PATRES OUINTI ECCI.ESI/E SjECUM.

SANCTUS

AUGUSTINUS.
I

TOMUS XXIV.
s.-»:r.oi)OAi.i)i, I- TYrooiiATHFf) i;k.i>-mamiar.
 >T f^Jt^

SANCTI

AUGUSTINI, I1I1>P0NENSIS EPISCOPI,

OPERA OMNIA,
RJLLTIS SERMONIBUS llSF.niTIS AUCTA ET LOCUPLETATA.

EDITIO NOVA,
ACCURANTIBUS

D. A. B. CAILLAU,
CANOMICO BONOnARIO CENOHANENSI ET CADtRCENSI,

NONNULLISQUE CLERI GALLICANI PRESRYTEHIS.

TOMUS VICESIMUS QUARTUS.

y,fM 2-^^

PARISIIS.
APLI) PALL MELLIEU, BIBLIOPOLAM,
PI.ACF .SAINT-ANDRF DES ART.S, II

1842.
/83':)
 ,

VINDICLE
SERMOi\UM SANCTI AUGUSIIjNI
INEDITORUM.

QuicuMQUii opera sive nova , sive antiqua, stampis

submittere praesumit ,
publiccC hominura sententiae ob-

noxium se ac devotum sciat necesse est. JNec uUa ipsi

querendi causa potest emergere , si a doclis veritatjstjue

amantibus viris, severo etiam subjiciatur examini. Unum

estquod scriptoris vel editoris permovere animum queat,
mens sciiicet malevola , et aliqua cupiditatis Jabe infec-
tum judicium. Quod utrum nobis acciderit , non tara

nostri est asserere, quam lectoris subodorari. Duoetenim

adversariorum genera nostris insurrexerunt laboribus
quae omni suspicione prorsus immunia iion videnlur.
Prior quidem , non temporis, sed dignitatis ratione, in

nostras inclamavit lucubrationes, doctrina quidem cons-

picuus, Reverendus in Cbristo Pater DD. GuiJlon ,

Marochensis Episcopus , sed ideo Jjostiiis factus , quod

iu quibusdam ,
quas recensere vanuni et grave Ibret
rerum catbohcarum circumstantiis, ejus agendi rationi

annuere non potuerimus , nec proinde consiJium circa

hanc Augustinianam editionem accipere. Jndeirae; inde
libeJJus iste, qui in pubhcum emissus est apud fratres

cxxxi. u
 ,

II

Gaumc, in-8**, anno 18.37. ^'^i^^ insuper commotum

jam animum adjuvasse, si non ctcxcilasse credendi sunt
rccentiorcs docloris Ilipponcnsis cditorcs , de rcpuLlica

cbristiana ct Jittcris aliundc benemerili , ct quos , ex eo

quod humanum aliquid perpcssi sint , non minus com-

mendandos praedicare delcctamur. Nemo cst autem qui
nesciat ,
quantus inter homines etiam generosos zelus
exardcscat, quando de caplanda concivium, imo et ex-
traneorum approbatione pgitur, prscsertim si ex hac ap-
probatione magni cujusdam ad facultates temporalcs
perlinentis negotii pendeat eventus. Clavem habes; aperla
janua ,
pandatur jam mjsterium. Duae Sancti Augustini
editiones simul in lucem dabantur , una in-8' cum ine-

ditis quibusdam sermonibus apud Parent-Dcsbarres

iiltera in-4°5 sine hac ineditorum accessione, in officina

fratrumGaumejam superius nominatorum. Hinc timor ne

prior posteriori praeferretur ; hinc latina primum disser-

tatio, quinto operum Augustinianoram volumini inserta,

qua recentius InventibeatiDoctorisfoetusdoctorumindoc-
torumque contcmptui propalabantur; hinc, cum j)raefata
dissertatio a paucis legeretur, imo eta paucioribusfuisset
deprehensa , solertior ad libellum galhcum recursus, qui
simul et operis noslri , cui non sine lucro praefixum erat

scribentis contemnentisque nomen ,

perpetua depressio,

et editionis advcrsariorum foretexaltatio perpetua hinc ;

semel atque informe istud opusculum quahtercumque

absolutum est , solhcita ejusdem et gratuita ad onmes ,

ut gaUice dicunt , subsoriptores emissio. De quo quid

ampUus dicamns non superest , cum jam objecta om-
 ,

III

nia in pulverera rcdegerimus in nostra responsione

edita Parisiis , apud Pareat-Desbarres , anno i838,
quam videas. Rcstat igitur ut pauca dicamus de latina dis-
sertationc, quye niliil aliud profert quam difficultatcs ab
Episcopo Marocbensi oppusitas, cum praecipue ipse ar-
gumcntaindeextraxtrit, et in gallicum rcdcgcrit idioma.
In procinctu autem bujusdispuLationis, primam hanc
mibi bceat prsemittere cogitationem , nempe lalcm esse

apud optimi ingenii bberaborisque instituli v ros scien-'

tiam viitutisque amorem , ut locutionis urbanitatem

non excludant. Sic docti omnes nostri antecessores gravi

inter se modcratoc[uescrmonis gcnerc contendebant. Quam

vero abenus ab bac lcpida elocutionis castigatione fuerit
noster adversarius ^,
faciHime patebit ex facetis ilbs binc
et inde intermixtis sermoni verbis , tanquam si fila serica
pulcbro tapeti quisintromittat, inepte dicta, quisquilicej
simia, anipulloe merce blateroius , dignus misero
sermone finis ! eloquendi inopia ,
pueritia , ancilla
loquens puerulo quem manu ducit, absuida, blasphe-

ma , luzrelica, inio et blasphemice pejores quam qua-

les ab hostibusjideiunquam //i<?//m(Augustinum) con-
jectce suut. Si docto critico fides , nullumfuit prceviuin.
exanien , antequam ajfographus tjpothetis tradere-
tur. Adde eti.mi puncla admirationis et excbimationis
passim disseminata , cum signis slupcfactionis et indig-

nationis ohe ! apage, etc.Quin etiam editores Collectio-

nis selectae ita inepti sunt et ignobiles, ita contemptui
pubbco devoti , ut si forte Benedictinis adversentur, isti

nuUis egeant advocatis ,

quando tales adversarii liti-

a.
 IV

mnl'^. Ut autem omnia uno verbo concludamus videte

o ,

exhorrescentem animo scriptorem novos sermones ,

primo supplemento iidjiciendos cogitantem.

Primffi huic cogitationisccundara insuper adjiciamus,

scriplorem videlicet disquisitionem evidenter incoepisse

et persecutum fuisse , cum praefixa intentione omnia in

partem malam accipiendi , ita ut approbare studeat,

quae approbare omnino non fuimus ausi , et condemnare
omnia qu^e a nobis non fuerunt condemnata. Sufficiet
lectori primas transcurrisse paginas , ut bujus assertionis

clarissimamadipiscaturveritatem. Unde, ab initio, certis-

simas critices regulas aliter eas accipiendo ac fuerunt pro-

,

positae pervertit. Dixeramusquidem requiri : i°utsermo

qui tribuitur Augustino , nomen ejus in codice praefer-

ret ; et criticus noster regulam hanc incontrastabilem

infirmare contendit , annotando omnia spuria nomen
habere beati Doctoris. Habeant istius nomen , et sint

sp uriaahquando ; hoc concedimus. Si vero sermonem

ahquem Augustino tribuere praesuniat ahquis , hcet
nuUus codex nomen ejusdem habeat , hoc severrime
damnamus. Nomen igitur in codice praefixum non est

argumentum authenticitatis peremptorium , sed est con-

ditio sinequa nulius legitime sermo beato Patri adjudi-

cari potest. 2" Dixeramus iterum cxigere insuper certse

criticessevcritatem, nihil in sermone contineri quod aut

tempori , aut ingenio, aut styio scriptoris contrarium de-

prehenderetur. Quae quidemregulaitaestcerta, ut illam

ne attingere quidem tenlaverit adversarius noster, sed

1
Pag. i.xxv, ad .Serm, liu.
 ,

V
tantummoclo annotaverit ad hoc dijudicandum magna
doctriiui , suhacto sensu, Umato judicio opus esse ,

quod idem est ac innuere doctrinam nullam , sensum

minime subactum ,
non limatuni judicium in editoribus

Collcctionis selectcT reperiri ; undc nobis illum gratulandi

pro laudum lepiditate am})la datur occasio, Miratur ibi-

dem in minusculis scrmonum initio prsefixis annotationibus

lisec tantum pauca verba aliquando adesse, stjlus con-
cordat , nihil sancto Doctori contrarium , non attente

sine dubio pensans , argumentum negativum probatio-

nibus non indigere , nec satis memor consuetudinis

BenedictincC ,
qui saepius sine alia demonstratione dicunt

7ion sapit Auiyustiniun. Ante oculos mihi obversatur

sermo qui nomen praefert Augustini ; hunc attentius lego,

et praesumptam a me emittens sententiam, non legem

aliis imponens, nihil hic occurrere ,

quod sancto Doc-
torirepugnet pronuntio; quid ibi, quod probetur occur-
rit? Si aliqua exurgat ditlicultas, tunc iliam explanandi

datur, nec praetermittitur occasio, ut a nobis factum vi-

dere est Sermonel, II, et alibi. 3" Dixeramusdeniquenon

stricteexigendum esse, at saltem anxie desiderandum doc-

tis menlibus , ut plura inveniantur quae cum scriptoris

cogitationibus et communi dicendi genere concordent.

Hanc regulam evertere contendit noster adversarius ,

asseritque nonplura quae concordent requiri, sed omnia;

qui certe nostram sententiam minime assccutus est

aliunde illam, utj)Ote evidentissimam , non aggressurus.

Indulgeat mihi si illum in errore versantem paLim tra-

ducimus. Legatur quilibet sermo . sive akerius , sive

 VI

beati Augustini , integri aliquando numeri , aut saltem

integrae sententiae deprehendentur ,

quae , si solse essent,

non ita scriptoris quasi sigillumprce se ferre vidercntur,

ut absque haesitatione tali vel tali possit assignari. Sunt

autcm hinc et inde emicantes scintillae ,
quas uniuscujus-
que ingenii ita tjpum gcrunt , ut simul atque oculos
perstrinxerunt , mentis assensum rapiant scriptoris quasi
certam notitiam assequentis. Si anonymus quidam oc-
currat sermo , cave illura nemini ascribas , nisi ubique
lios distinctivos dcprchenderis caracteres. Lbi enim aha
deficit auctoritas , intrinsecae illae nota^ auctoritatem ex-

trinsecam deficientem resarcire debent. Non ita vero

judices, si agatur de sermonc vel fragmento, cui vel unus
•vel plurescodices, scripto auctorisnomine, evidenter fa-
vcnt. Tunc illum abjiccre non audeas, nisi graves exigant
Tationes , id est , nisi qusedam emergant quce a cognilis

scribentis principiis , vel ab assueto cjusdem dicendi

modo evidenler recedant. Quod si insuper accedant co-
gitationes communibusdoctoris sententiis, vel dicta saepe

recurrentibus passini in operum collectione verbis pro-

pius accommodata , vel auctori praesumpto particuhires

Scripturarum allegationes aut interpretationes , haec

omnia tanquam confirmantia assume argumenta, non
velut necessarias probationes require. Non enirn semper
oratori ,
praecipue ex abrupto loquenti , easdcm datur
ingenii flammas emittcre , saepiusque fit ut sive ob rerum
praeoccupationem , sive ob fatigationem corporis , sive

ob temporis ad se orationi accingendum requisiti dcfec-

tum , innrmiores quasdamlectionesdeclamet, quae, licet

 Vri

nihil caracteristicum coinplectantur, nihil tamen conti-

nent diccnlis doctrinfE contrarium. In eo igitur errat ad-
versarius noster, quod datas a noLis regulas separatim

voluerit satis astute perpendere, non autem, ut pro-

positae fuerunt , conglobatim , cum evidcntia sit eviden-
tius auctoritatem plurium codicum ,
quando vetustate
sunt commendabiles, non posse dcbilitari , nisi positivis

quae illorum evertant tcstimonium , argumentis.

Quid autem dicemus dc adversarii nostri eruditione ,

stylum duplicem distinguentis ,

grammaticum scihcet et

rbetoricum , ut ostendat prorsus in nostris sermonibus

ineditis neutrum ex his duobus perspici. Sed quidrefert
sentenlias ahquas sancti Augustini allegare , in quibus

de latinitatis puritate loquitur , cum in iis contrarius

alleganti sese demonstret ? Ilic enim contra latinitatis

pUritatem attentius requirentes clare et cvidenter insur-

git? Dum , enim ^\\.^om7ies instriiantur, gramnjatici

non timeantur... Quid ad nos ,
quid grammatici ve
lint ?... iVec gucerant grammatici quam sit latinum
sed Cfiristiani quam verum. Cur haec verba citaverit

adversariusnosterad demonstrandum nullam barbariem,

ut dicit , apud sanctum Augustinum reperiri , satis as-

sequi non valeo? Fateor equidem beatum illum Docto-

rem, non barbarum frenduisse idioma, sed mecum simul
fatendum est plura inveniri in ejus operibus verba quas
a^ puram Ciceronis , vel Quintjliani, vel aliorum aureae

apud Latinos setatis scriptorum dictionem non assur-

gant; et in iis plura hic possum enumerare ,
quae
preesertim apud incditos sermones fueruut , tanquam
 — ,

VIII

sanclo Augustino indigna, gravius severiusque vituperata.

Talia sunt lifec dicla iniprrrgnare et inipicrgnari i^\) ,

epitlienia [p.) , vox co/vi/ia [3) , destiita (4). rna/i-

gance (5) , e/itJieca (6) , i/ija/iare (y) , /ne/iiana (8) ,

niolendi/uu/i [<^),perve/itio, perventor ( i o) , fieie ( i i

)

fctalia (12). Nec inde sancLum Augustinum harbara

scri]>sisse incusamus , sed excusamus eum liis usum fuisse

verbis , quae degenerem ad latinitatem boc temporis per-

tinebant. Exemplorum contra nos allatorum confutatio
baec clarius elucidabit. Qnoad autem stjlum rbetori-
cum ,
qui difficilior judicatu quam grammaticus asseri-

tur, ita forte de caeteris , sed non ita prorsus de sancti

Augustini fbetibus pronuntiandum est. JNullus unquam
fortescripsitDoctor.cujusdicendi moduspossit planius et
promptius agnosci. Unde, cum adversarionostro, aut po-
tiuscum Benedictinis profiteor, quod ablque agnoscitur
Augustinus p/oprio cpwdarn eloquentlm genere ; imo
et illud genus gmve et seriurn pr^ocedere , nec co/nptam
et affectata/n elocut'io/ie/n capta/^e , nec judicio , vel
pruderitia , ve/ pietate deiicere; non tamen , c?ecus ad-
mirator ,
genus illud uUo prorsus defectu laborare con-
teiido. In boc omnes omnino Cbristiani Catbobcique
critici consentiunt, ut ilium oppositionibus verborum
s£epiu? ahuti fateantur ; unde et ex bis verborum oppo-

(1) Eiiarr. iu Psal. xxxix, ii. 28. — (1) Serni. cliv, n. 6. — (3) Enarr.
in Psal. cir, n. 16 et alibi. — (4) Serm. xii, n. 12. — (5) Episf. vnr, n. i.
— (('>] Serm. rcci.v, 5. — (7) Serni. xi.vi, n. 3i. — (8) Serm. ix, n. 3.

(9) Enan. in Psai, xxxvi, 11. 2, — (10) De Consens. Evatigelist. lib. 11,

n. 43. — (ti) Epist. i.xxii, n. 29. — Ti^) Serm. cxciii, n. i.

 IX
silionibus scripta cjus possuiit inter captcra distingui.

Plurcs sane alii , ut sanctus Leo , et sanctus Fulgcntius ,

his verl)oruni oppositionibus nimiuni indulserunt; ex quo

difllciliorexurgit bcati Augustini opcrum quasidivinatio.
Pcccarct cerLc contra criticcs et vcritatis lcgcs ,
qui cx Jiac

solum nota sancti Doctoris foetus vcllct dignosccre; sed

ab iis minimedissentiret ,
qui ,
proposito scrmonc , apud
plures antiquos codicessancti Augustininominc insignito,

ex his verborum oppositionibus autbenticitatis aliquam

deduceret conlirmationcm. Lectori igitur parccre bcne

fecisset nostcr advcrsarius, lepidissime sanc et jocose

pulchram haucscribenssententiam : « Non sufficit dicere

w fronte aha . naso adunco, etc; invenirenlur cnim cito

» ahiquibus eadem ipsa descriptio conveniret. » Ibi enim
quid amplius mirer, comparationis ridiculam elcctionem,
an infidam veritalis absentiam , non satis dicere pra^va-

leo. Nuriquam enim in hac vcrborum oppositionc incdi-

torum sermonum autbenticitateu) statuimus, sed ilLa co-
dicum auctoritate, et quidem antiquorum simul ac plu-
rimorum , solidius stabilitam , oppositione verborum non
inepte corroborare curavimus.

Una sit adhuc praevia annotatio , antequam ad singu-

lare sermonum ineditorum exanien deveniamus. Cum
Episcopo Marochensi, latinus noster adversarius, tanquam
blasphemumquidct impium nostram cxagitat audaciam,
qui in Benedictinorum congrcgationis Sancti Mauri ex-
ccllentiorem doctrinam queedam objicercpraesumpsimus.

Itos inlallibiles fuisse verc credidcris; anathematizetur

quisquis ad hanc Dei arcam manum porrexerit lemera-

 ;

X
riam. Ouidqiiid sit autem dehoc anatliematis fulmine ,

hic clarius itcruin mcum et aliorum iii anti(|uitalis cog-

nitione magis versatorum judicium proferre non verebor.

Benedictinis magnam in cditione sancti Chrjsostomi
negligentiam objicio , sive quoad tcxtus Intcgritatem ,

sive quoad vix correctam veterem versionem , sive

quoad notarum saepius necessariarum defectum , ita

ut hanc nimis laudatam lucubrationem inter imper-

fectiores doctae hujus congregationis labores recen-
seam , totisque optem desideriis , docto cuidam ar-

dentique viro sanctum incumbere propositum , non

stampis iterum jam edita latineque versa beati Doc-
toris opera submittere , sed novam concinnare nova
cum translatione editionem. Benedictinis objicio conti-

fiuam erga diutius propugnatos errores propensionem,qua

fit ,^
ut falsis accommodandas opinionibus sentenlias ac-

curatius annotcnt , silentio transmissis quae favent veri-

tati. Benedictinis objicio sanctissimam erga Virginem

hinc et inde emicantem repugnantiam, qua ad id im-

pelluntur, ut opera omnia gloriam ejus dignitatemque

cxaltantia inter apocrypha amandare perpetuo allabo-

rcnt , hoc uno innixi fundamento ,
quod primis Ecclesiae

saecuhs hi vcl ilH tituli Beatae Marias non tribuerentur

quasi potius , ex tot tantisque operibus ,
quoe vcterum
Patrumnomine insignita , honorem Dei Matris evehunt,
non esset concludcndum hos vel illos titulos primis a
saeculis ilh fuisse tributa. Benedictinis denique objicio ,

quod Ecclesise Romanae non semper congruentem defe-

rant honorcm , et, ut unum afferam exemplum, affec-

 XI

tent inipsa sancti Augustini ecUtione inter spurios rcjicere

quosdani sermoiics ,
qui in Brcviario lloniano tanquam
Augustiniani lcguntur, aut saltcni cum malitiosa quadam
lastitia annotare, hos ibi male adjudicari bealo Augus»
tino. Nec primus, ncc solus ego sum ,
qui Benedictinos
in quibusdam impugnandos crediderim , maxime in pe-

riculosissima Doctoris gratia^ operum cditione , et ut

•sileam dc justa reprehensione illis objecta a Patre Fran-

gipane, qtii eos exindearguit,quod italianas bibliothccas

vix transcurrendo inspicere dignati fuerint , audiant tc-

merariicorura adrairatores, quideadere scripseritdoctus

"Simul et pius Fenelonius : « Benedictini Patrcs multum
w peccavcrunt . nec venialitcr, in sua editione. Durissl-
» mas et intolcrabiles notas fcccrunt. Haec verbi gratia ,

» qoam excusant in praefatione, omni excusationeindigna

» est : ISecessitas non pu^nat cum arhitrio vohinta-

» tis (i). Credercs audire Baium aut Janseniura redivi-

» vum. Multa alia sunt ejusdera farinae. Prc^terea auc-
» toresillinon tantumineoquoddixcrunt suntdamnaudi,
» sed etiam in co quodnon dixerunt, et quod dicere de-

>3 buerant. Intolerabilis est in illis silentii affectatio per-

)i petua de dogmate catholico statuendo in tcxtu Augus-
•» tini contra novatores ,
qui illo textu abutuntur ad suos

» errorcs probandos. Ubicumquc apparct gratiae cfficacis

» vcl umbra ,
notas multiplicant , ut gratice cfBcacissimae

» sono aures lectoris ohdurescant. Contra vero in omni-

» tus locis ubi Augustinus graliam sufficicntcm vcl di-

» rccte docet , vcl ex suis principiis indirecte astruit , ab

Ci) Nota PI». PP>. in cai). xlvi lib. de >'aliir. et Giat.
 XII

» omni nota sese cavillose abstinent. Insuper quoties-

» cumque de gratia cilicaci agitur. illam vocant simpli-

» cittT et absolute gratiam Christi : quasiinstatu nalurse

» lapsae nulla esset vere gratia interior et proprie dicta .

» praeter eam quam clamitant gratiam per se efficacem.

» His artibus lector sensim sese assuefacit ad boc systema

» quod vocant Augustinianum . ita ut nullam gratiara
» Cbristi in AugU!>tini libris inveniat . praeter efficacem.

» Hoc est venenum quod lector incautus propirat in le-

» gendo lextu cum illis notis... Licuit-ne Benedictinis

» marginales notas Augustino attexere, ex quibus uibil
» nisi boc systema naturaiiler insinuetur? Licuit-ne gra-
» tiam efficacem , ut solani . veram et proprio dictam
» gratiam Christi incessanter inculcare, et gratiam suffi-

» cientem amandare , aut silentio supprimere , ut quid

» putidum et indignum quod reperiatur in Augustino ?

» Hac via Pontificiee Bullae deridentur. Audias , si pla-

» cet ,
quid respondeant Benedictini, Nemini , inquiunt,
» obscurum essc debet, nos penitus abborrere a quibusvis
» partium studiis (
i
). QuasiYero pn/tiiim studiis favissent
» et partiales sese ostendissent. si non confudissent passim
» quamcumque gratiam Cbristi proprie dictam cum ef-

» ficaci , et si non suppressissent in notis qualecumque

» sufficicntis vestigium ! quasi vero editores catbolicos

» non deceat ostendere se abborrere a novitate Baiana et

» Janseniana ! Quasi vero zelus servandae catholicae ve-

» ritatis sit aliquid a quo , ut a partium studiis Bene-

» dictini abhorrere debeant ! Quasi vero ipsamet Eccle-

(ij Prfflat. gener. pa;,'. 5 versus initinm.

 XIU
» sia , Jansenii erroribus infensissima , sit una e sectis a

>; quaruin studiis editores abliorrere debeant ! » Et

deinde :a Hisunt qui in marginaii nota absque ullo tem-
w peramento posuerunt : Necessitas iionpuL^iial cuni
» arbttivj voluntatis. terribile eflalum ! o indignum
» et scandalosum axioma ! Praeterea quid magis redolet

» Jansenianum errorem quam duplex haec nota margina-

» lis : Gratia Dei ea proprie caI ,
qucr bonos a /nalis
» (liscernil i\). Augustinus eo loco duplicem graliam
V docet , alleram quae bonos (lisccrnit a tnalis, alterara
n que coin/nunis est boiiis et inolis. Editores declarant
» efficacem quae discernit, solam esse (\\12e p/ijprie gratia

» dicatur, acproinde quamcuinque communem et ineffi-

» cacem , nomine gratis improprie tantum appellari.

» Secunda nota sic babet in eadem pagina : Posse ha-

» bcre fidei/i vel charitatein , natuice est lioiniinun ;

w habere autein ^
gratia; Jide/iuin. ilinc sequerentur
» baec duo : i"quod gratia quo fidem vel cbaritatem

» babemus, sit sola gralia proprie dictafideUum ;

2" quod
» posse naturac sit , ct praecepta eo sensu sint creden-
» tibus possibilia ,
quod ctiamsi destituantur auxibo
» ^id^\\?^ piop/ie dictae , scilicet victricis , babent tamen
» illud posse remotum ,
quod naturae est. Infinita sunt

» aba ejusmodi 2). »

Hinc duoiterum deducenda videntur, 1° editores re-

centiores operum omnium sancli Augustini apud fratres

(t^ Tom. X, p. 757. — (2) Fenelon. Epistol. ad *** de generali prsefa-

tione Patriim Benediclin. iu uovibsim, S.Auguslin. oper. ediliouem; Lebei.

1823, toni. XV, pag. 8S et seq(|.

 XIV
Gaume in eo peccasse quotl Benedictinam editionem in-

tegraui reproesenlavcrint, cum pravis revercndissimorum

Patrum notis , et sine praetLrmissis ab eisdera legitimis

notis ; 2" editores Collcctionisselectae prudenter egisse ,

cum plerasquc Benedictinorum notas omiserint, imo nec

prorsus a veris principiis defecisse, cum operae pretium

duxerint stampis itcrum subjicere duos primos inter in-

edilos scrmoncs , licct a Ecnedictinis jam in appendice

editos , sed cuni ponderosis variantibus ,

quas de indus-
tria dissimulat noster criticus , rescribendo tantum eas ,

quae minorisesse momenti videntur. Cur non hanc citavit

sententiam a nobis emendataui : « Appetita est venenosa

» dulcedo mortis , et contcmpta est salubritas perpe-
» tuae vitae , » in qua codex noster pbrasim convenienter
librat , addita voce mortis quae deest in editis? Cur
,

non istam : « Homo ,

pomum rapiendo , epulatus est

» mortcm , » pro bis cditorum vocibus , « Homo pomum

» rapiendomulctatusestmorte?»CurnonilIam : « Arbor,
» si mala non fuissct, bomiui mortem non propinasset, »

pro bis editorum verbis : « Adam non cecidissct?» Sed

cum centum trigintaet amplius differentiae occurrant, ab

illis bic commemorandis abstineo, quas videre potest lec-

tor in Collectionis selectce vol. i3o. Ut autem ad incoep-

tum redeamus punctum ,
quid mirum si eadera de Bene-

dictinorum prasjudiciis sentientes ac supra allegatus Fe-

nelonius , diximus principia in bis sermonibus explicata
Benedictinis non placuisse, cum ibi nonincerte,scdclare
asseratur , bominem invitum non peccare ; pcccare vo-

luntate, non necessitate? Quid mirum , si talium virorum

->;r .'/. JiKJj
 XV
sententiam suspcctcim haLucrimuSj praescrtim cum illum
sermoncm rejicicndi sola ratio fueril ,
quod in codice

Gorbeiensi cxtet sine nomine , ct nomen suiricienter

astruatur auctoritale triumcodicum, ct quidem veterum,

nobis ab Ilalicis biliolbecis suppcditatorum? Quid tan-

dem mirum, si duos illos sermones, licct lcgantur in

edilione Benedictina, nostrae editioni inseruerimus, qui

appendices nunquam in lucem emittimus , ct bis proeler-

missis , nostros subscriptores eorum penitus notilia frus-

trassemus ? Sermo III ita impugnatur, ut intersectis

sententiarum membris , absurdus omnino ft ridiculus

propaictur ;
qute tjuidem industria ubiquc adhibetur. Le-
gaturinteger, et omnia grata, concatenata et pia appare-

bunt. Yox dissimulare , in eodem sensu accepta ac tar-

clare ^ -A. sancto Augustino , in Scripturis peritissimo ,

lcgitime potuit exscribi, cum saepius eodem sensu inve-

iiiatur in sacris Libris, ut Genes. xix, 16, Dissimulante
iUo,appreheiiderLint manuni ejus ; eti Rcg. xxiii, i3,

Quamobreni dissimulavit exire. Imo ipse dicit dissi-

mulare a fuga iii Serm. IX, n. 1 3. Yox jabentem quae

objicitur, in notis ut mendosa indicatur; ?,\eixstentem
ejus locoponas, scnsum babes planum, quem omnes, nisi

ca^cutiant, subito apprcbendent.Vox ^«(l^/v/j/V?/' legitime

dcfendipotest, spcclatque ad crastinum, quod potest no-

bis a morte subripi ;

jiroposita autem a critico correctio

satis mihi placeret, et hujus verbi mutationem libenter,

ponendo>fw^/e^6f^,admitterem.In hac sententia,^wo^«V//e
peccata transire vidcntur , adversarius noster prorsus a

sensu aberravit : nam scriptor ,

quem sanctum credimus
 XVI

Augustinum , nou dicit peccatu (juotidie trunsire im-

PUiMiA , sed hanc exsur^ re in mentibus infelicem cogi-

talionem , ut (|uotidiana tantum peccata atteudantur,

transactoque die penitus a inemoria evanescant. Quod et

illi pariter accidit in liac phrasi : iSoiuie liomines su-

bilo nwriiin(ur\ qiiiu Lu atiendis ut (lijferas poeniten-

tiuin? ubi vellet scriptorem posuisse, duin tu usque dif-

/ers poenitentiain ,
qui non est auctoris sensus, cujus in
hoc recidit concisiorcogitatio, non putas er^o (juod ho-
iniiies nioriuntur suhiio quiu tu uitendis ut difjerus.
Sequentia menlis meae subtihtatem" transcendunt, JNescio
certe quomodo praesumptio et desperatio possint dici

nKdcij non autem dici possint vitia. lunltum est tempus ex

quo verl^um Dci ex cathedra evoivo, etvitii nomine sem-
per hsec insignivi ; non mihi videtur solummodo iiuduin,,

sed vitiuin ,
qood cx voluntatis consensu fit peccatum.
Maluin sit
,
quud vitari non potest ; quod vitari potest,

et a virtute disccdit , vitiuin nuncupetur. Quaerit cri-

ticus utrum vitiuin sit sperare ? Cui respondeo afiirma-

tive ; sperare vitium est , si male speretur. Ahi enim pec-
cant nimium speraudo , sicut et ahi sperando minus.
Irrideat ahunde quae de corvo dicitur; hoc geuus est

omnino Augustinianum ; nihil propius ad ejus stjlum

accedit ,
quam hsec sententia : Cuput ulbum et cor ni-
gruin. ]Nihil minus ridiculum quam ea qu£e dicuuturde
corvo senescente , nec necesse est ut verba praecedentia

ad corvum referantur, sed per rapidam coHationem ac-

commodari possunt ad eos quorum corvus est imago ;

corvus non est reversus; jam in suis aberrationibus senuit;

 I 1

^V 1

sic et peccator, (|ui corvQs est ; caput jam albescit , cor

nigrum est. Ponat crilicus punctum admiralionis, aut

potius irrisionis ; nuUa mihi irrisionis adest vel admira-
tionis occasio. Ponat etiam , si velit , dimissus pro de-
missus ; correctioni non obsisto emendatis enim sexcen- ;

tis et amplius in codice erratis, quaedam errata attentum

potuerunt animum rrlellisse ;
quanquam necessaria om-
uino non sit corrcctio , cum demittere sit idem ac mit'
terc de corvusque
, fuerit de arca missus.
Sermo IV ideo videtur critico abjiciendus quia leni et

tranquillu Jlumine decwrit , et explicationem unice

moralein persequitur. Ergo quotiescumque sernio de
mysteriis religionis non disserit , ncc ine.rpectatce co^
gitationis scintilla excidit , pro nihilo habenda est ve-
tuslissimorum codicum auctoritas! Ergo nunquam plane
et simpliciler, Scripturam evolvens , locutus est Augus-

tinus! Ergo nunquam morales populo explanavil regu-

las! quot el quanta hic excmpla afferri possint, si genus
hoc crilices negativum confutationis pondere indigcrct.
Sermo V ita scriptas dicitur ac si spcctaculi sacri ^

quce ]\lysteriorum nomine mediocevoagehanlar^ scena,

descriijendit dehuisset inservire. Vx quare? quia sunt
barbara mnUa. Qua? vero? An^Aus //ammigero volatu
mlcans ;(.\\n(\. barbarius? Mari(C domicilium ; quid
minus latinum ? Vir^initatisprcrtoriam ; quid absurdius?
Cum aniino confcrre ;c^\\A magis extraneum?F/o//.r/;/j
cogitans lestaare ; quid alienum niagis a Ciceronis lin-
gua ? Ponderuta euamiruUione auscultare , et nientis

<tatera perpeivlerc ; qnid sancto Augusititio indignia* ?

r\ \ X . h
 XVI.[

Qu.ein<ulitio(luiit pro (jaotiwdo ; (\^\\ mngis regulis cou-

trarium? Thorum cubilis incendvus , anior, illcesa vir-
i^inilatis intcgritas, veridica stipidatio , cubiculare se-
cretum; apagc, barbaries! Scd adduntur alia non solum
parura latina , scd eliam parum casta verba ; Dlc mihi,
qiuvso , Sancti sanctoruni illatcr, quce nmterni floris
odorem ct idi'eum lilium convallium sine succo hu-

mance piopaginis eL sine imbre carnalis seminis iii

sinus Ecclesid' seminasti ; dic mi/ii ,

quccso , unicu
Mater, quibus manibus j vel quo divinitas artificio

( editio nostra per errorem typographicum male liabet

(irticulo) in utero tuo formavit Fiiium... Mnria. facta est
genitrix sine couiparis pondere. Quidinde? iNonneapud
sanctum Augustinum multa similia lcgimus. Sic Ser-

mone cxii : « Miramur Yirginis partum , et novum ip-

)j sum nascendi modum incrcdulis persuadcre conamur ,

w quia in utcro non seminato germen prolis exortum est,

» et a complexu carnis viscera immunia Filium hominis

» protulerunt, cujus patrem hominem non tulerunt. w Et

Serm, cxci : « Gaudcntcs cclebrate ( virginibus loqui-

w tur^ solcmnitcr in bodierna die Yirginis partum. liJe

» quippe est natus de foeraina , tjui non cst a masculo

» satusinfoemina.... utnon utcrumfoetibus, scd animam
» foecundam habcre possitis virtulibus. » Sed , inquis ,

quomodo cxcusari possunt haec usque ad fines orbis abi-

genda? Inflatos tumoresuperbicu, apposito hunulitatis

emplastrOy utmitis medicus ipse curavit. EmplastroVA
et deinde : iSon adhibens diversis pigmentis epilhe-
muni (melius scriberetur in neutro epitheina. Epi~
 ,

XiX
Uienia !!.' Sedcaveas, ijUceso; attende hax verba sancti
Augustini Sermone cliv , n. G ;
post vcrba sancti Pauli

Ne magnitndine Tevelalioniunmearuni extoUar, etc.

addit : Qualeni tumorem timuit, qui moi ducissimum

Epithema accepit? Quod autcm spcctat ad vocem eni-

plastrum, notaillani rcperiri apud auctores non prorsus

contemnendos, cumqueexgraecoassumpta sit, illamnon
minus benepotuisseabeato Doctoreadbiberi, quamalias
ejusdem generisvoces, epithenia ^ entheca , malagma,
maugancB , elc.

Transeamus ad Sermonem VI ,
quera adversarius
noster ideo rejicit , i° Quod auclor dicat nativitatem
Cbristi factara fuisse quingentis annis antc tempus quo
vivebat, unde juxta criticum debuisset dicere : Pene
quingentos. Sed puto illum non attendisse ad hoc
verbum ciixa quingentos ,
qui in cumdera sensum
prorsus recidit 2,0. pene. 2° Quod loquatur_, sicut juris-

cousultus de stata., de causce prcestatione ; ubivideas,

quaeso ,
quam difficilis sit noster adversarius ,
qui , si oc-
currant sententias etverba sancto Doctori consueta, hanc
simihtudinem habet infensam , utpotcquce mcram de-
monstrctAugustinisimiam ;sivcro deprchendanturverba
abeonondumusurpata,hocdiscrimcninducit,quasifalsi-
talis notam. Ergo tantus Doclornulias alias potuit egcrcrc

sententias, nuUaalia verba usurpare, quam quoe in ahis

locis adhibuit. 3°Quod adsit locus qui nonsohim Augus-

tino repugnat, scd eliam rcclae ralioni , ita ut indc ap-

parcat Editores Collectioms seleclcr. noninajoreni ad-

hibuisse diligentiam singuUs inteUigendis ,
quam
b.
 ,

w
totis sennonibus judicandis sagacitateni. Allcndat
autcm lcclor, et vidcbil hoc solum apparcrc, ncmpe
criticum lalinam scntcnliam minimc fuisse assccutum ,

imo et verbis scnsum tribuisse fidci prorsus oppositum.

Sit primum locus ; ita se babet : «Veniantet audiantqui

» grjeco turbine latinam nubilare nisi sunt puritateni ,

» Antbropotocon, Cbristotocon, Theolocon ut lollerent

'. Hasphemanles. » Circa quae sic crilicus argumentalur,
omiiia disturbando : cf Ouid hic sibi vult : Qui grosco
)j turbinc latinain puritateni nubilare nisi sunt , ut
Y, tollerent blasphemantes j4nthropotocon ^ ctc? Si id

» aguntut loUant graeca vocabulaveldogmata de Anlhro-

>' potocon etc. ,
quomodo nituntur nubilare latinam
r. puritateni turbine grccco? inio plane conlrarium fit,

» si toUunlur illa graeca ; tum lalina puritas non nubi-

» hitur, sed splendidius enitescit. » Lnde cum criticus

hoc operis assumpserit, ut sempcr improbet, quod appro-

bamus, et quod improbamus approbet , subito notam
nostram damnat ,
qua rejecimus cod. Cassin. lectionem,
ubi habetur iton sinunt pro nisi sunt , hancque verani
et legiliraam adoptat , ita ut legendum declaret : Ve-
niant et audiant qui i^rceco tnrbine latinani nubilare
NON siisJ^^^v puritatetn , elc. Ex quibushoc unum cons-
tat, charissinie disscrtalor, nempe te modo intel-
nuilo

lexisse, quod tamcn plani^simum cst. modo indoctos

Sine
Collcctionis selectae Editorcs, profundissim^E quam cx-

panderc gcstis doctrinae aliquam interpretationis latinas

lectionem cdissercrc. Cur verba ex proprio loco avulsa

ahsque sensu dibturbas? rur bftresim ( inii writatr pcr-

misces.^ An A/ithropotocon el Chiislotocon errorcm
sapere nescis ? an ignoras Tlientocon esse catholicee fidei

typum? rion aclvcrlisti ergo duo essc vcrba ,

quas varia

nomina graeca diverso modo afliciunt? Intcllige, quaeso,

quae dicat scriptor ; me interpretem pati velis : Veniant

et audxant qiii gnvco turbine latinam nuhilare nisi

siint piiritalem : ct quomodo ? nempe blasphemantes

yinthropotocon et Christocoton , id est , asseverantes

cuni blasplicmia Mariam csse hominis matiem,, Christi

niatrem ; quare ? ut tollant Theotocon , id est , ut eam
Dei matreni non essecontendant. Intellexisti-ne? Nonne
clarus est sensus ? nonne prave , et quidem pravissime

poneretur non sinunt? Quare ea ,

quae non capis, im-
pugnas? quare viros in legendis ac inlepretandis sanctis

Patribus mullis abbinc annis versatos ,

quasi ineptoset

insanos arguis , cum ipse circa texlus facillimos , quasi

luminc captus, caecutias? iMhiligitur estquodnosab ad-

judicando boc opere sancto Auguslino deterreat, si inte-

riores notas sokimmodorespicias. Sed ut veritati debitum

rcddamus bonorcm, post dissipatas adversarii vanas ob-
jectioncs. unani esse graviorem objectionem , imo et in-

solubilem prorsusconfiteamur, quae nos ad id compcllit,

ul bunc sermonem sancto Doctori male tributum fuisse de-
claremus. Sapiens enimetywj-f«j,juxtaScripturam,/^//o/'
est accusator sui ipsius (i). Quando sermones istos

emitterein publicum statuimus, hoc unum nobis timorcm

attubt. ne videlicet stampis submitteremus bomihasjam
antea cditas. Hinc maxima nobis cura dies iutegros sa3-

(i) Prov. xviu, 17,

 ;

XXTT

pius impendendi in evolvendisnon solum divi Augustini,

sed et aliorum pene omnium Patrum opcribus. Sed in

tarilis voluminibus ,
quis talcmin seipsofKluciam babere

possit, ut certus sit nullum inter lot tantaque scripta

locum invisum innotatumque praeteriisse. Hoc ibi passi

sumus, nec erubescimus publice confilerisermonem hunc

jam lcgi editum apud Combcfis Tom. 1 , fol. 1 15, cum
Domine sancti Pctri Chrysologi , ad qucm revera melius

refcrri videtur. Tales si affcrat probationes adversarius

nosler, non repugnabimus ,

quia unam buc usque secuti

sumus , ct semper sec{uemur veritatem.

Sermonis Yll longius examcn non in omnibuset pc-
detenlim scqui estnecessarium. SufTicietbic ad analjsim
recurrere. i^Ol^jiciuntur quaedam mcnda, quorum cor-
rectioncm criticus exigere videtur; nec dissenlio , si vebt.

Ponat devotionis vestrce pro devotionis nostrce ,

quan-
quam utraquc lectio defendi possit; ponat videamur-^xa
videanmsy quod evidentcr a scnsurequiritur; ponatetiam
in audiendo pro in prcedicando, si magis placet, suppo-
sito scribentis crrore. In his autem inanivit se claritate, et
implehit te ,
quaerit criticus cjua re ? etbcne quserit; ibi

enim certe deest aliquid, amanuensis incuria ; addat vo-

cem quam voluerit ; haec omnia sint concessa, quae au-

tbenticitatiminimenocent. 2°Opponunturbarbaraverba,
et a^'xxi2.Xi\} yippaj-entia ; sed quid barbarum, si auctor

Tocet apparentiam apparendi in pubbcum actionem ?

Palpare torporem ; verba baec dura esse fateor, sed evi-

dentia evidentius esthuc irrepsisse ahquod mendum , et

forte legendum sectari , aut ahud verbura, •^Topalpare

 xxifr

nolandumestenim nosunum tanlummodo codicem anto

oculos habuisse , el quis doctus nesciat quot et quanta
mendaincodicibus deprehendantur? Jussio. Qucvnarn?
Sic postulat criticus, qui prorsus sequentia non atlendit :•

Videte quicl Dominus dicat: Quite angariaveiit, etc. |'

et deinde : Cedo imperio ; Dominicce sententice siic-

cumbo ; judicio colla submitto. « Quantus cumulus! »

exclamat criticus; et cgo rcspondeo : apud sanctum Au-

gustinum (juanti ^\\\v\t% cumuli I non egemus exemplis ;

ubicumque occurrunt. In altitudine adductus pro in

altitudinem , cum sit raolus ; sed dictionarium ad usura
Delphini asserit prsepositionem in rcgere ablativum aut
accusalivum, sive motus adsit , sive non. Hinc Virgilius
^neid. hb. xii , vers. iZjS : Coelique lubens in parte lo-
carim. Hinc Cicero : Venit in Senatu. Hinc Varro :

Qua in Coelio monte itur. Et alibi Cicero dicit ,

quod
multo magis stupendum videbitur : Esse in amicitiam
populi romani. Si autera de ecclesiasticis scriptoribus

fiat mentio, habes in Ascensionis canone ad precem

Communicanles : In dextera Majestatis colloccwit, et

in prosa Paschatis antiquissima : Prccccdet suos in Ga-

lilcea. Cur cgo, quae legitimam admittunt excusationem ,

corrigere praesumpsissem ? Quomodo autem haecvcrba :

Adjiciamus tamen aliquid de comparationis exemplo

in prce/udicata fide , critico visa fueriut ita intelleclu

difficiha, ut vix capi possint, prorsus ncscio. Jam fides

certa est ; clamat pro ea inconlrastabile praejudicium ;

sed tamcn ad exeniplu rccurramus, ut clarior fiat com-

parationibus. Quid clarius dici potest ? Quid ridiculum,
 XXJV
81 corona Christi spinea coiiferatur cum illa corona, quara
habebat ab aeterno, manu Patris ex pretiosis lapidibas
et nrtificio pietatis intexta ? Quid mirum si dicatnr
claritatem annuntiatam esse in excelsis , licet alibi

Augustinus^/o/7V//7ilegercsoleat,cum utrumqueverbum
in Evangelio scribatur Claritas Domini circuinfulsit
:

illos,.. Gloria in ahissimis Deo ) ? Quae absurditas in (

i

hac oppositione : Nonpjo uniuspopuli liberatione vo-

luit mactari , sed pro cunctis dehebat crucifigi? Cur
apis non vocarelur musca? cur filum araneae serico filo

non posset comparari ? cur sanctus Doctor adhibere non

potuisset vocem taxare^ cum apud Plinium legatur, apud
Tertullianum (2) , imo et in arguraentis Evangeliorum
apud editionem Coloniensem? cur /jw/rtwe/znucis testa
non vocaretur ? 3° Exprobratur multas esse ineptias sancto

Augustinoindignas. Et quaesunt istae?Scilicetverba quae

blasphemo infert : Blasphema tibi claudentur ora , et

veluti offas accipiens ^ oblatrandi amittes licentiam.

Sed quomodo inepta est haec imago ? Addit insuper, quae
de corvis dicuntur : O interea cori'Os ubique devotos ,

(
qui nutriebant etiam !} nigros in colore, sed candidos
immundos in nomine, sedmundosinopere.
in timore;
Emundavit tarnen culpam suam et reversus est ad ,

obedientiam ; tunc enim exiens de arca non rediit;

nunc pastus necessarios servo Dei opportunus obso-
nator exhibuit. Sihoc scripsit Augustini simia, exemplo
simillima facta est, quia nullus est qui in his verborum
et cogitationum jocis typum non agnoscat.
(i) Lnc. ri. 9, 14, — (a) Tert. de Res. carn., n. 5o.
 .

x\v
Causa autem rejiriendi Sermonem Vlll itadebilis est

ut , modo sit adducta , statim in auras penitus cvanes-

cat. Idcoenim Augustinoahjudicandus vidctur,c{uiana-

tivitatcm Christi nominat sacramcntum. Hinccrilicitota
cxpanditurdoctrina , dofinilioncsaffcrcntis Augustinianas

dcsacramcnto,quan sunt s/'f;ni/ , in quibus al/ud viclc-

tui\al/ud intellfgitur. Scd oro tc, charissimcdisscrtator,

imo te, leclor, ohtestor, nonne//2 nativitate Christi aliud

videtur, aliud intelligilur? Vidctur homo , intclhgitur

Dcus; vidctur fiHus hominis, intelhgitur Filius Dci ; vide-

tur plorans parvulus, et inlelhgiturRex niundi omnipo-
tens. RcsurreclionemChristi sacramenti nominc dccora-
vit Augustinus, quia est nova vita credentium ; nonnc
et ejus nativitascst nativitas credentium? nonne idco sa-

cramenlum dici potuit? nonne et ipseauctor hujus vcrhi

sensum cvolvit , cum dicit : « jNunc vero, ut in sinu tem-
» porum ,gcnlihus(i) univcrsis pcrcnais vitcesacramenta
» deferrct , ipsc de coelestibus , de sinu Patris adveniens,
» ita se homini , sihiquc hominem inseruit et univit , uL
» incomprehensihih gloria unus idemque et homo csset

» et Deus. » Ccrte magna disputandi cupiditate urgctur ,

qui tam infirma confident?r expromit argumcnta. Nec

magna pcrspicacia donatUo est qui hicc vcrha exphcare
non potcst : Quce. lingua enarrare poterit ,
quod usus
invesligare nonprccvalet. Dicat autcm, si ipsi phicuerit,

adversarius nostcr scrmonem hunc nihil habere quod

captum concionatoris adniodum vulgaris excedat ;

ego , et ahi mecum in eo reperient plura quaecum fide

(t) Uic ia edit. ante gentihus iualp dii|i1icatiir nt , quero tollas.

 XXVI
apprime consentiunt, plura quae honori inserviunt Beata?
Virginis Mariae ,
plura etiam quoe satis acute dicta vide-

buntur, qualia sunt ista : « Quis hominum illud ( mjs-

» terium) aestimare conahitur, in quo solus sibi est Deus
» et auctor et conscius? » Et iterum : « Nascitur Christus
» non necessitale vivendi , scd voluntale salvandi. » Et

denique : « Sic enim Potentissimus prodiit ex Maria , ut

» et infirma carnis subirct , et Unigeniti non amilteret

» majestatem, ac temperamento quodam admirandi mys-

» terii, et pcr hominem Deuscum hominibusloqueretur,
» et homo per Deum de diabolo triumpharet. »

In Sermonis IX critica unum est verum , sed rehqua

plane sunt flilsa. Falsum est ex eo quod sermonisexordiura

brevesit, ipsum penitusesse abjiciendum, cum sermo pos-
sitsuacarereintegrilate, etlongioris tantum repraesentare

fragmentum. Falsum cstscntcntiasailatasmanum ita^m-

vem ponderosam
, , ct (quod utrum eruditionis aUitu-
dinem ostendat, anlegcnlisexislimationemcaptet, nescio)

utgraeceloquamur oopTi/.viv arguere, ut penitus inde res-

puenda sit tota oralio. Falsum est ex rehqui textus Icc-
tionetaediumposse rcforiiiidari. cum Erasmustolum trac-
tatum , unde assumptus est , esse homjnis eruditi foelum
censeat, imo et arguti^Xfacundi ; cumillum sine cuncta-

tione adjudicent AugustinoLovanienscs; cumidemfaciat

BeUarminus, necnon et anteafeceritvenerabilis Beda,qui
indequaedam citat incaputprimum Epistolae sancti Pauli

ad Pvomanos. Has videsis auctorilates in ipsa adversarii

cditioneTom. viii, fol. i523-i5q4- Sed verum est hic

iterura nostram defecisse vigilantiam, fragmentumque de

(juo agitur jani esse stampatum iu traclatu contra quin-
que hccteses^ n. 6 et '7. Utrum vcro illum rcjiciendo

bene egerint Bcnediclini, ipse pronuntiet lector.

Sermo X defensione non indiget , cum tota adversarii

criticaineo ponatur, quodnon debeamusitcrum/M^/c«!re

quce beiie ci Benedivtinis jucUcata sunt. Scd utrum
hene i ibi vcrsatur quceslio, quae ab impugnante non
solvitur. Argumenta vera essedeclarat, si aliunde cons-
tet de authenlicilate Sermonis ; atqui de ea constat per

codicis veteris auctoritatem ; ergo nulla superest objcctio,

nisi forte unius pbrasis, ut dicitur, barbaries, et inficeta
cum superioribus conjunctio ,
quas ad ultimum quaedam
intermcdia dcesse demonstrant , nilque amplius , quod
noccat, possunt inferre.
Scrmonis XI critica in eo tota fere versalur quod
noster adversarius deprebenderit tjpographica menda ,

quae corrigere nescivit. Priusest verbum^e/?^/m^^, quod

positum est \\io generaret ; posterius vero ,
quod excla-
malionis puncto notatur, utprorsuslatinitati contrarium,
est vox incedebis ; barbarum prorsus vcrbum ; indigna-
bundus criticus in hoc verbum proruat [sic)\ sed non
sane animadvertit totum furorem in hoc recidere ,
quod
mutanda sit httera c'm s, et tunc habebit optimae la-
linitatis vcrbum insedebis. Gratias ago adversaiitis ma-
litiae, quod mihifacilitatemtribuat catalogum mendorum
typographicorum ad calcemvoluminis hujus excudcndi,
ut videbitur infra in fine. Sed si menda quasdam typo-
graphica nobis exciderunt , dum stampis submitterctur
opus ineditum muhumqueproptercodicum vetustatem et
 XXVlll

notarioriim incuriam iiitiicatum . caveat ne quis rursu»

annotarc velit menda etiam gravissima ,

qiinein tam lau-
dabilcm aliunde ipsius cditioncm, scd tamen ex imprcsso
jam textu conflatam , irrepserunt. Ouis nesciat tot im-
primendi opcra praecipitem ardorem , multorum , etiam
invitis edenlibus, errorum fontem existcrePPraeter autem
duo illa menda, terlium reperitur , quod adversarium
fefellit, ut mcipsum fefcllcrat adbucinlegendiscodicibus
nimis novilium , nempe vox laxa pro lassa , cum in nia-

nuscriptis saepius duaelitteraej^.vper unam:i'exprimantur.

Hinc legendum cst lassa insedebis, quod auctorem scrip-

sisse aut dictasse certissimum csse fatcndum ?? t, Non lo-

quor de verbo fiet ,

quia potcst fiicillimam excusationem
accipere; nec de vocibus in Propheiiset Lege, non autcm
ex Lege ,
quod claudicat. Haec sola igitur objecta re-
mancnt , nempe quod usurpetur vox sucramentum ,

quam nihil cfTicere jam probatum cst . et quod sanctus

Doctor dixerit : Cceli non hahent accusatorem? Quid
bsec sibi velint, quaerit advcrsarius. Nunquam ergo legit
Apocalypsim , in qua boec reperisset verba ,
quae iilius

quaestioni clarc prorsus respondissent(Apoc. xii, lo) '. Et

audivivocem magnam de ccelo dicentem : ISuncfacta
est salus , et virtus , et regnum Dei nostri , et potes-

tas Christiejus ,
quia projectus est accusntor Jratrum
nostrorum ,
qui accusabat illos ante conspeclum Dei
nostri die ac nocte. Adde quod si Maria dicat se dele-
gisse in templo sen^ire^ non dicit se boc ita delegisse,

ut lotam vitam suam consumeret in teniplo, sed ut pri-

mis ibi consumptis vitae suae annis, virumj deinde non

 XXlt
cognosctTct. Si nuila niajor in lolo Auguslino se offcrrct

diflicultas, non lam vclicmcns aliquandosurrcxissctpugna

intcr doclos dc scnsu Augusliniano.

Legi saepiusque pcrlcgi Sermoncm XII , nec illara

agnovi desuUorie scriptum^ et ab aliis ad alia dila-

hentem , nisi dicatur Iiic sermo dilahi ah aliis ad alia^
quaeverba livangelii succcssive et sapienterevolvit. Nihil
barbari pr^sefcrunt voces 77ierui/nus ci percredilur,
quanquam dici possit incodicemalescriptum fuisse/?e/"-

credilur pro simplici yeiho C7editur per inadvertentiam

notarii qui replicavit syllabam per, quae paulo ante lcgi-

tur in \erho per77ia7iet. Nemo est in lectione codicum

vel parum versatus ,
qui has reduplicationcs non sexccn-
tis vicibus repcrcrit. Non video cur vir prudens non
dixisset , Int/at ute/u/7i (Filius Dei ) , itt ute/o te /e-
for/7iet ; venit cnim ut nos rcformaret ab utero exeuntes.

Utrum denique abrumpatur sermo et mancus sit , an

aliam etlongioremhabuerit conclusionem , nihil interest,

iiec inde prorsus laedi potest ejus authenlicitas. IIoc

unum dcduci potcst , illum videlicet non esse integrum
,

ejusque tantum supercsse fragmentum , quod ideo certe

non abjiciendum videbitur, cum tot fragmenta ipsi col-

lcgcrint Bcncdictini , et quidem multo breviora.

Evidentem csse praedicat adversarius Scrmonis XIII cri-

ticam , ncc ista talis fortc omnibus vidcbitur. Ex coquod
quaedani legantur in sermone apocrypho, in quo mullce
lcguiilur sancti Augustini sentcntiae, non ausi cramus il-

luni prorsus rejicere , cura aucloritatera codicis antiqui

liabfrpt . st^ rlixeramus sententia? sermonis spurii ex co
 :

XXX
esse desuniptas , sicut niultas alias contiuet , quas ex aliis

detraclas agnoscunt omnes, quin idco serraones isti sancto

subripiantur Augustino. Sed probare nilitur additiones
istas jnsulsas esseet ridiculas. Sic postlianc phrasim quae
in utroque textu reperilur : « Fecit gravidam Virginem,
)> qui nasciturus erat ex Yirgine; » codex nosler addit
Aon tamen gmvidam , quia lux non habet pondus,
Hinc si critico fides oratorius nunierus deletus , et in-
ficetuni corol/arium adjectum est, Hoc attendat et ju-
dicct lector ;
pulcbramihividetur nec Augustino indigna
cogitatio ,
quam abbi etiam apud sanctos Doctores repe-
rics. Seutentiis praecedentibus aliquid in nostro textu

deesse vidctur, aut abquod irrepsisse mendum quod fa-

,

cile explicari potestper repbcationem pronominis quem.

Libentissime crediderim primarie fuisse scriptum : «Et
» qua? domusejus ,quam sibiipse construxit, nisi homo
» Chrislus Jesus, quem gloriosa Yirgo susccpit quem ,

» SpiiitLis sanctus copuhuit, ctc. » Si autem sermoncra

editum ex uno codice vehs repudiare propter verbum ,

quod ahquid affert difficuUatis, nulla jam haberi poterit

aulhenticitas, nisi purum habeas omnino tcxtum ,

quod
absurdum est. rcrfidce sunt scqucntcs qucestioncs , scd

solutu facilhmai. Dixisset-ne kxk^mimmvilitutem Deum

homines credcre? Ita cerle, si sentenliam rcferas inte-

gram ; vilitalcm suscepit naturcC humanae, et haec naturae

humanse vihtas in Dei participalionem admissa est, ita ut

credamus Deum, quem vilcm hominem videmus. — An

Auguslinus talem iiicarnalionis finem statuisset, ut
incredulis ccccam noctem incateret? Ita certe, et op-
 ::

XXXI
time, si toluni aigumciilum adducalur. l*rimoenJiii ora-
tor dicit Christum vcnisse liberlatls cuhitruin ... reddi-
toreni pavis ... recuperationis invenlorein , utluinen
vultus sui crcdentibus demonstraret ; scd dein ipsum
ad hoc se rnanifcstasse , ut ccecain increduJis nocfein
incuteret ; quod idcm cstac Simconis oraculum dicentis
Positus est liic in ruinum et in resurrcctionein nndto-
ruiii in Israel(^\). — iNonneautemabsurda cstvox lector^

cum agaturdesermone? Minime, si attendatur ad usum

notariorum, qui sermoncs ex antiquis Patribus cxtrahe-
bant . ut lectio fierct juxta solemnitates, sive interpran-

dendum, sive in Ecclcsia, sivein cellulis, undcsaepius vo-

ccrnfratres mutabantj substituta vocc lector. — Sed nonne
barbara cst vox impragnari, et praesertim iinprcegnaii
auribus? Quoad scntcnliam ipsam ,
qua dicitur Maria
auribus conccpisse , non cxcusatione indigct , cum alibi

scepius apudPatrcsrcpcrialur; sufficitigitur utlegitimam

vindicemus voccni impiwgnarij quce ssepius ab ipso

fuit usurpala Augustino. Sic in Psalmum xxxix (2)
« Impraegnata cst anima , sperat sc posse adipisci. w Et

ibidcm : « Imprsegnari vis, binc impraegnare.» — Sed ag-

noscitur ibidem verborum lusus et sonorum qucesita
melodia, vel rhythmus medio cevo tantopere culama-
lus. Ergo intcr opcra mediiceviomnia ferescripta sancti
Augustini amandarc festines, cum totus sit iii rhjthmis et

sonorum (juwsita mclodia. Nonne hoc est cjus dicendi

modi distinctivus caracter, aut potius praecipuum ejus

stjli vitiura. Aperio ejus serraonum librum etin tua edi-

(ij Luc. u, 34. — (a) Enarr, in Psal. xxxix, n, as.

 WXll
tionc, tom. V , foi. i 'jSq (
i ) , dc Natali Domini heec reperio:
or Concipiens virgo, paricns virgo, virgo gravida, virgo
rjfcc\.a, virgo pcrpcturt. Quid miraris liaec , o lioino?
» Deum sic nasci oportuit, quando esse dignatus cst

h /lomo. Talcni fecit illani ,

qui est factus ex illa. Ante-
>^ quam cnim ficrct, erat ; ct quia omnipotcns cr^/, fieri

). potuil mancnsquod enit. Fccitsibi ma/rew,cum esset

w apud Vatre//i; et cum ficret cx ma/^z-e, mansit in Pa//e.

^ Quomodo Deus cssc dcsistcrct , cum homo csse ccepfV,

» qui genitrici suae praestitit, ne desisteret virgo esse cum

« pepcnV? Proindc quod Verbum caro factum cst, non
>j Vcrbum i.n carncm percundo cessit, sed caro ad Verbura
y i>c ipsa perirct, SLCcessit : ut quemadmodum homo est

>; anima ct caro, sic cssct Christus Deus ct homo. Idem

>^ Dcus ,
qui homo, et qui Deus, idem Jiomo, non con-
» iusionc m\\Mxic , sed unitale personcp. Dcnique qui Fi-

» lius Dci generanti cst coaelernus semper ex Patre, idem

); filius hominis coepit esse ex virgin^?. Ac sicct divinitati

). cst addita humani/rt.v , ct tanien j)ersonarum non cst

>: raclaqualcrni/^iO', sed pcrmanct Trini/«j. «Quidscntis

dc hoc diccndi generc ? Est-nc Augustinianum , ncc ne?

Scd fortemullumlaboravi ad hoc fragmculum repericn-
diim. Lege sermonis sequcnlis principia (-2) : « Laudem
* Dominiloquctur osmeum : ejus Domini per quemfacta
). sunt oninid , (t qui faclus cst intcr omnia : qui est

>; Palris rcvela/fj/-, malris crea^o/- : Filius Dci de Patre

> sincma//'^ , filius hominis dematre sine pa^re ; magnus

i (lics Angelor////? .parvus indiehomin///^,... cunctas»-

f) .'^treii. f i..\.v\M. 11. 1. — '«} .Vrrn. C7.x)i.\»ii. n. r.

 .

XXXIII

» cula orclinans de sinu Pafm, hodiernum diem consc-

» crans de utero matris : ibi msinenSj hinc procede^j /. .

» mundum imiplens, in praesepio pcens ; sidera le^ens ,

w ubera \Amhe ns ; ita magnus in forma Dc/, brevis in

» forma serv/ , ut nec ista brevitate magnitudo illa mi-
» nuere^w/*, nec illa magnitudine ista brevitas prcmcre-
^) /w/'. )) Dic ,
precor ,
quae et quanta super nos sonarent
anathemata, si taha non a Benedictinis, sed a nobisfuis-
sent edita. Neduraigitur iste rhythmusauthenticitati no-
ceat , huic plurimumfavet , cum ad stylum Augustinia-
num proximius accedat. Cur autem Christusnon dicere-
tur /ides vera credentium ,
prorsus nescio ; nec magis
scio cur non posset clausura discutientiuni niincupan^
cum pacem et concordiam terris attulerit.

Si quis abjectis omnibus pra?judiciis sermonem XIV

legerit , nihil inficetum nec absurdumreperiet. Cur rcji-

ceretur sermoproptcr haec duo verba /etalem morteni

et auris curvi anfractus, cum posterius hoc corporis
membrum non ineptc exprimat, prius autem vel possit
excusari ex solitis ScripturtC congeslionibus niorte mo~
rieris,ye\ tribui possit notariorum incuriae, letalem fortc

ponentes \)T0 fataleni^ aut quid simile ? cur repudiare

tur propter dicendi modum perfecte latinum ,
quo asse-

runtur Abraham et Jacob adeptos esse ronjugium? cur

amandaretur inter spuria, propter gratissimam illam et

famiharem Augustino collationem apcs inter et virgines ?

Nonnelatinae, quin eteloqucntes sunt istae voces si/ie co/is-

cie/itiar/ia/itali?T\ici tamen hic menda irrepsissefateor,

qUtC corrigas , nempe ve/iit pro ve/ii; o/e osculis pro
c
 —

NWlV
Ons oscuHs ; et matres cognoscunt pro conciphmt.
Menda nobis tribue , si excusarc nolis , serraonem autera
Augustino.
Sermo XV ita sapit Augustinum , ut coUectanea Au-
gustiniana ab adversario vocetur. Quid autem adillum
expungcndum objicitur. Rhythmus ludentis? Sed luden-
tem in rhythmis Augustinum satis agnovimus. — Unum
tjpograpbicum raendum ,
quo scriptum est repellcmus
pro repellnmus? Quot Auyustini sermones apud ad-
vcrsantis cdilionem, ubi graviora oculos ct menlem laedunt
mcnda. — Dicendi qusedam forma ,
quae minus rhelorica
videtur, quaque scriptum est Christum non indiguisse,
ut dignaretur nasci ? Sed quid bic ridiculum ; non certe

indigebat Christus ut dignationem huc usque protende-

ret , nempc usque ad vilem interhomines nativitatem.

Vcrba heec, quse parum accurata videntur : «Tcncamus

» eum , nc ,
peccatis facientibus , a nobis repellamus

» eum? » Sed haec non absque sensu dicta sunt, quanquam

hic nolarium errasse mihi fuerit manifestum ; credoscrip-
tum luisse, na peccata facientes^ sed corrigcrenou sum
ausiis . cum nuUius codicis auctoritate correctio niterctur.
Sermonis XVI cxordium est diversum ab co quod
apud Bcnedictinos legitur, et certe Irctu non cst indig-
num. Adversarius noster magna videlur laborarc ridendi
facililatc , cum in risum solvatur ex lioc dicto : « Coelos
»Z<o^//eintcHigeAngelorumchoros,»inquonc niinimaqui-
dem apparct sul^ridcndi materies. Quid enim ridiculum si

orator cbrislianus auditores moneat hodie ^ id est , in

nativilalc ('hri:;(i, ita inlerprctaiida csso h;fc vcrba l*sal-

 wxv
mktx Lfr/('///f//- i'a'/i , ul por verbum (-(r/i in.tclligatur

nonlocus uLi degunt Angcloruni chori , scd ipsc cliorus

Angclorum? Cur autem italicis distinxerit haec verba ,

i/ic/i/iavit se. ncmpe Filius Dei , iit /los erigeiet, pror-

sus non possum capere? Qui autem ad risum tam facile

convcrtitur , non minus facile taedio afticitur ; non enim

sine lccdio dcsciibit, quae lector , non modo sine taedio

percurrct , scd ctiam cum aliquo voluptatis scnsu , ut vi-

dere est , sive apud nostram editionem , sive apud ipsum

criticum. Hic aulem ibi , sicut et alibi , nonnulla expro-
bravit, quia illorum scnsum non est adeplus. Sic cum
orator locutusfucrit de mulicrequae incurvata erat mul-
tis ab annis , eamque dixerit tjpum csse generis humani,
addit : « In hac mulierc hodienatus Dominus nostcr, etc.w

non ut asscrat Fihum Dci natum esse ex incurvata illa

mulicre, scd ut indicet cum csse natum in gcncrc humano,

cujus illa muher formam prscfcrebat ,
quod cx contcxtu

facilhme concipitur. Si vero durior hic sensus videatur ,

toliatur vox Ikic , (|Uii3 amanuensiuin crrorc potiiit irrc-

pcrc ,
ct tola cvancscet difficultas.

l']adem ralio, quac nosimpuhtad acquicscendum ser-

monis IX repudiationi , nositcrum ad id impcHit ut Ser-

monemXYllinlerspurios rejicianuis. Lcgilurcnim quoad
dimidiam partcm in Tractatu contra quinque hEcreses ,

quanquam , cum Tractatus istc conflatus sit ex sentcntiis

Augustinianis, imoct juxta plures vere sit Augustinianus,

possil ahquatcnus defcndi, Si vero hoc veritati concedi-
mus , critiri minime possumus acumen mcntis admirari,
qui velut ridiculam prolert hanc sentontiam ,
juslum
c.
 ,

XXXVI

non habcrc inunijclioitis aliquid plainbi ,

quia niliil

praecedit de awro vel argento dictum , cl lcpide salis ad-

jicitse credcre talcm sermoncm scriplum fuisse 7\fabro;

ergo quotiescumquc scriptor aliquis mctaphoram assumet

ex auro ct plumbo , faber erit ; quotiescumque ex navibus
et mari , crit naula ;
quotiescumque a terrae cuhura ,

agricola dicetur , et sic de rehquis. vere admirabihs

critica! INec magis ia judicando acutus apparebit , cum

ineptiam vocet scntentiam ,
qua dicitur Maria nullis
fascibus peccatoruni faisse ponderata , et mahgne
indigitat typographicum mendum quo ,
voxyac/(^«^ po-

sita est i^Tofascibus , non prsemittendo in hac voce ma-

nifcstum stampatorisexcidisseerrorem. Dehacautem co-

gitatione Mariam bajuLissc Christum, quin onus sentiret

jam animadversum cst illam ad plures ahos perlincre

doctorcs, nec indignam csse quae ab Auguslino fuerit

usurpata Sitergo recla conclusione definitum , uhimam
hujus scrmonis parlem jam ahbi fuisse editam , sive in

Tractatu contra quinque haereses , sive in nostro Ser-

monc IX, sed prioiem partem plura contincre nondum
cdila , et qUcC ulihtcr a doctis smit pcrlegenda.

Scrraonem XYIII, qui in cdilionesancti Leonislegitur,

sicut in annotulione nostra exphcatur, sed ad beatum
Doclorcm a (juesneho et fratribus Ballerini miuime per-
tincrc dcchnralur, cx duorum auctoritate codicum sancto
Augustino restituimus . nec ex eo polest subverti tanta
aucloritas, quod gralis asscritur dicendigenus ahenum esse

ab Augustiniano. SanctHiujiis Doctoris lectioneimba-

Ui.s citalani [icrio(.lum ab cjus gcnerc non discreparc af-
 ;

xxxvn
firmo , gratis negans quocl a critico gralis asseritur. Si
autemquaeras cur editum jam apud sancti Leonis appen-
dicem hic emiserimus, facilerespoudetur hoc factum essc

propter tres gravissimas rationes ; r ut legentes simul in-

veniant ,
quae ad sanctum Augustinum possunt referri
2" quia cum nuUibi appendices edamus , iidem habeant
hunc sermonem ,
quera ahter nulhbi in Collectione se-
lecta reperiretur ;
3° quia multae sunt variantes lectiones

quee ad inferiorem paginae marginem indigitantur, et ali-

cujus momenli viris antiquitatis amantibus videbuntur.

Serrao XIX non paraphrasis est sermonis dubii 3^5 ,

sed tantura unam eamdemque cogitationem exponit, raodo

tamen diverso, quod saepius occurritinveris sancti Augus-

tini sermonibus. Sententiae ordinera narrationis sequun-
tur, nec proindepossunt tanquain incohasrentes suggillari;
nam hoc , admisso , omnes sanctorum doctorum sermo-
nes, qui varios Prophetarum aut Evangelii textus evol-

vunt , deberent quasi eodem incoherentiae crimine labo-

rantes traduci. Secliones 3 et 4 "oi^ ^x sermone ad
Catechumenos conflatae fuere , sed tantum de eodem
argumenlo tractant, ita ut cogitaliones aliquae similes

sint, verba autem differant. Nec aequum foret abjudicare

nostro Doctori omnes sermones, in quibus tm>ectu'(Jd in

longum extraclcE repcriuntur, cum simiha saepius ha-

beanturapudgenuinoscjusdem sermones. Sicmihihbrum
fortuito aperienti subito occurrit haec apostrophc ad Ma-
riam Mariani martjris matrem, quam cum MariaChristi
genilrice comparare gestit (i) : « sancta el tu , Maria,

(i)Serm. cctxxnv, n. a.
 :
,

IXXVIU
» impar quidcm merito , sed par voto ! Felix et tu ! Pe-
» perit illa martyrum Principem, pepcristi lu Principis
» raartjrem ;
pepcrit illa tcstium Judicem ,
peperisti lu

» Judicis testem. Felix partus , felicior affeclus. Quando

» peperisti gemuisti ,
quando amisisti exultasti. Quid est

» hoc ,
quando peperisti gemujsti ,
quando amisistiexul-
» tasti? Nonfrustra, nisi quia non amisisti. Ubi dolor
» non erat , fides erat. Carnalem dolorem de corde fides

>» spiritualis excluserat. Yidebas te filium non amittere ,

» sed praemittere : totum quod gaudebas, sequi volebas. »

Sitalefragmentumapudineditoslegeretur, quot etquanta

pronuntiarentur anatbemata? qui verborum lusus! quae
puerilia exprobrarentur vocum certamina ! invectivcC

longiores dicerentur ab Augustino prorsus aliente ; et ta-

men Augustinum babes , et totum Augustinum. Sed forte

brevior est apostropbe; legas precor sequentia : < O beati

» Martyres , unde vobis ista? Scio vobis corda bumana;

» unde vobis ista divina ? Ego dico , A Deo; quis est qui
» dicat , A vobis? quis est qui vos male laudando invi-
» deat vobis ? Nescio quis dicita vobis haec esse? Res-

» pondete illi : In Domino laudabitur anima niea,

» Nescio quis dicit a vobis haec esse ? Respondete iUi,

» si mites estis , respondete : In Domino laudahi-

M tur anima mea. Respondete et hoc in populo Dei
» Audiant mites et jucundentur. Nescio quis dicit a

» vobis basc esse? Pvespondete illi : JSon potesl homo

» accipere quidquam , nisi datum ei juerit desu-
)^ per , etc. » Plura quae sequuntur , et eodem modo
srripta sunt ex industria omitto. Sed apostrophe est hoc
uoii invecliva. Transi ad reJic|ua : « niijd , infidtlis , su-
)' perbis? Laudas Martyrum patieutiani , (juasi a se ipsis

» possent csse patientos? x\postoluni potius audi, gcntium

)^ doctorem , non infidelium deceptorcm. Ccrtc in Marty-
» ribus palientiam pro Christo laudas, et eam ipsis as-

» signas? Audi potius Apostolum Martjres alloquentem

» et cordahiimana sedanlem. Audi , inquam , dicentem,
» (Jiiia vohis (lonaliun est pro Chrisfo, Audi piecatein
) exhortantem, non adulationem fallentem -.yobis Anc^nii,
» donaliunesl. Donatumest, audi , etc» Audi ct tu qui
nobis in omnibus adversaris ,
quod Auguslinus ab in-

veclivis non prorsus abhorruerit ,

praecipue cum illa

rhetoricesfigura muhum saepius valeat in diceudo , nec

in spurioruni mare sit in aeternum submergenda.
Sermonem XX ita deprimit criticus noster, ut dam-
nalo sine misericordia initio, damnet severius ct fiuem ,

exchimando Dii^nus niiscro seinu^ne finisl lUum autcm

:

iegi ct perlegi , nihilquc inveni quod tam iniquo possit

faverc judicio. Puicher admodum cst ille sermo , et in

cunctis Auguslinianus. Si quee insurrexere adversarii ocu-

lisdifficultates, liocinde accidit, quodcupiditatcabreptus

saepius caliget, nec rerum sensum assequi praevaleat.
Primam sententiam velut ratione destitutam exagitat ,

quae ita plana est , ut vel puer in latino novitius hanc

facillime intelligat. (f .lejunia , inquit orator, ita Deo grata
» sunt , ut exigat ista propitius , cxigat et iratus. » Aescio

quid loquitur de antropomorphismo adversarius ; ejus

doctrina obruor; ejus dicendi et cogitandi modus meam

iiitelHgentiam nimium superat. Sed oratorem perfectein-
 ,

xt
telligo direntem , Deum ila grata babere jejunia , ut illa

exigat propitius , a justis videlicet ,

quos diligit ; exigat

et iratus , ncmpe a peccatoribus ,

quos aHter aversatur.
Quidsibivultinsimplicissimapbrasiaffectatusgrascismus,
doctiorque antropomorphismus. — Sed torridus fe-
brisardor, inquis ,
quae barbaries ? Adi Plinium , adi et

Virgilium , videbisque utrum haec sint barbare dicta.

Quid significat vox torridus ? qui torret, qui urit. Ergo
non urit , non torret corpus febris? Ergo barbare loque-
batur Yirgilius , cum diceret torridus amnis , id est

amnis qui torretet urit, — Sed dicit se primitus de

baptismo loqui, cum jamlocutus fuerit de jejuniis. Mihi
condonatum veHs , oro , si, quae audacter profers , au-
dactcr abnegem. Non magis locutus est de jejunio quam
de misericordia et de baptismo ; de tribus generatim dis-
serit , oratoris more sermonis argumentum indigitantis ,

et deinde varias distinctasqueratiocinii partesaggrediens,

a baptismo incipit , de quo primitus vult disserere ; hinc
ad jejunium transit ; sola remanet misericordia , de qua
nihil habetur, quia sermo non est integer, ut manifeste

apparet ex eo quod conclusione careat. Hinc omnes ob-

jectionesex eo nascuntur quod criticus vel non intelhgit,

vel non vult intelligere. Duo sunt insuperquae nobisop-

ponit , sed frustra , cum de iis explicatio detur in notis ,

quas sane non dignatus est lcgere advcrsarius.

Sequuntur quindecim sermoues de Pascha, de quibus

hoc sapientissime a principio observat^ quod ibi non
fiat semper de baptizatis commemoralio. Ergo omnis
lermo de Pascha ubi non mentio fit de baptizatis , ad
sanctum Auguslinuin non pertinet. Hanc conclusionem
admittat qui voluerit ; ego prorsus illi contradico , tum
quia, cumsaepius verba faceret Augustinusin hebdomada
Pascbae . abquando potuit abstinere ab isto argumento,
tum quia forte integri non sempcr pervenerc ad nos beati
Doctoris sermones , tum quia in sermonibus genuinis ha-
bitisin tempore Paschae, plures sunt in quibus nuUa fit

mentio de baptizatis . ut videre est in viginti novem ser-

monibus, qui in liis diebus fuerunt pronuntiati.

Nunc auLem , ut ad singula capitadeveniamus , Ser-
raoXXl arguitur tanquam declamatoris, imoaperti hasre-
tici opus. Exordium tamennon videbitur abjiciendum iHi

quihocattente volueritperlegere.Graviorautemexprobra-
tio adversarii, si itahcis crcdilur, in eo consistit quod dixe-
rit altare Domini pretiosutn; sed nescio utrum Augusti-
niano ingenio repugnet voc2i\e pretiosum hoc aUare , in

quo pietiosum corpus Christi offertur. Ita autem in mi-

nimis vuh esse infensus ,

qui nos persequitur, ut exinde
velit sermonem rejicere ,
quod una sit sententia quae in-

cipit a particula at. Crimen sane ,

quod nullo modo pos-
sit condonari ! Si particula «^sensui contraria videretur,

ahus non absque ratione diceret, scriptum esse atjiToet;

sed hoc minime necessariumest. Legitur at. et benelegi-

tur ; criticus autem , ibi velut et ahbi , non intellcxit ora-

toris cogitationem. Mortui , inquit ,

jucundati sunt , ga-
visi sunt et renali ; at gaudii causa diversa est ; ilh lae-

tanturde nova vita, istide gratia recuperata. Quid magis

clarum et evidens? — Sed legitur : « Nemo tristetur,

» si liortatur (passive! ) antequam perdet tempora quani

 \I II

' tlignitatem ;
>> umle addis, JIoc plune buihariiin etsen-
tentia contortissima. Scd curindigna perfKlia ulens tol-

lis voccm ncccssariam? Non crgo postheec vcrba vidisti

hanc particulam {sic) ? An ila parum vcrsaris in veterum
editionibus ut ejus sensum nescias? Nonne inde indigita-

tur codicem esse mancum et deficere?Vox liortaturpas-

sive ! et unde scis cam esse passive assumptani, cum forte

ne legenda quidem sit vox Jiortatar? Sincerus sis et non

calumniosus; defectuosum locum argue, non barbarum.
Hic vero atrocior calumnia ; haeresis propagalores esse

incusamur. Et quare? quia dicitur : « Vitam si veht non

» mutare ( hic virgulam posuisti qua scdulo cum codice
abstinuimus, et ex qua sensum tuum vis astruere ; cur
textum falsum propouis?) « vitam si veht non mutare in
w plenitudine milHum annorum (scripsisti anonrum, et

si vcllem par pari referre, dicerem,Imo et annorum; sed

virdoctus mendum scit excusare : cur autem virgulam

post annorum positam perfide sustuhsti ? ) « niercbitur

gaudere sine fine , etc. » Hinc excLimas : Audisti-ne

aliud? chiliasta loquitur^ In plenitudine milhum au-
)) norum ! » Sed caveas ,
precor ; contrarium asseritur ;

nam sensus est : Hic gaudebit sine fme qui non volueril
mutare vitam , nempe setcrnam , cum illa plenitudine

raillium annorum, quas ab hfereticis fuit conficta. Ve-

rum estquodlegendura \ideYe\.m plenitudinem ^io ple-

nitudine ,
quod facillime corrigi posset , cum Scepius in

hoc errent codices ,

quia , si nescis , tibi sciendum est

htterara in non ahter indicari quara productione quadam

in ahum ultimae vocahs; etideo posuinnus posthcTc vcrba
 \IJ1I

fatale (sic) ,
quod teferit, et falsas tua^ diatiibas pror-

sus dejicit. Mhil ergo in hujus sermonis crilica depre-

henditur, nisi error et perfidia (i).

Anathematizatur Sernio XXll ; miserrinius est ; Au-
gustino rcpugnat. Et quarc, quaeso? quia lcgitur apos-
trophe et invectiva contra Judaeos. Sed vidisli superius

famiharissimam esse Augustino apostrophen , et absur-

dum esse hanc tam potentem figurani sohs spuriorum

Jabricatoribus tribuere. — Quare iterum ? quia dicitur Ju-

daeoscantareinPsahno tertio laudes Dei, et inhocPsalmo
non videre unum Deum in Trinitate, id est , unum et Iri-

num Deum. Sed quid hic absurdum sitprorsus non pers-

picio ; certum est enim Judaeos non chiram habuisse
sanctieTrinitatisnolitiam. — Quarerursus? quia barbare
dicitur signatura et in vano. Cur autem vox signatura
ut barbara repudiaretur, cum legatur apud Suetonium ?

curnon possetin stylo Augustiniano , id est , minus puro

ac jam deficiente , scribi in vano ^iofrustra ? Non ergo
legisti in Psahnis, quos quotidie recitamus, haecverba :

Qui non accepit in vano animam suam (2)? — Quare

denique ?quia passive infanti tribuitur vox iT^iprcegnari,
non matri. Duramesse hanc vocem fateor, sed mendum hic
suspicari maluerim in scriptore, quam in oratore cum ,

ahunde in omnibus concordet sermo cum Augustini inge-

nio. Nec miraris, si saepiusmenda scriptoribusattribuam,
cum hic omnes qui codicum editioni studuerunt , easdem
emiserint incusationes, et inter alios ipsi Benedictini , ut

videri potest , verbi gratia , in operibus sancti Chrjsos-

(t) Videsis Var. ad raleem vnliim. — {i) Psal, xxiii. 4.

 xr.FV

tomi , (lollectionis selectEP, lom. 70, fol. ^77^ ubi in

nota sciibitur : « Hic mihi tenebrae ; nec aliud in men-

»lem venit, quam ex scriptoris indiligentia id factum
» esse , ut ad nos manca pervenerint eloquentissimi Pa-
» tris verba. » Quid facilius viro scribenti quoe fortenon
inielligit , vocem imprcegnabatur, quam saepius jara vi-

derat, substituisse voci incarnabatur, aut alii simili.

Sermo XXIII hoc uno impugnatur, quod mendis sca-

turiat codex ,
quse nec ipsi potuimus in quibusdam sa-

nare. Sed iterum hic annotanda est critici perfidia ,

qui
tolht in hoc rursus loco particulam {sic} ,
quae indical
codicis defectuosi errorem, ridicularaque exponit senten-

tiam absque necessario hoc signo. Griticum raodo ad-

monitum volo ,
quando ahquis ahos vult corrigere , cor-
rectiones proponendas esse, non, ut aiunt, barbarismos,
Legebatur in codice Christum nianubria rnorlis egisse^

quae emendare non fueramus ausi ,

quia ex his verbis
quidam exsurgere poteratsensus, nempeChristum egisse^

2iUt propulisse manubria, sive r/r/7?a mortis. Proponit

adversarius /fianubia; sed vox manubia non est latina;

legendum esset ma/iubias. ex siibstantivo plurah manu-

bicc, arum ; si vox autem sic reddatur latina , illam ad-

mittere non recusabo , et melius scribemus in nova edi-

tione, quandolocus crit manubias mortis egit Cliristus.
,

Hoc unum addemus, quae de bcato Petro dicuntur optirae

cohaerere , et optime poluisse dici siciit audistis , quia
pronuntiata fuerat ante concionem lectio Evangelii , de
qua hic datur exphcatio. Percurrat criticus sancti Augus
tini sermones, et in similia saepius incidet. Cur autem
 ;

voces uuaedaiii ilalicis iueriiil clislinctae noii satis capcre

polui, undc fit ut de iis sileam.

Nulla circaSermonem XXIV seria proponiturobjcctio.

Adducitur solummodo aliqua paulum intricata sententia,
quam intricatammagis , sublata virgula , criticus effecit,

undelepide admodum dicit: ".Noslrilectoressibividebun-

» tur audivisse ancilhm loquentem puerulo qute manu
» ducit. » Scd aliquando magnus oralor ita simplex esse
potest , ut iisdem verbis utatur ac ancilla puerulo lo-

quens ,
juxta sancti Apostoli verbum Factisumus par- :

vuli in medio vestrum, tanqaam si nutrix foveat filios

suosi^x^j ; cl itcrum declarat se locutum fuisse Corintbiis

tanquam parvuiis in C/iristo, dato lacte , non esca(2).

Scd si attentius considcres, nibil puerile in oratoris ser-

inone deprebcndes. Scopus ejus est ostcndendi Discipulos

Cbrisli corpus non poluisse surripere ; unde sepulcri na-
turam cxponi^ c Sepulcrum crat in pctra durissima ex-

» cisum ; in petra durissima ,

quae nuUam babet molb-
» ticm. » qua facuUasdctur Discipulis cavcrnas fodcndi
hinc « Scriptum cst quoniam in isto sepulcro nuDus ante
M sit potilus , scd novuni sepulcrum erat. » Lnde con-
cludit « Manifeslum esse sccuadum litteram , quod sepul-
» crum istud fi\ctum est,» nempe bominum nianu , « et

j)ropteren,n\i2i sane propte/ea, utsuffodi non posset, « in

pclra cxcisum est, >^ Prosequitur autcm cum parenlbcsi

dicens : « ( dcbemus enim primum sccundum litteram di-

»ccre,) » resumensque interrupta , sententianujne prae-

ccdentem , ut fortius aflirmetur , replicans, « et in du-
(iM 1 luss. II, 7. — (a' I (ior. iti, J , a.
 xLVr
M rissimo lapide {"uerat excisum. » Quo dicto , c«tera
quae surrcptionem impossibilem reddebant superadjicit,
grandem lapidem , custodiam militum etc, quod sim-
plicius etiam explicabitur, si supponatur parenthesis non
desinere nisi post verba iii iiovo se/mlcro positus est^

ut Jegenti patebit. Kst-ne autem una pbrasis, quae tam

facile exponi potest, ratio quse sufficiat ad repudiandum
integrum sermonem , qui nomen Augustini in veteribus

profert codicibus ?

Sermo XXV non propler contextum rejicitur, sed so-

lumexinspectioncargumenti. IbienimMariae Magdalene

fides comparatur cum fide Petri, Ecclesios et Apostolo-
rum , ct tanquam nobili prsemio, visione Christi gaudere

meretur. Unde sine ullo examineconcludit ejusmodi ser-

monis non desideranda esse excerpta. Cur porro? hoc
explanarecriticusnon dignatur,nec videt comparationem
MaricC Magdalcnecuni Kcclesia niaximc Auguslini inge-
nio compclere, qui in idem argumentum saepius abunda-
vit. Ergo nihil iitile dici potcst de Maria ita collata cum
Apostolis, ut ostendatur mnlierem viriscedenlibus fidelcm

pcrslitisse, eamque esse fidei raercedem , utad Uei visio-

ncm perveniat. Qnod autem attinet ad vocem aliquanti^

fatendnm cst nihil grave posse objici , cum tam parva
objicianlur. Cicoro dixit aUquammidti , et Auguslinus di-

core non })0tuit aliquanti , cum aliquantus reperiatur

npud Suctonium, ct in cunctis diclionariis interpreletur

00 sensu, ut indicet/;(7/i7//« nnmcruin. McHus certe fecis-

set criticussi animadvertisset in sccundi numeri fineerrorc

tvpograjdiico scriptum fuisse comparare \iiocomparari.

 XLVII

Non erravimus scrmonem \XVI , velut pulcherri-

mum lauJando; manum enim prudentis doctique viri

indigitat , licet quaedam scribentis mcnda potuerint irre-

pere, quae satis corrigerc non valuimus, cum unicus

adesset codex. Miratur primum criticus oratorem per
quinquc sectiones loqui de unguentis, additque Augusti-
num nunquatn exhausisse oratLOiiis imaginemnon ex
re ipsa necessario fluenteni. Et hocquidem hbenter fa-

teor; sed fateatur adversarius necesse est, se non attendisse

concionatoris scopum. Recitata fuerat lectio Evangehi ,

qua dicuntur sanctae muUeres venisse ad sepulcrum Christi

cum unguentis ; hinc ansam arripit exponendi quid ista

significent unguenta. Non adest hic orationis imago ,

sed adest ipsum argumentum. Hinc doctrinam prosequi-

tur ex re ipsa necessario fluentem , et hoc unura ex

objectione concludi potest , adversarium nostrum erra.^se

circa ipsum orationis ,

quam citius percurrit, fundamen-
tum. Nullus autem in hngua latina versatus repudiabit
velut barbara haec verba sumnia solliciludinis cautio.
Exclamet deinde ,
quantum voluerit adversarius , ex eo
quod verbum injerre ponatur cum praepositione in et

ablativo ; exclamatio ista hoc solummodo exdictisin-

digilat illum paivam habcre hnguae latinae notitiam.

— Si autcm objiciat hanc sententiam : Quid eis in
Christi mortem , non vitain oleat? Duo responsa pos-
sum afferre, primo quidem huc irrepsisse mendum scrip-
toris, quodf\ici!]imum estex diclis circa wfinalem, dcinde
vero hanc loquendi licentiam optime excusari ex hac jani
laudata (liceronis phrasi : Esse in anyicitiam popuU
 XLVIII

Boniani. — Criticus autcin seinper infelix cst in cor-

rigendis niendis , aut iu repreliendendis nostris correctio-

nibus , ut videlurexliacclausula : « Quidquid (legendum

» videtur si quid , non aclest cum EditoriLus ). » Gra-
vitcr enim crravit tribuendo voci quidquid nostram cor-
rectionem ,
quse tribui debet voci adhuc proxime se-

quenli ; binc credidimus legcnduni esse quidquid adest

pro quidquid adJiuc, unde planus exit sensus, qui nullo

modoplanuseit poncndo si quid adhuc. — Ciceroniana

loqucla est ista vcrhoruni iteralio, et prave vituperatur.
— Bcne dicitur Cbristum per suam resurrectionem nostrac
resurrectioni /ocuni pnehuisse. — Media autem fule vi-

vere dicuntur, qui dimidiatam solummodofidem babent,

nec quidcm malc. — Enumeranda rehquce. species

sunt magis qua/n sujjragiis suis prosequendce , id

est ,
quam prosequendas ex iis dotibus quae ipsis suffra-

gantur. — Si vox participium ad jus attinet , non video

cur ab Auguslino non potuerit usurpari ,
qui foro saepius

inlerfuerat , eodcm modo quo adbibet verba ad astrono-

miam, grammaticam et mcdicinam pertineutia. — Ultima

objectio de inferis vana est ct ridicula , cum tota diffi-

cultas in co consistat quod verbum in/eri apud Augus-

tinum , sicut et in Scriplura ,
secundum duas significa-

tioncs accipialur, nempeprout indicant mortuorum eliam

sanclorum domicilium , et prout indigitant locum dam-
natis ad suppbcia praeparatum. Krgo aut erraverunt
Apostoli insjmbolo, cum dixeruntde Cbristo , desc.en-
dit ad inferos , ad visitanda videHcet fiborum animas ,

aut pymbolo Apostolorum non credidit Auguslinus ! sed

 XLIX

satis superquc seexplicat sanctnsDoctor.cumdicil tanto!

heatitiuUms simim non esse quamdani parteni et
quasi menibrum inferorum ^ in cjuibus tormentis cru-

ciabantur reprobi ; cui non contradicit Sermo noster

quiloquens de infcrioribus partibus tcrrcT, apud symbo-
lum vocalis injeris , dicit animas piorum in inferioribus
terrae partibus fuisse, sed non inloco mabs damnatisque

reservato.

Sermonem XXVII puJcherrimum esse, utin argumento

diximus nemo cstqui post ejus lectionem negarequcat.
,

Necnocet, quod proplercodicis defectum una adducatur

phrasis , in quu ahquid deesse vidctur. Sanare texium
ausi non sumus ,
quia temeritatis notam timebamus in-

currere. Si autem tali metunon laborassemus , sic lesen-

dam hanc proposuissemus sententiam : « Resurrexit crgo

(et quidem bona est hsc coosecutio cogitationem scri-

bentis dicentisve intclhgenti ; phrasisenim praecedens est

exphcativa vocis illaxit , ct conclusio quae fit per ergo

cadit in primam sermonis sentenliam , utfacillime lcc-
torintelligct) ;«resurrexitergo Christus in carne eadem,
» ut idem esse ipse qui fuerat crederetur ; nec se aJieno

» corpore rursus induit , sed ut nosin carne resurgereos-

» teuderet, in eadem resurrexit.«Oplima quidem lectio,

sed quae a codice parumper discedit , saepius aliunde cor-

rupto. Corrigatur igitur textus, si placet; si vero non

placet, sententiam a scriptore corruptam esse assera-

tur, sed non inde totus rejiciatur sermo, quod iniquis-

simum foret. — Pajticeps electorum , duplici modo po-

test inteliigi , et quidem legitime, id est ,particeps cum
CXXXI. d
 —;

l
electis , seu potius particeps honorum electorum
^lccta cnini quaeque dal^untur clcctis. — Latinilali alic-

nus sanc vidcrcLur ,

qui non scirct comparalivum saepe
adliibcri proposilivo, ut major vis dctur dictioni. —
Caro non inepte dicitur matcries et origo mortuorum;
cur cnim moriunlur homines, nisi quia caro sunt ? —
Quoad vcrbum prce. laterihus nibil cst quod criticae an-
sam praestet ; dicit cnim oralor cx omnibus tcrris fictili-

bus tcrram quae fingitur

, in carnem, simulacrum esse per-

fcctissimum divinitatis. Quid liic incptum sitnon video.

Alia enim siniulacra quae fiunt pcr coctioncm tcrrae , non
possunl ila clfingcre Dci spccicm , sicutcaro humana.

Comparatio autcm qua alteriiantur (et hcec vox latinis-

sima est) merita carnis et aninice, ,

quantum ad cogi-

tandi et dicendi modum , digna est Auguslini ingcnio.

jNcc capere possum cur cum punclo exclamationis deri-

deatur tY</7//i- encomiunil dicaturque spiritualia tan-

topere occupasse sanctum Augustinum , ut otium

non Jial/uerit scribendi carnis encomia , cum inter

praecipua anliquitalis chrislianae monumcnta poncn-

duni sit sulihme quod cccinit Tcrluihanus Carnis en-
comium, in quohaecpulchcrrimalcgerc dantur : « Qucm
wnaturac usum ,
qucm mundi fructum , qucni clemcnto-

i) rum saporeni , non per carncm anima dcpascitur?

V Quidni ? Per quam omni instrumenlo scnsuum fuUa
«est, visu , audilu, gustu , odoratu , contactu; per
>; quam divina polcstalc rcspcrsaest, nihil non sernione

» perficicns, vel tacile proemisso : et sermo cnim de or-

» gano carnis est ; artes per carnem ; sludia , ingenia per
 LI

» carnem; opera , negotia , officia per carneni'; atque

» acleo totuni vivcre animaecarnis cst... Et liaec quitlem
» vclul dc publica rorma humanae conditionis in sulFra-

» gium carni procuravcrim. Yideamus nunc de propria

» etiam christiani nominis fbrma, quantahuicsuhstantiae
» frivolae ac sordidii3, apud Deum prcerogativa sit; etsi

» sufficeret ilii ,
quod nuila omnino anima possit adipisci,

» nisi dum est in carne crediderit : adeo caro salulis est

» cardo. Deniquecum anima Deo allcgitur, ipsa est quae

» efficit ut anima allcgi possit. Scihcet caro abluitur, ut

» anima emaculclur;caro ungitur, ut anima consecretur;
» caro signatur. utetanima muniatur; caro manus im-
» positione adumbratur, ut ct anima spiritu illuminetur ;

» caro corpore cl sanguine Chrisli vescitur , ut et anima

» de Deosaginctur; nonpossuntergoscparariinmercede,
» quos opcra conjungit. iSam et sacrificia Dco grata ,

» conflictaliones di.o animoe ,

jcjunia , et seras ct aridas

» escas , et appendiccs Ijujus olficii sordcs , caro de pro-

» prio suo incommodo instaurat. Yirginitas quoque ct

» viduilas , et modesta in occuho matrimonii dissimula-

» tio, et una notitia fjus , de bonis carnis Deo adolcntur.
» Age jam ,
quid de ca senlis , cum pro nominis fidc in

» mcdium extracta , et odio pubhco cxposita decertat ?

» cum in carceribus maceratur, teterrimo lucis exiiio ,

»,penuria mundi , squalorc, paedore, contumelia victus;

» nesomno quidcm libcra ;
quip[)e ip>is quoque cubili-

» bos vincta , ipsisqucstramcnlis hmcinata : cum jam ct

» in luce omni tormcnlorum machinationclanialur, cum

» denique su|)j)hciis crogatur , enisa reddere Christo vi-
d.
 ,

LU
» cem , moriendo pro ipso , et quidem per earadem cru-
); cem saepe, ncdum per atrociora quaeque ingenia poena-

» rum? INap illa bealissima et gloriosissima ,

quae potcst
» apud Christum Dominum parere debito tanto , ut hoc
» solum dcbeat ei ,
quod ei debcre desierit , hoc magis
» vincta quod absoluta. quam Deus Igitur ut retcxam ,

» manibus suis ad imaginem Dei struxit quam de suo ,

» flatu ad similitudinem suoe vivacitatis animavit quam ,

»incolatui, fructui , dominatui totius suae operationis

» prgpposuit ,
quam sacramentis suis disciphnisque vesti-
» vit; cujus mundilias amat, cujus castigationes probat,
» cujus passiones sibi appreciat : haeccine non resurget
» toties Dei ? Absit , absit, ut Dcus manuum suarum
» operam , ingenii sui curam, afflatus sui vaginam, moli-
» tionis suae reginam , liberahtatis suae hjeredem , religio-

» nis suae sacerdotem , tcstimonii sui militem, Christi sui

» sororem , in aetcrnum destituat interitum (i).» Quam

admirabile carnis encomium! Tertullianus certe nonhabe-
})at otium carnis encomia scribendi ; ad cum sublimes
iilae non pertinent sententioe. Plura sunt duraetinlricata;
barbara mulla, quae medii aevi ineptias sapiunt ; Ter-
tullianus, qui optimis vivebat latinitalis temporibus non
usus fuis3ct vcrbis islis quae apud Tulhum aut Quintilia-

num non leguntur ,

polesUite respcrsa , allegitur, con-

tumelia vivAiis ^ similltudo viiHicitatis ,

passiones ap-
preciat^ etc... Quis autcm nescit meliori latinitatis tem-
pore vixisse Tertullianum quam Augustinum ? Sed de eo

argumento satis.

(i) Terluil. de Resuiroctione carnii , n. 8, g.

 ,

LIIl

Circa Sermonem XXVIII nihil respondendum ,

qnia
nihil serio objectum, Yox fanaticus duos sensushabet
et quidem legilimos ; sanctus Augustinus adhibuit hanc
Yocem aHcubi in unum scnsum ; crgo non poluit in alle-
rum adliiberc. Stupcndum argumentum ! — Dicitur
Christus fixus fuissey;r///Z'i//o; vcrbum patibulo mmis
ignominiosum crilico videtur, quasi Cliristus non omnem
voluerit amplecti ignominiae speciem. Non ita senserunt
Bencdictini . qui sic dixcrunt in versione sancti Chrysos-
tomi : «HodiePascha noslrum immolatusest Christus.

» Ubi ,
quaeso , immolatus ? in excelso patihido (i) ? »

Sermonem XXIX conflatum esse ex diversis sancli Au-

gustini sententiis diximus , nec magno indiguit labore
criticus , ut hoc inveniret , quod ipsi indicavimus. Non
tamen eum sermonem praetermiltcre voluimus ,
quia in
pluribus discrepat , ut Irgcnti patebit. Si ergo discrepet
in pluribus, non inulihter proferlur, nec impudentis-
sinie descriptus est. PJacet autem adversario nostro mo-
desta illa et exquisita dicendi uibanitas , cui non urbani-
tate simih respondebimus.
Sermo XXX philosopho scholastico a critico videtur
tribuendus ,
quia circa praescripta juris loquitur ; sed
abundc hanc objectionem dissolvlnius , annotando jam
antea nihil obstare quin Augustinus in juveniute juris-

consultus ,
plura de juris stylo fuerit mutuatus; dissol-
vimus autem dico ,
quia latinissima est diclio , quae ,

nescio quare apud oratorem rcprchenditur, quod et de

verbo solel possum affirmare. Adversarius autem noster

(i) Homil. de Cruce el Lat. n, i.

 LIV
non acutum habet in intcrpretanclo ingeuium ,
qui nul-
lum perspicit scnsum in his vcrbis : « INon parva qiiaes-
» tio apud boc orantes. » Tollat diclionarium aliquod la-

tinuni , ct invciiict , orare , inst.inler yciciQidemaiuler

avec instaHce)\ binc magna est quaestio apud eos ,
qui
boc instanter pctunt ,
quasrunt , de boc instantcr inter-
rogant. inteiligisne, qutc sine sensu crcdcbas profcrri?

Unum cst quod bcne annotasti, et quod libenter corri-

gam , nempe verbum;?^/^;///'. pro quo melius lcgeretur
poiuerU\ quod a scribis crralum emcndcs, si volueris.

Sermo XXXI nibil commune babct cum Sermoni-

bus X W li I ct XXX , nisi argumenlum ; et ccrtc quando
ali(|uis de uno mystcrio disscrit , non potcst aliud argu-
mcntum assumere, nisi boc ipsummctmjsterium. Parco
autem lectori , consuetas non rcfercns Ijarbariei incusa-
tiones, quibus nibil proficitur. Kt certe verba confir-^

mant , dlsposite , creduVitas , annualiter, novatio

Ciceroniana sunt. Yox crcvit ^
pro qua positum est inter

parentbcsim verbum {caruit), sic a nobisin nota corri-

genda indicatur, quod innuere crilicus debuerat ; tria

tautum; perverse scripta, sunt emendanda, ita utlegatur

patri \)T0 patris, frangerent ^io frangerint, et mortuurn

pro mortuus. Sed bis corrcctis ,
quidobjicicndum supe-
rest? Hcrresim, dicis. Hicresiui ! Proh nefas ! et quae

precor ? Caro Chnsh iVichur caro peccatrix. Sed lcgas

attentius. Caro peccutrix in duobus Adam mortuaest,
caro YCTC peccatrix inAdam primo c'«/6> apparentert ,

peccatrix in sccundo Adam quod non minus Ijene dici

;

bic potuit ac in boc sancti PauU cffato, pro noOis Pecca-

tum/ecit {\).Et iWud admiltasnecesse est, cum subito ab

oratore addalur : «Cujusvitae merait caro i'ac/-^suffigi.»

Audisli-ne verba baec poremploria : cam quaepro nobis

fuit criicifixa, crat Cffro sacra, non carn pecCdtrix.iyJiVQ

Adae pcccalrix a (Ihristo fuit ad vilam rcvocata, confixa
cruci bac carne sacra ,(\\\?e peccatricis carnis cffigicm
assumpscrat.Ubi, quaeso, imperitia? cst-ne in scribcnte,
an iii inlcrprctante, et quidem perperam infelligcnte?

CircaScrmonemXXXIl,plura prave reprebenduntuf,

aba vcro , licct abquam ralionis speciem prae sc fcrant ,

facillime cxplicanlur. Prave rcprclicnduntur, particula

ue/quse legilimum dat scnsum , cum Pascbaefcstivitas sit

festivilas fidci noslrae ; verba sanctcR Paschce , cum di-

catur ccque Pasc/ui , Paschce^ fem., aut Pascha^ Pas-

chatis^ neut.; vox credenduni , quae oplime sonat ; baec

phrasis nihil poUutionis inquinamenlum , cum boc

codicis mcndum sit corrcctum in inferiori paginse niar-

ginc cum bac notula nihil pro nullum : , etc. Magna

autem , sed prorsus inanis objcclio deducitur ex diclo

carnata niujcstas , cum cvidentia sitevidentius praepo-

silioncm in a scriptorc fuisse praetcrmissam ; item et ex

voce (irculis quae lcgitur in codice, aut calculis quam

corrigcndo proposuimus; nam nrcula , vox deducta ex
arca , cst Tulliana , et in omnibusdictionariis rcperilur,
licelillam criticusnon invencritapud ipsum Uucangium;
vox autem calculus ab omnibus cognoscitur, ct indicat

illos lapidcs , qui adhibebantur ad dandam sententiam,

(i) a Cor. V, 21,

 ,

IVI

unde calculi giammaticorum idem sunt ac grammati-

corum opinioncs ; alterutram ergo cligaladversarius, per
me licet ,
quanquam serias atlendendo me poeniteat ad-

ductae correclionis, et magis milii irride.it codicis leclio.

]\on autcm nic vcrLi /josset, quod corrigendo adhibui,

pariter poenitet, quia legitimuni est , et non arguiturab
adversario vclut a grammaticis reprobatum , nisi quia
hic itcrum , ut saepius , sensum auctoris non perspexit.
Si enim &ev\'i\rel[ir possit , dicendum esset iiullus est

iiitellectas qui possil , \q\ ?\\\.e\: legendum est, Nullus

intelleclus possct. Frustra autcm objicitur in aliis ser-

monibus sanctum Augustinumnon luisse locutum contra

Paganismi crrores. Qaid enim absurdius quam istud ra-

tiocinium : Sanctus Augustinus nonlocutusest de hocar-

gumento in iis qui supersunt scrmonibus ; ergo nunquam
de hoc locutus cst argumcnto. Non sufiicit asserere sanc-

tum Augustinum ahbi hoc argumcntum non tractasse

sed oportet demonstrare eum de hoc argumento loqui

nec debuisse , nec potuisse quod ccrte nunquam astruet
;

criticus. Falso insuper allirmatur expilari in sect. 5 ser-

monem IX ex Tractatu in quinque hsereses eductum, cum

simihs tantum cogitatio , ct quidcm sancto Augustino
dignissima evolvatur, sed ahis verbis. Pucrihtatis iiisi-

mulatur comparatio deprompta ex arbore quae radiis

sohs coUustrata securi inciditur, quin sohs radius viole-
tur. Sed tahs comparatio non modo non puerilis , sed

pulchcrrima , ct sanctis Doctoribus minime extranea

nobis aliisque videbitur. Vox infulgei durior est, sed
 ,

LVII

quot duriora verba apud Terlullianum ipsumque Augus-

tinum , ut supra annotavimus?

Legi objcctioncs advcrsus Scrmoncm XXXllI exco-

gitalas , ipsum auleni sermoncm postca perlcgi ; niliil

mihi barbari , nihil inordinati obviam factum est; cum-

que nulla prcecipua astruatur aggressio , scd cilalisqui-
busdam ,
gratis solummodo asseratur vanam ibi adcsse

dechtmalionem ,
quod gratis asscritur, gratis ncgo. Hoc
tantum indigilavero vcrbum iiu/watlunis , et sub oc-
casione ,
quae itahcis distinguunlur, nou ita repngnare
Augustiniana^ latinitati . ut inde rcspucndus sit sermo
ahunde commendandus , cum praesertim ncmo est qui
nesciat saepe inveniri apud Lalinos scriptores verba sub
obtentu ,
quas huic prorsus AxcUom sub occasiune con-
veniunt. AJysticae autcm cxpositioncs quae subnectuntur

ita Augustinumsapiunt, ut hinc ansa illas beato Doctori

tribuendi , non abjudicandi , detur.

lla infirma sunt argumenta quibus impugnatur Ser-

mo XXXIV, ut corum confutationem hbentcr praetermi-
sissemus , nisi limuissemus nc cx hoc concluderetur nos
objecta diluere ncquivisse. Orator ncophytis locuturus
de sacramentis .,
dicit se magnum pondus assuraerc , sed

tamen non posse desercre rudimenta infantilis ignoran-

tice. Hoc rcpugnantia includere critico videtur ,
qui
probabihttr nescit nihil graviuscssc quam loqui de mys-

leriis ,
praecipue cum simpHciter ex[;hcanda suntignaris;
magna cnim rcquirilur scientia ad rudes calcchizandos

ut ipse testis est Augustinus celebri illo volumine quod

edidit de Catcchizandis rudibus. Vanas phrases non
 Lvin
propugnandassuscipio, cum sexcentaepossint deprehendi

in veris sancti Auguslini scrmonibus, quibus afligi pos-

sct a critico harc exclamatio graluita : FaucE plirases !

Sed cx co quod ahbi sanctus Augustinus non distinxit

inter pancm vwurn q\ panem vita\ non possum adduci

ut concludam scrmonem sanclo Doctori non esse adju-
dicandum. Licet cnim alicjuando easdem refricet scnlen-

tias , ahquando tamen varias e.xcogitat et evolvit explica-

tiones. Advertatautcmlcctorquamdifficilccrilicosalisfjat;

si scntenliae in sermonihus no.-^lris adductae similes sunt

Augustinianis cogitalionibus , scriptor cst impudens fal-

sarius, quisusceplas bcati Doctoris sententias amphfical;

si non dissimilcs, sed variee occurrant , non sunt Lcato
Doctori iribucndce. Quis in his raliociiiiis non videat
praemedilatum omnia in mahim partem assumendi consi-
lium. DisplicetQlWii verbum clisplicere ^ucc magis ilH
placere \\(\Q\.m \o\ placct. Curautem? non prorsusin-
telligo. Si aulem ut ridiculum oralorcm traducere voluit
postposita cum puncto cxclamationis voce displicentia ,

non fehcitcr iliam ut ridicuhim adduxit , ufpote quae la-

tinissima sit ct a Scneca usurpala. Non locutus esset

sanctus Augustinus (leclisplicentia, quando dc m^steriis

agitur. Ergo mysteria non displiceljant 3 adseh , cura
praenuntiato Eucharistiae sacramento omnes Christum

dcrclinquebant ,
qui Discipuhs dicebat : Numquid et

vus vullis abire (i)? Displicentia qua loquitur Augus-

tinus non cst sua , sed im])iorum malorumve Chrisliano-
rum, quamconfutare h.enefacit, sicut et quolidie faciunt
(i) Joau. VI, 68.
 ,

LIX
Chrisliani praedicatores. Niliil bnrbari sonant allata ul-

tima verba , sctl ali({uitl pcrfulitatis prae sc ferunt cx parle

objicicnlis ,
qiii non annota\ it citatam scntcnliam dcfec-

tuosam csse in codice , cl in nota cmcndatam. Cum de-

niquegrana vi igiiis in pancm conflcntur. non condem-
nari potcst \o\Jollcs , si(|uidcm follibus ignis accendilur.

Brcvior est Scrmo WXV, etidco diximusillum vidcri

cxtcmporaneam allocutioncm a notariis parum fideliter

cxccrptam. Hinc proccdil sane vcrbum concupi.scite

quod positum pro coiicupi.scatis annotavimus. Sed cri-

licus mendum posuit , correctionem ncquaquam, utsane

cnderctur boc mcndum edilorum es<e , sicut et notarii.

Cum nomcn //(^tJ/>/r>7/nonsit ab Auguslinoalicnum, male

ex boc concludcrctur sermoncm bunc illi esse abjudican-
dum ; utroque cnim aiibi usus, potuit ct ibi alterutro

pariter uti. jNon raro invcnitur inipso Auguslino tantuni

pro lanto, quamvis modusscquatur comparativus. Irridct

autem adversarius noster Idcteum injuntiuni lactutam
per sin/p/icilatcm; qux quidem irrisio, utrum cum vero
consentiat , ex ipsis oraloris verbis lcgenli patcbit. Sic

autem dicta concludit : « Dum ergo duo genera laclis sunt,

» ut \idctis, unum carnalc,aliud rationale; carnale, illud

» quo aluntur infantes pucri ; rationalc ,

quo alunturin-
» fantcs viri ; vos utrumquc cstis, dilcclissimi, et infantes
w pariter ct viri ; infantcs, per novam nativitatem ; viri ,

» per aetatcm alque ralioncm, Tencte ergo laclcam sempcr

» infantiam pcr simplicitalcm , virililatem pcr fidcm ; ut

» quia munussacrum atquedoclrinam, Iacrationale,nunc

» sumitis , faciat vos esse semper et iufantes innocens vita,
 LX
» et viros ratio perfecta. » Inde lector poterit judicare ,

quam facile sit , Iruncata offcrendo verba ,

pulchras in
ridiculum tenorem reducerc sentcntias.
Quanlo magis examinandis refutandisque critici ar-

gumentis incumbimus, tanto minus nos possumus cohi-

bere, quinejus vcl perfidiam , vel caecitatem admiremur.
Expungendus cst , ipsius judicio , sermo XXXVI, quia

prorsus inutilis est, nec dicipotest quo /inejuerit pio-

Jiuntiatus. Kt quare? quia niliil est quod (idconfirman-
dos aut cor/igendos auditoruni fl/////^o^conferre queat.

De quo aulem ibi agitur? ipse enarrat , argumentum

rescribens velut inanc. Quid autem illud exhibet argu-

mentum ? Jonam fuisse figuram Christi morientis, Christi

sepuhi, Chrisli rcsurgentis. Ergoinaniterloquiturorator,

qui adimplelas Vetcris Testamenti figuras in Christo os-

lendit. stupendum ratiocinium ,
quo damnantur om-
nes simul religionis defensorcs , sive antiqui , sive recen-

tes ! quam saepe ego Chrislianus orator inaniler locutus

sum quando ex cathedra evolvens figurarum veterum

mysteria , fidelium anunos confirniare mihi propone-

bam ! NoU, Augustine, utsoppius fecisti , Christum cum
veteribus Patriarchis comparare, quia post tanta saecula

inanis dissertator audies. Si ita loqueris , ostendes audi-

toruni salutem tibi nullo modo curcc cordique fuisse.

JNon autem iterum critico perfidiam exprobrabo , vocem

unam , nempe qui ^ italicis distingucndo, cum in notis

correcta sit ,
quanquam et defendi facile possit ; et argu-
mentum deducendo ex duobus verbis ,
quae et puncto
exclaraationis digna reputat , cum nihil aliud sint quam
 LXI

notarii menda, (:|uae facillimc corrigi potuissent , si co-

dicem saepe deficienlem ex integro scrvare noluerimus ,

aliqua sngacitali legentium dimillcntes. Si autem corri-

gendi studio nimis indulgere voluissemus , potuissemus ,

et quidem merito , indigitare, notarium facili errorepo-

suisse [(imcn pro (uiitm , qua^ saepius in manuscriptis

commutantur, ct umlta pro antea, quae itaforma similia
sunt, ut unum pro altero non raro assumantur. Sed ad
fidem promerendam maxima debebatur codicibus vene-
ralio, textusque integcr ,
prout legebatur, exponendus
erat, nisi corrigendi ineluctabilis urgeret necessitas. T.icet

autem vox piwc/icta niinus exacta sit , tamen exciisari

potest in oratore exlemporaneam babente concionem

,

praescrtim cum actionessint voces qua?dam, quibus oc-

gilationcs sensibus submittuntur ; unde duplcx distingui
potest praedictionis genus , unum per oris, alterum per
operis vocem.

Sermonem XXXYll cum solita pcrfidia impugnat ad-

versarius, qui primo confitcri dcbuisset bunc sermoncm
non a nobis proferri nisi dubitando, cum sic dicamus
in argumento : « Utrum parva stjli duiitas , et illa va-
); riorum exordiorum similitudo sufficiat ad rejiciendam
» codicisantiquictaulbenticiauctoritatcmlcctorvidcat;»
quanquam postca addere opcra" prclium duximus : « Ego
» nec rejiciendum credo, necaudeo rejicerc, cumsljlus
» divi Augustini aliquando durusevadat, ct orator (-liris-

» tianussaepius atque exabrupto loquens, idem exordium

» bis aut etiam ter usurpare potuerit. « Quod autem du-

rior sit aliquando divi Augustini stjlus , non ego solum
 IXII

animadvertere prfrsumpsi, sed ita ante me scripsit , ne-

minc rcclamante , Fcllcr in suo Diclionario : « On re-
» marque dans tous t-cs ccrils (dc saint Augustin ) un
» genie vasle , un csprit |K'iietrant , unc mcinoire licu-
» reuse, une force dc raisonncnient admirable , un slyle

» encrgique , malgre lcs mots /mp/opres et ba/'bai'es

» dont il se scrl qudqucfois. Les po/jiles et les jeux de

» inols dont il est seme , surtout da/is ses homelies^ ont

» faitsentir combie/iiletMt au-dessousdes aut/'es Pe/es

» pour reloque/ice. 11 s'arrcte sur dcs deiails de peu

» de co/iseque//ce , comnicntc dcs nombrcs et dcs me-
» sures , clc... 11 est admirable dans quelques morceaux
» parliculiers, mais Wfatii^iie par i>es a/ititkeses, quand
» on \e\\\.de suile. » Nota, quaeso, Fellcr divo Augus-
lino omnia cxprobrare, quae tu cxprobras novis cjus scr-

nionibus; unde fit ut tuas ipsas cxprobrationcsin aulhen-

licitatis argumcnta convcrtantur. — Scd promittit in

principio sermonis probationcs rcsurrectionis ,
quas pos-
tea non afferl. Quid inde? ex boc ad summum conclude
intcgrum scrmoncm ad nos non pcrvenisse , et quod a

nobis editum cst nibil csse nisi fragmcntum. — Scd in

festis Paschalibus ad cxprobrationem Judaeorum conver-

tilur. El bcne quidem ; nam liic crat vcterum mos in
diebus Paschalbus de Passione a Judaeis crudclitcr et

irrcJigiose patrata dissercre. — Scd praeposilio i/i bis

conlra rcguias ponilur. Morlui rcsurgentcs dicuntur ap-

paruisaC njuhis i/i cwitate/ii. Vcllcs ergo quod oralor
dixisset i/i ciiutate ; non crgo molus erat in iis qui cx

tumulis in civitatem pergcbant? Christi autem divinitas

I
 LXIII

desceudisse /// \nferno\ velles sane in infernum. At dicta

supcrius rcvise , et tacere cogoris; quanquam ct liic te ro*
garc cupio , ut niilii dicas ulium opus de Civitate Dei
sancto Auguslino abjudicare conlcndas , quia sic ibi le-

gilur : '( Micliaeas proplieta Ciiristum infigwa poncns

» magni cujusdam monlis , etc. (i). » — Scd barljare
dich /atura a'terna monunienta. Si intellexisses , non
hanc emisisses incusalicnm. Tibi , dat^. clave , fcnsum
aperiam. Sic cnim construenda csl scntcntia : « Ilaec an-
>• nivcrsaria vota celcbramus , ut maneant monumenta
» aelcrna, dcinccps futura usque ad consummationcm
» sseculi. » — Scd barijarais dicit ,
quod tarditas pigra

» lentescere (actii>e!) possct , ctc» Et ego adhibito rur-

susadmirationis puncto. in lianccxclamationem ciumpo:
Sic crgo latinum intell gis ! sic crgo ab auctoris sensu
continuo ahcrras! INon ita , charissimc, non ita; vcrbum
lenfescerc non ncXiye assumitur, sed ncutrahtcr. Audi
sensum, et crrorem agnosccns, crubcscc. Qaod non est

pronoraen rclalivum, scd cst conjunctio quaecumaccentu

gravi qabd signilicat quia ; non cst accentus ,
quia nos»
tra cditio , sicut et tua , acccntus nulios habct; in quo
nos, sicut cl tu, Bcncdictinorum castcrorumquc vetcrum
cditorum niorcm secuti sumus. Sic crgo se habct scnlen-
tia : i'Qu6d , id cst quia. tarditas veslra posset essc len-

» tior (seu quod idcm est lentescere). ideo per totam ter-

» ram vcstrum scclus nox de raedio dici jussa cst nun-

» liarc. » — Scd in cadcm phrasi altcrnantur voces tu ,

vos , tui , vestri , ctc. Quid probat haec divcrsitas, nisi

(i) Augiistin. (le Civ. Dei lib, xviii, cap. xxx, n i.

 LXIV
aut errasse oratorem ex tempore loquentem ,
quod ex
abrupto loqucntibus quolidic accidit , aut scribendo
male accepissc notarium? — Scd dicilur barhanssime
platenlis viatoi\ algis halecibus aut habenibus , etc.

At media in pagina babcsfalales lilteras (m-), quae in-

dicant bic deficere codicem , et absurditates , si quae
sint , scriptori esse ascribendas, non oratori.

Ad Sermonem XXXVIII eaedem recurrunt rationes ,

quse dat£e sunt circa sermonem proecedcntem. Quaedam

quadrant cum scrmone appendicis Eenedictini iSy, cge-
tera differunt. Quae ad bunc sermonem accedunt , non
magis peccant contra numerum pbrasis, quam versio

Benedictina. Conlrarium posset defendi. Numerusenim

mebus reperitur in duobus adverbiis ,
quorum prius

deest in editis : « .Nec praedicare magnifice, nec niemori-

» ter enumerare praevaleo. » Diademata autem , zonas ,

calcearaenta , specics esse ornamentorum quis dubitet

nescio , etcur impugnetur beec dictio prorsus admiror.

Cum autem crilicus vocem consislonum italicis quasi
ridiculam distinguat , illum ccrte nec ipsam Scripluram

legissecrediderim , cum in bbro Estber de Assuero di-

catur : Ille sedebat super soliuni suumin consistorio

palatii (
i
).

Si tam docto critico fides adbibeatur, Sermo XXXIX

expungendus est , ulpote qui ludicra et baeretica com-
plectalur. Et primo intcgrum adducitur argumentum ,

non ut ostendatur vanas esse res quae tractandae indigi-

tantur, sed ut concludatnr sanctum Augustinum non po-

(i) Esiii. V. I.

I
 LXV
tuissetambrevemsermouemrderecirca restaiilimomenli.
Morosus est iste, et cui cliflicillime salisfiat ; si gravc csL

argumentum , vcl si levc ,

pariler illum murmuranlem
audics. Consilium iuclamantli susccpit , ct consilio iidelis

usquc infmem perseverat. Qunc nulcm sint ludicru vi-

deamus. Juda^ns crudelitas exprobralur ; ludicrum est.

Coliors Judccorum vocatur coliors iiifamicc ; ludicrum

cst. .Jlapis pollutis cEcsa dicitur Salvatoris facies; ludi-

crum est ; alapce polluUe quid sunt '.'

Va apud Hierony-
mum quid est hoc quod dicitur contra Yigilantium de
reliquiis Martyrum : « Favilla nescioquae jacet linteamine
» convoluta , ut polluta omuia polluat , etc. (i)? » Fci"

vilia poiluta quid est ? Manus et pedes ejus , infixione

clavorum, ligno dcimnantur ; ludicrum est. Nox in tcrram

extenditur, Judccorum crimina involvens , dum infcri

luce ingressa adeosrecreantur ; ludicrum est. Omnia illi

ludicra sunt, sive turpia, sive insana , sive crudelia , sive

laeta. Sed ad graviorem hEcresisincusationem attendamus;

sic apud oratorem legitur : « Postquam Deum (Judcci)
» expulistisex homine, scelus vestrum clamat incruce,et
» poenas vestras caro coepit agnoscere, postquamse Dcus

» jussit exire. » Ergo , dicit adversarius , divinitas cxivil

ex humanitate, utcaro tormcnta scnlirel. Sed revoccs in

raemoriam precor, quse de interprela tione sanctoTum Pa-

,

trum tradunturregula^.Quandoverba legilimum possunt

sensuni assumere, et ahunde certo cognoscitur ahiscjus-

dem auctoris sermonibus enm recle de fide cosfitasse ,

aequitas et ratio postulant , ut verba objccta in bonam

(ij Hieron. Epist. x.xxvii,

CXXXI. c
 LXVI

nailcm coQVcrlauliir. Porro certum esL sanctum Augus-

tinum ea cle rebcne sensisse, ut patet ex aliis ejus scriptis,

nec minus certum cst auctorem ipsius scrmonis eosdem

sensus habuisse. Idem enim ,
qui hunc sermonem emisit,

edidil et sermonem xxxvii, ut legentibusutrumque facile

patcbit. Hic autem suam magis evolvens sententiam ita

loquitur : « Non hic sensus humanus nec Christianus

» ftUilur animus ; non a Patre relinquitur Filius ; sed

» ideo dictum est : Deu.s meus ,

qunre dereliquisti me?
» ut ostenderetur quia corporahbus poenis non tangitur
» Deus. » Restat igitur ut hoc unum demonbtremus,
nempe scntentiam scriptoris posse ad kgilimam reduci
significationera. Nihil autem facihus, si vehs intelhgere
Deuni expulsumjuisse ,
quoad specialem assistentiam,

et pariter quoad specialcm assistentiam exivisse , non

quoad actualem et realem praesentiam. Sic autem haec

vcrba interpretanda esse ex eo manifestom est ,

quod et

paritcr interpretanda sunt ipsa Scripturae verba. Si enim

Christus cxcLimat : Deus uieus ,
quare me dereli-

^«/>//?dicit sederelictum non racdo absoluto,sedsolum

quantum attinet ad specialem assistentiam. Forte autem

et hoc ad rebehcm convincendam nientera non sufiicit.

Audi ergo Ambrosium fortiora muho et duriora expo-

nentem : « Clauians^ inquit, (Christus) voce magnaex-
» piravil. In quo vel professio gloriosa usque ad mortem
» se pro nostris descendisse peccatis. .
.
, vel evidens mani-
» festatio conlestantis Dei secessionem divinitatis et cor-
» poris. Sic cnim habes : Deus, Deus meus^ quare me
» derellquisti? Clamavit homo divinitatis separatione
 LXVIl
» mo/if/trus.^am cum divinitas morlis libera sit , utiquc
» morsessc non poterat, nisi vila discedcret {\). » Quid
de iis censes verbis? Num abjudicabis sancto Ambrosio
exposilionem in sanctum Lucam , contra Bencdictinorum

auctoritatcm? vcl Ambrosium bneresi infectum doclara-

.bis ? Una notubi totam explanant dillicultatem docti cdi-

tores bis verbis concepta : «Respondent P. l.ombardus

» et sanctus Tbomas rccessisse divinitatcm ,
quod ad ef-

» fectum , id cst protectionem sublraxisse; etenim si

» non cohibuissetpoicnllam .,
inquit ille,sed exercuisset,

» non moreretur Christus. » Discat ergo criticus bseresis

labem non tam facile veterum scriptis esse infligendam.

Sermonem XL impugnare prorsus non cst ausus, licet

illum prorsus admitlcre noluerit. Positiva roquireret ar-

gumenta, quasi vetcris codicis auctoritas non argumenti
vim positivam baberct.
Sermonem XLI Cccsarium sine ulla probatione sapere

dicitur ; hinc nibil serio objicienti, nihil respondendum,

Idem et de XLII sermone dicendum , qui , licet duo-
bus in codicibus antiquis sancto Augustino tributus ,

rejiciendus videtur, quia Augustinianae subliniitati cri-

tico videtur multo inferior.

Sermo XLlll de die Pentecostes loquax dicitur ct nu-

gatorius, allcgantiirque in dicti probationcm multa^sen-

tentiec, quaa nibil nugalorii . niliil loquacitatis prac se

ftrunl. Criticum verbis citalis asserlionem suam confu-

tare voluissc credideris. Quatuor voces italicis distinxit;

cur autem fecerit , assequi minimc potuimiis.

(ij S. Ambr. »;»|'r»*it. P,>a»;;«l. •>?<. Lur. !iii. x, n. ta;.

e.
 ;

LXVIII

Scrnioncm XLIV, qui nobis visns ost snpplomentum

quocklam sermonis 167 appentlicis Mauriviensis , ideo
admisimus quocl in codicibus Florenlino et Cassinensi

reperitur cum nomine sancli Augustini, et aliunde

sermo 1G7 appcndicis a Bcncdiclinis expunctus cst ex

autbenticorum catalogo, nulla solida allata ratione , sed

quia babere quippiam auctorls ignobih*s visus est

quod certe argumentum non potest evertere duorum

antiquorum codicum testimonia. Auguslinianye metbodo
plurimum conveniunt quae de partibus mundi dicuntur,
cum ex dictis saepius ludat circa numeros. Quae autem,

italicis adbibitis, irrisui traduntur, non tales sunt am-

pullse^ quales apud Augustinum nunquam occurrant.
Voces quachiformis , rutilans igiiea sanctitate^ refri-
geriuni sanctificationis , amoenatus rorante flamma
caminus , nibil ridicub complectuntur, cum praecipue
verbum amcenare sit famibaris sancto Cjpriano ,
qui
sicut et Auguslinus, latinam africaneHnguara loquebatfir.

Sermoni XLV in argumento praeposuimus bsec verba :

Mani/estus estsancti yJugustini stjius ; nec immerito.

Rbytbmus, qui nobis exprobratur, est praecipueAugus-
linianus tjpus ex allatis superiusD. Feller verbis, lauda-

tisqueexempHs. —]>ibidinem arieti comparare nullo modo

repugnat. —Verbum minorari now nisi a nesciente Scrip-

turas dici potest verbum medii aevi , cuni quatuordecim

vicibus lcgatur in Veteri aut INovo Testamento , cujus

versio vel ante Augustiuum existebat , vel a sancto Hie-
ronymo fuit corrccta ,
praesertimque apud sancti Pauli
epibtoh\m ad Hebraeos , ubi tam nola illa reperiuntur ;
 ^

LXIX
Modico qiiani rhigeliminonttus esl (
i
) . — J u\La lal ina^

lingUEe iiigcniuni pariter scribi potcst seivare fuleni

domino suo , ct servare Jiclem domini sui . sicut olim

habebatur in Paiisiana sancti Dionysii pvosa , hic cons-

tructo Chrisli templo , quod in nova editione, utrum
bene dubito , corrcctum est secundum adversarii bene-

placitum, hic constructo Christotemplo. — Sioppositio

inter verba //* oc.culto et ex integro non satisfacit critici

sagacitati , satisfacit rbjlbnio , cui saepius apud Augus-

tinum plus indulgetur, quam foret nccessarium. — Satis

autemdcal>Iativo post praepositionem in disseruimus, i^t

nibil ibi addcndum supersit. — Verbum activum amplec-

tebat , quod dcponenti (-(T/Tz^/ef^e^tt^i//' prgetulit auctor

propter rJijtlimum , cst latinissimum , lcgiturque apud

Plaulum, qui probabiliter non erat mcdii eevi scriptor;
habet autcm rcgimen, quod caecutienssane propter vitu-
perandi cupidinemnon vidit criticus , wem^a piicrum
quod ab ambobus verbis diligebat et amplectehal g^-
bernatur. — Posuit auctor videretur, non autem viderct,

tum proptcr rhytbmum , tum quia revera diccndum crat

yidereiur, ut l<'gcnti patebit. — Nulla exaggeratioin asse-

rendo ita mortifcros esse in muliere odorcs , ut bomo

velferrous po.^sit ab iis facile moveri ; nimis boc nove-
runt scdiKiioncm viri affectantcs mulicres; nimis et ipsi
viri seductionis laqueum incurrcntes. — Restat ergosin-

gularis assertio^ quaJosepb Pharaoni regi servissedicitur.

Sed ad solvendam difficultatem sufficiebat nota a nobis

posita ad inferiorem pagina: marginem , cujus hic est

(i1 Hebr. ir, 9.

 LXX
lcnoi- : « iNou PLaraoni regi , aod cjusJcm spanoni , ut
^ dicit Augustinus qupest. in Gcnes. cxxxvi , scrvivit Jo-
» sepli; unde credendum est aul sanclum Doclorem lo-
w quendo lapsu memoriae , aut amanuensem scribcndo
» attcntionis defeclu errasse. » Quid autem tVequentius
apud Patres quam leves isti defectus ? Sic , ut loquar so-

lummodo de quibusdam, quos in nostra Colleclione cor-

reximus, vide tom. 71, fol. SSy, sanctumChrjsoslomum

Zachariam pro Aggaeo laudantem; tom. 72 , fol. 092 ,

primambcalitudinemesselacrj^^masdictitantem ; tom.88,
fol. 287, Joseph centum annos natum fuisse asserentem,

cum morluusest, hcet juxta Scripluram annos decem su-

pra centum attigisset. Quid ad hsec Benedictini? Erravit
notarius, aut humanum ahquem memoriae lapsum passus
est orator ; nec ideo has Chrysostomo abjudicant homi-
Has. Audi autcm quid de eodem Joscph domino pronun-
lietin Psahno xr.viii, n. 9, tom. 72 nostras Collcctionis
foL 337 :« Uxor Pentaphrte Jigjptia annonerat regina?
w annon toti .Egypto praserat? annon maximam habebat
» potestatem » Quid iterum ad hsec Benedictini? Est
trope , est inusitata figura . est exaggcratio oratoria ; nec
idcirco (^hrysostomum ab hac oratione ahenum decla-
rant.

Sermo XLVI aliquas habet seiitcnlias ,

quce ad tres
sancti Augustini sermones acccdunt , ct inde ejus argui-
tur, nrdum im})ugnctur authenticitas. Objcctiones
nulla?. — Bene profcruntur haic verba , cum Chrisfiis
aspiceret . et cum videret ^ nec ita sagacem animum a

Dco sorlilns sum , ul in quo hcTC dicla cLiudiccnt , pos-

 LXXI
siin npprohendere. — Alia ista verba : Sycofnorus ftcus
fatuocsi(ut,in\\.s, latinitatis regulas defcndi possunt, cum
ficus fatua^ i^\uri\\ numero adducantur. — Nulla insulsa
epexegis [c^\XdiW\.:\ doctrina!), si oralor auditorihus
cvolvat naturam arboris in regionc ubi loquitur penitus
ignot^e, et prudentius inde insinuabitur, utfccimus nos,

ex eo quod sermo babitus fucrit in Africa , clarius appa-

rere Augustinumejusesse auctorem. — Sed advertatlector

continuam critici perfidiam. Codex deficiens negationem

atfert ,
quae orationis sensum impedit; negationem banc
nec probare possumus , nec propter codicis reverentiam
penitus tollere. Hanc ergo intra parenlbesim ponimus;
ut intelligat lector ilhmi verum esse mendum , et pro
nihilo computandam. Ipse autem scribere non veretur;
(^76' edilores) ; ut credatur sane ab iis qui ad textum non
possunt recurrere , editores in absurditatem incidisse.

])e quo quid judicet lector videbit.

Nonparaphrasisestsermonis 273 etayS SermoXLVl 1,

sed diversa est oratio ,
quse ejusdem auctoris cogitata
aliter expressa complectitur. (hiticusqui valde obtusam
videtur habere intelligentiam, cum latinorum verborum
assequenda est significatio , exclamat post voces iiwx-
plicabili affectu Sic sineverbo !), et non attendit bene
verbum etclareexprimi , imoet duplex occurrerc, nempe
amplecli et oscu/ari vel/ernus metnbra martyris , et

quidem iiiexplicabili affectu. Nec capcre potest quo-

modo sit iiiexplicabilis a([ectus crga Yincentium in

tantis virlutibus; et certe tantec iilae virlutes causa;

sunt pra cipuLc, cur tantua sit atrcclus ut c.xphcari ne-

 —

Lxxn
queat. — Non male cUcitur, sed bene, sed optime martyri
luituvce arreptcun essejiguram^ quijam liominis figuram
non habcbat , eL ossa ejus esse extendendo separata
\\\ cquuleo, cxarando midatac\xm ferreis pectinibus.

Advcrbium pernicitcr italicis distinclum displicuit sane

crilico, scd perpcram, cum aTito Livio, quisanelatinum

callcbaL idioma , fuerit usurpatum. In fumum ergo eva-

nescunt omnia contra hunc sermonem congesta argu-
mcnta.
Sermo XLYIU idcorejicitur ab adversario quia rhyth-
mis abundal ; sed quia rhythmis abundat, ideo a nobis

admiltiLiir. Omnes enim genuinisermones de sancto Yin-

centio, de quo hiciiosterdisserit Doctor, rhjthmis pariter

abundanL. Sic incipit primus post unam introductivam

plirasim : aYicit in verb/i-, vicit in poen/j-; vicit in con-
w fessio/ze , vicit in tribulatio/?e; vicit exustus \^ii\bus ,

» vicit submersus ^\ic\\bus ; postremo vicit tortwi- , vicit

» mortut/^ (i). » Secundus sic quasi ab initio sc habet :

« Krat videre inviclam martjris animam contra insidias

» antiqui host/>; contra saevitiam impii judic/j-, contra
» dolorcs mortaiis carn/V,acerrima conflictatione certan-

» teni , et in adjuLorio Domini cuncta supcran/cv-^/^s).»

Tertius ita exorditur : « In Passionc, quas liodie nobis

» rccitata est , evidcnter ostcnditur judex ferox , tortor

» crucnt/^j" , martyr invict//j" , in cujus corpore pcenis

» variis exarato jam tormcnta derccer<7///, et adhuc mem-

» bra durabrt//^. Tot convicta miracuHs persistebat im-
» Y^etas , tot vexata supphciis, non cedebat 'm\\vxmtas ;

(i) Serm, cclxxiv, n. i. — fa) Serm, cctxxv, n, i.

 ,

LXXIII

» agnoscatur ergo operata divmfas, Quando enim cor-

» ruptibilis pulvis contra tam immania tormenta dura/<?f
» nisiin eo Dominus hdhitairt (i)? » Quartus vero haec
in principio exbibet : « Qiialis decorisbabebatSpirimw,
» cujus fuit et cadavcr 'mxictum ? Dominum confessus
» est mwus ; inimicum superavit et mortuwj». Quid pu-
» tamus, fratres ,
quod istum bonorem providentia et

» consibum omnipotentis Creatoris cum etiam defuncto

» corpori detuhV, martyri abquid praestitiV ? Quid enim?
» si non scpebre^///-, ignorabat ille unde suscitare^wr? illi

» et in vicloria coro//a , et in resurrectione servata est vita

» aeter/zrt (2). » Post taba exempla repudiare sermonem

de Vincentio ob banc sobim causam ,
quod rbytbmis
abundat ,
quid est nisi pubbce confiteri aut magnam in

legendo Augustino incuriam , aut majorem in vituperando

mabtiam.
Kibil complectitur Sermo XLIX, quod illum sancto
Augustino indiguum possit ostendere. Si abquid decla-
matoriumexbibet, optimepotcstsupponi bunc essefoetum
junioris Auguslini , cum certum sit beatum Doctorem ex
rbetorices studio nupcrrime exeuntcm , non slatim per-
fectionem, amissis subito prioribusdefectibus, attigisse.
—Verbum crnpulari non modo Augustinianum , est, sed

etBibbcum, ibud Tanquam

juxta crapula- : poteiis
tus a vino — Vox (3). quam ueutra /^cy«i' ,
criticus

probabibtcr supponit esse adjectiva , ct minime qua-

drare potest cum substanlivo mascubno ventum , ad^

(i) Serm. cci.xxvi, n i. — 'a) Serm. ccr.xxvit , n. i. — (3) Psa!,

X.XXVII, 65.
 IXXIV
verbiuth esl . ab ipso 1 uUio usiirpatuin ;
quod si minus
placet , admiltat ciiticus mendum esse scriptoris , et

mulct/;e/«i' mpejorem ; non oLsisto; sed mutatio non

est neccssaria. — Phrasis ista : Da sufferentiam iimori,
iion barbarum sonat ; rbythmusque solitus Augustino
autbenticitaliplurimumfavct. —Restatigiturex omnibus
directiscontra nos telis. unum mendum typograpbicum,
quo scriptum est cerkiri pro certare ,
quod corrigas.

Miserrimum esse Sermoiiem L pronuntiat criticus , et

annotare prorsus negligit illum tamen trium codicum

auctoritate firmari ,
quod certe non erat siientio pr?eter-

mittendum. Exordium quod brcve est. et conckisionem

quse est brcvior citat , sed consuctae insistens malitiae,

ipsum dimittit sermonem , imo et ultima verba referens ,

plura omittit, ex-quorum abscntia fit ut nullus supersit

sensus. — Exclamationis punctum buic aifigit sententiae:

« Non valet, nec immerito! » ubi quse sit cxclamationis

causanondeprebendcf! — Laudem Paub laudare evidens

est scribenlis erratum , sicut et prcecedentium patrum
^XQ prcBsidentium , et vestigia imitantes pro vestigia

sectantes. Hasc sane corrigerc debucram , sed tanta in

boc sermone codicum menda sustub , ut quaedam abbi

occupatam mcntem fcfellissc non ita rairum videri debcat.
Gratias autem critico ,
qui ad tcxtum expurgandum in

quibusdam bjmen suppeditat,

Percurrat lector scrmonem Benedictinum syr) . et il-

lum cum Sermone nostro Li conferat , et aperte videbit

non unum esse alterius parapbrasim , scd utrumqueessc

ejusdem oratoris fcjelum, ca^dcm cogitatioiics , nt s^pius

 — ,

J.WV
lie eadem re tlisserenli accidit, alio niodo retricanleni.

Vocem te/iui(erim])U^ni{s ; scd Tulliana csl. — Impugnas

ctvoccra Hvangelistas, quianlibi dixit Augustinus£"i^rt/2-
gelistas et ^lpostolos, quasi /ipostoli non fuerint Evan-
gelista-^ aut sanctus Augustinus neccssitatcm habuerit

semper et ubique de altcrulris loqui. — Utrum benc vcl

male scindalur sermoin uno codice, non autem in aliero,

nihil prorsus ad authenticitatem confcrt. — Subaudicn-

dum putavimus verbum prodesse, quod facilhme oniilli
potuit , sicut et multa aha apud probatissimos codiccs

aliquando omittuntnr. — Htec verba : i\on ista dilutio

rnea sit iii/latio , criticus itahcis distinxit, ut pulo, quia

iUa non intellexit ; scdmihisignificarividentur quod ista

dicentis dilatio non debet i\cn jififlatio , idcst , irae causa
audicnlibus. — Ouod parod/ani de theatro vocat, iiihil

aliud est quam pulcherrimam eloquentise figuram , qua

orator supponitse ab auscultantibus intcrrogari, et iliis

solutionem dillicultatum evolvcre. Si tahs iigura ,

quoe

ita sa?pe apud probatissimos sermocinatores reperitur

parodia est de tJieatro, quol parodice apud Christia-
nos prcTdicatores , et quot suscitata ab iuitio in Ecclesia

theatra. — Phrasesquas duobus in columnis oppositis re-

pracsentat , casdcm cogitaliones complcctuntur , scd non

iisdcm vcrbis conccplas. Hinc uon niodo non noccnt ,

scd polius favcnt authciiticitati scrmonis. — Kxcjamat ct

slupcfartionis nolam apponit \o^:\ jaindudai/i ,

quippe
quod hic signiiicet y"^//72 antca ; el ncscit sanc hoc ver-
bum ita acceptum, esse omnino Augustinianum, ut palet
c\ uno svrinonum, quos hic non lcgcndo iorsan alle-
 LXXVI
gavit : « Et dixerara jamdudum, quia caput ia coelo est,

» pedes in terra(i).» — Similem affigit notam \oci /or(e,

quamvis vera sit et legitima , cum adducta comparalio
sit accommodatilia,nonlitteralis. — Si inScrmoneBene-
dictino vox prorsus verba Pauli bene afficit, non minus
bene hic afficit verba auctoris, cujus talis est sensus ,

Esto fuerit minimus , tamen fuit saluberrimus. Optime

a Domino dicitur /^«o/r^/^a inulier , sed figuratc , cum
Cbristus quasi dubitando dixerit : Quis me tetigit?

quanquam apprime sciret a quafuerat tactus. Hinc licet

plus quam satis de hoc sermone dixisse sibi videatur

criticus, nonsatis adconvincendos omnes certissime dixit.

NulHbimagis apparetejusdem malitia, quam in suode

Sermone LII judicio. Primam enim phrasim allegans ,

statim addit : iSe constructio quidem grammaticaiis.

cernitur. Et simul non refert haec nostra verba : « Unicus
» nobis occurrit codex, et quidem in multis deficiens ,

» atque ideo corrigendusin multis. » Kon afFert nostrara

ad liaec verba notam : «Sic codex; plura verba videntur

» abundare; lcgendum cssc crediderim : Recteprimum
» nomen in eo perseculoris <7^7^o.sy://W7'. »Quo uomine
talis vocetur perfidia , ipse pronuntiet lector. — Edi-
tores Collcctionis .selcctasin absurditatemde]apsos,posito

exchimationis puncto , supponit, qui verbum y«c^/'e"^

addcndum unns scntcnticC judicavorunt , et non attendit
hoc aut similc vcrbum ita esse neccssarium , ut eo de-

tracto, nullus jam subsistat sensus. — Ultima autem verba

critici integra sunt referenda , ut clarius pateat qu3? sit

(x) August. Enar. in PssJ. xc, n. 8,

 ,

I.XXVII

eloquentiae notilia in eo quiubique exagitat eloqucnUain

sa^cnli in decrepitam senectutem clelapsi. Auctor
(lixerat, et facundc quidem : aVideo, beatcPaulc, quibus
» coiona debcturmcrilis tuis; scd rcspicicns, quod fuisti,

» agnosce ; Dei dona sunt ipsa merita tua. » Quibus haec

sapienter simul ct urbanc addit adversarius : « Tu-ne
» simia , in mentem revocas Paulo ,
quid debeat agnos-
» cere. » Cui rcspondco nou memoratis cloqucntiae regu-
lis, qua saepe adhibctur isla iigura , unde admoncri vi-
dctur quidam etiam sanctus, non de co quod faclurus
est , at de eo quod fecit , ut virtus inde clarius eluces-

cat , sed opposito ipsius sancti Augustiui cxempio sic

Paulo loqucntis : « Accepisti ergo, Paule ,

quod tibi non
» debebatur. Dic jam securus quid tibi debeatur , dic

» jam... dic Domino tuo , dic securus , dic certus , dic

» fiducia plenissimus : Ego eram antca in malitia mea ,

» usus sum indebita misericordia tua ; corona cx dcbito

» munera tua (i). » Augustine, quam audax cs ! tii

ergo revocas in mentem Paulo non solum quid dcbeat

agnosccre . scd et quid debeat dicere !

QuJE de Sermone LIII dicit criticus injuria cst. non

ratio.Non placuit nobis Bencdictinorum judicium ,
pne-
sertira cum non inter manus haberent argumentum no-
vum illis prorsus ignotum. Ad hoc nihil respondetur ,

nisi ista : « Argumentis suis refutare sludent Benedicti-

» nos ,
qui, quanclo tales adversarii litigant , advocatis

» non egent. » Suscipiat ,

qu?eso , criticus humiiiimas
pro sua urbanitate gratias ; videat autcm lector, si talia

'i) Aiigtist. SiTin. ccNcix, n. 6.

 LXXVIII

iul confirmaiulam verilatem sutliciant. llniim aclJilur

petcndo, an Augustiniana sint hcEC verba : « Ouid cst

);f{UOcl rugicntis poli mngit arcanum ; » cui responclemus

nJliil prorsus obstare quin lioec sint Augustiniana , cuni

nec contra grammalicam , nec contra fidem peccent.

Sermonem LlVeloqucntiae fervorem haberenon negat
criticus , imo ct esse veteris ahcujus Patris, sed ita in-

fensus est ineditis sermonibus , ut illos paratus sit cuihbet

Patri potius tribuere quam Augustino. Intcgrani afFert

paginam, cuilaudes tantummodocompetunt.Quid igitur

supersit quod annotctur non video, nisi ineptam hic

ctiam esse interrogationem , cum ita sciscitetur criticus ;

{' Si penitus voluerimusefrugere///«c/</<7/;i; (quamnam?)»

Cui respondemus : Ouiuem. Sic Latini loqui solent, ut

quando substantivum indeterminatum ponitur, omniain

se complectatur. Dicitur ergo si volueriuius effu^ere
nuiculam , sicut ct quotidic dicipotest : Si voluerimus
effugere peccatuui? cui dicto absurde subnectcretur ha^c
questio : Quoduam?
Scrmo LV e\ codice multum dcfectuoso extrahitur ,

cujus mcnda non nisi difficiilime corrigere potuimus,

imo nec poluimus sempcr. Hinc multa dura sunt quae ,

plana forte essent si vera adesset lectio. Hinc crederem

,

non fuisse primitusscriptum impetus ^ sed souitus-, non

roseosque , sed ,
virgiueosque , non colles, sed calles ;

non Uerodias sed Herodiadis

.,
filia ; non trtmsfudit ^

scd iraus/lu.rit, nisi mavis ^f' trausfudit; non iu lon-^

H^uiu elougetur, ubi manifesliis deprehenditur scribentis

ci ror easdem litteras iterantis , sed in nimium aut in in-

II
 J.XXIX

fiiiidim. Haec , qim; cmcndare noii aiisi sumus , rcfor-

niaresi audeas, nihil jam inepli rcmanebit. Nam Davidis

vox proplielica non male nomina])itur regdlis fistula ;

latinissima sunt verba laget terrarn ; optime scril)itur

distortam perfidiam corrigitc; 1 ullius diccre non du-

bitasset fon'o contempsit vidtii , impudicis rotata
flexihus...^ cupido per impuras lascivicz epulas sol-
vitur, ..^ne nostrum populo Dei otiosum videatur ojffi-

cium.,., prcmotata statim astringo. Haec ccrte non

barbarum sonant . nec librariorum arguunt fraudem.
Remancnt verba cujus causa propouifur, quae corri-

gcndo , ut poluimus, ex inintelligibili scntcntia extraxi-

mus . ct qua:^ aut accipere potcst criticus , aut rcjicere ,

quin ulla exurgatde authenticitatcdubjtatio, cum men-

dum patens adsit.
Sermo LVI ideo sapere medium aevum asseritur.quia,

ut critici verbis utar . cantillaf , id est ,

pT-obabihter ex
allatis exemph*s, quiarhytbmumcontinuum prosccjuitur.

QutC objcctio ,
quantum aut potius quam parum valeat

exantea dictis satis demonstratum est. Loca citata nihil

exbibent quod Augustino non convcniat, nisi forte vox

prcpsidia , quam mcndosam puto , et pro qua mallera le-

gere pnrsidium , aut potius ahud fcemininum substan-

tivum , ut scrvetur rhjthmus.

Sermo LYll ab ipso critico Augustinianum esse ag-

noscitur, de quo cxindc nulla remanet difTicuIlas; scd

cum timere vidctur, ne aliquem forte cx hoc superbioe
sensum percipiamus , multas et etiam graves intermittere
curatincusationes. Nostram primo fidem in dubium re-
 ,

LXXX
vocat ,
qiiod nunquam dixerimus , ut P. Frangipane ,

codicem esse lacunisinLcrccplum ; et ccrtenon poLuimus

dicere ,
quod non erat ; scd innumeros ejusdcm codicis

errores corrigcre aut indicare nunquam negleximus. —

Mendum aliquod suspicatur in hac sententia : « Sed
» quem vides hominem , Joanne major est , et tamen
» non est dignus solvcre corrigiam calceamenti ejus. »

Huic plane judicio assenlior, et hbenter legerem : «Sed

» queni vides , homine Joannes major est , » quo posito,

omnia optime quadrant, — Eadcm attingere Augus-

tinum , ac pluribus aliis in locis , agnoscit, sed si-

miani ibi non videre dignatur ; dicta tamen quaedam

omillit tanquara superflua , sed quse leguntur in co-

dice. — Citat haec verba : « Rapina est usurpati , sicut

» Adam ; rapina illi facta sunt ista ; » et addit : In his

verbis depravatw est. Sed nulla adest depravatio ; de-
fecit solummodo lcgentis intcUectus. Scnsus enim est >

aequare se Dco cssc rapinam usurpali , sicut fecit Adam

cui ista facta suut rapina, quod tequalcm esse Dco vo-
luerit. — Huic sentenlioe, quoe iegitur ita in codice: « Ista

» suggcstio hoinini Diabolus fecit per suara superbiam

» iparticipem ; » istam correctionem afferre tentavimus :

« Per istam suggcslionera hominem Diabolus fecit super-

» bise illius suse participcm. » Aliam proponit criticus

dicens : « Ista suggeslio hommcni Diabolo fecit per suam
» superbiam participera. » Quara certe correctionem mi-

nime rejicio, modo non aifirmetur illam codicis vestigia

satis presse seculam csse, cum in duobus verbis a codice

disscnliat. Mihi tamen placct illa, eamque inter errata

 LXXXl
admittere, veritatis solius sectator, propono, cum dehinc
iimtatione necessaria vevhi tuo in siio. Incusatur inferius

vox eri^o ,
quge lcgitime additur, sicut et conclusio ,
quae
.iijhil aliud est quam resumptio propositionis et confir-
matio argunicuti. Quod in parcnthesi concluditur utrum
sit glossa ahcujus lcctoris, an scriptoris explicatio, vi-
deant doctiorcs ; ego dubius remaneo.
Percurratlector Sermonem LVIII , et intelliget quam
niulationemaflTerre possitmalitia varias partes truncando,

ut omnia irrisuiexponat. Vidcbit enim <vqunli fide ho-

norandos esse ambos Apostolos ; pcrpetuitatem ccefes-

tis gloria: nuuiduui univeisu/n bene confiteri dum in

Apostohs vitcB sceculorum , id est, vitae praesentis finem
recoUt; optime et elcganter dici Petrum, ex piscatore ir-

rationalium, piscalorem hominura factum non posuisse

retia, sed niutasse ; eum deinde/o/ifcj- potius amasse
quam maria ^ nec tani ahstraxisse quos occideret ^

quain mersisse quos levaret., aut lauaret ; nam utrum-

que dici potest , et utrumque lectoris judicio dimisimus,
quanquam criticus mendaciter asserat nos maluisse la-
varet, qui solummodo diximus : Forte lavnret , etqui-
dem in nota , rehctoin textu levare.t. Quoad autem verba
rahiosam feritatem ohsecundans , nihil aliud offerunt

quam correctionem vocibusininteHigibilibuset mendosis

propositam, quae vel admitti vel rejici potest , sine au-

thenticitdtis praejudicio ; non hoc indicare neglexisset

recti judicis fides, quod dissimulavit judicisiniqui per-

fidia. Rebus autem attenlius perpensis , adhibitam cor-
rectionem non sufiicere fateor, et loco hujus incorrectas
cxxxi. f
 LXXXII
sententiaequae in codice scribentis incuria legitur : Etiam
canes regiosa feritas obsecundans , hanc versionem
potius proponereiu : Istius canis rabiosam feritatem
oblundens , ex qua perfectus emicat sensus. Transeat

vox centupliciter^ quae vel explicari potest , vel male

scribenli notario facilbme , ut videtur, attribui. Hinc
licet in veteribus codicibus bona mixta sint malis ,

non admitto in his tam pretiosis hbris , ex quibus omnia

Doctorum opera sunt extracta, mala amphore numero
reperiri , nec inter mala ,
quae ahquando offerunt ,
pul-
cbrum hunc sermonem deputabo.
Sermoni LIX de Piscatione Petri plura objici vi-

dentur, quae tara bene dicta sunt , ut itahcarum ratio-

nem htterarum non perspiciam. Sic in ejus navicida,

nempe Petri. .
. ; hoc est , r/uod in ipsa in qua erat na-
vicula nou vivlficari soleant honunes , sed trepidare
vestigio...; cum in verbo Petrus laxat retia^ in Christo

utique laxat eloquia.. .; cuni in dicto prceceptoris lina

explicat , in nomine Salvaloris verha dilatat... ; quid
in his vituperetur nusquam apparet. Tria igitur rema-

nent, quae evidentissime mendosa sunt, nempe Evange-

licum capitulum disseramus pro in Evangelicum ca-'

pitulujn disseramus, salvat et retentat pro servat et

retentat., et animantia servare pro animantia salvare,

quaepravelegunturin codice. Lltimus autem hic error eo
magis ibi patescit, quod eidem phrasi aUerum insit

mendum , quod correximus ponendo animantia pro

amantia. Imo eo magis excusandus est hic notarii error,

quod de Petn Apostoh piscatione cogitans, salutisidaeam

I
 LXXXIII
in animo fixara tenebat , unde facillimepotuitnon atten-
dere ad mutationem verbi sahare , sicut et nos eidem
aliis corrigendis addicti non satis attendimus.

Sit Augustini Sermo LX , non obstantibus critici co-

natibus , qui rhythmos tantum exprobrat , in quibus
argumentum potius pro uobis, quam objectio contra nos
reperitur.

Sermo LXI nobis ex veteris nostri codicis auctoritate

jure et merito reslituendus videtur Augustino, sicutet se-

quens LXII, maxime cum stylusad Augustinianum acce-
dat, et aliundefestum Machabteorum non Romae celebra-
retur Leonis tempore ; quod certum esse deprehendisset

criticus, siLeonis editionema fratribusBailerini emissam

adire soluramodo voluisset, priusquam nostram damnare
praesumeret sententiam. Sic enim babent docti editores,
qui, ul videbitur, Ptolemaei Sylvii (sascuh iv) calendarium

optime callebant : « Adde quod hic sermo solemnitatem

» INIachabaeorura in ea urbe , in qua habitus fuit , cele-

» brera indicat. In Africa quidem celebris fuisse cognos-

» citur tum ex Carthaginensi veteri calendario , quod

» Mabillonius in Analectis vulgavit , tum ex Augustini

» sermone ccc et ccf:i, de eodem festo editis ,

qui ejus
» quoque sermonis eum auctorem confirmare queunt. At
» Romae Leonis setate nullum de Machabaeis festum ce-
«lebratum fuisse ex eo colligitur, quod nulla ejus festi

» missa notetur Ral. Augusti, non solum in antiquissimo

» Sacramcntario Leoni attributo (quod secundo tomo re-

» cudetur), verumetiam in puriori Sacramentario Grego-

» riano ,
quod ex duobus MSS. Ludovicus Muratorius
/
 LXXXIV
» typis inipressit Liturgiae Rom. vet, toni. ii. Quod si itit'

» vulgato Gelasiano istud festum astruitur, lioc non esse'

» purum Sacramentarium Gelasianum, et nonnulia pos-
» teriora additamenta reccpisse cerluni est, inter quae re-

» censendam esse Missam de Machabaeis , ex ipso Missae

»liuius defectu in posteriori Sacramentario Gregoriano

«quisque intelliget. Additioautem haec induci potuit ab
n ahqua Ecclesia, ubi Machabaeorum festum peragebatur
»in Galha , unde eorum festum signatur in calendario'.

» Ptolemaei Sylvii ,
quem Galhim scriptorem fuisse , et'

» scripsisse in Galha probabimus in observationibus ad

»sermonem lxxxiii , n. 4- Accedit inscriptio a pluribus
wedita, et novissimerecusa a P. abb. Monsanato inopere
» de Catenis sancti Petri, p. 4^, in qua de templo sancti
» Petri in vincuhs , haec inter caetera leguntur :

« Hoc Domini templum Petro fuit ante dicatum ;

'

' '

» Tertius antisles Systus sacraverat olim .-

'

» Civili bello destructum post fuit ipsum.

» Eudoxia quidem totum renovavit ibidem :

» Pelagius rursus sacravit Papa beatus ,

» Corpora sanctorum condens ibi Machabaeorum. »

» Si haec inscriptio esset antiqua ,

genuiuamque referret

» bistoriam , ita ut ante Gregorium Machabaeorura cele-

» britas sub Pelagio Romae coepisset adhuc sermo Leoni

,

» tribui non posset. Tandem {'ormuh charissi//?i, quae

winitio capitisiii inseritur, Augustino quidemfamiharis,

» a Leonis autem consuetudine ahenissima est ; hocque

» indicium sermonem Leoni supposititium fuisse vehe-,
»mentius confirmat. » Advertalex hac citatione critici^s
 ,

LXXXV
intloctos CoUectionis selectce editoresaliqua tamen adisse

volumina , arguraentaque aliqua expendisse, priusquam

in publicum opus grande emittcrent. Quod si ipsi minus
placet nostra Sermonis LXlfini apposila annotatio, circa

parvura additanientura iiuic orationi ailixum , illud fit

sane ex eo quod nostrara , ut stcpius illi accidit , cogita-

tionem non sit assecutus. Hoc auteradicere intcndimus,

virura hunc , nescio quem , cui mens fuit hoc addita-

raentum annectere sermoni, putasse illum esse Augusti-

nianum, cum illum voluerit, si ita loqui fas est, Augus-

tiniane concludere ; quod quidera niliil absurdi ipsis
praeberet Benedictinis , si ex suis tumulis eraergerent.

