est numerus. » Excedit omnes mimerarios
intelligentia ejus, numerari a nobis non potest. Ipsum
numerum quis numerat? Numero numerantur, quoecum-
que numerantur. Si quidquid numeratur, num_ero nu-
meratur numeri non potest esse numerus numerari nu-
; ,

merus nullo pacto potest. Quid ergo est apud Deum

unde fecit omnia, et ubi fecit omnia, cui dicitur « Om- :

» nia in mensura et numero et pondere disposuisti * ? »

Aut quis ipsam mensuram, et ipsum numerum, et ipsum

pondus, ubi Deus omnia disposuit aut numerare potest ,

aut metiri aut appendere ? Ergo, « Intelligentise ejus non

,

» est numerus. » Gonticescant humanae voces , requies-

cant humanse cogitationes : ad incomprehensibilia non se
extendant quasi comprehensuri, sed tanquam participa-
turi : participes enim eiimus. Non hoc quod capimus
erimus, nec totum capiemus : sed participes erimus ^
quia
dictum est de Jerusalem , cujus dispersiones coUigit
dictum est de illa quiddam magnum : « Jerusalem qufe
» agdificatur ut civitas , cujus participatio ejus in idip-
» sum ^. In idipsum , » quid ait : nisi quod mutari
non potest? Caetera quse sunt creata , aliter et aJitcr

possunt esse qui autem creavit, : aliter et aliter non po-

test esse. Idipsum ergo quoniam dictum est ille esL,
ei : « Mutabis ea et mutabuntur , tu autem idem 5

» ipse es, et anni tui non deficient^. » Igitur si ipse

idem ipse est, et mutari ex nulia parte potest^ parti-
cipando ejus Divinitatem erimus et nos immortales in
vitara seternam. Et hoc nobis pignus datum est de FiUo
Dei, quod jam dixi Sanctitati Vestrse, ut anlequam elli-

ceremur participes immortalitatis ipsius, fieret ipsc prius

particeps mortalitatis nostrae. Sicut autem ille mortalis
non de sua substantia, sed de nostra : sic nos immortales,
' Sap. XI, 21. — ' Psal. cxxi, 3. — 3 ij c^ 27, 28.
 ,

enarrAtio in psalmum cxlvi. 500

nou de nostra substantia, sed de ipsius. Participes ergo
erimus, nemo dubitet, Scriptura hoc dixit. Et cujus rci
participes erimus, (|uasi partes sint apud Deuni, aut pcr
partes dividatur Deus? Quis ergo explicat quomodo sint
participes unius simplicis muJti? Non ergo exigatis quod
aptedici nonposse, puto quia videtis : sed redite ad re-
medium Salvatoris ; conteritc cor , confringatur animi
duritia , conteratur animi pertinacia, accusetur in malo ,

renascatur in bono. Diriget ipse , alligabit fracturam ,

consolidabit sanitatem : et non erunt jam impossibilia

nobis ,
quae modo impossibilia sunt. Bonum est enim iit

confiteatiir infirmitatcm, qui vult pervenire ad divinita-

tem, « Intelligenti.ie cjusnon est numerus. •»

XII. Ideoquiddebeas facere in diflicultate intelligendi,

ostendit libi , cum consequenter dicit , « Suscipiens man-
» suetos Dominus. » Verbi gratia, non intelligis, parum
intelligis, non consequeris honora Scripturam Dei, honora
:

verbum Dei, etiam non apertum diifer pietate intelh- :

gentiam. Noli protervus esse accusare aut obscuritatem ,

aut quasi perversitatem Scripturae. Perversum hic nihil

est, obscurum autem ahquid est^ non ut libi negetur
sed ut exerceat accepturum. Ergo quando obscurum est,

medicus illud fecit , ut pulses. Voluit, ut exercereris in

pulsando 5 voluit , ut pulsanti aperiret^ Pulsando exer-
ceberis ; exercitatus latior eflicieris; latior factus , capies
quod donatur. Ergo noli indignari quod clausum est : mi-'
tis esto, mansuetus esto. Noli recalcitrare adversus obs-
cura , et dicere, Mehus diceretur , sisic diceretur. Quando
enim potes tu sic dicere aut judicarc', quomodo dici ex-
pediat? Sic dictum est, quomodo dici debuit. Non corri-
gat seger mcdicamenta sua novit ea medicusmodificare
; :

ei crede, qui te curat. Ideo quid sequitur? « Suscipiens

' Matth. VII, 7.
 ,

510 S. AUGUSTINI EPISCOPI

» mansuetos Dominus. » Noli ergo resistere adversus clausa
Dei : mansuetus esto , ut suscipiat te. Si autem resistis

audi quod sequitur Humilians autem peccatores usque

: «

)) ad terram. )) Multa genera sunt peccatorum « Humi- :

