o

5V

COLLECTIO
SELECTA

SS. ECCLESLE PATRUM,

CXXXVI.

PATRES QUINTI ECCLESIvE S7ECULI,

S. AUGUSTINVS.
XXIX.
 PROSTAT INS!Jl'EK VRNALE

MONTIS PESSULANI,
Apul VIRENQUE, bibi.iopolam;

p/iRisns,

Ai'DD BIBLIOPOLAM, cni nomen gallice,

SOCIETE POUR L4 PUBLICATION DES BOWS LIVKES,

Rue des Saints-Peres, n" i6.

S.-CLODOALDl, E TYPOGRAPHEO BF.LIN-M4NDAR.

 COLLECTIO
SELECTA

SS. ECCLESIJ^ PATMIJM,

COMPLKCTENS

EXQUISUISSLMA OPERA
TUM DOGMATiCA ET SIOUALIA, TVM APOLOGETICA ET OBATOUIA

ACCCRANTIBUS

D. A. B. CAILLAU,
cisonico aoKOKAKio ce^ouahensi bt ciuoacsNSi,

NONNULLISQUE CLEUI GALLICAM PRESBYTERIS.

OPUS REGI DICATUM.

TOMUS CENTESIMUS TRIGESIMUS SEXTUS.

v^y^

PARISIIS,
APUD PARENT-DESBARRES, EDITOREM,
SANCTii: SEDIS ORDINIM INSIGNIBUS DECORATUM,
VIA VULGO DIGTA DE SEINE , 48.

M. DC€C. X&XIX.
 '^Ll.t.U-^-^ '^^
n

SANCTI AUliELIl ^^^ ^^i

AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

OPERUM
I>AJIS VL

OPEKA POLEMJCA.

CONTRA FAUSTUM MANICHiEUM, LIBRl XXXlll.

DE ACTIS CUM FELICE MANICHyEO, LIKRJ fl.
DE NATURA BONI CONTRA MANICH^OS, LIBER UNUS.
SECUNDINI MANlCHiEI EPISTOLA AD AUGUST NUM.
CONTRA SECUND NUM MANiCHyEUM, LIBER UNUS.
CONTRA ADVERSARIUM L GIS ET PROPHETARUM,
LiBRI II.

AD OROSIUM CONTRA PRISCILLIARISTAS liT ORKiE-

NISTAS, LiBER UNUS.
CONTRA SERMONEM ARIANORUM, HBER UNUS.

CXXXVI.
. I
 S. AUR. AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

CONTR\ FAUSTUM
LIBRl XXXlll.

LIBER XXIL

I. Facjstus dixit : « Cur Legem blasphematis et Pro-

phetas Minime quidera nos hostessumus, aut inimici
?

Legis ac Prophetarum sed nec ulUus omnino adeo ut_, ;

si modo per ipsos vos liceat, simus parati fateri falsa

illa omnia esse, quae de eis scripta sunt , et quorum causa
videntur nobis exosi. Sed enim vos repugnatis , et scripto-
ribiis assentiendo vestris , in crimen forsitan Prophetas in-
nocentes adducitis , infamatis Patriarchas , dedecoratis et
Legem , atque quod sil stuhius , vultis et scriptores ves-
tros non esse mendaces , et eos tamen religiosos ac sanc-
tos,quorum hi flagitia et turpes conscripserint vitas.
Quod quia utrumque pariter constare non potest , (opor-
tet enim aut hos fuisse malos , aut illos mendaces et fal-
sos : ) »

IL « Age, si libet, assensu communi scriptoribus dam-

natis , defensionem suscipiamus Legis et Prophetariim.
Legem autem nunc dico ego, non circumcisionem , nec
1.
l s. AtGUhiiM Knscori
sabbata , ot sacrilicia , cx'teraquc hu|Usniodi Judjeo-
ruin 5 sed eam quae vere sit Lcx , id est : « Nou occi-
» des : Noii moechaberis : Non pejerai)is ' , » et caetcra.

Cui t|uia oHm dillamatae in gcntibus , id est , cx quo

muiidi iiujus crcatura consislit, Hebrpeorum scriplores ir-

ruentes , tanquam lcpram ac scabiem , abominanda haec

sua et turpissima priccepta commiscuerunt ,
quae ad peri-
tomcn spcctant , ct sacrificia , agc si es certo et tu amicus
Legis , damna eos mecum ,
qui hanc violare ausi sunt hac
commixtione inconvenientium eidem praeceptorum : quae
pracepta Legem non esse sciretis nec Legis
, nisi et vos ,

partem utique aut eadem servare niteremini professi jus-

,

titiam aut vos coram fateremini esse non justos. Nunc

,

vero et de ilhs quae scelern prohibent mandalis, solhcila

vobis est cura rccle volentibus vivere ^ et de iis quae per-
tinent ad Judaeos , quod quatenus excu-
nulla fit mentio :

satum vobis erit , nisieamdcm Legem non esse constiterit?

Denique si ut incenderis , intolerabile convicium judicans,
si quis te neghgentem praecepti hujus appellet ,
quo dic-
tum est : Non occides , vel non mcechaberis , ita etiam
exardesceres , si quis te et incircumcisum vocaret , et ne-
ghgentem sabbati erat intelligi procul dubio quod esset ;

utrumque lex et Uei mandatum. Nunc vero et de ilhs su-

perioribus laudem quaeris et gloriam si ea conserves et , :

de his nuUam ejusdem boni jacturam metuis ,

quia con-
temnas. Quare constat haec, utdixi, nonesseLegem , sed
Legis potius maculas et scabiem damnantur a no-
: quae si

bis, damnantur ut falsa, non ut legitima. Nec tangit con-

vicium hoc Li j^era , nec Legis auctorem Deum , sed eos
qui hunc et ill in nefarhs suis rehgionibus insc •ipserunt.
Ut autem interdum Legis nos reverendum noraen cum ,

Judaica praecepla persequimur lacessamus vestro fit vi- , ,

'
Exod. XX, a3, el Deiil. v, 17.
 CONTRA FAUSTUM, LIB. XXII. 5

tio ,
qui inter Hebraicas institutiones et Legem nullum
vultis esse discrimen : alioquin reddite Legi propriam dig-
nitatem , Israeiiticas ab eadem turpitudines tanquam ver-
rucas incidite, deformationis ejuscrimen scriptoribus im-
putate , et statim videbitis nos judaismi inimicos tuisse,
non Legis. Legis nomen est quod vos decipit : quia cui
jure debeat abscribi , non nostis. »
IIL u Ad hsec et Prophetas et Patriarchas vestros cur
nos iilasphemare existimetis, ego non video. Namsi a
nobis scripta hsec dictalave fuissent, quae iidem commi-
sisse legunlur, esset vestra haec in nos non irrationabilis
accusatio : ubi vero aut ab ipsis eadem scrjpta sunt contra
honestatis morem , de vitiis captantibus c^loriam , aut ab
eorum sociis ac paribus , nostra quae i Ahic culpa est ?

Damnamus enim detestati actus iniquos ,

quos ultro de se,

nec interrogati confessi sunt rei : aut si haec per invidiam

scriptorum adversus eos malignitas finxit, puniantur scrip-
tores damnentur eorum libri purgetur propheticum no-
, ,

men indigna fama gravitati atque censurae suae Patriar-

,

charum reddatur auctoritas. »

IV. « Et sane fieri potuit ut quemadmodum de Deo ,

impudenter iidem tanta fmxerunt nunc eum in tene- ,

bris ex reterno versatum dicentes, et postea miratum cum

vidisset lucem nunc ignarum futuri ut praeceptum il-
j ,

lud quod non esset servaturus Adam ei mandaret nunc , ;

et improvidum, ut eum latentem in angulo paradisi post

nuditatcm cognitam videre non posset nunc et invidum 5

ac timentem ne si gustaret homo suus de ligno vitae in

, ,

aeternum viveret nunc ahas et appetentem sanguinis at-

;

que adipis ex omni genere sacrificiorum zelantemque si , ,

et aliis eadem ofTerrentur ut sibi et nunc irascentem in ;

alienos nunc et in suos nunc perimentem milhahomi-

, j

num ob levia quidom aut nuUa commissa nunc eliam ^

" 8. AUOUSTINI EPISCOPI
comminnntem ventiirum se fore cum gladio et parcitu- ,

rum iiemini, non justo non peccatori tieri inquam, , : ,

poluit ut et de Dei hominibus menlirentur qui de Deo

,
,

ipso tanta protervitate mentiti sunt. Sed vos

consentite
nobiscum , ut portent scriptores crimen , si vultis eodem
liberari Prophetas. »

y. « Alioquin neque illa nos de Abraham scripsi-

mus, quod habendfe prolis insana flagrans cupidine et ,

Deo, qui id jam sibi de Sara conjuge promiserat*, mi-

nime credens, cum pellice volutatus sit sub conscientia
(quo sit inhonestius) uxoris. Nec quod matrimonii sui in-
famissimus nundinator idem avaritiae ac ventris causa ,

duobus regibus Abimelech et Pharaoni'^, diversis tempo-

,

ribus, memoratam Saram conjugem suam sororem men-

titus quia erat pulcherrima in concubitum venditavit.
^
, ,

Nec quod Loth ipsius f rater de Sodoma liberatus cum ,

duabus filiabus suis in monte concubuit* qui honestius 5

arsisset in Sodoma ictu fulminis quam in monte flagravit ;

inconcess?e flamma libidinis. Sed nec quod Isaac eadem

patri suo gessit ac paria, erga Rebeccam conjugem suam,
fingens et ipse eam sororem, quo per ipsam viveret turpi-
ter^. Nec quod Jacob filius ejus inter Rachel et Liam
duas germanas sorores earumque singulas famulas, qua-
,

tuor uxorem maritus tanquam hircus erraverit ^ ut es-

, ,

set quotidie inter quatuor scorta certamen, quaenam eum

venientem de agro prior ad concubitum raperet inter- ,

dumque etiam mercedibus in noctem ab invicem condu-

cerent enm. Item quod Judas filius ejus cum Thamar nuru
sua dorraierit^, post unius et alterius nuptias filii, de-
ceptus , ut aiunt , habitu prostitutionis , in quem setrans-
lormaverat eadem ,
quae socerum suum bene nosset cum
» Gen. xrv. 2. — » Id. xx, 2. — 3 Id. xii, 12. — 4 Id. xix, 33. — 5 Id.

XXVI, 7 — ^ Id. XXX, 3 etseqq. — 7 Id. xxxvin, i5.

 »,

CONTRA FADSTUM, LIB. XXII. 7

hoc genere fneminarum semper habiiisse commercium.

Nec quod David post tot numero uxores muherculam ,

quoque Uriae mihtis sui nioechatus sit , ipsumque perdi-

derit in belJo ^ Nec quod Salomon filius ejus trecentas
uxores et septingentas concubinas habuerit, et regum filias

sine numero ^. Nec quod Osee Prophetarum primus de

fornicaria muhere fihos fecerit cui turpitudini quo sit :
,

deterius, ascribitur et consihum Dei^. Sed nec illud, quod

Moyses homicidium fecerit quod spohaverit ^Egyptum ,

quod bella gesserit quod crudeha multa et mandarit et

,

fecerit, quod ne ipse quidem uno contentus matrimonio

fuerit^. Haec, inquam et horum simiha quae in diver- , ,

sis eorum habentur hbris nihil a nobis scriptum nihiJ

, ,

dictatum est sed aut scriptorum vestrorum ista commenta

:

sunt faJsa aut patrum crimina vera. Vos utrum vultis

,

ehgite : nam nos , aut hos , aut iJIos pariter detestari ne-
cesse est ,
quia tam malos et turpes odiraus , quam men-
daces. »
VI. Augustinus respondit Nec sacramenta Legis in-
:

telligitis, nec facta Prophetarum quia neque sanctita- 5

tem , neque justitiam cogitare nostis. Sed de praeceptis et

sacramentis Veteris Testamenti ssepe ac multa jam dixi-
mus, ut intelligeretur aliud ibi fuisse quod per gratiam
Novi Testamenti faciendo donaretur implendum, aliud
quod per veritatom patefactam removendo demonstra-
retur impietum : eura Dei et proxirai dilectione suscipere-
tur Legis perficienda praeceptio, circumcisionis autem at-

que aliorum iJJius temporis sacramentorum cessatione os-

tenderetur Legis persoluta promissio. Praeceptum quippe
reos faciebat ad desiderandam salutem ,
promissura autem

' 2 Reg. XI, 4, i5, et 3 Reg. xi, 2. — » Cant. vi, 7.-3 Osee, i, 2. —
4 Exod. u, 12 ; lu, i2j xi; 2 ; xu, 35 ; xvii, 9 et xxxu, 27. Nuna. xxxiu, 32,
et Deut. VII, 5.
 ,

8 S. AUGUSTIM EPISCOPl

lii^uras cclobrabat ad cxpectandum Salvatorcm : iit per

advenlum Novi Testamenti illos liberaret gratia donata,

illas auferret veritas reddita. a Ipsa enim Lex quoe per

)) Moysen data cst ,
gratia et veritas per Jcsum Gbristum
)) facta cst ^
: » gratia scilicct, ut data indulgentia })ecca-
toruni , cjuod praeceptum erat ex Dei dono custodiretur ^
verilas aiitem , ut ablata observatione umbrarum, quod
promissum crat ex Dei lide praesentaretur.
VII. Proinde isti ,
qui ea quae non intelligunt repre-
hendentes , lepram vel scabiem seu verrucas Legis esse
dicunt promissivas figuras sacraraentorum , similes sunt
hominibus ,
quibus displicent ea quorum non capiunt
utilitatem : veluti si surdus videiis moveri labia loquen-
tium tanquam superfluos oris motus deformcsque re-
,

prchciideret; vel si quisquam coecus laudata sibi alicjua

domo vellei palpando probare quod dicitur et parie-
, ,

tum levitatem manu pertractans in ienestras irrueret ,

easque velut inconvenicntes illi aequalitati redargueret ,

cavernasque ruinosas putaret-

VIII. Jamvero facta Prophetarum etiam ipsa prophe-
tica et mystica fuisse, quid agam ut intelligant, quorum
menles vanitas occupavit , ila ut putent credi a nobis
etiam ipsum Deum aliquando in tenebris esse versatum,
t[uia scriptum« Tencbrae crant supcr abyssum -
est : » :

tanquam nos abyssum dicamus Deum ubi tenebrae ,

eraiit quia iux ibi non erat

,
antequam Deus verbo ,

faceret lucem? Sed quia non distinguunt intcr lucem

quod cst ipse Deus et lucem quam fecit Deus ideo , ,

putant esse consequens, ut in tenebris ipse fucrit , ante-

quam faceret iucem cum tenebrae , essent super abys-
sum ante(|uam diceret « Fiat iux
, : , et facta cst lux^. »

Sicut enim in Novo Testamento utrumque de ilio dicitur,

' Joan. I, 17 — ' Geii. 1, 2. — ^ Ibid 3.

 ,

CONTRA FAUSTUM, LIB. XXTI. 9

nam et Deuslux cst, et tenebrne in eo non suntullfe, ibi

legimus *
et Deus qui dixit de tenebris liimen clarescere
:

claruit in cordibus nostris , ilidem ibi legimus'^ : sic etin

illis veteribus libris : « Et candor est liicis aternre^ , »

clictum est de Sapientia Dei , (|ua3 utique facta non est,

quia per illam facta sunt omnia * , et de luce quadam ,

quse nonnisi per illam fieri potest, hoc inodo ibi dicitur :

« Tu illuminabis lucernam meam Domine , Deus meus ,

)) illuminabis tenebras meas^. •» Sicut et ab initio cum

tenebrae essent super abyssum « : Dixit Deus : Fiat lux ,

» et facta est lux "^

: » quam non ft cisset , nisi lucifica
lux ,
quod est Deus.
TX. Sicuti enim Deus sibi sutiicit ad aeternam beati-
tudinem , et ex hac abundat ad faciendos beatos 5 ita

sibi sutlicit ad seternam lucem , et ex liac abundat ad fa-

ciendos illuminatos : nullius bonum cupiens , cum ipso
frnatur omnis voluntas bona ; nullius malum timens, cum
ipso deseratur omnis voluntas ma!a 5
quia nec auget eum,
qui ejus dono beatus est ; nec terret eum ,
qui ejus judicio
miser Talem Deum, Manichaei, non colitis, longe ab
est.

illo facti estis dum phantasmata vestra sectamini quae

, ,

cor vestrum vanura et vagum lucem istam coelestium ,

corporum por carnis oculos hauriens vobis multiplici ,

fictione dilatavit atque variavit. Lux ista, quamvis et ip-

sam Deus fecerit longe inconiparabilis est etiam illi luci,
,

quam fecit Deus in mentibus piorum quas a tenebris lu- ,

cificat sicut ab impietate justificat

, quanto magis illi :

inaccessibili quae ista omnia facit ? Nec omnibus inacces-

,

sibilis est « Beati enim mundicordes

: quoniam ipsi Deum ,

» videbunt ". » Deus autem lux est et tenebrae in eo non ,

sunt ullse ^ : impii vero non videbunt lumen ^ , sicut dicit

«« I Joan. 1, 5. — ' 2Cor. iv, 6. — 3 Sap. vii, 26. — 'i

Joan. 1, 3.-5 Psal.
XVII, 29. — "^ Gen. 1, .t. — 7 Matth. v, 8. — **
i .loan. i, 5. — 9 Isai". l, lo.
 ,,

10 S. AUGUSTIM EPISCOPI

Isaias. Talibus ergo est inaccessibilis illa lucifica lux ,

quae
non solum lucem in sanctorum mentibus,
illam spiritalem
sed eliam istam corporalem fecit non ad quam prohi- :

beat accedere malos , sed quam facit oriri super bonos et

malos ^
X. Cum ergo essent tenebrae super abyssum , ille qui
erat lux, dixit : « Fiat lux^. » Quae iux lucem fecerit,
manifestum est, roanifeste enim positum est « Dixit :

» Deus : » quam tamen lucem fecerit non ita manifestura

,

est. Utrum enim illam ,

quae in mentibus Angelorura est
id ost , ipsos tunc spiritus ralionales Deus fecerit , an cor-
poralem quamdam lucem remotam etiam ab aspectibus
,

nostris in sublimibus hujus mundi locis, inter studiosos

divinarum Scripturarum concorditer disputatur. Quarto
enim die fecit ista conspicua coeli luminaria. Quae rursus
utrum simul cum sualuce factasint , an ex illa ,
quae jara
facta erat ,
quodam modo accensa sint , similiter quferi-
tur. Quaelibet sane lux facta sit, quando cum essent te-
nebrae super abyssum : « Dixit Deus Fiat lux : : » creatam
tamen lucem a creatrice luce factam esse non dubitat
quisquis sanctas lilteras pie legendo fit dignus qui intel-
ligat.

XI. Nec ideo putandus est Deus , antequam faceret

lucem , in tenebris habitasse, quia Spiritus Dei super-
ferebatur super aquas ^, cum praedictura fuisset : « Te-
a nebrae erant super abyssura. » Abyssus namque est
aquarum inaestimamiis profunuuas. Lnde potest occur-
rere carnali prudentiae, velut in iis tenebris ,
quae erant
super abyssuni , haLitavor il Spiritus Dci , de quo diclum
est : « Ferebatur super aquas , » non intelhgenti quem-
admodum lux luceat in tenebris ^ , et tenebrae eam non
comprehendant , nisi per Dei verbum fiant lux , et dica-
'
Matth. 1, 4^' ~ ' Gen. i, 3, — ^ 2.-4 Joau. 5. ^^
Ibid. i,
 ,

CONTRA FAU8TUM, LIB. XXII. 11

tur eis ; « Fuistis aliqnando tenebrae , nunc autem lux in

» Domino ^ » Quod si rationales mentes per volunlatem
impiam tenebrosae lucem sapientiae Dei nusquam absen-
tem comprehendere non possunt quod ab ea longe sint ,

affectu non loco quid mirum si Spiritus Dei , qui super-

, ,

ferebatur super aquas , superferebatur etiam super aqua-

rum tenebras , incomparabili quidem longinquitate , sed
substantiae , non locorum.
XII. Scio quidera istis quam surdis haec cantem nec :

tamen despero quod cantici mei veritas inventura sit au-

rem suam , quam Dominus aperuerit a quo sunt vera ,

quae dicimus. Istos autem , quales divinarum Scriptu-

rarum judices patimur, quibus etiam displicet, quod
Deo placuerint opera sua, quem tanquam insolitam lucem
miratum esse reprehendunt quia scriptum est « Et ,
:

» vidit Deus lucem , quia bona est ^ ? » Approbat enim

opera sua ,
quia placent ei ,
quae fecit , et hoc est videre
quia bona sunt. Neque enim aliquid invitus facere cogi-
tur, ut quod ei non placet faciat aut in aliquid facien- ^

dum imprudens labitur ut factum esse displiceat. Cur ,

autem istis non disphceat , quod Deus noster opus suum

vidit ,
quia bonum est quandoquidem Deus eorum cum
:

membra sua mersit in tenebras velum contra se posuit?,

Non enim quod fecit vidit ,

quia bonum est : sed noluit
videre quia malum est.
,

XIII. Miratum sane Faustus Deum nostrum dixit,

quod scriptum non est nec omnino est consequens :

ut cum aliquis vidit quia bonum est , etiam miratus dica-

tur. Multa enim bona videntes non miramur tanquam ,

praeter opinionem ita sint sed tantummodo approbamus, 5

quod ita esse debuerint. Verumtamen ostendimus eis,

non in Vetere Testamento cui malitiose calumniantur
» Ephes. V, 8. — » Gen. 1, 4.
 . — :

12 S. ACGXJSTINI KPISCOPI

sed in Novo qiiod iit imperitos fallant accipiunt , Deum

esse miraliim. Cliristum enim fatentur Deum , et hanc in

lacjueo suo velutescam dulcissimam ponunt qua Ghristo ,

deditos capiant. Deus ergo miratus est, cum Christus mi-

ratus est ; sic enim scriptum est in Evangelio ,
quod au-
dita fide cujusdam Cenlurionis miratus est , et ait Disci-
pulis suis : « Amen dico vobis , non inveni tantam fidem
» in Israi-'! '. » Ecce nos ut potuimus , exposuimus. Vidit
Deus quia bonum est'^ ; et melius fortassis exponunt ista

meliores : exponant et isti quare sit miratus Jesus ,

quod
antequam fieret praesciebat et antequam audiret uti-
,
; ,

que noverat. Quanquam enim plurimum intersit utrum ,

videat alicjuis cpiia honuni cst an etiam miretur in hoc , :

tamen est nonnulla simiHtndo ,

quia etiam Jesus lucem
fidei miratus est ,
quam in corde illius Centurionis ipse fe-

cerat, qui verum est lumen quod illuminat omnem ho-

,

minem venientem in hunc mundum ^.

XIV. Quem posset certe aliquis impius paganus ita

calumniari et reprehendere in Evangelio , sicut Deum

Faustiis in Vetere Testamento. Diceret im- enim et ille

providum Christum, non solum ex hoc quod miratus est

Centurionis fidem verumetiam quod Judam inter Disci- ;

pulos elegif* qui mandata ejus non erat servaturus, si-

,

cut reprehendit iste , cur praeceptum in paradiso datum

fuerit homini non facturo ^ Culparet etiam illud ,
quod
scire non potuerit quis eum tetigerit , cjuando tetigit fim-

briam vestimenti ejus ,

quse fluxum sanguinis patiebatur^
sicut iste culpavit Deum ne.scisse ubi lateret Adam. Credo
quia dixerit : « Adam ubi cs " ? » Sicut dixit Christus :

« Quis me tetigit ^ ? » Diceret et invidum ac timentem ,

' Matth. viii, 10. - ' Gen. 1^4- — ' Joan. i, 9. — 4 Matth. vni, 10 et
Joan. VI, 71. — 5 Gen. u, 16 et ni, i. — *>
Marc. v, .3o et Luc. viii, 45.
7 Gen. III, q. — " Mattli. xxv, 1 1
 ,,

C0J\XRA FAtS'lU.M, LIB. XXll. 13

iie si iiitrareiit quiiic[iie ali;je virgincs in regnum ejus , vi-

verent in aeternum 5 conlra quas ita clausit , ut nec mise-

rabiJiter pulsantibus aperiret, velut obliviscens quod ipse
promiserat , dicens : « PuLate et aperietur vobis ^ : » si-

cut iste invidiae timorisque arguit Deum quod ,

ad vitam
seternam non admiserit peccatorem. Diceret et appeten-
tem non pecudum sed hominum sanguinis quia dixit:
, ,
,

« Qui perdiderit animam suam propter me, in vitam aeter-

» nam inveniet eam ''

: » sicut iste de sacrificiis anima-
lium ,
quibus figuris promittebatur sacrificium sanguinis
quo redempti sumus , voluit calumniari. Reprehenderet
et zelantem ,
quia cum ementes et vendentes de templo
flagellando ejecisset commemoravit Evangelista de illot ^ ,

esse scriptum « Zelus domus tuae comedit me *

: » sicut :

iste accusavit zelantem Deum quod aliis sacrificari ve- ,

tuisset. Diceret irascentem iii suos et in alienos : in suos

quidem ,
quia dixit : « Servus qui scit voluntatem domini
» sui non facit digna plagis vapulabit multis ^ » in
, et ,
;

alienos autem quia dixit « Si quis vos non receperit

,
:

» excutite illis pulverem de calceamentis vestris. Amen

» dico vobis quia tolerabilius erit Sodomse in die judicii,
,

»quam illi civitati ^ » : sicut iste criminatur irascentem

Deum nunc in aiienos , , nunc in suos ,

quos utrosque
Apostolus commemorat , dicens Quicumque enim sine
: «

» lege peccaverunt , sine lege peribunt et quicumque in 5

» iege peccaverunt ,
per legem judicabuntur ^. » Diceret
et trucidantem et effundentem multorum sanguinem ob
levia cjuidem vel nulla commissa. Leve quippe aut nul-
lum commissum pagano viderelur vel non habere in ,

convivio niiptini iim vestemnuptialem^, propter quod Rex

noster in Evangeliojussithominem ligatis manibus etpe-

•
Kattli. vii, 7. — ' I(i. s, 39. — ' Joan. ii, i5. — ^ Psal. lxviii. io. —
5 Luc. XII, 47- —^ Matlh. x, i^. — 7 Kom. ii, i2. — 8 MattL. xxu, i'i.
 . :

14 S. AUGUSTINI EPISCOPI
dibus projici in tenebras exteriores ; vel nolle super se
Christum regnare propter quod peccatuni ait , : « Illos

)» autem qui noluerunt me regnare sibi adducite , , et in-

» terficite corara me * : » sicut iste accusavit Deum iii Ve-
tere Testamento ,
qui ei visus est proptcr levia vel nulla
coramissa , hominum Jamvero illud quod
millia trucidare.
reprehendit Faustus , minantem Deum venturum se esse
cum gladio quo non parceret nec justo nec peccatori
,
, ,

quomodo paganus ille reprehenderet audiens apostolum ,

Paulum dicere de Deo nostro : « Quia Filio proprio non

» pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit eura'*. » Au-
diens et Petrumcum de magnis tribulationibus sanctorura
et interfectionibus loqueretur , ad tolerandum exhortan-
tera et dicentem : « Tempus est ut judicium incipiat a^;

» domo Domini : et si initiura a nobis, qualis finis erit's

» eis, qui non credunt Doraini Evangelio? Et sijustus"'
» quidera vix salvus erit ,
peccator et impius ubi pare-
» bunt^?» Quidenira justius Unico, cui tamen Pater non
pepercit ? Et quid evidentius, quod necjustis parcat,
eraendans eos varietate tribulationura , cum de hac re
aperte Et si jnstus vix salvus erit? » non so-
sit dictura : «

iura enira in Vetere Testamento scriptum est « Quem :

» enim diligit Deus corripit flagellat autem omnera fi- , ;

» lium quera recipit* » et « Si bona percepimus de : ,

» raanu Domini, mala non sustineamus ^? » sed etiam in

Novo : « Ego quera amo, arguo et castigo^ : » et illud ,

« Si enira nos ipsos dijudicaremus , a Domino non judi-

» remur : cura judicamur autem, a Domino corripimur,
» ne cura mundo damneraur ^. « Sed tamen si Paganus in
Novo Testamento talia reprehenderet ,
qualia isti repre-
hendunt in Vetere , nonne et ipsi ea defendenda suscipe-
' Luc. xii, 27. — ' Rom. viii, 32. — * i Petr. iv, 17, 18. — 'i
Prov. iu,

21. —5 job, 11, 10. — ^ Apoc. 111, ig.— 7 1 Cor. xi, 3i

 ;

CONTRA FAUSTOM, LIB. XXII. 16

rent ? Quod si qua tandem vecordia hic
facere possent ,

talia reprehendunt ,
? Si autem non
qualia ibi defendunt
possent cur in uno tantum
, ac non potius in utroque ,

TestaraentOj quod non intelligentibus impiis pravum vide-

retur, idem non intelligentibus piis rectura , sed tectum
credi oportere concedunt.^
XV. An forte, quse de Novo Testaraento sirailia pro-
tuliraus , ipsa quoque audent dicere falsa esse atque
perversa, privilegio illo suo diabolico, ut quidquid est

in lEvangelio vel Epistolis canoncis, quo adjuvari hae-

resira suam putent , id esse a Christo et Apostolis dictum
teneant atque suadeant ; quidquid autem ex iisdera codi-
cibus adversus eas sonuerit , imraissura ab infalsatoribus
ore impudenti ac sacrilego non dubitent dicere? Cui fu-
rori eorura, auctoritatem omnium librorum extinguere
atque abolere conanti, jam supra, quantum susceptiope-
ris ratio sinere videbatur non pauca respondi.
,

XVI. Nunc illud admoneo, ut cura insanas et sa-

crilegas fabulas suas chiistiani norainis pallio velare con-
tendant , videant taraen quando ista contra Scripturas
,

non a nobis contra Paganos tantura,

christianas disputant,
sed etiam contra Manichaeos veritatera codicum divino- ,

rum Testaraenti utriusque defendi. Et ista quidem quae ,

modo Faustus velut indigna Deo de nostris veteribus lit-

teris in sermone suo posuit , contra Paganura et in Evan-
gelico vel Apostolico sermone talia reprehendentem ita
forlasse defenderem , ut paria de auctoribus eorura, sicut
Paulus noster apud Athenienses fecit, comraeraorarem*.
Invenirem enira fbrtasse et in litteris eorum Deum raundi
creatorem ac fabricatorem , et lucis hujus institutorem
qui tamen antequam eam conderet non jacebat in tene- ,

bris : et ex opere suo perfecto elatum esse gaudio quod

\

' Act. xvu, "i^.

 16 S. AUGUSXIM EPI&COPI

ccrle ampliuscst, (juam ((Vidit i|uia bonum cst: ^) ct Jcgis

latorcm cjuam si homo sci[ucrc,'lur , suo bono racercl-, si
,

aulcm sperneret, suo malo. Qucra nonideo dicerent igna-

rum futuri, t|uia ct futuris contcniploribus lcgcm dedit.
Jamvero idco improvidum c|uod alicjuid intcrrogct, nec ,

homincm dicerent in cjuorum libris multa non ob aliud

,

interrogantur , nisi ut suis quisque responsionibus coii-

vincalur •
cum illc qui inierrogat, non solum sciat quod
sibi vult ab altcro respondcri, scd itiam illum hoc respon-
surum. Invidentem autem cuicjuam Deum quod : malos
beatos fieri non sineret , si vcllct dicere ,
plenos invcniret
. suorum libros dc hac rc ad diviiiam providentiam perti-
nente.
XVll. De sacrificiis vero nihil aliud mihi Paganus ob-
jiceret , nisi cur apud cos illa reprehendamus cum in ,

nostris veteribus libris talia sibi Deus noster jussisse le-

gerctur olferri. Hic cgo de vero sacrificio latius fortasse
disscrcns , dcmonstrarem id non debcri nisi uni vcro Deo,
quod ei unus verus Saccrdos obtulit : 3[ediator Dci et
hominum *
: cujus sacrificii promissivas figuras in victi-
mis animalium cclcbrari oportcbat ,
proptercommcnda-
tionem fulurae carnis ct sanguinis ,
per quam unam victi-
mam ficrct rcmissio pcccatorum dc carne et sanguine
contractorum ; c[uae regnura Dei non possidebunt ,
quia
cadcra substantia corporis in ccelestera corarautabitur
qualitatcm : quod ignis in sacrificio significabat, velut ab-

sorbens raortem in victoriara-. In eo autera populo haec rite

celebrata sunt, cujus ct regnura et sacerdotiura prophctia

erat vcnturi Regis et Sacerdotis ad regendos et consecran-
dos fidcles in oranibus gcnlibus et introducendos in reg-
iiura coelorum et sacrariura Angelorura ac vitam aeternara.
Hujus itaque veri sacrificii sicut rcligiosa praedicamenta
' I Tiin. II, 5. — * I Cor. xv. 5o.
 COKTllA FAUsTUM, LIB. XXll. 17
Hebrsei celebraveiimt , ita sacrilega imitamenta Pagani :

« Quoniam quae immolantGentes, ait Apostolus, dsemoniis

» immolant, et non Deo' » Antiqua enim res est praenuntia- .

tiva immolatio sanguinis , futuram passionem Mediatoris

ab initio generis humani testificans : hanc enim primus
Abel obtulisse in sacris Litteris invenitur-. Non igitur mi-
rum est, si praevaricatores angeh ,
quorum duo maxima
vitia sunt superbia atque fallacia per hunc aerem ,
voli-
tantes, quod uni vero Deo deberi noverant, hoc sibi a suis
cultoribus exegerunt , a quibus dii putari voluerunt, dante
sibi locum vanitate cordis humani maxime cum ex desi- :

derio mortuorum constituerentur imagines, unde simula-

crorum usus exortus est et majore adulatione divini ho- ;

nores deferrentur tanquam in coelum receptis, pro quibus

se in terris daemonia colenda supponerent, et sibi sacrifi-
cari a deceptis et perditis flagitarent. Sacrificium ergo non
solum cum juste imperat verus Deus, sed etiam cum su-
perbe exigit falsus deus, satis ostendit cui debeatur. Haec
illi Pagano si essent difficiliora ad credendum, etiam ipsa
prophetia persuaderem , in qua tam longe ante conscripta
sunt, quae nunc implela monstrarem. Quod si et hanc
contemneret , hoc quoque agnoscerem potius, quam mi-
rarer ; quandoquidem non omnes fuisse credituros, iu
ejusdem prophetiae veritate recolerem.
XVIII. Si autem zelantem Christum vel Deum ex
utroque Testamento mihi objiceret , atque ipsum verbum
exagitaret , nihil aliud quam se omnium litterarum vel
experlem vel negligentem ostenderet. Cum enim docti
eoruni discernant inter voluntatem ct cupiditatem gau- ,

dium et laetitiam , cautionem et metum , clementiam et

misericordiam ,
prudenliam et astutiara , fiduciam et au-
daciam 5 et multa in hunc modum, ita ut in his binis vcr-
'
i Cor. X, 20. — 2 Gcn. iv. 4. — ^ 5,;,^. ,v, 1.5.

GXXXVl. 2
18 S. A.UGUSTIN1 ElUSCOVl

bis, ea qune priora posui , virtutibus ; quae autera poste-

rlora, vitiis appouant : pleni sunt tamen libri eorum
abusione istorum nominum ,
quae proprie vitia signifi-
cant, cum etiam virtutes sic appellantur ; cum vel cupidi-
tas pro voiuntate , vel Iretitia pro gaudio , vel metus pro
cautione , vel misericordia pro clementia , vel astutia pro
prudentia , vel audacia pro fiducia ponitur. Et quis omnia
commemorare valeat, quae ad similem licentiara mos lo-
cutionis usurpat? Huc acceditetiara singularura quarum-
que linguarum sua quaedam proprietas. Nam in Ecclesias-
ticis litteris nusquam misericordiara in vituperatione
positam recolo. Cui rei sermonis etiam quotidiani consue-
tudo concordat. Graeci duas res vicinas quidem sed ta- ,

men distinctas uno noraine appellant laborem et dolo-

, ,

rera ; nos eas singuUs nominibus enuntiaraus : sicut a

nobis uno nomine appellatur vita , sive secundum quam
dicimus , vivit ,
quod exanime non est ;sive secundum
quam diciraus , bonae vitae horao est : Graeci autera ista
duo duobus quoque vocabulis significant. Unde fieri po-
test, ut excepta verborura abusione, quae in oranibus
linguis late patet, aliqua etiam hebraese linguae proprie-
tate zelus in utroque ponatur; sive cum conjugis adulte-
rio turbatus animus contabescit, quod in Deum cadere
non potest ; sive cum servandae pudicitiae conjugali custo-
dia diligens adhibetur quod Deura facere, cum plebem ,

suam tanquam conjugera alloquitur quara per multos ,

falsos deos fornicari non vult non solura sine dubita- ,

tione, verumetiara cura gratiarura actione nobis utileest

confiteri. Hoc et de ira Dei dixerira : neque enira pertur-
batur Deus , cura infert irara ^ sed ira pro vindicta poni-
tur , sive abusione , sive aliqua preecedentis linguae pro-
prietale.
 1 — . ,

COJJTRA FADSTUM, LIB. XXll. 19

XIX. De interfectis autem hominum millibus non mi-

raretur, si Deijudicium non negaret : quodneque Pagani
negant, qui Dei providentia istam universitatem regi et
admiaistrari a summis usque ad ima concedunt. Quod si

et hoc negaret, vel suorum auctoritate facilius, vel ali-

quanto diutius certarura rationum disputatione convin-

ceretur, vel tanquam nimium durus et stohdus ipsi ,

quod non crederet divino judicio rehnqueretur. Le-

esse ,

via porro vcl nuUa commissa, propter quae Deus interfe-

cerit homines, si expresse commemoraret, ostenderemus
nec nulla esse nec levia velut quod exerapli gratia po-
, :

suimus de veste nuptiaii, demonstraremus quantum esset

nefas, sacras nuptias adire quserentem ibi gloriam , non
sponsi, sed suara^ ^ vel si quid forte aliud illa vestis rae-
hore intellectu significare inveniretur : aut quodante ocu-
los regis interficiunlur, qui eumsibi regnare noluerunt^
non longo forte sermone nostro appareret , non queraad-
raodura nuiia culpa est hominis, si noilet sibi regnare
quemquam hominem , ita nullam vel parvam esse culpara
eura sibi nolle regnare, incujussoliusregno recte, beate,
semperque vivitur.
XX. Jara illud ultimum, quod Faustus posuit, insidians
veteribus libris tanquam vituperantibus Deura, quod rai-
netur giadium, quo nemini parcat, nec justo, nec pecca-
tori, cura Pagano exponeretur quomodo accipiendurasit,
fortassis nec Novo nec Veteri Testamento resisteret, eique
placeret simihtudo Evangelica, quse istis qui se Christianos
haberi volunt, aut non apparet ut caecis, aut dispiicet ut
perversis. Summus quippe ilie vitis agricola aliter parat
falcem sarmentis fructuosis, aliter infructuosis'^ : tamen
non parcit, nec probis, nec reprobis, iliis purgandis, iilis

amputandis. NuUus enim hominum est tanta justitia prae-

• Matth. xxii, 1 . ^ Luc. xix, 27. — ^ joan. xv, i

2.
 ::

20 S. Ai)(;iii>ijjNi Ki'iscoi'i

liilub, cui noii sil iiccessaria lcntatio tribulatioiiis, vel ad

perficiendam, vel adconfirmandam, vcl ad probandam vir-
tutcm nisi fortc nec Paulum isti apostolum inter justos
:

numerant, qui (juamvis liumiliter et veraciter sua praete-

rita peccata lateatur, tamen se ex fide Jesu Christi justi-

ficatum gratias agit^ An vero illi parcebat ille quem ,

vani non intelligunt dicentem : « Non parcam, nec justo,

» nec peccatori? » Audiant ergo ipsura : « Et ne magni-
» tudine , inquit, rcvelationum extollar, datus est mihi
» stimulus carnis, angelus Satanae, qui me colaphizet
» propter quod ter Dominum rogavi, ut auferret eum a
» me ; et dixit mihi : Sufiicit libi gratia mea, nam virtus
» in infirmilale perficitur-. » Ecce necjusto parcebat, ut
ejus virtutem in infirmitate perficeret, qui ei dederat co-
laphizanlem angelum Satanae : nisi dicitis quod eum dia-
bolus dederit. Diabolus ergo agebat, ne magnitudine
revelationum Paulus extolleretur , et ut virtus ejus perfi-

ceretur. Quis hoc dixerit? Ab illo igitur traditus erat justus

colaphizandus angelo Satanae_, qui per eum tradcbat et in-
justos ipsi Satanae : de quibus idem dicit : « Quos tradidi
» Satanae, ut discant non blasphemare^ » Jamne intelli-

gitis quomodo ille desuper non parcat , nec justo , nec

peccatori ? An quia illic gladius nominatus est , amplius
exhorrescitis ? Aliud est enim colaphizari, aliud occidi.
Quasi vero non diversis mortium generibus prostrata sint
Martyrum millia, aut hoc re vera persecutores in potes-
tate haberent, nisi eis desuper data esset ab illo, qui dixit
Non parcam, nec justo, nec peccatori^ cum ipseDominus
Martyrum , c i Filio proprio non pepercit ^ apertissime
Pilato dicat : « Non haberes in me potestatem, nisi data
» tibiessetdesuper^. » Has pressuraspersecutionesquejus-
'
I Tim. r, i3. — ' a Cor. xii, 7. — 3 , xjui ,^ 20 — ''1
Roni. viu, 32.
— 5 Joan. XIX, II.
 ,

CONTEA FAUSTUM, LIB. XXII. 21

torum dicit idem Paulusexemplum esscjudiciiDei '. Quae

sentenlia latiiis ab apostolo Petro manifestatur, sicut su-
pra commeraoravi, ubi ait tempus esse ut judicium inci-

piat a domo Domini. u Et si initium, inquit, a nobis, qualis

» finis erit eis, qui non credunt Dei Evangelio? Etsi jus-
)) tus vix salvus erit ,
peccator et impius ubi parebunt -? »

Hinc enim inteliigitur quomodo non parcatur impiis, tan-

quam sarmentis praecisis ad combustionem quandojustis ;

non parcitur propter perficiendam purgationem. Nam et

ipse Petrus testatur haec illius voluntate fieri, qui in libris
veteribus ait : Non parcam, nec justo,necpeccatori. Dicit
enim et ipse : « Meiius est bene facientes, si velit Spiritus
» Dei ,
male facientes^ » Cum ergo ex volun-
pati, ([uam
tate Spiritus Dei patiuntur bene facientes , non parcitur
justis ; cum autem male non parcitur peccato-
facientes,
ribus : secundum illius tamen voluntatem fit utrumque
qui ait : Non parcam nec justo, nec , peccatori ; illum fla-

geilando ut fiiium, illum puniendo ut impium.

XXI. Ecce ostendi, quantum potui, nos non colere
versatum ex aeterno in tenebris Deum, sed eum qui lux
est, et tenebrae in eo non sunt ullae*, atque in se ipso
habitat lucem inaccessibilem , cujus lucis aeternae candor
est coaeterna Sapientia^. Nec lucis inopinatae admirato-
rem ; sed lucis factae creatorem , ut subsisteret : approba-
torem, ut maneret. Nec ignarum futuri : sed mandatorem
prsecepti, et damnatorem delicti •
ut adversus inobedien-
tiam juste prolata vindicta praesentes coerceret, futurosque
terreret. Nec improvidum nesciendo quaerentem : sed in-
terrogando judicantem. Nec invidura ac timentem : sed
ab aeterna vita, quae juste obedienti datur, praevaricato-
rem juste prohibentera. Nec sanguinis et adipis appeten-
^ 2 Thess. 1, 6. — ^ I Petr. iv, 17. — ' Id 111, 17 - ^ i Joan. 1, 5. —
5 I Tini. VI, 16 et Sap. \n, -iG.
 ,

22 S. AUGDSXIWl EPISCOPI

tem : sed carnali populo congruis sacrificiis impositis, per

quasdam liguras verum sacrificium promittentem, nec ii-

vida perturl)atione, sed tranquilla bonitate zelantcm , ne

uni Deo dehens anima castitatem, per multos falsos cor-
rupta et prostituta turpetur? Nec ira velut humana, tur-
bide saevientem; sed alia divina, severe justa retrihuentem,
quae non propter ulciscendi libidinem, sed propter judi-
candi vigorem certo usu locutionis ira nominatur. Nec ob
leviavelnullacommissa hominum milha perimentem-, sed
sequissimo examine per temporales mortalium mortes uti-
litatem timoris sui popuhs imponentem. Nec sine ullo
delectu cseca confusione justos peccatoresque punientem :

sedjustis salubrem correptionem propter perfectionem,

peccantibus autem debitam severitatem propter requita-
tem distribuentem. Unde vos apparet, Manichoei, suspi-
cionibus vestris esse deceptos , cum male intelhgendo
Scripturas nostras , vel malos intellectores experiendo
falsa de Cathohcis creditis; ac sic rehcta sana doctrina
conversi ad sacrilegas fabulas, nimiumque perversi et
alienati a societate sanctorum , nec ex Novo Testamento
corrigi vultis, unde taha proferimus, qualia in Vetere
arguitis. Unde fit, ut adversus vos, sicut adversus Paga-
nos utrumque Testamentum defendere compellamur.
,

XXII. Sed facite ahquem prorsus carnaiiter ita desi-

pientem, ut Deum coiat, non quaiem coiimus, qui unus
et verus est sed qualem nos coiere dicitis qui vestris
;
,

vel caiumniis vel suspicionibus fictus est nonne etiara :

iste meliorem colit quam vos ? Quaeso enim advertite et

qualescumque ocuiosaperite neque eniraopus est magno

:

acuraine ingenii, uthoc quod dicam, perspici possit; ora-

nes prudentes imprudentesque appello audite, advertite, :

judicate. Quanto enim raeiius Deus vester ex aeternitate

versatus esset in tenebris, quam coaeternam sibiet cogna-
 ;

CONTRA. FAUSTtJM, LIB. XXII. 23

tam lucem raersisset in tenebras ? Quanto melius exor-
tam sibi novam lucem ad fugandas tenebras miratus lau-
daret, quam irruentes sibi veteres tenebras nisi sua luce
contenebrata, evitare non posset? Infelix, si perturbatus
crudelis, si securus hoc fecit. Melius enim certe a se fac-
tam lucem videret , et miraretur bonam quam a se, geni-
tam faceret malam : quae sic ab eo repulit tenebras ini-
micas, ut ei fieret inimica. Hoc enim culpae imputabitur
damnandis in globo illis reliquiis, quod errare se a priore

lucida sua natura passae sunt , et inimicae lumini sancto

extiterunt quod antequam eis accideret ex aeternitate, si
:

nesciebant hoc sibi futurum seternas ignorantiae tene- ,

bras si autem sciebant, aeternas timoris tenebras- patie-

^

bantur. Ecce vere pars et substantia dei vestri in suis

tenebris ex seternitate versata est : nec postea lucem no-
vam mirata est, sed ahas tenebras alienas, quas semper
timebat, incurrit. Porro ipse Deus, cujus ilJa pars erat, si

eidem parti suae futurum tantum malum timebat, etiam

ipsum occupaverant timoris tenebrae si autem hoc futurum :

nesciebat, ignorantise tenebris caecabatur : si autem hoc

parti suae futurum sciebat, et non timebat ,
pejores sunt
tenebrae tantae crudehtatis, quam vel ignorantiae vel timo-
ris neque enim habebat deus vester, quod in ipsa carne,
:

quam non a Deo, sed ab Hyle factam dementissime cre-

ditis, sic laudat Apostolus : « Si patitur unum membrum,
» compatiuntur omnia membra
Sed non accusamus ^, » :

praesciebat, limebat, dolebat, sed quid faceret non habe-

bat. In his ergo suae miserise tenebris ex aeternitate versa-
tus est, nec postea novam lucem quae ab illo tenebras fu-
garet, miratus est •, sed ahas tenebras, quas semper timuit,
magno malo suae lucis expertus est. Quanto melius, non
dicam praeceptum daret sicit Deus, sed praeceptum acri-
' I Cov. Xll, 2().
 ;

'M S. Alir.USTINI EPISCOPI

poret siciU honio ;

quod bono siio custodiret malo suo ,

contemneret, in utroque tamen motu animi libera volun-

late uteretur, polius c[uam contra voluntatem ad contene-
brandam lucem suam inevitabili necessitate permeretur.

Nam illud multo uti(|ue mclius esset, ut prreceptum daret

humanre naturte quam peccaturam esse nesciret quam ,

naturam suam divinam necessitatc pressus peccare com-

pelleret. Evigilate, ct dicite nobis quomodo vincit tenc-

bras, quem jam erat apud illum

vincit necessitas. Haec
hostis major, a c[ua victus ctjussus cum minore pugnavit.
Quanto melius nesciret quod ab ejus facio lugisscl Adam,
quam ij5se primo a iacie durae ac dirse necessitatis et ,

postea a facie diversae atque adversae gentis quo fugeret

non haberet. Quanto mehus naturce humanae invideret
vitam beatam,quam naturam divinam daret in miseriam:
desideraret sanguinem et adi}Dem sacrificiorum potius ,

c[uam ij3se toties etiam idobs mactarctur, mixtus adipi

et sanguini omnium victimarum : perturbaretur zelo, si

illa sacrificia etdiis aliis ofTerrentur, potius quam ipse li-

gatus, non solum in omnibus f ructibus verumetiam in ,

omnibus carnibus per omnes aras omnibus d.nemonibus

,

ofFerretur. Quanto melius vel humana indignalione com-

motus ac turbidus peccantibus et suis et alienisirascerelur,
quam ipse non solum in omnibus irascentibus, sed etiam in
omnibus timentibus turbarctur in peccantibus omnibus
;

coinquinaretur, in damnatis omnibus puniretur ubique j

ligalus ex illa sua parte, quam ad tale dedecus innocen-

tem ipse damnavit , ut per illam vinceret cjuod timebat
etiam ipsc sub tam exitiosa necessitate damuntus, ul ei

damnata pars ejus posset ignoscere, si cum jam miser sit,

vel humilis esset. Nunc autem quis ferat reprehendi a

vobis Deum irascentem suis alieniscjue peccantibus cum ,

deus quem fingitis, raemhra sua, quae coactus coegit ire

 ,

CONTRA FA.USTUM, LIB. XXII. 2.">

in fauces peccati, postea damnet in globo? Quod quidem

cum faciet , ut dicitis, iram non habebit. Sed miror, si
frontem habebit inferendo in eos quasi vindictam, a qui-
bus petere deberet veniam, et dicere : Obsecro, ignoscite,
membra mea estis:quando ego in vos istud nisi victus ne-
cessitate facere possem ? Scitis et vos quod tunc quando
,

vos huc misi , horrendus hostis eruperat quod autem 5

nunc voc hic ilhgo , timeo ne rursus erumpat.

Jam certe etiam ilhid fatemini multo melius esse ,

hominum milha ol) nulJam vel levem culpam temporali

morte interficere, quam membra sua, id est, membra
Dei , substantiam Dei, et plane Deum et in peccati vo-
raginem tradere, et poenae sempiternae colligatione dam-
nare. Si enim esset ilJis membris peccandi vel non pec-
candi libernm arbilrium ; (Quanquam de substantia
Dei ,
quae vere substantia Dei est , ac per hoc omnino
incommutabiJis (juemadmodum hoc dicatur non inve-
, ,

nitur^. Deus enim omnino peccare non potest, sicut ne-

gare se ipsum non polest homo autem potest peccare, :

et Deum negare; sed si noJit , non facit ) Si ergo istis

:

membris dei vestri , veJut animae humanae ac rationali

esset, ut dixi, peccandi veJ non peccandi Jiberum voJun-
tatis arbitrium, recte fortasse pro gravibus criminibus ilJo

globi supphcio plecterentur : nunc autem libertatem vo-

JuntatisiJlasparticuJashabuisse, dicerenon potestis, quam
totus deus ipse non habuit : quia si eas non miteret in
peccatum, totus a tenebrarum gente pervasus peccare co-
geretur : quod si cogi non possent, peccavit, cum eas eo
misit ubi cogi possent 5 et ideo magis ipse iJIo veJut parri-
cidaJi cuJco dignus, qui hoc fecit Jibero imperio ,
quam
iJJae quae obtemperando illuc ierunt, ubi recle vivendi ar-
bitrium liberum perdiderunt. Si autem ad peccandum et
' 2 Tim. II, i3.
26 S. AUGUSTINI EPISCOPl
ipse invasus atquc possessus cogi possct, nisi per suaepartis
primo flagitium, dcintle supplicium, iibi providisset, nul-
laque fuit in deo vestro, nec in ejus partibus libera volun-
tas : non reum; non quia
se fingat judiccm, sed agnoscat
passus estquod nolebat, sed (|uia so simulatjusta retri-
buere, damnando eos, quos novit malum passos esse po-
tius, quam fccisse quod ad hoc tantum simulat, ne vic-
:

tus invcniatur ^
quasi aliquid prosit alicui misero, si fclix
aut fortunatus vocetur. Nempe jam ethocmelius erat, ut
deus vester sine ullo aequitatis examine hominibus nec
justis nec pcccatoribus parceret, (quod in reprehensione
Dci nostri Faustus niliil intelhgens ultimum posuit,)quam
in membra sua sic saeviret : ut parum sit quod ea inex-
piabiliter venenanda hoslibus obtulit, nisi etiam falsocri-
mine iniquitatis accuset. Qua3 ideo merito dicit pendere
sinetam immane ac fine supphcium, quod errare se a priore
sua lucida natura passa sunt, et inimica lumini sancto
extiterunt. Unde, nisi quia, ut ipse dicit , ita erant invis-
cerata primas aviditati principum tenebrarum, ut originem
suam recolere , seque ab hostili natura discernere non
valerent? Ergoanimse hujusmodi nihil mali ipsse fecerunt,
sed innocentes tantum malum perpessae sunt. Quo fa-
ciente, nisi illo primitusqui ut a se in tantum malum
,

procederent, impcravit ? Pejorem ergo expertae sunt pa-

trem, quam hostem. Pater enim eas ad tantum malum
misit : hostis autem tanquam bonum appetivit , cupiens
perfrui, non nocere : ille sciens nocuit, ille nesciens. Sed
deus infirmus atque inops ahter sibi consulere non vale-
bat, prius adversus hostcm improbum , et post adversus
inclusum. SaJtem ergo non accuset eas, quarum obedien-
tia tutus est, (|uarum mort(^ sccurus csl. Si enim coactns
est prfichari, nuniquid et calumniari ? Nam quando se er-
rare a priore sua lucida natura passae sunt et inimicae lu-
 CONTRA FATJSTUM, LIB. XXII. 27
mini sancto extiterunt , ad hoc utique ab hoste coactae
sunt, cui si resistere non valuerunt, innocentes damnan-

tur :autem valuerunt, nec voluerunt, quid adhuc tam

si

fabulose inducitis naturam mali cum a propria voluntate ,

sit origo peccati ? Hoc enim certe sua culpa, non vialiena

fecerunt, quod cum possent malo resistere noluerunt.

Quod enim si facerent, bene facerent ; si autem non face-
rent graviter immaniterque peecarent si potuerunt et
,
: ,

non fecerunt utique noluerunt. Si ergo noluerunt vo-

, ,

luntatis crimen est, non necessitatis. A voluntate igilur

initium peccati unde autem initium peccati, inde initiura
:

mali, vel faciendi contra justum prseceptum, vel patiendi

secundum justum judicium.
Proinde nulla causa cur quaerentes unde sil malum,
est ,

irrueritisinhujus erroris tam magnum malum, utnaturam

tot bonis abundantem, naturam mali diceretis; et in na-
tura summi boni ante commixtionem naturse mali, horren-
dum necessitatis malum poneretis. Et hujus enim erroris
vestri causa superbia est, quam non habebitis si nohtis sed :

vos dum vultis iJlud quo irruistis, quoquo modo defendere,

aufertis originem peccati a voJuntatis arlDitrio , et ponitis
in vana et faJsa fabula naturam mali. Ac per hoc restat
,'

ut dicatisetiam ilJasaninias in horribiJi gJobo aeterna coJIi-

gationedamnandas, non voluntate, sed necessitateinimicas
lumini sancto extitisse-, taJemque deum vestrum judicem
constituatis, apud quem niJiil prodesse possitis eis, quarum
causam demonstrata necessitate def enditis et taJem regem ;

a quo fratribus vestris, fiJiis et membris iJJius, cjuorum

inimicitias adversus vos et ipsum, non voJuntate, sed ne-
cessitate extitisse perhibetis, nec indulgentiam impetrare
vaJeatis. O immanissimam crudeJitatem ? nisi quod conver-
titis vos ad ipsius defensionem, ut eum quoque ista quod
necessitate faciat excusetis. Si ergo possetis invenire alte-
28 S. AUGUSXIJNl EPISCOPl

riim jiulioom , (|ui libiT viiicnlo necessitatis moderator

exisleret aequitatis ^ islum ( erte in illo ^lobo non forinse-
cus figeret, sed cum ipso terribili hoste intus includerct.
Cur enim non jtiste prior sit ad pcenam damnationis, ijui

prior est ad crimen necessitatis? Ouanto ergo meliuselige-

retis deum in comparatione pcjoris, non([ualem colimus,
sed qualem nos colcre vel fingitis vel putatis, qui sine ullo
aR(|uitatis examine, sine ulja distinclione damnationis et
disciplin.T,non parceret servissuis, nec justo ncc pecca-
tori, potius quam non parceret raembris suis, vel inno-

centibus, si necessitas crimen non est vel iili obtempe- 5

rando factis nocentibus, si cl necessitas crimen est ut ab :

illo in aeternum damnarentur, cum (|uo vel simul absolvi,

si post vicloriam respiraret libertas , vel simul damnari
debuerunt, si et post victoriam tantum saltem valeret ne-
cessitas, ut aliquid valeret et .«quitas. Sicut autem deum,
n(?c illum verum et summum quem colimus, sed alium
nescio quem falsum confingitis, ([uem nos colere vel ar-
bitramini vel calumniamini , (jui tamen etiam ipse multo
est melior deo vestro, ambo enim non sunt, et a vobis
ambo finguntur sed meliorem fingitis eum, quem tan-
:

quam nostrum accusatis, quam eum ([uem vestrum adoratis.

XXII I. Sic et Patriarchas et Prophetas non tales
vituperatis, quales honorantur a nobis; sed quales libris
nostris non intellectis malcvola vanitate finxistis quos :

tamen etiam ipsos quales fuisse suspicamini, parum est

si dicam vestris Electis omnia Manichaei mandata ser-

vantibus, nisi etiam ostendam ipso deo vestro esse melio-

res quod non aggrediar demonstrare, nisi prius sanctos
:

patres nostros Patriarchas et Prophetas a criminationibus

vestris adjuvante me Domino, adversum corda carnalia,
perspicua rationedefendero. Et vobisquidem, Manichaei,
sic respondere sudiceret, ut eiiam vitia qu?p putatis nos-
 ,

CONTUA FAUSTUM, LIB. XMl. 29

trorum , laudibus vestrorum praeponenda doceremus
addentes ad cumulum confusionis vestrse, ut etiam deus
vester longe pejor inveniretur hominibus ,
quaies nostros
patres fuisse jactatis. Sic ergo, utdixi, vobis respondere
sulKceret : sed quoniam nonnulli etiam praeter vestra va-
niloquia sua sponte commoventur, vitam Prophetarum in
Vetere Testamento comparantes vitse Apostolorum in Novo
Testamento, nec valentes discernere consuetudinem tem-
quo promissio velabatur, a consuetudine tem-
poris illius
quo promissio revelatur eis magis respondere
poris istius 5

compellor, qui vel temperantiam suam audent praeferre

Prophetis, vel nequitiae suae quserunt patrocinia de Pro-
phetis.
XXIV. Qua hoc primum dico, illorum homi-
in re
num non tantum linguam, verumetiam vitam fuisse pro-
pheticam 5 totumque illud regnum gentis Hebraeorum,
magnum quemdam, quia et magni cujusdam, fuisse pro-
phetam. Quocirca quod ad eos quidem attinet, qui ilHc
eranteruditi corde in sapientia Dei*, non solum in iis quae
dicebant, sed etiam in iis quae faciebant quod autem ad
5

caeteros ac simul omnes ilhus gentis homines , in iis quae

in ilHs vel de iUis divinitus fiebant, prophetia venturi
ChristietEcclesiaeperscrutanda est. Omnia enim illa, sicut
dicit Apostolus, figurae nostrae fuerunt'^.
XXV. Sic autem isti in quibusdam factis, a quo-
rum altitudine longe sunt , reprehendunt tanquam Ubi-
dinera Prophetarum, sicut nonnuUi etiara sacrilegi Pa-
ganorum reprehenduni tanquam stultitiam vel potius
tanquam demenliam Christi, quia tempore anni non con-
gruo poma quaesivit in arbore^ ^ aut puerilis cujusdam
fatuitatis afFectum, quod inchnato capite digito scribebat

' Psal. LxxKU , 12. — ' t Cor. x, 6. — 3 Matth. xxi , 19 , et Marc.

XI, i3.
30 S. AUGUSTIM EHISCOPl

iii torra', etcum horainibiis intcMrogantibus respondisset,

rursus iioc facere coepif^. Niliil enim sapiunt, nec intelli-

gunt in magnis animis (juasdam virtutes vitiis parvorum

essc simillimas, nonnulla specic , sed nulla .neciuitatis

comparalione. Similos autem sunt cjui in magnis ista re-

prehendunt, pueris imperitis in schola ,

qui cum pro
magno didicerint, nomini numeri singularis verbum nu-
meri singularis esse reddendura , reprehendunt latinae

linguae doctissimum auctorem, c|uia dixit: « Parsin frusta

secant^"» Debuit enim, incjuiunt, dicere : « Secat. » Et
quia norunt religionem dici, culpant eum quia gerainata
littera dixit : « lleligione patrum^.» Unde non absurde
torlasse dicatur, in generesuo, quantum distant schemata
et metaplasmi doctorum a soloecismis et barbarismis im-
peritorum, tantum distare figurata facta Prophetarum a
libidinosis peccatis iniquorura : ac per hoc sicut puer in
barbarismo reprehensus, si de Virgilii metaplasmo se vel-
let defendere, ferulis caederetur : ita quis(|uis cum ancilla
suae conjugis volutatus , Abrahae factura, tjuod de Agar
prolem genuerit, in exemplum defensionis assumpserit,
utinam non plane ferulis, sed vel fustibus cocircitus emen-
detur, ne cum caeteris adulteris aeterno supplicio puniatur.
Minimae quidem autem magnae sunt nec ad
illae res , istae ;

hoc inde ducta simihtudo schema sacramento, et est, ut

soloecismus adulterio coaequetur verumtamen propor- :

tione suicujusque generis, quod in illis locutionum qui-

busdam virtutibus seu vitiis peritia vel imperitia , hoc in
his morum quamvis longe in diverso genere virtutibus seu
vitiis sapientia vel insipientia valet.
XXVI. Quapropter ne in (|U8eque laudanda vel vitu-
peranda , accusanda vel defendenda , coercenda vel re-
' Joan. vjii , 8. — 'Matth. xxi , 24 ; Maic xi, 29, et Luc. xx , i. —
3 Virg. iEneid. i, vers. 216. — 4 Id. 11, vers. 716.
 CONTRA FAUSTUM, LIB. XXll. 31
laxanda, darananda vel absolvenda, appetenda vel vi-
tanda, temere irruamus, in quibus omnibus peccata seu
recte facta versantur, prius quid sit peccatum considerare
debemus; tunc deinde inspicere facta Sanctorum, libris
conscripta divinis, ut si qua et ipsorum peccata inveneri-
mus, ob quam utilitatem sint etiara ipsa condita litteris,
memoriaeque mandata, diligenti quantum possuraus ra-
tione videamus. Quae autera repererimus stultis seu male-
volis videri peccata esse quae tamen in eis
non sunt, nec
eminent aliqua exempla virtutum, haec quoque intueamur
quam ob causam illis inserta sint litteris quas ad utilita- ,

tem vitae praesentis regendae et futurse adipiscendae con-

ditas salubriler credimus. Porro autem quaecumque in
factis Sanctorura elucent documenta justitiae nuUus vel ,

imperitorum dubitat debuisse conscribi. De illis ergo po-

test esse quaestio, quae vel inaniter scripta videri possunt,
si nec recte facta apparent, nec peccata sunt^ vel etiam
perniciose, si peccata esse convincuntur , ne valeant ad
iraitationem, sive in ipsis libris reprehensa non sint , et
ideo putari etiam possint non esse peccata sive ;quo- illic

que reprehensa sint, sed sub faciii spe veniae committan-

tur, quia et in sanctis inventa sunt.
XXVII. Ergo peccatura est, factum vel dictum vel
concupitum aliquid contra aeternam legem. Lex vero
aeterna est, ratio divina vel voiuntas Dei , ordinem natu-
ralera conservari jubens, perturbari vetans. Quisnara igi-
tursit in horaine naturalis ordo, quserendum est. Constat

enim homo ex anima et corpore sed hoc et pecus. Nulli

,

autem dubiura est, aniraam corpori, naturah ordine prae-

ponendara. Verura aniraae horainis inest ratio, quae pecori
non inest. Proinde sicut aniraa corpori , ita ipsius aniraae

ratio caeteris ejus partibus, quas habent et bestiae, naturse

lege praeponitur : inque ipsa ratione, quae partina contem-
 ,

32 s. uGusxiM £Piscori

plativa esL ,
parlini acliva, procul dubio coulemplaUo
pr.Tceliil. lu hac enim et imago Dei est, qua per fidem ad
speciem reiormamur '. Actio itaque ralionalis contempla-
tioni rationali (icbet obedire, sive per iidem imperanti
sicuti est Domino", sive per
quandiu peregrinamur a
speciem, (juod erit cum
quoniam vide- simiies ei erimus,
i)imus cum sicuti est^, ellecti etiam in spiritaii corporeex
gratia ejus icquaies Angeiisejus^ recepta stoia prima
immortaiitatis et incorruptionis, qua induetur hoc mortaie
et corruptibilc nostrum ut aiisorbeatur mors in victo- ,

riam justilia perfecla per gratiam''. Quia et sancti ac subli-

mes Angeli habent contemplationem et actionem suam;
idenim sibi agendum imperant, (|uod ilie quem contem-
piantur, jubet, cujus aeterno imperio iiberaliter, quia sua-
viler, serviunt : nos vero ,
quorum corpus mortuum est
propter peccatum'*, antequam vivificet Deus et mortalia
corpora nostra per inhabitantem Spirilum ejus in nobis ,

pro modulo infnmitatis nostraesecundum aeternam iegem

qua naturaiis ordo servatur, juste vivimus, si vivamus ex
fide non ficta, quae per diiectionem operatur^ habentes
:

in conscientia bona spem repositam in coeiis immortaiita-

tis et incorruptionis, et ipsius perficiendae justitiae usque
ad quamdam inefTabiiiter suavissimam saturitatem, quam
in ista peregrinatione oportet esuriri ac sitiri , ([uandiu
per fidem ambuiamus, non per speciem^.
XXVIII. Quapropter hominis actio serviens fidei ser-
vienti Deo refrenat omnes mortai(^s delectationes
, , et
eas coercet ad naturalem modum , meiiora inferioribus
ordinata dilectione praeponcns. Si enim nihii deiectaret
iliicilum, nemo peccaret. Peccat ergo, qui deiectationem
iiliciti reiaxat potius quam refrenat. Est autem iilicitum,

' Coloss. m, 10. — ^ I Cor. v, 6. — •'

i Joaii. m, 2. —4 Malth. xxci,
3o. — 5 I Cor. IV, 53. — •> Rom. vm, lo. — 7 Gal. v, G. — " i Cor. v, 7.
 ,

CONTRA FAUSTtJM, LIB. XXII. 33

quod lex illa prohibet, qua naturalis ordo servalur. Utrum
autem sit aliqua rationalis creatura, quam nihilpossitiJli-
citum delectare, magna qusestio est. Quod si est, non in
eo genere factus est homo, nec illa natura angelica, quae
in veritate non stetit sed in eo genere ista rationaha facta
:

sunt, ut inesset eis possibihtas frenandi delectationera ab

illicito, quam non frenando peccaverunt. Magna est itaque
et huniana creatura ,
quandoquidem per eam possibilila-
tem instauratur per quam si voluisset nec cecidissct.
, , ,

Magnus ergo Dominus et laudabiHs valde qui condidit ,

eam*. Condidit enim et inferiores, quse non possuntpec-

care ^ condidit et mehores, quae nolunt peccare. Bestialis
enim natura non peccat quia nihil facit contra seternam
Jegem, cui sic subdita est, ut ejus particeps esse non pos-
sit. Rursus angehca sublimis natura non peccat, quia ita
particeps est legis aeternae , ut solus eam delectet Deus
cujus voluntati sine ullo experimento tentationis obtempe-
rat. Homo autem, cujus propter peccatum tentatio est vita
super terram^, subdat sibi quod habet coramune cum
bestiis-, subdat Deo quod habet comraune cum Angelis :

donec justitia et imraortalitate perfecta atque percepta ,

ab istis exaltetur, illis aequetur.

XXIX.
Mortales autem delectationes usque ad re-
parandam seu custodiendam istam mortalem salutem,
sive uniuscujusque hominis , sive ipsius humani gene-
ris , vel excitandae vel relaxandae sunt : ultra si prolapsae
f«erint, et contra temperantioe rationem horainem non se
regentem abripuerint, libidines erunt profecto illicitfe ac
turpes, et dignse doloribus emendari. Quod si eliam per-
turbatum rectorem in tantam voraginem perditae consue-
tudinis mergant, ut vel inultas fore credens, confessionis
et poenitentise neghgat medicinara , qua correctus emer-
' Psal. xLvii, 2. — 2 Job, VII, I.

cxxxvi. 3
 ,

34 S. ICGUSTIKI EPISCOPI

gat, vel pejore morte cordis contra illam aeternam provi-

denti^e legem blasphemum eis patrocinium defensionis
adhibeat, atque ita diem lungatur extremum non jam :

oraendatione, scd damnatione dignum lex illa irreprehen-

sibilis censet.
XX.X.. iEterna ergo lege consulta ,
quae ordinem na-
turalcm conservari jubet ,
perturbari vetat , videamus
quid peccaverit, id est, quid contra istam legem le-
cerit pater Abraham in his^ quae velut magna crimina
Faustusobjecit. « Habendae, inquit, proiis insana tlagrans
cupidine , et qui id jam sibi de Sara conjuge pro-
Deo ,

miserat, minime credens, cum peiiice volutatus sit. » In-

sana vero iste Faustus criminandi cupiditate caecatus , et

hffiresis suse nefas prodidit , et Abrahae concubitum nes-

cicns erransque laudavit. Sicut enim lex aeterna , id est
voluntas Dei creaturarum omnium conditoris conservando
naturaii ordini consulens, non ut satiandae libidini servia-
tur, sed ut saiuti generis prospiciatur, ad prolem tantum-
modo propagandam, raortalis carnis delectationem domi-
natu rationis in concubitum relaxari sinit sic e contrario :

perversa lex Manichaeorum , ne deus eorum , quem liga-

tura in omnibusseminibus plangunt, inconceptu fceminae
arctius coiligetur, prolera ante omnia devitari a concum-
bentibus jubet , ut deus eorum turpi lapsu potius eflfun-

datur, quara crudeii iiexu vinciatur. Non igitur Abraliam

prolis habendse insana cupiditate flagrabat, sed Manichaeus
proiis devitandae insana vanitate delirabat. Proinde ille

naturse ordinem servans, nihd humano concubitu agebat,

nisi ut liorao nasceretur iste perversitatem fabulae ob-
:

servans, nihii in quoiibet concubitu timebat, nisi ne deus

caplivaretur.
XXXI. Lbi autem Fastus in facto Abrahae velut
« Gen. xyi, 2.
 CONTRA FAUSTUM, LIB. XXII. 35
conscientiam culpat uxoris malo quidem animo el
, ibi

intentione vituperandi , sed tamen nesciens et nolens

utrumque coUaudat. Neque enim conscientiam suam fla-
quo ille suam libidinem turpi et
gitio conjugis miscuit ,

illicita voluptate satiaret : sed etiam illa naturali ordine

filios volens, seque sterilem sciens, ancillaris uteri foecun-
ditatem in usum juris sui potestate licita vindicavit •, non
cedens viro concupiscenti, sed jubens obedienti. Neque hoc
inordinata superbia : qiiis enim nescit uxorem marito tan-
quara domino debere servire ? Sed quod ad membra cor-

poris attinet ,
quibus sexus ipse distinguitur , Apostolus
dicit : « Similiter et vir sui corporis potestatem non habet,
» sed mulier^ : » ut cum in cseteris actibus ad humanam
pacem pertinentibus, mulier viro debeat servitutem, hu-
jus unius rei qua sexus utriusque carnali sorte discerni-
,

tur, et carnali commixtione concernitur, sirailem in se

habeant potestatem , vir in uxorem , et uxor in virum.
Prolem igitur, quam de se habere Sara non poterat, de
ancilla habere voluit : ex eo tamen semine, ex quo et de
se, si posset , habere debebat. Nunquam hoc faceret mu-
lier, si in corpore viri carnaU concupiscentia teneretur j

zelaret enim potius pellicem , non faceret matrem : nunc

vero propterea sic propagandi voluntas pia fuit, quia con-
cumbendi voluntas non fuit. libidinosa
XXXII. Illud sane defendi non potest, si Abraham,
sicut Faustus objecit minime credens Deo qui sibi ,
,

jam prolem de Sara promiserat, de Agar suscipere voluit.

Sed apertissime falsum est : nondum hoc promiserat Deus.
Recenseant Scripturae illius superiora, qui volunt •, inve-
nient seraini Abraham jam fuisse promissam terram et
innumerabiUs multitudiuis abundantiam^, nondum tamen
fuisse patefactum quomodo illius seminis esset futura
' Cor. vii, 4« — * Gen. xu, 3.

3.
 ,,

36 S. AUcitSXlWI EIMSCOPI

|>ro|>agaLio, iiUuin c\ canu; Ahraha*, ,si dc sc ipsc ^cnc-

rarcl : aii cx voluiiLalc, si ali(|ucin IbrLc adoplarcl : ilcinde
si dc carat! ijjsius, uLruin cx Sara, aii cx alia prorsus, non-
duin maiiilcsLaluin IuiL. l>c^anl, in(|nain, (|ui volunt, cL
lUVcnicnL FausLum auL lalli iinpriidcnt^jr, auL iallcre im-
pudeulcr. lLat|ue Abraham
non nasci , cuin sibi vidcrct
Lamcn scmini suo lacLain j)roinissioncm tcncrct
filios, cL

primodcadoptione cogitabat. IIoc indicat, quod cumDeo

loqucns, ait de vcrnaculo suo : ^ llic haercs meus erit^ : »

lantjuam diceret, quia de me ipso mihi seraen non de-

disLi , in isLo comple (|Uod mco semini promisisti. Si cnim
scmcn cujusque non appcllaretur, nisiquod dcejus carne
nasceretur, nec nos appcllaret Apostolussemen Abrahae-
([ui certe non ducimus, scd imita-
originem carnis ab illo

tione fideisemen ejuslacti sumus, credentes in ChrisLum,

cujus caro ex illius carne propagata est. « Tunc crgo
» Abraham audivit a Domino : Non hic erit hseres tuus
» scd qui exiet de utero tuo, ipseerit haeres tuus^. » Jam
tunc adoptionis cogitatione sublata, cum dc
semen se ipso
speraret Abraham, restabat incertum, utrum ex Sara, an
ex alia quod illi Deus occultare voluit donec prius ex
: ,

ancilla Vetus Testamentum figuraretur. Quid ergo mirum,

si videns Abraham sterilem uxorem cupientcm sibi pro- ,

lem, quam parere ipsa non potuit, ex famula sua et ex

marito provcnire, non sune carnali cupiditati cessit sed ,

conjugali potcslati obtcmpcravit credens hoc Saram ex ;

Dei nutu voiuisse, qui jam cx se ipso illi haeredem promi-

scrat sed ex (jua foemina non jirredixcrat ? Frustra igitur
,

Faustus ad olijiciendura hoc crimen insanus insiluiL, tan-

quam infidelem Abraham inlidelitcr arguens. Caetera enim
caecitate non credendi nec valuit intelligere , hoc autem
libidine calumniandi neglexit et legere.
'
Gen. XV, 3. — ' Gal. iii, 19. — ^ Gcn, xv, 1 el 3.
 ,

contrA fAustum, lib. XXII. 37

XXXin. Quod autem justum et fidelem virum ma-
trimonii sui infamissimum nundinatorem appeilans , ava-
ritiae ac ventris causa duobus regibus Abimelech et Pha-
raoni diversis temporibus Saram conjugem suam soro-
rem mentitum ,
quia erat pulcherrima , in concubitum
asserit venditasse , non ore veridico a turpitudine separat
honestatem, sed ore maledico totum vertit in crimen. Hoc
enim Abrahae factum lenocinio simile videtur , sed non
valentibus ex illius seternae legis lumine a peccatis recte
facta discernere : quibus et constantia pertinacia videri
potest, et virtus fiduciae vitium putari audaciae, et quae-
cumque similiter objiciuntur quasi non recle agentibus
a non recte cerhentibus. Neque enim Abraham flagitio
consensit uxoris , ejusque vendidit adulterium : sed sicut
illa famulam suam non iibidini mariti permisit sed offi- ,

cio generandi uhro intuht, nequaquam turbato ordine

naturali , ubi ejus potestas erat, jubens potius obedienti
quam cedens concupiscenti sic et ipse conjugem castam
•,

et casto corde sibi cohserentem, de cujus animo, ubi pu-

dicitiae virtus habitabat, nullo modo dubitabat, tacuit
uxorem, dixit sororem 5 ne se occiso, ab ahenigeiils atque
impiis captiv^ possideretur •, certus de Deo suo, quod nihil
eam turpe ac flagitiosum perpeti sineret. Nec eum fides ac
spes fefelht : naraque Pharao territus monstris , muhis-
que propter eam mahs alflictus, ubi ejus esse uxorem di-
vinitus didicit , illaesamAbimelech cum honore restituit :

autem somnio commonitus atque edoctus, simihter fecit.

XXXIV. Nonnufli quidem non calumniosi et male- ,

dici , sicut Faustus , sed eisdem hbris honorem debi-

tum deferentes, quos iste vel non intelhgendo reprehen-
dit, vei reprehendendo non intefligit , cum hoc Abrahse
factum considerarent, visum est eis quod a firmitate fidei
subdefecerit atque titubaverit, et timore mortis,sicntDo-
 ,

38 S. AUGUSTINI EPISCOPI

minum Petrus *, ita iste negaverit uxorem. Quod si itane-

cesse essot inlelligi, peccatum hominis agnoscerem-, nec
ideo cuncta cjus merita dcleta attiuc ol)litterata censerem,
sicut nec illius Apostoli : quanquam culpa non sit sequalis,
ncgare uxorem , ct ncgare Salvatorem. Nunc vero cum
habeam quod intclligam ne hoc intclligam , nulla causa
cogor temeritate labi ad reprehendendum ,
quem nemo
convincit timorc lapsum fuisse ad mentiendum. Neque
enim utrum ejus uxor esset interrogatus, non csse respon-

dit : sed cum ab eo quaereretur quid ei esset illa mulicr

indicavit sororem , non negavit uxorem : tacuit aliquid
veri, non dixit aliquid falsi.

XXXV. An usque adeo desipimus , ut hic Faus-

tum sequamur, qui ait sororem mentitum, quasi genus
Sarse aliunde didicerit, cum id sancta Scriptura non
aperuerit ? Puto justum esse , ut in ea re, quam noverat
Abraham , nos autem non novimus Patriarchae potius ,

credamus loquenti quod quam Manichaeo criminanti

scit,

quod nescit. Cum igitur Abraham eo tempore viveret in

rebus humanis ,
quo quidem jam fratres ex utroque aut
ex altero vel altera parente natos necti conjugio non lice-
bat, fihos autem fratrum aliosque longinquiore gradu
generis consanguineos , nulla lege , nulla potestate
prohibita consuetudo jungebat, quid mirum si sororem
suam id , est, ex patris sui sanguine procreatam habebat
uxorem ? Nam hoc ipse reddenti sibi eam regi dixit , de
patre esse sororem, non de matre'^ ubi certe utsororem :

mentiretur, nullo jam timore cogebatur, quando illeuxo-

rem ejus esse didicerat et eam divinitus territus cum ho-
,

nore reddebat. Fratres autem sive sororesgenerali nomine

consanguineos vel consanguineas solere apiid veteres ap-
pellari, Scriptura testatur. Nam et Tobias dicit Deo, cum
Mattli XXVI, 71. — » Gen. xx, 12.
 ,,

CONTRA FATJSTUMj LIB. XXII. 39

oraret antequam misceretur uxori « Et nunc Domine : ,

» tu quoniam non luxuriae causa accipio sororem

scis

» meam^ » cum esset illa non ex concubitu ejusdem pa-

:

tris nec ex eodem matris utero, sed ex eadem stirpe cog-

,

nationis exorta. Et Loth frater Abrahae dicitur , cum pa-

truus ejus esset Abraham ^ ex qua vocabuli consuetudine:

etiam fratres Dominj vocantur in Evangelio^, non utique

quos Maria virgo pepererat , sed ex ejus consanguinitate
omnes propinqui.
XXXVI. Dicet aliquis : Cur non potius ita de Deo
suo prsesumpsit Abraham , ut fateri non timeret uxo-
rem ? Neque enim Deus ab illo mortem non poterat repel-
lere quam timebat , eumque cum conjuge sua ab omni
pernicie in illa peregrinatione tutari , ut nec uxor ejus
quamvis esset pulcherrima , appeteretur ab aliquo , nec
propter illam ipse necaretur. Poterat sane hoc efficere
Deus quis ita sit demens ut hoc neget ? Sed si interroga-
:

tusAbraham, illam foeminam indicaret uxorem, duas res

tuendas committeret Deo, et suam vitam, et conjugis pu-
dicitiam. autem ad sanam doctrinam, quando
Pertinet
faciat homo, non tentare Dominum Deum suum*. Neque
enim et ipse Salvator non poterat tueri discipulos suos,
quibus tamen ait « Si vos persecuti fuerint in una civi-
:

» tate, fugite in aliam^. » Cujus rei prior exemplum prae-

buit. Nam cum potestatem haberet ponendi animam
suam^, nec eam poneret, nisi cum vellet, in iEgyptum
tamen infans portantibus parentibus fugit'^ et ad diem :

festum non evidenter sed latenter ascendit^, cum ahas

,

palam Joquereiur Judaeis irascentibus et inimicissimo

animo audientibus, nec tamen valentibus in eum mittere

» Tobiae, vm, 9. — * Gen. xin, 8. — ^ Matth. xii, 46, et Joan. vii, 3.

— 4 Deut. VI, 16. —5 Matth. x, 23. — « Joan.. x, 18. — 7 Matth. u, i^.
— 8 Joan, vu, 10.
 :

Ai) S. A.UGU3T1NI EPISCOPI

nianns, (|nia nonduni venerat liora (jus^ non cujus :

lior.r neccssitate cogeretur mori, sed cujus horoe oppor-

luMilali' dignarctur occidi. Qui ergo palam docendo et ar-
guendo, el tamen inimicorum ral)iem valere in se aliquid
non sinentlo :Dri demonstrabat potestatem idem tamcn ,

fugiendo et latendo hominis instruebat infirmitatem , ne

Deum quando habct quod taciat, ut quod
tentare audeat,
cavere oporlet evadat. Ncque cnim ct Apostolus despcra-
verat adjulorium prolcctionemque divinam , fidemque
periliderat, quando per murum in sporta submissus est,
ut inimicorum manus cQugeret"-. Non crgo in Deum non
credendo sic fugit : sed Deum tentando sic lugere noluis-
set , cum sic fugere potuisset. Proinde cum intcr ignotos
propler cxcellentissimam pulchritudincm Saroe , ct cjus

pudicitia et mariti vita cssctin dubio, nec utruraquctueri

posset Abraliam, verumtamen unum horum posset, id
est, vitam , ne Deum suum tentaret fecit quod potuit ,

(juod autem non potuit, ilH commisit. Qui ergo se homi-

nem non valuit mariiura se occultavit ne oc-
occultare , ,

cideretur; uxorem Deo credidit, ne poUueretur.

XXXVII. Quanquara scrupuiosius disputari possit",
utrura ilhus muheris pudicitia violaretur , etiam si quis-
quam carni ejus commixtus foret, cum id in se ficri

pro marili vita, nec illo nesciente, sed jubente permitte-

ret, ne([ua(|uam fidem descrens conjugalem, et potesta-
tem non abnuens maritalera, sicut ilie adulter non fuit,
quando uxoris obtemperans potestati de ancilla prolem ,

generare consensit sed propter vim principiorum quia :

,

nonita duobus virisvivis ad concumbendum foemina^ sub-

ditur, sicut dua3 foeminae uni viro j multo verius et hones-
tius illud accipiraus , quod pater Abrahara nec tentavit

> Joan. vii, 3o. — » Act. ix, 25, et 9. Cor. xi, 33. — 3 viJe lib, i dc
Sevmone Domini iii monte, cap. i6, n. 5o. —4 Forte fcemina una.
 CONTRA FAUSTUM^ LIB. XXII. 41
Deum, quando vitoe sure quantum potuit homo consuluil,
et speravit iii Deum cui pudicitiam conjugis commen-
davit.
XXXVII. Jamvero in hac re gesta atque in divinis
Libris posita fideliterque narrata ,
quem non delectet
etiam factum propheticum perscrutari, et sacramenti
ostium pia fide studioque pulsare, ut aperiat Dominus et
ostendat quis tunc in iilo figurabatur viro, et cujus sit

uxor quae in hac peregrinatione atque inter alienigenas

pollui macularique non sinitur, ut sit viro suo sine ma-
cula et ruga ? In gloriam quippe Ghristi recte vivit Eccle-
sia, ut pulchritudo ejus honori sit viro ejus, sicut Abraham
propter Sarae pulchritudinem inter ahenigenas honoraba-
tur* : eique ipsi, cui dicitur in Canticis Canticorum :

« O puchra inter mulieres "^, » ipsius Ipulchritudinis merito

reges offerunt munera 5 sicut Sarae obtulit rex Abimelech,
plus in ea mirans formae decus^, quod amare potuit et ,

violare non potuit. Est enim et sancta Ecclesia Domino

Jesu Christo in occullo uxor. Occulle quippe atque intus
inabscondito secreto spiritahanima humana inhaeret Verbo
Dei ut sint duo in carne una
, quod magnum conjugii ^ :

sacramentum in Christo et in Ecclesia commendat Apos-

tolus. Proinde regnum terrenum saecuH hujus, cujus fi-
guram gerebant reges qui Saram polluere permissi non
sunt, non expertum est, nec invenit Ecclesiam conjugem
Christi , id est, quam fidehter illi tanquam principio viro
suo subdita cohsereret, nisi cum violare lentavit, et divino
testimonio per fidem Marlyrum cessit, correptumque in
posterioribus regibus honoravit munere^ quam correptioni
suae subdere in prioribus non evahiit. Nam quod tunc
in eodem rege prius et posterius figuratum est, hoc in
I Gen. XII, i6. — ^ Cant. i, 7. — 3 Gen. xx, 14. — 4 Id. 11, 2^ , et
Eplies. V, 32.
 ,: ,

42 S. AUGUSTTNI EPISCOPI

isto rfgno priorilnis et posteriorilnis regilnis adimpletur.

XXXIX. Ciim autem dicitur de patrc essc sororcm
Christi Ecclesiam , non de matre-, non terrenae genera-
lionis qune evacuabitur , sed gratiae coelestis quae in
.Tlernum manebit , cognatio commendatur. Secundum
quam graliam genus morlale non erimus, accepta potestate
ut filii l)ei vocemur et simus^ Neque enim hanc gratiam
de Synagoga matre Christisecundum carnem, scd dcDeo
patre percepimus. Hanc vero cognationem terrenam quae ,

ad mortem temporaliter generat , vocans in aliam vitam ,

ubi nullus moritur, negare nos Christus docuit , non f'a-

teri , cum
Discipulis ait « Ne vobis dicatis patrem in :

» terra; unus est enim Pater vester ([ui in coelis est'. »

Cujus rei prsebuitexemplum, quandoet ipsedixit «Quae :

» mihi mater, aut qui fratres?» Et extendens manum

super Discipulosait « Hi sunt fratres mei^. » Et ne quis-

:

quam hoc vocabulo terrenam cognationem cogitaret

in
adjunxit « Et quicumque fecerit voluntatem Patris raei,
:

» ipse tanquam dicerel

mihi frater, etmater, et soror est : »

Deo patre hanc cognationem appello non de Synagoga ,

matre ad aeternam quippe vitam nunc voco, ubi immor-

:

taliter natus sum non ad temporalem unde ut vocarem

; ,

mortalis efiectus sum.

XL. Quod ergo Ecclesia, cujus uxor sit occultatur
alienigenis , cujus autem soror non tacetur , hrec inte-
rim causa facilc occurrit ,
quia occultum et difficile ad
intelligendum est, quomodo anima humana Verbo Dei
copuletur , sive misceatur , sive quid melius et aptius dici
potest, cum sit illud Deus , ista creatura. Secundum hoc
enim sponsus et sponsa, vel vir et uxor, Ghristus et Eccle-
sia dicuntur. Qua vero cognatione sint fratres Christus et
omnes sancti gratia divina, non consanguinitate terrena
^ I Joan. m, i. — '^MaUh. xxiii, 9. — 3 Id. xii, 48.
 ,

contrA fAustxjm, lib. XXII. 43

hoc est, de patre, non de matre, et effabilius dicitur, et

capacius auditur. Nam et inter se orones sancti per eam-

dern gratiam fratres sunt : sponsus autem caeterorum so-
cietati nullus illorum est, quamvis
Proinde Christum ,

excellentissimae justitiae atque sapientise, tamen horainem

multo facihus et prochvius ahenigense crediderunt non ,

quidem falso, quod homo esset sed quomodo etiam Deus :

esset ignoraverunt. Hinc et Jeremias « Et homo, inquit, :

» est, et quis agnoscet eum^ ? » Et homo est 5

quia pro-
ditur quod frater est. Et quis agnoscet eum? quia occul-
tatur quod sponsus est. Haec de patre Abraham adversum
impudentissimam et imperitissimam et calumniosissimam
Fausti vocem satis dicta sint.
XLI. Loth autem frater ejus justus el hospitalis in
Sodomis et ab omni Sodomitarum contaminatione pu-
"^,

rus atque integer, ex illo incendio quod erat simihtudo

futuri judicii , meruit salvus evadere, typum gestans cor-
poris Christi, quod in omnibus sanctis et nunc inter ini-
quos atque impios gemit, quorum factis non consentit, et
a quorum commixtione in sseculi fine liberabitur , illis

damnatis supplicio ignis autem aliud genus

aeterni. Sicut

hominum in ejus uxore figuratum est, eorum scilicet qui

per gratiam Dei vocati, retro respiciunt, non sicut Paulus,
qui ea quae retro sunt obliviscitur , et in ea quse ante sunt
extenditur^. Unde et ipse Dominus : «Nemo, inquit, im-
» ponens raanum super aratrum, et respiciens retro, ap-
» tus est regno coelorum exemplum tacuit
*. » Nec illud
quo nos tanquam sale condiret, ut non fatui negligere-
mus sed prudentes cavereraus hoc malum. Unde et illa,
,

ut hoc admoneret, in statuam salis conversa est^. Nam

cum prseciperet «t se quisque perseverantissima anterio-

'
Jer. XVII, 9. — » Gen. xix , i5. — 3 Philip. m , i3. — 4 Luc. ix, 62. —
5 Gen. XIX, 26.
A^i S. AUGUSTINI EPISCOPI

nim intcnlionc ah iis (|ii<t rctro sunt eriperet : <* Memen-

» tolc, in((uit, uxoris Loth*. »
XLII. Sic etiam in ipso Lolh ,
quando cum eo fili.T

concubucrunt , non illud ([uod cum a Sodomis libera-

tus cst, scd aliud alitjuid {iguralum est-. Nam lunc ille

ipsc Loth futurae Lcgis vidctur gestasse personam, quam

(juidam exilla procreati et sub Lege positi male intelli-

gendo ((uodam modo inebriant, eaque non legitime utendo

infidclitatis opcra pariunt. (c Hona est enim Lcx, ait Apos-
)) tolus, si quis ca Jegitimcutatur^. ))

Nec ideo tamen hoc factum vel ipsius Loth vel cjus fi-

liarum justificamus ,
quia significavit ali(|uid cjuod futu-
ram quorumdam pcrvcrsitatem prscnuntiaret. Aliudcnim
illae ut hoc facerent intenderunt , ahud Deus qui hoc fieri
permisit , ul etiam inde ali(|uid dcmonstrarct, mancnte
recto judicio suo super peccatum hominum tunc praesen-
tium , et vigilantcprovidentia sua pro significatione futu-
rorum. Proinde illud factum cum in sancta Scriptura nar-
ratur, prophetia est : cum vero in illorum vita (pii hoc com-
miscrunt considcratur, llagitium cst.

XLIII. Nec rursus tanta reprehensione atque accu-

satione res digna est ,
quantam in eam Faustus inimi-
CU3 et crecus cvomuit. Gonsuhtur enim iieterna Lex illa

ordinem naturalem conservari jubens, perturbari vetans,

et non ita de hoc facto judicat, ac si ille in filias nefaria li-

bidine cxarscrit, utearum incestato corpore frueretur, aut

eas ha])eret uxorcs : sed nec de iliis fccminis, ac si in sui

patris carnem execrabili amore flagrassent Ratio quippe :

justitioe non tantum quid factum sit vcrumetiam quarc ,

factum sit intudur, ut cx causissuis facta pendentia libra-

mento .Tquitatis examinet. Cum igitur illoe ad conserva-
tionem generis prolem quaererent ,
qui ulique in eis hu-
• Luc. xvii, 32. — » Gen. xix, 33 ct 35. — ^ j Tim. i, 8.
 ,

coktrA fAustiim, LiB. xxn. 45

maiius eral et naluralis eHbclus, nec se crederenl invenirc
posse alios viros, velut exusto illa conllagrationc orbe ter-
rarum, neque enim discernere poterant quo usque ignis
ille soevierit, miscere se patri voluerunt. Potius quidem
nunquam esse matres quam sic uti patre debuerunt ve-
,
:

rumtamen multum interest quod ea causa usoe sunl ,

c[uam si concupiscentia tam funestaj voluptatis ute-

rentur.
XLIV. Ab illo autera opere ita patrem abhorrere sentie-
non crederent, nisi ejus igno-
bant, ut id se impleturas esse
rantiamprocurarent. «Namque, ut scriptum est, inebriave-
» runteum, et se nescienti miscuerunt^ » Quapropter

culpandus est quidem, non tamen quantum ille incestus,

sed quantum illa meretur ebrietas. Nam et banc lex seterna
condemnat^ quia cibum et potum ad ordinem naturaleni
non nisi gratia conservandae salutis admittit. Quamvis
ergo inter ebriosum et ebrium plurimum intersit ( nam :

nec ebriosus semper est ebrius , nec quisquis aliquando

ebrius , est ) tamen in homine
consequenter ebriosus :

justo hujus ipsius non ebriositatis at certe ebrieta-

, etsi ,

tis causa quaerenda est. Quid enim tandem cogebat, ut

filiabus suis crebra vina miscentibus , aut fortasse nec
mixta crebro porrigentibus, consentiret aut crederet ? An
ad hoc fihas nimiam tristitiam fingentes ita voluit conso-
lari , ut illius destitutionis et materni luctus dolor de co-
gitatione mentis ebriae f ugaretur , etiam ipsas tantumdem
bibere existimans , et aliqua fraude agentes ne biberent ?
Sed etiam talem tristibus suis adhibere consolationem
quomodo virnm justum decuerit, non videmus. An aliqua
Sodomitarum arte pessima etiam paucis poculis patrem sic

inebriare potuerunt, ut illud peccatum cum ignorante,

vel potius de ignorante committerent ? Sed mirum si hoc
' Gen. XIX, 33 et 35.
 ,

46 S. AUGUSTINl EP16C0P1

ScnpUira divina tacuissol, vel sorvum suum Deus sme

aliquo voluntalis ejus vitio perpeti sineret.
XLV. Nos tamen Scripturas sanctas, non hominum
peccata cleienclimus. Non autem de hujus facti pur-
sic

^atione satagimus ,
quasi hoc Deus noater aut fieri jus-
serit , aut factum approbaverit 5 aut ita justi homines in
illis libris appellentur , ut si voluerint peccarenon pos- ,

sint. Cum ergo in htteris ,

quas isti reprehcndunt, Deus
huic facto nullum justitiae testimonium perhibuerit, qua
dementia temeritatis hinc illas htteras accusare conten-
dunt, cum aliis earum locis apertissime inveniantur divi-
nis praeceptis ista prohiberi Unde in illa re gesta de opere
?

filiarum Lothnarrataista suut non laudata. Quaedam vero

,

enuntiato judicio Dei, qupedamtacitonarrari oportuit ; ut

quando promitur quid inde judicaverit Deus, instruatur
nostra imperitia^ quando autem tacetur, vel exerceatur
peritia ut quod alibi didicimus recolamus vel excutiatur ,

pigritia ut quod nondum novimus inquiramus. Deus ergo,

qui novit et de hominum opere malo facere opera bona,

gentes quas voluit, ex illo semine propagavit, non Scrip-
turas suas propter hominum peccata damnavit. Prodidit
quippe ista , non fecit ^ et cavenda admonuit , non imi-
landa proposuit.
XLVL Mirabili sane impudentia Faustus Isaac quo-
que filium Abrahae criminatus est quod Rebeccam ,

quae uxor erat, sororem fmxerit^ Genus enim Rebeccae

non tacitum est 5 et eam per notissimam propinquitatem
sororem ejus fuisse manifestumest. Ut autem taceret uxo-

rem, quid mirum, autquid pravum si imitatus est pa- ,

trem ; cum eadem justitia defendatur qua pater ejus de ,

simili objecto inculpatus inventus est ? Quae igitur pro

Abraham quod ad hanc rem attinet, adversus criminan-
I
GeD. xivi, 7) et xuv, 60.
 CONTRA. FAUSTUM, LIB. XXII. 47
tem Faustum diximus% eadem etiam pro Isaac filio ejus
valent quae recensere non est difiicile nisi forte studio-
5
;

sorum aliquis quaerat, in cujus figurae sacraraento acci-

piendum sit; quod rex alienigena Rebeccam viri sui con-
jugem tunc esse cognovit, quando eum cum iilaludentem
vidit^quod non cognovisset, nisi cum conjuge ille sic
luderet, quomodo cum ea quae conjux non esset ludere non
deceret. Quod cum sancti conjugati faciunt, non iuaniter
faciunt sed prudenter descendunt enim quodam modo
, :

ad foeminei sexus infirmitatem, ut aliquid blanda hilaritate

vel dicant vel faciant non enervantes sed temperantes
5 ,

virilem rigorem quod tamen ei quae uxornon est qui di-

:

xerit aut fecerit turpis est. Verum hoc quod ad mores

,
,

humanitatis pertinet dixerim, ne quisquam durus et sine

,

affectu id ipsum pro crimine objiciat sancto viro quod ,

cum conjuge sua luserit. Tales enim homines inhumani si

aliquem gravem viram ludicrum aliquid garrientera pue-
ris etiam parvulis viderint, quo eorum lacteum sensum

affabuli et nutritoria facilitate permulceat , tanquara de-

lirantem reprehendLint unde creverint aut in-
: obliti ,

grati quod creverint. Quid autem sibi velit in sacra-

mento Christi et Ecclesise quod tantus Patriarcha cum

,

conjuge luserit conjugiumque illud inde sit cognitum ,

,

videt profecto quisquis, ne aliquid errando in Eccle-

siara peccet , secretura viri ejus in Scripturis sanctis
diligenter intuetur : et invenit eura majestatem suam,
qua in forma Dei sequaUs est Patri ^, pauhsper abscon-
disse in forma servi, ut ejus capax esse humana in-
firmitas posset j eoque modo se conjugi congruenter apta-
ret. Quid enim absurdura, imo quid non convenienter
futulorura praenuntiationi accommodatum , si Propheta
Dei carnale aliquid lusit ut eum caperet affectus uxoris 5

^ ViJe supra, n. 33. — ' Philip. u, 6,

 ,

48 s. AuGUSTiNi Eriscon
cuni ipsum Verhuni Dei caio laclum sit lU habilaivt hi
iiohis * ?

XJ.Vll. Jamvcio fiHo Jacob (juod pro ingcnti crimine

«jualuor ohjiciunlur uxorcs, gcncrah prneloculione purga-
lur ^ Quantlo cnim mos crat, crimcn non crat ct nunc :

proptereacrimen esl, (|uia mos non cst. Aha enim sunt pec-

cata contra naturam, aha contra morcs, alia contra prrc-

ccpla. Qu;c cum ila sint quitl tandcm criminis cst, quod
,

de pluribus simul hahilis uxoribus ohjicitur sancto viro Ja-

coh? Sinaturam consulas, non lascivicndi^ scd gignendi
causa illis mulierihus utebatur ; si morem, illo l(mipore at-
tjuc in illis terris hoc lactitabatur : si praeceptum, nulla lege
prohibebatur. Nuiic verocur crimen est, si quis hoc iaciat,
iiisi ([uia et moribus et legihus hoc non licct? Qua3 duo
(juisquis contempserit, etiam si tantummodo causa gene-
randi uti possit lceminis pluribus, peccat tamen, et ipsam
violat humanam socictatem, cui necessaria est propagatio
filiorum. Scd cpiia homines ahter se habentihus jam mo-
rihus et legihus non possunt delectari uxorum multitu-
dinc nisi libidinis magnitudine, ideo errant et putant
hahcri omnino non potuisse uxores multas, nisi Ilagrantia

concupiscenti<Te carnalis et sordidoc voluptatis. Comparan-

tes enira, non alios quorum animi virtutem prorsus nosse
non possunt, sed, sicutait Apostolus, semctipsos sihimet-
ipsis,non intelhgunt^. Et (juia ipsi etiam si unam ha-
huerint ad camdera non solo generandi oflicio ducti vi-
,

riliter accedunt, sed saepe coeundi stiraulo victi enerviter

pcrtrahuntur : f[uasi vcraciter sibi videntur conjicere
t[uam majore hujusraodi morbo per multas alii captiven-
tur, quando se vident in una tempcrantiam non posse
servare.
XLVIII. Verura nos eis, t[ui hanc virtutera nonha-
' Joan. I, i4-— ^Gen. xxx, 3et7. — SaCor. x, 12.
 ,

COJNTUA FAX;6TLJMj LIB, XXII. 49

do sanctorum viiorum moribus judicium com-
J)eiit, ila

mitterc non debemus , sicut de ciborum suavitate ac

salubritate judicare febrientes non sinimus : potiusque il«

lis ex sanorum sensu et praecepto medicantium ,

quam
ex eorum aegritudinis atTectione alimenta praeparamus.
Proinde isti si volunt , non falsae atque adumbratoe , sed
verse ac solidae pudicitiae capere sanitatem , divinse Scrip-
turae tanquam libris medicinaiibus credant , non frustra
lam magnum honorem sanctitatis tributum quibusdam
viris etiam plures uxores habentibus , nisi quia fieri po-
test ut imperator carnis animus tanta temperantise potes-
tate praepolleat , ut genitalis delectationis motum insitum
naturae mortahum ex providentia generandi leges imposi-
tas non permittat excedere. Alioquin possunt isti , male-
dici potius calumniatores ,
quam veridici judices , etiara
sanctos Apostolos accusare , quod non charitate generandi
filios vitae seternoe , sed cupiditate laudis humanse ,
popu-
lis tam multis Evangehum prsedicaverint. Neque enim
deerat iihs Evangehcis patribus per omnes Christi Eccle-
sias fama praeclara tot linguis laudantibus comparata : imo
vero tanta aderat , ut major hominibus ab hominibus ho-
nor et gloria deferri non debeat. Hanc in Ecclesia glo-

riam perversa voluntate Simon perditus concupivit *

quando ab eis pecunia vohiit csecus emere ,

quod ilH di-

vina gratia eademque gratuita meruerunt. Hujus avidus

glorise fuisse intelhgitur ,
quem se volentem sequi Domi-
nus in Evangeho revocat dicens « Vulpes foveas habent, :

» et volucres coeli diversoria Fihus autem hominis non 5

)) habet ubi caput rechnet-. » Videbat enim eum dolosa

simulatione tenebrosum et ventosa elatione jactatum ,

non habere fidei locum ubi se inchnantera doctorem hu-

mihtatis exciperet ,
quia in discipulatu Christi non ilhus
'
Acl. viii, 18. — ^ Matlli. viu, 20.

cxxxvi. 4
 ,,

50 S. AUGCSTINI EPISCOPl
gratiam, sed suara gloriam requirebat. Hoc amoregloriae
corrupti eraul ,
quos Paulus apostolus notat, quod per
invidiam et contentionem non caste Christum annuntia-
rent' :quibustamenpr;iedicantibusgaudetApostolus_,sciens
fieri posse, ut dum illi sectantur luimancTe gloriic cupidi-
tatem, tamcn his audilis fideles nascerentur; non ex eo-
rum invida cupiditate, i[ua se volebant vel aequari, vel
anteponi Apostolicae gloriae , sed per Evangeliura ,
quod
etiamsi non caste, tamen annuntiabant, ut de malo illo-

rum Deus operaretur bonum : sicut fieri potest ut homo

ad concubitum non ingrediatur voluntate generandi , sed
luxuriandi libidine rapiatur ; et taraen nascatur horao
bonura Dei opus de foecunditate seminum , non de tur-
pitudine vitiorura. Sicut crgo sancti Apostoli auditoribus
admirantibus doctrinam suam condelectabantur , non avi-

ditate consequendae laudis , sed charitate seminandae veri-

tatis ; ita sancti Patriarchae conjugibus excipientibus sc-
men suum raiscebantur, non concupiscentia percipiendae
voluptatis , sed providentia propagandae successionis : ac
per hoc nec illos arabitiosos raultitudo populorum , nec
illos libidinosos multitudo faciebat uxorum. Sed quid de
virisloquar, quibus excellentissimum testimonium divina
voce perhibetur, cum ipsas foeminas satis eluceat nihil
aliud in concubitu appetisse quam fdios ? Quippe ubi se
minirae parere viderunt, famulas suas dederunt viro suo,
ut iilas raatres facerent carne , ipsae fierent voluntate.

XLIX. Nam et iilud ,

quod mendacissima crimina-
tione Faustus objecit, habuisse inter se velut quatuor
scorta certamen ,
quaenam eum ad concubitura raperet
ubi hoc legerit nescio, nisi forte in corde suo tanquam in

iibro nefariarum faliaciariim, ubi vere ipse scortajjatur ,

sed cum serpente ilio, de quo Apostoius timebat Eccle-

' Philip. 1, i5.
 CONTRA FAUSTtM, LIB. XXII. 51

siae ,
quam virginem castam cupiebat uni viro exhibere
Christo , ne sicut Evam deceperat astutia sua ^ , sic et il-

lorum mentes a Christi castitate avertendo corrumperet.

Ila enim huic serpenti amici sunt isti , ut eum prfestitisse

potius quam nocuisse contendant. Ipse plane Fausto per-

suasit ,
pectori adulterato falsitatis semina infundens , ut
has raale conceptas calumnias ore immundissimo pareret,
audacissimo etiam memoriae commendaret. Nulla
et stylo

enim ancillarum virura Jacob ab altera rapuit nuUa de ,

illius concubitu cum altera litigavit. Ideo magis ordo erat,

quia libido non erat 5 et tanto firmius servabantur conju-
galis potestatisjura, quanto castius vitabatur carnalis cu-
piditatis injuria. Quod enim et ab uxore conducitur, ibi

vera nostra manifestatur assertio, ibi pro se adversus ma-

ledicta Manichaeorum ipsa veritas clamat. Quid enim opus
erat ut eum altera conduceret , nisi quia ordo alterius
erat ut ad eam maritus intraret ? Neque enim ad Liam
nunquam accessisset , nisi eum conduxisset : sed utique
ad eam vicibus
justis accedebat, de qua tot filios procrea-
verat , et cui obedierat ut etiam de ancilla procrearet , et
de qua postea non conducente procreavit. Sed tunc Ra-
chel noctem habebat in ordine ut maneret cum viro tunc :

penes eam potestas illa erat , de qua per Apostolum yox

certe Novi Testamenti non tacuit dicens « Similiter et , :

» vir non habet potestatem sui corporis , sed mulier » '^.

Ideo jam cura sorore pacta erat cui facta debitrix eam ,

translegaret ad debitorem suum. Nam hoc nomineid ap-

pellat Apostolus « Uxori inquit vir debitum reddat^. »
: , ,

Cui ergo vir debitor erat jam acceperat a sorore quod ,

elegerat voluntate, ut ei daret quod habebat in potestate.

L. Hic vero ille ,
quera Faustus tanquam impudi-
cum clausis vel potius extinctis oculis criminatur, si

I
2 Cor. w, 3. - ' Id. vu, 4. — 3 Id. 3.

i.
 ,
:

.)2 3. ACt.lallM EIMSCOPI

t oiuupi^^cciiLi.t' iioii juslitiin scrviis osscl , iioiiuc pci lo-
liim diein iii voluplatora illius noctis aestuarcl , qua crat
cum pulchriorc cubiturus : ((uam certc amplius diligcbat,
ct pro qua bis septenarium annorum laborcm gratuitum
pendcrat ' ? Cum crgo jam dic pcracto in cjus am-
irct

piexus ,
quaiido inde averteretur , si talis esset ,
qualcm
Manichrri nihil intcliigcntcs opinantur ? Nonnc placito
conlcmpto rauiicrum , intraret potius ad speciosam suam,
tjUOR ilii noctem ipsam, non solum conjugis raore, verura-
etiam ordinis jurc debebat? Uterctur potius ipsepotestatc
maritali ,
quia et uxor non habet potestatcm corporis sui,
scd vir ^
j et pro co tunc scrvitiitis iilarum vicissitudo l"a-

ciebat : conjugaJi ergo potestate muito vincibilius utere-

tur , si formce desiderio vinceretur. Sed eo meiiores fce-
minae invenirentur , si illae pro filiis concipiendis , ipse
autera pro concubitus sui voiuptate certaret. Itaque vir
temperantissimus , et plane vir ,
quia tam viriliter fceminis
utebatur , ut delectationi carnaii non subjiceretur , sed
dominaretur , magis quid deberet, quam quid ei debere-
tur attendit ^ nec ad propriam voiuptatem sua poteslatc
abuti voiuit , sed iilius debiti redditor quam exactor esse
maiuit. Undc consequens crat, ut ei redderet , ([uam pro
se id accipere ilia cui debebatur eiegit : quo earum piacito
pactoquc comperto , cum repentc atque inopinat(^ a pui-
cherrima conjuge revocaretur , et ad minus decoram vo-
caretur , non ira excanduit , non tristitia nubilatus est
non enerviter biandus , ut sibi potius Rachel noctera red-
deret , inter ambas satcgit : sed maritus justus et providus
pater , cumcuram gerere videret et ipse nihii
ilias prolis ,

aiiud de concubitu quoereret carum voluntati obtempe- ,

randum judicavit, qure sibi singiiiatim fiHos oplabant^

suae nihil minui, cui ambae pariebanl. Tanquam diceret
' Gen. XXIX, 77. — ^ i Cor. vii, 4«
 ,,

CONTRA FAUSTUIVI, LIB. XX[I. 53

Vobis inler vos , iit vultis , cedite atqiie concedite quae-
nam vestrum fiat mater : ego quid contendam ,
quando
sive hinc, sive inde nascenti non erit alius pater? Hanc
profecto modestiam , hanc concupiscentiae coercitionem ,

et incommixtione corporum conjugahum sokim appeti-

tum posteritatis humanse, ut erat acutus Faustus, in iUis
htteris et inteUigeret et laudaret , nisi ejus ingenium de-
testabih secta depravatura , et quid reprehenderet quaere-
ret , et unam nuptiahs conventionis honestatem ,
qua
mares et fceminae hberorum procreandorum causa copu-
lantur, hoc crimen maximum deputaret.
Nunc jam defensis Patriarchae moribus refutato-
LI. ,

que crimine, quod nefarius error objecit, de hbero

ut possumus mysteriorum secreta rimemur pulsemus-
, ,

que fidei pietate ut nobis aperiatur a Domino quid

,
,

rerum figuraverint qualuor istse uxores Jacob, qua-

rum duae hberae , duse ancillae fuerunt. Videmus enim
Apostolum , in hbera et ancilla ,
quas habuit Abraham ,

duo Testamenta intelhgere ^ : sed ibi in una et una faci-

lius apparet quod dicitur : hic autem duae sunt et duae.
Deinde ibi ancillae fihus exhaeredatur , hic vero ancilla-
rum fihi simul cum fihis hberarum terram promissionis
accipiunt : unde hic procul dubio ahquid aJiud signifi-
catur.
Lir. Quanquam enim duas hberas uxores Jacob ad
Novum Testamentum quo in hbertatem vocati snmus, ,

exislimem pertinere non tamen frustra duae sunl

, :

nisi forte quia (id quod in Scripturis adverti et inveniri

potest) duae vitse nobis in Ghristi corpore praedicantur
una temporahs in qua laboramus , alia peterna in qua de-
lectationem Dei contemplabimur. Istam Dominus pas-
sione, illam resurrectione declaravit. Admonent nos ad
' Gal. IV, 77.
 —
,

')4 S. AXJGUSTINI EPISCOPl

hoc intclligcndum illarum etiam nomina foeminarum. Di-

cunt cnim c|uod Lia intcrpretatur Laborans, Rachcl au-
tcm Visum principium sive Vcrbum ex quo videtur prin-
,

cipium. Actio ergo humanae morlalisque vitae, in qua

vivimus ex fide, multa laboriosa opera facientes, incerti
quo exitu proveniant ad ulilitatem eorum (juibus consu-
lere volumus ipsa est Lia prior uxor Jacob
, ac per hoc ^ :

et infirmis oculis fuisse commemoratur. « Cogitationes

» enim mortalium timidae et incertoe providentiae nos-
» trae ^. » Spes vero aeternae contemplationis Dei , habens
certam et delectabilem intelligentiam verilatis , ipsa est
Rachel ^ : unde etiam dicitur bona facie , et pulchra
specie.
LIU. Hanc enim amat omnis pie studiosus, et prop-

ter hanc servit gratiae Dei, qua peccata nostra, etsi fue-

rint sicut phoenicium tanquam nix dealbantur * 5 : Laban

quippe interpretatur Deaibatio , cui servivit Jacob propter
Rachel ^. » Neque enim se quisquam convertit sub gratia
remissionis peccatorum servire justitiae : nisi ut quiete vi-
vat in verbo ex quo videtur principium ,
quod est Deus :

ergo propter Rachel , non propter Liam. Nam quis tan-

dem amaverit in operibus justitiae laborem actionum at-
que passionum eam vitam propter se ipsam expeti-
? Quis
verit ? sicut nec Jacob Liam sed tamen sibi nocte :

suppositam in usum generandi amplexus et foecundita-

tem ejus expertus est Dominus enim eam quia per se :
,

ipsam diligi non poterat primo ut ad Rachel pervenire- ,

tur , tolerari fecit , deinde propter fihos commendavit.

Ita vero unusquisque utilis Dei servus , sub dcalbationis
peccatorura suorum gratia constitutus ,
quid abud in sua

conversione meditatus est ,

quid aliud corde gestavit
Gen. XXIX, 17. — ' Sap. ix, 14. — ' Gen. xxix, 17. — 4 Isai. 1, 18.
5 Gen. XXII, 3o.
 :
:

CONTRA FltJSTUM, LIB. XXII. 55

quid aliud adamavit, nisi doctrinam sapientiae? Quam
plerique se adepturos et percepturos putant statim ut se
in septera praeceptis legis exercuerint ,
quae sunt de dilec-
tione proximi , ne cuiquam homini noceatur , id est
« Honora patrem et matrem : Non moechaberis Non : oc-
» cides : NonNon falsum testimonium dices
furaberis :

» Non concupisces uxorem proximi Non concupisces rem :

» proximi *
: » quibus quantum potuerit observatis ,
pos-
teaquam homini pro concupita et sperata pulcherrima
delectatione doctrinae ,
per tentationes varias ,
quasi per
hujus saeculi noctem , tolerantia laboris adhaeserit , velut
pro Rachel Lia inopinata conjuncta hanc sustinet
sit ; et
ut ad iliam perveniat , si perseveranter amat acceptis ,

aliis septem praeceptis : ac si dicatur ei : Servi alios sep-

tem annos pro Rachel , ut sit pauper spiritu , mitis , lu-
gens , esuriens sitiensque justitiam , misericors , mundi-
cors ,
pacificus ^. Vellet enim homo , si fieri posset , sine
ulla tolerantia laboris ,
quae in agendo patiendoque am-
plectenda est , statim ad pulchrse atque perfectee sapien-
tiae delicias pervenire : sed hoc non potest in terra mo-
rientium.Hoc enira videtur significare, quod dictum est
ad Jacob « Non est raoris in loco nostro, ut minor nubat
:

» priusquam major ^. » Quia non absurde major appella-

tur ,
quae tempore prior est. Prior est autem in recta ho-
minis eruditione labor operandi quae justa sunt , quam
voluptas intelligendi qu.Te vera sunt.
Ad
hoc valet quod scriptum est « Concupisti sapien- :

» mandata, et Dominus praebet^ illam tibi^. »

tiara, serva

Mandata utique ad justitiam pertinentia justitiam autem, :

quae ex fide est ^

quae inter tentationura incerta versatur,
ut pie credendo quod nondum intelligit, etiam intelligen-
' Exod. XX, 12-17. — ' Matth. v. 3, etc. — ' Gen. xxix, 26. — 4 Foru
prsebebit. — * Eccli. i, 33.
 ;

riG s. ax;gustini episcopi

lirr moriUira conse(|uatur. Qunntum enim valet , (juoil

modo commemoravi esse scriptum : « Coucupisti sapien-

» liam, serva mandata, et Dominus prncbet' illam tibi : »

lantum et illud valere arbitror: « Nisi credideritis, non

» intelligetis'; » ut justitia ad fidem, ad sapientiam vero
intelligenlia pertincre monstrctur. Proindc in his c|ui fla-

grant ingenti amore perspicuae veritatis, non est impro-

bandum studium, scd ad ordincm revocandum, ut a fidc

incipiat, ct bonis mori[)Us nitatur pcrvcnirc quo tendit.

Tn eo (juippe quod versatur, virtus est laboriosa : in eo vero

quod appetit, luminosa sapientia. Quid opus est, inquil,

credere, (|uod non mihi ostenditur manifestum.^ Ali(|uod

verbum pro me, ([uo videnra rerum omniura principium.
Id enim est in cjuod maxime ac primitus inardescit, si veri
studiosus est animus rntionalis : cui respondcatur : Pul-
chrum cst ({uidem quod desideras et amari dignissimum,
sed prius nubit Lia, et postea Rachel. Ardor ergo iste ad
id valeat, ut ordo non recusetur, sed potius toleretur
sine quo non potest ad id perveniri, quod tanto ardore
diligitur. Gum autem perventum fuerit, simul habcbitur

in hoc sseculo, non solum speciosa intelligentia sed etiam ;

laboriosa justitia. « Quamlibet enim acute sinceriter([ue

» cernatur a mortalibus incommutabile bonum adhuc ,

M corpus quod corrumpitur aggravat animam, et deprimit

» terrena inhabitatio sensum multa cogitantem^. » Ad

unum ergo tendendum, sed propter hoc multa ferenda

sunt.
LIV. Itaque dua3 sunt uxores Jacob Jiberae : ambae
t[uippe sunt filioe rcmissionis peccatorura, hoc est, deal-
bationis ,
quod est Laban. Vcrumtaraen una amatur, et

altera toleratur. Sed quae toleratur, ipsa prius et uberius

foecundalur, ut si non propter se ipsam, certe propter

< Fovle pra»l>cbih — ' Isai. vii, 9. — 3 Sap. ix, i5.

 CONTRA FAUSTUM, LIB. XXII. 57
filios diligatur, Labor enim justorum maximum fructum
liabet iii eis quos regno Dei generant, inter multas tenla-
tiones et tribulationes prsedicando Evangelium, et eos
propterquossunt iii laboribus abundantius, in plagis su-
pra modum, in mortibus sa^pius*, propter quos habent
foris pugnas, intus timores ^, gaudium et coronara suam
vocant^. Nascuntur autem eis facilius atque copiosius e\
illo sermone fidei^, quo praedicant Christum crucifixum,
et quidquid humanitatis ejus citius humana cogitatione
percipitur, et infirmos etiam Liae oculos non perturbal.
Rachel autem clara aspectu^, mente excedit Deo, et videt
in principio Verbum Deum apud Deum^, et vult parere,
et non potest^ quia generationem ejus quis enarrabit \?
Proinde vita quae studio contempiationis corapetit, ut ea
quae carni sunt invisibilia, non infirmis oculis mentis, per
ea quae facta sunt, intellecta conspiciat, et sempiternam
Dei virtutem ac divinitalem ineffabihter cernat^, vacare
vult ab omni negotio, et ideo sterilis. AfFectando quippe
otium, quo studia contemplationis ignescunt, non con-
temperatur infirmitati hominum, qui in variis pressuris
sibi desiderant subveniri. Sed quia et ipsa procreandi
charitate inardescit, (vult enim docere quod novit, neque
cum invidia tabescente iter habere,) videt sororem labore
agendi atque patiendi fdiis abundantem'' ^ et dolet potius
currere homines ad eam virtutem, qua eorum infirmitati-
bus necessitatibusque consuhtur, quam ad illam unde di-
vinum et incommutabile aliquid discitur. Hic dolor figu-
ratus videtur in eo quod scriptum est : «Et zelavit Rachel
)) sororem suam ^". » Proinde quia Hquidus purusque intel-
lectus de illa substantia quae corpus non est, ac per hoc ad

• I Cor. XI, 23. — ' 2 Cor. vii, 5. — 3 phiiip. ly^ i. — 4 i Cor. i, 23.—
5 2 Cor. V, i3. — ^ Joan. i, i. — 7 Is.ii. uii, 8, — s Honi, i, 20, — 9 Sa]>.

VI, 25. — '° Gen. xxs, i.

58 S. AUGUSTINI EPISCOPI

carnis sensum non pertinet, verhis carne editis exprimi

non potest, eligit doctrina sapienti.ie per quaslibet corpo-
reas imagines et similitudines utcumque cogitanda insi-
nuare divina, quam ah ollicio talia docendi cessare : sicut
elegit Rachel ex viro suo et ancilla suscipere liberos*,

quam sine filiis omnino remanere. Bala quippe interpretari

dicitur Inveterata : hanchabuit ancillam Rachel. Devetere
quippe vita carnalibus sensibus dedita corporefe concitan-
tur imagines, etiam cum aliquid de spiritali et incomrau-
tabili substantia divinitatis auditur.

LV. Suscipit et Lia de ancilla sua filios, amore ha-

bendse numerosioris prolis accensa. Invenimus autem
Zelpham ejus ancillam interpretari Os hians. Quapropter
in prredicationem fidei evangelicae quorum os hiat et cor
non hiat, cum in Scripturis adverterimus, hsec intelligitur
ancilla Lise. Scriptum est enim de quibusdam : « Populus
» hic labiis me honorat, cor autem eorum longe est a
)) me'. » Et talibus Apostolus dicit : « Qui prnedicas non
» furandum, furaris qui dicis non adulterandum, adul-
;

» teras'. » Verumtamen utetiam per hanc conditionalem

libera illa uxor Jacob laborans filios haeredes regni susci-
piat, ideo Dominus dicit : « Quae dicunt, facite 5
quae au-
» tem faciunt, facere nolite*. » Unde in labore vinculorum
vita apostolica : « Sive, inquit, occasione, sive veritate
» Christus annuntietur, et in hoc gaudeo, sed et gau-
» debo ^ : » tanquam et ancilla pariente de prole numero-
siore laetata.
LVI. Est vero quidam Lise fcetus ex beneficio Rachel
editus, cum virum suum secum debita nocte cubitu-
rum acceptis a filio Lise mandragoricis malis cum sorore
cubare permittit''. De hoc autem pomi genere opinari

• Gen. XXX, 3. — » Isai. xxix, i3. — 3 Rom. 11, 11. — 4 Matth. xxiii,
3. — * Philip. 1, 18. — 6 Gen. xxx, i5.
 ,:

CONTRA FAUSTUM, LIB. XXII. 59

quosdam scio, quod acceptum in escam sterilibus foeminis
foecunditatem parit •, hac per hoc putant omni modoinsti-
tisse Rachel, ut hoc a filio sororis acciperet cupiditate pa-
riendi quod ego non arbitrarer, nec si tunc concepisset.
:

Nunc vero cum post Lise duos alios ab illa nocte partus,
Dominus eam prole donaverit, nihil est cur de mandragora
tale aliquid suspicemur, quale in nulla foemina experti
sumus. Dicam ergo quid sentiam : dicent hinc forte me-
liora doctiores. Cum enim haec mala ipse vidissem, et

propter istum ipsum sacrae lectionis locum id mihi obti-

enim res est,) naturam eorum dili-
gisse gratularer, (rara
genter,quantum potui perscrutatus sum non aliqua a
,
:

communi sensu remotiore scientia, quse docet virtutes

radicum et potestates herbarum sed quantum mihi et ;

cuilibet homini renuntiabat visus, et olfactus, et gustus.

