COLLECTIO

SBLEOTA

SS. ECCLESIiE PATRUM

cxxxv.

PATRES QUINTI ECCLESIAE SAECULl.

S. 4UGUSTINUS.

XXVIH.
 PKOSTAT INSUPER VENAI,E
.UOA 77.V PESSllLANI,

ApCD VIHEIVQnE , BIBI.1UP0r.Ali;

PAHlSliS .

Ai'uu BIBUOPOLAM , cui momkm callice ;

• OCI^TE POCR LA PUBLICATIOltf DES BOIVS I.IVIieS

riijc <]cs Saints-Pcres , 16 ;

AQLIS SEXTIIS,

Apub MASSIE ET JEAN ,

Via viil''() dicla dii Poiil - Moicaii , ?.

["Alll.^^llS - K TYPO(JnAPHEO BOLKGOGNE ET .MAUTINET,

\l . VI |,r,o DICTi J.\<:OD, y" 5o.
 COLLECTIO
s EL i: c r x

SS. ECCLESIJE PATRUM

COMPLVXTtNS

EXQUISITISSIMA OPERA
TUM DOGMATICA KT MORALIA, TUM APOLOGETICA F,T ORATORt.V,

ACCliB ANTIBUS

D. A. B. CAILLAU,
CAaONICO UOIVOIt ANKN'^1 ST cinnnc

NONNULLISQUE CLERI GALLIGANI PRESHYTElilS.

OPUS REGI DICATUM.

TOMUS CENTESIMIS TRIGESIMLS QUINTUS.

PARISIIS,
APUD PARBNT-DESBAERES, EUJTOREM,
t'luril)U9 rslraneoriim ordinum insignibus decnr.ilicin

VIA VUICO DICTA DE 5E1NK , 4^-

M. Brtr. XXXIX.
 6k
66"
4 vr>

t,2?
 SANCTI AURELTI

AUGUSTINI
HlPPOiNENSIS EPISCOPI

OPERUM L^^oi.zss

PARS V.

OPERA POLEMICA.

hV. ITir.lTATE r.RF.DF.NDI, LIBKU I.

DE DUARUS ANLMABUS, LIRER I.

ACTA SeU DLSPUTATIO C.O.MRA FORTUXATUM MWICILEU.M,

I.IBER I.

CONTRA ADIMANTUM MANICH.EI DISCirULUM, LIBER I.

CONTRA EPISTOLAM MAMCILEI QUAM VOCANT FUNDAMENTI,

LIBER I.

CONTRA FAUSTUM MANICH.EUM, LIRRI XXSIII.

cxxxv.
J^cZ^
S. AUK. AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

DE UTILITATE CREDENDI
AD HONORATUM,

LIBER UNUS*.

CONTRA MANICOyEOS DISPliTAT, PROBATQUK IPSOS SACnir.EGE

AC TniliUK IN EOS 1>'VEI1I, FIDF.I AUCTO-
OUI C\TIIOLIC-E
RITATF.M SEQUENTI-S AD MVSTi;RIOllUM INTEI.IJGENTI AM
,

SKSli ILLIUS SUGSIDIO COMP\nANT, DUM EA CREDUNr, QU/E

NONDUM VALENT ANIMO PERCIVERE. SED niPRIMIS OSTENDlT
VETUS TESTAMENTUM PEBPERAM AB IISDEM li/ERETIClS RF,-
PBEHENbl.

I. Si mihi^, Honorate, unum atque idem videretur esse

haereticus, et credens hapreticis homo, tam Hngua quam
hac causa conquiescendum mihi esse arhitrarer.
stylo in
Nunc vero cum iiiter haec duo pliirimum intcrsit: quan-
doquidem haereticus est, ut mea fert opinio, qui ahcujus
temporahs commodi et maxime glorite principatusque
,

sui gratia, falsas ac novas opiuiones vel gignit vel scqui-

tur; ille autcm qui hujusmodi hominihus credit, homo
est imaginatione quadam veritalis ac pietatis iJlusus :cum
liaec ergo ita sint , non putavi apud tc silcndum csse ,

1 Scriptus circiter annum 89 1. —

Vide Retract. lib. i, cap. i3. ~ 2 vjj^
D, CTuillon, Tom, XXI, png. i la-iai.
i.
/|
s. ArnrsTiNi i:risr.oi'i

quid niilii do iinonicnda ac iclinencla vcritato vidoaliir;

nijns , ut sris, ab inriinlc adolcsmilia magno amorc
ila^ravimus. Scd rcs cst longc rcniola a vanorum lioini-
miiii mcnli!)us, qui nimis in haec corporalia progrcssi
alcpic lapsi. niliil aliud putant cssc, quam cpiod istis

(]uinc[UO nolissiniis nuntiis corporis scnitiunt ; ct <pias al)

liis plagas atquc imagincs arccpcrunt. cas sccum volvuiil.

cliani cuin conanlur rcccdcic a scnsihus; ct cx canim
mortifcra ct lallacissima rcgula incHabilia pcnctralia vcii-
latis rcclissinic sc mcliri ()Ulant. iNiliil cst facilius, ini

quam non solum scdiccrc,

charissimc, scd cliain o])inari
vcrum invenissc scd quam reipsa : dinicilliinum sit

agnosccs. ut conlldo, liis littcns meis. Quae ut tibi pro-

sint, aul ccrtc niliil obsint, omni])usquc omnino cpiorum
in manus fortc devcnerint, ct rogavi Dcum, ct^^^ogo ; cl

spcro ita lorc, si bcnc milii conscius suni, quod ad hunc

sivhim pio ct ollicioso aninio, non vani nominis aj)pcli-

tionc ac nugatoria? ostentationis accessi.

II. Kst igitur mihi propositum, ut probem tibi, si

possim, quod ManichcTi sacrilcgc ac temcrc invehantur

in cos. qui catliolica^ iidci auctoritatcm scqucntcs, antc-
quam illud vcrum quod pura mentc conspicitur, intucri
queant, credendo prtEmuniuntur, et illuminaturo pras-
parantur Dco. iVosti cnim, Ilonoratc, non aliam obcau-
sam nos in talcs liomines incidissc, nisi cjuod sc dic:cbant,
terribili auctoritatc scparata, mera ct simplici rationc

cos qui sc audiic ^cllcnt introducturos ad Dcuni, ct er-

rore liJ)craturos. Quid cnim me ajiud cogeljat,
omni
annos fcre novcm, sprcta rcligionc qiidc mihi puerulo a
parcnlibus insita crat^, homincs illos secjui ac diligcntcr
audirc. nisi quod nos supcrstitionc tcrreri, et fidcm nobis
antc rationcm impcrari dicercnt; sc autcm nulluni pre-
> ViJc lil). I- CoiilVss. c, II. et lil). V, c, i^.
 DL UTILITATE CREDENDI, LIB. I. 5
mere ad fidem. nisi prius discussa et enodata veritate?
Quis iion liis poUicitationibus illiccretur, praesertim ado-
lescentis animus cupidus veri, etiam nonnullorum in
scliola doctorum liominum disputationibus superbus et
garrulus qualem me tunc illi invcnerunt, spernenlem
:

scilicet quasi aniles fabulas, et ab eis promissum, aper-

tum et sincerum verum tenere atque haurire cupientem ?

Sed quae rursum ralio revocabat, ne apud eos penitus
haercrem, ut me in illo gradu, quem vocant Auditorum,
tenerem, ut hujus inundi spem atque negotia non dimit-
terem; nisi quod ipsos quoque animadvertcbam plus in
refellendis aliis disertos ct copiosos esse, quam in suis
piobandis firmos manere? Sed de me quid di-
et certos

cam, qui jam catholicus Christianus eram? quae nunc

ubera, post longissimam sitini pene exhaustus atquc ari-
dus. tota aviditate repetivi, eaque altius flens ct gemens
concussi et expressi, ul id manaret quod mihi sic affecto
ad recreationem ad spem reducendam
satis esse posset. et

vitfe ac salutis. Quid ergo de me ipso dicam ? Tu nondum--

Christianus, qui hortatu meo, cum eos vehementcr exe-

crareris, vix adductus es, ut audiendi tibi atque explo-
randi\ iderentur, qua quaeso alia re delectatus es, recordare
obsecro te, nisi magna quadam praesumptione ac polli-
citatione rationum ? Sed quia diu multumque de impe-
ritorum erroribus latissime ac vehementissime disputa-
bant, quod cuivis mediocriter erudito esse facillimum,
sero didici : si quid etiam suorum nobis inserebant, ne-
cessitate retinendum, cum alia non occurrerent in quibus
acquiesceremus, arbitrabamur. Itaque nobis facicbant,
quod insidiosi aucupes .solent, qui viscatos furculos
propteraquam dcfigunt ut sitientes aves , decipiant.
Obruunt enim, et quoquo modo cooperiunt alias quee
circa sunt aquas, vel indeetiam formidolosis molitionibus
 f) ?. AUliUSTIM EIMSrOPI
«lctcirtMif . iil iu <()riiin dolos. noii ("Icrtiono, sod inopia
<l('(,i<l.iiil.

III. .'^(•il (•iir noii i|)M' niiiii icspondeo, quod istae

|;iiil>i' ac l('|)ida' :>iinililii(liiu'S alqiio liiijusinodi rcjirclion-

^ioiKs iii oiiiiics, (|tii ali(|iiKl docciit, a quoxis advcrsario
elVuncli iirbanissinic ac dicacissimc possunt.* Scd ob hoc
j)U|a\i ali(juid tale inscrcnduin lillcris mcis, ut cos admo-

ucam, dcsinint talibusagcrc: ul (|iicmadn)oduni ilic- ait,

separatis nui,'is locorum communium, rcs cum re. causa
cum causa , ralio cum ratione confligat. Quare dcsinant
di(crcillud, (piod in orc liabcnt qiiasi ncccssarium, ciini
cos ([uisquc dcx-rucrit qui diiitius audissct :« Lumcn pcr

ju ijlum transituin iccit. » \ides euim tu mea maxima cura

I
nam dc illis noii niinis icstuo' quam boc inane ct fa-

cilliiMum ad rcprcbcndcndum cuivis esse possit. Itaque

Jioc discutiendum dimitto prudentiiC tuae. Non cnim
vcrcor iie nie arbilrcris inliabitatum luminc, cum vitje
liiijus muiidi crani implicatus, tcncbrosain spcm gcrcns,
dc pulcliritudine uxoris. de poinpa divitiarum, dc ina-
nitate lionorum, c£t'tcrisque noxiis et perniciosis volupta-
tibus. llcvc eiiim omnia, quod
non latet, cuin studiose te

illos audirem, cupcrc, non desistebam. iXeque

et sperare
boc eorum doclrinae tribuo fateor enim et illos sedulo ;

moiicrc, ut ista caveanlur. Scd modo me diccredcscrtum

lumine, cuin ab bisomnibus umbris rcrum nie avcrterim,
soloquc viclu ad valctudincm corporis nectissaiio contentus
esscdi'creverim ; illustratumaulein alcpielulgcntcm fuisse,
cum ista diligciem ct bis involutus lcncr, bominis cst
ul milissiuK! dicani, niinus acutc considcrantis rcs , de
quibus loqui inultum aniat. Scd vcniamus ad causani, si

l)l.iccf.

IV. iNaiii bcin' nosii (jnod rc|>rcb(^nd('ntc^ Manic.ba?i

 DK UTILITATE CUEDENDI, LIB. I.
7
catholicam ficlem maxime Vctus Testamentiim dis-
, et

cerpentes et dilaniantcs commovent impcrilos qui pro- :

feclo nesciunt quatcnus sint accipicnda illa et quemad- ,

modum hausla utilitor in vcnas quasi vagicntium adhuc

animarum meduUasque descendant. Et quia sunt ibi quae-
dam quae subolfcndant aiiimos ignaros et neghgcntcs sui
quae maxima turba est populariter accusari possunt
, :

defcndi autem populariter, proplcr mjstcria quae his

conlinentur, non a muUis admodum possunt. Qui vero
pauci hoc faccre noverunt non amant propatula et fami-
,

gerula qiitcdam in dispulatione certamiiia et ob hoc ;

minime notisunt, nisihisqui eos instantissimerequirunt.

De hacigilur Manichaeorum tcmcritate, qua Yetus Tes-
tamentum et catlioHcam fidcm rcprehcndunt, accipe ob-
secro quae me moveant. Optoautem acsperotchoc animo
accepturum quo a me dicuntur. Scit autem Deus cui
, ,

nota sunt arcana conscientiae mcae hoc ser- , nihil me in

mone mahtiose agerc scd ut existimo accipiendum esse,
;

veri probandi causa cui uni rei vivere jamdiu statuimus,

:

et incrcdibih solhcitudine ne mihi errare vobiscum fa-.

:

ciUimum fucrit, iter autem rectuni tencre vobiscum sit,

ne durius loquar, difficilhmum. Sed praesumo quod et in
hac spe, qua spero vos viam sapientiae mecum obtentu-
ros non me deseret ille cui sacratus sum quem dies
, ;

noctesque inlueri conor; etquoniam propter peccata mea

propterque consueludinem plagis veternosarum opinio-
num sauciatum ocuhim animic gcrens, invalidum mc csse
cognosco , saepc rogo cum hicrjmis. Et qucmadmodum
])ost longam CtCcitalem ac tenebras luminibus vix apertis,
et adhuc luccm palpiiandoatquc aversando, quam tamen
desidcrant , rccusantibus, praescrtim si cis soI(m istum
quispiam conetur ostcndcre : ita mihi nunc evcuit
non ,

negantiesseineffabile quiddamet singulareanioaae bonum

8 s. al(;l'stini liriscori

quod monle vidoatur ot mc ad rontcmj)lanclum nondum

;

cssc idoucmn ciiin llclii cl i;cmitu conlilcnli. iSon mc crgo

dcsorct si niliil lini;(). si oHicio diicor, si vcritalcm amo.
.

.imicitiam diligo ^i mullum nirluo nciallaris.

,

\. Omnis igitur Scriplura, cju« Tcstamentum Vetus

\ocaliir. dilii^cnlcr cam nossc cu]M(Miti])Us (juadrifaria
Iraditur, bccundum historiam, sccuudum icliologiam ,

secundum analoyiam sccundum allcgoriam. i\e me

.

ineptum \n\[v>. (iriecisnominibus utentem. Primum (juia

sic acccpi, ncc ti!)i lioc alitcr audco inlimare ([U .»m ac-
cepi ncindc lii (jii0([uc animadvcrtis , iion esse f.arum
reriiin aj)iid nos usitata nomina ; quae si laljricasscm in-
tcrjiictando, csscni j)rofccto inc|)lior;si autem circum-
lo(jucrcr. miiiuscsscm in disscrcndo c\|)cditus. Id tantum
oro crcdas. quoquo modo errem , nihil a mc inilato ac
tumido iieri. Sccunduin liistoriam eigo tradilur cum
docctur (juid scrij)tum . aiit (juid gcstum sit; quid nou
i^cstum. scd lantummodo s( ri|)tum (juasi i^cstuin sit. Se-
cundum irtiologiam, ciiiii ostcnditur quid qua de causa
\cl f.ictum \(1 diclimi sil. Sccundum analot;iam , cum
demoiistratiir iion sibi advcrsariduo Tcstamenta Yetus
et Novum. Sccundum allcgoriam, ciim docelur non ad
littcram cssc acci|)icnda qutcdam (JUK scripta sunt, scd
iiguratc intclligcnda.
VJ. II is omnibus modis Dominus nostcr Jesus Chris-
tus et Apostoli usi sunt. INam dc historia illud sumj)tum
cst, cuin'ol)jccliim cssct. ([uod di(~ sahhati Discij)iili cjiis

spicas cviilsissciit : K.Xon Jcgislis, inquit, (jiiod iccit Da-

» \id, cum esurirct, et qui cum quomodo in-
co erant,
« tra\it in domum Dci, ct j)anes propositionis mandu-
« cavit, (juos noii liccbat cis (jui cum eocrant, nisi solis

» sacerdotihus ^ ? )j Ad tcthiologiam vcro illud peitinet,

 DE LTILITATE CREDENDI, LIB. I.
(J

(juocl cum (Jbristus prohibuisset uxorem abjici. iiisi for-

nicatiouis causa. relatumque essct ab intcrrogantibus ,

j\Ioysen Hbello dalo repudii permisisse licentiam : « Hoc,

); inquit, Mo} ses Fccit proptcr duritiam cordis vestri ^. »

Hic enim causa rcddita est. cur ilkid a AJoyse pro tem-
pore bene permissum sit; ut hoc quod Christus praeci-
piebat, aha jam tempora demonstrare videretur. Horum
autcm tcmporum \ices atquc ordinem mira quadam
,

divinee providentiae dispositione digestum atque compo-

situm longum est e.xplanare.
,

Yll. J;i.m porro analogiam ,

qua utriusque Testamenli
congruentia perspicitur, quid egodicam usos fuisse om-
nes (juorum auctoritati ilh cedunt : cum secum ipsi con-
siderare possint, quam mjilta soleant dicere immissa esse
Scripturis divinis a nescio quil)us corruptoribusveritatis?
Qu£e vox mihi seniper quidem etiam cum eos audirem ,

itivahdissima visa cst: nec mihi soh , sed etiam tibi (uam
bene memini) ct iiobis omnibus. qui paulo majorem di-
hgentiam in judicando liabere conabamur, quam turba
credentium. Nunc vero posteaquam mihi sunt exposita
at(pie enodata muUa. quae me maxime moveljant, ea sci-

licel in quibus illorum plmimque se jactat, et quo secu-

rius sine adversario, eo effusius exuhat oratio; uihil mihi
videtur ab eis impudentius dici xel ut milius lo(|uar,
incuriosius et imbecihius, quam Scripturas divinas esse
corruptas ; cum id nuhis in tam recenti memoria extanti-

bus exemphiribus possiut convincere. Si enim dicerent

eas sibi penitus accipicndas non putasse, quod ab his es-
quos verum scripsisse uon arbitraren-
sent conscriptae,
tur utcumque tergiversatio eorum rectior, vel error
; esset

humanior. Hoc enim de illo hbro fecerunt, qui Actus

Apobtolorum inscribitur. Quod eoruni coiisihum , cum
'
Mauh. xi.\, 8.
 in 8. AUGUSTINI EPISGOPI
iiicciiin ipsc |)('lraclo, iic^juco satis iiiirari. JNou enini sa-
piciiliani Iioniiniimin hac rc, scd cor nicdiocre desiclcro.
'J anla cnini libcrislc liabet , cjiue siniilia sint liis {(uaeac-

cijuunt u\ niai^naL^ stullitiic milii vidcalur, non ct liunc

accipcre, cl si (|uid ibi cos ollcndit, falsuni attjue immis-
sum diccrc. Aut si talis oratio impudens est, sicuti est
cur in Panli ivpistolis, cur in ([ualuor EvangeLi libris ea
\alcrcali(juid pulaiit, in(|uibus liaud scioan mullo |)Iura
siiit proportionc, (piani in iJIo libro esse potuerunt, cjuie
a corruploribiis inlcriccta crcdi Nolunt? Scd nimiriim il-

lud cst cjuod milii vidctur, quod peto placidissiino ct sc-

lenissimo judicio inecum consideres. JNosti enim quod
auclorissui Manicbau personam in Apostolorum nume-
rum inducere inolicntcs, dicunt 8])iriluni sanclum,
(juem Dominus Discipulis se missurum esse promisit, per
ipsum ad iios venisse. lta({ue si iJios Actus Apostoloruni
accipcrcnl^, in quibuscvidcntcr ad\cntus sancti Spirilus
piicdicalur, non iinciiirent quomodo id immissuin csse
dicerent. YoJunt enini ncscio quos corruplores divinoruni
librorum anle ipsius Manicliaii tempora fuisse : corru-
pisse autem Judaeorum icgem Evangelio mis-
ilJos, (jui

ccre cupiebant. Hoc autem de Spiritu sancto dicere ne-

qiieunt, nisi forle di\inasseiiios asserant, posuissein suis
lil)ris quod conlra futurum aIi(|uando ManicbcFum qui ,

Spirilum sanctum per se missum csse diccrct, profcrre-

tiir. Yerum de Sj)iritu sancto alias pianius aliquid elo-
qiicmur. INuiic ad boc (juod intcndcram redcamus.
YIU. ^am ct bistoriam \ctcris Tcstamenti, ct tietio-

logiam, etanalogiam in Novo Testamento inveniri, satis,

ul j)Uto , cst dcmonstnitum ; dc allcgoria restat ostendere.

Ipse Libcratur iJ04cr iii Llvangclio allcgoria utilur cx Ye-
tereTestamento; « Generalio, iiKjuit, luec signuin quie-
» Vr(. it. a.
 DE UTILITATE CRKDENDT, UB. I. I 1

» rit et non dabitur ei nisi signum Jonas proplietae; sicut

» cniin Jonas in vcntrc ccti tribus clicl)us ct tribus nocli-
» bus fuit, sic ct FiJius hominis tnJms dicbus ct tiibus

» noclibus crit iu corde tcrrcC ^. » ^amquidcgo dcapos-

tolo Paulo dicani? qui etiam ipsam ilxodi liistoriam lu-
tuFct; cbristianfE ])Jebis aJlcgoriam luisse signiticat ad
Corintliios KpistoJa prima: « i^olo autem vos ignorare,
» fVatres, quia patrcs nostri ct omncs sub nube f uerunt., et
» omnes pcr mare transierunt, omnes in Moysen bapti- ct
» zati sunt in nube et in mari omncs eumdem cibum : ct
» spirilalcm manducavcrunt, ct omnes cumdem potum
» spiritalem iDiberunt. l^ibclDant cnim de spiritali conse-
)^ quente eos jietra petra autem erat Christus. Sed non in
;

» pluribus corum complacuit Dco prostratienimsuntin :

y dcscrto. Hsec autcni figurae nostraefucrunt, ut non si-

V mus cupidi malorum sicut ct illi concupierunt. Neque
» idola colamus, sicut quidam ex illis, sicut scriptum cst
» Sedit populus manducare ct JjiJjcrc, et surrcxcrunt lu-
» dere'-^. Neque fornicemur, sicut quidam ex illis fornicati

» sunt, ei ceciderunt una die viginti triamilliahominum.

» Neque tentemus Christum sicut quidam eorum tenta- ,

» verunt, et a serpentibus intcrierunt. Ncque murmure-

» mus, sicutquidam ex illis murmuraverunt, et pericrunt
» ab extcrminatore. Omnia autem ista in figura contin-
» geljant illis. Scripta autem sunt ad correptionem nos-
» tram, in quosfnies saeculorum devenerunt '^. » Estitcm
apud Apostolum quiTdam sane ad causam
allcgoria ,

maxime pcrtincns, idco quod ipsicam indisputando jiro-

ferrc atque ostentare consucrunt. Idem cnim Paulusdicit

ad Galatas « Scriplum cst cnim quod Al^raham duos

:

» filios lial3uit, unum dc ancilla, ctunumdc libera : scd

» is quidem qui de ancilla , secundum carnem natus cst
' MaStli. *n, 39, ;o. — - Lxo(.l. »|;xfi, 6. — * i Cor. x, i ii.
 }'2 S. AUGUSTINl EPISCOPI
» <|ni autcm clc libora , per proniissionom : rjUcT snnl pcr
» allci^oriam dicta. iNain li;cc >nnt duo rcslamonla, unum
h (|uidcm monte Sina in scr\itulcn» generans, <|uo(l
(lc

)' esl Agar. Siiui enim mons est in Ara])ia. (jui (^onlinis

» ei qua' nunc est Jcrusalem et servit cuni liliis suis. ,

» Qua? aulem sursum est Jerusalem, liberaest, quae est

» mater onniium noslrum ^. »
IX. llic igitur illi bomines nimium mali dum fVus- .

trarc lcgem conanLur, eas Scri[)luras approl)are nos co-

gunt. Attendunt enim quod dictum cst. in scrvitute csse

cos qui sub lcgc sunt. ctid ullimumpra^ ca-tcri^vcnlilant

« EvacuaticstisaCbristo, ([ui in Jcgc justillcamini. a gra-
» tia excidistis^. » INos baec omnia vera esse concedimus,
necillam Icgcm nccessariam essc dicimus nisi eis, quibus
est adbuc ulilis servitus: idcoquc ulibtcr essc bitam
quod liomincs qui rcvocari a pcccatis rationc non pote-
rant. lablcgecocrcendi crant, pnenarum scibcet istarum
i[ux vidcri al) stubis possunt. minis atquc tcrroribus: a
quibus gratia (lliristi cuin libcrat , non lcgem illani dam-
nat, sed abquando nos obtempcrare suse cbaritati, non
servirc limori lcgis, invitat. Tpsa. est gratia.id est])cncri-
cium quod non intelligunt sibi venisse diNinilus, qui ad-
huc esse cupiunt sub vinculis lcgis. Quos merito Paulus
o])jurgat tanquam infidelcs. quia a servitutc, cui ccrto
lcm])orc juslissima Dci dispositione su])jecti crant, jam
pcr Dominum nostrum Jcsum sc libcratos essc non cre-
dunt. llinc cst il]ud ejusdcm Apostoli : « Lex enim pas-
» dagogus noslcr crat in Cbrislo -^ » lllc igilur paedatjo-

gum bominibns (picm timcrcnt, qui magistrum

dcdit
postea quem diligerent In quibustamcn legis pnrcep-
^*.

tis al'pi(^ mmd.itis quibus nunc Cbristianos uti fas non

,

est, qualc vel sabbatum cst vel circamcisio, velsacrifi-

i
Galat. IV, .2 2-26. — 2i(j, V. i.
_ 3 ij, m^ 24. — < t Retr. siv.
 DE rriLITATE CREDDNDl, LIB. I. l3
cia, et si quid Iiujusmocli est, laiita mysleria contiuen-
tur, utomnis pius intelligat nihil essc perniciosius, quam
quidquid ibi cst accipi ad littcram, id est, ad verbum
niliji autcm saluLrius , quam spiritu revclari. Indc est:
« Littera occid't, spiritus autcm vivificat. » Inde est
<(. Idipsum vclamen
in lectionc Veteris Testamenti manet
))quod non revelatur quoniam in Christo evacuatur ^. »
,

Evacualur namque inChristo, nonYetus Testamcntum ,

sed vehiinen ejus, ut pcr Christum intelligatur, et quasi
denudctur, quod sinc Christo obscurura atque adoper-
tum est. Statim quippe idem Aposlohis subjicit c Cum :

» autem transieris ad Christum auferetur velamen ^. » ,

iSonenim ait, auferetur lex, autTestamentum Yetus. Non

igitur per Domini gratiam, tanquam inutiha ibi tegeren-
tur, ablata sunt; sed tegmen potius, quo utiha tege-
bantur. lloc modo agitur cum iis qui studiose ac pie,
non turbidc atquc improbc Scripturarum iharum sen- ,

sum requirunt, demonstraturque sedulo ct ordo rerum

et causae factorum atque dictorum , ctYeteris Testamenti
ad INovuni tanta congrucnlia , ut apcx nulhis, qui non
consonct, relinquatur ; et figurarum tanta sccrela , ut
omiiia quce interpretando eruuntur, miseros essc cogant
fateri, quihascvoluntante condemnare, quam dicere.
X. Sed ut, omissa interim altitudine scientitc , sic
agam tecum quomodo agcndum arbitror cum fami-
,

liari meo idest, sicut ergo possum, non sicutdoctis-

:

simos \iros posse miratus sum Tria gcncra sunt eno- :

ris, quibus homines errant, cuni ali(|uid legunt. De sin-

gulis dicam. Primum genus est, in quo id quod falsuiu

est verum putatur, cum ahud qui scripsit putaverit.

Alterum est, quam^is non tam late patens non tamen ,

minus noxium cum id quod falsum cst verum putatur ,

,

' 2 Cor, in, 6, et i.',, — ^ jjjjj, ir,_

T 'i
». AUGfSTlM KI'1SC01'I

itl taiiuMi putatur. (|UO(l (tiaru illc qui scripsil pulavit.

Terliuiu ost, ruui o\ alicno scriplo iutcllii^nlur alitjuid
veri, cum hor illo <|ui scripsil , nou iutcllcxcrit. In quo
geuerenou paruuiest ulilitatis, inio si diligentiuscouside-
res, totus legendi fructus est integer. Prirui generis exem-
plum est , ut si fjuis(juani , verbi gratia , dicat et credat
llhadanianthuui ajiud inferos audire acdijudicare causas
iiiorluorum , quod Maronis in carmine id legerit^.
eo
Hic enim errat duobus modis quod et rcm non creden-
,

dam credit. ncque id piilandus est credidissc ille qucm

legit. Altcruui gcnus auimaverti sic potcst: siquis , cjuia

Lucretius animam ex atomis esse scribit, eamquc post

mortem in easdcm atomossolvi atquc intcrirc id vcruni ,

ac sibi crcdcndum arbitrclur. Nam ct hic non minus mi-

serest, si de re tanta id quod falsum est pro cerlo sibi
persuasit; quanquam id Lucretius, cujus libris dccep-
tus cst, opinatus sit, Quid cnim huic prodcst de auctoris
sentcnlia ccrtum cssc, quando sibi cuni uon per qucm
non erraret, sed cum quo errarct, elcgerit? Tertio gencri
cst illud accomniodatum si quis Lpirurum, lccto
: cjus
in librisaliquo loco ubi continculiam Jaudat, in virtute
ilhimsummumbonum posuisse asseveret, et ideo non esse
culpandum. Huic ctiam quid ol)Cst crror L[)icuri si sum- ,

mum bonum Jiominis voJuplatcm iJle corj)oris crcdit

cum iste non se dcdcrit tam turpi noxicvque senlentiap.
nequc ob aliam causam ci placeat Lj)icurus, nisi quod
cum sensissc non putat, quod seutiri non oportcat? liic
error non modo Jnnnanus cst, scd saq)c ctiani Jio-
mine dignissimus. Quid cuiiu si mihi dealiquo qucm di-
ligcrcm nunliarctiir. (juod sibi, cum cssct J)arbalus, j)uc-
ritiam atque iuJantiain ita pJaccre muJtis audicnlibus
dixerit, utetiam juravcrit se siuiiHter vcile vivere, idque
• Virg. >Eueitl. 6.
 DJi iiKLHAJK (:ni;i)ENl)L lib. i. t5
ita niihi probaretur, ut impuclcnter negarcni; nuin re-
prehendendus viderer, si eum existimarem cum hoc di-
ceret, significare voluisse, sibi placere innocentiam, ct ab
eis quilius hominum genus involveretur cupiditatibus
animum ahenum, etex eo illum magis magisque dihge-
rera, quam antea dihgebam ; etiam si fortasse ille in pue-
rorum astatibus hbertatem quamdam in ludendo ct

cibando atque ignavum otium stukus adamasset ? Fac

enim eum defunctum postquam hoc mihi nuntia-
esse
tum est nec interrogari a me potuisse quidquam, u\
,

aperiret sententiam suam ; esset-ne quisquam tam iinpro-

bus qui mihi succenseret, cum hominis laudarcm propo-
situm etvohintatem per illa ipsa verba quae acceperam?
Ouid quod etiam justus rerum existimator non dubitarct
fortasse laudare opinionem ac voluntatcm mcam cum et ,

innocentia mihiplaceret et homo de homine in re dubia ,

benepotius existimarem, cum etiam malehccret.

\l. Quas cum ita sint , audi etiam earumdcm Scrip-
turarum totidem conditiones et diffcrcntias. Nam nccesse
est totidem occurrant. Aut enim utihter scripsit quis-
piani , et non utiJiter al) ahquo intelligitur aut utruni- :

quc inutihter fit : aut utihtcr intclhgic lcctor, cum illi;

contra, quilegitur, scripserit. Horum triumprimum non
improbo , uUimuin non curo, Nam nequc possum rcprc-
hendere hominem , qui nulla sua culpa male intellectus
est; nec moleste habere quemquam legi ,
qui verum non
viderit, cum obesse legentibus nihil videam. l num igitur
genus est probatissimum . et quasi purgatissimum cum ,

etbona scripta sunt, et in bonam partcm accipiuntur a

legentibus. h\ quoque tamen adhuc in duo dividitur,
non enim penitus excludit errorem. Nam evcnit plerum-
que ut cum bene senserit scriptor bcnc etiain lector
, ,

sentiat; sed ahud quam ille, et saepe mehus, saepeinfe-

 l6 S. Air.USTlM Enscopi
iius, lUililcr tamcii. (lum autem cl. hoc sonliiiuis (juod

illc (jucm lcgimus, ct id cst vita^ ])cnc agcntliiL^ accommo-

clalis>imum, cumulatissimc scsc liabcl ^critas, nccaliuutN^
a])criLur ralsilalis locus. Quod gcnus cum tlc rcbusohs-
curissimis lcctio cst, rarissimum omnino cst; ncquc id
mca scnlciUia . licjuido sciri , scd Lanlunnnodo crcdi ])0-
lcsL. <Juibus cnim argumcnLis abscnLis vcl morLui bominis
voluntatcm ila colligam , utdc ilJa jurarc ])Ossiin; cuin
cliam si pncscns iiUcrrogarcLur , mulLa cssc [)osscnL. (jua^

si malus noncssct auLcm

olliciosissimc abscondcrct. lllud

nibil ad rcm cognosccndam valcre ailjiLror cjuabs i\icrit ,

ille qui scripsit boncstissime tamen bonus crcditur, cu-

:

jus bLLcris pcncri bumano jiostcriLaliquc consubum csl.

\1J. Quamo])rcm 'scllcm milii isli diccrcnl in (juo .

gcncrc j)onant EccJesias caLJioIiccC, <]ucin jiuLant, crio-

rcm. Si in ])rimo, gravc omnino crimcn : sed dcrcnbioncm
loiiginquam non rcquirit ; satis cst cnim ncgarc ita nos
intclligcrc, uL illi cum invdiunLur c\islimant. Si in sc-
cundo, non minus gravc cst scd eadcm voce rcrdlcnLur. :

Si in tcrtio, nullum crimen csL. Agc, ac dcindc SciijtLu-

ras i])sas considcra. Quid cnim liljris oJjjiciunL A cLcris
quod dicitur, Testamenti? Numquidam quod bonisunt,
scd malc inLcIligunl;ir a noljis? At cos ijisi non nrci-
piunt. An quia nec boni sunt, nec bcne accij)iuiUiir?
At boc sujicrior dcfcnsio satis cxjjugnat. An illud dicent :

Quamvis bcnc a vobis accij)iantur mali sunttamen? ,

Qiiid cst aliud vivos, cum quibus rcs agitur, advcrsarios

absolvcic , aL(juc olim morLuos, cum fjuibus nulla con-
tcnlio cst, Ego quidem illos viros et omnia
accusarc?
ulilitcr mcmoriiE mandassc, et magnos ac divinos fuisse,
cL illam Icgem Dci jussu ac \olunLaLc jjiomuIgaLam esse
ct condiLam credo ct id (juanquam pcrjiauca cjus gc-
: ,

iieris libroriim sciam j)crsiiaderc tauien facile possum, si

,
 DF. rXILlT.VTE CHEDr-NDl. r.lR. f. I7
mibi aeqims ctniinimc pcrtinnx aninius aclliibcatiir : at-
qiie id faciam , ciim co])ia nobis data ruei it Ijcncvolarum
aurium ac mentis tu;it' sed lioc cum polcro nunc autcm
: ;

nonnc mihi satis cst cjuoquo modo sc isla rcs babeat,

,

deccptum non iuisse?

XI 11. Testor Honorate conscientiam meam, et
, ,

puris animis inbabitantem Deum , nibil mc e.xistimare

prudentius, castius. religiosius ,
quam sunt illge Scrij)-
turan omnes, f[uas Testamenti Ycteris nomine catliobca
Ecclesia retinet. Miraris, novi. INon enim dissinuilare
possum , longe aliler nobis fuisse persuasum. Sed niliil

cst profecto temeritatis plcnius (quns nobis tunc pueris

inerat), quam quorumquc Iil)rorum exposilorcs desercre,
(pii cos se lencre ac discipulis tradere posse profitentur ,

et eorum senlentiam ab bis, qui conditoribus

re([uirerc
illorum atc[ue auctoribus acerbissimum, nescio qua co-
gcnte causa , bellum indixerunt. Quis enim sibi unquam
libros Aristotelis reconditos et obscuros alj cjus inimico
exponendos putavit? ut de bis loquar disciplinis , inc[ui-
bus leclor fortasse sine sacrilcgio labi [lotcst. Quis deni-
que gcometricas litteras Arcbimcdis Icgere, magistro
h|jicuro , aut discerc voluit? contra quas ille multuni
[^ertinaciter, nibilearum, quantum arbitror, inlclligcns,
dissercbat. An istae Scrijiturae legis planissimee sunt, in
quas isti quasi vulgo expositas impetum faciunt frustra ct
inaniter : Qui mibi similes videntur illi mulierculae
quam iidem ipsi solcnt deridere quod ei sol
,
qu.T irata
istc laudaretur, et a Manicbaa quadam fo^mina colen-
dus commendaretur , ut crat rcligiosc simjilex, concita
exilivit , ct cum locum quem sol per fcnestram illustrave-
rat, crcbro pede percutiens : Eccc solem dcumquetuum
calco, clamare coepit : stulte omnino atquc mulicbriter,
quis negat? Sed nonne libi tales videntur isti . qui ea qufe
CXXXV. '2
l8 8. AUGLSTIM EPISCOPl
non inloHigiinl , auf, cur, aut omniiio qualia sunt. cjuam-
vis jaccnlibus siinilia, su])tilia taincn intcUigcntihus at-
c|uc divina , niagiid iiiipcUi oralionis nialcdiclisijuc lace-
rantcs , cjuia cis impcrili plaudunt , aJujuid sc proficere
existimant? Quid(|iiid cst . milii crcde , in Scripturis illis,

altum ct divinum omnino vcritas cl rcficicn-

cst : inest ,

dis instaurandiscpic animis accommodatissima disci[)lina;

ct planc ita modificata, ut ncmo indc haurire non ])Ossit

quod sil)i modo ad liauricndum dcvote ac

salis est, si

]iit'. ut vcra rcligio poscit. acccdat, Quod ut libi probem,

inullis ralionihus ct longiorc oratione opus cst. Agcndum

eniin tcciim prius cst, ut auctorcs ipsos non odcris,

dcinde ut amcs : ct lioc agcndum cpiovis alio modo por-

tius, quam cxponcndis coruin sentcnliis et litlcris. Piop-

terca cjuia si Virgilium odisscmus, imo non cum prius si

quani intclleclus csset majorum nostroium commcnda-

tionc diligcrcmus , nunquam nobis satis ficrcl dc illis cjus
CjUiTPSlionibus innumcrabilibus . quibus Grammatici agi-
tari cl j)crturbari solcnt; ncc audircmus libentcr ,
qui
cum cjus laudc illas cxpcdirct; scd ci favcrcmus, qui pcr
cas illum crrassc ac dclirasse conaretur oslendcrc. JNunc
vero cum eas inulti ac varie pro suo quisque captu ape-
rirc conenlur, bis potissimum plauditur, pcr quoruni
ex])Osilionem niclior invcnitur poiHa ,
qui non soluni nibil
peccasse , scd niliil non laudabililcr cccinissc, ab cis

ctiam qui illum iion inlclligunt, crcditur. Itaquc in

qua-sliunciila magistro dcficicnli . ct (juid rcsj)ondcat non
babcnli, suiccnscmus potius, (juain illum nuUum vitio

Maronis jiutamus. Jam si ad difcnsioncm siiam ])ccca-

tum tanli auctoris asscrcrc volucril, vix a])ud cum disci-
puli vcl datis mcrccdibus rcmancbunl. Quantum crat ut
similcm bcnc\ olcntiam proebercmus cis ,
[)er quos locu-
tum esse Spiritum sanctum tam diuturna vetustate firma-
 DE UTILITATR Cr.liDENDI. Llli. I. ]Q
lum rst? Sed scilicet intolligenlissimi adolescentes , et
miri rationum exploratores non evolutis saltem illis lit-
,

teris, non (jua^silis magistris, non aliquantum nostra tar-

ditate accusata non denique \e\ mediocri corde conccfso
,

eis qui ejusmodi litleras ])er totum orbem tani loiigo

tcmpore legi, custodiri, tractarique Toluerunt; niliil
apud illos credendum putavimus, eorum qui istis inimici
infestique sunt vore commoti apud quos faJsa polJicila-
.

tione ralionis inaudita millia fabularum credere et colere

cogercmur.
XIV. Sed nunc quod instilui peragam si possum et , ,

sic apud te agam ut fidem caihoJicam non interim ape-

,

riam, sed ad scrutanda ejus niagna mysteria, eis quorum

animapsibi curae sunt . spem divitii fructus et invenicndae
veritatis ostendam. iXenio dubitateinn qui \eram religio-
nemrequirit, aut jam credcre immoitalcm esse animam
cui prosit illa religio , aut eliam idipsum in eadem rcli-
gione veile invenire. Aninice igitur causa omnis religio :

nam corporis natura quoquo modo se habeat, nuIJam

curam ac sollicitudinem incutitei, praeserlim post mor-
tcm cujus anima lenuerit quo beata sit. Animae igitur
,

causa vcl solius vel maxime vera si qua est, reJigio con- ,

stituta est. liccc autem anima. videro quam ob causam,

ctobscurissimum essc coniileor, errat tamenacstulta est,

utvidemus, donec adipiscatur percipiatque sapientiam,
elfortassei|tsa est vera religio. Num te ad fabulas milto?
num aliquid cogo tc tcmere credere? Animam nostram
dico errore ac stultitia irretitam et demersam viam si , ,

qua cst, quferere veritatis. Si boc in te non est, da ve-

niam, et participare mecum quapso, sapienliam tuam , :

sin id quod dico agnoscis in tc siraul obsecro quEcramus ,

verum.
XV. Puta nos adhuc neminem audisse cujuspiam re-
2.
in s. Arr.usTiM EPiscori
Jigionis insinnatorom. Kcce irs nova cst a nobis negotiuin-
uucsusccpluni, QuaMcndi sunt . cictlo, liujus rci , si uUa
cst , profcssorcs. Tac nos rcpcrissc alios aliud Oj»inanlcs,

cl divcrsilalc 0])inionuni ad sc ([ucnupic tralicrccupicntcs;

scd intcr lioscxccllcic lamic inlciini ccK-britate (juosdam,
atcpie omnium pcne occupationc populorum. lllrum isti
vcrum tcncant. magna (phTStio (\^t scd nonnc prius sunt :

cx]>lorandi. ut(jiiandiu cnamus sicpiidcm liomincs su- .

mus. cum ipso generc humauo cirare videamur?

\V1. Al cnim apud paucos (piosdam cst vcritas. Scis
ergo jam (puv sit. si scis apud (juos sit. Nonne dixcram
paulo ante, ut quasi rudcs (juccrcrcmus? Secl si exipsa vi
vcritalis paucos eam tcnerc conjcctas , cjui vero sint
ncscis ; cjuid si ila pauci sunt qui vcrum sciunt , ut auc-
toritate sua multitudincm tcncant, unde sc in illa secrcta

cxpedirc etquasieli{]uarepaucitas j)Ossit? Nonne vidcmus

(juam jiauci snmmam ckxjucntiam conscquantur, cum pcr
totum orbcm rhctoriim schohe adolcscentium grcgibus
pcrstrepant? INumquidnam imperitorum perterriti mul-
titudinc ,
quicumcjuc boni oratorcs cvadere volunt , Ca^-
cilii sibi potius , aut liriicii orationibus , cjuam Tullianis
navandam ojicram existimant? Haec appctunt omncs ,

quee majorum auctoritate firmata sunt. Eadem imj^crito-

rum turb^ disccrc moliuntur, qua" a paucis doctis dis-
ccnda rcccpta sunt : asscquuntur aulcm j)crpauci , agunt
pauciores, clarescunt paucissimi. Quicl si lale quiddani
cstverarcIigio?Ouid si miilliliidoimpcriloriim iVcHjuciilat
ccclcsias. scd nulluni aigumcnlum cst , idco ncmincm illis

mystcriis factum csse perfectum? Et tamcn tam pauci si

studcrcnt cloqucntite, quam pauci sunt cloqucntcs nun- ,

quam nos jiarcntcs nostri magistris talibus commcndan-

dos j)utiicnt. Cuin igitur ad hxr sludia nos multiludo
i'ivitavcrit , cjuic imjicritoruni j)artc c^opiosa cst, ut id
 DE UTILITATE CP.EDENDI, UB. I, 2 1

quotl pauci adipisci possunt achimaremus ; cur iiobis esse

similem in religione nolumus causam ,

quamcum magno
animae discrimine fortasse contemnimus. Si enim verissi-
mus et sincerissimus Dei cultus, ({uamvis sitapud paucos,
apud eos lamcn esl , quiljus multitudo . ([uanquam cupi-
ditatibus involuta , et a puritate intelligentite remota
conscntit ; quod lieri posse quis dubitet? qu£eio, si quis
temeritatem vecordiamque nostram arguat ,
quod non
apud eam diligenter investigamus cujus
ejus magistros ,

inveniendae nobis magna cura inest, quid rcspondere

possimus ? Deterruit me multitudo ? Cur ab studio artiuni
liberalium , vixhuic pitesenti vitcC aliquid conimodi affc-

rentium . cur ab inquirenda pecunia , cur ab honore

adipiscendo, cur denique a comparanda et retinenda bona
valetudine, postremo cur ab ipsa Leatie vitee appctitione,
cum his onines occupentur ,
pauci excelhmt, nulla de-
terruit multitudo ?

XYII. At absurda ibi dici videbantur.Quibusasseren-

tibus? iNcnipe inimicis, quahbet causa, quahbet ratione,
non enim hoc nunc quKritur. tamen inimicis. Cum le-
gerem , per me ipse cognovi. Ita-ne est? jNuIla imbutus
poetica disciplina Tereutianura Maurum sine magistro
attingere non auderes; Asper , Cornutus, Douatus et alii
innumerabiles requiruntur. ut quilibet poeta possit in-
telhgi, cujus carmina et theatri plausus videntur captare
tu in eos libros ,
qui quoquo modo se habeant , sancti ta-
men divinarumque reruni pleni, prope totius generis hu-
mani coniessione diffamantur, sine duce irruis , etde his
sine prccceptore audes ferre scntentiam ; nec si tibi aliqua
occurrunt quae videantur absurda , tarditatem luam ct
putrefactum tabe hujus mundi animum, qualis omnium
stullorum est , accusas potius ,
quam eos qui fortasse a
tahbus intelligi nequeunt. Qu^ereres aliquem piuui sinml
int S. AUGUSTINI EPISCOPI
cl (lcictuni . \v\ c|ui talis c?se niullis consonticnlibus dicc-
rctur. cujus ct juaeccplis inclior cl tloclrina pcrilior ficrcs.
Non faciiercpcricbalur? Cuin Inbore invcslignrctur. Ucc-
rnt in lcnn (jiinin incolclvis? Ou;c cnusn ulilius cogerct

pcrc^riiinri'.' In conlincnli piorsus Inlcbat, aut nou crat ?

jNavigarclur. Si in propinquo Irans ninre rion invenieba-

tur. ])iogrc(:lcrciis u^cpie ad illns tcrras. in qui})us ea quae
illis iibris coiilincntur, g(^sta cssc tlicuntur. Quitl talc fe-

cimus, Honoratc? \ii tanuMi rcligioncm fortasse sanctissi-

mani , atlliuccnim quasi dubitantlum sit (lotjuor), cujus
ojiinio tolumjnni tcriMruni orbcm ocru])avit miscrrimi ,

pucri jiro noslro nrbilrio judicioquc d;ininavimus. Ouitl

si illa qu;o nonnullos imjicritos in cisdcm Scrij)turis vi-
dcnliir ollcndcrc . co sunt cum rcs nbbor-
ita ])Osita , ul
rcntcs a scnsu qualiumquc bominum nedum prudcnlium ,

atque sanctorum , lcgcrcntur, sccretani significatioucm

multo studiosius qua^rcrcmus? INonne cernis ut C.ata- ,

niituniBucolicorum ( ;, cui paslor durus cflluxil concn-i ,

tur bomincs intcrprclari ct Alcxim |)ucrum in quem , ,

Pbitoctiam cnrincn amatoriumfccisse dicitur, nescio quid

inagmim significnrc, scd inipcritoriim judicium fugcre
atlirmciit ; cum sine ullo sacrilcgio poeta ubcrrimus vi-
deri j)0ssit libidinosas cnntiunculas edidisse?
XVIII. Scd rcvcra rcvoca])at nos atque probibebnt a
qusercndo , aut alicujus Icgis sanctio , aut adversantium
potentia , aul sacratorum pcrsona vilis, aul fama turpis,
aut institutionis novitas, aul occulta profcssio? JNihil
borum cst. Omnin divinactbumnna jura jicrmittunt qutC-
rcrc calbolicnm lldcm ; tcncrc nulcm ct colcrc ,
}icr bu-
ninnum ccrte jus licet , si de divino quniidiii crrnmus ,

inccrlum cst : ncmo imbccillitatcm noslnim terrct iiiiini-

cus (({uanquam vcritns atquc aninicC snlus si diiigcnlcr

quaesita , ubi tutissime licet, inventa noa fuerit. cum
 DE UTILITATE CREDENDI, LIB. I. 23
quovis discrimine quaeri tleljeat) : omnium dignitatum
ct porcstatum graclus, liuic divino cullui clevolissime in-
scrviunt : honest ssimum cst rcligionis nomen ctprtccla-
rissimum. Quiil impcclit tandem perscrutari alque discu-
tere piactsedula investigatione; utrum liicsitilJud quocl
sincerissime nosse et custodirc paucos necesse cst, etiamsi
omniuni in id gentium voluntas favorquc conspiret?
XIX. Quaecum ilasint, flicnos, utdixi nuncprimum ,

quiPrere cuinam reiigioni animas nostras purgandas ins-

taurandasque tradamus : procul dubio acatljolica Ecclc-
sia sumendum cxordium. IMurcs enim jam (Ihristiani
sunt, quam si Judaei simulacrorum cultorihus adjungan-
lur. Eorumdem autcm (Ihrislianoriim cum sinthsercscs ,

plurcs, atque omnes se calholicos velint videri, aliosc[ue

praptcr se ha^cticos nominent, una cstEcclesia, ut om-
nes conccdunt, sitotum orbcm considcres, referlior niul-
titudine; ut autcm qui novcrunt alTirmant, ctiam vcrilate
sinccrior CECteris omnibus. 8cd de vcritatc alia cjua^stio
cst : cjuod autcm quaercnlibus satisest, unaestCatholica,
cui hicreses aliae divcrsa nomina imponunt, cum ipsae sin-
gulae propriis vocabulis quae negare non audeant, ap-
,

pellentur. Ex quo intelligi datur, judicantibus arbitris

cpios nul!a impedit gratia , cui sit cathoiicum nonien , ad
quod omnes ambiunt, tribuendum. Sed ne id loquacis-

sime aut superfluo quispiam disserendum putet , una cst

cerle , in cpia ipscfi cjuodam niodo ctiam humanae leges

christianae sunt. Nullum cgo hinc prapjudicium ficri volo,
scd cxordium quaerendi opportunissimum judico. Non
enim metuendum cst, ne verus Dei cultus nullo proprio
roborc innixus, ab cis quos fulcirc debeat,fulcicndus cssc
videatur : sed certc perfcctae felicitalis cst, si potuerit
ibi vcrum inveniri , ubi ct inquisilio ejus et retentio se-
'J
I
P. AUGUSTFM liPISCOPI.

curissiriKi csl : si noii potuciit. tuiii tlcmuin alio, quo-

i-uiiujiie pniculo , adeuiKluin af<|uc riinanclum.
W. llis iyilur constilulis, qua^ , uL opinor. ita justa
siiiit. iil ol)fiiicrca])Ucl fc istam causam quovis advcrsario
dcbcain . cdain lihi iit possum, cujusmodi viam usus iuc-
rim . (Miin co animo (jiui-rcrcm vcram rcligioncni , <pio
nuiic cxposui cssc quirrciulam. l t cnim a vobis tians
niaic a])sccssi . j.mi cunctabuiKlus atquc liaesitans ,
quid
inilii tcncndum. qiiid dimillcndum csscl : (pKcmiliicuiK-
tatio in dics niajor oboricbalur, cx quo illuin^ bomiiujm,
cujus advcntus, ut nosti, ad c.xplicanda omnia qute nos
niovcbant, quasi de ca'lo promittcbatur, audivi. cumque
cxcepla quadam doqucnfia lalcm quaics CtTttTOs (.'ssc cog-
novi ; ralioncm ipsc mccum ljaJ)ui niagnamquc dclibcra-
tioncm jani in Ilalia conslitutus , nonutrum mancrcm in
illa sccta, in qiiam nic incidissc p(X'nilcbat, scd (juoiiam
nK)do \cruin inNcniciKlum cssct, in cujus amorcm suspiria
mca nulli mcJius quam liJji nota sunt. Saepc niiJii vide-
bafur nun possc invcniri magniquc fluctus cogilationum ,

nicarum in Acadcmicorum sullVagium lcrcJjantur. Sa-pe

rursus intucnscjuantum potcram nicntcm Iiumanam tam ,

vivaccm , tam sagaccm tam perspicacem non putabam , ,

lafcrc vcritatcm, nisi qu^xlin ca qiiarcndi modus latcrct,

cumdcuKpic ipsuin niodum aJj aliqua divina auclorilalc

csse sumcndum. Rcstabat qusererc qua:'nain iJIa csst;t ,

aucforifas; cum in tantis disscnsionibus se quistjuc illani

tradilurum polJiccrctur. Occurrebat igitur incxjdicabiJis
svlva . cui dcmum inseri multum j)igcbat : attjue inter

lucc sinc ulla rcquie, cuj)idilate repericndi vcri animus

agitabafur. Dissucbam mctamcn magis magisquc ab istis,
qiios jam dcscrcrc proj)Osiicram. Ucstabat aulcm aliud
niliil in tantis pcriculis, quam ut divinam providentiam
' Vidc IjMstuiii, lib. V. Cou^ss. c. 6.
 DE LTILITATE CRKDENDf, LIB. 1. QO
lacrjinosiset miserabilibus vocibus, ut opem mibi ferret,
deprccarer. Atque in scdulo faciebam et jam lere mc
:

commoveraiit nonnullce disputaliones Mediolanensis epis-

copi^, ut nou siue spe alicpia dc ipso Vetere Testamento
mulla quaTcre cuperem, qua^ , ut scis , male nobis com-
mendata cxccrabamur. Decreveramque tandiu esse cate-

cliumeiuis in Ecclesia , cui tradilus a parcntibus eram ,

doncc aut iiivenirem quod vcllem, autmibi persuaderem

uon esse ([utcrendun). Opportunissimum ergo me ac valde
docilem tunc invenire posset , si fuisset qui posset docere.
Hoc ergo modo ct simili aiiimae tuae curasi diute quoque
affcctum vides, et si jam satis tibi jactatus videris fi- ,

ncmque liujusmodi laboribus vis imponere sequere viam ;

catboIicEe disciplinas ,
quae ab ipso Cbristo per Apostolos
ad nos usque manavit, etab binc ad posteros manaluraest.
XXI. Ividiculum, inquis , islud est, cum omnes banc
se profiteantur tcncre, ac docere. Profitentur boc omnes
bserctici, ncgare non possuni ; sed ita ut eis ,
quos illec-

tant , rationem se de obscurissimis rebus poUiceantur

rcdditurus eoqueCalbolicam maximecriminantur, quod
:

illis qui ad eani veniunt pra;cipitur utcrcdant; sc autem

iiun jugum credendi imponcre sed doccndi fontem ape- ,

Quid, inquis, dicipotuit, quod adcorum

rire gloriantur.

laudem magis pertineret? iNon ita est. Hoc enim faciunt

nullo robore praediti, sed ut aliquam concilient multitu-
dincm nomine rationis : qua promissa naturaliter anima
gaudctbumana,necviressuasvaletudinemqueconsiderans,
sanorum escas appetendo ,
quae male committuntur nisi
valentibus, irruit in venena fallentium. JNam verareligio,
nisi crcdantur ea qute quisque postea , si se benegesserit
dignusque fueril , asscquatur atque pcrcipiat , ct omnino
' Anib;o5ii. ^ iJe iib, v. Ccnfess. c, i3 et 14.
q6 8. AUGUSTINI EPISCOPI
siiio quodani gravi aiirtoiilalis inipcrio iniri rccto nullo

j)aclo pc.lc; l.

Wll. S(tl (jiKLMis lortassc vcl dc iioc ip>o ali([u:im

accipcrc ralioncm . qua libi |)crsua(lcalur. non j)rius ra-
liouc(juam rulc lc cssc (loccmlum. Qiiod facilc jiolcst, si

niotlo a(juum lc jirapLcas. JScd ul commode fiat, volo

(jiiasi rcspondcasiutcrroganli : ct primo dicas niihi, cjuare
tibi \idcatur uou cssc crcdcndum. Quod ijisa , iiujuis,
cn^dulilas, a (jua crcduli nominantur, vilium cjuoddani
milii \ idctur cssc : aliocjuin lioc nomcn non j)ro convicio
obicctarc solcrcmus. .Nam si sus[)iciosus in vilio cst , co
(juod uon comjicrta siispicatur: ([uanto magis crcdukis ,

qui lioc a sus[)iciosodi(rcrt. c[uod illc incognitis ali([uam,

iste nullam trihuit duhilalioncm. Intcrim acci[)io hanc
oj)inioncm acdislinctioncm. Scd scis ctiam curiosum non
nos solcre aj)[)cllare sine convicio ; studiosum vcro ctiani
cum laude. (Juamohrcm attcnde, si placct, etiam intcr
ha^c duo (jiiid tihi distarc vidcatur. Id ccrte rcsjiondes,
(juod (juamvis utcrcjuc agatur magnacuj)iditatcnosccndi,
curiosus tamcn ca rc(juirit , quac nihil ad se attinent :

studiosus autem contra , ([ua" ad sese attincnt, rccjuirit.

Scd (juia non ncgamus ad homincm jiertinere conjugem

ac liheros et corum salutem ; siquispiam peregrejiositus,
qucmadmodum valeant ac sese agant sua conjuv ac li-

b;'ri , omncs advcnicntcs scdulo jicrcontctur. magna uti-

que duciturcupiditate nosccndi : ct tamcn hunc sludio-
sum iion vocamus,qui ct magnojicrc scire vult, et ca quae
ad sc maximc Quarc jam intclligis co vacillare
[)crtincnt.

istam dclinitioncm studiosi.quod omnis([uidcm studio-

sus ca nosse vultquae ad se pcrtincnt, non tamcn omnis
qui id agit studiosus vocandus cst scd is qui ca quae ad ;

animum nutricndum lihcraliler atque ornandum pcrti-

ncnt, impensissinK^ rcquirit, tamcn studentem rccie ap-
 DE UTILITATE CHEDENDI, LIB. I. 27
pcllanuis, praesertiiTi adtlcntcs quid stiidcat audire. iNani
etiam suorum studiosum possumus appcllare, si suos taii-

tum non tamen adjunctionc nulla, communi no-

diligit:
uiine studiosorum dignum ])utanms. Audicndi autem
cupidumqucmadmodum se sui liaberent, non appcllarem
studiosum audiendi nisi gaudcns fama bona idipsum
,

ScCpc \ellet audirc: studentem vero , ctiam si semel. Rerer

nunc animum ad curiosum , et dic mihi , utrum si quis
fabcllam libcntcraudiret, niliil sibi onniino prufuturam, id
est, rcrum ad se non pertinentium ncquc id odiose at- ;

que crebro, sed rarissime ac modestissime, vel inconvivio,

vel in aJi(jU0 circulo, ullove consessu, videretur-ne tibi
cuiiosus? L\on opinor : sed certe liabens iUius rei curam ,

quam Jibcntcr audirct , profecto videretur. Quaproplcr

etiam curiosi definitio ea regula, qua studiosi,cmcndanda
est.Aidcigitur ulrum supcrioiacmcndandasint.dur
et illa

enim non et suspiciosi nomine indignus sit, quiaii((uando

aJi(piid suspicalur ; etcreduJi, (jui aliquando aJiquid cre-
dit? Itaque ut inter studcntcm aJicujus rci et omnino stu-
diosum, rursumque intcr curam habcnlcin atque curio-
sum , ita inter credentem et creduJum pJurinmm interest.

XXIII. Sed nunc vide, inquies, utrum in religione

credcre debeamus. Neque enim si concedimus aliud esse
credere, aliud creduJum essc, scquitur ut nuJJa cuJpa sit

in religionibus credere. Quid enim si et credere et credu-

lam esse vitiosum est, quemadmodum etebriumet ebrio-
sum esse? Quod quicertum exislimat, nuJlum mihi babere
posseamicum videtur. Sienim turpe est aliquid credcr;',
aut turpitiT facit qui aniico crcdit, aut niliiJ amico cre-

dcns quomodo amicuni vclipsum vel se appcJJct non vi-

deo. Hic fortasse dicas, Concedo aJiquid aJiquando csse
crcdcndum, nunc expedi quomodoin religione turpe non
sitcredere, antcquam scire. Faciam, sipotero. Quocirca
 l9> g. AUGUSTINI EPISCOri
i'\ lo qii.Tvo (juid cxislimes in gravioio culpa osse , reli-
^ioucin liiuK rc iiuliyiio , an id (jiiod ab eis (jui illain tra-

duiil dicilur. credeie. Si (juein dicaui iiidi<^uuni non iii-

lcili^is : euin dico, (jiii lk:to peclore accediL. (loncedis,

ut arbitror niagiscuipaudiiin esse, tali lioinini pandere si

qua sunt sancla sccreta, quam religiosis viris deipsa rc-

ligione ali(juid allirmantibus crcdere. Ncquccnim tealiud
resjxuulere decuerit. Ouare nunc fac putes eumadcsse,
(jiii lil)i religionem sit Iraditurus : (juonam niodo illi fi-

dcm facturus cs, vero animo le acccdere, nequequidquam

in le, (juod ad lianc rem atlinet, doli atque siinulationis
essc? dices, Jjona tua conscienlia nilnl le lingere, quan-
tis poteris idipsum assercns verbis, scd tamen verbis.
iSon enim animi tui latcbras, ita ut intime sciaris, bomo
bomini aperire possit. At ille si diverit, Ecce credo tibi,
sed nonue cst a^quius, ut etiam tu credas mibi cum tu ,

bcncficium, si aliquid veri teneo. sis acccpturus , datu-

rus ego? (juid resj)ondebis. nisi esse credenduin?
WIV. Sed inquis, LNonne erat inelius , rationem mibi
reddercs, ut ea quocumque me diiceret, sine ulla scquc-
rer temeritate? Erat lortasse : sed cuin res taiilu sit , ut
Deus tibi rationecognoscendussit, ouiiies-ncputasidoneos
esse percipiendis rationibus ,
quibus ad divinam inteUi-
gcnliam mcns ducitur buniana. an plures, an paucos?
Taucos, ais,e\istimo. lloruni-ne innumero cssc lc credis
JNon est ineum , inquis, boc respondere. lllius crgu pu-
tas, etiain boc libi crederc quod quidem facit. Tu tan-
:

luin mcmenlo.jain eum ])is credidissetibi incertadicenti

te illi rcligiose admonenti nesemel quidem velle credere.

Ycrum fac ita cssc, ct vcro animo tead accipiendam rc-

ligionem accedere, ct ita paucorum tc cssebominiim,
ut ratioues quibus ad certam cognitioncm visdivina per-
ducilur, capcrc possis;quid, Cieteris hominibus, qui
 r>E UXrLITATE CRr.DENDT, LIB. QQ I,

tam scTCiio ingenio praeditnoii negandam rcJigio-

sunt,
nein putas? An cos pedctcnlim quibusdam gradihus ad
illa summa penetralia esse ducendos? Yides plane quid
sit rcligiosius. INcquc cnim tilii quivis liomo in rei tantae
cupiditatc ullo modo descrcndus aut rcspuendus ^idcri
potest. Sed nonnc censes, nisi primo credat seadid quod
instituit pcrvcnturum mcntemquc suppliccm prasbeat,
,

quibusdam magnis ncccssariisque praeccptisobtcmperans

quadam vitae actionc pcrpurgct, non eum esse alitcr illa
(juae pure vera sunt adepturum ? Censcs profecto. Quid

crgo istis quorum dc gcncrc te cssc jam crcdo qui fa-

, ,

cillimc diviiia sccreta rationc certa capere possunt,si bac

via vcniant qua illi qui primitus credunt, numquid tan-
,

demoberit? Non arbitror. Sed tamcn ais. Quid eos mo-

rari opus est? Quia ctsi facto sibi nibil noccbunt, noce-
bunttamen exemplo caeteris. \ix enim estqui dese tantum
sentiat, quantum potesl: sed qui minus, excitandus est;

qui ampbus, reprimcndus; ut ncque ille dcspcratione

frangatur, ncc[ue istc prcTcipitetur audacia. Quod facile
fit, si etiam ii qui valcnt volare, ne cui sint pcriculoso
invitamento ,
paubspcr cogantur inccdcre qua cliam
ca:>lcris tutum est. Ilaec cst providcntia ver^E rcbgionis :

boc jussum divinitus , hoc a beatis majoribus traditum,

lioc ad nos usque scrvatum : boc" pcrturbarc vclle atque
pervcrterc, niliil cst aHud cjuam ad veram rebgioncm sa-
crilcgam viam quaererc. Quod cjui faciunt , ncc si cis

conccdaturquod vohint, possunt quo intcndunt perve-

nire. Cujusmodi cnim libct cxccllant ingcnio, nisi Deus

adsit, bumi rcpunt. Tunc autcm adcst. si socictatis bu-

mancie in Dcum tcndcnlibus cura sit. Quo gradu nihil
firmius in coehmi rcpcriri potcst. Ego quidem huic ra-
non possum resistere nam nibil
tioni ; sine cognitione esse
crcdendum , qui possum dicere? cum et amicitia, uisi ali-
3o S. ALGUSTIM KPISCOPI
tiuid civdiUur qund corla ralionc dcmoustrari non polcst
omnino nulla sit ct sa^pc dispcnsaloribus scr\is sinc
,

ulla culpa dominorum crcdalur. In rcligionc \cro (piid

ini(piius licri polcst, (piam nt Dci anlislilcs nohis non

luluni aninuim polliccnlihus crcdant , nos cis pnrci-
picntihus nolimus crcdcrc? Poslrcmo qu;i» potcst essc

via salubrior. (juain idoncum primo ficri juTcipicndae

vcritatis, adliihcndo iis fidcm, qua^ ad pnecolcndum ct
ad praecurandum animum sunt divinitus constiluta? aut
si j:im prorsus idoncus sis , circuirc potins ali(juantum
cjua tuli^simum cst ingrcdi , (juam ct lihi cssc auctorcm
])criculo, ct captcris tcmcritatis cxcnijilum?
XXV. (juarc jam siipcrcst ut considcrcmus. (juopacto
lii sc.jucndi nonsint, (jui sc poHiccntur rationc ducluros.
Aani (juomodo sinc culpa possimus scqui cos qui cre-
dcrc jubcnl. jani dictum cst : ad lios autcm sponsorcs
rationis, non modo sinc vitiiprrationc. scd ctiam cum
ali(|ua laudc sc vcnirc nonnulli piitant : scd non ila cst.

Duae eniiii j)crson?e in rcligionc sunt laudabilcs^ : unaco-

runi qui jain invcnciunt (juos ctiam bcatissimos judicarc
ncccssc cst : aliacorum (jiii sludiosissimc ct rcclissimc in-
quirunt. rrin.i cigo siint jani in ij)sa posscssione, alt(Ti
in via , (jua tamcn ccrlissimc pcrvcnilur. Tria sunt alia
bominum gciicra, j^rolccto imj^robanda ac dctcslanda.
Uuumcst opinanlium, id cst, coruin (jui se arbitranlur
scirc (juod ncsciunt. Altcrum corum cjui scntiunt quidom
se ncscirc, scd non ila qUcCrunt , ut invcnirc possint.
Tcrtium coruin, qui nc(juc sc scirc cxistimant, ncc (jikt-
rere volunt. Tria sunt ilcin \clut nnitima sibimct in ani-
niis liominuin di>Un(iionc dignissima , intclligcrc , crc-
dcrc , opiuari. ()ax si pcr sc ipsa considcrentur, primum
seuiper sinc vit.o est, sccundum aliquando cura vitio ,

' I Rttr. XIV.

 DE UTILITATE cnEDKM)!, LIB. I. 3l
tertium nunquam sine vitio. Nam intelligore magna et
lionesta vel eliam divina ^, beatissimum cst. Intelligere
autem supellua, niliil nocet; sed fortasse dicere nocuit,
cum tempusnecessariorum occuparcnt. ipsa etiam noxia,
non intelligere, scd facere aut pati miserum est. Kon ,

enim si quis intelligat quomodo possit inimicus sine suo

periculo occidi, intelligentia ipsa, ac non cupiditate reus
est : qute si aLsit ,
quid innocenlius dici potost? (Jrcdere

autem tunc est culpandum, cum vel de Deo indignum ali-

quid creditur, ve) de bomine facile creditur. In caetciis

vero rebus si quisquidcredit , si se id nescire intelligat,

nullaculpa est. Credo enim sctleralissimos conjuralos

virtute Ciceronis quondam interfectos ^ : atqui id non
solum nescio, scd etiain nidlo pacto me scire posse,
ccrtoscio. Opinari autem duas ob res turpissinium est :

quod et diccrc non potest, qui sibi jam se scire persua-

sit, si moclo illud dici polest;etper se ipsa temeritas non
bene ilTecti aninii signum est. Nam etiam si Ijoc ipsum
quod de Cicerone dixi, scirc se quisquam arbilralur,
quancpiam nibil cum impediat a dicendo , quia res ipsa
nulia scicutia teneri polest : tamcn quod non intclligit

mulluni interesse^^ ulruni alicpiid mcntis ccrta rnlione

tenealur quod intelbgere dicimus, an fimn-vel 1 Itcris
,

credendum posteris utibtercommendetur; profecto crrat,

neque quisquam error turpiludine carct. Quod intelli-
giiiius igiiur, debemus rationi qnod credinms, auclori- :

tali quod opinamur, errori. Sed intelbgens omnisetiam

:

credit; credit omnis et qui opinatur non omnisqui crc- :

dit intelligit; nullus qui opinatur intelligit. Hicc ergo tria

si ad iila quinquc bominum genera , quae paulo anlc
commcmoravimus , rcferantur; id est , duo proJ)anda
quae priora posuimus, et tria rebqua vitiosa : invenimus
1 i Retr. xrv. — 2 Cicer. in Orat, pro Sjlla, — 3 i j\etr. xiv.
3a S. AtGUSTINF EPISCOri
|niiniiin hcaloium gcuus ipsi Ntrilali rrcclore : secun-
iliini auleni stiuliosoruin ainatoriinKjiic voritatis, auclo-
ritati. In (juilnis duoruni gcucriijus lauclabililcr crcdilur.
In priino autcin vitiosoruni, id cst, coruin ([ui oj)inanlur
sc scire quod uesciant, est profecto \itiosa credulitas.
(laHcra duoini|)rol)anda gencra nihii credunl, elilli qui
vcruin (jiucruiit cuin dcs])erationc invcnicndi. cl illi (jiii

oiniiino non quaKruut. Et lioc duntaxat in rehns ad ali-

(juain j)erlincnlil3Us discij)linain. Nain in alio xitfcactu,

j)rorsus ncscio (juo jiaclo j)ossit liomo niliil crcdere.

Quancjuain in illis etiaiu cjui se in ageudo probabiliase-
cjui dicunt , scire potius niliil posse, quam niliil crcdere,
volunt vidcri. Ouis cnim quod j)robat non credil?aut
(juomodo est illudquod scquuntur, si non probalur, jiro-

babile? Quare duo geuera possuut esse adv'ersanliuin \c-

rilati: unum coruin, (jui scicntiam tantnm opj)Ugiianl,
non fidcin : altcriiin corum. ([iii utrunnjuc coiidcnniant
cjiil lamcii utrLiin iii rcbus luimanis inveniri possint, rur-
susignoro. Ilicc dicta siint, ut intclligercmus uos rcteiita
fide, illarumetiam reruiu qiias nondumcoinprcliendirniis,
a lemcritatcojiinanlium vindicari. Nam c]ui dicunt nibil
esse credcndum uisi (juod scimus, id uuuiu ca\cntnomen
oj)inationis, quod ratcndiim est turpe ac niiscrrimnm
scd si diligcntcr considcrent j)lurimuin inlcrcsse, iilruin
se scire quisputet, an (jiiod nescire sc inlelligit, credat
ali(jiia auctoritatc commotus : j)rol"ecto crroris cL inbii-

m anitatis ahjue superbiic crinicn vitabit.

\X.A1. Quasro euiiu , si (juod nescitur, credendum
uou esl , (juomodo serviant j)arcntibus liberi , eosque
uiutua pictalc diligant, quos j)ar(>nt(^s suos esse uon cre-
dant. jNou cnim ralione ullo j);tcto sciri potcst : scd inter-
j>osita matris auctoritalc dc j)alre creditur : de ipsa vcro
inatre j)lerunujue uec matri , sed obstetricibus , nutrici-
 DE OTILITATE CRKDEXDI, EB. I, 33
bus, famulis. Nam cui furari filiuspotcst, aliusque sup-
poni, uounc polest deccpta dccipere? Credimus tamen,
ct sine ulla dubitatione credimus ,
quod scire non posse
confitemur. Quis enim non videal pietatem , nisi ita sit

sanctissimum goncris humani vinculum , supcrbissimo

scclcrc violari ? Nam quis vel insanus eum culpandum
putet, qui eis ofticia debita impenderit ,
quos parentes
esse credidcrit , ctiamsi non csscnt? Quis contra
non ex-
terminandum judicavcrit, qui veros fortassc parcntes mi-
nime dilexerit, dum nc falsos diligat mctuit? Multapos-
sunt affcrri, quibus ostendatur nibil omnino humanae
societatisincohime remanere,si nihilcrcdeic statucrimus,
quod non possumus tencre pcrceptum.
XXYll. Sed nunc accipe quod jam facihus me tibi,

persuasurum csse confido. Cum de rcligione id est, cum ,

dc colendo alqucintelligcndo Deo agitur, ii minus scquendi

sunt , qui uos credere velant, rationem promptissimc
polhcentes. Nam nemini dubium cst*, omnes homines
aut slultos, aut sapientes esse. Nunc autcm sapientcs
voco , non cordatoset ingeniosos homines, scd cos quibus
incst ,
quanta inesse homini polcst, ipsius hominis Dei-
que firmissime pcrccpta cognitio , atque huic cognitioni
vita morcsque congrucntes : CECtcros aulcm cujusque ,

modi artibus inertiisque affecti sint ,

quolibct victu pro-
bandi sive improbandi, stuUorum in numcro dcputavc-
rim. Qiue cum ita sint ,
quis mcdiocritcr intchigens non
plane vidcrit , stuUis utihus atquc salubrius esse prasceptis
obtcmperare sapientium, quam suo judicio vitam degere?
Nam omne factum si recte factum non cst pcccatum
,
,

est : nec recte factum esse ullo modo potesl , cjuod non
a rccta ratione proficiscitur. Porro recta ratio est ipsa
virtus. Cui autem hominum virtus, nisi sapientis animo
' I Relr. XXXIV.

cxxxv. 3
34 S. ALT.USTINI EPiscorr

pi\Tslo osl? Solus i^itur sapiens non peccat. Slultus crgo

omnis pcccat , nisi in iis laclis ,in quibus sapicnli ob-
tempcraverit cnim rationc talia facta proficis-
: a recta

cuntur, nec ut ita dicani, dominus sui facti stultus cxis-

,

liinandus est cuni cst tanquani instrumcntum niiniste-

,

riumque sapicntis. Quarc si omnibus boniiniljus non

peccarc quam pcccare mcHus est ; mclius profccto stulti

omncsviverent, si servi possentessc sapicnlium. Atquclioc

si in rcbus minoribus, ut in mcrcando vcl colendo agro ,

in uxorc duccnda, in suscipiendis educandisquc libcris ,

in ipsa dcnitpie rc famibari administranda cxpcdire ncmo

ambigit ; muho magis in rebgionc. Nam et res liumanae
promptiores ad dignoscendum sunt quam divinae ; ct ,

in quibuscumquc sanctioribus ct praestantioribus quo ,

majus eis obsequium cultumque debcmus, co sceleratius

pcriculosius(juepeccatur. rsiliiligiturnobisrcstarc a modo
vides, cjuandiu stulti sumus, si nobis vita optima et rcli-
nisi ut qu^cramus sapientcs
giosa cordi est ,
,
quibus ob-
tcmpcrando dominationcm stultitiae nequc ita multum
dum incstnobis etevadcre aliquando possimus.
sentirc, ,

XXVIU. llic rursus oritur dinicillima quaestio. Quo-

nam cnim modostultisapientcm invenire poterimus, cum
boc nomen , tametsi nemo fcrc audeat palam ,
plerique
tamcn e\ oblicjuo sibi Viiidicant , cum dc rebus ipsis

uuarum cognitione constat sapientia, ita inter sc disscn-

tiant , ut aut nuUum corum , aut ccrtum unum nccessc sit

cssc sapienlem? Sed quinam istesit, cum ab stulto re-

quiratur, quo pacto qucat dignosci planc atquc pcrcipi

ouniinononvideo. Ncquc enim signis quiliuslibet cognos-
ccrc alicjuid potcst, nisi ilhidipsum^cujus ca signa sunt
novcrit. Atqui sapicntiam stuhus ignorat. Non enim ut
aurum ct argcntum , caetcraquc id gcnus , et cognosccre
cum vidcas , ct non habcrc conccssum cst ; ila sapientiam
 DE UTILITATE CREDEi\DI, LIB. I. 35
mentis ejus oculo ,
qui ea careat , videri fas est. Sensu
enim corporis quaecumque attingimus, forinsecus nobis
offerunlur et ideo licet quoque res alienas oculiscerncre,
:

cum earum vcl ejus gencris nos nihil habeamus. Quod

autem intellectu capitur, intus apud animum cst nec :

id habere quidquam estaHud quam videre.Caret autcm ,

stultus sapientia : nonigitur novit sapientiam. Non cnim

oculis eam posset videre : non autem potest videre et non
habore, neque habere ac stultus esse. Nescit hanc igitur,
et dum nescit , in alio loco cognoscere non potest. Non
potest ,
quandiu stuhus est, quisquam certissima cogni-
tione invenire sapientem , cui obtemperando tanto stul-
titiasmalo Hberetur.
XXIX. Huic igitur tam immani difficukati quoniam ,

de reHgione quserimus, Deus solus mederi potest quem

nisi et esse et humanis mcntibus opitulari credimus nec ,

quaerere quidem ipsam veram rehgionem debemus. Quid

enim tandem tanto moHmine investigare cupimus? Quid
optamus attingere ? Quo pervenire desideramus? Eo-nc ,

quod esse aut ad nos pertinere non credimus? Nihil est

taH mente perversius. Tunc cum beneficium a me petcre
non auderes autcerte impudenter auderes inventionem
, ,

reHgionispostulatum venis , cumDeum neque esse , neque

si sit, curare nos putes? Quid si tanta res est , quas nisi
sedulo atque omnibus viribus quaesita nequeat reperiri ?
Quid si ipsa di{IIciHima inventio , ad capiendum quod
inventum erit, mentem quserentis exercet ? Quid enim
ocuHs nostris hac luce jucundius et famiharius ? Quam
tamen perpeti atque tolerare post diuturnas tenebras ne-
queunt. Quid exhausto aegrotatione corpori accommo-
datius quam cibusetpotio? Yidemus tamen convalescentes
refrenari atque cohiberi ne saturitati valentium com-
,

mittere sese audeant cibisque ipsis agere

, ut ad iHum ,

3.
36 S. AUr.USTINI EPISCOPI

inoibum. (juoeos ivj)Ucliabat , rovcrlaiiLur. De couvalcs-

ccnlibus lutjuor : (juid , ipsos icgroLaulcs iiomic urgcmus
ut alic|uid suiiiant ? lu quopiorcclo nobiscum tanLa mo-
lcsLianon obLcmpcrarcnt, si sc illum morbum cvasuros
cssc non cicdcrcnL. Oiiando crgo Lu Lc opcrosissimfie ac
laboriosissinue innuisiLioni dabis ? Quandotantam. quanta
ipsa rcs digna est, curani ncgotiumquc tibi audcbis im-
poncrc cum id quod quaeris, cssc non crcdas? Uecte
,

igitur catbolica^ disciplinic niajcslatc instiLulum cst, ut

acccdcntibusad rcligioncm fidcspcrsuadeaturaute omnia.
X\X. Itaquc illc lucrcLicus ( si (piidem de liis nobis
sermo est ,
qui sc Cbrislianos dici \olunL;, quam mibi
rationem airerat, cpiaeso tc? Quid est, unde a credcndo,
veluli a LcmcrilaLc rcNOCct? Si nibil nie crcdcrejubct :

banc i])sam vcrara rcligioncm uUam in rcbusbumanis esse

non crcdo, (juam cum cssc non crcdo, non quitro. Atillc,
ut opinor, quaercnti monstraturus est ita enim scriptum :

est : « Quccrens invcnict^. » Ad cum igitur qui mc \ctat

crcdcre, non vcnircm nisi alicjuid crcdcrcm. Est-neuUa
,

major dcmentia quam ut ci sola quae nuUa scientia subnixa

, ,

est, fidc displiccam. quic ad ciim ipsum nic sola perduxit ?

XXXI. Quid quod omncs bterctici Cliristo nos crcdcre

Lortantur? Possunt-ne niagis sibi advcrsari? In quo du-

pliciter urgcndi sunt. Primum (|ua'rcndum ab liis, ubi
sit ratio quam pollicebantur , ubi objurgatio temcritalis
ubi prycsumptio scicntise. Si cnini tuipe est sinc rationc
cuiquam crcdcrc , (juid expectas , cpiid satagis , ut alicui
sinc ralionc crcdam. quo lacilius tua raLionc duci possim ?

An lirmum ali([uid supcrerdificabiL raLio Lua runcbimcnLo

temcritalis? Secundum illos loquor, quibus crcdcndo dis-
pliccmus. Xam cgo crcdcre ante rationem , cuni pcrci-
picnda,' laLioni non sis idoncus , et ipsa fide animumex-
» Mallh. Mi, 8.
 DE UTILITATE CREDEXDI, LIB. I. 3^
colere excipiendis seminibus veritatis, non solum salu-
berrimum judico, sed tale omnino, sinequo ECgris animis
salus redire non possit. Quod illis cum dcridendum et
plenum temcritatis videtur, proiccto ut Christo crcdamus,
agunt impudcntcr. Deindc fateor me jam Christo credi-
disse et in animum induxisse
, id esse verum quod ille ,

dixerit etiamsinuUa ratione fulciatur hoc hgereticeprin-

, :

cipio me docturiises? Sinc pauhikim mccum ipse consi-

derem (quoniam Christum ipsum quoniodo spparere ,

hominibus vohiit ,
qui istis ctiam vulgaribus ocuhs visus
esse praedicatur, cgo non vidi), quibus de illo credide-
rim , ut ad te jam tali fide Nulhs
praestructus accedam.
nie video credidisse , nisi populorum atquc gentium con-
firmatec opinioni ac famcCadmodum ccleberrimae hos :

autem populos Ecclesife cathohcae mysteria usquequaque

occupasse. Cur non igitur apud eos potissimum dihgen-
tissime requiram quid Christus praeceperit, quorura
.

auctoritate commotus Cliristum aliquid utile praece- ,

pisse jam credidi? Tu-ne mihi mehus expositurus esquid

ille dixerit, qucm fuisse aut esse non putarem si abs te ,

mihi hoc commendaretur esse credendum ? Hoc ergo

credidi , ut dixi , famas , celebritate , consensioiie vetus-
tate roboratcT. Vos autem et tam pauci et tam turbu- ,

lenti , et tam novi nemini dubium est, quam nihil dig-

,

num auctoritatcpraeferatis, Qureigitur istatantadementia

est? Ilhs crcde, Christo esse credcndum ; eta nobis disce
quid dixerit? Cur obsecro te? Nam si ilh deficerent, nec
me quidquam doccre possent; multo facihus mihi per-
suaderem C-hristo non esse credendum
, quam de illo ,

quidquam nisi ab iis pcr quos ei credidissem discen-

,
,
,

dum. ingcntcm confidentiam vcl potius incptiam , !

Ego te doceo quid Christus praeceperit cui credis. Quid ,

si non ei crederem , num ahquid de illo me docere pos-

38 s. AUGUSTiNi Enscori
scs? Scil oportet, iiiquit, ut crcdas. Num voIjIs cum
commciidanlibus? iNon , iiiquit : nam nos, illos qui ci

crcdunt rationc ducimus. Clur igitur illi crcdam? Quia

fama fundata est. Utrum pcrvos, an pcr alios? Pcralios,
inquit. lllis crgo crcdam ut tu mc doccas? Dcbcrcm for-
,

las^c; nisi mc hoc illi pra'cipuc moncrent , ut omnino

ad tc non acccdcrem "•
dicuut cuim pcrniciosas vos liaberc
doclrinas. Rcspondc])is : Mcntiunlur. Quomodo igitur
cis dc Cbristo crcdam ,
non qucm iion vidcrunt; dc tc

crcdam, qucm nolunt vidcrc? Scriptis, ait, crcde. At

scriptura omnis si nova ct inaudita profciatur, vcl com-
,

lucndctura paucis, nulla confirmantc ratione non ci ,

,

scd illisqui eam proferunt, creditur. Quamobrcm Scrip-

tiiras istas si vos profcrlis , tani pauci ct incogniti , non
bbet crcdcrc. Simul ctiam contra promissum facitis, lidcm
potius impcrando ,
quam rcddendo rationem. Piursusmc
ad multitudincm fiimamque rcvocabis. (-obibc tandcm
pertinaciam et iiescio quam indoniitam propagandi no-
,

ininisbbidincm ct moncpotius, ut bujus nudtitudinis

:

primatcs qu.cram, ct quicram dibgentissime ac Ldjorio-

sissime , ut ab bis potius dc bis btteris abquid discam ,

qui si nou essent, discendum omnino essc ncscircm. Tu

vcro ia latcbras tuas rcdi , nec quid([uam insidiarc sub
nominc vcritatis, quani conaris eis adimere, quibus auc-
toritatem ipse conccdis.
XXXI 1. Si autcm Cbristo ctiani crcdcndum ncgant
nisi induliilata ratio rcddita fucrit, Cbristiani non sunt.
Nam id ad\ersus nos Pagani quidam dicunt, stulte qui-
dcm , scd non sibi adversi , nec repugnantcs. Hos \ero
quis fcrat ad Cbristum se pcrtincrc profitcri, qui nisi
apcrtissimam rationem stultis dc peo protulcrint . nibil
credcndum cssc cojiiendunt? At ipsum vidennis quantum
ilia, cui ct ipsi credunt , docet bistoria , iiihil prius, nc-
 hV. UTILITATE CREDENDI, LIB. I. 3^
que fortius ,
quain credi sibi voluisse : cum ilU nondum
essent idonei , cum quilms ei res esset , ad divina perci-
pienda secrcta. Quid cnim aliud agunt tanta et tam multa

miracula, ipso etiam dicente illa fieri non ob aliud nisi ,

ut sil)i crederetur ? Fide ille stultos ducebat , vos rationc

ducitis. Clamabat ille ut credcretur vos reclamalis. ,

Laudabat credentes ille a^os objurgatis. INisi vero, aut ,

in vinum aquam converteret, ut alia omittam si niliil ,

tale facientem sed docentem bomines scqui possent aut

, :

nihil pendenda vox illa est Credite Deo et mibi cre- : <•
,

» dite^ : » aut temeritatis ille culpandus est, quieum in

domum suam venire noluit , solo ejus impcrio pueri sui
inorbum crcdens esse cessurum. Ergo ille affcrens medici-
nam, qu?e corruptissimos mores sanatura essct , miraeu-
lis conciliavit auctoritatem , auctoritate meruit fidcm ,

fide contraxit multitudinem , multitudine obtinuit vclus-

tatem, velustate roboravit religionem : quam non sokini

baereticorum ineptissima novitas fraudidus agens, sed ncc

gentium quidem velernosus error violentcr advcrsans
abqua ex parte convelleret.
XXXin. Quamobrem tamelsi docere non valeo, mo-
nere tamen non dcsino : ut quoniam multi se sapientes

videri vohmt nequc utrum sint stulti dignosccre facile

, ,

cst; omni intentione votisque omnibus, gcraitibus dcni-

,

que, vel etiam , si fieripotest, fletibus Deum deprecere,

ut te ab erroris malo Hberet , si tibi beata vita cordi cst.

Quod faciliusfiet, si praeceptis ejus, quae tanta Ecclesite

catbolicas auctoritatc firmata esse voluit , libens obtem-
peres. Cum enini sapiens slt Deo ita mente conjunctus,
ut nibil interponatur quod separet ; Deus enim est veri-
tas ; nec ullo pacto sapiens quisquam est , si non verita-

tem mente contingat : negare nou possumus inter stulti-

* Joan. XIV, I,
4o S. ADGUSTIiM EnSCOPI
tiiiiii lioiiiinis ct sinccrissimain Dci veritatem nicdium
qiiiildnni intcrposilam cssc honiinis siipicnliam. Snpicns
cniin, ([iianlum ditum cst . imitatur Dcum : liomini au-
tcmsluho, ad iiiiilandum salubrilcr, nihil cst homine
sapicnte |)ro[)in(|iiiiis : (|iicm quoniam , ut dictum cst
inlclligcrc ratioiicnon lacilccst. oportcbat (purdam m'\-
racula ipsis oculis admovcri. (piibus utuntur stulli multo
quam mciftc commodius , ut commotorum auctoritate
liominum ])rius vita morcsquc purgarcntur, cl ita rationi

accipiundic habilcs licrcnt. (^um igitur ct homo cssct

imilandus, cl non in hominc spcsponenda; quid poluit
indulgcntius ct libcralius divinilus ficri, (piam ut ipsa
Dci sinccra, a tcrna , incommutabilisquc Sapicntia , cui
nos hancrc ojiorlct, siiscijicrc homincm dignarctur? Qui
non modo illa iaccrct , (piibus ad scquendum Dcum in-
vitarcmur; scd cliam illa palcrctur , ([uibus a scqucndo
Dco dctcrrcl)amur. iNam cum adipisci certissimum ac
summum bonum ncmoj)Ossit, nisi id plcne pcrtecteque
dilcxciit; qiiod nullo jiacto fiet ,
quandiu mala corporis
atquc fbrtuita formidantur : ille nasccndo mirabihlcr et
oj)crando conciliavit charitatcm ; moiicndo autcm et re-

surgcndo exclusit timorem. Jamvcro talcm se in cateris

rcbus omnibus j^ncbuit, qiias })crscqui longum cst ut ,

cl di\ina clcmcnlia quo porrjgi , ct humana inlirmitas

quo possit evehi sentircmus,
XXXIV. Ila^-c cst, credc, sahi])crrima auctoritas, hgec
prius mcntis nostrae a terrc:ia inhabitatione susj)cnsio
lia^c in Dcum vcrum al) hujus mundi amore conversio.
Sola est auctoritas, quae commovct stultos ut ad saj)icn-
tiam fcstincnt. Ouandiu intclligcrcsinccra non possumus,
auctoritatc quidcm dccij)i ini-crum cst : scd ccrte misc-
rius non movcri. Si enim Dci providentia non praesidct
rcl)us humanis, nihil est de religione satagendum. Sin
 DE UTILTTATE CREDENDI, LIB. I. ^l
vero ct species rerum omnium ,
quam profecto ex aliquo
verissimas manare credendum cst,
pulcliritudinis fonte

et interior nescio quae conscientia Deum quaerendum Deo-

que serviendum mcliores quosque animos quasi puLlice

privatimquc horlatur; non est desperandum ab eodcm
ipso Deo auctoritatem aliquam constitutam quo velut ,

graducerto innitentcs, attollamur in Dcum, Ilaec autem,

seposita ratione, quam sinccram intclligere, ut saepe
diximus, difficillimum stultisest, duplicitcr nos movet,
partim rairacuJis ,
partim scqucntium multitudine. Nibil
horum cst ncccssarium sapienti ; quis negat ? Scd id nunc
agitur , ut sapieiites csse possimus, id cst, inhaerere veri-
tati quod profecto sordidus animus non potest. Sunt
;

autem sordes animi ut brevi exphcem amor quarumli-

. ,

bet rcrum praetcr animum et Deum

,
a cjuibus sordibus :

quanto est quis purgatior , tanto verum facilius intuetur.

Yerum igitur vidcre velle , ut animum purges, cum idco
purgctur ut videas pcrvcrsum certe atque praepostcrum
,

est. Homini ergo non valenti verum intueri ut ad id fiat ,

idoneus, purgarique se sinat , auctoritas praesto est

quam . ut paulo ante dixi ,
partim miraculis ,
partim
multitudinc valerenemo ambigit. Miraculum voco, quid-
quid arduum aut insolitum supra spem vel facultatem
mirantis apparct. In quo gcnere nihil est popuhs aptius
ct omnino stultis hominibus ,
quam id cjuod scnsibus ad-
movetur. Sed rursus h£EC in duo dividuntur : quaedam
enim sunt quae solam faciunt admiratiouem ; quaedam
vero magnam etiam gratiam bcnevolentiamque conciliant.
Nam si quis volantcm hominem cernat cum ea res nihil ,

spectatori afferat commodi praeter ipsum spectaculum ,

miratur tantummodo. Si quis autem gravi et desperato
morbo affcctus , mox ut jussum fuerit convalcscat, ad-
mirationem sanitatis suae , sanautis etiam charitate supe-
4^ S. ALGUSTIM EPISCOPI
ral)il. Talia facla sunt illo loniporc ,
quo Deus in vcro
lioiuiiic , (jiiaiiluin sal cial . ]ioniiiiil)US apparcbat. Sanati
laiij;iiidi , niuiidati lcprosi ; iiiccssus claudis, Ciccis visus,

surdis auditus cst rcdditus. Iloiniiics illius tcmporis

aquam in vinuni convcrsani , saturata (piinquc millia
tpiin([UO panibus , transita podibus maria, mortuos rc-
suigcntcs vidcrunt : ita {|Uccdain corpori manirostatiorc
bcnclicio, quccdani vcro mcnti occultiorc signo , ct om-
nia hominibus majcstalis tcslimonio consulcbant : sic in

sc lunc animas crrantcs mortaliuin divina commovcbat

Cur, inquis, istamodo non fiunt^? Quia nou
auctoritas.
movcrcnt, nisi mira csscnt at si solita csscnt, mira non :

csscnt. Nam dici ct noctis viccs , cl constanlissimum or-

dincm reruni coelcstium, annorum quadrifariam convcr-
sionem, decidcnlcs rcdcuutosquc frondcs arboribus, in-
fmitam vim scminum ,
pulcliritudincm lucis, colorum ,

sonorum , odorum, saporuuHpic varictatcs, da qui pri-

inuni \idcat atque scntiat, cum quo tamcn loqui possi-
mus, bcbcscit obruiturquc miraculis : iios voro bac oni-
nia, noii cognosccndi iacilitatc ,
quid cniin causis borum
obscurius? scd ccrte scnticndi assiduitate contemnimus.
l'acta sunt igitur illa opportunissime , utliis multitudiue
crcdcntium congrcgata atcjue propagata , in ipsos mores
utilis converterctur auctoritas.
XXXy.
Morcs autem quilibet tantura valent ad ob-
tinendas bominum mcntcs
ut cti un qufc in bis prava ,

sunt , quod fcre supcrantibus libidinibus evcnit impro-

bare citius et detestari, quam deserere aut mutare possi-
mus. rarum-ue consullum rcbus bumanis ar])ilraiis,
quod uibU tcrrcnuin , nibil igneuni , nibil dcniquc quod
corporis scnsus attingit, pro Dco colendum essc, ad quoin
solo intellcctu ambienduin cst ,non pauci doctissimi dis-

1 I Relr. XIV.
 DE UTILITATE CREDENDI, LIB. I. 4^
putant, secl imperitumeliam vulgus marium foeminarum-
que in tam multis diversisque gcntibus ct credit et pra:-
dicat? Quod continentia usque ad tcnuissimum victum
panis et aquae, et non quotidiana solum , sed etiam pcr
contcxtos plures dies perpetuata jcjunia; quod castilas
nsquc ad conjugii prolisque contcmptum ; quod paticntia
iisc|uc ad cruccs flammasque ncglcclas ; c[uod libcralilas
usquc adpatrimoniadistribulapaupcribus ; cjuod dcnique
totiusLujusmundi aspernatio usque ad desiderium niortis
intcnditur? Pauci hoec faciunt, pauciorcs bene prudcn-
terque faciunt : sed populi probant, populi audiunt
populi favent , diligunt postrcmo populi : populi suani
imbccillitatcm ,
quod ista non possunt, nec sinc provectu
mentis in Dcum , ncc sine quibusdam scintillis virtutis,

accusant. Hoc fectum cst divina providcntia per Pro-

phetarum vaticinia ,
pcr humanitatem doctrinamquc
Chrisli ,
pcr Apostolorum itinera ,
per Martyrum contu-
mcHas. cruccs, sanguincm , mortcs, pcr sanctorum prae-
dicabilem vitam, atque in hisuniversis dignarebus tantis
\atque virtutibus pro temporum 0])portunitate miracula.
Cum tantum auxilium Dei, tantum profcctumfruc-
igitur
tumquc videamus, dubitabimus nos cjus Ecclesige con-
dere grcmio, quEe usque ad confessionem generishumani
ab apostolica Scdc pcr successioncs episcoporum, frusira
haercticis circumlatrantibus , ct partini plebis ipsius ju-
dicio . partim conciliorura gravilatc, partim etiammira-
culorum majcstate damnatis. cuhncn auctoritatis obtinuil?
Cui nollc primas dare , vel summce profccto impictatis
est, vel prsecipitis arrogantia^. ^Nam si nulla certa ad sa-
pientiam salutemque animis via cst , nisi cum eos rationi
priccoht fides ; quicl cst ahud ingratum csse opi atque
auxiho chvino , c|uam tanto ^ iabore praeditae auctoritati
1 Foite lobore.
4'| S. AIT.USTINI EPISCOn
A(>ll(^ rrsi>f(Tr ? Et si unaqii.Tque disciplinn , qnnnquani
vilisct facilis. ul |)orcij)i possit. flortorcm aut magislrum
rcquiril ; qnid tctiicrari;!' snpcrbiic plcnius. quam clivi-

norum sacramcntorum lil)ros , ct al) intcrprclil)us suis

nolic coijnosccrc , ct incojjnitos velle damnare?
XWVI. Qiiamobrcm si quid tc vcl ratio, vcl oratio
nostra commovit, ct si vcram ut crcdo curam tui gc- , ,

ris; vclim mc audias , ct bonis praeccptoribus catbolicae

(^bristianitalis tc pia fidc, alacri spc , simpbci cbaritatc
committas : Dcumcjue ipsum , cujus unius ct bonitate
facti sumus, et justilia pnnnas Juimus , ct clcmcntia libe-
ramur, orare non cesscs. Ita tibi ncquc proeccpta et dis-
putationcsdoctissimorumbominumclvcrc('lirislianorum,
ncquc libri. ncque scrcnnp ii)s;r cogitalioncs dcfncriiit ,

quibus facile quod quaeris invenias. ^am istos vcrbosos

cl miscros ( quid cnim aliud mitius dixcrim?) pcnitus
dcscrc : qui dum nimis quecrunt unde sit malum, niliil

reperiunt nisi malum. In qua qunestione SEcpc auditores

crigunt ad qujcrcndum : scd ca doccnt cxcilatos , ut vel
dormire scmpcr sntius sit , quam illo modo cvigilarc. De
lctbargiciscnim pbrcncticos faciunt inlcrqiios morbos, :

cum sil uterqucplcrumquemortifcrus, bor tamcn intcrest,

quod lctliarglcisinc alicna vcxatione moriuntur; pbrcnc-
ticus autcm multis sanis, ct cis potissimum qui volunt
subvenire , metuendus est. Nam ncque Deus mali auctor
est , ncc unquam cum quidquam fccisse poenituit , nec
ulliuscommotionis animi tcmpcstatc turbatur, ncc tcrrae
particularcgnum cjuscst nulla flagitia vcl scclcra probat :

autimperat, nunquam mcnlilur. Haec enim alqucbujus-

niodi nosmovebant cum ca magnis invcctionibus qua- .

lcrcnt, ct
banc csse Yctcris 'f(^stamcnti disciplinam insi-
mularenl quod omnino fldsissimum est. Itaque illos rccte
:

reprehendere ista conccdo. Quid ergo didici? Quid pu-

 DE UTILITATE CREDENDI, LIB. I. l\^

tas , iilsi cuni ista repiehcnduntur, clisciplinam catholi-

cam iion repreliendi ? verum didice-
lla cpiod apud eos
ram, teneo : quod falsum putaveram, respuo. Scd et aha
muha me docuiL Ecclesia cathohca , cpio ilh liomines
exsangues corporibus, secl crassi mentibus, aspirare non
possunt : Deum scihcet non esse corporeum, nullam ejus
partem corporeis ocuhs posse sentiri , nihil de substantia
ejus atcjue natura ullo modo esse violabilc aut commuta-
bile, aut compositum aut lictum quae si mihi concedis , :

(non enim ahter de Deo sentiendum cst ) omnia ihoruni ,

machinamentasubversasunt. lilud vero c|uomodo sit ut ,

nec Deus malum genueritautfeccrit nec uha sitfucritve ,

unquam natura atque substantia quam non Deus aut ,

genucritaut fecerit, et tamen a malo nos hberct; tam ne-

cessarhs rationibus approbatur, ut dubitari omnino non
possit praesertim tibi atque tahbus; si tamen bono in-
: ,

genio pietas et pax quaedam mentis accedat , sine c[ua de

tantisrebus nihil prorsusintehigi potest. Et hic non fama
de fumo est , et nescio qua fabeha Persica , cui satis est

aurem accommodare, et animum non subtilem, sed plane

puerilcm. Longe omnino , longe sc non ut iMani-
aliter,

chaei desipiunt, vcritas habet. Scd quoniam islc sermo

noster muko processit longius quam putabam , hic finem
hbro faciamus : in quo meminerisvolo, nondum meMa-
nichaeos coepisse rcfeikne^, et ihas nugas nondum inva-
sisse : neque de ipsaCathohca maguum ahcpiid aperuisse;
sed voluisse tantummodo eruere tibi , si possein, falsam
opinionem de vcris Cljristianis mahtiose aut impcrite no-
bis insinuatam , et erigere acl inagna cpisedam et divina
discenda.Quare hoc volumen ita sese habeat pkcatiore :

autem animo tuo facto cro fortasse in caeteris promptior.

,

1 I Retr. XIV.
S. AUR. AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

DE DUABUS ANIMABUS CONTRA MANICH.EOS

LIBER UNUS ^.

DUAS ANIAIAS IN UNOQUOQUE nOMIKE

AIAMCH.EIS II.I:RETICIS
EsSE UNAM DE DEI SUBSTANTIA BONAM, ALTERAM MALAM
,

DE TENEBRARUM GENTE NEC A DEO CONDITAM DICENTIEUS,

DOLET SE AUGUSTINUS SIC ADH.^SISSE, UT AD RATIONES ,

QlinUS DEI.IRAMENTUM ISTUD EVERTITUR ,TAM OBVIAS

TAIIQUE MANIFESTAS NON ATTENDERIT. PRIMUM ENIM CON-
SIUERANTI FACILE APPARERE, OMNEM ANIMAM CUM VITA ,

QU.EDAM RESQOE JjiTELLIGIBILlS AC PROINDE LUGE VI-

SIT, ,

SIBILI, QUAM A DEO ESsE MANICILEI FATENTLR, PR;ESTAN-

TIOR, AUGTORl DEO TRIBUENDAM. LOGA VEUO SCRIPTUByE
QLIRLS ILH MALOS EX DEO NON ESSE DISPCTANT, ALIORLM
LOCORUM COMPARATIONE MELIUS EXPLICARI. POSTEA ETIAM
EX PECCATI ET VOLUNTATIS DEFINITIONE, EX VENIA PEC-
CATORUM QVM PECCANTIRUS DATUR IN ECCLESIA, TANDEM-
QUE EX POEMTENDI AFFECTU PIO ATQUE UTILI, EVIDENTER
OMNINO DEMONSTRARI, PECCAMES ANIMAS NON NATURl
MALAS ESSE.

I. Opitul.\nte Dei misericorclia^, disruptis et dere-

liclis ManicliaeoruTn laqueis, tiindem Catholicag gremio
» Scri[>tus circiter annum Cbiisti Sgr. — 'Vide Retract. lib, i, cap. 14.
2 ViJe D. Guillou, lom. xxii, p. i lo-i 14.
 /,8 S. AUr.USTIM EPISCOPI
rostitutum libet considerare nuur saltem ac deplorarc il-

lam meaui miseriam. Mulla euim eraut quoe facere ile- ,

])ui,ne tam facile ac cliebus paucis, religionis verissinice

f^> liKuiiiia milii a pueritia salul)rit,'r iusita , crrore vel
Irautle falsorum lallaciumve Iiominum animo
elTossa ex

pellerentur. Nam primo animarum illa duogenera, qui-

bus ita singulas naturas propriasque tribuerunt, utalte-
rum de ipsa Dei esse substantia , alterius vero Ueum nec
conditorem quidem velint accipi , simecum sobrie dili-
gentcrque considerassem, mente iu Deum supplici etpia,
Ibrtasse mihi satagenti apparuisset, nullam esse qualem-
libet vitam ,
quic non eo ipso quo vita est , et inquan-
lum omiiino vita est, ad summum vitae fontem princi-
piumque pertineal quod nihil aliud quam summuiii
:

et solum verumque Deum possumus confiteri. Quaprop-

ter illas aniraas ,

qucC a ]\lanichcTis vocantur malas, aut
cirere vita, et animas nou csse, nequc quidcjuam vclie

scu uolle, appclcre vel fugere; aut si \ iverent. ut et aniniae

cssepossent, et aliquid tale agerc, quale illi opinantur ,

nullo modo eas nisi vita vivere : ac si Christum dixisse

conslaret, ut coustat : « Ego sum vita^ ; » nihil osse causae
cur noii ouHies animas , cum animrr nisi vivendo esse non
possint ,
per Christum , id est, per vitam crcatas et con-
dilas faleremur.
II. Quod si tempore illo quiTSlionem de ipsa vita et
dc participatione vitae mea cogitatio ferre ac sustinerc
nonposset. quae profecto magna est , ct multum sercnae
disputationis inter doctissimos indigens; illud dispicere
Jortasse valuissem . quod omni homini scsc siue studio
parLium beue consideranti maniiestissirae apparet, omne
quod scire et nossc dicimur, aut sensu corporis, aut in-
telligentia nos liabere comprehensum. Sciisus autem cor-
* Joan. XIV, 6.
 DE DUABUS ANIMABUS CONTRA MANICH., LIB. I. ^9
poris eliam vulgo quinque numerari , visumauditum , ,

odoratum ,
gustum , atquc tactum : quibus omnibus in-
tclligentiam longe alteque praestare et excellere, quis
milii non vel ingratus impiusque concedcret ? Quo con-
stituto atque firmato illud consequi , ut cuncta quas tactu
et visu vcl quolibet alio modo corporaliter sentirentur
tanto essent inferiora his quae intelligendo assequeremur,
quanto ipsos sensus iutelligentiEe cedcre vidcremus.
Quamobrcm cum omnis vita, et ob Loc omnis anima
nullo corporis sensu , sed solo intcllectu percipi queat
sol autem isle atque luna omnisque lux quas mortalibus
his ocuhs ccrnitur, ab ipsis quoque Manichaeis vero et
bono Deo tribuenda esse dicatur summam esse demen- :

tiam id praedicare pertinere ad Deum quod per corpus ,

intuemur quod vero non solum animo sed ipsa subH-

; ,

mitate animi, mcnte scihcet atque intelhgentia capere-

mus , vitam quahscumque iUa diceretur tamen
id est , , ,

vitam eodem Deo auctore privandam et viduandam pu-

,

tare. JNum enim quid sit viverc quamquc secretum ab ,

omni corporis sensu quamquc omnino incorporcum si, ,

me ipsuni invocato Dco interrogarcm respondere non ,

possini? Aut non ilh quoquc fateantur, non solum vivere

illas, quas detestantur animas, sed etiam immortahter
vivere? Quodque a Christo dictum est « Dimitte mor- :

» tuos sepchre non de omnino non vi-

mortuos suos^ ; »

ventibus, scd de peccantibus dictum, qua3 immortahs

animae sola mors est scribcnte Paulo « Mortua est vi-
: :

» dua quae in dchciis vivit- : » simul enim et mortuam

,

esse dixit, et vivere. Quare non ego quanto decoloratius

vivat peccatrix anima sed iUud ipsum tantum quod vivat ,

attenderem. Quod si pcrcipcre nisi intehigendo non pos-

sem , credo venirct in mentem , tanto esse quamhbet ani-
* MaUh. viii, 21. — 2 I xim. v, 6.

cxxxv.
4
5o s. AiJousTiNr i:pisr,opi

iiiam luci , qnani pcr lios scntiinus oculos, pra^ferondnm,

(pinnto iiilcllii^cnliani ipsis orulis prcrlcrrenuis : Jnroin
aulcin illani iili (jiuxjuc a Patro (>]irisli cssc conlinnanl :

ego-ne landcin , cpioil al) eo essct ([U.rcuniquc animn ,

tliibilirem? l''^o vcro non niodt) dc aninia , scd de qno\is

cliain corporc . «juin ah i[)S0 essct. niliil onniino, ne tuin
quidem, liomo scilicet illius imperiliBe atque illius ictatis
ambigerem. si forina quid essct quidve formatum quid ,

species el quicl indulum specie, deindc quicl lioriim cui

causa esset, pie cautcque cogitarcm.
111. Sed de corpore iateFim taceo de anima conque- :

ror , de spontaneo et vivido motn dc actu i]c vita de . . ,

immortalitatc : dcnic[ue conqucror , cpiod a]i(|uam rcm

isla omnia sine Dei bonilale ]ial)ere posse miserrimus cre-
didi ; ([uod quanla essent , ncgligcnter attcndi; lioc milii
gcmcndum, iioc dellcndum puto. Yolvcrcm mecum liaec.

lo([uercr mecum , defcrrem ad alios : qu?e vis esset intel»

ligendi ,
quoniam niliil essct in homine ,
quod liuic ex-
ccllentiiP possemus confcric . [)ro[ionercm. lJ])i niilii lioc
homines, si modo csscnt liomincs, conccssisscnt ;
qufcre-
rein utrum his oculis vidcre , id est, intelligere. Tbi ne-^

gavisscnt , colligcrcm [)riino longe cssc scnsui oculorum

istorum intelligcntiam nicnlis auteponcndam : dcinde
subjungerem , id quod re mclioreperciperemus, necessa-
lio mclius judicandiim. Quis hoc non daret? Ergo per-
gerem qufcrere : Anima illa, quammalam dicerent , ocu-
li3 ne sentiretur istis, au mcntc intc]]igcrctur? Mente
faterentur. Quibus omnibus inter nos convenientibus at-
quc nrmatis ,
quid conficcretiir ostcndcrcm ,animam sci-
licct iliam qiiam cxccrarcntur, luce ista ,
quam vcncra-
rentur, esse meliorem : quandoquidcm illa intellectu
mentis, hfpc sensu corporis innotescit. Hic vcro htErerent
ibrtassc , ducemquc rationcm scqui rccusarent : lanta cst
 DE DUARUS ANIMABUS CONTRA MANICII. , LIB. I. 5l
vis vctcrnosarum opiiiionum ct tliu clofcnsae atque crcditEe
Scd cgo instarcni niagislicercntibus, non aspere,
f':ilsitatis.

non puerilitcr, non pcrvicacitcr, repeterem quae concessa

sunt; et quamessent conccdcnda , monstrarcm. ITortarer
ut in commune consulcrcnt . vidcrcnt certe quid nol)is
negandum essct , utrum intcllcctum istis carneis lumini-
bus pr?eferendum , an excellentius esse quod animi cxcel-
lcntia ,
quam cjuod vili sensu corporis cognoscitur, fal-
sum putarcnt an : illas animas, quas alienigcnas credcrent,
tantum intclligendo , id est , ipsa animi excellentia sciri
possc nollent fatcri ; an solem ac lunam non nisi istis ocu-
lis notos fieri , vellent abnucre. Quod si nihil liorum nisi
absurdissime atque impudentissime iiegari posse aiiimad-
verterent; suaderemnon eos oportere dubitare istam lu- ,

ccm quam colendam praedicarent esse anima illa vilio- ,

rcm c[Uam fugicndam moncrent.

IV. Atque Iiic si forte turbati a me quaererent , nuni
etiam muscae animam Iiuic luci praestare censerem : res-
ponderem Etiam ncc me terreret musca quod parva
: ;

est sed quod viva firmaret. Quaeritur enim, quid illa

,

membra tam exigua vcgctct quid buc atquc illuc jiro ,

naturali appetitu tantillum corpusculum ducat, quid

currentis pcdes in numerum moveat quid volantis pen- ,

nulas moJeretur ac vibrct. Quod qualecumque est bene ,

considerantibus, in tam parvo tam magnum eminet, ut

cuivis fulgori pcrstringcnti oculos praeferatur. Ccrte quod
nemo dubitat ,
quidquid id est , intelligibile est : quocl
omni et ob boc huic eliam luci divinis Icgibus
sensibili ,

Quid enim cogitatione percipimus quaeso si

antecellit. . ,

boc non pcrcipimus aliud esse mente intelligere, aliud

.

sentire per corpus , et prius illud ab Iioc posteriore in-

comparabili sublimitate distare; ideoque non posse intel-

4.
 5a S. AUGUSTIM EPISCOPI
ligibilia sensibilibiis iion prscfeiri . cum ipsc intclleclus

tunluni scusil)us pra^lcratur.

V. llinc iihKl ctiam lortassc cogiioscerem , quocl con-
seciucns csse manilcstum est , cuni injustitia ct intempc-
rantia Ciclcra«|uc ;iniml vilia non sciilianlur, sccl intclli-

gantur, (pioniudo liaU ut ctiam isla , (pue clctcstamur ct

damnancla ccnscmus , tamcn cpioniam intelligibilia sunt,
antcirc banc luccm cpicant. cum in suo gcncrc ista lau-
dancla Suggcritur cnim animo bcnc scsc Dco subji-
sit.

cicnti primo,
non omne (juod laudanms omni quod ,

vituperamus, essc anteponcndum. iNc(jue cnim quia laudo

purgatissimum plumbum, ob boc illud vituperando auro
pluris Kstimo. In suo cnim gcncie (piid(pic considcran-
dum est. Improbo jurisconsultum multas lcges ignoran-
•
tem : sed eum tamcn probatissimo sutori sic prae^fcro

ut iie comparandum quidcm j)utcm. At istum laudo,

quod suae artis pcritissimus sit : illum autcm , cjuod suam
professioncm minus implcat ,
jure reprebendo. Ex quo
dcbcrcm luccm istam quod in gcncrc proprio
reperire ,

jurc bmdari
perfccta cssct ,
tamcn quia scnsibilium re-
:

rum numcro includitur, quod genus intelbgibibum ge-

iiericedat nccessc est, infra injustas ct intempcrantcs
animas quoniam sunt intclbgibilcs , cssc deputandam;
,

quamvis istas noninjuria damnatione dignissimas judicc-

mus. Quoerimus namque in bis quod concilictur Dco
non quod isli fulgori praefcratur. Quaproplcr quisquis
lioc lumcn cx Dco cssc contcudcrct, non rcpugnarcm
;

sed magis animas diccrcm vitiosas etiam non in quan-

, ,

tum vitiosiT3, sed in quantum aninicC sunt, Dcum sibi

cssc crcatorcm iateri oporlcre.

YI. Uoc loco si quisquam iliorum cautuset vigilans,

jam ctiam studiosior quam pcrtinacior , me admoneret,
non de vitiosis animis, sed dc ipsis viliis csse qujercndum :
 DE DUABUS AMMABUS CONTRA MANICII. , LIB. I. 53
quas quoniam scnsu corporis non cognoscercntur , ct ta-

men cognoscerentur ,non nisi inlelligiJjilia posse accipi

c[U8e si sensibilibus omnibus antecellunt cur lucem Deo ,

auctori esse tribucnclam intcr nos conveniret , vitiorum

vero auctorem Deum nemo nisi sacrilegus diceret. Rcs-
pondercm bomini , si aut statim et rcpente , ut bonis Dei
cultoribus solct, divinitus infulsisset bujus solutio qu?es-
tionis , aut fuisset antca prasparata ncutrum : quorum si

meruisscm atquc potuissem quodquc

, coepta diffcrrcm ;

esset propositum, dilficile cssc ad dignoscendum atquc

arduum confitcrer. llecurrercm in me, prosterncrer Deo,

alte ingcmiscercm queerens ne me in medio spatio quo
, ,

certis rationibus promovisscm, baercre patcrctur; ne an-

cipiti quaestione cogcrer aut intcUigibiba sensibibbus sub-

mittcrc ac subdere, aut ipsum vitiorum diccrc auctorem;
cum essct utrumvis borumfalsitatis impictatisque plcnis-
simum. Nullo modo possem existimare quod mc ,
sic af-

fcctuni illc descrcrct. Admoncret potius suis iliis incffa-

bilibus modis, ut considerarem ctiam atque etiam, utrum
animi vitia, dc quibus aestuarcm , inter intelligibilia nu-
meranda csscnt. Quod ut repcrircm ,
propter imbccilli-
tatem interioris oculi mei , quae milii peccatis mcis jure
accidissct , abqucm niihi ad invisibilia contuenda in ipsis
visibilibus macbiiiarcr gradum : quorum esset nobis
nullo niodo certior cognitio , scd consuetudo fidentior.
Itaquc statim qnicrcrcm quid ad scnsum propric perti-
ncret oculorum : invenircm colores, quorum principatum
lux ista obtineret. Iloec enim sunt, quae nullus alius
scnsus attingit : nam motus corporum et magnitudincs, ,

et intcrvalla, ct figuras, quamvis ct oculis, non tamen

propric, scd tactu etiam posse seuliri. Undc colligercm
tanto caetcris corporcis ct scnsibilibus praestare luccm ,

quanto aiiis sensibus aspectus essct illustrior. Electa igi-

5/1 9. Aur.rsTiNi KPiscon

lur ox omnihiis ([\\?p rorporc sontiuntur ista lucc. qua ni-

lcrer. el \\\ (|ua gradiiin illuni incjuisilionis iiica;* noccssa-

rio roliocarem ,
pcrgorcin altondcrc quicl agciotur hoc
niodo . mo(:uni([\io ila sormocinaror : Si sol istc lanla

clarilate conspicuus ot dici hico sullicions , uscjuc ad lunae

similitudincm in conspcctu iiostro ])aulatim dcliccrct,

num aliud cjuid(|uam oculis scnlirc^nuis cjuani lucom ut-

cumcjuc lidgonlom ; lucom tanion c|Uierontos, cjuod fue-

ral non vidondo , ot haurionlcs vidcndo cjuod adcrat?

]\on cTgo illum dcfoc:tum vidorcmus scd luccm cjuae de-
,

fcclui rcmanorol. Cum autcm non vidcromus non scnti- ,

rcnius : cjuidijuid onim sonlimus aspoctu non polost .

non videri : cjuarc si dofcctus ille ncquc visu, necjue alio

scnsu sontirotur, non possot intor sonsihiha numorari.

]Nihil onim sonsibile ost, cjuocl scnliri non potost. llofera-
mus nunc considcrationem ad virtutcm cujus , intolligi-

Lili luce splondorc animum convcnicntissime dicimus.

Porro ah hac luce virtutis defc^ctuscjuidam non perimcns
animam, secl obscurans, vitium vocatur. Potcst igitur
rccte vitiuni quoque animae nequaquam interintclhgihilia
numorari , ut lucis ille dofoctus rccte de sensihilium nu-
mero eximitur illud tamon (juod rcmanot animoe, id cst,
:

lioc ipsum quod vivitalque anima est, tam est intolligi-

l)ile, quam scnsibilc illud, quod in lioc visihili lumine

post dcfoctum quantumcumquefulgcret et idoo animam :

in (juantum anima csscl ct vita; ])articiparot sino cjua

. ,

nullo paclo animn essejiotest, reclissimc omnibus sensihi-

]il)Us antdrrri. Quamoljrem maximi orroris csse ullam ,

animam diccK! non osseex Dco, ex (]U0 ossc solom lunam-

cjue glorieris.

^ 11. Quod si jam j^laccrct omnia sonsihilia nominarc,

non modo ea (juiu sontiromus; sod oliam ca (juae non son-
tiendo tamcn j)er corj)US judicaremus, sicut j)er oculos
ttncbras, ct jxt aurcs silentium ; ct illas onim non vi-
 DE DUAUUS AMMA151S COiMUA MAMCII., LIB. I. 55
(lentlo , et lioc non aiulienclo cognoscimus rursusque :

intclligiljilia , non ea tanluni quas illustrata mente co^i-^

spicimus, sicuU est ipsa sapicntia ; sed eliani illa quae
ipsius illustralionis privalione aversamur, ut cst insi-
piciitia ,
quam tenebras animi congrue dixerim : nullam
de vcrho faccrem controversiam , sed totam quaestioncm
facili divisionc dissolvercm , statimque approbarcm Ijcne
atlendcntibus , substantias intclligibilcs scnsibilibus sub-
stantiis divina et incorrupta veritatis legc praeponi , non
earum substantiarum defectus; quamvis bos intelbgibilcs,
illos sensibiles appellare vellemus. Quapropter qui et baec
lumina visibilia , et illas intelligibiles animas substantigs
cssc fliterentur, omni modo eos cogi sublimiores partes
animis conccdere atque tribucrc ; dcfcctus vero utriusquc
non posse alteros alteris anteponi privant cnim
generis :

tantum et non esse indicant quod usqucquaque cam-

,
,

dem vim babcnt sicut ipsae ncgationcs. Nam cum dici-

,

mus Non cst aurum, ct non cst virtus; quamvis inter

:

aurum ct virtulem plurinium nibil tamen inter ncgatio- ,

ncs, quaseis adjunximus , Yerum enimvcro

distat. pejus
est non esse virtutem ,
quam non esse aurum nemo : sanus
binc ambigit ; quod non propter ipsas negalioncs , scd
propter rcs quibus adjunguntur, accidere quis non intel-

ligat? Auro enim virtus quanto praestat, tanto est virtule

quam auro carere miserius. Quamobrcm cum res intei-

ligibiles sensibilibus rebus antecellunt , defcctum inintcl-
ligibilibus quam iu scnsibili])us mcrito tcgiius tolcramus,
non eos defecLus , scd caquae dciiciunt, cbarius vcl vilius
testimantcs. Ex quo jam illud apparet , defectum vitae ,

quae intelligibilis est , multo miserabiliorem esse ,

quam
bujus sensibilis lucis ; quod scilicct muito cst clwrifjf iij-

tcllccta vita, quam lux ista conspecta. .-'1 ,.., . ,.,

Vlll. Qua3 cum ita sint audebit-ne quisquam , , cum

solem ac lunam , ct tpiidquid in sidcribus , ([uidquiil de-
56 S. AIT.USTIM EPlSf.OPI
niquo m lioc ignc iioslro alcjuo tcrrcno lucc visibili cfTul-

gct , Dco tribuat , animas quaslibct . quae profccto nisi

vivcndo anim?e non sunt, cum tantum hoc lumen vita
pr.Tccdat. nollc conccdcrc c\ Dco csse ct cum ille vcrum
:

dicat. qui dicil : In quantum nitct , cx Dco cst : cgo-ne

tandcm , Dcus magne, mcntiar, si dicam : In fjuantum
vivit, c\ Dco cst? iNon nsquc adco, quaeso, caecitas men-
lis supplicia(juc augeantur animorum ut baec homines ,

non intdligant. Scd quoquo niodo iliorum error aut per-

tinacia scse liaberct his ego frctus armatusquc rationi-
,

bus , crcdo cum ad cos rcm ita consideratam jiersjicctam-

que dctuhsscm ct cum liis jihicidc contuhsscm vererer
, ,

ne mibi quisquam corum ahcujus momenti esse videre-

tur , si aut intcllcctuni , aut ca quae intcllcctu non jier
dcfcctum jwcijicrcntur , scnsui conarelur jir?eferre , aut
saUem compararc corporco vel his rcbus quae ad eum- ,

dem scnsum cognosccndie simihlcr jicrtincrcnt. Quo

constiluto. quando iilc mihi vel quisquam negare aude-
ret, animas quantum vcllct malas, tamen quoniam animae

essent intclligibiliuni rcrum numcro contineri, neque

.

illas j)cr dcfcctum intclligi? Siquidcm anim?e non alio

cssent, nisi quo vivcrcnt. bicct cnim jDcr dclcctum intcl-

ligerentur vitiosae (juia virtutis egestate vitiosac
, non :

tamen pcr dcfcctum animae, quia vivendo aninue. jNcc

ficri jiotcst , ut vitiF jincscntia sit causa dchcicndi; cum
tanto quid(juc dchciat , quanto dcseritur a vita.

IX. Omni modo igitur cum j)ateret non posse uUas

animas ab co auclorc scjiarari , a (juo lu\ ista non scjiara-

tur, jam (juid(juid allcrrcnt, iion a(xij)crcm :moncrcm-

que j)0tius , ut eos mecum sequi mallent ,
qui omue quid-
quid cssct , quoniam cssct . in quantumcunujue cssct

ex uno D(io cssc priedicarcnt. Rccitarent adversus mc vo-

ccs illas Evangclicas : « Yos propterca non auditis ,
quia
 DE DIIABIS xVNlMABUS CONTRA MANICH., LIB. I. 5^
» exDeo non estis Vos : ex patre diabolo estis^. » Ego
quoque contra rccitarem : « Omnia pcr ipsum facta sunt,
» et sine ipso factum est iiiliil^. » Et illud Apostoli :

« Unus Dcus, cx quo omnia; et unus Dominus Jcsus

» Christus, per quem omnia^^. » Et it rum ejusdem Apos-
toli ; « Ex quo orania, per quem omiiia, ia quo omnia,
» ipsi gloria'^. » Hortarcrque homines (si tamen homines
invenircm) , nihil nos jam quasi comperisse prgesuinere-
mus, scd qusercremus potius magistros, cpii scntcntiarum
istarum ,
quae nohis intcr se pugnarc vidercntur ,
paccm
concordiamque monstrarcnt. Nam in una atque eadem
auctoritate Scriplurarum , cum aUbi sonarct : « Omnia
» exDeo ^ » et ahhi « Vos non estis ex Deo ^ » quo-
; : :

niam hhros tcmere condcmnarc nefas cssct quis non vi- ,

deret peritum doctorem , cui quoestionis hujus solutio

nota essct, invcnicndum fuisse? cpii profccto si esset ho-
nus intellector, ct , ut divinitus dicitur, homo spiritahs'',

quoniam nccessario faveret vcris rationihus ,

quas de in-
telhgihih scnsihihque natura , cpiantum potui , tractavi
atque disserui , imo eas ipse muUo mehus , et ad docen-
dum aptius aperirct; nihil ah co ahud de liac cpiaestione
audircmus , nisi qucmadmodum ficri posset , ut et nul-
lum animarum genus non esset cx Deo , et recte tamen
peccatorihus et inlldchhus dicerctur : « INon estis ex Deo.»
Nam ct nos fortasse implorato in auxihum Dco facile vi-
dere possemus, ahud esse vivcre, aliudpeccare : et quan-
quam vita in pcccatis in comparatione justae vitae mors
appchata sit^; ulrumcjue tamcn in homine uno posse
inveniri , ut simul sit vivus atque peccator sed quod :

vivus , ex Dco quod peccator

; , non ex Deo. In qua di-
1 Joan. viii, 44 it 47. — "^
lil. j, 3. — ^ i Cor. viii, 6. — * Rom.
XI, 36. — 5 I Cor. XI, la. — 6 Joan. vm, 48. — "^
1 Cor. 11, i5. —
8 I Tim. V, 6.
58 S. Air.lSTlNI ErJSCOPI
visionc nliimii cu parlc do cliialjus , (]iut! nostrte scntcntia^
connxiit : ut cum l)ci coiulitoiis onniipotcntiam insi-
jiuarc ^olunius, cliani peccaloribus dicanuis ([uotl cx
Dcosinl. Dicinius cnini liis(jui ali(jua spccic contincntur,
tliciiuus aninianlihus , diiinius ralionali])Us , dicimus
postrcmo , (juod ad rcni maxiinc altinct , Yivenlibus :

quae omnia pcr sc ipsa divina sunt niuncra. Cum autcni

malos argucrc pro[)osiluni cst , rccte dicimus : « JNon
» estis cx Dco. » Dicimus cnim sc a veritatc avcrtentibus,

infidclibus, lacinorosis, llagiliosis, et ([uo nominc uno

lotum conlinct . pcccatoribus : rpiae rursus omnia cx Deo
non essc quis dubilct? ]ta([uc Clbrislus pcccaloribus
idipsum (]uod pcccatorcs crant ct sibi non crcdcbant
coargucns , ([iiid niirum si ait : « Non cstis cx Deo » ex :

alia partc iilu salva manet scntcntia (|Uod « Omnia per

» ipsum facta sunt, et omnia cx Deo? » Nam si Cbristo
non credcrc, (^lirisli advcntum rcpudiare (^bristum non ,

recipcrc ccrtum indiciiim cssct aniniarum

, (]ute non ,

sunt Dci ct idco dictum cssct

; « Yos proptciea non :

)>audilis quia iion cstis cx Dco

,
» (|uomodo vera esset :

vox illa A|)Ostoli, in ipso Evangclii mcmorabili [)nncipio,

qua dictum cst : « In sua propria vcnit, ct sui cum non

» reccpcrunt^? » Undc sui , si non rccepcrunt; aut undc

idco non sui ,
quia non rcccpcrunl ; nisi quia boinines
pcccatorcs quod sunt bomincs ad Dcum co vero
, co , ;

quod pcccatorcs ad diabolum pcrtinent? llic ergo par-

,

tem naturae tcnuit qui ait « Sui euninon reccperunt » : :

illc vcro voluntatis ([ui ait : « iNon cstis cx Dco. » l"!van-

gclistacnim Dei opcra commcndabat, (^bristusbominum
peccata cocrcebat.
.\. II ic fortassc quis dicat : I ndc i[)sa pcccata , et
omnino unde malum? Si ab bominc, undc liomo? Si ab
' Joaii. I, 1 1
 DE DLABLS AMMABUS COXTRA JJAMCII., LIB. I. 09
Angelo, unde Angeliis? Quos ex Dco esse cum dicitur,
quanivis rcctcvcrcque dicalur, videntur tanicn imperitis
et niinus valentiljus acriter res a])clitas inlueri ,
quasi per
quanidani catenam ad Deum mala et pcccata connccti.
Hac qusestione illi regnare se putant : quasi vero iuter-
rogare sit scirc. Utinam id csset : nemo me scientior re-
pcriretur. Sed nescio quomodo saepe inaltercando magnpe
qua'stionispro[iositor personam magni doctoris ostentat
plerumque ipse ipso quem terret in eo de quo terret in-
doctior. Itaque isti multitudini sc pra?fcrcndos arbitran-
tur, quia priorcs interrogant, quod cum mullitudine
ignorant. Sed si eo tempore ,
quo cum eis mc, non sicut
jamdiu ago cgisse nunc poenitct, milii Iins rationcsde-
,

promcnti hoc objccisscnt, dicerem Quaeso interim cog- : ,

noscite mecum quod facillimum cst; si nihil sine Dco

potest fulgere, multo minus posse aliquid vivcre sine Deo
ne in tantis monstris opinionum remancamus, ut nescio
quas animas vitam sinc Dco Iiabere prgediccmus. Sic cnini
ibrtasse continget, utid quod mecum ignoratjs , id est
unde sit malum , vcl simul , vcl quolibet ordine aliquando
discamus. Quid enim cognitio summi mali sine cogni-
si

tjone summi boni contingerc Iiomini non potcst? Non

cnim nossemus tenebras si in tenebris semper essemus
. :

sed lucis notitia contrarium suum non sinit incognitum.

Summuni autcm bonum id cst quo supcrius csse nihil
, ,

potest Deus autcm bonum, ct Deo superius cssc nihil

:

potest Dcus igitur summum bonum. (lognoscamuscrgo

:

Deum, atque ita nos illud quod preepropcrc quaerimus

non latebir. Mcdiocris-ne negotii tandem \cl meriti cog-
nitioncm Dei csse arbitramini? Quod enim nobis aliud
praemium quam vita aetcrna promittitur, quae Dci cog-
nitio cst? Ait cnini magister Deus : «Hgec est autcm \ita
» ccterna , ut cognoscant te solum et ^crum Dcuni , ct
Go S. AUGUSTINI EPISCOPI
)) qucin Jcsum ("-liristum '.» Elcnim animaqiiamvis
niisisti

sit lamcn quia mors cjus recte dicilur a Dci

immortalis .

cognilionc avcrsio cum sc convcrti ad Dcum mcritum

; ,

cst a'lcrn;c vila^ consc({ucnda^ ; ut sit a^tcrna vita . sicut

dictumcst , ipsa cognitio. Convcrti auteni ad Deum ncmo,
nisi al) lioc mundo se avcrtat, potest. Hoc cgo mihi ar-
duum ct diOicillimum scntio : vobis si facilc cst, illc ipse

Ego vcllcm crcderc, nisimc movcrct, quod

J)cus vidcrit.
cum mundus, a quo avcrti jubcmur, visibilis sit
istc ,

dixcritque Apostolus «Ea quae videntur, tcmporalia :

» sunt ;
qua' autcm non vidcntur, frtcrna sunt- : » vosplus
istorum ocuiorum quam mcntis judicio tribuitis , apud
quos nullam esse fulgcntcm pcnnam quse non exDeo ful-
gcat, et essc vivcntcm animam qua» non cx Deo vivat
prardicatur ct crcditur. ILrc ct bis simiba vcl illis cliam
dicerem , vcl mccum reputarem. Possem namque Dcum
omnibus ut dicitur, visceribus deprccans ct Scripturis
, ,

quantum liccbat intcntus, ctiam tunc fortasse talia vcl

dicerc, vel quod saluti satcrat cogitarc.
XI. Sed mc duo quaedam maxime qUcT incautamillam
{etatcm facile capiunt , pcr admirabilcs atlrivcrc circui-
tus quorum cst unum familiaritas ncscio quomodo rc-
, ,

pcns quadam imagine bonitatis tanquam sinuosum ali- ,

(piod vinculum multipliciter collo involiitum, Altcrum

quod qurrdam noxia victoria pcnc mihi scmpcr in dispu-
talionibus provcnicbat dissercnti cum Cliristianis impe-
rilis, scd tamen fidcm suam ccrtatim ut quiscjuc posset
dcfcndcrc molicntibus. Ouo succcssu crcbcrrimo glisce-
bat adolcsccntis animositas, ct impetussuo in pcrvicaciae
magnum malum imprudcnter vcrgebat. Quod altcrcandi
gcnus quia post corum auditioncm aggrcssus cram, quid-
quid mco vel qualicumquc ingcnio vcl aliis lectionibus
1 Joan. VII, 3. — ^ t Cor. iv, 18.
 DE DUABUS AXIMABUS CONTRA MANICH. , LIB. I. 6l
poteram, solis illis libentissinie triLuebam. Ita ex illorum
sermonibus ardor in certamina, ex certaminum proventu
amor in illos quotidie movebatur. Ex quo accedebat , ut
quidquid dicerent quibusdam morbis non quia
, niiris ,

sciebam, sed quia optabam verum cssc pro vero appro- ,

barem. Ita factum est ut quamvis pedetentim atque

,

caute, tanien diu sequerer homines nitidam stipulam vi-

venti animae pr^eferentes.
XII. Yeruni esto, non poteram illo tempore sensibilia
ab intelligibilibus , carnalia scibcet ab spiritualibus diju-
dicare atque discernere ; non crat cCtatis , non disciplinae,
non cujusdametiam consuetudinis, non ullorum dciiique
meritorum non enini parvi gaudii et felicitatis res est
; :

ita-ne tandem ne illud quidem arripere poteram quod ,

in omnium bominum judicio sunimi Dei lcgibus natura

ipsa constituit ? Quivis enim bomines ,
quos modo a com-
muni sensu generis humaninulla disrupisset amcntia, quae
vellent ad judicandum studia
detulissent, quamhbet im-
peritiam quantamcumque etiam tarditatem velim cx-
, ;

periri quid mihi responderent roganti utrum eis peccasse ,

videretur. dc cujus dormienlis manu scripsisset ahus ah-

quid flagitiosum. Omnes quis dubitet ita fuisse negaturos
ihud peccatum ita rccLamaturos ut eliam succen-
esse , ,

serent fortassequod tah eos rogatione dignos putaverim ?

A quibus ego, quoquo modo poteram, reconciliatis etin
consihum restitutis peterem ut me ahud tam manifes- ,

tum et in omniuni cognitione positum interrogantem

, ,

non moleste ferrent tunc quaererem si non dormientis,

: ,

sed scientis manu qui membris tamcn caeteris vinctus

,

atque conslrictus esset, quisquam valentior ahquid simi-

hter fecissetmali, utrum quiaid nosset, quamvis omnino
noluisset, uho peccati nomine teneretur. Et bic mihi
omnes mirantes quod taha sciscitarer, sine cunctatione
C)'^. s. Aur.tisTiNi FPisropi

iTspondcroiit . niliil ctiam islum oniiiirio pcccnsso. Ouicl

ita? Qnia tlc quo ncscicnlc , vcl icsistere non valente
{juist[uam (juidpiamniali feceril, jusleclamnari nullo modo
|)otesl. Al»|uc iilipsum curila cssct . si in illis ]iominil)Us
nalm'ami})sam pciconlarcr liumanam , facilc pcrvcnircni

ad id (juod cuperem , isto modo (juaMens : Ouid si dor-

micns ille jani sciret . (|uid aliud de manu ejils facturUs
csset , ct (lc indiislria ,
])liis potius ctiam ne cxpcrgiscere-

tur, se sonnio dcdcrcl , ut aliqucm jurando fallerct, luim

cl somnus ad innocentiam suffragaretur? Quid

(piidcpiam
alind (juam noccntcm liomincm pronuntiarct? Quod si
ct illc volcns vinctus cst. ut alicjuem similitcr pratcnla
dcfcnsione dccipcrct, cjnid ci tandcm . ut pcccato carcat,

illa vincula profuerunt? Quanquam liis obstrictus , \c-

vera resistcrc nonvalcret; sicut ille dormiens , cjuid tunc
llerct, omninonesciret. [Nunujuidnam igitur dul)itandum
est , cfuin peccassc ambo judicarentur? Quibus concessis
colliqcrem ,
nuscjuam scilicct nisi in voluntate esse ])ecca-
tum ^ : cum niilii au\iliaretur ctiam illud . cjuod juslitia
pcccantcr, tenet solamala voluntate, quamviscjuod voluc-
rint imi^lcre nequiverinC.
Xlll. Quis(juam-nc me ista tractantcm possct diccre,
in rcbus obscuris abditis(juc versari ubi proptcr intelli- ,

gentium paucitatem vel fraudis vel ostentationis suspicio

nasci solet? Secc^dat paulispcr illa inlelligibilium scnsibi-

liumque distinclio nulla milii fial invidia quod tardas

:
,

animassubtilium disputationum stimulis ])crsc(juor. I.i-

ceat mibi me scire mc vclle vivcre
vivere, liccat milii scirc

in qune si conscntit gcnus bumanum, tam nobis cognita

cst voluntas nostra, quani vita. Kcque cum istani scien-
liam |)rofitemur. metuendum est , nc nos quisquam falli

posse convincat : boc ipsum enim falli tiemo potesl:, si aut

• I Kclr. XV.
 DE DUAP.US \NiMARU5 COXTP.A MAXICII., LI?.. I. C3
non vivat, aut nihil vclit. Non nie arljitror quidquani
obscurum attulisso, quod
et vercor ne cuiquani nKit^is ,

nimium manifcsta sint. videar csse culpandus scd

lifcc :

quorsum lia?c tendant consideremus. ,

Xiy. Non igitur nisi voluntate peccatur. NoLis nu-

tem voluntas nostra notissima est : neque enim scirem mc
vellc. si quid sit voluntas ipsa nescircm. Definitur itaquc
isto niodo. Yoluntas est animi motus ^, cogcnte nullo, ad
aliquid vel non amittendum vel adlpiscendum. Curergo ,

ita tunc dcfinire non possem? An erat difficile vidcrc

invitum volcnti cssc contrariuni, ita ut contrarium si-

nistrum dextro esse dicimus, non ut nigrum albo? Nam

cadem res simul ct nigra et alba csse non potcst duo- :

rum autem in medio quisque positus, ad alterum sinister

est, ad alterum dexter; simul quidcm utrumquc unus

homo, sed simul utrumque ad unum homincm nuUo

modo. Itaquidcm invitUs etvolcns unusanimus simulcsse
potcst, sedunum atqueidcm nollcsimul et vclle non po-
test. Cum enim quisque invitus aliquid facit, si eum ro-

ges utrum id f;iccre xclit, nolle se dicit itcni si roges :

iitrum id xdit non facere, velle rcspondet. Ita invitum

ad faciendum ad nou fliciendum autcm volenlem repe-
,

ries id est enim unum animum uno tempore babentem

:

utrumque, sed aliud atque aliud ad singula rcfcrentcm.

Cur hsi^c dico? Quia si rursum quaeramus ([uam ob cau-
sam idinvitus faciat , cogi se dicet. Nam et omnisinvitus
facicns cogitur ; ct omnis qui cogitur, si facit, non nisi invi-

tus facit. Rcstat ut volcns a cogcnte sit li]>er, etiam si se

quisquam cogi putet. Et bocenim modo omnis qui volcns
facit nou cogitur , et omiiis qui non cogitur, aut x olcns
;

facit, aUtnonfacit. Haec cum in omnibus hominlbus, quos

interrogare non absurdc possumus, a puero usque ad sc-

» I Relr. XV.
64 -5. AUGUSTiNi Eriscori
iicni. a IikIo litlciario usque ad soliuni sapicnlis, natura
ipsa proclanict, cur cgo tunc non vidcrem in dcfinilione

volnntalis poncnduni cssc. cogcnlc nullo, (piotl nuncquasi

expcricntia ni.ijorccaulissiniusposui'.' Atsi lioc ul)i(jucma-
iiifcstum est, etnon tloctrina, sed nalura oninil)Uspromp-
tum quid ;
rcstat (piod vidcatur ol)Scurum, nisi fortc ulluni

latcat. alicpiid uos vcllc cum volumus, et ad hoc movcri

animumnostrum, non Labcrc,
idcpic aut liaLcrcnos aut

etsi haberemus, non haberemus,

rctiiiere vellc; acqui-
si

lorc? Quarc aut non amittcre, aut adipisci aliquid vult om-
niscpiivult. Quamobrcm si omnia istalucc clariora sunt,
sicutisunt, ncquc meae tantum, scd notitiae generis hu-
mani vcritatis ipsiuslibcralitatc donata, curilloctiamtcm-
porcdiccre non posscm Yoluntas cst motus animi cogentc
:

nullo ad non amittcndum, vcl adipisccndum.

alic|uid vcl

XV. Dicct ali([uis Et hoc te adversum Manichaeos

:

quid adjuvarct? Expecta, sine prius ctiam peccatum dcll-

niamus, cjuod sinc volunlatc csse non possc omnis mens
apud se divinitus conscriptum lcgit. Ergo * pcccatum
est voluntas rctincndi vd conscqucndi quod ju; tilia ve-

tat (i), ct undc libcrum est abslincrc. Quanquam si U-

berum non sit, non est voluntas. Scd malui grossius quam
scrupulosius dcfinirc. Etiam-ne hi hbri obscuri mihi
scrutandi erant, unde diccrcm neminem vitupcratione
suppliciove dignum, qui aut id vcHt quod justitia vcllc
non prohibet, aut id non faciat quod facere non potest?
ISonne ista cantantct inmontibus paston^s, et in theatris
poetee, et indocti incirculis, ct docti in bibliothccis , et
magistriin schofis, ct antistitesin sacratis locis, et in orbe
terrarum gcnus humanum? Quod si ncmo vitupcralione
vel damnatione dignus cst, aut non contra vctitum jus-

titiae faciens, aut c|uod non potcst non facicns, omne au-
> I Retr. XV.
 T)E DUABUS ANIMABUS CONTRA MANICII., LIB. I. 65
tem peccatura , vel vituperanclum est , vel clamnandum ;

quis dubitet tunc esse peccatum, cum et velle injustum

est, et liberum nolle ; et ideo definitionem illam et veram
ct ad intelligendum esse facillimam, et non modo nunc,

sed tuncquoque amepotuissedici: Peccatum estvoluntas

rctinendi veJ consecjuendi cjuod justitia vetat, etundeli-
berum est abstinere?
XVI. Agenunc videamus quid nos haec adjuvarcnt.
Plurimum omnino, utnihil amplius desiderarem totam :

c[uippe causam finirent. Nam quiscjuis secrcta conscien-

tiae suae legesque divinas penitus naturfe inditas, apud
animum intus, ubi expressiores certioresque sunt , con-
sulens, bas duas defmitiones voluntatis atcjue peccati
veras esse concedit , totam Manicbaeorum baeresim pau-
cissimis et brevissimis, sed plancinvictissimis ratiunculis
sine ulla cunctatione condcmnat. Quod sic considerari

potest: Duo animarum unum bonum,

genera esse dicunt,
quod ita ex Deo sit, utnon ex alicjua materia vel ex nibilo
abeo factum, sedde ipsaejus omninosubstantia pars quae-
dam processisse dicatur; alterum autem malum, quod
nulla prorsusex parte ad Deum pertinere credunt creden-
dumque commendant : et ideo illud summum bonum,
boc vero summum malumesse praedicant : atque ista duo
genera fuisse aliquando discreta, nunc esse commixta.
Genus quidem commixtionis bujus et causam nondum
audieram :sed tamenjamquaerere ^ poteram, utrumillud
raalum genus animarum antequam bono misceretur, ba-
buisset aliquam voluntatem. Si enim non babebat , sine
peccato atque innocens erat , et ideo nullo modo malum.
Siautem ideo malum quia licet esset sine voluntate, tan-
quam ignis tamen si bonum, altigisset, violaret, atque
corruraperet : quantum est nefas , et naturam mali tan-
• I Retr. XV.

cxxxv. 5
 i

Q6 S. ALGUSTIM EPISCOPI
lum valerc ad conimuLamlain ullam Doi ])artem, ct sum-
iiuimillud bonum (orru|Uil)ile et violabilc crederc? Quod
si^olunlas ineral, proiccLo inerat cogente nullo nioLus
animi ad aliquid vcl iionamiLLcndum, vcl adipiscendum.
lIocauLcmali({uid , aut bonum crat, aut bonum puLaba-
lur non enim alitcr aj^pcLi possct. Scd in summo malo
:

ante commixLionem cpiam pr;cdicanl nulluni un([uam ,

bonum luiL. l nde igiLur ibi vel scientiavel opinio i)oni

csse jiotuit? An nihil volebant quod apud seesset, atquc il-

lud bonum vcrum, quodexlraerat. appeLel)ant? ista vcro

magna laude pricdicanda volunLas
proeclara cL est, tjua
summum appetilur ct verum bonum. Undc igitur in

summo malo motus animi tanta laudc dignissinius? An

studio nocendi appctebant? Primo codem revolvitur ra-
tio. Qui enim nocere vuit, bono aliquo vult privarc alium
proptcr aliquod bonum suum. Erat igitur in cis vcl
scicntia boni , vel opinio. qucTC summo malo nullo modo
cssc debeljaL. Deinde Ijonum illud exLra se posiLum, cui
noccre studebant, utrum omnino esset, undc cognove-
rant? Si intellexeranL, quid Lali menle pricclarius ? An
quidquam esL aliud, quo magnis laboribus omnis bono-
rum porrigaLur intentio, nisi ut summum illud et sin-

ccrum bonum inLciiigaLur ? Quod ergo nunc vix paucis

bonis justisquc conceditur, id tunc iilud merum malum
nullo bono adjuvanle jam poterat? Si auLem iilae animos
corpora gerebant, et id oculis viderant, quaelinguae, quae
pecLora. qurc ingenia laudandis isLis oculis pr.Tdicandis-
que sufllciunt . (piiljus vix possunl mcnLes juslorum ad-
a^quari? Quanta bona invenimus in summomalo? Si
enim videre Deum malum est, non est bonum Dcus bo- :

num cst auLcni Deus bonum cst igitur Dcum videre et

: ;

ncscio quid buic bono coraparari queat. Porro quod vi-

dere bonum est unde , lieri potest ut posse vidcre sit ma-
 DE DUABUS ANIMABUS CONTRA MANICH., LIB. I. 67
lum. Quapropter quidquid vel in illis oculis , vel in istis

menlibus fecit, ut ab liis possitvideri divina substantia,

magnum etinelTabili laude dignissimum bonum fecit. Si
autcm non factum, sed ipsum per se tale ac sempiternum
erat, diiHcile hoc malo quidquam mclius invenitur.
XVII. Postremo ut nihil horum laudandorum habeant
illae animae, qu£e illorum rationibus habere coguntur,

quaererem utrumahquas an nullas aniraas Deus damnet.

Si nuUas, nuUum meritorum judicium est, nullaprovi-
dentia; et casu, potius quam ratione, mundus adminis-
tratur, vel potius non administratur non enim adminis*- :

tratio casibus danda est. Hoc autem si omnibusiffiualibet

reHgione devinctis credere nefas est, restat ufeaut sit ali-

quarum animarum damnatio nuha peccata sint. , aut

Sed si nulla peccata sunt etiamnullum midum quod isti
, :

si dixerint, haeresim suam uno ictu intcrficiunt. Gonve-

nit igitur mihi cum ilhs , animas ahquas divina lege ju-
dicioque danwiari. At hae si bonae sint, quae il]a justitia
est? Si mala3, natura an voluntate? Sed naturaessemal^
animae nullo modo queunt ^. Unde hoc docemus? De
superioribus definitionibus voluntatis atque peccati.
Quia dicere animas, et esse malas, et nihil pecqare, ple-
nuni est dementiae : dicere autem peccare, sine volun-
tate, magnum deliramentum est ; et peccati reum tenere
quemque, quia nonfecit quod facere non potuit, summ^
Quamobrem illasanimae quid-
iniquitatis est et insaniae.
quidfaciunt, sinon voluntate faciunt id est, si
natura , ,

libero etad faciendum et ad non faciendum raotu animi

carent; si denique his abstinendi ab opere suo potestas
nuUa conceditur, peccatum earum tenere non possumus.
At omnes fatentur, et malas animas juste, et easquee
non peccaverunt , injuste damnari: fatentur igitur eas
* I Retr. XV.
68 S. AUr.lSTINl EPISCOPI

malas esse, quae peccant. IWx aiitem, sicutratio docuit,

11011 peccant. Animaruni ego ni;il;iiuni genusnescio quod
extraneum. (|Uod a AI;niicli;ris inducitur. nulluni est.

Wlll. ^unc bonum iilud genus videamus ,

quod
rursus ita laudant ut ipsam Dei substanliam dicantesse.
.

Quanto autem melius est ut suum ordinem nieritum-

,

que quisque cognoscat, nec ita sacrilega su]ier])ia ven-

tiletur, ut cum se toties commutari sentiat, suninii illius

boni, quod inconiniuta])ile pia ratio profitetur et docet,

credat esse su]ist;inliani. Ecce enim cum manifestum sit

non peccare aniuias in eo quod non sunt tales, qualesesse

non possunt unde constat j am nescio quas illas inductitias
;

nuUo niodo peccare et propterea illas omnino non esse

,

relinquitur. ut quoniam concedunt esse peccata, non in-

veniant quibus ea tribuant, nisibono generi aniniarum et
substantise Dei. Maxime autem urgentur auctoritatecbris-
iiana: nunquam enim negaverunt dari veniam peccato-
toruni, cum fuerit ad Deuiu quisque conversus nunquam :

dixerunt ,
quod Scripturis divinis boc
(ut alia multa)
quispiam corruptor inseruerit. Quibus ergo peccata do-
nantur? Si alieni generis illis nialis, possunt et bonae fieri,

possunt Dei regnum possidere cum Cliristo. Quod isti

quia negant, nec babent alterum genus,nisi earum quas

de substantia Dei esse perliibent, restat ut non solum
etiam ipsas , sed ipsas solas peccare fateantur. Ego au-
tem niliil pugno ne solse peccent peccant tamen. At :

enim mali comniixtionccoguntur? Siita coguntur, ut re-

sistendi potestas nulla sit non peccant si est in potestate
, :

sua resislere, et propria vohmtate consentiunt, cur tanta

bona in sunimo malo, cur liocnialum in sunimo bono,
per doctrinam illorum cogimurinvenire, nisi quia neque
malum est quod
illud suspicione inducunt, neque boc
summum bonum quod superstitione pervertunt?
 DE DUABUS ANIMABUS CONTRA MANICH. , LIB. I. 6g '

XIX. At si de diiobiis istis generibus anininrum deli-

rare illos et errare docuissem , aut certe ipse didicissem,
quid remanere polerat, cur mihi jam de ulla re audieudi
vcl consulendi viderentur? An ut discerem binc oslendi
animarum duo esse genera quod in dclibcrando nunc in ,

malam partem, nunc in bonam nutat assensio? Cur non

magis hoc signum est unius animae ,
quae hbera illa vo-
hmtate huc et huc ferri, hinc atque hinc referri potest?

jNam raihi cum accidit, unum me esse sentio utrumque con-

siderantem aherutrum ehgentem sed plerumque illud
, :

hbet hoc decet quorura nos in raedio positi fluctuaraus.

,
,

Nec mirnm ita enim nunc consdtuti sumus ut et per

: ,

carnera voluptate allici , et per spiritum honestate possi-

mus. Quare non duas animas hinc
fateri cogor ? Possumus

enim mehus et muko expeditius intelhgere duo genera

bonarum rerum quorum tamen neutrum ab auctore Deo
,

sit ahenum unara aniraam ex diversis afllcere partibus

inferiore ac superiore, vel quod recte ita dici potest, ex-
teriore atque interiore. Ista sunt duo genera, quae sensibi-
hum et intelhgibihura nomine paulo ante tractavimus
quae carnaha et spiritaha hbentius et fimiiharius nos vo-
camus. Sed factum est nobis difficile a carnahbus absti-
nere , cum panis verissiraus noster spiritahs sit. Cum
labore naraque nunc edimus panem. Neque enim nullo
in supphcio sumus peccato transgressionis mortales ex
imraortahbus facti. Ideo contingit, ut cum ad mehora
conantibus nobis , consuetudo facta cum carne et pec-
cata nostra quodam modo mihtare contra nos , et difh-
cultatem nobis facere coeperint , nonnulh stulti ahud ge-
nus aniraarura ,
quod non sit ex Deo superstitione obtu-
sissiraa suspicentur.