)> lians autem peccatores usque ad terram^ : )> quos pec-

catores , nisi contrarios mansuetis? Exeo quippe quodait,
« Suscipiens mansuetos Dominus, humilians autem pec-
)> catores usque ad terram : » speciem quamdam peccato-
rum ex prsedicta mansuetudine voluit intelligi. Peccatores
ergo hoc loco immites, et eos qui mansueti non sunt , in-
telhgimus. Quare humiliat usqueadterram?Reprehendunt
intelligibiha , terrena sensuri sunt.
Hoc fecit hominibus, qui voluerunt irridere Le-
XIII.
gem antequam nossent non enim fuerunt mansueti. In- :

telhgat Charitas Vestra. Existit qusedam perditissima secta

Manichaeorum , acceptas Scripturas et lectas irrisit : re-
prehendere voluit quod non intelhgebat, et exagitando
et reprehendendo non intellecta , multos illaqueavit. Sed
humiliati sunt qui hoc facere voluerunt, usque ad terram.
Non sunt permissi intcUigere coelestia, terrena sapuerunt.
Quidquid audis in fabulis ipsorum , nonnisi blasphemia
est, et qusedam figmenta imaginum corporalium quando- :

quidem volentes intelligere Deum usque ad lucis istius ,

visibilis cogitationem venerunt, ultra ire non potuerunt j

et tales campos lucis fecerunt in regno Dei, qualem vide-

bant hunc solem, quasi fructum lucis illius. Totum autem
hoc quod per terram carnis tangitur, terra est Deo. Ha-
bemus enim unde videamus, unde audiamus, unde odo-
remus unde gustemus, unde tangamus. Caro ista per
,

quinque nuntios quosdam quos appellamus sensus, per- ,

cipit nonnisi corporalia : intelligibiha vero et spiritalia

mente capiuntur. Quia ergoilliobscuritatem Scripturarum

' Psal. cxLVi, 6.
 ENARRATIO in psalmum cxlvi. 511
irriserunt, quae propterea clausae erant, ut pulsantes exer-
cerentur, non ut parviilis negarentur, humiliati sunt us-
que ad terram, ut cogitare amplius non possent, quam quod
per terrampercipitur. Perterram quid dico? Per carnem.
Caro enim ista terra est, et de terra factaest, Quidquid per
oculos capis, ad terram pertinet 5 quidquid per aures, quid-
quid per olfactum, quidquid per gustum, quidquid per tac-
tum, adtprram pertinet : quia per terram percipitur. lUi
ergo non valebant inteliigere intelligentiam, cujusnon est
numerus^ quia, « Intelligentiae ejus non est numerus. »
Reprehendentes Scripturas mysticis quibusdam rebus sa-
lubiiter tegentes inteliigentiam , ut parvuli exerceantur,
et ipsa reprehensione immites facti ,
quod contrarium est
mansuetis , humiiiati sunt usque ad terram , ut in cor-
poralem Deum sentire non possent , et quidquid de Deo
cogitarent , nonnisi corporaiiter cogitarent.
XIV. (( est Deus peccatores usque ad
Humiiians ergo
» terram. Quid ergo debemus facere nos, si nolumus
»

iiumiiiari usque ad terram? Quia magnum est proficere

usque ad inteliigibiiia magnum est proficere usque ad
,

spiritaiia , magnum est eo pervenire cor, ut noverit esse aii-

quid quod non per loca extendatur, nec per tempora varie-
tur. Quaiis est enim species sapientiae ? quis iliam cogitat?
Longa est? quadra est? rotunda est? modo hic et modo
ibi est? Cogitat sapientiam noscio quis in Oriente , cogitat
iiiam alius inOccidente; si Isene iiiam cogitant, in tanta
iocorum diversitate positi, ambobus tota praesto est. Quid
est hoc ? quis iiiud capit? Istam substantiam istam quam- ,

dara divinam incommutabiiemque naturam quis capit ?