Proinde rem comperi pulchram ef suaveolentem , sapore
autem insipido : et ideo cur eam mulier tantopere concu-
piverit, ignorare me pomi rari-
fateor, nisi forte propter
tatem, etodorisjucunditatem. Curveroipsamrem gestam
sancta Scriptura tacere noluerit quae non utique taha ,

desideria muliercularum nobis pro magno insinuare cura-

ret, nisi aliquid in eis magnum quserere commoneret

nihil amplius conjicere valeo, quam quod ex illo communi

sensu mihi suggeritur, ut illo mandragorico pomo figurari
intelligam famam bonam non eam : quae confertur, cum
laudant hominem pauci justi atque sapientes ; sed illam
popularem, qua etiam major et clarior notitia comparatur
non ipsa per sese expetenda, sed intenlioni bonorum, qua
generi humano consulunt ,
pernecessaria. Unde dicit
Apostolus : « Oportet etiam testimonium habere bonum
» ab eis qui foris sunt ^ : » qui licet parum sapiant , red-
dunt tamen plerumque labori eorum, per quos sibi con-
« I Tim. ui, 7.
60 S. AUGUSTINI EPISCOPI
sulilur, ct splciulorein laudis, el odorem l^on.ie opinionis.
Nec ail istani i^loriam popularcm primi perveniunt eorum
((ui sunt in Ecclesia, nisi quicumque in aclionum pericu-
jis et labore versantur. Propterea Lioe filius mala mandra-
gorica invenit', exiens in agrum, id est, honeste ambu-
lans ad eos qui fbris sunt"^: doctrina vcro ilia sapientiae,
qu.Ta vulgi strepitu remotissimaj incontcmplationc veri-
latis dulci delectatione defigitur, hanc popularem gloriam
(juantul;inicumqiie iion asset|uerotur, nisi per cos qui in
mediis lurbis agendo ac suadendo populis proesunt, non
nt praesint, sed ut prosint : quia isti actuosi et negotiosi
homines, per quos multitudinis administratur utilitas, et

quorum auctoritas populis chara est, testimonium perhi-

bent etiam vitae propter studium conquirendae et contem-
planda^ veritatis otiosae, quodam modo mala mandragorica
per Liam perveniunt ad Rachel. Ad ipsam vero Liam per
filiuni primogenitum, id est, per honorem foecunditatis

ejus, in ({ua est omnis fructus laboriosae at(|ue inlcr inccrta

tentationum periclitantis actionis : quam plerique bono
ingenio praediti studioque flagrantes, quamvis idonei re-
gendis populis esse possint, tamen vitant propter turbii-
lentas occupationes, et in doctrinae otium toto pectorc
tanquam speciosae Rachel feruntur amplexum.
LYIL Sed quia bonum est, ut etiam haec vita iatius
innotescens popularem gloriam mereatur, injuslum est
autem ut eam conscquatur amatorem suum admi-
, si

nistrandis ecciesiasticis curis aptum et idoneum in otio

detinet, nec gubernationi communis utilitatis impertit 5

propterea Lia sorori suae dicit Parum est tibi (juod virum
:

meum accepisti, insuper et mandragorica fiiii mei vis ac-

cipere? Per unum virum significans eos omnes, qui cum

sinl agendi virtute haliiies, et digni quibus regimen Ec-
'
Gen. XXX, i^. — ^ i Tliess. iv, 1*2.
 CONTRA 1'ACSTUM, LIB. XXII. 61

clesiac commiltatur ad dispeiisandum illi fidei sacramen-

tum, accensi studio doctrinae atque indagandae et con-
tempJandae sapientiae, se ab omnibus actionum molestiis
removere, atque in otio discendi ac docendi condere vo-
lunt. Ita ergo dictum est : « Parum est tilii quod accepisti
)) virum meum , insuper et mandragorica filii mei vis ac-
)) cipere^i' )) ac si diceretur : Parum est quod bomines ad
laborem rerum gerendarum necessarios in otio detinet vita
studiorum, insuper et popularem gloriam requirit?
LVIII. Proinde ut eam juste comparet, impertit Ka"
chel virum sorori suae illa nocte : ut scilicet qui virtute
laboriosa regimini popuiorum accommodati sunt, etiamsi
scientiae vacare delegerant, suscipiant experientiam tenta-
tionum curarumque sarcinam pro utilitate communi : ne
ipsa doctrina sapientiae, cui vacare statuerunt, blasphe»
metur, neque adipiscatur ab imperitioribus populis existi-

mationem bonam, quod illa poma significant, et quod

necessarium est ad exhortationem discentium. Sed plane
ut hanc curam suscipiant, vi coguntur. Satis et hoc signi-
ficatum quod cum veniret de agro Jacob, occurrit ei
est,

Lia, eumque detinens ait « Ad me intrabis, conduxi enim

:

)) te pro raandragoris filii mei -. » Tanquam diceret Doc- :

trinae quam diligis vis conferri bonam opinionem? Noli

defugere olficiosum laborem. Haec in Ecclesia geri, quis-
quis adverterit, cernit. Experimur in exemplis, quod in-
telligamus in libris. Quis non videat hoc geri toto orbe
terrarum, venire homines ex operibus saeculi et ire in
otium cognoscendae et contemplandae veritatis, tanquam
in amplexum Rachel ^ et excipi de transverso ecclesiastica
necessitalc, atque ordinari in laborem, tanquam Lia di-
cente : « Ad me intrabis? » Quibus caste mysterium Dei
dispensantibus, ut in nocte hujus saeculi filios generent
•^
Gcn. xsx, i5, — » Icl. iG.
62 S. AUGUSTINI EPISCOPI
fidei, laudatur a populis eliam illa vita, cujus amore con-
versi spem saeculi reliquerunt, et ex cujus professione ad
misericordiam regoiid;ie plebis assumpti sunt. enim Id
agunt in omnihus laboribus suis, ut illa professio quo se
converterant, quia tales rectores populis dedit, latius et
clarius glorificelur, tancjuam Jacob non recusante noctem
Liae, ut Uachel pomis suaveolentibus et clare nitentibus
potiatur : quae aliquando et ipsa, praestante misericordia
Dei, per se ipsam paril, vix tandera quidem quia perra- ^

rum est ut : « In principio erat Verbum, et Verbum erat

» apud Deum, et Deus erat Verbum^ » et quidquid de
hac re pie sapienterque dicitur, sine phantasmate carnalis
cogitationis et salubriter vel ex parte capiatur.
LIX. Haec de tribus patribus , Abraham , Isaac et
Jacob, quorum se Deum appellari voluit Deus, quem
catholica Ecclesia colit, adversus Fausti calumnias dicta
sulfecerint. De quorum trium hominura meritis atque
pietate, et ionge remota a judicio carnaiium aititudine
prophetiae, non est nunc disserendi iocus : tantum ab his

crirainibus, quibus eos maledica et veritatis iniraica lin-

gua puisavit, defendendi fuerunt in hoc praesenti opere
nostro^ ne contra Scripturas sanctas et saiubres aiiquid
sibi dicere viderentur_, qui eas perversa et adversa raente
iegerunt, dum petulantibus conviciis insectantur eos, qui
illic cura tanto honore praedicantur.
LX. Caeterum Loth frater , id est , consanguineus
Abrahae nequaquam istis comparandus est de quibus
, ,

Deus dicit « Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac,

:

» et Deus Jacob"^: » nec in eorura numero deputandus,

quibus illa Scriptura usque in finem perhibet justitiae tes-
timoniura : quamvis inter Sodomitas pie casteque versa-
tus% hospitahtatis etiam meritis commendatus, ab iliius

' Joan. 1,1. — ' Exod. ui, i5. — 3 Gen. xix, 19.
 .

CONTRA FAUSTUM, LIB. XXII. 63

terrae incendio liberatus sit, et ejus posteris terra posses-
sionis propter Abraham, qui patruus ejus fuerat, dono
Dei data sit. Hsec nobis merila in illis libris laudanda
proponuntur, non ebrietas, non incestus sed cum homi- :

nis ejusdem peccatum scriptum inve-

et recte factura et
nimus, aliud insinuatur imitandum, ahud praecavendum
Porro si peccatum Loth, cui perhibitum est antequam
non modo non decolorat
peccaret justitiae testimonium,
verum-
divinitatem Dei vel Scripturae ilhus veritatem*,
etiam laudandam dihgendamque commcndat, quod tan-
quam specuh fidehs nitor, admotarum sibi personarum
non solum quae pulchra atque integra, verumetiam qu8e
deformia vitiosaque sint, indicat; quanto magis factum
Judae, quod cum sua nuru concubuit*, nihil omnino af-
fert, unde auctoritas sancta culpetur quae in ilhs hbris
:

fundata persistens , non tantum paucissimorum Mani-

chaeorum calumniosas argutias, verumetiam Gentihum tot
tantorumque populorum horrendas inimicitias divino jure
contemnit, quos pene jam totos a nefaria superstitione si-
mulacrorum, ad unius Dei veri cuhum christiano imperio
subjugavit, edomito orbe terrarum, non violentia belhci
certaminis, sed invictae potentia veritatis. Ubi enim htte-
rarum illarum laudatus est Judas ? Quid de illo boni
Scriptura illa testata est, nisi quod in prophetia Christi,
qui ex ejus tribu praenuntiabatur in carne venturus ,

benedictione patris sui prae caeteris commendatus erai-

nuit^.
LXI. Caeterum ad id, quod eum Faustus fornicatum
commemoravit, addimus nos ahud, quod fratrera suum
Joseph in iEgyptum vendidit^. Numquid cujusquam
membra distorta depravant lucera, quae cuncta demonstrat?
Sic nec cujuspiam malefacta malam Scripturam faciunt,
*Sap. X, 6. — Gen. xxxyiii, i5. — 3 Id. xlix, 8.-4 Id. xxxvu, 28.
»
 64 6. ALGUSril^l EPISCOIM

<|ua prodciilc lcgcnlihiis Imiolcscunt. (lonsulla (|aippo

;clcrna lcx illa, quce ordincm naturalcm conscrvari jubct,
perturbari vetat, nonnisi propagationis causa statuit ho-
minis concubitum ficri, ct lioc nonnisi socialitcr ordinato
connubio, (juod non pervertat vinculum pacis : et idco
prostitutio ficminarum, non ad sul)slitucndam prolem,
sed ad satiandam libidincm propositarum, divina att[ue
aetcrna Jegc damnatur. Omncm ([uippcdchoncstat empto-
reni turpitudo venahs : ac pcr hoc Judas ctsi gravius pec-
casset, si nurum sciens cum
concumbere voluisset; ea
( cnim vir et uxor, sicut Dominus dicit, non jam duo,
" Si

w/^scd una caro est^, » non alitcr nurus est deputanda

Huamfiha: ) tamen eum, quantum in ipso crat, defbrmiter
c um mcretrice cubasse non dubium est. At illa qu?e so-
ccrum fcfelht, non carnis ejus concupisccnlia, ncc mcre-
triciae mcrcedis cupiditate pcccavit : sed ex ipso sanguine
prolera requirens, cx quo duobus jara fratribus nupta,
tertio quoque denegato habere non potuit, patri eorum
socero suo fcEtandum corpusfraude subjecit, pignore mer-
cedis accepto, quod non ad ornamentum, sed ad testimo-
niumreservavit. Mehus quidem sine filiis reraaneret, quara
sine jure matriraonii mater fieret : longe tamen aha inten-
tione pcccavit, quod fifiis suis patrem providit soccrum
suum, c[uam si eura sibi concupisset adulterum. Denique
iCura jussu cjus produceretur ad mortera, et virgam, rao-
i-wle, atque annulura protulisset, dicens ab eo se gravida-
tam, cujus pignora illa essent^ ul)i ea quse dederat ilie

^cognovit, istara magis quam se justificatam esse respondit,

'quod ei fdiiun suum raaritum conjungcre noluisset^ c[ua

-destitulione compulsa, illo modo potius c[uam nuJio modo
posteritatem non aiiunde cjuam ab eadem stirpe conqui-
reret. In qua sententia, non eam justificatam, sed eam
' Jlatth. XIX, 6,
 :

contrA fAustum, lib. XXII. 65

magis quam se justiiicatam dicens, nec ipam laudavit, sed
iii sui comparatione prcTeposuit : desiderium scilicet ha-
hendae prohs, quo ducta ilia se socero supposuerat, minus
culpans, quam quo ipse
hbidinosi concabitus ardorem,
velut ad meretricem victus intraverat sicut quibusdam :

dicitur « Justificastis Sodomam%» id est, tantum pcccas-

:

tis, Sodoma comparata justa videatur. Quanquam

ut vobis
etiam muher non in pejoris facti comparatione mi-
si haec
nus culpata, sed omnino a socero laudata intelhgatur
quae tamen consulta illa seterna lege justitiae, qucne natu-
ralem ordinem perturbari vetat, non utique tantummod^
corporum, sed maxime ac primitus animorum, quia in
procreandis fihis ordinatam societatem non custodivit,
merito culpabihs invenitur quid mirum, si peccatrix a j

peccatore laudatur ?

LXII. Quod ita nobis Faustus, vel ipsa Manichaea per-

versitas arbitraturadversuin, quasinobisin illius Scripturse
veneratione dignoque praeconio vitia hominum, quae iJla

commemorat, necesse sit approbare : quin potius necesse

est, ut quanto illam rehgiosius accipimus, tanto fidentius
illa culpemus, quse per ejus veritatem certius culpanda didi-
cimus. Ibi enim fornicatio et omnis ilhcitus concubitus di-
vino jure damnatur^ : ac per hoc, cum taha quorumdam
facta commemorat, de quibus eo loco suam taceat senten-
tiam^, judicanda nobis permittit, non laudanda praescribit.
Quis enira nostrum in ipso Evangeho non detestatur
Herodis crudelitatem , cum de Ghristi nativitate solhcitus
At hoc factum ibi non vitupe-
tot infantes jussit occidi^?
ratur, sed tantum narratur, sed ne hocManichaei vesana
impudentia falsum esse contendant, quia et ipsam Christi
nativitatem, qua Herodes perturbatus est, negant, ipso-

1 Ezech. XVI, 52. — » Exod. xx, i4 et 17. — 3 Deut. v, 18-21. —

4 Matlh. II, 16.

cxxxvi. 5
66 S- AtGCSTlNl EHSCOPI
rum Jud.ieorum iramanitatem etcnecitatem legant, quem-
admodum illic tantummodo narretur, non vituperetur, et
tamcn al) omnibus detestetur.
L\lll. Sed , inquiunt, isle Judas, qui cura sua nuru
concubuit^, interduodecim Patriarchas coraputatur. Quid
enim, et illc Judas, ([ui Dominum tradidit, nonne inter
duodecim Apostolos numeratus est^, et cum eis unus ex
eis ad prnedicandum Evangelium diabolus missus est ^? Sed

adhuc respondent et dicunt Ille post tale facinus laqueo :

suo peremptus et Apostolorum numero exemptus est* iste 5

autem post hanc tiirpitudinem inter fratres suos ab illo ,

patre, cui tam magnum testimonium Deus perhibet, prae-

cipue benedictus et super omnes laudatus est^. Quinimo
hiac expressius apparet, non ad ipsum, sed ad Christum,
qui ex ejus tribu pr.ienuntiabatur in carne venturus, illam
pertinere prophetiara : et ideo magis flagitium ejus divina
Scriptura tacere non debuit, sicut non tacuit, ut in verbis
patris ejus, qaibus post illud dedecus ita laudatur, quia
ipse non agnoscitur, alius requiratur.
LXIV. Quanquam Faustus dente raaledico hoc ipsura
intelligaiur mordere voluisse, quod Ghristus a nobis ex
ejus tribu venisse praedicatur : raaxirae quia in generatio-
nibus patrura ejus, quas Matthaeus evangelista corarae-
morat, etiara Zara, quera Thamar illa ex illo conceptu
peperit, invenitur'^. Nam si stirpera Jacob, non Christi
generationera vellet reprehendere , habebat magis prirai-
tivura Ruben', qui paternum thorum nefaria libidine
violavit^ qualem fornicationem Apostolus nec in Genti-
:

bus dicit auditam ^. Quod factum etiara ipse pater Jacob,

cum eos benediceret , super caput ejus accusando et de-

'
Gen. xxxTiii, 18. — ' Matth. x, 4. — ^ Joan. vi, 71. — 4 Matth. xxvu, 5.
— * Gen. XLix, 8. — <> Matth. i, 3. — 7 Gen. xxxviii, 3o. —8 ic|. xxxv,
n. — 9 I Oor- V, 1.
 ,,

COJNTRA FAUSTUM, LIB. XXII. 67

testando non tacuit^ Hoc ergo crimen potius Faustus
objiceret, ubi non error ex habitu meretricio, sed omnino
voluntaria contaminatio paterni lectuli apparet 5 nisi et
ipsam Thamar plus odisset, quod ilio concubitu nihil
ahud quam parere cuperet, quam si sola libidine carnalis
voluptatis arsisset 5 et Ghristi progenitores culpando In-
carnationi ejus fidem derogari voluisset : ignorans miser
verissimum et veracissimum Salvatorem , non solum lo-
quendo, sed etiam nascendo magistrura extitisse. Fideles
enimejusventuriexomnibusgentibusetiamexemplocarnis
ipsius discere debuerunt, parentuni suorum iniquitates sibi
obesse non posse. Proinde sponsus congruens in- ille suis

vitatis ,
qui vocaturus erat ad nuptias bonos et malos
etiam nasci voluit de bonis et mahs'* ut prophetiam Pas- :

chae,qua praeceptus est manducari agnusacceptus exovi-

bus et capris^, tanquam justis etinjustis, ad se praefigu-
randura praecessisse firmaret. Documenta quippe Dei et
hominis ubique conservans parentes et bonos et malos ,

propter convenientiam huraanitatis non sprevit partum ;

autem virglnis propter miraculura divinitatis elegit.

LXV. Inaniter ergo Faustus, in se ipsura potius dente
sacrilego sseviens , sanctam Scripturara, quam lotusjam
mundus merito vencratur accusat quae, ut supra dixi, :

tanquam speculi fidelis nitor, nullius accipit adulandam

personam, sed et laudanda et vituperanda hominum iacta
vel ipsa judicat, vel legentibus judicanda proponit^ nec
solum homines ipsos v^el vituperabiles vel laudabiles inti-
mans, verumetiam qugedam in vituperabilibus laudanda
et in laudabilibus vituperanda non tacens. Neque enim
quia vituperabilis homo erat Saiil^, ideo non est laudabile
factum ejus, quod gustatumde anathemate tam diligenter
scrutatus, tara severe vindicare conatus est , obediens
'
Gen. XLix, 3. — ' Matth. xxu, lo. — ^ Exod. xn, 3. —4 i Reg. xiv, 38.
5.
 ,,

68 b. A'JGii:iiim iciMscovi

Deo, (|iuhoc (ieri proliibiierali vel t|iiod pylhoncs el veii-

lriIot|aos de regno suo delevil : aut quia iaudabilis erat

David', ideo peccataejus, tju;e Dcus tjuotjue arguit pcr
Prophelani -, vel approbanda vel imitanda sunt. Sicut nec
in Pontio Pilato vituperandum est quod advcrsus accu- ,

sationes Judoeorum innocentem Dominum judicavit^ : nec

in Petro laudandum est ,
quod eumdem Dominum ter ne-
gavit *
5 vel unde ab ipso Satanas appellatus est^ quod non
sapiendo quae Dei sunt, eum voluit a passione , hoc est , a
nostra salute revocare : pauio ante ergo dictus beatus
paulo post dictus est Satanas^. Sed quid in illo obtinue-
rit, apostolatus ejus et martyrii corona testatur.
LXVI. Sic itaque et regis David legimus peccata , sed
legimus etiam rectc facta. In quo autem praevaiuerit , et

unde quid vicerit, satis in promptu est, non maievoiae

caecitati, qua in sanctos libros et viros Faustus irruebat

sed reiigios.ie prudenti.T, t[ua et auctoritas divina, et me-

rita humana possunt cerni att[ue discerni. Nam iegant isti

et videant , in David piura Deum redarguisse quam Faus-

tum'* : sed ibi est et pcenitentiae sacrificiura, ibi estiila in-

comparabilis mansuetudo usque ad immanissimum et atro-

cissimuminimicum", t[uiquoties ilii est in manus forlissi-

masdatus, toties ab ilio est de raanibus piissimis dimissus

iliaesus. Ibi memorabilis humililas sub {lageiio Dei , et

cervix regia Dominicojugo ita subdita , ut armatus et co-

mitatus armatis , amara ex inimici ore convicia patientis-
sime sustineret^^ suumque comitem accensum iracundia,
quod talia rex ejus audiret , et jam jamque in conviciato-

ris caput dextera uitrice pergentem, modestissime refrena-

ret, regali suae jussioni divini timoris pondus adjiciens,

» I Reg. xxviii. — ^ 2 Reg. xu, — Joan.i. ^ xix, 4 ct 6. — 4 Matth.

XXVI, 70. — 5 Id. XVI, 17 el 23. — ^2 Rcg. xu ct xxiv, lo — 7 IJ. xu, i3,
et I Reg. XXIV, 7 et xxvi, lo. — 2 Reg. xvi, 5
8 el 10.
 CONTRA FAXJSTUM, LIE. XXII. 69
et dicens meritis suis hoc redditum superno judicio ,
quo
ille injuriosus missus esset , ut in eum talia jacularetur

opprobria. Ibi in gregem sibi commissum tanta dilectio

pastoralis , ut pro eis ipse vellet mori, quando populo nu-
merato peccatum elationis ejus sic punire placuit Deo , ut
eumdem numerum minueret morle multorum, cujus mul-
titudine cor regis fuerat superbia pertentatum : in quo
occulto judicio Deus, apud quem non est iniquitas^, et

quos noverat indignos hac vita, subtraxit huic vitae^ et in

illo qui de hominum copia se extulerat , tumorem animi

humani ejusdem copiae diminutione sanavit. Ibi tam reli-

giosus Dei timor, sacramentum Christi in sancta unctione

servabat, ut cor ejus pia sollicitudine trepidaverit, quando
exiguam particulam de veste ipsius Saiihs latenter abscidit-,
ut haberet fidem faceret, quamnolleteum, cum
unde illi

posset, occidere. Ibitam prudens in fiiios et tanta clemen-

tia, ut cum innocentem puerum ^, pro quo segrotante mul-
tis lacrymis et humilitatis sordibus sese abjiciens Dominum
fuerat deprecatus, mortuum non luxerit idem juvenem ^ fi-

lium parricidali furore prsecipitem qui et paternum cubile ,

stupris nefariis maculaverat, et contra patrem scelestum

bellum gerebat, et vellet conservatum, etfleret occisum*:
animse scilicet tantis criminibus involutae sempiternas prae-
videnspoenas, quibus evadendis eum per poenitentiam cor-
rigendum vivere cupiebat humiliatum. Haec et alia multa
laudanda et imitanda in illo sancto reperiuntur viro si ,

non perversus animus eam Scripturam, quae de illo loqui

tur, perscrutetur maxime si mente subdita etpia et plane
:

fidelisequamur sententiam Dei, qui ejus noverat occulta

cordis ubi in conspectuejus qui falli non potest, ita pla-
,

cuit, ut etiam filiis suis imitandus ab illo proponeretur.

• Rom. IX, i/j. — 'I Reg. xxiv, .'). — ^ o Reg. xii, iC el 20. — 4 IJ.
xvm, 5 et 33.
 ,,:

70 S. AUGUSTIM BPISCOPl

LXVII. Quk\ enim aliud qiiam cordis ejus profunda

corni'bat Spiritus Dei , (|uando corrcptus per Prophctam
dixit : « » conlinuoque ad hoc unum verbum
Pcccavi ^
:

audire meruit quod accepcrit veniam ? Ad quam rem

,

nisi adsempitcrnam salutem? Noque enim pr.netermissa est

in illosecundum Deicomrainationem Oagdh paterni disci-

plina , ut et confessus in aeternum liberaretur, et alllictus
temporaliter probaretur. Haud vero mediocre fidei robur
fuit, aut parvum mitis et obedientis animi indicium, cum
audisset a Propheta quod sibi Deus tamen
ignovisset , et
quae f uerat coraminatus consequenter evenissent non se ,

dicere Prophetne deceptum esse mendacio, nec murrau

rare adversus Deum, quasi falsam peccalorura ejus indul-
gentiam pronuntiaverit. Intelligebatenira vir altesanctus,

et non contra Deum, sed ad Deum Jevans animara suara,

nisiDominus esset confitenti poenitentique propitius
quantum pcenarura seternarum ejus essent digna peccata
pro quibus cum teraporalibus eraendationibus ureretur
videbat erga se et mancre veniara , et non neghgi medi-
cinara. Cur autera Saiii per Sarauelera correptus, cura di-
ceret etiara ipse : « Peccavi , » non raeruit audire quod
David, quod ei Dorainus ignovisset'^ ? « Nura personarura
» acceptioestapud Deura? Absit^» Sedinsimilivocequara
sensus huraanus audiebat, dissimile pectus erat quod di-
vinus oculus discernebat. Quid talibus docemur exeraplis,
nisiregnura coelorura intra nos esse, et de intimis nostris
Deura colere nos debere, ut ex abundantia cordis os lo-
quatur*^ non autera ut populus eura labiis honoret, cor
autera eorura longe sit ab eo^ : neqne judicare ahter au-
dearaus de hominibus ,
quorura intcriora videre non pos-
sumus , quam Deus qui hoc potest , et falli aut corrurapi

' 2 Reg. xu, i3. — ' I Reg. xv, 24. — i Gal. ii, 6. — 4 Luc. xvu, 28. —
5 Matth. xn,i34.
 CONTRA rAUSTrM, LIB. XXII. 71
non potest^ ; cujus evidentissimam sentenliam cle David
cum divinae Scripturae contineat tam suhlimis auctoritas,
nmltum ridenda vel potius dolenda , est aliter sentiens

humana temeritas ? Eis quippe divinis libris de antiquis

viris credendum est ,
qui tam longe futura dixerunt, quae
praesentia nunc videntur.
LXVIII. Quid ahud in Evangelio discimus, cum eadem
vox Petri auditur confitentis Christum Filium Dei ,
quae
etiam daemoniorum , paria verba , sed longe impari corde
emittentium '^
? Proinde insimilivocefides Petri laudatur,
daemoniorum imraunditia cohibetur a quo, nisi ab illo :

qui non aure humana, se divina mente radices internas

vocum illarum nosset inspicere , et sine ulla falsitate dis-
cernere? Quam multi enim et alii homines dicunt Chris-
tum Filium Dei vivi , nec tamen Petri meritis comparan-
tur non solum illi, qui dicturi sunt in
: illo die : « Domine,
» Domine, » et audituri « Discedite : a me^^ » sed etiam
illi, qui segregabuntur ad dexteram^ in quibus plurimi
nec unquam Christum vel semel negaverunt^, nec ejus
pro nostra salute passionem improbaverunt _, nec Gentes
judaizarecoegerunt^ tamen Petro qui haec fecit, se-
5 et

denti in duodecim sedibus et non solum duodecim Tri- ,

bus verum et Angelos judicanti impares apparebunt. Ita

,

etiam multi nullius appetentes uxorem nullum maritum ,

appetitae usque ad mortem persequentes tamen Davidi- ,

cum meritum cum iste illa fecisset, apud Deum habere

,

non possunt. Tantum interest quid cuique in se ipso,

quantumque displiceat ut penitus extirpetur 5 et quid ,

pro eo fructiferum et opulentum ingenti feracitate con-

surgat : quia et agricolae plus placent agri, quispinis etiam
magnis eradicatis centenum proferunt, quam qui nullas
» Matth. XV, 8. — » Id. XVI, 17, et Luc. vui, 26. — 3 Mattfa. vn, 22 et
23. —4 Id. XXV, 33. — 5 Gal. II , 14.
 ,:

72 5. AUGUSTINI EPISCOPl

iiiKiuam spinas habuerunt et vix ad tricenum perve-

niunt.
LXIX. Sic et Moysen famulum Dei fidclissimum in tota
domo ejus, ministrum legis sanctae, et mandati sancli
justi, ct l)oni', cui Apostolus attestatur; nam ejus haec
verha sunt i[upe commemoravi : ministrum ctiam sacra-
mentorum , non jam prsestantium salutem , sed adhuc
promittcntium Salvatorem : cjuod et Salvator ipse confir-
mat, diccns : « Si crcdcretis Moysi, crederetis et mihi; de
» me enim ille scripsit*: » unde suo loco, quantum satis

visum est , contra impudentes Manichscorum calumnias

disseruimus hunc ergo Moysen famulum Dei vivi Dei
: ,

veri, Dci summi, fahricatoris coeli et tcrrce, non de alicno,

sed de nihilo, non premente necessitate, sed allluente
bonitate non per sui membri poenam sed per sui verbi
, ,

potentiam hunc,inc|uam, Moysen,humilcminrecusando

:

lam magnum ministerium subditum in suscipiendo^, ,

fidelem in servando, strenuum in exequendo in regendo ^

populo vigilantem, in corrigcndo vchementem, in amando

ardentem , in suslincndo patientem ^ cpii pro eis cjuibus

praefuit, Deo se interposuit consulenti, opposuit irascenti

hunc itaque talcm ac tantum virum a])sit a nobis ut ex
maledico Fausti ore penscmus- sed ex ore plane veridici
Dci, qui veraciter honiinem, quem fecerat, novcrat:
quandoquidem etiam peccatahominum, quae ipse nonfa-
cit, et in difUtentil)us ut judcx agnoscit , ct in confitenli-

bus ut pater ignoscit. Ex oreomninoejus Moysen servum

ejus et amamus, ct admiramur, ct quantum possumus
imitamur, cum simus longe illiusmeritis inferiores, etiam
nullo yEgyptio vel occiso vel expoliato, nullo bello gcsto,
quorum ille aliud futuri indolc defensoris, alia imposito
imperio Dei fecit.
T
Hebr. in, 5. — ^ Joan, v^ ^6. — 3 Exod. iv, lo.
 ,

coNTnA faustum, lib. XXII. 73

LXX. Ut interim omittam quod cum percussisset ,

yEgyptium, quanquam illi Deus non prsecepcrit^, in per-

sona tamen prophetica ad hoc divinitus fieri permissum est,

ut futurum aliquid praesignaret ; unde nunc non ago, sed

omnino tanquam nihil significaverint facta illa discutio 5

consultaqueilla aeterna lege reperio non debuisse hominem

ab illo, qui nullam ordinatam potestatem gerebat, quam-
vis injuriosum etimprobum, occidi. Verumtamen animae
virtutis capaces ac fertiles praemittunt saepe vitia ,
quibus
hoc ipsum indicent , cui virtuti sint potissimum accom-
modatae, si enim etagri-
fuerint prseceptis excultae. Sicut
colae quam terram viderint tamen ,
quamvis inutiles ,

ingentes herbas progignere, frumentis aptam esse pronun-

tiant et ubi fiHcem aspexerint licet eradicandam sciant,
; ,

validis vilibus habilem intelligunt et 5 quem montem oleas-

tris sylvescere aspexerint , oleis esse utilem cultura acce-

dente non dubitant : sic illi animi motus, quo Moyses

peregrinum fratrem a cive improbo injuriam perpetientem,
non observato ordine potestatis, inultum esse non pertu-
ht non virtutum fructibus inutilis erat, sed adhuc in-
,

cultus vitiosa quidem sed magnse ferlilitatis signa fun-

, ,

debat. Ipse denique per Angelum suum divinis Moysen

vocibus evocavit in monte Sina"^, per quem liberareturex
iEgypto populus Israel-, eumque miraculo visionisin rubo
flammante et non ardente verbisque Domiuicis ad fru- ,

gem obedienlise prseparavit qui etiam Saulum Ecclesiara :

persequentcm de coelo vocavit ,

prostravit, erexit, imple-
vit; tanquam percussit, amputavit, inseruit, foecundavit^.
Illa namque Pauli saevitia, cum secundum aemulationem
paternarum traditionum persequebaturEccIesiam*, putans
ollicium Deo se facere, tanquam sylvestre erat vitium, sed
magnae feracitatis indicium. Hinc erat etiam illud Petri
T
Exod. n. — > Id. ni, 4. — ^ Act. m , l^. —^ Gal. i, 14.
74 S. AXJOrSTINI EPISCOPI

cum cvaginato gladio volens defendore Dominum, aurem

pcrsecutoris abscidit, (juod factum Dominus salis minaci-
ter cohihuit dicens , « Reconde gladium
: qui enim ^

» gladio usus ("uerit, gladio cadet '. « Ille autem utitur

gladio, qui nulla superiore ac legitima potestate vel ju-

hente vel concedente, in sanguinem alicujus armatur. Nam
utique Dominus jusserat ut ferrum Discipuli ejus ferrent,
sed non jusserat ut ferirent. Quid ergo incongruum, si Pe-
Irus post hoc peccatum factus est pastor Ecclesiae, sicut

Moyses post percussum iEgyptium factus est rector illius

Synagogae ? Uterque enim non detestabili immanitate, sed
emendahili animositate justitiae regulam excessit : uterque
odio improhitatis alienae, sed ille fraterno, iste Dominico,
licet adhuc carnali, tamen amore peccavit. Resecandum
hoc vitium vel eradicandum sed tamen tam 5 magnum cor,
tanquam terrafrugihus,itaferendisvirtutihusexcolendum.
LXXI. Quid ergo jara de expoliatis iEgyptiis Faustus
ohjicit nesciens quid loquatur ? Quod faciendo Moyses
,

usque adeo non peccavit, ut non faciendo peccaret. Deus

enim jusserat,qui utiquenovit nonsolumsecundum facta,
verumetiam secundum cor hominis quid unusquisque, ,

vel per quem perpeti deheat. Carnalis itaque adhuc ille

populus erat et rerum terrenarum cupiditateoccupatus:
,

iEgyptii vero sacrilegi et iniqui^ nara et auro illo, hoc

est , Dei creatura raale utentes adCreatoris injuriam, suis
idolis serviehant , et horaines peregrinos lahore gratuito
injuste ac veheraenter aflixerant. Digni ergo erant et isti

quihus talia juherentur, et illi qui talia paterentur : et

forte secundura suas voluntates et cogitationes Hebraei
magis perraissi sunl facere ista ,
quara jussi 5
sed eis Deus
permissionem suara per faraulum suura Moysen innotes-
cerevoluit, quando mandavit ut diceret. Fieri autera po-
Matth. xxTi, 52.
 CONTRA rAUSTUM, LIB. XXII. 75
test, ut sint aliae causae occultissimae , cur hoc illi populo
divinitus dictum sit : sed divinis imperiis cedendum ob-
temperando, non resistendum est disputando. Apostolus
dixit « Quisenim cognovit sensum Domini, autquis consi-
:

» liarius ejusfuit^?» Siveergoista sit causa,quam dixi, sive

alia quaelibet in secreta et abdita dispositione Dei lateat,

cur hoc per Moysen ilh populo dixerit , ut ab ^gyptiis
sibi commodanda peterent quae auferrent : hoc tamen con-
firmo, nec frustra nec inique dictum esse , nec licuisse
Moysen ahter quam Deus dixerat facere , ut penes Domi-
num esset consilium jubendi ,
penes famulum autem ob-
sequium peragendi.
LXXII. Sed Deus, inquit, verus et bonus nullo modo
talia jussisse credendus est. Imovero taha recte non jubet,

nisi Deus verus et bonus, qui et solus novit quid cuique

jubendum sit , et solus neminem quidquam incongruum

perpeti sinit. Caeterum ista imperita et falsa bonitas cordis
humani contradicat et Christo, ne Deo bono jubente impii
mali ahquid patiantur, cum dicturus est Angehs « Colh- :

» gite primum zizania , et alJigate fasciculos ad comburen-

)) dum ^. » Qui tamen hoc ipsum inopportune facere volen-
tes servos prohibuit , dicens : Ne forte cum vuhis colhgere
zizania, eradicetis simul et triticum. Ita solus Deus verus
et bonus novit ,
quid ,
quando ,
quibus, per quos fieri ah-
quid vel jubeat vel permittat. Poterat etiam ista humana,
non bonitas , sed plane vanitas eidem Domino contradi-
cere, cum desiderio noxio daemones in porcos ire volentes
petentesque permisit^ : praesertim quia Manichaei non so-
lumporcos, verum etiamminuta animaha, ho- et abjecta
minum animas habere crediderunt. Qua vanitaie impro-
iilud tamen constat , Dominum nostrum
bata et abjecta ,

Jesum Christum Dei unicum Fihum, ac per hoc Deum

' Rom. XI, 34. — » Matth. xiu, 3o. — » Id. vin, 3i.
 ,
:

76 S. A.UGr3TINI EPrSCOPI

voriim ct l)onum, mortem pecorum alienorum, perniciem

qualiumcumc[uc animantium, etgravedamnum liominum,
desiderio daemonum concessisse. Quis autem dcmentissi-
mus quod cos ab hominibus non potuisset exclu-
dixerit ,

dcre, etiam si eorum noxiiie vokmtati ncc porcorum cxitium

prnestare voluisset ? Porro si spirituum damnatorum et
igni neterno jam destinatorum, quamvis saeva et iniqua cu-
piditas a Creatore atque ordinatore omnium naturarum
occulto quidcm, scd ubique justo modcramine, in id quo
se inclinaverat, relaxata est ;
quid al)surdum est, si iEgyp-
tii ab Hebraeis, homines inique dominantes ab hominibus
iiberis, quorum etiam mercedis pro eorum tam duris et
injustislaboribus fuerant debitores, rebus lerrenis, quibus
etiam ritu sacrilego in injuriam Creatoris utebantur, privari
meruerunl? Quod tamen si Moyses sua sponte jussisset,

aut hoc Hebraei sua sponte fecissent, profecto peccassent

quanquam illi,non quidem hoc faciendo, quod vel jusserat
vel pcrmiserat Deus, sed tamen talia fortasse cupiendo pec-
caverunt. Quodautem hoc faceredivina dispensationeper-
missi sunt, illius judicio justo bonoque permissi sunt, qui
novit et poenis vel coercere improbos, vel erudire subjcc-
tos ; et praecepta validiora dare sanioribus , et quosdam
medicinales gradus infirmioribus ordinare. Moyses vero
nec cupiditatis arguendus est inillis rebus desideratis, nec
contumaciae in divinis imperiis quibuscumque contemptis.
LXXIII. Quaedamenim facta, lex illa aeterna quae ordi-

nem naturalem conservari jubet, perturbari vetat ita ,

medio quodam loco posuit hominibus, utin eis usurpandis

merilo reprehendatur audacia, in cxequendis autem obe-
dientiajure laudetur. Tantum interestin ordine naturali,
quid a quo agatur, et sub quo quisque agal. Abraham si
filium sponte immolaret , quid nisi horribilis et insanus^?
• Gcn, XXII, 10.
 ,,

CONTRA FAUSTUM, LIB. XXII. 77

Deo autem jubente ,
quid nisi fidelis et devotus apparuit ?

Quod usque adeo ipsa veritas clamat ut ejus voce deter- ,

ritus Faustus cum in ipsum Abraham quid diceret, un-

,

guibus et dentibus quaerens, usque adcalumniosum men-

dacium perveniret, hoc tamen reprehendere non auderet j

nisi forte non ei veniret in mentem factum ita nobile, ut

non lectum, nec qusesitum animo occurreret, utdenique

tot linguis cantatum, tot locis pictum, et aures ct oculos
dissimulantis feriret. Quapropter si in occidendo filJo spon-
teneus motus execrabihs Deo autem jubente obsecun-,

dans famulatus non solum inculpabilis

, verumetiam ,

laudabilis invenitur, quid Moysen, Fauste, reprehendis,

quod expoliarit ^gyptios ? Si te irritat velut humana fa-
cientis improbitas , divina terreat jubentis auctoritas. An
talia fieri volentem etiam ipsum Deum vituperare paratus
es ? «Redi ergo neque enim sapis quae Dei
retro, Satanas j

» sunt, sed quae sunt hominum^

» Atque utinam hoc si-

cut Petrus audire dignus fuisses atque id quod in Deo ,

sensu infirmo reprehendis, postea praedicasses, quemadmo-

dum ille glorioso prseconio postea gentibus annuntiabat
quod ei primo, cum Dominus vellet fieri, displicebat.
LXXIV. Quamobrem si jam tandem intelligit humana
duritia atque in rebus rectis voluntas prava atque per-
versa, plurimum interesse , utrum aliquid humana cupi-
ditate vel temeritate admittatur, an Dei pareatur imperio,
qui novit, quid, quando ,
quibus permittat aut jubeat
quid cuique facere patique conveniat : nec bella per Moy-
sen gesta miretur aut horreat^ quia et in iUis divina secu-
tus imperia non saeviens sed obediens , fuit ; nec Deus cum
jubebat ista , saeviebat , sed digna dignis retribuebat
dignosque terrebat. Quid enim culpatur in bello? An quia
moriuntur quandoque morituri, ut domentur in pace
T Matth. XVI, 23.
78 S. AUGUSTINl EPISCOPl
Hoc reprehendere timidorum est, non reliogioso-
victuri ?
rum. Noceudi cupiditas, uicisccndi crudelitas, impacatus
atque implacabilis aiiimus, tcritas rebcilandi, iibido do-
minandi, et si qua simiiia , liaec sunt quae in beilis jure
culpanlur^ qu.ne pierumcjue ut etiam jure puniantur, ad-
versus vioientiam resistentium, sive Deo, sive alicpio legi-
timo imperio jubente, gerenda ipsa bclia suscipiuntur a
bonis, cura in eo rerum liuraanarum ordine inveniuntur,
ubi eos vei juberc taieaiiquid, vcl in taiibus obedirejuste
ordo ipse constringit. Aiioquin Joannes , cura ad euni
baptizandi miiites venirent, dicentes : «Et nos quid fa-

))ciemus*?» responderet eis ; Arma abjicite, miiitiam

istam deserite, neminem percutite, vulnerate, prosternite.
Sedquiasciebateos, cum liaec miiitando facerent, non esse
liomicidas, sed ministros iegis , et non ultores injuria-
rumsuarum, sedsaiutis publicoe defensores, respondit eis :

)) Neminem caiumniam feceritis, suffi-

concusseritis, nuiii
» ciat vobis stipendium vestrum'^.
» Sed quia Manicliaei

Joannem aperte biasphemare consueverunt ipsum Do- ,

minum Jesum Christum audianthoc stipendium jubentem

reddi Caesari, quod Joannes dicit debere sutlicere miiiti.
« Reddite inquit Caesari quae Caesaris sunt, et Deo quoe
, ,

» Dei sunt^.» Etad hocenim tributa praestantur, ut prop-

ter beila necessario railiti stipendium prsebeatur. Merito

et illius Centurionisdicentis: « Et ego homo sum sub po-
» testate constitutus, habens sub me miiites^ et dico huic :

» Vade, et vadit^ et aiii : Veni, et venit ^ et servo meo :

» Fac lioc, et facit*^ » fidem laudavit, non iiiius militiae

desertionem iraperavit. Sed de justis quidem injustisque

nunc disputare longum est, et non necessarium,
beliis

LXXV.
Interest enim quibus causis cjuibusque auctori-
bus homines gerenda beila suscipiant ordo tamen ille :

« Luc. ui, 14. — * Ibid.— 5 Matth. xxi, 22.-4 iJ. viii, g, et Luc. vii, 8.
 :

CONTRA FAUSTUM, LIB. XXII. 79

naturalis mortalium paci accommodatus hoc poscit , ut
suscipien dibelli auctoritas atque consilium penes Principem
sit exequendi autem jussa bellica ministerium milites
;

debeant paci salutique communi. Bellum autem quod ,

gerendum Deo auctore suscipitur, recte suscipi dubitare ,

fas non est, vel ad terrendam, vel ad obterendam, vel ad

subjugandum raortalium superbiara quando ne illud :

quidem quod humana cupiditate geritur non solum in- _,

corruptibili Deo, sed nec sanctis ejus obesse aJiquid po-

test ;
quibus potius ad exercendam patientiam et ad hu-
miliandam animam terendamque paternam disciplinam
« Neque enim habet in eos quis-
etiam prodesse invenitur.
» quam ullam potestatera, nisicui data fuerit desuper^ »
Non est enira potestas nisi a Deo-, sive jubente sive sinente.
Cum ergo vir juslus, si forte sub rege homine etiam sa-
crilego militet, recte possit illo jubente bellare civicae pa-
cis ordinem servans quod jubetur, vel non esse
;
cui
contra Dei prseceptum certum est, vel utrum sit, certum

non est, ita ut fortasse reum regera f aciat iniquitas irape-

randi, innocentem aiUem militera ostendat ordo serviendi
quanto magis in administratione belJorura innocentissirae
diversatur, quiDeo jubente beUigerat, quem male aliquid
jubere non posse, nerao qui ei servit ignorat.
LXXVI. Si autera propterea putant non potuisse Deum
beilum gerendum jubere,quia Dominus postea JesusGhris-
tus : « Ego, inquit, dico vobis, non resistere adversusraa-
» lum, sed si quis te percusserit in maxillara tuara dextram,
» praebe illi et sinistram^ 5
» inteUigant hanc praeparatio-
nem non esse in corpore, sed in corde ; ibi est enim sanc-
tum cubile virtutis ,
quae in illis quoque antiquis justis
nostris patribus habitavit : sed eara rerura dispensationem
ac distributionem temporum ordo poscebat, ut prius ap-
* Joan. XIX, II. — > Rom. xiu, i. — 3 Matth, v, 3g.
80 S. AUUUSTIM EPISCOFl

pareret cliam ipsa boua lerrciia , iii quibus el humana

regna ct ex hostibus victoiine deputantur ,
propter cpue
maxinic civitas impiorum ditlusa pcr mundum suppli-
care idolis et daemonibus solet, non nisi ad unius Dei veri
potestatcm atquc arbitrium pertincre. Lndc et Vetus
Tcstamentum sccretum rcgni ccelorura temporcopportuno
apcriendum promissionibus lcrrcnis operuit ct (piodam ,

modo umbrosius opacavit. Ul)i autem venit plenitudo

tcmporis', ut Novum Testamentum revelarctur, ((uod fi-
guris Veteris velabatur, cvidcnli tcstificatione jam dcmons-
Irandum erat, esse aliam vitam pro qua debct haec vita
contemni, et aliud regnum pro (pio oportct omnium ter-
rcnorum regnorum adversitatem patienlissime sustineri.
Proinde per quorum confessiones ,
passiones, et mortes
hoc Deo placuit attestari, Martyres appellantur, c|ui La-
tine testcs interpretantur : quorum numcrus tantus ciilo-
ruit, ut si eos Christus, qui dc c(elo Saulum vocavif^. et
ex lupo factum ovem, in medium luporum misit, congre-
gatos vellet armare atquc adjuvare pugnantes, sicut He-
braeos patres adjuvit, quae genles resisterent, (jure regna
11011 cederent ? Sed ut praeclarissimum testimonium veri-
tatiperhiberetur, qua jam docendum erat, non propter
temporalem in hac vita sed propter aeternam post hanc
,

vitam felicitatem Deo esse serviendum, ea quae vulgo in-

felicitas dicitur, pro illa felicitate subeunda fuerat et fe-
renda. Itaque in plenitudine temporum Filius Dei factus
ex muliere, factus sub lcge, ut cos cjui sub Lege erant re-
dimeret ^, secundum carncm ^,
factus ex semine David
mittit Discipulos velut oves in medium luporum^ et mo-
net ne timeant eos qui corpus occidunt animam auteni ,

iion possunt occidere : promittit etiam ipsius corporis re-

novandam integritatem usque ad capilli reparationem :

' Gal. IV, 4.— 1 Act. u, 5. —3 (jal.iv, 4. — 4Rom,j, — ^Matth.x, 16.

3.
 COMRA FAtSTUM_, LIB. XXII. 81

Pclri gladiain revocat in vaginam^ : aurem inin.icipiacci-

sam ad pristinam formam- dicit se legionibus

rcjDaraL :

Angelorura imperare potuisse ad delendos inimicos^, nisi

calix bibendus esset, quem patcrna voluntas dedisset : bi-

bit prsecedens, propinatsequentibus* : virtutem paticntiae

suo revelat prsecepto, suo confirmat exemplo. « Propter
» quod Deus illum suscitavit a mortuis, et donavit ei no-
» men quod est super omne nomen ut in nomine Jesu j

» omne genu flectatur, coelestium terrestrium, et infer-,

» norum et omnis lingua confiteatur, quia Dominus Je-

^

» sus in gloria est Dei Patris^. Regnaverunt hic ergo Pa-

triarchae et Prophetae , ut et ista regna Deum dare et
auferre ostenderetur : non hic regnaverunt Apostoli et
Martyres, ut regnum ccelorum desiderandum potius pan-
deretur. lUi reges bella gesserunt, ut tales quoquevicto-
rias appareret Dei voluntate praestari : isti non resistendo
interfecti sunt, ut potiorem esse docerent victoriam pro
fide veritatis occidi. quanquam et ilhc Prophetse noverant
moripro veritate, sicut ipse Dominus dicit « A sanguine :

Abelusque adsanguinem Zachariae^ » et hic posteaquam :

coepit impleri, quod sub figura Solomonis ( qui latine in-

interpretaturPacificus)de DominoGhristo, « Tpseestenim
» paxnostra",» inPsalmo prophetatum est «Etadorabunt :

» eum omnes reges terrae omnes gentes servient ilh^ »

, :

Christiani quoque imperatores plenam gerentes fiduciam

pietatis in Christo, de inimicis sacrilegis, qui spem suam
in sacramentis idoiorum daemonumque posuerant, glorio-
sissimam victoriam perceperunt; cum apertissimis notissi-
misque documentis , de quibus nonnulH jam scriptum
memoriae commendarunt, illos fallerent vaticinia daemo-
niorum, hos firmarent praedicta sanctorum.
— —
TMaUh. XXVI, 52. ' Luc. xxii, 5i. ' Matth. xxvi, 53 4 Luc. xxii, • — 4'>
42.-5 philip. 11, g.— ^Matlh. xsui, 35.-7 Ephes. ii, i^.— ^ Psal. Lxxi, ii.

cxxxvi. 6
 ,

82 S. AUGUSTINI EPISCOPI
LX.XVII. Si autein hoc miruni istis vanis videtur, quod
aliud tunc Deus praecepit dispensatoribus Veteris Testa-
meuti ubi Novi gratia velabatur , aliud pr.nedicatoribus
Novi Testamenti ubi Voteris obscuritas revelatur •
atten-
daiit ipsum Uorainum Christum miitautera qune dixerat
et aliud dicenteni : « Quaiido raisi vos , inquit , sine sac-
» culo et pera et calcearaentis , numquid aliquid defuit
» vobis. A.t illi dixeruut : Nihil. Dicit ergo eis : Sed nunc
» qui habet sacculura, tollat, sirailiter et perara^ et qui
» non habet, vendat tunicara suara, et eraat gladium^ »

Isti certe si ista diversa in Testamentissingulis invenirent,

Vetere et Novo, etiam ex hoc clamarent, duo sibi Testa-
mento esse contraria. Quidergo nunc respondebunt, cum
idem ipse dicit « Autea raisi vos sine sacculo et pcra et
:

» calcearaentis, et nihil vobisdefuit nunc autem qui ha- :

» bet sacculura , tollat, sirailiter et perara ; et qui habet

» tunicara, vendat et emat gladium?» Jarane intelligunt
quemadmodum nuUa inconstantia pr.ccipientis, sed ra-
tione dispensantis ,
pro teraporura diversitate ,
praecepta,
vel consilia, vel permissa mutentur ? Nam si dicunt certi
mysterii gratia hoc de toliendo sacculo et pera et emendo
gladio locutum fuisse , cur non admittunt certi mysterii

gratia eumdem unum Deum tunc Prophetas gerere bella

jussisse, Neque enim in eo
nunc Apostolos prohibuisse ?

quod ex Evangelio corameraoravimus, verba tantum Do-

mini fuerunt sed et obtemperantium quoque Discipulo-
:

rum facta secuta sunt. Nam et tunc sine sacculo et pera

ierunt, et nihil eis defuit ; sicut ejus interrogatio et eorum
responsio declaravit. Etnunc dixerunt ei, cum de gladio
emendo jussisset « Ecce sunt hic duo giadii. Et iJle res-
:

» pondit Sufhcit^. » Hincet Petrusarmatus inventus est,

:

cum aurem persecutorisabscidit ubi spontanea ejus coer- :

' Luc. sxii, 3;"). - ' IbiJ. 38.

 ,

CONTRA FAUSTUM, LIB. XXII. 83

cetur audacia : quia non ut jussus fuerat ferrum toUere
ita jussus fuerat et ferire. Latebat certe Dominivoluntas,
cur arma portari praecepisset ,
quibus eos uti noluisset.

Verumtamen ad illum cum ratione prsecipere, ad istos

autem sine retractatione prsecepta facere pertinebat.
LXXVIII. Calumniosa ergo imperitia Moyses repre-
henditur quod bella gesserit, qui minus reprehendi debuit,
sisua sponte gereret, quamsi Deo jubentenon gereret ip- :

sumveroDeum, quod talia jusserit, audere reprehendere,

vel Deum justum et bonum talia jubere potuisse non cre-
dere, hominis est, ut milius loquar, cogitare non valentis
divinae providentiae per cuncta summa atque ima tendenti
nec novum esse quod oritur, nec perire quod moritur sed 5

in suo singula quaeque ordine sive naturarum sive merito-

rumvelcedere, vel succedere, vel manere hominumautem :

rectara voluntatem divinae legi conjungi, inordinatam vero

cupiditatemdivinaelegisordinecoerceri utnecbonus aliud :

quam praecipitur veht, nec malus amplius quam permittitur

possit 5 ita sane, ut non impune possit quod injuste volue-
rit. Ac per hoc inomnibus quse humana infirmitas horret
aut timet, sola iniquitas jure damnatur caetera sunt vel
:

tributa naturarum, vel merita culparum. Fit autemhomo

iniquus, cum propter se ipsas dihgit res propter aliud as-
sumendas, et propter aliud appetit res propter se ipsas di-
ligendas. Sic enim, quantum in ipso est, perturbat in se
ordinem naturalem, quemlex aeterna conservarijubet. Fit
autem homo justus, cum ob ahud non appetit rebus uti,
nisi propter quod divinitus institutae sunt; ipso autem
Deo frui propter ipsum, seque et amico in ipso Deo prop-
tereumdem ipsum Deum. Propter Deum enim amatami-
cum, quiDei amorem amat in amico. Sive autem iniqui-
tas, sive justitia nisi esset in voluntate, non esset in
,

potestate. Porro si in potestate non esset nullum prae- ,

6.
 :,:

84 S. AUGUSTINI EPISCOPI
miiim, iiull.i jKLMia justa esset : (|uocl ncmo sapil, iiisi (jui

desipit. Iguorantia voro et infirmitas, ut vcl nesciat homo

quid velle debeat, vel non omne quod voluerit possit, ex
occulto pcenarum ordinc vcnit, et illis inscrutabiiihus ju-
diciis Dci, apud qucm non
Proditum est cst ini(|uitas.

cnim nobis peccatum Adam fideli cIoc[uio Dei, et quia in

illo omncs moriuntur, et cjuia pcr illum peccatum intravit

in hunc mundum, et per peccatum mors, veraciter scrip-

tum cst^ Et quia ex hac pcDena corpus corrumpitur el
aggravat animam, et deprimit terrena habitatio sensum
multa cogitantcm-, verissimum nobisque notissimum est
ct c[uia de hac justa pcena non hberat nisi miscricors gra-
tia, certum est. Et hinc Apostolus gemebundus exclamat:
<( Inrchx ego homo, quis me libcrabit dc corpore mortis
» hujus? Gratia Dei per Jesum Christum Dominum nos-
» trum^. » Sed quae sit distributio judicantis et misercntis
Dei, cur alius sic, alius autem sic, occultis fit causis
justis tamen. Non tamen ideo nescimus omnia ista judicio
aut misericordia Dei fieri, hcet in abdito positis mensuris
et numeris et ponderibus, c[uibus omnia disponuntnr a
Deo crcatore omnium quae naturahter sunt^ nec auctore, ;

sed tamen ordinatorc etiam peccatorum; ut ea c[uae pec-

cata non essent, nisi coiitra naturam essent, sic judicentur
et ordinentur, ne universitatis naturam turbare vel tur-
pare permittantur, meritorum suorum locis et conditioni-
bus dc[)utata. Quae cum cum per hoc secrctum
ita sint, et

judiciorum Dei motusque humanarum voluntatum eisdem

prosperitatibus alii corrumpantur, alii temperanter utan-
tur ; et eisdem adversitatibus ahi dcficiant , ahi proficiant
cumque ipsa humana mortahsc[ue vita tcntatio sit su[ier
lerram^, cpis hominum novit cui prosit aut obsit in pace
'
Rom. IX, 14, et v, i2. — ' Sap. ix, i5. — ^ Rom. vii, a/j — ^ Sap. xi,

21. — 5 Job. VII, I.

 CONTRA. FAtJSTUM, LIB. XXII. 85

regnare velservire, vcl vacare, vel mori j iii l)eJlo aiUem

vel imperare, vel pugnare, vel vincere, vel occidi? ciim
hoc tamen constet, et qui prodest, non nisi per divinum
prodesse beneficium , et qui obest , nonnisi per divinum
obesse judicium.
LXXIX. Quid ergo insilimus iu temerarias reprehen-
siones, atque utinam hominum, ct non Dei? Servierint
dispensatores Veteris Testamenti, iidemque prsenuntiato-
res Novi Testamenti, peccatores occidendo; servierint
dispensatores Novi Testamenti, iidemque expositores Ve-
teris Testamenti, a peccatoribus moriendo : Deo tamen uni
utrique servierunt, per diversa et congrua tempora do-
centi bona temporalia et a se petenda et propter se con-
temnenda, molestias temporales et a se posse imperari et
propter se debere tolerari. Quid ergo crudele Moyses aut
mandavit aut fecit, cum commissum sibi populum sancte
zelans et uni veroDeo subditum cupiens posteaquam ,

cognovit ad f et colendum idolum defluxisse,

abricandum
mentemque impudicam proslituisse daemonibus, in paucos
eorum vindicans gladio^ quos Deus ipse quem offende-
rant% alto et secreto judicioferiendos voluissetmoxferiri,
etin praesenti salubriter terruit, et diciplinam in posterum
sanxit? Nam eum nulla crudelitate , sed magna dilectione
fecisse quod fecit, quis non in verbis ejus agnoscat orantis
pro peccato eorum, et dicentis : « Si dimittis illis pecca-
» tura, dimitte^ sin autem, dele me de libro tuo^. »

Comparans ergo unusquisque pie prudens illam caedem et

hanc precem, videt profecto apertissime, videt quantum
malum sit animoe per simulacra dsemonum fornicari,
quando sic saevit qui sic amat. Sic plane et Apostolus,
non crudeliter, sed amabiliter tradidit hominem Satanae
in interitum carnis, ut spiritus salvus sit in die Domini
• Exod. xxxii, 27. — » Ibid. 3i.
86 S. A.UGD8TINI EPISCOPl

Jesu'. Tradidit et alios, ut discerent non blasphemare**.

Legunt scripturas apocryphas Manichaei, a nescio quibus
sutoribus fabularum sub Apostolorum nomine scriptas :

qu.ne snorum scriptorum temporibus in auctoritatem

sanctne Ecclesiae recipi mererentur, si sancti et docti ho-
mines, qui tunc in hac vita erant et examinare talia pote-
tamen le-
rant, et eos vera locutos esse cognoscerent. Ibi
guntapostolum Thomam, cum essetinquodam nuptiarum
convivio peregrinus et prorsus incognitus, a quodam mi-
nistro palma percussum, imprecatum tuisse homini con-
tinuam soevamque vindictam. Namcum egressus fuisset ad
fontem, unde aquam convivantibus ministraret, eum leo
irruens interemit, manumque ejus, qua caput Apostoli
levi ictu percusserat, a corpore avulsam, secundum ver-
bum ejusdem Apostoli id optantis atque imprecantis, ca-
nis intulit raensis, in quibus ipse discumbebat Apostolus.
Quid hoc videri crudelius potest? Verum quia ibi, nisi
tamen fallor, hoc etiam scriptum est, quod ei veniam in
saeculo futuro petiverit, facta est compensatio beneficii
majoris : ut et Apostolus per hunc quam charus Deo esset,
timorem commendaretur ignotis, et ilh post hanc vitam
quandoque fmiendam in aeternum consuleretur. Utrum
illa vera sit aut conficta narratio, nihil mea nunc interest.

Certe enim Manichaei, a quibus ille scripturae, quas Canon

ecclesiasticus respuit, tanquam verae atque sincerae ac-
ceptantur, saltem hinc coguntur fateri, virtutem illam
patientiae, quara docet Dorainus, dicens : « Si quis te per-
» cusserit in raaxillam tuam dexteram praebe ,
illi et sinis-
» tram^, » posse esse in praeparatione cordis, etiam si non

exhibealur gestu corporis , et expressione verborum :

quandoquidem Apostolus palma percussus, potius Deum

rogavit, ut injurioso homini in futuro saeculo parceretur,
'
I Cor. V, :V — ' I Tim. i, 20. — ^ Matth. v, 39,
 cohtrA faustum, lib. XXII. 87
in praesenti autem illa injuria non inulta relinqueretur,
quam vel prsebuit ferienti aiteram partem , aut ut iterum
feriret admonuit. Tenebat certe interius dilectionis atfec-
tum, et exterius requirebat correctionis exemplum. Sive
hoc verum sit, sive confictum, cur nolunt credere tali
animo famulum Dei Moyseu idoli fabricatores et adoratores
gladio prostravisse ; cum et inejus verbis satis appareat, ita
hujusmodi peccato eum veniam deprecatum, ut nisi im-
petraret, deleri se veliet de hbro Dei? Et quid simile, igno-
tus homo palma percussus, et Deus ex iEgypti servitute
liberans per divisum mare trajiciens, fluctibus persequen-
tes inimicos operiens, idolo sibi praelato derelictus atque
contemptus? Si autem poenas ipsas comparemus, quidsi-
mile ferro interimi, et a feris trucidari atque laniari?quan-
doquidem judices pubhcis legibus servientes, majoris cri-
minis reos bestiis subrigi, quara gladio percuti jubent.
LXXX. Restat in maledicis et sacrilegis reprehensioni-
bus Fausti, quibus nunc respondeo, quodlocutus Dominus
ad Osee prophetam dixit « Accipe tibi uxorem fornica-:

» riam, et fac filios de fornicaria^ » In qua Scriptura sic

excaecatum est immundum cor eorura, ut nec apertissiraa

verba evangelica intelligant Domini dicentis ad Judaeos :

« Meretrices et publicani praecedent vos in regno coelo-

» rura *. » Quid enim adversura clementiae veritatis, quid
inimicum fideichristianae, si meretrix, rehcta fornicatione,
in castura conjugium commutetur ? Et quid tam incon-
gruura et ahenum a fide Prophetae, quam si non crederet
orania peccata impudicae dimissa esse in melius commu-
tatae? Itaque cum meretricem Propheta fiecit uxorem , et
ad vitam corrigendam muHeri consultum est, et figurae
sacramentum, de quo mox loquemur, expressum. Sed
quis non videat in hoc fiacto quid potius Manichoeorum
' Osee, I, 2. — ' Matth. xxi, 3i.
 :

8S S. AUGUSTINI EPISCOPI

ollendal errorem ? Scilicet, quia solenl dare operam me-

retrices ne gravidae fiant. Proinde istis fornicaria magis
pcTmancns placebat iit deum ipsorum non ligaret, quam
imius viri facta uxor ut pareret.
LXXXI. De Salomone autem quid dicam , nisi quia
gravius ipsius fidelis et sanctoe Scripturne testimonio redar-
guitur, quam petulantibns et nugacibus Fausti conviciis?
Illa enim de illo etquid ])oni priusbabuisset, et qiiid mali
faciendo bonumquo primum fuerat reliquisset, veraci-
in
tcr fideliterque locuta est^ iste autem oculis clausis, vel
:

potius extinctis, non quo lumine raanifeslante ducebatur

ibat, sed quo malevolentia prnecipitante ferebatur irrue-

bat*. Hoc ipso enim magis insinuaverunt sancti libri reli-

giosis lectoribus et electoribus suis, quam caste habuerint
sancti viri plures uxores •, quod Salomon, qui
eas non illo
modo^ sed magis ad libidinem quam ad propaginem ha-
buit, improbatus est et reprehensus his verl)is, ut appella-
retur amator mulierum^; et inde ad profundura idolola-
trire lapsus atque demersus, eadem veritate personam
nullius acceptante proderetur.
LXXXII. Nunc ergo jam pertractatis personis omnibus,
per quas Faustus putavit Scripturas Vcteris Teslamenti
esse culpandas, redditoquc suo cuique sermone congruo,
quo vel defensi sunt homines Dei adversus h?ereticorum
carnaliumque calumnias, vel reprehensis hominibus, ta-
men Scriptura laudabilis venerabilisque monstrata est
videamus deinceps ex ordine, quo eos homines Faustus
accusando comraemoravit, quid etiam significent ipsa facta
horainura ,
quid prophctioe gerant ,
quae futura praenun-
tient : quod jam fecimus de Abrahara et Isaac et Jacob,
quorura se Deus ita dici voluit^, tanquara solorura csset
Deus, qui Deus est universae crcaturae : non fruslra utique
'
3 Reg. III ct XI. — ' Eccli. xlvii. — 3 3 j\eg. xi, i. — ^ ExoJ, ni, i5.
 ,

CONTRA FAUSTUM, LIB. XXII. 80

tantum eis tribuens honorem, nisi quia noverat in eis,
quod solus etiam perfecte summeque nosse poterat^ sin-
ceram prcecipuamque charitatem et quia in eis tribus :

Patribus quodam modo consummavitmagnum ac mirabile

sacramentum futuri populi sui, quod per liberas genue-
runt, non solum in libertatem, sicut per Saram et Rebec-
cam et Liam et Rachel verumetiam in servitutem sicut
5 ,

per eamdem Rebeccam natus est Esaii^ cui dictum est:

Eris servus fratris tui et per ancillas non sohim in servi-
:

tutem, sicut per Agar^; verumetiam in Hbertatem, sicut

per Ralam et Zelpham^. Ita enim et in populo Dei etper
spiritnales hberos nascuntur non solum in laudabilem
Hbertatem, quemadmodum ilh quibus dicitur: « Imitato-
» res mei estote, sicut et ego Christi*; verumetiam
» in
damnabilem servitutem, sicut per Philippum Simon^ : et
per carnales servos, nascuntur non solum in damuabilem
servitutem, qui eos imitantur-, verumetiam in laudabilem
libertatem, quibus dicitur : « Quoe dicunt, facite ;
quae
» autem faciunt, facere nolite'^. » Hoc magnum sacramen-
tum quisquis in Dei populo prudenter agnoverit, unitatem
Spiritus in vinculo pacis usque in finem quibusdam cohae-
rendo, quosdam tolerandocustodit. Fecimushocet deLoth,
quid ejus laudandum, quid culpandum Scriptura narra-
verit'^, quid intelligendum de tota illa re gesta significave-
rit, demonstrantes.
LXXXIII. Sequitur ut Judae factum consideremus
quod cum sua nuru concubuit quid significaverit futu- ,

rorum. Sed prius praeloquendum est, ne quemquam par-

vae considerationis offendat,quod de quibusdam malis
operibus hominum in Scripturis sanctis quaedam non ,

mala sed bona futura significantur. Servat enim ubique

,

Gen. XXV, 23. — ^ Id. xvi, i5. — 3 id. xxx, 4- —^ i Cor. iv, i6. —
5 Act. viii, i3. — 6 Mavc. xxui, 3.-7 Gen, xix, i.
 ,,

90 S. AUGUSTINI EPISCOPI
divina providentia virtutem bonitatis suae, ut quemadrao-
dum ex adulterorum concuhitu Ibrmatur et nascitur
homo de hominum , opere malo bonum opus Dei , sicut
in prcTcedenti sermone jam diximus de fcecunditate se- ^ ,

minum , non de turpitudine vitiorum ita in Scripturis ;

propheticis , non tantum bona hominum verumetiam et ,

mala facta narrantil)us quoniam prophetica est ipsa nar-

,

ratio , significctur aliquid de malis operibus hominum

etiam futurorum bonorum , non peccantis opere , sed
scribentis. Nequeenim Judas, cum ad Tharaar concupis-
centia victus intraret ^, hanc suae libidinis intentionem ge-
rebat , ut inde aliquid significaretur ,
quod ad salutem
hominum pertineret : sicut nec Judas ille qui Dominum
hoc intendit, ut aliquid inde gereretur quod ad
tradidit ,
,

eamdem salutem hominum pertineret. Porro si de tam

malo opere Judae illius tam bonum opus Dominus fecit

ut ejusdem suae passionis sanguine nos redimeret, quid

mirum si Propheta ejus , de quo ipse ait : « De me enim
» ille scripsit ^
, » ex malo facto Judaeistius , boni aliquid
significavit , ut suo ministerio nos doceret ? Ea quippe
hominum facta , sancto Spiritu disponente atque inspi-
rante , collegit Propheta narrator ,
quorum interpositio
non vacaret rerum quas intenderat pro-
a praesignatione
phetare ad significanda autem aliqua bona nihil interest, ,

iacta illa quibus ea significantur seu bona seu mala sint. , ,

Quid enim mea interest cum volo aliquid legendo cog- ,

noscere utrum ex minio reperiam scriptos nigros iEthio-

,

pes , et ex atramento candidos Gallos ? Verumtamen si

non scripturam , sed picturam talem viderem , sine dubi-

tatione reprehenderem. Ita in factis hominum ,
quae ad
imitandum vitandumveproponuntur, magniinterestbona-
ne an mala sint quae aulem ad significandum scribun-
:

'
Yide supra, cap. 48. — ' Cen. xsxvui, 16. — ^ Deut. xviu, i5 et Joan. v, 46.
 ,

CONTRA rlTJSTUM, LIB. XXII. 91

tur , sive dicuntur , nihil refert in moribus facientium ,

quam laudem reprehensionemve mereantur, si modoha-

bent aliquam rei, qua de agitur, necessariam praefigu-
randi congruentiam. Sicut enim Caiphae in Evangelio ,

quantum ad ejus noxium perniciosumque animum perti-

nebat quantum denique ad ipsa verba si in eis volunta-
,
,

tem dicentis attendas ,

quibus agebat ut justus injuste ne-
caretur , tamen magnum bonum ilJo
utique mala erant :

nesciente significabant quando ait « Expedit ut unus ,

:

» moriatur homo et non tota gens pereat » dictumque

,
* :

de illo est « Hoc autem a se non dixit sed cum esset ponti-
: ,

» fex, prophetavit, quia oportebat Jesum mori progente'^.»

» Ita factum Judae secundum illius libidinera malum fuit

sed ilio nesciente magnum bonum significavit : a se ipso

quippe malum fecit , sed non a se ipso bonum significavit.

Hoc autem ,
quod necessario praeloquendum putavi , non
ad hoc tantummodo Judaj factum sed etiara ad csetera ,

valeat si qua occurrerint mala opera hominum

, quibus ,

bonum aliquid a narrante prophetatum est.

LXXXIV. In Thamar ergo nuru Judae intelligitur plebs
regni Judseorum Juda reges tanquam ma-
, cui de tribu
riti adhibeantur merito nomen ejus Amaritudo inter-
:

pretatur ipsa enim Domino fellis poculum dedit. Duo

,

autem genera principura qui non recte operabantur in

plebe , unum eorum qui oberant , alterum eorum qui
nihil proderant , significantur in duobus filiis Judae :

quorum unus erat malignus vel saevus ante Dominum ,

alter in terram fundebat ' , ne semen daret ad foecundan-

dam Thamar. Nec sunt amplius quam duo genera homi-
num inutilia generi humano unum nocentium alterura •,
,

praestare nolentium , quid boni habent in hac terrena

et si

vita perdentium , tanquam in terram fundentium. Et

• Joan. XI, 5o. — » Ibid. 5i. — ^ Gen. xxxtiii, 7.
92 S. AXJGUSTINl EPISCOPI

qiioniam in ninlo prior cst (jui qui nou

nocel, quani illc

proclcst , idco niajor dicilur malignus aulcm se- 5

ille

quens ,
qui fundebat in tcrram. Komen quoque majoris ,

([ui vocabatur Hcr , intcrprctatur Pcllicius, ([ualibus tu-

nicis induti sunt primi homincs in poenara daranationis
suae dimissi ex paradiso * , sequcntis nomen qui vocaba-
tur Aynan , interprctatur Mceror corum (|uorum nisi -.
,

quibus nihil prod(^st , cum habeat unde prodesse possit

atque id perdat in terra? Majus porro malum est abiatae

vitne, quod significat pellicius, ([uam non adjutae quod sig-

nificat Deus taraen ambos occidisse dictus

moeror eorura :

esf^, ubi figuratur rcgnum talibus hominibus abstulisse.

Tertius vero fdius Judsc, quod illi raulieri non jungitur,
significat tempus ex ([uo regcs plebi Judaeorum coepe-
runt de tribu Juda non fieri et ideo erat quidera fdius :

Judae sed eum maritura Thamar non accipiebat quia

,
^

erat eadem tribus Juda , sed jam populo inde nemo reg-
nabat. Unde etnomen cjus , id est , Selom , interpretatur
Dimissio ejus. Non pertinent sane ad hanc significalionera
viri sancti et justi ,
qui licet illo terapore iuerint , ad No-
vura tamen pertinent Testamentura , cui prophetando
scienter utiles fuerunt ,
qualis David fuit. Eo sane tem-
pore quo jara Judaea coeperat reges ex tribu Juda non
,

liabere non est coraputandus Herodes raajor in regibus

,

ejus tanquam maritus Thamar erat enim alienigena nec

, : ,

ei sacramento illo raysticae unctionis tanquam conjugali

foedere cohaerebat ; sed tanquara extraneus doniinabatur,

quam potestatem a Romanis et a Caesare acceperat. Sic et
ejus fihi tetrarchoe ,
quorum
unus Herodes patris no- erat
mine appellatus ,
qui cumDomini con- Pilato in passione
cordavit^ : isti ergo alienigense us(juc adeo non deputa-
bantur in regno illo mystico Judaeorum , ut ipsi Judaei
' 1 Gen. III, 21. — » Id. xxxvm, 7 el 10. — ^ Luc, xjhi, 12.
 —

CONTRA FiUSTUM, LIB. XXII. 93

publice clamarent, frendentes adversum Christum : « Nos
» non habemus regem nisi Caesarem^ m Neque hoc ve-
rum, nisi illa universali dominatione Romanorura quippe :

etiam Csesar rex erat non proprie Judaeorum sed ut ^

Christum negarent, et huic adularent , ideo se tali voce

damnarunt.
LXXXV. Illo ergo tempore ,
quo jam de tribu Judae
regnum defecerat veniendum , erat Christo vero Salva-
tori Domino nostro qui non obesset ,
, multumque pro-
desset. Sic enim fuerat prophetatum « Non deficiet prin- :

» ceps ex Juda neque dux de femoribus ejus, douec

,

))veniat cui repositum est et ipse expectatio Gentium*.

: ))

Jam isto tempore omne quoque magisterium Judaeorum ,

et mystica unde Christi vocabantur unctio ipsa defece-

, ,

rat secundum prophetiam Daniehs ^ Tunc venit cui repo-

situm erat expectatio Gentium
, et unctus est Sanctus ,

sanctoruro oleo exultationis prae participibus suis*. Natus

est enim Herodis raajoris tempore ,
passus est autera mi-
noris Herodis tetrarchae^. Hujus itaque venientis ad oves
quse perierant domus Israel ^ , figuram gessit ipse Judas
cum iret ad tondendas oves suas in Thamna *
,
quod inter-
pretatur Defieiens, Jam enira defecerat princeps ex Juda ,

et omne magisteriura atque unctio Judaeorum , ut veniret

cui repositura erat. Venit autera cura suopastore Odolla*
mite cui nomen erat Iras et interpretatur OdoUamites,
, •,

Testimonium in aqua. Cum hoc plane testiraonio Dorai-

nus venit habens quidera testimoniura majus Joanne^
, 5

sed tamen propter oves infirraas hoc testimonio est usus

in aqua. Nam et ipse Iras ,
quod nomen iUius pastoris fuit,
interpretatur Fratris mei visio. Vidit omnino fratrem
i Joan. xis, i5. — ' Gen. xlik, io. — 3 Dan. i^^ 24. — * Psal- xuv, 8.

5 Matth. u, I, el Luc. xxui, 7 et 46. — ^ Mattb. xv, 24. — 7 Gen. xxxviii,

12. -" 8 Joan. V, 36.
 —:

94 S. AUGi;STIM EPISCOPl
siium Joannes, fratrem socundum semen Abrahae , se-
cundum cognationcm MaritTe matris ejus et Elisabetli ma-
tris suae eumdemque Dominum et Deum suum, quia
, ,

sicut ipse ait « Ex plcniludine cjus acccpit *. » Vidit om-

:

nino , et idco in natis raulierum major ilio non exurrexit*

quia ex omnibus praenuntiantibus Ghristum, ipse vidit
quod niulti justi et Prophetae cupierunt videre , et non
vidcrunt^ Salutavit cx utero*, agnovit perfectius ex co-
lumba ^
, et ideo tanquam Odollamites vere testimonium
perhibuit in aqua. Venit autem Dominus ad oves tonden-
das , hoc est , exonerandas sarcinis laboriosis , ex quibus
Ecclesiae iaudatae in Ganticis canticorura dentes essent
veiut grex detonsarum ''.

LXXXVI. Jam Thamar habitum mutet ^ nam et com-

mutans intcrpretatur Tharaar' sed in ea prorsus noraen :

amaritudinis maneat non illius amaritudinis in qua Do- j

mino fel rainistravit sed illius in qua Petrus araare fle-,

vit*. Nam et Judas Latine Confessio est. Confessioni

ergo araaritudo misceatur , ut vera pcenitentia praesigne-
tur. Hac poenitentia foecundatur Ecclesia in omnibus
gentibus constituta. « Oportebat enira Christum pati , et
» resurgere tertia die, et praedicari in nomine cjus poe-
» nitentiam et reraissionem peccatorum per omnes gcn-
» tes , incipientibus ab Jerusalera ^- » Nam et ipse habi-
lus meretricius , confessio peccatorum est. Typum quippe
Thamar, ex Gentibus cvocatae , sedens
jara Ecclesiae gerit
cum hoc habitu ad portam ^Enan vel iEnaira quod in- ,
,

terpretatur Fontes. Cucurrit enira velut cervus ad fontes

aquarura ^^, pervenire ad semen Abrahse illic a non :

agnoscente foetatur quia de illa praedictum est « Popu-

,
:

• Joan. I, i6. — 2 Matth. XI, II. — 3 Id. xiii, 17.— 4Luc. i, 44-
5 Luc. 111, 32. — <> Cant. iv, 2. — 7 Gen. xxxvui, 14. — * Mattli. xxvi, 75.
—9 Luc. xuv, 26. — •o Psal. XLi, 2.
 :

CONTRA FAU8TUM, LIB. XXII. 95

» lus quem non cognovi , servivit mihi ^ » Accepit in oc-
)) culto annulum, monile, et virgam : vocatione signatur,
justificatione decoratur ,
glorificatione exaltatur. « Quos
» enim praedestinavit , illos et vocavit : quos autem voca*
)) vit, illos et justificavit, et quos justificavit , illos et glori-

ficavif^. » Sed hsec, ut dixi, adhuc in occulto , ubi fit et

conceptiosanctaeubertatis. Mittitur autem promissus hoe-

dus tanquam meretrici , hoedus exprobratio peccati 5
per
eumdemOdoUamitem, tanquamincrepantemetdicentem
« Generatio viperarum^. » Sed non eam invenit peccati

exprobratio quam mutavit confessionis amaritudo. Post

,

vero jam pubhcatis signis, annuli, monilis, et virgae, vicit

temerejudicantesJudaeos, quorumjampersonamJudas|ipse
gestabat, qui hodieque dicunt , non hunc esse populum
Christi , nec habere nos semen Abrahae : sed prolatis cer-
tissimis documentis nostrae vocationis ,
justificationis ,
glo-
rificationis , sine dubio confundentur , et nos magis quam
se justificatos esse fatebuntur. Enucleatius hfaec et mem-
bratim quodam modo articulatimque scrutarer atque dis-
sererem quantum intentionem meam Dorainus adjuva-
,

ret , nisi me ab hac laboriosiore diligentia, fmiendi hujus

operis ,
quod plusquam vellem jam prolixum est , cura
prohiberet.
LXXXVII. Nunc peccatum David, quid in prophetia
significaverit^, quanta possum brevitate perstringam. No-
mina quippe ipsa interpretata satis ostendunt quid etiam
hoc factum praefiguraverit. David interpretatur Manu for-
tis, sive desiderabilis et quid fortius Leone illo de tribu :

Juda, qui vicit mundum ^? et quid desiderabifius illo, de

quo Propheta dicit : « Veniet Desideratus omnibus genti-
» bus^.? » Bersabee, interpretatur Puteus satietatis, sive

» Psal. XVII, 45. — 2 Reg.

' xii, 2. — ^ Rom, vin, 3o. — ^ Matth. ui, 7.

— 5 Apoc. V. 5. — Aggaei
6 , 11, 8.
 96 S. AUGISTINI EPISCOPI
puleus septimus : quamliJicl aulem harum iiomiiiis hujus
interpretaLionum in id cjuod dicere intendimus, assuma-
mus, satis congruit. Nam et inCanticiscanticorum sponsa
iJla Ecclesia est, ciune vocatur Puteus acjua^ \i\x^ : et huic
puteoseptenarii numcrinomenin Spiritus sancti significa-
tione conjungitur propter rationem Pentecostes, quo die
;

dc cffilomissus Spiritus sanctus venit '. Dc scptimanis enim

constare eumdem festum diem, Tobiae ciuoc|ue Scriptura
lestatur^. Ad ciuadraginta novem autem, quod est septies
septem, unum addilur, c[uo unitas comniendatur. In hac
ratione vivit apostolica illa sententia : « Suflerentes invi-
» cem in dilectione, stucientes servare unitatem spiritus
» in vinculo pacis^. » Dono itac(ue spiritali, hoc est septe-
nario, facta est Ecclesia puteus satietatis : quia factus est
in ea fons aquse salientis in vitam ceternam^, quam qui
habuerit, non sitiet in oeternum. Urias vero qui fuerat
maritus ejus, c(uid aliud quam diabolum nominis sui in-
terpretatione significat ? Cujus erant pessimo conjugio
deligati omnes quos gratia Dei liberat, ut Ecclesia sine
macula Uriasnamque
et rugaSalvatoripropriocopuletur'^.
interpretatur Lux mea Dei Chaetteus Abscisus autem, sive: :

c[uod in veritate non stetit% sed a luce sua superna, quam

de Deo habebat, superbiae merito abscisus est; sive quod
cadendo veris viribus perditis, transfigurat se tamen in
Angelum lucis^, audens adhuc dicere Lux mea Dei est. :

Ergo iste quidem David graviter scelerateque peccavit j

quod scelus ejus etiam per Prophetam Deus arguit incre-

pando, etipseabluit pcenitendo'^ verumtamen ilie Desi- :

derabilis omnibus gentibus, adamavit Ecclesiam super

tectumselavantem, id est, mundantem se a sordibns sce-

Cant. IV, i5. — ' Act. 11,1. — '^

Tobise, juxt«« I-XX. — 4 Ephcs iv, 2.

— 5 Joan. iT, 14. —^

• Eij1;c», V, 2']- — 7 Joan. vni, ^j- — 2 Cor.
^ xi, 14«
— 'J 2 Reg" XI.
 :

COIVTRA. FAUSTUM, LIB. XXII. 97

culi, et domum luteam spiritali coiitemplatione Irauscen-
dentem atque caleantem 5 et inchoata cum illa primae
conventionis notitia, post ab ea penitus separatum diabo-
lum occidit, eamque sibi perpetuo connubio copulavit.
Oderimus ergo peccatum, sed prophetiam non extingua-
mus ameraus illum David quantum amandus est, quinos
:

a diabolo per misericordiam liberavit ; amemus et istum

David, qui tam grave in se vulnus iniquitatis poenitentiae
humilitate sanavit.
LXXXVIII. Jam de Salomone quid dicam, quem vehe-
menter arguit sancta Scriptura atque conderanat, nihilque
de poenitentia ejus vel in eum indulgentia Dei omnino
commemorat? Nec mihi prorsus occurrit, quid saltera ia
allegoria boni significet haec ejus flenda subversio, nisi
forte quis dicat mulieres alienigenas, quarum amore exar-
serat, significare Ecclesias electas de gentibus. Posset hoc
fortasse non absurde intelligi, si illae propter Saloraonem
desererent deos suos, et colerent Deura ejus : cum vero
ipse propter iilas offendit Deum suum, et coluit deos ea-
rum, non est quid inde boni conjectare possiraus. Nec ta-
men nihil arbitror significare 5 sed malum, sicut de uxore
fihabusque Loth diximus. Apparet enira in persona hujus
Salomonis et raira excellentia, et mira subversio. Quod
igitur in illo diversis temporibus extitit, prius bonum, el
poslerius raalura, hoc in Ecclesia in isto adhuc saeculo si-
mul uno terapore ostenditur. Nam bono illius, bonos Ec-
malo autera ilhus, malos Ecclesiae significatos puto
clesiae 5

tanquam in unitate unius areae, sicut in illo uno homine,

bonos in granis, malos in palea^ ut in unitate unius sege- j

tis, bonos in tritico, malos in zizaniis^. Si quid hincsane

his quae de illo scripta sunt diligentius pertractatis, sive

mihi, sive doctioribus atque melioribus, ahud probabilius
» Matth. 111, 12. — 2 M. xiu, 3o.

CXXXVI. 7
98 S. AUGDSTIM EPISCOPI

elucere potuerit, nunc tamen non eam rem ita dimisimus,

ut intentionem nostram in alia properantem, tanquam in-
lerriipta series contexlionis impediat.

LXXX1\. De Osee aulem proplieta, non a me opus est

tlici quid illa jussio factumve signiiicet, quoddixit Domi-
nus ad Osee : u Vade, et accipe tibi uxorem fornicationis,
» et fac fdios de fornicatione : » cum satis hoc ipsa Scriptu-
ra demonstret unde et quare sit dictura. Sequitur enim :

« Quoniam fornicans fornicabilur terra a Domino. Et abiit,

» et accepit Gomer fdiam Debelaim et concepit, et pe- ^

» perit ei fdium. Et dixit Dominus ad eum Voca nomen :

» ejus Jezrahel quoniam adhuc modicum

: et visitabo ,

» sanguinem Jezrahel super domum Juda, et quiescere

» faciam et avertam regnum domus Israel. Et erit, in illa
» die conteram arcura Israel in valle Jezrahel. Et concepit
» adhuc, et peperit fjliara. Et dixit ei Dorainus: Voca
» nomen ejus: Absque misericordia : quia non addam ui-
» tra raisereri doniui Israei, sed obiivione obliviscar eo-
» domui Juda miserebor, et salvabo eos
rum-, et in Do-
» mino Deo suo, et non saivabo eos in arcu et in giadio
» et in bello et in equis et in equitibus. Et abiactavit
» eam quse erat absque misericordia, et concepit, et pe-
» perit fdium. Et dixit ei Dominus : Voca nomen ejus :

» Non populus meus: quia vos non populus meus, et ego

» non ero yester Deus. Et erit nuraerus fdiorura Israei
» quasi arena maris, quae sine raensura est, et non nume-
» rabitur ',
et erit in loco, ubi dictum est eis : Non populus
» meus vos, dicetur eis, Filii Dei vivi. Et congn^gabuntur
» filiiJuda et filii Israei, et ponent sibimet caput unum,
» et ascendentde terra, quia magnus dies Jezrahel* Di- :

» cite fratribus vestris Populus meu- et sorori vestrse

:
j :

» Misericordiam consecuta^ » Cum ergo jussi et facti hu-

' Osee, I, 2-11. — » Id. II, I.
 CONTRA FAXJSTUM, UB. XXII. 99
jus figuram Dominus per eamdem Scripturam evidenter
aperiat, cumcjue apostolicae litterae hanc prophetiam com*

pletam in Novi Testamenti praedicatione testentur, quis

est qui audeat dicere, non propterea jussura et factum,
propter quod se jussisse et Prophetam fecisse, ipse in
sanctis Litteris qui jussit exponit ? Ait enim apostolus
Paulus : « Ut notas faceret divitias gloriae suae in vasa mi-
» ricordiae, quse praeparavit in gloriam : quos et vocavit
» nos, non solum ex Judaeis, verumetiam ex gentibus :

» sicut et Osee dicit : Vocabo non plebem meam, plebem

» meam non dilectam, dilectam; et erit in loco, ubi
; et
» dictum est eis Non populus meus vos, ibi vocabuntur
:

» filii Dei vivi ^ » Hoc ergo de gentibus prophetatum

.

Paulus ostendit. Unde et Petrus scribens ad gentes, Pro-

pheta quidem ipso non nominato, prophetiam tamen ejus
verbis suis inserit, dicens « Vos autem genus electum, :

» regale sacerdotium, gens sancta, populus acquisitionis,

» quo virtutes ejus annuntietis, qui de tenebris vos voca-
» vit in illud suum qui ahquando non
admirabile lumen :

» populus, nuuc autem populus Dei; quorum ahquando

» non misertus nunc autem raiseretur^. » Hinc evi-
est,

denter apparet, quod per Prophetam dictum est « Et :

» erit numerus fihorum Israel quasi arena maris, quae

» sine mensura est, et non numerabitur: » et quod con-

sequenter adjunctum est « Et erit in loco, ubi dictum est

:

» eis Non populus meus vos, dicetur eis, Filii Dei vivi »
: :

non omnino de illo Israel esse dictum, qui est secundum

carnem ; sed de illo de quo Apostolus gentibus dicit « Vos :

» ergo Abrahae semen estis secundura promissionem ,

» haeredes^. » Sed quoniam et de illo Judaeorum multi

crediderunt et credituri sunt; (nam inde erant et Apos-

toH , inde tot milha quae in Jerusalem Apostolis sociata
' Rom. IX, 23-25. — * i Petr. n, 9, lo, — ^ (jai. m^ 29.

7.
 100 s. AuGuSTiNi Enscori
suiil', iiulo EcclcsicR dc quibiis ad Galalas dicit : « Eram
)) autem ignolus facic Ecclesiis Jndiie.ie ([ucc sunt in Chris-
» to-: )) unde et lapidem angularem in Psalmis appellatum
Dominum sic interpretatur^ quod duos parietos in se ipso
conjunxcrit: « Circumcisionis vidclicetctpraeputii, utduos
)) conderet in sein unum novum hominem, facienspacem,
» et commutaret utroscjue in uno corporc Deo, per cru-
» cem intcrficicns inimicitias in semetipso, et veniens
)> cvangclizaret pacem iis qui longe et iis qui prope, id
» est, gentibus longe et Judaeis prope*, ipse enim paxnos-
)) tra, qui fecit utraque unum : ))) mcrito et istePropheta,
Juda ponens pro Judiieis, et filios Israel pro genti-
filios

bus. « Et congregabuntur, inquit, filii Juda et filii Israel

» pariter, et poncnt sibimct caput unum, et ascendent de

» terra^. » Huic itaque prophetiae tam manifestc ipso re-

rum non solum

effectu declaratae, quiscjuis contradicit,
propheticis, verumetiam apostolicis liltcris nec solum 5

quibuslibet iitteris, verumetiam rebus impletis et clarissima

luce perfusis, impudentissime contradicit. Aliquid ergo
fortassis diiigentioris requirebat intentionis Judae factum,
ut haec fornicaria , c[use significat Ecciesiam de gentilium
superstitionum prostitutione coliectam, in habitu mulieris
illius qua3 Thamar appeiiata est, posset agnosci : hic au-
tem, cum ipsa Scriptura se aperiat, cumque Apostolorum
consonantibus iitteris iliustretur, quid hic ulterius immo-
ramur, ac non jam videmus quod restat de famuio Dei
Moyse, quid etiam ipsa significent quae Faustus objecit?
XC. Quodenimfratremdefendens, occidityEgyptium^,
cuivis facillime occurrit, injuriosum nobis in hac peregri-
natione diabolum a Domino Christo nobis defensis occidi.
Quod vero in arena obruit interemptum, manifestum cst

' Act. 11, 4i) el IV, 4- — - Ga'- '? 2. — 3 psal. cxvn, 22. — 4 Eplies, ir,

14-17. —5 Osee, 1, II. — 6 Exod. 11, 12.

 contrA fAustuiw, lib. xxir. 101

ejns jam morticinam prsesentiam in cis latcre, qui non

habent stabile fandamentum. Unde Ecclesiam Dominus
super petram aedificat et eos qui audiunt verbum ejuset
•,

faciunt% coraparat prudenti viro, qui aedificat domum

suam super petram, ne tentationibus cedat et corruat illos :

autem qui audiunt, et non faciunt, comparat stulto, sedifi-

cantisuperarenara, cujus tentata doraus, ruina fitraagna.
XCI. Quando vero expoliavit iEgyptios jussu Doraini
Dei sui, nihil nisi justissimejubentis'^, quid prsefigurave-
rit, jamquibusdam Ubris, quos de Doctrina christiana
in
praenotavi^, quantum raihi tunc occurrit, rae recolo po-
suisse quod auro et argento et veste iEgyptiorum signifi-
:

catae sint qusedam doctrinae, quae in ipsa consuetudine

gentium non inutili sludio discantur. Sed sive hoc signi-
ficet, sive illud quod ex ipsis gentibus animae pretiosae

tanquam vasa aurea et argentea, cum suis utique corpo-

ribus, quod vestes significant, adjungunt se populo Dei,
ut simul de hoc sseculo tanquam de iEgypto hberentur;
sive hoc ergo, sive illud, sive aliquid^ahud hinc fuerit
figuratum, certum est tamen eis qui has htteras pie legunt,
non frustra neque sine praenuntiatione fulurorum esseilla
jussa, facta, conscripta.
XGII. Jam porro de belhs, quae per Moysen gesta sunt,
nimis longum est omnia pertractare*. Satisergo sit, quod
de illo bello gesto cum Amalech^, jam superius in hoc
ipso opere, quo Fausto respondeo, quantura satis pro
suscepto negotio videbatur, quid prophetise praemitteret,
quid mysterii contineret, exposui. Nunc illud videamus,
in quo crudeiitatis vitium solent objicere Moysi, vel inimici
haruraLitterarum^ vel expertes omnium litterarum quod :

quidem Faustus non expresse cum diceret quod

posuit,

» Mattli. vir, 24. — * Exod. iii, 22, xi, 2 et xii, 3f>. — ' In lib. ii, cap. '{o

4 Exod. XVII, 8. — ^ Nuni. xxxiii, ~>i.

 :,

102 S. ADGtTSTINI EPISCOPI

criulclia mulfa vi mandarit et fcccrit. Sed c(iiia novi quid

maximc ct inNJdiose jactare consucverint, ideo ipse hoc
commemoravi, superiusque defendi, ne quidquam in eo
tacto esse criminis, vel ipsi Manichaei qui corrigi vellent,
vei quisquam alius imperitorum aut impiorum putaret.
Nunc autcm quid etiam propheticae significationis habue-
rit requirendum est, quod ex eis multos, qui sibi absente

ipso idolum fahricaverunt% sine ulla cujusquam necessi-

tudinis distinctione jussit interimi. Facile est ut intel-
ligatur hominum illorum interemptionem , significare
vitiorum talium insecutionem, qualibus illi ad eamdem
idololatriam defluxerunt. In talia quippe vitia ssevire nos
jubetPsalmus, cum dicit: « Irascimini, et nolite peccare'^.))

In talia vitia saevire nos jubet Apostolus , cum dicit

« Mortificate membra vestra quae sunt super terram, for-
)) nicationem, immunditiam, luxuriam, concupiscentiam
)) malam, et avaritiam quae est idolorum servitus^. ))

XCIII. Sed quidsibi velit, c[uod prius fecit, ut ipsum

vitulum igne combureret, minutatimque concideret, et in
aquam spargeret, et potum populo daret majorem inten- :

tionem perscrutandae significationis inquirit. Si enim tabu-

las quas digito Dei hoc est operatione Spiritus sancti
,
,

scriptas acceperat,ideofregit, quiaindignoseosquibuseas

legeret , judicavit : si denique ut ab eis ille vituius peni-
tus aboieretur, incendit eum , contrivit, in aqua sparsit
atque submersit , ut quid et potum hoc popuio dedit ?

Quem non factum hoc ad inquirendam et intelii-

excitet
gendam propheticam significationem ? Occurrat ergo jam
intentis mentibus tanquam diaboii corpus in
, vituio , id
est, homines in omnibus gentibus, quibus ad hnec sacri-
legia caput , hocest, auctor est diaboius. Aureum prop-
terea, quia videntur idoiolatrise ritus velut a sapientibus
'
ExoJ XXXII, 4- — ' Psal IV, r>. — ' Coloss. III. 5. —^ Exod. xxxii, 2o.
 CONTRA FAUSTUM, LIB. XXII. 103
instituti : de quibus dicit Apostolus : « Quoniam cognos-
» centes Deum non sicut Deum glorificaverunt
, , aut gra-
* tias egerunt , sed evanuerunt in cogitationibus suis , et
» obscuratum est insipiens cor eorum : dicentes se esse
» sapientes , stulti facti sunt , et immutaverunt gloriam
» incorruptibilis Dei in similitudinem imaginis corrupti-
» lis hominis , et volucrum , et quadrupedum , et serpen-
» tium^ » Ex hac quasi sapientia iste vitulus aureus ,

qualia solebant iEgyptiorum etiam ipsi primares et tan-

quam homines adorare figmenta. Hoc ergo vitulo
docti
significatum est omne corpus, idest, omnis societas Gen-
tihum idololatriae deditorum. Hanc sacrilegam societatem
Dominus Christus illo igne comburit de quo in Evangeho ,

dicit « Ignem veni mittere in terram ^

: » ut quoniam :

non est qui se abscondat a calore ejus ^, dum in eum cre-

dunt Gentes , igne virtutis ejus diabohca in eis forma sol-
vatur. Totum deinde corpus illud comminuitur, idest,
ab illa malse conspirationis conflalione discissum, verbo
veritatis humihatur : et comminutum in aquam mittitur ,

ut eos Israehtae , id est , Evangehi praedicatores , ex bap-

tismo in sua membra hoc est , , in corpus Dominicum
transferant. Quorum Israehtarum Petro de ipsis Gentibus
dictum est : « Macta et manduca ^. » Si , « Macta et man-
» duca ; » quare non etiam , Concide et bibe? Ita ille

vitulus per ignem zeh et aciem verbi et aquam baptismi,

ab eis potius quos absorbere conabatur absorptus est. ,

XGIV. Si ergo hsec quoque loca Scripturarum de qui- ,

bus eisdem Scripturis calumniantur haeretici ,

perscrutata,
et quodam modo interrogata, quanto videntur obscuriora,
tanto mirabihores in se mysteriorum thesauros latere res-
pondent quanto magis impiorum blasphema ora obmu-
;

tescere omnino debent , cum oppilantur apertissima veri-

• Rom. 1, 21. — » Luc. XII, 49- — ^ Psal. xvm, 7. — 4 Act. %, i3.
10-1 S. ArGUSTlNl EPISCOPI
tato , conlra (|natn priipfbcalo spiritn cpiid mnssitent, non
Jnveninnt : et nialunt miseri manitestatione ejus suas fau-
ces obturari, (|uam suavitate pectus irapleri. Christum
igilur sonant hoec omnia ; caput ilhid quod jam ascendil
in coelum et hoc corpus ejus ([uod uscjuc in finem laborat
,

in terra , scribentium Litteras vere sacras omnis parturivit

intentio : nec esse quidquam credendum est hbrorum pro-
pheticorum contextionc narratum , quod non significet
ahquid futurorura ^ nisi quse ideo posita sunt , ut ex eis
quodam modo rehgentur ea ,
quae illum regera populum-
((ueejus, sive propriis, sive figuratis locutionibus rebusve
praenuntient. Sicut enim in citharis ct hujuscemodi orga-
nis musicis , non quidem omnia quae tanguntur, canorum
alic|uid resonant sed tantum chordae caetera tamen in
, 5

toto citharae corpore ideo fabricata sunt, ut essetubi vin-

cirentur,unde etquo tenderentur illfe, cpas ad cantilenae
suavitatem modulaturus et percussurus est artifex ita in :

his propheticis narrationibus, quae de rebus gestis horai-

num prophetico spiritu dehguntur , aut ahquid jara so-
nant significatione futurorum, aut si nihil tale significant,
ad hoc interponuntur, ut sit unde illa significantia tan-
({uam sonantia connectantur.
XCV. Has autem rerum gestarum allegoricas narratio-
nes, si nokint haeretici , sicut a nobis exponuntur, acci-
pere, vel etiam nihil eas , nisi (juod proprie sonant,
significare contendunt ^ non est luctandum cum homini-
bus ,
qui dicunt : Non sapit palato meo, quod sapere
dicis tuo dum tamen ea quae divinitus praecipiuntur, aut
:

mores pietatemque formare aut aliquid figurate signifi- ,

care vei credantur vel intelligantur, aut utrumque potius

quam neutrum : dum tamen et ipsa ,
quae figurate dicta
vel facta inteUiguntur , ad eosdem mores bonospietatem-
que referantur. Ac per hoc cliam si Manichaeis, vel qui-
 CONTRA FAUSTUM, LIB. XXII. 105
busque aliis, de liisfiguris rerum gestarumnoster displicet
intellectus vel ratio vel opinio, illud sutHciat ,
quod patres
nostri ,
quibus Deus perhibet bonae vitae atque in suis
praeceptis obedientiae testiraonium , ea veritatis regula
defenduntur, quae nisi pravis et distortis cordibus displi-
cere non possit 5 et quod ea Scriptura , cui perversitas
erroris illius inimica est , in quibuslibet hominum factis ,

quae vel laudavit vel redarguit vel tantum narrata nobis

judicanda proposuit, ipsa inculpabilis venerabihsque per-
sistit.

XCVI. Quid veroutilius atque salubrius pie legentibus

vel audientibus illas sacras Litteras consuli ac prospici po-
tuit ,
quam ut non solum in eis laudabiles homines ad imi-
tandum et reprehensibiles ad cavendum proponerentur,
,

verumetiam qusedam bonorum dechnationes et iapsus in

malum sive itidem denuo correcti in viam redeant sive
, ,

irrevocabiles maneant et rursus quaedam malorum mu-5

tationes et provectus in bonum , sive perseveraturi , sive

in pristina iterum relapsuri , ut neque justi in superbiam
securitate extoUantur, nec iniqui contra medicinam des-
peratione obdurentur. At illa quae neque ad imitandum
neque ad cavendum facla hominum pertinent , et tamen
in sancta Scriptura reperiuntur ; aut ad illam connexio-
nem posita sunt ,
quibus occasionibus ad res necessarias
veniatur , aut eo ipso quo videntur superflua , satis ad-
monent , in eis quaeri oportere myslicse ahcujus significa-
tionis oraculum. Neque enim de his hbris loquimur, in
quibus nulla , vel pauca ac non multa apertissima prophe-
tico spiritu praenuntiata ,
jamquoque ipsisrebus impletis,
auctoritatem divinam fidehssima et prseclarissima veritalis
luce testantur : ut omnino desipiat ,
quisquis eos super-
aliquid putat, quibus non
flue vel quasi fatue locutos
solum omnia hominum ingeniorumque genera subdila vi-
106 S. AUGITSTINI EPISCOPI

dct , veiiimetiam hoc ab cis praedictum legit, perfectum-

que cognoscit.
XGVII. Numquidnam ergo, quisquam legens factum
si

David '
, cujus eum Domino arguentc
ac minante poeni-
tuit, inde sibi ad peccandum fomitem pr?ebeat, illa Scrip-

tura culpanda cst; ac non tanto severius ille damnandus,

quanto potius ad se vulnerandum aut occidendum abuti
voluit ea re, qu;e ad sanandum liberandumque conscripta
est? Quia enim homines in peccatum lapsi vel superbia ,

negligunt poenitentiae medicinam, vel recipiendae salutis

venineque promerendne diffidentia penitus pereunt , de
tanto viro exemplum propositum est, quo sanentur aegroti,
non quo hi qui sani sunt saucientur. Necjue enim medi-
cinae vitium est , si vel insani se ipsos , vel mahgni ahos
ferramentis medicinalibus perimant.
XCVIII. Sed tamen hi patres nostri Patriarchae atque
Prophetae quibus tam illustre testimonium sanctitatis atque
pietalis ea Scriptura perhibet, quam saluti generis hu-
mani divinitus dispensatam non negat, nisi quisquis aut
eam nescit aut omnem sensum rationalis considerationis
,

amisit, etiam si libidinosi et crudeles fuissent, sicut eos

Manichaeorum error, vel potius furor accusat, nonne
etiam sic, non dico Eleclis eorum , sed ipso etiam deo
illorum demonstrarentur esse meliores ? Nonne melius est

cum pellice volutari virum cum foemina, quam essesin-

cerissimam lucem et miscendose tenebris inquinari? Ecce
homo avaritiae ac ventris causa uxorem suam sororem
mentitus, in aliorum concubitum vendidit : quanto ille

pejor et execrabihor est, qui naturam suam ad libidinem

desiderantium simulando coaptatam ,
gratis eis polluen-
dam corrumpendamque subjecit? Jam cum fihabus qui
etiam sciens concubuerit, nonne minus mali perpetrat,
2 Reg. xu, i3.
 ,

CONTRA rAtJSTUM, LIB. XXII. 107

quam ,
qni membra sua omnium talium pejorumque tur-
pitudinem libidinibus miseet? Quid enim tale abimmun-
dis fl^gitiosisque committitur, ubi non deus vester, Ma-
nichaei , turpitudinibus ornnibus polluatur? Denique si

vere Jacob, ut ait Faustus, inter quatuor uxores foeda

concupiscentia tanquam hircus erraret, nullam propaginis
curam gerens sed lascivse solius voluptatis quanto minus
,
,

miser esset deo vestro qui non solum in ipso et in ejus

,

quatuor uxoribus omne illud dedecus luxurise pateretur

omnibus eorum corporibus motibusque concretus , sed in
ipsohirco, quem viro ilh sordidus comparavit, omnem
illum genitalem motum caloremque perpetitur, et ubique
turpi conditione permixtus, in capro inflammatur, in
capra seminatur, in hcedo generatur ? Ac per hoc et si
Judas non tantum fornicator , sed etiam sciens nurus suae
nefarius incestator existeret , in illius quoque incesii hbi-
dine deus vester haereret, sorderet, arderet. David autem
iniquitatis poenituit quod uxorem adamaverit alienam*,
,

virumque ejus mandarit occidi at vero deum vestrum :

quando pcenitebit quod a tartareo genere masculino ac

,

foemininoprincipum tenebrarum adamatus, eorumlibidini

sua membra concessit; nec maritum cujus conjugem ,

adamaverat, sed suos fdios in membris daemonum a qui- ,

bus dsemonibus ipse fuerat adamatus occidit? Sed etsi ,

non poenituisset David, nec justitij^e sanitatem tali medi-

cina recepisset etiam sic isto deo Manichaeorum melior
,

extitisset. Iste quippe uno ipso facto putemus, et aliis

tahbus quotquothbet, quam multa unus homo posset

admittere-, ille autem in omnibus omnium talibus factis
commixtione illa membrorum suorum turpari poUuique
convincitur.
Et Osee propheta ^ accusatur a Fausto ; qui si mere-
• 2 Reg. xii. i3. — ' Osee, i, 2.
108 S. lUGUSTINI EPI8C0P1

tiicem liirpi concupisconlia captivalus adamasset atque

duxisset , animas cerle amboriim , et lascivi amatoris , et
obscfcnae meretricis, partes et membra naturamque dei
vestri esse praedicatis : illa ergo meretrix ;
quid enim am-
biam non plane dicam? illa meretrix esset deus
verbis, et
vester. Neque enim potestis dicere quod servata atque ,

incorrupta sure sanctitate naturae, illi meretricio corpori

non ligatus , sed praesentatus incideret : sed ct inquina-
tissima esse ista membra
ob hocmagna pur-dei vestri, et
gatione indigere fatemini. IUa ergo raeretrix, de quaho-
minem Dei audetis arguere, deus vester esset, etiam si

non esset in melius caslo conjugio nou commutata : aut si

vultis, particulam certe dei vestri, licet Tninimam, non

negatis ijlam animam merelricis. Hoc ergo jam melior deo
veslro, quoniam ipsa una meretrix esset, ille aulem con-
ditione suae iJlius commixtionis universo generi tenebra-
rum , in omnibus meretricibus proslituitur , in omnibus
denique maribus ac foeminis late varieque fornicantibus

et sese corrumpentibus volutatur, solvitur , illigatur,

rursus ineorum fcetibus volutandus, solvendus, ligandus,
donec ad ultimum globum pars immundissima dei vestri_,
tanquam inexpiabilis meretrix perducatur. Haec scihcet
malas has turpitudines haec dedecora a membris suis
,

deus vester amovere non poluit, et hostis immanis neces-

sitate compulsus ad isla pervenit : neque enim potuit in-
terimere injuriosum atque violentum^ suis vel civibus vel
partibus salvis. Quanto ergo ille melior, qui occiso -/Egyp-
tio , fratrem defendit illsesum quem mirabili vanitate
,

Faustus arguit , et deum suum mirabihore caecitate non

respicit. Quanlo melius ipse vasa aurea et argentea abstu-
lisset de gente iEgyptiorum, quam ejus membra deprse-
daretur gens tenebrarum. Et tamen cum bellum tam
miserum ipse gessisset, cultores ejus iamulo Dei nosfri
 COWTRA FACSTUM, LIB. XXII. l09
objiciuut (|uod bella gesserit , in quibus semper cum suis
omnibus de hostibus triumphavit, qui captivi vel
victor
captivae Moyse belligerante de populo Israel duci potue- ,

runt quod et deus vester si potuisset, utique fecisset.

:

Hoc ergo non est malos arguere sed fehcioribus invidere. ,

Quse autem crudelitas Moysi quod in populum qui , ,

graviter in Deum peccaverat, gladio vindicavit? Cujus

tamen peccati veniam , se pro ilhs etiam divinae vindiclse
ofFerens , deprecatus est. Verumtamen si et hoc non mi-
sericorditer , sed crudeliler fecisset , eliam deo
sic rrielior

vcstroesset. Neque enim quemquam suorum innocentium

et obedientium si ad hostis cuneum disrumpendum mis-
,

sus fuissetetcaptivatus, ullo modo eum postea, si vicisset,

ipse damnaret : quod facturus est deus iste de sua parte,
quam configet in globo, quia obedivit jubenti, quia in
hostiles cuneos pro sahite regni ejus proposita sua morte
processit. Sed in hac , inquit, serie saeculorum jam malis
permixta atque concrela non obtemperavit prseceptis.
Qua^ramus ,
quare. Si propria voluntate, vera culpa et
justa poena : sed jam si voluntas est rea, nulla est ad pec-
candum natura contraria , et ideo Manichaeorum omnis
convicta est et eversa fallacia. Si autem ab hoste oppressa
quo missa est, si aheno malo superata cui resistere non
Sed ad excu-
vakierat, iniqua poena et raagna crudehtas.
sandum proferturDei necessitas. Talem colantdeum, qui
nolunt colere Deum. Sane quod fatendum est, etiam ipsi
cultores ejus,'quamvis talem deum colendo sint pessimi,
mehores tamen illo sunt ,
quia saltem sunt : ille autem,
nihil est , nisi ficto falsitatis et cogitatio vanitatis. Sed jam
caetera Fausti arguta dehramenta videamus.
 110 S. iUGUSTIM EPISCOPI

V«/V« -«/VM V%/%^ «/V%^ V%/M VV\% «VlWt VVM^VM^^/VVt VW^^l/VVk^Vt/V^^VXM

LI13ER XXIil.

1. Facstus dixit : « Disputanti mihi aliquando ,

qui-
dam ex numerosa plebe respondens ait : Accipis Jesum
de Maria natuni Cuiego, Quemnam incjuam, dicis
? ,

Jesum ? Nam plures in Uebraismo fuerunt Jesus unus :

quidera Nave fdius , discipulus Moysi alter vero fdius j

Josedech sacerdotis magni item alius qui dictus est filius ;

David , alius vero Filius Dei' ^

quemnam ergo istorum de
Maria natum quaeris ex me utrura accipiam ? Utique , in-
quit, Filium Dei. Gui ego : Et quo auctore quove magis-
tro docente istud accipiam ? At ille , Matthaeo , inquit.
Cui rursum ego : Quid enira Matthaeus scripsit? Et iile :

» Liber generationis Jesu Christi filii David , fdii Abra-

» ham^ etc. » Tum ego : Putaveram, incjuam, ({uia esses

dicturus : Liber g' nerationis Jesu Christi FiHi Dei ; et me

paraveram ad praescribendum sed quia nunc fideliter ca- :

pitulum memorasti admonendus tanfum es ut id quod

, ,

recitasti, consideres. Neque enim Matthaeus hic se Dei

Fihi generationem scribere fatetur instituisse , sed filii

David. »

n. « Ut ergo huic interira dicenti credam, fdius David erit

mihi de Maria natus adhuc de Dei Filio in hoc omni ge-

:

nerationis textu nulia fit mentio usque ad baptismum sci-

licet, frustraque calumniam vos ingeritis scriptori, tan-

quam Deiille Filium in utero mulieris incluserit. At vero

'
Exod. xxxiii ,3:2 Esdr. iii, 2 : Id. v, 2 : 3 Esdr. v, 5 : AggKi, i, i,

et ssepius alibi. Rom. i, i, et Marc. i^ i. — ' Matth. i, i.

 ,
:

COKTRA FAUSTUM, LIB. XXIII. 111

hic clamitat , ut videtur , et inscriptione ipsa sua se pror-
sus ab hoc sacrilegio vindicat , David fdiutn perhibens ex
illa oriuudum
stirpe se scripsisse , non Filium Dei. Nam
Jesum quidem eum, qui sit Filius Dei , si scriptoris hujus

mentem propositumque consideres , non tam ille de Maria

virgine vuit nos accipere procreatum ,
quam factum ali-

quando per baptismum apud fluenta Jordanis. lUic enim

dicit baptizatum a Joanne eum *
,
quem David in exordio
filium designavit , factum ahquando esse Filium Dei, post
annos duntaxat , secundum Lucae fidem ferme , triginta
ubi et u Vox tunc audita est , dicens ad eum : Filius meus
» estu, ego hodie genuite-. » Vides ergo idquodante annos
triginta ut huic videtur, de Maria natum est, non esse
,

ipsum Fihum Dei, sed id quod de baptismo postea factum

est ad Jordanem, id est, hominem novum, tanquara in no-

bis cum credimus ad Deum ex gentilitatis errore conversi

quod ipsum tamen nescio utrum satis cum ea fide faciat,
quam vos Gathohcam nominatis sed interim sic Matthaeo :

videtur si sunt ipsius haec. Neque enim usquam in par-

,

turitionibus Mariae dictum legilur illud « Fihus meus es :

» tu, ego hodie genui te » aut « Hic est Filius meus di- : :

» lectissimus in quo bene complacui ^ » sed in expia-

, :

tione ejus apud Jordanem. Quod si et tu credas ita ut

scriptumest^ erisjam quidem Matthaeanus sic enim mihi ,

dicendum est Cathohcus vero nequaquam. Nam cathoh-

,

cam fidem novimus quae tanto longe abest ab hac pro- :

fessione Matthaei ,
quanto procul est et a vero. Si quidera
symbolum vestrum ita se habeat , ut credatis in Jesum
Christuin Fihura Dei ,
qui sit natus ex virgine Maria : ves-
trum est ergo , de Maria accipere Fihum Dei , Matthaei ab
Jordane , nostrum ex Deo : ac per hoc tam vobis Matthaeus,
si haec ejus pro certo sunt , contrarius est in professione
" Matth. m, i6. — ' Luc. lu, 23. — 3 Psal. n, 7 et Matth. m, 17.
 ,

112 S. AtGUSTIM EPISCOPI

ista sua , tjuam nobis; nisi ([uod paulo prudentiov vobis

inventus est , ut ortum ex roemineo se\u , David filio as-
criberet magis, quam Filio Dei. Quapropter de duobus
vos unum fateri oportet, aut hune non esse Matthaeum,
qui haec videtur asserere^ aut vos non tenere apostolicam
fidem. »
Nos vero quamvis de hac sententia nemo prorsus
III. «

Deo accipiendi Fihum Dei, tamen ut multum

dejiciat, ex

imprudentiae concedamus ui adigamur ct falsis credere ,

ex Jordane nobis erit factus Jesus Dei Filius (juam na- ,

tus ex utero muheris. Quancjuam nec ipse cjuidem ille

quemMaria peperit, si ullus erat, recte David fihus appelle-
lur , nisi eura constet ex patre Joseph seminatum. Quod
quia negatis , illud etiam fateamini necesse est , ne ipsum
quidem esse David hhum. Quoniam quidem generatio ab
Abraham usque ad David et a David Joseph ad usque ,

deducitur, per omnes scilicet Hebraeorura patres : ex

quo quia Jesus conceptus non est,[ut legitur , nec fdius
erit David : longeque demens est , cjui cjuem sine coitu
Joseph de Maria natum dicturus erat, hunc in principio
posuerit esse fihura David. Cum ergo ne ipse quidera,
qui sit ex Maria genitus , Davivd recte fihus appelletur,
quia non sit natus ex Joseph ,
quanto raagis Filius
Dei. ))

IV. « Proinde nec Virginis ipsius ori go ex hac tribu fuisse

monstratur, unde constat esse David dico autem Judara, ;

de quo Judaei reges sed ex tribu Levi , unde sacerdotes

: :

quod ipsum palam est, quia eadem pa trem habuerit sa-

cerdotem quemdara nomine Joachim c.ujus taraen in hac ,

generatione nulla usquam habita mentio est. Quomodo

ergo ad hanc Davidicae cognationis prosa piam Maria per-
tinere dicetur qua eara nec patreni ha here videas, nec
, in
maritum ? Ac per hoc nec ille David fdius erit quisquis ,
 ,

CONTRA FAUSTUM, LIB. XXlIf. 113

ex eadem nascitur : nisi ejus hanc genitricem sic admoveas

Joseph , ut ejus aut filia probetur aut conjux. »

V. Augustinus respondit Fides catholica eademque :

apostolica est Dominum nostrum et Salvatorem Jesum

,

Christum et Filium Dei esse secundum divinitatem et

, ,

fiJium David secundum carnem quod ita probamus ex :

Evangehcis et ApostoJicis litteris , ut nemo possit contra-

dicere probationibus nostris , nisi qui ipsis Jilteris contr a

dicit : non sicut sibi Faustus iste proposuit, nescio ([uem

pauca verba dixisse , et contra ejusdem Fausti versipellis

astutias nuJJa postea testimonia proluJisse. Quod ego cum

fecero , nihil ei quod respondeat remanebit , nisi iJIud (juo

vim manifestissimae veritatis in Scripturis sanctis expresse

iJJudere atque evitare conatur , ut faJsa ilJa et divinis Co-

dicibus immissa respondeat. Quam dementiam , furio-
samque praesumptionem et audaciam, jam superius in hoc
opere quantum sufiicere visum est refutavi nec eadem
,
, :

repetere oportet , ut modum sermonis eliam cogitemus.

Quid igitur opus est dispersa per Scripturas oranes quae-

rere atque coJJigere testimonia ,

quibus contra istum pro-
bemus maximse divinseque auctoritatis eumdem
, in Jibris ,

dici Filium Dei unigenitum semper Deum apud Deum

qui dicitur etiam filius David propter acceptam formam

servi virgine Maria conjuge Joseph? Nunc interim, quia
( n.

de Matthseo voluit disputare , nec a me totus Matthsei Ji-

ber huic sermoni inseri potest , legat qui voluerit , et vi-

deat quemadmodum Matthaeus eum quem ,

parentes ejus
enumeratus narrando usque ad pas-
dicit Filiura David ,

sionem resurrectionemque perducat 5 nec alium quam ip-

sum dicat a virgine Maria de Spiritu sancto conceptum et

natum. Cui rei adhibet et testimonium de Propheta :

Ecce virgo accipiet in utero fcl pariet fiJium et voca-

(( , ,

» bunt nomen ejus Emmanuel, ([uod eit inlerpretaUm ,

cxxxvi. 3
1 I
.
s. A.UG(;'STiM Kri^^cori

)) Nobiscum Deus^ )) Eumdemquc baptizatum a Joaiiiie,

audisse de coelo : « Hic est Filius meus dilectus in quo ,

)) mihi complacui » de quo dictum crat jam ex partu vir-

- :

ginis, «Nobiscum Deus. Nisi Ibrte visum sit Fausto mi- )>

nus esse quod dictus est Deus quam quod dictus Filius ,

Dei. Ex hoc cnim conjicere conatus est, Matthseo non esse

visum, quod Filius Dei factus sit nisi ex baptismo, quiaibi
lacta ex vox dc ccjclo « Hic est Filius raeus cum idem : : ))

Evangelista jam superius adhibuerit divinum ex Propheta

testimonium , ubi ipse partus virginis appellatus est :

« Nobiscum Deus. )>

VI. Hunc sane miserum delire garrulum debemus in-

tueri atque observare , non praetermittentem , ubi potue-
rit, lectori vaniloquiorum suorum etiam de Scriptura-
rum testimoniis ncbuias oirundere falsitatis sicut de :

Abraham dixit quod Deo non crediderat de Sara sibi

,

filium promittenti quando cum Agar ancilla concu- _,

bit^^ cum Scriptura sacra testetur nondum ilii partum

Sarae fuissc ])romissum quod uxorem suam soro- : vel
rem mentitus Sarae nusquam iiiis lit-
sit ^ •, cum genus
teris legerit quibus de hac re fides habenda est ^ et de
, :

fdio ejus Isaac quod etiam ipse Rebeccam falso dixerit

,

sororem suam'^ ^ cum genus ejus ibi aperte scriptum sit :

et de Jacob, quod quotidie certamen esset inter quatuor

ejus uxores, quaenam ilium de agro venientem prior ad
concubitum raperet quod iilic omnino nusquam legisse ^

convincitur. Eccequalis homomendaces divinorumLibro-

rum scriptorcs se odisse gloriatur, qui etiam de Evange-
culmine omnibus noto, mentiri sic
lico tantse auctoritatis

audet, ut non Matthaeum, ne Apostolici nominis pondere

comprimatur, sed nescio quem aJium sub Matthsei nomine
' Isai. VII, 14. et Matth. i, 23 — ^ Matlli. m, 17. — ^Cex). xvii, 17. —
4 Id. XYI, .4. —5 id xr, i3 ct XX, 21.— 6 Id. XXVI, 7.
 ,•,

CONXKA FAUSTDM, LIB. XXllI. 115

velit piitari scripsisse de Christo, quod nonvult credere,
et quod calumniosa versutia ref utare conatur.
VII. Sic ergo de coelo dictum est super aquam Jorda-
nis, « Hic meus dilectus, in quo mihi compla-
est Filius
» cui ^ : » queraadmodum dictum est et in monte. Neque
enim quia et ibi de coelo vox ipsa sonuit , Fihus Dei ante
non fuit quandoquidem ex utero virginis ille accepit
:

formam servi, « Qui cum in forma Dei esset, non rapi-

))nam arbitratus est, esse sequalis Deo -. » Denique idem
ipse apostolus Paulus aho loco apertissime dicit : « Cum
» autem venit plenitudo temporis, misit Deus Filium suum,
))factum ex muliere, factura sub lege ' » mulierem sci- :

licet more locutionis hebraicae foerainam appellans. Ipse

ergo est Filius Dei, qui et Dominus David secundum

divinitatem et idem ipse fihus David ex seraine David
^ ,

secundum carnem. Quod si nobis credere non prodesset

non hoc tam attente idem Apostolus Timotheo commen-
daret, dicens « Memor esto Christura Jesum resurrexisse
:

» a mortuis ex semine David , secundum Evangelium ,

» meum'^. » Contra quod Evangelium quisquis aliud an-

nuntiaverit ut anathema sit^ magna cura fideles ad- ,

monuit.
VIII. Quid ergo jam movet sancti EvangeHi sectatorem,
quod sine concubitu Joseph Christus natus ex virgine
filiustamen David appellatur cum generationum seriem ,

non usque ad Mariara sed usque ad Joseph Matthaeus ,

evangeUsta perducat? Primo, quia mariti ejus fuerat,

propter virilem sexum, potius honoranda persona neque :

enim quia concubitu non permixtus ideo non maritus ,

cum ipse Matthaeus narret ab Angelo Mariam conjugem

ipsius appellatam , qui narrat quod non ipsius concubitu,

' Matth. lU, 17. — 2 Philip. n. 6. — Gal. »v, 4» — ^ 2 Tim. 11, 8, —

5 Gal. I, 9.

8.
 116 S. AUGtSTlXHl EPiscori

scd de Spiritii sancto conceperat'. Quod si nonMatthyeiis

apoiitolus ista vera , sed aliquis sub ejus nomine, sicut
Manichaei putant, ea talsa conscriheret , itane sihi ctiam
ipse in rehus apertissimis et tam de proximo contextis
contraria loqueretur, ut quem diceret David Filium de
Maria virgine sine cujusquam concuhitu natum, ejus-
viri

dem parentes gradatim enumerans, usque ad eum sinc

aliqua ratione perduceret quem non commixtum Mariae
,

ipse dixisset? enim alius enumeraret progeneratores

Si

Christi a David usque ad Joseph, dicens cum fihum Da-

vid , et alius eum sine uUius viri concubitu ex Maria vir-
gine natum diceret, nec eum fihum David appellaret, nec
sic continuo putare deheremus, eos sihi haec contraria
locutos fuisse, ut vel aml^o vel unus eorum falsitatis con-
vinceretur. Cogitare enim deberemus fieri potuisse, ut
ambo vera dicerent, ut et Joseph maritus Mariae dicere-
tur, habens eam conjugem continenter, non concubitu,
sedatlectu non commixtione corporum, sed copulatione,
;

quod animorum et ideo non dehuisse virum

est charius, :

virginis matris Christi separari a serie parentum Christi :

et ipsam Mariam aliquam de stirpe David venam sanguinis

ducere, ut caro Christi etiam ex virgine procreata sine
David semine esse non posset. Cum vero unus idemque
narrator utrumque dicat ,utrumque commendet^ et vi-
rum Mariae Joseph et Christi virginem matrem et Chris- ,

tum ex semine David et Joseph in serie progeneratorum

Christi ex David : quid restat restat ut credat ,
qui vult
divino Evangelio, quam haereticorum fabulis crederc,
nisi ct Mariam non fuisse extraneam a cognatione David ,

eteam Joseph conjugera non frustra appeliatam propter ,

ordinem sexus et animorum confoedcrationcm quamvis ,

ei non fuerit carne commixtus^ et .ioseph potius propter

' MaUh. II, 20.
 CONTHA FAUSTUM, LIB. XXIII. 117
dignitatem viriJem ab ordine generationum iliarum non
separandum, ne hoc ipso videretur ab iJla foemina
liiisse

separatus, cui eum conjungebat mentis aflectus^ et ne

Iiomines fideles Ghristi, id quod sibi conjuges carne mis-
cenlur , tam magnum in conjugio deputarent , ut sinehoc
conjuges esse non crederent^ sed potius discerent fidclia

conjugis , multo familiarius se adhaerere membris Christi,

quanto potuissent imitari parentes Christi.
IX. Nos ergo credimus etiam Mariam fuisse in cogna-
tione David ,
quia Scripturis eis credimus, quae utrumque
dicunt, et Christum ex semine David secundum carnem^.
et ejus matrem Mariam non cum viro concumbendo, sed ,

virginem. Quisquis itaque dicit Mariam ad consanguini-

tatem David non pertinuisse manifestum est quod ista- ' ,

rum Scripturarum tam exceJlenti auctoritati obluctetur :

ipse ergo convincatnon eam pertinuisse ad semen David,

et hoc ostendat, non ex quibuscumque litteris, sed Ec-

clesiasticis Canonicis, Catholicis. Aliae quippe apud nos

,

non habent ad has res ullum pondus auctoritatis ipsae :

sunt enim quas recipitet tenet Ecclesla toto orlDC ditfusa,

quae per illas est etiam prophetata : et quemadmodum
promissa, sic reddita. Ac per hoc illud quod de genera-
tione Mariae Faustus posuit, quod patrem habuerit ex tribu
Levi sacerdotem quemdam nomine Joachim ,
quia cano-
nicumnon est, non me constringit : sed etiamsi hoc cre-
derem ipsum potius Joachim dicerem aliquo raodo ad
,

David sanguinem pertinuisse, et aliquo modo ex tribu

Juda in tribum Levi fuisse adoptatum, vel ipsum vel ejus
aliquem progeneratorem vel certe in tribu Levi ita na- ,

tum •
ut de stirpe David consanguinitatem aliquam duce-
ret : sicut fieri potuisse idem Faustus fatetur, ut 3Iaria
de tribu Levi esset, quam tamen conslat traditam viro,
' Rom. I, 3 : 2 Tim. ir, t8 : Mattli. i, i8— ' Luc. i, 57.
IIS S. AUGUSTXNl EPISCOPl
cjui fiuMit dc slirpo David, id osl, do Iribu Juda; et ita di-

cit potuissc accipi, Christum fdium David, si JVIaria iilia

Joseph fuisset. Proinde si fiha Joseph nupsisset in tribu

Levi, non absurdc dicerelur etiam lihus David, quisquis
de illa et in tribu Levi natus luisset : ita si mater ilhus
Joachim , quem patrem Maricne Faustus commemorat, de
tribu Juda et genere Davide nupsit in tribu Levi , non
immerito ct Joachim et ^Liria et fihus Maria? etiam sic ex

David semine veraciter perhibentur. Hoc ergo potius, vel

talc ahquid crederem, si illius apocryphae scripturse ubi ,

Joachira pater Marise legitur, auctoritate detinerer, quam

mentiri Evangchum in quo scriptum est, et Jesum Chris-
tum Fihum Dei Salvatorem nostrum ex semine David se-
€undum carnem, et per virginem Mariam procreatum.
Suflicit crgo nobis, quod Scripturae quae hoc dicunt, et
quibus credimus, ab inimicis suis de nulla possunt falsi-

tate convinci.
X. Non mihi ergo vicissim dicat Etsi egonon ostcndo :

Mariam non fuisse de cognatione David tu quod inde ,

fuerit ostende. Hoc enim ostcndo clarissimo plane atque

fortissimo documento, quod Scriptura confirmatissimae
auctoritatis et Christum dicit ex semine David , et cjus
matrem sinc ulhus concubitu virginem Mariam^ Quam
vero sibi Faustus cujusdam quasi turpitudinis visus est
verecundissimus detestator , cum dicerct : « Frustra vos
calumniam ingeritis scriptori , tanquam Dei ille Fihum in
utero muheris incluscrit.Non planc cathohca fides, quae
w

Christum Dei Fihum natum secundum carnem credil ex

virgine, ullo modo eumdem Dei Fihum sic in utero mu-
heris includit, quasi extra non sit ,
quasi coeli et terrae ad-
ministrationem deseruerit, quasi a Patre recesserit : sed
vos Manichaei cordeillo, quo nihil potestis nisi corporalia

, Hoin. I, >
 CONTHA FAtJ?TrM, LITi. XXIIf. l!0
phantasmala cogitare, ista omnino non capilis, quomodo
Dei Verbum, Dei Virtus atque Sapientia, in se m?nenset
apud Patrem , et universam creaturam regens , pertendat
a fine usque ad finera fortiter , et disponat omnia suavi-
'ter ^ In cujus dispositionis admirabili et ineflabili facili-
tate sibi etiam matrem in terra disposuit, et propter servos
suos de corruptionis servitute liberandos in ea formam
servi, hoc est, mortale corpus accepit , acceptura mons-
travit , monstraturaque et morte prostratum , resurrec-
tione sursum erexit, et tanquam templum solutum iterura
aedificavit. Vos tamen qui haec credere quasi sacrilega
formidatis , non membra dei vestri in utero virginis , sed
in uteris omniura foeminarum carnalium ab elephantis
usque ad muscas includitis. An ideo vobis videtur vilior
verus Christus ,
quia sic Verbura dicimus carnem factum
in utero virginali , ut nuUa sui commutatione in natura
propria inviolabiliter permanens templum sibi hominem
coaptarit; et ideo vobis charus est deus vester, quia tot
vinculis carnium colhgatus et inquinatus in illa parte qua
etiam in globo figendus est , sine causa suppetias depre-
catur , aut etiam penitus oppressus deprecari non si-

nitur ?