XX. Quanquam etiam si eis concedatur inferiore aho

genere animarum nosilhci ad turpia, non inde conficiunt.
*J0
S. AUGUSTINI EPISCOPI
aut illas natura malas cssc, aut istas summum bonum.
Fiori cnim ])olcst ut propria iila^ volunlatc appctcndo
quod non liccbat , hoc cst ,
pcccando , cx bonis factte
sint malae , rursusquc fieri possint , sed sic ut quandiu
mancnt in pcccato , ad scsc alias occulta quadam suasione
traducant. Dcindc ut omnino mala* non sint, scd in suo
genere, quamvis infcriorc, opus [)roprium sinc ullo pcc-
cato exerccant : istae autem supcriorcs quibus actioncm
longe praestantiorem rerum modcratrix justitia summa
tribucrit , si illas infcriores sequi et iniilari volucrint ,

peccando fiunt malae , non quia malas, sed quia male imi-
tantur. Ab illis cnim agitur proprium. ab istis appctilur
alicnum : unde illae in suogradu mancnt,ista3 adinfcriora
merguntur.Velut cum bomines ferina sectantur. Pulcbre
namquc inccdit quadrupcdans equus at si lioc bomo pe- :

dibus manibusque imitetur, quis eum vcl palcarum cibo

dignum putet? Recte igitur plcrumquc improbamus imi-
tantem cum eum quem imitatur probemus. Improba-
,

mus autem, non quia non sitassecutus, scd quia omnino

assequi voluit. In cquo cnim probamus ilkid cui quan- ,

tum prseponimus hominem , tantum offendimur quod

inferiora sectatur. Quidinter ipsoshomincs, incmittcnda
voce nonne quodprceco bene facit , etiamsi clarius ac me-
lius id faciat senator praecone , insanus est? Coelcstia sus-
cipe : lucens luna laudatur, suoque cursu atque vicibus
bene considcrantibus tamcn si eam sol vclit satis placct :

imitari (iingamus cnim cum posschabcre hujusmodi vo-

luntates) cui non summc acjure displiceat? Ex quibus
,

illud est quod intclligi volo. Ktiam si sunt anim?e ^ (quod

,

interim incertum cst), corporcis olliciis non pcccato, sed

iiatura deditae , nosquc, quanquam sint infcriores , aliqua
tamen interiore vicinitatc contingunt , non illas ideo ma-
1 I Retr. XV.
 DE DUABUS ANIMABUS CONTRA MANICH., LIB. I. 7I
las haberi oportere ,
quia et nos cum eas sequimur, et

corporea diligimus , mali sumus. Propterea '^

enim cor-
porea diligendo peccamus ,
quia spiritalia diligere et jus-
titia jubemur, et natura possumus , et tunc in nostro ge-
nere optimi et beatissimi sumus.
XXI. Quamobrem quid habet argumenti sestuans in
utramque partem deliberatio modo in peccatum prona , ,

modo in recte factumsubvecta, ut duo animarumgenera,

quorum alterius natura ex Deo sit alterius non sit co- , ,

gamur accipere , cum alias tot causas alternantis cogita-

tionis conjicere liceat? Sed haec obscura esse, et incas-
sum ab animis hppientibus quaeri ,
quis([uis bonus rerum
existimator est , videt. Quare illa potius quae de vohintate
atque peccato dicta sunt, illa, inquam, quae summa jus-
titia neminem ratione utentem ignorarepermittit, illa quae
si auferantur nobis unde disciphna virtutis in-
, nihil est
choetur, nihil unde a vitiorum morte surgatur , etiam
atque etiam considerata satiscLire ac dilucide Manichaeo-
rum haeresim falsam esse couvincunt.
XXII. Horum simile est, quod de poenitendo nunc
dicam. Nam, ut inter omnes sanos constat, et quod ipsi
Manichaeinon solum fatentur , sed et praecipiunt , utile
est poenitere peccati. Quidego nunc in hanc rem divina-
rum Scripturarum tcstimonia ,
quae usquequaquc diffusa
sunt , colhgam ? Vox est etiam ista naturae : neminem
stultumrei hujus notitia deseruit : hoc nobis nisi penitus
insitum esset ,
periremus. Potest aliquis dicere , non se
peccare : non autem sibi esse si peccaverit poenitcndum,
nuUa barbaries dicere audebit. Quae cum ita sint quaero ,

ex duobus illis generibus animarum, cujus sit poenitere

peccati? Scio quidem ncquc ilhus esse possc, qui male
facere, neque illius qui bene facere non potcst quare ut :

Vi Retr. xni.
7^ S. AUGUSTINI EPISCOPI
coruin vcrl)is iilar, si aiiiniam toncbrarum peccati poeni-
tct ; non csl dc suljstantia summimali : si animam lucis;
non cst de substantia summi boui. Poenitendi enim af-
fcctus ille tpii prodest , ct malc fccisse pa'nitcntem , et
Lenc laccre potuisse tcstatur. Quomodo igiturex mc nibil
mali , si ego perperam fcci? autquomodo me rectepoe-
nitet , si ego non feci ? Audi partem alterara Quomodo :

cxmc nibil boni est, cui bona voluntas incst? aut quo-
modo mc rccte painitet, si non inest? Quamobrem aut
negent isti essc poenitendi magnam utilitatem ut non ,

solum a cbristiano omni ctiam vcl ima-

nomine , scd ab
ginaria rationc pcllantur animarum ilLi duo gcncra : aut
unura ex quo nibil mab altcrum ex quo nibil boni sit . ,

diccre atque doccrcjam dcsinant quod si faciant, AJa- :

nicbaei esse utiquc jam dcsincnt nam tota illa secta ista :

bicipiti, vel potius prtecipiti animarum varictate fulcitur.

XXIII. Ac mibi quidem satis est sic scire quod Mani-

cbcci errent, ut scio pcjenitendum esse peccati et tamen :

si nunc amicorum mcorum abquem, qui usque adbuc

illos audiendos putat , compellem jurc amicitiae ct ei ,

dicam Scis-ne utile cssc cum quisque peccaverit poe-

:

nitere? Sine dubitalionc sc scire jurabit. Si ergo te fecero

Manicbaeorum baeresim desiderabis-
ita scirc falsam essc ,

ne ampbus Quid ampbus se posse in bac re desiderare

?

respondeat. Bene quidem buc usque. Sed cum ostcndere

coepero certas necessariasque rationes ,
quas illam propo-
sitionem adaraantinis , ut dicitur, catenis innexae conse-
quuntur, remque totani ad concbisioncm qua illa everti-
tur secta perduxero; negabit se forsitan scire utibtatem
illara poenitendi ,
quara nemo doctus , nemo indoctus
ignorat ; et potius se scire contendet , cuni dubitamus et
debberamus , duas in nobis aniraas patrocinia. propria
singubs quaestionis partibus adbibere. consuetudo pec-
 DE DUABUS ANIMABUS CONTRA MANICH., HB. I. -73

cati ! comcs poena pcccali ! Vos me lunc a rerum tam

manifestarum consideratione avertistis ; sed non sentienti
nocebatis : nunc vero in familiarissimis meis similiter non
sentientibus mc jara vuhieratis torquetisque sentientem.
XXIV. Attendite ista, quaeso , cbarissimi : vestra in-
genia bene novi. Si raibi nunc vos quabscuraque borainis
mentera rationemque conceditis , muho certiora sunt
quara quae ibi vel videbaraur discere, vel raagis credere
cogebaraur. Deus raagne, Deus oranipotens, Deussummae
bonitatis, quem inviolabilera atque incominutabilera credi
atque intelligi fas est , Trina unitas ,
quain catbolica Ec-
clcsiacobt, supplex oro, expertus in rae niisericordiara
tuam , ne bomines, cum quibus mibi a pueritia in omni
convictu fuit sumraa consensio , in tuo cuku a rae dissen-
tire perraittas.Video maxirae expectari bocloco, quoraodo

etiam catboHcas Scripturas a Manichaeis accusatas vel

tunc defenderem, si, ut dico, cautusessem vel nunc de- ;

Sed in ahis voluminibus Deus

fendi posse deraonstrem.
adjuvabit propositum meura nara bujus jam, quantum
,

arbitror, moderata parci sibi postulat longitudo.

S. AUR. AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPIStJOPI

ACTA
SEU

DISPUTATIO
CONTRA FORTUNATUM MANICH.EUM

LIBER UNUS ^.

DISPUTATIO PRIM/E DIEI.

QuiNTO Ralendas Septembris, Arcadio Augusto bis
et Rufino viris clarissimis consulibus , habita disputatio
adyersus Fortunatum Manichaeorum presbyterum, in
urbe Hipponensium regionum , in Bahieis Sossii, sub
praesentia popuh.
I. AuGUSTiNUs Ego jam errorem puto quam
dixit :
,

antea veritatem putabam utrum recte existimem a te

: ,

praesente audire cupio. In primissummum erroremputo,

omnipotentem Deum in quo una nobis spesest, ex ah-
,

qua parte violabilem , aut coinquinabilem , aut corrupti-

bilem credere. lloc veslram haeresim affirmare scio , non
* Scriplusanno 392. — Vjde Ketract. lib, i, cap. 6.
-6 S. AUGUSTINI EnSCOPf
qiiidoin vtMbis quibiis nunc usus suni : nani cl vos intcr-
rogati coDlilcmini Dcuni cssc incorruptibilcm ct omnino
inviolabilcm ct incoinquinabilcm ; scd cum ccepcritis
Ccetera cxponcrc , cogimini cum corrujUil)ilcm, pcnctra-
bilem , ct coinquinabilcm profitcri. Dicilis cnim aliam
nescio quam gcntcm tcncbrarum advcrsus Dci regnum
rebcllassc : Dcum autcm omnipotcntcm , cum viderct
quanta labcs ct vaslilas innnincrct rcgnis suis , nisi ali-

quid advcrsic gcnli op])oncrct , ct ci rcsistcrct , niisissc

hanc^ virtutem de cujus commixtione cum malo et tc-

,

ncbrarum gcntc mundus sil fabricatus. Hinc esse quod

bic anima; boncC laborant scrviunt crrant corrum- , , ,

puntur ut neccssarium babercnt libcralorcm qui cas

:
,

ab crrorc purgarct, ct a commixtione solverct ct a scr- ,

vitutc libcrarct. lloc cgo nefas puto crcdcrc Deum ,

omnipotentem aliquam adversam gcnlcm timuisse aut ,

necessitatem esse passum, utnosin aerumnaspraecipitaret.

For.TUNATUs dixit « Quia te medium fuisse nostrum :

scio , id cst , intcr Manicbccos administrasse , ista sunt

principalia fidei nostrae. De conversatione hic agitur , de
quibus falsis criminibus pulsamur. Ex te crgo praescntes
audiant boni viri , utrum sint vera supcr quibus crimi-
namur ct appetimur, an sint falsa. Etcnim ex tua doc-
trina, et ex tua expositione et ostensione poterunt verius
scire nostram conversationem , si a te fuerit prodita. In-
terfuisti orationi. »

II. AuG. dixit : Interfui. Sed alia quaestio est de fidc,

alia de moribus : ego dc fide proposui. Scd si illi qui
adsunt , malunt audire de moribus , ncc istam quaestio-
nem defugio.
FoRT. dixit : « Purgare mc prius volo penes conscien-
tiam vestram ,
peiies quam polluimur , ct idonei viri tes-
1 ForCe hoc.
 CONTRA FORTUNATUM MANICH. DISPUTATIO I.
77
timonio ,
qui niihi et nunc itloneus est , et in futura justi

judicis Christi examinatione, si ea quae jactantur vidit in

nobis , vel consecutus est, »
III. AuG. dixit Ad ahud vocas, cum ego de fide:

proposuerim. De moribus autem vestris plene scire pos-

sunt qui Electi vestri sunt. Nostis autem me non EJectum
vestrum , sed Auditorem fuisse. Itaque quamvis et ora-
tioni vestrae interfuerim, ut interrogasti : utrum separa-
tim vobiscum habeatis ahquam orationem, Deus solus
potest nosse , et vos. Ego tamcn in oratione in qaa inter-
fui , nihil turpe fieri vidi : sed solum contra fidem ani-
madverti ,
quam quod contra
postea didici et probavi ,

hoc in illa oratione vestra

solem facitis orationera. Pra?ter
nihil novi comperi. Quisquis autem vobis opponit quaes-
tionem ahquam de moribus Electis vestris opponit. ,

Quid autem inter vos agatis qui Elccti estis ego scire , ,

non possum. Nam et Eucharistiam audivi a vobis saepe

quod accipiatis tempus autem accipiendi cum me Literet,
:

quid accipiatis, unde nosse potui? Itaque serva , si pla-

cet quaestionem de moribus, ut inter Electos vestros
,

discutiatur , si discuti potcst. Mihi fides data est a vobis,

quam hodie improbo. De ipsa proposui : ad propositum
meum mihi respondeatur.
FoRT. dixit : « Et nostra professio ipsa est ,
quod in-
corruptibihs sit Deus ,
quod lucidus ,
quod inadibilis
quod intenibihs, impassibilis aeternam lucem et pro- ,

priam inhabitct ? quod nihil ex sese corruptibile profe-

rat, nec tenebras nec daemones ncc Satanam nec aH-
, , ,

quid adversum in rcgno ejus reperiri possit. Sui autem

similem Salvatorem dircxisse : Yerbum natum a consti-
tutione mundi , cum mundum fabricaret ,
post mundi
'fabricam inter homines venisse : dignas sibi animas ele-
gisse sanctae suae voluntati, mandatis suis ccelestibus
 i
^8 S. AUGUSTINr EPISCOPI
sanrtificatas, fide ac rationc imbiitas coelestiura rerum;
ii)So tlucLorc liinc itcruin casdcni aninias ad rcgnum Dei
rcvcrsuras cssc, sccuncluni sancUiin ipsius poUicilationem,
(|ui dixit : « Kgo suin ^ia, vcrilas, ct janua. » Et , « JNcmo
» polcst ad Patrcin pcrvcnirc , nisi pcr me^ » Ilis rcbus
noscrcdimus, mcdiante
tjuia alias aniinic, id cst, alio

non poterunt ad rcgnum Dci rcvcrti , nisi ipsum repere-

rintviam , veritatcm ct januam. Ipse enim dixit « Qui , :

» mc Patrcm mcum-. » Et « Qui in me

vidit. vidit ct ,

» crcdidcrit, mortein non gustabit in a;tcrnum scd tran- ,

» situm lacit dc mortc ad vitam, ct injudicium non ve-

» niet^. » Ilis rcbus crcdimus, ct lurc cst ratio lidci nostrae,

et pro viribus aninii noslri mandatis cjus obtcmpcrare,

unam fidem sectantcs bujus Triuitatis , Palris ct Filii et
Spiritus sancti, »
lY. AuG. dixit : Ilas aniinas, quas dc mortc ad vitam
per Cbristum vcnire fatcmini ,
quae causa praccipitavit in
mortem.
FouT. dixit : «Hincjam dignarc proscqui ct contraire,

si niliil praetcr Deuin. »

V. AuG. dixit : Imo tu dignarc rcspondcrc id quod

interrogaris, bas animasqutc causa morti dcdcrit.
FoiiT. dixit : « Imo tu dignare diccrc , utrum abquid
sit prseter Deum , an omnia in Deo sint. »

Yl. AuG. dixit : llhid ego rcspondcrc [lossum , c[uod

me nosse Dominus voluit , Dcuin necessitatem nuilam
pati posse , ncquc cx abqua partc viobiri atque coirumpi.
Quod cum tu quoque fatearis ,
quoero qua necessitate liuc
miserit animas quas dicit pcr Cbristum rcdire.

FouT. dixit : « Quod tu dixisti ,

quia buc usque tibi
Deus revelavit quod incorruplibiHs sit, qucmadmodum
etmilii, ratio quaTcnda est, quemadmodum ariimae et
» Joau. IV, 6, — '^
Ibid. 9. — 3 jj. v, 24;
 CONTRA FORTUNATUM MANICH. DISPUTATIO I.
79
oL quam causam istum munclum venerint ut merito iii ,

nunc eas pcr unigenitum Filium suum ac sui similem de

hoc mundo liljcraret , si niliil pra^ter ipsum. »
YII. AuG. dixit : Non debemus frustrare tantos qui
praesentcs sunt , et de quaestioue proposita ire ad aliud.
Sic confitemur amljo , sic nobis concedimus esse incor-
ruptibilem et inviolabilem Deum, et nibil pati potuisse :

ex quo est consequcns utfiJsa sit haeresis vestra, quae di-

cit Deum , cum videret imminere vastitatem ac labem

regnis suis , misisse virtutem quae cum tenebrarum gente
bellaret, et ex ea commixtione nostras animas laborare.
Brevis est ergo ratio mca , et quantum existimo , cuivis
planissima. Si Deus nihil pati potuit a gente tenebrarum,
quia inviolabihs est; sine causa huc nos raisit, ut nos
hic aerumnas patiamur. Si autem ahquid pati potuit
non est invioLabihs , et decipitis eos quibus dicitis esse
inviolabilem Deum. Hoc enim vestra haeresis negat, cum
caetera exponitis.
FoRT. dixit : « IIoc sentimus ,
quod nos instruit bea-
tus apostolus Paulus . qui dixit : « Hoc sentite in vobis
» quod et in Christo Jesu ,
qui cum in forma Dei esset
» constitutus, non rapinam arbitratus est esse se aequalem
» Deo, sed semctipsum exinanivit formam servi accipiens,
» in simihtudine hominum
factus, et habituinventus ut
» homo : humihavit semetipsum , et factus est subditus
» usque ad mortcm^. ergo sentimus de nobisquod » Hoc
et de Christo ,
cum
forma Dei esset constitutus
qui in
factus est ssibditus usque ad mortem ut similitudinem ,

animarum nostrarum ostenderet. Et quemadmodum in se

mortis simihtudinem ostendit, et se a Patre esse de me-
dio mortuorum resuscitatum : eo modo sentimus et de
anirais nostris futurum ,
quod per ipsum poterimus ab
» Philip. II, 5-7.
8o 9. AUGUSTINI EPISCOPI
liac niortc lil)crari : qute aut alieiKi cst a Deo . aut si

propria cst Uci , ct miscricordia cjus cessat, ct liberatoris

nonicn , ct opcra lihcrantis. »

Ylll. Alg. dixil : Kgo ([Uicro qucniadmoduin in mor-

tem vcncrimus , ct tu dicis qucmadmodum de morte
libcrcmur.
FoRT. divit : « Ita Apostolus di\it quomodo scntire
dcbcamus de animis nostris, quod Christus nobis osten-
dit. Si fuit Christus in passionc ct mortc , ct nos : si vo-
luntate Patris dcsccndit in passioncm ct mortcm, ct nos. »

IX. Alg. dixit Notum cst omuibus catholicam lldem :

ita se quod Dominus noster id cst, Yirtus et

habcre . ,

Sapientia Dei et Ycrhum per quod facta sunt omnia, et

,

sine quo factum cst nihil ad liln-rationem nostram ho- ,

minem suscepit. Inipso homiiie quem suscepit, demon-

stravit illa quae dicis. Nos autem nunc de ipsius Dci ct
inetrabilis majestalis substantia quaerimus : utruni ei ali-

quid nocerc possit , annon cnim potest ci ali- possit. Si

quid nocere non est inviolabilis. Si non potcst ci aliquid

,

noccre quid ei factura erat gens tcncbrarum

. contra ,

quam dicilis belluni gestum esse a Deo ante constitutio-

nem mundi in quo bello nos, id cst animas quas modo
,
,

indigerc libcratore manifestum cst, commixtas essc omni

malo ct morli implicilas asseritis? Redeo cnim ad illud
,

brevissimum Si poterat ei noceri non est inviolabilis

: , :

si non potcrat, crudeliter huc nos misit, ut ista patiamur.

FoRT. dixit « Anima Dei est an non? »

: ,

X. AiJG. dixit Si juslum est ut non intcrrogatis mcis

:

respondeatur, et cgo interroger , rcspondcbo.

For.T. dixit : « Si in proprio agit anima? IIoc a te
qiiaero. »

XI. AuG. dixit : Ego quidem quod interrogasti di-

cam : tantum illud memineris , lc noluisse respondere
 CONTRA FORTUNATDM MANICII. DISPUTATIO I. 8l
inteiTogatis nieisme autem tuis repouclere. Si quaeris
,

utrum Deo dcscenderit anima magna qnidem quaestio

a ,

est :sed sive a Deo descendit sive non illud de anima , ;

respondeo, non esseDeura; aliud esse Deum aliud ani- ,

mam. Deuin esse inviolabilem incorruptibilem et im- . ,

penctrabilem , et incoinquina])ilem , et qui ex nulla parte

corrumpi possit, ct cui nulla ex parte noceri potest.
Aniniam vero videmus et peccatricem esse et in aerumna ,

versari, et veritatem quaerere, etliberatore indigere. Kaec

mutatio animae ostendit mihi ,
quod anima non sit Deus.
INam si anima substantia Dei est , substantia Dei errat,
substantia Dei corrumpitur, substantia Dei violatur,
substantia Dei decipitur : quod nefas est dicere.
FoRT. dixit : Ergo negasti animam ex Deo esse, quan-
«

diu peccatis ac mundanis rebus deservit, et er-

vitiis et

rore ducitur : quod fieii non potest ut aut Deus hoc pa- ,

tiatur , aut substantia ejus. Est cnini Deus incorruptibihs,

et substantia ejus immaculata est et sancta. Hic vero
quaeritur a vobis, utrum anima ex Deo sit, nec-ne ? Quod
nos fatcmur, et ostendimus ex Salvatoris adventu, ex
ipsius sancta praedicatione, ex ipsius electione, dum ani-
mis miseretur , et secundum cjus arbitriuni anima venisse
dicitur, ut eamdcm de morte hberaret, et perduceret
eam ad aeternam gloriam , et restitueret Patri. Quid vero
de anima tu ipse dicis aut speras , utrum sit Deo nec-
a ,

ne ? substantiam Dei , ex qua negas esse animam nuUis ,

passionibus posse subjacere. »

XII. AuG. dixit : Animam sic negavi esse substantiam
Dei , ut negem illam esse Deum tamen ex Deo auc-
: sed
tore esse ,
quia facta est a Deo. Aliud qui fecit ahud est ,

quod Qui fecit,

fecit. corruptibihs esse omnino non po-
test : quod autem fecit , omnino non poLest aequale esse
iUi qui fecit.

cxxxv. ^
8'2 S. AUGUSTINI EPISCOPI
FoRT. tlixit : « Ncc cgo dixi, animani csse similcm
Dco. Sed quia dixisti , faclitiam csse animam ct nihil ,

piivtcr Dcum : quicro undenam Dcus animae substantiam

adinvcnit? »

XIII. AuG. dixit : Tanlum niemonlo mc rcspondere

ad ca quae interrogas : te autem ad ca quae interrogo
non rosponilcic. Animam dico factam a Dco nt caetcra ,

omnia quae a Dco facta sunt ct intcr illa quas Deus om- ,

nipotcns fecit, principalem locum datum csse animae*.

Si autcm quaiiis, undc Dcus animam fecit, mcmcnto
confitcri mc tccum, Dcum cssc omnipotentcm. Omnipo-
tcns autcm non cst ,
qui qujFrit adjuvari aliqua niatcria
unde faciat quod velit. Ex quo est conscquens , ut secun-
dum fidcm nostram omniaquae Dcus fccit pcr VcrLum ct
SapiciiLiam suam , dc niliilo fcccrit. Sic eniin lcgimus :

« Ipse jussit , ct facta sunt ; ipsc mandavit , et constituta

)j sunt-. :»

FoKT. dixit : « Ex jussione constant univcrsa? »

XIV. AuG. dixit : Ita credo, sed universa quae facta
sunt.
FoRT. dixit : « Facta consonant , scd quia inconve-
nieutia sibi sunt , ac pcr hoc crgo constat non esse unam
substantiam, licct cx unius jussione eadem ad composi-
lioncm mundi hujus ct facicm vcnerint. Captcrum rcbus
ipsis patet ,
quia nihil simile tcncbras et lux , nihil simile
veritas et mendacium , nihil simile mors et vita , nihil
similc anima ct corpus , ct caetcra istis simiha quae ct
iiominibus ct spcciebus distant ab inviccm : et nierito
dixisse Dominum nostrumArbor quam non planta\ it : «

» Patcr mcus coelestis eradicabitur et in ignem mitte- , ,

>;tur quia non affcrt fructus bonos^

, » ct cssc arborcm :

radicatuni. Hinc vere constat cx ratione rerum, quod

* I Relr. XVI. — 2 psai. cxlviii, 5. — 3 MaUh. v, i3.
 CONTRA FORTUNATUM MANICir. DISPUTATIO I. 83
du^ sunt substaiitiae in lioc mundo ,
quae speciebus et
nominibus constant, quarum cst una corporis, alia vero
aeterna Patris omnipotentis quam Dei esse credimus. »
XV. AuG. dixit : Contraria ista qune te movent, ut ad-
versa sentiamus, propter peccatum nostrum, id est,
propter peccatuin hominis coutigcrunt. Nam omnia Deus
et bona fecit et bene ordinavit
, peccatum autcm non ;

fecit : etboc estsolum quod dicitur malum, voluntarium

nostrumpeccatum. Est ct aliudgenus mali, quod estpoena
peccati. Cum ergo duo sint genera malorum , peccatum
et poena peccati peccatum ad Deum non pertinet poena
:

peccati ad vindicem pertinet. Etenini ut bonusest Deus,

qui omnia constituit: sic justus est, ut vindicet in pec-
catum. Cum ergo omnia optime sint ordinata quse viden-
tur nobis nunc adversa essc, merito contigit bominis
lapsi, qui legem Dei servare nokiit. Animoe enim rationali,
quae estin bomine, dedit Deus liberum arbitrium. Sic
enim posset babere meritum si voluntate non necessi- , ,

tate boni essemus. Cum ergo oporteat non necessitate ,

sed voluntate bonum esse, oportebat ut Deus animae da-

ret liberum arbitrium. Huic autem animee obtemperanti
legibus suis, omnia subjecit sinc adversitate, ut ei caetera,

quae Deus condidit, servirent , si et ipsa Deo servire vo-

luisset. Si autem ipsa noluisset Deo servire , ea quae illi

serviebant, in pcenamejusconverterentur. Quaresirecte

omnia Deo ordinata sunt, etbona sunt,
a et Deus non
patitur malum.
FoRT. dixit : «Non patitur, sed prtevenit malum, »
XYI. AuG. dixit A quo enim passurus erat?
:

FoRT. dixit : « Hoc meum est, quia praevenire voluit

non temere , sed virtute et praescientia. Caeterum nega
malum praeter Deum esse : cum per praecepta ostendi
queunt alia, quEc praeter voluntatem ipsius fmnt. Prae-
6.
84 S. AUGUSTIXT EPISCOPI
ceptum non intorcodit, nisi ubi csl ct coutrarictas. Lihcra
facultas vivendi non dalur, nisi ubi estlapsus, secuncluni
Ajiostoli rationcm, (jui dicit : « Et vos cum essclis morlui
» dcliclis ct pcccatis vcstris, in ({uibus ali([uando ambu-
» lastis secundum magislcrium liujus mundi, sccundum
» principempotcstalis acris bujus, spiritus quinunc ope-
» ratur in fdiis diHidcnlia^ , in (juibus ct nos ct omncs ali-

» quando convcrsafi sumus in dcsidcriis carnis no^trtK

» facienles voluntatcs consiliorum carnis et eramus natu-
» rabtcr filii iras, sicutct Ciistcri. Dcusautcm qui divcs cst

» in omni miscricordia, misertus est nobis, ct cum mor-

» tui essemus peccatis, convivificavit nos in Cbristo, cu-
» jus gratia cstis salvi facti , simul et suscitavit; et cum
» eo collocavit in ca>lcstibus cum (^bristo Jesu , ut ostcn-
» dcrct in steculis supcrvcnicntibus abundantcs divitias
» graliae suae in bonitate supcr nos in Christo Jcsu. Gra-
» tiacnim cstis salvati pcr fidcm : cl boc non cx vobis, Dci
» enimdonum nonex operibus, ut nc quis glorictur.
est,

» Ipsiuscnim sumus factura, creati in Cbristo Jesu in

» operibus bonis, quae praeparavit Deus ut in illis am-
» bulcmus. Propter quodmcmoresestotc, quod aliquando
» vos cratis gcntcs in carnc, qui diccbaminipraeputium,
» abeaquae dicitur circumcisio in carne manutacta quia ,

tcmporc sinc Cbristo alicnati a convcrsationc

» cratis illo ,

» Isracl, ct bospitcs testamentorum ,

promissionis speni
» non babentes , et sine Deo in hoc mundo. Nunc autem
» in Cbristo Jesu vosqui aliqnando cratis longe , facti es-

» tis propc in sanguinc Cbristi. Ipse cst cnim pax nostra,

» (]ui fccit utraquc unum
mcdium pariclem maccriae
, ct

» solvcnsinimicitiasincarne sua lcgem mandatorum de- ,

» cretisevacuans, ut duoscondat insemetipsum, inunum

» novuni bomincm faciens pacem ut reconcilict ambos ,

» in uno corpore Deo, per cruccm, interficiens inimicitias

 CONTRA FORTUNATUM MANICH. DTSPUTATIO I. 85
» in semctipso. Et veniens pacem vobis
evangelizavit
» qui longe, etpacem iisqui prope. Quoniam per ipsum
» habemusutrique in uno spiritu accessum acl Patrem ^ » !

XYII. AuG. dixit Ista Apostoli lcctio, quam recitare

:

voluisti,si nonfallor, promeaplurimum, et contra tuam

fidem facit. Primo, quia ipsum liberum arbitrium, quo
cgo dixi fieri ut animapeccet, satis hic exprcssum cstcum
pcccatanominavit. et cum reconciliationem nostram dixit
cum Deo pcr Jesum Christum. Peccando enim aversi
fieri

eramus a Deo: tenendo autem praecepta Christi, recon-

cihamur Deo ut qui peccatis mortui cramus, scrvantes
:

praeceptaejus vivificemur, etpaccm habcamuscum illo in

unospiritu, aquoahenati eramus, non servantes mandata
ejus : sicuti de homiiie quiprimus est constitutus, in fide

nostra pri3edicatur. Ergo nunc quaero abs tc, sccundum

eam lectionem quse lecta est, quomodo habcamus peccata,
si naturacontraria noscogitfaccrequodfacimusPQuienim

cogitur nccessitate aliquid facere, non pcccat. Qui autem

peccat, libcro arbitrio peccat. Quaresitnobis poenitentia
imperata , si nos nihil mali fecimus, sed gens tenebrarum?
Quaero item, indulgentia peccatorum cuidctur, nobis, an
genti tenebrarum? Sed si gcnti tencbrarum datur indul-
gentiapeccatorum,regnabitetipsa cum Deo, accipiensin-
dulgentiampeccatorum. Si autem nobisdatur indulgentia
peccatorum, manifestum cstquia voluntatepeccavimus.
Satis enim stukum est, ignosci ei quinihil mahfccit. Ni-
hil autem mah fecit, qui nihil sua voluntate fccit. Hodie
ergo anima polhcente sibi Deo indulgentiam peccatorum
et reconcihationem , si peccarc destitcrit , et de peccatis
poenitentiam gesserit si respondeat secundum vcstram fi-
,

dem, etdicat :Quid enim peccavi? Quid commerui? Quid

me expulisti de regnis tuis , ut contra nescio quam gentem
* Ephes. II, 1-18.
86 S. ACGUSTINI EPISCOPI
])iigiinirm? Doprcssa suni, pennixta suni , corruptn suni
dcfbcta sum, non cst mihi scrvatuni liberum nrbilrium.
Tu nosti neccssitatem qua pressa suni : cur mihi vuhiera
imputas f[U?e suscepi? Quarc ne cogis ad poenitentiani ,

cmn tu sis mcorum cum tu scias quas

causa vuhicruni ,

passa sum, gentcm tcnebrarum in mc fecisse te auctore,

qui violari non poteras, ct tamcn volcns cavcre rct:;;nis

tuis ,
quibus nihil noceri possit , mc iu miscrias prtccipi-
tasti? Si ccrte cgo pars tua sum , qua? de visccribus luis
proccssi, si dc rcgno tuo et dc ore tuo; in hac gcnte tc-
ncbrarum nhquid pati non dcl)ui. ut mc inrorruptn, illa

sul)jiccrctur, si pars crani Domini. Nunc autcincum illa

temperari non posset nisi mea corruptione, quomodo aut
pars tuadicor. aut tu inviolal^ilis mancs, aut iion cs cru-
dehs, qui me pati voluisli pro his rcgnis, qaijjus nihil
noceri poterat al) illa gente tenebrarum ? Kd hoc responde,
si placet : et dignare etiam illud mihi exponerc ,
quo-
modo dictum cst a Paiilo apostolo : « Eramus natur.ilitcr

» filii ine,» quos rcconcihatos dicit Dco. Si ergonatura-

]iter filii irae erant ,
quomodo dicis naturaliter animam
fiham csse et portioncm Dei ?

« Si sccundum animam dixisset x\posto-

FoRT. dixit :

lus, quod simus naturahter filii irae, ahenata esset anima

ore Apostoli a Dco. Et hac modo lu ratione ostendis, quod
anima non sit Dci « Quia naturalitcr, inquit Aposlolus
:

))sumus fdii irae». Si vcro sccundum quodlcgclcncbalur

idem Apostolus cx semine Abrahae, ut ipse contestatur,
descendcns^ : constat cum corporahtcr dixissc, nos fuisse
fihos iiae, sicut ct caftcros. Animas vero substantiam os-
tendit quodsit ex Dco, et animam ahternon posserecon-
cUiari Deo, nisi pcr magistrum qui cst Christus Jcsus.
Interfecta cnim ininiicitia, vidcbatur anima indigna cx-
^ Eplies. II, 3.
 CONTRA FOHTUNATUM MAXICII. DISPUTATIO I. 87
titisse Deo. Sed quia missa est, hoc confitemur, a Deo
tamen omnipotente, et originem trahcns et missa ad ,

ipsiusvohmtatem consignandam. Qucmadmodumet Sal-

vatorem Christum credimusde coelo venisse, vohmtatem
Patris complerc. Qua^ voluntas Patris , haec erat, ani-
masnostrasde eadem inimicitia hberare, interfecta eadem
inimicitia. Quae si adversa Deo non fuisset , nec inimici-
tia vocaretur uhi erat unitas, nec interfectio dicerctur
aut fieret ubi vita erat. »
XYIIT. AuG. dixit : Memento quod Apostolus dixe-
rit : Conversatione nos alienatos a Dco esse.

FoRT. dixit : « Trado c"o duas substanti;',s fuisse. In

lucis substantia haberi Deum , ut superius diximus, in-
corruptibilcm : fuisse vero contrariam naturam tenebra-
rum eam quam . virtute Dei vinci hodie quoque confiteor,
et ad meum regressum salvatorem esse Christum eniis-
sum, ut ante idem Apostolus ait. »

XIX. AuG. dixit : Rationibus. ut discuteremus dua-

rum naturarum fidem , impositum est ab iis qui nos au-
diunt. Sed quoniam ad Scripturas iterura confugisti , ad
eas ego descendo, ac nihilprEetermittendumessepostulo,
ne quibusdam capitibus utentes, nebulas atferamas eis

quibus notas Scriptura? non sunt. A capite igitur quod

habet Apostolus in Epistola sua ad llomanos considere-
mus. In prima cnim pagina est quod vehementer contra
vos est. Dicit enim : « Paulus servus Christi Jesu, voca-
» tus Apostolus, separatus in Evangelium Dei, quod ante
« promiserat per Prophetas suos in Scripturis sanctis , de
» Filio suo, qui factus est ei ex semine David secundum .

» carnern, qui praedestinatus est Fihus Dei iu yirtu^^^ ,,

w secundum spiritum sanctificationis ex resurrectione

» mortuorum Jesu Christi Domini nostri ^. >:• Yidemus
1 Rom. I, r-4.
88 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Aposloliim de Domino nostro nos clocere , ut et virtute
Doi ante carnem prccdeslinatus fuerit, et secundum car-
nem faclus sit ei ex semine David. Hoc vos cum semper
negaveritis ct negetis . quomodo Scripturas flagitatis, ut
secundum eas potius disscramus.
FoKT. dixit « Secundum carnem asseritis ex semine
:

David. cum pncdiceturcx virginc essc natus ^, et Filius

Dei magnilicctur. Fieri enim non potest, nisi ut quod de
spiritu est, spiritushaheatur ; et quod de carne est , caro
intclligatur. Contra quod est ipsa auctoritas Evangelii
qua dicilur. quod caro ct sanguis regnum Dei non pos-
sidcbunt-, ne(|uecorruptioincorruptclam possidebit ^. »

Ilic strcpitus factusest a considentihus, qui rationihus

potius agi volehant : quia videhant cum non omnia quee

m Apostoli codice scripta sunt , velle accipere. Deinde
passim sermocinatio ah omnihus haheri coepit ,
quous-
que diceret scrmoncm Dei hgatum esse in gente tenehra-
rum. Quod cum cxhorruissent q ui aderant discessum est.

DISPUTATIO SECUND/E DIEI.

FosTERA die adhihito iterum notario res acta sic est. ,

FoRTUNATUs dixit « Dico quod nihil mali ex se profe-

:

rat Dcus omnipotcns, et quod quas sua sunt incorrupta

maneant, uno ex fontc inviolahili orta et genita : CcCtcra
vero quoe m hoc mundo versantur contraria, non ex Deo
manare, nec principe Deoparuisse in hoc saeculo, id est,
quod non ex ipso originem trahant. Haec ergo in fide sus-
cepimus, quod aliena sint mala a Deo. »

* Isai. VII, 14. — 2 joao. ui, 6. — 3 , Cor. xv, 5o.

 CONTRA FORTUNATUM MANICH. DISPUTATIO II. 89
XX. AuGUSTiNUs dixit : Et nostra fides liaec est ,
quod
malorum genitor non sit Deus, neque ullam naturam feccrit
malam. Sed cum uterque nostrum consentiat incorrupti-
Lilem Deum et incoinquinabilem prudentium est aesti- ,

mare et fidelium qu?e sit fides purior et majestate Dei

,

dignior : illa ubi asseritur , vel virtus Dei , vel pars ali-
qua Dei , vel sermo Dei posse commutari violari cor- , ,

rumpi ligari an ca ubi dicitur et omnipolentem Deum

, ;

et omnem ipsius natsram et substantiam nuUa parte un-

quam posse corrumpi sed mala esse vokmtario peccato

,

animae, cui dedit Dcus liberum arbitrium. Quod liberum

arbitrium si non dedisset Deus judicium puniendi nul- ,

lum justum esseposset, nec meritum recte faciendi nec ,

praeceptum divinum ut ageretur poenitentia de peccatis ;

nec ipsa indulgentia peccatorum quam nobis Deus per ,

Dominum nostrum Jesum Christum donavit. Quia qui

non voluntate peccat non peccat. Hoc arbitror omnibus
,

apertum esse atque perspicuum. Quapropter non nos

movere debet si aliqua in iis quse Deus fecit molesta
,

patimur pro meritis nostris. Sicut enim ille bonus est

ut constitueret omnia sic justus est ut peccatis non
: ,

parcat. Quae peccata ut dixi, nisi libera voluntas esset

,

in nobis peccata non essent. Si quis enim verbi causa

,

ligaretur ab aliquo caeteris membris, et de manu ejus

falsum scriberetur sine ejus propria voluntate ;
quaero si

boc judicipatefieret, posset hunc hominem falsitatis cri-

mine condemnare ? Quare si manifestum est peccatum ,

non esse ubi non est liberum voluntatis arbitrium volo ,

audire, anima quam dicitis aut partem aut virtutem,

,
,

aut sermonem aut aliud quodlibet Dei quid mali fece-

,
,

rit , ut a Deo puniatur aut pcenitentiam agat peccati

,

aut veniam mereatur, cum nihil ipsa peccaverit.

FoRT. dixit : « De substanliis proposui, quod bonorura
 gO S. AUGUSTINI EPISCOPI
taiiluniniotlo Dcns (reatGr, iiltor vcro malorum liabea-
tur, co ({uotl niala e\ ipso iion siul. Merito eigo hoc sen-
tio , et ulcisci Dcum mala , ([uia cx ipso non sunt. Caste-
nim si e\ ipso cssent, aut clarctliccntiam pcccaiK^i, quod
dicis libcrum arbilrium dctlissc Dcum, conscnsor jam
invcnicljatur dclicti mci . co (piod dclicti mci auctor es-
sct : aut iynorans quid futuruscssem, dclinqucret. quem
ipsc non se dignum instilucrct. Uoc cri^o proposilum est
a mc, ct (piod inlcrrogo nunc ulrum Dcus mala instituc- .

rit, ncc-nc et utrum ipse finera malorum institucrit. Etc-

;

nim qua^ ab ipso diximus facta (\sse ut o})ifice Dco, uti ,

ab ipso creata et gcnita incorruptibilia babcri his rebus ^

apparet , et fidcs Evangc^lica docet. llxc ego et proposui

quae sunt credulitatis nostrte , et qune a te possunt in ista
profcssionc nostra firmari , ita tamcn ut non dcsit aucto-
ritas fidci cbristiancC. Et quia nullo generc rccte me cre-
dcrc ostendere possum , nisi eamdem fidem Scripturarum
auctoritate firmaverim : id ergo est quod insinuavi, quod
dixi. Autmala auctore Deo in mundo parucrunt, boc
si

ipse dicere dignare aut si recte creditur

: mala ex Deo ,

non hoc etiam praesentium contemplatio prosequi

esse ,

debet et suscipere. De suJDStantiis di\i non dc pcccato ,

quod in nobis versatur. Si enim originem non baberet

quod cogitamus delicta facerc; non cogeremur ad pecca-
tum venire, vcl ad dcbclum. INam (piia inviti pcccamus ,

ct cogimur a coutraria et inimica nobis substantia, idcirco

sequimur scicnliam rerum. Qua scicntia admonita anima

ct mcmoriee pristinas rcddita recognoscit ex cpio origi- ,

ncm trabat. in cjuo malo vcrsetur quibus bonis iterum ,

cmendansquod nolcns peccavit, possit pcr cmendationcm

delictorum suorum bonorum opcrum gratia mcritum
, ,

sibi rcconcibationis aj)ud Dcum coUocare, auctore Salva-

tore nostro, qui nos docct ct bona exercere , et mala fu-
 CONTRA FORTUNATUM MANICH. DISPUTATIO II. 9I
gere. Propositum est enim nobis , qiiod non ah aliqiia

contraria natura , sed sua sponte Iiomo aut justitias ser-

viat , aut peccatis se obnoxium faciat : cum nulla cxis-
tentc contraria gcnte , si sola versatur anima in corpore
constituta, cui Deus, ut dicis, liberum arbitrium dcdit,
sine peccato esset, nec peccatis obnoxium faceret. se »

XXI. AuG. dixit : Hgo dico peccatum non esse , si

non propria volunlate peccetur^ : hinc esse et pra^mium,

quia propria voluntate rectp. facimus. Aut si poenam me-
rctur, qui peccatinvitus prEcmium mereri qui ; debet et ,

bene facit invitus. Quis autem dul)itot non deferri prne-

mium, nisi ci qui bona voluntate aliquid fecerit? Ex quo
intelligimus et poenam inferri ei, qui voluntate mala ali-

quid fecerit. Sed quoniam me ad priores naturas ct sub-

stantias revocas fides mea est omnipotentem Dcum
, ,

quod maxime animadvertendum est, et animo figendum,

omnipotentem Deum, justum et bonum fecisse bona. ,

Sed ea quae ab illo facta sunt non possunt esse talia ,

qualis est ipse qui fecit. Injustum cst enim et stultum

credere, quod opera pariasint artifici et condita condi-
tori. Quapropter si pia fides est, ut omnia bona Deus

fecerit ,
quibus tamen ipse multo est excellentior longe-
que praestantior : origo et caput mali est peccatum, sicut
Apostolus dixit : « Radix omnium malorum est cupidi-
« tas : quam quidam sequentes naufragaverunt a fide , et
)j inseruerunt se doloribus multis^. « Si enim radicem
omnium malorum quaeris babes Aposlolum dicentem , ,

radicem omnium malorum esse cupiditatem. Radicem

radicis quaerere non possum. Aut si est aliud malum ,

cujux radix non est cupiditas non erit omnium malorum ,

radix cupiditas. Si autem verum est omnium malorum ,

radicem csse cupiditatem , frustra aliud aliquod mali ge-

* r Retr. xvi. — ^ i Tim. vi, 10.
92 S. ADGUSTINI EPISCOPI
luis c|u<Trimus. Tua vrro nalnra contraria quam inducis,
quoniam jam rcspondi objcctis tuis, qucTSO ut tu niilii di-
ccrc digncris, si illa nalura contraria cst tolum malum,
ncquc pccratum potcst cssc nisi cx illa ,
prrnam i[)sa sola
dcl)ct mcrcri , non anima a (pia non cst pcccatum. At si

dicis ipsara solam niereri pcxMiam, ct animam non mcrcri;

quaero cui data sit poenitcntia . qua^ sit jussa poiniitere.
Si anima jussa cst pcccatum et ipsa
pwnitcrc , ab illa ,

voluntatc pcccavit. Nam si cogitur anima facerc malum

neque illa cst quae niahim facit; nonne stultum est et ple-
num dcmcntii«, ut gcns tcncbrarum pcccavcrit, ct nlc
poenitcat dc pcccalis ? ISonne plciium dcmcntiae cst, ut
gens tcnebrarum pcccaverit, et mibi detur indulgcntia
pcccatorum : qui possum diccrc
sccundum fidcm vcstram :

Quid feci, quid commisi? Apud tc fui iutegcr fui, nuUa ,

labe contaminatus fui tu mc buc misisti, tu necessita-

:

tcm passus es, tu cavisti rcgnis tuis cum magna eis labes ,

ct vastitas immincrct. Cum crgo novcris nccessitatem qua

liic opprcssus sum qua respirarc non potui, cui resistere

,

non potui quid me accusas quasi peccantem ? aut quid

,

promittis indulgcntiam peccatorum? Ad boc sine amba-

gibus rcsponde, si placct, sicut tibi ego sine ambagibus
respondi.
FoRT. dixit : « Hoc nos dicimus, quod a contraria
natura aninia cogatur delinquere : cui non vi.; csse radi-
cem , nisi lioc tantum c|uod in nobis malum versatur;
cum constet exceptis nostris corporibus mala in omni
nuindo vcrsari. JNon ista qua^ in corporibus sohim babe-
nuis in toto mundo vcrsantur, ctnominil)US valcnt, bona;
mala radix baerct. Nam dixit dignatio tua quod haec sit

radix malorum cupiditas, quae in nostris corporibus

versatur : cum quando non est cupiditas mali ex nostris
corporibus , ex principaU illa contraria natura versatur
 CONTRA FORTUNATUM MANICH. DISPUTATIO ^3 II.

in toto mundo. Aposlolus etcnim nominavit id radicem

esse malorum cupiditatem non unum malura quam ,
,

dixisti radicem omniuni malorum. Cupiditas Yero non

uno modo intelligitur, quam dixisti radicem esse omnium
malorum quasi qua? in corporibus nostris soluin verse-
,

tur cum constet lioc quod in nobis versatur malum,

:

ex auctore malo descendere, et portiunculam csse mali

hanc radicem quam tu essc dicis ut non sit ipsa radix, :

sed sit portiuncula mali, ejus mali quod ubique rersatur.

Quam radicem et arborem malam Dominus noster ap-
pellavit, nunquam fructus bonos afferenteni quam non ,

plantavit Pater suus ac merito eradicari et in ignem

,

mitti^. JNam quod dicis, contrariae naturas peccatum de-

bere imputari ? illa natura mali est et id esse peccatum :

animae si post commonitionem Salvatoris nostri et sa-

,

nam doctrinam ejus a contraria et inimica sui stirpe se

segregaverit anima, et purioribus se adornans anima , ali-

ter non posse substantiae suae reddi. Dictum est enim :

« Si non venissem et locutus eis fuissem peccatum non ,

» baberent. Munc vero quia vcni et locutus sum et no- , ,

» luerunt mihi credere, veniam de peccato non habe-

wbunt^. Lnde patet recte esse poenitentiam datam post

adventum Salvatoris et post hanc scientiam rerum qua
, ,

possit anima, ac si divino fonte lota , de sordibus et vitiis

tam mundi totius quam corporum in quibus eadem
,

anima versatur regno Dei unde progressa est reprae-

, , ,

sentari. Nam dictum est ab Apostolo, quod prudcntia

carnis inimica sit Deo : « Legi enim Dei non est subjecta,
» nec enira potest^. » Patet ergo his rebus, quod anima
bona , factione ilhus quae legi Dei non est subjecta ,
pec-
care videtur, non sua sponte. Wamque idem sequitur,
quod « Caro concupiscit adversus spiritum , et spiritus
* MaUh. VII, 17, et xv, i3. — ' joao. xix, 22. -~ ' Rom. viii, 7.
94 S. AUGUSTINI EPISGOPI
» advcrsus carnem , iit non (|iueciinu]ue vultis illa facia-
)) lis^. » Dicit itcrum : « Yidco aliam lcgcin in niembris
)) niois rtpugnantcm legi mentis metc , et caplivum me
» (hucnLem in lcgc peccati ct mortis. Ergo miser ego
)) lionio ,
quis me liberabit de corporc mortisliujus nisi ,

» gratia Dei per Dominum nostrum Jcsum Christum^, per

)) ([ucm mihi muiulus crucilixus est, et (^go mundo-"^? ))

Wll. AuG, (h.vit : Agnosco et amplcctor tcstimonia

divinarum Scripturarum , ct lidci mcee quemadmodum
congruant Dcus donarc digna])itur, paucis cxpo-
, sicut
nam. LiJjcrum voluntatis arbitrium in illo hominc fuisse
dico . qui ])rimus Ibrmatus est. llle sic factus est, ut nihil
omnino Noluntati ejus resisteret , si vcUet Dei praecepta
servare. Postquam autcm i])schbera vohintate jieccavit,
nos in neccssitatcm j)rLeci]iitati sumus qui ab ejus stirpe ,

descendimus. Potest autemunusquisque nostrum medio-

cri considcralione invcnire verum essc quod dico. ITodie

namquc in nostris actionibus antcquam consuetudine

ahqua im])licemur, hberum habemus arl)itrium faciendi
aliquid vel uon facicndi. Cum autem ista libcrtate fece-
,

riinus aliquid, ct facti i])sius tenucrit animam ]icrniciosa

dulccdo ct voluptas , eadcm i])sa sua consuctudine sic
inqilicatur, ut postca vincerenon possit, quod sibi ipsa

pcccando fabricata est. Aidcmus multos jurarc noUc sed :

quia jam consuctudincm lingua tcnuit non posse refre- ,

narc quin ea exeant de ore ipsorum quas non possumus

, ,

dicere ad mali stirpcm non pertincre. Ut enim vobiscum

his verbis agam quae utinam sicut dc ore vcstro non
,

recedunt , ita et cordc intclligantur : Per Paraclctum

juratis. Si ergo vultis experiri, verum essc quod dico,
instituite non jurare. Yidcbilis illam consuetudincm ferri

(]Uo solct. Ml hoc est (]Uod advcrsus animam pugnat,

' C.alat. V, 17. — 2 Rom. vii, 23. — 3 Galal. vi, 14.
 CONTRA FORTUNATUM MANICII. DISPUTATIO II. ^5
consuetudo facta iii carnc. Ipsa est nimirum carnis pru-
dentia ,
quae quandiu ita legi Dei subjici non potest
tandiu prudentia carnis est ; sed illuminata anima, de-
sinit illa essc carnis prudentia. Sic enini dictum est ,
pru-
dentiam carnis non posse legi Dei esse suLjectam, quemad-
modum si diceretur ,
glacialem nivcm calidam esse non
posse. Nullo enim paclo, quandiu nix est, calida esse

potest. Sed quemadmodum illa nix calore resolvitur, et

desinit nix esse , ut possit calesccre : sic illa carnis pru-
dentia , id est , consuetudo facta cum carne , cum fuerit
mens nostra illuminata et ad arbitrium divinae legis to- ,

tum hominem sibi Deus subjecerit pro illa consuetudine ,

animae mala facit cousuetudinem bonam. Ex quo illae

duae arbores bona arbor et mala arbor quas comrne-
,
,

morasti verissime diclum est a Domino, quod suos fruc-

,

tus babeant; id est, neque bona possit dare malos fruc-

tus, neque malabonos, sed quandiu malaest. Accipiamus
duos bomincs bonum bomincm et malum liominem.
,

Quandiu bonus est malos fructus dare non potest , :

quandiu makis est fructus bonos dare non potcst. Sed

,

ut intelbgas istas duas arbores sic esse a Domino positas

ut ibi signilicaretur liberum arbitrium , non naturas esse
istas duas arbores , sed voluntates nostras, ipse ait in
EvangeHo « Aut facite arborem bonam aut facite ar-
: ,

» borem malam^. » Quis est qui possit facere naturam?

Si ergo imperatum est nobis ut faciamus arborem aut

bonam aut malani, nostrura est eligere quod vcbmus. De
isto ergo peccato bominis , et de ista consuetudine animae
facta cum carne Apostolus dicit : « Ncmo vos seducat : »

Omnis creatura quse a Deo facta estbona , est. Dicit

idcm Aposlolus quem tu ipse commemorasti : « Sicut per
» unius inobedientiam pcccatores constituti sunt multi,
» Matth. xii, 33.
gG 9. AUGCSTIXI EPISCOPI
» sic ct. pcr unius obediciUiam jusli constitucntur multi*.
» Quoniam per hominem mors , ct per hominem resur-
» rcclio morluoram-.
Quandiu crgo porlanius imagi- »

ncm tcrrcni hominis id est, tpiandiu sccundum carncm ,

vivimus, qui vetus etiam honio nominatur, habemus

iicccssilatcm consucludinis nostrne ut non cpiod vohimus .

faciamus. Cuni autcm ffratia Dci amorcm nol)is divinum

inspiravcrit , ct nos sune voluntali subdilos lcccrit ,
qui-
bus dictum est : « Vos in hlicrtatem vocati estis' : » et
(Iratia Dci hbcravit mc a lcge pcccati et morlis. Lex au-
tcm peccati qaicumque pcccavcrit moriatur'^.
est , ut ,

Ab ista lege hberamur cum justi cssc coepcrimus. Lcx ,

mortis cst, qua dictum est homini « Tcrra es, ct in :

» tcrram ibis^. » E\ ipso cnim omnes sic nascimur, quia

terra sumus, et in terram ibimus proptcr meritum pcc-
cati primi hominis. Propter autcm gratiam Dei ,
quae nos
libcrat a lcge peccati et mortis , ad justitiam convcrsi h-
beramur : ut postea eadem ipsa caro quae nos poenis tor-
sit in peccatis manentes^, subjiciatur nobis in resurrec-
tione , et nulla adversitate quominus lcgcm nos quatiat ,

Dei et divina praecepta scrvcmus. Unde quoniam cgo res-

pondi tuis dignare tu respondcre illud quod desidero
,

quemadmodum licri possit, ut si est Dco natura contraria,

nobis imputetur peccatum, qui in illam naturam non
^ oluntate scd ab ipso Deo , cui noceri nihil potcrat
,

missi sumus.
FoRT. «Hocgenere quemadmodum et Dominus
dixit :

divit Discipuhs suis

« Ecce cgo mitto vos sicut ovcs in :

» medioluporum".»IIinc sciendum est quod non inimica

mente Salvator noster agnos suos, id est, Discipulos suos

* Ephes. V, 6 ; I Tim. iv, 4 ; Rom. v, 19, — ^ t Cor. xv, ai et 49. —
3 Galat, v, i3. — 4 Rom. viii, a. — 5 Geu. iii, 19.— ^ i Retr. xvi. —
'Mallh. X, 16.
 COMRA FORTUNATUil MANICIl. DISPUTATIO II. 97
in mcdio luporiim dirigere voluit, nisiessct aliqua contra-
rictas, quae in similitudine luporum cam deponeret , ubi
discipulos suos miserat : ut quae forte in medio luporuni
animae possent decipi , ad propriam substantiam revoca-
rcntur. llinc ergo apparet antiquitas temporum nostro-
rum quam repetimus , et annorum nostrorum ante ,

mundiconstitutionem hoc more missas esse anima^contra

contrariam naturam , ut eamdem sua passione su])jicicn-
tes victoria Dco redderetur. Nam dixit idem Apostoius,
,

quod non solum esset luctatio contra carneni et sangui-

nem, sed et contra principes et potestates, et spiritalia
nequitias et dominationem lenebrarum^. Si ergo utro]ji-
que mala versantur et nequitias lialicntur, jam non solum
est malum in nostris corporibus , sed in toto mundo ubi ,

videntur versari aninice ,

qiiiM sub coelo isto versantur et
implicatae sunt. »

XXllI. AuG. dixit : Agnos suos Dominus

in medio lu-
porum medio liominum
misit, id est, liomincs justos in
pcccatorum, ad pra-dicationcm Evangclii tempore homi-
nis susccpti ab incEStimabili diva Sapientia , ut a peccato
ad justitiam nos vocaret. Quod autcm ait Apostolus,
noljiscolluctationem non esse adversus carnem et san-
guinem scd adversus principes et potestatcs et ctetera
, ,

quae suntcommemorata : hoc significat dial:)oIum et an-

gelosejus, sicut etiiim nos ,
peccato cccidisse etlapsos
esse, et obtinuisse terrena, homines peccatores id est,
qui quandiu pccciitorcs sumus, sub jugo eoruin sumus :
qucmadmodum cum justi erimus , erimus sub jugo jus-
titiae : et contra illos luctam licabemus , ut migrantes ad
justitiam, abeorum dominatione liberemur. Ergo et tu
dignare mihi breviler ad unum quod interrogo respon-

* Ephes. VI, 12.

cxxxv. 7
gS S. AIT.USTIM EPISCOPI
tlerc. Noccn Dco noii polciat, au polcrat? Scd qUcTSO
mihi , ut non potcrat . rcspondcas.
FoiiT. dixit : «Non poterat noccri. »
XXIV. Ai fx. dixit : Quarc ergo liuc nos misit secun-

dum \estram fidcm?

FoRT. dixitmea liasc est quia noceri non
: «Profcssio ,

polcrat quod Dcus liuc nos direxit. Scd quia id

Dco , ct

tibi conlrarium est, tu dic qua ratione l)ic apparuit anima,

quam nunc cupit Deus noster, et mandatis et proprio ,

Filio dirccto liberare? »

XXY. AuG. dixit : Quoniam vidco tc intcrrogatis meis

rcspondcrc non potuissc, mc aliquid intcrrogare vo-

ct

luisse, ecce satisfacio tibi , dummodo memineris te adid

quod interrogavi non rcspondissc. Anima (piarc blc sit

in mundo involuta miscriis , nonmodo, scd paulo antc

nescio quoties a mc dietum cst. Peccavit anima , ct idco

misera est. Libcrum arbitrium acccpit, usa cstlibcro ar-

bitrio ,
qucmadmodum voluit : lapsa cst , cjccta cst de

bealitudinc ,
Ad boc tibi recitavi
implicata cst miseriis.
testimonium Apostoli dicentis «Sicut pcr unum bomi- :

» ncm mors, sic ct pcr unum bomincm rcsurrectio mor-

» tuorum^. Quid quaeris ampHus? llndc tu responde,

»

cui noceri non poterat quare huc nos misit? ,

FoRT. dixit «Causa baec quaercnda est, cur buc ve-

:

ncrit anima aut quare eamdcm Deus binc cupit Hbe-

,

rare, quae in medio malorum vivit. »

XXYI. Alg. dixit Hanc causam abs te quaero id : ,

est si Deo noceri non poterat c|uare buc nos misit? ,

FoRT. dixit «Quaeritur a nobis si Dco malum no-

: ,

ccre non possit quare buc anima missa fuerit, aiil qua
,

ratione mundo pcrmixta sit. Quod in co manifcstiim est

quod ait Apostolus : « Numquid dicit figmentum ei qui
» I Ccr. XV, 21.
 CONTRA FORTUNATUM MANICH. DISPUTATIO 11. QQ
» se finxit: Cur me ita formaveris*? » Si ergo causanda est
liacc res , interrogandiis est cur animam direxerit nulla
cogente se necessitate. Si autldm riecessitas fuit mittendi
animam merito est et voluntas liberandi eam. »
,

XXVII. AuG. dixit Premitur ergo Deushecessitate? :

FoRT. dixit « Jam hoc est noli ad invidiam excitare

: :

id quod dictum est quod non necessitati facimus subdi- ,

tum esse Deum sed voluntarie misisse animam. »

,

XXVIII. AuG. dixit Recitaquod supradictum est. Et :

recitatum est « Siautem necessitasfuitmittendi animam,

:

merito cst et voluntas liberandi cam. » Aug. dixit Audi- :

vimus « Si aulem necessitas fuit mittendi animam , me-

:

» rito est etvoluntasliberandi eam.wTu ergo dixisti fuisse

necessitatem mittendi animam. Sed si modo voluntatem

vis dicere, et hoc addo : Cui noceri nihil poterat, cru-

dehs voluntas fuit mittendi animaili ad tantas miserias.
Quod refellendi causa quia loquor, veriiam peto ab ihius
unius misericordia , in quo spem hberationis habemus
'"^;
ab omnibus erroribus haereticorum.
FoRT. dixit : « Nos dicere asseveras crudelem esse Deum
mittendo animam : fecisse vero Deum hominem , et in-
sufflasse in eum animam, quam iitique praescivitin futu-

ram miseriam involvi, et beneficio malorum non posse

haereditati suae repraesentari. Hoc autem ignorantis est
aut dantis animam ad haec mala quse supra 'miembrata
sunt. Id commemoravi, quia dixisti ante tempusnOnmul-
tum quod adoptaverit sibi Deus ariimam non quod ab
,
,

ipso sit ahud est enim adoptare. »

;

XXIX. AuG. dixit: De adoptionenostra meminime ante

dies dixisse, secundum testimonium ApostoH qui dicit ,

liosvocatos in adoptionem fdiorum^. Non ergomeum fuit

illud , sed apostohcum responsum. De qiia re, id est ,'de
1 Rom. IX, 2 1 . — 2 id. VIII, 1 5
100 S. AUGUSTINI EPISCOPI
ista adoplioiio , siio lcnipore , si placct , inquiraiiuis : et
de ill.i sinc dilationc rcspondcbo, cuni lu nicis oLjcctio-

nibus respondcris.
F()ivr.'^di<(it : « Progrcssuni dico fuissc animtie contra
contrariani naturani, qUcC natura Dco noccrc nihil po-
terat. »

WX. AuG, dixit Quid opus crat isto progrcssu ubi

:
,

nihil liabcbat Dcus cjuod cavcrct, cui noccre nihil potcrat?^

roKT. dixit «Constat apud conscicntiani vcslrani, a
:

Dco venissc Christum? »

XXXI. Aic. di\it Iterum me inlerrogas? Ad intcr-
:

rogata rcspondc,
FoRT. dixit : «Sic acccpi in fide, quod voluntate Dei
ipse liuc vcncrit. »
XXXII. AuG. dixit : Et cgo dico, Deus omnipolcns
inviolabihs , incommutabilis , cui noceri nihil possit ,

quare huc animam ad miserias , ad errorem, ad ista qua^

patimur, misit?
FoiiT. «Dictum cst cnim «Potestatcm habco
dixit : :

ponendi animam meam, et potestatem accipiendieam.»

>^

INunc dixit quod voluntale Dci progrcssa est anima. ^j

XXXIII. AuG. dixit Ego autem causam quaero :

quare cum Deo noceri nihil possit? ...

FoKT. dixit «Nihil noceri Deo jam diximus, et in
:

contraria natura essc animam diximus idco ut contraria ,

naturas modum imponcrct : inodo imposito contrariae na-

turae, sumiteamdem Deus. Ipse enim dixit: «Potestatem
» habco poncndi animam mcam et potcstatem sumendi ,

» eam.Hanc Patcrmihi dcditpotestatem poncndi animani

» meam, et sumendi eam. » Deus ergo qui loquebatur in Fi-

lio, de qua anima diceret? Constat esse animam nostram,

• Joan. X, i8.
 CONTRA FORTUNATUM MANICH. DISPUTATIO II. 101
quae in his corporibus habetur ,
quocl de ejus voluntate
venerit, et de voluntate ipsius iterum assumatur. »
XXXIV. AuG. Unde dixerit Dominus noster
dixit :

« Potestatem habeo ponendi animam mcam, et potestatem

» liabeo sumendieam, omnibus notum est: quia passurus

erat, et resurrecturus. Ego autem abs te iterum atque ite-

rum quaero si Dco nihil noccri potcrat cur huc animas
, ,

niisit?

FoRT. dixit : «Naturaeconlrariae modum imponerc.

XXXV. AuG. dixit : Et omnipotcns Dcus , misericors
etomnium summus, ut modum imponerct naturae con-
trariae , ideo illam modcratam esse voluit , ut nos immo-
dcratos cfficeret?
FoRT. Scd idco ad se revocat. »
dixit : «

XXXVI. AuG. dixit Si ad sc revocat ab immode- :

rationc, si a peccato, ab errore, a miseria

quid opus erat ;

tanta mala animam pati pcr tantum tempus, donec mun-

dus finiatur , cum Dco , a quo etiam dicitis missam , no-
ccri iiihil possit?
FoRT. Quid crgo dicturus sum? »
dixit : «

XXXVII. AuG. dixit Et ego novi non tc habere quid :

dicas et me cum vos audirem in hac quaestionc nunquam

,

invenisse quod diccrcm ct inde fuisse admonitum divi- ;

nitus , ut illum errorem relinquerem, et ad fidcm catho-

licam me convertercm , vcl potius rcvocarcm , ipsius in-
dulgentia ,
qui me huic fallaciae scmpcr inhaercre non
sivit. Sed si confiteris te non habere quod respondcas :

omnibus audientibus ct recognoscentibus ,

quoniam fide-
les sunt, catholicam fidem , si permittunt et volunt, ex-
ponam.
FoRT. dixit : « Siqe praejudicio professionis mcae dixe-
rim ; illa quae a te opponuntur cum retractavero meis
cum majoribus, si minus responderint interrogationi huic
102 S. ADGUSTINI EPISCOPI COMRA FOIITLN., ETC.
mex, quK, similitcr a te nuuc niibi ofTertur ; crit iu niea
contcmplatione (quia et cgo animam mcam cupio certa
fule liLcrari), vcnire ad liujus rci iucjuisitioncm
,
qUcC a
tc niihi ofTer.tur, et ostensurum te polliceris. »

AuG. dixit : Deo gratias.

S. AUR. AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

CONTRA ADIMANTUM
MANICHtEI discipulum

LIBER UNUS*.

CONCILrANTUR INTEH SE SCRIPTURARUM SENTENTI;E, QUAS DE

TESTAMENTO VETERE AC NOVO VELUT INVICEM CONTRA- ,

RIAS ADIMANTUS,UTRUMQUE TESTAMENTUM AB UNO ET EODEM

DEO ESSE NON POSSE CONTENDENS CORRASERAT. ,

CAPUT I.

De eo quod scriptum est : « Deus

In principio fecit

» coelumetteirani : «usque acl id quod scriptum est: « Et

» factum est vespere et factum est mane dies unus » Hoc :

capitulum Legis adversum esse Evangelio stultisgimi Ma-

njchaei arbitrantur , dicentes in Genesi scriptum esse
quod Deus per se ipsum fecerit coelum et tcrram et lu-
cem in Evangelio autem scriptum esse per Dominum
:

nostrum Jesum Cbristum fabricatum esse mundum ubi ,

dictum est « Etmundus per ipsum factus est, et niun-

:

» 4u& illum non cognovit^'. » Tribus enim modis refel-

luntur. Primoquia cum dicitur :,« Inprincipio fecit Deus

Scriptus circiter aanum 394.— Vide Relract, lib. i, cap. 22.—
1

2 Joan. I, 10.
104 S. AUGUSTINI EPISCOPl
w coelum ct tcrram , ^> Trinitatcm ipsam Christianus ac-
ci])it . ubi non soJum Paler. scd ct Filius ct S])iritus
sauctus intclliyilur. iNoncnim trcs Dcos, scd unum Dcum
crcdimus, Patrem ct Filium ct Spiritum sanctum : (juam-
vis Pator Palor,ctl"'ilius iMliussit. ct S])iritus sanctus Sj)i-
ritus sanctus. Dc qua unitatc rrinilalis lioc loco longum
cst disputarc. Dcindc, quia ubi dicitur : « Dixit Dcus :

» Fiat, et factum cst* : » ibi ncccsse cst intclligatur per Ver-

bum eum fccissc quod fccit. Ycrbnm aulcm Patris cst
Fdius. iSon crgo rc])Ugnat boc ca])itulum Gcncscos, ubi
scri]itum csl : « Et di.xitDcus: Fiat , etfactumcst: » illi

loco Evangclii ubi dicitur : « Et mundus pcr cum factus

w est , » id cst,pcr Dominum nostrum : quiaipsc cst Ycr-
bum Patris pcr quod facta sunt omnia. Postrcmo si prop-
lcrea in Gcncsi non intclligitur Filius ,
quia non cst dic-
tum quod j^cr Filium Dcus fcccrit : ncc in Evangclio pcr
Filium Dcus ct avcs pascit, ct lilia vcstit ^ , ct caetcra

innumcrabilia quae ijisc Dominus dicit Dcum faccrc Pa-

trcm : quamvisnon dicatquodca j)cr Filium faciat. Quod
autcm ctiam tcstimonium Aj)Ostoli adjungunt ,
quod ait

dc Domino nostro Jesu Christo : « Ijise est jirimogenitus

)) totiuscrcaturap, ctomnia ])er ijisum facta sunt in coelo
» et in tcrra, visibilia ct invisibilia •''
: »ctboccaj:)itulum
adversum esse dicunt Genesi, ubi Deusitadicitur fecisse
mundum, ut sjiecialitcr Filius ibi non sit nominatus :

vchemcntcr errant; ct non vidcnt, si ita cst, ij)sum

Ajiostolum sibi essc contrarium, cum alio loco unum di-
cit, «Ex quo omnia, perqucm omnia, inquoomnia^; »
ntFilium non nominat.Quomodo autcm hic Filius nomi-
natus non est , intclligitur tamcn , ita ct in Genesi : et
quomodo ibi haec duo cajiitula Pauli non adversantur,
ita nec Gencsis Evangclio.
1 Gen. I, 3.— 2 MaUli. vi, 26. — 3 Coloss. i, i5. — 4 Rom. xi, 36.
CONTRA ADIMANTDM MANICIIiE I DISCIPIL. LIB. I. Io5

CAPUT II.

De
quod scriptum est « Et consummavit Deus clie
co :

» sextoomnia opcra sua quae fecit et in septimo requie- ,

wvit ab eisdem omnibus operibus quaefecerat*.» Huic

etiam loco Manicbaei calumniam movent, et dicunt
Novo Testamcnto advcrsari quod in Genesi scriptum cst,
I>eum septimo die requicvisse ab omnibus operibus suis

quae fecit : cpioniam Doniinus in Evangelio dicit : « Pater

» meus usque nunc operatur^. » QuodnuUomodo contra-
rium est. Dominus enim Judeeorum refelHt errorem, qui
patabant Deum sic rcquievisse die septimo , ut ex illo

prorsus nibil opcrarctur. Rcquievit autem ab omnibus

opcribus suis quse fecit, ut jam ultra non faceret mun-
dum cum omnibus quae in eo sunt , nontamcn ut etiama
mundi administratione requicsceret. Non enim scriptum
est : Requicvit Deus ab omnibus operibus suis, ut dein-
ceps non opcraretur. Scd scriptum est : « Rcquicvit Deus
» ab omnibus operibus suis quae fecit : » ut deinde non
in faciendo muudo, a quo opere post pcrfectionem cessa-
verat ; sed in administrando operaretur, in quo opere
eum esse Dominusintimavit. Ncc illa requies, quasi post
laborem Deum pausani quaesisse, scd ab instituendis re-

rum earum rcrum perfectioncm cessasse sig-

naturis post
nificat, quamvis usque adbuc in administrandis operetur.

Sabbati autem obscrvationes non intelligebant Judaei,

qui putabant ab iis etiam operibus quae ad salutcm bo- .

minura valent oportere cessari. Unde illos Dominus etiam

aliis locis debove qui in putcum cecidit, et jumento quod

1 Gen. n, 2, — 2 joan v, i.
 loG S. AUGUSTINI EPISCOPI
soI\eiKlnni cst ut ad aqiiam tlucatiir, niirifica conipara-
tione ledarguit ^. Sabbaluni aulem . non rcpudiatum,
sed intellectum a Cliristianis deslilit quidem carnaliter
observari, scd spiritualiter retinetur a sanctis, qui intelli-
gunt vocem Domini vocanlis ad requicm, et dicentis :

» Acuite ad me qui laboratis. et ego vos reliciam. Tollite

)) jugum meum super vos, ct discite a me , quia mitis sum
» etIiumiIisc;orde,et iuvcnietis requiem animabusvestris.
>'Jugum cnim meum lene est ct sarcina mea levis est-. »
,

Hoc sabbatum id est hanc requicm Scriptura illa sig*

, ,

nilical quam Judii^ii non intelligebant, et pro temporum

,

dispensatione carnaliter seijuebantur umbram, cujus um-

brajquasi corpus, id est, veritas nobis danda erat. Sed
quemadmodum illa requies Dei post fabricatum munduni
insinuatur ; sicrequiem, quas nobis promittitur . post
operaqucC inboc mundobabemus, si justafuerint, conse-
quemur, septima scilicet eademque ultima parte saeculi,
de qua longum est disputarc. Non ergo Dominus rescin-
dit scripturam Veteris Testamenti , sed cogit intelligi : nec
sabbatum solvit ut pereat quod figurabatur , sed aperit
potius ut appareat quod tegebatur.

CAPLT III.

De eo quod scriptum cst in Genesi : « Et dixit Deus :

» Non est bonum solum hominem csse , faciamus ci adju-

» torium, Et inimisit Deus Ada^ somnum, et obdormi-
» vit; et sufiipsit unam dc costis ejus, ex qua formavit
» Evam, quam adduxit ad Adam ; et ait : Idco relinquet
» homo patrem et matrem , ct adhacrebit uxori suae ^. »

1 Luc. XIV, 5, et xui, i5. — 2 Matlh. xi, a8-3o. — 3 Gen. n, i8-ao.

CONTRA ADI5IANTUM MANICHJ:! DISCIPUL. LIB. I. IO7
Huicrursus loco Manicliaei calumniantur , dicentcs con-
tra Novum Testamentum esse istam sentcntiam, qua Deus
scribitur et formasse mulierem, et viro conjunxisse:
proptcrea, quia in Evangelio dicit Dominus : « Omnis qui
M reliquerit domum, aut uxorem, aut parentes, aut fra-
» tres, aut filios propter regnura coelorura , centies tan-
» tum accipiet in hoc tempore, et in futuro saeculo pos-
» sideJjit vitara aetcrnam » In qua calumnia miroreos
^.

non miror « Excaecavit enim

sic esse caecatos, vel potius :

» illos, sicut scriptum cst, malitia eorura ^. » Sed ta-

men quis non videt tanta in Novo Testamento prseccpta
de uxore diligcnda ? Gur enim potius Vetus Testamentum
dicunt adversari huic sententiae Domini, qua dicit relin-
quendara esse uxorem propter regnum coelorum, et non
ipsum novum sibi adversari? Quod nefas estdicere. In-
teUigenda enira sunt, non temere accusanda, quae irape-
ritis videntur esse contraria.
IN am et Dominus interrogatus a Judaeis, utrum ei pla-
ceret dato libello repudii dimittereuxorem, respondit
eis dicens « Non legistis quoniam qui fecit ab initio
: ,

» masculum et foeminam fecit eos, et dixit Propter boc :

» relinquet homo patrem et raatrem, et adhaerebit uxori

» suae, eteruntduoin carne una? Itaque jam non sunt
» duo, sed una caro. Quodergo Deus conjunxit in unum,
» homo nonseparet. Dicuntilh Quid ergo Mojses man-
:

» dayit dari hbellum repudii , et dimittere? Dicit ilhs

» Jesus Quia ad duritiam cordis vestri pcrmisit vobis
:

» Moyses dimittere uxores vestras ab initio autem non

;

» fuit sic.Dico autera vobis Quicumquedimiserit uxorera

:

» suara, nisi ob causamfornicationis, facit eam moechari.

» Et ipse si alteram duxeril, adulterium comraittit ^. »

1 Matlh. XIX, 29; Luc. xvur, 29; Marc. x, 3o. — ^sap. 11,21. —
3 Matth. V, 32, et xix, 3-9.
io8 s. AUGLSTjNi Eriscon
liccc li;il)cnl conlirniatam scnlcnlianiYeteris Testamenti
al) i])SO Domino advcrsus impcriliam Judaeorum. Simul
ctiam IMovsi ])crliil)uil lcslimoiiiiim quotl ])ro])lcr du- .

ritiam cordiscorum rc])udium dari ])crmisit. ]\um(]uid

ctiam Evangdium Evangdio dicunt cssc contrarium?
quod si dicunt. lioc ca])itulum ralsum cssc et acorrup- ,

toriLus Scripturarum cssc addilum : (nam lioc solcnt,

quando non invcniunt quid rcspondeant, diccrc); (]uid
si alius dicat illud cssc immissum ct falsum, quod i])si pro-

ferunt, diccntc Domino « Omnis qui rcliqucrit domuni

:

» autuxorcmaut parcnt(^s aut filios proptcr rcgnum c(De-

« lorum , etc. » Non intelligunt niiseri quemadmodum

omncm fidcm cliristianam, cum ista dicunt, conentur
e\crlcrc. Fidcs autcm vcra et Ecclesias catliolicK disci-
plina utrumquc verum et a Domino dictum csse confir-
mat, modo csse contrarium quia et conjunctio
et nullo :

Domino est, et rclictio uxoris propter

mariti et uxoris a
regnum ca^lorum a Domino est. Non enim quia suscitavit
Jesus Christus mortuos, et dedit eis vitam ,
propterea
i]isa vita non est rclinqucnda ]iro]itcr rcgnum c(i(^lorum.
Sic ergo quamvis Dominus dcdcrit uxorcm viro rclin- ,

quendacsttamen si opus est, ]iro])tcr regnum coelorura.

,

Non cnim lioc sem])cr nticessc est, sicut Aj)Ostolus dicit:

« Si quis fidclis liabct uxorcm infidclcm et b[cc consen- ,

» tit babitare cum illo, non dimittat eam ^. » Significat

utiquc, quod non conscntit babitare cum illo id est,

si ,

si cxccratur Cbristi et non cum jialilur,

in illo fidem ,

quod Cbrisianus est, rclinqucnda est proptcr rcgnum coe-

lorum: sicutidem Apostolusin scquentibusdicit « Quod :

» si infidclis disccdit, disccdat non cst enim subjectus

;

» servituti fratcr aut soror in bujusmodi. » Si quis ergo

rebnquit regnum coelorum , dum non vult rclinquere
' I Cor. VII, 12.
CONTRA ADIMANTUM MANICFIEI DISCIPUL. LIB. I. 1 Oq
uxorem non ferentem Christianum virum improb.itur a ,

Domino et itcm si quis virrelinquit uxorem dato libello

:

repudii, cum causa non existit aut fornicationis, aut ob-

tinendi regni ccjelorum. similiter improl)alur a Domino.
Ita nec ista duo capitula Evangelicainveniuntur sibi esse
contraria , nec Evangelium Veteri Testamento quia ibi :

uxor conjungitur viro , ut simul mereantur possiderc

regnum coelorum ; ct ita ^ uxor relinquenda essc prae-
cipilur, si virum impediat ad possidcndum regnum coe-
lorum.
Etideo quando Cliristianosutrosquc Apostolus monct,
id est maritos et uxores nonne ita dicitur « Diligite
, , :

>^ uxores vestras, sicut et Cbristus dilexit EcClcsiam, et

» tradidit sc ipsum pro ca? » Et , « Mulicres viris suis
Domino- » quia et Ecclcsia subdita
» subditae sint quasi :

est Christo ? Nonne illud quod isti miseri irrident in Ve-

teri Testamento, quod scriptum est « Propterea rebnquct :

» homo patrem matrem, et adhaerebit uxori suae, et

et
» erunt duo in caruc una ^, » in magno sacramento idein

Apostolus accipit, cum dicit « Sacramentum hoc mag- :

» num est; ego autem dico in Christo et in Ecclesia^? »

Deinde subjungit « Vcrumtamcn unusquisquc uxorem
:

» suam sicut se ipsum dihgat, muher autem ut timeat vi-

» rum. » Konne alio loco evidentissimc ostendit utriusque

sexus ct naturam et conjunctionem a Domino Deo con-

ditore atque ordinatore consistere, cum dicit : « Verumta-
» men neque muher sine viro, neque vir sine muliere, in
» Domino. Sicut cnim muhcr ex viro, ita et vir per mu-
» herem:omnia autcm ex Deo^? » Quod isti si conside-

rare vellent, non quibusdam capituhs separatis et adversus

se invicem magna fraude collatis caliginem facerent im-
» Forte et hlc. — 2 Ephes. v, a3 et aS. — 3 Gen, ii^ 24. — 4 Ephes. y
32. — 5 1 Cor. XI, II, 12
 110 S. AUGUSTIM EriSCOPI
pciilis scd omnia lam iii Yctcri quam iii Novo Tcstamcnlo
:

uno saucto Spiritu conscripta ct commendata esse sen-

tirent.

INam ct in Vcteri Tcstamcnto lial)cut apud Isaiam

prophetam quantapromittautur spadonibus nc in Novo :

solo arbitrentur esse laudatos a Domiuo. ubi dicit esse

quosdam. qui sc ipsos castravcrunt proptcr rcgnum coelo-
rum, ct addidit Qui potcst capcrc, capiat^. « Nani et
: <<

Isaias ita dicit « Haec dicit Dominus spadonibus eis,

:

» qui custodicrint ])neccpta mca, ct dcgcrint sibi quoe

» ego volo , ct capaccs lucrint tcstamcnti mci, dal)0 illis

» in domo mea muro meo locum nominatissimum,

et in

>; mcliorcm multo filiorum at([uc filiarum nomcn oetcr- :

» num dabo illis, nec uu({uam dccrit-. cnim qui-» Ccrtis

Lusdaui umbris ct figuris rcrum anlc Domini advcntum,

secuiidum mirabilcm atque ordinatissimam distributionem
temporum ,
populus illc tcncbatur, qui Tcstamentum
Yctus acccpit : tamen in co tanta pracdicalio ct praenun-
tiatio Novi Testamcnti cst, ut nuUa in Evangclica atque
Apostolica disciplina rcperiautur ,
quamvis ardua et

divina praeccpta ct promissa, qucC illis ctiam libris vcte-

ribus dcsint. Scd sanctae Scripturae non temerarios et
supcrhos accusatores, sed diligentes et pios lectores desi-

dcrant.

CAPLT IV.

De co quod scriptum est in Genesi « Et dixit Domi- :

» nus ad Cain Quid fccisti? Vox sanguinis fratris tui

:

» clamat ad me de terra. Nunc maledictus cris a facie

• Malth. XIX, I. — 2 isai. lvi^ 4 et 5. — Vide i Relr. xxii.
CONTRA ADIMANTUM MANICHjEI DISCIPUL. LIB. I. 111
» terroe, quae absorbuit et recepit sanguinem fratiis tui
» ex caede manus tuae; te enim opcrari nccesse est terram,
» quse steriles tibi fruclus clabit^. » Huic capitulo Gene-
seos, quo maledictionem accepit Cain, ut terrae sterilitate

puniretur, calumniantes Manicbaei, et Evangclio contra-

rium demonstrare cupientes, non sane mibi videntur co-
gitare cum bominibus se agcre, sed prorsus quasi pecora
forent, qui eos audirent vel eorum scripta legerent, sic
abusi sunt imperitia eorum et tarditate ingenii, vel potius
animi caecitate. Quippe dixerunt buic capitulo illud in
Evangebo esse contrarium, quod Dominus ait Discipubs
suis : « Nolite cogitare de crastino; nam crastinus dies
» ipse cogitabit sibi. Respicite volatiba coeb ,
quia non
» seminant, neque inetunt, ncque colligunt in borrea^. »
Quasi veroCain parricida Discipubs Cbristi comparandus
sit,ut quoniam ille meruit poenam steribtatis terree, con-
sequens esset ut eamdem steriUtatem isti etiam pateren-
tur, qui Dominum Jesum Cbristum secuti, praedicando
Evangebo parabantur. Imo eiiam in istis duohus capi-
tubs, quorum unum de Genesi, aberum de Evangebo
tanquam sibi inimica posuerunt, tanta invenitur amicitia
atque concordia ut nuHa major desideranda sit. Quid
,

cnim congruentius, quam ut ilbim, cujus crat scelerefra-

ter occisus,eliam in terra laborantem steribtas sequere-
tur ; autem per quorum ministerium in prsedicando
illis ,

Dei verbo fratres liberabantur, etiam de crastino minime

cogitantibus fructuosa terra serviret? Quod si in Yeteri
Testamento exborrescunt maledicto Dei terram sterilem
flictam esse peccatori, cur non in Novo Testamento exbor-
rescunt maledicto Domini nostri Jesu Cbristi arborem fici

aridam factam, nullo peccato domini sui^? Item si Do-

mini sententia delectantur, qua Discipubs dicit, ne de
i Gen. IV, 10-12. — 2 Matth. vi, 26 et 34, — 3 Matth. xxi, 19.
ll^ S. AUr.USTIM EPISr.OPI
crastiiio cogilcnt, quod de viclu ooruni Ueus curani gerat

cur non ct proplietica sentenlia delcctantur, (jua cecinit

dicens : « AJ>ji(e in Doininuin solliciludinem tuam , et

« ipse te pascet*? » Vt lioc inodo, si possint, miseri in-

telligant, et illaquae detestantur in Yeteri T(>stamento de

Dcodicta, us(pie adco recta esse, utctiam in INovo inve-
niantur; et illa quae in Novolaudant et prardicant, etiam
in Veleri reperiri : unde clarescat bene intelligenliljus

utriusque Testamenti manifesta coiicoidia.

CAPUT V.

De quod scriptum cst in Genesi c Faciamus liomi-

60 :

» nem ad imaginem et similitudimnn nostram-. » ITunc

locum Manicbapi, quo scriptum est in Cicncsi, liominem
factum esse ad imaginem et simililndiiiem Dei, propterea
dicunt Novo Testamento esse conlrarium, quia Dominus
in Evangelio dicit Judaeis « Yos ex patre diabolo estis, :

» et desideria patris vestri facere vultis : ille liomicida

» erat ab initio, et in veritate non stetit, quia veritas in
» eo non est^. » Et quod alio loco Judaei serpentum geni-
niina et viperarum appellanlur^. Non intelliguiit illud
esse dictum de bomine antequam peccaret, quod fiictus
est ad imaginem et similitudinem Dei boc autem quod :

in Evangelio est « Yos e.\ patre diabolo estis, »peccato-

:

ribus et infidelii)us dici. Tri])us enim modis in Scripturis

sanctis filiorum nomen accipitur^ uno secundum natu- :

ram, quomodo Isaac fibus Abrabae, vel eliam caeteii

Judaei (jui ex eadem origine veniunt abo secundum doc- :

> Psal. Liv, 23. — 2Geii. i, 26. — 3 joau. viii, 44. — < MaUli. iii,
7,
et xxiu, 33. — 5 Vide i Retr. xxn.
 COMIU AniVrAATLM MAMCII/EI DISCirUL. LIB. I. li3
trinaii), ut filius ejus in ca re quisque appelletur, a quo
aliquid (lidicit; sicut lilios suos Apostolus appellat, qui
al) illo didicerunt Evangelium^ : lertio secunduni iniita-
tioncni , sicut lilios Abralite nos vocat Apostolus-. (nii
cjus fideni imitaniur. Duobus ergo modis peccatores in-
fidcles Judit^i, filii diaboli vocantur a Doniino ; vel (luod
a]j ipso iinpietatem didicerunt, sicut de ipso diabolo
A])ostolus dicit Qui nunc operatur in filiis difliden-
: <i

)j lix-' : » \c[ quod eum imitantur, quod magis pertinet

ad id, quod de illo cbctum est « Et in veritate non :

» stetit^; » quia et ipsi Juda:i iu vcritate legis, qua^ sibi

data est, non steterunt, Domino attestante et dicente
« Si crederetis Mojsi , crederetis et milii ; ille eiiim de
» me scripsit^. » Secundum eorumdem peccatorum ve-
nena etiam serpentum et ^ijierarum genimina vocantur.
Adimaginem autem Dei factum Iiominem, non tantuni
Gencsis , sed etiam Apostolus clamat, cum dicit : « Yir
» quidem non debet velare caput, cum sit imago et gloria
» Dei ; mulier autem gloria viri*^. » Et ut manifeste in-
telligatur non secundum vetustatem peccati cjuae corrum-
jitur, sed secundum spiritalem conformationem factum
esse liominem ad imaginem Dei, idem Apostolus monet
ut jxuti consuetudinepeccatorum, id est, vetere liomine,
induamur nova vita Cbristi, quem novum hominem ap-
pellat.Et ut doceat boc nos aliquando amisisse, renova-
tionem illam vocat. Nani ita loquitur « Expoliantes vos :

» veterem bominem cum actibus ejus, induite novum,

» qui renovatur in agnitionem Dei, secundum imagineni
» ejus qui creavit euni'^. » Filii ergo Dei sunt bomines
renovati ad ejus imaginem , et ei similes facti usque ad
dilectionem inimici : sicut Dominus dicit, diligere nos

1 r Cor. IV, i5. — ^Galat. in, 7. — 3 Ephes. 11, 2. — * Joan. viii, 44.
5 Joau. V, 46.' — s I Cor. .\t, 7. — ' Coloss. iii, 9, 10.

cxxxv. 8
li4 S. AUGUSTINI EPISCOPI
(!t'])croinimlcos nostros. utsiniilos sinius Palri nostroqui
in cfrlis ost^ Quoil in polostato nostra aL ipso Doo essc
positum docet Scriptura, cum dicit : « Dctlit eis potes-
» tatcm filios Doi liori-. )^ Filii autoni dial^oli dicuntur
liomines, cum imitantur ojus impiam superbiam, et a
lucc atquc celsitudine sapicntitc decidunt, etnon credunt
vcritati : qualcs Dominus arguit , cum Yos cx dicit : «

» patre diabolo cstis*^, etc. » Cui loco Evangclico Pro-

pheta consonat, dicens « Ego dixi Dii cstis, ctfilii Al-
: :

» tissimi omnes vos autem ut liomines moriemini, et

:

» sicut unus ex principibus cadetis'^. »

CAPUT YI.

De eo quod scriptum est in Exodo « Honora patrem :

» tuum, etmatrem ^. » Huic cliamloco, ubi dc honoran-

disparentibus Deus pra^ccpit. illum I'>a angelii locum Mani-
cbaei dicuntessecontrarium, ubi Dominus cuidamdicenti,
« HiO primum ut sopcliam patrom moum : » rospondit :

« Sine mortuos, mortuos suos sopobant; tu autem vcni et

» annuntia regnum Dei^. » Quod eodem modo sobitur,
quo ilhid superius, ubi dc uxore rclinqucnda dictum est,

« Proptcr rcgnum coclorum » quia et parcntcs bonorare :

dcbemus, et cos tamon proptcr annuntiationom rcgni Dei

nulla impietate contemnimus. Nam si Yeteri Testamento
conlrarium ost Evangolium proptcr istam scntcntiam. in-
cipit oliam Apostolo essc contrarium. qui ot iibos monet
ut honorcnt parentes, ct parentcs ut dihgant filios''. Non
> MaUh. V, 44, 45. — 2 joan. i, 12. — 3 jj, viii, 44. — * Psal. lxxxi, G,
— 5 Exod. XX, 12. — ° Mattli. vm , 22. — "^
Ephes. vi, a, ct Coloss.
tll, 20.
CONTRA ADIMANTUM MANICIIiEI DISCIPTIL. LIB. I. Il5
soluni aulem, sed etiam Dominus vidcLitur sibi ipsi esse
contrarius ,
quod crcdere ncflis est quia loco alio dicit :

liomini qua^rcuti vitam ?eternam : « Si vis venire ad vi-

» tam, scrva mandala. » In quibus ctiam illud comme-
morat : « ITonora patrcm, ct matrem*.
Ouibus mandatis »

pcrfectis etiam ad dilectionem Dci crescitur in qua est ,

tota perfectio. Nam dilectio proximi certus gradus est ad

dilcctionem Dei. Et ideo respondenti cjuod omnia nian-
data illa servavit, dicit unum ei deesse, si vult esse per-
fectus, ut vendat omnia quee Iiabet, et det pauperibus
et sequatur eum. Ex c|uo manifestum est, et honoreni
parentum in gradu suo esse servandum, et eos tamen iii
divini amoris comparatione, praescrtim si impedimento
sunt, nulla dubitatione oportere contemni. Nam et in
Scripturis veteribus babcs positum : « Oui dicit patri aut
» matri Non novi vos, et qui filios suos nou agnoscit,
:

» ipse autem cognovit testamentum tuum^. » Ergo si et

in Novo Testamento commendatur parcntum dilectio, et
in Veteri commendaturparentum contcmptus, exutroque
capite duo sibi Testamenta consentiunt.

CAPUT VIl.

De eo quod in Exodo scriptum est : «Ego sum Deus

w.^elans, tribuens filiis tertiae et quartae generationis pa-
» rentum pcccata ,
qui mc odcrunt^. » Huic loco Mani-
chasi illud de Evangelio dicunt essc contrarium , cjuod
Dominus dicit : « Estote benigni sicut Paler vester coe-
» lestis, qui solem suum oriri facit super bonos et malos '^.
* Mallh. XIX, i; et 19. — '^
Deut. xxxiii, 9. — 3 Exod, xx, 5,—
4 Matlb. V, 45.

8.
 iif) s. Arr.rsTFM f.piscopi
Ht illud aliiul([iiocl idcm Dominus ait : a Non solum scp-
» tics pcccanli IValri (limillcndum , sed ctiam sc^ptuagies
» scplics^. » tamcn si quaeram uliiim Dcusnon
A (juibus ,

puniat inimicos suos, sinc dubio lurbabunlur. If^si cnim

dicunl. Dcuui i^cnti tcncbrarum a-lcrnum carccrcm pra"-
parare, (piam dicunl csse inimicam Dco. Ltparumcst,
scd cum cliam sua mcml^ra simul cum ijisa gcntc puni-
turum cssc non dubilant diccrc. Scd cum ad capilula e- "^

teriset iSovi Testamcnti vcniunt, ut imperitos dccipii)nt,

ct ca sibi adversa esse crimincntur, iingunt sc nimisljo-

iios. Scd dicant nobis, rpiibus dicturus cst Dominus :

« Tte in igncm a'tcrnum (pii pra-paratus csl diabolt» ct ,

))an^elis ejus^ » si omnibus parcit ct ncmincm damnaf.^

:

Quare intclliL;cndum (^st ct illud rcctum cssc (juod Dcus .

rctribuit parcntum pcccala fdiisqui cum odcrunt. Ex co

enim quod addidit * Oui mc odcrunt » intclligiturcos: ,

puniri peccatis parcntum , qui in cadcm pcrvcrsitalc pa-

rentum pcrscvcrare volucrunt. Talcs cnim non sasvitia ,
sed potius justitia Dei , et sua iniquitate puniuntur, sicut
Propbcta ait : « Sanctus enim Spiritus discij^linae cfTugict

» fictum , ct auferct sea cogitationibus qua^ sunt sinc in-

» tellectu, etcorripictur a supervenicntc iniquitate'^ : >; id

est , corripietur homo superveniente sibi iniquitate sua ,

cum ab eo reccsserit Spiritus sanctus. Et alio loco : «Ilaec

» cogitavcrunt et crraverunt; excaecavit enimiUos malitia
» eorum^. » Et alio loco : « Funiculis peccatorum suorum
» unusquisque constringitur^^. Quibus testimoniis Yctcris
Testamcnti de Novo conscntit A])03tolus diccns « Tra- :

» didit illos Deus in concupiscentias cordis coruni » Qua *'.

concordia utriusque Testamenti satis ostenditur non esse

Scevuni Deum , sed unumquemque in se saevire peccando.

» Mallh. xviii, 21. — 2 Id. ixv, 41. — 3 Sap. r, 5. — * II.

11, ar. —
5 Prov. V, 22. — ^*
Rom. r, 24-
 CONTRA ADIMANTUM MANICILEI DISCIPUL. LIR. I. 11
y
Quod aiitem quartam scriptum estgcne-
iii tcrliam et
rationem vindictam procedere, non aliud significari ar-
hitror, nisi qnod al) ipso Abraham qui pater esse inci- ,

pit populi .luditorum, quatuor iEtates sunt cum isla quae

nunc agitur, quas Matthaeus evangelista distinguit^. Una
cst ah Ahraham usque ad David alia a David usque ad ;

transmigr;itioncminBahyloniam ; tcrtia a transmigratione

in Bahyloniam usque ad Domini adventum indc usque :

ad finem quarta deputatur, tanquam senectus sgeculi cae-

tcris astatihus longior. Quas ?t'tatcs pro gcnerationihus

positas credimus, quamvis singula^ phirihus gcnerationi-

hus constent. Et quoniam tertia incipit a transmigratione
Babyloni?e, quando Judaeorum est facta captivitas, in
quarta vero , id est ,
post advcntum Domini nostri ,
gcns
Judteorumasolo j)ropriopenitus eradicataest : hoc datur
intelligi quod dictum est , tertiee et quartae generationis
pcccata parentum redditurum Deum, hisutic{ue legitime
atquedebite, qui parentum peccata perseverantestenere,
quam Dei justitiara sequi maluerunt. Nam non pertinere
patris peccata ad filium juste viventem, propheta Eze-
chicl apertissime ostendit-.
Quod autem in Evangelio dicitur : « Estote benigni
» quemadmodum Pater vester coelestis ,
qui solem suum
» oriri facit supcr bonoset malos^, non est Veteri Tes- »

tamento contrarium. Hoc enim facit Deus ut invitet ad

poenitentiam, sicut dicit Apostolus «Ignoras quia pa- :

» ticntia Dci ad poenitcntiam te invitat ? » Nec tamen ideo '^

credendum est non puniturum Deum eos, qui ut dicit ,

idem Apostolus : « Thesaurizant sibi iram in die irae , et

» revelationis justi judicii Dei ,
qui reddct unicuique se-
» cundum opera sua^. » Namque istam Dei patientiam et
« Malth.i, 17. — 2 Ezech. XVIII, 14.— 3 Mallh. v, 45.— * Rom. 11, 4.
5 Ibid. 5.
Il8 S. AUGLSTINI EPISCOPI
Lonitatem eliani Proplieta jjraclicat , dicens : « Parcis
» autcm omnibus ,
qnoniam lua sunt onniia ,
qui animas
» amas ^ : » et CcCtcra innumcrabilia , (juibus inlclligitur
et in bonitate et in severitatc misericordiam ct justitiam
Dci Tcstamcntum utrumquc pra^dicare.
autcm movcnUir cjuod dictum cst « Ego suni zc-
Si :

«lans^ movcantur cliam illo

: >' cjuod dicit apostolus ,

Paulus « Zclo Dci vos zclo dcsponsavi cnim vos uiii vii o
: ;

w virgincm castam cxbibcrcCbristo^.» Sanctacnim Scrip-

tura vcrbis noslris loqucns, ctiani pcr ba:cvcrba dcmons-
trat, nihil digne dc Dco possc dici. Cur cnim non ctiam
vcrba ista dicantur de illa majestatc , de qua quidcpid
dictum fucrit . indignc dicitur; quia omnes opcs lingua-
rum onmium incltabili suljlimitatc pncccdit? JNam quo-
niam zclando solcnt mariti uxorum pudicitiam custodirc;
potestatem ct discipbnam Dci, qua iornicari animam im-
pune non sinit, zcluni Dci Scripturae vocavcrunt. Est
autem animae fornicatio, aversio afoecunditatesapientiae,
et ad conceplum temporaUum i|leccbrarum corruptio-
numque conversio.
Ulud vcro quod dimittendum esse dicitfralri, non so-
lum scpties, sed et septuagies septies^, poenitenti utique
Deus autcm ilbs sc dicit rctribuere peccata qui
dicit. ,

eumodcrunt, non quiei perpcjcnitcntiam rcconciliaiilur.

Nam et apud Propbetam Dominus dicit « Nolo mor- :

w tem peceatoris, (juantuin ut rcvertaturct vival^. » Ex

quo facile apparct et in ca paticntia quic invitat ad pcK-
,

nitentiam , et in ca indulgcntia quae ignoscit poenitcnti-

l)Us , e|t in ea justitia quae punit eos qui corrigi nolunt,
utrumquc Testamcntum convenire atquc congrucrc , tan-
quam ab uno Dco utrumque conscriptum.
* Sap. XI, 27. — 2 Exod. X, 5. — 3 2 Cor. xr, 2. — * Matlh. xviu, 22.
5 Ezech. xviit, 23, el xxxiii, 1 1
CONTRA ADIMANTUM MANICHJEI DISCIPUL. LIB. I. II9

CAPUT VIII.

De eo quod sciiplum est in Exodo : « Oculum prooculo,

» dentem pro dcnle^ Huic loco Mani-
: » et csetera talia.

cliaei quod in veteri Lege par vindicta permittitur, et

,

dicitur oculum pro oculo dentcm pro dente esse per-,

dendum sic calumniantur quasi ct ipse Dominus haec

, ,

duo sibi veluti adversantia atque contraria in Evangclio

demonstraverit. Ipse enim ait « Audistis quia dicLuni est :

» antiquis: Oculum pro oculo, ct dentcm pro dcnlc; ego

» aulcm dico vobis non rcsistere malo, sed si quis tc per- ;

» cusserit in maxillam, prasbe etquicum- illi et alteram ;

» que voluerittccum judicio contendere, ettunicam tuam

» aufcrre, dimitte illi ct j^allium". » In quibus duabus
sentcntiis revcra duorum Testamentorum differentia dc-
monstratur, scd amborum tamen ab uno Deo constitu-
torum. Nam quoniam primo carnales liomines aide-
bant multo amplius se vindicarc , c|uam erat iJIa injuria ,
de qua c|uerebantur , constitutus est eis primus Icnitatis
gradus , ut injuriae acceptae mcnsuram nullo niodo dolor
vindicantis excederct. Sic enim ct donarc aliquando possct
injuriam qui eam primo non superare didicisset. Uii^e
,

Dominus jam per Evangclii gratiam ad summam pacem

populum deducens, Iiuic gradui supcraedificavit altcrum ;

ut qui jam audicrat non ampliorem vindictam quam ,

quisque laesus essct, rcddere, pil^^cata mcnte totum se

donare gauderet.Quod etiam in illis veteribus libris Pro-
pbeta praedicat, dicens :« Domine Deus meus, si feci

» istud , si est iniquitas in manibus meis , si reddidi retri-

' Exod. XXI, 24. — 2 Matlh, v, 38-4o.
120 S. AIGUSTINI EPISCOri
» bucntiJMis milii nKtla*.))lit alius Pjopheta dicitdehu-
jusmodi viio palicnte injuiias, ct lcnissime tolcrante :

« Dahit pcrrulionti scmaxilhim. £atural)itur opjirohriis^.»

Ex cjuo intclligitur ct mcnsuram \intlirandi rccte carna-
lihus constitutam , ct omnimodam injuricC remissioncm ,

non tanlum in Novo Testamcnto esse praeceptam . sed

longe ante in Vetcrc prtcnuntiatam.

CAPLT iX.

De eo quod scriptum cst . cpiod locutus cst Dcus cum

Adam ct E\ a , ct cum scrpcnte , ct cum Cain , ct cactcris

antiquis ^ : inter quos etiam et nonnullis apparuissc scri-

bitur, et ab eis visus esse , non uno , scd multis Scriptu-
rarum locis, in quihus et locutus cssc Deus cum liomi-
nihus invenitur, ct nonnullis apparuissc : insidiantur
]\Ianich3ei et dicunt omnia contraria esse Novo Testa-
,

mcnto ,
quoniam Dominus dicit « Deum ncnio vidit nn- :

» quam , nisi unicus hilius, qui cst in sinu Patris, ille

» annuntiavit nohis de eo ^. » Et iterum quod dicit Judeeis

» Ncc vocem illius aliquando audistis . ncc faciem ejus
» vidistis . iicc vcrhuni cjus hahetis in vohis mancns
qucm illc misit, non credidistis^. » Quihus res-
» quia ci
pondemus eo ipso quod in Evangelio scriptum cst ,

« Dcum ncmo vidit unquam, nisi unicus Filius qui cst in

» sinu Patris, ipsc annuntiavit nohis de co, >; totam ip-
sam solvi posse quaestioncm : (juia ipse Filius ,
quod est

Verhum Dei, non solum novissimis tcmporihus , cum in

earne apparere dignatus est , scd ctiam prius a constitu-
* Psal. VII, .;, 5. — 2 xijren_ 11,^ 30, — 3 Qen, 1,1^ 10-14. — *Joau, i,

18. — 5 id. V, 37, 38.

CONTRA. ADIMANTUM MANICH^F DISCIPUL. LIB. I. 121
lionemundi, cui voluit de Patre annuntiavit, sive lo-
quendo sive apparendo
, , vcl per angelicam aliquam po-
testatem , vel per quamlibet creaturam : quia ipse estiii

omnibus veritas , et omnia illi constant , et oninia illi ad

nutum scrviunt , atque subjccta sunt ; ut etiam oculis per
visibilem creaturam cui vult ,
quando dignatur, appareat:
cum ipse tamen sccundum divinitatem suam et secun- ,

dum id quod Vcrbum cst Patris coseternum Patri, et ,

incommutabilc, pcr quod facta sunt omnia nonnisi pur- ,

gatissimo et simplicissimo corde videatur. Et idco quibus-

dam locis etiam Scriptura ipsa testatur Angelum visum,
ubi dicit Deuni visum^. Sicut in illa luctatione Jacob ,

et Angebjs dictus est ille qui apparuit Etcum apparuit

^.

in rubo Moysi^. Et itcm in eremo, cum jam cduxisset

populum de tcrra /l'>gypti ,
quando lcgem accepit ,

Deus ei locutus esf^. Sed sive in rubo , cum eum misit

sive postea, cum ei legcm dcdit ; Angclum dicit Stepba-
nus in Actibus Apostolorum ci aj)paruissc •''.
Quod ideo
dicimus , nc c|uis arbitrctur Verbum Dei per quod ,
facta
sunt omnia ,
quasi per locos posse definiri, et alicui vi-
sibilitcr apparere, nisi per aliquam visibilem creaturam.
Sicut enim Verbum Dei est in Propbeta, et recte dicitur
Dixit Dominus quia Vcrbum Dei quod est Christus
; , ,

in Propbcta loquitur veritatem : sic ct in Angclo ipse lo-

quitur ,
quando vcritatem Angelus annuntiat et recte ;

dicitur : Deus dixit et Deus apparuit et item dicitur

; , :

rccte: Angekis dixit, et, Angelus apparuit ; cum illud di-

catur ex persona inhabitanlis Dei , illud ex persona ser-
vientis creaturae. Exhacregula etiam Apostolus ait «An :

» vultis experimentum ejus accipere qui in me loquitur

» Christi^?»
1 Gen. xviti, r, 2. — 2 id. xxxii, a;. — 3 Exod, iii, 2. — ^ Id. \ix, 3,
et seqq. — ^ ^ct. vii, 3o-35. — 6 2 Cor. xiii, 3
111 S. AlT.rsTINI Eriscopi
Si auloni lioc movct, quod iu Veteri Testamento etiam
peccaloribus Deus loquitur, vel Adae vel Evae , vel ser-
peiili , Novo cujusmodi cxcmplum
attendant etiam in
Domiuus posuitde liominc stulto cl cupido quomodo ci ,

locutusest Dominus, cum ait : «Stulte,Iiac nocteaufere-

» tur a te anima tua ; luecfjute pnFparasti cujus erunt-?»
Cum enim veritas ctiam peccatoribus dicilur, pcr quam-
lil)ct creaturam djcatur, non nisi ab illodicitur, cpii unus
est verax. Quod autcni Judicis dicit : Ncc vocem ejus
«

» aliquando audistis - : » idco dicit , ([uia non ol)Lcmpc-

ravcrunt, isti duntaxat cam (juibus lo(|ucbalur. Ouibus

dicitetiam : « Nec facicm ejus vidislis : » quia nonpotest.
Quod autem vcrbum cjus babctis in vobis
dicit : f<iNcquc
» manens'"^, » quia in quo manct vcrbum Dci, Cbrislus in

illo manct, qucm isti rcspucrunt. Nam cum ipsc Domi-

nus dixissct « Pater, clarilica me ea claritatc qua fui apud

:

w te prius quam mundus ficrct, » sonuit vox de C(X'lo :

« Et clarificavi, et clarificabo '''.

» Quam voceni multi
Judaeorum praesentes audierunt, ncc ideo tamen audisse
dicendi sunt, quia non obtcmperavcrunt ut credercnt.
Quaproptcr si non est mirandum quod Ycrbum Dci id ,

est, unicus Filius Dei qui de Patre annuntiat , cui vult

per seipsum , cui vult pcr aliquam creaturam manifcsta-
tur vcl sonando vcl apparcndo cum tamen ipse per sc
, ,

ipsum mundo corde videatur, etper illum Patcr «Bcati :

» enim mundicordes quia ipsi Dcum videbunt ^ » non

>
:

est mirandum ex utroque Tcstamcnto ista omnia tcs-

,

timonia consonare.
' Liic. XII, 20. — 2 joan. v, 3;. — 3 Hjjd. 33. — i
ij, xii, 9.8, et xvii, 5.
— ^MaUh. V, 8.
CONTRA ADIMANTUM MANICHiEI DISCIPUL. LIB. I. 123

CAPUT X.

De co quocl scriptum est, quod locutus est Deus Moysi

et di.xit illi : « Loquere ad lilios Israel : Sumite primitias
)) ajj omni Lomiiie ,
quod mihi destinetis, hoc est , au-
w rum , argentum , aeramentum ,
purpuram byssum , ,

» coccum ,
piJos caprinos ,
pelles lubras agnorum hgna ,

wintegra, oleum ad illuminationem , thymiamata , lapi-

» des pretiosos , ]ioc est , beryllos ; et constituite taber-
naculum inquo commorari vobiscum possim^. » Com-
)) ,

movent etiam hinc Manichcei qusestionem et huic :

Scripturarum loco illud in Evangeho dicunt esse contra-

rium quod ait Dominus « Non jurabis, neque per coe- :

»lum, quia sedcs Dei est; neque' per terram ,

quia sca-
» beUum pedum ejus est-. » Disputant magnum enim, et
ahquid sibi videntur dicere , cum dicunt Quomodo :

ille Deus cujus coekmi sedes, , et terra scabelhim pedum

ejus est , quod ex auro et ar-
in tabernaculo habitat , ,

gento, et sere purpura, et pihs pecorum, pelhbus-

, et
que constructum est? Adhibentesetiamtestem apostolum
Paulum quia dicit Dcum hicem habitare inaccessibi-
,

lem Quibus nos parcm qua?stionem referimus et quod

^. ,

de Novo Testamento protulerunt de Yeteri Testamento ,

proferimus. Ibi enini inveniturprius scriptum « Cnelum :

» mihisedes autem scabellum pedum meorum

est, terra :

» quam domum aedificabitis mihi aut quis locus requiei ,

»meae? INonne manus mea fecit haec omnia^?» Ecce

habent ubi libri Veteris Teslamenti praedicant Deum in
1 Exod. XXV, 2-8. — 2 Matih. v, 34, 35. — 3 i Tim. vi, i6. — * Isai.

LXVI, 5.
19.
''i
S. AITGUSTIM EPISCOPl
l(Mii|ilis niaminiclis non lial)ilarc; c\ tamrn Filiiis Dci
iiostri llai^cllo tlc rcslibiis faclo cxpulit tlc lcniplo cos ^,

qiii Lovcs ct columbas vciKlchant ct numniulariorum ,

cvcrlit nicnsas; ct ait « Donius Palris inci domus ora-

:

» tionis \ ocabitur, vos aulcm fccislis illam spchincam

wlatronum^. » Si cri^o alicpiis islis cluobus cx advcrso
capitulis constilutis , vdit impcritos dccipcrc, ct tliccrc

in Yclcri Tcslamcnto magnilicari Dcum , cujus clicitur

scdcs ca'lum , ct tcrra scabcllum pcdum ct ncgatur ba- ,

bitare in donio manufacta; in Novo autcm Tcstamcnto

domiiscjus dicitur tcmplum coiislriicUim ab bominibus :

nonnc IManicluci \cl scro fatcbuntur, ct babitaculum

Dcipermanus bominum iactum , ad ali(piam significa-
tioncm in utrocjuc Tcstamcnto accipi : ct Dcuni non lia-
Litare in locis ab liominibus fabricatis, in utroquc Tcs-
tamento praedicari ?

GAPUT XI.

De Kxodo scriptum cst « Nc adoraveritis

eo quod in :

« deos alicnos. « Dcus vester zclans appcl-

« Et iterum :

wlatur; zclans enim zclavit. » Iluic ca])itulo quod scrip-

tum est « Ne adoravcritis dcos alicnos'^, » cum calum-
:

niantur Manicbaei, satis ostcndunt placere sibi adorari

multos deos. Nec mirum ,
quandoquidcm in sccta sua
numcrosissimam dcorum familiam commcmoraiit alquc
commcndant : cpiippc qui cliam acl ista visibilia vcnc-
runt, quae pro istius veritatis luce vencrantur et adorant
et ideo displicet eis quod scriptum cst in Exodo : « Ne
1 Joan. II, 15-17. — 2 Matlh. xxi, i3. — ^ Exod. xx, 5 ; xxxiv, 14,
et XXIII, 24.
 CONTRA ADI.MANTLM MANICH.EI DISCIPUL. LIR. I. 19.5

» adoraveritis deos alienos. » Addiint etiam illud propter

'hoc dictum esseDeus vester zelans appellatur; zeians
: «

» enini zelavit : » Deum zelantcm non anie-

ut tanqiiam
mus , cujus zelo deos alicnos adorare non sinimur. Va
ideo dicunt ista Evangelio esse contraria quoniam Do- ,

minus dicit « Pater juste, et mundus te non cognovit^ »

: :

. quasi non sit dicendus Deus justus, iiisi nos deos alienos
adorare pcrmitlat. Justum enim Deum etzelantem Deum
tanquam contraria sijji esse dissertant, et decipiunt mi~
seros non intelligcntes totam spem salutis nostrae esse
,

zelum Dei. Hoc enini nominc illa ejus signilicatur provi-

dentia, qua iiuUam a se aniinam fornicari im])une per-
mittit, sicut Proplieta dicit « Perdes omnes (pii ibrni- :

» cantur abs te'^. » Sicut enim ea quae dicitur ira Dei

iion perturbatio mentis est , scd potentia vindicandi : sic
zelum Dei non cruciatum animi, quo maritus adversus
uxorem vel uxor adversus maritum torqueri solent, sed
,

tranquillissimam sinccrissiinanique justitiam', qua nulia

anima beata esse sinitur, falsis opinionibus pravisque
cupiditatibus corrupta , ot quodani modo gra\idata. Illi

enim heec verba horrescunt, qui nondum vidcrunt incf-

fabili majestati nulhi verba congruere. Sic enim ab istis

verbis temperandum putant, quasi aliquid dignum Dco

dicant, cum ista non dicunt. Sanctus enim Spiritus hoc
ipsum hominibus inte]ligentil)us insinuans ,
quam sint
ineffabilia summa divina , his etiam verbis utivoluit,
quae apiid homines in vitio poni solent; ut inde admo-
nerentur , etiam illa quEC cum ahqua dignitate Dci se
putant homines dicere , indigna esse ilhus majestatc , cui
honorificum potius silentium, quam ulla vox humana
competeret. Quccro zelum hominis , et invenio pertur-
bationem cruciantem cor. Tamen cum quaero causam
* Joan. xvir, aS. — ^ Psal. lxxii, 27. — 3 Supple inlelligimus.
126 S. AUr.USTINI EPISCOPI

iiiliil aliiid invenio, nisi quoil iion palitur coiijugis adul-

tiM-iuni, Maximc cnitn ct proprio inlcr conjugia zelotjpia
(lici solct. Itacjuc si niaritus cssct pcr sc ipsuni bcatus ct
omnipotcns ct justus, sinc ullo cruciatu , tota lacilitatc ,

ctnulla iniquitatc pcccatum corijugis vindicarct. Quam

tamenejus actioncm humano loqucndi modo etiamsi non
propric, translatc tamcn et reclc zclum vocarcm? Quis
enim Tuliio calumniatus est, qui ccrtc novcrat lalinc
loqui, cum ait Csesari : ^ullade virtutibus tuis, nec
admirabilior, ncc gratior miscricordia cst? Et tamcn ex
eo appcllatam miscricordiam dicunt , quod miscrum cor
fliciat dolcntis aliena miseria. Numquid ergo virtus mise-
rum cor facit? Quid ergo calumniosis Tullius responde-
rct, nisi miscricordioe nominc clemcntiam se appcllare
voluisse? Quoniam rcctc solemusloqui non solum vcrba ,

propria, scd etiam vicina usurpantcs. Cujus auctoris

mcnlioncm faccrc vobii quoiiiam non dc rc quicstio liic,
,

scd dc vcrbo cst. Sicut cnim noslri auctorcs, divinarum

scilicct Litterarum , dc rcbus maximc cogitavcrunt ; sic

mundanorum auclorum prope omiiis cura de vcrbis cst.

Scd liabeo Evangclium, et omncs ^ovi Tcstamcnti libros,

in cjuibus miscricordia Dei frcquentissime comniendatur.

Si audent ergo isti miseri, ctiam indc fliciant quaestioncm,

ct ncscntesse iniscricordem Dcum, nemiscrumcorbabcrc

intclligatur. Sicut ergo potcst csse in Dco miscricordia

sine cordis miseria : sic eliam sinc tabc atquc crucitatu
animi zckim Dci noii dcdigncmur acciperc, et liumani
conditionem scrmonis feramus, ut ad divinum pcrvcnia-
mus silentium. Sed si coutraria dicunt esse zelantem
Deum , et justum Deum ,
quid dicturi sunt cum ct in

Novo Testamcnto invenio : « Zdo Dci vos zclo^ : » vcl

adhibitum etiam de vetcribus in Evangeho tcstinionium :

> a Cor. XI, a.

 CONTRA ADIMANTUM MANICIIJ?:! DISCIPUL. LIB. IQ7
I « Zelus domus tuoe conieditmc* ? » Rursus in Yetere
I.

cum
legunt : « Justus Dominus, et justitias dilexit , aequitatem
» vidit Vultus ejus- nonne fatebuntur etiam hoc modo
: »

imperitis duo Testamenta videri possc contraria ut in ,

Novo inveniamus zelum Dei, in Yetere justitiam Dei? bene

autem intelligenlibus utrumque in utroque magna sancti
Spiritus unitate et pace concinere?

CAPUT XII.

De eo quod scriptum est , non esse manducandum

sanguinem, quod anima sit carnis sanguis^. Huic senten-
tiae veteris Legis Manichgei ex Evangelio illud opponunt
quod Dominus dicit , nou essc timendos eos qui occidunt
corpus, animae aulem noccre non possunt* : et disputant
dicentes : Si sanguis anima est quomodo homines potcs-
,

tatem in eam non habcnt , cum de sangnine liiuUa fa-

ciant , sive cxcipicntes ct canibiis volucribusquein escam
proponentes, sive effundcntes, aUtcoeno lutoque miscen-
tes? Hsecenim et alia innumerabilia sine difficultate ho-
inines de sanguine possunt facere. Ideo isli qiiaerunt in-
sultantcs, quomodo , si sanguis est anima, non possit
hominis interfeclor nocere aniniae , cum tantam in ejus
sanguinem hal)eat potestatem. Addunt etiam quod ait
apostolus Pauhis « Ouia caro et sanguis regnum Dei
:

» non possidebunt-'. y Et dicunt Si sanguis est anima, :

sicut Moyses dicit , nulla invenletur anima posse regnum

Dei adipisci. Cui cahimnias primo ita respondendum est,
ut ipsi cogantur ostendere ubi scriptum sit in libris Yeteris
1 Joan 11,17. — 2pcal. Lxvin, 10, etx, 8. — 3 Deut. xii, uS, — "J
Matlh.
X, 18. — 5 t Cor, XV, 5o.
Iq8 S. AUGUSTINI KPISCOIM
l.cgis , quod anima Jiumana saiiguis sil. Nusquam cnim
lioc invcnicnt in illa Scri])Uira . quam laccrare niiscri
quandiu conanlur. nullo niotlo pcrmillunlur inlclligcrc.
(JuihI si (lc iiiliil lalc iLi diclum csl, quid
aiiima liumaiia
ad nos pcrlincl anima pccoris aut ludi ab interfcctorc
, si

polcst aut uossidcrc Dci rcyiium non polcstPScd <[uia

,

dc animis ])ccorum nimis suiit isli sollicili cuni cnim sint

liominum aninise ralionalcs rcvolx tamcn eas iu jjccora
, i

cxislimant), clausa sibi cssc arbitrantiir rcgna ccx^lorum,

sipccorum animis clausa cssc conscntiaiit.
Quid (]uod ctiam insultarc ausus cst j)0]hiIo Isracl Adi-
mantus unus cx discijmlis Manichaei qucm niagnum ,

doctorcm illiusscctae fuissc comnicniorant? Insullarc crgo

ausus est jiojiulo Judai^orum , (juod scciinditm corum iii-

tcllectum , c]UO cxistimant saiiyuiiicm cssc aiiimam ,

j)a-

rentum i])sorum aninut, jiartim a scrj)cnitil)USrdcvoralii?,

j3artim ignc consumpttc, j)artim in dcscrtis atquc asj)cr-
rimis montium locis arcfactic sunt. Quod si \crum cssc
quisquam concedcret, sine scelere tamen eorum cjuibus
factym cssc convinccrct. JNon cnim
istc insuitare voluit,

j)arcntum suoruni animas, qiiibus illa omiiia sccundum

horum intcllectura accidisse dixit, ij)si alicjua c\ parte
laeserunt : f]ua])roj)tcr luclum indc
non j)ossunt habcrc ,

reatum. Quid autem ijjsc Adimantus iacict sccundum

ojDinionem suam, qua credidit etiam rationalcs, id est,
liominum animas in bclluina corj^ora posse contiudi ?
Quid crgo faciet de tanto s^clcre si quando tardumju- ,

mcnlum j)Iagis, aut concitatum frcno fatigavit, in cjuo

forle patris ejus anima fuerit ? ut non dicam quod etiam
occidcrc j)arcntes suos intcr pcdiculos ct j)uliccs jiotuc-
rit, a (juorura isti intcrfcctione non tcinj)crant. Quid
cnim eis prodest ,
quod alicjuando negant usque ad ista
minulissima animantia revolvi auimas humanas posse?
 CONTRA ADIMANTUM xMANICH^l DISCIPL L. LIB. I. 1
29
Hoc enim negant nc tam multarum interfectionum rei
,

tcneantur , aut cogantur parccre pcdiculis et pulicibus

et cimicibus , et tantas ab cis molcstias sine ulla casdis
eorum licentia sustinere. Nam vebementer urgentur , cur
in vulpeculam rcvolvi anima bumana possit, et nonpos-
sit mustdam cum catuhis vulpeculce fortasse etiam
in ;

minor sit, quam magna mustela. Dciiide si in mustelam

potest, cur in murem non potest? Et si in istuni potest,
cur in stelbonem non potest? Et si in cum potest cur in ,

locustam non potest? Deinde in apem deinde in mus- ,

cam deinde in cimicem atque inde usque in puHcem

, , ,

et si quidmullo minutius pervenire. Ubienini

est aliud ,

terminum constituant, non invcniunt ak|uc ita pcr is- :

tani nugatoriam credubtatem conscientiae illorum innu-

merabiiibus homicidiorum sceleribus obruuntur.
Nam exeo quod scriptum est, sauguinem pecoris ani-
mam ejus csse^, pneter id quod supra dixi, non ad me
pertinere quid agatur de pccoris aniraa, possum etiani
interpretari prfeceptum illud in signo esse positum. Non
enim Dominus dubitavit dicere : « Hoc est corpus
» meum^ » cum signum daret
: corporis sui.
Quod autem ait Apostolus : « Caro et sanguis regnum
» Dei non possidebunt^ : » etiam in Lege dictum est
« Non permanebit in istis Spiritus meus, quoniam caro
» sunt^, » Et juslorum animis
toties in veteribus Libris

praemium futurum promittitur. Sed tamen Apostolus vo-

lens insinuare quale corpus justorum pcr immutationem
in resurrectione futurum sit, quia « INon nubent, neque
» Angeh in ccdis^. » Hanc
uxores duccnt, sed erunt sicut
ergo immulationem futuram corporum sanctorum volens
insinuare, dixit Apostolus « Dico enim vobis fratres, : ,

1 Deiit. xir, 23. — - Mallli. xxvi, 26. — ^ j f;(,r. xv, 5o. — ^ Gen.
VI, 3. — 5 Matlli. XXII, 3o.

cxxxv. •
9
\[\o i. AUGUSTINI EPISCOPI
» i|uia caro et sanguis rognuiii Uoi non possidebunt^ »

Ouod non una sej>arnta ct ad fraudom coniniemorata

senleulia, seil loU» ipso LpisloUc loco perlraclalo, vel po-
tius lecto, (non enini ics obscura est) inveniri potest.

Sic enim dicit : « Oporlet corruptibile lioc induere in-

» corruplioncm, el niorlale hoc induerc immortalita-
» tem^, ))quod eum dc corpore dicerc, de superioribus

manifcslo invenitur, cuni ait : « Non omnis eadem

caro
» caro : alia quidem lioniiiium, alia autem pecorum; alia
» caro \oUicruni, alia piscium ; ct corpora ci^lestia, et
» corpora terrestria : sed alia est coelestium gloria , alia

» lerrestrium : alia gloria solis, alia gloria lunfc. ct alia

» gloyia stellaruni. Stella enim ab stella differt in gloria,

» sicetresuTrecliomortuorum. Seniinatur in corruptione,

» surget in incorruptione:seminatur in contumelia, sur-
» get in gloria : seminatur in inlirmitatc, surget in vir-
» tute : seminatur corpus animale, surgct corpus spiri-
» tale, siciU scriptura est : Factus est primusbomo Adani
» in animam viventem, novissimus Adam in spiritum vi-
» vitlcantem. Sed non primum quod spiritale est, sed

» cpiod animale, postea (juod spiritale. Primus homo de

» terra terrenus, sccundus homo dc coelo coelestjs. Quahs
» terrenus, talcs ct terreni ; et qualis coelestis, tales et

» co^lestes. Et cpiomodo induimus imaginem terreni, in-

» duamus et imaginem ejus qui de coelo est. Hoc autem
» dico, fratres. quia caro et sanguis regnum Dci haeredi-
» tate possidere noii possunt; neque corruplio incorrup-
» tionem htcreditate possidebit^. » Certe jam clarum est

quare hoc Apostolus dixerit. Quid ergo iste tam turpi

fraude non commemorat, nisi hoc uhimum ct tacet illa
,

superiora, quibus hoc quod male interprclatur, bene

possit inteUigi? jNam quoniam Domini nostri corpus post
' I Cor. XV. 3o. — ^ Il)i(l. 53, — •*
i Cor. xv, Sg-So,
CONTRA ADIMANTUM MANICHiEI DISCIPUL, LIB. I. l3l
resurrectioncni sic lcvatum est in coelum, ut pro ipsa
coelcsti habitatione coeleslcm acceperit mutationcm , et
Loc sperare in dic ultimo jussi sumus; ideo dixit Aposto-
]us : « Qualis terrenus, tales et terreni, » id est, mortales:
« Et qunlis coelestis, tales et coelestcs, » id est, immortales,
non solum animis, sed etiam corporibus. Unde et supra
dixerat, aliam esse coelestium corporum gloriam, et aliam
terrestrium. Quod autem spiritale dixit corpus in resur-
rectione futurum, non propterea putandum est, quod.
non corpus. sed spirilus erit sed spiritale corpus omni :

modo spiritui subditum dicit, sine aliqua corruptione vel

morte. JNon enim quia quod modo liabemus corpus ani-
male appellat, ideo putandum est non illud esse corpus,
sed animam. Ergo quemadmodum corpus animale nunc
dicitur, quia subditum est animae spiritale autem non- ;

dum dici potest, quia nondum spiritui plene subjectum

est, quandiu corrumpi potest : sic et tunc spiritale vo-
cabitur, cum spiritui atque aeternitati nuUa corruptione
resistere poterit.

Aut si adhuc parum videtur esse monstratum, quod

scntentiam istam propter immutationem quae futura est
Apostolus dixerit , cum ait : « Caro et sanguis regnum
» Dei hsereditate possidere uon possunt, neque corruptio
» incorruptionem haereditate possidebit
» attendite quid ;

continuo subjiciat Ecce mysterium vobis

et adjungat : «

» dico Omncs quidem resurgemus non tamen omnes

: ,

» immutabimur, in atomo, in iclu oculi, in novissima

» tuba. Canet enim tuba, et mortui resurgent incorrupti,
» et nos immutabimur^. » Deindc contexit, et dicit etiam
illud quod paulo ante commemoravi, ut ostendat quahs
futurasit ipsa immutatio. Statim quippe dicit : « Oportet
» enim corruptibile hoc induere incorruptionem, et moi-
1 I Cor, XV, 5r, 5a,

9-
l32 S. ALGllSTINI EPISCOPI

» tale hoc »Hinc crgo apparet

iiulucic inimortalitalcin*.
quia caro ct sanguis rcgnum Dci non possitlebnnt, quia
cum inducrit incorruptioncm ct inunortalitatcm, jam non
caro- ct sanguis crit, scd in corpus ca^lcslc mutaljitur.
Quod quidcm cx occasionc lracta\iinus, quia liuic quo-
quc scntcnliae mullum insidi.iri .solcnt, ncganlcs corporum
rcsurrcctioncm. iNam ista quicstio non dc corporc, scd de
anima proposita cst, quam putant sic accipi in Lcge, ut
sanguis cssc cxistimctur quod nos nullo modo sic intcl-
;

ligimus. Scd quamvis dc pccorum animis non curcmus,

cum (juibus non habcmus rationis ahquam societatcm :

tamen illud quod Lex dixit, fundendum esse sanguinem^,

ncc in cscam assumcndum, (piia sanguis cst anima. cssc
positum dicimus, sicul alia multa, ct ptMic omnia Scrip-
turarum illarum sacranicnta signis ct flguris plcna sunt
futurae pricdicationis, quiv jam pcr Uominum nostrum
Jcsum C.liristum dccLirata cst. Sic cst cnim sanguis anima,
quomodo pctra cratGhristus, sicut dicit Apostolus : « Bi-
» bcbant cnini de spiritali scqucntc petra, petra autem
» crat Cl)ristus'^. » Notum cst autcm fihos Israel petra
pcrcussa bibissc aquam in crcmo, dc qui])us loqucbatur
Apostolus, cum hasc diccret; ncc tamcnait : Petra signi-
ficabat Christum; scd ait : « Petra crat (^liristus. « Oua2
rursus ne carnalitcr accipcretur, spiritalem illam vocat,
id cst,cam spiritalitcr intclhgi docet. Longum est et ,

nunc non neccssariuin, sacramcnta cjusdem Legis expo-

ncrc. nisi cuni brcvitcr possint. SuHicit autem, ut nove-
rint illi qui dc his calumniantur, non ca nos ita intclli-

gere. utilla solent irridere; sed quemadmodum Apostoli

omnia intclligcntcs pauca cxposucrunt. ut ad casdem re-

gulas caetcra postcris intelligenda rclinqucrcnt.

• 1 Cor, XV, 53. — 2 j Retr. xxii. — 3 Deut. xrr, 24- — * i Cor. x, 4.
CONTRA ADIMANTUM MANlCHiEI DISCIPUL. LIB. I. l33

CAPUT XIII.

De eo quotl scriptum est in Deuteronomio : « Yidete

» ne obliviscamini tcstamcntum Dei vestri quod conscrip-
» sit, et faciatis vobis effigies et imagines. » Addit etiam
dicens : « Deus vester ignis est edax, et Deus zelans^. »
Hoec verba de Scripturis hoc modo ille Adimantus pro-
posuit. Ejus enim calumnias rcfutandas refellendasque
susccpimus. Sed et jam superius de zclo Dci cum calum-
niaretur, puto satis esse responsum. IMemincrimus tamen
non solum ibi, sed etiain bic, sic eum dc zelo Dei crimi-
natum Scripturas, ut adjungcrct etiam quod de simula-
crisnon colendis in iliis Librispriccipitur a Domino Dco
nostro quasi non ob aliud reprchendat zelum Dei, nisi
:

quod illo ipso zelo a cultu simulacrorum prohibemur :

vult ergo vidcri favere sc simulacris. Quod propterea fa-

ciunt, ut miserrim?e et vesan?e suee secttc etiam Pagano-
rum Huic auteniLegiscapitulo
concilient benevolentiam.
illud Evangelicum opponit, ubi quidam accessit ad Do-
minum et ait illi : « Magister bonc, cjuid faciens vitam
» aeternam possidcbo? Cui respondit Jcsus : Quid me
» interrogas de bono? ^»emo bonus , nisi unus Deus-. »
Ut ex hoc videlicct conlraria ista esse arbitremur, quia
in Lege dicitur : « Dcus ignis edax, et Dcus zelans ; » in
Evangelio autem : «Nemo bonus, nisi unus Deus. »

Et de zelo quidcm jam rcsponsum cst, non sic esse ista

verba in Scripturisposita, utaliquamDei perturbationem.

cruciatumve significent : sed quia nihil dignum de Deo
' Deut. IV, 2 3. — '^
Maic x, 17, 18.
l34 S. AUGUSTINI EPISCOPI
dici polcsl. pro])lorea us(jue ad isla pcrvciitum ost, quae
cum liomiucs iudigua cssc pulavcriut, cogautur disccrc,
etiam illa quae convcnicntcr dc inctrabili divina excellcutia
sc diccrc cxistimant. iudigna csse majcstatc Dci; cujus sa-
picntia cuui dcsccnsura cssct usquc ad corpus liuuuinum,
prius usque ad Iiumana vcrba dcscendit. Ecce dixi, dcs-
cendit quod verbum si discutere coepero, proprie me
:

dixisscnon vidco non cuim potcst desccndcrc, nisi quod

;

etiam dc loco in locuui movcri potcst. PSam quod des-

cendit, locum superiorem deserere, et inferiorem petere
vidclur. Dci autcm Sapicntia, cum tota ul)iquc prassto
sit, De qua
nullo pacto migrarc de loco in locum potcst.
Joannes in Evangelio tanquam Dominici pectoris
dicit,

particeps. Ait enim « In Iioc mundo erat, etmundus per

:

» ipsum factus est, ct mundus eum non cognovit^. » Et

tamcu ipse adjungit ct dicit : « In sua propria venit, et
» sui eum non receperunt. » Quomodo liic erat, et quo-
inodo venit, nisi quia illa sublimitas iuclTabilis, ut Ijomi-
uibuscongruat, liumanis sonis significanda est; utautem
deos Iiomines fiiciat , divino est intclligenda silcntio ?

Potest ergo rcddi ratio, cpiare ita dictum sit : non tamcn
potcstaliquid dc Deo dignc dici, quod idco jam iudignum
est, quia potuit dici. Tollc dc zclo crrorcm ct dolorcm,
quidremanebit aliud, nisi voluntas custodicns castitatem
et corruptioncm vindicans coujugalcm? Quo igitur verbo,
nisi zelo Dci mclius posset iusinuari, quod vocamur ad

conjugium Dei, ct non vult nos turpi amore corrumpi,

et punit impudicitiam nostrani, et diligitcastitatem ? Non
enim frustra vulgo dici solet : Qui nonzelat, non amat.
Ad lioc etiam pcrtinet (juod dictum cst, « Edax igiiis : «

de quo dispulare non dcbco , scd potius ipsos iuterro-

garc, qucm igncm dixcrit Dominus se venissc mitterc in
* Joau. I, 10.
CONTRA AniMAFTUM MANlCHiEI DISGIPUL. LIB. I. 1 35
liunc mundum. IIoc enim dictum est in Evangelio, quod
illi accusare non possunt, non ut Christum honorent,
sed ut deCipiant Christianos. Quod cum eis cominemo-
ratum fuerit, quemadmodum Dominus dixerit « Igneni :

» veni mittere in terram^ : » miseri dicunt : Sed iikid

aliud est. Quibus respondemus : Et hoc aliud est, noU

metuere. Nam ipse (^hristus loquitur etiam in Yeteri
Testamento. cum dicit « Ego sum iguis edax-
: » qui :

loquitur in Evangcho, quod ignem venerit in hunc mun-

dum tnittere, id est, Verhum Dei, quod est ipse. Niam
veteres utiqlle Scripturas exposuit post resurrectionem
Discipuhs,incipiens a jMoyseet Prophetisomnibus.quando
ipsi Discipuh ignem se accepisse contessi sunt. diccntes
« Nonhe cor nostrum ardens eral in nobis ib ria, cutn.
» aperiret nobis Scripturas ^? » Ipse est ignis edax : con-
sumit enini veterem vitam divinus amor, et innovat ho-
minem: ut ex quod Deusignis est edax, faciat ut eum
eo
nos amemus ex eo autem quod Deus ^.elaiis est, ipse nos
;

amet. Nohte ergo timeie ignem, quod est Deus setl ti- :

mete ignem quem paravit haereticis Deus.

Quod enim Adimantus elegit de Evangeho locum,
quem huic Legis capitulo tanquam contrarium apud im-
peritos objiceret, ubi ait Dominus « Nemo bonus. nisi :

» uniis Deus"^, quotics invenitur bonitas Dci iii \oteri

Testamento, quisnumeraresufficiat? Unum tamen |;onam,
quod quolidie in Ecclcsia cantatur « Conlitemiui Do - :

» mino, quoniam bonus, quoniam in sttcuhim miseri-

» cordia ejus^. » Certe et hoc zelanti Deo, sicut Manicha^i

existimant, videtur esse contrarium, et tamen in hbris

Yeteris Testamenti cantatur. Item rex ihe, qui cum fiho
suo nuptias laceret, invenit inter discumbentes liomineni
> Liic. x)i, 49. — 2i3eiit. IV. 29.6! IX, 3. — 3 [,uc. xsn, 33, — < Maif.
X, 18, — 5 psai cxvn, i et 29.
l36 S. AUGUSTINI F.PISCOPT
rion liahentcm vosloni iiuplialcm'* ; ct cuni ()rimo aniici

iioniinc appcllans, inanil)ns ct pcclil)us colJigalis initli

jussit in tcnebras extcriorcs; molcsle intclligentiLus non
vidclurl)onus. Etsi ipsnm(juis(piamcapituium l'iVangclii
proponcrct. et sicut facit Aclimantus clc ^ctcri Tcsta-
mento. ita Evangelium calumniose accusaret, laudans po-
tius Ycteris Tcstamenti lihros, ubi scriptum cst : « Con-
3> fitcmini Uomino, quoniam bonus, quoniam in Sccculum
» miscricordia cjus; » ct rcprcbcndcns in JNovo, ([uod vo-
catus conviva in tantum supplicium propter vestem mit-
titur; ct boc IVaudulcnta pcr\crsitate assidue facerct, ut
omnia loca lcnitatis dc Yctcri Tcstamcnto coUigcrct, et
loca severitalis de IVono, et baec sibi advcrsa esse conten-
dcret, laudans Yctus, ct reprcbcndcus iSovum : similiter
inveniret impcritos et divinarum Scripturarum miscrabi-
liter ignaros, quibus persuadcrct Yetus polius Tcstamcn-
tum quam INovum esse retinendum. (Juod cum isti ex
alia partc f;;ciunt, id est, Yctus rej^ndicndcntcs, cjuasi
contrarium iNovo, mirorcjuod non cogitant posscaliqucm
aliquando utrunique lcgcre , et divina opc intcUcctum
utrumquc laudarc: fraudcmque istorum aUjue maliliam
vel dolcre tan(juam bominum, vcl cavcrc tanquam bae-
reticorum, vel irridere tanquam imperilorum et supcr-
borum.

CAPUT XI Y.

De co quod scriptum cst in Deuterononio : « Secun-

» dum dcsiderium animac tuae occide et manduca omnem
• Malth. xxir, 2.
CONTRA ADIiiANTUM MANlClI.EI DISC!PUL. LIB, I. 187
» carnera ,
juxt.i voluptatem quam declit tibi Dominus.
» Cave autem ne sanguinem manduces , sed etTundc tan-
» quam aquam super terram^. » liis verhis Legis Adi-
mantus eontrarium esse arbitratur quodin Evangclio Do-
minus ait « INc graventur corda vestra cruditatc
: et ,

» vinolentia, etcuris saecularibus-, » Et quod ait Apos-

tolus «Bonum cst non manducare carnem, nequebibere

:

» vinum^. » Et iterum « Non potestis mensse Domini :

» communicare et mensas daemoniorum » Nos autem

, '^.

oninia haec , sive quas iii Veleri , sive quae in Novo Tes-
tamento scripta sunt , et suis causis exigentibus posita
dicimus, et sibi adversa non esse monstramus. Quan-
quam ft ipse inbis verbisquaeposuit de YeteriTestamento,
animadvertere potuit non ad immoderatam voracita- ,

tem pertinere quod dictum est « Secundum deside- :

» rium animae tuae occidc et manduca omnem carnem : »

quando sequilur : « Juxta vohiptatem quam dedit tibi

» Dominus. » Immodcratam enim voluptatem non dedit
tibi Dominus , sed quanta sustentationi naturae salutique
sufficiat. Quisquis autem sequitur immoderatam vora-
citatem suum vitium sequitur, non eam vohiplatem
,

quam Dominus
dcdit ct ideo non est contrarium quod :

in Evangeho positum est « Non graventur corda vestra :

>j cruditalc , ct vinolentia, et curis saecuhiribus '^. » Cum

enim quisque non replet nisi eam voluptatem quam Do- ,

minus dedit, id est, niodestam atque naturalem non ,

gravatur cor ejus cruditate , et vinolentia, et curis saecu-

laribus.
De carne autem noamanducandaetnon bibendo vino,
quod ait Apostolus , non quia ilhi immunda arbitratus
est hoc praecepit
, , sicut isti existimant , et errantes in

1 Deiit. XII, i5. —2 x,iu'. XXI, 34. — 3 Rom. xiv, 21. — ^ i Cor. x, at
^— 5 Dent. xir, i5. — ^ Luc, xxi, 84.
l38 S. AIJGUSTINI EPISCOPI

crrorem priecipilaiit, (juibus talia pcTSuascrunt : sccl cum

ipse posuerit causam, curlioc dixcrit , iion cst noLislicec
interprctanda vel cxponcnda sententiai Suilicit enini ip-
suni dc Apostoli Epistola totum locum liuic scrmoni con-
texcrc, ut ct causa nianilcslc appareat , cur lioc Aposto-
lus dixerit ; ct istorum fraus ,
qui particulas quasdam de
Scripturis digunt. quibusdccipiant imperitos, noncon-
nectentcs qute supra et intra scripta sunt , cx<jUibus vo-
luntasetintcntio scriptorispossit intcUigi. Sic crgo Apos-
tolus ait : «. Infiinuim autem in lide rccipite, non in
» dijudicalionibus cogitationum. AHus quidem credit
» manducarc omnia. Qui autem inlirmuscst, olcra man-
» ducet. Qui manducat, non manducantem non spcrnat
» et qui non manducat, manducanlcm non judicct. Deus
w enim iJlum reccpit. Tu quis es quijudiccs alicnum scr-
» vum? Suo Domino stat, aut cadit. Stabit autem po- :

» tens est cnim Dominus statucre illuin. Alius quidem ju-

» dicat alternos dics, alius autem judicat omncm dicm.
» Unusquisque in suo sensu abundet. Qui sapit diem ,
w Domino sapit : et qui manducat, Domino maiiducat;
» gratiasenim agit Dco ct qui : non manducat Domino ,

» non manducat, ct gratias agit Deo. iNcmo enim nos-

w trum sibi vivit, et nemo sibi moritur. Sive enim vivi-
» nnis. Domino vivimus si\e morimur, Domino mori-
:

» hiur. Sivccrgo vivimus, sivc morimur, Domini sumus.

» Ad boc enim Christus mortuus cst, ut mortuorum ct
» vivorum dominetur. Tu autem quare judicas fratrem

tuum aut lu quare spcrnisfratrcm tuum? Omnes enim

)) :

» stabimus ante tribunal Domini. Scriptum est enim :

» Yivo ego, dicit Dominns quia mibi curvabit omne ,

» genu et confitcbitur omnis lingua Deo. Igitur unus-

» quisque nostrum pro se ralioncm reddet. iNon ergo am-
» plius invicem judicemus : sed hoc itiagis judicat€ , ne
CONTRA ADIMANTUM MANICH.EI DISCIPUL. LIB. I. 1
89
» ponatis offencliculum aut scandalum fratribus. Scio et
» ccrtus sum in Domino Jesu, quia niliil commune per
» illum , nisi ei qiii putat aliquid esse commune, illi com-

» mune cst. jNam si propter cscam frater tuus contrista-

» tur ;
jam non secundum cliaritatem aniLulas. Noli in
» esca tua illum perdere, pio quo Christus mortuus est.

» Non ergo blasphemetur bonum nostrum. Non estenim

» regnum Dei esca et potus scd justitia et pax , , etgau-
» dium in Spiritu sancto.Quieniminhoc servit Chrislo,
» placet Deo et probatus est hominibus, Itaque quae
,

» pacis sunt sectemur, et quae ad sedificationem sunt in

» invicem. Noh propler escam destruere opus Dei.Omnia
» quidem munda sed malum est homini qui per offen-
,

» sionem manducat. Bonum est non manducare carnem,

» neque bibere vinum , neque in quo frater tuus offendi-
» tur. Tu fidem quam habes penes temetipsum habe ,

» coram Deo. Beatus qui non judicat semetipsum in quo

» probat Qui autem discernit, si manducaverit , damna-
» tus est ,
quia non ex fide. Omne autem quod non est ex

» fide,pcccatum est*.» Numquid egetcujusquam inter-

pretatione, ut intelhgatur cur hoc Apostohis dixerit et :

quanta ilh mahtia de Scripturis certa quteque discerpimt,

quibus circumveuiant imperitos? L^am et munda esse om-
nia dixit Apostolus secundum fidem ; et ei esse immunda,
qui putat immunda : et tunc esse ab eis temperandum ,

cum per offensionem accipiuntur , id est , cum ahquis

infirmus putat sibi ab omnibus carnibus temperandum ,

ne incidat in carnem immohitiliam ; et ideo eum qui

manducat, potest arbitrari in honorem idolorum id
facere , et ex eo graviter offeiidi : cum ipsa imfnolatitia
caro , si ex fide a nesciente accipiatur,neminem maculet.
Unde alio loco idem Apostohis interrogari velat, cum
1 Roni. XIV, 1-23,
 I lo S. AUGUSTINI EnSCOPI
qiiid dc maccllo cniilur ^ vcl al) aliquo infidcli quisquam
vocalus in nicnsa cjusc\liil)cii sibi carncs vidct. ([uasisd
immuiidas arbitrantur non proptcr immolalioncni , sed ,

quia carncs sunt , cum Aposlolus clamct omnia munda

esse , ct omncm crcaturam Dci J)onam ct omnia
cssc ,

sanctificari pcr verbum ct orationcm tamen tcmpe-

- : ct

randum ab eis si quis , forte infirmus oftcnditur"^. Et

quodam loco apcrlissimc istos significavit . cum dicit,
in novissimis tcmporil)Us Juturos quosdam proJjiJjentes
uubere , abstincntcs a ciJjis quos Dcus crcavit. Hos enim
propric dcsigtiat ,
qni non ])roplcrca tcmpcrant a cibis
talibuSs ut aut concupisccnliam suam rcfrencnt , aut in-
firmitati alterius parcant , sed quia ipsas carncs immun-
das putant et carum crcatorcm Dcum cssc ncgant. Nos
,

autcm tcncaraus Apostolicam disciplinam diccntcm,quod

omnia munda sint mundis'. scrvata modcrationc Kvan-
gclica ut non graventur corda nostra cruditatc ct vino-
,

lcntia ct curis saculariJ^us.

Nam idcm iJIud quod Apostolus ait : « Non potestis

)j mcnsae Domini communicare, etmensae daemoniorum^,»
non vidco cur opponcndum Jiuic loco Lcgis , ct c|uasi

conlrarium Manicha-i cssc crcdiderint. Non cnim de im-

molationibus cumin Dcutcronomiodicitur:
l.cx loquitur,

" Secundum desiderium animae tuae occide et manduca

); omnem carnem juxta voluptatcm quam dcdit tibi Do- ,

))nus^ » scd dc cibis ([ui pcrlincnt ad bominis alimen-

:

tum. Scd quoniam Manicbaei ctiam cuniad hominis coe-

nam quiequc animalia ])ra^parantur immolationcm esse ,

dicunt; sccundum suum intcJIcctum ista contraria essc

putavcrunt. Proptereactillum commcmoraverunt locum,
ubi Apostolus ait : « Ouae immolant gcntes , daemoniis
• I Cor. N, :*'>. — '^
Koni. xiv, 20. — ^ 1 Tim. iv, ',,5. — * lit. i, i5.
S 1 Cor. .\, 2 ( . — ^ DLiit. .\ii, 20.
CONTUA ADIMANTUM MANICHiEI DISCIPUL. LIB. I. l^l
» immolant , et non Deo ^ : » cum Apostolus apertisime
de victimis loqueretur, quse in templo offeruntur clEemo-
nibus non cle
: his escis, cjuas sibi homines preeparant.
Sic enim dicit Quid ergo dico quia idolis immoKitum
: « ,

» est aliquid, aut idolum est ahquid? Sed quia quae im-
» molant, daemoniis et non Deo immoLint. Nolo vos so-
» cios daemoniorum lieri. iNon poleslis cahcem Domini
» bibere et cahcem daemoniorum. iNon polestis mensae
,

» Domini participare, et mensEC daemoniorum. An semu-

» lamur Dominum? ]Numc|uid fortiores illo suraus? Om-
» nia hcita sunt scd non omnia expediunt omnia hcita
, :

» sunt, sed non omnia aedificant. Nemo quod suum est

» quaerat sedid cjuod aherius. Omne cjuod in maceno
;

» venit, manducate, nihilinterrogantes proptcr conscien-

» tiam. Domini enim est terra et plenitudo ejus. Si quis
» vos vocaverit ex infidehbus
et volueritis ire omnia , ;

» quae apponuntur vobis manducate nihil chjudican- , ,

» tes propter conscientiam. Si quis autem vobis dixerit

» quiahocimmolatitium est, nohte manducare, propteril-

» lumqui indicavit,etpropterconscienliam conscientiani :

» autem dico non tuam sed aherius. Quare euim hbertas

, ,

» mea judicatur ab aha conscientia? Si ego cum gratia

» participo ut quid blasphemor, pro quo gratias ago ?
,

» Sive igitur manducalis , sive bibitis, sive quodcumque

» facitis, omnia in gloriam Dei facite -. » Haec attendant
Manichaei, et videant quomodo dictum sit in Deutero-
.nomio «Secundum
: desiderium auinut" tuo: occide et ,

» manduca omnem carnem juxta vohiptatem quam Do- ,

» minus dedit tibi-^. w Quod enim de quibusdam carni-

bus non manducandis JudcTis praeceptum est, et immundae

sunt dictse ad sigiiiricalionem valet hominum immun-
,

dorum, qui per figuras in veteribus Scripturis sunt desig-

' I Cor. X, 20. — 2i|)id, i9-3r.— 3 Deut, sir, i5.
 l!^1 S. AIT.USTIM EPISCOPI
nati. Sicuti enim hos illc, cui iritnranti vctat os alllgari^.
Evangclistam significat , sicut Apostolus apcrtissime ex-
ponit^; sic cl illa cjuae proliiljita sunt, qunsdam hominum
immunditias significant ,
qucK in socictalcm corporis
Christi , id est , in Ecclesiam stahilem et scmpitcrnam
non rccipiuntur. Nam quod ad cihos altinct , omnino
niliilinimundum csse, scd malum esse homini qui pcr
otrcnsionem manducat, manircstissime apparet.

CAPUT XV.