Noii festinare ,
poteris capere. Audi quod sequitur : « In-
» cipite Domino in confessione^ » Hinc incipe , si vis

pervenire ad intelligentiam perspicuam veritatis. Si vis a

Psal. cxLvi, 7.
 ,,

512 s. augustijNi episcopi

via ficlei perduci ad possessionem speciei, incipein confes-

sione. Teprius accusa : te accusato, Deum lauda. Invoca ,

quem nondum nosti , ut veniat, et sciatur : non ut ipse

veniat , sed ut te ad se perducat. Quomodo ipse venit
unde nunquam discedit ? Ipsa est enim perfcctio sapien-
tiae, ubique est, et longeest a malis. Ubiqueest, inquam,

et longe est a malis qui ubique sunt. Rogo vos, a quibus

longe est quod ubique est? Ubi putatis , nisi quia jacent
in dissimilitudine sua , exterminantes in se similitudinem
Dei.^ Dissimiles facti recesserunt, reformati redeant. Unde,
inquit, reformabimur.^ quando reformabimur.? « Incipite
» Domino in confessione. » Post confessionem quid? Se-
quantur bona opera. « Psallite Deo nostro in cithara. »
Quid est, « In cithara? » Quod jam exposui sicut illud ,

in psalterio Psalmus sit et cithara non solum voce, sed

,
•"

et opere. « Psalhte Deo nostro in cithara. »

XV. Ecce confitemini , operamini opera misericordiae
« Psalhte Deo nostro. Cui Deo nostro ? Qui cooperit
» coelum nubibus^ » Quid est, « Qui cooperit coelum
» nubibus? » Qui contegit Scripturam figuris et sacra-

mentis. Ille qui humihat peccatores usque ad terram

ille qui suscipit mansuetos, « Cooperit coelum nubibus. »
Et quis videat coelum, quod coopertumest nubibus?NoU
timere, audi quod sequitur « Qui cooperit coelum nubi- :

» bus, qui parat terrae pluviam. Qui cooperit coelum

» nubibus » expavisti, quia non vides coelum^ cum

:

pluerit f ructificabis
, et serenum videbis. « Cooperit
,

» coelum imbibus qui parat terrae pluviam » forte hoc

,
:

fecit Dominus Deus noster. Nisi enim haberemus occasio-

nem obscuritatis Scripturarum 5 ista vobis non diceremus,

quibus gaudetis. Hsec ergo fortasse pluvia est, ad quam
gaudetis. Exprimi vobis per hnguam nostram non posset,
' P^al. cx.Lvij 8.
 emarrAtio 1N psalmum cxlvi. 513
nisi Dciis nubibus figurarum coclum Scripturarum coope-
riret. Ad hoc ergo ilie cooperit ccelum niibibus, ut paret
terrae pluviam. Ad hoc obscura esse voluit dicta Prophe-
tariim , ut haberent postea servi Dei ,
quod interpretando
influerent super aures et corda hominum , excipieniiura
de nubibus Dci saginam Isetitice spiritahs. « Qui cooperit
» coelum nubibus ,
qui parat terrse pluviam. »

XVI. « Qui exoriri facitin montibusfcenum, etherbam

» servituti hominum. » Ecce fructus pluvise. « Qui exoriri,
» inquit, facit in montibus fcenum. » Numquid non et in
terra humili? Sed quod magnum est, « In montibus, »

Montes dicit excelsos sseculi aliquamagna dignitateprae- :

ditos hoc loco montes accipe. Et iion est mirum quia

,
,

duo minuta misit nescio quae vidua in gazophylacium^;

terra attulit foenum, terra humilis et mons attulit Zac- : ,

chseus ille major Publicanorum '^.

Hoc enim erat mirabi-
lius, quia mons attulit foenum. Quanto enim elati sunt
liomines , tanto avari sunt 5 et quanto in hoc saeculo ma-
jores, tanto plus amant divitias suas. Unde ille tristis abs-
cessit ,
qui consilium vitae seternae petebat a Domino, et
appellavit eum magistrum bonum, dicens , « Quid faciam
ut vitam seternam habeam? » Et ille , « Serva mandata.
» Quse? » Et dixit : Mandata legis. « Haec omnia feci a
juventute mea. Unum, inquit, tibi deest. Vis esse per-
» fectus? Vade , vcnde omnia tua quae habes , et da pau-
» peribus , et habebis thesaurum in coelo 5 et veni , se-
» quere me. Quid dixit Dominus? Ecce mons es accipe
» ,

pluviam, et da foenum. Quid enim daturus es? nonne

foenum? Etenim ista omnia, quae Ecclesiae ad neccssitates
servientium Deo dantur a divitibus, quid sunt nisi fcenum ?
Carnalia enim sunt, et ad tempus apparentia : sed non
Marc. XII, ^2. — * Luc. xix, 2-8.

CXIX. 3o
 »

514 S. AUGUSTINI EPISCOPl

inde aliquid carnale conquiritur. De rebus vilibus quid
einas attende. Apostolus enim ait, ostendens foenum esse
iilud , « Si nos vobis spiritalia seminavimus , magnum est
» si metamus^? « Et audi quia carnalia
vestra carnalia
foenum sunt. « Omnis caro foenum , et omnis claritas ho-
» minis ut flos foeni^. » Ergo ille tristis abscessit et ait Do- j

minus « Quam diflicile dives intrat in regnum coelorum.