' Sap. viu, I.

120 S. AUGUSTINI EPISCOPI

«««VVVVlVVVVMVVVVVVVVV^VVVVVVVVVVVVVVVVVVVVtVX^VVX^VVVVM^lVVVMt^/VXlVVVVVV»

LIBER XXIV,

I. Faustus dixit « Quid ita liominem negatis fieri a

: ,

Deo ? Non quidem nos omnifariam hominem a l)eo fieri

pernegamus scd quis, et quando, et quemadmodum fiat,
:

hoc quserimus. Quoniam quidem sunt secundum Aposto-

lum homines duo, quorum alterum quidem interdum ex-
teriorem vocat, pleruraque vero terrenum, nonnunquam
etiam veterem •
alterum vero interiorem et crelestem di-
cit novum. Horum ergo uter fiat a l)eo, quserimus'.
ac
Quoniam quidem et nativitatis nostrae tempora duo sunt,
nnum illud, quo nos irretitos carnalibus vinculis, in lucem
hanc natura produxit 5 alterum vero, cum veritas nos ex
errore conversos, ad se regeneravit initiatos ad fidem.
Quod tempus secundae nativitatis in Evangelio Jesus sig-
nificans , dicit : « Nisi quis natus fuerit denuo, non potest
» videre regnum Dei'^. » Quod cum Nicoderaus parum in-
teUgens hsesitaret, et qualiter id fieri posset percontaren-
tur, neque enim posse hominem senem in uterum matris
introire, et iterum nasci : Jesus ei respondens : « Nisi quis
» natusfuerit, inquit, ex aqua et Spiritu sancto, non potest
» videre regnum Dei. » Et sequitur ,
quod nascitur ex
carne, caro est; et quod nascitur de spiritu, spiritus est.
Quapropter si et nativitas non ea sola est, qua in corpore
gignimur, sed et qua renascimur spiritu, non minor
illa aiia

aeque cura est et hoc ipsum quaerere, in quanam earum nos

• >. Gor. IV : i Cor xv : Rom. vi, 6. : Eplies iv : Coloss. iii : Rom. vii,

97 : Kphes. ui, i6 : id. iv, xiv : Coloss. iii, lo. — ' ,Joan. m, 5.
 CONTHA FAUSTUM, LIB. XXIV. 121
faciatDeus. Modus quoque nascendi duplex est, unus ille
furoriset intemperantiaeproprius, quo sumusa generatori-
bus turpiter et per libidinem sati j aliter vero honestatis
et sanctimoniae, quo in Christo Jesu per Spiritum sanctum
sub bonorum doctrinis disciphnati sumus ad fidem unde :

etiam omnis religio, et maxime christiana, ad sacramen-

tum rudes Quod et ipsum significans
infantes appellat.
Apostolus Fihoh mei
ait quos iterum parturio donec
: « ,

))formetur Christus in vobis^ » Quarejam non quseritur,

utrum Deus hominem faciat sed quando et quem et 5 , ,

quemadmodum faciat : nam si cum in utero fingimur, ut

fere Gentibus placet et Judaeis et ipsis vobis , tunc nos
Deus format ad imaginem suam : et veteres nos facit , et
per furorem ac libidinem creat utrum ,
quod haud scio
divinitati ejus conveniat. Si vero cum credimus et ad me-
horem vitse convertimur statum tunc formamur a Deo , ,

ut fere Christo placet et ejus Apostohs et nobis; profecto

et novos nos facit Deus, et honeste facit ac pure : quo quid
consentaneum quidve conveniens magis sanctre ejus est ac
venerabih majestati ? Quod si et vos auctoritatem Pauh
non spernitis, ex ipso vobis quemnam et quando et quem-
admodum Deus hominem faciat , ostendemus. Dicit ad
Ephesios Ut deponatis secundum priorem conversatio-
: «

)) nem veterem hominem qui corrumpitur per desideria ,

» erroris renovamini autem spiritu mentis vestrae, et in-

:

» duite novum hominem, qui secundum Deum creatus

» estinjustitia etsanctitateveritatis'^. M Videsergoquando
creatur homo ad imaginem Dei , vides hic et hominem
ostendi alterum , et nativitatem aham et ahum nascendi
modum. Namcum : « Exuite vos etinduite, » dicit, tempus
utique creduhtatis significat : cum vero hominem novum
a Deo creari testatur , tum indicat veterem nec al) ipso
' Gal. IV, 19. — » Ephes. jv, 22-2^.
 ,:

122 S. AUGUSTINI EPI8C0P1

esse, nec secundum eum formatum. Et cum prose(.|uitur
dicens illum quidem fieri in sanctitate et juslitia et veri-
tate, tunc designat atque demonstrat alterum illum nati-
vitatis morcm, ([ucm dixi longc dissimilem huic, qui cor-
pora nostra luriosis gcnitorum complexibus seminavit
quemque etiam ostendit ex Deo non esse, cum illum so-
lum monstravitex Deo. Nec non ctad Colossenscs idipsum
denuo dicit « ExpoJiate veterem hominom cum actibus
:

» suis, et induite novum, qui renovatur in agnitione Dei

» secundum iraaginem ejus, qui creavit eum in vobis^. »

Et hinc ergo non solum hominem novum ostendit eum

esse, quem Deus faciat, sed quando etiam et quibus mo-

dis formetur, edocuit, id est, in agnitione Dei, quo signi-

ficatur creduhtatis tempus. Et adhuc, secundum imagi-
nem, inquit, ejus, qui creavit eum ut ex hoc liqueat :

veterem hominem nec imaginem esse Dei nec ab ipso ,

formatum. Nam et illud quidem quod sequitur, dicens :

« Ubi non cst masculus et foemina, Judaeus et Graecus,

» Barbarus et Scytha^ : » magis ac magis ostendit nativi-

» tatem hanc, quae nos mares fecit ac foeminas, Graecos et
Judaeos, Scythas et Barbaros, non eam esse in qua Deus
operatur , cum hominem format -, sed illam, quae nos omni
exutos nationum varietate sexusque et conditionis unum
reddit, ad instar ejus qui unus est, idest, Christus sicut :

idem rursus Apostolus dicit « Quotquot in Christo bapti- :

» zati sunt, Christum induerunt non est Judaeus neque :

» Graecus, non est masculus neque foemina, non est ser-

» vus et liber, sed omnes in Christo unum sunt'^. » Ergo

tunc fit homo a Deo, cum fit unus ex multis, non cumex
uno divisus cst in multa. Divisit autem nos primus ortus
id est, corporalis ; secundus adunat , intelligibihs ac divi-

nus : eoque rectissime nos hunc quidem corporis naturae

' Coloss. 111, 9. — ' Ibid. II. — 3 Gal. m, 27.
 ,:

CONTRA FAU8TUM, LIB. XXIV. 123

ascribendum putaviraus, illum vero supernae majestati.
Quapropter idem rursum Apostolus ad Corinthios dicit
<(In Christo Jesu per Evangelium ego vos genui^ »
Et ad Galatas de semetipso : « Cum placuit ei ,
qui me se-
)) gregavit de utero matris mese, ut revelaret Filium suum
» in me , ut eum annuntiarem in Gentes , continuo non
)) acquievi carni et sanguini^. » Vides ergo ubique eumin
hac altera nativitate nostra, spiritah duntaxat, asseve-
rantem nos a Deo formari ^ non in priore illa obsccena ac
propudiosa, quae nos nihilo praestantius neque mundius
animahbus caeteris in utero materno et concepit et forma-
vit et genuit. Qua de re animadvertere si volueritis inve-
nietis hac in parte nos non tam professione a vobis distare,
quam intellectu. Si quidem vobis placuerit hoc veteri et
exteriori homini ac terreno tribuere, ut sit a Deo forraa-
tus ; nos vero contra coelesti hoc dederimus , et interiori

ac novo homini deferamus : neque id temere aut prae-

sumptive, sed a Christo discentes, et ejus Apostohs ,
qui
primi eadem in mundo docuisse monstrantur. »
II. Augustinus respondit : Paulus quidem apostolus
interiorem hominem in spiritu mentis_, exteriorem vero in
corpore atque ista mortali vita vult intelhgi non taraen :

utrumque horum simul duos homines eum dixisse ali-

quando in ejus htteris legitur sed unum , quem totum ;

Deus fecerit, id esi, et id quod interius est, etid quod ex-

terius est sed eum ad imaginem suam non fecit, nisi se-
:

cundum id quod interius est non solum incorporeum ,

verumetiam rationale, quod pecoribus non inest. Non

itaque unum hominem fecit ad imaginera suara , et alte-
rura fecit non ad iraaginera
suam sed quia hoc utrumque :

unus horao est, hunc unura ho-

interius et exterius simul
minem ad iraaginera suam fecit^ non secundura id quod
' i Cor. Jv, i5. — ' Gal. i, i5.
 :

154 S. \UGUSTINI EPTSCOPI

habet corpus corporalemc|ue vltani; sedsecundum id quod
habet rationalem mentem, qua cognoscat Deum, et om-
nibiis irrationabihbus eadem rationis cxcellentia praepo-
natur. Sed illud interius concedit Faustus a Deo fieri
« Gum renovatur, incjuit, in agnitione Dei secundum ima-
» ginem ejus (jui creavit eum. » Hanc apostolicam plane
agnosco sententiam : quare ipse alteram non agnoscit?
Deus posuit membra, singulum (luodque eorum in cor-
pore prout vohut'. Ecce Deus ctiam exterioris hominis
etlector ab eodem Aposlolo praedicatur : quare indc eligit

quod pro quod Manichaei fa-

se putat, et tacet aut respuit
bulas amputat ? Item cum de terreno et ccelesti homine
dissereret idem Paulus inter mortalem immortalemque ,

discernens inter id quod in Adam sumus

, et illud in ,

Christo erimus, ex ipsa Lege, ex ipso Hbro et ex ipso loco

adhibuit terreni , id est , animalis corporis testimonium ,

ubi scriptum est, quod Deus etiam terrenum hominem

fecit-. Nam cum ageret quomodo resurgent mortui , et

quo corpore venient se-

, cum dedisset similitudinem de
minibus frumentorum quod nuda grana serainentur , et ,

Deus illis det corpus quomodo voluerit unicuique semi- ,

num proprium corpus : ubi nihilominus Manichaei evertit

errorem, qui et grana et herbas et oranes radices ac fru-
tices gentem tenebrarum dicit creare, non Deum et in 5

eis formis atque generibus rerum Deum potius credit alH-

gari, quam horum ahi|uid operari cum ergo contra Ma-
:

nichfei sacrilegam vanitatem etiam ista dixisset , venit ad

carnium ditferentias : <( Non oranis , inquit , caro eadem
caro ^ : » inde ad corporum c(Delestium at([ue terrestrium,
inde ad mutationera corporis nostri qua fieri possit spi-
ritale atque coeleste : (( Seminatur, inquit, in contumelia,
» surget in gloria : seminatur in infirmitate, surget in vir-
« I Cor. xii, 18. — 2 Id. XV, 4;".. — 3 Ibid. /,9
 »,:

CO^TRA FAUSTUM, LIB. XXIV. 125

» tute : seminatur corpus animale, surgetcorpus spiritale.
Atque inde volens ostendere originem corporis animalis :

« Si est , inquit , corpus animale , est et spiritale , sicut

» scriptum est : Factus est primus homo Adaminanimam
» viventem^» Hoc autem in Genesi scriptum est , ubi
uarratur, quomodo Deus hominem fecerit, et corpus quod
de terra formaverat animaverit -. Veterem autem hominem
nihil aliud Apostolus quam vitam veterem dicit, quse in
peccato est, in quo secundum Adam vivitur : de quo di-
cit ; « Per unum hominem peccatumintravitin mundum,
» et per peccatum mors omnes homines pertran-
: et ita in
» sivit, in quo omnes peccaverunt'^. » Ergo totus iile
homo, id est, et interiore et exteriore sui parte, invetera-
vit propter peccatum, et poeuae mortaHtatis addictus est
renovatur autem nunc secundum interiorem hominem
ubi secundum sui Creatoris imaginem reformatur, exuens
se injustitiam, hocest, veterem hominem •, et induens jus-
titiam, hoc est. novum hominem. Tunc autem cum resur-
get corpus spiritale ,
quod seminatur animale , etiam
exterior percipiet coelestis habitudinis dignitatem : ut
totum quod creatum est , recreetur ^ et totum quod
iactura est reficiatur , illo recreante qui creavit , et re-
ficiente Quod breviter exphcat
qui fecit. ubi ait , :

« Corpus quidem mortuum est propter peccatum, spirilus

» autemvita est propter justitiam. Si autem Spiritus ejus
» qui suscitavit Jesum a mortuis habitat in vobis ,
qui
» suscitavit Christum a mortuis vivificabitetraortalia cor-
» pora vestra per inhabitantem Spiritum ejus in vobis*. »

Nam secundum
quis cathohca veritate instructus ignorat ,

corpus esse alios homines mascidos, ahos foeminas^ non

secundum spiritum mentis, in quo renovaraur secundum
imaginem Dei Verumtamen quia utrumque Deus fecit,
.?

' i Cor. XII, 43-45. — ' Gen. 11, 7. — ^ Rom. v, 12. —4 Id. vm, lo.
 126 S- AU(iUSTlM KIUSGOPI
riirsum idem Apostolus testis est , ubi dicit : « Necjue mii-
» lier sine viro, ncque vir sine muliere in Domino : sicut
» enim mulier ex viro , ita ct vir per mulierem , omnia
» autem ex Deo'. « Quid ad iicTc dicit inepta faliacia ho-
minum alienatorum a vita Dei per ignorantiam, quae estin
illis propter caecitatemcordis eorum, nisi , In Apostolicis
litteris quod volumus verum quod nolumus falsum est ,

est? Sic dclirant Manichaei sed resipiscant, et non sint :

Manichaei. Aquibus si quseritur, ( quoniam interiorem ho-

minem renovari ad imaginem Dei fatentur, et hoc testi-
monium ultro etiam proferunt tunc autem dicit Faustus, :

quod Deus faciat hominem, ([uando interior in Dei agni-

tione renovatur ) utrum eum ipsc fecerit qui reticit, ipse
;

condiderit qui renovat : respondcbunt : Ipse. Cui respon-

sioni eorum, si adjiciamus ,
quperentes quando eum for-
maverit, quem nunc reformat quserent ubi se abscondant, :

ne fabulae su;e dedecus aperire cogantur. Neque enim di-

cunt a Deo formatum vel conditum vel institutum, sed de
substantia ejus partem prorsus ejus adversus hostes mis-
sam: nec peccato inveteratum, sed necessitate captivatum
et deformatum ab inimicis, et caetera quae jam t.iedet di-
cere. Ibi enim et primum hominem commemorant, non
([uem dicit Apostolus de terra terrenum -, sed nescio quem
suum proprium ex arca mendaciorum prosilientem de :

quo Faustus tacet omnino, cum de homine sibi proposue-

rit quaestionem ^ timens ne aiiquo modo eis , contra quos
disputat, innotescat.

' I Cor. XI. II. — ^'

Id. XV, 47-
 CONTRA FAUSTUM, LIB. XXV. 127

'VVV«'VVMVVV>VVV>/VV«%^A«\'VVV«'VVM'VVl/\VVV\VV\l\^n/M'\A««VVVtVVV\VVV>VV««\'VV«'VV«\V«

LTBER XXV.

l. FATJSTusdixit « Deusfinem habet, aut infmitus est ^

:

Si oratio vestra non fallit, quae dicit « Deus Abraham, :

» et Deus Isaac, et Deus Jacob'*, » habet finem Deus nisi :

forte alter est hic de quo perrogas, et alter quem oratis :

ahoquin circumcisionis terminus, qui Abraham et Isaac et

Jacob a gentium caeterarum societate dissignat^, etiam
Dei ipsius circa eos terminat potestatem. Cujus autem fi-

nita potestas est, et ipse non

Deniquene anti- caret fme.
quorum quidem hac oratione mentionem facitis qui ante ,

Abrahara fuerunt Enoch dico et Noe, et Sem, ac reh-

^ ,

quos eorum similes\ quosfuisse quidemjustos in praepu-

tio non negatis sed quia iidem circumcisionis insigni
,

carebant, ne ipsorura quidem vultis esse Deum sed so- ,

hus Abrahae et seminis ejus. Igitur si estunus et infinitus

Deus ,
quid sibi vult haec invocationis vestrae tam dihgens
et sollicita cautio , non ut Deum ad-
contenti nominasse ,

jiciatis et cujus, Abraham sciHcet, et Isaac et Jacob tan- :

quam in turba ahqua deorum erratura aut naufragium

passura veslra oratione, nisi ad signura naviget Abrahse ?

Et hunc quidem certa de causa Judaeos orare haud absur-

dum est , utpote circumcisos •, sic enim circumcisionis se
invocare designant Deum, propter deos praeputii : vos
vero cur hoc ipsum faciatis parum intelligo cum mi-
, ^

nime geratis signum quod habuerit Abraham, cujus vos

invocalis Deum. Vere enim, quod intelligi datur, cogni-
• fixod. m, i5. — s Gen. xvii, 3i. — ^ ij. y^ ai, 29 et 3i.
 ,,

128 S. AUGUSTINl EPISCOPI

tionis rautuae causa, nc a se scilicol inviccm obcrrarent
notas sibimet hujusmodi alternis imposuisse videntur Ju-
d.ieij ac Judaeorum Deus : atque ipse quidem eos circum-
cisionis obscoeno charactcre signavit_, quo ubicumquc ter-
rarum fuerint , ubicumque gentium ,
per circumcisionem
taraen , ipsius esse noscantur : iidem vero suum vicissim
Deum parentum suorum cognomine signavcrunt ,
quo
ubicumque et ipse fuerit , in magna (juamvis deorum
frequentia, cum Deus Abraham audierit et Deus Isaac, ,

et Deus Jacob, prolinus sc invocari cognoscat. Quod fcre

unum habcntil)us nomcn ut corum
in multis fieri solet ,

nemo appeilatus respondeat, nisi audito cognomine. Sic

namque et pastor atque amcntarius pecoribus notas inu-
runt, ne eorum quisque pro suo usurpet aiienum. Quibus
facitis, Deum Abraham dicentcs et
quia et vos similiter ,

Deum Isaac et Deum Jacob non solum finem ostenditis

, ,

hal)ere Deum, sed quod sitis etiam vos ab eodem alicni

signi ejus ac sacramenti expertes, ([uod est virilium
mutiiatio, per quam idem suos agnoscit. Quapropter hic si

estDeusquem colitis, liquct ex hoc admodum quod ha-

beat fmem. Si vero infinitum Deum esse vultis, huic vos
ante renuntiare necesse cst, et oratione mutata erroris
praeteritivestripoenitudinemgerere.Ethocquidemdictum
ita est , ut de vestro vos vicisse videamur : alioquin sum-
mus Deus utrum sit idem infinitus necne si
et verus , ,

quaeritur de hoc vero nos boni et mali contrarietas bre-

,

viter poterit edocere. Quoniam quidcm si non est malum,

profecto infinitus est Deus^ hahet autcm fmem, si malum
est constat autem esse malum
: non : igitur infinitus est
Deus ; ilHnc enim esse raala accipiunt , ubi bonorura est
finis. »

II. Augustinus resporidit Absit ut hoc vos quisquam in-

:

terroget , qui vos novit , aut de hac omnino re cum tali-

 ,

CONTRA FAUSTUM, LIB. XXV. 129

hus disputet. Prius enim estis a iigmeiUo carnalium cor-
poraliumque cogitationum pia fide et quantulacumque
cogitationum pia fide et quantulacumque veritatis ratione
mundandi ut spiritalia quoquo modo et ex quantacum-
,

que parte cogitare possitis. Quod quandiu non potestis

( h.Tresis quippe vestra nihil aliud novit ,
quara et corpus
et animam Deum per locorum spalia vel fmita vel infi-
et
nita distendere, cum solum corpus talia occupet spatia,
vel spatiis talibus occupetur , ) consultius feceritis, si vos
huic quaestioni non commiscueritis , ubi nec docere po-
testis aliquid veri , sicut nec in caeteris ; nec discere estis

idonei, quod fortasse potestis in cseteris, si superbi liti-

giosique non sitis. Cum enimqusericoeperit, quomodo sit
Deus finitus quem nuUus locus capit quomodo infini-
, 5

tus quem totum Filius novit quomodo finitus im-

,
: ,

mensus quomodo infinitus perfectus quomodo fini-

:
,
:

tus nullum habens modum quomodo infinitus mo-

,
;
,

dus omnium omniscogitatiocarnalisevanescit^ etsivult

:

se fieri quod noridum est ,

prius ex eo quod est erubescit.

Quapropter hoc quod nobis proponitis de Deo finito et

infmito , melius tacendo fmitis, donec a fine Legis, quod

est Ghristus, tamlonge aberrare desinatis. DeDeo autem
Abraham et Isaac et Jacob , cura ipse sit omnis creaturae
verus Deus , cur illo nomine se populo suo insinuare vo-
luerit, jam quantum sat erat diximus. De circumcisione
etiam in superioribus hujus operis partibus contra calum-
nias imperitas ssepe respondimus, Isti autera signum in
parte corporis congrua divinitus datum ,
quo carnis expo-
liatio figurata est quemadmodura dictura sit « Orania
, si :

» raunda raundis, » christiana, non haeretica mente cogi-

tarent, nullo modo irriderent. Sed quia verum est et

quod sequitur « Immundis autem et infidelibus nihil est
,

» mundum sed polluta suat eorum et raens et conscien-

,

GXXXIV. 9
 ,

J30 *• AUGUSTINI EPISCOPl

et dicaciter insultaiites
ieniter
„ tia ' : ') rideiites eos , ,

est
admonemus , si secundum ipsos circumcisio turpis
lugeant ([Uia
nou eos haberequod ibi rideant, sed ([uod ^

prreciditur , et
illi san-
deus eorum ct illi iiarticuLic quae
admixtus esl.
guini qui distillat, illigatus et inquinatus

• Tit. I, i5.
 ,,

COJNTRA FAtSTUM, LIB. XXVI. 131

tVVVtlVVVVVMVVV^VVVVVVVVVVV^VVV^VVVVVVV^iVVVtVVV^fVVV^Vt/VVVVMVVVVVVlniVVMiVVVtVtVIJVV

LIBER XXVI.

I. Faustus dixit : « Jesus si natus non est , quomodo

mortuus est? Hoc jam sane conjectura est : conjecturis
autera nemo , nisi quera probationes defecerint , utitur.
Respondebimus tamen etiam ad hoc nec aliunde quam ,

de his quae credere soletis afTerentes exempla quae , si

, :

vera sunt , confirmabunt et nos 5 si falsa , destruent et

vos. Dicis ergo : Quomodo mortuus est Jesus , si homo
non fuit ? Et ego abs te requiro Ehas quoraodo mortuus ;

non est cum fuerit homo ? An huic raortali prseter con-

,

ditionem suam licuit jus immortalitatis invadere Christo j

non licuit immortali de morte si necesse fuit aliquid , ,

usurpare ? Et si Ehas in seternum vivit contra naturam ,

Jesum ad triduum tantura cur non magis contra naturam

mori potuisse concedas praesertim cum etiam hoc non
:

solum de Elia credatis, sed et de Moyse atque Enoch, quod

sint immortales , et ipsi rapti cum corporibus suis in coe-
lum ? Quapropter si hoc argumento recte colhgitur Jesum
fuisse hominera quia mortuus
,
est : poterit eodem nihilo-
minus argumento coUigi et Eliaro, non fiiisse horainem
quia mortuusnon est. Falsumest autera non fuisse Eliam
horainera, quamvis immortalis credatur; falsura seque
erit Jesura fuisse hominem quamvis sestiraetur mortuus.
,

Et si mihi vera dicenti vis credere uterque eorum apud ,

Hebraeos falsam traxit opinionem Je^us de morte , et de ,

immortalitate Ehas nam nec hic mortuus est , nec ille

:

non mortuus sed vos quod vultis creditis quod non

: ,
5

9.
 ,,

lo2 S- AUGlijTIM iii'iscori

ledigilis ad naluram. Quaproplcrsi quid naliinfipropriuni

sil (|uaerilur , illa quideni nec immortalem mori vult, iiec

non mori raortalem. Si vero potestatem in Deo at^iue ho-

mine ad etlicienda «[uae velint c[uaerimus magis puto Je- ,

sum mori potuisse quam non mori Eliam major enim

,
:

potestas in Jesu quam in Elia. Et si tu impotentiorem

contra naturae licentiam levas in coelum , consecrasque
perpetuitati , naturae et conditionis ejus oblitus ^ ego Je-
sum , potuisse mori si voluit cur non concedam, etiam
, ,

si vere mortem illam fuisse et non morlis figuram con- ,

sentiam ? Ut enim al) inilio sumpta hominis similitudine

omnes humanae conditionis simulavit atfectus sic ab re ,

non erat , si in fine quoque consignandae oeconomiae gra-

tia fuisset visus et mori. »

11. « commemorandura, quia si

Praeterea illud quoc[ue
quid cuique per naturam circa omnia id liceat quaeritur ,

quaeri deberet c[U8e Jesus gessit non circa mortem tan- ,

tummodo ipsius. Nam et csecum a nativitate lumen videre

natura non sinit c[uod tamen Jesus potenter operatus vi-
,

detur erga hujus generis caecos , adeo ut Judaei et ipsi

exclamarent , ab initio saeculi nunquam fuisse visum , ut

alic[uis aperuisset oculos caeci nati 5 manum aridara sanasse,
vocem ac verbum privatis his per naturam , redonasse
mortuis et in tabem jam resolutis corporibus compage
reddita vitalem redintegrasse spiritum, quem non adstu-
porem adducat , et cogat quodara modo minirae credere
cogitantem quid hceat ,
quidve non liceat per naturam ?
Quae tamen omnia nos communiter facta ab eodera credi-
raus Christiani non consideratione jara naturae sed po-
, ,

testatis tantum et virtutis Dei. Legitur id quoque , quod

de superciho montis jactatus ahc[uando a Judreis , illae-

sus abierit'. Qui ergo de subhrai monte praecipitatus

'
Luc IV, 29.
 »,,

CONTTlA rAUSTUM, I.TB. XXVf. 133

morluus non est, quia utique noluit cur non potuerit 5

etiam mori cum voluitPEt hoc quidem nunc a nobis

ita responsum sit , quia vobis placet argumentari , et

arma tentatis aliena dialectice disputare volentes alio-

, :

quin nobis nec Jesus mortuus est, nec est immortalisElias.

III. Augustinus respondit Quidquid de Enoch et de :

Eha et de Moyse Scriptura sancta certis et magnis suse ,

fidei documentis in summo culmine auctoritatis locata tes-

tatur , non quod Faustus nos credere sus-
hoc credimus ,

picatur. Quid sit autem secundum naturam quid contra ,

naturam homines qui sicut vos errant nosse non pos-

, ,

sunt. Dici autem humanomore contra naturam esse, quod

est contra naturse usum mortahbus notum, nec nos ne-

gamus sicut illud est quod Apostolus ait « Si tu ex na-

: :

» turah incisus oleastro, et contra naturam insertus es

» in bonam olivara ^ » id esse contra naturam dixit, quod

:

est contra consuetudinem naturae, quam notitia humana

comprehendit, ut oleaster insertus in olea, non oleastri
baccas , sed ohvse pinguedinem ferat. Deus autem creator
et conditoromnium naturarum, nihil contra naturam fa-
cit enim erit cuique rei naturale, quod ille fecerit
: id
a quo est omnis modus numerus ordo naturae. Sed , ,

nec ipse homo contra naturam quidquam facit nisi cum ,

peccat, qui tamen supphcio redigitur ad naturam. Ad

naturalem quippe justitiae ordinem pertinet ut aut ,

peccata non fiant aut impunita esse non valeant quo-

, :

dhbet horum sit naturahs ordo servatur si non ab

, ,

anima cerle a Deo. Vexant enim peccata conscientiam

,

ipsique animo nocent cum luce justitiae peccando priva-

tur etiamsi non consequantur dolores qui vel corrigen-
, ,

dis ingeruntur vel non correctis ultimi reservantur. Sed

,

contra naturam non incongrue dicimus ahquid Denm fa-

' Roni. XI, 37!!
 ,,

1.34 S. AUGUSTrNl EPISCOPI

ccrc , 1(110(1 facit contra id cjuod novimiis in natura. Hanc

oniiii cliam appellamus naturam , cognitum nobiscursum
solitumque naturae , contra qucra Deus cum aliquid facit,
magnalia vel mirahilia nominantur. Contra illam vero
summam naturne legem , a notitia reraotam , sive impio-
rum , adhuc infirmorum, tam Deus nuUo modo facit,
sive

quam contra se ipsum non facit. Spiritalis autem eadcra-

quc rationalis creatura, in quo gcnere et aniraa liuraana
est quanto araplius illius incoramutabilis legis lucisque
,

fit particeps, tanto raagis videt quid fieri possit, quidve

non possit quanto autem remotior inde fuerit , eo magis

5

miratur insolita , c\ao rainus cernit futura.

Ac per hoc quid de Elia factum sit, nescimus hoc
IV. :

de tamen crediraus quod verax Scriptura testatur.

illo ,

IUud sane sciraus hoc de illo factura quod Dei voluntas

,

habet quod autera Dei voluntas non habet, fieri de c[uo-

5

quam omnino non posse. Proinde si mihi dicatur posse

fieri , ut caro , verbi gratia , hujus vel ilHus hominis in
corpus coeleste mutetur : concedo fieri posse , sed utrum
fulurura sit nescio j et ideo nescio, quia quid habeat de
hac re Dei voluntas , me latet : illud me tamen non latet
sine dubio futurura hoc Dei voluntas habet. Porro si
, si

audiara quod aliquid futurura erat , sed Deus fecit ne

,

fieret \ fidissirae respondebo , illud potius futurura erat

quod Deus fecit, non illud quod si futurura esset, hoc

fecisset. Nam Deus quod facturus erat , utique sciebat, et
ideo simul sciebat illum futurum non fuisse ,
quod ne
fieret facturus erat : et procul dubio potius verum est
quod scit Deus quam quod opinatur horao. Unde tam
,

non possunt futura non fieri, c[uam non f uisse facta prae-
terita quoniam non est in Dei voluntate, ut eo sit aliquid
:

falsum , quo verum est. Quapropter omnia quae vere fu-

tura sunt sine dubio fient si autem facta non fuerint
, ;
 ,

CONTRA FA.TJSTUM, LIB. XXVI. 135

futura non erant : ita omnia qua3 vere proeterita sunt
sine dubio praeterierunt.
V. Quisquis itaque dicit : Si omnipotens est Deus, faciat
ut quse facta sunt , facta non fuerint 5 non videt hoc se
dicere : Si omnipotens est , faciat ut ea quse vera sunt, eo
ipso quo vera sunt falsa sint. Potest enim facere ut ali- ,

quid non sit quod erat tunc enim facit ut non sit, quando ;

id esse invenerit de quo fiat velut cum aliquem, qui coe- :

pit esse nascendo facit non esse moriendo , hoc enim

,

factum invenit, de quo fieret. Quis autem dicat, ut id

quod jam non est faciat non esse ? Quidquid enim prae-
,

teritum est jam non est quod si et de ipso fieri aliquid

, :

potest adhuc est de quo fiat et si est quomodo prae-

, ;
,

teritum est ? Non ergo est quod vere dicimus fuisse sed , :

ideo verum est illud fuisse quia in nostra sententia verum ,

est non in ea re quse jam non est. Sententia quippe qua

,

dicimus aliquid fuisse ideo vera est, quia illud de quo

,

diciraus ,
jam non Hanc sententiam Deus falsam fa-
est.

cere non potest, quia non est contrarius veritati. Quod

si quaeras , ubi sit haec vera sententia : prius invenitur in
animo nostro , cum id verum scimus et dicimus. Sed si et
de animo nostro ablata fuerit , cum id quod scimus obliti
fuerimus, manebit in ipsa veritate. Semper enim verum
erit fuisse illudquod erat, et non est et ibi verum erit ;

jam quod
fuisse erat, ubi verum erat antequam fieret fu-
turum esse quod non erat. Huic veritati Deus non potest
adversari in quo est ipsa summa et incommutabilis veritas,
quo illustratur ut sit quidquid in quorumque animis et
,

mentibus veri est. Omnipotentem autem Deum non ita

dicimus , ac si eum etiam mori posse credamus : et quia
hoc non potest , ideo non sit dicendus omnipotens. Ille

plane oranipotens vere solus dicitur qui vere est , et a quo

solo est quidquid ahquo modo est vel spiritale vel corpo-
 ,

13G S. AtlGUSTTNl FPTSCOPI

ralc. Quia univcrsa crcalura sua utitur ut ci placel ; pla-

cet autcm secundum vcram incomnuUal)iIcmquc jus-
illi

titiam quod ipse sibi est omnia mutabilia cum ipse sit
, , ,

incommulabilis, mutans pro mcritis sivc naturarum sive

factorum. Numquid crgo dicturi sumus, quod Eliascum
csset creatura mutari non posset vel in dcterius vcl in
,

melius aut co modo non possct, qui esset humano generi

^

insolitus secundum Dci omnipotentis volnnlatem? Quis

,

hoc vcl stultissimus dixerit ? Cur crgo quod de illo iii

Scriptura veracissima positum est non credamus ? nisi ,

putcmus hoc solum posse facere Deum, quod videre con-

sucvimus.
VI. Sed si homo fuit , inquit , Elias , et potuit non
mori , cur Christus cum homo non fuerit, non potuerit
mori ? Tale cst ac si quisquam diceret : Si potuit natura
hominis in aliquid melius coramutari , cur Dei natura in
deteriusnon potuerit? Stulte, quiahominisestnatura mu-
tabilis , Dei autem incommutabilis. Posset enim et aliquis
pariter insanissimus dicere : Si homini potest donare ut
regnet in aeternum, cur non et sibi facere ut damnctur in
seternum? Non hoc, inquit, ego dico, sed triduanam sal-

tem mortem Dei, .'cterna; vitse hominis comparo. Plane si

sic acciperes triduanam mortem Dei , ut caro in illo more-

retur ,
quam de mortalium genere assurapsit , verum sa-
peres : nara istara triduanara Chrisli mortera pro f«terna
vitahominura factara veritas Evangelica prsedicat. Cum
autem velis triduanam mortem nulla mortali assumpta ,

creatura, in ipsa divina natura idco non absurde credi

quia potest humana natura imraortalitatc donari pro- ,

fecto sic desipis quomodo qui nec Deum nosti, nec dona
,

Dei. Deinde quomodo illud quod supra posui non dicis ,

,

ac sentis, Deura sibi fecisse unde damnctur in aeternura,

quando pars illa dei vestri in glolio in perpctuum confige-
 ,

CONTRA FATJSTUIVI, IIB. XXVI. 137

tur ? Ah et hoc dicturus es ,

quia pars hicis lux est , et

pars Dei Deus non est ? Postremo ut sine ulla ratiocina-

tione et plana fidei veritate a nobis audiatis , cur Eliam

hominem natum S raptum esse divinitus de terra creda-
mus, Ghristum autem et ex virgine vere natum^, et in
cruce vere mortuum ^ : hcec ideo credimus, quia et illud
de Eha, et hoc de Christo sancta Scriptura testatur , cui
nemo pius nisi qui credit, nisi impius nemo non credit.

Illud autem de Elia vos negatis, quia omnia simulatis de :

Christo autem quod nasci non potuerit et mori potuerit,

nec vos dicitis; sed ejus ex virgine nativitatem nullam
mortem autem in cruce falsam fuisse contenditis, hocest
etiam ipsam nullam, sed ad ludificandos humanos oculos
simulatam ; ad nihil aliud , nisi ut ab eis qui ista credi-

derint, etiam vobis omnia mentientibus ignoscatur.

VII. Quis autem vobis proponat quod sibi quasi ex ,

persona catholici Faustus proponit « Jesus si natus non :

est , quomodo mortuus est ? » nisi qui parum considerat

ipsum Adam et natum non esse, et tamen mortuum esse?

Si voluisset ergo Filius Dei indesibihumanam carnem ve-

ramque formare, unde formavit et illi primo homini, quo-

niam omnia per ipsum facta sunt *, quis eum non potuisse
audeat allirmare ? Si denique de coelesti vel aerca vel hu-
mida creatura corpus assomptum vellet coramutare in
humanse carnis verissimam qualitatem, in qua et vivere ut
mortalis homo posset, el mori, hoc enm potuisse facere,
quis negaret , omnipotentem omnipotentis Fihum ? Pos-
tremo si voluisset de nullis elementis corporeis, quse per
eum creata sunt, corpus assumere, sed prorsus ex nihilo
sibi creare veram carnem , sicut per eum creata suut
cuncta quae non erant ,
quis nostrum contradicere ,
quis
nostrum fieri non potuisse contenderet ? Non ergo ideo
'
4 Reg. II, u . — » Mattl). I, 25. — 3 Id. xxvii, 5o. — 4 Joan. i, 3.
 :

138 S. A,UGUSTINI EPI8C0PI

credlmus natum ex virgine Maria ,

quod aliter in vera
carne cxistere atque hominibus apparere non posset : sed
(|uia sic scriptum cst in ca Scriptura , cui nisi credideri-
mus, nec Christiani nec salvi esse poterimus. Credimus
ergo ex Maria virgine natum Christum, quia sic scriplum
est in Evangelio : mortuum, quia
credimus crucifixum et

sic scriptum est in Evangelio et vere natum et vere mor- :

tuum, quia veritas est Evangelium. Cur autem illa omnia

in carne ex utero foeminae assumpta pati voluerit , summa
consilii penes illura est : sive quod utrumquc sexum, quem
creaverat, etiam hoc modo commendandum honoran-
dumque judicavit assumendo formam viri et nascendo
, ,

de foemina sive aliqua alia causa qusenam illa sit non

; , ,

temere dixerim. lUud tamen fidenter dicam , nec aliter

factum esse, quam Evangelica veritas docuit-, nec aliter
fieri oportuisse ,
quam Dei sapientia judicavit. Evangelii
fidem omnibus hsereticorum disputationibus anteponi-
mus consilium autem sapientiae Dei supra omne consilium
:

creaturae cujuscumque laudamus.

VIII. Tamen Faustus, ut sibi credamus, liortatur di-
cens : « Et si mihi vera dicenti vis credere_, uterque eorum
apud Hsebraeos falsam traxit opinionem, Jesus de morte,
et Cum paulo post dicat « Ut
de immortalitate Elias. )> :

enim ab sumpta hominis similitudine omnes humanae

initio

conditionis simulavit affectus, sic ab re non erat, si in fine

quoque consignandae oeconomiae gratia fuisset visus et
mori. )) Homo pessime ac fallacissime, quomodo tibi ego
credam, quasi vera dicenti, cum Christum dicas mortem
potuisse mentiri ? Ergo ille mentiebatur, quando dicebat
« Oportet Filium hominis occidi, et tertia die resurgere^ ; )>

ct tu non mentiris, etdicis ut tibi vera dicenti credaraus?

Veracior ergo Petrus, quando ei dixit : « Absit , Domine,
' Luc. XXIV, 7.
 CONTRA FAtJSTUM, LIB. XXVI. 139
» unde meruit audire « Redi retro, Sa-
non fiet istud ; » et :

» tanas^ quidem non lioc infructuose audivit,

» Et ille

qui eam postea veritatem mortis Christi usque ad suam

mortem correctus perfectusque prsedicavit. Verum si ille

quia tantum putavit Christum non moriturum, audire

meruit, Satanas ; tu quid mereris audire_, qui non solum
negas mortuum, sed etiam dicis mortem fuisse mentitum ?

Sed ideo, inquis, mortem quoque simulasse credendus est,

quia omnes humanae conditionis simulavit aflfectus. Quis

enim tibi hoc contra Evangehumconcessurus est, quod
omnes humanae conditionis simulavit aflfectus? Prorsus
si dixit Evangelista : « Dormivit Jesus; » si dixit: Esurivit,
sitivit, contristatus est, exhilaratus est, et si qua taha,
omnia vera sunt, quse ita narrata sunt, ut non eum simu-
lasse, sed plane f ecisse vel exhibuisse conscripta sint, sane
non necessitate conditionis, sed magisterii voluntate, et
divina etiam potestate. Nam homo plerumque etsi nolit,

irascitur 5 etsi noht, contristatur 5 etsi nolit, dormit -, etsi

noht, esurit, ac sitit : ille autem omnia ista, quia voluit.

Sic etiam nascuntur homines atque patiuntur, non quia

volunt, nec quod volmit ^ ille autem etiam ista, quia vo-
luit. Tamen vera hsec et de illo fidehter veraciterque con-
scripta sunt, ut quisquis Evangeho ejus crediderit veritate
instruatur, non mendaciis illudatur.
' Mattb. XVI, 22 et 28. — » Id. viu, 24 : Marc. w, 38 : Matth. XLii : Id.

XXVI, 37 : Marc. iii, 5i.

 ::

MO S. AtJGTISTlNI FPISCOM

M *» V % *» \'V*1 WM Vl^ W*» VWI WXWW» \V^\ \V» W'»'»^'»*» WV» W%» V» VI WV»W*\ VVl w*\

IJRER XXVTI.

I. Faustus clixit : « Si natus non est Jesus^ nec passus

est : si autem passus est, crgo et natus est. Non vobis ex-
pedit, mihi credite, in his rebus consequentiam quaerere
naturae; alioquin infirmabitur omnis vestra fides. Nam et
vos Jesum ex virgine natum sine viri coitu creditis, et si

ex consequentibus priora probanda sunt, erit hoc ialsum.

Poterit enim et vobis responderi in hunc modum, quia si

natus est ex faMiiina Jesus, ergo et seminatus ex viro est

si vero seminatus ex viro non est, ergo nec natus ex foe-
mina est. Potuit autem , ut vos creditis , nasci non satus :

quare ergo non potuerit et pati non partus? »

II. Augustinus rcspondit Nemo tibi proponit quod tibi

:

proponis, nisi iniperitus quem decipis, non instructus a

quo Nam Jesus et nasci potuit non satus, et
convinceris.
palinon partus sed unum horum voluit, alterum noluit.
:

Nasci enim non satus voluit, pati autem non partus noluit
quia partus est passus. Dicis mihi : Unde scis.? Quia hoc
in Evangcho veritatis lego. Si autem tibi dicam : Unde
scis ista quae dicis : Manichaei mihi opponis auctoritatem,
et dicis esse inEvangeUo falsitatem. Ego autem Manichaeo
ista dicenti non crederem, nec si non mihi Christum men-

titum esse laudaret. Quod quidem in Christo non invenit,

sed quid ipse diUgat prodit.
 :

COJilllA FAtSlUM, LIB. XXVIU. l4l

LIBER XXYllI.

Faustus dixit « Sed non poterat raori, nisi natus es-

I. :

set. Et ego respondeo Nec nasci poterat, nisi Deus non

:

esset aut si potuit et Deus esse et nasci, cjuare non et

:

non nasci potuerit et mori ? Vides ergo utile satis non esse,
in his consequentiam quserere, aul argumentis anniti, cum
de rebus agitur quae pertineant ad Jesum. Sed quseren-
dum potius est, quid ipse de se, quidve Apostoli sui de
eodem prsedicarint. Ipsaque adeo pertractanda genealogia
est, et videndum si sibi conveniat, non ex conjectura pas-
sionis, nativitatis ejus exquirere veritatem : quia et pati
non natus potuit , et natus minime pati ^
prsesertim ipsis
vobis fatentibus Deo esse impossibile nihil : quod erit et

ipsum falsum, si hoc constiterit non potuisse mori non

natum. »
II. Augustinus respondit Iterum ac saepe : tibi proponis,
quod non audis ab eis a quibus confutaris. Nemo tibi dicit

Non poterat mori, nisi natusesset : quia mortuus est Adam,

quamvis natus non fuisset. Sed dicitur tibi : Natus est,

quia hoc sanctum Evangehum, non nescio quis haereticus

loquitur : mortuus est, quia hoc in sancto Evangeho, non
in hbro ahcujus Sed tu qui prohibes ar-
haerelici legitur.

gumentari, cum de rebus agitur quae pertinent ad Jesum,

et quserendum censes quid ipse de se, quidve Apostoh sui
de eodem praedicarint, cum coepero Matthaei Evangehum
recitare Apostoh ejus^, ubi narratio nativitatis ejus tota

' Matth. t, i8.

l42 S. AUGUSXIM EPISCOPl

coiitexitur, continuo dices illam narrationem non esse

Matlh.ei, ((uam Matlhaei esset dicit universa Ecclesia, ab
apostolicis sedibus usque ad proesentes episcopos certa
successione perducta. Tu mihi quid contra lecturus es?
Alic[uem forte librum Manicha^i, ubi Jesus negatur esse
natus ex virgine. Sicut ergo ego credo illum librum esse
Manichaei, quoniam cx ipso t« mpore c[uo Manichaeus vive-
bat in carne, per discipulos ejus certa successione prciepo-
sitorum vestrorum ad vestra uscjue tempora custoditus
atc|ue perductus est ; sic et istum hbrum credite esse Mat-

thaei, quem ex illo tempore c[uo Matthaeus ipse in carne

vixit, non interrupta serie temporum Ecclesia certa con-
nexionis successione usc[ue ad tempora ista perduxit. Et
dic mihi, cujus libro potius credere debeamus, ejus-ne
Apostoli, qui Christo, cum adhuc in terraesset, adhoeserat,
an nescio cujus Persae, qui lanto post natus est? Sed alium
lorte profercs hbrum, c[ui nomen habeat alicujus Apostoli,
quem a Christo constat electum, et ibi Christum natum ex
Maria non esse lecturus es. Cum ergo necesse sit alterum
horum librorum esse mendacem, cui nos potius censes
fidem accommodare debere? Ei-ne c[uem iila Ecclesia ab
ipso Christo inchoata et per Apostolos provecta certa suc-
cessionum serie usquead hsectempora, toto terrarum orbe
dilatata, ab initio traditum et conservatum agnoscit atque
approbat, an ei quem eadem Ecclesia incognitum repro-
bat, cum etiam proferatur ab hominibus ita veracibus,
ut Christum laudent esse raentitum?
III. Hic dicturus es : Genealogia ipsa consideretur duo-
rum Evangehi librorum, utrum sibi conveniat. Jam hinc
alibi in hoc opere diximus^, c[uod dicendum fuit. Neque
enira vos movet, nisi c[uemadmodum duos patres potuerit
habere Joseph. Quod si cogitantibus non occurrisset unus

« Vide supra, lib. iti, cap. 3.

 COWTRA. FAUSTUM, LIB. XXVIII. 143

qui genuit, alius qui adoptavit, nec sic facile debuistis

adversus tantam auctoritatem praeproperam proferre sen-
lentiam : nunc vero si vel admoniti cogitatis quam hoc
fieri potuerit, Evangeiio simpliciter credite, et vos potius
tam raale ac perverse argumentari desistite.
IV. Quod autem putat quaerendum esse Faustus, quid
de se Jesus ipse praedicaverit : cui non justum videatur ?
Sed numquid hoc sciri potest, nisi Discipulis ejus narran-
tibus? Quibus si non creditur annuntiantibus quod de
virgine natus sit, quomodo eis fides habebitur annuntian-
tibus quid dese ipse praedicaverit? Si enim prolatae fuerint
aliquee litterae, quae nullo alio narrante ipsius proprie
Christi esse dicantur; unde fieri poterat, ut si vere ipsius
essent, non legerentur, non acciperentur, non prsecipuo
culmine auctoritatis eminerent in ejus Ecclesia, quae ab
ipso per Apostolos succedentibus sibimet episcopis, usque
ad haec tempora propagata dilatatur ; multis in ea jam
completis, quae ante praedicta sunt, et usque in finem quae
restant, sine dubio futuris atque venturis ? Quia et illae

litterse si proferrentur, utique considerandum erat a quibus

proferrentur. Si ab ipso, iliis primitus sine dubio proferri
potuerunt, qui tunc eidem cohaerebant, et per illos etiam
ad aiios pervenire. Quod si factum esset, per ilias quas
commemoravi prsepositorum et populorum successiones
confirmatissima auctoritate clarescerent. Quis est ergo
tam demens, qui hodie credat esse epistolam Christi quam
protulerit Manichaeus, et non credat facta vei dicta esse
Cliristi quae scripsit Matthaeus? aut si etiam de Matthseo
utrum ipse ista scripserit dubitat, de ipso quoque Matthaeo
non potius id credat, quod invenit in Ecclesia, quae ab
ipsius Matthoei teraporibus usque ad hoc tempus certa
successionura serie declaratur^ et credat ncscio cui ex
transverso de Perside post ducentos vei amplius annos
 ,,

144 S. AUGUSTINI EPISCOPI

venienli, et suadenti ul illi potius quid Christus dixerit
roccrilcjue credatur: cum ipsc apostolus Paulus post as-
censionem Domini de ccelo vocatus ', si non invenirct in
oarnc Apostolos, c}uibus communicando ct cum cjuibus
conterendoEvangelium, cjusdem societatis esse appareret,
Ecclesia illi omnino non crederet? Sed cum cognovisset
oum hoc annuntiantem, (|Uod eliam illi annuntiabant, et
in eorum communione atque unitate viventem, acceden-
tibus etiam pcr cum taUbus signis, ((ualia et ilii opcraban-
tur; ita, eum Domino commendante, meruit auctoritatcm,
ut verba ilhus hodie sic audianlur in Ecclesia, tanciuam in
ilio Christus-, sicut ipse verissime dixit, locutus audiatur.
Et putat Manich.cus crcdi sibi debere ab Ecclcsia Christi,
loc|uenti contra Scripturas, tanta et tam ordinata auctori-
tate firmatas : per quas ei praecipue commendatum est
iit quisquis illi annuntiaverit praeter quam ({uod accepit,
anathema sit^.
V. Sed rationem inquit, profero, qua demonstrem
,

Scripturis illis non esse credendum. Certe non argumenta-

ris? Et tamen in ipsa c[uoque argumentatione superaris. Ad

hoc enim redigitur omnis argumentatio tua ut ad extre- ,

mum credat anima ideo se in hoc mundo esse miseram

,

^quia miseria sua Deo suo subvenit, ne ille regno privare-

tur ejusque naturam atque substantiam usque adeo esse
:

Tnutabilem, corruptibilem, violabilem , coinquinabilem ,

ut pars ejus quaedam nec mundari valeat et ab ipso, qui ,

eam sciens innocentem de suis visceribus nihilque apud ,

se peccantem tantae contaminationi permiscuit

, oeterno ,

:globi supplicio puniatur. Iste fmis est omnium argumen-

tationum fabularumque vestrarum quarum utinam sit :

iinis sed in corde et in ore

, vestro ut aliquando tam ,

j^ecrandas blasphemias credere ac diccre dcsinatis. Sed ex

/ Act. IX, 5. — 2 9, Cor. xiii, i2. — ^ Gal. i, 8.

 CONTRA FAUSTUM, LIB. XXVIIl. 145
ipsis, inquit , litteris probo, quam eis noii ubique cre-
dendum sil, quoniam contraria sibi loquuntur. Cur non
ergo dicis potius nusquam eis esse credendum , tanquam
inconstanlibus seseque impugnantibus testibus? Sedhoc,
inquit, eJigo, quod consentaneum video veritati. Cui ve-
ritati ? Fabulae scilicet tuae, habenti in capite belium Dei,
inmedio contaminationcm Dei, in fme damnationem Dei.
Etnusquam, inquit, creditur litteris sibimet adversis at-
que contrariis. Sed ideo tibi hoc videtur quia non intelJi-
gis : nam et quidquid protuiisti quod taJe videretur,
demonstratum est quam non inteiiigas •, et quidquid pro-
tuieris , demonstrabitur. NuIJa ergo causa est ,
quare illis

litteris tanta auctoritate praeditis non credamus : et plane

ista maxima causa est , cur eos qui aliud annuntiant ana-
thememus.

cxxxvi. 10
 ,
,

146 S. AUGCSTINI EPISCOPI

%Mn,%i»n/ti^MMM\wnMi%iv%wi^i\i%/%i%iyvuMit^^MMi\iy\i%ni*MMi*^^ vv

LIBER XXIX.

I. Fatjstus dixit : « Ergo magia erat ,

quod visus ac
passus est^ si natus non est. Eadem in te vicissim argu-
mentatio retorquetur, ut magia et illud fuerit, quod utero
portatus, aut quod editus sit, si seminatus non fuit. Extra
legem naturae esse constat virginem peperisse , multoc[ue
magis inventam etiam post partum virginem. Quare ergo
et hoc prseter naturam non vis ut contigerit ,
pati eum
potuisse volentem , sine sorte nativitatis ? Mihi crede
quantum ad rem attinet, utrique in hoc naturae contraria
profitemur : sed hoc interest ,
quod nos honeste, vos tur-
piter : nos passionis ejus rationem aliquam reddimus et
probabilem ; vos nativitatis aut nullam praestatis , aut
falsam : denique nos specie tenus passum confitemur, nec
vere mortuum 5 vos pro certo puerperium fuisse creditis
et utero muliebri portatum. Aut si ita non est , fateamini
et vos quia hoc etiam imaginarie sit factum, ut videretur
natus etomnis nobis erit profhgata contentio. Nam illud
,

quidem, quod saepe aflirmare soletis, necessario eum esse

natum, quia alias hominibus videri aut loqui non posset,
ridicuium est ] cum multoties , ut jam probatum a nos-
tris est, Angeli et visi hominibus et locuti esse mons-
trentur. »
II. Augustinus respondit Non vobis dicitur magia esse,
:

ut qui natus non fuerit, nam hoc in Adam fac-

moriatur ;

tum esse jam supra commemoravimus sed et si nunquam :

 ,:

CONTRA. FAUSTUM, LIB. XXIX. 147

factum fuisset Dominus Christus ita venire voluisset
, et
ut non ex virgine assumpta , sed tamen in vera carne ap-
parens_, nos vera morte redimeret, quis eum non potuisse
dicere auderet ? Sed illud melius erat quodfecit, ut etiam
de virgine nasceretur , et utrumque sexum, pro quo libe-
rando moriturus erat, dignaretur etiam commendare nas-
cendo masculino suo corpore ex foemina procreato
,

contra vos ipsos maxime facto ipso loquens , vosque sub-

vertens , qui masculum et foeminam , non Dei, sed diaboli
opus esse praedicatis. quod magise simile di-
Sed illud est
cimini asserere, quod passionem mortemque ejus specie te-
nus factam et fallaciter dicitis adumbratam
, ut mori ,

videretur qui non moriebatur. Ex quo fit ut ejus quoque ,

resurrectionem umbraticam imaginariam fallacemque , ,

dicatis neque enim ejus qui non vere mortuus est, vera
:

esse resurrectio potest. Ita fit , ut et cicatrices Discipulis

dubitantibus falsas ostenderit : nec Thomas veritate con-
firmatus , sed fallacia deceptus clamarit : « Dominus meus
» etDeus meus* » et tamen persuadere conamini lingua
:

vos loqui verum, cumChristum dicatis toto corpore fuisse

mentitum. Hsec sunt quse vobis objiciuntur, qui lalem
Christum vobis finxistis, cujus discipuli veri non sitis, nisi
mendaces vos quoque fueritis. Non autem ideo magia vi-
deri poteat nata ex virgine hominis caro, quia caro Christi
sola ita nata est sicut nec illa magia est : quia sola ,

Christi caro die tertio resurrexit , nunquam ulterius mo-

ritura. Alioquin omnia miracula Dei magica erunt, quia
singulariter facta sunt : sed vere facta sunt , verumque
ostenderunt, non oculos hominum praestigiis fallacibus

illuserunt : quae quidem contra naturam plerumque ap-

pellantur; non quod naturse adversentur, sedquodna-
turse modum ,
qui nobis est usitatus, excedant. Repellat
' Joan. XX, 28.

10.
 ,

148 S. iLUGUSTlM EPISCOPI

ergo Domiiius a parvulorum suorum menlibus, quod
(juasi admonendo Faustus persuadere conatus est, ut
etiani nos imaginariam , non veram nativitatem Chrisli
proliteamur 5 atque ila inter nos omnis contentio fi-

niatur : imovero maneal nobis advcrsus illos potius

pro veritate certamen , ([uam cum illis in falsitate con-
cordia.
III. Verumtamen qusero ab eis, si nostra contentio
terrainatur cum hoc dixerimus, cur hoc ipsi non dicunt?
Cur ipsi mortem non veram, sed imaginariam Christi
atiirmant ^nativitatem autemnon saltem talem, sed prorsus
nullam dicere delegerunt ? Si auctoritatis Evangelicae pon-
dere erubuerunt, etideo non ausi sunt Ghristum nonsal-
tem imaginaric passum dicere nativilatem quoque ejus :

eadem Evangelica testatur auctoritas. Etsi enim duo

Evangelistae ipsum partum Mariae narraverunt nulius 5

tamen Evangehstarum tacuit quod habuerit matrem Je- ,

sus. An ideo piguit etiam hoc proedicare simulatum, quia

generationes ahas Matthaeus, alias Lucas exequitur^ unde
videntur non sibi convenire ? Sed da hominem qui non
intelhgat ,
putabit etiara in multis quse ad Christi pas-
sionera pertinent , Evangelistas sibi non convenire "^
: da
vero qui inteUigat, et ubique conveniunt. An quia mor-
tem siraulare honestum est, nativitotem autem etiam
siraulare turpe est ? Gur ergo nos hortatur hoc confi-

teri ,
quo possit nostra contentio profligari ? Unde ergo
mihi videatur nativitatera Ghristi, nec saltem sicut raor-
tcm simulatura , sed prorsus nuliara praedicare voiuisse
in consequenti sermone apparebit , ubi alteri respoade-
bimus qusestioni.
IV. Absit autem ut sit in membris sanctorum etiam
' Matth. 1, 25: Luc. 11, 7 : Matth. u, ii ; Marc. 111, 3i : — » Luc. n. 53.
joan. 11, i.
 CONTRi FAUSTUM, LIB. XXIX. 149
genitalibus aliqua turpitudo. Dicuntur quidem inhonesta*
quia non habent eam speciem decoris, quam membra
quae in promptu locata sunt. Sed videte quid dicat Apos-
tohis, cum ex ipsa membrorum corporis nostri unitate
alque compage charitatein persuadet Ecclesiae. « Multo
)) magis , inquit ,
quae videntur membra corporis infir-
)) miora esse, necessaria sunt, et quae videntur vihora esse
» corporis, abundantiorem honorem circumponimus
iis :*

)) et quae inhonesta sunt nostra, abundantiorem honesta-

» tem habent ^
quae autem honesta sunt nostra , non
» opus habent : sed Deus temperavit corpus, ei cui deerat
)) majorem honorem dans , ut non essent scissuroe in cor-
» pore-. » Illicitus itaque, et temperantiae legibus non
subjectus membrorum illorum usus est turpisj non ipsa
membra ,
quse non solum in excellenti integritate csehlses
et virgines seiVant, sed ipsi conjugati sancti patres ac
matres , sic eis generationi tantummodo consulentes ule-
bantur, ut ille naturahs motus nuUo modo turpis esset,
qui non lubidini , sed rationi serviret. Quanto roagisergo
in sancta virgine Maria, quaeChristicarnem fide concepit,
nihil habuerunt turpitudinis membra ,
quae nec humano
licitoque conceptui , sed divino tantumpartui servierunt.
Merito plane sic honestata , ut nobis Ghristum ,
quem
cordibus integris credendo conciperemus , et confitendo
quodam modo pareremus, etiam corporahter servata in-
tegritate transfunderet. Nullo modo enim Christus matrem
nascendo faceret deteriorem 5 ut cui munus foecunditatis
attulerat, decus virginitatis auferret. Haec veraciter, non
fallaciter facta sunt : sed nova sunt, sed insohta sunt , sed
contra naturae cursum notissimum sunt, quia magna, quia
mira, quia divina ; et eo magis vera, certa, firmata.
Et Angeh, inquit, visi et locuti sunt, quamvis nati non
' 2 Retract, cap. 7. — ' i Cor. xii, 10..
^50 S. AUGU8TINI EPI8C0P1
Quasi nos dicamus Clirislum, nisi nasceretur
fueiiiit.
ex
firmiua, nec videri ncc locpu poLuisse.
, Potuit, scd no-
luit ct lioc melius est i|uod voluit.
:
Hoc autem eum vo-
luissc ideo certum esl, quia hoc fecit, qui nihil necessitate,
sicut deus vester, faceret, sed omnia voiuntate. Hoc vero
eum fecisse, ideo non dubilamus, quia non cuiquam hse-
retico, sed ejus Evangelio credimus.
 ,

CONTRA FAUSTUM, LIB. XXX. lol

MVVVVVVVVt/VVVVt/VVVVVlfVVMiVVVVWVVVVVVlVVVVVVVVVVVVVVVVI/VVVVVVVVVVVVVtfVVVtfVVVV

LIBER XXX.

I. Faustus dixit : « De vobis jamdudurn Paulus scrip-

sit : « Quia discedent quidara a fide, intendentes spiritihus
» seductoriis, doctrinis daemoniorum , in hypocrisi lo-
» quentes raendacium, cauteriatara habentes conscientiam
» suam prohibentes nubere,
j
abstinentes a cibis quos Deus
» creavit ad percipiendum cum gratiarum actione fideh-
)) hbus * . )) Nunquam plane tibi ego haec al) Apostolo dicta
esse consenserim, nisi antea confitearis ipse , Moysen et
Prophetas doctrinas attulisse daemoniorum-, etseductorii
spiritus ac mahgni f uisse interpretes, qui a porcina et cae-
teris carnibus quas immundas vocant , sollicite doceant
,

abstinendura^ De his ergo primo dehberandum vobisest,

et diu multumque cogitandum, hsec qui debeant accipi
in Deo-ne ipsi haec, an in daemonio locati videantur. Hac
enim tenus aut Moyses et Prophetoe nobiscum daranati
,

erunt, aut et nos cura illis absoluti. Neque enim justa haec
nunc vestra sententia est ut nos quidem, qui solum in ,

plebe sacerdotale horainum genus censearaus a carnibus

abstinere debere, daemoniorum doctrinae videaraur vobis
assectatores vestros vero Prophetas, atque ipsum adeo
:

Moysen, qui priraus non antistitibus sohim, sed orani con-

fuse hominum generi suilla interdixerit , et leporina , ei
hericina carne, et sepiis ac loJhginibus, caeterisque gene-
ribus piscium carentibus squama, non in spiritu seducto-

• i Tiin. IV, I. — 2 Levit. xi. — 3 Deut, xiv.

1 .S^ S. AUGUSTINT EPISCOPr
,.:o lioc, ncc in doctrina tUTcmoniorum, scd in Deo polius
ct in sancto Spirilu loculos cssc arbiticmini. Igitur uthoc
tibi interini Paulum
concedam, viclus tamen abs
dixisse
tc non antc fucro, (|uam tu Moyscn damnaveris et Pro-
phetas : ut cjuod ratione convictus ct vcritate nunquam
fortasse fecisscs, nunc id ventris causa facere videaris,
blasphemare Moyscn. »
Est vero et aliud de tribus pucris apud vos in I)a-
II. «

niele', quo vchementer perinde confundcmini si istud ,

coustiterit, a cibis abstinere, dcemoniorum csse religio.

UU enim non tantum ab interdictis Legc sed ctiam a 5

concessis abstinuisse lcguntur : cpios vehementer mirari

soletis, et in Martyribus numerare j cum sint et ipsi doctri-

nam assecuti daemoniorum , si hoc esse ApostoU testimo-

nium constat. Ad hebdomadis
haec ct Daniei ipse tribus
dierum jejunasse se perhibef^, et carnem non edisse, nec
bibisse vinum dum exoraret pro populo suo. Quid ergo
,

et hic in doctrina se dsemoniorum magnificat, et de seduc-

commento gloriam captat? »
torii spiritus

De vobis vero quid dicam ? id est, de Christianio-

III. «

ribus apud vos, quorum nonnulh quidem porcina, plerique

vero quadrupede omni alii etiam cuncto animah penitus ,

abstinent, fertque ob hocin oculis eos omnis Ecclesia, et

summa cum veneratione suscipiens solum non , deos existi-

mat. Nec videtis indociles, quia sihoc verum, et ab Apostolo

dictum testimonium est, daemoniorum et ipsi sunt Judifi-
cati doctrinis. Quid vero et de illo dicemus quod sane ,

frustrari quis audeat aut abnegare, cum constet hoc inter

omnes, et seque per orbem terrarum quotannis omni cum
studio celebretur in conventu catholico ? Dico autem Qua-
dragesimam, quam qui intcr vos rite observandam puta-
verit, abstineat necesse est omnibus his, qure capitulum
' Dan. I, 12. — 2 id. X, 2.
 :

contrA fAusttjm, lib. XXX. 153

hoc a Deo ad percipiendum nobis creata dicit et daemo- ,

niorum insuper doclrinam vocat abstinentiam praedicto-

rum. Quid ergo et vos, charissimi, ritu-ne tunc daemonio-
rum vivitis, cumhaeca vobispassionisChristicelebrantur
mysteria , et seductorii spiritus fiaude capimini , et in hy-
pocrisi loquimini mendacium, et cauteriatam habetis
conscientiam vestram ? Quod si horum nihil vos : nec nos
igitur. Quid ergo sibi vult capitulum hoc, aut a quo scrip-
tum putabimus, et contra quos, quod nec Veteris Testa-
menti traditiones nec Novi confirmet scita ? Siquidem
,

hoc ab omnibus ut ex vobis ipsis apparet, illud vero a

,

quibusdam quamvis abstineri tamen docet sententia , :

vero hsec vestra cunctam penitus carnaHum ciborum abs-

tinentiara, daemoniorum vult esse doctrinas. Cuisi et vos
creditis , eadem damnate Moysen, renun-
saepius dixero,
tiate Prophetis , parem et de vobis ipsis sententiam
ferte
quia ut illi semper a quibusdam ciborura sic vos inter- ,

dum abstinetis ab oranibus. »

IV. Aut si Moyses vobis et Prophetae, cum escas di-

«

judicant, Deilegem sancire videntur, et non daemoniorum j

si Daniel in Spiritu sancto observavit tres hebdomadas -,

si Ananias, Azarias , et Misael pueri, divinse mentis ins-

linctu, oleribus uti maluerunt et leguminibus ; si denique
in vobisquotquot abstinent non a daemoniis impulsi id ,

faciunt si Quadragesima sine vino et carnibus non su-

•,

perstitiose a vobis, sed divina lege servatur : videte quaeso,

videte, ne summae dementiae hoc sit a Paulo dictum pu-
lare ,
quod daemoniorum doctrina sit abstinentia omnis
ciborum, et prohibere nubere : quemadmodum nec illud
quod dicit etiam virgines dicare Christo, daemoniorum
esse doctrinas ;
quod vos perinde sine consideratione le-
gentes , ut csetera , ad nos subinde respicitis : nec videtis
hinc et virgines vestras daemoniorum doctrina captas no-
154 S. AUGUSTINl EPISCOPl
tari, ct vos esse antistites daemoniorum, qui certalim sem-
per ad hanc eas incitetis professionem suasionibus vestris,
ut pene jam major in Ecclesiis omnibus virginum apud
vos quam mulierum numerositas habeatur ? Quid ergo
,

non et vos jam desistitis a talibus incoeptis ? Quid in frau-

dem miseras inducitis fihas hominum, si nonin eis Christi
voluntas impletur, sed dxmoniorum ? Et tamen hoc no-
bis primo respondeatis vehm, utrum omnino virgines
,

tacere doctrina sit daemoniorum an solum per prohibi-

, ,

tionem facere nubendi ? Si per prohibitionem nihil ad ,

nos nam et ipsi tam stultum judicamus inhibere volen-

:

tem quam nefas et impium satis nolentem cogere. Si vero

,

favere huic quoque proposilo et non reluctari volenti id ,

quoque doctrinam putatis esse deemoniorum taceo nunc ,

vestrum periculum ipsi jam timeo Apostolo ne daemo-

, ,

niorum doctrinam intulisse tunc Iconium videatur , cum

Theclam oppigneratam jam thalarao, in amorem sermone
suo perpetuae virginitatis incendit. Quidvero etdemagis-
tro ipso dicemus, ac sanctimonii totius auctore Jesu, et
hujusipsius professionis puellarum csehbe sponso, qui in
Evangeho tria genera taxansspadonum^ unumnativum,
alterum factitium, tertium vohmtarium, eistamen palmam
attribuit ,
qui se ipsos, inquit, spadones fecerunt propter
regnum ccelorum , significans virgines et pueros qui nu-
bendi ipsa a cordibus suis exsecta cupiditate , spadonum
tanquam in domo regiacon-
vice in ejus Ecclesia semper,
Quid ergo et hoc vobis doctrina videtur esse
versentur. ,

daemoniorum et in seductorio spiritu dictum ? Et quis

,

erit aiius in l)eo loquens, si Paulus et Ghristus daemonio-

rum probantur fuisse sacerdotes ? Mitto enim cseteros
ejusdem Domini nostri Apostoios, Petrum et Andream,
Thomam et illum inexpertem Veneris inter caeteros bea-
' Matth. xit, 12.
 »

COWTRA FAUSTUM, LIB. XXX. 155

tum Joannem ,
qui per diversa professionem boni istius

inter virgines ac pueros divino prseconio cecinerunt, for-

mam nobis atque adeo vobis ipsis faciendarum virginum
relinquentes. Sed hos quidem, ut dixi, praetereo, quia
eos exclusistisexGanone, facileque mente sacrilega vestra
daemoniorum his potestis importare doctrinas. Num igitur
et de Christo eadem dicere poteritis, aut de apostolo
Paulo , quem simihter ubique constat et verbo semper ,

prsetulisse nuptis innuptas, et id opere quoque ostendisse

erga sanctissimam Theclam ? Quod si hsec dsemoniorum
doctrina non fuit ,
quam ct Theclse Paulus, et caeteri cae-

teris annuntiaverunt Apostoli , cui credi jam poterit hoc

ab ipso esse memoratum , tanquam sit daemoniorum vo-
luntas et doctrina, etiam persuasio sanctimonii ? Non ergo
est interim quod vos existimetis solis hortamentis virgines
facere, et non prohibitione nubendi. Nobis enim quoque
hoc ipsum insitum est et demens profecto ille, non tantum
:

stultusputandus est, qui idexistimet lege privata prohiberi

posse, quod sit publica concessura : dico autem hoc ipsum
nubere. Quapropter et nos hortamur quidem volentes ut
permaneant , non tamen cogimus invitas ut accedant. No-
vimus enim quantum voluntas , quantum et naturae ipsius
vis etiam contra legem publicam valeat nedum adversus ,

privatam , cui respondere sit liberum : Nolo. Si igitur hoc

modo virgines facere sine crimine est, extra culpam sumus
et nos : quoquo genere virgines facere crimenest, rei
sin
estis et vos. Jam qua mente aut consiho hoc adversum

nos capitulum proferatis ego non video. ,

V. Augustinus respondit Audi ergo, quod confiteris te

:

non videre, qua mente aut consilio hoc adversum vos

capitulum proferamus non quod a carnibus abstineatis,
:

nam hoc a quibusdam et primi patres nostri fecerunt, sicut

commemoras^ non tamen ea daranandi, sed significandi
 ,
;

156 S. AUGUSTINI EPISCOPI

gratin, qnod non intclligitis, ct undo jam cjuantum sufli-

cerc videbatur, in supcrioribus partibus Opcris liiijus io-

cutus sum : et Chrisliani, non hceretici , sed Catholici,
cdomandi corporis causa, proptcr animam in orationibus
amplius humiliandam, non ([uod illa csse immunda cre-
dant , non solum a carnibus , verum a ({uibusdam etiam
terrse fructibus abstincnt •, vel semper , sicut pauci , vel
certis diebus atque temporibus, sicutper Quadragcsimam
lere omnes ,
quanto magis quisque vel minus seu voluerit,
seu potuerit. Vos autem ipsam creaturam negatis bonam,
ct immundam dicitis ,
quod carnes diabolus opcretur fae-
culcntiorc matcria mali ac pcr hoc eas, tanquam immun*
;

diora et truculcntiora dci vestri vincula , exhorrentes

abjicitis. Auditoribus autem vestris, quos tanquam dis-
tinctos a genere secundum veniam
sacerdotum dixisti ,

haec edenda conceditis sicut quibusdam concedit Apos- :

tolus secundum veniam \ non omnem concubitum con-

jugalem ctiam qui fit sola causa generandi ; sed eum qui
fit per incontinentiam , sed tamen cum conjuge.Neque
enim conceditur secundum veniam nisi , peccatum. Hoc
vos de omni carnium cibo sentitis hoc et , ipsi ab haeresi
vestra didicistis , et vestros Auditores docetis : sed illis

quod sit ignoscendum, proptcr quod vobis necessaria mi-

nistrant , ut dixi , conceditis , non dicentes non esse pec-
catum, sed peccantibus veniam largientes 5 vos autem ab
omni tanquam mala et immunda contagione abstine-
tali

tis ac per hoc illud quod sequitur ea verba Apostoli

:

quibuscommemorationem hujus capituli terminasti, ipsum

est omnino quod nos facit hoc tcstimonium vobis objicere

cjuod et tu, puto, sciebas, ut ea verba primo non poneres,

et nobis in extremo diceres « Qua mente aut consilio hoc :

adversum nos capitulum proferatis ego non video » , :

• I Cor. vii, 6.
 »

coNtrA fAdstum, lib. XXX. 157

cum hoc ipsum nostrum consilium tacere quam comme-
morare raalueris. Cum enira Apostolus dixisset : « Absti-
» nentes a cibis quos Deus creavit ad percipiendum cura
» gratiarum actione fidelibus : » secutus ait : » Et iis qui
» cognoverunt veritatem quoniam omnis creatura Dei
,

» bona est, et nihil abjiciendum quod cum gratiarum

,

» actione percipitur ; sanctificatur enim per verbum Dei

» et orationem ^ » Hcec sunt quse negatis, hoc animo, hac
voluntate, hac opinione ab escis hujusmodi temperatis,
quodnon significatione, sed natura malae et immundse sint.
Quain re Creatorem earum sine dubio blasphematis hoc :

est quod pertinet ad doctrinam daemoniorura. Nohte ergo

rairari hoc de vobis tanto an te a sancto Spiritu prophetatura.
VI. Iterura si ad virginitatem sic adhortaremini, c{uem-
admodura hortatur apostolica doctrina : « Quia dat nup-
» tum, bene facit 5 et qui non dat nuptum, melius facit ^ :

ut bonum esse nuptias diceretis , sed meliorem virginita-

tem, sicut facit Ecclesia ,
quse vere Christi est EccJesia :

non vos Spiritus sanctus ita praenuntiaret, dicens : « Prohi-

» bentes nubere. » Ille enim prohibet, c[ui hoc malura esse
dicit non qui huic bono aUud melius anteponit. Denique
,

vos eum prsecipue concubitum detestamini qui solus ,

honestus et conjugalis est, et quem matrimoniales quoque

tabulae prae se gerunt , liberorum procreandorura causa :

unde vere non tam concumbere quam nubere prohibe- ,

tis. Concumbituv: enim etiara causa libidinum nubitur ,

autera non nisi filiorura. Nec ideo vos dicatis non prohi-
bere ,
quia multos vestros Auditores in hoc obedire no-
lentes vel non valentes salva amicitiatoleratis. lUudenim
habetis in doctrina vestri erroris , hoc in necessitate socie-
tatis. Hinc est quod pauloante distuleram dicere, cur vo-
bis mors Ghristi visa sit vel fallax et siraulata praedicanda,
' I Tim. IV, 3. — » I Cor. vu, 38.
158 S. AUGUSTim EPISCOPI

et non etiara nativitas. Mortcm quippe tanquam separa-

tionem animDe, id est, naturae dei vestri a corpore inimi-
corum ejus , lioc est a figmento diaboli, proedicatis atque
laudatis : rem dignam fuisse credidistis quam
ac per hoc ,

Christusetsi non moriens, tamen mortem simulanscom-

mendaret. In nativitate autem quia non solvi, sed ligari
potiusdeum vestrum creditis hanc nec saltem f allaciter
,

imaginatum Christum credere voluistis ita ut nonsic vo- :

bis Maria dispHceret , si concubuisset , et noii concepisset,

quomodo displicet ,
quia non concubuit , et tamen pepe-
rit. Videtis ergo multum interesse inter hortantes ad vir-
ginitatem , bono minori bonum amplius prseponendo ; et
prohibentes nubere, concubitum propagationis, qui solus
proprie nuptiahs est , vehementius accusando : multum
interesse inter abstinentes a cibis, propter sacramenti sig-
nificationem , vel propter corporis castigationem ; et abs-
tinentes a cibis ,
quos Deus creavit , dicendo ,
quod eos
Deus non creavit. Proinde illa doctrina est Prophetarum
et Apostolorum, hoec daemoniorum mendaci loquorum.
 cokxrA fAustum, lib. XXXI. 159

till^lllVXIWWVVVXVW/lWn/XVVVlWVKIMIVXVlM^VXIXXVWWXIXW/WiW/Vi^

LIBER XXXI.

I. Fadstus dixit « Omnia munda mundis immundis

: ;

» autem et coinquinatis nihil mundum sed iniquinata ,

» sunt eorum et mens et conscientia^ » Hoc quoque ip-

sum utrum vobis expediat a Paulo dictum credere, con-

,

siderandum est hactenus enim non tantum daemoniis

:

exagitatos constitit Moysen et Prophetas , cum tantas de

ciborum diflferentiis tulerint leges ; sed etiam quod im-
mundi ipsi fuerint et coinquinati mente atque conscientia
sua , ut congrue in ipsos et illud cadere possit quod se-
quitur, Deum se scire profitentur, operibus autem ne-
ganf^. Gui autem hoc magis competit, quam Prophetis
atque Moysi ,
qui longe aliter vixisse probantur ,
quam
Dei cognitoribus congruebat. Ego tamen nunc usque,
prseter adulteria et fraudes et homicidia , nihil aliud esse
putaveram unde conscientias poUutas habuisse videren-
,

tur Moyses et Prophetse nunc autem hoc demonstrante :

capitulo, scire jam datur etiam hinc eos inquinataementis

fuisse, quia aliquid putaverint inquinatum. Quorsum ergo
talibus etiam nunc vos visionem divinae majestatis con-
tingere potuisse arbitramini , cum sit scriptum , nisi eos

qui corde puri fuerint , Deum videre non posse ^ ? At vero

hi etiam si casd ab illicitis facinoribus extitissent , sola
tamen haec abstinendi a quibusdam escis superstitio , si

mentem contaminat , divinitatis eis potuit negasse cons-

' I Tit. 1, i5. — a Ibid. i6. — 3 Matth. v, 8.

 ;,

160 S. AUGDSTINI EPISCOPI

pectiim. Evanuit ergo jam , atqiie extincta simul est Da-
nielis (|uoque illa ac trium puerorum gloriatio * : qui et
ipsi us(|ue ad hanc pra?dicalionrm quoe censct nihil im-
mundum , castissirai plane ac bonce mentis juvenes habiti
sunt in judaismo, quia scilicet paternarum memores tra-
ditionum, a Gentium dnpibus, ct maxime immolatis
omni cum studio se conservaverint illibatos. Nunc enim
demum apparuit et ipsos contaminalos fuisse mentibus et
conscientia, tum maxime, cum os a sanguine et cibis fe-
rahbus abstinebant. »

II. « Sed illos fortasse excuset ignorantia nec dum j

enim apparente christiana hac fide quae doceret omnia

essc munda mundis-, quoedam et ipsi putaverint non
munda vos vero qua nunc excusationeutimini, si Paulo
:

clamantc, nihil esse non mundum", et doctrinas daemo-

niorumappellanteciborum obstinentiam, et mente pollu-
tos vocante qui aliquidpulaverintinquinatum, non solum
abstinetis, ut diximus , sed etiam gloriam captatis exinde,
et eo acceptiores vos creditis Christo, quo eritis abstinen-
tiores a cibis , id est , sccundum hanc sententiam quo ,

mentibus inquinati magis et magis conscientia vestra pol-

luti ? Quid quod etiam cum tres in mundo religiones sint,
quae menlis purgationem pariter in castimoniis et absti-
nentia , ritu quamvis diversissimo reponunt , dico autem
Judaeos , et Christianos , et Gentes , ex quanam istarum
religionum sermo hic veniat , non potest inveniri ,
qui
docet nihil esse non sanctum : certe ex judaismo minime
itidem ex paganismo , quia ipsum quoque discriminat ci*
bos^ nec quidquam interest, iiisi quod Hebrseus in qui-
husdam animalibus a Paganis disscntit. Restat christiana
fides, cujus si proprium hoc essc putas, nihil existimarc

pollutum, prius est ut fatearis in vobis esse neminem

"
Dan. 1, et lu, 12. — ' Tit. i, i5. — 3 i Tini. iv, 3.
 COMIlA FAUSTUM, LIB. XXXI. 161
christianum. « Omnes apud vos, ut csetera rcliceam,
enira
» morticina tamen et immolata inquinamentum exislimant
)) esse non parvum ^ : » aut si et a vobis jure christia-
nitatis hoc agitur, ne hujus quidem ergo religionis sen-
tentia esl, quae omnem penitus immundorum abstinen-
tiam toliit. Quorsum ergo a Paulo id dici potuit , t[uod
jiulJi sit rehgioni conveniens ? Etenim Apostolus non
tam religionem exuit quam rilum mulavit cum ex , ,

Judaeo factus est Ghristianus. At vero qui hoc capitulum

scripsit, videtur ille mihi nulla prorsus religione fuisse
subnixus. ))

III. « Quapropter si quid de caetero in laesionem nostrae

lidei de Scripturis quaerentes inveneritis , tunc demum id
nobis opponere mementote cum vobis perviderilis non
,

esse contrarium ; quemadmodum et illud, quod de Petro

soletis afferre, tanquam idem viderit aliquando de ccelo
demissum vas , in quo essent omnia genera animalium e-t
serpentes ^ atque eo attonito et admirante, vox audita sit

dicens ad eum : « Petre, quidquid in vase vides, macta; et

» manduca-. Gui idem respondens Domine, commune, :

» inquit, et immundum non contingam. Etiterumvox ad

eum Quod ego sanctificavi, immundum ne vocaveris.»
)) :

Quod (juidemipsumlicetet per allegoriamaliudquiddam,

et non indifferentiam videatur significare ciborum, tamen
quia vobis et hoc ita intelligere placet : vescamini igitur
necesse est passim belluis omnibus, et echidnis et colubris,
ac reliquo omni genere serpentino juxta horama Petri.

Hactenus enim vere dicto audientes vos esse probabitis

voci, quam feriur audisse tamen hujus quoque me-
: et

mineritis seraper, quia Moyses hinc

et Prophelae damnati

sunt, qui de iis quse sanctificaverit Deus juxta vocis hu-

jus sententiam, multa pulaverint esse pollula. »
• Act. XV, 2f). — ' IJ. X, 14.

CXXXVI. 11
 ,,

162 S. AtJGtJSTlNI EPISCOVI

IV. Augustinus rcspondit : Cum ait Aposlolus : « Ora-

» nia munda mundis^:» naturas ipsas intelligi voluit,
(|uas Dcus crcavit, secundum illud quod Moyses in Genesi
scripsit : « Et fecit Deus omnia, ct eccebona valde'^ » :

non signilicationcs secundum ({uas Deus per eumdem ,

Moysen ab immundis munda discrevit^ unde quia multa :

et multis locis jam di\imus, nunc breviter admonuisse

suffecerit. Proinde iilos, ({ui jam tempore rcvelationis

Novi Testamcnti adhuc illas umbras futurorum ita cus-

,

todiendas putarent , ut sine iis Gentes salutem ,

quae in
non posse contenderent, immundos
Chrislo est, percipere
dicit quod carnaliter saperent et infideles
Apostolus , ;

quod tempus gratiae a Legis tempore non discernerenl.

Quibus ideo dicil nihil csse mundum, ([uia et iis quae res-
puebant, et iis quoe sumebant , non sancte nec juste ute-
bantur : sicut omnes quidem infideles , sed vos praecipue
Manichnei, quibus omninonihil est mundum, Neque enim
cibus ipse quem sumitis, ([uamvis eum magna diligentia
quasi a carnis contagione separelis mundus est vobis, ,

quera creatum nisi a diabolo non dicitis. In illo etiam

deum vestrum ligatum atque pollutum vos edendo pur-
gare perhibetis. Vos saltem vobis mundi videreraini, quo-
rum ventribus raeretur ille purgari. Sed et vestra corpora
naturam et opificium gentis tenebrarum esse contenditis
animas autem vestras ipsis adhuc corporibus inquinatas.
Quid ergo vobis est mundura ? Non quae sumitis, non quo
mittitis ea quae sumitis, non vos ipsi qui sumpta purga-
tis. Videtis ergo propter quos tunc istam sententiamdixit
Apostolus : talem tamen dixit, quae omnes infideles et
imraundos teneret, sed vos praecipue raaxiraeque convin-
ceret. Omnia ergo munda mundis, secundum naturam in
qua creata sunt : non taraen orania secundum significa-
'
Tit, I, i5. — ' Gon. i, 3i. — 3 Levit. xi.
 COKTRA FAUSTUM, LIB. XXXI. 163
tionem munda primo populo Judaeorum : nec nobis om-
nia , vel propter salutem corporis , vel propter consuetu-
dinem humanae societatis, apta sunt : sed cum sua cuique
redduntur et naturalem ordinem servant , omnia munda
sunt mundis ; immundis autem et infidelibus, quales prse-
cipue vos estis, nihil est mundum. Caetera jam verba
Apostoli ,
quae sequuntur, vos ipsi vobis salubriter dicere-
tis , si cauteriatam vestram conscientiam sanari velletis.

Sequitur enim : « Sed poUuta sunt eorum et mens et cons-

» cientia^ »

' Tit. 1, i5.

H
 164 S. AUGUSTINI EPI8C0P1

lt.V«V%V\ i«\\ \\wti>w\^w\vv« wwvv ww\wv\v«.\\vw\vwv\ w\wv wwwwww wtt

LIDER XXXJl.

I. Faustds dixit : « Si accipis Evangelium credeie ,

omnia debcs, (juae in eodem scripta sunt. Quid enim tu,

quia Vetus accipis Testamentum, idcirco-ne credis omnia
passim^ qutie in eodemscripta sunt? Nempe solas indideni
excerpentes prophetias quae regem Judoeis venturum signi-
ficabant ,
quia ipsum putetis csse Jesum ^ et pauca quac-
dam disciplinse civilis praecepta communia, ut est : « Non
)) occides : Non moechaberis^, )) cfitera praetermiltitis, ct
arbitramini esse non minus atque eadem quae Paulus pu-
tavit stercora -.Quid ergo peregrinum hoc aut quid mi- ,

rum est, si et ego de Testamento Novo purissima qureque

legens et meae saluli convenientia ,
praetermitto quae a
vestris majoribus inducta fallaciter , el majestatem ipsius
cl gratiam decolorant ? »

II. K An
Testamentum habetaliqua, inquibus
si Patris
parum debeat enim esse vultis Judaicam
audiri, (Patris
lcgem cujus novimus quam multa vobis horrorem, quam
,

multa pudorem laciant, utquantum ad animum jam du-

dum ipsi judicaveritis eam non esse sinceram quamvis ,

partim Pater ipse, ut creditis, digito suo cam vobis, j)ar-

lim Moyses scripserit , fidelis et intcgcr^, ) sohus FiJii

putatisTestamentum non potuissc corrumpi solum noii ,

habere ahquid, quod in se debeat improbari? praesertim

quod nec ab ipso scriptum constat, nec ab ejus Apostolis,
'
Deul V, 17. — 3 Pliilip. jii, 8. — 3 Exod. xxxj, 18.
 COTVTRA FAUSTUM, LIB. XXXII. 165
sed longo post tempore, aquibusdam incerti nominis vi-
ris, qui ne non haberetur fides, ?:cribentihus quae
sibi

nescirent, partim Apostolonim nomina partim eorum ,

qui Apostolos secuti viderentur, scriptorum suorum tron-

tibus indiderunt, assevcrantes secundum eos se scripsisse
quaR scripsorint. Quo magis mihi videntur injuria gravi
affecisse Discipulos Christi : quia qu.-» dissona iidera etre-
pugnantia sibi scriberent, ea referrent ad ipsos, et secun-
dum eos hapc scribere se profiterentur Evangelia, qupe
lantis sint referta erroribus, tantis contrarietatibus narra-
tionum simul ac sententiarum, iit nec sibi prorsus nec ,

Quid ergo ahud est, quam ca-

inter se ipsa conveniant.
lumniari bonos, et Christi Discipulorum concordem caR-
tum in crimen devocare discordise? Quae quia nos legentes,
animadvertimus cordis obtutu sanissimo , requissimum
judicavimus iitihbus acceptis exiisdem, id est, iis quae et
fidem nostram aedificent, etChristi Domini atque ejus Pa-
tris omnipotentis Dei propagent gloriam, caetera repu-
diare, quae nec ipsorum majestati, nec fidei nostrse con-
veniant. )>

IIT. «Proindenecvos, ut dicere coeperam,de Testamento

Vetere circumcisionem creditis accipiendam carnaliter,
quamvis ita sit scriptum^; neque sub otio ac vacatione

colendum sabbatum quamvis italegatur; sed nec sacrificiis,

,

ut Moysi videtur, et immolationibus placandum Deum':

sed hsec quidem ut ahena prorsus et procul a ritu chris-
tiano posita, ac nulla ex parte probabiiia contempsistis.
Qusedam vero eorum etiam divisistis in duo et partim ,

quidem amplectimini, partim vero respuitis utPascha, :

quod est et ipsum Testamenti Veteris anniversale sacrum^,

cum sit scriptum
cujus in celebratione vobis, non solum
agnum mactare edendum sub nocte , sed etiam diebus
' Gen. xvv, ii. — ' F.xod. xkxi, i3, el Levit. i, elc. — ^ p.xod. xii^ 3.
 ;

166 8. AUGUSTINl EPISCOPI

scptem abslinere fermento, ct esse contentos azymo cum
picridiis ^ vos Pasclia c|uideni assumitis, prcetermittilis
vero ritum ilium ac morem, ([uo cautum est idem debere
servari. Item septem dierum hebdomadas, id est , Pente-
costen, quam perinde Moyses certo quodam sacrificiorum
et genere et numero imbuendam censet, vos aeque colitis '

sed damnata parteejus, id est, litationibus ipsiset sacrifi-

ciis quia hsec cum christiana hde non congruunt. De

,

mandato vero abstinendi a cibis communibus visum vobis

est et vehementer creditum, morticina quidem et immo-
lata esse sane iramunda - de porcina vero idem credere :

noluistis nec de lepore aut herinacio

, neque de mullis et ,

loUiginibus, caeterisque quae vobis sapuere generibus pis-

cium ;
quamvis eadera Moyses omnia iraraunda esse tes-
tetur^. »
IV. « 111 a vero jara ne audire quidem vos veile crcdo ex
Testaraento Vetere, nedum admittere, idest, socerosdor-
raire cura nuribus, tanquam Judas*; patres cura filiabus,
tanquara Loth ^
^ Prophetas cura fornicatricibus, tanquam
Osee^ maritos uxorum suarum noctes amatoribus ven-
:

dere tanquam, Abraham ' duabus germanis sororibus ;

unura misceri maritum, tanquam Jacob^; rectores populi,

et quos maxirae Entheos credas, millenis et centenis vo-
lutari cum scortis tanquam David et Salomon ^ aut illud
, ;

iteraquod lege uxoria cautura in Deuteronomio est ^", de-

bere uxorem defuncti fratris, si idem sine filiis obierit,
superstiti fratri nubere, et eumdem sobolera ex eadem in
locum suscitare fratris : quod facere si noiuerit vir , de-
bere muiierculam apud majores natu deponere de hac

' Levit. xxin, i5. — ' Act. xv, 99. — ^ Levit. xi j Deut. xiv. — 4 Gen.
xxxviu, i8. — 5 ib. XIX, 33 et 35. — ^ Osee, i, 3 — 7 Gen. xii et 20.
—8 Id. XXIX, xxxm, et xxvin. — 9 2 Reg. xi; 3 Reg. xu — '<> Deut.
XXV, 5.
 »

CONTUA FAUSTUM, LIB. XXXII. 167

impielate cognati sui querelam, ut iidem accersitum eum

censoria gravitate coerccant : qui si pernegaverit , apud
eos non ferat impune, sed excalciatus dextri pedis calcia-
raento, a praedicta muliere caedatur in faciem, et conspu-
tus ac maledictus recedat, hahiturus hoc opprobrium
sempiternum in progenie sua. Haec igitur atque alia hu-
jusmodi sunt Testamenti Veteris et exempla et jura quae :

si hona sunt cur non imitamini ? si mala, cur non dam-

,

natis auctorem, id est, Testamentum ipsum Vetus? Aut si

falsa haec ei tanquam nos de novo credimus etiam vos
, ,

putatis inserta, pares ergo sumus. Desinite jam proindeid

a nobis exigere in Testamento Novo, quod vos non serve-
tis in Vetere.
Equidem ego quantumarbitror, quatenus idjam
V. «

persuasum esse voluistis ut sit ex Deo etiam Testamen- ,

tum Vetus^ commodius satis atque excusatius vobis est,

non servantibus ejus mandata, si fateamini incongruis
esse adjectionibus vitiatum, quam siinviolatum idem sper-
natis et incorruptum. Proinde hanc de vobis ego senten-
tiam habui semper , et habeo ,
quoties quaeritur cur prae-
varicemini Testamenti Veteris jussa ,
quod ejus aut ut
sapientes contemnitis falsa, aut ut contumaces et indevoti
neghgitis vera. Interim quia me ad credenda omnia, quae
Novi Testamenti monumentis inserta sunt, cogis, si ipsum
accipiam 5 scias et te ,
quantum ad animum , multa non
credere, quae in Vetere sint Testamento, quamvis ipsum te
profitearis accipere. Neque enim et illud in confessis ex
eodem habes et credibihbus, esse maledictum omnem qui
pependerit in hgno ^
5
quia id utique pertineac et ad Je-
sum : aut eum quoque in maledictis haberi ,
qui non sus-
semen
citaverit in Israel-5 quia id virgines quoque omnes
comprehendat , et pueros Dei^ : aut funditus interiturum
' Deut. XXI, 23. — 2 E&od. xxui, 26. — 3 Deut. vii, i4 ; Gen. xvn, 14.
Id;? s. augt;3tini KriscoM

ciiin clo goncro siio, ([iii non ('iieril carnoni pmppntii cir-
cunicisns'; c|nia lioc ((nociuo :\d omneni pcrlincat (lln'is-

tianum : ant lapidihus cxlinguendum eum , (jui solvcrit

sabbatum'- : aut non parc^Midnm ei , (|ui uniun (|uod]ibcf

Testamcnti V(Heris mandatum ruperit. Qu.ir omnia si tu
credas, firmumcpie liabeas quia sint eadcm aDeo man-
data, mihi crede, manus prior injecisses in Ghrislum nec :

nune irascereris Judoeis, quihunc animis ac viribus per-

secuti , Dei sui mandata complerint. »

VI. (« Equidem hand ignoro, quin vos hnec non audea-

tis dicere falsa , sed quia sint eadem pro tempore tunc
niandata Judoeis usque adventum scilicet Jesu : (|ui (juo-
niam veneritab eodcmproenuntialus, ut vultis, Vetere Tes-
lamento, ipse jam doceat quid accipiendam nobis ex eodem
slt et quid relinquendum, Sed an Prophelne Jesum
,

pr.Tesagiverint postea videbimus interim ad hoec me

,
:

nunc respondere oportet, quia si Jesusper Testamentum

Vetus annuntiatus, nunc diiudicat et carminat, docet({ue
pauca ejus accipienda esse, repudianda vero c|uam plu-
rima et nobis Paracletus ex Novo Testamento promissus
;

perindc docet quid accipere ex eodem debeamus, el quid

,

repudiare de quo nltro Je.sus, cum eum promitterel, dicit

;

in Evangelio : Ipse vos inducet in omnem veritalem , et

ipse vobis annuntiabit omnia, etcommemoral)it vos. Qua-

propter licc^at tanlumdem et nobis in Testamento Novo
perParacletum, quantum vobis in VetereJicere ostenclitis

per Jesum'^ : nisi forte pluris vobis Testamentum videtur

Filii csse quam Patris , si modo Patris est, ut cum ex illo

reprobenturtam multa, huius solius nihil non debeat ap-

probari ,
praesertim c[uod nec a Christo scriptum constat,
ut diximus, nec ab ejus Apostoiis. »

VII. (( Quapropter ut vos ex Vetere Testamento solas

' Nuin. XV, 32. — » .toan. xvi, i3.
 CONTUA. FAUSTUM, MB. XXXII. 169
admiltitls propliclias. ct illa ((nnp superius diximus, civi-
lia at(jue acl disciplinam vitne commnnis pertinentia prae-
cepta ; supersedistis vero perilomen, et sacrificia , et sab-

})atiim et observationem ejus , ct azyma : (juid ab re est,

si et nos de Testamento Novo sola accipientes ea, qu.-^ in

lionorem et laudem Filii majestatis vel ab ipso dicta com-

perimus, vel abejus ApostoHs, sedjam perfectis ac fideli-

hus, dissiraulavimus csetera, quae aut simpliciter tunc et

ignoranter a rudibus dicta, aut obHque et maligneab ini-

micis objecta aut imprudenter a scriptoribus aflirmnta

sunt , et posteris tradita : dico autem hoc ipsum natuni ex
FDRmina turpiter , circumcisum judaice, sacrificasse gen->

lilit(^r , baptizatum humiliter circumductum a diabolo

,

per deserta, et ab eotentatum quammiserrime. His igitur

exceptis, et si quid ei ab scriptoribus ex Testamento Ve-

lere falsa sub testificatione injectum est, crediraus cae-

tera, praecipue crucis ejus mysticam fixionera, quanostrae
animae passionis monstrantur vubiera tum praecepta salu- 5

taria ejus,tum parabolas cunctumque serraonem deifi-^,

cum, ([ui maxime duarum praeferens naturarum discretp-

nem, ipsius esse non venit in dubium. Nihil ergo est jam
cur me omnia credere existimes debere ,
quae continenl
Kvangelia^ cum tu, ut supra ostensum est, Testamenli
Veteris supremum liquorem vix summis , ut aiunt , labris
attingas. »
VIII. Augustinus respondit : Nos Veteris Testamenti
Scripturas omnes ut dignum
, est, veras divinasque lauda-
mus : vos ScripturasNovi Testamenti tanquam falsatas cor-
ruptasque pulsatis. Nos ea quae nunc de Mbris Testamenti
Veteris non observamus, congruenter tamen illo tempore
atque illi populo fuisse praecepta , nobisque in eis ipsis

quae non observamus, significata quae intelligamus et spi-

ritaliter teneamus , non sohim dicimus, sed in Apostolicis
 ,

170 S. AUGU8TIN1 EP18COP1

quoque litleris ostendimus et docemus : vos autem omnia
quic in libris Novi Tcstamenti non accipitis, omnino re-
prehenditis j nec aChristo, nec ab Apostolis ejus dicta
vel conscripta asseveratis. Videtisergo quantum inter nos
et vos, quod ad hanc rem attinet, distet. Gum itaque a
vobis quaeritur, quare non omnia in libris Novi Testamenti
accipitis, sed in eis libris, in quibus appiobatis aliqua
multa respuitis , reprehendilis, accusatis, a corruptoribus
inserta esse contenditis , nolite in exemplum assumere
distinctionem fidei vel obscrvationis nostrse, sed rationem
reddite praesumptionis vestrae.
IX. A nobis enim si quaeratur, cur non eo ritu colamus
Deum, quo coluerunt Hebraei patres tempore Veteris
Testamenti : respondemus , aliud nobis Deum praecepisse
per patres Novi Testamenti neque hoc contra Vetus Tes- •,

tamcntum cum et in illo id ante sit praedictum. Sic enim

,

hoc ipsum praenuntiatum est per Prophetam « Eccc dies :

» veniunt, dicit Dominus, etconsummabo super domum

» Israel et domum Juda Testamentum novum, non

super
» secundum Testamentum quod feci patribus eorum in ,

» die qua apprehendi manura eorum ut ejicerem eos de ,

» terra vEgypti^ » Ecce quia et hoc prophetatum est, non

perseveraturum illud Testamentum, sedfuturum novum.

Hic si objectura fuerit non nos pertinere ad domum Is-
,

raei et domum Juda ex doctrina Apostohca nos defen-

:

dimus, quia semenAbrahaeChristumesse docet Apostolus,

nobisque ad corpus ejus pertinentibus dicit « Ergo :

» Abrahae semen estis'^. » Porro si quaesitum a nobis fue-

rit, cur illius Testamenti auctoritatem tenearaus, cujus

ritum non observamus : et ad hoc ex litteris ApostoUcis
respondemus , ait enim Apostolus : « Nemo ergo vos ju-
» dicet in cibo et potu, aut in parte diei festi, aut neo-
' Jerem. xxxi, 3i. — ^ Gal. lu, 29.
 ,,

CONTHA FAUSTUM, LIB. XXXII. 171

)) meniae, aut sabbalorum^ quod est umbra futurorum'.»
Ita quippeet cur ea legiatque accipi oporteat ostendit, id
est, ne prophetiam extinguamus, quia in umbrafacta sunt
futurorum ; et curare nos non debere eos qui nos hinc judi-
carevoluerint,quodcorporaliter jamnonobservemus sicut :

alibi tale quiddam dixit : « Haec in figura contingebant

)) illis, scripta sunt autem propter correptionem nostram,
)) in quos finis saeculorum obvenit^. » Cum ergo tale ali-

quid legitur in instrumento Veteris Testamenti ,

quale a
nobis observari vel jussum non est in Novo Testamento, vel
etiam prohibitum, quid quaerendum est nonre« significet ,

prehendendum quia eo ipso quo jam non observatur,

:
,

non damnatum, sed impletum probatur unde multa, et :

saepe jam dixmus.

X. Velut hoc ipsum quod modo non intelligens Faus-
tus mandatis Veteris Testamenti pro crimine obiecit^,
quod uxorem fratris ad hoc frater jussusest ducere, ut non
sibi , sed illi sobolem suscitaret , ejusque vocaret nomine ,

quod inde nasceretur ,

quid aliud in figura praemonstrat
nisi quia unusquisque Evangelii praedicator ita debet in
Ecclesia laborare , ut defuncto fratri , hoc est Christo
suscitet semen, qui pro nobis mortuus est ; et quod susci-
tatum fuerit, ejus nomen accipiat.? Denique hoc implens
Apostolus , non jam carnaliter in praemissa significatione,
sed spiritaliter in compieta veritate, quos in Christo Jesu
per Evangelium se genuisse commemorat , succenset eis *,

et eos increpans corrigitj volentes esse Pauli : «Numquid

» Paulus , inquit ,
pro vobis crucifixus est , aut in nomine
» Pauli baptizati estis ^ ? n Tanquam diceret , defuncto
f ratri vos genui , Ghristiani vocaraini , non Pauliani. At
vero qui electus ab Ecclesia ministerium evangelizandi
Coloss. u, 16. — ' I Cor. X, 11. — 5 Deut. xxv, 5.-4 Cor. iv, i5. —
5 Id. I, l3.
 172 8. AUGXiSTrNl KPISCOPI

renuerit, al) ip>;a Kcclcsia mcrilo dii^ncqiio conlemnitur.

Hoc est enim f|UGd in cjus facicm juhctur cxpuerc , non
sano sine signo hujus opprohrii', ul calceamento pedis
unius exuatur, ne sit in corum sortc, quihus ipse Aposto-
lus ait : « Kt calccali pedcs in pr.-rparationcm Kvangelii
» pacis -
: » et de quibus commemorat Propheta : « Quam
» speciosi pcdcs eorum, ((ui annuntiant paccm ,
qui an-
)) nuntiant bona'^.» (Jui cnim sic KvangcUcam fidem tenct,
ut ct sibi prosit, et Ecclcsiae prodesse non renuat, benc
intelligitur utro(jUcpcde calceatus. Qui autem sibi putat,

quia crtdidit, satis csse consultum, curam vero lucrando-

rum refugit aliorum, discalccati illius non figuratum si-

gnificabit, sed in se impletum portabit opprobrium.

XI. Qiiid quod ct Pascha a nobis objicit cele])rari, nec
quod ita ut Judflei celcbramus insultat, cum ovem magis
nos habeamus in re praesentis Evangelii, non in umbra
futuri cjusque occisionem cum quotidie, tum maxime
,

anniversaria solemnitate, non venturam prsRsignemus, sed

factara commemoremus. Idea sane dieo Paschae solemni-
tatis nostrae ad diem celebrationis urabralicae Judaeorum

non occurrit, ut et Dominicum diem, quo Christus resur-

rexit, complecteremur. Azyma vero, qui rectae fidei Chris-
tiani sunt, non in fermento veteris vit?e ^, hoc est, raalitiae,

sed in ipsius fidei veritate et sinceritate custodiunt : non

septcm diebus, sed omni die ;
quod significatura est nu-
raero dierum scptenario, quo quotidie omnis volvitur
dies. Quod et si aliquantum laboriosum est in hoc saeculo,
quoniam angusta ct arcta via est quse ducit ad vitara^-,
merces tamcn certa servatur nam ipse labor significatus :

est illis picridiis quod aliquantum subamara sint.

,

XII. Pentecosten etiam, id est, apassione etressurrec-

' Deut. Kxv, 9. — ' F,|>lip<;, vi, t5. — ^ I«ai. i.n, 7. — 'i i Cor. v. 8. —
^>
MatHi. VII, i.'!.
 CONTRA FAUSTUM, LIB. xxxu. 173
tione Domini quinc(uagesimum diem celebramus', (|uo
nobis sanctum Spiritum Paracletum quempromiserat mi-
sit^ : quod futurum etiam per Judseorum Pascha signifi-

catum est, cum quinquagesimo dic post celebrationem

ovis occisae, Moyses digito Dei scriptam legem accepit in
monte^. Legite Evangelium, et advertite ibi Spiritum
sanctum appellatum digitum Dei^. Ea quippe anniversa-
rie in Ecclesia celebrantur, quaeinsigniter excellentia cer-
tis diebus facta sunt; ut eorum nccessariam salubremque
memoriam festivitas concelebrata custodiat. Si vultis ergo
nosse quare celebramus Pascha : quia tunc pro nobis im-
molatus est Christus. Si vultis nosse quare non illud ritu
judaico celebremus : quia illa erat venturi veri praefigu-
ratio , hoec completi commemoralio futurum autem el ^

prseteritum nec ipsis verbis nostris eodem modo enuntia-

tur, unde jam satis in hoc opere locuti sumus.
XIII. Si autem et hoc quaeritis, cur ex omnibus cibis,
a quibus in umbra futurorum populus est ille prohibitus,
nosmorticinoetimmolatitio non vescimur et hoc audite, :

et caluraniis vanitatis verum aliquando praeponite. Cur

enim non expediat immolatitio vesci Christiano, Apostolu&
dicit Nolo vos, inquit, socios fieri doemoniorum ^ »
: « .

Neque enim ipsam immoiationem reprehendit, quam fa-

ciebant patres praefigurantes sanguinem sacrificii, quo
,

nos Christus redemit « Sed quae immolant Gentes , dse-

:

))moniis, inquit^ immolant, et non Deo. » Deinde adjecil

» quod dixi Nolo vos socios fieri daemoniorum. » Nam si'
:

natura ipsa imniolatitipe carnis esset immunda, utique et

nescientem contaminaret. Neque enim eo minus ipsa esset,
quo minus ab sciente acciperetur sed propter conscien- :

tiam, ne daemonibus communicasse videatur. Morticijiurn

I Levit. x\iu, i5. — ^ Acl, ii, 4- — ' ^ Exod. xxi, i8. -~ 4 Luc xi, -^o.
—* I Oor, X, 20.
174 S. ALGUSTINI EPISCOPI
auleni puto (luod atl escam usus hominum non admisit, eo

(juod non occisorum, sed mortuoium animalium morbida

carocst, necapta ad salutem corporis, cujus causa sumimus
alimentum. Nam quod lie ertundendo sanguine antiquis
in figura praeceptura est, id est, ipsi Noti post diluvium\

quod jam quid significaret ostendimus, plerique intelli-

gunt. Et in Actibus Apostolorum hoc lege prseccptum ab
Apostolis , ul al)stinerent Gentes tantum a fornicalione et
ab immolatis et a sanguine -, id est, ne quidquam ederent
carnis , cujus sanguis non esset elFusus. Quod alii non sic

intelligunt, sed a sanguine praeceptum esse abstinendum,

nc quis homicidio se contaminet. Hoc nunc discutere lon-
gum est, ct non necessarium : quia et si hoc tunc Apostoli
praeceperunt, ut ab animalium sanguine abstinerent Chris-
tiani, ne praefocatis carnibus vescerentur, elegisse mihi vi-

dentur pro tempore rem facilem , et nequaquam obser-

vantibus onerosam, in qua cum Israelitis etiam Gentes ,

propter angularera illura lapidem duos in se condentem,

ahquidcommuniterobservarent^ simul et admonerentur, :

Noe, quando Deus hoc jussit Ecclesiam om-

in ipsa arca ,

nium gentiura fuisse figuratara, cujusfacti prophetiajam

Gentibus ad fidem accedentibus incipiebat Tran- irapleri.

sacto vero illo tempore, quo

unus ex cir- illi duo parietes,
curacisione alter ex prseputio venientes, quamvis in
,

angulari lapide concordarent, tamen suis quibusdam pro-

prietatibus distinctius eminebant, ac ubi Ecclesia Gentium
talis effecta est, ut in ea nuilus Israelita carnalis appareal,
quisjam hocChristianusobservat, ul turdos vei minutiores
aviculas non attingat, nisi quarum sanguis effusus est, aut
leporem noii edat , si manu a cervice percussus , nullo
cruento vulnere occissus est Et qui forte pauci adhuc
?

tangere ista formidant , caeteris irridentur ita oranium :

' Gen. IX, 6. — ' Act. xv, 29. — ^ Ephes. n, i5.

 COWTRA FAUSTUM, LIB. XXXII. 175
animo in hac re tenuit illa sententia veritatis «Non :

» quod intrat in os vestrum vos coinquinat sed quod

, ,

» exit » nullam cibi naturam, quam societas admittithu-

^ :

mana , sed quae inquitas committit ,

peccata condem-
nans.
XIV. Jamvero de antiquorum factis , et quae stultis

atque ineruditis videntur peccata, dum non sunt, et quse

vere peccata sunt ,
quam ob causam conscripta sint , ser-

vata magisque commendata Scripturae ipsius veneratione,

sulHcienti jam sermone monstravimus * nec non de ma- :

ledicto ejus qui pendet in hgno, et ejus qui non susci-

taverit semen in Israel, jam primum suo loco respondimus,
cum haec ante dilueremus objecta: etprorsus omnia, sive
de quibus singillatim jam anterioribus hujus operis parti-
bus disseruimus, sive quae in isto , cui respondemus, ser-
mone suo Faustus una firmissima veritatis
similia posuit ,

ratione defendimus, quam de sanctarum Scripturarum

auctoritate percepimus. Qusecumque scripta sunt in iilis
hbris Veteris Testamenti, omnia verissime atque utiHssime
pro aeterna vita scripta esse laudamus, accipimus , appro-
bamus : sed quse in his mandata corporali operatione non
observamus , et rectissime tunc mandata intelhgimus , et
umbras futurorum esse didicimus , et nunc jam impleri
cognocismus. Ac per hoc quisquis illa tunc etiam opera ,

quae ad significandum agi jubebantur, non observabat,

poenas divinitus constitutas rectissimo judicio persolve-
bat, sicut nunc si quis sacramenta Novi Testamenti pro
temporis ratione distincta fuerit ausus sacrilega temeritate
violare. Quemadmodum enim tunc justi viri, qui proillis
sacraraentis nec mortem recusaverunt^ jure laudantur;
ita nunc pro istis Martyres sancti. Et sicut aeger non debet
reprehendere medicinalem doctrinam , si aliud illi hodie
• Matth. sv, II. — * Vide supra, lib. xxii.
 176 3. AUGtiSXlKl EPISCOPI

praecepcrit , aliud cras, prohibciis eliam quod aiUe praecc-

perat •, sic enim se habet sanandi ejus corporis ratio : ila

genus humanum ah Adam usque

quandiu in finem saeculi,

corpus quod corrumpltur, aggravat aiiimam^ ;cgrum

at(iue saucium, non dchot divinam reprchendcrc medici-
nam si in quibusdam hoc idcm, in c|uibusdam vero
,

ahudprius, abud postcrius, observandum csse praecipit^

praesertim quia se ahud prieccpturara esse promisit.
XV. Nulla ergo comparalio est quam Faustus obten- ,

dit ita vobis Paracletum cx Novo Testamento quod cre-

,

datis elegisse, etquod rcspuatis demonstravissc, cum ipse

Novo Testamento fucrit prophctatus sicut nobis Ghris- ;

lus fecit ex Vetere, quo sirailiter prophetatus est. Hoc

enim ahqua vcrisimili ralione diceretur si esset aHquid ,

in Vcteris Testamenti hbris, quod nos diceremusnoii rectc

dictum, non divinitus jussum non veraciter scripium. ,

Nihil horum dicimus sed accipimus omnia, sive qu.ie ob-

:

scrvamus, ut recte vivamus sive qu«c non ohservamus ^ ,

ut tamen et ipsa tunc in prophetia jussa et observata nunc

jam compleri videamus. Deinde Paracletum sicut promis-
sum legimus in iis libris, quorum non omnia vultis acci-
pcre j ita et missuni legimus in eo hbro, quem nominare
etiam formidatis. In Aclibus quippe Apostolorura, sicut
et ssepe et paulo ante commemoravi, apertissime legitur
missus dic Pcntecostes Spiritus sanctus, qui etiam opere
manifestavit quis esset-. Linguis enim omnibus locuti
sunt, qui eum primitus acceperunt : ut hoc etiaim siguo
promitteret in hnguis omnibus, hoc est, in omnibusgen-
tibus luturam Ecclesiam, quse illum sicut Patrem et Fi-

lium verissime praedicaret.

XVI. Vos ergo jam dicitc, ([uare non accipiatis omnia
ex libris Novi Testamcnti , utrum (|uia non sunt Aposto-
' Sap. IX, i5. — = Att. II, 4'
 COmaA FAfSTUM, LIE. XXXII. 177
Jorum Christi, an ([uia pravi ali()uid docuerunl Apostoli
Christi ? Respondctis, cjuia non sunt Apostolorum Christi.
Nam illa voxaltera Paganorura est, qui dicunt Apostolos
Christi non recta docuisse. Vos ergo quid dicitis, unde os-
tenditis Scripturas illas non ab Apostolis minislratas?
Respondetis, ({uia multa sunt in eis et inter se et sibi
conlraria. Omnino falsissimum est, vos non intelhgitis. Nani
quidquid tale protubt Faustus, quod vobis ita viderelur,
ita non esse monstratum est : et quidquid tale a vobis
prolatum fuerit hoc docebimus. Quis autera ferat , lec-
,

torem vel auditorem, Scripturam tantae auctoritatis faci-

lius ({uam vitium suae tarditatis, audere culpare ? An hoc
dicitis vos Paracletum docuisse, Scripturas istas Aposto-
lorum non sub eorum nominibus ab aliis esse
esse, sed
conscriptas Hoc saltem docete istum ipsum Paracletum
?

esse, a quo didicistis ha3C Apostolorum non esse. An di-

cetis Ipsum Ghristus promisit et misit ? Respondetur
: ,

vobis Omnino istum Christus nec promisit, nec misit el

: ;

simul ostenditur quando miserit quem promisit. Quod

,

ergo eum Christus miserit, hoc probate. Unde asseritis

personam vestri auctoris vel potius deceptoris ? Respon- ,

detis ex Evangeho vos probare. Ex quo Evangelio ? Quod

non totum accipitis quod falsatum esse vos dicitis. Quis
,

ergo testera suum prius ipse dicat falsitate esse corruptura,

et tunc producat ad testiraonium ? Si enim quod vultis ei

credimus, et quod non vultis ei non credimus, jam non

ilh , sed vobis credimus. Si autera vobis credere velle-
mus, testem a vobis non exigeremus. Deinde Paracletus
Spiritus sanctus sic est promissus, ut diceretur : (( Ipse
)) vos inducet in omnem veritatem ' : » Quomodo vos au-
tem iiie inducet in veritatem, qui vos docet Christura esse
faliacem ? Huc accedit, quia si omnia quce de proraissione
I
Joan. XVI, i3.

CXXXVI. 12
 :

178 S. AtGUSTIM EPISCOPI

Paracleti in Evangelio leguntur^ talia esse demonstrarelis,

ut non omnino nisi dc Manichaeo vestro posscnt intelligi,
sicut ostenduntur in Prophetis ea esse dicta dc Christo,
qune in alium cadere omnino non possint : tamen cum ea
de iis codicibus proferretis, (|uos dicitis infalsatos, hoc ip-
sum illic falsura et a corruptoribus majoribus vestris im-
missum esse diceremus, (juod iilic de Manichseo sic scrip-
tum iegeretis ut de aiio inteliigere non possemus quid
, :

faceretis, dicite mihi, nisi clamaretis, nulio modo vos po-

tuisse falsare codices^ qui jam in manibus essent omnium
Ghristianorum ? Quia mox ut facere coepissetis, vetustio-
rum exempiarium veritate convinceremini. Qua igitur

causa a vobis corrumpi non possent, hac causa a neraine

potuerunt. Quisquis enim hoc primitus aususesset, mul-
torum codicum vetustiorum coilatione confutaretur
maxime, quia non una lingua, sed multis eadem Scriptura
contineretur. Nam etiam nunc nonnuliae codicum men -
dositates, vel de anti([uioribus, vel de iingua prjecedente
emendantur. Ita ergo aut cogimini veraces iilos codices

confiteri , et continuo evertunt haeresim vestram ; aut si

f allaces eos dixeritis , eorum auctoritate Paracletum non

poteritis asserere, et vos evertitis haeresim vestram.
XVII. Huc accedit, quia ea dicta sunt in promissione
Paracleti, ut Manichaeum post tam multos annos venien-
tem, ab ista suspicione prorsus excludant. Quia enim post
resurrectionem et ascensionem Domini continuo venturus
erat Spiritus sanctus apertissime dictum est a Joanne
, :

(( enim nondum erat datus, quia Jesus nondum

Spiritus
» fuerat clarificatus ^ » Si haec itaque causa erat ut non

daretur, quia nondum erat clarificatus Jesus, procul dubio

clarificato Jesu, jam causa erat ut statim daretur. Nam el
Cataphrygae se promissum Paracietum suscepisse dixerunt,
'
Joan. VII, 39.
 »;,

CONTRA FAXJSTUM, LIB. XXXII. 179

et hinc a fide catholica deviarimt , conantes prohibere
quod Paulus concessit, et damnare secundas nuptias quas
ille permissit ; sub his verbis insidiantes, quia scriptum est
de Paracleto : « Ipse vos inducet in omnem veritatem^ :

quasi videlicet non omnem veritatem Paulus et caeteri

Apostoli docuissent, ac locum Cataphrygarum Paracleto
reservassent. Ad hoc et illud traxerunt, quod Paulus ait
» Ex parte enim scimus et ex parte prophetamus cum , ^

» autem venerit quod perfectum est quod ex parte est ,

» evacuabitur ^ : » ut scilicet ex parte sciens et prophetans

Apostolus dixerit : « Quod vult faciat , non peccat si nu-
)) bat'^ : et ideo perfectum Paracleti Phrygiae hoc eva-
cuaverit. Ad haec cum eis dictum fuerit, quod sint Eccle-
siae tanto ante promissae et toto orbe diffusae auctoritate
damnati 5 respondent, hinc etiam in se illud esse comple-
tum, quod de Paracleto dictum est ,
quod mundus eum
accipere non potest*. Nonne ista sunt, quse etiam vos dicere
soletis : « Ipse vos inducet in omnem veritatem : » et
« Gum venerit quod perfectum est,
quod ex parte est eva-
» cuabitur » et « Mundus eum accipere non potest »
: , ,

de vestro Manichaeo esse praedictum ? Et quse tandem

poterit haeresis exoriri sub Paracleti nomine, quse non haec
omnia verisimiliter sibi audeat coaptare ? Numquid enim
est haeresis, quae non veritatem se nominet, et quanto est

superbior, tanto magis se etiam perfectam nominet veri-

tatem ; ut et in omnem veritatem se poUiceatur inducere,
et doctrinam Apostolorum suo errori contrariam ,
quasi
per illam venerit quod perfectum est, evacuere conetur ?
Et quoniam tenet Ecclesia, quod vehementius Apostolus
commendavit « Si quis vobis evangelizaverit praeter quam
:

)>quod accepistis anathema sit ^ » cum coeperit aliud , -,

' Joan. XVI, i3. — ^ ^ Cor. xui, g. — ^ 2 Cor. vii, 36. — 4 Joan. xiv,
17. — 5 Gal. I, 8.

12.
 ,
::

180 S. AWGUSTINI EPISCOPI

aiinuiilians ab universo orho analhemari, continuo dicat
« Hoc est c[uod scriptum est : JMundus eum accipere non
» potest * ? »

XVIll. Unde ergo piohare poteritis quod a vohis exi-

gitur, didicistis cjuod Evan-
Paraclctum essc illum, a tpio
gelica non sunt Apostolorum ? Quando(|uidcm
scripta
etiam nos prohamus non esse Paracletum Spiritum sanc-
tum, nisi qui Jcsu clarificato mox venit^. Idco cnim non-
dum erat datus , cpiia nondum Jesus luerat clarificatus^
Prohamus etiam ipsum inducere in omnem veritatem :

([uia non intratur in veritatem nisi per charitatom «Cha- :

))ritas autcm Dei chfiusa est ait Aposlolus in cordihus , ,

» nostris ,
per Spiritum sanctum qui datus ost nohis*. »

Doccmus etiam non dixisse Paulum : « Cum veneritquod

» perfectum cst, » nisi de perfectione illa , c(uae in percep-
tione vitic aeternae futura est. Hoc enim cum loquere-
tur : « Yidemus enim , inquit , nunc per speculum in

» aenigmate, tunc autem facie ad faciem "\ » Hic certe,

nisi aperte insanire volueritis , fatehimini non vos viderc
Deum facie ad faciem. Non ergo ad vos venit illud quod
perfectum est. Hoc enim modo plane c{uid de hac re sen-
serit, satis Apostolus explicavit : nec futurum est hoc sanc-
tis , nisi cum factum fuerit cjuod etiam Joannes dicit
» Filii nondum apparuit quid erimus
Dei sumus , et 5

» scimus autem quia cum apparuerit similes ei erimus ,

» c[uoniam videbimus eum sicuti est'' » tunc introdu- :

cente in omnem veritatem Spiritu sancto, cujus nunc

pignus accepimus. Quod aulem dictum est : « Mundus
» eum accipere non potest de iis utique dictum est, qui
,

» solent in Scripturis mundi nomine appellari amatores ,

» mundi, vel impii, vel carnales" : » de qualihus dicit

« Joan. XIV, 17. — 2 Id. vn, Sg. — ^ Id. xvi, i3. — ^ Rom. v, 5. —
^ i Cor. xui, 10. — 6 I Joan. ui, 2- — 7 Joan. xiv, 17.
 ,,

CONTRA. FAUSTUM, LIB. XXXII. 181

Apostoliis homo non percipit quoe sunt
: « Animalis autem
» Spiritus De hoc enim mundo esse dicuntur,
Dei ^ »

«juandiu non possunt sapere amphus quam sunt ista cor-

porea, quoe in hoc mundo senserunt : sicut nec vos aliud
sapitis, qui ciim lucem istam soHs et lunne mirarcmini
lalia vobis omnia divina fmxistis , auctore illo vanilocpio,
quem decepti et deceptores Paracletum dicitis. Proinde
nulJo modo valentes ostendere, quomodo sit ille Paracle-
tus, non est unde doceatis firmissima aliqua auctoritate
vos comperisse ,
quemadmodum haec scripta Evangelica,
ex quibus non omnia vultis accipere, non sint Apostolo-
rum Christi. Restat ergo ut dicatis hoc vos ea ratione
comperisse ,
quia taha ibi sunt ,
quae Christi gloriam de-
colorent : scihcet quia natus ex virgine ibi narratur, quia
circumcisus ,
quia pro illo oblatum sacrificium c[uod tunc
otVerebatur, cpiia baptizatus, quia tentatus a diabolo est.

XIX. His autem exceptis, et testimoniis ex Veteri Tes-

tamento quse illis inserta sunt litteris , caetera vos secun-
dum quod Faustus loquitur fatcmini accipere « et
id , ,

praecipue crucis ejus mysticam fixionem qua passionis ,

animse vestroe vuhiera demonstrantur. Deinde , inquit

praecepta salutaria ejus, et parabolas, cunctumque ser-
monem deificum ,
qui maxime duarum prseferens natura-
rum discretionem , ipsius esse non venit in dubium. »
Videtis ergo id vos agere, ut omnis de medio Scriptura-
rum auferatur auctoritas , et suus cuique animus auctor
sit ,
quid in quaque Scriptura probet ,
quid improbet, id
est, ut non auctoritati Scripturarum subjiciatur ad fidem,
sed sibi Scripturas ipse subjiciat : non ut ideo illi placeat
ahquid, quia hoc in subhmi auctoritate scriptum legitur^
sed ideo recte scriptum videatur, quia hoc illi placuit.
Quo te committis, anima misera , infirma, canialibus ne-
« I Cor. u, 14.
 ,

182 s. a.x;gustim episcopi

buJis involuta,quo te comniiuis? Remove ergo auctori-

tatem, videamus remove auctoritatem, redde rationem.
:

Eo-ne ratio lua perducitur, ut nisi Dei natura violabilis

corruptibilisque credatur, exitum theatricum longa illa

labula vestra reperiren on possit ? Postremo unde scis octo

esse terras et decem coelos ,
quod Atlas mundum ferat
splenditenensque suspendat, et innumerabilia lalia, unde
scis haec ? me docuit. Sed infe-
Plane, inquis, Manichaeus
lix, neque enim vidisti. Si ergo ad millia fa-
credidisti,
bulosorum phantasmatum quibus turpiter gravidata es,
,

le auctoritati ignotissimae et furiosissimae subdidisti , ut

ideo lisecomnia crederes, quia in illis conscripta sunt
libris , quibus miserabili errore credendum esse censuisti,

cum tibi nuUa demonstrentur ^ cur non potius Evangelicae

auctoritati , tam fundatae tam stabiiitae tanta gloria
, ,

ditlamatae atque ab Apostolorum temporibus usque ad

,

nostra tempora per successiones certissimas commendatae,

non te subdis, ut credas, ut videas, ut discas etiam omnia
illa quae te offendunt, ex vana et perversa opinione te

offbndere potiusque esse verum, naturam incommutabi-

:

lera Dei aliquid mortalis assumpsisse creaturae, in qua in-

commutabiliter permanens, non fallaciter, sed veraciter
faceret atque pateretur, quidquid eamdem creaturam fia-

cere ac pati, pro generis humani unde sumpta

, erat, salute

congrueret, quam violabilem et corruptibilem credere Dei

naturam, nec inquinatam atque oppressam totam posse

liberari atque purgari, sed seterna globi poena summa
Dei necessitate damnari ?