De eo quod in Lovitico scriptum cst « Scparate a ;

» mundoimmundum, ct nemomanducet carnem cameli,

» asini, et leporis , et porci, et aquilae, etmilvi, etcorvi,
)) etvulturiset reliquorum '"^.
» Nusquam manifcstius ple-
nisssima dolis ctfraudihus anima liujus hominis dcpre-
hendi potest, qui tanquam si])i adversa atque contraria
de utroque Tcstamcnto capilula ohjccit, quam in hoc
loco uhi commemoravit in Levitico scriptum esse, ut a
nonnulHs animaHum carnihus temperctur. Namque huic
sententisc illud e\ Evangeho crcdidit opponendum uhi ,

Dominus dicit : « Nihil est ingrediens in hominem coin-

» quinans eum , sed ca quae procedunt dc eo coinqui-

» nant^. » IIoc si imprudcns fecit, nihil csecius : si

autem scicns , niliil sceleratius. Nonne ipse paulo ante

« Bonumest, fra-
posuerat Apostoli tcstimoniuni dicenlis :

» tres,non manducare carnem neque bihere vinum ^, » ,

dumcupit dcNovo Testamenlo Veteriadversari, uhi dic-

tum est « Secundum dcsidcrium animae tuae occide , ^t
:

» I Cor. rx, 9, et Deiit. xxv, .4. — ' i Tim. v. — ^ Levit. xr, i3, —
* Marc. vu, i5, et Matih, xv, 11. — 5 Rom. xiv, 2 i
CONTRA ADIMANTr.M MAMCH^l DISCIPtL. LIB. I. 1 ^3
» mauduca omnem cavnem ^? » Quomodo ergo nunc pla-
cet ei sententia Domini, qua dicit,nihilesseingrediens in
hominem quod eum sed ea coinquinarequae
coinquinet ,

de homine procedunt? Lbi se iste abscondat ab hac sen-

tentia? Quo fugiet, dicat mihi, quando immundiliam

carnium fugiendam et a cibis sanclorum separandam
perversa et superstitiosa imaginatione continenticC praeci-
pit? Certe enim si verum est, non coinquinare illa quae
,

ingrediuntur in hominem, cum magno errore immundas

esse dicunt escas Manichaei , cum homines carne vescun-
tur. Siautem immundae sunt tales escae, quid de isto tes-
timonio facient quod Evangehca et divina auctoritate
,

prolatum est, ubi Dominus dicit, non coinquinari homi-

nem iis quae ingrediuntur in eum , sed iis quae j)rocedunl
de illo? An forte dicturi sunt, sicut solent dicere , cum
Scripturarum eos urgetauctoritas, hoc capitulum a cor-
ruptoribus Scripturarum insertum esse Evangelio? Cur
ergo Adimantus hoc capitulo teste utitur. et indc conatur
Vetus Testamentum oppugnare , unde ipse prosternitur ?

cum enim quispiam cathohcus Christianus utriusque

Scripturae venerator et intellectorei responderit, htec
non
quod illa de quorumdam carnibus ani-
esse contraria ;

mahum, quibus non esse vescendum populo adhuc car-

nali praeceptum est , ad significationem posita sint hu-
manorummorum, quos Ecelesia, quae corpus estDomini,
in suee unitatis vinculum stabile et sempiternum recipere
non potest, tanquam immundas escas respuens et in sua ,

viscera non convertens; ut omnia illa praecepta carnali

populo imposita futuram disciphnam spiritahs populi
prophetarent et ideo non ea repugnare sententiae Do-
:

mini, qua verissime dicit, non coinquinari hominem iis

quae perescara ingrediuntur in eum. llla enim sententia
* Deut. \ii, I 5.
 l44 *• AUGUSTIiM EPISGOPI
servis onera imponit , isla jam liljcris jugum excutit ser-
viliilis. Et illa lamcn sic dicla cst, ut servorum onera fi-

dcm prirnunlicnt lihcrorun), «Omniacnim. sicul dicit

j) Aposlolus . in ligur;ini conlingcljant illis; scripta sunt

» aulcm propler nos in cpios iinis saeculorum obvenit^. »

Si crgoin liguramconlingcl)anl ijUcTe patiebantur, in figu-

ram ar cijiicbant c|u<e moncbanlur.
Cum ergo isla rcspondcro, ct boc modo non essc con-
traria duo isla capitubi de singubs Testamentis collata
monstravcro , (juid istc facturus cst . contra (jucm dicit
gravissimum tcstimonium tcslis qucm contraadvcivarium
ipse produxit? Ipsecnim commemoravit de Evangelio
testinionium, Domino diccntenon coin(juinari bominem
iis escis quae ingrcdiuntur in cum : et ipse a carnibus
abstinendum tanquam ab immundis escis monere et do-
cere noncessat. Et tamcnsensit quantam piagam siiii in-
fligcrct, ct (juanto ictu rcjicrcussus sc ij«c sauciarct. iXc

quiscnim eum intcrrogarctet diccict: Quomodocrgo pro-

hibetis carniljus vesci , si Dominus dicit, sicut tu ipse
commcmoras : « Niliil cst ingrcdicns iniiomincm coinqui-
» nans cum, sed ca qua' proccniunt de eo coinquinant? »
voluit quasi adliibere medicinam sine causa in mortifero
vuinerc. Sic cnim posuit ipsum Evangclicum tcstimo-
niuin. In Evangeiio inquit, dicit ad turljam Dominus
, :

« Auditc ct intcliigite Niiiii cst ingrcdicns in liomincm

,

» coin(|uinans cum - » ct csetcra. Quod crgo commcmo-

:

ravit Dominum boc ad turljam dixissc, niliii aliud osten-

dil . nisi non se ignorantia, scdinaiitia fccisse quodfccit
ut postca diccrct Auditoribus suis ad turbam Dominum
ista iocutum cssc, non ;;d paucos sanctos, qualcs sc ipsi

videri voluiit : ut (juoniam suos Auditorcs tancjua.ii ad-

huc immundos pcrmittunt carnibus vesci , sibi autcni
' I Cor, X, II. — '^
Maltli. xv, 1 1
CONTRA. ADIMANTUM iyiANICH^.I DISCIPUL. LIB. I. 1^5
quasijam muiidis cum scclcratum atquc nefarium esse
arbitrantur,hoc etiam Domiuum sensisse videatur, quod
non paucos sanctos, sed turLas istas docuerit. homi-
nem pessimum, securumde negligentia generis humani ad
occultandas deceptiones suas! Non enim credebat ali-

quem existere, qui arriperet Evangelium, et cum scien-

tia legeret, et inveniret hominem in ipsis pratis, quibus
greges suos Dominus pascit, laqueos incautis et minus
providis abscondentem. Nam de his verbis commoti Dis-
cipuh non credentes proprie sed potius figurate
, et ,

Dominum locutum fuisse cum diceret non coinquinari ,

hominem iis quae per cibos ingrediuntur in eum quo- ,

niam Judaei erant etiam ipsi discipuh, qui fugiendos

quarumdam carnium cibos a pueritia institutum acce-
perant, accedentes ad eum dixerunt ei: « Scisquia Pha-
« risaei audito verbo scandahzati sunt? At ihe respondeus
» ait : Omnis plantatio quam non plantavit Pater meus
» coelestis, eradicabitur. Sinite illos, coecisunt, et duces
)j caecorum. Caecus autem si caeco ducatum prsestet
» ambo in foveam cadunt ^. » Cum ergo infidehtatem
Judaeorum plantationem appellaret quam non pkntavit
Pater coelestis, tamen adhuc Petrus putans esse iUam
parabolam, et propterea reprehensos Judaeos et caecos
dictos quod eam intelhgere non potuerint respondens
,
,

dixit ei « Edissere nobis parabolam istam. » Etille ma-

:

nifestissime ostendens non esse parabolam sed propriam ,

locutionem , dixit ad eos : Adhuc et vos sine inteUectu

«

» estis? Non intelligitis ,

quia omne quod in os intrat in ,

» ventrem vadit, et in secessum emittitur ? Quae autem

» procedunt de ore, de corde exeunt , et ea coinquinant
» hominem. De corde enim exeunt cogitationes malae,
» homicidia , adulteria , fornicationes , furla , falsa testi-
• Matth. XV, 12-1 5,

CXXXV. 1
l^O S. AUGUSTINI EPISCOn
» monia Llasplicmiiv
, ; lia^c sunt (]n.ne coinquinant Lonii-
» ncm. Non lotis autcm manibus manducarc non coin- ,

» quinathominem*.» Dcnon lotis autem manibus Judaei

movcrant (|n?eslioncm, cujus occasionc Dominus gcncrali-

tcr dc iis qua? in os intrant, ct in vcntrcm vadunt, ct in se-
cessum emittuntur,hoc csl, dcaUmcntisnostris dixit sen-
tenliam. Quanquam crgo convocatis ad se turbis eum
dixisse scriptum sit : « Non quod intrat in os coinquinat
» liomincm, sod quod proccdit cx orc : » tamcn istc quo
timorc hoc addidcrit verbis suis, cpiibus hujusmodi tes-
timonium commcmoravit, satis apparet, sicutpaulo ante
dictuni cst, ut lial^erct (juod rcspondcrct cis (|Lii sibi
quaestioncm movisscnt, cur primatesManichaeorum ncfas
sibicssccxistiniant carnibus vcsci : vidcHcct ut illud quod
Dominus ait , lurbis tantum, non Elcctis conccssisse vi-
deretur. Scdcumcx conscqucntibus dcchiratumsit ctiam
Petro seorsum intcrroganti, audicntibusque DiscipuMs,
quos utique ad culmen Ecclcsia^ produccbat , itarcspon-
disse Dominum , ut ncquc pcr parabolam se illa dixisse
testatus sit, ct ad omnes pcrtincrc monstravcrit ; non ha-
bent isti undc auferant cibos de faucibus hominum , et
eas Laquco superstitionis astringant.
Fortassis ahquis eorum dicat : Edissere ergo quid sig-
nificet caro porci , et camcli , et leporis , et mih'i , et

corvi, ctcGetcrorum a quibus abstincndumin Lcge praeci-

pitur. Nolo, quia longum est. Sed fac me non posse,
numquid proptcrea nulluspotest? Etsuntjam volumina
innumcrabilia in quibus ista cxposita sunt. Nobis tamcii
ad hos rcfcllcndos satis cst, quod eas observaliones um-
bram esse futurorum, non ego, sed Apostolusdicit, cum
etiam vetat scrvilitcr obscrvari , scd tamcn a]i(|uid signi-

ficare declarat , diccns : «Nemo ergo vos judicctin cibo,

• Matlh. XV, i5 20.
CONTRA ADIMANTUM MANICHiEr DISClPUL. LIB. I. l/i^
» aut in potu , aut in partc dici fcsti, aut nconienioe , aut
» sabljatorum, quotl cst umbra futurorum^. » llla itaque
futura quse illis observationihus significabantur ,
postea-
quam per Dominum Jesum Christum venerunt, ablatae
suntservilcs obscrvationes: scd earum interpretationes te-
nentura liberis. Quidquitl cnim futuram Ecclesiam signi-
ficavit, prophctia Habcs autemeuradem Apostolum
cst,

diccntem : «Spiritum propbetiam noHte nolitc spernere,

» extinguere, omnia lcgite quas bona sunt tenetc ^. » Lc- ,

gcndaest ergo Scriptura divina , et Spiritus sancti dispen-

satio cognoscenda, et intucnda prophctia; et rejicienda
carnahs servitus , et libcralis intclhgentia retinenda.

CAPIJT X\'I.

De eo quod scriptum est in Deuteronomio Observa :

» et sanctifica diem quem prsecepit tibi Dominus. Sex

» dicbus laborabis, et facics omne opus tuum, septima
» vero die sabbati cpulare Domino Dco tuo nullum fa- ,

» ciens opus ipsc tu , aut filius tuus , aut filia tua , aut
» puer tuus , aut puella tua , bos tuus, et asinus tuus
» omnia jumenta tua, ct colonus tuus. Sic autem quiescet
» servus tuus et ancilla tua, quemadmodum et tu. Me-
» mento quoniam servus fuisti in iEgypto et , eruit te
» Dominus Deus tuusinmanu potentiet brachio excelso.
« Idcirco prEcccpit tibi Dominus custodire diem septi-
» mum^. » Et iterum in Genesi scriptum est, quemad-
modum Abrahae de circumcisione loquitur « Testamen- :

» tum meum custodi, inquit, tu et semen tuum quod ,

» erit post te hoc est testamentum meum quod serva-

;

Coloss. i6. —
II, Tliess. v, 19. — ^ Deut. v, i2-i5.
-^
I

10.
 l48 S. AUGLSTINI EPISCOPI
» Lisinlor nie , et te et scmen tuum. Omne masculinuni
» cirrumcides in carne pricpulii ipsoruni : et sit lioc sig-
y> nuni testamenli inler meet vos. Octava autem die cir-
" camcidctisomnes masculos ingcnte vestra, utetiam do-
» niinatuQi et comparatum circumcidatis praeter alieni-
» genam hoc erit testamentum in gentc vestra. Et
: et
» omnis masculus qui non circumcidetprteputium suum,

» perdet animam suam dc media plebe quia testamentum ,

)jmeuni dissolvit ^ » Iltec omnia verba Yeleris Testa-

menti, ut eis de Novo Testamento adversetur, proponit
Adimanlus, et contraria esse aflirmat ea quae Dominus
dicit in E\ angelio dc prosclyto : « Yie vobis, Scrib?e et
w Pharisaei lijpocritae, qui circumitis mare et terram ut
» faciatis unum prosclytum, et cum fecerilis, crit fdius

» gchennae , multo plusquam cstis vos ^. » Quasi vero

propterea Dominus proselytum dicat filium gehcnnas,
quia circumciditur, et sabbatum observat; et non potius
quia Judccorumpravam conversationcm cogitur imitari,
iionqua obscrvant priieccpta lcgis, sed quafaciunt contra
Legem. Quod aho loco de his aperlissime dicit, ubi ait,
quod rcjiciuuL mandatum Dci, ut suam constitulioncm
confirmcnt'^ quia cum Lex praeccpcrit honorari patrcm
:

et matrem , instituerunt ipsi quomodo exhonorentur pa-

rentes. Et item cum eis dicit : « Vae vobis , Scribae et
» Pharisaei, qui habetis chivem regni coelorum, nec ipsi
» intratis, ncc ahos permittitis intrare '''.
» Vel cum aho
loco praecepit audicntibus, ut dictis Pharisaeorum et Scri-
barum obtcmperarcnt , facta vcro eorum non imitaren-
tur. Ait enim : « Supcr catlicdram Moysi scdcnt ,
quae
» dicunt facite, sed quae faciunt , facere nohte : dicunt
» enim , etnonfaciunt ^. » Quo loco et auctoritatem Le-

» Oen. xvri, 9-14. —2 MaUli. xxiii, i5.— 3 Id. xv, 3.— "*
Luc, xi, Sa.
— 5 Matlh. xxui, 2, 3.
 CONTRA ADIMANTIM JlANFCILi:i DISCIPUL. LIB. I. l/^Q

gis quae per Mojsen clata est, confirmat Doniinus, ct ta-

mcn cavcndos ct fugicndos essc morcs coruni qui I.egi ,

quam acceperant non oblcmpcrabant apcrtissimc ostcn- ,

dit. Jstis autcm pervcrsitatibus suis faciebant ut cum ,

aliquis gcnlilis ad Lcgem eorum transissct, id est, factus

essct proseljtu, haberct morcs eorum, ct fierct filius ge-

hennae, multo plusquam ipsi esscnt. Dabant cnim mag-
nam opcram ut Judaeus ficrct aliquis cx gentibus et Ju-
daeum factum cogebant suos mores pcssimos imitari.
Ncque illud quod dc Apostolo tanquam contrarium
commcmorat, potuit advertere Adimantus Manichaeus,
omniuo non essc contrarium quia totus cjus oculus non :

ad inquisitioncm, sed ad reprchensioncm Scripturas in-

tcntus crat. Commemorat enim diccntcm Apostohim :

« Circumcisus aliquis vocatus cst, non adducat praspu-

» lium. In praeputioquis vocatus est, noncircumcidatur:
» quia prcrputium nihil est, ct circumcisio nihil cst, sed
M observalio priieccptorum Dci^. » Quid cnim manifestius
quam hoc Apostolum prECcipere , ut unusquisquc sicut
vocatus erat, sic mancrct? Advcnicntibus enim rcbus,
quarum erant umbrae illfie obscrvationcs, id actum est,
ut ostcndcrctur in ipsis umbris non esse spcm poncndam,
sed in ipsis rcbus cfuas illae umbras significabant csse
venturas, id est, Christum ct Ecclcsiam. Et propterca
illa jam omnia tanquam noxia
inania crant:nec tamen ea
rcmovenda, sed tanquam superflua contemnenda Aposto-
his praecipit : ut si cjuis Judaeus Christo crcdidissct, prop-
tcr offensionem suorum non prohibcretur in ipsis super-
fluisremanere, nec tamcn in eis salutemsuam constitutara
putaret : non enim signa ilLa, scd ca quae his significantur
in salutcm introducunt. klcoque « Prasputium nihil cst,

w et circumcisio nihil est, sed observatio mancLatorum

1 I Cor. VII, i8j 19.
 l50 S. AUGUSTIM EPISCOPI
M Dci. » Et quod alio loco ait : « litiiiam, et abscindantur
M qui vos conturbant^ : » non quia circumcisio contraria
cst Evangciio, dicit Aposlohis, sicut Manit lian ])ulant :

scd illud cst Evangdio conlraiiuin, ut cjuiscjuc rcin dcse-

rcns, quae per illamumbram liguratur, ipsius umbrae se-

quatur inanitatcm. Quod volcbant qui gcntibus in (Hiris-

tum crcdcntibus jugum circumcisionis imponcbant cjuasi
ad salutcm ncccssarium, cuni jani non essct umbra in
corpore figuranda, scd rcs ipsa in corde gcstanda.
Et quod dicit : « Dies obscrvatis, ct sa])bata, ct sol-

)j lemnitates ; timco vos, nc Iruslra laljoravcrini in vo-

» bis- sic scriptum est ut Adimantus ponit. Non
zwnon
enim nominatibisabbatuin Aposlokis. Dicitcnim « Dies :

» obscrvatis ct annos, et tempora timco ^ os, nc frustra ;

» laboraverim in vobis. » Sed putat esse de sabbato dic-

tum ? Numquid et nos non dicimus ista non cssc obscr-

vanda, sed illa potius qute bis significantur? llli enim ea
servilitcr observabant, iionintclligcntcs ad quarum rerum
significationem et praenuntiationem pertinercnt. IIoc in
cis culpat Apostolus, et in omnibus qui scrviunt creaturcC
potius quani Creatori^. Nam nos cjuoquc et Dominicum
diem et Pasclia solemniter celcbramus, et quaslibet alias
cliristianas dierum fcslivitatcs. Sed quia intcUigimus cjuo
pertincant, non tcmpora ol)Scrvamus, scd tjuic illis signi-
ficantur temporibus. Manicluti autem sic ea rcprcben-
dunt, quasi nullos dies ettempora observent. Sed cum de
liis intcrrogantursccundum opinioncm scctae sUcC, omnia

conantur cxponcrc, ut non ipsa tcmpora, scd res, c[uaruni

illa signa sunt, observarc videantur. Quas quidcm res

fabulosas cssc atque falsissimas , aliis locis ostcnditur.
Nunc ac^ boc dictum est, ut ore suo cogantur fateri,
posse taliarationabiliter celcbrari ; et ideo circumcisionem
1 Galat. V, 12. — 2 jj_ ^y^ lo^ I ,_ — 3 Roni. i, 25.
CONTRA ADIMANTLM MANICILEI DISCIPUL. LIB. I. l5l
carnis et recte impositam servis, et recte a liberis intel-
lectam esse manifesturaest. B.epucliamus ergo eam carna-

lem cum approbamus

Apostolo eam spiritalem cum
, et

Apostolo et sabbati quielem non observamus in tem-

:

pore ; sed signum temporale intelligimus, et ad aeteinam

quietem, quae illo signo significatur, aciem mentis intcn-
dimus. Hepudiamus itaquc temporum observationem cum
temporabum signorum intelligentiam tene-
Apostolo, et
mus cum Apostolo; duorumque Testamentorum ditTe-
rentiam sic probamus, ut in illo sint onera scrvorum, in
isto gloria liberorum ; in illo cognoscatur preefiguratio
possessionis nostrae, in isto teneatur ipsa possessio. Inter-
pretatur Apostolus sabbatum ad Hebraeos , cum dicit :

« Remanet igitur sabbatismus populo Dei^. » Interpre-

tatur etiam circumcisionem, cum dicit de Abraham : « Et
» signum accepit circumcisionis signaculum jubtitias
« fidei^. » AjDOstolicam itaque interprctationcm spiritali-

ter teneo : carnalem servitutis observationem libertate

contemno, utriusque Testamenti auctorem Deum vene-
rans, qui et veteri homini fugiente tanquam dominus aj)-
posuit quod timeret, et novo redeunti tanquam patcr
aperuit quod amaret.

CAPUT XVII.

De eo quod in Exodo scriptum est « Si aure audieris :

» vocem meam, et facies quaecumquc praecipio tibi, odcro

» odientes te, et contristabo contristantes te : prsecedet te

» Augelus meus, et adducct te ad Amorrhacum, etPJiejc-

» zaeum, et Chananaeum, et Jebusaeum, et Gergesseum;
1 Hebr. iv, 9. — 2 Rom. iv, 11.
i59. s. Arr.usTiNr episcopi
)j t't occitlolis illos. Doos conim no adoravcritis, neque
» fcccrilis oprra ipsonini. scd cvcrsionc cvcrlitc illos, et

» (Idclc coruni mcmoriani^ >- Ilis vcrbis dc vctcribus li-

])ris ila comnicmoralis. lan(|n;im contrarium 0|)])onit Adi-

mantns (juod in l^vangdio scriptuin cst. diccnlc JJomino :

« Kfifo antcm dico vohis. dilieilc ininncos vcstros. Lcne-

)) dicitc liis (jui vobis malcdiciint, ct bcncfacilc iis qui vos

» odcrunt , ct oratc pro iis qui vos pcrscquuntur^. w Ouo
loco primo illud vidcndum cst. quod satis cssc dcbucrit
liomini volcnti quasi conlraria monstrarc quod de occi-
,

dcndis iiiimicis in Yctcri T.ci^c scriptum (\>^sc commonuit.

Doniinus cnim dc inimicis dilii^cndis , utirpu^ dc Iiomini-
])us prjpccpit; quos ])cr nostram paticnliam ct cliarita-

tcm ad sa]ul(Mn ]iossc convcrti . ct c[ui\ is intclligit , ct

cxcmplis s<T])issimc dcmonslratumcst.Quid crgo silji vult,
quod adjungcnda conscqucntia j^utavit ubi scriptum ,

cst « Dcos corum nc adoravcritis, ncquc fcccritis opcra

:

» ipsorum , scd cvcrsionc cvcrtitc illos, ct delctc coruni

^ quia ct dcos gentium ]\lanicbaci co-
» nu-moriam ; » nisi

gunt diligcre? Kt quod in Evangelio Dominus ait : «Di-

» ligitc inimicos vcstros. » non solum ad bomines . scd
ad da-nionia cjuoquc , vcl ctiam ad simulacra jiertincre

arbitrantur. si ita cst Quod

quis non istam detcstetur ,

amentiam? autcm non bocarjjitrantur, iste jilurimum

Si
crravit, qui sujicrstitioncs gcntium evcrlcndas csse j3ra>
ccjitas in Vetcri Testamcnto commcmorare voluit, cum

iu INovo quod scriptum est de inimicis diligendis , tan-

quam contrarium vcllct ojqioncrc.

?sos quod de bostibus bominibus

aulcm ncquc illud
occidcndisin vctcribus Libris illi populo dictum est, con-
' Fxod. xMir, 22-25. — ^ j\iatih. v, 40, el Lnc. vi, a;. — ^ Exod.
XXIII, 24.
 CONTRA ADIMANTIM MANICIIEI DISCIPUL. LIB. I. 1 53
trarium osse clicimiis quo no-
Imic prseccpto evangelico ,

Lis ut inimicos nostros diligamus Dominus juLet quan- :

doquiclem illa inimicoruminterfectiocarnaliadliucpopulo

congruebat, cui Le\ tanquam paedagogus dataerat , sicut
Apostolus dicit^. Hi vero qui tunc in populo sancti illo

et spiritales homines erant paucissimi, sicut Moyses si- ,

cut Proplietae quo animo lacerent illam inimicorum in-

,

terfectionem,et utrum eos quosinterficiebant, diligerent,

multum latet indoctos et impios, qui diligunt caecitatem
suam quiquoniam non sunt idonei vidcre ista, molepo-
;

tins auctoritatis urgendi sunt. Quid enim est quod dicit

Apostolus « Ego quidcm absens corpore, praesens autem

:

w spiritu jam judicavi quasi praesens eum qui sicopera-

,

» tus est , in nomine Domini nostri Jesu Cbristi congre-

» gatis vobis et meo spiritu, cum potentia Domini Jesu,
« tradere ejusmodi Satanae in interitum carnis , ut spiri-
» tus salvus sit in die Domini Jesu-. » Quid enim habet
illa interfectio. quam multum isti exaggerant et invidiose

ventilant , nisi interitum carnis ? Sed c[uia exposuit Apos-

tolus cjuo animo faceret , satis declaravit in alicjucm ini-
micum vindictam cum charitate posse procedcre. Et ta-
men hic etiam aho modo fortasse interitus carnis, qui fit

per pc^nitentiam. potestintelhgi. Ipsi autemlegunt Scrip-

turas apocryphas, cjuas ctiam incorruptissimas esse di-
cunt , ubi scriptum est apostolum Thomam maledixisse
homini a quo per imprudentiam palma percussus est
ignorante quis esset . maledictumcjue illud continuo ve-
nisse ad effectum. Nam cum ille homo, quoniam minis-
ter convivii erat , ut apportaret acpiam exisset ad fontem,
a leone occisus et dilaniatus est. Quod ut manifestaretur
ad ahorura terrorem , canis manum ejus intuht mensis,
» Galat. III, 24.— 2 I Cor. v, 3-5.
l54 S. AUGUSTINI EPISCOPI
iibi convivabatur Apostolus : atquc ita cuin causa quae-
reretur a nescientibus , ciscjue panderetur, in magnuni
timorem ct niagnum honoreni Aposloli cos cssc convcr-
sos : atcpic hinc Mvangclii cxordium commcndandi ex-
litisse. Si vellet aliquis tlentcs Manicbaeorum in ipsos
convcrterc, (juam monlacitcrista rcprclicndcrot. Scd <piia
ct ibi tacilum non cst quo aninio racluni sit, vidctur
dilectio vindicantis. Sic etenim in illa Scriptura lcgitur ,

quod dcprccatus fucrit Aposlohis pro illo in quem tcm-

poralitcr vindicatuni cst, ut ci parccrctur in futuro judi-
cio. Si ergo tempore Novi Testamcnti quo maximc cha- ,

ritascommcndatur, dc pcfnis visibihhus divinitus injcctus

est carnahhus timor, quanto magis tcmporc Vctcris Tcs-

tamenli hoc congruissc ilh populo intcHigcndum cst

quem timor Legis tanquam pa^jdagogi cocrcebat. Nam
baec est brcvissima et apcrlissima dilTcrcntia duorum Tcs-
tamentorum, timor et amor : illiid ad vcterem, Jioc ad
novum bominem pertinct ; utrunique tamcn unius Dci
misericordissima dispensationc prolatum atquc conjunc-
tum. Etin Vetcri Scriptura tacetur animus vindicantium,
quia paucissimi spiritalcs divinis rcNclationibus quid fa-
cerent noverant , ut populus cui tcrror utihs erat , sevc-
rissimo imperio domarctur : ut qucmadmodum vidchant
dari in manus suas intcrficiendos inimicos impios culto-
resque simulacrorum , sic ipsi formidarent in manus ini-
micorum suorum dari , si Dci vcri jussa contemncrcnt,
ct ad cultum itlulorum atquc impictates gcntium laJicren-
tur. Nam et in ipsos similitcr pcccantcs non dissimiJiter
vindicatum est. Sed omnis liaec temporahs vindicta in-
firmos animos terret , utcimtrltos suJd discipJinacrudiat,
ct ascmpiternis atque inciriJjilibus suppJiciis possit aver-
tere : cjuia jdus tinient carnales Iiomines quod in prae-
senti Deus vindicat ,
quam iJIud quod futurum minatur.
CONTRA ADIMANTUM MANICH.Ti:i DISCIPUL. HB. I. 1 55
Potest ergo esse dilectio in vindicante. Quod unusquis-
qiie in filio suo probat , cum euni in mores pessimos de-
fluentem severissima coercitione constringit , et tanto
magis, quanto magis eum diligit atque hoc modo cor- ,

rigi posse arbitratur. Non autcm occidunt lilios quos di-

ligunt homines quando eos corrigere volunt quia muhi

,
:

hanc vitam pro magno hono hahent et totum quare ,

Yolunt educare filios suos in hac vita sperant. Fideles

,

autem alque sapientes homines qui credunt esse aham ,

vitam meliorem et quanta possunt ex parte noverunt

,

nec ipsi vindicant occidendo , cum fiHos suos volunt cor-

rigere, quia in hac vita cos posse corrigi credunt. Deus
autem qui iiovit quid cuique trihuat , vindicat occidendo
in quos volucrit , sive per homines , sive occulto rerum
ordine; non quia eos odit in quantum homines sunt, scd
inquantum peccatores sunt. Nam inipsis veteribus Lihris
legimus dictum Deo : « Et nihihodisti eorum qua^ fecisti'' : »

sed omnia , sive per poenas sive per prgemia justitia mo-
derante disponit. Nonne apostolus Pauhis Christianis fi-

dehbus loquebatur, cum diceret « Probet autem se :

» homo, et sic de pane illo edat, et de cahce hibat. Qui

» enim manducat et bihit indigne , judicium silji man-

);ducat et bibit, non dijudicans corpus Domini. Prop-

» terea in vohis muUi inllrmi et segri, et dorniiunt sulli-
» cientes. Si autem nos ipsos dijudicaremus non utique ,

» dijudicaremur. Dumjudicamur autem, a Domino cor-

» ripimur, ne cum mundo damneinur-. » Ecce manifestum
est Deum cum non solum infirmita-
dilectione corrigere,
tibus etaegritudinihus. sed ctiam mortihus temporahbus,
eos quos non vuk damnare cum mundo.
Attendant haec isti, et videant quomodo potuerint et
impise gentes dari in manus popuh, quamvis adhuc car-
1 Sap. XI, 25. — 2 I Cor. xi, 28.
 l5G S. ArGlSTINI KPISCOPI
iialis , tanicn nnum Dcuni colcntis , ut ab co intciTiccrcn-
tur : cum in eo tamcn popnlo si qui csscnt spiritalcs,
sinc alicujus odio inlclligcrcnt dispcnsationcm Dci ; ct
quomodo non sit conlrarium qiiod Dominus nol)is in
E\ang('Iio pnrccpit , ut (liliganius iuimicos nostros^ ; dc
quibus tamcn promiltit ipsc vindictam. cum dc illo ju-
dice similitudincm inducit . qui quotidianas intcrpclla-
tioncs vidua" mulicris pctcnlis ut sc Aindicarct, quamvis
essct injustus, nec Deum timcns. ncc liomines rcvercns,
tamcn sustincre non potuit , ct audivit cam, nc ultcrius
tcTdium patcretur : e\ cujns comparationc multo magis
Dcum ,
qui est bcnignissimus alquc justissimus, dixit
vindicare eleclos suos de inimicis corum. Iluic isli au-
dcant objiccre cpiaestioncm , ct dicant, si possunt, quid
est, quod jussisti ut inimicos nostros diligamus , ct de
illis nosvindicare disponis? An forlc contra voluntatem
suorum sanctorum facturus cst . cos quos illi diligunt,
punicndo atquc damnando? Imo ipsi potius ab ista ca-
lumniosa CcTcilatc convertantur ad Dcum . cl in utroquc
Teslamcnto intclligant cjus voluntatcm , nc in sinistra
partc inveniantur intcr cos ((uilxis dicturus cst Dominus :

« Itc in igncm a-tcrnum , (pii pra'paratus cst dia])olo ct

w angclis ejus. Esurivi enim , ct non dedislis mihi man-
M ducarc^ : » ct CcTtcra talia. Displicct cnim istis miscris,
quod Dcus populo suo intcrficicndos tradidit inimicos;
ct ipsi pancm manducanti dari prohibent non inimico, ,

sed supplici. Intelligant potius sinc odio esse posse vin-

diclam . quam pauci inlclligunt : ct tamcn quandiu non
intelligilur , tandiu neccssc cst , utlcctor in lihris utrius-
quc Testamenti magno laborc aut crrore jactctur , et pu-
tet contrarias sibi csse Scripturas.
Qutim vindictam sine odio nondum Aposloli animo
• Luc. IX, 27. — 2 iviallh. XXV, 41,
CONTRA ADIMANTLM MANICUJII DISCIPUL. LIB. I. 167
ceperant ,
quando irati eis a quibus non recipiebantur
hospitio ,
quaesiveiuut de Domino , utruni vellet eos pe-
tcre ignem dc coelo, sicut Elias fecerat, quo igne liomi-
nes inbospitalcs consumerentur^. Tunc respondit eis

Dominus, dicens eos nescire cujus spiritus fiHi essent et ,

quod ipse Hberare venisset non perdere; quoniam illi ,

animo inimico perdcre cupiebant eos quos volebant igne ,

consumi. Postea vero cuni impleti essent Spiritu sanclo ,

et perfecti facti essent jam possent etiam inimicos

, qui
diligere, acceperunt potcstatem vindicandi quia jam ,

sine odio poterant vindicare. Qua potestate Petru apos- >

tolus usus est in eo libro quem isti non accipiunt. quo-

niam manifeste continct Paracleti adventum , id est

consolatoris sancti Spiritus ,

qucm higentibus misit, cum
ab eorum ocuhs ipse ascendisset in coehim. Consohitor
enim tristibus mittitur, secundum illam ejusdem Domini
sententiam : « Beati lugentes, quoniam ipsi consohabun-
» tur^. » Ipse etiam dicit : « Tunc lugebunt lilii sponsi,
» cum abhitus fuerit ab eis sponsus^. « In illo ergo hbro,
ubi apertissime Spirilus sanclus, qucm Dominus couso-
latorem proraiserat^, venisse dechiratur, legimus ad sen-
tentiam Petri cecidisse homines , et mortuos esse virum
et uxorem ,
qui mentiri ausi erant Spiritui sancto^. Quod
isti magna caecitate vituperant , cum in apocrvphis pro
magnolegant, et ilhid quod de apostolo Thoma comme-
moravi et ipsius Petri hham paraljticam factam preci-
,

bus palris et liortuhani fihani ad precem ipsius Petri

,

esse mortuam et respondent quod hoc eis expediebat

:
,

ut et illa solveretur paralysi et illa moreretur tamcn , :

ad preces Apostoh factum esse non ncgant. Quis autem

ilhs dixit : Non expediebat gentibus impiis interfici ,
quas
» Luc. IX, 54, 55. — 2 MaUh. v, 5.-3 iJ. «, i5. — < Act. 11, 4. —
5 id. V, 5-10.
l58 S. AUGUSTIlVr episcopi

liiulilas osse tliviiiiliis in inaiius populi Juchi2oruni irri-

dentcs niirari sc lingunl ? (luin aulcni illa nonodio, sctl

J)ono aninio A])Osloli tcccrint, undc isti convincunt ani-

nios viroruni s[)iritaliuni cjui in illo populo Jucrunt, c[uocl

eos oclerant , cjui pcr ipsos divina justitia de liac vita ju-
bebantur auicrri ? Conipescant [)otius tenicritatem suam,
et non dccipiant impcritos , cpiihus autnon vacat lcgere,
aut noiunt lcgcrc, aut pervcrso aniuio lcgunt ; ct non at-

tendunt ct misericordiom ct scvcrilatem Dci. utriuscjue

Testamcnti littcris commcndari. LNaui dc inimici diJcc-

tione non
, rcddalur maJuui pro malo, in vcteribus
ut
Libris Icgitur « Domine Deus meus, si feci istud
: si est .

» inicjuitas in manil)us meis. Si reddidi retriJjuentiJ^us

» milii mala, decidam merito ab inimicis meis inanis*. »

Quis hoc dicerct, nisi cpii scirct Jioc Deo plac:ere , ut

malum pro malo nemo reddat? Scd hoc perfectorum est,

ut non odcrint in pcccatoril)ns nisi pcccata, ipsos autcm

liomines diligant; et cum vindicant, non vindicent acer-
bitate saevitiae , sed moderatione justitiae; ne ipsa relaxa-
lio peccatiplus noccat pcccatori ,
quam poena vindictae.
JNani tamen Jioc lcccrunt justi Jiomincs ; nisi auctorilate

divina : ne t]uis arJjitrctur passini siJ)i essc pcrmissum nc-

care quem velit, aut judicio pcrsc([ui , aut poenis cjui-
buslihct alJJigcre. AJiquando aulcm aperlc ponitur in
Scripturis ipsa divina aucloiitas, ali([uaudo autem occul-
tatur, ut et manifestis lcctor instruatur , et exercealur
obscuris.
Ccrte mimicum et pcrsccutorcm suum nimis ingratuui
et nimis infcstuni Saul rcgem accepit Da\ id in potcsta-
tem , ut ei faceret quod vcllct; et elegit parcere potius,
quam occiderc-. Non enim crat jussus occidere , sed ne-
quc [)rohibitus : imo etiam divinitus audierat se inipune
> Psal. vii, 4, 5. — 2 2 Rci;. xxiv, 5, et i Reg. xxvi, 8.
CONTRA ADIMANTUM MANICH.EI DISCIPUL. LIB.
5^ I. 1

faccre qiiidquid vellet inimico : ct tameu tantam potesta-

tem ad mansuetudinem contulit. Dicatur milii qucm li-
muit , cum interficere iioluit. iNec hominem possumus
dicere tinuiisse ,
quem acceperat in potestatem ; nec
Deum ,
qui dedcrat. Ubi ergo nec difficultas fuit occi-
dendi, nec timor, dilectio profecit inimico. Ecce David
ille bellator implcvit praeceptum Christi quod accepi-,

mus , ut diligamus inimicos. Atque utinam hoc imita-

renturisti, qui humanum affectum misericordise adnescio
qufc crudeha dehramenta torserunt. Dum enim credunt
panem plorarc ,
quod fieri non potest, non eum porri-
gunt homini ,
qucm plorantem vident. Fortassis dicant
sicut solent caeci jactare insana convicia mehorem fuisse
,

David qui pepercit inimico ,

quam Deum qui dederit ei
occidcndi potestatcm quasi vcro Deus ncscierit cui dc-
:

dcrit hanc potestatem. Noverat utique vohuitatem servi

sui sed ut c£eteris etiam hominibus ad imitandum inno-
,

tcsceret ea qu?e in corde David jam Deo nota erat, ini-

,

mici dilcctio , dedit ilh in potestatem inimicum ,

quem
nondum volcbat occidi ,
propter certam rerum dispensa-
tionem ,
quam pcr illum implcri oportebat. Ita et David
bonitas commcndata est, ut haljcrent homines quod ama-
rent; et Saiilis rcgis malitia ad exitum digniorem dilata
est , ut habercnt homines quod timerent.

CAPUT XVIII.

De eo quod in Deuteronomio scriptum est : « Si aure

» audieris vocem Domini Dei tui benedictus , es iu agro
» tuo , benedictus es in prato tuo , benedictus fructus
 iGo S. AUGLSTINI EriSCOPI
M vcntris tui, et fruclus terra^ tuae , et gencrationes junicii-

» toruni tuorum, oL arinentum l)Oum tuoruin, et grex

ovium luanim. l^cnociiclusos in iiilroilu luo cLegressu*.
)) »

Huic capilulo illud dicunt in Kvaiigelio esse conlrarium :

« 8i quis secjui vult me

abueget scmclipsum sibi et , ,

)> crucem suam, et scqualur me. Quiil enim prodest

tollat

» homini si totum mundum lucretur ; aninuc autcm sua:^

,

» detrimeiitum patialur ? Aut quam dabit bomo commu-

» tationem pro aninia sua-. » Secl cx illa rcgula ostendi-
tur non esse contrarium , ({Ua notum essc jam debct,
carnab adliuc populo congrucnler carnalia et Lemporalia
praemia fuisse promissa , sed lanun ab uno Deo cujus ,

est creatura omnis et superior ct inlerior. Certe enim ipse

Adimantus posuit testimonium dc Evangebo, ubi Do-
minus ait « Nobte jurare, nequc pcr coelum, quia tbro-
:

» nus ejus est, ncque per terram, cjuia scabellum est

» pedum ejus^. » Quod quidcm et in veteribusLibris scrip-

tum est a Coelum milii tbronus cst

: terra scabellum ,

» pedum meorum'^. » Quid ergo niiruin si bona tbroni

sui dat spiritaHter si])i servientil)us, et bona scabelli pe-

dum suorum dat carnaliter sibi servientibus cum spiri- ;

tus superior sit , et caro inferior, sicut supcriora sunt

coelestia , ct inferiora terrestria? Quanquam illa omnia ,

id cst, ager, ct pratuni , ct fructus ventris , et fructus

lcrrae et armentum boum et grex ovium

jumentorum , et ,

possint ctiam spiritabtcr intelligi. Sed nunc ad rem non

pcrtinct illa tractatio. Si autem in ipso Novo Tcstamenlo,
cujus pra?mium cl birrcditas ad novum bominem perti-
net tamcn et Dominus iisdem ipsis quos vult esse rcrum
,

temporalium conlcmplores, ut in FAangelio sibi scrviant,

promittit multipbcationem earumdem rerum in boc sae-

* Deut. XXVIII, 1-4. —

*
2 MaUh. xvi, 24-26. -- 3 id. v, 35. — * Isai.
T.XVI, I.
 COMRA ADDIAMUJI MANICILEl DISCIPUL. LIB. I. l6l
culo , dicens quocl accipient in hoc skcuIo centies tan-
tuni, in sascuio auteni venluro vitam celernani^ : sicut
etiam in vctcri Scriptura dicilur : « Fideli homini totus
» mnndus dlvitiaruiri est-. » Undc exultat Apostolus di-
cens : « Ouasi nihil habentes, et omnia possidenles^. »
Si ergo in Novo Testamcnto praeter eeternam possessio-
nem, quae promiltitur sanctis , hujus quoque possessio-
nis qme transitura est, multiplicatio non subtrahitur, et
tanto fit uberior, quanto contemptius possidetur quanto :

magis in\etcri Testamento carnalis jDopuli praemia talia

essc debuerunt , ipso tamen uno et vero Deo gubernatore
onmium tcmporum omnia pro tempore inoderante et ad-
ministrantc?
Sed ne in sohs Novi Testamenti libris isti arbitrentur
haec esse contempta, audiant Prophetam abjicientem ta-
lem felicitatcm , et ad unum Dominum Deum confugicn-
dum esse , cantantem. Ita enim dicit : « De gladio ma-
» lignoerueme, et eximeme de manu filiorum alienorum,
» quorum os locutum est vanitatem, et dextera eoruni
» dcxtera iniquitatis. Quorum fdii ipsorum velut novellce
» conslabilitae in juvcntute sua. Filite eorum compositae
» et ornatae velutsimilitudo tempIi.Cellaria eorum plena,
» eructantia ex hoc in hoc.Oves eorum foecundae, multi-
» plicantes in exitibus suis , boves eorum crassae. Non est

» ruina sepis, nec exitus , nequeclamor inplateiseorum.

» Eeatum dixerunt populumcui liccc sunt, beatuspopu-
» lus cujus Dominus Deus ipsius'^. » Attendant ergo quo-
niodo irrideatur ista fehcitasin hominibus impiis , et tota
bcatitudoin Deo solo inconcussa figatur. IIH enim dicunt
beatum populum cui haec sunt, sed beatus populus
cujus cst Dominus Deus ipsius. Quod autem etiam illud
• Maltli. xjs, 20 — 2p,ov. xvif, juxta r.xx. — 3 ^ C.or. vi, lo. — * P=al.

c\i.ur, i<)-i5.

cxxxv. 1
iGl S. ALT.ISTIXI KPISCOPI

conlrarliim cssc putavcrunt huic loco Vclcris Tcstamcnti,

quod Dominus ait « Omnis qui confusus fucrit me aut
:

w vorba mca in gcnlc ista adultcra ct pcccatricc, ctFilius

» liominis confundctur illum, cum vcncrit in gloria Pa-

» tris sui ct laudc sanctorum^. » qucd pcrtincat ad con-'

temptum rerum tcmporalium non vidco. Quod si prop-

tcrca pcrtiiict, nc aliquis tcrritus dc talium rcrum dam-
nis, Christum confitcri aut crubcscat, aut timcat, quid
babcnt quod dicant? Dicimus ita esse ista munera Dci
lit tamcn sint infima ct in comparationc salutaris con-
,

fessionis non solum amittcnda, scd ultro ctiam proji-

,

cienda carnalibus tamcn heec amantibus

: ct nondum ,

capientibus promissa coclcstia, ncal) idohsct dtemonibus

ista pctercnt, utilitcr a Domino Dco essc polhcita.

CAPUT XIX.

De quod scriptum cst in Lcgc « Hgo sum qui di-

eo :

» vitiasdo amicis mcis, ct paupcrtatcm inimicis mcis. »

Huic scntcntia: illud opponunt quod Dominus dicit
« Beali paupcrcs spiritu quoniam ipsorum est rcgnuni
,

» coelorum^. » Et , « Vse vobis divitibus quia pcrccpis- ,

» tis consolationcm vcstram^\» Scd cur nolunt et alia

in Evangcho contucri? l.bi cnim scriptum est : « Bcati

» paupcres spiritu, quoniam ipsorum regnum coelo- est

» rum ;
» ibi scquitur «Bcati mites, quoniam ipsi liae-
:

» reditatc possidcbunt tcrram^'.» Eccchabcnt amicosDci

haercditate tcrrae divites fieri. Cum autem ad tantam eges-

t atem dives ille redigitur, ut ab eo paupere quem ncglexe-

I Maic. viu, 3S. — 2 Maith. v, 3. — Jluc. vi, 24. — < Matlli. v, 4.
CONTRA ADIMANTUM MANICHyT:i DISCIPUL. I.1B. I. l63
rat, digilo brevi in aqua tincto arenti linguaesuae humo-
rem stillari deprecetur, intelligantquomodofiantpauperes
inimici Dei , et id csse cognoscant quod in Lege scriptum
est : c( Ego sum qui divitias do amicis meis , et pauper-
« tatem inimicis meis^.»
Nam istas divilias tcmporales etin veteri Scriptura esse
contemptas et superius docui , et innumerabilibus locis
qui Icgere voluerit , inveniet. Ij nde est etiam illud : « Me-
» lius est modicum justo , super divitias pcccatorum mul-
» tas-. » Et illud , «Bonum mihi lex oris tui supermillia
» auri et argenti^. » Et illud , « Judicia Dei vera justifi-
» cata in idipsum dcsiderabilia super aurura etlapidem
,

» pretiosum multum ^. » Et illud « Beatus vir quiinve- ,

» nit sapientiam , et immortalis qui videt prudentiam.

» Melius est enim illam mercari ,
quam auri et argenti
» thesauros. Pretiosior est autem lapidibus optimis non ;

» resistit illi uUum malum, bene nota est omnibus appro-

» pinquanlibus ei, et eis qui considerant eam diligenter.
» Omne autem pretiosum non estilli dignum ^.» Et illud
« Propter hoc optavi , et datus est mihi sensus , et invo-
» cavi , et venit in me
Et praeposui spiritus sapientiae.
» illam regnis et sedibus et honestatem nihil esse duxi ad
» comparationcm ipsius. Pseccomparavi illi lapidempre-
» tiosum quoniam omne aurum in comparatione illius
:

» arena estcxigua, et tanquam lutum aestimabitur argen-

» tum ad illam ^.» Htrc isti si aut legerent aut non impie
legerent, vidcrent omnia in utriusque Testamenti Scrip-
turis, et ad expctendum et ad fugiendum et ad sumen- ,

clum et ad rejiciendum sibi concordantia et suis gradibus

ordinata.
» Luc.xvi, 24. — "^
Psal. XXXVI, 16. — 3 id, cxviu, 72. — ^ld.xviii, t.

— 5 prov. m, i3-i5. — " Sap. vii, 7-9,

11.
 l6.1 S. AUGISTINI EPISCOPI

CAPLT XX.

De eoquocl scriptum est in Logc : « Si anibulavcritis in

» Lege, ct praccepta mca cuslodierilis, dabo pluvias tem-
wporcsuo, ct producet terra liucfussuos, et arbores
«porna, et vindeniiaD tuas mcssibus succedent, et satio
» vindemiis : et saturabiniini, et sedebitis in pace in lerra
» vestra , et dormietis, et non erit cpii vos terreat : ct
» pcrdam omnem belluam ex terra veslra ; ctpersec|ucmini
M inimicos vestros , et cadent ante vos in gladio : et insc-
)) cjuentur quincjue ex vobis ccntum , cl centum ex vo])is
» persccjuentur clecem millia, et concident inimiei vcslri
» ante vos in gladio : etvcniam , et bcnedicam vos , et

» multiplicabo vos , et disponam vos. Manducabitis vetus

» quod invetcravit ct projicietis vetus ante novum *. »
,

Jam nemincm oportet postulare a nobis, ut basc osten-

damus ({uam congruentcr illi populo Deus promiserit :

multa cnim de bac re diximus et cui parva sunt, nimis ,

tardus est. Sed tamen quod etiam buic loco de Novo Tes-
tamento dicunt esse contrarium ; ilbid viddicet quod
Dominus ait NoHte portare aurum ncque argentum,
: « ,

» neque nummos in zonis vestris, non peram in via, ne-

» quc duas tunicas ncque calceamenta neque virgam
, , ;

» dignus cstenim operarius merccdesua- » quid mirum :

si baec Evangelistis donavcrit ? Numquid in boc ministc-

rium popuhis Judaicus vocabatur? Quae tamen omnia

spiritaliter pcrscrulanda sunt ne ipse Dominus bomini- ,

•bus impiis contra sua proeccpta fecisse videatur, qui etiam

» Levit. XXVI, 3.I0. — ' Mnllli. x 9, 10.

CONTKA ADIMAINTUM MANICHiE! DISCirUL. LIB. I. J 65
loculos liabehat, quibus acl ncccrsarium victum pccunia
portabatur^. sunt in zonis habere pe-
iNisi fbrtc clicturi

cuniam, peccatum essc; in loculis autcni, non csse pec-

catum. Non autem ista jussa, sed permissa esse Apostolis^,
cx hoc intclligitur, tjuod apostolus Paulus manibus suis
operatus victumquaercbat-^, non abususea potestate^,'sicut
ipse loquitur,quam Dominus Evangehstis dcdit ^. Quod
cnim pcrmittitur a Domino etiam non faccre hcct cjuod , :

autem jubetur, nisi iiat, peccatum cst.

Addunt ctiam de illo divite , cui Deus dixerat : « Stul-

» te , hac noctc a te animam tuam expetam, quse autem
» praeparasti cujus crunt *''

? » Et dicunt non niinus huic

capitulo Lcgis cssc contrarium : cum in islo inanitas irrisa
sit vanas l^etitiae , cpii incerta illa pro certis habuit
populo autem Israel ccrtam faciebat illam pollicitationcm
omnipotentia poIIicentis.Unde apostolus Paulus scribens
ad Timothcum , de divitibus soeculi hujus, quos noverat
in Ecclesiae membris habere suuni locum ita loquitur : ,

« Divitibus hujus s^eculi prsecipe non supcrbe sapere , ,

» neque speraie in incerlo divitiarum scd in Deo vivo, ,

» cjui praestat nobis omnia abundanter ad fruendum :bc-

» nefaciant, divitessint inoperibusbonis, facilc tribuant,

» communicent fundamentum bonum

, thcsaurizent sibi
» iii futurum, ut apprehendant veram vitam ^.» Quishic
non intclligat non essc culpabile liabere ista, sed amare
et spem in eis ponere, et ea prEfcferre aut cliam conferre
veritati ,
justitioe , sapicntiie, fidci , bonae conscienliae ,

charitati Dci et proximi quibus omnibus anima pia dives

,

est in sccrctis suis coram oculis Dci ? Sed ut diligatur

Deus , cjui diligentibus sc ista cuncta ct invisibilia ct aetcrna
largitur, id cst , se ipsum his omnibus plenum donat di-
* Joan. xiv, 6. — - Acl. xviu, 3. — ^ i Cor. iv, 12. — * 1 Thess. 11, 9.
— * 2 Ihess. iii, 8, 9. — G Luc. \ii, 20. — "^
t Tioi. vi, 17- 19.
l66 S. AUGUSTINI EPISCOPI
lcctoribus suis : ut crgo ipsc diligalur, illo cliani lcmporc
quo camalis anima, carnis viclclicct aircclibus implicata,
nisi tcmporalia dcsidcrare non novit, pcrsuadcndum illi

cst, quodetiam Dcus dat liomini quia ctverum cst,

ista :

ct utilissime crcditur. lloc populo Isracl lactum cst pcr

illas pollicitalioncs, quas impcrilissimc miscri dcridcnl ,

ut ctiam in ipsis infimis rebus , ([uomodo p;tsscnt , Dcum

diligcre assucsccrcnt , (juamvis plus ibi opcrclur timor.
QucF, lamen omnia dona temjjoralia ligurte sunt donoruni
aeternorum , et illa de inimicis victoria preesignat victo-
riam dediaboloet angcliscjus.
Et quod isti adjcccrunt quasi conlrarium Vetcri Tcs-
tamcnto quod Apostolus loquitur, Dcum non pugua ct
,

dissensione, sedpace dclcctari^ : scianttalem Dcum prae-

dicari in Scripturis illis cui paccm suam ncmo possit au-
ferre : non qualcm ipsi priedicant, (jui timcns nc irrueret
bcUum rcgionibus suis , mcmbra sua longc misit , ut pe-
rcgrina bclla tolerarcnt, ct postea libcravi al({ue purgari
\icla etinquinata non possent In natura \cro liuniana,
quae peccato in inleriora defluxit , ita Dcus pace dclccta-
tur, ut non rclinquatlibamcnta justiticC ncc paccm quam ,

dUigit , vclit calcari a pcccanlibus , scd amari a ccrtan-

tibus , apprebendi a victoribus , ct ca carnaUbus figurala
promiltcre , spiritabbus aperta monstrarc.

CAPUT XXI.

De eo quod scriptum csl in Dcnilcronomio : «Malcdiclus

» omnis qui in ligno pcpcndcrif-. » Licct Sccpc a Maiii-

< I Oor. .\iv, 33. — '^

Deul, x\i, 2 3.
CONTRA ADIMANTUiM MANICIIiEI DISCIPUL. LIC. I. 1 (J7

cliseis ista quaestio vciitilata sit, iion video tamen cjuid Jia-
heat liuic sententias contrariuni quod cx Evangelio Adi-
mantus opponendum putavit, ubi Dominusait « Sivis :

» pcrfectus esse , vende omnia quaecumquc possidcs ct ,

» divide paupcribus, ct toUe cruccm tuam , et sccjucrc

» me^. » Hic praeterquam quod crucem nominat niliil ,

atlendit esse contrariuni ci quod dictum est f']\lalcdic- :

» tus omnis qui in ligno pcpenderit » quasi vcro talcm :

crucem possit quisque tollereet sequi Dominum. Sedilla

tollitur, cum sequimur Dominum de qua dicit Aposto- ,

lus « Qui autem Jcsu Cbristi sunt

: carncm suam cru- ,

» cifixerunt cum passionibus et concupisccntiis-. » Tali

enim cruce vetus homo , id est , vctus vita perimitur ,

quam dc Adam traximus, ut quod in illo fuil voluntarium,

in nobis ficret naturale. Quod ostcndit Apostolus dicens
« Fuimus et nos aliquando natura filii irse, sicut et cae-;

» teri^. » Si crgo vetus vita de Adam , unde ct nominc

veteris hominis vetus vita significatur ; quid absurduni
habet ,
quod in vctercm hominem malcdictum prolatum
cst, quem Dominus suspcndit inligno? Quiacxipsa suc-
ccssione mortalitatem gestavit , de Yirgine iMariamorta-
hter natus , habcns carncm non peccatriccm , scd tanicn
simihtudincm gcrentem peccati'^ ; quia mori poterat , ct
mors de pcccato cst.tnde etiam cst illud : «Scicntes quia
» vctus homo noster simul confixus cst cruci cum illo , ut
» evacuetur corpus peccati ^. » Non ergo Dominus pcr
Hnguam Moysi famuli Dci, scd mors i])sa meruit malc-
dictum quam Dominus nostcr suscipiendo cvacuavit.
,

Mors itaquc illa pependit in hgno, quae per muhcrem ad

hominem serpentina persuasione pervenit. Unde ctiam
serpentcm , ad significationem ipsius mortis , Mojscs in
' Mallh. XIX, it, etxvi, 24, — - Galat. v, 24. — ^ K^^lies. 11, 3.— ^Iloui.
viir, 3. — 5 iJ. vxj (},
l68 S. AIGDSTINI EPISCOPI
crcmo cxaltavit in ligiio. Va quoniam a morlifciis rupicli-
tatibus pcr litlom sanamur crucis Domini, (|ua crucc mors
ligno suspcnsa cst proplcrca qui scrpcntum morsibus
^ :

vcncnabanlur, conspcclo scrpcntc qui fixus crat alquc

cxaltatus inligno, continuo sanabantur. Huic sacramcnto
ipse Dominus attestatus est diccns : « Sicut cnim Moyscs
» exaltavit serpcntcm in crcmo, ita cxaltarioportct lilium
» hominis-. » Suscipicndo autcm ignominiosissinium apud
bomincs mortis gcnus Dominus nostcr Jcsus (ibristus,
hoc est mortem crucis commendavit nobis dilcctionem
, ,

suam , ut mcrito Apostolus diccret, acccndcns nosincjus

cbaritatcm : «Cbristus nos rcdcmit dc malcdicto Lcgis
» factus pro nobis malcdictum. Scriptum cst cnim : Ma-
omnis qui pcndct in bgno^. »
» ledictus Ut iion sohim
nullam mortem, sed etiam nullum mortis gcnus cbris-
tiana hbertas , sicut judaica servitus, Ibrmidarct.

CAPLT XXII.

Dk homine quem lapidari Dcusjussit, (juem sabbalo

invcntusest ligna colligcrc ^*.
Dominus in Evangelio u])i
hominis manuin aridam sanavit die sabbati •'. di\inum
opusfecit, non humanum nec ab otio reccssitqui jussit :

et faclum cst. Et idco non cst simile hoc factum ligna

colhgenti, (|uodfaccre cum iiivcntus essct homo dic sab-
bati, jussu Dei lapidatus cst. De
autcm obscrva-
servili

lione ^abbati , ct dc \indicla tcin|)oralis inortis jam ,

multa dicta sunt. Sicutcnim tempore charitatis bonitas,

' Nuni. x\i, 9. — 2 Jo:\» 1:1, tl. — 3 Ciiat. ur, i3, li. — *
Ni:m. x\
35.-5 .Mallh. xii, 10.
II
COiMRA ADIMANTUM MANICH.El DiSClPUL. LIB. I. 1
69
sic tempore Dci iiia\imc comiiienclalur.
tinioris sevcritas

Et cuni adhuc non oporterct ante advcntuni Doniini nu-

dare populo legitimarum sacramentafigurarum, iion iii-

vitabantur significata intclligere, sed jussa cogebantur

implere : nondum enim Dco inbcercl^ant per spiritum ,

sed per carnem legi autcm quod isti

serviebant. xMiror
plangunt lajiidatum bominem Dci praecepto quia con- ,

tra jussum J.egis ligna collegit et non pbmgunt arborem ,

arellictam vcrbo Cbristi ^

,
quae contra nuUum praecep-
tum fecerat, cum talera aniraam arboris esse credant,

qualem bominis.

CAPLT XXIII.

Be eo quod scriptum est : « Mulier tua sicut vinea

w frondesccns , et fibi tui ut novella olivarum in circuilu
V mensse tuae, et videbis filios filiorum tuorum ; et scies

>^ quia boc modo benedicitur bomo qui timet Domi- ,

» num-. w Hoc per Propbetam figurate dictum et ad ,

significationem Ecclesia? pertinere Manicbsei non intel-

ligunt , et putant contrarium esse quod in Evangelio Do-

minus despadonibus ait ^, cjui se ipsos castrant propter
rcgnum coeloruni. Scd nos jam et de viro et de uxore ,

et de spadonibus , quantum satis fuit , in tertio capitulo

disscruimus.

' Maltli. XXI, 19. — 2 Psai_ cxxiir, 3, 4, — 3 Mallh. xix, 12,

I7<i s. Aur.usTiNi liriscori

CAPUT XXIV.

De co ([uotl scri])tuni cst npud Salomonem : « Imilarc

w iormicam, ct inlucrc (liligcntiam cjus, quia ab aestatis
» lcmpore usquc liyemem coUigit siJji alimonias*. » INcquc
hoc intclligunt Maniclicnei spiritalitcr cssc accipiendum ,

ct putaut pra^ccptum esse ut thcsaurizcmus in lcrra, aut

ctiam curemus haec horrca, quaesinc uUo praecepto mul-
tum liomines implerc fcstinant. Et idco illud Adimantus
cx Evangclio dicitadvcrsum cssehuic scntcntice, ubi Uo-
minus ait « Nolite cogitare dc crastino -. » Scd ncque
:

hoc intelligunt ad id pertincre ut tcmporalia non ame- ,

mus, neque timeamus ncnoliis dcsint ncccssaria, et prop-

tcr ipsa conquircnda vcl Dco vcl liominibus scrviamus.
Nam si hoc idco dictum cst ut non scrvetur panis in ,

crastinum, magis hoc implent vagi Romanorum quos ,

rassivosappellant (3), qui annona quotidianasatiato vcn-

tre, aut donant statim quod restat, aut projiciunt, quam

vel Domini discipuH, (pii ctiam cum ij>so Domino ca'U

et terroe in terra ambulantcs loculos habcljant vel Pau- ;

lus Apostolus, qui omnium tcrrcnorum contcmptor, sic

tamen gubcrnavit ca quae pnescnti vitae crantneccssaria,
ut ctiam dc viduis ])r3eceperit diccns : « Si quis fidclis
» habct viduas , sulUcienter tri])uat ilUs, ut non grcavctur
» Ecclesia, quo veris viduis sufficcre possit^. w Sed tamen
illud dc formica ita positum cst ut quemadmodum illa

icstatc colligit undc in hycnie pascatur, sic unusquisquc

Christianus inrerum tranquiUitate, quam significat les-

* Prov, VI, 6, — 2 iviallh. vi, i/|. — ^ i Tirn. v, 16.

 CONTRA ADiMANTLM MANICH^I DISCIPUL. LID. I. I7I
tas, colligat ver])um Dei, ut in adversitate et tribulatio-
nibus, quae hyemis nomine signiticantur, habeat unde
Non enim in pane solo vivit homo
spiritualiter vivat.

sed in omni verbo Dei^. Si autem hoc eos movet, quod

in terra condit Ibrmica quod coUigit : irascantur etiaiii

ilU thesauro, qucm Dominus in agro dicit invenlum -.

VV\VW\WVW*-W\V\(V\WW WVV\ WvW^vWVWVWWiW^HWVWl/WVv^VWW^WWVWWWVVWvVXi^^VV

CAPUT XXV.

De eo quod scriptumest in Osee « Da ilUs ventrera :

» vacuum et ubera arida mortifica semen ventris ipso- :

» rum ne pariant ^. » Et hsec prophetica locutio est

,

iitique figurata. Nam et ventrem non carneum intelhgunt

in Evangcho , cum legunt « Flumina aquae vivae fluent
:

» de ventre ejus ^*. » Et ubera quaedam habebat Aposto-

lus, cum diceret : Lac vobis potum dedi, noncscam ^. »
«

Et iterum : « Factus sum parvalus in mcdio vestrum,

» tanquam si nutrix fovens fihos suos ^. » Et Gahitas ad
carnaha dechnantes iterum parturit , doncc Christus in
eis Et ideo huic propheticse sentcntiae non re-
formetur ''.

pugnat quod Adimantus posuit ex Evaugeho, quod « In

» resurrectione a niortuis, neque nubcnt, neque uxorcs

» ducent, ncque morientur, sed sunt ut Angeh Dci '^. »

Nam hoc quod accipiunt ctiam spadones, de

est utique

: « Locum nominatum muUo me-

quibus Isaias loquitur
» liorem fdiorumet filiarum, nomen Eetcrnum dabo eis^, »

inquit. Non ergo isti arbitrentur in solo Evangcho tale

praemium promitti sanctis ventremque vacuum et ubera :

1 Deut. VIII, 3, et Mallli. vr, 4. — 2 Mallli. xiir,

U. — 3 Osce. ix, 14.
— 4 Joan. VII, 38. — ^ i Cor. m, 2. — j xhess. 11, 7.— ''
Galat. iv, ic).

.
— 8 Mallh. x.xii, 3o. — 'J
Jscii. i.vi, 5,
 17'? S. AUGUSTINI EPISCOPI
arida ct morlillcatum scmcn . iic pnriaiit , intclligant de
hiscssedictum , dc quibus dirit Apostolus : « Sicut cnim
» Jannes et Mamljrcs rcstilcrunt Moysi , sic ct isti rcsis-

» tunt vcritati, homincs nicntc corrupti, rcprobi cirea

^ fidcm scd uUra non prolicient dcmcnlia cnim corum
: ;

» manifcsta crit omnibus, sicut ct illorum luit ^. » Cum

crgo ultra non proficicnt, tuuc Iiabcbunt vcnlrcm va-

cuum, ct ubcra arida , ct mortiticatum scmcn. In qua
scntcntia se isti tanquam in speculo digncntur inspiccre.

CAPLT XXM.

De co quo scriptum cst in Amos Prophcta : «Si ficri

« potest ut ambulantes duo in via minime se agnoscant,

» ct lco sinc ])ncda ad catulum suum rcvcrtatur; si dccidct
» avissine aucupcin tcrram ; si tcndunt muscipulam sine
» causa , ut niliil capiant ; si daJiit sonum tuba in civi-
» tatc, ut plcbs non tcrrcatur ila ctiam mahim ahquod :

» in civitatc non pcrpctralur quod Dominus nou fa- ,

» ciet 2. » Malum hoc loco non pcccatum scd pania in- ,

tcliigcnda cst. Duphcitcr cnim appdhTtur mahim unum ,

quod homo facit, aUcrum quod palitur quod facit,])cc- :

catum cst quod patitur ]icx}na. De poenis ergo loqucba-

; ,

tur Prophcta cum lioc diccrct. Divina cnim providcntia

,

cuncta modcrantc ct gubcrnantc, ita liomo malc facit

quod ^ult. ut male patiatur quod non vuh. Sic autem
isti accusant Pmphctam isla diccntem. (]uasi in Evau-

gcho iion lcgerint : « Nonue duo |)assercs assc ve-

» neiint , ct unus c\ liis iion cadit in tcrram sinc Patris

* 2 riiu. li), 8j 9, — - Amoj. M, 3-5.

CONTRA ADIMANTIM MANICUJil DISCIPUL. LID. I. 1 ^3
vestri voluntate^? » Ita ergo Deus nialum facit, quod
non ipsi Deo malum est , sed cis in quos vindicat.
Itaque ipse quantum ad sc pcrtinet bonum facit; quia
omnc justum Lonum est , et justa est illa vindicta.
Kt idco non conlrarium, quod
Adimantus objicit
cst

dixisse Dominum
Arborbona fructus bonos facit, mala
: «

» autcm arbor malos fructus facit -. » Quamvis cnim

malum sit gcbcnna damnato justitia tamen Dti bona :

est, et ipsc fructus est ex arborc bona. llla autom malis

pcccalorum suorum tlicsaurizat sibi iram in dic iras et
revelationis justi judicii Dci ^, qui reddct unicuique
secundum opcra Quanquam ista^ ducC arborrsmani-
sua.
festissimc in simibtudinc duorum bominum positaesint,
id cst, jusli ct injusti quia nisi quisquc voluntatem mu-
:

taverit, bonum operari non potcst. Quod in nostra po-

testatc cssc positum ^, alio loco docet ubi ait : « Aut
)^ facite arborcm bonam , et frucUim cjus bonum ; aut
» facite arborcm malam ct fructum ejus malum » lliis,
^.

enim boc dicit, qui putabant sc bona loqui posse, cum

essent mali, boc est, bonos fructus faccre cum esscnt ,

arbores raalEe. Sic enim et subjungit « Hypocrita^, quo- :

» modo potcstis bona loqui. cum mali sitis''? » Malaergo

arbor fructus bonos faccrc non potcst scd ex mala fieri :

bona potest ut bonos fructus ferat « Fuistis enim ali-

, :

» quando tenebrte, inquit Apostolus, nunc autem lux in

» Doraino ". » Tanquara si diceret Fuistis aliquando ar- :

bores nialae et ideo non potcratis tunc nisi nialos fruc-

,

tus facere « iNunc autem lux in Domiuo, » id est, et

:

jam facti arbores bona^, datc fructus bonos quod sequi- :

tur dicens « Sicut fdii lucis ambulate

: fructus enim :

» luminis estin omni justitia et verilale : probantes quid

* Maiitii Jt, 2t). — IJ. 2 vit, i^. — 3 Rom. zi, a"). — * i Tair. \xu.—-
* MaUh. xii, 3:5. — 6 Ihld. 34. — ' Ej.he?, v, 8.
 174 S. AIT.USTINI EPISrOPI
» sit bene plaritum Domino. » Nam etin ipso Evanc^elli
capitiilo si non stiulio malevolcntiae fugeret Adimanlus,
posset adverlere quomodo dicalur Deus malum facere.
ll)i ciiim ait Dominus, quod ctiam iste commemoravit
" Onniis arl^nrqua* non iacit fructus Lonos, excidetur,
w vi in ignem mittetur ^. » Ihvv sunl mala qute Deus fa-
cit, id est ,
peccatoribus poMias, quod in igncm millet
arbores, quae in malitia pcr^everanles fieri bona^ noluc-
rint, cum iioc ipsis arboribus malum sil. Dcus autcm ,

ut sap])e dixi , non dat fructus malos ,

quia justiliee fruc-
tus cst vindicta peccati.

CAPUT XXVII.

Df. eo quod in Isaia propbcta scriptum cst « Ego :

»sum Dcus quifacio pacem, et constiluo mala ~. » l*]liam

boceadcm regda solvilur. Non cnim reprelicndit Adi-
mantus quod dixit Dcus : « Facio paccm » : sed quod
dixit: « Constituo mala. » Cum Paulus apostolus hccc
duo simihter uno inloco ctiam latius tractaverit dicens :

« Yides crgo bonitatem ct scvcritatcm Dci : in cos quidcm

» qui cecidcrunt, scveritatcm in tc autcm bonitatcm, si
;

» pcrmanscris in bonitate : ahoquin cttu cxcidcris etilli ,

» si non permanserint in increduhtate, inserentur Po- :

» tens cst enim Deus ilcrum inscrcre illos ^. In hoc

scr-
mone apostolico satis apparet bonitas Dei, secundum
quam dixit Isaias: « Ego sum Deus qui facio pacem et :

sevcritas , secundum quam dixit : « Constituo mala. Si-

mul etiam ostendit in noslra polestatc essc '',
ut vcl inseri
> Matlli. VII, 29.— 2 ica,. XI.V, 7.— 3 R«m. xi, 22, 23.-4 j Relr, xxn.
CONTRA ADIMANTlJM MANICHiEI DISCIPIL. LIB. I. I ^5
bonitate ipsius, vel excidi severitate mereamur. Nonergo
est Isaiae contrarium Evangelium, sicut putat, vel potius
putari cupit Adimantus, ubi Dominus ait : « Beati paci-
» fici, quia filii Dci vocabuntur ^. » Vcl ex ipsa enini partc
debuit agnoscere etiam Isaiam scire lilios Dei esse paci-
ficos, quia per eum dixit Deus : « Ego sum qiii facio pa-
» cem-. » Sed cum in alia parte ad male intelligendum
oculum fixit, in altera se ipse cxcaecavit. Quod si vellet
alius similiter caecus dicere Lonum esse Vetus Tcstamen-
tuni, uLidicitDeus : « Nolo mortem peccatoris, quan-
» tum ut revertatur et vivat ^ » inalum autem esse No-
:

vum Testamentum, uLi dicit Cliristus : « Ite in ignem

» aeternum, qui praeparatus cst diabolo et angelis
» ejus ^ : » nonne in foveam cadens omnes qui se seque-
rentur, indoctos et Scripturarum ignaros in imperitiae

caecitateni germinantc malitia secum paritcr praecipita-

ret? Qui autem oculo pio legit, et in Novo Tcstamento
invenit quod isti accusant in Vetere , et in Vetere quod
laudant in Novo.

CAPllT XXVIII.

De eo quod scriptum est in Isaia : « Et factum est eo

» anno quo mortuus est Ozias rex, vidi Dominum scden-
» tem in sede altissima , et plcna erat domus glori^e ip-
y, sius, et in circumitu Serapbim stabant, scnasalasba-

» bentes, et binis quidem operiebant facicm ipsius, binis

» vero pedes ^. » Huic loco illud opponit Adimantus,

» Maltli. V, 9. — 2 jsa',\ xi.v, 7. — 3 Ezecli. xxxiir, 11. — 4 Maltli,

XXV, 41. — 5 isai. vr, i, 2.
 i-yG s. AurTiJSTiM Eriscopi

fjuod ait Apostolus: « Rogi aiitem StTculoriim invisibili

))lionorctlausiriSfErula^ » In (|ua (jUiCstionc qua?rcnclum
est. ({uid ci visum fiuM-il . vcl in illa visiono IsaVac hinas
alas pr.TPtcrmillcrc , (|uil>us volaljant 8cra[)liim, diccntes:

» S mctus, Sanctus, Sanctus Dominus Deus Sabaotli : »

vel in Ajiostoli vorbis non tofum cliccrc, Nam ita dicit

Apostolus : « Rcgi autcm sa?culorum invisibili, incorrup-
» tibili, soli Deo lionor et gloria in saecula saeculorum. »
An forlc timuitnc Trinitatiscommeuioralio commcndarct
Proplictain kctori , et alicjuid magrium ibi latcrc suspi-

carctur? Tcr cnim dicitur : « Sanctus, Sanctus, Sanctus

» Dominus Dcus Sabaolb, » In Vpostolo autcm forlc
vidit , cpiod si Doo « rcspondc-
dixissct : « IncorrupLii)iIi :

rotur illi ([uod nunc istis dicimus Ouid ergo incorrup- :

tibili Deo factura crat gens tenebrarum, si cum oa pug-

narc noluissct : Aut si fortc mcndosos codircs legorat, aut
iste mendosus est ubi nos ipsuni Adimantumlcgimus, non
est diulius dc rc dubia disscrendum : scdjam quaeren-
dum cst quomodo et rropbcta dixcrit vidisse sc Dcum
in sedc allissima, ct aposlolus Paulus vcrum dixcril, in-
visibilcm Deum. Intcrrogo itacjuc istos utrum invisibilia
possint conspici. Si dicunt possc, cjuid ergo calumnian-
tur, si Dcum invisibilcm Propbcta conspcxit? Si autcm
dicunt non possc, ipsi Aposlolo potius calumnicntur,
si audent, c|ui ait : « Invisibilia enim Dci a constitutionc
» nmndi pcr ca ({uae facta sunt intollccta cons{)iciun-
)) tur -. )) Ipsc cnini dixit cssc « Invisibilia, » ct ipsc rur-
sus dicit : « Conspiciuntur. » Nonne hic coguntur fatcri

oculis cor{:)orcis cssc invisibilia, mcnti vero cssc visibilia ?

Sic igitur et Pro{)bota Doum ,

quo cor{)oralitcr invisibi-

lis est, non corporalitor, sed spiritualitcr vidit.

' I Tini. I, !
r.
— ^ I»'^^' I, 10.
I
CONTRA ADIMANTUM MANICILEI DISCIPUL. LIB. I. l^T
Nam multa goncra visionis in Scripturis sanctis inve-
niuntar. Unum sccunclum oculos corporis, sicut vidit
Abraham trcs viros su]) ilice Mamhre^, et Movses igneni
in ruho-, ctDiscipuli transfiguratum Dominum in montc»
interMoyscn et Eliam^: et caetera hujusmodi. Alterum
secundum quod imaginamur ea quae per corpus senti-
mus : nam et pars ipsa nostra cum divinitus assumitur,
multa revelantur non per oculos corporis, aut aures,
aliumve sensum carnalem , sed tamen his simiha , sicut
vidit Petrus discum ilhim submitti e coelo cum variis
animahbus ^'.
Ex hoc gcnere est etiam istud Isaiac, quod
imperitissime impii reprehendunt. Non enimDeum forma
corporea circum terminat sed : quemadmodum figurate,
non proprie, muka dicuntur, ita etiam figurate muka
monstrantur. Tertium autem genus visionis est secun-
dum mcntis intuitum, quo intelJecta conspiciuntur veri~
tas atque sapicntia sine quo genere iUa duo quae prius
:

posui, vel infructuosa sunt, vel etiam in errorem mit~

tunt. Cum enim ea, quae tive corporcis sensibus, sive
illi parti animae quas corporahum rerum imagines capit,

divinitus dcmonstrantur, nonsolum sentiuntur hismodis„

sed etiam mente intcliiguntur, tunc est perfecta revelatio.
Ex hoc tertio genere est visio illa quam commemoravi ,

dicente Apostolo: « Invisibiha enim Dei a constitutione

w mundi pcr ea quae flicta sunt intellecta conspiciuntur. »
Hacvisione videtur Dcus cum pcr pictatem fidei etper
,

agnitionem Dei morum optimorum corda mundantur.

Quid cnim profuit Bakhasari regi, quod manumscriben*
tem ante oculos suos in pariete conspexit^? Cui visioni
quia non potuit adjungere mentis aspectum, qusercbat

' Cen. wiir, I. ~ 2 ExoJ. ui, i. — 3 Mattb, xvji, 2. — * Act. ai, 5,

— ^ Dan. V. .5.

CXXXV. 13
 1^8 S. AUGUSTIM EPISCOPI
aclliuc viclerc c[iiocl vidcrat. Tali aiitcm acie lumiiiis, qua
ista intelliguiitur , Daniel prfeclitus , mente vidit, quod
ille videratcorporc. llursus illa parlc aniini, cpuc iniagi'.
nes corporum capit, vidit somnium jNabuchodonosor
rex *, et quoniam non habcbat idoneum oculuni menlis
ad mclius vidcndnm ([uod vidcrat, icl est ad intclhgen- ,

dum quod viderat, iclco ad intcrprctandum visuni suum,

aspectum qUcTsivit ahcnum cjusdcm scihcct Danichs: ,

cui tamen aperienti ut certam accommodaretfidem, etiam

ipsum somnium ut sibi diccrctur cxcgit. Danid autcm re-
velantc sancto Dci Spiritu , et quid illc vidisscl in somnis
ea parte vidit c[uacorporum capiunturimagines, etquid
significaret mcntc conspcxit -. Non cst autem propbeta
veri Dei et summi, qui obhta divinitus visa, vel solo cor-
pore, vel etiam illa parte spiritus videt qua corporum
capiuntur imagines ct mente non vidct. Scd plcrumque
,

in Scripturis sic posita invcniuntur, quemadmodum visa

sunt, non etiam c[uemadmodum intehccta sunt ; ut mentis
visio,in qua totus fructus est, exercendis lectoribus ser-
varctur. Sed cx multis qu?e apcrtc sunt scripta, manifes-
tatur nobis quomodo iha inlclkxerint quae sic in hbris ,

posuerunt, quomodo figurate ilhs demonstrata sunt. Ad

duo enim gcncra illa visionis pcrtincnt figuralae demons-
trationes : ad mcntis autem, id est, ad intehigenlia^ visio-
nem simplex et propria pertinet revelatio rerum intellec-
tarum atquc ccrlarum. Omnia tamen h^cgcnera mirificis
et inefTabihbus distributionibus cxhibct atque modcratur
Spiritus sanctus summae incommutabihsque sapientite.
Sed isti miscri sunt qui calumniantur Propbetae dicenti
quod Deumviderit. objicicnlcs A|iostolicam sententiam,
iibi invisibilcm dixit. Si eiiim alter objiciat Jiuic Aj^osto-

hco vcrbo Evangehcum verbum, quo Dominus ait : «Beati

* Daa. it, I. — ^ IIjU. 2G,
CONTRA ADIMANTU.M MANICH/EI DISCIPUL. 1 79 LIB. I.

» mundicorcles , tjuoniam ipsi Deum

quo- videbunt ^ : »

modo respondebuntposse invisibilem videri? Verbo enim

premunt imperitos, et quatenus invisibilis Deus dictus
sit et si cognoscunt
, cognosci timent. Tanta est perni-
,

cies animorum qui cum vincere bominem volunt ab

, ,

errore vincuntur.

• Mallh. V, 8.

IQ.
 S. AUR. AUGUSTINI
HTPPONENSIS EPISCOPI

CONTRA EPISTOLAM
MANICH.EI QUAM VOCANT FINDAMEMI

LIBER UNUS*.

BEFfiLLIT PRIORES PARTES EPISTOL^ MANICn^I, OSTENDENS

IPSUM PRO MAMFESTA QUAM POLLICEBATUR, £T PRO CERTA
COGNITJONE, NONKISI INCBRTA ET ABSURDA DELIRAMENTA
SUIS SECTATORIBUS PROPONERE.

I. Unum verum Deum omnipotentem^, exquoomnia,

per quem omnia , in quo omnia , et rogavi et rogo , ut in
refellenda et revincenda haeresi vestra, Manichaei , cui et
vos fortasse imprudentius quam malitiosius adhaesistis
del mihi mcntcm pacatam atque tranquillam , et magis
de vcstra corrcctione ,
quam de subversione cogitantem.
Quanquam enini Dominus per suos servos regna subver-
tat erroris : ipsos tamcn homines , in quantum homines
sunt, emendandos cssc potius, quam pcrdcndos jubet,
Et quidquid divinitus ante illud uUimum judicium vin-
dicatiir sive per improbos
, sive per justos , sive pcr nes-
cieates sive per scientes , sive occulte sivc palam , non ad
* Scriptns rircittr aiinuru 397. — ViJc Relract, lib. i, cap. 2. — ^*
Vjde
D. C-uilioD, (ora, .XXII, p. iiS-iig. ,
iSc! 8. AUGUSTINI EPISCOPI
ititcrilum liominum , sed ad nicdicinam valcre crcden-
dum cst : quam qui rcspuerint , cxtrenio supplicio prse-
parantur. Quapropter cum in liac universitate rerum ,

alia sint quae valent ad corporalem vindictam , sicut

vencnum, ct morbus ct csetcra liujusmodi alia
jgnis, et , ;

quibus apudse ipsum non molestiis corporis sui scd cu- ,

piditatum suarum la(|ueis animus puniatur, siculi cst

damnum, exilium , orbitas , contumelia , et bis similia;
quaedam vcro non sint cruciamcnta scd quasi fomcnta et ,

lenimenta Lmguentium, ut sunt consolationes, coborta-

tioncs disputationcs et quaecumquc sunt taba borum
, , ;

omnium qua?dam ctiam pcr malos ncscientes opcratur

sumnia Dci justilia ((uaedam autem per scientes bonos.
,

INostrum igitur fuit cbgcre ct optarc mcliora, ut ad vcs-

tram corrcctionem aditum habcrcmus. non in conten-
tione et aemulatione et persccutionibus* , sed mansuete
consolando. benevole cobortando, Icnitcr disputando :

sicut scriptum est Servum autcm Domini non oporlcl

: «

w litigare, sed mitcm esse ad omncs docibilcm })atien- ,

,

» tem , in modeslia corripicnlem divcrsa scntienles^. »

^ostrum ergo fuit velle bas partcs expctcre : Dei est vo-
lentibus et petentibus donare quod bonum est.

II. llli in vos saeviant ,

qui ncsciunt cum quo labore
verum invcniatur, ct quam difiicile caveantnr errorcs.
llli in vos saeviant. qui ncsciunt quam rarum ct arduum
sit rarnalia pbantasmata piae mentis screnitate superare.
llli in vos s?eviant, (pii ncsciunt cum quanta difiicultale

sanetur oculus interioris bominis , ut possit intucri solcm

suum non istum quem vos colitis coelesti corporc ocu-
: ,

lis carneis et bominum ct pccorum fulgcntcm atque ra-

diantem sed illum dc quo scriptum cstpcr rropbctam

: :

M Orlus cst mibi justiliic Sol". » Et dc quo diclum est in

' Roro. xin, i3. — 2 2 xim. 11, 2;. — S Malach, iv, 2,
 CONTUA EPISTOLASI MANIClLi;!, LIB. I, 1 83
Evangelio : « Erat lumeii verum , quotl illuminat omnem
» hominem venientcm in liunc munduni^. » Illi in vos
saeviant, qui nesciunt quibus suspiriis et gemitiJjus fiat,
iit ex quantulacumque parte possit iutelligi Deus. Pos-
tremo illi in vos saeviant ,
qui nunquam tali errore clecepti
sunt ,
quali vos deceptos vident.
III. Ego autem qui diu multumque jactatus tandem
respicere potui quid sit illa sinceritas ,
quae sine inanis
fabulae narratione percipitur; qui vanas imagiiialiones
animi mei variis opiniouibus erroribusque collectas vix
miser merui Domino opitulantc convinccre; qui me ad
detergendam caliginem mentis , tam tarde clementissimo
medico vocanti blandientique subjeci; qui diu flcvi , ut
incommutabilis et immaculabilis substantia concincntibus
divinis Libris sesc mihi pcrsuadere intrinsecus dignaretur :

qui denique omnia illa figmenta ,

quae vos diuturna con-
suetudine implicatos et constrictos tenent , et quaesivi cu-

liose, et attente audivi , et temere credidi, et instanlcr

quibus potui persuasi , ct adversus alios pertinaciter ani-
moseque defendi; Sccvire in vos omnino iion possuni,
quos sicut me ipsum illo tempore ita nunc dcbeo susti- ,

nere et tanta patientia vobiscum agere quanta mecum

,
,

egerunt proxirai mei cum in vestro dogmate rabiosus et

,

caecus errarem.
IV. Ut autem facilius mitescatis, et non inimico animo
vobisque pernicioso mihi adversemini ,illud quovisju-
dice impetrare me a vobis oportet, ut ex utiaquc parte
omnis arrogantia depouatur. iNemo nostrum dicat jam se
invenissc veritatem : sic cam qu?eramus , (juasi ab utri;^que
nesciatur. Ita enim diligenter et concorditcr quaeri pote-
rit , si nulla temeraria praesumplionc inventa ct cognita
esse credatur. Aut si hoc a vobis impetrare non posiium
1 Joan. I, 9.
i8'i s. AUGUsTiNi Eriscori
tauquam incognitos nunc
s;illcm illud conccclitc, ut vos
primum audiam nunc primum discutiam. Justum puto
,

esse f(Uod postulo hac sanc lcgc scrvata ut vobiscum

: ,

iion orcm non convcnticula cclcbrcm non Manicbcei

, ,

nomen acci])iam si non mihi dc omnibus rcbus ad salu-

,

tcm animae pertinentibus sine ulla caligine rationcm pcr-

spicuam dcdcritis.
\. In catholica enim Ecclcsia, ut omittam sincerissi-
mam^sapientiam ad cujus cognitioncm pauci spiritales
,

in liac vita pervcniunt ul cam cx miiiima ((uidcm partc,

, .

quia homincs sunt, scd tamcn sine dubitationc cognos-

cant caeteram qui()pe turbam non intcUigcndi vivacitas,
:

sed crcdendi sin)()hcitas tutissimam facit ut crgo hanc :

omittam sapicntiam quani in Ecclcsia cssc calholica nou

,

crcditis ; multa sunt aha qua: in cjus gremio mc justis-

sime teneant. Tenet conscnsio (lopulorum atque genlium :

tenet auctoritas miracuhs inchoata, s()e nulrita , chari-

late aucta , vctustate iirmata : tcnct ab ipsa sede Pelri
Apostoh , cui pascendas oves suas post rcsurrectionem
Dominus conmicndavit, usquc ad praesentem cpisco()atuni
successio saccrdotum : tenet postrcmo ipsuni Cathohcae
noinen, quod non sine causa intcr tam muhas haMcses sic

ista Kcclesia sohi obtinuit, ut cum omncs hccretici se

cathohcos dici velint ,
quserenti tamcn ])ercgrino alicui
ubi ad C-atholicam convcniatur, nullus iicrrclicoriim \cl
basilicam suam \cl domum audcat ostendcre. Ista ergo
tot ct tanta noininis chrisliani cliarissiina viiicula rccte
liomincm tcncnt crcdcntcin iii calliolica luclcsia , ctiam
si pro])ter nostra? iiitclligculiii^ tarclilalcm vcl \it;c nicri-
tum vcritas nondum sc apcrlissimc ostcndat. A[)ud vos
autem , ul)i nihii liorum cst ((uod mc in\ilctac tciicat,
sola |)crsonat vcritatis ])ollicitatio : qute ((uidcm si tam
manili^sta inonstralur, ut in dubium venirc non possit.
 CONTRA EPISTOLAM MANICIIjEI, LIB. I. 1 85
prseponcnda omnibus illis rcbus quibus in Calholica
est ,

tcneor si aulem
: tantummodo promitlitur, et non exhi-
bctur, nemo nie movebit ab ea fide quae animum mcum
tot et tantis ncxibus cbrislianae rehgioni astringit.
VI. Yidcamus igitur quid me doccat Manichpeus, et
potissimum illum consicleremusHbrum,quem Fundamenti
Epistolam dicilis ubi totum pene quod creditis contine-
,

tur. Ipsa enim nobis illo tcmpore miscris quando lecta

cst, iJluminati diccbamur a vobis. Certe sic incipit :

« Manichapus apostolus Jesu Christi providentia Dei

» Patris. Hapc sunt sahibria vcrba de perenni ac vivo ,

» fonte. » Jam cum bona patienlia, si placct, attendite

quid quaeram. JNon credo istum esse Apostolum Christi.
Quaeso ne succcnscatis , et malcdicere incipiatis. Nostis
enim me statuisse nihil a vobis prolatum temcre crcdere.
,

Quaero ergo qui sitiste Manichaeus? llespondebitis, Apos-

tolus Christi. Non credo quid jain dicas autfacias, non
:

habcbis promittcbas enim scientiam vciitatis, et nunc

:

c|uod nescio cogis ut credam. Evangelium mihi fortasse

lecturus es, ct inde Manichaei personam tentabis asscrcre.
Si ergo invenires aliquem , qui Evangcho nondum credit,

quid faceres dicenti libi : PSon credo? Ego vcro Evange-

lio non crederem , nisi me catholiccC commoverct auctori-
tas. Quibuscrgoobtemperavidiccntibus:CredeEvangcho;

cur cis non obtcmperem diccntibus mihi Noh credcre :

Manichaeis? Ehge quid vehs. Si dixeris Crcde Cathoh- :

cis : ipsi mc moncnt ut nullam fidcm accommodcm vobis

quaproptcr non possum ilhs crcdens , nisi tibi non cre-
dere. Si dixcris : INoh Cathohcis crcderc : non recte fa-
cics per Evangciium me cogere ad Manichcci fidcm,
quia ipsi Evangcho Cathohcis piaedicantibus credidi. Si
autem dixeris Recte credidisti Catliohcis laudantibus
:

Evangelium sed non rectc illis crcdidisti viluperantibus

,
i86 s. AUGusTiNi Eriscon
ATniiicli.Tiiiii : iiS(|iio ndoo mo slnltum putas , iit niilla

rctklita ratioiic (|uo(l vis cicdam, quocl noii vis non cre-
dam? jMulto cnim justius atquc cautius facio, si Catho-

licis (juoniam scmcl credidi ad tc non transeo,

, nisi mc
non crcdcrc jusscris, scd jnanirestissimc ac apcrtissimc
scire aliquid fcccris, Quocirca si milii rationem rcdditu-
rus cs , dimittc l"!\angclium. Si ad Evangelium te tenes ,

cgo mc ad eos lciu^im, (juibus |)rGecipicntil)Us Kvangelio

crcdidi ; ot liis jiil)ciitil)us tihi omnino non crcdam.
Quodsiforte in Kvangelio alitjuid apertissimum de Ma-
nicLa?i apostolatu inv(^nirc potueris, inflrmal^is milii Ca-
([ui jubcnt ut tibi iion crcdam
tliolicoruni auctoiitatcm , :

qua infirmata jam ncc E\angclio crcdere potero, quia

,

pcr cos illi crcdidcram ; ita nihil a])ud me valcbit, quid-

quid indc protulcris. Qiiaprojitcr si niliil manifcstum de
IManicliLvi apostolatu in Evangolio icpcritur, Catholicis
potius crcdam quam tibi. Si autom ali(piid indc mani-
fcstum pro Manicha^o logcris, noc illis, iicc libi : illis

(piia dc to mihi menliti suiit; tibi autcm , quiacam scrip-

turam mihi profers, cui pcr illos crcdidcram ,
qui raihi
mcntiti sunt. Sod absit ut ogo Evangolio non credam. llli

enim crcdcns, non invcnio quomodo possim ctiam tibi

credere. Apostolorum enim nomina ([iipc ibi loguntur^, ,

non inter se continent nomcn Manichici. In loco autcm

Iraditoris Christi (piis successorit, in A]>ostolorum Acti-
buslcgimus^ : cui libro neccssc est me crodoro , si crcdo
Evaugclio, quoniam utramquc Scri])turam similitcr mihi
catholica commcndat auctoritas. Tn codom cliam libro dc
vocatione atque aposfolatu Pauli vulgatissimam tencmus
historiam^. Lcgc mihi jam , sipotes, in livangelio , ubi
Manichaeus apostolus dictus cst ; vel in aliquo alio libro,
' Mallh. x, 2, Maic. iir, i3, cl Luc. vi, i3. — 2 Acl. i, i.6. —3 Id,
 rONTRA EPISTOLAM MANICII.^Er, LFB. I. 187
ciii me jam crcdiclisse confiteor. Aii illud lectiuus es, iibi

Spiritum sanctum Paraclelum Dominus promisit Apos-

tolis ^. De quo loco vidc quot el quanta sint quae me re- ,

voccnt et detcrreant , nc Manicliaeo credam.

Vll. Quccro enim, cur epistolae hujus principium sit

« IManichaeus apostokis Jesu Christi : ^> et non sit, Para-

cletus apostokis Jcsu Christi. Si autem missus a Christo
Paracletus Manichaeum misit , cur lego : « Manicheeus
» apostolus Jesu Christi ; » et non potius IVTanichaeus
,

apostolus Paracleti? "Si dicis ipsuni esse Christum qui ,

est ctiam Spiritus sanctus , contra dicis ipsi Scripturae ,

ubi Dominus ait : « Et alium Paracletum mittam vobis^.»

Si autem Christi nomen ideo recte positum putas, non
quia ipse est Christus , qui et Paraclctus , sed quia ejus-
dem sunt ambo substantiae ; id est, non quia unus est,
sed quia unum snnt : poterat et Paulus dicerc , Paulus
apostokis Dei Patris; quia dixit Ego etPater Dominus : «

» unum sumus^. » Nusquam hoc dicit sed nec quisquam :

Apostolorum Patris se apostokim scribit. Quid sibi ergo

vuk ista novitas? Nonne vobis vidctur nescio quam redo-
lere fallaciam? Ccrte si nihil intercsse arbitratus est, cur
non varie in ahis epistohs apostolum Christi se
nominat,
in akis Paracleti? Sed Christi semper audivi quoties- ,

cumque audivi Paracleti autcm nec semel. Quid hoc

:

esse causae arbitramur, nisi quia iUa superbia mater ,

omnium haereticorum impuht hominem, ut non missum ,

seaParacleto vcket videri; sed ita susccptum, ut ipse

Paraclelus diceretur. Sicut Jesus Christus homo non a ,

Dei Filio, id est, Virtute et Sapientia Dei, j^er quam facta

sunt omnia , missus est; sed ita susceptus sccundum ca-
thohcam fidem , ut ipse csset Dei Filius, id est . in illo
ipso Dei Sapientia sanandis peccatoribus appareret : sic
' Joan. XIV, 16. — 2 iL)i(l — 3 id_ x, 3o.
l88 S. AUGISTINI EPISCOPI
sc illc voluil a Spiritii snncto , c|iicm (Ihristus promisit,
vidcriessc susccpluni . audinuis Manichnsum
nt jani cum
Spiritum sanctum , inldhgamus apostolum Jcsu Christi,
id cst, niissum a Jcsu (^hrislo ({ui cum se missnrum csse ,

promisil. Singularis au(hicia isla ct inclTahilc sacrilcgium

\1II. Sed tamcn qucxro , cum Patcr ct Fihus ct Spi-
ritus sanctus, vobis ctiam conlilcntihus, non dispari na-
tiira copulcntur, cur homincm susccptum a Spiritu
sancto ]\JanichcTeum . non putatis turpc natum e\ utro- ,

que sc\u precdicarc ; homincm aulem susccptum ah uni-

genita Sapicntia Dci , natuni dc virginc crederc formida-
tis? Si caro humana, si concubitus viri , si uterus
mulicris non potuit in(|uinarc Spiritum sanclum , c[uo-
niodo potuit utcrus virginis in(|uinarc Dei Sapicntiam?
Manichtrus ergo istc cjui dc sancto Spiritu ct cvangchca
leclione gloriatur, necesse cst vobis coucedat , aut mis-
suni se esse a Spiritu sancto, aut susceplum. Si missus
cst, Parachti sc aposlolum dicat; si susccptus, conccdat
ei hominem matrem (|uem suscepit unigenitus Fihus, si
ei quem susccpit Spiritus sanctus conccdil ct patrem.

Credat virginitate Mariae Yerbum Dci non esse pollutum,

si concubilu parentum suorum Spiritum sanctum iion
potuisse pollui ut crcdamus hortatur. Quod si dixcritis,

iion iii utero vel ante utcrinn, scd jam natum Manichccum
a Spiritu sanclo cssc susccptum sufllcit talcamini ha- ,

buisse carncm dc viro ct foemina procreatam. (Jumcnim

vos non timcatis visccra ct sanguincm IManichcci dc liu-
mano concul)itu vcniculcm. ct intcstina hnio ])lcna , ([uee

illa caro gestabat, ct his omnibus nou crcdatis contami-

natum csse Spiritum sanctum , a ({uo iilum hominem
susccptum cssc crcditis : cur ergo ulcrum virginalem et

intacta gcnitaha rcformidem et non potius crcdam Sa-

,

pientiam Dci in ipsis maternis visccribus homine suscepto

 CONTllA EPISTOLAM MANICH.EI, LIB. I. 189
immaculatani sinceramque mansisse? Quaproptcr quo-
niam sivc missum sive susceptum a Paradcto se Mani-
,

chaeus vester aflirmct, nihil horum potcrit obtincre cgo :

jam cautior nequc missum cum crcdo, ncque susccptum.

IX. Nam quod addidit dicens « Providcntia Dci Pa- :

tris ; » quid aliud amhivit Jesu Christo nominato cujus ,

se dicit apostolum , ct Deo Patre , cujus providentia mis-

sum se dicit a Fiho , nisi ut Spiritum sanctum ipsum
tertium esse crederemus? Sicenim scribit : « Manichasus
aposlolus Jcsu Christi ,
providcntia Dei Patris. « Spiritus
sanctus nominatus non est ,
qui maximc debuit ah co
nominari ,
qui nobis apostolatum suum Paraclcti promis-
sione commendat , ut cvangelica auctoritate imperitos
premat. Quod cum a vobis quasritur, respondetis utique
Manichaso apostolo nominato , Spiritum sanctum Para-
cletum nominari , quia in ipso venirc dignatus cst. Qucero
ergo , sicut supcrius diccham ,
quarc exhorrcatis cum
dicit cathohca Ecclesia, cum in quo venit divina Sa-
pientia , natum esse de virginc cum vos eum in quo :

Spiritum sanctum venisse prtcdicatis. natum de foemina

viro mixta nihil horreatis? Quid ergo aliud suspicernes-
cio , nisi quia iste nomen ad
Manichaeus ,
qui per Christi
imperitorum animos aditum qu8prit , pro Christo ipso sc
cohvoluit? IToc unde conjiciam hreviter dicam. Cum ,

saepe a vobis quaererem illo tempore quo vos audiebam ,

quae causa csset ,

quod Pascha Domini plerumqucnulla,
intcrdum a paucis tcpidissima cclcbritate frequcntaretur
nullis vigihis , nullo prolixiore jcjunlo indicto Auditori-
bus, nullo denique fcstiviorc apparatu, cum vcstrum
bema^, id est , dicm quo Manichspus occisus cst. quinque
gradibus instructo tribunah ct prctiosis lintcis adornato,
ac in promptu posito ct ohjecto adorantibus, magnis
> B^i/w, id est, yradui.
igO S. AUGUSTINI EPISCOPI
lionoiibus prosequamini. lloc ergo cum quaererem , res-
ponclebalur cjus tlicm passionis celchrandum csse qui
vcrc passus cssct Christum autcm qui natus non cssct,
;

iicque Ncram scJ simulalum carncm Iiumanis oculis os-

,

tendisset. non pertulisse, sed finxisse passionem. Quis

non ingcmiscal liomincs <|ui sc Cliristianos dici volunt,
.

timcre ne poUuatur vcrilas dc \irginis utero ct dc men- ,

dacio non timcrc? Sed ut ad rem redeam, quis non sus-

picctur, cum diligcntcr altcndcrit ideo negari a Mani- ,

chaeo Christum uatum cssc dc foemina ct humanum ,

corpus habuissc, nc passio ejus, quod totiusjam orbis

testissimum tcmpus est, ab eis qui sibi credidissent cele-
braretur, ct non tanta devotione dicm morlis su£e desi-
derata solemnitas Iionoraret? IIoc cnim nobis crat in illa
bemalis celebritate gratissiraum , quod per
Pasclia fre-
qucntabatur : quoniam vchemcntius dcsidcrabamus illum
dicm festum , subtracto dio qui solebat essc dulcissimus.
X. Fortasse dicas raihi Quando ergo venit a Doraino :

promissus Paracletus? Hic cgo si non habcrem aliud

quod crcdcrcm facilius cum adhuc vcnturum expecta-
;

rem quam per Manichaeum vcnisse conccdercm. Nunc

,

vero cum iu Actibus Apostolorum mauifestissime sancti

Spiritus prcedicctur advcntus ,
quae me nccessitas cogit

lieercticis tam periculosc ct tam facilc credcrc? In libro

enim inemoralo sic scriptum cst : « Primum quidem ser-

V monem fccimus de omuibus , o Tbeophile, quae coepit

» Jesus lacere et qua Apostolos elcgit per
docere iu dic ,

» Spiritum sanctum, etpreeccpit praedicare Evangelium.

» Quibus piicbuit se vivum post passionem iu multis ar-
» gumeutis dicrum visus est eis per dics quadraginta
, ,

» et docens de rcgno Dci, ct quomodo convcrsatus sit

» cum illis , et praecepcrit eis ne discederent ab Jerosoly-

»mis, scd sustincrcnt pollicitatioucm Patris, quara au-
 CONTRA. EPISTOLAM MANICHiEr, Lin. I. I9I
»clistis, inquit, ex orc meo. Quoniam Joannes quidem
» Laptizavit aqua, vos autem Spiritu sancto incipictis
» baptizari : qucm et accepturi estis non post multos dies
» istos usque ad Pentecosten. quidem cum venissent, IJli

» inteirogabant eura dicentcs Dominc si lioc in tcm-

, ; :

» pore repraesentaberis et quando regnum IsraJ'!? llle

,

» aulem dixit IScmo potcst cognosccre tempus quod

:
,

» Pater posuit in sua potestate , scd accipictis virUitem

» Spiritus sancti supervenientcm in vos , et critis mihi
» testes apud Jcrusalcm, ct in tota Judaea et Samaria, ct
» usque in totam tcrram*. » Ecce habcs ubi commcmo-
ravit Discipulos polhcitationis patcrncie, quam ex ore cjus
audicrant de Spiritu sancto vcnturo. Nunc vidcamus
quando sit missus. Paulo post cnim scquitur, et dicit :

« In illo quo supplctus est dies Pcntecostes

tempore ,

» fuerunt omnes cadem animatione simul in unum et :

» factus est subito de coelo sonus ,

quasi ferretur Hatus
» vehemens, et implevit totum illum locum in quo erant ,

» sedentes : et visae sunt ilhs hnguae divisee quasi ignis

» qui et insedit super unumquemque illorum. t!t impleti
» sunt omnes Spiritu sancto, et coeperunt loqui hnguis,
» quomodo Spiritus dabat eis pronuntiare. Jcrosoljmis
» autem fuerunt habitantes Judaei honiines ex omni na-
» tione, quae est sub coelo. Et cum facta esset vox, col-
» lecta est turba et confusa est quoniam audicbat unua-
, :

» quisque suo sermone et suis hnguis loqucntcs cos.

» Stupebant autem, et mirabantur, ad invicem dicentes :

» Nonne omnes qui loquuntur natione sunt Gahlaei? Et ,

» quomodo agnoscimus in ilhs sermonem in quo nati su-

»mus? Parthi, Mcdi, Elamitae, et qui inhabitant Mc-
»sopotaraiam, Armeniam et Cappadociam, Pontum,
» Asiam Phrygiam et Pamphyliam
, iEgyplum el regio- ,

1 Act. I, I-X8.
 IQ") P. AIT.ISTIM EnSCOPI
» ncs Afric.T ,
qutc cst acl Cyrencn ; ct qui advenerant
))lloniani, ct Judai, ct iucolic . ct Cretcs, ct Arabcs ,

)) audicl)ant loqucntcs illos suis linguis magnalia Dei.

)) Stiipci^aut autcni. ct lia'silal)ant ol) id ([uod racluni cst,
» diccntcs : Quidnam lioc vult cssc ? Alii autcm irridc-
)) hant . diccntcs : Ili muslo omncs oncrali sunt*. » licce

ubi vcnit Spiritus sanctus : quid vullisamplius? Si Scrip-

turis crcdcndum cst , cur non his potius credam ,
quae
robustissima aucloritatc firmata^ sunt; quae cum ipso
Evangclio , ubi promissum Spiritum sanctum pariter
credimus , innotcsccrc ])opulis ct commcndari posteris
praedicariquc meruerunt? Hos ergo Actus Apostolorum
Evangclio pari aucloritatc conjunctos cumlcgo, invcnio
non soluin cssc promissum illis veris A])ostolis sanctum
Spiritum , sed etiam tam manifcste missum ut nullus de ,

hac rc locus rclinqucrctur crroribus.

XI. Clarificatio cnim Domini nostri apud homincs,
rcsurrectio est a mortuis, etin coelum ascensio. Scriptum
est autem in Evangclio /.aTa Iwavviv : « Spiritus aulcm
» nondum crat datus, quia Jcsus nondum crat clarifica-
» tus^. » Si crgo ])roptcrca nondum crat datus, quia Jcsus
nondum crat clarilicatus, chirificato Jcsu necessario sta-

tim datus cst. Va proptcr ipsam gcminam ciarificalioiiem,

sccundum homincm ctsccundum Dcum, bis ctiam datus

est Spiritus sanctus : scmcl postquam rcsurrexit a mor-
,

tuis, cum insufllavit in facicm Discipulorum , diccns

« Accipitc Spiiilum sanctum^. » Et iterum, postquam
asccnditin ccjelum, dccem diebus transactis'^ : qui numc-

rus pcrfcctioncm significat; cum scptcnario numcro, quo

condita univcrsa consislunt, additur Trinilas condiloris.
Dcciuibus rcbus inlcr spirilalcs viros pie cautcquc multa
tractantur. Sed ego a proposito non rcccdam suscepi :

1-3,— 2 J an. vir, Sg, — 3 id x.\. 23, — ^ Act, ii, a.

»
Act. II,
I CONTRA EPISTOLAM MANICH^I, LIB. I. 1 g3
enim prius voLisciim sic agcre, iit iion ego vos doceam,
quod superLum fortassc arbitramini secl tanquam ipse;

a vobis discere studeam quod novem annis non polui.

,

Quapropter liabeo quibus litteris credam de adventu

Spiritus sancti, quibus me credere si probibetis, ne te-
mere credam quod nescio, sic enim soletismonere, multo
minus vestris btteris credam. Quare aut omnes libros au-
ferte de.medio, et disputando pandite veritatem, de qua
dubitare non possim : aut tales proferte libros quibus ,

non mihi cum arrogantia imponatur quod credam sed ,

exbibeatur sine fraude quod discam. Fortasse, inquis, et

btec epistola talis est. Nolo ergo in ejus limine ulterius
immorari interiora videamus.
:

XI l. « Hecc sunt, inquit, salubria verba ex perenni ac

vivo fonte, quse qui audierit, et eisdem primum credide-
rit, deinde quae insinuant custodierit, nunquam erit
morti obnoxius, verum geterna et gloriosa vita fruetur.
Nam profecto beatus est judicandus, qui bac divina in-
structus cognitione fuerit, per quam bberatus in sempi-
terna vita permanebit. » Et hasc, ut videtis, poUicitatio
est, nondum exhibitio veritatis : et vos quoque animadver-
tere facilHme potestis, isto velamine quoshbet errores fu-
cari posse, ut imperitorum animis per ornatam januam
latenter irrepant. Si enim diceret Haec sunt pestifera :

verba ex venenoso fonte, quae qui audierit, et eisdem pri-

mum crediderit, deinde quae insinuant custodierit, nun-
quam erit vitae restituendus, verum poenah et aerumnosa
morte afficietur : (nam profecto miser est judicandus,
qui bac inferna imphcatus imperitia fuerit ,
per quam
demersus in sempiternis cruciatibus permanebit ) si ergo :

hoc diceret, verum diceret sed hbro huic non solum

:

nullum conciharet lectorem ; sed omnes in quorum ma-

nus incidisset, in maxima odia concitaret. Quam ob rem
cxxxv. 1 3
iq4 s. augustini episcopi
atl cousequcntia transcamus, ncc nos ista dccipiant quae
possunt cssc l)onis ct inalis, doctis ct indoctis vciLa com-
munia. Quid crgo scquilur?
Xlll. « Pax, inquit, Dci imisibilis, et veritatis notitia

sit cuni IVatribus sanctis ct cliarissimis, qui mandaliscce-

lcstibus crcdunt paritcr atquc dcscrviunt, » Ita sit, ut
dicit. Nam ct ista benigna et acceptissima optatio est.

Tantuni mcmincrimus baDC et a bonis doctoribus et a

dcceptoribus dici posse. Itaquc nuUa nisi talia diceret,

si

omnibus lcgcuduni ct amplccteudum esse concederem.

Nec illa qucfi adbuc sequuutur, improbaverim adjungit ;

enim « Sed ct dcxtcra luminis tucatur ct eripiat vos ab

:

omni incursationc maligna, et alaqucis muudi, » Et om-

nino quidquid in bujus epistolas principio scriptum est,

doncc vcniatur ad causam, nolo rcprcbcndcre, ncin rebus

minori])Us multum opcrDe consumatur. Jani crgo evideri-
tissimam poUicitationcm bominis videamus.
XIY. « De eo igitur, inquit, Iratcr dilectissime Pat-
tici, dc quo mibi significasti, diceus:Nosse te cupere
cujusmodi sit nativitas Adi£ et Evae, utrum verbo sint

iidem prolati, an primogeniti ex corpore respondebitur :

tibi ut congruit. Namquc dc liis a plerisque in variis

scripturis relationibusque dissimiii niodo iuscrtum atque
commemoratum est. Quaproptcr veritas istius rei ut sese
habct ab universis fere gcutibus iguoratur, et ab omnibus
qui etiam dc boc diu multumque disputarunt. Si enim
ilbs super Adae et Evse gencralione provenissct mauifesto
coguoscere, nuuquam corruptioni et morti subjaccrent. »
Manifestam ergo coguitioncm liujus rci nol)is pollicctur,

ue corruptioui ac morli subjiciamur. Et si adliuc paruni

est, vidc quid sequatur : « Necessario ergo, inquit, plura
sunt ante commcmoranda , ut ad istud mjsterium siue
ullapossit ambiguitate perveuiri. » Hocestquoddicebam,
 CONTRA EPISTOLAM MANICHj:i, LIB. I. 1^5
sic mihi demonstrari debere veritatem, ut ad eamdem
sine ulla ambiguitate perveniam. Quod si ipse non pol-
liceretur, me tamcn lioc exigere et llagitare oportebat, ut
tanta mercede cognitionis evidentissiniEe atque certissimae
ex catholico Christiano quibushbet contradicentibus Ma-
nichasum me fieri non puderet. Jam igitur audiamus quid
afferat.

XY. « Unde si tibi videtur, inquit, ausculta prius quae

fuerint ante constitutionem mundi, et quo pacto prs-hum
sit agitatum, ut possis luminis sejungere naturam ac te-
nebrarum. » Jam incredibiha et falsa omnino proposuit.
Quis enim credat ante constitutionem mundi ulhim prae-
hum fuisse commissum? Et tamcn si est credibile, modo
nos non credere, sed cognoscere venimus. ISam qui dicit
Persas et Scythas antemukos annos secum bellasse, rem
dicit credibilemeam tamen quam vel auditam vel lectam
;

possumus credere, non expertam comprehensamque cog-

noscere. Cum ergo istum repudiarem, si tale ahquid di-
ceret; non enim ea promisit, quae cogeret credere, sed
quae possem sine uha ambiguitate cognoscere quomodo :

eum non repudiabo, quando non modo incerta dicit, sed

etiam incredibiha. Sed quid si ahquibus rationibus ea
perspicua et cognita faciet? Audiamus ergo, si possumus,
cum tota patientia et lenitate quod sequitur.
XYI. « Hsec quippe, inquit, in exordio fuerunt, duae
substantise a sese divisae. Et himinis quidem imperium
tenebat Deus Pater, in sua sancta stirpe perpetuus, in
virtute magnificus, natura ipsa verus, aeternitate propria
semper exultans, continens apud se sapientiam et sensus
vitalcs per quos etiam duodecim membra himinis sui
:

comprehendit, regni videhcet proprii divitias afilucntes.

In uno quoque autem membrorum ejus sunt recondita

milha innumerabihum et immensorum thesaurorum. Ipse
i3.
1q6 S. AUGUSTINI EPISCOPl
vcro Paler iii siia laude praecipuus, magniludiiic incom-
prehensibilis, copulata Jiabet sibi bcata ct gloriosa sae-
cula, ncfjuc numero, nequc prolixitatc aeslinianda, cum
quibus idem sanclus atque illuslris Patcr et genitor dcgit,

nuUo in rcgnis cjus insignibus aut indigente aut infirmo

constitulo. Ita aulem luudala sunl ejusdcm splcudidissima
rcgna supra lucidam et beatani terrani, ut a nullo unquam
aut movcri aut concuti possint. »
XYII. Hsec mibi undc probaturiis cst, aut haec ipsc
unde cognovit? iNoHmc tcrrere Paracleti nomine. Primo,
quia non crcdcre incognita, sed certa cognosccre acccssi,
a vobis ipsis factus timidior. Vos enim noslis, tcmerc crc-
dcntibus (juam vchcmcnter insultarc solcatis :pra?sertim
cum ipsc, qui jam C(X'pit incerla narrare, plenam ac fir-
mam scientiam paulo antc promiscrit. Dcindc, quoniam
si mihi fidcs imperanda cst, magis mc tcneret illa Scrip-

tura, ubi lego, vcnisse Scriptum sanctum, et Apostolos

inspirasse, quibus eum Dominus
missurum esse pro- se

miserat^. » Quapropter aut ea quae dicit, proba mihi vera

essc, ut ostendasquae non possum credcre aut cum qui ;

dicit, proba mihi Spiritum sanctum esse, ut credam quae

non potes ostcndere. Ego namque cathohcam fidem pro-

fiteor, ct per ilhim me ad certam scicntiam pcrventurum

esse praesumo tu vero, qui : fidcni mcam labefactare co-

naris, certam scicntiam trade, si potes; utidquod cre-
didi, temereme crcdidisse convincas. Duo sunt quae mihi
profers:unum, cum dicis Spiritum sanctum essc qui lo-
quitur ; ct altcrum, cum dicis manifcstacssc(juae loquitur.
Utrumque abs te sine ulla dubitatione cognoscere dcbui :

sed non sum avarus; unum liorum docc. Ostcnde hunc

esse Spiritum sanctum, ct credam vera cssc quas dicit,

etiamsi nesciam : aut ostcnde vera essc quae dicit, et cre-

' Act. II, I, et Joan. xiv, ifi ot af>.
 CONTRA EPISTOLAM MANICH^J, LIB. I. IC^J
tlam Spiritum sanctum esse, etiamsi nesciam. Numquid
aequius aut bcnevolentius tecum agi potest? Sed tu nec
hoc nec illud vales ostendere. ISiliil aliud elegisti , nisi
laudare quod credis, et irridere quod credo. Cum igitur
etiam ego vicissim laudavero quod credo et quod credis
,

irrisero, quid putas nobis esse judicandum, quidve fa-

ciendum, nisi ut eos relinquamus, qui nos invitant certa
cognoscere, et postea imperant ut incerta credamus ; et
eos sequamur, qui nos invitant prius credere, quod non-
dum valemus intueri, ut ipsa fide valentiores facti, quod

credimus intelligere mereamur, non jam liominibus, sed

ipso Deo intrinsecus mentem nostram illuminante atque
firmante?
XVIII. Et quoniam qua?sivi unde mihi probet, nunc
quaero unde ipse cognovcrit. Si dicit sibi esse revelatum
a Spiritu sancto, suamque mentem divinitus illustratam,
ut ea quae dicit, certa et manifesta cognosceret : ipse sig-
nificat quid inlersit inter cognoscere et credere. Ipse enim
cognoscit, cui apertissime ista monstrantur : eis autem
quibus haec narrat, non cognitionem insinuat, sed credu-
litatem suadet. Cui quisquis temere consenserit, Mani-
chaeus efficitur ; non certa cognoscendo, sed incerta cre-
dendo : quales nos imperitos adolescentulos aliquando
decepit. Debuit ergo non nobis polliceri scientiam, ueque
manifestam cognitionem , neque ad id quod quaeritur,
sine ulla ambiguitate perventionem ; sed dicere potius
sibi ista esse monstrata, autem quibus narrantur
illos

credere sibi debere quae nesciunt. Sed si hoc diceret,

quis non ei responderet : Si ergo incognita crediturus sum,
cur non ea potius credam, quae jam consensione docto-
rum indoctorumque celebrantur, et per omnes populos
gravissima auctoritate firmata sunt? Hoc ille metuens ne
sibi diceretur, offundit nebulas imperitis, primum poUi-
198 S. ADGUSTINI EPISCOPI
ccns rcrum ccrtariim rognitioncm, ct poslca inrcrlanim
impcrans fitlcm. Cui tamcn si lioc tlicatur^ ut saltcm vcl
sibi haec doceat esse monstrata, similitcr clclicit, et lioc

quoquo ut crcdamus jubct. Quis icrat tantam fallaciam

tantamque supcrbiam?
XIX. Quid si non solum incerta scd ctiam falsa cssc ,

quae dicit, Dco ct Domino nostro mihi opituLmte, mons-

travero? Quid infchcius ista supcrstitionc invcniri potcst,
quae non modo non cxhiJ)ct scicntiam (juam promittitat-
que veritatem sed ea dicit quae vchementer sunt scien-
,

tise vcritatiquc contraria ? Quod in scqucntibus manin:s-

tius apparcbit. Itacnim dicit : «Juxta unam vcro partcm
ac hitus illustris iUius ac ianctas terrae erat tencbrarum
terra profunda ct immcnsa magRitudinc , in cpia liabita-
bant ignca corpora, gcncra scihcet pestiicra. Ilic infmitae
tenebrae , ex eadem manantes natura ini;?stimabilcs cum
propriis foetibus , uitra quas erant aquae ccenosae ac tur-
bidas cum suis inhabitatoribus, quarum interius vcnti
horribiles ac veliementcs cum suo principe ct gcnitoribus.
Rursum regio ignea et corruptibilis cum suis ducibus et
riationibus. Pari more introrsum gcns cahginis ac fumi
plcna, in quamorabatur immanis princcps omnium ct
dux, habcns circa se innumcrabilcs principes quorum ,

omnium ipse erat mens atque origo : liaecjue fuerunt na-

turae quinque tcrras pcstifcras. »

XX. acrium vci ctiam aetlierium corpus diceret

Si
esse naturam Dei, profecto irrideretur ab omnibus qui ,

sapicntiae veritatiscjue naturam ]ier nulla locoruni spatia

distentam atquc ditiusam, sinculla molemagnam etmag-
nificam , nec in parte minorcm , ct in partc niajorem ,

sed per omnia aequalcm summo Patri , ncc aliud liabcn-

tcm liic , et aliud alibi , scd uliiquc intcgram , ubiquc
praesentem qualicumque acie jam serenioris mentis inlueri
 CONTRA EPISTOLAM MANICHiEI, LIB. I. IQQ
valent. Sed qiiid dicam de veritate atque sapientia ,
quae
omnes animas potentias superat cum ipsius animas na-
;

tura quae mutabilis invenitur, nullo modo locorum spa-

tia quadam mole sua occupet ? Quidquid enim qualiJDCt

crassitudine est, nonpotest nisi minui perpartes, habendo

aliud bic , et aliud alibi. Minor est enim digitus quam
tota manus ; etminor est digitus unus quam duo et alibi ,

est istc digitus , alibiille, alibi caetera manus.Quodnon

solum in molibus corporum articulatis videmus : sed
etiam terrae pars ista non est ibi ubi illa ,
quia suum lo-
cum quaeque obtinet : et pars humoris minor minore , et

major majore loco est ; et alia pars est circa fundum, alia
circa oras ])0culi. Similiter aeris partes suos quaeque im-
plent locos ; nec fieri potest ut aer quo impletur baec do-
mus , simul secum in eadem domo babere possit etiam
illum aerem quem vicini babent : lucisque ipsius alia pars
infunditur per banc fenestram , alia per illam ; et major
per majorem ,
per minorem autem minor. Nec omnino
potest esse abquod corpus , sive cceleste sive terrestre ,

sive aerium sive bumidum quod non minus sit in parte

,

quam in toto : neque ullo modo possitinloco bujus par-

tis simul babere aliam partem ; sed aliud bic et aliud alibi
habens per qugehbet spatia locorum distanti et dividua ,
vel potius ut ita dicam, sectih mole distenditur. Animae
,

vero natura , etiamsi non illa ejus potentia consideretur

qua intelhgit veritatem, sed illa inferior qua continet
corpus et sentit in corpore, nullo modo invenitur loco-
rum spatiis ahqua mole distendi. iNam singuhs sui corpo-
ris particuhstota prsesto est , cum tota sentit in singuhs :

nec minor pars ejus in digito est, et major in brachio ,

sicut ipse digitus ])rachio minor est; sed ubique tanta

est, quia ubique tota est. Cum enim tangitur digitus , non
per totum corpus sentit, ettamen tota sentit.Totamenim
200 S. AUGUSTINI EriSCOPI
taclus ille non latet ; quod non ficret , nisi tota prnpsto
esset. jNcc sic tota prcTsto esl., cuin tangitur digitus ct scn-
tit in digito, ut cajterorum deserat corpus, et sese ad unum
illtim locum inquo scntit agglomcrct. Sed cum tota sen-
lit in digito manus , si alius locus tangatur in pcde , nec
ibi dcsinit tota sentire : atque ita in singulis distantibus
locis tota simul adcst, non unum dcserens utin altero tota
sit , ncque ita utrumquc tcncns ut aliam partcm liic ha-
beat, et alibi aliam : scd sullicicns exbibcrc se singubf
locis simul totam quoniam tota sentit
,
in singulis , satis

ostendit se locorum spatiis non teneri.

Quid si cjus mcmoriam cogitcmus non rcrum intcl- ,

ligibilium , sed barum corporearum quam ct beslias ba-

bere senliuntur : (nam etpcr loca nota sine errorc jumcnta
pcrgunt , ct cubilia sua bestioe rcpctunt , ct cancs do-
minorum suoruni corpora rccognoscunt . ct dormientes
plerumque immurmurant, etin latratum aliquando erum-
punt quod nullo modo possent nisi in corum memoria
visarumrerum vcl ]>cr corpus utcumquc scnsarum vcrsa-
renturimagincs) : quis digne cogitet, ubi capiantur istge

imagines, ubi gcstentur, vcl ubi formcntur? Si cnim non

possent essc majores quam nostri corporis quantitas tenet,
diceret aliquis , intra ipsa suicorporisspatiaquibusetilla
concluditur, bas imagines animam figurare atque servare.
INunc vero cum perexiguam terrae partem occupct cor-
pus, immcnsarum rcgionum ct coeli ac tcrrae imagines
animus volvit , quibus catervatim discedentibus ac suc-
cedentibus non fit angustus : atque binc se ostcndit non
diflusum csse per locos, ({uia maximorum locorum ima-
ginibus non quasi capitur, sed potius eas capit ; non sinu

aliquo , sed vi potentiaquc inctTabib , qua licet eis et ad-

dere quodlibet et detrabere, ct in angustum eas contra-
bere, et pcr immensa expanderc, ct ordinarc ut velit, ct
 CONTRA EPISTOLAM MANICilj;!, LIB. I. 20 1

perlurbare , et multiplicare , et ad paucitatem singulari-

tatemve redigere.
Quid jam dc illa loquar potentia quaintelligitur ve- ,

ritas qua istis ipsis quae de corporis sensu liaustae figu-

,

rantur, imaginiLus sese pro veritate opponentibus magna

vivacitate resistitur? Qua videtur aliam , verbi gratia ,

veram esse Cartliaginem , aliam quam cogitans fingit , ct

pro suo arbitrio tota facilitatc commutat ex eadem :

venire facilitate innumerabiles mundos in quibus Epi~ ,

curi cogitatio innumerabiliter peregrinata est : et ne multa

consecter, ex eadem vcnire fiicilitate istam terram lucis
per spatia infinita diffusam , et quinque antra gentis tene-
brarum cum babitatoribus suis in quibus ]\lanicbaei ,

veritatis sibi nomen ausa sunt usurpare. Quid

phantasmata
est ergo baec potcntia quae ista discernit? Profecto quan-
tacumque sit, et bis omnibus major est, et sine ulla tali
rerum imaginatione cogitatur. Iluic iiiveni spatia si po- ,

tes; banc dilfunde per locos banc infinitas molis tumore ;

distende. Profecto si bene cogitas non potes. Quidquid ,

enim tibi tale occurrerit judicas ipsa cogitatione secari

,

posse per partes facisque ibi afiam partem minorem

,
,

aliam majorem, quantum placet illud autem ipsumquo :

islajudicas, carnis esse supra ista non loci altitudine ,

sed potentioe dignitate.

Quare si animam sive variarum vo-
toties mutabilcm,
luntatum turba pro rerum copia vel ino-
, sive affectibus
pia sese flectentibus, sive ipsis innumerabibbus ludis
phantasmatum sive obhvione et memoria, sive doctrina
,

et imperitia ; si ergo animam , ut dixi , his atque hujus-

modi motionibus mutabilem sentis non ditfundi
toties ,

extendique per locos, scd omnia taha spatia potentiaevi-

vacitate superare quid de ipso Deo cogitandum aut exis-
:

timandum est ,
qui supra omnes rationales mentes incon-
20Q S. AUGUSTINI EPISCOPI
ciissiis alqiic incommutal^ilis mancns , tribuit quod cui-
que tribucndum cst. Qucm facilius cloqui audct anima ,

quam vidcre : ct quem tanto niinus cloquitur, quanto

sincerius vidcrc potucrit.Qui tanicn ut Manicbirorum si .

pbantasmata pcrstrcpunt locorum cx una partc dcter- ,

minalo, cx abis immenso spatio tenderctur quantaeHbct :

in co parlicubi3 ct innumcrabiHa frusla aba majora

,
,

alia minora pro cogitantis arbitrio mctircntur ut bipe- ;

dalis in co, vcrbi gratia ,

pars octo partibus minor csset
quam dcccmpcdabs. Id onim iiecesse cst contingat
omnibus naturis qux pcr talia spatia difTusae ubique
,

totee csse non possunt quod in ipsa anima non invcnitur,

:

et ab eis qui considerare liaec nou valent, deformitcr de

illa ct turpilcr crcditur.

XXII. Ycrumtamcn cum carnaliljus animis fortasse
non sic agendum est sed dcscendcndum est potius ad
,

eorum cogitationes qui naturam incorporcam et spirita-

,

lem cogitando potius scqui, vcl non audcnt, vcl nondum

valcnt ita ut nec ipsam cogitationcm suam cadem cogi-
;

tatione considercnt et inveniant cam radlo locorum spa-

,

tio dc ipsis locorum spatiis judicanlcm. Desccndamus

crgo ad corum scnsus, ct quaeramus abcis « Juxtaquam :

partem etjuxta quod latus sicut Manicbseus dicit il- , ,

lustris illius ac sanctae lcrras crat tencbrarum tcrra.

Dicit enim « Juxta unam partcm ac latus

: » ncc dicit :

quam partcn vel quod lalus, dcxtrum an sinistrum.

.

Sed quodlibct ebgant illud ccrte manifcstum cst non , ,

dici unum latus nisi ubi cst ct altcrum latus.Ubi autcm

,

vcl tria vcl plura sunt latcra , aut figurae ambitus intclli-

gitur undique terminatus aut si ex aliqua parte in im- ,

mcnsum patet, ex iis tamcn ([ua^ latcra dicuntur, ncccsse

est Qniatur. Dicant crgo, ex alio laterc , vcl ex abis late-

ribus, quid adjungebatur terrae lucis, si ex uno latere erat

 CONTRA EPISTOLAM JIANICHiEI, LIB. I. 2o3
gcns tcnebrarum? Non clicunt : sed cum premuntur ut
dicant, infmita dicunt esse alia latera terrae illius quam

lucis vocant, id cst, pcr infinita spatia distcndi, et nullo

finc cohiberi. INec intelligunt quodjam non esse latera ,

quibusvis tardis ingcniis apertissimum Tunc enim cst.

essent latera si finibus suis terminarentur.Quid ad me,

,

inquit, si non sint latcra? Scd cum diccrcs «Juxtaunam :

partcm ac latus » abam quoque partcm sive partcs et

, ,

aliud latus sive latcra cogebas intcUigi. ISam si unum tan-

tum latus erat , tantum juxta latus dici debuit , non
c< Juxta unum latus. » Sicut in corpore nostro recte dici-
mus esse aliquid juxta unum oculum ,
quia est altcr ocu-
lus ; aut juxla unam mammillam, quia est altcra. Si autcm
dicamus juxta unum nasum, aut juxta unum umbilicum ,

cum alius non sit , a doctis ct ab indoctis ridebimur. Scd

non te verbis prcmo : fortasse enim unum quasi unicum
appellare voluisti.
Quid crgo crat juxta iliud latus tcrrse, quam illustrcm
ac sanctam vocas ? « Terra, inc[uis, tcnebrarum. » Quid, de
ista tcrra saltcm concedis quod corporea erat? jNccesse est
te hoc dicere : quandoquidem omnia corpora inde asseris
originemducere. Quidergo, quteso, quamvis tardi, cpiam-
vis carnales homines , ne hoc quidem ahqUando animad-
vertitis, quod latcribus sibi jungi utracjue ista tcrra non
possit, nisi esset utracjue corporea? Cur ergo nobisdicc-
batur nescio cjua caecitate perversis tenebrarum tantum
,

terram fuisse vel csse corpoream ; illam vero c|U9e terra

luminis diccretur, incorporcam et spiritalem crcdi opor-
tere? Expergiscamur ahquando homines boni, ct sakcni
admoniti quod facillimum est attendamus, duas terras
sibi lateribus non posseconjungi nisiutracpie sit corpus. ,

XXllI. Aut si ad ista ctiam crassi et tardi sumus,

qua^ro utrum ct ipsa terra tenebrarum unum hitus ha-
20 4 S. AUGUSTINI EPISCOPI
lnuMit. ct CcTUMii iiifmita, sicul tcmi lucis? Non ita crc-
(liml limcut ciiim nc Dco videatur aequalis. Uicunt, ergo
illani pcr proiimdum immensam ct per longum : sursum
\crsus aulcm supra illam s])alia inlinite inanitatis ailir-
mant. Et nc ipsa vel simplum, tcrra autem luminis du-
plum tcnere videatur, angustant eam a duobus etiam la-
tcribus. Tan([uam si unus panis (sic euim (juod dicilur
facilius vidcri potcst jin (juadras (juatuor dccussalim for-
mctur, iu (juibus trcs sint candidae, una nigra : modo de
tribuscandidis tollc distinctioncm , et fac iilas et sursum
versus, et dcorsum versus, et undi(|uc retro infmitas :

sic ab eisessecreditur terra lucis. lllam vero nigramqua-

dram fac deorsum versus, et retro infinitam , supra se
autem immcnsam inanitatcm habere sic opinautur ter- :

ram tcncl^rarum. Scd litcc nimis atlcntis et studiose in-

quircntibus quasi secreta demonstrant. Yerumtamcnsiita
cst. apparcl tcrram lcncbrarum a t(MraIucis duobus late-

ribus tangi. Et ulique si duobus langitur, duobus etiam

tangit. « Certe juxta unum latus crat terra tenebrarum. »
XXIV. Ucindequamloedaliguratcrraelucisapparet, tan-
quam lissa ungula nigroquodam cunco sul)tcr arctato, illac
tantumfniita(piannditur,Iiiansetiam ctpatcnsdcsuperin-
terposito inani quidquid a superficie terrse tenebrarum sur-
sum vcrsus immcnsum est. Quam deindc mdioripsius terrae
tcncbrarum iiguraostenditur siquidemilla : lindit, haecfin-

ditur ; illainseritur, haec interpatet; illa in senulli inani-

tatidatlocum, IiEecab iufcriorc tautum partelaxa nonest,
quia liostili cuneo suJjinq^lctur. Indocti ergo homines et

avaricum majorcm honorcm tribuuut multitudinipartium

quam uuitati, ut scx partes darent terraelucis, tres deor-
sum vcrsus, trcs sursum versus, malucruut pcuctrari tcr-
ram lucis cjuam j)cuctrarc. T ali enim iigura clsi commix-
tam negaut, penelratam tamen negare uon ])Ossunt.
 CONTRA EPISTOLAM MANICH,T:I, LIB. I. l2o5
XXV. Confer nunc , non spiritales catholicEe fidei vi-

ros, inquibus quantum in hac vita animus potest, cernit

substantiam naluramque divinam nuUis locorum spatiis
tendi, nullis hncamentornm dimensionibus fjgurari; sed
confer carnales et parvulos nostros , qui solent audilis in
allegoria membris quibusdam corporis nostri, velut cuni
dicuntur ocuh Dci ct aures Dei, solent Deum sibi libcr-
tate phantasmatis corporis humani specie figurare hos :

confcr jam ilhs Manichseis qui solent istas nugas intentis

,

et curiosis hominibus cjuasi raagna secreta describere et :

considera cjui toleraljiJius et Jionestius de Deo sentiant

utrum ii qui eum forma Jmmana summa dignitate in suo
,

gencre pr^dita cogitant , an ii qui eum infmita moJe

;

diffusum, non tamen undiquc. sed tribus quadris infmi-

tum atque condensum, ex una vero fissum, patentem,
Jiiantem laxum superius inanitate cuneatum inferius
, ,

terra teneljrarum vel si ita mclius est dicere

; apertum ,

superius natura propria, intratum inferius aJiena. Ecce

ego tecum derideo carnales homines, cjui nondum pos-
sunt spiritaha cogitare, humana forma Deum existiman-
tes : deride et tu mecum, si potes, eos qui tam dcformcm
turpemque fissuram vel scissuram Dei, tam inauiter su-
pra hiulcam, tam inJioneste infra obturatam multum ,

miseralDili cogitatione imaginantur. Cum hoc etiaminter-

sit quod isti carnalesqui humana Deum forma cogitant,
,

si EccIesiEC catholicae gremio contenti cum lacte nu- ,

triendi sunt non se in temerarias opiniones praecipitent,

,

sed ibi studium pium quaerendi nutriant ibi petant ut ,

accipiant, ibi pulsent ut eis aperiatur; incipiunt spi-

ritaliter allegorias parabolasque Scripturarum intclligere,
et paulatim sapere divinas potentias, congruenter alibi
aurium alibi oculorum , alibi manuum vel pedum vel
, ,

etiam alarum atque pennarum , scuti quoque et gladii

 20G S. AUGLSTINI EPISCOPI
et galea^. c?eterarumque talium iiiimmorabilium leruiu
iiomiiu' eiuiiiliaij. (Jtia intelligciiLia (|iiaiilo magis pro-
iiciuiiL , taiiLo magis calliolici csse lirmautur. Maniclirei
vero (juaiulo iigurie lilius imaginationem reli(]uerint
Manichaei esse non poterunt. Hoc enim quasi proprium
atquc pnwipuum auctoris sui laudibus Irihuunt, quod
dicunt illa quae ab antiquis figuraLe in lihris divina mys-
teria posita sunt, huic qui ultimus venlurus erat , sol-
vcnda et demonstranda esse servata : et propterea post
istum jam nemincm doctorein divinitus esse venturum ,

quia niliil isLe per allogorias ot iiguras dixerit, cum oL

auLiquorum quae talia iuerant aperirct, et sua enodate

manilostoque monslrarot. Non hahont orgo isli ad quas
interpretaLiones revorLantur, cum illis de auctore suo le-
gitur, « Juvtaunam veropartem ac latus illustris illius ac
sanctoe tcrrse erat tenehrarum terra. »nuocumque sever-
terint, nccesse estut phantasmatum suorum miseria coarc-
tali, in scissuras aut abruptas ])r£ecisioiios ct juncturas,
aut fissuras turpissimas incidant, quas non dicam dein-
commutabili natura Dci , scd do omni natura incor]io-
rea, quamvis muLabili, sicuLi csL anima misorrimum est
,

credere. Et tamen si noii jiossem me intendere ad supe-

riora, ne(]ue cogitalioncs meas a falsis imaginalionibus

quas porsonsus corporeos memoria iixasgcro, in liborta-

tom ac sinccritatom naturas S]3iritalis evolvcre; quanto
mehus humani corporis forma Deum cogilarem quam ,

illiim nigrum cuneum scissurae inferiori ejus ailigerem,

sunorioiomqucvasLissimam laxiLatem ; noninvcnicnsunde
0]3pilarcm, sic immensa inanitate patentem et hiantem
rolinquorom. Quid ista opinione foedius? quidtenebro-
sius hoc errorc dici aut iingi potcst?
XXYl. Deinde volo mihi dicatur, quando logo, Deum
Palrem, ct supra lucidara beatamque tcrram fundata
 CONTRA EPISTOLAM MANIGHiEI, LIB. I. 207
regna ejus, utrum unius etejusdem substantiae atque na-
turae sint,- ct Pater et regna ejus, ct terra. Quod si ita est,
jam non quasi aliam naturam, quas quasi corpus sit Dei,
cuncus ille gentis tenebrarum diffinditet pcnetrat; quod
quidem ipsum esset ineffabili deformitate turpissinium :

sed ipsam omnino naturam Dei cuncus ille tcnebrarum

diffindit et penetrat. Rogo, cogitate ista bomines cs- :

tis: rogo, cogitate ista, et fugite, taliumquephantasma-

tum sacrilcgia dilaniatis (si fieri potcst) pectoribus de
fide ycstra eradicate atque propellite. An dicturi estis
non unius ejusdcmque naturae illa triaesse, sed alterius
Patrem, alterius regna, alterius terram , ut suas naturas
atque substantias babeant singula diversas, et excellentiae
gradibus ordinatas? Quod si verum est, noii duas, sed
quatuor naturas Manichaeus prsedicare debuerat. Si au-
tcm unam naturam baJjet Pater et regna, terra vcro sola
diversam, trcs naturae fucrant pra-dicandae. Autsiprop-
terea duasdiceremaluit, quia terra tenebrarum nonpcr-
tinet ad Deum, quaero quomodo ad Dcuni lucis terra
pertincat? Si cnim
naturam habet diversam, et non
et

eam genuit, nequefecit non ad eum pertinet, et in aheno

,

regna ejus locata sunt, Aut si piopterea pertinet quia ,

vicina est pertineat et terra tencbrarum

, quae tcrram ,

lucis non modo vicinitate contingit sed etiam i)enctra-

,

tione dissulcat. Si autem genuit eam non eam credi ,

oportet divcrsam babere naturam. Quod cnim genuit

Deus, hoc oportet credi essequod Dcus est, sicut de uui-
genito Fiho inCathohca creditur. Itaque ad illamfugien-
dam detestandam turpitudinem vos necessitas revocat,
et

ut non terram quasi aham atque diversam , scd ipsam

Dei naturam niger iUc cuneus diffindat. Quod si non ge-
nuit, sed fecit eam Deus, quaero unde fecerit. Si de se
ipso, quid ahud est genuisse? Si deahena ahqua natura,
Q08 S. AUGUSTINI EriSCOlM
qii.Tio ulruni bona aii mala. Si bona , crat crgo aliqua
iiatura boua, qua? non j)ertincbat ad Deuniquod nullo ;

niodo tliccrc audebitis, Si autcm mala, noncrgo illa gcns

tcncbrarum sola natura mala crat. An forte jam indc
assumpscratpartcm aliquam Dcus, quam in tcrram lucis
convcrtcrct. ct su])cr illam sua rcgna stal)ibrct? Dc tota

ergo id fccissct, ut jam olini jiiala natura nulla cssct.

Quod si non de aliena substantia fecit terram lucis, res-

tatut cam de nibilo feccrit.
XXVn. Quarc, si vobisjam pcrsuadeturpossc aliquid
boni omnipotcntcm Deum de nihilo faccre, veniteinCa-
ibolicam ct discite omnes naturas quas fecit Deus, et con-
didit, exccllentiaD gradiJjUS ordinatas, a summis usque ad
iniimas, omncs bonas, scd aUas abis essc potiorcs : eas-
que factas esse de nibilo, cum Deus artifex per sapien-
tiamsuam potcntialiter, utita dicam, opcrarctur,ut pos-
set esse quod non erat ct in quantum csset, bonum essct
:

in quantum autera deficeret, se non de Deo genitum,

sed ab ipso de nibilo factum ostcnderct. Quidenimvos
tencat, si considerctis non invenitis, cuni tcrram bimi- :

nis quam descril)itis, neque boc e-se quod Deus est pos-
sitis diccrc ne ipsa Dci natura foeditate quadrse illius

inarctctur; nequc dc illo genitam, ne nibilominus boc

quod Deus est cogatur intcUigi, ct adeamdcmdcformita-
temredeat; nec alienam ab illo, ne in alieno rcgno cum
posuisse,non duas, sed tres naturas dicere urgcamini
nequc ab eodem de alicna factam substantia, ne autbo-
num aliud fuerit prastcr Dcum, aut malum prnetcr gcntcm
tenebrarum. Remanet igitur vobis, ut de nibilo tcrram
luminis Dcum
fecisse fatcamini ct non vultis crcdcre,
:

quod magnuin aliquod bonum quod tamcn illo ipso

si ,

esset inferius, Deus ex nihilo facere potuit potuit etiam ;

quia bonus est, et nulU bono invidet, facere alterum bo-

 CONTl^V EPISTOr.AM MANICH.T:!, LiB. I. 200
mim, quod illo priorc esset inferius ; potuit ct tcrtiuni,
cui sccundumpraeponeretur, et deindc usque ad inrmium
bonum naturarum factarum ordinem ducere, doncc uni-
versitas earum, non nuniero iudcrinito inccrta dilllucret,

sed ccrto terminata consistcrct. Autsi nec dc niljilo istam

luministcrram Dcuni fecisse vultis fateri, non eritexitus
quo tantas turpitudines et tam sacrilegas opiniones
evadatis.
XXYIII. Aut videte certe quoniam liberum cst car-
,

nali cogitationiphantasmata qualia libuerit opinari ne ,

forte possitis aliam formam quamcumquc liuic conjunc-

tioni duarum tcrrarum invcnire, ne tain detestabilis et
aversanda rerum facies animo occurrat : terram scilicet
Dei, sive sitejusdem naturae cujus est Deus , sive diversae,
in qua tamen Dci rcgna fundata sint , ita ingenti molc
per immensum jacerc, ut pcr infinituniponectis ctapcr-
tis membris jaceat ,
quibus foedissime atque turpissime
ab inferiori parte recipiat etiam ipsum immcnsre niagni-
tudinis inarctatum illum cuncum terrge tenebrarum. Sed
quidquid aliud inveneritis figurae ,
quo duae istae terrae

sibi conjungantur, delere profccto Manichoei httcras non

potestis non dico ahas quibus cxprcssius ita descripsit
:
;

fortassis enim quiapaucioribus notas sunt, minus pericuh

liabcre videantur sed istas ipsas de quibus nunc agitur,
:

epistolteFundamcnti, quae fere omnibus qui apud vos il-

luminati vocantur, solet esse notissima. Ilic quippc ita
scribitur : « Juxta unam vcropartem ac latus iHius illus-
tris ac sanctcC terras , erat tencbrarum tcrra profunda et
immcnsa magnitudinc. Quid expcctamus amphus? Tc-
)3

nemusenim quod juxta latuserat.Quomodohbct jam fin-

gitc figuras, et qualiahbet hneamenta describite molcs ,

certe ilLa immcnsae terrcC tcncbrarum, aut recto latcre

adjungcbatur tcrreehicis, aut curvo , aut tortuoso. Scd
cxxxv. 1
QIO S. AUGUSTINI EPISCOPI
si toituoso; ct illa sancta tcrra torlnosum liaLet latus :

iiam si ipsa rcctum liabct latus , ct tortuoso liujus latere

tangitur, intcrpatcntcavcrnas quredam profundte pcr in-
linitum inanes, ncc jani supra tcrram tantuni tenebrarum
jnanitas crat , sicut audirc solcbamus. Quod si ita est ,

quanto mdius crat ut se ali(piaiito longius tcrra luminis

removerct, atquc illa inanilas tanta interesset , ne omnino
possct a tcncl)rarum tcrra cx ulla partc contingi? imo
ctiam tantum spatium patcrct inanis profunditatis , ut si

qua gcntisilliusoriretur improbitas, etiamsi tcmcre tran-

silire in illam vcllent principes tenebrarum, (quoniam nec

volarcpossuntcorpora . nisiacre corporco supportentur).

pcr illud inanc pra'ci])itati , ct quia infinitum dcorsum
vcrsus esset, ad nullum ali<piando lundum pervenientes
ctiamsi scmpcrposscnt vivcre, nunquam tamcn dum deor-
sum sempcr fcruntur ,
posscnt noccre ? Si aulcm curvo
latere adjungcbatur, terra quoque lucis curvo eam sinu
deformiter rccipiebat. Aut si introrsus ista cjuasi specie
ibeatricurva erat. curvam tcrrseluminispartem tali sinu
reccptam non minus dcformi copulationcamplcctebatur.
Aut si ista curvum babebat latus et illa rectum non , ,

extotocam latcrc atlingcbat. Ht utique melius crat, sicut

supra dixi , ut nulla cx parte contingerct , tantumque
inane interesset , ut et justo intervallo utramque terram
scjungeret, et temerarios improbos per infinitum praeci-
pites nibil nocere permitteret. Quod si rccto latere latus
rcctum altingcbat. non vidco quidem aliqua vel recepta-
cula vcl liiatus : scd plane video tantam pacem tantani-
que secum tcrric utriusque concordiam . ut major con-
junctio csse non possit. Quid enini speciosius ,
quid con-
venicntius ,
quam rcctum recto ita copulari , ut nulla cx
parte sinus aliquis vcl flcxus disrumpat aut dirimat natu-
ralcm ac stabilcm pcr infinitum spatium loci et alDinfinita
 CONTRA. EPISTOLAM MANICH.EI, LIB. I. Qll
aelernitate juncturam ? Quae recta latera utriusque terrae,
etiamsi interposito inani sopararcntur, non soluni per se
ipsa pulclira cssent ,
quia tam recta esscnt: sed interjccto
qiioque intcrvalloita sibicongruerent, ut hinc atqueillinc
pariles rcctitudincs ctiam sine ulla conjunctionc^ ipsa ta-
men simililudine in unam pulcliritudincm convenirent.
Cum autem acccdit ista conjunctio ,
quid concordius ac
pacatius liac utraque terra; quid vero etiam ipsa copu-
latione duorum rectorum laterum pulchrius dici aut co-
gitari possit , non invenio,
XXIX. Quid faciam cum errore perversis et consue-
tudine imphcatis miscrrimis animis? l\on enim sciunt isti

homines quid loquantur, cum hcec loquuntur : non cnim

attendunt. Rogo , nemo vos urget , nemo in certamen
prcmit , ncnio proetciitis insultat erroribus , nisi qui di-
vinam miscricordiam cxpertus non cst ut carerct crro- ,

ribus tantum id agamus

: ut aliquando fmiantur. In- ,

tuemini paululum sine animositate etamaritudine.Omnes

homines sumus non nos, sed errores et falsitates oderi-
:

mus, Quaeso, intuemini paululum, Deus , misericordiam

adjuva intuentes et verum quaerentibus interius lumen
,

acccndc, Quid enim intelligimus, si non intelligimus rec-

tum nielius csse quam pravum? Quaero ergo a vobis ,

si placide modcstcquc accipilis, rcctum latus tcrrte

tenebrarum , quod recto lateri terrae lucis adjungi-
tur . si quispiam dcpravarct,
nullam-ne illi pulchri-
tudincm adimeict? Nccesse est fateamini si lalrarc ,

nolitis, non soluni ci, si dcpravetur, pulchritudinem au-

ferri, scd eam cliampulchritudinem quam cum recto la-

tere tcrrae luminis potuit habere communcm, Hanc crgo

auferens, et dc recto pravum facieus, ut discordaret quod
concordabat , et abhorreret quod congruebat , numquid
aliquam inde aufcrret substantiam, Sic crgo discite , non
14.
QiQ s. Aur.isTiM i;riscopi
sul)stanli;iin inaliim o>si' , scil siciit iu corporo romnuUa-
tionc lornuLMnclcUM-ius aniilli spccicm, \c\ polius minui,
ct focilum diciquod pulclirum autca clicebatur, ct tlis-
plicerc corpus quod aiUca placucrat sic iii animo rccUe :

voluntatis dccus, quo picjustcquc vivitur, commutala in

dclcrius volunlalc dcpravari; quo pcccato cllici animam
miscram ([ux lioncstatc rcctas voluntatis beatitatem ob-
,

lincbat, nulla addita dctracLavc subslantia.

\.\\. Deindc cliam illud cogitatc, quia clsi conceda-
malum csse, quod
musaliis causislatus tcrra? lcncbrarum
obscurum quod tcncbrosum vel si quid aliud dici po-
, ,

tcst non tamcn in co quod rcctum cst malum cst. Sicut

,

ergo conccdo in cjus colorc cssc ali(|uid niali . sic ncccssc

est ct vos conccdalis cssc in cjus rcctitudine aliquid boni.

jNcfas cst itacpic lioc (pianlumcunKjuc boni cst , alicnarc

ab arlificc Dco, a quo cssc omnc bonum quod in quacum-
quenatura est, nisi eredimus, pcrniciosissime erramus.
Quomodo crgo illc ct summum malum banc
esse dicit
terram , in cujus lalcris rcclitudinc invcnio, quantum ad
corpus attinct , non parvas pulciniludinis bonum ; ct ab
omnipotcnte atque optimo Deoeam vult esse penitus alie-
nam cum id ipsum bonum quod in illa invcnimus cui
, ,

alii tribucnduni sit nisi auctori bonorum onmium. non

,

inveniamus? Scd malum crat, intjuit etiam illud latus. ,

Puta makim cssc dctcrius cssct ccrte sinon rectum, scd

:

distortum cssct. Quomodo igitur cst summum malum ,

quo potcst aliquid cogitari dctcrius? Dcinde necessc est

aliquid boni sit quo carcndo fit rcs quajcumquc dctcrior.
,

Carcndo aulcm rcctitudincficrcllatus illud dclcriiis. Incst

crgo illi boiii aliquid rccliludo. Va nunquam niilii diccs
undc incst , nisi ad cuin tc contulcris, a quo sivc magna
sivc parva , omnia lamcn bona cssc fatcamur. Scd jam a

latcrii bujus considcralionc transcamus ad alia.

 CONTRA EPISTOLAM MAMCIIKI, LIB. I. 2l3
XXXI. «Habitabant, inquit . in iJla terra ignca cor-
pora ,
genera scilicet pestifera. Cum dicit : llabitabant : »

animata utique atque viventia vult intelligi. Sed ne de

verbo calumniari velle videainur, attcndaniusistos onines

babitatores terrse illius ,

quemadmodum in quinque ge-
nera viva distribuat. « Hic infinitEC , inquit , tenebrae ex
eadem manantes natura inoestimabiles. cum propriis foe-
tibus : ultra quas erant aquae ccenosae ac turbidte cuui
suis inbabitatoribus : quarum intcrius venti borribiles
et vebementes cum suo principe et genitoribus. Rursuin
regio ignea et corruptiljilis cuni suis ducibus et nationi-
bus. Pari more introrsum gens caliginis ac fumi plcna
in qua morabatur immanis princeps et omnium dux ,

habenscirca se innumerabilesprincipes. quorum omnium

ipse erat mens
baeque fuerunt naturse quinque
et origo :

Animadvertimus quinque naluras quasi

terrse pestiferae. »

partes unius naturae quam vocat terram pestiferam. Has

,

sunt autem tenebrte, aquae, venli ignis, fumus, quas

: ,

quinque naturas sic ordinat, ut exteriores caeteris sint te-

nebrae , a quibus numerare incipit. Intra tencbras aquas
constituit, intra aquas ventos , intra ventos ignem , intra
ignem fumum. Et babebant istas quinque natura; sua
quaeque genera inhabitatorum suorum ,
quae nibilominus
quinque sunt. Quaero namque utrum gcnus iinum babi-
tantium fucritin omnibus quinc|ue naturis, an divcrsa ge-
nera , sicut naturae ipsae diversae sunt. Diversa fuisse res-
pondent, ct de ahis libris ita docent . quod tencbrae ha-
bucrunt serpentes ; aquae natantes , sicut sunt pisccs ;

venti volantes, sicut sunt aves; ignis quadrupcdcs, sicut

equi, leoncs, et ctctcra bujusmodi ; fumus bipcdes , sicut
sunt homincs.
.XXXH.Quisigitur ista ordinavit, quis distribuit atque
distinxit? quis numcruni , cpialitatcs, formas, vitam de-
*2l/f S. AUGUSTINI EI>ISCOPI
dit? llirc oiiini omnia ]ior sc ijisa ])ona siinl, ncc invoiiitur
iniilo cuiquo nalui;o nisi alj onniium Ijonorum Dco auctorc
tribuantur. JNon cnim sicut cliaos dcscribcrc , vcl qubquo
jnodo insinuarc otiam ])0('t;o solont. informcm ([uanulam
matoricm sino spccic, sinc tjualit:tlo. sinc mcnsur;i, siiK'
iiumcro et pondcre, sinc ordinc ac distinctionc, confusum
nescio quid, atquc omnino cxpors ornni qualitatc; undc
illud cjuidam doctorcs gr.Tci a-^tcv voc;int : iion ori^o sic
isti lianc quam vocant torram tcnobrarum insinu;iro co-
nantur : sod omnino alitcr longcqucdivcrsc atquccontra-
ric latus latcri adjungunt atqiio colliniant : naturasqiiin
quc numcrant, distinguunt , ordinant ,
quaiitatibus
propriis enunliant , ncc eas descrtas ac infoecundas esse
pcrmittunt, sed suis in]i;ibitatoril)US complcnt : cisquc
ipsisformascongruasctsuis luil^itationibus ac(X)mmodatas
attribuunt. ct quod antccollit omnibiis, vitani. Ha?c t;inta

Bona enumerare , ot ab auctorc omnium l^onorum I)co

alicna esse dicore, ]ioc ost ncc in robus ;ignosccrc tantiim
ordinis bonum ncc in sc tantum crroris malum.
,

XXXllI. Sed ista, inquit, genera quiiK[ue illas na-

«

turas in]iabitantia saeva erant atquc pcstifora. » Quasi

,

ego in cis sa'vitiam pestomquc laudavcrim. Ecce cgo te-

cum vitupcro qUcT in illis ma]a essc criminaris : ]auda tu
mecuni quae in illis bona ipsc commemoras ita videbis :

bona ma]is pcrmivta te vc]]c constitucro ])ro summo ct

exlrcmo ma]o. Yitupcro ibi locum pcstcm :]au(]a ibi mc-
cum salutem. Non enim gencra illa vel gigni, vc] nutriri,
vel inbaljitarc torrani illam sino saluto aliqua ])otiiissont.
Titupcro ilii tccum tcncbras : lauda ibi nuxum foccundi-
tatcm. Tenebras enim dicis f< ln;rstini;d)i]os : )^ct addis
tamen. <r Cum pro])riis fdctibus.» Quan([uam tcncbrae non
sunt cor^jonw ; totumquc boc nomon lucis ;d)ScnLia est
sicut nuditas, carcre vestitu; ct inanitas. vacarc corporis
 CONTRA EPISTOLA.M MAXICU^I, LIB. I. 2l5
plenitudine : ac propterea tenebrae nihil gignere potue-
runt, quamvis terra potuerit tenebrosa, id est, carens
luce, aliquid gignere. Sed interim hoc omittamus : ffielus

tamen ubi exoriuntur, et tempcramcntum est aptum sa-

luti, et quEedam concordia numerosa ordinat atque in

unitatem coafdificat membra nascentiuni sibimet mvi- ,

ccm moderationis pace congruentia. Quteomnia ({uis non

intelligat majori laudc, quam tencbras vitupcratione dig-
nanda? Vitupero tecum coenum turbidum aquarum
ibi :

lauda ibi mecum et ipsam specicm qualitatcmque aqua-

rum, et inabitatorum natantium memljra congruentia,
vitam corpus continentem et regcntem, et omne tempe-
ramentum sui generis valetudini accommodalum. Quan-
tumvis enim aquas coenosas turbidasque rcprehendas, eo
tamen quod tales aquas dicis, ut animantia sua possent
et gignere et continere, speciem illius quahscumque cor-
poris et partium simihtudinem, qua in unam formantur
pacanturquequahtatem, auferre non potcs quia ;
si abstu-
leris, nuUura erit corpus:quae omnia, si es homo. sentis
esse Laudanda. Et quantumvis illorum inhabitatorum
saevitiam, et inter impetus diLicerationcs ct vastationcs
exaggeres, non eis tamen adimis numerosos formaruni
terminos, quibus sibi singuLieorum corpora membrorum
parihtate pacata sunt, et tempcramentum sahitis, ct

moderamen animae partcs sui corporis in unitatcm ami-

citiae concordiaeque redigentis humano sensu in-
: quae si

tueris, vides phis esse hudanda quam iUa ^ifupcranda

quEe disphcent. Vitupero ibi tecum horrorcm ventorura :

lauda mecura eorumdem ventorum spirabilem nutri-

ibi

cemque naturam, et spcciem corporis convenientia par-

tium continuati atque diffusi quibus rebus omnibus illos
:

inhabitatores suos poterant et gignere, et alere, et salu-

briter continere ; eorumque inhabitatorum , cum caetera
 \
2l6 '^. ALGLSTINI EriSCOPI
qu.T in oninibus animantibus supcriori rationc laudata
sunt, tum propric impigros unde vclint et quo
et faciles
velinl Iransihis, et concordem nisum
alaruni in volatu
ct non imparem motum. ^itupero ibi tecum corruptio-
nem ignis:lauda ibi mecum gcnitabilem ignem, et vi-

gentem opportnnam(|UC ejus temperationcm nasccnlibus.

ot ut coalcscercnt, ct ut suis numeris liniamentisquc pcr-
ficerentur, et ut vivere atque babitarc ibi possent : quae
omnia non sohim in ignislial)itatione, scd inipsis quoque
habitantibus miranda ct laudanda csse cognoscis. Yitu-
pero ibi tccum obscuritatem iumi, ct immanitatcm prin-
cipis qui in eo. sicut dicis, morabatur:lauda ibi mecuni
quod vcl in ipso fumo nullam partcm invcnis dissimilcm
CiEteris cx quo in gcnere suo partiuni inter sc suarum
:

congruentiam modumque custodit, ut quadam unitate

sit quod cst :nemo sobrie considerat, et non mira-
quas
biliter laudat. Quid quod etiani fumo addis vim potcn-
tiamque gencrandi, quando eidem quoque inbabitatores
principes tribuis ut quod hic nunquam vidimus
: ibi ,

fumus foecundus sit, ct SiJubrem suis habitatoribus proe-

bcat mansionem?
XXXIV. Quod etiam in ipso fumi principe immani-
tatcm solam advertisti quam vituperares, nonne dcbuisti
attendereca^tera quae tc in ejus naturcE laudem cogercnt?
llabebatenim animam et corpus, illam vivilicantem, hoc
vita inspiratum cum illa rcgeret, hoc obtempcraret
:

illa pnrirct. lioc subsequeretur; illa contineret, hoc non

dellueret; illa nioverct in numcros, hoc nuinerosa mem-

brorum conq)aginc constabilirctur. Nonne tc ad laudcm
niovet in hoc uno principe. vel pax ordinata, vel ordo pa-
catus? Quod autem de uno dictum est, hoc de ca^teris
intelligi licet. Sed enim erat in alios ferus et immanis?