Serrao LXIII non a nobis tantura , sed a fratribus

Ballerini Augustino tribuilur cx Yaticanis codicibus , ct

ipsi critico videtur paiilo magis ad Aiigustinianam

consueLudineni accedcre^ quod in cjus ore suflicit , ut

vcre Augusiinianus declaretur. Non autem vult onerare

suas pagiuas speciminibus quae ex notis operibus peti
possunt , undc sequitur necessitas habendi editionem
sancti Leonis cura ejus editione, si quis vult totura legere

Augustinura. INos autera totuni Augustinum legentibus

tradere curiosi, hos sermoncs , hcet in Italiana jara edi-
tione impressos, excudere rursus debuimus. Cur enira ,

si talis valeret ratio , excudit iterum opera Augustini

cum omnia ex Benedictina editione peti possent?

Sermonis LXIV fragnientura expromit nihil particula-

tim objicicns ,
quia nibil sane objiciendum occurrebat.
Judicium solummodo al)squeratione profertur, quod re-

cusaraus quoadusque contraria enuracrentur argumenta.

 — ,

LXIXVI
8ermo LKV de Poenitetttui pius est , et omnia italicis

ubjet ta noniniicias eunt . quin Augustino tribui possit

cuni vel siniilia apud ipsum reperiantur, vel aliunde pos-

sint excusari vei mendosa; queant scriptioni imputari.

Sic repelitio Evaugelica lcctio cum legeretur, non se-

mel apudPatresoccurrit. \ox/7iquit absoiute accepta,

apud Auguslinum frequentior est. — Non male dicitur

Chrislum arbitram omniwn esse causarum. — Verba

prcEveniamus Deo, consentanea sunt bis Scripturae ver-

bis: ^thiopia proiveniet manus ejus Deo (

i
). — Lati-

nissima est haec dictio : Ad pericuhunpertinet ; sicut

et redimere causas negligentia^. — Conjunctio ita et

nos non solum legitima est, sed necessaria. — Vocem

omnium mulet in omne criticus sl voluerit. Codex ha-
bet omnium, et vox ista admitti potest sine ulla codicis

emendatione. — Durahaec videntur adhuc additur ut,

sed possunt defendi ,

praecipue si supponas potius esse

legendum sed ad hoc addilur. Grsece ergo loquatur li-

cet, ad scientiae ostentationem criticus, non multa exora-

nibus ejus objectis subsistcnt.
Risum , fateor, tenere non potui , cum perlectis Ser-

monisLXVIvituperalionibus, hanc conclusionem, cujus

nemo non pene insanam mirabitur exaggerationem :

« Talia inscribuntur sancti Augustini nomine ,

per blas-
» phemiam majorem ,
quam quales ab hostibus fidei

» unquamineum conjecta sunt.y> Et quid est ergo quod

omnes blasphemias praeteritorum haereticorum transcen-

(i) Psal, Lxvii, 3a.

 LXXXVIl
dit? quia annotatauctor, quod novo miraculi gcnere ju
nienta cum hominibus jcjunantia placandge divina' jus-

titiae inservierunt. Sed quid aiiud facit ille, quam ipsa

evolvere Scripturae verba : Homines et jiuntnta ^ et
boves etpecoja non gustent qmdqiiani , nec pascan^
tur^ etaquani non hibant; et operiantur saccis homi-
nes , etjumenta , et clament acl Dominum inforlitu-
cline (i)? Quam lepide postea a critico deridentur heec

verLa : « Deus juste commotus hominum pccorumque

«jejunio, commixtis vocibus phicaretur, » quae solam
paraphrasim Scripturae oraculorum complectuntur ?

Quid mirum si solitis iitens Augustinus oppositionibus ,

exclamat : « iNovum miracuh genus! quodhomines solent

» praestare pecoribus ,
pecora hominibus praestiterunt ; »

id est , servare solent pecora homines , nunc ad servan-

dos homines pecora ahquid de suo contulerunt. Blas-

phemiam quccro, quaesitam non invenio. — Sed non

potuit jejuniiim appellare salubrem sacerdotum insli'-

tulionem ? Quidni, si ahbi idem ipse doceat ? Audi illum

in Epistohs loquentem : « Sedquoniam contingit maxime
» in Africa , ut una Ecclesia , velunius regionis Ecclesise,
w ahos habeant sabbato prandentes, ahos jejunantes, moS
«eorum mihisequendus videtur, quibus eorum populo"
nrum congregatio regenda comnussa esl. Quapropter
wsiconsiho meo... hbenter acquiescis, episcopo tuo in
»hac re noh resistere, et quod facit, ipse sine uho scru-

(i) Jon. III, 7, 8.

 —

w pulo et dispiitatione sectare(i . » Nonne hic clare ad-

millitur in jejunio saliihris iiistitutio sacerdotum? —Vox
culta mihi nicndosa visa est , sed corrigere non sum ausus'
supponendo hanc voccm brevius scriptam esse pro cu-
mu/nta,(iu'dm correctionem potes, si vehs, admittere.
Philosophorum hic nullas canuntur hiudcs; eorum tan-
tummodo adducilur exempUim, observando taha jejuuia
nullam parere animabus quas purgare vohint utihtalem,
sed solam macerare carnem, Nescio autem quo sensu in-
teliexerit cpf/ier-eos, de quibus auclor loquitur, animos.
Evidens est sensus , cum cctherei animi , id est , animae
spirituales opponantur corporibus terrenis. Ergo credit
doctus noster criticus philosophos habuisse ccirnales ani-
mas, non autem aithereas ! ergo absurde loqueretur
Augustinus, si sit hujus sermonis auctor, aethereas ani-
mas carnahbusopponens corporibus ! certe ,
quando tam
perverse verba latina assumuntur, ridendisubrepit cupido

his auditis verbis : « Augustinusne in sacro suggestu tam

»subhmia loqueretur r/^ cethereis animis pltilo.sopho-
y>rum ? » Quam sublime encomium canit, qui philoso-
phos non irrationales bestias esse affirmat ! — Errore
typographico irrepsit vox tam ante haec verba fuit ti-

moris astutia quam corrigas legendo tanta.

,

Sermo LXVII partim jam editus apud Benedictinos ,

ita abemissodifFert, ut propter allatasinnostro argumento

rationes, unus sit admitteudus, alter autem rejiciendus.

(i) August Epist. XXXVI ad Casulan, n. 39.

 —

LXXXIX
Hinc rem mininie haberaus judicatam , sed judicio lcc-

toris ipsa relinquitur.

Sermonem LX^^III adeatlector, ct videbit ipsa sua

,'
experientia hunc , ut critici vcrbis, alibi adhibitis

utar, non cloqucntia: fervore destitui. Figuram rheto-

ricam ,
quaj vocatur iteratio , hic adliibct scriptor.

Deinde quod annotare ncglexit , nec immcrito , vitupe-'

randi curiosus criticus, phiribus interjcctis sententiis,"

eamdera iteralionem repctit interrogantis quaestionibus
respondens. Unde omnia verba ,
quae iterantur, non ri-
dicule adhibentur, ut in fragmentohic allato . sed dupli-

ccin exhibent sententiam. cujus prior queestionem habel,

posterior vero responsionera. — .\ihil etiam ridiculum

si asseratur incautd siniplicilas ipsa sua slmplicitate
decipi ; repetitio enim vocis simplicitas , recta est , et

vituperationi nullampraebetansam, — Nihiliterum quod

reprehcndatur in hac phrasi : « Falsus amicus molitur
)j negotium crudelitatis,subimagine charitatis. » Into-
leidbllis miserrimi scri?wnis loquacitas , nec mihi talis

visa est, nec aliis sane talis videbitur. Hcecinjurias sunt,

non demonstrationes. — iNecquasi irridendonobisexpro-

brct. quod non hic, sed alibi dixerimus quosdam sermo-
nes Augustinum adhuc juniorem arguere, cum certum
sit doclissimos quosquehomines non subito culmen per-
fcctionis attingere , ipsaque sancti Augustini lectione

constet , quantum sit discrimen inlerprima ejusopera ,

quae aHquando vel a se ipso non intelHgi fatetur (i). ct

' i) AugiKt. Relracf. lib. i.rap. v, n. i ; vide et Prolog,

 ;

xc
posteriora ,
quae fulmini similia , tam lucida fulgent, et

tam fortia tactos liostes dejiciunt.

Transeant ultimae critici aggressiones ,

quae congestis
coalescunt conviciis. Transeant omnes istae tam suaviter
sonantcs loquelae , loquacitas ,
pueriles rhythmis ,

barhara verha , sensas inanes , vel sinistri , vel ab-

surdi f
blasphenia ^ ha^retica ,
quisquilice , etc

Satis alte ponuntur in suorum et extraneorum existima-

tione CoUectionis selectae editores , ut Loc luto non infi-

ciantur. Ex hac et alia contra Kev. DD. Guillon edita

dissertatioue discat criticus apogj-aphuni sermonem ab

amanuensibus Italis Parisios transmissum, a non in-

doctis viris attentius fuisse examinatum antequam typothe-

tis traderetur. Discat Ilalos, qui tot adhucet tanti sunt,

doctores uon contemnere , utpote qui forte phiribus ex

Galha superbis juvenibus , iii laborando senes facti , non
aequales modo , sed muho superiores possint ambulare.

Discat veteres non contemnere , sed revereri codices ,

cum praesertim in iis reperiantur veri et jam editi sancti

Augustini foetus non sine utihssimis variantibus, ut pate-

bit ex tabula secundae hujus voluminis parti afFixa. Re-
volvat interea nostrum Episcopo Marochensi responsum,

et videbit plura clare et feliciter emendata ,

quse apud
Benedictinos vitiosa erant et manca. Exhorrescat deni-
que novam sermonum centuriam cogitans , qui hodie
post hoc prceUbamentum in lucem prodeunt. Prodeunt
enim, ejus nec minas metuentes, nec i'd.%'(\d\Q parcentes
sienimfastidium corruptis sapiantpalatibus, iis qui anti-

quitatis saporem non amiserunt ,

gratura quemdam et

i
 ,

ICI

amoenuni gustum afferent. Nec etiam docti a legendis

apocryphis abstinebunt , in quibus multas inter paleas,

plurimas invenient margaritas ,

praesertim in novi bujus

voluminis appendice , ubi edere curavimus sermones

quosdam male quidem sancto Augustino tributos, sed

pluribus scintillis doctrinae emicantes.

Claudatur tandem aliquando longior jam ista disser-

tatio , novis quibusdam rccli in critico judicii adductis

speciminibus. i* Dionysii sermones pluris facit quam

omnes sive a P. Frangipane , sive a nobis editos ; et non
attendit utrosque ex iisdem fontibus proflucre. Hi enim

codices , ex quibus foetus Augustinianos deprompsimus,

Dionysianos sermones habent ,
quas jam partim rescrip-
tos dcseruimus, utpole jara editos, et in omnibus codici
nostro similes. 2« Modestiam exaltat Dionjsii ,
qui suos
.sermones piorutn et eimlitoiuni sacrcr anliquitatis
amatorum judicio commendat , imo et in ipso titulo

adjecit , Admixtis quibusdam duhiis , ut nos super-

biae et praesumplionis insimulet, nec advertit nos in nos-

tris notis rem saspius lectoris judicio commendare ^

quin et non solum dubium juxta quosdam admisisse ,

sed facto appendice plures ut onmino apocryphos et spu-

rios rejecisse ; si ergo kudanda est modestia , huic laudi
jusspeciale nobis competit. S^^Sermones a P. Frangipane

muho acrius mordet quam illos quos emisit in lucem

Dionysius , ne laboris Patris Frangipane approbatione ,

nostras lucubrationes vel indirecte approbare videatur

sed frustra ex dictis, cum pares sint similesque origines.

NoQ nostri estpropositi horum doctorumeditorumpru*
 XCII

denliamvindicare, quorumoperaChristianiorbis praeco-

nio satis superque commendantur. Sufiicit ut cum eru-
ditis antiqmtalis sacrce atjintorihus gratias iliis aga-
muspro vigiliis sudoribusque, quibus talia nobismunera
pra^pararunt.
Restat ut ad te,Lector,crItico valefacientes, converta^

mur, et novi tibi instituti propositum exponamus. Suscep-

tas ex Italia, nempe vel ex Monte Cassino, velex Florentia,
plusquam trecentaschartas, assiduo longoque labore per-
volvmnis. Piura jam cdita deprehendimus , sed ita aj)

editis diversa quoad principium et finem , ut doctiorum

criticorum . ipsiusque Eandini perspicaciam fefelierint.
Centum et ampHus monumenta sic inter opera sancti
Augustini recognovimus et exclusimus, non neglectis ta-
men variantibus, quas multas et ssepe gravissimasin fi-

nem coUigere curavimus : ingratum certe et fastidiosum

nobis opus , sed puritatis Augustinianae cupidis utihssi-

mum ,
quod forte levium scriptorum laudes non suscita-
bit , sed eruditorum oculos saepius ad se trahet , eorum
maxime qui novam et castigatiorem auderent sancti Au-
gustini tentare editionem. In duobus autem ejusdem vo-
luminis partibus, ( hoc enim voiumen propter materiae
locupletioris abundantiam dividere coacti fuimus), reh-
quos sancti Augustini sermones, additisquibusdam ejus-

dem fragmentis , reperies ,

quibus sane perlegendis non
praejudicia malevoh critici afferes. Hoc autem in pro-

cinclu confiteor, me uno metu agitari , ne videlicet, non

obstantibus vigihis ,
quas in pervolvendis beati Doctoris
sermonibus ahisqne scriptis consumpsi ,
quaedam jam
 XCUI
edita attentum animum praetcrmiserint ; tales suiit enim
nostri tam contempti codices, ut Augustinianas perpetuo
paginas exbibeant ,
quas saepius non nisi ditlicillime inter

longiora ejus opcra datur recognoscere. Non ergo timor

mibi , ne non Augustiuiana proferam , sed ne proferam

Augustiniana quidem, sed jam alicubi edita. Quod si

mihi forte acciderit , ne incuriiB vebs imputare . sed in-

genitae buman?e mentis infirmitati. Annexum autem ge-

nuinis , ut nobis videlur , beati Doctoris sermonibus

appendicem babcs ,
quem ne despicias precor, quippe
qui plura complectatur docti viri altentionenon indigna,
prscsertimque collectionem quamdam orationum eadem
manu rescriptarum , ubiutibssima consiba praeceptaque
reperies. Cur autem illas sancto Augustino abjudicaveri-
mus , suo loco explicetur. Vale ergo , lector cbarissime,

et si tibi longiori dissertatione faslidium attubmus , non

nobis culpam ascribas , sed malitioso ,
quem confutare
necessarium fuit, adversario.

N.B. Reperitur apud eunidem libiarium, Paulum Mellier,

platea Sancti Andrei de Arcubus , n, 11 , Responsionein gal-
Ucani Observationibus DD. Guillon '^sarocbensis episcopi , a
nobis concinnatani.
 ..,
. :

ERRATA
AUT CORRIGENDA IN I SERMONUM INEDITORUM TOMO.

Serm. III, n. 2. Subrcpat lcg. subrepat.

Id. , n. 5. CoriMis de arca demissus, , corvits de arca dimissus,
SfiRM. V, n. 6. Quo duinitas articuto. qiio divinitas artificio,
Id., n. 7. Pigmentis epitltemam pigmentis epithema.
Sekm. VII, n. 1. Devotianis noslra;... devotionis vestrcr, .|)i

Id. ibid. Male caulum videamus »1«^^ cautum videttmitr» ,'-\

Id. ibid. In pra'dicando ..... i. in audiendo,

Id. , n. 9. Inanivit se exinanivit se.
StRM. \'III, n. 5. Ul geniibus iiniversis. gcntibus universis,
Serm. XI; u. '2. Pudore genuit^set, .. . . piidore generaret,
Id. ibid. In proplietis ex lcge, in propltetis et lege.
Td. ibid. Lnxa incedebis lassa uisedcbis,
Serm. XII, u. 1. Germen percrcditur ,, germen creditur,
Sebm. XIV, n. 1. Virgo venit virgo veni.
Id., n. 2. Ore osculis oris osculis.
Id., ibid. Matres cognoscunt i. matres concipiunt,

Serm. XV, n. 4- -^ nobis repellemus, . . a nobis repeltamus.

Id., ibid. Peccatis facientibus , . {. peccata facientes,
Serm. XVI, n, 2, In hac midiere.. . , f. in muliere.
Seum. XVII, n. 2, Facibus peccatorum, fuscibiis peccatorum,
Serm. XXIIl, n. 1. Manubriamortis., manubias tnortis,
Seii.m. XXV, n. 2. Ecclesiie comparare. ecclcsiiv comparari.
Serm. XX\ II n. 1. Besurrexit ergo
, f. liesurrexit ergo Chrif
Clirtstus in carne, ideni aiilem ut dies tus in carne eadem, wl
esse ipse, qui fuerat , crederetur, nec idetn esse , qui fuerat,
de nostro corpore rursus eruil sed ut . crcdcretur; nec sealieno
nos in carne resurgere ostenderet , in corpore rursus induit
tadem resurrexit. sed ut nos in carne re-
surgere ostenderei , in
eadem resurrexit,
Serm. XXX, n. 2. ^on potuit non potuerit,
Serm. XXXl, n. 1. Si patris fdius.. , si patri fdius,
Id. , n. 5. Quos crueifixerant , frange- quos crucifixerant , fran-
rinf gerent.
Id., il)i(l. ISiliil ergo mortiius est nilul ergo mortuum est.
Serm. XXXII, n. j. Carnata majestas, f. incarnata majestas,
\d. , ibid. Grammaficorum calculis. Legcndum polius ut in
cod. grammaticorum
arculis, sicut indicatur
in nota«
 , ...

\CVI
Seraj. XXXVl.ii. 1. Omnia tamen. . lcg. i'. omnia autem.
Id., Jbiil.Fueraul niiilta. f. fuerant antea.
ScRM. XlilX, n. •}..PejiisnHtfercvent(im, L pcjorcin millcrc vcntum.
Sebm. \j, n. I. Praceilentium patruin.. i. prasidentium patrum.
id. ibiil. Ccrlari icciini ccrtarc tecum.
Id., n. 5. Lauditn, . , laudaic i. laitdem. . . cantare,
Id., il)id. Veitigia iinitanlcs. f. vcstigia seciantes.
SiiHM. LV, n. 2. Iinpeliis fislula f. sonilus fislula.
Id., ihid. Puros roseos(jue f. puros rirgineosque,
Id., iliid. Anfrncfuosos coUes.. f. mifractuosos calles,
IdiV Hi 3. Heroilias Hcrodiadis plia.
Id. , n. 4- Transfudit se iransfudit, vcl transflu-
xit.

Id., iijid. In longum elongetur f. in infinitiim elongetur.

Sebm. LVI, 11. 5. Mentis prwsiilia .... f. mentis prasidium,

Sr.uM. LVIl, n. i. Sed quem vides Iwmi- f. sed (jucni vidcs , liominc
nem , Joanne major est , et tumen non Joanne majorest, et tci-

est dignus, «.'If. men non est dignus, elc.

Id.. n. 2. Bapina est usiirpati ; sicut f. rapina cst usurpati',
Adam , rapina , etc. sicut/Idam : rapina, elc.
Id., ibid. Per istam suggcstioncm homi- Meiius : Ista siiggeslio Iw-
neni diaboliis fccit superbuv tllius sua; minem diabuto fecit per
parlicipem, siiani supcrbium partici-
pcm.
Id.. il)id. Famulo tuo Moysi famulo suo Mojsi.
SEnii. LVllI.n. i. Istius canis rabio- f. istius canis rablosam fe-

sam feritatem obsecandans. ritatem obtundens.

Serm. LIX, u. 1. Erangelicum capitu- in evangelicum capitulum.
li.nn.

Id., ibid. Salvat et retentat servat et retentat.

Id., n. 2. Animantia salvarr animantia servare,
Serm. LXV. n. 5. Sedadliuc addiiur. f. sed ad lioc additur,

Serm. LXVL n. 1. Viscera CidUi f. viscera ciimulata.

Idt, li. 3. Quibus tam fuit tnnoris. . . quibus tanta fuit titnoris.

.sJoa ni
 SANCTl AURELII

AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

OPERUM
PARS IV.

OPERA ORATORIA.

CLASSIS VI.

SERMONES liNEDITI.

SLPPLEMENTUM II.)

CXWl.
S. AUR. AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

SERxMONES irsEDlTI.

SlvUMO^ES
DE SCRIPTURA.

ser:mo I.

De lapsii.

Eruitur hic senno cx Cod. Cass. xii, fol. 83, ubi con-
tineniur solummodo sandi Augustini foelus. Pluribus
mendis sonlurit iste sermo quas corrlf^cre tentavimusi
,

ni/iil aliunde complectitur, quod bealo doclore indi^^num

sapienti lectori videatur. Locus ejus post sermonem pri-

mum Benediclinorum , ct ante primum sermonem Sup-
plementi irosiri primi.

SYNOPSIS.

I. Diaboli innlitia ut liomines iii crroieni et inobedientiam

inducat. II. Adami et Evae lapsus. III. Homo bestiis in ves-
titu et victu iiiferior. IV. Ha?c a Deo emendata ; scd secnndo
beneficio liomines abusi sunt.

1. Fratres charissimi . felix essct hominum genus, si

1.
 ,,

4 !* ALliLSllM b.llSCOf']

aut Nciba iJei bene perciperet, aut percepla servaret.

Dicit enim hominibusJ)eus « Si audieritisprsecepta (i), :

» et feceritisea, bona tcrriieedetis; si autem non feceritis,

» gladius vos consumet^. » Sed quia diabolus, fidci de-

pravalor, secundum naturam videre homines persuadet

pecoribuseos similes exbibet, quos Deus sui similesfecit,
et nihilominus eos rebus detcrioribus obtinet, cum di-
vinae fidei objicit rebusdelerioribusrationem, (lum Deus
bominibus dicat : « INolite facere raala , et non vos ap-
w prehendant^; » e contrario diabolus dicere horaines sti-

raulat : Deum
quia vivilis, non ,
curate. ISara nec raali

homines viverent ncc boni malorum factionibus labo-

,

rarent. Kt hoc magis hotnines verum esse consentiunt ,

cum sciantet viderint, quod mahhominessupplicii gladio

perieruut (2). Cura Deus hominibus dixerit lihum per
virginem natum, diaholusecontraperhominesastruit, nec
rationem permitterc, nec naturam, essevirginemmatrera.
Cum Deus hominibus dicat resurgere mortuos in praete-
ritam carnem diabolus e contra hominibus inliraatna-
;

turam non posse nisi nova tantum corpora gignere, non

,

et morte (3) perdita renovare. Quid vobis, homines fa- ,

ciam quos ratione diabolusfalht?

,

II. Adam et Evaquomodo deceperit, quaerite et videte

quam verisimilem fmxerit contra Dei praecepta rationera.
Scriptum est enim « Vocavit Dominus Adam et dixit : ,

)>ei Kx omni ligno quod est in Paradiso manducabitis,

:

» de fructu autem ligtii quod est in medio Paradisi non

•)manducabilisex eo, nec tangetisillud, ne moriamini^. »

Lex est; non debuit praeteriri. Usque adeo enim Deus
1 Isal. t, ly et 20. — 2 Eccli. tii, i. — 3 Qeii. 11, 16, 17.

(ij De hac veisioiie iilitur Atigustians . coiitra 'Juas epistolas Pelagii

hb. IV, n. 12. — (2) forte non peritrunt. — 3) Cod. male inortem.
 !

si:rm<) 1 . nr. i.apsv. ."i

beatos teceratljoniines, utnialapcnitus ignorarent, u^que

adeo etiam simplices , uteis innoccns nuclitas nec veiecun-
diam faccret, necpudorcm. « Erant. inquit, nudi Adam
» ct uxor cjus, etnon pudebatcos*. Serpcns auteni erat
» sapienlissimus (i ) omnium bcsliarum, quasfccit Domi-
» nus Deus. Et dixit serpens mulicri : Quare dixit Deus,
» ut ab omni ligno ,
quod cst in Paradiso non manduce-
» tis? Et dixit mulier scrpcnti : Ex omni ligno quod est

» in Paradiso manducamus, defructu autem ligni, quod

» est in medio Paradisi, dixit Deus Non edetis cx eo :
,

» nec tangetis illud , ne moriamini. Dixit autem serpens

» ad mulierem : ISequaquam morte moriemini 21. Scit
»enim Deus, quia qua die manducaveritis ex eo aperien-
»j tanquam Dii. scientes bonum
fur oculi vestri, et eritis
wetmalum^ » Yidete uunc diabolum quomodo apud ,

simplices bomines Dei verba dcstruxit persuasit maius ;

interpres. quia Deus immortalitatem liominibus poluit

invidcre. Primo elcgit fcjeminam rcm utiquc fragilcm , .

cuifacilc suaderet; deinde transtulit inserpentcm. Lsque

adeo autem secura innocentia fuit,ut serpentem borren-
dum. quem expavescere debuit, non timerct. «Et sumpsit
w mulicr de fructu illo, et manducavit, cl dedit virosuo
» secum. Et manducaverunt , et aperti sunt oculi ambo-
» rum, et cognoverunl ,
quia nudi erant "\ » dudum
innocens nuditas . ut rubescercs profecisti
in. « Et fecit DominusAdae. ct uxori cjus tunicas
» pelliceas, et vestivit eos, et dixit Dominus : Eccc Adam
» factus est sicut unus nostrum -.
ut sciat bonum et ma-
» lum^. » ^on celat Dominus j)crditos. scd dcridet, qui

se deos fieri posse consilio diaboli crediderunl. Facli sunt

' Gen. II, 25. — '^

kl. iir, i-5. — •*
Il)id. 6, ~. — * Ihid. j: i, aa.

(ly D«' hoc adjeclivo \rrbo iililiir Aiigu»liniN iii Geiusi ad litleidm.

lib. XI. mim. 4. — (2 Desniit hapc \erba in Cod., ubi lexlu» cst Iruncatu*.
(S 5. ALGLt.TlM EPISCOPI
denique dii , sed diabolosimiles, cum a Deo abjectisunt,
pellibus ct delicto vestiti. Dixit ergo Dominus sed de- ,

ridcns : « Ecce Adani factus est sicut unus noslriini . ut

>.'
sciat bonum et maluni. » natura magistra libidinis ,

ntque omnium delictorum , ubi est iiunc legatus ille tuus

hcrpensantiquus? Lbi tollinguse?Ubiestillaimmortalitas,
quam invidenlia Deisublatam (i) deceptisbominibuspro-
misisti? Si enimnon polcs miscris rcddere,\ei illam revoca,
(juani tulisti, \idetenunc bomines quo ducenatura pcr-
venti sint. \idele Paiadisi exules , vclut naufragos, maris
foliis ac pellibus vix munitos ('2). Da , si potes, natura ,

niiseris vestes, quibus pro vestibus Deus sanctam feccrat

nuditatem. Oves lanis cognatis, ut vestibus , et compo-
sita3 sunt ct onustae (3) ; capris capillus impexus et tegi-
men efficit et decorem equis, leonibus,
; tauris, c£eterisque
feris ac bestiis moUis lanugo subjectis etcutem splendicat
et colorem : aves (4) diversicoloribus plumis et pulcbree
sunt, et munitae; serpens ipse, qui vobiscum damnatus
est ,
quotannis tunicas exuit : dum veteres abjicit(5), in-
duit novitatem.Vossolos bomines nudos nalurasuscepit,
et propalatur noverca non mater. Vos rebus omnibus ,

indigentes misericordia publicapecudum pascitac vestit;

vobis lanas ovcs imperliunt , vobis caprae, boves et cae-
tera pccora ad victum, aut Ia3ti tribuunt, aut laborem.
-Non serviunt vobis isla , sed praeslant, aut si imputatis
hoc illis, quod eas pascitis , custoditis ,
quodab iisdem
abigilis beslias, quod iis pabula vel slabula providetis,

nec siquidem domini estis, qui vcstri auri (6) scrvitio

corum meremini servitutem.
IV. Ethoc emendaverat Deus, ut vos dedicatos (7) effi-

(() Vocem illani adJidinni?, qiiaeevidfnler in Cod. desideralur. — (a^Cod.

niale miinil. — (iJ^ lci. raiiie onus u capris. — (4j Id. pfssirr.e habes. -^
p) Id «nle (lijiut. -- (fi) Id. ventro ({Urp. — (7) Id. m<ll« d^licatos^
 SLR.MO II , DE ADAM. n
ceret; sed beneficii secuncli intlulgcntiani ingrati homines
perdidistis. Pluerat nobis Deus nianna dccoelo , utquod
desiderii rncrat, boc sapcret; dcderat aquam dc saxis
sponte salicnlcm, ubicuniquesitiistis, nebumorem lerrae
quaerentes, fontes foderelis, aut putcos; dederat tcrram
lacte ac mcllcfluentem , utnec favos apum , ncc ubcra
j)ccudum prenicretis ; dcdcrat botros 'tillro nasccnlcs ,

quorum unum bomincs duo vix cum travcrso liumcris

suslinerent. Invidistis nobis postcris vcstris : nam ct nos
posscmus bccc bona percipcre , nisi sanclam Dei poten-
tiam sacrilcgio Jaedcretis. Quoniam igitur dcgradarc nos-
Ine origini conligit, si vobis tandem sapienspudor cst ,

ut iis ,
qui dccepti sunt , fuit sapiens poenitudo , vel nunc
Dei Fibo credite ; quod vobis ad vitam proficiat , ct sa-
lutem.

SERMO II.

De Adam.

H iinc sermonem mutiiali smnus ex Bibl. Laurenl. ,

Pliit. wiyCod. 258; cUcitur etiamin Cod. Fcne-

XIV, /u/.

tinno reperiri ; de quo vidc Bandini fol. 2 xvii. ISomeri ,

i ,

prceferl sancli ^hi^uslini cui nulla decausa vidctur de-

,

nes^andus. Locus cjus posl secundum scrmoncm nostri

primi Supplementi.

SYNOPSIS,

J. Adain crealus etinstructU8 ad ve.sisteni.iuin tentationibus

et acquirepdain vilani apteriiani, cecidit dfctptione (iiaboli pe\
8 S. ALGUSTINI EP18COP1
inuliertiii. 11. Priorum paieutum lapsus tristes efteclus attu-
lit. III. Quam ijrande tt luctuosum fuerit Adx peccatum.
IV. Deus procurata confusione et conles^ione peccati ,
parat
misericorditcr gc neri liuniano rtdiuiptioneni ; luide dtnions-
tralur utilitas liuinilitatis tt conipuiictionis. V. Peccatum post
veniam admissum multo gravius est peccato Adanii propter ,

redcmptionis gratiae abusum. VI. Gratiae ideo maxima; Deo

rependendff! pro tantis beneficiis. VII. Hinc niti debemus res-
pondere gratiae Dei sequeudo Christum ad ccelos duceutem.
,

VIII. Conclusio. ...^,...*

I. Nemo qui nesciat in principio hominem a Deo plas-

matum ut instrueretur prudentia , consilio firmaretur
rationis capax divina providentia (
i
) redderetur ; instrue-
retur, inquam prudcntia qua hostis caHiditatem vitaret,
,

consihoquo salutaria secreta requireret, ratione qua Deo

creatori parendum esse cognosceret. Elenim Dominus
Deus videns hominem innocentem quem fecerat, instruxit,
monuit, armavit quippe qui cum diabolo fuerat pugna-
:

turus, veiut quibusdam armis, hoc est, prudentia, con-

siho, rationefueratinstruendus. Addidit praeterea legem,
qua Dei voluntatem cognosceret , et quid continuo eve-
niret, addisceret.Quiaenim homo incautus libentius dia-
bolo persuadenti quam Dominojubenti conscnsit, etvi-
tam quam habuit, pcrdidit, et mortem quam ignorabat,
accepit. Stabat Adam iirter uxorem et diabolum , inter

Evara et hostem , inter mulierem (2) et serpentcm. Dia-

bolus persuasit, ut noceat : Eva consensit, ut pereat ; dia-
bolus mulierem astutia sua failenter circumvenit muher :

incauta serpcnlinum (3j virus accepit ; diabolus quod

per se non potuit ,
per uxorem Adam proloplastum cir-
cumvenil; Adam vero per uxorem invenit interitura ,

qnam a Deo acceperat in auxihum.

i) Cod. priidentia. — [t) Id. male muliere. — (3) Id. serpentiuiA.
 SEHMO 11 , DE ADAM, 9
II. Proh (lolor (i)I prospera in contrnrium cedunt;
utilia pernicicni operanlur.Deincle plus Adani domeslicis,
quam inimici jacuiis LTditur; plus proprio, quam hostili

ense perimitur; plus mulieris, quam extcrogladio vulne-

ratur. Accessit enim serpens sublilis ut falleret; et ac-

cessitndn ut viro , scd ut mulieri serpentinum virus in-

figeret : accessit , inquam , ut unius consensu utrique
nocere posset (2). Serpens persuasit quod ambobusobes-
set ; utrique obfuit, quod unius animum malitia serpentis

infecit. Deniqueconsentiensmulier taliscircavirumextitit,

qualem circa se malitiam serpentis invenit. At Eva persuasa
est (3), et persuasit; infecta est, et infecit; decepta est et

decepit.Quaequidemmulierferitursententiaduplici,aItera
propria communi propria, qua filios parere in
, altcra :

dolore praecepta est communi qua cum viro morti ad» ;

,

dicta est (4) : altera, quia serpenti assensit ; altera,quia

marito pcrsuasit. De consensu enim , mortis sententiam
accepit ; de persuasu,in dolore filios parere meruit. Hanc
igitur sententiametqui non novit, dum experilur, discit

etquinescit, dum expungitur, sentit;etqui ignorat, dum

experitur (5), agnoscit.
III. Proh nefas ! praeceptum Dei contemnitur, et per-
suasio serpentis auditur. Despicitur Deus providens et ,

serpens auditur decipiens. Spernuntur salutaria monita ,

et recipiunuir colloquia venenala. Lndeet dicitur homo

excontemptu mori ,
quia maluit obedire serpenti. Expo-
liantur gloria , dignitateprivantur. I''acti suntquodnon
erant , dum amiltunt quod fuerunt a Deo. Gaudet ser-
pens perpetrasse se quod voluit ; laetalur peremisse ho-

(i) Cod. male pro dulore. — (2} Id. potmssct. — (3) Iil. Eva ptr/iisa

est , alias persuasa est qiiod evidenter iudical lectioneni variaiitein, tiuae iu
,

texlum iDcaiite irrepsit. — {4; Id. a/ldita est. — (.'>) Hic aliqnod latet

mendiim ,
quod saiiare non potuimiis.
 10 S. ALGUSTINl EPISCOPI
niinem, quod optavit. Exultat malitia , aHectat in ho-
minil)us clccoplionein implc^se, ct nescil se, infelix , vul-
neralum esse, tlumvulncrat et clum Irucidat hominem,
:

Derimit seipsum. Dolet et Uominus hominem mortissen-

tenliam potius meruisse, (juamvita^; meruisseintcritum,
cjuam salutem ; gloriam contempsissc quam mortem.
,

Sed tamen plus malitia serpcnlis, quam hominis con-

temptu commotuscst i) crndclitatem hostisexhorruit,
i ;

etdeceptum hominem paterna pictatecondoluit. Inimi-

citiae auctore permotus cst et clemenler hominem doluit, ,

qui dcceptus est.

1V._ Denique Dominus Deus inquit : «Uhi es, Adam?»

Confessionem (2) provocat, dum interrogat. Vult enim
eum fari pcccatum , cum ejus novit admissum (3). Quse-
rit misereri; cum rco de culpa colloquilur. A^eniam co-
gitat, qui causam contcmptai legis incusat. Jurgat ,

culpat, ut possitreis tribuere veniam quos (4) noluerit : et

institucndo firmare, cos possitconfitendo purgare. Acci-

piunt indumenla pellicea ut qui confcssum dehctum
,

jani feccrant , veniam cultus humihlate acciperent. Os-

tendit Dominus c[uibus officiis possint delicta purgari.
Ostendit confcssionem et deformitatem cultus , veniam
posse facillime impetrare. lltenim contumacia estcelare,
quod Deo teste commiseris , sic pericuiosum est, si splcn-
dore cullus animi innoccntiam mcnliaris. Nemo itaque ,

nemo peccalor vilia dcspcrala Itetilia contcgat : ncmo

infectodcliciisanimodissimulationisvirusinfundat. Animi
vitia corporis moerore montlrcntur. Si ve.xatus est ani-

mus , lugcat corpus; quoniam corpusquoties in amaro (5)

(i) Cod. homints contemptiis cominonitiis est hoiniiiis , iibi verbi hominis

iteraliu videtiir abuiiclarc. — (2) Id. professionem , — (3) Id. amissum. —

(4) Id. quol, — (5) Sic forle licendnnj, «it s!el •iciisus ; Cod, sim^ sensu in

iinima
 SliRMO II , DE ADAM. 1 1

est, animusmoesliliaconclolcscit.Corporisviliasineanimae
compassionc essc non j)ossunL, ct animcie vitia corporis
compassionc probantur. Paritcr contristantur, ut pari-
tcr veniam conscquantur ;
quoniam utrumquc simul aut
beneficio fovcri , aut injuria vcxari neccsse cst. Nequc

enim aliud est homo quam corporis ct animae congrc- ,

gatio. Haec cnim dno quanlum diflinitionibus diflcrunt,

tantum bomincm dum junguntur cfficiunt. Ut enim in

vita scparari non possunt , ita nunquam boni mabque
merilo separantur. Ut enim non potest corpus bonum ab
anima separari , ita malum corpus non polest dissociari.
Si cnim , in dic judicii , largicnte Dco , indulgcntiam me-
reantur, cur non in isto saeculo pariteraut moestilia aut
loctitia pcrfrunntur ?

V. Inde tibi, Cbristiane , excusalio nulla est ,

qui
post servitutem libcratus ,
post captivitatem receptus ,

post vexationem curatus, post merilas... (i), habcs in

nionilis, ut cxerceas ; habes e\cmpIa,quod timeas. Adam
enim ncc fallaciam diaboH norat, ncc deceptionem cu-
jusquamdetleverat, quidquid posset evadere(2), nisi prior
cum liostc , dum confligit , occumbcret. Te jam inslruit
Dominus , libi cxempla gestorumproposuit : « Ecce, in-
» quit, sanus factus cs ,
jam noU pcccare; ne quid tibi

» dctcrius fial^. » Noli , inquit, pcccare post veniam ;

curam noli sordidari post gratiam.

noli vuhicrari post ,

Cogila,inquit, homo,graviorcm culpam csse [)OStveniam;

renovatum vulnus pejus dolere post curam, molestius
huminem sordidari postgratiam. Qua de re indulgcntiae
ingratus est ,
qui post veniam peccat; sanitate indignus

' Joan. V, 14.

i) Hic aliqtiitj deesse videiui', Forte . poH m^niaf p^^nas ahsolntiis^ —

IQ S. ALGUSTJNI EPISCOF(
est ,
qui semetipsum ,
postquam (i) curatus est , vulne-
rat , nec muiidus esse meretur, qui seipsum post gratiam
sorditlat. Porro qui postabsolutionem non peccat, me-
relur praeniium ; qui post curam cautus est , sanctitatis
possidet donum ; qui gratiam Dei in lege tenuerit, aeter-
regnum. Grave estenim hominem instruc-
nitatis accipiet

tum delinquere (a) gravius est jam absolutum peccare.,

Servo pejor est, qui patronum post datam liberlatem of-

fendit ; beneficii ingratus est ,
qui dalorem tumoris arro-
gantia despicit. Quaere autem salutem de exemplo; ac- •

quire , aut consortio similem sententiam metue. Ne

severum sentias judicem ,
qui dignum contempseris per-
suasorem : « Sic enim dilexit Deus mundum , ut Filium
» suum unigenitum daret; ut omnis qui credit in eo non
» pereat , sed habeat vitam aeternam ^. » Magna et im-
mensa Dei Patris dilectio , et incessabilibus laudibus
praedicanda est , et in omni tempore glorificanda ,
quia
ad redimendosnos de aeterna morte, vilae auctor reparare
vitam nobis omnipotentem aeternumque Filiura, quierat
et qui esl unius (3) cum Patre et Spiritu sancto potes-
tatis , mittere destinavit; sicut Deus hunc mundum ab
initio creavit , ita et per eumdem illum renovavit inve-
teratum atque jacentem in malitia peccati. Ipse enim
per suum sanctum adventum , et illuminavit ilccle-
siam , et ab iis terrenis segregavit et elevavit conversatio-
nibus ,
quia ei spem vitae cnelestis tribuit. Erecta enim
fuitde teuebris adlucem, dum seSoI justitiaepraesentavit
Christus ; sitienti avidoque populo ejus doctrinae fluenta
manifestavit ,
perpetuaque dulcedine irrigavit exemplis
suis sanctis, perquae possumusevadereinferni flammas,
et adipisci invisibilia bona quae nunquam finiuntur.

* Joad. iii, i6.

(i) Cod. ihale primo quam, — i) W. relinquere. — '3) Id, tnale uhiii.
 SEK.MU 11 , Uh ADA.M. |3
VI. Et ideo agendae suut gratiae ormiipotenti Deo
omnium beneficiorum ejus , et considerandum est sine
intermissione quanta super nos etfusa sint viscera Crea-
toris nostri. Omnes enim nos ex gentilitate venimus. An-
tiqui patres nostri idolis serviebant; et derelinquentes
Deum quo facti sunt, deos venerati sunt quos fecerunt.
a

Nos autem per omnipotentis Dei gratiam ad lucem de ,

tenebris reducli sumus. Recolamus ergo de quibus cri-

minum tenebris venimus et de lucefidei quam accepimus,
,

gratiam agamus, id est, de fide recta, etpura intelligentia,

et de baptismo, quod accepimus. Neque enim divinara

misericordiam intelligit, qui suae miseriae memor nou est.
Lnde per Psalmistam Deo dicitur : « INIirifica misericor-
• dias tuas, qui salvos(;i) facis sperantes in te^. » Tunc
enim nobis divinas misericordiae mirae fiunt , cum nobis
ad memoriam miserias nostrae revocantur. Ideo debemus
amare illum, et ad eum totis viribus anhelare , a quove-

raciter ad vitam de errore revocati sumus. Ecce ad fidem

atque ad audiendum verbum Doraini nostri ex diversa
mundi qualitate venimus , atque ex dissimilibus iniquita-
tibus in sanctae Ecclesiae concordiam cougregati sumus;
ita ut etiani patenter factum esse videaturquod de repro-
missione Ecclesiae per Isaiam dicitur : « Habitabit lupus
» cura agno ,
pardus cura haedo accubabit^. » iNara per
charitatis gratiamlupus cum agno habitat ,
quia hi qui
in saevitia raptores fuerunt cum , raansuetis ac mitibus
in pace conquiescunt ; et pardus cum haedo accubat
quia is qui peccatorura suorura maculis varius fuit, cura
eo qui sedespicit, et huraihter peccatorera se fatetur
humihari consentit. Lbi et subditur : « Vitulus , et leo ,

» et ovis, siraul inorabuntur -^, » quia is qui per contri-

» Psal. XVI, 7. — ilsai. xi,(i. — Slbid.
(1) Cod. male salyuin.
 l4 S. ALlilSTIM KliSCOPl
tum cor ad quotidianum se Dco sacrificium pra^parat , et
alius qui tanqunin lco cx crudclitate saeviebat, et alter
qui vclut ovis in innocenlife suae simplicitate perdurat,
in caulis sanclae Ecclesias convenerunt. Ecce qualis est
charitas ,
quoe diversitatcs menlium accendit et conflat,
et quasi in unam auri speciem reformat.
VI f. Sed ineo ,
quo (i) electi sic se amant , ad il-

lum necesse est ut festinent ; ut eum aeterno gaudio in

coelo videre mereantur. Unus est enim Dominus ac Re-
demptor noster, qui hic electorum suorum corda ad una-
nimitatem ligat, et ad supernum amorem per interna de-
sideria excitat.Unde et illic subdilur : « Et puer parvulus
» juvabiteos*. » de quo scrip-
Quis est iste parvulus, nisi
tumest:« Puer natusestnobis, et fdius datusestuobis^.»
Qui simul babitantes juvat, quia ne in terrenis rebus
corda nostra inhaereant, haec per internum desideriuni
quotidie inflammat ; et hoc ipsura juvare, est amorem
suum iucessanter accendere , ne cum nos vicissim diHgi-
raus, mente in hoc exiho remaneamus requiesque vitae ,

hujus sic placeat ut ad obhvionem patriae nos perdu-

,

cat; ne delectata mens prosperis torpeat. Unde et donis

suis flagclla permiscet, ut nobis omne quod in saeculo
delcctabat, amarcscat et illud incendium exurgat in ;

animo, quod nos ad coeleste dcsiderium excitet. Puer ergo

parvukis nos juvat cum omnipotens Deus per charita- ,

tem quam nobis tribuit in hoc nos mundo mentem ,

iigere non permittit scd per compunctionem, et emen- ;

dationera morum et confcssionem peccatorum nos ad se

,

invitat. Dcquo per Psalmistam dicitur : « Introiteportas

» ejus in (2) confessione^, » etreliqua. Cum cnim pec-
cata nostra per lacrymas confiteraur. angustae viae por-

' Isai. XI ,
6. — 2 jj jx, 6. — 3 psai. xcix .

(i) Cod. qnod. — ''2) Id Tna\e coujfssioms.

 «ERMO III, DE JOSEPHO. l6
lam ingredimur sed cum post hsec securi ad aeternam
;

vilani pcrduccmur, porta noslrae patrias ( i) in confessio-

nnm laudibus iutrabimus; quiaibi jam angustia non erit,

cum nos laetitia aeternae solemnitatis susceperit. Ibi lau-

dibus prcTdicabimus eum ,
qucm in humilitate carnis
pro nostra necessitate legimus, ut nobis omnibus asses-
sum aetcrni rcgni prneparet.
VIII. Optandum ergo nobis est ut ad eumcitius per- ,

veniamus ,cum quo omnia bona oblinebimus, cui con-

dilio (2) perpctua est in aethercis arcibus , una cstcum
Patre potentia, par splendoris claritas, indivisa sublimi-
tas, honor aequus , eadem virtus , sociale fastigium (3)
regnum infinitum in aevum.

SERMO III.

De Josepho.

Legiiur .sermo iste m Cod. Cass. ccoLXXxv ii, fo(. 1 1 2 cum

liociitulo: Ilem sernio unde supra ; supra autem habcntur
scrmones sancti Au^ustini Niliil continet quod dubitandi
.

de tituU vcrilatc locam pra^beat. Ponatur ergo post ser-

monem prwcedentcm.

SYNOPSIS.
I. Postnionein Joseph , Judaeornincaptivilas, II, Ejushis-
loii.T alkfiorica interpretatio. III. Liberationis a !Moyse et

Aaronc lacttp interptetalio simiUtcr allegorica. IV. jEgyptus

tugienda , ut Deo sacrificium Liudis olTeratur.

I. SjcnTsacra , dilectissimi , Testamenti Veteris nobis

1) Coi. porta nostra patiia, — (i) I<J. conditlone. — (3) Id. pp?Mme
faitidium.
l6 «>. AUULsriNl EP18COPI
obitum Joseph novus rex in iEgypto
reseravit historia, post
surrexit qui ,
et et mukitudinem fi!io-
Joseph ignorabat ,

rum Israol conatus est exlinguere. Eos in operibus luti,

latcrum et palearum afiligebatvehemonter.Unde el longa
servitute oppresssi operum duritie fatigati per Moy-
, et ,

sen et Aaron clamaverunt ad Pharaonem « Dimitte nos, :

» ut exeamus de J'>gypto ; via trium dierum ibimus in

» sohtudine, ut sacrificemus Deo nostro*. »

II. Haec autem historia , dilectissimi , secundum su-

perficiem litterse , manifesta est , et praeclara , et suipul-
chritudinelectasimpliciter auditores aedificat; sed muho
majorem aedificationem auditorum mentibus conferet si ,

amoto cortice htterae occidentis spirituahs intelhgentiae ,

percipiamus medulLim ut proposito fundamento histo- ,

riae exequamur fastigium aliegoriae. Nosigitur, dilectis-

,

simi fratres, nos fihi Israel sumus, qui primorum paren-

tum culpa , de Paradisi gaudiis, de regione claritatis, et

fehcitatis aeternae, in hanc convallem miseriae et lacry-

marum , in regionem tenebrarum et umbrae mortis ,

quasi in ^Egypto miserabihter sumusexpulsi. Sed quan-

diu Joseph regnavit in /Egypto, Pharao Dei popuium
non afflixit(i). Chrislum significat quisola
Joseph iste ,

invidia stimulante afratribus suis, Judans scilicet, ven-

ditus est, et traditus in /Egyptum qui in iEgypto posi- ,

tU3 a fratribus suis non est agnitus, quia Christus c< In

» mundo erat et mundus per ipsum factus est, et mun-
,

w dus eum non agnovit ^. » Ouandiu ergo Joseph in

/Egypto praefuit, popuius non est a Pharaone gravatus.
Quousque enim verus Josepliin nobis regnat quousque ,

Cihristus in nobis obtinet principatum Pharao id est, , ,

diabolus, etcontrariye potestates nos aiiiigere et moleslare

' Exod. V, 1-3. — "^
Joaii. i, lo.

(i^ ViJe Augu.sl. epist c\ci\ ad Htsycliiuiii ii. 'iy et «iibi.

 SF-RMO IH , \)i: TOSEPffO. \r.

non possunt. Mortiio aiitem Josepli. rex noviis super

.Egyptum consurgit, ({ui Joseph ignorat, et filios Israel
in luto afiligit et latere. Rexiste novus, fratres mei dilec-
tissimi, diabolus estqui est rcx superomnes filios super-
biae, qui Joseph, idcst, Christum, igiiorat : « Dixitenim
»in cordc suo Non cst Deus^, » ct Joscph mortuo, po-
:

pulum opprimit. Si enim Chrislus in nobis fuerit mor-

tuus , si ejus niemoria anostra mcnte deciderit, tunc rcx
novus, idest, diabolus, nobis incipit dominari, tunc luti

et lateris nobis gravissimum jugum imponit, dum lutu-

lentis et tcrrenis voluptatibus nos iniphcal , dum «mun-
» dum , ct ca quse in mundo sunt-, » diligere nos com-
pelHt, dum sensus , et cogitationes nostras in terrenis
negotiis occupat , et coelestia meditari non sinit.

III. Deus autem , cujus opera misericordia cst ,

qui
fidehbus suis misereri potius ehgit, quam irasci, eoruni
miseriaeet affliclionicompatiens ad libcrandum populum
suum Pharaonem puniendum pcr Mojsen et Aaron
, et .

legem scihcet et sacerdotium delegavit. Unde et ad Plia-

raonem ingressi dixcrunt « Haec dicit Dominus Deus : :

» Dimitte populum ineum ut sacrificet in dcserlo. yiam .

» trium dicrum ibimus in solitudinem , ut sacrificemus

» ibi '^i) Dconoslro-^ » Notandum cst autcm , fratres
mei, quod fihi Isracl in .Egypto positi , Deo sacrificarc
non potcrant. Egyptuscnim tcnebrae inlcrprctantur , ct

mundum istum significat ,

quia amatoressuos filios tene-
brarumfacit, ct lcnebris ignorantitc , et cahginc pecca-
torum involvit unde et ad molam ; deputati, et peccato-
rum velamineoculos circumhgati , in circuitu ambulant,
girantcs iter sinc fine , hiborem sinc rcquie , motum sinc
stabihtate, cursum sine pervcntione, et caecitatc (2) igno-

' Psal. XIII , I .

— ^ I Ji)an. ii, 1 5. — 3 Y.xod. \ , i -3.

(i) CoJ. ///. — {>. M inali' ctriiiutis.

CXXXl. 2
l8 8. ACGUSTINl EPISCOPJ
rantia? percussi, ostium (
i
) veritatis invenire non possunt.
In liac ergo regionc tenebrarum et mortis , filii Israel
non possunt, ubi ranse perstrepunt in penetra-
sacrificarc
libus, muscarum impetus de limo surgentium ruit in ocu-
los, iibi pcstilentia, ubi omnis idololatria regnat , omne
daemonium adoratur.
IV. Exeundum est igitur de iEgjpto , ne ranae garru-
litate sua Israelitarum quietem perturbent , ne «Muscae
» morientes pcrdant suavitatem unguenti^, comma- » et

culentsacrificium. Et exemplo beati Abraham provocati,

« De terra et cognatione nostra, et de domo patris nostri

» egrediamur » venicntes ad tcrram, quam nobis mons-

*'•,

travcrit Dorainus. Cum beato Josepho relicto in manu ,

adultera pallio, prosiliamus foras, et cum adolescente

evangelico, rclictasindonc, nudi Dominum prosequamur,
etveniamus viam trium dierum in solitudine, ut sacrifice-
mus Deo nostro. Via ista per quam ad solitudinem ire
praecipimur, Christus est ,
qui ait : « Ego sum via , ve-
» ritas , et vita ^ ; » et alibi : « Nemo venit ad Patrem ,

» nisi Per hanc ergo non motu corporis, sed

per me^. »

affectu ad soHtudinem mentis, et quietem conscientiae

,

venicndum cst. Divina enim lex in quiete addiscitur et

silentio. Quandiu enim sumus in strcpitu peccatorum ,

quandiu sumus in procella et turbine vitiorum ad soli- ,

tudincra non accedimus sed cum sedatis vitiorum tu- ;

mukibus in vcra pace et virtutum tranquilhtate quies-

,

cimus Deo sacrificium laudis offerimus. Sed ad hanc

,

solitudinem pcr triduanam dictam pervenitur. Prima

dieta est, qua fidcHs anima in hortuminducitur ; secunda,
qua in cellam vinariam inlromittitur tertia, quainregis ;

cubiculum introducitur. Necesse est enimut anima, quae

» Eccle. X, I. — ^Gen. xii, i. — 3 joan. xiv, 6, — ^lbid.
(i) Cod. pessime fioscinm.
 SEHMO III, DF. JOSEPHO. ig
in carnalibusdesideriisprius suam habebat dulcedinem,
dc-Eg)^ptosubtracta,pro ilinere fatigata, in horto Christi
ingrcssa, consolalioncm ct dclcclationcm invcniat , ubi
sunt phantaria spiritualium fructuum, ctodoramcnta vir-
tutum , ut sic confortata , ct rcfccta ,
quantum prius ob-
lectabatur in opcribus carnis, tanlum delectelur post-
modum ct gaudcnt in virlutilnis, l ndc et ci in Canticis
dicitur : « Veni in hortum meum , soror mea , sponsa
»mea*. » Secunda dieta est ,
qua in cellam vinariam a
regc introducitur. Celhivinaria, divina Scriptura est, in
qua vinum spirilualis intelhgentiae continetur. quod fide-
lium mentes inebriat, ct interioris hominis cor iastificat.

Postquam enim anima in virtutibus delectala, ab extc-

qua occupata fueiat, revocatur, cellam
riorecuriositalc,
vinariam ingressa , in Scripturis sanctis cxercetur, et in
lege Domini meditaturdie acnocte. l nde in Canlicisdi-

citur : « Introduxit mc rcx in ccllam Ninariam-. » Tertia

dieta est,qua in regis cubiculum anima intioducitur.
Regis hoc cubiculum arcanum est contemplationis et ,

seci-ctum meditationis. Fidelis enim anima per hortum

virtutum ab amore temporalium separata, et in cella
vinaria divinae Scripturae meditatione erudita , in secreto
et solitudine mentis, quasi inquodam cubiculo claudilur,
et assidua medilalione divino amori inhrcrendo , clauso
ostio in monte contemplationis adorat Patrem suum , et
Deo offert sacrificium laudis.

V. Vos igitur , dilectissimi, quos non carnalis gcne-

ratio , ncc circumcisio facta in carnc sed obscrvantia
,

mandatorum Dei veros fecit Israchtas, excmplo praece-

dentiom Patrum .Egyptum fugitc Pharaonis imperium ,

declinate, luteaet terrena opera ,

quibus estis occupati,
abjicite. .Egyptiorum consorlia ,
quae vos contaminant et
' Cant. V, i. — ~U. II, 4.
ao 6. ArGisTiM i:ris(.opi

corrumpunt , (levilalc, cL clamantos ad Dominum in

fortiludine , libcri cl cxpecliti rum Moysc et Aaron ,
per
viam trium dicruni ])ene scilicet cogitando, loquendo
,

etoperando ad fjuietem et solitudineni mentis venite

,
,

et sacrificium devotionisetlaudis sacrificate DominoDeo

vestro ,
qui vivitct regnat per omnia saeculasaeculorum.
Amen.

SERMO IV.

De Verljis Evangelii Matthaei : Cum venisset Jesus

in domunt Petri , vidit socriun ejus Jacentem , et

feMiicitantem. Matth. viii, i-'].

Serinonem kinic exlraximus ex Bibliol/i. Laurent.,

Plut. XVI, Cod. XXI, ubi iiomen prrcfcrt sancli Augustini.
Codcx valdc defecluosas sexcenta conliiiet menda, qucB
pro viribus rcsarcire tentavimus. I.ocus cjus posl scrmo-
nem Maurinenseni LXII.

SY.NOPSIS.

I. Soc! us Siciionis infidehtatij exeinplar. II. Quid significent

vespeitinae cnrationes? III. Cur trans fretum ire jubentur
Aposloli ? IV. De Scriba qul Christo vult ubicunique adhaerere.
\. Quo sensu dictinn sit : Diinitte nwrtuos sepclire nwrtuos
snnfi.

1. In socrumPetri vitiosa infidelilalis aestimatur affec-

tio , cui adjacet libertas voluntatis, quae nos quadam sihi

conjugii socictale conjungil. Ergo ingresso Domino in

 SJiRMO IV, DE VEUBIS EVANGELII MATTHJEl. Ql
Pctri domuni, id est, in corpus (i) , curatur inficklitas
peccatorum. Calorc aestuans (2) vitiorum aegra danina- ,

tur, mox dcinde sana'ca(3),oiriciifamulatu ministrat.Nam

primus credidit :
Pctrus) , cl Apostolorum cst princeps ,

ct quod in eo ante ianguebat, l)ei verbo invalescens, mi-

nisterio tanquam publicae salutis operatur. Rectc autem
hancce ex socru Pctri similitudiuem ad alTcclionem infi-
delitatis aptari (4.), loco quide nuruel socruconsequitur,

Iractabimus : nunc autem ideo infidelitas socrus Petri

nuncupabitur, quia usquedum credit , voluntatis suae
servitio detinebatur.
II. «Vespere autem facto, obtulerunt ci multos daemo-
» nia habentes, et ejiciebat spiritus immundos^. » Cura-
tionem promiscuam lioris vesperis, concursus eorum ,

quos post passionem suam docuit , recognoscimus. Om-

nium peccata dimittcns omnium iniquitalem aufercns ,
,

et malarum voluntatuminsidiantium inccntiva depeJlcns,

passione (5) corporis sui secundum Pro[)betarum dicta

infirmitates humanae imbecilhtatis absorbuit (6 .

III. « Yidens autem Jesus turbas multas circum sc ,

» jussit Discipuhs suis ire trans fretum. Kt acccdcns ad

» eum quidamScriba, ait : Magister,scquar tcquocumquc
»ieris-, » et rehqua. Muha incurrunt quae sensum com-
munem movere possent, atque nos non intelligcntiam fin-

gimus , sed gesta ipsa nobis intelligcntia iinperiiunt.

Neque enim rcs intcUigcntiae , scd rci inlclligentiam ob-
secundat. Turbse plures sunt, et ire trans frelum Disci-
pulos (7) praecepit ; non aestimo caderc in S.ilvatoris
bonitatem ut circumcursantes rclinqucre voluerit et
, ;

> .Mallh. xirr, iG. — 2 iljiJ. iS, 19.

(1) Cod. coipoie. — {-i) IJ adJit, et (\yiM \o\ \iJflur 1 c'J\iiiil,iro. — (5) iJ.
sanato. — (4) Id. optari. — (.S' IJ. mvAk' pnssionrm. — '(>) IJ, nbsitrbiiii
— ';) IJ. fittiis dt^cipiilm.
2Q S.

secretani quocldam imperliendas salutis eligere.

conscquitur scriba dicens Magistrum se
AUGUSTINI EPISCOPI

quocumque
Deinde
ierit
1
secuturum,scd nihil ad Scribam dictum factumve loqui-
tur quod possit ofFendere. Dominus respondit vulpibus
,

esse foveas , et coeli volucribus uidos quiescendi , Filio

autem hominis, quo reclinet caput suum, locum esse nul-

lum^ Et Discipulo postulanli, dari sibitempuspatris (i)
sepeliendi, hoc ncgatum videmus (2), et pii atque humani
ofticii vetitam rehgionem. Ergo rerum tantarum et tam
diversarum ratio proraendaest , alque ita utsecundum ,

continentem rerum ordinem,etgravissimas ipsiusveritatis

causas, interioris significationis intelligentia (3) exphce-
tur.Discipulorumnomennoninduodecimtanlum Aposlo-
lorum versari existimandum est (4). iNampraster Aposto-
los, pluresfuissc Discipulos lcgimus. Ex omni igitur turba

quasdam ficri videturelectio, eorum scihcet qui Domi- ,

num permulta saecuh hujus pericula et jactationes (5)

essent sccuturi. Ecclesia enim instarest navis, et pluri-
mis locis ita nuncupata cst qute diversissimi generis et ,

gentis vectorc suscepto subjecta cst turbinibus (6) , et ,

ventorum tlatibus ct niiris niolibus; atque ita ilLi et sas-

culi , et innnundorum spirituum vcxatur incursibus.
Propositis enim periculorum omnium motibus (7), na-
vem, id est, Ecclesiam , introimus, scientes nos mari ven-
lisque jaclandos. 1 1 igitur ordo typicas significationis(8)
cohaereret ,
possetquc (9) intelligi hdehum conscenden-
tium navem , et infidehum turba residentium, Scribaeet
Discipuh pcrsouam subjungit.
IV. Etquidam Scriba, qui est cx doctoribus unusle-

* iVlatlh. VIII, 20.

(i) Coil. patri. — (2) Deest verljum vidernus in cod. — (3) Id. inteUigen-
tiam, —(4) Id. esse. — (5) Id.jactioiies. — (6) Id. malc, ut videtur, korni-
nibus. — (7) Id, montibus, — (8) Id, si^nificantia. — (9) Id. male quce.
 SERMO IV, DE VERBIS EVANGELII MATTH^r. 23
gis, an sit secuturus interrogat, qunsi crederet, verc non
hunc esse Christum ,
quem sequi esse utile (i) confitc-
retur. Igitur fidehtatis affectum sub diffidentia interro-
gationis expressit ,
quia fidoi assumptio non interroganda
est , sed sequenda. Ut autem eademinterrogatio infideli-
latis mulctata (q) judicio
esset Dominus respondit ,

vulpes habere foveas , et volucres coeh nidos , quibus re-

quiescant, hominis autem Fihum non habere ubi caput
rechnet. Vulpes esL animal insidiosnm , circa domorum
se occulens foveas, et domesticis avibus insidians, atque
hoc nomine pseudoprophetas nuncupari ahquo (3, loci
legimus. Yolucres coeh saepenumero immundos spiritus
cognominari didicimus. Dei ergo Fihus paucitatem se-
quentium configens (4) , et doctorem k^gis diffidentem

an sequeretur , exprobrat ipsis pseudoprophetis foveas ,

el immuudis spiritibus nidos quiescendi, quod extra na-

vem rehcti , id est , extra Ecclesiam positi , effecti sint

incolatus pseudoprophetarum . et habitatio daemonum ;

Fihum autem hominis , se scihcet , cui caput Deus sit ,

non reperire, in quibus, coUata Dei cognitione, requies-

cal: invitatis omnibus, sed ulin navem, itain Ecclesiam,
paucis inter motus (5) maris, id est, s£ecuh, secuturis.
V. Adest post haec Discipulus nou interrogans, an se-
quatur, jam enim sequi oportere se credit , sed permitti
sibi orans sepehre patrem. Accepimus in Dominicae Ora-
tionis exordio ita primum precaudum {Gj : « Pater noster,

(i) Cod. sine sensu , imo et sine latinitatis colore ,

quali lcge.... qtiem se-
quisset cetile ; videat coriectioacm lector, et judicel.— (2) U. ptiritate, quae

vox apertiim est mendum; an bene correxcrimus altendat lector. — (3) Id.
aliqttos. — (4) Dubie legitur cod. ila, nt non salis apparoat, «Irum scriptum
sit verbum coiitincns, an confitens. 1'rius sensum non habet ;
posterius con-

tra iatinitatem peccat ; lorte scripserat auctor confii^ens ,

quod judices.
(5) Id. nou habet inter, et legit inottt ,
quod nullum sensum reprajsentat.
Sic divinantis more emendavimu». — (fi) ("od. priedicanduin.
24 S. AljGLSTlM EPISCOPI
); qui in ccelis cs '^ » l^rgo creclentis in Discipulo populi
pcrsona admonelur, ut ineminerit quod Patei- sibi visibi-

libus in cnelis cst. Sequi autem Dominum jubetur. quia

cl volebat ;ita ut mortui mortuum sepeliant, Sed uullum
arbitror oflicium expectari(i) a mortuispossc; quomodo
crgo a mortuis mortuus (2) humabitur ? Primum igitur
ostcndit perfectam in se quidem, nullam (3) saecularis in
alterum officii religionem esse dcvinctam ; deinde intcr
lidclcm filium patremque infidelem , liujus patris ( fdio
officium) (^i) nonrelinqui. INon igitur obsequia humandi
patris negavit, sedaddcndo «Remitte mortuos sepelirc :

w mortuos suos,
admonet non admisceri memoriae sanc-
»

torum mortuos infideles mortuos autem etiam eos esse ;

qui extra Deum vivunt, et idcirco commutua mortis of-

ficia reiinquenda , ut mortui sepeliantura mortuis, quia
per Dei fideni vivos vivo oporteat adbaercrc.

' .Matth. IV, 9.

(1) Cod. ejpeclarr. — (2} Id. inortiu nioitiios. — (3) IJ. iiiiUa. —
(-1) Td. siiie sensu ct latiiiil.ilc ?« nomi.^c/s ; iii i iijtis raendi flue ilare siip-
|)oni potest scriptum fnisse nfficiiiin aut officio.
SERMO V, Dli VliRBIS EVANGELIf SIX. MAfTH.EUM. 20

SERMO V.

De Verhis Evangelii secundum ]Matlli;pum : Dixit

Jesus Discipulis suis paraholaru luiuc : Siinile
fiictum est regniim coelorum homini ,
qui seuiiua-
vit bonuni se/nen. in agro suo , etc. Matth. xiii ,

24-3o.

Sermo sequens legilur inCod. Cass. cix, fol, 98, cum i

nomine sancti ^4u^uslini cujus slylum redolet el int^e-

,

nium, ut patcbit cuilibct lcgenti Sermones anteavulgatos

TiLii, n. 6 cl !- ,L\\x\ui, n. 2\ et lxwh, ?i. ct scqq., et
, i

Quwst. septemdecim iyiMalt/i. n. ii. Ponatur post scr-

mo7iem Maurinenscm lxxiii.

SYlNOPSIS.

I. Expositio cl ex|)licalio parabola! zi/,anioruin. II. Qui est

2i/,ania.^ fiat pi;cslo triticum. III. Noii niirandum si /.izania
Jibique sint , ctiani in loco sancto.

\. AuuiviMLS sanctiuii Evaugelituii . et loquentem in

Evangelio DominumCliristum. Incle loquamur quod ipse
donabit. Parabola ista, fratres, laboriosa esset fortasse
ad exponendum nobis, sed compendium nobis fecit, quia
ipse cxposuit , qui proposuit. Qui legitquideni Evange-
lium,eousque legitubi Dominus ait : « ColligitC])rimum
» zizania . ct alligate fasciculos ad comburendum ca , tri-
36 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» ticum autem recondite in liorrea ^. » Sed postea Disci-
puli ejus sicut scriptum est , « Accesserunt ad eum , et
,

» dixeruntei : Enarra nobis parabolam zizaniorum^. » Et

qui est in siuu Patris , ipse enarravit : « Qui seminat bo-

» num semen, ait, filius esthominis, » de seipso. « Ager
» est mundus ; bonum autem semen , hi sunt filii regni
» zizania autem, fihi mahgni. Inimicus autem qui ease-
» minat diabolus est
, : messis est fmis saecuh , messores
M autem Angeh sunt. Gum ergo venerit Fihus hominis,
» mittet Angelos suos , et colhgent de regno ejus omnia
» scandala , et mittent incaminum ignis ardentis, ubiest
» fletus et stridor dentium. Tunc justi fulgebunt sicut sol
» in regno Patris sui ^. » Yerba dixi Domini Jesu Christi,

quae non sunt lecta , sed sic sunt scripta. Exposuit ergo
nobisDominus, quod proposuit.Yidele quid in agro ejus
ehgamusesse.Videtequales nos messis inveniat. Ager enim,
qui est mundus , Ecclesia est diffusa per mundum. Qui
triticumest, perseveret usque in messem. Qui sunt zi-
zania , mutentur in triticum. Hoc interest inter horaines
et veras spicas et vera zizania Quae ,
quae in agro sunt.
Inagro
spicaest, spicaest; quae zizania sunt, zizaniasunt.
autemDomini, idest, Ecclesia, ahquando quoderatfru-
mentum , vertitur in zizania , et aliquando, quae zizania
erant , convertuntur in frumentum , et nemo scit quid
cras futurum sit. Ideo operarii indignati patrisfamihas ,

cum (i) vellent et zizania toUere non sunt permissi.Vo-

,

luerunt enim tollere non ilhs ; permissum est zizania se-

parare. Fecerunt ad quod idonei erant; separationem An-
gehs servaverunt. Et quidem ilh nolebant servare Angehs
separationem zizaniorum ; sed paterfamihas qui noverat

> Matth. XIII, 3o. — 2 ibid. 36. — 3 ibid. 37-42.

(i) Cod. et cum ; et videtur abundare.

SERMO V, DE VERBIS EVANGELII SEC. MATTILEUM. ^7
omnes , et diiDittendam esse separationem, jussit eis zi-

zania tolerare non separare. «Non inquit ; cum dixis-

. ,

» sent : Yis ut camus et colligamus ea ? Non nc forte , ,

» cumvuItiscolligcrezizania,cradicctissimuleltrilicum^»
Ergo, DominCjsimuletzizania nobiscum erunt inhorreo?
«In tcmporc mcssis, dicammessoribus primum
: Colligite
» zizania , cL alligalc lasciculos ad comburcndum ea". »
Toleraleinagro, quod non habebitis vobiscuminborreo.
II. Audite , charissima grana Christi ; audite, charis-
simas spicaeChristi; audite, charissima frumenta Christi.
Attendite vos , reditc ad conscientias vestras. liiterrogate
fidem vestram ; intcrrogate charitatem vestram. Discutite
conscientiam vestram. Et si vos frumenta inveneritis, ve-
niat vobisin mentem « Qui perseveraverit usquein fmera,
:

wliicsalvuserit^. » Quicumqueautem discussa conscicntia

sua, inter zizania se invcnerit, non timeat mutari non- ;

dum jubetur secari , nondum cst messis. Noli csse ho-

die quod heri ; vel cras, noh esse quod hodie es. Quid
tibi prodest quod dicis quia mutaberis ? quandoquc ,

Deus tibi mutalo indulgentiam promisit, diem crastinum

non promisit, Quahscumque cxieris decorpore, tahs ve-
nies ad raessem. i\Jortuus cst , ncscio quis ;
qui zizania
erat, uumquid Hic in agro fit
ibi triticuni habct fieri?

aut de zizaniis trilicum aut de triticozizania. Hic pos- ,

sunt; alibi autem id est, post illani vitam, tempus est

,

percipiendi quod fecit, non quod non fecitfaciendi.Quis-

quis autem hic zizania fuerit et ab agro Domini Christi
,

seipsum scpararc volucrit , non crit ibi triticum. iNam si

permaneret utiquc triticumzizania ,

quid timet triticura?

Sinite utraque crescerc usque admessem paterfamilias :

dicit Simul crcscant. Messores non errant noverunt

: ;

unde manipulos faciant, et in ignem mittant. De tritico

" Malth. XIII, 28 , ar). — 2 n^jj So. — 3 Id, x, 22.
q8 8. AUGUSTINI EPISCOPl
autem non possunt nianipuli ficri , ct in ignem mitti. Ma-
nipuli scpaicitioncm ostcndunt.
IT[.Habct ibi manipulum suum Arius; habet ibi
manipulum suum Eunomius; babcl ibimanipulum suum
Pliotinus; habet manipulum suum Donatus; babct ma-
nipuJum suum Manicba^us; babct ibi manipulum suum
Priscillianus. Omncs isti discipuH in ignem mittuntur.
Sccurasuntfrumcnta])ura, in borrco(i) lai^tabuntur.Ubi
autcm inimicus illc non seminavit zizania ? Quod gcnus
quem locum frumentorum invcnit , ct non zizania spar-
sit? Numquid scminavit intcr bVicos , ct non scminavit

inter clericos, aut inter episcopos ? aut seminavit inter

conjugalos , ct non seminavit inter sanctimoniales ? aut
seminavit in domibus laicorum , et non seminavit in con-
grcgationibus monacborum ? l bique sparsit , ubique se-
minavit.Quid non j)crmixtum dimisit? Sed Dco gralias,
quoniam qui dignabiturscpararc, ncscit crrarc. Nonenim
latct (^baritatcm vcstram , (piia iti (piacumque excclsa et
exaltata messc zizania invcniuntur , et in [)rofessione zi-
zauia inveniuntur ; ct dicilis : In illo loco, et ibi inventi
sunt mab. Scd ubiquc invcnti mab
nonscmper reg- , scd
nabuntcum bonis mali. Quid mircrisquia invenisti malos
in loco sancto ? INescis quia primum peccatum in Pa- ,

radiso fuit inobcdicntia? Et pcr ipsam cecidit angelus ;

numquid inquinavit coelum Adam numquid ? Cccidit ;

inquinavit Paradisum? Cccidit unus de filiis INoe num- ;

quid inquinavit Justi domum? (^ccidit Judas; numquid

inquinavit Apostolorum cboros? aliquando autcm , sc-
cundum bumanum judicium putantur abqua frumenta ,

et zizania sunt ; ct putantur abqua zizania , vere autem

frumenta sunt. Proptcr ista latenlia, dicit Apostolus :

« Nobte ante tempus quidquam judicare, donec veniat

'i, Cud. male horrci,
SERMO VI, I)E YERRIS EVANGELII SEC. MATTHSUM. QC)

» Dominus , et illiimincl abscondita tcnebrarum ; et ma-

» nifcstabit cogitationcs corclis , et tunclaus erit unicui-
w que a Deo *. » Transit laus hominis ; aliquando homo
sanctum accusat, et nescit. Dominus ignoscat nescienti-
l)us , subveniat laborantibus.

SERMO M.
DeVerbis Evangelii secundiim Matthaeum : Audivit
Hcrodes tetrarcha fauiani de Jesu et ait piieris ,

suis Hic est Joannes Baptista ; ipse surrexit a

:

mortuis et icleo virtutes operantur in eo eic. ,

Matth. \iv, 1, 2. (i)

Hic senno legitur in quinque codicibus cum nomine

sancti Auguslini , cujus certissime fcetus est, ul legenti
cuilibet patebit ; nempe: \° in Bibliotk. Laurent. Plut.xyn,
cod. xxxvi foL 281; 2° inSanct(eCrucis Plut. xxx, cod.
,

II, foL 1 59 b; 3" m

BibL /EdiL cod. cxLi,foL 160 4° iOid. ;

cod. cxLui, fol. 264 b 5' denique in Bibl. Laur., cod.

',

IV, Plut. XXXIII si^iislr., foL 186. Locusejuspost sermonem

Manrincnsem lxxiv.

SYiNOPSIS.

1. Joanues Baptista maityr fiiit. II. Onines cum Joanne

possunt esse martyres. III. Non tiii.endus mortem minans ini-
inicus. IV. Causa, non supplicium inartyres facit. V. Ad mor-
tem usque certandum pro veritate contra diabolum insidian-
tem. VI. Adjmatio ad bene vivendum.
• I Cor. IV, 5.

(i) CoJ. male liabet in titulo : Lectio S. Evangelii secnndiun Marcum ;

bsec eniui verba Itguntiir, iiou ia Marci, sed in Matlbtei evaiigelio.

3o S. AUGUSTINI EPISCOPI
I, De praesenti capitulo , fratres dilectissimi , sancti
Evangelii quod nos Doniinus docere voluit, certe Ecclesia
Christi non ambigit quod martyr sit Joannes et ante ,

passionem Domini marlyrium meruit. Ante natus ante ,

passus non tamen salutis auctor, sed judicispraecursor.

,

Praeibat enim ante Dominum sumens ipse obsequium

liumile , dans altitudinem coelesli Magistro. Unde dici-

mus martyrem esse Joannem? Numquidapersecutoribus

Chrislianorum comprehensus abductus (i) inlerroga- , ,

tus, Christum confessus, etpassusest? Hoc enim casteri

martyres post Christi passionem possunt dici. Iste ergo

unde martjr? quia decollatus est ? non enini flicit mar-

tjrem poena sed causa. Quia offendit potentem muhe-
,

rem? unde oftendil? qua de re offendit? Dicendo verum

regi, marito ejus facto (2;, quia non hceret (3) ei habere
uxorem fratris sui. Veritas odium meruit, et odium me-
rendo ad passionem, coronamque pervenit. Hi sunt fruc-
tus futuri saecuh. Saltat denique luxuria, et damnatur
innocentia sed ab hominibus damnatur, a Deo omni-
,

potente coronatur.
II. Nemo ergo dicat : Non possum esse martjr, quia
persecutio non est Christianis. Audi (4) quia Joannes
martjrium tuht at si verum consideres pro Christo
;

mortuus est. Quomodo inquis (5), pro Christo, qui non .

est interrogatus de Christo , nec coactus negare Chris-

tum. Audi ipsum Christum dicentem : « Ego sum via ,

» et Teritas, et vita^. » Si Christus est veritas ,

pro Christo
patitur quisquis pro veritatedamnatur, et legitime coro-
nalur. Nemo ergo se (6) excuset ; omnia tempora patent
' Joan. XIV, 6.
(i) Cod. ir, male nddnctus. — (2) Ila cod. 11; coJ. xxwr, nialo inariais

—
ejus factiis. (3) Cod. 11 non licet. — (4) Ita coJ. 11; cod. xxxvi miDUS
bene andis. — (5j Ita cod, cxli ; cod. xxxvr, inquit. — (6) Hanc vocem
addit cod, cxli, quse deest in cod. xxxvi.
SERMO VI, DS VERBIS EVANGELII SEC. MATTIIjEUM. 3i
martyribus. Nec aliquis dicat persecutionem non fieri

Christianis. Sententia Pauli apostoli revocari (i) non po-

test ,
quia vera est. Christus per cum est locutus non ,

est mentitus. Ait enim : « Omnes qui pie volunt vivere

» inChristo Jesu, persecutionem* patientur (a). » Omnes
ait , neminem exclusit, neminem separavit. Si verum vis
probare quod dixit , incipe pie vivere in Christo, et vi-
debis verum esse quod dicit (3). Numquid quia persecutio
aterrenis regibus conquievit (4),idco diabolusnonsaevit.
Ille hostis antiquus semper contra nos vigilat ; non dor-
miamus; illecebras suggerit , insidias, cogitationes malas
immiltit, utte (5)deteriori lapsu provocet ; lucra ponit,
damna minatur. Venitur (6) ad articulum ejus, et cum
labore malum suggestionis respuitur, ut prsesens mors
Hbenter suscipiatur. Intelligite , fratres ; si quis te co-
gat (7), verbi gratia nobihs quidam , et habens in po-
testate (8) sanguinem tuum , cogat te falsum dicere tes-
timonium , et Ncga Christum quid
non tibi dicat : ;

putas ehgeres (9)? Falsum, an mori pro vero ? Ettamen

nihil tibi aliud dicit persecutor quam Nega Christum. :

Si enim Christus est veritas, utjani diximus, profecto

Christum negat qui veritatem negat. Omnis autem ne-
,

gatverum, qui mendacium loquitur. Ipse qui dicitfal-

sum testimonium, unde?quia timet ? certe. Non est per-
secutio omnibus Christianis quando pro veritate certa- ,

• 2 Tim. iii, 12.

(i) Ita cod. II, \no vocari ,

qiiod male scriplum esl in cod, xxxvi. —
(a) Sic cod. cxli ; cod. xxxvi patitinttir, qiii et paulo post omnis habet
pro omnes, quod legitur in cod. cxli. — (3) Ita cod. xxxvi ; cod. aulem ii

iliiod dico. Cod. t\i.i qtta:dico. — (4) Cod. cxr.i, qtiievit, et postea ita pro

ideo. — (5) Hanc vocem addit cod. 11 qna; desideratur in cod. xxxvi. —
(6) Siccod. cxLi ; cod. autem xxxvi venis. —
,

(7) Ibid. ; id xxxvi, cogit. —

(8) Itacod. 11; cod. xxwi in poleslatem. — (9) Siccod, 11; cod. c\ia qitid

putas ? eligere. Cod. xxxvi qtiid ptitas? eligeres, etc.

3q S. AlGUSTiiM EPI.SCOri
tur (i)? Modo singuli piobanlur. ct iii causa sua unus-
quisque tentatur.
III. Quid (o.) tibi autem, minans caedem (3), sitiens

sanguinem , iullatus potestate, elatus ut fumus quid ,

tibi facturus '^jfuerat ininiicus tuus, qui le adperjurium

et falsum teslimouium compellebat , quid erat facturus ?

Respondit infirmitas : Occideret (5) me , inquit. Nonte

occideret. Prorsus ego scio , occideret. Si itaest, et ego
respondeo iG, : Tu , frater, animam (7) occidis, qui fal-
sum teslimonium dicis. Occideret autem ille, sed corpus
tuum. Quidfaceret animae tuse? Domus dejiceretur, co-
ronaretur habitator. Ecce quod (8) tibi facturus fuerat
inimicus tuus , si stetisses in veritate , et falsum lestimo-
nium non dixisses. Occideret utique sed corpus non , ,

animam. Audi Dominum tuum danteni sollicite securi-

latem : « Nolite, inquit , timere eos qui occidunt corpus,
» et postea non habent quid sed eum timete
faciant (9} ,

» qui babet potestatem corpus auimam occidere et in

et
» gehennam mittere. Ita dico vobis Hunc timete^. » :

Hunc timuit Joannes, noluit tacereveritatem, et pertulit

nialorum ( 1 o) hominum iniquitatem. Meruit per impudi-
cam mulierem regis odium, etpervenitad mart\^rium.
I\. « Omnes enim qui (11; volunt in Christo pie vi-
» vere-, » tali persecutione concutiuntur. Nam persecu-
tionem patiunturpro lucro saeculi, autpro timoredamni,

' Luc. xn, 5. — 2 2 Tim. iii, 2.

(i) Ila cod. ii; coJ. xxxvi certaiuur. — (2) cod. xxxvi; cod. xli
Sic
qiiod. — (3) Cod. cxLiii ccedeie. — (4) Hauc vocem addit cod cxli, quffi

deest in Cod. xxxvi. — (5) Sic cod. xxxvi ; cod. 11 occideie. Deinde cod.
cxM i/iqiiis pro iiujiiic. — (6") Cod. cxli respondebo. — (7) Sic cud. it;
cod. XXXVI tu ce , Jraler, occidis. Cod. cxi.t lu, frater, occidis. — (8) Ila

rod. cxr.i ; cod. xxxvi quid. — (9) Sic cod. 11 ; cod. cxli quodfaciant cod. ;

XXXVI quid faciunt. — (10) Cod. cxi.i inalignorum. — ('') f'*' ^^^.
XXXVI ; cod. cxT.i quicumque volunt.

I
SERMoJ^Vl, DE VERniS EVANGliLll f>TA]. MAITHJEUM. 33
aut pro vita praesciui . aut pro comniinationo niortis*,
(juia lioc saeculum [i) sinc persecution<! non est. Sed
discernendumest, quis, pro quo (2) patiatur. Et crunt
martyres veri, si pro veritate ,
quod cst Christus , certe-
tur (3), et legitimecoronentur. Nam quipro liocsa?culo,
quod (^) in malo est ,
palitur persecutionem, suppliciuin
temporale sustinere potest.
V. Ergo , fratres, lioc (5), didicimus in lectionc
praescnti pro veritalo usque ad mortom dimicarc, et fal-
sum testimoniuni non dicere , non perjurarc, tenerejus-
titiam in periculis. Nam non est magnum tenere (61 jus-
titiam in sccuritate , aut in deliciis. Semper existimemus
vigilare adversum nos di:'bolum , tentatorem et persecu-
torem nostrum etin nomine et
, in adjutorio Domini Dei
nostri vigilemus ferventius contra illum, no in aliquo nos
per cupiditatem ,
qua (7) solet tentare , superet ; quia
quem non (8) vincit cupiditas et (9) timor, quaesunttela
inimici ? unde homines, qui (10) in hoc saeculo spom ha-
bent , variis laqueis implicantur, ita ut non praevaleant
obtinere veritatem. Duas denique januas habet diabolus,
per quas pulsat primo per cupiditatom, pos-
, ut intret :

tea pcr timorem. Si ambas januas clausas apud fideles

invenerit .transit. Et qu£e est, inquis (1 i), cupiditas ?
,

Quid timor? Audi quas est ut non cupias 12) quod . , 1,

(i) Sic coj. .\.\x\i ; co I. c\i.t qiiici in hoc sivcitlo. — (2) Ila cod. 11 ; coJ.
XNXVi niale yuis pro qiii. — (3) Sic cod. 11; cod. xxxvi certenttir. — (',)

Ibid. qiii. — (5) Ita coJ. n ; coJ. xxxvi audit ante Iwc coiijiinciiotieni

quoiiiam , i\\\x redimdat; deiiide cod. cxli male dicinnis pro didiciiniis. —
(6) Co.l. u malo tenete. — (7) Id. cxi.iii malc qiiam. — (8) Ita leyeiiduin
cum coJ. cxLi, adJiiiJo !)ei;dtioiic:ii «0«, quie desidciatiir iii coJ. .\sxvi, el

poneiido iulerrogatiuiiis puncliim. — (9) Cod. cxliii nec, — (10) Sic coJ. 11,

in quo deinde deesl hoc. Cud. autcm xxxvi liabcl vocein hoc ,
si;d in eo qui
desideraliir. Cod. c\li babct qui in hoc. — (i i) Sic cod. xxxvi; cod. cvr.i

inqviit. — (la^Cod. c\i.t maio incotuiipins.

CXXXf, 3
34 «• AUGUSTINI EPISCOPI
praeterit, et nontimeas quod in tenipore deficitetperit(i);
et tunc demum nidum . ubi inimicus inhabitet (a), non
inveniet ; quia certamen nobis positum est usque in fiuem;
non solum nobis quidem (3) ,
qui in superiori loco sta-
mus vel sedemus, et ad ad vos loquimur, sed in omnibus
membris Christi certamen positum est. »
YI. Pro qua (4) re usque hodie in Numidia consue-
tudo est sic adjurare (5) servos Dei Si vincas. Vides :

quia non sine causa pugnantis , tahs conjuratio dicitur.

JNam , et hic ubi loquimur apud Carthaginem , et omni
provincia proconsulari et Bizacaena , sed et TripoU , iste

est sermo consuetudinisadjurare se invicem servos Dei :

Percoronam tuam. Quam coronam nulius accipiet nisi ,

vicerit. Et ego vosadjuro per coronam vestram, utcontra

diabolum toto corde pugnetis, et si simul vicerimus, si-

mul et coronemur (6). llt quid nobis dicitis Per co- :

ronam vestram et male agitis male vivitis ? Bene vivite,

, ,

bene agite et foris et intus bonam conversationem ha-

,

bete et coroua nostra vos eritis. Plebem Dei quod estis

, ,

vos, Apostolusinstruebat, (jum dicit Gaudium meum (7) : «

» et corona mea, state in Domino^. » Quod si prosperitas

temporum arriserit , state in Domino quod si prospe- ;

ritastemporum infremuerit(8), stabilesestotein Domino.

Nohte ab illo cadere qui semper stat et stans pugnan- ,

tem expectat, et adjuvat vos ut stando et pugnando ,

vincatis , et tunc demum ad illum coronandi veniatis.

' Philip. IV, i.

(1) Sic cod. cxi.iii ; cod. xxxvi male periit, — (2) Id. \\\\\ ; cod. 11 ha-
hitet. — (3) Id. cxLi; cod. it toUit vocem quidein , et ciim ea cod. xxxvi
vocem etiam nobis. — (4) Sic cod. cxn ; cid. xxxvi ma!e addit de re. —
(5) Sic cod. xxxvi; codi aiitem 11 et cxi.i adjuvare ,
qiiod et pariter

legitur infra. — (6) Cod. ii coronabimiir ; cod. cxi.i coronamur. —

(7) Deest ineiitn in cod. 11. — (8) Cod. u fremuerit.
8ERMO VII. DE VEP.BIS KVANGELri fiEC. MATTHiLM. 35

SERMO VII.

De Verbis l\vangelii secimdum Matthaciim Egressus :

iiule Jesiis secessit in partes Tjri ei Sidonis. Et

ecce niulier Chananceu a finihus illis cgressa ,

clamavit illi dicens ei : Misere/e mei , Domine ,

Fili David ;
/ilia mea male a dccmonio vcxa-
tur, etc. Matth. xv, 2Q-28.

Sermotstc prodit ex Bibl. Laur., Plut. wii, cod. xlii,

fol. i53. Codex est sceculi undecimi, el sancti Augustini
profcrt nomcn. Ni/iil ineo inveni quod huic titulo obstare
videatur. Vide August. serm. lxxvii, n. 9 et sc.jq. Locu
ejus post serntonem Maurinensem\,xxvu.

SYNOPSIS.

I. Judaeorum enor el duiitia. II. Cliauanaece ficies. III. Ejus,

precatiouis ad Clu istuui explicatio. I\ . Christi respousuui exau-
dientis eaui, et couclusio.

I. DoMiNi et Salvatoris nostri benignitas aequabiliter

oranibus iter salutis ostendit, nec aiiquem vult esse segre-

gatum , dum cunctos ad se venire hortatur , et perditos
revocat semper. Usque adeo eos durilia mentis invasit
ut hunc sequi nolint qui illos revocare cupiebat errantes,
quoruni causa desceuderat ^i) ne perirent. Adhuc ,
po-
(t) Cod. male defcenderant.
36 *• AUGUSTIM EPISCOPI
pule JiKla?c , pro tc doniinicie iiiquisilionis solliciludo
pervigilat, et Domiuum tuuni non vis quaerere , dum
quaeraris. Yerc perditi , qui adhuc se perisse non sen-
tiuut. Grandis confusioniseum hebeludo (i) circumdat,
qui proprium nou agnoscit errorem et dum revocatur, ,

spernit. Quid tibi amphus facere potuit nisi ut ad (2) ,

te perditum ipse veniret. Ipse enim intelhgebat cordis

tui profundam indomabilemque perfidiam nec aherum ,

mi-sit nc foi te dubitares. Ipse venit

, et non credis , ;

perisse te clamitas , ct non revcrtcris. Yidete crgo quam

larga est misericordia Salvatoris.Quid enim virtusdivina
laborabat , nisi hoc solum possit acquirerc, ne dispersus
popuhis penitus deperiret? Yolebat enim eum (3) repa-
rarc dum num monitis ad se non posset adducere
; ,

rebus coepit et mirabihbus revocare. Ncc hac taraen ra-

tioiic ttectuntur. Dicunt enini : « Samaritanus cst , et

» deenionium liobet^. » Grandis pationtia miserationis

divinffi ; injuriam patitur, et non movetur.Yere animum
liberatoris ostcndit. Non tibi suflicit , niultitudo vesana ,

quod Dominum tuum non vis agnosccre, nec hoc bene-

ficii loco ponis,ingrate? Yere scriptumcst :« Gensprava

» et perversa, hasc Domino reddidistis ^.» Quid tam pra-

vum ? quid tam pcrversum ? iter suum perdidit; Deum
descruit ;
qui dabat remedium , rccusavit.
II. PraHcreundus
populus qui pcrdural,in cst ergo istc

aeterna perfidia. Habemus aheram parteni quae magis de-

beatpraedicari. Inducenda est ergo mulicrGhananaea quae
rJtum barbaricseferitatisemolhcns, confitetur vera.Quam
feritas genuina posscderat , dicit ei « Miserere mei, fdi :

» David ^. » Confitctur, quoniam alia ralione (4) fiham

' Joan. VIII, .'|8 — ^ i)eui. xxxii, 5. — 3 ;\|atili. xv, 22.

(i) Cod. his ciini , el deiiide ebittido. — (2) Id. niale a te. — (3) Id.
eos. — (4) Textiis evidenter niendosus ,
iil^i aJjsque sensulegitur ,
qnoniam
oratio/ie , etc.
 8EIOI0 VII, DE VERBIS EVANGELII MaTTU^LM. 3^ SF.C.

suamnonposse purgari credebat. Quemgens barbara Da-

vid filium confitetur, populus non credebat, nec aliud
credula mulier postulabat. nisi ut verbum Salvaloris uu-
diret. Hoceuim solo filiam suam judical).Tt posse sanari.

Ait enim mulier ^ec aliter filia mea sanitatem polerit

:

invenire, nisivocis tua^ potueio impetrarc responsum.Cui

nihil Jesus diccndo respondit , nec tamen fidem creden-
tis sprevit.Yolebat , ut multipHcaretur credulilas muHc-
ris. Post longum silentium , haec verba Jesus reseravit
dicens : « Kon cst bonum accipere panem fihorum , ct
>^ mitterc canibus^.» Israel populum fihosesse respondit;
adhuc enim apud Deum fihorum nomen ,
quod haeserat,
permanebat, hcet in illos tanta periisset affectio. jNomen
perdidit fihi, dum patrem contenmit agnoscere. Nescitis
vos,infehces popuh hoc sermone jugulari. Patrem res-
,

puis , dum vocaris. Panes suos negavit canibus

filium
esse mittendos. Quod si filii nomen amiseris canes in- ,

cipient te esse mehores. Yide miscricordiam Domini ; fi-

dem tihi servat. Nec canes te vincant. Canem mulierem

Dominus nuncupavit; tamen nec satis eam praesens hic
sermolaceravit.iSonenimomniumcanum unaconditio' i)
quidem natura est, sed ahquanta discretio, ita
in ipsa
ut mansueti et sapientis generis natura laudetur, quse ag-
noscat Dominum suum , nec ab ejus vestigiis aliquando
discedat, qUcC si se dihgi senserit, hmen domini pervigih
observatione custodit, quani (2) non fames effugat, non
Scmper dominum suumquasiquaestuosus
Cccdes expellit.
latratus inquirithabet obsequium suum hcet voce ex-
; ;

phcari non possit tamen corporis communione distin-

,

guitur .j Ait enim « Miserere mei, » quamcanem Do-

. :

minus nuncupavit.
* Mallh. .w, afi.

( i) Cod. coiuiarr-i ff. - - (a^ M, luale </««-, — (3) IJ. (lisiinguit.

38 S. AUGUSTINI EPISCOPl
III. Ait mulier : Quare sic me divina voce castigas ?

Solent et canes de dominorum reliquiis gratulari ; nam

et de mensis solent IVagmenta cadere, quas canum fames
subler speculando suscipiat. Canis mihinomenimponis;
non quaero panem filiorum tuorum , sed tantum miseri-
cordiee tuas verba desidero ; nec me rabidus ardor inva-
sit , ut in Deum meum dentiuni veiiena convertaiii. Canis
sum, fateor; latratum meum jam frequenti debes insi-
nuatione suscipere non audior, nec mihi seeva
; latro, et
rabies mentis intelhgentiam abstersit non quaero, sicut ;

tu dixisti panem fdiorum tuorum. Vox enim Prophetae

,

recurrit dicentis «Filios genui et exaltavi ; ipsi autem

: ,

» me spreverunt^. » Si taha redduntur obsequia , si sic

habetur Dominus, ut post tanta beneficia contemnatur,

ne tahs sit arrogantia fihorum ,
qui patris disperdantim-
perium. Ait muher : Quamdiuvolueris, Domine, canem
me dicas ; latratus mci impudentiam sustinebis , famem
meam vocis satietate complebis et si me contemnas ; ,

quam naturam fecit esse dejectam, ab eo tamen qui lion

concipiat disphcere, desiderii tui ardore conflagro.Yes-
tigiatua, etiamsi abjeceris , non relinquam. Ahoiterura
sermone vocitabote dominum totiusnaturae; proclamabo
divinitatem tuam et si voce exphcare nonpossum, tamen
;

tota mente confiteor, adoro, veneror, et deposco. Tua

pietas est, quod inquieta quod la-
persisto tui beneficii ,

trare non desino. Unum tantnm sermonem requiro hoc ;

enim mei poterit ardor exlingui. Peto et

solo desiderii
cum fiducia summa deposco fiha enim mea laborat. In ;

tantumenim mihi tua estdivinitascomprobata, utcredam

quod quam variis artibus sanari non potui, tua solum voce
accipiat sanitatem. Exemplum enim tUcC pietatis horta-
tur, et importunam meesse compelht.Memor sum enim te
' Isai. I, s.
SERMO VIII, DK VERBIS EVANG. SEC. MATTHJEUM. 3^
dicente : « Petite , et dabitur vobis^. » Quis enim ad (i)
le, post baec promissa non currat ? Quis prsemia pro-
,

missa non poscat? Peto ergo ; praesta

quod deprecor.
lY. Tali ergo Dominus et Salvator noster prece cora-
motus postquam fidem precantis mulieris agnovit boc
,
,

solum mulieri credenti respondit « muber magna : ,

» est fides tua fiat tibi secundum fidem tuam ". » Non
;

dixit Dominus Dabo, quod postulas in ejus enim col-

: ;

locavit arbitrio; etaccepit totumquodfideliterpostulavit.

Nos ergo , fratres , ita credamus
fide ut omnia quae ,

poscimus similiter impetrare mereamur.

SERMO VIII.

De Verbis Evangelii secundum Matthaeum In illa :

die accesserunt acl Jesum Sadduccei qui dicunt ,

non esse lesurrectioneni , etc. Matth. xxii , 23, etc.

Le^itur htc sermoin Cod. Cass. cix , fol. 179, cum no-
mine sancti Augustini episcopi, a cuj us doctrina non dis •

sentit. Fidetur tamen esse fragmentum; ut ex ftnis bre-

vitale constat. Ponatur post sermonem Maurinensem xc.

SYNOPSIS.

I. Sadducsei negantes resurrectioneinconfutantur. II. Con-

futatur et Pharisaeorum ignorantia.

I. Sadduc^i extrafidera resurrectionis sunt , et quia

> Maltli. vii, -. — 2id. XV, 28.

(i) Cod. male a te.

40 S. AUGUSTINI EPISCOPl
cam Dominus praedicabat, calumniam divinis rebus ex
objicicndi voluntate proponunt
( i ut septom videlicet ,

fratrum eamdem conjugem habentium cujusnam eorum ,

in rcsurrcctione futura csset ,respondeat (q ) atcjue ita :

|)ublica opinio accepit , de resurrectionis conditionibus

iiiiiil Scripturis prophetalibus contineri ; sed Dominus
ait : «Erratis, nescientes Scripturas , neque virlutem
» Dei^ » Ergo scriptnm est, et cessarc debet (2) ambi-
guitas ,
quam auctoritas sancta condemnat. Hanc enim
eamdem calumniam afFerre plures solent , in q*ua forma
mulieres resurgant , et an rursus cum ipsis naturae suae
et corporis otliciis reibrmentur. ^ios quidem temere locum
hunc a cunctis ferme praeteritum contigimus, sed admo-
ueamus tantum Dominofuisse propositum, cujus uxor sit
deputanda de septem eum autem objurgasse curerrent, ;

ncscicntesScripturas,Deiquevirtuieni,quia<< JNounubenl,
» neque nubentur^. « Et quidem sufficeret adversus Phari-
saeos ita sentientes corporeasillecebras recidisse, etofflciis

cessantibus^inaniahaeccorporumgaudiaabstuhsse. Etad-
jecit : «Erunt similcs Angehs Dei ^. » Quia igitur Angehs Dei
similes sacramentum Scripturarum et divinae virtutispo-
testas futuras esse demonstral quahs in Scripturis auctoj ;

ritas est de Angehs opinandi , talem in resurrectione spei

nostrae sensum oportet esse de fceminis. Et haec quidem
de resurrectionis conditionibus propositae reddit quaes-
tioni. De ipsa vero resurrectione adversus infidehtatem

eorum locutus est

, ita « JNon legistis quod dicturn est :

y> Deo dicente Ego sum Deus Abraham, et Deus

vobis a ;

wlsaac, et DeusJacob; non est Deus mortuorum, sed

» vjventium ^. » Sermo enim hic ad Mojsen de sanctis istis

'
Matlh. x»H, •20. — 2 Il,i,l. lo, — 3il, J _ ii\)\i. 3r, 32.

( I; Ciid. mak- vjficieiuU, — (•>.) Viile Aiii,Mi>t. lonlia Faii>t, L'i). ly, n, 3f

tlStTiii. ctOLAi!. u. i8 — (
{J
Coil, ilehem.
SERMO VIII, DE VERBJS EVANG. SEO. MATTHjEUM. 4i

Palriarchisjam pridem quiescentibus, extiterat, quorum

crat Deus. Si autcm illi non sunt, niliil poterant liabcre,
quia in natura rei est , ut essc id nccesso sit . cujus sit al-

terum ; atque ita Deum habere, viventium est , cum Deus

£eternitatis sit, et non sit (i), quae mortuae sunt, habere
id quod anernum cst. Ht quomodo cssc ilH semper vi-
ventes ncgabuntur, quoruin esse proplictatur ceternitas?
II. « Pharistei autem audientes quod silentium impo-
» suisset Sadducaeis, congregati sunt adversus eum^. » Ex
his legis doctoiibus, succedunt Sadducseis tcnlantibus
Pharisaei, et illisquidemcongruenter fuerat de resurrec-
tione responsum, ut inlegc ipsa, ex qua erant profecti (2),

contineri sperandae resurrectionis fidem convincerentur.

Pharisaei vero habere scientiam legis gloriabantur, quae
etfuturorum specie praelatam imaginem consccuturae
veritatis continebat. Quterunt autem quod mandatum
potissimum esset in lcge contuentes meditationem legis
,

fuisse in Christo perfectam. Et quidem insolentium igno-

rantiae legis ipsius verbis responsum est ,
quse responsio
omncm in se vcritatis complexa est doctrinam. Proprium
enim Domini nostri Jesu Christi officium est , cognitio-
neni Dei afferre, et intelhgentiam nominis ejus potesta-
tisqucprcestare. Missus enim venerat; ex aeternitate de-

ductus iis quae erant Deo placita perfungebatur. .

' MaUh. XXH, 34.

(i) Videlur deesse earitm. — (2) Cod. perfecti.
^a S. A.UGDST1NI EPISCOPI

SERMO IX.

De VerbisDomini \Cumvideritisahominationem^ etc.

Matth. XXIV, 19.

Hic sermo qui assumitiir ex Bibl. Laur. ptut. xvii

cod. XL, fol. I y, in pluribus concordat cum num. 28
Enarrationis in Psalm. xxxix. Hi?ic primo visus fuerat
expuns^endus utruwque attentius legenti talia ap-
; sed
paruere discrimina et quidem maximi momenti
, ut ,

stampismandandusvidevetur: \° utdemonstrareturtextus
Benedictinorum non semper esse sine gravissimis mendis;
2° ut confutaretur una ex prcecipuis objectionibus eorum

quinostrumvolumen primuni im-pugnarunt et qui con- ,

tenderunt vocem iinprae|^nare arguere recentiorem eeta-

tem, quamvis in/ioc strmone sicutet in Benedictinorum
,

editione smpe scepius replicetur.Qua'. desunt in editis, fue-

runt italicis distincta. Hunc ponas post sermonem Mau-
rinensem xcii , si velis supponere sanctum doctorem bis
de eodem textu verba fecisse vel linquas in suo loco si
, ,

matueris.

SYNOPSIS.

Tribulationum necessitas. II. Anima fit prsegnans cupi-

I.

ditate;quod exemplo explicatur. III. Talibus timenda judicii

pcena. IV. Exhortatio ad bene vivendum. V. Deus in promis-
sionibus fidelis est.

I. Discere et intelligereclebemus fratres charissimi

,
 DE VERBIS DOMINI. 48
quiaChristiano ( »
), dum in hoc coi^orevivit^ trihulatio
deesse nonpoterit ; sic enim nos, sicut audistis con- ,

tcstatur Apostolus dicens : « Omnes qui pie volunt

nvivere in Christo, persecutionem jjatiuntur'^. » Et
iterum : « Per multas tribulationes oportet nos intrare

» in regnuT?! coelonim'^ , » Venturi sunt dies i'i) tribula-

lionis, et malarum (3)tribuIationum; venturi sunt, sicut
dicit Scriptura et quantum accedunt dies
; augentur ,

tribulationes. Nemo sibi promittat, quod Evangeliura

non promittit (4). Quomodo enim appropinquante ,

fine mundi sicut dicit Evangelium « Ahundavit ini"

, :

quitas, T'efrigescit charitas ^, » sic pj-opter iniquitates

nunquam deerit adversitas. Opus est ,
ut animum
nostrum non sohun adpcenilentiamprcvparemus ... (5).
Fratres mei, obsecrovos, attenditeScripturas sanctas(6);
sialiquid dixerunt, necesse est et usque in fmemsicfiat,
quemadniodumdixerunf^^j.lNonvobispromittuntScrip-
turae, nostro (8) in boc saeculo , nisi tribulationes,pres-

suras, angustias, augmenta dolorum, abundantiam ten-

tationum , sicut et ipse Evangelio dicit Dominus in
« In mundo pressuram habebitis ^. o Et iterum :
« Mundus gaudebit et vos tristes eritis sed tri<,tit\a
, ,

» vestra verletur in gaudium ^. »

II. Ad ista prascipue nos paremus , ne imparati defi-

ciamus. De ipsis enim tribulationibus , cum Evange-
'a Tim. m, 12. — 2 Act.xtv, ai. — 3 jyfatlh. xxiv, xl. — ^ Joan,
XVI, 33. — 5 ihjd 20.

(i) Cod. male Chrisuanus . — (?.) Edit. venient ; et sic poslea. — (3) lid.
majoriim. — (4) lid. male promittat. — ;.5) Desunt quaedam. — (<5) Edit.
tioslras. — (7) lid. .<•/ nUqiiid fefellerunt , si aUqiiid di.xenmt , et aliter

accidit qnum dixeriint : necesse est , etc. — (8) lid Scripturce nostree, in
hoc sceculo.
 44 S. A.DGCSTINI EPISCOPI
lium legeretur, audistis : « Vae praegnantibus et (i)
» nutrientibus^,» Praegnantes sunt, qui in (i) spe intumes-
cunt, nutrientcs aulem, id est. lactantes, qui jam adepti
sunt quod concu])ierant. Etenim mulier praegnans in spe
tumet filii , noudum videt filium ; quae autem jam lactat,
araplectitur quod sperabat. Pr(Fg/ians est qui res alienas
coucupiscit nutriens est qui jam rapuit quod con-
;

cupierat. Et ut hoc apertius etiam simplices intelli-

gere possint aliquam similitudiaem proponamus.
,

Concupiscit aliquisvillam alieiiam, etdicit (3); Bona

est ista villa vicini mei o si mea esset o si (4) adjungerem ; I

illam et facerem de isto fundo el de illo unitatem Amat

, \

et avaritia unitatem; quod amat bonum est, sed uti (5)

amandum sit , nescit. Forte dives est vicinus ilie ,

qui
habet villam bonam, et suspicatur quod illaranon possit
tollere, quiapotens est homo , el praevalet se contraillum
defendere ; nec concupiscit , nec imprsegnatur ; nibil
sperans,non concupiscitG^jnon est prtegnans animo^^).
Si vero juxta , aliquis viciuus sit pauper, qui vel in ne-
cessitale posilus eit, ut possit vendere , vel potest op-
primi 8-, ut cogatur vendere , injicitur ocuhis : sperat
se posse toliere aut viiiam (g^j, autcoloniam vicini paupe-
ris (loi, et mittit iliicdiquas tribulationes^verbigratia
* Matlh. XXIV, nj,
(i) Edit. mainmanlibus , et sic deiiide. Postea addunt modo audistis
prcegnantes , etc. — (2) Deesl(3) Hajc quie desunt iu Edit.,
111 Edil. in. —
videntur iiecessaria ad sententiae iutegrilatem. Hi sulum habeut: Ergo simi-
litudinem -verbi giatia ponamus : Dcna , ele. — (4) Htec duo verba uon
legunlur in Edit , sed habentui in variautibus ad calcem tonii iv Beuedicti-
norum. — (5) Edit, male ubi. — (6) lid. Ecct concnpivit villani proximi;
sed iste proximus dives est, uon indigens; habens honoreni ^ habens vtiam
potentiain a cujus Jorte etiain potentia tibi metuenduin sit , non de illius
fnndo nliquid sperandum ; nihil spernns , non concipir, etc. — .'7) lid. anima.

— (8) lid. premi putest. — 'y, lid. sperntur villn, — (lo) lid. adipisci vil-

iilam aut possesiionein vicirii , elc.

 DK VERBIS DO.MIM. /j5

agitsecretius apudeosqai possaiit, ut illuni exactores

{^(lut) (i) afflictiirn iii aliqun publica administratione
constringant , ex quihas contractis debitis innltis ,

necesse Jiabeat infelix vendere casellani, uiuie aut

ipse autfilii saisustentabaiitur. Necessitate eigo coin-
pulsas venit ad illuin per cajus malitiam [^Xj pre-
mitur etaffligitar, et nesciens (piodipsius immissione
hoc patitar, dicit ad euin (3) Da mihi, domine (4) :

paacos solidos ; patior necessitatem; urgeoracreditore.

Et ille Non liabeo modo in manibus (5). Ideo sc dicit
:

in manibas non haOere at ille, oppressus calumnia, ,

necesse habeat vendere. Denique cum ei dixerit (6)

qaodpro nimia afflictione sua compellatur distrahere,
statiin ille respondit Etsi non liabeo jyropjiam pe- :

cuniam undecumque studeo matuare, at tibi amico

,

meo suhveniam ; et siita necesse est, etiam argentum

meuin di.straho ne tu injariam patiaris. Qaando ,

heneficium petebat, professus est penitus non habere;

at ubi dicitquod possessionem suam venderet, quasi
amico suhvenire se dixit. Et cum eum ad hanc ne-
cessitatem addaxerit , dicit illi , ut venditionem fa-
cere deheat, etcasellce('f), pro qua prias verbi gratia
forte centain solidos offerehat , ut eain opprimi vi-
det (8), nec medietatein pretii dare acquiescit.

(i) Vox aiu vjdetiir abuudare. — (2} Cod. male notitiam. — (3) Edit.

horum loco habenl : Et cum patitur iste pauper necessitatem ,

venit ad
ditiorem vicinuui sunm , cui forte obseqtii solet , cui dejerre ,
cui venientt

assurgere, t/uem inclinato capite salutare : Da mihi , etc. — (4) '•"• '^"o" '^>
et deiude non habent ha;c vei ba paucos soUdos. — (5) lid. sic liuiunt e.\

abruplo per b.-ec verba : Si vellet vendere, haberet;cl nullam inde dediicunt
conscquenliam ; unde arguitur evidens lacuna ,
quie in nostro cod. parlim
supplelur. Variantes ad calcem edit. Beucdictinae lejjunl : felit noUt, ven-
dere habet; sed non mehor sfquela. — (6) Cod. male dixerat. — (7) Id.
caseUam, — (8) Id. male vide.
46 ». AlJfTUSTINI EPISCOPl

111. htis eniin talibus ^ sicut supru jain dictum

est , Evangelista proclamat : « Fa^ prcegnantibiis et
» nutrientibus ; » istis eniin vce erit in diejudicii , et

ab auditu nialo noii poterunt liberari^ sed audiluri

sunt a Discedite a me
: maledicti in ignem ceter- , ,

» num^ qui paratus est diabolo et angelis ejus quia ( ; i

» eswwi et non dedistis mihi nianducare ; sitivi et non

» dedistis inihi bibere *. » Hoc ioco attendat Charitas
vestra diligenter : si iii ignem mittitur qui non dedit
rein propriam putas uhi mittendus est, ciui invasit
, ,

alienam ? Si cum diabolo ardere habet qui nudum ,

non vestivit putas , uhi arsurus est qui expoliavit ?

,

Et ideo quotiescumque vobis evangelica lectio recitata

fuerit iii qua dicit
. Fce prcegnantibus et nutrien- : «.

» tibus in illis diebus", » non hoc cle mulieribus legi-

timos viros habentibus credite, Quid enim inali fecit
mulier, qua^ de proprio marito ccmcepit ? Ouare illi
in diejudicii inale erit ,
quce hoc jecit quod Deus
jussit? J\on ergo de mulieribus qucejuste concipiunt
et pariunt hoc credendum est secl de illis
, quos ,
,

supra dixiinus qui injuste concipiendo j'einalienam,

,

imprcegnatiesse videntur.De quibus scriptum esse le-

gimus : « Conccpit dolorem et peperit iniquitatem^ .-•^

Omnis eniin concipit , iiec ullus potest esse sine con-

ceptu; sed alii concipiunt de Chiisto, aliide diabolo.
Sicut eniin cle ilHs, qui a diabolo concipiunt, dicitur:

« Concepit dolorem et peperit iniquitaiem » ita et de

illis qui a Spiritu sancAo concipiunt, scriptum est
, :

« yi timore tuo in utero concepimus et peperimus Spi-

» ritum salutis tuce ^. »

* Matlh. XXV, 41, 42. — 2 ij XXIV, 19. — 3 p<ai_ vj, jg — -4

jjjj

XXVI, 18.
(i) Cod. male qui.
 DE VERBIS DOMINI. 4l
IV. Hcec enim qmr. diximus , fratres charissimi ,

qui diligcnter (ittendit supradicta mala autfuissc in

se autforsitan adhuc esse cognoscit, cito corrigat ;
,

non enim nocent mala prceterita si non placent ,

adhuc enim pcenitendi est (i) et corrigendi locus; non-

dum facta est illa disjunctio aliorum ad sinislram , alio-
rum ad dexteram sumus,ubi
(2); nondum ad (3) inferos
Audiamus,
est (4) dives ilie sitiens et stillam desiderans.

dum vivimus corrigamur. Non concupiscamus (5) res

,

alienas et imprcegnati non tumeamus

, nec velimus per- ,

venire (6) ad illas el eos adipiscendo tanquam filios

,

osculemur. Quando enim concupiscit aliquis rem alie-

nani , sicutjam dictum est , anima sua quasi conce~
pisse videtur ; si vero quod concupiscit,per aliquam
caUiditatem aut nequitiam potuerit obtinere, quasi
natumfiliumosculari ac mittere (7) cognoscitur. Ergo
non sic amemus ista terrena , fratjes , ut perdamus
coelestia (8). Mutandum est cor ; non hic habitemus
jam corde (9); mala regio est amor mundi (10) suffi- ;

ciat quod hic in carne esse videamur. Audiamus Apos-

tolum dicentem : < Si resurrexistis cum Christo (11), quae

(i) Horum omnium ioco solummodo legitur iu Edit. sine coucatenatione

cum praecedeutibus : Agnoscimiis hoc ; ftienint in nobis,jam non sint in

nobis, Nonne hesterno viximus , et hodie 'vivimus ? est corrigendi, etc. —
if\ Edit. ponuut dexteram aute sinistram. —
.
(3) lid. apud. — (4) lid.
male /«jV, — (5) Id. sperentus, minus bene. — (6) Id. ma\e perveniamiis.
— (7) ? orXv. premere. — (S) Horum ioco habeiil soluuimodo Edif.: Va- eniin
prcegnuntihus et maminantibus illis diebtts. Mutandum est cor; levandttm est

corf non hic, clc. — (9) EJil. habilandum cordc. — (10) Desunl in Edit.
htec verba amor mundt. Deiude habeut : Sufficiat qiiod adhuc in carne
hic eis necesse est ;
qitod non est necesse . non fiat : siifficiat diei malitia
sua; sursiim corde habitemus. Si resurrexistis , etc. — (^ ') lid. adduut
Dicitfidelibus, corpiis et sanguinem Domini accipientibus dicit , et deinde
totus textus referlur usque ad finem versus tertii.
 48 S. ADGCSTINI EPISGOPI
» sursuin sunt quaerite, non cjuae supcr lerram^. » Non
apparet ,
quocl nobis (
i )
proinissuni est ;
jani enim pa-
ratum est, secl non videtur (2). (^oncupiscenclo impraeg-
nari vis ; liinc et impracgnare ; concupisce vitani cvler-
mun ad quam , vitam te iiwitat Deiis ; ipsa sit spes
tua ; non erit aborsus (3); non
cerlus erit partus tuus;
lemporaliter amplecterisquod pepereris, sed in aster- ,

num possidebitur (4). Quod enim promissumest^ sine

duhio dandum csl ; sed adliuc retro est (5) non da- ;

bitur (6) modo , sed dabitur postea.

V. Fidete c^xxd^widi jcmi dicta (7) sunt , fratres ; quis
illa vel numerare praevalet (^8j ? De omnihus enim re-
bus, qucc nobis in Scripturis divinis promissa sunt,
una tan tummodo remansit; Deus enim cjui vohis in tan-
tis rehus verimi dixit^ unus (g) nonfallit. Scriptum

est de Ecclesia , et videtur ,

quia est ; scriptum est de
idolis, cjuia non erunt , et videtur, quia non sunt. Scrip-
tum est quia perdituri erant(^io) Judasi regnum , et vi-
detur (11); scriptum est de die judicii ;-scriptum est et
de praemiis sanctorum 1 2 et de poena malorum ( 3). j
, 1

ISemo se circumveniat ,firitres\ quomodo illaomnia

(i) Edil. i>ol)is. — (2) lid. iiu/i vidctis. Uciiide deesi vox coiiciipisccndo

et parlictila nt. — (3) lid. abortivus. — (4) lid. non temporalis ; amplecteris
qiiod pepcreiis iii (vter/tiim. — (5, lid. hortini loco habeiit siiie seusu, ila

ut Benedictiai onm annotatione voceru aliqtiain siippoiiere coacti fueriiil : Sic

e/iiin per Isaiaiii dicititr : Concepiinns ct parturivimus spirituiii salutts,

Ergo rctro cst , et tion datiir inodo , sed dabitur; iibi videiidum est textuni

Isaiae nou esse in loco sno posilum , et consequentiam esse falsam ergo ret/o
est. Unde Btnedictiui iu uota : « Furle paratu/n. » Omnia autem quadrant et

optime conuecttintiir in noslra versioue. — (6) Cod. iiiale dabitur. — (7) Edil.
data. — (8) Iid. quis iUam luiinerat secunduin Scripturas .^ — (9) Cod. uiia-

— (to) Id. male crunt. — (' ') Edil. addiint : Ibi scriptum est de hcercticis,

qitia Jutuii eraut , et videtur; ibi,e{c. — (i2)Iid. dc prrcmio bonoruin,

— [\'i) Ca'leia peuilus differuiit.
SERMO X, DK VERBIS EVANGELII Sr.C. MATTIl^EUM. ^Q
ve/te/u/if ,
qua' p/'o//iiss(i sa/il , ct diesjiulicii, et //la-
I0/U//1 poe/ia , etJusto/a//i p/ce//iia , si/te uUa dubita-
tio/ieve/itura su/it. Etideo u/uisfjuisque nostni//i dur/i
licetyetcu/n Dei adjuto/io i/i polestate /lost/a eo/isistit,
et peccata vita/e, et (i) quod bo/iu//i est exerce/e
co/ite/idat\ utcuni illc dics te/ribilis et //ictue/ulus cuL
ve/ie/it, /w/i cu//i i//ipiis et pcccato/ibus pc/e/i/ii i/i-
ce/ulio co/u'/e//ietu/\ scd cu//i Jastis et Deuni ti//ie/iti-
bus ,
pe/'ve/ii/'e ad ceter/iu//i p/cv./niu/n //lereatur; quod
ipse p/wsta/e dig/tetur cui cst ho/io/' et ii/ipc/iunt i/t

s(vcida sc2culo/'u//i. J//ien ( q\

SERMO X.

De Verbis Evangelii secundiun Matth.Tuni : Cu/n

ve/ie/it Filius ho//iiitis i/i /najestate sua , et ont/ies

^4ngeli cu/n eo , tu/tc sedebit i/i sede //lajestatis

smc , et cong/'egabuntur a/ite eu/n o/tines gentes, etc.

Matth. XXV, 3i, 32.

Prodit hic sermo ex pluribus crutus codicibus nempe ,

1° ex Bibl. Laur., Plut. xvu, eod. xxxvi, foL 67 b; 2° ex

ejusdcin BibL eodem Plut., cod. xxxvni, foL i3-j; 0'' ex
eodem Plut., cod. xl, fol. 107; 4"ex eodem Plut. cod. xur,

foL i4i; 5" denique ex BibL /Edil. cod. c\ui,foL 44«

(i) £c deesl in Cod., Sfd sensu requiritiir. — (2) F.x. cjus leclione ser-

monis mihi clare ^ideUir, vel sancliiiii Auguslinum diiabus vicibus de eadeni
re cum aliquo discrimine disseruisse ,
quoJ probabillsMmuni est ijisi s.T|)ius

evenisse; aul duos nolarios ,

plus vel niinus peritos , cumdem sermonem cum
varianlibus quibusdam acceiiisse , dum loqueretur; unde uiuis lacile polest

ex allero corrigi el fniend.Tri.

CXXXI. 4
5o S. AUfiUSTINl EPISCOPI

Le^itur nbique cum nomine sancli Ju^ustini, cui nuHa-

tenus repug^nat sivequoad doctrinam,sive quoad stylum.
Locus ejus post sermonem Maurinensem xciv.

SYNOPSIS.

I. Eleemosynae praeceptum ex verbis judicii deductum. II.

Eleemosyna facienda ad piomerendum ccelum. III. Bonum

foenus eleemosyna.

AuDiviMUS, fratres charissimi cum sanctum (i)

I. ,

Evangelium legeretur, terribilem simul et desiderabilem

vocem metuendam pariter et desiderandam Domini
,

nostri sententiam. Terribilis enim est propterillud quod

dixit « Discedite a me, maledicti in ignem aeternum ^
: ; >j

desiderabilis propter illud quod ait « Venite benedicti

: ,

» Patris mei percipite ,

regnum ^. « Quis enim audita ,

hacvoce, non contremiscatetgaudeat? Gaudeat quidem,

quiaChristus Christianis servis suis dignatur promittere
regnum contremiscat, quia peccatoribus ignem minatur
;

seternum. Rogo vos fratres ut lection^m istam attento

, ,

corde , semper vigilantissimo audiatis

et sensu , et quia
nec laboriosa est ad parandum(2), semper illam memo-
riter teneatis et virtutem iUius assidue cogitetis. Qui
,

enim istam lectionem dihgenter attendit, etiamsi rehquas

Scripturas legere non potuerit ad omne opus bonum ,

faciendum et ad omne malum fugiendum ista lectio po-

,

test sola sufficere. Attenditeergo, fratres, et videte quid

sit quod Dorainus ilhs qui ad dexteram futuri sunt se

,
,

» Matth. XXV, 41. — 2 ibid. 34.

(x) Haecvox deest in cod. xxxvin; cod, xl habet dilectissimi , loco vocis
eharissimi. -^ (2) Cod. xxvi ad patrandum; ambo alii cod. ad parandum.
SERMO X, DK VERBIS EVANGELIl SKf.. MATTHJSDM. 5l
dicturum esse promisit : «Venite, inquit , bcnedicti(i),
wpercipiteregnum, quia esurivi, ctdcdistis mihi mandu-
wcare; sitivi , et dedistis milii Libcre^, » et caetera quie
sequuntur. His vero qui ad sinistram erunt dicturus
erit : « Discedite a me , maledicti , in ignern aeternum ,

» qui paratus est diabolo et angelis ejus. Esurivi enim et

» non mihi manducare
dedistis ; sitivi , et non dedistis
» raihi bibere\ » Attendite ergo, fratres dilectissimi , et
videte quia non dixit : Discedite a mc , maledicti ,
quia
furtum fecistis, quia falsum testimonium dixistis ,
quia
homicidium autadulterium commisistis ; non boc dixit,
sed ait quia « Esurivi, et non dedistis mibi manducare.»
,

INon dixit Discedite a me, quia res ahenas tuhstis, sed

:

quia de substantia vestra pauperibus non dedistis; non

quia mala opera iecistis , sed quia bona (2) facere noluis-
tis. Ac sic et illos qui ad dexteram futuri sunt sola mi-
sericordia hbcravit (3), et illos qui ad sinistram sola
avaritia condemnavit. Non enim dixit ad dexteram positis:
Venile, benedicti,pcrcipiteregnum, quia peccatores non
fuislis,sedquiapeccatavestra eleemosynisredemistis.Sicut
etihis ad sinistram nondixit : Discedite ame, raaledicti (4),

quia peccastis, sed quia peccala vcstra eleemosynis redi-

mere noluistis. Sinepeccato nullushominum esse potest,
sed tamen pcccata sua redimere cleemosyuis omnis homo,
auxihantc Domino, polest. In ista euim sententia Do-
mini, qua dixit, quia (5) ilh qui csuriculem non pave-
runt(6), miltenturiniguemsetcruum, possumusevidenter
agnoscerc, fratres, quah tormento, vel quah poena dam-
' MaUh. \\\, 35, — ^ Ibid. 41,42.
(i) Ita cod. M.; hiec vox dee»t in aliis cod. — (2) Cod. xi. addit opera.
—
(^) Id, libcrabit.. Condemnabit. — (4) Ita cod. ii- , «juae vox desidcralur
in aliis cod. — (5) Cod. xl quod. — (6) Sic cod. xl ; cod. xxxvi paverit
dcinde cod. xl mii(iinCtir, et ostendere pro ognoscere.

4.
5a 8. Aur.usTiNi episcopi

nandi sunU qni niala laciunt, quantlo illi inigiicni [clcrnum

niitlunturqui bonanonfaciunt.Sienimcum tliabolocon-
tlemnatur,quipauperibusnon dedit panem suum, putas,
ubi damnandus est ille (i) qui tulit alienum? Si in ignem
niittetur qui nudum non vestivit, putas, ubi mittendus est

ille qui expoliavil ? Si in ignem seternum damnatur qui

peregrinum non excepit in doraum suam (2), putas, ubi
damnandus est qui tulit domum alienam ?

11. Hfecergocogitantesfideliter, fratres charissimi (3),

quanlum possumus, bona opera facere studeamus, et se-

cundum vires nostras de paupertate nostra peregrinis et

pauperibus erogemus, ut et peccata quae fecimus redima-
nius , et de ipsis bonis operibus aeterna nobis prasmia
praeparemus. Audiamus Dominum dicentem : « Beati
» misericordes ,
quoniam ipsi misericordiam consequen-
» tur^. » Audistis enim veram Domini nostri (4) senten-

tiam, per quam nobis regnacoeloram promittit, si (5) ele-

mosynas facimus si csurientes pascimus si sitientes
, ,

potamus nudos secundum vires nostras vestimus perc-

, ,

grinos excipimus ; boec omnia, si fideliter agimus, securi

ante tribunal selerni judicis (6) veniemus , et tunc « In
»memoria astcrna justi et ab auditu (7) erimus, malo
»non timebimus ^. » Quid est auditus malus (8) ? Ille
quem a nobis Dominus dignetur avertere. Hic erit audi-
lus malus, quem adsinislram positi audituri suntimpii:
« Discedite a me, maledicti , in ignem Eeternum'*. wTenete
crgo vos ad eleemosynam vel misericordiam, quia«Elee-
» mosyna a mortc libcrat, ct operarium suum non per-
> Miitlh. V, 7. — "^
!'sal. c\i, 7. — 3 Mallh. x.w, /, t

(1) Uxc vox dee-t iii coJ. .\r. — fa) Cod. xxxvm In domo sua, —
(3) Cod. XT. dilcctissimi. — (4) Vox tiostri dce>t iii cod. xxxvni. — (5) Id.

cod. sed si. — (G) Cod. xl loco (cterni judicis liahet Christi, — (7) Id.

xxxvi male andito. —

(8) Oninescodd. male nuditiim malum P illud quod,.
hoc erit nuditiim maUiin qiiod elc. ,
SER.MO X, I)E VEUIUS EVANGEHI SEC. MAlllLELlM. 53
w mittit ire in lenebras*. » Unusquisquc ergo pro viribus
suis
,
quantura praevalet, porrigat pauperi manum suam.
Qui habet aurum , det aurum ; qui habet argcntum ,
argentum tribuat ; qui vero non habet pecuniam cum ,

bono animo jiorrigat peregrino buccellam. Et(i) sinou

habetintegram ex eo quod habet frangat et tribuat,
, ,

Talem enim Dominus per Prophetam dignatus est pau-

peribus consolationem velsecuritatcm impendere, utnon
diceret Daesurienti totum panem tuum ; sed aFrange
: :

» csurienti panem tuum ^ » ut si non habes intcgrum ; ,

vel particulam ahquam largiaris. Et ut scias quidquid

bouo animo obtuleris quia sit acceptabile Dco, audi Do-

minum in Evangelio de vidua illa quae duos nummos
obtuht : « Amendicovobis quia vidua haecplusomnibus
» misit, qui miserunt in gazophyhncium (2), quia rcliqui
» qui divitcs crant cx co quod ilHs abundabat, dederunt
» aliquid ; illa vcro totum quod habuit obtulit'^; » ct ideo
mcruit , ut illam Dominus ore proprio collaudarct.
III. Faciat ergo unusquisque ,
quod prsevalet, ct cx-
ceplo victu rationabih, et veslitu simpHci ,
quidquid ilH

superfuerit l^tus et hilaris det ;

quia dat parum, ct ac-
cipit muhura ;
porrigit nuraraura et comparat rcgnum ;

triJniit parvara pecuniam , et accipit vitam aeternara ;

dat temporaha. ei meretur(3) aelerna; porrigitcaduca, ct

accipit sinc finc raansura (4). Ecce pro qua re hihares (5)

et bono animo dare debemus. Si tibi homo fidclis di-

ceret : Da raihi unum nummura aereura, et rcddo tibi

' Tol). IV, II. — 2 jsa,-, Lviii, 7. — ^ Marc. xit, 43, \\.

[i) CoJ. XL iit rt si. — (2) Ua cod. xi. , Ciii fere concdrdal cod. .xxxviii :

f^idiia hivc diios niiinmos obiiilit, incigis omtiibiis viisit, qiii niiscniiir 111 gazo-
phrlaciiiin, Hoic iillinia vcrba dasnnt in cod, xxxvj, (jiii iicial phis Qiniiihin
iniiit , inogis oiniiibns iiiisit. — ('<) CoJ. xxxvt male inerealnr. — 'i~ Itj

L'oJ, xl;coJ, xvxvi niale menmr.i, — 5) Cod. Xh liilaii.

54 5. AUGUSTINl EPISCOPl
solidos aurcos centum , numquid non cum gaudio dares
unum, ut (i) acciperes centum (2) ? Quanto magis quia

tibi dicit Deus coeli et terrae « Qui pauperi tribuit (3),

:

» Deo foenerat* ; » et in Psalmo : « Jucundus homo qui

» miseretur et (4) commodat » debes commodare ^ ;

Deo in terra, quod multipliciter accipias in vita aeterna;

ut cum in conspectu Angelorum ante Iribunal aeterni
judicis veneris (5) , secura et libera conscientia dicere
possis Da, Domine quia dedi; miserere, quia miseri-
: ,

eordiam feci. Ego implevi, quod jussisti tu redde, quod :

promisisti. Iterum atque iterum admoneo, fratres, ut

semperistam evangelicam lectionemmemoriter teneatis.et
totisviribuscumDei adjutoriolaboretis, utaeternumignem
possitis evadere, et ad coelorum regna feliciter pervenire;
praestante Domino nostro Jesu Christo, cui est honor, et
gloria insaecula saeculorum. Amen.

SERMO XI.

De Filio Prodigo, Luc. xv, 11 et seqq.

Sermo qui sequitur eteductus este Cod. Cass. cxii, foL

G5, nomeii , et stjlum , et sentenlias sancti Augustini ita
prie se fert , ut ejus auclor nulla ratione nef^ari possit,
prcBcipue si attendas ad qucestionum Evangeliorum, Lib.

* Prov. XIX, 17. — 2 psai (^xi^ 5_

(i) Ita cod. xl; cod. xxxvi et, — 2) Vide August. Serm. lxxxvi, n. 5.
— (3) Ita cod. XL ; cod. xxxvi tribuat.
(4) Cod. xl et tribuit. — — (5) Ita
cod. xl; cod. xxxvi ante tribunal judicis venire merueris.
 9ERM0 XI , DE FILIO PKODKIO. 55
II, ubi idem ar^nmentuin eodein ingenio
iiuvi. xxxiii,

sed non iisdemverbis traclalur. Ponatur ers;oposl sermo-

nem Maurinensein cxii.

SYNOPSIS.

I. Exordium ex aiitea promissis. II. Filii prodigi eiTOres.

III.Ejusdemmiseria. IV. Reditad corsuum.V. Reditetadpa-

trem qui eum videt de longinquo. VI. A patrc suscipitur, qui
et cadit super collum ejus. VJI. Redduntur ei patre jabentc, ,

stola annulus, calceamenta servovum miiiistcrio oc-

prima , ,

ciditurquevitulus saginatus.VIII. Irascens frater major, imago

Judteorum. IX. Symphonia et chorus, figura unitatis. X. Ad
vocem servorum frater major intrare recusat. XI. Venit pater
invitans ad ingressum. XII. Fratris majoris querelse ,
qui sem-
per fidelis , nec hfedum accepit. XIII. Patris mitis responsio,
omnia suaejus esse declarantis ;
quo sensu? XIV. ConcUisio.

I. In rebus jam pertractatis immorari nos non oporlet,

sed sicut in eis non oportet immorari sic eas oportet ,

commemorari. Meminit vestra prudentia superiore Do-

minicodie de duobus filiis, quiet hodierno ex Evangeho
recitati sunt disserendum nos suscepisse sermonem qui ,

non potuit ad fmem usque perduci. Sed Dominus Deus

noster post iUam tribulationem, voluit nos ethodie loqui
vobiscum. Reddendum est debitum sermonis semper ,

tenendum est debitum dilectionis. Aderit Dominus ut

humihtas nostra sufficiat cxpectalioni vestrae.
11. Homo habens duoshhos^, Deus est habens duos

populos :major fihus, populus est Judaeorum ; minor, po-

pulus gentium. Substantia a Patre accepta, mcns, intel-
lectus, memoria , iugenium , et quidquid nobis Deus ad
' Luc. XV, 1 1, et seqq.
56 5. ALGUSTlxM ElUSCOPl
se iiitclljgendum et colendum dedit. Hoc patrimonio
accepto , filius niinor in longinquam regionem profectus
cst ; in longinquam , scilicct usque ad oljlivionem Crca-
toris sui. Dissipavit substanliam suam, vivendo pro-
dige, erogans et non acquirens expendcns quod liabcbat, ;

et non accipicns quod non liabebat id est oninc (i) ; ,

ingenium suum consumcns in luxuriis in idolis, in om- ,

nibus cupidilatibus pravis. quas merctrices veritas appel-

lavit,

IIJ. Nec nnrum ,

quod istam luxuriam fames secuta
est. Erat aulcm cgestasin illa rcgionc non egestas visi- ;

l^ilis panis , scd egestas invisibilis veritatis. Ab egestate,

irruit in quemdam principem regionis illius. Intelligitur
iste princeps doemoniorum diabolus, in qualem irruunt
omncs curiosi. Omnisenim curiositas illicita ,
pestilens
inopia est veritatis. llle vero fame ingcnii avulsus a Dco,
in scrvitutcm rcdactusest , et in pascendis porcissortitus
cst officium, id est, cujus servitutc solent gaudere daemo-
nia extrema ct immunda. Nequeenimfrustra et Dominus
in gregem porcorum pcrmisit ire dcemonia pascebatur ;

autcm de siliquis de quibus ipse non satiabatur. Doc-

,

trinas saeculares siliquas intelligimus sonantes, non sa- ,

ginantcs , dignas cibis porcorum, non liominum, id est,

unde dfcemonia laetentur non unde fideles justificentur. ,

IV. TandenT aliquando vidit ubi esset quid perdidis- ,

sct, quem otfendisset , et in quem irruisset, et reversus

est ad se ; prius ad sc , ct sic ad patrem, Dixerat enim
forte : « Cor meum dereliquit mc*. » Unde oportcbat ut
prius ad sc rediret , et sic se longe esse a patre cognosce-
rct, Hocquibusdamincrepat Scriptura diccns : «Redite,

' 1'-.)!. wxix, ri

t (.'ul. tiiu!'.' vntHin,
 SERMO XI, DE riL[0 ir.ODIGO. O"
» prpevaricalores , ad cor*. » Rcvcrsus ad sc ,
invenit sc

miserum : «Tribulalionem, inquit , et dolorem inveni ,

»et nomen Domini invocavi^ Quanli , inquit ,

merce-
mei abuudant panibus! Ego autem famc
» narii patris

» Inde hoc ci veniret in mentem nisi quia

pereo ^. » ,

jam praedicabatur nomen Dei et eratpanis apud quos- ,

dam non bene quidem tenentes et aliud quaerentes

, ,

de quibus dicitur « Amen dico vobis, receperunt mcr- :

» cedem suam ^. » Tales enim mercenarii babcndi sunt ,

non fdii, quales Apostolus designat cum dicit ^ Sive :

» per occasionem , per vcritatem Cbristus annuntic-

sive
» tur ^.» Quosdam enim vult intelligi, qui sua qusercndo
mercenarii sunt, Cbristum annuntiando pane (
i) abun-
dant.
V. Surgit et redit, jacendo enini et cadendo reman-
serat. Videt eum pater de longinquo, ct occurrit illi.

Ejusenim vox est in Psalmo « Tu cognovisti cogitatio- :

» nes meas de longinquo ^. » Quas cogitationes ? Quibus

apud seipsum dixit « Dicam patri meo Peccavi in coe- : :

» lum et coram te jam non sum dignus vocari filius tuus,

,

» fac me sicut unum ex mercenariis tuis". » Non enim

jam dicebat , sed dicere cogitabat ; ille tamen tan-

quam dicentem audiebat. Aliquando enim positus quis-
que in aliqua tribulatione et tentatione , cogitat orare ,

et in ipsacogitatione ,
quid sit Deo dicturus in oratione
meditalur, tanquam jure suofiliusexigensmisericordiam
patris , et dicit apud se : Dicam Deo meo hoc et illud.

Non enim vereor; cum hoc dixero, cum ita flevero non ,

me exauditurus est Deus meus ? Heec dicentem plerum-

quejam exaudit; neque enimquandoista cogitavit, abs-

> Isai. xivi, S, — ^Psal. c\is, i. — 3 Luc. \v, 17. — ^*

MaUli. vi, 5 —
* Fhilip. r, iS. — « P.^al. r^xxvin, 3. — ^ Luc, xv, it»,

(i^ Cod. iitali» ptuiem.

58 S, AUGUSTINl EPISCOPI
condit cogitationem suam aboculis Dei. llle ibi erat cum
disponeret orare, qui ibi futurus erat, cum indperet
orare. Ideo dicitur in alio Psalmo « Dixi proloquar :
,

» adversum me delictum meum Domino^. » Videte quera-

admodum adhuc quid apud se dixerit, quid disposuerit;
et statim subjecit « Et tu remisisti impietatem cordis
:

wmei^. » Quam proxima est Dei misericordia confitenti

Non enim longe est Deus a contritis corde. Sic enim ha-
bes scriptum « Prope est Dominus eis qui obtriverunt
:

» cor^. » Jam ergo iste obtriverat cor in regione egestatis ;

redierat enim ad cor, ut obtereret cor. Reliquerat cor

superbus; redierat ad cor iratus. Iratus est sibi puniturus,
sed suum malum promeriturus patris bonum redierat.
;

Dixit iratus secundum quod dicilur « Irascimini, etno- :

» lite peccare ^. » Omnis enim pcenitens irascitur sibi

nam quia irascitur punit se. Inde motus illi omnes in

,

poenitente, quem vere poenitet, qui vere dolet ; inde

avulsio capillorum , inde circumcinctio cilicii , inde pec-
toria tunsio. Certe omnia haec indicia sunt hominis sae-

vientis in se, et irascentis sibi. Quod facit forinsecus ma-

nus, hoc facit intrinsecus conscientia. In cogitationibus
percutit se caedit se et ut verius dicam
, occidit se.
, ,

Otfert enim occidendo se sacrificium Deo spiritus contri-

bulatus « Cor contritum et humiUatum Deus non sper-
:

» nit^. » Proinde ille atterens corsuum humihans, cae- ,

dens , suum.
occidit cor
YI. Quamvis adhuc disponeret patri dicere, etdiceret
apud seipsum « Surgam et ibo et dicam*^, o cum cog-
:

nosceret cogitationes ejus de longinquo , occurrit illi pa-

ter. Quid est occurrere nisi misericordiam praerogare ?
,

« Cum adhuc, inquit,, longe esset, occurrit illi pater ,

' Psal. XXXI ,5.-2 ibid. — 3 id. xxxui, 19. — •*
Id. iv, 5. — 5 id.
I,, 19. — 6 Luc, XV, i8.
 SERMO XI j DE FILIO PRODIGO, 69
» misericordia niotus^. » Quare ille motus misericordia ?
quia jara iste confectus miseria. Incubuit in illum oc-
currens, id est, super collumejusposuitbrachium suura.
Brachium Patris Filius est; dedit ut Christum portaret ,

quae sarcina non onerat , sed sublevat. « Jugum meum ,

» inquit , leve est , et sarcina mea levis est ^. » Super

erectura incumbebat ; superincumbens rursus cadere non
sinebat. Tam levis est sarcina Ghristi (i), ut non solum
noTi premat , sed etiam allevet. Neque enim quemadmo?
dum leves dicuntur sarcinae, quae minus onerosae sunt
habent tamen ahquod poiidus suum ; et ahud est portare
sarcinam gravem aliud est portare sarciuam levem, ahud
,

est portare sarcinam nuham. Premi videtur qui portat

sarcinam gravem minus premitur qui portat sarcinam
,

levem,sed tamen premitur. Expeditissimis autem videtur

humeris ambulare ,
qui nullam sarcinam portat. Non est

tahs sarcina Christi. Expedit enim eam portare, ut sub-

leveris. Si illam deponas , magis premeris. Nec hoc vo-
bis , tanquam impossibile videatur. Forte inve-
fratres,
nitur aliquod exemplum unde etiam corporahter quod ,

dico videatis et mirum est etiam

; et omnino incredi- ,

bile. Advertite hoc in avibus. Omnis avis portat pennas

quemadmodum complicent alas

suas. Attendite et videte
suas,cum descendunt in terram, ut requiescant, et im-
ponant easquodammodo lateribus suis. Oneratasputas?
Detrahant onus , et cadent. Quanto minus sarcinam illara

avis portavit , tanto minus volavit. Ergo deponis eis sar-

cinam illam quasi misericors si vis esse misericors, parce; ;

autsi jam demptte sunt pennae, nutri, ut crescat onus,

etvolet deterra. Tale quippe onus desiderabat ille, qui
dicebat : «Quis dabit mihi pennas sicut colurabae , et
1 Luc. XV, ao. — 2 Mallh. xi , 3o.
(i) Vide August, Serm. xli , n. 5; clxiv, n. 7, 8 ; cccxliii, n. 4.
60 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» volabo et rcquiescam *. » Quod ergo incubuit pater super
collum filii , sublevavit, non pressit; bonoravit, non
Quomodo est enim homo idoneus ad
oneravit. portan-
dum Deum nisi qiiia portat portatus Deus ?
,

VII. Jubet ergo pater proferriei stolamprimam, quam

peccando Adam perdiderat. Jam accepto in pace ,
jara
exculto filio jubetproferri stolam,spem immortalitatis in
baptismo. Jubet dari annulum ,
pignus Spiritus sancti,
et calceamenta in pedes in praeparatione Evangelii pa-
cis-, ut speciosi essent pedes annuntiantis bonum^. Hoc
ergo Deus per servos suos facit , boc est, per ministros
Ecclesiae. Numquid illi de suo dant stolam , de suo an-
nulum vel calceamenta ? Ministerium debent , offi-
,

cium impendunt ; ille dat de cujus recessu et de cujus

tbesauroistaproferuntur. Jussitoccidiet vitulum sagina-
tum , id est , ut admitteretur ad mensam, in quaChristus
pascitur occisus. Unicuique cnim de longinquo venienti,
et ad Ecclcsiam concurrenti tuncocciditur, quandoprae-
dicatur occisus, cum ad corpus ejus admittitur. Occidi-
tur vitulus saginatus ,
quia qui perierat inventus est.

VIII. Et irascitur major fratcr rediens de agro , et

non vult intrare. Ule cst populus Judaeorum , cujus ani-

raus apparuit et inillis quijam crediderant in Christum.
Nam stomachalisunt Judaei venire gentes de tanto com-
pendio, nullis imposilis oneribus legis non dolore cir- ,

cumcisionis carnahs, in peccato accipere baptismum sa-

lutarem. Epulari de vitulo saginato stomachati sunt ;

equidem jam illi credidcrunt, et rcddita est illis ratio, ct

conquievcrunt. Cum autcm ct nunc fortealiquis Judaeus,

qui in mente habuit legem Dei, et conversatus est ibi
sine querela ,
qualem se ibi fuisse Saulus dixit, apudnos
• Psal. Liv, 7.-2 E|ilii'S. VI, t(), — 3 Rom. x, i5.

'ly ViJe Serni, 5. Ptlii Clirvsoldgi in Bii.-l. Palr t. ;, f. 489, lit. U.

 SERMO XI, DE FILIO PRODIGO. 6l
faclus Paulus, et major, quo niinor; co sublimalus quo
minimusfactus. Paulus cnim minimus cst, undc dicimus,
Paulopost tibi loquor, Paulo antc.Videte quid estPaulo
ante Modico ante. Quid cst ergo Paulus? « Ego cnim
,

wsumminimusApostolorum^;))ipsedixit.Ergoquicumquc
Judaeus ibi talis est , ut sciat se et habeat in conscicntia
sua, quiex ineunte aetate sua unum Dcum coluerit, Deum
Abraham, ct Isaac, ct Jacob, Deum praedicatum per le-
gcm ct prophetas, ct observaverit justificationeslegis in- ,

cipit dcEcclesia cogitare,videns in nominc Christi currere

genus humanum cum ; cogitat de Ecclesia, appropinquat
domi de agro. Sic enira scriptum est : « Cum adveniret
» major frater de agro , et appropinquarct domui^»
Quoraodo enirarainor fihus quotidie crescitex (i) Paga-
nis credentibus, sic raajor fihus ,
quaravis raro , redit
tamen cx Judaeis. Cogitant Ecclcsiam , mirantur quid
illud cst.Yidcntapud seLegeni, apud nos Legem apud ;

se Prophetas, apud nos Prophetas apud se jani nullum ;

sacrificium, apud nos quotidianum sacrificiura. Vidcnt

se in agro patris fuisse , sed tamen dc vitulo non raandu-

care.
IX. Auditur ctiara de domo symphonia sonans ct
chorus. Quid cst symphonia ? concordia vocum. Qui
discordant , dissonant ; qui concordant , consonant.
Ipsamsymphoniara doccbat Apostolusdicens : «Obsecro
» auterajvos , fratres , ut idipsum dicatis omncs, et non
» sintin vobis schismata^.» Quem nondclectetista sancta
symphonia id cst consensus vocuni non discrcpans
, ,
,

non in aliquo obsurdus etdissonus qui boni intellecto- ,

ris offendat auditum. Et chorus ad concordiam ipsam

' 1 Cor. XV, 3.-2 Luc. xv, aS. — ^ i Cor. i, lo.

(i) Cod. ma!e in el similifer iufevius.

62 S. AUGCSTINI EPI8C0PI
pertinet. In clioro non clclcctat , nisi vox una multorum
temperata habens ex omnibus unitatem, non dissonans
,

in aliquam discordantem varietatem.

X. Haec ille cum audisset sonare de domo, iratus no-
lebat intrare. Quomodo vcro(i) contigit , boni meriti
apud suos Judaeus ut dicat , tantum posse Christianos?
Wos tenemus leges patcrnas ad Abraham locutus est ;

Deus, de quo nos nati sumus. Moyses lcgem accepit, qui

nos de terra iEgypti liberaus per mare Rubrum duxit. ,

Ecce isti tenentes Scripturas nostras cantant Psalmos

,

nostros per totum mundum , et habent quotidianum sa-

crificium ; nos autem et sacrificium perdidimus et tem-
plum. Interrogat ct scrvum, quid hic agatur? Quemlibet
servum intcrroget Judasus aperiat Prophetas aperiat
; ,

Apostolum qucmlibet interroget nec Yetus Testamen-

;
;

tum nec Novum tacuit de vocatione gentium. Servum

interrogatum intelligamus librum scrutatum. Invenies
ibi dicentem tibi Scripturam « Frater tuus rediit et : ,

» pater tuus occidit illi vitulum saginatum, quia salvum

» illum rccepit ^. w Dicat hoc servus quem reccpit sal- ;

vum pater ? Eum qui mortuuserat et revixit , eum recepit

salvandum , et debebatur interfeclio vituli saginati ei

qui longe abierat. Longe enim abcundo a Deo impius ,

erat. Respondit servus Apostolus Paulus « Etenim Chris- :

» lus pro impiis mortuus cst \ Stomachante (2) se, >;

nonintrat iratus scd alloquente patre, intravit. Introire

,

noluit ad servi responsum at vcre fratres mei, fithoc.; ,

Convincimus plerumquc Judaeos de ScripLuris Dei; sed

servusadhucloquitur, filius irascitur ; licct (3) vincantur,
nolunt intrare. Quid est hoc? Sjmphoniae voces te mo-
• Luc. XV, 27. — 2 Rom. V, 6.

(i) Cod. male vere, — (2) Id. stomachantem, — (3) Id. male siciit.

I
 SERMO XI, DE FIMO PRODIGO. 63
verunt , chorus te movit , celebritas et festivitas domus,
semulatio occisi vituli saginati , hasc te moverunt. ^emo
te excluclit. Cui dicis ? Quamdiu servus alloquitur, ille

irascitur, non vult intrare.

XI. Redi ad Dominum dicentem : « Nemo venit ad
» me, nisi quem Pater attraxerit ^. » Pater ergo egreditur
et rogat filium;hoc est trahere. Major vim adhibel ro-
gando superior, quam jubendo. Hoc est autem quod tlt
charissimi, cuni audierint tales homines occupati circa
Scripturas, et habentes qualemcumque conscientiam in
bonis operibus , ut possint dicere patri suo : « Pater,
» mandatum tuum non preeterivi ^. « Tunc ergo convin-
cuntur (i) de Scripturis , et non inveniunt quid respon-
deant. Irascunlur, resislunt velut vincere volentes. Postea
rehnquit (2; illum cum cogitatione sua , et incipit inte-
rius loquiDeus. Hoc est egredi patrem et loqui ad filium
Intra et epulare.
XII. Et ille contra : « Ecce tot annis servio tibi , et
» nunquam mandatum tuum praeterivi et nunquam ,

» dedisti mihi haedum quem cum amicis meis mandu-

,

» carem. Ecce hic filius suus advenit ,

qui consumpsit
» patrimonium suum cum meretricibus, et occidisti illi

» vitulum saginatum ^. » Cogitationes sunt interiores, ubi

jam modis loquitur pater. Agit enim et respon-
occultis
det intra seipsum jam non servo responsum reddente
, ,

sed patre quodam modorogante, leuiter admonenle. Quid

esthoc? Nos lenemus Scripturas Dei, et non recessimus
ab uno Deo non expandimus manus nostras ad Deum
:

alienum. Unum illum novimus, ipsum semper coluimus,

qui fecit coelum et terram et non accepimus haedura. ,

' Joan. VI , 44. — 2 Lm;. xv, ag. — 3 ihid, et 3o.

(i) Cod. convlncitur.'^ (a) Id. relinquis.

 64 S. ALGUiTINl EPISCOPI
Ul)i invenimus hcedum? Inter pcccatores. Quarc iste fi-
lius major conqueritur Leedum datum non esse ?
sibi

Peccare (sic) qua?rebat de quo epularctur. Plane inde

stomachabatur, hoc est, quod jam dolenl Judaei hoc ,

est> quod rcsipiscunt , et intelliguntideo sibi nondatum

Christum quia putarunt haedum. Agnoscunt enim vo-
,

ccm suam in Evangclio , in illis Judaeis superioribus di-

cenlibus : « Scimus quoniam iste peccator est^. » Ille
vitulus erat ; eum
sed haedura putas; sine ista epula
remansisti. '< Nunquam
dedisti mihi haedum » quia non ;

habebat pater liEedum quem sciebat vitulum. Foris es, ,

quia non accepisti haedum intra jam ad vilulum. ,

XIII. Quid enim pater respondit? «Fili, tu mecum

» es semper^, » Attestatus est pater in propinquo fuisse
Judaeos, qui semper unum coluerunt Deum. Habemus
testimonium Apostoli dicenlis, quod ipsi essent prope
gentcs autem longe. Genlibus aulem loquens ait : « Ve-
» niens scihcet Christus cvangelizavit pacem vobis qui ,

» eratis longe , et pacem qui prope ' ; » longe^ tanquam

minori filio ; ostendcns Judaeos, quia longenon abierunt

porcos pascere, unum Deumnon deseruerunt, idolanon
adoraverunt, daemoniis non servierunt. Non de oranibus
loquor, ne vobis occurrant perditi et sediliosi Judaei. IIH
occurrant, a quibus isli reprchenduntur, graves, ser-

vantes mandata legis , nondum intrantes ad vitulum

saginatum, sed jam valentes dicerc : « Mandatum tuum
» non praetcrivi ; » qui quando inlrare coeperit , dicat ei

patcr : « Tu mecum es semper. » Mecum quidem es, quia

non longe profectus es , sed tamen raale adhuc extra do-
mum es ;
prKtcr epulas nostrasnolo te esse. iNohinvidere
fralri minori : <'Tu mecum es semper. » iNon quidera attes-
tatus est Dcus ad illum , ad illud (sic) quod minus forte

' Joan. IX, 2 4 — •*

Luc. \v, 3i. — 3 Pphei;. h. 17.
 SERMO XI, DE FILIO PRODIGO. 65
caute (i), atque jactanter dictum erat : « Nunquam man-
w datum tuum praetcrivi » sed ait « Mecum es semper; ; :

non ait iNunquam mandatum meum praLtcristi. Hoc

:

est verum quod Deus dixit non unde se forle temere ,

ille jactavit quamvis in quibusdam forte transgressor,

tamen nonrecedens ab uno Deo utverum dicatet pater, ;

« Tu mecum es scmper, ct omnia niea tua sunt. Nura- >/

quid quia tua sunt , fratris nou sunt? Quomodo tua sunt?
Communiter habenti , non separatc jurganti. « Omnia
» inquit mea tua sunt. , » Quoe dicit ipsius csse , tan-
quam in possessionem dedit. Numquid coelum et terram
subdidit, aut sublimitates Angelorum? Non oportet sic
intelligi , neque enim vcre subdendi nobis crunt Angcli,
ad quorum «qualitatem nos perventuros Dominus in
magna mercede promiltit : «Erunt, inquit , aequales
» Angelis Dei^. » Sed sunt Angeli de quibus judicabunt
Sancti : «Nescitis , ait Apostolus ,
quia Angelos judica-
» himus- ?» Sunt enim Angeh semper sancti suiit AngeH ,

praevaricatores. Equabirnur (2) bonis Angehs judica- ,

himus malos Angelos. Quomodo ergo omnia mea tua

sunt? Vereomnia Dei nostra, non tameii omnia subdita.
Ahter cnim dicis, Servus meus aliter, Frater meus. ,

Quidquid dicis Meum verum dicis cum vere loqucris, , ;

tuum cst sed numquid eo jure fratcr. quo scrvus ? Ahter

;

dicis Domus mea ahter dicis, Conjux mea ahter dicis,

, ; ;

Fihi mei ahter dicis, Pater, Mater mea. Absque me

;
,

audis (3), tua sunt omnia. Deus meus dicis, sed tamen,
Deus meus numquid sicut Servus meus ? Imo Deus
, ,

meus sicut Dominus mcus. Ergo habemus superiorem

,

Dominum noslrum, quo fruamur; habemus inferiora cae-

1 Matth. XXII, 3o. — 2 x Cor. vi, 3.

(t) Cod male incaute. — (a) Id. male isquavimut, — (3) Id. nialc audio,

cxxxi. 5
60 S. AUGUSTINI EPISCOPr
tera ,
quibus dominemur. Omnia nostra ergo , si nos
ipsius.
XIV. «Omnia niea , inquil, lua sunt. » Si pacificus
lueris , si placeris , si cle reditu fratris gaudcas , si epulae
nostraeuon tccoulristent, si non remaneaspn^terdomum,
(piamvisjam ab agroveneris, omnia niea tua sunt. Epu-
lari aulem nos oportetetgaudere, quia Christus pro im-

piis mortuus est , et resurrexit. Hoc est enim quod dic-

tum est quia ,
« IVater tuus morlus erat et revixit ; perierat,
» et inventus est*. »

SERMO XII.

De Pharisaeo et Piihlicano, Luc. xviii, lo, etc.

sermo a Cocl. Coss. cix, fol. S^ vers., ubi

Erutiis hic
legilur cuinnomine sancti A ugustini, tolum hunc beatum
doclorem fla reprasentat, ut dubitandi locus non occur-
rat. Hinc locus ejussitpost sermoneni Maurinensem cxv.

SYNOPSIS.

I. Humilitas exeniplo Publicani commendatur, cum damna-

tur exeniplo Pliarissei superbia. II. Iterunj excmplo Chananaeae
exaltalur liumiUtas.

I, MoDO ex Evangelio audivimus, fratrescharissimi,

duorum hominum personas ; humihs et inflati, humilis
et superbi -, confitentis et confiteri nolentis; accusantis se

» Lue. XV, ;j2.

 6ERM0 XII , DE PHARISJEO ET PUBLICANO. 67
et justificanlis se curam renuentis.
; curari volentis et
« Duo homines, in templuminquit
ut , ascendeiunt ,

» orarent, unus Pul>licanus, et alier Phariseeus*. » Pha-

risaeus autem tumidus, superbus.et inflatus, non humi-
liato corpore non inclinata cervice sed erecla facie ,
, ,

et tumenle pectore sic ait, non oravit, sed impropera- ,

vit « Deus
: gratias ago tibi,quia non sum sicut caeteri ,

» homines, injusti, adulteri , raptores , sicut hic Pubh-

» canus. Jejuno bis in sabbato , decimas do omnium
» quaecumque possideo^ w O tumor cordis ! inflatio
insanae mentis! « Gratias tibi , inquit, ago, Deus , quia
» non sum sicuti caeteri homincs. » Hoc cst diccrc Deo :

Gratiastibi ago, quia nihil tibi pcccnvi ; non ha})C0 quod

milii ignoscas; sanus sum, non estquod dimiltas Magna
confidenlia ; magna audacia temerit;itis , fratres , istius

Pharisai , et ul verius dicam , magna demenlia. Deo

dicit : « Mon sum sicut caeteri honiines ,
qui omnium
corda novit; medico dicit : INihil mihi dolet, quiputre-
dinemcordisvidet.Confitere,Pharis8eemiser, peccata (i),
ut possis curari ; nam cum abscondis vulnera peccatorum,
amplius habes secari. Dum se excusat , ahos accusat
ditendo se innocentem , alios in reatum adduxit. in-
sanusfuror! punienda et damnanda superbia ! Deus
paratus est ignoscere, et reus festinat indulgentiam recu-
sare. Mc dicus vulnerato medelam sanitatis affcTt, et vulne-

nunc multos vi-

ratus (2;, ])eccator superbus, quales et
demus, putredinem vulnerum abscoudit (3). Pubhcanus
vero humihs hominem se peccatorem esse cognoscens, sic
orabatdicens « Deus , propitius esto mihipeccatori*.»
:

•
Luc. xviii, 10. — 2 ibij. 11^12. — 3 iijjd j3_

(i) Cod. male peccator. — (2) ViJe August. Serm. cxxxvii, Dum. 5, et

Cccu , num. i. — (3j Cod. male abscondeni.