XX. Sed, inquis, propterea credidiquae non mihi os-

tendit ,
quia duas naturas , boni scilicet et mali , mihi in
hoc ipso raundo evidenter ostendit. At hoc ipsum est, in-
felix, unde decepta es quia sicut in illa Scriptura Evan-
:

gelica, ita in hoc mundo nihil mali putare potuisti , nisi

 ,

CONTBA FACSTUM, LIB. XXXII. 183

quo tuus carnalis sensus offensus est sicut serpentem ,

ignem, vcnenum, et similia nec aliquid boni nisiquod j ,

eumdem tuum carnalem sensum aliqua jucunditate per-

mulsit sicut saporum jucunditas, et odorum suavitas, et
,

lucis hujus aspectus, et si quid aliud vel auribus, vel ocu-

lis tuis, vel naribus, vel palato, vel palpatui sirailiter forte
blanditum est. At si universam creaturam ita prius aspi-
ceres, ut auctori Deo tribueres, quasi legens magnum
quemdam librum naturse rerum j atque ita si quid ibi te

offenderet, causam te tanquam hominemlatereposse potius

crederes, quam in operibus Dei quidquam reprehendere
auderes 5 nunquam incidisses in sacrilegas nugas et blas-
phema figmenta, quibus non intelligens unde sit malum,
Deura iraplere conaris oranibus mahs.
XXI. Hic jam si quseratis a nobis, nos unde sciamus
Apostolorum esse istas htteras : breviter vobis responde-
mus, inde nos scire , unde et vos scitis illas htteras esse
Manichaei ,
quas miserabihter huic auctoritati praeponitis.
Si enim et hinc vobis aliquis moveat quaestionera, et scru-

pulum contradictionis impingat, dicens Hbros quos pro-

fertis Manichaei , non esse Manichaei, quid facturi estis?
Nonne potius ejus dehramenta ridebitis ,
qui contra rem
tanta connexionis et successionis serie confirmatara , im-
pudentiam hujus vocis emittat ? Sicut ergo certum est illos
hbros esse Manichaei , et omnino ridendus est ,
qui ex
transverso veniens tanto post natus, htera vobis hujus
contradictionis intenderit j ita certum est Manichaeum vel
Manichaeos esse ridendos , aut etiam doiendos, qui tam
fundatae auctoritati , a teraporibus Apostolorura usque ad
haec terapora certis successionibus custoditae atque per-
ductae, audeant tale ahquid dicere.
XXII. Jam ergo auctoritas Manichaei conferenda est
auctoritati Apostolorum. Nam htteras istorum istas esse
184 S. ArGUSTlNI EPISCOPI
tam certumcst, quam ilJas illius. QuisautemManichaeum
Apostolis comparat, nisi (juis(juis se a Christo, (jui misit

Apostolos , separat ? Aut duas naturas sibimet et ex pro-

priis principiis advcrsas , ((uis un((uam sapuit in verbis
Christi, nisi ((ui non sapit verba Christi? Apostoli ergo
tanquam discipuli veritatis, nativitatem Chrislipraedicanl
passionemquc veracem : Manichneus autem jactat sc indu-
cere in omncm veritatem, et vult induccre in talem Chris-
tum , in quo ipsius passionis pra?dicat falsitatem. Isti
Christum in carne quam de Abrahrc susccpit semine,
,

circumcisum ille Deum in ipsa sua natura a tenebrarum

:

gente concisum. Isti pro carne Christiinfantesacrificium,

quod tunc pie fiebat, oblatum : ille non carnis, sed ipsius
divinae substantise membrum, omnibus daemonibus im-
molandum, natura? adversae gentis illatum. Isti Christum
exempli prsebendi causa baptizatum in Jordane : ille Deum
ipsum per se ipsum in tenebrarum contaminatione sub-
mersum , sed quod ejus mundari
nec totum emersurum ,

non potuerit damnationepuniendum. Isti carnem

aeterna
Christi a daemonum duce tentatam ille partem Dei a dae- ^

monum gente possessam : etistiquidemillamtentatam. ut

doceret resistere tcntatori^ ille illam possessam , ut patri
non possit restitui, nec victori. Deni({ue Manichaeus ex
doctrina daemoniorum aliud annunliat, ut quasi eminen-
tior sit : Apostoli vero ex doctrina Cluisti commendanl, ut
quisquis aliud annuntiaverit, anathema sit*.

• r.al. I, 8.
 CONTTlA FAUSTUM, LIB. XXXIII. 185

V\ t/W\' VtlA VWl vvwvwvv/wv wv\ vwv ww wwww ww vvw vw» vwv vwv ww wwvwv

LIBER XXXflT.

I. Faustus dixit : « Scriptum est iiiEvangelio : «Quia

» multi venient ab Oricnte et Occidente , et recumbeut
)) cum Abraham et Tsaac et Jacob in regno coelorum'. »

Vos ergo quare non accipitis Patriarchas ? Absit nos c{ui-

clem cuiquam invidere mortalium quem Deus forle mi-

,

seratione respiciens sua, de perdiiione unquam reduxeril

ad salutem sed hoc sane nos ejus esse jam clementiae
:

ponimus qui misertus sit, non illius meriti cujus fuisse

negare non possis improbabilem vitam ac per hoc et :

Judseorum patres, Abraham scilicet et Isaac et Jacob, si

est hoc pro certo de iisdem Christi testimonium quod

alFertis, quanquam luerunt ipsi quidem flagitiosissimi ul ,

fere Moyses indicat eorum pronepos , sive quis alius his-

toriae hujus conditor est, quse dicitur Geneseos, qui eorum
vitasnobis odioomni fastidioque dignissimas scripsit sint •,

tamen jam in regno coelorum sint in loco quem

et ipsi ,

nec crediderant unquam, nec speraverant, ut fere ex

eorum h([uido libris apparet dummodo tamen conslet, :

vobis etiam confitentibus , longo intervallo de terra ac

poenali inferorum custodia, ubi se vit?e merita coercebant,
a Ghristo Domino nostro hberatos, per ejus scilicet mys-
ticam passionem pervenire ad hoc ipsum potuisse, si per-
venerunt-, quod scriplum de Neque enim quia eis est.

et latronem quemdam de cruce liberavit idem noster Do-

minus_, et ipso cadcm die secum f uturum dixit eum in pa-
' Matlh. vm, ii. — ' Fnrle ^i pervcnerunt quo scriptum, etc.
 » ,,

186 S. AUGUSTINI EPISCOPl

radiso Patris sui*, quisquam inviderit , aut inhumanus
adeo esse potest, ut hoc ei disphceat tantoe benignitatis
olhcium. Sed tamcii non idcirco dicemus et latronum vi-
tas ac mores nohis prohahiK's esse debcre, quia Jesus la-
Ironi indulgentiam dederit 5 aut quia pubhcanis et meretri-
cibus ignoverit errala'*, dixeritque quod etiam praecederent
ipsi ad regnum coelorum eos qui se superbe gesserunt.
In injustitia namque et in adulterio deprehensam muhe-
rem quamdam Judaeis accusantibus absolvit ipse praeci- ,

piens ei ut jam peccare desineret^. Quapropter si horum

tale quid et circa Abraham egit et Isaac et Jacob ipsi ,

gratias : decet eum taha operari circa animas ,

qui solem
suum oriri facit super bonos et malos, et pluit super jus-
tos et injustos*. Sed hoc tamenmihiunum in opinionehac
vestra moJestum est, cur id de Judaeorum tantum patri-
bus sentiatis , ac non de caeteris quoque Patriarchis Gen-
tium ,
quod et ipsi senserint ahquando nostri Liberatoris
hanc gratiam : praesertim cum de ipsorum fihis magis
christiana constet Ecclesia ,
quam de semine Al)rahae
Isaac et Jacob. Sed ais utique, illos quidem idola coluisso,
hos vero omnipotentem Deum, idcircoque soiam ipsorum
curam habuisse Jesum. Ita Dei omnipotentis cultura in
tartara detrudit , et Fihi eget auxiho qui coluit Patrem ?

Sed videris : consentiamus , inquam, hactenus in coelum

reductos eos, non quia mererentur, sed quia vincat divina
clementia vim peccatorum.
II. « Verumtamen utrum et hoc a Christo dictum sit

dubios etiam nos et incertos scribentium ipsa varietas fa-

cit. Namque cum duo Evangehslae Matthaeus et Lucas de
Centurione quodam pariter narrent ^, cujus puer tunc in-
firmaretur, et propter quera visus fuerit hoc ipsum dixisse

» Luc. xxiii, 43. — ^ MaUli. xxi, 3i. — 3 Joan. vin, 3. — 4 Matth. v,

45. — 5 ij_ Yiii^ 5j ct Luc. vu, 2.
 )
,
,

CONTRA FAUSTUM, LIB. XXXIII. 187

Jesus, quia scilicet tantam fidem non invenisset in Israel,
quantam in illo homine gentili quamvis et pagano eo , ,

quod dixerit idem non se fuisse tara dignum, ut sub tec-

tum suum intraret Jesus, sed id rogare tantum, ut juberet
verbo, et sanaretur puer suus^ solus tamenMatthaeushoc
adjicit Jesum prosecutum esse ut diceret « Amen dico , ;

)) vobis, quia multi venient ab Oriente et Occidente, et

» recumbent cum Abraham et Isaac et Jacob in regno
» ccelorum ^filios autem regni mittent in tenebras exte-

» riores * Multos quidem qui venturi forent paganos

. )>

significans, propter ^ Genturionem, quia esset et ipse gen-

tilis, in quo tamen tanta fuisset fides inventa ; fdios autem

regni appellans Judaeos, in quibus nuUa esset inventa fi-

des. At vero Lucas, quanquam et ipse ut necessarium hoc
et memorabile inter Christi mirabiiia gesta inserendum
putaverit Evangelio suo, de Abraham tamen iliic et Isaac
et Jacob nuUam
mentionem. Quod si quis dicat id-
facit

circo praetermisisse eum, quia dictum id jam satis fuisset

a Mattheo cur ergo gestum ipsum commemorat erga
;

Centurionem et puerum ejus, quod seque longe satis in-

sinuatum jam Sed falsum
fuisset nobis Matthsei solertia ?

est. Namque et de obsecratione ipsa adveniendi Jesum

Matthaeus quidem dicit, quod idem per semetipsum Cen-

turio venerit ad eum rogaturus raedelam ^ : Lucas autem
non, sed quia majores natu ad eum miserit Judaeorum ,

qui ne forte sperneretur ab eodera tanquam gentilis

(
quoniara quidem Jesum volunt esse plane Judaeum ,

persuadere ingressi sunt ei di.centes , dignum esse cui id

praestaret ,
quoniam quidem diligeret gentem suam et ,

synagogam ipse aedificasset sibi : tanquam et hoc ad Dei

Filium pertineret, si aedificationera synagogae suae Judaei

I Matth. X, ei Luc. xiii, 28, 29. — » Forte prseter. — 3 Matth. viiij 5, et

Luc. vu, 2.
 ,
:

188 S. A.XJGUSTINI EPrSCOPl

de CtMitiirionc pagano mcruoriiit. Ncc tameii omnifariam

el Lucas lioc vcrbum rcticuit, pnlo recogitans ne forte
fhisset veruni : sed locum tamcn mulat applicatquc itl

alleri cuidam causre longe (lissimili, id cst, ubi dicit Je-

sus ad Discipulos suos : « Contcndite intrarc pcr angustum
)) oslium : multi enim vcnient quaerenles intrare, et non
» poterunt. Gum autem intravcrit , inquit, paterfamilias,
)) et clauserit januam, incipictis toris starc et pulsare, di-
» ccntes Dominc:
, aperi noliis. Et rcspondens dicet
)) Nescio vos.Tunc incipietis dicere : Manducavimus ct
)) bibimus coram te, et in platcis nostris et synagogis do-
)> cuisti. Et dicct vobis : Nescio unde estis, discedite ame
)) omnes operarii iniquitatis. Ibi erit fletus et stridor den-
» lium, cum videritis Abraham Jacob, et om-
et Isaacet
)) nes Prophetas introeuntes in regnum Dei, vos autem
)> expelli foras : et venient ab Oriente et Occidente et
» Austro et Aquilone, et recum])ent in regno Dei^ » Hoc
vero ipsum quidem, quia multi cxcludentur a regno Dei
qui scilicct nomen tantummodo Christi portaverint, sed
non fecerint opera ejus , nec Matthaeus scribere praeter-
misit--, sed de Abraham illic el Isaac et Jacob nullam
facit oranino mentioncm. Itcm de Centurione et puero
ejus etiam Lucas quidcm scripsit^; scd aeque ipse de
Abraham illic et Isaac et Jacob nihil omnino testatur ut :

(|uiaubinam dictum sit certo constare non possit, nihil

prohibeat etiam non credcre quia sit dictum. »
III. « Nec iramerito nos ad hujusmodi Scripturas tam

inconsonantes et varias , nunquam sane sine judicio ac

ratione aures afVcrimus : sed contemplantes omnia, ctcum
aliis aha confercntes, perpcndimus utrum eorum quidque
a Christo dici potueiit necne. Multa enira a raajoribus
vestris eloquiis Domini nostri inserta verba sunt, quaeno-
• Luc. xiii, "2} et soqii. — ' Mallli. vii, o.i, — ^ Luc. vii, 2.
 contkA fAustlm, lib. xxxiii. 189
mine sigiiala ipsius cum ejus fide noii congruaiil : prseser-
lim, quia, ut jam saepe probatum a nobis cst, nec ab ipso
haec sunt, nec ab ejus Apostolis scripta *, sed multo post
eorum assumptioiiem a nescio quibus et ipsis inter sc non
concordantibus semi Judaeis per lamas opinionesque com-
perta sunt : qui tamen omnia eadem in Apostolorum Do-
mini conferentes nomina, vel eorum qui secuti Apostolos
viderentur, errores ac mendacia sua secundum eos se
scripsisse mentiti sunt. Sed videris, de hoc interim, utin-
quam, capitulo tecumnon nimium ego contenderim cum 5

mihi illud satis ad praesidium sit quod ante posui, et quod

nec ipsis vobis negarelicet, ante Domini nostri adventum
Patriarchas omnes Tsrael et Prophetas tartareis in tene-
bris jacuisse pro meritis suis unde si unquam liberati a
:

Christo ad lumen reducti sunt quid hoc ad odium atti- ,

net vitse ipsorum ? Odimus enim nos et respuimus noii

quod fuerunt, id est, homines, sed quales fuerunt, id est,
malos; nec quod nunc sunt, id est, purgatos, sed quod
fuerunt, id est, impuros aliquando. Ac per hoc nobis
interim, utcumque vos id esse vultis, nihil obstat capitu-
ium hoc cum sive est verum, Ghristi hicmiseratio com-
:

mendetur et bonitas sive falsum scriploribus ejus cri-

; ,

men inhaereat nos utrovis modo in tuto sumus, ut

:

semper. »

IV. Augustinus respondit ; Quomodo in tuto, raiser ?

Quomodo iii tuto, qui te Patriarchas odisse dicis impuros,
et Deum adhuc plangis impurum ? Certe illis Patriarchis
post adventum Salvatorispraestitam purgationem et datam
beatam requiem concessisti deus autem vester et post
:

adventum Salvatoris adhuc jacet in tenebrisj adhuc flagi-

tiisoranibus raergitur, adhuc in impuris omnibus volutatur:
ita non solum vita illorum hominum melior erat deo vestro,

verumetiam mors ipsa felicior. In quibus autem sedibus

 ,:
:

190 S. AUGUSTINl EPISCOPI

crant jusli, qui exieranl cx hac vita prius (juam Christus
in carne venisset , et utrum etiam ipsos ad ahquid melius
passio Christi transtulerit, qui in eum venturum, passu-
rum , resurrccturum , non tantum crediderant , verum-
ctiam hoc ipsum , sicut oportcbat ,
prophetico spiritu
praenuntiaverant, in Scripluris sanctis indagandum est,
si quomodo ad licpiidum indagari potest ^ non hinc teme-
ritates opinantium conscctandne t[uorumIibct hominum
nedum tam exccrabilis haeresis pcrversitates nimis longe
a veritate aberrantium. Frustra sibi sane per hanc obli-
quitatem polhcetur Faustus, aliquid posthanc vitamcui-
quam posse praestari quod sibi prrestandum in hac vita
,

non comparaverit. Bonum est vobis ut dum hic vivitis ,

istum rehnquatis errorem , et veritatem Catholicae fidei

cognoscatis atque teneatis. Ahoquin longe aberit quod

sibi pollicetur injustus, cum fieri coeperit quod injusto
minatus est Deus.
V. De vita autem Patriarcharum jam ,
quantum satis

arbitratus sum , homini maledico non pauca respondi

quibus non utique in morte correctis , vel post passionem
suam justificatis, testimonium Dominus perhibebat , cum
Judaeos admoneret, ut si Abrahae filii essent, facta Abrahse
facerent * quod idem Abraham ejusdem diem videre
•, et
concupiverit gavisusque fucrit , cum vidisset; et quod
,

in ejus sinum, id est nescio cujus quietae fclicitatis mag-

,

num abditumque secretum, abstulerint Angeli pauperem

illum aerumnosum a divite superbiente contemptum-. Quid
dicam de apostolo Paulo ? An forte et ipse post mortem
justificatum laudat Abraham quod prius quam circum- ,

cideretur credidit Deo, et deputatum est illi ad justitiam'

quod tanti pendit ut nos non ob aliud dicat filios ejus
,

' Joan. vui, 39 et 56. — * Luc, xvi, 23. — ^ Rom. iv, 3, et Gen.
XV, 6.
 CONTRA FAUSTUM, LIB. XXXIII. 191
esse effectos qui ejus carne propagati non sumus , nisi

quod ejus fidei vestigia sequamur?

VI. Sed quid vobis faciam, quos contra testimonia
Scripturarum ita obsurdefecit iniquitas , ut quidquid ad-
versum vos inde prolatum fuerit, non esse dictum ab
Apostolo , sed a nescio quo falsario sub ejus nomine
scriptum esse dicere audeatis ? Usque adeo a christiana
doctrina aperte aliena est quam praedicatis doctrina dae-
moniorum, ut eara sub christianae doctrinae nomine defen-
dere nulla exparte possitis, nisi dicatis falsas esse Scripturas

Apostolorum. Infelices iniraici animsevestrae,qu8e unquam

litterae ullum habebunt pondus auctoritatis, si Evangeli-
cse , si Apostolicae non habebunt ? De quo libro certum
erit cujus sit , si litterae quas Apostolorum dicit et tenet

Ecclesia ab ipsis Apostolis propagata et per omnes gentes

tanta eminentia declarata utrum Apostolorum sint in-
,

certura est; ethoc erit certura scripsisse Apostolos, quod

huic Ecclesiae contrarii haeretici proferunt auctorum suo-
rum nominibus appellati , longe post Apostolos existen-
tium ? Quasi vero et in litteris saecularibus non fuerunt
certissimi auctores , sub quorum nominibus postea multa
prolata sunt*^ et ideo repudiata, quia vel his quae ipsorura
esse constaret minime congruerunt , vel eo terapore quo
illi scripserint nequaquam innotescere, et per ipsos vel
,

familiarissiraos eorum in posteros prodi commendarique

raeruerunt. Nonne , ut alios omittam sub Hippocratis ,

raedici nobilissimi nomine quidaralibri prolati, in auctori-

tatera a raedicis non recepti sunt ? Nec eos adjuvit nonnulla
sirailitudo rerum atque verborura quando coraparati eis •,

quos vere Hippocratis esse constaret irapares judicati ,

sunt", et quod ab eo tempore, quo et caetera scripta ejus,

non innotuerunt quod vere ejus essent. Hos autem libros,

quibus illi qui de transverso proferuntur comparati res-

192 8. ACliUSTlNl EIMSCOPI

pnunlur, undeconstat cssc llippocratis, undc si c[uis lioi

neget, ncc saltem rcfcHitur, scd ridetur, nisi quia sic cos
ab ipso Hippocratis temporc us([uc ad hoc tempus ct dcin-

cc[3S succcssionis scrics commcndavil , ut liinc dubilarc

dementissit? Platonis, Aristolciis, Giceronis , Varronis ,

aliorumc[uc ejusmodi auctorum libros undc novcrunl

,

homincsc[uod ipsorum sint, nisi cadcm temporumsibimct

succedcntium conteslalionc continua i' Mulli niulta dc lit-

teris Ecclesiasticis conscripserunt, non quidem auctoritale

canonica, scd aHc[uo adjiivandi sludio sivc disccncU. Unde
constat quid cujus sit, nisi ([uia his tem[3oribus quibus ca
c[uisque scripsit, quibus potuit insinuavit atque edidit, et
hidein ahosatquealioscominuatanotilialatiusqucfirmata
ad postcros, cliam us([ue ad nostra tcmpora pcrvenerunt,
ila ut intcrrogati cujus quisque libcr sit, non haesitemus
c[uid respondere dcbeamus ? Sed c[uidpergam in longc
praeterita? Eccc istas litlcras c[uas habemus in manibus, si
post ahquantum tcm[)us vita3 hujus noslroe, vcl illas quis-
quam Fausti esse, vel has neget esse meas , undc convin-
citur, nisi c[uia ilH qui nunc ista novcrunt, notitiam suam
ad longc ctiam post futuros continuatis postcrorum succes-
sionibus trajiciunt? Quae cum ita sint, c[uis tandcm tanto
lurore caecatur, nisi daemoniorum mendacdoc[uorum ma-
litiae atque fallaciae conscnticndo subvcrsus sit , c[ui dical
hoc mereri non potuisse Apostolorum Ecdesiam tam fi- ,

dam tara numerosam fratrum concordiam ut eorum

, ,

scripta fideUter ad posteros trajicerent, cum eorum cathe-

dras usque ad praescntes Episcopos certissima successionc
servaverint, cum hoc qualiumcumc[uc hominum scriptis,

sive extra Ecclesiam, sivc in i[osa Ecclesia, tanta facihtatc

proveniat ?

VII. Scd contraria, inquit, inter se scripta eorum repe-

riuntur, Maligni malo studio iegitis, stulti non intelligitis,
 ,

CONTRA FAtJSTDM, LIB. XXXIII. 198

caeci non videtis. Quid enim iriagnum erat ista diligenter
inspicere, et eorumdem scriptorum magnam et salubrem
invenire congruentiam, si vos contentio non perverteret, et

si Quisenim unquam duos historicos le-

pietas adjuvaret?
gens deuna rescribentes, utrumque vei ulrumlibet eorum
aut fallere aut falii arbitratus est, si unus eorum dixit quod
alius praelermisit-, aut si alter aliquid brevius complexus est,

eamdem tamen sententiam salvam integramque custodiens,

alter autem tanquam membratim cuncta digessit, ut non

solum quid factum sit, verumetiam quemadmodum fac-

tum sit intimaret ? Sicut Faustus binc Evangeliorum veri-
tati voluit calumniari, quia Mallh.ieus aliquid dixit, ([uod
Lucas cum idem narraret dicere praetermisit, quasi nega-
verit Lucas dixisse Chrislum ,
quod eum scripsit dixisse

MatlhGeus. Hincomninonulla unquamcjuaesliofuit, neque

hoc objici nisi ab omnino imprudentibus et nihil harum
rerum considerare volentibus seu valentibus polest. Illud
sane et requiri inter fideles, et objici ab infidelibus solet
sed etiam ipsis vel parum eruditis, vel nimis contentiosis
nisi admoniti resipuerint, quod Malthoeus dixit : « Accessit

» ad eum Cenlurio, rogans eum, et dicens^^ » Lucas au-

tem quod miseril ad eum seniores Judseorum, hoc ipsum
rogantes depueroejusqui segvotabat, ut eum sanaret-, et
cum appropinquaret domui, miserit alios per quos dice-
ret, non esse se dignum in cujus domum intraret Jesus

nec se ipsum dignum ut veniret ad Jesum. Quomodo ergo

secundum Matthaeum^ accessit ad eum rogans, et diccns :

« Puer raeus jacet in domo paralyticus, et male torquetur ? )>

IIoc ergo intelligitur, Matthaeum breviter sententiam ip-

sam veram integramque complexum, dicentem quod Cen-
turio accesserit ad Jesum, et non dicentem utrum per se
ipsum accesserit, an per alios et ([uod ei de puero suo
:

Matth. vui, 5.-2 Luc. \ii, 3.

'

cxxxvi. 13
 194 S. AUGtaXINl Einscopi
iJlud dixerit , non eAprimentem utrum per se ipsum dixe-
rit, iui per alios. Quid enim, nonne talihus loculionibus
huniana plcna est consuetudo, cuni dicimus ali(|nem ad
alicjuid muitum accessisse, ctiam quem nondum diciraus
pervenisse? Nonne et ipsam perventionem, cui quasi vide-
tur non esse quod addijam possit, etiam per alios fieri
usitatissime loquimur, sa^pe dicendo Egit iile causam :

suam, pervenitadjudicem-, aut,pervenitad illum vel ilium

potentem cum plerumque id
: faciat per araicos, non viso eo
prorsus ad quem Unde eliam
quiscjue dicitur pervenisse ?

tales homines, quicum([ue ad potentium quodam niodo

inaccessibiles animos, sive per se ipsos sive per alios am- ,

bitionis arte pertingunt, jam etiam vulgo Perventores vo-

cantur. Quid ergo, cum legimus, obliviscimur quemad-
modum loqui soleamus ? An ScripturaDei aliter nobiscum
quam nostro more locutura ? Et hoc quidem de
1 uerat

communi loquendi consuetudine pervicacibus turbulen-

tisque responderim.
VIII. Caeterum qui haec non litigiose, sed placide ac
fideliter quserunt, accedant ad Jesum, non carne , sed
corde^ non corporis praesentia, sed fidei potentia, sicut
ille Centurio : tunc melius quid Matlhoeus dixerit sen-
tient. Talibusenimdicitur in Psalmo : « Accedite ad eum,
)) et illuminamini , et vultus vestrinon erubescent^» Unde
Centurio ille ad Christum magis accesserat^, cujus fidem
ita laudavit, quam illi ipsi per quos verba suamisit. Huic
rei simile est etiam illud quod Dominus ait : Tetigil me
arK{uis : quando mulier quae fluxumsanguinis patiebatur,
tangens limbriam vestimenti ejus, salva facta est. Hoc

enim rairabiliter Discipulis suis dicere videbatur : « Quis

)) me tetigit, » et, « Teligit me aliquis^, » cum eum turba
comprimeret. Denique hoc ei responderunt : <c Turbae te
' Psal. xixur, 6. — ' Luc. vui, 4^- — ^ ^^^^- 4^-
 CONTRA FAUSTUM, LIB. XXXIII. 195
» compriraunt, etdicis : Quisme tetigit?» Quemadmodum
ergo ilii premebant, sed illa tctigit^ sic ilJi missi erant ad
Christum, sed Centurio magis accessit. Ita Matthaeus et
morem iion usque adeo inusitatae locutionis servavit, et

myslice aliquid intimavit : Lucas autem et hoc ipsum

quimadmodum gestum esset ostendit, ut hinc advertere
cogeremur, illud Matthseus quemadmodum dixerit. Vel-
lem sane ut aliquis istorum vanorum, qui hujusmodi
quaestiunculas quasi magnas calumniose objiciunt Evan-
gelio, narraret aliquid idem ipse bis numero non falsum ,

nec faJlaciter, sed omnino id voiens intimare exponere,

et styJo exciperentur verbaejus eique recitarentur^ utrum
non aJiquid plus rainusve diceret, aut praepostero ordine,
non verborum tantum sed etiam rerum aut utrum non
, ;

aJiquid ex sua sententia diceret, tanquam aJius dixerit,

quod eum dixisse nonaudierit, sed voJuisse atque sensisse
plane cognoverit aut utrum non alicujus breviter cora-
5

plecteretur sententiae veritatem, cujus rei antea quasi ex-

pressius articulos expiicasset et si quid est aliud quod
:

fortasse possit certis regulis comprehendi, quomodo fiat

ut veJ in duorum singulis ejusdem rei narrationibus, vel
in duabus unius ex una eademque re, mnlta diversa inve-
niantur nulla tamen adversa et multa varia, nulla con-
, 5

traria. Sic solvuntur omnia de quibus sibi isti miseri col-

lum ligant , ut spiritum sui erroris intus teneant , et

nullum extrinsecus salutis admittant.
IX. Quapropter post omnes Fausti calumnias refutatas,
duntaxat horum ejus capitulorum quibus hoc opere,
quantum Dominus adjuvare dignatus cst , sullicienter, ut
arbitror, prolixeque respondi, breviter vosadmoneo, qui
illotam nefando etexecrabiii errore tenemini, ut si auctO'
ritatem Scripturarum omnibus praeferendam sequi vultis,
eam sequamini quae ab ipsius praesentiae Christi tempori-
13.
li>6 o. ALiiUSllM CONTIU lALbTtM, LIB. XXXIII.

biis pcr dispensationes Apostolorum, et certas ab eorum

sedibussuccessionesEpiscoporum , us(juead haec tempora
toto orbc tcrrarum cnstodita, commcndata , clariricata
pervenit. Ibi eiiim videbitis cliam Vctcris Testamcnti et
obscura revclari, et pr.Tdicta compleri. Si autem qnasi
ratione movemini primum cogitetis quinam silis, quam
^

minu^ idonci ad comprchendcndam naturam, non dicam

Dci, scd animae vcslr.ij comprehcndcndam sanc, qucmad-
:

modum velleautvoluissevosdicitis,certissimarationc, non

vanissima credulitate quod cum minime potueritis, (sine
:

dubio enim quandiu tales cstis, nullo modo poteriiis,)

illud saltem quod omni humanae menti est naturaliter in-

situm, si modo non turbe-

id perversae opinionis pravitate

tur, Dei naturam atque substantiam incommutabiiem

omnino, omnino incorruptibiiem cogitate, vel crcdite, et
Manichaei continuo non eritis , ut aliquando et catholici
esse possitis.
 .

S. AUR. AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

DE ACTIS
CUM FELICE MANTCHiEO
Liimi ir.

LIBER l.

ACTA PRIM^E DIEI.

I. HoNORio'* Augusto sextum consule, septimo Idus De-

cembris, Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae^ Hip-
poneregiensium regionum dixit : Hesterno die scis te dixisse

quod possis defendere scripturas Manichaei, et asserere

quod veritatem habeant si hoc placet tibi hodie facere,
:

aut praesumis te posse, dic.

Felix Manichaeus dixit : « Ego me non nego dixisse de-
fendere legem meam, si proferantur auctores legis mese in
medio. »

I Scripti anno Christo 4f>4, die 7 et 15 Decembris. Vide Retract. lib. 11,

cap. 8. — ' Vide D. Giiillon. tom. xxii, pas. 1 ^o et i3i. — ^ fortfi Hippo-
nensium re^iorum
 : »

1 OS S. AUGUSTINI EPISCOPl
Kt cum Augustinus cpiscopus Epislolam Manicli.Ti,
c|uam Fundnmouti appellant, protuJissct, dixit : Si lcgero

ex hoc codice, quem me vides ferre, Epistolam Mani-

chnei quara Fundamentiappellatis, potesagnoscere an ipsa
sit

Fel. dixit: « Agnosce.

AuG. dixit: Accipe tu ipse, et lege.
Et cura acccpisset codicem Fclix, legit : « Manichaeus
aposlolus Jesu Chrisli providenlia Dei Patris. Hcec sunt
saluhria verba ex perenni ac vivo fonte quae qui audierit
et iisdom primilus crediderit, deinde quoe insinuata sunt
cuslodieril, nuncjuam erit morti obnoxius, verum aeterna
et gloriosa vita IVuetur. Nam profeclo beatus est judican-
dus, qui hac divina instructus cognitione fuerit, per quam
liberatus in sempiterna vita pcrmanebit. »
AtG. episcopus dixit : Agnovisli certe Epistolam Mani-
chaei vestri?
Fel. dixit: « Agnovi. »

Alg. dixit : Proba nobis ergo quomodo Manichaeus iste

sit apostolus Jesu Christi. Non enim eum in Evangelio in-

ter Apostolos legimus aliquando: et quis fuerit ordinatus
in locum Judae traditoris^, novimus, idest, sanctus Mat-
thias:, ct quis postea Domini voce de coelo vocalus sit'-,

hoc est, Paulus apostolus, omnes recognoscunt. Istum ergo

Manichaeum proba nobis apostolum esse Christi, quodin
capite EpistoJoe suae ausus est ponere.
Fel. dixit : « Et Sanctitas Tua raihi probet quod in Evan-
geJio scriplum est, Christo dicente « Vado ad Patrem, et
;

» mitlara vobis Spiritum sanclum Paracletum, qui vos

» inducat in omnem veritatem^. » Hoc tu mihi extra scrip-
turam istam proba esse scripluram Spiritus sancti, quod
Christus promisit ubi omnis veritas reperiatur : et si inve-
• \i\ I. 90. — ' Iil, IX. 4. — ' Joan. XVI, i3.
 :

DE ACTIS CUM FELICE MANICH^O, LIB. I. 199

nero veritatem in aliis codicibus qui ad Manicliaeum non
pertinent, et Chrislus illos tradidit : Sic enim dictura est

a Christo, quia Spiritus sanctus Paracletus ipse in omnem

veritatem inducet : secundum Ghristi sermonem ego scrip-

turas Manichaei recuso. »

III. AuG. dixit Quoniam ergo tu probare non potuisti,
:

quomodo sitManichaeus apostohisChristi, et exigis ut ego

probem quomodo miserit Spiritum sanctum Paracletura
quem promisit, ut tunc respuas scripturas Manichoei, si
inveneris impletam promissionem Christi praeter scriptu-
ras Manichaei: quamvis prior ad interrogata mea respon-
dere debueris, tamen ecce prior ipse respondeo, elostendo
tibi quando missus sit Spiritus sanctus quem Christus
promisit. Et acceditad Evangelium et ad Actus Apostolo-
rum. Et cum accepisset codiccm Evangelii recitavit ,

Dum autem haec loquuntur « Jesus stetit in medio eorum,

:

» et dixit eis Pax vobis, ego sum, nolite timere. » Et cum

:

legeret, dixit : « Hoc post resurrectionem. » Et cum dixis-

set, legit : « Conturbati vero et conterriti existimabant se
» spiritum videre. Et dixit eis : Quid turhati estis, et co-
» gitationes ascendunt in corda vestra? Videte manus
» meas et pedes meos, quia ego ipse sum : palpate, et
» videte, quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut me
» videtis habere. Et cum haec dixisset, ostcndit eis manus
» et pedes. Adhuc autem ilHs non credentibus, et miran-
» tibus prae gaudio, dixit: Habelis hic aliquid quod man-
» ducetur? At ilh obtulerunt ei partem piscis assi et fa-
» vum melhs. Et cum manducasset coram eis, sumens
» reliquias dedit eis, et dixit ad eos Haec sunt verba quae
:

» locutussum ad vos, cum adhuc essem vobiscum, quo-

» niam necesse est impleri omnia quae scripta sunt in lege
» Moysi et Prophetis et Psalmis de me. Tunc aperuit iilis
» sensum, ut intelligerent Scripturas : et dixit eis : Quo-
 :,

200 S. AIJGUSTINI EPISCOPI

» niam sic scriptum est, ct sic oportcbat Christum pati et

» resurgere a mortuis die tertio, ct praedicari iii nomine
» ejus poenitentiam et remissionem peccatorum inomnes
» Vos autem estistes-
gentes, incipicnlibus ab Jerusalcm.
M teshorum. Et ego mittam promissum Palris mei in vos
» vos autem sedete in civilate quoad usque induamini

» virtutem ex alto'. » Et cum reddidisset codicem Evan-

gelii, accepit Actus Apostolorum, et dixit: Audivimus in

Evangelio commcmorasse Evangelislam sanctum promis-

sionem Christi, quae est in Evangelio secundum Joannem^,
quem proesens Felix commemoravit. Ubi enim dixit Domi-
nus : « Mitto vobis Spiritum sanctum Paracletum , »

Joannes evangelista scripsit. IIoc autem quod modo legi,

Lucas evangelista attestatus est, et consonuit veritati

Videamus efiam qnomodo perfectum est
aposloli Joannis.
qund promisit Dominus, et (luomodo impletum ut cum :

fuerit ex canonicis iibris sanctae Ecclesiae expressa imple-

tio promissionis Domini, Paracletum Spiritum sanctum
alterum non quceramus, ne in seductorum laqueos incur-
ramus.
IV. Et recitavit ex Actibus ApostoJorum « Primum :

» quidem sermonem feci de omnibus, o Theophile, quoe

» coepit Jesus facere et docere, in die quo Apostolos ele-
» git per Spiritum sanctum, et praecepit praedicare Evan-

» gehum quibus praebuit se vivum post passionem in

:

» multis argumentis dierum, visus eis dies (juadraginta,

» et docens de regno Dei, et quomodo conversatus est
» cum illis. Et praecepit t^is ne discederent ab Jerosolymis,
» sed sustinerent polhritationem Palris, quam audistis,
» incpiit, mco^ quoniam Joannfscjuidem baptizavit
cx ore
» nqua vos autem Spirilu sancto incipietis baptizari
,

» quem et accepturi estis non post mullos istos dies, us-

' Luo. XXIV, 35 et seqq. — Joan. xvi, 7.
'
 :

DE ACTIS CUM FELICE MANICH^O, LIB. I. 201

» que ad Pentecosten. Illi ergo convenientes, interroga-
)) bant eum dicentes : Domine, si in hoc tempore praesen-
» tabis regnum Israel? Ule autem dixit : Nemo potest
» cognoscere tempus, quod Pater posuit in sua potestate-,
» sed accipietis virtutem Spiritus sancti supervenientem
» in vos, et eritis mihi testes apud Jerosolymam, et in tota
» Judaea et Samaria, et usque in totam terram. Gum haec
» diceret, nubes suscepit eum, et sublatus est ab eis. Et
» quomodo contemplantes erant cum iret in coelum, ecce
» duo viri aslabant illis in veste alba, qui dixerunt ad eos
» Viri G alilaei, quid statis respicientes in coelum ? Iste Jesus
» qui assumptus est in coelum a vobis, sic veniet quem-
» admodum vidistis eum euntem in coelum. Tunc reversi
» sunt Jerosolymam a monte qui vocatur Elseon, qui est
» juxta Jerosolymam, sabhati habens iter. Et cum introis-
» sent, ascenderunt in superiora, ubi habitabant Petrus
» et Joannes, Jacobus et Andreas, Philippus et Thomas,
» Bartholomaeus et Matthaeus, Jacobus Alphaei, et Simon
» Zelotes, et Judas Jacobi. Et erant perseverantes omnes
» unaniraes in orationibus, cum mulieribus et Maria quse
» fuerat mater Jesu, et fratribus ejus. Et in diebus illis

» exurrexit Petrus in medio discentium, et dixit:(fuit

» autem turba in uno, hominum quasi centum-viginti :)

» Viri iratres, oportet adimpleri scripturam istam, quam

» praedixit Spiritus sanctus ore sancti David de Juda, qui
» fuit deductor illorum qui comprehenderunt Jesum ,

» quoniam annumeratus erat inter nos, qui habuit sortem

» hujus ministerii, Hic ergo possedit agrum de mercede
» injustitiae sure, et collum sibi alligavit, et dejectus in
» faciem, disrnptus est medius, el elTusa sunt omnia vis-
» cera ejus. Quod et cognilum factum est omnibus qui
» inhabitabant Jerosolymam, ita ut vocaretur ager ille

» ipsorum lingua Aceldemach, id est, ager sanguinis.

202 S. AUOUSTINI EPISCOPI
)) Scripium est enim in libro Psalmorum Fiat villa : ejus
» descrta, et non sit (|ui habitet in ea, ct episcopatiim cjus
» accipiat aller*. Oportet itaque ex his viris qui convene-
» runt nobiscnm in omni tempore quo inlroivit super nos
» et excessit Uominus Jcsus Christus, incipicns a haptismo
» Joannis uscjue in illum diem quo assumptus est a nohis,
» teslem resurreclionis cjus nohiscum esse. Et statuit duos
» Joscph c|ui vocabatur Barsahas, qui ct Justu>, et Mat-
» thiam. Et precatusdixit : Tu, Domine, corclium omnium
» intcllcctor, ostende ex his duobus quem elegisti ad sus-
» cipicndum locum hujus ministcrii ct annuntiationis, a
» qua excessit Judas ambulare in locum suum. Et dede-
» runt sortes suas, et cecidit sors super Matlhiam, et
» simul deputatus est cum undecim Apostolis duodeci-
» mus -. » Et cum legisset, dixit : Audivimus cjuis ordina-
tus est inJocum Judae traditoris, quod paulo anle comme-
moravi, ne quisquam per fraudem irrepat in Aposlolorum
numerum, et nomine Apostolatus faUat ignaros.
V. Nunc videamus quod promisimus, quomodoimpleta
sit Ghristi promissio de Spiritu sancto. Et cum dixisset,

legit in loco: « Tempore quo suppletus est dies Pentecos-

» tes, fuerunt omnes simul in uno. Et factus est subito

» sonus de ccelo quasi ferretur flatus vehemens et im-
,
,

» plevit totam illam domum, in qua erant sedentcs. Et

» visae sunt iliis linguae divisjc c{uasi ignis, qui et insedit
)) super unumqucmque eorum. Et omnes impleli sunt
» Spiritu sancto, et cceperunt loqui variis hnguis, quo-
» modo Spiritus dabat eis pronuntiare. Jerosolymis autem
» fuerunt habitatores Judoei homines ex omni natione ,

» qufB est sub coelo. Et cum facta esset vox, coUecla cst
» turha et confusa, cjuoiiiam audiebat unusquisque suo
» sermone et suis linguis loquentes eos. Stupebant autem
« Psal, nviii, 26. — * Act. ), I usque ad finem.
 :

DE ACTIS CBM FELICE MANICH.EO, LIB. I. 203

» et admirabantur , ad invicem dicentes :Nonne omnes
)) qui loquunlur, nalione sunt Galilaci? Et quomodo agnos-
)) cimus in illis sermonem
sumus? Parthi et in quo nati ,

» Medi, et Elamitae, et qui habitant Mesopotamiam, Ju-

)) daeam ct Gappadociam Pontum et Asiam Phrygiam- , ,

)) que et Paniphyliam, ^Egyptum et partes Libyae quseest

)) circa Cyrenen, et qui advenerant Romani, Judaeique et
)) Prosclyti, Gretenses ct Arabes, audiebant loquentes illos
» suis linguis magnalia Dei^ Et cum recitaret, dixit ))

Audisti nunc jam Spiritum sanctum, quomodo sit missus?

Quod a me exegisti probavi : superest ut ettu facias quod
promisisli : quoniam invenimus quando misit Spiritum
sanctum, quem promisit 5 respuas illam scripluram, quae
sub nomine Spiritus sancti fraudare voluit vel lectorem
vel audilorem.
YI. Fel. dixit Ego nonnegoid quod dixi ,quia cum
: «

probalum mihi quod Spiritus sanctus docuerit ve-

fuerit
ritatem quam quaero illam respuo. Hoc enim Sanctitas ,

Tua mihi legit, ubi Spiritum sanctum Apostoli accepe-

runt, et in ipsis ApostoHs unum quaero qui medooeatde
initio , de medio , et de fme. ))

Arc. dixit : Si legeris hoc dixisse Dominum : « Mitto

» vobis Spiritum sanctum, qui doceat vos initium, me-
» dium et fmem ^*-, » bene me astringis ut ostendam quos
docuerit Spiritus sanctus.
Fel. dixit : « Quia SanctitasTuahoc dicit, quod Apos-
toliipsiacceperunt SpiritumsanctumParacletum^ : iterum
dico, de Apostolis ipsis quem volueris, doceat me quod
me Manichaeus docuit , aut ipsius doctrinam evacuet de
duodecim quem volueris. »
AcG. dixit Absit longe a : fide Apostolorum, ut doctri-
nam doceant sacrilegiManichaei. Sed quoniam dicis unum
' Act. 11, i-i I. — » Joan. xvi, 7. — ^ Act. 11, 3-^.
204 S. AUGUSTINI EPISCOPI
ipsorum debere cvacuare doctrinam Manichaei, modo au-
lem sancti Apostoli non sunt in corpore ego minimus, :

non solumomnium Apostolorum, sedomniumepiscorum,

( nam ad merita Apostolorum quando aspiro?) quanlura

roihi Dominus do ipso Spiritu suo largiri dignatus est,

evacuo doctrinam Manichaei, cura coeperint legi sequen-

tia ilJius epistolae ,
quam tu ipse Manichaei esse non
negas.
Fel. dixit : « Dixisti quia Apostoli de corpore recesse-
runt, scripturae eorum valent nsque nunc : et quia dixit
Sanctilas Tua, etquia dcdisti potestatem dicendi qure vo-
lucrimus sine uUa formidine, Evacuo h?gem Ma-
dixisti :

nichaei : et ego dico : « Omnis homo inendax^ solus Deus

» verax : » Scripturae Dei loquuntur. »
VII. AuG. dixit : Tu quidom et homo es, et sicut res
ipsa modo indicatura est, mendax. Et quoniam locutus
es quae voluisti ,non de Scriptura Dei oportet et me loqui
quod volo. Si enim veritas est Manichaei tui nec a me ,

destrui poterit : si falsitas est, quid interest a quo des-

truatur ? Taraen quia de Apostolorum scriptura dixisti,

quod etsi ilH non sint in corpore, sunt hic scripturse eo-
rum : ante assumpti sunt Apostoli, quam error Manichoei
natus in mundo fuerat; proplerea non inveniuntur scrip-
turae Apostolorum evidenter contra Manichaeum disseren-
tes. Verumtamen quod apostolus Paulus in Spiritu isto
sancto Paracleto quem acceperat, fulurum praeviderit de
tahbus, qualis Manichaeus fuit, quales estis et vos, recito
ut agnoscas. Et accepta Epistola apostoli Pauli ad Timo-
theum Icgit : « Spiritus autem manifeste dicit, quia in
» novissimis temporibus recedent quidem a fide , atlen-
« dentes spiriiibua seductoribus, doctrinis daemoniorum
» in hypocrisi mendaciioquorum , cauteriatam habenles
> Psal. cxv, 2.
 ,

DE ACTIS CUM FELICE MAMCH^O. LIB. I. 205

» conscientiam suam, prohibentes nubere, abstinerea ci-

» bis quos Deus creavit ad percipiendnm cum gratiarum

» actione fidelibus, et iis qui cognoverunt veritatem quia :

)) omnis creatura Dei bona cst, etnihil abjiciendumquod

)) cum gratiarum actione percipitur : sanctiticatur enim
)) per verbum Dei et oralionem^ » Hfec praecipiens fra-
tribus, bonus eris minister Jesu Chrisli. Et cum legeret
dixit : Ego hocde vobis, et de talibus qui dicunt aliquam
crcaturam Dei immundam esse, et qui dicunt omnem
concubitum et qui fit cum uxore,
fornicalionem esse; hoc
est enim quod ait Prohibentes nuptias per Spiritum
: ;

prophetiae designatum et expressum esse dico. Tu autem

si negas omnera concubitum fornicationem esse, aut si

dicis omnem cibum humanum licitum et ad edenckira

concessum hominibus, niundura esse, non es de iJJis quos

prophetavit Apostolus. Si aulem inveniris in iis quae dixi,
ecce habes apostolumPauIumdestruenlemetevacuantem
doctrinam Manichaei futuri. Itaque responde ad id quod
interrogo Omnis concubitus fornicatio
: est , an concubi-
tus cum uxore non est peccatum?
VIII. Fel. dixit « Iterum mihi recitetur quod dixit
:

Apostolus. )) Et recitatum est Spiritus autem manifeste

:

dicit, et caetera quse supra sunt.

Fel. dixit : « Manichaeus nonafide recessit, sicut dicit
Paulus, sicut caeteri recesserunt a fide quasi in sectam
suara : Manichseus autem anuUa secta recessit, ut dicatur
quia a fide recessit. )>

AuG. dixit : Quoniam te video nolle respondere ad

quod interrogaris , ne inveniaris vel non tenere Spiritum
sanctum , quem jam probavimus missum esse Apostolis,
vel non esse in eorura numero quos futuros Paulus desig-
navit •, ubi et vos ipsos prophetavit j breviter respondeo :

> 1 Tim. IV, I, ctc.

 :»

206 S. AUGUSTINI EPISCOPI

Ut secunduni tuum inlellectum accipiam quod dixisti
Rccedent a fide quia non recedunt a fide nisi illi qui
: ,

fuerunt in aliqua fide ; ManichuHis autem in nulla fide

iuit a qua recesserit, sed in ([ua fuit in ea permansit : hoc
te iuterrogo, utruin Manichaeus, vel potius doctrina dce-
inonioruni mendaciio(|uorum ([uae fuitinManich.neo, nulios
Chrislianos cathoficos seduxeiit, ut recederent a fide? Si
enim raulti a vobis, et per vos, et per illam doclrinam
seducuntur, ut recedant a fide, et intendant spiritibusse-
ductoribus, qualis in Manichaeo fuit; et inclpiant dicere
omnem concubitum esse fornicationem , unde Apostolus
dicit : Prohibentes nuptias; et incipiant dicere , carnes
qnas comedunt homines , non esse Dei creaturam sed ,

doemonum facturam , ct csse immunditiam, manifestum

est de his praedixisse Spiriiura sanctura Paraclelum qui
erat in apostolo Paulo, quod recessuri erant afide, in-
tendentes spirilibus seductoribus , (jualis fuil in Mani-
chaeo. Jam ego quia respondi, justum est ut lu respon-
deas ad quod interrogavi , utrum non dicas omnera
concubitum esse fornicationcm : aut si ad hoc non vis
respondere, ad id quod primo interrogavi responde , ut
probesManichaeum esse apostolum Ghrisli aut si et hoc non :

visj permitte me evacuare doctrinam ipsius, quod promisi

cum legeretur epistola ejus, quam dicitis Fundamenti.
IX. Fel. dixit : n Ego respondeo ad id (juod dicit Sanc-
titas Tua, quia in Paulo venit Spiritus sanctus Paracletus.
AuG. dixit : Non in solo.
Fel. dixit : Ego de ipso ago
(( : quia si in ipso, et in
omnes. Et si in ipso : Paulus enim inaltera Epistohi dicit:

Ex parte scimus, et ex parte prophetaraus : cum venerit

autem quod perfectum est, abolcbuutur ea quae ex partc
clicta sunt^ Nos audientes Pauluni hoc dicere, venitmaui-
I Cor. I, 9.
 ,

DE ACTIS CVM FELICE MANICH^O, LIB. I. 207

chaeus cum praedicatione sua , et suscepimus eum secun-
dum quod Christus dixit : « Mitto vobis Spiritum sanc-
» tum *
: » et Paulus venit et dixit, quia et ipse venturus
est, et postea nemo venit : ideo suscepimus Manichaeum ,

et quia venit Manichaeus, et per suam prsedicationem do-

cuit nos initium , mediura et finem : docuit nos de fabrica
mundi ,
quare facta est, et unde facta est, et qui fecerunt:
docuit nos quare dies et quare nox ; docuit nos de cursu
solis et lunae : quia hoc in Paulo non audivimus , nec in
caeterorum Apostolorum scripturis ; hoc credimus ,
quia
ipse est Paracletus. Itaque illud iterum dico, quod supe-
rius dixi : Si audiero in altera scriptura, ubi Paracletus
loquitur, id est , Spiritus sanctus , de quo voluero inter-
rogare, et docueris me, credo et lenuntio. »

X. AuG. dixit : Dicis te ideo non credere Spiritum

sanctum Paracletum in Paulo apostolo fuisse, quia Paulus
dicit : « Ex parte enim scimus, et ex parte prophetamus - : »

et inde putas Apostolura per haec verba praedixisse, velut

alium venturum post se, qui praedicaret omnia quae ipse
non potuit, quia ex parte dicebat; et hunc tu credis esse
Manichaeum. Primoergo exipsa lectione Apostoli ostendo,
unde dicebat hoc Apostolus. Deinde quia dixisli, quod Ma-
nichaens vos docuerit initium, medium et finem, et quo-
modo vel quare factus mundus, decursu solis et lunae^
sit

et de aliis quse commemorasti non legitur in Evangelio :

Dominum dixisse : Mitto vobis Paracletum qui vos doceat

de cursu solis et lunae. Christianos enim facere volebat,
nonMathematicos. Suflicit autem ut homines de his rebus,
quantum in schola didicerunt, noverint propter humanos
venturum Paracletum dixit, qui in-
usus. Christus autera
ducat in omnem veritatom sed non ibi ait initium : ,

raedium etfinem non ait, solis et lunae cursus. Aut si j

» Joaa. XVI, 7. — »2 Cor. xiu, 9.

208 S. AUGUSXINI EPISCOPI
putas hanc doctrinam ad illani veritatem pertinere, quam
per Spiritum sanctum Christus promisit, interrogo te
quot sint stelhne. Si accepisti Spiritum ilkun, de (|Uodicis,
ad quem pertinct docere ista, (junR ego dico ad discipli-
nam et doctrinam christianam non pertinere; oportet ut
renuntics et respondeas mihi. Debitorem enim te fecisti,
ut si quid de talibus interrogavero , si non responderis ,

non in te appareat Spiritus iile, de quo dictum esl : In-

ducet in omnem si illa est veritas quo ista par-
veriiatem :

tinent. Ita(|ue elige tibi utrum velis et paratus sis mihi de

his rebus rcspondere, tanquam homo qui accepisti Spiri-
tum qui introducit in omnem veritatem, et dicis quia ad
ipsam veritatem pertinet scire ista mundana. Itaque ego
tibi possum ea dicere quae perlinent ad doctrinam chris-
tianam ul autem ((ui putas ad eam perlinere quomodo
:

sit factus mundus et quse agantur in mundo, ad omnia

,

mihi necesse est respondeas. Sed plane cum responderis,

probaturus es. Sed antequam incipias dicere , si forte ha-
bes quod iile confinxerit, quem secutus es, doceam ego
prius quod promisi , unde dicebat Apostolus Ex parte :

scimus, et ex parte prophetamus.

XI. Dicebat enim , sicut leclioipsa mox indicaturaest,
quia in vita horao cum est, non potest assequi omnia^
sed parte assequitur in hac vita : ipse autem Spiritus
sanctus ,
qui cx parte docet in hac vila, posl hanc vitam
introducet in omnem veritatem. Quod ut apertissime
doceatur, audi Apostolum. Et cum diceret , ex Apostolo
legit : « Sive autem prophetiae evacuabuntur, sive linguae
» cessabunt, sive scientia evacuabitur : ex parte enim
» scimus, et ex parte prophetamus; cum autem veiierit

» quod perfectum est ,

quod ex iJdiie est evacuabitur.
» Cum essem parvulus, iocjucbar ut parvulus , sapiebam
» quasi parvulus, cogitabam quasi parvulus : cum autem
 ,

DE ACTIS CUM FELICE MAWICH^O, LIB. 1. 209

» factus sum vir, evacuaviea quse parvuli cranl. Videmus
» enim nunc per speculum in senigmate, tunc autem fa-
» cie ad faciem^ » Et cum legeret, dixit Jam di<: mihi :

tu, si lempora futura Manichaei prsedicebat Apostolus

utrum tu videas modo Deum facie ad faciem.
XII. Fel. dixit « Non tanlum ego possum coiitra
:

tuam virtutem, quia mira virtus est gradus episcopalis;

deinde contra leges Imperatorum etsuperius petivi cora- :

pendive, ut doceas me quid est veritas : et si docueris

me quid estveritas, patebit quod teneo meiidacium esse.»
Ai3G. dixit : Apparuit te probare non potuisse Aposlo-
ium Christi esse Manichaeum : quare autem non potueris,
Manichseum esse
breviter expono. Dixisti inde te probare
Apostolum Christi, quia Paracletum venturum promisit
Christus Spiritum sanctum et quia non invenires quando :

veneritquemChristus promisit, hinc te credere ipsum esse

Manichaeum. At vero ubi probavi per Scripturas sanctas,
ecclesiasticas, canonicas, quando venerit apertissime Spi-
ritussanctus, quemventurum promisil Dominus Christus;
converlisti te, ut diceres debere tibi ostendi quid docue-
rit , et ulrum Manichaei doctrinam evacuaverit. Cum ergo
respondissem Manichaeum post Apostolos fuissein cariie ;

iliorum autem doctrinam antequam Manichaeus natus ,

esset ab ipsis fuisse praedicatam

, dixi tamen unum ip- :

sorum Aposlolorum Paulum per Spiritum sanctum, qui in

omnes Apostolos venerat, prophetasse etiam de ista vestra
doctrina ,
quia futura erat, et eam appellasse doctrinam
daemoniorum mendaciloquorum ubi ostendi ea, quae dixit j

Paulus futura in ipsa doctrina ad vestram professionem ,

pertinere, id est, prohibitionemnuptiarum; quia omnem

concubitum, et cum uxore, fornicationem esse dicitis :

et abstinentiam a cibis quos Deus creavit; qula novi vos

' I Cor. xiii, 8.

CXXXVI. 14
 :

•ilO ->. lHiVSllM KM COHl

(jiinsd.im db )S (li<;fire immmidos. cum ipse se(|iiatur et

dioal : Omiiis creatura Dei bona est. Gam hic a to exige-
rem ut responderes, dixisli Manicliaeum vos docere ini-
tium, raedium et (inera, et cursum solis et lunje, et cae-
tera talia y quae cura ego ostenderem ad christianam
doctrinara pertinere^ respondistiapostolumipsum Paulum
dixisse, quia ex parte scit et ex parte prophetat. Dixi nos
non posse scire divina, cumsumus in hac vita^ et hic vi-
dere per speculum et in aenigmate , tunc autem facie ad
faciem : et quaesivi a te, si hoc putas dixisse apostolum
Paulura, quod venturus esset Manichaeus , qui doceret
quod non poterat Paulus pertinere ad te , ,
qui te dicis
accepisse ipsum Spiritum, videre modo Deura facie ad fa-
ciem. Quod quia non potes , manifestum est apostolum
Paulum de illa vita dixisse, de qua dicit et Joannes.
« Dilectissimi, fdii Dei et nondum apparuit quid
sumus,
» erimus ; cum apparuerit, simiJes ei
scimus autem, quia
» erimus; quoniam vidcbimus eum sicuti est^» Hoc tu
cum audisses, dixisti te non valere contra meara virtutem
quae virtus mea non est sed si ahqua est al) illo mihi
, ,

data est ad redarguendos errores, qui virtus est omnium

fidehum suorum , et pleno corde de se prsesumentium.
Dixisti ctiam quod te episcopalis terreat auctoritas : cum
videas quanta pace inter nos agamus, quanta tranquilhtate
disputemus ^
queraadmodum populus praesens nullam tibi
vim faciat, nullura terrorem incutiat, sed tranquilhssiraus
audiat, sicut decet Christianos. Dixisti etiara timere te le-
ges Imperatorum : hoc pro vcra fide non timeret ,
quera
Spiritussanctus impleret : nam et Petrus apostolusinpas-
sione Domini limuit, et ter negavit 5 uhi autem eura Pa-
racletus, quem Christus promiseral, Spiritus sanctus im-
plevit, pro fide Domini crucifixus est; et iiie qui primo
' I Joan. III) 2.
 » ,

DE ACTIS CUM FELICE MANICHJEO, LIB. I. 211

habuit negationem timoris, postea implevit gloriosissimam
passionem confessionis. Tuitaqueex hoc ipsoquod timere
te dixisti leges Imperatorum, quamvis et de caeteris rebus
satis apparet, quod non inveneris Spiritum Paracletum
veritatis : quia et si non timeres , aliis rebus convince-
reris.

Fel. dixit '. « Et « Apostoli timuerunt. »

AuG. dixit : Timuerunt ut caverent, non ut fidem suam

comprehensi ediceredubitarent. Tuautemjam hinc tiraere
dei)uisti ut non hic te inveniremus jam in medio es
, :
5

quare times, nisi quia quod dicas non habes ? Nam et si

imperatores timuisses , ante tacuisses. Nunc vero cum
hesterno die libellum curatori dederis , et pubHce clami-
taveris, cum codicibus tuis te paralum esse incendi , si

ahquid mali in ipsis fuerit inventum : unde heri It-ges

flagitabas quasi fortis, hodie veritatem fugis ut timidus.
XIII. Fel. dixit : « Non veritatem fugio. »

AuG, dixit : Dic ergo , si vides Deum facie ad faciera

secundum pollicitationem tuam; quia dixisti apostolum
Paulum de vobis dixisse quia tam plenam veritatem ac- ,

cepturi essetis : ut intelligamus, vel credamus Apostolum

habuisse ex parte, et te totum,
Fel. dixit : «Non veritatem fugio, sed veritatera qusero.
Quod tu dicis, quia non teneo, probetur mihi per Scrip-
turas deificas ; hoc quaero jam.
AuG. dixit :
Prius profitere te non potuisse probare Ma-
nichaeum apostolum Jesu Christi : et quantum potuero,
cum omnia extirpata fuerint contraria de corde tuo per
ministerium meum , donante Domino , insero tibi quge
scit scientia veritatis ,
quse perducat ad Deura , initians a
fide.

Fel. dixit : « Quiahocdicis tu , utlegemmeam negem,

et accipiam alteram, meliorem duntaxat, quod qugero
14.
 ,

21-2 S. AUGUSTIJMl EHSCOPI

ego : iioii liOL respoiideo , iil leyciii ineam negem ante-

quain aiteram accipian), »

Alg. dixit : Sed prius de vase funditur quod adversum

habet : quod bonum est aut si adhuc du-
et sic impletur :

bitas lundere,defendequo plenus es. Ostendam enim tibi,

quanlum me Dominus adjuvat, quanta immundilia et
blasphemiis plena sit doclnna Manichaei, si permittas ut le-
gatur illa epistola, decujus inilio jam tractavimus, etnon
potuisti probare aposloluin Chrisli esse Maiiichoeum : sed
ideo raorasinnectis, ne caetera legantur, ubi aperte vestra
sacrilegia deprehendunlur j aut si permittis, legantur.
Fel. dixit : « PermiltOj quia dixisti orania immunda
fundi, et sic bona immilti : hoc enira diclum est Sancti-

tatis Tuae. Ad quod et ego dico : Nullus aquam fundit,

nisi alter impleverit. »

AuG. Hoc vides quam inconsiderate dixeris ut

dixit : ,

mitius locjuar, et non dicam insane. Ulique de vase tibi

similiLuduiciU posui in vas plenum uemo potest aliquid :

mittere, nisi fundatur illud quo pleaum erat.

Fel. dixit : « Unum dixisti , et ego dixi duo. »

AxjG. dixit duo vasa dixisli, vis lilum parem tuum lun-
: Si

dimus et miplemus ilium, ut possis tu funderequod habesV

Fel. dixit : «Ambo unam aquam liabemus. »
AtG. dixit : Cum ergo ambo pleni sitis aqua vestra
quid iraplebimus, ut doceamus vos msi aliquis vestrum ,

fuderit quod habet? Aut si bonura est, et ideo debet te-

neri ut defendatur et legatur illa epistola, videamus si vel
csetera possunt defendi , si in ipso initio defecisti : aut si

dicis te in iiio non delecisse, proba nobis quoraodo Mani-

chaeus sit apostolus Christi.
XIV. Fel. dixit : «Christus dixil : Spiritum sanctum
missurum se^, qui iu omnera veiitatem inducat. »

Joaii. xvi^ i3.

 ,

DE ACTIS CtM FELICE MANICHj£0, LIB. f. 213

AuG. dixit : Si habes illum, attende ad id quod te jam
dudum interrogavi. Dixisti enim ad ipsius doctrinam per-
tinere, ctiam ista mundana cognoscere : dic mihi quot
sunt stellae, si introductus es in istam omnem veritatem.»
Fel. dixit : « Et cgo dico, quia si Paracletus per Apos-
tolos locutus est, et per Panlum : et ego peto Sanclitatem
Tuam, ut illa mihi ostendas quac jam dixi.»
AuG. dixit : Confilere te non potuisse ostendere quod
ego interrogavi , et osfendam secundum Scripturas quod
perlineat ad fidem christianam.
Fel. dit « Et ego, si mibi attuleris scripturas Mani-
:

chsei, quinque auctores quos tibi dixi, quidquid meinter-

rogaveris, probo tibi. »

AuG. dixit : De ipsis quinque auctoribus est ista epis-

tola, cujus aperuimus principium, et invenimusibi scrip-
tum : « Manichaeus apostolus Jesu Christi : » et vldeoqiiia
ipsum principium non mihi exponis ,
quia non probas
quomodo Manichaeus sit apostolus JesuChrisli.
Fel. dixit : « Si in ista non probo, in secundo probo.»
AuG. dixit : In quo secundo ?

Fel. dixit : « In Thesauro. »

AuG. dixit : Thesaurum istum, quem ideo tali nomine

appellatis, utmiserosseducatis, quis scripsit? Mmichaeus?

Nolo mihi ab illo probes : quia ille Manichaeus mentitur
dicendo se esse quod non est.

Fel. dixit : « Tu proba mihi per alterum. »

AuG. dixit : Quid vis tibi probem ?

Fel. dixit : «Quia mentitur Manichseus. »

AuG. dixit : Quia tu non potes probare verum dicere
Manichaeum, oportet ut ego probem mentitum esse Mani-
chaeum ?
Fel. dixit : « Quare non potui probare 7 Numquid pro-
iatae sunt scripturffi quas ego petivi et non probavi ? ,
214 S. AUGUSTIM EPISCOPl

Xic. dixil : Sed scriptums 3Ianiclioei pclis ,

quibus fi-

dom non habemus : aliunde proba. Ego autem de ipsa

scriplura Manichnei tibi probo mentilumesse Manichoeum,
et blasphemasse Manichaeum,
Fel. dixit : « Afleranlur libri. »

AuG. dixit : Praesens est epistola Manichaei, quam dicitis

Fundamenli. Inilium in aedificio nuUum est, nisi funda-

menlum : si eum ostendero in ipso fundamento ruinam
fecisse , coEteram ejus conslructionem ut quid quaerimus?
XV. Fel, dixit : « Hoc dicis, in ipsa ostendens ruinam
essc : et ego dico, da arbilros quantos et tu habes , et libi
probo quia non mentilur. »

AuG. dixit : Absit a nobis et a genere humano, ut quan-

tos hic vides, tantos videas Manichaeos.
Fel, dixlt : « Da dixi quae a te petivi. »
,

AuG. dixit : Quos vis ergo ut dem tibi ?

Fel. dixit : « Quos tu volueris. »

AuG. dixit : Ego istos do, si habcs raeliores, pete.

Fel, dixit : « Quomodo istos das? »

AuG, dixit : Praesentes qui nos audiunt.

Fel, dixit : « Isti mihi non favent. »

Alg, dixit : Ergo tu tales quoeris qui tibi faveant, non

qui veritati ?

Fel, dixit : « me
non tantum me, sed
Qui audiant, et
et ipsam scripturam, ut probetur an verum dicit, an raen-
titur. »

AuG. dixit : Vides ergo quia audiunt, Legamus caetera:

quia tu istam epistolam Manichaei esse confessus es.

Fel. dixit : « Non nego. »

AuG. dixit Ergo legatur. :

XVI. Fel. dixit «Arbitros noii habeo.» Et adjecit

: :

«L(^gatur caput ilJius. » Et cum legeretur, et ventum esset

ad locuni v.W\ sciiplum habcLeadem epistola « Pax Dei in- :
 »

DE ACTIS CUM FELICE MANICHiEO, LIB. I. 215

visibilis et veritatis notitia sit cum fratribus suis et charis-
simis, qui mandatis ccElestibus credunt pariter atque de-
serviunt : sed et dextera luminis tueatur et eripiat vos ab
omni incursione maligna, et a laquco mundi ,
pietas vero
Spiritus sancti intima veslri pectoris adaperiat , ut ipsis
oculis videatis vestras animas.»
Fel. dixit : « Da scripturam quae ista redarguat.
AuG. Adhucnihil maliaudivimus, nisi quodusus
dixit :

est Manichaeus apostolum Chrisli se nominare. Nara ea

quae dixit , adhuc ad tectorium f allacise pertinent , et ad
ovinam peilem, quibus eis prius dicit verba bona, ut pos-
sit introducere mala. Sed quid velit per haec verba intro-
ducere, videamus. Si enim aliquid mali introduxerit , et
ista verba mala erunt et seductoria autem aliquid boni
: si

in posterioribus et veri dixerit, necessitate comprehende-

mus : Permitte ergo legantur sequentia.
Fel. dixit ; « Si ergo asseris, quia in primo bona po-
nuntur ; et postea mala immittuntur, quomo ego tibi pos-
sum credere, cura mihi primo bona dixeris. »
AuG. dixit : Ego adhuc ista nec bona dixi , nec mala.
Nihii mali adhuc audivimus, dixi non dixi Jam aliquid : :

boni audivimus. Malum enim illudsolum dixi, quod au-

sus est dicere se apostoium Ghristi. Verba vero quoe dixit in
consequentibus, tunc erunt mala si mali aliquid intro- ,

duxerint : tunc erunt bona, si boni aliquid introduxerint.

Permitte ergo ut sequentia legantur : quare times?
Fel. dixit : « Non timeo. »
AuG. dixit : Permitte ergo ut legantur.
Fel. dixit : « Legantur. »

XVII. Et cum legeretur, et ventum esset ad locum ubi

scriptum habet « Ita autem fundata suntejusdem splen-
:

didissima regna supra lucidam et beatam terram ut a ,

nuUo unquam aut moveri aut concuti possint : » Augus-

 » ,

-216 ^- AUGUSTINT EPISCOP1

linnsdixit : Tcrramislam quam dicit, unde habebat? Fe-

oit e.im, an genuit eam, an nequalis et coaeterna illi erat ?
Istam dico terram lucidam et beatam quam dicit.

Fel. dixit : « Qiiomodo scrlptum ost : \n principio fecit

Deus coelum el terram^ et terra erat invisibilis et coin-
quinabilis et incomposita? Ego ita intelligo : In principio
Fecit Deuscoelum et terram, et terra erat : cfuasi dune terrae
mihj videntur esse, secundum quod Manichaeus dicit duo
regna.
AuG. dixit : Quia Scripturam commemorasti nostram,
({uam soletis blasphemare, ad me pertinet exponereillam,
et ostendere tibi , sine blasphemia esseillud scriptum , et

cum veritate, et non secundum Manichoeum; ut deinde

tu veJ in secundis mihi respondeas quod interrogavi.
F^EL. dixit : « Respondeo. »

AuG. dixit : Quod scriptum est : In principio fecit Deus

coelum et terram : breviter complexa est Scriptura quid
fecerit Dens. Deinde quia nondum apparebat hoec terra
quam fecerat , antequam eam distingueret et ornaret

qualem terram fecerat Deus, secuta Scriptura exposuit,

qualis terra erat de qua dixerat In principio fecit Deus
:

coelum et terram : tanquam cum audissemus In princi- :

pio fecit Deus coelum et terram ^

quaereremus ,
qualem
lerram, subjecit et ait, Terra autem, id est, illa quam fe-
cerat Deus, invisibilis erat et incomposita. Non ergo duas
Tuitaque
terras dixit, sed (jualis illa fuerit exposuit. res-
ponde nuac mihi q-iod breviter interrogavi Terra : ista

lucida et beata quam d!cit Manichneus, supra quam fun-

data erant re^na Dei, ab ipso Deo facta erat, an genitade
illo erat, an coaeterna illi erat? Unum de tribus, nisi mo-
lestum est, sine tergiversatione rcsponde.
Fkl. dixit : « Ipsa sescriptura inlerpretatur. »

•
Gen. I, I.
 ,,

DE ACTIS CtJM FELICE MAMICH^O, LIB. I. 217

AuG. dixit : Si ergo nosii esse hic aliquera locum , ubi
hoc dicat scriptura ,
quia illam terram vel genult Deus
vel fecit , vel coseterna illi erat , aperi ad locum quem
nosli, etlege mihi.
Fel. dixit : « Non est in ista scriptura, sed in altera. »

AuG. dixit : Credo ergo, quia si qua est illa scriptura

meministi quid ibi dixerit. Itaque tu mihi responde ,

qui
nosti iilam scripturam : et si non sic habet
dixero quia
convinces me. Si autem sic cognovero secundum hoc
,

disputo quod tu ipse responderis. Dic ergo an fecerit ter-

ram istam Deus, an genuerit, an coseterna illi fuerit : qui
legisti in nescio quo libro, ubi esse hoc scriptum dicis.

Fel. dixit . «Quia modo Sanctitas Tua interpretata est

scripturam tuam, quomodo voluisti et acceptavi , et tu sic
mihi accepta quidquid dixero. »

AuG. dixit : Interim quod interrogavi, si nihil mecon-

tra moverit , autem aliquid moverit motum
accepto : si ,

meum indico tibi, ut adipsum respondeas.

Fel. dixit « Ego non respondi ad lua dicta. »
:

AuG. dixit Quia prius est ut mihi ad id quod interro-

:

gavi respondeas, tamen feci etiam ut tibi prior respon-

deam forte non te movit, ideo non respondisti 5 forte et
:

me non movebit cura responderis. Responde ergo ad ,

quod interrogavi.
XVIII. Fel. dixit « Respondeo.» Et adjecit « Dixisti : :

ergo de terra illa in qua Deus habitat, an facta est ab illo,

an generavit illara, an coaeterna illi est. Et ego dico, quia
quomodo Deus seternus est , et factura apud illum nulla
est, totum aeternum est.»
AuG. dixit : Non illam ergo genuit, neque fecit?
Fel. dixit : « Non, sed est illi coaeterna. »
AuG. dixit : Siautem genuisset illara, non illi esset
coaeterna ?
 518 S. AUGllSTINI EPISCOPI

Fel. dixit : « Qaod nascitur , fiiiem habet : quod inna-

tum, non habet fincm. »

AcG. Jixit : Quibus ergo crat ille pater, aut cujus erat
pater, quem modo patrem nominavit ? Si enim nihil ge-
nuerat ,
pater csse nen poterat.
Fel. dixit « Scd sunt alia (juae generavit. »
:

AuG. dixit llla ergo quae genefavit, non sunt

: illi coae-
terna, an ct ipsa coaelcrna sunt?
Fel. dixit : «Coaeterna sunt illi quidquid Deus gene-
ravit. »

AuG. dixit : Ergoerrasti, quodsuperiusdixisli : «Omne

quod nascilur, fincm habet. »
Fel. dixit : « Intcrim quiasecundumgenerationemcar-
nis locutus sum, erravi. »
AuG. dixit : Modestissime confessus errorera, merearis
intelhgere veritatem.
Fel. dixit : « Faciat Deus. »
AuG. dixit : Attende ergo jam , ut incipias cognoscere
errorem scripturae hujus. Si quae genuit Deus , coaetcrna
non sunt ilh, melior est terra illa quam non generavit
Deus, ubi habitant omnia quae generavit Deus, quam ter-
rara dicis ab eo non generatam.
Fel. dixit ; « Coaequantur sibi omnia , et quse genera-
vit, et quae non generavit, id est, terra illa ubicommora-
batur. »
AuG. dixit : Quid, ipse qui generavit, aequahs est ilhs
omnibus, aut major est illis ?

Fel. dixit : «Et qui generavit, et quos generavit, et

ubi positi sunt, omnia aequaha sunt. »

AuG. dixit : Unius ergo substantioe sunt?

Fel. dixit : « Unius. »

AuG. dixit : Hoc quod est Deus pater, hoc sunt fihi ip-

sius, hoc et terra iila ?

 DE ACTIS CDM FELICE MAMICHjEO, LIB. I. 219
Fel. dixit : « Hoc unum sunt omnes. »
AuG. dix.it : Hujus ergo terrae non est pater, sed inha-
bitator ?

Fel. dixit : « Etiam. »

AcG. dixit ; Si nec genuit illam, nec fecit illam quo-

,

modo ad eum perlineat nisi sola vicinitate non video, quo-

modo si habeat ahquil vicinum bonum : et duaejamerunt
res ambae ingenitae, terra et pater.
Fel. dixit : « Imo tres sunt, pater ingenitus, terra in-
genita , et aer ingenitus. »

AuG. dixit : Hoc totura una substantia est ?

Fel. dixit : Una.

AuG. dixit : Et ita fundata, ut a nuUo unquam moveri
aut concuti possit ?

Fel. dixit : « Motio et concussio habet distantiam. »

AuG. dixit : Habeat : sed tamen taha fuerunt , ut a

nullo unquam moveri aut concuti possent?
Fel. dixit : « Est distantia inter moveri et concuti. »

AuG. dixit : Non inde te interrogo.

Fel. dixit : « Sed inde me vis tenere. »

AuG. dixit : Quomodo vis, accipe moveri : non poterat

moveri ?
Fel. dixit : « Non dico, quia non poterat moveri , sed
motio distantia est. »
AuG. dixit : Sed ita dixi , nec moveri, nec concuti. Non
dixi, moveri quidem potest, sed concuti non potest; aut
concuti quidem potest moveri non potest sed ambas res
, :

dixi non posse nec moveri nec concuti.

, ,

Fel. dixit « De ambabus rebus distantia est inter rao-

:

veri et concuti. »
XIX. AuG. dixit : Legamus ergo sequenlia, videamussi
Deusistequifundatahabebatregnasuperkicidametbeatam
terram , quae a nullo unquam moveri et concuti possunt,
220 S. AVGU8TINI EPISCOPl
nerainem timuit. sicut oporlebal ut neminem timeret,
cujus regna sic fundata erant, ut a nuUo aut moveri aut
concuti possent. Et legit sequentia : « Juxta unam vero
pariem ac latus illuslris illius ac sanctae terrne. » Et cum
iegeret interrogavit : Quod latus ? dexlrum , ad sinis-

Irum ?

Fel. dixit : « Hanc libi ego non possum interpretari

scripturam, et exponerequod ibi non est : ipsa sibi inter-
pres est ^ ego non possum dicere, ne forte incurram in
peccaturo. »

Alg. dixit : Legatur hoc ergo quod sequitur. Et cum

legeret, et ventum esset ad locum ubi habet : u Lucis vero
beatissimae Pater, sciens labem magnam ac vastitatem quae
ex tenebris surgeret, adversus sua sancta impendere sae-
cula, nisi quod eximium ac prgeciarum et virlute potens

numen opponat, quo superet simul ac destruat stirpem

tenebrarum, qua extincta perpetua quies lucis incolis pa-
raretur. » Augustinus dixit : Nunc jam quia coeperunt
apertae blasphemiae, si defendendas putas, dic quid ista

gens tenebrarum, quam videtur Deus timuisse, ne magna

labes et vastilas ex tenebris in regna ejus irruerent, nocere
poterat Deo : maxime cujus regna superius dixit ita fun-
data, ut a nulio unquam moveri aut conculi possent.
Quid ergo illi factura erat gens ista? Poterat ei nocere, an
non poterat? Responde unum c duobus.
Fel. dixit « Ego respondeo Si nihil contra Deum est,
: :

secundum quod dixit scriptura Manichaei, quia est alte-

rum regnum; pro qua causa Christus missus est, ut nos
liberaret de laqueo mortis hujus? cujus est iste laqueus et
mors? Si adversarius nuiius contra Deum est, ut quid
baptizati sumus? Ut quid Eucharistia, ut quid Ghristiani-
tas, si contra Deum nihil est?

AuG. dixit : Quia video te nolie respondere ad id quod

 »

DE ACTIS CVyi FELICE MAJSJCHjEO, Llfl. I. 221

te mterrogo, et te interrogare ut tibi respondeam ^ et hoc
iion recuso : dum tamen memineris quia tibi interroganti

ego respondeo, tu autcra raihi interroganti respondere

noluisli. Sed quia me interrogasti. audi quod interrogasti.
Nos quidem diciraus liberatorem Christum venisse, et a
peccatis nostris dicimus nos liberari, quia nos non sumus
de substantia Dei geniti, sed per ejus Verbum facti a Deo.
Multum autem interest inter natum de substautia Dei, et
factura a Deo quod non est de substantia Dei. Quidquid
ergo fecit Deus, potestesse mutabile^ ipse autem Deus non
est mutabihs : quia non possunt sequari opera artifici et

conditori. Tu autem qui paulo ante ad interrogationera

raeam dixisti : « Quia et Paler qui generavil ibi hicis fihos,

et aer, et ipsa terra, et ipsi fihi una substantia sunt, et

aequaha sunt orania, » oportet ut dicas raihi, huic substan-
ti« utique incorruptibili quoraodo poterat nocere gens te-
nebrarura. Si enim poterat nocere ei, non erat natura in-
corrupiibihs: si autem non poterat, nulla causa erat quare
praehuraagitaret, et illud nuraen quod dicit, huc mitteret.
Fel. dixit : « Dilationern peto, ut possim respondere. »

AvQ. dixit : Quando? Cras intermissussufHcit.?

XX. Fel. dixit : « Intermitte mihi tres dies, id est, ho-
die, et cras, et perendie, aut usque ad diem qui est post
Dominicura, id est, pridie Idus Decerabris. m

A.UG. dixit : Video te dilationera ad respondendum pe-

tusse^ huraanum est, utconcedatur tibi : sed si respondere
nonpotueris ad praestitutum diem, quid fiet?

Fel. dixit ; « Ero victus. m

AuG. dixit : Quid si fugeris?
Fel. dixit : « Reus ero civitatis hujus, et ubique, et legis

meee.
AuG. (hsit Imo hoc dic Si fugero,
: : sic habear tanquam
si anathemavero Manichseum.
 »

222 S. AUGDSTINI EPISCOPI

Fel. dixit : « non possum.
IIoc dicere
AiG. dixit: Ergo aperte nobis dic, quia fugerecogitas,
et nomo te tenet.

Fel. dixit : « Non fugio. »

AuG. dixit : Ut video, non vis quasi viclus abscedere :

sed saltem hoc dic : Si fugero, victus sum.

Fel. dixit : « Dixi. »

AuG. dixit : Et unde apparebit te fugisse propter

Gesta?
Fel. dixit : « Jube ut quem elegero, cum ipso sim. »
AuG. dixit : Elige tibi aliquem de prscsentibus istis fra-
tribus, qui ad cancellum stant.
Fel. dixit: « Sim cum iilo (|iiiestin medio. »

AuG. dixit : Sicut libi elegisli, usque ad diem cum illo

eris.

Fel. dixit : « Etiam, et ego hoc consentio. »

BoNiFAcius dixit : « Pr^stabit Christus, ut si cum illo

veniam, Christianus est. »

AuGusTiNus episcopus Ecclesise catholicne Hipponcre-

giensis, his in ecclesia coram populo Gestis subscripsi.
« Felix christianus, cullor legis Manichoei, his in ec-
clesia corara populo Gestis subscripsi. »
 » :

DE ACTIS CliM FELICE MA.IS1CH^0, LIB. II. 223

vvvvt^i^vvvvvvvvvvvxvvv^vi/vvvvvvvvvvvvv^vvvvvvvvvt/vvvvv^xvvvvi/^^^vt/vvvvvvvvvvM/vi

LIBER II.

ACTA CUM FELIGE MANIGHiEO SEGUNDA DIE.

I. CuM ventum esset ad diem praestitutum , id est, ad

pridie Iduum Decembrium, res sic agi coepit in ecclesia
pacis. Augustinus episcopus Ecclesiae calholicae Hippone-
regiensium regionum dixit Pridem cum sermonem habe-
:

remus, dilationem te cum ad ea quse

petiisse meministi,

interrogaveram in praesenti respondere non posses. Si ergo

tam lato temporis spatio, post diem scilicet quintum ali-
quid excogitasti, responde. Hoc enim tunc interrogaveram
Si Deo nocere nihil poterat, quaie bellum gessit cum

gente, quam dicitis tenebrarum in quo bello naturae

,

daemonum misceret substantiam suam, quae hoc est quod

ipse, sicut jam interrogatus dixisti? Si autem nocere ei
poterat, non incorruptibilem Deum colitis, qualem veritas
et apostohca doctrina testatur.
Fel. dixit : « Ex quo a Sanctitate Tua recessi, ut ad diem
constitutum reversus essem, ut responderem tuae interro-
gationi, quaecumque velles interrogare, ventum est ad
diem :quia nullam scripturam inter manus habui,
et
quia non mihi sunt redditse unde me instruere possem 5
nullus enim ad certamen exit, nisi prius munitus fuerit,
et nullus htigator potest sine suis chartis iitigarej simili-

ler et ego sine mea scriptura respondere non possum.

 » ;

224 S. AU&USTIM EPISCOPl

AuG. Istam tergiversationem tantodieium spatio

dixit :

excogitasti, quae te in causa perdita et errore sacrilego

quid respondeas non habenlem adjuvare nihil poterit.
IVotum cst enim omnibus (|ui atlerant, quos etiam nunc
adesse video, te dierum tanlum diiationem petiisse : de-
buisse autem pelere etiam quando dilationera codices,
peliisli, sihis te putabas inslrui posso ad respondendum

quod non fiicisti. Novi te peliisse codices, non quidem ad

instructionem inspiciendos_, verum hoc longe antequara
peteres dilationem : cum vero dilationem petiisli, codicum
tibi reddendorum et inspiciendorum, ut esse posses inslruc-
tior, nuJlam fecisti raentionem.
Fel. dixit ; « Modo peto codices, reddantur mihi, et
venio ad certamen post biduum, et si victus fuero, quod
deliberaveris, subeo.
AuG. dixit : Rudem secta non esse
te in ista scelerata

puto, quod et fateris. Non

autem habere quod respon- te

deas, etsi tu non falearis, omnis homo jam videt. Sed

quia codices tuos repetis, qui sub sigillo publico custo-
diuntur, quibus inspectis dicis te instructum venire posse
post biduum; illud quod jam consiat, objeclis (juaestioni-
bus te respondere non potuisse recole. Tolle autem codices
tuos, etdic quid inde velis tibi proferri, quod raodo inspi-
cias, etrespondeas.
Fel. dixit : « Omnes scripturas quae mihi sublatae sunt,
Ista enira epistola Fundamenti est, quod et Sanelitas Tua
bene scit, quod et ego dixi, quia ipsa continet initium,
medium et finem. Ipsa legatur, et ([uidquid malum obji-
citur legi meae, probetur : et nego illam, si probata fuerint
ilia crimina, quae objiciuntur legi meoe. »

Alg. dixit : Quoniam fateris hanc esse epistolam, ubi

doctrinae vestrae initium, medium et finis continetur, huc
initium quara sit sacrilegura , ubi Deura dicitis pugnasse
 :

UE ACTIS CUM FELICE MANICH^O, LIB. II. 225

contra gentem tenebrarum, et miscuisse natura^ daemonum
poUuendam ligandam partem suam, quae hoc est quod
et
ipse ; tam sacrilegum est, ut ferri vix ab audientibus pos-
sit : hoc objicitur primo secta? vestroe, sive initium hoc
voces, sive medium, sive finem,
hoc non valde id curo^
tamen de hac epistola, quam fateris esse Manichnei, lectum
esse non negas hoc Yo5)is objicitur, hoc defende, si potes,
:

ut ad aha veniamns. Unde iterum interrogo Si Deum :

incorruptibilem cohtis, qui ei nocere poterat nescio quae

gens adversa quam fmgitis? Si nihil ei nocere poterat,
nulla causa fuit quare partem suam naturae daemonum
commisceret. Si auteni nocere ei poterat, non Deum in-
corruptibilem cohtis.
H. Fel. dixit : « Manichaeus dicit duas esse naturas, et
modo inde culpatur, quia dixit duas esse, bonam et malam.
Christus in Evangelio duas dicit esse arbores Arbor bona
:

nunquam facit fructum malum , et arbor mala nunquam

facit bonum ^ Ecce duas naturas. Deinde in
fructum
Evangeho scriptum est Numquid bonum semen seminasti
:

in agro^.^ unde apparuerunt zizania.^ Hoc inimicus fecit.

Iste inimicus si non est extraneus a Deo, probetur mihi
si ad Deum pertinet inimicus iste, quale semen seminavit.i'

Item in Evangeho scriptum est, Christo dicente, quia in

novissimis temporibus thronum in medio saeculo ponet,
et mittet Angelos suos in Orientem et Occidentem, Sep-
tentrionem et Meridiem, et congregabit omnes gentes ante
se, et separabit illos, sicut pastor separatagnos ab hoedis^.
Et ut compendive dicam, agnis dicet « Ite in regnum :

» quod vobis paratum est ab origine mundi. Hoedis dicet

» qni in sinistra parte sunt : Recedite a me qui operati

» estis iniquitatem : nomen enim meum habuistis, sed
» opera non fecistis: iie in ignem aeternum, qui paratus
> MaUh. vii, 17. — » Id. xui, 27. — 3 Jd. xxv, ^i.
CXXXVI. 15
 :

226 9. AUGUSTIM EPISCOPI

» est diabolo et angelis cjus. » QuisuntquinomcnChristi

hnbent, et mittunlur in igncm yeternum cum diaboio et
angelis ejus-, et ad quam partem pertinent isli, quibus
Christus non permiscetur, et nomen ejus portant? IIoc
enim Manich;3cus dicit, quia quos Christus damnat, ipsius
non sunt. Nam Paulus apostolus dicit : « Prudentia carnis
» inimica est Deo, legi enim Dei non est sul)jeota, nec
» enim potest'. Hoc Manichaeus dicit, quia quae inimica
»

est Deo , ad Deum non portinet si autem ad Deum :

pertinet , ipse sibi inimicum fecit : hoc Manichaeus

dicit. Iterum Paulus dicit: « Deus saeculi hujus excaecavit
» mentes infidtlium^, » ad non contemplandam clari-
tatem Evangelii Christi, qui est imago Dei. Ipse Paulus
iterum dicit : « Datus est mihi stimulus carnis , angelus
» Satanae qui me colaphizet die ac nocle^ propfer quod :

)) ter Dominum rogavi ut discederet a me; et dixitmihi

» Suiiicit tibi gratia mea, nam virtus in infirmitate pro-
» batur. » Ecce quid Apostolus dixit, ecce quid Evange-
lista : cum Manicliaeus hoc asserat, quia est extraneus a
Deo, qui contra Deum beilavit: sive quia Chrislus cruci-

fixus cst, sive quia Apostoli omnes propter Dei mandatum ;

iste qui eos crucifixit, cui mandatum Dei non placet, hoc
mihi dicat Sanctitas Tua, si ad Deum pertinet. »
III. AuG. dixit : Scripturas sanctas, quas non inteih-
gendo ionge a veritate aberratis, commemorare voluisti,
velut exeis patrocinium adhibens vaniloquiis vestris. Inter
omnia tamen, quoe partim sicut vere scripta sunt, partim
aiiter quam scripta sunt commemorasti, nnsquam osten-

dere potuisti, quia Deus regnis suis hostilem naturam immi-

nentem repeiiere volens, uthabeat quietem, partem suam,
quae hoc est quod ipse, naturae contrariae d.iemonum mis-
cens, colhgari ab eis et contaminari fecerit. Hoc autem est
• Rotn. vni, ^. - ^ i Cor. »v, 4- — ^ Id. xn, 7.
 DE ACTIS CUM FELICE MANICH^O, LIB. II. 227
quod vobis objicitur, uncle quid respondeas non inve-
niendo, commemorasli divinarum Scripturarum capitula,
ubi de peccatoribus dictum est, quia non pertinent ad
beatam vitam, quam bonis et fidelibus donat Deus et :

has velut duas naturas accipi voluisti, secundum deiira-

menta Manichaei. Veritas autem dicit omnia ista, quae
videmus et quoe non videmus, quae naturaliter subsistunt,
a Deo in quibus rationalem creaturam, etiam
facta esse :

ipsam tactam, sive in Angehs sive in hominibus accepisse

liberum arbitrium; quo libero arbitrio si Deo servire vel-
let, secundum voluntatem ac legem Dei, haberet apud
eum aeternam fehcitatem : si autem legi ejus subdi noluis-
set, sed potestate sua usa contra ejus fecisset imperium,
secundum ejus justitiam poenae debitae subjaceret. Hsec
omnipotentia Dei in creandis omnibus, haec justitia in re-
munerandis peccatoribus. Esse autem hberum arbitrium,
atque inde peccare quemque si veht, non peccare si noht,
non solum in divinis Scripturis, quas non intelhgitis, sed
etiam in verbis ipsius Manichsei vestri probo. Circumclu-
sus enim videt potentiam veritatis, contra quam conatus
fuerat aliam naturam quam non fecit Deus, inducere con-
tra Deum, non solida veritate, sed inani phantasmate :

tamen ad confitendum verum de libero arbitrio, plus in

eo valuit natura humana in qua eum Deus elfecit, quam
fabula sacrilega quam sibi ipse confmxit.
IV. Audi ergo de hbero arbitrio, primo ipsum Domi-
nura, ubi duas arbores comraemorat, quarum mentionera
ipse fecisti : audi dicentem arborem bonam
: « Aut facite
» et fructum ejus bonum, aut facite arborem malam et

» fructum ejus malum ^ » Gum ergo dicit Aut hoc facite, :

aut illud facite potestatem indicat, non naturam. Nemo

:

enim nisi Deus facere arborem potest : sed habet unus-

' Mattb. XII, 33.
15.
 ;

228 s. AUGL"6riwi eitscoj»?

i[uisquo iu voiuntalo, aut eligero qune bona sunt, et esse

arbor bona aut eligorc quae mala sunt, et esse arbor
;

mala : non quia mala ipsa quae eliguntur, aliquam habeant

in se ipsis substantiam^ sod (juia Deus, omnia quae con-
tlidit, gradibussuis condidit, goneribusque dislinxit, coe-
lestia atque terrena, immortalia atque mortalia et omnia ,

bona in suo genere condidit : animam habontem liberum

arbitrium, sub se ipso et supra caetera collocavit; ut si

serviret superiori, dominaretur inferiori- si autem ofieii-

deret superiorem, poenam ex inferiore sentiret. Hoc ergo
Dominus dicens : Aut facite hoc, aut facite iliud ostendit :

esse in potestate quid facerent, ipse securus ct certus in

se tanquam Deum; et quia si bonum eligerent, praemium
ejus acciperentj si malum eligerent, pcenam ejus sentirent
semper autem ille justus est aut remunerator, aut dam-
nator.
V. Audi ergo jam quemadmodum Manich^us ipse tam
perversus, tam superbus, ut aham introducens naturam^
se a^quaiem Deo faceret, Deum ad se ipsum deponeret,
confessus sit tamen esse liberum arbitrium : in thesauro
vestro, cui tale nomen ad decipiendos homines indidistis,
ccrte sic ioquitur, quod et tu ipse cognoscis. « Hi vero
t(ui negligentia sua a labe praedictorum spirituum purgari
se minime permiserint, mandatisque divinis ex integro
parum obterapcraverint, legemque sibi a suo liberatore
datam plenius servare noiuerint, neque ut decebat sese
gubernaverint, etc. » Vides in his verbis confirmatum esse,
ctiam a nesciente quid ioqueretur, liberum arbitrium. Qui
cnim servare legem non vuit, in potestate ejus est, si vciit.

Non enim dixit, non potuerint; sed, noluerint. Hoc certe

quod nolunt servare legem, non a gente tenebrarum co-
guntur si enim coguntur, non noiunt, sed non possunt:
:

si autem nolunt, non utique coguntur ui non iisiciant,

 DE ACTlS CLM FELICE MANICHjEO, LIB. II. 229
sed volunlate sua nolunt. Hoc ergo quod in eorum volun-
tate est ut nolint, peccatum est certe sine aliqua necessi-

tate gentis tenebrarum. Hoc agnosce esse peccatum sine

necessitate gentis tenebrarum : et inde vides unde veniant
omnes culpae, unde merita culparum, unde distributiones
prenarum.
VI. Habetis etiam hoc in scripturis apocryphis, quas
canon quidem catholicus non admittit, vobis autem tantc
graviores sunt, quanto a calholico canone secluduntur.
Aliquid etiam inde commemorem, cujus ego auctoritate
non teneor, sed tu convinceris. In Actibus scriptis a Leu-
tio, quos tanquam Actus Apostolorum scribit, habes ita

positum Etenim speciosa figmenta, et ostentatio simu-

: «

lata, et coactio visibilium, nec quidem ex propria natura

procedunt, sed ex eo homine, qui per se ipsum deterior

factus est per seductionem. » Vide quemadmodum hic, et
« Per se ipsum dicit, et per seductionem. » Fuit enim se-

duclor hominis diabolus, non natura peccator, sed prior

voluntate peccator. Sed quia erat in hominis potestate
seductori non consentire, ideo positum est « Et per se :

ipsum, et per seductionem quod positum est:

: » ut in eo
« Per se ipsum, » liberum aibitrium in eo vero quod po- •,

situm est: « Per seductionem, » inteUigas diabolum, non

oppressorem inviti, sed tentatorem volentis.
VII. Proinde quia ego respondi, et quantum potui pro-
bavi, ea quae scripta sunt in libris sanctis de peccatoribus
et de non ad diversitatem naturarum, sed ad dis-
justis,

tinctionem meritorum pertinere, in quibus meritis non

necessitatem natura facit sed voluntas culpam responde
5 :

tu ad illud quod jam interrogavi Si Deo nocere nihil :

poterat, quare partem suam, substantiam suam, hoc quod

ipse est, poUuendam et hgandam daemonibus miscuerit,
quod in nulla divina Scriptura canonica potueris invenire?
 :

230 S. AUGUSTINl EPISCOPI

Si aulem noccre ei poterat, non Deum incorruptibilem

colilis,de quo Apostolus dicit « Regi autem saeculorum :

))immorlali, invisihiJi, incorruplibili, soli Deo bonor et

))gloria in soecula saeculorum*. » Dcnique idem dicit
« Dcushabitat lucem inaccessibilem-. «Numquidad illam

lucem non accedunt Sancti, de quibus scriptum est « Ac- :

)) cedite ad eum, Numquid ad illam

et ilkiminamini^? »

luccm non accedunt de quibus dicitur « Beati mundo :

)) corde, quoniam ipsi Deum videbunt^? » Sed quia non

ad eam potest accedere, nisi cui Deus ipse donaverit ut
acccdat, ideo per se ipsam inaccessibilis est. Nemo enim
potest ad eam accedere, quem Deus noluerit ut accedat
cui autem donaverit, ipse accedet. Qnomodo ergo poterat
illa gens tenebrarum accedere ad habitationem Dei, ubi
est inaccessibilis lux, quo non accedit nisi cui Deus dona-
verit? Aut si donum acceperat a Deo ut accederet ad ex-
pugnandum regnum Dei non : daret, et non timeret. Si
autem donum tale non dederat ut posset accedere-, secu-
rus in suo regno erat, habitans inaccessibilem lucem : quid
poterat de tenebrarum genie metuere, ut ei miscerel par-
tem suam, substantiam suam, hoc quod ipse est, ligan-
dam, premendam, contaminandam, ubi non solum mise-
rabiliter teneretur, sed etiam turpiter purgaretur. Ut enim
purgetur inde, dicitis quod audire nefas est, sed ad vos
conf undendos et forte salvandos, tacere non possumus ut :

purgetur indc pars Dei, dicitis in nave lucis, quam solem

appellatis, facientes injuriam Creatori solis, et ipsi soli
quem sic dicitis factum, ubi tanta turpitudo celebretur :

dicitis enim illic positum Deum , virtutes suas convertcre

in masculos, ad irritandum concupiscentias daemonum
foeniinjirum et eosdem rursus converlere in foeminas, ad
^

irritandum concupiscentias daemonum masculorum ut ;

• i Tim. 1, 17; — » Id. VI, 16. — ^ Psal, xxxui, 6.-4 MaUh. v, 8.

 DE ACTIS CLM FELICE MANICH^O, LIB. II. 231
cum daemoniis injiciunt libidinem, accensis in formas con-
fictasa Deo, relaxentur membra eorurA, et sic evadat pars
Hoc tanlum opprobrium, hoc
Dei quae ibi fuerit colligata.
tantum sacrilegium credere ausi cstis, et praedicare non
dubitatis. Haec sunt media doctrinae vestrae. Finis vero
quis est? quis, nisi quia non potuit Deus totum purgare?
Et quia non potuit, facturum inde dicitis velut tectorium
genti tenebrarum, ut ibi in aeternum damnetur quod pur-
gari non potuit et nihil sua sponte commisit. Ita fit ut
,

deus vester, non verus, sed fictus, non alicubi constitu-

tus, sed in corde vestro imaginatus, partem suam misceat
infeliciter, purget turpiter, damnet crudeUter. Ad haec

ergo responde, et incipe ab illo quod dixi, quare Deus

miscuit istam partemsuam, cui nihil nocere poterat^ aut
si potuit, quomodo sit incorruptibihs.
VIII. Fel. dixit : « Grudelem asserilis Manichaeura hsec
dicentem : de Christo quid diciraus, qui dixit Ite in ignem :

aeternura^ »
AuG. dixit : Peccatoribus hoc dixit.
Fel. dixit : « Isti peccatores quare non purgati sunt? »
Atjg. dixit : Quia noluerunt.
Fel. dixit : « Quia noluerunt, hoc dixisti? »

AuG. dixit : Hoc dixi, quia noluerunt.

Fel. « Quare noluerunt? Est qui non vult cu-
dixit :

rari? Est qui non vult purgari? Est qui non vult illumi-
nari? Quis infirmus est qui non vult ad sanitatem venire ?
Si crudele est quod Manichaeus dixit quia aliqua pars Dei

quae se purgare non potuit, in globo ligata est hoc cru- :

dele non est, ut Christus qui dixit Ego propter peccato- :

^res veni, modo ad ignem aeternum illos mittat, cujus

nomen portaverunt? Sed mandata credo non potuerunt
complere. Si hoc crudele est, crudelius est et iUud. Si il-
^ Malth. XXV, 4 !•
 '232 9. AUGUSTIM EPISCOIM

lud crudelius est, quia Deus ilios non poluit purgare, ct

ylobo iigavit, et id crudeiius videtur esse, quos Christus
non potuit purgare, ad ignem .-Eternum mittere hoc mihi :

Sanctitas Tua cxponat de ipsa crudeiitate.

AuG. dixit Si ea quae jam dixi, vei inteliexisses, vel te
:

intelligere fatereris, (fortassis enim non habendo quid di-

cas, finxisti te noii intelligere quod apertum est,)ista non
diceres. Jam enim diximus et probavimus per divinas
Scripluras, esse iiberum arbitrium Deum autem esse : li-

beri arbilrii justum judicem, remuneratorem fidelium ei-

que se subjicientium et voientium se sanari, damnatorem
autem superborum ct impiorum. quia crgo ad peccatores
sanandos venit, sanat utique peccata confessos, sanat pce-
nitentes : neminem autem poenitet cum aiius pcccavit: sed
si est poenitentia justa et verax, unde et ipsc Dominus di-
cit : « Non veni vocare justos, sed peccatores in poeniten-
)) tiam '
5
)) ipsa poenitentia indicat non alienae esse naturse,
sed voluntatis nostroe, si quid forte peccamus. Nam si alio

peccante, alium pcenitet, non est ista prudens, sed insana

pcenitentia. Secundum vos autem nulia peccata sunt.
Gens enim tenebrarum non peccat quia suam naturam ,

facit natura lucis non peccat, quia (juod facit, facere

:

cogitur. Nulium ergo invenis peccatum quod damnet Deus,

nullum invenis peccatum quod poenitentia possit sanari.
Si autem poenitentia est, et culpa est si cuipa est, et vo- :

luntas est : si voluntas est in peccando, natura non est

quae cogat. Sed si quid infirmitalis patiuntur, qui non
possunt implere quod volunt^ undc apostolus Paulus di-
cit : « Video aliam legem in membris meis repugnantem
» legi mentis meae, et captivantem me in lege peccati quse
» Gst in membris meis ^ : » manifestum est hoc venisse de
traduce primi peccati Adam , et de consuetudine raaia.
' MaMh IX, i3. - ' Rom. vii, >?.
 ::

DE ACTIS CUM FELICE MANICH^O, LIB. II. 233

Nam hodieque libera voluntate faciunt homines consue-
tudinem, quam cum fecerint, facile superare non possunt
ipsi ergo sibi de se ipsis fecerunt, quod contraria lex ha-
bitet in membris eorum. Sed qui concipiunt timorem Dei,
et per liberum arbitrium subdunt se sanandos optimo me-
dico, et sicut bono curatori, ita et misericordi creatori,
per humihtatem confessionis et poenitentiae sanantur. Su-
perbi vero dicentes se justos, aut dicendo quia non pec-
cant ipsi, sed ahud in iUis peccat, et aha natura de illis

peccat, per ipsam superbiam suam et insanabiles fiunt, et

experiuntur justum judiciura Dei, qui superbis resistit,

humihbus autem dat gratiam^ Non est ergo indignum ut

Deus dicat « Ite in ignem seternum, m eis qui ejus mise-
:

ricordiam per liberum arbitrium respuerunt : et dicat

« Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum^, » eis

qui per liberum arbitrium fidem ejus susceperunt, peccata

sua confessi sunt, pcenitentiam egerunt, disphcuerunt sibi

quales fuerunt , et quales per eum facti sunt ilh placue-

runt. Tu ergo jam ad hoc quod inlerrogavi responde: sed

impetrem a te, ne moras superfluas faciamus ; Si Deo no-
cere nihil poterat, quare huc nos misit? si nocere poterat,
non est incorruptibihs Deus.
IX. Fel. dixit : « Si Deo nocere nihil poterat ,
quare
huc FiHum suum misit?
AuG. dixit Vide quemadmodum semper interrogas,
:

et ad interrogata respondere non vis. Audi quod inter-

rogasti memento tamen te ad ea quae dico non res-

,

pondere, me autem respondere. Deo nocere nihil potest

sed Filium suum misit, ut carne indueretur, et hominibus
appareret, peccatores sanaret, in ipsa carne pateretur pro
nobis, quam sumpsit ex nobis. In sua quippe natura pati
nihil poterat; quia « In principio erat Verbum, et Verbum
Jacob. IV, 6. — » Mattl). xxv, 34-
234 S. AUGLSTIM EPISCOPI

» erat apucl Deum, et Deus erat Vcrbum^ » Iii hac na-

tura, quia Deus erat Vcrbum ,
pali nihil iile poterat. Ut
autem pati pro nobis posset, Verbum caro factura est,
«

» et habitavit in nobis-. » Vcrbum caro lactum cst, as-

sumcnilo carncm, non nuitalum in carncm : assumpsit
cnim humanitatcm, non amisit divinitatem. Itatjue idem
Dcus ct idcm homo, in natura Dei requalis Patri, in natura
hominis factus mortalis , in nobis, pro nobis , dc nobis,
manens quod erat, suscipiens quod-non erat, ut liberaret
quod feccrat, non quod erat. Non cst ergo passio Christi
ex indigentia, scd ex misericordia. Praebuit enim exem-
plum patientiae nobis de nobis, id est, horaini de homine,
carni de carne non taraen in illa carue ipse deterior fac-
:

tus^ sed caro in illo mehor facta est. Pars vero dei vestri
nuUa carne assumpta, (non enira erat in gente tenebrarura
pro qua pateretur,) descendit ut teneretur, ligaretur, pol-
luerctur, et turpius quara ligabatur purgaretur. Jara enira
de purgatione ejus dixi. Haec orania quanto indigniora
sunt, tanto utique facihora ad intelhgendum quoniam in
naturam Dei non cadunt. Et absit a pio anirao atque
ista

fideh talia de Deo credere, Deo bono, Deo vero, qualia vos
creditis non quera invenistis sed quera finxistis. Res-
; ,

ponde jara nunc, Si Deo nocere nihil poterat, pura illa

substantia ipsius, nulla carne assurapta in se passura , si

quid passura erat, non in carne quara susceperat, quare

huc raissa estsecundura vestra vaniloquia?
X. Fel. dixit « Si nihil poterat noceri Deo a parte
:

adversa, et Christo riihil poterat noceri ab adversa natura,

ad quara venit Christus, ut eam liberaret ? Quia, ut dicis,
propter libertatem nostram venit : ergo in captivitate fui-
mus. Si in captivitate tenebaraur, et propterea Christus
venit, ut nos liberaret de captivitate, qui nos tenebat ex-
' Joan I, I. — a ibid. 14.
 DE ACTIS CUM FELICE MANICH^O, LIB. II. 236
traneus a Deo erat, aut virtus Dei. Si Dei virtus erat qui
nos tenebat, ut quid Christum miltebat ille qui nos tene-
bat? Si in ipsius arbitrio erat, quando vellet dimittere, ut
quid Christus crucifigitur? Neminem autem latet Christum
crucifixum : quid illum crucifixeruni ? Si Dei virtus est,

nihil nobis nocebat. Si Dei virtus erat, non fuimus capti

apud illum : sed quasi nos cum nostro principe ,
quasi
fihus cum parentibus, non autem Romani cum Barbaris.
Non oportebat ergo, quia cum virtute Dei constituti era-
mus, Deum Flium suum mittere, utdicatur quia liberator
noster venit. Si paret ergo cum virtute Dei nos constitutos
esse : Apostolus dixit, Christus nos liberavit de maledicto
legis; quia scriptum est : Maledictus omnis qui pendet in
» ligno^ » Hoc enim Apostolus dicit. Si iste qui male-
dicit omnes qui pendent in ligno, Dei virtus est : Christus
enim pependit in ligno, et Apostoli ipsius omnes qui ad-
dicti sunt pro ipsius praecepto : quis ergo iste est qui ma-
ledicit omnem qui pendet in ligno. »
XI. AuG. dixit : Quos Christus redemit a diabolo, per
consensionem suam tenebantur a diabolo, et in ejus con-
ditione constituti erant per justum Dei judicium, cui se-
ducenti consenserant per liberum arbitrium. Sicut autem
in hominis potestate fuit diabolo consentire, ut captiva-
retur : sic in ipsius diaboli potestate fuit , cum angelus
esset, peccare, ut in deterius mutaretur. Peccator ergo
angelus per liberum arbitrium , suasit peccatum homini
habenti liberum arbitrium 5 ut diabolus si noluisset non
peccasset, et homo si noluissetnon consensisset. Cum au-
tem jam ab illo cui consenserat teneretur, non quia dia-
bolus aliquid potuit, sed quia justum Dei judicium fuit,

et ejus legi obtemperare noluit : quia ergo sic invenit

Christus peccatores sub peccato, redemit confitentes a
' Gal. m, i3.°— » Deut. xxi/aS.
 ,:

236 S. AUGUSTINI EPISCOPl

superbiente. Qiiod aiitem in Lege positum est : «Maledic-
» tiis omnis qui pcndet in ligno : » unde Apostolus dicit
» Christus nos redemit de maledicto Legis, factus pro
» nobis maledictum esl enim Maledictus om-
; scriptum :

» nis (jui pendet non Legem reprehendit, sed

in ligno' : »

misericordiam commendavit. Quia enim Adam pcccaverat,

et omnis illa massa et propago peccati maledicta crat,
Dominus autcm carncm de ipsa massa suscipcre voluit, ut
suscipicndo mortalilalem qune de poena venerat, solveret
mortem, quod de gratia veniebat ideo dicit Lex « Male- : :

» dictus omnis qui pendet in ligno. » Mors enim ipsa pen-

debat in ligno^quae morsdemaledicto vcniebat. Quomodo

ergo suscipiendo mortem , interfecit raortem , sic susci-

piendo maledictum, solvit maledictum. Unde et Aposlolus

dicit : « Scientes quia vctus homo noster simul confixus
M est cruci cum illo -
: » quia de vetere homine nostro, id
est, de sorte raortis, quse veiiiebat ex merito peccati, sus-
cipcre dignatus est carnemmortalem de virgine Maria, in
qua nobis et passionis et resurrectionis praeberet exem-
plum; passionis ad firmandam poenitentiam, resurrectio-
nis ad excitandam spem : ut duas vitas nobis ostenderet
in carne, quam suscepit de vita nostra mortali, unam la-
boriosam , alteram beatara ; laboriosam quam tolerare
debemus, beatam quam sperare debemus. Toleramus au-
lcm laboriosam merito peccati nostri ille autem oslendit :

eam in carne sua, non merito iniquitatis suae, sed ollicio

misericordiae suae. Nam ut noveris bonam esse Legem
quam tu reprehendcre voluisti ipse apostolus Paulus ,

quodam loco dixit « Lex subintravit ut abundaret delic-

:

» tum^. » Adhuc videtur illam rcprehendere : sed audi

quod sequitur « Ubi autem, inquit, abundavit
: delictura,
» superabundavit gratia^. » Data est enira lex superbis
'
Deiit. XXI, q3 ; Gal. iii. 1 3. — ' Rom. vi, 6. — ^ Id. V, 20, —< Ibid.
 DE ACTIS CUM FELICE MAMCH^O, LIB. II. 237
hominibus , et viribus suis totum tribuentibus , ut cum
I implere non possent legem datam, praevaricatores inveni-
rentur et facti rei sub lege, peterent misericordiam a le-
gis Gonditore. Proinde paulo post dicit idem Apostolus :

« Itaque lex quidem sancta mandatura sanctum et

, et ,

» justum et bonum'. » Sed ne dicas quia de alio mandato

dicit, utostendatquia deillo dicit, dequo paulo ante dixe-
rat : « Lexsubintravit utabundaretdeliclum : » statim sibi
opposuit quaestionem : « Quod ergo bonum, mihi factum
M-est mors? Absit : sed peccatum ut appareat peccatum,
» per bonum mihi operatum est mortem'*. » Erat enim pec-
catum, sed non apparebat peccatum : data est lex superbo,
fecit quod erat, sed
contra legem, et apparuit peccatum,
non apparebat. Apparens autem peccatum humiliavit su-
perbum humiliatus superbus factus est poenitens de
, ,

poenitentia impetrata est misericordia. Audisti ergo quod

interrogasti, responde quod interrogo Nihil nocere pote- :

rat gens tenebrarum Deo quare huc misit parlem suam ,

miscendam et poUuendam a natura daemonum ?

XII. Fel. dixit « Si in arbilrio nostro sumus, nemo
:

neminem cogat quando voluero, ero Christianus. Vo-

:

luntas nobis subjacet, aut esse Christianum aut non ,

esse. »

AuG. dixit : Quia voluntas nobis adjacet, manifestum

est, at hoc de divinis Scripturis docui •, quod coactus esl

etiam invitus dicere , etiam ille qui vos in istum induxit

errorem. Quod autem dicis : « Nemo cogatur, quando vo-
luero, ero Christianus : » nemo plane te cogit quando j

volueris , esto : quia ex voluntate tua huc venisti, et ex

voluntate tua ista disputasti. Et vae voluntati malae, si
mala est 5
pax bonae voluntati, sibona est. Sive autem mala
sit, sive bona sit, voluntas est. Bonam voluntatem sequitur
» Rem. ^ii, »>. — ' Ibid. j3.
 238 S. AUGUSTIM EPISCOPI

corona, malam
sequitur pccna. Deus judex voluntatum
est, autem naturarum. Si ergo putas cogi te ut sis
creator
Chrislianus, audi a nobis omnino tc non cogi. Cogita po-
tius qune audis, perpende , in lua voluntate es : examina
ut prudens, si tamen in te est ulla prudcntia vcl humana,
utrum ea quae dicta sunt, veritate fulla sint ^ utrum tu
ipse in Manichrei vestri defensione defeceris, sicut appa-
ret : et quando volueris, esto quod nondum es, et dcsine
esse quod es.
XIII. Fel. dixit : « Ecce jam compendivc, ut dixit
Sanctitas Tua : nec chartas cumulemus, si tibi piacet,
quod petivi pridem : huc veni ; ostende mihi veritatem,
ut illud quod tcneo, pareat quia veritas non est, et habes
me paralum ad credendum. »

AuG. dixit : Jam quidem quod tenes, satis apparet quia

veritas non est. Absit enim a cordibus veritatem quaeren-
tium vel tenentium, ut credant Deum substantiam suam
coactum mersisse daemonum naturae ligandam
necessitate
atque polluendam. Absit a fidelibus credere Deum ad li-
berandam substantiam suam convertere se in masculos
contra fccminas, et in fjcminas contra masculos ad eorum
concupiscentiam irritandam. Absit a fideliinis credere
Deum substantiam suam ,
quam ipse daemonibus mersit,
postea in aeternum damnare. Hoc ergo quia veritas non
est , manifestum cst. Sed quia vis tihi pro ista falsitate

expulsa atque convicta, patcfieri veritatem, si quid de

cognoscenda adhuc movct, ab initio fidei

fide catholica

poteris erudiri. Etenim aptum perccptioni veritatis incom-

mutalis facit pia fides a qua fide quisquis incipere no-
:

luerit, superbus foris remanebit, et ad id quo tendit, vel

quo vult pervenire, perduci non poterit. Sed quia jam

illa falsitas manifesta est, anathema falsitatem, ut possis

inciperc aptus esse ad cognosccndara veritatem.

 DE ACTlS CUM FELICE MAMCHJEO^ LIB. II. 239
XIV. Fel. dixit : « Cum apparuerit raihi, quiamihinon
apparet ,
quia altera mihi non ostensa est , non possum
anathemare. »

AuG. dixit : Anathemandus est error, qui dicit corrup-

tibilem Deura, an non est anathemandus ?
Fel. dixit : « Iterum dic. »

AuG. Anathemandus est error, qui

dixit : dicit co.irup-

tibilera Deum, an non est anatheraandus.?

Fel. dixit : « Quaeratur si dicit. »

AuG. dixit : Ego hoc

Qui dicit corruptibi-interrogavi :

lem Deum, anathemandus est, annon?

Fel. dixit « Qui dicit corruptibilem Deum , anathe-
:

mandus est, hoc mihi objicis ? »

AuG. dixit Hoc interrogo. :

Fel. dixit « Gorruptibilem Deum dicis

: non autem ,

quod primo dixisti quia partem suam dedit adversa-,

riis ? »

AuG. dixit : Interim quod interrogo responde ; Qui di-

cit corruptibilem Deum esse , analhemandus est, an non ?
Fel. dixit : « VaMe. »

AuG. dixit : Qui dicit corruptibilem esse naturam et subs-

tantiam Dei, anathemandus est, annon?
Fel. dixit : «Non intellexi quod dixisti. »
AuG. dixit : Hoc dico quod omnis homo inteUigit ,
qui
non se fingit non intelligere : Naturam et substantiara Dei,

id est, illud ipsura quidquid est Deus, qui dicit esse cor-
ruptibilera, anathemandus est, an non?
Fel. dixit Etiam anatheraandus
: « est , si probalura
fuerit esse verum. »
AuG. dixit : Nondum tibi dixi, quia Manichaeus dicit
corruptibilem uaturam Dei : sed hoc tibi dixi ,
quia qui-
cumque hoc dicit, anathemandus est.

Fel. dixit : « Et ego respondi : Etiam. »

 ,

240 S. AUGUSTINl EPISCOPI

XV. AuG. dixit : Pars illa i[upe tonebrarum genti mixta
est, de Dei natura cst, an de aliqua alia natura?
Fel. dixit : « Dc Dei. »
AuG. dixit : Quod de Dei natura est, hoc est quod Deus,
aii aliud quid quod non est Dcus?
Fel. Dixit : « Ita cst : (juod dc Deo est, Dcus est, se-
cundum quod scriptum cst « Lux lucct in tcncbris, et te- :

» nebrae eam non comprehendcrunt. » Dcus enim lumen

est, et tencbroe in co non sunt'. »

AuG. dixit Bcnc rcspondisti quia ct quid([uid dc Dei
:
,

natura est_, Deus est, et Dcus lux cst, ct tcnebrae in eo

non sunt, et tahs lux luxit in tenebris ct tenebrae cani ,

non comprehendcrunt. Videamus crgo utrum Manichaeus

parlcm Dci non dicat csse comprchcnsam a tcncbris non ,

etiam teneri ligatam, non etiam maculatam et poUutam

sic ut indigeat miscricordia bbcratoris ct purgatoris. Si
autem haec sccundum te ctiam, et sccundum veras
dicit,
conressiones tuas anathcmandus cst quia partem Dci cl
,
^

naturam Dei tjuod est ipse Deus, dicit comprehcnsam a

,

len(^bris et ligatam et pollutam quod tu ipsc secundum :

Evangebum loquens non potuisli dicere^ sed verum dixisti,

quia lux lucet in tenebris, et tenebrae eam non compre-
hcnderunt. Manichaeus ergo anathemandus, qui dixit,

quia lux tenebrata est in tenebris , et tenebrae eam com-

prehendcrunt.
Fel. dixit : c Sed et qui poUuitur, ct ([ui tcnctur, li-

bcratur ; ct sumus, mundamur. »

nos si polliUi
AuG. Dixit sed hoc dc Dei natura non rccte dicitur:
:

sed de illa quae poUui potest rccle dicitur quia pollui- ,

,

tur et mundatur non potcst, vi-

: dc illa vero quae [Dollui

des cum quanto sacrilegio dicatur, polluitur etmundatur^

maxime quia sic dicitis quamdam Dci partemcsse poUu-
* Joan. ), 5, «t I Joaa. i, 5.
 DE ACTIS CUM FELICE MANICHjEO, LIB. II. 241
tam , ut propterea ligeturin aeternum globo tenebrarum,
quia non potuit mundari. Hoc qui non anatbemat fal- ,

sum paulo ante respondit quia omnis qui dicit cosrupti- ,

bilem Deum, anaihemandus est.

XVI. Fel. dixit « Hoc quod dixit Sanctitas Tua, quia
;

pars quaese non mundavit ab coinquinatione gentis tene-

brarum et sic dicit Manichtieus^ quia non sunt missi in
:

regnum Dei. Hoc enim asseristu ()uia damnali sunt sed , :

Manichaeus non hoc dicit, quia damnati sunt, sed adcus-

todiam positisunt illius gentis lenebrarum.»
AuG. dixit De ista parte tecum ago, quam dicis pollu-
:

tam purgari postea si opus fuerit de illa quae figitur in

: :

globo ejus. Interim quae purgatur, polluta erat.

Fel. dixit : Quae polluitur , mundatur. »
et
AuG. dixit : Qui ergo dicit naturam Dei et substantiam
Dei , quod Deus est posse pollui ligari inquinari
et id ,
, ,

a gente tenebrarum, non est anathemandus ?

Fel. dixit « Christus unde nos mundavit unde nos li-
: ,

beravit ? »

AuG. dixif": Christus non partem Dei , non naturam Dei

liberavit ; sed facturam quam fecit, in peccatum caden-
tem per liberum arbitrium sua misericordia liberavit. ,

Eam rem mundavit quae pollui poterat, eam rem libera-

vit quae captivari poterat eam rem sanavit quae infirmari
,

poterat. Modo autem de Deo, de natura Dei, de substan-

tia Dei, de eo quod Deus est loquimur poterat pollui, an :

non poterat?
XVII. Fel. dixit « Anima nostra ex Deo est, quae pol-
:

luta est? Si non est ex Deo, ut quid pro illa Christus

crucifixus est ? Si ergoparetquiaChristus propter animam
nostram crucifixus est, paret quia ex Deo est, et polluta

erat, et ipse eam mundavit. »

AuG. dixit Ego non solum animara,
: sed et corpus nos-
cxxxvi. 16
 :

'J4'2 S. AUGLSllM EPISCOPI

trum el omiiom creaturam et spiritalem el corporaicm ex

Deo esse dico quia hoc liabct Gatholica fides. Sed aUud
:

est quod de se Deus genuit, quod hoc est quod ipse ;

ahud autcm quod fecit Deus. Quod Deus genuit, aequale

est Patri quod Deus fecit, non est ce(|ualeconditum Con-
:

ditori. Aliud autem dicimus ex Deo esse quod melius di- ,

citur de Deo esse ,

quia hoc est ([uod ipse , sicut unigeni-
tus Filius, sicit Verbum
quod facta sunt omnia
ejus per :

alia vero sic dicimus ex Deo «Quia dixit et facta sunt, :

))mandavit et constituta sunt ^ Hinc est anima, ex his )>

quae fecit Deus, non illud quod de se genuit Deus. Ideo

Verbum quod de se gcnuit pollui non potuit, nec potest,
,

nec poterit. Anima vero quam fecit rectricem corporis, ut

serviretsuperiori,dominareturinferiori,idest,serviretDeo,
dominaretur corpori, contempta Dei lege per peccatum pol-

luta est, Deus autem misericordiam praestans his quae fecit,

misit Filium per quem Quando

fecit, et per illum refecit.
condendum erat quod non erat, per Verbum conditum est
quando reficiendum erat quod depravatura fuerat sus- ,

cepta est inde creatura de virgine Maria, ut per id quod

erat homo, demonstraretur homini et quid sustinendura
et quid sperandumesset. Itaque natura Verbi , substantia
unigeniti Filii Dei nihii passa est vel a persecutoribus Ju-
daeis, vel a diabolo angelo irfalo persequente. Sed quia
induit se carne, induit se rc mortali, re passibih, remu-
tabili, in eo quod se induit, passus est quidquid voluit ad

exemplum patientiae, et reformavit hocad exemplum jus-

titiae. Tu modo dic mihi de Dei parte, quod Deus est,

utrum pollui possit an non. Si potest non est incom-

, ,

mutabihs Deus 5 et qui hoc dicit, anathemandus est : si

autem non potest, vides anathemandum esse Manichaeum,

qui dicit partem Dei, naturaraDei, id quod est Deus, ve-
' Psal. cxLvm, 5.
 » ,

DE ACTIS CVU FELICE MAKICHjEO, LIB. II- 243

nisse liiic puram ad gentem tenebrarum ligatam atque
pollutam , ut indigeat solvi ac mundari.
XVIII. Fel. dixit : « Hoc tu dixisti de anima, quia ex
Deo non est.

Alg. dixit : Non Deo est, tan-

dixi •, sed dixi quia ex
quam a Deo facta, Deo nata. non tanquam a
Fel. dixit « Dixisti de anima, quia non est ex Deo, sed
:

factura Dei, quia sine Deo nihil est hoc enira dicis tu, :

et non vis asseverare quia ex Deo est anima. »

AuG. dixit A Deo est, sed facta est a Deo.
:

Fel. dixit « Aut facta, aut missa, aut data ex Deo est.
:

Ergo si ex Deo est, et polluta est, et venit Christys eam

liberare de pollutione, quid culpas Manichaeum ?
AuG. dixit Quia ego dico animam non naturam Dei
:

sed factam a Deo, per liberum arbitrium peccasse, etpec-

cato esse poliutam, et per Dei misericordiam in pceniten-
tia liberatam autem ipsam naturam Dei , quod Deus
: tu
est Deum de Deo dicis in gente tenebrarum captum at-
,

que pollutum et multum interest inter id quod de se

:

Deus genuit, et quod fecit non de se, sed ex nihilo, id

est cum omnino nou esset, a Deo accepit ut esset, id est,
,

ut institueretur.
Fel. dixit : « Ergo pars Dei est. »

AuG. dixit Jam tibi : est, non est pars Deidictum

et :

accipe quomodo inteUigas Deum omnipotentem factorem.

Omnia quae fiunt, et quod quisque facit, aut de se est, aut
ex aliquo, aut ex nihilo. Homo quia non est omnipotens
de se filium facit : ex aliquo , sicut artifex ex ligno arcam,

ex argento vasculum. Potuit enim facere vasculum, sed

non potuit facere argentum potuit facerearcam, sednon
:

potuit facere lignum. Ex nihilo autem, ex eo quod prorsus

non est facere utsit, nuUushominumpotest. Deusautem
quia omnipotens est, et de se Filium genuit, et ex nihilo
16
 ;

24 i S. A.UGL)SHNI EPISCOIM

munduin lecil, ct ex limo hominem Ibimavit : ntperistas

tres potentias oslenderet eirectionem omnibus suam in

valentera. Qui de quod fecit, nec fecisse dicendus est,

se

sed genuisse. Quod autem ex aliquo, sicut de terra ho-

minem, non sic lecit hominem de lerra, ut alius eifecerit

ipsam terram unde faceret hominem, ((uomodo fecit Deus

argentum argentario unde faceret vasculum sed ipse fe- :

cit et quod non erat ut esset, et quod inde rursus esset,

,

quod jam ipse ex nihilo creaveratut esset. Sic ergo corpus,

sic anima, sic intelligitur universa creatura facta a Deo ,

non genita de Deo, ut hoc sit quod Deus. Proinde modo

forte ^iges quid teneas, et quid respuas. Elige quid sit

melius. Quoniam videmus multa mutabilia, etipsatamen

bona, quamvis mutabilia^ multa mortaHa et ipsa tamen ,

bona, quamvis mortalia bonum autem omnino incom- :

mutabile ipse Deus est : quid melius sit tibi tenere, elige
Deum mutabilem esse, an quod fecit Deus mutabile esse?
Quia necesse et ut unum de duobus dicas. Si nolueris ad-
mittere id quod fecit Deus esse mutabile, restat ut dicas
ipsum Deum esse mutabilem. Ut autem ab hoc sacrilegio
te purges , et ab hac blasphemia , ne dicas substantiara
Dei esse mutabilem ;
quare non conccdis Deum qui vere
est, et incommutabilis est, quia ipse etiam dixit : « Ego
)) sura qui sura', omnia bona, sed non sibi pa-
» fecisse

ria ? Proinde quia ipse incommutabihs est, non est mirum

si quod fecit quia ei oequale non est non est incommu-

,
,

tabiie, sed mutabile. Ideo et per hberum arbitrium peccare

etpolluipotuit_, et per ejus misericordiam liberari.
XIX. Fel. dixit : « Dixisti hominem fecisse sibi filium :

nihil interest inter patrem etfdium. Quia hoc ergo protulit

Sanctitas Tua, et ego respondeo, quia Deus et quae facit,
aequaha sunt sibi. »

'
Exod. lu, i4-
 ,,
:

DE ACTIS CXJM FKLICE MAlSICH^O, I-IB. II. 245

AuG. dixit : Quod intelligere noluisti, quia homo cum
filium facit non f acere proprie dicitur sed proprie ge-
, ,

nerare dicitur sic et Deus Filium unicum genuit dixi

; ,

tibi , non fecit. Fecit autem illud quod aequale ei non est

quod autem genuit aequale illi est. Itaque elige tibi

,

utrum velis dicere rautabilem Dei facturam an mutabi- ,

lem Dei naturam.