ISon hoclaudo, sed tanta illa quae non vis attcndcre. Quae
 CONTRA EPISTOLAM MANICHjEI, LIB. T. 217
si vel admonitus intuctur atque considerat, quisquis Ma-
nichaeo tenicre credidit, sine duLitatione cognoscit, cum
de istis naturis loquitur, de bonis quibusdam se loqui,
sed non summis et infabricatis, sicut cst Deus una Tri -

nitas; neque de bis fabricatis quae sublimiter ordinata

sunt, sicuti sunt Angeli sancti et beatissimse Potestates
sed de infimis et pro sui generis modulo in imo rerum
ordinatis bonis ; quoe dum comparantur superioribus,
vituperandae ab imperitis existimantur ; et dum conside-
ratur quanlum his desit boni, quod illis adest, ejusdem
boni absentia mali nomcn tcnet. Et ego quidcm propterea
sic de istis naturis disputo, cjuoniam ea nomiiiantur quae
in hoc mundo nota sunt nobis. Novimus enim tenebras,
aquas, ventos, ignem, fumum novimus etiam animaha :

serpentia, natantia, volantia, quadrupedia, bipedia : in

quibus omnibus, exceptis tenebris, quae, ut dixi, nibil

sunt ahud quam hicis absentia, c|U8e ocuhs non videndo

chscernuntur, sicut silentium auribus non audicndo ; non
f{uia tenebiae sunt ahquid , sed quia lux non cst; sicut
noii quia silentium cst ahquid, sed quia sonus non est

exceptis ergo tcnebris in hac enumeratione, caeterae na-

turae sunt, et quarum specicm, quia in
omnibus not£e :

quantumcumque est, laudabihs et bona est, nemo pru-

dens abahenat ab auctore omnium bonorum Deo.
XXXV. iNam ille Manichaeus. sicut voluit naturas
quas hic didicit ordinare in phantasmatis suis, velut in

genteteuebrarum, omnino falsus esse convincitur. Primo,

quia tenebrae nihil possunt gignere. iit diclum cst. Sed
non tales, inquit, erant iHcC tenebrae, quales hic nosti.
Unde ergo me de ilhs doces? An forte tam verbosus doc-
trinae polhcitator cogis ut crcdam ? Sed lac me credcre.
lllud tamen scio, quod si non habcbant ahcpiam spe-
ciem, sicut istae non habcnt, nihil gcnerare potuerunt
 2lB S. ArGCSTJM LPISr.OPI

si autcni lial)cLaiit, iiidiorcs crant. Tu autcm cum dicis

non fuissc tales, cjuasi jicjorcs aiicjuas crcdi cupis. Posses

diccre etiam silentium, quod sic cst aurihus, ut tcnebrae

oculis , alicjua ibi surda vcl muta animalia gciiuisse : ut
cum libi diccrclur, non cssc aiiquam naturam silcntium,
responderes Sed non tale silentium cjuale liic nosti ut
: , :

omnino cpiod vcUcs diccrcs eis, cjuos scmcl ut tibi crc-

dercnt dccepisscs. Quancjuam id cjuod eum induxit, ut
in tenebris scij)cntia nata essc conlingcrct, in ijisis cjui-

dcm primordiis nascentium potuit bene animadverti. ISecl

sunt scrpcnlcs cjui lam acute vidcnt, et sic pra^scntia lucis

cxullant, ut gravissimum tcstimonium contra cufu diccre
videantur. Deindein aquis natantia facile fuit hic discere,
et ad illa transferrc pbantasmata; sic ct in vcntis volan-
tia, quoniam hujus crassioris acris impulsus in quo avcs
volitant, vcntus dicitur : in igne vero quadruj)edia unde
illi hngere in menteni venerit ncscio. Et tamennonfrustra
lioc chxit. sed parum attcndit, et crravit nimis. Hanc
enim rationem solent redderc, cjuod cjuadruj)cdes cdaces
sint, ct in concubitum multum ferveant. Sed multi lio-

mincs cdacitate sua superant quemlibet cjuadrupedem ,

qui certc bipedes sunt, quos non ignis, scd fumi esse fdios
dicit. Anseribus vero non facile quidquam edacius inve-
nilur : quos fumo ponat, quia bipedes sunt sive
sive in ;

in aquis, quia natarc amant sivc in ventis, cjuia pennati

;

sunt, et intcrdum volant ad igncm ccrte secundum cjus

:

distinctionem non pertinent. Quod autem attinet ad fer-

vorem conculutus, crcdo eum animadvcrtisse hinnicntcs
equos, et sxpe morsis frcnis rajitos iu fcjeminas quod :

animadversum dum vultcito scriberc, non attcndit j)asse-

rem parictinum, in cujus comparationc quivis admissa-
rius frigidissimus invenitur. Bij)edcs vero in fumo cum
ab eis quceritur quare ordinaverit, respondent elatum et
 CONTRA EPISTOLAM MANICHjEI, LIB. I. 2ig
Superbum bipedum genus liiiic euim homines ori-
esse :

ginem trahere clicunt et quoniam fumus globosus et

:

quasi tumidus in auras erigitur. superbis esse similera

non absurdc attenderunt. Quas animadversio sulUcere de-
biiit ad aliquam simililudinem dandam de superbis bo-
minibus sive allegoriam vel formandam vel intelligcn-
,

dam non tamen ut ideo bipedes animantes in fumo et

:

de fumo nati esse credantur. iNam et in pulvere nasci

debuerunt, quia saepe non minore ambitu et elatione
surgit in coelum et in nebubs, quia plerumque de terra
;

ita e\halantur, ut longe intuentibus inccrtum etiam fa-

ciant, fumus-ne an nebulae sint. Postremo cur in aquis et
ventis de habitandi patientia ad habitatores duclum est
argumentum, quia videmus ct natantia in aquis, et vo-
lantia in ventis viverc : ignis vero et fumus non deterruit
hominem mentientem, ut puderet eum tales ibi habita-
tores constituere, quibus nihil constitueretur absurdius?
JNam quadrupedem ignis incendit atque corrumpit, et

bipedes fumus offocat atque necat. Yel hic certe cogitur

fateri, se mehorcs dicere in gcnte tenebrarum istas fuisse
naturas, ubi vuk omnia pejora credi. Siquidem ibigigne-
bat ignis quadrupedem et nutriebat, et continebat innoxie
vel etiam commodissime. Simihter et fumus bipedes suos
clementissimo sinu editos, non sohim sine molestia, sed
vitahter atque indulgenter usque in ihum principatum
educaverat et continebat. Ita ostenduntur ista mendacia,
animadversione rerum quae videntur in mundo, sed minus
dihgenti minusquc solerti carnah sensu concepta , et
phantasmatis parturita , et temeritate edita atque con-
scripta haerelicorum numerum auxisse.
XXXVI. Sed iUo genere magis urgendi sunt, ut in-
telhgant, si possunt, quain vere in Catholica dicatur
omnium naturarura esse auctorem Ueum : quo de genere
220 S. AUGUSTIM KriSCOPI.

supcrius agebam, cum (licercni : Yilupcro lccuni pcstcm,

CcTcitatcm, coenositatem turbidam, horribilcm vehemen-
tiam . corruj)fibiIilalt'in , immanitatcm ])rin(ipum , ct
his simiha : lauda lu mccum spccicm , dislinclioncm ,

ordinationcm, pacem , unitatcm formarum, membroruni

congrucnlias ct numcrosas parihtatcs, ^italia spiramcnta
ct nutrimcnta , tcmpcramcntum salutis, rcgimcn ct mo-
dcramen animae, l'amulalus({ue corporum similitudi- ,

nem concordiamquc partium in.singuhs naturis vcl quae

liabitabant, vcl qua'hal)ital)antur, et ca'tera hujusmodi.
Sic cnim intclligunt, si tamcn sinc pcrtinacia vclint at-

tendcre bona ct mala sc misccrc cum loqumitur

, jam ct ,

dc illa tcrra ubi solum ct summum malum fuissc crcdi-

.

dcrunt itaquc si toUantur illa quae mala cnumcrata sunt,

:

bona illa quee hmdata sunt sine ulla vitupcralionc rcma-

nere si autcm bona ipsa tollantur nullam rcmancrc na-
; ,

turam. Exquojam vidct (jui potcst vidcrc. omncm na-

turam in (juantuin natura cst, bonum cssc quia c\ una
, :

eademquc rc in qua ct ego quod laudarem ct illc quod

, ,

vitupcrarct invcnit si lollanlur ca quae bona sunt, na-

,

tura nulla crit ; si autcm tollantur ca qUcC displiccnt , in-

corrupta natura rcmanebit. Tolle de aquis ut non sint
coenosag et turbidae , rcmancnt aquae pura" at([uc tran-
quillae : tollc dc aquis partium concordiam , non crunt
aquae. Si crgo malo adcmpto manct natura purga- illo

tior bono autcm detracto non manet ulla nalura hoc

, :

ibi facit natiiram quod bonum habct quod autcm ma- ;

lum non n;itura. S(h1 contra naturam cst. follc dc vcntis

,

horrorcm et nimium impctum qui tibi displicct potcs ,

cogitare vcntos \vncs at({uc modcratos : tollc de vcntis

partium similitudincm , ({ua corum corpus in unitatcm
continuatur ct sibi j)acalur ut corpus sit, nulla subcrit
natura quam cogil(>s. Longum est persequi caetera : scd
 rONTR.V r.PTSTOLAM MANICTI^.I. I.IR. I. 221
manifestum est eis c[iii nullo studio partium jucliauit,
cuni ista3 natura^ connnemorantur, adjungi eis quicdam
quiLus displiccant ; qua2 cum detrabimus , naturas mclio-
res manent. Lnde intelligitur eas , in quantum naturse
sunt , Lonas esse : quia cum eis vicissim omne cjuod ho-
iium liabent detraxeris , naturae null^e erunt. Animadver-
tite etiam, qui recte vultis judicare , illum quoque princi-
pem immanem ; cui si auferatur immanitas, attendite
compago corporis, mem-
c|uanta laudabilia renianebunt :

brorum hinc atque inde congruentia formas unitas, et ,

pax contextarum inler se partium , animas rcgentis et ve-

getantis, famulantisque et vcgctati corporis ordo ct dis-
Quae omnia bona si auferantur, et si qua
positio. forte
minus enumeravi nulla prorsus natura subsistfit.
,

XXXVll. Sedfortasse dicatis illa malade talibus na- ,

turis non posse auferri et ideo naturalia debere accipi. ,

Non nunc cjuoeritur quid possit vel non possit auferri :

sed certe non parvum lumen est ad intelligendum oni- ,

nesnaturas, in c|uantum naturas sunt, bonascssc, quod

sineillis malis cogitari bona illa possunt, sine bonis autem

illis nulla natura cogitari potest. Nam sine turbatione

ccDenipossum acpias cogitare ^.ine pace autem continua- :

tarum partium nulla specics corporis animo occurrit,

,

aut ullo modo sentiri potest ac pcr hoc nec ilke aquae :

coenosae sine isto bono esse potuerunt quo bono fiebat ,

ut ahqua natura corporea posset esse. Nam cpod dicitis,

quod illa mala de naturis talibus non possunt auferri :

respondetur, quod et illa bona de naturis talibus non

possuut auferri. Cur ergo istas resproptcr mala cjuae au-
ferri non posse arbitramini mala naluralia vocare vul- ,

tis; propter ea bona vero cjuae auferri non posse convin-

cimini bona naturalia vocarc non vultis?

,

XXXVIII. Restat ut quaeratis (nam ipsa solet esse vox

^fJQ S. ALr.lST[M EPISCOPI
iiltima) iinclc siut illa niala. qux milii quoqiic clispllcere
(licH)am. llcspoudebo Ibitassc, si vos prius clixcrilis

undc siut illa Ijoua ,

qua? \os quoquc lautlarc cogimini,
si al)surclissimi cordis cssc uou \ullis. Scd quid cgo istud
quaMam , cum utriquc ratcauuir, omnia quiccumquc ct
quautacumcpic ])oua suut, ab uuo Dcocssc, cjui summc
bonus est? llcsistite ergo vos ipsi Manicbaeo, qui tot ct
tanta bona quae commcmoravimus justcc[uc laudavimus,
paccm concordiauKjuc partiuui iu uuacjuaque natura, sa-
lutem valcutiamquc auimaulium, ct ca^tcraquce rcpeterc
jam pigel , ita iu terra commcntilia teuebrarum csse arbi-
tratus cst , ut ab illo Dco qucm bouorum omuium fatclur
auclorcm , alicuare couarctur. jNou cnim ca boua vidit,
duiu boc solum atlcudit quod displiccret : tauquam si

quispiam lcouisfrcmitucxtcrritus, eum iutueus trabcn-

ct

tcm ac dilaniaulcm pccorum aut bomiuum corporaqua?-

cumquc apprebcudissct, pucrili cjuadam iurirmitatcanimi
tanto timore percellcrctur , ut solani fcritatem leonis iu-
tucns alqucscTvitiam, caelcra cjusucgligeus omuiuo atquc
priietcricus ualuiam iJlius auimaulis uou tautum uia-
, ,

lum , scd niaguum malum csse clamaret tauto scilicet ,

evaggcratius, (juaulo timidius. At si cdomita fcritatc duci

leonem mansuctum \idcrct, praesertim si nuuquam antea
fuisset de illa bestia territus, tunc vacaret securo atque
intrcpido lcouis pulcbritudiucni considerare atque lau-
dare. Dc quo cgo uibil dicam , nisi quod ad rcm maxime
pcrtinet, ficri posse ut aliqua uatura ofTcndat ex alicjuo,
et iu totam nascatur odium : cum manifestum sit multo
mcliorcm csse spcclcm vcriT ac vivce bestiae, etiam cum
tcrrct in sylvis, quam imitatac atque simulatas cum in pa-
riete picta laudatur. IIoc ergo errore ille nos non deci-
piat , nec ctccos faciat ad cousidcraudas naturarum spe-
cies , cum (ju.Tdam iii cis ita rcprcbeudit, ut omui ci
 CONTRA EPISTOLAM MANICH,EI, LIB. I. QqS
parte cogat displicerc ,
quod omni ex partc reprehendere
non potest atque : animum ad aequum judi-
lioc niodo
cium componcntes sint cum illis
, quseramus jani unde
Lonis mala, quas me quoque improbare dicebam. Quod
facilius videbimus si in unum nomen potuerimus cuncta
,

conferre.
XXXIX. Quis enim dubitet totum illud quod dicitur
malum, nibil essc aliud quam corruptionem ? Possunt
quidem aliis atque abis vocabuiis alia atque alia mala no-
minari : sed quod omnium rcrum niahim sit , in quibus
mah ahquid animadverti potest , corruptio est. Sed cor-
ruptio peritae anim^ , imperitia vocatur; corruptio pru-
dentis , imprudentia ; corruptio justae, injustitia; cor-
ruptio fortis, ignavia : corruptio quicta; atque tranquillas,
cupiditas vel metus vel tristitia vel jactantia. Deinde in
corpore animato corruptio sanitatis , dolor et morbus
corruptio virium, hissitudo; corruptio quietis, labor.
Deiude in ipso solo corpore corruptio pulchritudinis
foeditas ; corruptio rcctitudinis ,
pravitas; corruptio or-
dinis ,
perversitas ; corruptio integritatis , discissio , aut
fractura, aut diminutio. Longum est et difficile ctharuni
rerum quas commemoravi et aharum innumerabihum ,

oranes corruptiones nominatim enuntiare, cum etiani

niuhae quae dicuntur in corpore, possint et in anima dici,
et innumerabiha sint in quibus propria vocabuLa corrup-

tio teneat. Yerumtamen videre jam facile est nihil noceie

corruptionem nisi quod Libefacit naturalem statum; et
,

ideo eam non esse naturam sed contra naturam. Quod ,

si non invenitur in rebus malum nisi corruptio et cor- ,

ruptio non est natura nuha utique natura mahim est.

;

XL. Sed si hoc forle intehigere non valetis ihud at- ,

tendite quod omne quod corrumpitur l)ono ahquo

,
.

minuitur, quia si non corrumperetur incorruptum es- ,

QQ^ ^' AUr.LSTlNI rpiscopi
sct; si vero cliaiii iioii jmssct oiniiiiio cornimpi , incornip-
libile esset. Necessc cst aulem ut sivc incoiruptio sivc in-
corruptil)ilitas bonum sit . si malum est corruplio. Sed
nunc (le natura incorruptibili nulla qua^slio est : tlc liis

agitur, cpicT possunt corrumpi. qute tlum noii corrum-

punlur. incorrupla tlici possunt, incorruptibilia non
j)Ossunl. lllutl enim solum incorru])tibile proprie dici-
tur ,
quod non tantuni noii corrumpitur , sed etiam nulla
ex parte corrunipi potest, Incorrupta crgo ({uaecumque
sunt. et tamcn corrumpi possunt,cum corrumpi coepe-
rint Lono niinuuntur (juo incorrupta crant et
. co ipso ;

magnotjuidembono, ([uia magnuni malum est corruptio;

et quandiu in eis augcri corruptio polcst , tantliu liabcnt
Lonum quo minuantur. Quaproptcr naturcT ilkc quas in
tenebrarum terra fuisse confingit, aut poterant corrumpi,
aut non poterant si non poterant, incorruptibiles crant,
:

quo bono superius nibil cst si polcrant aut corrumpe- : ,

bantur, aut non corrumpcbanlur si non corrumpehan- ;

tur, incorruptas erant quod videmus sine magna laudc

,

dici non possc si autem corrumpebantur, minuebantur

:

illo tam magno bono si ininuebantur bono babebant

: ,

bonum t|uo minuerentur quotl si babebant bonum, non :

erant naturse illae summum malum et omnis Manichrei ,

fabula falsa est.

XLI. Setl quoniani (juicsivimus (juitl esset malum

neque hoc naturam , sed contra naturam esse cognovi-
mus ; conscquentcr quaerendum est unde sit : quod ille

si fecisset , minus fortasse in has tanti crroris angustias

laberctur. Praepropere (juij)j)e ac j^raejjostere quaesivit
unde esset, quod jirimo non quaesierat quid essct et ideo :

nuUo motlo j)Otueruntquaer(uiti occurrerenisi vanaphan-

tasmata, quibus diflicile animus carnalibussensiLus mul-
tum pastusexuitur. Dicet crgo aliquis, nonjam certare,
I
CONTR.V EPI5T0LAM MANICH.l-:!, LIR. J. 225
scd 11011 eirare desiderans Unde est ista: corruptio, quod
quasi generale malum rerum bonarum , scd tamen cor-
ruptibilium esse compcrimus? Qui talis quaerit, cito
invenit magno ardore vcruni pctcns, et constanti pcrse-
verantia pic pulsans. Per homines enim commemoratio
aliqua signis verborum ficri potest , docet autem unus
verus Magister ipsa incorruptibilis Yeritas, solus iMagls-
ter interior : qui etiam exterior faclus est , ut nos ab
cxterioribus ad interiora revocaret ; et formam scrvi acci-

picns , utejus sublimitas surgcntibus innotesccrct, jacen-

tibus bumilis apparcre dignatus est. In ejus nominc
suppliccs simus , et per eum misericordiam Patris implo-
rantes ista quaeramus. Primo cnim brcvissime rcspondcri
potest qu^ercntibus uiide corruptio est , cum dicitur :

Ex co quod has naturge quae corrumpi possunt, non de

Dco genila?, scd ab eo de nihilo factae sunt quas quo- ;

niam bonas ratio superior dcmonstravit nemo potest ,

recte dicere : Non fecisset Deus bona. Si autcm dixerit :

Summe bona fecisset : oportet intelhgat summumbonum

ipsum esse qui fecit haec bona.
,

XLII. Quid mah inquis fierct si et ista ficrent

, , ,

summe bona? Et tamen si quis ex nobis quasreret ac- ,

cepto et credilo Deo Patre summo bono si esset aliud ,

summe bonum, unde esse nobis picvideretur, nuho modo

rccte rcsponderemus nisi de Dco Patre qui summc bo-
,

nus est.Quod ergo de illo est meminerimus natum de illo ,

esse non ab eofactum de nihilo et idco et lioc summc,

, ,

id est, incorruptibihtcrbonum esse videmusquc injustc :

flagitari ut tam summe bona sint quse fccil de nihilo

,
,

quam summe bonus est quem dc se genuit quem nisi :

unum gcnuissct, non id quod ipscest gcnuissct, quiaipsc

unus cst. QuapropLcr unico quidcm Fih"o, pcr qucm facta
sunt a Patrc omnia bona denihilo, impcritc atqucimpic
CXX<V. 1 i)
qqG s. AUGUSTiM triscon
lialics ({iiiii uiilur. nlsi cx co quod ir^ liomiuc apparere
(lignaUis cst, fSam iclco cl uuigcnilus in Scripturiset pri-
niog(Miitus clicilur : uiiii^ciiilus a l^alic. priiiiogcnilus cx
niorLuis : « El vidiinus, iiupiit, gloriani cjus laiKjuain
» Unigcniti a Patrc, plcni gratia ct vcritate^.w Et Paulus
dicit : « Ut sit ipsc priniogciiilus in niullis IVatribus^. »
\L11I. Quod si dixcriinus : iNon jam csscnt ista bona
qUtC dc niliilo facLa sunt , scd tantummodo Dci natura cs-
sot : invidebimus LanLis bonis ; ct vox impia est , inju-
riam puLarc. iioii lioc cssc (juod Dcus cst , ct idco iiollc

esse aliquod bonum ,

quoiiiani ci piiFponil ur Dcus. Qua^so,

patere natura animse rationalis, aiicpianto minus Lc cssc

quam Dcus cst , ct tanto minus, utpostipsum tc mdius

ali(piid non sit. Patere, inquam, et mitcsce illi , ne te

adhucrepcllatin infima, ubi pcr angustias pa-nales etiam

aLque etiam bonum quod es vilescat tibi. Superba cs in

Dcum, si indignaris quod tc antcccdit : ct nimis contu-

iiicliose de illo scntis , si non inctlabiJitcr gratularis tam
magnum bonum csse tc , utsolus sit ille pra-statitior.Quo
constiLuLo alquc lirmalo , dlud nc dixcris : Mc solam na-
turam Dcusiaccrc dcbuit, nolicm ut post mc aliquid l^ioni
ficrct. Non cnim quod bonum cst post Dcum jam debuit ,

cssc novissimum. l'A binc maximc apparct quantani tibi

tiilnicrit dignitatcm, quod Dcus qui solus tibi naturali-

tcr domiujitur, lccit alialjoiia quilras tii quoquc domina-

rcris. JNcc niircris quod nunc u\n non omni modo scr-
xiunt, cttc ali(piaiido cliam cruciant(piia Dominus tuus :

majoiem potcslatcm babct in ca qua; tibi scrviunt quam ,

tu in ipsa, tanquam in servos servorum suorum. Quid

ergo mirum si libi jicccanti id est non obtcmperanli , ,

Domino luo, parialia quibus dominabaris cff(X!la sunt.

Quid cnim lam justum , ct quid justius Deo? IIoc nam-
' Jonii. I, 14-18. — 2 Kom. viii, 3(j.
 C.ONTRA EPISTOLA.M MAMCILEI, LIB. I. 22^
qiie liuniana iiaUiia in Adam nieruit , de quo nunc non
cst disputandi locus : sed tamcn dominator justusetjus-
tis pn^miisetjustissuppliciis approbatur, bcatitate recte
vivcntiuin pai-naquc peccantium. ^Nectameh sine miseri-
cordia dcreiicta es. qaee certis rerum temporumquc mcn-
suris vocaris ut rcdeas. Ita recto moderalnine allissimi
Conditoris usquc ad bona terrena perventum cst qu?e ,

corrumpuntur et retormantur, ut liaberes supplicio mixta

solatia , ut ct laudarcs Deuni delectata ordine bonorum,
ct refugeres in eum exercitata experimentis malorum. Ita
in quantum tibi terrena serviunt doccnt te esse domi- ,

nam suam in quantum autem molesta sunt doccnt ut

: ,

scrvias Domino tuo.

XLIV. Quaproptcr quamvis sit malum corruptio, et
quamvis non sit a couditore naturarum sed ex eo sit ,

quod de nibilo faCtge sunt tamen etiam ipsa illo regcnte

:

et gubernante omhia qua3 fccit sic ordinata est, ut non ,

noceat nisi naturis inlimis ad supplicium damnatorum

,

et exercitationem admonitionemque redeuntium, ut in-

hoereant Deo incorrupti]jili maneantque incorrupti
.

quod unum est bonum nostrum. Sicut per Propbetam

dicitur « Mihi autcm inba-rere Deo
: bonum est ^.» ]Ne- ,

que illud dixeris Non faceret Deus naturas corruptibiles.

:

In quantum cnim natUfcE sunt Deus fecit? in quantuni ,

autem corruj^tibiles, non Dcns fecit non enim cst ab :

illo corruptio ,
qui sollis cst incorruplibilis. Si bgec capis,
gratias age Deo : si non capis ,
quiesce , et noli timere
nondum intcllccta danuiare : supplcxque illi
,
qui lumen
est mcntis, attendc ut intelligas. enim dicitur:Na- Cum
tura corruptibilis non unum,scd duo nominadicuntur.
:

Item cum dicitur Deus fecit de nihilo non unum sed

: :
,

duonomina audimus. Redde ergo istis singulis illa singula,

• Psal. i.xviJ, aS.
qqS s. Ai:r.usTiM Kriscori
iitciimauclisiialuraiii. aclDoum ])('rtiiieat ; cumaudiscov-
ruptibilcm . a<l iiiliiliim : ita lamcii ut i[)sa^ corruptiones,
(|uam\is iioii siul c\ l)ci artc , iii (jus tamcu potcstalc
siut disponciRla; ,
pio rcrum ordinc ct mcrilis animarum.
Id(^o rcclc dicimus abillo cssc pniemium atcpic supplicium.
Ita cnim non fccit corruptioncm , ut possit corruptioni
eum darc, qui corrumpi mcrucrit, id (\st , cjui sc ipsc
co^pcritpcccando corrumpcrc, ut cruciantcm scntiat
corruptioncm invitus, cjui ])bindientcm commisit volens.
XLY. cnimin Ycterc Tcslamcnlo tantum scriplum
iNon
cst : « Ego
bona ct condo mala » sed cvidcntiusin
facio , :

Novo ubi Dominus dicit « Nolite timere cos qui cor-

, :

» pus occidunt ct amplius non babcnt cjuid Taciant

, sed ;

» eum timctc, qui cum corpus occidcrit, liabct po-

» tcstatcm animain mitlcrc in gcbcnnaui^. » Yokuitariii^
autem corruptioni addi judicio divino pcDenalcm corrup-
tioncni . manifcslissimc ap(3Stobis Paulus attcstatur, cum
dicit : «lcmpUim quod cstis vos ciiim Dci sanclum cst ,
:

» quiscjuis tcmplum Dci corruperit corrumpct iJlum ,

» Deus » Quod si in vetere Lcge dictum cssct, quibus

'"^.

invectionibus isli impctum facerent accujvmtcs quasi cor-

ruptorcm Dcum? Quod vcrbum mctucntcs muiti bitini
interprctcs nolucrunt dicere «Corrumpet; » scA dixe-
, :

runt « Disperdct ilbim Dcus » ct non devianl(\s a rc

: :

ipsa , ofTcnsioncm vocabuli dc\itarunt. Quaii([uam isti

non minus imclicrciitur iii pcrditorcin Dcum . si Iio(^ iii

Lcgc vctcic aut Proj)lictis invcnircnl. Scd gi\Tcis cxcm-

plaribus convincuntur, in quibus apcrtissimc scriptum
est : «Quisquis tcmplum Dci corruj)crit, corrum])Ct il-

» lum Deus. » Quod si quis ab eisqutcrat, quomodo dic-

tum sit nc corruptor putctur Deus exponunt stalim
: ,
,

' Isai. M.v, ;. — ~ Matll). x, ;;>, it Luc. xii, i. — ^ i Cor. iir,

i8, cl wii.
 CONTRA EPISTOLAM MANICH.EI,
LIB. I. 229
« Corrumpet» dictiim essc corrupiioni tradet vel si , :

quo alio modo possunt. Quo animo si esscnt in veterem

Legem , et multa ibi miranda intelligerent, et nondum
intellecta non cum odio lacerarent sed cum , lionorc dif-
ferrent.
XLVI. Si quis autem non credit ex nihilo esse cor-
ruptionem, proponat sibi baec duo esse et non esse,
,

quasi ex diversis partibus, intelligendi gratia , ut cum

tardis tardius ambulemus : deinde velut in medio consti-
tuat aliquid, ut puta corpus animantis, et quserat hoc
secum , dum formatur illud corpus et nascitur, dum au-
getur ejus species , nutritur, convalescit, roboratur, de-
coratur, firmatur, inquantum raanet, ct in quantum sta-
bihtur, in quam partem tendat , utrum ad esse an non
esse : non dubitabit esse quidem ahquid in ipsis etiam
primordiis ; sed quanto magis forma et specie et valen-
tia constabihtur atque firmatur, tanto magisfieri, utsit,
et in eam partem tendat, qua positum cst esse. Nunc
ergo incipiatcorrumpi, debihtctur omnis ille status,lan-
guescant vires, marcescat robur, forma foedetur, dissihat
compago membrorum contabescat et defluat concordia
,

partium quaerat etiam nunc per istam corruptioncm

:

quo tendat, utrum ad esse, an non esse non puto usque :

adeo caecum et tardum, ut dubitct quid sibi ipse respon-

deat , et non sentiat quanto magis quodque corrumpitur,
tanto magis ad interitum tendere. Omne aulem quod ad
interitum tendit, ad non esse tendit. Cum ergo Deum in-
commutabihter et incorruptibihtcr esse credendum sit

id autem quod dicitur nihd ,

penitus non esse manifes-
festum sit : et cum ista tibi proposueris esse et non esse,
atquc cognoveris quanto magis augetur species, tanto
magis quidque tcndcre ut sit ; quanto magis augetur cor-
ruptio, tanto magis tendere ut non sit : quid dubitas di-
23() S. AUGUSTINI EnSCOPI
ccic in imacjnaquc iiatura coiTuplil)i)i quitl in ca sil cx I)co,
quid sil cx iiiliilo? cuni spccios sccunclum naluram sil,

corruptioconlra nalnram. (Juia spccics aucta cogit cssc,

et Dcum lalcmur summc cssc corruptio vcro aucta co^it :

iion cssc. ct conslat (pioil non cst, niliil cssc, <jui(l, in-

quam, dubitas (licere, in naturu corruptihili, quam ct

naturam dicis , ct corruptibilcni dicis, (piid sit c\ Dco,
quid cx nibilo? I^it quid(piairis Ucp naturam cpntrariam,
quem si conlilcris summc essc, vidcs ej non cssc cpn-
trarium?
XLYIf. Cur crij;o . incjuis. (juo4 naturas Dcus dcdit,
tollit corruptio? Non tojlit. nisi nbi |)crn)iltit, Dcus ibi :

autem permittit , ubi orclinalissinunn ct juslissimum ju-

dicat, j)ro nnum gradibus ct j)ro mcritis animarum. iNam
ct sjDCcies vocis cmissic pratcrit, ct silcnlio pcrimjtur; et
tameii sermo noster ex j)rcCtereuntiuni verborum dcces-
sione ac successione peragitur, ct moderatis silcntiorum
intcrvallis dcccntcr suavitcrquc distinguitur : ila scscliabct
ctiam tcn)poralium naturarum inlinia j)ulcbritudo, ut
rcrum tran^ilu j)eragatur ct dislinguatur morte nasccn-
tium. Cujus pulcbritudinis oixlincm ct niodos si j)Ossct

capere scnsus iiostcr atquc mcmoria, ita upbis jilaccret,

ut defcctus cjuibus distinguitur, ncc corruptipncs vpcj^rc
audcrcmus. Quod autcm in cjus j)ulcbritudinis j)arte la-
boramus , cum nos llucntia dcscrunt tcmporalia cjutc
diligimus, ct jicccatorum jia^nas luimus, ct scmpitcrna
diligerc commoncmur.
XLYIII. Non crgo in bac j)ulcbritudinc qua?ramus
quod non accej)it qua; idco infima cst, quia quod quae-
:

rimus non acccpit ct in co quod accepit, laudemus

:

Deum, cjuia tantum sjicdi bonum ctiam buic (|uamvis

infimae dcdit. jNcc ci tamcu ut amatorcs cjus inbaerca-
mus : scd ut Dci laudatprescain Iransgrcdiamur, ut su-
 CONTRA EPTST0LA5I M\NICITiEr, Ll?,. T. 23l
pra eam collocati de il}a jucliceTnus, nonci connexi in illa
judicemur. Festinemusque ad illud honum, quod nec
locis grassatur,nec tempore volvitur, ct unde speciem
formamque accipiunt omnes locales temporalesque na-
turae. Ad quod vidcndum mundemus cor per fidem Uo-

mini nostri Jesu Christi, qui ait : « Beati mundicordes,

» quoniain ipsiDcum vidcbunt. » Non enim eos oculos
ad illud bonum cernendum prteparari oportet, quibus
cerniturhix ista diffusa perlocos,et nonubique intcgra,
scd aliara partem hic habens, et alibi aliam. Yerum illum
aspectum aciemque purgemus, qua cernitur, quantuni
in hac vita Iicet,quid sit justum, quid pium, qme sit sa-
pientiae pulchritudo : quae quisquis cemit, praeponit
longe omnium locahum spatiorum plenitudi; et sentit,
ut ista cernat, nonper locorum spalia ditTundiaciem men-
tis suse. sed incorporea potentia stabiliri.
XLIX. Cui aspectui quoniam multum inimica sunt
phantasmata, quee de carnali sensu tracta imaginarie co-
gitatio nostra versat et continet, detestemur istam haere-
sim, quaesuorum phantasmatum fidem secuta et divinam ,

siTbstantiam per locorum spatia quamvis infinita vclut

, ,

informem molem disjecit atque ditTudit et eam ex una ,

parte truncavit, ut inveTiiret locum malo; quod videre

iTon potuit non essenaturaiiT, sed contra naturam et ip- :

sum malum tanta specie et formis et pacepartium in sin-

gulisnaturis vigente decoravit, quia sine his bonis nullam

poterat cogitare naturam, utea mala, quae ibireprehen-
dit, innumerabiliuTTT bonorum copia sepeliantur. Sed
hujus volumnis iste sit terminus : in caeteris caetcra ejus
deliramenta Deo permittente atque adjuvante arguentur.
I
S. AUfi. AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

CO NT R A

FAUSTUM MANICHyEUM
LIBRI XXXIII ^,

LIBER I.

Faustus quidam fuit^, gente Afer, civitate Milevita-

iius, eloquio suavis, ingeuio callidus, secta Manichaeus,
ac per hoc nefando errore perversus. Noveram ipse ho-
minem, quemadmodum eum commemoravi in hhris Con-
fessionum mearum^. Hic quoddam volumen edidit ad-
versiis rectam christianamfidem, etcathohcam veritatem.

Quod cum venisset iu manus nostras lectumque esset a ,

fratrihas; desideraverunt, et jure charitatis per quain

eis servimus flagitaveruut , ut ei responderemus. Hoc
aggrediar nunc nomine atque adjutorio Domini et Sal-
in
^ atoris nostri Jesu Christi, ut omnes qui haec legent, in-

telhgant quam nihil sit acutum ingenium et hngua expo-

lita, nisi a Domino grcssus hominis dirigantur^. Quod
' Anno 4oo. circiter .'tripti. — Yide Bclract. lib. it, lap. 7. — 2 YjJo
D. Guillon, toin. x.\ii, p. iiy-i25. — 3 j^j|j_ v. Coiilcs.c. 3 et 6, — ''Pbal.

XXXVI, 23.
s.Ti s. Arr.LSTiM F.prscopi
jiiullis oliam tardiorilnis ct iiivalidioribus occulta <Tqui-
tate divinae iniscMicordin' prccstituin est, cuni mulli accr-
rimi ct facundissimi, dcserli adjutorio Dei, ad boc velo-
citer et perlinacitcr cnrrctrnl. iit a vcritalis via longius
aberrarcnt. (lonnnoduin .iiitcin arl)itror, sub cjus noinine
verba ejus ponere, et sub meo responsionem nieam.
II Falstus dixit : « Satis supcrque in luceni jam tra-
ductis erroribus, ac Judaicie supcrstitionissimiil cL scmi-
Chrislianorum abunde detecta lallacia, a doctissimo sci-
nobis post beatum patrem nostrum Mani-
licet et solo

chteum studendo Adimanto; non abs re visum est, Ira-

trcs charissimi, hccc fjuoquc brevia vobis et concinna
responsa, proptcr callidas ct astutas conferentium nobis-
cum propositiones, scriberc. quo cuni iidcm vos cx moro
parcntis sui serpentis ca})tiosis circunncnirc qua^stiun-
culis voluerint, et ipsi jicl rcsppndendum vigilanter eis
sitis instructi. Ita enim fict, ut ad ca ipsa quse propo-
suerint rcljgatij ulterius huc atque illuc vagari non pos-
sint. Ac ne profusa confusave orationc Icgcntium inun-
darentur ingenia, lam breviter qdam distincte ex adverso
sibi, ipsorum atque nostrorum Verba cpnstitui. »
II f. Augustiuus icsnontjit : Tu scmi-CIiiistiarios caven-
dpsputas, quod nps esse dicis : nps autem pscudo-Chris-
tianos cavemus, quod vos esse ostcndimus. Nam quod
scmis csL, cx quadam paftc inq:)erfcci.um, ex nulla lamen
faisum est. Quitl crgo, sj aliqujd dccst fidei corum quos
circumvenire conamini, numquid idco id quod eis adcsL
destruendum, ac non potius id quod deest astrucncjum
est? Sicut acl quosdam impcrfectos loquens Apostolus
ait : « Gauclens et videps vestram cpnversationem , et id

» quod dcest fidei veslrae in (liirisio*. » CcmcbaL ulique

quamdam fiibricam spiritalem, sicut alibi dicit : « Dei
' Coloss. II, 5>,
 CONTRA FAUSTUM MANICHiEU.M, LIB. I. ^35
» 3P(lificatio estis'*' : » ct in ea ccrnehat utruniquc, ct unde
gauderet, et undc satagcrct. GaudcLat ex eo qiiod jani
sedificatum videbat ; satagcbat cx co quod usque ad cul-
lucii pcrfcctionis adliuc oediricanduni rsse scntiebat. Ita-
quc nosrcvcra Catbolicos nonduni perfectos, sed quodani
luodo, ut dixisli, senii-Ghristianos, quos fallatis et se-
ducatis vestra pcrversitate, insectaniini. Scd si qui adhuc
ctiam tales sunt, si vos pscudo-Christianos cssc intcUexe-
rint, quamvis captiosis quaestionum vestrarum proposi-
lionibus, propter id quod eorum fidei deest, respondere
non possint ; non tamen scquendos scd devitandos vos ,

esse cognoscunt. Sicut crgo vestra inlentio cst semi-Ghris-

tianos quos decipiatis inquirere , sic nostra intentio est
pseudo-Christianos vos ostendere : ut non sokim Chris-
tiani peritiores vos convinccndo prodant, sed et imperi-
tiores vos cavendo proficiant. Cur autem serpentem pa-
trem nostrum dixisti? An cxcidit tibi quemadmodum
soleatis vituperare Deum qui homini praeceptum in pa-
radiso dcdit, et Laudare serpentem quod ei per suum
consiHum oculos aperuil"? Puto justum esse ut serpentem
illum diabolum a vobis laudatum, tu potius agnoscas
parentem tuum. Nam ille te fdium etiam modo vitupe-
ratus agnoscit.

' I Cor. III, 9. — ^Gen. iit, 7.

236 S. AKiLSriM LPISCOPI

LIHKR II.

I. Falstus clixit ? Et maximc.

: « Accipis Evangcliuin
Proinde ergo Christum? Non ita est.
ct natum accipis
Ncquc cnim scquitur, ut si Evangclium acci])io, idcirco
ct nalum accipiam Clirislum. Cur? Ouia Evangclium
quidcm a pnietlicationc Cliristi et esse coepit ct nominari
in quo tamcn ipse nusquam se natum ex liominibus dicit.
At vero genealogia adco non cst Evangclium. ut nec ipsc
cjus scriptor ausus fucrit cani Evangdium nominarc. Quid
enim scripsit? « Libcr gcnerationis Jesu Christi fdii Da-
» vid ^. » Non crgo hbcr Evangchi Jcsu Chrisli, scd hbcr
gencrationis : quippe ubi ct slcha inducilur qua; confir-
matgcnesim^; ut Genesidium hoc magis nuncu-
rccte
pari possit quam Evangelium. At dcniquc Marcus, qui
gcncrationcm scribcrc non curavit, scd prtcdicationcni
lantum FiJii Dei quod cst Evangchum, vidc quam sit
competcnter exorsus « Evangchum, iuquit, Jcsu Christi
:

))Fihi Dei"*.)) Ut hincsatisabundcquc apparcat, gcnealo-

giamnonesse Evangehum. NametinipsoMattlueojJOstin-
clusum Joannem in carcerem, tunclegitur Jesum coepisse
praedicare Evangehum rcgni. Ergo quidquid antc hoc
narratum est, gcncalogiam csse constat, non Evangchum.
Alioquin quid impcdicbat ct Matthaeum poncrc, E\ an-
gchum Jcsu Christi fdii Dei : nisi quia improbum puta-
vit gencalogiam vocarc Evangclium? Quapropter si jam

tibi distinctum satis cst, quod usquc nunc iguorasti, longe

aliud esse Evangchum quam genealogiam ; scias me, ut

dixi,accipcrc Eviiiigclium. id cst, pra^dicationcm Chrisli.
De quo quidquid j;im pcrrogare volucris, omissis gcnc-
« Matih. I, I. — 2ia ii,a.— 3ia. 1, I.
 CONTRA FArSTUM MANICHyTirU, T.IB. II. O.oJ

raliouibus quaere. Aut si et de ipsis conferre cst animus,

noii equicleni rccuso, cum sit niilii m;igna ct dc his acl

respondendum copia sed tu disce intcrrogare quod pri-

;

nium est. Yideris enim mihi nunc scire velle, non ulruni
Evangehum accipiam, sed utrum generationes.
II. ALGiSTiNUsrespondit Certe interrogasti te ipsum :

velut ex persona nostra utrum acciperes Evangelium . ;

et respondisti « Maxime.» Rursusque interrogasti. utrum

:

acciperes Cliristum natum et respondisti " Non ita est ;» ; :

hanc scihcet causam suhjiciens, quia generatio Christi

non pertinet ad Evangehum. Quid ergo respondehis A-
postolo dicenti « Memor esto Christuni Jesum resur-
:

» raxisse amortuis ex semine David sccundum Evange-

» hum meum^.» Yides certe quam nescias , vel te nescire

fingas ,
quid sit Evangelium ; nec ex doctrina apostohca ,

sed ex vestro errore nomines Evangchum. Aut si lioc ap-

pchas Evangehum, quod Apostoh appellaverunt; aherras
ab Evangelio, qui non crcdis Christum ex scmincDavid:
quod Apostolus secundum suum Evangehum preedicari
testatus est. Quod autem erat apostoh Pauh Evangehum,
hoc etiam creterorum Apostolorum et omnium fidehuni ,

dispensatorum tanti sacramenti. Hoc enim ahbi dicit :

« Sive ergo ego , sive illi , sic prazdicamus . et sic credi-

» distis^. » rsonenim omnes ihi Evangehum couscripse-
runt, sed tamen omuesh^vangelium praedicavcrunt. ^ar-
ratores quippe originis, factorum dictorum, passionum ,

Domini nostri Jcsu (^liristi propi ie dicti sunt Evange- ,

hstae. iNam ct ipsum nomen si quaeramus quid Litine in-

terpretetur, bouumnuntium dicitur Evangehum vel boua

aununtiatio.Quod quidem cum ahquid honum annuntia-
tur,semper dici potest proprie tamen hoc vocabulum :

obtinuit iha quam dixi aununtiatio Sahatoris. Si autem

vosahud annuutiatis, cxtra Evangelium vos essc manifes-
» 2 Tim rr, 8. - -!
i Cs.v. xv, i r.
238 S. AUGUSTINI EPISCOPI
tum esl.Uti(|ue suiit adversus vos parvuli quos a])pellatis

semi-(vliristiaiios , si malris cliarilalis voccm sihi ex ore

apostolicopersonautem aucliaiit : «Si ipiis ^obis aniiuntia-

» vcrit. praier cpiam ipiod annuntia^ imusA ohis. anatliema
» sit^ » (>um ergo ipse Paulus secundum Evangelium suum
annuntiaverit Cliristuni ex seinine David , vos c(ui lioc

negatis. et aliud annuntiatis, anatliema silis. Quis autem

non videat cjuanta CcTcitate dicatur (juod nuscjuam sc ,

(^hristus natUm ex hominihusdicat, cumpenenuncjuamse

filium liominis taceat?
111. Sed videlicet doctissimi liomines. ])iofertis nohis
cx armario vestro, nescio cjuem primum hominem,quiad
gentcm tenehrarum dehellandam de lucis gentc descen-
dit, armatum acpis suis contra inimicorum aquas; et ,

igne suo contra inimicorum ignem; etventissuis, contra

inimicorum ventos. (^ur non ergo ct fumo suo . contra
inimicorum fumiim ; et tenehris suis, contra inimicorum
tenehras : sed contra fumum acre, utdicitis, armahatur;
ct contra tenel)ras luc* ? An quia mala sunt funius et
tenebra^, non ea poluii hal)crc bouitas ejus? Bona crgo
sunt ilhi tria. acpia, vcntus. ignis.Cur ergo ea potuit habe-
re malilia gentis adversa^ * Ilic respondetis : Sed aqua illa
gcntis tenebrarum mala crat ; quam vero prinuis bomo
attulit, bona illius malus, hujus autcm
crat : et ventus
bonus ; ita et bonus contra malum ignem il-
hujus ignis

lius dimicavit. (lur ergo et contra malum fumum non

potuit airerrefumumbonum? An infumovcstramendacia,
tancjuam lumus ipse evanescunt alquc deficiunt ? (^ertc
,

primus homovester contra naturam contrariamhellumges-

sit. Cur quinque illis elementisquee in contraria gente con-

iingitis, unum allalum estde divinisregnis contrarium, lux

contra tenehras? Ca?teia enim quatuor non sunt coulra-
1 r.alal. I, 10.
 CONTRA FAUSTtM MANlCILliUil, LIB. 11. 289
ria. Nam nec aer fumo est contrarius, multo minus aqua
aquqe , et venlus vcnto , et ignis igni.

IV. Jamvero illa sacrilega deliramenta quis audiat,

quod primum homincm vestrum dicitis, secundum hos-
tium voluntatem quo eos caperet, elementa quee porta-
,

bat mutasse atque vertisse ut regnum quod dicilis falsi- ,

tatis, in sua natura manens non fallaciter dimicaret, et ,

substantia veritatis mutabiJis appareret , ut falleret? Hu-

jus primi hominis fdium credi vuUis Dominum Jesum
Cljristum. Hujus commentitiae fabulEC fdiam dicitis veri-

tatem. Hunc pririiuni quem Jaudatis, quia

hoiniriem .

mutabihbus ct mendacibus formis cum adversa gente

pugnavit , si verum dicitis , non imitamini si autem imi- :

tamini, et vos mentimini. Quapropter Dominus et Sal-

vator noster Jesus Christus , verus et verax Dci Fihus,
verus et verax hominis iihus ,
quod utrumque de se ipse
testatur, et de vcro Deo Diviriitatis [cternitatem , et de
vero homine carnis originem duxit. Non novit Apostolica
doctrina primum hominem vestrum. Audite apostolum
Pauhim : « Primus honio , inquit , de terra terrenus
)) sccundus homo de coilo coelcstis. Quahs terrenus, tales
» et terreni : qualis coelestis, tales et coelestes. Sicut por-
» tavimus imaginem terreni portemus et imaginem ejus
,

» qui dc coelo est ^. » Primus itaque homo de terra terre-

nus, illc Adam de hmo formatus : secundus autem homo
de coeJo coelcstis Dominus Jesus Christus quia Fihus
,
;

Dci venit ad carnem qua suscepta et homo exterius fie-

,

rct, et Deus interius permnneret ; ut et Fihus Dei vcrus

per quem facti sumus,
esset hominis fdius verus fieret et

perquem refecti sumus. Cur ergo primum hominem ves-

trum commentitium nescio unde producitis ct primum ,

hominem quem doctrina Apo.stohca docet non vuUis

* I Cor. XV, 47 -5o.
9.^0 S. AUr.llSTlNI EIMSCOPI
agnosccre? Au ut conipltalur iu vobis (|uod ipsc Apos-
lolus ait : « A vcritalc quidcm auclitum suuui avcrtcntcs
)) ad fabulas autcni convcrtcntur^. » Paulus annuntiat
primum liominem dc tcrra tcrrcnum : ManichcTus an-
luinliat primiim liomincm non tcrrcnum , ncscio uuibus
iallacibus elcmentis quinquc vcstitum. \'A Paulus dicit :

« Si quis vobis annuutiavcrit piietcr (piam (piod annun-

» tiavimus vobisanatbcma sit-. » J^lrgo nc Paulus mcn-
,

dax sit ManicbiTUs anatbcma sit.

,

Y. Quod autem etiani stcIUr calunmiamini qua Magi ,

ad (lliristum infantcm adorandum pcrducti sunt, non

crubcscitis, cum vos commcntilium Cbristum vcstrum ,

fdium commcntitii primi bominis vestri non sub stclhe

,

tcstificationc ponatis , scd in st(^llis omnibus colligatum

csse dicatis : quia vidclicct principibus tcncbrarum com-
mixtum esse creditis in illo bcllo ,
quo ipse primus bomo
vester cum tcncbrarum gcnte pugnavit , ut de ipsis prin-
cipibus lcncbrarum lali commixtionc caplis mundus I"a-

bricarctur. l ndc ct ista sacrilcga dcliramcnta vos cogunt,

non solum in c(l1o at<[uo in omnibns stcllis , sed etiam iii

tcrra atquc in onniibusquii' nascnntur in ca . confixum et

coUigatum concrctum (>bristum diccrc iion jam
at(|uc ,

Salvatorem vestrum sed a vobis salvandum cuni ea man-

,

ducatis atquc ructatis.

Nam et ista impia vanitatc scducti, scducitis Audilo-
rcs vestros, ut vobis cibos aifcrant , c|uo possit ligalo in

eis Cliristo subveniri per vestros denles et ventrcs. Talibus

cnlm auxiliis cum solvi ctlibcrari pra?dicatis; nccsaltcm
tolum , scd adbuc licet exiguas sordidasquc rcbquias cjus
in stcrcoribus remanerc contenditis, ut in aliis atquc aliis

rcrum corporalium formis itcrum at([uc itcrum im[dcxi€

ct si nuindo stantc solvi ct j)ur-
im[)Iicataeque teneantur :

'
a Tim. iv, 4. — "^
Galat. i, 10.
 CONTRA FAi;STUiM MANICIIiEUM, LIB. II. Q^l
gari non potucrint jam ,
illo ignc ultinio quo ipse mundus
ardebit, solvantur atque purgentur^. Nec tamen ctiam
tunctotum Christum dicitis posse liberari, sed ejusbonae
divinaeque naturae novissinias rcsiduasque particulas, quae
ita sordidatae sunt , ut nullo modo diJui valeant , dam-
nari in aetcrnum confixas globo horrido tenebrarum. Ecce
qui se fingunt indignari ,
quod Fiho Dei fiat injuria,

quia eum natum stclla demonstrasse dicatur , tanquam

gcnesis ejus sub fatah constellatione sit constituta ; cum
eum ipsi non tantum sub stellarum connexione , sed in
vincuhs omnium tcrrenorum et in succis onuiium her- ,

barum et in putredine omnium carnium ctin corrup-

, ,

tione omnium ciborum ita hgatum poHutumque consti-

,

tuant, ut ex magna non tamen ex tota parte, solvi

,

purgarique non possit, nisi et ab hominibus, Electis vide-

hcet Manichaeorum , etiam in porris radicuhsque ructetur.
Et nos quidem sub fato steharum nuhius hominis
genesim ponimus, ut hberum arbitrium voluntatis, quo
vel bene vel male vivitur propter justum judicium Dei
,

ab omni necessitatis vinculo vindicemus quanto minus :

iUius temporalem generationem sub astrorum conditione

credimus factam qui est aetcrnus universorum Creator et
,

Dominus? Itaqueilki steUaquam viderunt Magi, Christo

secundum carnem nato non ad decretum dominabatur,

sed ad testimonium famulabatur; nec eum subjiciebat

imperio , sed indicabat obsequio. Proinde non ex iJhs erat
haec quae ab initio creaturae itinerum suorum
stelJis,

ordinem sub Creatoris lege custodiunt; scd novo Yirginis

partu , novuni sidus apparuit, quod ministerium ollicii
sui etiam ipsis Magis quaerentilius Christum , cum ante
faciem praeiret, exhibuit, donec eos usque ad ipsum lo-
cum ubi Dei Vcrbum infans erat , pr^eeundo perducerel.
* t Pctr. la, 10.

exxxv. ;6
 Q^jo 8. AUGUSTINI EPISCOPI
Oni lanclcm nstrologi ista consliluorunt liominuni nas-

ccntiuni fata sul) slcllis , ut ali([uam slcllarum . homine

ali(juonato, circuitus sui ordintMii rcli({uisse, et ad euni
qui natus cst pcrrcxissc , asscvcrcnt? Sortcm quippc nas-
ccntis astrorum ordini colligari arbilrantur, non astro-
rum ordincm oh liominis nali dicm posse mutari. Qua-
propter, si stella illa cx iis erat qiiae in coelo peragunt
ordincs suoi;. qiiomodo potcrat dcccrncre quod natus
Christus aclurus crat, qUcC nalo Chrislo jussa cst rclin-

quere quod agcbat? Si autem , ut probabihus creditur,

ad dcmonstrandum Christum quar non crat. e.xorta cst, ,

non ideo Christusnatuscst, quia illa cxtitit; scd idco ilhi

extitit, quia Christus natus cst, Unde , si dici oporterct,

non stellam Chrislo , scd Christum stellae fatum fuisse

diccrcmus, Ipse ({uippe illi , non illa huic, nasccndi at-

tulit causam. Si ergo sunt fata quaea fando , id est, a

diccndo appellata sunt; quoniam Christus Verbum Dei

est, in quo antcquam csscnt, dicta sunt omnia ; non con-
sortium sidcrum fatum Christi est , scd fatum ctiam side-
rum Christus est qui et ipsam carnem sub coelo creatani
:

ea voluntate assumpsit qua etiam coelum creavit ca po-

,
;

lcstatc dcposuit qua etiam sidcribus imperavit.

ct rccepit.

VI. Cur ergo non sil Evangclium quod dc ista gene-

ratione narratur, cum tam l)ona nobis annuntietur, ut
pcr ipsam nostra sanctur infirmitas? An quia Matthaeus
non cst ita cxorsus, ut diccret « Initium Evangclii Jesu :

» Christi^, » sicut ait Marcus; sed « Liber generationis

» Jesu Christi-? w IToc modo nec Joanncs Evangclium
scripsissc dicatur, quia ncc ipsc ait : « Initium l-lvan-
»gclii, » aut, '< Libcr l'^vangclii ; » scd , « In principio
» erat Verbum^. » Nisi forte tani elegans vocabulorum
fabricator Faustus fuit, ut ct hoc Joannis exordiuni
1 Mittli. I, I.— ^ Marc. i. i. — ^ Joaii, i, i.
 CONTRA FAUSTUM MANICIIJEUM, LIB. II. 2^3
Verhidium nomiiiaverit, propter Ycrbum; sicut illQc!>
propler genesim Genesidium ausus est appellarc. Sed
,

cur non potius cogitatis ,

quauta impudentia prolLxas illas

et impias fabulas vestras Evangelium nominctis? Quid

enim illie boni annunliatur, ubi dicilur Deus advcrsus
rebellem nescio quam contrariam alienamque naturam
non aliter regno suo potuisse prospicere atque consulere,
nisi partem suic naturae in illius avidas fauces devoran-
dam mittcret, atque ita polluendam, ul post tantos la-
borcs atque cruciatus non possct saltem tota purgari?
Ita-ne tam malusnuntius Evangelium cst? Certe omnes
qui Grsece vcl tcnuiter novcrunt, Evangelium , bonum
nuntium , aut bonam annuntiationem interpretantur.
Quomodo est autem iste bonus nunlius, quandoquidcm
ipse Deus vobis vclo sibi opposito lugcre nuntiatus
, ,

est , donec sua membra ab illa vastatione ct contamina-

tione reparentur atquc purgentur? Qui si aliquando luc-
tum finierit , crudelis crit. Quid cnim de illo male meruit
pars illa ejus quae in globo ligabitur? quae utique in aeter-
num lugenda est, quia in Kternum damnabitur. Sed
evasimus, quod istum nuntium quisquis diligenteradver-
terit , non cogilur lugcre, quia malus csl; sed ridere,
quia falsus est.

16.
 244 S- AUGUSTINl EPISCOPI

LIBER ITI.

I. Faustus dixit «Accipis ergo generationem ? Equidem

:

conatus diu sum hoc ipsum qualccumque est persuadere

niilii ; quia sit natus Dcus scd offensus duorum maxime :

Evangelistarum dissensione ,
qui gcnealogiam ejus scri-
hunt , Luca; et Matthaei , haesi incertus quemnam potis-
simum sequcrer^. Ficri cnim possc pulaham, ut quia
pra^scius non sum quem mcntiri existimarcm ipsc dice- , ,

ret verum et qucm vera loqui ipse forsitan mcntiretur.

: ,

Inlinita crgoeorum praetermissa Hte, et interminahili milii,

ad Joannem Marcumquo me contuli nec impariter a :

duohus ad duos et ah Evangohstis ad ejusdem nominis

,

professores.Quorum mihi principia interim non immerito

placuerunt, quia nec Uavid, nec Mariam inducunt, nec
Joseph; sed Joannes quidem in principio fuisse Ycrhum
dicit •'^,
et Yerhum
apud Dcum, et Deum fuisse fuisse
Verhum, Cliristum significans Marcus vero, «Evange- :

» Hum inquit, Jesu Chrisli fdii Dei

, » tanquam ]Mat- :

thaeum exprohrans, qui posuerit fihum David. Nisi forte

alterum hic et alterum illc annuntiat Jcsum. Ilaec ergo
ratio est, qua cgo non arcipio Christum natum.Tu vero,
si tantus es ut hanc mihi adimas offensionem , effice ut
interseipsi conveniant; ct utcumquesuccumham quam- :

vis ncc sic quidem dignum crit cx ulcro natum credere

Deuni , et Dcuni Christianorum. »

IL Augustinus rcspoiidit : si pio studio legisses Evan-

gehum, ctea qucC te in Evangehstis tanquam repugnantia
movisscnt . dihgcnter quaerere ,
quam temere damnare
* Matlb. 1,1, et Lnc. iii, 23. — ^ j„aii. i, i . — 3 Marc. i, i.
 CONTRA FAUSTUM MANICHJEU.M, LIB. IIF. a^^
maluisses ; ut salteni propter ipsam ,
quae quasi prima
fronte occurrit , apertissimam repugnantiam , cogitares ,

nisi aliquid illic magnuni lateret , difficile fieri potuisse ,

ut tanta eis auctoritas in terrarum orbe pracberetur, qua

sibi hominum doctissimorum
tot ingenia subjugarent.
Quidenim magnum est videre quod vidistis, alios Christi

secundum carnem progeneratores commemorari a Luca,

alios a Matthaeo, cum ambo Joseph constituant , Alat-
thaeus ad quem terminet, Lucas a quo incipiat qui prop- :

ter quoddam cum ejus matre sanctum et virginale con-

jugium , etiam ipse parens Christi meruit appellari ; ut
propter virilem dignitatem, ab ipso, vel usque ad ipsum,
? Quid ergo magnum est quod
generationes contexerentur
quod ahum patrem habeat Joseph secundum
vidistis,

Matthaeum ahum secundum Lucam

, et ahum avum ;

secundum istum ahum secundum illum , et deinceps ,

sursum versus usque ad David per tam mukas genera- ,

tiones ahos parentes ejus ab isto, ahos ab iho enumerari?

Ita-ne tam apertam manifestamque diversitatem , tot acuti
et docti viri , divinarum Scripturarum pertractatorcs di-
hgentissimi non viderent ? qui quidem in latina hngua
,

perpauci sunt eos autem in graeca quis numeret ? Yide-

;

runt eam plane. Quid enim facihus aut quis paululum ,

intuens ista non videat ? Sed pie cogitantes tantae aucto-

,

ritatis eminentiam Litere ibi ahquid crediderunt quod

, ,

petenlibus daretur, oblatrantibus negaretur ; a quaeren-

tibus iRveniretur , reprehendentibus subtraheretur, pul-
santibus aperiretur, oppugnantibusclauderetur^ ; petie-
runt, quaesierunt, pulsaverunt; acceperunt, invenerunt
intraverunt.
IIL Nempe tota in hoc quaestio est quomodo potuerit ,

duos patres habere Joseph. Hoc enim si potuisse fieri de-

' Malth. vrr, 7.
o'|6 S. ALMJirSTIM El'ISr,OPl

monstralur, iiulla oninino causa cst, cur quisquani istorum

Evangclislarum, in diversis gencrationibus enunierandis,
lalsum dixissc crcilatur. A duol^us cnim patribus. jam
non crit miruni nequc contrarium , qiiod ct avi duo ct
atavi et proavi csse polucrunt . ct quitlquid supra csl. us-
que ad David cujus erant ambo lilii , et Salomon qui
,

pcrtincl ad ordincm quem Mattbaeus serutus cst ct INa- ,

than qui est in scrie ({uani J.ucas exposuit. Altcndunt

enim ista nonnulli^, ct videnl non possc a duobus viris
per commixtioncm carnis boniincni gitini ct idco putant ;

istam qutcstionem non posse dissolvi ncc inlucntur : .

quod usilatissimum atquc facillimum est patrcm cujus- ,

quam, non eum tantum dici a quo genitus-, scd cliam

eum a quo fuerit adojitalus.
iNequc cnim adoptionis vinculum apud antiquos abc-
num ab eorum moribus fuil cum <tiam fc]fe.minas inve- .

niamus adoptasse sibi fdios non ex utcrosuonatos:sicut ,

Sara ex Agar-^, ct Lia cx ancilla sua^. ct fiba Pbaraonis

Mojsen adoptavit^. Ipse autem Jacob. ncpotcs suos
fdios Joseph adoptavit*^. Ipsum vero adoptionis nomcn
,

phirimum valcre in nostra:^ fidci sacramcnto apostolica ,

doctrina tcstatur. Undc apostolus Pauluscum de Judico-

rum meritis loqueretur «Quorumcst, mquit, adoptio, :

» et gloria et Testamcnta
, ct Lcgislatio, quorum ]ni- ,

» tres. et ex quiljus Cbristus sccundum carncm qui cst ,

» super omnia Dcus bcnediclus in sacubi ". w Item dicit:

« Et ipsi in nobismclipsis ingemiscimus, adoptionem ex-
» pectantes fdiorum Dci, rcdcMnptioucni corporis nostri.»
Ilem aho loco « (>um autcm vcnit plcnitudo tcniporis
:
,

» misit Deus Filium suum factum cx muhere factum ,

» sub Lege, ut eos qui ir^ub Lcgc erant rcdimcret ut , ,

• F.usel). E<cles, liist. I. i, c. 7. — "^

ot Rittart. c ^ — ^ Cu.. xvi. —
4 Id. XXX. — ^ Exod. II. — ^ Gcn. xi.vin, 5. — ' Rom. i.\, 4.
 COINTHA FAllSTUM MAMCll^UM, LIB. III. ll^^J

a adoplionem filiorum reciperemus^.» Haec igituradop-

tio quanti sacramcnli sit his atque Imjusmodi tcstimoniis ,

satis apparet. Unicum enim Filium Deus lialHt, quem

genuit de substantia sua de quo dicitur « Cum in Ibrma , :

» Dci esset, non rapinam arbitratus estessesequalisDeo-.»

Nos autem non de substantia sua genuit; creatura enim
sumus quam non genuit sed fecit
,
et ideo, ut fratres , :

Cbristi secundum modum suum faccrct adoptavit. Iste ,

itaque modus quo nos Deus cum jara essemus ab ipso ,

non nati sed condili et instituti verljo suo et gratia

, ,

sua genit ut fibi ejus essemus adoptio vocatur. Unde ,

Joannes dicit : «Dedit eis potestatem filios Dei fieri^. »

Cum igitur jus adoptionis filiorum apud patrcs nostros

et in Scripturis sanctis usitatum sit, quEC impietalis de-

mcntia prriecipilat ,
prius Evangebstas falsitatis arguere,
quod commemoraverunt, tanquam
diversas generationes
utraeque non possint; quam cogitare et atten-
vercTe esse

dere et videie quod {aciJfimum est quam crebra consue- ,

tudine generis humani unus homo duos patres habere ,

potuerit ; unum cujus carne homo sit genitus alterum ,

cujus voluntate, cum jam homoesset, fihussitadoptatus?

Qui si non recte dicitur pater, nec nos recte dicimus :

ft Pater noster qui es in coehs^, » ei de cujus substantia

nati non sumus, sed cujus gratia et misericordissima
voluntate adoptali secundum doctrini.«m apostohcam et
fidehssimam veritatem sumus. Ipsum quippe habemus et
Deum , et Dominum , et Patrem : Dcum quod ab ipso ,

etiam ex hominibus parentibus , conditi sumus; Domi-

Dum ,
quod ei subditi sumus ; Patrem ,
quod ejus adop-
tione renati sumus.
Facile fuit ergo rehgiosis perscrutaloribus divinarum
Litterarum , ahquantulum considerare , et videre in di-
1 Galal. IV, 4. — 2 philip. II, 6.-3 Joau. i, 12, — •
MaUh, vi, g.
q48 s. augustini episcopi
vcrsis Clirisli generationibus a duobus Evangelislis com-
mcmoratis ,
quomodo duos patres potuit habcre Joseph,
quorum progcnitorcs diversi enumerentur. Hoc et vos,
si studium contentionis non excaecaret, facile videre pos-

setis. Sed ab ilhs viris aha etiam quaesita et inventa sunt,

cum omnes harum narrationum partes pertractarent

haec autem a vestrointellectu longissime remota sunt. Ita-
que etiam in Manicliaji errore constituti, id quod in re-
bus humanis fieri solet ut alius carne geueret lihum
,
,

ahus eum voluntate adoptet ac sic unus duos patres ,

habeat, si non adverso animo legeretis, cogitando videre

possetis.
IV.Curautem Matthaeus abAbraham cceperit, descen-
dens usque ad Joseph ; Lucas autem a Joseph coeperit
ascendens, iion usque ad Abraham, sed uscjue ad Deum
qui fecit hominem , et dato praecepto potestatem dedit
ut credens Fihus Dei fieret : et cur ille in capite libri ge-
nerationes ipsas enumeravit ; illc autem , cum Dominus
Salvator a Joanne baptizatus fuisset : et quid sibi veht
numerus generationum secundum Matthaeum ut , ter qua-
tuordccim digcrantur, quibus in summam computatis ,

tanquam una minus appareat; numerus autem gencratio-

num secundum Lucam qui in baptismo Domini comme-
,

moratur, ad septuaginta et septem perveniat : quem nu-

merum ipse Dominus in pcccatorum remissioncm com-
mendat dicens : « Non tantum scpties, sed usquescptua-
» gies septies^ :»nullo pacto indagare possetis, nisi aut ab
ahquo Catholico id audirclis , non quolibct, sed divina-
rum S(U'ipturarum studioso , ct quantum possct, pcrito ;

aut ipsi ab errore corrccti ,

pictate catholica peterclis ut
accipcretis, cjuaereretis ut invcnirctis, pulsaretis utintra-
retis.

* Malth. xvm, 22.

 CONTRA FAUSTUM MANICH^UM, LIB. III. 2^9
V.Quapropter, quoniam idquocl Faustum degeneratio-
num diversitate permovit ,
quia in duobus patribus in-
telligendis hic nodus erat , intellecta natura et adoptione
solutum est , frustra sc voluit ad duos Evangclistas con-
fcrre , et ab aliis duobus auferre : magis offensurus ad
quos se contulisset ,
quam eos a quibus abstulisset. Non
enim amant sancli suos electores , si suorum sociorum
eos invenerint desertores. Unitate enim gaudent , et in

Christo unum sunt : et si alius aliud , et alius aliud ; aut

alius aliter, et alius aliter ; vera tamen omnes dicunt, nec
sibi ullo modo contraria , si pius lector accedat , si mitis
legat, si non haeretico animo unde rixetur, sed fidchcorde
unde sedificctur, inquirat. quoniam singulo- Jam ergo ,

rum patrum homo duos ha-

generationes ,
quos ut unus
bcret, nonest ab humanogencre ahenum, singulos Evan-
gehstas narrandas suscepisse credidimus, non est a veritate
nostra fides ahena. Quocirca inter se jam Evangehstis ,

convenicntibus , sicut Faustus promisit utcumque suc- ,

cumbite.
VI. An illud quod adjunxit,vos movet adhuc?«Quam-
vis ncc sic quidem, inquit, dignum erit, ex utero natum
credere Deum, et Deum Christianorum.» Quasinos ipsam
divinam naturam ex foeminae utero extitisse credamus.
INonne modo commemoravi Apostoh testimonium ubi ,

ait deJudaeis « Quorum patrcs

: et ex quibus Christus ,

» secundum carnem ,
qui est super omnia Dcus bcnedic-
» tus in ssecula^? » Christus ergo Dominus et Salvator
noster Fihus Dei verussecundum divinitatem et fdius ,

hominis verus secundum carnem non ex eo quod est su- ,

pcr omnia Dcus benedictus in saecula ex foemina natus

est , sed ex iha infirmitate quam susccpit ex nobis , ut in
ea morerctur pro nobis , et eam sanaret in nobis : non ex
' Rom. IX, 5.
25o S. AUGUSTINI EPISCOri
forma Dfi. qna nim esset non rapinam arbitralus est
in .

csse fipqualis Deo ^. natus cx laMuina est secl ex lorma ;

servi, quam accipiendo semctipsum exinanivit. Neque

enim ob aliud exinanisse sc clirlus esl, nisi accipienclo
formam servi, non amillenclo ibrmam Dei. Illa enim na-
tura, (|ua in forma Dei accjualis est Patri incommutabi- ,

liter permanentc, suscepit mutabilem nostram per c|uam ,

de virginc nasccrctur. Vos aulcm, cum cainem Chrisii

Airginali ulero coinn)itlerc horrclis ipsam divinitatem
,

Dei, non tantum hominum, secl et canum porcorumque

uteris commisistis : scmcl conceptam in utero virginis
Christi carnem non vultis crcclere, in quo non solum non
mutatus est Deus; et ipsam Dei partem,
Jigalus, scd nec
divinamque naturam,inomnium hominum, acbesliarum
masculinis seminibus el foemininis uteris in omnibus ,

conccplibus per omncs lerras et pcr omnes aquas, et

,
,

per omnes horas ligari opprimi coinquinari, et nec to-

, ,

tam postea liberari posse praedicatis.

» Philip. II, 6.
 CONTRA FAUSTLM MANlCIIiEU.M, LlB. IV. 25 1

LIBEPv IV.

I. Faustus dixit : «Accipis Testameiitum Yetus ? Si est

milii in eo haereclitas, accipio;si non est, nonaccipio. Im-

probitasenim lisec quiclem nimia cst, usurpare tabulas ,

quae testentur exha^Mcclatum. Tcstamentum An ignoras

Vetus Chanan?eorum terram repromittere, scd eam tamen
Judccis, id est, circumcisis, et sacrificantibus, et absti-
ncntibus a porcina , ac re]ic[uis carnibus, quas immun-
das Moyses appellat, sabbata obscrvantibus, et azjmo-
rum solemnitatem , ac rehqua hujusmodi, quae ejus ipse
observanda mandavit *? Quae quia Chris-
testator eis
tianorum placuere nemini, ncqucenim quisquam nostro-
rum ea custodit, dignum est, ut cum refusa hccreditate
reddamus et tabuLas. Haec ergo prima causa est, cur ego
Tcstamentum Vetus abjiciendum puto nisi tu me pru- :

dentius ahquicl doceas. Secunda vero causa est, quod tam

etiam misera ejus, et corporahs, ac longe ab animae
commodis haereditas est, ut post beatam iUam Novi Tes-
tamenti poUicitationem quae coelorum milii regnum, et
vitam perpetuam repromittit ; etiam si gratis eara niihi
testator suus ingereret, fastidirem. »
II. AuGUSTiNUs respondit : Temporahum quidem re-
rum promissiones Testamento Veteri contineri , et ideo
Vetus Testamentum appellari, nemo nostrum ambigit;
'et quod aeternae vitGC promissio regnumque coelorum ad
Novum pertinet Testamentum : sed in illis tem])orahbus
fjguras fuisse futurorum , quae implerentur in uobis , in
* Vide Geu. xv, i8, et xvii, 8; Levjt. xi, 7, et Exod. xii, 20,
252 S. AUGUSriNI EPISCOPI
qiios finis ScTCuIorum olncnit , non suspicio mca , secl

Aposlolicus intcllcctus cst, diccnte Paulo, cuni tlctalibus

loqucretur : « llaec omnia ligurae nostrse fuerunt *. « Et
iterum : « ILtc oninia in figura conlingcLant illis;

» scripta suntautcmpropter nos, in quos finis STCuIorum

» obvenit^. » ^on crgo Vetus Testamentum ad conse-
qucndasilIas])romissioncs, scd ad intclligcndasin eis Novi
Testamcnti prTnuntiationcs accipimus : Yctcris quippe
testificatio fidcm Novo conciliat. Unde Dominus postea-
quam resurrcxit a mortuis, sec[ue non solum intucndum
Discipulorum oculis, scd ctiam contrcctandum manibus
obtulit ne quid tamcn cum suis mortalibus ct carnalibus
,

scnsibus fallaciter agi arbitrarentur, magis eos de vete-

rum librorum tcstificationc firmavit diccns : « Oportebat
» implcri omnia quae scripta sunt in T^cgc Moysi , et
» Prophctis, et Psalmis dc me ^. » Non itaquc spes nos-
tra in temporalium rcrum promissione defixa est ; quan-
doquidcm ncc ipsos illius tcmporis sanctos ct spiritales
viros, Patriarclias ct Propbctas, bis tcrrcnis rcbus fuissc
dcbitos credimus; intelligebant cnim. rcvclantc sibi Spi-
ritu Dci, quid tcmpori illi congrucrct, et quibns modis
Dcns per illas omncs rcs gcstas et dictas , futura figu-
randa et praenuntianda decerneret; magisquc dcsiderium
eorum dc Novo Testamento erat : scd praescns functio
corporalis, ad significanda nova vcntura, pollicitationi-
bus vetcribus praebcbatur. Ita illorum bominum non tan-
tum lingua, sed et vita propbetica fuit. Carnalis autem
populus promissis vitT praescntis inbaerebat. Dc quo ta-
men populo nibilominus significabantur futura.
etiani

Sed vos ista non intclligitis quia sicut Propheta :

dixit « Nisi crcdidcritis, non intclligctis^'. » Non enim

:

estis eruditi in rcgno coBlorum, id cst, in Ecclesia Christi

• 1 Cor. X, 6. — 2 iijj j , I _ — 3 Luc. xxiv, 44. — ^ Isai. vn, 9.
 CONTRA FAUSTUM MANICII.EUM, LIB. IV. 253
vera calholica. Quod si essetis, de divitiis sanctarum
Scripturarum , non solum nova, sed etiani vetera profer-

retis. Ipse quippe Dominus dicit « Propterea omnis :

» scriba eruditus in regno coelorum, siniilis est liomini

» patrifamilias ,
proferenti de thesauro suo nova et ve-
» tera ^. » Et ideo, dum sola promissa Dei nova tenere vos
arbitramini, remansistis in vetustate carnis,et novitatem
induxistiserroris. Dequa novitateAposlolus dicit : « Pro-
» fanas autem verborum novitales evita, multum enim
» proficiunt ad impietatem, et sermo coruni sicut cancer
» serpit. Exquibusest Hymenasus, et Philetus, qui circa
» veritatem aberraverunt , diccntes resurrectionem jam
» factam esse, et fidem quorumdam subverterunt-. » Ex
qua vcna falsitatis vos manare cognoscite, qui dicitis

nunc esse resurrectionem tantummodo animarum per

praedicationem veritatis; corporum autem. quam prae-
dicaverunt Apostoli, futuram negatis. Quidautem spiri-
taliter, secundum hominem interiorem, qui renovalur in
agnitione Dei, potestis cogitare, cum per vetustatem car-
nis, etpercarnahum rerum imagines, quibus totus error
vester iiivolvitur res corporeas non possessione tenea-
, ,

tis, sed phantasmate sapiatis ? Tcrram enim Chananaeo-

rum, qua^ manifesta erat, et manifeste ilh populo data

est contemncre vos et fastidire gloriamini quasi non
, ,
,

itaterram luminis describatis ex una parte, a terra gentis

tenebrarum, tanquam cuneo coarctato discissam, ut nequc
in rerum veritale inveniatur, et in cogitationum vestra-
rum falsitate credatur : et ideo nec vitam vestram data
sustineat, et mentem vestram desiderata corruinpat.

* Matth. XIII, 52. — ~ 2 Tim. ii, i6.

25/| i. AUGUSTINI EPISCOPI

LIBER V.

I. Faustls dixit : « Accipis Evangelium? Ju iiie iii-

teiTOgas utrum accipiam , in quo id ipsum accipere ap-

paret, quia qua? jubet obscrvo. An ego de te quserere
debeo, utruin accipias, in quo nulla accipientis Evange-
liuni videntur indicia Ego patrem dimisi,et malrcm,
?

uxorem, filios, et CcTtera quae Evangelium jubet^ ctin- ,

tcrrogas utrum accipiam l'^angeliuni? INisi adbuc nes-

cis quid sit quod EvangeHum nuncupalur. Estenim uiliil

aliud quam praedicatio, et mandatum Christi. Ego ar-

gentum et aurum rejeci ct aes in zonis babere destiti,
,

quotidiano conlenlus cibo^, nec de crastino curans, nec

unde venler implealur, aut corpus operiatur, solliciludi-

nem gercns, etquceris a meutrum accipiam Evangebum?

Yides in me Cbrisli Evangelium ia-
bealitiidines illas, quas

ciunt^, etinlerrogas nlrum illud accipiam. Yidespaupe-

rem, vides mitem, \ ides pacificum, puro corde, lugentem,
esurientem, sitientem, persecutiones et odia sustinentem
propter justitiam : et dubitas utrum accipiam Evange-
lium? Non ergo jam mirum Joannem Baptistam viso
est

Jesu, etejus item auditis operibus, quaerere adbuc utrum

ipse essetCbristus: cui digne et merito Jcsus nccdignatus
quidem est renuntiare quod ipse esset; sed opera rursus
eadem illi, qucje jamdudum audierat, remandavit « Caeci :

» vident, surdi audiunt, mortui resurgunt'', ^ etc. Quod

ego quoque circate non inimerito fecerim, si perroganti

utrum accipiam Evangelium dixero: Omniameadimisi, <i

> Matth xix, 29—2 1(1. X, 10. — 3 IJ. V, 3. — * Id. xi, 3.

 CONTRA FAUSTUM MANICHJIUM, LIB. V &55
» patrem matrem uxorem filios aurum argentum
, , , , ,
,

» manducare, bibere, delicias, voluptates ^ » hoc tibi :

ad inlerrogata satis responsum puta, et beatum te futu-

rum, si in me non fueris scandaliiatus. »
non, inquis, accipere Evangelium hoc solum
II. « Siift

quod prgEcepit,facias; sed ut etiam credas omni-

est, si

bus qu8e in codem scripta sunt, quorum primum est

illud, quia sit natus Deus. Sed nec item est solum illud,
Kvangchum accipere, ut credas quia natus est Jesus,

sed utfaciasetiam quod praecepit. Atsi meidcirco Evan-

gelium non accipere putas ,
quia generationem praeter-
mitlo, nec tu ergo accipis multo magis non accipis
; et ,

quia praecepta conlcmnis. Ac per hoc interim pares

sumus, donec disculiamuset partes autsi tibi non prae- :

judicat praeceptorum ista contemptio ad profuendum

quia accipias Evangelium, mihi quare ad hoc pra^judi-
cet genealogia damnata. Quod si Evangclium accipere ,

in duobus his constat , ut dicis, genealogias credere , et

servaremandata, quid ergo imperfectus imperfectum ju-
dicas? Uterque nostrum eget alterutro. Sin, quod certius
est, Evangehumin solaobservatione constatcoe-
accipere
lestium mandatorum duplici modo improbus es qui,
, ,

utdicisoiet, desertor arguas militem. Et tamen age, Po-

namus, quia ita vis, duo haec partes esse fidei perfectae,
quarumunaquidemconstetin verbo, id est, fateri Chris-
tum natum altera vero in opere quod est observatio
; ,

praeceptorum vide ergo quam arduam ego et diflicilio-

:

rem mihi partem elegerim tu vide quani levissimam

;

et faciliorem. Nec immerito plebs ad te confluit, a me

refugit, nesciens ulique, quiaregnuniDei non sitin verbo,
sed in virtute. Quid ergo estquod me lacessis, si diffici-
liorem fidei aggressus partem, tibi ut infirrao, rehquifa-
* Matlh. XIX, 29.
q56 S. AlGUSTINl EriSCOPI
ciliorcm? Scdcgo ad Iribuciidaui, iiiquis, salutemaniniis,
lianc partem fidci cflkaciorem puto, ac magis idoneam,
quam tu rcliquisli, id cst. Clnislum falcri nalum. »

111. « Ac.E crgo ipsum cumdcm iiitcrrogcmus Cliris-

tum, unde potissimum nobis salutis oriatur occasio
et

ex ejus orc discamus. Quis liominum intrabit in regnum

tuum, Christc?« Qui fcccrit. inquil, voluntatcm Patris
M mci qui inca4iscst ^. » Nondixit Qui mc profcssus fue- :

rit natum. Et alibi ad Disci])ulos : « Ite , doccte omnes

» gcntcs. baplizantcs eos in nomine Patris ct Filii et Spiri-

» tus sancli -, ct docentcs cos scrvarcomnia qute mandavi

» vobis. » Non dixit: Docentcs eos quia sim natus, sed ut
mandata conscrvcnt, Item alibi; « Amici mci erilis, si fe-
» ccritisquoe prajcipio vobis natum me
^. »Non dixit : Si
credidcritis Ilursum, Si fcccritis mandata mea, mancbi-
tis in mea charitate. Et alia multa. Nccnon et in monte
cum doccrct « Beati pauperes spiritu diccns Bcati mi-
: , ;

» tes, beati pacifici, bcati puio cordc, bcati qui lugcnt,

» beati qui esuriunt, beati qui persecutionem patiuntur
» proplcr jusliliam ^; » nusquamdixit :Bcatiquiinccon-

fessi fucrint natum. Et in discrctionc agnorum abbo^dis

in judicio dicturum se dicit iis qui ad dcxtcram erunt
« Esurivi, et cibastis mc; sitivi, et potastis me, et cae-

» tera : propterca pcrcipitc rcgnum^. » Non dixit : Quia

natum me crcdidistis, rcgnum pcrcipilc. Nccnon ct di-

viti quaerenti vitam seternam, « Vade, inquit , vende om-

» niaquni babcs, et sequcrc me ^.» Non dixit: Crcdc me
natum ut in aeternum vivas. Ecce igitur ])ortioni mcse,
quam mihi de gemina, ut vultis, fide delcgi, ul^ique

regnum, vita , bcatitudo promitlitur; vcstri» vero nus-

quam. Aut docete sicubi scriptum est, beatum esse, rcg-

» Malth. VII, 2 1. — 2 IJ- xwui, i^. — 3 joan. xv, 14. — .MaUli. v, 4,

et seqq. — U. ^^^, ^^- — ^ ^^- *'''> "•

 CONTRA FAUSTUM MANICHjEUM, LlB. V. 267
niimve percepturum, aut aiteniam habiturum vitam,
qui eum confessus fuerit natum ex foemina. Interim, ta-
metsi et lieec pars est fidei, beatitudinem non habet. Cum
vero eam nec partem fidei probaverinius , quid fiet?
Nempe eritis vos inanes, quod et ipsum utique monstra-
bitur. Sed interira lioc satis nobis est ad propositum ,

quia portio hccc nostra, beatitudinibus coronata Cui sit.

tamen accedit et illa aha beatitudo, ex confessione quo-

que sermonis quia Jesum confitemur esse Christum Fi-
,

lium Dei vivi quod teque ipse ore suo testatur Jesus
:

dicens adPetrum «Beatus es, SimonBarjona, quia non

;

>j tibi hoc caro Pater meus qui in

et sanguis revelavit, sed

» Quapropternonjam, utputabatis, unam,

coehs est ^. "

sed duas easdemque ratas fidei partes tenemus et in ,

utraque pariter beati appellamur a Christo, quia alte-

rm earum operibus exercentes, alteram sine blasphemia
prccdicamus. »

ly. Ai:gusti_\us respondit : Jam supra commenioravi,

quam sa;pe se Dominus Jesus Christus fdium hominis
dicat, quanta vanitate Manichaei fabulam nefandi sui
et

erroris inducant, de nescio quo commentitio primo ho-

mine,quem non terrenum, sed fldiacibus elementis in-
dutum, contra Apostolum praedicant dicentem « Priraus :

» homo de terra terrenus "^

: » et quanta cura nos idem
monuerit Apostolus dicens : « Si quis vobis annuntiaverit
» praeter quam quod annuntiavimus vobis, anathema
» sit. » Quapropter restat ut filium hominis Christum
ita credamus, sicut Apostohca veritate praedicatur non ,

sicut Manichaeorum falsitate conflngitur. Cumigitureum

Evangehstae annuntient natum ex foemina de domo David,
hocest, de famdia David ; Paulusque ad Timotheum
scribat dicens : « Memor esto Cliristum Jesum resurrexisse
* Matth. XVI, 17. — 2 I Cor. xv, 47,

CXXXV. 1
258 S. ADGUSTINI EPISCOPI
» a mortuis, ex scmine David secundum Evangclium
))mcuni * » salis apparet qucmadniodum Christum
;

fdium hominis crcdcre ddjcamus qui FiJius Dci pcr ,

qucm lacti sumus, ctiam fdius hominispcr assumptioncm

carnis factus est, ut morcrctur propter deHcta nostra,
ct rcsurgcrct proptcr justificationem nostram ^. Idcoque
utrumque se dicit, ct FiHuni Dci ct Fihum hominis. ,

Unde ne pcrgam per plurima uno loco in Evangelio se- ,

cundum Joanncm itascriptumcst « Amcn, amcn dico :

» vobis, quia vcnit hora, ct nunc cst, quando mortui au-

» dicnt voccm Fihi Dci, ct qui audicrint vivent. Sicut
» enim Pater habet vitani in semetipso, sic dedit et Filio
» vitam habcrc in scmctipso, ct potcstatcm dcditci judi-
» cium faccrc, quia lihus hominiscst "''.
)> Dixit : « Yoccni
» Fihi Dei audicnt Quia fihus hominis est. »
: » ct dixit : «

Secundumhoc cnimquod Fihus hominis est, accepit po-

testatcm judicium iaciendi, quia in ipsa forma venturus
est ad judicium, ut ct a boiiis et a mahs videatur. In qua
forma etiam ascendit in coelum , et vox illa Discipuhs
sonuit: « Sic venict qucmadmodum cum
vidistis cuntcm

» in coelum ^. » Nam sccundum

quod Filius Dci, Dcus id
aequahs est Patri, et cum Patre unum, non vidcbitur a
mahs « Bcati cnim mundocordc, quia ipsi Dcum vide-
:

» bunt ^. » (iUni ergo credcntibus in sc promittat vitam

seternam, nec ahud sit crcdere in eum, quam credercin
verura Christum, qualem se ipse praedicat, et ab Apos-
tohs precdicatur, hoc est, et vcrum Dei Fihum et vcrum
hominis fihum ; vos Manichaeiquicrcditis in falsumetfal-
lacem,falsietfallacishominis fdium, cumctipsum Deum,
gentis adversoe tumultu pertcrritum, mcmbra sua misisse
crucianda, nec postea tota purganda docetis, vidctis
* a Tim. n, 8. — 2 Rom. iv, aS. — 3 joaa. v, aS. — * Act. i, 1 1 . —
^ Matlh. V, 8.
 CONTRA FAUSTLM MANICHjELM, LIB. V. QOQ
quam sitis alieni a vita aeterua, quaiii promittit Cliristus
illis qui credunt in eum. At enim dixit Petro confitenti
eum Filium Dei : «Beatuses, Simon Barjona^. «Numquid
ideonihilpromittit eis, qui in eum lilium hominis crede-
rent, cum idem ipse sit et Filius Dei et fdius hominis ?
Ilabesetiam aperte vitam seternam promissam credenti-
bus in filium hominis. « Sicut exaltavit , inquit, Moyses
» serpentem in ercmo, sic oportet exaltari Fihum homi-
» iiis, ut omnis qui crediderit in eum nonpereat, sed ha-
» beat vitam Geternam ^. » Ouidvullis ampHus? Credite
ergo in filium hominis, ut liabeatis vitam aeternam ;
quia
ipse est et Filius Dei qui potest dare vitam seternam
quia ipse est verus Deus et vita aeterna , sicut idem Joan-
nes ait in Epistola sua ^. Ubi etiam dicit antichristum
esse, qui negat Christum in carne venisse.
QuiD ergo vos tanquam de mandatorum cjus per-
Y.
fectione jactatis quod ca quae in Evangeho prascepta
,

sunt operamini? Quid enim illa prodessent, ubi non est

fides vera etiam si vere implerentur a vobis ? Nonne au-
,

distis Apostolum dicentem: « Si distribuam omnia mea

» pauperibus, et tradamcorpus meum utardeam, chari-

» nonhabcam, nihil mihi prodest^?» Quid
tatem autem
ergo vos tanquam de christianapaupertate jactatis, cum
christiana charitate careatis? Habent enim inter se, quam
charitatem vocant, etiam latrones, sibidebentosfacinoro-
sam flagiliosamque conscientiam , sed non charitatem
quam commendat Apostolus. Et ut eam a caeteris impro-
bandis repudiandisque secerneret, ait aho loco : « Finis

» autem praecepti est charitasde cordepuro, et conscientia

» bona , et fide non ficta ^. » Unde ergo habere potestis
veram charitatem ex fide ficta surgentem ? Aut quando
1 Matih. XVI, 17. — 2 Joan. iii, 14. — 3 i joan. iv, 3. — ^,1 Cor.

xiii, 3. — 5 I Tim. i, 5.
26o S. AUGUSTINI EPISCOPI i
vos pigel)it fidcm vestram fucare mendaciis, quando et
primuni liominem vestrum, cum suis Lostibus in sua; na-

tune veiitale manentibus , mula])ili fallacia dimicasse

prcedicatis; et ipsum Clirislumqui dicit : « Ego sum veri-

» tas^, " speciem carnis, mortem crucis, vulnerapassionis,

cicatrices resurrectionis , mentitum esse suadetisP Proinde
vos Christo vestro anteponi vullis, si illo mentiente vos
annuntiatisveritatem.Si autcm Cliristum vestrum sectari
vultis, quis non in vobis cavcat falsitatem, ut in liis quo-
que mandatis, quas vos implere dicitis, non sit nisi sola f il-
lacia? Quippe cum ausus sit Faustus dicere, quod a^s in
zonis non portctis; nisi forte ideo verum dixit, quia nou
jFsin zonis sed et aurum in arcellis et in sacculis liabca -
,

tis : nec reprebendercntur ista in vobis, nisi quia profi-

tcmini aliud, et aliter vivitis. Adliuc in rebus humanis
est ille Constantius , modo jam frater noster catbolicus
Cbristianus, qui mullos vestrum Romas in domum suam
congregaverat, propter implenda prfeccpta Manicbfpi,
satis quidcm vana et inepta, scd tamen qua3 magna exis-

timatis : quibus cum vestra infirmitas cederet, dispersi cs-

tis quisque in viam suam. Unde illi qui in eis perdurare

voluerunt, a vestra societate scbisma fecerunt : et quia in
mattis dormiunt, Mattarii appellantur a quorum slra- :

tislonge dissimiles fuerunt plumae Fausti, et capriuct lo-

dices ,
qua deliciarum aftluentia non solum Mattarios
fiistidiebat, sed etiam domum patris sui bominis paupc-
ris Milevitani. Auferte ergo perditam simulationem, si

de moribus non vullis, saltem de litteris vestris : ne lin-

gua vcstra cum tanquam ille j^rimus bomo

^ ita vestra,

cum gentc tenebrarum, mendacibus, non elementis, scd

verbis pugnarc videatur.
VI. Sed ne in bomines potius non implentes ea quse
> Joan. XIV, G.
 CONTRA FALSTUM MANICILKLM, LIB. V. 26
sibi praecipiuiiliir quam iii ipsam secLam vanissimi crro-
ris me quisquam reprehendat, hoc dico Ta-
ista dicere ;

ha sunt ipsa pr?ecopta Manichaei, ut si oa non faciatis,

dcceptores; si autem faciatis, decepti sitis. Ncque enim
Christus vohis praecepit ut herbam non evehatis, ne ho-
micidium perpetretis, qui Discipulos suos per segetem
transeuntcs, et esurientes, vellere spicas sabbato non pro-
liibuit ^, unde convinceret et praesentes Judaeos, et futu-
ros Mnnichaeos : illos ,
quia sabbato fiebat ; istos vcro ,

quia fiebat. Scd plane Manichyeus praecepit, ut otiosis

manibus vestris, de homicidiis vivatis ahenis : et illa qui-

dem falsa sunt homicidia, sed vestra sunt vera, cuni taU
dcemoniorum doctrina miseras animas trucidatis.
Yll. Inest tamen ille haereticus tvphus intolcrabihs- ,

que superbia. « Yides, inquit, in me Christi beatitudines

ihas, qucG Evangehum faciunt, ct interrogas utrum illud
accipiam? Videspauperem, vides mitem, videspacificum,
puro corde, lugentem , esurientem, sitientem ,
pcrse-
cutiones etodia sustinentem propter justitiam ; et dubitas
utrum accipiam Evangehum? » Si hoc esset justum csse,
justificarc se ipsum, verbis suis vohisset in coehim homo
iste, cumhaec loqueretur. Scd ego in dchcias Fausti non
invehor, notas omnibus Auditoribus Manichaeorum, et
eis maxime qui sunt Romae talempropono Manichaeum, :

qualem Constantius requirebat , cum ilhi praeccpta

exigebat impleri non qualem videri nolebat. Et ihum
,

tamen quomodo video pauperem spiritu, qui tam super-

bus est, ut animam suam Deum credat, nec captivum
erubescat? Quomodo mitem,qui tantae auctoritati Evan-
gehca3 mavult insultare, quam credere? Quomodo paci-
ficum ,
qui naturam ipsam divinam qua Deus est quid-
,

quid est, qui solus vere est ,

perpetuam pacem habere
* Malth. XII, I .
262 S. AUGUSTINI EPISCOPI
non potuisse putat? Quomodo purocordc, inquo tumul-
tuantur tam sacrilega ct tani multa figmenta ? Quomodo
lugcntcm, nisi Ucum suuin caplum ct ligalum? donec
solvatur ct cvadat , ex quadam tamcn partc dccurtatus,
quae in globo tcnebrarum a Patre ligabitur, et non luge-
bitur. Quomodo esuricntcm ct siticntcm justitiam, quam
Fauslus in scriptis suisnon addidit, crcdo nc sibi dccsse
vidcretur, si cam se adliuc csurirc ac sitirc fatcrctur ? Scd
quam justitiam istiesuriunt et sitiunt, quibusperfecta jus-
tilia crit, damnatis in globo fratribus qui niliil suo vitio
peccavcrunt, scd bostili tabe, conlraquam cosPatcr mi-
sit , inexpiabibter infecti sunt, insuper triumpbare?
Alll. Quoinodo pcrsecutioncs et odia sustinctis prop-
ter justitiam ,
quibus baec sacrilcgia prcTdicarect pcrsua-
derc justitiacst? Pro qua impia pervcrsitate, propter
cbristianorum temporum mansuetudinem ,
quam parva
etprope nulla patiamiiii, curnoncogitatis? sed, tanquam
caecis fatuisque loquamini, juslitiiie vcstrae velut magnum
esse vultis indicium ,
quod opprobria sustinetis, persccu-

tioncmque patimini. Porro si tanto cst quisquc justior ,

quanto graviora pcrpctitur, omitto diccre , quod vidcrc

facilHmum cst , quam multo graviora vobis patiantur abis
atque aliis quibusque facinoribus flagitiisque polluti. 11-

lud dico. si pro nominc Cbristi quocpio modo usurpato

atque susccpto, quisquis patitur pcrsccutionem, jam etiam
veram fidein justitiamque tenere dicendus est; concedite,
ut ille sit fidci vcrioris, majorisque justiti[c ,
qucm multo
vobis graviora pcrpcssumpotucrimus ostendere ; et millia

jam vobis nostrorum Martyrum occurrant , atque ipse

praecipue Cjprianus , cujus etiam litteris cdocetur, quod
in Cbristum crcdiderit natum ex virgine Maria. Pro hac
ille fidc, quam vos dctestamini usque ad gladium mor- ,

temque pervenit , cum gregibus Christianorum tunc ita

 CONTRA FAUSTUM MANICHiEUM, LIB. V. 263
credentibus, atque ita graviusque morientibus. Faustus
autem convictus vel confessus quocl Manichaeus esset ,
cum aliis nonnullis secuni ad judicium proconsulare per-
ductis , eis ipsis Christianis a quibus perducti sunt inter-
cedentibus , levissima poena, si tamen illa poena dicenda
est , in insulam relegatus est : quod sua sponte quotidie
servi Dci faciunt, se a turbulento strepitu populorum re-
movere cupientes ; et unde pubhca terrenorum princi-
pum vota per indulgentiam solent relaxare damnatos.
Denique non multo post inde omnes eadem solemni sorte
dimissi sunt. Fatemini ergo illos fidem tenuisse veriorem,
justioremque vitam? quipro ea muho quam vos atrociora
suslinere meruerunt; aut desinite vosinde jactare ,
quod
muhis detestabiles silis : sed discernite quid sit persecu-
tioncm pati pro blasphemia , et persecutionem pati pro
justilia : et pro qua istarum patiamini, in vestris hbris
etiam atque etiam dihgentcr advertite.
IX. Quam muhi
autem in nostra communione veraci-
ter faciunt istasubhmiora praecepta evangehca de quo- ,

rum speciefahitisimperitos? Quam muhi homines utrius-

que sexus ab omni concubitu puri atque integri quam ,

niuhi experti, et postea continentes, c|uam muhi rerum

suarum distributores et rehctores quam muhi jejuniis ,

vel crebris, vel cpiotidianis , vel etiam iiicredibihter con-

tinuatis , corpus servituti subjicientes ? Quam muhse fra-
ternae congregationesnihilhabentes proprium, sed omnia
communia , et haec non nisi ad victum et tegumentura
necessaria ; unam animam et cor unum in Deum , chari-
tatis igne conflantes ? Atque in his omnibus professioni-
bus quam muhi fahaces et perditi deprehenduntur, quara
muhi etiara latent ,
quara muhi prirao recte ambuLantes ,

perversa voluntate cito deficiunt ;

quam muhi in tenta-
tionibus inveniuntur, cjuod aho animo talem vitam ad-
264 8. AUGUSTINI EPISCOPI
iim1)r;il;i sprcie snsrc[)onnit, oL ({ii;im mulli liiiniilitor (>L

liddilcr saucluni cusLotlicuLcs propositum usqucad Jiiicm

pcrscverant , et salvi iiunt? Iii quorum societate quasi
(lisparcs apparcnt , sed tamcn caclem charitate copulan-
tur, qui ])ropLcr aliquam nccessiLudincni sccundum Apos-
Loli cxliorlationcm li;il)cnL u.xorcs tan(ju;ini iion h;i])cnlcs,

ct cmunt Lanqiiam iion tcnentes, et utuntur iioc niundo

t;uiqii;im nou uLciitcs^ Ilis suhjuntiuntur , sccundum
ahmuhintcs diviLias misericordice Dei, cLiam illi (piihus
dicilur : c Nolite fraudare invicem, nisi ex conscnsu ad
» tcmpus , ut vacctis orationi ; cL iterum ad idipsum es-
» tote , ne vos tentet Satanas proptcr inLcmpcranLiani
» veslram : lioc auLem dico sccundum vcniam , non se-
)>cundum imperium ^?» Qualihus eliam idem AposLoIus
diciL « Jam quidcin omnino dclicLum cst iii \oI)is
: ,

)) quia judicia liaheLis vohiscum-'. » El eorum porLans

infirmitatem ,
paulo post dicit : « vSaecularia igitur judi-
» cia si hahucritis , cos qui conLcmpLihiI(^s sunt in Ecclc-
» sia . Iios coilocate ^. » i\e(juc cnim illi soii qui uL sinL ,

pcrfecti , vendunt vei dimitLunt omnia sua et scquunLur

,

Dominum ,
pcrlincnt ad rct>num c(X'Ioruin ; scd mi- liiiic

litias ciirisLianas propLcr quodd;im (piasi conimercium

cliariLaLis suhjungiLur cLiam ([Uicdam sLijieiidiaria inulLi-

tudo , cui diceLur in fine : «Esurivi, et dedisLis miiii

» manducare^, » et caetcra. Aiioquin damnandi erunt ilii,

quorum domos tam diligenti cL solIiciLa cura componiL

AposLoius, monens mulieres suhdiLas esse viris suis, viros
^
diligcre uxores suas ; filios ohtemperare parentibus ; pa-
reiiLcs filios nutrirc in disci])Iina cL corrcpLionc Domini :

scr\'Os oljcdire cum mcLu dominis carnalibus; dominos

quod justum est et aequum servis praestare. Sed absit ut
> I Cor. VI r, 29. — 2 i|jij_ 5 3 I Cor. vi, 7. — ^ Ibid. ', — ^ Maltl).
\xv, 35. — *>
Coloss. III, i8.
 CONTRA FALSTIM MAMC.HjEUM, LIB. V. 205
istos a mandatis evangelicis alienos , et a vita aeterna se-

parandos judirrt Apostolus : qui ubi ait Dominus : '( Si

w quis noncrucem suam tulerit , et secutus me fucrit ,

)> non polestesse discipulus meus *, » exliortans firmioros

ad perfectionem ? ibi statim et istos consolatus est dicons :

« Qui receperit justum nomine justi nicrcediMn jiisli in ,

» accipiet » et qui rcceperit Prophetam in nominc Pro-

"^

w pbetae mercedem Propbetaeaccipiet.»Undenontantiini

,

qui modicum vini Timotbeodederit propter stomacbuni,

et frequentes infirmitates ejus^ ; sed etiam qui saniori at-
que fortiori cabcem nquit; frigidse porrexerit tantum \\\

iiomine discipuli , sicut ibi sequitur, non perdet mcrccin

suam^. ))

X. Quid autem fallitis auditores vestros, qui cum siiis

uxoribus, et domibus, et agris vol)is

fibis, etfamibis, et

serviunt, si non dimiserit, non acci-

quisquisista omnia
pit Evangcbum? Sed quia cis non resurrectionem sed ,

revolutiouem ad istam mortabtatem promittitis ut rur- ,

sus nascantur, ct vita Electorum vcstrorum vivant, tam

vana , et inepla , et sacrib^ga ,
quam vos vivitis ,
qiiando
\alde laudamini ; aut si meboris meriti sunt, in melones
et cucumeres , vel in abos aliquos cibos veniant, quos vos
manducaturi estis ut vcstris ructatibus , cito purgentur;
merito eos a mandatisevangebcis alienatis : sed et vos ipsos
talia sentientes atque suadentes , maxime indc separare
debetis. Si enim baec vanitas ad fidera evangelicam per-
tineret, non debuit dicere Dominus «Esurivi, et dedis- :

» tis mibi manducare^; » sed Esuristis, et manducastis :

me : autmanducavi vos. Neque enim ex

, Esurivi , ct

illo jam secundum vestra delira-

ministrationis merito ,

menta, quisquam recipietur in regnum Dei; quia man-

» MaUh. X, 38. — 2 ibid. 4r. — 3 i Tim. v, aS. — * MaUli. x, 42. —
5 Id. XV, 35.
266 S. AUGUSTINI EPISCOPT.
ducare sanctis dedit ; sed quia vel maiiducavit quos aii-
liclaret , vel manducatus est a quibus anlielaretur in
ccelum. Nec illi dicerent : « Doniine, ([uando te vidi-
» mus esurientem , et dedimus liLi manducare?» sed
dicerent Quando : te vidimus esuricntem et manducasti
nos? Quibus ille non rcsponderet : «Cumuniex minimis
))mcis dcdistis, mibi dcdistis : »scd , Cumunus cx minimis
mcis vos manducaNit, cgo vos manducavi,
XI. Haec portenta sentientes et docentes, et secundum
haec vivenlcs,audctis vos dicere evangelica prj€ccpta ser-
vare , et catbolicae Ecclesiae dcrogare , in qua sunt tam
multi pusilb cum magnis quos ,
utrosquc Dominus bene-
dicit ,
pro suis gradibus evangebca mandata servantcs ,

ct cvangciica promissa spcrantcs. Scd vestrum oculum

malevolus error in soLim palcam nostrte scgctis ducit :

nam et triticum ibi cito videretis, si et esse vcllctis. In

vobis autcm, ct quiManicheei ficti sunt, maU sunt ; ctqui
ficti non sunt , vani sunt. Ubi enim fides ipsa ficta est,

et qui ea simulate utitur, falht et qui eam veram existi- :

mat, falLtur nec ex ea potest existcre bona vita

: quia :

examoresuo quisque vivit, vcl benc vcl malc.Vos autcm

si spiritahs atquc intchigibihs boni cbaritate , ac non cor-

poralium phantasmatum cupiditate arderetis, ut cito di-

camquoddevobisnotissimumest, solemistumcorporeum,
non pro divina substantia , et pro sapientiae luce cole-
retis.
 CONTRA FAUSTUM MANICH.EUM, tlB. VI. 267

LIBER YI.

I. Faustus dixit : « Accipis Yetus Testamentum?

Quomodo, cujusprsecepta non servo ? Puto quidem quia
nec tu : nam peritomen ego ut pudendam despui ac , si ,

non falior, et tu. Cessationem sabhatorum ut superva-

cuam , credo quod et tu. Sacrificia ut idoloiatriam , non

dubito quod et tu. Porcina certe non ego sola abstineo ,

tu item non solam comedis. Ego quidem quia omnem

carnem immundam existimem , tu vero quia niliil immun-
dum, quo utroque, ab utroque nostrum Yetus destruitur
Testamentum^. Azjmophagiae liebdomadas, scenopegiam
uterque nostrum tanquam inutilia et vana contempsit.
Lineis vestibus non inserere purpuras. In adulteriis po-
nere vestem linistimam. Bovem asinum jungere si ne-
et ,

cesse sit, in sacrilegiis numerare^. Calvum ac reburrum,

et similis notae hominem non constituere sacerdotem, quia
sunt hujusmodi apud Deumimmundi, uterque contem-
psimus , risimus , nec in secundis habuimus , nec in pri-
mis : quae omnia pnecepta sunt et justificationcs Yelcris
Testamenti. Quod ergoobjicis, libi mecum commune
est , sive crimen putandum , sive recte fiictum : uterque
enim nostrum Yetus respuit Testamentum. Ergo si quid
intersit intcrmeam fidem quasris ettuam hoc quiatibi ; ,

mentiri libet, et illiberahter agere, ut quod mente oderis

verbo collaudes : ego fallere non didici quod sentio lo-
,

quor, tam turpium odisse me fateor praeceptores ,

quam
ipsa praecepta. »

' Exod. xn, el Levit. XMii. — 2 Levit. xxi.

2GS S. ALGUSTliM EPISCOPI
II. Augustinus respondit : Ouomadmodum ct quare
accipialur TcstanuMitum Yefus ah liaM-cdihus Tcstanienti
ISovi, jam supra dixinius. Sed quia paulo antc dc pro-
niissis cjus Faustus egit^, nunc autcni dc praeceptis agere
voluit rcspondco istos omnino ncscirc, quid iutcrsit intcr
pra^cepta vitae agcndie , ct praeccpta vita^ significandae.
F.xcnipli gratia : « ^on concupisccs^, » pnFceplum est
agendae vitae. « Circumcides omncm masculum octavo
E\ hac quippe
» dic-^.)>praeccptum cst signilicanda* vitae.

imperilia Manicluri omnes quihus disphceut hltcrae . ct

AetcrisTcstamenti quidquid Dcus mandavit prioripopulo

ad cclc])randum umliram futurorum non intclligcntcs
.
,

ct ea modonon ohservari animadvertentcs, cx more prae-

scntis temporis illa rcprehcndunt, quae utique ilh tem-

pori congruehant quo ista ([Udd. nunc manilesta sunt,

vcntura signiticarcntur. Scd quid dicturi sunt advcrsus

A])Oslolum ,
qui ait : « Ha^c omnia in figura contingchant
» illis , scripta sunt autcm propter nos, in quos fmis sae-
» culorum ohvenit^? » Ecce ipse aperuit cur illae litterae
accipiantur a uohis , et cur iilii rcrum signa jam necesse
nou sit ut ohserventur a nohis. Cum enim dicit Scripta :

sunt propter nos, procul duhio dcmonstrat, quantano-

l)is cura lcgenda ct intelligenda. et in quanta auctoritate
hahcndasint. quia proptcr nos utiquc scriptasunt : cum
vcro dicit : Figurae nostrae fucrunt , et in figura contin-
ge])anl illis, ostcndit jam non opus essc : ut cum rcs ip-
sas maniiestatas agimus , figurarum prrFnuntiantium ce-
lebrationi serviamus. Unde dicit alio loco : « Nemo ergo
» vosjudicctin ciho, aut in potu , aut in partc diei fcsti,

« aut neomcniae , aut sahhatorum ,

qute sunt uml)ra fu-
» turorum ^. » Hinc etiam cum dicit : Nemo vos in eis ju-
' ViJe siipra lilj. iv, rap. i. — 2 Exod. xx, 17. — ^ Qen. xvn, 10. —
* I Cor. x, 2 I. — 5 (Jolos, u, 16.
 CONTRA FAUSTUM MANICILEUM, VI. 269 LIB.

dicet, declarat quam non sit jam haec obser-

necesse ut
vcntur cum autem dicit
: : Quae sunt umbra futurorum
ostendit quam oportuerit ut illo tempore observarentur,
quo ista quae nobis jam manifestata ehixerunt, per tales
unibras figurarum futura prsedicebantur.
III. Proinde si Manichsei resurrectioue Domini justi-
ficarentur, cujus rcsurrectionis dies, ex dio quidem pas-
sionis tertius, post diem tamen sabbati, lioc est, post
septimum , octavus fuit ; profecto sjjoliarentur carnali
vehimento mortalium desidcriorum ; et cordis circumci-
sione gaudeutes, nou eam in carne adumjjratam figura-
tamque deriderent tempore Yeteris Testamenti, quamvis
jam tempore Novi Testamenti fieri observarique non co-

gerent. lu quo enim memfjro congruentius expoliatio

carnalis et niortahs concupiscentiae figuratur, quam unde
carnalis et mortalis foetus exoritur? Sed sicut dicit Apos-
tolus : « Omnia munda mundis, immundis autem et in-
)) fidclibus niiiil est munduiu, sed polluta sunt eoruni et
)) mcns et conscientia'^. » Itaque isti, qui nimis mundi
sibi videntur, quia illa membra tam^uam immunda aver-
santur, aut aversari se fnigunt, in eas infidehtatis et er-
roris immunditias inciderunt, ut cum detestentur cir-
cumcisionem carnis, quam dixit Apostolus signaculum
justitiae fidei in ipsis tamen carnalibus membris divina
,

Dei sui memljra credant colligata et inquinata detineri^ :

ut cum carnem immundam dicunt, et Deum illic ex

parte, qua ibi tenetur, immundum factum dicere com-
pellantnr; quippe quem mundari oportere asserunt :

quod donec fiat quantum fieri potuerit interim nunc

, ,

eum perpeti omnia quae carnes patiuntur, non tantum

in labore et dolore afllictionum, sed etiam in voluptate
corruptelarum. Ei namque se dicunt parcere, quod non
• Til, I, i5, el Rom. xiv, 20. — 2 Rom. iv, 11.
270 S. AUGDSTINI EPISCOPI
concumbunt ; ue iioilis canieis aictius implicetur, etsor-
tliilius inijuinclur. Cuni crgo Apostolus dicat : « Omnia
w munda mundis^, >; ulicjue liominiLus qui possunl in
dcterius voluntatis perversitale mutari ; quanto magis
omnia munda sunt Deo, qui scmpcr incommutabilis et
inconlamiiiabilis permancL'.' Dc cujus sapienlia divina
dictum quos rcprebendendo vebementius
est in eis libris,

inquinamini, quod niliil inquinatum in eam incurrit, et

atlingitubique propter suam mundiliam-. Huapropter,
o immundissima vanitas, ita-ne displicct tibi in membro
liumano unde bumana generatio propagatur signum
, ,

regcnerationis bumanae illum cui munda sunt omnia ,

Dcum jussissc constitui, et pbicct libi etiam in llagitiis,

quoe membro ab impudicis bominibus perpetrantur,

illo

ipsum Deum vestrum, cui nibil cst mundum, cx partc

suae naturae commacubiri atque corrumpi? Quid enim
patitur in variis turpibus corruptcbs, qucm conjugaH
quoque concubitu creditis inquinari? Ad id eliam quod
dicerc soletis. Ergo-nc decrat ubi Deus prcTllguraret ,

signaculum justitiae fidei, nisi in illo mcnibro? Pa-spon-

detur Cur enim non et ibi? Primo, quia omnia munda

:

mundis, quanto magis Deo? Dcindc quia lioc Aposlobis

dixit, signaculum datum Abrabas juslitia^ lidci, in tab
circumcisione^. Vos autem nobte erubescere, si potcstis,
cum vobis dicitur Ergo-ne dcerat Deo vcstro quid
:

agcret, ncsuae naturcE partem istismembris, qutc sic des-

puitis, impbccaret? Pudenda quidem ista dicuntur lio-
minil)us propter nostrae mortabtatis corruplibilem poena-
lcmque propaginem, quse indc subsistil : quibus casti

adbibcnt vcrecundiam, impudici petulantiam, Dcus jus-

titiam.
IV. Cessationem vero sabbatorum jam quidem super-
* Tit. I, i5. — 2 Sap. VII, 25, et xxiv. — 3 Rom. iv, 1 1.
 CONTRA FAUSTUM MANICHjEUM, LIB. VI. 27
vacuam ducimus ad observandum ex quo spes revelata ,

est noslrae quietis aetern£e non tamen ad legendum et

;

intclligendum : quia proplieticis temporibus cum essent

ista quae nobis boc tempore patefacta sunt, non tantum
sermonibus, sed et actionibus praefiguranda et praenun-
tianda, illo signo quod legimus. res ista praenotata est
quamtenemus. Vos autcm volo mibi dicatis, cur vestram
cessationem noUtis implere? Judaei quippe sabbato suo,
quod adbuc carnahter sapiunt, non solum in agro fruc-
tum nullum decerpunt, sed nec in domo concidunt aut
coquunt. Yos autcm cessantes quidem expectatis quis
Auditorum vcstrorum propter vos pascendos cultello vel
falcicula armatus in bortum prosibat, bomicida cucur-
bitarum ,
quarum vobis afTcrat , mirum dictu , viva ca-
davcra. Nam non eas occidit, quid vos in tali facto
si

metuitis? Si autem occiduntur cum dccerpuntur, quo-

modo cis inest vita, cui purgandae atque rccrcandas man-
ducando atque ructando vos asscritis subvcnire? Accipi-
tis crgo viventes cucurbitas, quas, sipossctis, deglutire
debcretis : ut post illud unum vubius, in quo eas cuni
decerpsit vester Auditor, reus factus est, vestra indulgen-
tia bberandus ; saUem deinceps ad officinam aqualicub
vcstri, ubi Deum vcstrum illo praebo confractum, rcfor-
mare possetis, ilJaesse atque integrse pervenirent. Nunc
autem antequam eis contcrendis dentcs incumbant, mi-
nutatim, si boc palato placucrit, conciduntur a vobis ;

quibus tam crebris vubicribus earum, quomodo vos non

estis rci? Yidete quemadmodum vobis expedirct, ut quod
uno in septem diebus faciunt Judaei, vos quotidic face-
retis, et a tab ctiam domcstico opere cessaretis. Jam quid
in igne cucurbitae patiuntur, ubi certe non reformatur
vita, quae in eis est? Non enim fervens oJJa sancto ven-
tri comparari potest : et tamen irridetis, tanquam super-
I-JI S. AUGUSTINI EriSCOPI
lluam sabbati cessationem. Qaanto uti(|ue sanius, non
soluni cam non reprclientlcrclis in Patribus, quanclo su-
perllua non fuit; scd ctiam nunc, quandojam supcrflua
est, ipsam potius tcnerclis, qunm istam vestram non

significatione acceptal)ilcn) sed errore damnabilem quam

,
;

etiam non implendo rci cstis secundum opinionem vestrie

vanitatis, et implcndo vani sccunduni judicium verita-
tis? dicitis enim dolorem sentirc fructum, cum de arbore

car[)itur, scntire cum conciditur. cum tcritur, cum co-

({uitur, cum manditur. Non crgo dcbuislis vcsci nisi eis,

qu£e cruda et illaesa possunt transvorari, ut unum saltem

dolorem cum dcccrpuntur, non a vobis, scd a vestris

Audiloribus patcrcntur.
Scd dicitis, quomodo subveninms tanlse vitas, si ea
tantum absumimus, quae incocta et moUia possunt ab-
sorberi? Si ergo ista compensatione tam multos cibis
vcstris dolorcs infligitis, cur ab illo solo abstinctis , ad
quem maxime ista necessitas cogit? Nam fructus poicst
et crudus comedi, sicut se nonnulli veslri cxercuerunt,
ut hoc non tanlum de pomis, verumetiam de omnibus
oleribus facerent. Si autem non vellatur, aut decidatur,
aut quoquo modo dematur ex terra vel arbore, venire ad
escam nullo pacto potest. Hoc ergo flicile dcbuit csse vc-
nialc, sine quo ei subvenire non valerctis non illi tam ;

multi cruciatus, quos in praeparandis escis, membris Dei

vestri non dubitatis infcrre. At enim plorat arbor, cum
fructus carpitur : boc quippe dicere non crubcscitis.

Certe novit omnia vita quae ibi est, et praesentit quis ad

eam veniat. Venicntibus ergo Electis, ct poma carpen-
tibus, gaudere dcbuit, non plorare illum transitorium
:

dolorcm tanta fclicitate compensans, et tantam evadens

miseriam, si in alios incidisset. Cur itaque pomum non
decerpitis, cum decerpto tam multas plagas doloresque
 CONTRA FAUSTUM MANICH.EUM, LIB. Vf. 2^3
ingeratis? Rcspondete, si potestis. Nec ipsa jejunia vobis
competimt non enim oportet vacare fbrnaccm in qua
: ,

spiritale aurum de stercoris commixtionc purgatur, et a

miserandis ncxibus divinamembrasolvuntur. Qunproptcr

raisericordior inter vos, qui se potuerit ita exer-
ille est

cere, ut niliil ejus valetudini obsit, saepe crudos cibos

sumere, et multa consumere. Yos autem ct tantas po^nas
escae vestrse irrogando crudebter manducatis, et a mcm-
brorum divinorum purgatione cessando crudeliter je-
junatis.
Y. Et audetis tamen etiam sacrificia Tcstamenti Ve-
teris execrari, et idololatriam nominare, et in bujusmodi

sacrilegium nos c|uoque sociare. Unde pro nobis prius

rcspondemus sic illa jam non esse in operibus nostris
,

ut ca tamen in mystcriis divinarum Scripturarum, ad

inteUigenda quae bis praenuntiata sunt, amplectamur :

quia et ipsa figuras nostras fuerunt, et omnia talia multis

et variis modis unum sacrificium, cujus nunc memoriani

celcbramus , Unde isto revelato et sup

significaverunt. ,

tempore oblato, de agendi celebritate sublata sunt

illa

sed in significandi auctoritate manserunt. Scripta sunt

enim propter nos, in quos fmis saeculorum obvcnit'^. Scd
in cis videlicet interfectio vos movct animalium , cura
ista omnis creatura usibus bominum quodam modo cou-
ditionalitcr serviat. Sed vos, qui liomini mendico esu-
rienti panem non porrigitis, misericordes estis in pecora,

quibus animas Iiumanas inesse creditis. Dominus autem

Jesus in ea crudelis fuit, cum dasmones in gregcm por-
corum-, cum id ab co pcterent, ire permisit. Qui etiam
nondum dcmonstrato per passionem sacrificio corporis
sui cuidam leproso qucm mundavcrat ait « Yade^
, , , :

» ostende te sacerdoti, et offer munus tuura quod prasce-

1 I Cor, X, ri. — 2 Mallh. viii, 32.

cxxxv. i8
274 S. AUGUSTINI EriSCOPI
w pit Moyses iii tcstinionium illis*. » Magis cnim, qiiia et

pcT Proplictas Deus saepc tcslatur nullius sc talis mune-

ris indigerc, ct facilc cst rationc pcrspiccre, quod nec
ejus rci cgcat. qui nullius cgct; compcllitur animus liu-
manus inquirerc, quid nos per liax docerc volucrit, qui
utiquc non frustra ca ,
quibus non indigct, sibi jubcret

otTerri, nisi aliquid in eis ostcnderet, «piod nobisct nosse

prodesset, ct talibus signis prasfigurari oportcrct. Vos

autcm quanto mclius ct honcstius islis, c[uanivis jam nos-
tro tcmpori non ncccssariis, tamcn significantiljus aliquid
ct doccntibus, sacrificiis subdcrcmini , quam vobis ab
Auditoribus vcstris vivas cscarum victimas oirerri jube-
retis et crederetis? Nam cum apostolus Paulus de qui-
busdam propter cpulas Evangclium ])raedicantibus con-
grucntissime dixcrit : « Quorum Dcus vcntcr cst -, » quanto
vos arrogantiore impietate jactatis, qui ventrem vestrum
non Dcum, quod scelcratioris audaciaecst, Dci mun-
scd
datorem diccrc non timctis? Cujus porro dementiee est,
pios se videri vcllc, quod ab animalium interfectionc se
temperent, cum omnes suas escas easdem animas habere
dicant, quibus. ut putant, viventibus, tanta vulncra ct
manibus ct dentibus ingcrunt?
YI. Cur autein , si carnibus vcsci non vultis , non
ipsa animalia Dco vcstro oblata mactatis, ut animse illge,

quas non solum putatis humanas , sed ita divinas , ut ipsa

Dei membra csse credatis , a carnis carccre dimittanlur,
et nc itcrum redeant , vcstris orationibus commendcntur?
An ampHus eas adjuvatis vcntre quam mentc, et illa po-
tius Dci natura salvatur, quae vcstris visccribus cxhalari
meruerit ,
quam qua3 vestris precibus commendari ?
Propterea ergo ventri vcstro pccora nonsacrificatis, quia
ea viva absumere non potcstis, ut eorum animas inter-
 CONTRA FAUSTDM MANICIIiEUM, LIB. VI. 2^5
ccssione vestri stomaclii liberetis. }>eala olera ,
quibus
et manu evulsis, ct ferro concisis, ct igne cruciatis , et
dente contritis, conccssum est tamen , ut ad vestrorum
intestinorum aras viva perveniant! ct o misera pccora
quffi cum citius tlc corpore suo exeunt in vestra corpora ,

non
intrare adlmc putatis quod
possunt! Ita delirantes ,

sumus inimici Vcteris Testamenti quia nullam car-

ideo ,

nemimmundam ducimus, tenentes Apostoli sententiam,

dicentis : « Omnia munda mundis''. w Et illud ubi Do-
minus ait « Non quod intrat in os vcstrum vos coin-
: ,

»quinat, sed cjuod cxit^. » Ouod non ad solas turbas

Dominus dixit sicut vestcr Adimantus qiiem post Ma-
,
,

nicliaeum Faustus praecipue laudat, cum Veteri Testa-

mento caluraniarctur voluit intelligi sed etiam remotus
, :

a turbis, hoc idcm Discipulis suis evidentius et cxpressius

elocutus est. Cum enim banc Domini scntcntiam Testa-
mento Veteri opposuisset Adimantus"", quia in illo scripta
sunt c[U8edam immunda carnium a quibus ille popukis ,

jussus est abstinere , timuit ne sibi diceretur

Cur crgo :

vos non quasdam omnes carncs immundas cxistima-

, scd
tis atque ab edendis omnibus tcmperatis cum tu ipse
, :

proferas Evangelicum tcstimonium non coinquinari bo- ,

minem quse in os ingrediuntur, ct in vcntrem va-

ex iis

dunt, atque in latrinam emittuntur? Itaque has arctissi-

mas, ct fallaciam suam manifestissima veritatepraefocantes
angustias conatus evadere , ait boc Dominum ad turbas
dixisse ,
quasi paucis ille in secreto vera diceret , in tur-
bas autem falsa jactaret hoc de Domino credere
: cum et

sacrilcgum sit; et omncs qui legunt, novcrint, hoc et

remotis turbis eum planius dixisse Discipubs. Quaproptcr
quia in exordio harum htterarum suarum Faustus sic
1 Tit. I, i5. — 2 Mallh. xv, ii, et Marc. mi, i5. — 3 Vide Tract. coi-itra

Adimanturn, cap. 14 et i5.

18.
a-^G S. AUGUSTINI EPISCOPI
iiiiralur Atlimantum, ut ci solum praeferat Manicliceum,
conn^endio rt'(|uiro ulruui isla Doniini scntentia , qua
clixit, non inquinari homincni iis qua^ in os cjus intrant,
vera anfalsa sit. Sifalsam dicunt, cur cam tantus corum
doctor Adimantus a Cliristo prolatam diccns , ad expug-
nandum Tcstamcntum Yctus objccit? Si autcm vcra cst,
cur advcrsus cam crcdunt sc coinquiuari, si quacumquc
carne vescantur : nisi fortc vcrum rcspondcrc vclint, ct
diccTC , Apostolum non dixissc onniia niunda liacrclicis,

sed omnia munda mundis. Cur cnim non istis haec munda,
idcm Apostolus scquitur, ct dicit : « Immundis autcni
» ct infidclibus niliil cst mundum, sed polluta sunt coruui
» ctmcns ct consrientia^. » l ndc rcvcia Maniclm'is
omnino nihil cst mundum quandoquidcm ctiam ipsam ,

Dei substantiam vcl naturam non sohnn coinquinari ,

potuissc , sed cliam cx partc coinquinatam csse contcu-

dunt; nec solum coinquinatam cssc , vcrumetiam cx onnii
parte recupcrarimundarique nonposse. Unde mirum est,
quod ita sc dicunt immundas omncs carncs cxistiraare,
et ob hoc ab cis aljstincrc ,
quasi aliquid cxistimcnt cssc
mundum,non solum cscarum, scdomnium crcaturarum.
Nam ct ipsa olcra et poma et omncs fruges ct totaui ter-

ram ct ca'him commixtionc gcntis tcncbrarutn pcrhibcnt

inquinata. Utinaui crgo ct in cseteris cibis crrori suo con-
gruerent, atque ab iis, quse immunda dicunt, ouniibus
abstincndo, famc potius morcrcntur , quam talcs blas-

phcmias perlinacitcr loqucrcntur : nam sccorrigcrcatque

cuicndarc nolcutibus , lioc csse utihus ([uis uon int(^lligat?

Vll. Testamento autem Ycteri, ubiquidam cibicarnium

probibcntur, cur non sit contraria ista scntcntia ,
qua
dicit Apostolus : « Omniamunda mundis, »ct, « Omnis
» creatura Dci bona cst'-^, » si possunt, intelhgant hoc
1 Tit. I, i5. — '•^
I Tim. iv, 4.
 CONTRA FAUSTUM MANICH.EUM, LI15. VI. 277
Apostolum de ipsis dixisse naluris; illas auteni liltcras
propter quasdain praefigurationes tenipori congruentcs,
animalia quaedam, non natura , sed significalione im-
munda dixisse. Itaque , vcrbi gratia , si de porco et agno
requiratur, utrumque natura niundum est, quia omnis
creatura Dei bonaest; quadam vero significatione agnus
niundus ,
porcus inimundus est : tanquam si stultum et
sapientem dicercs , utrumque lioc verbum natura vocis et
litterarum et sjllabarum quibus constat, utique nmn-
dum est ; significatione autem unum borum verbum ,

quod dicitur stultus, immundum dici potest, non natura

sui , quoniam quiddam innnundum significat. Et for-
sed
lasse quod est in rcrum figuris porcus, boc cst. in rerum
gencre stubus et tam illud animal quam ista^ duc€ syl-
; ,

labae quod dicitur stultus quiddam unum idemque

, ,

significat. Immundum quippe illud animal in Lege posi-

tum non ruminet non autem hoc ejus vi-
est, co cjuod :

tium scd natura est. Sunt autem bomincs c[ui per boc
,

auimal siguificantur, immundi proprio vitio, non natura

qui cum libenter audiant verba sapientias ,
postca dc bis
omnino non cogitant. Quod cnim utile audieris, veJut

ab intcstino mcmorife , tanquam ad os cogitationis, re-

cordandi dulcedine revocare abud quam spi-
, cpid est ,

rituaUtercpiodam modo ruminare? Quod qui non faciunt,

illorum animabum genere figurantur. Unde et ipsa a ta-
libus carnibiis abstinentia , tale vitium nos cavere pras-
monuit. Cum
enim tbesaurus desiderabilis sitipsa Sapien-
tia, de bac munditia ruminandi et immunditia non

ruminandi abo loco scriptum est « Tbesaurus desidera- :

» Lilis requiescit in ore sapicntis , vir autem stukus glutiit

» iUum''^. » Hae autcm simibtudines rcrum in locutionibus

vel observationibus figuratis ,
propter quaerendi ct com-
1 Prov. XXI, 20.
Q^O *• AUGUSTINI EPISCOPI
parancli cxcrcilationcm , rationalcs nicntcs utiliter ct sua-
vitcr niovent. Scd priori popnlo multa talia non tantum
audienda , vcrumctiam oLservanda praecepta sunt. Tem-
jius cnim crat ,
quo non tantum dictis, scd ctiam flictis
proplielari oportcrct ca cpiye posteriori tcmpore lucrant
rcvclanda. Quibus per Cliristum atque in Chrislo reve-
latis, fidci gcntium oncra obscrvationum non sunt impo-
sita, propLctiie tamen auctoritas commendata. Eccc nos
diximus cjua causa cum secundum Domini Aposto]i(|ue
,

scntentiam iiullas animalium cariies immundas habeamus,

Ycteri tamen Tcstamento ubi cpiEtxlam immund;r dictas
,

sunt, non advcrsemur vos jam dicitc, cpiarc immundas

:

carnes existimetis.
VIII. Si secundum crrorem vcstrum, proptcr commix-
tionem gcntis tcncbrarum non carnes scd ipse Dcus
, ,

vester immundus cst in ea partc quam vclut dcbcllan-

,

dis et captivandis hostibus absorbcndam et inquinandam

misit ct miscuit; dcinde proptcr ipsam commixtioncm ,

etiam quidquid aliud manducatis, immundum cst. Secl

dicitis :Multo amplius immundae sunt carncs. Et c|uare

amplius immundLc sint carncs, longum cst corum dc hac
rc* dchramcnta commcmorare, sed breviter atlingam
qiiod sat cst, ut inspiciantur rcprehcnsores Veteiis Tcsta-
menti , tanta stukitise vctustate confecti , ut carnis ac-
cusatorcs sinc ulla spiritali vcritate solam carnem sapcrc
convincaiitur. Fortassc cnim paulo prolixior ista rcspon-
sio sic advcrsus cos lcctorcm instruet , ut in Cicteris rcs-
jionsionibus iion a nobis tam multa vcrba rccjuirantur.
Dicuiit cnim isli vanilocpii et mcntis scductorcs, in ilhi
pugna quando ])rimus corum hoino , tencbrarum gentem
elcmcntis faUacibus irrclivit, utriusque sexus principibus
indidcm ca])tis , cum cx cis mundus construcrctar . plc-
rosc]ue eorum in ccx^lestibus labricis coUigatos , in cpiibus
 CONTRA FAUSTUM MANICH.EUM, LIB. VI. 279
erant ctiam foeminae aliquae praegnautes : quse cum coe-
lum rotari coepisset, eamdem vertiginem ferrcnon valen-
tcs , conceptus suos aLortu excussisse , cosdemque obor-
tivos foetus et masculos et foeminas dc coelo in terram
cecidisse , vixisse , crevisse , concubuisse ,
genuisse. Hinc
essc dicunt originem carnium omnium ,
quae moventur
in lcrra , in aqua , in acre. Ergo si de coelo est origo car-

nium , absurdissimum est propter boc eas immundiores

putare : praesertim quia in ipsa structura mundi , cos-
dem principcs tcnebrarum ita pcr omncs contcxtioncs ,

a summis usque ad ima coHigatos dicunt ut quanto qui- ,

que amplius babercnt commixti boni, tanto sublimius

coUocari mcrcrentur : ac pcr boc mundiores carncs esse
dcbcrent, quarum origo de coelo est ,
quam fruges qu^e
oriuntur ex terra. Deinde quid tam insanum dici potest,
quam conceptos foetus ante vitas commixtionem tanto vi-
vaciorcs fuisse , ut ct abortivi ct de coelo in tcrram rucn-
tes viverent; commixta autem vita nisi tcmporc maturo
editi , non possint ct si de paulo altiore loco ca-
vivcre ,

dant continuo moriantur ? Ltique si rcgnum vita;} contra

,

TCgnum mortis belligeravit, commixta vita vivaciorcs

faccre debuit non corruptibiborcs. Quod si in sua na-
,

tura quaeque res magis suam retinet incorruptionem non ,

duas naturas bonam et malam, sed duas bonas ,

quarum
situna melior praedicare debuerunt. Unde igitur assc-
,

runt immundiores carnes, quas de coelo genus duccre

ailirmant, istas duntaxatomnibusuotas? L\am ipsa prima
corpora principum tenebrarum , ex arboribus ibidcm ua-
tis tanquam vermiculos opinantur exorta ; ipsas autem
arbores ex quinque illis elemcntis. Proinde si auimalium
corpora primam originem babent cx arboribus, secun-
dam de coelo, c^uid causae cst ut immuudiora quam fruc-
tusarborumcxistinicntur? Si proptcrea quiacuni moriun-
q8o S. AUGUSTINI EITSCOPI
liir, amiltunt aniniam , iit jam immundum sit quidquid
vita dcscroiito rcmauscrit; cnr codcm pacto iiou sunt
immunda olera vcl poma ,
qucT utiquc , sicut supra dic-
tumcst. cum dcccrpuntur vel avelluntur, moriuntur?
Ilorum ([uippe homicidiorum rei essc nolunt, dum niliil
vel e.\ terra vel ex arLore dcccrpunt. Deindc cum duas
animas esse in uno animantis corporc ailirmcnt unam ,

bonam de gentelucis, alteram malam da gcntc tenebra-

rum, numquid cum occiditur animal, bona anima fugit,
et mala remanct? Si enini boc cssct, sic viveret animal
occisum ,
quomodo vivebat in gente tencbrarum, quando
solam suae gentis babcbat animam , cjua etiam rebcllave-
ratadversum regna divina. Cum ergo in mortc cujusli-
bct animabs, utraque anima et bona et mala dcscrat
carncm cur immunda caro dicitur, quasi a sola bona
.

anima dcseratur? Quia etsi abquLe vita^ rcbcpiicTe rcma-

nent , cx utraquc rcmancnt : nec ipsum quippc limuni
dicunt remanere sine aliquibus exiguis reliquiis membro-
rum Dci, Nullam
causam rcpcriunt, cur asseverent
igitur
carncs frugibus immundiores. Sed vidcbcet fallaccm cas-
titatem suam ostentarc conantes eo putant immundio- ,

rem carnem, cpiod deconcubitu existat cpuasi non tanto :

vebcmcntius cogantur mcmbro ilH divino manducando

succurrere ,
quanto iUic arctiiis coUigalum putant. Pos-
tremo si ista causa est majoris immunditiae carnium ea ,

comedant animalium corpora, quae non dc concubitu

oriuntur , sicut sunt innumerabilia gcnera vermium
quorum nonnullos vulgo edunt quaz^dam Ycnctiae rcgioncs
ex arboribus natos. Ranas etiam quas repente ex una plu-
via tcrra gencrat, in cscam isti assumcrc dc])uerunt , ut
Dei sui mcmljra tabljus formis commixta bberarent, si

eam carnem detestantur, quae concubitu propagatur; et

gcnus bumanum crroris argucrent , c[uod galHnis colum-
 CO^TRA lAUSTLM MAMCILEUM, L[B. VI. 28
Lisque vescantur, cx masculorum foeiiuuarumque coitu
procreatis, et muiidiores coeli et terrae filias rauas abji-
ciant. Nam
secunclum istorum fabulam mundiores sunt
primi principes tenebrarum ([uorum parentes arbores ,

fuerunt, quam ij^se Manicbaeus, quem pater et mater

concumbendo genuerunt mundiores etiam : pediculi eo-

rum, qui sine concubitu sudore carnis, vel corporis

exbialatione nascuntur ,
quam isti ipsi miscri ,
qui de pa-
rentibus concumbentibus nati sunt. Aut si jam quidquid
cx carne etiam sine concu])itu nascitur. propterea putant
immundum, quia ipsa caro ex concubitu est ; immunda
crunt olera et fruges ,
quce de stercoribus fertilius ubc-
riusque surrexerint. Lbi videant quid fliciant, vel quid
rcspondeant cjui fruges dicunt mundiores esse quam car-
nes. Nam stercorc quid immundius cx carne projicitur
et quid frugibus feracius adbibetur? Certe ipsi dicunt
per attritiones et digestiones ciliorum , fugere inde vitam
et exiguum quiddam in stercore remanere. Cur ergo ulji

exigua vita rcmanet , inde cibi vestri . lioc est fructus

terrae, de stercore et meliores et majores et phires

existunt? Caro uon purgamentis terrae, sedfoetibus pasci-

tur : terra vero purgamentis carnis, uon foetibus foecun-
datur. Eligant quid sit mundius : aut jam correcti desi-
uant esse immundi et infideles , quibus nibil sit mundum,
et nobiscum amplectantur Apostolum dicentem « Om- :

» nia munda mundis^. Domini cst terra et plenitudo

)) ejus^. Omnis creatura Dei bona est^. » Omnia quippe
quae naturaliter sunt , in ordine suo bona sunt et nemo :

in eis peccat : nisi qui ordinem suum in Dei obedientia non

custodiens,eorum quoque ordincm male utendo perturbat.
IX. Patres autem nostri qui Deo pLacuerunt, tcnue-
runt ordinem suum in ipsa obedientia, utquidquid Deus
1 Tit. j, i5. — 2 psal. xxiii, I. — 3 I xim. v, 4.
282 S. AUrTl.STINI EPiscon
temporibus congruls juLcndo distribuit, sic observarent,
queniadmodum illi distribuit. Itaque non solum carnes
ad cibum datas, cum omnes natura mundiC essent, quas-
dam tamen nonnullasignilicatione immundas illo tempore
nonederunt, quo eas non edi pmeceptum erat, ut talibus
significationibus futura rerum manifestatio praefigurare-
tur. Sed azymum paiiem ct ceetera hujusmodi in
et , ,

quibus fuisse umbram fulurorum dicit Apostolus^, tam

rei essent illius temporis et ilfius populi bomines, si ob-
servare contemnerent, quando sic illa fieri, et ista quge
nunc revelata sunt, tunc sic pra^nuntiari oportebat;
quam nos desipientes csscmus, si nunc jani manifestalo
Novo Testamento, illas praenuntiativas observationes ali-
quid nobis prodesse putarcmus. Sicut sacrilegi et impii,
si eosdem libros qui propter nos scripti sunt, ut ea quae

jam nobis revclata et in manifestatione annuntiata sunt,

tanto ante illis figuris praenunliata cognoscentes, fideliter
et firmitcr tcneremus, ideo putaremus abjiciendos, quia
ea qute ibi scripta sunt, non jam observare corporaliter,
sed intelligere et facere spiritaliter nos Dominus jubet.
Scripta sunt enim propter nos, iu quos finis saeculorum
obvenit-, sicut item dicit idem Apostolus. Omnia enim
quae ante scripta sunt, ut nos doceremur scripta sunt'"^.

Quapropter non manducare azymum ])cr statulos septem

dies tempore Yeteris Testamenti peccatum fuit^, tem-
pore autem INovi Testamenti non est peccatum:sed in
spe futuri saeculi quam habemus in Cbristo, qui et ani-
mam nostram induensjustitia, et corpus nostrum induens
immortalitate, totos nos innovat, credere ali(piid e\ Ve-
teris corruptionis nccessitate atque indigentia nos passu-
ros vel acturos, scmpor peccatum est, ijuandiu volvun-
tur isti septem dies quibus pciagitur tempus : sed hoc
» Hcbr. i, I. — 2 I tor. x, n. — 3 Rom. xv, 4. — •*
Exod. xii, i5.
 CONTRA FAUSTUM MANICHiEUM, LTB. VI. 283
Ycteris Testamenti tcmporibiis in figura occultatum , a
quibusdam sanctis intclligebatur ; lcmpore auteni Novi
Testaraenti in manifestatione rcvelatum, populis prsedi-
catur. Unde Scriptura illa tunc erat praeceptum, nunc
testimonium. Sccnopcgiam non cclebrare aliquando pcc-
catum fuit^, nunc non est peccatum tabernaculo autem
:

Dei cpiod cst Ecclesia non compaginari, semper pecca-

tuin cst; sed tunc agebatur sub prsccepto figurato, nunc
legitur in testimonio revelato. Nam ct illud cpiod tunc
factum cst, non diceretur tabernaculum testimonii, nisi
aKcui veritati quge suo tempore dcclaranda erat, cjuadam
congruentia significationis attestaretur. Lineis vestibus
miscere purpuram, et linostima veste indui aliquando
peccatum fuit, nunc non cst peccatum- : scd inordinate
vivere, et divcrsi gencris professioncs vclle misccre, ut
vel sanctimoniafis babcatornamenta nuptarum, vel ca,
non continens nupsit, specicm virginis gcrat, omni
cjuge se

modo peccatum est et si quid inconvcnicnter cx divcrso

;

genere in vita cujusque contexitur. Verum iliud tunc

figurabatur in vestibus, quod nunc declaratur in mo-
ribus. lllud enim erat tcmpus significandi, boc manifes-
tandi,Ergo ipsa Scriptura, qu?e tunc fuit exactrix ope-
rum nuuc tcstis cst reruni significatarum
significantium, ;

etquae tunc observabatur ad prsenuntiationcm nunc ,

recitatur ad confirmationem. Bovcm et asinum ad opc-

randum jungcrc tunc non licebat, nunclicet^. Declara-
tum est enim per Apostolum, cum de bove triturante
non infrenando Scripturam recoleret, dicentem « Num- :

» quiddebobuscura est Deo'^? » Quareergonunclcgitur,

quando id quod probibuit jam licet? Quia idem ij)se

ibi secutus Apostolus ait : « Proptcr nos Scriptura di-
» cit. » Et utique impiuin est, ut non lcgamus nos, cjuod
1 Levil. xxui, 34. — 2 j)ent XXII, 10. — 3 Id. xxi, 10.— ^ i Cor. ix, y
28/| S. AUGUSTINI EriSCOI'1
sciiptum cst propter iios:mai^is ciiim proptcr nos, <|ui-
])us manircslalur, <piam proptcr illos, in <]uiljus figura-
Latur. Bovcmquippcctasinum, si ncccssc sit, unus<[iiisquc
sinc detrimcnto opcris jungit : sapicntcm vcro ct slultum,
non ut unus praecipiat, ct alter ohtcmpcrct, scd paritcr
ex a'<piali potcstatc, ut annunticnt vcrbum Dci, non sinc
scaiulalo <piisquam comitcs lacit. lta<[uc canulcm Scri[)-
luram tciicmiis . cl tunc j)otcstatc praecipientcm uml^ris
teg<'ndum, nunc apcrirclur; ct nunc auctoritatc
<[uo<l

attcstantcm lucc aj)crtum, quod tunc tcgebatur.

De calvo autcm et reburro, quod eos immundos Lc\
dixerit^, parum Faustus attendcrat, aut in mcndosum
codicem inciderat. Scd utinam i|)s<' calvam frontem
habcrc voluissct, atquc iii ca cruccm CJiristi figcrc non
erubuisset : profcclo Christum clamantcm : « Kt>o sum
>; vcrilas-, >uicc cum falsis vuliicribus occubuisse, ncc
cum falsis Quinctiam
cicatricibus rcsurrcxissc crcdidissct.
dicit : « Ego fallcrcquod scntio loquor. »
non didici,
Psonest ergo discipulus Christi sui,qucm fdsas cicatriccs
dubitanlijjus Discipulis dcmonstrassc insanus opinatur,
ct r.on solum dc C£Etcris vanitatibus suis, scd cliam dc
ipsa Cbristi lallacia sibi tanquam non fallcnti vult crcdi :

utrum Cliristo m<'lior, quo fallcntc ipsc non fallit; an eo

ipso non veracis Cbristi, scd iallacis Manicluci discipu-
lus, cum et in boc fallit, in quo se non didicissc fallere

gloriatur.
* Lcvit. xrii, 42. — 2 joan, xiv, 6.
 CONTRA FAUSTUM MANICII^UM, LIB. VII. '^85

LIBER VII.

I. FAusTrs dixit : « Quare non crcdis in genealogiam

Jesu? Multae quidem sunt causae, sed palmaris illa, quia
nec ipse ore suo usquam patrem habere, aut
se fatetur

genus in terra : sed e contra, quia non sit de hoc mundo,

quia a Patre Deo processerit, quia descenderit de coelo^,
quia non sibi sint mater et fratres'-, nisi qui fecerint \o-
luntatem Patris sui, qui in coelis est Ad liasc illi ipsi
^.

qui lias ei genealogias ascribunt, non eum ante nativita-

tem cognovisse videntur : scd neque statim ut natus est,
quo crederentur ea scripsissc, quae erga eum oculis suis
viderint gesta; sed juvcni jam et maturo conjuncti sunt
ei, id annorum ferme triginta*^ siquidem ct tctas
est, :

ascribi divinis potcst sine blaspbemia. Quare cum in

omni tcstimonio veritatishoc semperquaeri soleat, utrum-
ne cpiis aucUerit, an viderit; isti vcro nec audisse se fa-
tcantur ab ipso generationis hunc ordinem, aut cjuia
omnino sit natus; nec vidisse ocuHs, quia longo post
tempore, id est, post baptismum cognoverint eum mibi
:

et omni recte judicanti, tam stultum vidctur hoc cre-

dcre, quam si quis caecuni et surdum testem in judicium
vocet. »
II. Augustinus respondit : Quam dicit palmarcm cau-
sam, cur non accipiat gencalogiam Jesu Cljrisli, ibi
aperlissime victus ostenditur, legentibus quae supra dixi-
mus de Filio bominis, quod tam crebro se Christus esse
testatur^, et de Filio Dci, quomodo idem ipse sit et filius

1 Joan. vrir, 23 et 42. — 2 jj. vi, 42. — 3 Malih. xii, 3o. — * Luc.

III, 23. — ^ Mallli, VIII, 20, el ix, 6.

28G S. AUGUSTINI EPISCOPI
liomiiiis; qiiomodo scciincliim clivinitalom iion habeat
gcnus in tcna, sccunduin carncm autcni sit cx scminc
David, sicut Apostolica doctrina tcstatur^. Unde oportct
cum credi et intelligi, et a Patre exisse, et de ccelo ve-
iiisse-, et hic tamcn Vcrbum carncm factum intcr lionii-
ncs habitassc^. Quod si proptcrca putant cum non
habuisse in tcrra inatrcm vcl gcnus, c|uia dixit « Qua; :

» mihi matcr, vd cpii fratrcs''? » supcrcst ut ctiam Disci-

pulos cjus, quibus hoc cxcmplum in se ipso prefbuit, ut
tcrreni gencris necessitudincm propter rcgnum coelorum
contemnerent, affirmcnt non habuissc patres, quia dixil

cis : « INe vobis dicatis patrcm in tcrra ; unus cnim cst

» Patcr vcstcr Dcus^. >> Quod crgo istos dc patrilnis do-

cuit, hoc ipse de malre et fratribus jirior fccit sicut ct :

aUa multa, in quibus se nobis ut cum imitarcmur prcC-

bcrc, ct ut scqucremur prceirc dignatus cst. Quapropler
iste quod putat pahnare sic vincitur, quam
qui in eo
jaceat et involvatur in CLCtcris animadvcrtcndum cst.
Quippec[ui proptcrca dicit non credcndum csse Apostohs,
qui ejus non soluni divinam, sed etiam humanam nativi-
tatem annuntiaverunt, quia postca juveni adh<TScrunt,
ct nec viderunt cum natum, nec sc hoc ab illo audisse
dixerunt. Cur crgo crcdunt Joanni diccnti « In princi- :

» pio erat Yerbum, et Yerbum crat apud Dcum, et Deus

» erat Ycrbum, hoc erat in principio apud Dcum, om-
» nia pcr ipsumfacta sunt,ctsine ipsofactum cstnihil^, »
ct ceetcra quse ilhs quamvis non intclhgcntibus tamen
placent? Dicant ubi hoc Joannes viderit, aut ubi se hoc
al) ipso Domino audissc dixcrit. Quidquid cnim dixcrint,

undc hoc Joanncs scire potuerit, inde crcdimus etiam

omnes annuntiatores nativitatis Christi, id quod annun-
i Rom. I, 3, et 2 Tini. 11, 8. — 2 joan. xvi, 28, et vi, 41. — 3 xd. i, 14.
— * Malth. xn, 19. — ^ Id. xxui, 9.-6 Joau. i, r, 2.
 CONTRA FAUSTUM MANICHJIUM, LIB. VII. 287
tiaverunt scire potuisse. Deinde quaero, unde credant
dixisse Dominuni : « Oute mihi mater, aut qui fratres^ ? »
Si quia lioc Evangelista narravit, cur ei non credunt et
illud, Quia mater ejus quaerebant eum? Si au«
et fratres

tem hoc mentitus est quod nolunt credere, quomodo ei

credunt Christum dixisse quod nohint intelhgere? Deinde
si Christum natum, quia jam juvcni adhaeserat, non po-

tuit nosse ]Vlatth£eus, unde potuit Christum non natum,

post tot annos natus nosse Manichaeus? Dicturi sunt,
Spiritus sanctus hoc sciebat qui erat in Manichcco. lUe
saue si Spiritus sanctus esset, vera dixisset. Sed cur non
potius de Christo Discipuhs ejus qui etiam corporahter
ei adhaeserunt credimus, qui non solum per Spiritum
sanctum ab ipso impertitum scire potuerunt, si quid
lateret in rebus humanis ; sed tam recenti et preesenti
niemoria, etiam solo liumano sensu, genus Christi secun-
dum carnem totam originem collegerunt? Et tamen
et

caeci et surdi testes dicuntur Apostoh. Ltinam tu non

tantum caecus et surdus fuisses, ne tam vana et sacrilega
disceres; sed etiam mutus, ne taha diceres.
1 Matth. XII, 48. — 2lljid. 46.
288 S. AUGUSTINI tPISCOPI

fc\%v\V\.%* »XWV%fcX%%tAF\\\VXX\V\ VWVW\WV\\\\\ \V\\W l\^ VW WVW \WVWVWV\' W^W^WIWV v*.\

LIBER yill.