,

Hoc ergo magnum quia « Exoriri facit in montibus foe-

,

» num » Et quomodo « Exoriri facit in montibus foe-

,

» num , » si dives iile audito quod res suas deberet dare

pauperibus , tristis abscessit ? Quomodo postea respondit

Apostolis contristatis? « Quae hominibus dilFiciha sunt,
» Deo faciUasunt^. » Ergo ille « Exoriri facit in monti-
» tibusfoenum » cui omniafacilia sunt. Namnihil esset
,

steriUus durissirais montibus. Pluit ille, « Qui facit exo-

» riri in montibus foenum et herbam servituti hominum.» ,

Cui « Servituti? » Ipsum Paulum attende. « Nos autem,

» inquit, servos vestros per Jesura Ghristum^. » Quidi-

cebat , « Si nos vobis spiritaha seminaviraus, magnura est

» si vestra carnaUa metamus? » servumse dixit. Servimus

enim vobis, fratres. Nemo se nostrura dicat quasi majo-

rem vobis esse. Erimus majores, si fuerimus humiiiores.
« Quicumque autem vult esse major vestrum, Domini
» sententia est, erit vester servus^. » Ergo « Exoriri fa-
» cit in montibus foenum et herbam servitutihominum. »

Paulus quidem apostolus manibus suis vivens , ipsum foe-

nura montium noluit accipere, voluit indigere : sed ta-
men montes dabant foenum. Num quia iile noluit acci-
pere,
propterea montes dare non deberent , ut steriles
remanerent? Debeturpluviaefructus, debetur servocibus,
sicut Dominus ait , « Manducate quae ab ipsis sunt. » Et
• 1 Cor. IX, n. — > Isai. xl, 6. — 3 Matth. xix, 16-26. —42 Cor. iv, 5.
— 5 Malth. XX, 26.
 :,

enarratio in psalmum cxlvi. 515

nc putarcnt aliquid de suo donare « Dignus cst cnim ,

» in([uit, operarius mercede sua ^ »

XVII. Itaque, fratres, quoniamcontigitjam ex istaoc-
casione aliquid loqui vobis (15), maxirpe quia loquimur,
talia nos non qu.ierentes a vobis, et ideoliberiusdicimus :

sed etsi ructum vestrura quaereremus et

qurereremus , f ,

non vestras opes sed vestram justitiam tamen admoneo

, :

breviter, quoniam jammulta diximus, etaliquando sermo

fmiendus est si vuitis non esse steriles ut reddatis pro
•, ,

pluvia foecunditatem, rie damnetur postea sterilitas vestra

( Minatur enim Deus terrae sterili etspinosae ignem^, sicut

fructuosae horreum parat.) cQicite ut vos ipsos exigatis,

eflicimini exactores vestri. Christus tacitus exigit : et ma-
jor est vox tacentis,, quia in Evangelio non tacet. Non
enim vere tacet , cum dicit , « Facite vobis amicos de
» mammona iniquitatis , ut et ipsi recipiant vos in aeterna
» tabernacula^. » Non tacet ipse, audite vocem ejus.
Nemo enim vos potest exigere : nisi forte exactione opus
est, ut qui vobis in Evangelio serviunt, petant a vobis.
Si ad hoc ventum fuerit ut petant videte ne quod vos , ^

a Deo petitis, frustra petatis. Ergo estote exactores vestri,

ne aliquidilli qui vobis in Evangelio serviunt, non dico
petere cogantur , nam forte nec coacti petunt ; sed ne si-
lentio vos arguant. Unde scriptum est, « Beatus qui in-
» telligit super egenum et pauperem^. » Cum dicit, « Qui

» intelligit super egenum et pauperem, » non expectat

ut petat. Intellige superillum. Alius te quaerit indigens,

alium tu debes quaerere indigentem. Utrumque dictura
est , fratres mei : et , « Omni petenti te da ^ , » modo lec-
tura est : et alio loco Scriptura dicit, « Sudet eleemosyna
» in manu tua, quousque invenias justura, cuieam tra-

' Luc. X, 7, 8. — » llebr. vi, 7, 8. — 3 Luc. xvi, 9.-4 PsaL xl, 2.

— 5 Luc. VI, 3o.