Fel. dixit « Quomodo Deus immulabilis est similiter
: ,

quem genuit, immutabilis est; et quod fecit, si de ipsius

natura est, non mutatur, (sed de nihilo fecit, c[uia opus
non mutatur.» )
AuG. dixit Sed jam tibi dictum est quia quod fecit
:
,

non de ipsius natura est sed ex nihilo fecit, quia omni-

:

potens est. Non erat, et fecit, non de se, non de aliqua re

quam ipse non fecerat, sed ex nihilo.
Fel. dixit « Ego non hoc dixi sed dixi, quia Deus
: :

immutabilis est, et quod genuit immutabile est et quod ,

fecit immutabile est. Non dixi, unde illud fecit non hoc :

(juaesivi , unde fecerit. »

AuG. dixit Sed a me audisti quod non qusesisti, ut

:

jam desineres stulta loqui. Omnipotens Deus et de se potuit

generare, et de nihilo facere, et ex eo quod jam fecerat
aliquid formare : de se Filium aequalem sibi j de nihilo
mundum et universam creaturam 5 ex aliquo, de terraho-
minem quia omnipotens est. Quod ergo de se ipso est,
:

pollui nunquam potest quomodo nec ipse quod autem

,
:

abillo factum est, nonde illo et pollui potest per liberum

,

arbitrium, et mundari per ipsius misericordiam , condem-

nandoquod peccavit, et agnoscendo quieum creavit. Tu
veroqui pauloantedixisti, quia quiDeipartemcorruptibi-
lera etcontaminabilem dicit anathemandus est , negare ,

autem non potes Manichaeum dixisse, quod pars Dei in

gente tenebrarum comprehensa atque polluta est, et his
 »
;:

24B $. lUGUSTIM EPI6C0PI

eum verbis blasphemasse apparet, ita ut pejus blasphe-

mare Ibrle non posset j aut anathema illum talia dicen-
tem, aut tu cum illo analhemandus es et abjiciendus.
XX. Fel. dixit : « Manichaeus dicit quia polluta esl pars
Dei 5 et Christus dicit, quia polluta cst anima , et venit
liberare illam de pollutione.
AuG. dixit : « Sed anima non est pars Dei. Nam jam tu
confessus es ,
quia Manichaeus dixit pollutam partem Dei
nos autem pollutam dicimus animam ex voluntate peccati
nonesseautem animam partem Dei, non deDeo genitam, sed
a Deofactam. Sic ergo dicitur anima ex Deo, quomo dicitur
aliquod opus fabri exartificioejus, vel ex ipso factum, non
tamen de ipso genitum, sicut filius ejus. Tu ergo quia jam
confessus es Manichaeum dixisse pollui partem Dei , et
jara dudum dixisti anathemandum ,
qui dicit corruptibi-
lera vel contaminabilem naturam ejus ; jara Deum , vel
anathemasti, quod non vis fateri. Hoc enim quoddixisti,
quia polluitur et quia mundatur hoc ipsum quod dicis ,

raundatur, expressisti quia polluitur; et non habes unde

evadas : et Manichaeus , et tu dixisti quia polluitur pars
Dei. Anathema ergo Manichoeum , aut anathemandus es
cum Manichseo.
Fel. dixit : « Ego non a Manichaeo didici ,
quia polluta
est pars Dei : sed a Christo didici ,
quia propter animara
venit quse polluta erat. »
AuG. dixit : A Christo non didicisti ,
quia anima pars
Dei est.

Fel. dixit : « A Christo didici, quia aniraa exDeo est.

AuG. dixit Et nos didicimus, quia anima ex Deo est,

:

sed non est pars Dei. Sic est enim aniraaex Deo, quomodo
factura ex artifice non de Deo, sicut filius de patre. ;

Fel. dixit « De poUutione agimus si poUuta est anima

: :

quae ex Deo est , et potest purgari a Christo ,

qui pro illa
 DE ACTIS CUM FELICE MANICHfO, LIB. II. 247
venit, et illa pars Dei quam Manichaeus dicit, pollui potest
et mundari per mandatum ipsius Dei. »
AuG. dixit : Ecce iterum dicis partem Dei pollutam pur-
gari, et paulo ante dixeras anathemandum esse, quiillam
dicit corruptibilem : modo
quia pollui potuit j et dicis
dicis

quia mundari potest, ut confirmes quia pollui potuit. Hoc

nos de parte Dei non dicimus : sed de aniraa dicimus; quia
tanquam opus ejus ex ipso est non tanquam proles de
,

ipso. Redi ergo ad id quod dicis et discerne quod dici-

,

mus. Anima nec Deus est , nec pars Dei. Tu autem Mani-
chaeum dicis dixisse pollui partem Dei ,
quam dicit pur-
gari , ut confirmet quia poUuitur. Restatergo ut eum ana-
themes, aut ista sentiens anathemeris.
XXI. Fel. ad Deum anima quse per
dixit : « Pertinet

peccatum coinquinata est , an non ? »

AuG. dixit Pertinet, sed non est pars ejus.
:

Fel. dixit « Non hoc interrogavi. »

:

AuG. dixit Et quid interrogasti ?

:

Fel. dixit « Pertinet ad Deum, an non pertinet? »

:

AuG. dixit Jam dixi, et quia pertinet, et quomodo

:

pertinet.
Fel. dixit : «Ego quaero utrum vere est ex Deo. »
AuG. dixit : Ex Deo, non de Deo.
Fel. « Si nihil peccatum est
dixit : et anima ex ,

Deo est, et polluta est, et venit Christus liberare eam,

et eam liberavit a peccato, quid culpamus Manichaeum,
qui dicit partem Dei poUutam esse, et iterum mun-
dari. »
AuG. dixit Quia jam confessus es Manichaeum dixisse
:

partem Dei esse poliutam, et dicis non esse peccatum ta-

lem blaphemiam in Deum effundere nos aulem dicimus :

quidem peccasse animam per liberum arbitrium, et poeni-

tendo purgari per misericordiam Creatoris suij quia non
 : ,

248 S. lUGUSTINI EPISCOPl

est ex l)eo tanquam pars ejus, vel tanquam proles ejus;

sed ex Deo vel a Deo facta est, tanquam opus ejus : quiJ
intersit inter nostram fidem et vcstram perfidiam, omni-
bus manifestum est. Itacjue sccundum vcrba tua supe-
riora ,
quia concessisti analhemandura eum qui dicit cor-
ruptibilem naturam Dei ,
quod et Manichaeum dicere
manifestum est ,
quia noluisti ut essct a tc anathematus
eris cum illo anathematus.
XXII. Post haec cum multis verbis inter se agerent
Fel. dixit « Dic jam tu, quid vis faciam?
:

AuG. dixit Ut anathemes jManichaeum

: cujus sunt ,

tantae istae blasphemiae. Sed si ex animo facis tunc fac ^ ,

nemo enim te cogit invitum.

Fel. dixit « Deus videt si ex animo facio
: non enim ;

homo potest videre sed hoc peto, ut confirmes me. »

:

AuG. dixit In quo vis ut te confirmem ?

:

Fel. dixit « Prior tu anathema, ut et ego postea ana-

:

themem.
AuG. dixit : Ecce etiam manu mea scribo ; volo enim
ut et tu manu tua scribas.
Fel. dixit : « Sed sic anathema, ut spiritum ipsum qui
in Manichaeo fuit , et per eum ista locutus est , ana-
themes. »

AuG. accepta charta scripsit haec verba : Augustinus

episcopus Ecclesiae cathohcae jam anathemavi Manichaeum
^t doctrinam ejus, et spiritum qui per eum tam execrabiles
blasphcmias locutus est, quia spiritus seductor erat, non
veritatis , sed nefandi erroris •, et nunc anathemo supra-
dictum Manichaeum et spiritum erroris ipsius.
Et cum eamdem charlam Fehci dedisset , etiam ille

manu sua haec verba scripsit : « Ego FcHx qui Manichaeo

credideram, nunc anathemo eum, et doctrinam ipsius, et
spiritum seductorem qui in illo fuit, qui dixit Deum par-
 »

DE ACTIS CUM FELICE MANICH^O, LIB. II. 249

tem suam genti tenebrarum miscuisse, et eam tam turpi-
ter liberare, ut virtutes suas transfiguraret in foeminas
contra masculina , et ipsas iterum in masculos contra foe-
minina daemonia, ita ut postea reliquias ipsius suae partis
configat in seternum globo tenebrarum. Has omneset cae-
teras blasphemias Manichaei anathemo. »

AuGusTiNus Episcopus, his in Ecclesia coram populo

Gestis , subscripsi.
« Felix his Gestis subscripsi.
S. AUR AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

DE NATURA BONI
CONTRA MANICHiEOS
LIBER UNUS'.

SuMMUM bonum quo superius non est, Deus ac per

I.
"^
:

hoc incomrautabile bonum est ideo vere seternura, et vere

5

immortale. Caetera omnia bona nonnisi ab illo sunt, sed

non de illo. De enim quod est, hoc quod ipse est ab
illo :

illo autem quae facta sunt, non sunt quod ipse. Ac per hoc
si solus ipse incommutabilis, omnia quse fecit, quia ex

nihilo fecit, mutabilia sunt. Tam enira omnipotens est, ut

possit etiam de nihilo, id est, ex eo quod omnino non est,
bona facere, et magna et parva, et coelestia et terrena, et
spiritalia et corporalia. Quia vero et justus est, ei quod de

se genuit, ea quse de nihilo fecit, non sequavit. Quia ergo

bona orania, sive magna sive parva, per quoslibet rerura
gradus, non possunt esse nisi a Deo omnis autem natura
:

in quantura natura est, bonum est omnis natura non po-

;

test esse nisi a surarao et vero Deo quia omnia etiam

:

non surama bona, sed propinqua summo bono, et rursus

' Scriptus post annum 4o4- Vide Retract. lib. 11, cap. 3. — » Vide D.
Guillon, tom. xxu, pag. i28-i3o.
252 S. AUGUSTINl EPISCOPI
omnia etiam novissiraa boiia, quoe longe sunt a summo
boiio, non possunt esse nisi ab ipso summo bono. Omnis
ergo spiritus etiam mutabilis, et omne corpus a Deo et :

hiTC est omnis facta natura. Omnis quippe natura aut Spi-
ritus aut corpus cst. Spirilus incouinuitabilis Dcus est:
,

spiritus mutabilis tacta natura est, setl corpore melior :

corpus autem spiritus non est, nisi cum ventus, quia nobis
invisibibs est, et tamen vis ejus non parva sentitur, alio
quodam modo spiritus dicitur.
II. Proptcr eos autem, qui cum intelligere non possunt
omnem naturam, id est, omnem spiritum et omnecorpus
naturaliter bonum moventur spiritus iniquitate et
esse,
corporis mortalitate^ et ob hoc aliam naturam mahgni
spiritus et mortalis corporis, quam Deus non fecerit, co-
nantur inducere sic arbitramur ad eorum intellectum,
:

quod dicimus posse perduci. Fatentur enim omne bonum

non esse posse, nisi a summo et vero Deo quod et verum :

est, et ad eos corrigendos, si velint advertere, sufiicit.

III. Nos enim Catholici Christiani Deum colimus, a quo

omnia bona sunt seu magna seu parva a quo est oranis
, ;

modus, seu magnus seu parvus a quo omnis species, seu ;

magna seu parva; a quo omnis ordo, seu magnus seu par-
vus. Omnia enim quanto raagis moderata, speciosa, ordi-
nata sunt, tanto magis utiquc bona sunt quanto autem mi- :

nus moderata, minusspeciosa, minus ordinata sunt, minus

bona sunt. Haec itaque tria, raodus, species et ordo, ut de
innumerabilibus taceam, quae adista triapertinereraons-
Irantur^ hoec ergo tria, modus, species, ordo, lanquam
generalia ])ona sunt in rebus a Deo factis, sive in spiritu,
sive in corpore. Deus itaque supra oranem creaturae mo-
dum est, supra omnem speciera, supra omnem ordinem :

nec spatiis locorum supra est, sed inefTabili et singulari

potentia, a quo omnis modus, omnis species, omnis ordo.
 ,

DE WATCaA BONI. 253

Haec tria ubi magna sunt, magna bona sunt : ubi parva
sunt, parva bona sunt : ubi nuila sunt, nulluiri bonum
est. Et rursiis ubi haec tria magna sunt, magnse naturae
sunt : ubi parva sunt, parvae naturae sunt: ubi '^ulla sunt,

nuUa natura est. Omnis ergo natura bona est.

IV. Proinde cum quaeritur, unde sit malum, prius quae-
rendum est quid sit malum quod nihil aliud est quam :

corruptio, vel modi vel speciei, vel ordinis naturahs :

Mala itaque natura dicitur, quae corrupta est nam incor- :

rupta utique bona est. Sed etiam ipsa corrupta, in quantum

natura est, bona est in quantum corrupta est, mala est.
5

V. Fieri autem potest, ut quaedam natura quae modo

et specie naturah excellentius ordinata est, etiam corrupta
melior sit adhuc quam est incorrupta altera, quae minore
modo et specie naturali inferius ordinata est sicut in ho- :

minum aestimatione, secundura qualitatem quae aspectibus

adjacet, melius est utique corruptum aurum, quam incor-
ruptum argentum ; et melius est corruptum argentum,
quam plumbum incorruptum. Sic et in naturis potentio-
ribus atque spiritalibus melior est etiam corruptus per
malam voluntatem spiritus rationalis, quam irrationalis
incorruptus : et melior est quilibet spiritus etiam corrup-
tus, quam corpus quodlibet incorruptum. Melius est enim
natura, quae cum praesto est corpori, praebet ei vitam,
quam illa cui vita praebetur. Quantumlibet autem corrup-
tus sit spiritus vitse qui factus est, vitara praebere corpori
potest : ac per hoc melior illo est, quaravis incorrupto,
corruptus.
VI. Corruptio autem si omnem modura, oranem spe-
ciem , oranera ordinem rebus corruptibilibus auferat
nulla natura remanebit. Ac per hoc omnis natura quae
corrumpi non potest, suramum bonum est, sicut Deus est.
Oranis autem natura quae corrumpi potest, etiam ipsa ali-
254 S. AUGUyilJNi EPISCOPI

quod bonum est : non enim posset ei nocere corruptio, nisi

atlimendo et minuendo <|uod bonum cst.

Vll. Crealuris ;iutem prieslanlissimis, hoc est, rationa-

libus spiritibus, hoc priieslilil Dcus, ut si nolint, corruinpi
non possint; id est, si obedientiam conservaverint sub
Domino Deo suo, ac sic incorruplibili pulchriludini ejus
adkeserint : si autera obedienliam conservare noluerint,
([uoniam volentes corrumpuntur in peccatis, nolentes cor-
rumpantur in ptxiuis. Tale quippe bonum est Deus, ut
neminieum deserenli bene sit et in rebus a Deo laclis :

tam magnum bonum est natura rationalis, ut nullum sit

bonum quo beata sit nisi Deus. Peccanlcs igitur in suppli-
ciis ordinantur : qufe ordinatio quia eorum naturae non
competit, ideo poena est^ sed quia culpae competit, ideo
justitiaest.
YIII. Caetera quc^e sunt facta de nihilo, quse uti([uein-
feriora sunt quam spiritus rationahs, nec beata possunt
esse, nec misera. Sed quia pro modo et specie sua etiam
i[3sa bona sunt, nec esse quamvis minora et minimabona,
nisi a summo bono Deo }:)Otuerunt, sic ordinata sunt, ut
cedant infirmiora firmioribus, et invaUdiora fortioribus ,

et impotentiora potentioribus, atque ita coelestibus terrena

concordent tanquam praecellentibus subdita. Fit autem
decedentibus et succedentibus rebus temporalis qusedam
in suo genere pulchritudo, ut nec ipsa ([use moriuntur,
vel quod erant esse desinunt, turpent auiturbent modum
et speciem et ordinem universoe creaturae : sicut sermo
benecom[oositus utique pidcher est, ([uamvis in eo syllabae
atque omnes soni tanquam nascendo et moriendo trans-
currant.
IX. Qualis autem etquanta poena cuique culpae debea-
tur, divini judicii est, non humani quae utique et cum
:

conversis remittitur, magaa est bonitas apud Deum^ et

 ,

DB NATURA BOIVI. 255

cum debita redditur, nu^a est iniquitas apud Deum quia :

melius ordinatur natura, ut juste doleat in supplicio, quam

ut impune gaudeat in peccato. Quae tamen etiam sic ha-
bensnonnuUum modum et speciem et ordinem, in qua-
cumque exiremitate adhuc aliquod bonum est : quae si

omnino detrahantur, et penitus consummantur, ideo nul-

lum bonum erit, quia nulla natura remanebit.
X. Omnes igitur naturae corriiptibiles, nec omnino na-
turae essent, nisi a Deo essent ^ nec corruptibiles essent, si
de illo essent, quia hoc quod ipse est essent. Ideo ergo
quocumque modo, quacumque specie, quocumque ordine
sunt, quia Deus est a quo factae sunt ideo autem non :

incomrautabiles sunt, quia nihil est unde lactae sunt. Sa-

crilega enira audacia coaequantur nihil et Deus , si quale
est illud quod de Deo natum est, tale velimus esse illud
quod ab eo de nihilo factum est.

XI. Quapropter nec naturae Dei noceri omnino potest,

nec alicui naturae sub Deo noceri injuste potest : quia et
cum peccando injuste ahqui nocent, voluntas injusta eis
imputatur; potestas autem qua nocere permittuntur, non
est nisi a Deo, qui et ipsis nescientibus novit quid ilH pati
debeant, quibus eos nocere perraittit.
XII. Hsec omnia tam perspicua, tam certa, si vellent
advertere, qui aliam naturam inducunt, quam non fecit
Deus non tantis blasphemiis
5
implerentur, ut et in summo
malo tanta bona ponerent et in Deo tanla niala. Suflicit
,

enim, ut supra dixi, ad eorum correctionem, si velint at-

tendere, quod eos etiam invitos cogit veritas confiteri
omnia prorsus bona non esse nisi a Deo. Non ergo ab
aliosunt magna bona et ab , alio parva bona : sed et
magna et parva bona non sunt nisi a summo bono, quod
Deus est.
XIII. Gommemoremusergo bona quanta potuerimus,
 ,

256 S. ACGDSTINl EPISCOPI

dignum est ut Deo auctori trihuamus et his sublalis
qiicTe ,

vicleamus utrum aliqua natura remanebit. Omnis vita et

magna et parva, omnis potentia et magna et parva, omnis
salus et magna ct parva, omnis memoria ct magna et
parva, omnis virtus et magna et parva, omnis intcllectus
et raagnus et parvus, omnis magna et
tranquillitas ^t
parva, magna et parva, omnis sensus et
omnis copia et
magnus et parvus, omnc lumen et magnum ct parvum,
omnissuavitaset magna et parva. omnis mensura et magna
et parva, omnis pulchritudo ct magna ct parva, omnis pax
et magna et parva, et si qua simiha occurrere poterunt,

maximeque illa quae pcr omnia rcpcriuntur, sive spiritalia

sive corporalia, omnis modus, omnis species, omnis ordo,
et raagnus et parvus, a Domino Deo sunt. Quibus bonis
omnibus qui male uti voluerit, divino judicio poenas
luet ubi autem nuUum horum omnino fuerit, nuUa na-
:

tura remanebit.
XIV. Sed in his omnibus qu.ecumque parva sunt in ,

majorum comparatione contrariis nominibus appellantur:

sicut in hominis forma quia majorest pulchritudo, inejus
comparatione simioe pulchritudo deformitas dicitur : et
fallit imprudentes, tanquara ilhid sit bonum, et hoc ma-

lum; nec intendunt in corpore simisemodum proprium

parilitatem ex utroque latere membrorum , concordiam
partium, incolumitatis custodiam, etcsetera, quae perse-
qui longum est.
XV. Sed ut quod dicimus intelligatur, et nimium tar-
dis satis fiat , vel etiam pertinaces et apertissimae veritati
repugnantes cogantur quod verum est confiteri , interro-
gentur utrum corporisimisepossitnocere corruptio, Quod
si potest, ut foidius fiat, quid minuit nisi pulchritudinis
bonum ? Unde tandiu ahquid remanebit, quandiu corpo-
ris nalura subsistit. Proinde si consumpto bono natura
 ,,

DE KATURA BOJVI. 257

consumitur, bona ergo est natura. Sic et tardum dicimus
veloci contrarium : sed tamen qui se omnino non movet
nec tardus dici potest. Sic acutse voci conlrariam vocem
dicimus gravem, vel canorae asperam : sedsi omnem spe-
ciem vocis penitus adimas, silentium est abi vox nulla
est quod tamen silentium eo ipso quod vox nulla est
:

tanquam contrarium voci solet opponi. Sic et lucida et

obscura tanquam duo contraria dicuntur habent tamen :

et obscura aliquid lucis quo si penitus careant ita sunt

,
,

tenebroe lucis absentia , sicut silentium vocis absentia.

XVr. Quae tamen etiam privationes rerum sic ordinan-
tur in universitate naturse , ut sapienter consideranlibus
non indecentervices suashabeant. Nam ct Deus certa loca
et tempora non illuminando tenebras fecit tam decenter ,

quam dies. Si enim nos continendo vocem decenter in- ,

terponimus in loquendo silentium ^

quanto magis ille

quarumdam rerum privationes decenter facit, sicut rerum

omnium perfectus artifex ? Unde et in hymno trium pue-
rorum, etiam lux et tenebrse laudant Deum^, id est, ejus
laudem in benc considerantium cordibus pariunt.
XVII. Non ergo mala est, in quantum natura est, uUa
natura sed cuique naturse non est malum nisi minui bono.
;

Quod si minuendo absumeretur, sicut nuUum bonum, ita

nulla natura rehnqueretur non solum qualem inducunt
:

Manichaei, ubi tanta bona inveniuntur ut nimia eorum :

caecitas mira sit; sed qualem potest quilibet inducere.

XVIII. Neque enim vel illa materies, quam antiqui Hy-

len dixerunt, malum dicenda est. Non eam dico ,
quam
Manichaeus Hylen appellat dementissima vanitate , nes-
ciens quid loquatur, formatricem corporum : unde recte
illi dictum est, quod alterum deum inducat : nemo enim
formare et creare corpora nisi Deus potest : neque enim
'
Dan. iii, 72
cxxxvi. 17
258 S. AUGUSTIM EPISCOPI

crcantur, nisi cunieis modus, ctspccics, ct ordosubsistit,

qure bonacssc, nec csse possc nisi a Deo, puto c[uod jani
etiam ipsi confitentur. Sed llylen dico quamdam penitus
informem et sinc (jualitate matcricm , unde istae quas scn-
timusqualilatcs formantur^utantiquidixcrunt. Hincenim
ct sylva quod operanlibus apta sit non
gr.TCce ^>^ dicitur, ,

utaliquid ipsa faciat,sed unde aliquid fiat. Nec ista ergo

Hylc malum dicenda est c^une non per aliquam specicm
,

sentiri, sed per omnimodam speciei privationcm cogitari

vix potest. Habet enim et ipsa capacitatem formarum :

nam si capere impositam ab artifice formam non posset,

nec materies utique diceretur. Porrosi bonum aliquodest
forma , unde quiea praevalent, formosi appellantur, sicut
a specie spcciosi •, procul dubio bonum aliquod cst etiara
capacitas fbrmae. Sicut quia bonum est sapientia nemo ,

dubitat quod bonura sit capacera esse sapientioe. Et quia

orane bonum a Deo neminera oportct dubitare
; etiara ,

istam, si qua est materiem non esse nisi a Deo.

,

XIX. 3Iagnifice igitur et divine Deus noster famulo suo

lixit « Ego sura qui sum
: et dices filiis Isracl Qui est
: :

» misit me ad vos^ » Vere enim ipse est, quia incoramu-

tabilis est. Omnis enim mutatio f acit non esse quod erat :

vere ergo ille est, quiincommutabilis ab est : caetera quae

illo facta sunt, ab illopro suo modo esse acceperunt. Eiergo

quisummeest, non potest esse contrarium nisi quod non

est : ac per hoc sicut ab illo est omne quod bonum est, sic
ab ilioestomne quod naturaliter est quoniam omne quod
5

bonum est. Omnisitaquenatura bona est,

naturaliter est,
et omne bonum a Deo est omnis ergo natura a Deo est.
:

XX. Dolor autem, quod prsecipue malura nonnuUi ar-

bitrantur , sive in anirao sive in corpore sit, nec ipse po-
test esse nisi in naturis bonis. Hoc enira ipsum quod re-
'
Exod iH, 14.
 :

DE NATURA BOM. 259

sistit ut doleat, quodammodo recusatnon esse(}uodcrat,
cjuia bonum aliquod erat sed cum ad melius cogitur
:

ulilis dolor est; cum ad deterius, inutilis. In animo ergo

dolorem facit voluntas resistens potestati majori : in cor-

pore dolorem facit sensus resistens corpori potentiori.
Sunt autem mala sine dolore pejora : pejus est enim gau-
dere de iniquilate, quam dolere de corruptione : verum-
tamen eliam tale gaudium non potcst esse nisi ex adep-
tione bonorum infcriorum , scd iniquitas est desertio
meliorum. Item in corpore melius est vulnus cum dolore,
quam putredo sine dolore, quoe specialiter corruptio dici-
tur quam non vidit, id est, non passa est mortua
: caro
Domini, sicut in prophetia praedictum erat : « Nec dabis
» sanctum tuum videre corruptionem ^ » Nam vulnera-
tum esse confixione clavorum et percussum de lancea ,

quis negat-? Sed etiarn ipsa quse proprie ab hominibus

corruptio corporis dicitur, id est, ipsa pntredo, si adhuc
habet ahquid quod alte consumat, boiium minuendo cres"
cit corruptio. Quod si penitus absumpserit, sicut nuHum
bonum, ita nulla natura remanebit, quia jam corruptio
quod corrumpat non erit-, et ideo nec ipsa putredo erit,
quia ubi sit omnino non erit.
XXI. Ideo quippe et parva atque exigua jam communi
loquendi usu modica dicuntur, quia modus in eis ahquis
restitit, sinequonon jam modica^ sed omninonulla sunt.

IlJa autem quae propter nimium progressum dicunturim-

modica, ipsa nimietate culpantur : sed tamen ipsa etiara

sub Deo, qui omnia in mensura, et in numerO; et pondere
disposuit^, necesse est ut aliquo modo cohibeantur.
XXII. Deus autem nec modum habere dicendus est, ne
finis ejus dici putetur. Nec ideo tanien immoderatus est,

a quo modus omnibus tribuitur rebus ut aliquo modo ,

' Psal. XV, 10. — ^ Joan. xn, 34- — ' Sap. xi, "Ji.

. 17.
260 5. lUGUSTlM EPISCOPI

Oisc possiiil. Ncc rursus modcralum oportct dici Dcum .

taiu|uam ab aiic|uo modum accepcrit. Si autem dicamus

eum summum modum , Ibrte aliquid dicimus ; si tamen
iii eo quod dicimns snmmum niodum, intelligamussum-
mum bonum. Omnis cnim raodus in ((uantum modusest,
bonus csl undc omnia modcrata, modesta, modificata,
:

dici sinc Jaude non possunt quanquam sub alio intcl- ;

lcctu moduin pro (inc ponamus, ct nullum modum dica-

mus, ubi nulius cst linis quod ali(juando cum laude :

dicitur, sicut dictum est : <( Et regni ejus nonerit fmis*.»

Possct enim dici ctiam : Non erit modus, ut modus pro
iinc dictus intclligerctur nam qui nuilo modo regnat,
:

non utique regnat.

XX III. Maius ergo modus, vel mala species, vel malus
ordo, aut idco dicuntur, quia minora sunt quam esse de-
buerunt, aut quia non iiis rebus accommodantur quibus
accommodanda sunt •, ut ideo dicantur mala ,
quia sunt
alicna et incongrua : tanquam si dicatur aii(|uis non bono
niodo egisse, (juia minus cgit quam debuit, aut quia ita

egit sicut in re taiinon debuit, vei ampiius quam opor-

tel)at, vel non convenientcr ut hoc ipsum quod repre- :

licudilur, malo modo actum non ob aiiud juste repre- ,

licudatur nisi quia non est ibi servatus modus. Item

,

spccics maia vcl incomparatione dicitur ibrmosioris atque

p.ilchrioris, quod ista sit minor species, iila major, non
mole, sed dccore^ autquia non congruit huic rei cui ad-
hibita est ut aiiena et inconveniens videatur tanquam si
, :

nudus homo in foro dcambulet, quod non otfcndit si in

balneo videatur. SimiliLer i^l ordo tunc malus dicitur ,

cum minus ipse ordo servatur unde nonibiordo, sed :

poLius inordinatio maia est, cum autminus ordinatumest

quam dL-buit, aut non sicuL dcJ)uit. Tamen ubi aliquis
'
Luc. 1, 33.
 ,

DF. NATUTlA BONt. 261

modus, aliqua species, aliquis ordo cst, aliqnod !)onum et

aliqua natura est : ubi autem nullus modus , nulla spe-
cies, nullus nuJlum bonum, nulla natura est.
ordo est,

XXIV, Haec quse nostra fides habel, et utcumque ralio

vesligavit, divinarum Scripturarum testimoniis munienda
sunt : ut qui ea minore inteJlectu assequi non possunt
divinae auctoritati credant, et ob lioc intelJigere mercan-
tur. Qui autem intelligunt, sed EccJesiasticis Jitteris mi-
nus instructi sunt , magis ea nos ex nostro inteJlectu prO"
ferre, quam in iJIis Jibris esse, non arbitrentur. Itaque
Deum esse incommutabilem, sic scriptum est in PsaJmis :

« Mutabis ea , et mutabuntur ; tu autem idera ipse est^ »

Et in Jibro Sapientiae de ipsa Sapientia: « Inseipsamanens
» innovatomnia^.» Undeet apostolusPauIus «InvisilDili, :

» incorruptibiJisoIi Deo^.M Et apostoJus JacolDUS : «Omne

» datum optimum, et omnedonum perfectum de sursum
» est , descendens a Patre Juminum , apud quem non est
» commutatio, nec noraenti obumbratio'*. » Item quia id

quod de se genuit, lioc quod ipse est , ita nb ipso Filio

breviter dicitur : « Ego et Pater unum sumus^ >> Quia
non est autem factus FiJius, quippe cum per iJium hcAa
sint omnia, est
sic « In principio erat Verbum,
scriptum :

n et Verbum apud Deum, et Deus erat VcHnim, hoc

erat
» erat in principio apud Deum. Omnia per ipsum facta
» sunt^ et sine ipso factum est nihil'^ » id est, non est :

factum sine ipso aJiquid.

XXV. Neque enim audienda sunt deJiramenta homi-
num, qui « nihil» hoc loco aliquid intelligendum putant,
et ad hujusmodi vanitatem propterea putant cogi posse
aliquem, c{uia ipsum «nihil» in fme sententiae positum
est. Ergo, inquiunt, factum est-, et ideo quia factum est,
' Psal. ci, 27. — » Sap. VII, 27. — ^ i Tim. 1, 17. — 4 Jacob. 1, 17. ~
5 Joan. X, 3o. — ^ Id. i, i-3.
262 S. AUGUSTIM EPISCOPI

ipsiim nihil aliquid est. Scnsum cnim pcrdiderunt studio

contradicendi, ncc inteliigunt nihil intercsse utrum dica-
tur : « Sinc illo faclum cst nihil; » an , « Sine illo nihil

» lactum est : » quia ct si illo ordine diccrctur ; « Sincillo

» nihilfactum est j » possent nihilo minus dicere, ipsum ni-
hil alit[uid csse, quia factum est. Quod cnim revcra est
alitjuid, quid intcrcstutrumita dicatur : Sinc illo facta est
domus j an , Sinc illo domus est facta : dum intclligatur
aliquid sine illo factum, tjuod ahquid domus cst. Ita quia
dictum cst ; « Sine illo factum est nihil • » quoniam nihil
utique non cst ahquid , tjuando vere ct propric dicitur :

sive dicatur : « Sine illo factum est nihil- » sive, « Sine

» illo nihilfactum est, » vel, « nihil est factum 5 » nihii in-

terest. Quis autem velit loc[ui cum horainibus ,

qui hoc
ipsum quod dixi , niliil interest, possunt diccre Ergo in-
:

terest aliquid, quia ipsum nihil aiiquid est? Hiautem qui

sanum habent ccrebrum rcm manifcstissimam vidcnt, ,

hoc idcm intelligi cum

quod intellige- dixi, nihil intercst,

retur sidicerem, interestnihil. Atisti si alicuidicant Quid :

fecisti ? et ille respondeat, nihil se fccisse : conscc[uens est

ut ei calumnientur dicentes : Fecisti ergo aliquid quia ni-
hil fecistiipsum enim nihil alit[uid est. Habent autem et
^

ipsum Dominum in fine sententise ponentemhoc verbum,

ubi ait « Etin occultolocutussum nihiP. » Ergolegant,
:

et taceant.
XXVI. Quia ergo Deus omnia quse non de se genuit,
sed per Yerbum suum fccit non de his rebus quae jam ,

erant, sed de his quae omnino ncn erant, hoc est , de ni-
hilo fccit, ita dicit Apostolus Qui vocat ea qua3 non
: «

)) sunt, tancjuam sint-. Apertius autem in libro Macha-

baeorum scriptum est : « Oro te, fili respice ad coelum
,
,

)) et terram, ct omnia c[U3e in eis sunt : vide, et scitoquia

' Joan. xviii, 'io. — ' Rom. iv, 17.
 »

DE NATUHA. BONI. 263

» non eranl, ex quibus nos fecit Dorainus Deus^ » Et illud
"^
quod in PsaJmo scriptura est « Ipse dixit, et facta sunt : :

manifystum quodnon deseistagenuerit, sedinverbo

est,

atque imperio fecerit. Quod autem non de se, utique de

nihilo. Non enim erat aliud unde faceret de quo aper- ,

tissime Apostolus dicit : « Quoniara ex ipso et per ipsum

)) et in ipso sunt omnia^. ))

XXVII. «Ex ipso» autem non hoc significat, quod «de

ipso.» Quod enim de ipso est, potest dici ex ipso non :

autem orane quod ex ipso est recte dicitur de ipso. Ex ,

ipso enim coelum et terra, quia ipse fecit ea non autem :

de ipso, quia non de substantia sua. Sicut aUquis homo

si gignat filium, et faciat doraum, ex ipso filius, ex ipso
domus : sed filius de ipso , doraus de terra et ligno. Sed
hoc quia homo est, qui non potest ahquid etiam de nihilo
facere Deus autem ex quo omnia , per quem omnia , in
;

quo omnia, non opus habebat aliqua materia, quam ipse

non fecerat, adjuvari omnipotentiara suara ?
XXVIII. Cumautemaudiraus « Omnia ex ipso, et per :

))ipsum et in ipso » omnes utique naturas intelligere

, :

deberaus quae naturaliter sunt. Neque enira ex ipso sunt

peccata, quae naturam non servant, sed vitiant, quse pec-
cata ex voluntate esse peccantiura raultis modis sancta
Scriptura testatur, praecipue illo loco quo dicit Apostolus :

« Existimas autem hoc, o homo, qui judicas eos qui talia

» agunt, et facis ea, quoniam tu effugies judicium Dei?

» An divitias benignitatis et patientiae ejus et longanimi-
» tatis contemnis, ignorans quoniam patientia Dei ad poe-
» nitentiam te adducit ? Secundum duritiam autem cordis
» tui et cor irapoenitens , thezaurizas tibi iram in die irae

» et revelationis jusli judicii Dei, qui reddet unicuique

» secundum opera sua ^. »
' 2 Mach. vn, 28. — » Psal. cxlvui, i. — 3 Roni. xi, 36. —^ Id. 11, 3
 ,

•20)4 S. AUGtiSTINI EPlSCOri

XXIX. Nec tamen cum in Deo sint universa quoe con- ,

didit, iiu|uinant eum qui pcccant, de cujus sapientia di-

citur : « Attingit autem ouinia propter suam munditiam,
» et nihil iu(|uinatum in eam inciirrit^)) Oportetenim, ut
sicut Deum incorruptibilem et incommutahilem, ita con-
sequenter etiam incoinquinahilem crodamus.
XXX. Quia vero et minima bona hoc est, terrena at- ,

que mortalia ipse fecit, illo ApostoJi loco sine dubitatione

intelligitur, ubi loquens de memhris carnis nostrae, «Quia
» si glorificatur unum membrum, congaudcnl omnia mem-
)) bra ; et unum membrum, compatiuntur om-
si patitur
» nia membra ^ » etiam hoc ibi ait « Deus posuit mem-
: :

)) brasingulum quodque eorum in corpore prout voluit^: )>

Et, « Deus tcmperavit corpus , ei cui dederat majorem

»honorem dans, ut non essent scissura? in corpore sed ,

))idem ipsum ut pro invicem sollicita sint memhra *. »

Hoc autem quod sic in modo et specie et ordine memhro-
rum carnis laudat Apostolus, in omnium animalium carne
invenis , et maximorura et minimorum cum omnis caro ;

in bonis terrenis, ac per hoc minimis deputetur,

XXXI. Item quia cuique culpae qualis et quanta de-
beaturpcena, divini judicii est, nonhumani, sic scriptum
est : « altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei
» quam inscrutabiha sunt judicia ejus, et investigabiles vioe
» ejus'' Item quia bonitate Dei donantur peccata con-
! ))

versis,hoc ipsum quod Christus missus est, satis ostendit,

qui non in sua natura qua Deus est, sed in nostra quam
de foemina assumpsit, pro nobis mortuus est : quam Dei
bonitatera circa nos et diiectionera sic praedicat Aposto-
lus : « Commendat, inquit, suam charitatem Deus in no-
» bis, quoniam cum adhuc peccatores essemus Christus ,

' Sap. vii, 24. — ' t Cor. tii, 16. — ' Ibid. 18. — 4 Ibid. 24. — ^ Rom.
XI, 33.
 ;:

DE NATUBA BONI. 265

» pro nobis mortuus est : miilto magis nunc justificati in

» sanguine ipsius, salvi erimus al) ira per ipsum. Sienim,

» cura inimici essemus , reconciliati sumus Deo per mor-
» tem Filii ejus 5 multo magis reconciliati, salvi erimus
» in vita ipsius^ Quia vero etiam cum peccatoribus poena
debita redditur, non est iniquitas apud Deum, sic dicit

« Quid dicemus? Numquid iniquus Deus, qui infert iram^?»

Uno atem loco et bonitatem et severitatem ab illo esse
breviter admonuit, dicens : « Vides ergo bonitatem et se-
» veritatem Dei in eos quideni qui ceciderunt severitatem
:

» in te autem bonitatem, si permanseris in bonitate^. »

XXXII. Item quia etiam nocentium potestas non est

nisi a Deo, sic scriptum est loquente Sapientia : « Per me
» reges regnant, et tyranniper me tenent terram^. » Dicit

et Apostolus : « Non est enim potestas nisi a Deo ^ Digne

autem fieri, in libro Job scriptum est : « Qui regnare facit,

» inquit, hominem hypocrilam, propter perversitatem po-

» puli^. » Et de populo Israel dicit Deus : « Dedi eis regem
» in ira mea^ » Injustum enim non est,ut improbis accipien-
tibus nocendi potestatera, et bonorum patientia probetur,
etmalorum iniquitaspuniatur : Nam per potestatem diabolo
datam, et Job probatus est ut justus appareret^, et Petrus
tentatus ne de se praesumeret ^, et Paulus colaphizatus ne se
extolleret'^, et Judasdamnatus ut se suspenderet^^ Cum
ergo per potestatem quam diabolo dedit, omnia juste ipse
Deus fecerit non tamen pro his juste factis sed pro ini-
5 ,

qua nocendi voluntate, quae ipsius diaboli fuit ei redde- ,

tur in fine supphcium, cum dicetur impiis qui ejus nequi-

tiae consentire perseveraverint : « Ite in ignem aeternum,
» quem paravit Pater meus diabolo et angelis ejus^'^. »

I Rom. —V, 8. — '22. — Piov.

IJ. ui, 5. 3 j(j. x,^ 4 viii, i5. — Rom. 5

xui, I. — Job. xxxiv, — Osee, xni, — Job,

6 II. 7 11. 8 1, 12. — MaUh.
9

xxYi, 34. — '0

2 Cor. xn, — " Matth, xxvu, — " 7. 5. Id. xxv, /{i.
266 S. AVOUSTIM EPISCOPl

XXXIII. Quia vero etipsi mali angeli non a Deo mali

suntconditi, sod peccando facti sunt mali, sic Pctrus in
Epistola sua dicit : « Si enim Dcus angelis pcccantihusnon
» pepercit, scd carccribus caJignis inferi dctrudens tradi-
» dit in judicio puniendos servari^ » Hinc Petrus osten-
ditadhuceis ultimi judicii pnenam dcljcri, dequa Dominus
dicit : igncm a^ternum, qui paratus est diabolo et
« Ite in

» angclis ejus-. »Quamvis jam p(enaliter hunc inferum,

hoc est, inferiorem cahginosum acrem tanquam carcerem
acceperint qui tamcn quoniam et coelum dicitur , non
:

illud coelum in quo sunt sidera, sed hoc inferius cujus ca-
iigine nubila conglohantur, et ubi aves vohtant 5 nara et
ccelum nuhilum dicitur , et volatiha coeh appellantur :

secundum hoc apostolus Paulus eosdem iniquos angelos,

conlra quos nobis invidos pie vivendo pugnamus, « Spiri-
» taha nequitiae in coelestibus nominat^ » Quod ne de

ilhs superioribus coelis intelligatur, aperte alihi dicit :

« Secundura principem potestatis acris hujus, qui nunc

» operatur in hiiis dithdentiae^. »

XXXIV. Item quia peccatum vel iniquitas non est

appetitio naturarum malarum, sed desertiomeliorum, sic

in Scripturis invenitur scriptura Omnis creatura Dei

: «

» bona est ^. » Ac per hoc et omne lignum quod ia Para-

disoDeus plantavit, utique bonum est. Non crgo malam
naturam homo appetivit, cum arborem vetitam tetigit sed :

id quod melius erat deserendo, factum malum ipse com-

misit? Mehor quippe Creator quam ulla createra quara ,

condidit cujus imperiura non erat deserendum ut tan-

: ,

geretur prohibitum ,
quamvis bonum : quoniara deserto
mehore bonum creaturse appetebatur, quod contra Grea-
toris imperium tangebatur. Non itaque Deus arborem

« i Petr. II, 4- — * MaUh. xxv, 4i- — ^ Epbcs. vi, i2. — 4 Id. ii, 2. —
5 I Tim. IV, 4«
 DE KATURA BONI. 267
malam in paradiso plantaverat : sed ipse erat melior ,
qui
eam tangi prohibebat.
XXXV. Ad hoc enim et prohibuerat, ut ostenderet
animae rationaJis naturam, non in sua potestate, sed Deo
subditara esse debere, et ordinem suse salutis per obedien-
tiam custodire, per inobedienliam corrumpere. Hinc et
arboremquamtangi vetuit, sic appellavit : « Dignoscentiae

» boni et mali ^ : » quia cum eam contra vetitum tetigis-

set, experiretur pcenam peccati, et eo modo dignosceret
quid interesset inter obedientiae bonum et inobedientiae
malum.
XXXVI. Nam quis ita desipiat, ut Dei creaturam,
maxime in paradiso plantatam, vituperandam putet?
Quandoquidem nec ipsae spinae ac tribuh, quos peccatori
in labore conterendo, secundum Dei judiciariam volunta-
tem terra peperit, recte vituperentur. Habent enim et
tales herbae modum, et speciem, et ordinem suum, quae

quisquis sobrie consideraverit, laudanda reperiet : sed ei

naturae ista mala sunt, quam peccati raerito sic coerceri

oportebat. Non est ergo, ut dixi, peccatum malse naturse
appetitio, sed melioris desertio et ideo factum ipsum :

raaium est,non illa natura qua male ulitur peccans. Ma-

lum est enim male uti bono. Unde Apostolus damnatos
quosdam divino judicio reprehendit, qui «Goluerunt et
» servierunt creaturae potius quam Creatori^. » Neque
enim creaturam reprehendit quod qui fecerit Creatori
;
,

facit injuriam : sed eos qui male usi sunt bono, raeliore
deserto.
XXXVII. Proinde si custodiant oranes naturae modum,
et speciem, etordinem proprium, nullum eritmalum si :

autem his bonis quisque male uti voluerit nec sic vincit ,

voluntatem Dei, qui etiam injustos juste ordinare novit 5

' Gen. 11, 9. — ' Rom. i, 26.

268 S. AUGrSTINl episcopi

ut si ipsi per iniquitatem voluntatis suae male usi fuerint

bonis illius, ille per justitiam potestatis suae bene utatur
maiis ipsorum, recte ordinans in poenis, qui se perverse
ordinaverint in peccatis.
XXXVIII. Nam nec ipse ignisaeternus, qui cruciaturus
est impios, mala natura est, habens modum ct speciem et
ordinem suuni, nulla iniquitate depravatum : sed cru-
cialus est damnalis malus ,
quorum peccatis est del)i-
tus. Neque enim et lux ista ,
quia lippos cruciat, mala
natura est.

XXXIX. iEternus autem ignis, non sicut Deus aeternus,

quod etsi sine fine sit, non est tamen sine initio; Deus au-
tem etiam sine initio est. Deinde quia licet perpetuus pec-
catorum suppliclis adhibeatur, mutabilis tamen natura est.

Illa est autem vera aeternitas, quse vera immortalitas, hoc

est, illa summa incommutabilitas, quam solus Deus habet,
qui mutari omnino non potest. Aliud est enim non mutari,
cum possit mutari ; aliud autem prorsus non posse mutari.
Sicut ergo dicitur homo bonus, non tamen sicut Deus, de
quo dictum est : « Nemo bonus nisi unus Deus^ : » et sicut

dicitur anima immortalis, non tamen sicut Deus de quo

dicliim est : « Qui solus habet immortahtatem'^: » et sicut

diciturhomo sapiens, non tamen sicut Deus de quo dictum

est : « Soli sapienti Deo^: » sic dicitur ignis seternus, non
tamen sicut Deus, cujus sohus immortaUtas ipsa est vera
aeternitas.

XL. Quae cum ita sint secundum catholicam fidem et

sanamdoctrinam, et intelhgentibus perspicuam veritatem,
nec naturae Dei nocere potest quisquam, nec natura Dei
nocere injuste cuiquam, vel nocere impune patitur quem-
quam. « Qui eiiim nocet, ait Apostolus, recipiet id quod

» nocuit j et non est personarum acceptio apud Deum^. »

" Marc. X, i8. — * i Tini. vi, i6. — ^ Rom. xvi, 27. — 4 Coloss. 111, a5.
 ,

DE NATXJRA BONI. 269

XLI. Quocl Manichaei si vellent sine pernicioso studio
defendendi erroris sui, et cum Dei timore cogitare, non
scelestissime blasphemarent inducendo duas naturas, unara
bonam quam dicunt Deum, alteram malam quam non
lecerit Deus : ita errantes, ita delirantes, imovero ita insa-

nientes, ut non videant, quod dicunt naturam

et in eo
summi mali, ponere se tanta bona, ubi ponunt vitam
potentiam, salutem, memoriam, intellectum, temperiem,
virtutem, copiam, sensum, Jumen, suavitatem, mensuras,
numeros, pacem, modum, speciem, ordinem ; in eo autem
quod dicunt summum bonum, tanta mala, mortem, aegri-
tudinem, oblivionem, insipientiam, perturbationem, im-
potentiam, egestatem, stoliditatem, caecitatem, dolorem,
iniquitatem, dedecus, bellum, immoderationem, defor-
mitatem, perversitatem. Principes enira tenebrarum et
vixisse in sua natura dicunt, et in suo regno salvos fuisse,

et meminisse, et intellexisse. Sic enim concionatum illi

dicunt principem tenebrarum, ut neque ipse talia dicere,

neque ab cis ([uibus dicebat audiri sine raemoria et intel-

lectu potuisset : et habuisse temperiem animo et corpori
suo congruam^ et virtute potentiae regnasse, et copias ele-
mentorum suorum ac fcecunditates habuisse, et sensisse se
invicem ac sibi vicinum lumen, et oculos habuisse, quibus
illud longe conspicerent-, qui utique oculi sine aliquo lu-
mine lumen videre non poterant, unde recte eiiam lumina
nominantur et suavitate suae voluptatis esse perfruitos,
:

et dimensis membris atque habitationibus determinatos

fuisse. Nisi autem etiam quahscumque pulchritudo ibi

fuisset, nec amarent conjugia sua, nec partium congruen-

tia corpora eorum constarent quod ubi non fuerit, non

:

possunt ea fieri quaeibi facta esse dehrant. Et nisi pax aU-

qua ibi esset, principi suo non obedirent Nisi modus ibi:

esset, nihii aliudagerent, quaracomederent, autbiberent,

 :

370 S. i.UGUSTlWl EPISCOPI

aut saevirent , aut quolibet aliud sine aliqua societate

quancjuam nec ipsi qui hoc agebant, formis suis determi-
nati essent, nisi modus nunc vero talia dicunt
ibi esset :

eos cgisse, ut in omnibus actionibus suis modos sibi cou-

gruos habuisse negare non possint. Si autem species ibi
non fuissct, nulla ibi ([uahtas naturahs subsisteret. Si nui-
lus ordo ibi fuisset, non alii domiiiarentur^ ahi subderen-
tur, non in suis ch;mentiscongruenter vivcrent, non deni-
que suis locis haberent membra disposita, ut illa omnia
quce vana isti f;ii)ulantur, agere possent. Dei autem natu-
ram si non mortuam dicunt, quid secundum eorura vani-
tatem suscitat Ghristus? Si non dicunttegram, quid curat?
Si nou dicunt obhtam, quid commemorat? Si non dicunt
insipientem, quid docet? Si non dicunt perturbatara, quid
redintegrat? Si non victa efc capta est, quid hberat? Si
non eget, cui subvenit? Si non amisit sensum, quid vege-»
lat? Si non est excrecata, quid ilkiminat? Si non est in
dolore, quid recreat? Sinon estiniqua, quid per prcecepta
corrigit? Si non quid mLindat? Si non est
est dedecorata,

in bello^ cui promittit pacem? Si non cst immoderata, cui

modum legis imponit? Si non estdeformis, quid reformat?
Si non est perversa, quid emendat? Omnia enira hsec a

Christo, non ilh rei prsestari dicunt, quse facta est a Deo,
et arbitrio proprio peccando depravata-, sed ipsi naturae,

ipsi substantise Dei, qutie hoc est quod Deus.

XLII. Quid istis blasphemiis comparari potest? Nihil
omnino, sed aharum perversarum sectarum considercn-
si

lur errores si autem iste sibi error ex parte altera, de qua

:

nondum diximus comparetur, adhuc etiam multo pejus et,

execrabilius in Dei naturam blasphemare convjncitur. Di-
cunt enim etiam nonnuHas animas, quas vokmt esse de
sul3stantia Dei etejusdemomnino naturae, quse non sponte
peccaverint, sed a gente tenebrarum, quam mah naturam
 ,

DE NATURA BONI. 271

dicunt, ad quam debellandam non ultro, sed patris im-
perio descenderunt , superatae et oppressaa sint, aiiigi in
aeternum giol)0 horriJ^ili tenelirarum. Ita secundum eorum
sacrilega vaniioquia, Deus se ipsum in quadam parte a
magno malo liberavit, et rursus se ipsum in quadam parte
damnavil, quam liberare ab hoste non potuit, et tanquam
de ipso hoste devicto insuper triumphavit. scelestam et
incredibilem audaciam, talia de Deo credendi, talia lo-

quendi, taiia praedicandi? Quod cum defendere conantur,

ut in pejora irruant ciausis ocuiis, dicunt maise naturse
commixtionem facere ista, ut bona Dei natura tanta mala
paliatur : nam ipsam apud se ipsam nihii horum pati po-
tuisse vel posse. Quasi inde laudanda sit natura incorrup-
tiliilis, quia ipsa sibi non nocet, et non quia nihil ei noceri
ab aiiquo potest. Deinde si natura lenebrarum nocuit na-
turse Dei , et nalura Dei nocuit naturse tenebrarum : duo
ergo maia sunt quoe sibi invicem nocuerunt, et meiiore
animo fuit gens tenebrarum, quia etsi nocuit, noiens no-
cuit neque enini nocere, sed frui voluit bono Dei. Deus
:

autem iiiam extinguere voiuit, sicut Manichaeus apertis-

sime in epistoia ruinosi sui Fundamenti delirat. Obiitus
enim quod paulo ante dixerat « Ita autem fundata sunt :

ejusdem spiendidissima regna supra lucidam et beatam

terram, ut a nuiio unquara autmoveri, autconcuti pos-
sint : » postea dixit : « Lucis vero beatissimae Pater
sciens iabem magnam ac vastitatem quae ex tenebris
surgeret adversus sua sancta impendere saecuia
, nisi ,

aiiquod eximium ac praeciarum et virtute potens numen

opponat, quo superet simul ac destruatstirpem tenebra-
rum, qua extincta perpelua quies iucis incoiis parare-
tur. » Ecce timuit labem ac vastitatem impendentem
ssecuiis suis. Certe sic erant fundata super lucidam et bea-
tam terram, ut a nullo unquam moveri aut concuti pos-
272 S. AUGtJSTINI EPISCOPI

sentPEccc a timore nocerc voluit vicinae genti, quam

destruere et extinguere conatus est, ut perpetua quies lu-
cis incolis pararetur. Quare non addidit, ct perpetuum
vinculum? An illre anim.ne (juas in gloljo tencbrarum in

a?ternum configit, non erant incolae lucis, de quibus aperte

dicit ,
quod « Errare se a priore lucida sua natura passae
sint : » ubi et nolens coactus cst dicere, libera eas vo-
luntate peccasse, qui non vult peccatum ponerc nisi in

neccssitale naturoe contrariae : ubique nesciens quid lotpia-

tur, et tanquam ipse jam inclusus sit in tenebrarum globo
quem finxit : non inveniens. Sed
qu.ierens qua exeat, et

dicat quod vult seductis et miseris, a quibus multo am-

plius quam Ghristus honoratur, ut hoc pretio tam longas
et tam sacrilegas eis fabulas vendat. Dicat quod vult, in-
cludat in globo tanquam in carcere gentem tenebrarum,
et forinsecus atligat naturam lucis, cui de hoste extincto
quietem perpetuam promittebat ecce pejor est poena :

lucis quam tenebrarum, pcjor est poena divinae naturae

quam gentis adversae. llla quippe etsi in tenebris inlus est,
ad naturam ejus pertinet in tenebris habitare : anim.-B au-
tem quae hoc sunt quod Deus, non poterunt recipi , sicut
dicit, in regna illa pacifica, et a vita ac hbertate sanctae
lucis ahenabuntur, et configentur in praedicto horribili

globo : unde « Et adhaerebunt, inquit, iis rebus animae

eaedem quas dilexerunt , rehctae ineodem tenebrarum
globo , suis meritis id sibi conquirentes. » Ccrte non est
liberum voluntatis arbitrium ? Videte quomodo insaniens
quid dicat ignorat, etcontraria sibi loc[uendo pejus bellum
contra se gerit, quam contra Deum ipsius gentis tenebra-

rum. Deindc si propterea damnantur animae lucis, quia

dilexerunt tenebras; injuste damnatur gens tenebrarum ,

quae lucem dilexit. Et gens quidem tcnelDrarum lucem ab

initio dilexit, quam etsi violcnter, tamen possidere voluil,
 DE NATURA boni. 273
non extinguere : lucis autem natuia in liello tenebras ex-

tinguere voluitj eas ergo victa dilexit. Quod vultis eligite :

utrura necessitate compulsa ut diligeret tenebras, an vo-

luntate seducta? Si necessitate, quare damnatur? Si vo-
luntate, quare Dei natura in tantainiquitatedeprchendi-
tur? Si necessitate Dei natura coacta est diligere tenebras,
victa est ergo, non vicit jam miseri
: si voluntate, quid
dubitant peccandi voluntatem tribuere naturae quam Deus
exnihilo fecit, ne trii)uant eam luci quam genuit?
XLIII. Quid, si etiam ostendimus,* ante commixtionem
mali, quam fabulose confictam dementissime crediderunt,
iu ipsa lucis uatura, quam dicunt, magna mala fuisse,

quidad Illic enim

istas blasphemias addi posse videbitur?

fuit antequam pugnaretur, dura et inevitabilis pugnandi

necessitas ecce jam magnum malum antequam bono
:

misceretur malum dicant hoc unde, cum adhuc nulla

:

esset facta commixtio. Si autem necessitas non erat, vo-

luntas ergo erat unde el hoc tam magnum malum, ut
:

Deus ipse naturae suae nocere vellet, cui noceri ab hoste

non poterat, mittendo eam crudeliter miscendam, turpiter
purgandam inique damnandam? Ecce quantum malum
,

perniciose et noxiae et immanissimae voluntatis, antequam

ullum malum de gente contraria misceretur. An forte
nesciebat hoc eventurum membris suis, ut diligerent tene-
bras et inimicae existerent sanctae luci, sicut ipse dicit, hoc
est non tantum Deo suo, sed etiam Patri de quo erant ?
,

Unde ergo hoc in Deo tam magnum ignorantiae malum,

antequam ullum de gente contraria misceretur malum ?
Si autem hoc futurum sciebat, aut sempiterna in illo erat

crudelitas, si de suae naturae futura confaminatione et

damnatione nihil dolebat-, aut sempiterna miseria, si do-
lebat: unde et hoc tanlum malum summi i)oni vcstri ante
uilam commixtionem summi mali vestri? Ipsa certeparti-
cxxxvi. 18
 ,

274 S. AU(iUSTlKI EPISCOPI

cula naturae ipsius, quoe iii illius globi oeterno vinculo

configitur, si hoc sibi immiiiere nesciebat, etiam sic erat

in natura Dei sempiterna ignorantia; autem sciebat,

si

sempiterna miseria , unde hoc lantum malum, antequam

ullum de gente contraria misceretur mahim? An forte
magna charitate gaudebat, quia per ejus poenam perpetua
quies caeteris lucis incohs parabatur? Hoc quam nefas sit
dicere qui videt, analhemet. Sed si hoc saltem ita faceret,

ut ipsaluci inimica non fieret posset fortasse non tanquam

Dei natura, sed tan(|uam ahquis homo laudari, qui pro
patria sua vellet mali ahquid pati, quod cjuidem malum
ad tempus posset esse, non in aeternum nunc vero et il-
:

lamin globo tenebrarum confi?i,ionem dicunt seternam, et

non cujusque rei, scd naturae Dei; et utique iniquissimura
et execrabile et inefiabihter sacrilegum gaudium erat, si
Dei natura gaudebat se tenebras dilecturam, et luci sanctae
inimicam futuram. Unde hoc tam immane et scelestura

malum antequam ullum ex gente conlraria misceretur

,

malum.? Quis tam perversam et tam impiam ferat insa-

niam summo malo tribuere tanta bona, et summo bono
,

quod Deus est, tanta mala?

XLIV. Jamvero quod ipsam partem naturae Dei di-
cunt ubique permixtam in coehs, in terris, subterris, in
omnibus corporibus, siccis et humidis, in omnibus carni-
bus,inomnibusseminibusarborum,herbarum,hominum,
animahum non potentiadivinitatissine ullo nexu incoin-
:

quinabihter, inviolabihter, incorruptibiliter omnibus re-»

bus adminislrandis regendisque praesentem, quod nos de
Deo dicimus; sed hgatam, opprcssam, poUutam quam ,

solvi , hberari , purgarique dicunt, non solum per discur-

stlm sohs et lunae et virtutes lucis, verumetiam per Elec-
,

tos suos : hoc genus nefandissimi erroris quam sacrilegas

et incredibiles lurpitudines eis suadeat, etiamsi non^per-

 ,

DE WATURA boni. 275

suadeat, horribile est dicere. Dicnnt enim virtutes lucis
transfigurari in masculos pulchros *, et opponi foeminis gen-
tis tenebrarum ; et easdcm rursus virtutes lucis transfigu-

rari in foeminas pulchras , et opponi masculis gentis

tenebrarum ; ut per pulchritudinem suam inflamment
spurcissimam libidinem principum lenebrarum , et eo
modo vitaiis substanlia, hoc est, Dei natura, quam dicunt
in eorum corporibus hgatam teneri, ex eorum membris
per ipsam concupiscenliamrelaxatis, solutalugiat, et sus-
cepta vel purgata liberetur. Hoc infelices legunt, hoc di-
cunt, hoc audiunt, hoc credunt, hoc in Ubro septimo The-
sauri eorum, enim appellant scripturam quamdam
(sic
Manichsei, ubi istae blasphemiae conscriptse sunt,) ita po-
situm est « Tunc beatus ille Pater, qui lucidas navesha-
:

bet diversoria et habitacula seu magnitudines, pro insita

sibi clementia fert opem, qua exuitur et liberatur ab im-
piis retinacuhs et angustiis atque angoribus suae vitahs
substantiae. Itaque invisibili suo nutu illas suas virtutes
quae in clarissima hac navihabentur, transfigurat, easque
parere facit adversis potestatibus, qune in singulis coelo-
rum tractibus ordinatae sunt. Quae quoniam ex utroque
sexu masculorum ac foeminarum consistunt, ideo praedic-
tas virtut.es parlim specie puerorum investium parere ju-
bet generi adverso foeminarum partim virginum lucida-
,

rum forma generi contrario masculorum sciens eas omnes :

hostiles potestates ,
propter ingenitam sibi Jethalem et
spurcissimam concup""j oatiam faciUime capi , atque iis-

dem speciebus pulcherrimis qnpc apparent mancipari,

hoc que modo dissolvi. Sciatis autem hunc eumdem nos-
trum beatum Patrem hoc idem esse, quod etiam sujie vir-
tutes , quas ob necessariam causam transfbrmat in pue-
rorum et virginum intemeratam similitudinem. Ulitur
autem his tanquam propriis armis atque per eas suam ,

18.
 ,

276 9 ACGtSTlM EPISCOPI

oompleL voluiitatem. Harum vero virtuUim diviiiarum ,

(ju;c ad inslar conjugii contra inferna genera statuuntur,

quaeque alacritate ac facilitate id quod cogitaverint, mo-

monto eodem ediciunt^ plenae sunt lucidae naves. Itaque
cum ratio poposcerit ut masculis appareant esedem sanctae
virtutes, illico etiam suam elligiem virginum pulcherri-
marum habitudemonstrant. Rursus cum ad foeminas ven-
tum fuerit, poslponcntes specics virginum ^
puerorum
investium speciem ostendunt. Hoc autem visu decoro ilia-
rum ardor et concupiscentia crescit, atque hoc modo vin-
culum pessimarum cogitationum earum solvitur, vivaque
anima qu;)e eorumdem membris tenebatur, hac occasione
laxata evadit, et suo purissimo aiiri miscetur 5 ubi penitus
ablutse animoe ascendunt ad lucidas naves, quse sibi ad
evectationem atque ad suoe patriae transfretationem sunt
praeparatae. Id vero quod adhuc adversi generis maculas
portat ,
per sestus atque calores particuhuim descendit,
atque caeterisque plantationibus ac satis omnibus miscetur,
et caloribus diversis inficitur. Et quo pacto ex ista magna
et clarissima navi figurae puerorum ac virginum apparent
contrariis potestatibus ,
quae in coelis degunt ,
quaeque
igneam habent naturam ; atque ex isto aspectu decoro ,

vitae earumdem membris habetur laxata

pars quae in ,

deducitur per calores in terram eodom modo etiam illa

:

altissinia virtus, quae in navi vitruium aquarum habi-

tat , puerorum ac virginum sanctarum per

in simiUtudine
suos angelos apparet his potestatii •s, quarum natura fri-
gida est atque humida qufeque in coelis ordinatae sunt.
,

Et quidem his quae foeminae sunt, in ipsis forma puerorum

apparet mascuiis vero virginum. Hac vero mutatione et
:

diversitate divinarum personarum ac pulcherrimarum

luimidae frigida-que stirpis principes r.iasculi sive foeminae
^olvnntnr^ atque id quod in ipsis est vitale fugit : quod
 DE NATURA BONI. 277
vero resederit, laxatum deducitiir iii terrani per frigora,
et cunctis terrre generibus admiscetur. » Quis lioc ferat?
Quis hoc credat, non dico ita esse, sed vel dici potuisse ?

Ecce qui docentem timent anathemare Manichaeum, et

non timent credere haec facientem ethaec patientem Deum.
XLV. Per Electos autem suos purgari dicunt eam-
dem ipsam commixtam partem ac naturam Dei man- ,

ducando scilicet et bibendo : quia eam in alimentis omni-

bus dicunt ligatam teneri quae ;
cum ab Electis velut sanctis
in refectionem corporis manducando et bibendo assumun-
tur, per eorum sanctitatem solvi signari et liberari. Nec
,

attendunt miseri quam non inconcrue de illis ereditum

,

sit, quod frustra negant, nisi eosdem hbros anathemave-

rint, et Manichaei esse destiterint. Si enim, sicut dicunt,

in oranibus seminibus est ligata pars Dei , et ab Electis
manducando purgatur, quis non digne credat eos facere ,

quod mter virtutes coelorum et principes tenebrarum fieri

in Thesauro suo legunt quandoqnidem et carnes suas de
5

gente tenebrarum esse dicunt, et in eis ligatam teneri vi-

talem illam substantiam, partemDei, credere atqueafiir-
mare non dubitant ? Quae utique si solvendaest, et man-
ducando purganda, sicut eos fateri cogit funestus error
ipsorum quis non videat quis non exhorreat quanta
, , ,

turpitudo et quam nefaria consequatur ?

XLVI. Nam et a quibusdam principibus gentis tene-

brarum sic dicunt Adam primum hominem creatum ut ,

lumen ab eisne fugeret teneretur. In epistola enim quam

Fundamenti appellant, quomodo princeps tenebrarum.
quem patrem primi hominis inducunt, ad caeteros socios
suos tenebrarum principes locutus fuerit et egerit , ita

scripsit Manichaeus : « Iniquis igitur commentis ad eosqui

aderant ait : Quid vobisvideturmaximumhoclumenquod
oritur? intuemini quemadmodum polum movet, conculit
 ,

278 S. AUGUSTINI EPISCOPI

plurimaspotestales.Quapropterniihivospotiusaequumest,
i(J quod in vestris viribus habetis luminis praerogare : sic
quippe illius imaginem fin-
niagni qui gloriosus apparuit,
gam, per quam rcgnare poterimus, lenebrarum ahquando
conversatione liberati. ILiec audientes, ac diu secum deli-
berantes, justissimum putaverunt id quod postulabantur
praebere. Nec enim fidebant se idcm lumen jugitur reten-
turos unde raelius rati sunt principi suo id oflferre ne-
: ,

quaquam desperantes eodem se pacto regnaturos. Quo

igitur modo lumen ilJud quod habebant praebuerint, con-
siderandumest. Nam hoc etiam omnibus divinis Scripturis
arcanisque coclestibus aspersumest: sapientibus vero quo-
modo sit datum scire minime est dillicUe : nam coram
aperteque cognoscitur ab eo qui vere ac fideliter intueri

voluerit. Quoniam eorumqui convenerant frequentia pro-

miscua erat, fceminarum scilicet ac masculorum, impulit
eos, ut inter se coirent quo coilu alii seminarunt
: in
autem partus iis qui ge-
aline gravidae effectae sunt. Erant

nuerant similes, vires plurimas parentum uli primi obti-

nentes. Haecsumens eorum princeps uti praecipuum donum
gavisus est. Et sicutietiam nunc fieri videmus, corporum
formatricem naturam mali inde viressumentem figurare:
ita etiam ante dictus princeps sodalium prolem accipiens,
habentem parentum sensus prudentiam , lucem simul
,

secum in generatione procreatam comedit 5 ac plerisque,

veribus sumptis ex istiusmodi esca, in qua nonmodo ine-

rat fortitudo, sed multo magi» astutiae et pravi sensus ex
fera genitorum gente, propriam ad seconjugem evocavit,
ex ea qua ipse erat stirpe manantem 5 et facto cum ea
coitu, seminavit, ut caeteri, abundantiam malorum quae
devoraverat : nonnihil etiam ipse adjiciens ex suacogita-
tione ac virtute, ut esset sensus ejus omnium eorum quae
profuderat formator atque descriptor 5 cujus compar ex-
 » ,

DE NATURA. BONI. 279

cipiebat haec, ut semen consuevit culta optime terra per-
cipere. In eadem enim construebantur et contexebantur
omnium imagines, coelestium ac terrenarum virtutum-
ut pleni videlicet orbis, id quod formabatur, similitudi-
nem obtineret.
XLVII. O monstrum scelestum, o execranda perditio
et labes deceptarum animarum ! Omitto quid sit , dc na-
tura Dei quod sic ligetur, haec dicere. Hoc saltem atten-
dant miseri decepti et errore mortifero venenati, quia si
per coitum masculorum et foeminarum ligatur pars Dei
quam se manducando solvere et purgare profUentur, co-
git eos hujus tam nefandi erroris necessitas, ut non solum
de pane et oleribus et pomis, quae sola videntur in manir-
festo accipere, sed indc etiam solvant et purgent partem
Dei , unde per concubitura potest , si foeminae utero cor-
cepta fuerit, colligari. Hoc
quidam confessi esse
se facere
in publico judicio perhibentur, non tantum in Paphlago-
iiia sed etiam in Gallia, sicut a quodam Romse Christiano
,

catholico audivi ; et cum interrogarentur, ciyus auctori-

tate scripturae ista facerent, hoc de Thesauro suQ prodi-
disse ,
quod paulo ante commemoravi. Isti autem cum
hoc eis objicitur, solent respondere, nescio quem inimi-
cum suum de numero suo suo, hoc est, Electorum suorum
descivisse, et schisma fecisse , atque hujusmodi spurcissi-
mam haeresim condidisse. Unde manifestum est, quia hoq
etiam si isti non faciunt , de ipsorun\ libris hoc faciunt
quicumque faciunt. Abjiciant ergo libros, si crimen exhor-'
rent, quod committere coguntur si libros tenent aut si , ;

non committunt mundius vivere contra suos libros co-

,

nantur. Sed quid agunt, cum eis dicitur Aut purgate :

lumen, de quibus potueritis seminibus, ut nec illud recu-

setis, quod vos non facere asseritis-, aut Manichaeum ana-

themate, quicum dicitia omnibus seminibus esse partem

 ,,

280 S. AUGUSTINI EPISCOIM

Dei , et concumbendo ligari ;
quiclquid auleni luminis
hoc est , ejusdem partis Dei ad escas Electorum pervene-
rit , manducando purgari : quid vobis suadeat videtis et
eum adhuc anathemare duhitatis? Quid agunt, inquam ,

cum hoc eis dicitur? Ad quas tergiversationes se conver-

tunt, cum aut tam nefaria doctrina sit anathemanda aut ,

tam nefaria turpitudo lacienda, in cujuscomparationejam

illa omnia mala quae intolcrabilia paulo ante commemo-

rabam, eos de natura Dei dicere, quod necessitate oppressa

sit ut beMum gereret, quod aut sempiterna ignorantia se-
cura erat, autsempiternodoIoreettimoresolHcita, quando
sibi veniret corruptio commixtionis et vinculum .Teternne

damnationis, quod denique gesto bello sicfuerit captivata,

oppressa, polluta, quod post faIsam*victoriam sic futura
sit in horribili globo in aeternum confixa et nb originissuse
felicitate separata, tolerabilia videantur, cum per se ipsa,
si considerentur, sustineri non possint ?

XLVIII. O magna patientia tua, Domine misericors et

miserator , longanimis et multum misericors^, et verax ,

qui facis oriri solem tuum super bonos et malos pluis ,

super justos et injustos'^; qui non vis mortem peccatoris ,

quantum ut revertatur et vivat^, quia partibus corripiens,

das locum poenitentiEe , ul rehcta malitia credant in te,
Domine'*^ qui patientia tua ad pamitentiam adducis
quamvis multi secundum duritiam cordis sui et cor im-
pcenitens thesaurizent sibi iram in die irae et revelationis
justi judicii tui, qui reddis unicuique secundum epera
sua ^ qui in qua die conversus fuerit homo a nequitia sua
;

ad misericordiam et veritatem tuam omnes iniquitates ,

ejus obiivisceris prsesta nobis, dona nobis, ut per nos-

^'
:

trum ministerium quo execrabilem et nimis horribilem ,

' Psal. cii, 8. — » MaUh. in, 45. — ^ Ezecli. xxxiii, ii. —4 Sap. xii, 2.

— \^ Roni, II, 4 et 5. — ^ Ezecb. xviu, 2i.

 DE nAtuka boni. 281

hunc errorem redargui voluisti, sicut jam multi liberati

sunt, et alii liberentur, et sive per sacramentum sancti

baptismi tui , sive per sacrificium contribulati spiritus et

cordis contriti ei humiliati, in dolore poeuitentise, remis-

sionem pcccatorum etblasphemiarum suarum, quibusper
ignorantiam te offenderunt, accipere mereautur. Tantum
enim valet praepollens misericordia et potestas tua et veri-
tas baptismi tui, clavesque regni coelorum in sancta Ec-
clesia tua, ut nec de illis desperandum sit, quandiu in
hac terra per tuam patientiam vivunt ,
qui etiam scientes
quantum malum sit talia de te sentire vel dicere, propter
aliquam temporalis et terrenae commoditatis consuetudi-
nem vel adeptionem in iila maligna professione detinen-
tur, si ad tuam ineffabilem bonitatem saltem increpati tuis
correptionibus fugiant, et omnibus carnalis vitae illecebris
coelestem vitam aeternamque praeponant.
 ,

SECUNDINI MANICHiEI
EPISTOLA
AD AUGUSTINUM.
«I-I-S-^'*

MaMCH£1 OOCTRINAH COMMGNDAT THGTCRQUE CUM CATBOLICiE FIDEI REPREHER-

SIONE , INDIGNE FERENS QUOD EAH SCRIPTIS OPPCGNET AtGCSTINGS ,
QCEM A
MANiCttEO TIMORE QUODAM ET HONORIS CDPIDITATE DEFEClSSE INSIMULAT, ATQUE
UT AD ILLIUS SECTAM TANDEM REDEAT, EXHORTATCR.

I. « Habeo et ago gratias inefFabili ac sacratissimae Ma-

jestati, ejusque primogenito omnium luminum regi Jesu
Christo , habeo gratias et supplex sancto refero Spiritui
quod dederint praebuerintque occasionem, qua ego secu-
rus salutarem tuamegregiam Sanctitatem, Domine merito
laudabilis et unice percolende. Nec mirum sunt enim ad
:

omnia bona praestanda et ad omnia mala arcenda satis

aptissimi, quique tuam benevolentiam suis defendant
propugnaculis, eripiantque ab illo malo non quod nihil ,

est, autquod factione passioneque mortalium gignitur ,

sed quod paratum est ut veniat. Vae autem illi qui se eidem
praebuerit occassionem. Nam dignus es, qui ab iisdem ta-
lia munera consequaris, eidemque veritatis tuae nutritores
efliciciantur, vere lucerna, quam in cordis tui candelabro
dextera posuit veritatis, ne furis adventu thesauri tui di-
284 SECUNDINI MANICHjEI
lapidetur patrimonium : jubeantque sine lapsu illam ma-
nere domum, quam tu non super erroris arenam, sed su-
per scientioe lapidem coliocasti : illumque a nobis rcpellant
atrocem spiritum, cjui hominibus timorem immitlit etper-
fidiam j ut animas avertat ab angusto tramite Salvatoris :

cujus omnis impctus per illos principjs funditur, contra

quos se Apostolus in Ephesiorum Epistolacertamensubiisse
fatetur'. Dicit enim se non contra carncm et sanguinem
habere certamen, sed advcrsus principes et potestates, ad-
versus spiritalia nequitice, qure sunt in ccelestibus. Et re
vera, quisenimcontra armahabeat, nisicontra armatum,
adversus illum qui movetur? Ut enim hominum corpora
arma peccati sunt, ita salutaria praecepta arma justiiiae"^.
Hoc Paulus, hoc ipse testatur 3Ianichreus. »
11. « Non ergo armorura pugna est, sed spirituum, qui

iisdem utuntur. Pugnant autem animarum gratia. Horum

in medio posita est anima, cui a principio natura sua dedit
victoriam. Haec si una cum spiritu virtutum fccerit, ha-
bebit cum eo vitam perpetuam illudque possidebit reg- ,

num, ad quod Dominus noster invitat si vero ab spiritu :

vitiorum incipiat trahi, et consentiat, ac post consensum

pcenitudinem gerat , habebit harum sordium indulgentiae
fontem. Carnis enim commixtione ducitur non propria
voluntate. At si cum se ipsam cognoverit, consentiat malo,
et non se armet contra inimicum , voluntate sua peccavit.
Quam si iterum pudeat errasse, paratum inveniet misericor-
diarum auctorem Non enim punitur quia peccavit, sed quia
.

de peccato non doluit ? At si cum eodem peccato sine venia

recedat, tunc excludetur, tunc virgini stultse comparabi-
manus, tunc a Dominopelle-
tur, tunchaeres erit sinistrse
tur ex convivio nuptiarum, nigrarum causa vestium, ubi
fletus erit et stridor dentium ibitque cum diabolo ad ,

^ Ephes. VI, 12. — » Rom. vi, i3.

 ,

EPISTOLA AD AUGUSTINUM. 285

igiiem originis ipsius-, quem tua mira prudentia aut ex
Archangelo factum memorat, aut nihil esse fatetur. Gur
ergo regnabunt justi, cur ApostoU et Martyres corona-
buntur? Totum propterea, quia vicerunt nihil ? quan-
tum frustratur vincentis potentia, cum adversarius nuUius
virtutis esseproedicatur ! Muta quseso sententiam, depone
Punicae gentis perfidiam, et recessionem tuam ad verita-
tem, quae per timorem facta est, converte : noli his raen-
daciis te excusare. »
III. « Legit enim aliquanta exile meum et qualecum-

que Romani horainis ingenium, reverendae tuae dignationis

scripta, in quibus sic irasceris veritati , ut philosophiae
Hortensius. Haec itaque cum suspenso anirao agilique oculo
iterura iteruraque repetissem , sumraum inveni ubique
oratorem et deura pene totius eloquentiae; nusquam vero
coraperiChristianura : et arraatura quidera contra orania,
aflirmantem vero nihil : cum te magis scientia peritura
debueris ostendere, non serraone. Illud vero tacere non
possura tuae patientissiraae Sanctitati : visus enira raihi es
et pro certo sic est, et nunquam fuisse Manichaeum, nec
ejus te potuisse arcana incognita secreti cognoscere, atque
sub Manichaei nomine persequi te Annibaiera atque Mi-
thridatera. Ego naraque fateor non taii diligentia nec tanta
industria Anicianae domus micare raarraora, quanta tua
scripta perlucent eloquentia. Hanc si voluisses veritati
concordare, magnum utique nobis extitisset ornamentura,
Noli, rogo, contra tuara venire naturam, noii esse erroris
iancea, qua iatus percutitur Salvatoris. Vides cnim iilum
et in omni mundo et in orani auiraa esse crucifixura, quae
aniraa nunquam habuit succensendi naturam. Et tu igitur
qui ex ipsaes, dimitte, quaeso,jam vanas incusationes, su-
perfluas relinque controversias. Tanto terapore cura pa-
rentetuo in medio tenebrarura conslitutus, nunquam
 ,

SECUNDini MAMICHJEI
subsannasti : in medium solis ac lunae inventus esaccusa-
tor. Quis igitur tibi patronus erit ante juslum tribunal
Jndicis, cum et de sermone ct de opere coeperis te teste
convinci? Persa quem
non aderit. Hoc excepto,incusasti,
quis te flentera consolabitur? Quis Punicum salvabit? An
emendatum in Evangciio est, quod s[>atiosa via non dedu-
cat in interitum ? An faisum in Paulo cst, quod operum
'

singuli suorum nonerunt reddituri rationem? O utinam a

Maiiiclineo recedens, academiam peliisses, aut Romanorura
bella, qui omnia superarunt, interpretatus tuisses quam :

magna ibi, quam egregia comperisses, et non castushomo

utique totius pudicitiae et paupertatis, isses ad Judjieorum
gentes barbaras moribus : cum praeceptis inscris fabulas,
et adducis uxorem fornicariam, et, « Facies filios fornica-
» riae, » et , r Fornicando fornicabitur terra a Domino, »

et, « Non lavabis manus post coitum conjugis^ » et

« Mitte manus super f'(;mur meum*, » et, « Macta et
» manduca^, » et « Crescile et muitiplicamini*^. » An tibi
,

leones in lacu placuerunt "'

^
quia caveae non erant ? An tibi

sterilitas Sarae dolait, cujus pudoris distractor maritus

sororera fingens exliterat^? Sed forte post Darelis et En-
telli certamen', Jacob et ipsius pammacbiam expectare
volueras'"? An numerum Amorrhaeorum '', an pancarpum
in arca Noe conspicere disposueras^-? Novi ego te haec
semper odio habuisse, novi ego te semper rnagna amavisse,
quae lerras desererent, quse coelos peterent, quae corpora
mortificarent, quse animas vivificarent. Quis igitur ille est,

qui te repente mutavit? »

IV* « Quanquam haec Tuse Sanctitati dicere nimis absur-

' Matth. vn, i3. — ^ Roin. xiv, 12. — 3 Osee, 1, 2. — 4 Gen. xxiv, 2,
et XLvii, 29. — 5 jVct. X , i4- — ^ Gen. i, 28. — 7 Dan. vi, 16. — ^ Gen.
xu, i3 et XX, 5. — 9 Virg. .itneid. lib. v. — '" Gen. xxxii, 24- — " Josue,
X, 5. — »' Gen. vii, 7.
 EPISTOLA AD AUGUSTINUM. 287
dum sit. Ipse enim non ignoras quara pessimus sit, quam-
que malignus, quique etiam tanta calliditate adversus
fideles et summos Petrum coegerit sub
viros militat, ut et
una nocte tertio Dominum negare^ et eidem resurgenti
Thomam non permiserit credere-: quae tamen vulnera
curata sunt indulgentiae medicina. lUud vero quam au-
dacter molitus sit ut domino optimum semen semi-
:*

nanti^ ille zizania miscuerit^, et tanto pastori Iscariotera

rapuerit-, et ut ad ultimura crucis suppliciura veniretur,
in perniciem ipsius Scribas Pharisaeosque accendcrit, ut
Barrabam Jesum crucifigi. Evasimus
dimitti clamarent, et
sumus Salvatorem. Nam iilius
igitur, quia spiritalera secuti

tantum erupit audacia, ut si noster Dominus carnalis fo-

ret, omnis nostra fuisset spes amputata. Et tamen ne ipso

quidem crucis opprobrio potuit satiari*: quinimo insa-

niens, binc coegit spinis coronari, illinc aceto potari^ 5

hinc militum lancea percuti, illinc sinistri latronis ore

blasphemari^. At postea tantum ejus crevit iniquitas, ut
et ipso et Apostolis ejus iliuc ascendentibus diversas com-
poneret quaestiones^, sub eorum, quod pejusest, nomine
superstitiosis omnibus, id est, catholici vocabuii dividens
dignitatem. Omittonamque quatenus unuraquemque dis-
cipulorum adversus magistros armaverit, quatenus Hyme-
nseum quatenus Alexandrum deceperit
,
quae apud ,

Antiochiam ,
quse apud Smyrnam ,
quae apud Iconium
commiserit* : illa nunc addo quas prsesens actitat multi-
ludo, a qua tantum virtus procul est, quantum popuio
clausa est. Nec enim virtus est ad quam turba pervenit, et
turba quam raaxime foerainarum. Sed vereor clandestina
eorura pubiicare, ne ab aiiis ordita crimina geminentur.

I MaUh. xxvii, 75. — 2 Joan. ix, 27. — ^ MaUh. xiu, 25. —-4 Id.

xxvn, 29. — 5 Luc, xxiii, S^. — ^ Joan, xix, 34. — 7 Luc. xxiii, 3g. —
« I Tim. ), 20.
 ,:

288 SECUNDIM MAMCH^I

Quanquam sapientum est utrumcjue ferre, utrumque ri-

derc; et ad iilud tantum niti, (juodbeatitudinera conciliat,

quod parturit vitam. »
V. « Et tamen iterum atque iterum supplex deprecor,
oro etiam atque etiam obsecro, primum quidem veniam
largiri digncris si quo sermone fuerit tuum titillatum au-
reum pectus : ardore enim hoc nimio feci, quia nolo te a
noslro grege divelli, a quo etiam ego ipse aberrans pene
perieram, nisi cito me de iniqua communionis tulissem
natura. Deinde ut conciiies te illi, quae in te nihil deliquit
redeas ad illam, quae tibi et in dierum culpam, non erit

succensura. Nec enim septies tantum novit ignoscere quin- :

imo habet et ligandi et solvendi potestatem. NoU tc fm-

gere palpare, qui dudum vidisti : noli velle discere, qui
potes docere. Dimitte hominum gloriam, si vis Ghristo
placere. Temporibus nostris renova Paulum, cui cum legis

judaicae doctor esset, consecutus a Domino apostolatus

graliam, quae putabat commoda, contempsit ut stercora,
ut Christum lucrifaceret^ Subveni animae tu;e tam lu-
cidae ; quia ignoras quali sit fur hora venturus. Noli ornare
mortuos : quia vivorum es ornamentum. NoJi comes esse
lati itineris, quia Amorrhaeum expectat : sed ad arctam
festina viam, ut consequaris vitam aeternam. Desine
quaeso, utero claudere Ghristum, ne ipse rursum utero
concludaris. Desine duas naturas facere unam : quia ap-
propinquat Domini judicium. Vae qui accipient, qui quod
dulce est, in amaritudinem transferunt. »

VI. « Sed si dubitas de principio, si ambigis de pugnae

exordio, poterit diurno tractatu pacificoque coUoquio
reddi ratio. tamen notum facio tuae sagacissimjB
lllud
bonilati, quia sunt quaedam rcs quoe exponi sic non pos-
sunt ut inteJhgantur excedit enim divina ratio mortalium
:

» Phili|). iii, 5.
 epistolA ad augustinum. 289
pectora : ut puta hoc ipsum, quomodo sint duae naturae,
aut quare pugnaverit qui nihil poterat pati : nec non etiam
de saeculo novo, quod idem memorat, quia prsecisis ma-
ximse illius terrae motibus hoc sedificelur. Quis autem ad-
mittat inter divina praecidi, scilicet nisi figuram iacias in-
terpretantis ad auditorem, quiaabhoc verba praeciduntur,
et in illo componuntur. Et quamvis tractator multa dixe-
rit ,
qujae leneat apud se auditor, tamen a tractatore non
recesserunt : nisi taliter et de illo sentias saeculo, et id quod
dicitur stultum satis et ineptum. Ita quoque etde pugna,
quod nisi primo conjicias, quia Deus totus justitia est, ul-
timum autera facinus est invadere aJiena : ad hoc vero
cum venerit contraria natura, ille quidem nihil poterat
pati, quia prrescius erat, visus fuisset facinori consensisse
nisi pugnasset : et ideo magnam opposuit venienti virtu-
tem, uti justitia ipsius nulla pollueretur sacrilegii consen-
sione. Ita enim ab eo justus fmitus est, ut nec ipse peccet
aliquando, nec aliquando consentiat peccatori. Illud etiam
quia Deus in suo regno potens erat in natura, ut omnipo-
tens et judex. Haec si quidem ita dicta sunt, non ut ille
factus est,^ed ut assequi ego non valui^ : adhuc non satis
faciunt perfidiae, nec csecis sol exortus est, nec surdis vox
audita est, nec dapes mortuis praeparatse. Quod autera
loca naturis assignari non possunt, hoc est, quod conditio
humana inenarrabile vocat atque ineffabile. Salvator au-
tem cui totum facile est, duo dextrum vocat ac lae-
haec
vum, intus ac foris, venite ac recedile. Tu autem conver-
sum facis et pedera ponis, ut est orbis, vita, salus, lumen,
lex, ordo, potestas : si vocalem dicis et mutam , longam
vocas brevem, quae naturae haec non sonant, duo pro certo
significant, et ab invicem separata. »

VII. (( Sed tuae admirandae subliraique prudentiae cum

' Forte ego valui, deteto non.

cxxxvi 19
290 bEconiivi manich;ei epistola Ad atjgustinum.

talia a mo exponuiilur, tale est qualo si Jordanis Oceano

aquam commodet, aut soli lucerna lucem, aut populus
episcopo sanctitatem. Ouamoljrem ferre oportet quidquid
hsec epistola continet. Nam et ego nisi tuam divinam nos-
sem patientiam, quae facile cuique condonat, nunquara
taliter scripsissem quamvis cernas eximios me sensus
:

summatim teligisse, plurimum^pie cavisse, ne tibi multus

viderer. Quocirca hnpcfidem penes Tuam repererintSancli-
latem, qualiterque salvemur : alioquin millia voluminura
exinde poteris generare, Domine : merito laudabilis et
unice percolende : vale. »
S. AUR. AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

CONTRA SECUNDINUM
MANICHiEUM

LIBER UNUS*.

D0(;ET AuGliSTlSCS QUARE MaNICH^;! SECTAM KELIQUERIT, EAMQCE EX SeCCNDINI

IPSICS EPISTOLA PROLATJS AUGUMENTIS UEFELLIT.

I. Benevolewtia^ iii me quse apparet litteris tuis, grata

mihi est : quam te redamari a me oportet amanlem
sed
me, tam tristis sum quod temiciter inliaesisti suspicionibus
falsis, partim adversus me, partim adversus ipsam quae
mutari non potest veritatem. Sed quod de animo meo
non verum sentis, facile contemno hocenim sentis, quod
:

etsiinmenonagnosco, fieritamen potest ut sit in homine.

Ergo eliamsi erras in me non tamen ita erras, ut me de
hominum numero eximat tua opinio quia id de me credis :

quod fieri potest in animo humano, etiam&i non sit factum

in anirao meo. Non igitur opus est, ut tibi hanc suspicio-

' Sci-iptus civciter annuni 4o5 : Vide Retract. lib. n, cap. jo. — » Vide
D. Guillon, toui. xxii, pag. i3i.

19,
J92 S. AUGOSIIM EPISCOPl

nem magiiopere couer aulerre. Non enim spes tua pcndet

ex me, aut Jjonus esse non poteris nisi ego fucro. Senli de
Augustino quid([uid libet : sola nie in oculis Dei conscien-
tia non accusct. Quod enim ait Apostolus « Mihi mini- :

» muni est_, ut a vobis judiccr, aut ab humano die^ » Ego

autem vicem tibi non rependam, ut de tua mente aliquid

existiraare in malam partem audeam quod intueri non ,

valeo. Ncc dico quod me subdole lacerare volueris sed :

tantum de te opinor, quantum de te indicas verbis.

Quamobrem etsi non bona de me suspicatus sis, quod
carnali timore alicujus incommoditatis quae de vestra so-
cietate mihi accidere poterat , haeresim Manichaeorum
reliquerim, vel cupiditate honoris quem in catholica
adeptus sum tamen non de te vicissim male sentiens,
:

credo esse benevolam suspicionem tuam, et hoc non cri-

minandi causa, sed corrigendi studio scripsisseteexislimo.
Si autem mihi accommodares credendi benevolentiam,

quoniam latebras animi mei arguis, quas utique promere

ad oculos tuos et demonstrare non possum, facile de ipso
mutares sententiam, et noUes amphus temere afiirraare
quod nescis.
II. Ego enira fateor, timore Manichaeos deserui, sed

timore illorum verborum quae per apostolum Paulum

prolata sunt: « Spiritus, inquit, manifeste dicit, quia in
» novissimis tempoiibus recedent quidam a fide, atten-
» dentes spiritibus seductoribus et doctriuis daemoniorum
» in hypocrisi mendaciloquorum, cauteriatam habentes
» conscientiam suam, prohibentes nubere, abstinentes a
» cibis quos Deus creavit ad percipiendum cum gratiarum
» actione fidehbus, et iis qui cognovernnt verilatem. Om-
» nis enim creatura Dei bona est, et nihil abjiciendum

» quod cum gratiarum actione percipitur^ » Quibus ver-

' r Cor. IV, 3. — ' i Tim. iv, 1-4.
 CONTRA. SECtlNDlNUM MANICH^UM. 293
bis etsi alios fortasse hrereticos, tamen maxime Manichneos
breviter aperteque descripsit. Hoc ergo timore, cum in
puerili ingenio saperem me ab illa societate
, divulsi :

amore quoque honoris arsisse me fateor, ut inde

discede-
rem sed illius honoris de quo idem dicit Apostolus
5 :

« Gloria autem et honor et pax omni operanti bonum^ »

Quis autem operari bonum conabitur, qui non in volun-

tate mutabih, sed in natura incommutabili malum esse
putaverit ? Unde
Dominus eis qui bona se loqiit
et ipse ,

arbitrabantur cum essent raali « Aut facite, inquit, arbo- :

» rem bonam et fructum ejus bonum, aut facite arborem

» raalam et fructum ejus malum'. » Malis vero jam muta-

tis in bonura Apostolus ait « Fuistis enim aliquando te- :

» nebrae, nunc autem lux in Domino^. » Sed si non vis

mihi de animo meo credere, existima ut libet, tantum de

ipsa veritate cave quid sentias « Tentatio te non appre- :

» hendat nisi humana*. » Humanus enim error est, ut id

factum esse in animo raeo credas, quod fieri potuit, etiam

si non est factum cum vero sacrilegam, et non solum fal-
:

sissimam, scd etiara fallacissimam fabulam persicam, non

de quolibet homine, sed de summo Deo, mendaciis con-
taminatissimis contextam atque confictam putas esse veri-
tatem; non est hoc raodo praetereundum, neque tanta
mors animae contemnenda. Est enim quod tecum agi pos-
sit quia non sicut de animo meo nihil amplius possum
:

dicere, nisi ut credas raihi quod si nolueris, non invenio

^

quid faciam ita etiam cum de ipsa luce animorum, quam

:

rationales mentes quanto puriores, tanto tranquillius in-

tuentur, falsura ahquid existimas, non tibi potest, si pa-
tienter audias, demontrari quam sit remotissimura a ve-
ritate quod sentis. Sicut enim sensum oculi tui sentire
• Rom. n, 10. — 2 Matth. xu, 33. — ' Ephes. v, 8.-4 r Cor.
X, i3.
294 S. AUGtJSTlM EPISCOPI
non possum , nec tu mei, scd tantummodo nobis de hac
re credere vel non credere possnmus ; ilbm vero speciem
quae ulriusque noslrum oculis visibilis subjacel, invicem
nobis valemus oslendere : sic de atToclionibus animorum
nostrorum quas proprias habemus, credamus nobis, si

piacet : si autem non placet, non credamus rationem au-:

tem veritatis, quoe nec mea nec tua est, sed ulrique nos-
trum ad contemplandum proposita, sine pervicacioe cali-
gine, serenatis raentibus pariter attendamus.
III. Nec alia documenta tibi proferam, quibus Manichaei
error apparet, quam ex epistola tua : « Scribis habere te et

agere gratias ineirabili ac sacralissimae majestali, ejusque

primogenito omnium luminum regi , Jesu Ghristo. » Dic
mihi quorum luminum sit rex Jesus Christus? Eorum-ne
quae fecit, an eorum quaegenuit.^ Nos enim dicimus Deum
Patrem genuisse Filium aequalem sibi, creasse autem per
eum, hoc est, condidisse ac fccisse creaturara infcriorem,
quaj utique non est quod est ille qui fecit et per qucra
fecit. Itaque quoniam per cum fecit saecula, recte ab
Apostolo dictus est Rex saeculorum\ tanciuam superior
inferiorum, et regendi potens, regens ca quoe rcgimine
indigeant. Tu autem cum Jesum Chjistum regem lumi-
nura appellas : si genuit ea, cur non sunt aequaha gene-
ranti? autem dicis
si cequalia, quomodo rex eorum est,

cum regem necesse sit regere, nec uUo pacto fieri possit

ut sint ea quae regunlur ei a quo reguntur aequaha? Quod

si non genuit, sed fecit haec lumina, quaero unde fecerit?
Si de se ipso propagavit, cur ergo inferiora sunt? cur de-
generaverunt? Si autem non de se ipso, dic unde? An
forte nec fecit nec genuit lumina quibus regnat? Ilabent
ergo originera propriam atque naturam, sed profecto in-
validiorem, ut a potentiore vicino vel patiantur se regi vel
' Tim 1, 17.
 ;:

CONTRA SECLNDINUM MANICH^UM. 295

cupiant. Nonne cognoscis, si ita cst, excepta genle tene-
brarum jam duas esse naturas, alteram alterius egere
auxilio, sed neutram ex alterius pendere principio? Hanc
profecto opinionem tu repudiabis, quoniam Manichaeo
maxime adversa est, qui non duas naturas regem luminum
et lumina quae reguntur, sed duas naturas regnum lumi-
num et regnum tenebrarum persuadere conatur. Refugies
igitur ad id, ut genita dicas haec lumina : ubi cum quae-
siero, cur infirmiora sint, contendere fortasse tenlabis
sequaba. Sed cum retulero : Quae causa est ut regantur?
Negabis regi. Hinc respondebo : Cur habent regem? Ubi
non video quid restet ingenuitati tuae, nisi ut te pceniteat
tale ostium posuisse in epistola tua, per quod tu ipse exire
non possis. Sed etiam cum te pcenituerit et dixeris, non
ideo Manichaeum victum putari oportere, quod tu abquid
n htteris tuis incautius posuisti 5 innumerabilibus locis de
libris Manichaei recitabo : Regnum lucis ab eo vocari,
quod regno tenebrarum naturaliter constituit esse contra-
rium, nec regnwm, sed regna quandoquidem in ipsa
•

epistola ruinosi Fundamenti cum de Deo Patreloqueretur

« NuJlo, inquit, in regnis ejus aut indigente, aut infirmo
conslituto. )) Ubi autem regna sunt ,
quis tam caecus est
qui non intelligat, sequales reges iisquibus regnant, om-
mno non posse? Quid igilur tam vicinum, si velis ad-
esse
vertere, ettam conveniens honestali pectoris tui, quam ut
te non poeniteat illud in epistola posuisse? Est enim veris-

sime Jesus Christus rex luminum, nullo modo sibi aequa-

lium, sed subjectorum, et eorum rector beatorum. Poe-
niteat autem te potius fuisse Manichaeum, cujus omnes
deceptorias machinationes veridica frons epistolae tuae uno
ictu arietante subverterit. Quia enim Christus luminum
rex est, nec de se ipso genuit inferiora quibus rex esset
nec ea vicina sibi quibus regnaret assumpsit, cjuae nec
296 S. AUGtJSTINl EVISCOPl

gcnuerit ipse nec fecerit, ne sint duo genera boni, quo-

rum neutrum sit ex altero; sed nec unum indigens altero,
quod a tramite veritatis alienum est : restat ut ea lumina
quibus regnat, qune uticjue bona sunt, ((uia inferiora sunt,

non genuerit ;
quia propria sunt, non usurpaverit-, sedfe-
cerit et condiderit Deus.
IV. Si volueris qurerere unde fecerit, et imaginari coe-
peris adjntorium materise quam ipse non fecit, ut ibi
non videatur Omnipotens facere quod vellet, nisi eum
aliqua res_, c|uara non fecerat, adjuvaret rursus inexpli- ,

cabiles caligines erroris patieris. Sed dicta prophetica so-

brio captu intelligentiae sublimi atque ineifabili majestati
aptissime adjungente : « Ipse dixit , et facta sunt ^ ipse
* mandavit, et creata sunt ^
: » ita videbis quomodo dica-
tur in calholica fide ,
quod Deus de nihilo fecerit omnia
bona valde enim de aliquo fecit utique aut de se
-. Si ,

ipso, aut non de se ipso sed si de se ipso^ non ergo fe- :

cit, sed genuit cur igitur inferiora genuit? Nam eorum

:

nisi inferiora essent, rex esse noii posset. Si nou de se

ipso non utique de aliquo quod ipse non fecit alioquin

•, :

de alieno fecit, et erat jam bonum quod ipse non fecerat,

unde sibi regnum statueret. Quod si ita est incipit non ,

esse bonorum operura creator quia erat bonura quod ipse 5

non creaverat non enim de raalo alieno luraina quibus

:

regnaret ediceret. Relinquitur ilaque. ut si de re aliqua

fecit , de illa fecerit quara ipse jam fecerat.
V. Ita fit ut primas origines condendarum rerum de
nihilo Deum fecisse fateamur : nisi quia forte ineflabilis
ac sacratissimae majestatis priraogenitum Jesum Christum
esse dixisti , non secundum susceptionem hominis, in qua
per adoptionem vocatos^, sicut Apostolns dicit, et sicut
catholica credit fides, fratres habere dignatus est quibus
' Psal. CX1.VIU, 5. — ' Gen. i, 21. — 3 Rom, vui, 29
 »

CONTRA SECUNDINUM MANICH^UM. 297

esset primogenitus ; sed polius secundum ipsam divinitalis
excellentiam vis eum primogenitum intelligi , ut illa lu~
mina in quibus regnat fratres ejus sint-, non facli a Patre
per ipsum, sed geniti a Patre post ipsum 5 ut sint ipsi post-

geniti , ille primogenitus, omnes tamen de propria Patris

eademque substantia. Quod si ita credis, primum contra-
dicis Evangelio, ubi etiam Unigenitus dictus est : « Et vi-
» dimus, inquit, gloriam ejustanquamUnigeniti a Patre^:»
quando ^ nullo modo verum diceretur si sempiterna quo- ,

que virtus ejus ac divinitas, qua consubstantialis est Patri

et est ante omnem creaturam, ex eadem substantia fratres
haberet. Itaque cum et unigenitum et primogenitum eum
divina testenturEloquia-, unigenitum, quia sine fratribus;
primogenitum, quia cumfratribus : noninvenies quomodo
ulrumque de illo secundum eamdem naturam divinitatis
intelligas. Fidcs vero catholica quae inter creatorem crea-
turamque distinguit, nullam patitur in his duobus uomi-
nibus inteUigendi diflicultatem, unigenitum eum accipiens
secundum id quod scriptum est « In principio erat Ver- :

» bum, et Verbura eratapudDeum, etDeuserat Verbum^ :

primogenitum autem universse creaturae secundum id ,

quod Apostolus ait « Ut sit ipse primogenitus in muitis

:

» fratribus*-, » quos ei Pater ad fraternam societatem,

nonaequalitatesubstanlise, sed adoptione gratise generavit.
Lege itaque Scripturas, nusquam invenies de Ghristo dic-
tura, quod adoptione sit filiiis Dei. De nobis autem saepis-
sime legilur : « Accepistis spirilum adoptionis.filiorura^ :

» Adoptionera expectantesrederaptionera corporis nostri^:

» Ut adoptionera filiorum recipiamus'^. Prsedestinavit nos
» in adoptionem filiorum Gens sancta, populusin adop- :

» tionera^. Vocavit vos per Evangelium nostrura inadop-

' Joan. ), 14. — ^ Forte quod. — ^ Joan. i, i. — 4 Coloss. i, 18. —-

5 Rom. viii, i5. — 6 Ibid, 23. — 7 Gal. iv, 5. —^ i Petr, n, 9.
298 S. AtJGXJSTINl KPISCOPl

» lionem glorite Domini noslri Jesa Cliristi^ : » et si qiia

talia recordanli vel lcgenti occurrerint. Aliud est enira per

Patris excellentiam esse unicum Filium Dei , aliud per
misericordem gratiam accipere poteslatem filios Dei fieri

credentes in eum. «Dedit eis, inquit, potestalem filios

» Dei fieri^. » Non ergo erant natura, cum potestalem ut

fierent acceperunt credendo in ipsum : cui unico « Non
» pepercit , sed pro nobis omnibus tradidit eum ' •, ut
apud se unigenitum, ad nos primogenitum faceret. Exillo
igiturquod unigenitus est, non ex carne, non ex sanguine,
non ex voluntate viri, neque ex volunte carnis, sed ex Deo
natus est * ex illo autem quod primogenitus in Ecclesia
:

fratribus factus est : « Verbum caro faclum est, et habi-

» vit in nobis^» Nos quoque in quanlum naturaliter fiUi
irae fuimus^, hoc est, vindict?e filii, vinculo mortalitatis
obstricti ,
quamvis illo creante atque instituente, qui pro-
cul dubio a summis usque ad ima, omnia in mensura, et
numero, et ponderedisponitetformat^, tamen excarneet
sanguine et ex voluntate carnis nati sumus in quantum :

autem accepimus potestatem filii Dei fieri, nec nos ex

carne et sanguine, aut ex voluntate viri, aut ex voluntate
carnis, sed ex Deo^, non quidem coaequante natura, sed
adoptante gratia nascimur.
Vl. Deinde si jara concederem non esse unicum Patri
Jesum Christum, secundum ejusdem substantiae divinita-
tem, sed habere fratres post se natos quibus esset primoge-
nitus, quomodo rex eorum esse posset? Quaeso te, an
auderes dicere eo forliorem natum esse quo priorem? ,

Puderet certe ita scntire. Non autem ita sentis quid igitur :

sentis ? Leni animum tuum, et placabilem te redde consi-

derandne sine pertinacia veritati. Hoc enim etiam abs te
'
Eplies. 1,5. — ' Joan. i, i-i. — ^ Roni. viii, 32. — 4 Joan, i, i3. —
5 Ibid. i5. — 6 Epbes. n, 3. — 7 Sap. xi, 2i. — 8 Joan. i, la.
 CONTRA SECUNDINrM MANICH^tJM, 299
requiram, quomodo intelligas primogenitum Jesum Chris-
tum in illa divina atque optima seternaque subslanlia :

ulrum tempore primus est gcnitus, ut posteriores natos

in illo rcgno intelligamus quibus est primogenitus, neque
possimus dicerc quot horis vel diebus , mensibusque aut
annis major sit, qui ortus est prior ; sed tamen aliquo in-
tervallo atque spatio temporali has generationes discretas
esse cogilcmus : an vero non tempore, sed ipsa exceilen-
tia subJimioris utique majcstatis, qua etiam rex esse fra-
tribus luminibus meruit, primogenitum accipiamus, tan-
quam in aliquo genitum principatu? Si responderis eum
tempore fratribus priorcm esse atque majorem, utjamex
hoc ei regnum in fratres delatum esse contendas, quod
eos nascendo praecesserit , et aliquando ipse fuerit , cum
illi nondura essent : quid dicis, frater? Ita-ne proecipitabis

cor tunm in hoc impietatis abruptum , ut existimes in

illam divinam summamque naturara mutabilitatem tem-
poris cadere, et credas ibi aliquid existere, quod ante non
fuerit ? An quia oportebat inde adversus tenebrarum gen-
tem lumina progredi ,
progressiones ipsas generationes
vocas, quas temporaliter factas putas, ut lemporaliter pug-
naretur ? Non ergo poterat unura lumen sufficere, quod
totum illud belJicum negotium divina virtute perageret.
Aut si rauitis opus erat, hoc-ne in spirituaiibus sentiendura
est , ut angustum arliitreraur aditum fuisse, qua siraul

exire non possent, ut ex eo quod unus e fratribus prfor

exisset, et primogenitus dici et rex fieri caeteris mereretur?
Nolo minutatim singuia persequi ne ingenio tuo vaienti ,

ex paucis cuncta conspicere, nimis onerosus sim. Erige

igitur aciem mentis, nebulas contentionis absterge. Video
profecto neque secundum ioca, neque secundum tempora,
raotus, progressus, exortus, occasus, uliasve conversiones
fieri posse, nisi in creatura mutabili : quae tamen nisi esset
 :

300 S. AUGUSTINI EPISCOPl

ex artifice et conditore Deo, noii dixisset Apostolus : « Et
» coluerunt, et servierunt creaturoepotius quamCreatori,
» qui est benedictus in saecula'. »

VII. In hac enim sententia maxime duo sunt necessa-

ria, qure mecum intuearis peto : unum ,
quia si creatura
aliena esset a Deo, non ejus creator Dcus ab Apostolo di-
ceretur : alterum, quia si unius ejusderaque substanliae
Creator et creatura esset, non reprehenderentur quia ser-
vierunt creaturae potius quam Creatori quoniam cuicum- 5

que servissent, ab eadem natura atque substantia non

recessissent. Quomodoenim nemo potestservireFilio qui
non serviat et Palri ,
quia utriusque est una substantia :

sic nemo potest servire creaturse nisi serviens Creatori, si

esset utriusque unasubstantia. Unde sijam discernis etsa-

pis, plurimum attenderes esse interCreatoremetcreaturam:
atque oportet intelligas prolem Creatoris non esse creatu-
ram nam : si esset, nonessetinferior, sedsequalisejusdem-
que substantise : ac per hoc quisquis colereteique serviret,
simul etiam Creatori ejus et Patri cultum servitutemque
praeberet. Cum vero reprehenduntur ab Apostolo, et detes-
tabileshabentur qui cohierunt et servierunt creaturae polius
quam Creatori, satis ostenditur ilHusethujus diversas esse
substantias. Sicut enim non potest videri, hoc est, inteUigi

Fihus, nisi in ipso intelhgatur et Pater ^ ipse enim dicit

» Qui me vidit, vidit et Patrem'^ : sic non potest coli Fi-

lius, nisi in eo colatur et Pater. Et ideo si creatura Filius
esset, non colerctur sine Creatore, neque damnarentur
qui creaturam potius quam Creatorem coluerunt. Perspicis
itaque jam, ut arbitror , non tibi congruere ut dicas pri-
mogcnitum secretissimse atque ineliabilis majestatis, et
omnium luminum regem Jesum Christum, nisi Manichaeus
esse destiteris, ut creaturam a Creatore discernas, ut Jesus
' Rom, I, 25. — ' Joan. xiv, q.
 CONTRA. SECXJNDINUM MANICHiEUM. 301
Christus et unigenitus sit secundum id quod Verbum Dei
est*, Deus apud Deum pariter incommutabilis et pariter
aeternus, non rapinam arbitrans essesequalisDeo*, etpri-
mogenitus omnis creaturae, secundum id quod in ipso
condita sunt omnia, in coelis et in terra, visibilia et invi-

sibilia. Agnoscis enim, ut opinor, verba Apostoli ad Co-

lossenses^.
VIII. Quapropter cum abs te qusero, unde sit facta uni-

versa creatura ,
quamvis in suo genere bona Creatore ,

tamen inferior, atque illo incommutabili permanente ipsa

mutabilis : non invenies quid respondeas nisi de nihilo ,

factam esse fatearis. Et ideo potest vergere ad nihilum,

quando peccat illa creatura, et portio quae potest peccare,

non ut nihil sit, sed ut minus vigeat, minusque firma sit.
Nam minus vigere et minus valere, si omnino perducas ad
ultimum, remanet nihii. Diligit ergo sponte vanitatem ,

cum deserta soliditate veritatis opinabilia sequitur, id est,

mutabilia. Cum autem inde meritas poenas luit, subjici-
tur non sponte vanitati homine pec-
, sicut subjecta est in
cante. Hinc enim ait Apostolus w Omnis creatura vanitati :

» subjecta est, non sponte* » quiaet in homine omnis :

est. luesl quippe homini et invisibile quid secundum ani-

mum, et visibile secundum corpus omnis autem creatura :

partim est visibilis, partim invisibilis nec tamen omnis :

in pecore, cui mens intellectuahs non inest. In spem sane

subjectam essedicit, propter misericordiam liberantis per
remissionem peccatorum et adoptionem gratiae. Tu vero
si faleri nolueris a Patre per Filium in bonitate Spiritus
sancti ,
quae Trinitas consubstantialis et aeterna et incom-
mutabiiis semper manet, de nihilofactam essa creaturam,
bonam quidem, sed tamen imparem Creatori atque mu-
tabilem, cogeris utique sacrilegia dicere, ut aliquid Deus
' Joan. tj i4= ~ ' Philip, u, 6. — ^ Coloss. i, 28. ~4 Rom. vni, 20
 ,

302 S. VGUSTIM EPISCOPI

de se ipso genuerit quod non sit aequale gignenti, etpos-

sit subjici vanitati. Aut si fecjuale dixeris, erit utrunique
mutabilo. Qune major impietas, quam ista credcre ac di-
cere , et mallc perversa opinione Deum in deterius, quam
correcta ralione se ipsum in melius commutare ? Si autem
timueris dicere mutabilem Deum ,
quia revera magna est
et aperlissima impietas; dixeris etiam creaturam esse in-
commutabilem, ut eam parem facias Greatori, et unius
ejusdemque substantiae rursus tibi tua Epistola respon-
:

debit. Unde enim est anima iila, quam ponis in medio

spiriluum, « cui a principio dicis naturam suam dedisse
victoriam^ » eiquelegem conditionemque proponis, « quia
si una cum spiritu virtutum fecerit , habebit cura eo vi-
tam perpetuam, illudque possidebit regnura ad quod Do-
minus noster invitat^ si vero ab spiritu viliorum incipiat
trahi, ac post consensum poenitudinem gerat, habebit ha-
rum sordium indulgentiiie fontera. » His certe verbis ex
epistola tua rccognitis, simul etiam recognoscis rautabilcra
le aniraae conslituisse naturam. Ahquando enira consen-
tire spiritui vitiorura , ac rursus poenitudinera gerere
quid est aUud quara nunc in uiehus , nunc in deterius
comrautari.^ Et hoc te raanifestissima veritascompuht di-
cere. Ipsa enim anima tua, si dissimulare velles, urgeret
te attendere rautabihtatera suam , et toties ex quo natus
es, per varias vohintates, doctrinas , obhviones , consen-
sionesque mutata , testis sibi fieret , ac nulla extrinsecus
documenta quaeritaret.

IX. Nisi forte hoc te adjuvari putes, ut dicas incommu-

tabilem esse animam, quiasubjunxislidicens : «Nonenira
propria voluntate peccavit , sed alterius ductu ; carnis
enim commixtione ducitur, nou propria vohmtate. » In
qua sentcntia forte hoc vis intelhgi, ut scihcet anima in
natura propria sit incomrautabihs, in alterius vero naturae
 ,

CONTRA SECUNDIMUM MANICH^UM. 303

commixtione mutabilis : quasi vero quaeratur, cur ita sit,

et non quia ita est. Jam hoc modo eliam llectoris et Aja-
cis, imovero cunctorum hominum atque animanlium cor-
pora invulnerabilia dicerentur , si abesset ictus ct casus
quibus eis vulnus possit infligi. Sed nimirum propterea
solius Achillis corpus, sive poetico figmento, sive ahqua
occultiore vi rerum invulnerabile dictum est, quod etiam
tela cum ingruerent , non penetrabatur : et ex qua parte
penetrari potuit, ex hac utique invulnerabile non fuit.

Sic anima si esset incommutabilis , ita nulhus rei perraix-

tione commutaretur_, sicut corpus quod est invulnerabile,

nulhus rei contactu aut impetu vulneratur. Itaque nos

quia Dei Verbum incontaminabile dicimus , etiam carne
mortah et vulnerabih assumpta, ut nos et mortem et quaeli-
bet incommoda corporis contemnere doceret, natum de
virgine credere non timemus vos autem quia impia per- :

versitate contaminabilem Filium Dei creditis, carni eum

permittere formidatis^ cujus tamen substantiam animae
naturam esse perhibentes, ita commixtura carni assevera-
tis, ut etiam in deterius coramutatum non dubitetis opi-
nari. Ehge igitur utrum Deum comrautabilem
quid velis :

dicere vel credere, ut de commutabihs Patris substantia

commutabilem prolem genitam esse pariter credas quae ;

quanta sit impietas, profecto sentis an incommutabilem :

Deum dicere sed tamen de substantia sua prolem genuisse

,

mutabilem, quod nihilominus vides quam impie absur-

deque dicatur an vero ita Deum incommutabilem confi-
:

teris, ut etiam quod de substantia sua genuit, aequaliter

non mutetur pariterque sit summum ac praestantissimum

j

bonum, ipsumque summe esse ad eumdem modum per-

mansione inviolabih obtineat caetera vero inferiora bona,
j

quara creaturam vocamus, non de ipso, nam essent aequa-

lia ; sed tamen quia bona , ipse ; quia non aequalia , de
 ,

304 s. Au<Jt;sTiM EPiscopi

nihilo fecerit : quod si credis, impius non eris, et oblivis-

ceris Persas, et noster eris.

X. At enim ait Aposlolus : « Non est nobis colluctatio

» adversus carnem et sanguinem, sed adversus principa-
» tus et potestates\ » qui ad amorem proprii fastus et
honoris voluntate impia declinando , animis piis reditum
invidcant. Sed hoc interest inler veslram opinionem et
noslram fidem, quia vos eosdem principes ex sua propria
quadam natura exorlos, quam Deus nec genuerit nec fe-
cerit, sed habuerit aeterna vicinitate contiguam, adversus
Deum com-
belHgerasse arbitramini, eique intuhsse ante
mixtionem boni et mali. Magnum primo necessitalis ma-

lum, quodillis substantiam suam aflfigendam perturban-

damque, in errore commutandam atque oblivione sui pe-
nitus demergendam commiscere cogeretur, ut liberatore,
correctore, emendatore, prseceptore indigeret. Quod cer-
nis quam stulte fabuloseque dicatur, quanto scelere im-
pietalis obstringat. Nobis autem per chrislianam fidem
persuasum non esse contrarium Deo qui summe est,
est,

nisi quod omnino non est quidquid autem aliquo modo

:

est, ab illo qui summe est habere ut quoquo modo sit

atque in suo genere bonum esse-, sed alia magis esse, alia

minus : atque ita omnia bona quae a conditore Deo facta

sunt , certis ac distributis gradibus ordinata partim loco-
rum intervallis ac sedibus, sicut omnia corporalia partim 5

meritis naturalibus, sicutanima prccponitur corpori : par-

tim meritis praemiorum atque poenarum , sicut anima vel
altoUitur ad quietem , vel doloribus subditur. Ac per hoc
illi principes, contra quos habere nos colluctationem dicit
Apostolus ,
poenam peccatorum suorum priores patiuntur
ut noceant: Nullus enim invidus ut alterum laedat , non
sibi prior ipse tormento est. Nocent autem infirraioribus
'
Ephes, VI, 12.
 ,

CONTRA SECUNDINtJM MANICH^EUM. 305

fortiores : nam nullus alterum superat, nisiquo estpoten-
tior : sed tamen ipsi infirmiores sunt principes iniqui in
praesenti, quam si in statu pristino atque justitia perraa-
nerent. Interest autem undesitquisquealiofortior^ utrum
corpore, ut equi hominibus-, an animae natura, ut ratio-
nale irrationali •, an affectione animi, ut virtuosusinjusto,
an ordine potestatis , ut imperator milite aut provinciali.
Potestas autem a summa Dei potestate omnino dari credi-
tur-, saepe etiam deterioribus in meliores, id est, iniquis
jam tenent justitiam, vel ad eam tenendam
in eos qui vel
pervenire nituntur ad hoc enim datur, ut probati per
:

patientiam manifesti fiant', vel sibi ad spem,vel aliis

ad imitationem. « Scientes inquit Apostolus, quoniam ,

» tribulatio patientiam operatur ,

paticntia probationem ,

» probatio spem*^. » Ex quo genere certaminis est, cum

homo fidelis adversus principes et potestates prsevaricato-
rum angelorum et adversus spiritalia nequitiae collucta-
,

tur ^ cum illi accipiunt tentandi poteslatem, ille praecepta

5

tolerandi : ex quo fit, ut in re inferiore superent, in po-

tentiore superentur : superantplerumque corpusinfirmius,
et mente firmiore superantur. Contra vim quippe eorum
patientia pugnatur contra insidias prudentia j ut ad per-
niciosam consensionem nec cogendo nos flectant, nec fal-
lendo decipiant. Quoniam vere virtus et sapientia Dei est,

per quam facta sunt omnia j

propterea in his quae facta
sunt, cum superiora ad inferiora declinant , ubi est omne
peccatum et omne quod dicitur malum , vis imitatur vir-

tutem, et fallacia sapientiam : cum vero ea quae declina-

verant, recurrunt et redeunt, magnanimitas virtutem
doctrina sapientiam imitatur. Ipsum etiam Deum Patrem
peccantes iraitantur impia supcrbia, justi pia liberalitate.
Spiritum denique sanctum iniquorum cupiditas^ rectorum
' I Cor. XI, 19.— ' Rom. v, 4- — ^ Ephes. vi, i2.

cxxxvi. 20
30b ., .^ §• A^UGUSTIISl EPISCOPI

charitas imitatur : utrique tanien ab imitatione Dei, a quo

et per queni et in quo nntura; ips?e factae sunt, recedere,
sed illi vitiosa, illi laudabili. Ncc mirum si quando prq^r
cientes deficieate^que condiguut, imitatio deficipntiutq,,5i
proficientium imitatione superatur : illi enim elationc prae-
cipitantur, isli humiiitate consurgunt.
Si autem mpvet, cur mcnte forliores infirmiores sint
corpore : non,<?stJ!iiirum, ut peccatorum remissione libe-
rati, mortalitate corporis exerceantur , cnjus immortali-
tate coronabuiitur. Non enim facilesuppliciumdevitatur,
nisi ille iqui qo solvitur, meritis vicerit. Unde Aposto-
lus : « SiautemChristus iu vobis, corpus quidem mortuum
» est propter peccalum , spiritus autem vita est propter
» justitiam. Si autem Spiritus ejus, qui suscitaviit Jesum
» Christum ex inpr.ljuiSa habitat in vobis, qui suscitavit
» Jesum Christum ex mortuis vivificabit et mortalia cor-
» pora;vestra per inhabitantera Spiritum ejus in vobis S,?).

Animus igitur mortaleni propter supplicium peccati c^r-,

nem si commutatus in mclius
gerens, non secundum ,

mortaiefn, carnem vixerit; et i.psam in melius commutat,

et immortalc corpLis habere merebitur sed hoc in fine, :

quo iijqYi?simainimiC|^ destruetur mors, cum corruptibile

hoc, induerit inqorruptionem non fabuloso illo. globo :

vestro^ secj.e^ mutatippe de qua dicit « Omnes resurge-! :

M.niiis^ sed, non omnes immutabimur. » Cum eriim ex^

pressisset dicens « Et mortui resurgent incorrupti
: et ,

» nos immutabimur'^ : » tunc contexendo subjunxit, os-

tendens qualem diceret immutationem, et ait : « Oportet
» enim corruptibile hoc induere incorruptionem, et mor-
» tale ,hoc induere immortaHtatem. » Quaestionem quippe
traclabat de corpore rosurgentium ,
quam sic posuerat.
« Sed dicet aliquis : Quomodo resurgent mortui ? quo au-
' Roni. vut, 10. — ' I Cor. xv, 26.
 : ,

CONTRA SECUNDINUM MANICH^tJM. 307

tem corpore venient?» Lege itaque totum ipsum locum
pia cura intentus, non pertinaci contenlione turbatus*, et
ingeniam tuum Deo adjuvante, nullo explanatore deside-
rato, nihil aliiid quara id quod dico reperies et tunc ad :

iliud quod tractare institucramusanimum revoca, et vide

jam, si potes, non hoc me dicere ,

quod justi contra nihil

pugnant, sed contra eas substanlias quae defecerunt non

stando in veritate.
XI. Deficere autem non jam nihil est , sed ad nihilum
tendere. Cura enim ea quae magis s.unt, dechnant ad ea
qui3e minus sunt, non illa in quoe declinant , sed ilia (juae

deciinant deficiunt minus esse incipiunt quam erant

, et

non quidemutea sint ad quse declniaverunt, sed prosuo

genere minus. Non enim cum animus ad corpus declinat,
corpus eiiicitur ^ sed taraen defectivo appelitu quodam
modo corporascit : ita et angelica quaedam subiimitas ,

cura magis delectata est suo dominatu in se ipsa , ad id

quod minus est inciinavit afreclum, et minus esse coepit
quam erat, et pro suo gradu tetendit ad nihilum. Quanto
enim quaeque res minus est, tanto vicinior nihiip est. Cum
autem isti defectus voluntarie fiunt, recte repreliendun-
tur, et peccata nominantur. Cura autera sequuntur istas

voluntarias defectiones incommoda, moiestiae, dolores,

adversitates, quae omniacontravoiuntatera patimur; recte
ulique peccata vei suppiiciis puniuntur , vel exercitatio*-
nibus diiuuntur. Quae si animo sereno intueri veiis, pro-
fecto desines accusare naturas , atque ipsas in crimen
vocare substantias. Si quid autem de hac re copiosius ex-
plicatiusque desideras, iege treslibros nostros qui inscri-
iDuntur : De libero arbitrio, quos in Campania Nolae
poteris invenire apud Paulinum nobiiem Dei famuiura.
XTI. Nunc vero meminisse debeo, epistoiae me tuae
quamvis raulto longiore, tamen epistoia respondere. Ideo
20.
 ,

308 S. AUGUSTIM EPISCOPl

fjuippe in aliis iion tacui, ne ubique cogar cadem dicere.

Sed promiseram ex litteris tuis tibi persuadere, quam falsa
credideris, et quam verasitfidei catholic.oe assertio. Certe
enim oranis inter nos discretio est ,
quod vos substantiam
quamdam malum esse dicitis : nos vero non substantiam,
sed inclinationem ab eo quod magis est, ad id quod minus
est, malum esse dicimus. Audi igitur idipsum. Ponisenim
in epistola , et dicis de aninia quod carnis permixtione
,

ducatur ad peccatum , non propria voluntate atque ibi :

statim, credo cuni videres, subveniendum esse

si ita est,
ab omnipotente Deo prorsus omni animae, nullamque om-
nino debere daranari, quoniara non voluntale peccaret,
quo constituto everteretur sententia quam Manichaeus
de suppliciis animarura etiam de lucis parte venientiura
terribiiiter personat ; vigilantissime subjecisli dicens : «At
si non se
cura se ipsara cognoverit, consentiat raalo, et
armet contra inimicura, voluntate sua pcccavit.)) Bene
quidera quod aliquando confiteris fieri posse ut sua vo-
luntate aniraa peccet sed cui tandera malo si consen-
:

tiat voluntate sua peccat ? Ei certe quod substantiara

,

dicis esse.

XIII. At ego jam tria quoedam video : tu quoque , ut

opinor, raecura vides. Aniraa enim consentiens malo, et
ipsum malura cui consentitur, duo sunt; tertia est autera

ipsa consentio : non enira et hanc esse animara dicis, sed

animae. Horura igitur trium, ecce aniraa substantia est :

malum etiara iliud , cui anima consentiendo voluntarie

peccat, ex vestra opinatione substantia est : qupero igitur
quid sit ipsa consensio, utrum ipsam substantiam, an in
substantia esse dicatis. Si enim substantiam esse dixeris,

non jam duas substantias, sed tres opinaberis. An propte-

rea duas, quod animae consensio qua consentit malo ,

ejusdera substantiae est cujus ipsa animaP Jam ergo quaero.

 ;

CONTRA SECUNDINUM MANICH^EUM. 309

mala-ne an bona sit ista consensio. Si bona est, non uti-

qiie peccat aninia, cuni consentit malo. Non solum autem

veritas clamat , sed tu quoque scribis , tunc eam volun-
tate peccare. Mala est igitur ista consensio , ac per hoc
etiam animse substantia ; si et animae substantia est, et
utrumque una substantia. Vif]es-ne quo coactus es , ut
animam et illucl malnm , non jam unam substantiam
bonam alteram malam
, , secl duas malas esse perhi-
beas ? Hic fortasse conaberis consensionem culpabilem
non animae tribuere quje consentit malo , sed ipsi malo
cui consentit; ut hoc modo possint esse duse substan-
tise , una bona , altera mala , cum anima de parte boni
esse dicitur- consensio vero ejus qua consentit malo,
et malum ipsum cui consentit , simul ex alia parte
constituitnr, et anima malfe substantiae utrumque de-
putatur. Quis absurdius deliraverit ? Non enim anima

consentit , si non estejus consensio ; ipsa autem consentit

ejus est igitur. Porro si ejus est consensio, et mala est ista

consensio ejus est hoc malum. Nam si et hoc malum illius

;

mali est cui anima consentit non habebat necesse hoc ,

malum prius quam ei consentiret anima. Quale igitur bo-

num est anima, cujusadventuvel duplicaturilludmalum,
vel ut mitius dicamus, augetur ?