I. Faustus dixit :Tcstamentum

« Qiiarc iion accipis

Yctus? quia jam prancntiis siim Novo autcm ct : Yctcri

iSovo non convcnit, ut Scriplura tcstatur. « iNam pan-
» uum, iuquit, novum nemo assuit vestimento veteri , alio-
» quin major scissura fict ^. » Quia crgo majorcm , sicuti

vos, scissuram faccre cavco , cliristianam novitatcm Ile-

Lraic^e vetustati non misceo. Quis cnim non ctiam sor-
didum judicet, novis vestihus indutis, non donare in-
Ibrioribus vctcra? Quaproptcr cgo ctiam si natus csscm
Judaeus , ut lucrunt Apostoli, dignum tamcn erat mc ,

Novo accepto Testamento, Yetus repudiarc, ut fcccrunt

ipsi. JNunc vero ct natura" bcneficio consccutus ut sub
servitutis jugo non nascercr, ct Christo mihi protiuus
occurrente cum pleno munere libertatis, quam miser et
stultus et insupcr ingratus cro, si me ultra addixero scr-
vituti? Quippc Pauhis iude Galatas arguit^, quod in
circumcisioncm rchibentes, ad infirma rcpedarcnt ct

egena elementa, quibus denuo scrvire vellent. Quomodo

crgo id ego admittam, inquo ahum vidcam rcprehendi?
Turpe est rcdire in scrvitutcm , scd turpius ire. »

II. jam quidem satis superius

Augustinus respondit :

ostcndimus, quare ct quomodo tcncamus auctoritatcm

Yeteris Tcstamenti non ad judaica} scrvitutis imitatio-
,

nem, sed ad christianae libcrtatis testificationem. Neque

enira mea, sed Aposloh vox est, « Quia omnia haec in
» figura contingebant ilhs, scripta autem sunt propter
1 MaUh. IX, i6, el Luc. v, 36. — 2 Galat. v, i.
 CONTRA. FAUSTU.M MANICHiEUM, LIB. VIII. fiSg

» nos, iii quos fmis Steculoriim obvenit^ » Quapropter

non in servitute facimus quos jussa sunt ad nos praenun-
tianclos; sed in libertate legimus qute scripta sunt ad nos
confirmandos. Quis itaque jam non intelligat, unde
Galatas revocat Apostolus , non religiose Scripturam
circumcisionis legcntes-, sed jamsuperstitiose circumcidi
volentcs? Lnde non pannum novum vestimento vetcri

assuimus: sed erudimur in regno coelorum, ad similitu-

dinem illius patrisfamilias, quem commemorat Dominus
proferentem de thesauro suo novaet vetera ^. » lllc autcm
assuitpannum novumvestimento veteri, qui continentiam
vult habere spiritalem, et nondum deposuit spem carna-
lem. iNam legitediligonter, et videte de jejunio Dominum
interrogatum,respondisse: « pannum novum
iSemo assuit
» vestimento veteii^. » Adhuc enim Discipuli Dominum
carnahter dihgebant, quandoquidem etiam ne occisum
amitterent formidabant. l nde Petrum revocantem se a
,

passione. Sathanam appellat quod non saperetquae Dei ,

siint, sedquae hominum ^. Proindeattenditein illa phan-

tasia vestra de regno Dei unde istam lucem sohs carni

,

conspicuam tanquam ad exemplum vobis propositam di-

Jigitis et adoratis, quam carnalem spem geratis et inve- :

nietis jejunia vestraquomodo prudentite carnis, tanquam

vestimento veteri assuantur. Yerumtamen cum pannus

novus vestimento veteri non conveniat, unde potuerunt
principibus tenebrarum membra Dei vestri, non adjuncta
atque consuta sed quod est vebcmentius, commixta et
,

concreta cohaerere? An utrumque vetus est, quia utrum-

quefalsum, et utrumque de prudentia carnis est? INisi
forte inde vultis probare unum fuisse novum, alterum
vetus, quia major scissura facta est; ut miserabihs pan-
1 I Cor. X, II. — 2 Galat. v, i. — 3 j\laith. xni, Sa. — "*
Id. ix, i6. —
5 Id. XVI, 23.

cxxxv. 19
29^ S. AUGUSTINI EPISCOPI
dc rcgno lucis Mhscinderetur. et globo
tenebraruni Eeterna
poena confi-cretur. l-^t tanien argute sibi
videtur velut
acu Im^iix tlivinarum Scripturarum
firmamenta com-
pungcre, talium fabularum sordibus
sartor, aut mendi-
cus indutor.
 CONTRA FAUSTUM MANICHjEUM, LIB. IX. «igi

tvwwvvwwvswvwvwvw WW* VWW»vWVWVW VWVWWVW\vWVv^VV\VV\W> WXVWviWVWvWWV

LIBER IX.

I. Faustus dixit : « Ouare non accipis Vetus Testamen-

tum? Si Apostolis licuit sub eodcmncitisabeo discedere,
mihi quare non liceat in quo natus non sum non usur- ,

pare? Omnes quippe Gentiles nascimur, non Juda^i, non

denique Cliristiani sed alios ad se ex eadem gentilitate
:

Testamentum Yetus adducit, facitque Judaeos; alios No-

vum et initiat Christianos: tanquam si dute arbores,
,

dulcis et amara, radicibus suis unius terra; in sc vim

transferant,immutandam qualitatibus suis. Apostolisergo
indulcem transeuntibus ex amaro, quam demensero ego,
si in amaram convertar ex dulci. »
II. Auguslinus respondit : Cur ergo Apostolus, quem
dicis relicto judaismo ex amaritadine transisse in dulce-
dinem, magis indc fractos ramos dicit, qui ex ipso populo
in Christum credere noluerunt; et in ipsa oleae radice,
id est, originesanctorum Hebraeorum, tanquam olcastrum

gentes insertas , ut fierent participcs pinguedinis oleae?

Nam cum de Judgeorum lapsu admonere gentes ne super-
birent, ita locutus est : «Yobisenim, inquit, dico gcnti-
»bus,quandiu quidem ego sum gentium Apostolus,
w ministerium meum glorifico, si quo modo ad semula-

» tiouem provocare potero carncm meam, ut salvos fa-

» ciam ah'quos exilhs. Si rejectio iJlorum reconcihatio est

» mundi quae erit assumptio nisi vita ex mortuis? Si
, ,

« autem dchbatio sancta est , et conspersio ; et si radix

» sancta est, ct rami : quod si ahqui ex ramisfracti sunt ,

» tu autem cum esses oleaster, insertuses in illis, et socius

19.
29*2 S. AUGLSTIM EPISCOn
» radicis factus es, et pingucdinis olcae, noli gloriari ad-
» versus ramos. Ouod si gloriaris, non tu radicemportas,
» scd radix te. Dicis crgo : Fracti sunt ramis ut cgo in-
» serar. Bcnc. Incrcdulitalc fracli sunt. Tu aulcm tide
» stas, noli altum saperc , scd lime : nam si Dcus natu-
» ralibus ramis non pc])crcit, ncquc til)i parcet. Yide
» ergo bonitateni et scveritatcm Dci in cos quidcm qui
:

» cecidcrunt, severitatem ; in tc autem bonitatem, si per-

» manseris in bonitate : alioquin et tu excideris. Et illi si

» non pcrmanscrint in incrcdulitate. inscrcntur : potens

» est enim Deus itcrum inscrcre illos. jNam si lu cx naturali
» excisus olcastro , etcontra naturam insertuses in bonani
» olivam. quanto magis illi. qui sccundum naturam sunt,
» inserentur sua* olivcC? xSolo cnim \os ignorare, IVatres,
» sacramentum boc, ut non sitis vobis sapientes, quia coe-
» citas cx parte Isracl facta cst, donec plcnitudo gcntium
» intrarct, et sic omnis Isracl sabus fierct^. » Yidetis
ergo vos, qui in ista inscri radice non vultis, non quidem
fractis ramis esse similcs, sicut est carnalis ct impius po-
pulus JudiForum. scd in oleasLriamaritudiiic rcmansisse.
INam quid nisi olcastrum gentium sa[)it, adorare solem
etlunam? iNisi fortc propterea vos jam non putatis essc in
olcastro gentium quia spinas novi generis addidistis ct ,

falsum Cbristum quem cum sole et kma colcretis non

,
,

manu fabrib, sed pcrverso corde finxistis? Inserimini

ergo in radicem oleae, quo se redditum gaudet Apostolus,
qui inter fractos ramos per incrcdulitatcm fuit. Inde se
quippe li])cratum dicit, cum sc a judaisino ad Cliristum
transisse laetatur . cjuia Cbristus semper iu iila radicc ,

atque in illa arborc praxlicatus est; in qucni vcnientcm

qui non crediderunt, fracti suntindc ; ct qui crcdidcrunt,

inserti sunt ibi : quibus ne superbiant, dicitur : «,]\oli

• Rom. XI, i3-26.
 CONTRA FAUSTLM MANICH.aiUM, LiB. IX. 298
» altum sapere, sed time : nam si Deusnaturalibus ramis
» non pepercit, ncque Sedne de ipsis frac-
tibi parcet».

tis desperetur, paulo post dicit :ipsi si non perman-

« Et
» serint inincredulitate, inserentur potcns estenim Deus
:

» iterum inserere illos. Nam si tu ex naturali excisus oleas-

» tro, et contra naturara insertus es in bonam olivam,
» quanto magis illi, qui secundum naturam sunt , inse-
» rentur suse olivae ? » Ecce unde etiam ipse gloriatur, a
fractura liberatus , et radicis pinguedini rcdditus. Qui
ergo in vobissunt, quos inde fregit impietas, redcant et
rursus inserantur. Qui autem nunquam ibi fuerunt, ve-
niant anaturali sterilitate praecisi, participes foecundita-
tis futuri.
Sga S' ACGUSTINI EPISCOPI

LIBER X.

I. Faustus dixit : «Curnon accipisTcstamentumYc-

tus? Quia ct ab ipso hoc, ct cx jNovo didicimus , aliena
non concupiscerc^. Quid aulem inquis, alienum lialiet ,

Testamentum Yelus^? Imo quid liabet non alieuum ?

Divitias promittit, et ventris saturitatem , et filios et ne-

potes , vitamque longam , et cum bis Cbananitidis reg-

num ^ : scd omnia bccc circumcisis et observantibus sab-
bata et immolantibus sibi
, ct abstinentibus a porcina ,
,

et bujusmodi ctcteris^ quEC quia ego negbgo, etCbris- :

tianus omnis ut inepta scibcet, et ad salutem animse

,

miniuie perlinentia , idcirco nec quse promittit , ad me

jam spectare cognosco : memorque quia sit mandatum :

Non concupisccs aHena bona sua babcre bbens , Judoeis ,

volensque permisi solo scibcet E\ angebo et regni coelo-

,

rum splendida baereditate contentus. JNam ut Juda^o, si

sibi Evangelium usurparet jure increpitans dicerem ,
:

Improbe,quid tibi cum eo est cujus praecepta non ser- ,

vas? sic vereor ne milii eadem Judtcus incrcpitet, tencnti

Testamentum Vetus cujus mandata contemnam. » ,

II. Augustinus respondit Eademsaepe vana rcpetere :

istum non pudet, sed eadem sa-pe quamvis vera res- , ,

pondere piget. Quisquis itaque etiam adversus ista res-

ponsionem quterit, quae superius a nobis dicta sunt le- ,

gat^. Judtco autem diccnli mibi : Cur lenes Yetus Tes-

tamentum, cujus proecepta non servas? llespondeo ,

• ExoJ. XX, 17. — Rom.

2 VII, 7. — 3 Gen. x\r, et xvri. — ^ Fxod. xx
10, 1 1, et l.tvit. XI. — Lib. 5 VI, c. 2.
 CONTRA FAUSTUM MANICIIiEUM, LIB. X. 296
servari a Cliristianis etiam ex ipsis libris prsecepta "vitae

agendae ,
prsecepta vero vitae significandas lunc rccte ob-
servata cum praenuntiabantur ista quae nunc revelata
, ,

sunt. Quapropter etiam ipsa sic non observo ad religio-

nem ut tcneam tamen ad tesLilicationem sicut et pro-
, :

missa carnalia quae ibi continentur, unde proprie Yetus

dicitur Testamentum. Quamvis enim milii aeterna spe-
randa revelata sint; et illa tamen attestantia lego quae in ,

figura conlingebantillis, scriptasunt autem propter nos,

in quos finis sicculorum obvenit^. Itaque si audistis quid
respondeamus Judaeis, audite et quid objiciamus Mani-
chaeis.
III. Certc Faustus dixit : Turbari nos posse si iiobis
Jud:-ci dixerint : Quare tenetis Yetus Testamentum, cujus
prgecepta non observatis? Quibus nos ejusdem Scripturae
venerata atqueservata auctoritate respondemus:Yos quid
respondctis , cum vobis dicitur : Quarc tenetis evangeli-
cos Libros ,
quoruin vos ad decipiendos imperitos confin-
gitis sectatores, et quaeibi scripta sunt. non solum non
creditis , sed etiam quantis potestis viribus oppugnalis ?

Certe videtis vos potius de ^ovo Testamento quam iios

,

de Yetere objectis respondere non posse. Omnia enim quaj

in Yetere scripta sunt
nilus mandata
autem cum vobis objecta
tamenti scripta sunt
tes inrespondendo,
anhelitu saucio dicitis esse falsata.
expirare praefocata ora fallacium
possent putere confossa cadavera
confessus est Faustus
, nos et vera esse dicimus, et divi-
, et congruis temporibus distributa. Yos
fuerint, quae in libris NoviTes-
, nec accipiuntur a vobis , deficien-
et manifesta veritate faucibus pressis,
Quid aliud possent
, vel potius quid aliud
mortuorum ? Et tamen
non concupiscere aliena non so-
, ,

lum se ex NovoTestamento, sed etiam ex Yetere didicisse:

* I Cor. X, 1 1.
29^^ S. ALGUSTIM EriSCOpI
quod ccrte a suo Dco non possct disccre. Ille quippe si ,

non concupivit a]icnum,quaic supertciTam tcncbrarum,

ubi nunquam fucrunt nova s,Tcula construxit? An dic-
,

turus csl Prior ipsa gcns tenebrarum rcgnum nicum

:

concupivit, quod ab illa crat alienum? Ergoimitatus cst

gentem tenebrarum ut ct ipse concupisceret aliena? An
,

angustum antea fuerat rcgnum lucis? Optandum igitur

crat bcllum , ut acquircrcLur de vicloria latitudo rcg-
nandi. Quod si bonum cst, et ante potuit concupisci :

sed expcctabatur ut gens bostilis in bcllum prior erum-

pcret, quo quasi justius expugnaretur, Si autcm non cst
bonum, quareinimico victo, super alienam terram cres-
cere voluit regnum suum, cum prius contcntus suis fini-

bus ,
plcna felicitatc vixisset? scd utinam vcre isti Ireec ipsa
jirasccpta vitEC agendae, quorum cst unum , nc concupis-
camus alienum , vcllent ex illis litteris discere : profecto
mansuesccrent , et mitcs intclligcrcnt ctinm iila pra^ccpta
vitae significandcC, quibus eorum obiatrat otTensio, ctilli

tunc tempori observanda congruisse. Nos autem quomodo

Yetus Testamentum tanquam alienum concupiscinuis ,

cum ea legamus, qua^ in figura contingcbant illis ; scripta

sunt autcm propter nos , in quos fmis sarculorum obve-
nit? Puto quod non concupiscit alienum ,
qui boc legit,
quod scriptum est propter ipsum.
* I Cor. X, 1 1.
 CONTUA FAUSTUM MANICHJIUM, LIB. XI. 297

LIBER XI.

1. Faustus dixit : « Apostolum accipis? Et maxime.

Cur ergo non credis Filiura Dei ex semine David natum
secundum carncmPiNon equidem crediderim Apostoluni
Dci contraria sibi scriberepotuisse, et modo hanc modo ,

illam de Domino nostro liabuisse sententiam^. Sed quia

vobis ita placet ,
qui nunquam sine stomacho auditis ah-
quid essein Apostolo caupouatum, ne hoc quidem nol)is

sciatis esse contrarium. Si quidem hsec vetus vidcatur

esse et antiqua opinio Pauli de Jesu, cum eum et ipse Da-
vid filium putaret,utcoeteri ;
quod tamen ubifalsum di-
dicit, interpolat et infirmat, scribensque ad Corinthios :

« Nos inquit, neminemnovimus secundum carnem, etsi

,

» cognovimus secundum carncm Christum sed nunc ,

» jam non novimus^. » Quare consideres oportet, quan-

tum intcrsit inter haec duo capitula, e quibus unumper-

hibet Jesum fihum David sccundum carnem, akerum
vero jam se neminem nosse secundum carnem. Quae si
utraque sunt Pauli, aut hac ratione erunt, qua dixi aut ;

unum ipsorum non erit Pauli. Prosequitur denique

« Itaque, inquit, si qua est in Christo nova creatura, ve-

» tera transierunt : ecce facta sunt omnia nova. » Vides

ergo eum veterem iUam
appellare et transitoriam fidem
priorem, id est, Jesum
David secun- credidissc ex semine
dum carnem novam vero hanc secundam et permanen-
;

tem, qua neminem jam noverit secundum carnem. Qua-

propter et alibi : « Cum essem , inquit ,
parvulus , ut

'Rom. I, 3. — 2 2 Cor. V, 16.

QgS S. AUGUSTINI EPISCOPI
» ])arvulus loquebar, ut parvulus sapiebam , ut parvulus
« cogitabam cum autcm factus sum vir
:
, quae parvuli
» craiit deposui ^. » Ouod si ita cst, quid crgo ct nos iii-

dignuni facimus, si iiovam ct mdiorcm Pauli tcnciitcs

confessioncm, veterem illam ac detcriorem ])rojicimus?
Aut si vobis sccundiim quod ad Romanos scribit, crc-
dcre cordi cst; nobis quarc licitum non sit, sccundum
quod ad Corintbios dogmatizarc? Quamvis ct boc ad du-
riliam vcstrani ita rcs|iondcrim. Alioquin absit Aposto-
lum Dci, quod Ecdilicavit, unquam dcslrucre, ne se ipse
Vcrum-
praevaricatorem constituat, ut contcstatus est-.
tamen si ejus est nunc emendata
ct j)rior illa sententia ,

est sin fas non cst Paukim incmendatum dixisse aH-

:

quid unquam, ipsius non cst. »

II. Augustinus respondit Hoc cst quod paulo ante :

dixi, quia ubi sic manifesta veritateisli jiraefocantur, ut

obscssi dilucidis vcrbis sanctarum Scrij)turarum , cxitum
in eis fallaciae suae reperire non jiossint, id testimonium
quod j)rolatum est, falsum esse respondcnt. vocem a
vcritalc fugaccm, in amentia j:)ertinaccm ! Usque adeo
invictasunt, quve advcrsus yos dc divinisCodicibus pro-
feruntur, ut non sit aliud quod dicatis , nisi cos esse fal-

satos. Qutp jam auctoritas liltcrarum aj:)criri, quis sacer

libcr evolvi, quod documentum cujuslibct Scrij^turae ad
convincendos errores vestros exseri jiotest, si baec vox
admittitur, si alicujus ponderis aestimatur? Aliud cst

ijosos libros ridii eorum vinculo dcd-

accipcre, et nullo
neri, quod Pagani de oinnibuslibris nostris, quod Judaei
de Novo Testamento fdciunt, quoddenique nos ij3si de
vcstrisct aliorum biTrelicorum, si quos suos et j)roprios

babent, velde iis qui appellautur apocrjpbi : non quod

habendi siiit in aliqua auctoritatesecreta, sed quia nulla
* I Cor. xin, n. — 2 psal. i, i8.
 CONTRA FAUSTUM MANICHvEUM, LIB. XI. QgQ
testificationis luce clcclarati, cle nescio quo secreto, nescio
cjuoruni praesuniplione prolati sunt. Aliud cst ergo auc-
toritate aliquorum vel librorum vel hominum nonteneri,
et aliud cst dicere : Istc quidem vir sanctus omnia vera
scripsit, ista epistola ipsius est, sed in ea ipsa lioc ejus est,
hoc non est ejus. Ubi cum ex adversario audieris Proba :

non confugias ad exemplaria veriora, vel plurium co-

dicum, vel antiquorum vel linguae praeccdenlis unde
, ,

boc in aliam linguam interpretatum est: sed dicas Inde :

probo hoc illius esse, illud uon esse, quia hoc pro me
souat, ilhid contra me. Tues ergoregula veritatis? Quid-
quid contra non est verum? Quid si alius si-
le fucrit ,

miU insania, sed tamen qua lua duritia confringatur,

existatet dicat Imo ilhid c[uod tc sonat, fldsum est; hoc
:

autem quod contra te est, verum est : quid acturus es,

nisi fortc ahum hbrum prolaturus, ubi quidquid legeris

secundum tuam sentcntiam possit mtclHgi ? II oc si feccris,
non de aliqua ejus particula sed de toto auches contra-
,

dicentem et clamantcm Falsus est. Quid agcs? quo te

:

convertes? quam hbri a te prolatioriginem, quam vetus-

tatem, c|uam scricm succcssionis testem citabis? Nam si

hoc facere conabcris, ct niliil valcbis : el vidcs in hac re

quid Ecclesias calhohccB valeat auctoritas , f{ua2 ab ipsis

fundatissimis sedibus Apostolorum usque ad hodiernum

diem succedcnlium sibimct Episcoporuui scrie , et tot

populorum consensione firmatur. Itaquc si de fide exem-

plarium qugestio verteretur , sicut in nonnullis quae et ,

paucae sunt, ct sacrarum Littcrarum studiosis notissimce

sententiarum varietates ; vel ex aliarum rcgionum codici-
bus, unde ipsa doctrina commeavit, nostra dubitatio di-
judicaretur , vel si ibi quoquc codiccs variarcnt ,
plures
paucioribus, aut vctustiores rccentioribus praeferrentur :

et si adhuc essetincerta varietas, praecedens lingua , unde

 300 S. AUGUSTIM EPISCOPI
illiid intcrpretatum cst , consulcretur. Hoc modo quae-
runt,quiquod cos movet in Scripturis sanclis. tanta
auctoritate firmatis, invenire volunt , ut habcant unde
instruantur, non unde rixcntur,
111. lioc auteni quod advcrsus inipictatem vestram ex
apostoli Pauli Epistola profcrtur, Filium Dci ex semine
David sccundum carncm ^, omncs codiccs ct novi et
csse
vetcrcs habcnt, omncs EcclcsicC lcgunt, onincs linguse
consentiunt. Exuimini ergo pallio fallaciae quo Eaustus ,

indutus, cum sibi jiroposuissct tanquaminterrogantem et

diccntcm : « Accipis apostohim rauluni?w Ilcspondit
« Et maxime.w Cur cnim non polius rcspondit : Et minime,
nisi quiafallax , aliud quam id quod falsumcrat, rcspon-
dcic non potuit? Quid cnim accipit apostoli Pauli? JNon
primum homincm, qucm ille de tcrra tcrrenum
dicit :

de quo itcm dicit : « Factus primus homo Adam in

est
)'animam vivcntem-. » llle autem annuntiat nescio qucm
primum homincm nec de tcrra tcrrcnum^, ncc factum .

in animam ^ivcntem, scd dc substantia Dci idipsum ,

existentem quod Deus est, membra sua vcl vcstimenta sua,

vcl arma sua , id est ,
quinque clcmenta . cum ct ipsa nihil

aliud essent quam substantia Dei , in tencbrarum gente

mersisse , Non secundum homi-
ut inquinata caperentur.
nem quem Paulus dicit de coelo quem dicit etiam no-
, ,

vissimum Adam in spiiitum vivificantem quem dicit ,

factum ex semiuc David secundum carnem ^, factum ex

muliere , factum sub Lege , ut eos qui sub Lege erant
redimerct^. Dc quo ad Timotheum dicit « Mcmor esto :

)j Christum Jcsum rcsurrcxissc a mortuis cx scmine Da-

» vid, sccundum Evangelium meum'^.» In cujusexemplo
etiam resurrectionem nostram pracdicat , diccns : « Tra-
» Rom. I, 3. — 2 I Cor. xv, 47. — 3 ibid. 45. — ^*
Il>id, 47. —
5 Galat. IV, 4.-63 Tim. 11, 8.
 CONTRA FAUSTUM MANICH^UM, LIB. XI. 3oi
» didi enini vobis imprimis quod et accepi, quia Christus
» mortuus estpro peccatis nostris secundum Scripturas,
» et quia sepultus est , et quia resurrcxit tertia die secun-
» dum Scripturas. » Et paulo post infert quare hoc dixe-
rit : «Si autem CJiristus praedicatur quia resurrexit a
» mortuis, quomodo dicunt quidam in vobis. quia re-
» surrectio mortuorum non est ^ ? » Istc autem qui inter-
rogatus utrum accipiat apostolum Paulum, respondet :

« Et niaxime » haec omnia negat

, nec Jesum ex semine :

David vult accipere nec factum ex muhere quam non

,
, ,

quod fuerit vel concumbendo vel pariendo corrupta mu- ,

herem Pauhis appellat; scd more Scripturarum loquitur,

quae ipsum sexum sic appellare consueverunt sicut in :

Genesi de Eva scriptum est «Formavit eam in muHe- :

» rem-; » cuni commixta viro non fuisset. Nec ipsam mor-

tem Chrisli, el sepukuram et resurrectioncm accipit , ;

quandoquidem Christuni dicit, nec mortale corpus ha-

buisse ubi illa vera mors esset nec illas cicatrices veras
, ;

fuisse, quas post resurrectioncm Discipulisostendit, cum

eis,quod et Paulus commemorat-', vivus apparuit nec :

ipsam carnem resurrecturam in corpus spiritale muta- ,

tam, sicut apertissime idem Apostolus dicit « Seminatur :

» corpus animale, surgit corpus spiritale^.» Inde discer-

quodjam
nens inter corpus animale etspiritale, contexuit
commemoravi de primo Adam et de novissimo Adam.
Deinde intulit «Hoc autem dico, fratres, quoniam caro
:

» et sanguis regnum Dei possidere non possunt^, » Etne

quisquam ipsam speciem carnis et ipsam substantiam ,

non posse resurgere credidisset, exprimere volens quid

nunc appellaverit carnem et sanguinem, quia ipsam cor-
ruptionem intelligi voluit, quae tunc in resurrectione jus-
* I Cor. xvj 3, el 12. — 2 Gen. u, 22. — ^ i Cor. xv, i. — * Ibid. 44.
— Sibid. 5o.
302 S. AUGUSTINI EPISCOPI
toruni iiou erit , coiitinuo contcxuit : «Neque corruptio
» incorruptclani possitlcbit. » Iltncadhuc quisfpiani pu-
taret nou illud
, quoil scpultum fucrit rcsurrccturuni
scd tanquam alia tunica ponatur, ct alia niclior accipia-

lur, volens apcrtissime declarare, quia boc ipsura in me-

lius commutabitur: sicut vestimcnta Cbristi inmontenon
sunt posita^, ct alia sumpta , scd ipsa quae fucrant , in
niebus clarificata sunt, sequitur, et contcxit diccns
« Ecce mvstcriumNobisdico : Omnesquidcm rcsurgcmus,
» non tamen omncs immutabimur-.»Et ncadbuccsselin-
certum, qui sint qui immutabuntur : « In atomo, inquit, in
» ictu oculi, in novissima tuba : canct cnim tuba, ct nior-

» tui rcsurgent incorrupti , et nos immutaliimur. » Adbuc

fortc dicaiit,non sccundum boc mortale ct corruptiljile
corpus nos in resurrectione immutari scd secundum ani- ,

mam : cuni Apostolus liocnon proposucrit nndcdiccrct,

scd dc corpore ab ipsius qua^stionis initio locutus fucrit,
sicut ipsa ejus indicat propositio , scd dicct aliquis , in-
quit : Quomodo resurgunt mortui? quo autem corpore
veniunt^ ? Ilic jam conscquenter tanquani digito ostendit
iinde loqucretur, et subjccit dicens «Oportct cnim cor- :

» ruptibilcboc inducre incorruptelam et mortale hoc ,

» induere immortalitatem'''. »Hapc ergo cum iste nrget ,

cumquc ipsum Dcum. de quo Paulus dicit «Immor- :

» tali incorruptibib soli Dco bonor et gloria

, » iste ,

corruptibilcm prsedicet^; quandoquidcm substantiani

cjus atque naturam et totam timuisse ne a tcncbrarum
gente corrumperetur, etut caetcras consurcretur, ex parte
corruptam dctestanda et abominanda eorum fabula som-
,

niat; quid cst quod ctiam in lioc conatur fallcre impcri-

tos, et in divinis Scripturis minus cruditos. ut intcrro-
iMaUli. XVII, 2. — 2 I Cor. xv, 5i.— 3 ibid. 35. — * Ibid. 53.—
5 1 Tim. I, 17.
 CONTRA FAUSTUM MAMCH^UM, LIB. XI. 3o3
gatus ntrum accipiat apostolum Paulum rcspondeat , :

«Maxime; » et invcniatur, minime?

IV. Secl certa, inquit, ralio est, qua ostendam Pau-
lum apostolum aut proficiendo mutasse sentcntiam ,

et scribentem ad Corinthios, emendasse quod scripserat

ad Romanos; aut omnino non scripsisse, quod tanquam
eJQS profertur. Filium Dei ex semine David secundum
carnem. Qua tandem ratione id ostendit? Quia non po-
test, inquit, utrumque verum esse, et quod in Epistola

est ad Romanos de Filio suo, qui factus est ex semine

David secundum carnem^; et quod ait ad Corinthios

« Itaque nos a modoneminem novimus secundum carnem :

»et si noveramus secundura carnem Christum, sed nunc

»jam non novimus-. »Restat ergo ut nos demonstremus,
quam possit utrumque verum esse, et quam sihi haec duo
non sint contraria. Unum quippe eorum non esse Pauli,
nullo modo possumus dicere; quia nulla in eo variat
codicum auctoritas. Etsi enim in quibusdam latinis excm-
plaribus nonlegitur, Factus, sed, Natus ex semine David,
cum grgeca Factus habeant. unde non ad verbum, sed
ad sententiam transferre voluit dicendo, natum, latinus
interpres tamen Christum ex semine David esse secun-
: ,

dum carnem, omnium hbrorum atque linguarum con-

cordat auctoritas. In hoc autem Paulum ahquando er-
rasse, et proficiendo mutasse sententiam, absit ut dica-
mus. Quod etiam ipse Faustus sensit, quam improbe
atque impie diceretur; mahiitque dicere, Pauh epistohim
aliorum falsitate corruptam, quam ipsius errore vitiosam.
De his enim hbris dici potest, ahquid eos habere
V.
non consonum fortasse occuhiori, et ad dignoscendum
difficihori veritati, quod aut sic remanserit, aut in pos-

terioribus correctum sit, qui nonpraecipiendiauctoritate,

* Rom, I, 3. — 2 2 Cor. v, i6.
 SO l
S. ALTrUSTI.M EPISCOPl

scd proficicndi cxercitationc scribuntur a noLis. Inter

lios cnim sumus, quibus idcni Apostolus dicit « Elsi :

); quid alilcr sapilis, id quoquc Yobis Deus revelabit^. »

Quod genus littcrarum noii cuni credcndi necessitate, sed
cum judicandi bbcrlate lcgcndum cst. Cui tamcn ne in-
tcrcludcrctur locus, et adimcrctur, postcris ad qua^stiones
difficilcs tractandas atquc vcrsandas linguae ac slyli salu-
berrinius labor, distincta est a postcriorum libris excd-
lentia canonicae auctoritatis Ycteris et INovi Testamenti,
quse Apostolorum conlirmata tcmporibus per succes-
siones Episcoporum ct propagationes Ecclesiarum, tan-
quam in scdc quadam suijlimitcr conslitula cst, cui serviat
omnis lidclis ct pius intcllcclus. Ibi si quid vclut absur-
dum movcrit, non licet dicere : Auctor bujus libri non
tenuit vcritatem : sed, aut codex mendosus est, aut in-
terpres crravit, aut tu non intclligis. In opusculis autcm
postcriorum ,
qu^e bbris innumerabibbus contincntur,
sed nullo modo illcC sacratissimae canonicarum Scriptu-
rarum exccllenticS coaequantur, ctiam in quibuscumque
eorum invenitur eadcm vcritas, longe tamen cst impar
auctoritas. Itaquc in cis, si qua forte propterea dissonare
putanlur a vero, quia non ut dicta sunt intcUiguntur,
tamen libcrum ibi bal^ct lector auditorvc judicium, quo
vel approbct quod placucrit. vel improbct quod olTen-
derit : et ideo cuncta ejusmodi nisi vel certa ratione, vel

illa canonica auctoritate dcfendanlur, ut dcmonstretur

sive omnino ita essc, sivc ficri potuissc quod vcl disputa-
tum ibi est, vel narratum ; si cui displicuerit, aut crcdcre
noluerit, non reprcbcnditur. In illa vero canonica emi-
ncntia sacrarum Littcrarum, cliamsi unus Propbeta, seu
Apostolus, aut Evangcbsta aliquid in suis littcris posuisse
ipsa canonis confirmatioue declaratur, non licet dubitare
• Philip. iii, i6.
 CONTRA FAUSTUM MANICH^UM, LIB. XI. 3o5
quod verum sit : nuUa eritpagina, qua liumanse
alioquin
imperitiaj rcgatur inllrmitas, si librorum canonicorum

saluberrima auctoritas, aut contempta pcnitus aLoJetur,

aut interminata confunditur.
VI. Quaproptcr quisquis es, quem velut repugnantia
ista moverunt, quod alibi scriptum est, Filium Dei ex se-
mine David; alibi autem, et si noveramus Christum
secundum carnem, sed jam nunc non novimus etsi non :

utrumque ex unius Apostoli litteris proferretur, scd unum

eorum Paulus dixisset, alterum Petrus, aut Isaias, aui
alius quisquam Apostolorum sive Propbetarum quia
,
;

ita sibi omnia in canonica auctoritate concordant, ut

tanquam uno ore dicta, justissima et prudentissima pie-

tate crcdantur, et sercnissimo intellcctu inveniantur, ct
solertissima diligentia demonstrentur ; non licerct de al-

terutro dubitare. Proinde, quia ex apostob Pauli canoni-

cis, id est, vere Pauli Epistolis, utrumque profertur, ec
non possumus dicere, aut mendosum cssc codicem, om-
nes cnim Latini cmendali babent; aut interpretemsic

errasse, omnes enim Graeci emendati sic habent restaj :

ut tunon intelligas, a me autcm ratio flagitetur, quomodo

ncutrum ab altcro dissonet, sed in cadcm sanse lidei re-
gula utrumque concordet. Si enim tu quoque pie quae-
reres, posscs invenire quomodo ista perscrutata diluccs-
cant.
VII. Nam quod Filius Dei ex semine David homo
factus est, nec idem Apostolus uno loco dicit^, et aliae
sanctae Scripturae apcrtissime pr^edicant. Quod vero
dicit : si noveramus Christum secundum carnem, sed
« Et
» jam nunc non novimus^, » ea ipsa circumstantia Scrip-
turae loci cjus satis ostendit quid loquatur Apostolus.
Suo quippe more vitam nostram futuram, qua3 jam in
* Rom. I, 3. — 2 2 Cor. v. i6.

CXXXV. 20
3o6 S. AUGUSTINI EPISCOPI
ipso honiine mcdiatore ClirisLo Jesu capite nostro resur-
genle conipleta est, ita spe certa meditatur, tamjuam jam
adsit, pra^sensque leneatur : quce utique vita non erit
sccundum carnem, sicut jam Christi vita non cst secun-
dum carnem. Carncni nanupie hoc loco non ipsam cor-
poris nostri suhsLantiam, quam Uominus etiam post re-
surrectionem suam carnem appcHat, dicens : « Palpate et
» videtc, carncm non hahct, sicut
quia spiritus ossa et

» me videtis hahcre^ » sed corruptioncm mortahtatem-

;

que carnis vult intelhgi, quae tunc non erit in nohis,

sicut jam in Christo non est. Hanc enim proprie carnem
nominahat, etiam cum de ipsa resurrectione satis evi-
dcnLcr loqucretur, ct diceret, quod jam supra comme-
moravi « Caro et sanguis rcgnum Dci possidere non
:

« possunt, ncquccorruptio incorruptioncm possidchit-. »

Cum ergo factum fuerit, quod ihi conscquentcr dicit

« Ecce mjsterium vohis dico, omnes quidem resurgcmus,
» non tamen omnes immutahimur:in alonio, id esl, in
» momento, in ictu ocuh, in novissima tuha canet enim ;

» tuha, et mortui resurgent incorrupti, ct nos immuta-

» himur; oportet enim corruptihile hoc induere incor-

» ruptionem, et mortaleliocinducre immortaHtatem^ » :

jam secundum id quod carnera non ipsam corporis ,

suhstantiam, scd ipsam corruptionem mortahtatis ap-

pcllat, non crit utique caro, quia corruptionem mortali-
tatis mutata non hahchit; secundum aulem ipsius sub-
stantke corporisque origincm eadem caro crit, quia ipsa
resurget et ipsa mutahitur, quia et illud verum est quod
ait Dominus ,
posteaquam resurrcxit : « Palpate et vi-
» dete, quia spiritus carnem et ossa non hahet, sicut me
» videtis hahere »et hoc verum est quod ait Apostolus
: :

« Caro ct sanguis regnum Dei possidere non possunt. »

* I,\ir. XXIV, 39. — '^
I Cor. xv, 5o. — 3 ibid. 5i.
 CONTRA FAUSTUM MANICH JIUM, LIB. XI. Goy
Illud enim dictum est secundum ipsam substantiam,
quae etiam tunc crit, quia ipsa mutabitur hoc autem :

dictum secundum carnalem corruptionis qualilatem

cst

quEC tunc jam non crit, quia mutata caro non corrum-
petur. Noveramus ergo Christum secundum carncm, id
est, secunduni carnis mortahtatem antequam resurgeret

sed nunc jam non novimus, « Quia sicut idem dicit Apos-
» tolus, Christus resurgens a mortuis jam non moritur,
» et mors ei ultra non dominabitur^. »

Nam si te ad verborum proprietatem teneas, men-

titus est cum ait « Noveramus Christum secundum
:

» carnem » si Christus nunquam fuit secundum carncm

, :

nemo enim noverat quod non erat. Non autem dixit :

Putabamus Christum secundum carnem, scd, novera-

mus. Verumtamen ut verbo non premam ne quis affir- ,

met per abusionem locutum Apostohim ut pro eo quod ,

est, putabamus diceret noveramus ilhid miror nou

, , :

attendere homines caecos vel potius non miror non vi^ ,

dere caecos, quia si Christus ideo non habuit carnem

quia dixit Apostolus nunc jam non se nosse Christum
,

secundum carnem^ nec iUi habucrunt carnem de qui-

; ,

bus in eodem loco dicit « Itaque nos a modo neminem :

» novimus secundum carnem. » Neque enini de solo Christo

« Neminem novimus se-

id volens intelhgi, posset dicere :

»cundum carnem »sedquiaillorum secum vitamfuturam

:

tanquam prsesentem meditabatur qui resurgentcs com- ,

mutabuntur « Amodo, inquit, nemincm novimus secun-

:

» dum carnem, »id est, tam certam spem tenemus futurae

nostrae incorruptionis et immortalitis , ut a modo jam in
ipsa notitia gaudeamus. Unde alio loco dicit : « Si autem
» resurrexistis cum Christo ,
quae sursum sunt quaerite ,

» ubi Christus est ad dexteram Dei sedens : quae sursum

• Rom, VI, 9. — 24 Cor. v, 16.

20.
3o8 S. AUGCSTINI EPISCOPI
» sunt sapite, non quae super terram*. » Nonclum utlque

rcsuireximus sicut Cliristus; sctl tamcn sccuncliim spcm ,

<pia2 nol)is in illo est ,

jam nos cum illo rcsurrcxissc tcsta-
tus est.Lndcetiam dicit: « Sccundum suam miscricordiam
» salvos nos fccit per lavacrum regenerationis '^.» Quis au-
tem non intclligat in lavacro rcgcnerationis spcm noLis
datam salulis luturie, non jam salutcm ipsam, cjUct pio-
mittitur et tamen quia ccrta spcs est , tancjuam jam data
:

csset eadcm salus, « Salvos nos, inquit,fccit. » Alioquippe

loco dilucidissime dicit : « INos in nol^is ipsis ingcmisci-

>j mus , adoptionem expectantes , redenqitioncm corporis
» nostri. Spe enim salvi facti sumus spcs autem cjuas :

» videtur non est spes quod cnim vidct quis quid spe-
, :
,

» rat ? Si autcm quod non ^idcmus spcramus pcr j)a- , .

» ticnliam expectamus ^. » Sicut crgo Lic non dixit Salvi ,

futuri sumus, scd A modo jam salvi facli sumus, non-

,

dum tamcn in re, sed in spe Sjjc cnini inquit, salvi : ,

facti sumus sic et quod iLi dictum est

: « A modo nc- :

» mincm novimus secundum carncm^; » nonduin in rc,

scd in spe intclHgitur : quia spcs noLis in CLrislo cst

quia in jam complctum cst quod noLis promissum

illo ,

speramus. llle cjuippe jam rcsurrcxit, ct mors ei ultra

non dominaLitur. Qucm ct si novcramus secundum car-
ncm cum adLuc moriturus cssct incrat cjuippc in cjus
, ,

corpore illa mortalitas, quam proprie carncm appelLit

Apobtolus jam nunc non novimus illud cnim cjus
: sed ;

mortalcjam induitimmortaLtatem undesccundum pris- ,

tinam morlaLtatcm jam caro appcLari non possit.

\111. Itacjue ipsius loci contextionem , uLi Ltcc sen-
tcntia cst, dc cjua isti calumniantur , considcrcmus , ut
lioc quod dico , magis cluceat. « CLaritas , inquit
» CLristi compellit nos ,
judicantes Loc ,
quouiam si unus
» Coloss. III, I. — 2 Xit. III, 5. — 3 Koni. viii, 23. — ^ 2 Cor. v, 16.
 CONTKA FAUSTUM MAMCII.EU.M, LIB. XI. 3or)
» pro omnibus mortuus est , ergo omnes mortui sunt : ct
» pro omnibus mortuus est , ut qui vivunt ,
jam non sibi
» vivant , scd ci qui pro ipsis mortuns est . et rosui rexit.
« Itaquenos amoclo neminem novimus secundum carnem,
» et noveramus sccundum carncm Christum scd jam
si ,

» nunc non novimus*. » (^erte jam nunc cuivis aj^parct

proptcr resurrcctioncm Cbristi boc dixisse Apostoium ;

quandoquidcm ista verba illud praecessit « Ut qui vi- :

» vunt jam non sibi vivant sed ei qui pro ipsis mortuus
,
,

» est, et rcsurrexit. » Quid cst cnim abud non sibi scd , ,

ei vivant nisi ut sccundum

, carnem non vivant in spc
terrcnorum et corruptibilium bonorum, scd secundum
spiritum in spe rcsurrectionis quK jam ex ipsis in ,

Cbristo facta est? Itaque corum pro quibus Christus ,

mortuus est et resurrexit et qui jam non sibi , scd illi

, ,

vivunt, ncminem secundum carnem Apostolus noverat,

propter spem futuras immortalitatis in cujus expecta- ,

tione vivebant quae in Cbristo jam non spes

, scd res ,

erat qucm etsi noverat secundum carnem, cum adbuc

;

moriturus csset, jam tamcn non noverat quia cuni rc- ;

surrexissc novcrat, et ultra ci mortcm non dominaturam.

Et quia omncs in illo, ct si nondum in re, jam tamen
spe boc sumus scquitur et dicit « Si qua igitur in
, :

» Cbristo nova creatura vctcra transicrunt , ecce facta ,

» sunt omnia nova. Omnia autem ex Deo , qui reconci-

» liavitnos sibi per Cbristum-. » Omnis ergo nova crea-

tura , id est ,
popuhis innovatus pcr fidem , ut habeat
interim in spc, quod in repostea perficiatur , in Cbristo
habet jam quod in se sperat. Itaque nunc vetera transie-
runt secundum spem . quia modo jam non
est tempus

Ycteris Testamenti ,
quo temporale atque carnale rcgnum
cxpectetur a Deo ; et facta sunt omnia nova secunduni
' 2 Cor. V, i5-i 7. — 2 2 Qqj. V, 17.
3lO S. AUGUSTINI EPISCOPI
eamdcm spem rcgnum ca^loruni ubi nulla crit mors
. ut ,

atque corruptio promissum lcncamus. In rcsurrcclione

,

autera mortuorum jam non sccundum spcm, sed secun-

dum rcm ct vetcra transiliunl cum inimica novissima
, ,

dcslructur mors et llcnt onuiia nova , cum corruptibile

:

lioc induerit incorruptionem , ct mortale lioc induerit

immortalitatem^quod jam factum cst in Cliristo, qucm
:

secundum rcm jam non novcrat Paulus sccundum car-

,

ncm eoruni vcro pro quibus mortuus cst et resurrcxit

:
,

nondum secundum rem sed secundum spem neminem , ,

novcrat secundum carncm; quia illius gratia, sicut idcm

ad Ephesios dicit, sumus salvi facti. iNam et ipsc locus
huic sententiae sic attestatur : « Deus autem , inquit ,
qui
» dives cst in miscricordia ,
proptcr multam dilcctioncm
» qua dilexit nos , et cum esscmus mortui pcccatis, convi-
» vificavit nos Christo , cujus gratia sumus salvi facti-. »

Quod enim hic dixit : « Convivificavit nos Christo : »

hoc dixit ad Corinthios : « Lt qui vivunt jam non , sibi

» vivant, scd ei, qui pro ipsis mortuus cst, et resurrexit'^.»

Et quod hic dicit « Cujus gratia sahi sumus facti » : :

jam vchit pcrfcctum sit, loquitur quod in spc tenet.

iNam quod paulo ante commemoravi aperlissime ahbi ,

dicit Spe enim salvi facti sumus^. » Ideoque et hic

: «

sequitur ct tanquam perfectum enumerat cjuod futurum

.

est : « Etsimul, inquit, cxcitavit, et simul scdere fccit in

» ccelestibus in Cliristo Jcsu. »> Certe enim in cnelestibus

Christusjam scdet, nonduraautemnos; sedquiaspecerta,
quod futurum jam tencmus, simul scdcre nos dixit in
est,

coelcstibus nondum in nobis, scd jam in illo. iNamque ne

,

putares jam nunc csse perfcctum quod in spe ita dici- ,

tur, tanquam perfectum sit, atque ut intclhgas adhuc

' i Cor. XV, 53. — 2 Ephe-. ii, 4, 5. — ^ i Cor. v, i5. — ^ Rom.

viii, 24. — 5 Ephes. II, 6.
 CONTRA. FAUSTUM MANlGHjEUM, LIB. Xf. 3ll
futuriim , scquitur ct dicit : « Ut ostcnderct in supcrvc-
» nieiitibus saeculis superabundantcs divitias gratiae suae

» in benignitate super nos in Christo Jesu''. » Hinc est et

illud : Cum
enim essemus incarnc, passiones peccato-
rum quae pcr lcgcm sunt , operabantur in membris
,

nostris, ut fructum fcrrcnt morti. Ita cnim dixit « Cum ;

» essemus in carne, quasi jam nort essent in carne^ : »

quod ita intelligitur : « Cum esscmus in spe rerum car-

» nalium : quando Lex ,
quce impleri non potcst nisi per
» charitatcm spiritalem , ad hoc super eos crat , ut per
» praevaricationem abundarct dchctum^; » ut postea rc-
velato NovoTestamcnto, per indulgentiam, supcrabunda-
ret gratia. Hinc similiter ahbi dicit : « Qui autem in carne
» sunt, Dco placcre non possunt^. » Et nc putaret quis-

quam cos dictos ,

qui nondum mortui sunt, statim sub-
jccit : « Vos autem non estis in carne^ sed in spiritu^. »

Id cst ,
qui in spe carnahum bonorum sunt Deo placcre
,

non possunt ; vos antem non estis in spc carnahum sed ,

in spc spiritahum , id est , regni ca'lorum , ubi et ipsum

corpus per illam mutationcm in suo quodam genere spi-
ritale erit , quod modo animale cst. « Seminatur enim
» corpus animale, sicut ad (^orintliios idem dicit, resur-
» get corpus spiritale^. » Si ergo neminem eorum jam
novcrat secundum carnem Apostolus, qui proptcrea di-
ccbantur non esse in carnc, quia non crant in spe rcrum
carnahum, quamvis adhuc corruptibilem carncm morta-
Icmque portarent; quanto expressius de Christo diceret,
quod eum jam non noverat secundum carnem, in cujus
corpore etiam re ipsa jam pcrfectum erat, quod illi in
spe promissum tenebant? Quanto ergo mclius, quanto
rehgiosius divinas Scripturae ita tractantur, ut discussis
* Kphes. ir, 7. — 2 Rom. vii, 3. — 3 jj xiii, 10. — ^ IJ. vi:i, 8. —
5 Ibid. 9. — 61 Co,._ ;^v, 44.
3 1*2 S. AUGUSTINI EPISCOPI.
oniiill)nsroncor(1aroinvcniantur. quam clcficicntc liomine
in qiiirslionc quani solvcrc non jioLcst, tan(|uani vcFcC in
parlc acccptcntur, ct tanquam falsae in partc damncntur?
Onia ct cum cssct parvulus Apostolus^, ct ca quoe par-
vuli crant. sapcrct, quanquam lioc ad similitudincm dixc-
ril , nondum crat tamen spiritalis, qualis jam crat cum
scrihcrct quae ad Ecclcsiarum acdificationcm , non pro-
ficicndicxcrcitationc in sludiosorum raaniJ)Us vcrsarcnlur,
scd pri€cipicndi auctoritatc in Ecclesiastico canone le-

gcrcntur.
' I (jor. XIII, II.
 CONTRA FAUSTUJI MANICIIiEUM, LIB. XII. 3l3

LIBER XII.

I. Faustus dixit : « Cur non accipilis Proplictas?

Inio tu dic potius, si quid habcs, cur debeamus Propbe-

tas accipcre. Propter testimonia, inquis, quse de Cbristo
praefati sunt. Ego quidem nuba
quamvis attentius inveni,
eos et curiosissime legerim. Scd tamen et boc enervis
fidei confessio est in Cbristum sine teste et argumenlo
,

non credere. Nempe ipsi vos docere soletis, idcirco nibil

esse curiosius cxquirendum quia simplex sit et absobua ,

cbristiana credulitas. Quomodo ergo nunc fidei simpb-

citatem destruitis, indiciis eam ac testibus fulciendo ct
boc Judaeis? Aut si prima vobis sententia dispbcet, idcir-
coque transitis in alteram, quis fidelior vobis esse testis
debet, quam Deus ipse de Fibo suo, qui non per vatcm,
nec per interpretem, sed ultro coebtus erupta voce, cum
eum mitteret ad terram, dixit : « est Fibus meus di-
Hic
» lectissimus, credite ilb''^. » INec non et ipse de se « A :

» Patre meo processi, et veni in hunc mundum ^ » atque :

multa alia bujusmodi. Ad quae ringentes Judcci : « Tu de

» te testificaris , dicebant , testimonium tuum non est
» verum^. » Quibus ipse: «Etsi ego testificor de me tes- ,

» timoniurameumverumest, quia nonsum solus. Nam et

» inLege vestra scriptum est Duorumbominumtestimo- :

» nium verumest. Ego sum qui testificor deme, et testi-

» ficatur de me quime misit Pater; » nondixit, Propbetag.
Ad baec et opera ipsa sua sibi in tcstimonium vocat : « Si

» mibinoncreditis, dicens, operibus credite^. »Nondixit:

' Mattb. iir, 17, et Luc. ix, 35. — 2 Joan. xvi, 28 — 3 ij. viii, i3. —
* I Joan. \, 58,
3l4 S. AUGUSTENI EPISCOPI
Si milii non creditis, Pro|)lictis crcdito. Quapropter
nos tcstimoniis dc Salvatore nostro nullis egcmus : exem-
pla tantum vitae lioncstae, et prudentiam ac virtutem in
Proplictis ([UcTrimus. quorum niliil in Jud?eorum fuisse
vatii)us, quia te non latuerit, sentio : siquidcm consulente
mc, cur eos accipiendos putarcs, non improvide ncc ,

inurbanitcr silentio corum mandatis opcribus, in sola

transiluisti praesagia :oblitus utique scriptum esse, nun-
quam vindcmiari uvam dc spinis, nec dc tribulis ficus^.
Quapropter liaec strictim interim et castigate ad interro-
gationcm tuam rcspondcrim, qua quteris, cur non acci-
piamus Propbctas. Alioquin nibil cos dc Christo pro-
pbctassc, abunde jam parentum nostrorum libris osten-
sum est. Ego vcro illud adjiciam, quia si Ilcbraici vates
Cbristum scientcs et praedicantes, tam flagitiosc vixcrunt,
jure et in ij^sos dici potcrit, id quod Paulus dc gcntium
sapientibus contestatur : « Qui cum cognovissent Deum,
» non ul Dcum clarificavcrunt, aut gratias egcrunt; scd
» evanucrunt in cogitationibus suis, ct intcncbratum cst
» insipicns cor corum -. » Vides ergo non csse magnum
magna cognovissc, nisi ex eorum vixcris dignitate. »
II. Augustinus respondit : iNcmpc bis omnibus vcrbis
id agit Faustus, ut Propbetas Hebraeos ncquc quidquani
de Cbristo praenuntiavisse, neque si praenuntiavcrunt,
eorum testimonia nobis jirodcsse, ncque illos ipsos ex
eorumdcm tcsliii;oniorum dignitate vixissc crcdamus. Nos
itaque demonstrabimus etcorumde Cbristo prsesagia, et
quantum pcr ea nobis ad fidei vcritatcm firmitatemque
consultum sit, ct cos suae Propbctiae congrucnlcr apte-
que vixisse. In bac tripartita disputationc, illud qnod
primo posui, longum cst sic probare, ut dc ilbs omnibus
libris tcstimonia profcram quibus ostendam Cbristum ,

* Matlh. VII, 26. — 2Rom. I, 2 1.

 CONTRA FAUSTUM MANICH^CM, LIB. XII. 3l5
esse praedictum : sed hujus hominis levilatem gravissimo
auctoritalis pondere couteram. Ita quippe non accipit
Prophetas Hehraeos, ut accipere tamen profiteatur se

Apostolos. Apostolus autem Paulus, de quo cum se ipse

tanquara ex adversa voce interrogasset, utrum eum acci-
peret, respondit « Et maxime'^, » quid de illorum pro-
:

phetica dicat, audiaraus. « Paulus, inquit, servus Jesu

» Cliristi vocatus Apostolus, segregatus in Evangeh'ura Dei,
»quod ante promiserat per Prophetas suos in Scripturis
Msanclisde Filio suo, qui factus est ei ex semine Davidse-
wcundum »Quidvultaraphus? Nisi forte hoc de
carnem'^.
ahis aliquibus Prophetis, non de nostris Hebraeis dictum
veht intelligi? Sed quanqnara per quoshbet dictura sit,
de illo tamen Fiho Dei promissum est Evangehura, qui
factus est ei ex seniine David secundum carnem in quod ;

Evangehum segregatum se dicit Apostolus istorum autem ;

perfidiae hoc sitcontrarium, quod secunduni hoc Evan-

gehum credimus Fihum Dei factura ex seraine David sc-
cundum carncm tamen apertiora cognoscant quibus
; ,

evidentissimum Prophetis Ilebrseis testiraonium perhi-

betur per eum Apostolura, cujus auctoritate superborum
istorum coUa frangantur.
111. « Yeritateni, inquit, dico in Christo, non raentior,
»contestante mihi conscientia mea in Spiritu sancto, quia
»tristitia est mihi magna, et continuus dolor cordi raeo.
»Optabara enim ego ipse anatheraa esse a Christo pro
»fratribus meis, cognatis secundum carnem, qui sunt
» Israehtae, quorura cst adoptio, et gloria, et Testaraenta,
wetLegis constitutio, et obsequiura, etproraissiones,quo-
»rumpatres ct ex qui]>usChristus secundum carneni, qui
»estsuper omniaDeusbenedictus in ScTcula^. »Quid potest
abundantius dici, quid exprcssius declarari, quid sanctius
1 Vide siipra liL». xi. — 2 j^om. i, i . — 3 iJ, ix, 2, el seqq.
3lG S. AUGUSTINI EriSCOPI
conimcndari? Quas cnim adoplio Israclitarum nisi
cst ,

pcr riliiim Dci? Undc ad Galatas dicit « Cuni aulcm ••

» vcnll |)l(Miilndo tcni])oris. misitDcusFiliumsuunifactum

»cx mulicrc. iaclum sub l>cgc, ut cosqui suh Lcgc crant,

MFcdimcrct, ut adoptioncm filiorum rccipcrcmus*. » Et
quiT gloria corum nisi praecipuc dc qua idcm Paulus
illa,

ad cosdcm Romanos dicit : Quid crgo amplius cst Ju-

«

»daeo, aut quae utilitas circumcisionis-? » Multum per

omncm modum. Primum quidcm, quia crcdita sunt illis

cloquia Dci. Quaerant isti quae sint cloquia Dci crcdita

Judaeis, ct ostcndant noLis alia pnTtcr llcljrarorum Pro-
phetarum. Jamvero testamcnta cur dixit ad Israclitas
prorcipuc pcrtincrc, nisi quia ct vctus Tcstamcntum illis

datum cst. ct Novum in Vctcrc figuratum. Lcgis autcm

constitutioncm, quae Israelitis data cst, non intclligcntes
ejus dispcnsationcm, quia jam non vult nos Dcus cssc sub
Lcgc, scd sub gratia, rcprcbcndcrc isti solcnt imperitia
furiosa. Ccdantcrgo auctoritati aposlolicae, qm^ laudans,
atque commendans Israclitarum cxccllentiam, etiam boc
enumeravit. quod corum sit Lcgls constitutio. Quae si
mala cssct, non utiquc in corum laudc poncrctur. Si au-
tem Cbristum non praedicarct, non ipse Dominus dice-
rct : « Si crcdcrctis Moysi, crcdcrctis ct mibl ; dc mc cnim
»illc scripsit^. » Ncc post rcsurrcctioncm sic ci attcstare-

tur, diccns : « Oportcbat implcri omnia quae scripta sunt

»in Legc Moysi, Propbctls, ct Psalmls dc mc*. »

lY. Scd qula Manlcbaei alium Cbristum praedicant,

non cum qucm prcTdicaverunt Apostoli, sed suum pro-
prium Hillacem fallacitcr, cujus fidsitatis scctatorcs con-
grucnlcr ct ipsi mcntiuntur nlsi quod inqirudcntcr sibi ,

credi volunt, cum sc menticntis discipulos cssc profitcan-

tur, contigit cis quod de ipsis infidclibus Judneis diclt

' Galat. IV, 4. — "2
Rom. ni. i. — 3 Joan. v, 46. — •*
Luc. .xxiv, 44.
 CONTRA FAUSTUM MANICH^UM, LIB. XII. 317
Apostolus : « Cumvelamcn est super cor
lcgitur Moyses,
Mcorum''^ » nequc cnim aufertur hoc vclamen, per quod
:

non intclligunt Moyscn, nisi transierint ad Christum :

non qualcm ipsi linxcrunt, sed qualem Patrcs Ilcbraei

prophetaverunt. Sic enim idem Apostokis ait : « Cum
«autcm transicris ad Dominum, auferetur velamcn-. »
Neque enim niirum est, quod resurgcnti Christo, et di-
centi :Oportebat impleri omnia, qucC scripta sunt iii
«

w Lege Moysi, et Prophctis, et Psahiiis de me, nolunt isti

» credere^ quandoquidem Christus ipse narravit, quid
: »

Abraham cuidam diviti, cum apud

dixcrit immiscricordi
inferos torqueretur, et pcteretinde mitti ahquem ad fra-
tres suos, a quo docerentur, ne et ipsi venircnt in illum

locum tormentorum. Hoc cnim ei dictum cst a Ilabciit :

» ibi Mojsen et Prophetas, audiant illos^. » Et cum ille

dixisset, non eos crcdituros, nisi aliquis resurrcxisset a

mortuis, vcrissime rcsponsum est « JSi Mojscn et Pro- :

»phetas non audiunt ncque si quis a mortuis rcsuiTcxe-

)>rit, credcnt^. » Quapropter i^ti non audientcs Moyscn

et Prophctas, non solum a mortuis resuigenti Christo,

scd omnino (Hiristum a mortuis resurrexisse non credunt.

Quomodo enim resurrexisse credunt, quem mortuum
fuisse non credunt? ^am quomodo mortuum fuisse cre-
dunt, qucm mortalc corpus habuisse non crcdunt?
Y. Nos autem non tanquam ejus Christi qui fal-
ilhs

lax fuit, scd cjus qui omnino non fuit, fahacibus praedi-
catoribus non credimus. Ilabcmus enim Christum verum
atque veracem, proedictum a Prophctis, prEedicatum ab
Apostohs, proedicationis suae testimonia ex I.ege et Pro-
phetis adhibentibus, sicut irmumerabihbus locis ostcn-
dunt. Quod Paulus brevissime verissimequc complexus
1 2 Cor. III, i5. — 2 lijid^ iQ^ — 3 Luc. XXIV, 44. — ^ Jd, xvi, 29. —
5lbid. 3i.
:^l8 S. AUGUSTINI EPISCOPI
cst, iliccus : « Niiiic auleni siiic Lcgc juslilia Dci niani-
» fcstata cst , tcstificala pcr l>cgcm ct JNoplictas^. » Quos
Prophctas, nisilsraclitas, (]uoiuniesseapertissimeclixit,ct
'l'cstamcnta ct Lcgis conslitiilioncm ct ])romissioncs2? De
quo jiromissioncs , nisi dc Ciiristo? (Juotl breviter alio

loco tlctcrminat, cum dc Cliristo loquitur, dicens « Quot- :

» quot cnim sunt j)romissiones Dei , in illo etiam^^. » Di-

cit milii Paulus, Israclitarum csse Lcgis constitutionem.
Dicit ctiam : « Finis cnim Lcgis Cliristus, ad justitiam
» omni credenti''. » Dicit ctiam de Christoloquens : «Quot-
» quot cnim sunt jiromissioncs l)ci , in illo ctiam : » et

lu mihi dicis, IsracJitasde Christo nihil j)r£cdixissc Pro-

phetas Quid igitur restat nisi ut ehgam utrum Mani-
? ,

chaeo credam fahuhim vanam et longam contra Paulum

,

narranti; an Paulo j)r?rmoncnti : «Si quis vohis cvangc-

» hzaverit praetcr quam quod evangcJizavimus vohis ,

» analhema sit^. »
YL Uic forte dicant : Ostcnde no})is uJji sit Cliristus

ah IsracJitis Proj)Jictis j)rcTnuntiatus. Quasi j)arva sit ista

auctoritas ,
qua dicunt ApostoJi ea quae in Ilehraeorum
PropJictarum Jitteris Jcgimus , in Christo esse conq)Jcta :

vcl quod dicit ij)sc Dominus , de se iJIa esse conscrij)ta.

Proinde quisquis lioc ostendcrc non j)otuerit, ij)se non

intcJJigit non Apostoli aut CJiristus aut sancti Codiccs

:

mcntiuntur. Yerumtamcn ut muJta non colligam et hoc ,

unum commcmorcm <juod codcm loco Apostolus conse- ,

quenterdicit: «Non j)otest autem excidcreverhum Dei:non

» enim onnics qui cx Isracl, Jiisunt Israolilae; neque qui
» sunt scmcn Ahraha^, omncs filii : scd in Jsaac vocahi-
» tur tihi semen : hoc cst , non Jii qui fdii carnis , hi fdii
» Dei, sed filii j)romissionis dcputanturin semen^.»Quid
1 Rom. iii, 21. — '^
Id. IX, 4. — 3 2 Cor. i, 20. — ^ Rom. x, 4. —
5 Galat. I, 9. — ^ Rom. ix, 6.
 CONTRA FAUSTUM MANICHJEUM, LIB. XII. Sig
ad haecresponsuri sunt,cum aperte alio Joco de hoc semine
ad Abraham dicatur «In semine tuo benedicentur om-
:

i) nes gentes terrae^? w INam si eo tempore hinc disputa-

remus, quo tempore hoc exponehat Apostolus dicens :

« Abrahas dictte sunt promissiones et semini ejus non ;

» dicit, Et seminibus, tanquam in multis; sed tanquam

» in uuo Et semini tuo quod est Christus ^ » fortasse
, , :

aliquis non tam impudenter nollet hoc credere, antequam

videret omnes gentes credere in Christum qui prsedica- ,

tur cx semine Abraham. Nunc vero cum hoc impleri vi-

deamus quod tanto ante praenuntiatum legimus cum
, ,

omnes gentes jam bencdicantur in semine Abrahse, cui

dictum est ante annorum miUia « In semine tuo bene- :

» dicentur omnes gentes quis tam pertinaciter insaniat

:

ut vel ahum Christum qui non sit ex semine Abrahae,

,

conetur inducere; vcl de isto vero Christo prophetias

hebraeas, cujus gentis pater est Abraham,mhilexistimet
praenuntiasse ?
Quis autem potest, non dico una brevi respon-
YII.
sione qualesinhoc opere habere coarctamur, sed quo-
,

libet ingenli volumine omnia commemorare praeconia

Prophetarum Hebraeorum, de Domino et Salvatore nos-
tro Jesu Christo? quandoquidem omnia quae ilhs conti-
nentur libris , vel de ipso dicta sunt, velpropteripsum.
Sed propter exercitationem quaerentis , et delectationem
invenientis , muko plura ibi per allegorias et aenigmata ,

partim verbis sohs insinuantur, partim etiam facta nar-

rantur. Verumtamen nisi ahqua ibi raanifesta essent non ,

comprehendcretur scnsus ,
quo etiam obscura claresce-
rent. Quanquam et ex illis quae figuris involuta sunt, si

quaedam velut sub uno aspectu quasi contexta ponantur,

1 Gen. 2.XV1, 4. — 2 Galat. iii, 16.

320 S. ADGUSTIM EriSCOPI
ita conjungunt in contestationc Cliristi voccs suas, utcu-
jusvis ohlusi surdit.is erul)es(;il.
YIU. Sex diebus in tlenesi cousummavit Dcus omnia
opcra sua , ct sejitinio requievit ^. Sex aetatibus buma-
num genus hoc saeculo pcr succcssioncs teinporum ,

Dei opcra insigniunt :quarum prima est ab Adam uscpie

ad jNoi' ; secunda a Noc uscpie ad Abrabam tertia ab ;

Abrabam usque ad David; quarta a David usque ad trans-

migrationem in r^al^vloniam; quinta inde us({ue ad liumi-
lem adveulum Domini noslri Jesu Cbrisli scxta quas ;

nunc agitur, donec Excelsus veniat ad judicium; septima

vero intelbgilur in requie Sanctorum, non inbacvita,
sed in aba, ubi vidit refpiiescentem pauperem dives ille,

cum apud inferos torqueretur-; u])i iion sit vespera ,

quia
nullus ibi rerum defectus est. Sexto die in Genesi forma-
tur liomo ad imagiiiem Dei^ : sexta retatc saeculi mani-
festatur reformatio nostra in novitate mentis , secundum
imagincm ejus quicreavit nos'', sicutdicit Apostolus. Fit
viro dormienti coiijux de bitere -^
: fit Cbristo morienli
Ecclesia dc sacramento sanguinis, qui de latere morlui
profluxit. Yocatur Eva vita et mater vivorum ,
quas de
viri sui latcre facta cst Dominus in Evangebo : et dicit :

« Si quis non manducaverit carnem meam, et bibcrit san-

» iruinem meum non babebit in se vitam
, » Et omnia ''.

quae iUic legunturenucleate minutatimque tractata, Cbris-

tum et Ecclesia praeloquuntur, sive in bonis Cbrislianis,
siveinmabs. Neque cnimirustradixit Apostolus : «Adam
quicst forma futuri" :» et illud : «Rclinqiiet bomopatrem
» ct matrcm. ct adliaerebit uxori suce, et crunt duo in
)) carnc una ^. Sacramcntum, inquit, boc niagnum est

' Gen. II, I. — ^ Luc. .wi, 2I. — 3 Geii. i, 27. — "*

Coloss, i, 10. —
5 Gen. II, aa. — ^ Joau. vi, 53.— 7 Rom. v, i5. — 8 Gen. 11, 24 ; MaUh.
XIX, 5, el Marc. x, 7.
 CONTRA FAUSTUM MANICH^UM, LIB. XII. 321
» ego autem dico in Cliristo et in Ecrlesiu^. » Quisenini
non agnoscat Christum co modo rcliquisse Patrem qui ,

cum in forma Dei essct, non rapinam ar])itratus cst csse

aequalis Deo sed semetipsum exinanivit formam servi
, ,

accipiens-; reliquisseetiam matremsynagogamJuclgeorum

A eteri Testamento carnaliter inliaerentem , et adhassisse
uxori suae sanctas Ecclesiae , ut in pace Novi Testamenti
essent duo in carne una ? Quia cum sit Deus apud Pa-
trem, per quem flicti sumus factus , est per carnem par-
ticeps nostri , ut illius capitis corpus esse possemus,
IX. Sicut Cain sacrificium ex terrae fructiLus repro-
batur, Abel autem sacrificium ex ovibus et earum adipe
suscipitur ^ ; ita Novi Testamenti fides ex innoccntia gra-
tiae Deum laudans , Veteris Testamenti terrenis ODcribus
anteponitur : quia etsi ante Jud^i recte illa fecerunt ; in
eo tamen infidelitatis rei sunt. quia Christo veniente jani
tempus Novi Testamenti a tempore \eteris Testamenti
non distinxerunt. Dixit enim Deus ad Cain « Si recte :

» ofFeras, recte autem non dividas peccasti^. » Qui si ,

obtemperasset Deo dicenti «Quiesce, ad te enim con- :

» versio ejus , et tu dominaberis ilhus ; o ad se convertisset

peccatumsuum, sibihoctribuens, etconfitens Deo : ac sic

adjutus indulgentias gratia, ipse peccato suo dominare-
tur ; non illo sibi dominante servus peccati , fratrcm oc-
cideret innocentem. Sic ct Judeei, in quorum haec figura
gerebantur, asua perturbatione, ettempus
si cpiiesccrent

salutis per gratiam in peccatorum remissionem agnos-

centes, audirent Christum dicentem « Non est opus :

» sanis medicus, sed male habentibus ^ non veni vocare :

» justos, sed peccatores inpoenitentiam*^ : » et , «Omnis

» qui facit peccatum , servus est peccati " : » et , « Si vos
1 Epbes. V, 3i, 32. — ^ Philip. ii, 6. — 3 Gen. iv, — < Ibid. 7. —
5 MaUb. IX, 12. — s Luc. v, 32. — ^ Joan. viii, 34.

CXXXV. '2 1
322 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» Filius liberaveiit, tunc vereiiberierilis* : » ad secon-
verlissent peccalum suum in conressione , sicut in Psalmo
scriplum est , metlico dicentes : « Ego dixi : Domine ,

I) miserere mei, sana animani meam ,

quia pcccavi tibi-;»
et eidem peccato, ({uandiu csset adhuc in eorum mortali
corpore, per spem gralia^ liberi dominarentur. «]Nunc
» autem ignorantes Dcijustiliam , et suara volenles cons-

» tituere, elatide operibus Lcgis, non bumiliali depec-

» catis suis, non quieverunt'' » et regnante peccato in :

eorum mortali cor[)ore ad obediendum desideriis ejus ,

offenderunt in lapidem offensionis, et exarserunt odio ad-

versu3 eum^, cujus opera videntes Deo accepta esse do- ,

luerunt, illo, qui ciccus natus jam ^idebat, sibi dicente:

« Scimus quia peccatores Deus non exaudit sed qui eum ,

» coluerit et voluntatcm ejusfecerit, buncexaudit^

, » :

tanquam boc eis diceret Super sacrificium Cain non :

respicit , sed supcr sacrificium Abel respicit. Itaque oc-

cidilurAbel minor natu a fratre majore natu occiditur :

Cbrisius caput populi minoris natu a populo Judaeorura

majore natu : ille in campo , isle in Cab'ariie loco.

X. Interrogat Deus Cain non tanquam ignarus eura ,

a quo discat, sed tanquam judex reum quem puniat, ubi

sit frater ejus. Respondet ille nescire se, nec ejus se esse

cuslodcm^. Usquc adbuc quid nobis respondent Judici

cum eos Dei voce, boc est, sanctarum Scripturarum voce
interrogamus de Cbristo, nisi nescire se Cbristum quem
dicimus? Fallax enim Cain ignoratio. Judaeorum est falsa
negatio. Essent autem quodam modo (^liristi custodes ,
sicbristianam fidem accipereet cuslodirevoluissent. iNam
qui custodit incordesuo Cbristum, nondicitquod Cain:
« Numquid ego custos sum fratris mei? » DicitDeus ad
1 Joan. VIII, 36. — ^ psai ^l, 5. — 3 Rom. vj, 12, el x, 2. — < Id. ix,

32, — 5 joan. IX, 3i. — ^ Geu. iv, 9.

 CONTRA FAUSTUM MANICHiEUM, LIB. XII. 39.3

Ca'in:«Quid fecisti?»Yoxsanguiiiisfratris tuiclamatad nie

de terra. Sic arguit in Scripturis sauctis vox divina Ju-
daeos. Habet enim magnam vocem Chiisti sanguis in tcrra,
cum eo acceplo ab omnibus gentibus respondetur : Amcn.
Haec est clara vox sanguinis ,
quam sanguis ipse exprimit
cx ore fidelium eodem sanguine redemptorum.
XI. Deus ad Cain « Et nunc maledictus tu a
Dicit :

tt terra, quse aperuit os suum excipere sanguinem fratris

w tui de manu tua quoniam operaberis terram et non
,
,

» adjiciet virtutcm suam dare tibi gemens et tremcns :

M eris in terra^.« Non dixit : Maledicta terra : sed , « Ma~

» ledictus tu a terra ,
quas aperuit os suum accipere san-
» guinem fratris tui de manu tua. >; Maledictus est enim
populus Judaicus infidelisa terra,id ab Ecclesia. quae est,

aperuit os suum in confessione peccatorum accipere san-

guinem Christi ,
qui fusus estin remissionem peccatorum,
de manu persecutoris nolentis esse sub gratia , sed sub
Lege , ut esset ab Ecclesia maledictus, id est, ut eum
inlelligeret et ostenderet Ecclesia maledictum , dicente
Apostolo : c< Qnicumque enini ex operibus Legis sunt,
» sub maledicto sunt Legis-. » Deinde cum dixisset :

« jNIaledictus ta a terra ,
qucC aperuit os huum excipere
» sanguinem manu tua » non dixit Huo-
fratris tui de : :

niam operaberis eani sed ait :« Quoniamoperaberis ter-

:

» ram, et non adjiciet virtutem suam dare tibi.»Unde non

est necesse eamdem terram intclbgere operari Caifn ,

qu£e
aperuit os accipere sanguinem fratris de manu ejus : sed
ideo maledictus intelbgitur ab bac terra ,
quoniam ope-
ratur teiram ,
quae non adjiciet virtutem suara dare ilJi

id est , ideo populum Juda?orum maledictum agnoscit et

ostcndit Ecclesia, quoniani occiso Cbristo adhuc opera-
tur terrenam circumcisionem , terrenum sabbatum , ter-
1 Geu. IV, II. — 2 Galat. iii, lo.

21,
3^4 S. AUGUSTIM EPISCOPI
ronuni nz\ nuim . torrcnum Pasclin : qu.T omnis tcrrcna
opcratio ]k<1)cI orcullani virlulcm inlclligcndir graliae
Clirisli, qua:* non dalur Judais in inipiclalc cl inliclclitatc

perseverantibus ,
quia Novo Testamento revelala cst^ ; ct

non trnnscuntibus ad Doniinum , non cis aufcrtur vcla-

mcn ,
quotl in lccLionc Yclcris Tcstamcnti manct ,
quia
in solo Cliristo evacuatur, non ipsa lcctio Yctcris Tcsta-
nienti ,
quae habct absconclitam virtutem
sed velamen ,

quo absconditur. l ndc Christo in crucc passo vclum

tcmpli conscissum est-, utpcr Cliristipassioncm rcvclcn-
tur secreta sacramentorum lidclibus ad bibendum cjus ,

sanguinem orc apcrto in confcssionc trnnscunlibus. Prop-

terea populus ille, sicut Cain adbuc opcratur tcrram , ,

adhuc exercet opcrationem Legis carnahtcr, quae non ei

dat virtutem suam ,

quia in ea non intclligit gratiam
Cliristi. Proptcrea et in ipsa terra ,
quam Christus por-
tavit , id est, in cjus carne , ipsi opcrati sunt sahitcm
nostram crucifigendo Christum ,
qui mortuus cst proptcr
dehcta nostra ^. Ncc cis dcdit cadcm tcrra virtutcm sunm,
quia non justihcati sunt virtutc rcsurrcctionis cjus ,
qui
resurrexit proptcr justificationem nostram ^ : quia etsi

crucifixus est cx infirmitale, scd vivit ex virtute Dei, si-

cut dicit Apostohis, Ihvc crgo cst virtus tcrrge illius,

quam non ostcndit inipiis et incrcdulis. Unde ncc rcsur-

genseis a quibus erat crucifixus apparuit, tanquam Cain
operanli tcrram , ut granum illud scminarctur , non os-
tcndcns eadcm tcrra fructum virtutis sua?. Quoni;im ope-
raberis , inquit , tcrram , et non adjiciet virtutem suam
dare tibi ''.

Gcmcnsct trcmcns cris in tcrra.» Nunc cccc quis

XII. «

non vidcat, quis non agnoscat in tota lcrra quacumquc ,

• 1 Cor. iir , i5. — ^ Mallli. xx\if, 5i. — ' i Cor. xv, 5. — * Pioni.

IV, 2 5. — 5 Gen. iv, 12.

 CONTRA FAIiSTUM MANICII/EU.M, LIC. XII. 3^5
dispersus est ille populus ,
quoinodo gemat moerore amissi
rcgiii, et tremat timore sub innumerabilibus populis
cbristianis? Idcoque respondit Cain et dixit : «Major
» est causa mea, si cjicis me liodie a llicie terrae , et a facie

)i tua abscondar, et ero gemens et tremens super terram,

« et erit , omnis qui invenerit me , occidet me ^. » Ycre
inde gcmit , et tremit , ne regno ctiam terreno pcrdit
ista visiJ^ili morte occidatur. Hanc dicit majorcm causam,
quam illam quod ci terra non dat virlutem suam , ne
spiritaliter moriatur. Carnalitcr enim sapit, etabscondia
facie Dci , id est , iratum habere Deum ,
grave non pu-
lat , nisi ne inveniatur et occidatur. Carnaliter sapit tan-
cpiamoperans terram, cujusvirtutcm non accipit. Sapere
autem secundum carnem , inors cst-. non in-
Quani ilie

tclligens, amisso rcgno gcmit , et corporalem mortem tre-

mit. Sed quid ei respondet Deus ? «i\on sic inquit, scd ,

» omnis qui occidcrit Cain scptem vindictas exolvct^:» ,

id est non sic quomodo dicis ; non corporali morte in-

,

teribit genus impium carnalium Judgeorum. Quicumque

enim eos ita perdiderit , septem vindictas exolvct , id est
auferet ab cis septemvindictas, quibus alligatisunt prop-
ter reatum occisi Christi : ut hoc toto tempore quod scp-
tenario dieram numero volvitur ,
quia non interit gens
Judsea , satis appareat fidehbus Christianis, quam sub-
jectionem meruerint ,
qui supcrbo regno Dominum in-
terfecerunt.
XIII. « Et posuit Dominus Deus Cain signum, ne eum
» occidatomnis qui invenerit. » Hoc revera mukum mira-
bile est quemadmodum omnes gentes quee a Romanis
,

subjugatse sunt in ritum Romanorum sacrorum transie-

,

rint , caque sacrilegia observanda et cclcbranda susccpe-

rint; gens autem Judaea, sive sub Paganis rcgibus , sive
1 Gen. IV, i3. — 2 roih. vi. — 3 Gcd. iv, i 5.
SqG S. AUGDSTINI EPISCOPI
sub Cliristianis non aniisoiit signum L^gis su?e quo a
,

ca^teris gentilius populiscjuc ilistinguitur : et omnis Im-

pcratorvel Rcx qui eos in regno suo invenit . cum ipso
signo cos invenit , nec occidit , id est , non eHicit ut non
sint Judaei ccrto quodam et proprio sua^ observationis
signo a CcTterarum gentium communionc discreti : nisi

quicumque corum ad Cliristum Iransierit, ut jam non

inveniatur Cain , nec exeat a facie Dei , nec habitet in
terra Naid, quod dicitur interpretari Commotio. Contra
quod malum Deus rogatur in Psabiio « JNe dederis in :

» motum pedes meos » et « Manus peccatorum non

^ : ,

» moveant me - » et « Qui tribulant me

: cxultabunt
, ,
,

» si molus fuero'^ » et «Dominus a dextris cst mihi

: ,

» nc commovear^ » et innumcrabilia talia

: quod pa- :

tiuntur omnes qui exeunt a facie Dei id est a miseri- , ,

cordia dilcctionis ejus. Unde dicitur inquodam Psahiio:

« Ego dixi in abundantia mca « Non movebor in a-tcr- :

» num^. » Sed vide quid sequitur Domine in volun- : ,

» tate tuapraestitisti decori meo virtutem, avertisti autem

» faciem tuam et factus sum conturljatus'^. » Unde in-

,

telhgitur omnem animam participationc hicis Dci non ,

per se ipsam , esse pulchram , et decoram, et virtute

pollcntcm. Quod et isti Manichfci si considerarent ct in-
non in tantam blaspliemiam caderent, pu-
telligcrcnt,
tando naturam et substantiam Dci. Sed idco non
se esse

possunt quia non quiescunt sabbatum enim cordis non

,
;

intclhgunt nam si quiescerent. sicut dictum est ad Cain,

:

peccatum suuin ad se converlerent id est sibi triljue- , ,.

rent non genti nescio cui tenebrarum

, atquc ita per :

gratiam Dei eidcm ])eccato dominarentur. JNunc vero et

ipsi et omncs qui diversis erroribus contumaces resis- ,

i
Psal. i.xv, 9.-2 Id. 111, 12,-3 IJ. XII, 6. — * Id. xv, 8. — 5 fd.

xxtx, 7. — ^ Ibid. 8.
 CONTRA FAUSTUM MANlCH,i:UM, LIB. XII. 3^7
tendo vcritati exeunt a facie Dei, sicut Cain , sicut Juclsei
perditi , habitant in terra commotionis , id cst , in per-
turbatione carnali , contra jucunditatem Dci , hoc est j

contra Eden, quod interpretatur Epulatio, ubi est plan-

tatus paradisus. Jam caetera pauca de multis breviterque
perstringam , ne propositum operis hujus et responsionis

mcEe nimia longitudine sermonis impediam.

XIV. Quem enim non moveat ad quaerendum et in-
telligendum Christum in ilHs hbris, ut ea omittam quae
quamvis tanto suavius contemplentur, quantoex abditio-
ribus locis enucleantur, tamen exigunt prohxitatem dis-
sertationis, quia pluribus attestationibus indigent : ut
omittamergo taha; quem non moveant ad salubrem fi-
dem quocJ Enoch septimus ab Adam Deo placuit, et
, ,

translatus est ^ ; et septima requies praedicatur, ad quam

transfertur omnis qui tanquam sexto die sexta getate sae-

cuh, Christi adventu formatur? Quod Noe cum suis per

aquam et hgnum hberatur ^ : sicut famiha Christi per
baptismumcrucispassionesignatum? Quod de hgnisqua-
dratis eadem arca fabricatur , sicut Ecclesia de sanctis
construitur, ad omne opus bonum semper paratis^? Qua-
dratum enim , quacumque verteris, firmitcr stat. Quod
sexies longa ad- latitudinem suam, et decies ad ahitudi-
nemsuam, humani corporis instar, ostendit quia in cor-
pore humano Christus apparuit. Quod cubitisquinqua-
ginta latitudo ejus expanditur'^ ; sicut dicit Apostoius:
" Cor nostrum dilatatum est ^. » Unde, nisi charitatc spi-
ritah? Proptercjuod ipse item dicit : « Charitas Dei diF-
» fusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum, c|ui

w datus est nobis Quinquagesimo enim die post re-

^. »

surrectionem suamChristus sanctum Spiritum misit, quo

' Geii. V, 24. — 2 c,ei\. vri, 2 3. — 3 2 Tini. 11. — * Gcn. vi^ i',. —
5 2 Cor. vj, II. — ^ Roni. v, ;>.
328 S. AUGISriM E1'ISC0PI

coi(.l;) ircdentiunulilatavil'. Quod iroccnliscubitis longa

cst, ut soxics quinquagiiila (omplcaiilur : sicut scx ieta-
tibus oinne Jiujus Sccculi tcnij)us cxtcnditur, in quibus
omnibus Cbristus nunquam dcslitit privdicari, in quin-
que per propbetiam pritMiuntiatus, in sexta per Evange-
bum diiramatus. Quod cjus altitudo triginta cubitis surgit,
qucm numerum dccics, babet in Ircccntis cubitis loiigi-
tudo : quia Christus est aUitudo nostra, qui triginta
annorum ictatcni gercns, doctrinain Evangciicam coiisc-
cravit, contestans Legem non sc venisse solvere, sed im-
plcre -. Lcgis auteni cor in decem praeceptis agnoscitur:
unde decies tricenis aicae longitudo perlicitur unde et :

ipse i\oe ab Adam decimus computatur^. Quod bitu-

ininc gluiinantur arcas ligna inLrinsecuset cxtriuseciis : ut
in compage unitatis significetur tolerantia charitatis , ne
scandabs Ecclcsiam tcntantil)us,sivealjcis quiintus, sive

ab cis qui foris sunt, ccdat fratcrna junctura, ct solvatur

vinculum pacis.Est cnini bitumen fervcntissimum et vio-
lentissimum gluten, significans dilectionis ardorcm , vi
magna fortitudinis ad tcncndum socictatem spiritalcm
omiiia tolerantem.
XY. Quod cuncta animalium gencra in arca clau-
duntur : sicutonin<'Sgcntcs, quas etiam Petrodcmonstra-
tus discus ilie signiiicat^ Ecclcsia continet ''.
Quod ct

munda et immunda ibi sunt animalia : sicut in Eccle-

siae Quod scptena

sacramentis et boni et mali versantur.
sunt munda ctbina immunda ^ nonquia pauciorcs sunt :

mali quam boni scd quia boni servant unitatcm spiritus

;

invinculo pacis ^. Sanctum autem Spiritum divina Scrip-

tura in septiformi opcrationc commcndat sapiciitice ct ,

intellectus, consilii et lortitudinis, scicnticG et pictatis, et

' Act. II. 2. — 2 Matih, V, iS, — 3 Oen. vi, 14. — ^ Act. x, n. —
^Geii. Mi, •2. — ^ Eplies. iv, 3.
 CONTRA FAUSTUiM MAMCHJEUM, LIB. XII. 320
timoris Dei*. Unde et ille numerus quinquaginta dierum
adadventumsancti Spiritus perlinens, in seplies septcnis,
qui liunt quadraginta novem uno addito consumniatur ,

propter quoddicUiniest: « Studentesservareunitatemspi-

» ritusin vinculo pacis ^. wMali autemin binario numero
ad scliismata flicilcs, et quodam rnodo divisibiles osten-
duntur. Quod ipse JNoe cum suis octavus numeratur quia ;

in Christo spes resurrectionis nostrae apparuit, qui octavo

die, id est ,
post sabbati septimum primo, a mortuis re-
surrcxit ^ : qui dics a passione tertius, in numero autem
dierum qui pcr omnc tcmpus volvuntur. et octavus ct

primusest.
XYI. Quod arca collecta ad unum cubitum desuper
consummatur^, sicut Ecclcsia corpus (Uiristiin unitatem
collecta sublimaturet perlicitur. Unde dicit inEvangelio :

« Qui mecum non colligit, spargit ^. » Quod aditus ei

lit a latere : nemo quippc iutrat in Ecclesiam, nisi per
sacramentum remissionis pcccatorum ; boc autem de
Cbristi latere aperto manavit. Quod inferiora arCcC bica-
merata et tricamerata coustruuntur ^ : sicut ex omnibus
gcntibus vclbipartitam multitudinem congregat Ecclesia ,

propter circumcisionem et praeputium; vel tripartitam,

propter tres fdios Noe quorum progenie repletus est or-
bis. Et idco arcae inferiora ista dicta sunt, quia in liac
terrena vita est diversitas gentium,insummo autem om-
nes in unum consummamur. Et non est ista varietas :

quia omnia omnibus Cbristus est, tanquam nos in

et in

uno cubito desuper coelesti unitate consummans.

XYII. Quod post septem dies ex quo ingressus est Noe
in arcam, factum cst diluvium : quia in spe futurae quie-

* Isai. XI, 2. — Ephrs.

2 IV, 3. — 3 Marc. wij 7. — ^ Gen. vi, 16. —
5 MaUh. XXI, do. — Gen. 6 \i, i6. -^ ^ Matth. xii, 3o. — 8 Gen. vr, i6.
J
33o S. AUGUSTINI EPISCOPI
tis, quaeseptimo die significata cst, baptizamur ^. Quod
pnotorarcamomnis caro, quam tcrra sustentahat, dilu-
vioconsumptacst quia pratcrEcclcsiaesocictalem, aqua
:

haptismi quamvis eadem sit, non solum nonvalet adsa-

lutem, sed valet potius ad perniciem. Quod quadraginta
dicl)us ct quadraginta noctibuspluit-; quia omnis rcatus
pcccatorum, qui in dcccm praccptis Lcgis admitlitur, per
universum orbem tcrrarum ,
qui quatuor partibus con-
tnietur, dccem quippc quatcrducta, quadraginta fiunt,
sive ille rcatus quod ad dies pertinet ex rerum prospe-
,
,

ritate, sive,quodad noctes,cxrcrum adversitatc contrac-

tus sit, sacramenlo baptismi coeleslis abluitur.

XVIII. Quod Noe quingcntorum crat annorum cum

eilocutus est Dominus utarcam sibi iaccrct. etscxccntos
agebatannoscum ineam esset ingressus ^, undeintclligitur
per centum annos arca fabricata, quid aliud bic vidcn-
tur centum anni significare, nisi a^tates singulas s^eculi?
Unde ista sexta aetas quae complctis quingentis usque ad
,

sexcentos significatur in manifcstalione Evangelica Ec-

,

clcsiam construit : et ideo f[ui sil)i ad vitam consulit, sit

vclut quadratum lignum, paratusad omnc opus bonum,

et intrct in fabricam sanctam : quia et secundus mensis
anni scxccntesimi, quo intrat JNoe inarcam, eamdcm se-

nariam eetatem significat. Duo enim menses sexagenario

numero concluduntur , a senario autem numero et sexa-

ginta cognominantur, et sexcenti, et sex millia, et scxa-

ginta millia, et s(;xcenta millia,et sexcenties, et quidquid
dcinccps in majoribus summis pcr cumdem aiticulum
numerusin infinita incrernentaconsurgit.
XIX. Et quod viccsimus e; scptimus dics mensis com-
memoratur, ad cjusdcm quadraturac significationem pcr-
tinet, quae jam in quadratis lignis exposita est. Scd hic
• Coloss. III, II, — 2 Gen. vii, 4. — 3 id_ yi^ 3i, et vii, 3,
r CONTRA EPISTOLAM MANICIIiEI, LIB. XII. 33
evidentius, quianos ad omneopusbonumparatos, id est,
quodam modo conquadratos trinitas perficit in memo- ;

ria qua Deum recolimus in intelligentia qua cognosci-

;

mus;involuntatequa diJigimus. Tria enim ler, et hoc ter

fiunt viginti-septem, qui est numeri ternarii quadratus.
Quod septimo mense arca sedit , hoc est requievit ^ ; ad
illam septimam rcquiem significatio recurrit. Etquiaper-
fecti requiescunt, ibi quoque illius quadraturae numerus
iteratur: nam vicesima septima die secundi raensiscom-
mendatum est hoc sacramentum ; et rursus vicesima et
septima die septimi mensis eadem commendatio confir-
mata est, cum arca requievit : quod enim promittitur in
spe, hocexhibetur inre. Porro quia ipsa septima requies
cum octava resurrectione conjungitur, nequcenim reddito
corpore finitur requies quse post hanc vitam excipitsanc-
tos, sed potius totum hominem non adhuc spe, sed jam
ipsa rc, omni ex parte , et spiritus et corporis perfecta
immortahtatis salute renovatum, in aeternse vitae munus
assumit: quia ergo septima requies cum octava resurrec-
tione conjungitur ; et hoc in sacramento regcnerationis
nostrae, id est, inbaptismo, ahum profundumque mys-
terium Quindecim cuhitis supercrevit aqua excedens
est.

ahitudinem montium^: idest, hoc sacramentum trans-

cendit omnem sapientiam superborura. Septem quippe
et octo cohjuncti, quindecim liunt. Et quia septuagintaa

septem, et octoginta al) octo denominatur, conjuncto

utroque numero centum quinquaginta diebus exakata
,

est aqua, eamdem commendans iiobis atque confirmans

ahitudinem baptismi in consecrando novo homine ad te-
nendam quietis et resarrectionis fidem.
XX. Quod post dies quadraginta emissus corvus non
est reversus^, autaqnis utique interceptus, aiit ahquo su-
' Gen. vni, i.',. — 2 [j_ yn^ ^o. — 3 ij^ yn^ g^
X]'i s. AUGUSTiNi Erisc;oi>i

j)!'rn;(l;uitoca(laM'rt' illectus , significat lioininrs innnun-

(iilia cuintlitatis lelcrrinios, et ob hoc atl oa (|Uce ioris sunt
in lioc niundo niniis intentos. aut rebajitizari, autab his
fjuos praHer arcam, id est^, pricter Kcclesiam ljaj)tisnms
occidit , seduci ct teneri. Quod columba emissa. non in-
vcnta requie, reversa INovum 'resl;uiien-
est. oslendit j)er

tum rc(jiiiem sanctis in hoc niundo non esse promissam.

Postfjuadraginta cnimdiesemissaest, quinumerus vitam,
(jUicinhocmundoagitur, signillcat. Denitjue post septem
dies dimissa, j)roj)lcr ilhmi sej)tenari;nii oj)erationem sui-
ritalem , ohvae iructuosum surculum retuht, (juosignili-
caret nonnullos etiam extra Ecclcsiam baptizatos, si eis

jiinguedonondefuerit cliaritatis, posteriore tempore tjuasi

ves[)ere, inorecolumbic tantjuam in osculo j)acis, ad uni-
tatis socictatemposseperduci. Quod j)ost ahos septem thes
dimissa, reversa non est, significat llnem stecuii, quando
erit sanctorum, rcquies non adhuc in sacramento sjiei,

quo in hoc temjiore consociatur Ecclesia ,

quandiu bibi-
tur quod de Christi latere manavit; sed jani in ipsa per-
fectione salutis a^terna'*, cum tradetur rcgnum Deo et

Patri -, ut in illa ]3ersj)icua contcmplatione inccmmu-

tabilis veritatis nulhs mysteriis corporalibus egeamus.
XXI. JNimis longuni, ut vel lam breviter quam hiec
cucurri, cunctacontingam : cursexcentcsimo et unoanno

vitae INoe ^, id est,pcractis scxcentis annis aperitur arcae

tectum, et tanquam revelatur quod erat absconditum

sacramentum. Cur vicesima. sejitima the secundi mensis
dicitur siccasscterra, tantjuam hnita esset jam baj)lizandi
necessitas in numcro dierum (juinquagcsimo ct septimo.
Ipse est eniin dicssecundi niensis vicesinuis sej)limus, qui
numerus ex iUa conjunctione sj)iritus et corporis, scpties
octonos habet, uno addito propter unitatis viucuhim.
* Cen. vui, ij. — '^
I Cor. xv, 24, — ^ Gcn. viir, 14.
 CONTRA FAUSTU.M MANICHiEU.M, LIB. XI [. 333
Cur de arca conjuncli cxeant, qui disjuncti intraverant ^.

Sic enimdictum erat, quod intraveritiu arcam Aoc etfi-

lii ejus, etuxor ejus, ct uxores fdiorum ejus : seorsum viri,

seorsum foeminae commemoratae sunt. Jn hoc enim tem-

pore hujus sacramenti, « Caro concupiscit adversus spi-
» ritum , et spiritus adversus carnem -. » Exeunt autem

INoe et uxor ejus^, ct filii ejus, et uxores filiorum cjus

nunc conjuncte commemorati masculi et foeminae quia :

in fme saeculi atque inresurrectione justorum, omnimoda

etperfecta pace spiritui corpus adhaerebit, nulia morta-
litatis indigentia vel concupiscentia resistente. Cur ani-
malia quamvis et munda et immunda in arca fuerint
,

tamen post egressum de arca non offeruntur Deo in

munda.
sacrificio nisi

XXII. Quiddeinde sibi velit, Deo loquente ad jNoe et

tanquam rursus ab exordio, quia multis modis eadem sig-
nificari oporteljaf^, figuram Ecclesi^ commendante,

quod progenies ejus bencdicitur ad implendam terram,

quod dantur eis in escam cuncta animalia sicut in illo :

disco Pclrodicitur « Macta et manduca^. » Quodejecto

:

sanguine jubentur rnanducarc '^

: ne vita pristina quasi suf-
focata in conscientiateneatur, sed babeat tanquam effusio-
nem perconfessionem. Quodtestamentum posuit Deus in-
lcr se et bominesatque omnem animam vivam neperdat ,

cam diluvio, arcum qui apparet in nubibus, qui nunquam

'
nisi de sole resplendet illi enim non pereunt diluvio
:

separati ab Ecclesia, qui in Propbetis et omnibus divinis

Scripturistanquam in Dei nubibusagnoscunt Cbristiglo-
riam , non quaerunt suam. Yerum ne adoratores bujus
solis amplius tumescant , sciant ita significari Cliristum
aliquando pcr solem sicut per leonem , per agnum, per
* Gen. VII, 9. — 2 Galat. v, 17. — 3 Gen. viii, 18. — ^ Gen. ix, 12. —
5 Act.x, i3. — OOen. ix, 4.— ^ Ibid. 11, 12.
334 S. AUGUSTIM EPISCOPl
lapicloni , cujusdam siinililudinis causa , non proprietatis
subslantia.
XXlil. Janivcro illutl, quoildc vinca quain plantavit,
inebrialus jNoc, nudatus cst in domo sua^ ; ciii non ap-
pareat Christus passus in gente sua? runc cniin nudata
cst niortalitas carnis cjus, Judoeis scandalum, (Icnlibus
slultilia -, ipsisaulcm vocatis Judavis ct Gculibus tan-
quam Sem et Japhclh, Dci virtus ct Dci sapicntia : (|uia
quod slulUim csl Dci, sa])i('nlius cst (juam liomincs et ;

quod iiilirnium cst Dci, lorlius (^st quam liomines. Proinde

in duobus fdiis maximo et minimo, duo popuh figurali,
unam vcslcmatcrgo portantcs, sacramcntumscilicctjam
prEetcrilie atque transaclae Dominicae passionis, nudila-
tcm patris ncque intucntur, quia inncccm non Cliristi

consentiunt et tamen honorant velamento^, tanquam

;

sicnctcs uiidc sint nali. Mchus autcm fihus est popuhis

Judicorum, idco mcdius, quia ncc primatum Apostolo-
rum tenuit, nec uhimus in Gentibus credidit, vidit nu-
ditalem patris, quia conscnsit in nccem Christi et nun- ;

tiavit ibrasfralribus: pcrcum quippc manifcstatum est,

et quodam modo pubhcatum quod erat in prophctia ,

secretum; idcoque fit servus fratrum suorum. Quid est

cnim ahud hodic(jue gcnsipsa, nisi qua^dam scriniaria

Chrislianorum Jjajuhins Lcgcni ct Prophctas ad tcsti-
,

monium assertionis Ecclesiae, ut nos honoremus per sa-

cramcntum, c|uod nuntiat iUa pcr liltcram.
XXIV. Quem autcm noncxcitet, queni non velinfor-
met, vel confirmet in lide, quod ita benedicuntur duo
illi, qui nuditatem patris honoraverunt, quamvis aversi

velutcjuibus fictuni scclcratcT vincae disphcucrit? « Bc-

c« ncdictus, inquit, Dumiiius Dcus Scm » Quanquam '^.

enim sit Deus omnium gcntium, quodam modo tamen

1 Gen. IX, 21. '^iCw, i, a3. — 3 Gen, i.\, 32. — '' Ibid. 26.
 CONTRA FAUSTUM MAJNICH^CM, LIB. XII. 335
proprio vocabulo, et in ipsis jam Gentibus dicitur Deus
Israel. Et uncle lioc factumest, nisi ex benedictione Ja-
pheth? In populo enim Genlium totum orbem terrarum
occupavit Ecclesia. Hoc prorsus boc praenuntiabalur, ,

cum diceretur Latificet « Deus Japheth, et habitet in do-

:

» mibus Sem *. » Videte, Manichaei videte, ecce in cons- ,

pectu vestro est orbis terrarum hoc stupetis, hoc doletis

:

in popuhs nostris,quia l.atificat Deus Japheth. Videte si

nonhabitetin domibus Sem, id est, inEcclesiis, quasfihi
Prophetarum Apostoli construxerunt. Audite quid dicat
Paulus jam fidebbus Gentibus « Qui eralis, inquit, illo
:

» in tempore sine Christo ahenati a societale Israel, et

,

» peregrini Testamentorum et promissionis spem non

,

» habentes, et sine Deo in hoc mundo ^. Perhasc vcrba >;

ostenditur quod nondum habitabat Japheth in domibus

Sem. Sedpaulo postquemadmodum concludat advertite.
» Igitur jam inquit non estis pcregrini etinquihni, sed
, ,

» estis civcs sanctorum , et domestici Dei, superaedificati

» super fundamentum Apostolorum et Prophetarum,
» ipso summo angulari lapide existenle Christo Jesu ^. »

l'-cce quomodo dilatatur Japheth, et habitatin domibus

Sem. Et tamen Epistolas Apostolorum, quibus haec om-
legitis, praedicalis. Ubi et vosip-
niacontestantur, tenetis,
sosdeputaverim, nisi in ilLa maledicta medietate, cui non
estlapis angularis Christus? Quia necin illo pariete vos
agnoscimus, qui ex circumcisione crediditin Christum
unde erant et Apostoh nec in isto qui est ex praeputio
;
,

undc sunt omnes ex caDteris Gentibus ineamdcm unitatem

fidei, tanquaminpacem anguh concurrentes. Sed et om-
nes qui quoshbet nostri canonis hbros accipiuntet legunt,
ubiChristusmortahter natus et passus ostenditur, nec ta-
men eamdem mortahtatem inpassione nudatam consociato
1 Gen, IX, 27. — 2j;phgs_ u^ ^^, — 3 ibid. 19.
336 S. AUGUSTINI EPISCOPI
iinitatis sacramento honorificc vclant , sed sine scientia
piotatis ct cliaritatis iuiiiti:uil illiul, unde onines nati su-
mus; quainvis inter sc dissciiliaiit, et Judici ab h.Trcticis,

et ipsi liccretici alii ab aliis, una tanicn conditioiic sci-

vitutis, vcl ad ali(piani attcstatioueni , vcl ad aliquam
probationcm utilcs sunt Ecclcsiae. iNam et dc liaerclicis

dictum est : « Oportct ct]i;rrcscs csse, ut probati mani-

» festi fiant intcr vos ^. » llc nunc, ct objectate calum-
nias veteribus LiUcris sacris , Jioc agite scrvi Cliam, ite

quibus viluit nudata caro, cx qua nati estis : ncquc enim

esset unde vos quoquo modo Cliristianos appellare possc-
tis, nisi Christus sicut a Prophctis prsenunliatus est, ve-
nisset in mundum, bibissct dc vinea sua caliccm illum qui
transire non potuit, dormissct in passionc sua , tanquam
m cbrietate stultiti«, quae sapientior est hominibus :

atquc ita nudarctur mortalis carnis infirmitas pcr occul-

tumDeiconsiliuni, fortiorhoniiuibus, quam nisi DciVer-
buni suscepisset, nomen omnino christianum, quo ct

vos gloriamini, non essct in tcrris. Ycrum hoc agitc , ut

dixi; quod nos revcrenler honorc-
irridentcr proditc ,

mus ulatur vobis Ecclcsia tanquam subditis sibi ut

: ,

probati manifcsti fiant in ca. l sque adeo nihil, quod

vel habitura vd passura crat , Prophetae illi tacucrunt,
ut ct vos ibi locis vcstris invcniamus , in vanitatc perni-

ciosa ad reprobos capiendos , utili autem ad probatos

manifestandos.
XXV. Christum dicitisab Israclitis Prophctisnon csse
praedictum : cui proediccndo omncsillaspaginas Aigilant,
sieas perscrutari pictate, quam exagitare levitate mallc-
tis. Quis alius in Abraham exit dc tcrra sua et de cog-
natione sua-, utapud cxtcros ditetur et locuplctur , nisi

quirehctaterra cognatione Judaeorum , unde secundum

* I Cor. XI, 19. — 2 Geu. xii, i.
 CONTRA FAUSTDM MANICHJEUM, LIB. XII. 33^
carnem natus est, apud Gentes ita prappollet et praeva-
let, ut viclemus? Quis alius in Isaac lignum siLi porta-
bat ad viclimam ^, nisi qui crucem sibi ad passionem
ipse portabat? Quis alius ariesimmolandus in vepre cor-
nibus adbaerebat , nisi qui crucis palibulo pro nobis
offerendus affigebatur.
XXVI. Quis alius in Angelo cum Jacob luctatus, eum
sibipraevalentem, quasifortiorem infirmior victusquc vic-
torem partim benedicit -, partim latitudinem fcmoris cjus
claudam reddit, nisi qui praevalere adversus se passus
populum Israel, quosdam qui crediderunt, benedixit in
eis? Latitudo autem femoris Jacob, in mullitudinc car-
nalis populi claudicavit ^. Quis alius lapis positus ad ca-

put Jacob , ut nominatim quodam modo exprimerctur,

etiam unctus est, nisi caput viri Christus? quis enini
Christum nescit ab unctione appellari? Qui etiam hoc
ipsum in Evangelio commemorans, et de se liguralum
apcrtissime testificans, cumquemdam Nathanaelem dixis-
set vere Israelitam^, in quo dolus non esset; ct cum ille
tanquam lapidem illum habens ad caput, confessus eum
Filium Dei et Regem Isratil ista confessioiie quo-
esset ,

dam modo unguenslapidem, id est, ipsum esse confitens

Christum; ibi opportune Dominus etiam illud comme-
moravit, quod tunc vidit Jacob qui pcr bencdictio- ,

nem appellatus est Israel: « Amen dico vobis, inquit,

» videbitis ccelum apcrtum
Angelos Dei asccudentes
. et

» et descendentes super Filium hominis ^. » Hoc enim

Israel viderat, cum illum lapidem ad caput habebat ^,

a terra in coelum scalas ,

per quas asceudebant et des-
cendebant Angeh Dei. In quibus significati sunt Evan-
gelistae praedicatores Christi : ascendentes utique , cum
> Gen. XXII, 6. — u 2 xxsii, 24. — 3 ij, xxviir, n. — ^ Joau. i 4", 1

5 Ibid. 5i. — ^ Gen, xxviii, 12.

CXXXV. 22
338 S. ADGUSTINI EPISCOPI
ad intclligcndam cjus supcremincntissimam divinitatcra
exccdunt univcrsnm crcaturnm, uteam invcniant inprin-
cipio Dcum apud Dcum , ])cr cpicm facta sunt omnla^ ;

dcsccndcntcs autcm, ut cum invcniant factumcxmulicrc,

factum sub lcgc, ut eos qui sub lcge erant rcdimerct^.
In illo cnim scalce a tcrra usquc ad cfx^lum, a carnc usque
ad spiritum ; quia in ilio carnales proficienilo vcUit asccn-
dendo spiritalcs fiunt : ad quos lacte nutriendos, cliam
ipsi spirilalcs dcsccndimt ([uodam modo.cum cisnon pos-
suntlo([ui quasi spirit;dibus, scd quasi carnalibus '".
Sic
ct asccnditur et dcsccnditur super riliumbominis. Filius
enim bominis sursum in capite nostro, quod estipseSal-
vator; et FiKus bominis dcorsum in corporc suo, quod
estEcclcsia. Ipsumct scabisintclbgimus, (piia ipse dixit :

« Ego sum via^. » Ad ipsum ergo ascenditur, ut inexcel-

sis intclligatur ; ct ad ipsum dcsccnditur, ut in mcmbris
suis parvuli nutriantur. Et per iUum asccndilui- d. des-
cenditur : excmplum quippe ejus scquentes pracdicatores

ejus, non solum se erigunt, ut cum subbmitcr spectcnt;

scd etiam humiliant, ut eum tcmpcranter annunticnt. Yi-
dele Aposlolum ascendcntcm « Sivc, inquit, niente cxccs- :

« simus, Deo. » Yidete et dcscendentem « Sive, inf|uit, :

» tcmpcrantcs sumus, vobis^. » Dicatct pcr qucm asccn-

dcrit ct dcsccndcrit : « Cbarilas enim, inquit, Cbrisli
» compclUt nos judicantes boc, quoniam si unus pio om-
» nibusmorluus cst, crgo omncs morlui sunt, ct pro om-
» nibus niortuus cst, ut qui vivunt, jam non sibi vivant
» sed ci qui pro ipsis mortuuscst, et rcsurrexit^. »
XXVII. Haec in Scripturis sanctis sancta spectacula
qucmnon dclcctant, sanam doclrinam non suslincns ad
fabulas convcrtitur '^.
Et illae quidcm fabul;.: animas in
* Joan. 1, 3. — -2 Galat. — iv, 5. ^ i Cor. iii, 2. — ' Joan, .\iv, 6. —
5 a Cor. V, 1 3. — Ibid. — a Tim.
s 1 4. ' iv, 3.
 CONTRA FAUSTUM MANICHjEUM, LIB. XII. 33^
qualibet corpoiis aetate puerires varia quadam delecta-
sednos jam corpus Chrisli agnoscamus
tione sollicitant :

in Psalmo vocem nostram, et dicamus ei « Narraverunt :

» mihi injusti delectationes , sed non sicut lex tua , Do-

» mine*^.» Chrislus mihiubique illorum librorum,uLique
illarum Scriplurarum peragranti et anhelanti , in sudore
ilio damnationis humanae, sive exaperto, siveex occulto,
occurrit et reficit : ipse mihi et ex nonnulla difficultate
inventionis suae desiderium inflammat ,
quo id quod in-
venero avide sorbeam, medulhsque reconditum salubriter
teneam.
XXVIII. Ipse mihi Joseph innuitur, qui persequen-
in
libus et vendentibus fratribus in .Egyplo post labores ,

bonoratur -. Uidicimus enimlaboresChristi in orbe gen-

tium quem significabat iEgyplus, per varias passiones
,

Marjrum et nunc videmus honorem Christi in eodem

;

orbe terrarum , erogatione frumenti sui sibi omnia sub-

jugantis. Ipse mihi innuitur in virga Mojsi, quae in terra
serpens effecta, ejus mortem figuravit a serpente venien-
tem ' quod apprehensa cauda ejus rursus virga reddi-
: sed
tur, significat quod posterius, pcractis jam omnibus in fmc
actionis ad id quod fuerat
, resurgendo revertitur ubi , ,

pet- vitae reparationem morte consumpta, nihil serpentis

apparet. Nosquoque corpusejusin eadem mortahtateper
lubrica temporum volvimur sed fine novissimo velut
:

cauda SECcuh, per manum, id est, per potestatem judicii,

ne uhra prolabatur apprehensa reparabimur, et novis- ,

sima inimica morte destructa resurgentes, in dextera Dei

virga regni erimus ^.

XXIX. Jam de exitu Israel ex Egjpto , non ego sed

Apostolus loquatur : « Nolo autem vos ignorare, fratres,
* Psal. cxviii, 85. — 2 Gen. xli, 40. — 3 Exod. vii, 10. — < i Cor.
XV, a6.

22.
340 S. AUGUSTINI EPISCOn
» quia patres nostri omncs sub nubc fucrunt, ct omnes
» pcr marc Iransicrunt, ct omncs in Movscn l^aplizali
» sunt in nul)C et in inari, cl oinncs canidcin cscain spi-
» ritalem manilucaverunt , cl onincs eumclcm potum
» sj)iiitalcni bibcrunt. Bibcbant cniin dc spiritali sc-
» quente petra : pctraautcmcratdbristus'. » Exponcndo
unum , in caetcra introduxit inlellcctum. Si cniin ])ctra
(ibristus proptcr firmitatcm , rur non ct manna Cjiris-
tus", tanquam panis vivus qui de C(x'lo dcsccndit ^? quo
vcie qui vcscuntur, spiritaliter vivunt. iNam illi vetciem
liguram carnalitcr accipicntes , inorlui sunt ''. Scd cuin
dicit x\postolus : '< Euindcin cibum spirilalcin inaudn(\i-
»\crunt"'. » ostcndit ct illiid spiiitalitcr intclligi in
Cbristo : sicut ct potum cur spiritalem dixissct, apcruit
cum subjunxit,«Pctra autcmcratCbristus :» quo apcrto
cuncta fulfcrunt. (^ur crgo non et nubes Cbristus, ct co-
lumna quia rcctus ct lirmus et fulcicns infirmilateni
,

nostrain : pcr noctein lucens, per dicm non luccns; ut qui

iion vidciit. \idcaiit, ct qui vidcnl . ca^ci fiant? JNubcs et

marc rubriiin ; baptisnuis uti(pu> t^liristi sanguinc consc-

cratus ^ : bostcs sequentes a tergo ; nioriuntur pcccata
praetcrila.
'
XXX. Ducilur populus pcr dcsertum ; baptizati om-
nes nonduin pcrfrucntcs promissa patria, scd quod non
vidcnt, sperando et per patientiam expcctando ^, tan-
quain in dcscrto sunt. Et ilbc laboriosee et pcriculoste
tcutationcs, nc rcvcrtantur cordc iu iEgyptuni. Nec ibi
tamen Cbristus descrit : nam ct illa columna non recc-
dit -^ Et amarec aquic ligno dulccscunt : quia inimici
populi signo crucis Cbristi bonorificato mansuescunt. Et
•
t Cor. X, 1-3. — 2 Exod. xvii, 6. el N^um. xx, lo. — 3 joaii, \t, f^-i. —
* H\od. XVI, i5. — 5 i Cor. x, 3. — *>
Juaii. ix, 3y. — "^
F.xod. xvii, i, —
» Roiu. viii, 2 3. — ^ F.xod. XV, ^3.
 COMUA FAUSTL.M MANICIIyi:i M , Llli. XII. 3^ l

duoclecim fontes , septuaginta palniac arbores inigautes,

apostolicam gratiam praefiguraiit ,
populos in scptcnario
numero decuplalo rigantcm, ut per septifornie Spiritus
donum Legis Decalogus impleatur^. Et liostis interclu-
dere molitus viam, extcnsis Moysi manibus signo crucis
Dominicre superatur ^. Et morsus raortiferi serpentum
exallato et respecto aeneo serpente sanantur : quod verbis
ipsius Domini declaratur : « Sicut exaltavit , inquit,
» Moyses serpentem in eremo, sic oportet exaltari Filium
» bominis, ut omnis qui crediderit in eum non pereat ,

» sed babeat vitam aeternam ^. » Ita-ne etiam ista non

clamant? Tanta-neet surditas in cordibus duris? Fit Pas-
cba in occisione ovis :occiditur Cbristus, de quo in
Iwangebo dicitur : «Ecce Agnus Dei, cccc quit tolHt pcc-
» catum niundi^'. » Probibcntur qui Pascba faciunt, ossa
frangcre^ : non franguntur in cruce ossa Doniini. Attes-
tatur Evangcbsta binc esse dictum : « Os cjus non coni-
» minuctis ^. » Sanguine illiniuntur postes', ut pernicics
depelLitur : signantur signo DominicEepassionisin fron-
tibus popuH ad tutclam salulis. Datur ibi Lcx quinqua-
gesimo dic post actum Pascba '^
: vcnit Spiritus sanctus
quinqungesimo die post Domini passionem'\ Dicitur ilHc
scripta Lex digito Dci^^ dicit Dominus de Spiritu sanclo: :

« In digito Dci ejicio daenionia ^*. » Et clamat Faustus

oculis clausis, nibil sc in Litteris illis invenisse ,
quod ad
prcenuntiationcm Cbristi pertineat. Quid autem mirum,
si oculos babet ad Icgcndum , et cor ad intelligcndum
nonbabet, c|ui positus ante ostium clausum divini se-
creti, non fide pietatis pulsat, scd elatione impietatis in-
suItat?Plane ita sit, ita fiat : justumenim est. Claudatur
1 ExoJ. xvri, II. — 2 'Snm. xxi, 9. — ^ Joan. iii, i3-i5. — * Joan. i,

29. — 5 E\od. xrt. — ^ Joan. xix, Sg.— "<

Exod. xti, 46. — ^ Id. xx.
" Act. II, 4. — !<> LxoJ. XXXI, i8, et Deut. ix, 10. —" Luc. xi, 20.
34^ 3. AUGUSTIM EPISCOPI
superbis j;inua saluLis : vciiiaL inansuelus, qucm docet
Doniinusvias suas ^, vidcaL cl lucc in illis Liijris, el ciE-
tcia Ncl omnia,quicdam. cjualia crcdaL in omnibus.
vel
XXXI. Jesum inlroducenlem populum in tcr-
"Videat
ram promissionis ^ ncquc cnim hoc temere ab initio
:

vocabaLur, scd cx ipsa dispcnsationc nominc mutato Je-

sus appcllaLus est. Yidcat bolrum de tcrra promissionis
in ligno pendentcm ^. Videat in Jericho tancjuam in hoc
mortali Sicculo mcrcLriccm de (piahbus ait Dominus,
'*,

quod priCccdanL supcrbos in rcgnum ccrlorum ^, pcr ie-

nestram domus suae tanquam per os corporis sui coccura
niittenLem, quod est uLiquc sanguinis signum propter ,

rcmissioncm pcccaLorum confiLcri ad saluLcm. Vidcat

muros ipsjus civitatis tanquam raunitiones mortales sae-
cuH, septies circumacta Testamenti arca cecidisse ^ : si-
cut nunc per terapora, qute scptcm dicrum vicissitudine
dilabuntur, Testamcntum Dei circuit toLum orbem Lcr-
rarum ut in (ine teraporum raors novissiraa iniraica dcs-
truatur, et ex inipiorura perditione unica domus tanquam
unica Ecclesia hberetur, mundataa turpitudine fornica-
tionis per fenestrara confessionis, in sanguine remissionis.
XXXII. Yideat tempora, prirao Judicuni, postea lle-
gum ; primo judicium, deinde regnum inque
sicut crit :

ipsis temporibus Judicum et Regum itcrum atqueitcrum

multis et variis modis Cliristum et Ecclesiam figurari.
Quiserat in Samson obvium lconem nccans", cum pe-
tendcc uxoris causa ad alicnigcnas tendcrct, nisi qui Ec-
clesiam vocaturus ex Gcntibus dixit : « Gaudete, quia ego
» vici saeculum^? » Quid sibi vult in ore ipsius leonis
occisi favus extructus, nisi quia ecce conspicimus lcges
ipsas regni terreni, quee adversus Chrislum ante fremue-
' Psal. XXIV, 9. — 2 Josiie. lu, 17, — 3 Num. xiii, 24. — Josue.
* ir, ai
— ' Malth. XXI, 3i. — ^ Josue.vi, ao. — ^ Judic. xiv, 6. — 8joan. xvt, 3^.
 CONTRA FAUSTUM MANICH^UM, LIB. XII. 343
rant nunc jam perempta feritate dulcedini Evangelicae
,

pra^dicandce ctiani munimenta praeljere? Quid est illa

mulierplena fiducias^, liostis tempora ligno transfigcns ,

nisi fides Ecclesiae, cruceChristi rcgna diaboliperimens?

Quid vellus et postea compluta
coniplutum area sicca-,
primo una gcns liebrecorum, lia-
area sicco vellere, nisi
hens occulte iusanctis mysterium Dei, quod est Christus,
quo mystcrio totus orbis vacuus erat nunc autem in ma- ;

nifestatione totus orbis id habet, illa vacuata est.

XXXIII. Quid jam Regum temporibus ^, ut et inde
pauca commemorem noune ab ipso exordio commuta-
,

tum sacerdotiumin Samuelem, reprobato Heli^,et com-

mutatum regnum in David, reprobato Saide, clamat
prsenuntiari, novum sacerdotium novumque regnum, re-
probato veterequod umbraerat futuri, in Dominonostro
Jesu Cbristo venlurum? Xonne ipse David^, cum panes
propositionis manducavit, quos non hcebat manducare
nisi solis sacerdotibus , in una persona utrumque futu-
rum, id est, in uno Jesu Christo regnum et sacerdotium
figuravit? Nonne cum decem tribus a tcmplo separatee
sunt et duas derehctae ^, satis indicat quod de tota ipsa
Gente Apostolus ait : « E.eliquiae per electionem gratiae
» salvae factoc sunt ^. »

XXXIV. Pascitur Elias, tempore famis , corvis mane

afferentibus panem , et ad vesperam carnes^ : et Alani-
chaei non intelhguntin illis Libris Christum, cuiquodam
modo salutem nostram esurienti confitentur peccatores,
fidera primitias spiritus nunc habentes, in fine autem,
velut ad vesperam saeculi, etiam carnis resurrectioncm.
Mittitur Elias pascendus ad alienigenam viduam ^, quae
IJudiciv. — 2 ij, vr^ 3^ — 3 1 ]R,.g. III, 12 — •4iJ.xvi,i3, 14.
5 U. II, 6.-6 3Reg. XII, 16, 17. — 7 Rona xi, 5.-8 3 Rpg. xvii, 6. —
' Ibid. 9.
 344 S- ACGLSTIM EnSCOPI
volebal duo ligna colligcrc, jirius quam moierctur : noii
hic solo ligni nomine, scd cliam numcro lignorum signum
crucis c\]irimitur. Bencclicilur farina cjus
olcum ^ ct :

fruclusct iiilaritas cliarilatis, qu;v cum impcnclitur, non

deficit « Hilarcm cnim datorcm diligit Dcus^. »
;

XXXV. Elisco ])Ucros insullantcs cl clamantcs : Calvc,

Calvc ^. hcstiie comcdunt : piicrili slultiiia dcridcntcs
Christum in loco Cah^aria^ crucifixum , invasi a dicmo-
nihus pcrcunt. Mittit Uiscus pcr scrvum l)aculum supcr
mortuum ''^
ct non rcviviscit ; vcnitijisc, coujungit et
coa])tat se morli cjus, ct reviviscit; misit sermo DciLe-
gem per servum suum, nec profuit in peccatis mortuo
generi humano; cjua^ tamcn non sine causa missa cst;
ille enim misit. cjui scirct cam prius cssc inittcndam vc- :

nit ipse, conformavit se nohis , factus ]iarticcps morlis

iiostrcT, ct vivificati sumus. Cum sccurihus ligna caxlc-
rcntur, de ligno ferrum cxilicns "',
in profundum flumi-
nis mcrsum est , atque in iignum desuper ah Elisco ])ro-

jectum, reversum est : ita cum impios Judaeos per corpus

opcrata })r£escntia Chrisli tancjuam infructuosas arhorcs
caxlcrct,quia de illo Joainics dixcrat : « Eccc securis ad
M radiccs arhoris ])osita est ^, » ah eis intervcniente pas-
sionc, cor])Us ipsum dcscruit, in infcrni profunda dcs-
cendcns, quo in sepultura dcsupcr posito, tanquam ad
manuhrium suum s])iritu redeunte surrexit. Quam multa
pra-tcream hrevitatis neccssitate constrictus, norunt qui
lcgunt.
XXXVI. Jam Bahjloniam transmigratio quo
ipsa in ,

eliam Spiritus Dci per Jcrcmiam prophctam juhct ut

pcrgant , ct orcnt ])ro cis ipsis", in quorum rc^gno ])crc-

grinantur, cjuod in illorum pace ctiam pax csset istorum,

»3 Rfi;. xvif. iG. — 2 2 Cor. ix, 7. —
3 4 Rog. n,23.— iJ. n, 3i.—
^ Id. VI, 5, 6. — ^ Mallh. iii, 10. — ">
Jorem. xxu, S-;.
 CONTRA FALSTUM MAMCH.EUM, LIB. XIJ. 3'|5

et aediticarent domos , et novellarent vineas , et planta-

rent hortos, quis non agnoscat quid praefiguraverit, qui
attcnderit veros Israelitas, in quiljus dolus non est ^ per
a])Ostolicam dispensationem cum evangelico sacramento
ad regnum Gentium transmigrasse ? Unde nobis Aposto-
lus, tanquam Jeremiam replicans , dicit : « Volo crgo
» primo omnium fieri deprecationes , adorationes , inter-
» pellationes, gratiarum actiones pro omniLus homini-
» bus ,
pro regibus , et his qui in subhmitate sunt , ut
» quietara et tranquilhim vitam agamus, in omni pietate
» ct charitate hoc enim bonum et acceptum est coram
:

» Salvatore uostro Deo qui omnes homincs vuU salvos ,

» fieri et in agnitionem veritatis venire -.

, E\ hoc qui[)pe ->

ihis credentibus constructasunt domicihapacis, basihcae

christianarum congregationum, etnovehatasvineae popuh
fidelium , et pLintati horti ; ubi ctiam inter omnia olera
granum ilhid sinapis regnat ^. sub cujus umbraculis longe
lateque porrectis, etiam aUipetax superbia Gentium tan-
quam in coeh vohuihbus confugiendo requiescit. Nam
quod etiam post septuaginta annos secundum ejusdem ,

Jeremieepropheliam, reditur ex caplivitatc^. ettemplum

renovatur quis fidehs Christi non inteUigat post evo-
; ,

luta tempora ,
quae septenarii dierum numeri repelilione
transcurrunt , etiam nobis , id est , Ecclesia.^ Dei , ad
illam coelesteni Jerusalem ex hujus saecuh peregrinalione
redeundum ^ Pcr quem , nisi per Jesum Christum , vere
sacerdotem magnum , cujus figuram gerebat ihe Jesus
sacerdos magnus ilhus temporis, quo templum aedifica-
tum est post captivitatem ? Quem propheta Zacharias
vidit in sordido habitu ^, devictoque diabolo ,
qui ad ejus .

accusationem stabat , ablatam ihi sordidam vestem , et

1 Joan. r, 47. — 2 j xim. ir, 1-4. — 3 MaUh. xnr, 32. — * Jcre m. xxtx
10, el Esdr. i, i . — 5 Zach. in.
346 8. AUGUSTINI EPISCOPI
clntiini iiuluniriilnm lionoris et ^lorliE : sicut corpus Jcsu
(llirisli. (juod ist l'^cclcsia. advcrsario in finc tcniporuni
pcr judicium supcrato, aluctu pcrcgrinalionis in gloriam
scmpitcrna^ salutis assumitur. Quod ctiam in Psalmo dc-
dicationis domus apcrtissinic canitur : « Convcrtisti luc-
)) lum mcumingaudium niilii , conscidisti saccum mcum,
» ct acciuxisti me laetitia , ut cantct tibi gloria mca , et
)) uon compungar*. ))

XXXYII. Quis potest cx occasionc altcrius opcris ,

omnia quae inillis veteilLus Lcgis et Prophctarum Lihris

figuratcCliristum annuntiant, quantalibet brcvitatepcr-
stringcrc? Nisi fortc quis putat ingcnio ficri, ut ca quac
rerum ordinc pcr sua tempora cucurrcrunt , ad Cbristi
significationes interpretando vcrtantur. Hoc fortc Judcci
possunt diccre , sive Pagani : cis autcm qui sc Cbristianos
putari volunt , premit ccrviccm .Aposlolica auctoritas,
dicens : « Omnia haec in figura contingebantillis^ : )) ct

« H^EC omnia figura.^ nostra? fuerunt^. )) Nam si Ismael et

Isaac hominesiiati, duo Tcstamcnta significant, quid

crcdcndum cst dc tot factis, quae nullo naturali usu ,

nulla negotii necessitate facta sunt? nihil-ne significant?

Si quis nostruin ,
qui hcbra?as littcras , id cst, ipsos vo-
cum cliaractcrcs, viderct eas in paricte conscriplas , bo-
noralo aliquo loco quis esset lam excors ut co modo
; ,

pictum parietem putaret? annon potius intclligcrct scrip-

tum ut si lcgerc non valerct non tamcn illos apices ali-
, ,

quid significuc dubitarct? Ita prius illa omnia, quve sunt

in Yelcri Instrumento Scripturarum sanctaruni ,
quisquis
non pcrvcrso animo lcgcrit, sic oportct moveatiir, ut ali-
quid ea significarc non ambigat.
XXXYIII. Yerbi enim gratia numquid si oportebat ,

adjutorium viro foeminam fieri^, ctiani hoc necessitas

• Psal. XXIX, II. — 2 , Cor. x, lo. — ^Galat. iv, a^. — *Gen.ii, i8-ai.
 CONTRA FAUSTUM MANICHiEUM, LIB. XII. 3^7
ulla cogebat, vel ulla suadebat utilitas , ut de dormlcntis
opus crat fabri-
latere ficret ? Si causa evadciidi diluvii
cari arcam^, quid opus erat mcnsuras cjus, aut ipsas
potissimum fieri aut eliam scriptis ad religionem poste-
,

ritati propagandis commemorari? Si propter genus rcpa-

randum animalia includi oportebat ;
quid opus erat illo

potissimum numero septena de mundis , bina de immun-

dis? Aditum ad arcam fieri necessitas utique cogebat^ ;

in latere autcm fieri vel etiam memorlae commendari per

,

litteras,quidcogebat?ImmolarefdiumjubeturAbrabam"^:
jussus hoc fuerit, ut ejus obedientia tali etiam examinc
probata, posteris innotesceret ; convenientius ligna por-
taveritfdius, ne pater senexqiie portaret ; non sit postea
filium ferire permissus, ne orbitate gravissimaseferiret:
numquid etiam si nullo cffuso sanguine rediretur, minus
esset probatus Abraliam ? Aut si jam opus erat perfici
sacrificium , etiam-ne , ut ille aries in vepre adhserens
cornibus appareret , ad ullam augmentum victimcC per-
tinebat? Sic omnia cum considcrantur, et c|uasi super-
flua necessariis contcxta invcniuntur, admonent huma-
num animum, id est, animum rationalem, prius aliquid
significare , deinde quid significent quaerere.
XXXIX. Itaque etiam ipsi Judtci c|ui Christum , cu-
jus passionem nos agnovimus, illi derident , nolunt tali-

bus rerum , non tantiim dictarum , sed etiam gcstarum

figuris pryenuntiatum videri, coguntur anobisdiscerequid
illa significent : concedant
qucc nisi aliquid significare

tam ab ineptarum fabularum

divinae auctoritatis hbros
ignominia non defendunt. Yidit hoc Philo quidam. vir
liberaliter eruditissimus unus illorum cujus eloquium , ,

Graeci Platoni aequare non dubitant et conatus est aliqua ,

interpretari non ad Chri:tum intelligendum in quem

, ,

« Gen. VI 14. — 2 ibid. 26. -- 3 id. XXII, 2.

348 8. AUGUSTINl EPISGOPI
non credidcrat; scd ut inde niiigis appareret quanlum
ulrum ad ('lirisliim rercrasomiiia propler (lucm
inlersit, ,

vcre sic dicta sunt, an pnctcr illum (juaslil)('t conjcclu-

ras (juolibet mentis acuminc persccpiaris quantuuKpu^ ;

valeat cpiod Apostolus ait « ('um transicris ad Dominum, :

» auferctur vclamcn ^. » Ut cnim quiddam cjusdcm IMii-

lonis commcmorcm arcam diluvii sccundiim rationcm
,

liumani corporis fabricatam volens intclligi , tanquam

mcml)ratim omnia pcrlractabar. Cni sublilissimc immc-
rorum ctiam rci^ulas consulcnti congruentcr occurrcbant ,

omnia, quaead intclligendum (^bristum nibil impcdirent,

cjuoniam in cor])orc liumano ctiam illc humani gcncris
Salvator apparuit; ncc tamcn cogcrcnt quia corpusbu- ,

manum est uti^pie et bominum caetcrorum. At ubi ven-

tum cst ad ostium . ([uod in arctc latcrc factum cst,
omnis bumani ingcnii conjcctura defecit-. Ut tamcn
alicpiid diccrct , infciiorcs ( orporis partcs, pcr cjuas urina
ct timuscgeruntui'. illo ostio significari ausus est credere,
ausus ct diccrc . ausus ct scribcrc. INon mirum, si ostio
non invento sic crra^it. ()uod si ad Cbrislum transissct
ablato velamine, Sacramcnta Ecclesias mananlia exJalcre
bominis illius invcnisset-^. Nam cpiia pncdictum est :

o Erunt duo in carne una^' : » proptcrca cl in arca quac-

dani ibi ad Cbristum quaedam vcro ad Eccb^siam rcfe-
,

runlur ,
quod totum Cbristusest. Sic et in casteris inter-
prctationibus figurarum per univcrsum tc^xtum divinoe
Scripturae licct considcrare, et comparare scnsus corum,
qui Cbristum ibi intelligunt ; et eorum qui prtcter Cbris-
tum ad alia quadibct ca dctorquere conantur.
XL. INcc Pagani nobis in boc obstrcpunt : ncque enim
audent contradicerc , nc illa non solum dicta , scd etiam

' 2 Cor. m, i6. — 2 Ocu. vi, i6. — 3 joan. xix, 3/,. — * Gcn. n, 24,
et I Cor. VI, r6.
 CONTRA FALSTUM MANICII^UM, LIB. XII. 3^9
facta , figurate accepta interpretemur ad Cliristum intel-

ligendum : priesertim quia ea qua; prienunliata intelli-

gimus, etiam demonstranms impleta; cuni fabulas suas
ut aliquo modo commcndcnt , ad nescio quas phjsiolo-
gias vel theologias, id est, ralionesnaturalcs, veldivinas,
interpretando referre conenlur : ex parte [)lane satis in-
dicantes, qualia sint; ex parte autem dissimuLnntes, dum
ea rident in theatris quae venerantur in tempHs , in tur-
pitudine nimium liheri , in superstitione nimium seivi.

XLI. INohis aulem quisquis dixcrit, nun ideo iUa vel

gesta vel scripta, ut Christus in eis intelhgatur; excepta
ipsa tanta consonantia rerum praefiguratarum et nunc
impletarum , ahis praesagiis propheticis apcrtis manifes-
tisque ferietur : sicuti est illud : «. In semine tuo henedi-
» centur omnes Gentes^. Abraham, » lloc dictuni est ad
hoc ad Isaac hoc ad Jacob. Unde non immerito dicit
, :

« Ego sum Deus Abraliam et Deus Isaac et Deus Ja- , ,

» cob- : w complcturus utique in benedictione omnium

Gentium, quod ex eorum semine promisit. Necimmerito
ipse Abraham cum ejus servus ei jurasset, sub femore
,

suo jussit eum ponere manum^, sciens inde venturam

carnem Christi , in quo benedici omnes Gentes non tunc
prgenuntiamus , sed quod tunc prasnuntiatum est , nunc
videmus.
XLIII. Vellem scire imo melius nescierim qua cae-
, ,

citate animi legerit Faustus, ubi vocavit Jacob fihos suos,

et dixit : « Congregamini ut annunticm vobis qua^ occur-
» sura suntvobis in novissimis diebus : congregamini et
» audite , fihi Jacob
patrem veslrum ^. » , audite Isratil

Hic certe nemo dubitat prophetantispersonam esse dilu-

cidatam. Audiamus ergo quid dicat fdio suo Judae, de
' Gen. xxir, iS ; xxvi, 4; et xxviii, 14, — 2 Exod. iii, i. — 3 Gen,
XXIV, 2-9. — 4 Id. xi.ix, I, 2.
35o S. IfcGUSTlNI fiPISCdPl

cujus liiLu (>l)ristus venit cx scmine David secunduin

carncm*, sicut Aposlolica doctrina testatur. «Juda, in-
« quit , tc audcnt fratres tui, manus tuas supcr dorsa ini-

n micorum luorum , adorabunt tc filii palris tui.Catulus

» lconis Juda, de gcrminalionc iilius nicus, asccndisti
» recumbens, dormisti ut leo ct nt catuluslconis quis , ,

» suscita])it cum? ^on dccrit princc[)s cx Juda, et dux

» de femoribus ejus donec veniant qutC reposita sunt ci ,

). et ipse expcctatio gentium alligans ad vineam pullum ,

» suum ct cilicio pullum asinse lavabit in vino stolam

, :

» suam, et in sanguinc uvte amictum suum fulgcntes :

» oculi cjus a vino , ct dentes candidiores lactc-. » Falsa

sint ista , obscura sint ista , si non in Christo evidentis-
sima Idce clarucrunt; si non eum lautlant fratrcs cjus
Apostoli omncs cobscrcdes cjus non suam gloriani
, et ,

quterenlcs, sed ipsius si non sunt manus ejus super dorsa :

inimicorum ejus si non dcprimuntur atcpie curvantur

;

ad terram, cresceiitibus populis clirislianis, f|uicumque

illi adbuc advcrsantur : si non eum adoraverunt filii Ja-
cob in relicjuiis ,
quae per electionem gratiae salvse factae
sunt : si non ipse catulus est lconis quoniam nascendo ,

parvLilus factus cst, propter boc addilum« De gcrmina- :

»tionc fiHusmeus.»Causaquippcreclditacstquarecatulus,
in cujus buide abbi scri])tum est : « Catubis lconis fortior
» jumcnlis'^, » boc est, ctiam parvulus forlior majoribus :

si non asccndit in cruce recumbens, cum incbnalo capite

rcddidit spiritum : si non dormivit ut lco ,
quia et in

ipsa morte non cst victus , sed vicit ; et ut catulus lco-

nis ,inde enim mortuus unde ct natus^ : si non ille euni

suscitavit a mortuis ,
quem nemo bominum vidit, ncc vi-

dere potest ^. Eo cnim quod dictum cst : « Quis suscita-

» Rom. 1, 3. — 2 Gen. xlix, 8-12. — 3 piov. xxx. — ^ i Tim. vi, 16.

— 5 Joan, I, 18.
 CONTRA FAUSTUM MANICHiEUM, LIB. XII. 35
» Lit eum ?tanquam ignoti significalio.
»satis expressa est
Si clefuit princeps ex Juda, et dux de femoribus ejus ,
donec venirent opportuno tempore, queepromissa tan-
,

quam reposila fuerant. Sunt enim lilterge certissim^ bis-

toritC ipsorum quoque Judaeorum quibus ostendilur ,

primum alienigenam Herodem regem fuisse in gente Ju-

daeorum quo tempore natus Cliristus est ^. Ita non de-
,

fuil rex de semineJuda, donec venirent quae ieposita

erarit illi.Sed quia non solis Judaeis fidelibus profuit quod

promissum est vide quid sequalur «Et ipse expectatio

, :

» Genlium.); Tpse alligavit ad vineam puUum suum, id

est ,
populum suum , in cilicio praedicans et clamans :

« Agile poenitentiam, appropinquavit enim regnum coe-

» lorum 2. wPopulum autem Gentium illi subditum cog-
noscimus pullo asinse comparatum , in quo etiam sedit
ducens eum in Jerusalem, id est , in visionem pacis ,

docens mansuetos vias suas^. Si non lavit in vino stolam

suam : ipsa est enim gloriosa Ecclesia, quam sibi exbi-
bet , non habentem maculam aut rugam cui dicitur ^'
:

etiam per Isaiam : « Si fuerint peccata vestra sicutpboe-

)) nicium, tanquam nivem dealbabo^. » Undc niside di-
missis peccatis ? In quo ergo vino , nisi illo de quo dici-
tiir, quod pro multis cffundetur in remissionem peccato-
rum ^ ? Ipse cst enim botrus ille qui pependit in ligno^.
Tropterea et bic vide quid adjungat : « Et in sanguine
r> uvae amictum suum. » Jam vero fulgere oculos ejus a
vino , illa in corpore cjus membra cognoscunt quibus ,

donatum est sancta quadam ebrietate alienatae mentisab

infra labentibus temporalibus aeternam lucem sapientiae
contueri. Unde quiddam paulo ante commemoravimus ,

dicente Paulo : «Sive enim mente excessimus , Deo^. »

» Mallh. 11, 7. — 2 id iii^ 2_ — 3 id, XXI, 2. — ^ Ephes. v, 27. —
Sisal. I, 18. — 6]VlaUh. xxvi, a8. — ' Num, xin, 24. —'a Cor. v, i3.
 352 S. AUGUSTINI EPISCOPl
Ili sunt fulgentes oculi a vino. Sed tamen quia sequitur :

<( Sive temperantcs sumus , vobis ^ : » nec parvuli relin-

quuntur adliuc lacte nutriendi-, quia et hic sequitur :

«Kt dentes ejus camlidiores lacte ^. »

XLIII. Quid ad liaec respondetis insani? Nenipe ista
manifesta sunt nempe omnes. non dicocalumnias con-
,

tradictionis , sed etiam nebulas dubitationis expcllunt.

Talia quaerite primo in illis libris, talibus primo credite,
qUcT nunc a rne nec omnia commcmorari possunt , quia
nimium est; nec multa ,
quia longum cst; nec pauca
vellcm , ne sola existimentur ab cis qui illa non legunt,
et ne fidelis ac diligens lector me reprehendat, cum plura
evidentiora rcpercrit, quod ista potissimum posuerim
quas mihi occurrere in praescntia ])Otucrunt : invenictis
enim multa quae omnino nec tali saltcm indigcant admo-
iiitione, quaU modo usus sum in vcrbis Jacob. Quisenira

jamqu^rat expositorem dum lcgit: Velut ovis ad victi-

niam ductus omnia quiie iliic multiphciter et evi-
est, et

denter dicuntur, « Quia hvore ejus sanati sumus Quia :

» j)eccata nostra ipse portavit ^ ? » Quis non quasi Evan-

geUum cantari arbitretur « Fodcrunt manus meas et :

M pedes; dinumeraverunt omnia ossa mea, ipsi vero con-

» sideraverunt et conspexerunt me, diviserunt sibi vcsti-
» menta mea , et super vestem meam miserunt sortem ^ ? »
Quis nisinimium caecusjam impleri non cernat «Com- :

» memorabuntur et convcrtcntur ad Dominum universi

» fmes terr3e et adorabuut in conspectu cjus universae

,

» patriae gcntium ^: » Quid illud in Evangcho: «Tristis

» est anima mca usquc ad mortem ^'
; » et , « Nunc anima
» mea turbata cst ^ ? » Nonne prius in Psahiio sonuit :

« Dormivi conturbatus '*

? » Et unde faclum est ut dor-
* a Cor. V, i3. — ^Hebr. — Gen.
v, la. 3 xlix, 12. — ^ Isai. liii, 7.

Spsal. XXI, 18. — a8. —

6 Ibid.Mallh. xxvr, ' 38. — 8 joan. xii, »7.
— 9psal. Lvi, 5.
 CONTRA FAUSTUM MANICHjEUM, LIB. XII. 353
nilret, qiiorum vocibus acclamatum cst : « Crucifige,
» crucifige *, » noiiiie et in Psalmo seculus pra>nuntiat:
« Filii liominum, dentes eorum arma et sagittae, et lin-
» gua eoruni gladius acutus^? » Quid autem fecerunt,
quid nocuerunt resurrecturo, et super coelos ascensuro,
ettotum orbem terrarum gloria sui nominis possessuro ?
Vide utrum lioc Psalmus ante tacuerit sequitur enim ; :

« Exaltare super coelos, Deus, et super omnem terram glo-

» riatua^. » Quis unquam de Christo dictum dubitavit
« Dominus ad me
dixit Filius meus es tu
: ego hodie ,

» genui te. Postula a me, et dabo illi Gentes hjEredita-

»temtuametpossessionemtuam terminos terrae^? ^)Quis
ahum intelhgere permissus est, ubi Jeremias dicit, nimi-
rum de Sapientia « Tradidit illam Jacob puero suo, et
:

» Israel electo suo : post haec in terris visus est , et cum

» hominibus conversatus est ^ ? »

XLIV. Quis non eumdem Salvalorem agnoscat apud

Danielem , cum Antiquo dierum offertur Fihus hominis,
et accipit regnum sine fine, ut serviant ei onines gen-
tes '^? Jamvero si locum ihuni quem commemoravit Do-
minus ex ejusdem Daniehs prophetia : « Cum videritis
» abominationem vastationis quee dicta est a Danieie
^'

» stanteminlocosancto, quilegitintehigat , » sisupputatis

etiam temporibus hebdomadum , numerus pertrac-
ille

tetur non solum Christus

; , sed etiam tempus reperitur,
quo eum oportuit vcnire passurum. Quanquam et sine
computatione temporum, manifestis rerum cffectibus Ju-
daeos urgere soleamus, cum quibusnobis, non utrum in
Christosit salus nostra, sed utrum jam venerit, jiassusque
fuerit, disceptatio est. Convincuntur autem rebus ipsis

apertissimis non solum de fide omnium Gentium, quas

,

* Luc. xxiii, 22. — 2 psai. i,vr^ 5. — 3 ijjjd^ g_ — i jj ,j^ ^^ — 5

Baruc.
iii, 37. — 6£)an^ yii^ g^ — 'Mallh. vii, i5.

cxxxv. 23
354 S. AUGUSTINI EPISCOPJ.
ei scrvituras eadcm, ciii ccdcrc coguutur, Scriptura prae-
dixit, qiia^ it;i churscil tolo orhc tcrrarum , ut omnium
tcrgivcrsanlium ociilos lcriat ; vcrumcliam dc iis quae in
ipsa Judceorumgentejam factasunt, quodsacrarium ever-
sum est, quod ccssavit liostia, et sacerdos, ct unclio pris-
tina quLC omnia Danicl tunc pricnunliavit futura
:

quando ungui Sanctum sanctorum liquide propbctavit.

Cum igitur illaomniajam facta sint, exigitur ab eis etiam

unctus Sancius sanctorum ct quid rcspondcant non inve-

niunt. Quomodo autcm nobiscum non dc (Uiristo, sed
tantum de adventu ejus disceptarent , nisibene nossent
eum in suis libris propbetatum? Cur a Joanne qUcTrunt,
utrum ipsc sit Cbristus ^ ? Cur ipsi Domino dicunt :

« Quandiu animam nostram tollis? si tu cs Cbristus, dic

» nobis palam ^. ^^CurPctrus et Andreasct PbiJippusdi-

cunt Natlianaeb « Invcnimus Messiam quodinterpre-

:
,

» tatur Cbristus ^? «nisi quiaboc nomcn in ilJn ^-.liLcper

illas Litteras ct sciebatur, et expectabatur. JNam nulla

alia gens rcgcs ct sacerdotcs suos Cbristos babuit et vo-
cavit^, quorum significativam unctioncm cessare fas non
fuit , nisi cum ille venisset qui in eis praenuntiabatur.
Sic enim Judeei noverant illos Cbristos suos ut tamen ,

ununi spcrarcnt. pcr quem dcmum bbcrarenlur: sed ex-

caecati occulta justitia Dei, dum sohim cjus virtutem co-
gitant, infirmitatcm , in qua pro nobis mortuusest, non
intcllexcrunt. Ilinc illa vcrba in bbro Sapientiae de ilbs
praedicta cognoscimus : « Mortc turpissiina condcmne-

» mus iUum ; crit enim respectus in scrmonibus ilHus, si

» vcre ribus Dei est , suscipiet illum , et bberabit illum

» de manibuscontrariorum ^. « Ilaeccogitavcrant eterra-
verunt, excaecavit enim illos mabtia eorum. Quod etiam
* Joan. I, 20. — 2 ij X, 24. — ^ld.i, l^t. — ^ i Rog. x, r, 2,et Exod.
XXIX, — 5 sap. II, 20.
 CONTRA FAUSTUM MANICH^UM, LIB. XII. 355
tle istis verissime dici potest ,
qui iii tanta mullitutline
testimoniorum, in tanta dispositione prgenuntiatarum re-
rum, in tanta manifestatione completarum , adluic di-
cunt Scripturis illis Christum non esse prophetatum.
Quod si iterum atque iterum tlicant, nos iterum atque
iterum possumus documenta proferre, atljuvante illo qui
taiitam copiani prsebuit adversus calumnias erroris hu-
mani, ut eaquae jam commemoravimus, non repetamus.
XLV. Jam porro aliam Faustitergiversationem, quam
credOjCum et ipsepraeclarissima prophetiae luce repercu-

teretur , calitlissimam se invenisse arbitratus est , etiam

refellere piget, ne propterea putetur ahquid dixisse, quia
ei respontleri dignum habitum est. Quis enim dementis-
simus diceret, enervis esse fidei, de Christo sinc teste noii

credere ? Vellem mihi isti responderent, cuinam de Christo

ipsi credidissent : an illam vocem de ccjelo audierunt
« Hic est Fihus meus ^. » Ei quippe voci potius Faustus
nos jubet credere, qui de Chrislo non vult testibus ho-
minibus crccH, quasi ad nos etiam ejusdem vocis notitia
sine homine teste pervenerit, cum et manifestum sit sic
eam perveuisse, ut Apostolus dicat : « Quomodo autem
w invocabunt , in quem nou
? Aut quomodo
crediderunt
» credent quem non audierunt? Quomodo autem audient
» sine prgedicante? Aut qiiomodo praedicabunt
si non ,

» mittantur? Sicut scriptum est: eorum Quam speciosi

» pedes qui annuntiant pacem, qui annuntiant bona^! »
Videtis certe quemadmodum praedicationem doctrinae
apostohcae propheticum testimonium comitetur. Ut
,

enim non contemnerentur neque fabulosa ducercntur,

quae AposloH annuntiabant demonstrabantur hasc a ,

Propbetis ante fuisse praedicta : quia etsi attestabantur

miracula, non defuisseut, (sicut etiam nunc adhucqui-
1 MaUh. nr, 17, et xvii, 5.-2 Rom. x, 14.

23.
356 s. auCtUstini epjscopi

dam niussitant), qui magicae potentiae cuncta illa tri-

Luerent. nisi lalis coram cogitatio contestationc proplie-

tica vincerctur. IMagicis cnim artibus longe ante([uam
nascerentur , Proplietas sibi constituerc a quibus prac-
nuntiarcntur. ncmo utiquc dicerct. Scd vidclicct vetat
nos Faustus dc vcro Cbristo Hcbraeis Propbctis testibus
credcre ,
qui dc falso Cbristo Pcrsarum crroribus
credidit.
XLYI. Yerum disciplina catbolica proptcrea simpbci
fide prius nutriri oportcrc docet menteni cbristianam,
ut eam capacem faciat ad intclbgcnda supcrnact seterna.
Sic etenim et Propbeta dicil « iNisi credidcritis
: non ,

» intelbgetis ^. » At ea ipsacst simplex lides qua credi- ,

mus. antequam cognoscamus supercmincntem scientiam

cbaritatis Cbristi -, ut impleamurin omnem plcnitudi-
nem Dci. non sinc causa dispcnsationcm Imniilitatisejus,
qua bumiaiilus natus et passus cst, a Propbclis, pcr pro-
pheticam gentem, per propheticum populum per pro- ,

pbeticum rcgimm tanto antc praxlictam nisi ((uia in illa ;

stultitia qme sapicntior est bominibus, et in illa infirmi-

tate (puc ibrtior cst bominibus magnum aliquid latct ad
justificationem ct glorificationem nostram ^. Et ibi sunt

omncs tbesauri sapientiae ctscicnlia^ absconditi^.qui nulU

aperiuutursisibi permatcrnamcarncm trajcctum cibum,
id cst, pcr apostolica et propbclica ubcra lactis alimcnta
contempserit : et tan([uam inf mtilem victum quasi prae-
grandi yetatefastidicns, prius in vcnena bcTercticorum ({uam
insapientiee cibum, cuiseidoneum tcmcre arbitratur, ir-

quoddicimus neccssariam simpbccm fi-

Tuerit. INoncrgo
dem,contrarium cst ei quod dicimus ut Propbetis cre-
dalur magis cnim ad boc pertinct, ut Propbctis credatur,
:

* Isai. VII, 9, — 2 jTphec, ^n^ ig_ — 3 i foj. ju^ i(;^ d Ho-n. i, 25. —
* Coloss. II 3.
 CONTRA FAUSTUM MANICU.EUM, LIl^. XII. 807
prius quam purgata et roborata mente possit intcUigi, qui
per Proplietas sic loquebatur.
XLVII. At enim si Christum prophetaverunt, non digne
neque congruenter sua prophetatione vixerunt. Uncle hoc
scitis? An quicl sit vel bene vel male vivere, judicare vos
potestis, quorum justitia est, potius succurrendum esse
meloni non sentienti , eum vos manducetis quam
ut ,

mendico esurienti, ut manducandum aliquid detis? Ca-

tholicis autem parvulis, antequam sciant quae sit animae
humanae perfecta justitia, et quantum intersit inter ipsam
cui suspiratur, et istam qua hic vivitur, sufficit de ihis
viris hoc existimare f|Uod commendat ajjostolicas doc-
,

trinae sanitas, quia justus ex fide vivit^. Credidit autem

Abraham Deo, et deputatum est illi ad justitiam". Pras-
videns enim Scriptura, quia ex fide justiticat gcntcs Dcus,
praenuntiavit Abrahae, dicens : « Quia in scmine tuo be-
» nedicentur omnes gentes^; » ApostoU verba sunt. Ad
cujus tam claram tamque omnibus notissimam voccin, si

a vcstris fallacissimis somniis evigilaretis , scquercmini

Abraham, et
vesligia patris nostri in ejus semine bene-
diceremini cum omnibus gcntibus, « Ipsc enim accepit,
» sicut dicit Apostohis, signum circumcisionis, signacu-
» lura juslitiae fidei, qute est in praeputio , ut sit pater
» omnium crcdentium per proeputium ; ut dcputclur et
» illis ad justitiam ; ut sit pater circumcisionis, non his
» solum qui ex circumcisione sunt, sed et iis qui sequun-
» tur vestigia quae est in prseputio fidei patris nostri
» Abraham'^. » Cujus ergo justitia fidei nobis ad excm-
plum imitanda proposita est, ut et nos justificati ex fide,
pacem habeamus ad Deum, intelligere debemus quemad-
modum vixerit, non rcprehendere ne ante per abortum :

» Habac. u, 4, el Roin. i, 17. — '-^

Gen. xv, 6.-3 Galat. iii, 8. —
* Gcu, sxvr, 5, et Rom. iv, i 2.
3j8 s. augustini episcopi
labanuir cx utero matris Ecclosiae, qiiam pcr stahilcm
conccptum formati pcrfcctique nascamur.
XLVllI, IIoc Fauslo pro nioribus I'atriarcbarum el
PropbclLUuni cx tocc parvulorum nostrorum brcvilcr
responderim :inter quos ct mc ipsum deputavcrim, dum
tamcn non rcprcbcndam vitam sanctorum antiquorum,
cliam si non intclligam ({Uam mystice vixcrint, quorum
vitam iiobis laudaljibter Apostoli Kvangclio suo pra^di-
carunt, sicul illa sua proplictia futuros Aposlolos prae-
dixcrunt, ut clamcnt ad sc inviccm duo Tcstamcnta. sicut
duo Scrapbim, « Sanctus, sanctus, sanctus Dominus Dcus
» Sabaoth'^. » Cum vero coeperit Faustus Patriarcbas et
Propbetas, non gencrali atquc indcfinita rcprcbcnsione,
sicut bic fccit, scd propric facta corum commemorando
criminari , adjuvabit me Dominus Dcus eorum ,
qui cst

etiam noster, ut ad singula congruenter aptcque respon-

dcam. Nunc vero illos liomincs Faustus Manicbaeus vitu-
pcrat, Paulus autem apostolus laudat : eligat quisque cui
credat.
' Isai. VI, 3.
 CONTRA FAUSTUM MANICHiEUM, LIB. XIII. 350

LIBEll XIII.