6.
68 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Sic mundari , sic justificari in Publicano humilitas me-
ruit dicendo : « Dcus , propilius esto mihi peccalori. »
^am superbia in Pharisaso de templo damnata descendit,
et humilitas in Publicano ante Dei oculos approbata as-
cendit, Mehora inventa sunt peccata cum humihtate ,
quam cum superbia. Ecce gratis peccata
innocentia
donat Deus et datis decimis jactabat se miser Pharisaeus.
,

Dicebat enim « Gratias tibi ago quia non sum sicut

:
,

» caeteri homines. » Hcec dicendo omne peccatum re- ,

cusabat cum grandem sarcinam ferret

, et omnes qui ,

in mundo erant, accusaret(i). homo quidte ,

jactas,
quasi sohis misericordiam facias ? Quid putasproprium
te

habere, cum ipse sis potestatis ahenae? Operaris quidem,

benefacis , et noh deficere ; sed cum humihtate, ut ope-
rum tuorum possis mercedem recipere.
II. Nam illa Chananasa, sanctissimifratres , cum ve-
nerandi apices Evangehorum legerentur, audivimus
bumihando se meruit beneficium ;
prostrata in terra, ap-
prehendit pedes Jesu , et dixit : « Domine, auxihare mihi.
» Dixit ad eum Jesus : Non est bonum tollere panem fi-

» horum et mitterecanibus^. » Iha, hoc audito convicio,

non aut dixit iNoli me f^icere canem, aut
aegre accepit
, :

si non placet beneficium dare, injuriam tamen noli

tibi

irrogare. Illa hoc non dixit, sed humilians se ait: « Ita, ,

» Domine^. » Quid est ita Domine ? Domine, verum ,

dicis agnosco me canem et si vis, agnosco etquodsum

; ,

et quod es. Ego enim sum misera tii plenus es miseri- ,

cordia. Canem me quidem agnosco quia lapides unctos ,

osculando lingebam (2) sed quia te cognosco verum ,

' Malth. XV, 25, 26. — 2 iijid 27.

(i) Yide August. tract. vii in Joan. nuni. 19. — (aj Id. serm. i-xxvu^

nuiu, 10 et II.
 SERMO XII , DE PnARIS^EO ET PUBLICANO. 69
Deum , noii a te debco exire jejuna. Quostu filios appel-
las, ego dominos agnosco. Et ideo, quia nonsum digna
cum illis recumbere, saltem pcrmittememicas de eorum
mensa colligere qiiia et « Canes edunt de micis quae ca-
,

))dunt dc mcnsa dominorum suorum ^. » Et Dominus

qui beneticium diffcrcbal quod daturus erat, ita ut Dis-
cipuli dicerent : « %»
Dimitte illam, quia clamat post nos
bumilitgtcm mulieris, quam ipse praescicns ( ct fidem 1

erat pro nobis ad imitandum in medium pubHcabaf.

,

Respondit et dixit ei «0 mulier, magna est fides tua^ » :

Dudum canis modo mulier (2) dudum Chananaea

, ; ,

modo fidclissima quid miramur ? Credidit et mutata est

;

in meliora. a mulier, inquit magna est fides tua. » ,

Propter hunc sermoncm , « Fiat tibi sicut tu vis^. » Et

sanata est filia ejusex illa bora. Ecce quantum valuit in
Chananaea humilitas , vel quantum justitiae fructus in
Publicano contulil confessio peccatorum ; quia « Omnis
» qui se exaltat, humiliabitur, et qui se humiliat, exalta-
»bitur^. » Quia « Superbis Deus resistit , humilibus
» autem dat ^ gloriam (3). »

i Matth. XV, 27. — 2 iijid, 23. — 3ibid. 28,— •llbid.-- 5 Id. xxiii, la.
— " I Petr. V, 5.

(i) Cod. ma\e prccscius. — (a) Vide Augusl. de octo Dulcitii qusest. n. q.
— (3j FoTte gratiam.
70 t. AUGCSTINI EPISCOPI

SERMO XHI.

De Verbis Evangelii secundiim Lucani : Egressus

Jesus perambulabat Jericho, et ecce vu\ cui nO'
men ZuccJueus , et hic erat princeps PublicanO"
runi , etc, Luc. xix, i , etc.

Nitvetat qutn sancto Au^usttno tribuatur hic sermo ,

qui eruilur tx Bibi. taur. Ptut. xviii, Cod. xxiii, fol. 'i[\i.

Locus ejuspost ser-monem prcecedentem,

SYNOPSIS.

L Zacchaeus Jesum videre quaerit, IL Ascendit in arborem.

III. AChristo videtur, et jubetur descendere. IV. Susceptorem
suuni su&cipit , frustra murnmrantibiis aliis. V. Zacchaei con-
versi verba. VL A Christo veniam obtinet.

1. Beatus Evangelista proxime cum divitis inhumani

vitam describitetlinem, humano nos(i) movitet moesti-
ficavit affectu , sed hodie Z icchaei divitis humanitatem
fidemque retieretido coeieste iios extuht et removit ad gau-
dium. «Etingressus, inquit, Jesus perambuiiibat Jeri-
wcho*^. » Quare perambulabat , et non ambulabat? ,

Perambuiat Christus? Populumqucm JVloyses inducitin

viam, Jesus ad quietem promissae mansionis adducit.
> Luc. XIX, I.

(i) Cod. humanoi.

 «lERMO XIII , ni' "i^KRBIS EVAV^iKr.II SI-C I.LC.AM. "^ I

« Perambulabat Jericbo ; » Jericbu civil;\s ipsn esl,(|ii;)ni

Jesus Nave soj)trm tnbarnm clangorosul)vortil. Sed fjiiia

Cbristusvenit salvarequod perierat, ingre(btur in Jeric.ho,

ut quod Jex terrap vociliL'ratione dejecit, Jesiis clamore piae

praedicationis atlollat. « licce vir nomine Zaccbaeus, et

» bic erat princeps Publicanorum , et ipse dives^. » Je-

ricbo ZaccbcTUs Pubbcanorum princeps in civitate per-
dita ,
perditi (i) operis egisse scribitur principatum ;

ex(i) loco, persona, facto, reatus multitudo monstratur,

ut ex magnitudinc criminis , remiltentis luceat magni-
« tudo. Et ecce vir nomine Zaccbaeus , el bic erat prin-

» ceps Publicanorum et ipse dives, et quaerebat Jesum

» videre. » Qui (Ibristum videre quaerit, coelum unde ,

Christus, non terram, de qua aurum est (3), intaetur.

Dives ergo qui sursum respicit, non portat divitias, sed
,

proculcat ; nec incurvatur divitiis, sed levatur ; atque

agit divilias ad largitatis obsequium , non agitur diviiiis
ad avariliaeservitutem. Divitiarum servus, non dominus
estavarus; misericors tot servos probatur (4) babere
quotnummos. «Etquaerebat Jesum videre, etnonpolerat
» prae turba, quiastatura pusilluserat'^.» Satisbicanimo
magnus erat, qui pusillus videbatur in corpore ; nara
mente langebat c(Delos ,
qui corpore bomines non aequa-
bat. Nemo ergodebrevitate corporis, cui addere nil po-
test , curel. sed ut Hdeemineat, boc procuret.
II. a lupraecurrens, ascenditinarboreni"^;»^ quibus pu-
tas iste gradibus allissimae arboris pervenit ad ramos ? Isle

calcavit terram , superascendit aurum, transcendit avari-

tiam , et totam divitiarum supergressus est moiem , ut

' Luc. XIX, I. — 2 ii,ij 3 — i i(,id ^

(i) Cod. ma\e perc/ins. — (2) Id. et. — (3) Id. male terra... induetur;
el deinde poterat pro portat quod per ronjppturam posuiinici. — (4 '
Id.

prociil. — (5) Id. ait. — fftj Id. probat.

•72 S. A06DSTINI EPISCOPI
prosiliens in arborem veniae , misericordige penderet in
fructu , et de specula confessionis indulgentiae cerneret
largitorem.« Ascenditin arborem sycomorum^, » ut unde
Adam texuerat nuditatem corporis , Zacchaeus inde va-
leret abluere avaritias foeditatem. « Ascendit in arboreni
» sjcomorum , ut videret Jesum quia inde erat transitu-
» rus^. r> Vere transiturus, quia Christus per terrenas vias
et humanos labores non mansurus venerat , sed venerat
transiturus.
III. « Cum autem Jesus venisset ad locum respiciens,

» vidit eum ^; » quasi si illuc Cliristus non vertisset oculos,

non videret, qui (1) Nathanael. cum absensesset, sub ea-
demarborelonge vidit sed vidit eum ad veniam respexit ; ,

ad gratiam intendit ad vitam contemplatus est ad salu-

, ,

tem. Deus quem videt non ignornns agnoscere cupit, ,

sedutsciens. ad gloriam vult videre. «Yiditeum, etait:

» Zacchsee, festinans descende ,
quia hodie in domo tua
» oportet me manere^. » Si bene ascenderat ,
quare ei

dicitur, Descende? Superius dixit «Praecurrens ascen- :

» dit arborem » praecurrebat servus Dominum, et ante

;

Zacchaeus ascenderat arborem, quam crucem dominator

ascenderet; hinc est quod ei dicitur : « Festinans descende;»
quasi festinans descende ante Dominum de mjstica ar-
bore , crucem dominicae passionis ascendas.
ut, post
« Nisi quis inquit tulerit crucem suam et secutus
(2) , , ,

» me fuerif^ » non dixit Prgecesserit me. Descendeergo

; :

ut deponas ante me (3) fraudis onera pondera cupidi- ,

tatis, usurarum moles, magisterium Publicani, exactionis

crudelissimse principatum , et ( apprehendas in te ) (4)

« Luc. XIX, 4. — "^

Ibid. — 3 Ibid. 5. — < Ibid. — 5 Mattb. x, 38.

(i) Cod. male quia. — (2) In cod. deest quis. — (3) Deest me in cod.

(4) Haec poniintur per conjectiirnm. Cod. tiiini liabet sine sensu : expen-
ditis inter.
 8ERM0 XIII , DE VERRIS EVANGELII SEC. LUCAM. ^3
paupertatis stolam , discipulatum miseiicordia^ ,
pietatis

usum ,
patientiae disciplinam , studia virtutum , scien-
tiam divinitatis , tolerantiam passionum ,
pbilosophiam
mortis, atquc ita vitalis ligni ardua jam perfectus ascen-
das. « Descende quiahodiein domo tua oportet mc ma-
» nere*. » Petrus cum dixisset Doraino Non lavabis: «

» pedes meos^ ; » respondit Dominus : modo sic

« Sine ,

» oportet^; » et modo dicit : « Oportet me manere in

» domo tua. » Oportet, quia cujus domum non inlraverit
Christus, ad divinam non perveniet (i) passionem ,
ille

et cujusbic ad mensam non sederit Christus, ille coeles-

tera non accumbet (2) ad mensam.

IV. El descendens suscepit susceptorem suum qui ,

pastorem suum pascit qui reus judicem suffragio bu- ,

manitatis inchnat ,
qui cibi et potus foenore (3) debito-
rem suum sibi facit et acquirit auctorem et sic fit ut
, ;

quaestum non perdat Pubhcanus iste sed mutet. « Et ,

» cum viderent omnes inquit murmurabant quod ad

, ,

» hominem peccatorem divertisset^. » Qui est (4) sine

peccato et sine (labe), ipse sibi veniam negat, qui Deum

cur ad peccatores (venerit) (5), quaerit. Non peccata
sed hominem tunc requirit ; ut peccatum quod est (opus
hominis puniat, et hominem) quodest opus suum (6), ,

non amittat. Audi Prophetamdicentem « Averte faciem :

» tuam a peccatis meis^,» hoc est, ab operibus meis. De

se autem « Opera manuumtuarum nedespicias^.» Judex

:

> Luc. XIX, 5.-2 Joan. xiu ,8.-3 ibid. — < Ibid. 7- — * Psal. l, 2.

— ^ Id. cxxxvii, 8.

(i) Cod. male preEveniet. — (2) Id. accumbit ; et deinde bis juia ,
pro qui^
— (3) \d./oenorem. — (4) Id. et qui. — (5) Haec vox venerit non reperitur
in cod. Addita est per conjecturani. Idem dicendum de voce iabe, quae vide •

batur deesse. — (6) H.nec per conjecturam restituuntiir. Cod. liabet : et pecca-
tiim (juod est opus suiim (juod est non amittat. Patet sensus , sed verba de-
liciuut.
74 »• AIJGUSTINI EPI8C0PI
cum vult ignoscere, hominem respicit, non culpam; pa-
ter,cummisereri vult, affcctus filii cogitat, non delictum :

sic in homine Deus sui memor est operis, ut obliviscatur

operis humani. Tu ergo quid reprehendis quid mur- , ,

muras?Cur ad peccatorem divertit Christus?Viam salu-

tis excmplum veniae, misericordiae spem, de tah ingressu
,

cape et cave ne hoc tibi sit tantum (i) blasphemandi

,

materia, quod tibi toliusoccasioestsalulis. Qijo medicus,

nisi ad aegrum ? « Non est inquit opus sanis medicus , , ,

» sed male habentibus^.» Ubi anhelus pastor, nisi post

ovem perditam? Quando rex hostibus se immiscit , nisi

cum hberarecaptivum? Et quipretiosam perdiderit

vult
margaritam loca squahda non dedignatur intrare
, et ,

eam non obhorrescit. Et in

in stercora ipsa perquirere
quo preces post fihum non sedat (2) mater? Etarguitur
Deus qui creavit hominem ad imaginem elsimiJitudinem
suam, quare hominem inter peccata quaeral. Quid facies
cum videris eum propterhominem ipsas rartari tenebras
penetrare?
V. Audi tamen quid peccatorem ingressus profecerit
Christus : « Stans , inquit, Zacchaeus^» \ides quomodo
erectus est, qui jaccbat ? Jacemus in vitiis ; jacemus op-
pressi; stamus, cum boni operis erigimur ad profectum.
«Stans, inquit, Zacchaeus, dixit : Dimidium Domine , ,

a bonorum meorum do paupcribus^. mortem » Iste post

se credit esse victurum, quidimidium bonorum suorum
jam futuram transmittit ad vitam. Scihcet ille perfectus,
qui totumquodhabet, ilJucubi victurus semperest, hinc
praemittit. Est iste tamen virlutis socius, consors pru-
dentiae , fidei particeps ,
qui ad Deum vel dimidium mit-

»Mallh. IX, 12.— 2Luc. XIX, 8.-3 Ibid.

(r)Cod. eoiiiis. — (2) Forte non dat.

 SERMO XIII , DE VERBIS EVANGEllI SEC. LUCAM. 7.^

tit ; quia homoquodliirreliquerit hocamitlit. Et revera,

fralres, sicut iste, se (i) ibi credit viverequi illuc trans-
miltit ila ille ibi nonse credit esse victurum, qui sibi
,

illuc,quod babere debeat nihil praeparat. Namsipau- ,

pertatem ferre \\\ possumus temporalem in aetcrnum ,

mendicus fieri quis durabit ? Quis mililans non ad patriam

mittit quidquid bellico (2) sudorc conquirit ut adoles- ,

centiae labores, senectus deliciis (3) compenset ? et Chris-

tianus , cui miJitare est ,
quod isto vivit in saeculo ,
quo-
modo non cogitat, utpericula terrena coelestibus hostiis
consoletur QuaHler autem haec facere debeat Christia-
?

nus, Zacchaeus ipse et verbo docuit et monstravit exem- ,

plo : « Dimidium bonorum meorum do pauperibus et ,

ahquid fraude abstuh

» si (4) reddo quadruplum *. » ,

Qui ahena praerogat, plus dando diripit, quam furando;

nec compescit ilJcdolentumgemitus,sedproducit. Audeo
dicere Qui de fraude Deo offert, commemorat crimina,
:

non emendat quia Deus in lali munere exuvias suoruni

;

pauperum,nonmisericordiasintuelur.Sinecausa Deum(o)
implorat contra quem juste alter ploraverit Deo. Dei
,

vox est : « Si tuleris fratri tuo tunicam , antc solis occa-

» sum redde illam , ne clamet ad nie , et exaudiam illum,
» quia misericors sum. Ante solis occasum ^ ; » sicut lu-

cerna (6) furem prodit, ita sol eos qui furanturaccusat.

VI. Si volumus ergo Deo offerrc noslra, reddamus (7)
alicna ; si volumus apud Deum quae nostra sunt pos- , ,

sidere ; si volumuset nos audire talia qualia Zacchaeus

audivit : « Et hic inquit, filius est Abrahae^. » Inhu-
,

manus dives, cum esset filius Abrahae, factus est gehennae

filius; iste cum esset rapinae fihus , dando sua ,
aliena

' Luc. XIX, 8. — 2 Exod xxn, 26, 27. — ^ Liic. xtx, 9.

(i) Cod. male —

si. (a) Id. velli qttod. — (3) Id. dilicio, — (4) Id.
sicut,— (5) Id. Deo. — (6) Id. male lucernam. — (7) Id. male iteriim
ergo.
^6 S. AUGD?riNI EPISCOPl
reddendo , Abrahae adoptatur in filium (i). Ne quis ta-
men putet Zacchaeum oflerendo dimidium honorum ,

perfectionis non tenuisse fastigium (2) ,

qui el tota sua
et se ipsum sic Domino dedit ut epularum (3) honore
,

fuhus ,a mensa Puhhcani qu^situs ad mensam domi-

nici corporis perveniret , et fraudulentas saecuh divitias

derehnquens , in paupertate Christi veras coeh divitias
inveniret (4), ad quas nos pervenire concedat ,
qui vivit
et regnat per omnia saecula saeculorum. Amen.
9ERM0 XIV, DE VERBIS EVANGELII SEC. JOANNEM. 77

SERMO XIV.

De Verbis Evangelii seciinduni Joannem : Cum suh-

levasset ergo oculos Jesus, et vidisset quia multi-
tudo magna vcnit ad eum, dlvitad Philippum^ etc.

Joan. VI , 5-1 4-

Pu^rkerrtmusestet doctrina plcnushic sermo, qui cdu-

citur ex Bibl. Laurent. Plut. xvii, Cod. \x\i\ , fol. i38.
Ad BedcB methoduin propius accedere videtur, quam ad
beati ^ugustini dicendi ^enus. Prophetantem Codicis
auctoritatem sancto doctori adjudicare non audemus
cujus nomen pra^ sc fert, et doctrinw perftctissime accom-
modatur. Ponatur post sermonem Maurinenseni cxxv.

SYNOPSIS.

I. Ociili Domirii. II. Intenogationis diversi modi et tenta-

lionis. Juda?ovum fides debilis. I\ Quinqtie panes, quiu-

III .

que sunt libii Moysis duo autem pisces PiophctK ct Psalnii,

, ,

vel ordo regalis et sacerdotalis. Y Quid sit discumbere per

.

quinquagenos et centenos ? YI. Quid in fanum discumbere ?

YII. Yiri simus per fortitudinem. AIII. Quid sit frangere
panem et apponere? IX. Obscuras Scriptura? sententias quae ,

plebis captum superant Episcopi et Sacerdotes doceant et de-

,

fendant. X. Cophinis Apostoli figurantur. XI. Sapientiacar-

nalis Christum prophetam non Dei Filium agnoscit.
,

QuoTiEscuMQUE Dominum legimus ex paucis pa-

I.

hominum pavisse non tantum est

nibus multas turbas ,

mirandum , quantum venerandum. Nonestenim mirum

j8 S. AUGUSTINI EPISCOPI
quia potuit , sed polius venerandura quia facere voluit.
Qui enim ex nihilo cuncta creavit , non est mirum, siex
paucis panibus mullas turbas pavit. Sed considerandum
estquod turbasquasrefecturuserat prius sublevatisoculis
respexissc dicitur oculi enim Domini in Scripturis du-
:

plicem habent significationem. Ahquando enim dona

Spiritus sancti significant, aliquando respectum divinae
niiserationis; dona Spiritus sancti sicut in Zacharia ,

legitur « In lapide uno septem ocuh sunt^. » Et Joan-

:

nes in Apocalvpsi f<Vidi agnum occisum habentem cor- :

» nua septem et oculos septem, quisunt septem spiritus

,

» Dei missi in oninem terram^ ; » rcspectu divinae misera-

» tionis Psalmo legitur « Ocuh Domini super

, sicut in :

» justos Et iterum ^.« De ccelo respexit Dominus,

» :

» vidit omnes fihos hominum ^.n Cujus enim ocuHs nuda

et aperta sunt omnia tunc nos videre dicitur, quoniam ,

nobis dona suae gratise tribuit , vel nos a pressura tribu-

lationis hberat , sicut ait Moysi : « Vidensvidi aflliclio-

» nem popuh mei , qui est in /Egypto, et gemitum f orura

» audivi , et descendi hberare eum^. o In hoc ergo loco
sublevatio oculorum Domini respectum miserationis sig-
nificat ,
quia turhas quas postea pavit ,
prius misericor-
diter inspexit. His enimocuiis Dominus Petrum respexit
quando « Egressus foras amare flevit ^. »

II. Dicit ad Phihppum

Unde ememus panem ut : «

«manducent hi " ? » Interrogavit Dominus Discipulum

non ut ab eo ahquid disceret sed ut eum doceret. Quod ,

si quibusmodis interrogatio fiatper-

facihus intelhgimus,
pendamus. Fit enim tribus modis aut studio reprehen- ;

dentis , aut volo discentis, aut affectu docentis : studio

reprendentis, sicut Scribae et Pharisaei Dominura iDterro-

* Zacb. 111, 9. — 2 Apoc. V, 6. — 3 p^\^ xxxui, 16. — * Id. xxxu, i3.

— * Exod. ui, 7, 8. — ^ Matth. xxri, jS. — ' Joan. vi, 5,
9ERM0 XIV, DE VERBIS EVANGELII SEC. SOANNEM. 79
gavcrunt,uteum repreliendcrent,vclutclequaclammuliere
in aclulterio deprehensa et de denario et caeteris simili- ,

bus : voto dibcentis , sicut Aposloli Dominum inlerroga-

veruntjdicentes : « Domine, quando haec erunt, aut quod
«signum adventus tui *?» Etcaetera alia :aflectu docentis,

sicut Angelus Joannem in Apocalypsi interrogavit , di-

cens : « Hi qui amicti stolis albis , et unde venerunt ^ ? »

Quo res[iondentc : « Domine mi , tu nosti , » continuo

docuit dicens : « Ili sunt qui venerunt ex magna tribu-
» latione , et laverunt slojas suas , et dealbavarunt eas in
» sanguine Agni^. j^ Iiiterrogavit ergo Dominus Discipu-
lum , non ut eum reprebenderet , neque utabeo aliquid
disceret eum docerct. Quod soilicite Evangclista
, sed ut
manifestare curavit, cum protinussubjunxit:«Hoc autem
» dicebat tentans eum ipse enim sciebat quod esset fac- ;

» turus. » Inquibus \erbis magnam nobisintulit quaestio-

nem cum dixit « Hoc aulem dicebat tentans eum

, : ;

maxime cum Jacobus apostolus dicat « Nemo cum : ,

» tentatur, dicatquoniam nj a Deo tentatur, quia Deus

» intentator malorum est^ ; Deus enim neminem tentat^.»

Si igitur Deus neminem tentat quare Evangelista dicil: ,

« Hoc autem di«^ebat tcntans eum? » Ad hoc breviter res-

pondendum ,
quia alia est tentatio diaboli,qua hominem
tentat , ut perdat , et alia Dei, quo hominem tentat , ut
probet (2). Quod mclius cognoscimus si earumdem
ordinem tentationum ^ubtilius discutiamus. Est enim
teutalio diaboli ,
qua hominem tentat^ ut perdat, de qua
liberari cupientes in Oratione quotidie dicimus : «Et ne
» nos inducas in tcntationem^. «^ Est autem et aha ,
quae

* Mallh. XXIV, 3. — 2 Apnc. vii, i3. — ' Ibid. 14. — * Joan. vi, 6. —
5 Jacob. r , 1 3 6 jiatth. vi, 1 3.

(i) Deest ia cod vox quouiani; el deinde habel tentator pro tentatur. —
(a) Vide Augustin. Serm. 11, uum. 3, 3, et tract. xliii iu Joau. uum. 6,
8o S- AUGUSTINI EPISCOPI
ex iVagilitatc vel deleclationc carnis orilur, de qua Jaco-
bus dicit : « Tentatur aliquis a concupiscentia sua abs-
); tractus et illectus^ ; » ct Apostolus : « Tentatio vos non
» apprebendat , nisi bumana qua "^.
» Kst autem et aba ,

Deus bominem tentat ut probet ,de qua per Moysen ,

Israebtis dicitur : « Tentat vos Dominus Dcus vcstcr ut ,

B sciat , si dibgitis eum, an non ^ ; » et per quemdam Sa-

pientem : « Yas figuli probat fornax , et bomines justos
y tentatio tribulationis '^.» Quo gencretcntalionis tcntavit
Deus Abrabam , ut qui notus erat Deo , bominibus ap-
pareret probatus. Tabter enim se tentari optabat Pro-
pbeta, cum dicebat : « Proba me, Domine, et tenta me^.»
Hoc igitur modo Dominus tentavit Pbibppum , ut qui
ignarus erat mysterii, sciolus redderctur et doctus et dis-
ceret eo praesentc , « Qui educit panem de terra et vi- ,

» num laetificet cor bominis*", » non dubitare dc paucis

panibusmubas turbas bominum satiari posse. Haecigitur

tentatio non est timenda , sed potius propler probatio-
nem toleranda atque optanda . Jacobo apostolo admo-
nente ,
qui ait : « Omnc gaudium cxistimate , fratres ,

» cum in varias tentationes incideritis " ; scientes quia

» tentatio patientiam operntur, patientia vero probatio-
» nem probatio,
vero spem ^ ; » et abbi « Beatus vir :
,

» qui suffert tentationem, quoniam cum probatusfuerit

» accipiet coronam vitae ,
quam repromisit Deusdibgen-
» libus se '•'.
»

111. «Respondit Pbibppus : Ducentorum deuariorum

» panes non sufficiunt eis , ut unusquisque modicum ac-
» cipiat ^". » Pbibppus os lampadis interpretatur. Signi-
ficat boc in loco populum Judaeorum, qui quondam os

• Jatob. I, 14. — '^

I Cor. x, i3. - ^ Deut. xin, 3. — * Eccli. xxvii, 6.

5 Psal. XXV, 2. — ^ Id. ciii, i5. — "^

Jacob. i, 2. — ^ Rom. v, 3, 4. —
>Jacob. I, 12. — »0 joao. vi, 7,
* SERMO XIV, DE VERBIS EVANGELII SEC. JOANNEM. 8)
lampadis fuit, quantlo, apcrto ore, ad laudandum Deum
prosilivit. In co vcro cjuod ait : « Duccntorum denaiio-
» rum panos cis non suITiciunt, ut unus(juisf|ue niodi-
» cum (jnid accipiat » raram , vel modicam cjusdem
populi significat lidem.qui pcr corjioralem Domini jirae-
sentiam, et parvum numerum Aj)oslolorum ulriusquc
Teslamcnti nolitiam ad cognitionem liominum venire
possc non crcdidil. Duceiiti dcnarii ulrunujue Testamen-
tum significanL. c< Diciteisunusex Discipulis ejus Andreas
» frater Simonis Pclri \Lbt pucr unus hic ijui liabet
:

» quin(jue panes hordeaceos et duos pisces , scd liaec

» quid sunt intcr tantos^? » Si liltera insj)iciatur ,

Andreas Iioc in loco majorem fidem (juantulumcunKjue

videtur liabcre riiilijqio, cum dicit : » l'!st j)uer unus hic
» qui habct quinque panes hordeaccos ct duos pisces ; »
scd in fide dubitavit, cum sui^junxit : « Sed haEC(juid sunt
»inter tantos? » Significat jiroj^heticum scrmoncm . qui
cum Doniinum in carne vcnturum jnacdixit lidem ha- ,

Luit; sed cum eum venienlem idem poj)ulus magna cx

parte credcre renuit , in fide dubitavit. Ouos jircciigura-
vit (i) lsaac,qui , cum caligantibus ocuhs lilium bene-
diccrct , multu ci sub fjgura prsedixit, scd tamcn qui

pracsens essct , non agnovil. Puerin Scripturis aliquando

pro puritate , aliquando pro levitate vel instabilitate
menlis accij)itur ;
pio jiurilate, sicut de Doininodicilur:
« Ecce puer meus clectus ,
quem clegi - ; » cl sicut 'nae

Discipulis suis ait : « Pueri , nunujuid pulmcnl.irium

» habetis ^ ? » Pro levitate vel instabilitate mentis, sicut

Dominus de Judaeis dicit Cuiassimilabo hanc genera-

: «

» lionem pessimam , vel cui eam similem dixerimus? Si-

» milis est pueris sedentibus in foro , ludeutibus alque

• Joan. VI, 8,9. — 2 isai ^,,,,^ i . —- 3 joan. xxi, 5.

(i) Cod. ma\e prcejigiirabit,

cxixi. 6
 82 s. AutrstfNr T.tiir.o'^''!

» cli6cnti'ba's : SiiltaS^imus vobis, ct non cantastis, plaW-

Mxinius cl hon FaiWcntaslis*. »' Est! (Iihim' ^iicrilis aeW^
garrnPa ct fcvis, iVisi clisci'pl'inre v(irbcrc coV-rccatdr.
fV. Pucr namfjuc i'stc po[S'uluni significat Jutlaicum ,

qui pfo lcvitalc ct inslabilitatc mcnlis, in ficlc ct cogni-

tionc f^^cirii^mus rion pcrmairsit. Quinque pancs habuit,
qnia Juclaiciis populus quincjue libros At6jsi acccpit
vidclicct GcnCsim , Kxodum, Leviticum , Numcrum ,<

et Dcu^cronomium (
i
) ,
qui hcbraea' lingua' ITrcsit, \i\e-

scmoth, Vagccra \agcdabci*, EJIcabdabarim nominah-

,

tur. Etbene quidem ilH paiics hordcacei fuissc rcfcruil-

lur proptcr duritiam Icgis. llordcum narrque sjVissum
habct tcgumen, ct non facile ad cjus pervcnitur medul-
lam obscurltatem lcgis significaiis, c|uia' lcx ante adv6n-
;

tum Domini in tantum vclata exlitit, ut nullus hominum

ea^ spiritahtef intclligere possct quoadusque vcnicils ,

Dcncdictionem darct cjuiLcgem dederat. Si enim pcr

,

cjuinque pancs quinquc libri Moysis intclliguntur, pos-

sumus ct pcr duos pisccs alios duos intclllgcrclibros, ora-
(Cula scilicct Prophctarum ct cantica Psalmorum cjui ,

post auctoritatcm Lcgis , sacratiorcs in eodcm jiopulo

habcbantur, quorum unus mcmoritcr dccantando, allc-

i*um vcro in sjnagogis suis frcquenter Icgcndo rccitabantf.

Et rcctc pcr hos duos pisccs hi duo libri intcinguntuf,
qui talcm populum futurum prccdixcrunt
in Ecclcsia
qui hoc servarel in moribus quod jiiscis hal^et i'n natura.
Piscis namque quatuor habet naturas ; unam, quia sine'
aqua vivcrc non j^otest sccundam quia supcr eam sal- ;
,

tusdare consuevit tcrliam quia quo magls tunditur

; ,

fldctibus, co amplius convalcscit; quartam ,

quia niundi
• MaUli. VI, i6, 17,
(i) Vide Aiigii^iin.iaJ^oari. Tract.xxiv, nurn, 5, et lib. de diversis QuffiSt.

LXXXUl, qUXSt. LXl.

sEr.5io XIV, DE vEnBis eVanceliI SE^. JOANNEM. §j
plsccs pcf cbltum ncc gcncrarit, ncc gchcraniiir. Siciit
igiliir piscis siiic riqud vivcfe iioii jiolc.si:, ila iclcm po-
pulussiric lorilc linptlsriialis iii vitam iiilrare pcrnclu^ini

ncqiiit, boniino diccrilc : «JNisi (juis (i) rcnalus fucrit

» ox aqua ct Spiritu saiicto, noii j)Olcst inlrarc in rcgnuni
» Dei*. » tt sicut supet- acpias saltus cininll, sic ipsc po-
pulus tcrrciia dcspicicns, pciina cbiitcmpiallonis sc ad
coelcstia sublcvat, dlccnscum Apostolo : « Nostraautcra
» conversatio in coelis est '"'.
» EJt qucmadmodum piscis,
quaiito magis flucLihus tunditur,co amplius convalcscit,
sic et perfcctus iClirislianus tanlum in Dcum proficit ,

qaantum (^2) in Iioc sseculo invcnlt quod durius porlct,

dicens cuhi Pfoplicta : « Induxisli hos in laqucum, po-
» suisti tribulalioncs in dorso no^tro
imposuisti liomi- .

» fics supcr capita noslra; transivimus per igncm , et

» a<:{uam, cl ediixisii iibs In rerrigefitrm ^. » lit sicut mundi
pisccs per coitum hec generant, ncc generantur , ita
quoque et ih feccIcsiatalcsliabcnturqniconjunctIoncm(3)

rcsj)uentes, inlcgritatem virginalcni scctantur, implcnlcs

illud quod Dominus dicit in Evangclio : «SintJumbi
» vestri praecincti , ct luccrnae ardcntes^.» Alitcr per
duos pisces (4), duos ordincs, qui in codem populoce-
lebriorcs liabcbantur intcHigcre J^)Ossumus, rcg;ilcm sci-
licet el; saccrdolalcm, a quibus rcgcbaritur ct iristrueban-

tur ;
quod Dominus Jcsus in sc susclpcre dignatus cst

ul ficret nobis rcx paritcr et saccrdos : rcx nos benere-

gendo ; saccrdos semctipsum Dico Lostlani immaculatam
pro nobis ofTcrcndo.
V. « Dixit ergo Jesus : Facite hoinincs dlscumbere ^. »
• Joan. iit, 5. — 2 phijip. III j 20. — 3 p,al. lxv, n, 12. — *
Luc.
Xn, 35. — * Joan. vi, 10.

(1) Deest in coil. vox qiiis. — (i\ Cod. qnanto. — (Z) IJ. male conjunc-
tione. — (4) Yide Auguslin. in Joan. tracl. xxtv, dum. 5.

6.
84 «• AUGCSTINI EPISCOPI
Discuiiibere honiincs , cst spiritualitcr in fide quiescere.

Tiinc cnini Discipulis, ul lioniines discumbere facerent

Doniinus prteccjiit, quando cos in niundum ad pracdican-
dum deslinavit, diccns : « Eunles in mundum universum
» docctc omncs gentes, baplizantcs cosinnomine Patris,
» et Filii , et Spiritus sancli , etquicrcdiderit et baptiza-
» tus fuerit, salvus erit^. » Tunc autem cos discumbere
«fecerunt. quando profecti prsedicaverunt ubique Deo
» cooperante, et sermonem confirmante sequentibus sig-
»nis-. ji Sed illud praetcrmittendum non est, quod fac-

tum (0,alioEvangelistHnarrante, cognovimus:«Eecerunt

» eos discumbere per convivia quinquagenos et cen tcnos^.
Ordo enini iste discumbentium , varictatem significat in
Ecclesia conversanlium. Quinquageni igilur discumbunt
poenilcntes; quinquagenariusenimnumeruspanitcntibus
congruit,quia quinquagcsimus Psalmus in pcenilentiaest
decantalus,etquinquagesimusannusin Lcge Jubilseus est

dictus, id est, annus remissionis : centeni qui , Deopro-

tcgcnlc , nulla poenitentia publica indigcnt. Alilcrquin-
quagcni discumbunt conjugati , centeni virgines: vel certe
quin(juagcniqui tcrrenas res bene disponunt, ccnteni qui
perfeclionis amore omnia pro Domino derelinquunt.
\T. « Erat aulem foenum niultum in loco*^. » 1'oenum ,

herbacstpratorum, quae, dum viridis, estet visu delecta-

bilis, cl (2) scssioni alque dcambulationi suavis; scd cum

falce sccata fueril , subito pristinam viriditalem amittit.
Pcr foenum crgodclcctaliocarnalis, sivecjusdemfragilitas
carnis designatur; quae cum amaloribus suisjucunda vi-
deatur et pulchra , falce mortis praecisa , in ariditatem
puUeris reddilur, Isaia dicente : « Omnis caro foenum ,

' Malll). xxvin . 19, ao , et Marc. xvi, i5, 16. — 2 Marc, xvi, ao.
' Id VI, 40. — ^ Joan. VI, lo.
(i) Cotl. siciit. — (2) Deest in cod. vox «r.
BERMO XIV, DE VERBlS EVANGELll SEC. JOANNEM. 85
»et omnis gloria rjus qnasi flos foeni*. «Et : « Siccatuni
» est foenum rt ccciilit flos ,
qiiia Spiritus Doniini sufllavit

» in 00, Vere foenum est populus. » Cujusllrjeni aridilatcm

inspexerat Proplicla, cumcliccbat : « llomosicut foenum;
» dies ejus tanquam flos agri sic cfllorebil-. » Et JoIj :

« Homo natus dc mulicrc , Lrcvi vivcns lcmporc , rcple-

» tur multis miseriis; qui quasi flos cgrcdilur ctconteri-
» tur, et fugit vclut umbra ct nunquam in codcm stalii
,

e permanel"^. >' Turba cnim quam Dominus pavitsupra

foenum discubuit, ut intelligamus quia si spiritalitcr ab
eo rcfici cupimus necesse est ut delectalioncs carnis sub
, ,

mentis dominio comprimamus, juxta illud Apostoli :

« Non regnct peccatum in vcstro mortaH cor[)orc ut ,

» obediatisconcupiscentiiscjus^,»sed, « Mortificatemem-
» bra vestra quae sunt super terram^ ; » id cst, fornica-
tionem, immundiliam , avaritiam ct caetcra bujusmodi.
YII. « Discubuerunt ergo viri numero quasi quinque
» millia^. » Nec absque consideratione prsetcreundum est:,

quod in bac refectionc Domini nulla foemina inlerfuisse

memoratur, sed tantummodo viri; vir quippe a viribus
dicitur, et virorum nominc illos Scriptura sacra censere
consuevit ,
qui viriliter tcntamcnta diaboli toicrare stu-
dent. Unde ad beatum Job post victoriam dicitur : «Ac-
» cinge, sicut vir, lumbos tuos^, » id est, sicutforlis rcs-

tringeluxuriam. EtinSapientia :«0 viri, advosclamito^;»

ac si Qui fluxa et foeminea mente sunt mea
diceret : ,

verba audire non possunt. Hinc et in laude Joscph

tribulationessegjplias fortitcr tolcrantis, dicilur:« Misit
» ante eos virum^. » Cum ergo in boc coiivivio Domini
lantummodo viri fuissc dicuntur, myslicc moncmur , ut

• Isai. xt. , 6, 7. — 2 i)s-,| c i^ j5 — 3 jol). xiv, t, 1. — ^ Pvom. n, la.

— * Coloss. III, 5. — 5 Joau. vi . 10. — ' Job. x.wviii , 3 , et xi , a. —
* Prov. VIII, 4. — **
Psal. civ, 7.
86 S. AUGUSTINI EPISCOPI
si f( Qunrn sunvis i>it; Dominus, gustarp^ » flpsido]:qiTiu§,

viri simus, i4 cst , forics conlfa tJ!^'l^^!i ••Cp!^''!^'9"cs

Aposlolo moncnlc : « yiriljlcr .ngite , cj; confqr^amini ,

» omnia vcstra in cliaritatc fiant ^

; » ct AngeJQ iti Apo-
caljpsi : '< Estptc fprtcs in hcllo, ct pi|gpatp contra an|.i-
» tjuuni scrpcntcm. » Ncp ab bac fcfectionc ppn^jjiica
fqeipina jcjuna rcmancbit , si scxu foeminco virilitpr len-
tamcnta diaboli comprcsscrit , fipul; q contra yir spxp,
foemina mcnte cdfcilar , si contra irjipctum tentatipnis
ipollis , ct dissolutusin ppcrs suo invcnitur. Ad quorum
yitupcratioricm dicitur : « Effoeniinati dominabuntiij:
» eis ^. » Bpne autcm quinque millia fuisse rctprunfur,
proptcr quinafii ULimcri pcrfectipncm. Quinjiriijs c^\m
numcrus ac[quinqqc sensus corporis pcrtinet yisuiTi , ,

scilicct , auditum gustum p(;|prqlum ct tactujp. I^os

, ,

igitur scnsusspllicitcc^stpcjjrc debeipps,

sj cpnyivip J)p7

mini inlercssc volumus. Cuslodiamus oculos noslros ab

illicilp yisu, np videant qupd cpncupi?cant, proptpi- j|lud
quptl Dominus aj|; : « Qui yiderit mulierein ad poncupis-
» cciidum eam ,
jajii mqecliatiis est ean^ in corj^p sup'^. »
Et iterum «Npn concppisces rem proximi tui ^ ;»iitcu}ii
:

Job diccrc yajeamus: « Pcpigi foedus cpni pcubsn^eis, ne

» cogitarem quidei^i dc virgine P, » quocl ^t faccfp pps^j-
mus , assiduc cijm Proplicta orcnius, dicentes : « Avprte
woculosmcps, ncvjdcant vanitates^.))Cps[odian]i;j? 3Hfp5,
ne libpptcr audianl; vcr]Da |iialcc]iplipnis clefraplip|nis , ,

falsitatis ct scurriljtalis ; scd scpipcr apertae sint ad djvi-

nupi Ycrbun] auclicnduiri ,
pt cum ifob djccre ppssjmus :

«Aucjitu aurisauclivj te , Dpniine^.)) IIi|ip pps Prppbcta

admonct diccns : « Scpi aurcs Ipas spjf^is , ^^ ^||dia|jt

'Psal.xxxiu, 9. _ 2 I (or. xvi, i3, 14. — 3 isai. 111, 4- — f Mallb. v,

2'i- — ^ Eiol. XX, in et alibi. — " Jojj. xxxi, i. — ' Psal. cxviii» 33. —
° Job. xm, 5.
SEr^MO XIV, DE VERr.IS EVANGELH SEC. JOANNEM. 87
» ycrba c1clrahe,nlium*. » Cust,ocliamus nafcs abillicilis
odoribus , iie pcr illcccbras odoris ad pcccanclum pcr-
traj)amur ; scd sicul ail Aposlolus : « SimusCbrisli bonus
» pdor pco Cuslodiamus ling,uam a ma-
in omni loco-. »

ledictionc, ciclraclione, falsitalc, murmuralione ct olioso

germonc ct proplcr tacilurnitalis cuslodiam intcrdum
, ,

abonis ccsscn;iuscloc{uiis, juxta illud Propl)Clc€ : « Di.xi:

» Custodiam viasmcas, ut non dclincjuam in lingua mca;

» posui ori mco custodiam ct obmutui , ct humiliatus
» sum , Mors cnim ct vita , ut ait Salo-
et silui a bonis^.

» »ion, in manibus linguae^.v Et Qui custodit os suum et :

wlinc^uam suam, custodit a^ angusliis animam suam °. »

Tota cnim nosira rcllgio ciuodam modo commaculatur
modcralioncs posucrimus; cjuia , sicut ait
nisi lingUcT

Apostolus :«Corrumpunl mores bonoscolloc|uia mala "\ »

Et Jacobus « Si (juis putat se rcligiosum cssc non rcfre-
:

» nans linguam suam, scd scduccns cor suum, liujus vana

» cst rcligio'. » Custodiamus manus ab cffusionc sangui-
nis , a pcrci^ssionc ct lacsione nroximi et cas scn)pcr pa- ,

ratas acl cjccmosynam largicndam babcamus ct ad id ,

quod bonum cst opcrandumpromptissimas, ut cum Pro-

phcta diccrc possimus : « LaVabo intcr innoccntcs manus
» meas, et circun)d:ibo altarc tuum, Dominc^. »Quod si

fccerimus , ad millcnaiii numcri pcrfcctioncm pcrvcnic-

mus. Millcnarius c|ui[)pc numcrus, ultra cjucm nulla com-
putatio prcscit, eorum perfcctioncm signilicat, c|ui pcr-
fectoe consummat?ecpic sunt virtulis, cpiibus , ut ait Apos-
tolus : « Pviliil dccst in ulla gratia , cxpcctantibus
» rcvclationem Domini nostri Jcsu Christi". »
"Vlll. « i^cccpit crgo Jcsus pancs, ct cum gratias cgis-

' Eccli. XXVIII, iS. — 2 2 Cor. 11,

f5.
— ^ psal. xxxviii , a, 3.

Prov. xvnt ,
2 r. — ^ Id. xxi , aS. — ^ i Cor. xv, 33. — ">
Jacob. i, '^6.

— 8 Psai. ixv, 6. — 9 I Cor. 1,7.

88 5. ACGUSTINI EPiSCOPI
» sct , distriLuit discumbnitibus ; similiter ex piscibus ,

» quantum volcbaiit ^. » Alius Evangelista dicit, quod « Ac-

» cipicns Jcsuspancs ,
gralias agcnsbcncdixit, frcgit, dedit
» Discipulissuis, utappoiicrcnt,ct apposucrunt turbae^. »

Jam cnim supcrius pcr pancm lcgem jMojsi significari

diximus;per piscesoracula Propbctarum, etcantica Psal-
morum. «Acccpit Jcsuspancs, fregit, ctdedit Discipulis, »

quando,post r(Surrecliouem,spirilalem scnsum inLcgecis

aperuit; scilicct quando incipicns a Moyseinterprctaba-
tur. Ktiam pisccs frcgit , et dedit quando cis iu Psalmis,
et Proplielis spiritalcm intclleclum ostendit, dicens iilis,

quia , " Sic scriptum est iti legc iMoysi , et Psalmis , et

» Propbctis de \vc ; el sic oportuit pati Christum , et re-

» surgcre a mortuis, et inlrare in gloriam suam , et prfe-
» dicari in nomine ejus rcmissioncm pcccatorum^. » Dis-
cipuli autcm npposucrunt turba?, quando eamdem intelii-
gentiam univcrso orbi prardicavcrunt ; dc quil)us dicitur:
« In omncm t?rram cxivit sonus eorum , ct in fincsorbis
» tcrroG vcrba corum^. » ilefccturus aulem Dominus tur-
bam, gratiasciiit Palri.non (|uod aiiquid indigeret ab eo
po^tularc, qui cuncta poslulata dat cum Patre , sed ut
ostcndcTcl omnia sancta ct justa ab co csse quirrenda ,

dc tjuo Jacol)US aposlolus ait : « Omne datum optimum ,

» cl omne donum ])crfcctum dcsursum est, desceudens

» a Patre luminum ^. »
IX. «Ltaulem implcti sunt, dixit Jesus Discipulis
» suis : Colligite quae superaverunt fragmenta , ne pe-
» rcant*^. » Magna bic Domini potentia oslenditur, sed
non minor buniilitas cjus dcclaratur. Magna est enim
polestas de quinquc panibus quinque millia hominum
satiarc , scd mira bumilitas , fragmcnta quae remanse-
' Joan. VI , II. — 2 jVIarc. viri, 6. — ^ Luc. xxiv, 46 , 47 . — * Pj>a!.

xviti, 5. — 5 Jacob. 1,17. — ^ Joau. vi, 12,

SERMO XIV, DK VEKBI9 EVANGELU SEC. JOANNEM. ^^
runl non velle perire. Si autcm per panes Scripturara
intelligi dictum cst ,
possumus et per fVagmenta quae re-
manscrunt obscuriorcsquasque scntcnlidS ejusdem Scrip-
turae intclligcrc. Quod crgo plcbcia mullitudo non capit,
Dominus Aposlolis coUigere praeccpit, quia obscuras
sententias, quas simplcx mullitudo capcre non potest,
magistri Ecclcsiae, Episcopi scilicctct Saccrdotesin pro-
priis pccloribus dcbent rccondere , ut tcmpore nccessi-
tatis non solum ad eam docendam , sed ad dcfendendara
idoneiinvcniantur. Undc aposloUis Paulus , cum virtutcs
episcopi dcscribcrct , scienliam Scripturarum in co cli-
gcndam csse ostendit diccns « Oblincntem eum qui , :
,

»secundum doctrinam cst, fidelcm scrmonem ut potens ,

» sit cxborlari in doctrina saiia , et contradiccntcs re-

» dargurre^.>'Quamvis cnini mclior sit sancta simpbcitas,
quam docta malilia, tamcn magislris Ecclcsiae utrumque
convenil.ut ct sancla sit vita pro])tcr cxcmplum, ctdocta
lingua proplcr eruditioncm aliorum. Unde Dominus ait;
« Omnis scribadoctor in rcgno coelorum, similis est pa-

» trifmiilias, quiprofcrt dc tbcsaurosuonova et vetera^.»

Et ilcrum : « Quis putas cst fidilis scrvus ct prudens ,

» quem Dominus supcr familiamsuam utdet

constituit ,

» illis in tcmpore tiilici mensuram ? Amcn dico vobis

» quia super omnia bona sua constituet eum ^. »

X. « Collcgerunt crgo ct implevcrunt duodccim co- ,

» pbinos fragmcntorum cx quinque panibus bordeaceis ,

» quse superfueruntbisqui manducaverant^.» HicDomini

miraculum augmentatum cst. Magnum enim miraculuin
esset si de quiiiquc panibus. quinquc millibus bominum
satiatis , nihil supcressct. Scd cvenit signum , auxit ad-
mirationcm . quia non solum dcquincjiic paniljusquinque
miUia bominum satiata sunt , scd ctiam lot fragmenta
• Tit. I, 9. — 2 Maltli. xui, 5a. — 3 jj^ xxiv, 45-47. — ••
Joau. vi, i'S.
gO S. AUGUSTJNJ EpjSCOPI
renmiscfqnt , cx quijbus (jii^odccini cophini ^cpjcr,eijli^r.
Sccl nccfuc (|uoc|cnarj^s ;iumcrus ^ m^.slcrio yac^t ; ppr
duodccim namqiic cojiliinos duoclccim Aposloli congrua
raijpnc jlgijrantur. Copiiinus cnim cx vilibus ac^ninulis-
§in}iscpntcxitur virgis ; sic et nimiruni, et Aposloli duai
i)on ex rcgiLus ct principibus , npn ex pliilosophis etsa-
picntiljus iiujus mqndi , scd cx simplicibus el piscatori-
bus sunt elccti , quasi cppbini ex vilibus et minulissimis
yirgissunt contcxli ; de cjuibus ait Apostolus : « Infirma
» mundi dcgit Dcus, ut confundat forlia ^. » Est enim et
alia ratio pcrtjuam congrue i\ppstoli cop|iinisjComparaii-
lur. In copbinis igitpf fimus ponitur, et in arentem ter-
ram defcrlur, utubcriorcs fVuclus reddat; sic et Apostoli,
pingucdinc Spiritus sancti rcplcti ,
pamdem gratiam in
arentcm terram , id est , in gcntilium corda delulerupt ,

ut fructus ubcriorcs rcddcrcnt, ut implcfctur prophetia :

« Pingucsccnt spcciosa descrti , et exultatione colles ac-

» cingentur ; induti sunt afietes ovium, ct vallcs abun-
» dabunt frumcnto -. »

XI. « llli boiiiincs cum vidissentcjuod feccrat signum,

» dicebant , cjuia bic cst vere Propbeta qui venturus est
» in mundum ^. » iMerito bomines ab Evangelista appel-
lantur, quia bumana tanlum sapiebant. Vidcntcs 'enira
taJc tantnmcTue miraculum , debucrant diccre , cpipd bic
est vere Filius Dei , qui venit in mundum; sed (juia ho-
mincs cranf; et bumana sapiebant, Filium Dei lacentes ,

Prophctnm confitentur. Scd ncc in toto errant, cum Do-

minum Propbctam confitentur, quiasicut ip^e de se ipso
ait : « Non est dorno et
Projdicta sine bonore , nisi in

)? in patria sua Etitcrum « Non oportct

^. » mori Pro- :

» pbetani extra Jerusalem^, » Scd nos ab eo clocti, et Spi-

> 1 Cor. I, 27. — 2 Psal. T.xiv, i3 , 14. — 3 Joan. vi, 14. — < l|ilatlh.

XIII, 67. —.5 Luc. xui , 33.

SERMO XV, DE VOBIS EVANGELII SEC. JOANNEM. Ql
ritu sai^cto i^structi , liprum rcfiig^ienlcs ^ Enistola (i).
cpprucaniur pmn (^ctrq, quii| «}ljc cs^ rijius ptj viyi*,»
qui pro|itcr nos. pt pro[)tcr poslrai]^ salulcm vcnit iji
nuindum, ct ilcrum vcnlurus estjuclicarc vivos ct mor-
tuos.

spiujp xy.

De A^erbis Evangelii seciindum Joannem : Peirexit

monten^ Oliveti et diluculo iterum venit
JesLis in ^

in templum^ et om^nis ponulus venit ad eum et ,

sedens docehat eos , etc. Joan. viii , 1-12.

^ic scrmo , qui le^ilurind\ioi)US fodd. Biblio^li.L^iu-

n^n^', nernpf j^lul. xvii, (pd. xxxvi, fol. loG.c^ Plut. xxr,
Cod. X, fol. ibi b, itad^ffcrt , ut omnino dis-
ij\ priqri
crepet ab coqui edituscst tractat. xxxiii in Joann. num. 3
et scqq., in posteriori vcro concordet mcdia pars cun^
Codice x\\\i, et atlera pars E ditis Qonvcniat^ exccptis pau-
cisvariantibus. Omnem Aui^ustini doclrinam rcprascn-
tat, et nominecjus in utroque C odice i nsi i^nitus nd liabet,

quod sanclidocloris co^itandietscribendi modo repugnct.

Hinc itlum in lurem cmittimus , iice.l plura legantur tn
commentario Bed(e iji Eravj^cliumJoannis, ita tamenut
ex Cod. X variantes solum tectiones extraltamus in c(e- ,

teris Coilici xxxvi adhccrentcs. t-ocusejus posi sermonem

Maurincnsem cxxxni.

SYNOPSIS.
!. Misericordia Dei ex eo quod Christus in montem Oliveti

• Matih. XVI, 16.

(f) Sic cod. evidenti erroie. Forte legendum ex impiecate.
ga 9. AUGUSTINI EPISCOPl
perrexerit,et diluculo veneritintemplum insinuatur. II. Sessio
Clirisli huniililateni incarnationisindicat. Ili. Sapientia Cluisti
responsionis evolvitar. IV. Ilinc se qnisque judicet, antcquam
judicet alios. V. Alise intrrprctatioiies niyslicae Cliristi muUeri
aduiterse peccatum condonantis. YI. Cliristus sua? potentiaear-
gumenta evolvit. VII. Exhortatio moralis.

I. Pr.e.sentem sancti Evangelii lectionem tanto inten-

tius considerare , fratres charissimi , ac semperreminisci
debemus , quanto maximam nobis commendat graliam
nostri Conditoris. Ecce enim ut (i) audivimus, obla- ,

tam sibi ab impiis accusatoribus mulierem peccatricem,

non juxla Legis praeceptum lapidare, sed ipsos accusato-
res primum semetipsos considerare et sic in peccantem ,

sentenliam dare praecepit , ut ex consideratione pro-

priae infirmitatis (2), qualiter aliis misercrl debuissent ,

agnoscerent. Sed quia moris solet esse Scriplurarum ut

aliquando a statu temporis, aliquando a situ loci , ali-

quando ab utroque , qualia siut (3) post narranda sig-

nificent ; relaturus Evangclista temperatam legis discre-
tionem misericordia Redemptoris (4j, praemisit qoia ,

c( Jesus perrexit in montem Oliv^eti (.)), etdiluculo ite-

» rum vcnit in templum *. » Mons quippe OJiveti subli-
mitatem Dominicae pietatis et misericordiae designat
quia graece oleos , latine misericordia vocatur (6) ; et
ipsa unctio olei fessis ac dolenlibus membris solet afferre
levamen ; sed et hoc ,
quod oleum agilitate et puritate
* Joan. VIII , I, a.

(() Deest iii in rod. x. — (2) Cod. x ^fragilitatis, qualiter aheri , elc.
(j) Sic cou. X ; cod, autfni xxxvi siint. — (j) Cod. x temperatnm legis

distinctionein misericordiarn ; (od. aiileni xxxvi liabet misericordia, (]iiod eit

melirs, sed et temperata , (niod claudiral. — (5) ViJe August. Trart. xxxiii
in Joau. nurn. 3, — (6) Cod. x, quia et grcece misericordia olivetum to-
eatur, tleon.
StRMO XV, DE VERBIS EVANGELII iEC. .TOANNEM. qS
praeeminct , ut quocunique liquore supcrfundcre volue-
ris (i), confcslini bunc transccntlcre ci(jue supcrfcrri
consueveril, gratiam miscricorclias coelestis non inconvc-
nientcr insinuat (2). Uc qua scriptum cst : « Suavis Do-
« minus universis, et miseraliones(jus supcromnia opera
» cjus^.wTcmpusquoquc diluculicxorlumejusdem gratiae,

qua rcmota Lcgis umbra lux evangelicae vcrilalis crat

, ,

revelanda demonstrat. « Pergit ergo Jesus in montem Oli-

» veti, » ut arccm misericordiae in sc constarc dcnunlict,
« Venit itcrum diluculo in tcmplum , » ul camdcm niisc-
ricordiam , cum incipiente Novi Tcstamcnli (3) lumine,
fidcliLus, templo videlicet suo, pandendam praehcndam-
que siginficet.

« Et omnis, inquit
II. populus venit ad eum, et se- ,

wdens docebateos^.wSessio Domini humilitatcm incarna-

tioniscjus, pcrquam nobismiscrcri dignalus est, insinuat.
Unde eliam nobis praecipitur « Surgite postquam scde- :

» rilis^; » ac .si apcrte dicat : INon anle (4), sed postea,

quiacum (5) vera vos humilitatecastigaveritis, praemium
supernae exuUalionis vos acccpluros sperate. Bcne auteni
dicitur, quia cum sedens doccrct Jesus, omnis populus
venitadeum, quia postquam humiiitatesuEe (6) incarna-
tionis proximus benignusque factu> cst, libcntius cst et
a multiscjus scrmo rcccptus. INam (7) a pluribus cstsu-
perbiae impietate contcmptus. « Audicrunt cnim (8; man-
sueti , et la.'tati sunf^, » magnificantcs Dominum cum

' Psal. cxLiv, 9. — 2 joan. vni, 2. — ^ psal, cxxvr,6. — * IJ. xxxui, 3.

(1) CoJ. X ma!o olenm et -virtiice nc puritate prcvminet . et tjiicecinnijiie

liqnorem, elc. — (2) Oesiint hte voces non inionvenienter m cod. xxxvi,

sed legiiutiir in cod. x. — ( J) Disiiiit hae voces iii cod. x. — {,) Cod. x
antea. — Deesl
(.5) haec vox iu codd. sed reqiiirit sensus. — (6) It. in

cod. X. — (7) Cod. X namque. — (S) Deest enim in cod. xxxi.

 tr tf

g4 8' AUGUSTINi EPiSCOPI

Psaimista , ci; eialbiities nomch cjiis iri ihviceiTi (i).
,

Audici^uht iiivitli '« (ttlissbluti suiit , hec compuricti (2^

» sunt% )) tcntavciMinl: ciim . ct clcriscrunt (-")), striaciuht
ihcuin tlcnlibus suis. Dcniquc tcntantcs atlcluxcruht mu-
licrcm in atlultcrio dcprchcnsam intcrrogarilcs quicl de ,

ea Ticri juberbl (4) , cpiahi Moyscs laleni mandaverat

lapidari (5); tit si ipse naric lapidaridam dcccrnercl,
tlcridcrent cum (|uasi niiscr^icordioe, cjuarii scmpcr docue-
jrat (6) , oblithm ; si lapldari vetaret , stridcrent iri eiirn

dentibus suis, ct quasi fautorciii scclcriiin lcgiscpie con-

trarium valcrcht nicrito damnare ('7). Sed absit ut ter-
reha stullilia (8) cjuid diceret ihvchirct , ct coeleslis sa-
pientia rcsponderc dcficcrct (9). Absit ut (lo) iriipieUs
caeca,solijusliliae, iie mundb luccrct, obsislcret. "Jesus
))auiem, incjuit, ihclinans se dcorsum , digilo scribebat
» ih tetra ^. )) Per ihclihatiohcni Jesu , lihmilitas ; per di-
gituin cjui articuloruih cbinpositione lElexibilis esfc, subti-
litas discrclionis cxprimitur. Porro pcr tcirram cor liu-
iiiarium, malarum, sblet
qubd veiboharurii aclionuni, vel
rcddcrefructus, ostenditur. JPostulatur ergo Dominus jii-
dicare de pcccalrice; noristatinl dat judicium sed priiis ,

fc Sc inclinans deorsum digilb scribebat ih terra ac , , y>

sic (11) dcmum, quod obhixe rogalur judicat, nos vide

licel tjpice instituens, ut cUrii cjutielibct proximorum er-

* Pal. xxxiv, 16. — ^joan viii , 6.

f i) CoJ. X iiialf exuhanCcs iiomen ejiis invicein. — (2) t)esiint liaj voces
in cod. X, — 3) Cod. x addil derisu, dcinde cod. xxxvi pessiiiie stridnerunt.

(4) Ita cod. X, qni tamen niale ifj;it jnbere ; cod. Xxxvi qttod dc ea utberet;
deinde ainbo codd. l\Ioyseii — (;")) Cod x lapidare mandnveric; forte legea-

dum (/iiiii iVojies Ct.lem maiidnvcrat lapidari. — (fi) Id. seniper docebat,

— (-) Id. velnt inerico dainnarent. — (8] Sic cod. x ; cod. anlf ni xxxvi

male sed absit ad terrcna stiilcicia nc quod ^ elr. — (9) Cod. x qnid res-

ponderet, et anle sapientiam. Forle legendiim et coclesti sapientiee ,

qtiid

responderet j dejiceret, — (10) Deest ut in cod. x. — (n) Cod.

mitle si.
 SERMO XV, DE VEHCIS EVANGELII SEC. JOANNEM. q5
rata conspicimus non hnec anlca (i) roprchendcndo,

judiccmus, (|uam. (2')ad conscienliam hostram humihtc^

rovcrsi , ctigllo cam (Tiscrclioiiis solcrtrr cxcul|icmus , ct
cjuid in ca Clondilori (.')) [)laccat , c{uidvc displiccat, se-
clnla (4) examinationc dirimcmns, juxta illucl Aposloli:
« Fratrcs , et si praeoccupairis fucril homo in alic[i7o dc-
» licto, vos qui spirilualcs cslis, hujusmodi in
iiislruilc

» spirilu mansuctudinis (5) , cousidcrans te ipsum ncct ,

» tu tenleris^. »

llI.((Cum autcm pcrscvcrarcnt intcrrogantcseum, ercxil

»se, ct di\it cis (6; : Qui sinc pcccato cst vcstrum ,

» primus in iliam lapidcm mittat"-. ^> Quia hinc et inde

Domino Scribae et IMiarissei tcndcbant laqucos insidia-
rum pufanles eum vcl immiscricordcm futurum inju-
,

dicando, vcl injustum, prcevidcns (7) ille dolos illorum,

quasi fila transiit araneae , eljudicium justitiae per omnia
et mansuetudincm pictatis oslcndit (8), complctumqueest
in cis ilhid Psalmistae , quod diximus, quia Dissoluti ((

» sunt , ncc compuncti sunt^ ; » dissoluti suut namquc ,

ne Dominum (!)) insidiis conciudcrcnt , nec compuncti

sunt utcum , dilcclionis scqucrcntur olFiciis. Yis cniin
audire tcmpcrantiam miscrcndi ? « Qui sine peccalo cst
» vestrum ; » vis iterum audire justiliam judicandi ?
((Primus in illam hipidcm miltat. » Si ISlojscs inquit , ,

mandavit nobis mulicrcmhujusmodi hipidarc ( io),videte

1 Ga'al. VI , I. — '^
Joan. vnr, 7. — 3 p^al. xxxiv, iG.

(1) C.oii. X aiite. — (2) Codi]. quin. — (3) Sic cod. x; cod. aiitem xxxvt
male condhoiis. — (:}) Siccod. x ; \ox sedula iii cud. xxxvi iro:i rt|)triliir.

— (.5) Ciod. X lenitatis. — {6) Deeil vox tis 111 cod. xxxvi. — (7) Codd,^'(Ti"/-
des. — (Hj Cod. X osiendens ,
qiii piins male dolosos vX trans:t — 9^ Id.
m de «fc. (10) llnic in omiiiljiis dis^eiiliunl ambo coJict-s ; rod. x ]hij;iI , ut
Ifgitur iu E.lili'. trarl. xxxiii iii Joau. nnm. 4, cum [laucis variantibns , cjiia-

rum iiiia et atleia lienedictiuiiin' opus feliciler ertnuJaiil , ut videri pulest ia

variantibiis a nob;s collectis ; cod. auieifl xxxAi modo pror^us diverso pro-
greditur in bunc modum.
 g6 5. ALGUSTINI EPISCOPI
quia nou lioc pcccaloribus, secl justis facerc praecipit.
rrimo vos ipsi jusLiliam Legis implete, et sic innocentes
manibus ct nuiiidi cordc ad lapidandam rcam concurrite.
Primo spiriuialia Legis edicta, fidcm elmisericordiam, ,

et veritalem perlicitc, ct sic ad carnalia judicanda vos (

i

converlile. Dato autem judicio Dominus « Ilerum se ,

» inclinans scribebat interra^. » Et quidem juxta morera

consuetudinis bumanae potest intelligi quod ideo corara

,

teutatoribus improbis inclinari , et ia terra scribere vo-

luerit, ut alio vultu intendens, bberuni darct exicndilo-
cum, quos sua responsione percussos cilius cxituros, quani
plura inlerrogaturos (2) esse praevideret.
IV. Denicjue « Audientes unus post unura exibant ,

D incipientesa senioribus^. » Sed figurate nos admonet ia

eo quod , ct ante dalani, et post datam sententiam , in-
cliuans se scribit in terra , ut et prius peccantcm ])roxi-
murn corripiamus, et poslquam debitae castigalionis illi

ministerium reddiderimus, nos ipsos digna liumilitatis

investigalione perpendamus; ne forlc vel eisdem quae in
illis reprelicndimus vel aliisquibusHbel simus facinoribus
Lvenit (3j enim saejie ut qui verbi gralia bomi-
irreliti. ,

cidam publicepcccantem judicant, pcjus odiorummalura

quo ipsi in secreto depopulautur, non scntiant; qui for-
nicatores accusint, pesleni superbiae,qua de sua castitate
extoiluntur, ignorent; qui ebriosum condemnant, virus
invidiae, quo excdunlur, ipsi iion videant. Quid crgo no-
bisin hujusmodi periculis rcmedii ,
quid reslat salutis ,

nisi , cum peccantcm conspicimus abum, mox incline-

mus nos deorsum, id est, quae (4) delicta ex nostrae con-

• Jonn. vni ,8. — 2 iljij g.

(i) Hanc vocem addidimus , quse visa est necessaria. — (2) Cod. male
exiendis....quo.... interrogatus.... e\. Aeiudtt exiebat, — (3) Ibid. et venie,
•— (4) Id. fiioe sencu quando, et iDferiui negationem non pr«etermiltit.
SERMO XV, DE VERBIS EVANGKfJI SEC. JOANNEM. 97
ditione fragilitalis vitare non possumus, si non nos di-
vina pictas sustentet , humilitcr inspiciamus. Digilo scri-
bamusin terra , id est, discrimine solcrti pensemus, an
cum beato Job dicerepossimus : « INequeenim reprehen-
» dit nos cor noslrum in omni vita noslra^ ; » et mcmi-
nerimus seduH ,
quia , si reprehenderit nos cor nostrum,
major est Deus corde nostro , et novit omnia.
V. Possumus autcm , et ita recte intcliigere quod ve-
niampcccatrici daturus (i ), digito Dominus in terra scri-
bere voluerit, ut (2) ipsuno seessemonstrarct qui Legis ,

DecaJogum suo digito , id est , Spiritus sancti opere

quondam scripsit in lapidem. Et bene lex in lapidem
scripta est , quae ad domanda duri et contumacispopuli
praecordia dabatur; bene in terra scripsit Dominus, gra-
tiam rcmissionis daturus contritiset humihbus cordc,qui
fructum posscnt fcrre salutis. Bene inchnans se deorsum
digito scribitin terra ,
qui quondam sublimem se oslen-

dens in monte , digito scribebat in Lipide ,

quia per hu-
miiiationem susceptae humanitatis, spiritum gratiae fruc-
tiferis fidehum cordibus infiindit ,
qui excelsus in
angulo (3) apparens duris dura quondam dedit man- ,

data populis. Bene inchnatus scripsit in terra, erectus

misericordite verba depromit ,
quia quod per humame
infirmitalis societatem promisit(4), per divinae virtu-
tem potcntisehominibus donum pietatisimpcndit. «Eri-
» gcusse, inquit, Jesus^ dixit ei Muher, ubi sunt qui ;

w te accusabant? iNemo te condemnavit ? Quae dicit :

» Nemo Domine-. » Nemo condemnare ausus est pec-

,

catricem, quiain se singuh cernere coeperant, quod magis

1 Job XXVII ,6. — 2 Joan. vm , lo,

(1) Cod. maie addit esc. — (2) Id. ec. — (3) Sic cod. qui melius dicere
viderelur in monce , el forte in arJuo. — (4) Sic ex conjectura coireximus
codicis meodum, qui 9,z\\\nX permansit,

cxxxi. 7
98 S. AUGUSTINl EPISCOPI
(laimKUKlum cognosccrcnt. Sed qui accusantium turbas
prohiio justiliie poudcro fugavit videamus accusatam
,

quanto misericordiae muncre sublevet. Scquitur

: « Dm%
» autem ei Jcsus : « Ncc cgo te condcmnabo.Vade et am-
» plius noli peccare^. » Impleta est lioc loco senlentia
rsabnographi , qui in Domini laudibus canit (1) : « In-
» tende, prospcre procede et rcgna , propler veritatem,
^

» et mansuctudinem , ct justiliam , et deducet te mirabi-

» btcr dextera tua ^ » Propter veritatem quippe regnat
quia viam veritatis mundo praedicando, catervis creden-
tium regni suigloriam dilatat. Propter mansuetudinem
et jusliliam regnat ,
quia plures ideo se regno subji-
ciunt ilbus quod eum mansuetum in liberandis a peccatQ
,

poenilentibus , et justum in damnandis pro peccato con-

tumacibus esse cognoscunt mansuetum in largienda : ,

gratia fidci et virlulum coelestium justum, in reddenda ;

merccde perpetua fidei et coelestium certamini (2) vir-

,

tutum. « Deduxit cum mirabiliter dextera tua ; » quia

babitans in bomine Deus mirabilem (3) eum in omni-
,

bus quae faceret et doceret ostendit. Sed et insidias quas

astutus bostis excogitare potuerat, mirabili prudentia
semper cludentem monstravit. « Nec et ego te, inquit
» condemnabo ; vade, et noli amplius jam peccare. »

Quam misericors et pius est! praeterita peccata relaxat.

Quam justus cst ! et justitiam diligit, ne amplius peccet,
intcrdicit.

YI. Yerum quia poterant dubitare aliqui an posset ,

Jesus ,
quem (4) verum bominem noverant dimittere ,

peccata ; dignatur ipse apertius quid diviuitus valeat

* Joan. VIII ,11. — 2 psal. xnv, 5.

(i) Vide Angtistin. Iract. xxxiii in Joan., num. 4. — (2) Cod. male c<?r-

camine. — (3) Ibid. mirnbile. — (4) Id. quce ,

pro qiiem, nisi potius l^eD>
ditm videatur contra codicis tenorem ,
quce reum hominem fecerant.
SEHMO XV, DE VERBIS EVANGELII SEC. JOANNEM. 99
ostenclere. Post repulsam namquc tcntatorum ncf|uiliam,
post solutam peccatricis culpam . ilcrum loquitur cis di-

cens : « mundi; qui scquitur mc non am-

Fgo sum lux
«bulat in lcncbris, scd babcbilluccm vilae^. » tbi mani-
feste ostendit, non soluui qua auctoritatc mulicri peccata

dimiserit, sed quid etiam figurabter cxpresscrit ipse per-

gendo montem Olivcti, quid diluculo iterura vcniendo
in
in tcmplum quid digito in tcrra scribcndo patrem vi-
, ,

delicct sc csse misericordiarum , ct Dcum tolius consola-

tionis, simul et largitorem lucis indeficientis, (i) Legis
pariter latorem « Ego sum lux mundi. »
, et gratiee.

Ac si Ego
apcrte sum Jux vcra quae illumi-
dicat :

» nat omnem hominem venientem in hunc mundum^;»

Ego sol justitiae, qui timcntibus Dcum orior. Tcgorcnim
nube carnis non ut absconrtar quaercutibus, sed ut tem-
,

perer infirmis , ut sanent oculos mcntis, fide purificent

corda sua ut me ipsum mereantur intueri. « Beati enim
,

» mundo cordc, quoniam ipsi Deum videbunt^. Qui se-

» quitur mcnon ambulat in tcnebris sed babebit lumen ,

» vitae. » Qui mcis modo jussis et exemplis obsequi-

tur (q) non timcbit in futuro lencbras damnationis,

,

sed lucem potius vitae , ubi nunquam prorsus moriatur,

habebit.
YII. Sequamur igitur , fratres , modo lucem justitiae

fide quae per dilcctioncm operatur, ut cam tunc consequi

raereamur specie, qua^ dilcctionis meritum et rcmuneret,
et addat, ipso altestante, qui ait : « Qui autem diligit
» me, diligetur a Patre mco , ct ego diligam eum, et
» manifestabo ei mc ipsum^. » Vcniamus tota mentis in-
tentione ad eum ,
qui in visibili monte Oliveti locum
• Joau. viii , 12. — 2 jj 1,9. — 3 Matlh. v, 8. — * Joan.
xrv , a I .

{1) Cod, pessime indeficiendis. — (a) ll.aA\Q €xequitur.

7-
 100 S. AUGUSTINI EPISCOPl
liabebat. '< Uiixit oum (i)DominusDcus suusoleo lyetitiae

» nra;; consortibus ejus^, » ut et nos consortes ejusderai

suae unctionis , icl est gratise spiritualis dignetur facere

participes, quod non tanien aliter quani (2) diligendo

justitiam, et odiendo iniquitatem, adipisci merebimur ;

nam et de ipso Psahnus qui baec loquitur praemisit :

'< Dilexisti justitiam, et odisti iniquitatem • ; » et prsedi-

cando videbcet gloriam capitis , et membra quae ad hoc
pertinere possint, qualiler conversari debeant, ostendendo.
Reminiscamur quia ipse diluculo venit in templum , et

ipsi existere nostri Conditoris studeamus templum ; dis-

cussis viliorum tenebris, in lucem proficere virtutum ,

quatonus etiam nostra praecordia visitare Dominus , nos

coelestibus instruere discipbnis, etquidquid in nobis sor-
didum emundare dignetur, qui vivit
repererit propitius
et regnat cum Patre in unitate Spiritus sancti Deus per

omnia saecula saeculorum. Amen.

SERMO XVI.

DeVerbis Evangelii secuiidiim Joannem DixitJesus :

Discipulis siiis Ainen amen dico vohis Non est

: , :

seivus major domino suo, neque Apostolus major

esteo qui misit illum , etc. Joan. xiii, i6-32.

Educilur lilc scrmo ex Bibl. JEdil. Cod. cxLir, foL 2o4,

Difjcrt ab iis qui editi sunl dceadem Scriptura in trac-
taCibus Lix, LX, Lxi ct Lxii , sed in quibusdam ad eorum-
' Psal. XLiv, 8.-2 Ibid.
(i) Cod. enlin. — (2) Id, (am... quia.
SERMO XVI, DK VERBIS EVANGELII SEC. JOANNEM. 101
dem cxplicationes accedit. Nomen habet Auguslini in
Codice, nec satis constat utrum sit diversa homilia a
sancto Doctore facta, an earumdem brexnus compcndium
Quidquid sit , in tanlis sapit Au^ustinum, ut non prcB-
termiltendus videatur. Locus ejus post sermonem Mau-
rinensem cxl.

SYNOPSIS.

I. De elcctionc Juda?. II, Prsescientia Christi. III. Honor

Christi ministris collatus, IV. Gra?corum usus de die Paschae.
V. Turbatio chri:~tianisnio non repngnat. YI. Judae criinen
insinuat Christus, non prorsus patelaiit. YII. hiteri ojjatio lacta
aJoanne. YlII. Quonrodoin Jnda, qui jam adiabolo possesvus
erat introivit Satanas. IX. Crinitn a Christo non pra^ceptiun.
,

X. Non prohibituni est argentnnt habere, sed nia'e habcre.

XI. Judac inipudens malitia. XII. Clarificatio Fdii honiinis.

I. No\ iatellidt Judam fore beatum cum caeteris fa-

cienlibus ea quae ipse Dominus fecit et docuit. Et hoc

estquod sequitur « Non de omnibus vobis dico ego
: ,

» scio quos elegerim; sed ut implcatur Scriptura Qui :

» manducat mecum panem ,le\abitcontrame calcaneura

» suum^. » Judas levavit contra eumcalcaneum suum,

hoc est conculcavit eum in quantum potuit. Alia vero
,

translatio Psahiii sic habet « Homo pacis meae in quo :

» speravi qui edebat panes meos magnilicavit super me

,
,

» supplantationem^ » Elcgit quidem l)ominus Judam ad

illuJ quod de eo factum est in salutem aJiorum unde- , :

cim vero elegit sibi sequaces, ut beati fierent .Unde alibi :

« Elegi vos duodecim, et unus diabolus est^. »

Amodo dico vobis priusquam fiat, ul credatis,

II. « ,

wcumfactum fuerit, quia ego sum^. » Ac si dicat :

» Joan. xiu, 18. — 2 fsal. \l , lo. — 3 joan. vi, 71. — * Id. xiii, 19.
102 8. ACGUSTINI EPISCOPI
Usque buc toleravi obtacui scd jam noto proditorem,
, ;

anlequam faciat, quod cito facturus est, ut postea creda-

tis, quia cgo sum ille de quo Scriptura illa proedixit.

III. Cum igitur cxemplo suo docuit Apostolos bumi-

liationem ct calcaneipassionem, supponitquo consoletur
eos bonorem (i) ,
quod ipseetPater in eis recipietur,
« Amcn amen dico vobis,
, qui accipit si qucm misero,
» me accipit. Qui autem me accipit , accipit eum qui me
» misit*. » In vcrbis istis non unitas naturae missiet mit-
tentis, sed in misso mittenlis auctoritas commendatur.
Quisquis ergo missum sic accipiat, ut in co mitlentem
attcndat , ut in Petro Cbristum , scilicet in servo Domi-
num , inCbristo Patrem,scibcetinUnigenitoGenitorem.
I\. Acute intuendum , si praedicta coena fuiteadem
quae paulo post commemoratur, quomodo ante diem fes-
tum Pascbae facta cst ? Sed supra dictum est et diem ,

azyraorum pro Pascba, et pro diebus azjmorum quo- ,

rum primus ct ukimus major cuUu babebatur poni ,

Pascba. Undc Joannes dicit « Ante diem festum Pas- :

wcbae,«vocando Pascbaprimumdiem solemnitalissequen-

tis, sextam feriam. Graeci vero non illura diem,
id cst ,

cujus vespere luna quartadecima apparuit sed solum ,

sequentem vocant diem (2) iramolalionis Agni dicentes ,

Dominum quinta fcria anticipando comedisse cum Dis-

cipubs paschalem agnum , et tunc instituisse sacramenta
carnis sanguinisquesui, dura adbuc ferraentatum come-
deretur, idcoque in fermentalo sacrificant. Dicunt itaque
Dominuniipso die Pascbae crucifixurafuisse ad raeridiem,
et ad boc confirraandum inducunt , quia Judaei nolue-
runt intrare in praetorium , sciHcet Pilati doraum ne ,

coQtaminarentur ; sed comederent Pascba ,non intelb-

• Joau. XIII , 20.

(i) Cod. honore, — (2) Id. addit male et.

fl
SERMO VI, DE VERBIS EVANGELtl SEC. JOANNEM. lo3
gentcs Pasclia, nisi csum Agni. Ciimigitur patcntcr con-

trarii sint Iribus Evaiigolislis impudcntcr clicitur(i),

,

Joanncm in liac pnrte correxisse cos scd constal omnes ;

eodcm spiritu locutos fuisse, ne si in uno crrarent, in

aliis minus cis crcderetur.

V. «Cum haec dixissct, turbatuscst spiritu , ct pro-

» testatus cst , ct dixit : Amen, amcn dico vobis quia
» unus cx vobis tradct me^. » Protestatur, idest, prae-^
dicit occullum crimen, ut vidcns proditor sc laterc non
posse, poeniteat facti. Nec tamen designat cum cx no-
minc , tie npcrte coargutus, impudentior fiat. IMittit

crgo crimen in numero, ut conscius poenitcnliam agat.

Turbatus cst Dominus potcstatis (2) , transfigurans in se
affectum nostrae infirmitatis.Ergo quando turbamur
non dcspcrcmus. Pcreant argumenta pbilosophorum (3),
qui negant in sapientem cadere perturbationes animorum.
Turbeturanimus christianus non raiseria, sed misericor-
dia. Ouod enim Dominus turbatur spiritu significat ,

turbandos spiritnales ex charitatc, cum urgens causazi-

zania a tritico ante messes cogit Ecparare.
YI. « Et illi coeperunt contristari , et diccre singilla-

» tim Numquidcgo sum Domine * ? » Novcrant unde-

: ,

cim Apostoli quod nihil tale cogitavcrant sed plus

,
,

credunt Magistro quam sibi et limentes fragilitatera

, ,

suam , tristcs quaerunt de peccato , cujus non habent

conscicntiam. Quibus ait : « Qui mecum inlingitmanum
» in catino , hic me tradct ^. » Caetcris contristatis, et re-
trahentibus manus, ct intcrdiccntibus cibos ori suo ,

Judas impudentiaqua proditurus erat Magistrum , ma-

num mitlit in paropside , ut audacia bonam conscien-

• Joan. xiit ,21. — 2 MaUh, xxvi , 22. — 3 Maic. xiv, 20.

(i) Cod. dicic. — (2) Id. potestate. — (3) Vide Augustin. in Joan.
tractat. lx, num. 3.
 104 S. AUGUSTINI EPISCOPI
tiam mentiretur. El notandum quod omnes duodecim de
eodem vase in circuitu cibos cum Domino sumebant in
coenaculo stralo, quasi jacendomore anliquo recumben-
tes ; alioquin proditor per intinctionem nianus expresse
notatus esset , si nullus de aliis ad escam Domini manum
extendisset. Quod vero Matthaeus paropsidem^, Marcus
catinum dicit^ ; unus quadraturam vasis, alterquia esset

fictile designat. « Filius quidcm hominis vadit sicut ,

» scriptum est de illo ; vae autem bomini illi per quem ,

» Filius bominis tradetur^. » Poena praedicitur, ut qui

pudore nonvincitur, timore corrigatur. Etiam bodievae

ilb qui akaribussacrosanctis malignus acccdit et prae- ,

cordiis abquo scelere pollulis. «Bondm erat ei , si natus

)) non fuisset homoille'^. » Si in ulero matris mortuus
fuisset , ne vivus nasceretur , incomparatione mah, quod
postea promeruit bonum sibi essct. Sic dicitur, Ponti-
,

cum mare quam cictera maria id esl, minus

dulciusesse, ,

amarum ; vel usitate et simphciter dictum est, muUo

mclius esse non subsistere quam male subsistere, ut si ,

de ahquo pcssimo diceretur : Mehus esset ihi sinunquam

fuisset.

VI 1. « Aspiciebant ergo ad invicem Discipuli , baesi-

» tantcs de quo diceret^, » et quaerentes inler se, quis
esset ex eis qui hoc facturusesset. « Eratergo recumbens
» unus ex Discipuhs ejus in sinu Jesu ,
quem diligebat
» Jesus^. » Quid dixerit (i), « In sinu, » paulo postait,
ubi dicit Supra pectus Jesu. » Ipse est Joannes quem
, «

dihgcbat Jcsus non plus omnibus sed familiarius, ut

, ,

adolescentem ut cognatum ut virginem in quo for-

, , ,

mam contemplativorumproposuit.Erat enim consuetudo,

1 Matth. XXVI, 23, — 2 Marc, xtv, 20. — 3 Matth. xxvi, 24. — ^ Ibid.

— 5 Joao. xiii , 22. — s Ibid. 23.

(i) Vide August. in Joan. tractat. lxi , uum. 4.

SEBMO XVI, DE VEKBIj; EVANGELII SEC. JOANNEM. 1 o5
ut scriptor gestorum , cum ad se veniret, tanquam cle alio

loquerctur; persinum significatursecrctum, dequobibit

divinitatis sacramentum. « Innuitergoliuic SimonPetrus,
» etdicit ei : Quis est do quo dicit? Itaque cum recu-
» buisset ille supra pectus Jesu , dicit ei : Domine, quis
» est? Respondit Jesus : IJle est, cui ego intinctum panem
» porrexero^. » Inlerrogat Petrus Joannem non verbis,
sed nutu corporis, Joannes Dominum lamiliari consilio,
cui submissa voce exprimit proditorcm.
VIII. « Et cum intinxisset pancm , dedit Judae Simo-
» nis Iscariotis, et post buccellam tunc inlroivitin illum
» Satanas^.» Dominus per intinctam bucccllam suum ex-
primit traditorem , Ibrtassis per paiiis intinctionem, illius

significans ficlionem. Non enim omnia qute intinguntur,

abluuntur, sed nonnulla tinguntur, ut inficiantur. Si au-
lem bonum aliquod bfiec tinctio significat, eidem bono
ingratum non immerito secuta est damnatio. Nota quia
inlraverat Satanas in cor Judae ,
quantlo pactus est cum
Judaeis pretium de sanguinc Domini , ut ait Lucas. Ve-
nerat crgo ad coenam habens diabolum in cogitatione ;

post panem vero inlravit non ad boc, ut illum

iii eum ,

tentaret; sed ut proprium possideret. Intrat enim in cor,

immittendo iniquas persuasiones cogitationibus iniquo-
rum. Sed nunc intelligere debemus a diabolo Judam ple-
nius esse possessum , sicut Apostoli ,
qui jam post rcsur-
rectionem acceperant Spiritum sanctum ,
insufllante

Dominoetdicente : «Accipite Spirilum sanctum"^, » pos-

tea plenius acccperunt in die Pentecostes.
IX. « Dicit ei Jesus : Quod facis fac citius'''. » INon
praecepit facinus , sed praedixit , dans in se potestatem ,

ut quia voluntatis crimen pro facto pensatur, invidia

» Joan. xiu, 24-9.6. — 2 Ibid. 26, 27. — 3 iJ. xx, 22. — * Id.

XIII , 27.
106 8. ADGUSTINI EPISCOPI
pcragerctre, quod voluntatejamfccerat (i). FestinatDo-
minus in bonum salutis fitlclium quod Judas operatur, ,

sed non sibi. Mulli quippc bonum, ut Judas faciunt ,

sed nihil proficit iilis.

X. Hoc autem nemo scivit discumbentium ad quid

«

» dixerit. Quidam cnim putabant quia loculos habcbat .

» Judas ,quodclicit ci Jcsus Kmcca qute opus suntno- :

» bis dicm fcslum aut cgcnis ut aliquid dal-et '^. »

ad ,

Habebat Dominus loculos oblata fidciium conscrvans ,

suorum neccssitalibus.Tunc ccclcsiasticas pccuniae forma

est instituta ubi intelligcremus , quod praeccpit non ,

cogitandum de crastino non ad boc fuisse prceceptum ,

ut nihil pecuniae scrvetur a Sanclis scd ne Dco pro ista ;

serviatur, et proj)tcr inopiae timorcm justitia deseratur.

XI. «llesjjondcnsautem qui tradidit eum dixit: Num-
» quid ego sum, Rabbi-? » Ne tacendo se prodcrevide-
retur , interrogat , sicut alii. In liocquod ait :f<Pi.abbi,»

jungit affectum blandienlis , et magistrum vocat, quasi

excusct proditioncm. « Ait illi : Tu dixisli'. » Cogitando
aliquid dicitur, juxta iilud : « Dixerunt apud semetipsos^.»
Constat itaque, quia Judas corde dixit, et ratum habuit
se esse proditorem. Confutatur ergo, cum audit : « Tu
» dixisli, »ncc tamcn aliisapertc exprimitur. Potest enim
intelligiquasi Dominus diceret, Non ego dixi. Cum ergo
accepisset ille buccellom, exiit continuo. « Erat autem
»nox^.» Quia bonomaie usus est, haec praesumptio pec-
cata auxit , ut aperte a Domino reccderet. Nox autem
congruit sacramcnto ; erat enim, quiexiit , filius tenebra-
rum , faciens opera tencbrarum.
XII. «Cum crgo exiisset, dicit Jcsus : Nunc clarifica-

• Joan. xni , 28 , 29. — 2 Matlh. xxvi , 25. — 3 Hjid. — 4 ibid. aa. —

4 Joan. XIII, 3o.

(i)Cod. ma.le/acerec.
SERMO XVI, DE VCnBIS EVANGELII SEC. JOANNEM. IO7
» tus est Filius hominis, et Deus clarificatus esl in eo. Si
» Deus clarificatus cst in eo ,et Dcus clarificavit euni in

» semclipso, etcontinuoclarificavilcum^.^Exeunte Juda,

pro quo dicebatur mundi omnes^, » reman-
: « i\on estis

seruntsoli mundi cum suo mundatore. In hoc significata

est clarificalio Chrisli in qua soparatis malis, manebit
.

in aeternitate cum sanctis. Cum cnim transihit mundus ,

liemo in populo Christi remanebit immundus. Et quia

res significantes tanquam significatae, appcllantur, ut
,

pctra non dicitur, Significabat Christum, sed, Christus

erat (i); ita non dicit : ^unc significata est clarificatio ;

sed , Clarificatus est Fihus liominis , id est, Deus chirifi-

catus in eo, quia hEec est clarificatio Fihi hominis. Quod

quasi exponens subdit : « Si Deus cLirificatus est in eo, »
quia non venit facere voluntatem suam , sed Patris . et

« Deus glorificabit eum in semelipso (2), et continuo fiet

» haec glorificalio^ ; «statim autem post mortem resurget

humana natura immortali (3) asternitate. in quo apparebit
Deum habere in se, qui eam resuscitabit. Vcl quia mox
futura quasi jam facta leputantur, potest etita intelligi
Ecce tradilor inducit mercatores mortis , flagella ,
cru-
cem ;sedgloriatriumphaIis haec est. Nunc clarificabitur
Filius hominis, quia Sancti qui in tenebris expectant ,

videbuut Deum , anima ejus ministrante, quam cito ex-

pirabit. Et hoc est quod dicit Deum clarificari in eo. Si

Deus clarificabitur in co, id est, in membris ejus , ut

expositum esl , constat, quia « Deus et glorificabit eum
» in se ipso , et continuo glorificabit, » ne differatur cjus
immortalis resurrectio , ut aliorum.
• Joan. XIII, 3r , 32. — 2 HjiJ, 10. — 3 iljid_ 3i^ 32.

(i) Deest vox erat in cod. — (2) Cod. male m sceculo. — (3) Id. in
mortuli.
108 8. ADGCSTINI EPISCOPI

SERMO XTII.

De Verbis Evangelii secuncliim Joannem Dixit Jesus

:

Discipulis SLiis : Amen , ainen dico vohis , si quid

petierilis Patreni in noniine meo dahit vobis. Joan.
xvj , 23-3o.

Hic sermo legitur in tribus Codd. , nempe duobus ex

Bibl. Laurent. . quorum prior liabetur Plut. xvii, Cod.
XLiii, fol. 25; poslerior autcm Plut, xix , Cod. xvii , fol.

126 b ; uno vcro ex Bibl. /Edil. Cod. cxxxvi, fol. i5i b.

Omnes nomen sancti Auii^ustini prcefcruiU, cui nihil ob-
stat quominus tribuatur. Locus ejus postsermonem Mau-
rinensem cxlv.

SYNOPSIS.

I.Oranduni est, licetres postulatanon impetretur. II Quare?

Sunt qui mali petunt. III Sunt qui carnalia postiilant aut ,

qui petunt bona boni pro indignis. IV. Aliquando boiia a bo-
nis postulata in futuro implenda servantur. V. Sunt qui sancti
contraria petunt animse saluti. VI. Quid sit nomine
pctere in
Christi. VII. Quid specialiter petendum ? VIII. De locutione
Ghristi in proverbiis. IX. Christus orat, ut homo; exaudit,
ut Deus. X. HomO non prius auiat, quam ametur. XI. Duplex
Christi natura. XII. Proprium Deo cogitationes hominum
,

intueii.

I. Largitor virtutum, et remunerator meritorum

Dominus Jesus Christus, sciens huraanam naturam nihil
SERMO XVII, DE VEUBIS EVANG. SEC. JOANNEM. I OQ
boni in (
I
) se habere posse , nisi per ejus gratiam ,
qui
ait : « Sine nie niiiil potestis facere*, » ad instantiam
orandi et importunitatem petendi nos alibi liortatur , et

admonet, dicens : « Petite et accipietis, quaerite et in-

» venietis (2) ,
pulsateet aperieturvobis^. » Et nealiquis
impetrare se possequod postulat , dubitaret, si lamen in
oratione non deficiat , magnam iiduciam petentibus in
cxordio hujus lectionis exhibuit, dicens : « Amen, amen
» dico vobis, Patrem in nomine meo, da-
si quid petieritis
» bil vobis^. » Ubi notandum, quia cum nos ad peten-
dum hortatur Dominus (3) sua gratuita dona nostra , ,

vult essemerita. Et ideo quamvis sciatquid nobisnecesse

sit, antequam petamus eum, ut inveniat in nobis quod
(4)
juste remuneret, ad petendum nos invitat, dicens <'0m- :

w nis qui petit accipit , et qui quaerit invenit , etpulsanti

waperietur^. movet minus intelligentes
» Sed forte ,

quare dicat : Patrem in nomine meo,

« Si quid petieritis

» dabit vobis ;» cum legamusnon solum inferiores quos-

que sed etiam Paulum apostolum qui summae perfec-

, ,

tionisfuit, ahquid petiisse, et non inipctrasse.

If. Sed ut veridica Domini promissio nobis clarius

eluceat, hbet diversas personas pclentium inspicere , et

causas impetrandi vei non impetrandi discernere. Ah-

quando enim solet contingere , ut in oratione bona pe-
tantur, sed quia mah sunt qui pctunt , a Domino exau-
diri non merentur. Superfluenamque seexaudiria Domino
putant in suis orationibus ,
qui eum audire contemnunt
in suis sermonibus, Salomone teslanle ,
qui ait : « Qui ob-

« Joan. XV, 5.-2 iJ. xvi, 24. — 3 n^id. 23. — •»

Matth. vn, 8.

(i) Decst in codd. in , (niod re(|iiirit seusiis. — (2) Sic cod. xvii; qna;
verba desunt in ccteris codd. — (3) Sic id.; luec vox deest in cieleiis. —
(4) Cod. cxxxvi quid.
110 S. A.UGDSTINI EPISCOPI

» tiirat aures suas (i), ne aucliat legem , oratio ejus eril

» exccrabilis*. »

111. Aliijnaudo vcro carnales carnalia peluiit , et ideo

a Donnuo uou exaudiuntur. Quil)us porbcatuni Jacobuni

apostolum dicilur : «Pelilis, ct uon accipitis , eo quod
» malepetalis,uliucoucupisccnLiis vestris permaneatis^.»
Aliquaudo boni boua petunt scd illorum mala merila ,

pro quibus peUmt , eis obsistunt, ne exaudiantur; qua-

les erant illi pro quibus Jeremiae a Domino dicitur : aTu

» vero noli orarc pro populo lioc et uon assumas pro eis ,

» laudcm ct oratioucm ncque obsistas mibi quia noa ,

,

» exaudiam te^ » Et iterum a Si steterit Moyseset Sa- :

» muclcoramme, noncstanimameaadpopulumistum'^.»

Nec tamen putaudum estquod a fructu mercedis (^q) pri-

vemur, quoties pro iniquis orantes exaudiri non meremur,
quia et si illi non sunt digni accipere, pro quibus peti-
mus, nobis tameu pro bona intcntione merces recom-
peusabitur. Unde (3) nondixitsimpliciter : « Si quid pe-
» tieritis Palrem nomine meo dabit » sed cum addi-
in , ,

tamcnlo : « Dabit vobis ; » quod est dicere Et si illi noa :

mercntur accipcre ,
pro quibus pctitis (4), vobis tamen
pro affcctu charitatis merces retribuetur , sicutPsalmista
ait : "Et oratio mea in sinu meo (5) convertetur ^. »

lY. x\liquando Sancti sancta petunt, sed quia eorum

petitio in praesenti non impletur, restat ut in luturoim-
pleatur ; sicut universalis Ecclcsia quotidie in oratione
postulat diccns : « Adveniat regnum tuum ^ ; » quod reg-

' Isai. xxxni , i5. — ^ Jaeob. iv, 3.-3 Jerem. vii, i6. — ^ Id. xv, i.
5 Psal. XXXIV, i3. — ^ Matlli. vi, lo.

(i) Cod. xvnaurem suam. — (2) Ibid. quia fructu mercedis, — (3) Sic
cod. cxxxvi ; cod. xiiii addit bene ,
qiiaB vox legitur etiam 111 cod. xvii, qui
lollil negalionem non. — (4) Sic cod, xvii; cod. xziii petecis. — (5) Cod.
cxxxvi in sinum meum.
SERMO XVII, DE VERBIS EVANG. SEC. JOANNEM. lll
num non finila orationc aclvcnit , tanicn post universa-
le (i) judicium sincdubio crcditur venturum.
V. Aliquando Sancti cum in oralione contraria animae
suae ignorantcr (-2) pctunt , occulto judicio Dci non ad
voluntatcm, scd ad salutcm exaudiuntur. Multo cnim
quam ad volunlatem.
salubrius est cxaudiri ad saluteni;,
Quod ut manifcstius intelligatur duos in mediumpona- ,

mus (3), unum malum et allcrum bonum ita tamen ut .

bonus petissc lcgatur, ct nou impctrassi;, raalus autera

pclisse , et impctrasse. Sed ne alicjuis tacita conscicntia
dicat, ficri possc illum ante oculos Dei justum esse, qui
est cxauditus, ct illuni injustum ,
qui non est cxauditus,
malo proponcndus
talis in cst, cujus malitiam nullusig-
noret (4), et talis in bono , de cujus sanctitate nullus
dubitet , Paulus scilicet apostolus , et diabolus. Quis
enim diabolum auctorcm malitiae csse neget , maxime
cum pcr beatum Job de eo dicatur « Omne sublime vi- :

» det et ipse est rex supcr omncs fib'os superbiae*?»

,

Quisvcro Paulum apostolum post conversionemsanctum

fuisse dubiict, maxime cum ipse judcx de eo tcstatur di-
cens : « Vaselectionis mihiesliste, ut portetnomenmeum
» coram gcntibus . et rcgibus , et filiis Isracl-. » Nullus.
Et tamcn diabolus pctiit , et impetravit ; Apostolus autcra
petiit et non impctravit. Petiit diabolus , ut substantiam
Job laederct , et audivit : « Ecce univcrsa cjuas habct, in
» manu tua sunt^ «Pctiit Apostolus, ut aufcrrcturab eo
stimulus carnis suae^, et non impctravit. Quis ergo ho-
rum magis exauditus est , diabolus , an Apostolus? Dia-

* Job; xu, 25. — 2 Act, ix, i5. — ' Job. i, 12. — * 2 Cor.
xu, 7-9.
(i) Sic cod. xvii ; cod. autem xliii male addit ecclesice. — (2) Sic id,
qus vox deest in cod. xliii. — (3] Cod. xvii ponimus. — (4) Sic cod. xvii,
qui et inferius dubitet ; cod. autem xliii ignorat... dubitat.
112 S. ADGUSTINl EPISCOPI
bolus exauditus est acl voluntalem , non tamen acl salu-
leni ,
quia inde delcrior effectus est unde sancto viro
,

damnum inferre conatus est. Apostolus vero non est ex-

auditus ad voluntatem , sed ad salutem, quia non expe-
diebat illi , ut stimulus carnis suae ab eo auferretur, qui
obcustodiam bumiiitatis ei datus fuerat, sicut ipse dicit:
« Et ne magnitudo revelationum extollat me , datus est
» mibi stimulus carnis raeae, Angelus Satanae, qui me (i)

» colapbizet. Propterquod ter Dominum rogavi, utdis-

» cederct a me , el dixit mibi : Sufficit tibi gratia mea.
» jNam virtusin infirmitateperficitur ^.»Quicumqueergo
fide non dubitans ea ,
quse ad salutem animae suae per-
tinent ,
perseveranter petit , sine dubio exauditur , aut
in praesenti, aut in futuro. Unde bene dicitur, « In no-
» mine meo. » Nomen vero ejus Jesu est (2), id est, Sal-
vator , sive salutaris. llle ergo iu nomine Jesu petit ,
qui
animae suae salutem quaerit.
YI. « Uscjue modo non
nomine petistis quidquam in
»meo^.»Numquicl non ante petierunt Apostoli dicentes:
«Domine, dic nobis cjuando haec erunt, vei quod sig- ,

» num adventus tui^? » Et bis simiba fecerant utique ;

sed quod ait : « Usque modo non petistis quidquam in

» nomine meo i3i, » duobus modis intelbgi potest; sive,
« Non petistis quidcjuam , » quia me oequalem Patri non
credidistis , ut innomine meo peleretis ; sive certe, « Non
» petistis cjuidquam, » quia ad comparationem eorum ,

cjuae petere dcbuistis, nihil sunt quae petistis. E^ragiles

namque mentes Apostolorum , ante passionem ,

prius
terrena et transitoria petere noverant , sicut de duobus
fiUis Zebedaei legimus, qui persuaserunt matri, ut peteret

* 2 Cor. XII, 7-9. — 2 joan. xvi, 24. — 3 Matth. xxiv, 3.

(i) Cod. xvii uc me. — (2) Sic cod. cxxxvi; verbum est deest ia cseteris

codd, — ^3; Haec verba in nomine meo desunt in cod. xliii.

SBRMO XVII, DE VEUDIS EVANG. SEC. JOANNEM. 1 l3
ab eo , ut unus sederet a dextris , et alter a sinistris in
regno ejus^. Sedquia ad comparationem eorum (i) quae
petere dcbucrant , niliil erant ,
qua? (2) petel)ant, pro-
tinus audierunt : « Ncscitis quid petatis. » Tcrrcna nam-
que, cttransitoria aeternasfelicitatis (3) comparata, nihil
sunt oestimanda. Scd quia (V liaclcnus ab ea, quac aeterna
sunt ,
pctendapigri fucrant, Domini sermonibus ad pe-
tendum incitantur, cuni dicitur , «Petite,» et ne se ac-
cepturos dubitarcnt, recle subjungitur, aEt accipietis.»
YII. Quid autem principaliter petere dcbcrcnt, ma-
nifestatur, cum
«Ut gaudium vcstrum sit
subinfertur :

» pjcnum^. » Lbi ordo verborum talis est Petite, ut :

gaudium vestrum sit plenum, et accipietis. In quo loco

non aurum,non argcntum,
ostenditur, quia in oratione
non tcrrenas divitias non praesentis vitae longitudinem,

petere dcbemus sed vitam a;ternam, et ea quae ad illara

,

pertinent, id est , virtutcs animae. Plenum enim et per-

fectum gaudium csse non potest, ubi fragililalis mutabi-
litas (5) ita variatur, ut vix per (6) unius bor£e spatium
gaudium nobiscum permanere possit. Subito enim laetitia
a (7) tristitia absorbctur, gaudium in dolorem verlitur,

sanitas (8) infirmitate la^ditur, ampla possessio pauper-

tate tenuatur ,
prosperitas adversitate prosternitur ; ju-
ventus ad scncctutem, vita currit ad mortem. Cum ergo
dicit : «Petite, et accipietis , ut gaudium vcstrum sit

»plenum, » illam singularem et beatam vitam nos petere

admonet, ubi estlaetitia sine tristitia, gaudium sine do-

* Malth. XX , ao , ai. — ^ Joan. xvi , 24.

(i) Sic cod. c\xxvi; deest vox eortim in cod. xlih. — (2) Cud. xvii
nihil erat (/iiod, — (3] Cod. XLiii ma\e /eHcilatis; cod. auteni xvii felicitati. —
(/,) Sic (oJ. XMi; cod. xliii qui. — (5) Cod. \\ 11 /rdi^ilitas miitabilitatis. —
[6) Ueesl vox }>er iii cod., sfd st-usu reqiiirilur. — (7) Sic cod. xvii; deeit
vox a iu ca;lciis codd. DeiuJc cod. xliii malo dolore pro dulorent, quod
ha))Gl coJ. xvii. — (8; Sic cod. cxxxvi ; duo alii codil. iun'e addunt in,

cxxxr. 8
 Il4 S. ALGUSTINI EPISCOPI
lore , securitas sine timorc, vita sine morte; quam qui
adepti fuerint , < Gaudium ct loetitiam obtincljunt, et fu-

» giet ab eis dolor ct gcmitus* ; >; quando ( i ) implebitur

quod Dominus alibi promittit , dicens «Iterum videbo
:

w vos, et gaudebit cor vestrum ct gaudium vestrum nemo

» toUet a vobis^. >; Hanc dcvotus ille supplicator specia-
liter concupicrat, cum
petii a Domino,diccbat : «Unam
» hanc requiram ut inhabitem in domo Domini omni-
,

» bus diebus vitae mcae ut vidcam voluntatcm Domini, ;

» et visitem templum cjus^. » Et itcrum « Credo viderc :

» bona Domini in terra viventiura"^. »

YIII. « Haec in proverbiis locutus sum vobis. Yenit

» hora cum jam non in proverbiis loquar vobis , sed pa-
» lamdePatre annuntiabo vobis^. » Proverbia quidem (2),
simiKtudines dicuntur, quae ad obscuriores quasque sen-
tentias intelligendas, ncccssarie auditoribus adbibentur,
ut sahem pcr visibilia invisibiha cognosccre queant.Unde
liber SalomouisProverbiorum nomen accepit, eo quod
parvulorum ignorantiam per quasdam simihludincs (3j
ad sapientiam discendam suadeat. Locutum ergo se dicit
Dominusinproverbiis,quia prius fragihtati Discipulorum
condcsccndens ut mystcrium rcgni coelorum faciliusca-
,

pere possent, in suis sermonibus simihtudinesadliibuit;

sicutait jMatthaeus evangchsta « Loqucbatur Jcsuscum :

» Discipuhs suis in parabohs et sine parabolis non lo- ,

» quebatur iUis*'. » Scd cum promittit se non in prover-

biis locuturum sed pahim dc Patre annuntiaturum ad
, ,

tantam perfcctionem per Spiritus (4) sancti adventum

> Isai. XXXV, 10. — '-^Joan. xvi 22. — 3 psal. xx\i, 4. — ^ Ibid. i3.
s Joan. XVI, 25.— « Mallh. xxiv, 3/,.

(i) Sic cod. cxxxvi pro voce quocl niale posita in ceetoris codd. — (a) Cod.
cxxxvi male qncedam. — (3) Sic cod, xvii ; cod. xuu quadam similicudine,
minus bene. — (4) Cod. xi.iu malc Spiritum.
SKRMO XVII, DE VERBIS EVANG. SEC. JOANNEM. 11 5
ostcndit dies (i) esse venturos, quibus non necesse sit
jam in proverbiis quasi parvulis loqui (2 cuni idem ]
;

SpiritussanclusadvenienspalamdePatreannuntiabit(3),
idcst, perfccte cognoscere facict, qualitcr PaterinFilio,
et Filius sit (4) in Patre, et qua:cumque potcst Patersi-
militer ct Filius secundum quod ipse ait « Omnia quoc
; :

» habet Pater, mea sunt^. » rnde et subditur « lllo die :

» in nominc meo pcletis^ » quod est diccre lllo die ; :

,

cum Spiritus sanctus adveniens cognoscere vos fecerit,

quia '< Fgo et Patcr unum sumus ^, in nomine meo pete-
» tis ,
» quia a?qualem Patri me esse cognoscetis, et omnia
dare me posse cum Patre crcdctis. Sive quod ait : « In
» noraine meo petetis, » tale est ac si diccret : Cum Spi-
ritus sanctus advcniens terrena vos perfecte contemnere
fccerit, solummodo quas ad salutcm animarum pertinent
pctcnda intcUigctis 5).
IX. Ft quia Christus ita homo apparuit , ut perfec-
tus cssct Deus, recte subjungitur : ^< Et non dico vobis ,

» quia ego roga})0 Patrem dc vobis^; » quia cnim homo

est , alibi Patrcm pro Discipulis rogasse lcgitur dicens :
'< Patcr sancte scrva eos (6) in nomine tuo quosdedisti
,

w mihi^'. » Et iterum : «Pater, cum cssem cum eis , ego

V servabam eos; nuncautem pro eis rogo, non pro mundo,
» et non rogo ut tollas eos de mundo sed ut serves eos a ,

» malo ^. " Ft alibi Petro « Ego pro te rogavi Patrem (7); :

» ut non dcficiat fidcs tua. » jNunc autem non rogaturum

' Joan. XVI, i5. — ' liid. 0.6 — 3 Id. x, 3o. — * Id. xvi, 16. — ^ Id,

xvii , II. — ^ Il)ij. la-i 5.

(()Sic prorsus legriidum ; cdJJ autem habi-iit fo^. — fa) Siccodd. XLiii;
cod. cxxxvi male habcl necesse est ; coJ. atitem xvii graviori err ore quibiis
necesse est in proverbiis qiiasi provab^is loqiii. — ''i^ Cod. male annuntiet.
— f4) Siccod. XMi ; deesl vox sit iu cod. xliii. — 5} Sic cod. xvii ; cod.
XLiu intelligatis, — (6) Sic cod. cxxxvi; coJ. xi.in nos male. — (7; Cod.
male patre,
8.
1 l6 S. AUGUSTINI EPISCOPI
sc Palrcm pro Discipulis dicit quia omnipotens cst in ,

(livinitatc cum Patre. Rogatcrgo Patrcm per bunianita-

teiii ,
quia omnia postulata cum eo dat per divinitalem;
sive cerlcquod ail : « lit nondico voLis, quia ego rogabo
n Patrem de vobis , » ad tanlam bcatitudinem Sanctos
ostendit essc vcnturos inretcrnam vitani, ut nullius auxi-
lio vel prcce indigcaat, quia (i) £eterna beatitudine re-
plcbunlur ; sicut Dominus per Isaiam (2) prophetam
pollicctur, diccns : « In diebus illis , et in tempore illo

n non docebit vir fratrem suum , ncque proximum suum

» dicens : Cognosce (3) Dominum omncs enim ; cognos-
» cent me
minimousque ad maximum,
a dicit Dominus^.»
Et idco non dixit de prsesenti Rogo , , sed de futuro ,

Piogabo.
X. Quod autem subjunxit (4) : «Ipse enimPater amat
» vos ,
quia vos me amastis, et credidistis ,
quia a Deo
» exivi^, non ita accipicndum cst ,
quasi amor Discipu-
lorum praecesscrit , ut proprio merilo a Patre amari me-
rercntur, sed gratuito dono primum a Patredilccti sunt,
ut Filium credcrc ct amare potuissent; de quibus pcr
Propbctam ipsc dicit : « Diiigam cos spontance^ » Et in
Evangeiio : « Non vos me clcgistis , scd ego clegi vos^.»
Hinc Jacob apostolus ait : « Yoluntaric genuit nos (5)
» verbo vcritatis^. » Eadem (6^ enim gratia quae subse-
quitiir bominem , ut bene possit , ipsa praecedit utbene
velit. Nisi enim bumanam voluntatem gratia Dei praeve-
niret (7), ut bene vellet nequaquam Psalmista diceret: ,

' Jurem. xxxi , 34. — ^ joan. .\vi , 2;. — ^ Osee. xiv, 5. — * Joan. xv,
16. — 5 JacoL. I, 18.

(i) Sic cod. cxxxTi ; cjEttri male qni. — {1) Hic memoria excedil auctor,
aut amaiiiiensis scribeiiJo Isaijui posuit loco Jereniia; ; h(ec enira verba lc-
guntiir apiid Jeremiani , non apiid Isaiam. — (3) Cod. \i.mcognosse. —
(4) Sic cod. \i.\u ; ccd. \\\\ siibjnngit. —
(5) Codd. malc nobis, — (6) Sic
cod. xm ; cateri ea. — (7) Sic cod. cxxxri cajteri maie perveniret.
;
SERMO XVII, l)i: Vl'l;li!S KVANC. SLC. JOANMIM. 1
1'J

« Fortitudincm meani atl U; ciisLotliam , quia lu cs (i)

» Dcus susccptor mous ; Deus nicus, miscricortlia ejus
» prnevcnict mc^. w Et nisi catlcm IiomiiK^m suLscf|Ucrctur,
ut Lene posset , nullo motlo itlcm (9. Psalmista diceret
« Misericordia ejus subsctjuclur mc omnibus die])us vilae

» meae*. »

XI. « Exivi a Patre , et veni in mundum , iterum re-

» linquo mundum , et vado ad Patrem \ » In lioc versi-
culo Dominus utramque suam naturam divinam scilicet ,

etliumanam nobis commcndavit quia enim Dcus in ;

forma divinitatis al) liomini])iis vidcri non poterat « Exi- ,

» vit a Patre , et venit in mundum, » quia, ut videri pos-

sit in forma servi , visiijilem se mundo ostendit; sicutait

Apostolus : « Cum
forma Dei, non rapinam ar- esset in

»bitratus est esse se oequalem Deo sed semetipsum exi- ;

» nanivit formam servi accipiens in similitudinem (3) bo-

» minum factus , ct lia})itu invcntusut liomo'^. » Iterum

reliquit mundum , ct ivit ad Patrcm ,
quando cxpleto
incarnationis suas mystcrio , liumanam naturam , cpiam
ex nobis assumpscrat. inPatris dcxtcram collocavit, sicut
ait Marcus cvangclista : « Dominus quidcm Jcsus, post-
» quam locutus cst eis , assumptus est in ccelum , ct se-

» det (4) a dexlris Dci ^. » Sicut ergo non deseruitPatrcm,

cum in mundum vcnit , sic non reliquit clcctos , cum ad
Patrcm rcdiit sicut ipsc alibi ait « Eccc cnim cgo vo-
; :

» biscum sum omnibus diebus usquc ad consummalio-

» nem ScECuli^. » Mancnsergo cum Patrc per divinitatcm,

venitin mundum per bumanitatcm ct rcdicns ad Patrcm ;

'
Psal. i.viu, 10. II. — 2 IJ. x\!i, ('. — 3 Joan. xv: , 28. — • Philiii.

II, 6, 7. — ^ i\]aic. -wi, 19. — ^ MalUi. ,\.\viii , 'jo.

(i) Sic cod. cxxxm; desmU verba tit es in cod. xi.ui. — (2) .Sic cod.

cxxxvi ; CKteri habeut ita. — (3) Siccod. cxxxvi; cod. xliu siinilituJine.
—
(4) Cod. XVII sedit.
Il8 8. ALGLSTl.M EF18C0P1
pcr liumanitatcm, mansit cum cleclis pcr divinitatem ;

sicul ipse ait : '< .\cmo ascendit in ca-lum . nisi qui de

" ca^lo descendit , Filius hominis , qui est in coelo*-. »

X!I. «Dicunt ei Discipuli cjus : Ecce nunc palam lo-

» (jueris , et proverbium nullum dicis ^. )^ In his suis

verbis ostendunt Discipuli ,

quia in bac ullima conia-
bulalioiie loquens adeos Dominus, de bis maximedispu-
ta])at , qua? et quamvis ca quae
illos audire delectabat ;

loquebatur, nondum perfecte intelligerent tamen se in- ,

teliigore putantes responderunt diccntes « Kcce nunc , :

» ])ahim loqueris et proverbium nuUum dicis » quia , ;

eornm (i) cogitationes frequentcr preeveniens , ea quae

interrogare volebant , non inlerrogatus in medium pro-
fercbat, divinae naturae indicium in eo comprehendunt,
Unde ctsubjungunt (a^dicentes : « ?Sunc scimus,quia scis
).' omnia , et non opus est tibi , ut quis te interroget ; in
» lioc crcdimus, quia a Deo existi ^.)^ Proprium namque
cst Dco , cogitationes hominum intueri Scriptura tes- ,

tante, qut\? (3) ait : a Tu Deus solus nosli corda filiorum

» hominum ^; » et iterum : «Quas sunt in cordehominis,
)joculitui vident . Domine^; » et Psahnista : « lutel-
~»
lexisti cogitationes meas de longe^. »

' Joiin. III, ij. — 2 !(]_ XVI

, 29. — 3]ijid 3(j, — 43 Reg. vui, 39. —
5 Jceni. .xi;, li. — ^ Psal.cxxxvm, 2.

( \] Sic < oJ XLiii; cod. xvu qiii vero tornni. — (a) Sic cod. XLiii ; cod,
xvii nialc subjuii^cnt , et prius comprehenderunt. -— (3) Cod. XLlll male
qiii; ^e-.l '///« Igiliiriii cod, c.vxwi.
 SERMO XVIII , DE EO QUOD AIT AVOSTOLUS. II9

SEIOIO XYIII.

De eo quod ait .•Vpostoliis : Ut sciatis, qiicc sit alti-

tudo ^ latitialu , longitudo et profundam. Ephes.
III, 18.

Hic scvmonon vidclur csse complctus scd interfrag- ,

menlapoliuscst computa?idus. Extrahilur ex Lectionario

Bibl. Mu^cllan. Cod. xi. fol. 26 b, propiusque accedit
,

ad ea quce habcntur in Editistract. cxviii in Joan. n. h;

scrm. CLXV, 7ium. l^, b. el serm. Append. ccxlvh, n. 4,
5. Locus cjus posl sermonem Maurinenscm chw

SYNOPSIS.

Expositio textiis Apostoii duobus modis . «.l quideiu niys-

licis.

» Ql;i enim cognovit, inquil (Apostoliis , latitudinem ,

))etIongitudincm,elaItilucIinem, ct profimdum, et supcr-

'>emincntcm scientiaecliaritalem Clirisli', >>viditctC]jris-
tuni vidit et Patrcm. Ego heec verha apostoli Patili sic
,

intelligcre solco In latitudine. hona operci chaHlalis ;

:

in longitudine, perscverantiam usque in fincm ; in alti-

tudine, spem coelestium praemiortim; in profundo, ins-
crutahilia judicia Dei, unde ista gr>.ti.i in homincs venit
et hunc intclicctiim coaptarc ctiam saoramento crucis ,

ut inlatitudine accipiatur tiansversum lignum quoex-

, ,

« Eplies. 111 , 18,19.

120 5. ALGISTINI '.riSCOPI
tciKluiiliir inaniis, proplcr opcrum sigiiiricationcm ; in
longitiuline, ab ipso usque in tcrram , ubi totum corpus
crucifixum stare vitletur, quod significat persistere , boc
est longaniiniter permancrc ; in altitudinc , al) ipso trans-
verso bgno sursuni vcrsus, quo caputeminet, propter
expectationem supcrnorum ne illa opcra bona atque , ,

in eis perseverantia ,
propter bencficia Dei terrcna ac
temporalia, faciendacredantur ; sed potiuspropter illud,
quod dcsuper sempitcrnum sperat « Fides quse per dilec-
ij tionem operatur^. » In profundo autem ,
pars illa ligni

qua^ in tcrrfe abdito dcfixalatet, scd indeconsurgit illud

omno, quod eminet; sicut cx occulta Dci voluntate vo
catur homo ad participationem tantae gratiae, « Abus sic,
)) alius autem supercminentem vere (i)
sic^, scientiae
w cbaritatem Cbristi^ » eam profccto ubi pax illa est ,

quae praecellit omnem inteliectum.

IX t.Wk'*'^* wx .v>«> vxowv^/^^vv^^^^v^ vv\.vvv^vvvx-v«>V« VW W« W\ VVVWV VV\VVWV\V\A VW W^ \^ VW Wt

SERMO XIX.

De adventii Domini i.

Scniuy/iein /mnc /labcs extraclum e Cod. Cass. x, foL

iqG, ncc sinc voluptale lc^es , utpotc qui doctis ptisque
sentenliisabundet nec a oenerc Aw^ustiniano abscedat,
,

Locwi tjus antc sermoncin Maurinenscin clxxxiv.

SYNOPSIS.

I. Chiistus duxnoster. II. Fideliter adimpletae suntprophe-

tla?. III. Cavenduin, ne , sicut iii diebusNoe, incauti de-

' Galat. V, 6. — 2 j Cor. vn , 7. — 3 Ephes. iii, 19.

(i) Cod. vero.

 fllliMO XIX, DL ADVENTU r)OMIM I. 121
I)ri.liiii(!aiuui-. lY. Divitiis el rchns terroiiis noii inliaMc ihIiiiii.

V. Qiiaiiqniin et cliviril):H]'(>.ssil)ili.s sit saliis. Yf. Panpcr nia-

lus, et liouusclivi.s. YII. Dc nialis le.r.ponnn neuio muiinurct.
Yllf. Dantur ad inedicinam. IX. A Dlo sffpius admouitis
ista

nulla rcmancbit excusatio. X. Moralis epilogus.

I. Fratres, ChrJsliaiii sumus , ct omnes iter agerc

volumus; et si nolumus, iter agimus. Manerc hic nemo

permittitur. Onincs venicntes in hanc vitam volubiHtas ,

temporum transire compellit. ISulIi sil pigriticC locus.

Ambula ne Iraharis. Occurrit nobis iter agentibus in
,

bivio homoquidam, non homo sed Deus, proptcrho- ,

mincs homo. Et dixit nobis Ad sinistram ire nohte. :

Facihs quidcm videtur, ct lenis, et deliciosus istc transi-

tus, tritus a multis , et latus ; sed finis hujus viae intcri-

tum habet. Sed cst illa via quas habct plurimos labores,
difiicultatcs , angustias , duritias, ubi non solum dcliciae

noninveniuntur, sed vix humanitas compctensexhibetur,

per quam difticilc ambulaturi estis , scd diflicultate cito
linita, ad magnam gaudiorum altitudiuem venielis , ut
evadatis illas insidias quas ncmo evadit.
II. Rccolamus praeterita tempora et Scripturas sacras.
Nonne ipse homo cst Yerbum Dei ? Noiine ipsum « Vcr-
»bum,» postea < Caro factum cst et habitavit ij) in
» nobis' ? » Antequam caro fieret ct habitaret in nobis ,

nonne ipsum Yerbum locutum est per Prophetas.^ Locu-

tus est utique Deus Ycrbo suo ad Abraham quod genus ,

ejus peregrinum futurum esset, cum ipse, cui dicebatur,

crat senex , et Sara anus et sterihs. Creditum est ; et fac-

tum est : quod ipsum genus, id est, populus indc nascens

' Joao. I, 14.

(i) Cod. habiiabit.

 121 S. ADGCSTINl F.PISCOPl
secundum carncm, serviturum (i) esset in Egypto per
annos quatlringcnlos ; factum cst. Ouod esset ab illacap-
livitateliberandus; liberatus est. Quod esset accepturus
promissionis terram ; accepit. Et longe futura et propin-
qua dicta sunt ct peracta et nunc aguntur. Locutus
, ;

est sermo Domini per Proplietas. Peccaturam (2) illam

gentcm, tradcndam manus hostium suorum,quod of-

in

fcndcrint Dcum suum;

facta sunt omnia venturam in :

captivitatem Ijabylonicam (3); et boc factum cst ven- :

turum inde regem Christum ; venit Chrislus, natus est

Cbristus quia ipse sermo sc ipsum pronuntiabat esse
,

venturum. Dictum est quod ipsum crucifixuri essent Ju-

daei crucifixcrunt. Praedictum est quod resurrecturus et
;

glorificandus esset; factum est , resurrcxit, ascendit in

coeluni. Prpedictum est quod in nominc cjus omnisterra
creditura esset ; praedictum cst quod reges persccutiiri
essent (4) Ecclesiam ejus; facta sunt haec. Praedictum est
quod reges credituri essent in eum ; tenemus jam fidem
regum, et de fide Christi dubitamus? Prsedictse sunt hae-
resum circumcisiones. Numquid et ipsas non videmus ?

Et inter eas undiquc circumstrcpentes (5) ingemiscimus?

Praedictumestipsaidolaper Ecclcsiam nomenque Christi
csse dclenda ; et lioc videmus impleri. Praedicta sunt
scandala in ipsa Ecclesia ,
praedicta et zizania ,
praedicta
ct palea ; hgec omnia et oculis intuemur (6), et quanta-
cumquc possumus forlitudinc impcrtita a Domino tole-
ramus. In qiio te fefellit iste. qui tibi ista dixit? Hac perge,
dicto securus, si fidelis es. Experimenta tanta capiens
hujus qui tibi loquitur, in his rebus eum probo ,
quia sic

se probarc(7) dignatusest. Si omnino verum mihi dicit,

(ij Cod. quod servititrui. — ('^) IJ, peccarc. — (3) Id. Duhyloinain .
—
(4) Id. esset, — (5) Id. circuinstrcpentem, — (6) Id. intuemus. — (7) Id.
reprobari.
 SKKMU XIX, OE ADVENTU DO.MIM I. 123
uon me fallit. Ilof^c oimiia qu;x; dicit, omnia rjus vcra te-
iieo. In nullo nicnlilus cst. ralcm cum novi ; scrmo l)ei
est. Per ora servoruin suorum locutus cst, et non rereliit
per os suum quod dicit , fallerc poterit? illc autem cui
adiiuc nondum noLus cst ,
qui de Christo dubitat, dicat
et ipse : Ilac pcrgam.ne forte verum dicat, cuijam totus
mundus credidit.
111. Fratrcsmci, multi non crcdentcs , ncque vocem
sanctorum Patruin audicntes, sic Iial^ent invcniri ,
quo-
modo multitudo illa invcntacst in die Noe (i). Non eva-
serunt, nisi qui in arca fuerunt. Nam si cogitarent , et

immutarent (2) vias suas ab impietate, et ad Dominum

nostrum convcrlcrentur, satisfaccrent ei pro dclictis suis,
et ingemiscentcs ad ejus misericordiam sine dubio non ,

perircnt. Net{ue cnim Dcusin Ninivcm immiscricors fuit,

qute in triduo mcruil salvari. Ouid tam brcve quam Iri-
duum? NcCtamenilii in tanla angustia teinporis, de Dei
misericordia desperaverunt , ad flccLcndam cjus clemcn-
tiam. Siergo Lridui (3) spatiuni liabuittam magna civitas
flectere ad misericordiam Deum , quautum esse potuit
spatium per centum annos, et ducentos, et trecentos, in

quibus fabricabaturarca? KxquocoepitChristusIignaim-

putribilia de sjlva gentium ca?derc. id est, Ecclesiae. si
homines illi vias suas moresque mutassent si ad pro- .

pitiandum Deo sacrificium contribulati cordis offerrent,

sine ulla dubitatione iilaesi evaderent.Timeantergo Iio-
,

mines, ne sic inveniantur in iilo die novissimo. Sed nos,

fratres, ita agamus ut mutemus vias nostras ab impic-
,

tate, et emendemus mores dum tempus Iiabemus ut , ,

dies ille paratos nos inveniat. Quia nunquam mentitur,

qui illum dicit venturum esse. Cave nedubites, quiave-
(i; Vide Aiigust. serm. ccclxi , num. ao et 21. — (aj Cod. immu-
t»ssent. — (3) Cod, triduum.
1q4 *• ADGUSTINl EriSCOi»!
rum cst. Nam in (liebus Noo sic erat : « Manducabant
» bibebant, nubebant, uxorcs duccbant, cmcbanl, ven-
» dcbant, doncc intravit in arcam Noe, venit diluvium,
» et pcrdidit omnes*,» qui spem suam in boc saeculo
poncbanl cupiebant. Sed non in regione
, et securi vivere

sccuritas, etnon evascrunt nisiqui in arca fuerunt.

ly. Sed dicunt sibi multi Jubcmur expectare illum :

dicm ncc invcniri talesqualcs invcnli suntextra arcam,

,

qui in illo diluvio pericrunt. Certe exlerret (i) nos tuba

Evangelii ; Yerbum
Deiexterret nos. Quid faciemus nos?
Ergo non ducenda uxor? dicit boc juvenis. Dicit
erit

adolcscens Nonerit manducandum, non erit bibendum?

:

seinper erit jejunandum? Multi ista dicunt. Et qui vole-

bant forte aliquid emere dicent sibi Jam non est emen- , :

dum aliquid, ne invcniamur in illorum numero qui in

diluvio perierunt? Quid ergo faciemus fratres? Si ila ,

est, ergo flendum est, quomodo conlristati sunt Apostoli

supra bumano genere , cum audissenl Dominum dicen-

tem : « Si vis esse vende omnia tua
perfcctus , et da ,

»pauperibus; et babebis tbesaurum in coelo, et veni

» me^? » Ulc cui dictum est, contristalus est
scquere ,

abscessit et cum Magistrum bonum appellaret

; a quo ,

quaerebat consibum vitae aetcrnas, tamdiu visus est Ma-

gistcr bonus , dum boec diccrct et juxta quod ('i) interro-
gatus est. « Dixit Dominus, ct contristatus est dives^. »

Discedentcaulcmillo trisli (3) Dominus ait : «Quamdiffi-

» cile intrat divcs in rcgnum cfjelorum'' ! » quasi clausum
sitcontradivitcsregnumcDelorum.Quid fict?Clausumcst.
Sed ait : « Pulsale,etapcrietarvobis^.»Atqueutinamtam
Luc. xvir, 57. — "^
Maltli. xix, ai. — 3 HjjJ. 32. — ^ Ibid. 23. -
5 IJ. TII, -.

(i) Cod. hic rt deiucep» exterrit. — (2) Id. miXejuste quod, — (3) Id.
trisu.
 SETIMO XIX, DE ADVENTU DOMINI I. 1 q5
pauci ircnt iii igneni, quani pauci sunt tlivites ! rsunc vero
ctde numero divitum multiituri sunt in regna coelorum,
ct de numero pauperum multi ituri sunt in ignem aster-
num, noncjui sitdives facultatc, sedcjniardeatcupiditate.
V. Conlrislali sunt aulcm Discipuli. Dominus ait
))Quod hominibus diilicile est, Deo facilc cst^, » Diffi-
cultate commoti cslis. tjuod nominavit camelum-. Si
vult , illa immanis bestia, cpiae camelus dicitur , intrat
liic per foramcn acus. iSam idco lioc dignatus est di-

cere ; et ideo dives potest intrare in regnum coelorum ,

quia propter ipsum camelus intravit per foramcn acus.

Quid est hoc? videamus si apparet. jNequc enim sine
causa et Joannes Baptista praecursor ipsius Domini
vestem habehat de pihs camcli; qui venturo post se
illojudice, cui priubebat teslimonium quasi chlamy- ,

dem de iilo habebat. Agnoscamus, camelo nominato, li-

guram Domini nostri Jesu Christi;^i). Agnoscamus mag-
num et tamen humili cervice, quod nemo potcst per
,

suas manus onerare ,2), nisi in terram semetij)sum dejio-

nal(3). Sicct«Christus humihavit semetipsum usquead
» mortem ^, ut deslrueret cum qui habebat mortis imj3e-
» rium, id est, diabolum'^. » Ergo et foramen acus videamus,
j)erquodille tammagnus ingressus est ; inacusenimj^unc-
tione quas (4) sj)onte passiones sustinuit, in foramine vero
anguslias. Jam ergo camelus intravit pcr foramcn acus;
nondesperentdivites, securi intrent;5) regnumcoelorum.
VI. Sed agnoscamus quales divites. Ecce nescio quis
de transverso pannis obsitus , exultavit ac risit, quando
« MaUh. XIX ,26.-2 ii,id. 24 — ^ Plulip. ,, ^ 8. — • Hebr. 11 , 14.

(i) Vide Angust. Qii.-esl. evangel. parle 11, num. 47.— (2) CoJ. honoraii.
Auinnuensis iu margiiie, onerari ; etenim cnnieius onerareccpUirus^ ad cer'
ram s^enua jlectic Cocl. autea persuasiouibiis. — (3) C.od. deponcreC. —
(4) Id. quam , et deinde /)fl«/o«/,j. — (5) IJ. intuint.
125 8. ADGUSTINI EPISCOPI
diclum est divlteni non intrarc in regnum coelorum , et

dixit: l^go inlral)0. Hoc milii isli panni praeslabunt. iNon

inlioibunt ilii ,
qui nobis injurias faciunt, qui nos pre-
muiit. Plane tales non inlral)unt. Sed , pauper, vide
utrum intres. Ouid si paupcr es , et cupidus sis? cpiid

si })remeris inopia , ct ardes avaritia? Si ergo talis es ,

quisquis cs pauper, non quia noluisti non es (i), , dives

sed quia nonpotuisti. Non crgo Deus inspicil tuam fa-
cultatem . sed voluntatem attcndit.Talis crgo , sies malas
vitae, malis moribus , blaspbemus, adultcr, ebriosus ,

superbus, recede a numeropauperum Dei. Non eris inter

illos de quibns dictum cst : « Beati paupcres spiritu ,

» quoniam ipsorum est rcgnum coelorum*. » Ecce talem

invenio divitem .cx cujus te comparationc jactasti ; et ad
regnacfjelorum ausus esaspicere? Invenio pauperem spi-
ritu , id cst, bumilem, pium , innocentcm , non blas-
phemantcm , voluntatem Dei sequentem ; et si aliquid
forte de rebus soeculi bujus in danmis amiserit, staiim
dicit : « Dominus Domino
dedit, Doniiiius abstulit,sicut
» placuit, nomcn Domini benedictum
ita factum est ; sit

» in ssecula^. » l'lccc divitem mitem bumilem non re- , ,

sistentem non murmurantem , voluntatcm Dei sequen- ,

tcm, et dc illa vivoruni terra gautlcntem : «Beali cnim

)) mites ,
quia ipsi pro hoercditate possidebunt terram^. >^

Tu autem fbrte pauper cs, et superbus. haudo divitem

humilem nonlaudo pauperem humilem? Pauper non

,

habct unde inflctur; divcs autem liabct cum quo luc- ,

tetur. Iste magis, istc divcs intrabit (q); et contra te

claudetur rcgnum coelorum quia claudetur contra im- ,

pium contra superbum contra blasphcmum contra

, , ,

adulterum , contra ebriosum ; claudetur contra avarum.

« Matlh. V, 3. - 2 Jol). I, ai.— 3 Mallli. v, 4.

(i) Desunt in cod. ha?c verha non es. — (2) Id. intravit.
 SERMO XIX , DK ADYENTU DOMIM 1. 12^
Fidum lenuil debilorcm, qui crcdidit in promisorcm. Di-
vesaulem liumilis, humanus, fidelis, liaec respondit, di-
cens ScitDeus non mcsupcrbe sapere; et si iorte clamo,
:

et aliquid durum dico, novit Deus scientiam meam ,

quia regcndi ncccssilatc ista dico, Kunquam me pro lioc

feram super alios. Intus vidctDcus opcra qua^scquunlur.
enimqui sunt in operibus bonis facile tribuunt
Divites ,

communicant nonliabcnti. Ibi enim apparet bumi.litas ,

si dives es et bumilis. Bonum et pium teesse pronuntias;

quod babes communc sit tibi et ei qui non babct ut ,

tbesaurizes tibi fundamenlum bonum in futurum ut ob- ,

tineas veram et beatam vitam. Tales si i-int, sccuri sint,

quando venerit dies ille ultimus. In arca inveniantur in ;

fabrica erunt. Ad diluvium non pcrtinebunt non ex- ;

pavescant quod divites sint. Kt si juvenis est et conti- ,

neresenon potcst permittitur ei ut ducat uxorem^.Sed

,

quia « Tempus breve

cst qui babent uxores sint tan- , ,

» quamnonbabentes,etqui emunt, lanquam nonementes,

»et qui flcnt tanquam non flcntcs, et qui gaiidcnl, tan-
.

» quam non gaudcntcs. ct qui ulunlur boc mundo, sint tan-

» quamnon utantur, PraLtcrit enim figura bujusmundi-.»

Yll. Fratrcsmei, murmuratur abquis adversus Domi-

num et dicit Mala tempora, dura lempora molesta
, : ,

tempora. Ettamen eduntur muncra ct durum dicitur(i) ;

tempus. Quanto tu durior, qui non corrigeris durotem-

pore? Tanta adbuc vigct insania pomparum tantis su- !

pcriluis inbiatur, et non liabct lincm cupiditas Quanti !

moriji j)rocedunt de mcdio Quanta luxuiia redundavit !

propter tbeatra , et organa, et tibias , et pantomicos !

Male quod optas? Proplcrea non accipies.

(2) vis uti eo
Audi apostoHcam vocem «Concupiscitis, et non babe- :

' I Cor. VII , 28. — 2 ibiJ, 29-3 r.

(i) CoJ, dicit. — (a) Id. inala; et deinde oples.

ia8 8. ADGUSTINI EPISCOPl
» tis; occiditis , et zelatis ; et non potesiis adipisci; liti-
» gatis ,
petilis , et non accipitis, eo quod male petatis ,

» ut incoucupiscentiisvcstris consunianiiiii'. «Sanemus,

fratres , corrigamus nos. Judex vcnturus cst, et quianon-
dum (
I
) venit , adhuc irridetur. Venturus est, et irridere

iion vacabit. Fratres niei charissimi, corrigamus nos

quia meliora tempora superventura sunt , sed non illis

maie viventibus. Jam saeculum vergit se et declinavit in

senectutem.Venturi sumusin juventutem? Quid hic spe-

ramus? Jam ahud qugeramus. Nolite spcrare tempora ,

nisi quaha leguntur in Kvangelio. INon ideo mahi sunt

quia venit Christus, sed quia mala et dura erant, venit

qui consolctur (2).
VI 11. Audite fratres mei , ; oportebat enim esse tem-
pora molesta et dura. Quid agcremus si consoLator tantus
non adesset? Jigrotum erat graviter genus humanum ,

ab Adam usque in finem. Ex quo hic nati sumus ex ,

quo de Parachso emissi sumus, utiquc Ecgritudo est sed ;

in fine (3) major futura erat et forte proxima sanitati ,

,

et quibusdam proxima morti. Cum ergo aegrotaret genus

humanum venit (4) mcdicus ille magnus suscipiens
,

aegrotum in magno quodam lecto, hoc est, toto in mundo.

Sed quomodo peritissimus mcdicus attendit tempora
aegroti, et videt, et prospicit quce futura sint, etleniori-
bus temporibus segritudinis a?groti, primum servos suos
mittit; ita et noster medicus ad aspiciendos nos misit
primum Prophetas. Dixerunt, praedicaverunt. Cura-
vit per eos aliquod et sanavit. Praedixerunt futuram
,

quamdam accensionem in extremam aegritudinem et ,

magnam cjuamdam hujus aegroti jactationem cui opus ;

• Jacob. IV, a.

(i) Cod. non habet vocem uecessariam nonduin. — (a) Id. consoleretiir.
— (3) Id.^ntm, — (4) peeut i^enit iu cod.
 SEHMO XIX, DE ADVENTC DOMfNI I. \ ^g
essct ipse metlicus praiscntori , et ad ipsum vcnire. Ua
factum est Crcdcntcm cgo rcficiam, egosal-
quia dixit :

valio. « Ego pcrcutiani

\ cgo sanabo *. » Vcnit, taclus ( i

est homo, particcps mortalitatis nostrae, utnos possimus

ficri partici[)csimmorlalilalis ipsius. Adhucapgcrjaclatur,
ct cum anhclat in fehrihus, et multum exaesluat , dicit
sihi : Ex quo venit mcdicus isle . acerhiorcs fchres pa-
tior ; aestus sustinto immancs. Lnde ad
gravius jactor ;

me venit? Putonon hene ingressus cst in domum mcami'

Sic dicunt omncs qui adhuc de vanitale a-grotant. Quar*
de vanitate aegrotant? Quianolunt ah co accipcrcpolio-
ncm sohrielalis. \idcns Deus miscros jactari curis suis
et diversis occupationihus saeculi hujus , qu^ jugulant
animas eorum , eos curare (2) venit ut mcdicus. Et non
metuunt diccre : Kx quo venit Christus, isla tempoja
])atimur.Ex quosunt Christiani,in omnibusdefecit muu-
dus. a^^ger insipiens INon quia venit mcdicus, gravior !

facta cst a^gritudo tua, Medicus honus, pius ,

juslus ,

misericors, praevidit illam. iNam non fccit. Venit enim

ut consoletur te, ut vere sanus sis. Quid enim tihi aufcrl,

nisi supcrfluum ? Inhiahas rehus noxiis, etin his conti-

neharis. iNon erant utilia fehri tuae, quibus inhiabas.
Aspcrcst medicus, quiarapitde manu aegrotipomanoxia?
Ouid tihi tulit , nisi securitatcm malam quam capturus,

cras? ahsolve pcrnicicni viscerum tuorum, Kt hocqund

gemiset murmuras, admcdicinam cjuspcrtinet.Curari(3)
nolcns , ne crucieris invitus. iNecesse est ut aspera sint
tempora.Quare?neamelur terrenafclicitas.Oportct enim,
et mcdicina talis (4) est , ut turbetur ista vita , et aniclur

alia vita. Ecce si tanta pigritia adhuc delectatur rebus

> Deiit. xxxn , 39.

(i) Hc diijE lecliones in cod. percutiam et promittam. — (a) Cod. occu-

pari. — (3) Id. curare, — (4) Id. et medicinalis est.

cxxxi. .
9
|30 8. AUGUSTINI EPISCOPl
tcrrcnis , et anipliithc.itro ,
quicl si non percuterentur
opera ipsorum? Mccc lot amaritudines miscentur, et

atlhuc dulcis est mundus!

IX. Ubi sc tunc mundi istius sapientes videbunt ? ubi
se avarus? ubi adultcr? ubi impius? ubi ebriosus? ubi
blas})bemus se recognoscet ? Quid miseri pro sua defen-
sione dicturi sunt ? Nescivimus te Deum esse , nec vidi-
mus;non audivimus, Prophetasnon misisti; Jegem sae-

culo non dedisti. Patriarchas non vidimus, Sanctorum

exempla non legimus. Christus tuus in terris non fuit.
rsumquid Petrus lacuit aut Paulus noluit prsedicare? ,

Evangelista non docuil; Martjres non fuerunt, quorum

exempla sequeremur , futurum judicium nemo prsedixit
vcstiri nudum nemo mandavit ; resisterehbidini(i) nemo
prsecepit ; repugnare avaritiae nemo porsuasit. In igno-
rantia peccavimus merebimur veniam in his quse gessi-
;

mus nescientes. Hic se conlra ex illo Sanctorum coetu

qnorum ]>rimus protestatur (2), Noe justus reclamabit.
Et quid ait? Ego te, Domine, propter peccata eorum
ne perirent diluvio prgedicavi ut isti agnoscerent quod
, ,

esset jnnocentibus salus et quod pcena pcccantibus. ,

Post hunc Abraham fidehs assistet (3), et dicet Ego :

pater genliura cujus exempla casteri (4) sequerentur

,

dilectissimum fdium meum Isaac non dubitavi tibi Do-

mino offerre pro victima , ut isti cognoscerent se debere
devote ac hbenter tibi sua vota deferre. Ego, te jubente,
Domiive , terram meam et cognationera meani deserui, ut
islisquoque essem exemplum , ut nequitias mundi et sae-

Guli peccata desererent. Huncbeatissimus Mojsessubse-

quetur et dicet : Ego dixi : « Non adulterabis^ ; » ut li-

centia fornicationis toUeretur. Ego dixi : « Non concu-

* Exod. XX, 14.
(i) Cod. libidine, -— (a) Id, protcatatus, — (3^ Id. assistens, —? (4)Id.
eeeteris.
 SERMO XIX , DE ADVENTU DO.MINI I. 1 3 l

» pisces^, » ut avaritia (i) cessaict. £go di.xi : « Diliges

o |3roximura tuum-, » utcharitas abundarct. llgo dixi :

« Soli Dco scrvies^;»neisti idoHs immolarent. Ego dixi:

« JNc quis falsum testimouium dicat ^, » utisti adversura
oranc (2) mcudacium os suum claudercnt. Post liunc ve-
nietDavid dicens : Ego te, Domine, per orania nuntiavi.
Ego nomini tuo tantum scrvicndum esse claniavi. Ego
dixi : « Bcatus vir qui timet Dominum^. » Ego dixi :

« Exultabunt Sancti in gloria*^. » Ego dixi : « Desiderium

» peccatorum peribit'; » ut isti agnoscerent, etpeccare
de&incrent. Ego cum regia praeditus essem potestate, ci-
licio super Jecto , cinere sub lecto , oravi , ut istis man-
suetudinis atque humilitatis daretur exeraplura. Egoini-
jiiicis (3j qui me persequebantur peperci, ut istis miseri-
cordiam commendarem. Posthunc venictlsaias ctdicet:
Ego te, Domino per os raeum loquente (4), praemonui:
« domum ad domura, ct agruni ad
Vae his qui jungunt
» agrum ^ ;» ut modum cupiditatis iraponerera. Ego irara
tuam peccantibus venire testatus sum ut istis a maJe- ,

factis suis, si non spes praemiorum ycl suppliciorum ,

formido repcllerct. Post heec , ipse r^hristus dicet Ego :

vobis regna coelorum promisi. Ego etiam , ut malorum

vestrorum haberetis exemplum , latronem qui sub uuius
lioras mortis sua^ tempore me confessus est , in Paradiso
collocavi : ut vel illius fidem ,
qui rcmitti sibi meruerat
peccata, tunc 5) imitaremini. iNam et pro vobis cgoha^c
passussum, nedubitaret homo pro se pati, quod Domi-
nus pro homine (Gjpertuht, Ego me post resurrectionera,

> Exod. XX, 17. — 2 Levit. xix, i8. — 3 Deut. vi, i3. — ^ Exod.
XX , i6. — 5 psal c.xi, I. — ^ Id. cxlix , 5. — ' Id. cxi , lo. —
8 Isai. V, 8.

(i) Cod. avaritias. — (a) Id. omnem. — (3) Id. inimici. — (4) Id,
loquendo, — (5) Id. hunc. — (6) Id. hominem.
i3q s. augustini episcopi
ne fides vestra confundcrctur , ostendi. Ego in Petro Ju-
da^os monui. Rgo in Paulo gcntibus prcTdicavi. Quid vos
juvat, quod nio labiis hoiioratis , si fictis ct operibus
denegetis? Tunc illis miseris dicctur, quibus haecimpro-
pcrantur i ) : " Itc in igncm aeicrnum ', atqucin tcnebras
w extoriorcs; ubi est fletus et stridor dentium^. » mi-
seros ,
non porniovcnt
quos ista ! Qui quantum bic in
supcrbia gloriantur, tantum illic in pDenacrucientar (2).
X, Itaque , fratres , iicct nos isti irrideant , Hcet stul-
toset infelices commemorent , nos gaudeamus. Sed nec
rideamus illorum stullitiam , sed magis doleamus. Sed
agaut sc ulvolunt ; nos vcro, nos incolumes custodiamus.
modo nobis dolcntibus gaudent
Illi ; nos postea in illo-
rum dolore et poena gaudebimus (3). Fratres mei dilec-
libsimi , obsecro vos, et admonco iteruin atque iterum ,

ut ea quae (4) corporis aure percipitis, operando custo-

diatis in cubiculo mentis . quatenus vinculo charilatis
uniti, advcntumRedcmptoris
annua devotione re- nostri

colentes, ad ejusdem nativitatisdiem celebrandum me-

reamur pcrveniresecuri, ipso adjuvantequicum Patre(5)
Uoo vivitet regnat pcr cuncta sascula. Amen.
' Matlh. v.xv, ,1. — "^
IJ. x\ii. i3.

(r) ("od. inipropfcUni . — (i , Id. criiciaritui .

— (i) \i\. gnudfiniis —
(.'() Id. quiicl. liisi \fS.ai^ icl qiiod . — (5) Id. patrttn.
 SEHMO XX, DE ADVENTU DOMINF II. 1 33

SERMO XX.
De Aclveiitii Domiiii 11.

Dii^nus est, qd/le^atiir hlc senno ; dignusct quipropler

sententiaruin ^ravilaleni , et diccndi genus sancto Au^us-
tino non ncj^etar, cui tribuilur in (-od. Cass. cccLXXXVii ,

fol. 73. Locuse/us post sxrmonem pritcedentem.

SYiNOPSIS.

1. Duplex Christi advenlus. II. Ilonio a Christo re|)arati!3

III. Ad recipienduni Christum advenientem nos pra-paremus.

I. « SALVATOREii expectamus Dominum Jesum Chris-

» tum ^. » Prcedicaturus vobis , Uilcctissimi fratres , hujus
instanlis temporis solemnitatcm non meo utar 1) exor- , (

dio, nec humanae sapienlige verbis intendam sed prap- ,

dicatoris egregii verbis insistam , et fidehbus auribus slu-

diose aperiam ,
quid sonet et praedicet Doctor gentium
in fide, et veritatc, tuba Dei , cymbakim Jesu Christi :

« Salvatorem. inquit, expectamus Dominum nostrum

»Jesum Christum. » Sicut autem aures cathoHcae in gre-
mio matrisCcclesiae sunt eruditae, Salvatorem noslrum,
quem pro reparatione mundi venisse jam credimus, euni-
dem (juoque venturum judiccm omnium expectamus, ut
et praeteritorum fides per dileclioncm nos confirmet in

' Pliilip. III , »0.

(i) Cod. titor.

l34 S. AUGU5TIN1 EPISCOPI
bonis, elfuturorum expecL^.tio permortcm sollicitoscom-
pcscat a malis. Absque ulla enim dubitatione eum venisse
jam crcdimus, cum Suscepimus miscricordiam ejus in «

» mcdio tcmpli sui^, » cum « Yerbum caro faclum est ,

» et babitavit in nobis^,» cum « Inclinavit coelos, etdes-

» cendit ^; qui enim descendit, ipse est qui et ascendit
» super omnes coelos '^
; » et quidem coelis est novissime
descensuius. Descendit autem, ut nos de maledicto legis
eriperet, et in filiorumadoptionem^ transferret. Descen-
dit, inquam, Dei Filius, ut nostram assumendo naturam,

et factus bominis fdius fdiis ^i bominum suam gloriam ,

retribuendo faceret fibos Dei ejus enim ad inferiora

, ;

descensio , omnium nostrum fuit ad superiora provectio.

Ascendit autem , ut fidelibus suis de coelo sancti Spiritus
donum mitteret , et ad amorem coelestium discipulorum
animosincitaret. Ascendit, utilluc cum devotione seque-
retur humilitas gregis, quo prascessit celsitudo pastoris.
Descendet 2 autem , cum in novissima die unicuique
mercedem suorum operum redditurus adveniet, sicut voce
angelica DiscipuHs Salvatoris ascensum (3) stupentibus et
mirantibus dictum est : « Viri Galiloei, quid statis aspi-
» cienlesin coelumi^? » Ecce, ut audistis, ipse idem quem
fides catbolica jam venisse confitetur et credit , in fme
sseculorumsine dubietate abqua expectaturf^), utveniat.
Sed primo venit humilis judicandus : secundo terribilis

vivoriim et mortuorum judex adveniet. In primo ad-

ventu « In propria venit , et sui eum non receperunt ^;

in secundo « Omne genu coelestium , et terreslrium , et

' Psal. XLVii, 10. — 2 Joan, 1,14. — 3 psa). xvii . 10. — ^ Eplies. iv,

10. — 5 Id. 1, 5. — ^ Act. 1,11. — ' Joan. 1, ri.

; i) Cod. iit fiUis , et deinde suain ejus, — (2) Id, descendit. — (3) Id.
assensum. — (4) Id. expectetur.
 SERMO XX, DE ADVENTU DOMINI II. l35
» infernorum^ » confilcbitur ei. Hunc ergo tam Iremeii-
clum ct terrihilcm judicem cum timore maximo expec-
tamus,« Qui reparabit (i) corpus liumilitatis nostras^. »
II. Primus enim homo ex bono gratiae creatricis ad

Dei simiHtudincm conditus ctcrcatus. rihusnamqueDei

Patris imago esl ct patcrncie substantiie ligura ^ et gloria.
,

Homo autem prae caeteris creaturis ad Uei imaginem se-

cundum animam cst crcatus, videlicet ut rationis capax,
piu3, sanctus ,
justus eum tanquam
, innocens esset, etin
in spcculo sui coiiditoris imagosplcndesccrct. Hanc autem
similitudincm divinae imaginis tamdiu homo servavit
quamdiu in eo ratio viguit , etcjuscor nulla peccati cali-

gine obtcnebratum est ct caecatum ; sed postquam male

suadcnti uxori consensum praebuit , et pomum vetitum
degustavit, similitudo divinae imaginis in eo penitus de-
formata estctdcleta, et in co totius generis massa vitiata
est etcorrupta. Yitium enim insitum iu radice, sic pul-
lulavit ih propagine, ut omnes , qui ab eo per carnis
concupisccntiam desccnderunt , lege peccaliet mortis te-
nercntur obnoxii , Paulo attestante ,
qui ait : « In quo
» omnes peccaverunf^; » et « Per unius inobedientiara
» peccatores constituti sunt multi ^. » Novissimis autem
temporibusingrediturhujus mundi Dei I'ihus, a paterna
sede desccndens, sed apaterna gloria non recedens, nos-
tra assumcns, et propria non rclinquens ,
qui in virgi-
nah utero, sed sine virginis corruption^ nostram sibi
naturam univit natus ex carne sed sine carnis concu-
; ,

pisccntia ; factus homo , sed sine hominis semine. « Sanc-

» tus , innocens , impoUutus^, » et ab omni carnis con-
cupiscentia ahenus. Sic ergo mediator Dei et hominum,
1 Philip. II, 10. — 2 id. ,n ^ 21. — 3 ijelji-, j^ 3. — i Rom. v, ii,—
5 Ibid. 19 — 6 jjeijr yii, 26.

(r)Cod. reparavit.
136 S ArGUSTINI EPISCOPI
nostraenalurae cffectus est particeps, suam nobis contulit
gratiam , et similituclincm divinae imaginis per primi pa-
rcnlis concupisccnliam in nobis omnibus cleformatam
gratuita pietate et gratia mirabiliter reformavit, imo ad
mcJiorem slatum reduxit ,
quia bominem oxprimaeprae-
varicationis culpa , nccessario mortis nexibus obligatum,
in resurrectione novissima faciet immortalem.
III. Hunc ergo , dilectissimi fratres , tam pium et mi-
sericordem judicem ,
qui « Pvcformabit (i ) corpus bumi-
cum sollicitudinc summa, et timore
» litatis nostrae *, »

maximo expectemus. Mutemus vitam coinmissa peccat;i ,

per lamenta defleamus , etqui animam assiduc pcccando

coinquinamus . baplizemus lacrymis conscicntiam et (o.)

secundum Apostolum « Sobrie et juste, ct pie vivamus ,

» in hoc soeculo, expectantes beatam spein et adventum ,

» glorias magni Dei". » Non nos failax rerum trans-

euntium species securos rcddat, non mundi oblecta-
menta a Dei opere pigros reddat sed ad coelesiia suspi- ,

rantes ,
a peccatorum onere li-
per poenitentiae lamenta
beri , bono opere, spefuturi gaudii, roborati, cum
et in

limore et sollicitudine maxima Salvatorem expectcmus

Dominum Cbrislum Jcsum cui cst honor ct gloria in ,

saecula saeculorum. Amen.

• Philip. 111, 21. — 2 xit. II, i3.

(i) Cod. reformavit. — (2} Deest et in cod.

 SERMO XXI, IN NATALI DOMINI XIII. iS^

SERMO XXI.

In Natali Domini XIII.

Sequens serino , erutiis cx Cod. Cass. \\i,fol. x^h , ab

ad mediain partem penitus dijjerl ab illocdito
inillo usf/tte
a Benediclinis, nempe sermone CLXXXVi cwtera vcro con- ;

nordant. Nulfum exurgere potest dubium , sa/tem mco

judicio ,
quin sit vere principium liujas sermonis , in
Editis detruncati quod cvidentius dcmonstratur nota ad
,

fmem apposita. Uic, quce desunt sob.immodo rescribimus. ,

Locus ejus sit idemac locus sermonis- chwwi., cum eodem

numero in Natati Doniini iii.

SYNOPSIS.

I. iJuplex riuisti nativitas. II. Inclinavit se , ut nos erigeiet.

III. Chiistiis virj>inis paitu editus, etc. , ut i/i edit. num. 1, et
sic demccps.

1. EccE Dominus nosler hodie natus est , et omnis

creatura ad gaudium invilatar, dicente Propheta : « Lae-
« tcntur coeh , et exultet terra , moveatur mare et pleni-
» tudoejus^. » Coelos hodie Angelorum choros intellige,
qui coelcslium ohtinent sedes ,
qui hodierna die paslori-
bus audientibus hymnum clamantdicentes « Gloriain :

» excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae volunta-

» lis^ w Terram naluram humanam esse cognosce. Pcr

* Psal. xcvii, -. — 2 Luc, ,,^ i_^

l38 S. ADGDSTINI EPISCOPJ
mare vero omnem mundum et quae in eo sunt in com- ,

mune, Scripturasigniricat,quibus]iotlicrna diesnativitatis

Clirisli, immcnsamlEetitiamgeneravit. Natus est Christus
ex Yirgiue, ut nos nasceremur ex Spiritu sancto ; qui ante
omnia saecula est generatusex Patre , hodierna dic natus
est ex Virgine Matre. Factus estenim ex Matre, perman-
sit in Patrc. Nani qui semper est , factus est quod non
erat , nec desiit esse quod erat : factus est namque homo
quod non erat , ut ait Apostolus : « Factus ex muhere ,

» factus sub lege, iit eosqui sub lege erant redimeret^ ; »

permansit autem Deusesse, quodfuerat; nativitas siqui-

dem ,
quae secundum carnem est, ct nobis profuit , et

illi non obfuit, quia nobis adoptionem fdiorum contuiit,

et ipse in Deitate propria cum Patre permansit.
II. enim Incjinavit se ,cum subHmis esset, ut nos
qui incurvati cramus , erigeret. Incurvata siquidem erat
humana adventum Domini, peccatorum
iiatura ante
onere depressa et quidcm se in peccativitium spontanea
;

vohintate curvaverat sed sponle se erigere non valebat. ,

Denique incurvationis hujus iniserias, quas homo tole-

rando geniebat sanctus Propheta deflens exclamat in
,

Psalmis, et dicit : « Miser factus sum , et curvatus (i)

» usque in fmem; tota die contristatus ingrediebar^. »
Tota die totum tempus ante adventum Christi signifi-
,

cat, quohumanum genus, cjuasi incurvatum ambulatis,

contristabatur, quia non inveniebatur, qui curvum eri-

geret qui lapso (2) in peccati foveam manum porri-

,

geret. Propterea Dominus noster advenit , et mulierem

illam incurvatam inveniens (3) ,
quam annis decem et
octo Satanas alligaverat , ita ut se non posset erigere^,

* Galat. IV, 4. — 2 Psal. xxxvn, 7. — ^ luc. xiii, 16.

(i) Cod. tnak turbatus, — (2) Id. lapstim. -^ (3) Vide serm. eccXoi,
nuin« I ; et EDarrat. in Psal. xxxvii , num. 10.
 SERMO XXII, TN NiTAlf DOMJNI XIV. 3^ 1

potestatc divinitatis absolvit. Hsec autem muliter formam

incnrvationis totius httmani generis praeferel^at. In hac
mulicre hoclie natus Dominus iiosler vinculis SalanaB al-
ligatos ahsaWit, et licentiam nobis tribuit ad superna
conspiccre. iit qui olim constituti in miseriis tristes am-
bohibamus, hodic venientem ad nosmedicumsuscipien-
tes, nimirum i) gaudcamus (q). .

111. Merito ergo gaudeamus fratrcs, etc. ut iii eclitis. , ,

SERMO XXII.

In Natali Domini XIV.