XIV. Deinde si substantia est ista consensio, quam ma-

lam esse constat, invenimus esse in animse potestate ut
aliqua substantia mala vel sit vel non sit quandoquidem :

ista consensio in animfepotestate est. Nam si non est non 5

ergo sua voluntate consentit. Tu autem pro hac consen-

siohe, voluntate sua peccare dixisti. Habet ergo anima ,

utdixi, in potestate, ut quaedam mala substantia vel sit

vel non sit. Quid est autem aliud substantia quam na-
tura ? Erit ergo aliqua natura quae nec animae naturalis
sit, quoniam si nolit, non erit ; nec illi malo cui aniraa
310 S. AUGtJSTINl EPISCOPI

voIuiUate consentit f. non enini potestis dicere naturale

malum esse gentis tenebrarum, c|uod ijji aliena voluntate
instituitur, hoc est anima? voluntate. Cui ergo naturae
deputabitur ista natura , id est, isla consensio, si natura
est qutx neque animoe, ncquc tenehrarum genti naturalis
est, nisi ut contra Manichaeum disputes non duas, sed ,

tres esse naturas? Quia et si aliquando fuerunt duae, nunc

tamen jam posteaquam exorta est ista consensio tres ,

utique lactae snnt. Quam sane tertiam, quse nata est ex

anima consentiente, et ex malo cui consentit, quasi utrius-
que filiam cogcris dicere sed cum ex duabus naturis nata :

sit, quarum altera bona est, altera mala, qusero curnon

aliquod neutrura natum enim ex equo et asino
sit. Sicut
quod nascitur, nec equus nec asinus est itaquodde bona :

nalura et mala natum est si et ipsa natura est, nec bona ,

necmala essedebebat. Tu autem consensionemmalam esse

confiteris dicis enim tunc animam voluntate sua peccare,
:

dum consentit malo. An forte naturam bonam et naturam

malara quasi duos sexus masculinum et fcemininum esse ,

arbitraris ut quemadmodum ex masculo et foemina non

5

aliquid neutrum sed aut masculus aut foemina gignitur,

,

sic ex bono et malo non aliquod tertium, quod nec bonum

esset ncc malum , sed alterum malum esse contendas na-

tum ? Quod si ita est , ubi est illa victrix animae natura ?
Ita-neseparata est*, ut non alterum bonum potiusnasce-
retur ? Deinde non vides te sexus diversos jam dicere, non
naturas. Nam si inter bonum et malum naturarura esset
non oriretur ex utroque nisi aliquod tertium,
diversilas,
quod ncc bonum possetesse nec malum aut certe sterilis :

esset ipsa comraixtio, nec inde tcMiia substantia parare-

tur. Si enim ex illis animalihus quae supra commemoravi,
cura sihi miscentur, nihd aiiud quam raulus vel mula
Forte superala.
 ,,

CONTRA 'sftCtJNrirNTJM ArANICH^UM. 311

gignitur, quod neque hoc, riequeillud sit : quanto magis

ita fieri tam magna et summa diversitate boni
oportuit iu
et mali? Aut si nulla ex eorum commixtione nova natura
existeret mala non esset etiam si bona esse non posset.
, •,

Restat igitur ut tam incredibilia deiiramenta vitare ne-

queamus, nisi illam consensionem quam constat malam ,

6sse atque culpabilem, fateamur non esse substantiam

i;-iij'
sed in aliqua substantia esse dicamus.
XV. Deinde in qua substantia sit diligentissime tctjiii- ,

ramus. Quanquam cui non maniiestum sit, ut sicut suasio

noh sit nisi in suadente , ita consensionetn non esse nisi in

consentiente nalura ? Anima ergo cum consentit malo,

ipsa substantia est, consensio vero ejus non est substantia.
Jam cernis, ut arbitror, in qua substantia sit, id est, in
anima esse istam consensionem profecto vides , quamcon-
sensionem peccatum esse, ac non du-
per hoc malum esse
bitas. Ex quo jam intelligis fieri posse, ut in bona subs-

tantia, sicuti est anima, sit aliquod malum quod non est
substantia, sicuti est ista consensio, ex quo malo appelletur
etiam anima mala. Peccatrix enirri ullque mala est : peccat
atitem , cum consentit malo. Una
eademque res, id igitur

est, anima, in quantum substantia

bona est; inquan- est ,

tum autera habet ahquid mah quod non est substantia, id

est consensionem istam
, in tantum mala est. Non enim
,

ex profectu, sed exdefectuhaliethancconsehsionem. Dd-

ficit quippe cum consentit malo, minusque jam esse, ac
propterea minus valere incipit, quam valebat dum nuUi
consentiens in virtute consisteret; tanto utique deterior,
quanto ab eo quod summe est ad id qudd minus est ver-
git, ut ipsa etiam minus sit. Quanto autem minus est

tanto utique fit propinquior nihilo. Qiiod enim minusquo-

(!jtt6^ fit, eo tendit ut non sit omnino :'
qilb tjnamvis non
pe^i^riiat utpenilils pereurido nilnl sit,' tnhnifcstam est
 ,

312 s. kvGvsTim Eipscopi

tamen quemlibet defectum exordium esse pereundi. Aperi

ergo jam cordis oculos, et intuere, si bonum aliquod
potes,
esse quamlibet substantiam : et ideo malum esse defectum
substantiae, quia bonum est esse substantiam. Nec tamen
omnem defectura esse culpabilem, sed solum voluntarium,
quo anima rationalis ad ea quae infra illam sunt condita,
conditore suo deserto , declinat atfectum hoc est enim
:

quod peccatum vocatur. Caeteri autem defectus qui non

sunt voluntarii , vel poenales sunt , ut peccata puniantur
moderatrice summa atque ordinatrice justitia j vel mensu-
risrerum infirmarum interveniunt, ut praecedenlia succe-
dentibus cedant, atque ita omnis temporalis pulchritudo

vicibus suis atque suo genere peragatur. Sicut enim sermo

peragitur quasi morientibus atque orientibus syllabis, quae
per moraium certa intervalla tenduntur_, et spatiis suis

impletis ordinata consequentium successione decedunt

donec ad finem suum tota perducatur oratio ; nec in ipsis

decurrentibus sonis, sedin loqueniis moderatione positum

est, quantum producatur corripiaturve syllaba, vel qua
specie litterarum singulae suorum locorum momenla cus-
todiant : cum ars ipsa quae sermonem facit, nec sonis
perstrepat, nec pervolvatur varieturque temporibus : sic

ortu et occasu, decessu atque successu rerum tempora-

[ium, certisac defmitis tractibus, donec recurrat ad ter-
minum praestitutum , temporalis pulchitudo contexitur.
Quae non ideo mala est, quia in spiritalibus creaturis pos-
sumus intelligere mirarique meliora sed habet proprium :

in suo genere decus, atque insinuat bene viventibus sum-

mam Dei sapientiam in alto secretam supra omnes tem-
, ,

porum metas, fabricatricem ac moderatricem suam.

XVI. Age, nunc attende illud quod dicebas malum, cui
anima consentiendo voluntarie peccat, utrum substantia
sit aliqua, an vero nec ibi possis accusare substantiam.
 CONTRl SECtNDINUM M1NICH.3EUM. 313
Quaero enim, quid alliciat aniraae consensionem, an irruat
illa cassatim, et propterea consentire dicatur, quia ejus
aliqua delectatione mcvetur ad fruendum. Quod si ita est,

non est consequens ut propterea malum dicatur, quia nou

enim ostendero amari aliquid male, ubi
recte diligitur. Si
non amati, sed amantis culpa teneatur profecto fateberis j

cujusque rei speciem non esse continuo vitiosam, quia vi-

tiose in eam consensio cupientis illabitur. Quod quantum
me adjuvet, post apparebit. Sed ut ostendamquod polli-
citus sum, quid potius eligam, cum me rerum copia cir-
cumfluat.^ Quid, inquam, potius eligam, quam id quod
nos ut creaturam laudamus coelestem vos autera ut por- ,

tionem ipsius Greatoris adoratis? Quid enira inter cuncta

visibilia isto sole praeclarius? At si quisquam ejuslucem

imraoderatius concupiscat, infert^ suis oculis bella jur-

giorura, si aliquam potestatem nanctus qua possit iraplere
quod appetit, domos eorum oppositas suis fenestris apertis
intuetur, quominus sol penetralia ejus coelo apertiore
perfundat. Numquid ergo solis est vitium, quia ille lucem
istam sic dilexit, ut eam luci justitiae praeponere auderet,

et volens lumen oculorum carnalium abundantius exci-

pere in habitaculum corporis, januam cordis et aciem
mentis contra luraen elaudere sequitatis? Vides ergo amari
posse rem bonara, amore non bono. Quapropter, cura tu
raalum dicas cui consentiendo anima peccat^ ego bonum
dico in genere suo, sed tale bonura cui aniraara quo est
melior consentire non deceat. Cum enira sit ipsa corpore
superior, Deuraque habeat se superiorem, quamvis in or-
dine suo natura corporis bona sit, peccat tamen aniraa, et
peccando fit mala, si consensionera dilectionis quam supe-
riori Deo debet, inferiori corpori adjungat.
XVII. Quod si dicis, non eam vocare te consensionem
• Forte infert vicinus.
 ;

M4 S; AVfersrrwT' «prscopi '^

cnlpabilem, cum res illa diligitur, qupe noii' a^it Ut sibi

consentiatur : sed tunc consentire animam, cum illum cui
consentit aliquid suadet aut aliquid cogit : et propterea
malum esse, quia ut ali(|uid mali committatur, suadct aut
urget : secunda quaestio
cst, et ordine suo jamjamque

etiam ipsa tractanda. Sed meminerimus hic primum pec-

cati, de quo satis, ut arbitror, disputatum est : claruitque
fieri posse. ut rcs aliqua in suo genere bona male diligatur,
et dilectore culpato ipsa non reprehendatur. Quid enim,
si tali jam dilectione peccatrix anima atque viliosa idem

peccatum alteri persuadeat, nonne et illa quce persuadenti

consentit, tali vitio depravata ,
quali vitio depravata illa

quam sequitur? Primum ergo peccatum est ,

quamvi^
bonam, creaturam Creatori in dileclione proeponere : sc-
cundum autem, alterura quoque utid faciat vel suadendo
vel cogendo tentare. Nemo enim ad pravitatem vult alium
perducere, qui non prior ipse depravatus est. Voluntate
autem peccant, qui alios ad peccatum perducere cupiunt,
vel stulta bencvolentia, vel malitiosa invidentia. Quis enim
amando monet, ut nullum lucrum
fihos suos nisi perverse
turpe existiment sed undecumque acquirant amplam
,

pecuniam? Utique non odit eos, et tamen perniciose per-

suadet. Talium quippe dilectione jam ipse corruptus cst,
cum aurum et argentum mdum non sit-, qucmadmodum
et ille sol, de quo superius egimus; sed tamen rei bonae
dilcctor inordinatus in culpa sit. Invidentia vero, cum
alium vult quisque peccare, honorem diligit immoderata
superbia . et in eo cupit excellere, atqtie caeteris anteire

quem quidem videt^ amplius et verius deferri virtutibus,

ne in eo superetur, cupit alios ad iniquitatis voraginem ex
aequitatis arce deponi. Hoc modo diabolus suadere aut
coger6 &d pecc^ta conatur. Sed numquid ipse hbnor in
' Forle quem quia videl.
 CONTRA SECUNDINUM MANICH^UM. 315
culpa est ^
qtiia eum diabolus perverse atque impie dili-
gendo impius factus est? Aut ipsa ejusdem diaboii ange-
lica substantia, quara Deus creavit, ideo mala est, quia
substantia est? Sed cum ejus deserens diiectionem _,
et ad
suam nimis conversus, ei videri cupit sequalis, superbiae
tumore dejectus est. Non ergo in quantum substantia est,
sed quoniam substantia facta est, in quantum sc ipsum
amplius dilexit quam eum a quo factus est, malus est et :

ideo maJus, quia minus est quam esset, si id quod summe

est dilexisset defectus crgo malus est. Omnis ergo defec-
:

tus ab eo quod est, tendit ut non sit sicut omnis profec- :

tus ab eo quod minus est, tendit ut raagis sit. Honor

quippe summus, qualem pietas religiosorum exhibet, uti-
que Deo debetur. Qui ergo araat honorem, Deum iraita-
tur. Sed humiles animae in illo se honorari volunt, superbi
prae iilo. Ad Deum autem humiles, excelsiores fiunt injus-
tis : contra Deum vero excelsi, huraihores fmni justis : ea
scihcet dispensatione prsemiorum atque poenarum, quia
ilh Deum amaverunt supra se, ilh pro Deo amaverunt se.

XVIII. Jam , ut arbitror, facile est tibi intelhgere ex

ipsius verbis Epistolae tuae, quibus dixisti : « Animam cum
consentit malo voluntate peccare_, » nullum malum esse
,

naturam malam, vel dilectionem naturae malae sed cum :

omnes naturae in suo genere bonae sint, malum esse pec-

catum quod fit vohmtate animae, cum dihgit pro ipso
Creatore creaturam 5 sive suo nutu, cum sit mala 5 sive al-
terius persuasu, cum consentit malo, Et nihilominus sic
quoque fit mala, consequenlibus supphciis, ut pro meritis
omnia disponantur a Creatore summe bono in creatura
bona sed non sumnie bona, quia non eam genuit de se
5

ipso, sed fecit ex nihilo. Tu autem constituisti duas natu-

tas, quarum unam vis bonam esse, aherara malam; vel
poiius unam boni, alterara mah nam mala natura ex bona
:
316 8. AUGUSTINI EPISCOPI
etiam peccando fit. Fateris tameii eam naturam, quam
honam esse dicis, malo consentiendo male facere, hoc est,

voluntate peccare. At ego ambas bonas esse assero , sed

unam earum male facere suadendo, aliam male facere
consentiendo. Sicut autem alterius consensio non est na-
tura, sic nec hujus suasio : sicut et ista si non consentiat,
bona permanebit, intcgritatem naturse suse custodiensj sic

non suadeat, emendatior erit. Si vero etiam pecca-

illa si

tum quod non suadet, nec ipsa committat; pariter erunt

integrae, atque in suo genere Jaudabiles. Etsi enimbis illa

peccat qu.T et committit et suadet, autem semel si illa

tantummodo ad male faciendum consentiat; tamen pec-

catis fiunt maloe, non natura sunt maLne. Aut si propter

suasionem natura ista mala est, sic et illa propter consen-

sionem. Sed si pejus tibi videtur esse suadere quam con-
sentiie, sit ista mala, ista pejor non tamen tanta sit ;

acceptio personarum, et non tam iniqua in judicando

gratificatio, ut cum ambae peccent, quamvis una gravius,

altera levius, una dicaturnaturamali, altera boni : acnon

potius aut ambae bonae, sed illa melior quae peccat mi-
nus 5 aut ambae malae, sed illa pejor quse peccat amplius.
XIX. At enim unde est malum factum quod peccatum
vocatur, si nulla est mali natura? Dic mihi unde sit illa

consensio mala in ea natura, quam bonam esseconcedis et

praedicas. Quidquid enim malo ,
patitur, ut consentiat
non utique pateretur, nisi pati posset. Quaero itaque unde
habeat ipsum pati posse. Melior enim esset, si non habe-
ret. Non ergo natura summi boni, qua posset essealiquid

mehus. Deinde si habetin potestaLe vel consentire vel non

consentire, non ergo victa conscntit. Qiiaero igitur unde
habeat istam consensionem malam : nulla contraria co-
gente natura? Si autem cogitur consentire, ita ut non sit

in ejus potestate ahter facere; non ergo, ut dicebas, vo-

 :

CONTRA SECTJIVDINUM mAnICH^UM. 317

luntate peccat, quando non voluntate consentit. Sed eoo
adhuc quaero, unde in illa sit posse decipi si decipitur.
Antequam enim deciperetur, nisi esset in ea ut hoc pati
posset, nunquam utique pateretur. Quanquam nullo modo
nisi voluntate consentit : si autem cogitur, cedere potius
quam consentire dicenda est. Sed quo quoUbet nomine
istud appelles, quaero abs te acuto et solerti viro, et a tuo
Romano ut gloriaris ingenio, undehabeat ista boni nalura
pati posse quod patitur, ut consentiat malo. Sicut enim
in ligno antequam frangatur inest fragihtas, quae nisi
inesset, frangi omnino non posset; nec ideo non est fragile
lignum, si nullus fractor accedat : sic quaero in ista natura,
unde sit quiiedam vel fragihtas vel flexibihtas, antequam
ad malam consensionem vel vi frangatur, vel suasione
flectatur. Aut si mah vicinitate jam fragilitas erat, sicul
solent corpora vicinse paludis exhalatione corrumpi jam :

ergo corruptibihs erat, si potuit eam vicinitatis iUius con-

tagio pestilentiosa corrumpere. Quaero igitur unde illa

corruptibihtas. '

Quaeso attende quid loquar, et cede perspicuae veritati

non enim quaero unde corruptio; respondebis enim acor-
ruptore, eumdemque corruptorem nescio quem principem
gentis tenebrarum esse contendisj ut etiam fabulosis teg-
rainibus involutum evolvere ac tenere vix possit : sed
quserounde corruptibihtas etiam antequam corruptor ac-
cederet; quoe nisi esset, aut nullus existerot, aut nihil no-
ceret cujuslibet corruptoris accessio. Cum ergo tu inveneris
unde bona natura ista corruptibilitas antequam a na-
in ,

tura contraria corrumpaturj aut si non vis eam dicerc

corrumpi, nnde certe ista mutabilitas, antequam ex hos-
tili adversitate mutaretur. Nuii enim non mutauir natura

in deterius, qu£e fit ex sapiente stulta, et qute oijliviscitur

sui. Tu enim ista verba apposuisti, dicens : « Si cum se
919 S* AUGUSTmi BPISCOPl

ipjam cognoverit, consentiatmalo. » Mutatur ergo in cle-

terius cum obliviscilur, sic ut se ipsam rursus commemo-
ratam cognoscat. Nullo autem paclo mulari potuisset,
nisiantequam mutarelur, esset mutabilis Cum crgo tu :

unde ista mutabilitas in substantia surami boni,

inveneris
anlequam esset ulla boni et raali facta commixtio profecto ;

desines a me qu.-erere unde sit mabim. Quanquam in na-

tura surami boni, si eam recte cogites, uuUam prorsus
mutabilitatem temporis inveniri, nec a se ipsa, nec alte-
rius cujuslibet accessu possit, sicut in ca natura quara
Manicboeus fingit, et summe bonam esse arbitratur, vel
etiam sibi credentibus persuadet. Quaere atque responde,
si potes, iinde ista mutabiiitas, quae non inventa% sed
prodita est, cum mora accederct.? Mutari eiiim nec ab
hoste posset, si mutari omnino non posset. Cum autera
potuit, non se fuisse incommulabilem demonstravit. Haec
ergo mutabilitas cum esse in substantia summi boni, hoc
est, in substantia Dei creditur, si contentiosus non es,
vides quanta insipientia blasphematur. Cum vero de crea-
tura tale aliquid dicitur, quam Deus nec genuit nec pro-
tulit non de summo
de substantia sua, sed fecit ex nihilo ;

bono agitur, sed tamen de tali bono, quod nisi a summo,

qui Deus est, non posset institui. Deus quippe summe bo-
nus atque incomrautabiiiter, omnia iion summe nec in-
commutabihter bona, sed tamen bona fecit, ab Angelis
ccelorura usque ad extremas bestias herbasque terrarum,
pro sua cujusque dignitate naturae omnia locis congruis
ordinata. Verurn in his rationaiis creatura, cum creatori,
hoc est, factori et institutori suo Deo dilectionis obedien-
tia cohperet, naturam suam in illius aeternitate, veriiate,
charitate custodit : cum vcro eum conturaaci inobedientia
' Forte, quae non invecta, sed prodita est, cum hostis {idest corruptor)
accoderet.
 ;,

CONIRA SECUNDIJSUM MANICH^UM. 3^19

deserit per suum liberum arbitrium peccatis se iuvoldt,

per aatem justum judicium supplicio misera aliicitu'*
illius

et hoc est totum makim, partim quod iiijuste facit, partiru

quod juste patitur. Hoc tu a me non qur£ras unde sit, cum
tibi ja^n ipse responderis, quidixisti: « Quod cura sc ipsam

)) cognoverit anima, si malo consenserit, voluntate sua pec-

» cat. » Ecce unde est malum, a propria scilicet voluntate.
Non autem ista natura, sed culpa estj ac per hoc etiara
contraria naturae, cui utic[ue nocet privando eam bono,
quo beata esse posset, si peccare noluisset. Hanc tu peccati
voluntatem moveri non putas in aniraa, nisi ex aliomalo
quod credis esse naturara, quam uon fecerit Deus, eamque
aniraam naturam Dei esse contendis ; ac per hoc ista mali
nescio quae natura, si hanc in anima peccati^ suadendo

facit, in peccatum victusdejicitur Deus. »

XX. Ecce quanta impietate, quam nefariishorrendisque

,

blasphemiis te non vis exuere, ponendo in natura quam

non fecit Deus, vitam, sensum, sermonem, modum, spe-

ciera, ordinem, et alia innumerabilia bona et ponendo in
;

ipsa Dei natura ante ullam commixtionem mah, ipsam

mutabihtatera qua capi poterat, et cui timere cogebatur,
videns magnam labem - ac vastitatem adversus sua sancta
impendere saecida , nisi aliquid eximium ac praeclarura et
virtute potens numen opponeret. Et ut quid hoc totura ,

nisi ut illa Dei natura atque substantia sic imphcatura te-

neat hostem subjectum, ut peccans perferat et ligatum
aec totum evad^t purgata jam victum, et ut damnata ser-
vet inclusum? Prseclaram vero excusationera bellicae ne-
cessitatis in Deo vestro invenistis, contra illud quod vobis
propnnitur, ut respondeatis quid factura erat Deo gens
tenebrarura, si cum ea pugnare noluisset quani si dixe- :

' Forte peccati Toltmtatem. — * Ex Manichffii epistola ,

quam vocabant
Fundamentum.
^O S. lUGUSTlNI EPISCOPI
rits aliquid luisse nocituram, fatebimini corruptibilem et
v.^olabilem Deum;
autem dixerilis quod ei nocere non
si

posset, quaeretur a vobis Cur ergo pugnavit? Cur sub-

:

stantiam suam corrumpendam atque violandam et ad pec-

cata omnia cogendam hostibus tradidit? Conlra istam ergo
complexionem nunquam exire potuislis.
Magnum aliquid vobis et tutum invenisse videmini, ut
respondeatis dicentes Magnaest iniquitasappeterealiena,
:

cui Deus iniquitati praebuisset assensum, si eam gentem

quae hoc ausa fuerat, expugnare noluisset. Haberet ista
responsioqualemcumque justitiae colorem, si saltem in ipso
bello natura Dei vestri se integram impollutamque ser-
vasset, et permixta hostilibus membris nihil iniquitatis vel
coacta vel seducta fecisset : cum vero tantis facinoribus et
flagitiiseam captivam consentire dicatis-, cum denique ab
illa impietate tam immani, qua etiam lumini sancto, cujus
portio est, extitit inimica, nec totam perhibeatis posse
purgari, unde illi merito retribuere creditis horrendi illius

globi aeterna suppjicia : quanto satius erat inimicum hos-

tem in sua iniquitate relinquere inania mollientem, quam
tradere ei partem Dei, cujus vires hauriret, cujus decorem
corruptum suae iniquitati sociaret, quis non videat? Quis
tanta obstinalione caecetur, ut non sentiat,non attendat,
quanto minore iniquitate gens tenebrarum frustra natu-
ram invadere conaretnr alienam, quam Deus invadendum
et ad iniquitatem cogendam, et ad pcenam ex aliqua etiam
parte damnandam traderet suam? Hoccine tandem esl
iniquitati consentire noluisse, et tam ingentem iniquitatem
sine ulla necessitate fecisse? Aneratnecessitas, quodipsura
Manichaeum dicere non puduit, et vos pudet? lHe quippe
ait « Vidisse Deuiu iuaguain labem ac vastitatem adver-
:

sus sua sancta impendere saecula, nisi aliquod eximium et

virtute potens Numen opponeret. » Vos autem acutius
 COKTRA SECUNDINUM MANXCH^UM. 321
videlicet ratiocinamini, quam si Deum dixerilis ea neces-
sitate pugnasse, ne noceret ei gens tenebrarum, violabilem
et corruptibilem dicentes Deum, cui nocere aliquid posset,
si pugnare noluisset. Abigite ergo et expellite a cordibus
vestris et a fide vestra, etiam ipsam pugnam totamque
:

illam fabulam, impiarum et immundissimarum blasphe-

miarum horrore contextam, tandem aliquando anathemate
atque damnate. Nam quale est, obsecro te, quod, ut ante
dictum est, violabilem illam naturam et corruptibilem
Deum non timetis, ut natura Dei vestri, si fortitu-
dicere
dinem qua non caperetur non potuit exercere, non potue-
rit saltem justitiam captiva seryare : quod Daniel potuit,

qui leones ausus est irridere% qui eorum a quibus captivus

ductus fuerat, iniquitati etiam pietatesua nullo compulsus
terrore consensit, nec in conditione corporalis servitutis
aequitatem ac libertatem animi patientis et sapientis amisit.
Natura vero Dei captiva ducta est iniqua facta est , non
,

potest tota purgari, cogitur in fme damnari. Quod malum

sibi futurum si sciebat ex aeternitate, illi nulla divinitas de

se debebatur si autem vel terris vel regionibus sibimet

:

vicinitate contiguis regni lucis et gentis tenebrarum, quae

ab hominibus prudenter intelligentibus ridenda Mani-
chseus narrat, inenarrabilia esse dixisti, et haec a Christo
appellari dexteram et sinistram : novimus sic appellare
Ghristum dextram et sinistram , ut non corporalia loca,
sed beatitudinem miseriamque sui cujusque meriti velit
inteJIigi. Sed carnalis vestra cogitatio, adeo a locis corpo-
ralibus non hoc
recedit, ut solem istum visibilem, ac per
corporeum, qui contineri nisi corporali loco non potest,
et Deura et partem Dei esse dicatis. Verum de his vobis-
cum agere stultum est; quid enim incorporeum intelligere
poteritis, qui Deum incorruptibilem nondum creditis?
1 Dan. XIV, i8.
cxxxvi. 21
322 S. AUGDSTINl EtlSCOPl
XXI. Sed videlicct bonus amicus benigne me objurgas,
Manichncos quod roliquerim, ct me ad Judaeorum libros
contulcrini. Ipsi sunt qui vestrum errorcm fallaciamcjue
sufTocant : in eis quippe prophetatus est Ghristus, qualem
Dci vcrilas rcddidit, non cjualcra Manichaei vanitas finxit.

Scd homo urbanissimus cxagitas antiquara Scripturara, eo

quod scriptum sit in Propheta « Et fac filios de fornica- :

» tione, quoniam fornicabilur terra a Domino^ : » cum

audias in Evangclio : « Mcrctrices et publicani proecedent
» rcgnum coelorum^. » Novi unde veniat indigna-
Yos in
tio tua non enim tibi tam fornicaria displicet in fornica-
:

tione, quam quod in matrimonium commutata est, et

convcrsa ad pudiciliam conjugalem j ubi Deum creditis
vestrum in procreando filios arctioribus carnis vinculis
colligari : cui putatis parcere meretrices, quia dant ope-
ram ne concipiant, ut ab ollicio paricndi libenc, libidini
serviant. Foeminae quippe conceptus apud vos carcer est
et vinculum Hinc tibi etiam illud dispiicet « Erunt
Dei. :

» duo in carne una^ » cum hoc in Ghristo atque Ecclesia

:

sancta magnum mysterium commcndet Apostolus^. llinc

dispiicet : « Grescite_, et mullipiicamini^: » ne Dei vestri
muitiplicentur Me autem fateor in Eccicsia
ergastuia.
animam, ita et corpus, quorum
cathoiica didicisse, sicut
aiterum proeditum, aiterura subditum est^ ita bonum
animoe ac bona corporis, non esse nisi a summo bono, a
quo sunt omnia bona, sive magna, sive parva^ sive coeles-
tia, sive terrestriaj sive spiritaiia,sivecorporalia; sive tcm-
poraiia, sive sempiterna : nec ideo ista reprehendcnda,
quia iiia prreferenda.
XXII. lilud vero quod inter culpanda ponis « 3Iacta, :

» et manduca^: » etiara in Actibus Apostolorura spirita-

' Osee, I, 2. — * Matth. xxi, 3i. — ^ Gen. ii, 24. — 4 Ephes. v, 3i.
— 5 Gen. 1, 28.-6 Act. x, i^.
 :

CONTRA SECUMDimJM mAnich^tjm. 323

liter positum est. Verumtamen et corporaliter, non est

cibus in vituperatione, sed luxus : prsecipue vobis, etiam

carnaiiter accepta haec sententia placere debuit, ut mac-
taretis carnes, ac sic carceribus fractis de misera custodia
Deus vester aufugeret, et si quae ejus ibi reliquiae reman-
sissent, manducando eas in ofiicina aqualiculi purgaretis.
Insultas, quod mihi doluerit sterilitas Sarae. Non plane
hoc ego dolui, quia et ipsa prophetica fnit. Vestris autem
sacrilegiis fabulosis congruit, non sterilitatem Sarae, sed
fcecunditatem dolere^ quia omnis foeminae foecunditas,
dura Dei caiamitas unde non mirum est, quia in vo-
est :

bis maxime impletur quod de talibus prsedictum est

tt ProhilDcntes nuplias^ » Neque enim tam concubitum,
quam nuptias detestamini : quoniam in eis concubitus
causa propagandi, non vitium a quo , sed oilicium est :

immunis est conlinontia virorum fceminarumque sancta-

rum non quia sicut malum illud devitaverunt sed quia
•, ,

melius elegerunt. Quanquam palrum et matrum, qual?

Abraham et Sara extiterunt ipsum oflicium conjv:.^* ,

non ex humana societate, sedexdivina dispensatione pea

sanduni est. Nam cjuia Christum in carne venire oporte-
bat, eicarni propagandse famulatum est conjugium Sarae,
cui virginitas Mariae.
XX [II. Unde et illud quod imperitia laudabili deri-
dendo commemorasti « Pone manum sub femore meo, » :

Abraham servo suo dixit, postulans jurisjurandi fidera.

« Pone, inquit, manumsub femoremeo, etjura per Deum
» coeli-.nServusquidemilleobediendo jurabat scd Abra- :

ham jubendo prophetabat, Deum scilicet coeli in eam car-

nem esse venturum, quae fuissetex illo femorepropagata.
Vos hoc aspernamini, detestamini, abominamini, casti et

mundi homines : qui Filio Dei ,

quem nullus contactus
' 1 Tim. IV, 3. — » Gen. xxiv, 2.

21.
 ,,

324 S. AUGUSTIKI EPISCOPl

unum virginis uterum formidatis
carnis mutare potuisset, j

et Doi naturam
vivi mutatam atque pollutam omnium
'

IVuminariim, non iiominum tantum, sed bestiarum quo-

que uteris implicatis ac per hoc qui unum Patriarch.Te
;

lemur horretis, qu£e tandem femora, non dico Propheta-

rum, sed quarumhbet prostitutarum invenilis, ubi non
per Deum vestrum ilhc tam turpiter compeditum jurare
del)eatis nisifortenonquidemcastetangerehumani cor-
:

poris membrum, sed pudet jurare per Deum tam turpiter

vinclum. Tanta ilhc deformitate captivo nomine pancarpi,
qui in ludicris Muneribus edi solet, propter omnium ge-
nerum qune inerant bestias, exagitatis arcam Noe, quae per
omne genus animaUum futuram ex omnibus gentibus figu-
ral)at Ecclesiam. Ubi te vel non advertentem vel ignoran-
tem gratulor congruum posuisse vocabulum Tra-jxapTvo? :

enimomnis est fructus, quod in Ecclesia spiritahter verum

est et non attendis, Noe cum suis inter illas feras
: quo ,

illaesus ingressus est, unde illaesus egressus est, quam fe-

Jicior fuerit Deo vestro, qui ferina rabie gentis tenebrarum

dilaniatus ct devoratus est. Itaqueillenonpancarpus, sed

plane compartus factus est, qui omni feritate discerptus
est. Luctam Jacob cum Angelo irrides'^, ubi futura cum
carne Christi lucta popuh Israel prophetice figurata est.
Sed quomodoUbet inteUigas, quanto mehus Deus vester
cum homine luctaretur , quam victus atque captivus a
d;«monum gente diriperetur. Falso Abraham ,
quod pu-
dicitiam conjugis vendiderit criminaris^ : ubi non est men-
titus sororem , sed cautela uxorem , Deo humana tacuit

suo committens ejus pudicitiam conservandam qui nisi :

faceret quod facere posset, non in Deum fidere, sed Deum

tentare judicaretur. Nec tamen respicis Deum vestrum
qui non uxorem , sed membra sua hostibus poUuenda
'
Forte, vcstri. — ^ Gen. xxxu, 24. — ^ Id. xii, i3, et xx, 5.
 :

CONTRA SECUWDINUM MANICH^DM. 325

corrumpendn, turpanda, non vendidit, sed gratis dedit.

Adquem, si posset, ccrte optaretis, ut tam illibata redi-

ret ab inimicis suis Dei vestri praeclara natura-, quam illi-

bata viro reddita est Sara.

XXIV. Laudas mores et studia quondam mea, et quae-

ris quis me repcnte mutaverit. Deinde circumloquendo

commemoras antiquum hostem omnium fidelium atque
sanctorum, et ipsius Domini Jesu Ghristi, quem vis utique
diabolumintelhgi. Quidego demeamutationerespon-
tibi

deam, quam nisi eo modo in mehus fieri crederem, non

utique me, vestro errore detestato atque damnato, ad ca-
thoHcam Ecclesiam fidemque conferrem. Quod utrum
recte fecerim, id est, a malo in bonuni mutatus sim tu ,

mihi ipse solvis quaestionem in eodem verbo quod posuisti

mutationis meae. Anima enim mea si
(
quemadmoduni ,

dicitis) Dei natura esset ; sive in melius , sicut confido ;

sive in deterius, sicut arguis, mutari omnino non posset

nec a se ipsa, nec a cujusquam vel alterius impulsu. Unde
cum errorem istum reiiqui , et elegi eam fidem , ubi Dei
natura prorsus incommutabilis pie creditur , ut sapienter
intelligatur : non disphcet mutalio mea, nisi quibus dis-
plicetincommutabilisDeus. Estautera diabolus sanctorum
adversarius , non quod adversus eos ex alterius naturae
contrario principio consurgat inimicus , sed quia eis invi-

det honorem coelestem, unde est ipse dejectus. Mutatus

enim ipse, alios mutare molitur. Nam sicut a vobis Per-
sicae illius fabulae prolixitate describitur, si non mutatus
ahos mutat, profecto major et victor est : si autem sicut ,

alHrmatis, sanctaj lucis-, non inimicus Dei est , sed amicus,

et ilUs meUor quos decipit ,
qui eos lumini sancto inimi-
cos, qui est ipse amicus, efficit ? Ideo quippe dicit Mani-
chaeus, aeterno supplicio animas in illo horribili globo
damnandas , « quod errare se a priori lucida sua natura
 ,:

326 8. AUGUSTINI EPI8C0PI

passae sunt , et inimicne Inniinis tnnc extiterunt : » cum
ipsam mentem genlis tenehrariim, tenendjc apud sc lucis

amore llagrantem animalium corpora creare contendat,

Ab his ergo vanissimis sacrilegiscjue figmentis te cura ut
eripias, mutandus in nnlius illius adjutorio, qui nec in
melius nec in deterius commutatur.
XXV. « Evasimus, inquis, quia spiritalem secuti sumus
Salvatorem. Nam illius tantumerupitaudacia, iit si noster
Dominus carnalis foret, omnis noslra fuisset spes ampu-
tata. )) Si hoc propterea dicis ,
quia Christum carnem ha-
buisse non creditis 5 in Manichaeo spem ponere non debetis,
quem de masculo et foemina procreatum , sicut cieteros
homines carnem habuisse conceditis. Gur ergo in illo tan-
tam spem ponitis? Nam in hac ipsa epistola tua, cum me
terreres, ipse dixisti : « Quis igitur tibi patronus erit ante
justum tribunal judicis, cum et de sermone et de opere
coeperis te teste convinci non ade- ? Persaquem incusasti,
rit. Hoc excepto, quis te flentem consolabitur ? quis Pu-

nicum salvabit? Consolatorem igitur et salvatorem. Ma-

)>

nichaeo excepto, nullum esseposse dixisti. Quomodo ergo,

cum de Christi passionibus ageres, evasisse vos dixisti
quod ne scihcet eum
spiritalem secuti estis Salvatorem ,

posset in carne constitutum inimicus occidere ? Ergo Ma-

nichaeum vestrum si occidit inimicus, in quo carnem in-
venit, ut jam vester esse salvator posset, et quomodo dicis
« Hoc excepto, quis te flentem consolabitur ? quis Puni-
cum salvabit? » Vides quid ^ sit in haeresi et in doctrinis
dsemoniorum, in hypocrisi mendaciloquorum. Veracem
Manichaeum de Christo vis esse fidlaci ^ ut si Christus in
ostendenda carne, morte^, resurrectione, locis denique vul-
nerum atque clavorum, quae dubitantibus discipulis de-
monstravit^, totum fallaciter ac raendaciter gessit, tunc
' Forte quod sis. — ' Tim. iv, '2. — 3 Joan. xx, ao.|
 »:

CONTKA SECUNDIMTJM MANICH^OM. 327

Manichaeus de Christo verum dixerit si autem Christus :

veram carnem, et ideo veram mortem, veram resurrectio-

nem, verascicatricesostendit, tunc Manichaeus deChristo
mentitus sit. Ac per hoc id interest in hac causa inter me
atque te, quod lu elegisti veracem credere Manichreum ,
Christum credendo fallacem ego autem Manichreum po- :

tius, sicut de aliis rebus, ita de Christo, quam Chrislum

de aH((ua re, ( quanto magis de illa, ubi spem credentium

maxime posuit, hoc est, de sua passione et resurrectione,)
menlitumPNam qui dicit Quando Christus post illam, :

quae mors ejus putala est , apparuit Discipulis haesitanti-

bus , et spiritum se videre putantibus ,
quando dixit
« Tangite manus meas et pedes, et videte, quia spiritus
» carnem et ossa non habet, sicut me videtis habere^ » :

quando uni eorum minime credenti « Mitte inquit di- : , ,

» gitos in latus meum, et noli esse incredulus, sed fidelis^ :

totum hoc non veraciter ostendebat, sed mendaciter. Qui

hoc, inquara, dicit , non praedicator, sed accusator est
Christi. Sed, inquis, Christum praedicat Manichseus ejus-
que se dicit apostolum. Hinc potius detestandus atque fu-
giendus est. Nam haec accusando diceret, se saltem jactaret
amatorem veritatis arguendo alterius falsitatem : nunc vero
nesciens incautusque se prodit , satisque demonstrat dili-
genter intuentibus, quid agat ipse, quid dihgat, laudando
ac praedicando mentientem. Fuge itaque, amice, tantam
pestem, ne quod fieri non potest, fallendo velit fidelem
te,

facere Manichaeus qualem vult videri a Christo esse fac-

:

tum illum Discipulum cui dixit : « Mitte digitos in latus

» meum, etnoli esse incredulus, sed fidehs.» Sicut enim
quid ahud Discipulo Christus dixit,
sapit dulcissima veritas,
Tange quod gesto, tange quod gessi tange veram car-
nisi, ,

nem, tange verorum vestigia vulnerum , tange vera Joca

• Luc. XXIV, 3g. — » Joan. xx, 27.
 ,

32> S AUGLSTIM E1'ISC0P1

clavoruni , et credcndo veris noli cssc credulus, sed fidelis ?

Sicutautemdesipit Manichaei sacrilega vanitas, quid aliud

dixit Discipulo Ghristus, nisi : Tange quod simulo, tange
quod fallo^ nisi, tange falsam carnem, tange falsorum
fallaciavulncrum loca, et noli esse incredulus meis mfn-
dacibus membris, ut credendo falsis possis esse fidelis.
Tales fideles habet Manichaeus, omnis doctrinse daemonio-
rum mendaciloquorum.
XXVI. Fuge ista, obsecro, non te decipiat species pau-
citatis, quoniam ipse Dominus dixit angustam viam esse
paucorum. Inter paucos vis esse, scd pessimos. Nam ve-
rum est quod pauci sunt omni modo innocentes , sed in
ipsis nocentibus pauciores sunt homicidae quam fures
pauciores sunt incestatores quam adulteri : denique etiam
antiquorum vel fabulae vel historise pauciores habent
ipsae

Medeas et Phaedras, quam facinorum aliorum flagitio-

rumque mulieres pauciores Ochos et Busirides, quam
;

impietatum aliarum et scelerum viros. Vide ergo, neforte

apud vos nimius horror impietalis faciat meritum pauci-
tatis. Talia quippe ibi leguntur, dicuntur, creduntur, ut
in illum errorem magis aliquos quam paucos irruere, vel
illic remanere, mirandum sit. Sanctorum autem paucitas,
quorum angusta via est, in comparatione ponilur multi-
tudinis quae quidem paucitas in multo ma-
peccatorum :

jore numero palearum latet^^ sed in ipsa area catholic.ie

Ecclesiae est nunc congreganda et trituranda, in fine autem
ventilanda atque purganda : ad quam te oportet conferas,

si fideliter fidelis esse dcsideras, ne fidendo falsis ( sicut

scriptum est) ventos pascas-, id est, immundis spiritibus

esca fias. Si enim Paulus apostolus, quem commemoras ,

non sapientum Veteris Testamenti Scripturas totaraque

illam propheticam dispensationem dictorum atque facto-
• Matth. m, ii. — ' Osee, xu, i.
 CO^TRA. SECUNDINUM MANICHjEUM. 329
rum , sed carnalem Judaicae propaginis excellentiam , et

pro Synagogis paternae gentis errantibus et Christum non

agnoscentibus, zelum persequendi Christianos, quo tan-
quam laudabili accendebatur, et justitiam quae ex lege est,
qua Judaei, non ibi intellecta Dei gratia, superbe glorian-
tur, damna etstercora deputavit, ut Christum lucriface-
ret* : quanto magis tu Scripturas illas nefandarum blas-
phemiarum plenissimas, ubi natura veritatis, natura summi
boni , natura Dei toties rautabilis , toties victa , toties

corrupta, et ex parte inexplicabiliter inquinata atque ab

ipsa veritate in fine damnanda describitur, non sicut ster-
cora, sed sicut venena debes abjicere , et ad Ecclesiam
cathoHcam, quae sicut tantoante prophetata, itasuotem-
pore revelata est, finita contentione transire ?

Quod ideo tibi loquor, quia mens tua nec natura mali
est, quae omnino nuUa est ^ nec natura Dei , aIioc[uin iii-

commutabiii frustra.loquerer : sed quoniam mutata est

deserendo Deum, et ipsa mutatio ejus malum est; raute-

tur conversa ad incommutabile bonum, in adjutorio ipsius

incommutabilis boni 5 et talis ejus mutatio erit a malo li-

beratio. Hanc admonilionem si spernis , duas adhuc cre-

dens esse naturas , unam mutabilem boni ,
quae raalo
permixta poiuit injustitiae consentire , alteram incommu-
tabilein mali^ quae nec bono mixta potuit consentire jus-
titiae, proximara illam pudendarn fabulam garrisexecrabiles
turpesque blaspheraias in fornicatione prurientium auriura
seminantera, ut sis in eorum grege, cle quibus praedictum

est ,
quod « erit tempus quando sanam doctrinam non
,

)) non sustinebunt sed ad sua desideria coacervabunt sibi

,

» magistros prurientesauribus, et a veritatequidemaudi--

» turasuum avertentes, adfabulasautemconvertentur'^. »
Si autem hanc admonitionem prudenter accipis, conversus
Philip. nr, 9. — 25 Tim. iv, 3.
330 S. AUGUSTINI CONTRA SECUNDINUM MAWICHJEUM.
ad incommutabilem Deum, mutatione laudabili fies in eis,
de quibus dicit Apostolus : « Fuistis aliquando tenebrne,
» nuncautem lux Domino*.» Quodnec Dei uaturae dici
in
posset, (|uia nunquam fuit mala et digna isto nomine te-
nebrarum 5 nec naturae mali ;
quae si esset , nunciuara
posset mutari, nec lux fieri : sed recte ac veraciter hoc
dictum est ei naturae, quae incommutabilis non est, sed
descrto incommutabili luminc, acjuofacta est, obtenebra-
aulem conversa fit lux, non in se, sed
tur in se; ad illud
inDomino. Non enim a se ipsa, quoniam non est lumen
verum, sed illuminata lucet, ab illo, de quo dictum est:
« Erat lumen verum quod illuminat omnem hominem
,

» venienteminhuncmundum*.» Hoccrede, hocintelhge,

hoc tene, si vis esse bonus participatione incoramutabilis
boni ,
quod non potes esse per te quod nec amittere, si
:

incommutabiliter hocesses ^ nec recipere posses, siincom-

mutabiliter hoc non esses.

« Ephes. V, 8. — » Joan. i, 9.
 S.AUR.AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

CONTRA ADVERSARIUM

LEGIS ET PROPHETARUM
LIBRI II*.

LIBER I.

In quo Yeteris Testamenti loca cALuaimosE reprehensa vinoicantur.

I. LiBRo'^, quem misistis, fratres dilectissimi , nescio

cujus haeretici, invento, sicut scripsistis , in platea raari-
tima, cum venalis codex ipse ferretur, et concurrentibus
turbis periculosa curiositate et delectatione legeretur , ut
quanto possem compendlo responderem ,
prius quaesivi
cnjusnam esset erroris. Non enira soli Manichaei Legera
Prophetasque condemnant sed et Marcionistae , et alii
;

nonnulli quorum sectae non ita innotuerunt popuhs chris-

tianis. Iste autem, cujus nomen in eodem hbro non com-

> Scripti circiter initium anni 420. Vide Retract. lib. 11, cap. 58. — ' Vide
D. Guillon, tom. xxii, pag. i32.
332 S. ALGUSTINI EPISCOPI
peri , Deum mundi fabricatorem cum Mani-
detestatar :

ch.Tci,quamvis librum Geneseos non accipiant alcjue ,

blasphement, Deum tamen bonum fiibricasse mundnm,

etsi ex aliena natura atque materia , confiteantur. Sed
quanquam non mihi apparuerit, cujus sectne slt iste blas-
phemus defendenda est adversus ejus linguam Scriptura
,

divina quam maledicis disputationibus insectatur. Et

,

quoniam quocjuo modo christianum se videri cupit unde ,

et ex Evangeho et ex Apostolo ponit ahqua testimonia 5

etiam Scripturis ad Novum Testamentum pertinentibus

refellendus est : ut ostendatur in reprehensione veterum
inconsideranlius quam versutius insanire.
II. Ac primum ,
quod pius poterat religioso ,
quaerit
iste impius ore sacrilego, quomodo accipiendum sit quod
scriptum est : « In principio fecit Deus coelum et terrarn '
: »

([uantjuam non addiderit « terram, » de qua post loquitur.

Quaerit ergo quo principio, ejus-ne quo idem Deus esse
coepit, an ex eo quo illum esse vacuum taeduit ? cui res-
pondetur, quia nec Deus esse coepit, nec eum vacationis
sucie taeduitj qui neque aliquando non fuit, nec cessando

torpuit, nec operando laboravit : nec sine coelo sedis in-

diguit , sedem tanquam fmitis erroribus
nec facto coelo
peregrinus invenit. Potens est enim beatissime manere in
semetipso, templo autem suo quod sunt omnes sancti et
Angeli et homines, sic impertiri habitationem suam ut
, ,

illi ex ipso habeant tale l)onum quo beali esse possint, non

ex eis ille talem domum sine qua beatus esse non possit.
Aut ergo sic intelligendum est quod scriptum est « In :

principio fecit Deus coeium et terram » ut principium sit ,

ex quo esse coeperunt; non enim Deo cooeterna semper

fuerunt , sed facta initium ex {|uo esse inciperent accepe-
runt : aut certe quia in principio sibi coaeterno fecit Deus
• Gen. 1, I.
 ,,

CO^TRA ADVERSARIUM LEGIS, LIB. I. 333

coelum et teiTam hoc , est , in imigenito Filio. Ipse est
enim Sapicntia, de qua dicit Apostolus : « Christum Dei
M virtutem et Dei sapientiam ^ » Et Deo qui fecit coelum
et terram, dicitur in Psalmo : « Omnia insapientia fecisli^.»
Aut si de Psalmo iste non vult accipere testimonium 5

Apostolum audiat de Christo loquentem « Quia in ipso :

)) condita sunt omnia, in coelo et in terra, visibilia et in-

» visibiha^. »

Deus igitur nec ccepit esse, nec desinet sed opera

III. :

ejus quaedam incipientia certo fme esse desistunt sicut ,

tempora et temporalia ; quaedam incipientia permanebunt,

sicut ipsa sanctorum hominum ,
quam percepturi sunt
vita seterna. Quod
non vidit, qui putavit esse dicen-
iste

dum ac definiendum, nullum esse sine fme principium :

nec ipsum potuit attendere numerum cujus initium est ,

ab uno, et fmis in nuUo. Nullus quippe numerus quamiibet

magnus, vel dicitur, vel si dici jam non potest, cogitatur,
cui non addi possit ut major sit. Et puto quod iste,
,

quamlibet hseresim sub nomine Christi teneat contra Chris-

tum, vitam sibi promitti in Christo, utique beatam, cujus
tunc poterit esse principium, cum vitse hujusmiserae fmis
fuerit. Respondeat itaque, beata illa vita, quam nonnegat
habituramvelhabereprincipium, utrum habitura, annon
habitura sit fmem ? Si dixerit habituram, quomodo se au-
debit dicere Christianum? Si dixerit non habituram, ubi
est quod ausus est dicere nuUum esse sine fme principium.?
IV. Quaerit etiam : Si mundus iste bonum ahquid est

cur non olim ex quod mehus

initio ab eo factum est,
fuit ? Quasi se ipso ahquid mehus Deus fecerit raundum :

aut ideo non debuerit hoc bonum fieri, qviia non est
sequale facienli. Quod autem quaerit, cur non istud olim
ex initio sit ? responsum habeat Imo vero olim ex initio :

' 1 Coi. 1 , 24« — ' Psal. cui, 24. — ^ Coloss. 1 , 16.

 ;:

334 S. AlJGUSTIM EPISCOFI

factum est : ex initio utique suo, non Dei, cui nullura est
iiiltium. Si autem lioc initium significari potuit, eo quod
dictum est : « \i\ principio lecit Deus' : » quid est quod
calumniatur velut interrogans, in quo principio fecerit
cum ipse rursus quaerat, cur non olim ex initio faclum
sit? Proinde sua verbailli replicanda sunt. Nam sicutipse
propter id quod scriptum est : « In principio fecit Deus
» coelum et terram, » argumentatur et dicit ; « In princi-
pio igitur quo ? ejus-ne quo idem Deus esse ccepit, an ex
eo quo illum essc vacuum taeduit » ita et nos ad id quod :

ait Cur non istud olim ex initio factum est ab eo ? res-

:

pondeamus, et dicamus ei Ex initio igitur quo? ejus-ne :

quo idem Deusesseccepit, an exeoquo ilium esse vacuum

toeduit ? Hoc quippe illi displicet quod non olim ex ini- ,

tio Deus fecerit coelum, cum dicit Gur non olim ex ini- :

tio ? Tanquam ex illo initio facere debuerit, ex quo est

ipse qui fecit. Gur non hic timuit, ne dicendo, ex inilio

ex quo est ipse Deus, eum debuisse facere coelum, dicere-
tur ei : Habet ergo Deus initium, ac per hoc secundiim
sententiam tuam habebitetfinem tu enim dixisti nuUura :

esseinitium sine fine. Porro si Deuscaret initio, quomodo

faceret aliquid ex initio ex quo ipse est ? Ac per hoc ex
initio fecit illo ex quo fecit , id est, ex quo coepit esse quod
fecit. Aut ergo Deus ipsorum nihil boni unt[uam fecit

aut secundum istum, quodcumque boni fecit, ex illo ini-

tio fecit ex quo ipse est ; et habenti initium, metuendus

est fmis : aut sanct.ie Scripturae verbisdebet acquiescere,
et intelJigere Deum, qui ex nulio coepit esse principio, fe-
cisse coelum in principio, vei ex quo coelum esse coepit,
vei in Fiiio^ qui Judaeis interrogantibus, quis esset, prin-
cipium se esse respondit ^.

V. Nisi forte dicturus est , aiiud initium, aiiud vero esse

« Gen. I, I. — » Joaa. viu, aS.
 :,

CONTRA. ADVERSARIUM LEGIS, LIB. I. 335

principium. Si ergo ita esset scriptum : In initio fecit Deus
ccelum et terram 5 nihil contra hoc iste moveretur ,
qui
dixit Cur non olim ex
: quandoquidem
initio factum est ?

legeret In initio fccit Deus; non existimans impium si

: ,

credatur Deus habere initium, sed non habere principium.

Quodsiita est, emendetur hoc auctore Evangelium, ubi
scriptum est « In principio erat Verbum^ Cur enim non
:

etiam hic iste dicat In principio igitur quo ? ejus-ne quo

:

idem Verbum esse coepit ? Et quia Deus erat Verbum ,

potest etiam sic dicere, quemadmodum in hoc librodixit

ejus-ne quo idem Deus esse coepit? Dicat hic, si placet,
etiam illam defmitivam suam , ubi audit : « In principio

» erat Verbum : » dicat eliam hic, si audet : Nulium est

principium sine fine^ ut ab ipsis etiam Manichaeis, qui eum
fortasse, quia inimicum Legi Prophetisque reperiunt, li-

bentissime legunt, judicetur insanus. Quia vero displicet

ei Deus qui fecit mundum cur non displicet per quem ,

factus est mundus ? de Christo enim scriptum est « In hoc :

» mundo erat, et mundus per eum factus est*.

VI. Intelligat utique Deum
bona posse, bonis au- facere
tem a se factis egere non posse
unde nec faciendis eguit, :

qui factis non eget. Sed summe bonus fecit omnia sibi ,

quidem imparia, sed tamen bona. Bonum quippe etiam

non summum imovero etiam infimum nisi a summo
, ,

bono esse non posset. Nimis autem de Deo male sentit

qui propterea bonum esse ahquid negat, quia aequale Deo
non esse cognoscit. Ita enim non erit ille summum, sed
infimum bonum, si quidquid eo minus est, jam non est
bonum. Porro si in rebus quas condidit, ea quee sunt
prima bona valde sunt imparia Conditori, quia ille fecit,

haec facta sunt^ profecto qui tahbus non eguit adaugen-

dani beatitudinera suam, multo rainus inferioribus atque
' Joan. i, I. — * Ibid. 10.
 :

336 S. AUGtJSTINI EPISCOPI

oninino infimis eguisse credendus est. Quae tamen lecit

tan(|uam bonorum omnium constitutor. Nam Dominus
Jcsus, per (.juem fiictus est mundus, non sola ca^estia,
sed eliam terrestria, eorumque terreslrium quae videntur
exigua, Deum creasse et creare sic indicat, cum dicit

« Si ergo lcjenum agri quod hodie est, et cras in clibanura

» miltitur, Deus sic vestit, quanto magis vos modicse fi-

» dei' ? » Unus ergo atque idem Deus est institutor coeli

et terrae, steliarum et herbarum, quidcjuid mensura, for-
ma, orc/ine suo constat in coeloelin terra, quidc[uid vivit

in coelo et in terra , c[uidquid sentit in ccclo et in terra,

quidquid inteUigit in coelo et in terra. Quae non so-
lum ilh a quo sunt conchta , scd ncc inter se esse
oportebat aequalia : et ideo sunt omnia. Nam si essent
aequalia, unum genus bonorum esset, non omnia. Nunc
vero ideo sunt omnia bona, c[uia sunt aliis alia mehora, e^

bonitas inferiorum addit laudibus mcliorum : et in rerun>

bonarum inaequalitate ipsa est jucunda gradatio ubi mi- ,

norum comparatio ampfiorum est commendatio.

YII. Ea veroquse dicuntur mala, aut vitia sunt rerum
bonarum, c[uae omnino extra res bonas per se ipsa alicubi
esse non possunt; aut supjihciapeccatorum, quae de jus-
titiae pulchritudine veniunt. Sed ipsa quoque vitia testi-

monium perhibentbonitati naturarum. Quod enim malura

est per vitium, profecto bonum est per naturam. Vitium
quip[^e contra naturam est ,
quia naturae nocet : nec no-
ceret, nisi bonum ejus minuerct. Non est ergo malum nisi

privatio boni. Ac per hoc nusquam est nisi in re ahqua

bona et si non summe bona quoniara summe bona in-
:
,

corruplibihs etimmutabihs perseverat, ut Deus est non ^

tamen nisi in bona, quoniam non nocet nisi minuendo

quod bonura est. Ac per hoc bona sine raahs esse possunt,
' Matth. VI, 3o.
 COTRA ADVERSA.RIO.M LEGIS, LIB. 1. 337
sicut ipse Deus, et quoeque superiora coelestia : mala vero
sine bonis essenon possunt. Si enim nihil nocenl mala ,

non sunt si autem nocent, bonum rainuunt et si amplius

: :

nocent, habent adhuc bonum quod minuant et si lotura :

consumunt, nihil naluroe remanebit cui noceatur : ac per

hoc nec malum quo noceatur, quando natura defue-
erit a

rit, cujus bonum nocendo minuatur.

VIII. Utrum aufem aliqua natura, hoc est, substantia

prorsus ad nihilura redigatur, disputatio subtilissima cst.
Sed fides veracissima Deo cantat : « Mutabis ea, et muta-
» buntur, lu autem idem ipse es^
Nec fecit igitur, nec »

bona nisi imrautabile bonura, quod est

regit rautabilia ,

Deus. Porro bona mutabilia proptereabonasunt, quoniam

a summo bono facta sunt^ propterea mutabilia, quia non
de ipso, sed de nihilo facta sunt. Quamobrera et ipsa
mortalia, quamvis ex aliqua parte poenalia sint eis quibus
sola iramortalitas potest perfectae beatitudinis implere
mensurara ^ habent tamen proprium decoris locura in pul-
chritudine temporum : sed majorquam humanus, etsen-
sus, quo talis palchritudo sentitur. Fides lamen illa quae
Deo suo dicit « Omnia in mensura et nuraero et pondere
:

))constituisti *, » quamvis amore vivendi conditionem

raortis exhorreat, Creatorera taraen oraniura bonorura

etiara de bonis rnortalibus laudat. Nam iste ipse qui re-
prehandit, nec Deum esse credit, cujus terrena opera vi-
det esse mortalia , eumdera sermonera suura, qui usque
adeo illi placuit, ut eum litteris memoriaeque mandaret.
nisi vocibus ad sua quacque verba pertinentibus, et inci-
pientibus tamen et deficientibus, implere non posset : ita

pnlchriludinem disputalionis, qua vult persuadere, quid-

quid oritur et raoritur bonum esse non posse, nisi orien-
tibus et raorientibus syllabis non potuit expiicare. Quid
' Psal ci, 'i^. — ' Sap XI, ui.

cxxxvi. 22
338 S. ADGUSTIM EPISCOVI

crgo mirum
si in tam magna univcrsitate naturae est ali-

quod infimum bonum in ordinibus tcmporum, t|uod non

pcrmansione rcrum,sicutnonnulla sublimia spiiiialia, sed
pro decore sui generis, imo atque terreno exortu occasu-
que sit pulchrum ?

IX. Qux cum non calumnietur dicenti Scrip-

ita sint,

Inroe : « lucem quia bona cst*. » Non solum

Vidit Deus
enim lucem qnani vocavit diem, et firmamentnm quod
vocavit coelum et solein et lunam et caetera sidera ve-
, :

rumetiam ligna et hcrbas, et in aquis ac tcrris quoecum-

que morlal-a, et creavit Dens summe bonus, et vidit quia
bona sunl in gencre at(|ue ordine suo. Nec timuit qui Spi-
ritu Dei revelaute scripsit hunc librum, futuros impios
reprehensores, vaniloquos, et mentis seductores, primitus
suae, deindealiorum, quosdelectatblasphcma loquacitas:
quia et ipsos in quantum homines sunt, in quantura cor-
pore atque aniraa rationali constant, in quantum mem-
bra corporis eorum suis distinguuntur otliciis , et con-
cordissima ditferentia in unitatem sune pacis mirabili
OTxlinatione consentiunt, in quantum anima eis naturali
excellentia praestat atque iraperat, inquantum sensus car-
nis quinque partitos implet ac vegetat, dissimili potentia,
sociali convenientia , in quantum etiam mente atque ra-
tione, quod bestialis anima non valet, potcst sapcreatque
intcUigere, vidit Deus quia boni sunt-, etideo creavit. Non
enim tantum creatos postea vidit ^ sed et creandos ante
praevidit quod perversa voluntate et coeco errore ma-
: et
Hgni suut, non ideo vidit quod non essentcreandi; prae-
vidit enim ubi sint ordinandi et sic eos ex eadem massa:

primae praevaricationis merito damnata fecit vasa irae^, si

usque in fidem in hac malignilate perdurant, ut prosint
vasis misericordiae, quo per eorum acumina vanitalis diii-
^ G«n. 1, 4« — ' Koiii. IX, 2i.
 contrA adversarium legis, jlib. I. 339
gentius arcana veritatis inquirant. « Magna quippe opera

» Domini, exquisita in omnes voluntates ejus^» Quid

autem mirum est ,
quia displicet human* stullitise quod
opera sua placent divinae sapientiae? quid estenim aliud:
« Vidit lucem quia i)ona est-, » nisi quia placuit ei ?

X. Sed iste vaniloquus blasphemator, qui scripsit li-

brum plenum, (in quo utinam opus

sacrilegis conviciis
ejus disphceret ei, et non pularet quia bonum est sed ,

videret qaia malum est,) videte quid dixerit u Adeo antea :

nescivit, inquit, lux (juid esset, ut modo eam primura

vidensoptimamjudicaret.» ErgoetDominus Jesus quando
audilis verbis Centurionis miratus est, et dixit Discipuiis
suis : « Amen dico vobis, non inveni tantam fidem in IS"
» rael^, » nescivit antea fides illa esset, ut tuuc eam
quid
primum videns optimam judicarel? An vero ahus eam in
corde Centurionis operabatur. quam ipse qui mirahatur?
Et profecto ampUus est unde possint blasphemare insi-r
pientes et infi lehis, quad miratus est Jesus (juantamcum-
que hominis fidem quam quod vidit Deus lucem quia
,

bona est. Potest enim quisque etiam soiita videre quia

bona sunt, hoc est, sibi ea placita comprobare quisquis :

autem miratur, profecto secundum consuetudinem qua

homines loquuntur, inopinatum atque improvisum sibi
esse significat quod miratur. Sed Jesus qui omnia praes^
ciebat, quod mirandum ahis comraendabat, mirando lau^-

dabat. Quid autem Deus vidit a se factum ,

quod non in
luce, quod ipse est, prius-vidit esse faciendum ? Et quid
tam necessario sancta Scriptura toties repeteret, quam
quodvidit Deus J)onaessequoe fecit, uthinc informaretur
pieJas fidehura, non pro humano sensu, qui saepe etiam
bonis rebus otfjnditur, quarum causas atque ordinem
nescit, de creatura visibili atqus invisibili judicare, sed
' Psal. cx, 2.-2 Gen. i, 4- — ^ Matth. viii, lo.

22.
340 S. IDGU&TIM EPISCOPI

laudanti Deo ciedere et discere? Tanlo enira quisque ta-

ciliiis aliquid proficiendo cognoscit ,
quanto rcligiosiu>,
antequam cognosceret, Deocredidit. Vidit ergo Dcus lu-
ccm quam lccit, quia bona cst, quonianiquod faciendMm
placebat ut fitret, factum placuit ut maneret, quantum
cuique manendi a tanlo fabricalore fue-
rei exislendi sivc

rat conslituenda mensura. Sed aliud est lux quod esl Deus,
aliud lux quam fccit Deus. Incomparabiliter autcm mdior
lux ipse qui fecit, nullo modo indigerel ea luce quam fccit.

Et unde iste calumniatur, cur non ista bona tam olim ,

quam olim est ipsc, fccerit Dcus-, hinc potius intclligen-

dum est, quod non ca fecerit eorum indigus, sine quibus
esse in sua perfccta beatitudine potuit sine initio scTnpi-
ternus. Ideo quippe istorum faciendorum causa sola Dei
bonitas fuit, quia necessilas ejus ulla non fnit. Quidquid
itaquc iste conviciatur Deo, quod velut tunc primum lu-
cem viderit qui fuisset lucis ignarus, quam sit insulsum
et vanum videret, si lucis ipse inlus aliquid habcrct.
XI. Quinetiam stultilia: scribentis assignat, quod tene-
bras dixerit sine initio semper fuisse, iucem vero initium
sumpsisse de tenebris : quasi legerit in eo libro , cui ca-
lumnialur, tenebras sempiternas : cum scriptum sit. « In
» principio fecit Deus coelum et terram : terra autem erat
» invisibilis et incomposita, et tenebroe erant super abys-
» sum^» Ex iilo ergo tenebrae esse coeperunt, ex quo
confusa moles coeii esse coepit ac tcrrae, antequam facta

essetlux, qua illuminaretur qriod sinc luce fuerat tcne-

brosum. Quid autem inconveniens^ si mundanse materiae
fuerant tenebrosa primordia, ut accedente luce , meiius
quod factumest reddcpetur^ et lanquam proficientis ho-
minis, quod postea futurum erat, hoc modosignificaretur
affectio ? Quanquam qui munere Dei potuerit perspicacius
'
GcD, 1, I, a.
 ,

K.'tCiTt\ ADVEl'.aAIUUM LEGlb, llfc. l. 341

ista rimari , inveniat fortasse m creatura ,
quse ita facta

narratur sine intervallis temporalium morarum, distinc-

tum mirahiliter ordiaem rerum. Neque enim materies om-
nino nihil est, de qua in libro S.ipienti<Te legitur : « Qui
» fecisti mundum de materia informi^ » Non ergo quia
informis dicta est, omninonihil est nec Deo fuit vel ipsa
:

co<eterna, tanquam a nullo facta nec alius eam fecit, ut

:

haberet Deus de qua faceret raundum. Absit enim ut di-

, catur omnipotens non potuisse facere, nisi unde faceret
inveniret. Ergo et ipsam Deus fecit. Nec mala est putanda,
quia informis : sed bona est intelligenda, quia formabilis,
id est, forfnalionis capax. Quoniam si boni aliquid est
forma , nonnihil est boni esse capacem boni. Sicut vox
confusa est clamor sine verbis, vox vero arliculatafitcum
formatur in verba : est ergo illa formabilis, ista formala;
illa formam capit, ista quae habet nam quidhorum
quae :

unde fiat, in promptu est. Neque enim quisquam dixerit

de verbis fieri sonum vocis sed potius de voce fieri verba
:

sonantia quis^non inteUigat?

XII. Nec putandus est Deus informem prius fecisse
materiam et in|ervallo aliquo interposito temporis for~
,

masse (juod inforrae prius fecerat : sed sicut a loquente

fiunt verba sonantia, ubinon prius vox informis post acci-
pit Ibrmam^ sed formata profertur ita intelligendus est ^

Deus de materia quidem informi fecisse mundum, sed si-

mul eam concreasse cum mundo. Non tamen inutiliter
prius narratur unde aiiquid fit, et postea quod inde fit?
quia etsi potest utrumque simul fieri, non simul potest
utrumque narrari.
XIII. Sive ergo prius nomine coeli et terrae, vel terrse
invisibilis et incompositoe atque abyssi tenebrosae, raale-
ries ipsa informis significata est rerum notarum appeila-
';.Sap. XI, i8.
342 S. JkUGUSTINI EPI8C0P1

tionibus ;
quia ipsa prorsus igno(a est humanis sensibus,
et vix utcainc|ue inlclligitur, cum res in deterius commu-
tantur-, tancjuam ei propinc|uc't c|uid([ue dcfbrmius, iicc

preveniat tamen ad illam inrormilalem quantulacumque

vcl visibilis remancns vel intelligibilis spccies : sive per
ceelum et terram generaliter prius insinuata sit spiritalis

corporaIis(|ue natura quod liic salva

: sive aliquid aliud,
fidei regula intelligi potest Deum tamen verum et sum- :

mum et bonuni fecisse cuncta qute ccrnimus, etquae me-

liora non cernimus, (juamvis modus quo ea iecerit com-
prehendi htimana mente non possit, dubitare fas non est.
Sed cum istis inc^oclisblasphematoribus Litterarum sacra-
rum non ca rationum sublililalc ageudum est, qua ista

qua?renda sunt et inter pacificos Dei filios disputanda.

XIV. Sed b\ putat iste adversus libros Legis et Prophe-
[arum se nosse, quod dicit se scire, summum Deum in-
«lomparabilem splendorem incomprchensibilis esse lucis:
primo audireab eo vellcm, cujuslucis existimet essesplen-*
dorem summnm Deum^ utruni et ipsa lux Deus sit, et
utrum Patrem intelligat lucem ejusque splendorem uni- ,

genitum Filium, quem tamen confessus est summum

Deum. Quod si itasentit, approboetlaudo. Sedquodeum
quem credit esse lumen de lumine, vel incomparabilem
splendorem incomprehensibilis lucis, non credit esse opi-
ficem mundi, improboetculpo cum ibi legat Mundus : : (c

))per eum factus est;» ubi legit (cErat lumen verura :

» qiiod illuminat omnem hominem venienlem in hunc

» mundum*. » Improbo eliam si nescit, magisque im- ,

probo atque detestor, si scit, et insidiatur utdecipiat nes-

cienles in veteribus prius divinis Litterisscriptum : (cAcce-
y> ditead eum, ct illuminamini'^.)) Et, ((ProeceplumDomini
» lucidum iiluminans oculos^. » Et, (( lllumina occulos
•
Joan. I, 9 e! to. — ^ P«al. xxxui, 6. — ^ Id. xviu, g.
 :

CONTRA ADVERSARIOM LEGIS, LIB. I. 843

j» unquam obdormiam in mortem*. » Neque
raeos, ne
enim hoc orabat bomo ulique mortalis, nc unquam cor-
pore moreretur, aut corporalibus oculissomnus ne veniret
optabat : sed eos ulique oculos sibi illuminari petebat,
de quibus Apostolus dicit : « Illurainatos oculos cordis
» vestri^. »

XV. Porro si huic displicet , lucera initiura surapsisse

de tenebris, etiam hoc enim verbis garrulee vanitatis exa~
gitat j eidem Apostolo hoc dicat, qui scribens ad fideles,
ait : «Fuistis aliquando tenebroe, nunc autem lux in Do-
» mino^. Quis enim hoc fecit, nisi ille, qui, cum tenebrae
essent super abyssum, dixit : «Fiallux, etfactaestlux^? »

Quod apeitius alio loco idem Apostolus expressit, dicens:

» Deus qui dixit de tenebris lumen ciarescere , claruit
» in cordibus nostris^.» Si autem hoc putat Scripturis
deesse propheticis ,
quod Filius sit lumen de lumine,
vel splendor lucis , legat quod in eisdera litteris legitur
de Sapientia : «Candor est enim lucis aeternae®. » Aut
illud in prophetico Psahno : « Cantate Domino can-
» ticumnovum cantate Domino omnis lerra cantate
, :

» Domino et benedicite nomen ejus, bene nunliate diem

» ex die salutare ejus''. » Quis est enim dies ex die,
nisi Filius lumen de lumine ? Salutare autem Dei esse
Christura legat in Evangelio , dicente Siraeone sene,
quando ijlum cognovit in manibus malris , carne mini-
mum, spiritu maximum , acceptoque in manus suas ait

<( Nunc servum tuum, Domine, secundum ver-

dimittis
» bum tuum in pace j quoniam viderunt ocuii mei salutare
» tuum^. »
XVI. Hic si responderit, aliam esse lucem de qua dic-
tura est : « Fuistis aliquando tenebrae, nunc autem lux in
' Psal. XII, 14. — * Eplies. 1, 18. — ^ Id. v, 8. — 4 Cen. i, 3 — 5 2 Cor.
IV, 6. — 6 Sap. VI), -jS. — 7 Psal. xcv, i. — ^ Luc. 11, 29 et 3o.
344 S. lUGlJSTlNl EPISCOPI

w Domino '
; » qnia spiritalis ln\ montis est ista, non carnis :

aliam vero illam de qua s.Tiplum est : « Dixit Deus ; Fiat

» lux, et faola est Inx*^, qune acl oculos pertinet corpora-
les : primo confilebitur a luce summa, (|uod esl ipse Deiis,
fieri potuisse qualemcum(|ue infimam lucem, bonam ta-
men. Deinde, unde scit eiiam qualis et i|uanta sit? pos-
tremo ntrum spirilalis, an corporalis ? Nisi forte fideles
homines qui (|uandiu snnt in corpore, peregrinantur a
,

Domino^, possunt jam merito ipsius fidei lux vocari, et

Angeli non possunt qui semper vident facieni Patris?
,

Unde ergo scit, utrum talis lux primitus facla sit ? Unde
scitquomodo in illa luce vespere et mane possit intelligi?
,

Quomodo denique senario numero prnesentata fucrit ope-

Tibus Dei , et in ea septima requieverit Deus, unde ad istos

dies nobis notissimos ,

qni solis circuitu revolvuntur, sep-
tenarii ipsius numeri quaedam forma trauslata est? Sed et

si lux facta est corporalis, unde novit quomodo esse po-

tuerit ante solem et ante firmamentum ,
quod ccelum
postea nuncupatum est, remota ab aspeclibus terrenorum
in superioribus partibus mundi , ut solus Deus interillam
tenebrasque divideret ? Nam inter istas tenebras quae no-
bis faciunt notissimam noctem, et lucem (|une nobis facit
notissimum diem, luminaria nobis visibilia, ut dividerent,
imperavit. Quis autem ferat, quamvis non sit indignan-
dum potius quam ridendum , indicare istum nobis quod
diem horae designent, horas autem soi discernat atque
disterminet, et velle ut credamus ((uod Moyses ista nes-
cierit, et ideo diem antequam sol fieret nominaverit? Sed

conveniant homines ad librum istius audiendum , et pro-

ponalur eis quid sit credibdius, utrum istum nescire
quamdamlucem et qucmdam quem sciebatMoyses; diem,
an Moysen nescisse istam lucem ac diem quem non ,

' Ephes. V, 8.-2 Gen. i, .^. — ^ 2 Cor, v. — 4,Mattb. 1, 10.

 , :

CO^TRA A.DVERSARIOM LEnlS, LIB. I. 345

solum iste , veiumetiara qui verba ejus non intelligunt

sciunt.
XVII. Quid quod etiam de aquarum congregatione in-
gerit nescio quis imperitissimus quoestionem imovero ;

nonquoestionem, sed reprehensionem, tanquam non recte

dictum sit : « Congregentur aquae in congregationem
» unam, et appareat arida* ; » eo quodaquis omnia tene-
bantur ; ignorans quemadmodum aqua in aerios vapores

tenuata rarescat , et ncbulosa caligine multum occupet

spatii , exiguum vero si congregata densetur, nec jam levis
volitet, sed gravis fluitet. Quid ergo mirum, si rara terram
texerat , spissata nudavit? Quid si etiam divino nutu in
Tnagnos sinus terroe subsedit, atque ila quidquid naturse
humidae per totum ejus jacebat, in partes concavas con-
fluens, recessit a caeteris, et quod operiebat aperuit, con-
gregata in humiliora succumbentia qua mare interflueret
et circumfueret, atque altiora deserens qua orbis emine-
retPOmitto quod potest hic intelligi significatum esse,
quod informis illa materies aquae vel abyssi vocabulo insi-
nuata sit , et species acceperit duorum istorum gravium
elementorum , humoris et humi et ideo dictum esse
: :

« Congregetur aqua, quoniam labilis et mobihs ei species

»

data est « appareat autem arida, » quia immobilis fixa est.

:

Nam iflud quod magis Propheta hbri hujus auctor intendit,

ut ejus narratio rerum factarum esset etiam praefiguratio
futurarum, nonestcontensiosis etinfidelibussensibus inge-
rendum. Cum ergo tot exitus pie quoerentibus pateant, ne
temere tanta reprehendalur auctoritas, unde iste nisi dia-

bolico instinclu in eis rebus ehgit calumniari, quas non

est idoneus perscrutari?
XVIII. Quod vero in hominis conditorem Deum caecus
et ingratus invehitur, et audet dicere « Ei qui se finxit
'
Gen. I, 9.
346 S. AVGTJSTINl EPISCOPI

» Quare sic me fecisli' ? » cum omnino quomodo sit fac-

tus ignoret, mullum pr.Tcipilis menlis audacla est. Sed
vasa ira pcrmilLuiUur isla garrire, ut tanquam de negli-
genlice somno cxcilenlur vasa misericordice, ct studio res-
pondendi pcslilcnlibusmalcdiclis, adhibeant curam salu-
bribus dictis. Ecce cnim in eo quod rcprehendit iste
hominis Conditorem, quia prohibuerit eum sumere cibum
dignoscentioe boniet mali-, tanquam eura pecoribus parem
esse vohiisset ncscicntibus isla disccrnere, ct hocei ncgas-
set cui potcstalemdcdissctin beslias, quo solohomosupe-
rat bcslias, (juam necessarium estvitaehcne agend:)?, quod
discimus quoedam infeliciter disci, et fehcius nonnuUa
nesciri. Morbos cnim ct dolores quanto felicius nescire-

mus? Si ergo mcdicus nos ab ahc[uo cibo prohiberet, quo

accepto aegrotaturos esseproesciret,- et ob hoc appellaret

eumdem cibum dignoscentise sanitalisetimbcciliilalis, eo

quod per ipsum homo cum segrotare coepisset,,experiendo
dignoscerct quid intcresset inter contractam malam vale-
tudinem et perditam sanitatemj quodutiquc meiius igno-
rasset, et in illa quam perdiditsanitate mansisset, crcdens
medico per obedientiam, non morbo per expcrientiam :

numquid talem medicum invidisse nobis ejusmodi scien-

liam diccremus ? Quis dubitet malum esse peccatum? Et

tamen cum laude dictum est de Domino Jcsu Christo,

quia non noverat pcccatum^. Non crgo novcrat hoc ma-
lum, atque ideo illam unde Adam prohibitus est, boni et
mali dignoscenliam non habebat. llic si quaeratur quo- ,

modo quod n6n noverat arguebat ? Neque enim pcccata

,

non arguebat? «Omnia autem quae arguuntur, sicut di-

cit Apostolus , » a lumine manifestantur''. » Quomodo

igitur aquo argucbantur, ignorabantur ? Nonne reclissime
respondcbilur Et noverat, et non noverat? Rcctissime
:

' Rom. IX, 20. — ^ X Cor. v. — 3 Matlh. i, lo. — 4 Eplies. v, i3.

 ,

CONTRA ADVERSARIDM LEGIS, LIB. I. 347

omnino : noverat enim per sapienliam, non noverat per
experientiam. Huiciiaquediviniiesapientiae credere debuit
Adam, ut ab illa mali scientia qua3 fit per experienliam
praecepto Dei obediens temperaret. Sic enim malum nes-
cisset, nisi fecisset. Fecit non Deo. Nihilcnim
autem sibi,

facere potuit voluntate inobedientiae, nisi quod ipse pate-

retur Jege justitioe. Haec est namque pcena inobedienti
homini reddila in semetipso, ut ci vicissim non obediatur
nec a semetipso. De qua re uberius in aliis, et maxime in
quarto decimo libro de Civitate Dei disputavimus.
XIX. Nunc autem brevitcr responderim adid quod ait

iste, hominis institutorem a magno bono prohibuisse quem

fecerat, dum eum pecori similem sine dignoscentia boni
et mali esse voluisset. Hoec cnim dignoscentia non est
beati hominis sapienlia, sed miseri experientia : undc lig-

num nomen accepit, a cujus cibo est homo prohibitus,

ut obedientia commendaretur quae maxima est virtus et ,

ut sic dixcrim omnium origo materque virtutum in ea

, ,

natura cui sic datum est arbitrium iiberae voluntatis, eara

tamen nccesse sit vivere sub potestatemelioris. Quanquam

non defuerint quibus visum est illam dignoscentiam boni
etmali, magnum aiiquod bonum fuisse cujus capaces :

nondum fuerunt qui hanc usurpantesconlra velitum, per

inobedientiam peccaverunt.
XX. Quibus autem videtur sic hominem fieri debuisse,
ut peccare noUet; non eis dispUceat sic esse factum, ut
non posset peccare si nollet. Numquid cnim si melior esset
qui non posset peccare, ideo non bene factus estqui pos-
set et non peccare? Aut vero usque adeo desipiendum
est , ut homo vidcat melius ahquid fieri debuisse , et hoc
Deum vidisse non putet 5 aut putet vidisse , et credat fa-
cere noluisse ^ aut voiuisse quidem, sed minime potuisse ?

Avertat hoc Deus a cordibus piorum. Si ergo ratio recta

348 s. AiiftusTrNi rpiscopi

demonslrat, rationalpm creaturam illam esse meliorem ,

quae nulla inobedlcntia dcserit Deum, quam istamquaeita

desernil : sciat quisquis hoc sapit, nec illam deesse coelesti-
hus rebus (lu;^ nun(|uam d(?serit Deum, nec islam ila esse
factam ut ali(|iia necessitate d(^serere cogeretur Heum : et
qnia voluntate deseruit, nihii ex hoe diminutum sapien-
tissimis dispositionibus [)ei ,
qui el malis bene et perversis

recte utitiir, et de humano genere juste meritotjue dam-

nato familiam sanclam at^jue numerosam non ,
cjusme-
rito, sed gratia sua factam, in .Teternum regnum se trans-
laturum esse testatur.
XXI. Qune cum ita sint, nec Deus occultare debuit
lignum, quod propter consecuturam hfxminis miseriam, si
ex illo contra prohihitionem usurpato dignosceret a quo
bono decidisset, et in quod malum incidisset, appeilavit
lignum dignoscentine boni et mali. Cur enim occultaret
de quo mandatum dabat, et per quod obedientiam com-
mendabat ? Nec ignarus fuit boniinem peccaturum sed :

simiil etiam, quid justi et boni fuerat et de peccante fac-

turus, summa uliqi?!e divinitate praescivit. Nec instiluit
quod obesset, si homo sibi obesse noluisset sed potius :

instituit quod prodesset; quia homo noii sine bona mer-

cede obedientiam custodisset, et non sine utili excmplo,

uteam sancti ejus posteri custodirent, poenas inobedien-
tioe persolvisset. Nec voluit quod non potuit : hoc enim
voluit, ut aut obediens homo esset, impune
aut inobediens
non esset. Nec infructuose voluit, quod homo non fuerat
servaturus ,
jubere : quia poena contemptoris docuit alios
obedire. Nec in homine pars Dei restilit Deo quia si ho- :

minis anima pars Dei esset, nec a se ipsa nec ab aliquo ,

decipi, nec ad aliquid male faciendum, sive patiendum,

ulla necessitate compelii , nec in melius vel deterius mu-
tari oranino potuisset.
 COWTRA ADVERSARIUM LEGI3, HB. I. 349
• XXII. FJatus autem ille Dei qui liominem animavit,
factus est ab ipso non de ipso. Quia nec hominis fla-
,

tus, hominis pars est ; nec homo eum facit de se ipso, sed

ex aerio halilu sumpto et eft^uso : Deus vero potuit et de

nihilo, et vivum rationalemque, (juod non potest homo.
Quaravis nonnulii existiment non tuncanimatum primum
hominem, quando Deus in ejus faciem sufllavit, et factus
est in animam vivam^ sed tunc accepisse Spiritum sanc-
tum. Quodhbet autem horum credibihus ostendatur, unde
nunc longum est disputare ^ animam lamen non esse par-
tem Dei, nec de substanlia et natura ejus creatam sive
prolatam, sed ex nihilo factam, dubitare fas non est.

XXIti. Non itaque, sicutait iste blasphemus, invenitur

serpens in loco meliore quam Deus, quia proevaluit deci-
pere hominem quem enim modohomo
fecerat Deus. Nullo
deciperetur, non in se exaltato cordo recessisset a Deo.
si

Vera quippe, quoniam divina est, illa sententia « Ante :

ruinam exaltatur cor ^ » Et ubi contra Deum exaltatur,

•»

ibi ab illo deseritur, et in se tenebratur. Quid autem mi-

rum, si dum tenebratur, nescit quid sequatur : quoniara

non a se ipso lumen est, sed ab illo qui est lumen illumina-
tur, Quod ergo Deus scmper invictus sit, etiam homo victus
ostendit : quia victus non fuisset, si ab inviclo non reces-
sisset. Quomodo est autem victor hominis deceptor, cum
a semetipso sit etiam ipse deceplus ? Unde et ille qui dece-
pit, et ille quem decepit, ambo decepti sunt, recedendo
ab eo qui non potest decipi; et ambo sunt victi, rece-
dendo ab eo qui non potest vinci. A quo utique qui plus
recedit plus vincitur quia tanlo est inferior, quanto de-
, ^

terior. Et ideo nccesse est, ut qui raalum slteri prius infe-

rendo vincere videtur, amphus ipse bonum amittendo

vincatur : nec fieri potest ut ei sit locus mehor, cum causa

' Prov. XVI. i8.

 ,:

360 ». AUGUSTINl EPISCOPI

sit Et quod ad tempiis prnevaluissc visus est diabo-'
pfjor.

lashomine siiperato, eliam sic iti oelernum viclus cst ho-

mine reparato. Nec Dei confitentis verba sunt, setl potius
exprobrantis : « Ecce Adam factus est tanquam unus ex
» nobis*. )) Sicut et Apostolus ubi dicit : k Donate mihi
n hanc injuriam'^, )) uti(jue a contrario vult intelfigi, si

adsit pronuntialor doctus, non calumnialor indoctus.

XXIV. Porro autem cui displicet peccalor proliibitus a
ligno vilac, quid nisi impune vuit malevivere? Nec mag-
num erat Deo, et alio quolibet modo vitam subtrahere
homini quem vivere noluisset sed quoniam rationales
:

animae de sapientia vivunt, quarum mors cst insipientia,

hujus rei significandae gratia lignum vitae in paradiso fructu
suo mori hominem nec corpore sineret. Quod ergo inde
separatus traditus est morti, consumendus jctate, (juod
nequaquam illi accidisset, si semper codem cibo frueretur,
significatum est quod prius ab spiritali vilae ligno propter
pcccatum anima ejusexclusa est, et ita quadanr sua inte-
ri.ore morte jam mortua. Nam de sapientia scriptum est

« Lignum vitoe est amplectentibus eam^. » Quod iste non

intelligens ait : (( Quatenus ergo ante maiedictum immor-

talis homo perpetuo vivere poterat, qui nondum ex ista

arbore cibum sumpserat?» Quasi ei ali(|uis dixerit , aut

in illo libro alicubi legerit,
rat ex cibo arboris vilas.
quoniam inde
vetustate consumeretur
ex peccati poena jam
quod nondum Adam sumpse-
Quin potius inteiligendus est
illi vila in corpore perpetua suppetebat , ne
«•«tatis, ad hoc inde prohibitus, ut
illi esset nccessitas morlis.

XXV. « Quomodo, inquit, ex Dei maledicto mori coe-

perit, cum vita ipsa nunquam ex ipso inilium sumpserit? »

Quasi optaverit ei Deus mortem, sicut homo homini : ac

non Dei verba ad sententiam petineant punieiitis, non ad
'
Gen. III, 22. — ^ 2 Cor. xii, i3. — ^ Prov. iii, i8.
 CONTKA ADVEB.S1RIUM LEGIS, LIB. I. 351
iram maledicentis. Panire aiitem morte corporali, fnit a
ritae arbore separare, cam jam fuisset spiritaliter mortuus,

aniraoiiliqae separatus ab alimeuto sapientiae. Deus ita-

que quid ei contigisset in animo, significare voluit, sepa-
randoeum a ligno vitne, quo significabatur sapientia.
XXVI. « Sed ista, inquit, arbor quae in paradiso vitae

fructus ferebat, cui proderat? » Cui , nisi iliis primis ho-

minibus, masculo et foerainae , qui in paradiso fuerant
constituti? Deinde istis de paradiso pro merito suae ini-

quilatis ejectis raansit ad memoriam significandce spiritalis

arboris vitae : quod est, ut dixiraus , ipsa sapienlia, beata-

rum cibus immutabilis animarum.Utrum autem illo cibo
vescatur nunc Enoch
aliquis, nisi forteet Elias, non temere

asseverandura puto iigno tamen illo vitae quod est in

:
,

spiritah paradiso, nisialerenturanimae beatorum, non pro

munere pietatis etfideiissimae confessionis, latronis animae
credentis in Christum legeremus paradisum eodem die
fuisse concessum « Amen, inquit, dico libi, hodie me-
:

» cum eris in paradiso^ » Esse autem ibi cum Christo,

hoc est essecum vitT ligno. Ipse est quippe Sapientia, de

qua ut superius commemoravi scriptum est « Lignura
, , :

» vitae est amplectentibus eam~. »

XXVII. Numquidnam et hoc refelicndum est, quod
veiut acute, ut sibi videtur, irridet? Primo Deum non
prsescisse quod contigit : deinde implere non valuisse quod
magnopere cogitavit : tertio ad maiedictum se convertisse
superatum. Unde scit Deum non praecisse quod conligit?
An quiacontigitPQuinimo si noncontigisset, nullo modo
id praescisset futurum, quianoneratfuturum. Autsiprop-
terea putat non praescisse, quia si prxscisset, ne conlinge-
ret providisset : potest hoc et de Christo dicere, qui taien-
tum dedit homini nihil acquisitux'o*; quod proplerea
' Luc. xxui, 43. — ' Prov. nr, t8. — ^ Matth. xxv, i5.
352 S. AUGUSTIM EPISCOPI

utique dederat, ut ejus aujerelur pecunia, quidquid est

quod illa significat. Ergo quia cotili|j;it, ut ille sua pigriiia
nihil acquireret, hoc non prfescivit ille qui dedit? Dicere
liam', non implesse dehoclucroChtistum quod magno-
pere cogitavit. Potest et illud terlium, ad maledictum se
convertisse superatum, quoniam dixit : « Ligate illi manus
» et pedes, et projicite eum in tenebras cxleriores'^ : » sicut

Adam dictum est, ut a Jigno vitae separatus morte etiam

corporis plecteretur-*. Huic enim homini diserto, defi-
cientismalediclum videtur, potentisimperium. Dicat ergo
impotentem Chrislum, quoniam de acquirenda spiritaH
pecunia non potuilquod cupiebateilicere :dicat aemulum
ac malitiosum, quod servo suo inviderit lucem ac salulem,
quem projici jussit in tenebras, ubi esset flelus et stridor

dentium. autem de Chrislo ista non dicit, nehocmodo

Si

se indicetnon esse Christianum; cur audet dicere de ho-

minis conditore et peccati merito damnatore quod non ,

audet dicere de hominis redemptore, et siejus praecepta

contcmpserit, pcena selernae mortis ultore, eodem ipso
scilicet ? Nam in quem alium nisi in Christum haec maJe-
dicta nesciens iste jaculatur? quandoquidem iile ait : « Si

» crederetis Moysi, crederelis et mihi, de me enim iile

» scripsit*. ') Quid enim Pater sine Fdio, vcltunc fecit, veJ
unquam facit? Si ergo saJubriter, non soJum l^onitatem,
verumetiam severitatem Dei sancta Scriptura commendat,
quoniam etamatur Deusutiiiteret timctur, undeApostoIus
eodem loco utrumque commemorat dicens : <• Vides ergo
» bonitatem etseveritatem Dei^ : » quid est quod isle insa-
nus et pracceps, cnm christianum esse se jactct, hoc repre-
henditinDeo Prophetarum,quod iuDeo invenit Aposlolo-
rum quoniam idem Deus
: est el illorum, et islorum ?

» Suhaudi. potest. — ''

Matth. «u, i3. - ^ Gen. iii, i^, — 4 Jo.in. v,

46; Gen, xux, lo. et Deut. xviii, i5. — * Rom. xi, 22.
 ,

CONTRA ADVERsARIXJM LEGIS, LIB. I. 353

XXVIII. Quod autem de illo commemoravi qiiem pi- ,

grum servum misit in tenebras exterioresseverilas Dei, iibi

neque futurorum improvidus dicitur quia tali pecuniam
suam credidit, nec impotens quia utbeneageret non ipse
rexit, ipse correxit, nec oemulus ac malitiosus quod a luce
separatum in tenebras misit : hoc de omnibus poenis ho-
minum, quae leguntur in Propheticis libris inflictse fuisse
peccantibus, debet fidelis lector advertere. Hoc ergo etiam
de diluvio. Neque enim Dominus Jesus non tale aliquid
futurum in suo praenuntiavit adventu, quando ait : « Sicut

)) in diebus Noe manducabant, bibebant, novellabant

» sedificabant , nubebant , uxores ducebant , venit dilu-
» vium et perdidit omnes 5 Filii ho-
sic erit et adventus
» minis^ » HocetdeobdurationecordisPharaonis. Neque
enim Novi Testamenti non dicunt de quibusdam
litterae :

» Tradidit illos Deus in reprobam mentem, ut faciantquse

» non conveniunt'. » Hoc de spiritu mendaci, quemDeus,

qui bene utitur etiam malis, justissimo judicioad impium

regem decipiendum misit sicut Michseas propheta sibi in
,

visione prophetica demonstratum esse testatur'. Neque

enim dubitavit tale ali((uid dicere apostolus Paulus, cum
se sciret verissime dicere, ubi ait « Mittet illis Deus ope- :

» rationem erroris, ut credant mendacio, et judicentur

» omnes qui non crediderunt veritati sed consenserunt ,

» iniquitati*. » Hoc de facto per Moysen cui Deus dixit: ,

« Accipe omnes duces populi et victima illos Domino ,

» contra solem^ : » hoc est, in manifesto per diem. Vel

quod factum idolum Moyses ita vindicavit , ut nec proximo
suo quisque parceret^ ferro perimens impios^. Nequeenim
et Dominus Jesus non dixit : « Eos autem qui noluerunt
» me regnare sibi , adducite, et interficite coram me". »

'
Luc. XVII , 26, 27. —
^ Rom. i , 28. — ^3 hej;. xxii , 19, etc. —
4 1 Thess. 11, 10. — 5 Num. xxv, 4- — ^ Exod. xxxii, 27. — 7 Luc. xix, 'ij.

CXXXVl. 23
 354 S. A.UGtJSTlINl EPISCOIM

Ubi protocto^ quia morlem sigiiiticat animarum, magis est

utique illa tidelibus horrenda et metuenda quam corpo-
rum. Unde idem Dominus dicit : « Nolite timere eos qui
M occidunt corpus, animam autem non possunt occidere 5

)) sed potius eum timete qui potest animam

, et corpus
)) pcrdere in gehennam '. »
XXIX. Hujus generis mortes, per quas animae mittun-
tur in gehcnnam, si quis fideli mente, ut dignum est, co-
gitaverit , valde viliter aestimabit quamiibet ingentissimam
stragem et saaguinis fluviosmortaliumcorporum, et quo-
modocumque quandocumque moriturorum. Qnas Cfedes
iste exaggerans, et scolastica vanitate describens, ad blas-
phemandum Deum ,
qui talibus mortibus eos quibus hu-
jusmodi terror utilis fuerat, flagellabat , horrorem incutit
mortalibus sensibus, et ahquid se agere putat, calces ad-
versus slimulum jaciendo ut cum de morte carnis accu-
:

sat Dei providentiam, morte cordis mittaturingehennam.

Quis autem utriuslibet sexus homo uon mallet gladio
trucidari, etiam ilio modoquo trucidavit sacerdos Phinees
foniicarios "^,
in ipso compiexu nef ariae voiuptatis, terribile
constitueas adversus execrandas libidines ultionis exem-
plum, propter quod Deo maxime placuit : inquam,
quis ,

nou maliet taii geuere mo"^tis interfici, quis non postremo

igne consumi, vei ferinis marsibus per ipsa pudenda la-
niari, quam mitti in geliennam ignis aeterniPGur igitur
Deus Christianorum peccautes taiibus mortibus puniat, ut
post corporis interitum transitorium, sequatur in gehenna
sine fine suppiicium, nisiquia Testaraenti utriusque unus
est Deus? Nam possent Judaei dicere adversus hujus im-
pietatero, quamtumiibet exaggeret beiia, caedes, vulnera,
funera, sanguinem , longe imcomparabiliter Deo nostro
Deum se habere mitiorem, ionge sciiicet mitius punien-
« Matlli. X, 28. - ' Nuin. xxv, 8.
 :

CONTRA. Adversakium LEGIS, LIB. I. 365

tera transitoriis mortibuscorporum, quam flammis perpe-
tuisgehennarum.
XXX. « At enim propterea videtur huic Deus Legis et
Prophetarum, qui unus et verus est Deus, crimine crude-
litatis arguendus, quia propter levissimas causas vel etiam
erubescendas, poenam mortis vel corporalis inflixit ; quod
David populum numerasset^; quod infantes sicut iste ,

dicit, fdii Heli sacerdotis, de ollis vel cacabis Deo praepa-

ratis aliquiddegustassent'^? » Qua in re non disputoquan-

lum et quara perniciosum elationis vitium tam sancto viro,
ut vcllet Deipopulum numerare, subrepserit, eorumque
mortibus non fleternis, sed jam jamque humana conditione

ventnris, et celeritertransituris, fueritflagellatus, quorum

fuerat multitudine inflalus. Ncc dico fiiios Heh nonfuisse
infantes, ut iste loquilur, nesciens quid loqualur^ sed ejus
aetatis,qua possent et deberent, pro sacrilego ausu quo se
Domino Deo in sacrificiis prseferebant^ digna coercitione
cohiberi quod neglectum Deus, non sibi consulens sed
: ,

populo cui rehgio pietasque profuisset, bello etiam vindi-

cavit ubi Dei timorem potuerunt augere victuri per eo-
:
,

rum mortes, qui fuerant, etsi senescerent, post non longa

temporum spatia niorituri. Mortibus quippe corporum le-
gimus ahos etiam mortuos propter non sua, sed ahena ,

peccata^ ubi magis est in dolore cordis pJaga viventium,

:

quam in resolutione carnis poona morientium 5 ubi animae

de corporibus exeuntes, habent causas suas vel bonas vel
malas, non propterea gravatae ,
quia exutae : animarum
vero morte ahus pro aho plectitur nemo. Sed hoc dico,
quantum existimet iste fuisse peccatum, quod in convivio
nuptiahinventus est homo vestem non habens nuptialem
puto si humana consideratione ista metiamur , huic ah-
quantulum sutlicere debuit erubescere^ et ut plurimum
»
2 Reg. XXIV, 2. — 2 I Reg, ji^ ,^. — 3 id. (y, 18.

23.
356 S. AUGUSXiKl EPISCOPl
iiivitanlis iridigiialio protenderctur , vestem mutare com-
pelli : et tamon dictum est : « Ligate illi manus et pcdes,
» ct projicite eum in tenebras exteriores , ibi erit fletus et

» stridor dentium K » Sed dicet, non levem culpam signi-

ficat, veslem non habuissc nuptialem, quoniam ista parva
magnarum signa sunt rcrum. Sic crgo et sacrilicia visibi -
lia cum sint in terrcnis rebus exigua, magnarum et divi-
,

narum signa sunt rerura in quibus fiiii sacerdotis se ipsi :

Deo, cujus honor in sacrificiis attenditur ,

praeferebant.
Non autem ille sed tantum
conviva se prsetuht sponso ^

non congruit, quia nuptialem tunicam non habebat. Ve-

rumtamen inter ipsas poenas, quibus utrumque vindica-
tum est, ille quid distet advertit quamque incompa- ,

rabihter ista illam vincat inteihgit, qui corporahbus et

temporaiibusspiritaha et sempiterna praeponit.
XXXI. Verum quid opus est de mysticis significationi-
bus sacrificiorum vestisque nuptiahs inconvenientem car-
nalibussensibus velle inculcare sermonem? Ecce quod est
manifestius proferamus Evangehum Legi Veteri compa-
:

rans Dominus, et non illud maium quod homines ante didi-

cerant, sed quod ipse docebat, perfectius esse contestans :

« Audistis, inquit, quia dictum est antiquis Non occides

:
j

» qui autem occiderit, reus erit judicio. Ego autem dico

» vobis : Quicumque iratus fuerit fratri suo, reus erit ju-
» dicio ^
qui autem dixerit : Racha, reus erit conciho j qui
» autem dixerit Fatue, reus erit gehennce ignis* » Quid
:

tam parvum in peccatis, quam fratridicere Fatue?Quid :

tam magnum in suppliciis quam gehenna ignis ^. Si in ,

Lege vel Prophetis iste invenisset ahquem, quoniam dixis-

set fratri suo Fatue, lapidari jussum fuisse divinitus
:
,

quantae Deum crudelitatisargueret? Quis non autem, non

dico lapidari , sed per singulosartus, imo per singulacor-
« Mattli. XXIV, I >, ~ » li. V, ii, 22.
 »,

CONTRA ADVER8AR1UM LEGIS, LIB. 1. 357

poris frnsta ,
paulatim atque minutatira, vivens et sentiens
dilanaria consumicjue maluisset , ((uam gehennre ignibus
mancipari? Absit tamen ut crudeliorem quisquam dicat
Evangelii Deum quam Legis Deum, intelligens utriusque
csse unum et eumdem Deum, in Lege terrentem carnali-
bus, in Evangelio spiritalibus poenis ; et ibi et hic fidclem,

nusquam crudelem.
XXXn. Quid illud , nonne si a Christolinguam repe-
riret alienam in eumque blasphemam, et qualis est hujus,

impia garrulitate damnabilem, acerbius et aniarius exagi-

taretur, quam quod iste de obsonio sacrificii praegustato
corporalem temporalemque poenam pro sacrilegio sic in-
dignatur ingestam ; ubi venturum se Dominus , et ad si-

nistrara positis gentibus ^ minatur esse dicturum : « Ite in

» ignem seternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus?

Hujus tanti supplici quaeris causam? « Esurivi, inqnit,
» et non dedistis mihi manducare^. » Ecce pro esca tem-

porali, non ablata, sed non data, aeternura et horrendu?n

supplicium comminatur. Et recte, si consulas veritatem.
Perparvum est enim quod in eleemosynis datur sed cum :

pie datur, aeternum inde meritum comparatur. Et ideo po-

tius quia parvum est quod datur magnaimpietate non da-
,

tur. Unde non mirum est, quod tantse sterilitati velut iii-
fructuosarum arborum, ignis seterni supphcium praepara-
tur. Si autem consulas horainem, ut de suo respondeat tibi:
« Oranis homo mendax, » contemnit culpam, exaggerat

poenam lUamquippenon videtmente carnali, hancexhor-

:

ret carne niortali. Tahs estiste in omniura horainura, qui

puniuntur vel corripiuntur in Vetere Testaraento , longe
mitioribus quam leguntur in Evangelio, corporalibus poe-
nis. Quod enim diluvium comparari oeternis ignibus po-
test? Qufe caedes, quae vulnera, quae corporum mortes
' Vox gentibus icdundaie ridetui-. — » Matfh. xxv, ^i, ^"i.
358 S A.UGUSTIM BVISCOPi
crncintihussompitcrnis? Viginti (|uatuormi]liacadentium,
lanlo buccarum strcpilu inflal insanus, (juasi non innume-
rabilia millia (|uoti(Jie moriantur toto orbe terrarum? Sed
transitoria isla corporis mors est : quis vero aestimare pos-
sit ,
quot millia stabunt ad sinistram ex omnibus gentibus,
quse sempiternis damnanda sunt ignibus?
XXXIir. Eat iste et clamet ore aperto et oculis clausis,
quasi confessus sit Deus suam crudelitatem, quia dicitper
Prophetam : « Exacuam sicut fulgur gladium meum, ine-
» briabo sagittas meas sanguine, et gladius meus mandu-
)) cabit carnes de sanguine vulneratorum^. » De quibus
verbis sic iste accusat Deum, velut semper humanum san-
guinemesurientem, quasidixerit Inebriabo : me sanguine,
aut manducabo carnes de sanguine vulneratorum. Sed
quantumhbet hanc utilem Dei comminationem tanquam
facinoris avidam , et ut dicit , in sola crudelitate malis
tantammodo gloriantem vanus et vesanus exhorreat , :

quid aut quantum vaiet, verbiscomparata dlcentis « Dis- :

)> ignem aeternum, qui paratus

cedite a me, maledicti, in
)) non sanguine inebria-
est diabolo et angelis ejus^? » Ibi

buntur sagittae^ sed non satiabuntur membris omnibus

flammae nec carnes gladius manducabit, sensum doioris
:

citius auterens mortuis ,

quam inferens vulneratis •, sed
nemo mo-
cruciatibus saltem moriendo subtrahitur, ne in
riente simui etiam ipsa poena moriatur. Curnonhicdicit:
Colendum ne istum an potius execrandum fugiendumque
esse dicemus? An timet de Christo ista dicere, ne ipsius
ignis seterni supplicium non evadat, quo ille impios prae-
parat raittere-, et ignorat miser hsec dicendo de Deo Pro-
phetarum, de ipso se dicere, cujus tam tremendam seve-
ritatem in Evangeiio formidat offendere?
XXXIV. Reprehendit etiam, quod pcenas impiorura
' Deut. xxxu, 4i» 42. — * Matlh. xxv, l^i.
 ,

CONTRA ADVERSA.R1UM LEGIS, LIB. I. 359

significatas peruvam fellis et botrum amaritudinis, et fu-
rorem draconum atque aspidum *, eollectasdicilesse Deus
apud se, et signatas in thesauris suis, reddendas in tem-
pore cum lapsus fuerit pes eorum ignorans thesauros
, :

hic appellatas occultas dispositiones Dei, qui disponit

reddere unicuique secundum opera ejus. Unde Apostolus
dicit : « Tu autem secundum duritiam cordis tui et cor
» irapoenitens, thesaurizas, tibi irara in die irae et revela-
)) tionis justi judicii Dei, qui reddet unicuique secundum
» opera ejus ^ » Apud quem enim sibi. thesaurizat iram
cor impoenitens, nisi apud eum qui vivos est judicaturus
et Neque enim nesciunt etiam illi veteres libri
mortuos ?

« Thesaurum desiderabilem , de quo ibi scriptum est

» quod requiescat in ore sapientis^. » Et in Proverbiis le-
gitur, quia « Deus thesaurizat diligentibus se salutem*. »
Et Isaias propheta dicit : « In thesauris salus nostra : ibi

» sapientia et discipbna et pietas ad Dominum. Hi sunt

» thesauri justitiae^. » Sed vaniloqui et mentis seductores
adversantes Litteris sacris, quas intelhgere nolunt, eHgunt
ex eis aspera quae ibi leguntur ad commendandam severi-
tatem Dei^ et de htteris Evangehcis atque Apostohcis le-
nia quae ibi leguntur ad commendandam bonitatem Dei :

et apud homines imperitos hinc ingerunt horrorem inde ,

quaerunt favorem quasi difiicile sit, ut quisquam simiH-

:

ter blasphemus atque impius eo modo adversetur Novo

Testamento, quo iste Veteri, carpens de Veterequibus ibi
commendatur Dei bonitas, et e contrario de Novo quibus
ibi commendatur Dei severitas et clamet invidiosus atque ^

venenosus Ecce qui Deus colendus est, misericors et mi-

:

serator, longanimis et multse misericordiae ^ qui non in ;

finem irascetur, neque in aeternum indignabitur qui non 5

I Deut. xxxii, 32 - 3/). — ' Rom. 11, 5,6. — 3 Pjov. xxi, 20, juxta LXX.
—4 Id. vm, 21. — 5 Isai. xxxni, 6. — ^ Psal cii, 8, et Num. xiv, i8.
 ;:

360 S- AUGUSTIWI EflSCOPI

secnnduni peccata nostra tccit nobis , neque secundum

iniquitates nostras retribuit nobis -, sed quantum distat

Oriens ab Occidente, longe fecit a nobis peccata nostra •,

qui sicut miseratur pater filios, sic misoratur timentes se

qui dicit : « Nolo mortem peccatoris, ((uantum utreverta-
» tur et vivat^ » Non ille quipropter lucrorum avaritiam,
etiam eum servum qui non perdidit talentum quod acce-
perat, tantum quia non amplius acquisivit, ligatis mani-
bus et pedibus projici jussit in tenebras extoriores, ubi
dentium- et qui hominem non
esset ei fletus et stridor :

habentem vestem nuptialem de convivio suo toUit, et si-

mihter alligatum simili supphcio punit : etqui venientibus
ad se, et puisantibus, et dicentibus : « Domine, aperi no-
» bis-, respondet : Non vos novi^ , » tantum quia oleum
secum, quod infunderent suis lampadibus, non tulerunt
et qui propter unum contumehosum verbum mittit in ge-
hennam : et qui pro temporah cibo non accepto, igne
damnat aeterno. Haec atque hujusmodi si quis vesana
mente sacrilegus, inde lenia hinc aspera colhgat ac sic, ;

homines utrarumque htterarum imperitos a Christo tan-

quam saevo et crudeh conetur avertere et ad Deum Pro- ,

phetarum misericordem mitemquc convertere nonne et •,

huic ipsi qui hoc facit Veteri Testamento, quod ab ho-

mine simihter sacrilego posset fieri novo ^ impurus atque
impius apparebit ? Qui autem recte colit Deum, et profecto
utriusque Testamenti invenit unum Deum, et ejusdem
unius Dei in utroquedihgit bonitatem, in utroque metuit
severitatem : in illo intelhgens promissum Christum , in
isto accipiens redditum Christum.
XXXV. Nonne prius in iliis veteribuslibris lectum est,
non reddendum malum pro malo, ubi praecipitur, ut si
jumentum inimici sui errare quisque invenerit, revocet
I Ezecli. xvui, 23, et xxxii, i r. — » Mattb, xxu, i3. — ^ Jt). xxv, 12.
 , :

CONTRA ADVERSARIUM LEGIS, LIB. I. 361

domino ejus, et si cecidisse in via, non pertranseat, sed

lcvet ciim illo* ? Nonnc ihi prius scriptum est, quod Apos-
tolus ponit : « Si esurit inimicus tuus, ciba illum^ si sitit,

» potum da illi^?» Nonne ibi prius homo Dei Deo suo,

quod ei utique scit placere, dicit « Domine Deus meus ;

» si feci istud^ si est iniquitas in manibus meis; si reddidi

» retribuentibus mihi mala^? » Nonne ibi prius Jeremias
prophetadescribit sancti patientiam, praebentis percutienli
se maxillam^? Nonne ibi prius per alium Prophetam prae-

cipitur, ut mahtiam unusquisque fratris sui non reminis-

catur ^ ? Quid est ergo quod iste blasphemus haec tanquam
contraria Veteri Testamento deNovocoUigit, aut utrasque
Litteras nesciens, aut ut decipiat imperitos, se scire dissi-
mulans ? A quo tamen si quaeratur , utrum non reddat
malum pro malo, qui pro cibo non accepto in ignem niit-

tit aeternum^ ;
profecto turbabitur, et admonebitur in-
comparabihter esse mitius oculum pro oculo, dentem pro
dente homini auferre '^, ubi mensura vindictae modum non
transit injuriae ,
quam propter non exhibitam humanita-
tem, tantam rependere severitatem , ubi transitoria est
culpa, et finem non habet poena : atque ita discet, si per-
vicax non est, in utroque Dei unius Testamento aman- et

dam bonitatem et tiniendam severitatem. Quamvis enim

in Vetere Testamento propter temporaUum bonorum pro-
missionem malorumque comminationem, servos pariat
temporahs Jerusalem^ in Novo autem, ubi fides impelrat
charitatem, qualex possit impleri non magis timorepoenae
quam diiectione justitiae, hberos pariat aeterna Jerusalem
tamen et illis temporibus fueruntjusti spiritales, quosnon
occidebat httera jubens, sed vivificabat spiritus juvans.

' Exod. xxiii, 4- — ^ Rom. xii, 20, et, Prov. xxv, 21. — ^ Psal. vii^ 4- ""

4 Thren. ni, 3o. — 5 Levit. xix, 18. — ^ Mattli. xxv, ^2. — 7 Exod. xxi, 2^;
Levit, xxiv, 20; Deut. xix, 21 ; et Matth. v, 38.
 368 S. UGVSTINI EPI6COP1

Unde et fides ventnri Christi hahitabat ntique in Prophe.

tis,venturum prnenuniiantihus Christum et nunc sunl ^

phu'imi carnales, qui vel haereses faciunt non intelhgendo

Scripturas, vel in ipsa Cathohca aut adhuc parvuh lacte
nutriuntur, aut tanquam palea perseverans futuris ignihus
prccparantur. Sicut autem Deus unus et verus creator bo-
norum est et temporalium et aeternorum ^ ita idem ipse
auctor est amborum Testamentorum : quia et Novum in
Vetere est figuratum, et Vctus in Novo est revelatum.
XXXVI. Ignoscendi autem misericors mansuetudo,
propter quam dictum est, non solum septies, verumetiam
septuagies septies fratri remittenda esse peccata*, non ad
hoc valet ut sit iniquitas impunita, aut torpens et dormiens
disciplina ,
quod potius obsit quam dihgens vigilansque
vindicta. Claves quippe regni coelorum sic dedit Christus
Ecclesioe , ut non solum diceret : « Quae solveritis super
» terram, erunt soluta etin coelis -
5 » ubi apertissime bo-
num, non malum pro malo reddit Ecclesia : verum et ad-
jungeret, « Quae hgaveritis in terra , erunt ligata et in
)) coelo^p) quia bona estetvindicandi justitia. lUudenim
quod ait : « Si nec Ecclesiam audierit , sit tibi tanquam
» ethnicus et publicanus* : » gravius est quam si gladio
feriretur, si flammis absumeretur , si feris subrigeretur.

Nam ibi quoque subjunxit, « Amen dico vobis ,

quae liga-
» veritis super terram, erunt ligata et in coelis : » ut intel-
ligeretur, quam gravius sit punitus, qui velut relictus est
impunitus. Hic dicat iste, siplacet Siccinemandata Sal-
:

vatoris accepimus jubentis, « Nemini reddideritis malum

» pro malo; sed si quis vos percusserit in unam maxillam,
» praebete et alteram^» et, « Dimittite injurias fratribus
» vestris? » Ecce ab hominibus non reddentibus malum
> Matth. xviii, 22. — ' Id. XVI, 19. — 3 Id. xvm, 18. — -4 Ibid. 17. —
5ld. V, 39. — 6id. xvin, 35.
 CONTRA ADVEHSARIUM LEGIS, LIB. I. 363
pro malo, alligatur homo amariiis et infelicius Ecclesioe
clavibus, quam quibuslibet gravissimis et durissimis fer-
reis vel adamantinis nexibus. Absit, inquit, ut hoc dicam,
quoniam christianus sum. Hoc si vere esset, neciiladixis-
set. Quoniam Deus Prophetarum quorum scripta blasphe-
mat ipse est Deus Apostolorum quorum scripta blasphe-
,

mare lormidat.
XXXVII. « Sed David, inquit, Deum rogavit, etnonest
exauditus nisi oblato sacrificio ut hominibus qui non
, ,

peccaverant parceretur ^ » et ideo non est credendus

,
:

Deus verus, qui sacrificiis delectatur. Jam de poena occi-

sorum hominum quibus quandoque morituris mors illa
,

non olifuit, et eorum tamen mortibus cor regis sese extol-

lentis merito vapulavit, superius respondimus^. De sacri-

ficio autem valde iste nihil sapit et ideofallitur, quia jam :

sacrificia taUa non offert Dei populus Deo, posteaquam ve-

nit unicum sacrificium, cujus umbrae fuerunt illa omnia ,

non hoc improbantia, sedhocsignificantia. Sicutenimres

una multis locutionibuset multis linguis significari potest:
sic unum verum et singulare sacrificium multis est antea

sacrificiorum significatum figuris. De quibus singulis hic

disputare quam sit longum videtis. Unum tamen sciant ,

insipientes, tardi ad intelligendum, et praecipites ad re-

prehendendum, quod daemon sibi sacrificium non exige-
ret nisi Deo vero deberi sciret. Falsus enim Deus sic se
,

vult honorari ab eis quos decipit quomodo verus Deus ,

ab eis «juibus consulit et maxime sacrificium est quod

:

prsecipue debetur Deo. Nam obsequia caetera quae divini-

tati exhibentur , ausi sunt sibi etiam superbiae fastu ho-
mines arrogare. Rarissimi autem commemorantur, qui
sibi ut sacrificaretur , cum regia poteslate possent, ausi
fuerint imperare. Quicumque tamen ausi sunt, per hoc se
' aReg. XXIV, 10. — » Vide supra, n. i6.
 :

364 S. lUGUSTIKl EPISCOPI

deos habfiri voliierunt. Sacrificiis autem Deum non egere,

<|uis nescit? Sed nec laudibus nostris eget. Verum sicut
nobis , non illi, utile est laudare Deum •, sic nobis , non
illi , utile est offerre sacrificium Deo. Quoniam singulari et
solo vero sacrificio pro nobis Christi sanguis effusus est
ideo primis temporibus ad hoc sacrificium taUbus signifi-
cationibus prophetandum immaculatorum animaUum
,

sacrificia Deus sibi jussit offerri^ ut quemadmodum illa

immaculata erant a corporura vitiis, ita speraretur immo-
landus esse pro nobis, qui solus immaculatus fueral a
peccatis. Quae tempora per Prophetam sic prsenuntiantur :

)) Deus deorura Dorainus locutus est, etvocavit terram, a

» solis ortu usque ad occasum ex Sion species decoris ,

)> ejus. » Et paulopost in eodem Psalrao : « Audi, populus

n meus, et loquar tibi 5 quo-
Israel , et testificabor tibi :

» niam Deus Deus tuus ego sum. Non super sacrificia tua
» arguam te, holocausta autem tua in conspectu raeo sunt
» semper. Non accipiam de domo tua vitulos, neque de
» gregibus tuis hircos. Quoniam meae sunt omnes bestiae
» sylvae, pecora in raontibus et boves. Cognoviorania vo-
» latilia cceli, et species agri raecura est. Si esuriero, non
» dicara tibi : raeus est enim orbis terrae et plenitudo ejus.
» Nuraquid raanducabo carnes taurorum , aut sanguinem
» hircorum potabo ? Immola Deo sacrificium laudis , et
» redde Altissimo vota tua. » Et iterum in fine Psalmi
ejusdem, « Sacrificium, inquit, laudishonorificabit me, et
» ibi via qua ostendam illi salutare Dei ^ » Jam de hoc

salutari Dei, quod ipse sit Christus, supra commemoravi

atque monstravi^. Quod est autem sacratius laudis sacri-
ficium, in quam unde majores
actione gratiarum? et
Deo graliae, quara pro ipsius gratia per Jesum
agendcTe sunt
Christura Dominum nostrum? Quod totum fideles in Ec-
' Psal. XLix, I usque ad finera. — ' Yid$ $upra, n. i5.
 :

CONTRA ADVERSARIUM LEGIS, LIB. I. 365

clesiae sacrificio sciunt, cujus umbrse fuerunt omniaprio-
rum genera sacrificiorum. Isti autem vaniloqui reprehenso-
res Veteris Testamenti, etiam si caetera quae commemoravi
de hoc Psalmo minus intelligunt, suiHciat eis quantum ad

praesentem quaestionem attinel, quia Deus Prophetarum ,

qui Deus est etiam Apostolorum, non manducat taurorum

carnes, nec sanguinem potat hircorum. Talem quippe eum
noverant sancti, quipleniejus Spirituistadicebant. Unde
illud quod David obtulit, ut populo parceretur^, umbra
erat futuri ,
qua significatum est, quod per unum sacrifi-

cium, cujus illa figura erat, saluti populi spiritaliter par-

citur. Ipse est enini Christus Jesus, « Qui traditus est,si-
» cut Apostolus dicit ,
propter delicta nostra, et resur-
)) rexit propter justificationem nostram - : » propter quod
etiam dicit : « Pascha nostrum immolatus est Ghristus^. »

XXXVIII. Unde autem iste probare conatus est, evi-

denter servisse daemoniis, qui sacrificiis ea promeruit, vo-
lens hoc intelligi de sancto David, ibi evidentius quanta
fraude imperitorum animis insidietur ostendit : Adhibuit
enim Apostolorum testem eo quod dixerit « Videte Is- , :

» rael carnaliter nonne qui edunt hostias, participes sunt

;

» altaris ? Quid ergo , dico quod idolum sit aliquid ? Sed

» qui sacrificant, daemonibus sacrificant *. » Quod non ita

scriptum est : sed ita : « Videte Israel secundum carnem

» nonne qui de sacrificiis manducant, socii sunt altaris?
» Quid ergo dico quia idolis immolatum est aliquid aut
, ,

» idolum est aliquid ? Sed quia quae immolant, daemoniis,

» et non Deo , immolant. Nolo vos socios daemoniorum
» fieri. » Potuit autem accidere, ut secundum interpreta-
tionum varietatem non in rebus, sed in verbis, quod ego
dixi « secundum carnem ;» alii codices habeant, « car-
,

'
2 Reg. XXIV, 10. — » Roni. iv, 25. — * i Cor. v, 7. — 4 Id. x, 18
et seqq.
 ,

366 S. AXJGUSTIM EPISCOPI

» nalitcr » et : quod egotlixi, « qui dosacrificiis manducant;»
alicjui habcant, « odunt hostias-, » quod ipse posuit et :

quod cgo, « socii sunt altaris ^ » habcant aliqui , « parti-

» cipes sunt altaris; » et quod ego posui , « Quid ergo,

)) dico cjuia idohs immohitum cst alicjuid? » niinus ille po-
suerit , aut minus codex cjus habuerit^ et idco tantum-
niodo posuit, « quia idolum est ahquid. » Quod vero se-
quitur, multum ad rcm pertinct, quia id aliter posuit. Ait

enim Aposloius, Scd quia quae immolant dnemoniis, et

«. ,

» non Dco, immolant. » Iste autem dixit « Scd qui sa- :

» criticant, dsemonibus sacrificant » quasi onines quisa- :

crificant, non sacrificent nisi daemonibus. Non enim ait

Apostolus, qui sacrificant : sed, « ((uae sacrificant; » vel

sicut a me positumest, « immolant : » ilJi scilicet qui-idola

colunt ^ « quae sacrificant, dnemoniis, ct non Deo, sacrifi-
» cant, sive immolant. » Et ideo subjunxit, « Nolo vos
» socios daemoniorum ficri^ » eo quippe ab idololatriapro-
:

hibebat. Propter quod eis ostendere voluit , ita illos fieri

socios daemoniorum , si idolothyta sacrificia manducave-

rint, quomodo Isracl carnalissociuscratakaris in templo,
qui de sacrificiis manducabat. Ideo quippe addidit, « car-
M naliter, ve] secumlum carncm , •, w quia est Israei spirita-
liter, vel secundum spiritum, qui vclercs umbras jam non
sequitur, sed eam consequcntem c|u.ie illis umbris praece-
dentibus significata est veritatem. Hinc enim coepit , ut
hoc diceret : « Propter quod dilectissimi mihi fugite ab
» idolorum cuUura. » Deinde secutus ostcndit, ad quod
sacrificium jam debeant pertinere , dicens : « Quasi pru-
» dentibus dico, judicate vos cjuod dico. CaHx benedic-
» tionis qucm benedicimus nonnc communicatio est ,

» sanguinis Christi? Panis qucm frangimus, nonne com-

» municalio est corporis Domini? Quia unus panis et unura
' I Cor. X, 20.
 ,

CONTRA ADVEKSARIUM LEGIS, LIB. I. 367

» corpus multi sumus 5 omnes enim de uno pane partici-

» pamus^» Et propter hoc subjunxit, «Videte Israel

)) secundura carnem : nonnequi de sacrificiis manducant^
)) socii sunt altaris ? » Ut intelligerent ita se jam socios

esse corporis Christi, quemadmodum illi socii sunt alta^

Et quia ut hoc diceret, ab idololatria prohibebat^
ris.

unde locus iste scrmonis ejus, sicut comraemoravi, sump-

sit exordium : ne putarent ideo non esse curandum, si de
sacrificiis edcrent idolorum, quia idolum nihil est, existi-

mantes sibi haec veiut superflua non noccre, confirmavit

quidem et ipse nihil esse idolum : nec ideo se ista prohi-
bere, quia idolis immolantur quae non habent sensura^;
sed quia « c[use imraolant , » inquit , id est, idolorura cul-
» tores, daemoniis, et non Deo, immolant. Nolo vos so-
» cios daemoniorum fieri^ » Istum sensum veritas ipsa
declarat : quia in templo cui serviebat carnaliter Israel
non utique idolum colebatur. Nara si sacrificia quae in
ilio templo secundum veterem Legem offerebantur Deo,

tanquam idolorura sacrificia daranarentur, vel tanquam

daerooniis immolata nuUo modo ipse Dominus Christus
,

leproso quem mundaverat diceret « Vade ostende te , : ,

» sacerdoti et offer munus quod praecepit Moyses in tes-

,

» timonium illis*. » Nondum enim dederat pro sacrificiis

ilhs oranibus sui corporis sacrificium, nondum suscitaverat

sui corporistemplum. Nec de ilio templo ejiciens eos qui
boves et columbas vendebant, diceret « Domus mea do- :

» mus orationis vocabitur vos autem fecistis illam spe- ;

» luncara latronum^. »

XXXIX. Sane de apocryphis iste posuit testimonia, quae

sub nominibus Apostolorum Andreae Joannisque con-
scriptasunt. Quaesi illorum essent, recepta essent ab Ec-

' I Cor. X, 14 et seqq. — ' Id. viu, 4- — '

' Cor- x, lo. — ^ MattL. viii,

4, et Levit. xiv, 2. — 5 Matth. xxi, i3.

368 S. AUGUSTINI EPISCOPl
clesia, quae ab illorum temporibus per Episcoporum suc-
cessioncs certissimas, us(ju(^ acJ iiostra el(Jeinceps tempora
persevcrat, et immolat Ueo in corpore Christi sacrificium
laudis, ex quo Deus deorum locutus vocavit terram , a
solis ortu usque ad occasum'. Haec quippe Ecclesia estls-
rael secundum spiritum a quo distinguitur ille Israel5

secundum carnem, qui scrviebat in umbris sacrificiorum,

quibus significabatur singulare sacrificium quod nunc
ofiert Israel secundum spiritum, cui dictum atque prjc-
dictumest : « Audi, populus meus, et loquar tibi^ Israel,

» et testificabor tibi*^ •. » et CBtera, quae jam supra com-

memoravi. De hujus enim domo non accipit vitulos, neque
Isle immolat Deo sacrificium lau-
de gregibus ejus hircos.
dis,non secundum ordinem Aaron sed secundum ordi- ,

nem Melchisedech. Quod in eo Psalmo positum est, quem

Dominus Jesus in Evangelio de se conscriptura esse testa-
tur, quaerens a Judaeis respondentibus ChristJim filium
essc David, quod solum de illo carnalitcr noverant, 14UO-
modo eum David in spiritu dixerit Dominum^. Tunc enim
hujiis Psalmi commemoravit exordium :Dixit Dominus
((

» Domino meo Sede : a dextris meis, donec ponam inimicos

') tuos scabellum pedum tuorum*. » Ibi quippe et hoc dic-

tum est : (( Juravit Dominus, et non poenitebit eum : Tu

)) es sacerdos in aeternum secuiidum ordinem Melchise-
« dech^ Noverunt qui legunt t[uid
)) protulerit Melchi-
sedech ,
quando l)enedixit Abraham "^
: et si jara sunt
participes ejus, vident tale sacrificium nunc oIFerri Deo
tolo orbe terrarum. Dei autem juratio incredulorum est
increpatio. Et quod Deum non poenitebit, significatio est
quia hoc sacerdotium non mutabit. Mutavit quippe sa-
cerdotium secundum ordinera Aaron. Unde alius Propheta
^ Psal. xLix, 2. — > Ibid, 7. — ' MaUh. xxu, ^i. — ^ Psal. cix, i. —
5 Ibid. 4- — ^ Gen. xiv, 18.
 COWTRA. ADVERSARIUM LEGIS, LIB. I. 369
dicit ad eum qui carnaliter est Israel : « Non est mihi vo-
» luntas in vobis, dicil Dominus omnipotens , et hostiam
).' non accipiam de manibus vestris'. » Ecce quod est se-

cundum ordinem Aaron. Cur autem hoc non accipiat,

addit et dicit : « Quia ab ortu solis usque ad occasum glo-
» rificatum est nomen meum in gentibus, et in omni loco
)) incensumoflerturnominimeo, ethostiapura; quiamag-
» num est nomen meum in gentibus, dicit Dominus om-
)) Ecce quod est secundum ordinem Melchi-
nipotens'^. )>

sedech. Incensura enim quod est Graece flju.^aay. sicut ,

exponit Joannes in Apocalypsi, orationes sunt Sanctorum^.

Deus quippe ille sicut canitur in Psahiio, « Qui vocavit
,

)) terram a sohs ortu usque ad occasum ^; )> cui terrae, id

est, cui populo difTuso a sohs ortu usqiie ad occasura, di-

ceret : « Non accipiara de domo tua vitulos, iraraola Deo

)) sacrificiura laudis ^ : )> ipse per hunc Prophetam quod
certissime futurum erat jam velut faclum praedicans ait :

« Ab ortu sohs usque ad occasum glorificatum est nomen

meum in gentibus et in omni loco incensum oflertur

)) ,

)) nomini meo et hostia pura-, quia magnum est noraen

» meum in genlibus. ))

XL. Non enim hominem poenitet Deum sed sicut

sicut ^

Deum : quemadmodum non sicut homo irascitur, necsi-

cut horao miseretur , nec sicut homo zelat • sed orania
non est post erroreni ira Dei
sicut Deus. Poenitentia Dei :

nonhabetperturbati animi ardorem misericordia Deinon :

habet compatientis miserum cor unde in Latina lingua ,

nomcn accepit zelus Dei non habet menlis livorem. Sed

:

poenitentia Dei dicitur, rerum in ejus potestate constituta-

rum hominibus inopinata mutatio : ira Dei est vindicta
peccati : misericordiaDeiestbonitas opituiandi : zelus Dei

• Malacb. i, lo. — > Ibid, ii. — ' Apoc. v, 8.-4 Psal. xus, i.— 5 Ibid.

9 et 14.