33.
516 S. AUGUSXINI EPISCOPI
)) das. » Alius est qui te quserit , aliura tu debes quaerere.
Nec eum qui te quterit relinquas inanem ; « Omni enim
)) petenti te da : » sed alius est quem tu debes quaerere 5
« Sudet eleemosyna in manu tua quousque invenias ,

» justum cui des? Nunquam hoc facietis, nisi aliquid

))

de rebus vestris sepositum habueritis quod cuique placet ,

pro necessitate rei famiharis suse , tanquam debitum quasi

fisco non habet rempubhcam suam C hristus,
reddendum . Si
non habetfiscum suum. Fiscus enim scitis quid sit? Fis-
cus saccus est unde et fiscellae et fiscinae dicuntur. Ne
:

putetis quia ahquis draco est fiscus, quia cum tiraore

auditur exactor fisci : fiscus saccus est pubhcus. Ipsum

habebat Dominus hic in terra quando loculos habebat ,
:

et ipsi locuh Judae erant commisi*. Judam traditorem

patiebatur Dominus et furem, et in ipso ostendens ubique
patientiam suam tamen ilh qui conferebant, in loculos
:

Domini conferebant. Nisiforteputatis, quia Dominusibat,

et petebat, aut indigebat cui Angeh serviebant, qui de ,

quinque panibustot milha hominum pavit. Quare ergo

egere voluit nisi ut daret exemplum montibus ut pare-
, ,

rent foenum, ne contra pluviam sterihtatem redderent?

Praecidite ergo ahquid, et deputate ahquid fixum vel ex ,

annuis fructibus , vel ex quotidianis quaestibus vestris.

Nara quasi de vivo videris dare et necesse , est ut trepidet

inanus tua ,
quando illam porrigis ad id quod non devo-
veras. Eximeahquam partem reddituum tuorum. Decimas
vis ? deciraas exime, quanquam parum sit. Dictum est
enim ,
quia Pharissei decimas dabant, « Jejunobisinsab-
)) bato , deciraas do omnium quaecuraque possideo -. »

Et quid ait Dorainus? « Nisi abundaverit justitia vestra

» plus quam Scribarum et Pharisaeorum , non intrabitis

» in regnumcoilorum^. » Et ille super qucm debetabun-

» Joan. xn, 6. — » Luc. xviii, 12. — 3 Matth. v, 20.
 ENARRATIO in psalmum cxlvi. 517
darejustitia tua , decimas dat ^tu autem nec millesimam
das- Quomodo supcrabis cum, cui non aequaris?« Qui
» cooperit coelum nubibus. Qui parat terrae pluviam qui ,

» exoriri facit in montibus foenum , et hcrbam servituti

» hominum. »

XVIII. « Et dat pecoribus escam ipsorum*. » Pecora

ista dicit, greges Dei. Non fraudat Deus gregem suum
csca sua per homines quorum servituti herl^am facit exo-
,

riri. Unde dicit et de

Apostokis, « Quis pascit gregem ,

» lacte gregis non

Qui dat pccoribus escara
percipit'^? «
» ipsorum ct pulhs corvorum qui invocant eum. » Hoc
,

fortc putabimus quia corvi Deum invocant ut det illis

, ,

escam.^Ne hoc cogitctis irrationalem animam invocare

Deum non novit anima invocare Deum nisi sola ratio-
; ,

nalis. In figura accipite dictum, ne putetis, sicut impii

cuidam dicunt humanas ad pecora ad
, revolvi animas ,

canes, ad porcos, ad corvos. Hoc a cordibus vestris ex-

cludite et a fide vestra. Anima humana facta est ad ima-
,

ginem Dei ^ non dabit imaginem suara cani et porco. Quid

,

cst ergo, « Et pullis corvorura qui invocant eum? » Qui

sunt puHi corvorum ? IsraeUtae se solos justos esse dice-
bant, quia legem acceperant : cseteros omnes omniura gen-
tium homines peccatores dicebant. Et vere omnes gentes in
peccato , in idololatria in adoratione lapidum atque ligno- ,

rura erant : scd numquid sic remanserunt? Etsi non ipsi

corvi patres nostri , tamen pulli corvorum nos ipsi invo-

camus Deum. « Dat pecoribus escara ipsorura et pullis ,

» corvorum qui invocant eura. » Ipsi sunt pulli corvo-

rum quibus dicit Petrus, « Quia non corruptibili argento

,

» vel auro redempti estis de supervacua vestra consuetu-

» dine a parentibus vestris tradita *. » Proficientes enim
pulli corvorura qui simulacra colere videbantur parentum
' PmI. cxLvr, 9 — ' I Cor. ix, 7.-5 Gen. i, 26. —^ i Petr. i, i8.
 ,

^18 s. Atigtistiwi episcopi

suorum conversi sunt ad Deura. Et audis modo puUum

corvi invocantem unum Deum. Quid ergo? Dimisisti pa-
trem tuum , dicis puUo corvi ? Dimisi plane : ille enim cor-
vus non invocans Deum , ego pullus corvi invoco Deum.
« Et pullis corvorum qui invocant eum. »

XIX. « Non in potentatu equi voluntatem habebit^ »

Potentatus equi est superbia. Yidetur enim equus veluti
ad suggestum hominis accommodatus , ut altior incedat.