Hic scrmohabelw^ tn Cod. xn, fol. 23. Totum sapitAu-

gustinum e( quoad sentenlias^ et quoad dicendi modum;
,

quiius cumet aucloritas codicis acccdat nihitjam occur- ,

rit , (juod amplius exigi possit. Locus cjus in Editis post

sermonem nostri Supplementi primi xviii cuifii numero ,

in Natati Domini xxv.

SYNOPSIS.
I. Cbristi Dei et hominis humilitas etgloria. II. Easdem bea-
tus Doctor evolvere pergit. III. De Deo trinoet uno. IV. Epi-
lofjus.

(i) CoJ. nimiiim. — (2) Notandimi est hir adesse in codice duas voces
qiia; vix intt-liigi possunt.et (]iiae lamen [iropius attendenti ostendunl hoc
verl)um gaudeainiis esse initium nnmeri ,
qui sequilur usqne ad verbnm
morteni ,
quo levera lenninatur arlieulus sermonis anle verba seqiientia
si ergo verbiim Deus , eic, unJe hal)emns initiiim sermonis, quod deest In
Benedictinis. Sic eiiini scrii)cndnm niinirum gaudeamus. Merito ergo gaii-
deamus ,
fratres , etc. Ita enim habet codex nimiriim gaudeamiis. Meritb
irgo nd morteih. Si ergo verbum , etc. Qutod u! facillHS ihtellTgtil Iecl6i>>

recurrat ad editioDcm Benedictinatn , serm. cLsxxvt.

l4o S. AUGUSTINI EPISCOPI
I. Omnes causas (i) humilitatis Dominicae noii ad
hasresim aspiciunt liomines dialectici , sed ad laudem Dei
evidentcr attendunt. JNatus est enim ex tempore de Vir-
gineMariahomo in terris, sed antequamessent tempora,
exDeo Deus estgenitus; omnis ergointentio tua, o haere-
lice, ad ejus humihtatem sic respicit, ut te prohiheat
divinitatem ejus gloriae inlueri. Cum
ergo legcris (2):
« Pater major me est', » \ege et hoc ; « Ego et Palcr
» unum sunius %» ut humihtatemhumanitatis intelligas,

et aequahtatem Deitatis advertas. Pannis respicis involu-

tam infantiam et Angelorum illamnon videsexercitibus
,

circumdatam? Yides hominem humilem per Mariam Yjr-

ginem nalum in terris et non vides Deum per stellam ,

fulgentem in coelisPYides fugientem ad .Egjplum parvu-

lum, et non vides angelicis ohsequiis et eundi, et re- ,

deundi copiam ])atuisse (31? Yides hominem euntem ad

Joannem (Zj) ? ut ejus manihus baptismatis sacramenta
susciperet, et non vides de coelis patentihus sanctifica-
tionem eum non accipere, sed conferre ? Neque enim ipse
a Jordane benedictus est , sed ipse magis alveum bene-
dixit , et consecrationem magis ipse illi contulit ,
quam
accepit. Denique Patcr coelis patentihus cLimat, et Sj)i-

rilus sanctus in columbae specie corporahs descendit ,

ut baptismalis mysterium tota sancta Trinitas consecra-

ret , et verum Fihum suum Pater oris sui testimonio per-
doceret.

' Joan. XIV, a8. — ' Id. x, 3o.

\^i) Cod. siiie sensu haliet : oinnis causa, Nola hoinines dialecticos hic,
ut iaepius a|)ud AiigiisliuuD» iii boiiani pailein accipi, id esl, verilHtis mqiii-
sitores. — (>) Vide libr. de diviTsis Qiiccstionibus octogmcn trtbiis ,
qiiai^t.

ixix , n. i ; de Cantico novo , ii. 7, et alibi. — (i) Cod. paiuisse , el paiilo

ante, angelici obstquii. — (4) Videseiin. ccxciii , uum. 6, et serm xxmv,

Append.,n. 5.
 SERMO XXII, tN NATALI DOMINI XIV. t^l
II. Item tcntntum triplici tcntationc hominem vidcs,
et Deum non considcras tentationcs diaholicas superan-
tcm. Ksurientem rcspicis, et Angclos non considcras mi-
nistrantcs? Yidcs liominem marinis tempestatibussuhja-
ccre, et vidcre non potes impcrantem venlis , et super
undas niaris siccis pedibus am])ulantem? Fatigatum ab
ilincrc rcspicis , ct non vides hominibus faligationis
fincm poncnlcm? Sedcntcm super puteum, et siticntem,

sibi aquam poscentcm aspicis , et fontcm aquce vivje ex

se ipso profluentcm videre contemnis ? Paucos panes ha-

bciitcm homincm paupcrem despicis sed divitias Dci tot ,

millia hominum saturnntcm ex ipsa panum paucitatc non

cernis? hluntcm adscpulcrum. ct amicum suummortuum
flentem irridcs, et resuscitantem a mortuiseumqucm fle-
vcrat, Dcum esse non crcdis? Judam vcnumdantcm ho-
minem aspicis. et non respicis totum SreculumDominum
rcdimentem ? Tentum respicis Christum in custodia ho-
minum et de custodia daemonum non vis aspicere ho-
,

mineslibcrantcm? Ligatum unum Filium hominis aspicis,

et a Jigatura fdios hominum exolventem viderecontemnis?

Cum consideras irrisum Fihum hominis, cur non consi-

deras Dei Fihuni ab irrisione dacmonum animas homi-
num erucntem? Etcumlignum ejus passionis consideras,
cur lignum praevaricationis per (i) lignum passionis ex-
clusum esse non cernis ? Et qui plorasti in sepulcrocor-
puscxanime, cur exurgentem a mortuis, etincoelos as-
cendentem Dominum videns (2) non laelaris? Qui totas
formas consideras servi ,
quare unam formam non con-
sideras Domini ?

III. Unum colimus Deum, sed tres consideramus in

uoa Deitate concordes : ingenitum Patrem, unigenitum
(i) Per ilee>t ia codice, sed ipso sensu requiritur. — (2) Desideratur
10 cudice vox videns, quani sensus exigit.
1^2 S. AUG«STJNI EPIS<:0P1
Filiimi, sanctum Spiritum proceckntem t'x Patre(i).
Hoc CDiiu in Cvaiigeliis legimus. Uude et iu haplismatis
consecralioue ,
noa iu uomiiiihus sed «lu uomine Patris,
>) et Filii, et Spiritus saucti', » ad filiorum Dei gioriam
pervenimus; ut nos omnes Patrem Deuni liaJDe^Tmus pe,r

gratiam , c^uaiu Jesus Nazareuus liouio natus ex Yirgine,

per jpsam su^e origlnis gloriam ijascendo suscepit Dei Fi-
lius,per naturam inconceptus et in partu simulnatus ,

in terris ,
qui ante iu ccjelis natus est ex Patre (2). Nam
sicut ex uno fonte sapientiae procedit vox , verbum , et

verbi ratio; et sicut ex uuo raeatu couveuiunt fluvius ,

sapor tluenti , et refrigerium ,

quae cum distiucta a se
persoua discreta sint, ita tamen unius suut substantiae
affecta, utunus nou possit ab alio discrepare, nec dividi,
ac majus minusve distingui (3).
lY. Hanc teneamus ergo Catholici regulara ut nia- ,

jorera, velminorem non adjmittasin eo ordine, sednn^m

et aequalem Dei gioriara fateamur. Deus enim semper
idem est, ct iramutabilis Deitate persistens, nec rainor
iii ordine crescit , uec major senescit in aetatem (4) , sed
vitali substantia a se sumens exordium Pater cumFilip, ,

et Spiritu saucto unus Deus est qui vivit et reguat in ,

,

ssecula saeculorum. Ameu.

* Matlh. xxviii, 19.

(i) Vide seim. ccxiv mi tradifioae Syaiholi III, uW dicit : Credimus in

Sftiritiim snnctiim de Patre ^rocedentem , n. r^, nec iUud<>|jislat quiii etfl

Filio procedere credat, cum illud ex professo saepius ciqceat, et praecipue

tractat. xcix in joan. cap. xvi , n. 6 et seqq. — (2) Cod. vitiose : Qui ante
coelos nattts est Fatre. — '(3) iiic aliqiiid deesst; videtUT, ad compfendani
secundam periodi parlem — (4) Cod. mentem, evidenter firo atatem.
 SERMO XXIU , IN NATAH DOMINI XV. 1 43

SERMO xxm.
In Natali Domini XV.

hic sermo cx Cod. Cass. xii, fol. 24 erutus, ila sapit

Augusti?ium,ut, etiamsi deflceret nomen, illi tamen tri-
buendus videretur; quantoautem maf^is iUivindicandus,
cumnomen ejusin inanuscripto pcrscribatur. Locus ejus
post praxedentem cum numero in Diatali Domini xxvi.

SYNOPSIS.

I. De seternitate Verbi inter Joanncm aut Arium facienda

electio. II. Ejusdem divinitas a sancto Paulo asseritur. III.
Deusin se immutaljilis, aliter atque aliter i^e famulis suis exlii-
bet. lY. Yeiba Scriptura; uon seiwper secmidum litterain in-
telligenda.Y. Sensus minime litteralis funesta? consequentise.
YI. Aiiani Patrem mutabilem et imperfoctum eflingunt. Yll.
Ariano calcem erigenti rursus occurrit Paulus.TIII. Divinitati
non obstat quod Patrcm se majorem dicat et ipse Filius bo- ,

minisdicatur.

1. AssuMAM nunc virgam pastoralem , et tres lapides

de torrente colligam simul cum beato David contra Go-

liam exilurus ad pugnani (i). Quid est quod agis (2),

Ariane? Dicere ausus es : «NoneratFilius. et erat Deus?»

Sed contra le Evangelista sacratissiraus clamat : « In

(i) Vide serm. xxxn el enar. in Ps. cxuii. n. i. — (i) Cod. male ages...

Vide lib. vii de Haere»., Q. *ff; serm. ccxnv, n. 4, etserttiOneiia cccxu,

qui totus agit contr» Ariano».
\/^f^ S. AUGUSTINI EPISCOPI
» principio crat Vcrbum. ]']rat, >• dixit , ct iterumccErat»
adjunxit. Seqiiilur enim : « EtVerbumcrat apud Dcum.»
Ncc conlculus csL bis dixissc , « Erat , » addit ct terlio .

« Erat , » diccns : « Et Deus erat Verbum'. » Et quia pcr

quatuor cardines mundi contra falsitatem crat verilas
prapdicanda, ctiam quartam asserlionemadjunxit dicens:
« Hoccratin principioapud Deum\» Arius semcl dicit:
"Non crat, » sed Joanncsquater respondit : « Erat, erat,
» erat,erat (i). » Quid nunc facimus? Unum e duobus
susciperc nobis est necesse, altcrum recusare. Si Ario

credimus, Joannes irascitur; si Joanncm scquimur, Arius

erit pro ipsa deserlione (2) nostri offcnsus. Sed quia
Joanncs, ut hoc diceret , a (^hrislo suscepit, Arius aulem,
ut hoc astruat ab Aristotele consecutus est, sequamur
,

omnes Christi Discipulum et Arislotehs famulum de- ,

scramus.
11. Dic tamen, Ariane ,
quee raliote compulit Chris-
tum dicere creaturam ? Haec quse iilum ex Virgine osfen-
dit inter mortalcs in tcrris, an iHa quae illum|ex ore Palris
memorat iiiter immortales (3) in coelis? Si ista ,
qua cst

Virginis fdius, crcatura Dcus dici non poterit, quia (irea-

tor creaturam assumpsit. Non cnim ipsc servus aj)paruit

inter conscrvos , scd cum sit Dominus, « Eormam scrvi
" suscepit',»utpotuissct eum servilisconversatiotolcrare.
Alilcr enim , si ulililas reipublicae flagitat, intcr lurbas
lalcrc Imperator non potcrit , nisi deposito diademate.
ac purpureo seposilo indumento plebcium ac simpli- .

cem susceperit cultum; ista itaque comparationeutimur

in (4) praeteritum nostri Regis adventum. Hoc inquam, ,

1 Joan. I, I. — ' Ibid. 2. — ^ Philip. 11, 7.

(i j Vide Serm. cccl.txx, n. 5. — '2) Cod. disertione , et iiileriiis semp' r

Aristotiles. — (3j Id. perperam mortales. — (4) Id. mala verljonim transla
tione ; In ista itaque comparatione ntimur preeferitum nostri regis adventum.
 SERMO XXIII, m NATAtl DOMINI XV. 1/^5

ordine quo magistcr nostcr asserit apostolus Paulus

« Quia cum in fonna Dei csset , non rapinam arbilralus
>j est esse se ?equalem Dco'. a Quicl agis, Ariane , Aris-
tolelem tuum enervat ista adjcclio. Paulus aequalemDco
dicit, tu inaequalem. Joannes dicit :'<Erat,') tudicis,Non
erat. Sed agamus, quotl agimus. « Non,inquit, rapinam
» arbitratus est esse se aequalem Deo scd semctipsum ,

))exinanivit formam servi Tcncamus omnes

suscij)icns*.»
Calholici ista duo verba, ut de omnibus liaercticorum
objcctionibus ridcamus. « Exinanivit inquit, se ipsum
,

»forniam servi suscipicns. >; Quis iste est ,

qui se exina-
nivit? llle sine dubio qui «In forma Dei positus, non ra-
» pinam arbitratus est esse aequalcm Dco. » Ergo aequa-
litatem suam (i), quam cum Deo Patre seniper babuit ,

non pcrdidit assuniendo hominem scd ornavit. Habet ,

enim Divinitas undc semper novis laudibus glorietur ;

non tamenrccipit unde vel ncbuhTm aliquam vitupcra-
,

tionis incurrat. Quod autem dicimus. Hahet unde novis

Liudibus quotidie glorictur, profectuscreaturae ejus esse
poterit non cjus accessus.
,

111.Deus enim nec augmcntum in se rccipit nec ,

detrimcntum incurrit, scd pro modo creaturae suae, aliis

se magnum ahis se cxliibct parvum. Et hoc faccre eum
,

omnipotcntias cjus potcstas ostcndil. In se enim, et se-

cundum sc ipsum quod est, penitus nuliacreatura est ad
vidcndum idonea 2 Et idcirco alilcr se ostcndit Adae
.

cum praeceplum daret , alilcr cum praevaricatioricm ar-

gueret. Alitcr se Abel juslo, aliter se Cain ostendit in-
Enoch ad transfcrcndum aliter
justo. Aliter seoslcndit ,

Noe adsubvenicndum mundo palientinaufragium. Ahter

' Philip. 11,6. — 2 ibid. 7.

(1) Cod. perperam : Erga quaUtatem Deo luam, — (a) Vide Serm. vi
JU i,

CXXXI. 10
|46 ?r AppTJ^T^NI EPISCOPI

Al)va])?P acl tcntnpclnpi jn filip, alitcr Jsqac, ut ipsesacnT

ficancliis |)itn s;Kril]oanii seryircl (1') , ct ^i\ jnccutlinin

siii corporis ,
sicut Christus acl crufingciuluni , sjc ngq-
rajilcr \i}>i\ ]iijn:\ porlarct. AHlcr se O-s^cndi^ J:|Col) (.lor-

micnli , alitcr ])ascculi qvcs iMpsco qpparqit vigilanli,

Alilcr 4'^iiypUi§ p<i'"uit nicrsis (q). ajitci; israclfijijs liJ.)Cr

ppr tlicmip colqmna uttbis \i^\i^ P^t, plitcr iu

ralis, i\lilcr

ignca colunina pcr uoctcm. Alitcr cum vocps fiprcnt, lo-

nitrua, ct fulgura , et mqnlj^m mpli|s, iiiilcr cuni scrcna
tcnipcrics ipsam ctiam Prqplictae fqpicm splcncji^iiini a^r
picicnlibuscxhibcrct. Alij^cr cum apcrUscoelis ^icipnam
plucrct acl cclcnclu|ii ; alitcr ciii)^ apcrlapctra aquaiu fun-
cjcrct acl bibciitluiu. Aljtcr cum ab ictq virga) maris uncla
ad cyat|cnc|um lic|ucsccrct , ajilcr cuni atl icHJU] virgap
niaris uptla rKpicsccret atl nccantlum, Alilcrcq!))m.l tnin^-
nic.intium Jorclancpi acrua pqst se ip<i\ un^^lp (,^) cqcur-
reratrcrnearct;aliter,^uma4^'pc*^"itu^aruni, liosUt|ni(^)
niuri Gorrucrciit. Alilcr cum atl signqm |ucrplricis casti
mortcm cvatlercnt, ct Sanctofum auxilJm^^ invcnircnt;
alitcr(5) cuni jubcret hoinosoli,nc atl qccasqinpcrgprpl;
alilcr cum jubcret liomo nubibiis , flP pluyias cinana-
rent. Alilcr cum jussu liominis ignis cle coelo supcr \\o-
nxines rucrct ; alitcr cum oratione hominis ignistle coelo
super sacrificiun^ adyenirct. Aliter puill acl ictuin luplo-
tis, fluvius clivisus cst ; alitcr cum tpiatlriga cquorum
igncorum, cum cur^u igneo veluli aurigqm bominpm suo
cursu iransferrent. Alitcr Sqipueli (6), alitcr Davit}, ali-

ter apparuiiSalomoni. Alitcr eu|n Nabqchocloiiosor, ali-

ter eum Daniel vitlere promcruit. ^litcr pum nunierosis-

sj^ii Prophctae viclerunt , ahter Apqstoli aspexerunl;.

(t) Cod. male servaret. — (?) Id. mercis. r-^ (3) Id, Hd^t^- — (i) Id.
gstium, — ? ^5) l^. aUuin. — (6) Id. Sairiupii.
 sr.R.MO ^xin, i^ ?JAT4ii dq.mixi xv. 14^
JV. Yiule tu , haprdipe. pl qnolii*sciinK(iie eum alilcr
lcgcris ct alilcr visuni, fingo tibi tot imugiucs, lot colons,

ut ct fubuni inf.picias, ct igncm , ct nubcni, cl i/Cliam,

ct lignuin, ct\irgam, ct nni\illan> asinj , \)ci l-'ilium

meniQraip. Si cjijm lcgas, ct boc inlclligas, quotl Jiltcra

sola conscripsit, pon sulum Dcum ncgalurus cs, scil cliam

Lcgis ipsa nionita pcrlurbabis. JNos autcm unum scmpcr
con(jt(.biniur Dcuni. JNani jubcbat f ijl-c?} cscam csuricn-
tibus, ct poUim silicntilius non ncgari ; et lcgilqr quo-
dam loco : «Uibe aquam clc cislcrna tua , ct nuJlum ex
» c^ Jiibcre sinas '. » I:!iitcrgo sccnndum lilteram crutle-
litas ista piaeccptio (3), quae cousque bumanitatcm e%-
cluclit, ut nec aquae liccat sitienti poculum propinare.

Sonqni pnini solum vocis qviicqmquc rcspcxcrit , pcricu-

Iqrri cPterni ignis incurrjt. ^criplum est cnim : «]te,ma-
» Icdi(:li, in igncm aetcrrtUm , quia esurivi , et non cle-
» cJistis (3 1 ipibi cibum , sitivi . ct non polastis ine s »

V. Acl baec tu, Ariane, rcspQntlcrc polcris dicens :

Tq dixisli , ut non soluin sitienti poculum dcnegarcm ,

sed de nico lonte cupicntem bibcre probiJ)ercm. Ista

incqrnt ,
qui Scriptiiras divinas in sola superficie litte-
yariim considcrat. Cum lcgcrit de Deo : « Yidi Vctustum
». dierum scdcntcm super tbronum ^, « scqiorcpi putal Pa-
trcm. Cum Icgciit : «(Juisest islc juvenis ,
qui vcnit ex
» Bosor, iste formosus, qui aml^ulat in multiludine vir
» tutis suce ^, ) iq Dei i''i|io csse aestimat juvenlutem.
Sic fit , ut pcr ignaviam, et sine fine occurrcre non neget,
et seiiectutcm juvcni evcnire. Ubi cnin] majorem et nii-

noren|i ,
^ecesse erit, ut utmmque liujus viuculo nccessi-

> Prov. V, i5. — 2 Matlh. xxv , 41 , 4'. — ^ Dan. vii, 9. — * Isaj.

LXItt , I.

(i) Cod. male jubeat. — (2; Id. percepcio, — (3) Id. 4fdkfh'

10.
l48 9. AUGUSTINl EPISCOPI
talis astringas, ut et crcsccndi , ct scnescendi , et finiendi

cos cxitus mancat.

VI.Vidctc,olDSCcro, univcrsiCatliolici^inrjuoblasplie-
miorum gurgite demergantur, qui quando Icgunt sacros
apiccs, ipsisibiefficiuntur ctdiscipuli et magislri; et cum
vanissimas poetarum fabulassine magistro legcre ausi non
fueriut, « Cbristi sapientiam in mjsterioabsconditam', »
magisterium spiritabum rccusantcs lcgunt , et sacratissi-

mos apices Dei suis compcllunt sensibus deservire. Vis

tibiostendam, Ariane, quia pcr bonoris defensionem Do-
niinum exbonoras? Vis tibi crcdam, quia fuit tcmpus,
quando non iuit Filius? Explica te, ut ex boc ipso ipsum
Patrcm immulabilcm ponas quoniam Deus dicinon po- ,

lest, quimutabilis potuerit cdoccri. Mutabilisautcmerit,

si quando Filium non babuit quia sicut Filium vis
fuit ,

incipere esscquod non erat sic ct Patrem doceberis ap- ,

pellarequod non erat. Erit crgo patcr novus novi filii

novitati vcrousum acccdcre negare non poteris. Et sicut
novo(i) vetustatcm, et vetustati scnectutem, sic etiara
senectuti finem impones. Vidcs-ne , obsecro, quae te vo-
rago tenebrarum aslringat? Si enim aCbristum Dci vir-
>j tutem et Dei sapientiam '. non dencgas, ct dicis
» esse

fuisse tempus quando Filius non fucrit,blaspbemare do-

cebcris cum sine virtute, et sine sapientia fuisse , cum
ille sine Filio, qui cst virtus ct sapientia , studucris de-
monstrare. Et sicut est miserumsine virtutc csse , ila sine

sapicnlia essc probatur stultum.

VII. Quid agis, o baeretice? quid contra stimulum
foriendum elcvas calcem? Dicis Filium creaturam , et
blaspbemiis luis Paulus occQrrit dicens : « Deus erat in

• I Cor. II, 7. — 2 ]i,id. a4.

(i) Cod. novi.

 SERMO XXIII, IN NATALI DOMIM XV. I^O
wCliristo, muiulum rcconcilians sibi'. » Et nc contra
scntcnliam tuam pulcs solam scnlcnliam a|ioslolicam rc-
pugnarc ct liic luam oslcndo blas[)!icmiam. Si cnim
,

crcaturam dicis Filium, cum ij)sc in Apostolo lcgas

« Crcatura cnim vanitati subjacct^ ; » crgo vanitali sub-
jcctus cst Christus. Itcmlcgimus, (juocl « Omnis crca-
» tura ingcmiscit secundum sc, ct parlurit^; » ergo (inge-
niiscit ct parturit^i (i) ille cjui a gemitu ct dolorc lotum
sublevat muniium. Itcm lcgimus, cjuia « Liberabitur
» crcatura a servitutc corruptionis^ ; » ergo corruptioni
deservit in terris ,
qui cst intcgritatis impcratorin coelis.

Vlil. Scd vclis nolis, inquiunt , fidem ipsi de se lo-

quenti committcs. Dicit enini : « Patcr me major est^.»
Numquid hoc solum lcgistis? Legiturputoin Evangeliis,
quod sit Filius hominis. Facite nobis calumniam ,
quia
Dci euniFilium confitcmur. Dicite, cureum Dei Filium
dicilis, cum ipsc se Filium hominis (2) esse testctur ? Si
causas ejushumilitatis in calumniam vertas, de medicina
excitas vulnus, ut jndc cjuoquc sana Ledas, unde Igesa

curanda sunt. INos autem salutem nostram in confcssione

rectae fidei retinentes.summaniTrinitatis in una Deitatis

substantiaesse sinc ali(jua cunctationc credamus, utvitae
getcrnae possimus csse participes, inCihristo Jcsu Domino
nostro qui cum Patrc, et Spiritu sancto rcgnat in syecula
saeculorum. Amen.
' a Cor. V, 19. — 2 Rom, tiii , ao. — ' Ibtd. aa. — * Ibid. ai. —
' Joao. xiVj 28. — 6 Maiih. viii , ao et alibi.

(1) Veiba ansiilis inclusa desiiiit iu codice , sed stnsii evidenter requinin-
tur. — (2) Cod. se esse ; se abuiidat.
l5o 8. AUGUSTINI EPISGOPI

SERMO XXIV.
in Natali Domini XVI,

Ubl fetplicantlir haec verba Psahni : Descendet sicut

pluvia ih vellus *.

li lc sermo dssumilur ex Cod, Cass. xii, fol. 26, cum

sanvU Au^usUnt riominc^ cuircvcrntribucndas vidctur,
cihnnHiil quod iHius aUclorilali officini occurrcrc videa-
tur ; ihio ct scnlcnliarum cl stjli concordet paritns.Locus
ejiis post prd^cedcnteih ciXin huih,ero in Nalall Doinini
nxm.
SYNOPSIS.

i. Christus in nativitate humilis et sublimis. II. Prior ad-

Ventusih buihilitate ,
posteiioi- in gloiia.

1. CuBfUM non cst , fratrcs clileclissimi, carnalem Do-

mini nostri Jcsu Cliristi adveulum in hac parte Psahni
istius prophetatum, qucm eo tcnipore liominibus cxhi-
buit , cfuo de coeHs pro nostra salute descendit. Etquia
humihs futurus osset in carne nuUam sibi ut Deus , , ,

vindicans polcnliarll , nuUnmsibi applicans dignltalcm

hominibusse prccbuit magnum in ocuhs bomiiium. hte-
tlim se vilem ct paupcrem vidcnlibus prechuit sea l3cum ,

se credcnlibusdeclaravit. Ilominiscnim in cxtcriori parte

exerccbat oflicium, scdex intcriori parte divinum iinple-

hat impcrium, oslendcns hominem tciTcni corpoiis con-
« Fsjl. i.xxi, 6.
 SEP.MO XXIV, IN NATALI DOMINf XVI. lOl
dilione suscoplum. tgpntis quiclfn: crirlinliliDi-viclphlibus,
scd ci-pclcniibus hiojcstale ccfeiestia glttriae sbbliihntbs.
Humilis ih clcsccnsu , ut pluvia nullum scinilblii )-i?clcllt

vcllus moilc pcrfunclcns, ila Dominus sine uilo ccm- ct

lcstispolcntiaestrcpiluclcsccnticns, nuilo murmure, nullo

slrcpiiti liominum corda lcrnTicans( ). bumilcm su£ema- i

jcblalis dcclaravit advcntum. Non cnim ut rcgnaret ad-

venit, scd ut pro nostra salute passioncm cxcipcret, ten-

talioncs vinccrct, morlcm pro mortalibus immortalis
assumcrct , ct resurrcctionis semitaiii bmnibus ad se ,

conlugjcntibus apcrirct.
II. Uride quia primus advchius , cjiiehi (d) ^cctihdum
carncm babuit , vcluli pluvia dcscchdit iri vclliis, hccesse
erit ut sccundo advcntu cum ingcnli fragorc, ct strcpilii
revcrtatur. « Erunt (3) cnim, sicut scriptum est, fulguri,
» et lonitrua, ct tcrnie motus^, et grando. Ignis enini iii
» conspcclu cjus ardcbit, ct in circuilu cjus tcmpcslas
» vabda -. » Et , « Abigno impctu ut ait Aposlolus, ,

» coeli ardebunt , clcmcnta ighis ardore tabcsccnt*. Ignis

» enim ante eum ardcbit, ctinflammabit (4) ^^ circuitu
» inimicos cjus^. Tunc montcs sicut ccra bqucscciit^-;
» timenUs autcm Dominum, ct cxpcctantes advcnlum
» cjus, nipicntur in nubibus obviam (Uirislo in atira, et
» ita scmpL-r cum Domino crunt^. » Ilaec aulem idcirco

scrlpta sunt , ut noslrum exitum in occursum Domino

proeparcmus, ut qui cum liumili Domino bumiHamiir
in tcrris, cum cxcclso rcgncmus in cckIis. Erit cnim illud

implcndum, ut qui bic lacrymas bumilitatis, sicut plu-

1 Apoc. vM ,
.'» — 2 psSl. JhiX , 3. — 3 2 peir. Iti, 12. — * l'sal. xcvi, 5.
— 5 Ibid. 5, — 6 I The.vs, tv; i.'^-ifi.

(i)Ciid. ihSite irisrfftc^nt. — (i"; Td. jitrpcinrtl qiii. — (3 Id ^ria/.t, —

(4) Ciod. in/luiHinuvit,
i5q 9. AUCUSTIM EPISCOPI
vias, sparserintin lerris, gaudia in coelis aelcrna suscipiant,

per (ilirislum Dominum noslrum ,

qui cum Palreel Spi-
ritusancto vivit, ctrcgnat in saecula saeculorum. Amcn.

SERMO XXV.

In Natali Domini XVII.

Htcsjrmo legitur inCod. Cass. xii, fol. 27, ct ibisancto

Augustino tribuitur, necimmerlio. Lbiqueenim dcprchtn-
dunlur itlce verborum oppositioncs bealo Doctori famiHa-
res. Nihil aliunde occurrit quod illius authenticilatiob-
$istere vidcatar. Ponatur post prcecedentem cum numcro
in Nataii Domini xxviii.

SYNOPSIS.

I. Christiis nascitur Angclis dnlcissimum melos cantantlbus.

II. Pretiosa infantiiim inartyria. III. De nativitate et parvulis
dicere pergit. IV. Epilogus.

Fratres dilectissimi, Christus Dominus nascitur,

I.

etmundus omnisrcdimitur, ut novumficrctgenus huma-

num. Chrislus in spclunca nascitur, ut niundus carcret
morlifcra scpultura (1). Christus in spclunca vagiens
nascitur, ut de spclunca peccati fugcrentiniqui latrones,
et suh novo infante , infantcs omncs fiercnt innoccntes.

Christus nascitur pcr Virginem, ut se Eva ulterius non

cognoscat sub arhore , sed sancta Ecclesia exaltaretur in

(i) Cod. sepoitura.

 SERMO XXV, IN NATALI DOMINI XVII. 1 53
crucc, ct cantct mundus Virgincni Matrem, sicut cantat
turlurin orborc propriam caslitatem. Christus a Magis
adoratur; inclinct poplites suosgenus liumanum. Cliris-
tus adoratur in paunis , qui fulget in C(Klis, ut tunc
adoretur a Cliristianisscdensad dexteram ingeniti Palris.
Christus adoratur iu praesepio , ut nos adoremus eum
in grcmio altaris aeterni. Factus est praesepe Paradisus ,

ubi florcs (i) campi et lilium jaccbant convallium , ut

per ipsum florerct, arente peccato ,
genus humanum.
Spinae peccati (2) anlea pullulabant ; floribus juslitiae
pauci virebant caetera hominum germina marcescebant.
;

Dcsccndit novum hhum Christus ad saeculum etcoepit ,

plantare terram germinibus Angelorum. Vcnerant de

coelo nova et peregrina plantaria , AngeH dicentes dulcis-
sima cantilena , utquia Prophetae non audiebantur, An-
geh viderentur, et cum Angehs cantaret (3) genus hu-
manum : « Gloria in excelsis Deo, et in terrapax hominibus

» bonae voluntatis^. » gloria nova per organa nova ,

pax post peccatum, vita post gehcnnam dehciae (4) post

,

Iribulum, rosa post spinas , canticum post silentium ,

sonus Angelorum post gemitus captivorum !

lI.RcfloruitParadisusEcclcsiaenovisplantariisAngelo-
rum;et quianovaerant Angelorum desuperpacifica plan-
taria , coeperunt plantari infantium pretiosa martyria.
sanguinei surcuh parvulorum, in quibus operabatur gla-
diuslatronum, et nuUus sanguis fuerat peccatorum! Ecce
natusest Paradisi pKintator,gaudeatnuncine AdamPara-
disineghgens habitator.Lbiestille serpens? ]Nonfacieti^5)
jam a conspectu Domini horainem fugitivum. Ecce Chris-
' I.UC. ir , 14.

(i)Forle, et quidem meVwi, ^os. — (a) Cod. peccato. — 3) Id. male

eantare. — (4) Id- sine sensu : CUicium post triboltnn. — (5 Id. male ;

Noti facie , et fam a conspecttt.

l54 S; AUGUSTINI ElMSCDtl
tu3 , impcralor3ettrHus;venitacl sfipculuiii, Utsiblporpfe-
tuum [sfc) pararel cxilium , el liomiticmsutliii rc|)brtaret

(i) ad coelum. Rbscratum Paratlisum, post lail-bhis in-

grcssum, j.im nonpotcstcallitluminimicum lalcrt^^aj.Nbrl

teiiet ulterius spcluncalationeni; quia sjicliintji rloVa ilb-

vum conlinct Salvalbrcm, publicanlc stclla tleCoelb. Virgb

malcr in saeculo j Ecclesia in ligno , lalrb iii Paradisb -,

DominQs insepulcro.
III. Anlca dum deciperes , sentenlia d^ltd cst ^icccd-
tori. Quixi scntcnlia? «Terra es j et in tet-ram ibis *. »

Modo mutatum cstcanlicum lacrjmal-um. Jaill tibnbdbe^

quod valcas accusarc, (piia venit, qui bumiliat jiCtCalB-
rem , et ipse permanebit cum sole. « Ab ortU enim sblis
» ustjue ad occasum laudabunt pucri DominUm^ » INarii
« Iiccc puer Pt-opbcta Allissimi Vocabitur ', >i Ut ^< JUvfe-
» nes , et virgincs, sencs cum junibtibus lailderlt tiorlibri

') Domini'', cjui salvum fecit pbpuluiil sUulii a petcati?

» eorutn ^; » Solvit vincula pijccaiorum j bCUlos dpctuit
cpccoriiln , aUres surdorum , suscitavit Cdrpbra nibHiib-
runi ; solvit gcmilus compcditorUm , Isetificavit bordd
pastorum. Jam latcniur ovcs lilia carpcre Castitatis , t't

parvuli rosas (3) dclibai*e nbvelli sarigilirtis ; siiie cdusa

criminis sine dolore vulneris, sine diinitib
, fct-tibris, quid
patiebantur pro Filio Majcstatis.
IV. Ipsi bodie cjnunt Angeli « Glbrla in tifcelsis :

« Deo ^; » ipsum adorant sUppIices Magi ipsUill diligtttil ;

» Geh. )n,rf). — ' l>s^l. cxfi; i-3 — ' LUC. i, 76. — ^ i»sal. cii^itl;
12. — 5 Matili. I, 21. — 6 Lii''. iij 14-

(i) CoiJ. niale repartet. — (2) Hreo j)lirasis cornipta sic lcijitiir in coctice:
Referat ad parndnuin ,
po-t lutroms ingressum,jam non potest callidus ini'
iAicus Talere. — (3; Cod. mule rhsa.
 SERMO XXVr, IN ^ATALt DbMI^I XVIII. 1 55
p;ifeibrcs fet aglii. I|)si liodie l.ibiJcrii biliibcnt sobril
(Mirisliani , ipsi gnliu.l llcclunt vivi cl morlui , tjui cstin
dcxtcra Palris , ct lollct pcccata niuntli.

SERxAlO XXVi.

Iil !^atcili Domihi XVltl.

Jlic sermo , erutiis ex Cod. Cass. cvi, fol. 7, fere in

principio ad verbiiniconcordat cuin homitiafalio Ori^eni
irihutadc Epiphajiia Domiiii apudCombcfisium tom.i,
fol.519; scd caHera omnino sunt diversa nco indigna ,

qucvsancto trivua?iiur Au^ustino. Pi ecobslat, quod prima'

senlenlia; similts sitii , cum prorsus i^norelur cui tri-

buendd sit Udmilid, quce homeVi Ori^enis prce se fcrt tt ,

possit e^se aliciijus '(jul ^atVctum /ju2,'i^iin'am imitutus

,

ibt, dht tjUem imitatus esl ipsc Sa7icli\s Jui;usiinus. Lncus

ejUipost prcelcedbnlbiiicUtnniiiiitrd inlSatati Ddiiiini kxix.

SYNOPSIS.

1. Xatlvitatis Cliristi dies , difes lactitiae. II. Angeii salutatio.

III. Teibi iiicai-iidlio. IV. Veia pulcliiltudo, casiiias.

I. Sanctus ct solcmnis dics , fratrcs dilcctissimi ,

mundo illuxit (i);exultcnuis ct IkCtemur in co. Hodic &ol

ertus cst mundo. Hodic in s?eculi tcncbris lumcn vcris-
Siriium ingrcssurii csl. llodie tibbis orilni sole lucidior dics

(ij VideHom. Origenis deEpiph. Domini BpuJCombcfuium, t. ijfol; 5ie.

l56 9. ACGUSTINI EPISCOPI
est. Quod cnim praeslolabautur Angcli et Arcliangeli ,

quod Clierubim et Scrapbim ct coelorum ministeria ,

ncsciebant, boc in noslro tempore rcvcL^tum cst. ut nos

ctiam meritocum propbeta David dicamus «Signatum :

» cst supernos lumcn vuhus tui Doniinc dedisti laeti- , ;

» tiam in cordc (i) nostro'. » Magnum lumcn ct veris-

simum lumen boc est quod «lljuminat omnem bomi-

, ,

» ncm^. » Et quod cst inquis, boc lumen? Cito rcspon-

,

deo Dominus Jcsus Cbristus ipsecst verissimum lumen,

:

ipse est verus sol , ipse est vera lux ; et de ipso dicit Pro-
pbeta : « Ortuscst nobis^ajSol justiliae^» De ipso Evan-
gelista dicil: « Erat lumcn verum, quod illuminat omnem
«bominem vcnientem iu bunc mundum^. » suave, o
dulce lumcn vultus Dci ,
quo mcruit signari populus
Cbribti (3) ! Quid est Cbristus ? Yultus luminis , vultus
Dei. Quid cst Cbristus? Vultus et sapientia Dci. Quid
estCbristus? Lumen inefTabilisluminis. mei fratres ,

quale est illud lumen ,

quod tale genuit nobis lumen!
II. Propbeta sanctissimus David canorus dicit , imo
vox Patris per Propbetam (4) : « Eructavit cor meum
» verbum bonum ^. » Audiic , fratres , eructantis cordis
verbum bonum. Audite angelum Gabrielem sanctissimae
Virgini Mariae dotalium paclionum divina jura dic-
tantem. Audite , inquam, rcgalis ibroni praeconem (5)
bencdictae conceptionis et partus aeternitatis Rcgis mys-
lerium (6) polliccntem. « Missus est (}) enim angelus
D Gabriel a Domino in Galilaeam (8) ad virgincm despon-

' Psal. IV, 7. — 2 joan. 1,9. — 3 jyjalac. iv, a. — * Joan. i, 9. —

5 Psal. xt,iv, a.

(i) Sic ccd. cxim; cod. evi meo. — (a) Sic cod. cxi.iii ; cod. cvi 'vobis'
— (3) Haec verba quo meruit , elc. desunt iii cod, cxnii, iisquc ad lias vocet
vuliuset sapientia — (4) Vide Enarrat. in Psal. xi.iv, nuni. 4. — (5) Cod.
praceptum. — (6) Id. imperium. — (7J Deest verbum est in cod. cxliii. —
(8) Sic cod. cxuii; cod. cvi Galilaa.
 SERMO XXVI, IN NATALl DOMINI XVIII. ib"!

» satam viro, cui nomeu crat Joscph, dc domo David ,et

» nomcn virginis, Maria. » Introivit ct aitci : « Bcnedicta
»tu inter muliercs et benedictus IVuctus ventris lui. »
,

Et obstupuit Maria ad introitum ejus quod sic bcne- ,

dixcrit eam. Etobstupcnti Angelusait ci «l\e timucris, :

» Maria , invcnisli gratiam apud Dominum; eccc conci-

» pies in utcro , ct paries filium, et vocabis nomen ejus
» Emmanuel (i) ,
quod intcrpretatur, Nobiscum Dcus.
» Hic critmagnus, ct Filius Allissimi vocabitur, ct dabit
» ci Dominus scdem David patris sui et regiiabil in ,

» domo Jacob in ceternum (21 , et regni ejus non erit fi->

»nis*. » Ecce audivit Maria , credidit , concepit ct pe-

pcrit. Audivit vcrbum , credidit fide, concepii sensu (3),
ct pcpcrit lege naturae (4).

Hodic crgo Dominus noster Jesus Christus natus

111.

est (5) sccundum carncm non secundum diviHitatcm. ,

Nam « In principio erat Verbum et Verbum erat apud ,

» Deum et Dcus erat Verbum. Hoc erat in principio

,

» apud Deum. Omnia pcr ipsum facta sunt , et sinc ipso

» factumcst nihiP. » Natus cst ut vidcretur oculis carnis,
qui videri non poteratocuiis cordis. homo, noli ingra-
lus existerc. Hic est cnim ,
qui te fecit ad imaginem et si-

militudinem suam. De ipso est increpatio illa in

Psalmo
diccns : < Fihi hominum , usquequo gravcs cordc ? Ut
» quid diligitis mendacium? Sci-
vanitatem , el queeritis
» tote quoniam admirabilem fecit Dominus Christum
» suum ^. » Hic est Filius Dei, Verbum Dei secretorum ,

• Luc. I, 26-33. — 2 Joan. i, i-3.— •^Psal. iv, 3, 4.

(i) Aut potiiis Jesiis, uf iii Viilgala. ConfunJit 1'rophtla; testimonium cum
verbis Evaiigelislae. — (2) Desunt verba in cettrnum iii cod. cxlui. —
(3) Codd. sensuw. Conci-pil sensn , id est corpore , non vohipcate. —
(4) Cod. cXLiii credidit fidcm , concepit sensitm , et peperit legem natura-
lem, — (5) Cod. cxliii uiale Dominus noster natus t$t Christus.
l58 S. AUGUSTINI EPISCOP^
onnilum arbiter c^ mngislcr. Ipsi clictum csta Patrg « Fa- :

» ciumus homincm ad im;igiiicin ct simililuJiiiom nos-

» Iram^.olpsc crgocjisposuil, ipsc(i) pcrfccit, ncp polcst
alicmiindo tlilucidari clispo^ilio roiclis, njsi iiitcrprclal,ip
fueritoperalascrinqnis, m csl iliu(l :« Erurtavilcprmcu|ii
» vcrbum bonum. » PropLcfa dicjt Mariiie coujuiiclionis

castam concorcliam (2), cordis cl vcrbj, inspluhilc (pipd-

dam vinculum charitatis. Necenjm cordis in^cnlio pptpst,
nisi spirituali cjuodam magistcrio composito vcrbo pro-
duci , ncc babcrc potcst scrmp , cpiod iirofcrat ^ nisi

prius artifcx omnium sapicntia , in pcnct!a|ji|ibus (3) ali-

inquit, cornieum
cjuid coni.truxcrilCQrc(is. « Erucfavit ,

»vcrbum bonum.» Et ubi fucratverbum istud ? In cprde.

Unde cruclatum (/4)? Ex corcje. Et cjuid cst vcrbun^ ?
facics (5) cor(.Hs. In co a.ut foedifas yitupcra^ur, aut pul-
cbriludo laudalur. Ex eo (6) « Bcnedicin^us Ppminqm,
» el malcdicimus bomincm, cjui factus csl ad imagineiii
» et similitudincm DeV. Bonuser^im hpn^o ,
ait Eviipge-
» lista , de bono tbcsauro profcrt bona , ct maliis bomp
» de malo tbcsauro prolbrt malq ^. »

IV. Hecc est foeaitas , boec pulchritudo. Illic ergp te

compone , ubi sol testis est , et amatpr Deps. J>|plp tibi

placcat, cjuod tc fccerit riatura formosum. Licct tibi sit

in colorc rubor candore permixtus, etdccprem vullus tui

bcne possideat ambitus oculorun^ , clivcrsprum qi|oc|ue
membrorum gloriam dccus fofmae concludat, Dominum
tuum sinon in simpHcilate^^) ciucpsjcris cordis, damnalus
1 Gen. I, 26. — 2 Jacob. iii, 9. — 3 Mallb. xii , 35,

(i) CoJ.cxLin etipse. — (2) Codd. casta concordia. Hjec opinapilo cor-
rigsre teiitavimiis, qu;e valde suiit ol)scura. —
(3) Cod. vi impenetrabtlibus
cod. cxLiii in penetrabilibus. — (/,) Sic cod, cvi ; cod. cxi.111 iinde ructat^m
tst? — (5j Sic cod. cvi ; cod. c\i.\\\fauces. — (6,j Sic cod. cvi ; cqd, cxuii
male addit enim ut, — (7) Sic cod. cvi ; cod. ^xwii in stmflidtate si nqp.
 SERMO X^^yi , IDJ NATA^.I DOMIM XVIII. \^.^

remanchiscrimine foetlilalisi i).Homo vitlclin facic. Dcus

in cordc. llJic (2) |tnrcrc slndc , iibi mcriiit (^lirislus
liabitarc Proptcr (jiiotl tlicit aposlolus Paulus : a rscscilis

« quia lcn.plum Dcicslis. cl Sjnrilus Dci liabilat iii vo-

»bis?Sitjuis aiitcrn tciuplum l)ci violavcrit , tlispcrtlct
» illuui Dcus. Tcmplum cnim Dci sanctum cst , tjuod
«cslisvos*. I'.ructavil, intpiit, cor mcum vcrbum boiium.»
Et fjuid cst boc vcrbum? Sponsus illc castus, dc casto
tbalamo proditurus (3) , dc castitatc nalus , castilalcin
virginis scrvaturus. li ad Angclum
tl^alamo proccssit ,

vcnit (4), Angclo quoquc eructante ycrbuni (5), casli-

nioniam ad virgincm dctulit. ('astus ergo palcr, castt^s
sponsus , casta matcr, castus filius ; castas nuptias intcr-
prcs (6) fccit Spiritus snnctus. Sic csse Waria credcndo,
cjuod fuerat , mcruit. Hocilli ct in ipsa conceplionc Do-
miiius scrvavit (-^; boc cliam paricndo non pcrdidit
quod Domino jam nalo pcrmai]sit ,
qui j:idcm mairi ct
muniis fcecunditalls attulit cpnccptus , et dpCHs virgini-
talis non abstulit '8) natus dc Spiritu sanclQ ct (g) ^Jaria
Yirgine^ct rcgnatcum Patrc insaecula sasculorum.Anicn.

> I Cqe. III , 16, 17.

(i) §ic cod. cir.iii ; cod. i:\} /e/itntis. — 2) Cod. cxi.m addit cniin. —
(3) C()dd- iP^«c/'H/(«. — (4 S c fod. cvi ; coJ. cxr.iii angelani invenlt. —
(5) Codd. enictanti yerbo casiinnqiiuini. —
(6J ^ic cod. CV| ; cod. cxi-iu
male interpretes. — (•;) Cod. cxLiii resen-avit ; cod. cvj servabit. (8j l[a;C —
vfiba et (/ectis viiginitutis noii abstuUt desuiit iu cod. cxliu. — (y) Cod,
cxtiii et de.
l6o S. ADGUSTINl BPISCOPI

SERMO XXYII.

In Natali Domini XIX.

Ilunc sermoncm habemustn Cod. Cass. cvi, foL i54,

sicut et prtecedcnlem. Non videtur intcf^er, sed fragmen-
tum cssd constat ex ij)S0 principio; fragmenlum autem
exempUs el sententiis bene concinnalum. Locus ejus sit
post pra'cedcntem cum numero in JSatali Domini xxx.

SYNOPSIS.

I. Nativitas Cliiisti ex Virgine astruitur exemplo Sainsonis.

II. Et SarJE sterilis. III. Isaiae testiuionio conGrinalur. IV. Evae
et Mariae coniparatio.

I. Fratres charissimi , unum rei documentum pro-

feram de exemplis. Samson ille viribus armisque poten-
tior, nalus et ipse ex slerili Nazarseus , cum instinctu Dei
advcrsariorum fudisset exercitum , et deficientibusarmis,

adhuc rcstarel patranda victoria asini maxilLim jacen- ,

tem in campo invenit. Hanc arripuit, et ex illa innume-

ros hostes occidit. Sic enim post caedem et ipse glorians
indicavil dicens «In maxilla asini delens
: delcvi miile ,

)) viros'. » Hic ergo post nimium pugnae laborem inler-

num sitis patiebatur ardorem neque erat ( ) in prompta
,
i

• Judic. XV, i6.

(i) Cod. e/ie.

 SERMO XXVII, IN NATALl DOmNI XIX. l6l
un(lc liaurirc posset aut hibere. Ki ait : « 'J'u, Domine,
» tu dedisti in manu scrvi tui salutem hanc magnam ,

» el ecce siti morior'. » l't aperuit Dcus rimam maxillce,

etexivitab illa aqua,et accepit etsatiatus esl. maxilla,
nunc homicidiis cruenta, nunc virtutc foecunda! lUic
hostiuni fudit sanguinem hic sahitifcrum proludit fon-.

tem. Maxilla vero asini mortui potuit contra naturam

fontcm cmittcrc.et Maxillae usquc in liodiernum dicm

vocabulo nuncupari iMaria beata pariens Dei Filium

;
,

virgonon potuitpermanere, etcontrajuraIactare?Maxilla

ergo cx virlulc divina elicuit, quod natura non habuit ,

et Maria per eamdem virtutcm lac ,

quod ( i) corpus ha-
bcre potuitproferrc non dcbuit ? Maxilla autcm mauavit
,

fontem Maria peperit Salvatorem. Divina virtus quae

,

aquam eduxitex osse mortuo carnem proferre nou po- ,

tuit ex homine vivo? 'faceat igitur iufidelitas , ct in suis

mussitationibus conquiescat. Eadcm virtus quae fcecun-
davit maxillam mortui pccudis , lacteum fontem uberi-
bus infudit intactfe matris et virginis ex Unigeniti potes-
tale uascentis.
II. Dicito mihi, dicito, qui parienti et lactanti vir-
gini ex Icge naturae praescribis (2;, Sara beata , nonage-
naria undc pcpcrit, undc lactavit I Jam enim olliciura
suum dupJicitcr vulva perdidcrat; et senex , et stcrilis

muJicbria non JiahcJjat. Dicit enim Scriptura : « Dcfe-

» cerant (3) Sane licri muliebria". » Va tamen, quando
Deus voluit, concepit, et peperit et puerpera stcrilis ,

fdium in senectute lactavit. Sara hoc a Deo meruit

Maria paritura adipisci non debuit? Quod exhibuit vir-
tus in anicula et fessa exhibere nondebuit in Yirginc?
,

' Judic. XV, 16. — 2 Gen. xviii, ri.

(1) Cod. ut. — (2^ Id. pencribis, — (3) Id. defecertint.

CXXXI. 1 1
l62 S. AUGCSTINI EPISCOPl
Aut qui fopcundavit matrcm decrepitam. foecundare non
j)Otuit vcram virgincm matrem novam? ,

III. Sed nosad proplietiae testimonium redcaraus (i).

Dicit enim Isaias «Ecce Dominus sedet super nubem

:

» levem , et vcnit in /Egvptum et commovebuntur ante ,

» faciem cjus manufacta /Egyptiorum ct cadent inter- ,

»ram^ Sedet nubcm levem » dicit

, inquit , super ;

Christi carnem quge portabat Dominum et Deum in se ,

celabat inclusum, sed in virtutibus manifestum. Namet

sol iste quem videmus aliquoties celatur nubibus et , ,

cum luceat sibi non lucet tibi. Sol autem aeternus cela-
,

batur nubc carnis sed tamen et sibi lucebat et nobis.

,

«Supcr nubcm inquit, levem; » et merito quia pon-

, ,

dus peccati nonhabuit quod aggravat omnem carnem. ,

Quia sicut nubes gravantur aquis ita et caro gravatur ,

peccatis. Quae enim peccatrix est ad terrena ct iiiferna

deprimit, quae vero sancta est, ad sidera ct coelestia sub-
levatur. Merito enim nubem leveni dicit Cbristi carnem,
quae nescivit babere successionis peccalricis origincm ,

sed ipsam massam cluit (2) peccatricem. Licetpossimus

dicerc item ipsara beatara virginem sanctam et matrem
Dei Mariam , dici nubem levem ;
quee mcnle et corpore
tota fuit praeditasanctitatc, siquidem Dominus de sanctis
suis hoc dixerit, velPropheta : « Qui sunl isti qui ut nu-
» bes volant ^. » Ijisa enim virgo Matcr Domini Maria
nubeslevis fuit, quae infantem Dominum collo humcris-
queportavit, ^Egjptum cum
et fugiens in iilio fugilivo
pcrvenit, ut impleretur quod scriptum cst : « Ex ./Eg^plo
» vocavi Filium meum ^. »
IV. Videte interea, fratres, nativitatem Domini in

» Isai. XIX , I. — 2 jd_ j,x , 8. — 3 osee, xi , i

(i) Hinc ilerum patet oratorem prius de prophelia liaiiae Juisse locutuiii.
^ (2) Cod. eruit.
 SERMO XXVIII, IN NATALI DOMINI XX. 1 63
rerum mutatione, ct in sacraniento intclligcnliae novita-
tcm. Yirgo conccpit , virgo peperit , virgo lactavit , ct
virgo pcrmansit. Nata caro cst sine seminc carnis. Nihil
admillitcorruptionis, ubi intercrat origo virtutis. Primus
Jiomo, suasu virginis, cecidit; secundus homo, consensu
virginis, triumphavit. Per fneminam diabolus introduxit
mortem; per foeminam Dominus introduxit vitam. An-
gelns quondam malus scduxit Evam Angclus a^que ;

bonus hortatus est Mariam. Eva credidit (i), ut perdcret

virum suum; Maria ut uterum suum dignum Dci Filio
,

pararet habitaculum utquem habebat Dominum, ha- ;

beret Tq) et tilium.Yerbo i.vaperiit; Ycrbo aequese Maria

commisit, et quod perierat, reparavit. Eva quod male
credidit, Maria jjcne credendo delevit. A muliere initium
pcccati, et propter hanc morimur omnes; a muhere ini-
tium fidei , et propter hanc in vita perpetua reparamur.

SERMO XXVIII.

In.Natali Douiiui XX.

Sermo hic , sicut duo pvfnccdentes , te^ifur in Cod.

Cass. cvi, fol, i52, ef pafiler nieinoratur a Bandinio in
Bibi. Med. fMur.catatogo, iom. I, fol. 71,^ nxw, ubi fa-
tetur liunc. ahesse ex editis. Legilur aufcm in Piut. xiv
cod. 1, fol. 55. Fruslra iiluni (ju(csivimus , idcoque
slampis submisinius. I.ocus ejus post prcBcedentem cum
numcro in Natali Domini xxxi.

(i; Deest credidic in cod.; scd eviJeulei' deest hocveibiira, aul aliiid
simile. — (2J Cod habuisset.

1 1.
 l64 8. AUGUSTINI EPISCOPI

SYNOPSIS.

I. Evac et Mariae comparatio. II. Saliitatio Angeli, et ^JaricP

obedientia. III. Christi inagnaerga nos dignatio.

I. iNTENTiONE.Mvidentes vestraedcvotionis,cupimus vo-

bis aperire niyslerium sanctitatis, ut Christi nativitatem
facientes omnibus notam satietur intentio vestra gemmis ,

fidei cumulata. Rex hodie natus est Angelorum in medio

peccatorum ut donaret gratisindulgentiam delictorum.

,

« Lsetentur coeli , etexuhet terra^, « quia descendit verus

mundi ruinam, ut quod (i) fuerat
architectus instaurare
per Evam malevexatum per Mariam fieret reparalum. ,

Mulier olim perdiderat mundum , etiMaria portat [i) in

utero ccelum. llla gustavit de ligno , tradidit viro , et

intulit morlem , et haec generare meruit Salvatorem.

II. Advenit Gabriel angelus ad pu-
, sicut audistis ,

dlcam Yirginem, et ait ad eam « Ave, gratia plena, Do- :

» minus tecum,benedicta tuinter mulieres^, »quiaulerus

tuuseffectus estdomus FiliiDei. Expavescitad angelicum

introitum audit mysterium.et traclat negotium « Ouo-
; :

» modo, inquit virumnon cognosco^?»

, fiet istud, quia
De consuetudine dico humani generis et non de virtute ,

dubito mnjcslalis. IUud corde volvo quia virgo decrevi ,

permanere ; et quomodo sine marito potero fihum gene-

rare ? iNon ita, Maria ; non sic paries quomodo caeterae
foeminae. Tu ita filium generabis , ut nunquam amittas
caslitatem ,
quae ipsam portare mereberis Deitatem.
« Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus Altissirai
» obumbrabil tibi^; » quia ventertuus palatium factus est
1 Psal. xcv, 1 1. — 2 Liic. r, 28. — 3 ibij. 34. — •*
Ibid. 35.

(i) Codd. in quo. — (2) Cod. i portabat.

 SERMO XXVIII , IN NATALI DOMINI XX. 1 65
Spiritus sancti. Etilla, ubi coeleste audivit pactum ,

nuntio praebet auclitum,et meruit illico intra cameram

ventris (i) haberc hospitem Deum, « Ecce, inquit , an-
» cilla Domini , fiat mihi secundum verbum tuum *. »
Repletur ambitus uteri; concluditur intra humani cor-
porismetas tota majcstas. Edicitur fihus ,
protector, ha-
bitator ct custos. Advenit et jam (2) tempus pariendi ;

generat filium Maria, etcastitatis clausapermanet porta^.

Procedit proles magnifici germinis , et pudor perseverat
integer castitalis. Nullus fuit gemitus parienti, tjuia par-
tum susceperat coeh. Hodie laetanlesexercitus Angelorum
canunt (3) : « Gloria in excelsis Deo et in terra pax ,

» hominibus bon£e voluntatis ^, » quia foecundatus est

uterus virginahs.
III. Cognoscite , fratres ,
quanta circa nos charuit
clementia divinitatis (4) Dei ut dignaretur inter homines ,

nasci quos terree hmo plasmavit. Nativitate sua refecit,

,

morte sua redemit , et occisusabinferis Hberavit. Magna

pietas , ut justus impiorum peccatasusciperet, et imma-
culatuscrimina nostra portaret; quiaredemit nos ab ini-
micis nostris , dum de coelo descendit, et mortuus inclytus
rex ex inferno revixit; et sic universn capliva resolvit
Dominus noster Jesus Christus Fihus Dei , cui est gloria
et potestas in saecula steculorum. Amen.
• Luc. r, 38, — ^Ezech, xliv, 2. — 3 l,ic. u^ r4.

(i) Cod. i cordis. — (2) Codd. etiain. — (3) lid. canebant. — (4) Sic
cod. I ; cod. cvi claruit divinitas.
l66 S. AUGCSTINI EPISCOPI

SERMO XXIX.
In Natali Domini XXI.

Le^itur hicsermo cmnsancti Augustininominc in Bibl.

Laur., Plut. xiv, cod, ii , fol. ^96. iSil obslare videlur ,

quin beato Doctori ascribalurt nisi quod tresaut quatuor

linece occurrunt, quce pariler inveniuntur in alio sermone,
cui titulas In nocte Nalalis Doinlni , et qucm , licet pul"
cherriniuin .,
in appendicem relegavimus ,
quia in qui-
busdam codicibus prcefixumhahet nomen sancti Fulfren-
tii. Sed hcec ratio non ila gravisvidetur, utpropleream

repudietur hic sermo doctis piisque sententiis refertus,

cum scppius sanctus Fulge?itius sanctum fucrit Jugus-
tinum imitatus. Ponatur igitur inter Auguslinianos cum
numero in IVatali Domini xxxii.

SYxNOPSIS.

I. Christi nativitas mirabiliter Dei coinmentlat charitatem.

II. Haec autem nativitas non est prima et seterna , sed secunda
et temporalis. III. Hanc nativitatem praecessit matris existen-
tia , cujusmatris virginitaset f.ecunditas mirabiliter sociantnr.
IV. IVativitas Chrisli mirabile exhihet mysterium. A'^. Christus
verushomovenit, ut hominesfaceret salvos, et Deifdios.VI. In-
carnatiouis mysterium verbis in invicem contiariis cxpiicatum
videlur; nulla vero adestcontradiclioin EcclesiEe doctrina.\ II.
Credendumergofirmiterjqnse.^^ancta tenetEcclesia de liocmys-
terio , speciatinique de utraque Christi nativitate, cujus diffe-
rentia et similitudinej hic exponuntur. VIII Cum gratocorde
considerandum mira baneficia nobis collata in incarnationis
 SERMO XXIX, IN NATAH DOMINI XXI. 167
redemptionisque inysteriis. IX.
ergo Christus Deus Unus est

et liomo ,
qui nauis pro nobis, et pro nobis mortuus est.

I. Tempop.alis secundura carnem Filii Dei , Doniini

nostri , nativitas antessecula praedestinata , in hoc ste-
culo pra!senlata, a Proplietis praenuntiata, ab Aposlolis
praedicata , in Ycteri Testamento figuris congruentibus
obvoluta , in Novo Testamento rebus manifestissimis re-
velata , Patribus prom.issa , nobis exbibita . fratres cha-
rissimi,commendat (1) innobisDei gratuitamcbaritatem.
Gratuitam quippe nobis impendil (2)Deus dilectionem,
quibus gratis Lnigeniti sui misit redemptionem. «Re-
» demptionem cnim misit Dominus populo suo^; » quod

de Cbristo intelligendum esse beatus Paulus ostendens ,

ait : « Quifactus est sapientia nobis a Deo et justitia, et

» sanclificatio , et redemptio ^. »

II. Ista vero nativitas Filii Dei ,

quam hodie celebra-
mus non est de utcro Dei Patris sed de ulero Virginis
, ,

matris. Huic nativitati suae praeposuit initium mundi,

praeposuit et quod est mirabiHus ,plenitudinem lera- ,

poris^. Istara nativitatem suam ille fiHus servavit, quem

aeternus Pater sine tempore generavit sic nascendo dig- ;

natus Fihus a Patre mitti, qui nunquam potest a Patre

dimitti. Non est ergo ista ejus prima nativitas , sed se-
cunda.
III. Istara nativitatem Fihi Dei humanitas materna
praecessit , cujus primam iiativitatem paterna Divinitas
nuUatenus antecessit. Qui ergo non est posterior Patri ,

idem factus estposteriormatri. Inde est quod hodic cele-

bremussanctee Virginispartum,illius utique virginisquam
sic veraciter praedicamus et matrem, cujus virginitatem
1 Psal. cx, 9. — 2 X Cor. i, 3o. — ^ Galai, iv, 4.

(i) Cod. addit male Dem, — (2) IJ. iinpendat.

l68 S. AUGUSTINl EPISCOPl
glorificavit materna foecundilas , et cujus maternam (i)
foecunditatemglorificavitinlemerata virginitas.Huic enim
virgini gratia foecunditatis accessit , sed ab ea gralia vir-
ginitatis non recessit. Hujus enim virginis talis (2) est

foetus , ut ei nullatenus ista possit inesse foecunditas, nisi

permaneret ejus intemerata virginitas. Sola liaec virgo
singularem gratiam summae divinitatis acccpit ; solido-
natum est , ut in illa , et de illa rerum omnium Creator
misericorditer crearetur , Instilutor foeminarum sine se-
mine conciperetur, et Deus siue initio natus, initialiter
nasceretur.
IV. Istam Filii Deinativitatera ,
quae in temporefacta
est, Doctor gentium insinuans ait : «Cum autem venit
» plenitudo tcmporis, misit Deus Fiiium suurn , faclum
» ex muliere , factum sub Lege, ut eos qui sub Lege
» erant , redimeret ut adoptionem filiorum recipere-
,

» mus^. » Quibus verbis beatissimus Paulus fecit corda

noslra ad intelligentiam nostrae salvationis intenta. Di-
vinorum namque fidelisconscius arcanorum, praedicavit
nobis multum mirabile , multum amabile sacramen-
tum. Quare mirabile? quia sic factum est. Quare ama-
bile ? quia pro nobisfactum. Quare mirabile? quia ille

qui nalusest verus Deus ex Deo idem (3) est natus ex ,

hoinine verus homo. Quid enim tam mirabile quam ut ,

verus Deus, qui naturahter Dominus (4) natus est de Pa-

idem servus nasceretur ex Virgine et Creator om-
ire, ,

nium temporum crearetur in tempore. Quare autem nobis

hoc amabile (5) sacramentum ?quia Unigenitus, qui est

1 Galat. IV, 4, 5.

(i) Cod. male vera. — (2) Deest talis in cod. — (3) Cod. id. —
( ^) Id. I)is habct Dominiis. — (5) Id. male admirabile.
 SERMO XXIX, IN NATALI DOMINI XXI. 1
69
in sinu Patris' , ideo nasci dignatus est ex homine verus
homo , ut nos nasci faceret j) ex Deo.
Ut autcm idipsum quod dicimus cunctis audicn-
y.
tibus plenius atque planius innolescat ea quae de Uni- ,

genili Dei humana nativitate denuo simul audivimus ,

resolvamus. « Cum autem venit inquit, plenitudo tcm- ,

» poris, misit Deus Fihum suum factum e.\ muhere, fiic- ,

» tum sub Lege-. » Kcce qualiter Deus verus, natus

est verus homo. Ouid autem vobls jam (q) Dei humana

nativitas contulerit, ostendens Apostolus ait « Ut :

» eos qui sub Lege erant redimeret, ut adoptionem fiho-

» rum reciperemus ^. » Ecce quemadmodum natus Deus

homo fecit ut nos homines nasceremur ex Deo. Etcnim

,

per gratiam ex Deo nati sumus quando adoptionem fi- ,

horum Deum credendo cepimus. Ex Deo enim natos

, ,

beatus Joannes ostendens ait « Quotquot autemrecepe- :

» runt eum , dedit eis potestatem fiiios Dei fieri , his qui
» credunt in nomine ejus, qui non ex sanguinibus, neque
» ex voluntatecarnis, nequeex voluntate viri, sed ex Deo
» nati sunt^. » Hanc adoptionem divinae gratise recepi-
mus homine secundo quain perdideramus in primo.
in ,

Item gratiam non habuimus quando in iniquitatibus ,

concepti et in dehctis uati sumus quia prius cognos-

, ;

cimur eam (3 perdidisse, quam nasceremur in carne.

« In quo omnes peccaverunl ^ » in ipso adoptionis ,

gratiam perdiderunt. « Commendat autem suam chari-

» tatem JDeus in nobis ^, » quia factum est ut Unigeni-
tus ,
per quera facta sunt omnia' , fieret inter omuia ,

in plenitudine temporis factus ,

per quem factum est

tempus.

' Joaii. I, 18. — 2 Galat. iv, 4. — ^ ll)id. 5. — * Joan. i. 12, i3. —

5 Piom. V, 12. — 6 ibid g — 7 joan. i, 3.
(i) Cod. /ecisset. — (2) Id. tam. — (3) Deest eam in cod.
 l'^© S. AUGUSTINI EPISCOPI
YI. Discernendum cst autcni, dilectissimi fratres, quo-
modo potuerit qucm facta sunt omnia vel qua-
fieri per ;

temporum factns .isseritur, pcr queni

liler in plcMiitudine

fact^ suiit lempora. Ltrumquc eniiii sancli Prophetae

Apostolique dixerunt ulrumquc nobis veracius ipsius
;

veritatis Discipuli tradidcrunt. (lliristus cnim qui hujus

nativitatis suae lestcsmisit A])OstoIos natus, ipse Prophc-

tas mitlere dignatus est nasciturus. Et Prophetae igitur
et Apostoh a vcritatc missi venerunt , etabeadem, quod
nobis dicercnt , audierunt. In quorum verbis nihil est
fidsum , nihil cst dubium , scd lotum manifcslissime ve-
rum , totum verissime manifestum. Ecce , fratres charis-
simi ,
prophetica apostohcaque doctrina. Dum Dci Fi-
lium, etfactorcm dicit et factum, dum creatorem asserit

et creatum , dum temporalem pr3pdicat et aeternum

nullatenus a se ipsa discrcpat, nec se ipsam vitio falsitatis

oppugnat sed salubrem , fidei vcritatem in utriusque na-

tivitatis vera professione conservat. Manet enim prorsus
in Domino unigenito utracj;ue nativitas vera, in quo vera
manet humana divinaque substantia. Hinc est quod in-
dubitanter cathohca Ecclesia unum eumdemque Dei Fi-
hum creatorem redemptoremque suum cognoscit crea- :

torem scihcet ,
quia secundum divinitatem fecit illam ;

redemptorem veroquiasecundum carnem factus est prop-

ter illam. Novit certissime sponsum suum castissima
sponsa ,
quae illi est utriusque naturae plenitudine ac ve-
ritate conjuncta, Novit ipsum caput suum,
non solum
ex patre ac in Patre manere sempitcrnum atque incom-
mutabilem Dominum, verum eliam de Matreipsum Deum
hominemtemporalemextitisseperfectum. iNovitineounam
divinitatis cum Patre naturam ; novit unam cum Matre
carnis animaeque substantiam. Novit unum eumdcmque
Christum ,
qui et esse coepit , et esse non coepit. Unige-
 SERMO XXIX, IN NATALT nOMINI XXI. I7I
nitum qiiijipe Dei Filium , quem novit Ecclesia catho-
lica , ex aelerno Deo a^ternum Dcum
ipsum novitexho- ,

mine tcmporali temporalem factum. Propter hoc sancta

Ecclesia unum eumdemque Dci Filium, et Patri aequa-
lem praedical et minorem quia novit unum niediato-
, ,

rem Dei et hominum ^ hominem Christum Jcsnm, nalurcC

salvatricis et salvatae participem. N.ltUram quippe nos-
tram, quam ex nohis Deiis totam gratuita honitatcsalvavit,
tolam Deus unigenitus, ut salvaret, acccpit; atque ita

factum cst, ut et Dcus Pater homini salutcm per unigc-

nituniDeum, divinitatis suee pat-ticipem, daret, et homd
salutem a Deo, per eumdem Uliigenitum Dcunl partici-
pem humanitatis, acciperet alque ita in uno eodemque ,

Dei Filio vfera Salus fidehum permaneret. Hcec est vera

,

cathohcae fidei reguha, ha^c est divina sanaquc doctrina,

utramque naturam veram credcre in Fiho Dei et ex hoc ,

utramque nativitatem unius ejusdemquc Fihi veracitcr

confitcri.
Yll. Sit igitur, fratres , in nostris cordihus certum ,

fixum, sitfidei veritate fundatum , sit charitatis plenitu-

ditie radicatum , unigenitum Deum per quem facta sunt
omnia , secundum veritatcm natum scniel sine tempore ,

semelin tempore, semel sine initio, semel a certo (ij ini-

tio semel de Dco Patre semel de Virgine Matre

; , de ,

Deo Patre sine ahqua matrc, de Virgine vero Matre, /loli

omnino sine ahquo Patre, sed sinehominc patrc Dcuni ;

quippe habet Patrcm unigenitus Dcus non solum in ,

illa nativitate, qua sine initio Deus natus est de Deo

Palre, sed etiam in ista qua tcmporahter est Deus homo

creatusex virgine. In prima itaque nativitate Dcus Patcr

"*
* I Tim n, 5.

(i) Sic ood. ; forle legendutn accepto.

l^a S. AUGUSTINI EPISCOPI
verbum eructavit ex corde^; in secunda vero nativitate,
ipsuni Verbum carncni factum peperit Yirgo Mater cx i j

corpore. In illa Dcus excelsus a Patre est natus ex utero;

in ista idem sponsus humilis virgineo processit ex tba-
lamo. Ula crgo nalivilas nos fecit ,
quos ista reficeret ;

illa creavit ,
quos ista redimeret; illa homines condidit
quos ista Dco in fdios adoptaret(2).Per illani sumus fac-

tura Creatoris ,
peristam sumus haereditas Redemptoris.
Per illam Dci Fihus creavit homines per istam dlgna- ,

tus est facere cohaeredes. Per iilam omnis homo creatur

in mundo, per istam est justus omnis regnaturus in coelo.
llla temporalem donavit creatis hominibus vitam isla ;

redemplisbeatitudinem contuht sempiternam.

YIII. Attende igitur, homo, quid tibi praestiterit (3)

unigenitus Deus , cum esses indignus. Tuerraveras, ille

quaesivit ; tu perieras , ille te iuvenit ; tu te (4; vendide-

ras , ille te redemit ; tu te occideras , ille te suscitavit.

Hgec autem omnia gratis faciens venit ;

quandoin te nec
meritum boni operis , nec ahquid initium bonae volun-
tatis invenit. Cum ergo divinabeneficia cogitamus, solam
Dei gratiam (5; , cessantibus bonis meritis , invenimus.
Quid enim boni fecimus (G; dilectissimi fratres ut , ,

tantum nobis beneficium preestaretur, ut Deus verus pro

nobis verus homo fieri dignaretur , ut Unigenitus Patri
naturahter coaeternus de virgine temporaliternasceretur,
ut Ahissimus humiharetur, ut indeficiens Angelorum pa-
nisfoemineisuberibus lactaretur, ut Immensus in praesepi

1 Psal. XLIV, 2.

(i) Carnem antiquitus legebatur in codice, quod correctum est male

mBDii receutiori , ut legeretur caro. — (2; Cod. adoptaverit. — (3) Id.

prastitit. — (4) Deest te in cod. — (5) Cod. sola Dei gratia, — (6) Similia

leguntur in seruione in nocte Aata/is Domini qui legitur in appeiidice nos-

tro , et modo sanclo A.iigiistino , modo sancto Fulgenlio tribuitiir.
 SERMO XXiX. IN NATALI DOMINI XXI. )
^3
brevissimo ponerctur, ut Rex omnium saeculorum conlu-
meliis aflicerelur, ut Justificans injusto judicio (i) dam-
naretur, ut ille in quo non est iniquitas inter iniquos
depularetur. ut Auctorvitae ad mortem cum latronibus
duceretur, nec solum cum impiis , sed etiam pro impiis
moreretur ? Testatur enim Apostolus quia « Christus pro
» impiis mortuus est'. » Quomodo auiem pro justis po-
terat nasci ,
qui pro impiis dignatus cst mori ?

IX. Unus est ergo idemquc Christus verus in utraque

natura , vcrus in divinitate , verus in humanitate; vcrus
de Patrc , vcrus de Matre; vcrus in Eeternitate , verus in
tempore ; verus in -i. immortalitate , verus in morte ; ve-
rus in morle, verus in resurrectionc. IIoc est magnum
pietatis sacranicntum quod Deus unigcnitus sccundum
,

carnem traditus cst proptcr delicta nostra secundum ,

carnem rcsurrexit propter justificationem nostram.Quia

vero Dci Filius opusredemptionis nostrae, quod suanati-
vitate cuepit sua redemptione perfecit a Deo (3;. nos in
,

dic quo nativitatem Domini celebramus diem quoque ,

resurrectionis ejus vobis omnibus nuntiamus, prope-

rante (4 Domino nostro Jcsu Christo qui cum Patre ,

sanctoque Spiritu vivit et regnat in sascula saeculorum.

Amen.
' Rom. V, 6.

(i; Cod. i/t jiisCo. — [i] Deesl in in cod. — (3) Cod. nde\ — (4) Sic
cod., forle operante i\i\ prcccipiente.
1^4 S. AUGUSTINI EPISCOPI

SERMO XXX.
In Natali Domini XXII.

sernwnem suppcdildvit Cod.

fJuiic Bibl. Laurent.., i

Plut. XIV,fol, 2g,cum /ionii?ie sn?icli y^uguslini, euivere

tribuendus videtur, Ejus locus post sermonem prceceden-
tem cum numero in JVatali Domini xxxiii.

SYNOPSIS.

I. Christi nascentis stiipenda mysteria. II. Signa multa

Christi nativitatem praBcesserunt ,
quasi futurorum miraculo-
rum prajludia. III. Magi quare liunc regem Judaeorum , nec
alios ,
qutesierunt et adorayerunt.

I. CHaisTus nascitur, exultat mens hominum. Creator

bominum procedit ex utero puellari, et viscera complexu
carnis immunia Filium hominis protulerunt, cujus pa-
,

trem hominem non pertulerunt. Implentur in foemina

parlus sui tempora, nihil de Icgc nascentium mutat pro-
cessura majestas. Sic nascidehuit quipro humani generis
libcratioue non recusabit (i) occidi. Christus nascitur ,

Deus de Patre, homo de Matre. De Patre principium

vitas , de Matie finis mortis; Patris revelator, Matris
creator ; ante omnia tempora Yerbum , ojDportuno tem-
pore caro ; sub sole conditus , conditor solis ; sempiter-
nus cum Patre , hodiernus ex Matre ; sinequo nunquam

(i) Cod. recusabat.

 SERMO XXX, IN NATALI DOMINI XXII. 176
Patcr fuit , sine quo Matcr nunquam matcr luisset. Quac
peperit , et mater, et virgo est ;
quem peperit , et infans,
et Verbum cst. Ilomofactus est , liominis fabricalor, ge-
nitus ex niatrc (juam gcnuit , et ubera quai implcvit, cx-
prcssit. llomo factus est, qui Dcus crat ncc amittcndo ,

quod erat, ficri voluit ipsequod fecit. Etenim hominem

Dco addidit non in bominc Dcum perdidit. Ncc cnim
,

quando membra humana suscepit, opcra divina dcseruit,

sed ita virginali utero rcceptus est,nec inclusus, ut nec
Angehs sabtraherelur sapientite cibus, et nos gustaremus
quam suavis cst Dominus. Merito locuti sunt cceh, gra-
tulati Angeh , pastores, Magi in mehora mutati
laetati

turbati reges ,
parvuh coronati. Lacta mater, cibum ,

nostrum. Lacta panem dc coeh arce venientem, et pone

in praesepi, velutpiorum cibaria jumentorum. Lactaeum
qui talem te fecit , ut ipse fieret in te ,
qui sibi ,
prius-
quam nasceretur, et utcrum, dequo nascerctur, et diem,
inquo nasccretur, elcgit et ipse condidit quod elegit, ;

Sponsus dc thalamo suo inde proccderet', »et

ut velut «
sponsam suam ampiecteretur Ecclesiam.
n. Yidetis quae nascentem Dominum signa praecesse-
rint. Proplieta3 nmUo ante testantur Conditorem coeh et
terrae in terris ; adorandum
Angelus nuntiat Creatorem
venturum saluta t Joannes cx utero in utero
carnis in carne ;

Salvatorcm Simconsencx Deum agnoscit infantcm, Anna

;

vidua Yirgincm ]\LTtrcm. Il^ec sunt tcslimonia nativitatis

tufe, Dominc Deus nostcr, anlcquam tibi fluctus sub-

sternerentur antequam ventus te imperante siluissel

,

mortuus te invocante vixisset , sol te moricntc subitopal-

luisset, terra te resurgente tremuisset, coelum te ascen-
dente patuisset. Ecce Magi ab ipsosolis ortu, stella duce,
ad fidei primitias excitati, per immensa terrarum spatia
1 Psal. XVIII, 0.
17^ * ACGUSTINl EPISCOPI
cucuiTcrunt, quaerentes Rcgem cui capita , curva sub-
niiltcrent.
111. Secl , Magi , cur istum potissimum , si vere re-
gem Judaeorum putastis, adorare voluistis ? Nonne per
multa saecula plurimi regcs nati sunt JudErorum ; David
eximius imperator, Salomon rex potentissimus ? Ad nul-
lius exordium, ad nuUius imperium cucurristis. Sed nul-
lus antea dignitatis suae coelum habuit delatorem. [\unc
vero legum omnium Regem , nunc Opificem suum slella

demonstrat. Sic Deus agnoscitur, qui coelo indice , ut

nemo de ipsius deitate dubitet , nuntiatur.

SERMO XXXI.
In Natali Domini XXIII.

Scnno qui proxime sequitur, eruunlur cxduo-

istCy et

bas codd.^ nempe ex Cod. i, Plut. xxx sinist. Bibl. Lau-

rent.,foL o6 b, et cx cod. cxliii, Bibl. yEdil., fol. 102.
In hoc ullimo codicc de duobus fil unus ; in priori autem
distinguunlur, et quidemjure, cum nulla inter duos vt-
deaturesse conncxio. In utroque codic.e sancto Augustino
tribuuntur. Ponatur liic posl serwonem prcecedentem cum
numero in Natali Domini xxxiv.

SYNOPSIS.

I. Naiivitatis Christi magnum gaudium. II. Gaudeat popu-

lus faciendo quodjubetur.

I. Omnes Scripturae ,
quas nunc audivimus , charis-
 SKRMO XXXII, I.\ \ATALl DOMIM XXIV. 177
simi , laptiliam nobis publicam, ct commnnc gaudium
nuntiarunt. Psalmista cnim dicit : « Exultate Dco adju-
» tori nostro'. » Apostolus vcro : « Gaudctc in Domino
» scmper- » Evangclista autcm ait
; Evangelizo vobis : ^<

» gaudium magnum'^. » beatam dicm hanc. in qua juxta

auctoritatem Scripturarum gaudcntes et exultantesnala-
lem Domini nostri Jcsu Cbristi ct cum Psalmista agi- ,

mus, ct cum Evangclista colimus, ct cum ApostoHsPro-

phetisque celebramus (i).

II. Magna utique bodie Cbristiani ])opuH cxultatio ,

quae Scripturarumsacrarum excmplo agitur, ct idco bea-

tum est hodie gaudium nostrum ,
quia boc fecit gaudcns
populus ,
quod jubctur. Quam sancta esset (2) plebsEc-
clesiae istius . si scnipcr boc faccret, quod imperatu^ a
Christo. l nde obsccro vos, fratres cbarissimi , ut seni-
per jussioncm Domini faciatis , ut possitis in omnibus 111

aeternitate gaudcrc. Sicut enim bodie in bac fcslivitate

natalis Dominicilaelisumus, sic qui voluntatem Domini
Christi fecerit in boc saeculo venturam aeternamque ,

festivitatem cum Angebs celebrabit in coelo,

\\^\\V\,V\A\V\\V^%.\ »\> \\\\.'\'V\\\»/W\».\\W\\WVV\\' \\\\ WVVXVVW \V-^W\^V»A,> 4V\ «w tvv v\\ w\ vw

SERMO XXXIl.

In Natali Domini XXIV.

f^ ide nolani sermoni prcecedcnti pra-flxam. Locus ejus

sermonis posl prtecedentem cum numero in Diatali Domini
XXXV.

• Psal. Lxxx, 2.-2 Philip. iv, 4. — 3 Hic. 11, 10.

i i) Sic cod. cii; cod. l cehhretmis. — (2) Codd. male erat.

CXXXl. 12
 l-yB S. AUGUSTINI EPlSCOM

SYNOPSIS.

T. Cliiistiis venit in carne, utdiaboliini S'inceret. II. Quanta

iii Gliristo nascente niirabilia. III. 31aria mafer et vivgo.

FnATREs dilectisimi hodie dies iliu-Vil

I. iti quo , ,

Chnstus ex virginc carnem suscepit. Humilitatis voluit

induere formam ut a peccatis hberaret animas nostras.
,

Transgressio illius primi hominis totum deceperat mun-

dum,utnullum esset salutis remcdium , nisi Christus
adveniret de coelo. Gaudcbat et tetcTrimus draco ,
qtiia

venenum praeparaverathomini novo. Sed adhocdcscen-

dit Christus in utero virginis , ut exinde humana susci-
peret membra ,
quae traderet cruci , et mortem induceret
atitiquodraconi. Usus enim fuerat diabolus consiho
malo (i), ut per serpentenl mulieri loquerctur, et dia-
bolusnonagnosceretur. Sedhinc ad nihilumTedigitillum,
qui de coelo descendit, ut Deus Dei Fihtis humanum sus-
ciperet corpus , tendens ei laqueum morlis pervisionem
videhcet carnis ;
quasi ad hominem solum tentator acce-
deret , et Dominum penitus ignoraret. Vidcbat carnem,
sed ignorabat Dominimajestatem.Cernebatintirmitatcm,
et non videbat deitatem. Rcmansit confusus diabolus,
dum in homine apparuit Deus 12).
II. Sic a Deo Patre descendit unde nunquam dis- ,

cessit. In tcrra (3) erat, et ccelos non deserebat. Sicut ipse

Dominus ait « Nemo ascendit in coelum nisi qui de

: ,

» coelo descendit, Fihus hominis qui est in coelo '^.

» In
terris ut homo loquebatur hominibus , et in coelo fate-

> Joan. iii , i3.

(i) Codd. male consilium malnm, — (2) Cod. cii Deus Dominits, —
(3) Ibid. in
terris.
 SERMO XXXII, IN NATALI DOMINI XXIV. 1 79
batur se esse ut l>eus. Etdeitas non minoratur, cum in-
firmitas assumitur ; et illucl quod hou erat, accepit , et
Dcus man-it ,
quod ab inilio fuit, Quod enim liomo fuit,
nobis profuit, sibi nihil minuit. Exinanivit plenitudinem
deitatis , formam suscepit bumilitatis , et Patris manens
aequalis.
111. Talis igitur virgo de toto surrexit (i) mundo ,

quag tantum haberet meritum, ut Dci Filium in semetipsa

susciperet, ct postparlum omni modo virgo pcrmaneret
« Ave inquit Angclus Maria, gratia plena Dominus
, , ;

» tecum ; benedicta tu inter mulieres ^ » quia « Ecce ;

» concipies et paries lllium , et vocabisnomen ejus Je-

» sum^. Ipse cnim salvum faciet populum suum a pec-
» catiscorum^. » Yirginitatis jura servabis , fihum lia-
bebis nomen virginisnon amittes(Q). Tantaestenim
, et
illa divina polcntia, ut ct matrcm reddat foecundam et ,

virgincm servet illcesam. Ideo « Bcncdicta tu intcr mu-

» licres , » quia ex Spiritu sancto concipies , ubi non est

carnahs maritus , sed divina dignoscitur virtus. Lactabis

infantcm proprium creatorem. Succum porrigis lactis
,

et cibis saliaris coelcstibus. Pannis involvis pucrum, qui

tibi immortale (3) condotiavit indumentum. In praescpio
ponis inflmliha ejus (4) membra, qui coelestcm tibi prae-
paravit nicnsam. Omnia quee causa (5j nutricis deben-
tur, circa puerum celebras , ut quod ipse promisit sanc-
tis suis , et tu ipsa hbcntius conscquaris. Quid multa ?

Exulta virgo de tanto promisso. Muntius discessit ange-

1 Luc. I, 28. — 2 Ibid. 3t. — 3 MaUb. i, 21.

(i) Cod. per amaiiuensis ccrtum errorem scilicet, — (2)_Codd. male

ainittis. — (ji) Cod. cii inortale. —
-
(/)) Deest vox ejits in codd., sed iieces-

saria cst juxta graniniatieje regulas , nisi legeris infaiuis. — (5^ Sic cod. cii.;

cod, I caitsain. Forte cura, Deiude debelur pro debentur.

12.
i8o S. Arr.USTINt episcopi

licus , ct vcnliis hospitium iiigreclitur Deus ,

qui cum
Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in SKCula saeculo-
rum. Amen.

SERMO XXXIIl.

In Natali Domini XXV.

Hicsermo, erutvsex Bibl. Laur., Plut. xii, cod. xiv,

foL. 27.5 6, ct memoria fit in Bibi. P^enetian.,

cujus cliam
cod. Lxix, totum sapit Augustinum cujus intcr fcelus ,

pojiatur post prwcedentcm cum numero in Natali Do-

mini xxxvi.

SYNOPSIS.

I. Ad vitam aeternam necessarkis est spiritalis cibus mentis

propter qnam vita et Lex
, et Prophetae dati sunt
, ac demum ,

Christus venit in carnem. II. Quam necesse erat , ut veniret

Christus ad hberandos homines. III. autem veniens
Christus
salutem nobis attulit. IV. Non sine mysterio mirabiU docemur
Christum venisse in mundum V. Infidelium contra Dei incar-
nationem objecta diluuntur.

I. CoixsuLTE et salubriter divina nobis eloquia reci-

tantur, ut animse nostrae pascantur, fratres charis^imi.
« Non enim in pane tantum vivit Christianus homo ,

» sed in omni verbo Dei^. » Sicut autem opus habemus

quotidie terreno cibo propter hanc vitam temporalem ,

ita habemus opus spirituah cibo propteraeternamvitam.

« Matlli.iv, 4.
 SEKMO XXXIIl, m NATALI DOMIM XXV. l8l
Eteriim si liaec temporalis vita , multis periculis multis-
que arumnis ])lena , a mullis amatur, quanto magisvita
amanda est quae nobis cum Angelis pracparatur,
seterna ,

Domino dicente "Iri resurrectioneneque nubent, neque

:

» uxores ducent, sed erunt aequales Angelis Dei^. Prop- »

ter hanc igilur aeternam vitam lexdivinaprolata est, Pa-

triarchae electi sunt , Sacerdotes et Levitie unctionem
chrismatis acceperunt, Prophelae venerunt , AngeH
missi sunt , et ad poslremum ipse Dominus Dei FiHus
descendit dc cfielis ad terram , et nos ad imaginem suam
reparavit. Ex hoc ergo conjicere debemus quanta et qua-
hs sit nobis necessitas , ut veniret in carne nostra su-
perna majestas.
II. Quae autem gravior quam mors noslra necessitas,
seterna? quae gravior poena, quam peccatorum servitus
dura? quae major crudehtas, quam aeterna nostra cap-
tivitas? Eramus quippe hgati in morte eramus in ser- ,

vitute eramus in captivitate. Unde probamus morlem

,

nostram aeternam ? Audi Apostolum dicentem » Regna- :

» vit mors ab Adam usque ad Moysen et in iis qui non ,

» peccaverunt*. » Unde probamus servitutem? Christus

Dominus dicit «Omnis qui facit peccatum servus est

: ,

» peccati ^. » Unde probamuscaptivitatem nostram? Yox

Martyrum clamat et in Psalmo «Converte Domine

, : , ,

» captivitatem nostram sicut torrens in Austro ^. » Et si ,

ista temporalis captivitas hostium barbarorum tam cru-

delis atque amara est, quae aut

i)
per fugam vitatur(2), (

aut pecunia redimitur, aut postremo finitur morte, qua-

lis erit illa aeterna captivitas, quae nec morte finitur, sed
in aeternum apud inferos cruciat.

' Luc. XX, 35. — 2 Rom. v, 14. — 3 Joan. vm, 34. — •*

Psal. cxxv, 4.

(i) CoJ male nt. — (9.) Id. lubitnr.

 iSa S. AUGUSTINI EPISCOPI
III. Haec igilur , fratres, multlformis necessitas facit,
ut Domiiius Jesus hoc tcmpore vcnircl acl terras. Ve-^
nicndo enim in carne nostra , abstulit mortcm , retklidit
vitam ; abstulit servilutem , redtliclillibcrlatem ; abstulit
captivitatem daemoniorum, et rcddiditnobis adoplionem
fiborum , dicente Propbcta : « Asccndil in aUum cap- ,

» tivavit captivilatcm , dedit dona bominibus^. » Recte

itaque Dominus Cbrislus venit ad nos , ut salvarct nos,
sicut lcgimus : « jNon princcps , neque lcgatus, non An-
» gelus, sed ipse Dominus advenicns salvabit (i) nos. »
IV. Mira Venit Cbrjstus in bunc mun-
res , fratrcs !

dum ,
mundo et est in mundo et
qui semper erat in , ,

rursus ventunis cstin bunc mundum.Unde probatur ve-

nisse in mundum ? Apostolus dicit « Humanus (q) ser- :

» mo, etomni acceplionedignus;quoniam CbristusJesus

» venit in bunc mundum pcccatores salvos facere quo- ,

» rum primu» ego sum^. » In boc autcm mundo eum

fuisse « In mundo erat
Evangebsta testatur et mundus : ,

» per ipsuni factusmundus eum non cognovit^.» cst , et

In mundo quoquc modo esse nobiscura ipse Dominus

Apostobs dicit « Ite, docete omnes gentes
: baptizantes ,

» eos in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti ecce , , ;

» ego vobiscum sum omnibus diebus usquc ad consum-

» mationem sseculi ^. » Venturum aulcm Angelus rursum

Apostobs dicit « Sicut vidctis Christum in coelos (3)

;

» euntem sic videbitis venientem^. » Quod olim prae-

,

dixerat Propbeta : « Deus manifcste veniet, Deus noster,

» et non silebit^. » Quia ergo Dominus Christus « In

' Psal.LXvii, 19, et Ephes. iv, 8. — ^ i Tim. i, i.5. — 3 joan. i, lo —

* Malih. xxviii, 19, 20. — 5 j^cl. I, n. — ^ Psal. klix, 3.

(i) Cod. salvavit. iMon inveni in sacris Scrijituris huiic texliim,qui proba-
biiiter exaliquo apocrypho usurpatiir. — (2) Forle fidelis. — (i) Cod. in
exceliis.
 SERMO XXXfll, IN NATALI DOMINI XXV. l83
» mnnclo erat , et mundus eura non cognovit *, » lioc est
gcnuslioniinum. et miral)ile mystcrium ! invisibilem non
crcdcbat. Magnum mjstcrium,ct mirabilc sacramenlum!
eo quod Creator mundi voluit esse creatura mundi et ,

tulit peccata mundi sicut Evangelista dicit « Eccp, :

» Agnus Dei eccc qui tollit pcccata mundi

, ^. »

V. Cum igitur, fratrcs primum Domini Christi ad- ,

ventum jam tactum essc credamus, et credendo laude-

mus occurrit dc divcrso quacstio infidclium Judaeorum,
,

Paganorum atquc Manicba?orum ita diccntium Quid :

est quod asserunt Christiani dicentes Deum majcstatis

venisse in hunc mundum ad salvandum genus Immanum?

Quare hoc dicunt? An forte nou habuit in coelis quem
mitteret ? non habuit Angclum non habuit aliam po- ,

testatem, sicut fecit quando Moysen et Aaron elegit ad

,

populum Israel de caplivitate liberandum? Ccrte si ipse

venire disposuit quare per foeminam venit ? Quare per
,

obscoena membra transivit? Hisrcspondemus etdicimus:

Potuit aliter libcrare nos , quia omnipotens Deus est. Sed
non sufficicbat in Deo , ut esset sola potestas , sed pari-
ter aequitas potestatis. Potestas est in virtute, aequitas in
ratione. Ratio itaque exigebat , ut per eum salvarctur
homo ,
per quem factus est omnis homo ; sicut legitur in
divinisScripturis, Patrem Deum dixisse ad Filiumsuum:
• Faciamus hominem ad imaginem elsimilitudinem nos-

«tram^. » Quod autcm dicunt per obscoena mcmbr^

transitum fccisse (i), facile superantur. iNulIa est ob-
scoenitas . ubi intacta virginitas est, nec potest jdici ali-

qua macula , ubi est incontaminata natura. INam si sol

iste p,cr coenosa et squallida loca transitum facit, et po|lui

non potest , licet corporeus ex luce etcalorecompositus,

• Joan. I, 10. — ^ ll)iJ. 29. — 3 neii. i, 2p.
-. (i) Cod. yec/f.
l84 S. AUGLSTINl EPISCOPI
quanlo iniigis iiicorporalis Christi divinilas, nascendo
per virginem non potuit inquinari.Yirgoconcepit, virgo I

peperit , virgo pcrmansit. Quod enim Eva perdidit

Yirgo Maria reddidil. Eva virgo nobis fecerat mortem ,

Maria virgo nobis genuit Salvatorem. Et idcirco justa et

sequa ralio persuasit , ut eisdem vestigiis, quibus primus
homo perierat secundus salvaretur.
,

SERMO XXXIV.
In Natali Domini XXYI.

Sermoneni liunc exquatuor codd. extraxinms nenrpe ,

10 Bibl, Laur., Ptut. xvii, cod. xm, fol. 45 b 2° Bibl. ;

Jidil.f cod. cxxxvni, fol. 49 ; 3° ead. Bibl. cod. cxliii , ,

^o/, 99 ; Cod.
4° Cass. cxvii, fot. 5o. Nomen ubique prw-

fert sancti Augustini^ nec ulla rationc videtur illi abju-

dicandus. Locus ejus post prascedentem cum numero in
Natali Domini xxxvii.

SYNOPSIS.

1. Nativitas Christi nihil carnale habet , cum sit Verbiini

Dei.II. Maria ah Angelo saUitata. III. Christi niiraculosa con-
ceptio et nativitas ,
qiige pastoribus annuntiatur. IV. Prinii
et secundihominis collatio, necnon ctprima* secundaequeEvse,

I. .Eterni Numinis (1) virgineum partum et repleta ,

viscera ,ipso jubente qui natus est audax hngua loqui ,

desiderat , sed animum concutit, etsinemetu nonpotest

(i) Cod, male nominis.

 SERMO \XXtV, rN NATALI DOMINI XXVI. 1 85
dici. Nunquam enim possunt sine terrorc nicntis referri
quic magna sunt nec inaniter vercor, quia
, praesens est
ille dc quo loquor. Nemoitaque credat(i}, dilectissimi,
nobis Dominum et Salvatorcm nostrum primordia vitas

carnali nativitale sumpsisse , cum praesens sit sempcr in

Patrc, sicuti Evangelista testatur : « In principio erat
» Verbum, etVerbum erat apud Oeum, et Dcus erat Ver-
» bum. Hoc erat in principio apud Deum. Omnia per
» ipsum facta sunt'. » Attende diligenter , et vide qui
erat , et ubi erat quandoerat ct quid
, et qualiserat, et ,

agebat. «In principio inquit erat (ajVerbum. » Habes, ,

qui erat audi ubi crat. «Et Verbum erat apud Deum. »
,

Audisti , uLi erat (3) audi et qualis « Et Deus crat

, :

» Verbum. » ( Et ubi erat « Hoc eratin principio apud :

» Deum Et quid agebat

(4). ») « Omnia per ipsum :

» facta sunt. » Ubi venit ? « In sua propria venit. » Quare

venit? Joannes Baptista testatur « Hic est Agnus Dei, :

» hic est
(5) qui toUit peccata mundi^. »

II. «In principioergoerat Verbum, » et ca:tera. Siom-

nia perprincipium (sic).. ltaquenativitas£eternaeDivini-

talis Angelisermonenuntiatur. InveniturMariavirgo ante
partum , virgo post partum (6) et advenienti materna ,

viscera praeparantur hospitio. Videte qualem partum

GabrieHs angcH sermo nuntiaverit, c|uem sola jussio cor-
poravit , sicut scriptum est : Introivit ad eam Angelus,
salutavit eam dicens : « Dominus lecum , benedicta tu
» in muheribus, et benedictus fructus ventris tui^. »

' Joan. I, I, etseqq. — ^ Ibid. 29. — ^ Luc. i, 28.

(i) Sic codd. xn et cxi.iu ;

— Deest
cod. cxxxviri credic. (2) erat in
cndd. — HtBc(3) verlja ,
cod cxvn, desunt
qnfe li-guntur in — in cajteris.

(4) Quoe parenlhesi conchiduntur, male reduplicata videnlur, amanuensium

errore. — Oesunt voces
(.5) — codd. cxlih
hic esc ia cod. cvvti. f6) Sic et

cxvii ; caetcri non habeut 'virgo ance partum.

 l86 8. ADGUSTINI EPISCOPl
venerand^i virginitas ! o prapdicanda bumilitas! Maria
^b Aiigelo ]\Iater Doniini appcllatur, illa sp ancillani (i)
essc confitelur. O lauclabilis prerscientia (2) Dci , ut fu-
turum partum iNJaricE antc riesciret , nc conccplionem
ipsam simplcx virginitas recusaret (3). Ingredjlm: Ga-
bricl.quipro (4) cbvina clementia ctAngelum porlabat ,

et Deum. Intimatur virgini quod possit esse tcrroris (5);

nuntiatur Dcqs , in bomine iransilurus. Stetit (6) ]\laria

stupore mentis abena , et angelica vocp suadcntc , mcns
confusa conticuit. Virgincus pudor interiora pectoris \\-

gat (7) , ct discurrentc nictu per viscerum partes , c|e-

nuntiattreipens (8) omne quod timpt.Et reclepavi^a(Q)

corporis pars illa turbatur in qua Dco parabatur hos- ,

pilium. Irreprpbensibilis est sensus virginalis ,

quae et
partum timebat et Deum (tp) ; et quia sciebat sanctus
Angelus foemineam mentem , vel ingressu suQ , vel tali

nuntio terreri, cum

animo a bencdictione (1 1]
pucllari
incipit loqui ut delcctaret quod melior cst patre (12).
,

gemina in benedictione complexip mater 4^ Poqiino !

et benedicilur, et docetur (i3).

III. Post nuntiatum per Angelum parlum coepit ,

Verbo formari conceplio. Colligitur in bomine Deus, e|;

eum sustinct venter, cui parvus fucrat mundus; et intr^

breve virginei corporis spatiura pro nobis incarnatiir (1 4)

(i) God. cxvri male migelica pro ancillam. — (2) Id ma^e prcesentia.
— (3) Sic codd cxxxviii et cwii ; caelpri recusavit. Ooines codd. cuncep~
tione ipsa. — {l^) Deest pro in pod. cxxxvni. — (5) Cqd. cxvii male
terrorcs. — (6) Sic cod. cxvii ; cieleri male stet. — (7) Cod. cxvii pessime
peccatoris legat. — (8) Sic opinando correximi)'; ; codcj. se nuntiet trcmet
omnc quod timet. Cod. cxvii non lia!)(;t se nuniiet. — (9; Cod. cxyn pa-
fidi, et dfinde in quo. — (10) Id.Dominum. — (11) Sic omniscodd.,
excepto cod. cxvii, qni hahet ad bcnedictionem. — (12) Ncmpe Adamo, qui
fuit malcdictus. — (i3) Sic cod. cxvit ; cod. c\i,uiet benedicetur et doce-
tur; cod. cxxxvin et benediceretur et doceretur. — (14) Codd. incarnata.
 SERMO XXXIV, IN NATAU DOMINI XXVI. 187
niajestas.Foecunda vjscera Verbo auctore ( ) tcnduntur, i

comjilctisque mensibus ventcr (2) coelestein lioniinem

fudil. Kalum Dominum angclicus publjcavit (3j scrnio.
Paslores aulem erani in illa regione (4) vigilantes , et
custodientes gregeni suqm. Nascitqr Chrjstus, pastores
vigilare coepcrunt. INox sa^culum, lux Cbristus, Paslores
sunt sacerdotes. Dixit auteni Angelus adpastores ,5) : «Ne
>3 timueritis. Eccc annuntio vobis gaudium magniim ,

» quod cst omni plebi i^6), quia natus est vobis bodie
V Salvalor mundi qui est Cbristus Dominus ^
,
» Recte,
fratres , natus Dominus Pastoribus nuntiatur , ut per
Pastores incredulis (7) intiiuetur. Beata fcecunditas j\la-
tris , pcr quam nobis nascitur geminata (8) Majcstas.

J5eata virginitas matris ,

quae (f)) cqslestem Fibum ado-
THre prius didicit , quam riutrire. Ipsqn) ergo et nos Do-
ipinumetSalvatorcni nostrumJesumCbristumadoremus.
IV. Auditc , Iratrcs cbarissimi , si fas est , f.egis mjs-
lerium. Primus (10) bomode terra et cceIo(; 1), secundus
^e coelo et terra ( 1 2). Hic ex Pcq et ]\Iaria , cjui de coelo
et lerra ;ille(i3) de tcrra et spiritu, quide terra etcoelo.

' Luc. II, 10, 1 1.

(i) Cod. cxxwm auctori ; hsec omiiia a vocibus /jo^< «Hnr/arH/w usqne
ad lenduiuiir, desunl in cod. cxvii. — (2) Sic codd. cxxxviii et cxvii ; cfeleii

male ventum, — (3) Sic cod. cxvii ;cit\eripubiicai. — (4) Sic codd. cxxxviii
et cxvii;caeteri in illam regioncm. — (5) Hajc verba, quse leguuUir
niiile

ia cod. cxxxviii msle desiiDt in ceteris. Vide sauclum Ambrpsium lib. 11 in

Luc. num. 5o. — (6) Cod. cxvii quod erit omni populo. — (7) Sic omnes
codd., excepto cod. cxvii qui non liabet incredulis. — (S) Foite iegeuduni
huinanata aut corporata. Hac )ilirasig deest in cod. cxvii, ubi soium legilur
beatafoccuiiditas inatris ,
quce ccclestern , etc. — (9) Sic codd. c\i,m el

cxvH ; ca^ttri ma!e qnnin. — (10) Cod. cx»ii male/;r/«j; imo el oniJiia con-
luudit iliceus /.»///« homo de terra , hic ex Deo et Maria, qui de terra, lUe
de terra ,
et spiritn qui de ceclo. — (i i) Cudd. niale cocium. — (laj Cod.
laale terram. — (i3) Siccod. cxxxviii; cseleri niale illic.
l88 8. ADGUSTINI EPISCOPl
Uterque tamen ex virgine , et sine coitus permixtione ;

liic ex incorrupta (i), ille ex intacta. iNuiloenim adhuc

semine nec vomere (2) fuerat sauciata 3i, nec imbre.
,

Pcr primum vita amissa, persecundum reddita. Primus

acceptam pcrdidit gratiam , secundus cum vita tribuit
gratiam. Primus suasu virginis cecidit secundus partu
,

virginis quod jacebat erexit.

,
, Primus peccando, mor-
tis poenam protulit seci;ndus (4) patiendo
; indulgen- ,

tiam contulit, Primus pro culpa de Paradiso ejectus ,

secundus pro gloria 5 ), crucis trunco ^G) affixus. Ergo

'

malum per foeminam "7) imo per foeminam bonum. ,

Quia si per Evam cecidimus per Mariam stamus (8). ,

Per Evam prostrati , per Mariam erecti (9). Per Evam

servituti addicti 10), per MariamliberietFecti. Eva nobis
sustulit diuturnitatem (iiy, perpetuitatem nobisreddidit
Maria. Eva nos damnari fecit per (12 arboris po-
muni (i3), absolvit nos Maria per arboris donum ,
quia
et Christus in hgnopependit, ut fructus. Igitur sicut per
arborem mortui , ita vivificati per arborem. Arbor nobis
nuditatem ostendit, vestiit arbor indulgentise foHisfi^)-
Arborpeccatorumincussil (i5;ardorem, refrigerium (16)
dehctorum veslibus^iy) praeparavit arbor scientiae. In-

(i) Cod, cxvu male ea: incorrupto , et deiude omittit iUe ex incacta. —
(2) Id. pessime nec in ovem, — (3) Sic cod. cxliii ; cseteri male sancita. —
(4) Cod. cxvii ex hac voce secundus subitu transit ad eamdem vocem infe-
rius positam, caeteris praetermissis. — (5) Forle pro gratia. — (O) Cod.
miindo. — (7) Sic cod. cxvii ; codd. xi.t et cxiiii ma\e pro foeminam ; et

male etiam cod. c\\x\in pro fxmina. — (8) Haec phrasis deest io cod. cxvii.
— (9} Sic cod. cxLiii; ca-teri erecti per Mariam. — (10) Cod. cxxxviii male
dicti; et anlea omnes codd. servitute, excepto cod. cxvii i]ui habet servituci.
'— (11) Sic codd. cxLiii et cxvii ; i.eteri male diurnitatem. — (12) Deest
per in cod. cxvii. — (i3) Id. male bonum , et ilem pro donum inferiu». —
(14) Id. pessimey?/«\f. — (t5) Sic codd. xi.i, cxvii etcxi-iii; cod. cxxxvm
induxit. — (i6; Sic cod. rxuii ; caeteri rejrigerii. — (17) Forte legeiidum
nobis pro vestibus.
 SEP.MO XXXIV, IN NATALI UOMINl XXVI. 89 1

scientia2 arbor (
I ) spinas, ettribulos genuit; spem etsa-
hitcm arbor sapienti^ peperit 2). Arbor suclorem atlulit

el laborcin ; cjuietem et j)acem contuiit aiJjor. Arbor lu-

men corporis patefecit, disclusil (3j cordis oculosarbor.
Arbor mundi insinuavit aslutiam divina arbor demons- ;

travit prudenliam 4 Malum arbor, bonum arbor os- .

tendit etutadoriginem dclictiredeam, et Deo annuenle,

;

quod sentire conceditur, dicam, Adam nisi corporaliter

cecidisset , Christus nos in ista vita spiritaliter suscitare

non habuisset (5). sacramentorum ut chxi iinmane , ,

mysterium (6)! conclusam perfidis (7), et manifes-

tam fidehbus (8 disciphnam Immortahs mortaleni !

tedificat parit immortalem morlahs

;
C)). Incorporaiis
terra concluditur ; corporalis inhabitat (10) coelos.
Deus homo elUcitur, redhibetur (11) Deus ; et totum
per Evam (12) committilur, et lavatur per Mariam.
Ergo felix Eva ,
per cjuam data est occasio ; imo
fehx ^laria ,
per quam tributa est curatio ! Felix Eva
per quam natus estpopulus; felicior Maria ,
per quam
natus est Christus (i3) ! Igitur akera altera (i4)melior,
imo et gloriosa utraque(i5), quia(i6)non beatificasset

(1) Sic rod. cxvii ; vox inscientice deest in caiteris codd.— (2) Cod.
cxMi gciiitit. — (?) Sic codc?. cxvii el cxxxviii ; ca^teri diicludit.— (4) Hasc
destint in cod. cxvii, qiii diiinde hahet malus arbor... bonus arbor. — (5j Sic
cod. cxvii; rod. cxi.iu desisset; CcTleri maXt dedissct. — (6) Cod. cxvii
Hlarice ininisterium. — (7) IJ. n\a\a per fideles. — (8) Codd. manifesta fide-
— Cod. cxvii absque
liiiin. fg) sensn immortale morta/ein; c.elera desiiiil.

— (10) Codd. corporali inhibetiir. — (11) Sic omnes codd., exceplo cod.
cxvii, qiM habet rediinltiir. — (12) Sic cod. cxvii ; cteteri male Adain. —
(t3) Cod. cxvii male /f/'jr Ei^n per qiiain natus cst Cliristiis ! cajtera de-

snnt. — (14) Codd. a/ter alicri -. cod. cwn a/tare inelior^ — (iSjClodd.
gloriosce iitrceque, excepto cod. cxvii qui bene habel g/oriosa utraquc, —
(16) Sic cod, cxt.iM ; ra^leri malc qui.
 igo S. AUGtSTINI EPISCOPI
Mariam (l) Christus , nisi Eva prior , de qua nata est
ipsi Maria. dcibcisset (.2); nec venissel ad populum, nisi

prius iUa deliquisset in saeculo. Haec mater Jiumani ge-

neris dicilur, iUa salutis. Eva nos educavit (3) Maria ,

roboravit (4). Per Evam crescimus perMariam regna-

,

mus. Per Evam deducti (5) ad terram , ad coelum ele-

vati perMariam. Et ut totum breviter Legis patefa-
ciam (6) sacramentUm et duas in unam (7) fuisse , ,

sicutomnes deesse ostendam (8). In Eva jam tunc et

Maria inerat et per MHriam postea relevata (9) e^
,

Eva (10).

SERMO XXXV.
De Unitate Trinitatis, et de Incaraatione Domini.

Sermo kic ex Blbi. Laitr., Plut. xiv, cod. i, fol. i5 6,

erutus , a Bandmio landalur tantjuam sancti
sa'ptus
Augitstini fwtus, sive in tomo 1, fol. 4^^ 9, S xvii et fol. ,

672, §viii; sive in tom. IF, fol. 220, § xxix; fol. 24-^, §
IV : fol. 286, ^vs., quanquam ibidemfol. 206, fol. iiano-

?iymo tribualur; sive demum in suppl. i,fol. 35, § lxxxii,

'r) Sic codd. xr.i ct cxi,iii ; cod. cxxxvm matrem. — (2) Codd. male
'
definxisset ; imo et cod. cxvii definxisse. — (3) Sic cod. cxvii ; caeteri edo-
cuit. — (4) Sic cod. cxLiii ; caeleri roboraint Maria; imo et cxvn roboravit
et Maria. — (5; Sic omnes codd., excepto cxvii, qiii habet de/rmcti, et
deiude ievati. — '&) Cod. cxvii pessime per tefaciam. — (7) Sic cod. cxvii;

Cffileri /" iinum; forte in tina. — (8) Oiniies sic codd., quorura sensus non
facile potest accipi; excepto cod. cxvii ,
qui nou clarius babet sicuti omnes
suas esse ostendam. — (9) Codd. male revelata est; deest et in cod. cxvir.

(10) Cod. cxvii addit per Christum Dominum nostrum, cui est honor et

eloria in scecula sceculorum.

 SERMO XXXV, DE UNITAlE TRINITATIS, ETC. igi
fdl.345, § XIV ; fol. 376, § XV. Dignus est ejus doclrina,
cujus nomen prce se fert ; unde ponatur post scrmonem
prKccdenlem.

SYNOPSIS.

I. Precatur Christuin ut doceatnos quid ipse sit. II. Cliris-

tum esse Deuni ex ipsinsniet verbis probatur. III. El ex testi-
nionio divi Pauli. lY, Itemex testinionio sancti Petri. Y. Et
ex verbis sancti Joannis. VI. Invocatur pariter testinioniuni
PatrisdeFilio. VII. Trinitas unus est Deus. VIlI. HKreseos
perdnacia obtunditur. ViVga Pastoris. IX. Imitanda omnibus
Sanctorum exempla.

I. Veni , Doniine Jesu Christe> Salvator noster, qui

aequaleni potcstatem cum Patre habes ; veni et coutere ca-
put draconismagni, et dicnobis quid es ,
quoniam Arius
iste ahud docet quam es. Dic , dic ; audiamus unde
heereticos convincamus.
II. Audite, fratres charissimi ,
quid Dominus dicat
« Ego sum via , veritas, et vita ; nemo venit ad Patrem
» nisi per me*. » Secundum divinitatem, veritas et vita ;

secundum humanitatem, via.Tu autem,h8eretice Ariane,

qui minorem vis esse divinitate vitam et veritatem se- ,

quitur ut non pervenias ad Patrem. Sed adhuc, Domine

Jesu contere capul draconis
, dic quid sis cum Patre ; ,

teaudiamus docentem, non haereticum blasphemantem.

Dic quis sis cum Patre. « l-lgo et Pater, inquit unum ,

» sumus^. » Dic adhuc : « Ego in Patre , et Pater in me

» est^. » Adhuc dic : «Qui videt me, videt et Patrem
» meum'^. »

III. Credis jam , haeretice , tantae auctoritati ? An

» Joan. XIV, 6.-2 Id. x, 3o. — 3 id. xiv, 10, 11. —^ Ibid. 9.
ig2 S. ALGISTINI EriSCOPl
ipsius testimoniuin de ipso non aclmittis? Secl alios testes
iuquiris ; ecceintroclucunlur aclversiim te , c|ui convin-
cant le. Dic , testis , clomiue Paule ,
qui usque acl sau-
guincm pro islo teslimonio accessisti . et nc falsas doctrinae
succumberes, animam posuisti; dic, audiat, qui convinci
formidat. « Singuli i quique , ait, hocsentite in vobis
» quod et in hristo Jesu qui cum (
,
in forma Dei esset ,

» nou rapinam arbitratus est esse se sequalem Deo*. »

Audis « -Equalem Deo^waudis « Formam Dei,» et tu audes

dicere minorem Fihum Dei?
IV. Yeniat et ahus testis , et in duobus vel trilius tes-
tibus confirmelur aequitas veritalis. Dic ,
pt tu , sancte
Petre ,
quid « Tibi revelaverit non caro et sanguis , sed
» Pater coelestis''^. Tu es, inquit , Fihus Dei vivi ^. » Et
iii Epistohisua ad gentes secunda : « ^olam facimusvo-
» bis , inquit , Domini nostri Jesu Christi virtutem , et

» praescientiam 2 ct magnitudinem^. » In quo, hae-

retice, Christum dicis esse minorem?
Y. Sed ingrediaturet tertius testis,et tres unum verum
testimonium dicant uni Triaitati et trinae Unitati. Dic et

tu , sancte Joannes, quisuper pectus Salvatoris discum-

bebas , et videbas super ccjelestia mirabilia Verbum Dei;
dic et tu quid noveris Filium Dei «In principio in-
: ,

» quit , erat Yerbum , et Yerbum erat apud Deum et

» Deus erat Verbum^. y> Et in Epistola sua « Scimus , :

» inquit ,
quoniam Fihus Dei venit , ut (3) det r.jbis in-
» tellectum verum est, et simns in vero
, ut sciamus quid
» Fiho ejus. flic est enim verus Deus et vita aeterna » ''.

Tu autem minorem dicendoFihum, qui est«Yerus Deus,»

non habebis vitam aeternam.
« Philip. 11,6. — 2 Mallh. xvi, 17. — 3 jljid. 16. — * 7. Petr, r, 16.

—^ Joai). 1,1. — ^ I Joan. v, 20.

(i) Cod. singulis. — (2) Forte prasentiam. — (3) Cod, et.

 SEllMO XXXV, DE UNITATE TRTNITATIS, ETC. igS
VI. Sed ad confutandam contumaciam tuam , ipse
Pater testimonium dicat Filio , iit niliil amplius quaeras,
nihil am})lius credas. Dicit enim pcr Prophetam Te- : v<

» cum principium in die virtutistuae^. » Principium

Pater, principium Filius. FrgoPateret Fihusprincipium,

sine ullo principio. « Tecum , inquit ,
principium in die
» virtutis tuas , in splendorihus Sanctorum ex utero (i)
» generavi te^; » Lt Sancti illumina-
tanquam diceret :

rentur ,
Necfuit, dileclissimi, aha
processisti ex me.
causa, cur vel ipsa nomina Patris, et Filii ct Spiri- ,

tus sancti sejuncta viderentur, nisi ut sancti homines

inslrucrentur. Caeterum quid dictum est Mojsi ah ipsa
substanlia Trinitatis?« Ego sum qui sum et sic dices : ,

»Qui est misit me^.» Ergo ex utero in splendoribus Sanc-

torum generatus est Fihus. Sed ne hanc generalionem
carnaHter vel temporaUter acciperes factam audi quo- ,

modo eum generavit « Eructavit, inquit cor nieura

: ,

» verbum bonum ^.» Joannes lestis quid dicit? « In prin-

M cipio erat Verbum.» Deus Pater dicit « Eructavit cor :

» meum verbum. » Proplieta Habacuc dicit « Ambula- :

» vit Verbum^.» Audis Verbum et hoc esse « In prin- ,

» cipio apud Deum, et Deus erat Verbum.» Testimonium

Trinitatis pcr totum mundum contra lecLimat; et tu ,

Ariane , velut canis rabidus , contra totum mundum la-

tras?
adhuc unde plenius convincaris
VII. Sed audi (a) ,

quod Trinitas unusDeus. Patris vox est per Prophe-

sil

tam ad Fihum « In s[)lendore Sanctorum ex utero ge-

:

» nui te. » Patris vox est per Isaiam prophetam de Spi-

» Psal. cix, 3.-2 Ibid. — ^ ExoJ. iii , 14. — * Psal, xnv, 1. —

5 Forle Habac. ui, 3.

(i) Vulgata ante Litciftrum. — (2) Cod. audis.

1^4 S. AUGUSTINI EPISCOPI
ritu sancto s « Spiritus , inquit , a me exiit ^ ; » et Filii

vox est in Evangelio ostendens Patrem in se esse et sein

ipso , ubi ait : « Paler in me manens facit opera ipse^. »
Filii vox est de Spiritu sancto , ostendens quia quomodo
procedit ex Patre , ita ex se ipso , ubi ait ad Discipulos
suos : « Accipite Spiritum sanctum ; si cui remiseritis
» peccata , remiltuntur Unde est et illud apostoli
ei ^. »

Pauli : « Si quis spiritum Christi non habet hic non est ,

» ejus^. » Si ergo Fihus in Patre et ex Patre, et Spiritus

sanctus simul est et in FiUo et in Patre , non est divisa

Trinitas , ubi perfecta est Unitas, Discedat ergo Arianus

confusus reus ,
quia Trinitas unus est Deus.
VIII. Sed quando tibi, perversa haeresis , verba mea
proficient (i), cum sis « Aspis surda , obturans aures, ne
» vocem incantantium ^ ? » Noveris te tamen a
audias
virga serpentis esse comedendum^, cum oves quas tenes
captivas ad suum ovile ille Pastor abduxerit, ut sit «Unus
» grex et unus pastor'', » Ille pastor noster, dilectissimi,

qui in virga ferrea ^ pascit et regit , ipse pastor est, ipse

rector est , ipse fabricator est , ipse architcctus noster.
Magnum te pastorem video , Domine Jesu , oves pascen-
tem, errantem requirentem , inventam cum gaudio ad
gregem tuis humeris reportantem. Magnum te architec-
tum video virgam portantem etde ista virga multami- ,

racula facientem.Multum expavesco, fratres, expositio-

nem virgse. Sed dum loca divinarum Scripturarum
considero , virga sancta Maria, virga ipse Christus,virga
crux , et in ista qui magna et mira fecit hic Architectus,
et arborem facit crucis , et scalas coe]i per quas lapsum
hominem levavit ad Patrem. Per has scalas ascenderunt

» Isai. LVti , i6. — 2 Joan, xiv, lo. — 3 ij^ ^x, 22. — * Rom. vru, 9.
— 5 Psal. LVii, 5. — ^ Exod. vii, 12. — ' Joan. xi , 26. — ^ Psal. 11,9.

(i) Cod. proficiunt; forte legendum quomodo pro quando.

 SERMO XXXV, DE CNITATE TRINITATIS, ETC. 1 96
omnes Sancti conliiicnlcs conjugali atque fideles
, , ,
,

non gradibus pcdum scd via niorum. ,

IX. Boni ergo mores acquirantur ipsi iu omnibus ;

inveniantur. Utcrque scxus et omnis aetas babet in hoc

sanctorum bominum coetu (1) imitationis exemplum.
Imitentur senes mores Tobia3 ,
qui cum caecus esset
corpore, viam vitae filio demonstrabat in corde. Ule
eum manu ducebat in terra, et pater monendo cum
perducebat ad ca^lum. Imitentur adolescentes Joseph
sanctum ,
pulchrum corpore ,
pulchriorem mente ,

quem castitas sic possederat , ut irruentes minae do-

minae, muHeris impudicae , non possent ejus violare
corpus , jam Deus possederat mentem. Imitentur
cujus
virgines sanctae beatam Domini sui matrem Mariam.
Tmitcntur viduae rehgiosam viduam Annam; imitentur
et conjugatae castam Susannam quia virgo Christimater ;

Maria quod novit implevit Anna vidua in orationibus et 5

jcjuniis usque in finem perseverantiam tenuit; Susanna

casta pro pudicitia conjugah usque ad periculum mortis
accessit. Intendite , conjugatse ,
quahs hujus vobis a (a)
Scriptura sancta imitatio proponatur. Non enim praedi-
cat quod fuerit auro , monihbus , vel veste pretiosa fo-
rinsccus conipta , cum fuerit intus pudore castitatis or-

nata. Omnibus vitam donavit ,

quibus bonos mores in-
stituit. i^ropterca namque ipse vir de foemina est nasci
digiiatus, quia ab ipso uterque sexus est hberatus (3).
Multa diximus, fratres, intentissime audistis , epulas do-
minicas hbentissimccomedistis. Rependilc vicem minis-"
tratori vestro, ut si non verbo, vestris tamen orationibus
pascar.

(i ) Deesl cceirt [a cod. — (?) Cod. ab. — ; 3) Id. liberatiir.

i3.
1^6 S. AUGUSTINI Et^ISCOPl

SERMO XXX^^I.

De Epiphania Domini II.

Hunc sermonem suppeditavit Cod. Cass. xii, fol. 65 ,

quinikil ferme conlinct, nisifcetus Augustinianos. Dura

quiedam in principio occurrunt, sed in retiquis Jugusti-
niana manus datur agnosci. Locus ejvs post sermonem
nostri primi Supplementi xix cum numero de Epiphania
Domini viu.

SYNOPSIS.

I. Illuxit gentibus Christus, Gedeonicis signis figuratus. II.

Maiiaegloria, quae generavit Agnum immaculatuni. III. Jacob
ungens lapidem Christi figuram praebet. IV. Ita et in ramis
quas ante ovium aspectus posuit Trinitatis praestitit Gguram. ,

V. Unitas baptismi et effectus. VI. Tempoia nostra quanto

melioia teinporibus Jacobi. VII. Conclusio per hortationem.

I. Efiphaniorum dies iste , charissimi ,

proprie nobis
est, id est ,
gentibus , coelo enarrante, sacratus, sicut
octavus decimus loquitur Psalmus Coeh enarrant glo- : «

» riam Dei et opera manuum ejus annuntiat firmamen-

,

) tum*. n Ideo est etiam gentibus sermo prophetantis

impletus « Populus gentium
: qui sedebat in tenebris , ,

» vidit lumen magnum; qui sedebant in regione umbrte

» mortis, lux orta est eis \ » Namque gentium populus,

id est , noster populus, pro tenebrispeccatorum suorum
' Psal. xvm, 2. — 2 isa,^ 1^^ a.
 SERMO XXXVI, DE EPIPHANIA DOMINI VIII.
Qy 1

caecus remanserat in animo suo ,

lumen gratiae ho-
nisi

die ingratis irrorassct de coelo. Deus enim ubique sem-

pcrquc mirabilis. ISostris itaque pulveribus siccis, idcst,

sine justitia animis , Vcrbum divinilatis, tanquam ini-

brem coelestcm , Gedeonicis signis , castissimae Virginis

lanam compluit ovis. Etcnim , sicut nostis miraculum
Gedeonis tunc area sicca erat, in qua positum velius
,

lancum in area sicca complutum madebat. ^unc vcro

mirabilius peclus Virginis tanquam vcllus laneum lactem
fundebat,ctcaro Virginis tanquam areasicca fontem mas-
culi nesciebat.
II, Merilo ergo inter omnes puellas Maria sancta una
est et sola, ideoque Agnum immaculalum tanquam ros

de vellere , de ove virgine generatum Angelus praecona-

vit {sfc\ pastor osculavit, stella monstravit, et ovem vir-

ginem foetam Herodes geramatus expavit et Magus aureus ,

adoravit et quoniam Mariam castam ad ovem compara-

;

vimus sanctam ejusque Filiuni agnum diximus immacu-

,

latum juxta Joannis Evangelium in quo ait « Ecce , :

5

» Agnus Dei ecce qui tollit peccata mundi*.

,
»

III. Ad te nunc Jacob sancte sermo dirigendus est

, ,

meus. Viginti enim annorum es ovium pastor egregius, et

per te nobis significatus est pastor Deus, Agnusvirgineus
adorandus. Dicito (i) ergo mihi Jacob sancte, etenim
,

plurimum obsecro te , dicito mihi et humillime et al-

,

tissime quid est quod

,
somno vidisti scalamillam (2), in
quae perveniebat in coelum agnumque virgineum super ,

eam procumbentem cognovisti et a somno resurgcns ,

lapidem ,
quem sub caput habueras , erexisti , atque
unxisti-? Et in quo video ,
quia mysterium crucifixi fe-

> Joan. I, 29-36. — 2 c,en. xxviii, 12-18.

(i) CoJ. male dicite ergo. — ^2) Vide August. Serm. cxxii,num. 2.
igS 8. AUGUSTINI EPISCOPI
cisti. De Christo enim , et pro te et pro nobis crucifixo
canlatur in Psalmis quod principaliterin chrisma dicitur
baplizatis : « Unxit te, Deus, Deus tuus, oleo cxuhalionis
»prae participibus tuis'; »non, cum participibus,sed,pr8e
participibus tuis. Quod exponens Petrus apostolus (i),
ait: « Hunc Jesuma Nazareth quem unxit Deus Spiritu ,

« sancto^. »

IV. Scio , semeletiterum sancte, ter quaterque beate,

scio ,
quoniam labor tuus charitas , fuga tua pietas , via
tua veritas , sopor tuus divinitas , merccs tua aeternitas.

Quid est ergo illud ,

quod in aquariis ilhs, mjsticis prse-
sepibus tuis agebas^, et mirabihs mirabihler faciebas?
Quid est quod virgas illas virides tres alveis ovium super-
ponebas, viridemque colorem ex certis locis radebas , et

picturam candidissimam facicbas easdemque virgas tres ,

tempore (q) conceptionis pecorum, alveis aquariis infun-

debas gregi tuo, et foetum desideranti et poculum tuum
;

virgas in aquariis prophetico sensu (3)GStendebas,etinas-

pectu virgarum gregem tuum candidissimum muhiphci-
ter acquirebas? Audilejam , fralres , magna responden-
tem , non carnahprudtntia (4), sed sancti Spiritusom-
nipotcnlia. Quando, inquit Jacob , cgo tres vlrgas una
manu tenebam , Trinitatcm cathohcam ostendcbam. Si-
cut enim virgae tres de ligno erant , et singulae quaht.ntes

proprias obtinebant , ita eliam in Trinitatc , Deo vero in

singuhs persona est propria ; nam in tribus non potest
diversa inveniri natura. Prima ergo virga storacina erat
secunda nucina ,
platani terlia. Primam storacinam Deo
Patricomparemus.^ nucinam ejusFiho, platani vero Spi-
1 Psal. XLiv, 8. -^ a Act. x, 38. — 3 Gen, xix, 37-43.
( i) Non haec a solo Petro dicfa sunt, sed ab omnibns discipnlis simul
precantibus. — {2) Cod. male te/nporum. — (3j Id. absque sensu : Gregem
iiuin et fcetum desiderantein et poculum tuum 'videlicet iti capavili (sic)

prophedcoque sensu, etc, — (4) Id. praventia.

 8ERM0 XXXVI, DE EVIPHANIA DOMINI 1 99 VIII.

ritui sancto. Quare autem storacinam virgam Deo Patri

comparamus , nisi quia virgulta storacina storacis prin-
cipalem gignit odorem ? Sic et Pater Deus odoriferum ge-
nuit Salvatorem. Dicentem audi Apostolum : « Christi

» bonus odor sumus Deo in omni loco in his qui per-

»eunt, et in iis qui salvi fiunt^. » Quare? nisi quia et

ii qui pereunt et qui salvantur, uno chrismatis odore

signantur ? iNucmam vero virgam Deo Fiho compara-
mus. Quemadmodum enim virga Aaron nucina, dudum
arida reviviscens (Ti, floruit in templo , itaetiam Christi
caro reviviscens , floruit de sepulcro. Yirga arida caro
mortua ; virga reviviscens , caro reviviscens ; virga flo-
rescens in arca Testamenti , caro reviviscens de lapide
monumenti. Nam quia floruit in resurrectione monu-
menti caro Domini Jesu Christi, habes ex persona ejus
cantatum in voce Psalmi «Refloruit caro mea, et ex :

» voluntate mea confitehor ifli^.» Platani autem virguha

umhrosum hgnum est et opacum , tanquam in monte
sancto generatum ; unde Deum Spiritum sanctum venien-
temintelhgo, dum cum Propheta canlo (2) : «Deus ab
» Africo veniet, et Sanctus de monte umbroso et opaco ^.
Virga ergo platani, hgnum scflicet umbrosum atque
condensum , ab aestu refugienti praestat refugium quies-
centi (3). Et ideo virgam platani refrigerio comparamus
Spiritus sancti ,
quoniam ab Angelo dictum est Virgini
concipienti : » Spiritus sanctus superveniet in te, et vir-
» tus Ahissimi obumbrabit tibi^. » Jam vero, quod tres
virgae certis in locis superficieradebantur, eorumque can-
dor interior ostendebatur, ihud est quod figurabatur
quia aequahtas divinae Trinitatis , nisi quis a carnahbus

* 2 Cor. II, i5. — 2 psal. xxvii, 7. — ^ Habac. 111, 3. — * Luc. i, 35.

(i) Cod. male reJLoreicent. — (2) Vide August. Serno. xuv, num. 38, 39.
— (3) Hic quiescenti videtur abundare, aut refugienii.
QOO S. AUGUSTINI EPISCOPI
sensibus exuatur , a nullis prudentibus contemplalur.
Deus enim verus unus, et Trinitas solus (i), et aequalitas

a spiritualibus intelligi potcst a carnalibus autem in-

,

telligi non potest. Carnalis enim homo, quem animalem

dicit Apostolus alio modo , « Non inteiligit quae sunt
» Spiritus Dei ; stultitia enim est illi*. w Quod etiam va-
rietastriumapparuit cum decore virgarum,illud est quod
diversitate mjsteriorumtractatuum (2) , , et diversitate

aequalitas divinae Trinitatis desiderantibus animis cum ,

summa demonstratur varietate pulchriludinis. De qua

gaudet Ecclesia (3) catholica sicut sancta resonant can- ,

tica : « In fimbriis aureis circumamicta varietate^. »

V. Quod eliam in aquariis alveis sancti gregis tres

virgae ponebantur, sed una aqua a gregibus potabatur

illud est quod Ecclesia veritatis et in Trinitate baptiza-
tur, et unum ei baptismum praedicatur, sicut exorePauli
baptizatis annuntiatur «Unus, inquit, Deus, una fides, :

» unum baptisma ^. » Quod etiam de alveis aquariis ab

ipsis ovibus vitalis sumebatur potus illud est quod ,
,

omnis fidelis , ipso fonte, quo baptizatur, tanquam qui

nuper nascitur vitali ]acte nutritur quemadmodum
, ;

nuper de baptismo renatis a Petro dicitur « Tanquam :

» modo nati infantes rationabile et innocens lac concu- ,

» piscite, ut ineo crescatis in salutem'^.» Quod etiam de

virgis tribus ultra humanos sensus hauriebatur ab ovibus
mirabiliter visus ; illud est quod quisquis fuerit fonte
Catholicorum polatus, ad videndam unius Dei Trinitatis
aequalitatem, quam non videbit impius, sed cormundum,
efiicilur idoneus : « Beati enim mundocorde, quoniam
» ipsi Deum videbunt ^. »

' I Cor. II, 14. — 2 psal. xLiv, i5. — 3 Eplies. iv, 5. — * i Petr. ii, a.
— 5 Matlh. V, 8.

(i) Sic cod. per manifestum errorem, qiii difficile sanari potest. Forte
legendum trinitas siinul et cequalitas. — (2) Cod. tractarum qui et de di-
versitute,— (3) Deest Ecclesia in cod. ;
qui deinde resonat.
 SERMO XXXVI, DE EPIPHANIA DOMINI VIII. 201
VI. Atlamen, Jacob magne, in tribus magnis virisore
Dei lauflatus Kgo sum inquitDeus Abraliam,
es (i) : « ,

» et Deus Isaac et Deus Jacob*. » l num est ultimum

,

quod postulo a te Conler mecum quaeso cum pa-

:
, ,

tientia tempora tua, et tempora nostra, quia ampliore

gratia ditata sunt tempora nostra quam tempora tua. ,

Ecce nunc melior est ovis nostra Virgo Maria quara , ,

ovis tua. Meliora ergo sunt tempora nostra , quia sine

masculo impra^gnata est Virgo nostra ; et quoniam sine

masculo est Virgo sancta mirabiliter impraegnala , idco

hodie muneribus Magorum est in Christo adorata.
VII. Unde, fralres charissimi, gnudeamus die ho-
dierna de fide catholica ,
quae in trinitate virgarum est
demonstrata. Gaudeamuset ad stellam splendidam, cujus
fulgore universa terra est illustrata. Gaudeamus et ad Ma-
gorum munera ,
quas Trinitatis demonstrabant figuram ,

ut viventes in Trinitate munerum Magorum , aureum fi-

dei possideamus pectus , thus vero contriti cordis nostri

offeramus sacrificium , et (q) myrrha nobis proficiat ad
charitatem proximorum, et adindulgentiam peccatorum
per Jesum Christum Dominum nostrum.

' Exod. m, 6, etc.

(ij Cod. laiidate. — (2) Id. iit.

flOa 8. AUGCSTINI EPISCOPI

SERMO XXXVII.
De Epiphania Doinini II.

Hic sermo. quten.utur ex Cod. Cass. xir, fol. 96, de

cujus aucloritate sa^pius dictum est , multas prcrfert sen-
tcntias sanctoAugustino dignissimas, nihilque habet
quod dubitandi locum prwbcat. Ponatur post prceeeden-
tem cum numero de Epiphania Domini ix.

SYNOPSIS.

I. Steliae nominc Maria designatur. II.Necnonetperrirgam

de radice Jesse egressam, et per virgam Aaronis florentem.

III. Adeamdemaccommodantur Salomonis verbadeamygdalo,
cappari et locusta. lY. Stella ducti, Ciuistum 3Iagi adorant
et per aliam viam ad sua revertuntur. V. Adhortatio moralis.

I. «Orietur stella ex Jacob, et exurget homoexlsrael,

w et perculiet ducera Moab , vastabitque oranes fihos
w Seth(i); et erit Idumasa possessio ejus *^. » Sicut sacra
Veteris Testamenti narrat historia Balaam propheta a
Balach Madianitarum rege vocatus est ut Dei populo ,

malediceret qui raox,

ut muhitudinem filiorum Israel
,

in campestribus et eorum tentoria longepositus vidit

tactus a Spiritu, providens ex eorura stirpe de intemerala
Virgine Dei Fihum nasciturura , inter caetera ,
quae ilh
populo futura praenuntiavit, repenteexclaraavit, etdixit:
1 Num. XXIV, T^, i8.

(i) Cod. male cocli.

 SERMO XXXVII, DE EPIPHANIA DOMINI IX. 203
« Orietur stella ex Jacob, et exurget homo ex Israel. »
Quid stcllci? nomine , dilcctissimi , nisi sancla Dei genitrix
designatur, quae prae (iliis et filiahus hominum ,
quasi
coelestesidus emicuit, et virginilatis, et humihtatis radiis
rutilavit interris? Haec est cnim stclla maris, et lucifer

niatutinus ,
quae « scdentibus in tenebris, et umbra mor-
fl tis *,»Solem juslitiae proluht,ethuraanum genuscaecae
noctis caligine involulum , claritate supernilurainisillus-
travit. HiEc cst steha fulgida a totius peccati nebuhi de-
purata, quae sinc sui corruptione emisit radium , et abs-
que suae virginitatis laesione peperit fihum. Haec stella

nobilis , ct praecLira, micans meritis, ihustrans exemplis,

csecos illuminans, infirmos rccreans (i ). In hac steha ve-

rus Sol sub nube carnis opertus latuit et

ille justitiae, ,

de hac, salvapudoris inlcgritatc, processit. Sed haecsteha

oritura ex Jacob esse dicitur, quia immaculata Airgo de
Patriarcharum progenie generationis lineam traxit.

II. Unde Propheta : «Egredietur virga de radice Jesse,

» et flos » Ecce camdemYirgi-
de radice cjus ascendet^.
nem ,
quam Balaam Jacob oriluram nominat,
stellam ex
Isaias virgam de radice Jesse, egressuram appellat. Bene
autem utrumque Virgini convcnit ut stcha diceretur et ,

virga : steha quidem, quia superno lumincillustrata prae

Cunctis mortahbus miro virtutumfulgore radiavit in ter-
ris; virga autem . quia in virtutum roborc ct perfcclione
firma et inflexibilis permanens, sinedamno pudoris, flo-

rem ccelestem, Dci Filium protulit. Unde ct in hujus rei

figuram a beato Moyse duodecim virg^e in tabemaculo
Teslimonii sunt locatae intcr quas una erat, quae Aaron ,

fucrat sacerdotis. Sed reliquis in sua ariditale permanen-

tibus virga Aaron flores et frondes protulit , et nuces
,

' Luc. 1, 79. — 2 isai. xr, i.

(i) Cod. male procreans.

Q04 S. ADGUSTINl EPISCOPl
produxit. Haec autem virga beatam Virginem figuravit ,

quas quidem sub Lege veteri, et legitimis caeremoniis

cum parentibus enutrila ,
quasi cum reliquis intaberna-
culo posita Sed Judaeisinsterilitate fidei etbonorum
fuit.

operum perdurantibus virga nostra Aaronica sancto ,

Spiritu foecundata , bonorum operum frondes protulit ,

et florem suavissimum
fructum saporis gratissimi Je- et

sum Cbristum Dominum germinavit. Yirga Aaron non

bumectata rore, non madefacta pluvia, sine laesione sub-
stantiae generavit amjgdalum ; Virgo regia, ccelesti rore
perfusa , divina pluvia irrigata, salva integritate pudoris,
Dei F"ilium peperit. Yirga baecfloruit absque germine, et
Maria concepit , sed non ex bomine ; nec virorem virgae
florislaesit emissio, nec integritatera Yirginis sacri partus
violavit editio.
III. Inbujus etiam rei praefiguratione perSalomonem
dictum est : « Florebit amygdalus , dissipabitur cappa-
» ris , impinguabitur locusta^. » Amygdalus autem . ut
bene nostis , fratres cbarissimi , velocius abis arboribus,
calore solis adveniente, florescit, et florem suavissimura
cum odore producit ; sic et virgo puerpera , sancti Spi-
ritus calore concepto, festina concepit , et floruit , ct sua-
vissimi odoris florera mundo emisit. Capparis autem ,

odore gravis ,
gustu araara ,
judaicum populum signifi-

cat , qui araaritudinem et austeritatem Legis suscipiens,

nibil in se de dulcedine spiritus habuit (i), sed in sola
amaritudine litterae deservivit , quae, florente amjgdalo ,

dissipata est ,
quia , Yirgine Dei Filium pariente , Legis
sacramenta abobta sunt et cessarunt , et Judaicus populus
in poenam perfidiae per universum mundum dissipatus
est et dispersus. Locustae vero ad fructum inutiles , ad
* Eccle. xii , 5.

(i) Cod. habuerit.

 SERMO XXXVII, DE EPIPHANIA DOMINI IX. S»o5

usum inertes , ad tactum fugaces , vagse saltu , ore stri-

dulae ,
qucni alium quam gcntilcm populum signifi-

cat? Gentiles enim fruclibus justitine vacui , omni vento

doctiinae circumducti^, in solo verLorum stridore et
garrulitate confisi, divini Verbi confecti (i), Jocusta-
rum more exsangues et steriles remanserunt. Sed post-
quam odorem germinantis amygdali conversa gentilitas
sensit , et florem ejus dulcissimum degustavit , ab omni
fuit squalore vitiorum et macic depurata , et coelestis gra-

liae pinguedine saginata. Beneergo dictum est ,

quod flo-
rente amygdalo , dissiparelur capparis, et impingucretur
locusta quia postquam amigdalus nostra virginea Jesuni
,

Christum florem pulclierrimum germinavit, .ludaea est

cum sua perfidia dissipata, et conversus gentilispopulus,
ubertate sancti Spiritus est et adipe divinae gratiae im-
pinguatus. Congrue aulem beata Virgo , stellae, virgae et

amjgdali fuit nomine dcfignata : ipsa enim virtutum ra-

diis rulilavit ut stella. in rigore justitias firma et inflexi-
bilis mansit ut virga, et florem omnium virtutum odore
vernantem protulit, utamygdalus.
IV. Sed quia haec stella virginea cum Sole justitise ,

quem (2) genuerat, intra praesepisangusliascircumclusa

latebal ad declarandam eam in oriente stella novai
, ,

ckritatis apparuit; quae orta ex Jacob stella , mira ful-

goris sui specie gentibus nuntiavit , et Magos primitias
gentium ipsa itineris prsevia Bethlehem usque perduxit.
Sicergo coelum coelo, stella stellam lumen lumine si-
, ,

dus sidere declaratur, et pucrum Jesum qucm nec pro- ,

phetiae oraculo, nec Magorum attestatione vicina voluit

' Eplies. IV, 14.

(i) Sic cod. per erroreni (iiieii) sanare non valuimus , nisi forle legendum
sit divini Verbi non consorCes , aul divino ferbo conjecti, — (2) Cod.
quas.
206 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Judaea cognoscere , coelo desupcr rutilaute pcr stcllam ,

eteJQsgloriam cnarrante, gcntilitasreniotacognovit. Magi

vero divino luniinc iiiustrati, ct ducatu praevii sideris
Betblehem usque pcrducti,domum intrant, stellam cum
sole reperiunt, et salutis nostrae auctorcm in prsesepio po-
situm adorant ut Deum , venerantur ut regem , recolunt
utmortalem, atque in co divinamhumanamque naturam
triui muneris oblatione declarant et quod corde cre- ,

dunt, muneribus protestantur. Deniquedum tres tria uni

munera offerunt , eum trinum et unum publice profiten'
tur, sicque consummatis circa puerum Jesum piae devo-

tionis obsequiis , angelica admonitione edocti ,

per aliara
viam in suam sunt regionem (i) reversi.
V. Vos ergo, dilectissimi fratres, qui stellam virgineam
ex Jacob ortam esse cognoscitis, qui Jesum non vagien»
tem in cunis , sed in coelis regnantem adoratis ,
quibus
stella claritatis evangehcaeecoelismiro fulgorissui lumine
rutilavit , ipsa praeambula et magistra, ad Bethlehem
domum panis vivi, sanctam scilicet Ecclesiam, bonorum
opcrum gressibus currite et in ea , Mariam et Jesum
,

non vagientem sed praedicantem et

, docentem populum
invenietis. Imitamini beatos Magos, fidei et conversionis
vestrae primiLias , et quem illi oblatione suorum mune-
rum reverili sunt jacentem in praesepio, vos exhibitione
bonorum operum veneramini regnantem in coelo. Offerte
ei non haec temporalia ,
quas labuntur, non hasc Iransi-
toria ,
quae videntur, sed quae in vobis sunt munera gra-
tiarum et laudum. Oflerte ei pro auro scicntiam ,
pro
thure devotionem ,
pro myrrha vestrorum (2) corporum
mortificationem , et evangelica admonitione instructi

malorum operum viam ,

per quam a regione vestra ve-
iiistis , derelinquentes ,
per aliam viam bonorum operum
(i) Cod. 1« sua regione. -— ^2) Id. nostromm.
 SERMO XXXVIII, DE EPIPHANIA DOMINI X. 207
redite ad patriam clnritatis aeternae, quam vobis concc-
dat JesusCljristusDoniinusnoster, quicum Patre etSpi-
ritu sancto vivit et regnat Dcus per oninia saecula saecu-
lorum. Amen.

SERMO XXXVIII.

De Epiphania Domini IV.

Ex duobtis manuscrlptis depromptus estsermo qui se-

quitur, nempe ex Cod. C ass. cvi, fol. il^b, et ex Bibl.
LaurenU, Plut. xiv, cod. i,foL 66. In utroque tribuitur
sancto Au^ustino. Sit locus ejus post prcecedentem cum
numero dc Epipkania X.

SYNOPSIS.

I. In Epiphaniaplura celebrantuimysteria, sed potissimum

Magorum adventus. II. Veneruut non arte sed religione ad-
,

ducti. III. Donatistae repuguautesabEcclesiisapostolicis dam-

nautur. IV. Imo vix etiam in Africa noti. V.
et a toto orbe,
Persecutionibus crevit Ecclesia catholica, quod aliis sectis non
convenit. VI. Exliortatio adservandam unitatem.

I. NoMFN ex graeca lingua translatum

liocest, Epi- ,

pbaniam, Manifestationeni interpretesdixere Lalini, cum

majestatem suam Cbristus aperuit, et quibusdam signo-
rum miraculis publicavit. Sed bodiernam diem Ecclesia
per orbem celebrat totum, sive quod stella prae coeteris
Magisparvumnon parvi regis monstravit
fulgens divitibus
hospitium sive quod hodie Christus primum fecissedi-
,

citur signum quando aquas repeute commutavit in vi-

,
ao8 S. AUGUSTINI EPISCOPI
num , sive qQod a Joanne , isto die ,creditur baptizatus,

et Palris consona voce intcr ipsa fluenta Jordanis, Dei

Filius revclatur, Kvangclistadicenle , quia confcstim "Ut
» de aqua conscendit , Hic
facla est vox dc coelo dicens :

» est filius meus dilectus quo mihi ,bene complacui

in ,

» liunc audite^. » His ergo rerum manifestis indicijsho-

die publicata creditur potentia Salvatoris, sed illud po-
tiusvernacula fides obtinuit, quod hodiegentibus sidcrea
fax (i)viam ad Christum in nocte monstravit, eum-
que insuis civibus primitivus (2) Oriens cum muncribus
adoravit, sicut Evangehsta refcrt : « Ecce Magi abOriente
» venerunt Lbi est qui natus est Rex Judaeo-
, dicentes :

» rum? enim stcllam ejusin Oriente, et venimus

A idimus
» adorare eum^. » Sed Donatistae abOriente divisi(3), a
lumine separati , atque in occiduis partibus tenebrosi
Magos fideles incusant ,
putantes eos Deum arte , non
rehgione quaesisse ; quasi vero tanta terrarum spatia per-
agrarent, aut munera pretiosa deferrent , aut genibus
posilis adorarent, quem videbant inter angustos parietes
arctatum , et pannis adopertum , nisi coelestem agnosce-
rent regem , et divinamin puero intelhgcrent majeslatem.
11. Nam astrologi inter sidera tremuh , atque ipsa ra-
bie curiositatis astrosi , ncscierunt unquam in carne fu-
turum Deum Et cum ab initio ssecuh tractarent sidera
mundi, ignoraverunt arcana Dei quia Condifor coeli ,

non potest aslrorum numeris indagari. At cum ante ho-

minem factasinl ('4) sidera , totusque ille sinus aithereus
ante nato germine , ut aurcum pratum stellalo dccore flo-

ruerit ,
posteriorem hominem fatis anterioribus hquet.

» Malih. III, 16, 17. — 2 Id. 11, I, 2.

(i'Cod. LauT. /aces; cod. Cais. /ace. — (2) Sic cod. Cass ; cod. LauT. pri-
miti.iis. — (3) Vide August. Serm. ccn, uum. 2. — (4) Sic cod. Cass,; cod,
Laur. suni.
 SERMO XXXVIII, 1\ EPIPllANIA DOMIM III. 20C)
Porro illi sic disputant (i ;, quasi priora facta sint fata ,

et postea sint in homines de coelo jactata , cuni fatum nec

antehomincm,nec post hominem esse possit , sed ah ipso
conceptu deheat inchoari. Atcum anteexordium generis
humani per totam ,
coeli regionem astra ditfusa hiduo rc-
fulserint ,
quid , astrologe, homini per sleilam appjicas
fatum , cum ipsius hominis po>t sidera docetur iniliuui 1

sed dicam , fratres. dicam uiide islis Magis ])rovenii ,

ut per stellam natum Regem agnoscerent (2 .hidaeo-

rum , quem congruis attestati sunt munerihus , offerentcs
aurum,ut Regi magno; thus , ut Deo; mvrrham. ut (ii'

corpusculo pro salute saeculi niorituro; et impleta e^i

prophetia, dicens Omnes de SaLa venienl ferenti^T. : « ,

» aurum, thuset myrrham^; » offerentes (/^)salutaro Do-

mini nuntiabant. Ileferam ergo qua ratione stellam ol)-

servaverint Magi , cujus sint itinera clara secuti. Balaani

ariolus quem ad maledicendum filios Israel rex assurap-
,

seratBalac, cum terribilibus a Deo argueretur imperiis.

ut benediceret potius quam malediceret populo trans- ,

eunti , inter multa Juda?is felicia,qu?e invitus vatesfuii-

debat , oracula , Christi Domini ariolus sic praenuntia
vit (5) adventum : «Orietur stella ex Jacob, et exurgr-t

» homo ex Israel et confringet omnes duces alienigena- ,

» rum et erunt omnes fines lerrae possessio ejiis^. « Hic

,

ergo Balaam intermagos atque divinosilliustemporis pe-

ritior (6)habebatur, cujus praesagionem (7) non ex arte,

' Isai. LX, 6. — 2 >^„ni. )ixi\, 17.

(i) Haec verba, quip li-ijiinlnr in rol. Cass. porro sic (iisputant , nsalt'

desunt in cod. Laur. — >; CoJ. Laur. cognoscerent; el dcinde .f///r prr.

sunt, — (3) Deest iic \\\ ulroqiifl cod. — (4) Sic coJ. Lanr. ; cod. Cass. q^t-

rentibus. — f'>) Cod. Laur. mA\e preeniiiiiiatum. — (tij Id. ma\e fjeriiiornni.

— ("j) Sic tod. Laur. ; cod. Ca<s. prerfagitionein. Deinde deest e.r iu cod.

Laur.

CXXXI. »4
210 S. AUGLSriM EPISCOPI
sed ex coelcsli insinuatione conceptani , Magi suis libris
insertam , ad memoriam posteris tradiderunt. Hujusigi-
tur oraculi conscia mcns Magorum erat, ubi ultracaetera
aslra regium sidus emicuit , et Judaeorum terram radiis
fulgenlibus illustravit. Confestim Magus signo aspecto(i)
cucurrit , nec devotos stella famula Christi deseruit , sed
eos usque ad tugurium Mariae , ubi Christus latebat, ad-
duxit.
111. Cur igitur , Donatistarum superba inscitia ette-
meritas imperita , cur quod ignoras accusas? Cur laceras
Magos non fnlidicos , sed devotos ,
quos vides Regem
coeli cum muneribus adorasse prostralos ? sed scio non
te arlem exhorrere , sed fidem ; nec astrologos respuis
sed rehgionem Orientah*umexpavescis. Licet, etiam si al-

tissimum Regem artealiqua Magi nonpiadevotione quae-

sissent , non culpandi ; quia non
laudandi essent potius ,

sunt illud sidusgenlilitio cultuvenerati, sedDominum(Q)

sideris venerantur. Stellam igitur Magus vidit, et festi-
nus Dominum orbis cum muneribus adoravit. Tu (3)
vero nec cum stella curris , et cuni te a Magis fideHbus
dividis , in tenebris excaecatus offendis, Ingreditur ad
Christum Magus , et tu a Christo factus es ahenus. Cum
illo adorattotus mundus, et tu remansisti foras , totius
orbis lumine scparatus. Ecce adorat Oriens , ecce Sub
Septentrione et Austro, atque sub extremis sohs occidui (4)
gentes positae pari fide , et veluti consanguinea religione,
nnum Dominum venerantur? Ubi te, infehx error, abs-
condis? Quamdiu inter ahenos hmitcs dehtescis? Undi-
que te cathohcus possessor excludit ,
quia qui universos
obtinuit terrse fines , cunctos de suo jure amputat inva-

(i) Sic cod. Cass ; cod. Laur. niale nno nspectu, •— (2) Vox Doininum.
male dcest iu cod. Laur. — (3) Id. tuin; deinde deest cutn in anabobus codd.
— (4) Sic cod. Laur.; cod. Cass. sub extremi soUs occiduo.
 SERMO XXXVIII, IN I- I'II'IIAMA OOMIM lll. Sl I 1

Hinc teCorintliius, hinc tcGalata

soi^es. , exindeexj^ellit
Epbesius Smvrna, Perganius, Thyalira
; , Sardis, Phi-
ladelpliia atquc Laodicia dclestantur, quorum fidci Deus
per Joannem apostolum pcrhibct tcstimonium. Hinc le
Colossensis et Thcssalus arguit (i), alque universa orien-
tabs plaga persequitur. unde Magus coepit, ct tanquani
legatusJidei provinciae suge cum Christo novum foedus
percussit. Quid libi cum Indo (a)? Quid cum Persa ?
Quid cum Armenia jEthiopibus iigjptiisque commune
,

est? Britannia (3), toto orbe divisa , nobis cst religione

conjuncta, fmibus , non fide discrcta. Hispanus te, Gal-
lus Itahisque fastidiunt qui colla tui (4) archipiratse
,

gladiisspiritualibus secuerunt.
Quid Patriarcharum Prophctarum Apostolo-
IV. , ,

rumque tcrras coelestes enumercm ubi fides ingenita et ,

divinis et angelicis est colloquiis confirmata. Ita-ne vero

non erubescis vivcre qui mcruisti a sanctorum hseredi-
,

bos exerrare? Et ne universos commemorem ignorant te ,

extrema coeli , et circulus nescit

cunctaeque na- Oceani ,

tiones et gentes intra mundi positae limitcm refulant. ,

Africa vos nec tota quidem novit

sed modici (5) erran- ,

tes ia arvis; niox ut vidit cxclusit ac de suis vos prge- ,

diis , legibus divinis cjecit. Narii principium Africc-e fi-

nisque, si vuUis audire, a finibus Egvpti urbisque
Alexandriae, ubi Paretonia (6) civitas sita cst, et monti-
bus ,
quos incolEC (^atabaahmon (7) appcllant indesu- ,

init exordium hinc pcr .Ethiopica descrta circumiens

;
,

finem habet abOccidente, ubi disterminat Europa, hoc

est , fauccs Gadilani frcti ubi Oceanus brachium Tvr- ,

(i) Cod. Cass. nrgiiet. — [i) Cod. Laiir. illo. — (3) Id. liniagna.

(4) Sic rod. L^iiir.; tod. Ca.«s. inalc siti. — (5) Cod. modicce. — (6; Sic cod.
I.aur.; Cod. Cass. Pantonio. — (71 Sic cod. Cass, ; rod. Laiir. Catobalt
mori,

i4.
aiQ S. A.UGUSfINI EPISCOPl

reiii marisfundit; novissimus autemetulteriorsinnsAfri-

cfF, est mons Allas et insulae, quas Fortunatas vocant.
iEgjptum a Septentrione
lirgo Africaab Orienlc liabet ,

mare Lybicum ab Occasu S^rles majores, a Meridie

,

Ctbiopicum oceanum. Vicletis-ne, o stulti omnium re- ,

rum ignari, etiam in Africa ,

quam lato limine regnet
Ecclesia , ubique diffusa , et ubi vos regio concludat an-
gusla Sed o quoties veritate victi quolies conversi
? , ,

quoliesestisChristo menliti. Etideo extincta est paulatim

progenics vestra, et in brevi cespilc aruit fulminata.
jNumcjuid lu , o liaereticc, in Jerusalem Christi sangui-
ncm veiieraris aut crucem? Numquid in nethlehem ado-
ras cum mundo gerulum corporis Christi praesepe? Num-
quidluapud NazarethexcoHsMariaesedem, ubiannuntia-
vit Angelus nasciturum deVirgineDominum Salvatorem?

Cur teaparentela infantiae martyriahs (i) abscindis? Ita-

ne vero perit ibi nomen christianum, ubi initia facta sunt
Marlyrum , et intra tuas angustiasincidit fideschristiana

dispendium? Cum tibi Christus dicat Ego totum emi, :

pro toto mundoet sanguinem fudi. Non novi partem, sed

requirode omnibus unitatem, quia possessio mea non po-
tesL habere consortem.

V. Ac ne polestale (9) Romana te causeris darana la-

titudinis incidisse, recole , recole, aut , si non recolis
lege ,
quolies vel quanti ipsi Romani principes contra
catholicam Ecclesiam gladium cruentum extulerint (3) ,
nec tamcn fidem verani crudelitas saeva vincebat , sed
quanto magis persecutor germina pia secabat tanto ara- ,

piius hcTreditas Christi sub ferro crescebat (4), quoniara

l)eum bomo superare non poterat. Nec prophetia eva-

(i) Col. l.imr. inariyntiis. Aiiiljo codd. nhsiicJi'. — (a (od. Laur. male
yonii!i'.t'n \ .11 qtio tii-iinic i<.n i|i raliir vux recnle. — (J) Cod. Laur. extu-

Uruiit. — (4) Hou tuU.m siiileiiliie inembruin deest io cod. Laur.

 SERMO xxxvrrr, in epiphanta domini iu. ai3
ciiari potuit,quae praedixit Kcclesiam pcr terminos terrae
diffundi.Audianliquum dehodiernae diei festivitateprae-
sagium Reges lijarsis et insulae munera offcrent reges
: « ,

» Arabum el Saba dona adducent, et adorabunt eum

M omnes reges terrae, omnes gentes servient ei ^. » Numquid

tu cum omnibus istis adoras qui foris cum omnibus gi- ,

ras? Audi(i)munus praedictum,antequam fuisset obla-

tum. « Omnes e Saba venicnt ferentes aurum, thus et ,

» myrrham ; » offerentes (2) salutare Dei nuntiabunt. lle-

quire nunc decjua haeresi possit impleri (3)quod dictum
est : « Dominabitur a mari usque ad mare , et a flumine
» usque ad terminos orbis terrae. Coram illo procident
» iEthiopes et inimici ejus terram hngent". » Considera
,

de qua Ecclesia possit intelhgi, quod Christo cantatur in

Psalmis (4) « Disperge gentes quae bella volunt ; venient
: ,

» legatiex ^Egypto, iEthiopia praeveniet manus cjus Deo.