I. Faustus dixit : « Quomodo Christum colitis, Pro-

phetas repudiantcs, quorura ex praesagiis accipitur fuisse
venturus? Christum quidcm nostrum, id cst, Fihum Dei,
Hebraeorum ahquos annuntiasse Proplietas , nescio an
probare quis possit,cum rcs coepcrit examinari. Verum-
tamen etiam si hoc ita se habeat, quid ad nos? Ulos
manet haec rcprehcnsio, cpii ex judaismo forte ad chris-
tianismum convcrsi sub testimoniis, ut perhibes, Prophe-
tarum, postea ncglexerint eos, ut beneficiorum ingrati.
Porro autem nos natura Gentiles sumus, id est, quod
Paulus prapputium vocat^, sub aha nati lege, ct praefa-
toribus ahis quos gcntihtas Vates appellat, atque ex his
postea sumus ad christianismum conversi non ante ef-
:

fecti JudcTei, ut nierito Hebraicorum Prophetarum seque-

remur fideni, euntcs ad christianismum , scd soLa exciti
fama, virtutum opinione, atque sapicntia Libcratoris
et
nostri Christi Jcsu. L'nde si mihi adhuc in paterna rch-
gione moranti, praedicator advenicns, Christum \ellet ex
Prophetis insinuare, hunc ego protinus dementem pula-
rem, qui Gcntili mihi, et longe alterius rcligionisliomini,
dc magis dubiis dubia conarctur astruere. Quid ergo opus
erat, nisi ut ante Prophctis mihi crcdendum esse per-
suaderet, et tunc per Prophetas Christo? Quod ipsum ut
lieret, opus item erat aliis Prophetis, qui pro istis face-
rent fidem. Quapropter si tu Christum per Prophctas
accipiendum putas, Prophetas per quem accipies? An

Ephes.
36o S. AUGUSTIM EPISCOPI
diclurus ciis pcr Cliristuni, ut vicissim, id est, ut alter
altcruni romniendct, (iliri-lus Prophctas, ct Proplietae
Cliristum ? 8cd Paganus nliius<juc corum conclilionc li-

Lcr, ncc Proplictis dc Clirislo diccntibus crcdcrct , nec

Chrislo dc Prophetis. Ita totum nulH ahi, quam suac fidci
dcbet. quicuniquc fit c\ Ccntibus Christianus. Atque ut
exemplollat id quod dicimus apcrtius, ponamus ahqucm
nunc a nol)is catcchizari Ccntilcm, cui assidcntcs dica-
nius : Crcdc (^liristo, quia Dcuscst. lllc vcro : Undc hoc
mihi probalis, dicat? Et nos rcspondentcs dicamus Kx :

Prophctis. rvursum illo (jUccrcnte : (Jui])us Prophelis?

ISos respondeamus Hcbraeis. Atque ille subridens dieat
:

8cd his cgominimc credo. Nos autem respondcamus :

(^)uid quod eos Christus confirmat? Idcm vcro multo

magisridcns, dicat: (Juid quod cgo nec ipsi credo? (^uid

fiet, his ita transaclis, nonnc hc€rcbimus, et ille, risis

nobis tan(piamimprudcntibus,rcmcabit adsua? Ita niliil,

ut dixit, Ecclcsiee christianaeIIebrc<?orum tcstimonia con-
ferunt, quae magis constet ex Gentibus quam ex Judacis.
Sane si sunt ahqua, utfama est, Silnllae deClirislo proe-
sagia, aut Ilcrmctis, qucm dicunt Trimcgistum, aut
Orphci, aliorumquc in Gcnlilitate vatum, \vxc nos ali-
quanto ad fidem juvare poluerunt, qui ex (ientibus elfi-
cinuir (>hristiani : IIcl)riToram vcro testimonia nobis
ctiamsi sint vcra, anle ficlcm inulilia suiit, posl (idcm su-
pcrvacua ;
quia antc quidcm cis credcrc non poteramus,
nunc vcro ex superiluo crcdimus. »
II. Augustinus rcspondit : Prosit hoc nobis loco ad
brcvitatem rcspondendi superior tam prolixa rcsponsio.
Puto cnim jam cjui illam Icgerit, ridct istum talia dcli-
rantem, ct adhuc diccntem, Christum Eilium Dci He-
bra-os non praMmntiassc Prophctas : in cjua sola gente
nomen ipsum quod dicitur Christus, et in rege, et in sa-
 CONTKA FAUSTUM MANICH^UM, LIB. XIII. 36 1

cerdote sacratissimum fuit : nec inde sublatum, anlcquam

ipse venisset, qui in illis figurabatur^. Respondcant au-
tem ipsi, Christi nomcn undc didiccrint? Si a Manicluco ;

quaero, ipsi Manichico quomodo credidcriut, ut ahos ta-

ceam, homiues Afri homini Persae : cum Faustusreprchcn-
dat Romanos, et Graecos, vcl ahas Gentcs , si Hcbraeis
Prophetis tanquam ahcnigeriis de Christo crediderint
dicatque ilhs accommodatioraesse vaticinia SibyUaectOr-
phei, vel qua forte aha sunt vatum gentihum ut cre-
si ,

datur in Christum ncc attendat in nulhs Ecclcsiis iha

;

rccitari, cum Hebraei Prophetae in omnibus genti]jus

cLireant, atque ad christianam salutem tanta fidehum

examina adducant. Diccre autem non csse aptam Genti-
bus Hebraeam prophetiam, ut credant in Christum, cum
videat omnes gentes per Hcbraeam prophetiam credcre in
Christum ridicula insania est.
,

III. Displicet vobis talis Christus, qualis per Hebrseos

praenuntiatus est tamen omnes populi gentium, apud
: et

quos Hebrccam prophetiam nullum pondus auctoritatis

habcre arbitramini, in talcm Christum credunt, qualis
per Hcbraeos prasnuntiatus est, accipiendo scilicet Evan-
gelium quod Deus ante promiserat-, sicut Apostohis
,

commemorat, per Prophetas suos in Scripturis sanctis de

Filio suo qui factus est ei cx semine David secundum
,

carnem. Undc propheta Isaias dixit « Erit radix Jesse, :

» qui exurget regnare in gentibus : in eum genles spera-

» bunt^. » Et, « Ecce virgo concipiet, et pariet fdium, et
» vocabunt nomcn cjus Emmanucl, quod interpretatur,
» Nobiscum Deus^ : » nec putent isti, hominem tantum-
modo Christum ab Hebraeis Prophetis praenuntiatum,
hoc enim videtur tetigissc Faustus, cum ait Christum qui-
* Exod, XXIX ; i Re;;. x, r, 2; Dan. i\, i5. — ^ Roui. i, 2. — ^ Isai.

XI, 10. — ^ Id. VII, I i , el Matth. i, 23.

363 .^. AUGUSTINI EPISCOPI
dcm nostrum iMlium Dci ;
quasi IIcl)riTi Christum suum
non Filium Dci dicerent. J'kcc nos ostendimus Deum
Cliristum virginis Filium cx ITcbr.Tea proplictia. Nam uli-
cpie ct Judivi carnalcs, nc lioc solum putarcntessc Cliris-
tum, quod proptcr nos factus est liomo ex scmine David^,
admonet eos ipse Dominus c\ propliclia cjusdem David,
quaercns ah cis. quid cis \idtM'ctnr dc Cliristo, cnjus cum
diccrcnt essc Qui cum rcspondisscnt, David, nc
filiuin.

lioc solum, ut dixi, putaretur, et non respicerent ad Em-

manucl, quod cst intcrprctatum Nobiscum Dcus « l^t , :

» quomodo, inquit. ipse David in spiritu dicit cum Do-

» minum, diccns : Dixit Dominus Domino meo:Sede ad
» dcxteram meam, donec ponam inimicos tuos scabellum
)) pcdum tuorum^? » Eccc, inquam , nos ostcndimus c\
Ilcbrasa propbctia Cbristum Dcum : vos ostendite ali-

quam propbetiam vestram, unde nomen Cbristi didi-

ceritis.

IV. Manicbfcus enim vester non fuit propbcta venturi

Cbristi : apostolum quippe ejus se dicit, impudcntissima
quidcm fallacia nam constat non solum post Tcrtulba-
:

num, vcrumctiam post Cjprianum banc lijrrcsim exor-

tam. Omncs tamcn ejus epistolae ita exordiuntur « Ma- :

nicbceus apostobis Jcsu Cbristi. » Huic vos de Cbristo

quare crcdidistis? Quemnam testcm vol)is sui apostolatus
adduxit? nomcnque ipsum Cbristi, quod non scimus nisi

in regno Judaporum in sacerdotibus et regibus institutum,

ut non solum iile aut illc bomo, sed universa ipsa gcns
tolumque rcgnum propbcta fieret Cbristi cbrislianique
regni, cur iste invasit, cur usurpavit, qui Propbctis IIc-
braeis vos vetat credere, ut vos falsi Christi fallaces dis-
cipulos falsus ct fallax apostolus faciat? Poslremo ne
diceretur ei, Mentiris, protulerit vobis aliquos et prophe-
1 Matth. XXII, 42. — 2 psal. cix, i.
 CONTRA FAUSTUM MANICHiEUM, LIB. XIII. 363
tas, secunclum assertionem suam Christum praenuntian-
tes : quicl facietisei, qualem Faustus catecliizandum sub
exemplo proposuit, qui ncque ipsis neque illi credcrc vo-

]uerit? An Apostolos nostros pro se testes vocabit? Non

opinor bomines produceret, sed libros aperiet : quos non
prose, sed contra se.apertos reperiet. Ibicnim Christum
natum ex Maria Yirgine, ibi FiHum Dei factumex semine
David secundum carnem legimus et docemus. Qiiod si
eos infalsatos dixerit, ipse testium suorum fidem oppug-
nabit : si autem ahos, cpios dicat Apostolorum nostrorum,
codices protulerit, quomodo eis ipse auctoritatem dabit,
quam per Ecclesias Christi ab ipsis Apostohs conslitutas
non commendationc
accepit, ut inde ad posteros firmata
transcurreret? Quomodo ille, cui noncredo, profert mihi
Scripturas quibus de illo credam et eis ipse conatur ;

clare auctoritatem, cum ego ipsi non credam?

V. Si autem fanice de Cbristo credidistis boc cnim ;

et Faustus magnis angustiis coarctatus transeunter atli- ,

git , ne scilicet aut eos libros proferre cogeretur, cjuorum

auctoritas nulla est , aut ad eos ligaretur , cjuorum auc-
toritas ei contraria est : ergo si de Christo iamae credi-
distis ,utrum fama idonea testis sit dihgenter
videte ,

considerate quo vos praecipitetis. Mala enim multa de

vobis fama chsseminat cui credi non vultis. Quae igitur,

ratio est hanc de Christo vclle veracem

, quam de vobis ,

vultis esse mendacem? Quid quod ctiam famae Christi

contradicitis? Ea quippe clarior, ea praepollentior, aures
et mentes et linguas omnium gentium tenet, qugeChristo
ex semine David sccundum Scripturas Hebraeas dissemi-
nato, implet quod ibi scriptum est, promissum Abrabae,
et Isaac et Jacob « Tn semine tuo benedicentur omnes
, :

» Gentes^. » Quid ergo respondetis, cuinam de Christo

1 Luc. u, 7 ; Matlb. i, 23-25, tt Rom. i, 3. — • ^Gen. xii, 3; xxvi, 4, el
xxvm, 14.
3G\ 6. ALGUSTIM EPISCOPI
crcdidcritis ,
quibiis teslcs alicnigciice nori placent ? INos-
Irorum porro lil)roruni aucloritas , tot gcntium conscn-
sionc , pcr succcssioncs Aposlolorum , Episcoporum ,

Conciliorumque roborata, vobisadvcrsa est : vestrorum

autcm nulla cst ,
quia ct a tam paucis prolcrtur, ct ab iis

qui Dcum ct Christum mcndaccm ^colunt. Unde contra

eorum mcndaccm doctrinam fit, nisi ct ipsi tanqnani
imitatores Dei et Christi sui meudac.es liabeantur. Fama
vcro ctiam ipsa consulta , ct vos pcssimos jactat , et
Christum c\ scniinc Da^id conlra vos pra-dicarc non ces-
sat. \occm Patris dc coelo non audistis^, opcra Christi
quibus de se ipso tcstificabatur, non vidistis : codices in
quibus hffic scripta sunt , ut specic christiana fallatis ,

vdut accipitis ; ne tamcn contra vos lcgantur, infalsatos

dicitis. Profcrtis inde Christum dicentcm : « Si mihi non
» crcditis , opcribus crcditc^, » ct , « Ego sum qui tcs-
)j timonium pcrhibco dc mc , et tcstimonium pcrhibet de
)) me ,
qui misit mc Patcr^: » et non vultis contra vos
inde profcrri : « Scrutamini Scripturas, in quil)us pu-
» tatis vos vitam aetcrnam habcrc , ipsae tcstimonium
» pcrhibcnt de me wet, « Si crcderclis
: Moysi, crcderelis
» ct mihi ; de me enim ille scripsif^ » , et , « Ifabcnt ibi
» Moysen et Prophctas , audiant eos, » ct . « Si Movsen
» et Prophetas non audiunt , ncc si quis a mortuis re-
» surrexcrit , credcnt ci^. » L nde huc existis , unde con-
fiditis? Scripturas tanta auctoritatc firmatas commenda-
tasque respuitis , miracula non facitis : qua3 si facerctis,

etiam ipsa in vobis caveremus ,

pracstrucnte nos Domino
et dicente : « Exurgcnt multi pseudo-christi et pseudo-
» prophetcC ; ct facient signa ct prodigia multa ; ut fal-
» lant, si ficri potcst, etiam clcclos : eccc pra-dixi vobis*^.»
> Matlli iii, 17, et xvir, 5. — 2 joan. x, 38. — 3 iJ. vjii, 18. — < Id.

V, Uj. — ^ Luc. XVI, 2(j. — ''

Matlli xxiv, 24.
 CONTRA FAUSTUM MANICH,i:U.M, LIB. Xllf. 365
Usque adeo nihil credi voluit adversus confirniatani Scrip-
turarum auctoritatem quae fidem suam rcbus ipsis pro- ,

bat ,
quae per temporum successiones haec impleri et ef-
fici ostendit . qiiiv. tanto antequam fierent , pra^nuntiavit.
Yl. Restat ut rationem vos exhibere dicatis , tam cer-
tam et invictam , ut per se ipsam declarata veritale, nul-
lam testis auctoritatem , nuUam miracuh veritatem re-
quirat. Quid dicitis, quid profertis, quam rationem ,

quam veritatem ? Fabula illa est longa et vana ,

puerile
ludibrium, et muliebre jocamcntum , et aniculare delira-

mentum , contincns initium truncum, et medium putri-

dum , et finem ruinosum. Cum enim vobis cx ejus initio
dictum fuerit Immortali invisibili incorruptibili Deo,
: , ,

quid factura crat gcns tenebrarum si cum ea pugnare ,

noluisset? Et de medio ejus Quomodo est incorraptibilis :

Deus cujus membra in pomis et olc-

et incontaminabilis ,

ribus manducando et digerendo conteritis ut purgetis ?

Et de fme ejus Quid fecit anima misera ut in globo
: ,

tenebrarum perpetuo vinculo puniatur ,

quce non suo
vitio , sed alieno maculata mundari , Deo suo deficiente
non quo mittente pollutaest? Haesitantibus vobis,
potuit,
et quid respondeatis non invenientibus, conspuuntur tam

multi et tam grandes et tam pretiosi codices vestri et ;

multum dolentur laborcs antiquariorum, et saccelli mi-

serorum , et panis deceptorum. Si crgo nec Scriptura-
rum auctoritatis antiquitas , nec miraculorum potestas ,

nec morum sanitas, nec rationisveritas, vos asserit; abite

confusi , et redite confessi, ipsum esse Christum omnium
in se credentium Salvatorem : cujus nomenet cujus Ec-
clesiam ita exhibent praesentia tempora , sicut praeterita
nuntiarunt ; non per quemlibet de cavernosis latebris pro-
cedentem , sed quadam gente , et quodam regno ad hoc
propagato et instituto , ut ibi de illo cuncta figuris pr^-
 1

36G S, AUGCSTINI EPISCOPI

iioUnoiilur , (|Uce nuiic cxprcssa rebus aguoscercntur ; et

ibi per ProphcLas pnixlicta scribercntur, quae nunc per

Aposlolos pncilicata pra^soularentur.
VJI. Proiiuleconslituitc vobis alicjucin catcchizandum
genlilem . in quo Faustus defecisse nos risit : ubi non ri-

dcndus, scd plangcndus ipse dcfccit. Si cniin dixcrimus

bomini gcnlili : (^rcdc Cliristo , (|uia Dcus est; etrespon-
derit :Lnde credo? prolataqueauctoritate Prophetarum,
eis se non crcdcrc dixcrit , (piod ilH Hcbraei sint, ipse Pa-
ganus ; ostcndimus lidcm Prophctarum cx iis qua^ ven-
tura cecincrunt cl vcnisse cernuntur. Credo cnim quod
cuin non latcrct ,
quantas a rcgibus hujus saeculi perse-
cutioncs prius pcrtulcrit christiana rcligio : aut si lateret,

per ipsam hisLoriam gcntium cL iuipcriaics lcgcs bttcris

memorineque mandatas , ei facile projjarctur : quod cum
tanto antc proechctum cx Prophcta cognoscerct, diccnte :

« Ut quid f"rcmucrunt gentes , et popuU meditati sunt

» inania? Astiterunt rcges terrae , et principes convene-
» runt in ununi , adversus Dominum et advcrsum Chris-
» tum (^jus^ » quod non de i])So David fuissc diclum, in
:

eodcm ipso Psahno facilc apparcL. Ibi cnim diciturcLiam

illud quod liomines quamlibct pertinacissimos ipsa re-
,

rum manifcstationc confundit « Dominus dixit ad mc: :

» Filius mcus cs tu ego hodic gcnui te. Postuhi a me

,
,

» ct dabo tibi gentcs baercditatem tuam et posscssionem ,

)jtuam terminos tcrree - » quod genti Judaeorum in qua :

rcgnavit David non csse concessum , Christi autem ;

nominc longe latcquc omnes gentes occupantc, nemodu-

bitatessecompletum. Crcdo moveretur, cura binc etalia
multa cx Propliclis audirct quse nunc pcrscqui longum ,

est. Yiderct ctiam ipsos rcges terrae Christi imperiojam

salubritcr subjugatos , omnesque gentes cidem scrvientes:

1 Psal. n, I, 2. — '^
Ibid. 7, 8.
 CONTRA FALSTUM MANICHJIUM, LIB. XIII. 36^
et legeretur ei de Psalmo taDto ante praedictum : « Ado-
» rabunt eum omues reges terrae omnes gcntes servient ,

« ei ^ : » totumquc Psalmum ipsum, qui figuratc tanquam

in Salomoncm dicitur, si legcre vcllet, invcnirct (^hris-
tiim vere regem pacificum hoc cnini Salomonis nomcn ,

intcrpretatur in quo cognosceret complcta omnia qu«

:

ihidicuntur. longe rcmotissima ab illo liominc Salomone

rege Israel. lUum itidem Psalmum , ubi Deus unctus a
Deo dicitur -, ct utique Cbristus ipsa unctionc declara-
tur idemque (bristus Deus apcrtissime ostenditur, cum
;

Dcus unctus insinualur si considcrare vcUct quas ibi de :

Cbristo ,
quae de ipsa Ecclesia dicta sunt ,
qua:: ibi qui-
dem praedicta lcgerct autem terrarum implcta , in orbe
conspiceret videret quoque ipsa simulacra gcntium pcr
;

Cbristi nomen sic perire de orbe terrarum idque ipsum ,

a Propbetis praedictum esse disceret : audiret Jcremiam

dicentcm : « Sic dicetis illis : Dii qui coelum et terrani
» non fecerunt ,
pereant a tcrra, et de sub coelo ^. « Item
alio loco cum eumdem Propbetam diccntem audiret
« Domine fortitudo mea et adjutorium meum,.et refu-
, ,

» gium meum in dic malorum, ad te gentes venicnt ab

w cxtremo terrae, et dicent : Quam falsa possederunt pa-
» tres nostri simulacra , et non est in cis utilitas : si faciet
» bomo deos, et ipsi non sunt dii. Propterea ecce ego
» ostcndam illis in tempore illo , manum meam ostendam
» illis.etscientctvirtutcm meam, quoniam egoDominus^.»
Haec audicns de Scriptura propbetica , et ccrncns in uni-
vcrsa terra , quid dicam c[ucmadmodum movcretur ad
fidcm ,
quando et boc rebus ipsis probamus, cum per
propbetiam ante "^
tcmpora couscriptam , et bis tcmpori-
bus implctam , corda fidebum sic lirmari cognoscimus?
* Psal. txi, II. — 2 Id, XLiv. — 3 Jerem, x, i. — ^ Id. xvi, 19. —
5 Forie ante b.Tec tempora.
 3G8 S. AUGUSTINI EPISCOPI
"NIII. Jamvcro ne liomincm , sicut niagni quidam
liomines fuerunt. Chiistum pularet, idem Propheta hoc
illi clc rogitalionc cxcutcrct. Ihi cnim scqiiilur ct dicit :

« Malcthctus liomo, qui spcm liaJ)ct iii hominc, ct lirmat

» carncm brachii sui, et a Domino disccdit cor ejus : et
» erit sicut tamarix qua^ in dcscrto est; non vidcbit cum
» venient bona , ct habitabit intcr iniquos in terra de-
» serta, in terra salsa qua^ non habitabitur. » Kt, « Be-
» nedictus homo qui confidit in Domino, eterit Dominus
» spcs cjus critque tanquam lignum fructiferum secus
:

» aquam , et in humore mitlct radiccs suas : non timebit

» cuin vencrit8estus,et erunt iu co propagines ncmorosae
» in anno siccitatis non timcbit . cl non dclicict faciendo
» fructum ^. » Hic ccrte cum malcdictum dicerct cum ,

qui spem ponit in homine , camque maledictioncm pro-

phcticis similitudinibus explicaret : et benedictum qui
in Domino confiderct , camquc bcncdictionem congruis
itidcm simiHtudinibus tcxcrct; turbarctur fortassc illc ,

quomodo ci , ne spem suam in hominem poneret , Deum

Christum annuntiaremus, ct rursum eum non cx propria
natura , scd cx nostra mortalitatc susccpta hominem di-
ceremus. Sic enim quidam Dcum credcndo Christum , et

homiucm negando erraverunt : ctrursus quidam homincm

putando, et Dcum negando, aut contempserunt, aut in
homine spcm suam poifcntcs , in illud malcdictum inci-
derunt. Hic ergo iste gentilis si turbaretur, diceret contra
fidem nostram istum Prophctam locutum fuissc : quia
nos secundum apostolicam doctrinam nou tantummodo
Deum Christum diceremus , ut in eo spes sccurissime po-
natur, sed etiam ]\Icdiatorcm Dei et hominum hominem
Jesum-, istum autcm Deum tantum dixisse , de natura
vero humana nuliam fecisse mentiouem : ibidem ejusdein
* Jerem. xvii, S-;. ^ 2 i xina. u, 5.
 CONTRA FAUSTUM MANICIIJEUM, HB. Xlir. 869
Prophetae vocera audiret se admonentis et corrigcntis :

(( Grave cor per omnia, et homo cst ct quis agnoscet ,

» eum'' ? » Ideo quippe homo ut graves corde per foi- ,

mam servi ex llde sanarentur, et cum agnoscerent Dcum ,

qui propter eos factus cst ne in homine spes eo- homo ,

ruin esset, scd in homine Deo. Et tamen grave cor per

onmia , et homo est : « Formam servi accij^icns^. » Et
(|uis agnoscit cum? «Oui cum in forma Dei cssct, non ra-
w pinam arhitratus est esse aequalis Deo. » Et homo cst :

« Quia Verhum caro fictum est, et liahitavit in nohis. »

Et quis agnoscet eum ? quia « Inprincipio erat Verhum ,

» et apud Deum et Deus erat Verhum ^. »

Verhum erat ,

Et vere grave cor per omnia nam et in Discipulis ejus :

ipsum grave cor fuit cum eis dicehat « Tanto tempore

, :

» vohiscum sum et non cognovistis me^ ?» Quid est enim:

,

« Tanto tempore vohiscum sum » nisi quod hic dicitur: ,

Et homo est? Quid est autem illud « Et^non cognovis- :

» tis me » nisi quod hic dicitur Et quis agnoscct eum ? :

Quem nisi eum qui dicit « Qui me vidit vidit et Pa-

, : ,

» trem^ ? » Ut spes nostra non sit in hominc, propterillud

per Prophetam editum maledictum sed sit in homine :

Deo , id est , in Fiho Dei Salvatore Jesu Christo , Media-

tore Dei et hominum; et quo Pater major est propter for-
mam servi, et qui Patri a^qualis est propter formam Dei.
IX Dicit ct Isaias « Humihahitur ct cadet contume-
:

» lia hominum, et exaltahitur Dominus solus in ilLi die :

» et manihus fahricata omnia ahscondent in spcluncis et

» scissuris pctrarum et in cavcrnis tcrrge, a facie timoris
» Domini et a majestate virtutis ejus, cum surrexeritcon-
» fringerc terram : illa enim die projicict homo ahomi-
» nationes aureas et argentcas, quas fecerunt ut adorarent
> Jerem. xvii, 9. — 2 philip. n, 6. — 3 Joan. i, r, et 14. — •*
Jd. xiv, g.
— 5 Ibid.

cxxxv. a4
3-0 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» supervacanea ct noxia *. » Et fortc isle Gculilis, c[ucm
catechizamus . quem dixit Faustus cum risu dicturum :

Non credo Prophetis Ikljiiris , aliqua maiiu fahricala

idola ahscoiidit in spehnica , aut in scissura petra\ aut in
caverna terrae, aut aliquem amicum suum scit hoc fecisse,

aut iii civilate, vel in fundo suo scit factum esse a facie

timoris Domini, qui per reges terrae , sccundum eamdem

prophetiam, jam sil)iservienles seque adorantes, severis-

simis legihus terram confringit, idest.terreni cordis fran-

git audaciam. Quomodo ergo dicat Non credo Prophe- :

tis Hehraeis, cum et in sc ipso con)pletum forte cognoscat,

quod olim praedictum est a Prophetis Ilehraeis?
X. Magis verendum erat ne tanta rerum evidentia ,

circumfusus, fortassc diceret, posteaquam ista per mun-

dum fieri coeperunt, Chrislianos has litterascomj)Osuisse,
ut ante divinitus pra^dicta putarentur, nc quasi temere
Lumanitus facta contcmneventur. Hoc verendum erat

nisi essct late sparsus latequcnotus populus Judasorum :

Cain ille signo accepto , ne ab aliquo interficiatur ^, et

ille Cham servus fratrum suorum portando lihros, quihus

illi erudiantur, ipse oncrctur ^. Per eoruni quippe codi-
ces probanms, non a nobis tanquam de rcrum eventu
commonitis ista esse conscripta , sed olim in illo regno
pracdicta atque servata, nunc autem manifestata et im-
pleta^ in quihus ctea quaeibi minus perspicua sunt, quia
:

in figura contingcbant illis, scripta sunt autem propter ,

nos in quos finis sasculorum obvenit ^, jam nunc illus-

trata solvuntur ct quee umbris futurarum adhuc rcrum
;

opacabantur, jam factarum luce manifestantur.

XI. Forte etiam hinc se diceret permoveri, quod ipsi,
in quorum librishaec inveniuntur esse praenuntiata, quae
^ Isai. II, 17. — "^
Gen. iv, i5. — 3 IJ. ix, ^5. — * 2 Retract. cap.
7.
— * I Cor. X, r r.
 CONTRA FAUSTUM MANICHJlUM, LIB. XIII. 871
nunc cernuntur impleta, non nobiscuni tenent ejusdem
Evangeliisocietatcin. Cuni vero doceretur etiam lioc ab
eisdcm Propbetis esse praedictum quantum moveretur ,

ad fidem, quis tam demens non videat? quis tam est , ut

impudens, utse videre dissimulet? Quisenim dubitet boc
de Judaeisfuissepropbetatum, cum Isaiasdicat :«Agno-
» vit bos possessorem suum , ct asinus proesepe domini
>) sui; Israel autem me non cognovit et populus meus me
» non intellexit ^ ? » Aut illud quod Apostolus commemo-
rat :Tota die expandi manus meas ad populum non
«

» credentem et coutradicentem -. » Et maxime ilkid :

« DeditilHs Deus spiritum compunctionis , utnon oculos

» non audiant, etnon intelligant^ »
videant, et aures ut :

et multa bujusmodi. Quod si diceret « Quid ergo pec- :

» caverunt Judoei, si Deus illos exc^ecavit ne agnoscerent

» Cbristum ? » Quantum possemus, imbuendorudibo-

'^

mini ostenderemus ex aHis occubis peccatis Deo cognitis,

venire justam poenam bujus caecitatis quod non solum :

dixisse Aposlolum de quibusdam «Propterlioc tradidit :

» illosDcusin concupiscentiam cordis eorum, vel in re-

» probum sensum, ut faciant quas non conveniunt ^, »

volentem ostendere quaedam peccata manifesta, ex poena

venire quorumdam occukorum sed nec ipsos Iioc ta- :

cuisse Propbetas demonstraremus. Nam ne pergam lon-

gius, idem Jeremias eo ipso loco, uln ait : « Et bomo est,

» et quis agnoscet eum ^? » ne quasi boc ipso excusati

cssent Judaei quia non cognoverunt : « Si enim cognovis-
» sent, sicut Apostokisdicit , nunquam Dominum glorije

» crucifixissent
^'
: » Sequitur, et ostendit occulti eoruni
meriti fuisse , ut non cognoscerent. Ait enim : « Ego Do-
» minus, interrogans corda , et probans renes , ut dem
1 Isai. I, 3. — 2Rom. x, 21 , tt Isai. i.xv , 2. — 3 i\om, xi, 8. —
* Isai. VI, 10, — * Rom. i, 29. — ^ Jerem. xvu, 10. — ' i Cor. 11, 8.
3^2 S. AUfiUSTINI EPISCOPI

» unicuique sccnndum vias ejus, et secundum fructum

» studiorum ejus *. »

XII. Porro si hoc Gentilis illc moverclur , cur etiam

ipsi qui appellantur Cliristlani, in multas haereses varias-
que disccdunt ncquc hoc a Proplictis Hebraeis praKler-
:

missum esse doceremus. Tanquam enim esset conscqucns,

ut Juda?is in sua caecitate dcmonstralis hoc ilH venirct in
mentem quod etiam nuiki suJ) nomine christiano ab
,

ipsa christiana societate deviarent , ipse Jeremias, velut

catechizandi ordincni nobis insinuans , continuo subje-
cit : « Clamavit pcrdix , congrcgavit qu<e non jiepcrit
» faciens divitias suas non cuni judicio-. » Pcrdix cnim
nimis contentiosum aniinal, notum est quanta aviditate
ipsius contentionis currat in laqucum. Non cnim dispu-
tare amant h£erclici, sed quoquo niodo supcrare impu-
dentissima pervicacia, ut congregent, sicut hicdixit,
quas non pepercrunl. Christianos enini, ([uos maxinic
Christi nomine seducunt, jam per ipsius Cliristi i^van-
geHum natos inveniunt, et faciuntillos divitias suas : non
sane cum judicio, sedcum temeritateinconsidcrata. Non
enim intelHgunt ibi essc vcram et salubrem , et quodam
modo germanam atque radicalem christianam societa-
tem, unde islos separaverunt : quos ad suas divitias con-

gregarunt. Et quia de taHbus dicit Apostolus : « Sicut

» enim Jamnes ct ]\lambrcs restitcrunt Movsi, sic ct isti

» resistunt vcritati ; homines mente corrupti , rcprolji

» circa fidcm'^; » sed ultra non proricient, demcnlia
enim eorum manifcslaerit omnibus, sicut ct illorum fuit
sequitur et hic Prophela, et dicit de perdicc, qui congie-
gavit quae non pepcrit : « In dimidio dierum ejus derc-
» linqucnt cum , ct in novissimis suis crit insipicns , id

» est ,
qui primo tanquam pcr polHcitationcm ec ostenla-
» tionem excellentis sapientiae seduccbat, eritinsipiens, id
' Jerem. xvii, lo. — ' l!)id. ri. — ^ 2 Tini. iii, 8.
 COMKA FALSTLxM MAMCUELM. LIB. XHI. SyS
» est, apparebit insipieiis ^ : » Eis quippe quibus primo
sapiens erat, tunc erit insipiens, cum apparebit ,
quia
dementia ejus nota eritomnibus.
XIII. l'A tanquam ille quem catechizamus, quaereret
et diceret : Quo ergo signo manifesto adhuc parvulus, et
nondum valcns hquidam discernere a tot erroribus veri-
tatcm; quo manitbsto indicio tenebo Ecclesiam Christi
in quem jam credere tantarerum antea praedictarum ma-
nifestatione compellor; sequituridem Propheta , et tan-
quam motus animi ejus ordinatissime excipiens docet ,

eum Ecclesiam Christiipsam esse praedictam quae om- ,

nibus eminet et apparet. Ipsa enim est sedes gloricC, de

qua dicit Apostolus : « Templum enim Dei sanctum est

» quod estis vos -. » Lnde iste dicit : « Sedes autem

» glorise exaltata est, sanctificatio nostra ^. » Propter hos
enim motus parvulorum ,
qui possunt seduci ab homi-
nibus manilestationem claritatis Ecclesiae. Dominus quo-
que praevidens , ait : « Non potest civitas abscondi supra
» montem constitutaqua utique sedes gloriae exal-
^ : »

tata est sanctificatio nostra ut non audiantur illi qui ad ,

rehgionum scissuras traducunt dicentes « Ecce hic est , :

» Chrislus, ccce illic ^. » Partcs enim ostendunt, dicen-

tes « Ec.ce hic

: ecce ilhc. » Cuni illa civitas siiper
,

montem sit : quemmontem, nisi eum qui secundum pro-

phetiam Danielis ex parvo lapide crevit, et factus est
mons magnus *^, ita ut implerct universam terram? Nec
illi audiantur. qui sub nomine quasi secretee et apo-
crjphas vcritatis et honnnum paucitatis dicunt : « Ecce in
» cubiculis, ecceindeserto : quia nonpotest abscondi ci-
» vitas super montem constituta ^, » quia sedes gloriae
exaltata est sanctilicatio nostra.
XIV. Cum ergo Gentihs iste his atque hujusmodi aliis

• Jerem. xvit, n. — '^

t Cor. nr, 17. — 3 jrrem. xvti, 12. — ^ MaUh. v,

i5. — 5 jj. xxiVj 25, — ^ Daa. ii, 35 — ">

Matth. \\i\, 26.
3-4 ^- AUGUSTINI EPISCOPI
tcstimoniis Piophctarum do pcrsociitione regum et po-
pulorum, cle i^idc regum ct po[)ulorum, de a]joIitione ido-
lorum, de CcTcitnte Judttorum de probatioiie codicum ,

ab i])sis custoditorum, de amcntia baercticorum, de cxccl-

lentia sauctae Ecclcsice verorum et gcrmanorum Cdiristia-
uorum , ante preedicta et nunc implela couspiceret, cjuid
inveniret fide dignius, quam illos Propbetas, quibus de
divinitate Cbristi ebgcrct crcdere? Etenim si antequam
isla fiercnt,ingerercmGentili Propbetas llebraBos,quibus
ea futura crcdcrct, quoe facta iiondum videret, merilo
Quid mibi cst cum isris Propbetis, quos
fortasse diceret:
unde veraccs probcm, non mibi ostcnditur? Cum vero
Lim magna et tam multa (juoe praxlixerunt, jani ad eflec-
tuni manifestationemqueperducta sint, plane illc, siper-
versus esse iiollet, riec ista ullo modo contemnerct, c|uae

lanlo ante , et tanto apparatu ,

praevidenda et prgenun-
tianda commendari meruerunt , nec illos a quibus praf-
videri etpraenuntiari potuerunt. Nulbs enim prudentius
crcdimus , vel dc praHeritis qucT olim facta sunt, vel de
fuluris qUcT nondum factasunt, cjuam eis qui nobisfidem
verborum suorum tam multis tamque niagnis, quoeab eis

praedictajam facta sunt, probavcrunt.

XY. Sibjlla porro, vel Sibjlke, et Orpbeus, etnescio
quis Ilermcs, ct si qui alii vates vel tbcologi, vel sapicntes,
velpbilosopbi gcnlium de Filio Dci, aut de Patre Deo vera
praedixisse scu dixisse pcrbibentur, valetquidcm aliquid ad
paganorum vanitatem revincendam, non tamcn ad islorum
auctoritatcm amplectcndam cum illum Deum nos colere;

ostendimus de quo nec illi tacere potuerunt (jui suos

, ,

congentiles populos idolaetdaemoniacolcnda partim do-

cere ausi sunt, partim probibere ausi non sunt. At illi

sancti auctores nostri eum populum, eam rempubbcam ,

tale regnum, imperante et adjuvante Deo propagaverunt at-

 CONTRA FAUSTUM MANICHjEUM, LIB. XIII. 876
que rexcrunt, ubi sacrilegium csset, quod istis rcligio fuit.

Itaque si qui illic in cultum simulacrorum et dasmonum

laLerentur, aut poena plcctcLanturipsis suae rcipublicEe
lcgibus, aut libcrrimo tonitru coercebantur propbeticis
vocibus. Unuscnim ab cisdem colcbatur Dcus, qui fccit
coelumcttcrram, propbetico saneritu, boc cst, significa-
tivo futurorum ;
qui ritus abolcretur, cum illa venisscnt,
quas per eum significabantur esse ventura : quandoquidem
ipsu 11 rcgnum magnus quidam Propbeta fuit ^ : ubi rcx
et sacerdos mystica significatione unguebantur ^ : quod
non ante, ipsis quoque Judccis ignorantibus '^, ac per hoc
invitis abbitum est ''',
nisi cum venissetille gratia spiritali
unctus Deus proe participibus suis ^, ille Sanctus sancto-
rum, idem verusrexconsulendonobis, etidem verussacer-
dos se ipsum offercndo pro nobis. Quamobrcm quanto
distat de Cbristi advcntu inter preedicalioncm Angelorum
et confessionem daemoniorum, tantuminter auctoritatem
Propbetarum ct curiositatem sacrilegorum.
XYI. His et taUbus, qu?e nunc brcviter tangimus,
tunc forte pro nccessitate dcpellendi veternosi erroris ali-
quanto latius disputatis, et robore uberioris probationis
assertis, ille Gentibs qucm nobis catccbizanduni Faustus
proposuit, si salutem suam peccatis suis praeponcret,
profecto movcrctur ad fidcm : qua imbutus et in Ecclesiae

cathoHcaegremio fovendus coUocatus, consequenteretiam

moncrctur, quos mores tenerc debcret. Neque pcrturba-
retur eorum multitudinc, in quibus ea non inveniret,
quas observare juberetur : quamvis cum co corporalitcr
congregarcntur in Ecclesiam, et eadem sacramenta per-
ciperent. Sciretcum paucishaercditatem Dci, cum multis
autem signacula ejus participanda : cum paucis com-
1 Deut. xviir, 1 5, et Psal. 11, 6. — 2 p^^\ (.j^^ 5, et i Reg. x, i . — 3 Exod.
xxix, 1-17, — ^ Dan. IX, a4. — ^ Pfal, xliv, 8.
376 S. AUniJSTIM EPI.SCOPI
iiiunicare sanctitatcm vitiv , et donum cliaritatis ditfusjE

in conlibns nostris por S|Mrilinn sanclnni, qui datus est

no])is^. ad (|Uoni fonlcni inlcriorcni nullus alicnus accc-
dit; cuni niullis autcm sanctitalcm sacramcnti. quod (|ui

inanducat ct bibit indignc. judiciuni sibi mandiicat ct

bibit-; autcm manducarc contcmnit, nou habcbit
(|ui

in sc \ilam, ct ideo non pcrvcnict ad vitam seternam.

Eosdemque paucos, in comparalione multitudinis malo-
rum, paucos dici esse autem pcr sc ipsos considcratos in
;

magno numcro, dillusos toto orbc tcrrarum, cresccntes

inlcr zizania, ct cum palea nsque ad dicm messis et ven-
tilationis-\ Hoc in Evangelio dictum cst, boc a Propbe-
tis ;nitc praedictum ''.
Ante enim pncdictum est : « Sicut
» blium in mcdio spinarum , ita proxima mea in mcdio
» Jibarum^. w Ante pncdictum cst : « Inliabitavit in ta-
)j bernaculis ('cdar, cum bis qui odcrant ])a(Tm, eram
w paciiicus'^. » Ante pricdictum cst. « Signa in rrontccos,

» qui gemunt et moerent ob iniquitates populi mei. qua^

» fiunt in medio eorum''. » Itaque est Gcntilis, qucni lali
alioquio lirmarcmus, jam factus civis sanctorum ct do-
mesticus Dei^, nec jam alicnusab Isracl, sed veruslsrac-
lita, in quo dolus non esset^, discerct etiam ista verba c.v

cordc simplici dicere. qu.'c subscqucnter contcxit idem

ipse Jcrcmias « Paticntia Israid , Dominc, univcrsi qui
:

» te derelinquunt, terreantur^". » Cum cnim de perdice

dixisset, qui clamat et congrcgat qu?e non peperit. com-
mendavit cxccllentiam civitatis super montcm positcT,
quae abscondi non potest, ut ab Ecclesia catbolica bomi-
nem )ia?retici non separent, dicens Sedes autem gloriap :

exaltata est sanctificatio nostra. Deinde quasi veniret in

1 Roni. V, —
fj. 2 I Cor. .\r, 29. — 3 Mattli. xiii, 25. — * Id. iii, 12. —
5 Caut. II, a. — ^ Psal. cxix, 5, 6. — ^ gzech. ix, 4. — ^ Ephes. 11, lo. —
s Joan. I, 47. — '<' Jerem. xvn, i3.
 COMRA FAISTUM MAMCILEUM, LIB. XIII. 3^7
meiitem : Quicl ergo facimiis dc tam multis malis ,
qui
tanto amplius uLique permixti sunt, quanto excellentior
est Christi gloria in unitate omnium gcntium? subjccit
statim : «Patienlia Tsracl, Dominc. » Tatienter enim fe-
rcndum est quod ait : « Sinite utraque crescere usque ad
» messem^ : » neimpatientia tolerandi nialos, relinquantur
boni, qui proprie sunt corpus Cliristi ; et idco cum ipsi

relinquuntur, iJIc rclinquitur. Unde subjecit atque addi-

dit : f( Universi qui te derelinquunt, terreantur : confun-
» dantur qui reccsserunt in terram-. » Terra est enim
liomo de se ])raesumcns, atque alios ut de ipso pra?suma-

tur inducens : ct idco scquitur : « Evertentur, quoniam

M dereliqueruut fontem vitte Dominum^. » Quid enira
aliud clamat perdix, nisi apud se esse et a se dari fontem
vitas, ad qucm congrcgati recedant h Christo, Christi
promissione dccepti, cujus nomine jam tenebantur im-
buti? Mon enim quospepcrit, congregat sed ut congreget :

quos non pcperit, dicit « Salus quam Christus promisit, :

>japudmeest, cgo dabo'^. » Sed videquidistedicat, Saua

» me Dominc, ct sanabor, salvum mefac, et salvusero^. »

Unde Apostohis dicit : « Ncmo glorietur in homine^:»

et iste subjungit : « Quoniam gloriatio mea tu es. » His
modis nos instruimus liominem ex apostohca prophetica-
que doctrina ut aedificctur super fundamenta Aposto-
.

lorum ct Prophctarum. »
XYIU Faustus autem quomodo persuaderet divini-
tatem Christi homini gcntiH, qucm constituit dicentem :

]Nec Prophetis crcdo de Christo; nec Christo de Pro-

phetis. An Christo crederct de se ipso dicenti, cui non
crederet de ahis testificanti? Yere ridiculum est hoc pu-
tare. Quem semel enim dignum fide non duceret, aut
1 Matlh. xm , 3o. — 2 Jei-em. xvit, i3. — 3 ibid. 14. — * i Cor. i, 3i.
— 5 Jercm, wv. 14. — ^ Ephes. ti, 20.
378 S. ACrxrsTINI FPISCOPI

oninino niliil ci rmlcrct, aut potins ])ro aliis qnam pro

sc ipso tcslificanti crcdcrct. Hic fortc Faustus irrisus,
Sibvllas honiini lcgcrct. ct Orphcum, ct caetcros hujus-
modi. si quos alios gcnliliuni rcpcrirct dc (ilirislo aliquid
pncnunliassc? Scd noii faccrct : cos quippesibi incogiiilos
fassus est, dicens : « Sanc si sunt ahqua, ut fama est, Si-
bvlla: dc Chrislo prccsagia, aut Hcrmctis, qucm dicunt
Trimcgistum . aut Orphci , aliorumque in gcnlihtatc
vatum. )> ITorum ergo istc hlleras nescicns, quandocpii-
dem pcr famam ])utat essc ahquos talcs, non eas ulique
lcgcrct ilh diccnti : Ncc Prophetis crcdo, ncc Cliristo.
Ouid igitur faccrct? An profcrret IManiclicCuni, et ex illo
commendarct Christum? Nunquam lioc fccerunt:sed
potiusde Cliristo. cujusjam nomcn ubi([ue dulcitcr cLa-
rum est, J\JaniclicTum sempcr commcndare conali sunt,
ut hoc melle scihcet venenati sui popuh labra perunguc-
rcnt. Cum cniin Christus promiscrit suis, missurum sc
Paraclctum^, id est, consolatorcm vel advocatum, Spi-
rilum vcritatis; per hanc promissionis occasionem, hunc
Paracletum dicentes esse Manichaeum, vcl in Manichaeo,
subrcpunt in liominum nientcs ignorantes illc a Chrlsto
promissusquandositmissus.Quiautcmlcgcruntcanonicum
hbrum, qui Actus Apostolorum inscribitur, vident iliam
Christi j)romissionem iUic rursus commcmoratam, et ihic

manifcstissimc imj)lctam-. Scd modo qua-rimus unde ,

illi Gentili fidcm fiiceretde Christo? Puto enim ncmincm

esse tam caecum, qui velit dicere Manichaeo credo cum : :

dicat Christo non crcdo. Dcinde si non ridens, saltem

:

stomachans diceret: Ita-ne Persicis me jubcs cre- libris

dere, quiHebraeis me dixisti non credere? Quomodo ergo

capturus cs ha?rctice istum hominem, nisi jam nomini
Christi aliquo modo subditum inveneris, ut quia illejam
^ • JoaD. XIV, 16. — 2 j^^cU 11, 3.
 CONTRA FAUSTUM MANICH.EUM, LIB. XIII. 879
Christo crcclendum cssc non dubitat, tanquani mclius
prsedicanti Christum Manichseo deceplus acquicscat?
Eccc perdix congregans quae non peperit^. Ita-ne
cst ille

eum nonduni dereiinquitis yos quos congregat, et nondum

vobis apparet insipiens, qui dicit Hebrarorum testimonia
nobis, etiamsi vera sint, ante fidem inutiJia esse, post
lidem supcrvacua.
XVlll. Abjiciant crgo qui crediderunt, omncs libros
per quos factum est ut crederent. INam si hoc verum est,

cur vel ipsum Evangelium Christi a fidehbus legatur ,

non video. Antc tidem quippe inutile est, quia ille gen-
tihs, quem ridentcm ridendus, vel poiius flendus Faustus
inducit, non credit Christo. Post fidem autem superva-
cuum, si etiam veris de Christo prseconiis jam supcrfluo
creditur, cum in eum creditum fuerit. Hic forte dicctis :

Sed Evangehum debet legere jam fidchs, ne obhviscatur

quod credidit. Sic ergo, insani, eliam Prophetarum vera
testimonia, ne obhviscatur quare crcdidcrit : quod si
obhtus fuerit, firmum apud eum non poterit esse quod
credidit. Aut projicite jam hbros ManichBpi, quibus tcs-
tibus credidistis lucem pugnasse cum tenebris qufc lux ,

ipseDeus erat et ut posset hgare hix tenebras, prius esse

;

lucem a tenebris devoratam, et hgatam, et inquinatam,

et dilaniatam : quam vos manducando recreatis, et solvi-

tis, et purgatis, et sanatis. ut vobis mcrces retribuatur,

ne cum illa quas liberari non potuerit, in globo ?eterno

damnemini. Hanc fabellam quotidie et moribus et voci-
buscantatis : curadhuc inea quaeritistestimonialibrorum,
ut in rebus superfluis et conficiendis codicibus vestris
aliena substantia consuraatur, et Dei vestri ligata tenea-
tur? Incenditeomnes iliasniembranas, elegantesque tectu-
ras decoris pellibus exquisitas , ut nec res superflua vos
' Jeiem, xvii, ri.
38o S. ACGLSriNI tl-lsCOlM
onerel. el Dcus vestcr indc solvalur, qui lancjuam ])nena
servili <'tiani in eodice ligatns lenclur, jNam si jiossetis

libros \estros \v\ clixalos comedcie . (juanluni meml)ris

Dei vestri benclicium pric^tarclis? An et si iicri possct,

carnis immundilia proliil)eret paginas ab epulis vestris?

Imputet ergo sibi encausti munditia. cpur corio inlucsit
agnino. Sed et lioc vos lecistis. (pii tan^piam primo bcllo
vestro. id quod niundum erat in calamo. immunditiae
ni.embranaruui scribendo allixistis : nisi quod colores con-
Yos enim potius ad lucem
trario tcslimonio vos arguunt.
candidarum paginaruni cum tenebris atramcnti venistis.
jNobis debetis irasci talia dicentibus, an vobis talia cre-
dcntibus, ut velitis nolitis ista consequantur? j\os autem
et ad commemorationeni fidei nostric, et ad consolationem
spei nostrae, et ad exliortationem cbaritatis nostrae, libros
Propbeticos et Apostolicos leginius alterutris vocibussi-
bimet concinentes ; et ea concinentia , tanquam cceiesti

tuba, et a torpore mortalis \ ita^ iios e.xcitantcs, et ad pal-

mam superna^ vocationis extendentes. De libris enim
Proj)licticis ((uiddani cuni commemorasset Apostolus, si-
cut scriptuni est : « Opprobiia exprobranlinm tibi ceci-
» derunt super mc^ »continuo
: subjungit utiiitatem di-
vinae lcctionis : « (Jucccumque enim ante scripta sunt,
» inquit, ut nos doceremur, scripta sunt, ut per patien-
w tiam et consolationem Scripturarum spem liabeamus ad
» Deum^. » Sed contradicit Faustus. Fiat ergo illi quod
dicit Paulus : « Si quis vobis cvangelizavcrit praetcr quam
" quod accepistis, anatliema sit"'. »

' Psal. Lwin^ 10. — 2 i\o„, xv, 4. — 3 Galat. i, <j.

 CONTRA FAUSTUM MANICHiEUM, LIB. XIV. 38

LIBER XIV.

Faustus dixit : «Quaro Moyscn noii accipitis? Amoris

pictatisqiiecausa, qua colimus Christum. Quisenim ir-
rcligiosus aclco cst, ut cum libenter aspiciat, qui suo ma-
Quaproptcr et nos iMojsen, quanquam
ledixerit patri?
humanorum nulh unquam divinorumque pepercerit hlas-
phemando, plus tamcn hinc cxecramur, quod Christum
Fihum Dei, qui nostra: salutis causa pepcndit in hgno,
diro devolionis convicio Liccssivit : utrum volens, an
casu, tu videris. iNcutro cnim horum excusatus erit aut
commcndatus, ut debeat accipi. Ait enini malediclum
esse omnem qui pendet in ligno*. Hunc ergo tu vis ut
accipiam, huic ut crcdam:cum si divinus fuit, constet
eum scicntcm volcntcmquc malcdixisse Christo ; si vero
nolcns nescicnsquc malcdixcrit, constet eum non fuissc
divinum. Tu ergo ehge utrumvis, aut Moysen prophetam
non fuisse, et imprudentia peccasse, ut dum ahis ex more
suo maledicit , nesciens bhisphemavcrit et Dcum ; aut
fuissequidcm divinum, ncc futura hsec ignoravissc, sed
invidentem tamen nostra? saluti, quas futura erat ex hgno,
in cjus auctorem maledici vencna prompsisse. Ft
oris sui

quis ergo credat hunc vidisse aut cognovisse Patrcm, qui

sic Laceraverit Fihum : hunc advcntum Filii potuissc
praedicere, qui ascensionis ejus ignoraverit exitum? Huc
acccdit, quod illud etiam considero, quam hle hoc sit
sparsum convicium ,
quamque muka comprehendat et
violet : ut omues etiam tangat justos et martyres, quotquot
• Deut XXI, 2 3.
!)89, S. AIT.USTINI EPISCOPI

similis passioiiis cxilu deluncti suiit vita, ut Pctrus, ct

Andrcas, ac rcliqui cjusdcm sortis. Quos nisi Moyses aut

ut non proplicla ncscissct. aut ut malignus odisset, si fuit
proplicta, non tam crudclis dcvotationis rontumclia lace-
rassct. iSc([Uc cnim vulgo sallcm cos malcdictos dicit, id
cst, apud liomines tantum, sed malcdictos Dco. Quod si

itacsl, undcjaml)cncdictionisrclinqucturspcsyclCliristo,

vcl Apostolis, vcl ipsis nobis, si nominis cjus causa cru-

cifigi contingat? Quam deniquc imprudcns erat ct vacaus
inspirationc divina, ut cogitare ncquivcrit diversis ex
causis liomincs in ligno suspcndi; alios cjuidcm ob ini-
cjuum facinus; c|uosdam vcro justitiic causa , ct proptcr
Dcum : idcircoquc confuse omncs et sine discrctione ulia
sub idcm conjccit malcdictum cum cssct diccndum, si ei
:

prudcntia incsset ulla, non dicam divinatio, ct si adeo

crux offenderat eum, ut sola excepta abdicataque esset ex
omni gcnere punitionum, malcdictum csse scclcratum ct

impium omncm qui pcpcndissct in ligno; ut cssct dis-

crclio aliqua inter justos ct injustos : quanquam ne sic

quidcm vcra dixissct, cum latronc-m Cdiristus dc ligno se-

ciim introduxcrit in paradisum Patris sui*. Ubi cst crgo
malcdictus omnis qui pcndct in ligno? An Barabbas la-

tro ille insignis, qui non solum in ligno suspensus minime

cst'^, scd ctiam Judcieorum rogatu cmissus e carccre, ma-
gis fuit bcncdictus; quam illc qui cum Cbrislo de cruce
ascenditin coelum? Quiddcnique, quod etiam eum ma-
lcdictum vocat, qui solem adoravcrit. aut lunam^? Si
crgo sub gCHtili positus rcgc . solcm adorarc cogar, et
cuni rcstitero malcdictum lioc metucns, jubcar crucifigi,
in aliud cjus incurram malcdictum, quod adversus euin
dcprompsit qui pcndct in liguo ? An ipsi <piidcm bonis
onniibus malcdicerc consuctum est? iXos vcro tanti dcvo-
* Luc. xxiii, 43, — 2 Mallh. xxvii, a6. — 3 Deul. xvii, 3.
 CONTRA FAUSTU.M MAMCH.EUM, LIB. XIV. 383
tationes cjus aestimare debemus, quanti sunt stomachan-
tium vetularum. Sic enim et Dei omnes pueros ac virgines

pari (levotatione prosequitur dicens maledictum esse

omnem, non suscitaverit semon in Israel^. Ouod
qiii

seque convicium principaliter quidem Jesum tangit, qui

ortus et ipse, ut dicitis, ex Jud^is, nullam tamen inter
eos servandae postcritatis causa sobolem suscitavit. Deinde
et Discipulos ejus, quorum nonnullos quidem ab uxori-
bus sejunxit, quos copulatos invenerat quosdam vero et :

Qua de re
conjungi vetuit, quos deprebendit intactos.
Moyseos impunitam Lanc linguam, maledictorum jaculis
Cbristum lumen, sanctimoniam, divina omnia pctcntcm,
jurc nos cognoveris execratos. Ac ne forte multum inter-
essc putes inter suspensum et crucifixum, nam
boc inet
proesidium vobis defensionis soletis assumere, commentis
bisce vestris Paalum audias praescribentem : « Cbristus
» nos redemit de maledicto Legis, factus pro nobis ma-
» ledictum : quia scriplum cst: Maledictus omnisquipen-
» det in bgno ^. »

li. Auguslinus respondit : Pius bomo Faustus dolet

Cbristum esse maledictum a Movse, et ob boc odit Movsen,
quia diligit Christum. Interim antequam aperiam in
quam magno sacramento, et quam pie dictum sit « Ma- :

» ledictusomnis qui in ligno pependerit^, » istos pios

bominesinterrogo, cur irascantur Moysi, quandoquidem
maledictum ejus ad Cbristum istorum non pervenerit, Si
cnim Cbristus pependit in ligno, clavis utique affixus est.
Unde etiam ipsas cicatrices post resurrectionem Discipulo
minus crcdulo dcmonstravit^. Quod si ita est, utique
vuhierabile atque mortale corpus habuit, quod isti nolunt
fateri. Si ergo etilla vulnera, et illae cicatrices falsae erant,

' Deut. XXV, 7. — 2 Galat. iii, i3. — 3 Deut. xxi, 2 3. — * Joan.

384 S. AUGUSTINI EPISCOPI
falsuni est et quod pependit in ligno. Non itaque potuit
ad euni illa malcdictio pervcnire, non est (|uod succen-
scant ei a cujus ore proccssil, Itaque si ipsi irasci sc fiu-

gunl ci, qui malcdixcrit falsic morli Clirisli, quod secun-

dum ipsos dixerim ;
quoniodo liigicndi sunt, qui non
malcdicunt Clirislnm, scd (|Uod csL cxccral)ilius, criini-
nantur.' Si cnim non esL accipicndus (jui maicdicLuni
ingerit mortalitati ; ([uomodo est detestandus qui fallaciam
o.bjicit veritati? Sed jam vidcamus ex occasione calum-
niantium ha^rclicorum, quomodoilludsacramentum fide-

libus cxponaLur.
Mors liominis ex pocna pcccati cst, unde et ipsa
IM.
peccaLum dicitur^ non quia pcccat liomo dum moritur,
:

scd quia ex peccato ficLum csL uL morialur. Sicut alio

modo dicitur lingua proprie caro qute inLia dentes suL
})alato et alio modo diciLur lingua, quod pcr
movcLur;
linguam sccundum
fiL; (jucm modum diciLur alia lingua
Grrcca, alia Latina ct manus alio modo dicitur ipsum
:

proprie corporis mcmbrum quod movemus ad operan-

dum, cL alio modo manus diciLur scripLura quae fit pcr
manum. Dicimus cnim Prolata esL manus(^ji]s LecLa (^st
: :

adversus eum manus cjus Habeo manum tuam Recipe : :

manum tuam. Manus uLicpic propric mcinLrum csL lio-

minis :non aulcni opinor illam scripLuram mcmbrum
esse liominis, et tamcn dicitur manus eo quod manu ,

facta sit. Sic et peccatum, non tantum ipsum opus ma-

lum, quod pa^na dignum cst; scd ctiam i])sa mors, qua;
peccaLo facta est, peccalum appcllata esL. Illud iLaque
peccatum, quo reus esset mortis, non commisit Christus :

illud autcm alterum, id cst, mortcm, qua: pcccato inflicta

est humanae naturae, suscepit pro nobis. lloc suspendit
inligno, hoc maledictum est pcr Mojsen ibi morsdam- :

* Rom. V, 12.
 CONTRA FAUSTliM MANICH.EUM, LIB. XIV. 385
nata est iie regnaret, et nialetlicMa est ut periret. Qua-
propler per (lliristi tale peccalum, damnatum est et nos-
trum peccatum ut nos liberaremur. ne regnante peccalo
nos damnati remaneremus.
IV. Quicl ergo miratur Fanslus maledictuni esse pec-
catum, inaledictam esse mortcm, malediclam esse morta-
litatem carnis sine peccato Christi , tamen
ex peccalo
liominis etiam in Christo factam? Ex Adam quippc cor-
pus assumpsit, cjuia ex Adam virgo Maria, ([uae peperit
Christum. Dixerat autcm Deus in paradiso : « Qua die
w tetigeritis, hoc est malechctum,
morte moriemini^ ; »

quod pepencht in hgno. llle neget Chrislum maledictum,

qui negat et mortuum. Qui autem confitetur et mortuum,
et negare non potest mortcm de peccato esse, et ob hoc

etiam ipsam pcccatum vocari; audiat Apostohnn dicen-

tem : « Quoniam vetus liomo noster simul cum illo cruci-
» fixus est^ ; » et intehigat quem maledictum Moyses dixe-
rit. Ideoque securus A]>ostolus ait de Cliristo : « Factus
» pro nobis maledictum : "sicut non timuit dicere : «Pro
» omnibus mortuusest-. »IToc estenim, raortuus est, quod
maledictus quoniam mors ipsa ex maledicto est et
: ,

maledictum est omne peccatum? sive ipsum quod fit,

ut sequatur supphcium sive ipsum supplicium c|uocl ; ,

aho modo vocatur peccatum quia fit ex peccato. Susce- ,

pit autem Christus sine reatu supplicium nostrum , ut

inde solveret realum nostrum, et finiret etiam supphcium
nostrum.
Y. Ex ingenio meo ista dixerim , si non Apostolus to-
ties hoc inculcat , ut et dormientes excitet et calam-
,

niantes offocet. « IMisit, inquit ,Deus Fihum suum in

» simihtuchnem carnis peccati , ut de peccato damnaret
> Gm. 11, i5, et ui, 3. — 2 Ron,, y,^ f, _ 3 Oalat. in, il, et 2 Cor.
V j i5.

cxxxv. ^5
386 s. Aur.usTixi episcopi
» jicccatum m carne*. » Non crat crgo illa caro pcccati
([uia non dc traduccmortalilatis in Mariam pcr mascu-
lum venerat scd tamcn quia depeccato est niors, illa
:

autcm caro quamvis cx viri;inc tamcn mortalis fuit co . ;

ipso quo mortalis crat similitudiucm liabcljat carnis

,

peccati. Hoc appcllat etiam peccatum conscquenlcr di-

cens « L t dc peccato danniarct peccatum in carnc. »
:

Iteni alio loco « Eum, incpiit, qui non novcrat pccca-

:

» tum pcccatum pro nobis fccit ut nos simus justitia

,
,

» Dei in ipso^. » Cur ergo timcrct Moyses dicerc malcdic-

tum quod Paulus non timuit diceie peccatum ? Planc
.

hoc Proplieta et praividcrc dcbuit et praediccre para- ,

,

tus abb?ereticis cum Aposlolorcprebendi. Quisquis cnim

rcprcbendcrit Propbctam dixisse malcdictum cogitur , ;

rcprebcndcrc Apostolum dixissc pcccatum nam ulique ,

:

malcdictum comes peccati est.

YI. Nec ideo major invidia cst, quod addiderit Dco, ,

ut diceret « Malcdictus Dco omnis qui pcpendcrit in

:

» ligno^. » Nisi enim Deus odisset peccatum et mortem ,

nostram non ad cam suscipicndam atquc dclendam Fi-

.

Hum suum mitteret. Quid crgo mirum si malcdictum ,

est Deo, quod odit Deus? Tanto enim libcntius nobis

donat immortalitatcm, quae futura est Cbristo veniente,

quanto miscricordius odit mortcm nostram , qufe in ligno
pepcndit Cbristo moricntc, Quod aulem addilum cst

omnis , ut diceretur : « Malcdictus omnis (pii in ligno

wpcpcndcrit. non sanc ^Moyses minus piicvidit ctiam
»

justos in crucc futurossed bene praevidit ba?reticos ve-

,

ram mortem Domini negaturos; et ideo volentes ab boc

maledicto Cbristum sejungere ut a mortis etiam veritate ,

sejungercnt. Si enim vcra illa mors non crat, nullum

maledictum Cbristo crucifixo pependit in liguo quia .

• Rom. VIII, i, — 2 2 (]qp^ y^ 3, — 3 Deut. xxr, a3.

 CONTRA FAUSTUM MANICH^UM, LIB. XIV. 387
iiec vere crucifixus Sed contra longe luturos haereti-
est.

cos, quam cle longe clamat Moyses Sine causa tergiver- :

samini ,
quibus displicet veritas mortis Christi : (( Malc-
» dictusomnis qui pendet in ligno » non ille aut ille :

sed omnis omnino. Etiam-ne et Filius Dei? Etiam pror-

sus. Nam hoc est quod non vuUis inde satagids, inde :

seducitis. DispHcet enim vobis maledictus pro nobis ,

quia displicct mortuus pro nobis. Tunc enim extra male-
dictum iUius Adam , si exLra ilhus mortem. Cum vero
ex homine et pro homine mortem suscepit , ex illo et pro
illo etiam maledictiim quod morti comitalur , suscipere
non dethgnatus est etiam ilie ,
proi-sus eliam ille Filius
Dei semper vivus in sua morluus autem propler
justitia ,

dehcta nostra^ , in carne suscepta ex poena nostra. Sic et

semper benedictus in sua justitia, maledictus autcm
propter dehcta nostra , in morte susccpta ex poena nos-
tra ac per hoc additum est, omnis ne Christus ad ve-
: ,

ram mortem non pertinere diceretur si a maledicto ,

quod morti conjunctum est insipienli honorificentia se- ,

pararetur.
Qui autem ex veritate evangehca fidehs est, in-
VII.
telhgittam non esse contumeham Christi ex ore Mojsi
cum cum dixit maledictum non ex divinitate majestatis ,

suse, sed ex conditione poenae nostrae ex qua in hgno ,

suspensus est quam non est hius Christi ex ore Mani-

;

chaeorum cum eum negant carnem liabuisse mortalem

,
,

in qua veram mortem pateretur quia ex ilTd prophetico :

maledicto Lius intehigitur humilitatis, ex isto haeretico

quasi honorc crimen objicitur falsitatis. Si ergo negas
malcdictum nega mortuum ,si ncgas mortuum, nou :

jam contra Moysen sed contra Apostolos dimicas. Si ,

autem confiteris mortuum confitere suscepisse poenam ,

• Rora. XV, aS.

25.
388 s. AiirxUSTiM episcopi

pcccati iiostri sine peccato noslro. Janivcro ubi audis

pcenam peccati, aut cx bcncdictione crcdc vcnicntem,
aut e.\ malcdiclionc : si ex Ijcncdiclione vcnitpocna pcc-
cati , opta cssc scmper in pa^na ])cccati : si autcni oplas
indc libcrari , crcdc j)cr divinfe scntcntiae juslitiam cx
nialedictionc vcnisse. Confitere crgo malcdiclum susce-
[)issc pro nol)is. ([ucm confilcris morluum cssc pro nobis ;

ncc aiiud siunificarc voluissc Movscn . cum diccrct :

Malcdictus omnis qui in ligno pcpcnderit ; nisi : Mortalis

omnis cl moricnsomnis (pii in ligno pc|)cndcril, Polcrat
cnim diccrc Malcdictus oninis mortalis, aut Malcdic-
: :

tus omnis moricns scd hoc cst quod asserit Propbeta ,

:

cjuia scicbat Christi morlcm in crucc pensuram et futu- ,

ros hsereUcosqui diccrcnt « Pcpcndit quidcm in ligno, » :

sed spccie quadam non ut vcrc morcrctur. Clamaudo ,

ergo : Malcdictus, nihil aliud clamavit, nisi quia vere

niortuus . scicns mortcm hominis peccaloris, quam sinc
pcccato ipsc susccpit , de illo malcdicto vcnicnlcm quu
dictum cst. : '< Si tcligeritis , morte moricmini^, » Ad hoc
pcrtinet cl scrpcns illc in ligno suspcnsus-, quo signifi-
carctnr non ililsam morlcm Cliristum hnxissc'', sed illam
veram in ligno passionis suae suspendisse , in quam ser-
pcns illc hoinincm malc suadcndo d(^jecit. Quam veram
jnortcm nolunt isti conspiccrc : ct idco non sanantur a
veneno scrpcnlis, sicut in ercmo quicunupic illum atlcn-
derent sanabantur.
YIII. Itaquc fatcmur ab impcrilis dici , aliud esse
iilfigi ligno , alind in ligno pcndcre. Sic cnim (piidam pu-
tanl solvendam cssc istam quaestioncm , uL .ludam dicant
a Movsc nialcdicLiim (|ui hujiico sc suspcndiL ; (juasi primo
noverinl uLriiin cx ligno an c\ lapidc sc illc suspcnderit,
Sed verum cst , (juod et Faustus commcmoravit, Apos-
• C.en. II, i*», ft iir, 3. — - rsinn. xxi, <), — ^ .Tuaii. iii, 14.
 CONIRA r-AUSTLM MAMCHiElJM, L!B. XIV. 38c)
tolaninon sinere aliud intelligere, (jiiam dc Ghristo esse
praedictum. Scd talis imperitia nonnuUorum Catholico-
rum, venatio lManiclia?orum est. Tales enim solent inscc-
tari, tales suis fallaciis irretire : tales in eos cecideramus,
talcs haeseramus ; tales , non viribus nostris , sed Dei mi-
scricordia eruti sumus.
IX. Qua3 autcm divina Moyses lacessivit, sicut Fau*-
tus criminatur diccns : quod « Ilumanorum nulh un-
quam divinorumque pepercerit? » Dixitenim, et abiit
niliil sategit probare, nihil curavit ostendere. Nos autem
scimus Mojscn omnia vere divina pie laudasse , et pro
sui temporis congruentia suaeque dispensationis gratia
juste humana rexisse. Exigant isti ut hoc doceam , cum
ct ipsi doccre conati fuerint, quod Fauslus objicit, caute
quidcm ut erat acutus sed ob hoc incaulus, quia suo
, ,

acumine se perimcbat. Felix enim cor acutum ad verita-

tcm, infclix contra veritatem. Nondixit, hominum nulli
unquam deorumque pepercerit, sed « Ilumanorum :
,

inquit, et divinorum. w Si enim diceret eum Deo non

pepercisse , facile convinceretur falsae criminationis ;cum
Mojscs inveniretur ubiquc honorare ac praedicare Deum
vcrum qui fecit coelum
,
et terram. Si autem diceret,
nulli dcorum pepcrcissc ,
proderet se Christianis illos
dcos colcrc , a quibus adorandis Mojses prohibet : alque
ita sub alas Catholicae matris pullis fugienlibus non con-
gregaret qua; non peperit. Ut ergo insidias tcnderet par-
vulis, dixit divinorum nulli pepercisse Moysen, quo
possent nequc Christiani aperto deorum cultu fugereim-
pietatcm istorum nimis abhorrentem a religione chris-
tiana , et Pagani eis favere adversum nos, qui Moysen
scircnt contra idola et coutra deos gentium quae sunt ,

daemonia , multa vera et digna dixisse.

X. Quod si istis displicet ; aperte se fateantur idolo-

39<> 8. AUGUSTINI EPISCOPI
nini vcl daenionioruni csse cullorcs : cjuod quidcm igno-
lanlcr csscnt , co ipso solo (|iiod csscnt luvrctici. Dc ta-
lihus cnim dixit Apostolus ; «Ouia in novissimis lcmpo-
» ribus reccdcnt quidam a fide , intendentes spiritibus
)) scductoribus dicmoniorum in li\ pocrisi
, doctrinis
» mcndaciIo(juorum*. » Oui cnim nisi daemones, (juibus

est amica fallacia istis persuadcrent, quod Christusfal-

,

lacitcr passus fallaciter mortuus sit fallacitcr cicatriccs

, ,

ostcnderit id cst non vcrc passus ncc vcre mortuus

, , ,

sit nec illae vcri fucrint e\ vcris vuhieribiis cicatriccs?

,

Quae simt evicjentiores doctririae mendaciloquorum dae-

moniorum ,
quam istiie quibus pcrsuadctur Fihum Dci
id i^st , ipsani vcritatcm , mcndaccm? Scd isti in
cssc

doctrina sua habent et apcrlam non quidem daemonio-

,

rum, scd tamcn crcaturiE cuhuram, quam damnat Apos-

tolus diccns « Et colucrunt
, : ct scivicrunt crcaturae potius

» quam Creatori 2.
XI. Proinde isti in phantasmatis fabuhuum suarum
idohi da^monia nescicntcs colunt
ct in sole autcm ct :

luna novcrunt se servirc crcaturae ct (juod putant sc ctiam ;

Creatori servire , muhum fahuntur : phantasmati enim

suo scrviunt. Creatori autcm nullomodo scrviunt, quando
ea ncgant Dcum creasse , (juoe aperte Apostolus ad Dci
creaturam pertinere demonstrat , dicens , cum de cibis et
carnibus agerct : « Omnis cnim crcatura Dci bbna cst ,

» et nihil abjiciendum quod cum gratiarum actione per-

» cipitur^. » Videte quid sit sana doctrina, cjuam non
fcrcntcs vos ad fabulas convcrtistis. Quomodo Apostolus
et creaturam Dei Liudat , et ei tamen cuhum rdigionis
exhiberi vetat : sic et Mojses (qui vobis videtur nulh
divinorum pepercissc , non ob ahud suspicor, nisi quia
solem et lunam vctuit adorari ^', ad quorum circuitum vos
» i Tim. IV, i. — 2 Rotn. i, aS. — 3 i xim. iv, 4. — ^ Deut. xvu, 3.
 CONTRA FAUSTUAI xMAXICHJlUM, LIB. XiV. SqI
per omnes angulos vertitis, ut eos adoretis ) , solem et
limam veralaude laudavit, cum eos factos a Deo, et in

coelesti ordine ad pcragenda sua opera collocatos , sicut

est, ita narravit : « Solem in potestatem diei, lunam iu
potestatem noctis. Falsis autem vestris laudibus sol
et luna uon gaudent^. » Diabolus novit falsalaude gau-
dere; prsevaricatrix creatura. Potestates vero coelorum ,

quae peccato non lapsae sunt , artificem suum in se lau-

dari volunt : quarum illa vera laus est ,
qua Creatori il-

larum non fitinjuria. Fit autem , cumdicitur, quod par-

tes ejus sunt, aut memhra ejus, aut aliquid substantias
ipsius. Ille enim perfectus , et nullius indigens , et nus-
quam defluens, ncque discissus, neque per loca distentus,
apud se totus incommutabilis , sibique sufficiens , se ipso

beatus, propter abundantiam bonitatis per Verbumsuum

<( Dixit , et facta sunt ; mandavit, et creata sunt^.^Proinde
si terrestria corpora , de quibus Ioc|uebatur Apostolus
cum cibum nullum immundum diceret, bona sunt, quia
omnis creatura Dei bona est quanto magis coelestia in ; ,

quibus excellunt sol ct luna cum ipse Apostolus dicat :

corpora coelestia et corpora terrestria sed alia est coe- ;

lestium gloria , alia terrestrium ^.

XII. Non ergo conviciatur Moyses soli et lunae, cum

eos vetat adorari ; tanquam creaturam coe-
sed eos laudat
lestem : Deum autem laudat tanquam creatoretn coeles-
tium et terrestriura : nec vult offeridi Deum cum , illi pro
illo adorantur, qui propter illum et ex illo laudantur.
At quam sibi Faustus argute reprebendere visus est ,

quod etiam maledictum vocat Mojses, qui solem adora-

verit ac lunam. « Si ergo , inquit , sub gentili positus
rege , solera cogar adorare, et cum restitero , malcdictum
boc raetuens ,
jubear crucifigi , in aliud ejus incurram
* Gen. I, i6 , et Psal. cxxxv, 8, — 2 ij^ cxlviii, 5. — ^ i Cor. xv, 40.
092 S. MCISHM ElMSr.OI'1

iiialctlicluin . <|nod advorsus cum deprompsit. qui j^eudcf

in ligno. » Vos (juitlcm nullus rcx g"<MUiIis cogil adorare
solcni . (juod ncc ipsc sol cogcrct . si in lcrra rcgnaiet .

(juia ncc nunc a \o!)is lioc \ull licri : sed sicut (Ircator
i])sc inij>ios J>Iasplicmalorcs suos usque ad judiciuui sus-
tinet*, sic et ipsa coelestia tolerani vanos adoratoressuos
usquc ad judicium Oeatoris sui. Tamcn mcnicntotc cliris-

lianum rcgcm non possc cogere iit sol adorctur. Dc gcntili

enim rege e.\cmj)Ium Fanstus j)roposuit scicns prolccto .

ad Gcntiles pertincre quod facitis. cum solcm adoratis.

Non esl crgo lioc clirislianum scd uLique jam perdix :

nomcn Ghrisli ponit'-, ut congrcgct (jiire non pcpcrit.

Vidcte tamen quani facile rcspondeat vcrilas. et sana doc-
trina quam facilc disrumj^at hunc vcstfcT qu;cstioiiis lan-
quam inexitabiJcm ct JjicipittJin laqucum. \'a:cc faciamus
alitjuem armatumregia potestate comminari liomini chris-
tiano, ut si solem adorare noJucrit, suspcndaturin ligno.
Si dccJinavero, inquis, malcdictum . (juod Lex promj)sit
in solis adoratorem^, incidam iu ilJud , <juod eadem Lcx
promjisit in eum qui pependerit in ligno ^. Ita vcro tur-
Jjabcris : sed tu , imo ncc tu , qui ct nullo cogentc adoras
.solem. At veto Clirislianus adilicatus supcr Jiindamcn-
lum A])ostolorum et Prophetarum, altcndit singulas cau-
sas , ct singula malcdicta : vidct unum ]iertincie ad cor-
jiusmortalc, quod Jignosusj)enditur altcrum adanimum, ;

quo sol adoratur^. Etsi enim corpus inclinatur in ado-

rando, animus tamcn aut coJit quod adorat aut fingit; ,

utrumque autcm pcrniciosum cst. Qua])roptcr quoniam

malcdictum in utro(jue mors meruit, sicut mors cst cor-
poris in ligno jiendere ,ita mors animi est solem adorare.

Eligenduin est igitur malcdictum in corporis mortc quo ,

• 2 IVitr. <•. v,r,i). i. — 'i

Jtroii». .wii, II. — 3 Di'Ul. xvn, 3.— < Jd.
.\M, ^'.i. — ''
K|ili(s. II, io.
 COINTRA FAUSXIJM MANrciI /EU.M, MB. XIV. 3^3
maledicio ipsum corpus in resurrectione liberabitur
et :

clcvitandum autem malcdiclum in animae morte ne cum ,

suo coriiorc in aptcrno igne dannietur. Hanc enim quaes-

lionem nobis Doniinus solvit, dicens : «jNolile timereeos
>> (jui corpus occidunt, animani autem non possunt oc-
» cidere : sed eum timcte quihabet potestatcmet animam
w ctcorpus occidere in gebennam ignis'^. ^/fanquam di-
ceret INoJite timere maledictum corporabs mortis, quod
:

temporabter solvitur : sed timete maledictum spiritalis

mortis, per quod anima in aeternum cum suo corpore
cruciatur. Ecce non est anicubiris raaledictio , sed pro-
pbetica prpediclio : «iMaledictus omnis qui pcndet in
» ligno-. » Sic cnim aufert Cbristus de maledicto niale-
dictum ,
quomodo de morte mortem , de peccato pecca-
tur,). v^ic ergo non bbaspbemavit Moyses dicendo : ^hile-
wdictusomnis qui pendet inligno : » quomodo non blas-
pbemaverunt Apostoli diccndo : «Moriuus est , « et :

« Yetus bomo noster confivus cst cruci cum illo ^, » et :

(( De peccato damnavit peccatum"^, » et : « Eum qui non

» noverat peccatum peccatum pro nobis fecit^: » et
,

nvulta bujusmodi. Vos autem cum borretis maledictum

Cbristum, fatemini vos borrere mortem Cbrisli. Ubi
apparet vestra non anicularis maledictio scd diabolica ,

simulatio ,
qui mortem Cbrisli corporis , animre vestrae
morte non creditis.Quam tamen mortem Cbristi non ve-
ram,sed simulatam suadetis quasi non audeatis per no- :

men cbristianum bomines fallere nisi ipsum Cbristum ,

magistrum fallaciic faciatis.

Xlll. Quod autem iuvidus continentios vel virginitati
l^austo Moyses visus cst, quia dixit « Malcdictus omnis :

» qui non suscitaverit semen in Isracl^ » legant Isaiam :

» Mallli. X. 28. — 2 Deiit. xxi, aS. — 3 Rom. vr, 6. — ^ Ul. viit, 5. —

5 2 Cor. V, ai. — f*
Dout. xxv, 7.
394 S. AUGUSTIM EPISCOPI
» clamantcm : « Haec dicit Dominus spadonibus omnihus,
» (|iii oLscrvavorint pracepta mea , et elegerint (picecgo
» volo, et custodierint teslainentum nieum : dabo illisin

» domo mea et in niuro meo locuni nominatuni, melioreni

» iiliorum et fdiarum: nomcnaeternumdaJjo illis, et non
» deerit illis ^. » Aut si contrarium putant Isaiam Moysi,
liic eis placeat, si ille displiccL; non cst parum adversus
istos. ^obis cnim sulFicit scire unum Dcum locutum et
per Moysen et per Isaiain : et maledictum essc omnem

qui non suscila^erit senien in Israoi, sivc tunc, cum po-

pulo secundum carnem propagando etiam carnalis prolis
operatio in conjugali castitate ad ollicium civicum perli-
nebat; sive nunc, ne quisquam spiritaliter natus, putct

sibi deberc sufliccre , nec instet doniinicis lucris ,

quibus
quisque pro modulo suo prtedicando Christum, dehct
generare Christianos. Ita ilhi divina sententia tempora
utriusquc Tcstamenli mirabrevitatccomplectitur : «Ma-
» lcdictus omnis qui non suscitaverit scmen in Israeh »

' Isai. Lvi, 4.

 CONTRA FAUSTUM MANICHjEUM, LIB. XV. SgS

LIBER XV.

J. Faustus dixit: « Quarenon accipitis Testamentum

Vetus? Quia et omne vas plenum superfusa non recipit,
sed efFundit: et stomachus satur rejicit ingesta. Proinde
et Judaei ex prceoccupatione Moyseos Testamento Yeteri
satiali , respuerunt jNovum : ct nos ex Christi praeven-
tione Novo referti, respuimus Vetus. Vos ideo utrumque
accipitis, quia in neutro estis pleni , sed semi : alterumque
ex alteroin vobis non tam repletur, quam corrumpitur;
quia et sema vasa nunquam de dissimih implentur mate-
ria, sed de eademac sibi simih, utvini vino, mclhsmelle,
et aceti aceto : quibus si dissimihaet non sui generis su-
perfundas, ut melh fel, et aquam vino , et aceto garos,

non repletio vocabitur haec, sed adulterium. Haec ergo

causa est, unde nos parum accipimus Testamentum Ve-
tus : et quia Ecclesia nostra, sponsa Chrisli, pauperior
quidem ei nupta, sed diviti, contenta sit bonis mariti
sui : humihum amatorum dedignatur opes, sordent ei

Testamenti Veteris etejus auctoris munera, faniEequesuae

custos dihgentissima nisi sponsi sui non accipit litteras.
Vestra sane Ecclesia usurpet Testamentum Vetus quse ,

ut lasciva virgo immemorpudoris alieni viri et muneribus

gaudet et htteris. Araator denique ille vester, et pudoris
corruptor Hebrseorum Deus, diptychio lapideo suo, au-
rum vobis promittitet argentum, ventris saturitatem, et
terramChananseorum ^. Hi vos delectaverunt tam sordidi
quaestus, ut hbeatpeccare post Christum, ut sitisingrati

1 Deut. viii, 7, et Exod. xxm, i3.

 39*J S. AUGUSTINl liffSCOlM
tam iniinensis dotibus cjus. ITirc vos illiciiinl, nl in lle-

biieoruni depeiealis I)eo post nuplias (Iliiisli. Discite

ergo jain nnuc eliani lalli \ os . et tlecij)i falsis proniissio-

nibiisejus. 1'aiiperest, cgens est. iicc ca (piitleni ])nes-

larc polest tpuc proinitlit : nani si suic propritc conjugi,
dico autcm Synagogce, niliil borum pra^slat quse pollicc-
tur, ct tpiidcin niorcm gercnti sibi pcr omnia, et scrvicnti
submissius cpiam ancilla; vobis praestarc quid potcrit
abenis ab sc, et mandatorum suorum dctrcctantibus ju-
gum supcr])a cervicc.^ Scd vos quidcm pcrgite agcre ut
cciepistis, rndcm pannum veteri vcstiinento committit; '

novuin vinum \eternosis ulribus credite, duobus maritis

nulli placituri servite cliristianam denique fidem Hip-
.

pocentauium lacitc, nec e<[uiiin periertum nec liominem:

iiobis soU CbrisLoscrvirc permittitc. ejus tantum immor-
tali dotc contenlis , et imitantibus Apostolum qui dicit;
» SuHicicntia nostra e\ Deo cst ,
qui nos idoncos probavit
» iiiinistros Novi Tcstamenti -. » llebnieorum Dei etnos-
tiM admodum divcrsa condilio cst ;
quia nec ipsc qUcC
])romittit impleic polcst, ct nos ea lastidimus accipcre.
Sujierljos nos advcrsus blanditias ejus , rJiristi liberalitas

leciL. Ac ne incongrue me Iutc comparasse exislimes.

Pauius in nos lianc conjugalis disciplinae similitudincm
piior contulit, diccns : « Qu;« sub viio est mulicr, viventc
» viro aliigata est Icge viri :siautem mortuus fuerit vir
» cjus,soluta est a legc viri ^. » Ergo vivente viro vocabi-
tur, inquit, adultcra, si juncta fuerit alteri viro. Quod
» si mortuus fucrit ^irejus, uon erit adultera alii con-
» juncta. » Per lioc ostendens. spiritu mcecliari eos, qui
non ante repudiantes , ct in mortuis quodam modo po-
neiites l.egis aiictorem . tum demum se copulaverint
Cbristo. Quod dictiim ad eos pnccipue spectat qui cre-
' .MhIiIi. i\, t<\ I-. — - 2 Cor. III. T. — ' Rom. \it, 2.
 CONTRA FAUSTLM MAXICHjELM, LIB. XV. 897
diderint cx Judieis, vidclicet ut ipsi siiit priniae supersti-
tinnisoLliti. iNobis vero in hocquid opus c>t vel pra^cepto,

quibus ex gentilihile conversis ad Christuni, HeJjrteormn

Deus non niorluus dehct videri. sed nec natus? Sane
Judceo, si credat Adoneus dehet vidcri dcfunctus, gen-
.

tih vero idolum et unicuiquc tjuod cst veneralus ante

:

cognitum Christum. Namsi post idolohitriae divortiaile-

briTorum quis Deuni et Christum pariter cohit. nihil illc
qnidem a detrili pudoris frjemina discrepavit quae post .

uniusmariti ol)ituni duobus nupserit. »

II, Augustinus respondit : Auditehaec, quorum corda
possidet Ciiristus : et videLe , si toleratis, nisi quia ipseest

vestra patientia. Faustus novo melle plenus, respuit ace-

tum vetus, et Paulus aceto vetere plenus, effudit dimi-
dium, quo caperet infusum mel novum nonservandum, ;

sed corrumpcndum. \idcs enim, quod ait aposlolus Pau-

lus: « ServusChristi Jesu, vocatus Apostolus, segregatus
» in Evangelium Dei ^ : » ex mellc novo est. Tlhid autem
quod sequitur : « Ouod ante promiscrat pcr Prophetas
» suos in Scripturis sanctis de Filio suo, qui factus est ei

y> cx semine David secundum carnem : » ex acetovetere.

Quis hoc sustineret iiudire , nisi nos consolaretur idem
dicens : « Oportet et haereses esse, ut prohali manifcsti
» fiant Sed quid opus esteadem jamsuperius
invobis -. »

» satis dicta repetcre "'? » -Nam pannum novum et vesti-

mentumvetus et vinumnovum cl utrcsvetcrcs, non duo

,

Testamenta significare, sed duas vitas et spes duas ad :

duo vero Tcstamenta intelligenda illam datam esse a Do-

mino similitudinem : « Propterca omnis scriba crudituj
» in regno Dei similis estpatrifamilias proferenli de the-
» sauro suo nova et vetera ^, » ex his quae ante diximus,
recordetur qui potuerit , vel certe recenseat qui voluerit.
> R<.m. I, I. — 2 I Cor. xi, 19. — 3 yb. 8. — •»
Matlli. xiir, 52.
398 S. AUGCSTINI liPISCOPI
Duas cnim spes si quls habendas putavei it, ut ct propler
iclicitatem tcrrcnam , et pro[)tcr regnum coclorum Dco
scrviat : cum Imec ali([ua tribu-
lurc illani nou capit. ct
latione fuerit perturbata, clclicicns homo amittet etiam
illam. Inde est et illud « Nemo potest duobus dominis
:

w scr\ ire *. » Quod cxposuit diccns « Non potestis Dco :

» servirc et Mammomc. » Yetus autem Testamcntum

recte intclligcntibus proplictia cst Novi Testamenti. Ita-
cjue ct in illo primo populo sancli Patriarcliff* ct Pro-
phettc, (jui intclhgebant cjuod agcbant, vel (juocl j)cr eos

agebatur, in Novo Testamento habebant istam spem sa-

lutis a^tcrnic : adillud cnim pcrlincbant, cjuod intclligc-
bant ct diligcbant : cjuia etsi nondum rcvchibatur, jam
tamcn figura])atur. Ad vetus autcm illi pcrtinel)ant, cjui
non illic amjilius cjuam j)romissa tcmj)oralia cogitata con-
cupiscebant. in cjuibus?etcrna figurata et jiropbctatanon
intclligcbant. Sed ba^cjam satis supcr(juc j)rioribus res-
ponsionibus nostris dicta sunt.
\\l. lUa vero cst mirabilis imjiudcntia , cum Mani-
chceorum sacriicga ct immunda socictas etiam castam
sponsam Ghristi se jaclare non dubitat in quo adversus :

sanctiTe Ecclesiae vcrc casta mcml)raquid j)rolicit. nisiut

vcniat in mentem adversus talcs apostolica illa admoni-

» tio : Aptavi vos uni viro, virginem castam exhibcre
» Chnsto. Timco autem , ne sicut serjDcns Evam fefcllit

» astutia sua, sic et vestrae mcntcs corrumpantur a casti-

» tate, cjune; est in christo-? » Quid ciiim aguut isti evan-
gelizantes nobis j)raeter quod accejiimus, nisi ut nos a
castitate corrumpaiit. (juam ("Jiristo scrvamus, quando
kgcm Dci culj)aiit nominc vclustatis, et errorem suum
laudaht nomine hovitatis , quasi omiiis ve*tustas fugienda
sit, aut omnis novitas appctcnda ; ciim ct mandatum vctus
» MaUli. VI, 24. — 2 a Cor. xi, 2.
 COIVTRA FAUSTUM MANICHiEUM, LIB. XV. 899
in laude ponat apostolus Joannes^ et profanas verborum
novitatesevitari jubeat apostolus Paulus - : Te ergo, vera
sponsa veri Christi Ecclesia catholica, alloquar et ego te
pro moclulo meo, qualiscumque filius et servustuus posi-
tus inte dispensare cibaria conservis meis. Cave semper,
ut caves, jManichseorum impiam vanitatem, jam tuorura
periculo expcrtam, ethberationeconvictam. lUe mequon-
dam de gremio tuo error excusserat quod : expertus fugi ,

experirinon debui. Sed tibi profecerint etiam pericula

mea, cui nuuc servit hberatio mea. Quia nisi mihi verus
et verax sponsus tuus, de cujus hitere facta es, in vero san-
guine suo remissionem peccatorum posuisset, absorbuis-
set me vorago fallaciae, et terram factum serpens irrepa-
rabihter devorasset. Noh decipi nomine veritatis hanc
:

sola tu habes, et in lacte tuo, ct in pahe tuo : hac autem

tantum nomen ejus est , ipsa non est. Et in tuis quidem
grandibus securaes : sed appello in te parvulos tuos,fra-
trcs, fdios, dominos meos, quos vel tanquam ova solh-
citis ahs foves , vel tanquam infantes lacte nutris , sine
corruptione frjecunda, virgo mater. Hosin te appello tene-
ros foetus tuos, ne garruhi curiostate seducantur abs te
sed potius anathement, si quis eis evangehzaverit praeter
idquod acceperuut in tc ^ nec rehquant verum veracem- :

que Christum, in quo sunt omnes thesauri sapientiEe et

scientise absconditi^, et magnam raukitudinem dulcedinis
ejus, quera abscondit metuentibus se^, perfecit antera
spcranlibus in se. Ibi vero quomodo possunt esse verba
veracis, in praedicatore ChristifiiUacis? Contemne insul-
tationes eoruni : qiiia bene promissionem
tibi es conscia,

vitas aeternae te adamasse in muneribus sponsi tui, id est,

ipsumsponsura tuum, quia ipse est vita aeterna.

• I Joan. II, 7. — 2 I Tim. vi, 2. — 3 Galat. i, 9. — * Coloss. 11, "i. —

^ Psal. XXX, 20.
400 S. ALGUSTINi r.lMSCOIM
IV. Noii autcm, sicul iili tlosipiiinl, ad alienum tleum
scdiicla (\s. proiniUeiileni saliirilalcin \cnlris cl tcrram
(lliaiian;ioriiin . int('lliij;is cpiippc in i|)sis cliaiii piomis-
sionibus tejani tiinc liguratam ct pro[)lietalain, jinvscicn-
tiam ])arlurissc sanctorum. Ncc lapitlco diptvcliio mi^c-
ra])ili dicacitate icprelicnso movcaris : ijuia non liabcs
lapideum cor, quod illae tabula^ in populo priore signi-
iicabant. Ks enim epistola Aposlolorum scrijita nou ,

atramento, scd spiritu Oei vivi ^ ; non in labulis lapideis,

scd in tabulis cordis carnalibus. Ad cpia^ verba illi vani
gaudent, putantes Apostolum reprebendisse dispensatio-
ncm illi lcmpori congruam AClciis Tcstamcnti, non in-
tclligcnlcs boc euni cx l-ropbcta divissc. llapc cnim verba,
quae impcritc amplectuntur, longe antccjuani pcr Apos-
lolos dicercntur ct implercnlur, a Propbetis, quos rcs-
puunt, prjenuntiata sunt. Propheta cnim dixerat : « Aufc-
)>ram ciscor iapidcum, et dabo cis corcarncum '^.
« Vidcant
wsi non boc est:lNon in tabulis lapideis, scd in tabiilis
«cordis carnalibus. « Nam
nccjue ibi quod dictum cst cor
carncum, ncque bic tabulae carnalcs, boc volunt, ut car-
naliter sapiamus : scd quia in comparatione lapidis, qui
sinc scnsu cst, caro scntit, pcr lapidis inscnsualitatcm sig-
nilicatum cst cor non intclligcns, et pcr carnis scnsualila-
tem significatum cst corintclligcns. Tu potius istos irridc,
qui dicunt, et terram ct ligna ct lajiidcs babcre scnsum,
cl intclligcntiore vita vivere, carnes autcm stolidiorc et
obtusiore. IJnde non a veritatc, sed a sua vanitate co-
guntur fateri mundius essc lcgem conscriptam in tabulis
lapidcis, quam suum tbcsaurum in pcllibus morticinis.
An forte ([uia in fabclla sua ctiani lapides dicunt esse ossa
principum, non eis dubitant coria praeponcrc agnorum?
ISempe ergo illa Testamenti arca mundius tcgebat hipi-
' i C.ov. III, a. — ^pyech. xi, 19, et xxxvi, iG.
 CONTRA FAUSTUM MANICH^DM, LIB. XV. 4^1
deas tabulas, quam
caprina pellis cotliccm istorum Hacc
tu miscricoidilcr irride, ut eis irridcnda ct lugicnda com-
mcndcs:nam diptjcbio lapidco, jam tu non corde
in illo

lapidco intelligis, quid duro illi populo congruebat; ct

ineo tamen agnoscispetram, ipsuni sponsum tuum, illum
qucm Petrus loquitur, lapidcm vi^ um aJ) bominiJ)Us re-
proJDatum, a Dco autem electum ct bonorilicatum^. lllis

ergo erat lapis oHcnsionis, ct pctra scandali^ : lijji autem

lapis, qucm rcjH-obavcrunt aedificantes, factus cst in ca-
put anguli. Quod tolum idem Petrus apostolus explicat,
et totum a Propbclis, a quibus isti damnali alienanfur,
praedictum csse commcmorat. Lcge sane eliam iJiud dip-
tycbium ne timeas, planc sponsi tui est. Abis lapis ille
:

significavit duram stoJiditatcm : tiJji aulcm firmam stabi-

litatem. Uigito Dei scriptae sunt tabulee illas ^ : digito Dci
sponsus tuus cjecit diiemonia ^ : digito Dei cxpeJIe tu doc-
trinas dyemoniorum mendaciloquorum cautcriantium
conscientiam -^ Ex boc diptjcbio rcpellis adullcrum, qui
se Paracletum dicit, ut sancto nomine te scducat. Quin-

quagesimo enim die post Pascba datae sunt illas tabulse;

et quinquagesimo die post passionem sponsi tui, quam
Pascba illud praefigurabat, datus est digilus Dei, Spiri-
tus sanctus promissus Paracletus ^. iNoIi ergo formidare
diptycbium, quo nunc agnosce-
tiJji scripta olim, quae
res,mittebantur :lantum noli esse sub lege, ne iJIam ti-
more non impleas; sed suJd gratia, ut sit in te plenitudo
legis cbaritas. Non enim aliud diptycbium rccensebat
sponsi tui amicus, cum diceret « Nam non adulterabis :
:

» Non bomicidium facies Non concupisces, » et si quod :

est aliud mandatum, in boc scrmone recapitulatur : <^ Di-

» ligesproximum tuumtanquam teipsum. Dilectioproximi
• I Petr. II, 4.— 2 psal. cxvii, 22. — 3 pAod. >x.m, iS, — < Lup. xi ao,
— 5 I Tim. IV, 3. — fi
Act. II, 3,

mxv. q6
4oa 8. AUGUSTINI EPISCOPI
» maliim non operatur. ricnitudo autcm logis est chari-
» tas. Ibi cnim sunt duo illa ])r;rccj)t;\ , dilcctionis Dei,
» et dilcctionis proximi, singtilis tabulis cxplicata^. » Iloc
ergo diptycliiuni ille praemisit, qui tibi Laec duo prae-
cepta vcnicns commcndavit. in quibus tota T.cx pcndet
et Propbctae^. In ])rimo pr;rccpto imptiarum cst castitas

tuarum, in secundo unitas illo am- mcmbrorum tuorum :

plcctcris divinitatem, isto congrcgas sociclatcm. Quee

duo prcTCcpta, ij)sa sunt dcccm tria jicrtincnt ad Dcum, :

etseptcm ad proximum. O pudicum diplycbium, in (juo,

vetere figura, ille dilector et dilectus tuus praenuntiabat
tibi canticum novum. in dccacbordo jisaltcrio ^ : tanrjuam
pro te etiam ncrvos suos extensurus in ligno, ut de pec-
cato peccatum damnaret in carne, et justitia legis imjilc-
retur in te'^. diptychium conjugalc, quod non sine
causa odit adultcra.
V. Jam enim mibi ad teest sermo, Manicbaea congre-
gatiofallax, etfallaciis involuta. Ita-ne multinuba tot ele-

mentis , vel potius merctrix prostituta d?emoniis , ct sa-

crilegis vanitatibus impriiegnata , audcs matrimonium

catbobcum Domini tui , crimine impudicitiai lacerare?
Ostendc nobis moecbos tuos, splcnditcncntcm pondcra-
torem, et Atlantcm laturarium. llbini cnim dicis caj)ita

elemcntorum tenere, mundumquc susjicndere; istum au-

tem genu fixo, scapulis validis subbajularetantam molcm,
utique ne ille deficiat. Ubi sunt isti? Qui si vcre essent,
quando ad te vcnircnt occupati tanto ncgotio? quando ad
te intrarent, ut blanda manii tua, et otiosa, j)lane deU-
cata, post tanlum lal^orcm , alteri bumcros confricares?
Sed mala daemonia, quse tecum scortantur, ut
fallunt te
concipias mendacia, el parias pbantasmata. Cur ergo non
• Rom. XIII, 9, 10, et Exod. xx, 1 3. — 2 Malth, xxii, 40. — 3 Psal. xci, 6,

— *Rom. IV, 8.
 CONTRA FAUSTUM MANICH^UM, LIB. XV. 4^3
respuas diptycliium veri Dei, tuis membratis inimicum,
quibus tot fiilsos deos adamasti mentc vagahunda per
figmenta cogitationum tuarum quil)us omnia poetica ,

mendacia graviora et lionestiora repcrirentur, vel lioc

certe, quod apud poetas neminem decipit ipsa professio
falsitatis, iu libris autem tuis tanta fallaciarum turba,

pueriles etin senibus animas, nomine verilatis illectas, mi-

serabilibus corrumpit erroribus, cum pruricntesauribus,
sicut Apostolusdicit,et a veritateauditum suum avcrtentes,
ad fabulas convertuntur^? Quomodo ergo sanam doctri-
nam ferres illarum tabularum, ubi primum prasceptum
est « Audi, Israel, DominusDeus tuus, Deus unus est^; »
:

cum tot deorum nominibus delectata turpissimi cordis

fornicatione voluteris? An non recordaris amatorium can-
ticum tuum, ubi describis maximum regnantem regem,
sceptrigerum perennem floreis coronis cinctum et facie
,

rutilantem? Quem si solum talem amares, erubescendum

tibi esset nam etiam vir unus floreis coronis cinctus pu-
:

dicae conjugi displiceret. Neque enim potes dicere lioc

aliqua mjstica significatione ita dictum, vel ita demons-
tratum, cum praecipue laudari Manicbaeus non ob
tibi
aliud soleat, nisi quod remotis figurarum integumentis,
ipse tibi veritatem nudam et propriam loqueretur. Pro-
prie igitur cantas Deum regem sceptrigerum, floribus
coronatum. Ponat saltem sceptrum, quando coronis flo-
reis cingitur : non decet regiae virg?e scveritatem illa luxu-
riae mollitudo. Huc accedit, quia non a te soliisadama-
tus est : sequeris enim cantando , et adjungis duodecim
saecula floribus convestita et canoribus plena, et in faciem
patris flores suos jactantia. Ubi et ipsos duodecim magnos
quosdam deos profiteris, ternos per quatuor tractus,

» a Tim, IV, 4. — 2 Deut. vi, 4.

26.
4o4 S. AUGUSTINI-EPISCOPI
quibus ille unus circumcingilur. Qucm quomotlo im-
iiicnsum facialis, qucm sic rircunulalum dicitis, nunquam
invenire potuislis. Adjungis; ctiam innunicra))ilcs rcgni-
dcorum agmina, et Angclorum cohortcs quoe
colas, et :

omnia non condidisse dicis Deum. sed de sua substantia

genuissc.
YI. non
Ita convinceris innumerabilcs dcos colere,
lerendo sanam doctrinam, qua docetur unus de uno Dco
natus Filius. et utriusquc Spiritus sanctus. Quos tamcn
non solum innumcrabilcs, scd ncc trcs Dcos fas cst di-
cere quorum est non solum una eadcmquc substantia,
:

scd etiam una eadcmque opcralio, pcr ipsam propriam

unam eamdcmquc substantiam, pcr crcaturam vcro cor-
poralcm ctiam dcmonstratio singulorum. Haec tu non
intelligis, non capis : novi, plenaes, incbriata es, ingur-
gitata es fabuloso sacrilcgio. Digcras aliquando quod
exhalas, et tc jam obrucre taliJ)Us dcsinas : inlcrim canta
quod cantas. et inspice, si potcs , dcdccus fornicalionis
tuae. Invitavit enim te doctrina dasmoniorum mcndacilo-
quorum ad domos angclorum, ubi llat aura salu-
iictas

bris, et ad campos^ ubi scatent aromata, cujus arborcs

ct montes, niaria et llumina, dulce nectar fluunt pcr
cuncta saecula. Et credidisti et finxisti harc in corde tuo,
ubi vanis recordationibus luxuriata et dissolula jaclcris.
Cum enim quaedam talia dicuntur de inelfabili alllucntia
spiritalium dcliciarum, utique in acnigmate dicuntur, ita

ut novcrit animus qui talibus cxercctur, esse aliud quod

ibi qua^rcndum et intclligcndum sit, sive corporcis scn-

sibus in veritate corporali tale quid demonstretur , sicut

ignis in rubo, ct de virga serpcns et dc scrpcnle virga^ et
tunica Domini a pcrsccutoribus non divisa, et obscquio
mulieris unctio pcdum aut capitis ejus, et frondes mul-
* Forte ad nampnm. — ' F.xod. ici ct iv.
 CONTRA FALSTCM MAiMCIljilUM, LIB. XV. 4^'^

tituclinis prcccedcntis et conseqiicntis asellum ejus^ ; sive

in spiritu per imagines corporum, vel in somnio, vcl in

extasi figurate ostentlantur, sicut Jacob scalae^, et Da-
niclis lapis pnecisus sine manibus et auctus in montcm'^,
et Pctro ille discus'^, et Joanni tam multa^ : sive sola lo-
cutione ad eumdem modum figurentur, sive Cantica can-
ticorum*', et quod in Evangelio fccit paterfamilias nup-
tias filio suo'^, ethomo quidam duos filios habuit frugi
et luxuriosum ^, et homo quidam novellavit vineam et ,

locavit agricolis^. Tu vero praecipue Manichasum ob hoc

praedicas ,
quod non ad talia dicenda, sed potius ad
solvenda ultimus vencrit : ut et figuris antiquorum aper'-
tis, et suis narrationibus ac disputationibus evidenti luce
prolalis, nullo sc occultaret a^nigmate. Addis eam prse-
sumptionis hujus causam ,
quod videlicet antiqui, ut
tiguras hujusmodi vel viderent, vel agerent, vcl dicerent,
scicbant istum postea venturum ,
per quem cuncta ma-
nifcstarentur : iste autem, c|ui scirct post se nemincm af-

futurum , sententias suas nuUis allcgoricis ambagibus

tcxcrct. Quid ergo facit affectus tuus desideriis carnahbus
sordidus, in campis et montibus nemorosis, et coronis
lloreis, ct scatcnlibus aromatibus? Si nonsunt aenigmata
rationis, phantasmata sunt cogitationis, aut vecordia fu-
roris. Si vero aenigmata csse dicuntur : cur non fugis
adulterum, apcrtam veritatcm ut illiciat promittentem
et fabulosa fallacia quos illexerit illudentem ? INonne mi-
nistri ejus, et ipsi miseri tahbus vanitatibus venenati, in
hamo suo solent hanc escam de Paulo apostolo poncre,
ubi « Ex parte euim scimus, et ex parte prophcta-
ait :

» mus cum autem vcncrit quod perfcctum est quod ex

;
,

' Joan. xfx; Mallh. \\\i; Joan. xi, et Maltli. xsr. — ^ Gin. xxviir.
3 Dju. ir. — * Act. X, [ r. — ^ Apoc, i, i, — ^ Caiil. i. — "^
Mallii. xxir. —
8 Luc. XV, — y Matth. XXI, 3 5.
4o6 8. AUGUSTINI EPISCOPI.
)) parte est, aufcrctur* : » et, « Yidcnius nunc per specu-
)) lum in aniigmale, tunc autcm facie acl faciem^? » Ut
scilicet apostolus Paulus ex parle scicrit, et ex parte pro-
pbctaverit ,
per spcculum et in a^nigmate vidcns ,
quod
totum auferendura est veniente Manicliaeo, et affcrcnte
quod pcrfcctum cst, ubi facic ad facicm vcritas vidcatur.
lasciva, immunda , sine fronte, adbuc ista garris,
adbuc pascis ventos, adbuc amplecteris idola cordis tui!
Ita-ne tu facic ad facicm vidisli rcgnantcm rcgcm sccptri-
gerum , florcis coronis cinctum , et deorum agmina , et
splcnditcnentcm magnum , sex vultus et ora fcrentem,
micantemque lumine et altcrum rcgcm bonoris, Ange- :

lorum exercitibus circumdatum et altcrum adamantcm ;

Jicroam bcHigcrum dcxtra liastam tcncntcm et sinistra

, ,

clj-peum et alterum gloriosum regem tres rotas impellen-

;

tem, ignis, aqu?e, et venti, et maximum Atlantcm mun-

dum fcrcntcm bumcris, eum gcnu fixo bracbiis utrinque

secus fulcientem ? Hicc et alia millc portenta tu fiicie ad
faciem vidisti, an baec tibi doctrina daemoniorum men-
daciloquorum pcr ora dcceptorum cantat, et nescis ? Vie
tibi infclix : eccc quibus pbantasmatis constupraris, ecce
quas vanitates pro verilatc lambis : et serpentinis pocubs
ebria, de diptycliio Lapidco audcs insultare niatronali
vcrecundiae conjugis unici lilii Dci : quia iba jam non sub
praedagogo Lcgis, sed sub magisterio gratiae, nec su-
perba operibus, ncc fracta terroribus, vivit ex fidc et spe

et cbaritatc, facta Isracl, inquo dolus non cst^, et au-

diens quod il)i scriptum cst « Dominus Dcus tuus, Dcus :

» unus est^ » quod tu non audiens, in tam multos fictos

:

deos fornicationcm tuam diffudisti.

VII. Quomodo non sint tibi inimicae illoe Tabulae, in
quibus sccundum pnjeceptuni est: « Non accipies in. va-
' I Cor. xiii, 9. — 2 Ujid. 12. — 3 Joan. i, 45.— * Deut. vi, 4.
 CONTRA FAUSTUM MANICHjEUM, LIB. XV. 4^7
» num nomen DominiDei tui'^,» quandoquidem tu etiam
ipsum Christum, qui propler carnales a carnali vanilate
mundandos, etiam carneis oculis verus in veritate carnis
exortus est, in flillacicTe vanitate posuisti? Quomodo tibi

non adversum lertium praeceptum de sabbati requie

sit

quse tot figmenlorum illusionibus inquieta anima ventila-

ris? Ilaec tria praecepta quomodo pertineant ad dilectio-
nemDei, quando capies, quandosapics, quando amabis?
Immodcratacs et foeda, et contentiosa timuisti, eva- :

nuisti, viluisti, excessisti modum tuum, turpasti decorem

tiium, turbasti ordinemtuum. Talis apud tefui, novi te,

quo pacto ergo te nunc doceam haec tria praecepta ad di-
lectionem Dci pertinere ex quo et per quem et in quo
,

suntomnia^? Lndehoc intclhgis. quando nec illa sep-

tem, qu?e ad dilectionem proximipertinent qua humanae
vitoe societas continetur, crroris tui detestanda perversi-
tatenosse atque observarepermitteris?Inquibus manda-
tum primum est « Ilonora patrem tuum et matrem
:

» tuam ^ quod et Paulus commemorat mandatum pri-

: ^

mum in rcpromissione '^, eadem atque itidem etiam ipse

praecipiens. Tu autcm doctrina daemoniaca didicisti ini-
micos deputare parentes tuos, quod te per concubitura
in carne ligaverint, et hoc modo utique deo tuo immun-
das compedes imposuerint. Hinc etiam consequens prae-
ceptum, quod est: « iNon moechaberis, » ita violatis, ut
hoc maxime in conjugio detestemini, quod fdii procrean-
tur; ac sic Auditores vestros, dum cavent ne foeminae
quibus miscentur concipiant, etiam uxorum adulteros fa-

ciatis. Ducunt enim eas ex lege matrimonii, tabulis procla-

mantibus , liberoruni procreandorum causa : et vestra
lege, metuentes ne particulam dei sui sordibus carnis atfi-

* ExoJ. XX, 7,etDeut. v, ii. — 2 Rom, xi, 3o, — 3 Exod. xx , 12;

Deut. V, 16 , et Matlh. xv, 4. — 4 Ephes. vi, i.
4o8 8. ALT.rSTlNI E1'1SC0PI

cinnl, ail cxplcnclam tantum libidincm foeminis impudica

conjuuctione misccntur; lilios autcm invili suscipiunt ,

proptcrquod solum conjugia copulanda sunt. Quomodo

crgo non proliihcs nubei-c ^, quod dc te tanto anlc prar"-
dixit Apostolus; ((uaudo id conaris aufcrrc de nupliis ,

unde sunt nuptiie? Quo ablato, mariti erunt turpiter a-

matorcs, meretriccs uxores. tlialami forniccs, soceri lcno-
ncs. Ac perhoc etiamillud ])rceceptum, quod cst « Non :

» occides-. » cx cjusdcm crroris pervcrsitatc non servas.

Dum enim timcs ne dei tui mcmbrum ligctur in carnc ,

non dasesuricnti j)anem hic f"orn)idans liomicidium fal- :

sum, iliic perpctrans \crum. lta(jue si incurras in cum

famelicum. cpii mori possit, nisi cihum poriigendo sub-
venias jam tu homicida tenehcris aut loge Dei
;
si non ,

dederis, autlege Manicluci, si dederis. Quid CcCtcra Dc-

calogiprcecepta, tjuomodo scrvahis? Anafurto ahslineas,
ut nescio tpiispanem seu c[uamlihctcscamin suis viscc- ,

rih trucidandam devoret potius, c[uam tu, si possis, ci

is

suhripias, atque ad ollicinam vcntris l^llcctorum tuorum

curras, utfurto tuo deus tuus nec ingravius incidat vin-
culum, et c[uod inciderat eruatur ? 1'orro si incodem furto
com[irehendaris , nonne [ler i[)sum chjum tuum, non te
abstulisscjurabis? Quid enim lihi facturus cst talis dcus,
cui dicis : Falsum juravi per tc, scd pro te, iiisi vclles, ut
exitium tihi infcrrcm, dum honorcm dcfcrrcm? Ita et il-
lud mandalum Lcgis : « iNe lalsum lestimonium dicas ^, »

proptcr memhra dei tui sic contemnes, ut ca non solum

tcslimonio, sed ct juramentofalso decompedibus liheres.
Jamveroc[Uodscqnitur : « iNonconcupiscesuxorem proximi
» tui^^^j^dehclapud te impleri : et lioc unum vidco, quod
nulla liii erroris necessitate violare cogaris. Sed si nefas

' I Tim IV, 3. — 2 nxod. xx, i3, — ^ li)id. i6 , el Deut. v, rg. —

* Exod. x\, 17, el Dcul. v, 20.
 CONTRA FAUSTUM MAMCH^UM, LIB. XV. 4^9
estconjugem concupiscere alienam, considera quitl sit
concupisccndum se proponere alienis: et recordare dcos
tuos formosos et deas fbrmosas, praebentes se ut ardentcr
concupiscaulur, illi a fneminis principibus tenebrarum ,

et illae a masculis: quibus excilatis in fruendi libidinem,

et in suos amplcxus inliianter aestuantibus, eruantab eis

illum deum tuum ubique compeditum, et tanta suorum

turpitudine , ut solvi valeat, indigentcm. Nam rem
proximi non concupiscere, quod est ullimum Decalogi
mandatum , unde jiotesmisera? INonne tibideus ipsetuus
in terra aliena se fabricare mentitur sa?cula nova , ubi
post falsam victoriam falso Iriumphotumescas? Quodcum
modo insana vanitate desideras, et eamdem terram geu-
tis tenebrarum summavicinitate substantige tuaeconjungi
crodis, utique rem proximi concupiscis. Merito tibi est

iniiuicum diptjcbium, continens tam bona mandata mul-

tum errori tuo contraria. Nam illla tria, quae ad dileclio-
nem Dei pertinent, omnino ignoras, omnino non servas:
haec autcm septem,quibus societas humana non Iteditur,
si quando custodis, aut pudore reprimeris, ne interho-
mines confundaris, aut timore frangeris , rie publicis
lcgibuspuniaris; aut malum factumbona aliqua consue-
tudine horrescis ; quam injusteal-
aut ipsa naturali lege,
quod tibi ab altero fieri non vis, advertis^:
teri facias,

error tamen tuus quam te in contrarium ire compellat,

et dum sequeris, et dum non sequeris sentis cum vel , ;

hoc facis quod pati non vis vel ideo non facis quia ,

pati non vis.

YIII. At ista vera sponsa Christi, cui de di])tjchio
lapideo fronte impudentissima insultas, intelligit quid
distetinter litteram et spiritum, quae duo dicuntur alio
modo, Lex et gratia - : et non jam in vetustate lilterae ,

' Tob. IV, 16, et Matlh. vn, la. — 2 2 Cor. iir, 6.

4lO S. AUGUSTINI EPISCOPI
sc(l iii novitate spiritus Dco serviens, non est jam sub
lcge, sed sub gratia *. Neque enim liligiosa Ccecatur sed ;

mitisinlcndit verbis Apostoli, ut intelligat quid appellet

legcm , sub qua nos jam non vult esse -, quia transgressio-
nis gralia posita cst, doncc vcnirct semcn cui promissum
est : « Et quia ideo subintrax it. ut abundaret delictum ul)i
waulcm abundavit dcliclum. superabundavit gratia » "^.

Nec idco tameneamdcmlcgcm peccatum vocat, quia sine

gratia non vivificat; augct enim potius reatuni praevari-
catione addila: «Ubi enini lex nou est, ncc praevarica-
» tio '^; » et ideo pcr se ipsam, cum sola littcra est sine
spiritu, id est, lcx sinc gratia, tantummodo rcos facit
sed proponit sibi quod putarc niinus iutelligcntes possent,
et apcritquid dicat, cum ait : « Quid crgo diccnuis?I>ex
» peccatuuiest? Absit : sed pcccatum non cognovi nisiper
» legem. iNam concupiscentiam nesciebam, nisi lcx di-
»ceret: Non concupisces. Occasioneitaqueaccepta, pcc-
» catum per inandatum fefcUit me, et pcrillud occidit.
» Itaquelexquidcm sancta, ct mandatumsanctumet jus-

» tum et bonum. Quod ergo bonum est, factum est mibi

» mors? Absit : pcccalum ut appareat pcccatum
scd ,

» pcr bonum milii operatum cst mortem^. » Ilcec ista,

cui tu insultas, intelligit quia gemcns petit;quia humilis ,

quaerit, quia mitis pulsat : ct sic vidctnon reprebcndi le-

gem, cum dicitur : « Littcraoccidit, spiritus autem vivi-
» ficat ^ : «sicut non rcprchcnditur scientia, cum dicitur:
« Scientia inilat, charitas vero aedificat. » Nam utique
ipsedixcrat : « Scimus quia omnessGientiamhabemus '^
: »

et tuncadjungit : «Scientia inllat, cliaritas vero ffidili-

» cat. » Ut quid ergo habebat ipse (juo inQaretur, nisi

quia cum charitate non solum non inflat scientia , sed
• Rom. — Galat. ,19. — Rom.
VII, 6. 2 iii 3 v, 20. — * Id. iv, i5. —
5 IJ. VII, 7-9. — 63 Cor. lu, — Cor, 6. ' I vtii, i.
 CONTRA FAUSTUM MANICHJIUM, LIB. XV. 4l 1

etiam lirmat? Ita littcra cum spiritu , et lex cum gratia,

jam noii eo modo littera et lex appellatur, sicutper se ip-
sam cum occidit abundantc delicto. Ita enim lex et virtus
peccati dicta est, cum auget ejus noxiam delectalionem,
per severam proliibitioncm. Nec tamcn etiam sic mala
est sed peccatum ut appareat peccatum per bonum
:
,

operalum est mortem ^. Ita multa quibusdam suut noxia,

quamvis non sii:t mala. Nam et \os cum oculos doletis,
etiam contra deum vcstrumsolcm fenestras clauditis. Haec .

igitur sponsa (>bristi jam mortua legi, id est, peccato,

,

quod legis probibitione fit abundantius cum lex sine ,

gratia jubet, non juvat : tali ergo legi mortua ut sit al-
terius qui ex mortuis resurrexit, discernit ista sine legis
auctorem quod
injuria, ne sacrilegiumcommittatint>jus :

tufacis ineum, qucm nonintelligisauctorem boni; cum

audias Apostolum dicentem «Itaque lex quidem sancta, :

» et mandatum sanclum et justum et bonum ^. » Ecce

auctor boni est ,

qui tibi vidctur unus ex principibus te-
nebrarum. Altcnde veritatem fcrit tibioculos, Ecce Pau- ,

lus apostolus dicit Lex quidcm sancta, et mandatum

: «

» sanctum et justum et bonum. » Ecce cujus auctor est,

qui diptycbiumillud, quod stultairrides, in magnisacra-

menti dispensationem praemisit. Eadem quippe Lex, quae
per -Mojsen data est, gratia et veritas per Jesum Cbris-
tum facta est*^, curn accessit littene spiritus, ut inciperet
impleri justitia legis, quae non impleta reos etiam praeva-
ricationc faciebat. Neque enim alia lex est sanctaet jusla
et bona, et alia per quam peccatum mortem opcratur,
cui mori nos oportet , ut simus alterius qui ex mortuis
resurrexit : sed Ecce sequere, lege. « Sed
eadem ipsa est.

» peccatum, inquit, ut appareat peccatum per bonum ,

» mibi est operatum mortem ut fiat supra niodum pec- ,

* Rom. vii, 1 3. — 2 ijjij, 12. — 3 Joan. i, 1 7

 ^1*2 S. AUC.rSTINI KPISCOPI

» cator, ;tut ])ccrntiim pcr mandatum^. » Surcla, Cccca,

audi, vide. Pcr honum, inqnit, mihi operatum cst mor-
tcm. KriiO lc\ scmpcr cst l)ona, sivc obsit inanibus gra-
tia. sivc prosit |)lcnis gratia , scmpcr cst hona : sicut sol
fcmpor cst bonus . quia omnis crcatura Dci bona cst ^,

sivc (lolcntibus oculis noccat. sivc sanos mulceat. 1'roinde

quod cst oculis snnilas ad vidcndum solcm, lioc cst gratia

nicntibus ad implcndam lcgcm. \L\. sicut oculi sani non

solis dclcctationi moriuntur,scd illis ictibus aspcrisradio-
rum, quibus rcverbcrati in densiores tenebras pcllcban-
tur sic anima pcr charitatem spiritus salva facta
: non ,

justititc lcgis mortua dicitur, scd illi rcatui ct praevarica-

lioni, quam lcxperlilteram, cum gratia dcfuit, faciebat.

It;Mpic dcilla utrumqiic dicitur : «Et bonacst lcx, » si quis
ea lcgilime utatur; ct quod scquitur «Scicns boc, quia :

» jiislo lcx non cst posita ^ » quia non opus babet terrente
;

littera qucm dciectat ipsajustitia.

IX. IIcCc sponsa Cliristi gaudcns in spe plcnae salutis
su?e, et tibi oplat bonam convcrsioncm a fabulis ad vc-
ritatcm, ne iVdoncum quasi adullerum reformidans, cum
^crsutissimo adultcro scrpcnte rcmancas. Adonai cnim
vcrJjum Tlcbraimm cst , ct intcrprctatur Dominus, co
modo quo solus Dcus dicitur Dominus sicut Latria, :

quod vcrbum Graecum est, ct intcrprctatur scrvitus, nou

qutEcumque, scd illa qua tantummodo Dco servitur :

sicut Amen, intcrprctatur vcrum non ubicumque et ,

quomodocumquc , scd mystica religione. Quod si a tc

quaM'atur, unde tu quoquc babcas; prastcr Htbrfeas lit-
tcras, vcl qiue cx llcbra^o sunt, non invenis. Non eigo
timct Ecclesia Christi istoruni nominum objectionem
intclligit, ct amat; ncc curat impcritum insultatorcm :

et quae nonduni iutelligit, crcdit esse taha. qualia non-

' Rom, VII, i3. — 2 I xiai. it, 4. — "*
Id. t, 8, y.
 CONTRA FAUSTUM MANICIIiEUM, LIB. XV. /^['5

niilla experta cst, qufe nondum intcllccta sic erant. Obji-

ciat ei quisquc, quod Emmanucl adamavcrit irridet :

inscitiam illius hominis , amplcclitur vcritatcm hujus

nominis. Objiciat quod amaverit Mcssiam, repellit extinc-
tumadversarium, tenetunctummagistrum. lla te quoquc
cupit sanari a vanis crroribus, ct aedificari super funda-
mentum Apostolorum ^ ct Propbelarum. Qucm dicis Ilip-
pocenlaurum, nesciens quid locjuaris, nec attcndis quid
tibi tua fabula confccerit, cum ex parte dei tui et ex parte
ierrse tencbrarum falsum mundum fabricasti in corde
tuo. Ita-ne ille non cst Ilippocentaurus, scmiferus el se-

mideus? Ycre, quia ncc Hippocentaurus diccndus cst.

Quid autem sit tu attcndc, ct erubcscc ct mitcsce, ut
,

corruptionemtuam aserpcnLcadultcropcrborrcscas cujus :

astuliam si apud Moyscn credendam non putasti, apud

Paulum cavere debuisti, qui veram Ecclcsiam volcns vir-
gincm castamexbibcreClmsto « Timeo, inquil, nesicut :

» serpcns Evamfcfclbt in vcrsutia sua, ita corruinpantur

» mentes vestrae a simpUcitate et castitate, qua? est in

» Cbrislo^. » Hoc tu cum audires, usque adco tauicn de-
sipuisli, et venenatis incantationibus ejus amens factaes
ut aUis multis baeresibus abud atque aliud idem serpens,
tibi autem etiam se Cbristum esse persuaserit. Porro si
errant multae faUaciis cjus variis et multiformibus irre-
titae, quae tamen hanc admonitionem Apostoli veram fa-
tentur : tu quantum adulterata es, quam in longinquo
prostituta, quasipsum pro Christo babes, a quo Apos-
tolus Cbristiseductam Evam atque corruptam clamat
ut ab eo virginem sponsam Christi tah admonitione cus-
lodiat? Tenebravit cor tuum, qui tccum in phantasmatis
lucidorum nemorum volutatur. Quae sunt, ubi sunt,
unde sunt fideHa promissa ejus? ebria, non a vino!
' Ephes. n, 20. — 2 9 Cor. m, 3.
/jl/l S. AUGUSTINI EPISCOPI
X. Nempe conviciata os impudenlia sacrilpga l)co
Proplietarum , cpiocl ipsis Juclicis sibi servientibus non
exbibueril ([uocl promisit. PVcc sane dixisti cpiid promi-
serit.et non c\bil)uerit, neibi convincercris, aut jam exbi-

l^itum tpiod non adbuc futurum c{Uod non

inteUigis, aut

credis. Tibi (piid promissum cst ct ])ra:'sentatum unde .

libi fides iierct te accepturam triumpbos novorum sse-

culorum super terram tenebrarum ? Si aHquos propbetas
protuleris, in quibus lcgamus cum laudc prnpdictos futu-
ros Manicbc^os, undejam libi abquid exbibitum putes,
boc ipso quia esse vos videmus ; prius probatura cs quod
non ipse Manicbaeus tibi propbetas fmxerit, qui sibi ut

credcres voluit. Neque cnim putat turpe incndacium : aut

vero ])Otest dubitare faisos ])roplietas ostcndcrc in pclli-
bus ovinis, quiCbristum laudans asseverat falsas cicatri-

cesostendisscin mcmbris suis. At cgo vos ]ilane ]iropdictos

lego, non soluni a Propbetis aliquanto obscurius, verum
et ab Apostolo expressius. Sed videte quemadmodum :

« Spiritus, inquit, manifestedicit, quia in novissimis tcm-

» poribus recedent cjuidam a fide, intrndenlcs spiritibus
» seductoribus, et doctrinis daemoniorum in bypocrisi
» mendaciloquorum, cauteriatam habentes conscientiam
)) suam proliibcnles nubcrc abstincntcs a cibis c[uos
,
,

» Dcus creavit ad percipicndum cum gratiarum actione

» fidclibus, et iis qui cognoverunt veritatem quia omnis :

» creatura Dci bona est, et nibil abjiciendum c[uod cum

» gratiarum actione percijiitur^ » Ha^c quemadmodum
in vol)isimpleta sint, et luce clarius omnium qui vos no-
verunt oculos tangit, et sujira pro tempore ostendimus.
XI. Ista autem quam doctrina a|)ostolica virginem
,

castam uni viro exbibens Cbristo, a fallacia scrjDcntis cjua

tu corrupta es , monet ut caveat , agnoscit Deum Pro-
» I Tim. IV, 1-4.
 CONTRA FAUSTUM MANICHiEUM, LIB. XV. ^lb
phetarum, Deum verum Deum suum , : hujus ukimae
polhcitationi secura credit, cujustantapromissacompleta
jani tenet^ : nec quisquam dicit, ad praesens tempus ei

confictos esse Prophetas, quos in Judaeorum codicibus

asserit.Quid enim incredibihus promittebatur, quam id
quod Abrahte dictum est « In Semine tuo benedicentur :

» omnes gentes-? » Et quid certius jam tenemus exhibi-

tum? Jha certe estultima ejus promissio, quam Propheta

breviter ita commemorat « Beati qui habitant in domo :

» tua,insfecu]asaeculorumlaudabuntte^. » Finitaquippe
omni indigentia, et novissima inimica morte destructa^^,
erit otiosorum negotium
perpetua Dci laus quo jam nenio :

jam nemo discedet. Quod ahbi Propheta

acccdet, unde
itacommcmorat « CoUauda, Jerusalcm, Dominum,hmda
:

n Deum tuum Sion, quoniam confirmavit vectes porta-

« rum tuarum, bcncdixit filios tuos in te^. » Clausis portis

nullus intrabit,nuhus Quod et ipse sponsus in
exibit.

Evangeho dicit, fatuis virginibus, etiam pulsantiijus, se

non aperturum^. Haec Jerusalem,sancta Ecclesia, sponsa
Christi, in Apocalypsi Joannis copiosius uberiusque des-
cribitur. Non credat huic propheticae promissioni virgo
casta, non jam tenet quod ei per eamdem prophetiam
si

hoc tempore fiiturum promissum est « Audi, filia, et :

» vide et incliua aurem tuam

, et obliviscere populum ,

» tuum et domum patris tui

, quoniam concupivit rex ;

» speciem tuam, quia ipse est Deus tuus, et adorabunt

» eum fdiae Tjri in muneribus vultum tuum deprcca- :

» buntur divites plebis, omnis gloria ejus filiae regis in-

» trinsecus, in fimbriis aureis circumamicta varietatibus :

» afferenturregivirginespost eam, proximaecjus afferentur
» tibi , in laetilia et exukalione adducentur in temj^lum
1 2 Cor. XI, 2. — 2 Gen. xxii, i8, — 3 psal. lxxxui, 5. — ^ i Cor. xv,
a6. — 5 Psal, cxLVii, i. — ^ Matth. xxv, la.
4l6 S. AUGUSTINI EriSC(jpi
» rcgis : pro palribus tuis nati suiit tibi filii, constitucs
» cos principcs supcr omncin tcrrain : mcinorcs crunt no-
» niiiiis lui jn oiniii progcnic ct i>t'iicrali()iic : proptcrca
» populi confitcbuntur tibi in aptcrnum ct in sneculuni

» Sivculr^. » Scd tu iiilcli.v a scrj^cntc corrupta, quaiulo

vclcogilarc conaris cjuic sit pulciiriluclo liii;c rcgis intriii-

secus? Ipsa est cnim castitas nicntis, ubi tu ^iliala cs, ut

apcrircntur tibi oculi acl amanclum ct acloranclum solcni

ct lunam; ac sic pcr justum juclicium l)ci alicnarciis a

ligno vitac, cpiod cst a;;tcrna ct intcrna sapicnlia ; niliihpie

aliud vocaresputaresc|ue veritatcm atquc sapientiam, nisi
hiccni it>tam, ([uam pcr nialc apcrtos oculos trjctam, ct
in immcnsum auclam, mullipiicitcrcpic variatam ])cr

imagincs fabulosas impudica nicnte convolvcrcs. Hae

sunt fbrnicationcs tUcC nimis abominandae. Kt tamcn pa-
ticntcr cogita eas, ct rcvcrtcrc ad mc, dicit Vcritas. Rc-
vcrtcre ad me, et mundabcris, rcparabcris, si confinidaris
tibi, ct rcfundaris mihi. Hoc audi. hoc dicit vcra Vcritas,
quK' ncc fallacibus formis cum tcncbrarum gcnlc pugna-
vit, ncc fallaci sanguine te rcdcmit.

' Psal. xr.iv, I i-i,S.

 CONTRl FAUSTtM MANICH^UM, LTB. XVf. /{l^

vX^vXVVWvWVWVWvX-VXW W>/W\ VVVKVVtWVVWWtXWWxXWWvX-VvV.WX VV-iV\\W VWiWWXiVvvW

LIBER XVl.

I. Faustus dixit : « Quare Moysen noii accipitis. cum

Christus dicat : « Mojses de me scripsit, et si crederotis
» Moysi, crederetis mihi^?» Ego vero non solnm
et

Moysen de Christo vchm, sed omnes etiam Pro-

scripsisse

phetas Judaeorum et gentium. Quid enim hoc nostrae

fidei noceret, aut quid non potius prodesset, si congrua

et convenientia undique in Deum nostrum testimonia car-
peremus? Siquidcm esset eliam tum hberum nobis, odio
manente atque execratione supcrstitionis eorum, soUis ab
iisdem de Christo excerpere prophetias : adeo mihi^con-
trarium non potest esse, si et Moyses, quamvis sit alienus

a Christo. non nihil tamen videatur scripsisse de Chrislo.

An quisquam hominum non optaverit de spinis omnil)Us
floremlegere, de omni herl)a Irugem, de muscis omnibus
mel quamvis nec muscas, nec gramen in cibum, nec
:

spinas in coronae usurpemus ornatum? An quisquam noi-

let in omni profundo margaritam nasci, in omnibus

terris gemmas, in sylvis omnibus poma? Aut si piscem

de mari edere non nocet, aquam bibere nocet, sciuntquc

homines utilibus sumptis inimica respuere nobis liberum ;

non esset, religionis cujusquc ritu damnato, si esset inu-

tihs nobis, solas inde de Christo prophetias accipere?

Neque hoc prodesset erroribus ad capiendos nosmet ac

redigendos in propriam servitutem : quia ncc spiritibus
immundis, cum iidem Jesum esse Filium Dei exerte in-
dissimulanterque conliterentur-, profuit, ut minime siut

'
To.in. V, 46. — 2 Maltli, vnt. tct.

cxxxv. ^7
4l8 S. AUGUSTINI EPISCOPI
iiobis cxosi. Quarc si ct Moyscs sccundum hoc tcstimo-
nium de Chrislo ahquid scripsit, acci[)iam ita tamen :

ut ipsi hoc minime jirosit ad captivandum mc in pro-

priam legcm, cpiam niliil vidcam a paganismo distare.
Quaproptcr nihil omnino cst quod arbitrcris, si proba-
tum lioc fucrit, mc minime gavisurum, spiritum omnem
prophctasse de Christo. »
II. «Tibi sane suflicientes referam gratias, si quemad-
modum ostcndis, quia Cliristus Mojsen de se scripsisse

testatus sit, ita ctiam illud doceas, qu?enam sint ca quae

scripsit. jNam ego quidem Scripturas ejus perscrutalus,

utjussumest, nullas ibidem de Christoprophetiasinveni,

sivc quia nullEC sunt, sivc quia intcUigcre ipse non potui.
Unde iningenti positus irsln, ratione cogebar in akerum
e duobus, ut aut falsum pronuntiarem capitulum hoc ,

aut mendacem Jcsum. Scd id quidcm ahenum pictatis

erat, Deum existimare mentitum. Rcclius ergo visum est,
scriptoribus ascribcrc falsitatem, quam vcritatis auctori

mendacium. Quippe cum ct ipsum dicentem audircm ,

furesfuisse ct hitroncs onmes qui vcncrunt ante se ^ qua :

sententia primum omnium vidco feriri Moysen. Ad

haec , et cum majestatem suam loquenti eidem, ubi se
mundi lumcn appellat, Judaei indignantes rcchamarent
« Quia tu de te testificaris testimonium tuum non est ,

» verum- » non eum video prosecutum, ubi maxime lo-

:

cus exigebat ut diceret de se prophetasse Moysen sed

, ;

tanquam nnera ahcnus et nulhim liabcns ex eorum pa-

tribus testimonium, rcspondit: « jNcnipe in Lege vestra
» scriptum est, quia duorum hominurn teslimonium ve-

» rum est ^. Ego sum qui tcstificor de me ; ct tcstificatur

» de me qui me misit Pater ^. » lllud eis commemorans

quod de coelo dictum omncs audierant : « Hic est Fihus
1 Joan. X, 8. — 2 1,1 viij^ i3 — 3 Dent. xvii, 6. — * .Toan. vm, 1 8.
 CONTRA FAUSTUM MANICHJIUM, LIB. XVI. 4^9
» meus dilectissimus , credite illi^. » Nec non et illud
mihi verisimile non videtur, Judaeos potuissc tacere,
cuni Christusdiceret de se scripsisse Mojsen, quin statim,
utpote maligni et astuti, quaererent quidnam illud esset,
quod de Moyse scriptum putaret, sed et htec eorum
se a

omnifaria taciturnitas non minus Jesum nihil tale dixisse

signiticat. «

III. « Quamvis ergo et hasc non parva videantur ad

confirmandam suspicionem falsi de capitulo isto, plus ta-

njenillo teneor, quia oninem ut dixi Moyseos scrip- , ,

turam scrutatus, nullasihi de Christo prophetias inveni.

Nunc tamen te compertus mehorisintelhgentiaelectorem,
consecuturum me aliquid credo, acturunique fateor gra-
tias, si tpem prolectus ac doctrinae, quam mihi ohjur-
gationis tuaefiduciapromittit, nulla frustreris invidia; sed
doceas, si quid quod me forte legenteni praeterierit de
est

Deo ac de Domino nostro memoratumin scriptura j\Iovsi.

Nec dixeris quaeso, ut nnperiti solent, hoc ipsum satis
esse deheread fidem quia Christus dixerit de se scrip- ,

Moysen. Nolo enim nunc ad me respicias, quem ad

sisse

credendum professio mea fecit ohnoxium, ut non possim

noncrcdereeiquem sequor sed puta nos cum Judaeo trac- ;

tare, puta cum Gentih cum eis dixerimus Mojses de : ,

Christo scripsit, quaesituri erunt prohationes, quid offe-

remus? Numquidnam dicere poterimus Christus hoc :

dixit, cui adhuc illi minime credunt? Nempeopus eritnos

ipsis ostendere quid scripserit. »

IV. «Quid ergo ostendimus? An iJlud quod vos sole-
tis, uhi Deus suus loquitar ad Moysen dicens : « Suscitaho
» illis Prophetam de fralrihus ipsorum similem tibi ^ ? »
Sed hoc quidem ad Christum minime spectare, nec Ju-
daeum latet, nec nohis sic crcdere conducihile est quia :

1 Matth . III , 1 7 . — 2 Deut. xvm, 1 5.

27.
4^0 s. AUGUSTiNi Erisropi
non propheta Cliristus, nec Moysi similis proplicta si- :

quidcm illc fuerit homo, Inc Deus; illc pcccator, hic

sanclus; illc cx cnitunalus, hic sccundum tc cxvirginc,
sccundum mc vero ncc cx virginc, ille oflenso Deo suo oc-
ciditur^in monte, hic Patri perplaccns, patilur propria
voluntalc. Quomodo ergo ipse erit Prophcta simihs
Woysi^ ? Ncmpc statimnos Jud?cusaut utimpcritos irri-
ilehit, aut coarguct ut mcndaccs. »
V. « An illud otreremus ei, quod perinde solctis indu-
cere : Yidchunt vitam suam pcndcntcm . ct non cicdcnt
vitapsua^ - ? Cui vos ([uidcm adjicilis, in hgno, iiam
non hahctur. Sed^hocquoque proharc quod ad Clnislum
minimc pcrtincat, niliil lam iii piomptu cst. liitcr mcile-
dictorum cnim sana, quae ])rompsit in populum suuin ,

si a lcgc sua dcscisccrcnt, cliam hoc adj<'cit, fiituros cos-

dcm\liccns in captivitate hostium suorum, linemque sui
mcditaturos dichusac noctihus, utncc vila^ ipsius sua^ fl-

duciam gcrcrcnt, <[Uie sihi esseta victoribus condonata :

quia eadcm ex incerto'peiideret pavens ac sollicitasempcr

sul) immiiicntia gladioriim. ^c hoc quidcm crgo ad Chris-
tuin pcrlinct: qrnrrcnda sunt alia. ISain illud quidcm vix
< rcdidcrim dc (ihrislo vosdictum. putare, malcdictum
esse omncm qui pcndctin ligno •'
: aut illud ahud, inter-
ticiendum c^ssc prophctam sivc principcm populi, qiii cos
a Dco suo vellct avcrlcrc, aliquodve infringcrc mandalo-
rum Quod ego quidem Christum fecisse plane ncgare
''.

nonpossum. Sc<l lu <ontra dcipso haec esscscripta planc

fitcri non potcris, nc si hoc sit, qua^^rere rursus incipia-

mus . ctiain in quonain spiritu Moyscs prophetavcrit , ut

autmalcdiccrct Christo, aut cum juhcret occidi. Si enim
spiritiiin Dn hahuit , lian^ dc Cliristo. iion dixit: si hfpc

•
I 111-. II,:: Tieof. \\\iv, '•
: Mallli iit, 17, <^t Joan. xviii, 12.

2 Driil. WMii, 'J') — ' 1(1. \\t. f^ — 1 M. \ni, n.

 CONTRA FAUSTUM MANICHiEUM, LIB. XVI. ^2 I

de Cliristo dixit , spirituin Dei noii ba])uit. Neque eniin

divinus spiritus aut malediceret (iliristo, aut eum juberet
interlici. Ut ergo Moysen ab Loc crimine vindicetis, fa-
teamini necesse est, ne hi^c quidem eum scripsisse de
Christo. Quod si hccc de Christo minime scripsit, aut aha
dabilis, aut nullaerunt. Si nuUa fuerint, ncc Christuspo-

tuit asseverare quod nusquam est. Ita si Christus hoc

miniine asseverarit, capitulum illud falsum esse consti-
terit. ))

YI. « Sed nec illud quidem verisimileest, quod prose-

quitur : « Si crederetis Moysi, crederetis etmihi^. w Q)uia
dissimihs admodum traditio est et longe altera M03 seos
et (Uiristi, ut sieorum
Judaei crederent, akeri ne-
alteri

cessario repugnarent. Nam

Moyses quideni prye caeteris
ab omni opere abstinendum docet insabbato-, causam-
que inducit rehgionis hujus hanc esse, quia Deus cuni
mundura ct quae in eo sunt omnia fabricaret , sex die-
bus indulserit operi, septima vero cessaverit quod est

sabbatum idcircoque benedixerit, id est, sanctilica-

:

verit tauquam suae tranquilhtatis portum legemque

, ,

dcderit insupcr, ut qui idem solveret, occideretur. Hoc

igitur Judcci vehcmenter credebant, docenteMoyse id- :

circoque Christo ne auresquidem accommodandasputa-

bant, asseveranti Deum semper operari, nec ullum sibi
cessationisstatuisse diem,quiasit jugis etinfatigabihs vir-
tus ; seque adeo idcirco nunquam debere cessare , ne
sabbatis quidem : « Pater enim, inquit, meus seraper ope-
» ratur, et me oportet operari '^
: » Item Moyses carnis
peritomen in sacris et Deo amabihbusnumerat, jubetque
circumcidi mascuhnum omne, carne praeputii ipsoruin:
essequehoc docet necessarium signura Testamenti illius,

* Joan. V, 4O. — 2 liiiod. xxxi, 14. — ^ Geii. iv, aS. — ^ Joan. v, 17,
el IX, 4.
4*23 8. AUGUSTINI EPISrOPI
quocl Deus suus disposucrit ad Abraliam ^, afTirmatque
quod virorum quisijuis lioc non gcstavcrit, cxtcrminabi-
turillc de Iribu sua, et htercditalis, quae Abrahae repro-
missasit ac semini cjus, non vcnict in consortium. Ktlioc
ergo Juda:i valdecrcdidcrant, assevcrante Moysc : idcir-

coquefidem Christo haberenonpoterantinfirmanti ea, et

insu])er assevcranti quod diiphcitcr gehennae fdius ficrct,
qui cssetcircumcisus ^. Itcm Mojscs carnalium ciborum
soihcitam facit discretionem , et intcr ])isces ac volacres

et quadrupedia helluonis in moduni discej3tator sedet ^

;

quidcm abliguriri pro mundis, aha vero

jubetcjuc aiia
pro immundis ne contingi (juidcm qu^uum in parte :

porcum taxat ct leporem , ct si quid in piscibus carct

squama, aut in quadrupcdibus ungulam fissam non ha-
bet , nec ruminat. Et ha?c crgo Judaei fortiter credide-
runt, scribente Moyse idcircoque Christo jam credere
:

non potcrant indifferentiam doccnti ciborum, et a suis

quidcmDiscipuhsomnia penitus rcmoventi saecularibus ;

vero vulgo conccdcnti omnia qutv posscnt edi, atque as-

severanli quod eos nihil in os intrans pollueret; quiaquEC
de ore impudentcr proccdant, ea sola sint quae polluant

hominem ^. Uxc atquc aha multa Moysi contraria, Je-

sum dogmatizare, nemo qui nesciat.
Quae quia singula pcrcurrere longum est, unum
YII. «

pro multis ostcndam idcst, quia christianarum haere-

,

siumparsmaxima, etquod estin promptu, Catholici nihil

eorum servare curant, quae Mojses scribit. Quod ipsum
si non de crrorc descendit aliquo, sed ex vcra iha Christi
et Discipulorum cjus traditione vos omnino fateamini ,

necesse est, contraria invicem sibi Jesum docuisse atque

Moysen: idcircoque nec creditum Christum a Judaeis,
' Gen. XVII, ii. —. 2 Mallh. xxui, i5.— 3 Deut. xiv, 3. — Malth.

XV, 18, 19.

 CONTRA FAUSTUM MANICHJIUM, LIB. XVI. 4^3
qnia ficlem vellent exhibere I\Ioysi. Quorsum ergo falsum
nonerit,illudJesum dixisse ad eos : « Sicredcretis Moysi,
» crederetis et mihi ^: » cura sil longe manifestum , id-
circo magis eos non credidisse Jesu, quia Moysi crede-
rent potuisse autem fidem Chrislo habere, si Moysi
;

credere deslitissent ? Tu tamen, ut dixi, ubinam Moyses

de Christo aliquid scripserit, quaeso nos doceas. \>

VIII. « Ahas, inquit, : si Christianus es, crededlcer^ti

Christo, quia de se scripsit Moyses^. Quod si non credis,
Christianus nones. Inepta haec sempcr et imbecilLi res-
ponsio habcntium quod ostendant, quanto igitur
est nihil

mehus fecisses, si idem confitereris simphciter et tamen ;

hoc mihi quidem diccre potuisti, quem scias necesse ha-

bere, ut credam causa rehgionis, qua famulor Christo :

hcet hoc ipsum adhuc queeratur, utrum sit et hoc Christi

testimonium , ut crcdi debeat absohite ; an scriptoris, ut
examinari solhcite. Nec si nos non credimus falsis, Chris-
tum hinc ofTendimus, sed fdsatores. Tamen utcumque hoc
ferri poterit Christianis oppositum : quid autem de ilhs

agemus, quosretuh, Judaeo scihcet atque Gentih, quibus

dicerenon possumus : Si Christianus es , crede si non ;

credis , Christianus non es? Quanquam ne Christiano

quidcm hoc rectissime dixeris, cum Christus Thomam
apostohim dubitantem de se aspernatusnonsit^, scd quo
animi ejus vulneribus mederetur, corporis sui cicatrices
ostendit ; nec dixit: Si discipulus es , crcde; si non cre-
dis, discipulusnon es. Tu mihi hoc dicas, non de Christo
dubitanti, sed dcsententia, utrum sit ejus, an subinducta.
At, inquis, beatiorcs appcUat, qui non viderunt et credi-

derunt. II oc si ideo dictum putas, ut sine ratione et ju-

dicio quidque credamus ; esto tu beatior sine sensu, ego
mihi contentus ero tum ratione beatus audis^e. »
1 Joan. V, 46. — 2 Ujid, ^^. — 3 i,j, XX, 27.
424 S. ALGLSTIM EPISCOPI
IX. Augustinus icspoiidit : Astute quideni paratum
te dicis, siquas in liLris Mojsi de Clirislo prophetias in-
vcncjis. ita percipcrc. ac si pisccni dc niari, cuni aquam
ipsani iindepisciscapiLur, rcspuas. Scd (juiaMoyses onme
quod scri})sit. de Clirislo est, id est, ad Cliristum om-
iiino pcrlinct, sive quod cuni lit^uris reruni vel gcstarum
vcl diclarumpraMiunlict, si\c quod cjus gratiamgloriam-
({ueconHncndct quicommcnlitiumlallaccmque Chris-
: tu
tumde ManicbEeilitteris crcdidisti, ita Mojsi non vis cre-
dcre, sicut ncc pisccm\is cdcrc. Ycrum lioc intcrcst,
quod Mo\scn liostilitcr inscclaris, pisccm autem faJla-
laciterlaudas Siciter laudas. Sienim piscem de mari edere
non nocet, si cur ita euni vos noxium priiedicatis , ut si

alia esca nonoccurrat, prius fame consumamini? quani

pisce vescamini ? Quid quod si onmis caro innnunda
cst, ut dicitis, et in omni aqua omnique lierba vita illa
miscra dei vcstri retinctur, qua^ pcr vcstra alimenta pur-
ganda cst ; dctcslabilis supcrslitio tua cl piscem te cogit
projicere c|uem laudasti, et aquam marinam bibcre ac
spinas cdcrc quas vilupcrasti. Quod vcro ctiam da^moni-
bus Dci famulum comparasli, ut qualcs illi fucrunt cum
Christum confitcrcntur ^, tahs etiste acci[)iatur si ahquid
quod piccdicct Christum
in cjus hbris repcriri potuerit ;

iJIc quid(>m non dcdignatur opprobrium Doniini sui. « Si

w cnim patcrfamilias bcclzcbub appellatus est, quanto

-
» magis domestici cjus ') n scd ^ os videte a quibus ista

didiccritis, profcctoscelcratiorcs quam ilh qui Domino ita

conviciati sunt. llli cuim non cum Christum esse crcde-
bant, ct ideo fallaccm putabant : vos autem doctrinam
non putatis esse veracem, nisi quaeChristuin audet prse-
dicare fallaccm.

X. Lndc autcni tibi videturlcgem Mo^si iiihil a pa-

'
Mdiili. vin, 2IJ.
— 2 ij X, 25.
 CONTRA FAUSTUM MANICHJILM, LIB. XVI. 4^5
gaiiismo distare? An quia teniplum . sacrificiuni , altare
saceidotemque commendat? At liccc omnia nomina ctin
INovoTestamentoreperiuntur. «Solvite, inquit, templum
)> hoc, et in triduo resuscitabo ilhuU : » et, «Cuin ofTers
w munus tuuni ad altare^ : » et , « Vade , ostende te sa-
)^ cerdoti, et otfer pro quod praecepit
te sacrificium ,

» Mojses in testimonium illis^. » Quorum autem figurse

fueriiit isla^, partim Dominusipsedemonstrat, cum tem-
plum corporis sui templo iJli comparat; partim aposto-
lica doclrina cognoscimus : « Templum enim Dei sanctum
>j est, aic Apostolus ,
quod estis vos'^ : » et , « Obsecro
» itaque vos per misericordiam Dei , ut exhibeatis cor-
» pora vestra hostiam vivam , sanctam, Deo placentem *: »

et caetera hujusmodi. Proinde illa omnia figurce nostrae

fuerunt*^, sicut idem dicit, etsa^pe commcmorandum est:

quia non daemoniisexliibebantur, sed uni vero Deo ,

qui
fecit coelum et terram : non tanquam indigenti tahbus
sed tempora distinguenti , et jubenti praescntia, per qua?
significaret futura. Yos autem ,
qui ut seducatis et dcci-
piatis idiotas impertectosque Christianos, paganismum
vos fmgitis detestari , edite nobis auctoritatem christia-
norum hJjrorum , in quibus vobis soleni ac lunam colere
atque adorare pra^ceptum sit. Yester ergo potius error
pagauismo simihs est quandoquidem nec Christum
:

colitis , sed (^hristi nomine nescio quid vobis quod ,

mentiendo hnxistis, et deos vel in isto conspicuo coelo vi-

sibiles , vel ahos innumerabiles commentitios adoratis.
Quibus phantasmatisquasi vanis atque inanibus simula-
cris, non afdiculas fabricastis, sed corda vestra templa

fecistis.

XI. Exigis a me , ut osteudam quaenam scripserit de

• Jo.in. II, Kj. — 2 Mallb. v, 24. — 3 ij y,„^ ^^ et Levit. xiv, 2. —
"*
I Cor. iit, 17. — '=>
Koni. xxu, i.— ^ i Cor. x, 6.
/^l^ S. ADGUSTINl EPISCOPI
Cliristo Moyses.Jam quiclem supcrius multa demonstrata
sunt, sed quis possit omnia demonstrare? Praesertim
quia quaedam commcmorem paratus vidctur iste per-
si ,

versus vel in alium sensum ea conari pervertere

, vel si ,

fuerit evidentia clarioris veritatis oppressus , dicere se illa

tanquam de suavem piscem capere nec ideo

raari salso :

se ad lolam Scripturam Moyseos velut ad aquam mari-

nam bibendam cogi oportere. Quaproj)ter suHicere arbi-

trorhuic operi, ut ea ipsa quse reprebendenda decerpsit
,

de Scriptura legis IIel)ra^orum ad Cbristum pra^dican- ,

dum pertinere si recte intelHgantur, ostendam ex quo

, :

satis appareat mullo magis CcCtcra vel statim pronun- ,

tiata , vel dibgenter ac veraciter perscrutata, cliristianae

fidei convenire ; si ea quae deridenda atque damnanda
objicit inimicus , eis ipsis convincatur cbristiana veritate
damnandus. Quapropter o plene omni falbacia cum
, ,

Dominus in Evangebo dixerit « Si crcderetis Moysi :

,

» crederetis et mibi, de mc enim ille scripsit* » nibil :

cst, quod te in ingenti aestu positum fingas, et cogi vi-

dearis in aUerum e duobus ut aut falsum pronunties ca- ,

pitulum boc, aut mendaccm .lesum. Sicut cnim boc ca-

pitulum verum est, ita et verax est Jesus «Rectius vi- :

sum est, inquit, scriptoribus ascribere falsitatem quam ,

veritatis auctori mendacium.» Ita-ne tu Cbristum credis

auctorem quem praedicas carnis

veritatis ,
et mortis, ,

etvulnerum. et cicatricum simubitorem? Volo mibi os-

tendas, unde auctorem veritatis didiceris Cbristum si ,

eis qui de illo scripserunt , quorum auctoritas recenti

memoria commendata atquc firmata in posleros emanavit,
audes ascribere falsitatem. Non enim vidisti Cbristum
aut quemadmodum cum Apostobs, locutus est tecum ,

aut de coelo te , sicut Saulum, vocavit^. Quid de iilo

» Joau. V, 46, — 2 Act, IX, 5.