C XXXVI. '2*
 ,

370 ». AuciusxiM Eriscopi

est providentia ,
qua non sinit eos quos subditos habet
impune amare cjuod prohiljet. Unde iste qui tamloquaci-
ter exagilavit Dei poenitenliam, diseat primo, vix inveniri
aiiquid (]Uod digne de Deo dici possit^ sed plurima et pene
omnia nos de iJlo dicere loc[uendi necessitate, quae magis
homines ex hominibus metiuntur, sicut autem quae intel-
ligenda de illo sunt, vix a paucis et spiritalibus inteihgun-
tur. Propterquod providentissime Scriptura divina de ilio
inetlabili ioquens ad cjuaedam etiam verba descendit, i[\x3c
jam liominibus et ipsis carnaiibus, cura de Deoserinoest,
videntur absurda et indigna : ut cum timentur ista sic ac-
cipi, c[uomodo in hominibus soiet, et discutiuntur quem-
admodum de Deo beno accipi possint, ibi discatur etiam
illa quae humanis sensibus in eisdem Scripturis Deo digna
videbantur, non secundum liominum mores inteiiigi vel

credi oportere. Cito enim videtur pcenitentia, sicut ab ho-

minibus agitur, non cadere in Deum : sed non cito vide-
tur etiam misericordia , sicut homines miserentur , non
cadere in Deum. Ex iiio ergo quod requirendum fatetur,
dicit homo et hoc recjuirere ,
quod jam suilicere arbitra-
batur. Sic ergo quando eum poenitet,non mutatur et ,

mutat; sicutquando irascitur, non movetur, et vindicat^

et quando miseretur non dolet et liberat et quando , , 5

zeiat, non cruciatur, et cruciat.

XLI. Numquid autem iniibris Testamenti Novi desunt
haecverbo, quae si accipiantursicut inhominibus inteiiigi
solent, nulio modo congruunt Divmitati, et gravem pa-
riunt otrensionem .? Cum
enim de Ghristo verissime dicat
Evangeiista, <( Quod non opus habeat ut ei quisquam tes-
» tmionium prohiberet dc homine, ipse emm sciebatcjuid
» esset iii homuie » cur ipsequibusdiimdicit
'
« Nc6Cio
: :

» voa* ^ » Ipsos denique sanclos suoo cuiii praibCicriL cl

'
Joau 11, '25. — * Maltli. xw, 1:2.
 ,

CONXRA ADVERSARIUM LEGIS, JLIB. 1. 371

elegerit ante mundi constitutionem quid est quod dicit :

AjDostolus : « Nunc autem cognoscentes Deum, imo cognid

» a Deo^, ») quasi nunc eos cognoverit, quos anteanescie-

bat? quod vero ait : « Spiritum nolite extinguere'^, » tan-
c|uam extingui Spiritus possit ,
quis ferat nisi qui ea pru-
denter intelligit? Nonne in Evangelio scriptum est : « Qui
» credit in Filium, hahet vitam aeternam •, qui autem in-
» credulus est Filio. non videbit vitam, sed ira Dei manet
» super eum^ ? » Calumnietur ergo et huic verho iste hlas-

phemus, et dicat : Quahs est qui irascitur, cum scriptum

sit : « Iracundia viri justitiam Dei non operatur*?» Ca-
lumnietur isto modo et Apostolo dicenti « Numquid ini-
:

» quus Deus c|Mi infert iram^? » Jam porro si ([uiscjuam

diceret : Confundetur Christus, et hoc eo tempore quo
judicaturus et vivos est mortuos •, quis euai Christianus
patienter audiret ? Tamen in Evangeho, « Qui rae, inquit,
» confusus fuerit, et verba me^, in generatione istaadul-
» tera et peccatrice, et Fihus hominis conf undetur eum
» cum veneritin gloriarn Patns suicum Angehssanctis^. »

Curautemorantesdicimus: nomentuum',» « Sanctificetur

si semper est sanctum nisi quia verum est et quod scrip- ;

tum est de quihusdam, quia « Polhierunt nomen Domini

» Dei sui^? » Et cur dictum est Domino « Mementomei :

» cum veneris in regnum tuum^, » si nihil obhviscitur^

nisi quia non insipienter sed intelhgenter ei dicitur , :

» Oblivisceris inopiam nostram et tribulationem nos-

» tram ^^ ? » Ergo et scienter nescit et quod semper scivit, ^

ahquando cognoscit et cum extinguitur a negantibus, 5

inextinguibihs permanet^ et tranquille irascitur^ et con-

fundi non potest ^ etiara quando confunditur ; et nomen
' Gal. IV, g. — 'I Thess v, 19 — ^ Joan. 111, 36. — ^ Jacob. i, 20 —
* Rom. 111, 5. — ^ Marc vm, '8 : — 7 Matth. vi, 9- —8 Ezech. xlih, f*

— 9 Luc. xxiii, \7 — -^ Pi^a!. vLiii, 24.

24
 372 s. AuGUiTiM Ei-iacori

ojus pollui noii potest, eliam (piaudo polkiitur ^ etoblivisci

jiou polest, otiani ([uando obliviscitur : et nieminit, etiam
(juando admonetur. Sic esl inetlabilis. Hccc enim de illo

dicuntur, de quo nihil ab homine vel homini satis digne

et satis competenter dicitur. Qure cum ita sint, quis re-
ligiosus non istum exsulllet ut pulverem ,
quem projicit

ventus a facie terrae'; ([ui tumens et elatus at({ue ir-

ruens in oculos infirniorum, eosque perturbans, videtur

sibi ali((uid dicere,arguendo verba in Vctere Testa-
mento quse non inteliigit, nec intuendo quae in Novo in-
telligit.

XLII. Hoc autem de pcjenitentia Dei, unde factum est

ut io([ueremur, cum commemoraremus prophetiam de

Christo, ubi dictum est : « Juravit Dominus et non poeni-
» tebit eum : Tu es sacerdos in aeternum, secundum or-
» dinem Melchisedech-, » ad commendandum sacrificiura
salutare, in quo pro nobis sacer sanguis efFusus est, cujus
umbrse fuerant sacrificia, quae de pecoribus immaculatis
jussa sunt immolari hoc ergo de poenitentia Dei, ne sic
:

eam putaret accipiendam, ut ex eo quod non intcUigit, in

blasphemiarum latratus rabidus insaniret, habebat unde

commoneretur in proximo. Ipse quippe commemoravit
Deum dixisse « Pcenitet me unxisse Saiil in regem^. »
:

Hoc autem scriptum est SamueU sancto dictum fuisse, per

(luem Deus arguit Saiilem, quod homini quem Deus occidi
jusserat, pepercisset , exhibens velut misericordiam com-
tempta obedientia : quasi vero melius nosset ([uid de ho-
mine fieri debuerit, quam ille qui hominem fecit. Ubi
quod salubenimum est discimus, utsemper divinum prse-
ceptum, hunianum in nobis vincat affcctum. Idem tamen
Samuel cui dixerat Deus « Poenitet me unxisse Saiil in :

» regem » dicit evidenter, Dcum non poenitere. Nam ita

:

'
Ps:il I, '4. - ' M. cix, 4—^1 Rcg. XV, 11.
 »
,

COIVTKA ADVERSAKItlM LEGTS, LIB. I. 373

scriptu est : « Et factum est verbum Domini ad Samuel,
» dicens, Poenitet me quod constituerim Saiil in regem,
» (|uoniam aversus est a me, et verba mea non custodivit :

Et paulo post Saiili dixit ipse Samel : « Disrupit Dominns

» regnum Israel de manu tua hodie, et dabit illud proximo
» tuo bono super te, et dividetur Israel in duo et non :

» convcrtetur, neque poenitebit eum quoniam non est 5

» sicut homo, ut poeniteat eum^ » Ecce qui noverat in-

telligere Deum sine miseria miserantem, sine ira irascen-
tem, sine zelo zelantem, sine oblivione obliviscentem, sine
ignorantianescientem, sine poenitentiapcenitentem : non
iste qui secundum verbum Dei nonjoquendo, et litte-

ras ejus non considerando, et voces earum non adver-

ten9o,factus est mutus latrator, caecus lector, surdus au-
ditor.
XLIII. « Obliviosus, inquit, Deus et emortua memoria
arcum posuit in nubibus, qui Iris dicitur, unde commo-
neatur non araplius humanum genus delere diluvio, quid
agat omnino nesciens , cui merito opus sit assiduo moni-
tore.» Iste vero non memoria, sed anima mortua quid lo-
quatur nesciens , si in rebus apertioribus calumniatur
quanto magis cahgat in nubibus, et delinire compeilitur?

Cui tamen ut cito respondeam^ ita dico Deum admoneri

se voluisse, quamvis non sit oblitus, sicutChristus doceri

se voluit, ubi Lazarus positus fuerit% quamvis non esset

ignarus. Nolo enim dicere, quos arcus ille significet 5 res-
plendens e nubibus fulgore, et radiis luminis quo roscida
illustratur oljscuritas, grata quodam modo confessione
respondens ; et quomodo
non perdat 01 hem diluvio D(^us
spiritali, dum est eorum memor, quorum illuminatse nu-

bes figurani gerunt horum enim nomina scripta sunt in

:

coelis, ut memorsit eorura Pater qui est in coelis^ (juo- :

' I Reg. Ttv, q8. — » Joan. xi, 34- — ' Lnc. x, 90,
 —»
,

374 S. lUGUSTINl EPI8COPI

niam non de suo lucere sc sciunt , sed de Sole justitioe;

sicut ill;Te nubes de sole visil)ili. Sed ex illo{|uod comme-
moravi, urgendus est, quomodo accipiat Dominum dicen-
tem de Lazaro u Ubi posuislis eum^; » et locus ei
:

tanquam ignoret, ostenditur. Nisi enim aliquid eum ista,

qua nesciens videbatur, intiuisitione significasse faleamur,
quomodo prredicamus Christum nonsolum scisse praesen-
tia, verumeliam futura praescisse? Maxime quia iste in

eam se praecipitavit mirabili c.Tcitate sententiam , ut di-

ceret : « Nemo nisi ignarus interrogat ? Ubi cogitare non
potuit ,
quoties Chrislus interrogaverit. » An non inter-
« Quid vobis videtur de Christo? cujus
rogat qui dicit :

Quid hoc tcstimonio manifestius? Quod si

» est filius -? «

nimiumdurusest, numquid etiam ibinegabit interrogasse

Christum, ubi se ipse interrogare testatur, dicens : « In-
)) terrogabo vos etegounum sermonem, quem si dixeritis
» mihi, et ego vobis dicam, in qua potestate haec facio :

)) Baptisma Joannis unde erat, e coelo, an ex hominibus ^ ?)>

Ubi nunc se abscondet loquacissimus contra Deum et des-

peratissimus disputator ? ubi est quod ait : Nemo nisi igna-
rus interrogat ? Ecce Christus ignarus non
tamen est, et

interrogat. His nempe oculis reprehendit Prophetarum

Deum, quibus non videtChristum. Sed in talibus interro-
gationibus apertissime Joctor est Christus. In his autem
quando ait « Ubi posuistis eum * ? et, « Quis me tetigi ^ ?»
: ))

et si quid dixisse hujusmodi legitur videtur doceri velle ,

quod nescit, et tamen scit. Sic ergo et in illis libris Deus

tanquam oblitus admonetur, sed tamen absit ut quidquam
unquam obliviscatur.
XLIV. Quid illud ipsum quod dixit Dominus Discipulis
suis : « Gaudete, quia nomina vestra scripta sunt in coelis ^ ,
" Joan. XI, 34. — Mattli. xxu, 42 —
' ^ Id. xxui, i^. —4 Joan. xi, 34.

5 Marc. V, 3i. — Luc. x, 20.

^
 ,,

COHTRA ADVEBSAmUM LEGIS, LIB. I. 375

nonne videtur tanquam ex illo arcu qui refulget ex nubi-
bus velut quibusdam in coelo Deus litteris admoneri ?
,

Nisi hsec pie accipiantur, donec fides impetret ut intelli-

gantur, nonne ut fabulosa ridentur? Quibus ridentibus,
nisi insipientibus, et eo ipso quo sapientes sibi videntur

magis magis(|ue dementibus? Quis enim cogitat quomodo

ad memoriam Dei scribantur in coelis sequentes Dominum,
derelinquentes autem Dominum scribantur in terra , de
quibus propheta Jeremias dicit : « Universi qui derelin-
» quunt te, confundantur ; recedentes super terram scri-
bantur^? » Quosbeneintelligitursignificasse Jesus,qaando
Judsei victi atque confusi , cum audissent : « Qui sine
» peccato est, prior in illam lapidera jaciat-, » unus post
alterum recesserunt. Tunc autem ille ostendens de quo
numero essent, digito scribebatin terra.
XLV. « Si putamus, inquit, merito conversationis suae
homines diluvii excepisse sententiam , et Noe justum ad
reparationem creaturse melioris esseservatum, cur exinde
pejores oriuntur , et in eosdem actus vitae sordentis hu- ,

raani generis etiam nunc nativitas revolvitur? » Ita hoc di-

cit,tanquam vixerit cum eis qui diluvio perierunt, et inde
noverit quod nunc pejores oriuntur. Sed sive in pejore,
sive in eodem, sive in mehore actu post diluvium genus
versetur humanum, puto Deo dimittendum esse judiciura,
qui novit retribuere unicuique secundum merita ejus :

non huic cani rabido adversus Dominum suum latranti

vel asino slulto adversus Ptimulum calcitranti. Apostolus
clamat : « altiludo divitiarum sapientiae et scientiae Dei,
» quaminscrutabihasunt judiciaejus, etinvestigabilesviae
» ejus ! Quis enim cognovit sensum Domini, aut quis con-
» siliarius ejus fuit ^ ? » Et iste illi cui nullus est consiha-
rius, audetesse adversarius. Quid autem interest, morituris
• Jereni. xvii , i3. — ^ Joan. viii, 7. — ^ Rom. xi, 33, 34.
 ,

376 S. AUGtJSTINl EPISCOPl

cunctis, qunntiim admortem altinct corporis, utrum sin-

omnes parilerfjue moriantur nisi quod
oillatim, an simul •

cum singuli moriuntur et omnes mortem ct omnes de ,

morfuis paliuntur dolorem cnm autem simul universos ;

rapit unus interitus, saltem nemini relinquitnr luctus?

Verumetiam altiusin illo diluvioconsilium Dei fuit, cjuam
cor iufidelium vel novit vel capit. Sed nolome, apostolum
Petrum potius audiat iste dicentem : «In diebus Noecum
» fabricaretur arca, octo animas salvas factas per aquam :

^) (|iiodet vos, inquit, simili forma baptisma salvos facit,

» nonc^irnisdepositiosordium, sedconscientiaebonseinter-
» rogatio in Deum. per resurrectionem Jesu Christi ^
. » Ecce
habet expositum diluvii sacramentum. Ubi propterea est

additum, u Per resurrectionem Jesu Christi ut diem iu- , »

lelbgeremus octavum, quod significavit in arca numerus

hominum octavoenimdie, hoc est, post septimum sabbati
:

Dominus resurrexit. Sic ergo illa quae gesta commemo-

rantur, si quis intelligit, etiam prophetise fuerunt. Sed
iste prfeter arcam , id est, praeler Ecclesiam constitutus
submersus non ablutus.
est diluvio,

XLVI. l)e quoque Isai.ie prophetre calura-

testimonio
niatur atque blasphemat, eo quod dixerit « Filios genui :

M et exaltavi ipsi autem me spreverunt-

, » et eosdem :

paulo post appellaverit semen pessimum tancjuam se os- ,

tendens genitorem malorum, cujus fdii sunt seraen pessi-

mum nesciens ob hoc eos dici semen pessimum, quoniam
:

gratiae Dei qua ejus filii facti fuerant, peccando degeneres

extiterunt, eorura filii facti quorum imitatoresesse volue-

runt. Undeillis alio loco dicitur : « Pater tuus Amorrhaeus,
» et mater tua C.iethaea^ : » quarum gentium sunt impie-
tatem malitiamque sectati , ex quibus tamen carnis origi-
nem non ducebant. Sed solvat iste quaestionem Evangeli-
"
I Petr. iii, 20, 21. ^
— » Isai. i, 2. — 3 Ezecli. xvi, 3,
 COKTRA ADVERSAHIUM LEGIS, LIB. I. 377
cam, ubi Dominus dicit « Si vos cum sitis mali nostis : ,

» bona data dare filiis vestris, quanto magis Pater vester

qui incoelisest,dabitbona petentibusse* ?» Dicat quemad-

modum sit bonus Deus malorum pater : utrumque enim
Veritas dixit. An non erant mali quibus ait « Si ergo vos :

» cum sitis mali? » An non habebant Deum bonum pa-

trem quibus ait : « Quanto magis Pater vester qui coelis

» est, dabit bona petentibus se? » Porro si mali appel-

lati sunt propter peccata, sine quibus non est inhac infir-
mitale mortaiium quorurahbet etiam vita justorum^ quanto
convenientius semen pessimum diceretur, quod nasceretur
impia voluntate , et moribus execrabilibus pullularet ?

XLVII. « Sed hunc, inquit, Deum Dominus Christus

appeilavit arborem malam Cacientem fructus malos. » Imo
vero hujus tanquammalae arboris, isteipse
talia sentientis

sermo blasphemus, fructus est malus. Nam hominera ma-

lum dixisse Dominum arborem malam, cujus fructusmali
essent opera mala et hominem bonum arborem bonam,
;

cujus fructus boni essent opera bona "^

; id est , ipsas ho-
minum voluntates, vel raalara, mali hominis, vel bonara
boni hominis , diversas esse arbores diversos fructus fe-
rentes, satis evidenter ipse testatur dicens :« Bonus homo

M de bono thesauro cordis sui profert bona et malus ,

» homo de malo thesauro cordis sui profertmala. » Quo-

modo autem diceret « Aut facite arborem bonam et :
,

» fructum ejus bonum aut facite arborera malara et ; ,

» fructum ejus malura^ » nisi horao posset nunc in hoc, :

nunc in illud mutata voluntate converti?

XLVIII. Sed ipse Deus inquit, per eumdem Prophe- ,

tara fatetur et dicit, « Ego sura Deus faciens bona et

:

» creans inala^ Ita plane ipse est enira Deus, de quo

•> :

dicit Apostolus : « Vides ergo bonitatem et severitatem

' Luc. XI, i3. — ' Matth vu, 27 et seqq. — 3 1,1. xn, 33, 35.-4 Isai.

xtv, 7.
378 8. AUOUSTINI EPISCOPI
» Dei^» Hnec autem severitas ejus damnabilibus mala
est, quia malum illis damnationis importat. Nam quift

justa est, alio modo reperilur bona omne onim justum :

bonum. Quam vero eleganter sibi videtur iste verba dis-

cutere at{{ue discernere, nescicns quid loquatur? Quan-
doquidem boc quod itaposuit hoc testimonium, ut
ipsura
non diceretur, faciens bona et mala-, aut, creans bona et
mala aut, creans bona et faciens mala sed, « Faciens
^ •,

» bona et creans mala » vult vertere in crimen et cona-

:
5

tur ostendere, quod fit, forinsecus fieri quod autem crea- 5

tur, apud ipsum esse creatorem atque inde procedere , :

ut videUcet Oeus Prophetarum tanquam extranei a se boni

factor aiicjuando fuisse videatur-, creator autem mali tan-
quam natura malus de se ipso proferens quod creavit.
Quae verba si ex consuetudine consideremus locutionis
humanae, non solum fdii quos de semet-
et fieri et creari,

ipso ({uisqne generat, verumetiam magistratus dicuntur

atque urbes, et qusecumque aha quae non exeunt de gig-
nente, sed forinsecus fiunt. Si autem quomodo Scri|iturae

sanctae, quibus iste insidiatur, loqui soleant, perscrute-

raur, aut hoc quo tamen distin-
est facere quod creare, a
guitur gignere non ad aliquam
; et variandi verbi causa ,

rerum differentiam dici potuit, Faciens bona et creans <»

» mala » cum dici etiam posset

5
creans bona et faciens ,

mala : aut si ullam voluisset propheticus Spiritus hic esse

distantiam , multo accommodatius sic acciperentur haec
verba, ut inteliigeremus quod si non fieret om- id fieri ,
,

nino non esset; creari autem, ex eo quod erat condi ali-

quid vel constitui, sicut diximus creari magistratus atque
urbes nam et illi ex iis qui jam homines erant consti-
:

tuuritur in honoribus , cum magistratus creantur ; et

ligna et lapides quibus construuntur urbes , utique jam

« Rom. XI, 22-
 .

CONTRA ADVERSAKIUM LEGIS, LIB. I. 379

erant, sed nondum in illam rerum faciem, quam videmus in
urbibus, quodam ordine et compositione venerant quod 5

cum fit, creari urbes dicuntur. Quod nim Graeci appel- i

lant >cvi!:£iv hoc nostri aliquando creare , aliquando cons-

tituere, aliquando quod s£epis-
condere interpretantur ,

sime idem significat in quod est facere.

illis litteris

« Nam et fecit Deus hominem ad imaginem Dei et ,

)) Deus creavit hominem inexterminabilem ^, » legimus :

et si alicjuando cum aliqua differentia dicitur, hoc rectius

potest interesse quod dixi , ut facere sit quod omnino non
erat; creareautem, ex eo quodjam erat ordinando aliquid
constituere. Ideoque hoc loco dictus est Deus creans mala,
quoniam peccantibus ea convertit in malum dispositione
severitatis suae, quse bonitatis ejus largitate bona facta
sunt. Unde
dicit apostoius Paulus « Christi bonus odor :

» sumus omni loco, et in iis qui salvi fiunt, et in iis qui

in
» pereunt quibusdam quidem odor vitae in vitara qui-
;
,

» busdam vero odor mortis in mortem'^. » Sed cum con-

tinuo sequatur, et dicat « Et ad haec quis idoneus.^» :

nonne importuni quodara modo sumus ingerere ista car-

nalibus nonstudiosis, sed contentiosis, nullo modo idoneis
ea capere, quae utinam saltem desinerent capere ?

XLIX. Quantus quippe conflictus adversus Arianos

fueratexcitatus, neunigenitum Filium dicerent essecrea-
turam, idem putantes creatum esse quod genitum , iste
fortassis ignorat. Sed ut ejus regula fallax atque distorta,

ex eodem Prophetico et Evangelico testimonio, quod ipse

posuit, percussa frangatur 5 sic Deus loquitur per Prophe-
tara : « Ego creans lucem et faciens tenebras, faciens pa-
» cem et creans mala^, » quod ipse nec totum, nec sicut

illic legitur, posuit. Atque illud quidem facile dissimu-

landum est, quod pro pace posuit bona ;
quoniam pax
' Sap. II, 23. — 22 Cor. n, i5. — 3 isai. xlv, 7
 ;
:

380 S. AtJGUSTINI EPISCOPI

bona est. Sed illud praetereundum non est, quia hujus

seiilentire partem superiorem dolo potuit proeterire , ne
diceret, « Creans lucem : m quia cum sit eliam confilente
ipso utique bona, ab eo creatam noluit confiteri, quem
non vult creare nisi mala. Magis ergo indilFerenter id po-
situm debemus accipere, crearc et facere distinctionis :

lamen, quam sibi iste fecit, regula fracta est^ quoniam

Deus Prophetarum quem de verbo quod non intelligit
,

culpat.ibi legitur creator bonorum, quod negat. Itemque

ex Evangelio. Nempe nobis tanquam plurimum suis par-
tibus faveret, opposuit quod Dominus ait « Arbor bona :

« bonos fructus facit et arbormalamalos fructus facit^»

,

Cur ergo non secundum istum, creat, dixit, «Non facit; »

si vera est ejus ditferentia, quafacientem a creante distin-

guit dicens, quod fit, alienum esse a faciente, quoniara de

foris accedit quod autem nascitur proprium ejus esse
•,
,

({ui generat? Hinc enim existimat Deum generatorem ma-

lorum, quia dictum est, «Creans mala » putans quod et ;

Ariani putaverunt, in Scripturis illis nihil interesse, utrum

an creari sed certe in eo quod
gcnerari dicatur aliquid , :

Dominus arborem bonam fructus bonos, raalam malosnon

dixit creare, sed facere, videatistesuam regulam fractam,
et comprimat linguam. Quid enim stultius, quam dicere:
Deum Prophetarum esse arborem malam, et id velle intel-
ligi in eo quod Dominus ait « Arbor mala fructus malos :

» facif^ » et rursus dicere

: « Non facit mala sed creat : ,

quia si faceret, aliena ab illo essent, eique forinsecus ac-

cederent 5 cum vero creat , ipse illa de tanquam
se ipso
radicitus generat? » Non ergo de isto Ueo Dominus ait
» Arbor mala malos fructus facit » : quoniam creat mala
iste, non facit. Ecce qui audet accnsare Prophetas, qui ex
Evangelio a se productis testibus refragatur.
' Matth. T)i, 17. — ' Ibid.
 COjSTRA ADVERSARIUM LEGIS, LIB. I. 381
L. Item verba qusedam ex libro Deuteronomio , velul
impura exhorrescens, impurus exagitat quasi Deus veie- :

cundari debuerit, pudendaimpiis jrrogare vel prsenuntiare

tormenta, nec eo comminari modo, ut diceret « Quae :

» mollis in vobis et tenera nirais fuerit, cujus experimen-

» tum non accepit per ejus ambulare super ter.ram prse
» teneritudine et mollitie, et zelabit oculo suo virum
» suum, et filium suum, et filiam suam, et secundas suas,
» et quod exierit per femora ejus comedet'. » Imovero
quanto est horribilius, tanto est terribilius. Neque enim a
Propheta monendo dictum est , sed minando,: non ut haec
homines facerent ^ sed ne illa facerent quae sensus per-
versus exercet, et ad lisec pervenirent quse seiisus humanus
exhorret. Quis autem digne eloqui possit, quam sit mentis
execrabilior foeditas, poenas exhorrere meritorura, et me-
rita non cavere poenarum? Dicat plane Spiritus sanctus
intarainatus et intaminabihs, quod audire anima recusat
immunda, et esse non recusat imraunda. Immunditiam
quippeaversaturcarnisofiensissensibus carnis, etiramun-
ditiam dihgit suam extinctis sensibus cordis. Dicat hsec
Spiritus Dei, et per horrorem talia malapatiendi , inculiat
timorem male faciendi.
Idem namque Spiritusetiam per Apostoluraloquens:
LI.
sensus impios non est verecundatus offendere, dum pios
veliet instruere ubi commemorata impietate quorum-
:

dam, qua coluerunt et servierunt creaturae potius quam

Creatori, subjunxit , atque ait : « Propter hoc tradidit
» illos Deus in passiones ignominiae. Nam foeminse eorum
» immutaverunt naturalem usura in eura usura qui est
» conlra naturara : similiter autera et masculi, relinqiientes
» naturalem usum foerainae , exarserunt in appetitum
» suum in invicera , masculi in raasculos def rmitatem (.

' Deut. xxviii, 56.

 ,:

382 S. AUGUSTINl EPISCOPI

M operantes, et mercedem niutuam quam oportuit erroris
» sui in quisquam iuimicus
semetipsis recipieiites'. » Si
Apostoli vellet ex his verhis taha dicere, quaha dicit ex
hbrorum Veterum quibusdam locis istc blasphemus
nonne habcret ampLim matoriani in (|ua loquaciter insa-
niret •, et quanlo sibi viderenlur disertiora dicla, tantode-
teslabiliora maledicta jactaret ; maxime quja dictum est
« Mercedem mutuam (|uam oportuit erroris sui in semet-
» ipsis recipientes ? » Oportuisse quippe non est vcritus
dicere Apostokis , ut qui creatura^ potius ([uam Gr(^atori
servierunt, erroris sui mercedem , non inviti haec turpia

patiendo, sed libenter faciendo, reciperent : judicio scih-

cet , non ahcujus hominis immundissimi ,
querii taha de-
lectarent, sed justissimi Dei ,
qui tradidit eos in passiones
ignominine ^ ut crimina criminibus vindicentur, etsupphcia
peccantium non sint tormenta, sed incrementa vitiorum.
Sapiens autem cum haec audit, ip.^am magis in hac vita irara
Dei timet ,
qua homo non patitur quod acriter dolet sed ,

facit quod turpiter hbet^ et ejus cui talia judicia displi-

cent, verba insana contemnit, quia in ipso poeaam Pha-
hoc est, indurati cordis agnoscit.
raonis, Si enim quosdam
qui non probaverunt Deum habere in notitia , tradidit
Deus reprobam mentem ut faciant quae non conve-
in ,

niunt^ quid mirum, si et istum qui divma blasphernat elo-

quia, tradidit Deus in reprobam mentem ut dicat quae ,

non conveniunt ? Sic enim Oportet haereses esse, ut pro- ((

)> bati, inquit Apostolus, manifesti fiant in vobis"^. » Sic

vasa irse locis congruis et temporibus ordinantur, ut etiam
de ipsis notas faciat Deus divitias gloriae suae in vasa mise-
ricordiae", quae de massa ejusdem damnalionis fiunt in
honorem, gratia illius, non meritis suis. Ille quippe donat
prodessenobis, nonsolum quod docet veritas, verumetiam
'
Rom. I, 26. — ' I Cor. xi, 19. — ^ Roin. ix, '^2.
 COHTRA ADVERSIRIUM LEGIS, LIB. I. 383
quod obstrepit vanitas 5 ut cum respondetur inquietissimae
vanitati , auscultetur sincerissim.ie veritati.
LII.De turpi maledicto arguit vanitas sed turpe non :

esse, quibusdamrebus turpibusnominatiscavendamosten-

dere turpitudinem , misericors indicat veritas, et vecors
vincitur vanitas. Nam de turpi maJedicto potest a verbosis

impiis reprehendi et apostolus Paulus, ubi ait : « Ulinam

» et abscindantur qui vos conturbant ^
: » quod etsi ])ene

intelligentibus bcnedictio magis apparet, ut fiant spadones

propter regnum crelorum 5
potest tamen garrula caecitas
etiam in Apostolo hoc reprehendere, contendens quod non
debuerit rem honestam turpi verbo enuntiare. Possuntet
ipsum Dominum qui ejusdem continentiae donum com-
,

mendans aii: u Sunt qui se ipsos caslraverunt propter

:

» regnum coelorum -. » Legunt quippe isti litleriones sic :

enim potius quam litterati appellandi sunt qui legeiido

litteratos, nihil saperedidicerunt legunt ergo apud Cice- :

ronem tale aliquid unde sibi videantur docte Ghristi

,

verba culpare perditi potins quam periti. Ille namque

,

cum doceret, in translatione verborum obscoenitaiem esse

vitandam Nolo, inquit,
: dici, morte Africani castratam
esse rempublicam^. Sed si hoc verbum ipse quod vitari
volebat, ut vitandum ostenderet, non vitavit, et quod dici
noluit, coactus est dicere j
quanto magis res quae verbo
eodem recte significatur, ut ab audiente possit intelligi,
suo verbo enuntiatur? Atque ut ad illud redeamus, quod
isle in Deuteronomio reprehendit : si Cicero vir eloquen-
tissimus etverborum vigilantissimus appensor et mensor,
quod dici noluit, dixit, ne diceretur : quanto melius Deus
niagis morum quam verborum pulchritudinera ([userens
atque munditiam, turpe aliquid non turpiter , sed mina-

ciier dixit , ut hoc horreretur , ne illud committeretur ,

'
Gal. V i'?. — ' Mallh. XIX, ra — 2 Cicer. de Oriilore.
384 S. AUGUSTINI EPISCOPI
propter quod ad illa qiiae aiidire horroris est, veniretur ?

ilt tamen cum legitur , aurcs infidelitas claudit , avertit

faciem , exasperat vultum , linguam vibrat , blasphemias
jaculatur. Videte si non suntisti ex isto genere hominum,
qui loc{uente Christo de sacramento corporis et sanguinis
sui dixerunt : « Durus est liic sermo, quis potest eum au-
» dire '
? » Nisi (piod excusabiliores sunt, qui verba divina
qune non intelligebant, non in maledictione^ sed in bene-
nou ferebant. Mirum enim non est, si
diclione horribiiia
maledictum quando auditur horretur ^ nec exigendum ,

est, ut verbis non horrendis quod ad hoc dicitur,

dicatur,
nt ab exhorrente timeatur : Dominusautem talia dicebat,
quaeamaripraeciperet, nontimeri : ettamen quoe infidelitas
sufferat : «Garo mea vere cibus est, etsanguis meus vere
)) potus esf^; ') et, « Nisi manducaveritis carnem meam,
» et l)iberitis sanguinem meum non , habebitis vitam in
» vobis^.? » Si ergo Dei sapientia, verbis sacramento con-
gruis pascens animam credentem non curavit insipien- ,

tiam nauseantem quanto magis eadem ipsa sapientia, ubi

:

locus et tempus timoris fuerat, non araoris, salubrem vo-

lens importare terrorem, non curavit insipientis errorem,
quamvis ejus praevideret horrorem. Quis autem istorum
spiritalem novil horrere animse fceditalem, cum velutsua
quadam fame atque egestate compellitur comedere, ({uae
de suis carnalibus cogitationibus tanquam de femoribus
exeunt ? Nam illius maledicti ,
quod iste v(4ut turpe re-
prehendit , rarus effectus est ; vix enim aliquando tam
magnum est flageUum famis, ut ad nefanda illa compel-
lat •
ista vero fame, qua miserorum animae inopes veritatis
ea pro v(>ritate comedunt ({uae carnahbus sensibus pa- ,

riunt^ usquequaque plena snnt omnia tanto infelicius , ,

quanto nocet amplius , et horretur minus.

' Joan. VI, 6t .
— » Id. vi, 56. — ' IbiJ. 54-
 CONTRA ADVERSARICM JLEGIS, LIB. I. 386
LIII. Sed puto me unilibroillius quera misistis, nostro
non uno, ne nimium prolixus sit , respondere deberc
proinde hic faciamus hujus finem , ut ex his quae discu-
tienda reslant, alius inchoetur. Nescio quo enim modo ita

libri termino reficitur lectoris intentio, sicut labor viato-

ris, hospitio.

c XXX VI. 25
386 5. AUt;i;5iix\i fci^iscovi

IVM^^M^M/VW^VVV^Xl^VV^-^M/VVVVM/VVl/VV^VVWVVV^X^/t/VVVt/V^/VVV^^^i^/V^.^^-tVVVVVVVVt/^^

LIBER II.

In QDO NOVI TESTAHENTt LOCA, QVM LeGIS ET PnOPHETAaCU AdVERSARIUS

TELDT EIS CONTRARIA COLLEGIT , DISCDTIDNTDR.

I. Jam nunc ea discutienda sunt ,

quae iste de Novi
Testamenti libris suffragari sibi arbitratur adversus Pro-
phelicas litteras, tanquam eas Apostoli Cbristi sua senten-
tia condemnaverint. Quod ergo profanas et anilcs fabulas
et genealogiasinfmitasappellasse Apoctolum existimat di-
vina eloquia Legis et Prophelarum ,
quia dixit : « Profa-
» nas et aniles fabulas devita ' : » Et aho loco : «Ne intendas
» fabuhs Judaicis et genealogiis iiifinitis, quae quaestiones
» praestant magis, quam .-ledificationem ^: » quis ita nisihae-

reticus mullum caecus erraret ? cur enim hoc Apostolus

ipse non fecit, si has esse aniles fabulas judicavit ? Cur di-
cit ad Galatas : «Dicite mihi sub lege volentes esse, legem
» nonlegistis? Scriptum est enim ,
quod Abraham duos
» fdios habuit, unum de ancilla, et unum delil)era : quae
» suntin allegoria ^
hoecenimsunt duo Testamcnta'^. » Et
ad Corinthios : « Nolo enira vos ignorare, fratres, qui pa-

'
I Tim. IV, 7. — ' Id. 1,4 — ^ Gal. iv , 21. et Gen. xvi , i5 , et
 CONTRA ADVERSARIUM LEGIS, LIB. II. 387
tres nostri omnes sul) nube fuerunt, et omnes per mare
» transierunt, etomnes per Moysen baptizatisunt in nube
» et in mari, etomnes eumdem cibum spiritalem mandu-
» caverunt, etomneseumdem potum spiritalem biberunt;
» bibebant enira de spiritali sequente petra ^
petra autem
» erat Chrislus^ »

II. Nescit autem habere praeter Scripturas legitimas et

Propheticas Judaeos cpiasdam traditiones suas ,
qnas non
scriptas habent, sed roemoriter tenent, et alter in alterum
loquendo Iransfundit, quas Deuterosin vocant : ubi etiam
dicere audent etcredere, Deumprimohomini duascreasse
mulieres; ex quibus texunt genealogias, vere , sicut ait
Apostolus, infinitas, parientes infructuosissimas quaeslio-
nes. Sed si huic talianunquam evenit audire, numquidet
contra Evangeliumsic obsurdesccre debuit, utnon adver-
teret verba Domini Ghrisli, quibus arguit Judaeos , quod
de parentibus non honorandis impietatem docerent fihos
suos*? Ibi quippe et Dei praeceplum quod in Lege con-
scriptumest, attestando commemoravit. Nec cb abud eos
arguit, nisiquod rejicerent mandatum Dei, ut statuerent
traditiones suas. Cura enim interrogassent Pharissei et
Scribse : « Quare DiscipuH tui non ambulant juxta tradi-
M tionem seniorum, sed communibusmanibus nianducant
» panem : » ille respondens dixit eis : u Bene Prophetavit
» Isaias de vobis hypocritis, sicut scriptum, est 5 Populus
» hic labiis me honorat, cor auteni eorum longe est a
» me^. In vanum autem me colunt docentes doctrinas et
» praecepta hominum. Rehnquentes enim mandatum Dei,
1* tenetis traditionem hominum, baptismata urceorum et
» calicum, et alia similia his facitis mulla. » Et dicebat
lUis : « Bcneirritum facitisprcpceptum Dei, ut traditionem
» vefetram servetis. Moyses enim-dixit ; Honora patrem
' I Coi . \, 1. — ' Marc. vii, el Mntth. \v ^lsai. xxix, i.3.

25,
388 S AOGbSTlM EPISCOPI

» iniim et mHtrcm tiiam '. Et ,

Qiii maledixerit patri aut

» matri, morte moriatur-. Vos autem dicitis : Si dixerit

» homo palri aut matri, Gorban, quod est donum quod-

» cumque ex me tibi profuerit et ultra non dimittitis eum :

» quidquam facere patri suo aut matri , rescindentos ver-

» bum l)ci per tradilionem vestram, quam tradidislis, et

» similia hujusmodi multafacitis^ .» Ubievidenter Chris-

tus oslendit et iilam L)ei esse Legem quam profanus iste

blasphemat, et Juda^os habere suas tradiliones a libris

Propheticis et Legitimis aUenas ,

quas appellasse Aposto-
luni profanas labulas, et aniles, et genealogias intermina-
tas, non h;eret:cus, sed cathohcus lector intelligit. Porro
si vclim teslimonia cuncta coliigere ,
quibus ostendam
quemadmodum et ipse Dominus et Apostoli ejus Lege usi
fuerint et Prophelis, quas iste anilesfabulasputat, quando
suiiicio? aut cui non suiiiciant ista quae diximus ?

IIL Nec iste adversus lucem vocemcjue Dominicam vei

Apostoiicam tam csecus et surdus est, ut ignoret quemad-
modum a Christo et Apostohs in libris ad Novum Testa-
mentum pertinentibus confirmetur Legis ac Prophetarum
et commendetur auctoritas. Proinde excogitasse se existi-

mat, quo pacto subterfugiat moles testimoniorum in

Evangeiicis et Apostoiicis iitteris de iibris veteribus po-
silorum, quibus ejus, velit noiit, cervicata iingua conteri-
tur. Ait quippe Apostolum pro quaiitatibus ingeniorum in
quin([ue personis iocutum : « Insinuans enim rudi adhuc
populo, inquit, quae Dei sunt, non debuit a perfectiori-

busincipere, etconsuetudinem abeis vestustatis excludens

a dltlicilioribus inclioare, ne novos adhuc ad fidemperfecta
doctrina turbaret. » Deinde voiens quasi probare quod
dixit, eumdem Apostoium dicentem commemorat : « Cura
» liber sim ex omnibus, omnibus mesubjeci, ut piures
'
Exod XX, 12. — » Levit. xxix, 9. — * Marc. vu, 5 et seqq.
 ,

CONTRi ADVERSARIUM LEGIS, LIB. 11. 389

» lucrifacerem : et factus sum Judaeis tanquam Judseus ,

» ut Judaeoslucrifaciam; etiisquisubLegesunt, lanquam

» qui sub Lege essem, cum
non sim sub Lege, ut eosipse
» qui sub Lege sunt, lucrifaciam et iis qui sine Lege sunt, •,

» tanquam sine Lege essem cum sine Lege Dei non sim ,

» sed sim in Lege Christi, ut lucrifaciam eos qui sine Lege

» sunt 5 factus sum infirmis infirmus, utinfirmos Jucrifa-
» ciamomnibus omnia factus sum ut omnes lucrita-
: ,

» » Has quatuor personas vult intelligi, inquibus

ciam^.
Apostolum locutum putat, unam Judaeorum, alteram eo-
rumqui sub Lege sunt, tertiam eorum qui sine Lege sunt,
quartam infirmorum. Quinta debetur, quoniam quinque
promiserat : hanc ut adderet Alioloco, inquit, superius
:

jam dixit : « Sapientiam loquimur inter perfectos"^ » ut :

perfectorum videatur quinta persona. Hoctotum propte-

rea molitus est, ut si quando aliquid de Apostolica pro-
ferrelur Epistola, ubi attestantur. Evangelio Lex et Pro-
phetse, hoc dicat Apostolum, nonsapientibus et perfectis,
sed Judseis locutum fuisse quasi Judaeum, vel eisqui sub
Lege essent, tanquam esset et ipse sub Lege ac per hoc :

subdoloatquemendacitersimuJantem se apud imperfectos

aedificare, quod apud perfectos, non mentiendo, sed vera

dicendo destrueret. Hanc videlicet ei erroris machinatio-

tionem, nescio quis Fabricius fabricavil, quem velut
magistrum veritalis Romae se invenisse gloriatur. Quis

non hoc monstrum non dico sensus Christianus sed

, ,

qualiscuraque humanus exhorreat?

IV. Primo enim considerandum est, quam se fraudu-
lentissimum et mendacissimum profiteatur, qui mentien-
tem putat et laudat Apostolum et quod ille dixit non : :

fallentis astu, sed compatientis affeclu, quia diversis ani-

marum morbis tam misericordi corde subvenit, quam sibi

' I Cor. IX, 19 et seqq — ' IJ. 11, 6.

300 S. AUGUSTim EPI8COPI

subveniri volnisset, si errore vel infirmitate simili labora-

ret, hic in fallaciam delestabilem vertit. Deinde qiinero,
ad Uomanos, Corinthios, Gaialas, Ephesios, Golossen^es,
Philippenses , Thessalonic.enses ,
quomodo loquebatur
Aposlolus ? In qua illarum quinque personarum eos esse
deputabat? Procul dubio quoniam in pr.neputio Gentes
erant , non in circumcisione Israelilae. Ad hos quippe sibi

distributum ministcrium fuisse testatur , ubi dicit , quod

ei et Barnabae dexteras societatis dederint Petrus et Jaco-
bus et Joannes ut ipse quidem cum Barnaba ad gentes,
:

illiautem ad circumcisionem irent, Et aiio loco apertis-

sime dicit « Quandiu ego sum Gentium Apostolus^ »
:

Et multis aliis iocis proprio quodam munere doctorejn

Gentium se esse testatur. Gum ergo essent sine Lege tot
gentes quibus Evangelium prsedicabat, quid opus eratut
eis Legem et Prophetas de Christo introduceret testes ,

eisque importaret ignaris vincuium, sicut ista pestis arbi-

trabatur, erroris, a quo eos fuisse liberos magis debuit
gratuiari ? Quid opus erat ut ad Romanos sic fuisset exor-
sus : « Pauius servus Christi Jesu, vocatus Apostoius, s^t
» gregatus in Evangelium Dei, ([uod ante promiserat per
» Prophetas suos in Scripturis sanctis de Filio suo , qui
» factus est ei ex semine David secundum carnem'*?))
Quare non sibi potius pcrsonam imponit iliorum? Quare
se ficit tanquam sub Lege, eis qui fuerant sine Lege? Ut
quid eis dicit « Voljis enira dico Gentibus, quandiu (jui-
:

» dem ego sum Gentinm aposloius ministerium meum ,

» glorificabo, Si (juomodo adaemulationem provoceni car-

» nem meam, ut salvos faciam aiit|uos ex iihs. Si enim

V rejeclio iilorum reconciliatio est mundi quae erit as-

,

» sumptio, nisi vita ex rnortuis ? si aulem delibatio sancta

» est, et conspersio ^ et si radix sancta est, et rami ^. » De
'
Rom. xii, i3. — ' Id. I, I. - 3 Itl, XI, i3-i6.
 :

CONTRA. ADVERSARIOM LEGIS, LIB. ir. 391

Israelitis quippe ista dicit , de (|uibns ante jam Uixerat

» Quid ergo amplius est Judaeo, aul quae utilitascircum-
» cisionis.^ ]\[ultum per omnemmodum. Primum quidem,
» quia credita sunt illis eloquia Dei. Quidenim si quidam
» illorum non crediderunt? numquid incredulitasillorum,
» fidem Dei evacuabit^ ? » Deinde hicquod commemorare
coeperam , sequitur, et dicit : « Quod si aliqui ex ramis
» fracti sunt, tu autem cura esses oleaster, insertus es in
» illis, et socius radicis factus es et pinguedinis oleae, noli
» gloriari adversus ramos. Quod si gloriaris, non tu radi-
» cem portas, sed radix te. Dicis ergo, Fracti sunt rami ut
» ego inserar. Bene, incredulitate fracti sunt : tu autem
» fide stas ^ noli altum sapere, sed time. Nam si Deus na-
» turalibus ramis non pepercit, neque tibi parcet. Vides
» ergo bonitatem et severitatem Dei; in eos quidem qui
» ceciderunt severitatem, in te autem bonitatem, si per-
» manseris in bonilate : alioquin et tu excideris, et illi si

» non permanserint in incredulitate, inserentur. Potens

» est enim Deus iterum inserere illos. Nam si tu ex natu-
» rali incisus es oleastro, et contra naturam insertus es in
» bonara olivam, (juanto magisilliqui secundum naturam
» sunt, inserentur auae olivae? Noloenim vosignorare, fra-
» tres; sacramentum hoc, ut nonsitis vobissapientes, quia
» caecitas ex parte in Israel facta est , donec plenitudo
» Genlium intraret, et sic omnis Israel salvus fieret, sicut
» scriptura est : Veniet ex Sion qui eripiat et avertat ira-
» pietatem ab Jacob^, et hoc illisa me testamentum, cum
» abstulero peccata eorura. » Nimis longum est cuncta
percurrere, vel sicut per scripturas Apostolicas ubique
sparsa sunt , ea in unam faciem congregare. Quid opus
erat hsec dicere Gentibus Cur non potius sine Lege fac-
?

tus est eis, quemadmodum erant illi sine Lege ? Gur non
' Rom. III, 1-3. — ' Isai ux, -20. — ^ Roni. xi, 17-27.
392 s. AuaiJSTiM episcopi
potius deos eorum laudavit , eorumque sacrificia praedica-

vit , si et ista Scriptura quam populns Isracl accepit, et

illa Gentium, sicut iste dicit ad daemonia pertine-

sacra ,

bant? Quid quod Deum Israei audet infelix dicere, non

solum dnpmonem verumetiam , cseteris doemonibus pejo-
rem ? Cur ergo Apostolus qui ,
in omnibus omnia*, non
misericordia compatiente, sicut veritas ostendit, sed astu-
tia fallente, sicut iste desipit, factus erat, non potius illo-

rum daemonum ((uos coleliant Romani, quos dnemones

putat iste mitiores, servum se esse confinxit, ut fierettaa"
quam illi , ac sic eos lucrifaceret?
V. Nonne item dicit ad Ephesios : « Propter quod me-
» mores estis , quia vos quando Gentes eratis in carne, qui
» dicimini proeputium , ab ea quae dicitur circumcisio in
» carne manufacta 5
qui eratisillo in tempore sine Christo,
.) alienati a socic-tate Israel; et peregrini testamentorum
» et promissionis, spem non habentes, et sine Deo in hoc
» mundo j nunc autem in Christo Jesu vos, qui aliquando
» eratis longe, factiestispropein sanguineChristi. Ipseest
» enim pax nostra, qui fecit utraque unum, et medium pa-
» rietem maceriae solvensinimicitiam incarnesua Legem
:

» mandatorum in decretis evacuans, ut duos conderet in

» se in unum novum hominem , faciens pacem , ut com-
» mutaret utrosque in uno corpore Deo ,
per crucem in-
» terficiens inimicitias in semetipso : et veniens evangeli-

» zavit pacem vobis qui eratis longe et pacem his qui ,

» prope quia per ipsum habemus accessum ambo in uno

;

» spiritu ad Patrem. Igitur jam non estis peregrini et in-

» quilini : sed estis cives sanctorum et domestici Dei, su-
» peroedificati supra fundamentum Apostolorum et Pro-
» phetarum, ipso summo angulari lapide existente Christo
» Jesu^. » Dicat iste blasphemus ,
quomodo prope dicit

' I Cor. IX, 22. — ' Ephep. u, ii. — ^ Id. ii, 11-20.
 ,

CONTRA ADVEKSARIUM LEGIS, LlB. II. 393

inventos Israelilas ,
qui pejori , quemadmodum blasphe-
mat , daemoni serviebant , et longe erant Gentes, quae mi-
tioribus daemonibus subditse fuerant ? Quomodo dicit alie-

natos fuisse a societate Israelet peregrinos testamentorum

et promissionis, quando erant spem non habentes, et sine
Deo in hoc mundo, si Israel non Dei populus erat? Con-

tra istam tubam clarissimam et excellentissimam veritatis

perstrepitat atque insultat insanus , dicens in personis
quinque locutum Apostolura , ut alias ex aliis falleret

fingendo se esse quod non erat : cum videat eum Genti-

bus quaelonge fueranta Deo Israelitarum, eumdem Deura,
eamdem Legem , eosdem Prophetas , Testamenta eadem
praedicare. Quis de angulari lapide prior locutus est;*

Nonne Propheta Spiritu Dei plenus, quem peslis isla blas-

phemat? Ait enim « Ecce pono in Sion lapidem angula-
:

» rem, electura, pretiosura, et qui crediderit in eum, non

» erubescet\ » Qiiod testimoniura corameraoravitet apos-

tolus Petrus. Nonneprius in Psalrao pertinente ad Litteras
sacras populi prioris dictura est ; « Lapidem quem repro-
» baverunt aedificantes, hic factus est in caput anguli "^
? »

His enim Litteris eruditus Paulus apostolus posuit ,

quod
paulo ante commemoravi : « Ipso sumrao angulari lapide
» existente Christo Jesu^. » Unde ipse Dorainus Judaeos,
in quibus caecitas ex parte facta est*, convicit, confusos-
que reddidit, dicens : « Nunquara legistis in Scripturis :

» Lapidera quem reprobaverunt aedificantes, hic fiactusest

» in caput anguli 5 a Doraino factum est istud, et est mi-
» rabile in ocubs nostris ^ ? » Haec ergo omnia mendaciter
Christus exLege ac Prophctis, mendaciter Apostoli pro-
ferebant , sicut iste blaspheraat ,
quia videlicet infirrai
nondura poterant solidara capere veritatem ? Ita-necaecus
Isai. xxvui, 16 ; Act. ix, ii ; r Petr. n, 6. — ' Psal. cxvii , 22. —
3 Ephes. II, 20. ~ 4 Rom. vi, 25. — 5 Matth. xm, 42.
 ,

394 S. AUGUSTINI EPI9C0P1

ignorat, quod alind sit nutrire parvulos, aliud decipere
cretlulos; aliud alore ut crescant, aliud agere ne vivant?
Talia t|uippe iste dicit ac senlit de Deo Legis et Propheta-
rum, ac de ipsis omnino litteris, ut secundum ejus sen-
tentiam quam de iilisliabet, ([uando Apostoli praedicabant
credentihus Legis et Prophetarum Deum, et confirmahant
auctoritatem talium Scripturarum, non lac potandum vi-
deantur dedisse parvulis , sed venenum, Quod de illis

quisquis credit, desipit, vanescit, insanit.

VI. Ergo-ne, ait alitjuis, frustra dixit Apostolus : « Non
)) potui vohis Io({ui quasi spiritalihus, sed quasi carnali-
» bus ;
quasi parvulis in Christo, lac vobis potum dedi
» non escam, nondum enim poteratis^ : » et, <( Sapien-
» tiam loquimur inter perfectos '^
: » et , « Animalis homo
)>non percipit qune sunt Spiritus Dei^? » Absit ut pute-
mus eum inaniter nec veraciter ista dixisse. Numquid la-
men ideo credendus est quemquam sibi credentium fallere
voluisse? Dedit igitur parvulis parva, non falsa; lactea,
non noxia ; nutritoria non peremptoria. Porro autem si
,

non est verum quod ait Filium Dei secundum carnem fac-
:

tum esse ex semine David si non est verum quod natu- :

rales rami propter incredulitatem fracti sunt , ut in radice

sancta Israeiitarum ex Gentihus veniens fidelis insereretur
oleaster, et fieret particeps pinguedinis olese : si non sunt
eloquia Dei, sed nescio cujus, ut iste blasphemat, pessimi
daemonis, dequibus dicit : « Primum quidem quia credita
M sunt illis eloquia Dei* : » profecto qui haec parvulis da-
bat, qui iinec tan(|uam vera prfedicabat, qui crcdi vole-
bat , delebat miseros, non alebat. Quod a fid^ atque doc-
trina veracium Christi Apostolorum quoniam esse scimus
alienuYn , restat ut ipsum tantjuam peslem atque hostem
fidei christianae vehementissime detestemur qui tanta ,

I Cor. m, I . — a Id. u, 6. — ^ Ibid. 1 4- — ^ Rom. lu, 2.

 CONTRA ADVEKSARHJM LEGIS, LIB. II. 395
excsecatur et prsecipiatur amentia, ut non videat ipsura
saltem Timolheum, cui putat auctoritate Aposlolica fuisse
praeceptum , ut tanquam fabulas aniles veterem Legem
Prophetascjue devitet, ab eodem Apostolo non iuisse fal-
lendum \ et in ilia quinta perfoctorum persona fuisse de-
putandum ut ei non mendaciter loqueretur dicens
, , :

« Memov eslo Jesum Christum resurrexisse a mortuis ex

))semine Pavid secundum EvangeVmm raeum'^- » Sienira

Christus ex semine David fabulis anilibus praedicatur,
quomodo eas jubetur iste devitare, quibus jubetur memo-
riter credere ? Si autem Christus ex semina David veraciter
praedicatur : ibi est radix in qua oleaster inseritur nec ,

aniles sunt fabulae, nisi praeter eas Scripturas deliramenta

Judaeorum, ad eam ((uam vocant Deuterosin pertinentia:
nbn illa eloquia Dei quae credita sunt circumcisioni, ubi
etiam carnales Judaei Christura ex semine David venturura
esse didicerant , sicut interroganti Doraino respondebant,
quamvis eum Dorainumipsius David^, non secundumcar-
nem, sed secundura Divinitatem intelligere non valerent',
vitrumque tamen est in illis eloquiis, et quod credebant,
et quod non intelligebant, et n De fructu ventris tui ,

» ponam supersedem tuam*,» propterChristura ex semine

David et, « Dixit Dominus Dorainoraeo Sede ad dexte-

; :

» ram meam \ propter Christum, Dominura etiara ipsius

David.
VII. Ita-ne vero fallaciter dicebat Apostolus : « Verita-

» tera dico in Christo, non mentior, contestante raihi

» conscientia mea in Spiritu sancto, quia tristitiaestmihi
« magna, et continuus dolor cordi raeo : optabam enim
)) ego ipse anatheraa esse a Christo pro fratribus meis cog-
)) nalis secundum carnera, qui sunt Israelitae, quorura est

• I Tim. IV, 7. — * 2 Tim. n, 8. — ^ Matth. xxu, ^"i. —^ Psal. c«u,

II. — ^ Id. cix, I .
 ,:

396 8. AUGUSTIIfl EPISCOPI

» adoptio, et gloria, et testamenta, et Legis constitutic

.» et obsequium , et promissiones 5
quorum patres , et ex
» quibus Cbristus secundum carnem, quiest superomnia
» Deus benedictus in srecula. Amen*. » Veritatem se di-
cere claraat Apostolus in capite bujusce sententiae, et boc
in Cbristo qui est ipsa veritas, contestante sibi conscien-
tia sua in Spiritusancto, eamque sententiam per «Amen»
concludit in fine : et dicit iste : Non sunt vera quae bic
Apostolus loquilur, fallit infirmos ,
quia non possunt ca-
pere veritatem, parvulos vanitatibus lactat, et esurienti-
bus diabolicorum mendaciorum virus infundit ut
filiis

Oportentum non solum a Cbristianorum auribus,

nutriat.
verumetiam a finibuscbristiani orbis arcendum ? Hoeccine
adoptio, brecgIoria,b,Tectestamenta,baecLegisconstitutio,
hocobsequium,bfepromissiones, bi patresexquibusCbris-
tus secundum carnem, qui est super omnia Deus benedictus
in saecula, fabulae sunt aniles? Quod jubetur prsecipue te-

nere, qui jubetur devitare fabulas aniles , fabulae sunt

aniles?
VIIL Sed quid mirum si tanta impietate delirat ,
qui
Legis vult esse destructor^ si quosdam idem Apostolus
dicit volentes esse Legis,non destructores, sed doctores,
non intelligere neque quae loquuntur, neque de quibus
aflirmant? Verum nosillud quod sccutus adjunxit, adversus
utrosque teneamus. Continuo quippe ne quis existimaret
ideoillosnon intelligere quaeloquuntur, neque dequibus
affirmant quoniam legis malae volunt esse doctores
,

« Scimus autem, inquit, quia bona Lex est, si quis ea le-

» gitime utatur*^. » Haec sententia et illos refutat qui

Lege utuntur male et eos qui illara opinantur malam.
,

Porro si bona est qua demenlia negatur Deus bonus

, ,

qui dedit Legem bonam? Quae potest videri sufliceredam-

' Rom, u, 1-5. — a I Tim. i, 8,
 COJVTRA ADVERSARIUM LEGIS, LIB. II. 397
natio his hominibiis, qui Legem quam sic Apostolus lau-
dat, anihum fabularum nomine accusant? et hoc se exis-
limant facere ejusdem Epistolse testimonio, ubi eam sic
Apostolus laudat : volentes esse Legis , non doctores sed ,

blasphematores, non intelligendo quae loquantur, neque

de quibus aflirment?
IX. « Sed fieri non potuit, inquit, ut a Judaeorum
Prophetis Salvatoris nostri annuntiaretur adventus. Cur
fierinon potuit, cum dicat Apostolus « Quia credita sunt ,

» illiseloquia Dei ? » Sed ante Salvatoris adventum in-

^ ,

quit, Spiritus sanctus ac divinus non eratsuper terram.»

Hoc vanitas, non veritas locjuitur. Nam quo nonnisi Spi-
ritu sancto Prophetas suos Dominus implevit de quibus ,

in Epistolae exordio dictum est ad Romanos, quod et supra

commemoravi «Paulus servus Ghristi Jesu, vocatus Apos-
:

» tolus, segregatus in Evangelio Dei, quod ante promi-

» serat per Prophetas suos in Scripturis sanctis de Filio

» suo ,
qui factus est ei ex semine David secundum car-
» nem^. » Et hoc quidem testimonium eliam iste posuit,
prohibens eum ad quem scribit aliis Prophetis credere de
Christo ,
praeter illos quos Prophetas ejus ad Romanos
dicit Apostolus : quos credo non arbitratur Prophetas
fuisse Judaeorum. Sed cujuslibet eos fuisse gentisopinetur,
» cur ibi non advertit, «Quod ante promiserat per Pro-
» phetas suos? » Per quoslibet enim Prophetas suos si ante
promisitEvangelium de Filiosuo, quid quod iste dicit est

sanctum ac divinum Spiritum super terram non fuisseante

Salvatoris adventum? Et tamen isti unde potuerunt esse
Prophetae, annuntiantes Christum exsemine David secun-
dum carnem, nisi cujus gentis eratipse David, de cujus se-
mine Christus a Prophetis Dei promissus est esse venturus?
X. Sed Lex, inquit, per Moysen data est, veritas au-
'
Rom. 111, 2. — » Id. I, 1-3.
 : ,

398 S- AUGUSXIM EPISCOPl

tcni a Christo Jesu esl. Non ita scriptum est : secl ita

u Lt'x per A[oysen data est Jesum ^

gratia et veritas per
» Christum facta Lex igilur data est per Moysen
est^. m :

facta est autcm gratia pcr Jcsum Christum, cum per ejus
Spiritum charitate dillusa in cordibus noslris ^, fit ut quod
Lex prnecipit impleatur. Quod enim per lilteram jubetur,
,

non littera, sed Spiritu impletur. Unde illud quod scrip-

tumest « Non concupisces^ » perMoysen Lex est, quia
: :

jubctur sed per Christum fit gratia, quando quod jube-

:

tur, impletur veritas autem facta est per Christum,

:

propter illa quae in prophetia Legis sunt promissa ,

quia
in Cluisto eminent reddita.
XL Apostolus vero quod ait ad Romanos : « Quomodo
» invocabunt in quem non crediderunt ? aut quomodo
» credent quem non audierunt^? » dcGentibusdixit, non

de Judaeis, sicut hic somniat. Eos enim volebat refellere

doctor Gentium, qui putabanl genti tantummodo Judaeo-
rum, non eliam incircumcisis Gentibus Evangelium prae-
dicandum. Quod volens ostendere, non ad Judaeos tantum,
sed adomnes gentes pertinere, prius posuit testimonium
de Prophcta : « Erit , oninis c[ui invocaverit nomen Do-
» mini, salvnserit^ : » acdcindecum dixisset : «Quomodo
» autem invocabuntin quem non crcdiderunt, aut quo-
» modo credent c[uem non audierunt » continuo sub- ;

junxit « Quomodo autem audient sine |)r.Tdicante

: aut ,

» quomodo prsedicabunt , nisi miltantur ? » Ita refutans

eos c[ui ncgabant ad incircumcisas gentes praedicalores
Christi esse mittendos.
XII. Illud quo([ue sicut imperitissimus non intelligit
quod scriptum est : « Primum Apostolos, deindc Propiie-
» tas°. » Putat enim ante Apostolos non fuisse Prophetas,

Joan. i , 17. — » Rom. y, 5. — ' Exod. xx, 17. — 4 Rom. x, i4- —

5 Joel. u, 32.-6 1 cor. xii, 28.
 ,

CONTRA ADVERSARIUM LEGIS, LIB. II. 399

nesciens eos Prophetas illic commemoratos esse ab Apos-

tolo, qui post Christi adventum fuerunt. Quosqui vult

nosse, Actus Apostolorum legat, et iiludquod aitad Corin-
thios: « Prophetae autera duo aut tres loquantur'. » Si au-
tem non fuerunt Prophetae ante Apostoios, qui erant ilH per
quos Deus « Ante promisit Evangelium de Fiiio suo qui ,

» factus est ei ex semine David secundum carnem'^ ? » Quis

erat qui dixit « Lapidem quem reprobaverunt aedifican-

:

)> tes, hic factus est in caput anguh^.^» Quis erat qui
dixit : « Thronus tuus , Deus, in saeculum saecuh , virga
» directionis , virga regni tui : dilexisti justitiam, et odisti

» iniquitatem, proptereaunxitteDeusDeus tuus oleoexul-

» tationis prse participibus tuis^r* » Quomodo Deus, cujus
thronus est in saeculum sseculi, unguitur a Deo , nisi

Christus Jesus ,
qui ex ipsa unctione Ghristi nomen acce-
pit ? Chrisma quippe unctio est , Christus unctus est. Quis
erat qui dixit quod ipse Christus de se testatur esse prae-
,

dictum « Dixil Dominus Domino meo

: Sede a dextris :

» meis, donec ponam inimicos tuossub pedibus tuis^? » Et

hoc David in Spiritu dixisse confirmat, quem Spiritum

negat iste fuisse super terram ante Domini adventum.
Quid est quod ait Apostolus : « Dicit autem Isaias: Erit
» radix Jesse, et qui exurget regnare in Gentibus, in eum
» Gentes sperabunt ^ ? » Quis erat Spiritus qui per eumdem
Isaiam tanto ante praedixit : « Iste peccata nostra portat
» et pro nobis dolet ? et nos putavimus eum esse in do-
» lore, et in plaga, et in afllictione. Ipse vuhieratus est
» propter peccata nostra , et infirmatus est propter iniqui-
» tates noslras : disciplina pacis nostrae super eum, et li-
» vore ejus sanati sumus : omnes quasi oves erravimus,

• I Cov. XIV, 29. — » Rom. I, '2. — 3 Psal. ctVii , 22. — 4 Id. xuv,
7 et 8. — 5 Marc. iii, 36, et Psal. cix ,1. — 6 Rom. x.t, ii, et Isai.
XI, 10.
400 5. AUGCSTini EPISCOPl
» honio in via sua erravit-, et Dominus tradiditeum prop-
" tcr inicjuitates nostras. Et ipse propter alllictionem non
)) aperuit os sicut ovis ad victimam ductus est
: et sicut ,

» agnus coram tondcnte mutus, sic non aperuit os suum.

» In humilitate judicium ejus sublatum est generationem :

» illius quis enarrabit ? Quia tolletur de terra vita ejus. Ab

>» iniquitatibuspopulimeiductusest admortem^ : » etcae-

teraquaecontexere longum est. Ubietiam deEcclesia tanto

ante pr.iedictum est quod ab Apostolo legimus comme-
,

moratum, et nunc jam videmus impletum ^ « Lsetarc ste- :

» rilis quae non paris, erumpe et exclama quae non parturis,

» quia multifilii desertae magis quam ejus quae habet vi-

» rum. Dixitenim Dominus Dilata iocum tabernaculi tui, :

» et aulaeorum tuorum : fige , ne parcas ,

protende funi-
» culos , et clavos tuos conforta adhuc ; in dextris et si-
» nistris dilata : et semen tuum possidebit gentes , et
» civitates desertas habitari facies. Noli timere quia con-
» fusa es, neque reverearis quia exprobratum tibi est.
» Gonfusionem enim aeternam oblivisceris et opprobrii ,

» viduitatis tuae memor non eris. Quia Dominus qui fecit

» te , Dominus Sabaoth nomen ei 5 et qui eruit te Deus
» Israel , Deus omnis terrae vocabitur ^. » Quis est qui di-
xit ; « Videbam in visu noctis, et ecce cum nubibus coeli

» ut filius hominis erat veniens , et usque ad Vetustum

» dierum pervenit, et in conspectu ejus praelatus est : et
D ipsi datus est principatus, et honor, et regnum j et om-
» nes populi , tribus , linguae ipsi servient : potestas ejus
» potestas perpetua ,
quae non transibit ; et regnum ejus
» noncorrumpetur^? » Haecet alia multa atquemanifesta
de Christo et Ecclesia unde praedicta sunt ,
quae sic vide-
mus impleta, et consonantibus Evangelicis atque Aposto-
licis litteris etiam speramusimplenda, si Spiritus Dei ante
• Isai wn, 4-8. — 7 Gai, iy, 27. - ^ hai. uv, 3. — 4 Dan. yn, i3-i5.
 COWTRA ADVERSARICM LEGIS, LIB. II. 401
. adventura Ghristi non fuit super terram 5 vel si a Prophe-
tis Israel non est Christi praenuntiatus adventus, sicuthic
desipit qui Christum negando ante promissum, non ha-
bet unde asserat missum ? Et merito, quia ipse quem prae-

dicat , nec missus est , nec promissus : verus quippe non

est , sed fictus.
XIII. Jam non miror, quod homo ineruditus de
illud
Prophetis Judaeorum existimat dictum quod ait Apos- ,

tolus : « Dixit quidam ex ipsis proprius eorum propheta :

» Cretenses semper mendaces, malae bestiae, ventres pigri 5

» testimonium hoc verum est ' : » ignorans dictum esse de

quodam Epimenide, qui Cretensis fuit, in cujus libris
hoc invenitur qui homo inter Prophetas Dei non inveni-
;

tur, nec ad illa eloquia Dei pertinet ,

quae Judaeis dicit
credita, quinon mentitur. Ideo non commemoravit Apos-
tolus nomen ejus sicut solet commemorare Prophetas Dei
:

ahquando dicens « Sicut et David dicit Isaias autem : :

))audet et dicit Sicut et Osee dicif- » vel tacitis eorum

: :

nominibus, cum dicit : « Sicut scriptum est 5

)> et ea Scrip-

tura intelbgitur, in qua est auctoritas Dei : aut evidenter

Deum dicere asserit , cum aliquod adhibet testimonium
de Lege vel Prophetis Dei, quale est illud : « Bovi tritu-
» ranti os non infrenabis^ Nunquid de bobus, inquit, cura
» est Deo ? An propter nos Scriptura dicit * ? » ostendens
utique in eadem Scriptura Deum loqui. Vel illud « Pro- :

» videns autem Scriptura quia ex fide justificat gentes ,

» Deus ,
praenuntiavit Abrahae dicens In semine tuo be- :

» nedicentur omnes gentes ^ Ipsam Scripturam

» pro Deo
posuit ,
quia Dei est. Vel illud de Abraham « In pro- :

» missione, inquit , DeH non haesitavit incredulitate , sed

» confortatus est fide , dans gloriam Deo, et plenissime

'
Tit 1, 12. — ' I Roni. IV, 6 ; x, lo ;
ix, a5. — ^ j)eut. xxv, 4 ; i Gor.
IX, 9. — 4 (ial. iu, 8. — 5 Gen. xxii, 17.

CXXXVI. 26
 ,,:

402 >. AUGUSTINI EVISCOPI

» crcdons, <[uia cjuse promisit ,

potens est et tacore'. »

Contra quam divinam et aposlolicam vocem canis iste ra-

biosus oblatrans, ausus est dicere, Abraham Deo suo
promiltenti prolcm non credidisse, ignorans illud quod
ait : « Si mihi centum annos habenti nascetur filius^, »

admiranlis esse gaudium, non dillidentiam dubitantis.

Vel illud « Non potest excidere verbum Dei. Non enim
:

)) omnes qui ex Israel ii sunt Israiil neque quia sunt , •,

)> semen Abraham, omnes filii sedin Isaac vocabitur tibi ^

» seraen hoc est non ii qui filii carnis hi filii Dei sed
: , , ,

» filii promissionis deputantur in semen^. » Vel illud de

Elia Sed quid dicit illi responsum divinum ? Reliqui
: «

» mihi septem millia virorum, qui non curvaverunt genua

» ante Baal *. » His atque hujusmodi attestationibus Dei
boni et veri esse Scripturas illas, quas iste blasphemat
Apostolica commendat auctoritas. Ubi autem etiam ali-

qoid de auctoribus Gentium dicit Apostolus, non eos ap-

pellatProphetas Dei, necillarumscripturarum Deum dicit
auctorem, quamvis ibi aliqua vera reperiat , sicut de isto

Cretensi quidam ex ipsis proprius eorum pro-

ait : « Dixit

» pheta Cretenses semper mendaces^ » non ergo Ju-

: :

daeorum proprius, sed Cretensium quod utique ad hoc :

dictum est, ne Dei Propheta putaretur. Et in Actibus

Apostolorum cum loqueretur Atheniensibus , ait de Deo :

» In illo enira viviraus , et movemur , et sumus : sicut et

» quidam secundum vos dixerunt^. »
XIV. Sed ApostoHs inquit Dominus noster , , interro-
gantibus de Judaeorura Prophetis quid sentiri deberet
qui de adventu ejus aliquid cecinisse in praeteritum puta-
bantur, commotus talia eos etiam nunc sentire respondil
« Dimisistis vivum qui ante vos est, et de mortuis fabu-

' Rom. IV. 2<j. — ' Gen. xvii, 17 — ^ Rom. ix, 6. — 4 Id. xi, 4) et
3 Rc?. \ X, rM. — ^ Til I, 12. — G Act. wii, v8
 . ,
::

CONTRA ADVERSARIUM LEGIS, LIB. II. 403

)) lamini. )) Quid mirum_, (
quando((uidem hoc testimo-
nium de scripturis nescio quibus apocryphis protuHt ,
) si

de Prophetis Dei talia confmxerunt easdem

haeretici qui

litteras non accipiunt ? Nam in Evangeho Dominus, quod

non est apocryphum sed in luce , veritatis omnibus no-
tum , etiam post resurrectionem Discipulis in itinere co-
mitatus , incipiens a Moyse ,
per omnes Prophetas , haec
de se quae f acta f "uerant ,
praedicta monstravit '

XV. De ipso, inquit, iterum arguit, ubi dicit : « Multi

» mihi dicent in Domine, in nomine tuo daerao-
illa die :

» nia ejecimus, et in nomine tuo prophetavimus et in ,

» nomine tuo virtutes multas fecimus. Et tunc dicam iliis

» Recedite a me, quoniam nunquam vos scivi quia ope- ,

» rati estis iniquitatem '. » Absit ut ista de Prophetis sanc-

tis in quibus erat Moyses et cseteri Dominus dixerit

, , :

sed dictum est de iis, qui post ejus Evangeiium prsedica-

tum , in ejus nomine sibi loqui videntur , nescientes quid
loquantur ^ in quibus et iste sibi iocum periturus invenit.
XVI. quoque ait dixisse Dominum
liiud « Ego sum :

» janua ovium omnes aiii quotquot ante me venerunt

:

» fures sunt et iatrones^. » Non autem ita scriptum est

sed ita : « Omnes quotquot venerunt , fures sunt et la-
» trones. » Venisse quippe hoc loco intelligi voiuit eos
qui missi non fuissent : quos arguit etiam Jeremias , di-
cens : « Haec dicit Dominus de prophetis qui prophetant
» in nomine meo, et ego non misi eos*. autemquos » liii

insanus iste blasphemat, a Domino missi sunt non sponte ,

venerunt. Quos et Dominus pcr parabolam quidem sed ,

apertissiraa significatione deciarat, ubi dicit : « Aham pa-

» raboiam audite : Homo erat paterfan.ilias^ qui plantavit
» vineam, et sepem circumdedit ei, et fodit in ea torcu-
» lar, et aedificavit turrim, et locavit eam agricoiis, et
» Luc. xm, 2"]. — " Matth. vii, 2. — 3 joan. x, 8. — 4 Jerem. xiv, i5.
26.
 ,:

404 S. ACGUSXIM EPISCOPI

)) peregro protectus esl. Cum autem tempus fructuum ap-

» propinquasset, misit servos suos ad agricolas , ut acci-
)) perent tVuctus ejus. Et agricolfie apprehensis servis ejus,
» alium ccciderunt, alium occiderunt , alium vero lapi-
» daverunt. Iterum misit alios servos plures prioribus, et

» fecerunt illis similiter. Novissime autem misit ad eos

» fiiium suum, dicens Verebuntur filium meum. Agricolse

:

» autem videntes dixerunt intra se Hic est haeres,

filiuni , :

» venite occidamus eum, et habebimus haereditatem ejus.

» Et apprehensum ejecerunt eum foras extra vineam
» et occiderunt. Cum ergo venerit Dominus vineae ,
quid
») faciet agricohs iUis? Aiunt ilU : Maios male perdet , et
» vineam suam locabit ahis agricoHs ,
qui reddant ei fruc-
» tus temporibus suis. Dicit ilHs Jesus : Nunquam legistis

» in Scripturis : Lapidem quem reprobaverunt aedifican-

» tes , hic factus est in caput anguH a Domino factum ^ :

» est istud, et est mirabile inoculis nostris? Ideo dicovo-

» bis, quia auferetur a vobis regnum Dei, et dabitui*
» genti facienti fructus ejus'^ ». Quid hoc apertius quid ,

clarius ,
quid evidentius ? Sed de illorum numero est,
iste

qui servos patrisfamilias hujus lapidaverunt. Hoc enim

facit, non ictibus saxeis, sed maledictionibus duris. Nam
et primitus in gente Judaeorum vineara Dei esse planta-
tam, missosque Prophetas ante ipsum esse Salvatoris ad-
ventum, parabola ista testatur. Et cum dicit : « Auferetur
» a vobisregnum Dei, et dabitur genti facienti fructus
» ejus » quod regnum dicit, nisi quod sperabant, non
:

quod acceperant, id est, vitae oeternae? Unde alibi dicit

« Scrutamini Scripturas, inquibus putatis vos vitamaeter-
» namhabere, ipsae testimonium perhibent de me^. » Et
alibi, « Vae vobis legisperitis, qui tulistis clavem scientiae:
» ipsi non introistis, et eos qui introibant prohibuistis*.»
T Psal. cxvii, 22. — > MaUli. xxi, 33-43. — 3 joan. v, Sg. — 4 Luc. xi, 32.
 CONTTIA ADVERSARIUTVT LEGIS, LIB. II. 405
Istis-ne molibus testiraoniorura non alteritur impudens
vanitas? Quis hunc audit, nisi qui Scripturas sanctas non
audit , aut tam raale audit quam in eas iste caecus in-
currit ?

XVII. Sed ait de eis Dorainus, inquit Parentesves- : <i

)) tri manna manducaverunt, et mortui sunt^ » decens :

nerainera ipsorum ad Dominum pertinuisse, quibus mors

dominata est. Neminem plane, sed parentum illorum qui-
bus talia loquebatur : parentes quippe infideliam, quos
nisi infideles volebat intelligi? Unde alio loco dicit : « Ype
)) vobis, Scribae et Pharisaeihypocritae,quiaedificatis sepul-
» cra Prophetarum, et ornatis monumenta justorum , et
)) dicitis : Si fuissemus in diebus patrura nostrorura , non
» essemus socii eorura in sanguine Prophetarum. Itaque
)) estis testimonio vobisraetipsis ,
quid fihi estis eorura qui
)) Prophetasocciderunt'.)) Filios utiquedixitimitationesce-
leris , non propagine generis. Non enim quod ex ilhs se-
cundura carnera nati erant, hoc eis esse poterat crimini 5

sed quod eis se similes infideli crudehtate monstrabant.

Jdeoque connectit, ac dicit : a Et vos implete mensuram
)) patrura vestrorura. Serpentes, genimina viperarum ,

)) quoraodo fugietis a judicio gehennae? Ideo ecce ego

» mitto ad vos Prophetas et sapientes et scribas, et ex illis
)) occidctis et crucifigetis, et ex illis flagellabitis in Syna-
)) gogis vestris , et persequimini de civitate in civitatem :

)) ut veniat super vos oranis sanguis justus, qui effusus est

)) super terrara, a sanguine Abel justiusque ad sanguinem
)) Zachariae fihi Barachiae, quem occidistis inter templum
)) et ahare. Amen dico vobis , venient haec omnia super
» generationem istam^.)) Nempeconstat, nempe manifes-
tum est , imitando esse istos fihos malorum , a quibus
Prophetae sancti et justi, ab ipso Abel quem frater occidit,
« Joan. II, 3i. — » MaUh. xxui, 29-31. — ' Ibid. 3i-36.
 :

406 S. AUGUSTIM EPISCOPI

usqiie ad Zachariam quem isti occiderunt ,

persecutiones
impiissiinas et sceleratissimas pertulerunt. Nam quomodo
supcr istosveniet illorumsauguis, qui longe antevixerunt
quam isti vel nascerentur, nisi quia unum genus , una
conspersio, una massa est impiorum , imitatione sibimet
connexorum? Simul etiam declaratur, in eodem populo
fuisse justos atqne Prophetas l)ei, quorum isti quibus ,

haec loquitur Dominus, aedificabant sepuicra ornabant- ,

que monumenta. Pejor ergo iste et immanior qui eos de-

functos lingua maledica lacerat quibus honorem etiam ,

impii deferebant et in animam suam crudebter sreviens

;

eos l)Jasphemat, cum veht videri Ghristianus, quos Pro-

phetas et justos asserit Christus.
XVIII. Jamvero quod adjungere voluit sanctos patriar-
chas, Al)raham, Isaac et Jacob, his de quibus Dominus
ait : h Patres vestri manducaverunt manna in deserto , et
» mortui sunt', » qu-a et isti patres mortui sunt : utrnm
fraudulentus, an caecus sit potius jndicandus, incertum
est.Sed quodbbet eorum eligat, detestandus est. Hinc
enim hoc ostendere voluit, quia Dominus commemoratis
eisd m patribus, ait « Non est Deus mortuorum, sed vi-
:

» vorum ^ : »cum potius eos vivere dixerit. Adhibito quippe

testimonio de Lege, ubi scriptum est « Ego sum Deus :

» Abraham et Deus Isaac, et Deus Jacob^; » adjunxit

,

« Non est Deus mortuorum, sed vivorum. » Et adjecit.

« Omnes enim illi vivunt » vita utique vera, qua justi :

vivunt, etiam quandocorpore moriuntur. Sed quando haec

diceret iste, si viveret?
XIX. quod ait Domi-
In hanc sententiam vuit accipi et
,nus ad Judaeos Neque me nostis, neque Patrem meum,
: «

» sed noc verbum Dci habetis in vobis manens*. » Quod

utique contrarium non est ei quod dixit « TuJistis clavem :

' Joan. VI, 3r. — » Mattli. xxii, 32. — 3 Exod. ni, 6. — 4 MaUh. viii, ig.
 CONTRi ADVERSARIUM LEGIS, LIB. II. 407
» scientiae, ipsi non introistis, et eos qui introibant pro-
)) hibuistis^ » In semctipsis enim verbum Dei non habe-
bant , sed habebant in htteris quas legebant. Nam si

haberent in semetipsis, et ipsi intrarent, et alios inirare

permitterent. Non intrare autem

non intelligere. Ecce est,

quare nec ipsum noverant, nec ejus Patrem^ quia non

intelhgebant quod legebant non quia Deum et Christum :

non prsedicaverant, quos legebant. Hoc est ergo intrare,

non esse contentum superficie htterae, sed ad interiorain-
telhgentiae pervenire.
XX. Argumentatur etiarade Joanne Baptista, quia Do-
minus ait « In natis muherum non exurrexit major
:

» Joanne Baptista qui autem minor est in regno coelo-

:

M rum, major est illo-. » Ita vekit ratiocinando, tanquam

Joannes non perlineat ad regnum coelorum et ob hoc ,

multo minus caeteri Prophetae illius popuh, quibus raajor

est Joannes. Haec autem verba Domini duobus modis
possunt rectissime inteUigi. Aut enim regnum coelorum
appellavit eo loco Dominus, quod nondum accepimus, et
in quo nondum suraus; unde et in fine dicturus est: « Ve-
» nite, benedicti Patris raei, percipite regnum^ » et quia :

ibi sunt sancti Angeh, quihbet in eis minor, major est

utiquequohbet sancto et justo, portante corpusquod cor-

rurapitur et aggravat animam''. Aut si regnum coelorum
in ea sententia ilhc intelhgi voluit; qua et in hoc terapore
significatur Ecclesia, cujus fihi sunt omnes ab institutione
generis huraani usque nunc, quotquot justi et sancti esse
potuerunt ;
profecto se ipsum Dominus significavit ,
quia
nascendi tempore minor erat Joanne, major autem divini-
tatis aeternitate et dorainica potestate. Proinde secundum
priorem expositio:iem ita distinguitur : « In natis muherura
» nemo exurrexit major Joanne Baptista : qui autera
' Luc. XI, 32. — ' Mattb. xi , 1 1 . — 3 id. xxv, 34. — 4 Sap. ix, i5.
408 S. lUGUSTIHl EPISCOPl

» niiiior csl in regno ccelorum '

» ac deincle subinfertur,
« ^lajor illo est. » Secundum hanc autcm posleriorem ita :

« In natismulierumnemocxurrexitmajor JoanneBaptista;
» qui autem minor est, » ac deinde subinfertur « In regno :

» coelorum major illo est. » Sed uterque intellectus quam

congruit veritati, tam refellendcie hujus sullicit vanitati.

Sive enim quilibet Angelus caeteris minor, Joanne sit ma-

jor-, sive hic Dominus intelligatur, Joanne praecursore suo
.Ttate minor, majestate major, nihil inde Prophetis caeteris
derogatur. Poluerunt enim esse Joanni aliqui aequales,
aliqui eo minores, iiuUus autem major propter sententiam
Domini : omnes tamen sancti, et justi et boni.
XXI. « Sed Moyses, inquit, omnem spem futurae resur-
» rectionis in hominibus extinxit, qui mortalem esse ani-
» mam pronuntiavit-, qui eam esse sanguinem dixit. »
Deinde ratiocinando magnis viribus conatur ostendere,
non esse animam sanguinem, et laborat in re manifesta,
non intelligens Legem. Sic enim dictum est « Anima :

» omnis carnis sanguisest^ » quomodo dictum est « Pe- : :

» tra erat Christus* » non quia hoc erat, sed quia hinc
:

significabatur. Non autem frustra Lex animam voluit

significare per sanguinem rem scilicet invisibilem per
,

rem visibilem nisi quia sanguis per venas omnes ab ipso

5

corde difTusus, in nostro corpore plus cseteris humoribus

principatur; ita ut ubicumque fuerit vulnus inflictum,
non humor alius, sed ipse procedat itaque anima, quia :

omnibus quibus constamus invisibilitcr proevalet, illo me-

lius significatur, quod omnibus quibus constamus visibili-

bus praevalet.
XXII. Illud autem quod Apostolus ait, (nam et hoc tes-
timonium iste posuit, ) « Caro et sanguis regnum Dei non

' Mattli. XI, II. — » Gen. ix , 5. — 3 Levit. xvii , 14. — ^ i Cor.

«,4.
 :

CONTRA ADVERSARIUM LEGIS, LIB. II. 409

)) possidebit ' : d non facit de anima, sed de resurrectione
corporis qusestionem. duobus modis solvi- Verum et ista

tur. Aut enim nomine corruptionem

carnis et sanguinis
carnis et sanguinis nuncupavit, quse in resurreclione non
erit aut carnem et sanguinem, homines ad omnes illece-
:

bras saecularium voluptalum carni et sanguini deditos,

qui regnum Dei non possidebunt. Totus autem iste locus
apostolici sermonis, ubi scriptum est: « Caro et sanguis
)) regnum Dei non possidebit, )> si consideretur diligentius,
magis persuadebit corruptionem carnis sicut nunc est,

his eum vocabuhs appellare voluisse, atque ad exponen-

dum quid diceret adjunxisse : « Neque corruptio incorrup-
)) tionem possidebit. » Quia cum factafuerit quse in resur-
rectione speratur ilJa mutatio, non utique remanebit
ulla corruptio. Quamvis ergo et post resurrectionem Do-
minus dixerit Discipuhs suis : « Palpate, et videte, quia
)) carnem et ossa non habet, sicut me videtis ha-
spiritus
))bere- tamen secundum substantiam caro erit, non
: ))

secundum corruptionem, quae nunc carni hoc nomen im-

ponit. Unde ait Propheta: « Omnis caro foenum^)) Num-
quid enim et Domini quam levavit in coelum ? Quo ergo
modo appellavit Propheta carnem, ubi ait: « Omnis caro
)) foenum » dicturus utique « Foenum aruit » eo modo
-, : :

et Apostolus ait Caro et sanguis regnum Dei non possi-

: «.

)) debit quia non ibi erit corruplio, qua nunc sicut

5 ))

foenum natura carnis arescit. Non enim aha sententia est

« Neque corruptio incorruptionem possidebit » sed haec :

repetitio, sententiae superioris est expositio ut quod ibi :

dictum est « Caro et sanguis » hic inteUigamus corrup-

: ^

tionem, non substantiam carnis et quod ibi dictum est, :

« Regnum Dei; » hic intelhgamus incorruptionem. Atque

ita nihil ahud dictum putemus « Caro et sanguis regnum :

" I Cor. XV, 5o. — ^ Luc, xxiv, 89. — 3 jsai. xl, 6.

410 S. AUGVSTINI EPISCOPI

» Dei non possidebit ; » quam si diceretur, « Corruptio

» incorruptionem non possitlebit : id est, corruptio caruis
et sanguinis in illius regni incorruptione non erit, propter
immutalionem scilicet, de qua mox locutus adjunxit:
« Oportet corruptibile hoc induere incorruptionem. » Ita
corruptio quae carnis ct sanguinis nomine significata est,

in regni illius incorruptione non erit : quia caro c[uae nunc

corruptibilis est, tunc mutataincorruptibilis erit.
XXIII. Moyses autem homo Dei si animam credidisset
esse mortalem, quod utique credidisset si eam sanguinem,

non significationis, sed proprietatis causa esse dixisset,

non aho loco diceret « Omnis qui tetigerit mortuum ab
:

» omni anima hominis, et mortuus fuerit, et non fuerit

» purificatus, tabernaculum Domini poUuit exteretur :

» anima illa ex Israel quoniam aqua expiationis non est

j

» circumpersa super eum, immundus est, adhuc immun-

» ditia ejus in ipso est^ » Adhuc utiqiie dixit, etiam post

mortem, quia non est purificatus : ubi praefiguratum lava-

crum regenerationis inteJligit, c[uod nunc accipiunt qui
baptizantur in Christo, quisquis audit fideliter : « Si
» crederetis Moysi, crederetis et mihi, de me enim ille

» scripsit". »

XXIV. Quid autem mirum, si iste infelix a luce veritatis

aversus, et ob hoc luci veritatis adversus, ea quae non in-

telligit in Novo Testamento, objicit Veteri Testaraento?

Sicut etiam illud de apostolo Paulo, ubi ait ad Corinthios :

« Quod si ministratio mortis in litteris formata lapideis

» facta est in gloria, ita ut non possent fihi Israel inten-
» dere in faciera Moysi propter gloriara vultus ejus quae
» destruitur, quare non magis ministratio spiritus erit in
» gloria ? Nam si ministratio damnationis gloria est, multo
» raagis ministratio justitiae abundabit in gloria. Etenira
• Num. xjx, i3. — ' Joan. v, 46.
 »

CONTRA ADVERSA.RIUM LEGIS, LIB. II. 4ll

» non glorificatura e£<t in hac parte id quod declaratum est
» propter exceJlentem claritatem. Nam si idquod destrui-
» tur, in gloria est, multo magis illud quod manet, in
» gloriaest^ » Hoc modo iste posuit verba apostolica,
nec a meliore interpretatione plurimum distat. Quia ergo
dicta est: « Ministratio mortis in litteris formata lapideis,
hinc existimat quod morti ministraverit Moyses, id est,

mortis auclori; maligno scilicet spiritui, quem mundi hu-

jusiste opinatur auctorem: ignorans ministrationem mor-
tis dictam Legem, secundum illud quod alibi dicit: « Lit-

» teraoccidit,spi.ritusautem vivificat^. » Lexenim quamvis

justa et sancta et bona, prsevaricatoribus intulit mortem,
quos Dei gratianon adjuvit ad justitiam Legis implendam.
Oportebat enim ut Testamento Vetere Lex imponeretur
superbis, et de suse voluntatis virtute fidentibus, quse non
daret justitiam, sed juberet 5 ac sic morte preevaricationis
impficiti, ad gratiam confugerent, non jubentem tantum-

modo, sed juvantem, quae Novo Testamento est revelata.

Hinc putant isti divinorum Eloquiorum blasphematores,
malam fuisse Legem quae data est per Moysen, quia dicta
est: « Ministratio mortis in litteris figuratalapideis^: »non
intuentes proptereos esse dictum, qui suo libero arbitrio
Legem suflicere arbitrabantur, et spiritu gratise non ad-
juti, rei praevaricationis sub ejusdem Legis littera teneban-
tur. Unde alibi dicit « Lex iram operatur ubi enim lex
: :

» non est, nec praevaricatio * » hinc ostendens unde dixe- :

rit: «Lex iram operatur. » Neque enim ejus praevaricatio

mala esset, nisi Lex ipsa bona esset.

XXV. Multum longum colhgere, quae in

est et nimis
hancsententiam beatus dicit^Apostolus, Legem distinguens
a gratia; eo quod sub illa elidantur elati, sub ista erigan-
tur elisi et quod illa in tantum bona sit ut bona jubeat,
;

• 2 Cor. 111, 7-1 1. — » Ibid. 6. — 3 Joan. 1, 17, — 4 Rom. iv, i5.

412 S. AUGtJSTINI EPISCOPI

Ikcc tantum ut bona conferat. llla justitiae facit auditorem,

isla factorem. Et ideo sub illa peccator, insuper etiam
pr.Tvarlcator amissa excusatione ignorantiae convictus ja-
cet : sub isla vero et parcente et opitulante, nec qui mala
est operatus extinguitur, et ut bona operetur accenditur.
Quidergoest mirum,si illadicta est: «Ministratiomortis, »
ubi littera occidit, malum prohibendo quod fit, et bonum
imperando quod non fit; isla vero dicta est : « Ministratio

» spiritus, » utique vivificantis, ut a praevaricationis morte

surgamus, et justitiam non rei legamus in tabulis, sed li-

beri in cordibus et in moribus habeamus? IIoc est Testa-

mcntum Novum distans a Vetere ;

quia ibi vetus homo
formidinis coarctatur angustiis, hic novus homo spatiatur
Jatiludine charitatis.
XXVI. Quod autem dictum est de ministro Veteris Tes-
tamenti Moyse, « Quod non poterant intendere fdii Israel

» in faciem ejus propter gioriam vultus ejus^, » signum

erat quia in Lege Christum Et ideointellecturi non erant.
velamen inter faciem Moysi et ipsos positum erat, « Ut non
» intenderent, sicut scriptum est, filii Israel usque in

» finem^. » Finis autem Legis quis est? Ad hoc non ego,

sed Apostolus ipse respondeat « Finis enim Legis, inquit, :

» Ghristus, ad justitiam omni credenti^. » Finisperficiens,

non interficiens. Finis quippe dicitur propter quem fiunt

omnia quaecumque aliquo fiunt otlicio. Nam inter ofiicium
etfinem hoc distat, quod oflicium est in eis quac facere
debemus, fmis propter quem facimus. Quia itaque illa
omnia propter Christum fiebant, quem filii Israel in eis
quae fiebant non intelligebant 5 hoc significabat velaraeu,
quod eos usque in fmem non sinebat intendere, id est,
usque ad faciem Moysi, quae significabat Christum. Sed
ideo dictum est quod evacuetur haec gloria, quia omnes
' 2 Cor. 111, 7. — » Ibid. i3. — 3 Rom. x, 4.
 coktrA AdvehsAkidm legis, lib. ii. 413
umbrse significantes evacuantur, cum res quse significatur
advenerit. Quemadmodum enim scientia quae nunc est,

evacuabitur, sicut idem dicit Apostolus, cum venerit illa

quam dicit facie ad faciem^; sic et ista quse in umbris

tradita erant Judaeis in Vetere Testamento, necesse fuit
evacuari revelatione Testamenti Novi.
XXVII. Nec sane omnes non intellige-
in illo populo
bant Ghristum per umbras Testamenli Veteris figu-
illas

ratum : neque enim haec ipse Moyses et caeteri Prophetae

non intelligebant ,
qui eum posteris praenuntiabant. Nam
in ipsaEpistoia adCorinthios, ubi haec dicuntur, quaeiste
non intelHgens posuit tanquam adversa et inimica Veteri
Testamento, cur dicit « Habentes autem eumdem spiri-:

))tum fidei, secundum quod scriptumest Gredidi propter :

» quod et locutus sum et nos credimus, propter quodet ,

» loquimur ^ ? » Ubi enim scriptum est « Gredidi prop- :

,

» ter quod et locutus sum?» Utique in Psalmis, ad illa

Dei eloquia pertinentibus ,

quae credita sunt Judaeis.
« Eumdem , inquit, spiritum fidei habentes : » quid est,
eumdem , nisi quem habebant etiam illi per quos haec
ministrata sunt ? Gur etiam in eadem Epistola de Lege tes-
timonium posuit, cum praemisisset : « Ut vestra abundan-
» tia sit ad iliorum inopiam, et illorum abundantia fiatin
» vestram inopiam, ut fiat aequalitas^: » subjungens et
dicens , « Sicut scriptum est : Qui multum, non abunda-
» vit-, et qui modicum, non defuit illi*. » Gur eis importat
quam dicit fuisse ministratiouem mor-
Legis auctoritatem,
tis, si eo quo modo ista pestis intelligit ?
modo intellexit ,

XXVIII. Atque ut omnes auferantur ambages, quonam

modo et Lex ministratio mortis recte dicta sit, et tamen
sancta et justa et bona sit, illud recolamus quod in Epis-

' I Cor. xm, 12. — 2 2 Cor. iv, i3, et Psal. cxv, lo. — ^2 Cor. viii,

i4. — 4 Exod. XVI, i8.

414 S. AUGUSTINI EPISCOPI

loJa posilum csi ad Romanos.

enim dixisset « Ita Cum :

» ut serviamus in novitate spirilus, et non in vestustate

» litterae^ quae sententia similiima set illi quam iste npn
inloJligens posuit ; conlinuo prospexit istos futuros ver-
bosos atque iilasphomos, (|ui putaturi essentex hoc Legem
fuisse reprehensam ^ moxcpie subjunxit : Quid ergo dice-
«

» mus : Lex peccatum est i Absit : sed peccatum non

)) cognovi nisi per Legein. Nam concupiscentiam nescie-
» bam, nisi Lex diceret Non concupisces. Occasione au- :

» tem accepta peccatum per mandatum operatum est in

» me omnem concupiscentiam. Sine Lege enim peccatum
» morluum est. Ego autem vivebam aliquando sine Lege:
» adveniente autem mandato ,
peccatum revixit. Ego au-
» tem raortuus sum, et inventumest mihimandatum quod
» eratin vitam, hocessein mortem. Peccatum enimocca-
» sione accepta per mandatum letellit me , et per illud
)» occidit. ItaqueLex quidem sancta, et mandatum sanc-
» tuni et justum et bonum. Quod ergo Jjonum est, miJii
» factum est mors? Absit sed peccatum ut appareat pec- :

)) catum, per bonum mihi operatum est mortem-. » Ecce

quid est « ministratio mortis : » ecce quid est , « Littera
» occidit : » ecce quemadmodum « Lex nonest peccatum,
M et mandatum eratin vitam : et lexsancta, etmandatum
» sanctum et tamen quia de ipso
justum et bonum : » et

bono interficitur inobediens anima ubi Dei non adjuvat ,

gratia, ministratio mortis facta est Lex in Veteri Testa-

mento propter occidentem litteram et ministratio vitae ,

facta est gratia in Novo Testamento propter vivificantem

spiritum. Quod est autem « ministratio mortis et minis-
)) tratio damnationis ^ » lioc est, « Occasione accepta pec-
» catum per mandatum operatum est in me omnem con-
» cupiscenliam j » hocest, « Adveniente raandatopeccatum
• Rom. vu, 6. — " Ibid. 7-i3.
 :

CONTRA ADVERSARIUM LEGIS, LIB. II. 415

» revixit; » hocest, « Inventuni est mihi mandatum quod
» eratin vitam, hoc esse in mortem ; » hoc est, «Occasione
» accepta peccatum per mandatum fefeJht me , et per
» illud occidit; » Lex subintravit, ut abunda-
hoc est, «

» ret dehctum » hoc est ^« Lex irai.i 0})eratur^

^ » hoc, ^

est « Virtns peccati Lex-^. » Prohibitio enim peccati quod

,

est Lex, auget profecto desiderium peccandi quod non :

extinguitur , nisi contrari desiderio recte faciendi , ubi

« Fides per dilectioncm operatur. » Hoc autem non praestat
httera jubens sed spiritus juvans
, non Lex ergo, sed :

gratia non Vetus Testamentum « In servitutem gene-

:

» rans quod est Agar, » sed novum in quo uon sunt

,

K ancillae fihi, sed hberae, qua hbertate Ghristus nos libe-

» ravit*. » Et tamen Lex sanctaest, et mandatum sanc-

tum et justum et bonum. Per hoc mandatum sanctum et

justuni et l)onum, in his qui non habent spiritum Christi
operatur peccatum omnem concupiscenliam. Qualem se
fuisse in Vetere Testamento etiam ipse Apostolus oslen-
dens, « Occasione, inquit, accepta peccatum per nianda-
» tum operatura est in me omnem concupiscentiam^. »
Per quod mandatum, nisi quod ait « Concupiscentiam :

» nesciebam, nisi Lex diceret Non concupisces? » Num- :

quid malum est non concupiscere Imo maxime bonum. .?

Bona est ergo Lex quae hoc dicit sed ubi non adest vivi" :

ficans spiritus , haec ipsa Lex quae bonum dicit occidit

quia peccati virtus est , cum per iliam operatur omnem

concupiscentiam , inflammando prohibitione •, quod non
extinguitur per jubentem htteram timore poenae , sed per
juvantemspiritumdilectionejustitiae, Ideoait: «Peccatum
w ut appareat peccatum, per bonum mihi operatum est
» mortem.» Nonenimait, per raalum sed, «perbonum. » :

'
Rom. V, 20. — » Id. IV, iG. — 3 i Cov. xv, .56.-4 Gal v, 6. — 5 ij.

IV, 24. — ^ Rom. vu, 8.

 416 S. A€GUST1JVI EPISCOPI

Hic evigilent , si possunt, qui Lcgem Dei atcjue cjus minis-

trum Moysen caeco et furioso corde reprehendunt. Ideo
quippe est ministratio mortis, quia peccatum per bonum
operatum est mortem ideo cst ministratio damnationis,:

(|uia peccatum per bonum operatum est damnationem.

XXIX. Non autera omnes qui Christiani appellantur,
ad Christum transcunt : sed quibus aufertur velamen,
quod in lectione Veteris Testamenti manet. Qui enim sunt
in Vetere Testamento , impediente velamine , nec Vetus
intelhgunt, nec Novura : qui autera transeuntad Chris-
tum remoto velamine per Novum inteJligunt
, , et Vetus
etNovum. Utinam et isti c.ieci oppugnatores Legis et
Prophetarum, sic transeant ad Christum non sint in
, ut
eis in quibus obvelatum est et
, ipsum Evangehum. In
his enim qui pereunt, esse obvelatum ait Apostoius « in ,

» quibus Deus saecuh hujus cxcaecavit mentes infidehum,

» ut non fulgeat iliuminatio Evangehi gioriae Christi, qui

» est imago Dei^ » Ubi miscr iste Deum ssecuh hujus vult
intelligi maium tanquam illi servierit Moyses in Vetere
:

Testamento, quasi hoc Apostolus dixerit. Ubi si necesse

esset intelligi Deum saecuii hujus , deura impiorum, hoc
est, diaboium Quoniam omnes dii gentium daemonia, »
;
«

et utique multo maxime princeps daeraoniorum non mi- :

rura esset^ quandoquidera quoruradam deus etiam venter

est dictus : ait enim Apostolus : « Quorum deus venter
» est'^; » nec ideo deus venter est. Ita si potest dici deus
hujus sseculi diabolus , non ideo diabolus deus est 5
quia
nec daemonia sunt dii, quamvis dii gentium sint doemonia.
Potest quippe sseculum in malo inteliigi : unde dicit apos-

tolus Petrus : « Eripite vos de praesenti sseculo maligno ^.»

Sed cum alter pateat intellectus ,
quid necesse est hic dia-
bolum putare significatum, ac non potius Deum verura ,

' 2 Cor. IV, 4- —• ' Pliilip. lu, 19. — ^ Psal. xcvj 5 ; a Petr. i.
 »

CONTRJl ADVERSARIUM LEGIS, LIB. II. 417

j ustura et bonum, qui excsecaverit mentes in fideliura saeculi
hujus : ut non hic distinguatur , « In quibus Deus saeculi
)) hujus, » ac deinde subinferatur, « Excaecavit mentes in-
y> fidehura 5 » sed ita potius, « in quibus Deus, ac deinde
subinferatur, « saecuii hujus excaecavit mentes infidelium^
hoc est , infidehum saecuH hujus mentes excaecavit.
XXX.
Sed istis non piacet , ut Deus bonus mentes ex-
Ci3ecetahquorum. Non enim attendunt Salvatoris verba
dicentis « Injudicium cgo in hunc mundum veni, ut
:

» qui non vident videant et qui vident caeci fiant^ , )>

lUeigiturqui secundum Apostoiicam sententiam «Cujus ,

)) etquem vult obdurat-, » procui dubio

vuit miseretur,
quem vuit quem vultexcaecat^. Sed non est
iiiuminat, et
iniquitas apud Deum, cui dicit Ecclesia « Misericordiara et :

» judicium cantabo tibi, Domine^. »Iliuminat ergo mise-

ricordia , excaecat judicio : utique aequissimo, etsi occultis-

simo. « Inscrutabiiia enim sunt judicia ejus^. » Cuitamen

dicitur : « Sedisti super thronura qui iudicas aequitatem''. »

XXXI. Huic Deo servivit Moyses, caeterique Prophetae,

quos justos sine dubio Dominus ipse testatur.Horum
qnippe Judaei sepulcra construebant , et monumenta or-
nabant, quibusdicit: « iEdificatissepulcra Prophetarum,
H et ornatis raonumenta justorum ^ « Sed iiii oranes, etsi
))ro temporis dispensatione Veteris Testamenti ministra-
bant figuris, ad Novum tamen Testamentum ,
quamvis
iiondum reveiatum, per gratiam Dei pertinebant, ad quod
pertinebat Abraham. Hinc quippe isti, si remoto velamine
iegerent non esse inimicum Evangeiium
, inteiligerent ita
Legi quae data est per Moysen^, sicut inter se non sunt
iaimici Abrahara et ipse Moyses quos utique et isti eum- :

dem coiuisse confitentur Deum, quamviseum sicblasphe-

'
Joan. IX, 39. — 2 Rom. ix, 18. — ^ Ibid. i^. — 4 Psal. c, t. — 5 Rom.
\i, 33.-6 Psal. iXj 5.-7 Matth. xui, 29. — ^ Joan. i, 17.

cxxxvi. 27
 ,

4 18 S. ATIGUSTINl EPISCOPI

ment, ut eum Deum negent. Et tamea Apostolus promis-

siones qu.ne factae sunt Abrahne, quia Novum Testamen-
,

tum significabant, sic opponit Legi perMoysen dataj, ut

hapc duo inter so inimica videantur. Quid enim aliud ad
Romanos dicit? « Non enim per Legem promissio Abrahae
» aut semini ejus, ut haeres essetmundi, sed perjustitiam
» fidei. Si enim qui per Legem haeredes sunt, exinanita est
» fides, et evacuata est promissio. Lex enim iram ope-
» ratur. Ubi enim lex non est , nec praevaricatio ^ »
Attendant quemadmodum sic disputat, veluti contra
Legem , ut ex priore illa quae facta est ad Abraham
promissione convincat ,
quod non sint haeredes ex Lege
quicumque sint haeredesDei, sedex promissione. Itemque
ad Gaiatas : «secundum hominem dico
Fratres, inquit,
» tamen hominis confirmatum testamenlumnemoirritum
» facit, autsuperordinat. Abrahaedictaesuntpromissiones
» et semini ejus. Non dicit Et seminibus tanquam in
: ,

» multis^ sed tanquam in uno, Et semini tuo quod est ,

» Christus. Hoc autem dico, testamentum confirmatum

» a Deo ,
quae post quadringentos et triginta annos facta
» est Lex, non infirmat ad evacuandam promissionem. Si
M enim ex Lege haereditas, jam non ex promissione. Abrahae
» autem per repromissionem donavit Deus. Quid ergo
» Lex ? Transgressionis gratia proposita est donec veni- ,

» ret semen cui promissum est^. » Nescio utrum isti qui

Legem non inteliigentes criminantur inveniant aiiquid ,

ex Evangelio vel ex Apostoiicis iitteris, quod ita videatur

eidem Legi adversum esse atque contrarium, quemadmo-
dum hoc videtur, quod ex promissionibus quae Abrahae
factfe sunt opponit Apostoius. Si ergo legem oderunt
Abraham diligant.
XXXIL Sed nec hoc volunt. Nam etipsi patri gentium,
' Rom. IV, ij-i5. — ' Gal. III, 1.1-19.
 :

COHTRA ADVERSAWCM LEGIS, LIB. 11.. 4l9

ad quem promissiones factas nunc in omnibus gentibus
videmus impleri crimen fornicationis objiciunt. Iste
,

quippe procul dubio cui respondemus ex illis se esse ,

manifestat, de quibus praedictuni est, Apostolo dicente

« Spiritus autem manifeste dicit quia in novissimis teni- ,

» poribus recedent quidam a fide, attendentes spiritibus

» seductoribus et doctrinis dremoniorum in hypocrisi men-
» daciloquorum, cauteriatam habentes conscientiam suam,
» prohibentes nubere^ » Non enim reperitur Abraham
aliquo se contaminasse adulterio quoniam non lubrico :

libidinis amavit anciliam ; sed ab uxore accepit quando ,

uxor ejus fecit dejure suo quod voluit, volens habere fi-
lios de maritosuo, quamvis ex utero alieno' ubi nulla :

omnino lasciviendi , sed sola cogitata est causa generandi.

Iste autem Abrahse, etiam usque ad decrepitam senectu-
tera, fornicationis objicit criraen, profeclo quia et post
mortera Sarae alterara duxit". Ubi etsi nuUum inteliiye-

retur rei abditae sacramentum, propter hoc soium id facere

debuit Abraham , ne putarent haeretici adversus Aposto-
lum ,
quibus etiam Tertuiiianus astipuiator assistit, post
uxoris mortem, crimen esseducere uxorem. Sed sicutsibi
iste videtur invenire in Apostoiicis iitteris , quae dicat
contra Legem per Moysem datam, vel contra Testamen-
tum Vetus ; inveniat et aliquid adversura Abraham, quod
ex Evangelicis litteris sonare videatur : omnino non inve-
niet. Ubicumque iiie nominatur in iibris Testamenti Novi,
cum honore debito nominatur : ita ut Judaeis diceret ipse
Dominus : « Si fiiii Abrahae estis , facta Abrahae facite^. »

Ac per hoc iste qui blasphemat Abraham, Christum pro-

feclo biasphemat, qui taie testimoniura perhibet Abrahae.
XXXIIL Sed dicat, si potest, quara personara iiiarum
quinque gerebat Apostoius, cum sic prsedicaret Abraham?
« i Tim. IV, 1-3. — ' Gen. xvi, 2. — ' Id. xxv, i. — 4 Joan. vui, 3g.
420 S. AUGLSTINI EPISCOPl

Si ciiim eis c(ui sine Lege tueranl , lactus ciat (juasi esset
et ipse sine Lege, illi Abraham non noverant. Ergo ali-
quem principem, sive Romanorum, sive Graeccrum sive ,

aliquem philosophorum debuit invenire quem talibus

pmedicaret; uteis, sicut huic placet, talem sc qualcs ipsi

erant fingendo, congrueret non Abraham nescio quem :

alienigenam patrem gentis Hebraeae, longe ab eorum mo-

ribus, longe ab corum ritibus, longe ab eorum cognatio-
nibus alienum. Si autem Judseis tanquam Judaeus factus
erat aut eis ([ui sub Lege erant tanquam esset et ipse sub
,

Lege, ut quid dicebat non essehaeredes ex Lege ? Ut quid

dicebat « Lex iram operatur*?» Ut ([uid dicebat: «Lex
:

» praevaricationis gratia posita est ? » quod aequo animo "^

ferre non possent qui gloriabantur in Lege. Quod si ut

infirmus loqueiiatur infirmis , et sic eos , ut faliacibus
placct , faliendo lactabat_, cur eos ab umbris veteribus ,

in ([uibus infirmi c[uiescebant, sic proturbabat, ut dice-

ret : n Ecce ego Paulus dico vobis ,
quia si circumcida-
» mini, Christus vobis nihil poderit^. » Si autem in illa
persona quinta perfectis sapientiam loquebatur^ quales
solos iste dignos putat quos non fallat Apostolus : quare a
contrario vult esse ipse perfectus, ut blasphemet Abra-
ham, quem sic perfectis laudat Apostolus, maximeinillis
duobus fdiis ejus, uno de ancilla, alio de libera ? Si dis-

plicet illi cum Ismael Testamentum Vetus : cum Isaac

placeat Testamentum Novum.
XXXIV. An et contra Apostolum propositurus est ca-

thedram pestilentiae et disputaturus de qualitate figura-

,

rum, atque dicturus non eum debuisse figuras rerum

honestarum de rebus turpibus ducere ? Res enim turpis
huic videtur, etiam cum ipsa Sara concubitus conjugalis,
quam liberam matrem nostram aeternam Jerusalem signi-
'
Rom. IV; i5. — - Gal. ui, 19. ^

— 3 ij, v, 2.
 ,:

CONTRA ADVERSARIDM LEGIS, LIB. 11. 421

ficare testatiir doctor Gentium \ ([uamvis narium rugas
et frontis ol)ducat et crispato vultu hanc parabolam
,

exhorreatdoctorpestiientium ;
et multo amplius et asper-

nabihus quando audit eumdem Gcntium doctorem, quod

,

scriptum est de masculo et foemina « Erunt duoin carne :

» una » addere et dicere

5
« Sacramentum hoc magnum :

» est, ego autem dico in Christo et in Ecclesia-. » Ita-ne

vero ubi essent cognoscenda tantae rei sacramenta, id est,

sacra signa, et in re pudenda, atque in eis verbis quibus

verecundia debetur, cognosci non debuisse nec dici, homo
istesciebat , et beatus Apostolus ncsciebat ? Eat plane iste

retro cum suis similibus sociis Durus est ,

qui dixerunt : «

» hic sermo quis eum potest audire^?» Nos autem au-

,

diamus, et inteUigamus dno Testamenta in duobus filiis

Abrahae, duabusque muHeribus ejus commixtione foetalis
sicut duos in carne una, Christum et Ecclesiam, istis no-
lentibus, sine ulla obscoenitate cognosciraus : sicutmedia-
torem Dei hominum hominem Christum Jesum'', car-
et

nem suam nobis manducandam bibenduraque sanguinem

dantera, fideli corde atque ore suscipimus ; quamvishor-
ribihus videatur humanam carnem manducare quam pe-
rimere, et humanum sanguineni potare quara fundere :

atque in omnibus sanctis Scripturis, secundum sanae fidei

regulara figurate dictum vel factum si quid exponitur, de

quibuslibet rebus et verbis quae sacris paginis continen-
tur, expositio ilJa ducatur, non aspernanter, sed sapien-
ter audiamus ^ et relinquamus istum inania garrientem ,

et nesciendo quid loquatur, quadam, si dici potest, impe-

rita peritia de figurarum quahlate tractantera. Qui cum
dicit rebus congruis non contrariis ahquid esse significan-
dum, potest vanus dicere, semper Deum lucido auro
nunquam nigro atramento scribi oportere quoniam « Deus :

' Gal. IV, 26. — 2 Ephes. v, 3i. — 3 Joan, vi, 61. —4 i Tim. 11, 5.
 —
;:

422 S. AUGtlSTINI EPISCOPI

» lux est, et tenebroe in eo non siint uII.t*. » Homo est

(Miim, tjui pntat Apostolum, ut congrucret infirmiset im-
perreclis, mulla falsa et improbanda dixisse, quia tostimo-
niis quae de Lege ac Prophetis ponit, quam vcnerabiliter
Scripturas illas accipiat per epistolas ejus apparet. Nec
cogilat tam perverso sensu posse defendi eliam illa qufe
in veteribus Dei libris immundus atque impius quasi pius
et mundus horrescit. Nam si ei quispiam dicat similis ejus :

Ea qnre te offendunt in Lege ac Prophetis falsa sunt, sed

propter infirmos et imperfectos sic ea Spiritus sanctus poni
voluit quid pari suo vano contra hoc respondeat non
:

habebit. Convincitur enim regula falsa, sed sua ^ nec sa-

pientis ac docti, sed stulli , sicut ipse cst, atque ineruditi
manu, suo lamen gladio jugulatur.
XXXV. Post haec sane sacrilegi et vani hominis sa-
crilega vaniloquia ,
quibus me respondisse suflicienter
existimo : hoc est, de initio Geneseos ; de lucis fabrica ;

de die vel sole j de causa constituendi hominem ; de pec-

cato Adfe •, de fabrica hominis •, de persuasu serpentis- de
maledicto in homine , et de vitae arbore de poenitentia ,

Dei ',
de diluvio ; de arcu in nubibus ^ de induratione cor-
dis Pharaonis; de spiritu mendacii secundum Michaeam
prophetam-; de testimonio Tsaiae prophetae, propterquod
ait « Filios genui et exaltavi^
: » quibus rursum dicit ;

« Filii scelesti semera pessimum * » et quod item apud

, :

eum scriptum esse dixit « Ego sum Deus faciens bona et :

» creans mala ^ » de perditione populi, mandato IVIovsi

:

de maledicto quod turpe existimat; de Dei^ quam pu-

tat, confessa crudebtate; de stiidio quod putat malitioe,
juxta David regem; de eo quod scriptum est « Poenitet :

» me quod constituerim regem^:» de spiritu

Saiil in

' Joan I. 5. — * 3 Reg. xkii, t/. — ^ Isai. i, 2. — 4 Id. xlv, 7.

5 Exod. xxxii, 27 .
— ^ I Reg. xv, ' i
 ,,

CONTRA ADVERSAKIUM LEGIS, LIB. 11. 423

Moysi , cujus Scripturas putat dixisse Apostolum fa-

bulas aiiiles •, de qualitate figurarum ; de Abraham ^ de

filiis Heli sacerdotis ; de sacrificiis ,
quse putat non nisi

daemonibus exhiberi de Prophetis Dei quos putat

5 ,

ante adventum Domini non fuisse; de eo quod in Lege

positum est, sanguinem esse animam : de Deo cui Moy-
ses servivit ,
quem putat Deum verum non fuisse : de
varietate personarum , in quibus putat Apostolum locu-
tum esse fallaciter. Quae orania non hoc ordine persecutus
sum, qui est in iibro ejus; sed sicut noslrae disputationis
sibiraet connexa series postulavit.
XXXVI. Post haec ergo omnia titulum posuit, ita se

habentera : Discretiospirituura mahgnitatisetbonitatis. Et

coepit contrariis inter se brevibus crebrisque sententiis
laudare Ghristura, et accusare Legis Deum, hoc modo
velut eura ad quem scribebat exhortans : « Quare igitur,

frater, inquit, recedentes ab iniquitate praeteriti erroris,

intendaraus Ghristum verura ac suramum Deura, non hu-

jus saeculi principera et raundi factorera, in quo nos pere-
grinari saepissime declaratum est. Intendaraus, inquara
ilJura pium ac raitera, qui nos suae cognationis osten-
dens , mundi iumen vocavit non illum qui secundura:

scripturas Judaicas terrenum nobis initium assignans , in

terra nobis fmera indixit. Iutendaraus ilium qui nos fra-
tres appeiians, vigilare ac divina sapere persuasit non :

iiium qui nec dignoscentiae quidem sensum habere per-

misit. » Atque hoc modo csetera multa contexuit.
XXXVII. Gui ioco iibri ejos ila respondendum putavi,
ut etiara ego vos exliortarer : Intendaraus Ghristum ve-
rura et suramura Deura, verietsumrai Dei unicum Filium,
non hujussaecuii maiignuraprincipem, sed tamen mundi,
hoc est, cceli terrseque factorera ,
qui nos tanquam pere-
grinos vitam temporalem in hac agere mortaiitate praece-
 ,

424 S. AUGUSTINI EPTSCOPl

pit. Intendamus, inquam, illnm mistMicordem ac miteni,
([ui nos fratros suos focitgratia, noii natura. Ipsc estenim,
non alius sicut hic putat , i|ui secuiulum Stripturas terre-
num nobis corpus, animam vero flatu dedit, ufrumtjue
faciens non eorum aliquid gignens. Qui nos vigilare ac
,

divina sapere jussil et fecit. Ipseest enim, non alius, sicut

liic pulat, ([ui dignoscentiam boni ac mali ne peccando
experiremur , admonuit. Qui nos ad immortalitatem vo-
cans, ccelestia nobis regna promisit. Ipse est enim , non
alius, sicut hic putat, qui nos post peccatum reos, ab
aeternse vitae felicitate secrevit , et terreno labore punivit.

Qninos, nonsicutistedicit, nihil ignorare, sed utiliascire

pmecepit -.
nec sicut iste sentit atque a veritate dissentit,
scientiam damnavit in nobis, qu.^e fit sapiendo justitiam ,

sed quae fit experiendo peccatum. Qui nos tiuod errore

moriebamur miseratus Ipse est enim, non alius, .sicut
est.

hic putat, qui nos morti, non ex quo sapere coepimus

quod iste ail, sed ex quo deliquimus, destinavit. Qui nos
proprias facuitates hortatur spernere, imo voro loco tu-
tiore recondere cum ipse sit, non alius, ut hic putat,
:

qui se non tantum coelestium, verumetiam terrenorum

Dominum ostendens, ea quse impii possidebant, expolia-
tione plectendi, suos, quibus hoc pro tempore congroe-
bat, auferre atquehabere, sive jussit, sive permisit'. Qui
donat deiicta conversis : cum ipse sit, non alius, ut hic
putat, qui in tertiamet quartam progeniem retribuit digna
perversis. Qui non omniura , sicutiste ait , sed eorum quos
ante praescivit et pr?edestinavit, dehcta dimittit. Ipse est
autem , non ahus, sicut hic putat, qui delicta quorum-
dam , ad pcjenalem animi dolorem terroremque majorcm,
etiam illorum qui ea non admiscrant, non spiritalibus,
sed corporaiibus mortibus vindicavit, ut conditio morta-
'
Matth. VI, 19, 20.
 ,:

CONTTlA ADVERSARIIJTVI LEGIS, LIB. II. 425

lium qua fuerant post paululum morituri, etiam isto modo
serviret Dei providentise , et in usum cederet discplinae.
Quis nos non in totum irasci prohibuit ,
quandoquidem et
ipse iratus est ubi oportuit : sed irasci et non peccare prae-
cepit. Ipse est autem, non alius, non qui vindicandi cau-
sas, sicut iste aflirmat, inquirit 5 sed vindicandas causas
quando ipse novit, advertit. Qui nos, ne quando jurare-
raus, monuit ut quoniam falli possumus^ longe simus a
:

perjurio non jurando. Ipse est autera non alius ut hic , ,

putat ,
qui suae sententiae veritatem ad incredulos incre-
pandos, ubi opus esse judicavit, etiam jurando firmavit.
Sicut autem homo jurans adhibettestem Deum , ita se ip-

sum Deus. Qui nos in fide verbi veri stare jussit. Ipse est
enim, non alius , non qui voluntatem
sicut hic putat,
suara, sicut iste blasphemat sed qui res quas voluit, non
:

mutata voluntate mutavit. Qui nos viam veritatis docuit.

Ipse est enim et Deus Prophetarum, qui nunquam, sicut
iste calumniatur , falsis promissionibus suos decipit. Qui
nos irreprehensibiles esse mandavit. Ipse est enim et Deus
Prophetarum, qui nunquam, sicut iste criminatur, seipse
reprehendit, nec eum sicuthominem quidquam poenituit
sed rerum futurarum mutationem ,
quas se mutaturum
sine ulla sui mutatione ab aeternitate praescivit , velut hu-
mana hominibus Jocutione prsedixit. Qui nobis iram Dei
metuendam et in Evangelio commendavit. Ipse est enim
et Prophetarum Deus, quinonsui animiperturbationem,
sed justam severamque vindictara irae vel indignationis ,

nomine nuncupavit. Qui alterumab altero non utcumque

laedi sed injuria laedi noluit. Ipse est enim et Propheta-
,

rum Deus, qui sive per homines, sive per Angelos sanctos,
etiam temporalibus corporum mortibus, quos voluil, uti-
liter aut mulctavit , aut terruit. Qui docuit ad concupis-
 ,

426 S. AVGUSTINl EPISCOPI

ccndum non videndam esse mulierera ^ Ipse est enim qui
ct in Legc dixit « Non concupisces'^
: : » nec , sicut iste
ciiminatur, indixit septenas singulis nuptias, sed propa-
gandi causa connubia casta permisit. Patres autem filia-

rum maritos non solum ipse non fecit, verumetiam ne

ficret, sicut alia inccsta ,
prohibuit. Qui nos secundum
interiorem rcnovationem in spiritu mentis , nec masculos
in se, nec foeminas esse docuit ^ et sicut Angelos in aeter-
num secum fuluros esse promisit. Ipse est enim et Pro-
phetarum Deus ,
qui masculum et foeminam propagandi
generis causa nuptiali castitate conjunxit^ et secundas
nuptias, quae in Novo quoque Testamento permittuntur
licitas esse monstravit. Uxores autem fratrum sed sine ,

filiis defunctorum, adexcitandam defuncti^ posteritatem,

non libidinis, scd pietatis afTectu, in matrimonium sibi

copulare praecepit : patres vero filiarum conjugiis misceri

omnino prohibuit. Qui nos super omne genus serpentum
calcare spiritaliter jussit. Ipse est enim et Prophetarum
Deus, qui populo infideli ad significanda peccata quorum ,

veneno invisibiliter moriebantur , visibiles serpentes qui-

bus admonerentur, immisit •, et plaga emendatoria mortes

animarum, mortibuscorporum figuravit. Qui dixit «Date :

» eleemosynam et ccce orania munda sunt vobis^. » Ipse

;

est enim et Prophetarum Deus, qui talia etiam Prophetarum

voce raandavit. Nec sibi voluit primogenitos hominum fi-
lios immolari, sed consecrari significans primogenitum a :

mortuis, in quo oportebat omnes a morte perpetua libe-

rari. Qui corruptibilibus cibis incorruptibiles anteposuit.

Ipse est enim etProphetarum Deus, qui sacrificia quibus

non indiguit , ad significandum verum sacrificium, in um-
bris futurorura praecedere voluitj et discipllnae severitate

mortibus corporum , longe mitioribus quam sunt aeterna

' MaUli. V, 28.-2 Exod. xx. 17. — ^ Forte defunctis.— 4 Luc. xi, l^i.
 CONTRA ADVERSARItJM LEGIS, LIB. TI. 427
supplicia gehennarura ,
perpetrata sacrilegia vindicavit.
Qui terrenas divitias, non sicut iste dicit, damnari jussit,

sed spirilales coelestesque proeposnit. Ipse est enim et

Prophetarum Deus, qui facit et divites benignissime lar-
giendo, et pauperes justissime vel non dando, vel aufe-
rendo. Qui nos pro iniraicis orare jussit. Ipse est enim et
Prophetarum Deus, qui filios parentum manibus immo-
lari sibi , ut iste criminatur, non solum nunquam voluit,
verumetiam ne id fieret in Lege constituit. Qui sine ac-
,

ceptione personarum benefaciendum omnibus intimavit.