» Regna terrae cantale et psaHite Domino^. » Jam te , o

haeretice, agnosce (5) desertum; agnosce ab insulis ct
nationibus separatum ; agnosce a passioneChristi divisura.
Kon jam crescere, non potes ad mundi f6) terminos
potes
pervenire, quem inlelhgis in momento transire. Quando.
quaeso, incipies insulas obtinere? quando valebis extrema
maria circuire cumjam Ecclesia regnante, non habeas
,

qua possisexire? Sed habeat Galha Numidiam habeat ,

Itaha Bizacenum aliud est mundum sahibus circumire,

;

ahud Christum ia toto orbe de terris civicis adorare.

• Psal. Lxxi, 10. — 'Ibid, 8,9. — ' Id. lxviii, 3i-33.

(i) Cod. Laur. audis. — (i) Cod. Cass. ut supra offrrentibus \ cod. Laur.
ojferunt tibi salutare Dominum, —
(i) Vide explan. in Psal. lxxi. uiim n.

la, i3, et Epist. cxcix ad Hesychium num. 47. Vjde quoque Epistolam
,

rontra DoDalistas de Unitale Ecclesiae, num. aa. •• (4) Cod, Cass. male
psalmos, — (5".Cod. Laur. cognosce , et sic deincep», — (6) Cod, LaiT.
Dsale o,
214 8. AUGU8TINI EPISCOPl
V. Denique sic in Propheta legimus scriptum « Et :

» adorabuntcum unusquisque deloco suo, omnes insulse

» genlium *, » Audis, « De loco suo ? » Cur tu in solo ge-
mis solitarius (i) alieno? Disce, disce fidem univcrsitatis
colere; et nusquam cogcris peregrinus errare. Esto ami-
cus orbis ,
particeps unitatis ,
genus Ecclesiae ubique
regnantis, et nusquam eris advena , sed omnis terra erit
tibi civitas genuina. Subjice colla coelesti jugo , et tunc
te agnosces fa) in uno , sicut scriptum cst : « Invocent
»omncs nomen Domini ct scrvinnt illi sub jugo uno; a .

» finibus fluminum ^thiopia offerct munera sua Dco^.»

Tu servis in aliojugo; altcr hfcrcticus servit in suo; Ca-
tholicus vero in toto mundosubunoDeo, unoservitin(3)
jugo ; et ideo nescit errare. Sed cur vos , fratres , diutius
defatigo, cum veritas habeatur in plano ? Frustra hunc
audet celebrare diem ,
qui cum toto mundo fidem non
vulthabere communem.

«VVVM/^WVW.W^WXVVW^V» v>..\VVWVW«A/\V'W\\*WVV\MWVW\V\VWV\\WVk>\VVNVW<A» ,V«IM

SERMO XXXIX.
De Epiphania IV.

Sermonem tslum quem in Cod. Cass. xu, fol. 44» ^*

gere est inter duiios deputamus, quia hinc et inde pares
fere militant rationes illum rejiciendiaut admitlendi.Ad
rejiciendum illum cx co iriclinamus quod aOslrusiores ,

sententias inlricalumque nimis dicendi modum offerat

» Soph. II, II. — 2 Id. u), 9, 10.

(i) Ambo codJ. te... soUtarium ; imo et cod. Laur. soUdariunt. —

(a) Coijd. agnoscis. — (3) Deeslin in cod. Laur.
 SERMO XXXIX, DE EPIPHANIA IV. 2l5
ad admittendum autem impeUimur tum auctorilate ma-
nuscripli, tum sententiarum quarumdam affinitate cum
beati Doctoris in^enio, sicuti videri potest ex appositis
adinfcriorempaginw mar^inem notis. Ilinc, Maurino-
rum exemplum secuti ^ liunc inter dubios collocamus po$t
sermonem prcecedentem cumnumerode Epiphania xi.

SYNOPSIS.

I. Magi ad Christum stella nova ducti. II. Cbiistus non sub

stellae decreto natus. III. Pueri innocentes pretiosi lapides
Cbristi coronas infixi, aurumqueex mctallis matriun effossum.

I. CoRONA (i) hodierefulsit sasculo declarata, qnam

praecedit slella , et velut lapidibus preliosis exornat par-
vulorum martjria pretiosa. Quis noii miretur;, quando
de intirais palatii proccdcnteRegetcrreno, gemmata dia-
demata populari expectalione fulgescunt, ul admirentur
oculi cunctorum in illis splendoribus lapidorum ? Quae
hodie apparitionis nitore corona (2) mundo refulsit, talis

corona quae complectitur coelum et terram ! Senserunt

illam cceU , et descenderunt AngeH Dei. Senserunt illam
rutilantem chori stcllarum , et coeperunt in suis stationi-
bus perturbari , etin exuhationem ardenter obsequi.Hoc
est redemptio nova ,
quia stella nascitur splendida, ma-
tutina; splendida, proptcr Epiphania. gentibusapparen-
tia ; matutina autem dicta est stella ,
quia Chrislus mane
surgens expoliavit gehennam , et mortuorum produxitde
sepulcris corpora matutina , croceo aurorae Christi spi-
rante vellere circumtecta. Senserunt istam coronam
mundo cLirescentem Magi currentes ab Orienle, et coepe-

(i)Cod, mi]e corttna ; sed sensu» requirere videtur corona, — '

-i.) IJ.

babet lioe sensu jna,.. nitortm.,, eoronam.

 516 S. A.UGU8TINI EPISCOPI
nint sequi stollani. Qunni stellam expavit coelum , et at-
tenderunt stupentes legiones aslrorum ad novum sidus ,

qiiianovus erat et partus. Nou erat ista slclla de stellis

ad lempus uala est ; noii cam noverant caetera sidera
cjuia nec Cliristum uovcrat generatio mortalis humana.
II, 8ed nemo dicat Christuni Doniinum sub istius stel-

lae fortuito natum esse decreto. sicut Pagani , vel ipsi

opinantur haeretici ^i . INon ista stella ad decretum do-
niinabatur. sed ad nuntiun» famulabatur, ?Sec eum fatali

subjiciebat imperio . sed alacri indicabat (q) obsequio.

Non idco Cliristus cxtltit , (juia stella apparuit. Quando
Christus natus . rcfulsit pro[)ter Christum stella ; nou
Dominus nascitur propter slellam. Volitabant ergo sul-
phurci^ facuhc micantisinnocte mysteriadicatasuperco-
ronanigloriri' jucunditatis universte terrte. \dducebat(3)
laetissimo Iractu luminis sui ires ab Oriente Magos, tan-
(piain lics lapidcs pretiosos corona^ puri Christi nascen-
tis ,
primitiaruni lorculis infingeudos , et gcnibus incur-
vaiidos.
III. !jcc millia Japidum pretiosorum infinguntur
< oioiuc iiascenlis ])ueri pro renovanda senectule nmndi
labcnlis. Illi lapidcs preliosi parvuli mammis maternis
pvulsi (\). cl coionfP Salvaloris infixi. Gladius ille crude-
lis primilivos llores infantium succidebalf5) , et coronam
( os ( oronalor in suo diademate susceperat (6), raelius in

(I ^ I K' iil). 11 (uiira I nii^liiii) , tijp :> ; •riiu. i.\ri\, iimiii. 3; Scrm,
(C: liiiiii i : ciiiilr.i 1*1 i^riiliaiii^ta' iii lili, Je H.xre.siliu.s ad Q>iO(]vuMJeiiiii
,,._.,, -^, — (y\ (;o(i. iiidie /'niicaffnt — 3) lii roiicf niiilniii e.^it pimildin

,T!i'c nt/diicebat, sccl iiMU^frrlr.r post fniuitiis sni, ciini qiiibiis v.i bis claudiliir

niiii Miiiini piiiasis sed etiaiii articiiliis. .Vrtiiuliis sfcjueiis ciiiii nova liiiea

iiiiipil per haT. veiha tres ub Onente, iiiii sic casus arcus.iuilu.s liabetiir, sine

i.oaiiirafivo ct \tTho innbiis u^alur. — (i) CoiJ. inaic : //ti l'i/>ides pretiosof

pnn-u/a inn-ain/tf ri^itfrnis et'u/si.—- (5) Sic cod male 'iiccidebant. — (6^ T.^.

ft cnroiio eo^ r^-rni, «!<'?!< ii <no aiatiemette .'wrepertit

 SERMO XXXIX, DE EPIPHANIA IV. 1
7
suocapile plantandos, in surculo purpuratos. Lilia erant,
(|uia innocentes erant ; rosas hclx sunt ,
quia innocuo
sanguinerubuerunt. Minuti erant arenarum de metallis ma-
trum,fact8esunt regulae(i)in manibus Angelorum, dum
ad coronam Primogeniti figerentur. Metalla erant utcri
matrum; de arena eligebantur ut fierent aureamartyria ,

parvulorum. Beatae illae matres tanquam metalla aurea

fulserunt bonorabiles, quia martyres Christo genuerunt
infantes. Et quomodo metalla auri sub fiscali custodia
muniuntur, ita istae matres sub angelica protectione re-
quiescunt. Jam enim dederunt Christo minutias (^ ) au-
reas mart^^riales infantes; tenet illas et filiorum dignitas ,

et sua securitas. Quiautem damnanturadeffodienda me-

talla auri , rei sunt ,
quia damnati sunt ; ita et ministri
Herodis jam damnati sunt judicio Salvatoris. vSed dam»
nati fossores auri ipsi soli sunt rei ; caeterum quod hi col-
ligunt. aurum est ; sic et ministri Herodis tanquam de
aurifodinisminutiasinnocentiumlegebant, etipsi nigres-
cebant ,
qui percutiebant , et infantes splendescebant ,

qui crimcn in gladio nesciebant. omnes qui Christo Ita

nascenti et apparenti dicunt testimonium coronam im- ,

marcescibilem sperantin regno coelorum.

(^i ) Rtgttlns dicit, ul videtur auri IragtneDta solida de Arfiiaiiiin minuii»

compacta — (a) Co \. niale munitias ; legeDdum est mintitins sicnt et habe-
tur inftrius.
ai8 8. AUGUSXIM EPISCOPI

SERMO XL.

In Epiphania Domini V.

Htc sermo, sannto Jugustino digmssimus , eruitur ex

Cod. Cass. \u,fol. 6i, ubi sub nomine beatiDoctoriste-
gitur. Nihil occurrit quod ad itlnm abjiciendum vet mt»
nime inclinet, Locus ejus post sermonem pracedenteni
cum numero in Epipkania Domini xii.

SYNOPSIS.

I. Epiphaniae nomen et post Natalem Domini celebratio.

,

II. Aqua in vinum Chrisd omnipoteniia transmutatur. III.

Hujus conversionis exphcatur sensus mysticus. IV. Christus a
Magisadoratur munera iterum mysticaofFerentibus.V.Christus
juxtaquosdam eodemdiebaptizatus est, ut nosrenascidoceret
VI. Tantus dies a nobis est singulariter honorandus.

I. Festivitatis nostree , ut probabiliter celebritatem

colamus ralionem nosse debemus. Epiphania
, quam ,

liodie observamus graeco nomine appellata , ostensionem

,

velapparitionem nostro sermone significat(i). Ideoautem

ostensionis , vel apparitionis hic dies dictus est, quod se

in hac die manifeslis signis Christus Dominus noster os-

lenderit. Hodie enim vel a Magis stellam illam sequenti-
bos nostri Christum Dominum adoratum esse confirmant,
(i) Vide Serm. cck, num. i; cciii , Dum. i; cciv, num. i ; ccclxxiii,

Duos. I, et«.
 SERMO XL, IN EPIPHANU DOMINI V. ai^
vel aquas illasin Galilaea a Domino in vino esse conver-
sas. Proxime ergo celebravimus dicm quo natus estDo-
,

minus, hodiernum vero colimus , quo est manifeslatus.

II. Manifestavit itaque sc cum inaudito, et mirifico
opere aquas verlit in vinum. Sicut enim divini operis est
naturam condere, ita ct commutare. Itaque ejusdem rei,

cujus creatorerat, etiam recreatorefTectus est; quia facile

ex alio in aliud transfcrrc opus suuni potuit qui hoc ,

ipsum potucrat ex nihilo proferre. Nam cuni ageretur ce-

lebritas nuptiarum, et ut Evangclium loquitur, vinura
epulanlibus defccisset, vasaDominus jussil aquis impleri,
quae cum impleta essent jussit hauriri. Oinsignc mira-
,

culum! Inter manus alque oculos ministrorum latenter

ccelestis virtus operatur. lles agitur, ncc tamcn quemad-

modum agatur agnoscitur. Latet ratio, effectus (i)appa-

ret. Unde omnia quoe vult Deus eflicit ?
istud ? nisi quia
nisi quia illius Unde? Nisi quia tara
totum posse velle est ?
magnifica potestas cst ut non immcrito de codem in or-
,

dinatione totius crcaturae Propheta testetur (2) « Ipse :

» dixit, etfacta sunt ; ipse mandavit et creata sunt ^. » ,

Mirum hoc quidem sed quid non mirum in omni opere

;

suo Dominus noster ostendit ?

III. Sed ut haec ipsa altiora mysticus intellectus requi-

rat, quid illoe significabant nuptiae ,
quibus Christusin-
tererat, nisi illas utique ,
quibus ipse Christus Ecclcsiae
jungcbatur, qui « Tanquam sponsus procedcns de tha-
» lamo suo% » ad desponsatam sibi ])romissi jure venie-
bat; ubi uliquc cx aquis vinum , id est , ex Genlibus
fidcles convcrsione divini operis cflicit. l''it ergo ex aquis
vinum , cum fiuntexGenlibus Chrisliani , de rapacibus

' Psal. xxxii ,9. — 2 ij_ xviii, 6,

(1) Cod. male affecius, — (2) Vide Tract, vm ia Joan. uuai. a et 3.

 aiO S. AUGUSTINl EPISCOPI
largi , de superbis humiles , de impatientibus patientes ,

de crudelibuspii, de adulteris casli. Sic itaque Jesus in

vinum aquas convertit, cum diviua operatione, qui fue-
rat infidelitate vilissimus , fit religione pretiosus. Et sane
audeo dicere, quiacum utrumque opusChristi sit, admi-
rabiiior Domini est isla conversio , cum ex peccatore facit
justuni ,
quam cum ex aqua reddit vinum. Quanto enim
estin hac operalione homo ipse pretiosior, tanloestcon-
vcrsio ipsa praeslantior. Ibi mirificas admovit manus
aquae , elemento suo; hic homini , id est, imagini suae;
ibi aquae species in vinum , et colore , et sapore trans-
fertur : hic vero in homine, quod magis mirum sit, idem

homo , nec tamen idem est ; cum exterius permaneat

inlerins mutetur. Dicit Dominus : » Ego occidam et ,

» egovivificabo^. » Quomodo Sed vivificat , si occidit ?

ita est occisio Domini, ita est et vivificatio, cum in uno

eodemque homine occidit impium et vivificat innocen- ,

tem
IV. Igitur sicut supra diximus , hodierno die Chris-
ti:> adoratus a Magiscredilur. Qui quidem inusitato re-
fii!;>cntem stellam sequentesambulaverunt per terram pe-
dil)us, per coelam oculis. Hi itaque Dominum nostrum
.hiiim Christum cum reperissent, « Procidentes adorave-
» runt, atque obtulerunt munera aurum, thus et myr- ,

" iliam^ » M^rrha hominem indicantes auro regem ,

f;u ientes , Deum thure venerantes ; sed dum ofFerunt

mnnera ipsi Deo munus effecti sunt. Tunc adimpletum
,

esl quod dictum est per Prophetam « Priusquam puer :

»>sciat vocare patrem autraatrem, accipiet virtutem Da-

)^ n^asci et spolia Samariae*. » Damascenorum geni po-
,

trnsdivitiis-^ virtutem suam utique Domino dedit cum ,

ftb eo Christus aurum quod gentibus dominabatur, ac-

,

' Deut. XXXI). ?cj. — aMattb. ii, i j. — * Isai. vm, i.

 6ERM0 XL, IN EPIPHAMA DOMINI V. aa I

cepit. Spolia vero Samariae , id est Gentilitatis, id enini

significal , accepit , dum per credulitatem (i) jMagorum
videtur ulrinque :
9.) expoliata Gentilitas. In Magis enim
primitiae Gentium (.j) cousecratae sunt, in quibus illud
praefiguratum est, quod etiam postea probatum vidctur,
ad Dominum Salvatorem nostrum impulsos lide venlu-
ros esse Gentiles , etoccursuras ex rcmotis terraepartibus
Gentes, (\\iiV: Christum Jesuni Dominum et Deum fate-
rentur. Magieum longe a se positum expetierunt; Judaei
apudsenatumreprobaverunt. lllieumadoraverunt adhuc
pannorum obscuritate humilem ; lii crucifixerunt jam
signorum virtute fulgentem;quem utiqueidcirco primum
Prophetac, deindeetiam Magi annuntiaverunt , ut omnis
homo inexcusabilis esset, qui Christum Dominum non
si non
confiteretur. Judaei utique inexcusabiles essent,
confiterentur,quemetiam Prophetae eorum praedixissent
Gentes inexcusabiles essent si non crederent in quem , ,

Magi etiam credidissent.

V. Sunt quidam qui hoc eodem die Dominum Salva-
torem nostruni baptizatum putent (4) quod si ita est ; ,

non parvam dies ipse observationis nostrae celebritatem

merelur. Si Dominus
et Salvator noster nos quos prius ,

inbac die docuit etrenasci etquiapri-

jusserat nasci, , ,

nium nobis ortum induiserat,ipse quoque instituit et jam

nativitatem secundam in qua salutaris auctor exempli
,

sanctificavit Deus aquas ,

quibus homines sanctificaren-
tur.
VI. Honoremus itaque diem fratres dilectissimi , in ,

quo Dominus, siveadmiratione signorum, siveMagorum

occursu honorificatus est. Honorificavimus diem Natalis

(1) ViJc iiiem exeiu|ilum iu Serm. ccii , num. a. — (a) Cotl. utriqut,
— (3) Vide Serm. ccii, num 4. — (4) Vide Serm. cxxxiv appendici*
num 1
10,1 5. AUGUSTINl EPISCOPl
sui , honoremlis ct hunc sicut enim ne-
claritatis suae ;

quaquam lcx profuerat. nisisecundum ahum Dci

(i)
consiHum Ciiristus natus processisset ita parum homi-
;

nibus conluhssct natus, nisi fuissct ct credilus. Quamob-

rem , fralrcs charisimi, Crcatorem nostrum , Creatorem
omnium ,
qui et ad nos vcnire dignatus est , et egit quo
possimus credere cum venisset, qui se Filium Dei per
Prophetas denuntiavit ,
per Magos ostcndit , verbis ad-
monuit , signis probavit, jugiter metuamus , amcmus ,

desidercmus. liunc salubriter, ct semper quaerentes, ocu-

lis et corde flagremus, etquem Magi invenerunt in pan-
nis, nos quseramus in coehs; qucm ipsi adoraverunt adhuc
iti obscuris lalentem , nos glorificemus subhmi sede reg-
nttniem.

SERMO XLI.

De Epiphania VI.

Niliil occarrit propter quod kic sermo sancto AagaS'

tifid dcnegetur, cui Iribuitur in Cod. Cass. xii, fol. 53.
Locus cjus post sermonem prceeedentem cum numero rf«

Epipkania xiii.

SYNOPSIS.

I. Ghristus in Epipliania non Juda-is tantnm , sed et Genti-

busest levelatus. II. A Maj^is ajnoscitur, et voce patria pro-

clamatur. 111. la ista Christi manifestaiioae maaifestatur et

(i) Cod. mala lini.

 SEnMO XLI, Dli: LPIPHANIA. VI. 2^3
Trlnitas. IV. Mutatione aquse in vinum facta iteiiun Divinitas
inanifestatur.

I. rt Cantate , inquit David , cantate, inquit Pro-

» pheta , canticum novum ,
quia mirabilia fecit Domi-
»tius*. » Cum ad insignem fipiphaniae festivitalem con-
teniremus, bene ipsa Psalmi vox David cum festivitate

consentit, quae in laelitia fcstivitatisjubet cantare laetan-

tes. Ita aherum est solemnitatis, aUerum psalmi nam :

Soleninitati debemus gaudium, psalmocanticum gaudio-

fiirfl. Quid autem sequitur in Psalmo? « Notum fecit
» Dominus salutare suum, ante conspectura genliumre-

n velavit justitiam suam 2.» Videamus, David , quomodo

condignissime hodienice diei aptari possit hoc quod in- ,

notuisse Gentibus Dominum Psalmista memoratur. Res-

piciamusilaque ad Evangchum et agnoscamus quomodo ,

Dominus salutaresuumnon Judaeishodietantumostende-

Ht, sed etiam juxtaPsalmum, qui lectusest « Ante cons- :

» pectum Gentium revelavit. » Ac primum consideremus

ilato Domino Jesu Christo venienles ad illam humileni

,

Salvatoris infantiam adoraturos cum donis Magos, imo

in Magi^ Gentium populos quia cum paganicee supers- ,

titionis magistri et principes Magi fuerint , in quibus

utique principatus gentilici erroris fuit. tjpus gentilitalis
apparuit. Deindesociatur stella , stat super puerum , ut
ostenderet utique ei se stare tunc cui antea cucurrisset
etutquaeMagos duxerat, ilineris suiducatura ostenderet
stationis officio.
II. Ingrediuntur deinde diversoriura sacrae nativitatis
Magi ; veniunt ad praesepium ; vident hominem, et ag-
noscunt Deum. Incurvant corpora , intelligunt potesta-
tem ,
pavenl potentiam. Vident caruem , aderant majes-
* Psal. xcvu, I. — ' Ibid. a.
Qa4 i*- AtJGUSTINI EPISCOI*!

tatem; liumana aspiciunt, et divina venerantur.Quaecum

ila sint consideremus quomodo haec facientibus Magis
,

explota sit prophetia iUa David, quae paulo ante lecta est,
dicens : «Dominus salutare suum ante cons-
INotum fecit ;

» pectumGentium revelavit justitiam suam*. »Ineoenim

quod agnitus est per stellam, notusest incarneSalsator:
« Notum fecit Dominus salutare suum » in eo autera ;

quud visus gentibus viris « Ante conspectum Gentium ,

))revclavit justitiam suam. » Jamvero in eo quo eum

hodie in baptismodeclarasse Pater FiHum traditur, nonne
aperle idem illud impletur, quod aitP salmus « INotum :

» fecit Doniinus salutare suum » qua enim re (i) magis ;

Salvatorem suum notum facere Pater potuit quamquod ,

a se ipso fecit agnosci dicens : « Hic est Filius meus*,»

et reliqua.
III. Nou enim ut antea per MosenjamautProphetas,
nec per t^^pos, aut per figuras venturum in carne Pater
Filium docuit, sed palam venisse monslravit. Ilaqueevi-
denler, et luce clarapreesenlibus atque assistentibus tur-
bis , coelo denique , atque terra, et omnibus quae (2) in-
ter coelum etterram volvuntur, testibussonuit «Hicest :

» filius meus diiectus , in quo mihi bene complacui. »

Ac ne lantae rei testis vox esset sola ,

quae erat maxima,
quem Pater loquendo ostendit , Spiritus sanctus adve-
niendo signavit (3 1. Itaque descendente super caput il-

lius columba ,
prius eum Filium Dei esse visioipsado-
cuit ,
quam vox Dei loquentis ostendit. In quo quidem
mihi non testimonium esse tantum sed divinitatis etiam .

mystorium videtur. Utique manifestando Domino Jesu

Christo quod Filius esset qui ostenderetur, Spiritus sanc-

' Psal. xr.vii, 2. — * Luc. iii, a».

(1) Cod. male qiuv eaim rei. — (a^Deest vox qii^e iu codice. — (3)Vidfe

Serm, lu, uum, i-3.

 SEHMO XI, 1. i)}L KF1I'HAMA VIJ. 22.5

tus qui ostenderet , Pater qui declararet, ac sic dum uni-

genitum Deum testimonium totius majestatis ostenderet,
tota se divinitatis Trinilas demonstrareti i).

IV. Jam vero ut aliquando ad eam perveniamus ,

quaepauloantelectaest, lectionemevangelicamiQy, virtu-

temque divinani consideremus diligentissime ; ac ea qua*
in festis nuptialibus aqute dcmiilatio facta legitur , evi-
denter Deum manifestasse videtur. Kvidentissime utique.
Quae enim major esse potuit manifestatio Dei quam .

conversio mutatioque natura? ? Nulli enimpromptum esL

elementa converlere , nisi cujus potestas est procreare.
quia ejusdem potentiae est facta convertere, cujus infecta
generare mir. m Salvaloiis noslri inestimabilemque
virtutem! Aqute bydriis inf(tunlur,et vinum poculis mi-
uistratur ; aHud infundiliu. et aliud hauritur. (juis dedit

elemento banc obedientiam , ut desineret; alteri , hanc

substantiam ut esset '3 ? Esto, obtemperare norint. qu<t
vel audiendi usum vel sensum 4; intelhgendi (jabent.
Kes certe utraque etauditu carebat et sensu. Unde et boc
habere potuerit obedientiam quod non habuit in na- ,

tura? Apertissime itaque potentiam divinae niajestatis

et

ostendunt lo^, quae sine auditu audiunt. sine intelJeclu

intelhgunt , sine sensu obsequuntur. Probat enim se na-
turarum omnium Dcum . qui in his quae non habent na-
tura intelhgentiam , facit ipsenaturam. Supercst; dabit,
Oremus nunc , ut cujus virtus , atque maje.stas hodic in
elementi conversione claruit, innostrarum quoque men-
lium conversione (6, chirescat.
(i)Vide Serm. l.xxi, niini 27. — (2) Cod. male tmn... hctione eyarnct-
lica, — (3) Cod. male : Ut desinerec alteri hanc substantium dtessv,
(4) Id. iierperam usn , i<el sensu. — (5) Id. ostendit. — [b) Id. propttr
copistarum errorem conversatione.

cxxxi. i5
aa6 i. AuevsTiM episcopi

SERiAIO XLII.

De Epiphania Domini VIII.

Eruitur ex Cod. Cass. xw, fof. 64» '« f]iio omnia fere ad
sanctum ^u^ustinum rc.fct uniur. I\ i/iil occurrit , quod
ab illo admittendo deterrerc possc videalur. Ponatur post
prcecedentem cum numcro de Epipkaiiia Domini xiV.

SYNOPSIS.

I. Cbristus Magisstell.ie ininisteiio manifestatur. II. AMagis

adoraiur, qui iiiy,sticanlleiunt munera. III. Herodis crudelitas
infautesoccidenlis. IV. Epilofjus.

I. Novi sideris fratres charissimi non fatale , sed

, ,

regalc signum i) clarum curi-ibus anholis

f , aspicile , ,

dum Magosducit ad C.liri^liim, ct lotum convocatmun-

dum , quia cceh patcscil obscquium. Sic illustris facies
poh , nocte dctcrsa ,
pingilur; sic humano gcncri, posito
in tencbris ctumbra niorlis , janua lucis ostcndilur ; sic

Filius Dci,.cpM lalucrat . publicatur. Vcniunt Magi

slcll.irum vcrnulir(2i,cl sidcrum sc( t ilorcs. Admonili in-

solilo iulgori' radiaiilis globi , ct sollicilis grcssibus flam-

niiflui jubaris scculi viam aspiciunt anguslis, (^3j pannis
0|!erlum , cujus indicabat gloriosum apcx purpuralus
impcrium (4). iSori ilaflamnicum lumcn ignitis coruscat

(i) Vide .S«Tin. c\cix , iinm, 3, 1 1 Srrm. cxc lie FjiIo. — fa^ Cod. male
veriinlis. — (3j Id. "via ; et postca siue seusU inaii^ulariis pannis. —
(4) Cod. imperator.
 SERMO XT.II^ DE TPTrnANlA DOMINI VIll. aa^
fiicibas, ncc sic ( i) anrora rd>cMim imbrcm tcrrls eifundit,
.Tul n;iliva forn;i\ voiiiil iiiccMidia, ul ardcbal illc ccjeles-

lis vcrbo (2), c|ucm ignoli luminis sidus (in) (3) terra pa-
vcbal. Quis igilur rcgcm ni.igiium cssc ( 4) non crcderet, .

cujus majestatcm ccelorum scrinia proedicarent?

II. Accessit igitur M;igu.s . in cjuo fidcs noslri provida
nascebatur Offcrt aurum, ibus litat, ingcrit mjrrham.
moclicum natum , divitrm niox paratum ! Vagii inter
crepundiaipsa;qucrulus etiam formidaturut Deus.Clicn-
tium muneribus exquiritur, et depositis cervicibus ado-
ratur. Aurum igitur exolvitur quasi regi magno : thus im-
niolalur ut Deo ; mjrrha prsebetur tanquam pro salute
omnium niorituro.
III. Scd Herodes impius , factus ex timore crudelis, ut
pudorem suum possit celare, amplius voluit desaevire ;

fingit primum adorare qucm tremit parum (5j esse. iNon

puto, fratrcs, hostem viros internum premere,quia non
potest prafvalere , et simulare innocentiam , quia non
valct (6) implere nequitiam (j). Ergo Herodcs de succes-
sore anxius , et de rcgni desperatione bollicitus, prsefert

snpplicem , cum cogitet hostem (8). Scd poterat capere

eum , qui ipsas fraudes vcncrat amputare? Deccptus igi-
tur Herodes pcndula cxpectalionefrustra. diu tenere non
poluit quod celabat. Praecepit igitur innocentes occidi,
,

et nccdum coagulata nicmbra atquc ab ij)so parlu re- ,

^
centia gladiis iutcrfici, ct saxis illidi. crudclc facinusl

(i) CoJ. perperani sil. — (2) Vocein illam verbo ,

quoJ milluiii altert

sen<iurii pro voce ghbiis positani e.vse crfdiJerim — (3; Partirnla iu vidi't ir

abuiiddre. — 4) CoJ. male est. — (5) PnJiabilMer leijeiidum est jjue/uin.

— ((ij C'id. male volet. — (7) S-n-us est H-M-oJiin iion voliiisse npjjrimeiv

Magos, quii ipsis jirsevalere uou itolcrat, el si inilassrt luuoceiiliam , qma iioo

valebat neqiiitiam implt-re. — (8) Prte/ert sitpf/itceiH , nempe exteriu^ . cum

cogitet hoitein, uempe interius.

i5.
aaS S. AUGUSTINl episcopi
o rabies saeculi inaudita ! Talis erat illa species funeris ,

ut uec tenere posset (i) occidendos , nec postea videre

occisos. Rapiebantur ab ipsis uberibus tremuli partus,
et inter manus matris atque carnificis vita tenuis expira-

bat , ut jam non vivos occiderent, sed mortuos trucida-

renl.Plangebantluncpiae matres,etsuis ululatibus aethera
qualiebant. Stringebaut natos ad pectora , et volentibus

pariter mori , non dabatur (2) occidi. Torquebantur ite-

rum viscera ,
non jam germine vivo,
quse pepererant ,

sed funere et impio carnifici lacrymosae matresnequa-

,

quam (3) miserationis extensis manibus supplicabant,

dum.ille lacteos artus furibundus elideret, atque inter
ipsas preces sanguine natorum maternos oculos ofFende-
ret. Quid tibi . Herodes praestitit ista saevitia? Et cum
,

unum insequeris , mullos occidis nec sic tamen ad il-

;

lum pervenis . quem requiris. Ac sic et tibi infructuosa

malilia tua interitum procurasti , et Christo cosevos
martyres transmisisti.
IV. Laetemur nos, fratres, inconcordia fidei, « In cha-
» ritate non ficta , in verbo veritatis , in virtute Dei ^ : »

ambulemus cum Magis. sequamur clarum lumen sideris,

adoremus [)raesepe Christilerum , offeramus ei votivaob-

sequia. Jacet nunc ante januam pauper Christus in pan-
uis ; obtulit Magus aurum, Christianusnon neget pauperi
nummum.
' i Cor. M, 6, 7.

(1) Cod. m;ile posse. — (2) Id. perperaai dabantur, — (3) Id. nec quid'
 8ERMO XLIII, DE EPIPHANIA DOMINI IX. ri^g

SERMO XLIII.

De Epiphania Domini IX.

Hic sermo eruitur ex Cod. in quo

Cass. xu, fol. 65 ,

aancto Augustino tribuitur. Nihil obslat , quin admitta-

tur, ut legenti patebit. Locus ejus posl prcbcedentem cum
numero de Epiphania xv.

SYNOPSIS.

I. Christi nativitas mirabilis in audientinm memoriam re-

vocatur. Quinque panum etduorum pisciuni miraculum
II. ,

in Epiphaniarum die aliquando celebrabatur. III. Item et hap-

tismus Christi, cui mystice miraculum prsecedtns accommo-
datur.

I.Descripsimus (i) ante dies Dominum nostrum Je-

sum Christum uUra conditionem hamani generis atque
naturam, virginali utero fuisse progenitum, et hoc illi(a)

specialiter fuisse delatum , ut qui erat mirabilia multa

facturus , statim a mirabilibus inchoaret ; scilicet ut ho-

mines facilius creclerent signis ejus atque virtutibus, cum

vidissent ejus in nascendo virtutem. Quid enim jam natus
et vir praestare non possit ,
qui matri virginitatem potuit
conferre non natus? Maria cnini antc partum fuit priFg-
nans , et virgo post parlum duravii , niater et virgo. Et
ne forte mirum sit vobis quod dixi , eliam post partum
(t\ Cod. malf «iiseribimiis — ("a) Id, perp«rain i7<V*.
830 i. ADGOSTINI EPISCOPI
virgircTn Mariani permansijsc, un;i atquccaclfmratioest.
Cum cnim Dominns ab ca sine corporis corruplcla con-
ccpius cst.... (i) Nam quoil ila Salvator sccreta soleat
pcnclr*are , ut claustra non violct, h;ibcmus cxcmplum.
Lcgimus inEvangclio,quocl cum Aposloli proptcr mctum
Judapornm cubiculo januis rcsidcrcnt (2) ,
clausis in
subilo Jcsus Christusastitcrit etita introierit, ut hospi- ,

tii ])ortas (3) minimc rescrarct. Si igitur per solidam

grossamque materiem ita se infudit, ut portas januae non
movcrct (4); quantomagis pcr carnis subtilcm palulam-
que naturam , ita ingressus cgressusque est , ut mem-
brorum secreta non laederct.
II. Diximus ergo primum quod et mirabihter natus
sit Dominus deinde intcr coetcrasejus virtules piosecuti
;

sumus, quod quinque panibus et duobus pibcibus pave-

rit plus quam quinque millia populorum et quod satu- ,

ralis pmnibus ,
plus rchitum sit dc convivio ,
quam il-

latum. Illud etiam praetcreundum non est quod plerique ,

homines hodierna die factum putant ; hoc est quod (5)

aquam in vinum verterit et repente simplicis vilisque
,

substantiae odorem saporem mutavcrit et colorem ita

, , ,

ut inter vasa sua ministererraret, hoc est, agnosceret hj-

drias , non agnosccretcreaturam. Stupebat enim se aliud

hausisse de fontibus, aliud in vasculis reperisse. Defun-

dens tamen liquorem et vidcns splcndidissimam aquae
,

naturaminrubri spcciem fuisse transfusam stupet, hae- ,

sitat , ct miratur, aestimat oculos suos falli , quia minis-

ter cst porulorum. Lt suspicione lcmukntiae caro;it,ma-
gis vult obtulibus se crrare. quam scnsibus. Dcfundit
inquam , ct porrigit. Quod cum gustassct Archilricli-
(i) Hic qiisedam deesse videntiir. — (2) Coii. ma\e resieiene. — (i)\it\
porias sensu reqiiisila deest in codirc. — (4) Coiisimile exemplum refertui*
jlD SermoDe cxci, Dum. a. — (5j (^uo</ desideratur in codic«.
 SERMO XLIIT, nv E?TriTAMA DOMIM IX. a3l
nus , spoiisuni iiicrc|).il (L ohjiirg.it, cur Ijoiiuin vinuiii

taimliu SLTvavciil, ti coiilia orcliiiLMn cQuvivii priiiio

dctcrius Liboril , novissimc autcni id ((uotl cratopLiinun)
sit allatuin. Ita confurbatio nascilur in toto convi\io;
niihistcr aijuain |>cr(liL, vinuni suuni Arcliitriclinus non
agnoscit: rc(|uirit illc quod liauscrat (^i) ; incusat i.-«tc

quod bibcrat ; non agnoscit ]dane ,

quia bciicdicLione
Cbristi inclior crat connnutati (2) vini crcalura, quam
nati. IIoc igitur signum f.icliim in liac dic plcriquc pu-
tant; nos aulcm dicinius liodicrna dic in-Jordanc Doini-
num baj>lizitum.
Altameu non multum illorum aestimatio distat a
III.

nostra sentcntia. Aqua cnim quodam modo in vinum

vcrsa est, cuin unda Jordanis fluminis in sanctificalione
estcommutata ; utfluviusqui naluralis fuerat bcncdie- ,

tionc Clirisli ficrct preliosiis et ex illo jam non tam cor- ,

pora a})IutTct quamcorda purgarct. Sicutcnim vinum

,

cum bibitur, « l.actificalcor bominis^, » ct nb omnibus

sollicitudinibus pra^stat alienum , ita et baptismalis gra-
tia , cum bauritur, cxbilarat conscicntiam hominum, et
ab omnibus tcntationibus facit csse securam. De quo
vino ait Propbcta
sppciali : « Hilares oculi cjus (.3)

M vino -.vinum vcrlitur, cum pcccata in

» A(jua igilur in
justitiam convcrtunlur. Aqua inquam in vino vcr- , ,

titur cum dclicta mortis frigida immortalis bap-

, ,

tismi colorc mutantur; cum b^driae corporum nos-

trorum qu?e prius intra sc tcrminum rctincbant vilcm
, ,

vel turbidum odorcm saporcm accipiuut et colorem. ,

• Psnl ciir, 1 5. — 2 Hiiiic ti*x'iiai in totis Scri|iMiris iion rpprri. Foite ex

aru|i)a versioiie di-iltiriiiir, el iili-m i-sl ac isla Ceiiesis sciiteiilia : Pulchiiores
suiit ociili ejiis vino. Ceii. xlx, 12.

(i) Cod. male aurierat. — (?) Id. commutata. — (3) Cod, babet tiiM
l3l 8. AtnUSTINl EtlSCOPI
Qtiod enim in Christianis honus odor sit , dicit Aposto-
lus : « Quoniani (^hristi bonus odor sumus Deo*, » in

omnibus his qui diligunt Deum.

•.•-*,****^

SERMO XLIV.

De Epiphania Domini X.

Sermo iste , ex Cod. Cass. xn, fol. 67 eductus , ubi

niliU prcBter sancti /4u^ustini fcetus teji^itur, qucedam ha-
bet quiB cum strmone
cxxxii Appendicis fere concordant;
sed notandum rationem pr<ecipuam, qua Benedictini
est
motl sunt ad rejicicndum sermonem ."ippendicis nempe ,

quod ibi dicatur sttUam Magis ante biennium appa-

ruisse, in nostro minime occurrere ; etaUunde tres aut
quatuortantum senientias esse^ quie ^lppendicis sermoni
nccommodantur. Undeab iUointer Aunustinianos edendo
non potuimus ideo averti. Sit er^o ejus locus post sermo'
nem prcecedentem cum numero DeEpiphania Dominixw.

SYNOPSIS.

l. Magi veniunt ccelesti lumine adducti. II. Reginae Austri ad

Salomoneni venientis comparantur. III. Herodis vesania. IV*

Cum Magis ad Christum Isetanter accurrendum.

l. IIic dies sanctae Epiphaniae testus omni saeculo ce-

lebrandusilJuxit, cujus nox astrifero radiatur aspectu, et
novum sidus ocnlis hominum declaratur, Deniquestella*

*
1 Cor. II, r "i
 SERMO XLtV, Dt EPIPUA^rA DOMINt X. 233
indicio (i) ab Orienle Magi Jerosolymam venerunt.
Talem enim esse natuni Deo revelante cognovcrunt , , ,

quem adorando salutem se adepturos esse credebant ;

neque enim in Chiisto talis erat setas, cui adulatio hu-

mana serviret. Nonsuh popHtesella regahs, non demem-
brispurpura . non de capite diadema fulgebat ; non
pompa famulorum non terror exercituum non
, ,
glorio-
sorum fama praeliorum istos viros ad Christumex remotis
terris adduxeral ; sed devoto corde venientes stella per-
duxit.Quia salus nata gentibus, ab ipsis fmibus terrae Tri-

nitatis magnificentia in trina muneris gratia inclaruit.

Jacebat in ppiesepio ortu recens, exiguus corpore con- ,

teraptibilis paupertate, sed magnum aHquid latebat in

parvo ,
que-ni q) ilH homines ,
primitiae gentium , non
terra portante . s^d cnelo narrante didicerant, ad quem
tam ex loiiginquo devoti el supplices veniebant.
n. Regina quaedam Austri (3) venerata finibus terrae
audire sa[>ientiani Salomonis. Nec illa regni ejus subH-
mitatem desideriii)at addiscere, sed mentis lucem et sa-
pientise claritatem cupiebat praevidere. Tanta itaque ia
Salomone aderat sapientia quae longissime dilatata, ad ,

discendum potuit studiosos aninios excitare. Proinde

iUa mulier non latentem (/[) Deum sed loquentem ho- ,

minem, non adorare venerat, sed audire. Christus autem

Dominus et Salvator noster ipse donaverat illam lauda-
bilem sapientiam Salomoni, qui infirmitate carnisindu-
tus adhuc per pusillam aetatem latebat in terris , etjam
per ampHssimam majestatem clarebat in cceHs.
111. Currit fama per coelum , per stellas ,
per Ange-
los, per Pastores ,
per Scribas ,
per Pharisaeos ,
per po-

(i) Cod. judicio. — {i\ Id. qtiod. — (3) Vide Serm. cxxxii, Append.
num. 3. — (4) Cod. mal*" laudantem, ef deinde addit male videret poit
homiTifOi
a3\ s. Anr.nsTiNi eptscopi

pulos , pcr Magos ; prr omiiin Ii.tc inclicia pcrvcnit ad

Hcroclcm rcgcm. Ucx aulcm Ilcroclcs auclit ct l( rrclur.

Qiiicl liiiics, Hcroilis (i)? (jiiicl maligiia mcnlc lurbaris?

Si salulcm tuam cjULFiis, ille nalus csl. pcr cjiicm rcgnura
Dei vicleas, noii cui rcgnum humanum inviclcas. Quicl ^ge-

vis?c|uicl occiclis infanlcs? cjuid aetatcm in noxiam uoxius

inscctaris? Glaclio Rc^gis liujus,cjui natus cst , ncmo crit

im|)iclale [)unicnclus, scd pictate libcranclus. Accinctug

quidcm glaclio super fcniur, cgrctlictur polcnlissimus.ted
gl.iclio , (|U0 liljicio ct pcliilantia anij)ulelur, ct viiginila?

alcjue castilas coronctur, Quicl turbaris , Hcroclcs, quia

nalus cst Rex Judaeorum? llcgnum cjus non est de lioc

munclo*. INon qucmadmodiim lu timcs, sic illc rcgnabit.

Tibi velox imminct finis ; « Rcgni vcro illius non crit fi-

» nis^. » Quid hic trcpidas timorc vivi ? Non esl limor ;

Rex qui natuscst.IudcToruni non tibi aufert vanissimum ,

regnum, quod cum pirdcre formidas, pcrire non dubi-

tas;scd suis Judaeis rcgnabit Clirislus, non carnis, sed
cordis circumcisionem habentibus ; Judaeis non liiiera

sed spirilu; Judaeis non in oculis hominum , scd in oc-

cullo ; Judoeis qualium ipsc rcx cst. Judaeorum rcgnum
praeparat scmpitcrnum ,
quod ct si tu vclis , quaercrc
possis ; non illis sed cum illis; ncc pro Chri.>to , sed
,

cumChristo sine fine rcgnare. PSuncinnoccnlcsoccidcndo

cupis rcgnum tcnerc quod scclcratuscogciis moricndo ,

finire. Hlc autem qucm quaeris auferre, ct tibi supcrcst

vivus ct omnibus gcntibus rcgnabit (a) occisus. Pcrge

,

tamen nunc el frcquenta mullorum parvulorum niorics,

,

ut ad unius parvuli mortemquasi pcrvcnias. Quod si fe-

ccris, utputas, cum sccurilate rcgnabis, iNoli mctucrc,
noli turbari : parvulus ,
qucm vis darc morli, ipse morli
* Joan. KVIU, i^. rrrr ^ iMt, 1,33.
(i) Vid« Serm. cxxxu Append., aum. 3. <— (a) Cod, regna^ii.
 SERMO XLIV, DE EPIPIIANTA DOMINI X. S^jS

vcnit anrorrc rrgniim . iion tihi. Scd ilicjs forsitan : Oc-

cidani illiini , ut cgo viv;ini. Inanc consiliurn cst , intcri-

tur j)Otius isto niodo, fjuam vivitur. Crcdcin cuni po-

tius , si vis vivcrc; vita est ,
qucin t|UcTris occidcre. llli

itaquc Magi qui vencrant , quaerunt Dominum ,

quaerit
ctiam Hcrodcs quarunt vivcrcincum (i),qucm
; scd ilii

istc qucprit occidcrc. Dcnique ad inf.intcm adorandum

illorum perduciiur amor, ad occidtndum autem islius

decipitur furor. Illi inveniunt salutem , stella ostendcnte
iste pernicicm, caecitate saevientc. Gaudent illi videndo ;

isle consumitur invidcndo.

Gaudcamus etnos fratres cum omniLus populis
iV. , ,

gentium quorum primitias Magi illi fucrunt, ne perea-

,

mus cum Judaeis, qui Herodcm potius regem quam ,

Chiistum babere malacrunt. Dctestanda est regis Hero-

disinsania (a),etamplius magis miranda Judaeoruin stul-
titia qui lo.cum in quo Cbristus fuerat invenerunt,
,

et eum in Bctblebem natum, sicut in Propbelis legerant,

ostcnderunt, et se ipsos per invidiam a fide nascentis Do-
mini sublraxerunt ,
parati ad lcgcndum , duri adcreden-
dum. Hos ergo etiam nos in vetustatelitterse deseramus,
etcum istis Magis ad adorandum Dominum nostium Je-
sum Cbristum quolidie animos praeparemus et hanc ,

sanctam feslivitatem cum omni sobrietate ct sanctitate

celcbremus ut ad ipsum Dominum et Salvatorem nos-
,

trum cuin omnibu?Sanctis pervcnire mcreamur. Amcn.

(i) ViJe Aiimi-l Serm. ccci.xxiii, mim. 3. — (i) Vide Serm. cxxxii
Ai>|>eiid. num. 3.
^36 S. ACGDSTINl EPISOOt»!

SERMO XLV.
Tn Octava Epiphaniae Domini
seu

De Baptismo Cbristi.

Hic sermo^ qui eruitur ex Cod. Cass. xii, fol. 7 1 tantis ,

rnendis scatet , ut vix aliquem sensum, nisi divinando

rcperire potuerimus, Pulchras nihilominus complectitur
senlentiascum nomine Aa^ustini, quas ut poluimus , ,

ad veritatem sensus revocare curavimus. Ponatur post

sermonem prcecedentem.

SYNOPSIS.

I. Christus baptizatur, ut nos ad pcenitentiam perducat. II.

Joannis huniilitas. III. Yidit cceluni apertuni, et Spiritum des-

cendentem quo niodo? IV. Totum aperitur Trinitatis mys-
;

terium.V. Exhortatio ad baptismum.

I. VisuM internos Deum , eumdemque hominem ac(i)

Deum nostrum atque Dominum Jesum Christum , atque
in utroque probatas Dei hominisque virtutes, cum Pro-
phelae muUifariam , tunc etiam sanctus Evangehsta ma-
nifestat , ut sciremus, quia ideo Deus dignatus est homi-
nem accipere (2), ut homo praevaricatione perditus, ac-
ciperet deilatem. Incarnationis igitur nativitate decursa,

(i) Cod. eumqiie hominem D«um nostrum. Deindeeliam xas\K probatus.

— (ti) Dcesf in cod. vox accipere, qiiam requirif fensu»
 SEHMO XLV, IN UCTAVA Kl'l Fll AM jE, ETC, 2^^
posteaquam homo Deus islius corporis imbecillitatesas-
sumpsit, quemadmodum j^urificarentur crimina nostra
perdocuit. Nam venit ad Joannpni Baptistam lavari in
poenitentia , ut nos illius baptismatc salvaremur. Sequi-
mini et vos Filii Dei sacramenta justitiae. llle poenituit,

cum poenitentiae causa non esset ; vos flete . quibus poe-

nitentiae causa suppetit (i . Illo carnis peccata diluit
vos lugite. llleterrenisaquis munda abluit, vos immundo
lacrymarum fonte diluite.

II. Stupuit ergo venerabilis Propheta ad poenitentiae

baptismum venisse Deum , lotumque venientis conster-
natione perterrilus : « Propitius, inquit esto Domine. , ,

Ista quae carnis lavacra sunt , lavacra sunt (2 peccato-

rum ego famulos (3) baptizo , non Dominum. Scio quia
;

ab aquis coelestibus vcnis ; cur terrenis divina comraa-

culas ? Habes in te purissimos fontes, quorum fluxu (4)
largissimo arentia rigas , ct infbecunda fruclificas. Uti-
nam me , sancte , ad ista fluenta venire praecipias , tuis-
que manibus digneris adhibere, ut deposita (5) labecor-
porea. coelesliasequar, et carnis pcccata jam nesciam. »

Perseverat tamen in sua voluntate Salvator, Deumque se

paulisper abscondens : '< Sine , inquit , modo, sic enim
w decet nos implere omnem justitiam*. » Yidete coelesle
reponsum : nonseessedenegat Dominus, sed quia carnem
sumpsit, vuh implere . quae necessitas legis expostulat.
Haec est enim jusliiia, ut hoc (6) accipiat, quod tribuat,
et quae sunt tradenda (7) Ecclesiee, perficiat (8). Tunc
dimisit eum Joannes ; non ab eo discessit, sed dimisit(9)

> Mattb. III, i5.

(i)Cod. susptndat. — (3) Ha:c ileranda vidcDtur, quae amanuensis dob

adscripsit. — (3) Cod. a\a\t /amtiius . — (4) Co<\,fluore. — (5) God, male
disposita. — f6) Id. quod. — 7) Id. tradendo, — (8) Id. perducat, —
(9) Cod. dum iit.
»38 8. ACGUSTINI EPISCOPI
propnte tolunlali , ut faccrct quod voleb^t. Vidil «nim
baplisma Domini sanclificare aquas, el illud lavacruni
jam rion popnilonliae fuluruin csse , scd graliie.
III. « El baplizato, iiiquil, .lcsu , confcslim asccndit
» de aqua; ct aperli sunt coeli*. » Fulura (i) velocitas
in tradcndo mysterio dcmonstratur, doceturquc faciiis (q)
intcr novum Ijomincm vcteremque migratio. Baptizalur
Jesus arcana hominis secreta reserautur (3). Aperiun-
, et

tur Joanni cccli non ut profanent (4) sed ut peccalis ,

nostris quae ante clausa fuerant rcserantur coeleslia (5).

Aperiunturcoeli, non divisione (6) elementorum, nec (7)
abrupta dissiliunt , nec firmata manu Domini in diversa
disccdunt... (8). Verumtamen spiritualibus oculispatet,
quod carnalis videre non prsevalet. Denique replelus
Spiritu sancto Ezecbiel , ut quatuor animalium sacra-
mcuta disscreret , apertos coelos se videre testatur; simi-
lique modo sanctus Stepbanus , in illa professione mag-
nifica , plenus Sj)iritu sancto , intendens in coelum, vidit
gloriam Dei et Jesum stantem a dextris, et ait : « Ecce
» vidco coelos apcrlos , et Filiuni hominis stantem a dex-

w tris Dei ^,,. Vidit ergo apertoscoelos, quipropbelizat in

Spiritu ; vidit coelos aperlos ,
qui in conlessione Domi-
Hum confitetur. « Et vidi , inquit, Spiritum Dei descen-
» dentem de coelo, sicut colnmbam vetiienlem in ipsuni^,»

id est , in Dominum nostrum Jesum Christum (9}. ]Nec

mirum si ipse vidit Spirilum sarictum venientem ,

qui ad
> Maltli. III, 16. — 2 Acl Mi, 55. — 3 Mallh. iii, i6.

(i) Cod, itiira , el deinde deinonstrnta, el dlctiimqne pro doceturqne, —

(2 \A. facUes. — (3) Id, niH\f /crnenintiir, — (i)Scrod. «-irore qnain .sa-

naie in-spivi. — (i) (.'.oJ. contagia, pm (|iin ilivinaiidu po«iii calestia. —

^) Id. de visioiie. — (7 l\.sed. — (8) ll<c
'
(pi.f laiii lc^iinliir, (|ii?p iiiteili-

gTe iioii poltii. Videiiir cs-e striDHini IVnm : et in euin siiuin cceli incoin-
mata mattrics. Q ui potest capcre capiat.— (9; Vide Tract. v in Joaunem,
Serm. cxxxiv Append., num. 3 ; Serm. ccxai, num. 4,
 SERMO XLV, IN OCTAVA EPIPnANI^, ETC. StS^

mnlrcm Domini nccJum nalus cxultavil in ulcro , (jui

cliam in tlcscrlo ambulans annunliat Salvalorem dicens :

« Parale viam Domini, rectas tacite semitas ejus ^. » Di-

cet (i) fortasse aliquis : Quemadmoclum videri potuit
Spirilus Dei , cum sit invisibilis, alque incomprebensi-
bilis omni elemenlodiOTusus, quem Deum esse
, atquc in

manifestum est. Sic enim in Evangclio Salvator dicit

quoniam « Dcus spiritus cst^. » Sed videt (2) Spirilum
l)ei cor mundum, et pura cogitatio ad quamcumque ,

Spiritus sanctus dignatur acccdcre. Tunc se ipse vigore

deitatissuae , ut volucrit , manifestus insinuat. « Spirat
» enim ubi vult Spiritus^,» etregit cuncta, non regitur ;

tolumque istud setcrna mens convegetat (3), qua coelum

clausum est ac revclalum, mare dilTusum terra coo- ,

perta (4),etcum boc magnum muncli corpus intraverit,

rerum semina sua libcralilalc (5) vivificat. jHaecestenim
natura ipsius dcitalis , ut ubi animum intendcris(6), ibi
Dei Spiiitum incsse non dubiles.
Obscura ergo et latens sancti Spiritus ratio , in
IV.
baplismale Domini revelatur, lotunujuc mystcriuin Tri-
nitatis apeiitur. Nain scicns Spiritus Dei Vcrbum Dei, ut
similcm suam bominibus oslenderet ])olestatcin cumsit ,

suljlilis, simpiex . sancUis et iiivesligabilis imaginem

,

columbae susccpit ;
qiioniam vidit Dcum in carnc bomi-
ncm su.>ccpisse. Patcr aulcm. qiicm ncmo vidit urujuam,
nisi unigenitusFilius^, nequid Trinitalis dcesset (}) sub-
stantiie, voce prosccpiitur. ut C^liristum , qucm Spiritus

sanctus demonslrabal.propiio tCbtimonio dcsignaret. Sic

''
Matih. III, 3.-2 Joan. iv, 2'» — 3 Itl. iii, 8. — •»
U. i, i8,

fI
'
Cni. </icnt. — (i) 1 1. tii./it. — ( *) IJ '»"« vgetal, et deinde ifiiod.

i^ (;) IJ coofjerciuit. — (jj IJ. iibtilittt. — 6j Id. itttenUaiis. — ^7; Id,

dttfse.
l/^O S. AUGUSTINt KPrSCOPI
euim dicit : '^ Hic est filius nieus dilectus , in quo mihi
» complacui *. » magnuni divina^ polestatis arcanum !

Quam (i) investigabiles viae sunt Spiritus Dei! Innocuae

avis imitatus elHgieni super baptizatum Jesum de coelo-
rum arce descendil . ut ostenderetur nobis . quia bap-
tismum sancti Spiritus comitatur infusio , simul etiam
ut erroF perfidice confutaretur (2), ne quis diceret vo-
cem Dei ad Joannem potius , quam ad Filium Dei cu-
currisse.
Y. Libet hoc loco . fratres , adversus impios indigna-
improbamque hicerare perfidiam Judaeo-
tione prosihre,
rum quod venisse non credunt eum, qui (3) coelo teste
monstratur et negant Deum quem Pater Fihum confi-
,
,

tetur. Quapropter, dilectissimi, una mente unaquecons-

tantia conhtemini Deum Patrem ejusque Fihum Jesum, ,

et Spiritum sanctura, tanquam tamen unam esse substan- -

tiam.Vos quoque, amantissimi, quibus apostolicae lectio-

nis (4j praebemus illecebram , ad baplismum festinate.

Nihil iUic humile 5 u nihil putetis abjectum. Adhaec la-

1

vacra Salvator mundi venire dignatus est ; properate (6;

ergo,«Dumlumenest, nevosteuebraecomprehendaut^.v^
Habeat (7; hcet ahquis vulnera criminum et maculas ,

peccatorum , haec abluta vivo fonte sanabimus. Ibi vobis

purgata conscientia veterum (8) dehctorum, spirituale
lumen intundens magnum (9) diei istius complebo ,

sacrameutum, reseratoque ccelo Christum vobis Domi-

num demonstrabo , cui est potestas , honor et gloria in
saecula saeculorum. Amen.
« Malth. III, — 17. 2 id, XII, 35.

(i) Cod. quoniam. — (aj Deest vox coiifutaretur in cod., quan» propler
seusum restituioius. — (3j Cod cuinque. — (4) Id. apostolici lectis.
—
(5) Id. nihilillis humilem. — (6) Id. propterea, — (7J Id. habebat, etdeiade
sanavimus. — (8) Id. ibi vos purgat conscientiam veterem. — (9) Cod.
iHihit
 SEP.MO XLVI, IN QUADRAGESIMA f. Q^l

SERMO XLVI.
In Quaclragesima I.

Sermo iste ex Cod. xu, 83 crulus idem est, exceplo

fol. ,

principio, acsermoextracCus exeodem Cod. xii, foL ip8,

de Paniilciilia , (juemstampis subdidimus inprimo Sup-
plcmenlo serm. lxv. JJnde hlc principium solum po.suimus
varianlibus lantum lectionibus quoad reliqua alibl ad-
digitalis.Ponalur postsermonem Maurinensem ccw, cum
vere Quadra^esima licet in cditis nostris dicatur
sit in ,

solum de Jejimio, cumnumcro in quadragesima viii.

PROPHETAcjui lectusest, dilcctissimi, aiinuntiare je-

junium, et prieclirarecurationemjubet. Jejunium itaque,
tempus quadragesimse, quod ingredi-
dileclissimi, idcni
mur^i;, curationem nostram Propheta nominat. Teuit
ergo medicus parent se, cjui curentur, aegroti. Medicus
;

utique dilectissimi et quidem non talis (2) medicus

.
, ,

quales medici corporales sunt qui opcram praestare ,

possunt sanitatem conferre non possunt. Quid enim

,

Prophcta dicit : « Annuntiate jejunium ,

praedicale cura-
» tionem^ ; » conjungit curationem annuntiationi ^3; , ut
quicumque curari vult, possit de sanitate esse securus ;

curatio haec a Deo est, dilectissimi; onuies enim medici

infirmi sunt , nisi eos ista mediciua sanaverit.Ostendant

1 Joel. r, 14.

(i) Cod. ingrediliir. — (2} Id. niale eqnidem /lo/i salis. — (3J Id.
can-
Calem curationi.

CXXXI. UJ
a^^ S. AUGUSTINI EPISCOPI
itaque , dilectissimi , ostendant Deo cunctos languores
suos. Vulnus latet et crescit ; malum quamdiu tegitur,

augetur

SERMO XLVII.

In Quadragesima II.

Dignussermoqui in lucem emitiatur utlegentipa!ehit. ,

Educitur ex Cod. Cass. xii fol. 86 cum nomine sanc.ti

, ,

Augustini. Locus ejus post prcecedentem cum numero in ,

Quadragesima ix.

SYNOPSIS.

I. Institutum exemplo Christi jejunium , ut abstinentia re-

paiet, quod perdidit intemperantia. II. Commendatiu' etiam
Moysis exemplo. III. Jejunii virtus. IV. Perfectius jejunium ,

quod interne agitur vincendo cupiditates, aut pauperibus sub-

veniendo.

I. « EccE nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies sa-

M lutis^. » Adsunt dies, fratres, perquos afflictioiie cor-
porum salutem operamur animarum , in quibus conteri-
tur quidem exterior homo noster, sed (i) interior vivili-
catur : jejunium enim, animas quidam pastus esl, quia
sicut injungit laborem , ita proficit adsalulem. Dominus
etDeusnosler JesusChristus interceeterasalutis cxempla,
etiam jejuniorum praesenlium nobis formam reliquit qua*

• ? Cor. VI, 2.

(i) Cod. se.

 SF.RMO XLVIl, IN QUADRAGESIMA II. 2^3
draginta jejunii dies exigens. Ergo ipse est auctor jejunii
tui ,
qui et retributor erit laboris tui. Jejunavit itaque
quaclraginta cliebus Dominus , et utique peccatum ille

nec fecerat , nec metuebat. Quae jejunia, si votiva fuc-

runt Deo ab erroribus libero ,
quanto magis necessariu
sunt homini erroril)Us obnoxio , et si expetita non delin-
quenti, quanto magiscxoptandapeccanti i). Adam (nini
illc ])rinccps gencris bumani (q), cum degustata arbore,
jejunia ulique indicta temerasset ,
qui fuerat possessor
Paradisi , factus est praeceptor peccati (3 ). Quo peccato
ejus ctiam in nos usque suum illuni stimulum mors te~
tendit. Amct crgo abstinentiam qui vitam cupit quia , ,

cibus , ut agnoscitis appetitus (4) mortem paravit

, et ,

tamen per intemperantiam gulae (5;

illecallidus serpens ,

primi parcntis seduclor, etiam ad jejunantem tentator ac-

cessit? Quid enini ille non audeat ? Sed jejunans Domi-
nus hunccumdem hostem antiqui temporis confutavit,
supplantatorcmque veteris Adani novus Adam repuht.
mira abstinentiae virtus , ut diabolus qui per inconti-
ncntiam vicerat, jejunio vinceretur !

II. Quadraginta etiam Mojses dies fertur transegisse

jejunio, cum acci[)cret Dei legem. Jejunia sunt utique,
qutu Dei pricccpta ctaccipere mcrentur, et accepta pos-
suntservarc. Movscs jcjunans Dci vocibus , Dei fruebatur
aspccribus; populus vero ejus . cibo ct potui (Gj dedi-
tus, decucurritad gentihum cultumdeorum, et supersti-

fioni vacavit , cjuia /y; vacavcrat saturitati.

II!. Itaquc sicut ostendimus ,
quia non solum Domi-
nus, vcrumetiam Moyses , et aliqui nonnulli horum je-

(i; Cod. iiiiile exoptitndciin piccaiidi. — (2) Coii.siaiilia vitI):i iVjjiTilintur

ii) SfiQioiie (xiiVj AiipeiiJ. ojkt.' S. Aiigust. niini. i. — (}) CoJ. prcecepti.
— (4) IJ. appetit. — (5) EaJeui veiba liabeiitur iii Serm. cxlvii, uum. a.
— (6) Id. potii. — (7) Iii. y"rt) el aiitea vacabit.

.6.
244 S. AUGUSTINI EPISCOPI
juniorum nobis exempla praebuerunt, nunc videamus ,
quid (i)jcjuniis ipsis emolumenti utilitatisque commen-
datur. Salvator adDiscipulos dediabolo loquitur, ct di-
cit: «Hocgenusnonejicietur, nisiin jejunio etoratione^.»

Ergo quem a diabolo obscssum Apostoli absolvere non

poterant, jejunia dicuntur posse purgare, testimonio Do-
niini. Hasc sola res est , quae illis virtutibus nos (2) valet
cfficere majores. Videte ergo , fratres, quae jejunii virtus
sit ,
quantam hominibus (3) praestare possit gratiam , si

potcst et alteri praestare medicinam;quemadmodum pro-

priis sanctificet hominem quod ita purificet alienum.
,

Magna res est , fratres , ahero (4) jejunante , etiam in

ahud jejunh redundarc utihtatem.
IV. Sed non ista tantum a nobis jejunia quse in- ,

jungi nunc credilis exiguntur. Est ahud perfectius (5)

,

in secreta nostri parte jejunium el hoc est acceptius'6) ,

Domino quo occuhius, id est ut jejunemus, et omnibus ,

iUis cupiditatibus, quas nobis adversus spiritum caro

suggerit , abstineamus. Parum est enim abstinere cibis ,

nisi abstineamus et vitiis. Parum est cohibuisse nos ab

edacitate (7), nisi et ab avaritia , adhibita in paupercs
hirgitate, cohibeamus. Parum est non indulsisse ventri
si usque ad jurgia nunc chiti , indulgemus furori ; atque
idcirco vincamus et hnguam ,
qui gulam vicimus. Dis-
neihud
sentionibus, rixis, iniquitatibus abslineamus (8),
propheticuminnos dicatur: Non talejejunium ego elegi,
dicit Dominus « Sed solve omne vinculum iniquitatis ;
,

» dissolve obhgaliones vehementium commutationum;

* Marc. IX, 28,

(:) Cod. qiii Dei , et deinde utiiitatiqiie. — (2) Id. inagnos. — (3) Id.
hoiniiu siii. — (4) Id. altera ; et dciude redundat. — (5) Id. nliut perfectus.
— (6) Id. duin Domino. — (7) In cod. desunl verba nosab,— (8) Vide
Serm. cxlvi, Append , nunj. i, et Serm. S. August. ccvj, uuni. i.
 SER.MO XLVIII, M, oiADRAGESIMA III. 2^5
» dimitte confractos in remisuone et omnem conscrip-
,

w tionem iniquam disrumpe. Frai^e esurientibus panem

» tuum et pauperes sine tecto induL,;^ domuni tuam. Si
,

» videris nudum , operi eum , et domesticoi t^Mninis tui

» non despicias. Tunc erumpet matutinum lumennium,
» etsanitates tuaeciloorientur, et praecedetantetejustiua,
» etmajestas Dei circumdabit te. Tunc clamabis et Deus
» exaudiet te, adhuc te loquente dicel(i): Ecceadsum^.»
Agnoscitis itaque , dilectissimi , et quale jejunium eligat
Dominus Deus noster, et quod praemium ita jejunanti-
bus spondeat. « Frange, inquit esurienli panem tuum, ,

» et pauperes sine tecto induc in domum tuam. » Frgo

illud estacceptum Domino jejunium, ut his diebus inopi

largiaris quod subtraxeris tibi : quia religiosa fidc dig-
num est, ut abstinentia vestra non avaritiae lucrum sit

sed misericordiae. Tunc crit plena laboris tui merces, si

alius in jejunii tui labore requiescat.

SERMO XLVIII.

In Quadragesima III.

Erutus ul prmcedcns ex Cod. Cass. xii, fol. 87, hic

, ,

sermo sancto Au°^ustlno nuUalenus abjudicandus videtur^

cujus nomen liabct in codice. Ponatur post sermoncm
prwcedentem cum numero in Quadragesima x.

SVNOPSIS.
f. OiioJ siijitjiiniiim, quod Deo displiceat. U. Qiiod sit qui
placoat illi.

' Isai. LViii, G-().

(i) Cod. dictt.

 Q^|6 s. AUGUSTINI -^-^SCOPI
J. (:L.MJejuniidiesadvp^nerint,dilectissimi,convenien-
ternobis Propheta, quJl-^tusest, jejunandicxposuitdis-
ciplinam, maxime ai'-'« dicit, non omnia Dco accepla esse
jcjunia ; ac p'^^ ^'^^ diligenter jcjunaturo liomini j^raeca-

vendupj est , ne dum putat jejunando se i ) satisfacere ,

ipso incipiat jejunio displicerc. Quae enim Proplielae

vcrha sunt ? «Quid est , inquit ,
quod jejunavimus , et

))non vidisti, humiliavimus animas nostras, el nescisti*.»

Conqueri homines Propheta dicit cur ad jejunia corum ,

Dominus non respexerit, ct humihationem eorum ahs-

tinentiamque nescierit ,
quasi vero sit , quod Dominus
nesciat ,
qui , ut scriptum est, « Omnia ante novit quam
Mfianf''. » Quomodo cnim ncscit quae sunt , cum sciat

etiam illa quaenonsunt? Sed nescirculique, dilectissimi,

nescire (2) illa dicilur Deus, quae indigna sunt , ut scian-

lur; ac per hoc quidquid pravum est et iniquum ideo ,

a Deo dicitur ignorari quia non meretur agnosci.Lnde ,

etiam in consequentibus dicit : « In diebus jejuniorum

); vestrorum inveniuntur voluntates vestrse, et omnes sub-
)) ditos vobis stiniulatis : ad judicia et pugnas jcjunatis^.))
Vidclis itaque, dilcctissimi,non ipsa jejunia pcr se Deo,
sed opcra jcjunantium displicere. « Adjudicia, iiiquit,et
) pugnas jcjunatis. » Quid enim prodest homo, quod ,

ejunas cuni htibus, jejunas cum discordia ,

jcjunas cum
rixa ? Parum
quod corpus jejunum habeat cujus
cst ,
,

animus iniquitate ebriusest. Quid subditos vobis, inquit

Propheta stimulatis (3), et pugnis caeditis humilem? Vi-
dete inquam ipsi videte, o dilectissimi quale sit je-
.
, ,

juniiim illud , ubi esuritur et cseditur, ubi jcjunatur et

cruor funditur , ubi venter vacuus cst pane et manus
' I.sii. r.viii. i. — 2 Dan.xm, 42, — 3 1,531. 3, 4-

(f) Cod. /lon meitJose. — (-iS Hoc verbum repetilum nescirc abundare
videliir — (3j (.'od. stiinniantis; qui et prius quot, pro qnid.
 SERMO XLVri, IN QUADRAGESIMA III. 2^7
plena sanguine ; el idco rectissime Dei sermo sequitur ,

et dicil : '< l tquifl milii jejunalis? » Hoc est dicere , llt

quid mihi jejunatis, qui vobis liligatis? lll quid mihiini'

putatis oflicium per ahstinentiam vestram , cui facitisin-
juriam per discordiam vestram ? Et verum est, dilectis-

simi ; pnrum est non manducando Deo offerre culium ,

et peccando convicium (i). Convicior. qui nihil dico?

Omne opus malum convicium est Dei et ideo ut audis- , ,

tis Dominus per Prophetam

, «Non hocjejunium, in- :

» quit elegi nec si flectas ut circulum collum tuum,

, ,

» nec sic vocabitur jcjuniuni acceptum^. » Iicne itaque

ait, quia parum est collum flectere,etanimum non hu-
miliare. Quid enim prodest, o homo arrogans, quod cer-
vicem luam ad officium deflectis ,
qui humiles et paupe-
res resupino pectore dedignaris? Erras , inquit, erras ,

quicumque talis es. Officium te Deo deferre oestimas ,

cum imaginem Dei in ipso homine contemnas?

II. iNcc immerito dicit ominus ^on tale jejunium 1 :

eiegi ; sed « Soive , inquit, omne vincuiuminjustitiae^. »

Solve ab hominibus omnia vincula iniquitatis. Jubet

itaquein hoc ut (2) ipse se homo solvat, ulji iniquitatis
vincula solverit quia cuncta injusta vincula ipsum pri- ,

mum alligantem colligunt. Ac per lioc nolo te iii hac re

alteri plus praestare ,

quam tibi. Crede . nisi alterum
solveris , esse te alligatum scias. « Solve , intjuit Scrip-
» tura , obligationes violentarum mercationuni. etomnem
» conscriptionem iniquam disrumpe. » Avnritia hic, di-
lectissimi , id est, cupiditas ailmonelur ; uti(jue ulcmplio
violentia extorta (3). et cautio male conscript;i rumpa-
tur : dclendt« ergo sunt omnes litteras, quae salutem iio-

' liai. 1.V111, S. _ 2 iIj J. (i.

(^i) C.oi. iion habel liauc voccm coimcium, sed laiiUnii ptccaiu/o convuior,
qui nihil dico, — (2) Dtesl ut in coil. — ('5) Ood. v.corni.
3l48 S. ATJGUSTINI EPISCOPl
niinis iiiipugnant. Melius cnim cst ut (i) cautiositvacua,
quam ut anima fiat (2) vitiosa. Melius per jejunia placare
Deum ,
per elccmosynas, pcr hospitalitatcm ,
quia , cum
nemo sit qui non in aliquo reus sit , flicilius pro se impe-
trat , qui per multos intercessorcs rogat.

SERMO XLIX.
Jn Ramis PaJniarmn 1.

r)u0 moverc posscnf dubtuni utruni liic sernio possil ,

sancto Augusthio atlribui, 1° quidem quod loquatur dc

palmis a fidelipopulo s;estatis, quce consuetudo non videtur

introducla in Ecclesiam occidentaicm, nisi sextosa;culo;
9.° quoct invitet ad sanctc communicandum in Paschalc ,

ubi potius loquebatur de Baptismo quamde Eucharistia. ,

Sed quoad primum^sermones sunt sancto Ambrosio tributi ^

qui eam solemnitatcm commemorant ; quoad autem se-

cu?idum , nemo nescit quoties sanctus Chrysostomus ad
sancie communicandum in festis solemnioribus Chrislia-
nos adliortetur. Ilinc sermo isteex BibL Laur., Plaf.xiv,
cod. 1 extractus, poni potest inter Augustinianos post
prcecedentem cum numero in Bamis Palmarum 1.

SYNOPSIS.

I. Adveniente Pasclm odium deponenduin niundandaqne ,

corda ut Christus digne suscipiatur. II. Gur rami palinaruni

,

gesteutur in manibus. Ill Bono iucoepto fortiter insistendum.

I. Fratp.es clilectissim.i,dignum est,utsemperquando

ad Kcclesiam convenitis , divinuni sermonem in auribus

(t) Detst "/ iii rod, — a) Coit, /ortf.

 SERiMO XLIX, Ii\ UAMJS PALMAia.M 1.
Q^O
vestris insonamus (i), maxime tamen modo oportet ut ,

in his (liebus Dci sermonem vobis annuntiando fraterni- ,

talem vcstram admoncanius ,

qualcnus omnibus saecula-
ribuscurisa])jectis, divinislantum studeatisobedirepras-
ceptis. Legimus enim cjuod istos dies observare debetis.
Certe ita istos dics observare debcmus, ut apud nullum
exfratribus nostris qui nobiscum unum Deum adorant,
,

aliquod odium vel iram habeamus timentes illud quod ,

scriptum cst «Omnis qui odit fratrem suum,homic,idu

:

west^ » Et si in Pascha Domini corpus dominicum

accipere volumus corpus nostrum et animam nostram
,

ab omni avaritia, et ab omni luxuria ab omni ira et ,

ab omni odio ah omni turpiloquio et ab omni peccato

,

mundumet mundam habeamus, quatenus Domini noslri

Jcsu Christi corpus et sanguinem ad profcctum et non ,

ad dctrimentum suscipiamus : sieenim dicit Apostolus :

« Quicumque corpus ctsanguinem Domini indigne man-

w ducatet bibit judicium sibi manducat et bibit*.
,
y>

Scitis , fratres ,
quia si ahquis vestrum hodie temporalem
seniorem (2) suum in domo sua dcberet suscipere ,
quam
citius festinarct ipsam domum suam scopis mundare, et
abomnisordeetvitioillam ahenare, utcumipse senior(3)
suus ad domum suam veniret, mundam et non sordi-
dam illam inveniret. Si ergo illum seniorcm qui ad tem- ,

pus nobis prodesse et noccre potest cum tanta reveren- ,

tia et dignitale, quantam(4) diximus, volumussuscipere,

muko niagis dcbcmus laborare, etcorpus ctanimam nos-

tram muitis vigihis, et orationibus, et eleemosynis ador-
nare, quateuus corpusaeterni Domini nostri Jesu Christi,
qui in hoc et in futuro saeculo inenarrabiUterpotestpro-

' Joan. iu, i5. — ^ i Cor. xr, 29.

(i) Deest vox insonamus iii cod, — (2) Forle siipciivrcni. — (<) l-ofte

siiperior, el sic iiifra superiorent, — (4) Cod. quanta.

q5o s. augustini episcopi
desse et nocere , cum mundo corde et casto corpore va-
leamusrecipere.
II. Denique sciendum est omnibus vobis , unde haec
talis consuetudo crevit, quod has olivas et pahnas hodie
in manibus porlemus. Certe antiquo tempore fuit con-
suetudo ut si quis rex ad ahum regem vel si quihbet
, ,

potens ad ahum potentem.causa pacis et non behi ire de-

beret, statueret ut ohvee ihum antecedcrent. Ohva enim

in sacro eloquio pacem significat , ut per ipsasohvasipse
rex , vel ipse potens posset cognoscere ,
quia ihe quem
praedictae oiivae praecedebant non causa behandi , sed
causapacisadvenire volebat.ltem, alteraconsuetudoerat,
ut si ahquis rex contra inimicos suos in beUum procede-
ret ( i), etadjutus misericordia Uei, de suis inimicis vic-
toriam haberet , cum reverteretur, palmae ante ihum
portarentur, ut per ihas possent homines intehigere ip-
suni regem omnes suos superasse inimicos. Ad quam si-
militudinem nos quoquemodo ohvas et palmas in mani-
bus portamus. Ohvas portamus ut nos pacem habere ,

cum Domino nostro Jesu Christo, ad cujus corpus susci-

piendum (2) properamus ostendamus. Palmas vero ideo ,

portamus ut nos victoriam de diabolo cum quo ista

, ,

quadragesima magnum prfiehum habere debuimus re- ,

portasse (3) ostendamus. Consideret ergo unusquisque

intra se , fratres charissimi , si pacem factam cum Do-
mino nostro Jesu (^hristo habeat.et si diaboium cumquo
magnum jubemur habere praehum , habeat superatum.
Ihe namque pacem habet factam cum i)omino , et vic-

torjam de diabolo ,
qui si ahquod in toto isto anno |>ec-

vit , hac quadragesiraa orando. et muhas vigihas facien-

do , et longis jejuniis carnem suam macerando, ihud in

(i ; Cod. \ua\e prcfcedfret. — (2) Cod. siiscifietii/iis. — Ci) Deest vox

reportasse in cod.
 SERMO XLIX, IN RAMIS PALMAUnM I. 25 1

quo peccavit . delevit , et si cil)um qucni corpori suo ahs-

traxit ,
pauperibus dedit. Certe inaniterillc jejunnt ,
qui
de cibo , a quo corpus suum abstinet , ndn pauperum
corpora sustcntat , sed suum corpus. Dignum cst (Miim .

ut unde nostra caro afiligitur, inde pauperum caro repa-

retur. Si quistamen isfn quadragcsima corpussuumluxu-
riae macula coinquinavit, ct pauperibus de sua substantia

aliquid dare nohiit . et invidi<e facibus accensus luit , et

vigiliis ct orationibus deditus non cxtilit , et aliquid ali-

cui furando defraudavit, ille sine dubio non babet pacem

factamcum IJomino, neque victoriam de diabolo, quia
non Domini voluntati consensit sed in omnibus j) sua ,

colla diabolo subdidit.

111. Yos liortor(2;, fratres cbarissimi , ut si in primor-
dio bujus sancla3 quadragesimae l^onis operibus coepistis
insistere, modo amplius Domino deservire in
insistetis, et

omnibus studeatis, quia nemo per bonam inchoationem

potest Domino placere , nisi bonum quod inchoavit ,

usque ad fmem studeat perducere. -\unc ergo, fratres di-

lectissimi , cum magna cura et sollicitudine eleemosjnas

jejunando facite, et vigiliis , et orationibus ac omnibus
bouis operibus vigilanter insistite, etsi aliquid alicui per
raalum ingenium rapuistis , festinanter reddite , sequen-
tes Zacchaeum quisialiquid alicui tulit. amore i)ciac-
,

census omnia in quadruplum restituit'. Decimas et

,

primitias tempore congruo cum magno amorc datc et si .

aliquis in vospeccavit pro amore DeiilH indulgete. quia

si h?ec feceritis tunc orationem dominicam non ad dam-
,

nationem sed ad vestram salutem cantare poteritis. Os-

,

tendite ^3) itaque omnibus bonis operibus in quantum ,

potestis , vosadornatos , ut in Paschali solemnitate, cor-

pus et sanguinem Domini cum mundo corpore et casta
' Luc. XIX, 8.

(i) Cod. in omni, — (») Id. quapropter. — (3) Id. studete.

 252 S. AUGUSTINI EPIJCOPI
mente (
i
) valealis suscipere , et acl futuram gloriam quam
ista Paschalis solemnitas significat , possitis pervenire ;

quod ipse praestare dignetur qui cum Patre , et Spirilu

sancto vivit et regnat in seecula saeculorum. Amen.

SERMO L.

Iii Ramis Palniarum 11.

Educitur hicsermoexCod. Cass. cccLXXxvii, /b/. 118.

Bi^nus cst qui scriptus fuerit a beato Au^uslino, prop-
,

terea non indignus qul legatur. Locus ejus post prceceden-

tein cum numero in Ramis palmarum II.

SYNOPSIS.

I. VerbaProphetaruin verba sunt Spiritus sancti. II. Sa-

lonion Christi praenuntius, III. Ejusdenifigura. IV. Ingressus
Christi Jerosolymam. V. Christus triplici diademate corona-

tus. VI. Cliristo compatiendura , ut conregnemus.

«Egredimini, fdiae Sion. et videte regem Salomo-

I.

» nem in diademate quo coronaviteum mater sua indie ,

» desponsationis ilhus, et laetitia cordis ejus*^. » Verba

ista, dilectissimi , Salomonis non sunt , imo Spiritus
sancti ,
qui pereum tanquam per suum organum loque-
hatur ; erat enim « Lingua ejus calamus scribas ('2) velo-

• Cant. ni, 1

( i) Cod. mentis, — (2) Id. scribens.

 SERMO L, IN RAMIS PALMARUM II. ^53
citer sciibenlis*. « Sicut cnim scriptoris calamus nuUam
potesl per se membranis figuram imprimcre nisi scri- ,

bentis moveatur arliculo, sic ct doclorum lingua nullum

ex se ulilem valet proferre sermonem nisi Spiritus sancti ,

gratia intrinsecus doceatur. INisi enim intus sit qui do- ,

ceat , in vanum lingua doctoris exterius laborat.

II. Salomon ergo perSpiritum providens ad redemp-
tionem humani generis futurum in carne Salvatoris ad-
ventum in occursu tantae redemptionis et gratite ad
, ,

intuendum nostrae salutis auctorem filiam Sion invitat di-

cens « Egredimini
: filios Sion. » Vos inquam quile-
. , ,

gis onere praegravati cslis. cl in Egjpto vetusla Pharao-

nis servitutejacetis opprcssi , egredimini de vetustate ht-

ter^e occidentis in novitatem (i) Spiritus vivificantis^ ;

egrediminide servitute legis antiquae, in libertatem novae

legis et gratiae ; cgredimini de umbia et caligine Veteris

Testamcnti lucem Evangehi. Ideo enim

, in veritatem et
priccesserunt flguree effectus et ad-
, ut sequerentur ,

ventu (2) rerum nuntiatarum complerentur officia nun- ,

tiorum. Quamdiu enim nube htteras cstis obtecti et ,

peccatorum cahgine involuli et quamdiu /Egjptum , ,

tenebrarum scilicet et dissimifitudinis regionem incolitis,

quamdiu eslis in luto et latcre occupati, regem Salomo-
ncm non poteritis contemplari. Egredimini ergo non motu
corporis sed affectu, non itinere proliciscendo, sed fide
,

proficiendo et videte regem Salomonem regnantem in

,

Jerusalem.
111. Salomon autem, rex Jerusalem, dignitate, loco et

nomine Salvatorem prsefiguravit. Redemptor etenim

noster Rcx regum est Dominus dominantium ipse est ,

' Psal. XLiv, 2. — 2 2 Cor. 111, 6.

(i) Cod. r.ovitate, el ileinceps Ubertate, — ^2) Id. adventus , et deinde

niuitiaruin.
254 S. AUGrSTINI EPISCOPI
rcx justitiae , cujus goneratio non habet finem. Ipse est

« Per cjueni reges regnant, et principes operantur justi-

» tiam^, » qui lidelessuos, quos condiclit , inter procel-
las et tilrbines hujus saeculi gubernare et regere non de-
sistit, cui Psalmista decantat : « Deus ,
judicium tuum
» regi da , et justitiam tuam filio regis ^. » Ipse etiam est
verus Salomon , id esl ,
pacificus ; Salomon quippe pa-
cificus inlerpretalur. Propter peccatum enim praevarica-
tionis antiquae, discordiam cum nostro Conditore habui-
nius , et ab ejus pace longe recessimus , imperio cujus
negleximus obedire. A[)parens autem in carne Dei Fihus,
natus ex virgine sine integritalis injuria , servi formam
suscipiens sine conditione servuh , communis in genere,

sed alienus a crimine , nos Deo Patri reconcihavit, et pa-

cen. primi parentis peccalo perditam , interpositionesui
sanguinis reformavit suum , « Pacificans per sanguinem
M pacem faciens
ea quse in coelis sunt, etquae in terris ^,

» iis, quiprope, et qui longe eranl'^. » Unde et ad nos

veniens pacem adnos attuht et nos deserens pacem re-

, ,

liquit. Piedemptore enim nato inter ipsasui ortus primor-

dia, mukiphci Angelorum voceest decantatum «Gloria :

» in excelsis Deo et in terra pax hominibus bonae volun-

,

» tatis^. » Cum vero coelos ascenderet (i), cum doceret

universam Ecclesiain « Servare unitatetn spirilus in vin-
» cuio pacis ^, » discipulis suis custodiendae diiectionis et
pacismandatumtribuit, dicens :«Pacem meamdo vobis,
: pacem rehnquo vobis^. Ecce audistisqualiterdignitate >^

et suo nomine Salomon designaverit Salvatorem ; nunc

etiam cjuomodo ex loco inquo regnaverit, eumdem prae-
figuraverit, fideli mente attendite. Salomon quippe non
• Prov, VIII, i5. — 2 pjai lxxi , r. — ^ Coloss. i, 20. — * Ephes.
11, 17-
— * Luc. II, 14. — 6 ij^ IV, 3. — ' Joan. xiv, 27.
(x) Cod. male aseenderit.
 SERMO L, IN RAMIS PALMARUM II. 255
regnavit in Babjlonia , ut Nabuchodonosor , non in
iEgypto . Pharao, sed tantum Israelitici regni gloria
ut
fuit et honore contentus. Et noster verus Salomon Do- ,

niinus Jesus Christus non in Babylonia, civitate scihcrt

,

confusionis, et ubi labium universce terrce confusum est,

regnat sed « In civitate Uei nostri et in monte sancto
, ,

wejus^; » non in .Egjpto, regione scilicet tenebrarum ,

peccali et morlis obtinet principatum, sed inJerusalem,

civitate regia , arcem sui fundavit imperii ; Jerusalem
quippe visio pacis interpretatur. Et Redemptor noster in

his regnat ,
quiescit et habitat ,
qui terrena despiciunt ,

transitoria haec et caduca contemnunt, et ad visionem

pacis aeternae tota mentis intentione festinant , dicentes
cum Apostolo : « Mostra autem conversatio in coehsest^.rt

Indeestquod Redemptor nosterinter homines conversa-

tus quocumque iret , quocumque diverteret praecipue ,

tamen Jerosolymam (2) et ad templum Patris ejus erat

,

regressus.
IV. Unde et appropinquante passionis suae tempore ,

cum venisset Bethphage ad montem Ohveti ab infinita ,

Judceorum et (lentihum turba , cum ohvarum sarcuhs ,

floribus et pahnis sui Pvedemptoris futurum triumphum

et vicloriam designantibus ( i) , cum summa gioria et de-
votione suscipitur '^
; et ipse ut nobis patientiae et humi-
litatis pra^bcret exemplum ,
postposita gloria qua Patri
per oinniasimihs est etaequahs, vilis aselh tergo insidcns,
Jerosolvmam muhum humilis, et ideo gloiiosus intravit.
quam stupenda pictas! mira Dei clementia ! sessor
aseUi fieri dignatus cst auclor SECcuh. Aseho insidet ,
qui
totam mundi machinam pugillo concludit, ut nos super
astra subhmet. Habeant regesetprincipesmundi propter
» Psal. sLvii, 2. — 2 philip. m^ 20, — 3 Maith. xxi, i, etc.

(x) Qod.Jerosoijinii. — (a) Id. desiguantes.

q56 S. AUGUSTINI EPISCOPl
pompam et gloriam saecularem currus aureos , et equos
suos auro, serico et mira gem.marum varietate oriiatos :

Rex noster contra diabolum pugnaturus, armis humili-

tatis armatus in asello triumphat. « Hi in curribus, et hi
» in cquis ^, » nos autem cum Rege nostro in humih aselli

vehiculo triumphamus. Unde et ei per Prophetam dici-

tur : « Ecce rex tuus venit tibi man-

Dicite fihae Sion :

» suelus sedens super pullum asinse ^. »

V. Invitat nos crgo Spiritus sanctus ad intuendum

tam humilem Salomonem Dominum nostrum Jesum ,

Christum, « Coronatum corona, qua coronavit eum

» mater sua^. » Coronavit autem eum non solum mater ,

sed etiam pater et noverca. Triphci cnim corona coro-

natus est Dominus Jesus Christus corona gloriae, corona :

justitiae , corona miseriae. Coronavit namque eum Pater

corona gloriae, cum « Oleo exultationis et laetitiae prae
» suis participibus unxit ^; » sicutscriptum est :«Gloria,
» et honore coronasti eum Domine super opera ma- , ,

»nuum tuarum^. » Coronavit euni mater sua immacu-

lata , scihcet Yirgo Maria , corona justitige , dum ei im-
maculatae carnis substantiam ministravit , et ex se (i)

sine peccato fdium genuit. Coronavit eum mater

justum et
Synagoga, quae noverca justius appellari potest corona ,

miserige , dum capiti ejus spineam coronam imposuit

dum amictu irrisoriae vestis accinxit dum contumclias ,
,

sputa , flageJla , maledicta et opprobria intulit , et dum

novissime morte eum turpissima condemnavil.
VI. Nos igitur, dilectissimi , fdii sanctae matris Ec-
clesiae , casta generatio ,
quos in schola veritatis Dei Spi-
ritus erudivit , salutis et reparationis nostrae tempora

1 Psal. XIX ,8. — 2 Malth. xxi ,5. — 3 Cant. iii, 1 1 . — * Psal. xuv, 8.
— 5 id. vm , 6.

(i) Cod. esie.

 SERMO LI, IN COliNA DoMlNI. 267
cum summa dcvoliouc suscipiamus , ct , Clirislo pro nu-
]jispasso,iii (juaiilum possumus, compatiamur. «Si cnini
» compatimur, ct conregnabimus^. Exeamus ad eum ex-
» tra castra, crucis improperium in corporc nostro por-
» tantes-. » Membra nostra cum vitiis et concupisccntiis
clavis divini anioris et pa^nitcntiae contigamus, ut a pec-
catorum sarcina pcr pcenitentiam alleviati men- , libero
tis ( ) et sccuro incessu egrediamur, el videamus non tam
i

corporeo, quam dcvoto mentis inluitu rcgem Salomonem

coronatum in coelis corona immortalitatis et gloriae in ,

qua vivit ct rcgnat cum Deo Patrc in unitate Spiritus

sancti Deus pcr omnia saecula Steculorum. Amen.
,

SERMO LT.

In CcTena Doniiiii.

Ilic senno, qui educitur ex Cod. xii, fol. 609, ubi no-
men liabet sancli Aas^ustini , ad
in quibusdam accedit
sermonem Appendicis quem Benedictini nulla allata
ct. ,

ratione excluserunt , dicentes eumesse anonymi sermonem.

Hic non est anonymus, nec proinde rejiciendus , cum
nulla sint, qua^ sancto Au^ustino sint indigna, etplura
qua; iUius sapiant diccndi genus. Nolandum est autem
maxime, quod Possidius in indiculo^cap. x, tractatus duos
indicet dePassioneDomini , qui desunt in sanctiAugus-
tini operibus uti animadvcrlerunt edilores Maurini in
,

sermonc ccxviii. Locusejus post sermoncm Maurinensem

ccxvi.
1 Rom. vni , 19. — ^ Hebr. Mti, i3.
(i) Cod. Ubero et mentis,

cxxxi. 17
258 8. AUGUSTINI EPISCOPI

SYNOPSIS.

I. Sancte sancta suscipienda mysteria. II. Discipuloium ti-

mor, et Judae impudentia. III. Petricasus. IV. Ejusdem dolor.

I. In hodiernum convivium qui solemni frequenlia

convenistis , et cum Christi DiscipuHs in immolatione
Agni Pascha facere festinatis , sincera ,
quaeso , et plena
charitatis pectora divinis exhibete mysteriis. Nulla sit in
mente duplicitas , nec hvoris nubiio interior homo fus-

cetur;agnum comesturus agni innocentiam praeferat ,

nec immaculata ovis lupina membra transfundat in vis-

cera; quoniam qui sacrato (i) hujus indigne participat

accubitui non cum Petro perveniet salutis ad portum
,
,

sed sustinebit cum Juda sine reparatione naufragium.

Habebit debitam cum proditore poenam qui ad bonum ,

malam attuhtconscientiam. Denique Judas non sincerus,

sed simulator accubuit ; et post buccellam Christi , in
eumdiabolus introivit^.
II. Sed lecta , fratres, praesentis exordia lectionis ,
pia
vobiscum recordatione transcurram. « Cum recumberet,
winquit, Dominus cum duodecim Discipuhs suis et ,

» edentibus illis ait Amen dico vobis quoniam unus

, :
,

» ex vobis tradet me. Et contristati nimis coeperunt ad ,

» eumsinguh dicere : Numquid ego sum, Domine^? «) O

beati Apostoh magis (2) vestra innocentia contris-
, felix

tata . quampoenahs Judaeaudacia non confusa, cum no-

veritisnihil tale vos contra Dominum cogitasse. Extimes-
centes autem propriae fragilitatis , tristes Dominum inter-

• Joan. xni, 27. — ^ Matth. xxvi , 20-22.

(i) Cod. sacratcE.,, participatur accubitu, — (2) Deest magis in cod.

 SERMO LI, IN COENA DOMINI. 9.69

rogatis de peccato ,
quod in conscientia nonhabetis. .Sed
plus creditis Magistro, quam vobis. Jam in illo convivio
vobis judicatis imputari (i) quaestionem , et Judas non
vult sentire compunctionem. Terret vos talis auditus , et

illum non terret tanti sceleris cogitatus (2).Consulite ergo

Dominum ; pium interrogate Magistrum. Respondeat
praescia verilas. Designetur abominanda persona , nec
remaneat crimen Monstretur vobis, quem fu-
in turlia.
gere debcatis. l'ublicetur tiiius perditionis^, ne maculc-
tur corona benignilalis. aRespondcns, inquit, Jesus ail:
)j Qui mecum manum mitlii in paropside, ipseme tradet-.
Cnepit manifestiusaliquiddici. Adhuc tamen nomen pro-
prie (3)non video designari. Sed ecce paventibus, et re-
lincntibus cunctis, et interdicentibus (4) cibum ori suo,
ille temeritate et impudenlia qua prtcditus erat, manum

cum magistro in paropside mittit, ut audaciam bona^

conscienlias mentiretur. Obturatafronte taha deseaudit,
et recumbit suam conscientiam et
(5). Yidit publicari ,

adhuc manum nec primo nec

porrigit ad buccellam ; ,

secundo correptus a proditione retrahit pedem, sed ;

patientia Domini nutrit impudentiam suam et servavit ,

sibi iram in die irae^. Kcce jam et poena ilii praedicatur ,

ut quem non correxerunt (6) miracula corrigant de- ,

nuntiata supplicia. «Filius, inquit hominis vadit, sicut ,

» scriptum autem hominiilli per quem Fi-

est de oo. Ya"
» lius hominis tradetur. Bonum illi erat non nasci. Res-

» pondens inquit, Judasc|uicum tradidit, dixit Num-

, :

» quid ego sum Rabbi^'. » Juda , cui dicis Numquid , :

' Joaii. xMi, 12. — 2 iMallh. xwi. 2 >. — ^ Pioni. 11, 5. — ^ Matth. xxvi,
24, 23.
(ij (Jod. vosjitdicuri lun/jiitamiiii i/iuestioneni ; qua; O|tiiiaudo conexinius;
forte legeudum dubitatis pro jitdicatis. — (2) Vide Append. Serm. cl,
iiuna. I. — (3) Cod. proprice. — (/,) Id. intercidentibiis. — (.t Id. reciiin-
bet. — {&) Id. corrigenint.

n
260 S. AUGUSTINI EPISCOPI
ego sum ? Jam dic : Ego sum. Scitenim ab initio te esse.

Nam quocl nuncloquitur, non est oblivio nescientis, sed

pielas miserantis (i). Corrupte praevaricator et miser, si

redires ad cor, recoleres Magistrum ,

quem didicisti esse

prgescium futurorum , et cui nihil potest esse incogni-

tum quoniam per hujuscemodi
;
colloquiuni se non facit
ignarum , sed poenitentioe tibi vult exhibere suffragium.
Tu autem cui cupiditas sensum tulit , et avaritia cordis

oculos excaecavit , interrogare te fingis , utrum ipse sis ,

qui traditionis nefas conceperis? Omnia in te novit ejus

divinitas , sed vae tibi ! in quo simul periit ('2) humanitas,
et in quo ficta est charitas.

III. « Hymno, inquit , dicto , abierunt in montem (3)

» OHveti , et ait ilhs Jesus : Omnes vos scandalum pa-
» tiemini in hac noctc. Respondit Petrus et dixit Si :

« omnes scandahzati fuerint, egononscandalizabor. Dicit

)) ilU Jesus Amen dicotibi, quia in hac nocte, antequam
:

» gallus cantet, ter me negabis. Dicit ei Petrus Etsi :

» oportuerit me mori tecum non te negabo-. » Coepe- ,

runt altercari duo (4), medicus et aegrotus ; hic (5) sine

segriludine se esse putabat ; ille sed jam (6) futuram ac-
censionem (^jiUi annuntiabat. Sedinterimhoc negotium
paululum sequestremus , donec rei exitum comprobe-
mus (8). « Judas , inquit ,
qui tradidit eum , dedit eis

1 Matth. XXVI, 3o-35.

f i) Cod. mirantis. — (2) Id. perivic, — (3) Id. in monle. — (4) C.od.
i7/c. — (5) Vide August. Serm. iv, et Appeiid, Scrm. cr. , num. i. —
(6) Cod. etiam. — (7) Edit. male accessioncm; agilur de rogo accenso,
juxta (juem Petrus Christum renuntiavit, et queni Christus pra;vidc'l)af , ut

palet ex infra dictis. — (8) Hic in Benedictinorum Sermone senlenlialegi-

tur, qu.^e nulia ratioue potest admilli. Sic enim habent : ". Cui Dominus ait

» Paululum sequestrenuir, donec rei exilum comproljemus; » ubi noiaudum

est quod ponant in ore Christi , verba qiiie sunt scriploris ipsiu!!, cxpiicalio-

nem evcnlus ad aliud tempus differentis. Unde patet, quam graviter errant,

qai Benedictinam editioncai putaat nuUo modu posse emendari.

 SERMO Lf, IN CCffiNA DOMINI. 26
» signum dicens : Qucm osculatus fuero ipse est ; tcnete
» cum*^. » Quicl audistis , fratres? Quis sensus lioc sine
horrorc (i) consideret ? Et cjua^ aures liaec verba reci-

pianl? Qua3 noii prsecordia dictistaIibuscontremiscant(2y?

« Dedit signum dicens Qucm osculatus fuero ipse
cis : ,

» est ; cum. » signum sacriiegum! o convenlum

tenete
nefarium o placilum punicndum ubi ab osculo inci-
! ,

pitur beilum et per pacis indicium

, pacis rumpitur ,

sacramentum (3) ; ct per quod consueverunt gentes bella

finire ,
per lioc profnnus .ludas bellum voluit incboarc.
« Dedit eis, inquit, signum dicens Quem osculatus fuero :

n ipse est ; tencte eum. » Hoc signum Juda tu dedisti; , ,

lioc pacto in tuum ingcnium reposuisti ut curn quo fa- ,

ceres pacem, ipsc raperetur acl crudclissimam passionem.

Habebunt per te mulli terrorem, ne quando cum proxi-

niis (/j) simulatam babeant pacem. Guttur tuum profa-

num , quod bodie Cbristo extendis adosculum, crastino
illud (5; criges extensurus ad laqueum. Malo tuo didi-
cisti argentum expenderc; mox incipies et corpus pro-
])rium pondcrare. Teneturinterea Dominus , ad saccrdo-
lum principem perducendus(G). Etcum ca?teri DiscipuU
laberentur in fugam, Petrus ilie promissor egregius, coe-
pitambuLire longinquus. Pervenit tandem et ipse ad
principis domum et expectans rei exitum foris obser-
, ,

vabat in atriuni. Sed quia jam praedictas accensioniseum

rigor urgebat, calefaciendus (7) ad carbones stabat. INe-
gat tcrritus Christum ,
pro cjuo se animam promiserat
positurum. Jacet elisus in torpore 8} obhvionis ,
quasi
inquodam lecto doloris. Prostravit eura decrepita ani-

1 Mallli. XXVI, 48.

(i) Cod. sui errore. — fa} Id. contreincscant. — (3) Vide Serm. ci,

Append. num. r. — (4) Cod. /jroxiVn/. — (.'Jjld. r7/Hm. — (6) Vide Serm.
CL Append. mim. 2. — (7) Cod. calefaciendum. — (8) Id. corpore.
'Abl S. ADGCSTINl EPISCOPI
cula, quasi quaedam febricula. Oppressit eum lethargi-
cus somnus, et coepit eum praeco impingere matulinus (
i
).

IV. Expergiscitur aliquando ; audit gallum cantan-

tem; videt se gravia vulnera sustinentem. Dirigit preces
ad mcdicum per nuntios laciymarum et divinum con- ,

festim recipit (2) antidotum. De ipso enim scriptum est :

« Arnici mei et proximi mei adversus me appropinquavc-

» runt. et proximi mei a longe steterunt^. Et iJlud quod ..

dictum est : « Meliora sunt vulnera amici, quam vo-

'> luiitaria oscula inimici ^. » Judas enim , sicut de Apos-
tolo prodilor , ita inimicus factus ex amico. \am et de
jllo scriptum est : «Homo pacis meae, in quo sperabam,
» qui edebat panem meum , ampliavit super me calca-
» neum^. )j Etilerum : «Inimicihominis doraesticiejus'^.»
Unde et nos,fratres, unanimiter fugiamus inimicoruoi
fallacia coUoquia , ut cum sanctis participemus (3) gra-
liam sempiternam.Veram pacem et Trinitatis perpetuam
unitatem teneamus ut mereamur introire in regnum,

coelorum et gratias agere Domino Jesu Christo insaecula

.

saeculorum.

' Psal. xxwii, 12. — 2 Prov. xxvii, 6. — 3 psa) xl, io, et Joati. xui ,

i4. — * Mirb. mi. 6, et Matlli. x, 30.

(i) Edil. iiL-ssitne prceco impiger maiiitinus , ul)i videlur quod le^jerunt
l'ieuedirlii)i iinpiger pro impingere^ vitio sane codicis. — (2) Cod. rccepit,
— ({) Id. pnrticipfmnr.
 SERMO LII, DE PASSIONE DOMINI, ETC. q63

SERMO LII.

De Passione Domini, et de diiobus LatronibuSi

Totmn sapit Augustinum liic sermo, qui educitur ex

Cod. Cassin. xii, fol. 3io, eumque Ubenter pcrcurret

studiosus lector. Ponatnr inter Augusti^iianos post ser-
monem Maurinensem ccxviii.

SYiNOPSIS.

I. Lationis verba ad compatientem latroneni . II. Ejusdem

iiivocatio adChristmu. III. Christi responsio. IV. Quomodo
baptizatus est.

I. 1n cruce Dominus Jesus pendebat ; Juda?i blasphe-

mabant; principes subsannabant latro confitebatur, de ;

quo necdum sanguis exsiccaverat occisorum alii move- ;

bant capita sua , dicentes : f Si Filius Dei es , salva te

)j ipsum*. » Jesus non respondebat , sed tacilus iiijustos
puniebat. Ad verecundiam JudcCorum aperit Dominus os
defeusoris. os in cruce latronis. Duo enim a dextris et a ,

sinislris, fuorant crucifixi (i) ; Salvator medius . sicut

librajusta, allevans confidentem , deprimens iiifidelem
latronem a sinistris insultantem. Procidit qui fuit a
dextris, et fit sibi in judicio reus , in criice judex , in

' Matll). xxvn, 40.

(i) Vide Aufjust. Serni, (cc.vxxi, iium, 2, et Seiui. 'ccxxmi, min). 2.

qG4 s, augustini episcopi
confessione magisler (i). Proxima vox lalronis contra la-

troncm : « INec lu timcs^,» inquit. Latro, qui furabaris,

niotlo confitcris ; qui saevicbas in gladio, niodo credis (a)
in (^hrislo. Dic , inquit, dic , lalro ,
quid tu male fc-
cisli ? Oiiid Dominum ])oni fccisse cognovisti ? Quia nos
vivos occidimus , istc mortuos suscitavit ; nos aliena tu-
limus , iste divitias suas dedit orln terrae ; et pauperfac-
lus est , ut me divitcm redigcrct. Litigat latro contra
Litronem "Lsque (3) in hoc tempus ambulahamus iu
:

iacinus. Da crucem, dabitur via. Sivismecum comitari

ad vitam qui mihi fuisti ad Litrocinandum collega, cslo
,

mihi ad domiciJium vitae comes hgnum est vitae (/|) ;

cruxilla. David in Psalmo instruit dicens « Novit Do- :

minus viam justorum, ct iter impiorumperibit-. »

>>

IL Post confessionem convertitur ad Salvatorem , :

«Domine, inquit, mementomei, cum(5y venerisin regnum

wtuum^. » Laborabam , inquit dicere latroni Ut tui , :

memor sit Christus, quid boni fecisti ? quid dignc gcs-

sisti?Quia nocuisti, quiaoccidisti, dicis ((>) « Mcmcnlo :

<) Dic latro socius factus cum magistro

mei. >> , Rccle :

cxpccto debitum meum, quia inter injurias meas agnovi

Dominum meum. Nonattcndo, quia pendct inligno, scd
credidi quia manet in coelo in suo judicio. « Dominc
, , ,

»inquit, memento mei, cum(7) venerisinregnum tuum.»

Penitus non erat locutus Cbristus neque Pilato uequc ,

principibus Judaeorum. Labia puritatis respondere nolc-

bant, quia non recte inimici quaerebant. Respondit latroni
libenter quia rogavit simpliciter : « Amen , amen dico ,

» tibi ,
quia hodic mecum eris in Paradiso. » Quid est, la-
• Luc. xxiu, 40. — 2 psai ,5^ — 3 Luc, xxii, 42.

(i) Vide Serm. cccxxvn elSerm. ccxxxti, num. 6, — (2) Cod credes. —
(3) Id. nsqueqno. — (4) Id. cnim, — (5j Id, dum, — (6j Id. diccs, —
[•)) Id, diim.
 SERMO LII, DK PASSIONE DOMINI, ETC. 265
tro? Tarditatcm postulasti, et celcritatem perccpisti. Tu
dicis : « (iUm vciicris in rcgnum tuum; » ipsc liodic te

introducit in Paradisum suum.

IV. Quid autem lit ,
quod latroni promittitur vita ,

qui nondumacceperat gratiam? Dominus dicit in sancto

Evangclio Si quis non renatus fuerit e\ aqua ct Spiritu

: <(

» sancto non potest introire in regnum ca'lorum ^ ; » et

,

tempus non pcrmittit ])aptizari latronem. Invenitci Do-

minus rcmcdium pictalis. Accessitmilcs lanccam fixitin ;

latus Salvaloris et « Exivit sanguis et aqua "^, » etaspcr-

,

sit membra lalronis (i). Dicitaposlolus Paulus "ApprO' :

h pinquastis montem Sion , et sanguiins aspersionem ('2

j

> mclitis loquentcm, quam sanguis Abel"'. » Quare (3)

melius loquitur sanguis Christi ,
quam sanguis Abel :'

Quia sanguis Abcl incusat parricidam. sanguis vero

Clirisli liberat bomicidam. et donat poenitentibus indul-

gentiam in saecula sa^culorum. Amen.

' Joaii, m, 5. — 2 ij XIX ,34. — 3 Hebr. xii, 2224.

(i) Vide August. de Anima, Iib. i, num. 2. — (2) Cod. asj>eisio/iis..,

lo(juencls. — (3) Id. quorum.

q66 s. augustini episcopi

SERMO LIIL

In Vigiliis Paschae L

Hlc sermo ctim nomine sancU Augastini ie^itur in

fjuatuor codiciljus Florentinis, nempe Bibl. Laur. Plut.
XIV, cod. I, fol. 196 b; Bibl. Sanctce Crucis Plut. xxx , ,

sinist., cod. v, fol. 2S b ; et ibidem PLut. xxxiii, sinist. ,

cod. IV, fol. i3o; atque Bibl. jEdil., cod. cxlhi, fol. i96 6.

Nil obstat quin ponatur inter Auguslinianos post ser-

monem Maurinensem ccxxiv, cum numero in Figiliis
Paschce VI.

SYNOPSIS.

I. Vigilia Paschae solemniter celebranda. II. In hac quare

laetandum. III. Transcendamus cum Christo, utsalvemur.

1. DoMiNi noslri Jesu Christi Salvatoris honorabilem

solemnitatem sua favente clementia , fratres charissimi
fidehter veneremur (1), pietalemqueejus ineffabilem ad-
miremur, qui non solum redemptionis nostrae causa di-
versarum infirmitatum gcnera subiit verum etiam sacri ,

cultusritum, per(2)cliversasfestivitatum gratias, aeternae

beatitudinis nobis effecit causam (3) , ut hcet post mul-
tum inertiae somnum, non tara inviti ,
quam voluntarii,
sanctae rehgionis dulcedine provocaute , ad magnarum
(i) Cod. I male veneremus ; cseteri veneramur ; iileni deiDde quoad ver-
bum admiremur, — (a) Sic codd, iv et v; cod. i pra, — (3) Codd. causas.
 SERMO LIII, IN VIGILIIS PASCH^ I. ^67
soleninitatum adventum i
i) surgere compellamur, Ex-
de somno inertitesurgamus,
pergelacli itaque libenter .

et noctem hanc sanctam Paschae laetanter ducamus. In

qua nocte magnum Pascha magna devotione (2). mentis

desideriis, solemniter celebrcmus , «jNon in fermento
» veteri , neque in fermento mahtiae et (3) nequitiae, sed

« in azymis sinceritatis et veritatis , » lioc est non in (4)

amaritudine malitiae humanae; quidquid cnim humnnura

solum, sincerum non est sedin sinceritate divintt' sanc- ;

titatis. Divina sanctitas quae est 5j ? caslilas

1
, humihtas,
bonitas misericordia 6) humanitas , juslitia, lenitas,
; ,

patientia , veritas, pax, benignitas ; hccc est massa sanc-

tiiatis christianae, quam ^yj humanae mahtiaefermenlum
corrumpit, lioc est iibido , superbia , invidia, iniquitas,
avarilia , intemperantia , mendacium 8) , discordia ,

odium (9 ;
, vana gloria ,
quae omnia ahena a nobis vult

esse sanctus Paulus dicendo : « Non in fermento mahtiae

» veteris. »

11. Laetitia nostra ChristiPascha sit. iSiobis(i o) enim

et pro nobis Christus nascitur, patitur et resurgit ,
ut
nos in vitam per ipsum renascamur 1
1 1) in tribulationi-
bus,etcumeoin virtutibus resurgamus.Omnia eninii 12)

(i) Sic cod iv;coil. I inagiiiirnin solrinnitatiiin uJfeiitii ;

qui tl ilciiicie

compeliamus ,
pio compeilainnr quoil habeiit «odil. iv cl v — (2) Sic
cod. v; cod. r nutgni Puschce, rnagnee. devotionis mentis;t:oa. iv mugna
Paschce , magna devotiont inenlis, — (31 Sic coJ. 1 ; cotid. iv cl v utit. —
4) Deesl iit iii cod. iv. — (5) Sic cod. iv ; coJd. 1 ( t v sanctitiitis, quce est

custitas , elc. — (6) Sic cod. v; cod. i oinnia. — (7) Sic cod. v; cod. i
qua:.. coiruinpit; cod. iv quce... jermeiito corrunipitn 1; bona ilcui leclio, scd
quae ideo mala Gt, quod ideiii rodex verba inulilii aJJal diccudo «7««^ est

humance maliticc (\y\3i /ermento corrumpitur^ lionalque deiude puncluiii iu-

terrogativuin. — (8) Sic codd. i ; cod. iv el v mendacia. — (9J

Sic codd. r

et IV ; cod. v odia. — '

ro^ Cod. iv male voSis. — (i 1) Cod. i semper uiale

renascamus. Deiade cod. cxLiii et pio ut. — (12; Sic cod. v; cod. i nou
habet enim.
«jG8 S. ADGUSTINl EPISCOPI
per ipsura in hac nocte restaurata sunt(i). Tnhacquippe
nocte quasi primitice resurrexit, ut nos onines postea h.) ;
in hac quippe nocte captivitas solvitur vila in Adain ,

amissa restauratur in hac nocte Protoplastus antiquus

; ,

percgrinus redit acl Paradisi patriam Cherubim

, Christo
rcmovente (3). Ab hac enini noctc Dominic^ resurrcc-
tionis, Paradisus patet. ^ulh clauditur , nisi a se ipso

nulh aperitur, nisi a Christo. Rcdeat ergo, credamus ,

qui nunquam defuit , ascendat qui semper cum Patre

fuit. Jam enim credimus vitam moripro nobis. Quomodo

tamen vita moritur? credimus mortuum et sepuhum , ,

ac rcsurgentem , ascendentem , cum Patre tamen et (-^j

cum Spiritu sancto semjier manentem.

111. Cum Phase, quod estPascha , transilus intelh-
gitur, sive transcensus (5) , Christi sanguine nos conse-
cremus ct consignemus ut a vastatore mundi transcen- ,

damus, et a moitc multos vastatura (6) dcfendamur.

Quicumque enim transccndunt (y), hi salvantur; his
parcitur 8). Nimirum, quibus Christi sanguis inhgesit,
nulhs diabohcis pluviahbus imbribus innumerabihum
guttarum humectantur neque oblectantur (9). Ideo nobis
quoque sic inbasreat Christi sanguis hoc est signum , ,

morlis ejus ,
quod siiper nosstat integrum, quando nobis
morimur, ct ei (lo)vivimus, qui pro nobis mortuusest.
Respergit enim nos quodam modosanguisChristi,quando
morlificationem ejus circumferimus in nobis^, ut nulhs

^ 2 Cor. IV, 10.

(i) Sic codd. iv el v ; cod. i male sic. — (2) Sic codd. iv et v ;

|ilirasis in-

tegra deest in cod. i; cod. iv secunda vice habet er^o pro qiiippe. — (3)
Sic cod. v; cod. i mnvence. — (/,) Deesl et in cod. iv. — (5) Sic codd. iv
et v; cod. i transcendes. — (6) Codd. — Codd. transcen-
crassaciira. (7)
duntur, qui el superius de/cndamus, — (8) Codd. pascicur. — Sic cod. (9)
I ; cod. IV humectetur neque oblectettir, — (10) cod. qui deiode vi-
Sic v,

vamus ; deest ei in codd. i et iv.

 SERMO LIII, IN VIGILIIS PASCILE I. 269
mortalium voluptaluni pluviis sive tempestatum saecu- ,

larium imbribus (i) a iiobis torgatur? Super nos siccans,

nobis semper inbaereat , aspersusquc nos tingaL (2 ;
non lingat tantum , sed suo sanguine mortilicatos
lavet (3). Semper omnia membra nostra suo sangiiine
lavarc potest ,
qui crucis suag signiini in cxtis(4 nos-
trispinxit. A morte munduin vastatura, transccndendo 5)
dcfendamur , ct divinitatis suae fulgore descendentc a
coebs G , cum suiscongrcgcmur ad cfclum , ipso donante
qui cum Patre cl Spiritu sancto vivit et rcgnat in s^cula
Si.cculorum. Amen.

(i) Sic cod. v; cod. i imb'c; cod. iv iiinbrn... legaiur. — (2) Sic cod.
IV ; codJ. I ct V [iiigital. Cod. i deiude nos intinguat , iiro non ringtiat. —
(3) Sic cod. IV, qnje vox deest iii caeleris codd. — {\'\ Cod. v extibus ; cod. i

cxitibus; deinde omucs codd.wo^ pro nostris. — (5) Cod. i transcendi de-
fendamus ; cod. iv transcendit. Defendamur et suce ; cod. v a inorte intindum
terralur.^ transcendenno defendnmtir. — (6) Sic opiuando corre.xinius ; om-
iies enim abcrrant coJiccs ; cod. 1 suce fulgore discedentia suis citni suis;

cod. v et in divinitatis suce fulgore desccndentia siii , cuin suis.

270 S. AUGUSTINI KPISCOPl

SERMO LIV.

De Pascha XVI.

Jdcm est Idn sermo, acsenno ccxxiv, apiid Maurinen-

ses , sed inpliiribns divcrsus. Ciun autem tales sint va-
riantcs (ectiones, ut perpetuo occurrant , illum inte^rum
stampissubmittimus, vt a doctispossit cumeditis altentius
comparari. Ex hac comparatione cvidenter patebit unum
esse ci eumdem .sermoncm a duobus 7iotariis excepturn ,

quorum ex uno alier potcst facllecorrigi. Sit locusejus in

eumdem locum apud Edit., cum numero de Pascha i.

SYNOPSIS.

T. Ad omues sprnio , sed piTesertiin atl haptizatos , ut a vitiis

abstineant. 11. Contia carnis peccalum. III. Gitins fiat correc-

lio.

I. Ad omnes quiclem perlinct sernio quos cura iiostra

complectilur { i).Yerumtamen hodie terminata sacrorum
solemnitatc vos alloquor, novella germina sanctitatis re-
generata ex ac[ua et Spiritu ,
germen pium , examen no-
velluin , flos nostri honoris et sanctitas hihoris, gaudium
et corona meaomnes qui statis
; in Domino , apostohcis
verhis vos alioquor « Ecce nox : praecessit , dies autem
» appropinquavit , abjicite opera tenehrarum, etinduite
(i) Haec ct sequeulia usque ad tiiiera textus Scriptura; leguntur in Serm.
Append. clxxu, num. i, versus mediuni.
 SERMO LIV, DE PASCHA XVI. 27
» arma lucis ; sicut in die , honeste ambulate . non in
)) comessationibus et ebrietalibus , non in cubilibus et
» impudicitiis , non in contentione et aemulationc , sed
» induite Dominum Jesum
curam ne feceritis , et carnis

» in concupiscentiis*; » et ut vitam babeatis quamsacra-

mento induistis « Ouotquot in Christo baptizati estis,

,

» Christum induistis^ » Si enim estis membra Christi

si cogitetis quod facti estis, omnia ossa vestra dicent :

« Domine quis similis tibi ^ ? » Non enim digne cogitari

.

potest ista dignalio. iNonne omnis sermo sensusque defi-

cit . venisse nobis gratuitam gratiam. nonpraecedentibus
meritis , et ideo gratia dicitur (1). quae gratis data est.

Qui gratia ? ut sitis fihi , Dei membra , ut sitis fratres

unici , sicut ille unicus ; unde vos fratres. Quia ergo
membra Christi estis admoneo vos , , audite me , qui
me sciendi estis hodie. Timeo vobis 1

2) non tantum a
Paganis , non tanlum a Judaeis, non tantum ab haereti-
cis , quantum a malis Cathohcis. Ehgitevobis in populo
Dei ,
quos imitemini. Nam
turbam imitari volueritis, si

inter paucosangustamviamambulantes, nonerrabitis 3).

A rapinis, a perjuriis abstinete. Gurgites ebriositatis re-
pellantur a vobis ; fornicationem sic fugite ,
quomodo
morttni mortem, non quae animam sohat
; a corpore, ubi
anima semper ardcbit cum corpore.
11. Fratres mei, fihi mei . filiae meoe , sorores mese,
sciatis \ dinbohim agere partes suas, nec quicscere Joqui
in cordibus eorum.quos ad suam partem reducendo Irans-
ducit. Scio fornicatoribus , aduUeris, qui contenti non

' r.om. xui, i2-r4. — 2 Galat. iir, 26, 27. — — Psal. xxxiv, 10.
^

^i) Dicitur dee.st in cod. — (2) Cod. male vos. — (3) Evidenler liic de-
siint aliquse vores, verbi gralia si turbarn iinitari vohieritis , exlra viain de-
ciiiial)ilis; sed angustam /E^'i\, iion bene ambulantes non eritis, — (4) Cod.
scias.
279. 8. AUGUSTINI EPISCOPI
sunt conjugibus diabolum in cordibus eorum
suis, dicere

Non sunt magna hanc diaboli su-

carnis peccata. Contra
surralionem, debcraus habcre Christi incantationem (1).
Id cst unde Christianos decipit per carnis illecebram ,

cum eis facit leve quod gravc est sed mentiendo non , ,

vere facicndo. Quid prodestquodSatanasfacit lcve, quod

Christus oslendit grave ? quid prodest quia leve tibi dicit

diabolus ,
quod grave tibi dicit Dominus? illudestquod
dixitin Paradiso : « Non morte moricmini.» Dcus enim
dixerat : «Quo die manducaveritis morte moricmiiii'^. )

autem contemncntes Deum pmeccplorcm, passi sunt

llli

diabolum peremptorcm. Venit inimicus et ait « JNon , :

» morte moriemini , sed aperientur oculi vestri et erilis

>.sicutdii*. » Dimissa est minatio Dei, et audita estpro-

missio diaboli. Numquid profuit quia dixit mulier ,

« Serpens me seduxit^?»numquid valuit excusatio, etnon

est secuta damnalio? Ideo vobis dico , fratres mei, qui
habetis uxores, ut nihil aliudnoveritis (q); qui non ha-
betis, et ducere vultis , integri vos ad eas servate , sicut
ipsi vultis integras ad vos venire ; qui continentiam pol-
liciti estis , retro nolite respicere. Ecce dixi vobis , ego
absolvi me (3). Erogatorem me posuit Dominus , non
cxactorem. Ettamen ubi possimus (4j ubi dalur locus, ,

ubi conceditur, ubi sumus corripimus objurgamus, , ,

excoramunicamus anathematizamus (5 et tamen non

, j
,

corrigimus. «Quia ncquequiplantat estaliquid,nequequi

» rigat sed qui incrementum dat Deus ^. » Et modo quia
,

loquor vobis ,
quia admoneo vos , opus est, ut exaudiat
me Deus , et agat ahquid in silentio in cordibus vestris.

1 Gen. III, 4, 5. — 2 im^ _ 3 jbid. — •»

i Cor, iir, 7,

(i) Edit. pessime incarnationem. — (2) Cod. male niltil adnoveritis. —

(3) Cod. male te. — (4) Cod, male nobis posnit. — (5) Edif. non bene
anathemamiitt
 SEr.MO r,iv, DL pAsciiA xvr. 273
Breviterdico , cl lioc vobis coiiiincndo, etfideles tcrrco,
ct vos ccdilico. I\lein]jra Christi estis ; iiolitc me, sed
Apostolum audire (1) « Tollens ergo membra Christi, :

«faciam membra mcretricis? Absit*.» Sed dicere habet

ahquis Meretrix non cst, quam habeo sed concubina
: ,

mea. Verum dicis ,

qui hoc dicis? liabcs uxorem , qui
lioc dicis? Et ille : Habeo , inquit, llla ergo, vehs nohs,
meretrix cst. Sed servat forsitan tibi fidem non novit
. et

nisi te unum , etnon disponit se nosse 2) alium.Cum ergo

illa sit casta , tu quare fbrnicaris? Si illa unum , tu quare
duas? non licet. In geliennam eunt qui hoc faciunt, igne
sempiterno ardebunt, qui ista faciunt.

111. Coirigant se ,
qui tales sunt . duni vivunt. Subito
venit niors . cL non est qui corrigatur! et quando veniet
novissima hora nescitur. (^um dicitur cras, cras . fit (3)
vox corvina , etsubito venitruina. \adat, et non redit.
Fugiteergovoces corvinas,neopprnnat vos ruina (4). Scd
vos me audite ,
baplizali; vos me audite , infantes in
Christo regencrati Obsecro vos per nomen quod in-
(o^.

vocatum est super vos, perillud altare ad quod accessis-

tis, per sacramenta quae accepistis, per judicium futu-
rum vivorum ct mortnorum. obsecro vos adjuro et ob- ,

stringo pernomen Chvisti, ut non (6) imitemini eos quos

tales esse cognoveritis , sed ad meliora acccdite , ut sine
fine regnelis.

• I Cor. VI, i5.

(t) Edit. mnlt! ainlite. — {i) Cod. niale esse. — (3j Cod. niale sit, —
(4) Cod. male mina, et sic deiiiceps — (5) CoJ. mule rei^naiiti. — 6 De-
siint voces ut non in eoJ.

CXXXI. id
^n^ S, AUGUSTINI EPISCOPI

SERMO LY.

In die Paschae XVI.

Habetur hic sermo in duobvs Codd. Cass.,ncmpe cod.

XI, foL 220, foL iSj. Ambo saimti Au^us-

e< cod. cxxiii,

ttni nomincprcenotantur, et nihii obstat quin bealo tri

buanturdoctori. Locusejus post sermoncmprimi Supple-
menti xxxv, cum numero in die Paschce xxi.

SYNOPSIS.

I. Diei Paschse gaudia , ex resurgeiitihus uiortuis et renas-

centibus baptizati<. Varia ejus nomina. II. Diesdicitur Donii-
nicus. III. Item dies paiiis. IV. Dies lucis. V. Sobrie Iseian-

dum

I. Fratres charissimi ,
quam speciosa et gratiosa (
i

hodie Ecclesia nobis enituit, et totius dicbus anni clarior

dies hodierna refulsit , non de usitati soHs curriculis il-

luminata praeclarius , sed de lumine Agni resurgentisil-

lustrala sublimius ! Ilodie enini Sol justitiye, Christus
ascendit evangehzatis Sanctorum animis
, ab infcrno ,

elevans secum corpora Sanctorum. Tanquam chorus si-

derum spirilualium enituit Jerusalem in qua visi sunt
, ,

resurgentes enitescit Ecclesia in qua prsefulgent renas-

;

centes. Et ilh lcstes soHs resurgentis 2) ; isti testes solis,

in aqua et Spiritu baptizati. Et idcirco pulsemus citha -

ram David canentes , : « Hic est dies quam fecit Domi-

(1) Codd. gratiiita. — (2) Codd. resurgentcs.
 SERMO LV, IN DIE PASCIIJ: XV£ 27?»
» nus ; exultemus eo*.»Contemplemur
et jucundcmur in
hunc dicn) . (|iialcin Nox nocl( m liaLueril ge.nilricem.
quae coelum luminaribus imitalur; imo in qua ornalior
ccelo terra laetatur; nox honae parturitionis; nox sanclae
regenerationis. Gcminum noctis hujus video uteruiu. ;

quia et geminum agnosco partum. Commovit tunc nox

istauterum, parluricndo corpora rcsurgenlium ; commo-
vit iiuiic vulviim suam , renovaiido animas innocentium.
]\ox de qua dicitur : < El nox tanquam dies illuminahi-
» tur-. " An ipsa est dies, quam fecit Dominus? Alii
dicunt , Dies Dominicus. alii dicunt , Dies panis . alii

dicunt, Dies lucis. Dehac tripartita diei nuncupatione ,

producamusgaudiosum () tuhit clamorem. Dies Domi-

nicus, dies inquam regalis, . . in quo imperator ascendil
ah inferis. Hcsterno die agonizahaniur tanquam spe-
.

rantcs regem ; hodie la^tamur ^uscipientes iiiiperalorem.

El idco hesternus dies non fuit jcjunalioiiis. iNuinquid
aliquis in se sensit jejuniilahorem? Sed omnes tanquam
in adventum judicissihiparahantliioe refectionen), quem-
adniodum si judex sperctur ad patriam iXonne ordines,
viri principes civitalis, plehs quoque, duni mcditantur
,

cantica in occursum judicis venienlis, longius per mo-

menta a porlis procedunt ? et dum sperant jcjunant ,
;

dum jejunant . refcclionem parant. Sic heslerne, veluti

agonizahamur parando,
in expectationc judicis, salutaria

sed dclectahamur jejunando. Suscepimus regcm et re- .

ficimur 2) gralia salutari.

111. \Ll recte dies dicitur panis . quia in eo novimus
resurrectionem coelestem. Hodie enim processit panisin
verilate,qui sicut crystallum mittehatur de nuhihuspro-
phetiae. Clamat enim David in voce Psalmi . dicens :

> Psal. cxvii, 24. — '^

Id. cx.WMif, 12.

(ijCodd. gandioriiin. — (2) Codd. reficimiis... gruciam salucarern

18.
Q^6 S. ALT.USTINI EPISCOPI
« Qui emittit crystallum suum sicut frusta panis''.» De
,

ore enim Prophetarum , tanquam de nubibus sanctis ,

descendebat niveis velleribus crjslallum spiritale , ut

iVusta panis consumptae prophetiae integrum sacramenti
facerentf i
)
panem. Splendebat elapsum crystallum de ore
propbctantium , et salutarc panificabatur nobis verbum
crystallica propbetia; fermentalione formatum. Deslitit

jam crystallum propbelioe et paratum nos gustavimus ,

panem, et gustando ipsum panem non sicut Adam vi- ,

dimus nuditatem , sed nuditas nostra tccta est per hujus

diei claritatem.
IV. Et recte dies dicitur lucis ('2) , in quo fugerunt
tenebraecaecitatis. Exclamaverunt, qui erant in tenebris,

quia lumen viderunt magnum. Et «Qui erant in regione

» umbrae mortis lux orta est eis^. » Laetetur terra quia
, ,

vidit novam lucem laetentur Angeli quia donavit Do-;

,

minus peccatoribus claritatem. Contremuerunt inferni

insolitumsustinendosplendorem etincurvatum estomne ;

genu Christo Domino coelestium terrestrium et infer- , ,

norum^. Omnia ergo nobiscum hodie contriunipliant.

Angelorum apparitio festa nobiscum solemnia celebrat.
Angeh Throni Dominationes Cherubim etSeraphim
, , ,

la^titiae choros ducunt , dum (3) nos tractamus Paschse

injsteriiim. Immutatur hodie
Angehs splendor non in ,

veslium sed canticorum. Et nos mutavimus cantilenam

,

cantantes allehiia et Angeh immutantcantilenam, can-

;

tantes cantica coelestia, qua; humana adhuc cantare non

potest hngua.
V. Ideo « Laetentur coeli et exuUet terra ^. » Exuhe-
mus in Domino , scd in tremore, non remissa securitate;

' —
P^al. cxLvit, 17, 2 isai. IX, 2. — 3 phijjp. i,^ jo. — * Psal. xcv, n.
(i) Cod./acerei. — {2) Deest lucis iii cod,, sed male. — (3) Cod,
cwiir et dum, ininiis benei
 SERMO LVI, IK DIE PASCH.li XVH. 27"^
quia beatiis Joannes praecursor exultavit in utero matris;
sed vinum noii bibit ,
pr?eccplor Arcbangcli Gabriclis.
Nos aulcni, quia infirmi sumus,sobriebibamus. Motlum
non exccdamus, ut la^itia nostra cum moderationc nul- ,

lam sentiat corporis passioncm (i), sed per sobrietatis

serenitatem portum intremus salutarem. Accepimusje-
,

juniorum palmam, fcstivitalis non amittamus vicloriam;

quam nobis tribuat Dominus ('bristus adjuvando qui ,

vicit in nobis patiendo ut digno carmine triumpbcmus,

,

cantantes (a) « Absorpta est :Mors, victoria tua. Ubi ,

»est, AJors, aculeus tuus? ubiest, lnferne,victoria tua^?»

Quia captivata est captivitas tua% omnes canteraus al-
leluia , et idcirco ,
propter diei laetitiam , convertamur
ad Christi clementiam , etc.

SERMO LVI.

In die PaschcT XVII.

Educitur hoc. sermonls fragmentum ex iisdem Codd.

Cass., ac pi'a'ccdens , nempe cod. xi, fol. 221, et cod.
cxxni, /b/. i58. Locus ejus postprcBcedentem cumnumero
in die Paschcewu.

SYNOPSIS.

I. Laetitia festi PasdiaR. II. Judae , Petri et Latronis compa-

ratio,

* I Cov. XV, 5/,, 55. — 2 Ephes. iv, 8.

{i) Sic cod. XI ; cod. cxxiii miW potcstatem, — ('2) Vide Augiisl. Serm.
ccxxxiii, uuni. 5, et Serm cci.vi, uuai. 2.
^^B S. AUGUSTINl EPISCOPl
I. DoMiNi resurrecdo induxit mundolaetitiam.Quanto
lulgci in aspectu, tanto fervet in affectu. Yetus liomo
n;igiavit , novus liomo advenit. PrcPvaricatio Ada.Mon-
f usa est , cum gralia CJirisli donata cst. Duduui caten^
orroris trahehat aniinas miserorum ; nnnc charitatis vin-
culum redemplos ducit ad cnelum. l-lrul^uit diapjolus in
furorihussuis. hristusocciditur elmundus aberrorihus
(

liheratur. Christus resurgit . et hoslis cvanuit. Miracula

virtutum ap|)aruerunl . non ut homines perfidi confun-
dcrentur. sed ut perditi redimerentur. Ouantum moeret
luctihus^sjnagoga .ludaforum ,
tantum jucundatur Ec-
clesia ('-hristianorum. Triumphemus in C.hristo ,
quia
nohis donavit miseric ordiae medicinam . per lignun). Cer
lignum tropaea gloriosa i)

Ji. .Judas vendidit Uominum suum ; Petius ncgavit

Magistrum ^J^atro contitetur Cihiistum. Judasdesperavit,
Petrustituhavit i'2j; l^atrol^aradisum meruit Jnterlradi-
torem mercatoremque sanguinis Christi , et negatoiem
Magistri , cL confessionem Latronis . signaculum mcrui-
mus Redcmptoris. Sufficiant Charitati vestrae ,
quae pro
eruditione vestrarum(3j animarum dedit Dominus \)cns.

(i) .Sif r()>l. r,\.\iii ; caclriii vi!l)ii hiibcl <('cl. \(, si-d ilia r.iiiiaiil. —
(»} ViJe Aiii;i .sl. Scrni. r:ci.xxxv, ii-im. 2, «-I SfMin. rcxxxii , mint. 6. — •!)

Cod. emdtionr ii< iiiiimuriim.

 SERMO LVII, IN DIE PASCIIiE XVIII. ^79

SERMO LVIl.

In tlie Paschce XVIII.

Senno sequetis legilur in BibL Laur., Plul. xiii, fol,

100, el eliam coinmemoratur inter Codice.s Fenttianos
Catatog. fol. 5o, cod. lxix , foi. y3o b. Talia sunl ejus
doctrina et dicendi modtis , ut ad sanctum Augastinum
non improbabiliter referatur^ cum fmeserlim in utroque
nomcn ejus prfef-^rat. Ponatur
codice post prcecedentem
cum numero in die Pascko' xxiii.

SYiNOPSIS.

I. De resurrectione Christi dicturiis orator, terrttnr diffi-

cultate scrinonis. II. Chiistiis resurgens , nobis viain aperit
resurfjendi, comparatiirque ph.Tiiici tt grano tritici. lll.Chris-
tusri surgens leo ot catulus leonis, nosvocat ad resur!'/ ndiiin.
,

IV. Chrisli resurrectio tiyuratur per Ehseuin, qiiando ejus ossa

suscitavci uni nioi liiuin. A'^. Eliseussiiscitando fiUuin Sunami-
tidis repi a.'st iitai)at (^hrisluin, Giczi Moysen, et haculus Elisei
legeiu. \ I. Paschale festuin cuin l.Ttilia cekd)randiim est,noa
niundaiia, std sancta,et prxsertim renovatione vitae.VII. Vo-
duscelebrationis Paschfe juda'icae,figura inodicLdcbrationis Pas-
chie ciiristiaiue. VIII. Tah celehratione merehimur iiitrare ia

regnuin cfeloriim.

I. REsuKREcrioiNis Dominicae veueranda solemnitas

cunclis hodie per orbem gloriosa resplenduil; cujusquanta
sit dignitas. quantaquc majestas non est opus nostri scr-
monis patrocinio priiedicari. Neque enim lioc habent
28o S. AUGLSTINI KPISCOPI
csetercie festivitates. Non fi) in aliqua tanliim mundi
parte cclebris liabetur, nec aliquibus quasi pcculiaris
laetitia inducilur eam ('2) rccolcudi; scd tolum quid-
quid usquam ccrnam , complectiiur , totum lcnet ac
quodam t^audio cnelum, tcrras.
possidet. ct gcncrali tar-

tarumquc pcrlustrat. Non ergo, ul dicimus, mortalis lin

guae eget commendatione quce pcr se coelesti est prae- ,

dicata virtute. Succumbit enim ejus celsitudini InimanfE

vocis praeconium ,
qute laudibus ineffabilitcr extollitur
Angclorum. Ne tamen liujus sanctae muUitudinis dcvo-
tioncm et fidelissimam pietatcm dcbita verbi divini con-
solatione fraudcmur , conemur abquid de tanta loqui
fcstivitate ;
quia ctsi mirari possumus , dignc lamen de
ea aliquid diccre non possumus.
11. Resurrcxit hodie Cbristus. Exultet univcrsus
muiidus. Par enim est , ut sicut omniscreatura luctivago
doluit ploratu in morte Creatoris sui , sic gaudeat in re-
surrcctionc Domini
quae funcre non obstante (3)
sui , et
prosccuta est exequiasin cruce morientis (4) nunc trium- ,

phalem ab infcris reditum laeta (5) suscipiat rcsurgentis.

Christi enim hominis resurrectio maledictum solvit an-
tiquum quod per Adam ad omnes ejus postcros tristi
.

niortis senlentia dccurrit : « Terra cs ct in tcrram

nibis^. » Ecce surrexit ab antro sepulcri rediviva caro
phaenicis quam cinnama decoxerant pietatis
,
granum ;

frumenti quod solum in terra mortificatum est in pas-

,

sione, multum fructum attulitinresurrectione^ Mortuus

enim est solus, sed solus minimesurrexit ; nam ad inferna
descendens, infcrorum claustra abstulit, eumque qui
l)abebat mortis imperium superavit (6) , et quos ser-
* Gen. iir, 19. — '^
Joaii \ii, 24, etc.
(i) Deest noii in cod., sed (iiale. — (2) Deest eam in cod. — (3) Cod.
noctii pbstaiiro. — (4) Cod. m>'ile intrare moucntis. — (5} Cod. male /oca.
— (<i) (lod. siiperat.
 SERMO LVII, IN DIE PASCHJi XVIII. 28 1

vos (1) reperit , victor exemit (q (

, sicque spoliato Uw-
taro , cum sanctorum multitudine rcsurrcxit. Quorum
enim cepulcra in ejus passione sunt patefacta, liorum
corpora , (lliristo resuri^cnte, sunt cle pulvere suscitala.
Dccehat cnim ut ille primus rcsurgcret , dcinde illi,sicut
apostolus l^iulus dicit : « Jesus resurrexit a mortuis ,

» primiticC dormientium^, » et sicut (3) cum Domino re-

surrexcrunt , ita cum co asccndcnte ct asccndisse cre-
duntur.
111. Fcrunt autem plijsici natum leonis calulum tri-

Lus dormirc dlcbus taudcm dic lcrlia magno parentis ,

rugilu cxcitalum cxurgere. Solct vero divina Scriptura

Cliristuni catulum appeliarc lconis. Dcnique Jacob pa-
triarcba sub boc typo (4) de Cbrislo vaticinatus est :

'< Catulus leonis Juda ad praedam fili mi (5 ascen- ; , 1,

-> disti ; requiesccns accubuisti ut leo , et quasi leaena ,

» quis suscitabit euni^? >Xhristus enim quasi leo in pas-

sione accubuit , ct in morle requievit ,
quia alacriter et
magnae constantiae fiducia ,
passionis agonem pcrcgit,
utpotc qui ipsam mortem in potestate (6) babuit. iNon
necessitate, ut caeteri bomines, scd voluntate , morleni
suscipicbat. Collocatus estergo in scpulcrum (yj subjec-
tus. Triduo, quasi leo robustus atque imperterritus ,
ja-
cuit, securus de mox futura resurrectione. Sed « Ouis
» suscitabit eum? » Quis enim pater vabdissimo rugitu
a somno illum excitavit (8j mortis? Quabs vero fuerit
iste rugitus Psalmista docet in Psalmo ex persona Pa- ,

Iris loquens ad Filium : « Exurge, gloria exurge psal- ,

' I Cor. XV, 20. — • Geii. xnx, 9.

(i) Cod. stios. — (2} Id. vir victorein emit. — Cod. male
(3)
— si.

(4) Deest hoc in cod. — (5) Cod. nialey?//: mei. — ,6) God. potestatem, in

— '7) Id. ui sepitlchro. — (8) Id, excitans.

nHl S. AUGUSTINI EPISCOPl
«terium ct cithara^. » Exurge, inquit , fili, qui es gloria
mea. et tuum exurgat psaiterium et cithara id est, oin- ,

nium chorusvirtutum. Moxque ilH respondet « Exur- :

» gam diluculo^. » Mane prima enim sabhati, Dominus

resurrexit. ct nobis mcmbris suis spem resurgendi quan-

doque donavit. Omnes siquidem fideles verissimecredunt
membra se esse Christi ,
qui est caput corporis Ixcle-
sise^. Si ergo niembra Christi sumus , Hquet profecto ,

quia cum sumus, cumqueeosurgente

eo morientemortui
surreximus, ,\postolo dicente « Si mortui sumus cum :

» Christo credimus quia simul vivemus cum ipso^ » et

. ;

iterum « Si consurrexistis cum Christo

: quae sursum ,

» sunt quaerite^. » Omnium enim revixit saluti , qui pro

omnium peccatis addictus est passioni.
IV. Omniuin quidem est miraculum surrectio Saiva-
toris , sed multipiicibus figurarum svmboiis in Sancto-
rum actibus ab ipso esl mundi exordio prae- , nascentis ,

signata. Ut enim uno de muitis utamur exemplo, Eliseum

prophetam accipimus jam defunctum jam tumulo (ij ,

conditum , suscitasse inortuum. «Cum enim cadaverde-

» functi ad sepulcro ferretur , territi funeris bajuli re-
» pentino latronum superventu . projccerunt cadaver
» hominis insepulcrum (2) Elisei; quod ut tetigit ossa
» ejus revixithomo et sletit super pedes suos^.)^ Ouem
, .

in hoc ficto Eliseus, qui inlerpretatur Deusmeus Saiva-

tor. quemf3) ajium, nisi Dominum designat Salvatorem,
qui humano generi resurrectionem sua morte largitur, et
vitam sepuitus paravit?
Y. Igitur quia Eiisei proplietae semei fecimus men-
tionem , aliquod quoque factum ejus , non tam mirum ,

'
P.-,Hi. 1.'!, —
c). -i
Ibid. — 3 Coioss. I, 18. — ^ lioiii. VI, 8.

' CoIdss. i!i, I. — ^4 Rei;. iii, ai.

(i) Cod. cel/o. — (2) Cod. insepulcro. — {'i) Cod. ma.W- rjuare.

A
 SERMO LVII, IN DIE PASCH^ XVIII. q83
quam mysticum , brcvitcr nos rctcxere non pigcat. (^um
enim, abscnlc lUisco, lilius Sunamiticlis mulicris tuissct
dcfunctus , et mater atl cum jjrofccta. miscrae orbitatis

querclis sanctum virumobrucrct, illc Giczipuerum suum

cum virga misit , priccipicns ut supcr catlavcr cxanime
virgam poneret. Sed cum mortuum non assurgcrc (i)
idcm Giczi viro Domini nuntiasset . vcnit ille , et , sub-
lata virga , incurvavit se super puerum . et reversa pueri
est anima in visccraejus, et rcvixit ^ Quid in lioc tacto

mirabili lUiseus , nisi Dominum Sal\ atoi cin [)riemons-

trat? Quid Giczi . nisi Moyscn dcsigiiat « In omni
. (|ui

» domo ejus fidclissimus fuit- ? » Quid vcro viiga, nisi

Jcgem designat ? Misit Eliseus Giezi cum virga; niisit

Dominus cum lcge Moysen ; quae peccantcs severissima

ultione ferirct. Posuit Giczi virgam supt-r puerum mor-
tuum , ct Mojses legcm pcccatis opposuit ; scd mortuus
non rcsurrexit; quia Moysi peccata ostendere potuit,
lex

non sanarc. Vcnit postea Eljseus i) virgam sustulit ; .

super mortuum sc inclinavit ; quia illa majcslas , illa inef-

fabilis gloria . Filius videlicet Dei,{equa!is Patri, ad

terras dcsccndit, servitutem legis abstulit , gratiam mi-
sericordia' ct poenitcntibus pra^rogavit. formam accepit
scrvi, contcmpcravit se per omnianostraB(ragilitati,ipsam
quoque mortcm, quain peccatum induxcr.it. absquc j)cc-

cato susccpit. Scd mortc sua mortis impcrium dc\>truxit,

et dic tcrtio resurgendo . carnem jam immortalcm atque
incorruptibilem (3) de sepulcro levavit.
YI. lixultcmuscrgo,fratres,in Domino, ct mortislrium-
phatori mcntisgaudio (^4;0'ii'^'<^uesensuum jubilo gratias

'
4 Rrt; IV, 8 «t >cin|. — '^
Htbr. iii, H.

i) Cpd. assurgeiet. — ^a) Vide Aiigiist. Senii. .wvi , iiiiiii. u ; Luiilia

diias litit'ra> Petiliiini lihri iv, niim. ii ; Sern». %i.in Appeiid. iiuiii 8. —
;3^ t^od. niale hic ileialyViw. — 7» Cod. absuide mcio. — 5j Id nomen.
284 ^^. AUGUSTINl EPISCOPl
agamus , Oui nos de tenebris vocavit in admirabile lu-
«

» mcn (i)suum*, et de potestale diaboli erutos transtu-

» lit in regnum iilii (2) claritalis suae*'. » Sed baec nostra
laetitia non dcbetsimiHs esse nuindan?e velsaeculari laeti-

life , nec more vulgaris turbae plausibus insanis etluxu-

riosis exagitari conviviis.
l^ltenim ait Apostolus, Pas- ^<
,

» cha nostrum immolatus est Cbristus^. » Cum ergo

Cbristus sil nostrum Pascba sanctumet divinum, sanctis
et divinis gaudiis est (3) celebrandum. Ait alibi idem
Apostolus : « Si consurrexistis cum Cbristo, quae sursum
»sunt sapile, non quae super terram^. » Ergo et « Nos
» spiritaHbus spiritaHa comparantes^ (4), expurgemus

» vctus fermentum^, » id est ,

« Exuentes veterem bomi-
» nem cum actibussuis^ ct induentes novum ,
qni se-
» cundum Deum creatus est in justitia et sanctitate veri-
» tatis^^.wContemnemusigiturmundum, et cunctaterrena
el bumojaccntia despiciamus et enitamur ad ea quae ,

sursum sunt omnemque nostram intentionem ad aeterna et

;

coelestia dirigamus, et cursu prompti, debujus peregri-

nationisexiHo ad Paradisum iHam nostram fcHcissimam .

patriam festinemus , ubi concives Angelos , ubi sanctos

omnes socios et consortes inveniemus. Nam Pascba he-
br£ea Hngua, Transitus dicitur csse latina. Ergo, fratres,
transeamus de vitiis ad virtutes , de temporaHbus ad
aeterna ,de caducis ad perpetua. Tali enim modo Hcbraei
dici et essc mercbimnr; qtiia Hebraeus, Transitus inter-

pretatur. Et tunc digne Pascha celebrare poterimus , si

bunc transitum in nobis ipsis perficcre studuerimus.

VII. \lodus sanc quo Pascba solemnizandum sit , in

• I Pelr.— II, 9. 2 Eplies. i, i3. — 3 , Cor. v, 7. — ^ Coloss. w, i.

5 I —
Cor. H, i3. ^ Id. V, 7. — "^
Eplns. iv, 22-24.

(ijCoA. nomeii. — (2)Cocl. ahsqne scmw fiitiim in regnum claritatis stice.

(S Cod. — esse, '

\j Id. cooperaiites.
 9ERM0 LVII, IN Dll' PASCHiE XVIII. q85
lege Moysi Jutlffis prirscriljitur obscrvandus, setl cl no-
bis, si spiritualiter vcrba ipsa discutiamus ,
quicl agca-
dum verum Pascha celcbrandum sit niliilo-
et qualiler

minus inlimatum est. Ait cnim interciPtcra « Sic autem :

» comedetis illud » baud i^q) dubium Pascha

i « Jxe- . ;

» nes vestros calceamenta (3) habebitis in

accingetis ,

» pedibus veslris, tenenlcs baculos m manibus ct co- ,

» medetis iestinantes ^. » Qui ergo Pascha digne vull

ageie,renes cingat, lioc cst, placila carnaliuni volup-
tatum , castitalis zona coerceat. Calceamenta iu pedibus
liabcat , hoc est , sanctorum patrum cxcmplis gressus
suorum operum niuniit, quo impedimcnto obviantium
tentationum tanquam asperitates itincrum iilsesusper-
, ,

transe.it . cl ('|} vcnenata animalia calcanco nostro insi-

diantia . sccnro pede proculcans , innocuus evadat. Ba-
culum in maiiu tcneat, boc est . pastorali moderamine
sibi et his (|uibus prgeest , iiivigiiarc satagat.Consideran-
dum vero attentius quod sequitur : '< Comcdctis fcstinan-
» tes praeccpta cnim dominica non dcsidioie (5; aut
; »

ncgiigcnter, et quasi transcundo sunt audicnda scd stu- .

diojc mcmorice commcndanda . ct tota boni 0[)eris festi-

natione implenda suut. Scriptum est cnim : « Maledictus

» qui facit opus Domini ncgligcntcr-. » Hoc pcr Proplie-

tam de convcrsis gcntil^us et pancm Yerbi Dei summa ,

aviditate gustare qUcErenlibus dicitur : « Aperieut ora

» sua (6) pauper edens in occuito"'. »
, sicut
Vlll. Taliterergo nobis Pascha celebrantibus ipse ,

- quoque Dominus ac Redemptor noster nostris gaudiis

' E.\oi]. XII, II. — 2 Jerem. xi.mii, io. — Habac. 3 iii, 14

1} Cod. per enorein commencletis. — (2) Cod. — aut. 3) Id. calcia-

mtiita, el sic deiiiceps. — (4) Deest ct in cod. — (5) Cod. male desidione.
— (G Vidc quoad hunc lextum sancti Ilierouymi CommeDtarinm in iiiud
Habacuc verbum.
286 S. A,UGUSTIN1 EPISCOPl

delectabilur interesse , ipse sacrosanctum corpus suum

corpori , nobis videlicet , dignabitur salubriter minis-
trare, Curemus ergo haec ,
qui(i) summae buicfestivi-
tati Dominicae resurrectionis intersumus , ne ab illo coe-
lestis laetitiae gaudio separemur. Quid enim proderit
interessefestis hominum , si ,
quod Dcus avertat , deesse
contigcrit (-2) festis Angelorum. Omnia quae tempora-
litcr celebramus, imagoquiFdam sunt illiussupcrnae so-
lemnitatis, ct gaudii qiiod al) Angelis in coelis colilur ,

non annivcrsarii temporis recursu , sed coiitinuo semper

manenlis iictitiae statu. Nam et ideo resurrectionem Do-
mini , vel reliquas solemnitatcs celebramus, ut his ad-
monitus animus, ilLam aetern^v' Patriae beatissimam feli •

citatem cogitare incipiat. ubi est plena el perfecta laetitia

etgaudium indeficiens; quianulius timor delerret, nulla

sollicitudoconfundit, ubi requies secura, securitas certa
et omni delectatione plenissima. Ibi dicetur Cerno Re- :

gem noslrum ad paternae majestatis dexleram conseden-

teni tuncquead thronum gloriae ejuscum fiducia pole-
;

rimus accedere , in quo cariiem noslram immortalem

jam atque deificam, suijjectis virlutibus et potestatibus

videbimus imperare. l[)se enim cst Deus , Dei Filius, ipse

« Medialor Dei el hounnum liomo Christus Jesus^, » qui
H Mortuus est propter delicta nostra, et resurrexit prop-
» ter juslificaiionem nostram^, » cui est cum Deo Patre
laus et benedictio in unitate Spiritus sancti per omnia
saecula saeculorum. Amen.
• i Tiin. II, 5, — '^
l'ion». iv, aS.

(i) VtM-ba hcpc qiti desiiiit iii cod. — (2J Cod. contingent.
 SERMO LVIII, IN DIE PASCHjE XIX. 287

*VV^.Wt.W»WWVi.V\VV\VWvWWVvX\V^WVWVvVV*^'*'V*'^'^VWW% \

SERMO I.VIII.

In die PaschcT XIX.

Fidetur hic sermo sequelam essc prcecedentiuin el ka- ,

betur pariter in duobus Codd. Cass.^ nempe cod. \\,foL

222, etcod. cxxiii, fol. i59 b. Sufficit illum (e^isse, ut
clare concludatur hunc a sancto Jugusiino fuisse pro-
nuntiatum. Locus ejus post prcecedentem cum numero
in die Paschce xxiv.

SYiNOPSlS.

i. Lunitia sequiuir tiistitiam. II. Keceus baptizau iiiiinacii-

latuiii teneaiit uiuuus quod acceperunt.

1. T. ETKMiR ergo, dilectissimi et exultemus in Domiiio.

Hodio cnini nobis data est a Domino lux salulis , secun-
dum quod idem Psalmista in consequentibus ait
illud :

" Oominus Deus et illuxit nobis*. » Kt quod adliuc

,

addidit C.onstituile
: < incjuit, diem solemncm in con-
,

«frequentationibus usque ad cornua altaris-.» Com-

( 1),
pletum etiam hochodiein Ecclesia Dei video. Aam cum
usque ad cornua akaris omnia religiosis convenlibus
plena sint , ipsam Scripturam sacrae Ecclesiie plcnitudo
complevit. Diesergohic. dilectissimi , dies est resur-

'
Psal. cxvii, aa. — 2 HjJd,

-(t) Vide Auj^u^it. Knarrat. in Fsal. cxvii, num. 22, iibi eadem versione
utitur.
qSH S. AUGUSTINI EPISCOPl
roclionis et vitae. Fecit eum per quadragcsimam gratio-
rem quia ad tiistitiam
delectabilior fidei gratulatio ,

reorum junctisunt dies remissiouum, ut patientiam uti-

que statim remuneratio consequatur secundum illud , :

« Qui scminant in lacrjmis in gaudio metent*. » Qui- ,

cumquc ergo seminastis in lacrymis capite praemia exul- ,

tationis. Sciat se unuquisque, quo majora seminaverit

semina fletuum majores fructus capere gaudiorum.
,

Species ergofuturarum (i 'bealitudinum jani in pra?sen-

tibus continetur. Sicutenim nunc est relaxatio post dis-

triclionem , sic in futuro erit rcquics post laborcm (2).
11. Unde , cum universa Ec-
obsecro, dilectissimi ,

clesia ,
novam salutem regenerati
prsecipue vos ,
qui in
candida indumenta sumpsistis, utmunus, quod accepis-
tis purum immaculatumque teneatis ut nitorem vestri
,
,

babitus etiam in conversatione servctis , et tam candida

sintcorda vestra,quam vestimenta vestra. AudistisEvan-
gebbtam dicentem bodie quod quicumque in Deum ,

credunt , bi iibi Dei sunt. « Dedit enim , inquit , cis po-

» testatem fdios Dei fieri , bis qui non ex sanguinibus ,

» neque ex voluntate (3) carnis, nequc ex voluntate

» viri (4). sed ex Deo nati sunt^. » Ergo et vos non eslis

ex carnis conceptu editi, sed ex Dco Patre generali. Su-

perest ut conservetis per sanctam vitam et conversatio-
nem, sanctae originis dignitatem. Et vere juxta id quod
Apostolus ait : « Sicut modo geniti infantcsrationabiles ,

» sine dolo , lac concupiscite , ut in eo crescatis in salu-

» tem^. Et pax Dei ,
quae exuperat omnem sensum ,

> Psal. cxxv, 5. — 2 Joan. i, 12. — 3 i petr. n, 2.

(i) Sic cod. cxxiii; cod. xi male futurornm. — (2) Sic cod. xi ; cod.

cxxia labores. — (3) Sic cod. cxxiu; cod. xi voluptate , et sic deinceps. —
(4) Vide August. Serm. rxxi, nura. 4.
 8ERM0 LIX, IN DlB PASCU^ XX. qSq
» custodiat corda vestra ct corpora vestra^, ') [)er Domi-
num nostrum Jesum Christum , cui est honor etgloria,
peromnia saecula saeculorura. Amen.

SERMO LIX.

In die Paschae XX.

Habetur hic sermo in Cod. Cass. cxvi, foL 24^4 cum ,

nomine sancti Auguslini, cul perfccte compelit. Locus

ejus post prcecedcntem cuin numero in die Pasckcc xxv.

SYNOPSIS.

I. Cbristus appareus Discipuhs eorum fidem confirmavit.

II. Petri triplex amoris coufessio. III. Ut triphcem expiaret
negationem.

1. QuANTUM nos recitatae Evangehcse lcctionis textus

docuit, hoc in loco tertio apparuit Jesus Discipuhssuis,
postquam resurrexit a mortuis, qui cum pranderct di\it
ad Petrum « Simon Joannis amas me.^ dicit ille i)o-
: , :

wmine, tu scis'"^. » Assidua ergo Domini nostri Jcsu

Christi post resurrectionempraesentia, majorem liduciam
creduhtatis dedit. Nam humanae iniirmitati consulens
Deus, sEepius se Discipuhs suis voluit exhibere, ut de
fsurrectioneeisdemnihil dubitationis afFerret. Frequens
enim conspectus Domini plenum judicium veritatis etTc-
cil, et licet plurimum ad fidem sufficeret semel ipsum
> Philip. IV, 7 .
— -^
Joau. XII, 1 7.

cxxxi. 19
QgO 8. AUGUSTINl EPISCOPl
fuisse (i) visum ; quo resurrectionis suae mam-
tamen ,

festius testimonium proderet se (2) in Apostolorum suo-

rum intulit frequenter aspeclum. INon enim Apostolos

suos praesentiaesuae celebritate pcrstrinxit, sed praesentia
conspeclus sui saliavit , ut cum bis cscas edcret non ,

quasi indigens cibo (quid enim jam necessarium corpori

redivivo ? ; sed ut manifcste ex mortuis resurrexisse
monstraret , cum ea ,
quibus vita bumana sustcnlatur,
abnienta pcrcipcrct. De qua re in Actibus Apostolorum
scriptum Per quadraginta dies, inquit, postquam
est : a

» rcsurrexit a mortuis manducavcrunt cum illo nos tes- , ;

n les sumus^^.» Ettam jugis Domini ct tam continuapost

resurrectionem prEesentia , ct fidei credubtalem addidit

etlocum perfidiae denegavit.
II. Scd preetermittcndum nubo genere est, quod Do-

minus noster Jesus Cbristus banc Evangebi partem ita

complcxus est dicendo « Simon Joannis amas me^ ? » : ,

Quam interrogationcm trina propositione dilatavit.Ouid

est ergo quod Dominus Pctrum ter scrutari voluit ; ct

responsum (3) sibi a Pctrovoluitter adbiberi. IIoc loco

sic Pelrum Dominus
humanae cogitalionis
» cogitatis in
eorum
» dens Jesus cogitationes
intcrrogat (V;, quasi qui sccrctum
ignorel. Qui (5) dixcrat : « Quid
cordibus vestris nequam^ ?» et alibi : «Vi-
qua causa Pelrum , '^, »

utrum ab eo dibgcretur, trinae vocis ofFicio tentat (6)

cum divinarum partium fucrit cuncla praescire ? Scrip-
tum est ,
quia « Deus scit quid sit in bomine^; » et ipse

alibi dicit: « Egosum perscrutans renes et corda^.» Quo-

'
Acl. A, 39-41. — ^ Joan. XXI, 17. — ^ MaUh. jx, 4. — * Luc. ix, 47.
53 Reg. viii, 39. — ^ Psal. vn, 10.