Et revera est in eo cervix , indicans quamdam super-

biam. Non se extollant homines in suis dignitatibus, non
se subhmes putent honoribus; caveant ne equo indo-
mito praecipitentur. Vide enim quid dictum est in aho
Psalmo « Hi in curribus et hi in equis nos autem in
: , •,

» nomine Domini Dei nostri magnificabimur. » Hoc est,

illi in honoribus temporabbus, nos in nomine Domini Dei

nostri magnificabimur. Propterea illis quid accidit? Vi-

dete quid sequitur : « Illis obhgati sunt pedes , et cecide-
» runtj nos vero surreximus, et erecti sumus. Non iii

» potentatu equi voluntatem habebit 5 nec in tabernacu-

•» lis viri bene sentiet-. In tabernacuiis , inquit, viri. »

Est enim tabernaculum Domini ipsa sancta Ecclesia toto

orbe diffusa. Haeretici dividentes se ab Ecciesiae taberna-
culis, sibi tabernacula posuerunt : non in ipsis taberna-
cuHs bene sentiet Deus. Sed pulium corvorum attende
viri

dicentem , « Elegi abjici in domo Domini magis quam ,

» habitare intabernacuhspeccatorum^. » Etenim si ahcui

bono, pio, confitenti infirmitatem suam., pulio corvi in-
vocanti Deum, contingit forte in Ecclesia carere honore
temporali; non it extra Ecclesiam non sibi lacit extra
,

Ecclesiam tabernaculum quo non bene sentiat Deus.

, in
Sed quid dicit? « Elegi abjici in domo Domini magis
» Psal. CXLVI, 10. — » Id. XIX, 8, 9. — 3 id. lxxxiii, ii.
 ENARKATIO IN PSALMTJM cxlvi. 519
» quam habitare in tabernaculis peccatorum. Nec in ta-
» bernaculis viri bene sentiet. »
XX. Scd quid adjungit ? « Bene sentiet Dominus in ti-
» mentibus eum, et in his qui sperant in misericordia
» ejus^ » Bene sentit Dominus in timentibus eum. Sed
numquid sic timetur Deus, quomodo et latro? Nam et
latro timetur , ct bestia timetur et homo, injustus et po-
tens multum timetur« Bene sentiet Dominus in timen-
:

» tibus Sed quomodo timentibus eum ? « Et

eum. »

» in his qui sperant in misericordia ejus. » Ecce timuit

eum Judas tradilor Ghristi sed non speravit in mi- ,

sericordia ipsius. Postea enim pcenituit eum quod tra- ,

diderit Dominum ; et dixit , « Peccavi ,

quia tradidi
» sanguinem justum. » Bene quidem timuisti •, sed si spe-
rares in misericordia ejus ,
quem timuisti. Ille desperando
abiit , et laqueo se suspendit *. Ergo sic time Dominum ,

ut speres in misericordia ejus. Si times latronem , ab alio

sperasauxihum non ab eo quem times poscis auxihum

, :

abeo quem non tiraes, adversus eum quem times. Si sic

times Deum et ideo times Deum quia peccator es a quo
, ,

accepturus es auxihum adversus Deum ? Quo iturus es ?

quid facturus? Vis ab illo fugere? Ad ipsum fuge. Vis fu-
gere ab irato? Fuge ad pLicatum. Placabis autem eum,
si speres in misericordia ipsius 5 atque ita de caetero pec-
care caveas , ut de praeteritis depreceris , ut tibi dimittan-
tur a Domino, cui est honor et imperium cum Patre et

Spiritu sancto in saecula saeculorum. Amen.

' Psal. cxLvi, II. — ' Matth. xxvu, i5.

FINTS TOMI CENTESIMI DECIMI-NONI.

'VVVtVVVtiVVWiVVVt^A/Vt^IVVtlt^MVV^V^iVVtVVVt^/VVt^VVWVVtlt^Am^VM^VVI^/VVVIVVV^A/VM

AMXOTATIOIVES.

AnnotAtto (1) pag. 6.

Hic Parisienses et Venetse qiiaedam antiquae editiones ,

post non a montihus, prosequentur sic Salus : igitur nos •

tra et auxiliuni nostrum Christus filius summi Pa-

tris : et cum eodem Patre Deus omnipotens est et ,

cum ipso permanens semper secundum id quodest.