 CONTRA FAUSTUM MANICH^UM, LIB. XVI. 4^7
sentire, quid credere possumus, nisi quod Scriptura
testatur? Porro mendax est Evangcliuni disscminaluni
si

et notum omnibus gentibus. etabinilio praedicationis

nominis Cbristi in Ecclcsiis omnibus in tanto sanclitatis
culmine collocatum ; quae scriptura proferri potest, cui
de Cbristo babenda sit ? Quid poteris proferre scrip-
fides

tum quod non ille qui boc non vult credere, dicat esse
,

confictum, si tanta Evangelii notitia venit in dubium.

XII. Deinde subjungis, ipsum te audisse dicentem
fures fuisse et latrones omnes qui venerunt ante se. Unde
illum audisti boc dicentem nisi ex Evansebo^? Xt si .

boc quod ita credis ex Evangelio ut tanquam ex ore

,
,

Domini audisse te dicas, abus falsum esse contendat, at-

queboc dixisse Cbristum neget quo ibis ? quid facics? ;

Nonne evangebcam auctoritatem quantis potueris viribus

praedicabis? Miser, ilbc scriptum est quod non vis cre-
dere ubi didicisti quod ita credis
, ut boc te ab ipso ,

Cbristo dicas audisse. Eccenos utrumquecredimus, quia

Evangebo sancto credimus, ubi utrumque scriptum est
et de Cbristo scripsisse Movsen-, et omnes qui ante Cbris-

tum venerunt, fures fuisse et latrones^. Yenisse quippe

ita vult intelbgi, quia missi non sunt : nam qui missi
sunt , sicut Moyses et sancti Propbetae , non ante ipsum,
sed cum ipso venerunt : quia non eum per superbiam
praecedere voluerunt, sed eum per ipsos loquentem bu-
mibter portaverunt. Vos autem ,
qui baec Domini verba
sic intebigitis , secundum vestrum intellectum satis con-
fitemini , nullos vos babere Propbetas ,
qui vcnturum
Cbristum propbetaverint : et ideo vobis eum sicut vo-
luistis , finxistis. Nam si abqui vestri ,
quibus quidera
propterea fides babenda non est , quia non nisi a vobis
proferuntur ; tamen si abqui sunt ,
quos dicere audeatis
' Joan. X, 8. — 2 id. v, 46. — 3 Id. x, 8.
4^8 S. AUGUSTINI EIUSGOPI
proplietasse Christum lalsa canie venturuin, falsa morle
jnissuruni . falsas cicatrices dul)itantibus Discipulis obla-

l,; uni^ ; non dico ex Jioc i[)SO(|uani sint detcstancli atijue

fugicndi. (juanujuc non possint esse vcraces, quibus de
mendacio Christus placet : ut lioc non dicam , certe ut
dicere cijcperam secundum istum intellectuni vestrum
,

fures fuerunt et hitrones, quoniam antc (^hristum ^cne-

runt, qui eum \enluruni quo(pio niodo [)ncdicaverunt.
Porro si ille inteUeclus est verus, ut ipsi ante Christum
vcnissc dicanlur, qui cuni Christo , id est , cuni Yerbo
Dci venire iioluerunt Deus , sed cuin eos noii miserit
meudacia sua hominibus attulerunt vo^ quoque ipsi :
,

quamvis post Christi passioncm et lesurrectionem in lioc

mundo iiati fueritis, fures et hitroncs cstis ; quia ])[ius
(piain vos ipsc illumiuaret , ut veritatem ipsius prccdica-
retis , ante cum veniie voluistis , ut \estrani fallaciam
jactaivtis.

Xllh Hlic autcin , ubi ei dictuni cst a .'udicis : « Tu

)j de te testificaris , testimonium tuum non est verum- : »

non inirum cst, non te vidcrepiosecutuni euni . iitdiceret

de se piophetasse Moysen : JNoii enini ocu-
liabes piuiii
hini ,
quo id possis videre. INam ecce ithpsum cjuod eis
respoiidit : «JNenipe in lege vestia scriptuni est , cjuia

» duorum homitumi testimonium veruni cst, eyo sum qui

>} tcsliiicor de me, et testihcatur de nie qui ine niisit Pa-
); ter^ : » quid ahud souat recte intelhgeutibus, nisi illum
tcstiumnumerum in Lege prophctico sj)irilu consccratum
etconiincndatum,utctiam sic j)iuniunliaietur futurarcve-
hitio Patriset Fihi, quoruni Spiritusestin inainseparabih

Trinitatc Sj^iritus sanctus? Ideoscriptuniest:«lnoreduo-

«rumvcl triuni tcslium stabitomne verbum'''.)) Ahoquin
et unus testis pleruiiKjuc ^cruiii dicit , ct pluics plcruni-
'
Jeaii. ,\x, 27. — '-^
Id. Mu, i3. — 3 il,iJ_ 1^. — i Deut, \va, 6.
 CONTRA FAUSTUM MANICH.lirM, IIB. XVI. 4^9
que mentiuntur : potiusque creditum est in exordio fidei
gcntiumuui Apostoloevangelizanli ,
quam populis erran-
tibus a quibus ipse persecutionem patiebatur. i\on igitur
frustra quodam modo consecratus estistc numerus testium
ctcum boc Dominus respondit eo quoque ipso intclbgi ,

voluit de se propbctasse Moysen. An forte inde calumnia-

mini, quia non ait : In lcge Dei , sed, In lege vestra scrip-
tum cst? Ubi usitatam locutionem Scripturarum quis non
agnoscat? In lege enim vestra dixit; vobis data : sicut
dicit Apostolus Evangebum suum^, quod se tamen ac-
cepisse testatur, non ab liominc, sed per revelalioncm Jcsu
Christi-. Anct (^hristum dicitis ncgasscsc Jiabcrc Patrem
Dcum ubicumque non ait Pater noster, sed « Patcr
. . :

» vester? » Jam vcro vocem iJLim , quam commcmorasti

cnelo dcLitam « Hic est l-iHus meus dilcctissimus

: crc- ,

» dite illi^ » Quia vos non audistis. nolite ilU credere.

:

Si autcm ideo crcditis^'. quia eam in Scripturis sanctis

invcnistis ibi est et ista cui credcre non vullis
, de ,

Christo scripsisse Moysen; ibi alios mullae quiiouspari- .

ter fidem derogatis : nec timetis miseri , ne ita profanus

ahquis dicat , istam vocem omnino non sonuissc de coelo ;

et sicut vos contra sahitem generis humani ,

quae omni-
bus gentibus evangelica auctoritate confertur , cli.un in
vcstram perniciem argumentamini, cum dicitis proptcrea
non esse credendum quod dixerit Cbristus de se scrip-,

sisse I\Ioysen,quia, «Sihoc illcdixissct, nec Judaei tacere

potuissent. quin statim. utpote maligni et astuti quaere-
rent quidnam illud cssct , quod de sc a Moyse scriptum
putaret : » sic et ille vanus et perditus dicat : vSi de cceJo
vox illa sonuisset , omnes Jud^ei qui audierant , credidis-
sent. Cur crgo non considcratis. insani, sicut fieri potuit,
ut et post illam coelestem xocem dura Judaeorum iufide-
' 2 Tim. I, 10. — 2 Galal. i, 1 1, i 2. — ^ Malth. iii, 17. — * Id. xvii, 5.
43o 8. AUGUSTINI EPISCOPI
litas permaneret ; ita lieri potuisse , ut cum Christus di-
ceret de se scripsisse Moysen, lioc magis maligna astutia
timcnles undc convinccrcnliir aiidiie, omuino non quae-
rcrcnt quid dcilio scripscnt Mo\scs.
XIV. Sed hancnonsolum sacrilcgam adversus evan-
gchcamsanctitatem, verumctiamenervcm ac debilem esse
argumcntationem scntit ct raustus ; atque intenlioncm
suam in illud potius conlcrt, eoquc se pius tencri dicit ,

qnia omnem Moyseos Scripturam scrutatus nullas ibi de

rcspondco quianon
Cliristo prophctias iuvcnit. (aii cito ,

intclJigit : et si cur non

quisquam quaesicrit intclligat ;

respondebo quia inimico quia adverso animo lcgit

, , ;

quia non idco scrutalur ut sciat, scd quod ncscit, scire

se putat. H;ec praesumptio tumida^ arrogantia^ oculum

cordis vcl claudit ut omnino non \ idcat vcl dislorquct,

, ;

ut perverse videat, et ahud pro alio probet aut impro-

bct « Tu me
: inquit docc quid cst quod me Ibrte
, . ,

» lcgentem praeterieiit dc Dco ac Domino iiostro mcmo-

» ratum in Scriptura Moysi. » Et hic cito respondeam ,

Totum tc praetcriit, quia totuui ille de Christo scripsit.

Sed quia totum discutcrc ct pcrtractare non possumus ,

hoc tibi in isto opere si potero Domino adjuvante ser-, ,

val)0 quod superius dixi

,
ut ea ipsa quae ad rcprchcn- ,

dcndum cligis ostendam de Christo

. esse conscripta.Quin

etiam pelis « Nc dixcrim

: ut impcrili solcnt hoc ipsum , .

» satis esse debere ad fidem ,

quia Christus dixerit de se
» scripsisse Moysen. si dico, non ut im-
» Quod quidcm
peritus scd ut lidehs chco non valcrc autcm hoc ad con- :

vinccndum Gcntilem vel Judteum et cgo fateor sed , ;

adversusvos,qui quoquo mbdonomiucchristianogloria-

niini. satis cssc idoncum ac ])rccvahdum lu quoquc etsi ,

diutergiversatus, tamencoactuses couhtcri diccns : c<]\olo

enim nunc ad me rspicias ,

quem ad credeudum profes-
 CONTRA FAUSTUM MANICH.EUM, XVI. LIB.
43 T
sio mea fecit obnoxium , ut non possim non credcrc ei
quem sequor sed puta nos cum Judaeo
: tractare, puta
cum Gcntili.w Quibusverbis ostcndisti lc intcrim, cum
quo mihi nunc res est, quia te ad crcdcndum profosio
tua fecit obnoxium satis esse convictum de Cbristo
,

scripsisse jMojsen quia ipsum Christum hoc dixisse, in

:

Evangcho scriptumest, cujustam proeclaram sanctamque

auctoritatem labefactare non audes quia et cum id ex :

obhquo audes difficullatis tuae pressus angusliis et

, ,

cernens quanta ruina tc obruat cum tibi dicilur, nulhmi

esse Scripturam cui de factis et dictis Christi flagitcs esse
credendum Evangeho tam sancte lateque notissimo
, si

credendum esse non putas et timens ne amisso Chris- :

tiani nominis palho nuda vanitas vestra omnibus cons-

puenda et detestanda remaneat, rursus te saucium col-
hgere conaris, et dicis quod istis Evangelii verbisjam te
ad crcdendum professio tua fecit obnoxium. Sic ergo te
interim cum quo nunc ago teneo
, ferio, perimo id , , ,

est , errorem tuum atque fallaciam ; et cogo fateri de

Christo scripsisse Moysen : quia hoc Christum dixisse
in Evangeho legitur, cui te ad credcndum professio tua
fecit obnoxium. Cum Judaeo vero vel Gentih si mihi ne-
cesse fuerit disputare , jam supra ostendi quibus modis
pro meis par\ uhs viribus me agere oportere existimem.
XY. ^iec illud nego de Christo esse praedictum. quod
tu tanquam facile refellendum elegisti, ubi Deus Joquitur
ad Moysen, dicens : «- Suscitabo ilhs Prophctam de fra-
ipsorum similem tibi^. « Nec me tua lauta et Je-
» tribus

pida antitiieta, quibus luleum sermonem quasi coJorare

ac pingerc voluisli, uJJo modo ab liac fidei veritate de-
terrcnt. Comparans cnim Christum atque Mojsen, et

cupiens demonstrare dissimiles, ut ob hoc non de CJiristo

• Deut. xviii, i8.
 43q s. augcstim episcopi
vidc.nlur intelligenclum cssequod scriplum esl :«Suscitabo
)^ illis Proplietam ^imilcm libi ; » opposuisli tibimet ex
advcrso mulla contraria, quod ille homo, Jiic Dcus; illc

pcccator, liic sanclus; illc c\ coitu natus, l)ic secundum

nos ex virgine , secundum ^ os vero nec ex virgine ; ille

ofTcnso Dco occiditur in monte, bic Patri pcrplacens pa-

titur propria voluntate. Quasi vero cum similc aliquid
dicitur, ex omni parte atquc ex omni modo similc inlel-
ligatur :quia nou ea tantum, qua^ unius ejusdemquc na-
turce sunl, dicuntur inter se essc similia, sicut gemini
bomiues, \cl lilii paicntibus^ vel omncs bomincsomnibus
liomiuil)Us , in ([uantum lioiiiincssunl similcs utique
,

i-uiil ,
quod ct in caHcris auimalibus intucri facillimum
cst, vel arboribus, ut olea olccr;, laurus lauro similis dici-
tur; vcrumctiam naturae disparis sunt ct dicuntur multa
similia. ut olivas olcaster, et far tritico. De rebus adbuc
proximis et attingcntibus loquor : nam fpid tam longe
distans a Filio Dei, pcr qucm facta sunt omnia*, quani
pecus ct lapis? et lamcn in Evangclio lcgitur : « Ecce
» Agnus Dei^ : » et in Apostolo, « Pctra autcm erat Cbris-
)) tus'"^ : » quie nullo niodo (|uis({uam rccte diceret, si

eorum aliquam simililudincm nullo modo ille suscipcrct.

Quid ergomirum, si non cst dedignalus Cdiristus fieri
similis ipsi Moysi, qui similis factus est ovi, quam in ejus
praMiuntiationem per ipsum Moysen praecopit Dcus man-
ducari populo suo, ejusque sanguinem ad tutclam sa-
a

lutis adbibcri, et Pascba appellari, quod nunc in Christo

cssc complctum ncmo dissimularc pcrmittitiir? Ounprop-
tcr dc Scripturis agnosco dissimilcm , dc Scripturis mc-
cum non inde dissimilcm undc
agnosce et tu similem :

similem; scd alia causa illiid. alia illud dum tamen ;

utrumquc demonstrem. Dissimilis homini (-bristus, quia

' Joan. I, ^. — ^ Ibiil. 99. — "^
i Cor. x, 4.
 CONTRA FAUSTUM MANICH.i:UM, LIB. XVI. /(33
Deus scrijitum est enim de illo
; : « Oui estsuper omnia
» Dcus Lcneclictus in stccula^ » ; et similis homini Chris-
tus, quia homo ; quia de illo itidem scriptum est : « IMe-
» diator Dei et hominum, homo Christus Jesus-. » Dis-
simihs peccatori Christus, quia sempcr sanctus ; et similis
peccatori Christus, quia Deus Filium suuni misit in
similitudinem carnis peccati, ut de peccato danniaret
peccatum in carne^. Homini ex coitu natu dissimilis
Christus , in quantum ex virgine natus est : sed homini
nato similis Christus, in quantum et ipse ex foemina na-
tus est, cui dictum est : « Quod nascetur ex te sanctum
» vocabitur Filius Dei ^ Homini propter peccatum suum
mortuo dissimilis Christus, in quantum sine peccato ct
propria potestate mortuusest : sed rursus homini mortuo
similis Christus, in quantum et ipse vera morte corporis
mortuus est.

XVI. Nec ideo Moysi famulo Dei derogaveris, quia

eum peccatorem fuisse, et ofTcnso Deo suo in monte oc-
cisum esse dixisti^. Noverat enim et ipse in Doniino glo-
riari, ut ab eosab us fieret a quo et ille qui dicit, « Chris-
:

« tus Jesus venit in hunc raundum peccatores salvos fa-

)>cere, quorum primusegosum^. » Arguitur enim Sloyses

voce divina, quod ejus lides ad aquam de petra elicien-
dam aliquantum titubaveril' :quod ei cum peccato Petri
potest esse commune^, qui iji mediis fluctibus simiii fidei
defectu dubitavit. Veruni absit ut credamus hinc eum
esse alienatum ab seterna societate Sanctorum, qui cuni
sancto Elia, sicutEvangehumloquitur, meruit clarificato
in moute Domino assistere^. Nam ut iu veteribus legimus
libris, etiam post ipsum peccatum, quantum sit apud
>Rom. IX. 5. — 2 j xim. ii, 5, — 3 Rnm. viii, 3. — * Luc. xiti, 5. —
5 Deut. XIV, 5. — **
i Tiiii. i, i5. — ' Mum. xx, lo. — "Matlh. xiv, 3o.
— 9 Id. XVII, 5.

cxxxv. 28
434 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Deiiin mcritum cjiis apparct. Scd qiiid causae fuerit, ut
de pccralo cjus tali morto \iiulicando Dcus loqucrctur
quoniam pollicitus suni ca ipsa dcmonstrarc ad prLcnun-
tiandum Christum pcrtincre, quae tu rcpreliendcnda de-
lcgeris :faciam sicutpossum. Domino adjuvantc, ut lioc
etiam quod in IMoysi mortc rcprclicndisti ,
proplietiam
fuissc dc Christo rcctc intclhgcntiLus doccam.
XVll. Sicut enim mos est divinorum in Scripturis
ganctis mjstcriorum, ut idcm homo alias aham atque
aham pro re aliqua significanda pcrsonam gcrat; tunc
Moyses popuh Judaeorum sub Lcge positi personam ge-
rebat, eumque in proplictica pra^nuntiationc figurabat.
Sicut ergo Moyscs pctram virga pcrcuticns de Dci virtute
dubitavit^; ita ihc popuhis, qui sub Lcgc per Moyscn
data tenebatur, Christum hgno crucis aftigens, cum vir-

tutem Dci csse non credidit. Sed sicut percussa pctra

manavit aqua sitientibus; sic ]daga Dominic£e passionis
effecta est vita credcntibus. Habemus cnim dc hac re
praeclarissimam ct fidch'ssimam voccm Apostoh, cum
jndeloqucretur, diccntis, « Pctra aulcm crat Christus'^. )>

Hanc ergo carnalem de Christi divinitatc dcspcrationem

Dcus mori jul)ct, cum mortem
in ipsius Christi ahitudine
carnis Moysi in monte impcrat ficri^. Sicut cnim pctra
Christus, ita ct mons CJiristus pclra huniilis fortiludo,
:

mons eminens magnitudo. Quia sicut Apostolus ait,

« Pctra erat Christus^ » ita ipse Dominus
; « Non pote;;t :

» civitas abscondi supcr montem constituta^ : » se scili-

cet montcm, fidclcsautemsuos in sui nominis gloria fun-

datos asserens civitatem. Prudcntia carnis vivit, cum
tanquam petra pcrcussa Chrisli humilitas in cruce cori-
temnitur « Christus enim crucifixus, Judccis scandalum
:

* Num. XX, ri. — 2 I f.or. x, 4. — 3£)ent_ xxxiv, 5. — "^

1 Cor. x, 4.
5 Matlh. V. i5.
 CONTRA FAUSTUM MANICHjEUM, LIB. XVI. 435
» est,Gentibus autem stultitia^. » Et prudentia caruis
moritur cum tanquam montis eminentia Cliristus excelsus
agnoscitur ipsis cnim vocatis Judaeis et Gra^cis, Christus
:

Dei virtuset Dei sapientia est. Ascendit itaquc Mojses in

montem, ut carne mortua vivo spiritu reciperetur quo :

Faustus non ascenderat, ut carnales calumnias mente

mortua loqueretur. Nonne ipsam petram Petrus per pru-
dentiam carnis percuti exhorruit, cum Domino passionem
suam praenuntianti ait « Absit Domine, non fiet istud, :

» propitius esto tibi-. » Neque enim pepercit huic peccato

Dominus, cum « Redi retro, Satanas, scanda-

ei retulerit :

»lum mihi es non enim sapis quas Dei sunt, sed quae
:

» sunt hominum ^. » Aut ubi mortua est ista carnalis dif-

fidentia, nisi in Christi glorificatione, tanquam in montis

ahitudine ? Nam utique vivebat cum eum timide ne-
,

garet : et utique mortua erat ,cum eum hbcre praedica-

ret. Haec vivebat in Saulo, cum scandalum crucis dctes-
tans vastabat christianam fidem ^ : et ubi nisi in illo
monte mortua erat, cum jam Paulus diceret « Yivo au- :

» tem jam non ego, vivit vero in me Christus^? »

XYllI. Quid habes igitur, haeretica vanitas, unde te

putes posse convincire, non de Christo esse prccdictum :

« Suscitabo ilHs Prophetam defratribusipsorum similem

» tibi » quando ne hinc quidem potes, quod dissimilcm os-

:

tendis? Ahis enim causis et nos similem ostendimus. An

quia propheta dictus est, qui et homo esse dignatus est,

et tam multa futura preedixit? Nisi forte aliud est pro-

pheta, quam homo ultra humanas conjecturas futura
prsenuntians? Unde et ipse de se ipso ait : « INon est pro-
»pheta sine honore, nisi in patria sua^. » Sed de te vi-
dero, qui te convictum paulo antc confessus es, cuni
1 I Cor. I, 23, — 2 Malih. xvi, 22. — > Il)iil. 23. — * Acl. vui, 3. —
5 Gaiat. II, 20. — ^Matth. xiii, 5;.

28.
436 S. AUGUSTIM EPISCOn
cUxisli, quod ad crcdciiduni Evangclio professio tua
lc

fecit obnoxiuni Judifus ipse procedat in medium , qui

:

ccrvicom a jugo Cliristi malc libcram tollit, ct idco sibi

adbuc fas putat diccrc : jNIcutitus cst Cbristus vcstcr,
nibil dc illo scripsit Moyscs.
XIX. Dicat mibi qucm Pro[)l)Ctam promiscrit Dcus,
cum ait Moysi « Suscitabo illis Propbctam dc fratribus
:

)' eorum, sicut te, vcl similcni libi^? » Multi cnim Pro-
pbctae postea fuerunt, sed ulique uiium quemdam in-
telbgi vobiit. Ilic ci, crcdo, faciHimc occurrct succcssor
illc Moysi, qui popubim cx ligypto bbcratum, in tcrram
promissionis induxit. Qucm cogitans, me adbuc fortasse
ridclMt qufcrcntcm dc quo dictum sit : «. Suscitabo ilHs
» Propbclam similem tibi : > cum lcgam quisin codcm mu-
ncrc popub illius rcgcndi atquc duccndi Moysi dcfunclo
successerit. Qui cum me vclut imperitum riserit, ( talis

cnim ct a Fausto dcscribitur) non dcsinam bomincm

adbuc ctiam compcllarc, et a sccuro risu ad curam rcs-
pondendi rcvocare, quaercndo atque flagitando, cur cidem
ipsi futuro suo successori, in cujus comparatione impro-
Latus cst, ut non ipse introduccret populum in tcrram
promissionis, nc videlicet Lex per Moyseii non ad salvan-
dum^, sed ad convincendum peccatorcm data,in regnum
coelorum introducerc putarctur, sed gratia ct veritas pcr
Jcsum Cbristum facta qutPram crgo a Judivo, cur cidcm :

ipsi futuro suo successori Moyscs nomcn mulaverit. Yo-

cabatur cnim Ause, ct appcllavit cum Jcsum^. Cur de-
nique tunc appcllavcrit quando cx convalle Pbaran ,

pramisit ad camdcm terram, quo erat populus ipso duce

venturus? Dixit enim vcrus ipse Jesus « Et si iero et : ,

prseparavcro vo])is locum, iicrum veniam, et assumam

^)

» vos ad mc'^. » Quaeram ctiam, utrum non buic figurie

' I5eiit. xviii, 1
•').
— '^
.If):in. i, r -. — ^ Vnm. xnr. q. — * .loail. MV, ^.
 CONTRA FAUSTUM MANICH.EUM, LiB. XVI. 4^7
attesteturPropheta dicens « Deus ab Africo venict et : ,

» sanctus dc Pharan^ » tanquani dicerct, cjus nominis

:

veniet Deus sanctus, cujus nominis erat ille; qui venit

ab Africo de Pharan. id est, Jcsus. Huc accedit quod
idem ipsum Dei Verbum intelligitur loqui, ubi promit-
tit eumdem ipsius Mojseos successorero, per quem po-

pulus in terram promissionis mitteretur, nomine Angeli

eum appellans; sicut etiam homines ahquid nuntiantes
in Scriptura divina solent appellari ; et ita dicit : « Ecce
» ego mitto Angelum meum ante faciem tuam, ut servet
)' te in via, et inducat te in terram quam juravi tibi :

» attende tibi, et obaudi eum, ne non credas ilh ; nihil

» enim subtrahet tibi, nomen cnim mcum est in eo-. »
Quid est hoc? Perscrutetur Scripturns ilLis non jam Ma-
nich^us, sed ipsc etiam Judaeus, et vidcat utrum de ah-
quo Augelo Deus dixerit Nomen meum est in illo nisi : ,

de hoc, qucm introductorem pol- in promissionis terram

licelur. Deinde quaerat in hominibus quis Moysi succes-
sor introduxerit populum; et inveniet Jesum non hoc :

ab initio vita3 suae, sed nomine mutato appellatum. Qui

ergo dixit : Nomen meum est in illo Jesu, ipse est verus
Jesus, rectoretductor populi in hcereditatem vitceaeternee,
secundum Testamentum Novum, cujus figura erat Tes-
tamentum Vetus. Ita quantum attinet ad jirophcticum
apparatum nec gcri nec dici aliquid posset insignius,
, ,

quandoquidem rcs perducta est usque ad nominis expres-

sionem.
XX. Supercst ut JudcTUS ille , si vult ct in abscondito
Judfeus esse non httcra , scd spiritu^; si vult reputari
verus Israclita, in quo dolus non est^, rccordetur in fi-

guram illum mortuum Jesum ,

qui introduxit in terram
moricntium , et agnoscat in veritate vivum Jesum ,
quo
• Habac. iir, 3. — ^ Exud. xxiii, 20, — 3 Rom. 11, 29. — ^Joan. i, 4.7,
438 S. AUGUSTINl EPISCOPI
duce intret in tcrram vivcnliuni. Talis enim jam non
acerbus rcsistet lam perspicuii; proplieti;e , scd cx com-
memorationc Jesu ,
qui inlroduxit in illam promissionis
lcrram , mitis cffcctus , autlict jara ipsuni, cujus nomcn
illc liabebat , verius introduccntcm ct dicentcm : « Bcati
» mites, quoniam ipsi luvrcditalc possidcbunt tcrram^.»
Hic jam etiam ille Gentilis , si non nimis lapideum cor
baberct, aut si cx illis cssctlapidibus , dc quibus suscitat
Deus filios AbrabcC-, nonne mirarctur in libris antiquis

ejusdcm gcntis, cx qua natus perbibcretur Jesus tam ,

evidentem de illo couscriptam esse propbctiam, iitetiam

nomen cjus cxprimcrctur : simulque ibi advcrtcrct , non
quenilibct bomincm prtrdictum luissc Jcsum ; scd utique
Deum cum , in hominc illo ,
qui regendo et introducendo
in rcgnum populo constitutus mutato noniine Jcsus ap-
pellatus cst, suum nomcn
Dcus diceret, eumque inesse
Angelum nominaret quod mutato nomine mit-; eo ipso
tcbatur, magnum aliquid divinumque nuntiantcm? Nun-
tium quippe graece Angelum dici quis illa lingua vcl ,

tcnuiter tinctusignoret ? Quamobrem quibbet Gcntilis, si

perversus et pcrvicax esse nollet, non ideo libros illos con-

temncrct, quia csscntHebrtei, cujus gentis Icgc non tcnerc-
tur ; sed cujuslibct gentis libros ideo magni pendcret , quia
in eis tanto ante conscripta invcniret ,
quse suis jam tem-
poribus implcta cognosccret ipsumque Cbristum Jesum
:

non proptcrca spernerct ,

quia bebraicis littcris pranmn-
liatum vidcret , sed potius eum ,
qui litteris quilmslibct,
autequam inter bomines nasceretur, per tot volumina
saeculorum ,
partini apertioribus testimoniis, partim rc-
rum geslarum et scrmonum figuris et sacramenlis ita prae-
nuntiari commendarique meruisset, cum ingenti admira-
tione et devota religione sectandum venerandumque cen-
• MaUh. V, 4. — 2 id, ui,
9.
 CONTRA FAUSTUM MANICHiEUM, LIB, XVI. .\3^
seret. Ita illi ex rerum cliristianarum jam preescntatis
effectibus , librorum propbetia vera probaretur : ex li-
brorum vero propbetia Clhristus colendus agnosccretur.
Vana loqui tleputer, si nonita factum est, si non ita fit,
si non in eam lidem per universum orbem terrarum eo-

rumdem librorum recitalione concurritur.

XXI. Unde mirabiliter istorum est ridenda vecordia,
qui tanquam impos^ibile a nobis quserunt, quomodo per
Judaeorum libros fidem cbristianam velit discere bomo
Gentilis cum tanta devotione et tanta celebritate omnes
,

gentes islorum Hbrorum fieri discipulas cernat : eo ipso

nimirum fortius atque firmius ,
quod ex manibus ininii-
corum tanta deCbristotestimoniaproferuntur; inquibus
ideo Gcntes quge credunt, nibil de illo ad tempus pos-
sunt putare confictum, quia in eis bbris inveniunt Cbris
tum,quibus a tot saeculis serviunt qui crucifixerunt Chris-
tum , et quos in tanto apice auctoritatis habent qui quo-
tidie blaspbemant Christum : Si enim ab eis proferrentur
prophetiae de Christo qui praedicant Christum, ab eis

ipsis confictse putarentur : nunc vero id exponit qui prae-

dicatquod recitat qui blasphemat, Ad ahquem namque
,

usum sanctorum ordinatur omnis cascitas impiorum a

summo Deo ,
qui pro sui regiminis aequitate bene utitur
etiam mahs, ut qui suo arbitrio injuste vivunt, ihius
judicio juste disponantur. Ergo ne testimonia propbetiae
Christi nascituri, mira flicturi, indigna passuri, morituri,
resurrecturi , ascensuri ,
per omnes gentes Evangehum
vitse aeternae disseminaturi , ilh finxisse crederentur, qui
eum popuUs annuntiarcnt; niagnum ahquid actum est
in usum nostrum de infidehtate Judaeorum ut iidem ipsi ,

qui haec propter se non haberent in cordibus propter ,

nos haberent in codicibus. Nccinde auctoritas ihis libris

minuitur, quod a Judaeis non inteUiguntur ; imo et au-
.\!\n s. AHGrSTIM KPfSCOPI
ffctur : nnm et ipsa eoriim Circitas ibi prtTclict.i esl.Uncic
niagis non intelliijeudo verilateni perliilient lestimonium
veritati : quia cum eos lihros non inlelligunt a quibus
non inlellcMUuri pra dicli sunl . etiam hinc eos veraces
ostenduut.
XMI. Hinc est illud . ciijus ambiguitale Faustus lal-
litiir : « Yidcbis vitani tuam pendcntcm , el non credcs
« ^itir tuie*. )) Quae verba el aliterposse intcHigi. potest
aliquis diccre : de Christo autem non ])ossc intelligi , ncc
Faustus ausus est dicere , nee cjuiscpumi prorsus audebit,
nisi qui ncgavcritaut Christum esse vitam , aut a Judaeis
visum pcndentem aul eos illi non credidissc. Cum
esse ,

vero et ipse dicat a Ego sum vita-; » el eum pcpendissc

:

constet ante oculos non ei credentium Judaeorum non ;

video cur du])itare deljeamus , id etiam de Cbristo scrip-

sissc illum , dc quo Cbristus ait : ((lllc enim dc me scrip-
» sit^. >) Proindc si cjuod scriptum est : « Suycitabo cis

» Proplictam de fratribus illorum similcm tibi'^, » osten-

dere conatus est Faustus non posse de Christo intelligi
(piia Cbristus Movsi similis non est . et tamen e\ onini
parte convictus est; <fuicl opus est in Jioc testimonio
laborare? Autcerte, sicut dixit Cliristum similem nun
cssc Moysi, ut illam refellerct propbetiam; sic eliam ut
hanc Cbristum non essc vitam vcl in
rcfcUat , dicat ,

conspcctu Judaeorum non ci credculium non pependisse.

Cum autcm boc ille non dixerit nec hodie quiscpiam ,

corum audeat dicxrc, niliil cstcur moremurbanc quoque

dc Domino et Salvatorc nostro Jesu Chrislo famuli ejus
amplecti proplu-tiam. At enim inter caelera maledictaet
boc positum cst ? iNum idco non est propbetia cum et
caetera, intcr quse positum est, nibil sint ahud quam
prophetia^? Autidco non est de Christo prophetia ,
quia
I
Ueiil. xvMi 6('. — ^ Joan. xiv, 6. — 3 ij. v, 47. — •»
Deut. xvm, 1 5,
 CONTRA FArsTfJM MANICILEI M, LIB. XVI. 44^
illa quae in ea lectione vel prcccedentia vel conseqiier.iia
conlexuntur, nibil pertinereAidenturad Christum? Quasi
vero quidquam sitpejus inter maledicta, quie Judieis pro
merito superbas impietalis acciderunt.quam viderevitam
suam , id est , Filium Dei pcndentem . et non credere
vitae suae. Maledicta enim cum ex proplietia dicuntur, ,

non sunt de malo voto imprecantis sed de praescio spi- ,

ritu denuntiantis. Nam illa quae de malo voto sunt, pro-

hibentur, cum dicilur : « Benedicite, et nolite maledi-

>j cere^. » Heec autem ScCpo inveniuntur in scrmone sanc-
torum , sicut apostolus Paulus : «Alexander, inquit
» perarius multa mala mibi ostendit , rcddet illi Dominus

» secundum opera sua-. >; Nam ilhid tanquam stoma-

chatus et indignatus etiam male optasse videtur Aposto-
lus : « Utinam et abscindantur qui vos conturbant^. »

Quod utiquc si consideres personam scribentis magis ,

eum elegantissimo ambiguo Ijene optasse intelhges. « Sunt

)> enim spadones ,
qui se ipsos abscidcrunt propter reg-
>} num Quid in his quoque verbis Faustus
ccelorum'^. »
sapuisset, pium palatuni adescas Dominicas attuhsset.
si

Sic enim sonuit fortasse Judaeis quod dictum est ,

:

« Yidebis vitam tuam pendentem et non credes vitae ,

» tuae ^: » ut inter minas veldolos hostium suoruni vitam

suam videntes ex incerto penderc , victaros se esse non
crederent. Sed fdius Evangehi cum audit : « llle enim dc
» me scripsit*^, » in hac ipsa ambiguitate sententiae videt

quid Prophetge porcis projiciant , quid hominibus in-

nuant : statimque ihi occurrit vita hominum Cliristus
pendens , eique non credentes Judaei, ob hoc ipsum quia
pendentem vident. Et alius quidem ahquis cito diceret

inter caetera maledicta , qua^ in illa lectione ad ahquid

» Rom. xn, i4. — ^ 2 Tim. iv, 14. — 3 Galat, v, 12. — * Mallh, xrx,
a3. — Md. xxviii, 66. — « Joan, v, 46.
 '
l\\l S. AUGUSTINl EPISCOPI
cle CJiristo intelligciidum non pcrtinent, hoc solum ibi
esse (lc (>l)iislo, (juod scriptum cst, «Vidcbis vitamtuam
pcndcntcm, ct noncrcdcs \ila' tuie.»
)j .\c(jue cnim ficri

non pos^ct ut intcr di\crsa malcdicta

, , (puc impio po-
pulo prophelice praenuntiabantur, hoc quoijuc poncre-
tur. Scd ego ct (|ui mecum ahquanto attcntius cogitant
,

Evangclicam illam Dominicamquc scntcntiam qua noii ,

ait: lllc cnim ct i\c mc scrip^it; ut aha quiead Christuni

iion pertinent scripsissc crcdcrctur; scd ait : «Dc mecnim

» illc scripsit ; » ut omncm scriptura' ilhus inlcntloncm non
riisi ad intelhgendam Clirisli gratiam pcrscrutando con-
sulcrcmus ; etiam caeterain iha kctione malcdicta propter
Christum praedicta cognoscimus : quod nunc ostendere
si vchm , nimis longum crit.

XX III. Undc tantum abest, ut hoc quod Faustus comme-

moravit, propterea non pertineat adChristum, quiainter
caetera malcdicta posilumest; ut ncc ipsa caetcra rectum
habcant intellcctum, nisi ad Christi gloriam (jua generi ,

humano consuhtur prophctata referantur quanto ma- ,

:

gislioc? Quod ctsi talis fuissct Mojses, ut aliud cordc

intuens, id ore fundcrct ; facilius eum dicercm prophe-
tasse nescientem, c|uam cum audircm populo Judut orum
dictum : « Yidebis vitam tuam pendcntem , et non crcdes
» vitqe tuae,» de Cliristo proplictatum ncgarem. JNeque
enim hoc intucbatur animo Caiphas, cpiod ex verbis ejus
intellectum est cum Christum ut inimicum persequens
.

ait cxpcdirc ut uiius homo morcretur, ncpcriret tota gciis^.

Ubi Evangclista subjccit hoc cum non a se dixisse, sed
,

cum esset pontifcx prophctasse. Sed Moyses non erat

Caiphas : quareillud quod populo Hcbraeo dixit:«Yibebis
>>
vitam tuam pendcntcm , ct non crcdcs vita^ tUcie,)?non

solum dc C>hristo dixit . (juod etsi nesciens dixisset , de

* Joau. XI. io.
 CONTRA FAUSTUM MANICH^UM, LIB. XVI. 443
nullo allo dixisse deberet intelligi : verumetiam sciens
dixit. Erat enim fidelissimus disponsator projdietici s;icra-

nienti, id est, illius saccrdotalis clirismatis, unde Cliristi

nomcn agnoscimus : in quo sacramcnto ,
quamvis homo
pessimus , (iaiphas etiam nesciens potuit prophetare.
Hoc quippe in eo egit propheticum ciirisma , ut prophe-
taret : hoc autem vita impia , ut nesciens prophetaret.
Quoitaqueore dicitur nihil de Christo prophetasse Moj-
ses a quo ilhid chrisma coepit
, unde Christi nonien ,

innotuit ct unde Christum etiam persecutor Christivel

,

nesciens prophetavit.
XXIY. Nam dc Maledicto pendentis in hgno ,
jam
quantum satis visum est, supra diximus. Interficiendum
autcm prophetam sive principem popuh qui fihos
esse ,

Isracl a Deo suo vellet avertere ahquodve infringere ,

mandatorum non adversus Christum praecepisse Moy-

,

scn, et exhis qute jam muha egimus, satis cLirum est

et magis magisque consideranti dicta et facta Domini nos-

tri Jesu Christi, magis magisque cLirebit : quia nec a suo

Deo quemquam eorum Christus avertere. Deus
voluit
quippe quem iUis Moyses dihgendum colendumque
,

praeceperat ipsc est certe Deus Abraham et Deus Isaac

,

et Deus Jacob^, quem Dominus Jesus Christus eadem

commendatione commemorat ejusque aucloritate Sad- ,

ducaeorum refellit errorem resurrectionem negantium ,

ubi ait : «De mortuorum non legistis

resurrectione autem
» quid Deus locutus sit de nibo ad Mojsen Ego sum :

» Deus Abraham et Deus Isaac et Deus Jacob? non est

» Deusmortuorum,sedvivorum.0mnesenimillivivunt2.»
Opportune itaque eadem voce nunc convincuntur Mani-
chaei qua tunc convicti sunt Sadducaei
,
nam et ipsam :

resurrectionem alio quidem modo , sed tamen etiam isti

Exod. III, 5.-2 Matlh. xxn, 3i.
»
4^'| >^. AL<;r.STINI EPISCOPI

ncgaul. Itcm cum Iklcm Ccnturionis laudans diccret :

« Amcn dico vobis, noninveni tantam lidcni in Isracl^, »

adjccit ct ait : a Dico autcm vobis, <|Uoniam mulli al)

» Oricntc ct Occidcntc vcnicnt, ctrccumbent cum Abra-

w Iiam ct Isaac ct Jacob in rcgno coclorum ; filii autcm
» rcgni ibunt in tenebras exleriores^. » Si crgo,quod nc-
garc Fauslusnon potcst, noncommcndavit Moyscspopulo
Israt'1 Dcum , nisi Dcum Abrabam ct Isaac ct Jacob ,

cumquc ipsum Cbristus ex bis et aliis testimoniis sine du-

bitationc commcndat non cst conatus illum populum
;

avertcre a Deo suo scd idco minalus cst cos ituros in

:

tencbras exteriorcs quod avcrsos vidcrct a Deo suo

,
in ,

cujus rcgno Genles vocatas ex tolo orbe tcrrarum , rccu-

hituras dicit cum Abrabam ct Isaac ct .Tacolj non ob :

abud ,
quam quod iidfm tcnuisscut Dci Abraliam ctlsaac
ct .Tacob. Undc ct Apostolus dicit «Providcns autcm :

» Scriptura , quia cx fidc justilicat Ccntcs Dcus praenun- ,

» tiavit Abrabae diccns : In scniiiic tuo bcncdiccnlur

>' omncs gcntcs"^, » utiJIi scilicct in scmine AbralitC bene-
diccrentur, fjui Abrabae fidcm imitarcntur. iNon igitur
Cbristus fsrai^litas a Dco suo volcbat a\crtcrc, scd cos
potius quod ab illo avcrtcrcntur argucl)at. ]Mandatorum
autcm aliquod corum quaeper Movsen data sunt, infre-
gisse Dominum qui arbitratur, non niirum si boc putat

quod Judo-i : scd idco crrat, quia iu lioc erravcrunt el

Judsei.Ubi autcm Faustuscommemoratipsum mandatum,
quod Dominum infrcgisse vult credi ibi opus est ut os- ,

tendamus quomodo fallatur, sicutjam sujira, ubi opor-

tcbat, ostcndinius. Nunc illud dico ,
quia si aliquod il-

lorum mandatorum Dominusinfregisset,nonetiam dc boc

ipso Judicos arguissct : quibus calumniantibus ([uod Dis-
cijiuli cjus illotis manibus manducarcnt, ctob lioc cxce-
» Mallh. viu, lo. — 2 Ibid. i r . — 3 Galat. iii, 8.
 CONTR\ FAUSTUil iMANlCILEUM, LIB. XVI. 445
dererit , non mandatum Dei sed traditiones seniorum
,
,

ait illis : «Ut quid et vos transgredimini mandatuin Dei ,

Ipsumque Dei man-

w ut traditiones vestras statuatis^? »

datum commemorat, quod per Mojsen mandatum esse

novimus. Secutus quippe ait « Deus cnim dixit Ilonora : :

» patrem et matrem ct, Qui malcdixeritpatriaut matri,

:

» morte morietur. Yos autem dicitis Quicumque dixerit :

» patri vel matri, munus quod cst ex me, jiroderit nou ,

» honorabit patrem suum et irritum fecistis verbum Dei

:

» propter vestram tiaditionem ^. » Qua in re videte quam

multa nos doceat, ctJudicosa Dco suo non avertcre; ct so

cjus mandata non tantum se non infringere verumetiam .

iUos a quibus infringerentur argucre et non nisi Dcum , ;

per Mojscn ista mandasse.

XXV. Quamobreni quoniam nos credimus omnia qu.c
scripsit Moyscs ad Cbristi commendationem pcrtinerc
> ,

quod isto operc quia demonstrare non possumus, jiolliciti

sumusin iisbocostcndcic, quff; Faustusdcsua Scriptura
reicllenda vcl vitupcranda dclcgcrit; recte a nobis debi-
tum cxigitur, ut boc ctiam quod pra^cepit Moyscs interfi-
cicndum esse proplietam sive principem ,
qui eos a Deo
suo vellet avertere , aUquodve infringere mandatorum ,

ostendamus ad custodiendam fidem, qu8e in Ecclesia

Cbristi discitur pertincrc. Vidcbat quippe ille spiritu
,

propbetico et Deo
loquentc multos cxurrecturos
sibi ,

baereiicosdiversorum errorum magistrosadversumdoctri-

nam Cbristi, qui non cum Cbristum praedicarent qui
verus est Cbristus. Ille enim verus est, qui pcr propbc-
tias ,
per eumdem Mojsen cseterosque sanctos ejus gentis
editas ,
prccnuntiatus est. Quisquis itaque aiium docere
ipsum interficiendum Moyses praecipiebat. Quid
vellet,

autem nunc abud agit bnguu catbolica, nisi ut spiritali

> Malth. XV, 3. — 2lbid, 4.
44G S. AUGUSTINI EPISCOPl
«ladio iitrliisquc Tostamenti acie Lis acuto interriciaiitur
omiies , (jui nos a l)eo noslro \olunt avertere , ali(|uodvc
infringere mandatorum? Inler quos pritcipuc cadit ipse
RJaniclia^us, cum ejus error asserta Legis et Proplietaruni
perimitur, volentis nos avertere a Deo nostro
veritate ,

Deo Abraliam et Isaac et Jacob qnem Cliristus com- ,

mendat et volenlis infringere mandata l^egis in quo-

; ,

rum etiam figuris Christum proplietatum esse cognos-

cimus.
XXYI. Jamvero illam complexionem utrum obtusis-
simam an fraudulentissimam dicam nescio erat enim , ;

Fausto ingenium undc magis arbitror eam nebulam in-

:

jicere voluisse minus attenlo lectori quam non vidisse ,

quod dicam; enim

ait Quod si liaec de Cliristo minime
: f<

scripsit , aut alia dabitis, aut nuUa erunt. » Ihiec pro-

])Ositio vera est : sed consequens erat, ut ostenderet et
liaec de Christo minime scripta esse, et alia dari non posse.
INihil autem horem fecit : quia et haec nos ostcndimus,
quomodo de (Ihristo accipi possint; et supcrius alia
multa dcdimus, qua^ nisi de (jliristo intellcctum habcre
non possint. iSon est ergo cur concludas , Fauste, nulla
esse a Moyse scripta de (^hristo. Attendecnim quid dicas
« (Juod si hicc , inquis , minimc dc Cliristo scripsit aut ,

aliadabitis, aut nullaerunt. )A\'rum dicis. Proinde, quia

et haec de (^hristo, vcl proptcr (jhristum scripta docui-
mus , et alia multa dcdimus, argumentatio tua potius
nulla Ethjecquidcm quae commemorasli, quamvis
erit.

non obtinuerissaltem conatus es ostendere non esse

,

scripta de Christo. Quod autem subdidisli « Aut alia :

dabitis, aut nuUa eruut » prius denionstrare debuisti :

alia nos dare non posse ut securus inferres nulla esse.

, ,

Nunc vero tanquam libellus tuiis surdos auditores vel cae-

cos lectores esset habiturus , ut nullus adverteret quid
 CONTRA FAUSTUM MANICH^UM, LIB. XVI. 44?
praetermiseris , cucurristi dicere : « Si nulla fuerint , nec
Christus potuit asseverare quod nusquam est : ita si

Chribtushoc minime asseveravcrit capilulum hoc flilsum

,

esse constiterit. » hominem se cogitantem dictorcm, et

ahum non cogitantem contradictorem. Uhi est acumen
tuum? An mala causa non posses ahter? Sed mala
in
causa te vana loqui coegit mahim vero hahere causam :

nemo te cogit. Quid si enim aha dahimus ? Certe utique

non erunt nuUa quia erunt aliqua. Et si erunt ahqua ,
,

potuit Christus hoc asseverare quod est. Ita si Christus

hoc asseverare potuit capituhim illud Evangehcum fal-
,

sum esse non constat. Redi ergo ad propositionem tuam,

qua dixisti « Aut aha dahitis, aut nulki erunt » et vide
: :

non tc ostendisse nulla nos aha daturos.Yide etiam quam

multa aha jam supradederimus, et quid hinc conficiatur
adverte , scihcet non esse falsum ,
quod in Evangehum
Christum dixisse legimus : « Si crederetis Mojsi , crede-
» rctis et mihi ; de me enim ille scripsit^. » Et Evangehi
quidem tam eminensest auctoritaset tam fundata veritas,
ut etiam si nos propter tarditatem intclhgentise nostrae
nulla inveniremus a Mojse scripta de Christo, non solum
esse ahqua sed ad Christum omnia pertinere quas scrip-
,

sit ,quia non ait Et de me scripsit ; sed « De me ille

: :

» scripsit; » credere dchcremus. Nuncautemctsideisto E-

vangehicapitulo, quod ahsit, duhitandum esset, compertis

tam multis in Scriptura Mojsi de Christo testimoniis ,
omnis iha dubitatio tolleretur et quia de capituJo Evan- :

gehi dubitandum non est etiam si illa comperta non ,

essent, esse tamen credi oporteret.

XXYII. Nam ilhid quod adjungis « Dissimilem fuisse :

traditionem Christi atque Mojseos et ideo non fuisse ve- ,

risimile , ut si crederent Moj si , crederent et Christo ;

1 Joan, V, 46,
448 S. AUGLSriNI EPISCOPI
inio illud potius esse consequcns , ut si alteri Judsei cre-

derent , altcri necessario repugnarent non : ^> uticpie di-

ccrcs, si considcralionis oculum paululum attollcrcs ,

orbcmquc tcrrarum sine contcnlionis caecitateconspicercs

iu hominibus doctis atque indoctis Graecis et Barbaris , ,

sapientibus et insipicntil)us . (juibus sc dcbitorcm diccbat

Apostolus , et Moysi ct Chrislo simul crcdentem ^. Si ergo

non erat verisimilc . ut Judai IMoysi ct Cbristo pariter

crederent ; multo minus vcrisimilc est, ut orbis terrarum
Moysi et Cbristo pariler credat. Cuni vcio vidcamusom-
ncs gentes utrique crcdcrc , ct i]bus propbctiam cum
Evangelio bujus convenientem fide robustissima et cele-

bcrrima retincre, non ad abcpiid impossibile gens una

vocabatur, cum ci diccretur : " Si credcrctis Moysi cre- ,

» derctis ct mibi -; » potiusque est miranda et vebementius

arguenda duritia Judasorum ,
qui boc non fecerunt, quod
tolum mundum fccisse conspicimus.
XXYIll. Nam quidquid dicis de sabbato , ct dc cir-
cumcisione carnis, ct de dilTcrcntia ciborum, aliam fuisse
traditioncm ]Mo\bi aliud pcr Cbristum didicissc Cbristia-
nos; jam supra ostcndimus, quia sicut dicit Apostolus :

(( H?ec omnia llgurae nostra^fucrunt^. » iNon ergo diversa

doctriua est , sed diversum tempus. Aliud enini erat

ciuo baec oportcbat pcr figuratas propbctias pra^nuntiari
et aliud c^st ,
quo ba;c jam oportct pcr manifcstam \ cii-

tatem redditamquc adimplcri. Sed quid miruni, si Juda?i

carnaliter intclligcntcs sabbatum, Cbristo, qui jam boc
spirilalitcr insinuabat , repugnavcrunt? Tu Aposlolo res-
ponde , si potes ,
qui vacationem ipsius dici umbram fu-
turi csse tcstatur"^. Sed si ilU restiterunt Cbristo , non
intclligcntes verum sabbatum vos ci nolite resistere et , ,

intclligitc vcram innoccntiam.NameoipsoIoco, ubi prge-

' Ront. I. I ;. — '^
Jnan. v. ',('.. — 3 , Cr, x, r. — ^ Coloss. ii, 17.
 CONTRA FAUSTLM MANICIIJEU.M, LIB. XVI. 4^9
cipuc destructor sabbati putatur Jesus, cum Discipuli
ejus per segetem traiiseuntes et esurientes vellerent spicas
et edercnt , iunocentcs eos dixit , respondcns JudEcis :

« Si sciretis cjuid sit : Misericordiam volo quam sacrifi-

« cium^, nunquani condcmnassctis innoccntes-. » Magis
enim esurientium misereri debuerunt, quia boc illi coacti
fame fcccrunt. A vobis aulem (juisquis vulscrit spicas
non cx traditione Gbrisli, qui banc innocentiam vocal,
scd cx traditione Manichaei homicida deputatur. An forle
misericordiam eisdem spicisexbibucrunt Apostoh. ut inde
membra manducando purgarent, sicut vestra falula
Dei
est ? Vos ergo crudclcs, qui boc non facitis. Scd vidclicet
novit Faustus dcstruere sabbatum, quia scitvirtutem Dei
semper atquc infuigabibtcr operari. llbboc dicant. qui
inteiligunt Dcum sinc temj oiab voluntatc univcrsa tcni-
pora facicntem. Iloc ad vos muUr.m cst, qui dci vcstii
rcquicni rcbcllationc gcntis tcncbrarum pcrbibctis cxcus-
sam , et bostium rcpcntino impclu pcrturbalam. Au ex
iclcrno praevidcns hocfuturum, nunquambabuitrcquicm,
quia nunquam securus fuit, qui se cogitabat tam grave
bclbim cum tanta membrorum suorum lalie damnoque
gcsturum?
XXIX. Cseterum illud sabbatum, quod impcrile aS-
que imple deridetis, nisi et ipsum inter propbetias qua^
de Cbristo scriptae sunt , baberet intellcctum . non ei
Cbristus sic attestaretur : qui cum propria voluntate, si-
cut ipse in ejus laude posuisti, pateretur, ideoque tem-
pora passionis et resurrectionis suoe baberct in potestate
id egit, ut caro ejus in sepultura sabbato requiescerct ab
ornnibus operibus suis, ut terlio die resurgens, quem Do-
minicum dicimus, qui post sabbatum numeratur octavus,
' Lovan. hahenl, Misericordiain inalo. edili vcro alii tt niss. Misaicor-
iliatn volo qiiain sacrifieitim.ywia graec Osee. vi. G. — ^ j^lanh xi:, 7,

cxxxv, 29
/|5o S. AIGUSTINI KPISCOri
ctiaiii ( iicuincisioncm octavi dici vA se piopliclanduiri
pertincrc dcclararcl. Quid cnim significat circumcisio
carnis? quid nisi cxj)olali<tncni mortalitalis. ([uam dccar-
naligcncratione porlamus? Proptcr lioc dicit Apostolus :

« Exuens se carncm. principatus et potestatcs excmplavit,

» fiducialiter Quod cnim
triumphans eos in semetipso^. »
dicit exuisse se carncm carncm mortalitatcm . co lor o
Carnisinlclligimus, sccundum (piam propric corpus hoc
caro nominatur. Quoe mortalitas proprie caro appcl-
lata cst, quia in iHa rcsurrcclionisimmortalitatc noncrit:
proptcrca scriptum cst : ^ Caro ct sanguis rcgnum l)ci non
» possidcbunt ^. » De quibus ^crbis solctis calumniari
fidei nostric ,
qua credimiis hujus corpori^ futuram re-
surrectionem, quae in ipso Dominojam praecessit, dissi-

inulantcs ea (jua^ scquuntur, iii quibus apertc Apostolus

quid dicatexponit. Yolcns cnim ostendere quid co loco
dixcrit carncm ,conlinuo subjccit: «Ncque corruptio in-
«corruptioiicm possidcbit. »IIoccnimcorpus, quod prop-
ter mortaHtatcm propriecaro nominatur, mutari dicitin
resurrectionc ut jam non sit corruptibilc atquc mortalc.
,

Quod ne pulctur nostra suspicionc dici, ipsa cjus quie

sequuntur vcrba consuHte. mystcrium « Ecce , inquit,
>5dico, omncsquidemresurgemus, non tamen omnes im-
» niutabimur in alomo, in ictu oculi, in novissima tuba
:
;

j) canet cnim tuba, ct mortui rcsurgcntincorrupti, et nos

» immutabimur. Oportet enim corruptibiie hocinducre
» incorrujUioncm. cl morlale boc induere imniortahta--
f) tcm ^. » I't el-go induatur immortalitate, cxuiturmor-
tahtatc : bocestcircumcisionismysterium qua? octavo die
fieri jussa est, etoctavo die : '', id est, Dominicopost sJib-

hatum jam in Vcritate a Domino impleta. llndc dicitur :

« r.oloss. r( , ir). — 2 I Qqj. ^v, 5o. — ^ l\j\d. 5i, — < Gcii,

xvii , 12.
 CONTRA FAUSTUM MAXir.Hf.UM, LIB. XVI. 4^1
« Exuens se canieni ,
princip;itiis ct potestates exempla-
)) vit ^ » Per iiauc cnini moitalitateni nobis invidae dia-
bolicae potestates dominabantur quas exemplassedictus :

est ;
quia in se ij)SO capite nostro pr?ebuitexemj>lnm, quod
in toto ejus corporc, id est, Ecclesia ex diai)oli potcstatc
liberanda, in ultima resurrectione comjilebitur : haec est
fides nostra. Et quoniam , sicut testinioniun] propheti-
Gum Paulus commemorat :« Justus ex fide vivit"-, » haec
est justificatio nostra. Mortuum quippe Christum et Pa-
gani credunt : resurrcxisse autem Christum, propria fides
est Cliristianorum. « Si enim confitearis, ait Apostohis,
» in ore tuo quia Dominus est Jesus , ct credideris iu
» cordc tuo quia Deus illum suscitavit a mortuis, sah^us
» eris". » Quiaergoexistarcsurrectionis fidejustilit-amur,
ideo et illud de Chnsto apostohcum est , quia mortuus est
propter dehcta nostra '', et resurrexit propter justificatio-
nem nostram ^. Et quia ista resurrectio, qu<T credita nos
juslificat, iUa octavce diei circumcisione tigurata est
proptcreade ipso Abraham, cuij:>rimum tradita est, di-
cit Apostolus: « Etsigaum accepit circumcisionis signa-
» culum juslitiae lidei. » Ergo et istam circumcisioiiem

interahas hguraspropheticas de Christo scripsit Mojses,

de quo ipse dicit : « De me enim ille scripsit ^. » Quod
autem dicit Dominus : « Vse vobis, Scriba? et Pharisa^i
» hvpocritae, qui circumitis mai^eetaridam, iacere ununi
» facitis eum fdium ge-
proselytum, etcum feceritiseum,
» hennoe duplo quam vos
non quia circumcidi- estis
"^
: »

tur, dixit, sed quod eorum mores imitatur, aquibusimi-

tandis cobibet suos, dicens « Super cathedram Mojsi :

» sedent Scribae et PharisEci : quae dicunt, facite : quae

H autem fiiciunt , facere nohte : dicuut enim, et non fa-
' Cjloji. II, i5. — ' Uoni. I, 17, et Habac. jh. 3. — ^ {lom. x, y. —
^ U. Tv, } j — '
r ]. IV, 2 5. — *'
JoTii. V, \(i, — '
3I;(Sih, wiir. i.>.

29.
45>2 s. AiTr.nsTiM EPiscon
w ciunt ^. » In qiiihus Dominids vcrbis utrumquc debc-
tis advcrlcrc, cttjuanlushonordclatussit doctrinae Moysi,
in cujuscalliodr.i ctiam mali scdonlcs, bona doccrc cogc-
banlur; cL undc licrct j)rosclvlus lilius gchcnncC, nou
sciJiccta Pharisyeis verba legis audiendo, scd corum facta
scclatido. Iloc crgo dici possct tunc prosclvto circumciso,
quodPauhis dicit : « (lircunicisio ({uidcm prodcst, si lc-
» gcni cusLodias -. « Quia vcro ilK; in non custoclicnda
lcgc Pharisa^os imitabatur, ficbat lilius gchcnnae : prop-
tcrea, quanlum aiJ)itror, duplo (juam illi, quia hoc nc-
gligcbat implerc quod propria vohmtatc susccpcrat, non
ex Judaeis natus. scd spontc Juda^us factus.
XXX. Quid autcm diccrc vohnsli, sinc rcspcclu inju-
riosc: «Quod Movscs hclluonis in modum disccptatorsc-
det, jubctquc aJiacpiidcm aJjliguriri pro nmndis, alia vcro
proimniundis nc contingiquidem? » Cum adhclluoncm
hoc magis pcrlincat. ut nulla disccrnat; aut si disccrnit
suavioraeligat. kn hoc idco dicis, utimpcrilis conlincn-
tia tua vclut aJo ineunic aetatc miranda vidcatur, quasi
ncscientis, vel jam obliti ,
quanto jucundius sapiat por-
cina ,
quam vervecina? scd quia et ista Moyscs llguris
proj)!ieticis de Christo scripsit, in animalium carnibus
significans homincs, vcJ incor|)orandos (Iiristi corpori,
qnod est Ecclesia ; vcl rcspuendos; vosquoquc intcr im-
munda figuravit, qui proptcrea iidei calliolica non con-
vcnilis, quia nec ruminatis vcrbum sapientioe, et duo
Testamcnta \ctus ct Novum non concorditer distin-
gucntes tanquam geminam ungulam non habctis. Quis
autcm fcrat te quocpie Adimanti vcslri fallaciam non pu-
duisseseclari?
XX \1 Dicis enim et tu « Cijnstum sic docuisse cibo-
rum indillerenliam . ut a suis quidem DiscipuJis omncs
* Matlli, wiii. i;7, — ''
llom, jr, 2,5,
 CONir.A FAUSTUM MANrCIIiEUM, LIB. XVf. /jo3

carnes penitusrcnioverct, seecularibus vcrovulgo conce-

derct oninia cjuge possent edi , atquc assevcraret quod eos
niliil in os inlrans pollucrct^, quia qune dcorc impudentcr
proccdunt, ea sola sunt qu?e polluant liominem. » Iloec

vcrba tua sunt, tanto impudenliorc, quanto apertiorc men-

dacio dcpromptactcxpressa.Primo quia secundum Christi
sententiam, si homincm, quaemala c.\ ore
ca sola polluunt
procedunt, cur non ca sola pollue-
ct Discipulos Chrisli
runt, ut non costanquam abimmundis carnibusessctne-
cesse prohiberi ? An Sccculares homincs non polluuntur his
quaem os intrant, scd his quas ex ore excunt? Krgo mu-
nitioressuntadvcrsusimmunditiamquamsancti, sisanclos
eteaquae intrant, et ca quas exeunt possunt inquinare.
Yellem autem isti niihi dicercnt ,
quid manducabat et
bibebat Christus, qui in comparatione Joannis non nian-
ducantis neque bibentis, se dixit manducantem et biben-
lcm? Cum cnim argucret pcrversitatcm hominum, utro-
bique cahnnnias inquirentium : cVcnitcnim, inquit ,

» Joannes, non manducans, neque bibcns, et dicunt

» DEemoniuni habet. Vcnit Filius hominis, manducans
)j et bibens et dicunt Ecce homo vorax ct vinarius,
:

» amicus pubhcanorum ct peccatorum ^. » Et Joannis

quidem escam etpotum novimus non enim dictum est, :

quodomninonon biberet sed quod vinuni et siccram non

;

biberet ^ bibebat ergo aquam. Cibus autem ejus non

:

omnino nullus erat, sed locustae et mel sylvestre ^. Unde

ergo dictus est, non manducans neque bibens, nisiquia
illo victu quo Judtci utel^antur, illc non utebatur? Hoc

ergo Dominus nisi uteretur, non in ejus comparatione

manducans bibensquc dicerctur. Anforteideo quia pane
et oleribus Dominus vescebatur, quibus Joanncs non vee-

ccbatur? Mirum, si non manducans dicitur qui locustas

» Matlh XV, II. — 2 IJ. xc, 18. —3 Luc. i^ 25, — '5 Muttli. iii, 4.
45^ »• Air.rSTJM LPISCOPT
ct nicl comedit; ct manthicars tlicitur. nni panc alqiie
olere rontcntiis est. Sed ile cibis suspicamini quidcjuid

Miltis; ceite liibens ct vinarins non diccrclnr. nisi vinum

l)iheret ; cur ergo et Jjoc vos inimundiim putalis? Ncqu?
cnim haecpropter continentiamdisciplinamque domandi
corporis tangere proliihctis sed quod immunda sint . :

nani ea sordes et tel gentis tenehrarum esse perhihctis

contra Apostolum dicenlem : « Omnia munda mundis^. »

Ecce qui audent dicere ChrisLum indiflferentioe ciborura

magistrum. discipulos tamen suos abiisprohilmisse, quae
immunda ipsi putant. Ostendite uhi ista a Discipuhs suis
removerit . fallaces , improbi : verumtamen Dei vindicis
piovidentia ita caecati, ut etiam commoneatis nos unde
convincamini. Nam vim patior ab animo meo, nisi totum
ipsum Evangehi capitulum, quod iste adversum Moysen

opponere voluit, inspiciendum inserucro utibi videa- :

niusquam falsum sit. quod prior Adimantus, et modo

Faustus dixit, Dominum Jesum a Discipuhs suis carnes
vescendas removisse, easque vulgo saecularibus conces-
sisse^. Nempe cumrcspondissetealumniantibus,quod non
lolis manihus manducarent. ita sequitur l^ivangeliiim :

« Et convocatis turbis, ait iUis: Auditeetintelligite. Non

» quod intrat in oscommunicat hominem sed qiiod pro- :

» cedit de ore. communicat hominem. Tunc accedentes

» Discipuh, dixerunt ad cum : Scis ([uod Pbariscti audito
» hocvcrbo scandalizali sunt^? » llic certe a Discipulis
compdlatus, dcbuit eos, -^iculi isli vohmt, propric do-
cereah omnihus carnibusabstinendum, utillud quod su-
pra dixit: « Non quod intrat in os, communicatbominem,

» sed quod procedit de ore, » turbisdixisse videretur. Se-

(pialiir ergo Evangelista, et dicat quid jam non turbis,

' 1.1. i, ;5. — 2 Siipra lib, conlra AJimantim) caj) o. — '' Maltli,
X'', 11.
 COMUA FALSTLM MAMCII.EUir, LIH. XV!. 4^^
sed Discipulis rcsponderit Doniiiius ; ?( At iJle respondens
V ait:Omnis plautatio quani nou plantavit Pater nieus
» coelestis, eradicabitur. Siniteillos, caeci suntduces ca:-
» corum. Caecus autcni si Ccccum ducat, ambo in foveam
» cadunt. » Hoc utique ideo, quia traditiones suas volen-
tes statuere, mandata Deinon intelligebant. Sednondam
quomodoipsi quod tur-
quaesierant Discipuli a iYIagistro,
bis dixerat, accipere deberent l^cce et hoc fit nam : ;

contexit Evangelista, et dicit ? « Respoudens autem Pe-

»trus, ait illi Narranobis parabolam istam. » Hinciutelli-
:

gimus Petrumputassc, uonproprie, uec aperte Domiuum

locutum fuisse cum diceret;» Non quod intratinos com
» municat hominem, sed quod procedit de ore » sed ut :

solet obscuritatcparabolaealiquid significarevoluisse. Yi-

deamus ergo utrum jam secrctius Discipulis interroganti-
bus boc dicat, quod Alanichaei voluut, immundas esse om-
nescarnes, nec eos ahquidearum deberecontingere. Quid
quod exprobrat, quod apertam suamlocutiouem nondum
intellexerint, et proprie diclum parabolam putent? Sic
enim sequitur: « At ille dixit Adhuc et vos insipientes
:

» estis, et non inteUigitis, quia omne quod in os intrat,

» in ventrem vadit, et in latriuam emittitur quae autem :

» proccdunt cx ore, dccordeexeunt, et illa communicaut

» homincm ? Nam dc corde excunt cogitatioues mala^, ho-
» micidia, aduheria, fornicationcs,furta, falsa tcstimouia,
» blasphemiae ; heec sunt quae communicant hominem :

» uou lotis autem manibus maoducare, non communicat

» hominem. »

XXXII. Certc jam manifestat4 falbcia couvicta disce-

dit certe jam clarum est, uou ahud hac de re turbas,
:

aljud secreto Discipulos Dominum docuisse: certe sine

dubitatione perspicitur Manichasos potius esse mendacjes
atque fallaces. non Moysen, non Christum , non Testa-
\56 5. AUGUSTINI i:pi?r.ori I
nniiti utriusque cloctrinam ibi figuratani, liic rcvclatam ;

ibi proplictatam. hic prfcscnlatam. Ouomoilo crgo nihil

corum (lathohcos scrvare putant. qutC Aioyses scripsil;
cum omiiia prorsus obscrvcnt nonjam in liguris, sed :

ineis rebus, quas illae figurae significanclo praenuntiarunl?

Nccpiccnim. si ahudlcmpuscssctscribcnth. ahud lcgcndi,
Tccte diccrcmus Scripturam iham non obscrvarc lccto-
rcm. quia ct ipsc charactcrcs illos nori faccrct : cum ilh

fuissent hgurae sonorum, iho autcm jam sonos ipsoscx-

promcTct. iharum tamcn hgurarum non ibrmationc occu-
patus , sed inspcclionc commonitus. Idco autcm Judoei
Chrislo noncredebant,quiancc ihaqune Mojscsnon hgu-
ratc. scd apcrtc pra^ccperat, obscrvabant. l ndcilhsdicit :

c Dccimatis mcntham ctcyminum, ct rclin(juitisgrasiora

» Legis, miscricordiam et judicium . hquantcs culiccm,

» camdum autem glulientes h?ec oportc])at f iccrc il!a
: .

» autcm non omiltcre ^. » L ndc cst ct ilhul, quod tradilio-

nibussuisdocebantquomodoinhrmarcturprapccptuni Uci,
quo dcfcrri honorem parcntibusjusscrat ^, proptcr quam
supcrbiam et iniquitatem cxcsecari merucrnnt, ut caetcra
non intclligcrent : quia ea quae intclhgebant , impie con-
temnebant.
XXXllI. Vidcs-ne quam tibi nondicam: SiChristia-
nuses, crcde dicenti Christo, quia de se scripsit jNIoyses ^

quod si non non es? Ipsequippe vi-

crcdis, Christianus
Gentilcm vel Judteum
deris quid de te sentias, quite ut
doccri dc Christo cxpctis cgo tamcn ncque hoc dcfugi,
:

et omnes tibi aditus crroris quantum potui clausi. Nec

illud sivi patere pTaecipitium . qua vos cfcci mittitis, di-

rentcs falsa csse in Evangclio. sicubi vcslra h.ercsis exi-
tum non invenerit : ut vobis nihil remaneat. quo rcdire
possitis, unde Christo credatis, ubi vobis haec vox pes-
' Matth, XXIII, ai. — 2 yj jv. 6. — •^
Joan. v, 7.
 CONTRA FAUSTUM MANICII^UM, LIB. XVI. ^67
tilenlioe nonpossitopponi. Quinetiam sic tcdocericiipis,

ut Cliristianum Thomam ^, quem Christus « De sc du-

bitantcm non est aspernatus, sed quo animi cjus vulnc-
ribus mederetur, corporis sui cicatrices oslendit. » Haec
verba tua sunt. Bene quod sic te doceri exigis. Quam
enim vercbar. nc hoc quoquc in Evangcho falsum csse
contenderes. Crede ergo cicairicibus Christi quia si ci- :

catrices illae verae erant, vera etiam illa vulncra fuerant;

nec vera vulnera, nisi vera caro habere potuissct : hoc
verum totum vcstrum evertit errorcm. Porro si Christus
falsas cicatrices dubitanti Discipulo ddiionslravit, rt ip-
sumfanacemdicisitadocentem, ct tcfaih cupisita diccn-
tem. Sed quia falh nemoest([ui vclit, fallere autem multi
volunt, magis le vellc intelhgo quasi excmplo Christi fal-
hicilcr docere ,
quam exemplo Thom« faUaciter disccre.
Proindc si credisquod falsis cicatricibus Christusfefcllc-

rit dubitanlem, te quis veht credere docentem, ac non

polius cavere fallcntem? At si illc Di^cipuhis vcras cita-
veram confiteri cogeris et carncm
trices tetigit Christi ,

Christi. Ita Manich^us non permanebis, si sic crcdas ut

Thomas infidehs autem remanebis si nec sic credis ut
: ,

Thomas.
• Joaii. X, 27.
 'io8 #. AiousTiM r.Piscori

LIBCR XVll.

I. rAUsns dixit : a Cur Legcm nonaccipitiset Proplie-

tns, cum (Ihristus eos noa se venissc solvcrc cli.vcrit, sccl
adimplcre? Quis hoc tcstatur dixisse Jesuni? Matlhaeus.
Ubi dixissc? In montc. Quihus pmescntihus? Pctro, An-
drea Jacobo ct Joanne, (juatuor his tantum ^: caete-
,

ros cnim necdum degcrat, nec ipsum Matthccum. Ex his

ergO(|uatuor unus, id cst, Joanncs EvangcHum scripsit? ,

Ita. Ahcubi hoc ipse commcmorat? Nusrjuam. Quomodo

ergo cpiod Joannes non tcstatu r (jui fuit in montc, Matthazus
hoc scripsit qui longo intcrvallo, postc|uam Jcsus dc
monle descendit, secutusest eum? Ac pcrhoc de lioc ipso
primo amhigitur, utrum Jcsus tale ah(|uid dixcrit, quia
testis idoneus tacct, loquitur aulcm minus idoneus ut :

interim pcrmiserimus nobisinjuriam fccissc Mattha^um,

donec et ipsum probemus hcec non scripsisse, scd alium
nescioquem sub nomine ejus cpiod docet et ipsa lcctio- :

nis ejusdcm Matthjei obliqua narratio. Quid enim chcit?

'( Etcuni transirct Jcsus, vidit homincm scdentcm ad te-

» lonium, nomine Mattba^um. ct vocavitcum : atillccon-

» fcstim surgcns, secutus cst cum -. » htquis ergo dc sc
ipso s(Tibcns, dicat: \idit Jiomincm , ct vocavit eum, ct

sccutus estcum : ac non potius dicat: Vidit mc, ct voca-

vit me, etsecutus sumeum : nisi quia constat h£pc Mat-
tha^um non scripsissc, scd ahum ncscio quem sub ejus
nomine? Cum crgo nc (piidem si ctMatthaeus hoc scribe-
ret, verum forct quia prKscns non crat cum Jesus haec
;

1 MHlih. '•, i:. — 'Id. «x,©.

 COMRA FAUSTUM MAKICH^UM, LIB. XVII. \bg
loquebaturin monte : quanto magis credenduni non crit,

quia nec IMaLtlueus eadcm scripsit, sed alius sujj nomini-r-

hus ct Jcsuel MalthaM? »

\l. f( Quid quod ctiam e\ ipso scrmone, quo praecipit
non putarc . quia vcnerit Legcm solverc , magis intelligi

detur quia solverit? Neque cnim niliil eo tale facicnte Ju-

dcci suspicari lioc possent? sed « iNolite , inquit, putare,
» quia veni solvere Lcgem ^. » Agedum ergo, si ei et Ju*
daei dixissent : (Juid porro autem tu tale agis, unde lioc
suspicari possimus? An quia ciicumcisionem derides, sab-
batum violas . sacrificia respuis . confundis cibos?lToc
est ergo. Noliteputare. Et quid boc amplius, quidve ma-
hifcstius fieri potuit in destructionem Lcgis ac Propheta-
rum? Aut si hoc adimplere est Lcgem, quid crit solvere?
Quidquod etiam Lex et Propheta^ ne adimpietione qui-
dem gaudent, adoo sibi pleni videntur et consummati,
quorum auctor ac pater non minus eis adjici indignatur,
quam detrahi, ut scribens in Deuteronomio dicat « Haec :

pr?ecepta quae mando tibi hodic, Israel, observabis ^ m

)> ;

et cave ne declines ab iisdcm, nequc in sinistram , ne-

quc in dextcram ^ ; nec adclas quidquam eis. nec minuas :

scd iniisdempersevcrabis, utbenedicat te Deus tuus? Qua-

propter sive adimplcndi causa Jcsus Legi aliquid et Pro-
phetis adjccit, in dextcram vidctur lapsus; sive dempsit
utdestrueret, in sinistram; utrumque cerle ofTendil Legis
auctorem : idcircoque aul aliud aliquid significat istud,
aut falsum est. •>>

111. Augustinus rcspondit : mirabilem insaniam,de

Christoaliquid narrantinoilecretli Mattha^o^ct^elle credi
Manichsfo. Si Matthaeusnoninterfuit, cum Christus dixis-
set : « Non veni solvere Legeni aut Proplietas, sed adim-
» plere ^, » etpropterea non estei credendum : rumquid
» Matlli, V, I-. — 2 DeuJ. v, 3i'. — ' IJ, xii, i^. — '
MaUb. v, 17.
46o s. AL(.['sriM Erisr.ori
Manich?eiis interfiiit, aut jam vcl natus fuit, cum Cliris-
tus intcr homincs apparcrct? Sccundum crgo hanc fidei

vcstri€ li-gcni. niljil ci dc (llirlsto tcslilicanli rrcdcrc dc-

buistis. iNos autcm non proptcrca dicimus non crcdcndum
esse Manichaeo. quia diclis factisque Chrisli non inter-
fuit, ct longc post natus cst; sed quia dc Cliristo contra
Chrisli Discipulos Joquitur, ct contra Hvangchum quod
illorum auctoritatc hrmatum cst. Habcmus cnim Apos-
toli voccm. qui in Spiritu sancto talcs vcnturos csse cer-
ncbal. Undc lidclibns diccbat : f< Si quis vobis cvangcli-
» zavcrit prcCtcr quam quod acccpistis, anathcmasit *. »

JNam si ncmo dc Christo vera dicit, nisiqui eum praesens

vidit ct audivit hodic dc illo ncmo vcra dicit. Porro si
,

hodic proptcrca dc illo lidclibus cjus vcra dicuntur, quia

illi qui vidcrunt ct audicrunt, vcl praedicando vcl scri-
bendo ea disscminaverunt ; cur ex ore Joannis condisci-
puli sui non possct vcra Matthaeusaudirc dc Christo, ubi
illc airuit, ct i[)se non atfuit,si c\ libro Joannispos^umus

vera lo(jui de (^hristo , non solum nos tanto post nati,

scd cliam post nos enim noa soluni
alii na^cituri? Ilinc
Matthaei, vcrumctiamLucteacMarciEvangcIium,quieos-
dem Discipulos secutisunt, in non imparem auctoritatem
receptum cst. Huc accedit, quia ct ipse Dominus potuit
narrare Matthaeo, quod antequam cum vocasset, cum iis

egcrat quos prius vocavcrat. At enim hoc ipse Joanncs in

Evangclio suo ponere debuit. si Iioc dictum a Domino
audicrat, qui cum diccrctur praescns crat? Quasi fieri

non polucrit, ut cum omnia quae a Domino audicrat,

scribere non posset, inter alia quae praetermisit, et lioc
praetcrmiscrit, cuminalia srribcndacssct intcntus. jNonne
Evangclium suum itaipsc couclusitdiccns: «Et aha qui-
» dem multa fccit Jesus, quaesi scribcrentursingula, nec
' Gabl. I, 3.
 CONTRA FAUSTUM MANICHyEUW, LIB. XYir. 46
w ipsum existimo ciipcre munclum qui scribcrentur li-

» bros*? » liic uliqueostenclitse scientem multu praeter-

misissc. Sccl si de Lcgc ct Proplictis vos delcctat Joannis
auctoritas, Joanni crcdite attestanli Lcgi ct l'ropliclis '^.

Ipsc scripsit quod Isaias vidcrit Christi gloriam. In ejus

liabetis Evangclio. uiidc jam paulo antc tractavimus :

« Si crcdcrctisMoysi, crcderetis et mihi; de me enim ille

» scripsit Undique tergiversatio vcstra conlunditur.

^. »

Apertedicitc non voscredereChristi Evangelio nam qui :

in Evangclioquod vultis crcditis, quod vuhisnon crctUtis,

vobis potiusquam Evangclio creditis.
IV. At quam clegantem reni sibi visus est Fauslus
dicere, ubi propterea voluit non credi haec scripsisse
Mattha;um quia cum dc sua eleclione diccret non ait
, ,

Yidit me , et dixit mihi Scquere me scd Vidit Mat- , ; ,

thaeum , ct dixit ei : Scquere me'^ : quod ncscio utruni

de erroic imperilicC dixerit, an dc morc laHacia?. Scd non
usque adco imperitum putaverim ut nec lcgerit nec , ,

audierit, solerc scriptorcsrcrum gcstarum cum in suam ,

personam vencrint tanquam cle alio

, ita se contcxcre ,

narrent. ({uod de se narrant. Magis ergo hunc arbitror

non ut imjicritum sed ut imperitis nebulam obtcndere
,

voluissc , sperantem scplures esse capturum, qui ista non

nossent. Et in historia quidem rcrum saecularium talis
narrationis reperiuntur excmpla sed non opus est ut ex :

alio gencre litterarum vel nostros admoneam , vel istuni

rcfellam. Ipse certe paulo antc de libris Movsi qusedam
teslimonia ita proferebat , ut nou ca negaret scripsisse
Mov sen , imo et ailirmaret , sed ad Christum non perti-
nere contcnderet. Lcgat crgo in eisdcm libris, qua^ de
se scripsit Moyscs . utrum ita scripserit : « Dixi , aut fcci
• Joan. w:. >.',, cl \\, Ho. — '^
M. xii, 41, tt l.^ai. r.ui, per tolum. —
3 U, V, 4«, — » MatUi. IX, 9.
46'i S. AUGUSTINl EPISCOPI
» lioc \i'l illiul M » et noii potius : «Dixit Moyscs elTecit
» Moyses^ : » aut : « Yocavil nic Dominus, » vcl : «Dixit
» ad nic Dominus; » ct non potius : « Vocavit Dominus
» Moyscu'* ; » ct , «Dixit Dominus acl Moyscn^ : » ct

omnia caeterain eumdem niodum. Ita crgo et Mattbaeus

de se tanquam dc alio scripsit quod cl Joanrics fccit; :

nam circa fmem libri sui ctiam ipsc sic loquitur : ( C.on-
» vcrsus Petrus , vidit Discipulum qucm diligc])at .Tcsus,

)5 qui et recumbebat in coena supcr pcctus cjus , ct dixc-

» rat Domino Quis : cst qui tc tradet^? » Numquid ct liic

dixit : Conversus Pctrus vidit me ? An Ibrte proptcrca

nec istum putant boc EvangcHum scripsisse? Sed paulo

post dicit « ITic cst Discipulus qui tcstificatur dc Jcsu
: ,

» ct qui bsec scripsit , ct scimus quia vcrum cst tcstimo-

» nium cjus^. » Numquid ait : Ego sum discipulus ,

qui
testificor de Jesu , et (pii bsec scripsi , et scimus quia ve-
rum est testimonium mcum? Certc manifcstum cst bunc
morem fuissc scriptorum, cum gesta narrarcnt. Quam
muUa ct ipse Dominus cadem locutione dc scdicit, quis
enumcrarc sufliciat? « Cum vencrit, inquit , Fibus bo-
» minis ,
putas invcnict fidem intcrra"?» non dixit :

Cum venero ,
putas inveniam ? Et , « Venit l"ibus liomi-
manducans ct bibcns^ » non dixit, Vcni. Et «Ve-
» nis : ,

» nict lioraetnunc cst, cum mortui audient voccm FiHi

,

» Dei et qui audicrint, vivent^

, » non dixit Voccm : ,

mcam, et multabujusmodi.Unde jam puto sufilcere qune

dicta sunt, ct ad sludiosos commonendos , et ad calum-
niosos coiivincendos.
V. Jam iliud quam sit infirmum ,
quis non vidct,
quod ait , non cum diccrc potuissc : « Nolite putarc

' Kxod. III, 3. — - Id. viij 6. — ^ Levit. i, r. — ^*

Kxod. iv. n). —
3 Joan. XXI, 10. — ^ ibid. i\, — "
Liic. wui, 8. — » MaUli. .\i, 19. —
" Joan V, 25.
 COMRA FAUSTIM MAMCH.EIM. Llli. XVII. \{j:\

» quia veni solvcre Legeni aut rioplielas non veni sol-

;

» vcre , scd adimplcrc * : » nisi aliquid talo jam fecisset

ut ih lianc suspicioncm posset vcnirc? Ounsi nos ncgc-

nuis Judicis non inLclligenliljus vidcri potuisse (.liristum
destructorem Legis et Prophet;uum : scd lioc ipsuni est,
cur illc vcrax et veritas non potuerit dc alia Lege et de
aliis Proplietis dicere ,
quod eos non solveret . nisi de iis

quos illi eum solvere suspicabantur. Ouod hinc cliam

satis confirmatur, quia ibi sequitur, et dicif : < i\men ,

» amcn dico vobis , donec franscat ca^lnm ct lcrra . iola

» unum , aut unus apex non transiet dc Lcgc , doncc om-
» nia fiant. Quicumque ergo solverit unum ex mandatis
» istis minimis , et docucrit sic homines, minimus voca-

» bitur in regno ccjelorum : quicumque autem fecerit, et

» sicdocucrit, bicmagnus vocabitur in regno cfjelorum^.»
Pharisaeos enim cogitabat , cum ista diceret ,
qui solve-
bant Legem factis , etdoccbant vcrbis. De quibus alio
loco dicit : « Qufc dicunt . facite; quae autcm faciunt ,

» facere nohte : dicunt enira , et non faciunt*'^. » Prop-

terca et hic scquitur «Dico enim vobis, uisi abundave-
:

» rit juslitia vestraplusquam Scribarum etPharisaeorum,

» non intrabitis in regnum coelorum » id est, nisi vos fe- :

ceritis et ita docueritis quod ihi non faciunt et sic do- ,

cent, non intrabitis in regnum coelorum Quam ergo ''.

Legem docebant Pharisa^i et non faciebant, ipsam dicit

Christus non se venisse solvere , sed adimplere : quia ipsa
pertinet ad qua sedentcs Pharisa^i,
cathedram jMoysi, in

et dicentes nec facientes, audiendi sunt, non imitandi.

VL Nec intelligit Faustus, aut forte se hngit non in-
tclligere, quid sit implerc Legem cum hoc devcrborum ;

adjectione putat accipiendum, quia scriptum cst, nequid

addatur Scripturae Dci vel detrahatur undc dicit non , :

1 Mallli. i.v, 17. — 2 iLiJ. i3. — 3 Id. xxv, 3. — "*

Id, v, 20.
464 *' AUGUSriNI EPISCOl'1
clobuissc adimplori , qiiod il.i jHTtbctum commcudatur ,

ul nil'il addondum minuondunujuc sit. iNcsciunt crgo

isti (juomodo adimplcat l.cfjcm , qui sic vivit ut Lcx pnie-
ccpit. Plcnitudo enini Lcgis cliaritas*, sicut dicit Apos-
t )lus. Istani cliarilalcni Dominus ct cxliibcrc ct donare
di^natus cst, mittcndo liddibus suis Spirilum sanclum.
l ndc itcm dicit idem Aposlolus : « (Hiaritas Dci ditfusa
» est in cordibus nostrispcr Spiritum sanclum, qui datus
» est nobis". » Llipse Doniinus : « lu lioc scicnt omnes
» quia discipuli mci cstis, si vos inviccmdiligatis^. » Im-
plclur crgo Lc\ , vcl cum fiunt quae ibi pra:ccj)ta sunt
vcl cum cxbibcntur quae ibi j)roj)lictata sunt. Lcx enini
per .Moyscn data est, gralia ct vcritas pcr Jcsuin Cbris-
tum facta cst.» lj)saLexcum imj)lcta est, gratia et veritas
Gralia pcrlinct ad cliaritatis jilcnitudincm ,
» facta cst^. »

propbcliarum injplctionem. Etquia utrumque

verilas ad
per Cbristum. idco non vcnit solvcrc Lcgcm aut Propbe-
tas, scd adimplcre non ut Lcgi addcrcniur qua^dccrant
:

scd ut ticrcnt (juac scrij^ta crant quod ij)sa ejus verba :

testantui. Nou onini ait « lota unum : aut unus apex ,

» non transieta Lege, doncc addaniur quaedesunt; sed,

» doncc omnia fiant.»

* Rom. xiif, 10. — ^ IJ, V, 5. -— 3 Joan. xiu, 35. — * IJ. i, 17. —-

& Matih. ai, 18.
 CONTRA FAUSTUM MANlCH.EUM, LlB. XVIII. 4^5

LIBER XVIII.

I. Faustus clixit : «iSon veniLegcm solvere, sed aclim-

plere. Sed enim hoc , nisi aliud forte significat , a Chiisto
dictum credcre , non minus tibi contrarium scias esse ,

quam mihi. Utcrque enim nostrum sub hac opinione

Chrislianus est, quia Christum in dcstructioncm Lcgis ac
Prophetarum vcnisse putavimus. Quod si tu verljo in-
terim fateri non vis attamen id operibus indicas. Inde
,

enim quod Legis ac Prop]jctaruni pra^cepta et ipse

est,
contemnis inde quod I\ovum Tcstamcntum Jcsum con-
:

didisse utrique fatemur quo quid aliud quam dcstruc-

:
,

tionem fatemur Yetcris Testamenti? Quae cum ita sint

quomodo (^hrislum ilhid dixissc crcdimus . nisi anteiios-

mctipsos damncnius stultae in pra^teritum opinionis . et ad

poenitudincm rccurramus obsequamurque Legi de in-
,

tcgro ac Prophctis, atque eorum curcmus qnaliacumque

sint observare mandata? Quod cum feccrimus, tuncde-

nique vcrecrediderimus dixisse Jesum , quia non venerit

Legem solvere sed adimplere. INunc autcm falsum est
, ,

quia nec tu id credis; dc quo me solum incusas.

II. Sed esto licucrit in prsetcritum crrasse. Ouid nunc
,

tandem placet-ne ire sub Legcm, si eam Christus non

,

jam solvit , sed adimplevit? PJacet circumcidi , id est

pudcndis insignire pudenda ; et Dcum credere sacramcn-
tis talibus delectari? Placet suscipere sabbatorumotium,
et Saturniacis manus insertare catenis? Placet ad inglu-
viem Judaeorum da^monis (neque enim Dci), nunc tau-
« Matth. V, 17.

cxxxv. 3o
406 S. AUGUSTIM EPiscon
ros, niinc ariclcs , nunccli;im liircos, nt non cl liomincs
clicam, cultris storuL-rc : ac proptcr ([iiod idola suiniis

cxosi , iil uunc cxcrccrc crudcliiis sub l'ioplictis ac Lcgc?

riacct dcniqiic Irraliuni ciboruui (]Uirdain c.\i>liiii;irc

niunda ,
quicdain iii inimundis ct contamin;ilis hahcrc
cx quibus inquinatiorcm porcinam Lcx asscriint ct l'ro-

plicliE? Ncgabis prof(Xlo borum cjuid({uam facicndtim

nobis volcntibus pcrscvcrarc cssc qiiod siimus : (piotiiam
quidcm CJiristum diccntcm audias, diipliciur liliuin

gdicnnae ficri cum . ((tii fucrit circumcisiis^. S;d)b;itum

\cro ncc ipsuiii scr\ ;issc vidtMS. ncc u^(jii;im in;ind;issc scr-

vandum -. Dc cibis itcm ipsum asrcvcraiilcm atidias,

nullo corum iiKjuinari bomincm. (piae in os iiigrcdiunlur;

scd ca polius qucc dc orc proccduut pollucre. \)c sacrill-

ciis itcm frcqucntcm ipsius cssc scrmoncm, Dcuin niiscii-

cordiamvcllc, non sacrilicium ^. Ilaec igilur si il;i suiit ,

ubi illud crit , non cum vcnissc solvcrc l.cgcm ct Pioplic-

tas, scd adiin])!(ic^' ? Quod si di\it, aut :diud sigiiilicans
di\it, aut , cpiod ;ib^it, mciiticns (li\it , ;iut oiiniiuo ncc

dixit. Scd Jcsum (]uidcm mcnlitum cssc ntillus dicat

duntaxat Clirisli;inus : ac pcr lioc aut ;ditcr diLtuiii cit

automnino ncc diclum. »

lii. «I">t tamcnmcquidcm jam advcrsus capittili bujus

ncccssitudinrm Maiiicli.ca fidcs rcddidil lutuin. (pi;r priu-
cipio inibi noii cuiiclis, (juiE cx S;ilvatoris noniiuc sciijila
lcguulur, ])assim crcdcrc ]icrsuasit, scd jnobaic si sint

c;idcin vcra , si sana , si incorrujila : cssc ciiiin jicniuilla

zizania. qufE in cont;'gium boni scniinis Scri])luiis pcnc

oiiinibusnoclivagus(juidam scminaloriuspcrscrit. Idcirco-
cjuc inc nc bic (juidcm tcrrucrit scrmo ,
quamvis rcvc-
icudi nouiinis prye sc icrat insciiptioncm ; quia j)robarc
* Matlh. xxiM, i5. — ' Id. xv, 1 1. — ^ ij_ ^^^ ^3 et xir, 7. ~ < IJ.
xii:, i3.
 CONTRA FAUSTUM MANlCUiEUM, LIB. XVIII, 4^7
milii adhuc cx proposito licct , ulruni-re ct hic iritcr-

(liaui satoris ct jjoni sit, aii noclurni illius ct pcFsinii.

J u vcro qui lcmcrc oninia crcdis ,

qui naturae l)cnc-
fuium ralioHcm cx hominiJju; tljuinas, cui intcr vcruni
falsumquc juclicarc rcligio cst, cui{juc bonum a conlra-
rio scpararc, non minus formitlini cst , (|uam infanti-
bus maniae (4-; (ju-tl facturus cris, cum tc in capilali
liujus angustiam ncccssitas cogct? Dico autcm, cum te
Jutla^us , scu ([uis allcr scrmunis istius iion inscius inlcr-
])cllabit , (piitl ita Lcgis ct Proplictarum praecepta non
scrvcs . cum Clirislus catlcm non se vcnissc solvcrc tlicat,

sctl Pscmpe cogcris aut vanee supcrslitioni suc-

atlimplcrc ?

cumbcrc, aut capitulum profitcri falsum aut te Cbrisli ,

ncgare tliscipulum. »

IV. Auguslinus respondit : Jam totics cxplosa at'(ua

convicta ([uia rc])ctis, nos ([uo(]uc ([uijjus ca convicimus,
rcpctcrc non jiigcbit. l']a Chrisliani cxLcgc ct Pro|^hctis
noiifaciunt. ([uibus significata sunt ista (\UcK faciunl. Illae
([U!|)])ccrant ligurae futurorum,([uas icbLis i])sis[:)er(>hris-

tumreveJatisct prascntatis aufcrrioporlebat, utco([uo([uc

ipsoquod liicc aJjlata sjnt, Lex et Pro')iu t e iujplercntur.
Ibi ([ui|)[jecthocscri[)tumcst, dalurum Dcum Tcslamcn-
tum i\ovum,non([u ilcdcdi, iu([uit, [latribuscorum^. Po-

]uilus cnim pro suocordcla[tidco, niulla j^rccccpla magis

sibi congrua([uam bona acccpcrat-, ([iiiJius tamcn figu-
rarcnlurct pro[)hctarcntur Julura scd tunc a non intcl- :

ligcntibus cclcJjrabanlur. (^um aulcm vcncruntct jiate-

facta sunt (jiue illissignilicabaiitnr, non jani iila jrdjcntur
ficicnda, scd lcguntur intclligcnda. Indcibi dchaccliaiu
rcfuturadicitui « Aufcram eiscor lapideum,et dabocis
:

corcarncum-^: »id cst non corsin; sciisu, scdcorcuin

)) ,

scnsu.Unde traxit Aj^ostolus t[uod ait : « Non in tabulisla-

* Jtireia. \xs.i, 3a. — ^ HcLr. \iu, 8.-3 Ezech. xi, «9.

3o.
408 s. Aiir.isTiM Erifropl

jiiclcis. scd in tabuliscordis carnalibus^. »Qui(l cnim aliud

di.\it,((unmcorcarncum?Quiacrgoctliocprapdictumoi-at,
magis si ista dc nostra cclcbrationc non aufcrrcnlur, non
implcrcnturLcx et Propbetae; quia non ficrct quod prje-
dixcrnnt; cum vero ct boc fit, indepotius intclliguntur
adimplcri. undevobisvidcnlur non adimplcri.
Y. i\cc noslcrrct insultatio tua. quod sabbatorum otlum,
catenas Saturniacas appcllas.^ anacst cnim ctincpta; nec
libibocdicerevenissetin mcntcm,nisi([uia vos indic.qucm
dicunt Solis, Solcm colitis. Sicut autcm nos eumdcm dicm
Dominicum dicimus. in coquc non istum solcm. scd rcsur-
rcctioncm Domini veneramur; sicoliumsabbatorum sine
Saturni veneralione a patribus observatum est ,cum sic illud
observari oportcbat : cratenim umbra futurorum, sicut
Apostolus testis est''. Dicbusquippcistis. quorum scptcna-
riusnumerusinorbem redit,deorumsuorumnomina gentes
imposucrunt. Dequibusait Apcstolus: AQuodcolueruntet
» scrvierunt creaturae potiusquam Crcatori'^.» Quos in bac
partc etiamvos imitamini, nisi quod cum eis lucidiora duo
lumina caetera vero sidera non cum cis adoratis. Sed et
,

mensibus imposucrunt nomina deorum suorum. Propter

bonorem quippc Ilomuli, quia cum Martis filium crcdide-
runt, primummensem Marti dicantcs Martium vocave- ,

runt.Et inde Aprilcm a nullo dci sui nominc. scd a rc ipsa,

quasi Aperilem, quod tunc plurimuni gcrminis apcriatur
inllorem. Indc tcrtium mensem Maiuni ,
quod Maiam
Mercurii matrem deam colant. Indc quartum Junium
a Junonc. Inde caeteros usque ad Dcccmbrcm l< numcris
iiominarunt. Scdcx cisQuintilis atque Scxtilisnominibus
bominum, quibus divinos bonores decreverant, appcllati
sunt Juliusct Augustus: namscptimusScplcmbcr, ct cas-
teri, ut dixi, usc|uead Deccmbrem, numerorum ex ordine
• i Cor. iir, ?. — '^
(;o'o5.^ II, 17. — 3 Roni. i aS.
 CONTRA 1'AUSTL'M MANlCHyEUM, LIB. XVIH. 4^9
nominibus enunliantur. Porro Januarius a Jano appellatus
cst, Februarius a Fe])ruis sacris Lupercorum.Vullis ergo
ut et vos clicamini in mensc Martio Martem colere? lllo

enim mense Bema vcstrum cum magna festivitate cele-

bratis. Si autem vobis in mense Martio licerc arbitramini
aliud considerarc non Martem, cur ex die septimo, quod
sabbatum a requie nominatum est, divinis Scripturis Sa-
turnum importare conamini ,
quia eum diem Saturni
gentcs appellavcrunt? ^empejam videtis cum quantaim-
pietale deiiretis.
YI. De autem animalium quis nostrum nes-
sacrificiis

ciat, magiseaperversopopulo congrucnter imposita.quam

Deo desideranti oblata? Sed tamen etiam in bis figurae
nostrae fuerunt : quia nostra mundalio , ct Dei propitia-
tio nobis sine sanguine nulla est. Scd illarum figuraruni
veritas Cbristusest , cujus sanguine rcdemptiet mundati
sumus. Nam in figuris eloquiorum divinorum, et taurus
dictuscstproptervirtutem crucis, cujus cornibus impios
vcnlilavit ; et arics ,
propter innocentiae principatum ; ct

bircus,proptcr simibtudinemcarnispeccati, utdepcccato

damnaret peccatum ^ et si quod aliud sacrificii gcnus :

expiessius commemoraveris in eo quoque tibi Christum ,

prophetatum esse monstrabo. Quocirca sive circumcisio,

sive sabbatum sive differentia ciborum
, sive immolatio ,

sacrificiorum onniia hoec figurcC nostrae fuerunt et pro-

,

phelice : quasChristus non solvcrc , sedadimplcre venit,

cum ea quae his praenuntiabantur, implevit. Attende cui
contradicas : cum Apostolo ex Apostolo dico : « Omnia
» haec figurae nosUa^ fuerunt^. »
VII. Nam
sicutle Manichaeusimpiamdocuitperversi-
tatem , Evangeho quod h^rcsim tuam non impe-
ut ex ,

dit ,hoc accipias quod autcm impedit, non accipias:

;

sic nos Apostolus docuit piam provisionem ut quisquis ,

* Rom. vrii. 5. — '^

i Cor, x, 6.
47^ s. ArnrsTTM r.riscnn
iioliis nmnintnvrril prirtcr id '|no(l r.cccpinin?. annllioma
sit^ ( ndo riiii li ii;i c,;! lin'i( I ct \os iiii' r y.fz ni.i nii-
incr.-.nt . (|iii.i IJoniiims c\]ioMi!l (p.id ^int /i/;mi;i , roii
iili(ju;i lalsii vcris Scripturi> immi^s;r-.sicnl tii intcrprct;!-
ris.sctl liomiiKS filios nniligni , itl csl . imit^ilons tli;i-

Lolicir r.ilsit;ilis. Nccomnii lcmcrc crcclunl : ct itlco ]\l;i-

niclrco ca t(M'is(|nc lnrrcticis non iiliquc cnilunt. \(C
r;itioncm cx liomiiiiljus danuiaiit : scd quam vos dicilis
cssc ralioncm , criorcm cssc convirjcunt. INcc vcruni fal-
sumfjuc judicare impium pufant : idco vcslram scctam
falsissimam , fidcm autcm catliolicam vcrissimam judi-
cant. l)onum a conlrario scpar;irc formid.mt scd
iNcc :

in;d!im non csscnaluram c[uia contr;i n;ituram cst in- , .

tclliiiunt non gcntcm ncscio qu;im tcncbrarum advcr-

: ,

sum diviiia rcgna a suo principio nasccntcm ct rcbcllaii-

tcm , quae vcre ampliorcm fbrmidincni intulit dco vcslro,
quam inf;inlil)us mania; : quippe qucm dicilis , nc sua
nicmbraillius impctu capta ct v;istata conspiciat, vdum
contra sc posuissc. J*roinde nullas cx hoc capitulo pa-
tiuntur anguslias,quodquasi I.cgisct Proplictarum proc-
ccptanon scrvcnt quia : ct cx gnitia ( liri.^i lialicnt lcgi-

timam cliaritatcm l)ci ct proximi , in quibus duobus

praeccptis tota Lex pcndet ct Proplictae * ; ct quatcum-
quc ibi vcl rcbus gcstis, vcl sacramcnlorum cclcbralioni-
Lus.vcl loculionuui modis figuratc proplictala sunt . in
Cbrislo ct Ecclcsii implcri cognoscunf^. Undc ncc vanae
succumbimus. ncc illud livangcllcum c;ipi-
supcrstitioni
tulum fdsum cssc dicimus ncc (dirisli discipulos nns ,

nog;muis : (piia c;i rilioiic vcritatls, (prim pro mcis viri-

bus totics c.vposui, non ;ili;iin L' g'Mii , ncc;i!Ios Propbc-
tas, qiiam coi ([uos cilbolica tciiel aucloritas, non \cnit
solvere , sed adimplcrc.
iGaldt i, 8, — 2 Malilx. xiu, 3g. —3 iJ, xxii, 4o. — * Marc. xii, 3S.
 COMRA FAUSTUM MANICII.EUM, LIB. XIX. ^7^

LIBER XIX.

I. Faustus dixit : « Lcgcm ct Pro-

i\on vcni solvcrc
pluMas, sctl jclimplcrc*. Lcccjam conscnliodicUim. Qunc-
icimIiiim tamcn cst^cur hocdixcrit Jcsus, utrum-nc com-
]i;ilp indi Judaornm furoris causa . quia iidcui sacro-
s.uicta sua ab codcm conculcari vidcntcs iiidignarcntur ,

cuiii(|uc ac impium ac malc sanum. nc audicnduin

si

(jiiidcui cxislimarcnt ncdum scfpicndum an ut nos qui

. :

ci crcdL-bamub cx gcnlibus . inslitucrct at(pic informarct

paticnlcr ac morigcrc mandatoruni subirc jugum ,
quod
ccrvicibus noslris JudaeorumLcx imponcrctac Propbctae.
Scd quidcm ncc tc ipsum putare crcdo c|uod Jc-
lioc ,

sus boc vcrbum protulcrit, ut no* Hcbraeorum Lcgi ad-

diccrcl. ac Propbctis. Ac pcr boc si baec non fuit causa .

diccndi iila alia dcbct cssc quam di.\i. Juda^os cnim vcr-
.

bis scmp.ratquc opcribns (ibrisli vcbcmcntcr insidiatos

essc, ncmo (|ui ncsciat. Ex quidcm cum iidcm colligcicnt
Lcgcm ac Propliclos suos ab codcm soKi indignarcntur ,

ncccssc cst ac pcr boc rcprimcndi furoris corum gratia

,

non ab rc fucrit dixissc, uti nc putarcnt ((uia vcnissct Lc- ,

gcm solvcrc sed adimplcrc. Ncc boc ipsum mcntitus

,

cst, ncc fcfcllit indiffcrcntcr cnim ct absolute nomina-

:

vit Lcgcm.
IL Sunt autcm Lcgum gcncra tria unum ffuidcm TTc- :

Ijrfcorum.quodpcccali ct mortis Pauhis appcllat- : aliud

vcro gcnlium ,
quod naluralc vocat*^ : « Ccntcs cniin , in-
D quit, naturablcr qu£C lcgis sunt faciunt, ct cjusniodi
' Matth. V, 17. — 2 Rom. vni, 2. — 3 IJ. n, 14.
-'i7'->'
•''. AU(;i.sTiNi Eriscoi'1

» Lcgem noii liabcnlcs, ipsi sibisuntlex, qui ostenclunt

» opns legisscripluni iii coitliI)us suis, )>Tcrliuni acio gc-
nus legis cst verilas cjuocl |)erinclc signiiicans Aposlolus
Hicit : « Lex enim spiritus vitDe in Clirislo Jcsu libcravjit
» mc a legcpcccati et mortis*. » Tribus ergo cxistcnlibus
legibus , ct Jcsu asscvcrantc nobis cjuia non vcnit solvcre
Lcgcm . sccl acliniplerc- ; non parva cura ac cbligenlia
opus cst, de qua earum dixerit intelligerc, Jlcin Proplie-
ta». alii sunt JuclcTorum , alii (jcnlium . alii veritatis. Secl

clc Jiidicorum quidem nullus([ua'si\crit, notum cst cnim.

I)c (icntium vcro si quis ambigit, audiat Paulum cjui ,

scribcns ad Tiluni de (>rctensibus , dicit : « Dixit qui-

» dam proprius corum Proplicta : Cretcnses semper men-
)) daces, maltE bcslise, venlrcs Acper boc du- pigri'^. »

bitandum non cst, ct (icntes suos liabere Proplietas. Nec

nonct vcritalcm babcre Propbetas suos, tain idcm Pau-
lus significat, quam etiam J(3sus, Et Jcsus cjuidcm , ubi
dicil : « Ecce milto ad vos sapientes et Proplictas , ct cx
ipsis interlicictis in singulis locis'^. » Paulus vcro, cum
dicit : « Ipsc Dominus constituit primum Apostolos ,

» dcinde Propbetas ^. »

TH. Lege ergo triparlita , ct triparlitis Proplietis, de

quonam corum J(^sus dixcrit , nonsatis liquct : c&ttamcn
conjiccrecx coiisccjuentibus. Etenimsi circumcisioncm sta-
tim nominarcl, ct sabbata ac sacrificia et obscrvationes
Hebraicas, inque cas aliquid adimplclionis gratia prolu-
lisset, dubiuni non crat cpiin dc Juda:orum]^cgc dixissct
ct Propbctis, cjuia cos non solvere vcncrit, scd adimplcre:
IJbivero borumquidcm nibil mcmorat, sola vero rcccn-
set antiquiora prccccpta. id est : « JNon occides : Non mcje-
» cbaberis: Nonpc,crabis*': «baec autcm erant anticjuitus
' Roni. vui, 2. — '^
M.itlli. V, 17. — i Til. r, 12. — •*
MaUh. xxiu, 3',.

— - * 1 Cor xii, yS. et rplies. iv, ii. — t»

F.xod. .\x, i3.
 CONTRA FAUSTIM MVNICnKLM. LIB. XIX. '|-3

in nationibus, ut est in proniptu probarc , olim pro-

mulgata per Enocb corum siniilcs jus-
ct Scth ct cietcros

tos, quibus eatlcm illustrcstraditlcrint Angcb tempcrantUie

inboniinibusgratia fcritalis cui non vitlcatur boc euin :

flc veritalis tbxissc lcgc ct cjus Propbctis ? Dcnitjue etiam

atbmplctio probatur cjus circa ba-ccatlcm ,
quae promi-
sit, Quitl cnim dicit? « Audistis tbctum essc antiquis : INon
« occidcs; Nc irascaminiquidem »
cgo autcm dico vobis : :

adimpletio est. « Audislis dictum esse Non moecbabe- :

» ris ego autem dico vobis: Ne concupiscatis quidcm »

: :

adimplctio est. Dictum est « Non pcjcrabis; ego autcm :

» dico vobis Nc jurctis quitlem

: ax[ue adimplctioest'^. : )^

In bis cnini et priora roborat. ct t[uoddcfuit, adjicit.

Lbi vero Judaporum quaedam visus est nominasse illa ,

quidcm ncc adimplevit,scdctiam pcnitus cradicavit proe-

ce[)tionc contrariorum. Quitl enim scquitur? « Audistis
» dicfumcsse Ocubim pro oculo, dentcm pro dente; ego
:

» autemdico vobis, qui tc [icrcusscrit in maxinam, preebe

» ilb et abcram-» « boc jamdestructio est. Dictuni cst,

:

» inquit Amabis amicum tuum, et otlcris inimicum tuum;

:

» ego autem dico s'obis Amate inimicos vcstros ct pro

: ,

» persecutoribus vestris orate :» oequc destructio cst.«Dic-

» tumest Qui volucrit uxorcm dimittcre ,det ci rcpudium;
:

» egoautem dico Quicumqueuxorem suamdimiserit,ex-

:

» cepta causa iornicationis,ct ipsam moecbarifaciet,clis

» erit moecbus,si poslea aUcram duxerit. » Ha^c igilursunt

de manifcslo Moyseos praeccpta idcircoque destructa : ,

iba vctcrum justorum ct ob boc adim[ilcta. Quod si et

,

tibi ita intclbgcrc placct non ab re crit et illud dixisse

,

Jesum, quia non venit solvere Lcgcm scd adimplere. ,

Sin baec nostra tibi displicct expositio , aliam quaere :

lantum ne Jesum mentituni dicere cogaris; aut te necesse

' Maiih. V, 4 1. — 2ibid. ^x.
 47 i ^' Acr.rsTiNi EPisnori

sii .Iu(liTiini ficri : iic cliam minc Lcgcm solvcrc pcrscvc-

rcs, ([u.iin i[)sc nousolvit.

1\ . Va lamcn lio(^ si milii Nazaraeonim ol)iiccrct quis-

(|ii.im, ([uos alii Symmacliianos a[^|)cllant, quod -lcsus

(lixciit . non tc vcnissc solvcic l.cgcm; ali([uaiilis|XM-lia:-

sisscm inccrtiis quid ci ics[)oii(.lcrcm. ^cc immcrito : vc-

nichat ciiim cor[)orc atquc aninio simul Lcgc obsilus ac
Pro[)liclis. Nam hiijusmodi, qiios aio, ct circumcisioi.cm
j)orlant, ct ohscrvant sabbatum , ct porcina ac rcli([uis

ahstincnt liiijnsmodi ((Ufi^ jiraccj it 1 cx , eub cl:risli;nii

quamvis nominis prolcssionc , dcccpti cliam i|)si , ut in-

lcllii^i d.ilcr . lioc i[»so c<T];iluIo quo ct lii , ((ui,» (lliris-

tus noii ad solvcndam Lcgcni sc vciiisjc tli\crit. S((l adin:-

]>lcndam. Quarc cuni talibiis f^ssct milii iion [)usilltim , ut

di.\i, ccrtamcn, doncc capituli bujus a nic molcstiain
dcmolircr : libi vcro ncqua(|uam congrcdi mctuam , luil-

lis confiso viribus, ct iiiqiudcnlia polius laccssciiti , ut

facilius tcntari inc putcm abs tc ,
quani cogi . ut crcdam
tli\iss(' ("iirislum, ([iiod ncc tc \idcani crcdidissc. INcc
cnim ((iiid([uam coruni pra fcrcns . ([uibus Lcx ct Pro-
])b( la^ noii tolvi vidcanlur, scd adinqilcri . mc lan((uam
dcsidcm ol)jurt;as ac [iranaricaloiTm. cx liiijus objcclionc
ca[)ituli : An ct lu jaiii dc truncalorum ingiiinum obsco-no
illo si^aiaciilo gioriaris,tamjuam .huKeus aut Nazar.Tus?
An su])i'rciliumdc obscrvationccrigis oabbatorum? Andc
])orciiiT abs!i;;'nlia tibi conscius gaudcs? An dcni((ucdc
\i(limariiiii sanguinc ct li()Ioc;iustoriim nidoribiis Judao-

riiin lc cxsalur.issc Dcum cxultas? (Juod si boium fccisli

niliil, ((iiid ita (llirislum i:oii vcnissc Lcgcm solvcrc , scd

adim[)li'i(' contcndis ? »

V. « (Ju;irc indclicicntcs (^go jira^ccplori mco nf ro

gratias, ([ui me similitcr Libcnlcm rctinuit , ut csscm
bodie Christianus. Nam cgo quoque, cum capitulum hoc
 COT\TT\A FAUSTUM MAMCTTiEUW, LIB. XI\. 4'/^

imprii(lrns Irgorciii, quomaclmodum tu, pcuc icram m

ccn^iliiim .ludtFUs llcii. I\cc immciito : clciiim si C.liris-

liiscgcm 11011 vciiit solvcrc. scd jidimplcrc, r.dimplclio

I

autcm nunf[unm in vasc inani dicihir. scdinscnio, solus

n:ilii \idcJji.tur Israclila possc C.liiistianus Hcri.fpii rctcr-
tus maxima cx parlc Lcgc ac Proplictis, ad Cliristum vc-
nirct, rcplcndus co cujus adliuc vidcrchir cssc capacior;
si tamcn cl ij)sc priora non eolvcrct : aliocpnn nic circa
cum adimpktio liaec cssct, scd cxhauslio. At cgo cx Gcn-
tibus vcnicns. incassum mc acccssissc putabani ad (ibris-
tuin ,
qiiia nibil talc aiRrrcm . quod in mcdc suis possct

i.djcclionibus adimplcrc. <jutercns crgo cjuaenam cssct

pr;ura illa mcnsura , invcnio sabbata, pcrilomcu. sacri-
iicia , ncomcnias. baplismata . azimophagias , ciboruni
discrctioncs, potuum . vc:>tiincnlorum, ct alia , cpia pcr-
currcrc longuni cst. Arbilratus crgo sum boc csssc , ncc
aliud ([uidcjuam . ([uod sc Clirislus non vcnissc solvcrc
dixcrit , scd adim|il(MC. iNcc immcrito c[uid cnim Lcx
:

sinc mandatis? Quid i-ro|dictap sinc praefalibus? Ad baec

in\cnio ctiam amarum iilic indicliimmalcdictum advcr-
sus cos c[ui non pcrmansrrint in omnibus.c[Uce scripta sunt
in libro l.cgis illius, ul ii ci;i)t ca^. Et illmc crgo malcdic-
liim mctucns taiu[uani l)ci, ct binc Clirislum tancjuam
cjiis lilium cliccr.tcm audi('ns([Uod non vcncrilcad( in eol-
vcrc, scd adini[>lcrc-, vidc si ([iiid impcdirc jam [)Otcrat,

c[uin faclus csscm Judapus. Scd buic pcriculo mc Mani-

cbai vcncranda fidcs cri[)uit.

A 1. Tu tamcnc[uid (iduciie gcrcns, baecobjiciasc[UcTro,

aut ([uarc conlra mc id cssc putcs soluin . ([uod libi noii
niinus vidcatiir cssc coutr irium. Si Cliri^ti non cst I.c-

gcin sobcrc ct i-ropbctas. uli([iic iicc Cbrislianorum. Ciir

crgo cadciii vos solvilis? Anscnsim futcmim \03 uon cssc
> Dtul. xsMi. 26. — 2Malih. v, i3.
176 S. AIGISTIM KPISCOPI
(^hiistianos? Ouid Logi ct Proplictis omnibussacro-sanc-
liiiii illiim sabbatorum dicni. in «jiio ctnunuli ipsuni opi-

liccm Dcum rcquicvissc lcslanlur^, vos omni opcrc pro-

lanalis, ncc pa'nam morlis (juam advcrsum violatorcscjus
staluit,ncc malcdicli pcrtimcsccntcs infamiam? Quid ct a
circumcisionis dcdccoroso illosignaculo Lcgi ac Propbe-
tis omnibus lionorato. ct maximc Al)raba' postopinatam
suani li(L'm , sinus dcrcnditis vcstros : |)r?pscrlim cum et

[)criturumomncmdcplcbc sua pcrhibeat Judaeorum Deu?,

(piicuiiKjuc non b.iclucrit ignominia priesignatus-? Cur et
sacriliciorum lcgitima ,
quii; ncc Moyscs ac Prophctae
suIj Lcge, nec subfide sua in secundis babuit Abraham,
vos spcrnitis ? Cur vcro et ciborum indilTcrcntia ani-
mas polluitis vestras, omnia (>bris- si haec , ut crcditis ,

tus non vcnit solvcrc et azj^morum

, scd adimplcrc? Cur
anniversale jus ct mactationis agninae sacrum
. quod in ,

cctcrnum scrvarc Lcx ct Proi^hcta" pracipiunt vos im- ,

pictatis? Cur dcniquc ncomcnias ct baptismata ct sccno-

pcgiam ac rcliqua hujusmodi Lcgis alquc Prophctarum
,

sacramcnta carnalia parum dcvitalis irrumpcre, si ea-

,

dcm Chrislus minimedcstruxit? Quarc non immcrito dixe-

rim quia si vultisut ratio vobis contcmptus istius con-
,

stet, oportet aut vos negare Christi esse discipulos, aut

tandcm fatcriipsum omnia haec dcstruxissc priorcm.Quod
cum fucrilis conlcssi , tuncctillud consc(piilur , ut aut
falso fatcamiiii scriptum cssc , tanquam idcm dixerit, non
sc vcnissc solvcrc Lcgcm , scd adimplcre; autncscioquid
hoc longe aliud quam vos putatis signilicassc. ,

VII. Auguslinus rcspondit Quia jam consentisdixisse :

(^brislum Non veni solvcrc Legem vcIPro])hctas, scd

: «

durumcnim li})i vidclur advcrsus Kvan-

» adimplcrc"^, »

gclicam aucloritatcm vcnirc durum ctiam tij)i vidcatur ;

' Cicn ir, 2. — ''M. XVII li. — ' Al;iltli. V, 17.

 COMRA FAUSTU.M MANICILEUM, L!B. XIX.
/j^J-^

vcnireadversus Apostolumdiccnteni :« Omnialiaec figurae

//nostrae fuerunt^ : » ilem dicenlem de Christo : «Ouia non
» fuil Eliam et Non, scd Etiamin illo cral^ : » quolquot
enim promissioncsDci,inilloEtiam,idest,in iiloexhibitae,
in illo adimplctae sunt:ct sine caliginc vidcbis, ct quam
Legeni adimplere venerit, et eam quo pacto adimpleveril.
JNecperges extcmlipcrtriagcncra Legis cttria gencra Pro-
phetarum,quaercnsqua cxcas, et noninvcnicns. Manifcs-
tum cst enim , etluceclarius hoc etiani Novi Tcstamcnti
srciptura saepc lcstatur,quam Lcgem ct quos Prophctas
Chrislus nonvcncrit solvcrc, scd adimplcre.a Ipsa est enim
» Lex, quae per Moyscn data, gratia ct veritas per Jesum
» Christum facta cst^. » lpsacst,inquam,Lexper Moysen
data, dequoChristus ait « Dc mecnim illc scripsit^'. »
:

Certeenim ipsaestl.ex, quae suhintravitut ahundaret de-

lictum^:quod adejusrcprchensionem,nihil intclligcnlcs,
in orc hahcre consucstis. Ihi crgo lcge ct vidc quia ipsa ,

est dcqua dicitur « liaquc J.cx quidcm sancta, et man-

:

» datum sanctum etjustumet bonum. Quod ergo honum

»est, mihi factum est mors? Ahsit. Scd peccatum ut
» appareat peccatum per bonum mihi operatum est
,

mortem^. » Neque enim Lex jubcbat dclictum, ut illa

subintrante abundaret delictum; scd supcrbos multum
sibi Iribuentes, mandati sancti ct justi ct boni adjcctio
reos etiam praevaricationis effccerat : ut eo modo humi-
liati , discerent ad graliam pertinere per fidem, ut jam
non essent Lcgi subditi pcr rcatum , scd Legi sociati per
juslitiam. Idcm quippc Apostolus dicit : « Quia prius
» quam vcnirctfidcs, sub Legc custodicbamur conclusi in
» eam fidcm quae postea revclata cst. Itaque Lex,inquit,
» paedagogus noster erat in Christo Jesu : sed posteaquam
* I Cor. X, 6. — 2 ij, ,^ ig^ — 3 Joan. i, 17. — < Id. v, 46. — 5Rom.
V, 20. — 6 Id. vn, 12.
47^ s. ALGLsiiNi trrscopi
» vcnit rulcs, j;ini non sunuissub pa(l;igogo *. » Ouia nos
rcatus i.ci;is non ol)lii;;it . j;im ])cr i>rali;,Mi lihcnlos.
.N.uii |;io auU'(|iiiin sp;ril licm gr.iii.im luimiii;ili rciipc-

rcimis, niliil ni^i n!oiiili(;ii).il iios litlcr.i, jiihcns (|iiotl

iion posscMins inniicrc. l iidc iclcm tli(it : '< Lillcra oi ci-

» (lit, spiritus autcin ViMlic.t-. » llursiis cjustlcni Apos-
loli vcr]j;i siint : « ^^i cnim tlala c.^sct l.cx. (piic ]>os^ct

» vi\i(icarc, oninino c\ Lcgc cs^ct juslilia ; sctl concliisit

» Sciij)tur;iomiii.i suh ])ccc.ito, ut ]>ioniissio cx iitlc Jcsii

i) (Ihii^li tlarctur crctlciilihus -^ » Ilcin ipsius vcr]);i suiit :

« Ouotl cnim im])0ssi])ilccr;it i.cgis, iii tpio iiilirm;i]);itur

»pLM'carncm, Dcus l'"iliuiii suum niisit iu siinilituclinom

» carnis pcccali , ut tlc pcccato tlamnarct ])cccatum in
» carnc , ut juslitia i.cgis imjiicrctur in iio])is , (jui non
» sccuntluni carncin amlnihimiis , sccl sccuncium spiri-
» tum''. » 1'xcc tjuotl cst : « .Non vciii Ls gcm soKcrc,
» sctl a(limj)]crc. » Ouiii Lc\ cuim supcrhos cti;im yrx-

varicationis rc;ilutlc\in.\it, aiigcntio |)ccc;itum , (piod ju-

Lctquod imj)lcrenon jiossunt; ij^sius Lcgis imjihliir ju.s-
litia j)crgraii,;m sj)iritus , in ci.s(jui tliicunta (-liii.^to mi-

tcs csscat(juc humilcscortlc;(jui vcnil non Lcgcm solvcrc,

sctl ntlimjilcrc. ncintlc(juia,cli;im suhgrali;i j)tisilis, iu h;ic

niort;ili vita tlillicilccst oiiiui modo implcrc (jiiod in Lcgo

« iVoii conciij)i^ccs * » illc j)cr c;iruis suie
scrijitum cst : :

sacriliciunis;iccrdoscircclus, inipctrat nohisiniliilgcnti;im,

ctianiliincndimplcns Lcgcm; ut tjuod j^cr noslr.im inlir-

niil;itcm niinusj;ossumus,])ci illius])cricctioucmrccuj)crc-

tur, cu usc;!])ilismcmhrac(rocli siimus. Lndc .lo.inncs cli-

cil: « Lilioli,lnccscril)0 vol)is. utno;i pL^ccctis : ctsi cjiiis

» jicccavcrit , iid\OL;;;luin lialicinus ;ij)ud 1'aticm Jcsum

' Gul.it. III, 23, 24 — - 2 ("oi-. III, (). — 3 Gal.il. lu, 22 — ^ Jli;iu.

vui, 3. — ^ ExoJ. \yi, 17. — ^ I Joau. 11, i

 CONTRA FAUSirM MANICUJIUM, LIB. XTX. 4/9
» Christuiiijustiimripscost cxoratio propoccatis nostris^»
YIII. Proplictias aulciii sic ndimpUvit, cum iii co vc-
ritas f.ictacbl promissionum Dci. l\oc p:ui!o anlc c.\ A[)os-

tolo commcmor.ivi, tliccnlc : << Quol(juot( iiim promiss o-

w iics Dii. iii illo lltiam.» Ulcm rursus cliiit : « IJico

» cnim Christum ministrum faissc circumcisionis prop-

)j tcr vcrilat ni Dci , ad confirmantlas promissioncs Pa-
» trum-. >' Quod crgo in Prophclis, sivc apcrtc, sive
pcr figuras , vlI locutionum vcl actionnm promiltehatur ,

in illo adimplctum non vcnit solvcrc Lcgcm ct

cst , (jui

]*rojilictas, scd adimplcic. lloc aulcm vos non inldiigi-

tis, fjuia si ({ua:dcni fcCta ct cdcLrationcs, cjuae figuice

crant vcnlura p raenuntiantcs, adliuc a Cliristianis lic-

rcnt, niliil nondum vciiisse, tjuae tuui

signiticarctur , nisi

illis figuris pra^nuntiabantur. Quod cnim adhuc vcntu-

riini praMiunliatur, aul nondum vcnit, autsi jam vcnit ,

supcilhio vcl fallacilcr jirccnunliatur. Q.uaproplcr undc

vol)isvidctur (Hiris^us non impLssc Lrophctas cjui i non
fiunt a Clirislianis (juadam , (jUiC pcr Prophctas ah iic-
Lrais ut ficrcnt inituuta sunt, indc potius prohatur iui

plcssc. Csfjuc adcoenim cjuidtjuid pcr Imjusmodi liguras

prophctal)aturimplctumcsl, ut jain pcr iilasnonprophc-
tctur. Ad hoc pcrlinct cliim (juod ipic Dominus ait :

« Lcx ct Prophcta" u.-;(jucad Joanncm^. >. j.cx cnim . cjuae

prcEvaricalorcs ahundali rcatu concludchat in cam fidcin

(juaf postca rcvdata cst ,
gralia facta cst pcr Jcsum Chris-
tum, pcr qucm supcrahundavit gralia : ac pcr hoc im-
plcla cst pcr graliain libcrantcm , cjuje non implchalur
])crlitlcraiii jubcntcm. llcm in ipsaLcgc univcrsa })roj)hc-
tia, (ju;r non lanlum vcrhis, scd cti im cjairumdam aclio-
numliguris, Salvaloiib pioujitlchat advculuni, vcritas
fiicta est per Jesuiii Christum. « Lcx enini per Moyscn duta

» a Cor. XX. — 2 Rom. xv, S. — ^luc. xvi, i6, — ^ Mallb. xi, i3.
480 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» cst ,
autemct vcrilas pcr JesumChristum facta
gratia
» cst*. »E\ cujus atlvcntu jam rcgnum Dci coepit an-
nuntiari quia Lex ct Proj)liclye uscjuc ad Joanncm; Lcx
:

ut reos faceret, qui dcsitlcrarcnt salutcm; Prophetse ut

promittcrcnt Salvalorcm. Castcrum Prophctas aliosexti-
tisscjam in Lcclcsia postasccnsioncm Cliristi. tpiis ncsciat
Dc t|uihus Paulus dicit : « \'A quosdam conslituit in Lc-
» clcsia, primum Apostolos. dcindc Proplictas, lcrlio
» Doctorcs, ctcajtcra'^. » Non iUupK; dc ilhs dictum csl
« Lex et Prophcta3 usquc atl Joanncm : » scd dc iis qui
primum Cliristi advcntumprophctavcrunt; qui advcntus
implctus non utique adliuc jmssct prophctari.
iX. Prointlc cum quaMis: Cur jam non circumcidatur
carnc Chrislianus non vcnit Lcgcm solvcre,
, si (ihristus
scd adimplerc? Respondeo Imo id( o jam noncircumcidi- :

tur Chrislianus, t[uia id quod cadcm circumcisione pro-

phctahatur. jam Christus implcvit. Expoliatio cnim car-
nalis gcnerationis ,
qua^ in illo facto figurabatur, jam
Chrisli rcsurrcclionc adimplctacst : quod et in noslra rc-

surreclionc futurum sacramcnlo haplismi commcndatur.

Nam ncque penilus aulcrri dchuit novae vitie sacramcn-
tum, quia restat adhuc in nohis futura resurrectio mor-
tuorum ct in melius tamcn idcm succcdcntc haplismo
:

dchuit commutari, quia jam faclum cst, quod nunquam

factum erat, ut futuras vitie aeternae iu resurrectione .hrisli (

nohis praehcrctur c.xcmphim. Cum (pia^ris : Sahhati

otium cur non ohscrvct Chrislianus, siChristus nonvenit
Lcgcmsolvere,sed adimplcre? llcspoud<;o Imo id prop- :

tereanon observat Christianus, quiaquodca figura pro-

phctabalur, jam (-hrislus implcvit. hi illo (juippc hahe-
mus sahhatum (|ui dixit: k Ycnite ad mc omncs tjui
,

» laboratis et onerati cstis , et ego vos reficiam ; toHile

' Joan. I, 17. — 2 I Cor. 11, a8.
 CONTRA FAUSTDM MANICH.EUM, I.IB. XIX. 4^1
» jugum meum super vos, et discite a me, quoniam mitis
» sum ct Immilis corde, ct invenictis requicm animabus

» vcstris '^. »

X. Cum quseris : Quare Christianus non observet dif-

ferentiam ciborum, quae in Lcge preecipitur, si Cbristus
nonvenit Legem solvere, sed adimplcre? Respondco: Imo
propterea id noa observat (^diristianus, quia quod illis

figurispropbetabatur, jam Cbristus implevit, non admit-

tcns ad corpus suum quod in sanctis suis ad vitam Ecter-
nam praedcstinavit, quidquid per illa animaliainmoribus
bominum significatum est. CumquEcris: Quare Cbristia-
nus non animabbus immobitis carnis et sanguinis sacrifi-
cia ofFerat Deo, si Cbristus non vcnit Legcm solverc, sed
adimplere? Respondeo Imopropterea magis baecGhris-
:

tianusjam nondebet quia ea quee tabbus rcrum

offerre ,

figurisilli propbetabant immolatione carnis ct sanguinis

,

sui Cbristus implevit.Cum quceris Cur azyma sicut Ju- :

ddeinon observet Cbrislianus, si Cbristus non venit Le-

gcm solvcre, sed adimplere? Respondeo Imo propterea :

magis boc non observat (Jbristianus quia quod illa figura ,

propbctabatur, expurgalo veteris vitse fermento, novam

vitamdemonstrans Cbristusimplevit-. Cum quEcris (Jur :

de carne agni Cbristianus Pascba non celebret, si Cbris-

tus non venit Legem solvere, sedadimplere? R.espondeo:
Imo proptcrea (Jlbristianus jam^ic Pascba non celebrat,
quia id quod illa figurapraDnuntiabatur, agnus immacu-
latussuapassione Cbrislus implcvit. Cumquseris : (juani
ob causam neomenias in Legc niandatas non celebret
Cbristianus, si Cbristus non venit Legemsolvcrc, sedad-
implere? Piespondeo : Imo proptcrca jam Cbristianus
istasnon celebrat, quia propter quod praenuntianduni
celebrabantur, jam Cbristas implevit. Celebratio enim
' illb. .\t, *8, — - I Cor, V, 7.

cxxxv. 3
482 S. AUGUSTINI EPISCOPI
novoe lunae prcenuntiabat novam crcaturam, do qua dicit
Apostolus : « Si qua igitur in Christo nova creatura, ve-
w tera transierunt, ecce lacta sunt nova*. » ('umquceris

Curilla singularum quarumquc immundiliarum Laptis-

niata, quoe in Lcge pniecipiuntur, non observet (^hristia-

nus, siChristus non venit Lcgem solvere, scd ndim[)lcrc?

Rcspondco indc polius hcTc non observarc Chrislianum,
quia figura^ luturorum crant quas Christus implcvit. ,

"Venit enim consepehre nos sibi per baptismum in mor-

tcm ; ut quemadmodum Cliristus rcsurrcxita mortuis,
sic ct ambulemus-. Cum quaeris:
nos in novitatc vitai

Quid causae cst ut sccnopcgia non sit solcmnitas (>hris-

tianorum, si Lcx a Christo adimpleta est , non soluta?
E.espondeo Tabcrnaculum Dei lidclcs ejus esse, in quibus
charitate sociatis et quodam modo compactis habitare
dignatur; et ideo magis illud non observaria Christianis,
quiajam Christus in Ecclesia sua ,
quod iUa figura pro-
phetice promittebat, implevit.
XL Et nunc quidem ista pro suscepto negotio ne si- ,

lcntio praetcrirentur quanta potuimus brevitate pers-

,

trinximus. Caeterum mcmbratim articulalimque discussa,

hbrosmagnosmultosquc lccerunt, nihil ahud incisquam
Christum prophetatum ostendentes ita fit ut omnia, :

quae ex illa Scriptura propterea putatis non obscrvari a

Christianis, quod ca Christus solvcrit, proptcrca potius
repcriantur non observari a Christianis quod ea Chris- ,

tus implevcrit. Tpsa quippe talium figurarum observalio,

pryenuntiatio (-hristi Unde quid miruni cst quid
liiit,
,

absurdum, imo quid non congruum et consentaneum

si post ejus cessavit adventum ,
quidquid ideo fiebat ut
cjus praenuntiaret advcntum? Figurai igitur rcrum ,
quae
ad hoc observabantur, ut ipsa earumobservationc ventu-
' I Cor. V, 17. — 2 Rom. vi, 4.
 CONTRA FAUSTUM MANICIIiEUM, LIB. XTX. 483
rus Clii-istus propbetaretur , usque adeo non debent
propterea putari per Cbristi adventum non impletae, quia
illo veniente nou observantur, ut nisi jam per adventuni
Christiimplereutur, adbucobservarentur. In nulluni au-
tem nomeii rebgiouis, seu verum, seu falsum, coaguhui
bominespossunt, nisi abquo signaculorum vel sacramen-
toruni vi&ibibum consortio coUigcntur: quorum sacra-
mcntorum vis inenarrabibter vaiet pbirimum et ideo ,

contempta sacrilcgos facit. Impie quippc coutemnitur,

sine qua non potest perfici pietas.
XII. Verumtamen quia visibiba sacramenta pietatis
inessepossuntetiamimpiis, sicuLbabuisse sanctum baptis-
mum etiam magum Simonem legimus* fiunt tales, qua- :

les Apostolus ait: « Habentes formam pietatis virtutem ,

)) autem ejus abnegantes-. Yirtus aulem pietatis est fitnis

)i praecepti, id est, cbaritas de corde puro et conscientia

» bonaet fide nonficta^. » [Jnde apostolus Petrus, cum
de sacramento arcas , in qua Noe domus a diluvio liJDe-
rata est, loqueretur : « Sic ct vos, inquit, simili forma
» baptisma salvos facit^. » Et ne sibi sufiicere putarent
visibile sacramentum, per quod babebant forrnam pie-
tatis, et permalos mores perdite vivendo virtutem ejus

abnegarent, continuo subjecit : « Nou carnis depositio

» "sordium, sed conscienticC bonae interrogatio. »

XIII. Proiude priraa sacrameuta, quae observabantur

et celebrabanturexLege, pra^nuntiativaerantChristi ven-
luri : quee cum suo adventu Cbristus implevisset, ablata
sunt et ideo ablata, quia impleta ; non enim venit sol-
;

vereLegem, sed adimplere et aba sunt instituta virtute

:

majora utilitate mebora actu faciliora numero pau-

, , ,

ciora, tanquam justitia fidei revelata , et in libertatera

* Act. vni, i3. — 2 2 Tim. iii, 5. — ^ i Tim. i, 5. — •*

i Petr. iti ' 21.

3i.
''jS^i s. Air.rsTiNi KPiscopi

voc;itisfiliis Dci jugo scrvitulis ablato ^, quoclduroctcarni

tletlilo populo congrucbat.
XIV. Vcrumtamcn si anliqui justi , qui sacramcntis
illis inlclligcbant vcnturam praenuntiari revelationcm fi-

dei, ex qua licct adliuc opcrta et abscondita, munere ta-

inenpietatisintellccta eliam tuncipsi vivebant;quia inhac
vita ncmo eesL' potcst justus. nisi qui cx fidc vivit"^ : si

ergo antiqui justi pro illis prccnuntiativis sacramcntis ct

rcrum noudum impletarum figuris, omnia duract bor-
rcnda pcrpeti parati fuerunt, et plerique perpcssi sunt:
si trcs pucros Daniclcmcjuc praxlicamus, quia de mcnsa
'^
regis contaminari nolueruuL ; <[uod crat contra illius
tcmporis sacramentum : si Machabaeos cum ingcnli ad-
miralionc pricfcrimus •'',
quia cscas, (piibus nunc (lliris-
tiani licite utuntur , atlingere nolucrunt ,
quia tunc pro
tempore propbetico non ficebat : quanto magis nunc pro
baptismo Cbristi, pro Eucbaristia Cbristi ,
pro signo
(^bristi, ad omaia pcrferenda paralior debet esse (^liris-

lianus, cum ilia rcrum complciida-

fucrint promissiones
rum, Jiaec sint indicia completarum? (^uod enim adbuc
j)romittilnr Kcclesiae, id cst, corpori Cbristi. et in mani-
festatione predicatur, ct in ipso capite corporis Sabatore,
id est. in ipso Mediatore Dei et bominum bomine Cbristo
.Tesu, jam utiquc complctum csl"^. (^uid cnim promilti-
tur, nisi vita aetcrna c.v resurrectione a mortuis? IIoc jam
completum cst inilbi carne ,
quod Vcrbum caro factum
est, et babitavit in nobis ^'
: Tunc crgo ct occuUa erat fi-
dcs ; nam cadcm crcdcbant, cadcmquc spcrabant omnes
justi ct sancti cliam tcmporum illorum ; ct promissiva
crant iilaomnia sacramenta omnisque ritus ilie sacro-
rum : nunc autem revelata est fides, in quam conclusus
'
Galat. V, I, el i3. — - Hom. i, 17. — ^ d^^, ,^ g, _ 4 2 Macb. vii, i,

et seqq — ^ t Tim, ir, l. — " .roan. i, r '(.

 CONTRA FALSllJAl MAMCH.lilJiM, LIB. XiX. /|85
erat populus,quando sub Lcge custodiebatur ^ ct quod ;

jam complctum cst in

fidclibus promiltitur in judicio,
excmplo, pcr eum qui Legem ct Prophctas non vcuit sol-
vcrc, scd adimplcre.
XV. Quapropter quaeritur quidem inter scrutatores
sanctarum Scripturarum, utrum tantum profucrit anti-
quis justis fidcs passuri et resurrccturi Cbristi, quam vel
revelationibus diccbant, vel in Propbctis intelligebaut
quantum nunc prodest fides passi et resuscitati : an ipsa
effusio saiiguinis Agni Dci, queefacta est, sicut ipsedicit,

pro multis in rcmissionem peccalorum-, aliquid ulilila-

tis etpurgationis vel dederit vel addidcrit , eliam iis, qui

boc futurum credcntes, antcquara ficnt, cx bacvita enii-
graverant; et utrum mors cjus ad bbcrationem etiam
mortuos visitaverit. Sed nunc islam qua?stioncm vei per-
tractando discutere, vel aiiquid in ea repcrtum ctiam
confirmando definire et longum est, et liuic opcri non
ncccssarium.
XVL Interim advcrsuscalumniosam imperitiam Fausti
demonstrare suffecerit, quanto errore delirent, qui putant
signissacramcnlisque mutatis, etiam rcs ipsas esse divcr-
sas, quas ritus propheticus praenuntiavit promissas , et

et quas ritus evangebcus annuntiavit impletas : aut qui

censcnt, cum res eaedem sint, non eas abis sacramcntis
annuntiari dcbuisse completas, quam iis quibus adbuc
complcndae praenuntiabantur. Sienim soni verborumqui-
busloquimur, pro tcmporecommutantur, eademque res
abter enuntiatur facienda, aliter fiicta, sicut ista ipsaduo
verba qune dixi, facicnda etfacta, nec paribus morarum
intcrvalbs, nec iisdem vel lotidem btteris s^dlabisve so-
nuerunt : quid mirum si aliis mysteriorum signacufis pas-
sio et resurreclio Cbristi futura promissa est, aliis jam
1 Galat. ur, aS. — 2 Matth. xxn, 28.
/[8(1 9. AUGISTI.M EPISCOPI
iacta annunlialur; quandoquitlcm ipsa verba, futurum
et factum, passurus et passus, resurrecturus ot resurroxit,

noo tondi irqualitor, nocsiiuilitor sonaro poluorunt? Quid

eniui sunt aliud qua^quo corporaliasacramonta, nisi quoe-
dam quasi verba visibilia, sacrosancta quidom verum- ,

tamen mutabilia ct toniporalia? Dous cnim tetcrnus est

nec tamon aqua ct onuiis illa actio corporalis, qutc agitur
cum baptizamus ct fit, ot transit, aetcrnaest: ubi rursus
etiam illa^ syllabae ccleritcr sonanles ct transeuntcs, cum
dicitur Dous. nisi dicantur, non consccratur. Ilacc om-

nia liunl ct transcunt . sonant ot transount : virtus ta-

nion. quse por isla oporatur, jugitcr donumspi- manet et

ritale, quod por ista insinnatur, aetcrnum cst. Qui crgo

dicit Si ('bristus Lcgom ct Proplietas non solvisset, illa

:

sacramenta Lcgis et Propbetarum in Cbristianorum con-

gregationibus et celebrationibus permanerent ,
potcst di-
cere : Si Cbristus Lcgem et Propbctas nonsolvisset, adbuc
promitteretur nasciturus, passurus , ct resurrocturus :

cum idco magis baec nonsolvcrit, sed adimpleverit, quia

jam non promittitur nasciturus, passurus, resurrccturus,
quod illa sacramcnta quondampcrsonabant; sed annun-
tiatur quod natus sit, passus sit resurrexcrit, quod haec
,

sacramcnta quae a (^bristianis aguntur, jam personant.

Qui ergo venit Legem ct Propbotas non soh^ero, sod ad-
implere, ipsa adimplotione abstulit ea, per qu£C adbuc
promittcbatur implondum, quodjam constat iraplctum
tanquam si vcrba ista tolloret, nasciturus passurus, re- ,

surrecturus, qua^, cum baec futura esscnt, rocte diccban-

tur; et institueret dici , natus est ,
passus est , rcsurrcxit,
qua.' ilbs complctis , et ob boc al)latis, rcctc dicuntur.
XVII. Sicut crgo ista verba ita illa prioris populi sa-
cramenta, quia per oum qui non venit Legom ot Pro-
phetas solvere, sd adimplere, jani implcta sunt, ideo tolli
 CONTRA FAUSTUM MANICH.EUM, LIB. XIX. \S']

mutarique debuerunt : quod primis Christianis, qui ex

Judaeis crediderant, doncc contra tam diuturnam consue-
tudincm paulalim pcrsuaderetur atque ad intellectum
perfectum pcrducerctur, et quia ita nati erant atqueinsti-
tuti, siverunt eos Apostoli patrium ritum traditioncmque
servare; et eos quibus boc opus erat, ut congruerent il-

lorum moribusque monuerunt. Inde est quod

tarditati
Timotheum Judaea matre et Graeco patre natum, prop-
terillos, ad quos tales cum eo venerat, etiam circumcidit
Apostolus * : atque ipse intcr eos morem hujusmodi cus-
todivit,non simulatione fallaci, sed consiHo prudenti.
]Ncque enim ita natis et ita institutis noxia erant ista,
quamvis jam non essent significandis futuris necessaria.
Magis cpiippe noxium erat, ea tanquam noxia prohibere
in his hominibus usque ad quos durare debuerunt.
Quoniam Christus, qui omnes illas prophetias implere
venerat, sic eos initiatos invenerat : ut jam de caetero
qui nuHa tali necessitudine tenerentur , sed ex diverso ve-
luti pariete , id est, exproeputio, ad illum angularem la-

pidem, qui est Christus, convenirent-, ad nulla taha

cogerentur. Si auleni iis, qui ex circumcisione venerant,
tahbusque sacramentis adhuc dediti erant, ultro vellent,
sicut Timotheus, conferre congruentiam, non prohibe-
rentur verum siin hujusmodii Legis operibus putarent
:

suam spem salutemque contineri, tanquam a ccrta per-

nicie vetarentur. Unde est illud ApostoH: « Ecce ergo
» Paulus dico vobis ,
quia si circumcidamini , Christus
» vobis nihil proderit ^. » Circumcidamini scihcet, sicut
ipsi volebant, sicutquibusdam depravatis persua-
eis a

sum erat,quod sinehis Legis operibus salvi esse non pos-

sent. Nam cum Gentes ad Christi fidem ita venircnt,
maxime per Pauh apostoh praedicationem , sicut venire
• Act. XVI, 3. — 2 Ephes. ii, 14-20, — 3 Galat, v, 2.
488 S. AtGrSTlM KPrscOl'!

drbiuM-iinl ^ ul iiullis cjusinodi obscrvalionibus oncra-

rcntur; ([uia ct insoIilaisLi niaxinic circunirisioncm gran-
dcsiclalc rcrorniidantcs dclcrrcrcntur a lidc ; ct non ila

nali. nl tabbus sacranicnlis iinbucrcntur . si niorc pris-

tino j)rosclvli ficrcnt. tanijuani ('Iiristus pcr illa nivstcria
vcntunis adliuc proniiltcrclur : cuni cryo sic vcnircnt ad
fidcm ut jam cx Gentibus vcnirc oportcbat, non intclligen-
tes ([ui cx circumcisione vcnorant , cur sibi illa perniissa
esscnt, ctcur Gcntibus imponcnda non esscnt; quibus-
dam carnalibus scdilionibuscocpcrant Kcclesiam pcrtur-
barc. quod Gentiles ad l)ei populum accedenles, non
solcnmilcr pro^clvli iicrcnt in carnis circumcisionc , et

ca^lcris luijusccniodiobservationibus Lcgis : ati[ue in bis

erant. c[ui boc idco ficri magnopere insistcbant, quia ti-

mc1)ant Judtros intcr quos vcrsabanlur. Conlra bos apos-

lohis Paulus mullascripsit : nam in borum simulationcm
etiam Pctrum adductum fratcrna objurgatione corrcxit^.
Scd posteaquam in unum ApostoH congrcgati ^, ctiam
consilio suo censucrunt Gcntcs ad bujusmodi opcra Lcgis
non csse cogcndas, disjdicuit qui])usdani cx ciicunici-
sionc Cbristianis, non valcntibus mcntc disccrncrc, illos
solos ali liujiismodi obscrvalionibus non Itiissc [)Vobibcn-
dos, quos lidcs quai rcvclata cst bis jam imbutos invcnc-
rat ut in eis jam consummarctur ipsa aclio pro[)betica,
;

quos antc adimplctioncm pro[ibctitc jam tcnucrat: ne si

etabipsisremovcrctur, improbatapo ius quam tcrminata

vidcrctur; si autem ct Gcntibus imponcrctur , aut non
Christipromittendi causa instituta esse, aut adbucChris-
tum promittcre putarctur. Prinms itaquc populus Dci,
antcquam Cbristus vcnirct Lcgcm Prophctasqueadim-
plcrc illa omnia quae hunc promittebant
, observare ,

jubebatur hber in cis, qui haec quo periinerent intclU-

:

' Act. XV, — ^Galat. ii, 14. — 3 ^ct. xxv, 6,

 CONTRA FADSTLM .MAMCH.EUM, I.IB. XIX. 4^9
gebant; scrvus aulcm in cis, qui lioc non inteliigcJjant.
Postciior vero populus acccdens ad litlem qua jam (lliris-

tus venisse, jiassus esse, ac resurrcxisse pnTclicabatur , in

iisquidcm hominibusquosjam talibus sacramentisiusti-
tutoseadem fides invenerat,neccogebatur istaobservare,
nec probibebatur : in iis autcm qui talibus vacui, nuUa
generis, nulla consuetudinis vel congrucntise nccessitu-
dine retenti credidcrant , eliam probibebatur ; nt per eos
jam incipcrct apparcre, illa omnia propter promiltcndum
Cbristum fuisse instituta ;
quo vcnicnte atque baec pro-
missa adimplente, jam oportere cessarc. Hoc igiturtem-
peramcntum moderamenquc Spiritus sancti per Apostolos
operantis cum dispiicuissct quibusdam cx circumcisione
credcntibus, qui baec non iiitclligebant ^, in ea pcrversi-
tate niansucrunt, ut ct Gcntcs cogerent judarzare. li sunt
quos Symmacliianorum vel jNazaraeorum nomine
I'\iuslus

commmemoravit, qui usque ad nostra tempora jam qui-

dem in cxigua sed adliuc tamen vcl in ipsa paucitate
,

pcrdur. nt.
XTIIl. Quid babcnt crgo isli, une Lcgi et Propbctis
calumnicntur, quod cos Cliristus solvere vencrit potius
quam adimplere, quia ("bristiani non observant quae ibi
praecepta sunt ; cum
non observent pcr quseCbris-
ea sola
tus promitlebatur non obscrvent magis, quia
; et idco
eadem promissajam Cbristusimpicvit, nccadbucpromit-
lunturquas jam implcta sunt corumquc promissiva signa
:

in eis terminari debuerunt, cjuos fidcs Cbristi boec adim-

plentis jam talibus imbutos invcnerat? Nuraquid enim
non obscrvant(Jbristianiquod in illa Scripturacst;« Audi,
»Israel, Dominus Dcus tuusDeus unus cst Non facies :

» tibiidolum^ »etc£etera bujusmodi? Numquid non ob-

:

servant Christiani quod ibi dicitur : « jNonaccipicsnomen

}\ « Act. XV, 28, — 2 Deut. VI, 4.
/jgo s. Arc.rsTiNi EPisron
)) Doniini Dci lui in vanuni*?)) Numquid ipsum sabba-
tum-, (juod ad inlcllig(Midam vcram rcquicni pcrtinct ,

iionobscrvant Cliristiani? ?Sum(juid lionorcm parcnlibus

Christiani non dcfcrunt ,
quod ibi pncccptum cst? Num-
quid a iornicationibus, aut liomicidiis, autfurtis, aut f ilsis
tcstimoniis, aut a concupisccnda uxore proximi , aut a
concupisccnda rc pro.ximi non sc tempcrant Cbristiaiii;
quie omnia in illa Lcgc conscripla sunt? IT.tc prcccpta
sunt morum , illa sacramcnta sunt ])romissorum : ligpc

implcntur pcr adjuvaiitcin gratiam , iila pcr rcddilam

vcritatem : utraque pcrCliristum ctillam sempcr graliam
donantem , nunc ctiam revclantcm ; et banc veritatcm
tunc promittentem, nunc exbibentem « Quia T-cx per
:

» Moyscn data est ,

gratia auLem et veritas per Jcsum
» Cbristum facta cst ^. )) Dcnique ista, qmr. in recte vi-
vcntc conscientia conservantur, fide per dilcctionem ope-
rante complentur ^ : llla vcro qUcF in promiltcnte signi-
ficatione vcrsata sunt , rcbus rcdditis transicrunt. Ita et

et ipsa non soluta, sed adimpleta sunt ;

quia ea non irrita,

nec fallacia ('bristus ostendit, cum id quod eorum signi-

ficatione promittcbatur exbil)uit.
XIX. Nonltaquc sicut Faustus opinatur,qu8pdam Do-
minus Jesus adimplevit, qua* ab antiquis justisjam dicta
erant ante Legcm \Ioyscos, sicuti est : « Non occides ^ ; «

qnodnon contrario rcdarguit, sed magis firmavit, cumet

ab iraet a con.i -io revocavit ^ : quaedam vero solvit,
quic propria videbantur T^cgis Hcbrai^orum, sicuti cst :

« Oculum pro oculo, dcntem pro dente''; » quod vide-

tur potius abstulissc quam confirmasse , cum ait Ego :

)) autcm dico vobis non resistere malo ; scd et si quis te

)) percusserit in maxillam tuam dexteram, pr.Tbe illi et

' Ucul. V, II. — 2 f:x,oJ. x\, 7. — Joan.

3 1, 17. — * Calat. v, 6. •

* Exod. XX, i3, —6 Matih, v, 23, — Exod.

' xxt, 24.
 CONTRA FAUSTUM MANICFLEUM, LTB. XIX. ^Ql
» alteram ^. » et caetera. Nos enim dicimus etiam haec,
quae isti putant soivisse Christum , velut contraria refe-
rendo, et tunc pro tempore bene fuisseinstituta, et nunc
aChristo non sohitii scd adimpleta.
XX. Proinde primum abhis qusero utrumiUi antiqui ,

justi, Enoch et Seth, hos enim potissimum Faustus com-

momorat, et si qui ahi , non solum ante Moysen. sed et

si qui ante Abraham fuerunt , irati sintfratri sine causa,
aut dixerint fratri, Fatue. Si enim non dixerunt, curuon
ettalia docuerunt^Quod si ettahadocuerunt,qUcTroquem-
admodum veleorumjustitiamdoctrinamque Christus ad-
iinpleverit,addendo, «Ego autem dico vobis, si quisiras-
» citur fratri suo. aut si quis dicit, Racha, aut siquisdicit,
» Falue, reus erit vel judicii, vel consihi, vel gehennse
» ignis- quandoquidem et ilh eodem modo vivebant, eo-
: »

dem modo vivendum monebant? An ignorabant ilh justi

frenandam esse iracundiam, necpetuknti convicio fratrem
Lacessendum; aut noverant quidem, sed ab his se absti-

nere non poterant? Ergo rei quomodo

erant gehennge:
igitur justi? Profecto enim nec imperitam rerum ad suum
ofBcium pertinentium, nec intemperantem audes dicere
eoruni fuisse justitiam, in tantum ut eos fiiceret reos ge-
hennae. Cur ergo illam legeni, secundum quam vivebant
antiqui justi, haec addendo Christus impleret, cum eo-
rum quoque justitiasineistis esse non [)Osset? An dicturus
es, quod praeceps iracundia , et hngua improba, ex quo
venit Christus, coepit ad iniquitateni pertinere ; antea
vero non erat iniquum vel corde vel ore ista committere?
Sicut in quibusdam rebus pro temporum proprictatibus
institutis, invenimus nunc ahquid non hcere, quod ante
hcuerit; vel quod antc non licuerit , nunc hcere. Non
usqae adeo dcsipis, ut hoc dicas : sed etiam si dicas,
• Matth. V, 39.— 2 ibid, 32.
49'3 S. AUGUSTIM El'lSCOl'1

rcspondcbilur libi. ([iiud sccinulu ii islum intcllcclum

(^ibrislus noii ;ubnij)l('ic\cncril. quod ]cu^'\ anli(jUcT dcfuit.
scd Jcj^rn) mstilucic (juoe non fuit ; si diccrc IValri, 1'atuc,
cum apud anli({uos justos non fuissct injustum , nuncita
injustuni cssc Cbristus vobiit, ut quis(juis lioc dixerit,
rcus sit LiclicnniT. Proindc nonduni invcnisli. cuinam lcgi
bapc ab(]uando dcfucrunt, (piibus nunc additis , cam
Cbristus implcrct.
XXl, An non m(nf!cbandi apud illos justos
fortc lcx
anli({uos scmiplcna crat doncc a Doinino adiniplcrctur, ,

addcnte nc quis ad concupisccndum videat mulicrcm ?