(i) Desunt in cod. voces ipsum/uisse, quae necessaria sunf, nisi legas semel

Ttsus. •— '2) Bcest se in cod. — (3j Cod. responsurnm , sine particuU et.

— (4) Deest interrngfit in rod, — '5} Cod. et. — (^6; De*st tentat in cod.
 SERMO LIX, li\ DIE PASCHj: XX. 201
modo ergo dePetro, lUriim in amorcm Dei cssetexpensus,
exquirit? ^cquc cnim ticri potcrat, ut Pctrus cum Deum
esse, probata sil^i cjusdem rcsurrcctionc , non crcdcret
quem antc passioncm ct (^hristum csse ct Dei Filium
crediderat ( i) ; dixerat enim : « Tu es Christus , fdius Dci
»vivi^. wDcin quia mnjoris sui amoris crga Dominum
dederat (2) documcnta non mininia, ci (3) sc usquc ad
mortem comitcm polhcetur. Ilanc crgo hoc in loco Pctri
dilectioncm vult Dominus habcrccompertam quam jam .

plurimis documcntis Pctrus dcdcrat comprobatam. INon

ergo frustra dilcclionem suam ter Dominus proposuit
nec sine causa ter Pctrus, quod Dominum amaret si- .

mili rationc rcspondit. Non ergo hic vcl scicntiae , vel

ignorantia3 locusest, quod(4) Dominus Petrum frequen-
ter interrogat. Nihil est enim quod divinam possit iatere
virtutem ,qu« dicit: «Priusquamteformarem, novi te^.»
Et Apostolus ait « Quos prccscivit, et pra^^destinavit
:
,

» et quos praedestinavit hos , et vocavit , et quos vocavit.

» hos et sauctificavit ^. » Mirum (5) ergo , quod probari
sibi voluit in voce ,
qui scirct quid Petri versabatur in
pGctore.
III. NonergohicDominusproptcr amorem proprium

Apostolum suum trina intcrrogatione examinat; scd quia

Petrus nodum trinas negalionis aslrinxerat snb ipsa Do-
mini interrogationc (6), idco tcr interrogatur post rcsur-
rectionem a Christo ut cum trina confcssione crcderet,
,

qucm sub ipso tcmporcpassionistcrfio ncgnssct. Ipso ita-

que numcro confossionis A postolum suum Dominus voluit

' Mattl), XVI, 16, — 2 jeiem. i, 5. — ^ Rom. viir, 3o.

(i) Cod. credidisset. — (2) IJ. declisset. — 3) lA. deum. — (4, Id.

tjxto.'— (5) Forte non tninim. — (f>) Vide Aiiguof. Scim cslvii, uum. a, 3

Serm ccliii, nuai. i, a ; Serm. ccclu, nnip. '5 ; el Trsoui. cmirin T.in.
Dum. 5, et alibi saepius,

19'
agQ S. AUGDSTIM EPISCOPI
esse absolutum ,
qucm trinae perfidiae noxa fecerat reli-

gatum. Et quia clixerat : « Qui me confessus fuerit

» coram hominibus, confitebor et ego eum coram Patre
» meo qui in coelis est* ; » propter confessionem nominis
sui , apostolum Pclrum Christus Dominus noster voluit
reformari, ut eum ipse possitcoram Palre suo et Angelis
confiteri.

SERMO LX.

De secunda feria Paschap.

Ptilrherrimus hic sernw edficrtur ex Cod, Cass. xii , fot.

189. , r,um nominc sancli Auguslinidoctrinam , et ejus

nbique reprcvstntat ut ex notis npparebit plura
, iamen ;

adsiint (jUfP ad sanclum Ckrysostomum acccdere viden-

tur, tuin ex scrmoncdc Cruce cl Latrone tum ex homil. ,

XI in Iaic , lum ex trariain de Zc!o et Pietatc. Similia

eliam rcperiuntur in scrmonc, qui le^itur in appendice de
Pansione. Hiccoilcxnoslcr amanuensis ignorantia, innu-
meris refcrlur mendis, qure sapius opinando tentavimus
resarcirc; ulrum feliciter judlrabit lector, Licct propter
occurrentiam sentcntiurum en Chrysostomo desumptU'
rum dubius aliquantulum videatur, tamen illum rejicere
non audcmus. IJinc sil locusejus post prcecedG7item.

SYiNOPShS.

I. Appareiiles siiul tauluin Evaujjelibtarum diversitates. 11.

Apostoloruiu qnaui iinpt.i fccla fides. III. Discipulorum Em-
' Mallh. X ,
7i.
 SERMO LX, DE SEC.UNDA FERIA PASCHJE. QqS
maiis dubitatio confessioni Petii opposita. IV. El Litronis Gdes
Christum morienteiu ajjnoscentis. V. Christi ad Ktatem matu-
ram pervenientis dolores ;
quibus cuncla expiantur mtmbra.
TI. Latro prinms liabuit promissioncm Paradisi. VII. Cur tali

giatia donatus est. VIII. (^onchisio.

L Per istos dies sanctae Paschee , sicut novit charitas

vestra, fratres, resurrectio Domini secundum omnes
Evangchslas solemniter recilatur (i). Sic enini narratio-
nessuas conscripserunt, utahquapariler dicerent, ahqua
vero alius praetermitteret nemo tamen a veritatis con- ,

cordiadissonaret.Omnes dixerunt Dominum crucifixum,

sepultum , die tertia resurrexisse; quomodo autem appa-
ruerit Discipuhs, quia multis modis apparuit, alii alia
dixerunt ,
quae alii praeterraiserunt; omnes tamen veri-
talem conscripserunt.
IL Ecce in nocte praeterita vigiliarum lectum est , si

meministis , Dominum apparuisse post resurrectionem

mulieribus, quas primo ipse salutavit dicens : « Avete.
)) At illae accesserunt , et tenuerunt pedes ejus, etdepre-
» cabantur eum^. » Item hodie lectum est, quod appa-
ruerit duobus ex Discipulis suis ambulantibus in viam :

« Ambulabantenim cum eo ct non cognoscebant eum; ,

i' ocuh enim eorum tenebantur, ne eum agnoscerenf^ » ;

sed ad panis fractionem cognitio servabatur (2). Venit

enim cum ilhs; susceptus est ab eis hospitio ; benedixit
panem , et fregit, et agnoverunt eum. Sic agnoscitis
Christum,qui creditis (/hristum. (Jonsideret autem cha-
ritas vestra ,
quales fuerint omnes Discipuli ante Domini
resurreclionem. Ignoscant milii; nondum erant fideles;

•
Mallb. XXVIII, 9. — 2 1,,,.^ XXIV, i 3.

(i) Vide Serni. Angnst. ccxl, num. i ; et Seriii. ccxxxiv, uuiii. i ; et

Serm. ccxlvi, num. i, elc. — (a) Vide August, Episl. cxlu. niiiii. ii.
 2^4 *• AUGCSTINl EPISCOPI
magni postea facli sunt, prius autem nobisetiam inferio-
rc5 crant. Nos enim credimus Clirislum rcsurrcxisse

qnoil illi nondum crcdcbant. Scd postea viderunt , teti-

geruntjOculis suis manibusquc traclaverunt, etsiccredi-

dcrunt et Scripturis sanctis corum corda firmatasunt.
,

Qui bihcrunt ructavcrunt ct nos implevcrunt.

, ,

IV. Loqucbnntur ergo inter sc isla dolentcs Cbrisli ,

niortcm ,
quasi hominis, ct apparuit cis Jesus (i) , et
addidit (2) se comilcm in tcrtium , quaesivitque quidin-
terscloqucrcntur. RcspondcruntiUi Tu solus percgri- ; '<

»nuses inHicrusalem ncscis quaebic contigcrunt in bis ;

«diebus; quemadmodum principcs saccrdotum morti

« tradidcrunt Jcsum ,
qui crat mognus Propbcta*. »

Discipuli ubi crat Dominus, jam propbeta ? Nonnc ipse

,

omnes Propbctas implcbat? Videte, fratres quomodo ,

Discipuli crcdidcruut sed ex (3) dcspcratione mortis ,

Domini, rcdicruntad verba, quaedicebant (4) de Christo

cxtranci. Mcministis,cbarissimi, quia Dominusaliquando
dixit Discipulis suis : « Qucm mc dicunt bomines csse ,
» FiHum bominis^?» ct rcsponderunt ilh vcrba (5)etopi-
niones alienas non fidem suam et dixerunt « Alii te
, , :

» dicunt Joanncm Bnptistam alii EHam, alii Jercmiam, ,

» aut unum ex Proplietis^» Ad boc crgo Discipuh redie-

runt, pcrdidcrunt fidem suam opinionem coeperunt te- ;

nereahcnam.fQuifuit, inquiunt,Propbcta,»Hocextranei
dicebant de Cliristo , Discipuli autcm quid dixerunt (6) ?
Cum vero diccret Chrislus : (^Qucm me esse dicitis? res-
» pondit Pclrus : Tu es Christus, Fihus Dei vivi. « Ft Do-
n minus: ^< Ccatuscs, SimonBar-Jona,quiacaroetsanguis

' Li)c. XXIV, 18. — 2 Matih. xvi, i'i. — ^ Ibid. 14.

{ij Deest vox Jesiis in cod. — (2) Cod. addit. — (3) Id, ero pro.
—
(4) Id. redicebant. — (5) Vide August. Seriu. CLxxxiu , num. 2 , 3; et
Serio. ccxxxti, num. "5. —-(6) Deest vox <] uid ia cod.
 8ERM0 LX, DE SECCNDA FliRIA 1'ASCHJ:. acjO

» non revelavit tibi ^,» quomodo illis qui niedicuiit Pro-

pbetam; » sed Pater meus ,
qui cst in coelis : et ego di-
» cam tibi : Tu es Petrus. » Dixisti mihi, dicam libi ;

reddidisti confcssioucm , audi bcncdictionem. Dixerat

enim dese Dominus, quod erat minus, et dixerat ci Pe-
trus quod crat amplius. In Domino enim Jcsu Christo
minus erat, quod fihus hominiserat; amphuscrat, quod
Fiiius Dci crat. Minus dixit, qui sc humilia\it ; amphus
dixit, qucm Super hanc pclram inquit
ihe cxahavit. « ,

» Dominus, aedificabo Ecclesiam meam-.w Supcristam

confcssioncm , supcrhoc, quod dixisti « Tu cs Christus :

» Pihus Dei vivi » aedificaho Ecclcsiam meam, etportae

,

inferorum non vinccnt eam^. »Yiccrant enim istosporlse

inferorum ; a Petro reccsserant in arena defecerant. Sub- ;

veni Domine, Discipulis; frangc pancm ut possis ag-

, ,

nosci; i:isi tucohcgeris, pcricrunt. Quomodo quaesisti ?

Ecce prophctam te dicunt Discipuh.
IV. Tunc vero Jesus aperuit cis Scripturas, propter
quod dkerant dcsperantcs « Nos aulem spcrabamus : ,

» quod ipse esset rcdempturus Israel^. » Discipuh,

spcrabaus ,
jam non spcratis. Veni Latro, commone ,

Discipulcs. Ouare dcsperatis (i)? quia crucifixum vi-

dislis (q) , quia pendcntom aspcxistis, quia infirmum
putastis.Tijem ihum et Latro in cruce pendens statim ,

credens agmvit illc consors supplicii (3) vos autem ;

obhti estis au^torcm vitae.CIama, Latro, de crucc ; faci-

norosus tu saiclos convincc [b). Quid ihi? «^os spera-
«bamus, quii ipse redempturus erat Israel. » Quid
iste?«Domine memento mei , dum veneris in regno

» Matlh. XVI, i5-i8_ 2 Ibid,— ^lbid. — * I.iic. xxiv. 21.

(i) Cod. qiianii speriis .3 — (q) Vid« Serm. ccxxxiv, num. 2, {-t Serm.
ccxxxii ,
num 5, 6, 7 et Lib. i de Anima et ejus Origine, nnm. o. —
(3) Cod. teinpore. — (4Jd. /acinorosus te sancius convincet.
Q96 8. ADGCSTINI EPI9C0PI
» tuo *.>^Sperabatis ergo, quia ipse erat redemptarusls-
rael. discipuli , si ipse est redempturus Israel de- ,

fecislis ; sed ille refecit , non deserit.Qui vobis comesfac-

tus est in via , ipse vobis factus est via^. Sed tunc non ibi
erat Petrus ille, qui dixit : « Tu es Christus Filius Dei
» vivi. ) Non crat cum ipsis. Ille putans de Christo, ubi-
cumque erat, quia cum illis erat, antequam Dominus
mortuus esset , tunc negavit , sed illo respiciente flevit.
Modo autem Domino crucifixo et mortuo(i) Forte
enim putabat, quia dicendo Judaei insuhabant (2), et
dicebant(3) « Si Fihus Dei est :descendatdecruce, et ,

» credimus ei *. » Quando forte et Discipuli non insul- ,

tantes , sed ut de cruce descenderet exhortantes (4).

Postquam non fecit (5) , sed animum tradidit et visus ,

est in ligno mortuus , sicut caeteri homines moriun-

tur , involutus , sepultus ; quando et ipsi desperave-
runt , et iiiter (6) desperantes crat et Petrus ;
post
resurrectionem , sic Marcus evangehsta dicit : « Ap-
paruit muheribus; ait : Ite, dicite Discipulis meis,
» et Petro, quia surrexi a mortuis^. » Nam se mulieribus
fidelibus jam ostenderat Dominus (7) ; et redicunt , et

evangelizaverunt Discipuhs ,
quia viderunt visi->nem An-
gelorum «Quid quaeritis \ivum cum
,
qui ilhs dixerunt :

» Non est hic resurrexit^; » et copusejus in

mortuis? :

monumentum noninvenerunt. Hoec mulieris dicebant ,

el viri non credebant ; Aposlolis ista nurtiabant , an-

nunliatoribus (8) annuntiabant , quis ess^t. Nam cum
' Lur. XXIII, 42. — 2 joan. xiv, 6. — 3 Matth. «x" » 4*- — * Marc.
XVI, 7, et Matll). xxvui, 6. — * Matth. xxviii, 6.

(i) Hic videtur aliquid deesse , et m sententiis seUentibus. — (a) Cod.

itisiihabantur. — (3) Vide Serni. cci.xxxiv, nuna. 6.— (4) Cod. exuUantes,
— 5) Id./actut. — (6) Id, non te, — (7) VidfSerm. xtv, num 5. —
(8) Cod, annuntiatoris.
 SERMO LX, DE SECUNDA FERIA PASCHJ:. Q97
vagos spiritus de corporibus obsessis ejiceret, ipsi Spi-
ritus contorli , et cruciatibus nfllicti , clicebant : « Quid
» nobisel libi, Jesu , fili Dei sunimi? ut quid venisli ante
» tempus torquere nos* ? »

V. His ergo raanifestatus modis Cbristus Dei Filius ;

peracta tempora tcstata sunt, illa scilicet tempora in

quibus primus bomo Adam non fuerat, quoniam
1

Deus illum bominem primum Adam quando plasmavit

juvenem fecit; non eum ab infanlilitate nutrivit sedju- ,

venem fecit qui et generare potuit cui et dixit « Cres-

,
, :

» cite generate (2); implete terram^. » Cbristus vero

. et

ab infantilitate nutritus usque ad mensuram aetatis , in

qua factus (3) fuerat Adam , venit in eadem tempora, et
illo temporc, quinta eetatc, in qua Adam transgressionis
et inobedientiae peccatum incurrerat , tunc demum Do-
minus passionis injurias tolerare suscepit ; ut sicut (4)
Adam, suadcnle diabolo vetiti ligni fructum maleprae- ,

sumpscrat, perbgnum crucis suas Dominus patientissime

culparum omniummaculas aboleret. Denique omnia illa
membra, perquae Adam interdictae arboris poma decer-
pserat eadem mcmbra Dominus in suo corpore crucis
,

patibulo condemnavit. Pedes (.5j ergo, quibus Adam in-

cedendo venit ad arborem malam (6) manus quibus , ,

vetitum attigit pomum, clavorum infixione condemnatae

sunt (y; in patibulo. Os cum quo (8) eumdem veti-
tum (f)) cibum Adam gustando comederat felle et aceto ,

in Christo potatum est. Yentre (10), in quo devoratus

» Mallh. v.ii, 29. — 2 Gen. i, aS.

(1) Cod. 1« qiia. — (2) Vide lib. vi de Genesi ad Lilleram , n. 3 , etc,

— (3 Cod. faciuin. — (4) Id. quid. — (5) Id, pedibus, et deinde mani-
hiis. — (6) Id. iifiam. — (7) Id. condemnaliis est; el deinde in patibulum,
— (8) IJ. in (jiiibus. — (9) IJ. Trtitaiiim. — fio) Id. ventrem.
agS 8. AijGLsnNi episcopi
cibus (i) traiisglutiendo desceiidit , lancea militiii perfo-
rato, in saluteni crcdcnlium sanguisetaqua manaverunt.
Caputillud quod divina manusvel forma '2), vel cesarie

capiiiorum in Adam adornavcrat, spinis in Chrislo post

modum coronatum cst. Facics illa in qua diverso-
(3) ,

rum mcmljrorum lineamenta e\ quibus officia necessa- ,

rcddunlur (4 fuerant cxarata (5), in Cbristo alapis

ria , ,

sputaminibus pollulis turpitcr adimplela est.

inserlis (G)

Dorsum illud (7), quod in Adam diaboliis, utse adora*

rct (8y, sibi suljjicicns feccrat incurvatum, flagellis in
Cliristo postca a Pilato faclum est dissipalum. JNullum
itaque essc mcmbrorum in sevoluit Cbristus a contactu
passionisinviolabilcposse dimitti, qusequondam in Adam
Ifoluptatum illeccbris diabolus feccrat male nutriri. lUe
transiit iq) per debcias nemoris, Cbristus vero per an-
guslias passionis, Quid enim adhuc ultcrius dicam ? In
Paradiso trcs Adam, Eva ct diabolus;in cruce verotres,
:

Cbristus et a dextra atque a sinistra (10) levati duo la-

,

troncs. Significatur in Adam Chrislus, in EvaLatrocoa-

versus , in diabolo Latro pcrditus ct damnatus. Initiura
peccali ia horlo (i ly commissum est in cruce vero ini- ,

tium indulgentias condonalum cst. Dcnique Adam per

peccatum ejicitur de Paradiso, ctLatro per confessionem
induciturin Paradisum ^12). Exiit fur male rapiens ve-
titum pomum, et introivit fur bcne rapiens rcgnum ;
cxiit de hgno faciens mortem, et introivit de hgno mer-
cans salutcm. Sed bic Latro , ut pcrvenirct ad coeleste

(i) Cod. devoraCum cibttm. — (2) Id. illud quoddnm divina minittee reti-

forma , absiirde. — (3) Id. per modiiin ; et deiiide coronatiis est. — (4) Id.

reddentem. — (5) Ll. exorata. — '6) Id. incertis — (•;) Id. illnin , et deinde
quem, — (8) Id. adorasse. — (c<) Deest vox transiit, aiit alia similis io

cod. — ,'10) Cod. non habet et a sinistra, sed tanlummodo et dextra levati,

— (ti) Omitta Chrislus voces in horto. — (la) Cod. Paradiso.

 5ERM0 LX, DJi SECUNDA FERIA PASCH.£. 299
regnum , vim fecit majestati divinae , non corporea vir-
tuievincens, sed fide. Sic ipse Dominus iii Evangelio
dicit : u Rcgnuni coelorum vim palilur, ct violcnti diri-

apiunl Quid ultra violenlius quam l^alro?

illud*. »
VI. O admiranda rerum matcries! Nec Abrahae per
vocem data est repromissio Paradisi lurrcdilas quidem ;

per fidem; rcpromissionem cnim Paradisi nemo l^alriar-

cbarum accepit. Si enim diligentius pcrscruteris cuncta
volumina lcgis, nullum ante Latroncm invenies promissio-
ncm Paradisi meruisse;non Abrabam, non Isaac, non Ja-
cob, necMoyseninvenics, ncc Propbclas, ncc Apostolos;
scd ante omncs solum reperies mcruisse Lalroncm. Audi
ergo Dominicam vocem quam solus meruit accipere: ,

» Amen, amen dico tibi Ilodicmecum cris in Paradiso^.» :

Igilur vocavit Dominus Abrabam, dicens «Exide terra :

» tua , ct de cognatione tua^;» et non dixit ci : Haercdita-

tem capies Paradisi , scd : a Vcnies in lerram quam de-
» monstravcro tibi^. » Et Isaac quidcm typuni Cbristi
significavit, quando, ut (i) immoiaretur, patri obedicns
fuit. Et Jacob luctatus cum Angclo (q) infigura bomi-
nis , Deum se vidisse testalus est , dicens : «Vidi Deuni
i> facie ad faciem; ita salva facta est anima mea^.» Et
Moyses legcm accepit , et repromissioncm bona tcrrae se
esse byereditaturum (3) ; at nunquam repromissio Para-
disi ante Latronem.
VII. Necessarium est ergo quaerere , cur buicLytroni
ante alios et tales viros fide dignissimos , b.Treditas Pa-
radisi condonata est. « Crcdidit Abrabam Deo*^,» ut
diximus, sed non tali conditionc positus, sed credidit

> Matlh. XI, la. — 2 Luc. xxiu, 43. — 3 Geii. xii, i .

— < Ibid. — 5 Id.

XXXII, 3o. — •>

Geii. XV, 6.

(1) Deest iit '\n cod. — (a) Cod. emn luccatur angelo. — 3) Cod. noa
babetir, et babet heereditaturus -,
deinde vero et pro at.
3oO 5. AUGUSTINI EPISCOPI
Deo de coelis loquenti , etper saiictos Angelos sermonem
porrigenli , et de propria auctoritate legcm danli. Cre-
didit Isaias, sed in coelo consistenti , sicut dicit ipse :

f< Vidi Dominum sedentem super thronum excelsum et

«elevatum^. » Credidit Ezecliiel , sed et ipse Dominum

super Cherubim contemplatus est ^ Credidit Zacharias,
et dixit : « Vidi Dominum sacerdotem magnum stantem
» supra altare Domini^.» Crediderunt et reliqui Pro-
phetapjsed diverso modo Dominum loquentem intuentes,
sicut videre possibile erat humanae naturas. Credidit
sicut diximus , et Moyses , sed de medio ignis loquenti
et in tubae (i iclangore ettonitruis, quibus infideles ad
fidem poterant provocari. Haec autem dico, nonutsanc-
tis derogem , sed pro merilo Latronis (2), qui solus per
unam confessionem meruit Paradisum introire. Iste ergo
Latro vidit Dominum Salvalorem, non in throno regali,
non adorari templo non loquentem de coehs non
in , ,

per Angelos ahquid disponcntem; non (3, talia vidit ,

qualiter rei possit veritas credi 4); sed vidit in poena

sociatum latronibus. Vidit in tormentis, et tanquam in
gloria adordvit. Vidit in cruce , et rogavit (5) quasi iu
coehs scdentem. Vidit regem invocavit condemnatum, et

exaltatum.Tunc enim Latroviditet credidit, quandotides

apostohca trepidavit; propterea et promissionem Para-
disi Ouid lamen quando credidit,
accipere meruit (G;. ,

dixit ? «Domine memeuto mei dum veneris in regnum , ,

» tuum^.» Latro , cui dicis, Regnum tuum (7)? Cru-

cifixum vides et Regem praedicas ? In hgno eum pen-
,

' Isai. — Ezech.

VI, r — Zach
. — Luc.
2 41. x. 4. 3 11 r , r. * x\iii,

(1) Cod. — (2) penittim latronem. —

tn(>e. nain. — (4)
Id. (3) Id, Id.

ut crederi. — rogat, deinde invocat. —

(5) Id. Vide August. Enarrat.
et (6)
in Psai. Lxviii, Serai. i, num. 8 , necnon alias in Psal. cxi.ii , num. t^. —
(7) Vide Au[;ust, Serm. ccxxxii, num. G, el Serm. ccljulxv, num j.
 8ERM0 LX, DE SECDNDA FEIUA PASCIIjE. 3oi
dere ceriiis , eLcoeloruni regna meditaris ? Numquidnara
Scripturas lcgisti , ab iniquitate non cessans? Nuniquid-
nam per Prophetas audisti , homicidia exerccns ? Num-
quidnam audisti divinum sermonem ,
quando ad caedem
quolidie (
i
) accuinbebas Unde eruditus es taHa
? philo-
sophari ? De qua (q) pateris poenam et (jhristi , confi-
teris victoriam. Judasi crucifigunt , qui uorunt L<^gem ,

et Prophetaslegerunt , et tu horum ignarus, Deum vo-

cas,quem conspicis condemnatum, etadorascrucilixum.
Quis te erudivit taha de eo dici , ut quem tibi in poena
conspicis sociatum , venturum (3 confitcaris in regno ?

Et ille : i\on me , inquit , lex docuit , non Propheta

mihi ahquid annuntiavit, sed ipse Dominus praesens ,

qui me respexit , cordis mei secreta disrupit. Vidi quidem

crucifixum, sed terrae motum sensi , et propterparricidas
Judaeos elementa indignanlia intellexi ; sensi enim taha
fieri , et cognovi Regem esse de coeHs. Kgo quidem me
ipsuin considerans , et in me mea facta perpendeus, juste
in me noveram morlis coUatam seiiteutiam . quam et
praesens damnatio definivit ; sed duni raei facinorissociara
audivi dicentem : « Si Fihus Dei es , desccnJe de cruce,
') et nos salvabis et te*. » Considcravi instantis vocem ma-
ledicentem, et intellexi diabolum esse. Qui enim tempore
tentationis dixerat Doinino : a Dc pinna tempii mitte te
» deorsum^ ; » ipse dicebat : « Dcscende de crucis pa-
» tibulo : >j cui ergo , ut potui , contradixi (''() sed nec ;

hoc ille, ut taceret (5) , noverat , cui diabolus , ut dice-

ret , suggerebat ; nec milii aliqnando divinus scrmo de
r.hristo tradiderat ,
quem , ut defenderem , nesciebam ;

sed ipse Dominus in medio nostri positus, qui «Tnter

' Matth. xxvK, io — '^

Lur. iv, i).

,
r r,o(H. qtiainiUii. — (2) Neinpe cmce. — (3; Cod rcii(nn<s. — (4) Id,
)it potiiit lontrndixit. — ,b) Id. tocet.
30Q 9. AUGUSTINI EPI8C0P1
» iniiTUOs est deputatus^, » ut Judex justus audivit (i) ,

ambos judicavit (^2 de tribunali crucis sentcntiam pro-

-,

tulit iu qua insultantem daranavit

, et credcntcm libe- ,

ravit.
Ylll. Timeant ergo insultantes, exultent credentes.
Jam enim (3) Clirislus veniet in sua claritate. Proplerea
et nos , fratrcs, in humilitate cordis Christum credamu<
passum , cruciiixum , scpuUum , el tertia die a mortuis
resurrexisse. Conlitcamur, ut cum Latrone credente Pa-
radisum Domini Salvatoris ingredi mereamur.

SERMO I.XI.

In diebiis Paschalibus IV.

II ic sermo , quem mutuati sumus ex Bibl. Laurent.,

Plut. xxir, cod. XIII , fol. 57, eo ma<^is sancto y/ugustino
videlur iribuendus, quodsive tn tractatibus circa Evan-
gelium sancti Joannis, sivc in aliis de Scriptura sermo-
nibus sive in libris de Conscnsu Evanrelislarum. ?iul-
, ,

lum reperimus ijus loci commentarium. Ponalur tnter

Au^ustlnianos post sermonem primi supplementixxxvm,
cumnumero in diebus fasc/talibus xxxiii.

SYNOPSIS.

I. Nullam inter sanctum Joannem et sanctnm Liicam circa

absentiaui Tliomai discordantia. II. Dubitatio Tiiomse nostrse

1 Luc. xxa « 37.

(i) Vide August. Serm. cccxxvu . iiiiin. a. — (») Cod. auiiit, fudicae.'—

(3) li./acient Tenitns.

 SERMO LXI, IN DIKBUS PASCHALiBUS IV. 3o3
fidei est confirmatio. III. Cur Chnstns vulnus cicatricis serva-
vit? IV. Fides invisibiliuni. V. Conclusio.

I. « TiiOMAS uiius de duodecim ^, » etc. Hic oritur

quaeslio quare dicit Joannes evangelista iion fuisse tunc
cum caetcris Discipulis Thomam, quaiido apparuit eis
Dominus eo die quo a mortuis rcsurrexit,
cum Lucas
dicat ( ), quod duo1
cx Discipulis Jcsu revertcntes de cas-
tello nomine Emmaiis, « Invenerunt undecim congrcga-

» tos, ct cos qui cum ipsis crant , et sanctas mulicres di-

» centcs ,
quod surrexit Dominus , ct apparuit Simoni.
» Et illi duo coeperunt narrare quae gesta crant in via, et
>) quomodo cognoverunt eum in fractione prinis. Dum
» hascloquerentur, stctit Jesusin mcdio^.» Haec quicstio
hoc modo solvitur : Quando illi duo rcversi sunt, et invc-

nerunt alios dicentes ; «Surrexit Dominus, et apparuit

» Simoni ;»et ipsicoeperuntdicero quod ipsis coniigcrat,
et quomodo cognoverunt eum in fractione panis duin ,

hsec invicem loquerenlur, forsitan Thomas exivit lunc

foras , aliqua compulsus necessitatc : egresso aulcm ilio,
statim Dominus apparuit intcr Discipulos, cl diccbant
alii Discipuli : « \idimus Dominum. Illc autcm dixit eis:
» Kisi vidcro in manibus ejus fixuram clavorum. non
» crcdam^. »

II. « est quare Dominus voluit clcctum

Quaerendum
suuniDiscipulum dubitarc de sua resurrectionc. Non sine
causa factum est hoc proptcr nos pcractum cst qui ; ,

post asccnsionem Domini veninius ad fidcm. PJus enim

profuit nobis dubitatio Thomaei quam citissima fidcs ,

Mariae; quia dum lcgimus in Evangelistis palpalionem

Thomas et agnitionem , nulla dubietas in cordibus nos-

' Joan. «X, 34. ' Lui'. xx<v, 33-36. — 3 Joaii. xx, a5.

(i) Cod. f/icit.

3o4 *• AUGC8TINI EPISCOPI
tris residet. Sicut voluit habere Discipulum (iubitauteni
de sua resurrectione non in eadem dubitatione per-
, et

manentem , matrem suam sponsum(i) ha-

sic voluitet
bere temporalem, qui ad ejus coitum non pervenit; ut
sicut beatus Joscph custos veracissimus , et testis in coelo

fidehs existeret integerrimae virginitatis MariEe , ita bea-

tus Thomas fidehs testis fieret de ejus resurrectione.
III. tuum huc*,»idest, paipa cicatri-
«Infer digitum
cesvulnerum meorum. HicsolentGentilesderidereChris-
tianos dicentes Si Deus vester, ut dicitis, cicatrices sui
:

corporis non delevit, sed eas in coelo invexit, qua teme-

ritate put;;tis, ut vestra corpora post mortem restaura-
lurus sit ? Quibus respondendum est Qui majora fecit, :

sicut diximus minora iacere

, distiiht. Primo(2) utfides
Discipulorum etnostra informaretur adsalutem ; secundo
ut ascendensin coelum ostendat Deo Patri ,
quaha susti-

nuit pro nobis tormenta , et provocet eum ad misericor-

diam ; veluti, si ahquis miies a rege directus fuerit (3)
occidere liostes suos et singulare certamen inierit, etibi
,

multas pLigas susceperit , reversus autem cum triumpho

fuerit (4), ait illi rex muitas gratias , et committit illum
medicissuis peritissiniis ad sanandum , et interrogant il-

lum medici : Vis ita a nobis sanari , ut cicatrices in cor-

pore maneant dicat Ita volo

'.'
ut cum viderint me : ,

concives mei agant mihi ,gratias. Simiiiter et Dominus

Jesus Christus.
lY. « Et noli esse increduius sed fideiis^. n Fides est ,

crederequse non vidisti. Divinitas Fiiii Dei invisibiiis est.

Unde Joannes dicit : « Dominum nemo vidit unquam ^.»

rSam Moyses , amicus Dei, dum voluit Dominum videre,

• Joan. XX, 37. — ^ Ibid. — 3 i Joau. iv, 12.

(ij Cod. rponsum. — (a) \A, primum, — '3) Id :ho, — (i) Deesl fuent

in cod.
 SERMO LXI, IN DIEBtS PASCHALIBUS IV. .'io5

dixit : « Domiiie, si inveni gratiani in oculis tuis, ostende

» mihi ipsum manifeste, ut videam te *.» Meruit audire
te

a Domino « Non videbitmehomo^. ui.viveiepossit (i),"

:

idest, non videbit^Q^lmortaHshomoinvisibilitatem meanvw

Dicit quidam Doctor, quod nec Angeli qui assistunt in
conspectu Dei vident illiusdivinitatem, sed tanlum quan-
tum ad salutem pertinet illorum. Dicit ei TJiom.ts " Do- :

» minus meus et Deus meus ^. » Beatus Thomas homo

,

erat, ethominem Deum videbat vidit hominem, et cre- :

didit verum esse Deum. « Beati qui non viderunl, et credi-

» derunt^. » In hac sententia sumus nos gentiles expressi,
qui non vidimus Jesum Christum Dominum incarnatum,
Eec passum , et tamen credimus eum verum Deum etve-
rum hominem. Quare posuit tempus praeteritum pro fu-
turo? Quiaquee hominibus praelerita sunt, in Dei prae-

sentia semper manent. Hoc more loquitur semperin sacra

Scriptura.
Y. rt MuUa quidem etalia signa fecit Jcsus in conspectu
» Discipulorum suorum ,
quae non sunt scripla in libro
» hoc Librum hunc possurausintelligere libruni qua-
^. »

tuor Evangeliorum. Quarenon sunt scripta? Quoniam si

fuissent, incredibilia viderentur esse hominibus , et hu-
manus sensus capere non potuissct. « Hacc autem scripta
» sunt , ,
quia Jesus est Christus Filius Dei
ut credalis ,

» et utcredentes vitam in nomineipsius habeatis^.» Unus-

quisque homo qui rectam fidem habet, et ipsam fidem bo-

nis operibus adornat, vitam habet? Quam vitam ? Domi-
num Jesum Chrislum qui dicit «Ego sum via veritas , :
,

«etvita''. » Ad quam vita? contemplationem Dominus

nos faciat pervenire.
» Exod. xxxiii, i8. — 2 iljij 20. — ^ Joai). xx ,28. — * Ibid. 9.q.
5 Ibid. 3o. — ^ Ibid. —
3i. '^
Id. xiv, 6.

(i) Cod. male potest, — {2) Cod. male addil tne,

cxxxi. 20
3o6 S. ADGUSTINl EPISCOPl

^^***^*^** ** *>w*^*.*^V*.»

SERMO LXII.

De Alleluia.

Hie sermo legitur in quatuor codd. Florentin., nempe

i^Bibl. Laur., Plut. xvii, cod. xli, fol. ii 2 ; 3" ibid, Plut.

XXXIII sin., cod. iv, fol. 69 6 ; 4° Bibl. JEdiL, cod.

cxxxviii, fol. \'<)b;^° ibid. cod. cxlki, fol. i5o b.Dignus
6St sancto Auguslino, cujus ubique nomen pneftrt.Locufi
ejus post prcecedenlem.

SYNOPSIS.

Tres vocis bebraicse alleluia significaliones. II. Prima ,

I.

Cantateei, qui est. III. Secunda, Benedic nos simul Deus in

uaum. IV. Tertia Laudate Doininum.,

L Ad lauclem Dei, atque ad confessionem verae fidcriTi-

sermo hebraicus, fratrcs charissimi qui assi-
vitat nos ,

ducsonatin Lcclesia id est, Alleluia. Alleluia enim de

.

liebroeo (i) in latinum interprelatur, Canlate ci qui cst,

aut, Benedic nos Deus simul in unum , autcerte , Lau-
date Dominum (2), quod totum saluti ac fidei noslrae
necessarium est.

11. Debemus ei cantare, qui est ,

quia aut nos , aut
antecessores noslri dudum cantabant his, qui non erant,

(i) Cod. IV de Hebraico. — (2) Vide Augnst. Serm. ccxi.i)i, niini. 8;

cci.it, nam. 5 ; cclvii , num. i ; ccclxii, num. 29 ; ct Euarrat. in Psal,

cxLviii, num. i.
 SERMO LXII, DE ALLELUIA. So^
id est , diis (i) gentium et simulacris idolorum ; scd
vane tunc cantabant , cjuia vana crant quae colebant. Sed
poslquam vcnimus ad credulilalem , ct (2) ad ngnitio-
ncm divinam , cantarc coepimus ci (jui est , id cst, Dco
omnipotenli , crealori (3) coeli et terroe, et ipsi factori

noslro, qui (4)ita ait ad Moyscn : « Sic diccs filiis Israel

» Qui est misit me ad vos^.)> Est enim illc qui sempcr fuit
et sine inilio Deus , ct qui pcrmanet in oeternum sine finc.

Cui merito ac jure cantamus ,

quia quod sumus , quod
vivimus (5), non nostrae virtulis cst, ncc noitrse potcnliae,
sed ipsiusdignationis est et pietatis. Huic ergo tali ac tanto
Dco ,
qui semper fuit ct cst, canlare debemus quaedigna
sunt, quae ad laudem cjus majestalis convcniunt quod ,

aelernus sit , quod omnipotcns sit, quod immcnsussit,

quod creator sieculi (6)^ et raundi salvalor sit ,
qiii (1)

tantnm diicctioncm habuil in Iiominibus, utctiam Filium

suum pro Evan-
salule saeculi traderet, dicentcipso in
gelio : Deus mundum ut Filium
c.Sic, inquit, dilexit ,

» suum unigcnitum daret ut omnes qui credunt in eura ;

» non percant, sed habeant (8) vitam aeternam-. »

111. Jnterprctalur ergo Alleluia , Cantateei qui est ;

inlerprctatur etiam Laudate Dominum ((j), sive, Beae-

,

dic nos Deus simul in unum. Quae interpretatio quam

congruafidci nostrae acsaluti sit, si considercnius, advcr-
timus. Cum
crgo dicimus Allcluia, Bcneclical (10) nos
Dcussimul in unum, oramus. Si ergo siraul sumus in
* Efipd. }n, i4. — ^ Joan. iii, i(>.

(i) S c cod. IV ; rfelen male <Iii. — (2) Slr coJ. iv; deest et in rieteris.
— (3} Sir cod. iv ; caetfri male creatorein. — 4) Sic cod iv ; caeteii male
giiia. -r~ (5) Hae voces qitia quod sinnns ,
jiiod i'iviinii.<, desiinl in cuiictis

codd., exceplo cod. iv. — [6) Cod cvxvvni c/eator cocli et terra, ce caeteri ;

ut in texlu. — (7) Sjc cod. ivj cseleri qnod. —^ (8) Sic cod. iv j cjeteriAfl-
beat. — (9) Sic omnes codd., exceplo cod. iv, qui habet Dfnini. — ^ip)
Omnes codd. benedic,

30,
 3oB S AUGlisriNl EPISCOPl

unum per fideni . per pacem , per concordiam, per una-

nimitatem laudare possumus, et (i)
, (ligne Dominum
digni sumus ut Lenedici simul in unum a Domino me-
rcamur. Hoc enim scriptum est « Ecce quam bonum, :

» et quam jucundum habitare fratres in in unum*. »

Et iterum dicit «Qui habitare facit unius moris in :

» domo-. » Benedicimur (9) itaque a Domino si (3) ,

simul in unum inveniamur, id est , in unitate fidei ma-

nentes , in concordia pacis , in affectu dilectionis, secun-
dum quod Apostolus bortatur, et admonet , dicens :

« Obsecro autem vos, ut idipsum sapiatis omnes et ,

» non sint in vobis schismata (/j) sitis autem perfecti ,

» in eodem sensu etin eadem scientia^.» Unde si discor-

dia , si scissura , si dissensio in nobis sit, non sumus
digni benedictione Dei , nec Deum digne laudarepossu-
mus (5), quamdiu in hac mahlia sumus.Quomodo enim
confidenter sermone paterno respondere AUeluia possu-
mus , id est, Benedic nos Deus simul in unum , ut
mereamur simul in unum benedici, et Deum digne lau-
dare valeamus. Non convenit responsio ista Haereticis ,

Alleluia (6), non Schismalicis non omnibus adversariis ,

unitati Ecclesiae quia non sunt (7) simul cum Ecclesia

,

in unum. Hoc enim et ipse Dominus in Evangelioma- ,

nifestal dicens « Qui non est meciim contra me est

: ,

» qui aulcm non colligit mecum, spargit*.» Christi enim

cst colligere in unum , diaboli vero per diversa (8) dis-

pergere. Qui enim unitatem Ecclesiae dihgit , Christum

• Psal. cxxxiii, I. — ^ IJ. Lxvii, 7. — 3 X Cor. i, lo.

(i) Slc cod. IV ; caeteri male iit. — (a) Sic cod. iv ; cteteri male benedici'
miis. — (3) Deest si iu oninibus codd., sed male. — (4) Cod. meile scisrnata
et deiiide scismaticis . — (5) Sic cod. iv ; raeleri male possimus^ et sic paulo
post. — (6) Cod. IV alleliiia hcereticis. — (7) Sic cod. cxliii; deest verbum
titnt in caeleris. — (8) Sic cod. cxliii ; cseteri male per diversas.
 SERMO I.XII, DE ALLEr.UIA. iJoQ

sequitur; qui vero dispersione (i) delectatur, diabolum

sequitur, quia (q) auctor dispersionis diabolus esl ; ct

ideo dictum (3) a Salomonc lcgimus : c. Tcmpus disper-

» gendi et tempus colligendi^. » Fuit dudum tcmpus,
quo nos diabolus pcr diversa dispcrsit scd vcnict itcrum ;

lempus quo nos Christus colligct in unum. De qua rc fu-

gere et vitare dcbcmus discordiam, cujus diabolum auc-
torem esse v4j cognoscimus; scqui vcro paccm ct unita-
tem Ecclesiae ut digne meriloque Allcluia respondcre
,

possimus, id est Laudate Dominum, sive, Benedic nos

,

Deus simul in unum.

IV. Vide quanta gratia interprctatio ista sit. Alleluia ,

singulariter respondcmus , et communem benedictionem

expetimus, utsinguli bcnedicamur in unum. Unum cnim
corpus Ecclesiae sumus, omnes una vocc una ct ideo ,

mente, id est , fide una spe una

una concordia , una , ,

charitate Deum laudare oportet; dignaturque Deus lau-

dari (5) a justis, non dignatur ab impiis ct peccatoribus
dignatur laudari a Catbolicis, non dignatur ab Haereti-
cis; dignatur a fidelibus non dignatur ab infidelibus. ,

Quapropter ita ageie, ila conversari (6) debemus ut ,

digni ad laudandum Dominura babeamur (yj, et conve-

niat dictum illud (8) propbelicum « Laudale pueri :
, ,

» Dominum laudale nomen Domini^. « Quod (g) jure

,

ac meritofacimus , si voluntati ac praeceplis cjus fidditcr

inomnibusparcamus, praestanteipso Domino nostro Jcsu
Christo, cui(io) sitgloriaet honorin saeculasaeculorum.
Amen.
* Eccle. III, 5. — 2 psal. cxii, r.

(i) Sic cod. iv; cseteri male dispersionem. — ^2' Sic cod. cxwviu ; caeteri

male ^ui. — (3j Sic cod iv et cxliu ; caeleri male lectuiri. — (4) Sic cod.
IV ; cseleri male auctor est. — 6 Sic codd iv et c:xi,iii; rKlcri Uiudure
sicque deinceps. — 6) Sic coJ. iv; r.Tteri malc conversare. — (7,' .Sic cod.
IV ; caeteri male habeamus. — (8) S/c cod. iv ; caeieri male illum. — 't^J

Sic cod. IV ; cseteri male qito. — (10) Sic cod. iv ; ca?teri cujus.
 APPENDIX
SERMONUM INEDITORUM
SANCTI AURELII

AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPiSCOPI

(JLASSIS i.

SERMONES
v: 1

Difi scRiPttJiiA.

SERMO I.

De Creatione et Lapsu.

Sermo sequens ex Cod. Cdss. xii, fol., 82, iextractua

inter nonnulla qucesanclum Augusllnum imitatlonc sa-
ptunt tol atla qucc rhetortm evidenter produnt com-
, ,

plcctitur, ut illum nullo modo bcati Docloris fcEtum esse

possit rationabiiiter dcfciidi. Ilinc in Jppcndicerii reji-
eiendum csse credidimus , (i6t numeram obtinebit inter
sermones de Scriptura i.
3l*i t. AUGDSTINI EPISCOPI APPENDIX.

SYNOPSIS.

I. Mundi crealio et hominis. II. Jiominis lapsus. III. Dia-

boli invidia. IV. Fremina damnatet salvat.

I. LiTTEnARUM certamina (i) mundi conslitulionem hu-

mano generi lestari videnlur, diceiUium (2) «In principio :

» fecitDeus cfleUim el terram'.)>Oarlircx,qui primotectnm,

quam lundamentum cxlendens, coeU corlinam , latumque
orbem velari praecepii! Ciim Dfus, opifex rerum , mundi
faliricam lolam, uno arlifice funderet vcrbo alque onus .

visceruu) gravido sermone parturiens indigcstis sensibus

eruclarct , et inlra palalium divini cordis adolescerent
cuncla, vel in hospilio sacrarum faucium errabal tolus or-
bis inlra januam vocis et in cubiculo sacri j)ecloris ele- ,

menladormiebant.LoquilurDeus, etcunctasunt; fabulatur,

el procedunt. Nam cum universam fabricam imperando
perficeret, coelum pcpendit terra (.5) jacuit, mare con- ,

fluxil (4) deinde factus est homo similis Deo cui araica-
; ,

biliter suam imaginem propinavit. Roboratur corpore

pingilur spocie , impletur spiritu , veslilur aspeclu , cons-
tituilnr dominus orbis , el mundi possessor introducilur;
mox regnat , sed quia nuUa est felicilas quas non habeat
inimicum , sic oblectanlis diaboli seductus est blandimen-
tis , ut ante discerct perdere, quam habere.
II. misera simplicitas innocenlisl Dum respicit dia-
bolum fabulantem, sic oblitus est Conditoreti). Quas sedes
aut ncglexit , autuohiit, autamisitl Pcrdidit miser Para-
disum, cui jam debcl^atur et ccelum : Paradisum dico ,

fratrcs , uj)l numinum pigra velocitas amneno quodam

lapsu discurrens, delicalis nemorum funditur spatiis ; luxu-

' Gen. I, I .

(i) Forte moHumenta. — (») Cod. dicentes. — (3) Cod. male terram.
— ^4) Ibid. confulsit.
 SERMO I, DE CREATIONE ET LAPSU. 3l3
riaturunda per sulcos; erralicis cursibus fngitiva pcrnioUes
inebrians herbas, propinat floribus ubcrlalcm ; non lu-
mentis vorlicc lapsus inflata (i) , nec translluvii frngoribus
unda crispalur : et cuui illic judiciuui superet oculorum
velocilas , tanien non movclur iu hipsu. lllic vcr lcmpori-
bus amccnalnr , dit\s ;ispirat, et aniicis flalibns lemperies
marilales pingnesanras j^ravidal etimpr.xgnat. Lnxnrianlur
in IVondibus luxu pronnba, ac virginei
flexibiii ffficundilas

cortices gemuiis rimipenlibus vnlnerajilur. Non subornat

ol adnllerat rauios fugitiva conceptio, nec pronifiEtns adul-
teraut ulernm novercalem ; scd cum adilus genitales ir-
rumpunt, cognatie sulcanlur cicalrices. Illic maritalis aura
violal flores, et amoenilas gravida rore lcpido medllalur.
Illic semper copia est, ubi quod cupias, non est; cum ni-
hil desit, omnia cupinnlnr. INata praesunt innala pra^g- ,

nanlur, et qnidquid nascitnr plns ost, ct velns est nihil.

Paradisi copia non habet terminum; illic et mercatur et
coelum.
III. Sed cnm hacc novnm domiumn rudis possessio sa-
Intaret, serpcnlinus livor momordit invidia et cum aper- ,

tius nocere non posset, celavit facinus in amnre « Erilis, :

• inqnit, sicut dii, scientes bonnm etmalum*. n ingeniosa

deceplio alqne artifex homicidium; nam cum inter (2)
amcena palatia domosque purptirens Indenlem caneret
ac deambnlanlcm ubi per frondeos porticus viridesque
,

parieles naliva construclio suboleverat, el inter spalia vi-

renlium columnarum pendcns umbrosa inflala amcenitas,
ubi artifices rau)i frondesqne flexibiles natnrales canieras
explicaverant , vidit, inquam, sednxit , docepit, occidit.
mnneratio deceptrix,et prx-miumfunerale ctqnod Deus !

dederat, pordidit, neqne qnod promitlebat diabolns accc-

pit. Inlroduxit hostem saeculi in divina palatia debilis in-

• Gen. III, 5.

[i) Cnd. inftati ; qiii potesf rapere capia». — (2) Decsl iii cod. vo\ inCer,
«luam requirit sensus
3ii S. AtJGUSTlNI tPISCOPl APPENbti.
qinllnus, et in domlcillis coelesllbus barbari.... (i)suscejjil.
Proedatur pomarium (2) , possessor invaditnr. Novum coi*^

rupleliE genus nova prodillonis infamia Dunai feeponltur

, !

plgnus , remansit creditor nndns. Quibns ille artificiis de-

ccplt insonles , quos simplici sublllilatc prostravit! Nunc
caput occidere, nunc jactarc cervices, nunc innaliitii ped-
tus crlgere nunc obvolutis arllbus compllcare
, alqiie ro- ,

lalis ciirsibus sua colla inneclcns , veneno frangere (5).

Errabat corde lalrbnls simplicitas aliefta,ctcx orc
in vfcne-
fico dislillabat dulcedo mortlfera.
IV. Puscltur de iiilerilu vlri ciim foernina subararis (4j
infcrosi, seponit morlem. Tale procmium dederat conjiigl
iinde ct riiarilus possit occidi. O summum malum alqufe
acutlsslmum diaboll telam, mnlier! Qurc sit focmina , fra-
ti*es, agnoscite, vcl qualis sltaudile. Muscipnlutii estarnimaf;,
latrocinium vltne, suavis mors et dulcis inlerilus, malum
libens, et sapida jiigulatio : foemina munerat inferos , et
spoliat coelos. Quanta calamilas rerum! Quomodo (5) non
declperet mundum , quoe pcccare fecit et coelum. Visca-
rlum serpentis est foemina :inde dlabolns ancupatur. Exe-
cranda est mulier isla , dum decipil. ilerum i-ecolcnda,
dum salvat : plus 6nim dedit gratiae, quara doloris. Quod
enini ipsa vulneraverat , ipsa iterum sanat. Licet Eva gc-
Eiuli mortem, sed tamca Maria pcperit Salvatorem.

(r) Hic in cod. habetur vox ,

qiiae non legi polest , nec inlelligi. —
(a) Yide Serm. vui in Psal, cxviii, n. i, et Enanat. in Psal. xxxix, num. 4.
— (3) Cod. frangebnt, miuus bene. — U) Cod. maXe subarrant. — (5) Cod
male quando , et paulo post qui.
SERMO II, QUOMODO CHRISTDS DESCENDENS , ETC. 5l5

SERMO 11.

Quomodo Chrishis clesceridens de monte, leprosurrt

ac serviim centurionis sanavit. Matlh. viii, i-i3.

Cod. X, Blbt. yEdil.t excujus fol. 9 educilur hic sermo,

longam compleclilur seriem sermonum ,
qui nomen lia-
berit sancli Au^uslini, et scepius sentenliarum gravitate
legenti placent. Sed beato Doctori nullatenus possunt
tribuif cum evidentes liabeant characteres, quibus recen-
liores ejusdemtjue auctoris fcelus demonstranlur ; x° iHi

quibusdam citatur ipsemetAuguslinus, ut videre est inter

dlia loba in sermone xxxi de Qilddragesima infrii, ubi
vocatur t7/6 organuin Trinitatis et sanclitatis norraa; i° iri

eodemsermone auctor S6 Sigiberti compatriotam esse tes-

iattlf*, ifuinuUus aliiis videtur esse quclm SigibcrtUs Gem-
bldccnsis, anno 1112 in suo monasterio defiihctus ; 3° /d-

cutiones habet nullo modo A u gustinianas , et quce celaterh

recentioreftt sapiunt, quales sunt numquid pro numquid
tidn . sibi pro ipsi , guerra pro bello , etc, 4° insurgit ali-
quando contra qucedam vitia, tempore sancti Augustihi
non scepe memorata verbi gratia contra Simoniacdth
,

labem; 5" laudat scriptores Augustino multo recentio-

res, et prcesertim in sermone de sanclo Jndrea rnemorat
Avicennam medicum qui non nisi anno loS^ niortuus
,

est. Hinc Bandinius in suo Suppl. i, coU. 25, cod. x,

§ 1, eos merilo sancto Augustino abjudicat. Cumautem
plura habeant, quie doctrimv ecclesiasticte possint inser-
vire, et aUuhde nusquam stampati appareant causce ,

reUgionis cnservirc credimus,iUos inpubUcuin emittendo.

3l6 S. ACGUSTINI EPISCOPI APPENDIX.
Quod attlnet autem ad sermonem prcesentem, plura sunt
qua' aliunde me deterrerent quin liunc sancto Augustino ,

tribuam , maxime autem quod multa appareant qute

cum Evanp;elio non satis concordant,qualia simtillaubi
licgulum Sjrum fuisse asserit ^ et pro filia postutasse ,

cum rcvera poslulaverit pro filio, imo et Centurionem

pro Christo fuisse lapida'um. Quanquam hcec fortasse
possint amanuensium erroribus tribuif cum in pluribus
codex deficiat. Locus ejus in Appendice post sermonem
appendicis Maurinensis lxix.

SYiNOPSIS.

I. Leprosi fides. II. A Christo tangitur, ut rliscamus pau- ,

peres honorare. III. Centurionis in servum misericordia. IV.

Venit juxta Mattha?um misil juxta Lucam. V. Christus vadit
,

ad pauperem, nou ad divitem. VI. Leprosi etcenturioniscom-

paralio. VII. Fidem Centurionis miratur Christus. VIII. Con-
clusio permoralem adhortationem.

I. Fratres dilectissimi, qnando Christus voluit habitare

inler homines, potenliam suae virtulis oslendit, et in factis
myslicisnostram credulitalcm informavitrpaucisDiscipulis
Dominus praedicaverat necdum lurbai ad eum ascende- ,

rant , sed dcscendens de monte scculai sunt eum turbae

mullaj, vel ut (i) saturarentur, vel ut sanarentnr, vel ut
calumniarent. « Et descendens de monte infra turbas , et
» ecce leprosus veniens clamando adoravil eum , dicens :

sDomine, si vismudare*.»
,
quanta est, fra-
potes nie
tres, fides leprosi audierat enim « Quod virtus de
! illo ,

sexibat et sanabat omnes* • audierat, quod «Omnia fa- ;

» cere poterat in ccilo, et in terra, et in omnlbus abyssls * ;»

audierat quod per Elisaeum, Naam?n principem ipse Deus

, ,

' Mallh. viii, t, 2. — 2 Luc. vi, 19. — 3 psal. cxxxiv, 6.

(i) Cod. ntve/.

 SERMO II, OIOMODO CHRISTUS DESCfiNDENS , ETC. Jl^
a lepra inundaverat', quia sola voliinlato otnnia Deus fecit;

ideo dicebat : «Domine, sivis, poles lue mundare;» non

oportet jubere, sed velle; quia in divinis non difFert csse
et posse; volunlatem eniui tuaui sequitur poleslas; ergo ,

< Si vis , potes me mundare. » \ idens utique Salvalor fidem

clamantis et voluntatem deprecantis, ail : Cum petas meam
volunlatem «Volo*,» «juia fidem
, et ores eam adimplere ,

et spem in te regnare video; ideo, Volo et jubeo manum ;

eliam appono ct ait Dominus alla vocc « Mundare^. o

; :

Cum ait Salvator, «Volo,» se velle oslendil ; cum autem

ait :«Mundare, » imperando praecepit cum exteudit uia- :

num ettctigit eum , oslendit quia manum apposuit.

II. quareLeprosum tetigisti? numquid non
Salvator,
immundus erat ? numquid sola voco eum niundare non (i)
poteras? Cur crgo o Salvator, hoc fecisli nisi ul super- , ,

biam meain oslenderesPIdeonon abhorruit carnem Icprosi

traclare, qui nec eliam inter bovem et asinum abhorruit
reclinare. (Juid ergo, o dives , qui pauperes fugis? curin-
firmos despicis, ciim Salvator leprosum tangere graliose
dignatur? Cogilate ergo fratres, quod Angelorum Domi- ,

uus coeiorum Piex descendit in muudum ut leprosum

, ,

langerel ; ac si diceret Dorainus : Ecce tangcrc veni per

humilitatem, qui vobisdivitibus sordet per superbiam. iNon
ergo fralres, sit vile servo quod facit impcrator. « Qui
,

»enim dcspicit pauperem exprobrat faclori ejus',»et se-

,

quitur conlextus (2) « Mundata est lepra ejus, et ivit mag-

;

» uificans Deum. »

III. Quem centurio aspiciens, et eum mundatum videns,

mox Jesumroganset dicens «Domine, puer mcus
venit ad :

» jacet in domo paralyticus et male torquetur et ait Jesus: , :

»Ego veniam et curabo eum. Et ait Cenlurio Domine ,

, :

jnon sum dignus , ut intres sub tectum meum''. » Gentilis

•
4 Reg V. — 2 Matlli. vtxi, 3. — 3 ibid, — 'l
Prov. xiv, 3r, et xvii, 5.
— 5 jviatlh, viii, 5-7.

(i) Deest non iii cod.; sed sensii recjuiritui'. — (7) Cod, niale contextum.
3l8 S. ACGUSTINl EPISCOPI APPENDIX.
quippe erat Centurio, centum etiani milltes sub se ha-
isle

bcns; nuUam cliam le<;em habebal, qncc ei condolere in-

Grmo priEciperel; et tamen dolet, non de filio , qnia scr-
vus eral non de mililc jcd de scrvo.
, chrisliane prin-
,

ceps erubesce.
, Nam si vidcs servos infirmari, dcspicis, et

tamen lcgeni habes ut dihgas, et expellis eos, ut canes

de domibus tuis et lamen omnino crcdis audirc
; a Domino:
«Infirmus fui , et non (i) visitasli me*.»
IV. Ecce enim gentilis qnam magnam curam habet de
servo, quia misit senioresadmcdicum anlmarum.Undehoc,
fralrcs, nisi quia genlilis el aiienigena eral? Ideo, fratres,
ad
eum ausus non fuil Lucas % sed
accedere corpore, ut ait

fide lanlum, rogans per seniores, ut sanarot servum cjus.

Jesus aulcm ibat cum illis. Cum aulem Jesus nnn longe
esset adomo, misit ad eum Cenlnrio amicos dicens « Do- :

mine, noli vexari noli accedcre ampiius; non cnim sum

,

jdignus iit inlres subleclum meum, sed lantum dic vcrbo

nel sanabilur puer meus^ ; »et lamen rogaverat ut veniret.
Sed hoc non dicebat de advenlu corporis scd dc accessu ,

commiserationis; et seniores inleliexerant forsilan de ac-

cessu corporis. Rogavernnt eliam eum JufJnci diccnles :

« Dignum est , nt illi hoc (y) prffslcs; dillgit cnim genlem

»ncslram, elsynagogam ncbis(3) acdifical\))Nolale verba
islins Genlilis; inlimaverat enini Ircs passiones servi : pri-
mam, quia jacehat; secundam, quia paralylicus; tcrliam,
qiiia male lorquebatur : puer ergo jacebat in domo. Et
quare himc non allulisti, o Cenlurio , sicut ct alil rjiii jjara-
jylicum in leclo Rcsponderc polest, quia,Tan-
atudcrunl ?

lam fldeinin Christo (4) habebam, quod omnia crcdebam,

quod esscnt nnda et apcrla sibi el Ipsum per poienliam ,

ubique pr.Tsenlem (5) esse non dubilavi. Ilaque, fratrcs,

millit dlcendo quod j)uer In domo jacct , ac si diceret
, :

P»<on oporletul ad le efTcram.

» Hanh. XXVI, 35-^9. — 2 Lmc. vu, 3. — ? ibid. 6. ^ * I'o\d.

4, 5.

(1) Negatio videtur abiindare. — (2) Cod. male eum. ^ (Sj LegeDdum
potlus cedi/icavit. — (4^ Cod. male «tddit non. — (5) Id. ffl^le prcBitns,
SERMO 11. QIJOMODO CHRISTUS DESCENDENS, ETC. SlQ
V. Cur ergo Doininns Vcniom et cnrabo euui' ;»
ail : «

cuni non pclat advcnliim rjns. Ucgnlusquidam erat cujus ,

filius infirmabalnr (la|)liarnaiim qui Jcsum rogabat ut , ,

dcsccndcret cl sanarct iilium cjiis ; ctait Doniinus : «Vadc,

»filiustuus vivit''.» Ad servumaulcmnonpctcnlemSalvatoris
advcnlum, voluit vcuirc; adfilium regis persuadenlis noluit
Salvalor dcscenderc. Quarc hoc iralres? (^uia « i\on est ,

«personarum acceptio apud Deum \ » Nos honoramus di-

Tilias, ct divites, dum moriunlur, quorum animae forsitaa
in infcrno jam cruciantur honorare volumus corum cor-:

pora uUra moduQ); ad eos cliam infirmanlcs sine fmc con-

currimus, sed ad pauperes ire abhorremus. Ecce Rex ad
servum Cenlurionis non diitert ire, sed ad filium regis ire
contemnit. Qiiarc hoc? nisi([uia diviles omniadc jure bona
jiislc eis habcrc apparct superbia divitiarum iullali (i).

Vcncrat lumcn saharc tatn divitcs, quam paupcres. Pau-

pcr ctiam Cliristus luit, et paupores dilcxit, ut ct nos pau-
peres ct paupcrlalem amemus. \ oliiit crgo Dominus ire ad
scrvum, scd Cenliirio clamat nc acccdat, non ccstimat qiiia

se digiunii , Chri.^lum in domo

lum quia Genti- rccipere ,

lis, tum quia alicnigcna, lum quia miles et sanguinem

proxiaii elliidcrat tuui quia concubinas lcniierat

, tum ,

qiiia cunclis bonis privaluui sc pracscnseial idco bene di- ;

ccbat « i\oa sum dignus. » Et ccce, fralrcs, diccndo

:
,

« Non sxun dignus ,» dignus eificilur. Discite, iValres a ,

Ceulurione, dtuu corj)us dominicum rccipcrc dtbelis, di-

cere corde et verbo « Domiuc uon sum dignus, ut intrcs
: ,

Bsub tcctum mcum scd lantum dic vcrbo ct sauabilur

, ,

» piicr meus (2"). »

VI. Coiiiparemus ergo ulrumque simul, ofralres, Ccntu-

rioncm ct Lcprosum. Vidcamus,cum utriusqueddcs magna

' Mallh. VIII, 7, — 2 Joan. iv, 5o. — 3 Rom. 11, 11.

fi)Sic cod , quem corrigeie non praesunipsimus. Forte legendum : Qiiare

hocP qnia divttem. Oinnia Jivitibiis bona juste habere appareC siiperbia
divitiaruin iiijlaiis, — (2) Foite anmia mea.
 320 S. AUGUSTINl EPISCOPl APPENDIX.
esscl, qunc major Inisset. Ait enini Leprosus :«Domine, si
))vis, poles me mundare. » Et Centiirio ait «Doniine, dic :

» taotum verbo, et sanabitur pner meus. » Orat Leprosus

voluntatein, et ilie jussionem. Sublilins considerat divinam
polcnliam, qui sola volunlale crodiles.^c potestatem; ma-
jorem fidem liabet qui non solum confidit in jussione vel
visione, sed in sola volnntale; et lamen magna est fides
Centurionis et mirabiiis ait enim Credo qnod verbo tuo ; :

poterissanare. «Ego enim inquit, sum homo habens sub ,

))me milites, et dico huic \ade etvadit, \eni et venit*,» :

et mihi homines obediunt, qui snm homo; tu vero qui ,

Deus es multo magis. Angeli et natura tibi solo verbo

,

obediunt ; oninia cnim poles; ideo dic, et fiet.

VII. « Et andicns hoc, Jesus miratus est; » hoc est, mi-
rari visns est; « et sequentibus sc ait Non inveni tantam :

» fidem in IsraeP. » Jndaicus enim popuhis me facere vidit

miracula, ctail * InBeelzebub ejicit da3monia';»princeps

:

etiam Syrus (i) ille Domino (2) petens sanitatem pro fi-
,

lia (4), iion dixit : « Dic verbo , » sed ait : « Veni velociler,
nantequam filia moriatnr'. » Docfor Israel de fidei (3) sa-
cramenli audiens, ait: « Quomodo polest hoc fieri, ut quis
anascatur dcnuo^?) Maria Martha Domino dixerunt et :

«Domine, sifuisses hic fraler meus uon fuisset morluus';» ,

quasi non absens potuisset (4) sanare eum sed tanlum si ,

fuisset prassens; ideo ait Dominus « Non invcni tantam fi- :

» deni in Israel; ideo fiat tibi sicut credidisti ; et sanatus

»est puer in illa hora '
; » primo anima, postea corpore.
Et ecce Cenlnrio Deum magnificando dimissa mnndana ,

militia, recurrit ad Jesnm osculando pedes Jesu in foro et

magnilicando Jesum; et sic post Domini et Stcphani mor-
* Matlh. Mii, 9, ct Luc. \n, S. — 2 Maiih viii, lo, ct Luc. vn, 9.
3 Matlh. XII, 24. — » Joan. iv, 49. — ' id_ n, ^ 3^ 4. — 6 ij, xi, 2i-3a.
— ' Mallh. viu. i3.
(i) Non legitnr in Evangelio illum fuisse Syrum. — (2) Cod. hahet
nomi/ie , sed male. — (3j In Evangelio mentio est dejilio, non dejilia,
Forte per amanuensis errorem.— (4; Cod. male/'</c. — (5j Cod. minus hene
pottiissvt, . . Juisses
SERMO II. OUOMODO ClllUSiUS DKSCKNDENS, KfC. 321
lein , cfficilur marlyr gloriosus , et velul alter Slcphanus,
pro Ghrisli nomine lapidalur (i).
VIII. Et poslquani voluit inlcr homlnes conversari, lur-
ba; mulloe scculae sunt eum', quia vestigia Douiini mutala
sunt (2). Veniat ergosl quis leprosus cst in turba fidchum.
Lepra cnim, tValres, quid aliud qnam pcccala morlalia
significal, quibus anima nostra macuhtla eflicitur? Si crgo

aliquis vestrum loprosuui se esse discernat ad Medicum ,

sinc mora recurrat, :«Domine, si vis poles mc

et dicat ,

• mundare^. » PriTceplum cnim erat in Lege anliqna, ut si

aliquis lcprosus esset.poneretur cxtra castra , ct si sanalus
esset abaliquo Propheta , cum Dco duce, oslcndcret sc sa-
cerdoti. ^'umquid et non (5) sic hodic, fralrcs, anima
peccatorum rea (4) extra Ecclesiam ponitur, et por sacci*-
dolem S2 ipsam peccalricem oslendens in Ecclesia reci- ,

pitursanaP Invilat ctiam nos Douiinus ad huuiililaleui ,

cum servum Centuriouis visilare cupil. Non ergo pauperes

despiciamus, quia inler paupercs Don)inus honoralur. Fa-
cile ergo vobis, odivites , lalesaniicos; suscipite j)auperes,
« Lt recipiant vos iu aelerna labernacula' ,» adjuvanle Do-
mino noslro in SiTCula saeculorum. Amcn.
' Matth. VIII, I .
— 2 iijij 2. — 3 Li,(._ XVI, 9.

(i) Non fnemini melegisse apiid aiiliquos Ceiiluiionem pio Clnislo iiiis.>e

lapidalum. — (2) Sic cod. paulo oljscutius. VidtUir liic .Miiitor ad piioia

redire , el loqui de Cliristo, iioii de Ctnlurionc. l nde lioi- ad liiicani po>iii

mus. — (3) Deest negatio in codice , scd scnui cxli;ilur. — (4j Cod. itus...

se ipsum peccatorem... snnus.

CXXXI. 21
329. S. AUGUSTINI EPISCOPI APPENDIX.

SERMO III.

De Verbis Evangelii secundum Matthaeum : Cum

intrasset Jesiis Jerosoljmam, commota est universa
civitas dicens est hic ? Populi autem dice~
: Quis
bant : Hic est Jesuspropheta a Nazarelh Gaiila^iB.
Et intravit Jesus in templwn Dei et ejecit omnes ,

vendentes et enientes de templo^ etc. Matth. xxi,

10-12.

Diio codices hunc sermonem reprcBsentant in Bibl.

Laurcnt., nempe : i'^ Plut. xvii , cod. xxxvi , fol. 66 b ;
2° cod.\,foL ii5. Prior nomen sancti Au-
PLut. XXI,
f^uslini prmfcrt : posterior autem ^ienerabilis Bedce pres •

byleri ; propter quam codicum divergentiam non ausi

sumus lUumsanclo Aus^uslino adscribere, licet eo minime
sit indignus ; maxime cum in simoniacos invehatur ,

quod mnf^is con^ruit sa'culo in (juo Bcda vivebat , quam

sancti Docloris temporibus. Locus ejus in appendice post
scrmoncm appendicis Maurinensis lxxiii.

SYNOPSIS.

I ConUa vcndentcs rcs sacras aut eas enientes. II. Cor nos-
trum ,
sancti Spiritus tcinpluni, mundandum accuratius. III.
Pia cxliortalio acl virtutem,

I. CuM ingressus fuisset in templo Jndacorum Domlnns,

et Salvalor nosler, ct vidisset illic negolialionem illicitam
excrccri, iJcst, vendentes oves et boves , atque colum-
SERMO III , DE VEURIS EVANG. SEG. MATTH^UM. 3a3
bas , et nummularios sedenles , id csl, omnia aninialia quac
opus fuerunt ad sacriflcandum in lemplo Domini(i) iecit ,

flagellum de funiculis tantam mullitudinem homiuum

, el
ejecit delemplo, dicens «Scriptumcst Domusmeadomus
: :

» orationis vocabitur; vos cam spcluncam la- autem fecistis

»tronum'.-)Templum enimDeispeIuncafactalatronum,qui
lucra terrena et illicita non etiam spiritualia in animarum
,

salutem sectantur {-?.]; cultusque ejusdcm religionis (5)

eomodonon lam cultusDei est,quam iniqaae ncgotiationis
occasio. Nam quotidie ingreditur Jesus in templuQi suum ,

id est , in sanctam Ecclesiam, et ejlcit omncs vendcnlcs gra-

liam Dei deEcclesia, episcopos (4), presbyteros, diaconos,
omnesque ecclesiastlcos nocnon etlaicos; quia unlus cri-
,

minis habentur pariterDei dona vendenles etcmcntes; quia

scriptum est a Gratis acccplslis, gralls date". » Calhedras
:

quoque columbas vendentium everlit, ut honor quoque sa-

cerdotalis auferri ab eis doceret, qui pro terrena mercedc
opus Deifaciendum exlstiniant.
II. Quod (5) Igitur de eccleslasticis dlxlmus, hoc imus-

quisque de se intelligat. Dicit enlm Aposlolus « Vos estis :

BlempIumDei vlvum, et Spirilussanclus habitatin vobis^»

Non slt in domo pectoris lui (6) negotlalio iillcila. Nil boni
quod facimus vel facere possumus, adjuvanlc Domino, ap-
petitu jaclanlife faciamus, nonterreni lucri concujdscentla,
non malarum cupiditate rerum, ne ingrcdialnr Jesus ira-
tus et rigidus, et non aliler emendet lemplum suuni , nisi

flagclio adhiblto, idest, correptione gravissima. Dc spe-

lunca latronum, id est, de habitaculo dicnionum pcr visum
iniquaD cupiditaiis (7), et dc domo negotlationls, id esl, de
corde terreni lucri inhiante, surc faciat domum habitalio-
nis. Lnde quia paucorum cst tam solida fortltudo , ut nulJa

» MaUh. x.\i, i3. — '^

IJ. X, 8. — 3 a Cor. vi, 16.

(i) Codd. addunlf^, quod vidctiir abundarc. — i_i, Cod. x scctaiur. —

(3) Id. regionis. — (4) Id. addit et. — (5) Codd. <juid. — (6) Dctsl \o\
ttiiia cod. X. — (7) Sic cod. Vorleper nisum. Hao difficile iulcliiguntur.

11.
32^1 S. AUGUSTINI EMSCOPI APPENDIX,
perlurballone (i) qualiantur delicti, sanandis vulncribus
quibus huniana infirmitas sauciatur diligcns est (2) adlii-
benda curalio. Lnde dicil Scriptura «lOuis enimglorlatur :

» castum se habere cor, aut mundum se esse a peccalo *.

Omnes sibl inlclligantdelictorum indulgentiam, et repara-

tionis suae necessariam slbiesse medicinam. Nemoergoest
lanta firmitate(5) suflullus, utde justificatione sua debeat
esse securus. Ltamur igitur, dilectisslmi , saluberrinii tem-
poris venerabilibus inslitulis , et solllcltlori cura cordis
nostri specula tergamus. Quantumllbet enlm caste et so-
brie mortalis haecvita ducatur, quodam tamen pulvere ter-
renac conversationls aspergllur; et nilor mentium ad Dei
imaginem condltarum non ita a fumo tollus vanltatls alie-

nus est , ut nulla possil sorde fuscari et non semper in- ,

digpalexpolIri.Quodsieliam caulissimis animisnecessarium

est, quanto ampliusestiiscxpetendum,qui totaneghgentius
Iransierinl (4); quos charitate debita commonemus, ut con-
fugiamus omnes ad prcesenlem ubique ralsericordiam Dei,
et dlgna se confessione, cum observantla mandatorum Dei
cunctorum corda (5) sanctificent.
,

in. Milescat sa.^vitla; mansuescat iracundia remittant ;

sibi omnes culpas invlcem suas ne exaclor slt vindictae , ,

qui petitor est veniae. Dicentes cnim : « Dlmitte nobis debita

» noslra , sicut et nos dimiltimus debltoribus nostrls, » du-
rissiniis nos vinculis colligamus , nlsi quod profitemur
impleamus. Clemenles aulem et miles animi (6) largitas
decet. Nihil enim est dlgnius quam (7) ut homo sui sit

auctoris iuiilalor , ct secundum modum propriae facultatis

divini sit operis execulor. Nam cum aluntur esurlentes,
vestiuntur nudi, foventur infirmi, nonne auxihum Dei ma-
• Prov. XX , 9.

(i) Siccod.x; desiintin cod. xxxvilupc verba : Vt niiUa perturbatione. —

(a) Anibo codd. male se. — (3) Cod. x male tanta inflnmtate. — (4) Id
tramivnint. — (5^ God. x niale ii corda sancti/icent ;
qui el pcssime paulo
post /niicscant... mamucscant — (fi} Codd. niale animo — (7) lid. dignus
qui<i.
 SERMO IV, QDOMODO JESLS EJI-CrX DEMOMA. ijQ.'3

nus explet ministri (i), et henigiiitas servi oiunus est Do-

mini. Et merito Deo gratiae releruntur dc pietatis ofliciis ,

cujus opera videntur in fauuilis. Propler quod ipse Domi-

nusDiscipulis suis ait « Sic luceat kmien vestrum coram
:

nhominibus ut videant opera vcslra bona, cl glorificent

,

aPatrem vcstrum qui in coelis cst';» quod ipse pricstare

dignetur, qui vivit ct regnat Dcus per omnia sajcula seecu-
lorum. Amen.

SERIMO lY.

Quomodo Jesus ejecit claemonia. Luc. xi , 14-28.

Idem dicendum de hocsermoneacde omntbus qui edu-

cuniur ex Bibl. /EdiL, cod. x, ubi liic legitur fol. i5 b.
Ponatur in appendice post sermonem appendicis Mauri-
nensis lxxxv.

SYNOPSIS.
I. Quid sit Beelzebub, etdeeo Salvatoris responsio. II. Ob-
sessus a diabolo estpeccator. III. Adbortatio ad recurrenduni
Deo.

I. SicuT In mane audivimus , fralres quod Dominus

,

bodierna die mulla Judaeis ostendit : primo obsessus a dia-

bolo^, qui ante obsessionem mutus eratet caicus , bbera-
tur : ct tria fecit in uno , diaboluui expulsil, uiulo loque-
lam etcscovisum donavit; quid igilur mirum, siaMiratai
»sunt turbne^ ?» Sed quia hoc miraculum negare cceperunt,
ideo murmurarc ccEperunt, dicentes : «IuB<^elzebub prin-
»cipem ua^moniorum ejicit dajnionia'. » Ilic tiulem orlum
• Matih. V, i6. — 2 i^uc xi, 14, cl Mallli. xu. 21. — ^ ] „e_ ^i, 14.

*Ibid. i5.

(i) Codd. niale ministtis.

326 S. ALGUSTINI EPISCOPI APPENDIX.
lKil)nIt a Nini qui Ninivem civitatein magnani
Belo ,
j);itre ,

conditlit, ct suonomine denominavit; qui etiam valdedl-

lijjrns palrem sunm et de morte ejus valde dolens fecit
, ,

fieri aurcam slaluam patris simililudinem exprimentem

quam in lanta reverentia haLuit, ut quicumque mala Ib-

cisset, eladimaginem patris confugisset, lolum sibi dimit-
terelur. Omnes vero alii quorum patres moriebantur , ,

stalnam jubebant et adorari, et sic idololalria a Belo

fieri

pnllulavil (i). Itaque Moabitaj Beelphegor et Beelzebub

ut deos adorabant; nam Beelzebub princeps erat omnium
idolorum , eo quod diabolus in illa statua intrans, multas
responsiones dabat. Judoei vero famam Beelzebub audien-
tes , co quod prope Palaeslinos essent qui Beelzebub ado-
rabant lanquam deum, deridcndo Salvatorem, dixerunt
cjicere eum daemonia in Beelzebub principe daemoniorum.
Et ait Salvator : « tempio lo-
Filii vestri » cxorcistae, qui in
culi sunt, quem
« in Beelzebub? ejiciunt' ?» ISumquid in
absit. et ego in nomine Patris mei , sicut et
Numquid ergo
ipsi, ejicere non (2)possum ? Nam perProphetam habetis,
quod oOmne regnum in se divisum desolabitur^. » Ergo
et infernus desolabitur, si unus expellit inde alium, quod
non concessissent Judaei scilicet quod infernus non du- ,

rasset.
II. Sed quiade exposilioneEvangelii satisinmane audis-
tis, ct quomodo Salvator uiiraculumfecit, quomodo turba
mirari ccepit, quom.odo Pbarisaei blasphemaverunt, quo-
modo quidam cum lentaverunt, quomodo eos reprehen-
dit; his explelis , mulier qutiedam de turba , fiducia Salva-
loris armata clamavil : « Beatus venter qui te portavitM »

El ail Dominus : « Non tantum beata est illa fcemina quae

» me porlavil , sed valde beatus est qui praecepta Dei opere
» adimplevit". » Sed modo quis sit iste, qui obsessus est a

1 Liic. xr, 19. — 2 |]jid i„^ — 3 iijjd 27, — •*

Ibid. 28.

(i) Cod. piijjulavit, — (2) Deest «o/», juxla hujus codicis coDSueludinetn,
qui seiuper tollit non post niimquid.
 SERMO IV, Qt OMODO JESUS EJECIT D/EMONIA. 3^^
diabolo , audlre proplor nos debeiiuis. Cteciis enlin isle
est ipsc miser peccalor, (jui vere obsessus esl a dial>olo ,

quem eliam inulum

ne confitealur; tenet surdum
lenet ,

ne Dei verbum audial; tenelca.'cum, ne lumen ccelivideat.

Aliqui euimfacli sunt muti, quia timent confiteri peccata.
insensalaj gentes, ablui verecundamini, sed inquinari
non erubescilis. Tales etiam consueverunt Sarraboila3 hy-
pocritce , qui dicebanlur boni, sancliquca cnnclis sacerdo-
tibusreputabantur. Quomodo ergo confitcbor ? O hypocrita,
venies (i), et ligatus duceris antc tribunal Judicis
et tunc ,

abscondere nonpoleris, qua; modo abscondere hominibus

cnpis. Non ergo terreamini, Iratres mei confiteri nemo , :

tam sanctus qui vivendo poenitentia et confessione non in-

digeat. Non igitur limere debemus hoslem fortem quia ,

Principem forliorem habemus; ipse enim est Princeps nos-

ter, Legifer noster fratres (2), Deus noster , Advocalus
,

noster apud Patrem.

III. Aperiamus igitur ei , o fratres, aures cordis et cor«

poris, et oculos mentis , ne obsessi amplius simus a dia-

bolo qui hominem ante obsessum tenebat. Recurramus
,

adMedicumanimarum, «Quoniam ipsi curaest de nobis',»

recurramus ad ipsum ne amplius surdi muti ct cseci re-
, ,

maneamus, ne subito prseoccupali quajramus spalium pce-

nitenti.Te, etinvenire non possimus. Adjuvetnos ipse Chris-

tus, sine cujus volunlalc et gratia resistere non valemns ;

adjuvet nos ipse ad aperiendum sibi corda nostra , « Ut
» cum (3) venerit, confestim ci aperiamus^;» quod iaciat
ipse, qui cum Palre et Spiritu sancto vivit et regnat in
sajcula saeculorum. Amen.
• I Petr. V, 7. — 2 Luc. xii, 36.

(i) Cod, veneris... dnxeris, — (2) FoTleJ/ater nosttr. — (3) Cod. naale
dum.
3a8 S. AlGrSTINI episcopi appendix.

SERMO V.

Qiiomoclo Salvator muucli satiavit quiuque millia

lioniiuum cle quinque panibus et duobus piscibus.
Joan. VI, 5-1 3.

Sermo istesicutet prcecedentes educltur ex BlbL yEdit.,

cod. X, foL li b et proplcr casdem rationes rejiciturin
,

appendicem, ubi locum Jiabcat post sermonem appcndicis

Maurinensis xciv.

SYNOPSIS.

1. In hoc miraculo docet nosChrislus misericordiam et per-

severantiam. II. Pra}hbantur quaedam miraculi circumstantiae.
III. De misericordia. IV. De perseverantia.V. CJiristi convivii
iuuniUtas. VI. Quinque panum et duorum piscium mysticse
interpretationes. VII. Ad hos panes manducandos , elevandi
sursum oculi. \III. JNon manducandi diaboli panes, nec ejus-
dem duo pisces sed panis Cinisli hordeaceus. IX. Quis sit
,

puer, qui habet paues et pisccs , et ad quem recurrere debe-

mus.

I. AuDiSTis, fratres charissimi , qnomodo Salvator de

quinque panibus et diiobns piscihiis qiiinque milha homi-
num satiavit. Dies enim ha;c boni nuntii est, quia satiati
Deum hTudant, sed si non fiiissent saliati, murmurassent.
In hoc enim sanclo Evangelio, fralres charissimi, Salvator
ad miscricordiam etper.spverantiamnos invitat. Dum enim
 SERMO V, QIOMODO SAI.VATOn MINDT, F.TC. ^O.C)

ait Disclpnlis (i) : «Miscrcor snper lurbaui*,» nos misereri

docel; dum ait :« Si dimisero eos sic, deficienl in via^,»
cxeniplum prrebct pcrsevcrantia}. JNe ergo deficiant in via,

pasci dcbent sacra admonitione.

II. « Quidam enim de longe vcnerunl*.)) Isli (2) qul
levioribus culpis solummodo gravanlur, ct ad Deujn con-
vertuntur, de proximo veniunl. Qui vero post perpetrata
flagitia , de longinciuo venire dicuntur. Et rcspondcrunt
Discipuli :((Quis polerit istos saturare in solitudine pani-
»bus'?i) Dcficienle viclu et humano ingenio , respondit
incarnata Veritas :
« Quot panes habetis^ ? » Et ait ad Dis-
cipuhim qui de partibus illis erat (d ndc cmemuspanes'?» :

Et ait Andreas « Est puer untis habens quinque panes hor-

:

«deaceos et duos pisces, sed quid inter tantos' ? » Haec

enim responsio el interrogatio sujierflua esse videlur; non
cnim responsione indigebat quia sua potestate omnia ,

condidit omnia continet in pugillo. Deum igitur interro-

,

gasse Discipulos arbitror, ut appareret necessilas ex hac

responsione, et ex miraculo , quai lalebat , divinilas. «Et
» accipiens panes gralias agens^ ,» benedixit, sed non ideo
gratiasegit, ut impelraret, sedut nobis fbrmam impctrandi
prffibcret. «Et manducaverunt el saliali sunt , '. -> Exivil
Dominus colligere rragmenta, ne perirent.
III. His, iValres ,
praelermissis , de misericordia ct per-
severantia , aliqua propter nosdicamus. Ail enim Salvator:
« Estote misericordes"' ; ') quasi dicatSalvalor
Cupiscsse :

filius Patris mei habere hajreditalem ejus? Eslo mise-

? vis

ricors. Sine (5) habitu monacali siuc grammalica sine, ,

philosophia, sine caeteris artibus salvari optimc possumus;

• Marc. Tiir, 2—2 Ibid. 3. — 3 i|,id. — < il)id. 4. — 5 ibid. 5. —

6 Joan. vr , /!. — "^
Ihiil. 9. — * lijil. 11. — ^ Marc. viii ,8. — 10 Lur:,

VI , 36.

(i) Hic omnia coiifnndit concionator, poiicns modo ea qu.e dicnoliir in

Marco , de scptem panibiis, niodo (Hi.t iu Joanne de qiiin(|ne , el diiobiis

piscil)us. Duo sunt facta distiucta, qna; male qiiasi ad iiniini revocaiiliir. —
(2) Cod. niaie addil sii/it, — (V Cod. male si noii , et sic deinreps.
33o S. AUGUSTINI EPISCOPl APPENDIX.
scd absque inisericordia Paradisum adhuc nulluni inlrasse
p«^rlcgiDius. Ilanc Deus requirct ab ounii houiine, a divite
quidcui, opcre et volunlale, a paupere , sallcin voluntale,
quia opcrc adiuiplcre non polest. Bonuni est jejunare, sed
longe nielius misereri , sicul patet de illo discipulo Anlo-
nii qui valde compatiebalur monachis infirmantibus, qui-
bus etiam omnibus scrviebat , prout poterat , sed quiaDon
jejnnabat, ut mundanus quodam modo reputa-
alii, ideo
batur. Accidit autem, quod monacbus misericors nioritur,
et cunctis videntibus ab Angelis elevatur : moritur et so-
cins , qui jejunando valde anxiebalur , nec etiam cunctis
videntibus elevalur. Orans sanctus senex Antonius (i)
audivit «Misericordiam volo super omnia sacrificia '. »
:

Ecce ergo quomodo misericordia estvirtulum mater; ecce

quomodo Sed misericor-
regina Paradisi esse perhibetur.
dia multismodis Irangitur et mullis modis committitur. ,

Frangitur enim misericordia judicando proximum, odien-

do, decipiendo ipsum. Etiam non corrlgere nihil est aliud
quam contra Dei misericordiam agere. «Piccte enim ju-
• dicate, filii hominum^» Sed scire , fratres , debelis, quod
aliud est judicium odii , aliud judicium timoris, aliud ju-
dicium amoris vel charitatis , aliud est judicium veritatis.
Judicium odii fuit Judaeorum quando dixerunt :« Legem ,

«habemus, secundum legem debet mori'. » Judicium

et
timoris fuit eorumdcm, quando dixerunl « Si dimiseri- :

»mu8 eum sic, venient Piomani et toUent locum nostrum

»et gentem'.» Judiclum amoris et charitalis ('i) fuit in Da-
vid, quando filium, qui peccaverat, excusabat, et excu-
sando dicebat « Parcite filio meo Absalom ^ » Judi-
:

cium veritatis fuit in Salomone de meretricibus duabus, ,

etiam in Salvatore dum dixit « Qui sine peccato est :

• MaUh. XII, 7. — 2 psal. lvii, a. — 3 joan. xix, 7. — * Id. xi, 48. —

* a Reg. xvm , 5.

(i) Cod. orante sancto sene Antonio aiidifit, per manifestum erratum,
nisi mavi? addere tiirba audivit. — (2) Cod, male carnis.
 SEft.MO V, Ql OMOMO SAIAMOR MUNDI, ETC. 33l
tprimiis (i) in eam millat lapidem'.» His tribus omnino
exclnsis, si vere misericordes esse volnmus ,
quarlum
capiamus , quod est judicium veritatis. Sed quia ali-

qnando judicalur de occultis, aliquando de apertis, ideo

ait Paler crelestis : Nolite judicare de occultis ,
quia solius
Dei est , sed dc apertis ait : «Recle judicatc ,» vos qui estis
«Filii homiuum. » Igitur, iVatres mei misericordia etiam
,

est vestire nudos , visilare infirmos, morluos sepelire er- ,

rantes revocare, sed etiam lon|i;e est perfectius ei (2) di-

mittcre, a quo la?sus es. IKx'C est illa magna misericordia,
cxcedit omnom aliam haec eslilla summa eleemosyna
quffi ;

quam tibi ipsi facis. Civis ccDlorum efficitur per hanc elee-
mosynam Paulus(5) nam si Stephanus Paulo non peper-:

cisset, et pro eo non orasset, Ecclesia Paulum non ha-

bnisset.
IV. Sed lioc incipere bonum modicum est nisi perse- , ,

veremus in bono. Ideo ait Dominus « Si dimisero eos, de- :

• ficient in via^, » quia subtracla Dei gratia ,

perseverare
in bono nullatenus possumus.
V. Attendamus etiam fratres, , quod in hoc Christi
convivio fuit magna hnmilitas , quia non vasorum argen-
teornm vel aureorum curiositas , non est copiosilas cibo-
rum, sed summa moderantia. Oh qnam Deo grala et I

Angelorumsoror est ferculorum pancitas solus enirapanis !

hordcaceus legitur ibi fuisse , cum uno tantum pulmento;

et nos miseriEccIesiarum pastores demuhis et variis adhuc
non contentamur (4). Vinum etiam ibidem fuisse non cre-
dimus quia in deserlovinum non erat. Nec de vino, sicut
,

de ])anc facere miracuium voluit; et nos miseri in nostris

conviviis non solum vina optima sumimusetpotamus sed ,

eo inebriali poliora (5) habere saepe procuramus.

' Joan. vui, 7. — 2 Marc. viu , 3.

(i) Cod. male primo. — (2) Cod. longius et perfectius est. — (3) Cod.
raale e/ficeris... pauhtm. Nisi aliter legas qua civis cocloruin ejficeris. Per hane
eleeiiiosinain Pauhts est conversiis; aut aliquid simile. — (4) Cod. niale

tentamiir. — (5) Cod. ea inebriatn speciebits.

33q s. mtgustini episcopi appendix.
Sed sl paneni Salvatoris, fratres, snmerc cupimus,
VI.
snblevemus ocnlos ad Jesuui, ul suos quinqne |)anes co-
mcdere ncs dignos faciat asperitatem enim in se habent :

exterius sed inlerins omni suavitate snnt pleni. Isli enim

,

sunt quinque panes, quorum primus est cognilio sui se- ,

cnndus est pudor commissi tertius est dolor omissi , ,

quartus est timor jndicii ,

quintus est horror infcrni. Isti

enim sunt quinque panes quos frangere et comedere de- ,

bemus. Dno pisccs sunt fides et spes quas quinque panes ,

comedcre sapide faciunt. Quis enim fratres, illos panes ,

comederet, nisi devenia et dc gloria speraret? etqnomodo

speraret, nisi Deum benignnm crederet? vel isli qninque
panes sunt dolor contritionis, pndor confessionis, ciborum
abstinentia vigilia et disciplina. Duo pisces sunt eleemo-
,

syna et oratio vel quinque panes sunt tribnlationes, quo-

,

rum primus est infirmilasaDeo illata, contumelia proximi,

injuria facta viro sancto et cordis angustia (i). Isti enim
,

sunt panes Iribulationis ,

qui animam reficinnt : istos panes
gnstavit sanctus Lot (2), dum vallatus fuit a Sodomitis
in domo*. Hos manducavit Joseph in carcere constitulus;
hos gustavit Daniel in lacu leonmn hos mandncavit Za- ;

charias inter lemplum ct altare. Omnes enim illi quos in

excelsis credimus triumphare, panem doloris et aquam
afnictionis saepe gustasse nullatenns dubitamus.
\II. IIos igitur panes si cupimus manducare, oculos
ad ccelum levemus, exemplo Domini Salvaloris armati,
quem saepe oculos ad coelum levasse perlegimus. Subleva-
vit enim oculos ad ccelum, qnando satiare voluit quinque
millia hominum ex quinque panibus. Sublcvavit oculos Je-
sus turbam refecturns; et tu leva oculos, beneficium pau-
peridaturus. Sublevavit oculos Jesus Palrem rogaturus ;

dicens: «Pater, clarifica Filium tunm^; » et tu leva ocnlos,

' Gen. XIX, 4. — 2 Joan. xvii , t

(i) Hic qiiatuor tantuiii indicantur tribiilationes , tt quinta non indif^ila-

tjir, erioipsane amanuensis. — (2} Clod. \ne[i\e .Ahrahain.
 SEUMO V, (JLOMODO SALVAIOK MUNDI. ETC. 333
DeuQi oralurns. Elevavlt Jesus legisperito responsum da-
turus* , ut lu Deo pctas quid in vita sis postulatiirus. Elc-

vavit oculos Jesus Discipnlos doclurus :«Beati paupercs

»spiritu%') ut tu populuni doclurus , oculos eleves ad
Deum ; a Domino Deo
co^noscens qnia «Oranis potcstas
»est.S) Elevavit Jesus oculos sanaturus surdum ct niuluu),
quia «Suspicieus iu ccplum ingemuit^» nt etiam ct tu in-
gemiscas peccala popnli, el surdum ad Dei verbum con-
ducas. Ideo Deus et Salvalor ingemuit, insinnans quanta
est dinicultas surdum ad auditum et mulum ad confes- ,

sionem conducere. Elevavit Jesus oculos dum Lazarnm ,

resuscitavit", ut et nos semper ocnlos elevemns pro mor-

tuis in peccalis. fratres quam magoa dillicultas est in !

convorsione peccaloris , qui in peccalis et in consuetndine

peccali mortuus estl Ilabel enim snpra se lapidem obsti-
iiatiouis. Exemplo enim Salvatoris tui , dum aliquid lac-
Inruscs, quodmnltum habet dinicultatis , licet ncc niul-
tum , nt'C niodicuni f^ine Dei gratia valeas (i) aliquid boni
eliam cogitare; tanien in correplione pcccaloris, quod est
maxima3 diflicuilatis , eb^^va ad Deum oculos cordis. Gum
omnino ignoremiis quid agere debeamus , vel per quem
modum hoc solum
cor ipsius peccatoris scind-re possimus ,

habemus reriiginm, ievcmus ad Doniinum. Fre-

ut oculos
quenter crgo iVatres leveuuis ad cuelum oculos
, palria
,
;

enim nostra est (2), ad quam tendimus ad quam suspira- ,

mus, ad quam refugimns, pro qua mihtamus «Non igitur :

))habemus hic civilalem manenleui sed hanc luluram in- ,

«quirimus ^ » Locus enim noster, ad quem facli sumus ,

in quo (5) Patrem nostrum videbiiuus, sine labore amabi-

mus, sine fictione fruemur omni gaudio et delectatione.

MII. Sed si ad hanc recte intrare cupimus , fratres ,

' Luc. X, 3o. — 2 ij VI, 20. — 3 Rom. xtii, i. — * Marc. vii, 32.
— 5 joan. XI, 41. — 6 Hebr. xni, i\.

(1) Cod. vales. — (2I Dtcst in coJ. \ox rst. — 3) Coil. /// 'jiicin. i-ortc

addt^Ddum csi po-t noster.

334 S. AUGUSTINI EPISCOPl APPENDIX.
cuslodiamus, ne qninque panes et duos pisces diaboli co-
mcdamus. Qui sunt diaboli panes et pisces, nisi septem
vilia morlalia , qusc dulcia sunt in principio sed amaris-
,

sima el mortalia sunt in fine ? fratres, o fideles christiani,

Christi sanguine pretioso redempti gustate ct manducale ,

de Christi pane hordeaceo. Licet enim amarus sit et aspe-

rus in principio , dulcissimus ct suavis erit in fine. Nam de
turha et de famiha Dei estis ; Deum in fide seculi estis ,

faligati estis , famelici estis , et si diu)iserit vos Dominus

sic , deficietis in via. Conipaliturnobis Pater coelestis , cum
duxit nos ad se ; Paler cffilestis ciipit nos reficere , ut per
viani non deficiamus : ecce facit nos discumbere , facit nos
quiescere in mensa Ecclesiae , cupil nos saturare poBuiten-
tia, ut non deficiamus.
IX. Eia, eia , fratres mei est puer unus qui habet quin>
,

que panes et duos pisces. Quis est iste puer, nisi Dei sa-
cerdos qui omni puritale debet esse decoratus ? Ipse cnim
habet quinquc plagas Chrisli in canistro cordis sui pelas :

igitur ei quinque panes et dnos pisccs ([uibus possis sus- ,

tentari , ne deficias in via. Duo eniin pisces fides et spes

sunt. Pergite , fratres, ad hunc puerum ; discite quomodo
quinque pancs frangcrc debciilis el dtios pisces; discile
quomodo frangendi , quomodo inanducandi , quanlum et
quoties sint sumendi , ul recipi possitis in aelerna laberna-
cula. Amen.
SERMO VI, QCOMODO CURISTUS SE ABSGONDIT, ETG. 335

SERMO VI.

Quomodo Christus se absconflit et exivit de ternplo.

Joan. VIII , 48-59.

Sit. , ul prceccdcntes, i?i appendice istc scnno , qucni

nobis itcruin suppcdilavit BibL .-Edil. cod. ii,foL.ib b.
Locus cjus posl prceccdentcm.

SYNOPSIS.

I. Cliristus Samaritaavis et dpemoiiiacus appellatus , secun-

duiu uegat nou piimum. II. Abscoudens se Clnistus
, nos ,

docet mausuetudinem. III. Christiexemplum maxiuie pasto-

ribus imilandum.

I. HoDiE tVatres, sicut andlstis, Salvalor nosler, «Qui

,

«peccalum non fecit, nec invenlns est dolus in orc ejns*,»

pcccalor appellalur, diemoniacus dicilur el Samaritanus^.
Anibiguus enim et incertns, ct Legis advcrsarius, caluni-
niator ct iVaclor sanctce Legis dicebatur, quia Samaritani
ctiam sic a Judaeis reputabantur. Steteral enim jam Salva-
tor in Samaria , et mulierem habcntem viros quinque ad se
Iraxerat'. Mirucula multa ibidem lcceral , et nb eisdem
dilectus erat; eam (1) filium Dei essedicebant. Ideo Judtei
indignatiChristum praevaricatorem Lcgis appellabant ,

dum dicunt aSamaritanus es ct dajuionium habes; »quod

:

tamen non ncgavil se ossc Samaritanum cuslodem sed ,

• I Telr. II, 22. — 2 joau. viii, 4S. — 3 ij n-.

(i) Cod. cum. Korte qufm.

336 S. AUflUSTlNI EPISCOPI APPENDIX.
bene non habere dncmoninm , cum ait :« Ego dnDmonium
» non habco ', » scd vos habetis daemonium quia filii ,

diaboli estis% non nalura sed opere. Non igitur erant ,

Judaei amici Dei, sed inimici Dei et veritatis. Ideo dicebat

Salvalor : « Qui ex Deo est , verba Dei audit ' ; » et quae
sunt verba Dci, nisi verba veritatis ? Ille enim veraciter
verba Dei audit, qui auribus corporis audiendo opere ,

adimplet. Ipsi vero nec opere , nec aurc verba Dei audire
cupiebant, quia veritatem audiendo, «Tulerunt Judaei la-
wpides, utlapidarent eum\» lanquam blasphematorem
Dei. Ideo soHta Judaei crudehtate ad lapides currunt, et
qnem intelligerenon poterant , lapidare quaerebant. Ideo
eimi ()) hoc gcnere mortis volebant occidere quia vide- ,

balur eis blasphemare, attribuendo sibi verbum quod ad ,

Deum videbalur perlinere. Ideo Salvalor benignus ct hu-

niilis chuisit ociilos Judoeorimi , et abstulit eorum polen-
liam «Et sicexivit de tcmplo, et abscondit se%» pergens
,

ad desertum Ephiem (2). Abscondit igstur se Jesus tan- ,

qnau) quiqnidem magnus non erat, ul. eos continuo lerra

descendente iacerel absorberi. Attendant igitnr Christiani,
exemplum Salvaloris prospiciant, et teneant in aeternum ,

ut dum tribulamur verbo vel iacto , etiam si resistere pos-

simus (5) , iramet lurorem superbientem declinemus.
III. Proponitur enim nobis hodie Salvaloris noslri bo-
nitas et exemplum , quod imitaridebeuius et Judaeorum ,

perversitas quam detestari dcbemus. Pasloribus (4) enim

qui oves instruere debent, summc necesse est vitae irrepro-
hensibilitas. Oportet talem esse irreprehensibilem, mo-
«

destum caslum benignum et mansuctum ne ipsi dica-

, , ,

tur :*Meclice, cura te ipsum". » Irreprehensibiliter ergo

Pastores vivere debent , ut aperta iacie dicere possint cum

1 Joau, viii, 48.— '-!

Ibid. 49. — 3 ibid. 44. — ^ Ibid. 47- — ^ Hjid.

59. — ^ Ibid, — '^

I Tim. ni, 2. — *>
Luc. iv, 23.

(i) Cod. iKruin cuin pro eiun. — (2) (lod. scribit Efjren, — (8) Id.
posiuniits. — (4) Id. pastores... suininc eis.
SERMO VI, QUOMODO CHRISTUS SE ABSCONDIT, ETC. ^Zj
lacie diccre pos.^iiU cuia Salvatore, sallem de peccatis
gravioribus : « Qnls cx vohis argnetme de peccalo' ?» Cura
ergo primura te ipsuiu anlcquam ascendas calhedram
,

Moysis , « Cura le ipsum cxhihere operarium irreprehensi-

»bilem, rccle tractantem verhum veritalis',» et opera
charitatis. Verbum non recte Iractat , qui , quod verbis
nedificat, faclo cxslrucre non curat. Nuiuquid sordida raa-
nus, et hUo lalido plena, htvare potcritlaciein ? Purilas (i)
igitur vitae et veritas docirinnc; pastori summe necessaria
sunt , sine quibus regere bene non potesl. Unde valde ti-

mendum regimen eorum , qui non habenl vitcx^ purita-

est
tem. Niimquid se etiam juvare possunt? Quomodo igitur
ahos?TalibuseliamPastoribushumihtas summe necessaria
est. Ecce enim, fratres mei Salvatoris nostri exemplum ,
,

qui Dei Patris gloriam quaerebat, et propriam carnis vo-

hintatem despiciebat. Ait enim Salvator «Ego non qnnero :

«gloriam meam' ;» summe est enim necessaria humilitas

rectori ul alios instruendo
, non solum sit in eo tloc- ,

triua3 verilas , sod etiam intenlionis puritas , ut in cunctis

qurerat glorlam Dci. Qua^rat igitur pastor gloriam Dei ,

piimo bene vivens, ut ipsum videntes bonis ornatum et ,

tanquam in speculum insplcienles, dlcant admlrantes :

Ecce homo qui vere gloriam Dei quaerit. Quacrat ergo pas-
tor gloriam Dei ; praedicando , discurrendo gloriam Dci
enarret. Tunc enim gloriose Deo gloriam tribuIf.Tunc glo-
riam Dei summo quaerit, cnm circa correptionem dclin-
quenlium prolicit cum Dei dilectlone et odio vitiorum.
Talis gloriam suam non quaerit; ;iliter (2) velut aer cor-
ruptus corrumplt corporum sanitatem. Oportet etiam et
pastorem esse mansuefum, ut verba uon curet, nec vulncra
limeat; sed percussus inmaxillam, pracbeat et (3) aliam'",
1 Joau. \iH, \P>. — 2 ,, jjm, II, i5. — 3 joan. viii, 5o. — < Mallh.
V, 39.

(i) Cod. male veritas , et ita iuferiiis vito' veritatcm. — (2) Cod. aljsqiie
sensu talisqiie forte aliquid deesl, verbi };ratia ijui antem. qucerit, etc. —
(3)Cod. sibi, absqueseusu, ^^^, ui »i .

CXXXI. 22
338 8. AUGDSTINl EPISCOPI APPENDIX.
primo cordeetpostea corpore. Mitis est enim Salvator, qui
rancoreveliranonmovebatur, cum dflemoniacus dicerelur.
Talcs enim sic Salvatorem imitantes, a perfidis Ciirislianis
se (i) abscondentes, exeunt de templo corporis sui et ,

abscondunt se in coelis quoniam verba Dei audierunt, et

,

sermonem ejus servaverunt; ideo «Mortem non guslabunt

»in ajternum*,» de quorum numero per gratiam faciatnos
ipse Christus Filius Dei vivi. Amen.

SERMO VII.

Quomodo Christus flevit super Lazarum.

Joan. XI , 35.

Idem dlcendum de hoc sermone ac de prcecedentibus ,

cum extrahatur ex eodem cod. x, Bibl. yEdil. fol. i6.

Pauca dicuntur de Lazaro , et melior foret titulus , si di-
ceretur : Quomodo
Ckristus flevit super Jerusalem. Luc,
XIX, 4 1-46. Locus ejus post sermonem appendicis Mau-
rinensis xcvi.

SYNOPSIS.

I. Christus, qui flevit super Jerusaleni, flet super peccato-

rem. II. Flevit et super Judam proditorem. III. Fietibus in-
sistendum , ut mala Jerusalem vitentur. IV. Qui sint quos ,

vendentes et ementes Ghristus ejicit e templo. V. Mundanda

corda , quae sunt templa Spiritus sancti.

I. Tbiginta tribus annis et amplius fratres charissimi,

,

Salvator nostercum hominibus conversatus est, et in terris

1 Joan. vm, 5a^

(i) Deest se in cod.

 SERMO VII, QUOMODO CIIRISTUS, ETC. 33^
visus est, non desistcris caecos illumiiiare , rh6rtuos siisci

tare , infirmos sariare , et ad morlein jam pergens, nosira

vulnera non negletxit, Dajmones expellere fion pigrescit
virtutes informat , vitia extirpat , et pcccatoros ad miseri-
Cordiam conlinuo revoca\ Sed quia«I\Iulti sunt vocati, et
jkpauci sunt electi',' " quihus ipse dicturus esl in extremis :

«Vocavi et renuistis , extcndi manus , et non luil qui aspi-

«ceret^;» talibus obslinatis flendo compatitur , qnia «Vi-
» denscivitatem flevitsuper illam, dicens:Si cognovisses^»
et tu flevisses. Flevit assidnc, dum civitali appropinqua-
bat (i). Tunc snper te (2) flet , dum libi misereri oplat
tunc super cum tc videt et prospicit;
te flot, tunc super
te (3) flet, dum tibi appropinquare dignatur; tunc super
te flet , dum te flagcilat ut corrigat. Sic eniui
, flevit super
Lazarum peccalorem mortuum ; sic enim flevit super Job,
ut meritis augeretur palientiae ; sic flevit superTobiam et
Paulum, ut infirmiorcs in sanctis viriutibus persisterent ;

sic flevit super Mariam sororcm Moysis, dum percussiteam

lepra , quia de IVatre suo Moyse nequiter murmuraverat
sic flet super omnes amicos, dumin praesenti eos torquet,
ut ad patriam eos deducat.
Soper Discipulum etiam flevitproditorem quia non
II. ,

potuit eum corrigere et quianoluit benediclionem , flevit

,

super ejus ffiternam damnationem (4). Ideo flevit fniseri-

cordiaruni Patcr, flevit DiscipOli damnationem flevil et ,

longe Ibrlius Discipuli obstinationem, quia obslinatus in

malo ciamavil et dixit : « Peccavi tradens sauguineui ius-
• tum^; » cognovit peccatum , et tanquam desperatus, non
confidcns de Dci et Magistri misericordia, «Laqueo se sus-
»pendit'.» Flevit crgo Dominus Discipuli damnationem,
non carnis passionem, dum ait :«Tristis est anima inea
1 Mutlh. XX, 16. — 2 Piov. I, 24. — 3 j^,ic XIX, 42. — ^ Mallh. xxvii, 4.
— 5 Ibid. 5.

(i) Cod. appropinquat. — (2) Cod. enim. — (3) Cod. eniin. — (4) Cod.
supereum (eterna damnatione,

aa.
340 S. ACGUSTINI EPISCOPI APPENDIX.
Dusquead mortem*. » IIoc cst quod flevit, hoc est quod
usque ad morlem doluit. Flere dignalur (i\ super te
Christus in mundo, ut et tu rideas in fuluro Flere ergo,
fratres, non desistamus in praesenti, ut rideamus cum
Christo in futuro « Melius cst enim ira quam risus^, » et
;

« Ire ad domum luclus quam ad domum convivii'. »Sed

,

dicet quis Numquid Dominus facere non (2) poterat, quod

:

tantum ac talem Discipulum non amilleret? Ex quo enim

tantum enm flevit , tanlum super eum doluit , toties in
ccEna Christus praedixit (3) : « Qui intingit mecum'', » et
«Quodfacis, fac ciliiis* ?t Videtur enim quodnon potuerit
eum revocare a malo. Numquid et ipse non Deus est?
INumquid nou omnia potest? Numquid omnia bona non
vult? O fratres mei, omnia Lona vult et nullum malum ,

fieri permiltit, nisi ex illo malo optimum prosequalur bo-

num licet nobis absconditum sit, sed Deo soli cognitum.

,

Omnia enim potest sed coutra volunlalem tuam te salvum

,

facerenonpotest. Eccein coelo sedet, qui suo exemplo flere

nos admonet.
III. Si igitur ad ipsum pervenire volumus, dum licet,Ia-

crymis insistamus; quia cor noslrum siccum est, nisi lacrymis

ipsum irrigemus. O civitas Christi sanguine dedicata, cmilte
lacrymas cordis et corporis. Ecce Salvator tibi venieos ,
»sedens mansuetus super asinam% n flere non desinit, et
si cognosceres quas ventura sunt in te, forsitan doleres et
fleres super te eo quod « Venient dies in te, et circum-
,

» dabunt te iniuuci tui vallo, et ad terram prosternent te;

»eo quodnoncognoveris lempus visitationis tuae'.«Factum
hoc audivimus a Ivouianisprincipibus, eo quod non reman-
sit lapis supcr lapidem. Facta est igitur subversio urbis ,

sicut vere prophelavit. Timendum valde est et Iremendum

in illa subversione desiguatum esse periculum mentis nos-
« Matlh. XXVI, 38. — 2 Ecde. vii, 4. — 3 Hjid. 3, — 4 Matlh. xxvi, 23.
— 5 joan. xni, 27. — ^ Matlh. xxi, 5. — "^
Luc. xix, 43.

(i) Cnd. male dedignatur. — (2) Deest vox non in cod. qui semper
toUit negatioDem post nnmquid ; et sic deinceps. — (3) Cod. sibi dixit.
 SERMO VII, OUOMODO CHRISTUS, ETC. 3^1
Jernsalem
trae et civitatis noslrc-e ,
quod male (i ) viventi-
bns iniqiiitas ac obslinalio parit. Sed quomodo, fralrcs ,

cavendnui cst nisi nl pcccata cognitionccnrentnr, et con-

,

fessione aboleanlnr? Volnntas enim noslra amaritndinc

pcenilenline snffocanda est. Amarus estenim gnstus anti-
doti, sed salularc valde et vitale est, quod est faucibusin-
snave (2) et amarilndo in j)Ocnlo displicibilis
; sed resli- ,

tnenda per amarilndinem salns placet. Aspera cst enim

poenitenlia.' castigatio , sed levis eflicitur, si modus culpae
et poenae inferni allendatur.
IV. Quod si facere volueris , peccator, ingredietur
in lo Salvator, qnia « Ingressns civitalem, intravit tem-
»plnm, » id est, cor fldelium , et ccepit ejicere vendentes
etementes', id est, vilia venalia, qnoe adhnc in ipso re-
manserant peccalore. Ingrediens igiturDominus civilatem,
non ad forum tendit, non ad amicos prlmo diverlit non ,

ad j)olum recurrit, non ad crapulas refngit; sed (3) reg-

num Dei primo qnaerit, ut nobis formam sanctae religionis
et exemj)lum exhibeat in .Tternum vendenles et cmcntes :

de tcmplo Dominus expellere festinat, quod tamenlicitum

erat emere et vendere in templo. Sed quid faciet Saivator
dc illis hypocritis, qni animas suas in templo qnotidic
vendere festinanl? Tales sunt omnes iili qui Simoniam
exercent (4) in templo, in confessione , vel in sacramento,
dicentes se polestalem Dei habere, ubi nuliam forsitan
habent; lales sunl eliam, qui sacramenta donant et lar-
giunlur pccunia praeparala.Tales sunt omnes ilii qni popnlo
unnm dicunl et alind iaciunt; taies sunt de lcmplo exjiel-
lendi , nc adnlleria iludem commiltant; tales pcjores Ju-
daMS omnino credimus, fralres, quoniam Judaeis ,
quae
apta (5) pro sacrificio crant , vendere bonumerat; sed
populis Christianis prohlbelur omnino.

> Luc. XIX, 45.

(t) Cod. malis. — (2) Id. suave. — (3) Id. sed ad. — (4) Deest in cod.
vox exercent. — (5) Cod. acta.
34^ S. ACGUSTINI EPISCpPI APPENDIX.
V. Sumiis ergo , fratres , templum Dei. Consideremus
quod liuic Dominus ad nos inlral, cjuando suae inspiratioDJ
obedientiam adhibcmus. Tunc enim yendentes et ementes
ejicit quando pravas et sordidas cogitationes quibus vita
, ,

aelerna amiltitur , et poena et mors sine fuie comparatur ,

mjsericordia sua abslcrgit , et raens quie prius fuerat fossa

latronum etvitiorum, nuilatione dexteroe Excelsi,filc!aus-
trum virtulum. Itaque, fratres, ecce jam Salvator advenit.
Itaquemunda templum luum colloca in ipsum miseri- ;

cordiam et veritalem orationeet icclione. Assiduishis cibis

convalcscit spiritus; ipse ahtur cibis; ipse victor eflicilur.
Fructus ergo doclrinoe Dei estmemoria peccatorum, pcenre
inferni, et uiortis.Christi passio et dcsiderium aeternae glo-
riae de memoria fidelium nunquam debent senescere, nun-

quam recedere; sed quando recessisse haec cognoverimus,

fratres, dicamus lamentantes : « Scrvi inutiles sumus*. »

Quod avertat Deus, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit

et regnat in saecula saeculorujmi. Amen.
' Luc. XVII, 10.
 8ERM0 VIII, DE VERBIS APOSTOtl. 343

SERMO VIII.

De Estote imitatores Deiy sicut

Verbis Apostoli :

Jilii charissimi, etamhulate in dilectione sicut ^

et Christus dilexit nos et tradidit semetipsum ,

ohlationem et hostiam Deo in odorem suavilatis

( Ephes. V, 1, 2), sive quomodo debeamus Deum
imitari.

Sermo iste ^
qui utititer pertegetur,non videtur sancto
Augustino tribuendus cvjus tamen nomen habet prce- ,

fixum in cod. x, Bibt. jEdit., fol. 20, unde extrahitur

tum quia codex itle dubitandi graves prcebet ansas ut ^

supra diximus tum quia scribendi genus difjfert ab Au-

,

gustini sljlo tum quia evidens est opus superioris to-

,

quenlis ad monachos, non episcopi loquentis ad poputum,

Hinc ponatur in appendice post sermonem appendicis
Maurinensis cx.

SYNOPSIS.
I. Dei filii , Deum imitari debemus. II. Hunc imitamur,
ambulaudo in dilectione. III. Dilectio duplex Deietpioximi. ,

IV.Prinms ambulantiumgradus est pcenitenUa, qu?e non utilis

est , nisi injurias condonantibus. V. Secundusest, vitare pec-
cata, quod maxime fit per dilectionem. VI. Detractio inaxime
est dilectioni infensa. VII. Duo omnia perturbant, lingua et
voluptas. VIII. Conclusio.

I. Admonet nos Apostolus, fratres, ut sicut filii Dei (1)

estis, a tanto Patre non separemini. lUe enim filius dignus
(i) Deest.Tox Dei in cod.
34^ *• AUGUSTINI EPlS(^OPf APPENDIX.
estpalie, qiii bono palri assimilaliir, rnnsf|nisqne enlm
reco2;noscil se esse C-hrisliannm : si Chrisliannm ergo et

Chiisli filium. A qno enini Christiani dicunlur? Si anlem

Chri-^tianus filins Chrlsti cst , el Dci filins est. Cum anlem
Ciulsliani omnes Uei filii cslis ,
-j Esfole ergo imitatores
»Dci . sjcut filii charissimi '.» Untle Jesus : « Videte qualem
«Ciiaritalem dedit nobis Paler , ut filii Dei (i) nominemur
» et simus^. i^ Ergo « Oni dicit se in ipso manere , debet
«sicut ambulavit (2) et ipse ambulare^ «Nnnquam enim
Ghristns anjbulare cessavit semper ambnlavit. «Eslolc ;

»ergo imilalores Dei , sicut fiUi chari^simi. » Non lamen

jubct nos Aposlohis imitari Deum in divinitate, qnia re-
?era nnn possuuuis nalm-a , sed j)arlicipalione.
II. Non ergo jubet Apostolus Patrem Deum imitari in
miraculis , ncc cx nihilo aliquid facere. Sed quid? Tan-
tum ambulare : < In novitale (3) viljc ambulemus ''
, »

non tantum ambulalionc pedum, sed etiam maauum.non

tantuin gressibus corporis, sed mcnlis. Ascensuri , fralres,
estisallum montem, ct hic cst coelcstialis(4). Aliqui tamen
asccndcrc diireruntper annosccntum, aliqui quinqnaginta,
aliqui quadraginla , aliqui triginla , aliqui viginti , nliqui
deccni . aliqtii per diem ,
quia lanto tcmpore vivunl. El
quia forte viam ignoratis, vel forle per viam ambubue ne-
gligilis, idco Aposlolus nos per viam rectin;! aml)ulare
docet. cum dicit :«AmbuIate (5) in dilectione°.»Habeatis
dilcctionem , fratres, et secure Iransire poteritis viam,qua
ad montem
dirigitur. Ipsa enim habet duas alas quibus ,

homines ad njontem volare possunt. Quassunt hae durc alae,

nisl dilectio Deietproximi? His duabus alis ascendit Chris-
lus coelum ipse enim Deum dilexit et proximum. Quid-
:

• Ei^lies. V, I, — 2 JtiaD. id, i. — 3 i Joan. i:, 6. — ^ Pioni. vr, 4. —

5 Ephes. V, 2.

(i) Dt-est iri cod. vox Dei. — (2) Deest vov ambnlavit. — ,3) Cod. male
/H 'voluntnte, — (4) Vox hsec indicare videtur auctoreni ex Italia oriundum.
In Italiana enim lingua remaasit ista locutio usqye adhuc celestiale. —
(5j Cod, maie amf>ulatioiie.
 SERMO Vlll, DE VERBIS AP08T0LI. 345
quid enim Clirisliis in niundo iacicbat, non sibi , sedDeo
Palri ailribucbat. Dicebat cnim :«Et scrmo (i), quem
» andislis, non esl meus, scd ejns, qui misit me, Patris *;

et ilerum : «Pater, fial volunlas lua^. Nonsictit cgo volo'.»

De dileclione enim ])roximi patel, quando « Tradidit se-
•melipsum pro nobis \ » Talem ergo fratres charissimi ,

Palrem tolo corde imilemur, qui prius viam dileclionis de-

monstravit, «Relinquens nobis exemplum ut sequamur ,

> ejus\ »
vesligia
Ilf Diligamus ergo Deum et proximum, iValres ct tunc
. ,

veram charitatcm habebimus. Charitas enim est virlulum

rec;ina omncs cnim virtules serviunt charitati. Si enim
;

aliqua virlus cst qucT in charilale non fundetur, omnino

,

desinitcsse virtus. Et quoniam chnritas est suldimior cunc-

tis virtutibus , ipsa sola remanebit in futuro ; licet enim
Sancli in Patria fidem et spcm semper remanendi habeanl,
in improprio (2) fidem et spcm talem habebunt. Sohi cha-
rilas, cjeleris virlulibus pereuntibus, remanebit. Haec sola
virlus inlor homines remanebit in futuro, quia et Deum ,

et se invicem, cjusdcm Palris ardore

ut concives el filii ,

nimio diligent. Diabolus igitur plus laboratodium mitlere

inter fralies, quam aliquod aliud vitium quanlo enim vi- ;

derit plures in Chrisli fervorc colligatos et coufa?deralos

ad bellum, tanto minus frameam suaj nequitiae mitierc po-
tcrit contra eos. Cum igilur , fratres , adversarius noster
sempcr sludcat nos pcriurbarc el ad bclla conduccre ,

studeamus et nos lanla pace amare ut ipsum sinc dubio ,

debcllarc possimus. Nam odio el discordia nascente, neces-

sario filire ejus nascuntur. ()ux sunt discordiac liliae , nisi

delractio, invidia, cotitenlio et homicidium ? Quod benc

cognovit ille Theologus , qui dicebal « Qui odit fratrem
:

' Joan. VII, 16. — 2 Lnc. xs.u, 42. — ^ Matlli. xwi, Ig. — ^ Eplics. v, 2.
— •''I Pelr. ir, 21

(i) Cod. sennoneiii. — (2) Vox dura ,

qua auclor videtnr innuere, non
proprie diclam fideni et speni sauctos in calo habituros. Pro talem, forle
legendum tnmen.
346 S. AUGTJSTINI EPISCOPI APPENWX.
))suum, iu tenebris est ambulat et nes-
, et in tenebris (i)
» citquo vadat, quoniam tenebrae obcaecaverunt oculos
))ejus*. » Et sic Iratres, exposuimus viam
, qua ascendi- ,

tur ad ccplum. Modo videamus, quomodo in ea ambulemus.

Ait enim :«Ambulate, dumlucemhabetis,in dileclione^.»
IV. Primns enim ingressus hominum ascendentium ad
Deum est pcenitentia et per eam veniam poslulare, ve- :

niam postulare non potestis nisi dilectionem Dei et ,

proximi habealis. Sicut eniui veniam postulalis proximo

conlraeum peccantes, contra vos ipsos peccanlibus(2) ve-
niam postulate, vel praebeatis. Ait enim « JNisi dimiseritis, :

))non dimittetur vobis'. » Ecce quomodo est necessaria

vobis dilectio. Sed dicetis Iste abstulit res meas intulit: ;

mihi injurias, interfecit mihi patrera; sufTocavit mihi fra-

trem; minatur et me occidere. O fratres , forte est tales
dilif^ere, forte est taies rectocordc amare, rectoque oculo
aspicere : omnino credimus tibi. Sed quia forte est, qnia
durum est, non tamen impossibile. Licet multi hoc im-
possibile asserant, tamen omnino possibile est omnino ;

nobis necesse est. Nam si impossibile fuisset, Salvator

quomodoinimicumdiligerepraecepissel? Impossibile tamen
forte est, secundum nostrum modum corruptum vivendi;
et quia fortc est, ideo talibus magnum prffimium promitti-
tur. Ccelestisenimhaereditasdatur ; aeterna pro transitoriis;
perfectum pro insufficienti maximum pro minimo dabi- ,

tur. Reducite ergo vobis ad memoriam , quod fecerit ille

Magnus Alexander, quantam contulit barbitonsori miseri-
cordiam volenti sibi venenum inferre. Numquid pati vo-
luit, quod in aliquo laederetur ? Numquid a regno eum
expulit? Nequaquam legimus : sed pro malo bonum red-
dens, remisit eum ad patriam, eum omni arte privans, mi-

> I Joan. II, IX. — 2 joan. XII, 35, et Ephes. v, 2. — ^Matlh. vi, i5.

(i) Desunt in cod. haec verba : et in tenebris^ evidenti amanuensis incuria.

- — (2) Cod. peccances.
 SERMO VIII, DE VERBIS APOSTOLI. 3^7
litari dignitate ditalum. Qnis fidelinni hoc facoret (i) ex
vobis ? Jgnoro ; nisi, nt noslis , llipponensis noster ille

charissimus, qui prius vohiit mori et occidi ,

quam mahim
pro malo reddcre. ^umquid et Ciceronns (9) philosophus ,

magnus licet Paganus cum esset potens, non (5) fecit

, ,

hoc idem? Numquid tamen ex hoc vitam iTetemam expec-

tabat? INumquid in libris suis, non posuit quod mor-
luo corpore nioricbalur ct auima ? Cur hoc ergo fiebat
nisi quia inimicls parcere oplinium bonum sibi apparebat,
et magna; virtulis? Et nos niiseri ad veniam ininiicorum
inclinari non possumus, qnibus etiam regnum ccelorum
promiltitur. Oh si debcs aspicere Paganorum vitam et
I

erubescere (4), imitare Patrem tuum, qui dixit « Ignosce :

» illis, Pater*. sOmnia enim quae facimus bona, quasi vana

omnino sunt, nisi inimicis pepercerimus.

V. Post pnenitenliam vero necessc est vitare vitia; ideo
summenecessaria estdilecliocharitalis. Ipsaenim «Charitas
» non aemulatur-; » quoniara omni invidia caret « Non ;

» agil perperam^, » quia maUim pro malo redderenunquam

scivit; ttJNon inllatur', » quia vermem et putredinem se esse

cognoscit; « Non gaudet iniquitati°, » quia semper omnem

iniquitatera odio habet. sanctissima dilectio charitatis ,

sponsa Dei , Angelorum regina, o

o amica Trinitatis , o
Paradisi via o Patriarcharum anima o Prophetarum do-
, ,

mina, o Apostolorum victoria o Martyrum constantia, o ,

Confessorum fiducia, o Virginum et Viduarum hilaritas ,

o Monachorum et Eremitarum societas, o cunctorum Fi~

delium lumen Paganorum et Jud;eorum solatium quam
, ,

beata, quam pulchra quam decoraes Nam , 1 qui te habent,

' Luc. xxiii , 34. — 2 I Cor. XIII. 4. — ^ Ibid. — * Ibid. —

6 Ibid. 6.

(1) Cod./acere. — (2) Sic cod.Utrum loqui velit de magno Cicerone , du-
bitandi locus occurrit , ciim Cicero animaE immortalitatem non in libris suis

impugaaverit. — (3) Deest in cod.negatio, qaae deficit quoties ponitur num-

quid. — (4) Cod. erubescite.
348 S. AUGUSTINI EPISCOPI APPENDIX.
te libenter astringnnt, quoniam perfectionem et matrem
omnium virtutum agnoscunt. Numquid qui te habet, mori
limet ? Numquid homicidium lacere vel cogitare potest ?
Numqnid adnllcrium, nuniquid furtum commilterePNum-
quid perjurium numquid falsum lestimonium numquid
, ,

rapinam? Numquid invidere numquid litigare, numquid ,

superbire numquid per vicos et plateasdiscurrere num-

, ,

quidblasphemare,numquidluxuriari ,numquid permontes

et Alpes volare acquirendo quoe mundi sunt
, num- ,

quid de montibus [sic) ccelorum disputare? Omnino, fra-

tres dileclioneai charitatis habentes, omnia hoec tanquam
,

stercora conculcantes Christum ducem habentes ad Coe'

, ,

lorum regna cum Angelis volant. Qui ergo diligit fratrem

suum, manet in luce. Diligamus ergo omnes, tam Judaeos,
quam Paganos odientes tamen eorum errores, ut mor-
,

tem. Itaque fratres, omnisvita bona in charitate fundata

,

est. Tales enim talem vitam habenles sive clerici , sive ,

laici sint, opere et voluntnle pauperes pascunt nudos ,

vesliunt, paupcres et hospiles recipiunt , pcdes lavant ,

infirmos visitant et incarceratos consolanlur, ut possunt

sallem voluntale : hoc facientes charitativi dicendi sunt
quoniam eorum vita in charitatc Dci et proximi fundata
est.

V. Sed quoddam vitium hodie inter clericos et laicos

summeregnat, quod nostram dilectionem in quantum ,

potest, extinguere studet. Quid esthoc, nisi detraclio ?

Hacc est monachorum mors etconfusio; haecest Deo summe
odibilis ; pcr hoc regna combusla sunt, per hoc civitates
snnt submcrsje ,
per hoc monachorum ordines dispersi
sunt, per hoc dlabolus in clericis rcgnat, per hoc Christo
cor (i) a Fidelibus clauditur et diabolo aperitur ; hoc est
seminaloriuro omnium vitiorum ; hoc est discordiarum
principium ; hoc est frarnca diaboli, animarum mors et
saeva perditio.Veniat ille Piex Salomon et confundat mur-

(i) Deesthsec vox in cod,, quic tarnen est necessaria.

 SERMO VITI, DE VERBIS APOSTOLI. 3^9
miiratores , qui ait : « Susnrro et bilinguis maledictus
weril*.» Non sed in praesenti
soluui in ruturo malcdic- , ,

tio super tales Surgat Daniel eximius Propheta-

veniel.
rum, et vindictaui do murniuralionibus Deo pelat et ,

dicat : « Da illis secundum opera eorum et secundum ,

Duequitiam eorum rotiibue illis^ , qui lurbaverunt pacom >

habentes. Veniat ille Apostolus Dei Jacob et supplantet

omnes niurmuratores Israel : « fratres, quam modicura
«membrum est lingua^ ! » et tamen mullos commovit, et
plurimos sapientes conturbavit, et inebriavit eos , velut
insensatos.
\1I. Duoenimsuntinhominemembra ,perquae innume-
rabiliamala evenisseconspicimus. IUa enim sunt membra ,
quae ossibus carent,et fortiora cunctis ossibussunt; minora
sunt, sed majora saepe fecissecernimus vilissima sunt et : ,

magnalia fecerunt; unum volat in capile, et alterum pen

det in ventre; unuQi nequissimum, etalterumomni veneno
plenissimum :«Minima membrorum sunt et tainen alta ,

«exaltant, et maguam sylvam incendunt^ ; » haec enim

sunt membra, quie tolum corpus et animam maculant.
«Nullus enim linguam refrenare potest'' » sed alterum ;

pane et aqua cum Dei ajulorio refrenari potest. « Si quis

«enim pulat sereliglosumessenon refrenanslinguam suam,
ahujus vana est religio". » Ideoque, fratrcs, ponendum
est frenum linguae ne detrahet ne accuset ne maledi-
, , ,

cat. Nec solum custodiendum os, sed et aures ne audiant ,

accusationem delraclionem pariler, et murmnralionem.

,

VIII. Timemus ergo , fratres, Apostoli sententiam, qui

dicit «Nec rapaces, nec maledicenles possidebuntrcgnum
:

»Dei'.» Nulla cuim res suavior apud omnes nationes .

quam dileclio quam volens nobis Dominus demonstrare

;

surrexit a coena, et deposilis vestimenlis, lavit pedes Dis-

cipulorum , et ait ; «Scitis quid feceiim vobis? quia si eo-o
»Dominus et Magister lavi pedes veslros , » et dilexi vos;
* Eccli. 3CXV11I, i5. — 2 psai_ xxvii, 4. — 3 Jacob. lu. 5. — •*
Ibid. 6.
5 Ibid. 8. — 6 Id. I, a6. — ' I Cor. vi, 10.
35o S. AUGUSTINI EPISCOPI APPENDIX.
• ila etvos facialis*. » Sargamns ergo , fratres , et ^.xetti-
plum seqoamur, deponenles iram et odianri de
tanli Palris
cordibus nosiris condonantcs pacem et dilectionerri.
,

«Deus autem pacis et dileclionis^ » maneat cnm omnibiis ;

nobis , el paceni det nobis in terra , ut per eam jjossictios

consequi aeternam. Amen.

CV\ WVk/VWWVvWVVWWWVUWWVWV W\iWVWVW\iW\WV WV VVX WVW\ WVV\\WV\ VV\ W^ Wi VV' W. W-

SERMO IX.

Quomodo Cknslus non rapinairi arhilratus est se

esse cequalem Deo. Philip. ii, 6.

Hic sermo, qui rejicltur in appendicem ob eiisdem ra-

tionesac alios omnes qui educunlur exaod. X; BibL. jEdit.
in quo legitur fol. 16 6, tituLum habel : Qnomodo Chris-
tusnon rapinam arbitralus est »e esse aequaleoi Deo, de
qua reminima quidem mentio fit in tolo homiLite decursu.
Hinc melius diccretur de Passione. Sit lamen Locus ejus
in appendice post sermonem appendicis Maurinensis cxi.

SYNOPSIS.

I. Christus venit honiineni salvaturus, et deludens diabolum.

II. Chrisli sacriliciuni in cruce. IIl. In cruceni cuni Christo
ascendamus. IV. Gliristi exinanitio. V. Juda^oruni subita erga
Christum mutatio. VI. Precatio ad Chiistum,

I. Illud mirabile et saeculis inauditnm, fratres charis-

simi, quod Deus Pater nosler (i)consulens saluli, de Filio
suo in fine saeculorum faclurus erat , beatus Job per Spi-
ritum sanctum intuens, desiderio flagrans ait :« Utinam
* Joan. xiii, i2-r5. — "^
% Cor. xiu, 11.

(i) Forte nostrce.

[
 SERMO QUOMODO CHRISTUsTnON ARB.
IX, 35
» appenderentur peccata mea quibus iram merui et ca- , ,

• lamitas quam patior in statera quasi arena maris haec ,

tgravior appareret*. » Discretionis inluilu tam originalia ,

quam actualia regnare peccata agnoscens , qui stalera

crucis utrasque deleret enormitates , humani generis mi-
seriis (i) fmem imponendo , passionis dominicae desidera-
bat adventum. Nec mirum ; claudebatur enim tunc temporis
cunctis ccelum; nulli ad patriam patebat aditus vel via ;
justos pariter et injuslos suscipiebat et deglutiebat infer-
nus (2). Motus igitur misericordia Filius Dei , humani ge-
neris calamitatibus compatiens et condolens, ac bonis
desideriis favens, ut autiqui serpentis artem falleret obum-
braluSjCt diligentius miseris subveniret, de Virgine Maria,
quomodo celaretur divinitas, mortale induit vestimentum.
Dum medium silenlium tenerent omnia tunc Domiuus ,

de sinu Patris de sede regali ad patibuhim crucis descen-

,

dit. Itaque carnisnube occulle indutus,locutus est pacem,

donavit (3) gratiam , proposuit raisericordiam , prouiisit

veniam. Quod ut vidit dissensionis amator diabolus, ad li-

bertatem pristinam hominem redire ingemiscens , appre-

henso veritalis Magistro ipsum per Discipulum Judaeis
,

tradidit , et crucis patibulo affixit. Sic tamen victus , sic

superatus die terlia superavit.
II. Oblata est igitur Deo Patri ad redemptionem nos-
tram etad vitiorum sepulturam hostia sufTiciens. Immola-
tus est in redilu filii junioris vitulus saginatus^ qiiia
Christus occisus est. Dolet inde infernus
quia sanclis Pa- ,

tribus privatur; ingemiscunt Pagani pcctora perculienles ;

trcmunt Judoei signa , terroe motus , solis eclipsalionem ,

mortuorum resuscitalionem videntes; civium supernorum

exultatetgaudet ccetus in tcrra bonai volunlalis, quooiam
pax hominibus annuntialur, dum immolalus fuit illeSanc-

* Job. VI, 2.-2 Luc. XV, 23-3o.

(r) Cod. miseri. — (2) Duplici sensu hic accipi debet vox ambigua infer-
nus; nempe pro loco tormentorua) , ubi cruciabautur iDJusti , et pro luco
upectationis , ubi quiescebaut justi. — (3) Cod. donat.
35'2 S. AUGUSTINI EPISCOPI APPENDIX.
tus sanctorutn tunc sponte ascendet ad orborem crucis,
:

in quo dulcedo noslr-ae siilnlis popendit. liujus cliam ligni

typo, ut legimus, ferrum quoderal in fundo, lemporcEli-
sffii natavit*. Impletum est itaque die Veneris , fratrcs ,

quod prcxfiguratum est, et juxla (i) quod Ciirislus dixit

in cruce pendens : «Consummatum est% » esl (2) adimple-

tnm omne quod per ora Prophetarum divulj^alum est.Cia-
mavit enim post Adam moriens revocando ipsum ad Pa-
triam. Gaudeat igitur chorus Fidelium quia ad loca ,

prislina jam revocalur Adam.

III. Hlc libet, fratres charissimi demorari, et infirmi- ,

tatemnoslramexhortari, Jam plumboiniquitatis liquefacto,

et velut aurum in fornace, confessione cacterisque medica-
nienliset(5) purgamenlis, obviam Christo florentcs prope-
remus, et nudi omni vitio et peccalo nudam Chrisli cru- ,

cem ascendere studcamus. Inipsa namque pendet latitudo

discretionis; lalet in longiludine tunica talaris Joseph ,

pcrseveranliae et sancliiicalionis. Quis igitur, fralres , ad

hanc non accedetP Orare namque debcmusj ut ad hanc
crucem ascendere valeamus, Oratio namque est mentis ad
Deum affectuosa inlcntio. Sine intermissione orare debe-
mus\ ait Aposlolus, id est ,semper Deumin corde deside-
rare debemus.
1V= «Hoc enim, fratres, sentite in vobis quod et in

» Chrislo Jesu'' «fuit; sentile non lantum verbo,sed faclo,

quia « Cum
forma Dei esset formam servi accipicns in
in ,

1) hominum faclus% » non Angelorum; non

similitudinem
ut houio primus non in simihtudinem peccali carnis crea-
,

tus fuit, «Sed habitu invenlus ul homo^» peccator repu-

tatus daemoniacus exislimalus, hominibus subdilus, ct in
,

omni miseria (4) superomnes homines profundius se sub-

mersit, ne diabolus magnum piclatis comprehenderet sa-
'
4 Reg. VI, — 2 joan. xix, 3o. - 3 i Thess. v, 17. — ^ Philip. 11, 5.

5lbid. 7.— ^lbid.

(i) Cod. absque sensu prima. — (2) Cod. et. — (3) Cod. non habet et.

(l) Forte in omnem miserinm.

 SERMO IX, QUOMODO CHIUSTUS NON AHB, o53
craDienluui. Forinam i^ilur servi accepit, non suj)erbiendo
pra^sumpsil, ul diabolus, qui (i) Deo voluit acqualem esse;
non ut hou)0 el niuiici-, (jui scire volu(MHint ut Dii. iNa-

zarene Jesii ,
quanla bumililatc decoraris! Lsque ad incar-
nalionem le sjionle usque ad morlaHlalis bu-
bumiliasli ,

nianae |iarlicij>alioncm usque ad uia])oII lcnlalionem

, ,

usque ad i)Oj)uH derisioncm, usque adsjiula, vincula, alu-

pas, flagclla el morieui, nou ;diam, nisi ttu^piorcm , scilicet
crucis. Ecce, Iralrcs, liabcmiis bumiiilalis cxeuiphiin ,

su|)(,'rbiac mcdicauiciilum. Quid or^o su])eil)is , o bomoPo

pelHs inflala , morlicina, quid inflaris? Ecce princeps tuus
humilis est, cl tu caput suj)erbia2 cs. Exlnanivit ergo (a) ,

non subslanliam cvactians, ncc bonorcm inclinans cxi- :

nanivit se Christiis, quod nibil aliud est exinanire nisi ab ,

invisibililalesevisibilem dcmonstrarc; invisibibs enimcrat,

sed se visibilem demonstravit non iu rorma Doi non iu , ,

forma domiui non

lorma Angeli; sed in forma servi.
, in
ISobis apparuit impotens, inscius pauperrinius; impolens ,

tamad ambtilandum, quam ad loq.uendura. Deinde esurivit

et silivit, siulavit et ahos carnis labores propternos susti-
nuit annis Iriginta tribus : comedit ct bibit, etpeccalori-
bus se conformavit , ut pcccalor repularelur , vorax cl po-
talor vini , ct publicanorum amlcus. Ecce quomodo se
exlnanivit : ecce qiiomodo se humiliavit. lloc enim senlile
iuvobis', quod et C.bristus Jesus (5) sensil in se. Quid
enim sensit, nisi quia bumiliavit se? Quid enim sensil in
sc, nisi cbarilatcm infinitam, dum propler uos [)crmisitse
occidi.'' Quid cnimsensit, nisi obcdicnliam summam , quia
« Faclus est obcJicns usque ad n)ortcm^?» lloc enim sen-
lire debemus in nobis, si vera capilis membra esse opla-
mus.
V. Hodie denique , fratres, Salvalor morti appropiu-

» Philip. II, 5.-2 ibicl. 8. v.i...»

(i) Cod. male quia. — (a) Viiletur deesse te. — (3) Cod. in Christo Jesn,
et antea scitote^ pro sentite,

cxxxi. a3
354 8. ArGUSTINI EPISCOPI APPENDIX.
quans, honorificc a cunctis suscipilur , sed paucis diebus

inlerposilis , ab eodem populo crncifigeliir (i). qtiam

dissiuiilc est : « Bencdiclus qui venit in noinine Domiui' , » a

« ToUe , lolle, crucifige eum*. » O quam dissimile est :

tllosanna in excclsis*, » ab « Ilic enim subvertit gentcm

• noslram'!» qnain dissimileest: « Ecce rex tuus venil^»
a i\on habemus re|;em nisi Ctcsarem* !» quam dissi-

milc cst regnum et crux, spinaj et flores Cui prius vesli- !

menta sternebantur in via aliena , hunc suis expoliant (2),

sorlem super vcstimcnta sua miltentes. Ecce quomodo
humiliavit se ecce quomodo formam servi accepit.
,

VI. O floride et iNazarene DomineJesu, formam servl

accepisli me csurientem reficeres formam servi ac-
, ut :

cepisti ut me ab irrisionibus inferni eriperes

, formam :

servi accepisti, utmeam nuditalem tegeres formam servi :

acccpisli , ut niihi flores Paradisi pcrditos redonares : for-

mam servi accepisti , ut meam sordilatem lavares formara :

servi accepisti , volens esurire et silire , blasphemari et ex-

spoliuri , coiaphizari , conspui , crucifigi et piscatoribus
pcdes lavare ut nos esuriendo rcficeres; et lentationes
,

porlando nos a tenlationibus libcrares et irrisiones pa- ;

tiendo nos ab irrisionibns liberares; et nudilalcni demons-

Irando, noslram nudilalem legcres; et spineara coronam
porlando, nobis flores Paradisi porlares et donares; et mor-
ialitalem suscipiendo , nobis iuHnortahtalem donares. Ista
enim sunt bcneficia tua, Douiinc Jesu ,
quae precamur, ut
infiindas in cordibus noslris, ut tc veraciter diiigamus , et
diligentes te in praesenti per gratiam, videaraus et in fu-
turo per gloriam. Amen.
* Matth, xxr, 9. — 2 joan. xix, i5. — 3 Marc. xi, 10. — ^Luc.xxui, a,
— 5 Mallh. XXI, 5. — 6 Joan. xix, i5,

(r) Cod. male cmci/igatur, et deiiide deesl vox Domini. — (a) Cod. exspo-

liatur, et aute uoq habet hunc.

 SER-MO X, DE ADVEMU DOMIM I. 355

SERiNtO X.

De ndveiitu Domini T.

Idem diceuduni de hoc sermone, ijui educiiur ex Bibl.

/HdiL cod. \,fol. ], ac devrwccdentibus ex hoc fonte de-
durlis. Jn appendice sancti Maxiini fol. 67, est initium ,

fere simile non concordant. Locus ejus post

, sed c(etera
sermoficm appendicis jMaurinensis cxvi cum numero de
yldveatu Domini iii.

SYiNOPSIS.

I. Hoinjnes , ante advenluni Clulsti , cseci , suidi, claudi

et muti. II. Ha;c niala ab Adaino suinpserunt exordium.
III. Adain factus ad iniagincm Trinitatis , suas peccando fa-
cultates depravat. IV. Adami lapsi miseria. V . Eamdem auctor
exaggerare pergit. Adanio omnes corripimur.^ II. Inter
A^I. Iii

misericordiffi spem et desperationem incedendum. YIII. Salien-

dum ut facere solet cervus ut lutosa transeanujs. IX. Muto-
, ,

rum.locutio. X. Christus medicus oninia venit sanaturus. Xl.

Moralis epilogus.

I. « CoNFORT.iMiNi, pusillanimes, et nojite liniere , ecce

bDcus nosler veniet, et salvabilnos, lunc aperientur oculi
» Ciccorutn , et aures surdorum palcbunt, et saliet sicnt ,

» ccrvus , claudus ,
mutorum*. » Ante
et aperta tril lingua
Clirisli advcntum , iValres cbari.ssimi , iu l;iiila caligine vol-
vebalur loluin bumanum ^cnus, (|Uod nec Deum cognos-
cebaQl , nec Dci vcrba audire volebaut , nec bcne operari
' Isai. Jtxxv, 4-6. A
 356 S. AUGCSTINl EPISCOPl APPENDIX.
ciipiebant, ncc peccata confiteri audcbant. Cumqnc in
muUis periciilis dclincrcmiir, placuit Mcdico noslroSauia-
rilano nos visilare , et suo viuo charitatis et oleo uuscricor-
dia3 nostra vuluera lasciarc. Ideo , fratrcs chaiissiu)i , Isaias
aspicicus uos omnes esse c;ccos, surdos, claudos ctmutos,
nos confortare coualur, cum ait :« Conforlaiiiini ,
pusilla-
>nimes ct nolite limere. » Iste est enim illc lcgalus cjuem
, ,

Deus ad Gcntes misitct ait Tu Legate nil, dic Genlibns : ,

miseris ,
quiu in dolorlbus jacent, quae in infirtiiilalihus
desperant : « O pusillauimes, confortamini, quia ecce
» Deus uostcr veniet ; » ecce mediclna noslra ad januam
deportatur ; ecce salus uostra veniet ct salvabit nos. Cum (
i

aulem venerit ille Sanctus sanctorum, tunc aperientur

aures adaudiendum, vidfudum
oculi ad ut audientcs ,

audiatis , et videutes vid^alis quod fieri oporlet.

, quara
nequiter ,
fralres, anle Christi advenlum eramus caeci !

vcre caici eramus , quia Deum totaliter ignorabamus; vere

surdi eramus , quia vcrba aeternic vitae negligebamus; vere
claudi eramus, quia rccte incedere nesciebamus.
II. Hicc autem ca^citas, surdilas, clauditas ct taciturni-
multa quie patlcbaniur et pallmur,
tas, et alia a primo
homine sumpserunt cxordium ; quia ipse Adam in primo
pracceplo a Deo sibi imposito surdus efrcclus csl. Nam
quaudo ipsi (-2) a Deo dictum fuit : « Quacumque bora
• comedcritis de ligno scicntiae, morle moriemini' ; » non
audisse visus est « Morte moriemini , » quia non servavit
:

mandalum. Ca:cus fuit , dum verba daemonis iutcliexit di-

centis « Erilis sicut dii% » cum putaret se fieri forsitan
:

Deum, vel ut uxori cupiens consenlire, ideo jam caecalum

animum in auiore uxoris (5) habebat. Quod prius tamen
Deus improperando dixit « Ecce Adamfactusesquasi unus :

»ex nobis^;» quasi deridendo diceret Dominus Ecce :

» Geu. 11, i;. — '^

Id. m, 5. — 3 jbid. 22.

(i) Cod. duin, et sic deinceps in multis sermonibus. — (2) Cod. semper
Taonit sibi pro illi, aut ipsi. — (3) Cod. in amare uxore.
 SERMO X, DE ADVENTU DOMINI I. 35^
Adam qui se putavit fiiturum Deum modo in tanta miscria
,

jani se invenit involutnm. Adam numquid factus es

,

similis ct unus cx nobls ; Patri el Filio el Spiritui sancto

faclus es Deus? O Adam,
quod non es cl pulasli lo fiori ,

ecce vilissima crcatura rcpularis; putabas omnia scire, et

ecce jam omnia ignoras; putabas te dominari, et ecce ju-
mcnlis slmilis es; putahas semper vivere, et ecce jam
morli es obnoxius (i), et miseriaomui jam repletus cs , et
judicalus, ct vulneratus aculco vencnosi scrpcntis.O Adam,
creatus indeccplibilis raliouc, inallcrabills passionc, im-
morlalis durallone. in.Tquiparabllis pr.Tlalionc, pcr lotum
faclus es deceplibilis cognllione, allerabilis alUiclione
mortalis subjcctinne, ct servilissubjcclione. O Adam, ple
nus tanla dignilalc, ubi cs? excitalus in lantam sublinula-
tem {'a) , ubi cs? ubi le video?
lll. Ecce pater noslcr Adam factus eslad similitudinem
sanctae Trinitalls. ^on allendatls , rralres, ad simililudlnem
corporis , vcl ad ligaincnta mcuibrorum vcl ad fignras co- ,

lorum , sed factus est ad imaginem Dei in trinilate memo-

riae , inlcnigcnliae et voluulalis. Ist;o enim sunt tres poten-
tiac unius subslanllae spirilualls ; slcut Pater , Filius et
Spiritus sanctus sunt trcs Pcrsonae iu una substanlia divi-
nitatis. Erat igilur, fratres, in primo homine memoria le-
nax , iuiclllgcnlla pcrsplcax , volunlas eihcax, utquamdiu
voluisset adhaerere Deo
potcns esset (3) non oblivisci,

qtiia mcmorla iion dcb^a fuissct in obllvione; polens esset

nou dccij)i, qula iulcillgcnlla polens esset ut non dccipe-
retur circumveiilione ; potens cssct non compelli, non in-

qulnari , non induci , quia voluntas non flcclebatur cor-

rupta aircclione. iNunc autcm postquam pcccavit Adam ,

mcmoria facla est labilis , intelllgenlla umbratilis (4), vo-

limtas instabilis. Dlgne ergo quaerit Domlnus ; « Adarn ,

»ubics*?» quasi dicat , Adam , ubi memoria , ubi in-

' Gen. III, 9.

Ji) Haec verba es obnoxius desunt in cod. — (2) Cod. cicatus in tanta
sublimitate. — (3) Id. erat. — (4) Id. umbracula.
 ^58 S. AUGUSTINI EPISCOPI APPENDIX.
telligcnlia, nbi vohinlas recla? Oqnani brevis et dolorosa
responsioDouiine, aodivi voccm tnani, el limni
! * ed ,

nqnod nndns essem', » et spoiialns omnibns bonis ({uibns

me dccoraveras. Adam^ pcr comestioncm lighi velili el
prncvaricalioneni praecepli , propria volnnlalc lactns es
flexibiJis, decepllbilis et seducibilis. Corrnisti ; sapienlia
}am ubi invenitnr et inlelligenlia ubi est ? Adam ergo nbi
,

es? Qn» ait Cecidi Domine, in tenebras ijjjnoralionisfi).

: ,

Scire voiens , ?icnl tn, bonnm et malnm, idco amisi scire

bonum (2), et cccidi iii ignorantiae baratrnm. (^lama ergo ,

o Adam : a De proinndis chutuibo ad Domine^, » de

lc ,

profnndw ignoranliae et excaecatronis clamabo pcr vocem

laboris et orationis. Vfde ergo, Adam nl)i cecidisti, qnia ,

etsi ocnlns carnis libi remantit, oculnm tamen conlem-

plalionis amisisli, et miser;il)iiiter on.eris scienliam. Fecit
te l)eos recticm, et lu immiscnisti te infinilis (3) qnaestio-

nibns; et rcce modo

filii enim Ini qnales filios gennisli?
Sunt Gentes absqne cdnsiiio et sine prudentia ntinam
« ;

«saperentet inleliigcrent^ »0 Adam, cogita ubi fiiios col-

locasti; ubi tn etiam positns sis disce ubi sit claritas ;

inenarrabiiis (4), nbi tna prndcnlia incomparabilis (o),ubi

tua virlns inaesUmabilis ; nbinam sit inteliectus, ubi lon-
gilndo vitae, nbi pax sioc gnerra (6) , ubi lumen oculorum
tuorum.
IV. Habebat (7) anlem Pater noster imperlurbabiiem et
ine^tingnibilem harmoniam, ut non paleretnr exlrinsecus,
quoniam reficiebalnr Paradisi iructu et vitam (8) perpe-
tuabat ligni vilie guslu. Creavit enim Deus Adam omnino
rmpassibitem, quia non la?di , non pati , non tristari , noa
tribulari , rion turbari , non infirmari , nec mori poterat.

' Ge% prfcio,. — 2 Psai. cjixix, i. — 3 Deut. xxxii, 28, 29.

- (i.) Cod. in tenebris cognitiqnis. — fi) Id. donutn. — ^3) Id. in infinitis,
— (4j Id. inadinirabilis. — '5) Id. intemperabilis. — (6j Sic cod., uude
nalet recenliorem esse dictiODem.
'*
— (7) Cod. habeat. — (Sj Deest vox
' ' ' '.
vitaJn 'ia cod. " ' " • '
 SERMO X, DE ADVENTU DOMINI I. SSg
Ubi ergo es , o Adam? Aspice et circiimspice te ipsum,
qiiibiis sociaris, nisi languori pcsli , fami sili limori,
, , ,

terrori. Ircmori , horrori, scabiei , pediculis clpulicibus ,

quibus eliam resislere et nulhilenus vales. OAdam,ubi

es ? Lbi limor fidelilalis conlra lransp;ressionem? ubi lor-
tiludo impassibiiilalis conlra passionem ? ubi palienlia
ilrMiilalis conlra concussionem ? ubi porreclio viarum lua-
rum ? ubi plcnitudo omnium virluium? Adam , eigo ubi
es? Cecidit, Domine,in miscrias (i) aflliclionis, ct experi-
turnunc senlenliam lui rlgorls. Dixisli enim, Domine «In :

jsudore vullus lui vcsccris panc luo.^Ialedicla eril lcrra in

>opere tuo spinas et Iribulos gemiinabil libi, donec rc-
,

«verlaris ad lerram de qtia sumptuses'. » Ilanc igitur sen-

lenliam ex ore tuo prolatam faclo cxperior. Est nobis,
garminans spioas af-
fratres, terra facla sterilis et inulilis,
fliclionis et doloris. enim Deus spiracuhnn « Inspiravit
D vilce in faciem hominis^; » non enim mori polerat, non
corrumpi non pcrire, nou infici, non intcrhci omnem
, :

enim perfectionem liabcre dcbuisset, nisi primo Deum

perdidisset. Adum si Deo perfectus fuisses, semper ,

corpori tuo praefuisses. Nunquam fuisset poena morlis,

nunquam pocna separalionis
pnTcessIsset pccna (2) , nisi

transgressionis. Sic,fralres, immortaiiter homo vixisset ,

doncc ad iuimortalitatem gloriae post annos plurimos de
virtulc ad gloriam ascendissct (3). Adam , ubi es ? Val-
latus corporis et anima; separatione, morlis aflliclione iuo-
pinata et improvisa , subita ct repeutiua consumptioue.
V. Adam , ubi es? Responderc Deo potes : Doinine ,

cecidi in neccssitatem (4) mortis. Stal enim tua sententia

indispensabilis :«Morte moricris. » Eva niater! o peccati
principium ,0 noverca, non mater, quidfccisti, dclictorum
mater ? Nam quid tibi secutum sil cx inobedientia animad-

* Gen. 111, 17-19. — ^ Id. 11, 7.

(l) Go^ in miieriis, — (a) Forle culpa. — (3) Cod. descendisset. —

(4);I(i. in necessitate.
366 S. AUGUSTINI EPISr^OPl APPENDIX.
vcrlc. Nam in dolore pcpcrisli filios , rjonc si in innoccntJa
pcrmnnsisses , .<ine fedilate corrnplionis , sine gravilalc
nflliclionis, sinc passibililalc parlurilionis filios peperisses.
Sed ecce «Homo natus de mulierc', » cujus vita brevis ,

possihilis, niiscrabilis el on)nino instabilis.Tu vcro , Adam,

nbi esPNam ad te spectat iiniversalc omnis creatura; do-
miniuni gubcrnationis ministcrium. Tibi cnim tota Tri-
ct
nilas crat ad iVuendiim tibi Angeli ad convivendum, libi
,

omnis crcatnra ad obscfjncndnm (i). Sicut enim omnibus

imposuit nomina sic omnil)us pr.L-ruisset eminentia, De-
,

dcrat enim Dcus homini poleslatcm omnium quic sunt

snpcr tcrram , etposuit tcrrorem ilHus super omnem car-
nem",(jui modo pcdicnlis ct j)ulicil>usminimc resistcre po-
test ? Adani ubi cs? I bi tanla ulilitas subjeclionis ? nbi
,

servitus tam inirabilis condilionis? Nomen enimscrvitutis

culpa meruit, non natura. Adam numqnid tc nunc ,

non [v.) lerrenl rrroccsfcraD, vastant tebest te tcrrae, infcslant

lemuscae, insidiantur vcrmiculi ct serpentes? JNumquid
non mares cliam le pcrsr(|uunlur, ct tiios pannos dcvas •

lant? Nuniquid et formica non granuin luuni deporlat ?

His omnibus pracesse debueras, qunc hodie fngerc, qnibus
ctiam nec rcsistcrc valcs. Numquid ctiam non subjicitur
hoaiini homo, bonus malo jiislus injnsto, sanclus ini-
,

quo ? Lnde tanta et talis , et tam vilis condllio ct tam

, ,

periculosa subjectio, o Adam, nisi quia noluisli ?ubessc

Deo , sed pracesse , et praevaricando praeccplum, dignc
pcrdidisli creaturae imperium ? O Adam, Leva
ubi es?
oculos tuos iii dcscrtum, ct vide nbi nunc proslratus sis.
Recole Paradisi divitias ,ubi positus fueras ct vide istius ,

sncculi miserias , in quas dejcctus cs ct proslralus. Adam ,

ubi es ? Cecidisll in servllutem subjeclionls. Slat enim ,

' JcjIj. XIV, i. — 2 Gen. 1,26.

(t) Cod. ossequendum. — (2) Deest non in cod., qui semper toilit nega-
tionem post numquid, quasi in voce sit contenta. Unde sic et deinceps.
 SEllMO 5^, Dfi ADVE^ITU DOMINl I. 36l
, Dotnine, senlenlia lua, qua lait (i) de Paradiso dejeclns ,
ubi jurc poli fuissct coinmnnis slalns nunc anlem ex con- ;

cupisccniia ractus est amor, cnjus ex amore habendi et

ex amore possidendi, ct exambitlone procurandi, et ex(2j

pravitate nocendi infectnm est totum hnmannm genns, et
digne hoc , et digne inlrodncta est servilus . quia « Non
»cognovit, cum in honore esset, ideo comparalus est ju-

»mcnlis insipientibus'. »

VI. Sicenim, fratres, audivimns Domlni qurestionem,

nt erigamus consideralionem. Ipseenim in quaestionc sub
nomine Adae ad considerationem nosvocat, hortalur et
excilat; vocat et revocat, trahit el rctrahit. « Ex charitate
» in funicnlis Adam traham te , in vinculis charilatis^. »

Adam funiculi sunt miseriic istius sjeculi exhibitje ,

per
quas Douiinns ex charitale sua nos trahit ad exercitium
uicrili ad slipendium coeleslis rcgni et ad dileclionem Dei
,

el proximi. Duos deniquepcdes, fratres habere debemus, ,

scilicet Dei amorcm et proximi. Qui altero illorum caret ,

clauthis esi. Adam crgo , ul audislis , revocavit , quia su-

pra Dcunj nxorem dilexit , et (3) ejus mandatimi scrvarc
neglcxil ; uxoris amorem Dci amori pri-etulit , cum libcn-
lius uxoris persuasioni, quam Dci obediverit vohinlati.
\1I. Bene, o Adam claudicasli. iSumquid non et eliam ,

mulus fuisti in confcssionc peccati?Moncnim confcssusest

pcccatum sed eiiam se cxcusarc crepit dicens oMuHcr
, , :

»quain dedisli u.ihi, dc ligiio dedit, ct couicdi^ » Gnm

enim dixit quam dcdisli mihi ,» culpam in mu-
: « Mulicr
lierem verlit, et Dcum infamarc voluit, quia dixit:«Quani
• dedisli. » Audislis fralres, quomodo Adam coccus
, sur- ,

dus, et mutus, et claudus faclus est. Sic et nos eramus

anle Salvatoris noslri adventum; sed cum venerit Mcdicus
ille coeleslis, cajcos illuminabit , cum «Aperiet nobis sen-
i>sum, ut intelligamus Scripturas'; » aures aperiet ,
quia
* Psal. xr.viii ,2 1. — "^
Osee. xi , 4. — ^ Qgn. m , la. — * Luc.
XXIV, 45.