In illos denique , quos commemora^imontes, nisi le-

vaveris oculos, etc.

AnnotAtio (2) pag. Ibid.

Plerique manuscripti habent : non admoneheris.

Annotatio (3) pag. 7.

In Venetis et Parisiensibus vetustis editionibus h.nec le-

guntur, aut lapsus cadas. AuxUium , inquit , meum

a Domino. Nona
qualicumque ; quia dicuntur Do-
mini nmlti, mortales, caduci, miseri sed a Domino :

dominorum, ahillo videlicet, qui fecitcoelum et ter-

ram. Kcce summum Dominum , qui est Deus et Do-
minus dicitur Deus quia qucecumque facta sunt
: , ,

peripmm sunt , et ab ipso sunt ut sint ; Dominus au-

 ,

522 annotAtiones.
tem : eoquod omnia quce sunt, possidet inejffahiliter.

Jgitur bonus et sunimus Vominus , qui etDeus. Si ad

hunc per prcenominatos montes leva<^eris oculos , au-
xilium tuum sempiternaliter erit. Ut ergo auxilium
tuum sit, roga et dic quod sequitur Ne des , etc. :

AnnotAtio (4) pag. 7.

Editiones illse Ven. et Par. Superbia cecidit de coelo

in terram. Angelus erat incoelo, cadens in terram

diabolus a se ipso per suam superhiam effectus est.
Quisquis^superhit, diaholo participat : siparticipat^
idem est igitur omnis superbus diabolus per bicipi-
:

tem portionem est ; et hoc quandiu superbus est. Non

ergo movet. etc.

AnnotAtio (5) pag. JJ?id-

Hoc item loco in illis editionibus Ven. et Par. habetur is-

tud glossema , O
ac lipidissimi pedes charitatis,
lepidi
qui humiles ad celsitudinem pro{>ehunt. Hos pedes
charissimi , semper imitando et amando sequamur,
ut ad illum cujus sunt ,
pen>enire mereamur, quia ut
Joannes ait, est. Superhiam omnino
Deus charitas
fugianms , quce movetpedes adcadendum., ne etnos
sinml superbiendo cadamus. Ideo et ille , etc.

Aknotatio (6) pag. 18.

Parisienses et VenetsB antiquiores editiones , maxime

Arianorum., qui tres aTOGTaoa.? aTfocTacei , id est, tres sub~
sistentes suhstantias introduxerunt , sed Dei mise-
rante auxilio prijnus hujus auctor erroris exilio
 annotAtione^. 633
damnatus cathoUcorum Patrum perpetuo, nunquam
ad communionem dicitur morte interveniente perve-
nisse. Alius vero per totam Orientis regionem digna
et consimili mulctatus est poena. Sed sialiquis horum
vel aliorum, ut dixi, deceptus erroris vcesania, ali"
quid minus in Filio, aut , etc.

AnnotAtio (7) pag. 19.

Hic Parisienses et Venetae antiqiiiores editiones id in-

sertum habent , De
hoc sole pater yithanasius Ale-
xandrinus episcopus ita pujchre locutus est Filius, ,

inquit, Deia Patresolo est; nonfcictus, nec creatus,

sed genitus.Ex quo videlicet Possevinus in Appar. voce
Athanasius , et Torrensis in prsefat. ad Confessionem
Aug. ac Bellarminus in lib. 2, de Christo cap. 25. Sym-
bolum vulgo Athanasii dictum eidem ipsi assertum Au- ,

gustini auctoritateputant. Contra vero Petavius in Theo-

log. dogmat. de Trinit. I, 7, c. 8, n, 7, verba jlla dicit

fuisse Augustino temere assuta : quae revera absunt a nos-

tris omnibusMSS.necreperiunturineditis Am. Er.et Lov.

Annotatio (8) pap. 57.

Edit Paragozigamur. MSS. plures Panegoriza-

, ,

mur vero Paregorizamur ad quod verbum in

: alii , :

Christinaeano MS. additur, id est., mulcemur. Nempe a

TTapr.ppjTv, quod cst consolari , duxerunt me dici parego-

zare pro mitigare , lenire et temperare. Anonymus

,

medicus a V. C. Cangioin Glossario relatus, Paregozica,

ait sunt, quce paregorizant nemalum crescat ,non
,
,^

sanant.
 ,

524 ANNOTATIONES.

Annotatio (9) pag. 126.

Martyrium ille Tliinissae seu Thimisse in Africa non pro-

cul Hippone subiisse narratur octavo idus Novembris.