,

Sic enim commcmorasti ipsam scntentiam « Audistis :

» (bctum essc non M(^cbabcris cgo autcm dico vobis

: ; ,

>j nc concupiscatis (juidcm. » Adimplclio est, inc|uis.

llxplica pbme ipsa vcrba cvangcbca , noli luis cxtenuare

quod dictum cst , ct vidc quid dc ilbs anti({uissimisjustis
scnscris. inquit, quia (bctum cst
Audistis .« Non moe- :

» cbabcris; autcm dico voi)is: Si quis \idcrit mulic-

cj^o

» rcm ad concupisccndum cam.jam mdccbalus cstcam in

wcorde suo^>^lta-ne vcroilii justi,Sclii vcl Enocii, vd si

qui eis similcs fucrunt, ma'cbabantur in cordij^us suis ;

ct , aut non crat cor eorum tcmplum Dci, aut moecba-

])antnr in tcmplo Dei? Quod si non audcs diccrc , cjuo-
modo ctiam dc bac rc lcgcm illorum , qutc a{)ud illos jam
tunc plena erat , modo veniens Cbristus implevit?
XXIT. Dc non jurando autcm quia ct bic iilorum le- ,

gcm a Cbristo adimplctam cssc dixisti non possum aibr- ,

marc antiquos justos non jurasse nam ct raubim apos- :

tolumjurasse invcnimus^. De vestro autem ore non tol-

btur crcbra juratio cum jurctisper lumcn quod amatis,

cum muscis; ncquc cnim bimcn illud mcntium ab istis

ocubs penitus abeauni ,
quod illuminat omnem Lomincm
« Mallh. V, a8. —2 Rom. r,
9 ; Pliilij . i, 8, et a Cor. t, 23
 CONTRA FALSTli.M MANICHjEUM, LIB. XIX /jQ^
venientem in hunc mundum*, nostis aliqua ex parlc co-

gitare : et pcrdominum vestrum .Maniclifcum ,

qui Manes
lingua patria vocabatur : sed vos ut apud Graecos nomen
insaniae vitaretis, velut declinalo et prolongato nomine,
quasi fusionem addidislis , ubi amplius labercmini. Sic
enim mihi quidam vestrum exposuit , cur appellatus sit

Manichapus, ut scihcet in graeca lingua tanquam manna

fundere vidcretur ; quia graece fundi -j^ita dicitur : ubi quid
egeritis nescio , nisi ut cxpressius vobis somniaretis insa-
niam. Neque enim addidistisin parte priore nominis unam
litteram , ut agiiosceretur maima ; scd addidislis in pos-
tcriore duas syllabas , non appeilantcs Mannicha2um,scd
Manichaeum ; ut nihil aliud vobis tam prohxis et vanis
sermonibus suis nisi insaniam fundcrc sonaret. Saepissime
juratis et pcr Paracletum , non sane ilhim ,
qucm Chris-
tus Discipuhs promisit et misit^ : sed per eum ipsum ,

ut Litinenomen ejus inter[)retcr, insanifusorem.Cum ergo

jurarc nunquam desinatis, vcllem scire quomodo intelli-

gatis hanc quoque Lcgis partem ,

quam vuhis antiquissi-
mam intidligi, quod vobis Dominus adimpleverit , et

magis propter jurationes Apostoli. Nam vestra quae auc-

torilas est, nedum mihi, aut cuiquam
vel vobis ipsis ,

homini? Unde puto jam chirere quam sit aliter acci- ,

piendum, quod ait Christus «Non veni Legem solvere, :

» sed adimplere^. » Non his videhcet additamentis, quae

vel ad expositionem pertincnt propositarum aniiquarum

sententiarum, vel ad conservationem, non ad impletionem.
XXIU. Quia enim non intelhgebant homicidium ,

nisi peremptionem corporis humani quam vita pri- ,

per
varetur aperuit Dominus
; omnem iniquum motum ad
nocendum fratri in homicidii genere deputari'^. Unde et
> Joau. I, 9. — 2 Id. XIV, a6 ; xvi, 7, et Acl. 11 , 2. — 3 Mallh, v, 17.
— *II)id. a5.
4^4 S. AUGUSTIM EPISCOPI
Jo.inues dicit : suum liomicida est*.»
« Qui odit rratrcm ,
-

Et quoniam putabant tanlummodo corporalem cum fce-

miua illicitam commixtioncm vocari moL'(hiam,dcinons-
tra\it m.igistcr cliam talcm couciipisccntiam niliil c. se

aliud. Item quiapejerare grave peccatum cst non jurare ;

autem, sicut verum jurare nuUum pcccatum est sed , ;

longius remotus est a falsum jurando, qui ncc jurare

consuevit, quam qui vcruni jurare proclivis est : maluit
nos Dominuset non jurantes non recedere a vero, quani
vcrum jurantcs propinquare pcrjurio. Itaque ct A])Osto-
las in scrmonibus ,
quos habuissc narratur, nuncjuam
juravit, uc jurandi consuetudine aliquando vcl nescius
iu pcrjurium labcrclur. In scri[»tis autcm , ubi est con-
sidcratio major atquc propcnsior, pluribus locis jurasse

invcnitur, ne quisquam putarct ctiam verum jurando

peccari, sed potius intclligcrct, liumanas fragilitatis corda
non jurando tutius a pcrjurio conservari. Quibus pcr-
spcctis, invcnimus ncc illa essc dcstructa , sicut Faustus

putat, quse velut proprie vult ad Moysen pcrtinere.

XXIV. Mam ct hic t[uaero ab istis , cur })ro[)rium ve-
lint csse Legis Moysi quod dictum cst anticjuis « Dili-
, :

» ges proximum tuum et odcris inimicum tuum ^. » An

,

et apostolus Paulus non dixit homincs quosdam Dcoodi-

biles^? Et utique in hac admonitionc ipsc Dominus ad
hoc nos hortatur, ut imitcmur Dcum. «Ut sitis, inquit,
» fdii Patris vestri qui in coelis est , qui facit solem suum
» oriri super bonos ct malos , ct pluit supcr juslos ct in-

» justos''.» QuLcrcndum ilaquecst, quomodo intcUigatur,

exemplo Dei cui dixit quosdam odibiles Paulus odio
, ,

babcndos inimicos ct rursus excmplo Dci qui facit so-

; ,

lem suum oriri supcr bonosetmalos et pluit superjus- ,

1 I Joan. V, 25. — ^ Levit. xix, i8, et Matlh. v, 43, — 3 Roin. i, 3o.

4 Matlh. V, 43, 44.
 CONTRA FAUSTUM MANICHJIUM, LIB. XIX. 4^5
tos et injustos , cliligendosinimicos. Sic apparebit Domi-
nuni male intelligentibus id quod dictum est : « Oderis
» inimicum tuum , » inferre voluisse ,
quod omnino non
norant, ut diligerent inimicos suos. Utrumquc autem
quomodo servandum sit , longum est disputare. Sed ad
istos interim quibus generaliter displicet , si quis oderit
inimicum suum , est nobis sermo qui corum fronlem prc-
mat , cum eos interrogamus , utrum diligat Deus eorum
gentem tenebrarum aut si propterea nunc inimici dili-
:

gendi sunt quod habeant partem boni cur non ob boc

,
,

debcmus quod habcani partem mah. Ea

eos et odisse ,

quippe regulaet hoc solvitur, doceturque non esse con-

trarium, quod in antiqua Scriptura dictum est, «Oderis

» inimicum tuum » ct in Evangcho « Dihgite inimicos
, :

» vestros » quod unusquisque iniquus homo, in quan-

:

tum iniquus est, odio habcndus est, in quantum autem

homo est dihgendus est; ut ihud quod in co rccte odi-
,

mus, arguamus, id cst, vitium quo possit illud, quod ,

in eo recte dihgimus, id est , humana natura ipsa emen-

dato vitio hbcrari. Haec, inquam, regdaest, qua ct ode-

rimus inimicum proptcr id quod in eo malum est, id est,

iniquitatem ; et dihgamus inimicum propter id quod in
eo bonum est, id est, socialem rationalcmque creaturam:
nisi quod nos non eum per naturamvcl suam vel ahenam,
sed pcr propriam voluntatem malum esse convincimus.
Ilh autem per naturam gentis tenebrarum putant esse
hominem malum ,
quam secundum ipsos Deus totus ti-
muit, antcquam in parte viaceretur; ct in parte ab ea
sic victus est ut ncc totus hberaretur. Audito igitur, et
,

nonintchccto, quod antiquis dictum crat : (Oderisinimi-

» cum tuum,» ferebantur iiomines inhominis odium, cum
deberent non odisse nisi vitium : hos corrigit Dominus ,
dicendo : «Dihgite inimicosvestros ;» ut, qui jam dixerat,
 49^) S. AUGUSTIM EriSCOPI
]Non vcni Logcm solvcrc, scd adiniplcrc, idcoquc dc odio
inimici quod scriptum est in I.cgc non solvcrct, praeci-
picndo uliquc ut diligamus inimicos, cogcrct nos intd-
ligcrc, cjuonam modo posscmus unum cumdcmquc lio-
minem ct odissc proptcr culpam, ct diligcrc proptcr

naturam. Sed Iioc ad pcrvcrsas corum mcntes intclligere

multum est. Urgendi snnt taiitnm, ut sccundum calum-
niiC sua: pcrditam rationcm, vcl polius anicnliam, dclcn-
dant dcum suum ,
quem non possunt diccre dilectorcm
gentis tcncbrarum ; idcoquc ad cjus exeuiplum non lialjcnt

qucmadmodum liortcntur, ut suum quisque diligat ini-

micum. Potius cnim gcnli ipsi tcncljrarum dilcclioncm

inimici tribuere polucrunt, quam dco suo. llla quipjie,
sicut dclirant, vicinam sibi luccm atquc conliguam con-
cupivit, caquc IVui voluit, atcjuc ut IVucrctur invadcre
cogitavit. Ncquc ista culpa cst , cum verum et beatifi-

cum bonum appctitur. Lnde et Doniinus dicit : «Rcgiium

» ca>lorum vim palilur, et qui vim (cccrint, diripicnt
)) illud^. » Ecce gcns tcncbrarum secundum corum vani-
tatcm , vim faccre ac diripere voluit bonum quod amave-
rat, cjus claritatc et spccic ddcctata ncc cam vicissim
:

Dcus dilcxit, scd odio dctcstans frui sc volcntcm, fuiidiUis

cradicare molitus est. Si ergo mali amaut Jjunum quo
fruantur, boni autcm odcrunt mahim ne j)olhianlur,
respondcte Manicliapi, (juinam corum iniplcant quod Do-
minus ait : «Diligite inimicos vestros.« Ecce si bas singulas
repugnantcsque sententias esse vultis , deus vester fecit

quodscriptum cst in lcgc Moysi :«Odcrisinimicum tuum;»

et gcns tcnebraruni , (juod scriptum cst in Evangclio:
f< Diligite inimicos vcstros.^Quanquam ncc fingendoinve-
nire potuistis, quo pacto dirimatis (juoestioncm intcrmus-
cas iucipetas, et blattas lucifugas : utramque enim pro-
' MaUh, XI, 12.
 CONTRA FAUSTUM MANICHJIUM, LIB. XIX. ^97
lem gentis tenebrarum esse contendilis. Unde ergo illae
amant a se alienam lucem , illae autem hanc aversando
sua potius origine delectantur. An mundius nascuntur
muscae in foetidis cloacis, quam blattae in obscuris cubi-
culis.

XXV. Jamvero quod antiquis dictum est, « Ocu-

illud
» lum pro oculo , dentem pro dente *, » quomodo con-
trarium babet quod ait Dominu», « Ego autem dico
» vobis non resistere malo sed si quis percusserit te in
, ,

» maxillam tuam dextram praebe illi et alteram-, » ct

,

caetera ? Quandoquidem et illud antiquum ad reprimen-

das flammas odiorum, saevientiumque immoderatos ani-
mos refrenandos, ita praeceptum est. Quis enim tantum-
dem facile contentus est reponere vindictas , quantum
accepit injuriae? JNonne videmus homines leviter laesos
moliri caedem, sitire sanguinem, vixque invenire in ma-
lis unde satientur? Quis pugno percussus, non
inimici
aut judicia concitat in damnationem ejus qui percusserit,
aut si ipse repercutere velit totum hominem, si non ,

etiam telo ahquo arrepto, pugnis calcibusque contundit?

Huic igitur immoderatae, ac per hoc injustae ukioni,
lex justum modum figens, poenam tahonis instituit, hoc
est, utqualem quisque intuht injuriani, tale supphcium

pendat. Proinde « Oculum pro oculo

, denteni pro ,

» dente » non fomes

, sed limes furoris est, non ut id ,

quod sopitum erat hinc accenderetur, sed ne id quod

,

ardebat , ultra extenderetur, impositus. Est enim quae-

dam justa vindicta ,
justeque debetur ei qui. fuerit passus
injuriam : unde utique cum ignoscimus, de nostro quo-
dam modo jure largimur. Unde etiam debita dicuntur,
quae in Oratione Dominica humanitus dimittere mone-
mur, ut nobis et nostra divinitus dimittantur ^. Quod
» Exod, XXI, 24. — 2 Maltli. v, 3g. — 3 ij. vi, 12.

CXXXV. 32
4^8 S. AUGUSTINI EPISCOPI
autcni deljctur, ctsibenignc dimitlitur, non tamen ini-
quo repclitur : scd sicut in jurando, cliam qui vcrum
jurat, propinquat perjurio,
unde longe abcst qui onmiuo
non jurat ct quamvis non peccet qui verum jurat, re-
;

motior tamen a peccato cst ([ui non jurat unde admo- ;

nitio non jurandi. couscrvatio est a pcccato perjurii :

ita cum peccct qui pcr immodcrationem injuste vult

vindicari, non peccet autem qui modum adbibcns juste

vult vindicari ; rcmotior est a peccato injustae vindictas;
qui non vult omnino vindicari. Pcccat cnim qui cxigit
ultra debitum , non peccat autem qui cxigit debitum :

scd'tutior longc cst a pcccato injusti exactoris, qui om-

nino non cxigit dcbilum , priescrtim nc cogatur ct ipse
reddere dcbitum ab co qui nullum liabct dcbitum. Pos-
sem ergo et cgo sic ista ponere, Dictum est antiquis

« jNon injuste vindicabis ; ego autcm dico, ne vindicctis

» quidcm » adimplctio cst sicut dc jurando Faustus
, :

ait Dictum est, JNon pejcrabis; ego autem dico, ne ju-

:

retis quidcm aeque adimplctio cst. Potcram crgo ct cgo

;

ita diccre si mibi pcr ba?c adjccta vcrba

, quod Legi ,

defuit, a Cbristo additum viderctur ac non potius id :

quod Lcx volebat efficere, ne injuste se quisquam vindi-

cando peccaret conservari tutius si omnino se non vin-
,

dicarct ; sicut id quod volcbat cfficerc, nc quisquam pc-

ierando peccaret, conservari tutius si non juraret. ]Nam
si contrarium est , « Ocuhim pro oculo , » et , « Qui te

» percusserit in maxillam, praebe iUi ct alteram « cur :

non sit contrarium , « Reddes Domino jusjurandum

» tuum, » ei, «Noli jurare omnino? » Et tamcn illam uon
dcstructionem , scd adimplctioncm Faustus arbitratur :

quod ct bic debuit arbitrari. Nam si, Yerum jura, adini-

plctur dicendo , INe jures : cur non ct , Juste vindica ,

rdimplctur dicendo, Ne vindices ? Sic et ego in utroque

 CONTRA FAUSTDM MANICHJIUM, LIB. XIX. ^99
conservationem esse arbitror a peccato, quo vel falsum
juratur, vcl injustc vindicatur : quanquani lioc de do-
nanda omnino vindicta valeat etiam ad illud, ut dimit-
tendo hujusmodi dcbita, etiam nobis dimitti mcrcamur.
Sed duro populo modus prius adhibendus fuit, quo dis-
ceret non egredi debitum ut edomita ira, quas ad immo-
:

deratam vindictam rapit, jam qui vellet tranquillus ,

attenderet quid ipse deberet, quod sibi relaxaria Domino

cuperet , ut hac consideratione conservo debitum re-
laxaret.
XXVI. Nam et illud de uxore non dimittenda quod
Dominuspraecepit; cum antiquis dictumsit « Quicum- :

» que dimiserit uxorem suam, det ilh hbellum rcpudii ^ ;

si diligenter intueamur, videbimus non csse contrarium.

Exposuit enim Dominus quid Lex voluerit cum passim :

dimittcnti uxorcm jusserit hljellum repudii darc. INeque

enim Qui voluerit dimittat uxorcm suam cui csset
ait, , ;

contrarium non dimittere sed utiquenolebatdimitti uxo-

:

rem a viro, qui hanc interposuit moram. ut in dissidium

animuspraeceps, hbeUi conscriptione refractus absistcrct,
et quid mah esset uxorem dimitterc cogitaret : prasser-
timquia, utperhibent. apud Hcbraeos scribere htteras
hebrseas nulh fas crat, nisi Scribissohs, cum etexccllen-
tiorem profitcrentur sapientiam et si qui eorum esscnt
,

aequitate acpietate praediti, non tantum profitcrentur sa-

picntiam , verumetiam sectarentur. Ad hos igitur, quos
oporteret esse prudentcs Legisintcrpretcsct justos dissidii
dissuasores, Lexmitterc voluit eum, quemjussit hbeHum
repudh dare , si Non enim ei poterat
dimisisset uxorem.
scribi hbellus, nisi ab ipsis, qui per hanc occasionem ex
neccssitate venientem quodam modo in manus suas bono
consiho regerent atque inter ipsum et uxorem pacifice
,

1 Deut. XXIV, I ; MaUh. v, 32, et xix, 7.

32.
500 S. ADGtSTINI EPISCOPI
agendo dilectionem concordiamque suaderent. Quod si
tantum intercedcret odiuni, ut extingui emendarique non
posset, tunc utiquescribcrctur libcllus : quia frusLra non
dimittcret, quam sic odisset , ut ad debilam conjugio
charitatem nuUaprudentium persuasione revocaretur. Si
cnim nondiligiluruxor, dimiltendaest. Quia ergo dimit-
tenda non est, diligcnda esl. Dilectio autem moncndo at-

que suadendo componi non invitum cogendo imponi

,

potest. IIoc faccre Scriba debebat justus et sapicns, qua-

lem in illa jirofessionc esse oportebat ad qucm ut veni- :

retur, discordi marilo libellus conscribcndus praeccptns

est quem vir bonus prudensque non scriberet nisi in
: ,

animo nimis averso atque pcrvcrso consilium concordicC

noa valeret. Yerumtamen a vobis ex vestri crroris sacri-
lega vanitate quaero , cur displiceat dimittere uxorem,
quam non ad matrimonii fidem , sed ad concupiscentiae
crimen babendam Matrimonium quippeex
esse censelis?
hoc appellatum est, quod non ob aliud dcbeat foemina
nubere, quam ut matcr fiat quod vobis odiosum est. Eo
:

modo enim putatis partem dci vestri, gcntis tcncbrarum

pra^^io devictam ct subactam, etiam carneis compcdibus
colligari.

XXVII. Sed quod nunc agitur expliccm

ut polius :

Si Christus, ubi quibusdam antiquis scntcntiis propositis

adjunxit Ego autcm dico vobis, neque primorum bomi-
:

numlcgcm hoc vcrborum additamcnlo adimplevit, neque

iilam quae per Moysen data est quasi contrariorum op-
posilione deslruxit; scd polius omnia cx ITcbra'oruni lege
commemorataita commendavit, ut quidquid cx persona
sua insuper loqueretur, vel ad expositionem requirendam
valeret, si quid illa obscure posuisset, vel ad tulius con-
servandum quod illa voluisset : vides quam sit ahter in-
lelligendum, quodait: Xon se venissse Legem sohTre,
 CONTRA FAUSTUM MANICHiSUM, LIR. XIX. 5o l
sed adimplere ; scilicet ut non quasi semiplena istis ver-
bis integraretur , sed ut quod littera jubente propter
superborum praesumptionem nonpotcrat, suadente gratia
propter bumilium confessionem impleretur opere fac- ,

torum non adjectione verborum. « Fides enim sicut

, ,

w Apostolusait, per dilectionem operatur^. » Undeitem

dicit « Qui enim diligit alterum, Legem implevit ^. »

:

Istam cbaritatem quia veniens Cbristus per Spiritum ,

sanctum quem promissum raisit, in mauifestatione do-

navit, qua sola cbaritate justitia Legis posset impleri,
propterea dixit « Noe veni solvere Legem , sed adim-
:

» plere ^. » Hoc est Novum Testamentum, quo buic di-

lectioni baereditas regni coelorum promittitur ,
quod in
figuris Yeteris Testamenti pro temporum distributione
tegebatur. Unde idem dicit : « Mandatum novum do vo-
» bis, ut vos invicem diligatis ^. »

XXVIIL Itaque vel omnia, vel pene omnia, qu?e mo-

nuit seu praecepit, ubi adjungebat. Ego autem dico vobis,
inveniuntur et in illis veteribus libris. Ibi contra iram
dicLum est: « Turbatus est prae ira oculus meus ^ : » et,
« iMelior est qui vincit iram, quam qui capit civitatem ^. »

Ibicoutraverbum durum «PlagaflagelH livorem faciet, :

» plaga autem lingUrie confringetossa^. »Ibi contra moe-

cbiam cordis « Ne concupiscas uxorem proximi tui ^, »

:

Non enim ait Ne adulteres sed « Ne concupiscas. »

: ; ,

Unde Apostolus hoc ex Lege commemorat, dicens : « Nam

» concupiscentiara nesciebam, nisiLex diceret: Non con-
» cupises ^. » Ibi de patientia non resistendi laudatur vir
praebens percutienti se maxillara et saturatus oppro-
briis^*^. Ibi de inimico diligendo dicitur : « Si esurierit
» Galat. V, 6. — 2 Rom xni, 8. — Matth.
3 v, 17. — < Joan. xiit, 34.
— 5 Psal. VI, 8. — 6 prov. xvi, 32. — ' Eccli. xxviir, 21. — 8 Exod. xx,
17, et Deut. XV, ar. — ^ Rona. vir, — Thren.
7. 10 iii, 5o.
502 S. AUGUSTINI EPISCOPI
)) inimicustuiis. cibaillum; Hinc si sitit, potum dailli *. »

cnim comnKmoravit Aposlolus. Et illud in Psalmo,

lioc
« Cum iis qui oderantpacem, cram pacificus » et alia '-^,

multa. Quod autcm tcmpcrando a vindicta, ct diligcndo

etiani malos , Dcum imitemur habes , ibi de ipso Dco id
agente copiosum locum : ibi namque scriptumcst : « Mul-
» tum enim valcre tibi soli supcratscmper, et virtuti bra-
» chii tui quis contra stabit? Quoniam tanquam momen-
» tum staterce, sic ante te est orbis tcrrarum, ct tanquam
» gutta roris antelucani, quae descendit in terram , scd
» misereris omnium. quoniam omnia potcs.ctdissimulas
» pcccata bominum propter pcenitcntiam. Dihgis enim
» omniaquae sunt, et nihilodistihorum quae fecisti : nec
» enim odio habens ahquid constituisses. Quomodo ergo
» posset ahquid pcrmanere nisi tu voluisses, aut quodate
» vocatum non esset conservaretur? Parcis autcm omni-
» bus,quoniamtuasunt,Domine,quianimasamas^. Bonus
» enim spiritus tuus est inomnibus proptcr quod eos qui :

» exerrant partibuscorripis, et de quibus peccant admo-

» nens, alloqueris, ut rehcta mahtiacrcdant inte, Do-
» mine^. » Ad hanc benignam patientiam Dci « Qui facit

» solem suum oriri super bonos et malos, et pluit super

» justos etinjustos^, » nosimitandam Christus hortatur :

ut vindicare nostrasinjurias negligamus, et benefaciamus

his qui nos oderunt, ut simus perfecti, sicut Pater noster
coelcstis perfectus est. Yalere autem nobis ev ad remit-
lenda debita peccatorum nostrorum, quod aliis ista uhio-
num debita rcLixamus, et cavendum esse, ne si hoc non
fecerimus, nec nobis deprecantibus pcccati obhgatio re-
mittatur, sic in ihis hbris veteribus scriptum est. « Qui
» vindicari vult, inveniet vindictam a Deo, ctpeccata illius

' Prov.xxv, ai, et Rom. xii, 20. — 2 psaj, ^ix, 7.-3 gap. xi, aa-a^.
— * Id. XII, X. — 5 MaUh. v, 45.
 CONTRA FAUSTUM MANICHJIUM, LIB. XIX. 5o3
» confirmans confirmabit. Relinque proximotuo nocenti
» te, et tunc deprecanti tibi peccala solventur. Ilomo
» homini reservat iram, eta Domino quaerit medelam car-
» nis ? in bominem similem sibinon babetmisericordiam,
» et pro peccatis suis deprecatur Dominum, et ipse dum
iram, et repropitiationem petit a Do-
» caro sit, reservat

» mino,etquis exorabit pro peccatis illius ^? »

XXII. Jamvero de uxore non dimittenda ,

quid aliud
vel quid opportunius ex illis libris commemorem, quam
id unde Judaeis de hac re interrogantibus Dominus ijise
respondit. Cum enim quaerercnt, utrum liceret quacum-
que ex causa dimittere uxorem, ait illis « Nonlegistis, :

» quia qui fecit ab initio masculumetfoeminam fecit eos

,

» et dixit: Propter boc dimittetbomo patrem etmatrem,

» et adbaerebit uxori suae duo in carne una.

, et erunt
» Quodergo Deus
Itaque jam nonsuntduo, sed una caro.
» conjunxit, bomo non separet ^. » Ecce Judaei ex libris

Mojsi convincuntur non esse uxorem dimittendam qui ,

secundum voluntalem legis Mojsi arbitrabantur se fa-

cere, cum dimilterent. Simul et illud bic, ipso Christo
attestante, cognoscimus, Deum fecisse et conjunxisse mas-
culum et foeminam quod Manicbaei negando damnant,
:

non jam Mojseos libro, sed Cbristi Evangebo resistentes.

Porro autem si quod ipsi opinanturet praedicant, verum
est, diabolum fecisse atque junxisse masculum et foemi-

nam qua calliditate diabobca Faustus reprebendit Moy-

:

sen tanquam conjugia dirimentem per libellum repudii

et laudat Cbristum tanquam illud ejusmodi vinculum

confirmantem ex praecepto Evangclii ; cum utique secun-

dumsuam stultam sacrilegamquesententiamMoysenlau-
dare debuerit separantem quod fecerat et conjunxerat
diabolus, et Cbristum vituperare diaboli figmentum et
' Eccli. xxvui, 1-5. — 2 Matlh. xix, 4, 5.
5o4 S. AUGUSTIM EPISCOPI
ligamcntnm solidaiitcm? Jam iUud quomodo aperit ma-
gistcr })onus, cur ipsc Movscs, cx cujusliliro prolata est

dc prima conjunctionc masculi ct feminLC tam sancta et

nulla scparationc violanda castitasconjugalis, postea pcr-
miscrit dimittcrc uxorcm ? Nam cum illi rcspondisscnt
« Quid ergo Moyscs manda\ it dari libcllum rcpudii et ,

» dimittcrc? » Ait illis: « Ouoniam jNJoyscs ad duritiam

» cordis vcstripcrmisit vobis dimittere uxoresvestras*. »

Hoc cst quod paulo antc cxposuimus. Quanta cnim du-

ritia crat ,
qua^ nec per libelli interpositioncm, ubi dis-
suadcndi locus justis et prudentibus tribuebatur, solvi ct
flecti possct ad recipicndam vcl revocandam conjugii
charitatcm? Ita Dominus,quid Lcx et bonis praecipcret,
et duris pcrmittcret, ejusdcmLcgistcstimonio declaravit,
cum et non dimittendamuxorcm ex eadem Scriptura com-
mcmorata conjunctionc masculi ct foemina^ monuit, di-
vinamquc auctoritateni cjusdcm conjunctionis cxposuit,
et dandum libellum repudii propter duritiam vel do-

mandi vel indomiti cordis ostcndit.

XXX. Quaproplcrcum omnia illa exccUcntiapropccpta
Domini, quaevcteribusHcbraeorum libris contraria Faus-
tus volebat ostcndcrc, incisdeni quoque libris invcnian-
tur; undc vcnit Dominus Legcm non solvere, scd adim-
plerc, nisi ut cxceptis promissorum figuris, quae reddita
veritate adimplctae atque sublatae sunt, ipsa quoque prae-
cepta, per quae Lex illa sancta ct justa et bona est^, non
per vetustatem litterse jubentts et delicta superborum ,

reatu eliam praevaricationis augentis , sed per novitatem

spiritus adjuvantis, et humilium confcssionem salutis gra-

tia liberantis , implercntur in nobis? Quia re vera, sicut

omnia ista praecepta sublimianec inillis libris veteribus
desunt; itaiilic finisquo referantur occultus est : quara-
* Matth. XIX, 7,-2 Supra c, 26. — 3 Rom. vii, 12.
 CONTRA FAUSTUM MANICH^UM, LIB. XIX. 5o5
vis secundum cum viverent sancti. qui futuram ejus re-
velationem videbant, et pro temporum proprietate vel
proplietice tegebant, vcl prophetice tectum sapienter in-
telligebant.
XXXI. Denique ,
quod non temere dixerim , nescio
utrum quisquam in illis libris invenit nomen regni ccelo-
rum, quod tam crebronominatDominus. Diciturquidem
ibi, « Diligite sapientiam, ut in aeternum regnetis ^. » Et

ipsa vita aeterna, si non illic in manifesto praedicaretur,

non diceret Dominus etiam malis Judaeis : « Scrutamini
» Scripturas, inquibus putatis vos vitam aeternam ba-
» bere, ipsae testimonium perhibent de me -. » Quo enim
nisi ad hoc pertinet, quodil)i scriptumest : « Non mo-

» riar, Domini ^ » et, « Illu-

sed vivam, etenarrabo opera :

» mina oculos meos, ne unquam obdormiam in morte'^ :

et, « Justorum animas in manu Dei sunt, et non tanget

» illos tormentum. » Et paulo post « lUi autem sunt in :

» pace, et si coram hominibus tormenta passi sunt, spes

» illorum immortahtate plena est ^ ; » et : « In paucis

» vexati, in mukis bene disponentur ^. » Etin aho loco :
« Justi autem inperpetuum vivent, etapudDominum est
» merces eorum et cogitatio eoruni apad Akissimum
,

» ideo accipient regnum decoris et diadema speciei de

» manu Domini » Haec et aUa muka, sive apertissima,
''.

sivesubobscura, inveniunturilhc testimonia vitaeEeternae.

Et de ipsa corporum resurrectione non tacuenint Pro-
phetae. Unde Pharisaei adversum Sadducaeos eam non
credentes, acerrime coniligebant quod non solum in :

Actibus Apostolorum canonicis ^, quos isti non accipiunt,

ne de adventu veri Paracleti, quem promisit Dominus,
convincantur, evidenter apparet ; verumetiam iu Evan-
> Sap. VI, 22. — 2 Joaa. v. Sg. — 3 psji cx\n, 17. — •*
Id. xii, 5. —
5 Sap. iH, I. — 6 ibid^ 3. — 7 Id. V, i6. — 8 Act, xxiv, i5.
5o6 S. AUGUSTINl EPISCOPI
gclio, ubi proponunt SadduccTi quaestionem de mu-
ei

licre ^, quaescptom fratribus singillatim nupserat, cum in

ejus connubiuni alter alteri morienti succederct, cujus-

nam eorum in rcsurrcctionc uxor csset futura. Proinde
testimoniis vitge aeternae et resurrectionis mortuorum abun-
dat illa Scriptura : sed hoc nomcn, id est, regnumca^lo-
rum, denullo indc loco mihi occurrit; h.TC enim proprie
pertinet ad rcvdationcm JNovi Tcstamcnli. quia ea cor-
pora quae terrena fuerant , mutatione illa quam Paulus ,

apertius commcmorat, in rcsurrcctione ficnt spiritaha,

ac pcr hoc coelcslia, in quibus possideamus regnum coelo-

rum -. Quod ori ejus etiam nominandum servabatur,

queni regcm ad rcgendos, et saccrdolcm ad sanctificandos
fidelcs suos universusille apparatus vcterislnstrumcnti in
generationibus, factis, dictis, sacrificiis, observationibus,
festivitatibus , omnibusque eloquiorum praeconiis et re- ,

bus gestis, et rerum figuris parturicbat esse venturum :

qui plenus gratia et veritate^, et ad praecepta facienda ad-

juvando per gratiam , et ad promissa implenda curando
per veritatem, venit Legera non solvere, sed adimplcre ^.

1 Malth. XXII, 23.— 2 I Cor. XV, 43. — 3 joan. i, 14. — * Maith. v, 17.
 CONTRA FAUSTUM MANICH^UM, LIB. XX. Soy

LIBER XX.

I. Faustus tlixit : « Gur solem colitis, nisi quia estis

Pagani etGentium scbisma, non secta? Igitur non ab re

fuerit ethoc ipsum quaerere, quo manifestius viderepos-
simus, uter nostrumbocnomine debeatappellari. Et qui-
dcm si tibi fidem meam nunc simpHciter, ut in amicis
referam, videar fortasse excusationis causa idfmgere, aut
divinorum quod ,
absit , luminum erubescere culturam.
Sed tuquidem utcumquevoluerisaccipe metamen dixisse
:

non poenitebit, vel propter abquos, quibactenus scire

babebunt, religionem nostram nihil cum Gentibus ha-
bere commune. »
II. «Igitur nos Patris quidem Dei omnipotentis, et

Cbristi Filii ejus, et Spiritus sancti unum idemque sub

tripbci appellatione coHmus INumen sedPatrem quidem :

sum lucem incolere credimus summam ac principalem

quam Paulus abas inaccessibilem vocat * : Fihum vero in
hac secunda acvisibiKIuce quoniam, sit et
consistcre; qui
ipse geminus, uteum Apostolus novit, Cbristum dicens
esse Dei virtutem et Deisapientiam^ ; virtutem quidemejus

in sole habitare credimus, sapientiam vero in luna : nec

non etSpiritus sancti ,
qui estmajestas tertia, aeris hunc
omnem ambitum sedem fatemur ac diversorium ; cujus ex
viribus ac spiritah profusione, terram quoque concipien-
tem, gignerepatibilem Jesum, qui homi-
est vita ac sahis

num,omni suspensus ex hgno. Quapropteret nobis circa

universa, et vobis simihter erga panem et calicem par re-

» 1 Tino. VI, 16. — 2 a Cor, i, a4.

r)08 S. AUGUSTINE EPISCOPI
ligio esl, quamviseorum acerrime Haec
oderitis auctores.
nostra fidos est : dc qua quirrcndum aliasputaveris, au-
si

dies; quamvis necillud ad prnpscns miuus firmum sitar-

guinciitum, quod vel tu, vcl quilil)ct alius rogatus, ubinam
Deum suum credat habitare, respondere nou dubitabit,
iii luniinc: cx quo cultus bicmeus omnium pene testimo-
nio conlirmatur. »

III. «Sed nunc ad illud, quia nos non scctam , sed

scbisma Gentium nuncupasti Scbisma, nisifallor, est ea-

dcni opinantcm atquc codcm ritu colentcm quo caeteri, solo

congrcgationisdclcrtari dissidio. Secta vcro cst longe alia

opinantem quam caeteri, alio etiam sibi ac longe dissimili
ritu divinitatis instituissc culturam. Qune si ita sunt, mea iii-

tcrini ct opinioctcultuslongc aliasuntquam Paganorum.

Dc tuis postea videbimus. Pagani bona ct mala, tetra et
splcndida, pcrpetuaetcaduca, mutabilia ctccrta, corpo-
raliact divina unum habercprincipium dogmatizant. His
cgo valdc rontraria scntio, qui bonis omnibus principium
fatcor Deum, contrariis vero Hylen : sic enim mali prii^ici-

piuin ac naturam theologus nostcrappcllat. ItcmPagani,

aris, Deumco-
dclubris,simulacris,victimis, atqueinccnso
lendum putant. Ego ab his in hoc quoque multum diver-
sus inccdo. qui ipsum me,simodosim dignus, rationabile
Dci templum puto vivum vivae majcstatis simulacruni
:

Christum Filium ejusaccipio aram, mcntembonis arti-

:

bus et disciplinis imbutam, honores quoque divinos ac

sacrificia in solis orationibus etipsispuris ac simplicibus
pono quomodo ergo schisma sum Paganorum ? »
:

IV. « Hactenus enim et Judaeorum me poteras dicere

schima, quia et omnipotentcm Deum colam, quod slbi
et Judaeus omnis audacitcr assumit, cum non consi-
dcrares rituum diversitatcm, qua a me colerctur Omnipo-
lens, et a Judaeis : si tamen Omnipotentcm Judcei colunt.
 CONTRA FAIJSTUM MANICHjEUM, LIB. XX. 5og
Sed interim de opinione tractamus quae sic et Paganos ,

de solis cultura fefellit, ut de Omnipotentis Judseos. Sed

nec vestrum quidem schisma si nie dixeris, verum est
quamvis Christum venerer et colam quia alio eum ritu :

colo et alia fide quam vos. Schisma vero aut nihil immu-
tare dehet ab eo unde factum est, aut non multum : ut
puta vos, qui desciscentes a Gentibus , monarchiae opi-
nionem primo vobiscum divulsistis, id est, ut omnia cre-
datis ex Deo sacrificia vero eorum
: vertistis in agapes,
idola in Martyres, quos votis simiHbus cohtis : defuncto-
rumumbras vinoplacatis et dapibus : solemnes Gentium
diescum ipsi celebratis, ut kalendas, et solstitia : de vita
certc mutastis nihil : estis sane schisma, a matrice sua
diversum nihil habens nisi conventum. Necnon et prio-
res vestri Judaei, segregati etiam ipsi a Gentibus sculp-
turas solum dimiserunt : templa vero et immolationes ,

et aras, et sacerdotia, atque omne sacrorum ministerium

eodem ritu exercuerunt, ac multo superstitiosius quam
Gcntes. De opinione vero monarchiae in nullo etiam ipsi
dissentiunta Paganis : quare coustat vos atque Judaeos
schismata esse gentihtatis : cujus fideni tenenteset ritus,
modice quamvis immutatos, de solaconventuum divisione
putatis vos esse sectas. Porro auteni sectas si quaeras,
nonpluserunt quam duee, id est, Gentium, et nostra, qui
eis longe diversa sentimus. quidem oppositi invi-
Ita

cem nobis, ut est veritas et mendacium ut dies et nox, ,

ut egestas et copia, ut morbus et sanitas. Vos^vero nec

erroris sectaestis, nec veritatis : sed schisma tantum nec ;

ipsum veritatis saltem, sed erroris. »

V. Augustinusrespondit : Oimperitapestis , et vanitas

versipeUis , ut quid tibi objicis ,

quod siquis tibi objicit,

nescit cum quo agat? Nequeenini vos Paganos dicimus,

aut schisma Paganorum , sed habere cum eis quamdam
 5lO S. AUGUSTINl EPISCOPI
simililucHncm , eo quod nmltos colatis deos. Veruni vos
cis esse longe dcteriorcs, quod illi ea coluut cjule suiit
scd pro diis colciida nou sunt : sunt enini ct idola , sed
ad salutem Et qui colit arborem non quidem
niliil sunt. ,

arando sed adorando

, non id colit quod nusijuam est
,

scdquoditacolendum noncst. Ipsaetiam daemonia, unde

dicit Apostolus : « Quas imniulaut Gentes , dyemoniis im-
jmiolant, etnon Deo^: »uliquesunt quibus illos immolare
dicit, et quorum nos socios esse non vult. Jamvero coe-
lum et terra, mare et aer, sol et luna et caetera sidera, ,

omnia haec manifesta oculis ap])arent, atque ipsis sensibus

praesto sunt. Quae cum Pagani tanquam deoscolunt, vel
tanquam partcs unius magni dci nani universum muu- ,

dum quidam corum putant maximum deum ea colunt :

quse sunt. Cumquibus (juando agimus, ut eanon colant,

non eis dicimus quod nulla sint sed quod colenda ,

non sint cisque colendum

: borum onmium couditorem
Deum invisibilera suademus cujus solius participa- ,

tione beatus bomo ficri polcst quod omncs vclle nemo :

ambigit. Sed quia nonnulli eorum invisibilem et incor-

poream creaturam colunt quod est et anima mensque ,

humana tamenquia nec ejusmodi creaturae participatione

;

fit bomo beatus; ille non solum invisibibs vcrumctiam ,

incommutabibs Dcus, Deus verus colendus est

id est, :

quia solus ille colendus est quo solo fruens beatus fit , ,

cultor cjus ; et quo solo non fruens, omnis mcns misera

est, quaUbet re aha perfruatur. Yos aulcm cum ca cola-
tis quae omnino non sunt sed vestrarum faUacium fa- ,

hularum vanitate fmguntur, propinquiorcs essclis verae

pietati acrehgioni si saUem Pagani essetis, vcl in eorum
,

genere qui corpora colunt etsi non colenda sed taraen , ,

l 1 I Cor. X, ao.
 CONTRA FAUSTUM MANICHJIUM, LIB. XX. 5ll
vera. Unde vos verius dixerim nec solem istum colere
ad cujus gyrum vestra oratio circumvolvitur.
YI. rVam et de ipso tam falsa, ct tam detestanda jac-
latis , ut si suas vindicaret injurias, jam flammis ejus vivi
arderetis. Nam primo eum navim quamdam esse dicitis :

ita non tantum ut dicitur, toto coelo erratis sed et na-

, ,

tatis. Deinde cum omnium oculis rotundus efFulgeat

eaque illi figura pro sui ordinis positione perfecta sit

vos eum triangulum perliibetis , id est ,
per quamdam
triangulam coeli fenestram lucem istam mundo terrisque
radiare. Ita fit ut ad istum quidem solem dorsum cer-
,

vicemque curvetis non autem ipsum tam clara rotundi-

;

tate conspicuum sed nescio quam navim per foramen

,

triangulum micantem atque lucentem , quam confictam

cogitatis, adoretis. Quam profecto faberiUe non faceret,
si quemadmodum emuntur ligna ,
quibus navigiorum
tabulas compinguntur, sic emerentur et verba , quibus
liaereticorum fabulae compinguntur. Yerum haec tolera-
bilius vel ridentur vel flentur iu vobis : illud est intole-
rabiliter sceleratum ,
quod de ipsa navi puellas pulcbras
et pueros proponi dicitis quorum formosissimis corpori- ,

bus inardescant principes tenebrarum , ad foeminas mas-

culi, et ad masculos foeminse : ut inipsa flagranti libidine
etinbianti concupiscentia de membris eorum tanquamde
terris sordidisque compedibus dei vestri membra solvan-
tur. Et bis obscoenissimis pannis vestris conamini assuere
iucffabilem Trinitatem , dicentes Patrem in secreto quo-
dam lumine habitare ; Fihi autem in sole virtutem , in
luna sapientiam ; Spiritum vcro sanctura in aere.
YII. In qua triparlita vestra , vel potius jam quadri-
partita fabula , de Patris quidem secreto lumine , quid
vobis dicam , nisi quia lumen cogitare non potestis , nisi

quale videre consuestis ? Hoc enim conspicuum et omni

5 12 S. AUGUSTINI EPISCOPI.
carni non tantum hominum verumetiam bestiarum et
, ,

vcrmiculorum notissinuim lumcn intucntcs ex illo con- ,

ccptam corde pliantasiam in immcnsum solctis augcrc ,

et eam lucem dicere ubi Deus Patcr babitat cum rcgni-

colis suis. Quando cnim discrcvistis lurem qua cernimus,

ab ea lucc qua intclligimus cum abud nihil unquani ,

putaveritis esse intcnigcre vcritatcm , nisi lormas corpo-

reas cogitare , sive finitas , sive ex ahquibus partibus in-
fmitas; quae inania phantasmata cssc nescitis? Proinde
cumtantum intcrsitinter cogilationcm qua cogito tcrram
luminis vestram quae omnino nusquam est , et cogitatio-

nem qua cogito Alcxandriam quam nunquam vidi , sed

tamen est ; rursusquc tantum intcrsit intcr istam qua co-
gito Alexandriam incognitam, et cam qua cogito Cartha-

ginem cognitam : ab hac quoque cogitatione , qua certa

et nota corpora cogito , longe incomparabihter distat co-
gitatio qua intelhgo justitinm , castitatcm , fidcm, vcri-
tatem, charitatem, bonitatcm , ct quidquid ejusmodiest
qu8e cogitatio dicitc,si potcstis, quale lumen sit quo illa ,

omnia quae hoc iion sunt, et inlcr sc discernuntur, ct

quantum ab hoc distcnt fida manifcstatione cognosci- ,

tur et tamen etiam hoc lumen non est lumen illud quod
:

Deuscst; hoc enim crcatura cst, Crcator cst illc hoc ;

factum ille qui fecit ; hoc dcnique mutabilc dum vult

, ,

quod nolebat, et scit quod nesciebat, etreminiscitur quod

obhtum erat illud autem incommuta})ili voluntate ve-
; ,

ritate , aeternitate persistit; et indc nobis est initium cxis-

tendi , ratio cognoscendi , lex amandi ; inde omnibus et
irrationabilibus animantibus naturaquavivunt, vigorquo
sentiunt , motus quo appetunt ; indc ctiam omnibus cor-
poribus mensura ut subsistant numcrus ut ornentur,
,

pondus ut ordincntur. Itaquc lumen ihud Trinitas inse-

parabihs, unus Deus est , cujus vos nullo corpore ad-
 CONTRA FAUSTUM MANICHiEUM, EIB. XX. 5l3
juncto, per se ipsam incorpoream, spiritalem, incommu-
tabilemque substantiara etiam locis dividitis. JNec saltem
Trinitati loca tria datis , sed quatuor : Patri unum , id
est lumen inaccessibile quod prorsus non intelligitis ;
, ,

Filio duo solem scilicet atquc lunam Spiritui sancto

, ;

rursus unum id est aeris hunc omnem ambitum. De

, ,

Patris ergo inaccessibili lumine, quia veram lidem tcnen-

tibus non inde separatur Filius et Spiritus sanctus, bac-
tenus in pr^sentia dixerim.
VIII. Vestras autem vanitati quid placuit in solepo-
nerevirtutem lilii, et in luna sapientiam? Cum enim in
ipso Patre Filiusinseparabilis maneat , quomodo potest
sapientia ejus ab ejus virtute separari, ut illa sit in sole ,

bsec in luna ; cuni per ejusmodi locos nisi corpora dividi

separarique non pos.sint? Quod si sciretis, nunquam stuho
insanoque phantasmate tantas fabulas texeretis. At in ea

ipsa falsitate atquefallacia, quamincongrue, quam per-

verse sedem sapientia^ minus lucere quam scdem virtutis
cum ad virtutem pertinere videatur operari et efticere ,

ad sapientiam vero docere et ostendere : ac per hoc si

calor in sole , lux autem prEcpoIIeret in luna , utcumque

invenissent ista figmenta verisimilitudinis nebulam ho- ,

minibus carnalibus ct animahbus decipiendis ,

qui nihil
putanl esse, nisi quod corporale cogitaverint ; caloris enini
violenta operatio est ad movendum unde , virtuti tribue-

retur ; lucis autem clarus fulgor ad demonstrandum unde ,

hanc sapientiae darent : cum vcro lux longe in sole pr£E-

cellat ,
quomodo ibi virtus , hic autem quod minus
tanto
lucet, sapientia est? sacrilega ineptia , et cum unus sit

Christus Dei virtus et Dei sapientia^, Spiritus autem

sanctus non ipse sit Christus, quomodo separatur a se
ipse Christus , cum ab eo non separetur Spiritus sanctus ?
* I Cor. I, 24.

cxxxv. 33

I
5l4 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Aereni quippe , qucm scdem Spiritui sancto vestra fabula
tribuit, totam mundi fabricam implere perhibetis.Unde
solct luna circuitussuos pcragcntcs, sempcr cumillosunt,
A solc autcm luna rcccdit , ct ad solcm rursus acccdit :

ita vobis auctoribus , vcl potius dcccptoribus , per dimi-

diani partcm circuli reccdita virtute sapicntia, etad eam
per aliam dimidiam rursus acccdit : ct cum plcna cst, tum
longc cst a virtutc sapicntia ; tunc cnim tam longointer-
vallo a sc disjuncta suiit baec duo lumina , ut cum sol

vergit ad Occidcnlcm. luiic luna surgat ab Oricnte : cx quo

fit, ut quoniam intirmantur omnia quas virtute dcscruntur,
eo sapientia sit infirmior, quo est luna plenior. Si autem,
quod veritas habet, ct sapicntia Dci scmper tantumdcm
valet, et virtus Dci semper tantumdcm sapit, curliaec sic

duo dicitis, ut ea locorum sedibusintervallisque scparctis,

cum et ipsas sedcs cjusdcm substantiae dicatis , liomines

caeca ct insana mcntc non rccedcntcs a phantasmatc cor-
porum, et virtutc ac sapicntia ita carentcs, ut ncc sapere
possitis ahquid fortitcr, nec valcre sapienter. Ita-nevcro
dctestanda et anathcmanda stultitia , Christus pcr solem
lunamc^ue distcntus ; liic virtute habitans , hic sapicntia ;

nec hic perfectus et plenus , nec in sole sapiens , nec in

luna preepotens , utrobique pulchros pueros subornat
concupiscendos freminisprincipibus tenebrarum, ct mas-
cuhs pucUas? Ilaec legitis , haec creditis , haec docctis :

ex hac fide doctrinaque vivitis ; et miramini ,

quia sic

abominamini ?
IX. \erum si in istis tam cmincntibus notissimisque
luminibus sic erratis , non quod sunt sed quod
ut in eis ,

vobis dementissimc fingitis adorctis, quid de cfetcris ves-

tris fabuhs dicam ,

Quis enim splcnditenens suspcndit
mundum , et quis Athis cum illo supportat? Iloec et in-
 CONTRA FAUSTUM MANICII/EUM, LIB. XX. 5l5
uiimerabilia ,
quae similiter deliratis , omnino non sunt
et colitisea. Hinc vos Paganis dicimus deteriores, eo tan-
tum similes ,
quod multos deos colitis : eo vero in pejo-
rem partcm dissimiles, quod illi pro diis ca colunt quse
sunt, sed dii non sunt : vos auteni colitis ea, quae nec
dii , nec aliquid sunt ,
quoniam prorsus nuUa sunt. Ha-
bent quidem et illi quaedam fabulosa figmenta sed esse ,

illas fabulas norunt ; et vel a poiitis delectandi causa fictas

esse asserunt , vel eas ad naturam rerum vel mores liomi-
num interpretari conantur : sicut Yulcanum claudum ,

quia ignis terrenimotus ejusmodi est ; et Fortunam caecam,

quod ex incerto accidant, quae fortuita dicuntur; et tria
Fata in colo et fuso digitisque fdum ex lana torquentibus,
propter tempora, prseteritum quod in fuso jam ne-
tria

lum atque involutum est; praesens quodinter digitosnen-

tis trajicitur; futurum in lana, quae colo implicata est

quod adhuc per digitos ncntis ad fusum, tanquam per

praesens ad prasteritum trajiciendum est; et Yenerem
Vulcani uxorem, quia ex calore voluptas naturaliter nas-
citur, et Martis adulteram quia belligcrantibus incongrua
est; etCupidinem puerumvolitantem acsagittantem, quod
irrationabilis et instabilis amor corda vulnerct miserorum
et aliapermulta in hunc modum. Quocirca hoc in eisirri-
demus, quod interpretata sic adorant, quaenon intellecla,
quamvis damnabiliter, tamen excusabilius adorarent. Ip-
sis quippe interpretationibus convincuntur, non se illum

Deum colere, cujus solius participatione mens beata lit

sed ab illo conditam creaturam : nec solas virtutes ipsius

creaturae, sicut Minervam, cujusfabulam, quodde Jovis
capite nata sit , ad prudentiam consihorum interpretan-
tur, quae rationis est propria
, cui sedem capitis etiam
Plato dedit, sedetiam vitia, sicutde Cupidinediximus.

33.
5l6 S. AUr.USTINI EPiscori

Unde quidam coruin Tragicus ait, Dcum cssc amorcm*,

turpis et vitio favens finxit libido. Nam et corporalium
vitiorum simulacra Romani consccravcrunt , sicut pal-

loris ct fobris. Ut crgo omittam quod simulacrorum ado-

ratores circa ipsas corporum figuras habcnt aflcctum, ut
cas ipsas formas in locis lionorabilibus sublimatas ,
qui-
bns tantum obscquium cxbibcri vidcnt tanquam dcos
,

timcant; illae ipsie intcrprctalioncs, quibus lucc nmta,ct

surda, etcaeca, et exanima dcfcnduntur, dignius accu-
santur : vcruintamen ct ista quoquo modo sunt. quamvis,
ut jain dixi , ad salulcm vcl aliquam utilitalcm nihil siut,

et quae ex bis intcrprctantur, in rebus invcniunlur, Yos

autcm primum bominem cum quinquc clcincntis Jjclii-
gerantcm ct spiritum potcntcm dc captivis corporibus
;

gentis tencbrarum, anpotius dc mcmbris dci vcstri victis

atque subjcctis , mundum fabricantem ; et splenditenen-

tem, rebquias corumdcm membrorum doi vcstri babcn-

tem in manu, ct caHcra oinnia capla opj)rcssa, inqui- ,

nata plangentem ct Atlantcm niaxinium subtcr humcris

;

suis cum co fcrentem nc totum illc fatigatus al)jiciat

, ,

atque ita fibuLa vestra vchit in tapcte thcatrico adilhus

uUimi globi catastolium pcrvenirc non possit (5) et alia :

innumerabiha pariter incpta et insana, nec pingendoaut

sculpcndo , ncc intcrpretando dcmonstratis : ct ca , cum
omnino nuha sint credilis ct cohtis; ct insupcr Chris-
,,

tianis fide non ficta pias mentes mundantibus tanquam

tcmerc crcduhs insultatis. Utcnim muha non quanam,
quilms hiec ostcndantur omnino non csse quia suJjtihus ,

subhmiusque tractare de mundi fabrica etsi mihi dif- ,

ficile non esset, ccrte nimis longum cst hoc dico si ista : ,

vera sunt Dci substanlia commutabihs cst, corruptibi-

,

hs coinquinabihs. IIoc autcm crcdcrc plcnum est sa-

,
,

1 Sencca iii Hyppolilo.

 CONTRA FAUSTUM MANICHJILM, LIB. XX. Siy
crilegae insaniae. Illa igitur omnia vana sunt, falsa sunt
nulla sunt. Proinde vos Paganis istis ,
qui vulgo noti sunt,
fuerunt, et in reliquiis suis jam nunc eru-
et antiquitus

Lescunt, prorsus deteriores estis quod illi colunt ea quse ,

dii non sunt vos autem omnino quae non sunt.

,

X. Itaque si propterea vos putatis tenere veritalem ,

quia et errori Paganorum longe dissimiles estis, nos autem
propterea esse in errore ,
quia longius a vobis ,
quam a
Paganis forte distamus : dicatur et mortuus ideo sanus ,

quia jam nec aegrotus est; et ideo reprehendatur qui sa-

nusest, quia vicinior est eegroto quam mortuo. Aut si

plerique Pagani , non velut aegri , sed velut mortui de-

putandi sunt ; laudetur in sepulcro cinis informis ,
quia
jam nec formam cadaveris tenct ; et mcmbra viva cul-
pentur, quia cadaveri sunt similiora ,
quam cineri. Sicet
nos ideo isti culpandos putant ,
quia nos similiores esse
dicunt funeri Paganorum, quam cineri Manichfcorum.
Quanquampermultas differentias aliter atque aliter quae-
quae res ad discernendum dividi soleant, ut quod in hac
erat parte ,
per alias differentias in aha parte inveniatur
uLi ante non erat. Velut verbi gratia si quis omnem
, ,

carncm dividatin volatilia, ct ea qucC volare non possunt;

per hanc differentiam quadrupcdia hominibus sunt simi-
hora quam avibus pariter enim voLirc non possunt.
, ,

Rursus si quis per aham differentiam dividat , ut dicat

aha esse rationalia, jam qnadrupedes
aha irrationalia ;

avibus sunt simihores, quam hominibus pariter enim ,

sunt rationis expertes. IIoc Faustus non cogitans ait ,

« Porro autem sectas si quaeras non phis erunt quam ,

duae, id est, Gentium et nostra qui ei longe diversa

, ,

sentimus. » Yidehcet quoniam dixerat eo maxime distare

Gentes a IManichaeis quod ab uno principio dicunt esse
,

omnia quod Manichcei negant, addentes principiura

,
5l8 S. AUGUSTINI EPISCOPl
gcntis tcnebraruni. In hac diffcrentia, quod fatcndum
cst . jilcriquc Pagani nobiscuni scntiunt scd non
: vidit ,

quia itcm si quis ita dividat , ut dicat corum qui aliqua

rcligionc dctincntur, aliis placcrc unum Dcum colcndum,
aliis multos ; per hanc dilVcrentiam et Pagani a nobis
rcmoti sunt , et isti cum Paganis dcputantur, nos autcm
cum Judapis. Potest ergo aliquis sccundum hanc dilTc-
rentiam hoc etiam modo duas solas sectas putare. Hic
fortc diratis ,
quod vos muhos dcos vcstros cx una sub-
stantia perhibctis : quasi Pagani multos suos non cx una
asserant ;
quamvis diversa ilhs ofiicia ct opera et potesta-

tes attribuant : sicut ctiam apud vos ahus expugnat gen-

tem tenebrarum ahus cx ca capta labricat mundum
, ;

ahus dcsupcr suspcndit ahus subtcr portat alius rotas , ;

ignium ventorum, et aquarum in imo versat, alius in

,

coelo circumiens radiis suis, etiam de cloacis mcmbra dei

vestri colhgit. Et quis numerct omnia deorum vcstrorum
officia fabulosa , nuHa veritate manifesta . nuhis a^nig-
niatibus figurata? Porro si alius ita dividat omncs homi-
nes, utalios esse dicat qui crcdunt Dcum humana curare,
ahos qui id omnino non credunt inhac parte ctPagani
:

nobiscum sentiunt et Judaei et , vos et omnes hasretici ,

qui quoquo modo Christiani appellantur ; in iha vcro

Epicurci rcperiuntur, etsi qui ahi suntqui ita senscrunt.
Parva-ne ista differentia est? Cur ergo non et secundum
istam duae solas sectae esse dicantur, ut in una carum
nobiscum sitis ? An audcbitis in hac diffcrentia discedere
a nobis, qui Deum proedicamus liumana curare, et esse

cum Epicureis qui hoc negant? Ilic profccto illos repu-

diantes ad nos currilis. Sic pcr ahas et ahas differcntias
nunc hic, nunc illic reperiuntur, aliundc juncti, ahundc
disjuncti, vicissim omnes nobiscum, et nos cum omnibus,
et rursus nuUi eorum nobiscum , nec nos cum ahquibus
 CONTRA. FAUSTUM MANICHiEUM, LIB. XX. 619
eorum. Quod si Faustus cogitaret, non tam diserte deli-
raret.
XI. Quid autcni liinc dicam , quod ait : «Exviribus
sancti Spiritus ac spiritali profusione tcrram quoque con-
cipicntem ,
gignere patibilem Jcsum qui ,
est vita ac salus
bominum omni suspensus ex ligno ? » demens , ut in-
terim non discutiam dc bac re vcstra vaniloquia ,
potest-
ne terra de Spiritu sancto concipere patibilem Jesum
et Maria virgo non potuit ? Compara, si audes. virgina-
lia viscera tanta castitatc sanctificata, cum omnibus terrae
locis , ubi aibores herbaeque gignuntur. Ita-ne in illa

foemina exhorrescis , aut horrescere te fmgis uterum pu-

dicitiae dedicatum , et in hortis omnibus circum quasque
urbes ex cloacinis aquis Jesum gigni non exhorrcscis ?

Quis enim quamhbet coenulentus humor non innumcra-

biha germina cdit et nntrit ? Sic praedicatis nasci patibi-
lem Jcsum quem crcdere natum essc de virgine clamatis
,

indignum. Si carnem putatis immundam, cur vobisnon

videtur immundius quod a suae salutis temperamcnto
,

ipsa natura carnis expurgat? An caro immunda est et ,

fimus qui carne egeritur mundus est? Non ergo attenditis,

non videtis stercoribus l^etari agros ,
quo fertihus foecun-
dentur ?Nempe ad id redit vcstra dcmentia , ut de Spi-
ritu sancto quem carnem
,
Marias dicitis dedignatum ,

tanto uberiuset laetius terra concipiat ,

quanto studiosius
fuerit carnis sordibus et squaloribus pingucfacta. An ut
hoc defendatis , dicetis Spiritum sanctum incontamina-
bih ubique poUere praesentia? Respondctur vobis : Cur
non ergo et in utero virginah? Sed ut de conccptu jam
taceam partum ipsum dcinde respicite. Concipientem
,

de Spiritusancto dicitistcrram gignere patibilcm Jesum ,

quem tamen ita contaminatum omni ex hgno pendcre

perhibetis infrugibuset pomis, ut innumerabihbus ani-
5qo s. augustini episcopi
malibus animalium vcscentiuni carnibus amplius conta-
minctur, ex ca sola partc purgandus cui ramcs vcslra
subvcncrit. Itaquc nos Cliristuni Filiuni Dci , Ycrbuni
Dci , incontaminal)iHtcr carne indutum, corde credimus,
orc conlitcniur ;
quia illa substantiacontaminari nec carne
potcst ,
quit nulla rc potcst sccundum vcs- : vos autcm
tram fabulam , pendcntcm Jcsum jam
adbuc in arborc
conlaminatum dicitis antcquam carncm ingrcdiatur
;

cujusquc vcsccnlis ant si non cst contarainatus, quomodo

:

vos cum mandiicando purgatis? Dcindc cum omncs ar-

bores crucem ipsius esse dicatis undc a Fausto praedi- ,

catur « Omni suspcnsus ex ligno ^ cur non sicut ilbim :

vcruni .lcsum , bonum opus

illc ab Ari- facicns Joscpb
matbia de crucc deposuit ut sepebrct^, ita et vos poma ,

deccrpitis, ut Jcsum dc bgni suspcnsionc dcj)ositum vcs-

tro vcntrc scpcbatis ? Aut undc pium cst Cbristum sc- ,

pulcro condcre, impium autcm de bgno dcponcrc? An

ut de vobis ctiam concinat, quod dc Propheta ponit
Apostolus : «Scpulcrum patens estguttur corum- : » ore

apcrto expectatisquis inferat Cbrislum, tantjuamoptimae

sepulturse, laucibus vcstris ? Postrcmodicite nobis, quot
Cbristos cssc dicatis. Abus-nc cst qucm dc Spiritu sancto
concipicns tcrra patibilcm gignit omni non solum sus- ,

pensus cx bgno , scd ctiamjacens inherba? etabusillc

quem Judaei crucifixcrunt sub Pontio Pilato; et tcrtius
illc pcr solem lunamque dislcntus? An unus atque idem ,

ex quadam sui partcligatus in arboribus, ex quadamvero

libcr, cidcm bgatae captseque subveniens? Quod si ita cst,

qucm
illc sul) Pontio Pilalo passum cssc conceditis, cum
cum sinc carne fuissc narrctis , nondum dico qucmad-
modum talcm mortem sine carne perpeti potucrit , sed
quaero cui naves illas rebcpierit , ut inde descendcns talia
' Joaii. XIX, 38. — 2 p^ai v^ 1 1 ^ et Kom. iii, i 3.
 CONTRA FAUSTUM MANICIIjEUM, LIB. XX. 521
patcrctur, qualia sine quocumque corpore fieri non pos-
sent. Secundum praesentiam quippe spiritalem nullo
modo illa secundum praesentiam vero cor-
pati posset :

poralem simul ct in sole et in luna ct in cruce esse non

posset. Proinde si corpus non habuit, non est crucifixus :

si autem liaLuit, qu^ro unde liabuerit cum omnia cor- ,

pora ex tenebrarum gente essc dicatis quamvis substan- ,

tiam divinam Cogitarenisi corpoream nunquam valueritis.

Unde cogimini aut sine corpore dicere crucifixum quo .

absurdius et dementius dici nihil potest : aut in phantas-

mate potius quam in veritatc visum fuissc crucifigi , qua
rursus impictate quid pejus est? aut non omnia corpora
de gcntc csse tenebrarum , sed csse ctiam corpus divinae
substantiae ,
quod tamen immortale non sii scd possit ,

ligno affigi ct occidi quod nihilominus plenum est de-

;

mentiae : aut cx gcntc tenebrarum mortale corpus lia-

buisse Christum, atqueita quiejus corporis matrem Ma-
riam virginem credere timetis gcntem daemonum non ,

timetis. Postremo cum secundum scntcntiam Fausti

quani quidem ex illa longissima fabula vestra decerptam,
quanta potuit brevilate pcrslrinxit : « De Spiritu sancto
Jesum qui est vita et
terra concipiens gignat patibilcm ,

salus hominum omni suspcnsus ex hgno » cur ille Sal-

, ;

vator pcndenti pendendo congruit, et nasccnti nascendo

non congruit? Si autem propterea Jesum dicitis csse in
arboribusct Jcsum crucifixumsub Pontio Pilatoet Jcsum
per solem lunamque distcntum quia totum hoc ex una ,

eadcmque substantia cst cur non et caetera millia numi-

,

nura vestrorum hac appellalione concluditis? Cur enim

non sit Jcsus ct ille splcnditenens, et ille Atlas , et ille

rex honoris, et ille spiritus potens , et ille primus homo,

et quidquid aliud innumerabiliter per diversa nomina et

diversa officia praedicatis ?

022 S. AUGUSTINI EPISCOPI
XII. Ipse dcnique Spiritus sancLus cur in tcrti.i pcr-
son;i ponitur, cuni sit intcr innumcral)iles? Aut cur non
sit etiam ipse Jesus? Et cpiid sihi jam vult in scriptis
Fausli lallax textura verborum , ubi conatus velut con-
gnicre verisCliristianis, a quibus longe nimiumque scclu-
ditur . ait : f< Jgitur nos Palris quidcm Dci omnipotcntis
ct Christi Filii cjus , ct Spiritus sancti , unum idem(juc
sub triplici appellatione colimus Numen. »Cur enim sub
triplici , ac non polius sub inulliplici, non appcllalione
tantum , sed ctiam rc, si quot nomina , tot pcrsona: sunt?
Neque enim sicut in armis una res cst sub triplici ap])cl-

latione, ensis, mucro gladius sicut unam rcm dicilis,

,
,

et lunara , et navcm minorcm ct luminatorem nocturnum,

et si quid aliud vocabuli eidem rei tribuitis ; ita potcstis

dicere eumdem primum hominem qucni ,

spiritum poten-
tem , et quem splcnditcncntcm et qucm , iVllantcm maxi-
mum : sed alius cst ille, alius atque alius ille et illc , ct

neminem istorum Christum dicere soletis. Aut quomodo

unum numen, si diversa opera? Aut cur non totum si-
mul unus Christus, si propter unam substantiam et in
arboribusChristus , ct in pcrsccutione Judaeorum Chris-
tus , et in sole ac luna Christus Nempe vias omnes vestra
?

pbantasmata pcrdidcrunt : nempe nihil ahud sunt, quam

visa fiirentium.
Cur autcm arbitretur Faustus parem nobis esse
XIII.
religionem cirra panem ct caliccm nescio cum Mani- ,

cbseis vinum gustare non rcligio sed sacrilcgium sit. In ,

uva enim agnoscunt deum suum in cupa nolunt quasi , ,

aliquid eos calcatus et inclusus oirenderit. Noster autcm

panis ct calix , non quilibet (quasi proptcr Christum in
spicis et in sarmentis ligatum , sicut ilh desipiunt), scd
certa consecratione mysticus lit nobis, non nascitur.
Proinde quod non ita lit ,
quamvis sit panis et cahx , ali-
 CONTRA FAUSTUM MANICH./EUM, LIB. XX. 020
mentum est refcctionis non sacramentum religionis
, :

nisi quod benedicimus gratiasque agimus Domino in

,

onini ejus munere, non solum spiritali, verumetiani cor-

porali. Vobis autem pcr fabulam vestram in escis omnibus
Christus ligatus apponitur, adhuc hgandus vestris visceri-
bus , solvendusque ructatibus. Nam et cum manducatis
dei vestri defectione vos reficitis ; et cum digeritis , ilhus
Cum enim vos plenos reddit resump-
refectione deficitis. ,

tio vestra ipsum premit. Quod quidem misericordiae de-

putaretur, quando ahquid pro vobis patitur in vobis,

nisi vos rursus inanes rehnqueret , ut a vobis hberatus
effugeret. Quomodo ergo comparas panem et cahcem
nostrum . et parcm rchgionem dicis errorcm longe a ve-
ritate discretum pejus desipiens
;
quam nonnulh , <|ui nos
propter panem et cahcem Cererem ac Liberum colere
existimant? Quod ideo commemorandum putavi , ut
advertatis ex qua vanitatc veniat ctiam ihud vestrum
quod proptcr sabbatum Saturno dicatos fuissc patrcs
nostros putatis. Sicut cnim a Ccrcrc ct Libero Pagano-
rum diis longe absumus. quamvis panis ct cahcis sacra-
mentum quod italaudastis ut in eo nobis pares essc vo-
,
,

lueritis nostro ritu amplectamur ita patres nostri longe

, ;

fuerunt a Saturniacis catenis, quamvispro tempore pro-

phetiae sabbati vacationcm observaverint.
XIV. Sed cur non etiam propter Hjlen quas in non- ,

nulhs hbris Paganorum frequentatur parem vos cum ,

Paganis rchgionem habcre dixistis? Quinimo proptcr

hoc imparem longequc dissimilcm voluistisintehigi quia ,

hoc nomine mah principium ac natuf am theologus vester

appehat. In quo quidcm imperitia vestra magna dc-
prehenditur quia ncc quid sit Hyle scitis et hoc rei
: ,

vocabulo ,
quam penitus ignoratis , etiam inflari velut

docti affectatis. Hvlen namque Graeci, cum de natura

5-34 S. AUGUSTINI EPISCOPI
disscrunt, materiem quamdam rorum definiunt nuUo ,

prorsus modo formatam scd omnium corporaliuin for-

,

niarum capaccm : qute (|uidcm in corporum mutabilitatc

ulcumquc cognoscitur nam per
sc ipsam ncc sentiri ncc
;

intelligi potest. Verum

hoc errant quidam Gentilium,
in
quod cam tanquam coaetcrnam Dco conjungunt ut liecc ;

ab illo non sit cjuamvis ab illo fornictur quod alienum

, :

essc a veritate ipsa veritas docet. Ecce tamen quibus

,

Paganis dc liac ipsa Hylc invenimini esse consimiles,

quod cam vos quoquc suum babere principium nec cx ,

Dco esse perbibetis et in hoc vos dispares esse diceba-

:

tis, ncscicntes quid dicatis. In illo vero quod nulla est

,

huic Hylas forma propria . nec nisi a Dco formari potest,

nostrae illi vcritati consentiunt : a vestra autem falsitate
dissentiunt ; Hjle id est, quid sit
qui nescientes quid sit ,

rcrum materics, gcntcm tencbrarum cam dicitis, ubi non

solum distinctas quinque generibus innumerabiles corpo-
rum formas, verumetiam mentem constituitis horuni
corporum formatricem et quod est imperitius vel potius
; ,

dcmcntius, ipsam magis mcntem dicitisHylen, quam non

formari , sed formare perbibetis. Nam si essct ibi mens
qua^dam formans , et elementa corporea quae formaren-
tur , illa elementa dicenda cssent Hyle, id est , materics
quam formaret cadem mens, quam mcntem principium
mah esse vukis. Hoc si diceretis non quidem multum
,

errarctisin co quod est quod ipsa quoque ele-

Hylc. nisi

mcnta, quamvis in ahas formas formanda, tamen quia

jam clementa essent, et speciebus propriis distingucrcn-
tur, Hyle non essent, quia illa cst prorsus informis ve- :

rumtamcn tolerabiHs essct impcritia vestra ,

quia eam quae
formarctur , non eam qufe formarct , Hylen diceretis :

scd tamen etiam sic eo teneremini vani atque sacrilegi

quia ncscicnles omnem modum naturarum numerumque
 CONTRA FAUSTUM MANICHiEUM, LIB. XX. !)25
formarum et ordiucm pondcrum non esse posse , nisi a
Patre et Filio et Spiritu sancto, principio mali tantum
Lonum tribueretis. Nunc vero cum et quid sit Hjle , et
quid sit malum ignoretis o si possem , voLis persuadere,
ut a seducendis im[)critioribus vos compesceretis.
XV. Jamvero quod ctiam inde vos l^aganis vullis esse
meliores, quod illi aris, delubris, simulacris , victiniis
atque incenso Dcum coiendum putant, vos autem niliil

borum non irrideat? Quasi vero non satius

facitis, quis

sit vel lapidi, qui quoquo modo est, aram constituerc,

et victimam oftcrrc quam id quod omnino non est, in

,

deliramento pbantasmatis adorare? Verum tu, qui ratio-

nabile Dei templum te esse dixisti ,
quomodo boc expK-
cabis? Placet-ne tcmplum Deus babeat, cujus
tibi , ut
aliquam partem diabokis fabricaverit? An vos non estis ,

qui membra
dicitis orania vcstra , totumque corpus a
maligna mente quam Hjlen ,
dicitis , fibricatum , ejusque
ipsius fabricatricis partem ilbc babitare simul cum parte
dai vestri? Quae cum ibi teneatur, ut perbibetis , conca-
tenata ct inclusa, utrum Dei templum , an Dei carcerem
te diccre debuisti? Nisi forte animam tuam templum Dei
dicis ,
quam ex terra luminis babes. At iilam partem Dei,
vel mcmbrum Dei
soletis diccre non tcmplum Dci. Restat ,

ergo templum Dei non te dixeris nisi ex corpore

, ut ,

quod secundum te diabolus fabricavit. Ecce quomodo

templum Dei blasphematis ut non solum sanctum non ,

esse dicatis verumetiam macbinamentum diaboli et

, ,

ergastulum Dei. At vero Apostolus , « Templum enim Dei

» sanctum est, inquit, quod estis vos^. »Et ne putes tan-
tummodo ad animam pertinere ,
quod dictum est : audi
exprcbsius , « Nescitis , inquit ,, quia corpora vestra tem-
» plum est in vobis Spiritus sancti, quem habetis aDeo- ? »
* i Cor. III, 17. — 2 ij, VI, 9.
5q8 s. augustini episcopi
Aos autem fabricam dtEmoniim Dci templum dicitis, et

ibi « Yivum, sicut Faustus ait, vivae majestatis simula-

» ciiim , Cliristum Filium Dci collocatis. » Plane Cbrislus
vester pliantasmalicus habilct in lali templo sacrilegae
\anitatis. lllc quippe non a similitudine, sed a simula-
tionc simulacrum vocari potest.
XYI. Ita et mentem tuam aram fecisti, sed vide cujus.
Ex ipsis enim artibus et disciplinis tui^ apparet quibus ,

eam imbutam esse dixisti. lllae artes et disciplinae vetant

panem porrigere mcndicanliliomini ut in ara vestra cum ,

sacrificio crudelitatis ardeatis talem aram Domino des- :

truente qui ex Lege commemorat quali odore delectatur

,

Dcus. diccns «Misericordiam volo quam sacrificium

: » '^.

Lbi boc Dominus commemorarit attendite cum scili- , :

cet transiret per segetem, et esurientes Discipuli ejus vel-

lerentspicas^, quod homicidium esse vos dicitis ex dis-
ciplina vestra, qua imbuistis mentem vcstram; aram
sane non Dei
, sed daemoniorum mcndaciloquorum ex
, ,

quorum doctrinis inusta cauteriatur maligna conscientia ,

boniicidium appellans"^, quam veritas iinioccntiam dicit.

1 ta cnini Judeeis ait, ubi vos quoque iuturos pcrcussit atquc

destruxit : « Si sciretis quid sit, Misericordiam volo quam
» sacrificium , nunquam condemnassctis innocentcs^. »
XYII. Quas autem habere simpliccs ct puras oratio-
nes, tanquam divinos honores ac sacrificia poteritis, cum
de ipsa natura atquc substantia divina tanta indigna et
lurpia sentiatis ut non solum vestris sacrificiis Deus
,

vcrusnonpropilictur, scd in sacrificiis Paganorum Deus

vester immoletur? Neque enim in lignis solum et in ,

herbis ,aut in membris humanis, sedetiamin pecorum

carnibus eum contaminantibus el polluentibus vinculis

colligatum esse censetis. Ipsa vero anima vestra , cui Deo

J Osee. VI, 6. — 2 MaUh. xii, 7. — ^ 1 Tim. iv, 2. — 4 Matlh, xu, 7.
 CONTRA FAUSTUM MANICHJIUM, LIB. XX. 5^7
laudera dicat , cujus particulam se ipsam in tenebrarum
gente captam teneri conclamans; quid aliud quam vitu-
pcrat Deum quem ,
sibi alio pacto adversus liostes suos
consulere non potuissc testatur nisi partium suarum ,

tanta corruptione et tam turpi captivitate ? Unde vestrae

,

etiam preces ad deum vestrum non possent esse religiosae,

sed invidiosae. Quid enimmali apud illumcommiseratis,
ut in poena ista nunc ad eum gematis quem non pro- ,

pria voluntate peccando deseruistis, sed ab illo datiestis

hostibus ipsius, ut pax regno cjus compararetur? Nec
saltem sicut obsides dari solent, cum honore custodiendi
nec sicut pastor ad capiendam bestiam tendit insidias :

pecus enim suum solet ponere in illa captoria tendicula ,

non membrum suum plerumque ita ut aiite ])estia

; et ,

capiatur quam pecus laedatur. Yos autem niembra dei

,

dati estis hostibus non valentes eorum a deo vestro com-

,

pescere feritatem, nisi corum contaminati fneditate, non

liabentes peccatum proprium sed hostih veneno ta- ,

befacti. Unde non potestis dicere in precibus vestris :

« Propter gloriam nominis tui, Domine, hbera nos , et

» nomen tuum ^ »
propitius esto peccatis nostris propter :

sed dicitis Libera nos arte tua quia ut modo in regno

, ,

tuo securus kigeas nos hic premimur dilaniamur, in-

, ,

quinamur. Ileec vox accusatoria est , non deprecatoria.

JNec ilkid potestis dicere, quod Magister veritatis docuit,
« Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus
» debitoribus nostris''^. » Qui sunt enim debitores vcstri
qui in vos peccaverunt? Si gens tenebrarum , numquid
ei dimittitis debita ,
quam usque in fmem eradicatam
aeterno carccre includitis? Quas autem debita vobis po-
tcst ille dimittere ,
quando ille potius- in vos peccavit
cum ad ista vos misit, quam vos in illura, qui niittcnti
1 Psal. Lxxviii, 9. — 2 Matth, vi, 12.
6a8 S. AUGLSTINI EPISCOPJ,
obtemperastis? Aut si proptcrea ille non peccavit, quia

hoc necessitate fecit major est vestra necessitas cum jam

; ,

in pugna prostrati jaceatis ([uam fuit illius antcquam

,

pugnarctis. Jam ciiim vos palimini commixtum malum ,

niliil tale ille patiebatur, cum tamen necessitatem ut vos ,

milterct, patcrelur. Itaquc aiil ipsc potius vobis clcbet

quocl ei dimittatis; aut si ncc: ipse vobis, multo magis nec
vos illi. Ubi sunt ergo sacriricia vcstra , simplices ac puree
orationcs vestrae, cum sint fallaccs ct impurae blaspbcmia?.
XYllI. Et tamcn volo milii clicatis , undc ista omnia
quae laudatis in vol)is , bis nomiiiil^us appcllctis , ut dica-
tis templum , aram , sacriiicium. Si enim vero Deo ista

vcra non debentur, curlaudabiHtcr in vcra rchgionc pra:-

dicantur? Si autem Dco vcro vcrum sacrilicium rilc dc-
betur, unde etiam divini bonores recte appcUantur, cae-
teraquaedicuntursacrificiaadsimlitudincmfiuntcujusdam
vcrisacrificii. HfEcautcm partini suiit imitamcnta falsorum
ct fallacium dcorum, boc est, damoniorum, supcrbesibi
ab eis quos deceperint, divinos bonorcs exigcntium , sicut
sunt vel erant omnia in templis idolisque Gculibum ;

partim pr^dicamcnta venturi unius verissimi sacrilicii

quod pro peccatis omnium credentium offerri oporteret

qualia erant praecepta divinitus antiquis patribus nostris,

ubi erat et illa mjstica unclio qua (Hiristus prai^figura-
batur, undcctipsum nomcna cbrismatcducitur.Proinde
verum quod uni vero dcbctur Deo quo
sacrificium , ,

ejus altarc solus Christus implcvit in victimis pccorum ,

imitata cUcmonia sibi arroganter cxposcunt. Unde dicit

Apostolus « Quaeimmolant gentes daemoniis immolant
: ,

w et non Dco^ » non quod offercbatur culpans

: sed quia ,

illis oifcrcbatur. Hebraei autem in victimis pecorum ,

quas offcrcbant Deo, multis ct variis modis, sicut re tanta

1 I Cor. X, 20.
 CONTRA FAUSTUM MANICHiEUM, .LIB. XX. 629
dignum erat ,
prophetiam celebrabant futurae victimae
quam Cbristus obtulit.Undc jam Cliristiani peracti ejus-
dem sacrificii memoriam celebrant sacrosancta oblatione ,

et participatione corporis et sanguinis Christi. ]VIanicba,>i

vero nescientes quid damnandum sit in sacrificiis Gen-

tium , et quid intelligendum in sacrificiis Hebraeornm ,

et quid tenendum vel observandum in sacrificio Cbris-

tianorum , vanitatem suam sacrum offerunt diabolo ,
qui
eos decepit, recedentos a fide, intendentes spiritibus se-
ductoribus et doctrinis dijemoniorum in hypocrisi mcn-
daciloquorum*.
XIX. Discat ergo Faustus , vel potius ilh qui ejus ht-
teris delectantur, monarchiae opinionem non ex Gentibus
nos habere ; scd Gentes non usque adeo ad falsos deos
esse delapsas , ut opinionem amitterent unius vori Dei
ex quo est omnis quahscumque natura. « Sapientes enim
» eorum (
quia , sicut dicit Apostolus , invisibiha Dei , a
» constitutione mundi per ea quae fiicta sunt , intellecta
» conspiciuntur, sempiterna quoque virtus ejus ac divi-
» nitas , ut sint inexcusabiles ) , cognoscentes Deum , noii
» sicut Deum honorificaverunt , aut gratias egerunt , sed
» evanuerunt in cogitationibus suis, obscuratum est et
» insipiens cor eorum : enim se esse sapientes
dicentes
» stulti facti sunt, et immutaverunt gloriam incorrupti-
» bilis Dei in similitudinem imaginis corruptibilishomi-
» nis, et volucrum ctquadrupedium et serpentium-. » , ,

Haec sunt enim simulacra Geiitium in quibus interpre- ,

tandi non habent exitum nisi ad creaturam quam con- ,

didit Deus ut in ipsa quoque interpretatione siraulacro-

;

rum , de qua se peritiores eorum jactare atque inflare

consueverunt , hoc in eis fiat quod paulo post idem Apos-
tolus dicit : « Coluerunt et servierunt creaturae potius
' i Tim. IV, 2. — 2 Rom. r, ao-a4.
cxxxv. 34
 530 S. ACGUSTINI EPISCOPI
» quam Creatori ,
qui cst bcnetlictus in saecula ^. » Vos
autcm ct in co quocl cis dissiniilcs cstis, vani cstis ; ct in
eo quotl cis similcs cstis ,
pcjorcs cstis. Ad lioc cnim noii
cum ipsis crcditismonarcliiam, quod illi vcrum crcdunt,
ut ipsius unius Dci substanliam cxpugnabilcm corrupti-
bilcmquc crcdalis; quod cstimpite vanitatis in pluribus :

autem diis colcndis doctrina dasmoniorum mcndacilo-

quorum illis persuasit multa idola , vobis multa phan-
lasmata.
XX. Xec corum vertimus in agapes sed
sacrificia :

sacrificium illud quod paulo ante commemoravi intcl- ,

leximus, diccntc Domino « Misericordiam volo quam :

» sacrificium -. » Agapcs cnim nostrce paupcrcs pascunt,

sive frugibus ,. sive carnibus. Pasciturenim creatura Dei
de creatura Dci ,
quae liumanis dapibus congrua cst.
«Vobis autem quia dccmonia mcndaciloqua persuascrunt,
w non ad regendam carncm, scd ad cxcrccndam blasphc-
» miam abstinere a cibis quos Dcus crcavit ad pcrci-
,
,

» picndum cum gratiarum actione fidcbbus ct his qui ,

» cognovcrunt vcritatcm quoniam omnis crcatura Dci ;

» bona cst et nihil abjiciendum, quod cum gratiarum

,

» actione pcrcipitur^ : » ingrati Creatori , ct pro hirgis

ejus beneficiis sacrilcgas rclribucntes injurias, quoniam
j)lcrumque in agapibus etiam carnes pauperibus erogan-
tur, misericordiam (-hristianorum similcm dicitis sacri-
Paganorum, quorum nonnulhs in hoc quoquc similcs
ficiis

Proptcrca cnim nclas habctis jiccora occidi

estis. quia ,

humanas animas in ea revolvi arbitramini quod in ,

quorumdam gcntihum philosophorum hbris invcnitur :

quanquam a postcrioribus ahter intcllcctum cssc dicatur.

Verum in hoc etiam multo deterius erratis ilh enim in :

pecore timuerunt trucidare proximum suum vos autem ;

' Rom. I, 25. — "^

Osce. vi, 6, et Matth. xn, 7. — ^ i Tim. iv, 3.
 CONTRA FAISTUM MANICH^U.M, LIB. XX. 53 1
Deum vestrum cujus membra esse etiam pecorum ani-
,

mas arbilramiiii.
XXI. iNam quod etiam hinc nobis calumniatur Faus-
tus, cjuocl Martyrum memorias lionoramus iu hoc di- ,

cens nos idola convertisse non tam me movet ut huic , ,

calumnise respondeam quam ut ipsum Faustum osten-

,

dam studio calumniandi etiam ab ipsius Manichaei vanita-

tibus exorbitare voluisse , et in vulgarem atque poeticam
Paganorum opinionem a , quibus se ahenissimum cupit
videri nescio quomodo incautum
, incidisse. Cum enim
dixisset nos vertisse idoki in Martjres, «Quos votis , in-
quit simihbus cohtis defunctorum umbras vino pla-
, ,

catis et dapibus » sunt ergo umbrae defunctorum?

:

Nunquam hoc in vestris sermonibus audivimus, nunquam

in htteris legimus imo contradicerc soletis tahbus opi-
:

nionibus asserentes animas mortuorum malas minusve

,

purgatas, aut in revolutionesire, aut ingraviores ahquas

poenas bonas autem in naves imponi et in coelo navi-

; ,

gantes transire hinc in ihud phantasma terrae luminis ,

pro qua pugnando pcrierant : ita nulLis animas circa

suoruni corporum scpulcra detineriunde igitur umbrae :

defunctorum? qu« substantia earum qui locus? Sed ,

maledicendi cupiditate Faustus qui profiteretur , obhtus

est : aut forte dormitans umbras somniando nec
dictavit,
cum vcrba sua legeret , evigilavit. Populus aulem Chris-
tianus memorias Martyrum rchgiosa solemnitate conce-
lebrat. et ad excitandam imitationem, et ut meritis eo-
rum consocietur, atque orationibus adjuvetur ita tamen :

utuulhMartjrum, sed ipsi Deo Martyrum sacrificemus,

quamvis in mcmoriis Martyrum constituamus aharia. Quis
enim antistituminlocis sanctorum corporum assistens al-
tari, ahquando dixit Ofierimus tibi, Petre, aut Paule,
:

aut Cypriane sed quod offertur, offertur Deo qui Mar-

:

34.
532 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Ijres coronavit , aj)ucl memorias eorum quos corona-
vit ; ut cx ipsoruni locoruni adnionitionc niajor aficctus
exurgat ad acucndam charitatcni ct in illos quos inii-
.

tari possumus ct in illum cjuo adjuvantc possumus.

,

Colimus ergo Marhres co cultu dilectionis et societatis ,

quoct iu liac vita coluntur sancti liomincs Dci, cpiorum

cor ad talcm pro Evangclica vcritatc passioncm paratum
esse sentimus. Scd illos tanto dcvotius, quanto sccurius
post certamina supcrata : f[uanlo ctiam lidcntiorc laudc
praedicamus, jam in vita fdiciorc victorcs, quam in ista
adhuc uscpic pui^nantes. At illo cultu ,
qui gr^ece JaTpcta

dicitur, latinc uno vcrbo dici non potest , cum sit qua;-
dam proprie Divinitati dcbita servitus, nec colimus, nec
colcndum doccmus nisi unum Deum. Cum autem ad ,

hunc cultum pcrtineat oblatio sacrificii, unde idololatria

diciturcorum, cpii hoc etiam idohs exhibcnt nullo modo ;

tale ahcjuid offcrimus , aut otrcrcndum prcccipimus , vcl

cuiquam cuiquam sanctae animae vcl cui-

JMartjri , vcl ,

quam Angclo et cjuisquis in bunc errorem dclaJjitur

: ,

corripitur per sanam doctrinam, sive ut corrigatur, sive

ut caveatur. Etiam ipsi cnim sancti vcl bomincs vcl , ,

AngeU exbiberi sibi nolunt, quocl uni Deo dcberi no-

,

runt. Apparuit boc inPaulo et Earnaba^, cum commoti

miracuhs cjuae per eos factasunt Lycaonii, tanquam diis
immolare voluerunt : conscissis enim vestimcntis suis ,

confitcntes et pcrsuadcntcs se dcos non csse ista sibi ficri ,

vetucrunt- Apparuit ct in Angclis, sicut in Apocalypsi

legimus , Angclum sc adorari prohibcntcm ac diccntem

adoratori suo : «Conscrvus tuus sum etfratrum tuorum'^.»

Ista sibi planc supcrbi sj)iritus exigunt , diabolus ct an-
gcli cjus, sicut pcr oinnia tcmpla et sacra (jcntilium.
Quorum simihtudoin quibusdam ctiam superbis bomini-
' Art. xiVj 14. — ''
Apoc. XIX, 10, et xxif, 9.
 CONir.A I'Al'STL'M MAMClI.tUJI, MB, XX. 533
bus exprcssa est sicut de Babyloniae quibusdam regibus
:

memoriae commendatum tcnemus. Unde sanctus Daniel

accusatoresacpcrsccutorcspcrtulit, quod regis cdictopro-
posito. ut nihil a quoquam deo pctcrctur, nisi a rcgesolo,
Deum suum, hoc est, unura et vcrum Dcum adorarc de-
precariquc deprchensus csl^. Qui autcm sc in memoriis
MartjTuminebriant, quomodo a nobis approbaripos sunt,
cum eos, etiamsi in domibus suis id faciant, sana doctrina
condcmnet? Sed aliud cstquod doccmus, ahud quod sus-
tinemus, ahud quod praeciperejubemur, ahud quodcmen-
dare praecipimur, et doncc cmcndemus, tolcrare compelli-
mur. Aha est disciplina Christianorum,alia luxuria vinolcn-
torum, vel error infirmorum.Vcrumtamcn et in boc#ipso
distant phirimum culpye vinolcntorum ct sacrilcgorum.
Longequippe minoris peccati est, ebrium redire a Marty-
ribus quam vel jejunum sacrificare IMartyribus. Sacrifi-
,

care Martyribus dixi non dixi sacrificare Dco in memoriis

:

Martyrum,quodfrequentissimefacimus, illoduntaxat ritu,

quo sibi sacrificari Novi Testamenti manifcstatione prae-

cepit quod pcrtinet ad illum cukum, quse latria dicitur,
:

Deo debctur. Scd quid agam, et lantic caecitati isto-

et uni
rum haereticorum quando demonslrabo, quam vim habeat
quod inPsalmis canitur «Sacrificium laudis glorificabit
:

« mc , ct illic via est, ubiostendam ilh sdlutarc mcum ''.»

ITujus sacrificii caro ct sanguis ante advcntum Christi per
victimas similitudinum promitlebatur ; inpassionc Christi
per ipsam veritatem rcddcbatur ; post ascensum Christi
per Sacramentum memoriae celebratur : ac per lioc tan-
tum intcrcst intcr sacrificia Paganorum ct Hebniporum ,

quantum intcr imitationem crrantem , ct praefiguralio-

nera praenuntiantem. Sicutautem non ideo contemnenda
vel detcstanda cst virginitas sanctimoniahum. quia et \ cs-
' Daii. vr, r3. — 2 p<al xl!.\, 2'5.
534 S. AUGUSTIM EPISCOPI
talcs virgincs iucrunt; sic nou idco rcprcbcnclencla sacri-
ficia Palruni , c|uia sunt et sacrificia Gcntiuni : cjuia sicut
intcr illas virginitatcs multum distat, quamvis niliil aliud
distct, nisi cjUcT cui vovcatur atcjuc rcddalur; sic inter

sacrificia Paganorum ct IIcbra'orum multum distat eo ,

ipso ,
quod lioc solum distat qUcE cui sint imniolata et
,

oblata : illa scilicet superb;i" impictali deemoniorum id-

ipsum sibi obboc arrogantium, cjuo babcrcntur dii ,
quia
divinusbonor est sacrificium ; illa vero uni Deo , ut ei

ofTerretur simibtudo promittens veritatem sacrificii , cui

erat offercnda ipsa rcddita vcritas in passione corporis et
sanguinis Cbristi.
XXII. Neque enim, sicut Faustus dixit, priorcs nostri
Jud^Tei segregati a Gentibus, cum tcmjilum baberent, ct
immoLationcs, ct aras, et sacerdotia, sculpturas sokim di-
miserunt, id poterantenim sicut nonnulli etiam
est, idola :

sine idolorum sculpturis, arboribus, ct montibus pos- ,

tremo etiam soH ac lunce caeterisc|ue siclcribus immoLire,

Quod si facerent per illum cultum ,
quae latria dicitur ,

creaturae potius quam Creatori servientibus, et ob boc

non parvo malo impiae superstitionis errantibus nibilo- ,

minus diemonia se j)ra?berent ad eos iUudcndos, ct ab eis

sumenda, cpioe sic obtubssent. IIU quippe superbi et im-
pii spiritus, non nidore acfumo, sicut nonnulb vaniopi-
nantur, sed bominum pascuntur erroribus: nonsui cor-
poris refectione , sed malevola delectatione cum quoquo
modo decipiunt, vel arroganti fastu simuhitte majcstatis,
cum divinos sibi lionorcs exbibcri gloriantur. iSon ergo
ilb patres nostri sohi Gentium simubicra dimiscrunt, sed
neque terrae , neque cuiquam terrenoe rci , neque mari
neque coelo. nequc miblicccoeb abcjuid immokuitcs, uni
Deo Creatoriomnium victimas obtuk'runt quas t-ibi of- :

ferri voluitperearum similitudinem promittens victimam

 CONTRA FAUSTUM MANICHiEUM, LIB. XX. 535
vcram, per quam nos sibi peccatorum remissione recon-
ciliavit in Cliristo Jcsu Domino nostro, cujus capitis cor-
pus cffcctos fidcles Paulus alloquitur dicens ; « Obsecro
wautemvos, fratrcs, per misericordiam Dei, utexhibeatis
w corpora vestra hostiam vivam , sanctam, Deo placen-
» lcm^. » Scd Manichaeicorpoja humana opificiumdicunt
tcnebrarum et carceres quibus victus inclu-
esse gcntis ,

sus cstDeus undc longc ahud annuntiat Faustus ahud

: ,

Paulus. Sed quoniam quisquis vobis evangehzaverit prae-

ter quam quod acccpistis anathema sit ^ verum dicit , :

Christus in Paulo, anathema sit Manichaeus in Fausto.

XXIII. Qui eliam dicit nihil nos mutasse de mori-
busGenlium, nesciens quid loquatur. Cum enim justus
cx fidc vivat^; fniisque praeccpli sit charitas de corde
^
puro, et conscientia bona, ct fide non ficta ; maneant-
quc ad formandam vitam fidclium tria haec, fides, spes,

Charitas ^ : unde fieri potcst utparcs cum ahquo morcs

habeat, qui haec tria cum illo ? Qui enim
paria non habct
aliud credit, ahud sperat, aliud amat, necesseest ut ah-
ter vivat, Et si usus quarumdam rerum similis videtur
nobis esse cum Gentibus, sicut cibi etpotus, tectorum,
vestimentorum, hwacrorum, et qui ex nostris conjugalem
vitam gcrunt, uxorum ducendarum, et habendarum,
fihorum gignendorum,nutriendorum, haercditandorum :

longe tamen alitcrhis rcbus utitur, qui ad ahum finem

usum earum Deo gratias agit,
refcrt; et alitcr qui ex his
de quo prava non credit. Sicut cnim in ipso er-
et falsa

rore vestro, cum eo pane vescamini quo caetcri homines,

etfructibus vivatis ct fontibus, Lmaethno similitcr tcxto
amiciamini , nec in his tamen parem ducitis vitam, non
aliud edcndo, aut bibendo, aut induendo, sed aliud sen-

* Rom. XII, I. — 2 Galat. i, 9. — ^ i\on„. j, i^. — 'S

t lit. t, 5. —
* I Cor. xiii, i3.
536 S, ALGUSHNI KPISCOPI
licnclo ct crcdcndo , et ad aliuni finem ista omnia refe-
rcndo. rincni scilicct vcstri crroris atque vanitatis ; ita nos
non simililcr
ct in liis ct in aliis, quae similitcr suniinius,
cum Gcntibus vivinms, casdcm rcsnon ad cunidcm flncm
rcfcrcndo, sed ad fmem lcgitimi divinique praeccpti, cha-
ritatcmdccordcpuro ctconscicntiabona ct fidcnon ficta,
a (juibns (juidam abcrr;intcs, convcrsi sunt in vanilo-
quium. In quo sane principatum tcnctis, non intucntes,
non considcrantcs, in cisdcm liabcndis agcndisquc rcbus
lantum ad divcrsam vitam valcre, si diversa sit fidcs, ut
cum Auditorcs vestri et uxorcs babeant. ct fibos quam-
vis inviti suscipiant, cisque patrimonia congcrant vel cus-
todiant, carnc vcscantur, vinum bibant, lavcnt, mctant,
vindcinicnt, ncgoticntur, honorcs pubHcos administrcnt,
vobiscum eos tamcn, non cum Gentibus computctis, cum
facta corum Gcntibus videantur similiora quam vol)is.
INam ct quorumdam facta GcntiHum cum magis vobis pro-
pinquent, quam quibusdam Auditoribus vestris, nonnulU
quippc in sacrilegis sacris suis ct a vino ct a carni])us et

a concubitu temperant, potius Auditorcs vcstros his om-

nibus utcntcs, ctin co vobis dissimilcs, in Manicluri grcge
numeratis,quam istos cadcmqusefacitisfacientcs potius- :

qucfoeminam, quae in Maniclia^um crcdidcrit vestram ,

dicilis, ctiam paricntcm, (|uam Sibyllam ncc saltcm nu-

bcntcm. At cnim muhi Christiani cathohci vocantur,
ct sunt aduheri raptores, avari, cbriosi
, ct quidquid ,

ahud same doctrinae advcrsatur? Quid autcm intcr vos,

in tam exiguoac pene nullo numero vestro, nonne plcri-
que sunt talcs, ctquidam in Paganis non sunt talcs? INum
idco paganos, qui talcs non sunt, dicitis mchorcs vobis?
Cum tamcn proptcr sacrik^gam vanitatcm scctse vcstrae

etiam qui in vobis tales non sunt, Paganis etiam talibus

dctcriorcs sinl? Undc manifestum cst non idco dcrogari
 CONTRA FAUSTUM MANICHiEUM, LIB. XX. 53^
sanae doctrinae ,
quae sola calliolica cst ,
quia mulli rjus
nomine censeri volunt, et per illam sanari nolunt. Agnos-
cenda enim paucitas illa quam Dominus praecipue
est ,

commendat iningentiatqueinnumerabili multitudine toto

orLe diffusa* : quae tamen pacitas sanctorum atque fide-
lium, quod saepc commendandum est, tanquam grano-
rum in comparationemultitudinis palearum^paucitas di-
citur; per seautem ipsam tantam massam frumenti facit,
ut omnes probos et reprobos vestros quos pariter veritas
,

reprobat, incomparabili multitudine superet, Ecce non

sumus Gentium scbisma, a quibus plurimum distamus in
melius sed nec vos hoc
: estis. quiaplurimum ab eis dis-

tatis in pejus.

> Matth. XX, i8.

538 S. ADGDSTINI EPISCOPI

LIBEll XXI.

I. Faustusdixit « Uniis Deus est

: an duo? riane ,

unus. Quomotlo crgo vos duos asscrilis? Nunquam in

nostris quiclcm asscrlionil)US duorum dcorum audilum
est nomcn. Scd tu undc lioc suspicaris cupio scirc. ,

Quia bonorum ct malorum duo principia traditis. Kst

quidcm quod duo principia confitcmur, scd unum cx Iiis
Dcum vocamus, alterum Ihlcn: aut ut communitcrct
usitate dixerim, dcemonem. Quod si tu lipc putas duos
significare dcos, potcris ct nicdico disputantc dcinfirmi-
tate atquc sanitatc, duas casdcm putarc sanitatcs ; ct cum
quis bonum nominat et malum, tu poteris eadem duo
putare bona et copiam audicns atquc cgcstatem duas
; ,

easdem putabis copias. Quod si ct dc albo etnigro dispu-

taute me, et frigido et calido et dulci et amaro
, dicas ,

quia duo alba, et duocalida, et duo dulcia oslcndcrim,

nonne vidcljcris mcntis impos, et ccrebri minimesani?
Sic et cum duo principia docco, Deum et Hvlen, non
idcirco viderijam debeo tibi duos oslendere deos. An quia
vim omncm malcficam Hvlas assignamus , et bencficam
Dco, ut congniit, idcirco nihil intcrcsse putas, an utrum-
quccorum vocemusDeum? Quod si ita cst, poteris et ve-
ncnum audicns ct antidotum, nihil intcresse putare, an
utrumque vocetur antidotum, quiautrumquc corum vim
suam babcat utrumque agat ahquid ct operctur: nec
,

noa et mcdicum audicns ac vcnenarium, utrosque voca-

bis mcdicos : ct justum audicns atque injustum, potcris
utrosque vocare justos, quia uterque eoruni aliquidagat.
 CONTRA FAUSTUM MANICH^UM, LIB. XXI. 53^
Quod si hoc facerc absurdum est ,
quanlo absurdius
Dcum et Hylcnidcircoduosputaredeos, quia eorum quis-
que aliquid operetur? Quapropter inepta haec ct viribus
saliscffoeta argumcntatio est, ut quia de re mihi rcspon-
dcre non possis , de sohs nominibus confles invidiam.
Nam nec etiam interdum nos adversam naturam
diffiteor,

nuncupare deum, scd non hoc secundumnostram fidcm,

verum juxta praesumptum jam in eam nomen a cullori-
bus suis, qui eam imprudentcr existimant deum quem- :

admodum et Apostolus, « Deus, inquit, s£ecuhhujuscxcce-

w cavit mentcs infidchum » Deum quidcm nominans,
*.

quia jam vocarctur a suis scd adjicicns, quod mcn-

sic :

tes excsecet, ut ex hoc intelhgatur non esseverus Deus. »

II. Auguslinusrcspondit Duos quidem deos in vestris

:

disputationibussolemus audire, quod etsi primo ncgasti,

tamen paulo post eliam ipsc confessus es, quasi rationem
reddcns, cur hoc dicatis : quia et Apostolus ait : « Deus
»saECuhhujusexcaecavit mcntcs infidchum. » Quam qui-
dcm scntcntiampleriquenostrum ita distinguunt, ut Dcum
verum dicant excaecasse infidehum mentcs. Cum enim
legerint.«InquibusDeus, »suspenduntpronuntiationem ;

ac tunc inferunt, « Saecuh hujus excaecavit mentes intldc-

»hum.» Quia^ et siita nondistinguas, sed cxponendi gra-
verborum ordincm mutes In quibus Deus cxcgecavit
iia ita ,

mcntes infidchum sa?cuh hujus, idcm qui in illa distinc-

tione sensuselucet, Potest enim etiam talis operalio, qua
excaecantur mentcs infidehum, secundum qucmdammo-
dum pertincre ad vcrum Deum; quod non facit mahtia,
sed justitia sicut idcm Paulus alibi dicit; « Numquid
:

» iniquus Deus qui infert iram ^ ? » Itcm ahbi « Quid

,
:

» ergo dicimus inquit numquid iniquitas est apud

, :

» Deum? Absit. Mojsi enim dicit : Misercbor cui miserlus

' a Cor. IV, 4. — 2 Forte Quod. — 3 Rom. nr, 5.
5]o S. AUGUSTINI EPISCOPI
» oro, ot misericordiam praestabo cui niiscricorsfuero *. »

Cuni crgo praemisisset, quod inconcussc cst rotinendum,

non csso ini([uitatoiii apud Doum. paulo post altondo quid
dicat « Si autom voIoiisDousostondcro irani, ct donions-
:

» trare polentiam suam , allulit in niulta patientia vasa

» ircT, ([UcT pcrfocta sunt in porditioncni, ot ut notas facorct
» divitias gloriic suae in vasa misericordiic, (piT praepa-
» ravit in gloriam '^
, ctc. » Certe liic nullo niodo dici po-
test, alium Doum esse qui ostendit iram ct domonstrat
potontiam suani in vasis ([mc pcrfocta sunt ad pcrditio-
nem, ct alium quiostondit divitias in vasis misoricordias.
Nani unum cumdemque Douni facerc utrumque, Aposto-
lica dortrina tostatur. Ilinc ost ot illud : « Proptor lioc
» tradidit iliosDeus iu concupiscontias cordis corum, iu
» immundiliam. ut contumcliis ailiciant corpora sua inse-
» metipsis. » Etpaulo post, « Propterea tradiditillosDcus
» in passionos ignominiaj. » Itom paulo post « Et quo- :

» niam non probaverunt Deum habcre in notitia, tradidit

» illos Dcus in reprobum sensum ^. » Ecce quomodo vc-
rus Dous ct justus cxcapcat nicnlos infidolium. iNoquc
cnini unquani in liis Apostoli verbis qutc commoniora\i,
aliusDeus intcllectus est, quam illequi Eilium suum mi-
sitdicontcm : » In judicium voni in liunc mundum,utqui
» non vidcnt, vidcant ; ot qui vidont. caeci fiant ^. »Nam
et hic satis apparet mentibus fidcliuni, quomodo Deus
excaecet mcntes infidclium. Praecedit onim aliquid occul-
tum in occultis, ubi Dcus agat juslissimum exanienju-
diciisui, ut quorumdam montcs cxccccontur, quorumdam
illuminentur : cui verissime dictum cst: « Judicia tua
» abvssus multa^. » Cujus profunditatis iniponctraiiilcm
altitudinom Aposlolus admiratus, cxclamat : « altitudo

> Rom. IX, 14. — 2 iJ 22 — 3 i,j I _ 26. — * Joaii. ix, 3t) —

•'•
Psjj. .\\\\ , 7.
 CONTRA FAUSTUM MANlCIIjEUM, LIB. XXI. 5l[l

» divitiarum sapicntiee et scientise Dei, quam inscruta-

» bilia sunt judicia ejus ^, etc. »

Vos auteni non valentes discernere quid faciat Deus

III.

beneficio, quid judicio, quia et a corde et ab ore vcstro

loiige est Psalterium nostrum ubi dicitur « Misericor-
, :

»diam ct judiciumcaatabotibi, Domine- ; »quidquid vos

pro infirmitate bumana? mortalitatis olTcndcrit, alienatis
omnino ab arbitrio ct judicio Dei veri vidclicet haben- :

tes paratum allerum deum malum, quem vobis non ve-

ritas ostendit, sed vanitas fmgit, cui tribuatis non solum

quidquid facitis injuste , verumetiara quidquid patimini

juste ; itatribuentes beneficia donorum, ct ei aufe-
Deo
rentes judicia poenarum, quasi de alio dixerit Chrislus
quod praeparaverit ignem aeternum malis ^, quam de iilo
qui facit solem suum oriri super bonos et malos, et pluit
super justoset injustos^. Unde hic tantam bonitatem, et

ibi tantam sevcritatem ad unum pertincre Dcum non in-

telhgitis, nisiquia misericodiam etjudicium cantare non
noslis? Nonne idemipse, qui facit solcm suum oririsuper
bonos et malos, et pluit super justos et injustos, frangit

tamen ramos naturales et contra naturam inserit oleas-

trum ? Nonne de uno ipso illic dicit Apostolus « Yides :

» ergo bonitatem et sevcritatem Dei in eos quidem qui :

» fracti sunt, severitatem in te autem bonitatem, siper-

;

» manseris in bonitate^ ? » Nempe auditis, nempe adverti-

tis quemadmodum nec Dco aufcrat judiciariam severita-
tem,nec hominihberam voluntatem. Occultum est, ahuni
est, inaccessibili secreto ab humana cogitatione seclusum

est, quemadmodum Deus ct damnet impium, et justifi-

cetimpium: utrumque enini dc illo Scripturarum sanc-

tarum veritas loquitur. Num igitur ideo adversus divina
1 Rom. XI, 36. — 2 Psal. c, i. — 3 Mattli. x\v, 41. — •*
U. y, 45. —
5 Rom. XI, 22.
54*2 S. AUGUSTINI EPISCOPI
judicia ganirc delectat, quia sunt inscrutabilia ? Quanto
<:onvenicntiiis. quanto acronimodalius est niodulo nostro,
expavcsccre illic ulji Paulus expavit, ct exclauiare : «

» altitudo divitiarum sapientiae ct scientiae Dci, quaiti

» inscrutabilia sunt judicia ejus, et invesligabiles viae
» cjus ^ ? " Quanto meiius est ita mirari, quod investigare
non quam proptcrea vellc alterum deum malum
sufllcis,

fingere, quiaunum bonum non potuisti comprehendere?

Nonenim de nomine agitur, sed deopere.
lY. Nam cito videtur Faustus se defendissc cum ait , :

« Non dicimus duos dcos, sed Deum et TI) len. Porro >;

autem cum qua^sieris quam dicat Ilylcn, audics piane

deum. Si enim maieries inrormis cor-
describi alterum
poralium formarum capax ab ci Hylc appeilarelur, quae
appellata est ab antiquis, nemo eam nostruui coargueret
dici deum. Nunc vero quantus crror cst, quanta dementia,
vel materiem corporum dicere opificcm corporum, vel
opificem corporum negare Deum. Quia ergo quod Deus
verus facit, id cst, corporum, clementorum, animalium
qualitates et formas, ut corpora, ut elemcnta, ut anima-
lia sint lioc vos dicitis nescio quem alterum ficere
, ;

quolibct eum nomine vocitelis, rectedicimini crrore ves-

tro deum alterum induccre. In bac cnim una re bis er-
ralis crrore sacrilego : seuiel quidem, quod ca quae Dcus
facit , eum faccre dicitis, quem Deum fatcri erubescitis ;

sed nullo modo eificietis ut non sit Deus, nisi eum talia
faccre ncgaveritis, qualia non facit nisi Deus : iterum
autem, quia ea quae bonus Deus bona facit, vos ct a malo
ficri, ct mala esse ojnnamini, pucrili scnsu liorrcntcs quae
poenalis mortalitatis imljccillitali non congruunt , ct

amantes qUcE congruunt. Proinde malum dicitis, quifecit

colubrum : istum autem solein tam magnum bonum pu-
' Rom. XI, 3a.
 CONTRA FAUSTUM MANICHJEUM, LIB. XVI. 5^3
tatis, ut nec factum a Deo, sed prolatum vel missum csse
credatis.Dcus autem verus, in qucm nondum a vobis
credi nimium
doleo, et colubrum fecit interalia inferiora,
et solem intcr alia supcriora et adhuc in sublimioribus
;

noncorporalibuscoelcstibus, scd jam in spiritalibus multa

ista luce longe mcliora, quae carnalis homo quilibet non
percipit : quanto magis vos, qui cum carnem dctesta-
mini, nihil abud quam vestram regulam
detestamini, qua
bona mala metimini. Neque enim potest in vobis esse
et
cogitatio vel malorum, nisi qualibus carnahs sensus of-
fenditur vel bonorum
; nisi quahbus carnalis acies
,

oblcctatur.
V. Ut ergo inimo rerum opera Dei terrena, in-
ista ,

firma, mortaUa , quaha possumus

sed tamen opera Dei,
vidcre, considerem, ineffabihter moveor laude Creatoris
illorum, qui prorsus ita magnus est in operibus magnis ,

ut minor non sit in minimis. Ars enim divina, quo coe-

lestia ct terrena opera fiunt, cum ea sint intcr sc dissi-
miha, ipsa inomnibus sui similisest, quia in suo quoque
gencrc pcrficiendo ubique perfecta est. Neque enim uni-
versum condit in singulis, sed ad universi complexum
condcns singuhi, universam se condcndis praebet et sin-
gulis, omnia congruenter locis suis et ordinibus fiiciens
atque disponens et omnibus particuhariter atque uni-
,

versahter congrua tribuens. Ecce hic in isto quasi fundo

infino universae creaturae aspicite animaha quae volant, ,

et nataut, etgradiuntur, et repunt. Nempe mortalia sunt

nempe vita est, vapor est ad mo-
eorum, sicut scriptum
dicuni apparens*. Huncenim modulum ab optimo Cou-
ditore perccptum tanquam in commune conferunt uni-
,

verso pro sui gencris portione complendo, ut cum istis

imis sint omniabona, in quibus sunt eis superna mehora.
1 Jacob. IV, 14.
544 *• AUGUSTINI EPISCOPI
Veruintamcn attondile , et date inilii unum quamllLet
abjectissimum animal, cujus anima oderit carnem suam,
ac non potius nutriat et foveat eam, motuque vitali vege-
tet et regat, et quoclam modo administret prosui gencris
exiguitate quoddam univcrsuin suum, ad incolumitatcni
tucndam sibi conciliatum. Quod enim rationalis anima
castigatcorpus suum, et scrvituti subjiclt, ne immoderato
appclitu tcrrcnorum impcdialur a pcrceptione sapientiae,
eliam sic utiquc diligit carncm suam, quani sibi ad obe-
diendum legilime subdit al(|uc ordinat. Postremo vos
ipsi, ([uamvis carnali crrorc carncm dclcstcmini, noiipo-
carnem vcslrain, cjusque saluti et inco-
tcstis nisidiligere

omncs ictus, et casus, et intemperiem

lumitati consulcre,
qua keditur devitare munimcnta vero et salubritatem
;

([ua conservatur a[)pctere : ita ostenditis prgevalcre na-

turae lcgcm contra crroris vcstri opinioncm.
YI. Quid in ipsa carnc vitalia viscera, totius formae
convcnientia , membra opcrandi , vasa sentiendi , locis
al([ue officiis suis cuncta distincta , ct concordi unitate
contexta , parilitate numero-
moderatione mensurarum ,

rum, ordinc nonne indicant artificcm suum

ponderum ,

Deum verum, cui vcre dictum cst « Omnia in mensura :

» et numero et pondere disposuisti *. » Si ergo cor non

pcrvcrsum atque corruptum vanis fabulis liabcretis in- ,

visibilia ejus etiam per ista quae in hac infima et car-

nali crcalura fiicta sunt, intcUccta conspiccrctis ^. Unde

enim haec quae commemoravi
istis ab illo cujus unitate , nisi

omnis modus sistitur, cujus sapicntia omnis pulchritudo

formalur, cujus lcgc omnis ordo disponitur? quod si ad
ista intucnda oculum non liabetis , Apostohca vos du-
cat auctoritas.
YII. Apostolus enim, cum de sancta dilectione prae-
1 Sap. XI, a I. — 2 Rom. i, 20.
 CONTRA FAUSTUM MANICH^UM, tlB. XXI. 5/|5
ciperet, qualis esse dehcat viroruin in uxorcs, ex anima
amantis sumpsit exemplum. Qui diligit, « inquit, uxorcm
» suam, se ipsum diligit nemo cnim unquam carneni:

» suam odio liabct sed nutrit et fovet eam lanquam

,

» Christus Ecclesiam ^. » Ecce in conspectu vcstro cst

carnalis universa substantia , videte quemadmodum in
omnc animal sibi ad salutem conciliatum pertcndat na-
turee ista communio ut diligat carnem suam. Ncque
,

enim hoc in hominibus tantum est, qui cum rccte vivunt,

non solum consulunt saluti carnis suae, verumetiam car-
nales motus ad usum rationis edomant et refrenant sed ;

etiam bestiae fugiunt dolorem, formidant interitum, et

quidquid iUam membrorum compagem copulamque car-
nis ct spiritus a concordi junctura disjiccre ac dirimcre
potest, quanta valcnt agihtatc devitant , nutrieutcs etiam
ipsaeacfoventescarncm suam. «Nemoenim unquam car-
» nem suam odiohabet, sed nutrit, inquit, ac fovet eam,
» sicut et Christus Ecclesiam. »Yidete unde, quo ascen-
derit : intuemini, si potestis, quam vim ducat a Creatore
creatura, ab ipsis coelestibus apparatibus usque ad car-
nem et sanguinem universitatis plenitudine tcrminata for- ,

marum varictatedecorata, rerum gradibus ordinata.

YIII. Ilursus idem Apostolas , cum de spiritahbus
diversis muncribus et tamen ad unitatem consonis, rcni
,

pLme magnam et divinam et abditam nos doccret, de

ista ipsa carnc nostra simihtudinem dcdit cujus artifi- ,

cem Deum , cum haec loqueretur , omnino non tacuit.

Quod longum est, tamen quia valde necessarium
etsi

totum ipsum locum cx cjus adCorinthios EpistoL^ huic

operi me insererc non pigebit. « De spiritahbus autem
» nolo vos ignorare, fratres scitis quando Gentcs eratis
:

» ad simulacra sine voce quomodo ascendcbatis inducti.

• Ephes. V, 28. — '^
I Cor. xit, i.

cxxxv. 35
54G 3. AUGLSTIM EPISCOPI
» Proptcr quod nolum facio vobis ,
quia iicnio in Spiritu
« Dci ioqucns , dicit anathcnia Jcsu : ct ncmo potcst di-
)) ccrc, Dominus Jcsus, nisi iu Spirilu sanclo. Di\isioncs
» aulcni donationum sunt
idcm autem Spirilus ct di-
, :

» visioncs ministrationum sunt, ct idem ipse Doniinus :

» et divisioncs operalionum sunt, idcm vcro Dcus, qui

» omnia opcralur in omnibus. Unicuique autcm datur
» manifestalio Spiritus ad utilitatem alii quidcm dalur :

» per Spiritum scrmo sapicnlicE; alii scrmo scicntiae sc-

» cundum cumdcm Spiritum altcri autcm fidcs in codcm ;

»Spiritu; alii donalio curationum in uno Spirilu alii ;

» operationes virtutum ; alii propbetia; abi dijudicatio

»spirituum; aHi gencra linguarum ; alii intcrprctatio
» sermonum : omnia autem basc opcratur unus atque
» idem Spiritus , dividens propria unicuique prout vult.
» Sicutcnim corpus unum est et meml)ra babet multa,
» omnia autem membra corporis cum sint muka, unum
» est corpus ita et Cbristus. Etenim in uno Spiritu nos
:

» omncs in unum corpus baptizati sumus, sive Judaei,

» sive Grteci, sivc scrvi sivc bbcri et omncs unum

, :

» Spiriluni potavimus. Etcnim corpus non est unum

» membrum, sed multa. Si dixerit pes Quia non sum :

» manus non sum dc

, corporc num idco non est de ,

» corpore? vel si dixerit auricuLa Quia non sum oculus, :

» non sum de corpore, num idco non est de corpore? Si

» totum corpus oculus , ubi auditus? Si totum auditus,
» ubi odoratus? Nunc autcm posuit Dcus mcmbra , sin-
» gulum ({uodque corum in corpore prout voluit. Si au-
» tcm fuisscnt omnia unum mcmbrum , ubi corpus?

» Nunc autem multa mcmbra unum aulcm corpus, ,

» Non potcst autem diccrc oculus manui Opus te non :

» babco; aut iterum caput pcdibus Opus vobic non bi - :

>)beo sed
: multo magis quae videntur membra corporis
 CONTRA FACSTU.M MAXICH.ECM, LIB. XXI, S^^
» inriimioia csse , neccssariora sunt ; -et qu£e videntur
» viliora esse corporis , his abunclantiorem honorem cir-
» cumponimus; et qu^ inhonesta sunt nostra , abundan-
» tiorem lioncstatem habent : qua2 autem honesta sunt
» nostra , non opus habcnt scd Deus temperavit corpus, :

» ei cui deerat majorem honorem dans ut non csset scis- ,

» sura in corpore sed idem ipsum, ut pro invicem soHi-

,

» cita sint unum membrum,

membra : et sive patitur

» compatiuntur omnia niembra unum ; sive glorificatur

» membrum, congaudent omnia membra^ » Si ulla non
dico fides christiana, ut credatis Aposlolo, sed ullus scn-
sus humanus in vobis est, ut manifesta cernatis; unus-
quisque in semetipso quam ista videat atque consideret,
vera quam certa sint, quam in parvo magna, et in ex-
,

tremo quam bona quandoquidem ista in laude ponit:

Apostolus . ut per haec infima corporaha quae videntur,

possint facihus illa sublimia spiritaha quae non videntui-
intelligi.

IX. Horum ergo membrorum ct corporis nostri , quee

sic commendat , sic laudat Apostolus ,
quisquis artificem
Deuni negat , videtis cui contradicat , anuuntians vobis
praeter id quod accepimus. Quid igitur opus est, ut a
me redarguatur potius, quani ab omnibus Christianis
anatliemetur-? Dicit Aposlolus : Deus tempcravit cor-
«

»pus^ : » et dicit iste, Ilvle , non Dcus. Quid apertius

his inimiciliis ante analhemandis ,
quam refellendis?
Numquid et hic Aposlolus, cumdiceret Deus, addidit, ,

hujus srecuh''? IJbi etiam si quis diabolum intellexerit

excsecare menles infidehum , non negamus , mahs sua-
sionibus : quibus qui consentiunt ,
justitiae lumen amit-
tunt , Deo retribuente quod justum est. Hasc omnia legi-
' r Cor. xii. r, ad fiaein. •— 2 Galat. i, lo. — 3 i Cor. xii, 24. —
^ a Cor. IV, 4.

35.
54B S. AUGUSTINl EPISCOPI
jiuis iii Scripturis sauctis ; uaui et illud dictum est de
seductione extrinsecus venientc : « 'J^imeo ne sicut serpens
» Evam scduxit in versutia sua , ita corrumpantur mentes
)> vestrse a simplicitate et castitate ,
quae est in (lliristo^. »

Cui simile est : « Corrumpunt mores bonos colloquia

V mala-. » l*^t illud quod et sibi quisque seductor sit :

« Qui autem putat se esse aliquid , cum niliil sit , sc ip-

» sum seducit^. » Et illud de Dei vindicta quod supra ,

commemoravi « Tradidil illos Deus in rcprobum sen-

:

» sum ut faciant quic non convcniunt''. » Ita et in vete-

,

ribus Libris, cum precdixisset « Deus mortem non fecit, :

»nec laetatur in pcrditione vivorunr^ : » paulo post :

« Invidia, inquit, diaboli mors introivit in orbcm terra-

>; Et rursus de ipsa morte, ue se bomines exlra

rum*'. y>

culpam ponerent : « Impii autem manibus et verbis

amicam
» inquit, accersierunt illam; et existimantes illam

» detluxerunt'. » Bona et niala vita et Abbi autem : « ,

))mors, divitiae etpaupertas a Domino Deo sunt » Hic '^.

perturbati bomines non intelbgunt in uno eodemquc

opere malo non postea consequente aba quae manifesta

,

erit, sed quadam continuo comitante vindicta, aliud ve-

nirede astutia suadentis, aliud de nequitia volentis , aliud
de justitia punientis; cum diabolus suggcrit liomo con- .

sentit, Deus deserit. Quocirca in opere malo, idest,

excsecatione infidelium , si intelligatur el diabolus prop-
ter suadendi mabgnitatem, ut sic distinguatur, Deus liu-
jusseeculi^, non mibi videtur absurdiim. Neque enim
sine additamento dicitur , Dcus ; cum adjungitur , liujus

saeculi, id est, bominum impiorum, non nisi in lioc sic-

culo florere volentium : secundum quod dicitur , et ma-

> 2 Cor. XI, —
3. 2 i Cor. xv, 33. — 3 Galal. vi, 3. — » Rom. i, 28.
— 5 Sap. I, i3. — **
Id II, -^i. — ^ IJ. I, 16. — 8 Ecdi. xi, 1',. —
» j Cor. jv, 4.
 CONTKA FAUSTUM MANlCUiEUM, LIB. XXI. i)^C)

Jum saeculum , sicut scriptum est : Lt cximeret nos de

«

» praesenti saeculo maligno *. » Tale est enim et illud :

«Quorumdeus venter est^ «nisi esset ibi Quorum, nullo

: :

modo diceret. deus venter. Nec iu Psalmo dasmonia pos-

sent dii appellari, nisi adderetur, gentium. Sic enim
scriptum est : « Quoniam dii gentium daemonia^. »Hic
autem , nec Deus hujus saeculi , nec quorum deus venter,
nec dii gentium daemonia : sed simpliciter positum est
Deus temperavit corpus qui non potest intelligi nisi
: ,

Deus verus omnium Creator. lUa enim cum vitupera-

lione dicuntur, lioc autem cum laude dictum est. Nisi
forte Deum temperasse corpus, non dispositione mem-
broruni boc est fabricando et construendo sed ad-
, , ,

mixlione lucis suae, Faustus intelligit; ut scilicct liaec

membra ita distincta et locata suis sedibus alter posuerit,

qui boc fabricavit; Deus autem miscendo bonilatem
suam, bujus fabricae malitiam temperaverit. TaHbus
enim fabulis pueriles animas bebetant. Scd neque boc cos
posse dicere permisit subveniens Deus parvulis per ora
sanctorum. Habes enim et paulo superius « Deus j^osuit :

» membra singulum quodque eorum in corpore prout

» voluit. » Quis jam non intelligat secundum boc Deum

dictum temperatorem corporis quod ex multis membris ,

corpus fabricavit, officia diversorum operum in unitatis

compage servantibus ?
X. Dicant ergo Manicbaei utrum animaba, quae se-
cundum debramenta eorum Hjle fabricaverat in gente
tenebrarum antequam ilHs Deuslucem suam miscuisset,
,

non babebant istam membrorum concordiam quam sic ,

laudat Apostolus Utrum ibi diceret caput pedibus

: «

» aut oculus mauui Opus te nou babeo"^ » Nunquam

: :

boc dixeruut nec diccre potucrunt

, : tales euim eis actus
* Galat. 1,4. — ^ Philip. iu, 19. — 3 Psal. xcv, 5. — i C m. xii. 21.
000 S. AUGLSTINI EPISCOPI
et opera Inhuiuil; repebant , ambiilal)aut , natahant,
volabant qUcTque pro suo generc ; viclcbant quoquc. et
audiebant , CcTtcrisque scnsibus senliebant , alimcntis et
temperamcntis cont;ruis nutriebant ct fbvebnnt corpora
sua. liinc etiam j)roiis la^cuiulitas suppctebat : nam ct

conjugia tribuunt eis. Hecc ccrte omnia ,

quoe tanquam
Ilvlcs opera vitupcrat MaiiicluFUs, ilcri non possuntsine
incmbrorum concorclia , quam laudat ct Deo assignat
Apostolus. Dubilatis aclhuc, cpiisnam sectandus, etc{uis-
nain analbemandus sit? Quid quod erant ibi cjuecdam
qUcT etiam loquebantur. ut eis concionantibus omnia ser-
pentia, quadruj)cdia , volatilia , nataliiia . audircnt, in-
telligerent , consentirent? Miranda haec et omnino divina
eloquentia , et neminem Grammaticum aut Rhelorcm au-
dicrant, nec inter lacrjmas ferularum atquc virgaruni
isla didicerant. Nemj^e iste Faustus , ut has vanitates di-
serte garrirct, ad discijilinam faciendi scrmonis etiam se-
rus acccssit ; etquamvisesset accringcnio , tanicn legcndo
stomachum tam j->auci asscntirentur.
rupit, utci loquenti
miserum qui in ista luce ac non in illis tenebris na-
, ,

tus est illic enim eum contra luccm concionantem;

:

omnis bij)es, omnis multij)es, omnis etiam scrpcns a dra-

conc uscjuc ad cochleam libcntcr audiret alacriter obe- ,

diret bic autem contra tenebras disjiutantcm

: jilurcs ,

eloquentem quam doctum multi autcm scductorcm per-,

versissimum nominabant intcr jiaucos vcro Manichaeos :

tanquam magno magistro plaudentes, nulhim ci pccus

annuebat, nec cx illa doctrina saltcm caballus ejus ali-
quid scicbat tanquam onniibus animalibus ad hoc pars
,

divina concreta sit, ut stolida fiercnt. Quid cst hoc

rogo? Evigilate aliquando, miseri, et comj)aratc infabula
vestra omnium animantium prius tcmjjus et j)raescns
tunc in terra sua , nunc in hoc mundo ; tunc firma erant
 COMRA FAUSTLM MAMCH.EUM, LIB. XXF. OO l

corpora , riunc infirma sunt ; tunc acris acies oculoruin

ad videndum cuni delectatione invadeudi regionem Dei
nunc ita ohtusa , ut a solis radiis avertatur ; tunc acutas
mentes animalium ad intclligendum concionantis scrmo-
nem, nunc hebetcs et ab hujusmodi capacitate penitus
alienae; tunc naturahs tam magna et tam potens eloquen-
tia , nunc tanto studio ac laborc vix parva ct cxigua. O
quam magna bona commixtione boni perdidit gens tene-
brarum.
XI. Iste ipse Faustus in hoc ipso sermone, cui nunc
respondeo , multa sibimet contraria eleganter opponere
visus est, sanitatem et infirmilatem, copiam et egeslatem,
album et nijrrum , calidum et frioidum . dulce et ama-
rum : in quibus omitto de albo et nigro aliquid dicere :

aut simomentum boni et mali cst in coloribus,

ullum
ut album dicant ad Deum pertinere, nigrum autcm ad
Hylen cum omnia genera volatilium Hylcn cieasse
;

perbibeant, album colorem plumis eorum Deus asper-

si

sit, ubi latebant corvi quando cygni candore peifusi .

sunt? Iteni de calido et frigido disputare non opus est :

utrumque enim temperanter adhibitum salubre intcm- , ;

peranter autem perniciosum est. Caetera videamus. Bo-

,

num et malum quod in primis forte ponere debuit in

,
,

iisdem contrariis ita vidctur posuisse, ut tanquam gene-

ralia vellet intelligi , scilicet ut ad bonum pertineat sani-
tas, copia , album , calidum , dulce ; ad malum autcm ,

infirmitas, egeslas, nigrum, frigidum , amarum : quam

imperite et inconsiderate , videat qui potuerit. Ego au-
tem ne homini calumniari puter, nihil objicio de albo et
nigro , calido et frigido , de dulci et amaro sanitate at- ,

que infirmitate. Sicnim album et dulce duo bona sunt

nigrum autem et amarum duo mala ,
quomodo plurinia
uva , omnisque oliva nigrescendo dulcescit , id est . mali
o5'J s. AL(;LsriM KriscoiM
amplius habciido iit melior? Item si duo hoiia sunl calor
ct sanitas . duo vero mala (rigus et infirmitas . cur ralcs-
centlo corj^ora trgrescunt? An forte sana lcbriunt? .\on
ergo h.TC objicio , ({ua^ lorte non cautus , aut pro quibus-
liliet contrariis j)Olius . (juam pio boniset mahs comme-
moravit : pr.Tscrtim quia igncm gentis tenebrarum nun-
quam IVigidum fuisse dixcrunl , sed calorem ejus utique
mahim.
Xll. Verum ut ista omittamus, illa videamus, quae
ita commcmoravit bona in his contrariis ut nolit inde ,

dubitari , sanitatcm , coj^iam , dulcedincm. Ita-ne in ilhi

gcnte non crat sanitas corporum. in (jua ct nasci, ctcres-
cere, et gigncre, et ita pcrdurarc j)OlucruntiHaanimalia,
ut quibusdam eorum gravidis, sicut desijiiunt , captis ,

et in C(t1o colligatis, nec saltcm jilcni tcmporis , sed abor-

livi foetus de tam excelso in tcrram cadcntes, et vivere
potucrint et crescere , et ista carnium , quas nunc sunt
innumerabilia, genera propagarc? aut copia ibi non erat,
ubi arborcs non tantum in aquis ct venlis . scd etinm in
igne et fumo nasci j)0tuerunt ettanta f^ne^cunditate ditari,
ut ex earum fructibus sui cujusquc gencris animalia gig-
nerentur. et caruni arborumfcracitatc nutrita atquej)asta
conscrvarcntur, quorum saginoe lyetitiam j)rolis quoquc
f(Decunditas testarctur; maxime ubi nullus labor agricul-
turae , nec intcmperies essct sestatis et hyemis ; ne(jue
cnim sol ibi circumibat, ut alternantibus tcmporibus anni
transcurrerent ? Proinde peipctua fcrtilitas crat arborum,
quibus elementum et alimentum sui generis , sicut gig-
ncndis affucrat , ita fnetandis jicrjietuo supjietebat , et

fructus nunquam deesse faciebat : sicut videmus arbores

citriorum toto anno flores , et fructus parere , si jugiter
irrigentur. Magna crgo illic copia, etcjushabendae magna
securilas : neque cnim vcl grando timcbatur, ubi non
 COiMKA FAUSILM MAMCU^LM, LIB. XXI. 553
erant luminis exactores ,
quos tonitrua conmiovere fabu-
lamini.
XIII. Dulces autem ac suaves si non liaLerent cibos
suos , nunquam eos appetcrent , nunquam cis corpora
vegetarent. Ita enim se res Iiabet , ut pro cujusque cor-
poris congTuentia vel dclectet csca vel offcndat. Si delec-
tat , dulcis aut suavis dicitur; si autem offendit, amara,
sive aspera , sive aliqua insuavitate respuenda. Nonne
ipsi nos homines itasumus, ut plerumque alter appetat
alimcntum ,
quod alter exhorreat ; sive pro temperatione
naturae , sive pro usu consuetudinis , sive pro affcctione
valetudinis? Quanto magis longe diversi generis corpora
bestiarum possunt illud hahere jucundum, quod nobis
amarum est? An alitercaprs ad rodendum suspendcren-
tur oleastrum? Nam sicut nonnulh morbo hominum mel
amarum est , ita illi naturse pecoris suavis oleaster. Sic
insinuatur prudentibus rerum examinatoribus ordo quid
valeat, cum scilicetsua cuique adhibentur atquereddun-
tur ; quantumquehoc bonum sit ab imis usque ad summa,
a corporahbus usque ad spiritalia. Itaque in gente tene-
brarum cumanimal alicujus elementi eo vescebatur cibo,
qui nascebatur inejuselemento ,
procul dubio suavitatem
ipsa congruentia faciebat : si autem incidisset in alterius
elementi cibum , ipsa incongruentia faceret offensionem
sensui gustantis : quae offensio vel amaritudo vel asperi-
tas vel insuavitas vel quodhbet aliud , aut si ita nimium
est , ut alieila vi compagem corporis concordiamque dis-
rumpat, ac sic interimat , aut vires auferat , etiam vene-
nura vocatur, non nisi per incongruentiam ,
quod alteri

generi per congruentiam cibus est : sicut panem ,

qui
quotidiana esca nostra est, si accipiter sumat, extingui-
tur ; et nos si helleborum quo pecora pleraque vescun-
,

tur, cujus tamenherbae adhibcndse quidam modusetiam

5'j4 ^- AUGISTIM EPISCOPI
mcdicameiitum cst. Ouotl si sciret aut consideraret Faus-
tus, non utique vencnum et antidotum pro excmplo dua-
rum naturarum rnali ct l)oni poncrct , tanquani Dcussit
anlidolum Hvlc vcncnum cuni cadcm rcs cadenKjuc
ct :

natura nunc congrucntcr, nunc incongrucntcr sumpla sivc

adliibita, vcl prosit, vel noccat. Itaquc sccundum eorum
falndam polcst dici dcus corum fuissc vcncnum gcnti te-
ncl;rarum, cujuscorpora lani firma ila corriipit, ut in-
firmissima rcddcrct : scd quia etlux ipsa capta, oppressa,
corrupta est sibi vcncnum lucrunt.
, inviccm
XIV. Cur non crgo liECC aut duo bona dicitis aut , ,

duo mala vcl magis ct duo bona et duo mala duo bona
, ;

apud sc duo mala in altcrutrum ? Postca si opus fucrit,

,

quoercmus Cjuid borum sit mclius aut pcjus : inlcrim quia

duo bona cranta])ud sc, ilaconsidcratur : Rcgnabat Dcus
in terra sua, regnabat et IIjlc in sua. Sanitasrcgnantium
et ibi et bic : copia fructuum ct ibi ct bic : fa^unditas
prolis utrobiquc : suavitas propriarum voluptatum apud
utrosque. Sed illagcns, inquiunt, exccpto eo quod vicinas

luci mala erat, ct apud se ipsam mala crat. Intcrim bona

cjus mulla jam dixi , si ct vos mala cjus potucritis ostcn-
dere, crunt duo regna bona, scd iJlud mclius , ubi nul-
lum crat malum quaenam : crgo bujusmala dicilis fuisse?
Vastabant sc, inquit , inviccm LTdcbant , occidcbant
assumcbant. Si ad bocsolum cibi vacarctur ,
quomodo
ibi tanta agmina gignerentur, nulrircntur, pcrticcrcntur?
Erat ibi crgo ct quics ct pax.Vcrumtamcn fatcamurilluc
fuissc mdius rcgnum , ubi nulla discordia : duo tamen
bona ista mullo accommodatius dixcrim ,
quam unum
bonum et alterum malum; ut illud sit mdius , ubi ncc
singuli sibimctipsis noccbant, ncc inviccm ; Iioc autcm
infcrius bonum , ubi quamvis inviccm advcrsarcntur,
inium(|uodque tamen animal suam salutem , incolumita-
 CONTRA FAUSTUM MANICH.EUM, LIB. XXI. 555
tem , naturamque tucbatur. Yerunitamcn dco vcstro illc
salteni princcps tcncbrarumnou ita longo intcrvailo com-
parari potest , cui ncnio rcsistcbat , cui rcgnanti cuncta
servicrunt, quem conrionantcm cuncta sccuta sunt quod ,

sine magna pacc atque concorclia fieri non ppssct. Ibi

enim sunt rcgna fclicia , ubi omnium pleno consensu re-
gibus obecHtur. Huc accedit ,
quia illi principi nontantum
sui gencris , id est, bipedes ,
quos parcntcs bomiuum
dicitis , sed etiam cuncta animalium casterorum gcncra
subdita erant , ct ad nutum ejus convertebantur. faciendo
quod jussisset , credendo quod suasisset. Hsec dicentes ,

usque adco putalis surda lioniinum corda , ut expectcnt a

vobis deum alterum nominari , quem vidcnt planc aper-
tcque describi. Sienim principisbujus vircsbocpotcrant,
magna potcntia ; si bonor, magna cbuitas ; si amor, magna
concordia ; si timor, magna discipbna. In bis omnibus
bonis si erant aliqua mala, nuni idco jam mali natura
dicendaest, nisi ab eis qui ncsciunt quid loquantur ?

Porro si proptcrea mali naturam putatis ,

quia non solum
in alteramnaturam mala erat sed etiam in se ipsa ba- ,

bebant malum nulkun-ne malum csse arbitramini du-

.

ram necessitatcm quam patiebatur deus vcster aiite com-

,

mixtionem naturos contrariEe , ut cum ea bellare , et in

ejus fauces sic opprimenda mcmbra sua mittcre cogere-

tur, ut nonposset tota purgari ? Ecce erat etin ipsa mag-
num malum, ante quam ei misceretur f|uod solum dicitis
malum. Aut enim laedi et corrumpi non potcrat a gcnte
tencbrarura , el propria stultitia palicbatur illam ncccssi-
tatcm ; aut si potcrat corrumpi ejus substantia , non co-
litis Deum incorruptibilem, qualem Apostolus pncdicat.
Quidergo, et ipsa corruptibiiitas, qua quidcm nondum
corrumpebatur illa natura, scd tamen a qua corrumpi
poterat non vol^is in deo vestro videtur malum?
,
556 S. AUGUSTINI EPISCOPI
XV. lllud ctiam quis non videat, quod aut praescien-
tia ibi non erat; ubi vestrum cst jam cogitare utrum ,

nullum vilium Dci sit carerc praescicntia, ct quid immi-

ncat omuino ncscirc aut si crat il^i pncscicnlia secu-
: ,

ritas ihi esse non poterat, scd ajtcrnus timor ct lioc quan- ;

tum malum sit ccrtc agnoscitis. An non timcbat ne

, ,

jamjamquc advcnirct tcmpus quo mcmbra cjusita vas- ,

tarentur ct inquinarcnturinillo praelio, ut vix cum tanto

labore , nec tamen tota ]il)crcntur atquc mundcntur ? Sed
si ad ipsum boc non pertinebat ,
quod quidcm cernitis
quam dure mcmbra cjus quae bic
dicatur, ccrte ipsa ,

tanta mala passura crant nempe metuebant. Anbocfu- ,

turum ipsa ncscicbant ? Ergo quabcumquc parli substan-

tias Aumcratc mala in
dci vcstri dciiiit uticpic pnrscicntia.
summo vestro bono, Au
quia suam idco non timcbant ,

consccuturam bbcrationcni ac triumpbum parilcr praevi-

vidcbant? Ccrtc vd pro sociis timc])ant, quosaetcrnis in

illo globo vinculis asuo rcgno novcrant alicnandos.

XVI. non
crat ut nuHa cssct fraterna
Aii ibi cbaritas ,

compassio . quornm pcccato nullo pra2-

pro liis utiquc
ccdcntc impcndcliant aHcrna supplicia ? Quid ilke ij)S?e
animas in globo ligandae, nonne et ipsae rnemljra dei ves-
tri crant? iNonne unum gcnusct una sulDStantia est? Ipsae
saltcm praescicntcs futurum scmpitcrnum vinculum suum,
ncmpc timebant , ncmpe moercljant. Aut si ipsae boc fu-
turum nescieljant ,
pars dei vestri provida erat ,
pars im-
provida : quomodocrgo una cadcmque sub.tantia? Cum
ergo tanta niala ct ibifucrint, antc(piam cssct abcni mab
commixtio ,
quid dc illo tanc|uam puro ct simplici ct
summo l^ono gloriamini? Ergo cliam a|)ud scmctipsas
istas duas naturas, aut duo bona aut duo maba fateri
,

cogimini. Concedimus vobis , si diio mala dixeiitis, ut

quod volueritis liorum pejus dicatis : siautem duo bona,

 CONTRA FALSTUM MANICHjETJM, LIB. XXI. O.^y
quodlibet horuni melius dicite , erit postea diligentior
consideratio dum tamen vester crror ille tollatur, quo
;

dicitis duo principia duarum naturarum, bonae et malae

et plane duos dcos, unum bonum et alterum malum. ,

Jaravero si propterea malum est aliquid quod alterino- ,

cet , invicem sibi ista nocuerunt : fuerit unaparsimpro-

bior, quia prior appelivit alienum. Una ergo malum in-
ferrevoluit,aIteramalum pro malo retribuit : et nonlege
talionis , tanquam oculum pro oculo ,
quod imprudenter
reprehendere soletis, sed multogravius. Eligite ergo quara
pejorem dicatis ,
quce prior nocere voluit , an quae amplius
nocere et voluit et potuit. Ista enim pro modulo suo luce
peifrui concupivit , illa eam funditus eradicavit. Ista si

quod appetivit implesset , sibi certe nihil obfuisset : illa

vero uthostilem adversitatem penitus everteret, etiam suae

parti graviter nocuit. Sicut est illa notissima , et quarum-
dam litterarum memoriae commendata furiosa sententia :

« Pereant amici dum inimici una intercidant ^. » Missa

,

estenim ad inexpiabilem contaminationem pars dei ut ,

essetunde tegeretur globus quo in aeternum hostis vivus ,

sepeliendus est tantum enim timebitur et victus, tan-

:

tum terrebit inclusus , ut sempiterna miseria partis dei

ceetero deo tribuat qualemcumque securitatem.O magna
innocentia bonitatis Ecce faciet et deus vester, unde !

tenebrarum gentem horribililer accusatis quod et suis ,

noceat et alienis. Idipsum omnino in deo vestro arguit

ille globus extremus quo et hostis includitur, etcivisaf-
,

figitur : imovero superat in amplius nocendo , et ahenis

et suis ,
pars illa ,
quam dicitis deum. Hyle quippe non
eradicare alienum regnum voluit, sed tenere; suos autera
quosdam , etsi ab quibusdam consumendo inte-
aliis suis

rimebat , in alias taraen formas denuo commutabat ut ,

' Cicero pro Dejotaro.

r)f)f^ s. Arr,isriM kimscopf
niorifiido et rciiascondo salloni por intervalla lcmporuni
suiie \'i\ce kftltia fruorciilur. Dcus autoni, qualom onmi-
potentom 0[)liinunu|uc doscril)itis, in trtcrnum ct alionos

cradicat ct suos damnat ; ct (juod niirabiliorc dcmcntia

croditur, Hvlo aniuialia sua liicdit in pugna sua , Dcus
mombra sua punitin victoriasua.Ouid osl, vani homincs?
Ncmperccordamini vcrba Fausti de Dco tancjuam dc an-
tidolo, ctllylc tancjuam vcncno cccc plus nocct vcstrum :

antidotum quam vcncnum. Numquid Ilyle tam borrcndo

globo in eetcrnum , vcl Dcum includorct , vcl sua viscera
airigeret : ct quod scclcratius est, calumniatur eisdem re-
liquiis , ne dofecisse videatur, quodeas purgare non potuit.
Dicil cniin j\lanicbtcus in cpislola Fundamenti, idcodig-
nas illas aniinas tieri tali supplicio, quod errare se a priore
lucida sua natura passse sunt , et inimicse lumini sancto
cxtiterunt : cum eas in illum crrorcm ,
quo ita tcncbra-
rentur, ut iilimica luci luxfieret , ipse miserit; si invitas ,

injustus , ut cogerct; si v olentes , ingratus, ut damnet.

Qutese futuras inimicas origini suoe si praescire potuerunt
ct ante bellum tinioro cruciatae , ctin bello incxpiabilitcr
maculatEC, etpostbelluminaeternumdaninatae, nunquam
beatae. Siautcm praescirc non potuorunt ct ante l)clluni ,

improvidcC, ct in bcUo invalidte ct post bcllum miscrae, ,

nunquam diviua^. Etutique quodipSLe, bocDeus, secun-

dum unitatem substantiae. Putamus-ne rcspicitis quam
immanilcr blaspbcmatis? Et tamcn aliquando volcntes
quasi dofcndcre bonitatemDci, etiam ipsi Ilylae praestare
dicilis aliquid boni, ut inclusa in semetipsa nonsaeviat.
Ilabobit crgo aliquid boni cum ei nullum mixtum erit ,

bonum? An Dcus anle bollum sine commix-

forte sicut

tione niali babebat jiecessitatis malum, ita Hvle post bel-

lum sinecommixtione boni babcbit ccssationis bonum ?
Dicitc crgo duo mala sed unum altero pcjus aut duo
, ,
 CONTRA FAUSTUM MANICHiEUM, LIB. XXI. 669
non summa bona , scd unum altcro melius ; ita sanc, ut
c[nocl cst mclius, lioc clicalis miscrius : nam si illius tanti
belli hic erit exilus, ut superata Hyle a propria vastatione
et Dei membris affixis in globo , alitpiitl boni pricstetur
bostibus, et tantum maU infligaturcivibus ; cogitate quis
vicerit? Secl vidclicet vencnum cst Hvle , cjuEe formare ,

firmare , nutrire, vegetare valuit animalia sua : ct anti-

dotum Deus ,
qui damnare potuit ,
qui sanare non potuit
membra sua. Insani , ncc illa est Hyle , ncc ille Deus.
Sic delirant, qui sanam doctrinam non sustinentes, ad
fabulas convertuntur.

FINIS TOMI CENTESIMI TRIGESIMI QUINTI.

 ANNOTATIONES.

ANNOTATiO (l) pag. 2'2.

Catamitus hic, quonomine puer meritorius vocatur,

intelligendus ipse Alexispuer, de quo Yirgilius iil Buco-
licis , Eclog. 2.

ANNOTATIO (q) pag. G/j.

Hanc peccati defmitionem ad Pelagianae haeresis pa-

trocinium detorquere conatur Julianus in lib. i . Operis
imperfecti cap. 44« eaquc laudata gratulabundus excla-
mat : O liicens aiirurn quid verius, quid
iii stercorel
plenius dici a quociuam vel ortodoxo potest. Respon-
quod tanturn-
det Augustinus, hic peccatum definituni
modo peccatum est, non quod etiam puena peccati:
quia de hoc agendum fuit, quando mali origo quce-
rebatur^ quale commissum est a primo homine ante
omnes homines malum.

ANNOTATIO (3) pag. 1 7O.

Passivos. Vox est Afris praesertim scriptoribus fami-

liaris, significans hic loci vagum , inconstans et vile ho-
minum genus. Sic Tertullianus lib. contra Valentin. passi
vos discipulos vocat, passim vagos nec uni magistro ad-
dictos. Et lib. I. contra 'M^xtqaou. passi^'um convictum
dicitindilfercntem ct promiscuuni. Et lib. i. Ad uxorem,
rxxxv. 36
56q annotationes.
licentiam passwam, id est, vagametindifTerentem : quo
etiani sensu apud Ilieronymum in Ezccli. i6. legitur
Passiva libido. In Concilio (^arlhagincnsi I. cap. 8.
dicitur Communio passiiui, id est. indiffcrcns. Et ibi-
dem cap. 1 1 . Passii^a corpora, id est, qualibet.

ANNOTATIO (4) pag". 467.

Sic dici solent terriculamenta infantium , atque utiin

Isidor. Gloss. legitur, formidinumimagines. Lamiasidem
significare hoc loco manifestum est.

ANNOTATio (5) pag. 5i6.

Castolium idem est ac coopertorium, ut vocatur in

lib. de Haeresibus lib. xlvi. atque uhimi globi (juxta
Manichaeos) textorium ex animabus natura bonis quae
non potuerint a naturae malae contagione mundari, quo
tectorio post saecuh finem tanquam carcere superno in-
clusa erit substantia mah.
 CONCORDANTIA
BIBLIOTHEC^E LATIN^ CUM GALLICA.

BIBLIOTHECA LATINA. BIBLIOTBECA GALLICA.

De utililate credendi ad Honoratum, Kjusdiin fragmenta , tom. xxi , p,

lib. I, pag. 5. 1 ia-i3i.
De duabus ania>abus contra Mani- Ejusdem analysis et fragmenla, tom.
chaeos, lib. i, p. 47- x\ii, pag. I lo-i 14.
Acta seu dispulalio conlra Fortuna- Eorumdem anaijsis, tom. xxii, p.
lum Manichseum. lib. n, p jS. i3o el i3i.
Conlra Adimantum Manichaei disci- Ejusdrm analjsis, tom. xxii, p. i52,
pulum, :il). I, p. io5.
Conlra episiolam Mdnichsei qurim vo- Ejusdem fragmenta et analysis, tom.
cant Fundamenii, lih. i, p. 181. xxii, p. ii5-i 19.
Coiilra Faustum Manichaeum lib.
, Eorumdem analysis , tom. xiii , p.
wxiii, p. a54. Ii9-ia5.
 INDEX
OMI CENIESIMI THIGESIMI-QUINTI.

De ulilltate credeiidi ad Ilonoralum, libfr I. Contra Mnnicliaeos dis-

patiit, jirobatque ipsos sacrilege ac lenirre in cosinvelii, qui catlio-

licx lidei aucloritatem sequentes, ad m>steriorum intelligeiiliam sese
illius subsidio comparant, dum ea crcdunt, qurcnuiidum vaient animo
percipere. Se<l imprimis oslcndit Velus Tcst.imcnlum perperam ab
iisdcuj liaereiicis rcpiciiendi. 5
De duabus animal)us contia ISIanicliscos, liber I. Mnnicli.Tis ba;iclicis
duu'; atiimas in uiioqu()()ue liomine csse, iinjim dc Dci siilistantia bo-
Tiam, alleram inalam de lenel)rariim (^cnte nec a Dco condltam dicen-
libus, dolct se Au^uslinus sic aclli.Tsissc, ut ad raliom s. Quibus deli-
ramentum istud everlilur . tam oliTias tamque manifcstas non
allcnilerit. Primum enim con^idcrHnli faclc appHrcrc, omncrn ani-
inam, cum vita qusedain sil, resqiie inleilijjibibs, ac proinde iuce visi-

bili, quam a Deo cssc Maniclia;i falcnlur, piaestanlior, auclori Deo

tribucndom. Fjoca vero Scripluiac tpiibus illi malos ex Dco non cssc
dispulant , aliorum locorum comparalione mcliiis evplicari. Poslea
eliam ex peccali et voliinlatis dcfinilione, ex veiiia pcccatorum qnac
peccantibus dalur in Eccicsia, tandcmque ex [loenitendi affcctu pio
atque ulili, evidenter omnino dcmonslriiri, peccanlcs animas non na-
tura inalas esse. 4?
Acla sm disputalio contra Fortunalum Maniciia-um, libi r I. Disputatio
prima; dici. -,'>

Dispulatio secundae diei, 8S

Contra Adimantnm Manichaei disci[)ulum, liber I. Conciiianlur inlerse
Scripturarum scntentiae ([uas de Teslamento Vetere ac Novo, velut
invicem contrarias Adimantus utruinque Teslamenlum ab uno et
,

eodem Deo esse non posse contcndcii';, corraserat. loo

Conlra c[)islolam Manichaei qiiam vocant Fnndamenti. iiber I. Refcliit
priorcs partes epistolae Manicbaei. oslendens ipsum pro manifcsta
quam poUiccbalur, cl pro cerla cognilione, nonnisi inccrta el absurda
deliramenta suis seclaloribus proponere. i8i
Contra Fiiu-tum Manicliaeiim, lihri XXXI II. a33

An«otationb>. /561

c o n « o h d a r t i a. 56.)

ExrLir.n indf.x.
 PLEASE DO NOT REMOVE
CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET

UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY

BR Augustinus, Aurelius, Saint,

65 Bp, of Hippo
A5 c^pera omnia^
1835
t.28

5.