(i) Cod./H». — (a) Deest ex ifl cod. — (3) Deest eC io cod.

3da S. ADGDSTINI EPISCOPI APPENPIX.
ait: «Qul habet aures audiendi, andiat* ;» clandi ambula-
bnnt recle, «Non declinantcs ad dexteram ncc ad sinis-
»tram ^ » nam dexlera est Dci uiisericordia, sinistravero
;

cst dcsperalio. Diabolus aulem et Judas ad sinislram di-

vcrlernnt, quia de spe Dei misericordiae non snnt confisi.
Origenes vcro supra modum confidendode Dei misericor-
dia pr£Edicando dcemonem salvandnm post judicinm
, ,

exorbitavit. Jtaque, fralres, cavete ne claudicelis addexle-

ram confidendo, nec ad sinislram desperando. Hn)us rei,
fralres, exemplnm et fignrahabeturde arca foederis, cum
de rcgno Philistinorum reduceretnr in locum suum,quam
vaccnc deducebant in plaustro j)er dircctam viam noa ,

dechnantcs ad dexlcram nec ad sinistram^ Arca cnim est

Ecclesia ; duoe vaccjc sunt pricdicatores Genlilium et Ju-
dajorum , qui alios hicte pascunt et in Ecclesiam ducnnt
ideo David ait «Bencplacilum est Domino snper limenles
:

»eum, et in eis (i) qui sperant super misericordia ejus''.»

Llrumque enim j)Osuit spem et timorcm nam spes sine ;

timor sine spe, desperalio est.

limore pr.Tesumplio est,
Timor uufert nimiam securilalem, ne nimis adhxreat
dexterae (2). De hac recta via ait Joannes : «Dirigite viam
» Domiui , reclas facile semilas ejus^. »

VIII. Sed in hac recta via eliam, fratres.saliendnm est,

unde aitProphela « Elsaliet claudus,sicutcervus.»Cervus

:

enim venalus ad loca spinosa ethUosa(3) Iransit; sic ettu,

opcccalorsi occurrerlt libi amor divitiiirum qnae homincm
puugunt soUicitudine, si ctiam ad lulum deveneris, Irans-
eas (4)salicndo mente;nam cervusvallesascendit elmontes
desccndil , et sic lu debcs descendere valles terrenorum,
et asccndere monles quos per Adam perdidisti. Ecce jam
veniet qui « Perficiet pedcs tnos , quasi pedcs cervorum ,

1 MaUli. XI, 1 5. — 2 Deut. xva, 1 1 . — 3 i Rgg. vr, 12. — * PsaL cxlvi,

II. — S Joan. I, 23.
(i) Decst secuudd pars --ententiae in cod. , sed probabiliter qma positum
erat sighurri erc. Nam necessaria esf , ut planus sit sensus. — (a)Vidctur hic
aliquid deesse qualia esseot ista : Spes aufert nimium timorem , ne nimtM
,

adhcereat sinhtrar. -^ (5) Cod. lufuaid; —^ (4) Id. trtmstdi.'^^

 S5IIM0 X, DE ADVENTU DOMINI I. 3^3
»et super excclsa slaluel le'. » Cervus, senex factus, d?-
vorat serpenlcm ct lunc niiDio ardore replelns cnrril a^
,

fonlem, post cujns polnci, pellem velerem ct cornua de-

ponil cl sic rcjnvcncscit. Sic et lu o peccalor, occidas
, ,

serpcnlemdiabolnm ipsi ( i)resislendo, el cnrre ad fontem

picUitis, qui dcsccndet , nt salvct tc et dcpone cornua su-
,

perbiit et pcllem luxus , ct sic Piedemplorem qncm expec-

tamus, laeli vidcnles dicemus : « Qneuiadniodnm desiderat

Bcervusad fonles aquarun^, ila desiderat aniuia mea ad te,

» Deus ^.

IX. Tunc cnim « Erit aperla lingna mulornm » lunc ;

vocircrabilur ]\laria j)cccalrix veniam pelendo ^ tnnc cre- ;

detCentnrio sanilalem fllii (2) impetraudo*; tuncSamari-

tana clamabit talcm propheliam audiendo, el narrando
cunclafjuic leceral^; tnncPelrus clamabit: «Tues Chrislus
wFilins Dei vivi^ » lunc turba Judaeorum et GentiHum ex
;

qninquc panibns et duobus piscibus satiala clamabit « Hic , :

» est verus Propheta, qui veuturus est in mundum '

; » lunc
clamabil in Memento mei, Domiue dum
cruce Latro : « ,

nveneris in rcgnum luum ';» tnnc clamabit ille magnus

Simeon «iNunc diniillis servum tuum Domine, secundum
: ,

» verbuui Innm iu pace". » i\on erunt deinceps muli ho-

mincs, quoniam Salvalorem adveni se scicmus, qui sal-

vabit nos, qui eliam caecorum oculos aj)eriet, surdorum
aures patefaciet (5), claudum el ascendere faciet, sicut cer-
vus,dabilque libi gloriam el Paradisum snmniamqne feli-

cjlat; lu . qnam pcr Adam ne<jnilcr perdidisli.

X. Ecce jam , fralres, «lu lerris» Medicus iste et Sal-
vator Israiil « visus cst, el cum hominibus conversaius est"»
annis Iriginla et auij)lius , et sic nos caecos illuminavit;
pmnium uoslrumoculi aperti sunt, quia ouines vosEideles

' Psal, XVII, 34. — 2 £(!_ xi,i, 2 — 3 Li,c. VII, 3;, etc. — * Malll).
VIII, 5. — * Joan. iv, i, elc. — ^ Matth. xvi, 16. — ' Joan. vi, i4- —
• Luc. XXIII, 4i. — 9 Id, 11, 29. — '0 Baruc. m, 38.

(i) Cod. silii. — (a) laEvangelio dicitur servus aut puer, jxonfilius, —
-. . m. . '• -
{}) Coil. patebit:
,-.
364 S. AteUSTINI EPISCOPI APPENmX.
estis , ct quia vos Fideles estis , et non Pagani vel Jiidaei ,

qnla «'Verbnm caro factumest* ,» cognovimnset nos ipsi

qnia « Nos vocavit , » et noneos, « ul adoplionem filiorum
» reciperemus*. «Quarehoc? quiahaec omniaf;icere ipsi (i)

licet , et omnia quae facit , jusle et digne facit. Copcilas

ergo non nostris meritis recessit a

infidclitatis sui gralia ,

nobis nosque illuminavit, qnia ipsi placuit, quos et prae-

,

destinavit in adoplinneni {iliorum. Recessit ergo, fratres ,

csecitas a Chrislianis sed surditas adhuc quoquc in nobis .

uianet. Quando dcnique surdi cslis nisi quando Dei ver- ,

bnm audire contemnitis, fugientes et vagantes per vicos et

plalcas , vidrndo
audiondo quae non licet homini loqui? et
Cavete ergo, fratres ne vobis dicalur «Propterea vos non , :

» audistis, quia ex Deo non eslis ^ » Aliqui etiam noslrum

c1audicaut,diimmaleoperantur. Aliqui etlamobtumescunt,

dum peccata confiteri erubescunt. Sed modo est lempus
advenlus Domiui , tempus confessionis tempus satisfac- ,

tionis lcmpus jcjunii et carnis maccralionis quia « Cito

, ,

«venlet ct non tardabil".» Et quid est, fralres, jejunare ,

nisi salisfacere Dco et proximo? Et quid est satisfactio, et

ad qnid valet , nisi praeccsserit confessio? Prius dimitte

cnlpam , et recognosce eam
antcquamquocras veniam, et ,

sustineas satisfacllonis pcenam.

XI. Prscparate ergo vos Domino venienti ne dicatis ,

cum Adam :«Domine, abscondi me a facie lua eoqnod ,

«nudns essem^ » Pracclnite ergo Domino in coufcssione

pcccatorum, nt in dio Natalis Domini psallatis ei in con-
fcssione^ laudum. Diclus enim advenlusnon sunt nisi dies

pracparatlonis, ne faciamus (i)sicut clamat Joannes : « Pa-

»ratP viam Domino; » tallter ut recipienles sine suagratia
nos non relinquat , ut digne futuram solcmnitatem cum
' Joan. I, 14. — 2 Galat. iv. 5. — 3 Joau. vh, 47. — ^ Habac. 11, 3.
•
— 5 Gen. III, 10. — ^ l'sal. cxi.vi, 7.

(i) Cod. sihi^ et sic deinceps. — (2} Vitiosa locuiio , in qua dupiicanda
«Met negatio , ne non faciamns id , est ne facere negltgamus.
 SERMO XI, DE ADVENTU DOMINI II. 365
gatidio celebrare digno possiinus. AnliquienimPalrcs viam
Domini pncparabanl, ul dij;iii cssrnl redcmplione fnlnra.
lllius lcmporis isli dics <|;eriinl {iguram. Chrislus enim
quasi nascilurus est , dum nalivilalem ejus sumus suscep-
luri : ergo «Ilora esl jam nos de somno surgere ; ob)icia-
»mus ergo opcra lencbrarum induamur arma lucis, ut
, el
«dignc ambulcnius in occuraum illlus, hon in comcssalio-
• nibuset ebrielalibus'. »Vilale cbrielalom , fralres, quoB
mater luxuri;e est; abstinete a carnali copnla , quoniam
quivenlurus est amalor pudicitias est el sobrictatis. Num-
quid non domos veslras pingerctis (i) diversis coloribus ,

si ad vos venturnsesset Imperator lemporalis? Ornaleergo

virtutibuscorda vcstra, ut digne recipiatis Rcgem Angelo-

runi, qui vivil et regnat ia sa^cula soeculorum. Amen.

SERMO XI.

De adventu Domini II.

Idemde tsto sermone dicendum ac de prceccdente cum ,

pariler eruatur ex Blbl. /Edil., cod. x, fol. 2. Lonus ejus

post prcecedenlem cum numero d& Advenlu Domini iv.

SYNOPSIS.

I. Liber clausus septem sigillis , Incarnatio Cbristi. II. Quse

sint septem signacula. III. Generatio Christi inefFabilis. IV.Pia
exhortatio.

I. FniTRES charissimi, sanctus illo DanieI,aBtale junior,

bonitaleperfectior, virlutedoctior, potestate clarior, «Aspi-
1 Rom. XIII, ri-i3.

(i) Cod. pingetii, et deest non more solito.

366 S. AUGDSTINI EPISCOPl APPENDX.
» ciebat(i)in visu noclis, etcccc Filins honiinisTenicLal',»
cui data cral poleslas ligandi etsolvendi filios Israel. Iste
«Dominus forlis, Dominus polens, Dominus virtutum in
spraelio "^
» hic est qui «Dignus est apcrirc librum et sol-
nvere signacula ejus' ; » hic est de quo audire cupimus to-
nitrua , dc quo nobis facta iuit repromissio de quo vidi-
,

mus fulgara. Ne crgo fleveris o Joannes, si videris « Li- ,

» brum clausum et sigillalum sigillis' scplcm (2). » Flebat

enim, fralres, Joannes , videns librum Dominicaj Incarna-

tionis, nec eral qui eum aperire possel. ^e aniplius fleas,
oJoannes, quoniam ecce Daniel sancliis aspiciens in visu

noclis vidit Filium Dei venientem

, vclut ngnum mansue- ,

lissimum, cui datusest honor regum et pole^tas ligandi, et

solvendi et aperiendi librum et solvendi ejus sigilla. In
, ,

Velcri namque Teslamenlo, fratres charissimi , sacramen-

tum Dominicae Incarnationis erat clausum et sigillatum.
II, Quod DeusPaler advcrlens, pra;videDs casum primi
Parcnlis, modum noslrae redemptionis ordinavit. Filium
incarnandum morlificaudum (3), crucifigenduu) et rcsur-
,

gendnm, modis diversis ct occuilis sanclis Palribus reve-

lavit. Quid Moysi oslendit. nisi qiiod in inoiile Thabor

vidcbat rubnm ardcrc^ et non couiburi (4)? Gedeoni in

vellercel rore% lcx (5) in arca conlinentc', Aaron in virga
germinante', Isaioein solis descensione% Ezechiel in perla
clausa'", Danicli in lapide abscissodemontesinemanibus*'?
Sub islisseptem sigillis eral sigillatum et abscondilum sa-

» Dan. vii, i3. ~ 2 Psal, xxiii, 8. — 3 Apoc. v, 2-5. — * Ibid. 1-4. —

6 Exod iir, >.. — ^ Jud. vr, — ^Deut.
87, etc. — x, 5. ^ Num. xvii, 2, ctc.

— 94 Reg. XX, 8, etc. — Ezech. xliv. — " Dau.

'<* 2. 11, 34, etc.

(i) Coil aspiciens. — (2; Cod. non habet septcm, sed et. — (3) Cod.
monendiim ,
pro moTtificandnm , nisi legas moniiinun ,
miniis tamen hene
proiiler souum jiar^ter dcsiiienltni , cui niii|iunt iudulsil auclor diceiKio re-

iurgendiini, pro resurrecitinim^ ijuasi (.lirislus ab alio, non a se i^s» fuissct a

tumuio revocalus, — (4) Cod. comburtlaiur. — (5) .Sic ccid. cujus sensus

planus est, sed ubi nullahabetur ratio grammalicarum regularum , nec facile

pnendum sanari potest.

 SERMO XI, DE XdvENTU DOMINI II. 867
crampntiim Dominicas Incarnalionis ct myslpriiim Chrisli
halivilalis. Sed liodic incipiinus audire tonitrua. Rubus
quidem ardet (i), nec comburilur, vellus irrigans arca ,

continens, virga germinans, solis descensio porla clausa, ,

lapis abscissus de monlc sinemanibus. Jam nunc, fralres,

manifoste vidcmus librum aperluui et publicatum ; jam
videmus Chrislum ex porta clausa natum.
111. Geucrationem ejus enim quis enarrabit* ?» Im-
6

possibile enim est scire divinae gcnerationis secretnm.QuIs

unquam audivit matrem esse et virginem? quis unquam
audivit Crealorem portari acreatura? qiiis unquam vidit
sine dolore parere? quis posset hoc enarrarc? Vox omnis
quidem derecit.ei delicil mens non mea tanlum, sedcliam
Angelorum. Supra Potesiates, supra Angelos, supra Ar-
changelos supra Cherubim etSeraphiQ), supra omnem
,

mentem sensum est scrutari superna mysteria licet

et :

tamen scire quod vere nalos sit. Nam pauperes intellectu

omnino sumus, qui non tanlum Dei Incarnationem com-
prehendere, sed nec miniuuim (2) Divinitalis per nos ca-
pcre valemus. Non ergo licet discuterequomodo nascatiu',
quia hoc quaerere metns est, sed omnino credere necesse
est. Deficiunt undique, fralres, pbilosophorum argnmenla

ubi mihi necesse penitus credere. Solus Deus lioc poterat,

sed hoc ogo ponitus nescio; non hoc r('f|uiro, nec sciro
ambigo. Consolor iamen cum Angeli hoc nosciant, Angeli
non audierunt Gabriel annuntiando non iulellexit Pro-
, .

pheta non senliit, Apostohis non inlerrogavit ipse Dei ,

Filius non edidit. Cesset ergo omnis nostra querela sulfi- ;

ciat quod Christus Deus et homo perfeclus ingressus fuit

uterumVirginis, nascilurus pro huniani generis salute. IIoc
enim figuralun^i habetur de Jacob dum surrexit et lulit ,

lapidem quemsupposuerat capiti suo el erexit in litulum*,

* Isai. Liii, 8. — 2 Gen. xxtiii, 18, etc.

(i) Cod. qiiidem rubits; caelera non jiixta grammaticje rcgnrasdispbiibiirur,

Tcrbo deficieote. — ^a) Cod. sed ininimum minimo... capere non valemus.
3(i8 S. ADGUSTINT EPISCOPl APPENDIX.
Et quis est iste Jacob nisi Clirislus supplantator ? Surrexit
enim etapparuitin cruce, diabolum supplantando per pel-
licnlas assumpUx humanilalis, pcr vir<;(i!as inniclae pocna-
lilalis, pcr lenliculas assumpl.-e inrirmilalis. Ilxc enim iu
tilulum erigunlur. liocc cnim Ambrotius (i).

I\'. Vigilanler conlcnij)lari, diligontcr amplexari , reve-

renler adorare, perseveranlcr imilari, fralrcs , sempcrde-
bcmus. Cilo enim, Iralres, tiRepleli mane miscricordia in
sniedio lcmpli sui';» lunc enim hoc videbimus , dum
suscipiemus rejiom natum. In ipso enim est cibus polus ,

et salus noslra. Suscipiamus igilur liunc parvulum nascen-

tem, visilemus uialrem paricntem inspiciamus prolem ,

vagienleni coadjuvemus Joscph sencm riinisiranlem.

,

Audiamus obsccro fralres himc parvuhim , cum (2)

, , ,

vcneril; nam paralus csl nos audire hbcntcr, exaudirelae-

ianter et Iribuere abundanter : nam in suo ortu fures oc-
cuUabunlur, hostes fugabuntnr, viae dirigenlur, et omnes
hbere operabuntur, qutmiam lux magna de coehs descen-
dit. Tunc enim expectamus Dei et hominum medialorem,

lunc enim expectamus miseroruui Salvatorcm. Eslo Do- ,

mine, brachium nostrum reclos reconcihans lapsos re- , ,

parans captivos redimcns miseros salvans, ut lapsi labo-

, ,

rantes in tempore iribulalionls rccrecnlur seminanles ,

locupleleulur, operanles remunerenlur, oplimales condem-

nentur. « Dum ergo, fralrcs tempus habemus , operemur ,

nbonum ad omnes^, expectantes Dominum Jesum Chris-

»tumquireformabit corpus noslrumcorpori clarilalissute'.
» Sobrie fralres mei , juste et pie vivamus in hoc s.tcuIo,
,

7)expectanlcsbcatam spem et adventum rJomini'*, quia ecce

» vculet et non lardabit'%'» vcniet el«Iiluminabit abscondita
» lenebrarum , et manifeslabil* » se adomnes Gentes, cujus
visionis partieipes nos faciat ipse Christus. Amen.
» Psal. Lxxxix, 14. — ^ Galat. vi , 10. — 3 Pbilip, m , 21.— •»
Tit. 11,

la i3. — ^Habac. 11, 3. — ^ i Cor. iv, 5.

(i) Cod. duin.

 SEnMO XII, DE ADVENTU DOMINI ITr. 871
volueninl , in nllioDem Mlii dali siint, et flissimulavit per
die^ cl annos el s.TCula , licet «Coijilaret eoji^ilaliones pa-
»tis',» lainnu respcxit novissiniis in (1) <iiebus snper om-
nes <]ui habilanl l( rram
ad Patrem et 8j)irilam, ct dixit
ftQnctimi : «Si propler inc tempcstas isla orta est milto me, ,

«Pater, in mare.i» Et missiisesl Filiiis in nuirc, ul nalaretCsi)

ibi in poena et a^rumna annis lii<;iiila clamplius. Missus est
ergo « Sermo tanquam vir
Patris a
» reg.ilihiis scdibus^ ,

omni pr.-eiio^ ut (5), iraclis porlis, aUi-

fortis et poteiis in
garetlortem armalum ct disrumpcret (4) vasa ejus'. Missus
est ergo Logalus ad (jenles prudens, nt allegaret causam
Del adversu» illos, qui c Cum Dcum cognovissent} non ta-
«mennt Deum gloriIicavcriint"\ » Missiis est ergo Medicus
magnus ut infunderel vinum et oleum super Sftniari-
ille ,

tanum i5) vnlneralum jaceotem'', {juia in terra magnus

jacebut tegrolus.
• III. Porro accepit Christus in hac iegalione certos fines

mandati, el ihita^ sunt ei regioncs quinqiie. Priina Inilule-

rus virginalis; secuiula iiiit Judaea, mcdinm orl)is lerrae ,

patibulum crucis quarla domus forlis |6)

tertia qulDta ; ;

exlrema maris. In prima calceavit [']'< se circumb"gans ,

corrigiam calceamenli, et iiitravit ad nos divinilas calcea-

ta (8). In secunda, «Exultavit ulgigas adcurrcadam viain',»

ambulans juxta marC; collegit Discipulos inlra lermiuos ,

Juda^aepraedicans etloquens deregno Oei, iafirmos curando

et mortuos resuscitando. in tertia, « Torcular calcavil so-
»lus et rubriim laclmn est veslimentumejus\ » In ([uarla
,

aLigavit ibrtein ', et baculavit eum ,

qui liabebat morlia

' JfTein. XXIX, II. — 2 Saji. xviii, i5. — 3 p^al. xxiii, 8. — *

Mallb.
XII, 29. — 5 Riini. I, 21. — ^ Luc. X, 3o, eto. — ' Psnl. xviii, 6. — 8 i^]^
Lxu, 2, 3. — 9 Mallh. XII, 29.

(i) Cod. novissiine diebiis. — (i) Iil. iiatnrat. — 3) Id. et. — (4) Forte
diriperet. — (5) Hic eriore dcccplus aiittor Sauiai ilanuiii fuisse vuineratum
asseruit ; nou enim viilueralus erat Sainarilanus, sed ille Samaiitauus erat

qul vtiliierati curam gessil. — (6 Cod./oriiVer. — (7) Id. ci/crtwV.

—
(g) calciamenti... calciata.

a4
 872 S. AUGUSTINI EFISCOPI APPPENIX.
• imperium*, » dicens : « Servc nequam , redde quod de-
«Les^, » el « Exlraxit caplivilatem capiivam'. » hi quinta,
quos eduxerat collocavit in extrimis maris super amplissimos
fioes saeculi usqiie ad diem asccnsionis suae. « Factus est
»er^o ChrislusPalri obediens usque ad raortem', nquinque
mansiones ab eo recipicns ut superius nominatas, vel ut ,

iterum dicendas. Nam Paler millensFilium in lerris, man-

siones illi (1) donavil : prima fuit Virginis uterus, secunda
iuit in nalivilale slabulum ; terlia fuit horli sohuium;
quarla Ilerodis palalium ; quinta crucis patibulum; s!exla

sepulturae refrigerium ; seplima maris et lerrae circuhim.

Prima et secunda fuerunt magnac humilitatis, quia mensi-
bus novem in ventre Mariae habitare dignatus est, et nasci
inter bovem et asinum. Tertia fuit in horto solatium quia ,

orando pro te «Factus est sudor ejus quasi gultoe sangui-

,

» nis decurrentis in lerram^» Quarta Herodis, Piluli, Aunae

et Caiphae palatia in quibus pro te recepit alapas sputa,

, ,

verbera et multa opprobria. Quinla fuit crucis patibulum,

in qua « Obtulcrunt ei fel et acetum^.» Sexta fuit sepulturae
rcfrigcrium. quomodo gavisa fuit pia maler Maria! o
quale gaudium , cum (2) audivit sepulturam pro Fiho prae-
paratam ! Septima fuit lerrie et maris circuksm ,
quod tri-

ginta annis et amphus praedicando et hiboraudo circuivit.

Ecce ergo alter Jonas, qui Patri dixit velut nautis «Milte :

»me in mare (5). » Ecce doles quas Paler Filio pro tem~ ,

pestate orta donavit. Ecce solatia, quae Piex habere consue-

verat. Ecce delectamenta (4), quae sibi pro nobis donavit.
Istae sunt Regis noslri dignitates, et diviliie , et poteslales,
et dehciae. Clama crgo , o bone Jesu, fidelibus luis : « Exivi
»a Patre et veni in mundum', » et uterus \ irgiuis susce-

» Hcljr. 11, 14. — '^

Mallh. xvm , -^8-32. — 3 Ei)he5. iv, 8. — ^ Philip.
II , 8. — ' Luc. xxif ,
44, — 6 i\l;iuh, sxvii , 34 48. — ^ joau_
XVI, 28.

(i) Cod. sibi. — (aj Deest cuin in cod, — (3) Cod. in iitari. — (4) IJ.
deliraintnta. '
 SKRMO \IJ, l)i: AI)\UNTL' J)Oi*lIM III. 36g

SERMO XIT.

De Advenhti Domini [II.

Idem sermone nc deprce-

iissert?idiim viderctur de hoc
cedenlibits, utpote (jni dd cumdem cod. pcrlincat,ncmpt
Bibl. .Edil., cod. \, fol. 3. Facile tamen anin<ndvcrtet
tcctor aliqucm inesse sancli /jernardi sapovcm maxin\e ,

propler conlinnam Scripturoi sarra^ alles^ationenx. II oc

t)eroatiquan} cxeorecipitcon/irntalionen),quodscrmo,qui
sequilur in cod. , sii vcic savvli llernardi , ct stampatus
habeatur in edii. Paris. tom. iii, fol. '^yd. Nihil tamtn
ctarius pote.st hic statui , ciim nullum atiud nomen oc-
currat .,
quain nomen sancti Att^u:^lini. Locus ijus post
pntcedentcin vniti numcvo dv /Idvcitta iJomini v.

SViNOPSlS.

I. Muutli por pecoatuin priiiii lidiiiinis iiaufrayiuni. II. Filii

Dei erga liomiueicliaritas. 111. Clirislo data? ref;iones quinqne.
IV. Sccundus Christi adventus.

I. Fratrks charissimi , igiiorulis quoJ humaiuun !j;eiujs

oVenit in aUiludincm maris et lcmpeslas dcmersit cuin'.»

Sed ecce novilcr verus Jonas venit ad nos in nlliludinera
maris, «Habilu invenlus ul homo ^,» ct tempeslas mortis
demersit eum proplernos, qui de consilio et volunlalc sua
missus est in mare (i) et lempcslas maris mox ccssavit.
Nam Jonas dixil nanlis : proptcrme tempe.stas isla orla
« Si
»est, mittitc me in mare'.» Ecce qualitcr medialor l):'i et
• P.'ial. LVin, 3, — 2 philip. n^ -. — 3 jon. i, 12.

(i) Cod. //1 iiKui, (I sic deiiiceps. —

cxxxi. n^t
3^0 S, AUGUSTINI EPISCOPi APPENDIX.
homimim tempcslatou) l\ig;avit. Namvidcrat, quod«(>nncta
»quae ieceral crant valde boua'; » nnde machina univer-

sorum dictus estiMundus, quia omniamunda leceratDeus;

sed , orlatempcstate, mare vocari debet niundus, quia omne
quod cst in eo , autest « Superbia vitK, aut concupiscentia
» oculorum'' ; » ideo, orla tempestale , mundus lactus est
mare,quoniamin ipsonon solum adversilas, sed ipsadulcedo
terrenae fehcitatismullis amaritudinibus repletaest.Ortaest
enim priusinccelo tempestas; nam Lucifer,» Operlus omni
«lapide pretioso',» lactus est ISatan (i) et Deo contrarius.
Verumlamen « Cecidit Draco ille et traxit secum tertiam
spartem stellarum'',» et rechisus usquead diem submersio-
nis% postmodum invidens factus est (2) homini, ne asccn-
dcret, unde ipse expulsus fuerat; ad cujus suggestionem
consensit homo volens se similari Deo in scientia, in motu
ccelorumetsiderum; cognoscere cupiens naluraset proprie-
tates elementorum , et causas omnes naturales ,
quasDeus
absconderat in rebus
Etecce, fratres,quomodo tem- ipsis.

pestas simililer orlaestin lerra, dispulando diu noctuquc,

ascendendo monles, rupes et alpes in fame siti et nudi- ,

tate, ul ('Sahitari possint in foro, et primos recubitus in

» coenis tenere et vocari Piabbi^ » Quid ergo fratres, nisi
, ,

quod « Malcdicta terra in opere ' » nostro ? Et ejectus est

de Paradiso , ubi feliciter auram carpebat jetheream , et
cecidit super eum maledictio aslrorum. Vehementia etiam
doloris etanguslise dolala fuitmuher(5j; non est enim do-
lor velul parturientis. Coelum ergo et terra et «Omnia va-
» nitas vanitatum % »et omnia sunt homini vanitas.

II. Ecce fratres, quomodo diabolus aiQectavit similitu-

,

dinem Aitissimi Dei, quod proprium Filii cst, qui imago

Patris est : sic et homo aflectavit scientiam habere, quod.
solius est sapientiie (4). Quia ergo quod Dei erat usurpare
• Geii. 1, ji. — 2 t joaii. 11, 16. — 3 Apoc. xxi, 19. — ^ Id. xii, 4. —
5 Id XX, 2.-6 Marc. xii, 38. — 7 Gen. 111, 17. — 8 Eccle. i, 2.

(i)Cod. Satel. — (2) MttsX Jactus est in cod. — (3) Cod. muhipUciter.
— (4) Id. sapiemia.
 SERMO Xm, IN NOCTE NATALIS DOMINl. 876
I. Incarnatioms clivinncinysU rium noslrfeijviercconcilia-
lionis (1 ) pj|;rejj:;iuin.sacranienluiii,ob lutc a noliisrevoliillone

annuaceiebraUiret recc^lilur, ullanli coniuuuioralio i-i) be-

nclicii, quid nobis indignis lueril iinpensum, osleudat , ek
quidlanli-pgraliie (5) debeanuis admoneal Proinde, IVatres,
quanlum andiuius 4) l^o"!'"'"^ Jesuni Cbrislum pro nobis
omuibus uiisericorditer iuuiiiliiitum, lanlo magis ognosca-
mus inellabililcr gloriosum. lu eo (5) namque suam circa
nosinsu|)(rabiieni cbaritaleni DeusLnigenilus evidenter (6)
oslendit, inquo pronobis huuiilitalem verae (7) carnis veraB-
que mortis uon coaclus necessitale, sed bonilale misera-
,

lus assumpsil. (juid onim boni ioceranius (8i, fratres,

,

ut tanlum nobis benelicium praeslarelur? Quae nostra bona

merita (9) fuerunt ul Lnigenitus Deus homo fieri digna-,

retur, ut altissinius hua»iliarelur, ui indeficiens Angelo-

rum panis lcemineis uberibus (to) lactaretur, ul sa'culerum
Rex contumeliis afficerotur, ut vila .-etcrna mori palienlis-
siuje dignaretur?
II. Atlende igiuir, homo , tanta» benignitalis dignatio'
nem, ul graliarum persolvas humililer actionem (ii).Scilo
autem te nou bonorificentiam sed conttuueiiam divinas ,

gratiaereddsTe, sicffperisde laiili aiaguitudine (12) beneficii

dubitare. lino illa omnia ,
quai de humilitate alquc huma-

(i) Sic cod 1 a, c\Li , cxLiii ; coil. 1 6, nostice recordaciorns est\voi,

cx.\l noslrce rcparacionis esty et dviudv punilur puiicliim posl sacramentiim,
—
:
(2^ Sic cudJ. I a, XLI, cvLiii; coJ. i 6, el cxvi coinmemoracionc. — [i)

Sic coJd. umiies, e;(cepio cud. 1 b, (|ui h;ibct i^/orice. — (4) Sic codd. r n, et

cxLiii ; caetcri nudivimus. Iidein halieni omuibus, qtuns vox deest iii Ccetcris.

— (5) Sic omnes codd., exce|ilo cod. i b, —

qui habct inqiie. (6; Deest vo«
evidenCer in coJ. cxlki. — .7) Cod. i b,vere.. vcreque. — (8) (iod. xi.i
fecerimus. Vide supia strinoiieni de >alaii qni iiici|iii Temporalis. — ^)
Deest \o\merita iii codJ. 1 a, \ia, et cxr.iii ; ^cd le^iliir in coJ I. i b. el cxvi,

t— (10) Ciid. 1 a, jociuiuas sub iibeiibus \ ila el cxliii, el xli — (i i i

Sic cud,

^U\\\ codd. ca:leri lu aiitionem persolvas kuniiiitcr graliarum . — (12) Sie

cod. cxvi; coJJ. I a , el cxlih de taniis beneficiis ; cod. i b, de tixnlis bent'

ficiis mdgnttiidirie.
376 S, AUGUSTINT EPISCOPl APPRNDlX.
nitale Doniini Salvaloris audivimns vcra esse (1) , sine ha3-
sitatione ('i) credamns. Et ideo niagis gralias agamus ,

fralres, qnia cnmmerereniur tri) pn^n;ini ,

percepimns gra-
tiaui. Qua gratia (4) raclnm est, nt dum jnstc mors debe-
rclnr (5) perdilis, vita gralis donaretur indignis. Allissimi
namrpie Salvaloris hnniililas non ipsi aliqnod (6) inlnlit
detrimenlnm, sedmagnnmnohis contnlit incrementnm^y);
nec excelsum dejecil sed dejectos (8) erexit. ,

III. Lt eniui plenumDei Filius opcraretnr redemplionis

noslrae negotinm, non sohim dignatns est creator totins

carnis de carne Virginis secundnm veritatem carnis , ,

nalnraliter nasci , et (9) Dens factor hominis , homo

verns ex homine fieri ,
quin etiam pannis involvi , in
angnstissimo pr.Tsepio parvulum (10) coliocari octavo die
circnmcidi, el ad templum sunm hnmanis manibns ba-
julari. O clenjentissima Dei bonitas ( 1 1)! o nltissimi Dei
excelsa humililas! Ille a matre nutriebatnr infantulns qui ,

matrem sibi creavit imraensus. Ipse a parenlibus ad. suum

templum parvnlus portabatur, qni Dens magnus in eo-
dein lemplo a sanctis homiuibns rogabatnr (12); et idem
pro sc sacrificinm praecepit offerri , qni sine pcccato pro
nostris venerat impietatibns immolari. Considera igitnr ,

homo, quid debeas exceiso atque humiliato Filio Dei ; ex-

(i) (^oJ. I b niale csset. — (2) Sic cod. 1 a, et cxliii ; (setcri si/ie aliqua
kiesicaiione. Cod. i /> mule credainitr. — (3) Sic codd. i a, cxi.111 el cxvi;

cod. I b, mercamus ; cod. xi,i meremur. Deinde cod. xli percipimus, — (4)
Sic codd. I b, XLi el cxvi; codd. i a et cxliii quia factum. — (5) Sic cod.
cxLiii ; Cieleri debeiur inale. — (6^ Codd i b et xlc niale aUqnid... detri-
incntuin. — (7) Sic cod. r «, exce|ito quod liabel iutulit pro coiitulit; cod. oxliiI
sed nobis maguuin; rodd. i 6 et cxvi increme/itum nobis intuUt magnum.
— (8) Sic oinncs coJd. , excepto ccid. cwi , (]iii niale habet electas. —
(9) Cod. cxLiii oniiltit ct. — (»o) Sic cod. i <i , et cxlik ; vox paruulum
dee-st in ra;leris. — (i i) Sic cod. cxvi;cod. i b, beniguitas ; cod. i a, c/e-

mentissimi Dei glnrioui benignitas. — (\i) Qo<i. cxti ^'\v\^ mgabutur ^o%K
voceui niagnui.
 SERMO XII, 1)E ADVENTU DOMINI III. 37']

pit me in medio maris.et « Mundns non cogno-

; ambnlavi
»vitme', veni aUitndinem raaris, » et elevatns snm in
in
cruce, ettempeslas niorlisdcmcrsit nic; habitavi in cxtrc-
mis maris et rodii ad cniu qni misit mc. Porro in his re-
gionibus moram fccit : in prima (|uievit monsibns novcm ;

in secnnda annis Iriginla Ires cnni dimidio ; in tcrlia ni)

hora soxta usqne post nonam ; in quarta ((uasiper Iriduum

usque mane primnj (1) sabbati ; in quinta per dies quadra-
ginla , quia « Videntibus illis elevalus cst^ d
IV. Ita venietsane, inlellige, ita veniet. Non ilaveniet,
sicul (2) prins venit snaviter, humiliter et misericordiler,
« Sicut pluvia in vellns*, » sed tnnc veniet « Tanqnam po-
» tens crapulalus a vino' ncmini parccns. Venit (3) pla-
, »

cabilis Logalus , vonict districlus Jndex; venit (4) Medi-

cus vinum et oleum porlans, venict armalus igne ct ferro.
In quo advcntu liberot nos « Ab anditione mala'' ct a verbo
aaspero^!) ille qni veniet placabilis bonis, et terribilis
malis , Jesns (.bristus, qui cnu) Palre et Spiritu sancto
vivit ct regnai in saecula saeculoraua. Amen.
' Joaii. I, 10. — 2 ^ct , g — 3 p<ai i.xxi, 6. — ^ Id. lxxvii, 65. —
5 IJ. cxi, 7. — «rd xc, 3.

(i) Cod. prima. — 2) Id. qitia. — (3) Id. veniet. — (4) Id. ve/iiet.
3^4 S. AUGrSTIM )•',. (.()I'| AITENDIH.

SEKMO XTll.

lii iiocte Natalis Doinini.

i

Sermoneui httnc pulcherrimum mutuali sumusexqutn-

que eodicibus uno (fuidem Cas$., ncmpecwi, fol. g6
, ^

qualuoraulem Floretitlnis, videlicel Dibl. Laurent. Plut.

XIV , cod. 1, fol. 56, qnem. indiramuscum nolacod. \ b;
Plut. XVII, cod. XLi ,fol. 95 b', JJibl. Julil., cod. cxLiii ,

fol. i44 b; Bibi. Sancta: Crucis ^ cod. i, fol. So 6, quem

sccernimus cum nola cod. i a. Codices cxvi et i b noinen
pra^.fcrunt /i u^uslini ; caHerrnoiiicn kabcnl sancli Ful^en-
tii. In. Iiac divcrsilale nonsalis constat cuivere tribuen-
dum esscvidealur, n'c saiis eliarn constalquemin locum
sit ponendus , nec quo tiiulo xnsi'^nirl debeat , cum in
codice Cassinensi le^aiur in principio Scrmo in nocle
Nalalis Domiiii , in Florcnlino autem Sanctw Crucis i

/ja//ertiu/' Serino in soleninilale Pra^senlalionis in lemplo.

Prior lilulus pra^fercndus visus est quia de Prcesenta- ,

tionenon jil mc.nlio , nisi versus fincr>> et ccbfera I\ ativi- ,

tati Cliristi melius adaptantur. liinc locus e/us in ap-

pendicepost prcecedentem.

SYl\OPSIS.

I. Giatia incariiationis oninino gratnita, II. Jncarnatiofide

firina crcdenda. 111. Inunensa CliiJsli nasceutis bonitas. IV.
Aeteris i estaineuti defensio contra Manichajos
V. Ejus veii-
las ex jNovo Testaiufnto confirniatur. \1. Clnistns infansmo-
res Ghrirjtianoinin inforinat. VII. Sacrificiuni turturis et co-
lninb;r in Cliristianis adiniplenduin. Yill. l.xhortatio ad
servandain fidein et charitatem.
 SERMQ XIII, IN NOCTE NATALIS DOMINI. 3^9
tiun, ubiqiie potenlcm , ul)i(|ric cleQionleui (i) ; in \ etei'i
Testanienlo redinicndi a sc lioniinis couditorcni , in .\ovq

condili a .<c honiiuis redemploreni (2) ; in Yelcri Tcs-

tamcnlo, carnis alqnc animae polenlissimuni Crcalorem,
in -Novo, ejusdcm carnis al(jue animne clcmenlissimum
Susccplprcm acsic (3) primo carnispnimaBque Faclorcm,
;

postm(dum vcro animac alque carnis Salvaloreui. Haec

Manicliaens audiat, conCeiat, agnoscal cl crcdal , credens-
quead Ecclesiam calholicam redept (4) . in qua bcneficiun;:^
verae salutis (5) inveniat.
VI. Pcr (6j haec autem quae Doniinus gessit , in corpore
conslilutus, non solum utriusque Teslamcnli dij^uatus est
concordiam dcraonstrare verum etiani Chrislianorum ,

mores vohiit sahibrilcr inlbrniarc (7) ut quod in illo pro ,

salnlc nostra gcslum torporahtcr iutucmur, uos quoque

spirilualitcr imilemnr ^'8). Idco namque parvulus in lerra
nalus cslChristus, ut humilitalem disceret (^hristianus (9).
01) hoc etiam parcntihus carnis sune suhdilus crat ut ho- ,

norificenliau: seuipcr palri et matri onuiis Christianus(io)

cxhiheat. Ideo autem Christus vilihus involntus (i i) est
pannis, ul Christianus non delectarelur (i 2) veslibus pre-
tiosis. Proplcrea veroChristus in terra paupcr voluit appa-
rere, ut divitcs Christiani discereut terrcnas divitias non
amure, sed elecmosynain (i5' j)auj)eribnserogando , possent
suas (Jivitias iu ccelo scrvare. Ob iioc luit in angnslo prie-
sepio posilus Chrisius, qu: tolius orbis (i4) laliludine non

(1) Sic codd. I a, el r.xi.iii ; cafcleri clementtm iibiqiie. — (2 Htec veiba

quae icgimtur in codd. i a, et cxliii, dcsiint iu cteieris codd. — (3) Sic
cod. I b ; cod. cwi si. — (4) Sic. codd r b , xi.i et c.wi ; caeleri veniat. —
(.5) Sic codd. I 6, ct c.wi; codd, r a, vi c.\i.m sohntionis. — 6) Cod. xli
male posc. — (7 Sic cod. cxi.iii ; caeteri inforinnre saliibrirer voliiit, —
(8) .Siccod. cxi.iii ; c.uleri iinicrniiir nos qnoque spiritaliter. — (9) Cod. 1 b,

niale Christianis. — (lo) Decsl iii cod. i b, vox Christianiis, sid Ifgitiir in

c«tcris. — ('0 ^o Id I a, el cxr.iii inJntus. — {12 Cod. i a, delectetnr;

ila et —
cod. cm.iii. (i 1) Cod. xli cleeinosrnas. — ; 14) Sic cod. cx»i ;

codd. I ti . ct i;xLiii niundi , se 1 liic iiltimus male deiade lutitudinem ; -.ox

orbis aut mundi Att%\. in cod. r b\ cod. xli ponitur qui.

 38o S. AllGUSTINI EPISCOPI APPENDrX.
finilnr iQimensus (0, ul in ouni credcntes spiritale (2) ha-
berent pabulum (0) , el Chrisliani discerenl (4) non inhiare
domibns aut po.ssessionibus alioruni. Cui (5) cniui Chris-
tiano, (juanlumlibet arcta, quantumlibct vilis, domus vel
possibilitns^G) non sufTiciat propria, quandoChristoDciFi-
liomodici pr<Tsepis suflicitfj) angustia ? Percircumcisionem
vero quamDciFilius in carncsuscej)il,noslri cordis circum-
cisionem(8)inspirilupr3emonslravit.Qnam circumcisionem
nobis sermo legalis iudicit, dicente Moyse : « Circumcidite
»pra?putium cordis vestri, et circumcidimini Domino Deo
»vestro' ; » cni pnecepto concordat bealus Apostolus di-
ccns : « Non cnim qui in (9) manifesto Judaeus , nequeqnae
» in manifesto in carne circumcisio, sed qni in abscondito
Bjudi-ens, cl circumcisio cordis in spirilu, non liltera

ncnjus laus (10) non ex hominibns sed ex Deo , est^. »

Proindc circumcisionem quam in corpore habuit Cln-is-

tns (11), spirilaliter iu corde habeat Christianus. Ob hoc

namqueille, qui ntillum habere potuit omnino peccatum,
deposuit prfrpnlium carnis, ut nos abjiciamus desideria
pravitalis. Chrislus igitnr manibus est deportatus (i 2) in

leniplum, nt Christianus bonis operibus conscendat in cre-

lum. Sacrificium pro sc ofTerri voluit Christus,ut ad altare
Domini se (i3} offerat Chrisliauus. Maxime autem bene vi-

vendo, se ipsnm Deo ofierrcfcstinet, si vcre (i4) delectatur

mundum (i5) sacrificium divinis exhibere ol)lutibus (16).
' Dcut. x, lO. — - Rom. ii, '28, 29.

(i Sir. roJd, 1 «, et cxt.hi ; cod. oxvi itnmensitatc siiu ; cod. i b, pessime

in nienlis siice. — (2^ CoJ i b, male spiritali. — (3) CoJ. cxvi papiilum.
— (4) Cod. I b, male disceretiir. — (5) Cod. cxvi cur. — (6) Sic codd.
omnes; [or\.c possessio. — (7) Sic codd. i a, et cxi-m ;
codd. creteri siiffc-
cit ; rod. r ^, ma!c />ra;j«/;/7, qiiod el cod. cxvi. — 8 Cod. i b, male cir-

cumcisione , <t sic deinde. — (9) Dee.st in in cod. X1.1, et sic

deinceps. —
(to) Cod. I /', pe>sime /flr«.f. — (i 1) Sic codd, i a, el cxliii ; cod. i b, et

cxvi circumcisionem habuit in corpore Cfiristiis, ut. — f 12) Sic codd. i a,

etcxi-iii; c.-etcri portatns. — 1 3) Sic cod, 1 b, el cvu; co)d. i a, etcxi.iii

semper. — (i ;) Sic cod. i b; c,T?lpri tr fero. — (i5) CoJ. c.xvi male inun-
dns. — (l*i) Cod. cxvi nptutihnf.
 SKRMO Xlll, 1\ NOCTE NATALIS DOMlNI. ^yy
celso (i) in sc , hnmiliato pro le; excelso Croalor! tno,
humilialo Ri^domptori tiio. \eriimlamen, charissiml , hoc
semper christionnc (:/) fidci lenere consnovit inlcgrilas ,

nt si ([nid a Chrislo , vel iii ipso Christo (?>) , seciindnm

canonicam Kvanp;eh"slarum narralionem factum legimnsvcl
audimus (4) historiam primum veram esse sinc dubita-
,

tione crcdamus dcinde in historica veritate

, spirilualem ,

quoque intcihjrcntiaiii requiromus.

IV. Cum cnim divinoe lextus historia^ vcrax (5)esse cre-
dilur, Manichrcns in sua vanitate (6) confunditur, qui dum
in (^lirisfo Dei Filio veritatem non credit carnis, Scripluris
sanclis, cl velcribus et novis , crimcn nilitur imponere
falsiliitis. Nam dum
(y^Veteris Testamentt deificam miser
exccratur hisloriam , in Novo Testamcnlo ipse ?il)i dcne-
gat utique mcflicinam. Non vult cnim credcre hnmanam
carncm a Deo plasmatam neque circumcisionem carnis a ,

Dco noslro sanctis PatriLus imperatam (8) nec victimam ,

dc carnihus (9'' animahum Deo vivo ct vero priscis tcmpo-

ribus immolatam (10), nec sahbatum ex Dei praecepto ac
vohintr.te servalum ncc temphmi jubcntc Deo Domino
,

fahricatum 11 1). Itaqne dum in Scripturis sanclis non dis-

cernit temporum quahtalem, spcrnit et dcspicit saluberri-
mam Dominicfc Incarnationis. Qnapropter ut
veritalein
Manichaeus evidentissima ralione vincalur, et viclus utinam

(i) Cod, cxvi male et cxcelso ; cod. i b, ijuid dibeas excelso et humilitate
pro te, excelso crentori. etc, in codd. auleni i a, et cxini legitur, ut scripsi-

mus. — (2) Sic codd. cxvi et cxliii; codd. i n et i 6, Christinomine. — (3)

Sic codd. XI.I et cxvi ; liaec verba desunt iu cietcris. — (4) Sic codd. i a, et

cxmi ; CcTteri audiviintis. — (5j Sic codd. i a, et cxliii; cod. i b, verus

cod. cxvi malc -verum. — (6) Sic codd. i a, et cxLiii ; codd. i b, et cxvi
male severitate. — (7) Sic codd. i n , et c&liii ; caeteri cum. — (8) Sic cod.
cxLiii; caetcri pouuot imperatain aule has vooes a Deo. — (9) Cod. xu
xaaXccarnalibus. — (ro) Sic cod. 1 b; cod. cxvi maie immolatum. — (11)
Sic cod. cxLiii :cod. i b, nec fabricatuni Domino templitm jubeute Dco;
item et cod. cwi excepto quod fabricatum Deo habet pro fabncatum
Domino.
378 S. AUGUSTINI EnSCOPI APPENDIX.
convcrliilur (1) ! Exhodieriia cvaiigolica loclione Terilalem
Teslanienli Veleris dereqdainus, ut ex hoc et Velerls et Novi
Deum ununi manifeslissime comprobomus.
Ecce sancto
Evanj;elisla narranle,cognovimusChrislum DeiFihum, ve-
rum hominem naium (2); Christum Dei Filium, veraciter
circumcisum; pro ChristoDei FiUosacrificiuni de carnibus
avium secundum tunc morem (5) divinae instilutionis obla-
tum. Siveautem circumcisio carnis,sive (4)carnaliumsacri-
ficiorum regula in Veleri Teslamenlo cognoscilur insliluta.
V. Cur igitur, dileclissimi non credatur juslissime in ,

Veleri Testamento quoniam Dci manihus plasmatus est ,

homo quando in Novo Testamenlo, ut non in a2ternum

,

pcriret homo ipse Lnigenilus Deus pro nohis factus est

,

verus homo? Curnon credalurDeus etiam circumcisionem

carnis ad aliquid significanduui
, congruo tempore jus- ,

sisse fieri , cum eam

Dei Filius in suo corpore fecerit (0)
celebrari (6)? Cur auleui non sibi Deus noster praelerito
tempore populum Judaorum typicas jussisset victimas car-
nis ofierre, ipse Deus Lnigenitus, ex Judieis teqa-
quando
poraliter nalus ipsum pro nostris peccatis secundum
, se

carnem diguatus est immolare? Atlendat igitur Manichaeus

ulriusquc Testamenti raanifestissjmam et concordissimam
veritatcm , et suam conversus abjiciat vanitatem(7).\ideat

in Veteri Testamcnto significationem fulurorum i^ iNovo .

praeteritorum revelationem Christum auleui amborum ;

Testamentorum in \ eteri Teslamento quod exhibilurus ; ,

fuerat, promittentem in Novo exhibentem, quod promise- ;

rat nec in promissione meudacem nec fallacem in dona-

; ,

tione, sed ubiquehonum, ubique justum, ubique sanc-

(i) Sic ood. CXL111 ; cxtnn eCconveriaCur uC/namvicttis/ (2) Slc omaes —
codd. excepto cod. r
*, qiii miile addil ;inie h.TC verba cognovunus Christum.
veraciter critcijixnni , et deiiide omiUft, Christum Dei fihani veractter ar-
cumcistim. — (3 Sic codd. 1 rt , et cxr.ui ; cod. cxvi ouiiltit avium et tunc
quae uec iii coJ. i b lei;iintur, ubi et mortem habetur pio morem. — (4)
Cod. I b male suee. — (5) Cod. i b male/ecerat. — (6) Cod. xli male
eelebrare. — (7) Sic cod. cxliii ; Cieteri vanitatem conversus abjiciat suam.
 SERMO XIII, IN NOCTE NATAL15 nOMINI. 38,3

tatem Filius (i) pracdicalur; nec ab discernilur sub- eis

slanlia sancli Spirilus qui cum Palre ac (2) Filio naltira-

,

lilerunus estDeus.lnaesl eniinTrinilalis sancljc potenlia,

quia in tribus personisuna manel substanlia naturalis.Lna
est enim (3) polestas quia majestas una una aeternitas
, , ,

quia una divinitas (4); una Creatoris doininalio (5) (juia ,

conditio una (r)) creaturiC. Quid(|uid enini Pater creavit ,

fabricavit per Filium , firmavit et in Spiritu sanclo. Filius
aulem natus est de gij.';nente (7) Spirilus sanctns de per- ,

manente procedit nec lamen nascendoFilius divlsil Palieu),

;

ncc procedendo minuit Spiritus Deum (8), quia nec auget

hoprendo. Ergo nec nasccndo est Filins (9) minoralus ,

nec separalus S|)irilus procedendo. In se cnim boala illa

Trinilas manet, (juia ibi substantialis unitas pcrmanet; et
quoniam nihii est in Trinilalis divinitale creatum, prople-
rea ibi nihil est utique separalum (10). llaec , dilcclissimi
fralres, lideliter tenete; in his jngilcr permancte (11).
Hapc (12) sit in corde cogilatio baec in ore confessio. Te- ,

nete fidem, quam accepislis in nomine Trinilalis; « Servate

«unitatem Spiritus in vinculo pacis', » ut turtures cl co-
lumbae spirilualiter in domo Dei semper esse possilis.

Amen.

• Eiihes. IV, 3.

(1) Cod. I f> inaie, si Ji/iiu. — (2) Sic cod. cxvi ; cod. i b, ec. —
(3) "Vox eniin quaj lcgitiir iu codd. i b, xli el cxliii, deest in codd. r a,

etcxvi. — i) Mkc verba desunt iti codd. i a, \ b, et cxvi , scd legunlur in

codd. \Li etcxLiii. — (5) Cod. i b, male damnntio — <&) Cod. cxvi male
non pro nna; cod. XLi quia unn crcainree esc condicio. — 7) .Sic codd. cxvi
el c.XLiii; cod. i a ,
gingnence ; cod. i b, gingente. — (8) Sic oiuiies rodd.,
exteplo cod. cxvi qui lial)el Dci. — (9^ Cud. xli Dcijiltus; cset<Ti oiiiiUuut

Dei. — '10 Sic cod cxr.iii, et quideni beiie ; cmXvii propcerea separaCum ibi
nihil esc uciqiif. — 'ii Sic idem cod., el optinie piMpter desiueiilia; ^iini-

litudiucm ; \x\'\\in h:s pcrntnnete fngitcr ; cod. t b, \nd\ti jugicur. — (12)

Cod. xLi niale hac. A.iiie hsec verba inJicanliir in variautibns voces . quae
inuuere videnliir ali(|uain seuteiitiain ,
qua" iii iioslris mauiisciiptis peuitus

deest, et quaj iiicipit per lijec verba hcec spiricuales, elc ; credeiiduin est illam
txcidisse amanuensiuni incuria.
384 8« AUGISTINI EPISCOPl APPEM)1X,

SERMO XIV.

Iii Natali Doniini.

Extrahilur hic senno cx Bibl. jEdil. c.od. x, dc quo

codice supra diximus. Hinc el propter parvam codicls
auctorilalem, et propter nonnullas minus accuratetcrip-
tas sentcntias , rcjiciaturin appendiccm ,
ct ponalur posl
sermoncm appendicis Maurinensis cxxviii, curn numero
in Natali Domini xiii.

SYMOPSIS.
.i

I. Duplex Christi adventus in miseiicordia ,

et in justitia.
II. Ad Claistum eadem via qua vcnit euuduni est. III. Deus
cum diabolo juste et sapienter e^jit in redemptione. IV. Gau-
dendum cum pastoribus et regibus. V. Pax ab Angelis nun-
tiata , sed non nisi hominibus bona? voluntatis. VI, Figiira et
prophetia concordantes. VII. Post sanctificatum Praecnisorem,
parit IMariaDeum suum ,
quem cum prreparatione debita sus-
cipcre debemus.

I. Frvtres charissimi cximius Prophela David per ,

Spirituui sanclum praevidens qirae hodierna dic nobis aj)pa-

ruissc leslamur, duos futuros adventiis (i) Salvaloris pras-
dixit. Praccessii jam primus cum misericordia sccundus ,

jam veniet cum juslilia.SoIa enim miscricordia el clemen-

tia sua descendit carnem assumendo deVirgine. Qui erat
,

inyisihilis apud Palrem, visibihset mortahs hodic ripparuil

inler homines , o Ut eos qui sub lege erant redimeret". »

'Oaiat. IV, 5.

(i) Cod inalc, prie^rniilleiKlo a(h'(//tiis, c/iios Sah'atores,

 SER510 Xill, ii\ NOCTE NATALIS DOMIXI. 38
VII. Ipso quoquc genere illius sacrillcii, quoddaui spi-
rilale sacrificiuui nobis ognosciinus indicari (i). « Par, in-
Dquit (2), turlurum , et duos puUos columbarum'. » In hoc
genere avium, dilectissiini Iratres , ma^tiimi nobis coui-
meudatur catliolicoe fidei sacramenlum. In columba enim
charitas co{;noscitur, in lurture vero (5) castitas invenitur.
Turtur namque iutemeralam (4) servat uni viro fidem,co-
lumba vero aliarum cohabitantium non descrit unitatcm.
Catholicus igilur Chrislianus tunc verc spiritualis turlur
eflicitur, si veram Trinitatis fidem firma credulilate con-
servet, et hoerclicac pravitalis sensum, tanquain Ibrnicatio-
nis iuquinamenta , icpudiet; tunc verc eril columba , si

longanimiu-r usque iu iiueuj in catholica societale perma-

neat , et contra teutaliones et scandala (5) immobili fir-

mitalc persistal ; ut nec ha3retica (6) fornicalio corrumpat

in corde fideicastitatem, nec amara dissensio ecclesiaslicae
charitalis dissipct (j) uuitalem. Haec esl enim CathoIicaEc-
clesia, qu;c fidem uni Deo ;^8) lanquamlegltimoviro conser-
vat (g), et congregalionem filiorum ( 10) in charitate mul-
tiplicat. In hac lurlurc (i i) et columba, dilcctissimi iVatrcs,

solliciti (i'i) permancte; hunc [in) votis (i4) omnibus cus-

lodite ut eaui ncc Arianns violet

, nec Donatista con- ,

culcct, nec Manichasus coinquinet (i5). Hi enim velut

accipitres mali unitalem columbae cupiunt dissipare , et

' Luc. II, 24.

(i) CoJ. cxvi jiidiciiri. — (2) DclsI iiiqtiitm coJd. i a , et cxliii. —

(3j Sic coJJ. xr.i et i c; ; i;oJJ. i b, cxv et cxi.iii tt iii tiirttiie. — (4) (loJ.
XLi iniemcraia. — (.5) Sic roJJ. i a, etcxmi ; coJJ. cxvi, el b , tentatio-
iiis sciinJala.— (6; CoJ. xr,i hceretici. — (7) SiccoJd. xli et cxvi ; oaeleri

male desernt. — (8j Sic oinncs coJd. excepto coJ. 1 b, qiii babet Do-
mino. — (9) Sic cod. cxvi; codJ. i a, ct cxnii ^envjf ; cod. i b, rescrvat

codd. xi.i servct ,

qui et aute legitima haljel pro caiholica. — (10) Sic
cod 1 rt, et cxLU! ; caeteri miihorum ; forte amlne voces servanJse mtil'
tonim fdlortim . — (ii)Cod. XLi virtiite. — (12) Id. soUicite. — (i3) Cod.
I b, mule hac. — (14) Codd. sic oinucs exccpto ,
cod. cxvi qui Xxahtivobis
— (i5)SiccoJd. r l> , xf.i et cxvi ; cstteri inqninet.
 """'
^^^ "
'S: AtGLSTIiM EPISCOPI APPENDl^.
caslitalctii liirturis dcsideranl violarc (i). Nam Mani-
chneus verani in Christo {•.>.) noii credit carnein ; KtiA
nns (5) veraniineo niinoral Divinilalcni ; Donalista quoque
dissipat (4) catholici corporis nnilalcni (5). Manichaens
S{itr<1menium non vidcl Redcmptoris (6) Atianus mag- ;

nimdinem non cogilal Crealoris (^7) ; Donalisla veio ,

lafiqiiain (8) rapax hipns, non dabilat grcj^cm boni dissi-

pare Paslofls (9). Hi ergo, sicut dixi lanquam accipi- ,

Ires (lo) mali , miseros [i 1), et vanilalis cupidos, aut ve-

ritatis ignaros occidere cupienles, persequunlur cohimbae
charitatem, caslltatem execrantur tnrluris, et si quos (12)
possunt , aut orc (i 5) devorant , aut ungnibus lacerant; id
est, ant sermonibns dcpravant, ant perseciilionlbus cru
ciant.
V^III. Vosergo, sanclissimi fratres, in fide cnslodile
calholicam veritatem ; in charitate pacem servate catholi-
cam. Ille cniin gratnm Deo offert sacrificium, qtii charita-
tem rralernam cl verum (i^) calhoiicae fidei servaverit sa-
cramentnm, ubi unns Dens, una Trinitas colitnr; ncc
Pater major Filio, nec Patre (10) minor secnndum divini-

(f Sic cod. CX.1.U1 ; cfeteri caititalein iiialare desidfrant tiirtiiris. —

—
I

(a^ Sic cod. txvl ; cfeleri m Christo verarti. '(3) Sic codd. r « ,
el

cxLiii ; caeleri Arius ; di-inde nlii IiHJjcnt veram in eo, alii '"« eo veraiu. —
(4) Cod. cxi.iii dissipnvit.
— (5) Cod. cxr.iii saiiitatem. — (6 Sic codd. i «,

el cSLiii; cod. cxvi credit Redemptoris; cod. i i, tudit redemptionis. —

(7) Sic cod. XLi ; cjEtcri bis liaijcnl Bedeinptoris. Milii legen lum potiiis vide-

relur, Crcatoris qtioad Manichjeimi , Redemptoris (jiioad Arianiim. —

(8) C'id. b, mile tam rapax. — (y) Sic codd. xr.i cl cxT.iii, exccpto fjiiod

h.ibenl dissipavit pro dissipare ; cfeteri aiitem codl. boni poitoris non
dubitat gregem dissipnre , cjiiod non concordat cum more scriptoris in

eo.sdcm sonos des nere scmper (juierentis. — (10) Codd. xi>i et CM.111

male A/ e/ °o dixi accipitres. — ('') V"^ miseros deesl ii) cod. xi.i. —
(12) Sic coJd. I a, et cxLiii; ceetcri non liabent si. — (i3) Vox ore deest

incod.cxi.iii. — (t4)Siccodd. i 6, xli et cxvi ; codd. i a , et cxlhi yu/

cum chariiate fraterna veniin, etc. — (i5) Cod. xli el cxvi maie a patre;
caetert codd. toliunt a.
 SERMO XIV, IN NATALl DOMIM. 385
Anliqui enim Palrns ])riii)iiin oxpeclavrrnnl , (jneui hodie
videmus advenisse, advonluin nos verosecundinn expec- ;

tamns ad quem parali currere esse dcbcu)us. Surgilc cr^^o

omnes qni (Ihrislum expeclalis quonijm «ilora c*l jam ,

» nos de somno surgere'. » Primus fnit in ulero virginis in

lerra secundus eril in aere.

,

II. Tu vcro lidelis, qui prinuim advenlum in menle dc,-

sideras, leslina occurre illi (i), ot cadem via pergc fjua

,

venil. Quneestcnim via Chrisli nisi hini)ilitiis? Sine enim ,

via recla hnmihlalis, obviam Salvalori nullus accedere po-

test. Munc (2) ergo tu , Chrisliane, qui Christuml in lc

vcnturum de j)ropinquo expectas cave ne dorujias, scd ,

fcstina et ad locum in quo Christus invcniri potcsl, acccdc.

,

Quis est iste locus, nisi Ecclesia? Ibidem Chrislum invc-

nies, et dum enm invcncris figc genua anle Salvatcrcm , ,

qni te de limo t^rrae forinavit ; eleva ad eum manus; apcri

ip.>i cor, eleva brachia; c.xalla vocem prolundcehumilitjilis
ei dic : « \cni, Domino, i>t jam no!i lardare, quia amorc;
))luo langueo^.') Sc;l diiai hicc on)nia ais , dnm genua
flectis , te fragilcm et dc tcrra faclura rccognoscis, ct iu
terra tercdirenon dubitos. Mementoergo, houio, dnm anto
altare vel crucem genua flectis quod terra et cinis cs cL , ,

iu cinerem reverteris '.

In hoc ctiaui quod elevas mauus
tuas vel brachia, quid aliud quam ad ccElestia vojalnrum
cogooscis Sed etiam hoc non libi solum sufiicit, sed eleva
?

manus ad pauperes, eis subveniendo si indigcnt consiiio , ,

vel auxilio; si crrant, revocando el monendo pubiicc ycJ

occulte , ut pnta si publicc peccant vel crraut , puLlicc
«Argue, obsecra, increpa^ ; » si autcm occtihe. occullv oli-

secra et increpa. Scd si in die ualahs Doiuini, Cb.risiiauc, iu

Ecclesia iniqui fueris,ct Ghrislum nalum viderccredidcris,

et ccgilas quou)odo iu mercanliis proximum decipias ant

• Roni. xm, 11. — ^ CanL 11, 5. — 3 c,eii. iii, 19 — * 2 Tim, iv, 2,

(ly Cod. si/>i , sic semper liic cocl. ponit ,w'6<' pio ////, t.i \ideie c^t iril —
rins. — '21 Cod. alisque seiisii citm.

cxwr. o!')
386 S. AUGIJSTINI EPISCOPI APPENDIX.
occidas ,
velinaliqiioeiim offenclas; scias qnod si hocfece-
ris , oralio tua vana est. Si etiam jojunaveris et miiltitu-
dinem fercnlorum tibi |)araveris, scias falsum esse Inum
jejuniuni Quidergo, fratres, faciendnm est? Ecce, Chris-
tiani andistis, quod Christi « Beiii};nitas nobis apparuit. »
,

Etqnibns nobis ? [^'nmqnid hixnriantibus? numquid iinpce-

nitentibus? numquid superbiset elatis? numquid crudeli-
bus, qni negligunt pauperi eleemosynas facere? Non fra- ,

tres mei sed tantum iis qni huniihlatem misericordiam,

, ,

et veritatem osculanlur; talibus cni(n « Apparuit benignitas

»el humanitas Salvatoris nostri Dei'. »
III. Non tamen « Ex operibus, fratres, juslili;e qnae fe-

tcimusnos, sed secundum suani magnam misericordiam

»salvos nos fecit ^ » Genus enim humanum aslulia diabo-
licae fraudis snbdiderat (i) sua* dilioni per peccatum primi
parenlis; Dominus enim jnslus jndex, qui ncc ahquid suo
adversario iujuslum vult irrogare, sed omnia sive per mi-
sericordiam sive per juslitiam facere vohiit, sic nos per
,

gratiam redimere, ut necetiam injnriam diabolo videretur

ioferre (2). Cum vero diabohis astute egisset contra homi-
nes per fallaciam vohut ipse conlra diabolum per pru-
,

dentiam et sapientiam agere. Tah enim consilio Dominus

de noslra egit (3) reparalione : necessarium grat , ut conlra
diabolum pugnaturns> talis uiittereturqni nec succumberet,
et rationabihter ageret, et cum sapienlia omnia ageret et
traclaret. Adam , fratres , purus homo fuit; ideo ex hu-
mana fragilitate dial)olicis tenlationibnssnccubuit,et prop-
terea homo purus ad nostram redemplionem mittendus
non fnit, qnia vel per se, vel cum tentaretnr, peccare po-
tuisset. Angelus lai)ien miltendus non erat in hanc mili-
tiam (4). tjuia peccare poterat, sicut fecerat in superbia.

JNecessario ergo fuit, ut mitteretur (5) Deus, qui peccare

i Til. 1:1, /,. — ^ IbJd. 5.

(i^ Cod. iubderat, el deinde dejectioni. — (2) Vide Serinonem inter inedi-
tos XXX , de Pascha x, nu;ii. a. — (3) Deest vox egit ia cod, — (4) Cod. in

hac militia, •— (5) Idi mitteret^

 SEI-.MO XIV, l.\ ^ATAM DOMIM. oSj
non possei. Nnlla eniin rosralionalis esl , qn;c pcifc.TO nori
possil , ni>i ,>>oIiis Deiis. Onare (Blian] non fuil inissns Paler
vel Spiiilns sanclns, serl soliis Filiiis, qn a nt .«-njx rliis dic-
Iniii, cst cunlra astnliain (!i;il)oli in ciinclis jier saj)ienliam
agendnoi crat. Sa|)ienlia anteu) etpriuhMilia esl i|'?eFilius,
a Pcr «jneni ornnia liicia sont^.acl })r.i visa. Ideo f['.iia prn-
dtMilia est . el prn;lenlia rationaltililur egit, qnia snpipntia,
eifil sapionler ; niissns est Filiiis, quia cnin e.isel sapicnlia,
sapieiiler oninia per Iracluvil. (liim essel Deii^, pcccaie non
polnil , s^^d raiioni coiiifri!iii:i «'ral , ot sicnl honio snpera-
Ins el raplns eial , sicet lionio supcraodo lu-tiirain liiiina-

nani liherarel. N-.m ergo pnrns Deiis missns esi . sed Deu^i
et lionio. Ilonio qni pngiKiret, el Dmis qni iioniincni png-
nantein snslenlarel. Hsl er^o , IValrcs, et .dia ratio. .Magna
eiiiin discordia erat inler Denin et hominos pcr vclerem
hominem; facta est ergo concordia per novnm mediat( rein
Christnm. Sed cnm inediator esscl, dignnuj.erat iil cnm
nlroque exlremo afiinitatem haberet. Ilaqne hominem cuni
Deo reconcili:itnrns erat, qni rrat inlrr njri-niqnc j)c s et
homo. « iNon tainen ex operibns jiislitiae,:qnrc rt;Giniii.s nos ,

))sed secnndnnj snam misericordiain saivos nos ii;cit^. »

IV. Gandeainus ergo, fralres quia « Haec cst dies. qnam ,

»l"ecit Dominus, exiilleioiis ei l.tieinnr in ua.\ »lliec est dies

in qnn revelala estChrisli nalivUas pasloribn^; perAngelos,

Ri gibns jier slellam. Paslorihns qnidcui dicit /'initeius :

8 Annnntio voliisgandinm magiuiin qnod eril omni j)oj)ulo,

»qnla nalns esl vobis Salvalor. Et snbito (acla esl cnni
-* Angelo innllitndo dicentinm : Gloria in exclsis I)eo*.»
Hoc anlem audicntes \eiierunt usqne Bclhlehem, et inve-
nernnt puornni. qneni adoravernnl qneni glorificavermit, ,

qnem Denin et honiinein esse credidenint, cnjns stabnlnm

eliam osculali snnt, cujns malrem venerati snnt, cni eliain
aoplansi snnt. ^ancti |)ast(ires vcrique pastorcs^ qiiid ,

vidistis? Annunliale nobis. Inleriisqnisapparuii? Gaudcle,

' Joau. 1,3, — 2 Tit, ni, 5, — 3 psal, c.wu, 24. — * Lur. n, lo-i.;.

25.
388 S. AnGlISTINl EPISCOPI APPENDIX.
sancli paslorcs, el anminliale nobis ,
qui vidistis, quod
non videre poluerunl niulli rcges el Prophelae. Beali pau-
peres huniiles, quoniani ipsi JJeum non in slabulo, sed
in calo videbunl. Merilo ergo hoc Angelus pas- , iratres ,

toribus nunliavit himen in

, alque (i) Solem jusliti» el
trnebris exortum dtclaravit (per slellam', quia Rex Angelo-
rum natus erat. Cum (etiam) clarilate magna , per slellam
eliam hodierna die, Salvator regibus apparuit, quia na-
tns eral (2), « Rex constitutus super uionlem Sion', »
stella qua- oiiunda erat ex Jac<>b^. Meriio ergo pasloribus

et regibus Christus ajtpariiit , quia rex et sacerdos nalus

est , ex regali ei sacerdotali genere : de regali semine, quia
de semine David ; de sacerdotali. quia beata Mariacognata
eral Elisabeth uxoris Zachariae et Joannis Baplislae matris.
ISam Auna Dominae noslrae mater, et maler (3) Elisa-
beth, quai vocata luit Daria, sorores licel, non geruianae
fuerunt. Sed nunc audiamus qiiid Angelus pastoribus ait:
« Ecce annuntio vobis gaudium magnum, quia natus esl
ijovobis hodie Salvator \ Vere guudium magnum quia ))
,

captivi eramus et ecce per quem hberamur ,infirmi era- :

mus el ecce per quem solidamur capci eramns, tt eccc

, :

perquem illuminamur claudi et surdi eramus et ecce : ,

Salvator per quem dirigimur. Gloria esl hodie in excelsis

apud Angelos , de restauratione imminuti Angelorum or-
dinis; ideo laudabant Deum de reparatione hominum ad
restaurationem Augeloruni.
Uominibus ctiam hodie pax annuntiatur, quia cum
V.
Deo ante discordiam habebamus; sed hodie
et Angelis
vcra pax nobis de cado descendit, et factus esl «IMediator
»Dei et hominum homo Christus Jesus'. » Peccando enim

> Psal II, G. — 2 Nuni. xxiv, 17. — 3 Luc. 11, 10. — * i Tini. 11, 5.

(ij Hic vix ex|ili>ar) ijo^-siint coil. veilia, qui habel qiiia, tt dtiiide addi-

disse viditiir nuile per sttliam, et jiostea bis etiain. — ^a^ tod. addit eC

stelia,
'
— (3 Cod. soror, quffi nnilalio videtiir nece^saria ;
aiiuude Elisajj» ih

fuis^et aniila Yiiijiiiis, iioii cousobrina. Ijiide \eio iesci\eiil Elisubelh

niatrem vocataui fiiisse Dariam penitus ignoro.

 SERMO XIV, IN NATAH DOMINf. 889
extranei facli eramns a Doo et consortio Angeloruni ; imo
eliam Aiijifli nos despici«'ntps , se a nobis iidorari pcrniil-
Ifcbanl (1 ). liinc esl enirn ffnod Loib «'l Ab.ahinn Aii;;e.los

adorabiinl, nec ipsi Aiij^rli udorari proliihphaiil antc Cliri>li

acJvenlnm; srd, noto Doinino. paslores Anjjelos tanto cla-
rore resplendi-re vidiMiles, eos adorarent pnlo voliic- , ,

rnnt, nec Anji;eli permiserunt. lNumf|nid et Joannes in

Ajiocalypsi Angeliiin adorare non volnit (2) ? Cui dixit
Angelus :aVide iie leceris; conservus enim tuus sum et
• friilrum tuorum'. » Prius enim naturam humanam des-
piciebant Aiigeli, ut inferiorem ; sed poslquam eam Deus
assuDipsit, eam in sociam susceperunt,quam etiam in Deo
adoraverunt et adorant. Pax ergo hodie, fratres, per An-
gelum niinliatnr hoiniuibus, sed non omnibus , tanlum
anteni bonaj volunlalis "^.
Oulinam, fratres, de islo ntimcro
bonas voluntatis simus utinam pax nobis aQnuntieturl
!

O ulinam iila pax quae exsuperat omnem sensum ciislodiat

corda noslra! Quibus , fralres, annunliatnr hodie pax ?

JNumquid hixuriantibus ? oumquid Deum maledicentibus ?

uumquid hypocritis vel avaris ? nuiiiquid snperbis et ira-

cundis ? numquid crudelibus, viduas et pra;guantes spo-
lianlibus (5) ? numquid sacerdolibus Chrisli , corpus et san-

guiiicm indigne sumentibus? Absit , fratres; scd quibus

rrgo nuntialur pax, nisi iis qui boni sunt et qui maii fue-
runt , sed nuuc habent voiuntatem benefaciendi ? talibus
qui habent voluntatem reconciliandi , et qui etiam con-
vertunt se Crealori, nec laciunt conlra voluntalem ejus;
taiibus pax ab Angeiis nuntiatur. Sed quot sint tales? Om-
nino , fratres, numerum enarrare pertimesco. Sed dicet
quis ex vobis : Quare dixit , «BoncC volunlatis , » et non
aclionis? Cujus causa est, quia bona voluntas suflicit , ubi

• Apoc. xxii, 8, 9. — 2 Luc, ii^ j^^

(
I
) Hsec omuia de adoratioue ADgelorum uon satis accuralC videntur dicla
— (2) Cod. no/uie^ quod hic non idem est ac non i-plait. — (3) Cod. male
spoliantes.
3qO S. AUGUSTINI EPISCOPI APPENniX.
ii6n fiierit operandl fariill,'s? I(af|Me, rralres, bona volnn-
tas valrl' alfqn;)n(l(» sino bona oporatione; oprralio vero
iiunqnaDi sine bona voiuntale. Dobujt er^o dici, « Bonae
» volunlalis , » (\u\n cominune est omnibus .saUandis (i)

pergratiaju.
VI. Aj)parnit ergo hodie Cbristi benifrnitas, et preliosa
ex ujalre naiiiifas, qnne ^stensa liiit in flgnra ipsi Aaron.

Doininus (^hinv sii^neto Mdysi praecepit de singulis tribubus

singulas virgas j^ffern ,' et pOrtala^' snnt virg8e dnodecim ,

inler rjua*; v-fiam Hn''ti fnei^at ;

qiia* erai Aaron saferdolis;
posilaelandenisunfas^ncioMoyse in iabernaculotesiiinonii;
sed virga Aaroii invenilur j>ost allerain rfiem pi^odiixisse
florcs et pepeHss^ nkices. IIjpc esl figrira , sed propbclia
iuii, dlim di*jiil !saias : « fctircidietur virgai de radicc Jesse*.if
Ecce conveniiMitpropheiia et ligiira. Jes«e fuil paler David ;
radix Jesse esl faniilia Judaeornm; virga est Maria ; flos fi-

lins ^'jus est , super qneW Spirii«& sancUis descendit in

specle cohiinbsc^. Virga etiam ipsins Aaron Mariam bene
sigiiificat , quae sine semine prolulil nnces et absi[ueomni
liquore procreandi.' NU)t^iicf4« isignificat DoOiini eorpus.
Tria enim sunl in nuce , seilicel eortex , lesla <'t nucleus.
Cortex amarusest, el significai Ciirisli cainem in passione;
nam tunc amara fnil; t^s'laO!§«a significal; nucleus Cbri.>ti
animam significat, fralres', quae dulcis et candida e^t. Cum
hU ot similibus Domiui nativilas prieuunliata fuisset ,

quaudo voluil plaouit promissa iinplere et tunc missus

, ,

est angeius Gabriel ad Mariam.

Vil, lamen Deus et egregius Imperator habere
VoJuit
praecursorem, el per enmdeiu angehuii Gabriei^m annuu-
tiaii ; et conlra jus natrirae, dc sleriii fcemiua voluit eum
nasci. In sexlo enim mense a conceplione Joannis coucep-
lus est ChrijriMS, qiio concepto , « Abiil Maria iu moulana
V et saluiavit^» cognatam , et audita salulatione , Joaunes
' -j? y. '.:', i '

» Isai. ,\i, 1. — 2 M.af^. jjj,,_i;6. — fJLuc, i, ^9, 40.

(j ) Cod, salutandis. i-.,-. -., )#. . i. ,,,,

 SERMO XIV, IN NATALI DOMINI 89!
moxPropheta efiicitur, el prophctavit conccplus concep-
tuin , el per gratiaiii pneri rcplela est mater Spiritus sancti
gralia, et ait :« Uudc hoc uiihi , quod Maler Domini mei
'>
veniat ad uic' ? Et mansit Maria apud c(tj:;natain uiensibus
» tribus ; et postmodum rcversa €st in doumm suam Ma-
wzareth^;» postuiodum contigit Joseph irc «In Bethlehem
» cum Maria uxore pra'gMaul<> , ct coinpleti sunt dics ut
D pareret, etdivertitse instabuUmi, et peperitFilium suum>
sine dolore « primogcnituin , el pmnis en!n involvit , etin
» praiscpio eum reclinavii^ Hiec cst isia porta ,
per quam
homo non transivit.quia virgo anteparluui, virgo in parlu,
etvirgopost parlum pcrmansil. O Maria, magnain graliam,
maguuu) donuin et singulare beneficium a Dco recepisli.ut
mater esses et virgo, ancilia Dominuui pareres (i) crea- ,

tura Cre;ilorem, filia parentem, filia Divinitalis ct mater ,

humanitatis (2). Diias denique ualivitales Domini, fratres,

accepimus, unaui divinam et ailcraui humauam, illaui sine
Matre istam siue Patre. Hodie tamen celebramus tcmpo-
,

ralcm tanlum proj)ter nos iicceptam. Gaudere igitur debe-

mus propter noslraui rcjjaralioneui h<*die susccpit infir- :

mus sanitalem, hodie captivus libertalem, bodie exul

recuperavit h;treditatem. Suscipianius ergo hodie Regem
venienteui ;
pr;cparemus corda noslra anle istum Impera-
torem, ut nos recipere dignetur in ccelcsteui sanclam Jera-
sal^m, qni cum Palrc el Spirilu sancto vivit et regnat in
saecula saeculorum, Amen.
» Luc. I, 43. — 2 ibid. 56—3 id. ,r, 4.7.

(1) Cod. parere, et deest vox Dominum. — a^Haec niale sonare videntur,

et supponere Mariani e.sse matiem iiominis, uoii Dci.

3^3 S. ACGUSTINl EPISCOPl APPENDIX.

SEKMO XV.

lii ocliiva Njitalis Domini.

^
Hic.se rmo cduclus cx Cod. Cass. \\, fol. 21 5, citaliiv
etiam a Bnndinio Bihl. Laiir. S. i, fo(. (iSo. I^noratnr
cujiis sii , el proptcr dcfcclum nominis in codice, ano~
nynxo tribucrc iUunx sunius coacti , iicct plures sint sen-
tcnt((r sancto .Ju^ustino non indignce. Ponatur in ap-
pcndicc po.sl pra ccdcn.tcm.

8Vi\0PSIS.

1 . Caleiula.' Jaimariae Christi noinine consecrata?. II. Siineo-

uis jiislilia viiis iniitanda. 1IT. Ita ct Anna foeniinis.

/i. CALiiNDAS jaruMrias , iVatres charissimi , Roinan;t

iirhis consKlos oc inagislratiis fe.stis -nnnalibns rorovant ,

ul vocahnlis consuhin), scriivs renovarcinr annornm. Deus

aulcm, qui mundum, cl lciuipora , simulque leinporuni no-
mina fieri jussit ac tecil, Filio suo, anlc mundi origlnem
gcnilo hodie prouiissuni nomen imposuit, cum eiim anle
,

oclo etiam dies per Virginem jusserit corporaUler nasci.

Audi hoc disce morlalilas. Dies isle qui semper consn-
, el ,

les recipit,non huic nnindo, sed nomini dicalnsest Salva-

toris Luca evangelista dicente
, « Postquam consummati :

Msuntdios oclo ut circunicideretur pner, vocalum est

,

» nomen ejiis Jesus, quod prtedictum eratah Angelo prius-

nquamin ntero conciperetur*. » Quid nunc mundana , ,

laetitia , fasces , secures atque infulas , caeleraque bonorum

' Lnc. if, 21.
 SERMO XV, IN OCTAVA NATALIS DOMINI. SgS
vanissinia insignia , plansibili auihiln ostentas ? qnid lan-
reas renovanrlo Irondescis ? qnid reciprocis oscnlis et pe-
cnniis hnnc tibi vendicas dieni? Dies iste, dies pnrgationis
«^sl Christi. Hodie notnen snnni lerris , cum acciperet, de-
dit. Hodic lcgalibiis sacramcnlis oblatus inlerluit. Uodie
pro co sacrificinin Pater accepit, ipso Evangelisla dicente:
«Cnm coiiiplcrcntur ( i) dies pnrgalionis ejns , secnndnm
» lcgem Moysi, snslnleriinteum Jcrosolymam, ul slatuerent
» eum anlc Doniinum, sicnt scriptnm est in legc Domini ,
» qnia omnis mascnlns adapcricns vulvam sancliim Domino ,

nvocabilnr. Et nt «Ucrrcnt pro eo saciificium, secundum

» iegcnj Doiuiui ,
par turlnrum, aut duos pullos cohmiba-
«barnm*. »
II. « Eccc anlem fiiil homo Jerosolymis, cni nomen erat

» Simeon homo justns et pius, expectans redemptionem

;

»lsrael. Rosponsum namqne acceperat a (y) Spirilu sanclo

» non visnrum se morlem, quoadnsque vidcret ChristumDo-

nmini.Venit ergo in temphim, Spiritn sancto plenus.ctac-

rcepit Jesum in mannssuas,et benedixit Dominum dicens:
» JNunc diuiitlis servum tunm, Domine. secundnm vcrbnm

i>tunm in pace, qnia vidcrnnt oculi mei sahitare tnum^. »

Simeon justuset pins, sacrosanclae inranliaedignns antiitcs,
Ciirislum hac diemanibus junclis acrepil. I^higuumEucha-
ri-tiae sacramenlum , qnod hodie , Chrisliani, de allaribus
Dei iion snmitis, qni per fora mundihulicra (3) celebratis.

O error, fidci dcpravator ! C) Clirisliani, oblili noniinis ves-

tri I diem corporis Chrisli non fidcliler colilis
iSalal(Mn , si

natalein noininis non colatis. Facile igilur, viri qnod , Si-

iuconju^tis^imus lecil, ut ante corporis inortem veniatisad
Chri>lum.
III. Vos (pmqiie, iVeminae, tacite quod .\nna prophetissa
nionstravil. Nihil incongruum suadeo. Sexus sexuui,eta;las

' Luc. II, V. i-i4. — ' ll'i '. "^5-30.

(i) Cod. iii;i!e uddit oc(o. — (2) Cod. raale nl?. — (3) Cod. minus i)ene
liicra.
Sg^ ''• ^UGUSTINI EPISCOPI APPENDIX.
ia)itetur aetalem. EodcTn Evangelista tiicenle : « Anna pro-
» phelissa .riUa Phanuel, de tribu Aser. |iaec praccesserat
» in vixil cuni viro suo aunis seplem a
diebus niultis; el
»virgifiitale Vidua autem erat annorum ociogiula
sua.
«quatuor. Quae non recedebatde lemplo, jejiniiis et ora-
wtionibus serviens Deo nocle ac die. Haec igilur, cum ve-
• nisset iu ttimpjum, confitebalur Domino, et laudabat in
60 gloriam ejus coram omnibus expectanlibus redemptio-
»nem suam. El cimi perlecissent omnia secundum legem
»Domini in templo, reversi »unt in Galilaeam, in civitalem
DJNazarelb. Puer autem crescebat et corroborabatur , et
» adiuj[)kbalur sapienlia, ol gratiaDei erat iu illo\ » Audite
hoc, fceminae cujuslihel setatis, audit3 siujul el discitc; ut
in Ecclesia Dei cum semper, tum uicigis hodie praecedalis.
Annam gravissimam foeminam imilari vos decet (i) ; quse
oralionibus et jejuniis ad Chrisluin omnes duxit a-tates. Et
quia vobis familiares suntinfantes cum conjugibus et filiis,

infantiam Christi el nomen suppliciter adoranles , benedi-

cileet colJaudale. Cclebrale nobiscum divini gratiam sa-
cramenli ,
quia hodie nobis in integrum couipletus est
Christus. Sol^titio naujque corpus ejus emicuil; hodie cor-
poris oomea illuxil ; cui est honor et gioria in saecula ssecu-
lorum. Amen.

1 Liic. II, 36-40.

(i) Tide August. de Bouo viduitalis iib. num^ii et seqq.

 -t^

^ 8ERM0 XVI,
j^rayijfriA
IN CIRCUMCISIONE DOMINI.
noTnrti mirnm)!/
896
.>.
?\o^-

!•-.:. - .'/)r , . 1
;n , •)i!"- ;. i
jl '1 1 'Wi;

SliRMO XVI.

fn (^ircumcisioue Domini.

Hic sermo pufchrls refertus sententiis , non sancto Au-

^usiino indipius vidcretui^' ^lsi exiraheretur e.v Bih/.
ALdll. , cod^ X , fdl, 6, de <]ti6 pluries jnm disseruimus.
Adde quod singuta riter aSserit Jlbcl fuiSsedccif^um ina^ro
j)amasceiio, qiiod nuilibi /egitur apud beatum Doctorem,
Sit ergo in appendice posl sermonem prcecedentem.

SYNOPSIS.

I- (Ihri-^tus eiicmncisiis ,
qnia dibuit ; oblatus, quia voluit.
II. Maiia viigo j^ui ificatioue noa e[;uit. lll. liaplizatns Clnis-
tiis, qnia profiiit, ctpassus, qnia opoitnit. lY. Nos cuni Clnislo
ouciainns oij.lationV' volnntaria , uia.\iine per panpertatcin.V.
Ijiiite aves, fiyuiiv snnt uninue et canVis ,
qu;c I) o sunt conse-
crandse. VI. Coiiunba, inutans coloicin , docet iios oinnia
ii^i{hiibifs\fieii'. yrr Exhbi-tatio aci ]fier^eveianiiain, Simtonis
exeinplo. VIII. Et ex luininaribus liiysticis. IX. Glin.stvis figu-

ratus in seipente a?neo. X. Juveiituti verb'& adUortatbiia. XI.

Carneiu inter et spirituin dialogus. Xll. Conclusio.

I. « Oblatns est » hbdie Chrislus, fratres, « qnia ipse

»voinit'. » Quolies eiiiui oblalus tst (1) , tolies offerri vo-
luit. Primo eniin oblalus est in templo, sed postmodum in
ligno primo tanquam puer obiatns est a parentibus, pos-
:

* Isai. Lin, 7.

(i) Hsc verba oblatus est desuut m cod., qui his sublatis duIIudi praew
fert swiiim.
 396 S. AUGUSTINI EPISCOPI APPENDIX.
tea tanquam perreclaeaelatisseobtuUt pro parentlbus, Prima
oblatio fuit pnrificationis , soil spcnrula intmolalionis; sed
utrobiqiK- « Oblaius est ,
quia ipse volnit, el oninia q'iae-
* cuinque voluit , Dominus fecit in coelo et in terra '
. » iNaui

licot Salvator natus , circumcisus , oblatus, baptlzalus et

passus sit ,
quia ipse voluit, lamen quaecumque siugula suis
determinationibus distingui possuntin hunc modum. I\am
primo circuu)cisus est, quia debuit, sed oblatus esl, quia
voluit : ba|>lizalus esl, quia proluil; passusesl, quia opor-
tuil. Sane parvulusnalusest« De muliere, faclussublege%»
quasi « Legem non solveret sed adimplerel'. » Ideo dico ,

quod qiiasi lenebalur circumcidi L<^ge cojienle parvuios ,

circiimcidi de filiis Israel (i) prenam morlis incircumci- ,

sis inlerminans cum diceret « Auima qnae non circum-

, :
,

» cidt rit carnem praeputii sui peribit de populo Israel'';» ,

nec in corde Legis erat quo j)osset excusari si mansisset ,

incircumcisus , si dicerel Peccatum non habeo, non egeo :

remedio circumcisionis ; nou secundum Legcm excusare-

tur, qnia non hanc addidil excepliouem. OfTerri vero die
purificalionis non debuil secmjdnm Legem \iuo i|)sa Lex , ;

videlur exclusisse a pnrificalione el hostiis ; in Lege nam-

qiie scriplumesl qnod (2) luiilier, quae snsceplo semine, ,

parerel, posl dies quadraginta deberet se iu lemplo reprae-

.^eulare*. Cur ergo accedis o Jesu ad purificaudum ? , ,

i\on enim accedere delies. Tu enim immuuis es ab ouini

peccalo < Fide uumdans corda* » tuorum.Tu sine semine
,

conceplus es el nalus de Spirilu sanclo. Expecta, Domine,

qnousque le ipsum ofTeras pro salule mundi.
II. ^ec tu o virgo sanclissima , accedere debes tu , ;

eniiu mnnda tu rcecunda, lu casta

, tu \irgo ; tu enim ,

nec proprie mulier, quoniauj ipsa maler delicli , lu venias

'
Psal. cxiii, i. — 2 Calat iv, 4. — 5 Matlh. v, 17. — < Geii. xvii, 14.
— * Levil. XII, 2. — " Acl. xv, 9.

(ij Cod. male hic iteral cirtiwicidi, cl deiiule hHbet male incircuincisiis.
— (a) Dcest quod iii cod.
 SERMO XVI, IN CIRCLMCISIONE DOMINI. ^g^
mater; ipsa snporbia" vi;i , ln liiinjililalis exe!Hj)liini ; ipsa
Le^is deslruclrix , lu Lc^is (locliina; ipsa hixiiri;i' «^Uibus,
lii caslilalis rorina ; ipsa crraiilimn via , In viaruin dnc-
Irix ; ipsa veiicni doinns , In nn^uenli habitilio; ipsa
ignoranliae principiiim , tu sapicnlia; norina ; ipsa ina-
ler doloris , lu Salvaloris niater ; ipsa niollis et oninino in-
coiistans , tu imniobilis el conslans super omiies fili.is Is-

rael. Lege quasi ex adverso probibcnle

llaqne, Iralres , ,

non ex debilo oblalus est sed quia voliiil lam pro sc, , ,

quain pro malie. (hiare voluit P l l cordibiis circiimcisis ,

noii j)ra'puliis ij)si servirc niere;imur. Ouinis enim Clnisli

aclio, Clhrislioiiorum esl inslructio.
III. Baplizaliis est (i) vero quia profuit; ciiin loclu (2)
eniiu corjjoris siii , vim n'i;eneiali\ aiii coiilulil afjuis Pas-
siis , qiiia oj)orluIl, (juia sic nos redimcre opportunum fuit.

Eral laiiien et alius modus no-» rediai(M)di po-<sibilis Dco

scd millus convciiieiitior. Nihil aequc jxiluit nos incilarc ad
dili^endum Deiiui «(Juam , ol aiiimjui j^ro iiobi,-. j)onerel '.

IV. iMoralilcr aulem . fralrf^s, iiilrlli^i posviiiil , quaa

hodie «iesla sunt, et ;edifuare fideles , maviiiDi boiios ,
qiii

non parlim serviunl mundo cH partim serviunl I)co, sed ,

inl('<z;rc non divisiiu, hosliis salularibus occiipali se ip-os

, ,

in hiilocauslum oirerunt (5) «[Josliain sanclam el Dio pla

jccnlem^, » sicul iiovimus IVatres l)ei ^ralia in ercmo.

(hiid enim per jiarcnles, scilicet Mariam ct Josej)h nisi ho-
miiies coiH(uuj)lalivos, qiii inundum et mundauortmi poiu-
pam ruii(juerunL? Isli simt de qiiibus ait Doininus extendens
Dianus superDiscijJulos : «Ilisunt , IValresmei, maler, soror
>et j)ater*.i) Isli suiit (Ihrisli parenles , Chrislum iu menle
et corde semper porlantcs ; isti sunt Christum in ulniscum
Simeone porlanles; isli sunt cum .lo.-eph bajnlanles ct in

/E^yj^lum abscondenles , ne occidalur. Ergo , jValres,cx

' Joau. .\v, i3. — 2 pliiiip ,y^ j,q_ — .i

\];ittli. .\ii, /19, 5o.

(i) Dtesl iii cod. Vfrbiiin e.(r. — (2^ CoJ. m.Ae. Ciii.ttis. — (i) Decsl vox

iiectssfiria offtmndw cod.

398 8. AUGUSTIXI EPISCOPl APPENDIX.
vorbis praedictis Iriiclain ali([ueui capere festinelis ,.of-
jerenles vos Christo ohlalionc volunljuia , nninclaua relin-
queiiles. Mam nihil Inlius pauperlale iu praeseiili vila, lr;i-

tres,conspicim!is, ci lauieii insi])ienlibus tniorl;ilibus, nihil

odibilius et morlalius (1) O dives, qui opes congrogas cuin
liibore, po>sidos cum limore, el aniitlis cim dolore an ;

iguoras, quod, dum eas coiij;regas in sinu igueu) porlas, ,

el intra palcas tutc couscientia; ipsum coUocas. Atleudile

igilur, et omiics revolvite vitatn S;iivatoris ab utero Vir-
giiiis usquc ad palibulnm crucis ; non invenielis iii eo nisi

stigmata pauperlalis. Noii sinecausa ergo seruio doiiiinicus

in U)OUle, ubi lolius religioiiisestdocuinenlum, paui^erlalc
exordium babuit. « Bciili (2) inquit S;dvalor, pauperes ,

«spirilu* i quod et fecit ille magnus philosophus

; qui ,

rerum suaruui prclium in pondiis auri rcdactuu), lolum in

mai"e subuicrsit dic<ns:« Jle, snbmergiim vos, diviliae pcs-
simaEs ne submergiir a vobis. » Nou lanien in boc philoso-
phus juslificiitus est, cum non ractum,sed facloniin in-
tcntio beatum le faciat. Nam latro simul cum Cbrislo
crucifixus est el tamen cum Chrislo non (5) jiislificalus
,

est. Non igitur pfcua bcatum te facit sed causa. Ofteratis ,

ergo VO.S ipsos (^hrislo sicul seipsum })ro vobis obtuiit ,,

quod facere miiiime poleritis, nisi Chrisli paupcrtatem

corde aa)averilis. Quod bene oslendebat Domiiius ciiiu

dicebat : « Si vis perfectus esse, vade, et vende omnia quse

• babes , et da pauperibus ^.» Hoc aulerii vehiculum s;inctae

paupertatis bene cognovit, qui dicebat :« Klegi abjectus

»esse in domo Dei mei\» Numquidetiam adha.>sit huic ille

Paganus qui dicebat * Qui opes congregat, secum ser-

, :

pentes venenosos (4) cubare el secum dormire recoguos-

cat. »Ecce enim, fralres, quantum etiam a sapientibus Pa-

' Matlh. V, 3. — 2 jj XIX, a i , — 3 psal. l.vxxui, i i,

'i) Coil. mortiilibus. — (2) Cod. niale snncti. — (3) Cod. uon haLcl
ncgaiiuuciii , ijiiffi iiuce>sdria esl, cum evideater agatur de malo latroue. ~
M (4) Cod. Dicde venenosi.
 SERMO XVr, IN CrKCUMCISIONE DOMINI. 899
ganis ipsa sancta panportas snbliinatur, (juam , ut diximus,
nisi quis eam habuerit, se Deo ofTeire nullalenus poterit.
Nam cjuid aliud amanles divitias ;igunt ,
quain Deiim re-
linquenles? Pocuiiiani , ut Dcum , colnnt ct adorant; ido-
lolatne (i) eoiin sunl , simulacra aurea et argenlea ado-
rantcs.
V. Quid enim plura hodic Doaiinus fecit? Vohiil oflerri
etiam turturem etcohimham Rcce aviculae du;e sunl, per
quas duas partes hominis ini<'lhgcre possumiis animam ,

vidoMcet ot carnem. Sil ergo anima in tuaobhitiono, o (olix,

simplex et innocens cohimba sit ot caro immaculata

, ut ;

et (y) coiUincns. Ecce duo qna* omnino sufticiunt, et quae

omnino tibi necessaria snnl, e Si cupisad vitani ingredi';»
nam lurtur, amis^o coinpare f5) suo , nunquam deinceps,
nisi arido insidet ramo , quam etiam h;ibcl cxquisitam se-
dem contiiientiae. Oconlinenlia , Angcloruni domina ! nam
liber experienliaj unumquemque noslruin docere polest,
quam amica sit continenlia cil)0ium avidilati (4) > quam
contraria eorum moUiliei et ingurgitationi. Ouinem revol-
vite Salvaloris vilam.
\I. Cohimba enim quamdam (5) ad mulationem mulat
etcolorem; alius enim apparet color in coilo si vertilur ,

iu parto dextrii, et ahus in parle siiiistra : sic et homo rec-

tempore omnia bon;i omnibiis Iribuit ut om-
tus loco et ,

nibus lucrum laciat. Hanc colorum varietalcin habebat

Aj)ostohis, dum gaudebat cuin gaiulcntibus, el flebal cuin
flentibiis^ : dum (6) sapienliain (Apostohis) (^) lo(jucbalur
inter perfeclos ', sed inter minoros hihil se scire judicabat,
nisi Chrif^tuni, et hunc crucifixum '

, alleriiis coloris hiuc,

et allerius inde vidcbatur : haec est enim forma charitalis;

'
Mattl). ws., 17. — ^ Rotn. xii, i5. — 3 i ^o,. „ t;. — 4 Hjjj^ r,,

(i^C.o.i. vvvori'. \\\'.'j^ii:\ iiioldtuv. — (2) IJeest ct \n coil — ( Ij Cod.

inepte aJmisso ctiin patre fiio. — (4) Cod, ariditas ,
qiii Jcincfps l)al)tt

ingur^ita;io. — (6) CoJ. qucedain. — (6) CoJ. luale «ec> — (7J HffiO

Vo& Jpostolus videtur abuudare,

4()0 S. AUGUSTINI EPISCOPl AFJ-ENDIX.
h.TC c.<t scala ,Jacob Angelos ascendenles et
in qiia vidit
desccndentcs' , dum
sandi siipra sc raj)iunlur con-
viri ,

leniplando, inlra se (i) ponnnlur niinoribus condescen- ,

dendo. Nec vacat (juod duo pulli utriusque aviculae oblati

sunl in quibusduo genera contemplalivorum, legentinm
:

vero et orantium.
VII. Vos autem, fratres, qui legentesvel orantes estis
obsecro ne ad vomitum reverlauiini, sicut canes^. Nam
Simeon justus venit in templum % et inde nunquam re-
ces>it , sed firmiler exj)ectavit C.hrislum perseverando , et
Chrislum vidil, et adoravil, el ipsum, qnaiilnm vohiit, os-
culalus est ,et cantando cxclamavit :« Nunc dimiltis ser-
»vuui tuum, Domine, secundum verbiim tuum in pace''.^
INon eriio revtrlamur ad mundana , sed feslinemus cum
Simeone perseverantes in templo non recedamus de Pa- :

radiso ad agrum Damasceniim nam ibi periit Abel jus- ;

lus (2j. Si in domo patris slelisset morluus non luisset. ,

Perseveremus ergo Fratres, in bono quia nisi quis per-

, ,

scveraveiii, non erit salvus. In cujus rei ligura Dominus

caudam besliie pr.-ecepit oflerri ^. Hoc autem quid aliud
quam perseverantiam nostris n;eiitibns imprimit ?
VIII. Ad perseverandum eliaui in ipsisluuiinaribus hodie
inslri imur, Iralres; ac (5) si nobis dicalur Videle, quid :

geslaiis manibus. Typuni igitur geslatis in manibus; fidera

tamen ejusgesl^ire debetis in uienle. conrcssionem ejus in
ore, et imilationem in opere. Trcs siquidem subslantiac in
uiia Chrisli accensum luminare designanlur;
persona |)er

iiam per ceram Cbrisli caro apis vero quae non rcsolvilur ;

in libidinem qu.^e commixtione sexuum non frangilur

, ,

cejaiu lauien operatur sic caro Chrisli a Non ex sangui-

:

nnibus, neque ex voluntate (4) carnis% » sed ex illibata

> Gen. xxvrii, 12. — •^

Prov. xxvi, 11. — 3 Luc, ii, a^. — * Ibid. 29.
— 5 Le\it. ni, 9. — ^ Joan, i, i3.

(i) Cod. male intra. — (2) Nescio ubi invenil comioiiator Abel niortiuiin
fuisse in agro Damasceno, — (3) Cod. nt. — (/,} Id, voluptate.
 SEr.MO XVI, LN CIRCUMCISIO^E DOMIM. ^O,*

yiiginilale ex Deo faclu est. Linum lalcns in cera , anima

carnis domicilio lecla. Ignis ulrumquc absumens (i cjns
divinilas designalur, quia « Deus nosler ignis consiimens
>est* ; Simeon juslus Chrislum aLumen» apjjellavit
» ideo
« ractum adrevelationem Gculiuju". » ilodie enim gestalur

in manibus i)ei Filius proponilur nobis in exeujplum jja-

;

lienli.e, qui, cum esset Deus palpaii voluil ut jjouio, ,

cruciligi ut lalro.
IX. Queuj oplime liguratum legiujus in ilio seipenLc ,

quem Aloyses in deserlo erexit in perlica, ul percussi a

serpentibus igisiiis liberarentur ; sic et pcrcussi a serpcn-

tibus, diemonibus, per pcccatum respicientes ad Crealo- ,

reuj passum sanarentur. Vos autem qui Chrisliani eslis , ,

crucifixi debelis esse cum eo lollenles crucem ejus obe- ,

dienli.Tg et palientiae, ut diccre possitis : « £n ego colligo

»duo ligna ', » quibuscoinburere volocarnismeaBmiseriam,
X. Incipiendum est amodo, fralres Chrislo occurreic ,

et ipsuui cum Simeone aslringcre, et in cruce pa^uilojiliaj

perseverare. Et si inquifclci temuudus, o juvenis , si dne-
mones te cribrare adverlis , si carnem subjectam esse non
scntis, si virba parcntuui libi dicentiuuj rEccejuvenis es;
ne adhuc accedas ad cruccjii uo ad piEuitculiam pergas ,
;

nam circa seniuui accedcre poles; cJama o juvi-uis, te ,

deprecor; cxalla vocem tuam ab adulaloribus tuis iniquis ;

deiende le ; luge eos ut mortaics et crudeles leones ; latra

contraeos t;dcs canes proditorcs, et dic : JNil cerliusiuurle,
o amici morlalos . et nil inceriius hora mortis , o paix'.utes
crudeies. Dic, o fortis miles : Vigilabo cumSimeoue jii.slo,

et perseverabo in cruce , doncc inclinalo capile iradauj

spiritum '. Quid tibi videlur, o juvenis ? Dcprecorenim te,

ut ujihi acquiescas ; nam melius est ut caro tua alicjnid

palialur, quam a;ternaliler crucietur.

1 Htbr. XII, 23. — 2 L,ic k , ,^2. — 3 rsum. xxi , 6 , clc. — < 3 Kfx.
XVII, 12. — 5 joaii. XIX, 3o.

(r) Cod. asiiinitris

cxxxi. 26
4oa S. AUGCSTINI EPISCOPI APPENDIX.
XI. Dicat anima tua carni : soror, valde tibi compa-
tior; tamen tecurare nonvaleo, nisi patiaris.Te er«;o lijjari

cupio, secare (i) te intendo, te urere cupio, te domare

intendo , te ancillam facere concupisco. Et respondebit
caro ,
qune domari non consuevit : Quia dominium meum
nequam est, ecce dominam te super mc f\icio; assenlire
tibi affecto ; alliga ergo me funibus poenilentiae, seca me,

serra obedientia% ure me vigiliarum abslinontia, doma me

humiliame fame, siti, frigore etnuditate. Dum autem caro
clamat ad spiritum Solve me, pater, separa
sic aflligitur, :

me a te quoniam jam « Cupio dissolvietesse cum Christo*.»

,

Astans spiritus et rompaliens carni, ait soror, modi- :

cum sustine, et exaudieris. Memento tamen quod te vo- ,

lente, factum est hoc Sed carosicconsolatur expectando,

ex consuetudine. Quod a spiritu (2) fuit ex Dei gralia ,

efficitur leve. Tunc caro sic ligatam fuisse gaudens cla- ,

mat , vociferatur et dicit «Cor : meum et caro mea exulta-

»verunt in Deumvivum''. »
XII Viriliterergo agite, fratres,etconfortamini* gestan-

tesluminarein manibusvestris,scilicetmentisvestrae,donec
ad hicemimmarcescibilem perducamur precibus et meritis
non desistit salutem nostram
beatae Virginis Marine, quae
procurare donec impetraverit. Interpellet pro nobis apud
,

Fihum suum. ut < Det nobis jucunditatem cordis et fieri ,

npacem in diebus nostris'' »in Israel per diessempiternos,

et auxilium in tribulatione, et intellectum inlectione, et
praemium pro labore, Jesus Christus qui cum Patre et Spi-
ritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
1 Philip. I, 23. — ^ Psal. lxxxiii, 3. — 3 Deut. xxxi, 6. — * Eccli.

IV, 25.

(i) Cod. sectare. — (2) Forte quod asperum.

 SERMO XVII, IN EPIPHAISIA DOMINI I. l\o3

SERMO XVII.

In Epipliania Domini I.

De /loc sermone, qui /egitur in Cod, Cass. xii, fol. 57,

et in Bibt. Laur. Plut. xiv, cod. fol. 6i hctc annotat
i
, ,

in manuscripto exemplari P. Frangipa^ie : a Sermonis

nhujus parteni (fuamvis Bandinius Bibl. Laur. tom, i,
»/b/. 7(5, testelurextare in Conibe/isiihouiiliario tom. ii ,

» fot. 3o, attamea non reperi; idcirco hic exemplavi.D Tam

ridirulis autein in depini^enda stella utitur concionator
sentenliis , necnon et inipso orationis exordio , ut rhe-
torem indoctuni ,non Au^ustinmn hic a^nosceremani-
fesli.ssime detur. Hinc non obslante cod. auctorilale, eum
inter spurios able^amus, correctis sa^pius divinando
mendis quceex omni parle sese produnt. Locusejus inap-
pendice post sernioneni appendicis Maurinensis cxxxix ,
cuni numero in Epiphania Domini x.

SYNOPSIS.

I. Stell.T apparitio. II. Ejusdem siirgentis inepta descriptio.

IIT. N 11 fatuin est . sed signuni ;;loriae Dei in nativitate ab-
jecti. IV. Hf^rodis timor et crudelitas.V. Deo in hac festivitate
gratulandum.

I. PosT miraculnm virginei partus quo uterus divino ,

numine plenns, salvo pudoris signo exinanitum ) Deum , (

i

(r) Cod. I quo se titerus dmno numine plenus., alvo pudoris exinaniens
Deum, etc.

q6.
 4o4 S. AUGUSTINI EPISGOPl APPENDIX.
hotuineuiqne profudit Deum scilicet quem susceperat, et ,

hominem quem ex Deo anclore formaverat Deum sino ,

initio hominem cum principio, mixta hominis licet per-

,

sona cum Deo tamen natura dividua i), ut neque Tri-

,

nilas excederet numerum.neque divinasuhstanlia incurre-

ret delriuientum: post exonustam igitur sacraereligionis(2)
aulam consciam interni
, lcederis sine documenlo mariti ,
iuler ohscuras (5) cubiculi oppressi lalehras, et durissimi
proesepis angiislias in quibus infinita majeslas uieiiihris
,

conlracliorihus stabulahat ; inter crepitantes nescios (4)

querela^ ])loralus, ac pios infanlis tenerosque vagitus, dum
pendet ad uhera et vilia (5) palitur Deus iuvolucula (6)
,

pannorum, repente novum hodie de ccelo lerris sidus ef-

lulsil (7), el totius mundi dissipata caligine , nocteui con-
vertit indiem ne dies cchirelur in nocte. Credat jam Deo
,

omnis terra quiaecce jam loquiturccelum. Christusnatus

,

in terris , et positus in praesepio, hodie declaratur in

ccelo (8). INon enim potest lautum uomen ahscondi ,
quod
vides sideris indicio puhlicari. Pasloribus Angeli , Magis
steila demonslrat; utrisqueloquitur lingua cceiorum, quia
lingua cessaverat rropiietai um. Paslores Angelis (9) cre-
dunt , et annuntiant : Magi in ccelo aspiciunt, et adoranl.
11. Sidus namque igneum (10) arsit, et frigidos geuliles
acceudit. Invenit Magus in nocte, quem Judaeuserat per-
diturus in die. Fulgebant tunc per totum aeris orhem cre-

(i) C"od. XII ilividiio; (iesuiit iiiBo omiiia iu cod. i, a vjre mixia , iisfiue

ad dificiiia, et deiiide liabet ne aiil... aut. — (7.) Cod. xii sacratoi rei^ionis,

qiii anle exatistain, et deinde co/iscia. Cod. i sncree rcligiouis aiilam cons-

ciain. Foite sanatce virginis. — (3) Deest vox obscntas iu cod. i ; dehiuc
ciibiiis, et dtuissiinas, — (4 Sic cod. i ; cod. xii ntscifc. — (5) Sic cod, i;
cod. XII -viiiuin. — (fi) Sic cod. xit ; cod i i/11'oiula. Forle iiii>oliicra. —
(7) Sic cod. xii; cod. 1 terrcc sidits iiltixit. — (8) Sic cod. sii ; cod. i quia
e cocio ioquitur C/irisius natus. Natus in angiiio , hodie deciaratur iii coeio^

et deinde male natus eni/n pro /lon cniin. — (9) Cod. xii male ^lngeii. —
( ro) Idem igiieus.
 SERMO XVH. IN EPIPHANIA DOMIN! I. ^^r)5

bris iclibus astra micanlia , et pabnlo (r) ni<!;r.Te noctis

slellaruni ignesaccensi , claris splondoribns radiabant. Lu-
ccbat picta nox floribns alienis , alcpie inter alta silentia
flammoe choris gemmantibus rulilabant (2).Tnnc
coelestes
aurora circnios (5) Oceaiii por obscuram plagam orbita ,

secretior incquitabat, Tunc vapores igniferos contiguis (4)

aquis et vaslo gurgite temperabat. Tunc luna recedentibus
astris (5) per mediam cocli semitam pulchris aurea moti-
bus ibat, etitersuum radiis aperiens(6), lucentes campos
placidis accessibus (7) honestabal. Dum ergo roseae pohim
laceSjet noctem rulgurantia
decurrunl (8),tunc inso- astra
litum repenle natura kimen extimnit (9). Pavet (10) subito
stelh'goraxis;ct aslra tremnla famuliuitur (11) adcunas,quia,
ne Deus in carncposllus esset obscurus (12), servit coehim,
reddunt (i3j et ipsa sidera testimonium. Surgebat igilur ab
ima crepidine poH ingens foniitevasto gk)l)us,et vibrantcs
spargens (i4) radios per inanes auras, anhelis cursibus (i 5)
coruscabat. Texeraut undique coelum flammiflui apicesper
diversa porrecli, el rulilum jubar undantes llammas ha-
cceli sinum
benis largioribusdiiriindcbat. Ibal per apertum
nova faces et ignes suos longo micans umbone trahe-
,

bat (16). Dant aethpra locum aslraque minora recedunt. ,

Piarescunt fulgorc alieno stellarum ignes obtusi (17). Illa

(i) Sic cod. I ; cod. xii patulo. — (2) Sic cod. xti ; cod. i calesiis

flamma, choris gemmatis rutilabat. — 3) Cod. i circidus. — (4) Id. male

continiiis. — f5, Sic cod. i; cod. xii recemibus antris ; et deinde non habet
lias voces per mediam cocli semitam pidchris. — (6j Sic cod. i j cod. xii ope-
riens. — ,7) Sic cod i ; cod. xii accensibus. — (8) Sic cod. i, excepto quod
decernunt haljet pro decurrunt Cod. . Xii dum ergo roseam poli faciem noctis
fulgurantia astra deteirent. — (cj) Sic cod. i; cod. xu effulsit. — (10) Sic
cod. xii; cod. i pavit — (ti) Sic cod. i; cod. xii tremulantur, —
(i 2) Sic cod. i; cod. .\n ac ne Deum in carne piites obscurum. — (i3j Sic
cod. t ; cod. xit reddent. — (14J Sic cod i ; cod. .\ii spargendo (i5^' Sic . —
cod. xii; cod. I pidsibus. — '16 Sic cod. xii; cod. i diffundebat per to-
tum cocli sidus ^ nova face , sinus suos longo micans umbone trahebat, —
(17) Sic cod. i; cod. xii obtunsi.
4o6 S. ACGUSTINI EPISCOPI APPENDTX.
vadit (i), per ardua (2) perque superna findit grato stri-
dore ccekim (?)) , et ut Chrislo plenuiu reddat (4) obse-
quiuni , tlonec Magos perducat ad
teuipcral (5) gradiiin ,

puerum, nionstret tectum, ingrediatur parvum sup-

(6)
j)lex gentilis hos|)itium conrueatur muneribns Deum ho- ,

minemque perniixtuiu, etita adoret Rej^f-m noslrum, pan-

nis, non purpura involulum (7).
III. Aspexit tunciMagus; obstupuit aslrologus putavere ;

fatum (8), sed sij^num fuit. Num (9) vis cerlius id nosse?
Obsequium praebuit , non imperium ; adduxit supplices ,

ostendit hospitiuin. Piadiavit amplissimo lomine (10), et

tecta perludit nati, sicque discessit. Hoccine (11) est fatum
dare, an servilium exhibere ? O infanlia cui et astra sub-
duntur Quis est iste in magnitudine supernae gloriae(i2J,
I

ad cujus pannos et Angeli (i 5j excubant et sidera obse- ,

cundant, et reges trepidant, et sectatores sapientia; adge-

nuculant (i4)'' ^ beatum lugurium o sedes Dei secunda ,

post coelum, ubi lucebat non lucerna sed stella O coe- , !

leste palatium , in quo habilal (i5)non rex gemmatus, sed

Deus incorporatus (16), cui erant pro mollibus thorisdura
praesepia, pro laquearibus aureis fumea quidem (17) cul-
minum tecta, sed sideris obsequio deaurata Quaerat 18) ! (

homo corpore circumscriptus ampla prtX'toria, et diversi

coloris marmorum crystallinis laminis, atque fulgentis auri

(ij S'»" cod. i; cod. xii vidit. — 12) Sic cod. r ; cod. xii perque ardita.
— (3) Sic cod. \ii ; cod. i cocli. — (4} Sic cod. r ; cod. xii ct iit plenum
Christo redderet. — (5) Sie cod xu ; cod. i temperabat. — (6) Sic cod. i

el deinceps ingrediattir... confiteatiir... adoret , ubi cod. xu babet ingredi-

tur... conjitettir.. ndorant. — (7) Haec verba pnnnis, non pmrpura involii-

tum desunt in cod xii. — (8) Sic cod. i ; cod. wifactum. — (9) Sic cod.
XII ; cod. I nam. — (lo) Sic cod. xii; cod. i numine. — (i r) Sic cod. i;

cod. XII hoc inest. — (12) Sic cod. xii ; cod. i cujus est iste magnitudinis
superncB gloriee. — (i3) Sic cod i ; cod. xii non habet et. — (14) Sic
cod. xii; cod. i geniculant. — (i5) Sic cod. i; cod. xii habitabat. —
ft6j Vide S<-rm. cxxsi append. , niim. 5. — (17) Deest quidem in cod. i.

— (18) Sic cod. I ; cod. xii quibus erat; cum quibus verhis nullus est se-

({uentium sensus.
 SERMO XVII, IN EPIPHANIA DOMINI I. 4^7
bracteis aecles pretiosas atque decoras exornet (i); delec-
talur Deus in lapide duro, cuui vult siiccurrere uuindo.
Quis est iste tolis ac lanlus'^ O inuiidi natura, volo confe-
ras inecum(2). Quis est iste , cui exhibes obsequiuni et ,

habfct taui vilissiniiun teclum (3) ? quis est iste qui pracsepe
vagilibus replet, et iethera nubibus torquet (4)? Responde
mihi, oro le; dic niihi, cui exhibes laudem? nam jamdiu
inquirit animus rationem (5). Slupeo enim cum video pan-
nos, el intueor coelos. .Estuo,cum inspicio in praesepe
mendicum, et super astru praeclarum. Sed subveniat ^6)
nobis fides ,
< juia ratio natiirae dcfecit (7). Quid io;itiir fides

nostra respondeat , audiamus (8;. Panni isti , vagitus et in-

fantia , humani generis est (9) nativitas nova, quia interie-
ral hominis peccalo nalura (1 o)
IV. Stelhun vero ruigenlem et Magos accurrentes me-
rito expavescit Herodes (11), quia Ibrmidat successorem ,
dum nou inlelligit reruui omniuui per sa^cula (i •2) Salvato-
rem.Simulat utadoret, quKrit ut cruciet. ^oli terreri (i5),
o senex suljliUs; quem tiuies in hoc luundo, regnura ejus
non est de hocmundo (i4)' Curadorarete fmgis inventum,
quem vis necare repertum ? Fidelis quaere devotus iuter- ,

roga , non fraudulentus, et sub eo regnabis perenni impe-

(i) Sic ex iitroqae cod. textiim confecimus quonim xit habet ft diversis

coloribiis marmortiin cryscallinis atqne fuigentibus bracteis laininis cedes pre-

tiosas atqne decoras; cod. i auteai et diversi coloris marinomm crustis atque
fiilgentis aurei bracteis cedes pretiosas atque decoras exornet. Yo\ exornet
deest in cod. xii. — (2) Sic cod. xii: cod. i confer mecum. —
(i) Si cod. •

xii ; cod. I et non habet tectum. — ^4) Hoc uitimum sfDtenliae inenibriiin
deest in cod. i. — (5) Sir cod. xa ; cod. 1 ne diu inqiiirat animns rationem
— (6) Siccod. I ; cod. xii subvenit. —(7) Sic cod. i; cod. xii qnia in ra-
tione natura defecit. — (8) Sic cod. Xlt ; Cod. i quce igitur Jides verba
respondent^ audiamus. — 9) Sic ciid. i ; cod. xii non habet est. — 10 Sic
cod. I ; cod.xii qucein terris erat oinni peccato contrita. — (11) Sic cod. xn ;

cod. I stella vero fulgens, et Magus accurrens regis est nativitas patens;
merito , etc. — {12] Haec verba per scecula desunt in cod. i. — (i3) Sic

cod. I ; cod. xii terrere ; et anibu codd. sceve subtihs. — (i4) Sic cod, xii ;

cod. i qnem times .,

non est de hoc mundo regnum ejiis.
 4o8 S. AUGUSTINI EPISCOPI APPENDtX,
rio snhllmalus (i), nt homo tamen finem dcbilnm habi-
tnrns. Ttinc isliim Herodem . sicnt Evan<z;clisla testalnr ,

malre jreslante Jesus (2) rnpjrrat in /Ejiyptnm ; putas-ne

tiniore? absit. Audi magni mysterii sacramentum. Moyses
aliquando /Egypto perfidis clauserat diem. lihic Chris-
in
tus adveniens, « Sedentibns in Irncbris et umbra mortis \»

reddidit clarisslmam hiccm. Fugitut illuminarct, non liigit

ut laterct. Fugit non fornsidinc, sed pietalc. Nam occul-
talur infans in Egypto, et regnat sancla (3) majcstas in
cffilo. Exurgit (4^ tamen aliquando de hitibuHs suis cir-

cumventa ferocitas. Jubet Herodes infantes occidi. Lrgcn-

ter fit (5) factilatur (6) impii regis imperium
; ct, dum ,

insequilur Chrislnni, Regi noslro cojcvum procuravit exer-

cilum, stohs viclricibns candidatum. Infantes igilur eii-
duntur ad (7) saxa et hictoos artus crudelis officina con-
,

sumil (8). Secabat recentes (9) ab ubere partus Iransions

ghidiiis nec inveniebat ubi saeviret quia non habebat in
, ,

infantih corpore quodleriret.O crudelisgladiator, oconscia,

o dira (10) nianiis ! hiclenles parvulos , carniicx , necasfii)
quicl iaceres non Jiabercs ? Ecce fratres,
, si tales forsitan oc-
cidnnlur pro Cdirisloqni hjfjui non possunl; ecce (12) ac-
cepit ;elascoronam, qii.c nerduin ipsam dcgnslaverat vitam.
Forinare uon poierant hnguis palpitantibus verbum, et jam
martyres prohciscebantur ad ccelum.
V. « Gloria in exceLsis Deo et in terra pax hominibns ,

«bonae vohmtatis ^. » Hoc Angch cum pastoribus, lioc nos

1 Luc. I, 79. — '^

Id. u, 14.

(1)810 cod. I ; cod. xii siib eo fofsilan ad tempiis regnabis; ^v(\\uiuU!i

legunlur in cod. xii , uou autem in cod. i .
— (2J Deest Jesus in cod. r. —
(3) Vox sancta decst in cod. xii. — i'4) Sic cod. xii ; cod. i exnri^at. —
(5) Haec verba desunt ia cod. i. — (6) Sic cod. xn ; cod. t fatigatur. —
'7) Sic cod. I ; cod. xu in. — 8) Sic cod. r ; cod. .\u consninpdt. — fg)
Vox recentes d^ost in cod. xii. — Tro^ Sic cod. r; cod. xii dnra. —
'"i)Siccod. i; rod. wxnecat. — (12) Sic cod. i ; cod. xii et.
 SKRMO XVni, IN EPIPHANIA DOMIM II. \o<^

horlie cmn sideribus concinauius, proplerquos (i' descen-

dit ad l'Tran) Dei Fillus, ut nos yccum super a^tra lcvarel
j)0st scpulcra viclorcs i
"2
', Dominus nosler Jesiis Cfiristus,
(jni cuni Dco Palre vivit et regnat in unitate Spirilus siiucli

pcr omnia sacula s.ccnlorum. Anicn.

SERMO xvni.
In Epiphania Doiniiii II.

Scniw ,
qnl sequitur, et qui educiiur ex cod. xii, /b/.

4i . sc.d .•<ina aucforis nominc , dictus videtur a barbaro

quodnm, f,t ab alio barbavo conscriptus; tanta sunt mcnda
qxue sive in dicendi sive inscribendi ^enerereperiuntur.
,

Stcti aliquanlisper dubius , utruin illum stampis sub-

mittereni ; scd in luccm demum cmittere statui , tit ridi-
culfc diclioniscxemplum, unde videri possit, quo dedncat
affeclatio verborum et scntentiarum. Locus cjus in ap-
pendicf. post sermonem priecedentem cuni numero in ^

Epiphnnia Domini xi.

SYiNOPSIS.

I. Diaboli lanicntum perterriti. II. Herodis furor insanus.

III. Innocentuni ca'des. IV. Herodis et Pauliabsurda cornpa-
ratio.

I. Clm cx divinis lliesauris exhorlalionem mittentis, inef-

fabiieui Virgincni praselegerel sapientia Dei Palris , ut Ga-

(t) Sic cod. i; coci. xu propter quod. — (2) Sic cod. i ; cod. xn post
'sepulcra victiirns. Ca;leid Jesunt iu cod. i.
4lO S. ACGDSTINI EPISCOPI APPENDIX.
briele vera canente , interna Mariae pectora complerentur,
dum \ ir^o Maler siiperuum liciiuisseL Meuicuui , ille nefaa-
dus, slrtpilanti ruina superbus om- , lelraquc uuibra in se
nis perlusus , Magos Regcm inquirentes
vidit slellaui , et
natum inluens (i )cum omni insoleulia hajsitatus, judicem
se damnalurum cognoscens in sa;culo fuisse natum, con-
tremuit. Dum
cerno Magorum obvcnisse studium vene-
randimi, hea me
quid temulum non minimum in meam
!

sorlitus sum ruinam (2)? Heu me appenso iritcrim, mei !

pectoris formidine quod excelsa proies Ingeniti insignem

,

suam nativitatem sidere splendente demonslr;it. Quid ergo

agam? Curram per aera ut usque coelos properdnler (3) ,

accedam ? Non valeo qnia isle qui mundi aggressus est li-
,

uiina meam venit

, insanire (4) versutiam , ut praecipitem
me submergat in profundaj sicut et anlea me captivans
demersitpraecipitemin deserla.Qualiter nunc meae parcam
illusioni , qui nec in supernis aliquod possideo refugium ;

insuper aulem aporiare me veuil, etexpeliere de lerrai so-

latio. Sienim audacis (5) meae contumacitalis nunc quis-
piam persolveret (6) protium ista non valeo belliger (7) ,

adversus eum sed quantum quod valeo pr.xstem, raeis

,

viribus non (8) possem ut iste qui me fefellit (9) genitus,

ex Virgine, nunc di>pereat abHerode?

II. Cum ha?c percurrerel inimicus in suie mentis stadium,
moxstimulatHerodem(io)in suisfieri iniquitatibus sociurn,
ut contra inermeiu belligerus dilatarct spinosum sui pec-
toris campum , in quo astas pernecaretur infantium. Sic
enim Matthaeievangelistae nostri praesens lectio recitata est
«Videns, inquit Herodes quia delusus esl a Magis
, voca- ,

» vit Scribas ( r 1 ) et inquisivit ab eis quo tempore Christus

,

(i) Cod. absque ratione et sensu etebens. — (2) Cod, in meum sorticus
stim animum. — (3) Codi. propernntes. — (4) Verbum durissimum, (]uo

hic ulilur scriptor iii sensu activo ; insanire, id est, reddtre insanam. —
(5) Cdd. audacem. — {6')ld.persoli'ere. — '7^ Id. belligera. — fS^ Deesl non
in cod. — (9) Cod. falluit. — (10) Id. simul ab Herode. — (11) Hic texlus
absurde citatur, et omnia confundit scriptor, posteriora poueus ante priora.
 SERMO XVIIl, IN EPIPHANIA DOMINl II. ^l l

nasceretur*. » Lbi aiilem cognoverunt Scribse ,

quanta a
veleiibus de vir-inc sine viro ; 1} niatre conscri|>la ip-

rent (2) in sancla? Lcgis serie , dixerunt : «In BclliUbein

«Judai: et tu B('lhlehe:ii , douius Ephrala, hon ( s miitima
sinterfilios Juda ; ex te onim exiei dnx ,
qiii regal pcpu-
nlum nieum IsraeP. » O llerodis (5) demens furia m«'ntls!

audit (4) monitum Legis , (|uod recloi- populorum Israel ,

nnni(lum redempturus , lcrram exicl provcclurus , el ruli-

lanlibns furiis , armat barbaros ponderosilatc Iraxini ( )) ,

ul slridula hasla confeclo bcllo.aeias tenuis necarelur incr-

mis , in quibus Rex supcriisse dciuonslraretur iuvisibilis,
qui in cauto (6) priesepi, sub spileis anlris, vilissimis fuit
conscptus ciinabulis cujii^ evict^ 7) pravitfili Herodis ;

insultans clamabalParaclytus perProphelam (juod et om- ,

nis pariter hodie decantavit Ecclesia « Quid gloriaris in :

«malitia (81, qui poleus es ? in iniquitale tola dic injusti-

» tiam cogilavit lin^ua tua '. Herodes, si uuius reu;is
nalivitas luos conterruit (9) motus cur iunocentes ne-
,

casti mulliludines , dcccrpens rabidus pardus

ut a^nos .^

Magorum slella pcrlcrrilus, omuino (lOy comprobaris cvic-

tus ,
quia salus iu gentibus, l nigenitus nalus est rilius , per
quem nalus est muudus.
HL iMolles , ut diclum est , congrcgavit parvulos ab
uberibus matrum abstractos, qnos sine pietate immani-
ter (i i) propriis a palribus fccit essc jugulalos. Miilunlur
per innumei as urbes barbaii uiilites ( 1 2 ), inflexapietalc pa-
rentes (i3); etiiluslrium matrumfoetus jugulanle^ (i4), nec
munerrbus conquicscebant, ne (10) nocerent, neqne preci-

« Matlh. II, 3, 4.-2 Ibid. 5,6.-3 p,a\. li, 3, 4.

,,i

(i) Cod. addit a — (2) Cod. florent. — 3) Id. Herodes, — (4) Id.
audi. — 5) Id. sarcinis. — ^6j Id. incanto. — (7) Id. evicta in pravitate.
— 8) Eadem vei-sio reperilur in Psai. i.i, niim. 8. — (g Cod. contremnit.
— (loj Id. omnis. — (i i j IJ. sine qiii es tormentorum. — ii^YA.veredcs.
— i3) Iil. paventes. — (i4j Cod. absiirde affectos ugguitlantes, Forte iegi
puistl a/fectus suggiiianies. — (i5) Cod. dum.
4l2 S. ADGUSTINI EPISCOP APPENDIX.
bns initigabanlur (i), nt quiescerent . sed possessi morti-
fera esurie (2) , saginahanliir de infanlum ncce. In saa sa-
tisfaclione congemcbant visceri, qnodniillisparvulls mnl-
sum lactis slillabant ubera malris. Conj^emebat (0) in
malribus pietasdesolata, dumperfidi (4)mililes jugulabant
parvulos, confixa in tenuia meuibra vibrarnrn (5) hasta ;
cnmque multarum malrum fcetus (6) suhlracto ense pe-
riisset, qua?dam nuper connexa conjugio, desolata , uni-
cum a suo peclore raplum videns a barharo cruciari ,
pro
quo minime (7) polerat consolari , condolens scurrililali
Herodis quasi dicil : OHerodes, si ex virgine quaeris na-
tum (8), cur mihi prislinum revocasti gemitum , quae (9)
njaritale congaudeo solalium. «Sicul novacula acuta fecisli
«dolum*. x Meus filitis C;psureni in^wTnire (10) nescivit, et
in Sc-eculari malitia defecit. 3Iachaerse coUa submisit (i i) ,
qui nec dexleram, necsinistram esse scivit (12).
IV. O Herodes Paubis hodie (i3) ipsuai Dominumes^c
,

in via Damasci cognovit, et tua 'i4) versiilia jugulandl

parviilos niilhim lerminun) ignoravit. Squamis cadentibus
docirlnas verha in genlibus visus est diffundcre, et Herodes
parvulns quos nec cognovit (10) visus est prosternere.
,

De ipsis Paulus in epislola visus est proclamare « Ecce ego :

«elinfanles, qaos mihi dedisti'') meciim cxiillanl de vic-

toria Chrisli, gralias agentes Deo Patri in sanclo Spiritu.
Amen.
' Psal. 1,1, 4.-2 Hebr. 11, r3.

(i) Cod. fundis sceviebantnr, — (2) Id. morliferam esnriem. — (3) Id.
congemebant. — (4) Id. pietas absentata in eodem ,
persici miiites. —
(5) Sic barbaie cod , iiisi legas vibrata. — (6) Cod. affectns. — (7) Deest
minime in cod. — (8j Cod. si -virginem quceris et natiim. — ''9) Id. qui
nec. — (10) Insnnire \\t supra ; Itarbara lociUio, pro irritare , offendere
stimulare ad furorem. — (ii; Cod. siibmersit. — (12) Id. nescivit. — (i3)
Coniparalio absurdisvima. — (14} Cod. sua. — ((5) Iu cod. deest co^/iowf.
 SET\MO XIX, TN EPiriTANIA DOMINI III. /'| I 3

SERMO XIX.

In Epiphania Domini llf.

Scrnio iste in appendicein rej icitur, cuni propier codi-

cis infirmiorem auclorilateni tum propter fabulas in-

,

sertas dc niuiierculis ah Ileroilc interro^alis. Cod. aulcni

cx (juo cdurilur est cod. x Dibl. yEdil., fol. 7. Ponaiur
sermo post scrnioncm prcf^cedentem cum numero in
iiic

Epiphania Doniini %\\.

SYNOPSIS.

I. TresClirJsti ostensiones. II. Pi inia stellce atl3Iagos niissn\

III. Seciinda baptisiiii a .Toanae collati. IV. Tertia niutationis
aqure in viiuun. A In tribus divinitas Christi ostenditur. YI.
Mysleiiuni prini.T ostensionis. YII. Mysterium secunda^. YIII,
Mystcriuin tertiaj. IX. Epilogus.

I. CuM creator omnlum , IValres charissimi, formam

servi pro servis accipiens latenter in n)undum venissct, vo-
hiil se hodie trihus indiciis hominihus demooslrare. Ilodie
enim a Magis adoratusest; hodie a Joanne in Jordano bap-
tizatns est; hodie in nuptiis muialione aquce in vinuujijlo-
rificalus est. Prima enim uianifcstalio lacta est in jiiimo
anno suae nativilatis, secunda in tri<resimo, tertia sequenli
anno post trigesimum ; el tamen divina dispensalione, tres
maniieslaliones eadcm die diversis evenerunt temporihus.
II. Sed modo de prima agendum est; voluit enim Do-
4l4 S. AUGISTINJ EPISCOPI APPENDjX.
tniniis ostensione (i) novae slollae tribus Magis in Chaldaea
posilis suani nalivilaleni oslendorc; cuniquc essent perili
aslroruin , el no\ ani stellam appiirere vidorent, experientia

artis natuin novum Regein inlelligunt. Sed quia quidam

Pronhota ante niullis annis apud eos, Balaam, prae-
scilicet

dixer:it « Orietur stella ex Jacob*

: » ; ideo cum hanc slel-
lammirabileni nec ulli comparabilem conspicerent statim ,

illum do quo Propheta praniixeral nalum esse crediderunt.

Veniuut erii;() statim ])ei duclione HierosoJymam , camehs
anro , ihure et niyrrha onoralis, per se '[uilibet haec tria

ducons, el ad Herodem regemcum gaiidio diverlunt, cre-

denlos invonire quod diu poslulaverant; et de puero ibi (2)
(|ua3ronlibnsdis|)aruitoisstella. Gnmque Hr>rodeshoc audis-

set , iii corde necpiiler lurbatus est , ot omnes qui secum

adorant. Tunc Herodes vocal Scribas, et inlerrogat Pro-
phelas, poslulal iMessiam (5), applaudet u)ulierculis incan-
lantihus.proQiittenseisdona, siscirenl ubi Piexnascatur (4);
prrecones per vias lioc clamabant; Scribae legunt , Mes-
siam (.5)prouiitlunt; sed mulierculne iiicanlantes veritatom
non asseriinl, qu;e oinni veritalein talibus carent.Tandem
Scrib.e dicunt nasciturum esse Regem in Bethlehenj
cuinque Herodos alienigena essel, et regnum Judaeorum
ex (6) dono Ronianoruui injustc possiderct , vehemenler
dolet ; niori dum cupit , suspendi jani praecipit (7), requiem
invenire non potest, solatiumaniicorumnon curat recipere.
Tandem regnuin timens amittere, puerumquaerit occidere.
Non audet tamencum Magis (8) exire ad querendum j}ue-
rum ne parenles puorum occultarent, aut (y) dumexiret,
,

parontes piieri Jerosolymam intrarenl, et pro puero nato

ipsam civitateni conservarent. Quid igitiir fecit proditor ?

' Niim, XXIV, 17.

''i) Cod. ostensionem. — (2 Id. sibi. — [Vj Id. Messias. — (4) Fabula
vidfetur esse haec miilienim coDsullatio, necnon et reliqua. — (5) Cod.
MessicB.— (6) Id. in. — (7) Hsec ioepte dicta videntur. — (8j Cod.
magnis. — (9) Id. ut.
 SERMO XTX, IN EPIPHANIA DOMINI III. /[\5
Serena facie, verbo jiicnndo manibns donisplenis ad Ma- ,

gos exivit, nlinvenlo puero,renunliarent, dicens velle eum

adorare. Descendunt igitur Magi et vident stellam, laetan-
tur, et, ea prwvia, veniunt Bethlehem, et intrantes do-
nium post slellam (i), quac fixa non erat in cfelo, sed in
aere pendobat, cum Maria matre
« Invenerunt puerum
nejns.el procidentes adoraverunt eum*,> videntes faciem
pueri et matris iminensa claritate fulgere, et apertis the-
sauris suis , offerunt aurum regi , thura Deo , myrrham''
vere sacordoti mortali , pedihns et manibus
et deosculatis

Jesu. qnoD ccehim et tf-rram formaverunt, «Responsum ac-

» ceperunt , ne redirenl ad llerodem ,et per aliam viam
» reversi sunt in regionem suam^ » Ecce prima apparitio
Christi ,
fratres charissimi.
ITI. Tn Irigesimo seci ndo anno vonit Jesus ad Joannem,
venit Dominus ad servum venit Magister ad discipulum,
,

venit Crcalor ad creaturam venit Jesus ad Joannem qui

,
,

baptizat non in remissionem peccatoriim sed in prajpa- ,

rationem baptismatis Christi ; cumque aquae prius corpora

abhierent lantum , eas voluit sanclificare , utpotestalem
mundandi animas haberent. Venit ergo immunis a peccato,
et baptizari petit ut aquas sanctificet et exemplum suis
, ,

donel{'-i) « Foque haptizato aperti sunt cceli etviditSpi-

; , ,

') rilnm sanctuiii in specie colnnibae descendentem super

» eum » et vox Patris intonnit «Hic est filius meus diiec-
, :

» tus in quo mihi hene couijjlacui". »

IV. In sequenti vero anno invilatus est ad nuptias et ,

accessitcum Maria matre sua, et aqnam mutavit in vinum,

et « Hic fuit initium miraculorum quae fecit Jesus^ » Nos
autem , si vinum facimus vocemus Jesum invocemus , ,

Mariam et Discipulos. Quid per Jesum nisi Salvatorem ,

,

qui in cunctis invocandus est, ut in cunctis agendis etpa-

* Mattti. II, II. — 2 jijij_ — 3 iijid, 12. — 4 id_ iu^ i^^ — 5 Joan,
II, II.

(i) Cod. poit stellam. domurn, — (a) Id. donaret.

4l() S. AUGUSTINl lUUSCOPl ArpEivnix.
liendis nos liberet? Qiiid pcr Mariam nisi malrem quac in
,

cunclis noslris operibus habere dcbcmus vel morlis ama- ,

riludiuem (i) Quid per Discipulos nisi pauperes intelli-

? ,

gerc dcbcmus, fralres quos (2) semper ad mensam nos- ,

Iram secundum possibilitalem nostram tenere debemus ?

Sic et Zacchieus Christo placere cupiens fecit ; sic Maria et
Martha faccre didicerunt sic Lot et Abraham Angelos ;

compulerunl; sic Salvator Discipulos suos facere jussit.

Duoe cnini sunt nupli;c fratres, ad quas invitari et intro-,

duci scmper compellimur. Ait enim Christus « Venile ad :

Knuptias*,» et replete uiensas Palris mei; nec vocem audi-

rnus. Clamat ct rugitLoo : Venite ad nuplias morlis et (3)
inforni, omnes currnnt posl eum. Omnes tamen dae-
ct
mones de inferno te minime compcllere possunt ad pcc-
candum nec ad nuptias suas intrandum nisi primo tu
, ,

ipsc consenseris. Nam piscator non polest piscem compel-

lere venire ad escam, necauceps avem, sedescam demons-
trando invilal, i]le (4) consentit accederc, et accedendo

capitur, et captus (5) occiditur. Sic et lu, peccalor, vi-

des (G) escam a diabolo praeparatam , te au ipsam invilat,
ct invitatus (7) accedis accedcndo gustare incipis, ct , et
quia dulce libi apparet comedis, et comedeado caperis, ,

et caplus cum diabolo invitatus ad nuptias ad infernnm

accedis.
V. Ad priora quae dicere ccepiinus , fratres , redeamus.
In his tribus indiciis manifestavit se mundo Christus (8), el
in onmibus Deus apparuit. In primo adoraluv a Magis ut
Deus; iu secundo voce Patris Filius asserilur ; iu lerlio di-

vina polenliaper primum njiraculum dcchtralur. El sic au-

dislis trium appuritionum i)istoriam; videamus et nunc
quid mysterii.
1 Matth. xxa , 4.

(i) Sic coJ., qui forte latens habet aliquod niendiim. — (2) Cod, niale

quod. — (3) Deesl et in cod. — (4) Hiec duo verba inviint ille addidimus,
sensus necessilate compulsi. — (5j Cod. malc capto. — (6j Cod. videns. —
(7) Cod. invitando.
— (8) Deesl vox Christus in cod.
 SEHMO XIX, Ii\ KinPHANlA DOMINI JII. 4'7
VI. Ideo , fralres , slelhi apparuit, (|uia Innien esse in
lcncLris exorluni ' po|)ulis significabat ; de (juo dicitur :

II Eral lux vcra (jUic illuniinal omncui liomincm ';« ideo

apparuit j|;enlil)us gcnlibus (r) pricnunliabat lucom
, (juia a

Filii Dei rcceplam Populus enim c[ui ambulabat in tcne-

: «

»bris, vidit luccui magnau) ^ » niagnum cl admlrabilo

sacramenlum I inaiidila Salvaloris aslulia ! In Belli-
lehcm nasci voluit , quia domus panis inlerprctalur , et in
ea nalus csl, ct in Jerusalem civilatc populosa niori volult.
Ideo , o fidelis, aspice Salvalorern Uiundi gloriiun non
cpinDrere. Scd magister humililalis, de parcnlibus panpcri-
bus in humili loco ct in vlli pracscpio pro nobis dii;nalus
est nasci morilurus vero urJ)em popuIo;;am et gloriosam
,

sibi elegit, ut in conspectu omnimn nallonum ibi habitan-

tium , majori opprobrlo pro nobismortem suscipcre pos-
sel. Eccc (|uantum tc amavit Deus tuus. Dnrn aul;)m Magi

divcrtunt ad Ilerodcm , slellam duccm amillunt. (Jiiid per

llcrodem , Cratrcs, nisi quem diverlentes,
diabolum , ad
amisso Chrisli lumino , Non crgo divcrlamus
exCc-ecanlur ?

ad Ilcrodem, sod per aliam viam rcverlauiur, nt verum

lumen quod amiscramus recipcre mcrcamur. Domus
, ,

cnim in qua Christns erat, Ecclcsiarn slgnificat. Qui vero

Christum invcnirc cupiunt, in Eoclesia eum invenire po-
lerunl. Nonin tabcrna, non in Ibro.non inplatca Christus
inveniri polest sed in Ecclesia. Ibi enm Magl fidcles ado-
,

ranl; ibi crodunt; ibi cohmt; ibi aurum. ihus ct myrrham

oircrunt ibi Mariam piissimam consplclunt; ibi Josoph
;

jnslum advertunt ibi bovcm et asinum animalia man-

; ,

suelisslma, conlemplari Chrislum aspiclunt. homo, ac-

ccde ad Ecclcsiam, ubi tol bona invenics cl ibidom haec ,

tria oflcrre nontnrberls. OflcramusergoChristo n)yrrham,

ut peccatonim vcrmos In lc exllnguanlur. Myrrha corpora

mortuorum unguunlur, ne pulrescanl. OJleras ctiam ihus

• Ps;il. cxi, 4. — ^ Joan. i, 9. — '^

MaUh. )v, 16,

(i) Cod. geiitem.

t.XXXI. 11
4l8 S. AU(il]STlNI EPI.SCOI'1 APPENDIX.
orando , utdicore possis : «Dirig^atnr, Doniine, oratio mea,
Ksicut inccnsuni in conspecln tuo\ » Olleras etiam aurum
charilstis ; nam sicut inler nietalla omnia aurum praevalel,
sic et charitas super oinnes virlutes ascendit; ipsa estenim
])leniludo Legis. ll;ec autem tria nobis omnino necessaria,
fratres, sunt , videlicet poenitentia, qua; per myrrham de-
signalur; oralio, quae per thus declaralur; charitas, quod
per aurum figiiraiur (i).
VII. In secunda vero manifestatione ostendnntur nobis
sacramenla salutis. Voluit enim dum baptizareturostendere
({uid haptizatis conlerret. Namquando aliquis in baptismo
regenernlur, ibi tota Trinitas operatur. Unde tota Trinitas
osleiisa est, quandoChristusbaptizalus est. Filius in Christo,
Spiritns sanctns in colnmba Paler in voce se revelavit. ,

Spiritus sanctus in cohimba de coelo (2) apparuil quia co- ,

lumha avis simplicitalis est per hanc autem avem simpli- :

cilatem voUiit significare, quam Deus confert baplizatis.

Ouod Pater dixit « llic est Filius meus dilectus elc. % »
: ,

ideo altendite quod baplizati sunt fiiii Dei qui prius per ,

peccatum non erant, nec sibi placebant, qui modo inci-

piunt Deo per graliam placere. Qaiaetiam coeli aperli sunt,
significat coelum baplizalis aperiri, quod prius per pccca
lum clausum crat.
VIII. Nuplia3 ergo in quibus terlio se manifestavit, quid
aliud fjuam Chrisli copulationem Ecclesiae significat, qui-
bus aqua mutatur in vinum, dum antiqua lex conversa est

in Evangelium? Lex enim antiqua aquae comparatur, quia

subjeclos adamorem Dei non inflammat Evangelium vero :

vino comparatur, quia Fideles per inspirationcm sancti Spi-

ritus facil ferverc »n Dei amore.
IX. Tantis ergo et talibus sacramentis ha3C dies, fralres
charissimi , est sacrata. Et quodammodo major est festi-
vilas ,
quam Nativitatis solemnitas. In hac autem habuit

» Psal. c\i,, >.. — 2 Malth. in, 17.

(i) Cod. male auriim, qiiod per chnritatem figuratur. — (a) Cod. Dco,
 SERMO XIX, IN EPIPHANIA DOMINI JII. 4>9
initiiim baplisniiiui , quod csl roa;<Mieratio animariim; sed
in liac , aqua elVccla esl maler mulloruni pnpulonuii. Prima
nalivilas est carnalis, secunda autem
spiritualis. Sicul enim
anima dignior est (|iiam caro sic et nativilus aninue dig-
, ,

nioreslquam nativitas carnis. In prima Chrlslus ingressus

estmunduin, sed per secundam injjressum liabemus ad
ccehim. Quoniam haec tria sub tali ordine una die conve-
nerunt opportiine, steila ducens ad ("ihrislum baptismalis ,

sacramenlum, et mutaiio aqnae in vinum, in isto ordine

instruclio vita* nostr;e apparet. Duin enim qnis converlitur
ad fidem slella fidoi ducil eum ad Chrislum deindo post-
, ;

quam conductus est (i) accedit ad sacramentum baplis- ,

matis ; poslea (9) vero potatur et reficilur, dum perlectus

est pcr evangelicae doctrinte poculum quoniam ne deficiant
;

in via siti , paratur qnolidie polus praedicationisperegrinan-

tibus. I^ilur, dilectissimi , h.TC solemnitas tot mysleriis
plena summa devolione celebranda esl, quoniam hodie
gaudelis de nativilale vestra.fjiu-ehodie in baptismo sumpsit
exordium. Ilodiegaudetisde conversioneGeutium, quoniam
primitiae inhac dic accesserunt ad Christum. Suscipile ,

obsecro , ad mensas vestras Christum , qui gentos alienas

hodie suscipit, el forenses ad eum venientes, quia in pau-
pere Christus suscipitur, in paupere vestilur. ^am si pau-
peres in mundo recipielis , et ipsi vos recipient in cado ,

« Quoniam ipsorum est regnum ccelorum'. » Facite vobis

amicos non divites, sed paupcres; nonnobiles, sed igno-
,

biles; non sapienles, sed infirmos ut fortia confundalis^. ,

Christus enim pauper fuit, pauperes dilexit pauperesele- ,

git et panperibus spiritu regnum suum donavit. Dominus

ipse qui propter nos hcec omnia operatus est, qui etiam de
ccelodescendere voluit det nobis per incrementa virtutui» ,

ad coeleslia pervcnire, qui cum Patre ct Spirilu sancto vi-

vit et reguat in saecula saeculorum. Amen.
» Matlh. V. 3. — 2 I cor. i, 28.

(i) Cod. constnictiis est. — (a) Id. persoiia.

27.
420 S. AUGDSTINl EPISGOPI APPENDIX.

SERMO XX.
Tn Epiphania Domiiii W.

Hejicitui' 171 appcndicem hin sermo qui cruitur ex ,

Bibl. /Edil. cod. x foL 8, ob easdem ratio7ies ac ii qui

,

rcecedunt. Locns ejus post prcecedentcm cum numero in

Epiphania Domini xiir.

SYNOPSIS.

I. Christus votis omnium expetitus. If. Eo vcniente,sileant

Proplieta:. III. Vtnit Cliristns , Deus et lionio. lY. Triplex
ejus mauifestatio. Y. Oratio ad Christuni.

I. lIoDiiiRNA dic , fratros charissiuii , « Apparuit hnma-

• niias cl benignilas Jcsu Chrisli Salvaloris nostri' ; » gau-
dcainu». Ilodie stella Magos dnxii nd prnesepiuni ; exullemus.
llodie {)cr lotuin .'nundum inellilliii fucli sunt coeh et pax ,

vcrael jiislilia rcvelalin'; la^temur. Hodie qiii scdehatsuper

Chcruuitii ajiparuit corain (i) Ephraim
, Benj;imin et ,

Manasse canUuius et dicamus Allehiia. Nam istum exi-

;

mium [-i) Prophcturum, qui hactenus dicebat :«Expecta,

» recxpccta ^, » obnir.lesccre jam vidcmus. Ille cjui clama-

bal « Si moiam fecerit expecta eum quia vcnict',» non

: , ,

comparct. Sicylharisla noster, longa expeclalione fiUigatus,

lacrvmando diccbal : « Tu , Deiis pater, rej)uhsli, el distu-
> listi Christum tuum * ; » quid ille urbanoi eloquentiaj jsaias

I
Til. III, 4. — ^jsa, xivm, 12, i3. — 3 Hubac. n , 3. — ^ Psal.

ixxxviii, 39.

(i) Coil. Coiaiin. — (2) IJ. ute exiinius.

 SEKMO XX, IN EFII'11AMA bO.MI.M IV. 4'^»

dixeril? indignalus claniat : •() nlinam disrninpcres Cfelos,

«et dosccndercs', » Kl il(^m cylliarisla nosler dc optativo
in im[)craii\nui i ; coiivcrlens , ail : « Inciina ccelos tnos,
))I)cns, ct dcsccndc'. illc conven- • In linnc niodiim tolns
lus Pro|)liclarnni Chrislinn dc ^laria cxpcclando \ irginc ,

qnandoqnc optando, nnnc iiDpcrando, nnnc conqnctcndo,

nnnc indignando, lacryinando , vocifcrundo, jcjunando,
scrmoncs ad Palrem millcbant.
II. Tandein eccc jam \cnitcxpectalns acnnclisGcnlibus;

eccc jam venit lcinporls plenilndo ecce jani in "iremio ;

Mariacscdct; eccc hodie jam dcmoustratnr qui inlcr bo-

vcm et asiniun collocatnr ; ct ideo hodie clandunlnr ora
Prophclarnm ; cccc dalum est promissnm , el im])ositum
cst |)r()U)iitenlibus sib'nlium. Silcas , o Moyscs lcgislator ,

(|ni Jinguain impeditam habcre diceharis ^ ObnuUesce , o

Isaias , qni labia polluta fatebaris*. Sileas , o Jcrcinias ,

quipucr csse dicebaris'. Obmnlesce o Ezechicl qui pol- ,

iulo pane vesccbaris^ Sileas o Daniel qui ])ost visiones , ,

inlirmaris'. Sileat Osee qni Ibrnicariam dnxit nxoreni*. ,

Sileat Amos, qniajain Prophcla non est, sedsimplex pas-

lor^. Sola vox illa jucnndilalis in auribns meis audiatur ;

sola vox illa lubatica audiatnr; solus vas electionis anscnl-

telur ; solus praeco pricconum inlclligalur ; « Apparnit be-
«nignilasct hnmanilas Salvatoris noslri Dei'".»
Ecce ergo, fralres, uobis hodie Salvator noster ap-
III.

paruit veniens non lantuni cnm vino et oleo

, sed eliarn ,

in purpura ct sacco Chrislus qnidem Dcus ct houio. .Nani

quicdam facerc voluit in quibus verus homo ap])arcbat ,

quasi more hislrionum ludens (y) , et in varias s|)ecies

'
I^ai. lAiv, I. — -^
f.-ai. cxr.iii, 5. — ^ ExoJ. iv, lo. — ^ Is.ii w, 5 —
5 Jertm. i, 6. — ^ Ezecb. iv, 17. — ' Daii. .\, 16. — '^
Osfe. i, 2, t tc. —
" .\(nus. [, I. — '0 xil. u(, ;.

{1] Coi. optiitii-a.. . iiii/)ertiln'(iin. — (-2) H.'ec coinparalio j)ni iiiii Ji-iia

viJeliir, qua; accominoiJelur Domino , qui sem[)i r liislrione.s |iit l'>c!esiam

liuain (lelestaliis esl.
 422 8. AUGUSTINI EPISCOPI APPENDIX.
se allernatim transformans. J)e qno ludo dicebat Sapien-
tia : « Deleclabatiir j)er singnlos dics ludpns coram ipso in
• orbe terrarum'. » Die siquidem nativilalis appnruil homo
llens in cunabulis; sed hodie Deus adoralur, dum Pulris
vox super eum intonat «Hic ost Filius meus ^ » dum ex : ',

aqua factuui est vinum ad nuptias. Dicamus erj:o Salvatori

nostro (ihristo : Domine, io lua nalivitate « Invoutus es
» ut homo % paulo minor eftectus es ab Ang;elis " ; » sed
hodie sed( ns super ChKrubim , Dominus Angelorum ap-
paruisti « Coram Ephraim Benjamiu, et l\]anasse^ » Ac
,

si diceremus fralres
, Domine, jam vidimus te in praese-
:

pio reclinalum pannis involutum vagientem inter ani-

, ,

nialia. iNumquid (i) te non sic vidit IMaria poita Paradisi?

nuuiquid. non sic Joscph? numquid non sic paslores ?
IV. Et nunc tredecim dies sunL quod haec omnia facla ,

sunt; sed hodieapparuit aliter qui sedot super Cherubim^;

nam tripiiciler hodie nobis apparuit, non tamen eadem
die, nisi secundum temporalem revolulionem. Namdecimo
tertio die a nativitale apparuitRegibus Gentium stella ,

ducente supra ubi (2) erat puer \ et stalim haec vidonles ,

oneralis cauielis auro thure et myrrha ad hristum ve-
, , (

neruut, et sic apparuit Ephraim, Baldassar scilicet primo

regi , Benjamin secundo regi , Mauasse lertio regi , et sic

copulatur Genlilitas , quaj erat elongata. Trigesimo vero

anno, eadcm die apparuil Joanni Baptistwet turbis quaeacl
Joannem venerant. Sequenti anno eadem dieapparuit JVIatri
etDiscipulis ejus in mutatione aquae in vinum et per has ;

tres appariliones significantur tres Personai ,

quae hic no-
minantur, scilicet Ephraim , Benjamin, el Manasse; sed
si ordinerelrogrado isti tresprofirantur, diemsequcmur(3)
historiae. Dicamus ergo apparere coramManasse,Benjamin
» Prov. viu, 3o, 3i. — 2 Malth. iii, 17. — ^phiHp. ,^ ^. — * Hebr.
II, :• — * Psal. Lxxix, 2. — 6 id_ xcviii, I. — ' MaUh. 11, 9.

(1) Cod. nunc; deest non in cod, — (2) Cod. siiper tjfua, — (3) Id,
seiiuainur.
 SERMO XX, IN EPIPilANfA DOJMN[ IV. 4^3
et Ephraim. Nain Manasscs ohlivio isli siint Gentiles , :

oblili Dei dc (|iiiljus dicitiir « iinniiiiisccnUir cl conver-

, ;

tentur ad Dominmn'. » Benjiimin l"ilius dtxtrae inlerpreta-

tur : iste Jesus Benjamin
Malre luit \ocatus id est Fi- a ,

lius doloris; nam pra; dolore maler Benjamin in |)artu

Benjamin morlua est; et Maria lere morlua liiit in passione
Filii. Ej)hraim autem fruclificalio interprelatur isli sunt :

Christi Discipuli. coramquibus in miraculo nupliarum ap-

paruit. Vel sic in novissimo die apparc bit coram Ephraim,
Benjamin Manasse hoc est coram judicanlibus judi-
et , ,

candis et judicatis. Apparuit ergo Dominus cunclis, ct ve-

nit Samarilanus ille ad uiedicandum nos, secuu" porlans
vinum correpiionis et oleum miserationis.
V. Tu orgo, « Deus Deorum qui sedes super Cheru- ,

«bim^, » scieutins plenitudine perlectus venire digneris, ct

apparere nobis non diHrras dando sinjrulis dando iini- , ,

versis dando cunctis tuam plenitudinem unguentorum

,
,

quod descendat de barba usque in oram veslimenli^ Aj)-

parere, o serene Jesu, digneris illis tribiisviris, quos vidit
Ezechiel salvarxlos, scilicet INoe , Daniel et Job\ Festina,
et noli tardare apparere Ephraim , scilicet aclivis , qui tuo
amore iiiflatiimali , teduce, fructus miscricordias faciunt :

icslina , Domine , apparere coram Benjaniin, id est ( i ^!

praclalis ,
quibus polestalem ligandi et solvendi Iradidisli :

festina, Domine, visilare Manassc, id est. conteuiplalivos,

ut cognoscant latitudinem, longiludinem , altiludincm et
profundum scienlia; tua^ charitalis^. Quid eniin, fralres ,

intelligo per hililudineai , ni^i opcia charilalis ? quid j)er

longitudinem, nisi j)erseveranliam usfjiein fincm? quid per
alliludinem , nisi sj)cm divina; patria;? quid j)cr prorimdnm ,

nisi inscriilabilia opera Dei ? \cni , Domine, visilare nos

in pacc. Visila aclivos, inebria conlcmplitivos , ct regu

' Psal. XXI , 28. 2lJ.L\XIX,2. — 3 i,|_ cxxxii , -2, J. — ^*

Fztcli.
XIV, 14. — 3 Ei'hi's. tii, iS, 19.

(i) Cod, i/i.

/[l\ S. AUOUSriNl i:i'tSC01'I AlTENniV.
qnihiis rcgerc pr.Tccpisli. S;inc .«ciimis, DoiiHiic, quia lio-
dic iippariiisli piicr j)arvus adhuc speraniMstc viclcrc
, (luciii

onmi liiagniludinc circuiiidaliiin.Tunc, Domiiic « Mcnicnlo

»uici, cnm (i) vencris in regnuin Inum^ » ut non cum

h(cdis , scd cuin ovibus ad dexteram Inam nos collocare
digncris. Ameu.