Annotatio (lO)pag. 186.

Severum Milevitanum episcopum hiclaudarivisumno-

sermone in Psal. xcv. n. 1. et 5.
bis est, considerato

Annotatio (11) pag. 334.

Hisex verbis merito conjicias sermonem habitum fuisse

in aliquo episcoporura consessu.

Annotatio (12) pag. 373.

AmaliietEr. Caius ceneus : MSS. Gaiiis ceneus ; alii

habent Lov. Gaius. onceus; Gaius Genus ; sed in po-

tioribus legi solet Gaiuseius^ uno verbo pro quavis in ge-
nere persona posito , uti supra in Psal.Lxx, serm. 1 , n. 1 4, et
Tract. 7. in Joan. n. 25. Quanquam Tertulhani Apolo-
geticus cap. 3. unde isthic locus acceptus videtur , sic in

editis habet, Bonus vir Caius Seius, tantum quod

Christianus , (vel) sed malus tantum quod Cliris-
tianus.

ANNOTATio(13)pag. 446.

Hoc certe exordio non apud suos utebatur : sed sermo

iste , sicuti in pervetusto Floriacensi codiceprfenotatur
liahitus est IJticce in hasilica Massw Candidce. Vide
annotalionem sequentem de nura. 17.
 ajnjnotAtiojnes. 525

Akjvgtatio (14) pag. 465.

Hic Martyres, vulgo Massa Candida, laudantur ,

quo-
rurn in basilica, apud Uticam, sermonem habitura csse ex
Floriacensi MS. depreliendimus. Deiisdem Martyribus jam
supra in Psal. xlix. n. 9. Confer sermonem 112. de diver-
sis : necnon ser. 115. cujus cap. 10. JJticensis Massa
Candida appellatur.

Amnotatio (15)pag. 515.

Hac de re superius egit apud Carthaginenses, in Psal.

ciii. ser. III, n. 9-12.
«VVV^ 'VW^ «Vt/^ VV%^ «VVV^A/VV^ «VVV^ «VV^^ 'VVV\ A/VV^^VVV^^VV^^ «vvv^^v^

CONGORDANTIA

BIBLIOTHECiE LATIN.f: CUM GALLICA.

BIBLIOTHECA. LATINA. BIBLIOTnECA GALLICA.

Enarrat. in Psalmum cxx. Pag. 3 Ejasdem fragmenta, tom. xxn,

Pag-

in Psalmura cxxi. 23
in Psalmum cxxu.
in Psalmum cxxiv.

in Psalmum cxxviii.

in Psalmum cxxxvi.

in Psalmum cxxxvni.
in Psalraum cxl.

in Psalmmu cxuv.
 .

»VV» VV»» vvv«%v\v vvvv vvv» vwt vvvv vvvv vwv wvt WVl w\v vwvvvw vvvvww wvv vwv vv

INDEX

TOMI CEiMESIMI DECIMI -i\0 i\I,

E^JAKRATlOxNliS IN PSALMOS.

Ekaruatio Mi Psalimim CXX. pat^ i

— ui Psalimiiu CXXI. %\
— in Psalimiiu CXXII. 43
— in Psalmura CXXIII. 5<)

— in Psalaium CXXIV. 74
— in Psalnium CXXV. 87
— in Psahnum CXXVI. !05
— in Psalmum CXXVIl. 121
— in PsaJmum CXXVllI. 1-ii

— in Psalmum CXXIX 153

— in Psalmuni CXXX. IQQ
— in Psalmum CXXX!. 186
— in Psalmum CXXXU. 203
— in PsalmmnCXXXlli 222
~ in Psalmmu CXXXIV. 225
in Psalmum CXXXV. 254
in Psalmum CXXXVI. 26 i

— in Psabnura CXXXVll. 286

— in Psaimum CXXXVIII 302
in Psalmum CXXXIX. •5 ii

cxix. y^
 1

^30 tNOEX.
r.NARHAT. ifi Psaimum CXL. .,„„ 35^
— iii Psalinum CXLI.
3gj;
— in Psalmum CXLil. 4^^
— tn Psalmum CXLIII. 433
— in Psalmum CXLIV. 44(j
— in Psalmum GXLV. 47
— in Psalmuni GXLVI. 493
A.NNOtATlONES.
521
C'>.N( OJ 1'A.ST1A.
537

I XPLJCfT INDKX.
Il
 BJNDlNGi i3C.^I

PLEASE DO NOT REMOVE

CARDS OR SUPS FROM THIS POCKET

UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY

BR Augustinus, Aurelius, Saint,

65 Bp, of Hippo
A5 c^pera omnia]
1835
tol2