SEHMO XXI.

In Epipliania Domini V.

/lic scrmo ,
qui cducitur ex Cod. Cass. cvi ,
^ol. oi a
ier^o, Incnomen habet sancti Jugustini. Sed a Bandinio
tribuilnr anonymo Bibl. Laur. Suppl. tom. i, fol. 619,
nec immerito cani nihii Itahcat quod bcali Doctoris sa~
, ,

piat ingenium. Ponalur ergo in appendicem posl sermo-

ncm pracedenlcm cum numero in Epipliania Domini xiv.

SYNOPSIS.

I. Betideheni civitalis felicitas. II. Herodis iiiror. Ill.Cajdis

infanlium ridicula descriptio. IV. Magoruin inunera.

I. AuDiviT nobiscum Charilas veslra Evangclislam di-

cenlem «Cuin natns essct Jcsus in Bethlehcm Juda3 in
:

))diebns llerodis regis , ecce \Iagi vcniunt ab Oriciile Je-

»rosolymam dicenles Ubi cst, (jui nalus cst Rex Juda;o-
: ,

))rum? Vidimus enim slcllam cjus in Orientc, et vcnimus

«adorarc eum\ » Fclix illa civitas, fralres charissimi, cui
civis nalus est Deus , quic singiilare nicrltum ante advcn-
liim Salvatoris accipiens ,
primum laudari mcruit parPro-
phetam, quaui disceret qucm sumebat (2). «Fclix civilas

' Liio. xxar, /,2. — 2 iviatib. 11, r, 2.

(t) Col. finrn. — (a lii. .uimehnnt

 SEHMO XXI, IS liPIFllAMA DoMIM V. 4*^5
nBclhleheni , (|n;o non es mininia in principihus Juda. Ex
.) lc oniiii , iiKniil, prodinl Riw , (jni rc^gal |)(ij)nhini nictim
olsriu^l'. » Qiiid a^il chul.Tornni cnecilns nienliiini, (jui ail-

vcnlnin Salvaloris nec inlelligorc merncrunl, ncc nosccrc?

Implelum csl cunctoina) Prophclarum r(;sjionsum; Sa!va-
torem noslrum |iro(Hdit ccehim. Qnando enim laleic po-
tueral quem Deus antc proedixerat? BellUchcm civitas dc
,

aslriferis, palri.e civcm ct novum incohtm, grande meri-

lum sumpsil (|iiia non polcst liniri quod nicruii.
, ,

II. Sed poslquam partus illc, coolesli signo monslrante,

rcpcrfus cst visusque ^Ligis Judncos (i) vcneranda turha- ,

vit inranlia. Nihil ibi omnino conleinplibile in illis v;.gilibus

fuit, quia humaiius scrvus Dei aspcxit pracsenliam. Sed

])oslea(|unin probarunt (y) ipsius sideris fidem failcntcs ,

Magi regale j^r.-cccptum cxlcras nalioncs lcnucrunl. Jlero- .

dis rcgis vitantes aspeclum noluerunl monslrare pcnilus, ,

quod limebal majorem cnim slimuhim senlit, cui non

;

ostendilur, quod verctur. Scd cum sollicilns rcx, transacto

louiporc vcniendi, lallciites Magos cognoscerct alquecjus ,

aninnim incognitiis infantis aspeclus divorsis molibns dis-

siparet hoc providit crudelitate consilii, ut ad invenicn-
,

dam successoris infontiam, occidendo qua?rcret ([uod la- ,

tebat, sicut scriptum est «Cum vidissct rcx, qui;i delusus :

» ossct a Magis iratus vehementer, misit nt occidcrentur

,

Domnes infanlos in Bethlehcm <^t in oinnes terminos cjus ,

)) a bimalu et iiifra^» Felix crat in illis parvulis moriendi
condilio, qni pro Christo qurcrsbanlur pati. Furenlis rcgis
vcsana s;evilia luorientibiis prohiil , qui dum succcssorem
suiim diligenti crudclilalc perquirit , dignos martyres fecit
iralus (5). IVam Ilciodem islum l;intum rahidus scnsus
furcris facibiis crigebat, qnanliim auior diilcis potostalis

accenderal. C;trniliccs suosad inquirendum miltit infanlem,

quasi quidem possel iuvcnire cum velJet.

•
Midi. V. 2. — -!
Matlli. u, i6.

[() Cod. magicos, — (-i) Id. prohont. — ;

3) Id, iia!o<.
4^6 S. ALGLSTINI EPISCOPI APPENDIX.
III. Pcrgunl in civitdlem niinislri regis, crndele portan-
les impcriiim, et dirum priTceplnuj poilanles in gladiis ,

ad malres lacrymantes f"eslin;il)ant. Inranlile bellum in do-

mibus gcrcl^atur, et sola secum pui;;nanle saevilia, orbilalis
crudclitas imminebal. ^laclabantur in cunis infanles, in
quibus nondumerat nascendi conscientia et illud mem- ,

brorum iniliiim, primum funns discil esse, quam corpus.

Occidebanlur inilia mcmbrorum minutissima; lactantcs et
accepli a malribus parvidi in duritiam laj)idnm vibranlur,
ut ad execranduni nialum saxornm aspera moles artus ,

spargerct nec acciperet vokns lerra (i) collisos alque

, et

inlereu)ptos. Ipsa morlalihus se prrebuit, quae pridem natos

lestes (2) suscepil. Sub conspcclu malrum premebanlur
vagilus inlanlium et lacrymas suas in malernos oculos
,

reporliibanl. Salvator nosler inter infanlium funera quacre-

baiur,qui ad hoc permisit pro se infanlos occidi ut caeleri ,

pro se ipso discerenl mori. INalabanl domus sanguine par-

vulorum, nec fuil qui consolari allerum posset, qiiia non
erat, qui iacrymas non haberct. iNam luctum (5) orbitas
cunctorum aequaverat, ct commune malum ubique Incti-
bus gerebatur.Opprcssi vagitus majores gemitus exigebant.
IVulIa domus , nnlla orhitalis rcstavcrat locus , ubi non diri
regis crudelitas fucril (4). Jacebanl brevia vulncra mem-
brorum, et velato vnitii, trisli coioratte pallore cunctorum
mortibus lacrymas dabani. Minutis morlihns tola ci-
(5)
vitas replebalur, et omnium postoritate truncata hoc so- ,

lum evasit quod vagilum habere non nieruit. In illa

,

matrum (61 pernicic, iu tanta grandine liherorum, una

feemina ielix evasil, quae fuit virgopost parlum. Qnid juvat
replesse tot funeribus terram ? Quid profuit tanta vcrba
fluentia siccasse, cum futurum malum Deus ante j^roedixit?
Conslat ergo Judaicam gentem nascenti Domino praeparare

(i) Cod. Cerrce qum priiis nolens, — (2) Id. teste. — (3) Id. i/mcta. —
(4) Id. /iiit. — (5Ji Id. cunciortiin inentibiis, qui piius color,uu, — (fi) Id
in illa inatre fiUorum. peniicic
 SEUMO XXI, m EPIPHANIA DOMINI V, /p'7
pprnicieijti, icleoqiipeorlcm teinpore Doniiniis voliiit docere,
qnia Jiidjens non noveral. fjiiod leriiel. Sed qnia Deiis pas-
sioni proliibilus vel dilatus esl, uialuit virlulibus disci ,

qnaui anle lcinpus occidi.

IV. Sed ad projjo.silum redeamus. Obtuiislis j^rali;e illu-
cescenli piain congregaiioiiem. Dedislis (i) nobis veslrae
inlcnlionis dnlce solamen. Sequimini stellimi coelorum
suiniDa {•2) sulcanlcm, ut venialis ad Christnm ubera ma-
terna lactanlem. Ista estgloria, quam cceli enarrant'. Isla
est misericordia , quam Magi venientes adorant. Benedic-
lusDominus*; hodic psalmns cantalns iiia<i;nnm accepit
augmenlnm, utjain videatur benedictiis Dominus. Quod
narrabant coeli, jam vident ]\lagi cernnnl sinelimore pas- ;

iores, quod cum inagno limorc cantabant angelicae Potes-

lales, et sapienlias lerren.x disqiiisilioevannit. Securi ergo
munera praeparemus; ct ab aliis j^raeparanda discamus, ne
forte qnod oireranius,nosi|)si nostris viribus nonliabeamus;
iil discipulns, a iMagis qui oblulerunl auriim, thns et myr-
rham. munora volunl ? quod nobis aperinnt
i^)uid sibi isla

sacramenlumPAurum, vide cceleslia ihus, vide lerreslria; ;

myriham vide inlerna; quia «In noniine Jcsu omne genu

,

wflcctitur coelestium, terrestrium et infernorum ^. » Tria

islamunera videamns, sietaliam habentrolionem. Aurum,
videfidein; ihns, adora spem mvrrham intellige chari- ; ,

tatem. Et undc (5) myrrha charitas? Sicnt enim myrrha

bene tegit et condit corpora mortnoriim, sic et« Charitas
«coopoiit mnltiludinem pcccatorum^ » Qnidlacit myrrha?
ciislodit sepulluram, et dcfnnclonim corporum coinj)agem
non patitnr Myrrha ergo charitas. Tegal corda
dissolvi.
noslra , Doinino mnnera j)lacilnra et dicat
ut oircramus ,

adnos «Exultet Jacob, ellaetelnr Israel", » quiaDeus natus

:

est Emmanuei.
^ Psal. xviii, I, — 2 phijip. II, 10. — 3 , Petr. vm, 4. — * Psal. xui, 7.

(i) Cod. dedisti. — (a) Jd, clisina, — (3) Id. inde.

42B S. ALGLSTINI EPISCOPl APPENDIX.

SEUMO XXII.

Iii Epipliania Domiiii VI.

Mttgna coiUenlio est inter criiditos cujus sit scqucns

sermo. ('onibe/isius in Ilouiiliario , sive Bibliot. PP.
Concionalorum tribuit Ori^eni aut alii veteri, uli vidcre

liquel in ioin fot. 5 1 9

i sed est dctruncatu^. Edilor
.
,•

snncli Maxitni cnumerat inter liomilias hujus Palris,

Edit. liomce 1784 , fo(. /| 1 3. /Itlamcn brevior ct discre-
pat nccnon aptat AalaU
alifjiiantisfjcr a rioslro codice ,

Domini quce sunt dedie Epiphaniorurn. Dominicus P^al-

larsius illi.im conjicit inlcropera spuria sancti Hicror,ymi.
Bandinius in DibUolh. Laur, tom. i foL 78, Jmbrosio il- ,

lunideputal.C odcx vero noster, ncmpc cxvi, fol. \bo,con-

iiumerat sermonibus divi /lu^uslini. I/ific proptcr varias
discrcpanlias Hluinhic in /Ippcndice rursus in lucem cmit-
tcre opcrcv. pretiuin diixiinus ,
quanquam plura dcsumpta
sint ex aiio Auguslini sermone.

S^iXOPSIS.

i. (luisti ptr Incarnalioneni revclatio. II. Nostra ft-licitas

luijoi- est vctcruui Pati uiu felicitate. III. Ciucis poteutia. IV.
ClniiLi bantisuius. V. 3ioyses extensis luanibus orans , figura
fuit Cruciiixi.

I. IloDiK venis Sol orliis cst nmnclo. Iloflio in tenebris

saeculi luinen exorlnu) csl. Dciis faclns esl homo , nlhouio
ficret Deus. Forinaai Doininus scrvi (1) acccpit, nl servns

(ly iJcfSl \ox sari lu cod.

 SERMO XXH , IN EPIPHANIA DOMINI VI. /fQ^
verteretur in Dominuin. Hodie c(nlorum hai)ilalor et con-
dilor lii.ibilavil in lcrris , nt homo coloinis torrcc inigraret
in ccelnm, omni solc lucidiorl o tempus a cnnctis
dies
saecuHs expectalum quod pricstolabanlnr Angeli, quod
!

Seraphim et Chernbim et coGlorum ministeria (i) nes-

, ,

ciebant, hoc in noslro tompore revelalnm cst. Qnod illi

videbant pcr spcculnm et per iinaginem, nos cernimus in
verilalc. Qui loquebalurin Israelilico populo per Isaiam,
et Jeremiam ct rcliqnos (2) Prophetas, nunc nobis per
,

Filinm loqnilur.
II. \ idelc quid sit inter Vetns et Novtim Testamenlum.
In illo (5) loquebalur pcr nubiluin; nobis loquilnr pcr se-
renum. Ibi Dciis videbalnr in rubo , hic de VirgineDcus
nascilur. Ibi ignis erat popnli peccata consumens, imo
Dominus ignoscens servis suis , hic homo est populi pec-
cata dimillcns (4). «Nemo enim potest peccala dimitlere,
» nisi solns Deus*.» Sive hodie stelia Ma^is apparueril (,)),

nnde ctEpipliania grtxcosermonc voc.ilur, qiiod nospossu-

mus dicereapj)urilioiiein vel oslensituiein, sive hodiesil bap-
tizalus; divcrsaquipps oj^inio rcrlurin iiinndo, et pro Ira-
dilioiium varielale scnlenlia est. Nobis illud conslnt ad li-

qiiidnni, quod sivi; hodie Ma^osdnce

adseadoranduin stclla

perduxit, sive renalus esl in baplismo(6), nlrnmque nobis

jiroficil. Llrnmqne mvslerinm iioslrum csl nlrai|ue nlili- ,

lasuoslra osl. Dei Filiusnon habobat necessaiinin ut renns-

cerelnr 7] ne(|ne eiiim peccatum feccrat, qnotl ci roniit-
;

terelnr in baplisuio. Scd illins hninililas nostra subliniilas

' Luc. V, 2 r.

(i) EJil. niale mjsteria. Coniliofi--. propiKSiitrHt ;rt////;V7 , sed minns IjeJio.

EJil. aiitea Chenikim ee Sempliim. — (2) Etlil. cccteros. — (3) Edil. iu

illis, (|iii el siipra inter l'etus T^-sinnteiitiim et Noviim. — (/,) F<lil, lorisii-

meii'^ liic homo est j)Oiiiili j>eci ata tlunitieiis, iiiio Doininiis i^nosciiis seicis
siiis. Aeiiio ftc. — 5j H.TEc et st-^iuehlia liilfei iiul. LiKiuilnr seinio editusde
Nalivilale ,
rioNti-r de Ejiipliniila. —
:6JHie rursiiin coiieordaut edil. eum
rod , exceplo qiiod cdit. poniiut mihi et meiim pro riol/is et iiostrnm (|Uod
,

habelur iu cod.— (7) Edit. ut nasceretiir et baptizaretur.

43o S. AUGUSTINI EPlsrOPl APPENDIX.
cst. IUius criix , noslra vicloria esl ; illius patibuliini , est( i

nosler trimnplius.
III. Giitulenles lcveuHishocsignnm (sji nhumeris nos-
Iris victoriarum vcxilla porlemus. luimortalc labarum (3)
porlemus in iroiilibus. Cum hoc siisnum in postibus noslris
diabolus aspexerit , conlremisccl (4). Qui aurata capilolia
non liment (5), crucem limenl. Qui contemnunt sceplra
regalia et purpuras Caesarum et dapes , Christianorum snb-
jeclionrm, et nudilates , et jejunia pertimescunt (6). De-

nique in Ezechiele |)ro|)hela, cum omnes qui jiiissus luerat

Angelus , occidisset , el inlerfeclio inctepisset a Sanclis',
illi tanlummodo sospites reservanlur, quos lunc lillera (7),
id est, crucis piclura signaveral.
1\ . lla(iue, dilectissimi fratres (8), panca etiam dc bap-
lismi sacramento accipite. Baptizalur Dominusa servo,eta
Deo Filius appellalur.Quid hac humilitale sublimius , vili-

tale (9) nobilius?Interpublicanos, etmerelrices, etpeccato-

resadlavncrum venit,etsanctiorestbaplizatoresuo. Lavalur
a Joanne in carne, in Spiritu lavat. Aquae quae catera uiun-

dare consueverant, Domino nostro lavantc mundalaj sunt.

Jordanis fluvius qui in eo tempore, quando populum Israe-
lem dux Jesus ad lerram ropromissionis induxit fuerat ,

exsiccalus, nuuc tolis, si poluisset undis in unum locum ,

voluissct (10) congregari , ul Domini corpus allingeret.

Exuhemus ilaque, fralres charissimi (11), et ad crucis si-
militudinem sanclas in cffilum levemus manus ut, , cum
sicnos daemones armatos viderint, opprimantur (12).

1 Ezech. IX, G.

(i) Dceit in edit, est. — (2) Edit. levemus hoc signum in humeris nostris
victoriarum^ elc. — (3) Sic edit. ; cod. ma!e lavacnun. — (4) Edit. cum
dcemones viderint, contrcmiscent. —
(5) Cod. legere deberel non timet^ el

sic deiiiceps aut poneie nominativnm dcemones.

, (6) Edit. Chrisiiani —
sordes ct jejunia. — (7) Edit. litterce.
— (8) Haec et sequentia desiiul in

edit, — (9) r.od. niale utilitate.

— (10) Cod. voluerat. — (11) Hie rnrsus
edit. etcod, concordant. — (12) Cod. male opprimentur.]
 SERMO XXII, IN EPIPHANIA DO.MINI VI. ^{31

V. Nam primus ille popnlns habnit hoslem Am.iloch.

Tiinc oravil Moyses (i) ; Imic cxlcudeltat manuj. At nhi
deponebat n)anns, convalescebat Amalech' nlji extcnde- ;

batmarins. dcriciebal Amalech. El tnae inanns, si exlensae

sint , dcliclcl Ainalcch lcnlalor cl hnjns iiincris impcditor.
Eslo vigil, csto sobrius in oralionibns et opcribns bonis,
sed non priTtcrChristum, (juiacxiensio mannnm
illa Christi
crnx ruil. In illa cxlendilur .Vpostolns cnm dicit : « Mihi
»mundnscrucifixns est.ct cgomnndo^. » Ergo deficiat Ama-
lech vincalnr, non impcdiat Iransilum popnli Dci. Scd si
,

remillis manum a bono opcre a cruce Chrisli, prc-evalet ,

Amalcch Tam^n non omni modo aut conlinuo le fnrlcm

fnlnrnin pntare, ant penitns dcsper; ndo dcGcere debes.
Alternatio cnim illa manibus dcfectns cl Ibrlitndinis in
servi Dci .Movsis , cnim
forle alliM-natio tna fuit. .Vlifjuando
in tcntatione deficis sed non oninino snccumbis. Depone-
,

bat mannm sed populnm non omnino ruebal. Si dicebat:

,

«Motns est pcs mens ccce niiscricordia tua, Domine ad- , ,

»
Juvabal mc'.» iNoliergo timere; adcst in ilinere anxiliator,
qni in iEgvpto non dcfnil libcralor. Noli timere, aggredere
viam ,
prsesume securus. Aliqnando ille deponebat manns,
aliqnando crigebat , lamen victus est Ainalech. RcbcUarc
potuit, superare non poluit, contradicente DominoetSal-
valore noslro Jesu Chrislo, rjui bcnedictns est in saecula
soecnlornm. Amen.
' Exod. XVII, I.
— '^ Gaiat. VI, 14. — 3 p^al xciii, 18.

(i) lltec et reliijua leguiilur iii saQcli Aiigu^tiui .Seriu. ccclu , num. 6.
Patica adJuul edit., quje liic nou repenuutur.
432 S. AUGUSTINl EPISCOPJ APPENDIX.

SERMO XXIll.

Do Nupliis Can.T , et qTioniodo Christus vocalur,

et vocat. Joan, ii , i, etc.

Jdcin diccndum de lioc scrmone nc de mullis prcsccden

tibus, utpote qui eruatur cx Btbl. /Edil. cod. x fol, 6 b. ,

Ponatur post sermoncm prccccdeniem.

SYNOPSIS.

I. Canac nuptiaruin interpretalio niyslica. JI. Audiendus

(^laistus iuvitaus , ct uon uiuudus. 111. .ludiciiun supreiuutn,
nupliiC quihus iieci"ssario invilabiuiur. lY. Orauduui est , nec
desperaiuliun. V. Yocalur ad nuptias Cluistus, nou quia opus
liabuit , sed utet nosvocaret; cui vocanli obtempereinusniun-
dati.

I. AuDiviMus , fpiilrps charis^sluii Dominum nostrum ,

invilalum iid nuplias, uon reuuisse, scd duu) faclaj csscnt

el parata; in Cana Galilnene, vocatus cst Jesus'. In nupliis
vero quid aliud sponsi et sponsa? conjugium?
fieri solet, nisi

Sed persponsuin amor Dci, persponsaiu vcro uiens huuiana

dcsigiiatur. Talis copula fiel in Cana Galilsas id cst in , ,

cado, transniigraticnis de carnalibus ad spiriiuaha j)er Je-

sum, gralia Dei sinc qua islre uupti;e ficri uou possiuit.
,

Inleliigite etiam , fratres , per Mr.riam , intcutioncm et de-

volioncm sancti propositi ; niim attendere , fralrcs, debelis,

i Joan, u, I, ctc.
 SERMO XXIII, DE NUPTIIS CAN^. 4^3
nec dormire vos volo, cum nunc dormiendi lempus non
sit : allendite ergo , qnia sicut ipse matrem , de qua natus
est , creavit , sic ct gralia devotionem parit ct processum
sanclitalis; ex devolionis studio eadem gralia lucidius eni-
tescit. Discipuli vero Christi, chorus sanctarum virtutum ,

qui se bonis operihus exornat, et(i), voco valida, ut ad se

veniat vocat. Ad has vero nupiias deiicil vinum , quia ler-
vor spiriiualis quandoque de(icil.Tunc ail gratiadcvotioni :
Quid tibi et mihi , devolio ? Te (juidem laboranle , dona
mea solent augeri ; sed quidquid boni per te acquiritur ,

uiihi debite et merito debet adscribi. Sed minislri harum

nupliarum sunt ndcles, etratio esl, quia ut ad inlellectum
spirilualem quis veniat, opusest ut fidcm inteUigat, et ratio
intellecta leneat. Per hydri;is vero memoria cordis desig-
nalur, in qua saluiares cogiuuiones debent teneri : sex ideo
quia scx sunt speeies sanctarum cogilationum , in quibus
mens debet exerceri , quarum prima est recordatio malo-
rum , ut ea digne pienitendo diluamus; secunda qua prae-
sentia pericula repellamus, ne importunilate mutabiiium
retardemur; qua aelerna tormenta prudenter aver-
tertia ,

tamus ; quarta est, qua hora mortis provida cogitatione

revolvamus (2) ; quinta, qua antc tribunal districti Judicis
non (5) vacui appareamus ; sexta ;. qua selerna beatae vitae

praemia sedulo cogitemus (4) , et ut eis IVui mereamur,

conatu sanctarum virtutum studio iusistamus.
infatigabili ,

Quac ideo lapideae dicuntur, quia necessarium est ut in his

firmiter mens permaneat; sed contra haec, nc ea cogitare
possimus , non tantum opcrari
qualuor inter caetera sunt ,

qu£e valde nos impediunt facere (5) quae ad confessionem

peccatorum exiguntur. Quae sunt ista nisi pudor, timor,
spes et desperatio? pudore erubescimus confiteri ; timore

(i) Deest et in cod. — (2) Cod. revolvimus. — (3) Deest ia cod. neces-
saria negatio. — (4) Cod. cogitamus, — (5) Id. nam quia con/essionem..,
exigunc.

cxxxi. a8
 434 S» AUGCSTINl EPISCOPI APPENDIX.
retrahimur (i) , ne gravati palrata profundamus; spes
peccandi cui^idilale nos inipedit; despcralio irralionabili-
ler (•'.) nos conrundit cl dcslruit.
II. Quid ergo fralres? Aperiamus aures in contempla- ,

lionc (3), el quidquid in contemplalione videbirnus, ne

des|)iciamus. Primam namque vocem in conlemplalione
audimus ,
quae dicit :Accipe, redde et fugc : redde debi-
lum ,fuge supplicium, accipc benencium. Accipe, o fide-
lis , beneficium Salvaloris lui; nam ccelum ordinavit , ut
tibi daret lucem per diem, ut vigiles, tenebras in nocle ,

ut pauscs : ad deleclalionem tuam varielates lemporum

veris, seslatisaulumni et byemis. In hyeme ac vcro (4)
,

dierum acnoctium spalia varia fccit, ul libi sludium lollat

aquam pro le creavit, ul sordes purges, arentia rigcs (:>) :

terram pro pane

te creavit, ut te portct , te nutriat , le

conforlet le vino laclificet et omni genere fructuum le

, ,

obleclet haec omnia facta sunt propler te

: ct adhuc ad ,

slernas nupli^s vocat le; et negligis , timore, pudore et

desperalionc rcplelus. Picdi (0) ad iUum, qui le dulciter
iuvilat. Sedecce jam mundus dicit : homo, videquan-
tum te amavi et amo ; nam propter le Deus me fecit ; libi

seuiper servio ; si senlis mcum beneficium, moas dulcedi-

nes 5 redde mihi dcbilum , veni post me , veni ad nuplias
mcas me. O homo cave ne ad nuplias mundi
et sequcre ,

vadas ; quoniam in die uovissimo ignis te comburet aqua ,

te submergct lerra tc deglutiet, infernus te recipiet, om-

,

uis creatura contraria tibi erit , si, dum vixeris, plus ea

dilexeris luo Creatore.
III. Cura igitur, iralres, necesse oranino sit , ut ad
nuptias iuvilemur, dum
adstabimus ante Iribunal judicis,
ut « Pteferal unusquisque prout gessil in corpore *, » caven-

> 2 Cor. V, lo.

( i) Dersl haec vox in cod., qtiae vel ipsa , vel alia similis est supplenda. —
Cod. m'A\^ rationabiUter.
(i') (3) Cod. et contcmplationein. —
(4) Cod. —
absque seusu aigorem. (5; Cod. male riget. —
(6) Cod, male reddi, qui —
et ante diipvatione.
 SERMO XXIII, DE NUPTllS CANjE. 435
dum est ns ante illud lerribile Iribunal vacui appareamns,
et in illis nupliis sine vestibus nuplialibus appareamus\ O
qiiam terribile , o c|uam dolorosnm, o qiiau) aniannn erit
videre jndiccni Uirbaliim! Abnihatn conlra inobedientes ,
Isaac contra impalientes, Jacob contra negli^er.les, Joseph
conlra inconlinentes, Job conlra Deum maledicentcs , Da-
vid conlra bcllicanles, Lazarus pauper conlra potentes ,
Paulus conlra lalsa praedicantes, Joannes contra bypocri-
tas cvangeiizanlcs, Pclrus contra inmari mundi remif^an-
tes ;isli et alii mulli sedebunt in ccena , et in nnpliis judi-

cantes diiodecim Iribus Israel^.

IV. Quid crgo faciemus, Iralres? INihil ah'ud faciendum
pulo, nisiorare, ut (<) virliiles, quas Deus sanctis ad ro-
ronam dedil , nobis etiam det , et hberet nos a pcena. Nam
sine eo nihil poleslis iacere', nec vel cogilare% nec ca-
pillusde capile veslro sine sua perfccla vohHitale addi vel
amilli potesl^ Orandum igilur est , nec tamen des|>eran-
dum, quoniam desperatio est cerlissima mors. Senlis le
pcccalls oneralum? Aii^i^ice Mariam pcccalricem ,•
nam ipsa
in die jiidicii slabit conlra pcccalores , qui pcenilenliatn
non egerunl scd polius se suspeiiderunl in desperalione,
:

Neergo diffidas, habes eliam Patjhun perseculorem, habes

etiam et Lalronem qui Iriginta anriis el aniphus neqniler
,

vixerat.el audiremeruit allodie mccumcrisin Paradiso*.»:

In hac eniui vita quaedam laboriosa et vacua sunt , quacdam

laboriosa sed non vacua sunt : amore namque saecnli
,

pati (2) laboriosum simul et vacuum est, qoia prenae (5)

tribulalio angustat, et relribulio icternae bealiliidinis nnlla
rcmuncral ; quia amoresiTcuh vohipUilihus resolvi, et amore
etiam amicorum morlem pali kiboriosum non cst, sicutde
mullis Paganis eliam legimus pro amico libenter morlera

1 MaUh. XXII, II, 12. — 2 jj_ XIX, 28. — 3 Joan. xv, 5. — * a Cor.

111, 5. — 5 Luc xu, 7. — 6 IJ. xxiii, 43.

(i) Cod. ee, — (2) Deest patiin cod., sed requirit sensiis. — (3) Cod.
penet,

28.
436 S. ACGUSTINI EPISCOPI APPENDIX.
optasse. Totiim hoc opus vacuuai est, quia Iructus boni
operis indc non capitur. Amore enim (i) Dei tribulationem
pali laboriosum est, secl non vacuum ,
quia rccipietis fruc-
tum tempore suo.
in

V. Vocatur (2) igitur Jesus ad nupllas , at ut voluit ,

non ut gulae satisfaciat omnia enim in suapotestateerant, :

et in festo Paschae aceto et felle polatus est*. Ivit ergo Ma-

gister ad nuptias non quia necessitatem haberet qui (0)
, ,

dat escam omni carni. Quare igitur venit, nisi ut expensas

solveret nupliarum dum aquam convertit in vinum ? Nam
,

non tantum gravavit (4) Dominus patrem nuptiarum cum

Matre et Discipulis comedendo quantum ditavit, aquam ,

in vinum convertendo. \ocalus est ergo Jesus ad nuptias,

ut nos vocaret. Vocamur a Christo o fratres. Vos ergo ju- ,

vcnes qui tam dulciler vocamini cur non accedilis ? Ac-

,
,

cedile, et noHle timere; nam vestrum estfestare, vestrum

est gaudere vcstrum , est cantare et tripudiare. Induamini
igitur nova vestimenla , ut iionorali primum locum habea-
tis* ; sed si scabiosi estis, obsecro ut lavemini et mundi ,

sitis(5), ut bene in conspectu Regis tripudiare possitis.

Nam sic fecit Naaman leprosus^ Etiam si psalterium vel
symphoniam habetis , vobiscum portare non neghgatis.
Obsecro cliam ut de nuptiis vestris participent universi ;

narn paler nuptiarum per vicos et plateas misit, ut clama-

rent valenter, etvenirenl* juvenes ad gaudium, pauperes
ad reficiendum pusillanimes ad consolandum, et juvenes
,

ad tripudiandum et sic impiebuntur mensae nuptiarum.

;

Tunc enim , fratres mei omnes ad nuptias sic ire poteri- ,

mus dum ipsum Deum agnoverimus. Scire ergo Deum

,

summa est scientia , et haec est illa beatitudo, pro qua mi-
litamus . ut cognoscamus Dominum , quem misit , Jesura

' Mallli. xxvii, 37. — 2 Lu(._ XIV, 10. — 3 4 Reg, v, 14. — * Matth.
xxu, 2, elc.

(i) f orte aiiiem. — (2) Cod. vocat, et deinde et pro at. — (3) Cod. quia.
— (4) Id. gravat. — (5) Id. estote.
 SERMO XXIV, IN SEXAGESIMA I. f\Z']

Christuni : non enim potest cognosci Josns, qni pater nnp-

tiarnm est, nisi dnm pendct in crnce; et nisi cnm Lalrone
pendente in crncc clamaverimus «Mcmenlo mei Do- : ,

«rnine*,» non poterimus ad nuptias invilari et longe ,

minns accedere, qnod averlatipse Deus, qni cum Palre et

Spiritu sanclo vivit et regnat in saecula saeculorum. Ameo.

SERMO XXIY.
In Sexagesima I.

Hunc sermoncm jam stampis mandavimus in primo

supplcmcnto appendicis sernwne i sed tunc aderat unus ;

Cod. Cass. cvi qui muUis mendis abundabat quie in

, ,

pluribus fruslra corrigere conati sumus. Nunc adfuerunt

nobis quinque alii codices , ncmpe Bibl. Laurent.^ PLut.
XIV, cod. I a, fol. 108; PLut. xvii, cod. xli, fol. ia6;
PLut. x\\,sinist.,cod. i b, fol. \^\ : Plutwxui ,cod. iv,

foL. 61 ; et denique Bibi. jEdiL., cod. cxxxvi , foL. 67 ; ex

quibus innumeros resarciri potuimus defectus, Cumautem
iLLi tanti sint ut vix per notas possit ad verum sensum
reduci , etaLiu?ide brevior sit, ilLum secundis curis emen-
datum rursus in Lucem emittimus. Cum duo sint codd. i ,

priovem designavimus addendo a posteriorem vero ad- ,

dencLoh. Ponatur in Locum sermonis primi appendicis ,

cum numero in Sexas^esima i,

SINOPSIS.
I. Jpjunium cur pvaevenienduni. 11. Jejunium nemini ne-

gligendum. III. Ad Ecclesiam conlugienduni sicut ad arcam

Noe.
* Luc. xxiii, 43.
438 S. AUGUSTINI EPISCOPI APPENDIX.
I. PEnMOTOs (i) cssp vos (y) credo, fratres dilectissimi ,

cur ^3) a siipcrioie Doiiiinica (juadraiioiinani prociirri-

mus (4) , ct cuni hodic sit ejus exordium , cur rcsiivitatem
cjus anle unani (5) licbdomadain celebrare cceperimus (6).
Reprebendi non polesl observalio isla pra;propera(7). De-
volionis enini (8) indicium est, prius lcgein excqui quam
,

legis slalulacognoscas, el anle obedire pricceplis, quam (g)

obcdicnti.TE priccepta compellant. Ilhid enim amorisest,
hoc limoris (lo); hoc imperativc (i i) exigitnr, illudreligiose
delertur (12); hic dcbitumsolvitur, ibi donum muneriseX'
hibelur. Lndeet nosreligiosissimummunus cxhibemus (i3)
Dco dum
amplins j' jnnamus (i^)* Reprchcndi cnim non
,

potest lestinata (i5) festivitas. Sempcr cnim gaudii in so-

lemnilalc (iG) vola pra;veniunt, et() ^jfuturam Iaetiliam(i8)
devolio, dnuk exoptat , anlicipat. Non solum igitur non re-
prehensibiliter , sed et (ig) caute factum est (20). Semper

(i) Cod. cvi male pramonltos , et deinde vos esse. — (2) Deest vos in

cod. xr.i ; cod cxxxvi poiiit credo poA /rntres ckarissimi. — (3; Cod. iv

male cuin. — (4j Sic cod cxxxvi ; codd. 1 a et cvi male procuramus
Deinde cod. cvi hac die pro hodie , et quod pro cur. — (5) Sic codd. iv,
el XLI ; cod. i a male una. — (6 Cod. iv male coepimus, — (7) Omiies
codd. roale lianc vocem scri|iseruiit , nempe coJd. i a el cvi per opera ; rod.
XLi per operam devotionis , indicinm ; cod cxxxvi prcB opere ; cod. \\ pre-
pnriita. Correetionem teciniiis, i|uia patens est. In edit. male puncliim po-
suiiiius aiilo per opera. — (8) Deesl enim iii cod. XM ; cod. c\i judicium,
— 9} Cod. cvi male quoniam. — (10) Haec desunl in cod. xli ; sed
lcgiinlur in cod. i «. — (it) Sic codd. iv , xli, et cvi; cod. i a, im-
petrative. — (12) Sic codd. i a, etcvi; cod, xli maXt dejfertur, qiiod
habct etiam cod. iv. — (i3) Sic cod. cxxxvi ; codd. iv, xli et cvi

nos religiosum munus exhibuimus. Codd. autem r a male nobis religio-

sum munus exhibuimns. — (i^j) Sic codd. i a et cxxxvi ; cod. iv, cxli et
c\i jrjnnavimus ; cod. i b jejunabimus. — ('5) Sic cod. i a; cod, CXLI
jestina. Elil. per errorem \s\iQzy^\\w\\m festivnta. — (i6ySiccod. cvxxvi;
codd. I o el cvi 1« giiudiis soteinnitatis ; ibrte legendum in gnudiis soleinni-

tntts. — (17) Sic cod. I is et cvi ; cod. xn ut... antidpet. — (i8) Cod.
cxxxvi xai\^ futuice lcetitice. — 19) Deest cf in cod. xli , sed legitur ia
cod. 1 a. — (20) Haec desuut in EJit., quia desunt in cod. cvi.
 SERHO XXiy, IN SEXAGESIMA I. 4^9
enim in rebus ambiguis oporlet ndclerc aliqnid amplins ad
canlolaui, quia quod (i) csl amplius, recidi polesl,quod
minns non potest prolongari, sicut in hac obser-
est (2)
valione facluni esl. JNam quod {5i prffiler (4) quadragc-
simam pUis jejunamus, non (5) minuimus quadragesimam;
inlegra enim nobis ^6) manet. Quodsi mious jejunassemus
a numero redintegrare (7) eam noa poteramus ad nu-
,

merum.
II. Sed fortasse illud in causa est cur (8) jejuninm ,

quod jejunavimus, non proficiat nobis ad quadragesin)am.

Proficict j)lane nobis, quia cl si nou proficit ad quadrage-
siuiam proficit (()) ad sahilem. Si non proficit ad numc-
,

rum proficit admcrilum. Cui enim unquam non profuit

,

oraie ,legere, jejuuarePCui (10) non profuit caslilus, so-

brietas, mansuetudo? JNisi quod illos magis reprehenden-
dos(i 1) puto, qui cum parali fuerint jejunare, postcaquara
deerint solemnilales (12), ambiguut et negfigunt (i3) jeju-
nare. DemoDstrabunt (i4) utique se noa volenles religiose

(i) Sic. codd. IV, XLi, cri et cxxxvi ; cod. i a,quid. — [1) HffiC verba, qiiae
sunl iu cod, i a, desunl in cod. xi.i ; cod. i a bal)et qnid, »tA quod legilur

ia codd. cxixvi , iv et cvi. — (3) Sic cod. cxxxvi ; codd. xn et iv ne quod\

cod. 1 fl, ne qiiid; cod. cvi necquod. — (4) Sie cod. cxsxvi; codd. i et cvi

propter, — (5j Sic cod. iv, xLi , cxxxvi ; deest non in cod. i a. — (6) Sic
codd. IV et cxxxvi ; cod. %z.\ in nobis; cod. i a,vobis. — (7) Sicrol, i a;
cod. XLi servare integram ; cod. iv redintegrare eum ;
cod. cvi non babet
eam ; deiiide cod. cxxxvi poterimus. —
(8) Hsec verba desunt in codd. xli et
cvt, sed habeniur iu cod. i a ; rod. cvi ciim pro cur^ deinde omuia truuca
sunt in eddem cod., ac conseqiienterin Edit.. ubi supplevimus negatiouem
non ,
quje uecessaria non est , restiluiis qnse deeranl. — (9' Sic codd. iv,

XLi , cxxxvi ; cod. i a, proficiet, — (10} Sic iidem codd.; cod, i a, cur ; in

coJ. cvi iegilur ciii, sed desunl verba sobrietas.^ manmetudo. — (11) Sic
cod. I a; cod. i b , reprehendendum; codd. XLt et cvi reprehendendi. —
(i2)Siccodd. I b. IV, xLi et cxxxvi; cod. 1 n, audieriut solemnitatis ;cod.c\i
uudierint solemnitates. — ('^) Sic e«d cxxxvi ; codd i a, iv, i b, xli, et

cvi ambiguum negligunt, vel neglexerunt. — (i^) Sic codd. iv, xi,i, cvi el
cxxxvi ; cod, x a, demonstrabitur.
44o S. AUGDSTINl EPISCOPI APPENDIX.
vivere (i), sed coactos (2). Veriti sunt, credo, ne quin-
que dieruui jejnniis prolongatis , caro eis (3) corpusque
deficeret (4)) ^t exiles ac lenues (5) quadrcigesimae abs-
tinentiam tolerare non possent (6). Audiant igitur refecti
pariter ac robusti , lenues atque pallentes , quia hodie est
quadragesima. Audiant illi , inqnam, ut (7) jejunare in-
cipiant, isti ut abstinore non desinant , et communiter in
arcam (8) Chrisli intrare iestinent. Tmo festiuent amplius
qui tardius abstiuere cneperint (9), ut casligatiores et
puriores inlroeant, quia arca (10) Domini in periculis jeju-
num suslentare praevalet (11), temulentum sustinere non
novit. Admonemus ergo nos(r 2), sicut antea diximus, nos-
tritemporis homiiies, ut, in his mundi lurbiuibus, ad domum
Dei certatim unusquisque conlugiat sicut et sui temporis ,

homines (i 3) Moc juslus admonuit. Admonuit enim illos,

et futurum (i4j diluvium praedicare non deslitit et licet ;

vox praedicalionis TiS) nonsit audita, tamen (16) si tacebat

lingua , opere loquebatur, et si silebat voce (17), actuper-

(i) Sic cod. I a; cod. xn male itaque nosse volentes religiose vivere^ sed
coacte veriti stint ; cod. cvi itaqne et coacti. — (2) Sic codd. iv et cxxxvi
cod. I coactos. — (3) Sic codd. xn et cxxxvi ; cod. i a, eorurn; cod. cvi non
habet sunt, et deinde ejus. — (4) Sic cod. 1 a ; codd. iv et X1.1 de/ecerit. —
(5) Cod. cvi , exiles kactenus. — (6) Sic cod. i a ; cod. xli possint. —
(7) Sic codd. IV , XLi , cvi et cxxxvi; cod. i a male tollit ut. — (8) Sic
codd.i aet cxxxvi ; codd. iv et XI.1 aream. — (gj Sic cod. i b; cseleri ccepe-

runt ; cod. iv quia tardius, — (10) Sic omnes codd., excepto cod. xli, qui

habet area. — f 1 1) Sic cod. xli ; cod. i a,jejunium sustentare prcevalet

cod. IV qui arcam ; cod. cxxxvi ,
pessime qui nrcam Domini in periculis je-
junio sustinere prcevahiit, se ttmulentum. etc. ; cod. xxx et temulentum. —
(12) Sic cod. I a, et cvi qui habet monemus ; cod. cxxxvi 'vos; deinde codd.

XLt etcxxxvi antea pro ante^ qiiod habeut codd. i b et cvi. — (i3J codd. Sic

IV, xn , cxxxvi et cvi; cod. i a non babet homines. — (14) cod. a Sic i ;

cod. XLi male sed in futurum ; cod. cvi sed futurum. — fi 5) Sic codd. i u
et cvi ; cod. xxx prcedicatoris nostri. — (i6j Cod. i a addit ec, quod tollit

cod. IV ; cod. cvi et non, — (17) Cod. cxxxvi vox; deinde cod. XLt actu
pro ascia quod habet cod. i a, aut pro arca quod habet cod. cvi
 SERMO XXIV, IN SEXAGESIMA I. 44 ^

sonabat. Cuni enim redificabat tam grande opus arcae illius,

cansam (i) cur licret ipso opere testabatur. Testabatur(2)

enim ipso apparatu, nova tabcrnacula novis pcriculis pro-
fulura. Sapiens cnim quisquo inlelligere polerat, naufVagii
nescio ([uid inmiinere (5), cum domus talis (ierct, quas non
haereret (4) in terra , sed nataret in gurgilc; cum liospi-

tium (5) hujusmodi paniretur, quod nec pavimenlo solido

figerelur (6) nec (luclibus unda submergeret (7. Quis
, ,

inquam sapions (8) non iiUeliigoret adesso diluvium

, ,

cum viderel tale domiciliumquod susceplos intra fieri ,

se non tam clauderet, quam portaret quod noa tam plu- ;

viarum imbres (9) repeileret quam naulViigii procelias ,

arceret ? Quis inquam, ex hospilio non advcrteret (1 o)

,

pericuhim hominis, in quo hospitio non habitandum esset

sed polius oxulandum in quo et pator mundi futurus esset ;

cum ipso habitiiculo peregrinus (i 1). Ipse crgo sanctus

(1) Cod. cxxxvi , male causa. — (2) Cod. cvi testabantur. — (3) Sic

cod. I a ; cod. iv male eminere ; cod. xr.i naiifragiis nescio qiiid innuere ;

cod. cxxxvi naufragiiim nescio quod; cod. cvi einere. — (4) Sic cod. i a;
cod. XLi adhcereret. Deiiide deesl <'/ iti cod. i a , sed liabelur in codd. iv ,

XLi et cxxxvi ; cod. cvi hah ,./, ^^rahcvreret. — (5) Sic cod. i a; cod.
XLi hospitio; deist ut^u^ue iii cod. cvi. — (^6) Sic cod. cxxxvi ; cod. t a,
quid nec pavimentum solo defgeret; cod. ivquod nec pnvimento solo def-
geret; cod. X1.1 quod nec pavimcnto solo deficeret; cod. cvi quod non pavi-
menti so/o. — (7) Sic codd. omnes , excepto cod. cxxxvi qui habet sub-
mergeretur. — 8) Sic cod. i a ; cod. cxxxvi an quisquam sapiens. — (ij)

Sic codd. I fl, et cvi ; cod. cxxxvi imbrern ; cod. i b , imber, et deinde/'/'o-

cella, — (10) Sic cod. i «, codd. 1 b, iv et cxxxvi male averterit; cod. xli
averteret; ood, cvi animadverteret. — (11) Sic cod. cxxxm; ra^ieii omues
Diendis sunt referti ; codd. i <2 et cvi in qualibet parte mundi futunim esset
ctim ipsis habitaculis peregrinum, quod salis beue slaiet jioueudo /je/^-g//-

nandum ; cod. iv non habet in, et luutat esset iii esse ; cod. i b inepte, in

qua habet partem mundi futurum esse cum ipsis habitaculum peregnnum ;
cod. xn periculum homini, in quo hospilium non aptandum essec, sed po-
tius exultandum, Deinde cod. cvi non habet sanctus Noe.
44'i S. AUGUSTINI EPISCOPI APPENDIX.
Noe opcre populis praedicabal, et dicp1)at illiid evangeliciim
Doiiiini clicliim (i) : « Si uiihi (2) iion credilis , operi*
»bus (3) credile* (4). »

SERMO XXV.
In capite Jejunii.

Pulrlier hic sermo ex Cod. Cass. ccclxxxvii , fot. 99

extraclus, tcd qul saticlo /lu^usti/io tribuinon potest, cum
agalur dc cinerc capili imponendoin capilc jejunii quod ,

solummodo posterius statutum est in concilio ^4gathensi,

liabito an. 5oi. Fidc Martcri. de antiquis Ecclesio' riti-
bus , tom. I, fol. 294 , ord. 19. Sit ergo locus ejus in Ap-
pend, post sermonem Maurinensem cxxxix.

SYNOPSIS.

I. Memoriainmorlissaepiushomini revocat Deus ad compri-

niendam superbiam. II. Cliristus imap,o Dm bomo ad iiuagi- ;

nem Dei factus. Ifl. Hoininis lapsiis et poena. IV. Mortiscogi-

tationis eflectus salutaris, V. Adbortatio ad poenitentiam.

I. Mrmento, fili , « Qnia pnlvis es , et in pulverem re-

Dverlcris^.» llumaui generis Condilor, dileclissimi, pro-

• Joan. X, 38. — 2 Gen. iii, 19.

(i) Sic codJ. I fl et cvi ; codd. iv et XI.1, dominicum dictnm ; cndd, i et

cxxxvi, illtid de Evangelio Dumini dictiim. — [ij Sic codd. iv, xli, cvi et

cxxxvi; cod. 1 a, inei. — ('>j Cndd. xn et cvi , vel operibits. — (4) Hic
desiniiiit omues nianiisciipti codices , excepto cod. cxxxvi, <iHi pergil exem-
plaudu sermouem ,
qui iucipit per ha;c verba Moyses quadraginta diebus^
quem videsis iuferius, sermouem xxvi.
 SERMO XXV, IN CAPITE JEJUNII. 443
videns carnolos homines vilio pr.xvaricalionis antiquce ia
nia{ina cordis superbia clevalos, elclalione nienlis ercclos,
condilionis sua' menioriam perdiclisse , volcns cos ad hu-
niilitalis viam reducere, et mansiieludinis semilam revo-
care, leirem humanje miseriac , homini propler poenara
eis ad memoriam revocat , ut
transgresjionis iuiposilam ,

in quanla gloria beneficio Crealoris sui conditi fuerint ,

recolant, et ad quantam miseriam suae snperbije culpa de-

venerint , recognoscant, sicque superbirc desinant, qui et
Paradisi gaudia ex Dei munerc percepernnt, et in hanc
convallcm miseriae et lacrymarum peccali sui vilio sunt
expulsi. l t ii:itur omnipolons Deus, qui crealuraB suae mi-
screri polius eligit quam irasci , lumorem (i) superbiac ia
nobis comprimeret etelationis venlnm ab humanis cordi-
,

busremoveret, anliquam senlentiam in misernnt hominem

culpac sua) merilo jtromuljialam ad menlem cjus non ces-
,

sat reducere dicens o Memento, fili

: quod pulvis es. « ,

II. Sciendum est aulem dilectissimi , quod sicut ge- , ,

nealogus noster Mojses, Spiritu sanclo ei revelante, nobis

signi(icavit primus homo de limo plasmalus est, et ad
,

imaginem sui est condilus Crealoris. Dei enim Filius de ,

Palris essenlia genilus, in nuUo ei dissimilis, sed per omnia

cooequalis Palris imago est, et paternae subslanliae figura,
et gloria. Ilomo vero divino imperio ex pulvere onimatus
in carne, imago Dei non est, sed ad Dei imaginem legilur
prucrealus, ut in eo divinae bonitatis et sapientiae simili-
tudo et forma tanquam in speculo resullarct, et ex crea-
lurae bonitalc , decorc cl gloria, Creatoris virtus, majoslas
et polentia nascerelur. Si aulem in hac gralia sibi coUata
ccehlus, et virtulum decore firniiler homo mansisset , si

Condiloris sui lcges tradilas fideliler observasset, Paradiso

deliciarum in gaudio et felicitale, longo lempore fruere-
tur, et complelo dierum suorum slalulo numero, de limo
fieret aurum, de imis translerrelur ad summa , de lerris

(i) Cod. maie cimorem.

444 '^- AIIGIISTINI EPISCOPI APPENDIX.
assumerelur in coelos (i) , et acl societatern angelicain nullo
morlis dolorc intervenientc transirel.
III. Scd quia infelix homo, divincc lcj^is ohlitus et novae
conjugis amore illectus, Conditori suo inobediens luit, et
contra ejus imoeriuni pomum velitum degustavit , de Pa-
radiso deliciarum in hoc cxilium corruit , dc felicitate in
miseriam, de gloria in ignominiam , dcbeatitudine est de-
lapsus (2) in pcenas, et de tanta gloria suae creationis re-
daclus est in pulverem corruptionis. llnde et ei post pec-
caium a Deo Quia audisti vocem uxoris tuae »
dicilur : «

plus quam me «et comedisti de ligno ex quo praeceperam

,

»tibi ne comederes maledicla lerra in opere tuo spinas

, ,

BCl Iribulos germinabit tibi , in sndore vultus tui vesceris

npane tuo, donec reverteris in terram, de qua sumptus es,
«quia pulvis es et iii pulverem reverteris'. » Audistis, di-
leclissimi in qnanta lelicitate el gloria creatus est homo.
,

Ecce audislis ia quantam calamitalem et miseriam (3) sua

culpa dejectus est homo. Creatus enim est de terrae pul-
vere, ut ex merito obedientiaj contra cursum nalurae terra
levaretur in coelum. Sed faclum estexculpa inobedientine,
ut homodepulvere factns, generalione reciprocarevertalur
in pulverem cinis in cinerem transeat, et terra carnis
,

humanie in terram de qua sumpla est revertatur, quae in

primo parente maledicla maledictionis vitium derivavit ,

in posteros unde etspinas libidioum et iribulos tentationum

;

in nobis germinare non cessat.

IV. Qui igitur nobilitate generis gloriantur, et se non
ex hominibus sed ex deorum stirpe genitos arbitrantur
, ,

conditionem suam recolant ,etundenati sint recognoscant,

quia ex pulvere facti sunt, et in pulverem revertentur (4).
Qui autem de divitiarum copia et honoris culmine extol-
luntur, et propter subditorum multitudinem, quos violenta

1 Gen. III, 17-19.

(x) Cod. minus bene coelis. — (2) Cod, eiapsus. — (3) Cod. in quanta
calainitate et miseria, — (4) Cod. revertuntur.
 SERMO XXV, IN CAPITE JEJUNII. 44^
clominalione opprimnnt, propler deliciarum copiam ,
qui-
bus allhiunt ct abundant, homines sc essc ncsciunt , ac
mori (i) ncquaquam crcdunt, legem humanae miseria; ad
menlis oculos revocent, conditionem suam agnoscant, et
superbia» tumore deposito pro certo sciant el inlclligant
,

quia pulvis sunt ct in pulvercni revertenlur.Quod si divinae

sententijc , obturala aure , more aspidis, conlradicunt ,

ocuhUa fide sepulcra palrum aspiciant , et sublili curiosi-

late inquiranl si purpura eos a vermibus, si auri et argenli
copia a putredine eos et corruptione defendit , et lunc
experimento cognoscent qnio omnes Iiomines, licet princi-

pes , licet imperatores, et dc pulvere conditi sunt , et in

pulverem revertentur.
V. Vosautem, dilectissimi, condilionis humanae nie-
mores , superni Judicis sententiam per primuni hominem
in omnem posleritatem ejus prohTlam ante menlis ocnlos
ponile, miseriam rragilitatishumanae seniper admemoriam
revocate , de pulvere vos factos esse et in pniverem redi-
turos agnoscite, et quia cinis et favilla estis, srpcrbine et
ehuionis ventum a cordibus vestris cxpeHito carnem ves- ,

tram cinerem redituram cilicii et cincris asperitate do-

in
mate, libidinis fluxum restringlte et sicut cinerem capiti,
,

sic mcmoriam cineris in corde reponite, et vos in proximo

morituros et credite, et timcle, et antequam redcatis in
pulverem peccata vestra fletibus expiate districtum Ju-
, ,

dicem jejuniis, orationibus eteleemosynis vobis propitium

reddite, ut in die obilus vestri eum pium et misericordem
sentiatis, qui vivit et regnat, etc.

(r) Cod. nesciant ninori.

44^ S. AUGUSTINI EPISCOPI APPENDIX.

SERMO XXVI.
In Quadragesima I.

Hiinc sermonem y tn nonnuUls farlantem, stampave-

runt Bcnediclini in /Ippendicc sermon. cxLiv. Sed cum
in plurlbns dissentianl el ita eliam discordent tnter S6
,

codices nostri , ut varias versiones esse unius opcris in

alia lingua conscripti crcdidcris ideo operce pretium ,

duximus, illum rursus in tucem emiltere cumomnibus

manuscriptorum variantibus ut eruditl possint illum ,

comparare cuni antea editis. In pluribus codicibusrepe-

rilur, sive Cassinensibus sive Vcnelis, sive Floretitiais,

inter quos prcccipue contulimus Cod. Cass. cviii , fol. 12,

Cod. Fiorcnt. 1 , PLut. xiv, fol. 1 18 ; xli, PLut. xvi, fol.

1 iS; cxxxvii! foL. 85. ct BibL. /Edil. cod. cxxxvi, fol. li^,
,

ubi legitur post alterum sermoncm qui incipit Perinolos

esse vos creelo fralres charissiirii , el qui Legilur supra
,

Scrm. xxvi. Locus ejus cum sermone cxliv /I ppendicis

Benediclini eumque eodem numero inQuadragesima v.

SYNOPSIS.

probatur per iMoysen , et Adani. II. Per

I. Jejiinii utilitas

Eliam. Per Danielem. IV. Per Joannem Baptistam. V. Per

III.

Apostolos. VI. Etper uniuscujusque experienliam.

I. MoYSES famulns Domini (1) quadrsglnta dicbus et

quadraginla (2) noclibus in eremo jejunavit, ut legein

(i) Sic cod. cxxxviu, — (2) Sic idem cod., et cod. cxxxvi.
 SERMO XXVI, IN QUADRAGE8IMA I.
44?
Dei (i) mereretur accipere. Impelraverunt jejunia quod
venlrir salurus (2) des|)eral)at. Deuit|uc videlo, Iralres (3)
charissiini, tjuid sit inler jijnuiuni cl stilurilaleni ; inler
venlrem vacuum et puluiones epulis .TSluautcs (4). Moyses
quia jejunavit (')) , Douiinum (G) vidil; et (y^populus,
quia couiedit et bibit, idohi labricalus cst (8). Ouid de
IMoyse loquor (9) ct Israelilica mulliludiue ? Ipse prin-
,

ceps geueris noslri (10), Adam, quamdiu non comedil, in

Paradiso iuil; stalim ut couiedil , de Puradij^o ejeclus est.
Qui in Paradiso Dei (1 1) virgo fueiat , cjeclns deParadiso
cognovit uxorem suam. Sempercuim saturilali jimcla las-
civia cst (12) cst. Vicina (10) sibisuul (14) venlcr et geni-
talia. Pro membrorum ordiue orJo viliorniu cligilur (i 5).
II. Elias sanclus , cui elemeula famulala sunl , qni cce-
lum iribus annisctsex mensibus clauserat, ad cujnsvoccm
supernum descendit incendium cum eum Jcsabel vcllet ,

occidcre , ct fessus sub frondosa arbore jaccret in solilu-

dine, Angelus ad eum initlilur
; ct praccepit ei (16), ut ,

sumeret (17) paululum panis et aqus. Quadragiuta cnim

diebus jejuuus per deserlum ad .Siua (i 7; monlem perrec-
turus erat. Numquid enira Dominus (19) omnipolcns, qui

(i) Sic cod. cvin ; cod. cxxxviu legem Domini ; ila et cod. cxxxvi. —
(a) Sic codd. cviii, xr,i el cxxxvi; cod. auiem viii saturitas. — (3^ Deest
\o\ jratres jn codd viii el xi.i. — (4} Sic co Id. viii et cxxxvi ; cod. xu piil~
monein cpiilii cBftiiantem ; iu cod. aulem cviii deest vox epiilis. Cod.xn
niale iQWWvacuiim. — (5^ Cod. XLiet cxxxvi, qui jejunavit; cod. viii, qnia
jejiinaverat. — (6) C"d. viii Deiim. — (7) Deest et iii cod. viii. — (8) Sic
codd. cTiii et cx\xviii;cod. \ii\,qui comederatet (>i/jerat ;co(i xli et popuius
qui ; sic et cod. cvxvi. — (9; Sic codd. xli et cxxxvi; cieteii loqiiar. — (lo)
Sic codd. cxxxviii et cvm ; cod. xi.i el cod. cxxxvi , uostii generis ; cod, vm
huinani. — (ii) Deest vo\ Dti in cod. viii. — (") Sic cod. viii et cxxxvi;
cod. cviil saturltas )unctu lascivice est ; cod. xli mdSe, saturitate. — (i3)
Cod. viii pessiiiie iucisa sunt sibi. — 14 Sic codd. cxxxviii , xli et
cxxxvi; cod. cviu male tibi. — (i5; codd, Sic cxxxvi cxxxviii. et cviii; in
caeteris deesl vox eligitiir, — (16) vox
Dee.<.t cviu, — ei
(17J iu roil, Sic
cod. cvui; csleri coJd. sujnat, — (18; Cod. cviu Sinam, — (19) Cod. vm
DCMA,
 448 S. ACGUSTINI EPISCOPI APPENDIX.
co^lum lerram fecerat, cujus universa creatura est, non
et

potrrat inulsa (i) per Angelum autvina Irausmittere, aut ,

condilos cibos, aut marinas delicias aut volucrum suavi- ,

tates. Sed sciebal Prophetam sunm non alilcr posse tenta-

tioncs diaboli viucerc(2), nisi jejuniis crudiretur.
in. Ejecit nos IVatres (3) charissimi, de Paradiso ci-
,

bus reducai csuries. Daniel ille futurorum pracscius (4);

,

et adventus (5) Domini ct eversionis Jerusalem manifestis-

simus praedicalor, ideo «Vir desideriorum* » appellatus est,
quia panem desiderii non coniedit et polum concupiscen- ,

tiae non bibit. Magis enim Ghristum quam epulas deside-

rabat (G).

IV^. Joaimes, praecursor Domini locustis in eremo et

,

agresti melle nulritus est (7) , non animalium carnibus ,

el vohicrum suavitalibus. Poterat utique ,

juxta Jordanis
fluenta (8) piscium sibi exhibere delicias. Sed pccniten-
,

tiani preedicalurus, doctrinam rigoris et jejunii exemplo

suo magis debuit docere quam voce.

V. Cum in EvangeUo quidam daemone (9) plenus, Do-
raino Cuisset oblatus, quem purgarc Aposloli nequiverunt;
inlerrogantes audiunt (10) : « Istiusmodi genus non ejici-
j)tur(ii), nisi in (i 2) orationibus et jejuniis*. » Videle,
fratres ,
quanla sit jejuniorum virtus (i3),utid valeant
jejunia facere (i4), quod Aposloli nequiverunt.
' Dan. IX, 23 el X, 1 1 el 19. — 2 Malth. xvii, 20.

(i) Sic cod. cviii ; cod. vin si rniilta vi>ia traiismittere ; codd. r et cxxxvi
tntilta per angclum aut vina ; sic et xli. — fa) Sic codd. cxxxvui, xr.i

cviii et cxxxvi ; co:l. viii non alitcr diaboli posse tentationes vincere. —
(3j Doest \Qxfratres in cod. — viii, (4) Sic cod. viu; cseteri codd. conscius,
— (5) Cod. XLi niale adventum. — (6) Cud. cxxxviii desideravit. — (7)
Sic cod. I ; caeteri codd. niitritnr^ excepto cxxxvi qui habet nutritns. —
(S) Sic codd. i, XLi , cviii; cod. vni jnxta Jordancm ; cod. cxxxvi addit stans

juxta. — ^9 Sic cod, viii ; cajteri codd. dcemonio. — f 10) Cod. cxxxvi solus

habet interrogantibus ait. — (i i) Sic codd. cxxxvr, cxxxviii , xli ,

cviir ;

cod. vin istius modi genus non ejici. — (12) Sic cod. xn ; deest in apud
cseteros codd. — (i3) Sic codd. xi.r, et cxxxvi ; caeteri codd. virtus jejunio-
rum. — (14) Sic codd. i,xLr, cviii et cxxxvi ; cod. viu non habet/acere.
 SERMO XXVI, IN QUADRAGESIMA I.
4^9
VI. Dimillanliir c.Ttrra (i); unnsqnisqne sc Ipsiim {'j)

considorot, qnanla sil (5) orandi dinVronlia iiilor vacnnm

vcnlrem et icrorlnm (/,) , inler rnbentcni {'aciom et ora
pal!enlia , inlor salivani virginem ct lahia crapulis (5)
di>;solnta , inler opprcssnm epnlis scnsnm , ct inediac le-
nnilatc vigllanlem. Non dico dnplicata ct mnllipllcata jc-
jnnia non dico hcl)domadas (6) scd saltcm singulosdies
; ,

absqne cibornm Inxnria Iransigamus (7}. Cosscnt lavacra,

vina vol dclicirc (cS non quod (9) crealuram Dei jiidlcc-
• ;

mus csse damnandam sed (10) qui toto anno nobis vixi- ;

mus, saltem paucls dicbus Dco viverc valcamus (11), ad-

juvante nos Ipso, ([ui cnm Patre ct Spliiln sancto vivit et
regnat in saecula sacculorum. Amen (xa)-

(i) Omnes codJ. p.iale feicra , aul loctcra. — 2) Sic coJd. .ki.i, c\.\.\vi

et cviir ; cod. viii ^e ipsitm imiistjuisque ; cod. i iinde quisque se ipsum. —

(3) CoJ. viu orandi sit,— (4) Codd. omnes male refectiim; cod. i ponit
ventrem posl rejectnm. — (5) Cod. viu crapiila, — (C) SiccodJ. c\.\xviii,
xi.i, cviii et cxx.wi ; cod. viii incipit per non dico hebdomadas — '7) Cod.
cxxxvi male transfigamns. — (8) CoJ. viii carnes ; rod. rxxxvi cessec cra-
pula vinijVel de/icitv, — (9) lid codd. quo ; et deindecod. sn\ jndiccm.
—
— ('f») Codd. viii et cxxxM male qito qui, —
(i i) Codd. xli ct cxxxvi
dcbeamns. — (12) Sic codd. XLiet cviu , lisec desunt in rreleri'^ rodd. ; cod.
c.xxxvi non lialiel adjiwante nos ipso , sed soliiin qui re^nat cum Palre et

Spiritu sancto Deus per orunia , elc. ; ct prius legit Doiiiiuo pro Deo.

cxxxi, 29
45o S. AUGUSTINI EPI8C0PT APPENDIX.

SERMO XXVII.

In Qiiadragesima II ,

Qiiomodo Christns intravit desertum.

Sermo hic , eductus ex Btbl. j^dil, cod, x, rejicitur

in appendicem tum propter codicem ipsum , tumprop-
,

quod de pluribus Inquutur, quce sancto Augustino

terea
minime convertiunt , qualla sunt ea qu(e de oculorumet
^enuum concordia dicuntur , necnon et de usibus Eccle-
sia' beato Doclori posterioribus, de verbis Memento quia
cinis es, de Diaconorum rantu : Humiliate capita vestra
Deo, elc, I/inc tocus ejiis erit post sermonem Appendicis
Maurinensis cxlvih cum numero in Quadragesima x.
,

SYNOPSIS.

I. Jejiiniuin Dei quadragenarium nobis in exemplum pro-

ponitur. II. Jejnnandum corpore et inente vincendo cupidi-
,

Reniediuin contra superbiam. lY. Contra avaritiam.

t ates. III.
Y. Contra gnlain. VI. Coiitra luxuriam. YII. Contra iram.
Ylll.Contra acediam. IX. Semper orandum.

I. AuDisTis in uiane,fratre8 charissimi, quouiodo Chris-

tus duclus a Spiriln sancto in dt sertnm el quomodo ten-
tatns esl ,
quomodo tenUitor superalus est, et qnomodo
An^ieliaccedcntesministravernnt'. Cum enim omnisChristi
actio sit nostra instructio, ideo , Iratres, attendamus quid
nosdocuerit. Sic enim fecit ut nos doceretj mortuus est ut

» Mallli. IV, i,etr.

 SERMO XXVIT, IN QUAnRAGESIMA II, 4"^?
homo viveret ; slc et jejnnavil nt nos erndircl. JcJnMavit
ergo liomo Dens iiitemos jcjnnavit snj)ra nos. Tii ; f|naclra-

gragesima cniin diernni nec scnicl cibnn) gnstavit : < A Do-

»mino enlm farJnn) esl illnd', d cL non possnmns ad ilhid
attingerc. Jejnnat tainen fidelis snhseqnenlcr, nl potest. In
die enim Epij)haniae ascendil Jesnsde Jordane, ut jcjnnaret.
Ecclesia vero consecnlivo lempore jejnnat Janqnam capnt ;

sunm seqnitnr de vestigin. Ail enim Jesns Petro :« Tn nie

osequere' i et iternm » Vade relro nie \ > Est enira spe-
; :

cialis cansa, nt non jejnnemns eo tempore (pio et Christns

jejunavit; qnaj est cnim illa cansa ? I\nllan) anlein deslg-

nare scio nisi ad evitandam haeresim qnornmdam dicen-
,

tium nos (i) baplizari dcbere co lempore qno et Christns

baptizatns est et tnncaccopto Spiriln sanclo ad deserlnm
;

fugiebant : et qnoniam nemo de vita sna certns esl , el

mnlli absqnebaplismo moriebantur.ideo tam de l)aplismo,
quam dejcjunio ordinavcrnntsancll Palres Ecclesi;cidquod
modo servatur. Jcjunarc ergo, fratrcs, omncsdebemns nisi
praegnantes vel infirmantes, qnibus lex j(?juniornin (2) po-
sita non est. Orare tamen omnino istidebent, nt snppleant

qnod adimplere non possunt. Onjnes aiii jejnnare debent

sed non sicut legrotus ut valeat; non nt avarns, nl par-
,

cat; non ut fasliditus, ut appetat non ul PharisaBus nt ; ,

appareat non enim sicChristns vnlt tc jejunare, seurecto

:

et pnro corde.
Ingrediamur ergo, fralres, sanctam qua'lra2;eslmam
II.

hilariter et persevcranler; non deficiamnsin lentationibus,

non vincamur. Ecce Dux hodie nos confortat. Garo, locus
et diabolusnos lamen valde inquIelant.Tamen perseverate,
fratres ut finem oplimnu) comprehendalis. Finem tamcn
,

bonnm vel principium habere non poteritis. nisi et(5)ves-

tcs deponatis. Quae sunl isla3 vesles quas deponere debc- ,

mus, si bonnu) principinm, l.onum uiedium et bonnm

' Psat. cxvii, 23. — 2 joaii. xx', 22. — ^ Marc. vm, 33.

(i) Deest nos ia cod. — fa) Cod. jejutioruin. — (3) Id. iit.

^9-
45a S. ATTGIISTINI EPISCOPI APPENDIX.

fineni liabcre cnpimns , nisi snperbia , avaritia , Inxuria,

gula, invidia , ira el accdia (i)? Isla sunl induQicnla nos-
tra; isli snnt lioslcs, de qnibus ait Propheta : « Pcr viam
»veninnt ad te hosles lui',» cl per virtutes fugicnt a le
qnia per solaui vohinlatcm propriam omnia vilia veniunt
ad nos , sed pcr virtulos expellunlur septem vitia : ergo ,

o homo, ne amplius dormias, sed festina septem expcllere

inimicos. (hiid vero ad hoc recpiiritur? Sola vohintas cnm
opcre. Tolle propriam non erit
volnntalem hominis , et

peccatum , nec erit geheuna, quam abjiciendam procom-

mnni utihlale Chrislns declaravit (2) in semetipso cum ,

suam propriam voluntatem, hcct bonam pro commnni ,

postposuit dicens :«Pater, si fieri potest, Iranseat a me

ncahx iste^. » Ejns enim propria volunlas erat, ne more-
retur. Non enim hoc volebat Pater non Angelus reparan- ,

dus non homo redimendus. Erat euim alia voluntas sed

, ,

communis ut scilicet moreretnr. Hoc volebat Trinitas

, ,

hoc rationalis creatura hoc etiam ipse. Prior erat bona ,

,

sed lieri voluit communem, et dlxit : « Non sicutego volo,

» sed sicut lu'. »Per hanc solam peccamus, per hanc etiam
meremur; qnae ita (5) audax est et impudens, utinsnnm
armelnr auclorem. Vellet enim ipsa (4) impunitatem sno-
rum criminum habere; ergo vellet Deum injustum et sui
similemesse; ergo vellet non esse Deum ; ergo praedicta
vitia ad nos veniunt, et gravissimi hosles sunt. Superbia

enim aufert homini Deum, luxuria seipsum avaritia proxi- ,

mum; gula vorat hominem (5), invidia combnrit ira fla- ,

gellat, acedia ligat. Isti sunl hostes qui nos aggrediuntur;

isti sunt inimici nostri mortales, qui nos vivere non per-
mittunt; isli sunt divllnm etpauperurn amatores,boQorum

etsacerdotum destructores.
III. IIos aulem hostes fratres charissimi , , alma mater

» Naliiim 111, i3. — ^MaUh. xxvi, Sg. — 3 iijjj,

(t) Cod. r.ccidia, et sic deinceps. — (2) Id declamavit. — (3) Id. etiam,

et deiiide imprudens. — (4) Id. ipsins. — (5) Id. voratorein.

 SERMO XXVII, IN QDADKAGLSIMA II. 4^3
Ecclesia a filiis suis in liis sanclis dicbus cxpclleri; studet,
incipiens concnlcare snperbiam pcr veram huniiiilaleni ,

duni ait ; Mcmento, homo, quia « Cinis cs , et in cincrem

srcverleris' ;» quasi ecce in ingrcssu ccrlaminis dico libi

Qnid suporbis? aspice quod lerra cs et cinis. Quid estcaro,

nisicaroPIndualur ergo caroluapurpura, auroetserico (i),
Don tamcn est nisi coro. Ilinc (2) eliam in fine istarum
dicrum Dominus oslendit opus ceiebcrrimum sancite hu-
mililatis,dum in ccena pedes Discipulorum lavit"; nec
incongrue hocfieri voluit Dominus, ut primo die ct ultimo
virlus humilitalis ostendatur, qaia viiium suj)erbia3 j)rimum
ctultimum cst primum cnim Tuit recedenlibus a Deo ct
: ,

ultimum accedenlibus adDeum; ipsa enim humilitas ca-

put omnium virlulum cst et principium, sine qua nemo
potest ad vilam intrare. Ideo attendile, Iralres, ul eam
primo astringalis , et ipsamusque ad coenam Domiui tcnea-
tis. Sed iuuc in ccena Dominl, ad coeuam sacramenli vo-

cal)imur, cl lunc ('Reddclunicuique sccimdum opera siia'.»

IV. Conlra etiam avaritiam alma mater Ecclesia medici-

nam uobis paravil, nt exlendas manus ad paupercs, cxem-
phim libi copiosum deuionslrans de mcudico Lazaro etdi-
vile, de Marlha el Maria quomodo Chrislum et Aposlolos
,

pavit (0) ; timc Maria caput Ghrisli perunxit, clLazarus re-

suscilalus inlerfuit. Sic el nos facere dcbemus, ut (4) de-
posila omni avaritia, pauperes pascamus, ct Domini caput
oratione et J!.junio peruugamus. Hoc cnim Dco summe
placel ; hoc summe operari aircclat hoc magis sibi placel,
;

quam illa ccena (5) ,

qua refeclus erat in proprio corpore;
magis enim diiigit suos quam corpus proprium quod de
, ,

\irgine traxil; illud enim verberibus , plagis et morti ex-

posuit, ut nobis incolumitatem servarel. Ecce ergo quam
efficax medicina in his sanctis diebus nobis apponitur, fra-
Ires charissinii.

* Gen. III, it,. — 2 Joau xiii, 5, etc. — ^ Rom. ri, fi.

(1) Cod. sirico. — (2) Id. hoc. — (3y Forte paverunt, — (4) Cod. quia.
— (5) Deeit iu cod. voi cocna.
 454 S. AUGUSTINI EPISCOPI APPENDIX.
V. Conlra eliam gtilani nobis uiedlcina (i) apponitur,
exemplum Salvaloris j-onendo , iil audistis, qiiia jejunavit
qi.adragintafliel)us elquadraj^inta noctibus. Medicinaetiam
modo apposila estniajor solilo. Consnevimus cnini in die-
hm ,
quibus non jejunamus, olTicium missaG intrr horam
prima?, et lerliac, et sextae celebrare, ul ea hora , qua
Chrisluni crcdimns immolatnm , cadeni hora corpus ejus
conficiatur (-^) in altari ; sed tempore jejuniorum (5) post
sextani ordinavimus difierre missarum officium, et usque
post nonam prolrahitur (4) ut inlelligas quod non hora ,

terliaruui ccenarc debeas tanquam timcns dolorem sloma- ,

chi vel capitis vacuitatem; nam valde etiam indignum est,

ut prius venlrem quam menlem pascas. NuUus ergo pran-
deredebet, sive jejunet, sive non nec eliam bibere, sive ,

puer, sive senex, sive vidua, sive nupla, ante missarum

officium completum. Quo (5) tamen de vobis non bene
ajdlficor, fralres; nam ille laudatur, ille pra?dicatur beatus
qui prius in mane tabernas visitare potest. quam dolo-
rosum (6) est hoc mihi, om-fralres mei , de quibus vobis
nlbus reddlturus sum ralionem. Quomodo ergo exaudiri
creditis a Deo, qui plus amatis vlnum quam Deum ? Nam
meus, ul)I est an)oris perversilas. Nolitc ergo,
ibl figitur tola

mei inebriari vino*; ebrius enim quid aliud est

(ralres ,

quam peccatornm servus, diaboli domus amicus falslla- ,

tis, cujus vita brulalis et Irrationalis est? Numquid recto

consilio, numquid mente sana numqiiid reclo judiclo,
,

vino s;epe rcpleti ,

judicare vel discernere possunt ? Absit
omnlno; nec mlrum fralres quia ebrletas est blandus , ,

daemon, dulcevenenum, suavepcccatum. Numquid a vestra

memorla jam reccssit, quod lempore noslro Hipponiffi
adolescens quidam iecit (7), qui ebrietate propulsus (8) ma-
tiJ , MUiJUU
1 Ephes. V, I 8. -^i

(i) (^,11(1. medicina;n nisi, qiioJ nieliiis se hahertt, lc^a^ medicinam appo-
nit Ecclcsia. — >-) Cod. conficitiir. — (3) Id. jcjiinnriim. — [4) lA. pro-
trahaiitr. — (5) Id. <iii(>d. — (6) Li. dolosum. — (7) Id. fnit. ^
— (8) Id.
perpvssiis.
 SERMO XXVII, IN QUADRAGESIMA II. 455
trem praegnanlcm oppressit , sororein violavil , ct pcilroin,
quem valde ante limebiil, occideve perlenlavil ? Eccc fpiid
fiicit ebrictas; quain Doniinnm volenlem (i) exlin<;(iere,
hodic de^crtum inlrasse audivimns, iibinon lantum \innin,
sed nec herbarum amo^nilas videri poterat.
VI. Conlra etiam hixuriam iulroducitur aUcra lertilis
medicina excmphim tibi a|)ponens de illo (|ui luxuriose
,

vivendo, omnia bona consumpsit*. Interponitur ctiam ve-

hmi in Ecclesia inlcr psalleutes et popuhim , iil lasciviam
non tanluui cordis, sed etiam oculorum tollamus. Pcr l'e-
nestras eniin oculornm mors hixuriae crebrius (vi) solet in-
trare; quod bene cognovil ille Epicurus, qui jjulam refrc-
nurc conl(?ndens, luxuriam valdc despiciens, prirao oculos
erui sibi fecit, el eunuchus ct caecus deiude permansit; et
dum sibi poslniodum pelerelur quis (5) rsset nit « Vile , :

sperma, vas stercorum ct esca vermium. >> Qui ctiam ,

dum annorum audiret (4) filium

centenarius sexagenarium
luxuriari lanquam destructorem philosophiac ct bonorum
,

morum extra suam coni;regationem abjici (5) fecit, nihil-

que de suo illi (6) rehnqnens, hlius tanquam pauper a pa-
trc reliclus est. Islienim Epicuri nominati siiiit, quiasuam
lelicitalem in venlrem ponentes, dicebant^y) Dcum in alia
vila pricparaturum fore (8) cete grandia, scilicet pisces
hominibus (juos (9) in principio crealionis reruin pro-
duxcrat . et se comesturos dicebaut in aha vita tales pisces,

et sic in praesenti et in futuro dicebant eorum felicilatem

esse in ventre, et tamen luxuriam oderant in eorum Jc^e
p •

et super omnia eam abominabantur. Quodibrte (9, valde

• Luc. XV, ij ctc.

(i) Cod. Dominiis voiens. — (2) Id. crf//i/is. — (3) Id. (jiiid. — (4)
Id. centennrnim... nudiens. Vox nnnorum videtiir abuiidare ; lorlc Irtrfii-
dum cenium natus annos audiret. — (5^ Id, ahjeci. — (')) Id. sibi uvk\ iiH

nioie solito; a|HicJ ffuom non legi»nr que. Phrasis aliniidc vitiosa. — -7) Id.
dicebat. — (8) Id. tian. — fo) Id. qui; proiiomfii quos viJelur rpsplctre ad
pisces^ non ad vocem hnminibus — (10) S;c cod.; (|uae vox poDi viddur
pvo Jbrtuilum , diibmm.
456 S. AUGLISTINI EllSCOPl ArPE.\DiX.
eis, iit bem" couied<^rent, ctcastc vivercnt ,
quodammodo
CSSC {)UtO.
Vll. Contra iram liodie apponilur modicina paticntiae ,

quia audivit Dominns in descrlo : « Omnia libi dabo , si

n cadens adoraveris mn'. » quam porniciosa sunt haec

vorba , fralres, ut creatura petat a Creatoreadorari ,
qnod
ipsi soli Deo competil. [loc idco , fratres , altenditc Sal-
valorem Ponlificemnoslrumhodie «Tentatum peromnia*;»
nam niliil lacilins frongit iram, quam aspicere Salvaloris
HOstri vitum, ot mitii^al (i ) eum qui j)assus est injuriiim,
quam genuflexio : ipse cnim actus genuilcxionis est lanta;
perfeclionis, ([uod (a) non solum homincs placat ad pie-
lateni, sed eliam et lcones nd lacrvmas inducit. Maluraiis
quippe oculoruin et «ienuum esl quiedam affinilas ,
quia,
ul asserunt qui de naluris rerum agunt, pucri in uleroma-
Iris oculis superpositis gcnua flexa sunt f5). Flcxis vero
genibus naluralifer oculi prorumpunlur ad lacrymas, tan-
quam collacl^neis (4) suis naturali correspondcntes affec-
tione. Altendeeliam quodadversus invidiam etiam para-
,

tam medicinam vidcmus. In fine enimmiss^e aspicile capilis

inclinalionem et vocem diaconi vel sacerdotis dicenlis :

«Humiliale capila vestra Deo » ac si dicntur nobis Hu- ; :

miliale oculos corporis etmentis, ne videalis unde delcc-

tamini(5), velnctanquam invidi trlslemini, unde pcrealis.
VIII. Simihter et contra acediam niedicinam habcmus.
Est cnim accdia saeculi tristitia, quando damno (6) rerum
vel molcstia corporum sic afficimur nt eliam ta^deat uos ,

orare vel legcre quod v;dde cavcndum cst, ne acedia ine-

;

bricmur. Ipsa enim est desperalionis soror propiuquior,

» Matlh. IV, Q. — 2 Hebr. iv, i5.

"^

(i) Docsl vox mitigat in cod., quam opiuaudo addidimus. Credo liic ali-

quam inlfriiiccjium decsse .siuliiitiam. — (2) Forte nc. j/itictt .. unlncat.

— (3j.Sic corri|;ere couali Mimui. Cod, a!j-i|in; seiisu i>ucr in utcro mutn-
ocnlis superpositis geniia cli.vei iiitt. — (4) Coci. colcctaneis. — (5) Id. «t-
ledas, —~ 'fij Id dainniini.
 SERMO XXVIIT, IN QUADRAGESIMA III. 4^/
pro qna matcr Ecclcsia rogat, et mauclat ut
rii^ienfla ipsa
jejnnando elecinosynas raciamiis, el cimi hoc induijrrnlias
Ecclcsiarnm sollicilo ocqniramus (i),et acquisitis, Chris-
lum sequi el imilari oj)lime uicreamnr.
IX. Orandum eniin scmper est, sicupim us exaudiri est :

enim oratio avis velocissima quae eliam propriura ccelum ,

pcnelrat, et allingil, ct volat usque ad pedcs Doinini,nec

ah co recedit quonsqne cxaudila fuerit. Orcinnsergo sin-
guli oremus et universi. Orare docere debetis pueros, fi-
,

lios et puellas, et quid orarc, ctqnidin orationepctere de-

bcant (2). Oremns et nos universi, utmiindati per abstinen-
liam jejuniorumdigne accedamus adraysterium Angelorum,
ut tandem trahatnosad consortium piorum(3) Je>usChris-
tus Dominus noslcr. Amen.

SERiVIO XXVIII.

In Quadragesima III.

Educllur lilc scrmo cx Bibl. /EdlL, cod. x , dc quosu-

pra. Scqucns, qucm stampis non subniitlimus, quiajam
in iuccm cmissusesL , a Combe/isio iribuitur saiiclo Lcotii,

sed pcrpcram , ut vidctur , undc in cdilionem QuesneUi

rejeclus cst. Sit islc post sermoncm prcecedcnlcm cum
numero in Quadragesima xi.

SYNOPSIS.

\. Oninia teMiipoie quadragesiina; reviviscunt ,

quod debe-
mus iinitari. II. Chiisti exeiupluni nou necossitate jcjuuantis.
111. Iracundiac et irati cHi^ies. IV. Epilogus.

''i) Cod. acqiiirai, ct \tY'nis facias. — (a) Id. debiiit. — (3^ la. pri~

rnoruin.
458 S. AUGUSTINI EPISCOP APPENDIX.
1. FiwTRES charissimi , (|aaclragcsiinaui hodie advenisso
concerniiuus.gaudeainus; hodiercniissiopeccalorumnobis
appropinqnavil cxullemus hodic asperilatem ot carnis
, ;

maceralionem incipimus, pcrseverantes loelcmur. Sicut

enim tcrra saepe pcr annum scindilur, ut abundantius fruc-
tificet frnglbus sic et oostram carncm scindere s.Tpe de-
,

bemus ut ccelestibus sit apta (i) seminibus sicut enim

, :

reditum (a) uberiorem capit, qui Irequentius vexando exer-

cet can.pum, ita et majorem graliam percipiet, qui exercet
suicorporis campum frequenliusjejunando. Ecceenim abs-
hcrba segehiin reviviscit (5) in messem
liuenliic tt-mporc :

arbores jam pra^parant se ad florcs ct fructus; vineae jam

germinare pubescunt, et omnia de iiderioribus ad alliora se
extcndunt omnia ad coelum prospiciunt, iit discamus eo-
,

dcm quoque(4) lempore reviviscere spem nostram. In pos-

terum fides perdila reparclur (5); temporalis vita tola pro-
ficiat in ieternam , et omnc hnnianum genus ad altiora re-
surgat. Modo fcrrum agricola gestans, sarmcnta deputat
vinearum ; ita el nos sordes peccatorum deputare non dif-
feramus. Ecce enim , fratres, in isto tempore, in isto qua-
dragesimali circulo, universae hoc agunt crealurae; agamus
valenter et nos, ut composite et ornate, in sanclo Pascha,
Christo resuscitato digne occnrrcrc mcreanuir. Modo,fra-
omnia snnt pracgnanlia, ut lunc reperiantur in fructu.
Ires,
Tnnc enim contra natnrae specicin spina prodncit (6) ro-
sam calamus flagrat hiinm, asperitalem (7) arida virgulta
,

deponunt, et ita cuncla floribus adornantur, ut festivilatem

Dei magni creatura atque festum Creatoris sui celebrare
festinet. Igitur et nos, fratres, hoc eodem tempore, aflli-
gendo nos et mortificando vitia et peccata, jtroducamus de
spinis rosam, de peccatis justitiam, de severilate miseri-
cordiam, de avaritia iargitatem, de luxuria caslitatem, de

'
(i) Cod. aeta, ^— 17.] Itl. redditum. — (jj id. reinvisset. — (4) Id.
eodemque. — (5) IJ. reparatnr. — ffi) Id produceret, — (7) Id, evidenter
niale saavitalem.
 SEl^MO XXVIII, IN QUADRAGESIMA III. 4^9
ingluvic abstinenliani , dc abundanlia parcilalem , de ne-
gligcnlia vclocitutcm. Istas cnimsiinl spinas rorporis nostri,
qiKc pcrforant animam , dc quibus dicitui- : « Spinas ct tri-

» bulos germinabit tibi terra'.» Germinabit enim tcrra nos-

tra spinas luxuriaj ct libidinis quibus pungimur ultra
,

modum. Germinat nobis tribulos, cum (i) diviliaruui cu-

piditate nos cruciat; spina enim Christiano avarilice suae
riidix cst; spinc-ecnioi visui pulchra? suntsatis, scdlaedunt:
his crgo nisi vigilando et oraudo curari (2) non possumus.
(lomburamus ergo has nequi.^simas spinas igne charitatis ;

qucm tamcn ignem habere non polerimus, nisi prius cor-

pora jejuniis ct abslinentia maccrcmus; scd si haec feccri-
^itts, velhas spinascomburemns, vcl cos iu rosos odoriferas

converleuius. Producit enim libido jcjunando caslimoniam,

superbia humilitatem, sobridas parcitntem isti enim sunt ;

nores vitie nostrae qui suavem odorem Christo faciunt.

,

Hanc igitur quadragcsimam largilus cst Dominus ^ ut hujus

tcmporis spatio, in morcm lolius, concupiscamus virtulum
gcrnjina , ut in die Paschae fructum justitiae proferamus.
Ilocaulem quadrogenario numero ipse Deus se exer-
II.

cuit, non ut profectnm inde capcret scd ut profcctuin ,

salutis nobis ostenderet; nec lamcn in illo ernl macula

pcccali, quae vcrtcrclur velut spina in rosam quia ipse ,

eral flos natus de spina, ct oVirga de radice Jesse^. »\irga

cnim crat Maria nilida subtilis ct virgo, quae Christum
, ,
,

velutnorem, integritale (5) sui corpoi-s gcrminavit.Con-

tinuatis ergo quadragiuta diebus et noclibns hoc iion esu-
Dominus procuravil; sed iilum postea
ricns jejunium (4)
iegimus.Quomodo ergo polest fieri quod (5) tan-
esuriisse ,

torum dierumnumero fainem sitimquenon senserit, et pos-

lea esurieritPEsuriebatcnim plane, nec dcnegare possuraus
qiiod (6j esuricrit, Esuriitenim, uthonjo; esuriit, ut Deus

1 Gen. 11 1, 18. — '^

Isai. XI. t.

(ij Cod. tatn. — (2) Id. curar^. — (3) Id. integiitaiem... i^erminahit. —
{4) Id. jejiinia.
— (5) Id. iit qnod. — 6) Cod. qnod non
 46o S. AUGUSTINI EPISCOPI AITEINDIX.
non cibum hoininuui , sed salulem ; nec escarum epulas
concupivil, scd auimarum desider;iviLcoelestium sallelalem.
enim cil)usest redcuiptio populorum Chrisli cibus
Chrisli ;

cstpaterme voluutatis alFectus. Lnde ipse Dcus ait « Meus :

senim cibus est, ut laciam volunlatem Patris mei'.»Lnde

ct nos esnriamus cibum, non ntique terreninn, sed coeles-
tem. lUe enim corpus ad tempus nuLril , sed coeleslis ani-
mam reficit iuaclernum. Sed quouiam iu multis, deficienle
cibocorporali, deficitet spiritualis, ideo summecavendum,
nc propler jejuuii asperilatem ad iram et conlurbalionem
deveuiau)us sicut cholericis soepe accidisse meminimus.
,

Quanla sit, fratres iracimdiae culpa pensemus, per

III. ,

ijuam mansueludo amiLtitur, sapientia perditur, et (i) quid

agendum sit, penitus i^iioraLur. Necmirum, quia ira in sinu
slulti requiescit; haec est quae veriLaLis lucem subLrahit,
mentem hominum confundit sanctilatem (2) vilae aniiltit,
,

justitiam puram relinquit. Haecestqute societatem dissipat,

scandala incitat, omnem rationem ignorat; idco necesse
est, ut iracundus solus beslialiler vivat. llaec est, per quam
concordia rumpitur, lux veritatis perdilur;a quibus splen-
dor sancli Spirilus excluditur, confusionis tenebrui incur-
ruot (3). Haec est intcrni matcr, Paradlsi noverca, civila-
lum combustio balneum tatuorum, sapienlum abusio ,
,

fralrum homicida, diaboli soror, Augeloruai inimica, sus-

pendium peccatorum , malorum laqucus. Quid enim ait

iracundiis? Nam ira; suae stimulis (4) accensum cor palpi-

lat , corpus tremit, lingua se balbutiendo impedit , lauces
etfacies ingravescunt, oculi ut sidera sanguinea (5) lucent
sic quidem clamorem format, sed quid loquaLur, omnino
ignorat sed manus ad offensionem parat
, lotusque com- ,

buritur, furore et auguslia plenus. Nec mirum, fratres ,

' Joan. IV, 34.

(1) Cod. uc. — (2) Id. pravitdtein. — (3) Id. tenebra incurric. — (4) Id.
stimiiiits. — (i) Id. sungi.iinein.
 SERMO XXIX, IN QL'ADRAGESIM\ IV. /}6

quoniam omnis sic ir;iliis, polestalis alienne faclns est , et

diaboli daninationi jani daliis cst.
IV. Quid orjio, Iratrcs, jcjnnamns, si pro omni verlio
modico Inrbamnr? Tolnm namrjne quod facimns dissipa-
mns, nisi nos ipsos modcrantes ab oiiini ira cl turl)nliono
abslincamns. Tnnc enim prod» rnnt nobis nostra jcjunia ,

si a vitiis abslineamns, ct al)stincndo ScTpe cliam confitea-

uinr. Nemo, fratres mei expcctet confitcri, sive pccnltcro.
,

qnando jam ])eccarc non potesf. Non enim inquit Dens

necessitate, sed propiii arbitrii vohintalc (i) pcccata con-
fiteri ; qiio disponat ipso Deus corda veslra ad faciondiim
ea qua; placita snnt ei qni est benedictns in s.xcnla. Anien,

SERMO XXIX.
In Ouadra£:esima
^»' IV.

liic scrmo ex Bibl. /EdU., cod. x, in ^pperi'

Egrcssus
dicem ponatur, ul citteri ej usdetn familice posl scrmonem ,

prceccdentem, cum numero in Quadragesima xii.

SYiNOPSIS.

I. Aocandi ad ccenani pauperes non divites. II. Solvitur

,

objectum de Cbristo saturante qiiinque millia bomiuuni qui ,

noa oinues eraut pauperes. III. \eri amici pauperes nondi- ,

vites. IV. Mala malorum amicitia.

I. Saxctam qiiadragesimam hodierna dic, fratres , in-

tranlcs, Chrisli panperes ad noslrain mensam inlrarc et
compellerc non lardemns ; ipsi enim snnt amici nostri cha-

(i) Cod. necesshacem, ,. 'vohintniem.

462 S. AtJGUSTINl EPISCOPI APPENDIX.
nssimi ,
qui Deo repraesentare coguntur bona a nobis re-
cepta. Toluin enim ([uod damus aniitlimus nisi quod , ,

amore Christi corde largimur. Sed dicct quis Numquid :

non (1) Christum ad nuptias et ad convivia legimus ali-

quando accessisse? numquid non etiam Lazarus scmper
Christo convivium faciebat ? numquid nou et Simon qui ,

leprosus dicebalur, licet postea curatus fuerii a Christo ,

convivium praparabat? numquid non el Zaclioeus, num-

quid non el JNicodemus, numquid non et mulli ahi ?num-
quid ergo sequi non debemus caput ? numquid non et isti
sancli ex hoc reputali sunt? nuaiquid non et Maria in con-
vivio veniauj impetravit? numquid non ct Zocheus in con-
vivio audire meruit : «Hodie huic domui a Deo salus focta
»est' ?» O homo , hortor et deprecor te, et luse charitali
suppUco ut islos imiterls islos sequaris in ciinclis; islos
, ,

in omnlbus imilari memento. Nam si Lazarus, velqulcuni-

que aUus, Clirlslo convivium praeparabat, pauperi pra?pa-
rabat. INam lanlaa paupcrtatis fult, ut ubi caput recli-
narelnon haberet. Pauper ergo fuit, et forma paupertatis
triginta tribus annis et amplius appellatus fuit. Fac ergo
ut isli , et suflicit.

IL Quld ergo dicis o Manichaee qui asseris convivia, ,

non soUim pauperibus, verum etiam divitibus bonum esse

parare? Nam licet C-hrlslus ad convivia accesserit non ut ,

ventrem impleret accedebat, sed sicut doctus (2) piscalor

el venator perilus in eo loco retia tendit, ubi majorem
muUitudinem piscium decernit ut ex muUis aUqui saUem ,

caplantur; slc et Magisler et Domlnus faciebat. Nam sua;

praedicationis retia saepe tendebat , ubi pUires convenire
sciebat , ut ex multls aUqui caperentur, videntes et audien-
tes quod « Virlus de iUo exibat et sauabat omnes^. » Ideo
saepe ad convivia vocatus, ire nourenuil. Sed dicitulterlus

1 Luc. MX, 9. — '^

Id. VI, ly.

(ij Deest non iii cod. juxta moieai poat numquid , et sic deiuceps.
(a) Cod. doctor.
 SKRMO XXIX, IN QUADRAGESIMA IV. 4^3
Manichajus : Numquid Christns non quinque millia homi-
num saliavit? nuinquid et omnes isti pauperes crantl' Ab-
sit, inquit Manichjcus. Ergo Christus divites satiavit et
pauperes ; ergo licile et sine peccato possuuuis ila diviles,
sicut pauperes satiare. O Manichae, lorlassis verum est
quod dicis , quod non omnes pauperes erant. Nam aliqui
Christum ad desertum sociavcrunt, cupicntes vidcre mira-
cula , ut divites et potentes ; aliqiii ul vidcnles dicerent :

« lu Beelzebub ista signa iacit sacerdotum * , » ut principes ;

aliqui Christuni sequebanlursanari cupienles ulpauperes ,

et illi qui infirmabanlur. Omnes cnim qni ibi tunc aderant

pauperes erant , quia esuricntcs , et in deserlo panem ha-
bere non pol(!ranl. Pane cnim carcre uon cst paupertas ,

sed magna miseria.

III. Dimiltamus ergodivites, IValres, in mensa, et illos
voccmus qui nos iterum non polcrunt^. Illos in invitare
amicos conslituamus qui nobis non deficicnt temporene-,

cessitatis. Inlcr veros enim amicos an^icitia orilur ex bene-

volentia. Non enim sunt fldelcs, quos munus copulat (i) ,

non et gralia; nam cilo deserunt nisi sxpc acceperint. ,

Tales sunt divites et polcnles. Dilectio eniu) quae munere

conglutinalur,eodem disperso dissolvitur. Ula vera est ami-
citia, quae nihil quterit nisi ut gralis amet
ex rebus amici ,

amantem. Fere (2) enim amicitia durat qua servilium ,

quaeritur, sed non persona. Ille vcraciter amiciliam quasrit,

qui nihil egendo eani appelil (5). Nam amicitia ex inopia
brevis cst sed pauperum amicitia pura et perpelua est.
,

l\ Amale ergo o vos divites pauperes quorum amor

. , , ,

in .'eternum manebit. Amicilia enim tantum in bonis te-

nenda est nam (4) qui ea in malo uluiUur, non sibi amici,
;

at (5) iuiuiici exisluul. (^oucordiam malorum coulrariam

csse bonorum nun dubitamus; et sicut seu)per optandum

' MaUli. xii, 24. — '^

l.uc. XIV, 14.

(t) Cod. qiiod mtinus copulatur. — (2) Pere hic ponitur pro vix. —
(3) Cod. appetat. — (4) Id, non. — (5) Id. et.
464 S. ACGUSTINI EPISCOPI APPENDIX.
cst, ut mali sempcr discnrdes sinl, sic ct optandmn csl,

nt boni semper sint concordes (i). Amicitiam enim bo-

nornm sempcr Dens conservare alTeclat cl dissipare malo-
rum. Sic lacere debemus et nos, nl filii Dei vere sinins.
Inipedire naniquc dcbcmns, in qnanlum possumns, ne
malus bono in aliquo conversclur in occulto et nialmn ,

cummalo in quantum possumns, conversari non permil-

,

tamiis; nain ignis cum igne posilns nihil aliud facict , nisi

quod de nunqiiam qnicscel. Aincmusergo,

sui nalura est ;

fralres, ct cum dilectione corri{Tamus, et ab invicem se-

parcmns nKilos. Simus « Anima una et cor unum' »in Deo,
non quia multa corpora habeant tantum unam animaui ,
ut Arianus ille haereticusaliquando dixit, sed una voluntate
in Deo pauperes diligentes, et eis subvcnienles, raereamur
in dieresurrectionisperegrinuiTi Dominum hospitari. Amen.

SERMO XXX.
In Quadragesima V.

II ic sermo, qui extrahitur ex Bibl. /EdiL, cod. x, fol.

12, pulcherrimis refertur scnlentiis et exemplis , nec

dubilarem fjuin eum sancto ^ugustino tribuerem , nisl
obstaretparva codicis auclorilas. Sit locus ejus in Appeii-
dice post scrmonem pra;cedentem cum numero irt Qua ,

dragesima xiii.

SYNOPSIS.
I. In quadrap,esima cessandumamalo,ut bonum opercmur.

1 Act. IV, 3i.

(i) Addidimiis opinaiido secuiidiim membium hujus sentt-ntis, quod

desideratur in cod.
 SERMO XXX, IN QLaDRAGESIMA V. 4^5
II. Quadraginta flioriim jejunium. III. Exeundum a vitiis,

IV. Vila} brevitas alti^icK nda, V. Niliil anleremiis nisi qnac ,

data fnciint paupiribns,\ I. Non sup ibiat, cuibrevi ciit mo-

rieiidum. All. Exempla Bomanorum iinperatorum, VIII.
Exempla pbilosophornni. IX. IMors pcenitentia map,istra. X. ,

Docet nos conculcare terrena et adamare coelestia. XJ. Hoi'- ,

tatio ad poenilentiam cito pera^jendam,

I. FRATnEschnrissimi, sanclamtjuadragesimamhodicrna
die inlrantes ,
quid pcr Aposlobim nobis dicalur. aures raen-
lis omni alTcclu aperire Sv! rlcr dcbemus. Ait
el corporis
cnim \ as clcclionis « Ecce nunc lcmpusacccplabile, ccce
:

nuncdies salulis'. • Attendite igilur, fratres, qui jaccnles

r,

fulsllsln pulvrrc; vobis praecipilur exire, qul catenis pecca-

torum haclcniislcncbaininl. Audilc, quodaEccc nunc teni
»pus acceplabilc, ecce nuucdies salulis. ^ Li<!;ali enim cslis
calcnls dcliclarum; surglle ct converlimlni ad Dominum,
quia benignus esl% quia uilscricor» cst, qula placabilis est.

Eccc ergo nunc lempus Deo acceplum, quia parala cst me-
dlclna. VuUIs sclre, fralres mei, quae sit htxc mcdiciua ?
Qulcscilc ajierc pervcrse, dlscltc l)enc laccre' ; » haec
enim duo optime vobis sufliciunt. Qul er|;o sanari cupit ,

has duas pulaliones omnino sumere fcstlnet. Verus (i)

cnlm uiedlcus quadraglnla diesnobis suo cxcn)plo donavit,
in quibus casli , humiles, sobrii , benigui , incipiamus (2)
quiescere agere pcrverse , et discere benefacerc, ne ISinive
civilas subverlalur.
II. Conslilulus igilur est nuinerus istoriun dlerum , nt
jejunemus menle et corpore; sic enim jcjunavil qua-
Elias
draginta dlebus, et montem Dei ascendit''; slc et Moyses,
ut Legem Domini mererclur reclpere' sic clSalvalor ; nos-
lcr hunc eumJem numerum consecravil*. Voluit enim ipse

» I Cor. VI, 2.-2 Joel. 11, i3. — ' Isai, i, 16. — •

-»
Reg. xix, 8.
' Exod. XXIV, 18. — 8 Matibi, iv, a.

(i) Cod, vetns. — (a) Id. in cunctis.

CXXXL 3o
466 «. AUGUSTINI EPISCOPI APPENDIX.
prius facere et poslea docere* nos. Ad comprimenclam
,

igitnr snperbiam satisfactionisexemplnm nobis dare voluit,

qoasi dicat Salvator Eccc qni peccatnm non feci, et ta-
:

men pro poccalis primns jejunarc volui(i) in nova Lege.

III. « Ecce nunc dies salutis » ecce « hora de somno ;

Bsnrgere'.» Somnns enim noster caligo viliornmest.Quam-

din in peccalis sumus, in tcnebris demoramur, «Et veritas
» innobis nonest^» Veniamusomnes adlucem ; nonnostram

turpitndinem (2) erubescamus. Cogitcmus quid luxuria ,

quid snperbia , quid avaritia quid ebrietas quid scurrili- , ,

tas , qnid mendiicinm quid pcrjurium quid hominem

, ,

inlerficerc vel odisse , qnid socium perdere qnid usuram ,

facere quid falsa jndicia, quid delractiones, quid crude-

,

litas? quem fructum ex his omnibns habnistis'' .f^Exluxnria

namque odium Dei et proximi, et abbreviationem vitae ac-
quiris. Ex superbia exul Paradisi ex avaritia mala in prae- ;

senti, et pejora in futnro habebis. Ex ebrietate sensum

amittis, et irrationabilis quodamraodo efficeris. Ex menda-
cioinlerfectionemanimae,exinterfectione pavorem acquiris.
Ex perdilione abominationem consequeris ex usura Dei ;

maledictionemconseqnitur (5) homo. Ohomo, nnmquid ad

haec operandum posilus es ? numquid ex his operibus jus-
tificaris? homo quid agis dum opera carnis peragis ?
,

«Dncis in bonis dies luos et in puncto ad inferiora des- ,

Bcendis*.» Hinc (4) caro tua vermibus, et daemonibus

prseparatnr anima.Olnxuriosi, « Quorum deus venlerest *!» o
superbi, quorumdensdiabolus est! oavaritiapleni, quorum
dens aurum est , ipsi fcenerantes , ipsi die noctuque procu-
rantes in calore, fame, siti, frigore et nudilate ditari(5)I
O foeneratores , o falsi mercatores quorum vita nequam
,

-'quorwm sollicitudo serpentina , quorum timor talpae est

• Act. I, I. — 2 Rom. xiir, 11. — 3 ^ Joan. 1,8. — 4 Rom. vi, 21. —

Sjob. XKi, i3. — 6 Philip. III, 19.

{1) Cod. prius... voluit. — (2) Id.jam nostra turpitudine. — (3) Id. se~
queris... sequitur. — (4) Id. hic— (5)Sic opinando corrigimns; cod. dotati,
 SERMO XXX, IN QUADRAGESIMA V. 4^7
quorum devoratio leonina quorum fames semper est , ,

quorum saturatio nunquaui est nec eritin futuro! o rapto-

res insaliabiles, Judasis crudcliores, Paganis nequiores
Christianisomnibus pojorcs ! Oquantum animalinsaliabile!
quid de te erit iq novissima die, cogita. Morieris, foDnerator,
morieris, et sepelieris in inferuo%et lunc videbispauperes,
quos depraedatus fuisti iu sinu Abraha;, quibus guttam
aquae petes, nec recipere valebis^ ; tunc yidebis eos, sed
non pauperes sed non libi aliquid petcntes sed non ad
, ,

gloriijm sedlantum ad tormenlum el poejjam tibi se osten-

,

dentes (i). Hoc idem accidet, fratres, non solum praestan-

tibus ad usuram, sed eliam falsis judicibus qui terram ,

habent regcre et judicare. Tales suGt qui super calhedram

Moysi asceudentes et sedentes% variorum pelhbus sunt (2}
ornati, quibus « Datum est nosse mysleria regni Dei*. p

Tales sunt vulpibus sagaciores , volvenles et exponentes

legem sanctam secuudum munera copiosa eis largita ; tali-
bus ait Dominus per Prophetam « Vag qui malum bonunj, :

;»etbonum malum dicuut^ n et bene uialum bonum, et ;

bonum malum dicunl, dum proximum judicanl inclirecle(3)

tanquam infecli pretio, precibus, odio vel amore.Tales cle-
rici vel laici sic Christum spoliant, Christuni percutiunt,
et faciem cjns velant, Chrislum negant, Christum vitupe-
rant, Christum crucifigere clamant, Christum falsp ado-
rant, Christum cum Juda prodvui^ ,Christum ad crucepi ,

perducunt, Christum in crucera (4) affigunt Christum ,

silientemvidenles , potumamarissimnm iljli

(5) porrigunt.
Haec omnia Judsei ilii semcl fecef unt , sed falsi Christiani
fidelesnomine, sed non opere quolies (6) ,
in die haecfa-
ciunt, longum esset adpraesenspraidicare. igilur, fratres,

1 Luc. xvT, 22. — 2 ibiJ. 23, elc. — ^ jviatth. xxtii, 2. — * Luc. vm,
10. — ^ Isai. V, 20.

(i) Cod. ostendetttr. — (2) Deest sunt in cod. — (3) Indirecte, id esl non
recte, nisi supponas mendum, et legas injuste. — Cod. cruce. —
(4) (5) Id.
tibi, ut semper, pro iUi, et sic deinceps, — (6) Id. quot,

3o.
468 S. AUfillSTlNl EPISCOPI APPENDIX.
quid nobis cum carnc? iNam liasc omnia Salvalor luus a te
rrcipit iamen brachiis exlensis, lalerc apcrto capite
, ct ,

inclinalo, dulciter te invilal. V^enile ad me et ego non ,

recordabor oHensionum veslrariim.

IV. «Ecceergo nunc, fratres, lempus acceptabile, ecce
»nunc dies salutis. « fralres et filii, » quos ilerum parlu-
T»rio, donec reformctur in vobis Christus',» an ignoralis

quod vita noslra sit velut lucerna acccnsa, quae a modico

vento extinguitur? Numquid non(i), dum exaltatur, fumus
est ; dum praeparatiir, uml»ra est; dum decoratur, vermis
est? cur ergo superbis , o homo concha putredinis et fe-
loris? cur non jam quiescis agere perverse? cur non incl-
pisbenc faccre? cur gloriaris, cum o Dives faclus, ct cum
»mulliplicala fiierit gloria domus^» tuae? iNumquid non
aurum argentum citosordescunl? Numquid non dignitas
et
et potestas cito tabescunl? numquid non juvenes et pul-
chritudocilo senescunt? cur ergo gloriaris, o homo , cujus
vita miscra consislil in pralorum rivulorumque amoRnitati-
bus.in mulierum venuslisaspectibus, in cquorura et canum
cursibus, in accipltrum volalibus, in domorum picluris, in
organorum et cymbalorum sonalibus? Eia , eia , o milites
Chrisli, abjicile opera carnis , « Abjicitc opera tenebra-
»rum', quiescite jam agereperverse, et discite bene facere,»
anlequam senectus infirmitatis adveniat. Ecce ]am cor afili-
gitur, capul jam conculitur, anhelilus jam despicitur, to-
lum corpns jam putredo et vermis eflficitur, aures sordes-
cunt , et denles dcnigroti putrescnnt.
V. Agite ergo pcenilenliam, quia « Ecce jam nunc tem-
»pus acceplabile, ccce jam nunc dies saliilis. » Sed si pcc-

nitenliam recle agorc volinnus , cum Chrislo jejunare cu-

piamus. Tu qui dives cs , disperge bona quae habes , et da
pauperibus ,
quia nihil tecum porlabis, nisi ea cjuaesponle
pro amore Chrisli donaveris. ISam Ccesariset Neronis abun-

' Galat. IV, 19, — 2 Psal. xLvnr, 17. — ^ Piom, xiu, 2.

(i) Cod, more solil», non habut non post numquid, et sic deincepa.
 SEKMO XXX, IN QUADRAGESIMA V. 469
dantiam qnis recepit? Alexaiiclri et lioloferni militiam quii
calcavit? Antioclii peniiria simulala qaid proluit ? Absalo-
nis pulchrilndo ubi est ? Aristoleles ct Plato cum quibu»
modo dispulant? Seneca moralis ubi rcsidel? Plolomseus,
Ovidius, Socrales , Zeno cum Demelrio quid agunt?
Qnid de secum conlulerunt? vcrum et indu-
diviliis

bitanter, verum quod nihil secum porlare potuerunl.

NuuKjuid et tu aliquid auri vcl argenli portabis? Omnino
nihil , nisi quod in praisenli Dei amore donaveris non di-
vitibus, sed pauperibus, tecum porlarepoteris. Ecceenim
modo tempus pcenilenliae ; ergo age poenilenliam , nec spe-
res in muitltudine diviliarum tuarum ', quia nec pulchri-
tudo , nec divitije, ncc nobililas nec sapientia, nec forli- ,

tudo te a morte liberare polertmt. Ecce enim Paulinus

Alricae comes, heri ut mulli viderunt sedebat gloriosus in
oula , sed modo jacet despeclus in lumba; et qui vcsce-
balur curiarum et rcgum cibariis , modo in sepulcro ci-
batur a vermibus.
VI. Cur ergo superbls , o navls a venlis agitala , o navi»
tuoCreatori rcbcllata? Curexallaris,cursuperbis, vesica (1)
subtllis ? Numqnid non a modica acus punctura somnum
et vigorera amiltis? Cur ergo superbis o vermis et cinis? ,

cur divitias dispergendas pauperibus congregas? De vobii

enim lcgitur : «Dormierunt somnum suum , et uihil inve-
Bnerunt viri diviliarum in manibus suis*. »Timete igitur,
diviles, et agite pTnitentiam ; dum tempus habelis accep-
tabile ,
plorate et ululate , cognoscentes quod « Divillae ves-
»lrae pulrefactac sunt , veslimenta veslra a lineis devorata
»sunt, aurum et argentum veslrum .Teruginavlt , et man-
j> ducabit carnes vcstras^ » vermis , et « Ignis non extinguc-
» lur\ »quia « thesaurizastis vobis iram in novissimis die-
»bus, et mcrces operum vestrorum quac derraudala est a ,

«vobis, clamat ct clamor patiperum jam in uures Domini

,

1 P»al. 1.1, 9. — 2 xj. Lxxv, O. — 3 jacob. v, 2, 3. — ^ Marc, ix , 43.

(i) Cod. 'vexica.

4f6 8. AUGUSTINI EPISCOPl APPENDIX.
tSabaolh intravit *
; «quia «epnlati estis siiper terram,0l in
• » abundanles
luxnriis corda vcslra dilataslis^, dif itiis, iii'

et ecce fame pereunt. Etiauinohsubvcniendo

pauperes liic

occidislis; ecce inopia filiorum Dei clamat ad Palrem :

«Vindica eos Dominft, nec sit illis adjulor

, nec sit qui ,

nmisereatnr pupilUs ejus, pro eo quod non simt recordati

» facere misericordiam'. » dives ,
quid agis , dtin» sioe

eleemosyna vivisP hodiees, et cras forte non eris. Exlende

ergo manns ad pauperes et in pace postmodum morere. ,

Nam secure tnnc mori polerls qnia ante le fidelem nun- ,

tium destinasti, Fac igitur eleeajosynam cum jejunio et

« Memorare tua novissima'', »ut (r) si tnnc vixoris , secure
vivas, si etiam morieris , secnre possis (^) raori.

VII. Romanietiam, nostri patresetprincipes, qui norma

bonitalis et justitise in toto orbe esse consneverant , hoc
facere cunctis imperatoribus solerter jubebant; nam mox
imperalore grandi diadematedecorato, ad ipsnm ingredie-
banlnr metallornm fabricatores dicenles De quali melallo :

jubes, domine, sepnlcrum ? Piomani, cunCta-

tibi fieri

runi bonarum legura amalores, qnid facere jubebatis regi

vestro? Nam qui rex vesler erat, imperator orbis erat et ,

tamen in bono eum non timentes, legem patrom observare

voleotes ad ipsnm dum in summo gandio erat et laeiitia,
,

morlis nuntios destinabalis, dicentes : De quali metallo se-

pulcrum tibi fieri jubes? Piomani igitur, fratres, prndentes
per hoc nihil alind sno regi signiflcare volebant , nisi

Meniorare novissima tua,» quomodo natus quomodo ad

a ,

mundum intrasti ornatns , vivendo pediculis circumda-

tus et pulicibns quoraodo et hodie sedes in cathedra
;

et forte quod cras dormies in sepnlcro. Volenles ergo Pio-

mani imperatori significare, quod cito esset corruptibilis ,

' Jacob. V, 3, 4. — 2 i[jid 5,^3 psal. cviii, 6, etc. — * Eccli. vii, 40,

(i) Cod. et. — (2) 'Dce^sV possis in cod., quod verbum necessario siippleri
dabet, nisi legas moriaris.
 8ERM0 XXX, IN QUADRAGESIMA V. 4? 1
ne etiam legem eoram transgrederelur, et ut (i) mundiim
|}acifice regeret, hoc dicereilli nulle niodo curabant (2).

\ III. Dum etiaui apud Romaui rhcloricani lcgerem ,

me audisse a Fabiano viro clarissimo bone recordor , licek

ipse non tunc temporis mortuo Alexandro, fueril, quod ,

octo sapientcs io) ejus sepulcruni circuindederunt quo- ,

rum priuius dixit Alexander ex auro lecit thesaurum

:

sed nunc aurum ex suo cadavere thesaurum fecil. Secun-

dus dixit Ileri Alexandro non sufficiebat lotus mundus
:
,

sed hodie ilii (4) sufliciunt tres ulofe terra;. Tertius dixit :

Heri Alexander populo imperabal, sed hodie populus impe-

ratilli. Quarluslleri Alexander muUos a morle j)Oluit
dixil :

liberare, sed hodie Alexander morlis jacula vitare ncn po-

tuit. Quinlus dixit Ilcri Alexander ducebat exercitum, sed
:

hodie ab exercitu duciiur ad sepulcrum. Sextus ait Ileri :

Alexander terram premebat, sed hodic ab eadcm terra pre-

raitur ipse. Seplimus dixit Heri Alexander timebalur a :

gcntibus sed hodie a gentibus vilissimus repulatur. Oc-

,

tavus dixit Heri Alexander pascebatcorpus(5) proprium,

:

sed hodie ipse cibus efficitur vermium.

IX. Quid ergo faciemus? quam viam nobis
, fratres ,

eligemus , Ecce ergo nunc tempus pceni-

nisi pccnitenliae ?

tentiae; «Eccenunc dies salutis ecce nunc tempus accep- ,

» tabile; »ecce nunc tempus cogitandi mortem, ut non pec-

cemus in aetcrnum. O mors, cujus memoria beala cuju» ,

spes infallibilis , cujus adventus summe a bonis expectatur,

cujus aggressio raalis raala et pessima (6) reputalur !

mors fidehssima , quoe nemini parcis, neminem despicis,

sed cunctos visitare peroptas, quando jusserit ille qui cuncta
bona creavit , qui etiam te videndo, satis dolere el taedere
ccepit , ut homo ! mors fcecundissima, quid Paganus ille

(i)Deest ut in cod., UQcle sensiis siibvertitur. — (2) IJ est non timebant.

~— (3; Cod. et sapientes, ubi evidens est qiiod particiila et posita fiierit pr»
octo, qnae vox scripta erat per abbreviatiouem. — (4) Cod. sibi, et sic dein-
ceps. — (5^ Deest corpus in cod. — (6) Cod. pexitna.
47^ «• AUGOSTINI EPISCOPI APPPENIX.
de te senserit audiarrms. Clama, o prudens Pagane , dic
discipulis luis : Siepemorlis nicnioriaui ad ujenlen» veslrum
rediicilc ({(Ke cpiasi lieniun, miserum homineni IVcnat
, ,

ne defluat, nc dcviet ac discurrat per viam ambilionum ,

cupidilalis et libidiunm.
X. Quid cnim plura Paganus ille de memoria mortis
dicere poluissel? Ordiuavil enim ipse Condilor nalurarum
inter omnia creata tcrram infimam csse et pedibus concul-
candam nos per hoc docens cuncta
; terrena despicere et
coclestia odamarc. Conculcate ergo
menlis pedi- , fratrcs,
bus qua; lerrcna sunt, et conculcantcs amatc ccelestia. Nam
sicut homo super ornnia dominus est sapienlia et pruden-
tia, sic cl anima noslra cunctis perfeciior est, et eam a
cunctis lcrrcnis elevarc debemus, quoniam « Eccc nunc
» lempus acccptai)ile , ccce nunc dies salutis ; » ecce dies
gratlae.

XI. Honcsfe igilnr nmliulcnius, quia in dicsumus*, quia

crcdinius quia Chrislum susccpimus. Assumite, o fratres,
,

indumcnta jusliiiae ct pnenilenliae, ne nudi in conspcclu

Domini apparealis ^. « Eslote parali, quia veniet dies Do-
»mini, sicut fur in nocle \ » Dies enim Domini mors est,
el dicitur dies saUilis cl dics perdilionis , secundnm merila
et dcmerita ; «Nunc » Et
cnini proprior est noslra sahis*.
Moyscs dicit :« Juxla est dies perdilionis, et adesse fesli-
»nant lempora*. » Nolile crgo, frairesmei, confidere in
vila vcslra quiaaDics pcrdilionis proximus cst et adesse
,

Kfestinant lempora. Qnocrile crgo Dominum dum inveniri

» potest , invocato eum , dum prope esl^ » Ilunc (i) in
praesenti vila invocale, qiiia vclox est ad ignoscendum, sed
in fuluro paralus esl ad judicandum. Festincmus hic poe-
nilere el convcrli adDominum. Pravas conscicntiaslavate
,

et elecmosynispcccata veslra suflocate; excutile j

ulverem

« Rom. Mir, i3. — '2 ror. v, "?. — ^ i The.'S. v, 2, et MaUh. xxiv, 44.
— * Pvom. xrir, 11. — Deut.
^ .\xxi), 3.t(. — ^ Isai. i.v, (3.

(l) Id. hic.

 .^ERMO XXXI, IN QUADRAGF.SIMA VI. 4?^
vitioriim ; surgile et nolite limcre confiicri , qnia nemo
juslns vivens,qui conlessione et pnenitenlia non in(li<;eat.
Rumpite vincula viliornm, ut mereaniini in terra vivcn-
tium requiem el principem (i) Angelorum. Amen,

SERMO XXXI.

In Qiiadragesima VI.

Non perttnere ad sanctum Au^uslinmn sermoneni se-

quentem , cxeo manifestum est quodipsum laudet scrip-
,

tor, et Si^iUerii se esse compairiotnmasseval, quanquam

nomen habeatin BibL /EdiL, cod. \, foL
udugusli^ii falso
i5, unde cruitur. Locus ejus in appendice post sermoncm
pnecedentem cum numcro in Quadimgesima xiv.
,

SYiNOPSIS.

I. Jejunii saucta efficacia. II. Mali jejunatores. III. Sii njo-

deratio in jfjunio lY. Fuj",ienda praeseitiui fornicatio.V.Oculi
claudendi, accingcndiqne lumlu.

I. Fratues charissimi, perlectum jejunium et rationa -

bile est, quando noster liomo exlerior jejunat et inlerior

orat facilius enirn per jejunium oratio penelral ccelum.
:

Tunc cnim homo alTecUi (y) Angelis conjr.ngilur, idroque

liberius copulalur. Per jojunium occulla mvslcriorum (3)
coelcslium revelantur, divinique sacramenli arcana pan-
dunlur. Sic namque Daniel, Angelo revclante, sacranienla

(i) Forte gandium, — (a^ Cod. effectm, — (3) Id. minisCcrioruin, et sic
paulo inreriiis.
4^4 S. AUGU8TINI EPISCOPJ APPENDIX.
divinorum mysterioruin cognoscereuieruit. Haec enim vir-
tus ct AnfielGruni uianifeslationes , et eorum annuntiatio-
nes oslenciit. Jcjunia cnim iortia sunt tela adversus tenta-
menta dfcmonum. Cito enim per abstinentiam devincuntur,
teste Salvatore, qui ail « lloc genns (lcTemoniorum non
:

sejicitur, nisi per orntioncmcl jejunium'. « Immundi enim

spiritus il)i se magis figunt ubi plus abuudare escam et
,

potum cognoscunt, sicut per efTectum cognoscere possu-

mus in conviviis ScTecularium. Ibi enim mulla mala perpe-
trata saepe cognovimus. Et ideo Sancti quamdiu in hujus ,

sseculi vila habitant, desideriosuperni roris corpus aridum

portant. Quod si forsitan ille sanclus Job sic filios facere
docuisset forsilan Satan tanlam poleslalem occidendi filios
,

non habnissel. Dicamus ergo Domino :«Sitivit in te anima

»mea quam multipliciter tibi et caro mea* !» Garo enim
;

tunc demum sitit, quando per jejuninm abslinel et arescit.

Abstinentia enim vivificat et occidit vivificat animam, et ;

vitia occidit, corpnsque n)actat.

II. Sed ssepe hiec abstinentia simulate agitur, ut hypo-
crita; ore namque pallescunt, facie atlenuantur, cordis alta
suspiria dncunt , morlem ante faciem semper portare vi-

denlur; sibi ipsis valde compatiimtur, peccatores jubent

se appellari, ut in foro digitodemonstrentur ut sancti. ,

Isti mel portant in in corde; gradiuntur

ore , et venenum
capite inclinato et intus (i) gladium bis acutum ad occi-
,

dendum portant.Tales snnt invenlores malorum, zizaniam

et discordiam inter fratres seminantes. Isti sunt raptores
et Jupi rapaces, qui de alieno suum libenter faciunt et ,

cooantur ad morleiu. Isti sunt luxurice patres superbiae ,

fratres avaritiaematres, qui bono maleetpessime (2) utun-

,

tur. Nos autcm non sic fratres sed jejunium et eleemo-

, ,

synam in abscondito faciamus, ut ille qui cuncla abscon-

dita novit, reddat nobis mercedem' : jejunia enim cnm
• MaUh. XVII, ao. — 2 pcal. lxii, 2. — 3 MaUh. vi, 16-1 8.

(r) Cod. inter. — (2) Id. pexime, et ante bonum.

 9ERM0 XXXI. IN QUADRAGESIMA VI. 4?^
bonis opTrlbiis accpptahilia sunt spiid Deum; qui aulem
a cibis ahslinei c! niale spl , d.Tnioiu-s iniit.ilur, quibus
daemonibiis esca non cst et nequitiaseuiper adcsl. IUecniai
vere jejunat, qni , deposilis viliis, per confessionem a vitii»
jejnnal. x\on tamen est alislin* iilia reputanda , ubi fuerit
venlris saluritas; sNernilur enit:! jrjuniuui, quod in vespe-
ris deliciis compensalur, diccnle l.-iia :«Ecce in diejeju-
&nii vestriinveniturvoluntas veslra';.i .oluptasenimdelicia^
inteUignntur. Sicut (i) enim repelitio debitorum lites et
conlentiones generat improbantur a Propheta
, ita et deliciae

in jejunio. Tola enim die epulas in cogilatione ruminant ,

qui ad explcndam gulam vespere sibi delicias prapparant.

III. Sollicita enim discretione caro cdomanda est, ut

non totaliter deficint nec in aliquo superbire queat^a).

,

Infirmitate caniis nimia proevalentc, ad perfectionem per-

tingere nemo potest. Quidquid crgo cum moderamento Gt,
Dco samme acceptum est, elt summe salutare est quidquid ;

nimis et ullra modum est, perniciosum est et slullum. In

omni ergoopere niodum et lemperamenlumoportclhabere,
quia omne quod excedit periculosum est. Superllua nam-
,

qne in proximo humihtas, sjepe superbia reputalur.

IV. Igitur moderate vestram carnem domantes super ,

omniain his sanctis diebusafornicatione omni abstineamus*

per quam membra diaholi stalim efficimur. iNam da^mones
scientes animarum nostrarum pulchritudinem esso castila-
tem per quam homines AngeUs coae(|uantur , summo li-
,

vore percussi, invidia mittunt per sensus corporis deside-

rium quatenus a coelestibus deorsum dejectam animam
,

pertrahant secum ad tartara. Sed, ofratres, attendite quod

quando impulsa a d^monibus mens ad delectationem for-

nicationisimpelHlur, divini judicii Uietum ;5) et ceterna

incendia ante oculos mentis ponere non differamus ,

quia nimirum omnis pcena , gravioris supplicii formidine

' Isai. Lvui, 3.

{^i) Cod. fic, — (2) Id. quiescatt — (3) Id. metus.

4^6 S. ADGUSTINl EPISCOVI APPENDIX.
snperatur. Sicnt cnim clavus clavnm cxpcllit, ila saepe
recordalio nrdoris iiiferni , ardoreui expollit liixurine. Scd
quidam snnl in jnvenliite luxiiriose vivenles, el in senec-
tule conlinenles cfTiciontur; tunc cnim eligunl servire cas-
cum misera caro jain conlcnipsil liabcrc libidinem.
litali,

Numquid lales conlincnles diccndisunl PjNeqnaquam; quia

in juvenluteluxuriose vixerunt. Talcsnonhabent praimium,
qnia certamen laboris non habuorunt; enim expeclat illos

Cavere nam-
gloria in quibus luerunt laborio<;a cerlamina.
que semper debemus ne hixuriose vivamus nc tanquam ,

reliclo patre rugientes a patria, glandibus (i) porcos in

villa pascenles et cuslodirnlos , rcpelhimur a paterno con-

sortio.
V. Prima enim tela rornicalionis, oculorum visio est,

secundaest verborum scd qui capitur ocuhs moxcapilur

•
,

corde qui vero non capilur oculis, nec corde

; fucihler ;

polest resistere verbis , hcet et cacci multa mala hixuriose

sacpc facianl. Oculos igitur sive comcdamus, sive ince- ,

damus, sive stemus, siveloquamur, claudamus hoc CDim :

est quod Salvator pr.ecipit (icri ul « Si oculus scandalizat ,

» te, eruas(2} cum. »Et quid est eruere, nisi clauderc, «ne

» videat vanilatem^ ? » Accinge (5) eliam lumbos luos, ne

delluant. Accingile inqiiii Auguslinus Aurelius organum

, ,

Trinitatis ct sanclilatis norma accingite lumbos vestros ,

super ubera veslra (4). Et quid dicere Pater illc intendit ,

nisi cordis libidines resccare, qiias ad lumbos pertincnt P

Nam cor siiper ubera e^t et lumbarc (5). Libidinis immode-

rala licentianescithaberemodum; ideopraefatus Augustinus
ille gloriosus Aurelius, fialribus zonas pelliceas more Eliae
portare jussit, ut ait Sigibertus (6) compatriola meus, vir
' Mallh. V, 9. — 2 psal. cxviii. S;.

(i) Cod. glandes. — (a Id. erue. — {i) IJ. nccingere^ et sic inferiiis.

(4) HuiiB Aiigiisliiii texlum non iiiveui. — (5) Cod. liimbar. Forle ec him-
borum Uhidiiiis, elc, sine puncto. — 6; Sigiberlus, probaLililer Gembla-
censis, mortuus an. 1112 ,
nou in ommljus fidelissimuj, utpote qui Ileuri-
cum IV imperalorum coiitra papam defenderit , et causam presbyteroruai
coDJugatorum susceperil vindicandam.
 5ERM0 XXXII, IN UAMIS PALMAP.LM. ^77
lideli>5imiis,ut inimoderala reslricla lumbornni libidinei'!)
libere ad gloriam accedere non j)iivcscanL Caslc crgo, fVa-
Ircs , vivainus in cunclis, sine qna (a) nihil boui poicrimus
in praesenti.

SERMO XXXIT.

In Rarnis Palmarum.

Mnlta siint in hoc sermon?. tittllter ct elcga^iter dicta^

sed et nonnuUa prcelcrquam qaod eraitur
slngulariter ,

ex Dibl. /EdiL, cod. x, qui propter rationes supra allatas

nuKum pradiet securilalis argumentum. Dignus tamen
illc qui legatur. Locus ejus Appendicc post sermonem
in.

pnt.ccdentem.

SYNOPSrS.

1.Cur Christns venit sedens super asinam ? II. Quomodo

suscijiitur?III.Quid significent asina et puMus ejus. lY. Sedeat
Christus in anima dij^neque suscipiatur a nobis. Y. Cavendum
impcenitentibus, ne videiint Christum in sede majestatis. YI.
Exhortatioad prenitenliam.

I. « EccE rex huis, filia Sion , venit libimansnctns ,

»sedens snpcr asinam et pnlhuu ejuj'. » Mandat erj;o Do-
minns nobis per Zachariam proj)hclnm ul in sno advenlu ,

gaudeamus. Venit ad le qnl longe jam crat, venit ad le

> Malih. XXI. 5.

(i) Cod. in moderata et restricta. — (a) Vilio-a loculio ; lupplendum

est substantivum castitate.
 478 S. ADGDSTINI EPI8C0PI APPENDIX.
humilis , ut te facial hiijniicm j venit ad te plorando per
viam , ut tu rideas in patria ; venit sedcns super asinam,
ut tu sedcas in coelcsli gloria. Anlequaui tamen veniret
prnemisit legatos, scilicet Patriarchas et Prophet^s, dicem
eis :«Dicitc fihse Slon , » scilicct Ecclesiae, quam fiham
Sion appollo, spccuhitionis et dileclionis, « Ecce rex tuus
«venit tihi. » Recesserat enira Dominus a fiha Sion propter
peccatum ideo condolens Dominus Adx ait « In aura post
,

» meridiem Adam ubi es' ? » Iq quanta miseria positus

: ,

es Aura vero ad quam peramhulabat Dominus, relrigc-

!

rationem charitatis in menle hominis esse significabat et ,

quod ipse ah amore hominis rerrigerabat quae refrigeratio ,

fuit post raeridiem id est post calorem charitatis a mente

, ,

hominis discedentem (i); sed quia recesserat per justi-

tiam nunc venitsedens super asinam per misericordiam,
,

et venit ad hellum conlra principcm mundi : et tunc «Prin-

»cepsmundi menlihus hominum in
ejicietur foras^ » a ,

quibus prius regnabat. Ideo elegit paucos secum et pau-

peres ut confundat fortia. Quid enim Pelrus ? quid An-
,

dreas? quid Joannes uisi insipienteset ignobiks etlamen

••
;

unus ex illis eum tradidit; et tamen (2) volens Magister

Discipulum corrigere ait cunclis audientibus « Qui in- , :

» tingit mecum manum in catiuo, hic me tradet ' ; » ut cum

sciret eum cognoscere cogitationes suas , pceniterel : aliis

autemmanumretrahentibus, Judas impudentia sua qua tra-

diturus erat, manum cum Magistro suo iii catino misit, ut

audacia bonae conscieutia, senon esse ostenderet caeteris.
Traditur ergo a Discipulo Dominus; ad quam traditiouem
et morlem super asinam venit. Venit ergo non alieuus ,
sed tuus PiCX per assumptam , humanitatem;
ut diximus,
venit ergo tibi, ut moriendo salveris : non (|uod
venit ergo
tui indigeat, sed quia videt te indigentem sui. Ecce ergo

1 Gen. III, 8, 9. — 2 joan, xu, 3i. — 3 Marc, xiv, 20.

(i) Cod. discedente, — (a) Forle mendum est aliquod ia hac iteratione
verborum et tamen.
 SERiMO XXXII, IN RAMIS PALMARUM. /j^g
veoit ad te sedens supcr asinain , et vcniendo, fratres , Do-
n)inns flevil vidons pcccala .fcrusalcm.
II. Et raclus est clamor in civilate dicentinm Ecce :

Prophela inaj^nus, qui ^aliavit quinque millia hominum ex

quinque panibus et duohus piscihus ecce Rex noster, qui :

postquam nos satiavit , eum regem facere volnmus , sed

lii^it et volavit ad monlem divertcns a lurha : ecce qui
caecum ilhmiinavit filium viduae stiscitavit et Lazarum
, ,

quatriduanum a mortuis resnscitavit. Quid ergo faciemus?

INam Propheta est et caput Prophetarum. Quomodo ergo
eum recipiemus? Nam si clamahimus « Bcnedictus qui :

» vcnit in nomine Domini, hosanna in exceisis* j mox ;

lapidabimur a principibus sacerdotum. Quid ergo faciemus?

Doceamus fihos uoslros, ut sihi occurrentes et clamantes,
dicant : «Bencdictus qui venit in nomine Domini, hosanna
» in excelsis. »

lil. Sed antequam civitati appropinquaret , et superasi-

nam sederet, misit duos exDis( ipuhs, diccns :«Iteincas-
» tcllum quod contra vos est" ; quia casteilum appellanda
eratjam nou civitas quae (i ) civium voiuntale et con-
et ,

cordia omniuo carehat, «ihiqueforis in hivio ante portam

» invenielis asinam » pro servitio piuiperum deputatam,
« et ejuspulium solvite et ducite mihi^ «Perasinam sub-
:

jugalem, fratres charissimi intelJigere debetis Judaeos ,

,

quierant sub jugo Legis ligali, et mullis prcevaricationibus

et peccatis ohvoluti : pullus asiuae novellus, Gentilis po-
pulus noviter ad fidem conversus; et bene pullus asinae
appellatur, quia ad primltivam Ecclesiam Judaeorum, sci-
licet Apostolorum sunt conversi ; ideo ante januam erarat,
,

nec intrare audebant, quiafortiter ihi ligalierant; in hivio

erant, quia vias errorum scclahanlur. Ecce quomodo ante
Christi advenlum asina Jud;eorum, et pullus Paganorum
ligati erant ante ostium civitatis. Ostium, fratres Chris* ,

« MaUh. XXI, 9.-2 HjiJ. ^. — 3 ibid.

(i)Cod, juia.
48o S. ACGtSTINI EPISCOPI APPENDIX.
liis esl; «Verllas et vila' » ipse est, per qnem nnllns intrare
civilalcm ccclcsleni Jerusalcm anclebat, nisi prins niandas-
sel, (jnod dissolverciilur, et dissolnlis, snpcr ipsos sedisset.
Misil erjio Dominus diios Discipnlos ,
quia dno fnerunt jre-

nera pra.>dicatorum qui directi snnt ad duas Genles. Isli

,

fuerunt Panlus etBarnabas missus esl tamcn Pelrns, et :

alii Discipuli , sed cni datum silrcgnum in pracdicalione, ut

Paulo, ignoro( i): ipse enlm portavit nomen Christi coram
Hogibns, et Gentibus, et filiis Jsrael super omnes. Barna-
bas eliam in Lege doclissimus eliam magnalia fccit snper
omnes illos. Ergo Dominns scdct, qnia per inhabilantem
gratiam in cordibns illorum Dominns reqniem habult.
IV. Simililer et sedere cnpit Dominnssuper asinam nos-
Iram scilicet super animam ipsam , qure in supernre pacis
,

desidcrium accedil. Exeamus igitnr ei obviam, cnm palmis

victoriae habilfc snper diabolo el operibus ejns, et cum
floribus virlnlum ci obviam procedamns. Ofierat alius flo-

rem charilaliset diiectionis, quae radix est omnium virlu-

tum. Alins ofterat florem virginitalis et lilium caslilalis :

haec est quam commendavil

ilia virtns, Christus in Joanne.
Tales sequnnlur Agnum sine macnla. Alins oflerat lilinm
hnmanilalis, imilando ilinm, qui ait : « Discite a me qnia
• mitis sum cthniuilis cordo^ > Alius ofl^erat florcm et de-
corem misericordine ,
qnia : «Beali miseiicordes , quoniara
nmisericordiam conscouenlur'. « Aiius ramum teneat pa -

tienlioe quia «Beati qui persecnlionem palinntur propter

,

» justitiam quoniam ipsorum est regnum coelornm *.» Alius

,

coucremel ihura cnm David (i) dicens :oDirigalur, Do- ,

»mine oralio mea sicut incensum in conspcctu luo*. »

, ,

Alius ofl"erat ramnm olivarnm et misericordiae, ut Chris-

> Joan. XIV, t). — • MaUli. xi, 29. — 3 Id. v, 7. ~ » ll;id. 10. — Spsal.
cxi<

(i) Hic de facnndia ,

noii de potest.ile ioqui concionatorem manifeslum

est. — (2) Hic vclustate corrosus esl codcx ; sed ex lilterarum reliquiis, haec

Tideutur olim Sciipta fuis«e vtrba.

 SERMO XXXII, m RAMIS PALMARtM. 4^1
tum seqnenles audiant : < Quod nnl v\ mininiis meis lccis-
tis, mihi iVcislis* : » et ila facienles nnllns acccdel vacnus
ante Deum : el sic vestimenta sternentur in via sic ramos
:

olivarnm evellentes de arboribus, sic cantantes :«Hosanna

» in excelsis , » introducemur cum Christo in sanclam ci-
vitateni.
V. lUi vero qui in hac sacratissima qnadragesima non
jejunaverunt, nec eleemosynam iecerunl nec conlessio- ,

nem peccalorum receperunt , caveant ne ramum olivarnm

assumant , qnia vcslimenta sna in via sternere conlempse-
runt. Non manibuspor-
igitnr digni snnt tales pahnam in

tare ,
non ad pro-
quoniam victoriam non habucrnnt , et
cessionemaccesserunt, et Christo obviare noluernnt. Ipsum
minimeviderc poterunt, nisi, dumvenerit cum senatoribus
terrae, tunc obviam ipsi tales procedant (i). Tunc enim
videbnnt eum non super asinam sedere sed iu sede ma- ,

jeslatis sua3 tnnc non erit coronatus corona matris suae',

:

scilicet misericordiae, sed veniet coronatus Patris poten-

tia (2); luuc veniet «Tanquam potens crapniatus a vino'.
Videte ergo, o vos mundi amatores, qui pcenitere erubes-
citis , videte eum, filiae Sion, regem vestrnm in choro
miscricordioe; dum tempus est , elevate capita vestra et in-
tueamini Regem vestrnm coronatum corona misericordiae
et pcenalilatis. Compungimini, fratres, et considerate, quia
vidcbuot eum impii in corona potentiae , et peribunt; et
videbnnt eum justi in corona gloriae, et gaudebunt.
\ I. Agamns ergo et nos prenitentiam cum poenitentibus,
praepareuuis nos ad adventum Judicis cuncta cernenlis.
Cicdamus ramos de arboribus doctrinam Novi et
, scilicet
Antiqui Testamenti, quod perlinet adprselatos sternamus :

vcstimenta in via, sustenlantes pauperes et induentes de

• MaUh. XXV, 40.— 2 Cant. iii, 11. — ' Psal. i.xxvn, 65.

(ij Cod, procedcnt. — (a) Id. potcntice.

cxxxi. 3i
48a S. AU6C8TIN1 EPISCiOPI APPENDIX.
bononmi noslroriim subslanlia , quod pcrtinet ad divites
et pauperes ; addivites, ut corde et opere perficiant; ad
pauperes auleni , ut (i) corde saltem compatiantur. Cla-
mcmus : «IJosanna in excelsis, » quod pertinet ad con-
templantes. Si sic faciemus, beati erimus, et cum sanctis
Aposlolis jumento comparabiniur. Ipsi vero Apostoli erant
velnt jumcnlnm , cornibus nocivis carcntes, Christum por-
tantes in cornibus suis a mari usque ad mare et ad termi- ,

nos orbis terrarum. Occurre igitur, filia Sion, Kegi coro-

nalo diademale misericordiae, antequam veniat coronatus
corona justiliae. Quis tunc poterit nos excusare? INumquid
nos excusabit pcenitenlia, si eam nunc contemnimus ? num-
quid opera bona, si ea tempore agendi negleximus? Sedsi
carnis fragilitas nos excusare prnBsumpserit attende quod ,

ex adverso stabunt virgines quae dum essent, sicut et tu,

,

in carne positae, carnis fragilitatem vicerunt. Merito ergo

dicet : ilte, maledicli in igoem a^ternum* , » a quo liberet
nos Christus Dei Filius, qui cum Patre et Spiritu sancto
vivit et regnat in saeculorum saecula. Amen.
* MaUh. XXV, 4i.

(i) DesuDt in cod. voces ad et ut ,

qui prius habet proficiant.
 SERMO XXXIII, IN TRADITIONE SYMBOLI. 483

SERMO XXXIII.

In Traditione Symboli.

Sermo qui sequiftir cduclm esl cx Bibl. Lnur. Plut.

xu,foL 2 3, cum hoc tiiulo
XVII, cod. 1 : Adiiionilio sancti
Augusliiii de die craslinii; dc qua nulla fit mcntio in toto
oralionis decursu. De Tradilionc aulcm Sjmboli agilur,
quce flcbat siepc in Jfiica circa finem quadragcsimie.
Vidc Bcncdiclinorum iwtam ad scrmoncm ccxii. Con~
cordat in pluribus cum fermone ccxLii appendicis sed ,

inpluribusetiam diffcrt. Hincponendus est in appcndice

in eumdem locuin ac scrmo ccxlii, cumnumerodc Sjm-
bolo VI. Bcntdiciini aulcm male illos fiermones, qui perfi-
nebant ad sanctam quadragcsimam contra ordinem ab
,

ipsis admissum in opcribus sancti Auguslini, rejecerunt

inter serniones de Oiversis.

SYiNOPSIS.

I. Symboli necessitas et ordo. II. Ejusdem explicatio.

I. OpoaTET utiqiie, dilectissiinifralres,ut inhac sacralis-

sima observa lionequadragcsiuiae sicut corpus nostrum morti-
ficamus per jejunium, ita animas noslras vivificemus per
spirilale studium.etilluminemusperDeiverbum, ut per in-
teriorishominis voluntalematqucexleriorisconversalionem
possimus inomnibus piacere Crealorinostro. Sed h.xc anle
omnia necessaria nobis est fides recla quia secuudum
,

3i.
 484 S. AUGUSTIM EPISCOPI APPENDIX.
Apostoluni : «Impossibilc e.«t sine (idc placerc Deo'. » Et
idco, qucxso, fratrcs, ut nobis rescrantibus cxpositionem
syoiboli, allentius audiiilis, quia doclrina symboli virtus
est sacramcnli , illuminatio animae, plenitudo credendi ,

quia quod in eo doccturac discitur, et unitasestTrinitatis,

et Trinilas distincta personis, etopulentia Creatoris, et mi-
sericordia Redemptoris. Hoc nexus infidelitalis absolvitur;

hoc vilae janua pandilur; hoc gloria aeterna pncparatur.

Hoc obsecro IValres, memoriae vestrae ritc ac firmiter
,

commendale, ct siquos filios velfilias inbaptismateproximo

habere desideralis, si intelligihilem aelatem adhuc habent,
fidem quam profileri debent, anle baplismum eos scire fa-
cialis; sin autem oelas illa ad hoc uiinus idonea est, vos
quoque illam fidem quam pro eis profileri vuitis cum ad, ,

fetatem congruam pervenerint, cognoscilead insinuandum

illis vos debitores esse. Est autem symbolum tale, quod ab

Apostohs commendalum firmiter lenot sancta Ecclesia.

« Credo in Deum Patrcmomnipotentem, usque\'ilam aeler-

»nam. Ameu. » Repelendus est vobis, dilectissimi, sermo

symboli hujus, quahter ea qua3 dicimus vestris sensibus ,

inseramus.
n. « Credo in Deum Patrem omnipotenlem , creatcrem
» coeli et terrre, » In primis dicit, Credo, quia Dominus nos-
ler (i) jubct non disculere divina judicia, sed credere,
nec rationem requirere, sed fidem simpliciter et immobiii-
ter exhibere. «InDeum Patrem.»Non ergo anle Deus esse
ccepit et poslea Pater; quia erp;o semper luit Paler, sem-
per habuit Filium , cui Paler est. • Omnipoteutem» vero
ideo dicit ,
quia oainia potest, cique (2) nihil impossibile
esl, qui coeluni, terram, mare, homines atque omnia quae
sunt , vivunt , sentiunt atquc discernunt, non aliquo opcris
aclu 5) , sed solo verbi creavil imperio. « Et in Jesum
» Christum FiHum ejus unicum Dominum nostrum. » Ad-
» Hebr. xi, 6.

(i) {"od. male addil no/i. — (a) Id. cni^ne. — (3) Id. acto.
 SERMO XXXI II, IN TRADITIONE STMBOLf. 4^6
quod quomodo
vertite ,
in Palrem , sic et in Filinm ejns
unicum crcdendum (i) sit, ol quia cum Palre aequalis est
Doniinus majeslatc, lantimi ipsiquanlum etPatri honoris,
tantum debemus et servitutis. JesusSalvator interpretatur,
Chrislus vero a chrismale dicitur; quia sicut antiqui reges
ac sacerdotes sacro oleo porrundebantur (i) , sic Dominus
Deus noster Jesus Christus Spirilus sancti infusione reple-
lus est. « Qui conceptus est de Spiritu sanclo, natus ex
» Maria Virgine. » Non crgo ox virili seminc, sed Spirilus
sancti opere caro Christi in utero virginis facta est. El ideo
quaeSalvatorcm «.^enuit, et virgo fuit in partu , et virgo per-
mansit post partum. « Passus sub Pontio Pilalo. i> Iste Pi-
latus judex tempore ab imperalore positus in
erat, illo
Judiea , sub quo Dominus passus est; cujus mentio tamea
ad temporis significalionem (5) pertinet. «Crucifixus, mor-
tuus et scpullus. » Cruccin illam in qua ille crucifixusest
1)
,

corpore, nos per similitudincm gestamus in fronte , et per

hanc defendimur (4) ab hoste. Et sicut in veritate natus
est Christus , ita et in veritate morluus et sepultus est.
«Terlia die resurrexit a niortuis. » Triduanoe scpulturae
mora evidenter dum corpus in sepulcro ja-
ostendit, quia
cuit, anima de inferis triumphavit. « Ascendit ad cne-
illa

i>los,n id est, condilionem naturae noslrae, quam de ho-

mine malre natus assumpsit super ccelos in dexteram Dei
hocest, in honorem DeiPatriscollocavil, ut pronobispro-
pilialorexisteret. «Inde venturus est judicare vivos etmor-
n tuos. » In ipso corpore venturus est ad judicium , in quo
ascendit in coelum, Christianos judicare (o) et Paganos ,

justos et peccatores, fideles et impios.Credo in Spiritum «

Bsanclum. » Adverlite quia sicut in Patrem ita et in Fi-

, ,

lium, et in Spirilum sanctuui sit credendum. Nam qui vel

unam de Trinitatc personam non crediderit, iu duas illi
credidisse non proderit. aSanctamEcclesiam catholicam.»

(i) Cud. credendus. — (2) Id. sacro eloqiiio profundebanciir. — (3) Id.
significatioiies. — (4) Id. defendiinus. — (5 Id. jitdicat.
 486 5. AUGUSTINl EPI9C0P1 APPENDIX.
Sciendum Ecclesiam credere, non tamenin Eccle-
est quia
siam credere debeamus quia Ecclesia non est Deus, sed
,

domus Dei esl. « Catholicam» dicit, id est, toto orbe dif-

fusam quia diversorum haerelicorum Ecclesiae ideo ca-
,

iholicae non dicuntur, quia per loca atque suas quasque

provincias conlinenlur; haec vero a solis ortu usquc ad oc-
casum uniusfidei splendore diffunditur. oSanctorum com-
• munionem, » id est, illorum qui in hac fidedefunctisunt,

societatem in coelis speramus. «Remissionem peccatorum ,»

qu£E nobis prastatur (i) munere Redemptoris, pleniter in

baptismo per fidem, et ea qua; post baptismum committi-
mus, per confessionem et veram poenitentiam ac bona
,

opera speramus dimitli. «Garnis resurreclionem. » Carnem

videlicet quam in hac vita sub mortali conditione porta-
,

mus, resurrecturam esse immorlalem, ac rationem reddi-

turam pro animae consortio credamus. « Vitam aeternam.
Amen. » Vitam aiternam quoque debetis credere in coeiis
fratres, veraciter, quod significat Amen, vos percipere
posse cum Christo et sanctis ejus, si hanc quam vobis ex-
posuimus fidem fideliter teneatis ac bonis actibus conser-
vetis; quam obsecro ut memori(e bonae commendetis ac ,

digna conversatione probare, etusque ad finem vitas istius

perducere contendatis ut per hanc aeterna pramia conse-
,

qui , Christo donante , mereamiui.

(i) Cod. praistantur.

FINI8 PRI0RI8 PARTI8 TOMI CENTESIMI TRIGESIMI PRIMJ.

VVVVVVVVfclVVVWiv>A'VV%VVVVVkVVVVVV»VVVVVVVVVVWVVVVVVVVkVV\.VV»v\\%V»,WV»VVVV»«Vv«,l^

INDEX
TOMI CENTESIMI TRIGESIMI PRIMI.

*
CLASSIS VI.

SERMONES INEDITI.
SUPPLEMENTUM II,

PARS PRIOR.

CLASSIS I.

SERMONES DE SCRIPTURA.

p«f.
ViHDici^ Sermonum sancti Augu$tiai ineditonim. 1
Sermo I. De Lapsu. 3
— II. De Adam. 7
— III. De Josepho. i5
— IV. De Verbis Evangelii Matthaei ; Curn venisset Jesus in
domum Petri, vidit socntrn e/us jacentem^ etfebricitantem,
Mattb. VIII, 14. ao
— V. De Verbis Evangelii secundum Matthaeum: Dixit Jesus
Discipulis suis parabolam kanc : Simile factum est regnurn
ccelorum homini ,
qui seminavit bonurn semen in agro
suo , etc. Matth. xnij 24-3o. a5
— VI, De Verbis Evangelii secuudum Matthaeum : Audivit He~
rodes tetrarcha famam de Jesu , et ait pueris suis : Hin est
Joannes Baptista; ipse surrexit a mortuis , e( ideo virfutef
operantur in eo, etc. Malth, xiv, j, a. a^
488 INDEX.
Sfrmo Vir. De Verbis Evan{;elii seciindum MatthaMini : Egrtssui
inde Jesiis secessit iri parles Tyri et Sidonis. Et eccc mtilier
Chananccn a finibiis illis egressa, clamaint illi dicens ei :

Miserere mei ^ Dominc ^ Fili Dafid ; Jilia mea mnle a

dcemonio vexatur^ ffc. Mattli. xv, 22-28. 35
— Vlir. De Aeibis Evangelii secundiim Mallbrenm In illn die ;

accessernnt ad Jesum Saddiicivi, qiii diciint non esse resur-

rec^/o««//i, etc. Mattli. xxii, aS, etc. 39
— IX. De Verbis Domini : Cnni luderitis abominntionem , etr.

Matlb. XXIV, 19. 43

— \. De Verbis Evangelii secundum Matthffium : Cmw venerit
Piliiis hominis in mnlestate sua, et pmnes Angeli ctim «"o,

tttnc sedehit in sede majestntis suee, et congrcgabiintur nntc

eum omiies gentes, etc. Matth. xxv, 3i, 3^. 49
— XI. De Filio Prodit;o, I.iic. XV, 11, et seqq. 54
— X(I. De Phaii-ao et l^ublicauo, Luc. xviii, 10, etc. 66
— XIII. De Verbis Evangelii secundum Lucam Egressus Jesus
:

perambtilabat Jericho, et eccc vir, cui nomen Zacchaus, et

hic ernt princeps Publicanoniin, etc. Luc. xix, r , etc. 70
— XIV. De Verbis Evaugelii secundum Joannem : Ctim stible-

vasset ergo oculos Jesus, et vidisset qtiia mtiltittido magna

venit ad eum, dixit ad Philipptim, etc. Joau. vi, 5-i4. 77
— XV, De Verbis Evangehi secundum Joannem Perrfjr/Vyewi :

in montem Oliveti, et diluculo iterum venit in templtiin, et

omnis populus venit ad etun^ et sedens docebat eos ete. ,

Joan. viii, 1-12. 91

— XVI. De Verbis Kvangelii secundum Joanncm : Dixit Jesiis
Discipttlis siiis : Amen , amen dico vobis : Non est servtis

inajor doinino sito , neqtie apostoltis ma/or est eo qui misit

illum, etc. Joan. xiii, i6-32. 100
— XVII. De VerbisEvangebi secundum Joannem : DixitJesus
Discipulis siiis : Amen, amen dico vohis ^ si quid petieritis
Patrem in nomine meo dabit vobis. Joan. xvi, 23-3o. 108
— XVIII. De eo quod ait Aposlolus : Ut scintis, qiice sit altitudo,

latitudo, longitudo et profundum, Ephes. 111, i<S. 119

CLASSIS II.

SERMONES DE TEMPORE.

— XIX. De Adventu Domini I. »20

— XX. De Adventu Domini II. i33
— XXI. In Natali Domini III. 13?
 INDEX. 489
Sehmo XXir. XIV.
In Natali Doniini i3y
— XXIII. la Nalali Domini XV. x43
— XXIV. In NatnliDomini XVJ. ,5o
— XXV. In Natali Doraini XVII. 1 52
— XXVI. In Nalali Domini XVIII. ,55
— XXVII. lu >alali Domini XIX. i€o
— XXVIII. Iii >.iiali Domini \X. i63
— XXIX. In Natali Doinini XXI. 166
~ XXX. In Nataii Dommi XXII. 1-4
— XXXI. In Nalali Domiui XXIII. i;6
— XXXII. InNatali Domini XXIV. 177
— XXXIII. luNatali Doinini XXV. 180
— XXXIV. In Natali Domini XXVI. 184
— XXXV. De Unitale Trinit.ilis, et de Iiicaruatioiie Domini. igo
— XXXVI. D." Epij.hania Domiiii VIII. ,96
— XXXVII. De Eiiiphania Domiui IX. 502
— XXXVIIl. De Epiphania Doinini X. 207
— XXXIX De Epiphania Domini XI, 214
— XL. De Epiphania Doniini XII. 218
— XLI. De Doiiiiiii F.piph^inia XIII. 222
— XLIf. De Epiphania Domini XIV. 226
— XLIII. De Epiphania Domiui XV. aag
— XLIV. De F.piphaiiia Domini XVI. aSa
— XLV. In Ociava Epiphaniae Domini, scu De Rapti>mo Christi. 236
— XLVI. In QuaJra^esinia IX. 241
— XLVII. Iii Qiiadra£;esiuia X. 242
— XLVIII, In QuaJraijesima XI. 245
— XLIX. Iii Ramis Palmariim I. 248
— L. Iii Ramis Palmarum II. aSa
— LI. lu Coena Domini. aS^
— LII, De Pas^ione Domini, el de duohiis Lalrouibus. a63
— LIII. lu Vigiliis l'asch<e VI. a66
— LIV. I)e Pasclia I. 370
— LV. In die Paschje XVI. 274
— LVJ. lu die Pa^cha- XVII. ^77
— LVIL IndiePaschae XVIII. 279
— LVIIL In die Paschae XIX. 287
— LIX. In die Paschie XX. 289
— LX. De secunda ftria Pasch<e. 292
— LXI. In diebus Paschalihus IV. 3oa
— LXII. De Alleluia. 3o6
49^ INDEX.

APPENDIX SERMONUM INEDITORUM.

CLASSIS I.

SERMONES DE SCKIPTURA.

Sermo I. De Creatione et Lapsu. 3ii

— II, Quomodo Christiis descendens de moiite, leprosutn ac ser-
vum centurionis sanavit. Mailh. vni, i-i3. 3i5
— III. De Vnrhis Evaiigelii secundum MaithtBum Cttin : intras-
sec Jcsiis Jerosolyinam, commota est universa civitas dicens:
Quis esC hic ? Poptili aiiCem dicebanc : Hic esC Jesiis pro-
pheCa a Nazarech GalilceeB. Ec intravit Jesus in Cemplum
Dei , eC rjecit oinnes vendences eC emenCes de Cemplo, elc.

Mallh. XXI, IO-I2. 322

— IV. Qtiomodo Jesiis ejecit daemonia. Luc. XI, 14-28. 3^5
— V. Quomodo Salvator muudi satia^it quinque millia homi-
num de quinque panibus et duobus piscibus. Joan. vi,

5-i3. 328
— VI. Quomodo Christus se abscondit et e.xivit de templo. Joan.
viii , 48-59. 335
— VII. Quomodo Christus flevit super Lazarum. Joan. xi, 35. 338
— VIII. De Verbis Aposloli Estote imitatores Dei siciitjilii
: ,

charissimi , -et ambulate in dilectione, sicut eC Christus di-

lexit nos , et tradidit semetipsum oblationein eC hostiain

Deo in odorein suavitatis ; (Ephes. v, i, 2), sive quomodo
debeamus Deum imitari. 343
— IX, Quomodo Christus non rapinam arbitratus est se esse

cequalem Deo, Philip. 11, 6. 35o

— X. De Adventu Domiui I. 355
— XI. De Adventu Domini II. 365
— XII. De Adventu Domini III. ^69
— XIII. In nocte Natahs Domini. 3^4
— XIV. In Nalali Domini. 384
— XV. In octava Natalis Domini. Sga
— XVI. In Circumcisione Domini. ^gS
— XVII. In Epiphania Domini I. 4o3
— XVIII. In Epiphania Domini II. 409
 INDEX, 491

CLASSIS II.

SERMONES DE TEMPORE.

Sekmo XIX. In Eplphania Domini III. 4i3

— XX. In Epiphania Domini IV. 420
— XXI. In Kpi|)l)ania Domini V. 4a4
— XXII. In Epipliania Domiui VI. 428
— XXIII. De Nupliis Cana; , et quomodo Cliristiis vocatur, el
vocat. Joan. II, i,eti'. 432
— XXIV. In Sexagesima. 4^7
— XXV. In capite Jejunii. 44*
— XXVI. In Quadra{,'esima I. 446
— XXVII. In Qiiadragesima II ,
quomodo Cliristus intravit de-

seitum. 45o
— XXVIII. In Quadra-esima III. 4^7
— XXIX. In Quadiasesima IV. 461
— XXX. In Quadragesima V. 464
— XXXI. lu Quadragesima VI. 473
— XXXII. lu Ramis Palmarum. 47^
— XXXIII. In Tradilione Symboli. 483

EXPLICIT INDEX.
 PLEASE DO NOT REMOVE
CARDS OR SUPS FROM THIS POCKET

UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY

3R Augustinus, Aurelius, Saint,

63 Bp. of Hippo
A5 [Opera oimia]
1835
t.2^
pars.l

94