Ipse est enim et Prophetarura Deus, qui quando sine dis-
cretione setatis aut sexus occidi homines jussit unde scit ,

iste vel quisquam, quid eis post morlem bonae compensa-

tionis attribuit quorura mortibus viventes aut emendavit

,

aut terruit ? Qiii nos aequo animo injurias sustinere etdo-

nare praecepit. Ipse est enim et Prophetarum Deus, qui
oculum pro ocuJo, dentem pro dente , raodum posuit
poenae, ne quisquara sibiaraplius putaret deberi vindictae,
quam pertuhsset injuriae. Et hoc ideo, quia de sapientia
Dei dictum est, quod « Legem et misericordiara in hngua

» portet. » Nec per misericordiara debita debiloribus nos-

tris scienter diraitteremus , nisi per Legem ipsa debita
discerneremus. Qui in tanta potestate se humilians ad
convertendos nos factus homo, cum hominibus est locu-

tus. Ipse est enim et Deus Prophetarum, qui cum primis

patribus est locutus : ideo praeter se dicens non esse aliura
Deura. quia etiam suraraa Trinitas, manente personarum
discrelione, unusest Deus. Qui Apostolissuis utgratisdarent
qune gratis acceperant ad sustentationem tamen
,
jussit ^
:

suam nec aham secum ferreideo constituit^, quia

tunicara
secutus adjunxit « Dignus est enim operarius raercede
:

sua': » utquiEvangehumannuntiabant, ex Evangeho vi-

'Matlh. X, 8.-2 ibid. lo. — 3 1 Cor. ix, i^.
428 S. AUGUSTINI EPI8C0P1
verent Deo tamen
: mimera offerenda esse monstravit qui ,

munera sumendoplus confert. Ipse est

niillius indigot, et

cnim et Prophetarum Deus qui ei munera suos accipere ,

vetat quibus excrecantur oculi judicantium et munera

, 5

ipse, quamvis non egeat, accipit, ut pielate f aciatx)pulentas

animas otFerentium. Oui sabbatis homincm curavit, osten-

dens jam esse tempus, ut secundum prophetiam Cantici
canticorum aspiraret dies^, removerentur umbrae. Ipse et

est cnim et Prophetarum Deus, qui hominem ligna sabba-

tis colligentem, quia nondum duorum Testamentorum
tempora distinguebat , sed Legem Dei contumaci et impia
mente contempserat, lapidandum essemandavit ejusque ;

corporali morte (quam post paululum omni homini quis

(Uibitet affaturam : ) sanxit timore obedientiam ccteris
jjrofuturam. Qui propter salvandos homines se venisse
dixit. Ipse est enim et Prophetarum Deus, qui justo judi-
cio quos vult obdurat : sicut in Evangelio , « Venit in
» judicium non solum ut qui non vident videant sed
, ,

» etiam ut qui vident caeci fiaiit » Qui mandata vitae

,
"^.

perpetuae nobis dedit. Ipse est enim et Prophetarum Deus,

(|ui mandata sancta et justa et bona^ superbistamen, non

de ipsius gratia, sed de sua virtute fidentibus, non quibus

viverent. sed quibus morerentur, ut convincerentur dedit.
Sicut Apostoli, dicente uno ipsorum, (( Bonus odor Christi
» erant, et in his qui salvi fiebant, et in his qui peri-
» bant quidem odor vitae in vitam, aliis odor mortis
; aliis

» in mortem^, » Qui vitiatorum salus apparuit, dans in-

cessum ciaudis linguam mutis auditum surdis lumen

, , ,

caecis. Ipse est enim et Prophetarum Deus, qui eadem vi-

tia non solum misericordissime sanat verumetiam justis- ,

sime importat. Neque enim debet eum quisquam non

minus impia vanitate Christoputare contrarium, et istum
^ Cant. II, 17. — » Joan. ix, Sg. — ^ 2 Cor. u, i5.
 :

contrA AdversArium legis, ltb. II. 429

boiium dicere Christum autem malum eo quod iste in
, ;

virga Aaron aridum lignum et nuUa radice subnixum , ,

florem lerre fecit et fructum^ Ghristus autem arborem

maledicto arefecit ,
quia nihil in ea pomorum ,
quorum
nondum erat tempus, invenit.
XXXVIII. Dicens autem alium esse pacis et charitatis
patrem, aUum belli et furoris auctorem ^ illum volens in-
telligi Ghristum, hunc autem Legis et Prop'hetarum Deum :

potestvanus dicere ipsum Ghristum sibi esse contrarium.

aut duos non unum, inter se scilicet repugnantes
fuisse, j

alium qui dixit « Pacem do vobis ^ » et alium qui dixit

: 5

« Non veni pacem mittere in terram, sed gladium^, »

maxime quia displicet ei res aliquas bonas malarum nomi-

nibus figurari. Quod vero alium dicit esseincestus et adul-
teriorum conscium, alium vero pudicae castitatis et sancti-

monise dominum : illum diabolum intelHgat ; Prophetarum

autem Deum noverit non minus castitatis et sanctimonise
dominum esse quam Christum : quia Deus Apostolorum
idem ipse et Prophetarum, priorum illis tempore, sed fide
sociorumj ipse est Deus in utroque Testaraento justi actus
et piarum orationum, ipse est in utroque auctor religioso-
rum sacrificiorum.
XXXIX.
Videte sane unde probare voluerit humano-
rura corporum vitia, non ad Deum auctorem sed potius ,

ad diabolum pertinere quia Dominus ait in Evangelio,

:

de muliere quam sanam fecit quod eam Satanas alliga- ,

vcrat decera et octo annos^ propter quod erat incurva,

•,

nec se erigere poterat quasi Satanas, cum habeat semper

:

cupiditatem nocendi, nocere cuiquam possit, nisi ab Om-

nipotente acceperit potestatem. Nam quid aliud, non so-
lum in libro Job, quem profecto iste non accipit, sed
magis in ipso Evangelio declaratum est, ubi spiritus im-
I
Joan. XIV, 27. — > Matth. x, 34« — ^ Luc. xm, 16.
430 S. UGUSTIM EPISCOPI

mundi nec in porcos irent^, nisi hoc illis benignus ipse

Salvator pelenlibiis, quos certe in abyssum posset relegare,
concederet rem necessariam docere nos volens, ut scilicet
:

noverimus multo minus eos posse sua potestate nocere

,

hominibus, c|ui nec pecoril)us qualibuscumquepotuerunt.

Hanc autem polestatem Deus bonus occuita nobis justitia
dare potest, injuste non potest.
XL. Deinde (juod de Antichristi adventu et elatione im-
pia dixit Apostolus, vult iste ad hoc trahere, ut ipsura
intelhgamus ProphetarumDeum'^-, unde potius convinci-
tur ilhid Dei esse templum, ubi hominem peccati, fdium
intcritus, extoUentera se super omnem Deum , et super
omne quod colitur, Apostohis sessurum esse dixit. Deus
enim verus est, in cujus templo lalsus ille sessurus est : ad
quem pertinet etiam iste, qui sub nomine Christi, quod
est nomen Dei, hoc est, Ghristianum se videri volens, su-
perextollitur contra Christum ; seque ostendit Antichris-
tum, non unum ilium majorem caeteris, sed ex his aliquem,
de quibus dicit Joanncs evangelista « Nunc Antichristi :

» multi facti sunt^. » Eos enim dicebat haereticos, qui

temporibus Apostolorum esse jam cceperant. Hi autera
coeperunt csse post ascensionem duntaxat in coeium Do-
mini Jesu Christi, ab iilo Sinione mago, quem legimus in
Aclibus Apostoiorum baptizatum^. Post hunc autem fue-
runt nonnuili Discipuii ejus, in eademimpietate posterio-
res prioribus succedentes : quorura in successione quartus
extitit Basilides, qui primus apertius ausus est dicere,
Deum quem gens judaea coiuit, non fuisse verura Deum.
Post istos fuit quidam etiam Carpocrares, qui negavit is-

tum visibiiem mundum a summo Deo creatum, sed a qui-

busdam virtutibus daemoniorum negans etiam Legem
:

quae per Moysen data est, Deum dedisse. Cerdon postea

Matth. viii, 3i. — 2 2 Thess. n, ^. — ^ i Joan.
• i8. —4 Act. vui, i3.
ii,
 CONTRA ADVERSARITJM LEG18, LIB. II. 431
surrexit ,
qiii primus invenitur dixisse duos deos, unum
bonum, et alterum malum_, longe antequam hseresis Ma-
nicliaeorum emersisset, quorum in hoe furioso deliramento
error est notior. Hujus Cerdonis Marcion discipulus fuit.
Appelles quoque talia docuit, Fuerunt etiam a quodam
Patricio nonnulii Patrieiani, vel sunt, simihteradversantes
divinis veteribus libris. Hi omnes apertissime contra Deum
sentiunt Legis et Prophetarum, hoc est, Deum verum, a
quo mundus. De aliqua istorum haeresi est iste
factus est :

nam non eum puto esse Manichseum.

XLI. Sed cujushbet sit haeretici erroris, vel ipse, vel
Fabricius, nescio (juis, cujus se gloriatur ess(^ discipulum,
quantum ad hunc librum attinet quem misistis, satis ei
puto esse responsum, Ea quippe furoris ejus dejecta sunt
robora, ex quibus omnes, quas in eo volumine scripsit,

blasphemiae puUularunt , impiissimis in Deum maledictis

atqueconviciis varialoquacitate frondentes. Quarum om-
nes singiilatim ramos ferire, nirais longum fuit: sed radi-

ces ipsae fuerant amputandae. Si autem recenseatis quae

contra Faustum Manichaeum scripsimus, et contra Adi-
mantum ,
qui Manichaei sectator cum ille viveret fuisse
jactatur, multa reperietis quae adversus istum pariter va-
leant. Et fortasse si illa legerentur, vel non omnino, vel non
multum necessarium fuisset haec scribere.
XLIL Sane post finem libri, in quo fine paucitatem
hominum in suo errore commendat, quia videlicet pauco-
rum est sapientia quod omnibus: hoereticis adversariis
Ecclesiae catholiccTe ,
quse per omnes terras copiosa fertili-

tate diffunditur, in sua cuique propria vanitate commune

est; omnes enim de paucitate gloriantur, el ut seducere
possint multitudinem quserunt : post hunc ergo tinem
libri, rursus alterius apparet exordium, ejusdem forsitan
hominis auctoris, ejusdem tamen quod hon dubitatur er-
432 S. AUGUSTINI CONTRA ADVERSARIUM LEGIS, LIB. II.

roris. Disputare autem coeperat, quod caro alium haberet

fabricatorem, non Deum unde cum perpauca
: dixisset, in

ipso exordio coepta finita sunt. Sed utrum ipse auctor an

non potuerit implere quod coeperat, ne-
scriplor codicis
scio.Ue hac tamen demenlia hominum non consideran-
tium quid loc[uanlur, adversus Manichneos multa jam
scripsimus, et in hujus ipsius operis initio idonea, quaii-
tum existimo, jacta sunt fundamenta, c[uibus prudens et
pius lector intelhgat, non ideo subtrahendam carnem
operibus Dei, quod spiritus natura sit potior-, nec ideo
mala esse ista temporalia, quia merito eis praeponuntur
aeterna^ nec ideo bona terrestria detestanda;, quia sunt
coelestia meliora cum Deus creaverit omnia bona, magnus
:

in magnis, sed non parvus in [wvis. Jam illud aliud ([uod

in eodem codice scribi coeperat, Adimanti opus est, illius

discipuH Manichaei,qui pnienomine Addas dictus est : ubi

de utroque Testamento velut inter se contraria testimonia
proferuntur versipeih doiositate, velut inde ostendatur
utrumque ab uno Deo esse non posse, sed alterum ab al-
tero. contra hoc autem mahgnum machinamentum jani
ohm scripsimus, ut paulo ante commemoravi, et ipsum
Opusculum noslrum habere vos credo. Quamvis qusedam
sint perpauca in fme i[isius o[3eris Adimanti, quibus non
respondi: nescioquibusenim, ut fieri solet, incurrentibus,
quae magis videbantur urgere, illa interrupta sic remanse-
runt. Sed ut dixi, in fine perpauca sunt, quae si Dominus
voluerit, quantocyus exphcare curabo.
 ;

COMSULTATIO
SIVE COMMOmTORlUM

OROSU AD AUGUSTINUM,
DE ERROKE PiaSClLLlAJNIS rAJiUM

ET ORIGENISTARUM.
*>i--i-i-i-s-i-s-^-s-i-i-^"«'»i-i«i--i"i->i--i"i--i"i--t°f-«'4-i''t-^-i^'''i-i-*

BEATISSIMO PATRI AUGUSTINO EPISCOPO OROSIUS.

I. « Jam quidem suggesseram Sanctitati Tuae, sed Com-

monitorium suggestae rei tunc offerre meditabar, cum te
expeditum animo ab aliis dictandi necessitatibus esse
sensissem. Sed quoniam domini mei, filii tui, Eutropius
et Paulus episcopi, eadem qua et ego puer Wester, salutis
omnium permoti , commonitorium jam dederunt
utilitate
de aliquantis hseresibus nec tamen omncs significarunt
,

necesse fuit me festinato edere et coacervare inunum om-

nes perditionum arbores cum radicibus et ramis suis , el
offerre ignienti spiritui tuo , ut tu viso agmine perspecla-
que nequitia, permetiaris quam possis dispositionem adhi-
bere virtutis. Tu tantum, beatissime pater, mahgnas aJio-

rum plantationes vel insertiones erue atque succide, et

'
Forte, piesbyter.
cxxxvi. 28
434 CONSULTATIO OROSII

veram sparge seraentera, nobis de tuis fontibus rigaluris.

Ego teslera Deum spondeo, et incrementum operis tui
spero, quia terra illa quae nunc ingratos fructus insincere
culLa exhibet, si eam de manna illo recondito tu apud me
maiidando et replendo visitaveris, usque in centesimum
fructum prolusa aliquando liberius ubertate proficiet.
Per te Dominus Deus noster , per te, inquam, beate Pater,

quos castigavit in gladio, emendet in verbo. Ad te per

Deum missus sum^ de te per eum spero, dum considero
qualiter actum est, quod huc venirem. Agnosco cur ve-
nerim : sine voluntate, sine necessitate, sine consensu de
patria egressus sum _,
occulta quadam vi actus , donec in
istius terraelittus allatus sum. Hic demum in eum resipui
intellectum quod ad te venire mandabar. Impudentem
non judices si accipis confitentem. Fac me ad dilectam
,

domiiiam meam idoneum negotiatorem inventa Marga-

rita ^,nonfugitivum servumeversa substantiareverti. Di-

lacerati gravius a doctoribus pravis, quam a cruentissimis

hostibus sumus. Nos confitemur otFensam , tu pervides
plagam quod solum superest, adjuvante Domino, lar-
:

gire medicinam. Breviter ergo et quid ante male planta-

tum convaluit , et quid postea pejus insertum praevaluit,
ostendam. »

II. » Priscillianus ,
primum in eo Manichaeis miserior,
quod ex Veteri quoque Testamento haeresim confirmavit,
docens animam quae a Deo nata sit de quodam promp- ,

tuario procedere, profiteri, ante Deum se pugnaturam ,

instrui adhortatu Angelorum dehinc descendentem per :

quosdam circulos a principatibus malignis capi, et secun-

dum voluntatem victoris principis in corpora diversa con-
trudi , eisque ascribi chirographum. Unde
et Mathesim
praevalere firmabat, asserens quod hoc chirog raphum sol-
I
MaUli. xiii, 4^.
 ,,

AD AUGUSTINUM. 435
verit Christus , et affixerit cruci per passionetn suam : sicut
ipse Priscillianus in quadam epistola sua dicit Haec pri- :

ma sapientia est, in animarum typis divinarum virtutum

intelligere naturas, et corporis dispositionem. In qua obli-
gatum ccelum videtur et terra , oranesque principatus
saeculi sanctorum dispositiones superare.
videntur astricti

Nam primum Dei circulum et mittendarum in carne ani-

marum divinum chirographum Angelorum et Dei et om- ,

nium animarum consensibus fabricatum Patriarchae te-

uent, qui contra formalis miiitise opus possident : et re-
liqua, Tradidit autem nomnia Patriarcharum membra
esse animae , eo quod esset Ruben in capite, Juda in pec-
tore, Levi in corde, Benjamin in femoribus : et simili^.
Contra autem in membris corporis, coeli signa esse dispo-
sita, idest, Arietem in capite Taurum in cervice, Geminos
,

in brachiis, Cancrum in pectore, etc. Volens subintelligi

tenebras aeternas , et ex his principem mundi processisse.
Et hoc ipsum confirmans ex libro quodam , qui inscribi-
tur Memoria Apostolorura , ubi Salvator interrogari a
Discipulis videtur secreto et ostendere
quia de parabola
,
,

Evangelica quse habet seminans seminare semen

: « Exiit

» suum , » non fuerit seminator bonus asserens , quia si :

bonus f uisset, non f uisset negligens , non veJ secus viam ,

vel in petrosis, vel in incultis jaceret semen volens in-

:

teliigi hunc esse seminantem, qui animas captas spargeret

in corpora diversa quae vellet. Quo etiam in Jibro de prin-
cipe humidorum et de principe ignis pJurima dicta sunt
volens intelJigi, arte, non potentia Dei, omnia bona agi
inhoc mundo. Dicit enim esse virginem quamdam Jucem,
quam Deus volens dare pluviam hominibus principi
,
,

humidorum ostendat qui dum eam apprehendere cupit,

:

commotus consudet, etpluviam faciat, et destitutus abea

I
Mattii. xui, 3.

28.
 436 COWSULlATlO OROSII
miigitusuo tonitrua concitet. Trinitatemautemsoloverbo
lo([ucbatur : nain unionem absque ulla existenlia aut
proprietate asserens , sublato et Patrem, Filium, et Spi-
ritum sanctum, hunc esse unum Christum dicebat.
Tunc duo cives mei, Avitus,
III. » et alius Avitus,
cum jam tam turpem confusionem per se ipsam veritas
sola nudaret, peregrina petierunt. Nam unus Jerosoly-
raara, alius lloraam profectus est. Reversi, unus retulit
Origenem, Viclorinum
ex his duobus, alter alteri
alius :

cessit : tamen ambo damnarunt. Victori-

Priscillianum
num parum novimus quia adhuc pene ante editiones
;

suas, Victorini sectator cessit Origeni. Coeperunt ergo ex

Origene magnifica plura proponi, qmfi ex modica occa-
sione veritas ipsa prsecederet. Didicimus enim de Trinitate
doctrinam satis sanam omnia quae facta essent a Deo
, ,

facta esse, et omnia bona vaide, et facta de nihilo tunc :

deinde Scripturarum solutiones satis sobrias. Omnia hsec

statim a sapientibus fideli pristinorum expurgatione sus-
ceptasunt. Remansit sola ofTensa denihilo. Credere enim
persuasum erat esse animam : non tamen persuaderi po-
terat, factam essede nihilo^ argumentantes, quia volun-
tas de nihilo esse non possit. Hoc pene usque ad nunc
manet. Isti vero Aviti duo , et cum his sanctus Basilius
Grsecus qui haec beatissime docebant, qusedam ex libris

ipsius Origenisnon recta ut nuper intelligo, tradiderunt. ,

Primum omnia antequam lacta apparerent semper in ,

Dei sapientia facta mansisse dicentes, hoc verbo Deus :

enim quaecumque fecit faciendo non coepit. Deinde dixe-

runt angelorum principatuum potestatum animarum
, , ,

a c daemonum unum principlum ct unam esse sub-

, ,

stantiam : et vel archangelo , vel animae, vel daemoni

locum pro meritorum qualitate datum esse, utentes hoc
verbo : Majorem locum minor cuipa promeruit. Mundum
 AD AUGUSTINUM. 437
novissime ideo esse factum, ut in eo animae purgarenlur,
quae ante peccaverunt. Ignem sane aeteriium, quo pecca-
tores puniantur, esse ignem verum
nequc neque acter- ,

num, praedicaverunt dicentes, dictum esse ignom pro-

,
j

priae conscientise punitionem aeternum autem juxta ety- :

mologiam Graecam non esse perpetuum etiam Latino

, ,

testimonio adjecto ,
quia dictum sit : « In seternum , et
» in saeculum saeculi , » postposuerit aeterno : ac sic om-
nes peccatorum animas post purgationem conscientiae in
unitatem corporis Christi esse redituras. Voluerunt etiam
de diabolo asserere, sed nonpraevaluerunt : eo quodcum
substantia in eo bona facta perire non possit , exusta in
in totum malitia , diaboli aliquando salvandam esse sub-
stantiam. De corpore vero Domini sic tradiderunt quia :

cum usque ad nos veniens Filius Dei post tot millia an-
norum , otiosus eo usque non fuerit , sed praedicans re-
missionem angelis, potestatibus, atque universis superio-
ribus, cum qualitatem formae eorum quos visitaret assu-
meret, usque ad palpabilitatem carnis assumptionis specie
transivisse : hoc passione et resurrectione determinans,
rursus donec usque ad Patrem veniret ascendendo te-
nuasse neque depositum unquam fuisse corpus, nec
: ita

in corpore ullo regnantem circurascribi Deum. Creatu-

ram quoque subjectam corruptioni, non volentem intel-
ligendam esse dicebant, solem, et lunam et stellas et , ;

haec non elementarios esse fulgores, sed rationales potes-

tates praebere autem servitium corruptioni, proptereum
:

qui subjecit in spe.

IV. » Hoc , sicut retinere potui , breviter expositum
est, ut perspectis omnibus morbis medicinam adhibere
festines. Est veritas Christi in me, quia propter venerabi-
lem reverentiam Sanctitatis Tuae esse impudens non au-
« Psal. IX, 6, 10, i6, etc. — » Rom. viii, 20.
438 CONSULTATIO OROSIl Ad augustinum.

dercm , nisi evidenli judicio et ordinatione Dci ad illius

tanti et talis populi, cui sicut peccantiplaga imposita est^

sic post plagam cura debelur, rcmedia proferenda te elec-

tum, me missum esse cognoscerem. Mcmor mei^ beatis-

sime Pater, multorunlque qui mecum velut ros eloquium
tuum Ut super eos descendat expectant, esse dignare. »
 ,

S. AUR. AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

AD OROSIUM

CONTRA PRISCILLIANISTAS
ET ORIGENISTAS

LIBER UNUS'.

I. Respowdere tibi quserenti'*, dilectissime fili Orosi,

nec ad omnia debeo, quae in tuo Commonitorio posuisti
nec omnino non debeo, nestudium tuum, quod mihi gra-
tissimum est, contempsisse videar, et ob hoc intemperanter
offendam. Nam inquibusdamOpusculis nostris,qu8evelle-
gisti, vel legere poteris, multa dicta sunt, quse valeant ad-
versus haeresim Priscillianistarum : quamvis non mihi eos
proposuerim refellendos 5 sed cum aliud agerem, etiam hoc
me egisse nunc intelligo, quando ex te audio quid illi sen-
tiant. Quod enim est adversus Manichaeos multis a me lo-
cis de anima disputatum, quae licet secundum quemdam
modum suum sit immortalis, tamen in deterius deficiendo
et in raelius proficiendo mutabilis esse convincitur, et per

» Scriptus anno Christi 4i5. Vide Retract. lib. », cap. 44- — ' Vide D.
Guillon, tom. xxii, pag. gg-io-^.
 ;, ,

440 s. AUGUSTrui fpiscopi

hoc non esse de Dei subslanlia (lilneidissimo ostenditur ,

simul cjuoque Priscilliani dogma suhvcrtil. Hoc cnim uno

firmissime constituto, ({uod et vcnissimum cst, et in se ipso
unusquisque admonitus facillime agnoscit, neque illi, ne-
(|ue isti inveniunt unde suas fabulas texant. Quid autcm
opus est ire per amputandos ramos loquacissimi crroris,
cujus radicem effodere atque extirpare compendium est

cum praesertim et ipse gratuleris ,

jam illa fabulosissima
deliramenta apud vos esse convicta ?

II. Scd de anima qusestionem adhuc usque versari

utrum eam Deus, (quoniam particulam vtjl defluxionem
(jus non esse jam constat, ) ex nihilo creasse dicendus sit,
eo c[uod durum et impium vidoaLur voluntatem Dei dicere ,

nihil esse quo voiente creata est hoc qnidern jam non
,
:

pertinet ad redarguendam Priscilliani sacrilegara vanita-

tem. Sive enim ex nihilo facta sit anima, sive hoc propterea
dicendum non sit, quia Dei voluntate farta est, quas vo-
luntas utique non est nihil tamen quia facta, et Dei na-
:

tura non est, profecto hseresis illa refellitur, quae animam

primitus naturam Dei esse contendit, ut habeat unde con-
cinnet ibi quidquid aliud falsitatis adjungit. Verum quia
et istam quaestionem spernere et indiscussam relinquere
non oportet, quaerendum est ab istis, qui propterea nolunt
animam ex nihilo factam credere, ne voluntatera Dei qua
quaerendum est ergo ab eis,
facta est nihil esse asserant,
utrum nullam creaturam ex nihilo factam esse fateantur.
Si enim id putant, verendumost ne aliam quamdam natu-

ram conentur inducere, quae neque Deus sit nec tamen ,

nihil sit quam velut materiam sibi subjectam nisi Deus

:

haberet, undefaceret quidquicl fecit invcmire non posset.

Nam dum quaeritur unde creaturam suam Deus fecerit
qusedam materies quoeritur : sicuti est fabro lignum^ vel
(luodlibet corpus, cjuod nisi habuerit, ea facere quae ab
 :

AD OROSIIIM CONTRA PRISCILL. ET ORIGEN. 441

ejus arte expetuntur, omnino non poterit. Cum ergo res-
pondetur, ex nihilo : quid respondetur, nisi nullam ei sub-
jectam fuisse materiam, quam ipse non fiecerat, uthaberet
unde faceret, si quid vellet, et quam nisi haberet, facere
non valeret ? Materies quippe mundi quae in rebus mu- ,

tabilibus utcumque dignoscitur, ab ipso constituta est, a

quo constitutus est mundus. Quapropter etsi fecit aliquid
Deus aut facit, ex alia quacumque re non tamen ex ea re ;

fecit aut facit, quam ipse non fecerit. Quamobrem seques-

trata paululum animae natura si fatentur Deum aiiquid ,

fecisse de nihilo , attendant , et videant ,

quidquid iliud
est, eum voluntate fecisse ; non enim aliquid fecisset invi-
tus : nec tamen ideo eamdem voluntatem nihil esse, quia
voluntate ab illo Cur ergo de
aliquid ex nihilo factum est,
anima timent dicere, quod de aliis quibuslibet rebus non
dubitant dicere? Aut si animam tantummodo voluntate Dei
perhibent factam, csetera eum non voluntate fecisse con-
tendunt, quid absurdius, quid insanius dicipotest?Quod
si omnia quae fecit , voluntate utique fecit ; nec tamen
cum hoc dicimus eamdem voiuntatem nihil esse dicimus
hoc et de anima accipiant.
III. Cum enim dicitur, Deus ex nihilo fecit nihil aliud ^

dicitur, nisi, non erat unde faceret, et tamen quia voluit

fecit. Usque adeo igitur in eo quod ex nihiio fecit, volun-
tas non nihil dicitur, ut ipsa praecipue commendetur. Nam
cui dicitur « Subest enim tihi cum voles posse^ » sive
: :

adsit unde fiat, sive iion adsit, sat est voluntas, ubi summa
est potestas. Quomodo ergo in eo quod de nihilo creatur,

voluntas creantis nihil esse perhibetur ; cum propterea de

nihilo creari aliquid possit, quia voluntas creantis etiam
Quod si forte non solum ani-
sine materia sibi suflicit. ,

mam, sed nuliam omnino creaturam volunt fateri ex nihilo

' Sap. XII, 18.
 ,

44ft S. AUGU8TINI EPISCOPI

factam, ideo quoniam quidquid Deus fiscit, voluntate fecit,
qucne voluntas utique non est nihil : respiciant unde secun-
dum corpus factus sit homo. Certe enim , sicut Scriptura
testatur, eum de limo vel de pulvere terrse Deus lecit% et
procul dubio voluntate fecit nec tamen voluntas Dei pulvis
:

aut limus est. Sicut ergo in eo quod ex limo factum est

quamvis voluntate sit factum, non est voluntas limus , ita

in eo quod ex nihilo factum, quamvis voluntate sit factum,

non est voluntas nihil.
IV. Jamvero quod doiendum addidisti, ex Priscilliani
haeresi ad errorem Origenis apud vos homines fuisse de-

lapsos, nec ab illa nisi et ipsa medi-

peste potuisse sanari ,

cina morbidum non est quidem dolor

aliquid intulisset 5

iste culpandus veritas enim debuit

: non falsitas pellere ,

faisitatem nam hoc, mutareest malum, non evitare. Ve-

;

rumtaraen quia de ipso Deo creaturarum omnium condi-

tore, hoc est, de ipsa coaeterna et incommutabili Trinitate,
ab eis qui ad vos libros Origenis attulerunt, id traditum
esse commemoras quod veritas habet -, contra quam veri-
tatem Priscillianus Sabeliianum antiquum dogma restituit,
ubi ipse Pater qui Fiiius, qui et Spiritus sanctus perhibetur,
hoc iste pejor, quod etiam de anima ita sentit, ut non eam
propriam veiit habere naturam, sed de ipso Deo tanquam
particulam defluere, et tam deformiter inquinari atque in
deterius commutari cum Manichaeis audeat atlirmare : non
parum boni ex libris iilis provincia vestra percepit, in ea
re maxiraein qua capitaiiter erratur; de Creatorequippe,
non de creatura, tara faisa et tam nefaria sentiuntur. Sive
ergo in hanc fidera qui deviaverant restituti sunt, sive qui
eara nondum noverant, iliarum disputationum iectione
didicerunt, hoc se gaudeant didicisse quod sanum est.

Quod autera et in eis erroris est, quanquara te cognovisse

' Gen. II, 7.
 ,
:

AD OROSIUM CONTRA PKISCILL. ET ORIGEN. 443

jam videam : tanien qiiemadmodum contra talia dissera-

tur, ibi melius discere poteris, ubi error ipse et olim exor-
tus est, et non olim proditus.
V. Quantum possum tamen etiam ego commoneo, ut
de diaboli angelorumque cjus correctione et in pristinum
statum reparatione sapere nihil audeas : non quia diabolo
et daemonibus invidemus , et eo modo quasi vicem male-
volentiae rependimus, cum illi non ob aliud nisi invidentiae

stimulis agitati , nostra itinera quibus in Deum tendimus

perturbare conentur; sed quia ultimae sententiae summi
et veracissimi Judicis, ex nostrapersumptione addere ni-
hil debemus. Ipse enim se similibus eorum dicturum esse
prsedixit « Ite in ignem aeternum, qui paratus est diabolo
:

» et angelis ejus ^ » Nec raovere debet, ut hoc loco seter-

num pro diuturno accipiamus ,

quod alibi scriptum est
» In aeternum et in saeculum saeculi. » Latinus quippe in-
terpres noluit dicere : In aeternum et in aeternum aeterni.

Sed quoniam id quod «uov Graece dicitur, et saeculum et

aeternum interpretari potest , commodius alii interpretes
transtulerunt : « Sed
In saeculum et in saeculum saeculi. »

non dictura est ubi dictum est ignem aeternum.» : « Ite in

Non enim dictum est auova sed atwv.ov quod si a saeculo de- :

clinatum esset, saeculare Latine diceretur, non aeternum

quod nemo interpres unquam ausus est dicere. Quaprop-
ter licet Latine saeculum cum aliquo fine intelligatur
aeternum vero nisi id quod sine fine est, non soleat appel-
lari ; aiwv autera Graece aliquando aeternura , aliquando
saeculum significare intelligatur tamen quod ex hoc no- :

mine derivatur nec ipsi Graeci, quan-

et appellatur aiwvtov,
tum existimo solent intelligere , nisi id quod non habet
,

finera. Nos taraen sive atwvy. sive atwvtov non solemus dicere

nisi aeternum ; sed «(«vr dicimus et saeculum, aiwvtov autera

' Matth. XXV, 4i-
 ,

444 s. AUGUsxrNi episcopi

non nisi aeternum. Quamvis quidam interdum etiam aeter-
iiale audeant dicere, ne Latinae linguae deesse videatur ab
eodem nomine derivatio.
VI. Et fortasse quidem secundum raorem Scripturarum
inveniant isti aliquid etiam auovfov dictum, quod sine fme
non sit, sicut Deus in libris Veteris Testamenti assiduedi-
cit : « Hoc vobis erit legitimum .TeternumS m quod Grae-
cus habet auivicv cum de
: taiibussacramentis eo modo soepe
prLcciperet, quae fmem fuerant habitura : quanquam si
diligentius dicta intelligantur, ea fortasse quae illis sacra-
mentis significabantur, fmem noneranthabitura. Ita enim,
ne longius aljeam , dicimus aeternum Deum , non utique
istas duas brevissimas syllabas, sed quod eis significatur.

Et dixit Apostolusaeterna tempora priora etantiqua,quod

in Graeco legitur mh /.povtov a-wviMv. Ad Titum enim scribens
ait : (( Spem vitae aeternae quampromisit non mendax Deus
» ante tempora aeterna^. » Gum autem retrorsura terapora
n constitutione mundi habere videantur initium, quomodo
sunt aeterna, nisi quia aeterna dixit quae ante se non ha-
bent ullum tempus ?
VII. Sed quisquis prudenter advertit quoddictum est:
(( Ite in ignem aeternum^, » illud esse dictum quod habet
fmera, a contrario probat eo ipso loco Evangelico de vita
aeterna quani justi accepturi sunt : non enim et ipsahabet
fmera. Ita enim conclusit : (( Ibunt illi in arabustionem
» aelernara, justi autem in vitam aeternam*. » In utroque
Grecus aioivtov habet. Si misericordia nos provocat credere,
non futurum impiorum sine fine supplicium quid de prae- ^

mio justorum credituri suraus cura in utraque parte ,

eodera loco, eadem sententia eodem verbo pronuntietur ,

aeternitas ? An iterum etiam justos ex illa sanctificatione et

• Exod. xxviii, 43; Levit. xvi, 34, et xvii, 7 ; Num. %, 8, et xviu, 8 et 23.
— » 2 Tim, IV, 7 ; Tit. i, 2 . -. 3 Matth. xxv, 4i —4 Ibid. 46.
 ;

AD OROSICM COWTRA PJXISCILL. ET OIUGFN. 445

vita a3terna in peccatorum immunditiam atque in mortem
relapsuros esse dicemus? Absit hoc a cliristianaj fidei sa-
nitate. Utrumque igitur sine fine dictum est aeternum,
hoc est, aJwr.uv . ne cum diaboli paenas dolemus, de regno
Christi dubitemus. Postremo si seternum el oeternale, hoc
est, atwv et aivwviov sub utroque intellectu in Scripturis poni
solet, ahquando sine fine, aliquando cum fme ; Quid de
ilhs Prophetae verbis responsuri sumus , ubi scriptum
est : « et ignis eorum non ex-
Vermis eorum non morietur,
» tinguetur Quahscumque pcena significata sit nomine
^ ? »

vermis atque ignis, certe si non morietur nec extinguetur,

sine fme praedicta est nec ahud agebat Propheta, cum
:

hoc diceret, nisi ut eam sine fme prsediceret.

VIII. De regno etiam Ghristi, non secundum id quod
in principio Verbum Deus apud Deum**; nam ilhnc nemo
unquam dubitavit, quod sit rex oranium sseculorum sed :

secundum hominis susceptionem et mediatoris sacramen-

tum et ex virgine incarnalionem, apertissime dictum est,
quod fmem non sit habiturum ubi Angelus loquens ad ,

Mariam matrem futuram virginemque mansuram, ait inter

csetera : « His erit magnus, et Fihus Ahissimi vocabitur
» et dabit illi Dominus Deus sedem David patris ejus, et
» regnabit in domo Jacob in seternum, et regni ejus non erit

» fmis^. » Secundum quid « regni ejus non erit fmis, » nisi

secundum id quod « regnabit in domo Jacob? » Nam hoc
quod ait , « in aeternum ; » propter ipsam ambiguitatem
exposuit addendo, «Regni ejus non erit fmis : <> ne quis-
quam oeternum hic sic acciperet, quemadmodum sseculum
finem quandohbet habiturum. Numquid autem regnum
in domo Jacob et in sede David intelhgi potest , nisi in

Ecclesia et in eo populo qui est regnura ejus? de quo

etiara dicit Apostolus : « Cum tradiderit regnum Deo et
• Isai Lvvi, 24- — ' Joan. i, i. — 3 Luc i, 32.
 :

446 »• AuGusTim EPiscopi

» Patri ',» id est , cum perduxerit sanctos suos ad contem-

platioiiem Patris 5 utique et ad suam , secundum id quod
Deus est aequalis Patri. Non enini sic tradit, ut ipse amit-
tat : quia et « PaterdeditFjIiohaberevitaminsemetipso%
nec utique Ac per hoc si regni ejus non erit
araisit ipse.

regnum ejus, cum illo

fmis, profecto sancti ejus qui sunt
sine fme regnabunt. Quod autemillo loco dicit Apostolus
u Deinde finis cum tradidcrit regnum Deo et Patri » ibi •

finem, non consumentem, sed perficientem significat si- :

cut dictum est : « Finis enim legis Christus ad justitiam

)) omni credejiti ^
5 » quo lex perficiatur, non quo abolea-
tur. Quod et ilhc significat, ubi ait : « Non veni legem sol-
» vere, sed adimplere *. »

IX. Quod autem dicunt de rationahbus creaturis, id

Angelis et immundis daemonibus, et ipsis ani-
est, sanctis

mabus hominum, quod majorem locum minor culpa pro-

meruerit, qua impudentia conentur Ecclesiae Christi per-
suadere , non video. Mehus itaque credimus , Deum non
peccatis rationaliumspirituumadductum esse ad fabricam
mundi , ne illa sequantur absurda, quod duos soles yel ,

tres, vel quatuor, vel quolquot libet habere nobis esset

necesse , si plurimura spirituum per liberum arbitrium
tanta culpa prsecederet, quanta illos in similibus corporum
coelestium globis oporteret includi : sed f actum esse mun-
dum Dei bonitate, magnum^ bonum, a summo et non f acto
bono j in quo fierent omnia bona valde secundum natu-
ram, et aliis alia meliora, a summis creaturis usque ad in-
fima distinctis gradibus ordinata, ut eo modo essent omnia,
dum non essent sola potiora, et haberent ejus numeri ter-
minum, quem constituendum apud se vidit omnium na-
turarum creaturarum conditor Deus ,
qui ea non facta
didicit, sed noverat esse facienda. Unde illud quod aiunt,
I
I Cor. XV, 24. — * Joan. v, 26. — ^ Roni. x, 4: — ** MaUh. v, 17.
 :

AD OROSIUM COKXRA PRISCILL. ET ORIGEN. 447

in ejus sapientia jam fuisse facta omnia, antequam in istas,
formas et modos proprios proferrentur , atque in suis or-
dinibus apparerent, nonsobrie dicitur. Facta enim quando
essent antequara facta essent ? Sed in Dei sapientia om-
,

nium faciendarum rerura rationes esse potuerunt, non

tamen factae. Omnia enira per ipsam facta sunt non et ,

ipsa facta est quia et ipsa est Verbura de quo dicitur

:

« Omnia per ipsura facta sunt^ » Noverat ergo Deus om-

niaquaefecit antequam faceret. Non enim possumus eum

dicere ignorata fecisse, et ea non nisi facta didicisse nes- j

cisse quid faceret, sed scisse quod fecit. Hoc enim si de

aliquo artifice homine diceremus , insipientissime sapere-

raus. Noveral ergo ea facienda, non facta : noverat ut fa-
ceret, non quia fecerat. Proinde quamvis jara nota essent,
quia nisi a sciente non fierent ; non tamen facta esse coe-
perunt, quse ut fierent, sciebantur antequam fierent.
X. Cura autem veritas, quae neque opinatur incognita,
nec aliquera fallit ,
purgationem nostram imo vero et ,

perfectionem etiam post resurrectionera corporura spi-

ritaliura usque ad angelorura aequalitatem promittat fu-
turam ^
,
quomodo dicuntur ipsi sancti angeli ,
quibus
purgatissimi aequales erimus , adhuc a peccatis suis esse
purgandi Et cura coelum novum et terram novam pol-
?

liceatur Deus habitaculum sanctorum atque ab omni labe

hujus saeculi purgatorum ^ , qua tandem affirmatur au-
dacia, non futurum iuisse mundum id est, coelum et ter- ,

ram, nisi purgandorum spirituum

propter necessitatera
rationalium, qui vel in coelo vel in terra non essent nisi
pro meritis peccatorum? Quid ergo purgatis opus esl coelo
novo et terra nova, sipurgati ad hoc restituuntur, ut sint
quemadmodumfuerunt ante coelura et terrara sine coelo et
terra ? Quod si omnino verum esset nos usque ad illud ,

' Joan. I, I . — » Luc. xx, 36. — 3 isai. lxvi, 22.

 ,,

448 S. AUGVSTINI EPISCOPI

(jiiod promittit Scriptura spem nostram tendere debere-
mus. Et si inde essemus in aliquid melius transferendi
multo rationabilius hoc tuncjam ibi positi disceremus,
quam nunc non solum temere crederemus , verumetiam
impudenter docere conaremur. Quid est autem absur-
dius quam dicere, Coelum et terra non essent, nisi neces-
saria esset mundi structura purgandis : cum alterum coe-
lum et alteram terram promittat Scriptura purgatis ?

XI. Porro de sole et luna caeterisque sideribus, ([uod

coelestia sint corpora videmus; quod animata sint non
videmus. De divinis hoc libris legatur, et credimus. Nam
testimonium ex Apostoli Epistola quod ab eis dici solere
posuisti, etiam dc solis hominibus inteUigi potest quo-
5

niam in unoquoque homine estomnis creatura, non uni-

versaliter sicut est coelum et terra et omnia quae in eis
sunt, sed generaiim quodam modo : quia et rationalis in
illo est ,
quam vel probantur habere Angeli, vel credun-
tur^ et, ut ita dicam, sensualis, ({ua et bestiaenon carent;
utuntur enim et sensibus et sensualibus motibus ad appo-
tenda utiha et vitanda contraria 5 et vitahs privata sensu
quahs adverti in arboribus potest 5 nam et in nobis sine
sensu nostro fiunt corporis incrementa, etcapilh nec cum
praeciduntur sentiunt, et tamen crescunt. Jamvero ipsa
corporahs creatura evidentius apparet in no!)is, quse hcet
ex terra facta atque formata sit, insunt tamen ilh ex om-
nibus hujus corporei mundi (^lementis quaedam particulse
ad temperiem valetudinis. Nam et calore membra vege-
tantur, qui cst ab igne, cujus etiam lux per oculos emicat ^

et aere venarum discursus ,

quas arterias vocant , atcjue
spiramenta pulmonis implentur •
et humor nisi esset

nulla sputamenta confluerent , vitamque absumeret sic-

citas. Nam et ipse sanguis humido lapsu ahas venas rc-

plens ,
quasi rivis et fluminibus per cunca ditFunditur.
 ,

AD OROSIUM COKXiVA PRISCILL. ET ORIGEN. 'i-iO

Ita nuUum est creaturae genus, (juod non in homine possit

agnosci : ac sic omnis creatura in eo congemiscit et dolet,
revelationem filiorum Dei expectans^ cjua? per corporis
etiam resurrectionem , etsi non in omnibue hominibus
oranis tamen a corruptionis servitute hberabitur, quia et
in singuhs omnis est. Et si quo aho modo mehus potest
idem locus apostohcarum Htterarum intelhgi non tamen :

ex eisdem verbis consequens est, ut solem et lunam et

sidera congemiscere credamus, donec in sseculi fme a
corruptionis servitute hberentur.
XII. Sane quoniam dixi, de divinis hbris legatur, et
credimus : ne te forsitan fallat quod de hbro sancti Job
proferre assolent qui hsec asserunt, ubi scriptum est :

« Quomodo erit homo justus coram Domino, vel quomodo

» semundabit natus ex muhere? si lunae praecipit et non ,

» lucet, nec stellae suntmundae ante eum quanto magis ,

)) homo putredo et fihus hominis vermis ^ ? Hinc enim

, )>

volunt intelhgi, et rationalem spiritum habere stellas, et

mundas non esse a peccato sed ideo in coelis esse, quia :

majoremvelmeliorem locum minorculpapromeruit. Non

pro auctoritate divina istam sententiam recipiendam esse
existimo non enim eam ipse Job enuntiavit cui singu-
: ,

larequodam modo testimonium divinitus perhibetur,

quod « Non peccaverit labiis suis ante Dominum ^ » sed ;

unus ex ejus amicis, qui dicti sunt « consolatores malorum

» omnes*, » et divina sententia reprobati sunt.Sicut autem
in Evangelio ,
quamvis verum
sit omnino quod dicta sint,

non tamen omnia quae dicta sunt vera esse creduntur ;

quoniam multa a Judaeis falsa et impia dicta esse verax

Evangelii Scriptura testatur : sic in hoc libro, ubi multse
personae locutae esse narrantur , non solum quid dicalur,
sed a quo etiam dicatur considerandum est ; ne passim
'
Rona. viii, 19. — ' Job, x\v, 4- — ^ i^- '> ^^. — 4 Id. xvi, 2.

cxxxvi. 29
 ,

450 S. AUGUSXIM EPISCOM

quiie in saiicto libro quolibet scripta sunt recipientes, co-
gamur fateri, quod absit, vera et justa iuisse, quaemarito
sancto mulier insipiens suggerebat, ut aliquid adversus
Deum loquens ab illa intolerabili poena moriendo libera-
retur '. Quod non ideo dixerim, quia illi amici a Domino
reprobati, et ab ipso sancto Dei servo merito culpati , nihil
veri loqui potuerunt : sed quia non omnia quae locuti
sunt, vera putanda sunt. Quamvis enim adversum Job
nihil verum dixerunt potest tamen etiam ex eorum ver-
,

bis aliquam sanam sententiam in testimonium veritatis as-

sumere qui novit sapienter dicta discernere sed quando
, :

inquirentes ,
probari nobis aliquid volumus testimonio
sanctorum eloquiorum non nobis dicatur credendum
,

esse etiam quodEvangeho scriptum est, si forte Evan-

in
gelista eum hoc dixisse commemorat cui fides habenda ,

non est. Nam dictum est iliic a Judseis Domino Christo :

« Nonne verum dicimus quia Samaritanus es et daemo ,

,
-

» nium habes^.^ » Quam vocem tanto ampiius detestamur,

quanto nobis Christus est charior emissam tamen esse a :

Judaeis dubitare non possumus, qui evangelicam narra-

tionem verissimam credimus. Ita nec Evangelistae dero-
gamus fidem scribenli , et Judaei vocem blasphemantis
execramur. Nec solum hominibus impiis et nefandis

sed nec adhuc

ipsis in fide parvulis atque
rudibus el in-
doctis, qui torte ibi loquentes commemoranlur, tanquam
canonicae auctoritati accompiodamus fidem. Neque enim
quia ille cujus caeci nati oculos Dominus aperuerat ait , :

« Scimus quia peccatores Deus non exaudit ^ » ideo is- ,

tam sententiam pro evangelica auctoritate sic debemus

accipere, utipsis in Evangelio verbis Domini resistamus,
qui eum qui dixit « Domine, propitius esto mihi pecca-
:

» tori^, » magisjustificatumdescendisse de templo,quam

• Job, 11, 9. — » Joan. vni, 48. — Md. ix, 3i. — 4 Luc. xviii, i3.
 AD OROSIUM COKTRA PRISCILL. ET ORIGEN. 451
Pharisseum justitias suas commemorantem atque jactan-
tem, divina voce firmavit. Nec succenseat iste recens il-

luminatus in carne , quod eum diximus in suae fidei

tyrocinio, quando adhuc quis esset qui eum sanaverat
neciebat minus circumspectam protulisse sententiam
,
,

« Quia peccatores Deus non exaudit » cum ipsi Apostoli :

Domini, prae caeteris electi et lateribus cohaerentes ejusque

ore pendentes, raulta reperiantur improbanda dixisse,
quae commemorare prohxum est ita ut beatus Petrus de ,

quibusdam verbis suis, non solum reprehendi sed etiam ,

Satanas appellari meruerit ^.

XIII. Quanquam in comparatione justitiae Dei , si nec

sancti incoehs AngeU justi esse dicantur,non mihi videtur
importuna sententia non quia ut hoc essent, a justitia
:

lapsi sunt-, sedquia facti sunt, et Deusnonsunt, tantum-

que spiritahs luminis habere non possunt, quantum habet
ille a quo facti sunt. Ibi enim summa justitia, ubi summa

sapientia et hoc Deus eit de quo dictum est « Soh sa-

: , ,

» pientiDeo^. » Sed ahaquaestioest, quantumjustitiae ip-

sius capiant Angeli, quantumque non capiant. Cujus enim

participatione justi sunt, ejus comparatione nec justi sunt.
XIV. Sed aha est, ut dixi, ista quaestio, aJia de sideri-
bus, et sole, et luna, utrum vel rationales habeantspiritus
in his conspicuis corporibus lucidis : quse corpora esse qui
dubitat, quid sit omninocorpus ignorat. Nequeista mul-
tum ad nos pertinent, ut ea summo studio indagare cure-
mus, quae remota sunt a sensibus nostris et ab intellectu
infirmitatis humanae, nec in ipsis Scripturis ita posita, ut
nobis eorum sit mandata cognitio. Imo vero ne praecipiti
suspicione in fabulas sacrilegas irruamus , clamat Scrip-
tura divina : « Altiora te ne quaesieris , et fortiora te ne
» scrutatus fueris; sed quae tibi praecepit Dominus, illa

I
Matth. XVI, 25. — 2 Rom. xvi, 27.

'i9.
452 S. AlK^^USTIM CONTRA PUISCILLIANISTAS, ETC.

)) cogita semper •
: » ut magis in istis temeraria pra?-
sumptio, (luam cauta ignoratio culpanda videatur. Certe
ait Apostolus « Sive Sedes, sive Dominationes, sive Prin-
:

» cipatus, sive Potestates ^. » Et esse itaque Sedes, Do-

minationes, Principatus, Potestatcs in ccelestibus appara-
tibus, firmissime credo, et ditTerre inter se aliquid indu-
bitata fide teneo. Sed, quome contemnas, quem magnum
putas esse doctorem ,
quaenam ista sint, et quid inter se
dilFerant nescio.Nec ea sane ignorantia periclitari me
puto, sicutinobedientia, si Domini praecepta neglexero :

et ideo puto Spiritu Dei per auctores nostros , scriptores

sanctorum Eloquiorum , non plene exposita , sed raplim
tacta atque perstricta 5 ut si cui forte tali quales nos su-
mus, per altiorem revelationem aliquid hujusmodi fuerit
demonstratum non se inferiores fuisse credat eos, per
,

quos nobis canonicarum Scripturarum sancta praeconia

ministrata sunt. Quantum enira quisque sciendo profe-
cerit, tanto se infra illas litteras inveniet, quas Deustan-
quam firmamentum supra omnia humana corda constituit.
Non itaque opus est « Plus sapere, sed sapere ad tempe-
» rantiam sicut unicuique Deus partitus est
, mensuram fi-

» dei ^. » Docebunt te ista fortasse doctiores , si ad illos

afferas tantam discendi scientiam , quantam sciendi habes

curara^ ne incognita pro cognitis opineris^ ne non cre-
denda credas, vel credenda non credas. Irao docebit ille
unus Magister et verus, sive per illos, sive quibus raodis vo-
luerit, qui te pro sua Ecclesia laborantera intus inspicit, ubi
et hoc in te contulit : ipse reserabit latius veritatem, qui
pulsantem pervidet,quamdonaredignatusest,charitatem.

'
Kccli III, 'rj. — ''-
Coloss i ifi. — ^ lloin. xu, 3. - ^ Hic desinit Trac-
fatus in rnelioribii^ IVISS. I\eliqiii triginta circiter versus qui superadduntur in

o\.ciisij, iranslati liuc luerant ex (ine eiiistola; Augustini ad Hieroiiymuin, olini

orJiiie :8, nunc iG(;.
 ,

SERMO

ARIANORUM,
UbI NUMERI PROPTEREA SUNT LOCIS SINGULIS ANNOTATl , UT CUM RESPONSIO LECI
COEPERIT, QUl VOLUERIT ATTENDAT , UTRUM CUIQUE LOCO APTE DILIGENTERQUE
RESPONSDM SlT ;
QUIA EOSDEM NUMEROS HABET EADEM ISTA UBSPONSIO , PER QUOS
CUl LOCO RESPONDEATUR, APPAREAT.

I. « DoMiNus noster Jesus Christus , Deus Unigenitus

Primogenitus totius creationis. »

II. « Voluntate Dei et Patris sui ante omnia saecula

constifutus. ))

III. « Voluntate et prsecepto ipsius , cnelestia et ter-

restria, visibilia et invisibilia, corpora et spiritns ex nullis
extantibus, ut essent, sua virtute fecit. »

Et antequam faceret universa omnium futuro-

IV. « ,

rum Dens et Dominus, rex et creator erat constitutus, et

omnium futurorum in natura habens praescientiam et ,

in faciendo in omnibus expectans Patris jussionem ipse :

voluntate et prsecepto Patris descendit de coelo , et venit

in hunc mundum sicut ipse , ait : « Nec enira a me ipso
» veni, sed ille me misit ^ »
V. « Et quia de omnibus spiritaUbus et rationalibus
gradibus ,
propter qualitatem et fragilitatem corporis ,

paulo minus ab Angelis inferior minoratus homo videba-

> Joan. vni, 42.
 ,,

A^A SERMO ARIANOKUM.

tiii- '
: ne se vilem speraret, et de salute sua desperaret,
Dominus Jesus honorans lacturam suam, dignatus est hu-
manam carnem suscipere et ostendit quia non est ^ ,

homo vilis sed pretiosus, sicut scriptum est « Magnus

, :

» homo etpretiosus vir n Et ideo solum hominem Patri '^.

suo lineredem, sihi enim coh;eredem, facere dignatus est :

ul quod minus acceperat in natara plus haberet in ho- ,

nore. »

VI. « Cum, inquit, venit plenitudo temporis, misit

» Deus Fihum suum natum ex muhere ^. » Ipse qui vo-
luntate Patris carnem suscepit, ipse et voluntate etprse-
cepto ipsius in corpore conversatus est, sicut ipse ait :

(i Descendi de coelo , non ut faciam voluntatem meam

» sed voluntatem ejus qui me misit *. » Ipse et voluntate
Patris triginta annorum baptizatus, voce et testimonio
Patris manifestatus, voluntate et prsecepto Palris Evan-
gehum regni ccelorum prsedicabat, sicut ipse ait : h Et

» ahis civitatibus oportet me Evangehum preedicare , in

» hoc enim missus sum ^. » Et n Ipse mihi mandatum ,

» dedit quid dicam autquidloquar » Et sic voluntate

,
'^.

et prsecepto Patris ad passionem et mortem properavit

sicut ipse ait : « Pater, transeat cahx iste a me, nontamen
» quod ego volo, sed quod tu vis '. » Et Apostolo asse-
rente et dicente : « Obediens, inquit, factus Patri usque
» ad mortem, mortem autem crucis ^. »

VII. Is et in crucependens, voluntate et praecepto Patris

carnemhumanam, quamde sanclaVirgine Maria suscepit,
in manus hominum derehquit, el divinitatem suam in ma-
nus Patris commendavit, dicens « Pater, in manus luas :

» commendo spiritura meum ^. » Quia Maria moriturum

• Psal. viii, 42. — ' Prov xvii. — ^ Gal. iv, ^. —^ Joan. vi, 38 j Matth,
n, 16. — 5 Luc. iv, 43. — ^ Joan. xu, 49- — 7 Matth. xxvi, 3(). —8 Phih'p.
i, 8. — 9 Liic. xxiii, 46
 ,

SERMO ARIANORUM. 455

corpus peperit, Deus autem immortalisimmortalem Filium
gfenuit. Ergo morsChristinon diminutio estDivinitatis, sed

depositio corporis. Sicuti enim generatio ejus ex virgine

non fuit corruptio dealitatis ipsius, sed susceptio cor-
poris, ita et in morte ejus non fuit passio et defectio dea-
litatis ipsius, sed separatio carnis ejus. Sicuti enim qui
indumentum conscindit, induto facit injuriam ita et qui :

carnem ejus crucifixerunt , divinitati ipsius contumeliam

intulerunt.
VIII. <( Is quis voJuntate et praecepto Patris totam dis-
pensationem adimplevit, voluntate et praecepto Patris
corpus suum a mortuis suscitavit, et cum ipso corpore,
ut pastor cum ove, et sacerdos cum oblatione, et rex cum
purpura, et Deus cum templo, a Patre assumptus est in
gloriam. »

IX. « Is quis voluntate Patris descendit et ascendit,

voluntate et praecepto Patris sedet ad dexteram ejus , au-
diens Patrem sibi dicentem Sede ad dexteram meam, do-
: «

)) nec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum^)) Is

qui voluntate et praecepto Patris sedet ad dexteram ejus
is voluntate et praecepto Patris in consummatione saeculi
venturus est , Apostolo vociferante et dicente : « Et ipse,
» inquit, Dominus in jussu, in voce Archangeli, et in
)) tuba Dei, descendet de coelo^. )> Is qui voluntate et
praecepto Patris veniet, voluntate et praecepto Patris judi-
caturus est totum mundum in sequitate, et redditurus sin-

gulis secundum fidem et opera sua, sicut ipse ait « Pater :

)>judicat neminem sed omne judicium Filio dedit^.

, )>

Item « Sicuti audio, judico, et judicium meum verum

,

» est, quia non qusero voluntatemmeam, sed voluntatem

» ejus qui me misit*. » Unde et in judicando Patris prae-

sentiam praeponit et suam divinam dignitatem et potes-

,

'
Psal. cix, I. — 'I Thess. iv, 23 — ' Joan. v, 22. —4 Ibul. 3o.
 » »

456 SERMO ARIANOKUM.

tatem sccmidam postponit , diccns -.
« Venite, henedicti
» Patris meis*. » Ergo justus judex et Filius : judicantis
vero honor et auctoritas, Patris imperiales leges^ sicutiet

Spiritus sancti olliciosa advocatio et consolatio, Unigeniti

Dei justi judicis est dignitas.
X. « Ergo Fihus a Patre est genitus : Spiritus sanctus
per Filium est factus. »

XI. « Filius Patrem praedicat : Spiritussanctus Filium

annuntiat. »

XII. « Primum et praecipuum opus est Fihi , Geqitoris

gloriam revelare primum et prc-eclpuum est opus Spi-
:

ritus sancti , in animas hominum Ghristi dignitatcm ma-

nifestare. »

XIII. « Filius testis est Patris : Spiritus testis est Filii.»

XIV. « Filius mittitur a Patrc : Spiritus mittitur a

Filio. »
XV. « Filius minister est Patris : Spiritus sanctus mi-
nister est Filii. »
XVI. « Filius jubetnr a Patre : Spiritus sanctus jubetur

a Filio. »

XVII. «Filius subditus est Patri : Spiritus sanctussub-

ditus est Filio. »
XVIII. « Filius, quse jubet Pater, haec operatur : Spi-
ritus sanctus, quse mandat Filius, haec loquitur.

XIX. « Filius adorat et honorat Patrem : Spiritussimc-

tusadorat et honorat Filium-, ipso Filio dicenle : « Pater,
» ego te honorificavi super terrani, opusquoddedisti mihi
» consuramavi. » Et de Spiritu sancto ait : « lUe me hono-
rificabit, quia de meo accipiet, et annuntiahit vobis^. »

XX. « Filius a se quidquam sed in

non potcst fdcere ,

omnibus Patris expectat nutum. Spiritus a se non loqui-

tur*, sed in omnibus Ghristi expectat praeceptum « Non :

• Mattl) XXV, 34. — ' Joan. XVII, 4- — ^ Jd. xvi, 14. — 4 Id. v, iq.
 »

SERMO ARI/VNORUM. 467

» inquit, a se loquetur, sed qufficumquo audierit loque-
» tur, et ventura annuntiabit vobis'. »

XXI. « Filius pro nobis interpellat Patrem : Spiritus

pro nobis postulat Filium. »
XXII. « Totius bonitatis et sapientiae et virtutis Patris

viva et vcra, propria et condigna imago est Filius : totius

sapientiae et virtutis Filii manifestatio est Spiritus. »
XXIII. « Non est pars, nec portio Patris Filius, sed pro-
prius et dilectissimus, perfectus et plenus unigenitus Fi-
lius. Non est pars, nec portio Filii Spiritus, sed primum
et prsecipuum opus unigeniti Dei prae caeteris universis.
XXIV. « Pater major est Filio suo : Filius incompara-
biliter major et melior est Spiritu. »

XXV. « Pater Deus et Dominus est Filio suo : Filius

Deus et Dominus est Spiritui. »
XXVI. « Pater immobiliter et impassibiliter voleiis Fi-
lium genuit : Filius sine labore et fatigatione sola virtute
sua Spiritum fecit. »

XXVII. « Filius ut sacerdos adorat Deum suum, et ab

omnibusadoratur ut Deus et creator omnium Patervero :

solus nullum adorat, quia nec majorem, nec aequalem ha-

bet quem adoret : nulii gratias agit, quia nullius beneficium
consecutus omnibus ut essent ob bonitatem suam do-
est-,

navit, ipse quod est a nemine accepit. Ergo hsec trium

substantiarum, Patris, et Filii , et Spiritus sancti distinc-
tio, et trium rerum, Dei ingenili, et Dei unigeniti, et Spi-
ritus advocati differentia : et Pater Deus et Dominus est
Filio suo , et omnium qufe per virtutem Filii voluntate
ipsius facta sunt Filius minister et summus sacerdos est
:

Patris sui; omnium vero operum suorum Dominuset Deus

est, Patre volente. »

XXVIII. « Et siculi nemo potest sine Filio ad Patrem

' Joan. vr, i3.
 ,,

458 SEB.MO AniANOKVM.

transire , ita et nemo potest sine Spiritu sancto Filium in

veritate adorare : Ergo in Spiritu sancto adoratur Fi-
lius. »

XXIX. « Pcr Filium glorificatur Pater. »

XXX. « Spiritus sancti opus etdiligentia est sanctificare,

et sanctos custodire, et nonsolum rationabilia, utquidam
putant, sed et irrationabilia plura sanctificare : et eos qui
ceciderunt propter suam negligentiam, ad pristinum sta-
tum reparare, ignorantes docere, obliviscentes admonere
peccantes arguere, pigros hortari de salute sua cogitare et
sollicite agere, errantes ad viam veritatis deducere, infir-
nios curare, et fragilitatem corporisper alacritatem animae
continere, et ad amorem pietatis et castitatis confirmare
et omnes illuminare; super omnia fidem et charitatem
praebere singulis, pro studio quoque et diiigentia, pro sin-
ceritate et simplicitate mentis, pro mensura fidei et merito
conversationis gratiam ad utilitatem dividere, et unusquis-
que in quo opere et proposito fuerit habilis , in ipso or-
dinare. »
XXXI. « Alium esse a Filio, et natura et ordine, gradu
et affectu , dignitate et potestate , virtute et operatione :

sicut et Filius natura et ordine, gradu et affectu, divina

dignilate et potestate, unigenitus Deus alius est ab inge-

nito Deo. »
XXXII. « Impossibile ergo est unum eumdemque esse
Patrem et Filium, generantem et nascentem, cuitestimo-
nium perhibetur, et eum qui testimonium perhibet^ majo-
rem et eum qui majorem confitetur eum qui ad dexteram •,

sedet et stat et eum qui sedis dedit honorem eum qui ;

missus est et eum qui misit ; nec discipulum et doctorem, ut

ipse docuit dicens : « Sicut docuit me Pater, si loquor *
: »

similem et imitatorem, et eumcujusestsimifisetimitator;

' Joan. VIII, 28.
 ,

SERMO AMANORTTM. 459

eum quiorat, et qui exaudit; eum qui gratias agit, etqui
benedicit^ eum qui suscepit mandatum, et eum quidedit
mandatum ; et ministrum praecipienti , supplicem emi-
nenti , subditum superiori ,
primogenitum sempiterno ,

unigenitum ingenito , sacerdotem Deo unum atque eum-

dem esse. »

XXXIII. « Sed et Deus sine principio praescius erat se

unigeniti Dei pueri sui patrem futurum : Deum autem se
futurum nunquam praescivit, quia ingenitus est , et nun-
quam Quid est autem praes-
coepit nec praescire, nec scire.
cientia, nisi futurorum scientia? Pater autem generando
Filium, ab ipso Filio est nuncupatus et ipso revelanie ;

ab omnibus Christianis Deus et Pater unigeniti Dei est

cognitus, et magno major et bono melior est manifes-
tatus. »
XXXIV. « Et quia Homousiani dicunt Salvatorem nos-
trum humilitatis gratia haec omnia de Patris praescientia,
etde sua subjectione esse locutum, nos vero Christiani cre-
dimus Patre imperante et Filio obtemperante haec omnia
esse eum locutum dicimus et probamus quod haeretici ex
:

suis dictis arguuntur et reprehenduntur. Si enim se humi-

liavit , ipsa humilitas ejus obedientiam ostendit : ipsa vero
obedientia alium supra erainentem, ahum subsistentem et
subjectum deciarat, sicuti ait Apostolus : « Humiliavit se
» obedieas factus Patri usque ad mortem '. » Et ipsa hu-
militas ejus, veritas est, non falsitas. Quis enim vel quando
sapiens contentusest se humiliare, nisi habeat majorem et
meliorera cui festinet per humibtatem placere.? « Et ego,
» inquit, quae placita sunt ei facio semper-. » Serael enim
ante omnia saecula volantate Dei natus, ad voluntatem
ipsius omnia operatur. Si autem se humiliavit, et mentitus
est, quod absit; et si veritas mentitur, quod impossibile
Philip. u, 8. — 2 Joan. viu, 29.
 ,

460 SERMO ARIANORUM.

est, iibi quis qu.ierat veritatem ? Sed veritas nec raentitur,

noc variatur^ ({ui ob hoc venit ut veritatem doceret qui :

non est ignorantiae doctor, sed veritatis magister, ut ipse

dixit : « Nolite vobis vccare magistros super terram , unus
» cst cnim magister vester Christus^ » Si autem dixerint
quia propter incarnationem suam humilians se super ter-
ram ,
propter homines hrec loquebatur, ostendemus illis

majora etfirmiora esse illatestimonia, quae de subjectione

Filii in Scripturis sunt posita , de iis quae in Evangelio
aguntur. Si enim propter homines super terram se humi-
liabat, et non ut obediens et subjectus filius cum incom-
parabili dilecticne et gratiarum actione Patrisuo obseque-
batur •, quia quantum sublimis est in potestate, tantum
humilis est in obsequio : antequam carnem susciperet
quare jussus obaudivit , et modo sedens ad dexteram Dei
interpellat pro nobis'^, et in corpore constitutus super ter-
ram in coelo se Patrem rogaturum promittebat , dicens :

« Et ego rogabo Patrem meum, et alium advocatum dabit

» vobis^? » Et si adhuc in his omnibus propter duritiam
et caecitatem cordis sui credere noluerint, sed ausi fuerint
quod haec omnia humilitatiscausafiunt postcon-
dicere, :

summationem sseculi, nisi se natura et voluntate sciret

subjectum et obedientem , ut quid se humiliaret, ubi
propter homines humilitas necessaria non est. Quodautem
et post quando illi omnia fue-
consummationem saeculi ,

rint subjecta * quia modo natura quidem omnia sunt

:

subjecta, ut creatura creatori voluntate autem propter ;

,

liberum arbitrium, non omniailli subjecta videmus tunc :

vero in die judicii, quando in nomine Jesu omne genu

flectetur, coelestium, terrestrium, et infernorum, et om-
nis lingua confitebitur ,
quia Dominus Jesus Christus in

» Matth. xxiu , 10. — ' Rora. viii, 34- — ^ Joan. xiv, i6. —^ i Cor.
XV, 28.
 » ,
:

SERMO ARIAWOULM. 461

glona DeiPatris*, omnia sine fine, et voluntateet natura
illi erunt subjecta : et ipse post omnium sibi subjectionem
in ea subjectione et charitate manens, in qua semper, et
ipse ut Filius subjectus erit ei qui iili subdidit omnia
nuUus audiens Christianus ignorat, quia fides ex auditu
auditus autem per verbum Christi ^ ut sit Deus omnia in :

omnibus, semper monarchiam et potestatem habens om-

nium cui gloria et honor, laus et gratiarum actio ptr
,
,

unigenitum ejus Filium Dominum et Salvatorem nos-

trum , in Spiritu sancto , nunc et per orania saecula sae-
culorum. Amen.
• Pbilip. u, 10. — ' Rom. x, 17.
 ,

S. AUR. AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

CONTRA SERMONEM
ARIANORUM.
LIBER UNUS».

I. EoRUM praecedenti disputationi hac disputatione res-

pondeo*, qui cura Dominum nostrum Jesum Christum f a-
tentur quidem Deum sed Deum verum et cum Patre
,

unura Deum duosnobis inducunt deos di-

nolunt fateri,

unum verum, alterum non

versae disparisque naturae;
verum contra illud quod scriptum est « Audi Israel
: : ,

» Dominus Deus tuus Dominus unus est^. » Hoc enim si

de Patre dictum volunt intelligi, sequitur eos ut Christus

non sit Dorainus Deusnoster. Si autem de Filio, Paternon
erit Dominus Deus noster. Si vero de ambobus ,
profecto
Pater et Filius unus est Dominus Deus noster. Ac per hoc
illud quod in Evangelio scriptum est : « Ut cognoscant te
» unum verum Deum, et quem misisti Jesum Christum ^ » :

hoc eum dixisse accipiendum est Ut te et quem misisti .

Jesum Christum cognoscant unum verum Deum. Quia et

'
Sciiptus anno Christi 4i8 : Vide Retract. lib. ii, cap. 52. — ' Vide D.
Guillon, tom. xxn, pag. 81-86. — ^ Deut. vi, 4- — ^ Joan. xvii, 3.
 ),

464 S. AUGUSTINl EPISCOPI

de Christo dictum est a Joanne apostolo : « Ipse est veriis
» Deus et vita aeterna *. »

II. Itera cum dicunt Ghristura « voluntate Dei et Patris

sui ante orania saecula constitutum, » coguntur confiteri
Filium Patri esse coaeternum. enim aliquando Pater Si
sine Filio fuit, erat ante Filium aliquod tempus, quo Pa-
ler sine illo solus fuit. Et quomodo erat ante omnia sse-

cula Filius, ante quem fuit tempus quo sine illo erat Pa-
ter? Porro si ante omnia tempora Filius erat^ (non enim
aliter intelligendum est, « In principio erat Verbum •, » et,

« Omnia per ipsum facta sunt- ; » quia et tempus sine ali-

([uihus creaturae motihus non potest esse, et ideo perilium

facta confitemur et tempora, per quem facta sunt omnia :

procul duhio coaeternus est Patri Filius Sed voluntate

: «

Patris dicunt constitutum , » nolentes dicere Deum de

Deo ."Equalem genitum atque co.ieternum. Nusquam au-
tem legunt « voluntate Patris Filium ante omnia saecula
constitutum. » Sed hoc propterea dicunt, ut prior illo

videatur voluntas Patris, qua eum constitutum volunt. Et

argumentatio eorum interrogant enim
talis esse solet :

utrum Pater Filium volens an nolens genuerit ut si res- j

ponsum fuerit quod volens genuerit, dicant Prior est :

ergo voluntas Patris. Quod autem nolens genuerit, quis

potest dicere? Sed ut noverint quam inania loquantur
etiam ipsi utrum Deus Pater volens an
interrogandi sunt,
nolens sit Deus. Non enira audehunt eum dicere^ nolle se
esse Deum. Si ergo responderint quod volenssit Deus, eo
modo illis inferenda est vanitas sua, qua dici potest prior
illo esse voluntas ejus : quo quid dicitur stultius ?
III. Deinde dicunt eum «voluntate et prsecepto Patris,
coelestia et lerrestria, visihilia et invisibilia, corpora et
spiritus , ex nullis extantihus, ut essent, sua virtute fe-
'
JoaD. V, 20. — * Joan i, j.
 ,:

COMTRA SERMONEM ARIANOUUM. 465

cisse. » Ubi ab eis quaerimus , utrum et ipse a Patre ex
nullis extantibus factus sit hoc est ex uihilo. Quod si
, ,

dicere non audebunt : Ergo Deus est de Deo, non ex nihilo

factus a Deo. Quae res indicat unam et eamdera Patris Fi-
liique naturam. Neque enim homo, pecus, avis, piscis,
possunt ejusdem naturae gignere Deus non potuit.
filios, et

Si autem tanto impietatis abrupto audebunt ire preecipi-

tes, ut dicant, et unigenitum Fihum a Patre ex nihilo
constitutum, quserantper quem factus sita Patre ex nihilo
Filius. Non enim per se ipsum tanquam jam fieri potuit,
esset antequam fieret ut esset ,fieret idem ipse per quem
ipse. et quid opus erat eum fieri qui jam erat ? Aut quo-

modo fiebat ut esset, qui jam erat antequam fieret? Porro

si per quem ahum a Patre factus est, quis est ipse alius
cum omnia per ipsum facta sint ? Si autem a Patre per
neminem factus est quomodo per neminem aliquid a Pa-
,

tre factumest, cum per FiHum, hoc est, per ejus Verbum,

facta sintomnia?
IV.Et antequam faceret, inquiunt, universa, omnium
«

futurorum Deus et Dominus, rex et creator erat constitu-

tus et omnium futurorum in natura habens prsescien-
;

tiam, etin faciendoin omnibus expectans Patrisjussionem:

ipse voluntate Patris descendit de coelo , et venit in hunc
mundum, sicut ipse ait : « Nec enim a me ipso veni , sed
» ille rae misit^. » Vellem isti ut dicerent, utrum duos
constituant creatores. Quod si non audent, unusest enim,
quoniam ex ipso, et per ipsum et in ipso sunt omnia ^ ,

unus quippe Deus est ipsa Trinitas, et sic unus Deus

quomodo unus creator quid est quod dicunt jubente ^ ,

Patre creasse omnia Fihum, tanquam Pater non creaverit,

sed a Filiocrearijusserit? Cogitentqui carnahter sapiunt,
quibus ahis verbis jusserit Pater unico Verbo. Forraant
I
Joan. \ui, 42- — ^ Roni. xi, 36.

cxxxvi. 30
 466 i iUGusTiM Enscopi
enim sibi iii |3liaiilasiiiate cordis sui quasi duos aliquos , etsi

juxta iavicem, in suis tamen locis constitutos, unum ju-

bentem, alterum obtemperantem. Nec intelligunt ipsam
jussionem Patris ut fierent omnia, non esse nisi Verbum
Patris per quod facta sunt omnia.
Quod autem miserit Pater Filium , negari non potest.
Sed considerent, si possunt, quomcdo eum miserit, cum
quo ipse venit. An ilie mentilus est qui ait « Non sum :

» solus, quoniam Pater mecum est^. » Sed quomodolibet

missum intelligant^ numquid ideo diversa natura est,

quia Pater miltit et mittitur Filius ? Nisi forte potest homo
pater mittere hominem fihum unius ejusdemque substan-
tiae, el non potest Deus cum homo missus ab homine
:

mittente separetur, quod Deus non potest. Sed ignis mittit

spleiidorcm suum, nec potest splendor missus separari ab
igne mittente : quamvis et ista quia creatura est visibilis,
non omni ex parte huic rei sit comparabilis. Cum enim
splendorem mittit ignis, longius pervenit splendor, quo
ignis non pervenit. Unde splendor ab igne qui est in ki-
cerna missus, si loqui posset, non utique posset verum di-

cere in pariete, quo sine lucernae igne pervenit, Ignis qui

me misit mecum est : potuit autem raissus a Patre Fihus
dicere, Pater mecum est. Cum igitur haec a Patre missio

Fihi prorsus ineflfabilis sit_, nec capi ullius cogitatione pos-

sit, (juomodo hinc ostendant Fihum alterius atque infe-
non inveniunt; quandoquidem nec homo
rioris essentiae

missus ab homin^, diversam naturam mittentis et missi

esse demonstrat.
IV. Hicautemetiamhocpotest intelhgi, uteoipsoaPater
Filius missus esse dicatur, quod Fihus hominibus apparuit
in carne, non enim mittitur illo ubi est? Ubi au-
Pater. Quis
tera nonest sapientiaDei, quodestChristus, dequa legitur:
'
Joan \vi, 32.
 ,

CONTTIA SERMOWEM ARIANORtJM. 467

« Attingit a fineusque adfinem fortiter, etdisponitomnia
)»suaviter^)) Cum ergo ubique sit etiara Filius quo
,

mittendus fuerat ubi nonerat, nisi apparendo sicut non

apparebat?Quanquam et Spiritum sanctum missum lega-
mus, qui certe in unitatem personae suae naturam non
assumpsit humanam. Nec a solo Filio missus est , sicut
scriplura est : «Gum
ego iero, mittam illum ad vos*: »
sed a Patre quoque, sicut scriptum est « Quem mittet :

» Pater in noraine meo K » Ubi ostenditur, quod nec Pater

sine Filio, nec Filius sine Patre raisit Spiritum sanctura,
sed eum pariter ambo miserunt. Inseparabilia quippe sunt
opera Trinitatis. Solus Pater non legitur missus, qnoniam
solus non habet auctorem a quo genitus sit vel a quo ,

procedat. Et ideo non propter naturae diversitatera, quae

in Trinitate uulla est, sed propter ipsam auctoritatera so-
lus Pater non dicitur raissus. Non enira splendor aut fer-
vor ignera •, sed ignis raittit, sive splendorem, sivefervorem.
Quamvis haec longe sint dissimilia, nec inveniatur aliquid
vel in spiritaHbus vel in corporalibus creaturis ,
quod ei

Trinitati ,
quse Deus est, merito conferatur.
V. Dicunt etiam : « Et quia de omnibus spiritalibus et
rationalibus gradibus, propter qualitatem et fragilitatem
corporis pauloininus ab Angelis inferior minoratus homo
videbatur, ne se vilem speraret, et de salute sua despera-
ret, Domitius Jesus honorans facturam suam, dignatus est
humanam carnem suscipere, et ostendere, quia non est
homo vihs sed pretiosus, sicut scriptum est « Magnus
, :

» homo et pretiosus vir*. » Et ideo solum hominem Patri

suo haeredem , sibi enim cohseredera tacere dignatus est

uLquod minusacceperatinnatura,plus haberetinhonore.»
Haec dicentes, hoc volunt inteUigi quod humanara car- ,

• Sap. viii, I. — " Joan. xvi, 7 — ^ Id. xiv, q6. — 4 Prov. xx, 6, juxta

LXX.
30.
 ,:

168 S. AUGUSTIKl EPISCOPl

iu'msiii(.'!iiun;ma;iiiimaChnsliisassumpseiil. Qu;o propria
han-esis ApoUinaiislarum csL : sed eliam islos, idcsl, Aria-

nos, in eorum disputalionibus, non soium Trinitatis di-

versas esse naturas, sed etiam hoc sentire deprehendimus,

(juod animam non habeatChristus humanam. Verum id in

hujus dispuLationis consequenlibus evidenlius apparebit.

Nunc ad ha3c eorum verba quae proposuimus hoc respon-
denuis, ut recolant in Epistola quae ab Hebraeos est, de
Christo esse intellectum quod scriptum est : « Minorasti
» eum paulominus ab AngeHs *
: » et videant non ad di-
versitatem et inaequalitatem naturae Patris et Fihi valerc
quod dixit : « Pater major me est ^ : » sed ad illud potius
quod in forma servi propter infirraitatem , in qua pati et
mori potuit, minor etiam Angelis factus est.

VI. Item dicunt Cum, inquit, venit

: « plenitudo tem-
poris, misit Deus Filium suum natum ex muliere^. Ipse
qui voluntate Patris carnem suscepit, ipse et voluntate et
praecepto ipsius in corpore conversatus est, sicut ipse ait

« Descendi de coelo , non ut faciam voluntatem meara

» sed voluntatem ejus qui me misit^. » Ipse et voluntate
Patris triginta annorum baptizatus, voce et testimonio^
PaLris manifestatus, voluntateet prtecepto Patris Evange-
lium regni coelorum pra^dicabat, sicut ipse ait : « Et aliis

» civitatibus oportet me Evangelium praedicarc , in hoc

» enim missus sum''. » Et, « Ipse mihi mandatum dedit
» quid dicam, aut quidloquar^ » Etsic voluntate etprae-
cepto Patris ad passionem et mortem properavit sicut ,

ipse ait : « Pater, transeat a me calix iste non tamenquod j

» ego volo , sed quod tu vis^. » Et Apostolo asserente et

dicente : « Obediens, inquit, factus Patri usque ad mor-

'
Hebr. II, 7. — 2 Joan. xiv, 28. — ^ Gal. iv, /j. — 'i Joari. vi, 38. —
^ Liic. III , -Ji. — 6 jj. IV
^
43. — 7 Joan. xii, 49- — ^ Mattli. xxvi, 39;
Maic. XIV, 3G, el Luc. xxii, 42.
 CONTKA SERMONEM AniANOUUM. 46'.)

» lem, mortem autemcrucis '. » His testimoniissanclarum

Scripturarum quid persuadere conantur , nisi propterea
Patris et Filii diversas esse naturas ,
quia obediens Patri
ostenditur Filius Quod tamen de hominibus non utiquc
?

dicerent neque enim si homo filius homini patri suo sit

:

obediens, ideo amborum diversa natura est.

Quanquam et hoc ipsum quod dicit Jesus « Descendi :

» de coelo, non ut faciam voluntatem meam, sed volunta-

» tem ejus qui me misit^ » adillud referatur quod homo •,

primus Adam, de quo dicit Apostolus « Per unum ho-

( :

» minem peccatum intravit in mundum, et per peccatum

» mors, et ita in omneshomines pertransiit, in quo omnes

» peccaverunt^ : » ) faciendo voluntatem suani , :ion ejus
a quo universum genus humanum propagine
factus est,
vitiata culpae et poenae fecit obnoxium. Unde a contrario,

per quemliberandi fueramus, non fecit voluntatem suam,

sed ejus a quo missus est. Ita quippe hocloco diciturvo-
luntas sua, ut intelhgatur esse propria contra voluntatem
Dei. Neque enim cum obedimus Deo, eaque obedientia
dicimur ejus facere voluntatem, nolentes id facimus, sed
volentes : ac per hoc si volentes id facimus, quomodo vo-
luntatem nostram non facimus, nisi quia illa dicitm vo-
luntas nostra, quando Scriptura ita loquilur qnne inteili-
gitur esse propria contra voluntatem Dei ? Hanc habnit
Adam, ut inillo moreremur : hanc non habuit Christns,
ut in illo viveremus. De natura quippe humana hoc recte
dici polest , in ([ua extitit per inobedientiam voluntas
propria, quse Dei voluntati esset adversa. Caeterum quod
attinet ad divinitatem Filii , una eademque voluntas ost

Patris et Fihi : nec potest ullo modo esse diversa , ubi est
natura Trinitatis immutabihs universa. Ut autem Media-
tor Dei et hominum horao Christus Jesus non faceret pro-
I Philip. II, 8. — ' Joan. vi, 38. — 3 Rom. v, i2.
 ,

470 ». AUGUSTINl Kl'l»COPl

priaiii ', quae Deo adversa est, voluntatem, nonerattantum

liomo, sed Deus ct homo : per c|uam mirabilem singula-
remque gratiam humana in illo sine peccato ullo posset
esse natura. Propter hoc ergo ait : « Descendi de ccelo,
» non ut faciam vokmtatem meam , sed voluntatem ejus
» ([ui me misit- : » ut ea causa esset tantae ohedientiae
quae omnino sine ullo peccato esset hominis quem gere-
bat, quia de coelo descenderat ^ hoc est, non tantum homo,
verum etiam Deus erat. Unam quippe ostendit esse perso-
nam in utraque natura, hoc est, Dei et hominis, nesiduas
faciat ,
quaternitas incipiat esse non trinitas. Quoniam ,

itaque gemina quidem substanlia, sed una persona est,

propterea quod dictum est : « Descendi de ccelo, » refertur
ad Dei excellentiam quod vero adjunctum est, « Non ut :

» faciamvoluntatem meam, » propter Adam quifecitsuam,

refertur ad hominis obedientiam utrumque autem Chris- :

tus, id est, et homo

tamen obedientia in illo quae
Deus ;

contraria est inobedientiae primi hominis secundum id ,

quod homo est commendatur. Unde ait Apostolus « Sicut :

» enim per inobedientiam uniiis hominis peccatores ,

» constituti sunt multi j ita et per obedientiam unius ho-

» minis justi constituentur multi^. »

Neequia dixit, hominis, separavit Deum, qui hominem

assumpsit : quia, sicut dixi,et valde commendandum est,

una persona est. Ipse namque unus Christus et Dei Filius

semper natura, et hominis Filius quiex tempore assump-
tus est gratia : nec sic assumptus est ut prius creatus post
assumeretur, sed ut ipsa assumptione crearetur. Ac per
hoc propter istam unitatem personae in utraque natura in-
telIigendam,etFihus hominis dicitur descendissedeccelis,
(juamvis sit ex ea quae in terra fuerat virgineassumptus; et
Filius Dei dicitur crucifixus et sepultus, quamvis haec non
f Tini. II. "i. — "
Jo.in. vi, ^8. — ^ Roin. v, 19.
 :,

CONTRA 8ERM0NEM ARIANORUM. 471

in divinitate ipsa qua est Unigenitus Patri coaeternus, sed
in naturae humanae sit infirmitate perpessus. Nam Filium
hominis descendisse de coelo, ipsum dixisse sic legimus :

« Nemo ascendit in coelum, nisi qui de coelo descendit

» Fihus hominis qui est in coelo^ » Unigenitum vero Fi-

lium Dei crucifixum et sepultum, omnes etiam in Symbolo

confitemur. Unde est et illud Apostoii « Si enim cogno- :

» vissent, nunquam Dominum gloriae crucifixissent. »

Hanc unitatem personje Christi Jesu Domini nostri, sic ex
natura utraque conslantem, divina scihcet atque humana,
ul quaelibet earum vocabulum etiam alteri impertiat ,

et divina humana divinae beatus ostendit

humanae, et ,

Apostolus, ubi nos cum ad humihtatem misericordem per

Christi exhortaretur exemplum « Hoc sentite, inquit, in :

» vobis quod et in Christo Jesu qui cum in forma Dei ,

» esset non rapinam arbitratus est esseaequalis Deo sed

, 5

» se ipsum exinanivitfbrmamservi accipiens, in similitudi-

)) nem hominum factus , et habitu inventus ut homo
» humiliavit se ipsum factus obediens usque ad mortem ,

» mortem autem crucis^. » Cum ergo Christi nomen exeo

illi sit quod scriptum est in Prophetia : « Unxit te Deus
» Deus tuus oleo exultationis prse participibus tuis *, » unde
ad id quod homo factus est, pertinet id quod formam servi

accipiens habitu est inventus ut homo, qui utique habitus

coepit ex tempore : de ipso tamen eodemque Ghristo dic-
tum est : « Cum in fprma Dei esset-, » cura profecto in
forma Dei antequam ab iilo forma servi esset accepta ,

nondum erat Filius hominis, sed Filius Dei, cui Patris

aequaiilas rapina non erat, sed natura. Non enim erat usur-
pando elatus, sed hoc erat natus, et ideo veritas. Nondum
ergo erat Christus, quod esse coepit cum semetipsum exi-
nanivit, non formam Dei amittens, sed formam servi acci-
« Joan. 111, i3. —' I Cor. 11, 8. — 3 Philip. 11, 5-8. — 4 Psal. xuv, 8.
 . ,

472 S. AUGUSTINl EPISCOPl

piens. Verum siquaeramus : Quis est ille (lui cum in forma

l)t'i non rnpinam arl)ilratus est esse requalis l)(io?
esst'1 ,

Respondetur nobis voce Apostolica, Christus Jesus. Ergo

et illa divinitas hujus humanitatis nomen accepit. Item si
quoeramus, Quisnam sitfactus ohediens usque ad mortem,
mortem autem crucis ? Rectissime respondetur : llle qui
cum in forraa Dei esset , non rapinam arbilratus est esse

aequalis Deo. Ergo et ista humanitas ilhus divinitatis no-

men accepit. Apparet tamen idem ipse Christus, geminae
gigas substantiae secundum quid obediens secundum
, ,

quid aequalis Deo^ secundum quid Fihus hominis^ secun-

dum quid Filius Dei secundum quiddicat « Pater ma- : :

» jor me est* » secundura quid, « Ego et Paler unum

:

» sum- » secundum quid non facit voluntatem suam_,

:

sed ejus a quo missus est^ secundum quid sicut Pater :

suscitat mortuos et vivificat, sic et Fihus quos vult vi-

vificat *

VII. Item sequuntur et dicunt : « Is etin cruce pendens,

voluntate et prsecepto Patris, carnem humanam quam de
sancta virgine Maria suscepit, in manus hominum dereh-
quit, et divinitatem suam in manus Patris commendavit
dicens : « Pater, in manus tuas commendo spiritum

» meum ^ » Quia Maria moriturum corpus peperit, Deus

autera immortahs immortalem Fihum genuit. Ergo mors
Christi non diminutio est divinitatis, sed deposilio corpo-
ris. Sicuti enim generatio ejus ex virgine non fuit corrup-
tio deahtatis ipsius, sed susceptio corporis : ita et inmorte
ipsius non fuit passio et defectio deafitatis ipsius, sed se-
paratio carnis ipsius. Sicuti enim qui indumentum cons-
cindit , induto facit injuriam ita et qui carnem ipsius
:

crucifixerunt , divinitati ipsius contumeliara intulerunt. »

' Joan. XIV, 28. — ' 1(1. X, 3o. — ^ Id. vi, 38. — 4 Id. v, 2i. — 5 Luc.
XV, 46.
 —
;

cohtrA sermonem AnivNouuM. 473

Ecce in quibus verbis omnino manifestant negare sc, suis

quod ad unitatem humana anima personae Ghristi etiam

pertineat sed in Christo carnem et divinitatem tantum-
j

modo confiteri. Quandoquidem cum penderet in ligno,

illud ubi ait : u Pater, in raanus tuas commendo spiritum
» meum^» divinitatemipsamvolunteumintelligicommen-
dassePatri, non humanum spiritum quodest anima. Merito
in ista ipsa disputatione superius, ubi voluerunt intelligi
Christum Patris voluntatem fecisse, nonsuam, hinc eum
minoris atque diversse putantes essenaturse, illudcomme-
morarunt quod ait, « Pater, transeat a me calix iste non ,

» tamen quod ego volo, sed quod tu vis^.» Illud autem

noluerunt quodait « Tristis estanima mea usque ad mor- :

» tem. » Audiant egoistacommemorantihus nobis « Tris- :

» tis est anima mea usque ad mortem^ Potestatcm haboo :

» ponendi animam meam Majorem hac charitatem nenio

:

» habet ,
quam ut animam suam ponat pro amicis suis. »
Et quod de illo intellexerunt Apostoli prophetatum :

(^ Quoniam non derehnques animam meam in inferno \ »

Et his atque hujusmodi sanctarum Scripturarum testimo-

niis non resistant fateanturque Christum, non tantum
,

carnem sed animam quoque humanam Verbo unigenito

,

coaptasse ut esset una persona, quod Christus est, Ver-

^

bum et humo sed ipse homo, anima et caro-, ac per hoc

:

Christus Verbum anima et caro. Et ideo sic intelligendus

geminae substantiae, divinse scilicet et humanae, ut ipsa hu-
mana ex anima constet et carne. Aut sieomoventur quocl
scriptum est « Verbum caro factum est ^ » nec iUic anima
: ;

nominata est intelligant carnem pro homine positsm, a

:

parte totum significante locutionis modo 5

sicuti est : « Ad
1 Luc. xxui , 46- — ^ Matth. xxvi, Sg — ^ Ibid. 38. —4 Mattli. xtvi

Joan. X, 18; Id. xv, i3.; Psal. xv, 10; Act. 11, 3i , et xui , 35.

5 Joan. 1, i/\.
 ::

474 s. AvausTiNi episcopi

)) toomnis caro veniet^ » Item ex operibus Legis non ,

jnstificabilur omnis caro"^. Quod apertius alio loco dixit

« Ex Lcge nemo justificabitur^. » Itemque alio « Non :

» justificatur homo ex operibus Legis*. » Ita ergo dixit :

Omnis caro : ac si diceret : « Omnis homo. » Sic itaque

diclum Verbum caro factum est » ac si diceretur
est : « :

Verbum homo factum cst Verumtamen isti cum ejus :

solam humanam carnem velint intelligi hominem Chris-

tum, non enim negabunt hominem, de quo apertissime
dicilur « Unus mediator Dei et hominum homo Christus
:

» Jesus^ : » miror quod nolint consentire, propter hanc

humanam quomodocumque naturam dici potuisse « Pa- :

» ter major me est^ » non propter illam de qua dictum :

est « Ei^o et Pater uuum sumus'. » Quis enim ferat, si

:

quantuscumque homo dicat « Ego et Deus unum sumus? » :

Et quis non accipiat si homo dicat, Deus major me est? ^

Quale ilhid est quod ait beatus Joannes : « Major est Deus
» corde nostro®. »

VIII. Item dicunt : « Is qui voluntate et praecepto Pa-

tris totam dispensationem adimplevit , voluntate et prae-
cepto Patris corpus suum a mortuis suscitavit et cum :

ipso corpore, ut pastor cum ove, et sacerdos cum obla-

tione, et rex cum purpura et Deus cum templo, a Patre ,

assumptus est in gloriam. » Quaerendum est ab eis qui

ista dicunt, qualem ovem pastor reportaverit Patri. Si
enim caro sine anima est quam reportavit ,
quid est ovis
ista nisi terra sine sensu, quae nec agere gratias potest?
Qaia sine anima caro quid potest ?

IX. Item sequuntur et dicunt : « Is qui voluntate Pa-

tris descendit et ascendit, voluntate et praecepto Patris
sedit ad dexteram ejus, audiens Patrem sibi dicentem :

'
Psal. LX17, 3. — » Roin. ui, 20. — ^ Gal. iv, n. — 4 Id. n, 16. —
* I Tim/u, 5. — ^ Joan. xiv, 28. — 7 Id. x, 3o, — **
i Joan. 111, 20.
 ,

CONTRA 8BRM0NEM ARIANOIIUM. 475

« Sede ad dexterara meam , donec ponam inimicos tuos
))scabellura pedura tuorura ^ Is qui voluntate et prae- )>

cepto Patris sedit ad dexteram ejus, is voluntate et prae-

cepto Patris in consummatione sseculi venturus est, Apos-
tolo vociferante et dicente : « Et ipse, inquit, Dominus in
» jussu , in voce Archangeli , et in tuba Dei descendet de
» coelo ^. )) Isqui voluntate et praecepto Patris veniet, vo-
luntate et praecepto Patris judicaturus est totum raundura
in sequitate , et redditurus singulis secundum fidera et
opera sua, sicut ipse ait : « Pater judicat neminem sed ,

)) orane judiciura Filio dedit. )> Itera , « Sicuti audio,

)) judico, et judiciura meum verum est, quia non quaero
)) voluntatera meam , sed voluntatem ejus qui me misit ^. ))

Unde et in judicando Patris praesentiam prseponit, et suara

divinara dignitatera etpotestatera secundam postponit , di-
cens : « Venite benedicti Patrismei ^. Ergo justusjudex ))

est Filius : judicantis vero honor et auctoritas Patris ,

imperiales leges : sicut et Spiritus sancti officiosa advo-

catio et consolatio, Unigeniti Dei justi judicis est digni-
tas. Jam quse superius respondimus , etiam adversus
ista sirailiter valent. Quod enira voluntati et praecepto
Patris obediens est Filius, nec in horainibus demonstrat
diversam irapareraque naturara ,
patris praecipientis , et
filii obedientis. Huc quod Christus non tantum accedit
Deus est, qua natura aequalis est Patris sed etiam homo, ;

qua natura raajor est Pater, cujus etiara non sohim Pater
verum et Dominus est. Nam inde est et illud propheti-
cum « Dorainus dixit ad me, Fihus meus es tu ^. Ibi
: ))

esi; quippe inferior substantia qua Pater inajor sit, et servi

form.i cui 'lorainus sit, Haec autem forma humanitatis

ejus, quam manente forraa divinitatis accepit, ut in sirai-

• Psal. cix, I
— ' I Thess. iv, i5. — ^ .roan. x, 4i- — ^ Mattiu xxv, 34-
— 5 Psal. ir, 7.
 —

476 S. ADGUSTINI EPiscon

litndinem hominum fieret et liabitu inveniretur uthomo ',

in judicio ((uoqne apparehit, ([uo vivos et mortuos judi-

cabit. Idco diclum cst dc Patre ,
quod (( Non judicabit
» (|iicnu|uam, sed omne judicium dedit Filio "^.
» Formam
namquc in Christo filii hominis tunc ab eo judicandi vide-
buiU impii, de (juibus dictum cst : « Videbunt in ({ucm
» confixcrunt^. » Dei vero formam eodem ipsoChristo, in
([ua aequalis est Patri , utique non videbunt. Unde Pro-
plietia praecessit : (( Tollatur impius , ut non videat clari-
» tatem Domini*. » Quia ctad hoc pertinet : (( Beati mundi
» corde ,
quoniam ipsi Deum videbunt ^ » Dcnique hoc
apertissime testatur , ubi dicit : (( Potestatemdeditei judi-
» cium facere, quoniam filius hominis est ^. » Non ergo
cpjoniam Filius Dei est 5 nam secundum hoc coaeterna illi

cum Patre et una eademque potestas est sed quoniam :

fdius hominis est, quod esse coepit ex tempore, ut potestas

ei daretur in tempore. Quod non ita dicitur, tanquam eam

sibi et ipse non dcderit, id est, r.alui;r In se humanae non

dederit potestatem illa quaeineo natura divina est absit :

hoc credcre. Quomodo enim aliquid faceret Pater, nisi pcr

Unigenitum Filium? Nec sine Spiritu sancto, quia insepa-
rabilia sunt opera Trinitatis. Ac per hoc quod potestatem
Fiiio dedit (juoniam fdius hominis est, per eumdem ipsum
ipsi dedit quoniam Filius Dei est. (( Omnia enim per ip-
» sum facta sunt, et sine ipso factum est nihil '. » Sed
honorifice et competenter tribuit Patri quod etiam ipse
facit ut Deus ;
quia de Patrc est Deus. Ipse namque Deus
est de Deo : Pater autem Deus, sed non de Deo.
(c Audivit, inquiunt,a Patre : sedeaddexterammeam^,
et ideo sedit ad dexteram Patris » tanquam paterna
:

' Pliilip. 11, — Joan.

7. ' v, 22. — ^ Zach. xii, lo ; Joan. xix, 87.
4 Isai. XXVI, 10. — Matth, 5 v.. 8. — <>
Joau. v, 27. — 7 IJ. i, 3. — ^ Psal.

cix , I.
 COHTRA SEUMONEM AlHVJVOUUM. 477
jussione, non etiam sua id fecerit potestate. Hoc quidem
acceptum fuerit, Filio Pater ad sinistram
nisi spiritaliter

erit. Quid est autem Patris dextera nisi aeterna illa inef- ,

fabilisque felicitas, quo pervenit Filius hominis etiam

carnis immortaiitate percepta? Nam si ita ut manum Dei
Patris non secundum lineamenta corporis quse in Deo
,

non sunt, sed secundum eflectivam virtutem sapientcr et

fideliter cogitemus nisi ipsum Unige-
,
quid intelligemus ,

nitum per quem omnia? De quo etiam Propheta

facta sunt
dixit « Et brachium Domini cui reveiatum est
: ^? »

Quomodo autem F^ilius audit Patrem, quomodo dicunlur

a Patre multa verba unico Verbo, quomodo transeunter
loquitur ei quem stabi.Uter loquitur ,
quomodo alicpiid

temporaliter ei dicil in quo sibi coaeterno jam erant om-

nia (]uae congruis quibusque temporibus dicit, quis h?ec
audeat quserere, quis valeat invenire? Et tamen , « Dixit
» Dominus Domino meo Sede ad dexteram meam : » Et -
:

quia dictum est, ideo factum est. Hoc ergo jam erat in
Verbo, quod Verbum caro factum est ^ Etquia in Verbo
ante carnem jam erat veraciter, ideo in carne complelum
est eflicaciter quia in Verbo jam erat sine tempore, ideo
:

in carne completum est suo tempore. In qua carne as-

cendit in coelum, qui de coelo non recessit etiam cum inde
descendit^ et in qua sedet ad dexteram Patris brachium
Patris et in qua descensurus est ad judicium
5
« In ,

» jussu, in voce Archangeli, et in tuba Dei *. »

Ubi illi minorem volunt videri Filii potestatem ,

quia
in jussu dictus est descensurus. Sed quaerendum est ab
eis, jussu cujus. Si Patris, interrogandi sunt iterum, (jui-

bus temporalibus verbis jubeat Pater aeterno suo Verbo

ut descendat de coelo. Siquidem ipsa Dei jussio quse fiet
in tempore suo, jam erat ante omnia tempora in ipso Dei
'
Isai. xxxiii, I.
— » Psal. cix, i. — 3 joan. i, i^. —i i Thess. iv, i5.
 :

478 8. AUGtJSTIMI EPI8C0PI

verbo. Quod si Filius Dei per hoc quod filius hominis est,

descendet de coelo quod Verbum est per

: ergo per hoc ,

ipsum jubetur ut descendat de ooelo. Nam si non per ip-

suni Pater jubet, non ergo Pater per suum Verbum jubet
aut aliud erit Verbum per quodjubeatur unico Verbo. Et
miror si jam illud nnicum erit, si et aliud erit. Factae
sunt quidem Patris ad Filium quaedam etiam temporali-
ler voces , sicut dc nube sonuit « Tu es Filius meus di- :

» lectus *
: » non tamen ut Filius unigenitus per illas ah-
quid disceret; sed hi potius quos ita oportebat audire.
Ac per hoc eliam ille transeuntium verborum sonus non
sine Filio factus est Filio : alioquin non omnia per ipsum
facta sunt. Sed numquid, cum jubebitur ut descendat de
coelo, talibus sonis et vocibus opus erit, quibus Filius
paternam noverit voluntatem? Absit hoc credere. Quid-
quid ergo illud erit quod fieri oportebit ad Filium, non
faciet Pater nisi per eumdem fdium. Ad ipsum scilicet,

quia Filius hominis est et factus est inter omnia. Per ip-
sum autem , (|uia Filius Dei est et per illum fmnt a Patre
omnia. Si autem quod dictum est : « In jussu , in voce
» Archangeh'^5 » ipsius Archangelijussumvoluntintelhgi,
sicut verba ipsa videntur sonare : quid eis restat, nisi ut
Angelis etiam minorem dicant unigenitum Filium ,
quo-
rum jussis obedire perhibetur, sijubente minor est cui
jubetur? Quamvis quod dictum est : « In jussu , in voce
» Archangeli: » possitetiamsicinteUigi, utipsavoxArchan-
geli jussu Dei fieri accipiatur, id est, ut Angelus qui tuba
Dei esse intelligendus est, a Domino Deo jubeatur emit-
tere vocem suam, quod inleriori creaturse necessariuni erit
audire, cum Fihus Dei descendeL de coelo. Ipsa est enim
tuba de qua dicit alio loco : « Canetenim tuba,et mortui
» resurgent incorrupti ^. »

' M^tth. ui, 17 ; Marc. i, 11. — ' i Thess. iv, i5. — ^ t Cor. xv, 52.
 ,

CONTRA SERMONEM ARIANORtJM. 479

Dixitergo FiJius : « Sicut audio, judico ^ : » siveexhu-
mana subjectioiie, quia et Filius hominis est, sive secun-
dum incommutabilem simplicemque naturam, quae
illam
sic est Filii, ut tamen ei de Patre sit in qua natura non :

est aliud audire ahud videre , aliud esse sed quod est , •,

esse, hoc audire, hoc videre. Unde ab illo ei est audire et

videre, a quo illi est ipsura esse. Nam et illud quod alibi
ait : « Non potest Filius a se facere quidquam nisi quod
» viderit Patrera facientera ^, » multo est ad intelli-

gendum difficilius quam hoc quod isti posuerunt, ubi

dixit : « Sicut audioSi enim non potest Fi-
,
judico. »

lius a se facere quidquam,

quod viderit Patrem fa- nisi

cientem, quomodo poterit judicare, si Patrem non viderit

judicantem? Sed Pater non judicat quemquaraj omne
quippe judiciura dedit Fiho. Judicat ergo Fihus, accepto
a Patre, non aliquo, sed omni judicio; quamvis Patrem
non videat judicantem, quia ille nerainem judicat. Quo-
modo igitur non potest FiUus a se facere quidquam, nisi
quod viderit Patrera facientera, cura judicet, nec Patrem
videat judicantem? Non enim ait Non potest FiUus a se :

facere quidquara nisi quod audierit Patrera jubentem :

,

sed quod viderit Patrem facientem. In ista intendant

,

ista cogitent ista considerent

, et eorum quodam modo 5 ,

quantum fieri potest, excarnetur intentio, qui carnalibus

cogitationibus raoliuntur unam Trinitatis earaderaque na-
turamet substantiarura separare distantia, et potestatum
gradibus ordinare. Ideo enim dictum est, quod non faciat
aliquid Filius a se, quia non est a se : et ideo quidquid
facit,Patrem vjdet facientem quia videt ex ipso faciendi 5

se habere potentiam, exquo se videt existendi habere na-

turam. Et quod ait, senon posse, non deficientis est, sed
in eo quod de Patre natus est permanentis j tamque lau-
' Joan, V, 3o. — ^ Ibid. 19.
 ,

480 S. AUGUSTINI EPISCOPI

dnbilc esl omnipolcnlem non posse miitari ,
quam lauda-
bile est quod omnipoteiis non potest mori. Posset cnim
Filius facere quod non vidissct Patrem facientem, si pos-
set iacere i|Uod per illum non facit Pater hoc est, si pos- :

set peccarc, nequc natur.ie immutabiliter bonae, quse a

Patre genita esl, convcnire. Hoc autem quia non potcst

non deficienter non potest, sed potenter.
Eadcm namque sunt opera Patris et Filii non c[uod ,

Filius sit idem ipse qui Paler cst^ sed quia nullum opus
est Filii quod non per eum Pater facit nec ulium Pa-
, j

tris, quod non per Filium simul facientem facit. « Quae-

» cumque enim Pater facit haec eadem Fihus simihter

,

» facit ^ » Evangehca est et ista sententia, Filii ipsius

consequenter ore prolata. Non sunt ergo alia Fihi, et alia

Patris opera , sed hxc eadem nec dissimiliter fiunt a
:

Filio, sed similiter. Cum autem non alia similia, sed haec
-eadem fiant a Filio qune fiunt a Patre, quid est, similiter,
nisi non dissimili facilitate, non dissimili potestate? Si
enim hoec eadem quidem ambo faciunt, sed alter allero
facilius et potentius non utique simililer ea facit Filius.
,

Cum vero et hsec eadem et similiter, profecto nec alia

sunt Filii quam Patris opera , nec operantium est diversa
potentia. Nec utique sine Spiritu sancto : neque enim a
faciendis amborum operibus ullo modo amborum sepa-
rabitur Spiritus. Miro itaque eodemque utitjue divino
modo ab omnibus fiunt opera omnium, ab omnibus etiam
singulorum. Nam oranium opera sunt ccelum ct terra
omnisque creatura. l)e Filio quippe dictum est c Om- :

» nia per ipsum facta sunt -. » Quis autem ab Spiritu

sancto audeat alienare opera quarumlibet creaturarum ,

quem dona sanctorum, de quibusscriptum

cernit operari
est : <( Omnia autem haec operatur unusatque idem Spiri-
• Joan. V, 19. — ' IJ. 1, 3.
 COMTRA SERMONEM AKIANORUM. 481
» tus, dividens propria unicuique prout vult ^ ? » Postremo
cum Dominus omnium et super omnia Deus
sit Ghristus
benedictus in ssecula ^ quid ex omnibus negari potest ;

ctiam Spiritus sancti opus qui est ipsum Christum in ,

utero virginis operatus? Cum enim Angelo futurum par-

tum sibi nuntianti virgo dixisset « Quomodo fiet istud, :

» quoniam virum non cognosco ^ » responsum accepit: :

« Spiritus sanctus superveniet in te. » Singulorum autem

opera dicuntur quse ad unamquamque eorum manifes-

,

lantur pertinere personam. Sicut natus ex virgine non

nisi Filius * et vox de nube « Tu es Filius meus dilec-
: :

» tus ^ » ad solius personam pertinet Patris

, et specie :

corporali, sicut columba, solus apparuit Spiritus sanctus.

Tamen et illam carnem solius Filii, et illam vocem solius
Patris, et illam speciem solius Spiritus sancti, universa
Trinitas operata est non quod invalidus sit unusquisque :

eorum quod operatur impJere sed non potest

, sine aliis 5

operatio esse divisa, ubi non solum sequalis est, verum

etiam indiscreta natura ita ut cum tres sint, et eorum :

singulus quisque Deus sit, tres tamen dii non sint. Nam et
Pater Deus est, et Filius Deus est, et Spiritus sanctus Deus
est nec Fihus idem qui Pater est, nec idem Spiritus
:

sanctus qui aut Pater aut Filius ; sed Pater semper

Pater^ et Filius semper Filius, et amborum Spiritus
nunquam cuiquam eorum aut Pater aut Filius , sed sem-
per utriusque Spiritus : universa tamen Trinitas unus est
Deus. Quis itaque neget, non Patrem non Spiritum sanc- ,

tum, sed Filium arabulasse super aquas? Solius enim

Filii caro est, cujus carnis illi pedes aquis impositi et per
aquas ducti sunt. Absit autem ut hoc sine Patre fecisse
credatur cum de suis operibus universaliter dicat « Pa-
•, :

I
1 Cor. xu, II. — ' Id. viu, 6; Roai. ix, 5. — ^ Luc. i, 34- — ^^
Mattli.

m, 17, et Marc. i, 1 1. — 5 Mattli, xiv, 25.

CXXXVI. 31
 : :

482 s- A.vai]sxiMi bpiscopi

» ter autem iii me manens tacit opera sua '

: •> aut sine
Spiritu sancto , cum similiter opus sit Filii quod ,
ejiciebat
demonia^ illius quippe carnis ad solum Filium perti-
nentis lingua erat, qua imperabal ur daemonibus ut exirent
et taraen dicit : « In Spiritu sancto ejicio daemonia *. »

Item quis nisi solus Filius resurrexit? Quia solus mori

potuit, qui carnem iiabuit : et tamen ab hoc opere ,
quo
solus Filius resurrexit , non erat Pater alienus, de quo
scriptum est : « Jesum ^. » An
Qai suscitavit a mortuis
forte se ipse non suscitavit? Et ubi est quod ait « SoJvite :

» templum hoc, et triduo suscitabo illud *? » Et quod

potestatem se habere dicit ponendi et iterum sumendi

aniinam suam ^? (Juis aulem ita desipiat, ut putetSpiri-
tum sanctum resurrectionem hominis Ghristi non coope-
ratura, cumipsum hominem Ghrislum fuerit operatus?
Est in homine simile quiddam, ([uamvis nequaquara
ilhusTrinitatis, quGe Deusest, excellentiaecomparandum :

ille enim Deus est, ista creatura habet tamen ahquid et :

ista, ubi qualicumque modo id quod de illa ineffabili Dei

natura dicitur, possit inteUigi. Neque enim frustra non est

dictum « F^aciamus hominem ad
^ imaginem tuam » ,

tanquam Pater Filio loqueretur aut, ad imaginem meam 5

seddictumest: « Adimaginemnostrara'',)) Quodexpersona

ipsius Trinitatis xectissime accipitur. Tria itaque ista in
hominis anima cogiteraus memoriam
, , intelligentiara ,

voluntatem : ab his tribus fit omnequod faciraus. Etcum

tria ista bene recteque sese habent, bonum et rectura est
orane quod faciraus ^
si nec meraoriam decipiat oblivio ,

nec error inteihgentiam , nec iniquitas voluntatem. Ad

Dei quippe imaginem sic reformamur. Omne igitur opus
nostrum, ab his tribus fit : nihil enira agimus ,
quod non
• Joan. XIV, 10. — * Matth. vin, 32. et xn , 28. — 3 Gal. 1, i. —
4 Joan. II, 19. —5 id X, 28, — ^ Gen. 1, 26.
 CONTRA SERMONEM ARIANORXJM. 483
haec tria simul agant. Deinde cum de singulis loquimur,
etiam quod ad singula pertinet ab omnibus agitur. Neque
enimsermonem cjuem de sola memoria facimus, memoria
sola facit : sed intelligentia voluntasque cooperantur
eum, quamvis ad solam memoriam pertinentem. Hoc et
de duobus caeteris videre facillimum est. Nam quid(|uid
de se ipsa intelligentia loquitur, sine memoria et volun-
tate non loquitur et quidquid de se ipsa voluntas dicit
:

aut scribit, sine intelligentia memoriaque non facit. Qua-

tenus sint autem ista similia, etrursus quantum dissimilia
illi incommutabili Trinitati quae Deus est, longum est
,

enucleatissime disputare. Sed icieotantumhoccommemo-

randum putavi ut etiam de ipsa creatura ahquid adhibe-
,

rera unde isti, si possunt, intelligant quam non sit

:
,

absurdura quoddePatre et Fiho et Spiritusanctodiciraus,

inseparabilia fieri ab omnibus opera, non solum ad omnes,
verumetiam ad singulos pertinentia.
Sicut audit ergo Filius, judicat j sive quia et fihus ho-
minis est-, sive quia non de se ipso est, sed Verbum Pa-
tris est. Quod enim nobis est,, cum audiraus, verbum
accipere 5 hoc illi est a Patre Verbura esse. Quoniam sic
dici potest Pater dedisse Fiho Verbum, hoc est, ut Ver-
bum q aemadmodura dicitur dedisse Fiho vitam, hoc
sit;

est, utvita sit.Ipse namque ait « Sicut habet Patervitam :

)) in sem(Uipso, sic dedit Fiho habere vitam in semetipso^»

Non utique ut ahud sit ipse, ahud vita quae in ipso est,

sed ut eadem vita sit idera ipse. Sicut nec Pater ahud
esl quam vita quse in ipso est : sed eam Fihus Patri non
dedit, quia Patrera non genuit : dedit autera Pater Fiho

vitam, gigaendo eum vitam, sicut est etiam ipse vita. Non
aulom sic genuit Verbum tanquam et ipse sit Verbum.
Vitamquippe cum dicimus, potestesse de nullo aho, sicut
« Joan. V, 26.
31.
484 S. AUGtSTlM ElHSCOri

est Palris vita , vel quod expressius dicilur , Pater vita ,

cui de alio non. est ut sit : cum vero dicitur Verbum,

nuUo modo potest nisi alicujus intelligi , et illius utique
(ie (juo est. Non itaque sicut est Filius Deus de Deo, lu-
mcn de lumine, vita de vita; ita dici potest Verbum esse

de Verbo : (juoniam solus et Verbum ^ est sicut Patri pro-

prium est generare Verbum , ita Filio proprium est esse

Verbum. Etideo « sicut audit judicatp> quia sicut geni-

tum est Verbum, ut idera Verbum sit veritas, ita secun-
dum veritatem judicat.
Et judicium ejus utique justum est quia non quae-
«
^

rit voluntatem suam, sedvoluntatem ejus qui eum raisit.»

Hoc enira dicens, ad illura horainem voluit referre inten-

tionem nostram, qui voluntatem suam qu.ierendo, non
ejus a quo factus est, non habuit justum judiciura de se
ipso sed justum judiciura habitura est de ipso. Ipse
,

quippe laciens voluntatem suam, non Dei, raoriturura se

esse non credidit sed hoc judicium ejus non justura fuit.
:

Denique fecit, et raortuus est^ quia judiciura Dei justum

est. Quod judiciura facit Dei Filius non qurerendo volun-

tatem suam, cum sit etiam hominisfdius non quia ipsius :

in judicando nulla voluntas est quis enim lioc insipien-^

tissimus dixerit?sed quia non ita est voluntas ejus pro-

pria, ut sit a voluntate Patrisahena. Hpcc isti si cogitarent,
non carnalibus cogitationibus sic Trinitatis potestates vel
oflicia gradibus imparibus ordinarent, ut tanquam tres
homines inaequalis ac dissimiHs dignitatis facerent, tan-
(juara imperatorem Patrera, judicem FiJium advocatura ,

Spiritum sanctnm. Secundum quas enim judicat Filius ,

velut iraperiales leges , Patris esse asserunt : in quibus

honorem et auctoritatem Filii constituunt judicantis:
olliciosam vero advocationem et consolationem Spiricus
saacli ad dignitatem judicis, hoc est, Dei unigeniti perti-
 CONTRA SEnMONEM AIUANOUUM. 485
nere : tanquam judicis sit dignitas, quod habeat advoca-
tum ; sicut imperatoris est dignitas, quod secundum suas
imperiaJes leges judicaturum judicem mittit. Qiia suacogi-
tanonecarnali, tamen naturae diversitatem , dc; ([uainter
nos et ipsos maxima quaestio est, in his trihus personisde-
monstrarenon possunt. Cumenim ad humanos mores ista
referunt, et ab humani generis consuetudine quam cogi-
tando possunt capere non recedunt ( animalis enim homo ;

non percipit quae sunt Spiritus Dei*, ) quid aliud nos ad-
moneni, nisi quia et imperator et judex et advocatus ho-
raines sunt ? Proinde judex imperatore etiamsi potestate
minor est , non minus homo est. Nec minus quam judex
homo est advocatus , eiiamsi ollicio videtur ji thci esse
subjectus. Patris ergo et Filii et Spiritus sancti, etiam si

disparem cogitant potestatem, naturam saltem confitean-

tur aequalem. Quid quod eos deteriore etiam quam humana
est , conditione confmgunt? Fieri enim potest in rebus
humanis, ut qui judex fuerit , etiam imperator fiat : hoc
isti in illa Trinitate nec imperatoris unico Filio praestare
dignantur. Quod si forte ex humani juris vel consuetudi-
nis formula , majeslatis crimen etiam in fiUo nimium re-
formidant, advocato certe puto quod concedere debeaut,
ut ad judiciariam potestatem aliquando perveniat. Nec hoc
quidem volunt. Deterior ergo est, quod absit, in illa Tri-

nitate, quam in generis humani mortahtate conditio.

Porro Scriptura sancta ,
quae istos divinos actus non
difFerentia poteslatum, sed operum ineffabihtate metitur,
advocatum nostrum etiam ipsum judicem novit, dicente
apostolo Joanne: « Si quis peccaverit, advocatum habe-
» mus ad Patrem Jesum Ghristum justum^. » Quodetiam
ipse significat ubi dicit : « Rogabo Patrem , et alium ad-
» vocatumdabitvobis^.» NequeenimessetSpiritussanctus
I
i Cor. II, i4- — * I Joan. ii, i .
— ^ Joan, xiv, i6.
 486 S. ACGUSTIM EPI8COP1

advocatns alius, nisi hoc esset ot Filins. 0"' lamenntin-

stparahilia siia ct Patris opcra clcnionslraret ail
, «Ciim :

)» ipso ieromittam eum ad vos'.» Quamvis alio locodicat :

« Quem mitlet Pater in noniine meo. » Ubi ostenditur

quod et Patcr et Filius miserint Spiritum sanctum-. Sicut
ostenditur per Prophetam (juod et Paleret Spiritus sanc-
tus miserint Filium. Nam ([uis nisi Filius per Isaiam ad-
ventum suum praenuntians dicit « Audite me, Jacoi^ et :

)>Israel, quem ego sum primus et ego in aeternum, et ,

))manus mea fundavit terram, dextera mea solidavit cce-

)) los, vocabo illos , et astabunt simul , convenient etiam
» universi, et audient, quis illis nuntiavit hsec? Diligens
)) autera te, feci voluntatem super Babylonem, ut tuam ,

» semen Ghaldseorum. Ego locutus sum, ego vo-

tollatur
» cavi, adduxi illum, et prosperam viam ejus feci. Con-
» venitead me, etaudite ista necenim abinitio in obscuro 5

» locutus sum cuni fiebant ibi eram

: et, nunc Dominus ,

» misit me et Spirilus ejus^. » Quid evidentius.^ Ecce

ipse se dicit missum ab Spiritu sanclo, cjui fundavit terram
et sohdavit coelum. Ubi agnoscitur Unigenitus per cjuem
facta sunt omnia. Consolatorem vero, c[uod oilicium tan-
quam personse infimae in illa Trinitate isti Spiritui sancto
deputant, Deum dicit Apostolus, sicut in Epistola ejus le-
gimus ad Corinthios : « Is qui consolatur humiles, conso-
» latus est nos Deus in praesentia Titi'*. » Sanctorum ergo
Deus est consolator. Ipsi quippe sunt humiles unde tres
:

illi camino dicunt « Benedicite sancti et humiles

viri in :

» corde Dominum^ » Deus est itaque Spiritussanctusqui

consolatur humiles. Proinde isti, aut quod nolunt, fa-
teaatur Deum sanctum aut si hoc de Patre,
esse Spiritum :

vel de FiUo dictum ab Apostolo volunt accipi, desinant

' .Foan. X, 7. — ' Til. \iv. 26. — ' Isai. xLvm, i2-i6. — 42 Cor. vii, 6.
— ''
Dan III, 87.
 CONTRA SERMOKEM ARIANORUM. 487
consolationis tanquam mimere proprio separare a Patre et
a Filio personam Spiritus sancti.
Jam quod ideo Spiritum sanctum Filio minorera
illud,

conantur ostendere, quod iste sit illius tanquam judicis

advocatus etiam homines sanctos eidem mira caecitate
,

praeponunt, de quibus ait idem Dominus « Sedebitis su- :

» per duodecimsedes, judicantes duodecim tribus Israel '.»

Ibi respondeant, quid erit Spiritus sanctus : cum Filio ju-

dex, an apud judicesetiam hominesadvocatus? Absit au-
tem ista a fideli corde vecordia , ut sit judicibus minor
advocatus Spiritus sanctus; cum illi utique, ut judices
sint, repleantur Spiritu sancto, secundum quem viventes
fiunt spiritales. « SpiritaHs enim omnia judicat^. » Quo-
modo ergo minor est judice qui judices facit, cum facit
ut judicis illius sint membra et suum templum dicente ,

Apostolo : « Gorpora vestra membra sunt Christi. » Eo-

demque itidem dicente : « Corpora vestra templum est

» Spiritus sancti qui in vobis est^. Et tamen si apertissime »

legerent in sanctis Scripturis Salomonem regem lignis et

lapidibus jussu Dei templum struxisse Spiritui sancto,
Deum esse Spiritum sanctum dubitare non possent , cui
tanta religionis servitus, quse latria dtcitur*, legitime ex-
hiberetur in populo Dei, ut iJli etiam templum fabricare-
tur ; cum Dominus dicat : « Dominum Deum tuum adora-
» bis, et illisoli servies^ : » quodin Graecoest, XaTpeucet?. Et
eum negare audent Deum qui non ligna et lapides, sed ,

membra Christi habet templum. Sic enim Spiritum sanc-

tum snbjiciunt potestati Chrisli, cum ejus templummem-
bra sint Christi quemadmodum ipsum Filium imperiali-
:

bus legibus Dei, cum ipse sit Verbum Dei, nec ulio modo
imperatoris verbum legibus subjaceat, sedleges faciat.

• Matth. XIX, 28. — » I Cor. u, i5. — ^ Id. vi, 19. — 4 Confer coUatio-
nem cum Maximino Aug. n. 14 . — * Deut. vi, i3.
 » :

488 S. AUGUSTINI EPISCOPl

X. Isti sane, qiiorum disputationom accepi , cui res-
poiidcc^, non andciU idom dicerc faclum essc ((uod geni-
tum ^ ct duo ista disccrnunt « ita ut a Patre Filium
,

genitum dicant, factum vero a Filio Spiritum sanctum :

Quod in Scripturis sanctis nusquam legunt, cum Filius

ipse dicat, quod Spiritus sanctus a Patre procedat.

XI. « Filius, inquiunt, Patrem prsedicat, Spiritus sanc-
tus Filium annuntiat. » Quasi non annuntiaverit Filius
Spiritum sanctum esse venturum, aut ct Pater non praedi-
caverit Filium, dicendo « Hicest Filius meus dilectus in
:

»quo bene complacui, ipsum audite '. »

XII. Ac per hoc non solum Patris gloriam Filius ,

verum etiam Filii gloriam reveiat Pater nec solum Filii :

Spiritus sanctus, sed etiam Filius manifestat Spiritus sancti

dignitatem.
Xllt. Et ideo sicut Filius Patri, ita et Pater Filio-, et

sicut Spiritus sanctus Filio , ita et Filius Spiritui sancto

perhibet testimonium.
XIV. A Patre autem el Filio missus est Spiritus .sanctus
et a Patre et Spiritu missus est Filius.
XV. Filius , inquiunt , minister est Patris , Spiritus
sanctus minister est Filii. Nec attendunt^quod isto modo
meliores faciunt Spiritu sancto Apostolos sanctos ;
qui
cum se Dei ministros esse dicunt, non eos utique isti etiam
Dei Patris ministros negabunt. Ejus quippe ministri facti
sunt, in cujus nomine etiam baptizarunt, id est, Patris, et
Filii, et Spiritus sancti. Ac per hoc secundum istorum
vaniloquia^ meliores ernnt Trinitalis ministri •, si propterea
minor est Spiritus sanctus, quia sohus minister est Filii.

XVI. Fiiius, inquiunt, jiil^etur a Patre, Spiritus sanc-

tu^ juhetura Filio. Nusquam hoc iu Scripturis sanctis lc-

mmt : quamvis obedientem Filium legamus secundum

M^iHU. XVII, 1.
 CONTRA. SEr.MONEM \UlANOr.LM. 489
formam servi ,
qua major est Pater non secundum ; for-
mam l)ei , in qua unum sunt ipse et Pater.
XYII. Legitur itaque in Scripturis sanctis Filius sub-
enim forma servi, in ([ua et parentibus
ditus Patri. Ibi est
hominibus subditus erat^ sicut Evangelium loquitur :

« Et descendit cum illis, et venit Nazareth, eteratsubdi-

» tus iJiis'. » Non autem ahcubi sancta Scriptura dicit

Spiritum sanctum subditum Filio.

XVIII. Proinde et quae jubet Pater, operatur FiHus
propter formam servi : et quae Pater operatur, operatur
et Filius propter formam Dei. Nonenim ait : Qufiecumque
Pater jubet, hsec Filius facit : sed ait : « QusecumquePa-
» ter facit , hsec et Filius facit similiter-. » Porro si Spi-
ritum sanctum ideo hsec loqui dicuiit quse mandat Filius,
quia scriptum est : « De meo accipiet et annuntiabit vo-
» bis^ : » cur non et Filius ea loquitur quae mandat Spi-
ritussanctus, cum dicat Apostoius : « Quae Dei sunt, nemo
» scit nisi Spiritus Dei ^ : » et cum ipse Jesus de se ipso im-
pletum esse confirmet quod scriptum est « Spiriuis ,
:

» Domini superme, propter quod unxit me evangehzare

» pauperibus'^ ? » Si enim propter hoc unctus est evangc-
lizare pauperibus ,
quia Spiritus Domini super eum erat-,

quid evangelizabat pauperibus, nisi quod Spirilus Domini

habebat, quo repletus erat ? Nam et hoc de illo scriplum
est,quod repletus sit Spiritu sancto''.
XIX. « Filius, inquiunt adorat et honorat Patrem , :

Spiritus sanctus adoratet honorat Filium. » Hicnonopus

est scrupulose velle discernere, inter honorare et adorare
quid distet : propter formam c uim servi dicuntur ista de
Fiiio. Dicant, si possunt, ubi legerint adorari Filium a
Spiritu sancto. Quod enim sulijiciunt unde hoc probare
'
Luc. 11, 5i. — ' Joan. v, i
9 — ^ IJ. wi, 14. — •^ i Cor. 11, 2. —
5 Luc. IV, t8, et Isai. lxi, c. — ^ Luc iv, 1.
 :

490 S. AUGUSTINI EPISCOPI

conentur, quia videlicet scriptum est : « Pater, ego te ho-
» norificavi super terram, opus quod dedisti mihi consum-
» mnvi ' 5 » et de Spiritu sancto, « Ille me honorificabit,
» c|ui;i de meo accipiet » ad rem de et annuntiabit vobis* ;

qua agitur non pertinet. Honorat enim omnis qui adorat,

non autem adorat omnis qui honorat. Nam et fratres se-
cundum Apostolum invicem se honore praeveniunt, nec
tamen invicem adorant^. Alioquin, si honorificare hoc ,

si placet, quodFiliumadoretet Pater,

estadorare^ dicant,
ethoc jubente Filio, qui ei dicit : « Honorificame'*. » Quod
autem dixit de Spiritu sancto : « De meo accipiet , » solvit

ipse quaestionem : ne putaretur quasi per quosdam gradus

sic esse de illo Spiritus sanctus, quomodo est ipse de Pa-
tre ; cnm ambo de Patre , ille nascatur, ille procedat;
qua? duo in illius naturse sublimitate discernere, omnino
difliciie est : ergo ne hoc putaretur , ut dixi , continuo
subjecit « Omnia quae habet Pater mea sunt, propterea
:

» dixi : De meo accipiet^ » Ita sine dubio intelhgi volens

quod de Patre accipiat. Sed ideo de ipsius quia omnia ,

quae habet Pater, ipsius sunt. Haec autem non est diver-
sitatis naturae, sed unius principii commendatio.
XX. Secundum hoc, ita Spiritus sanctus non a se ipso
loquitur, quia non est a se ipso qui de Patre procedit
sicut nec Filius potest a se facere quidquam ,
quia nec
jam superius exposui non quod
ipse a se ipso est, sicut :

in omnibus nutum Patris expectet non enim ait Nisi •

;

quod viderit Patrem innuentem sed, quod viderit Patrem 5

facientem, secundura ea quae jam disputavimus. Quod

autem in omnibus Spiritus sanctus Christi praeceptum
expectet, ut dicunt, legant si possunt. Quod enim dictum
est Non a se loquetur non est dictum quaecumque a
: :
,

» Joan. xvu, 4- — ' H. xvi, 14. — ^ Rom, xii, 10. — 4 Joan. xvii. —
5 Id. XVI, i5.
 CONTRA SERMONEM ARIANORUM. 491
me quaecumque audierit loquetur. Cur au-
audierit 5 sed,
tem dictum sit, paulo ante jam claruit ex ipsius quam
commemoravi Domini expositione, ubi ait Omnia quae :

habet Pater mea sunt, propterea dixi De meo accipiet.» : «

Undeautemaccipiet, inde est procul dubioquod loquetur^

quia inde audit, unde procedit. Scit enim Dei Verbum,
procedendo inde unde nascitur Verbum ita ut sit com- _,

muniter Spiritus et Patiis et Verbi.

Nec moveat quod futuri temporis verbum est, accipiet,

quasi nondum haberet. Indifferenter quippe dicuntur

temporis verba quamvis sine tempore manere inteUiga-
,

tur aeternitas. Nam

et accepit quia de Patre proccssit
, 5

et accipit, quia de Patre procedit et accipiet , quia de •,

Patre procedere nunquam desinet : sicut Deusetest,et

luit, et erit 5 et tamen initium vel finem temporis, nec
habet , nec habuit, nec habebit.
XXI. Fihus, inquiunt ,
pro nobis interpellat Patrem ,

et Spiritus pro nobis postulat Filium. Sicut legunt, quod

Filius interpellat Patrem, secundum ea quse superius nos
etiam commemorantes disseruimus : ila inveniant unde
proferant, quod Spiritus postulet Filium. Quod enim di-
cit Apostolus ; « Quid enim orenius sicut opoi tct nesci-
» mus, sed ipse Spiritus interpellat gemitibus inenarrabi-
» libus \ » qui autem scrutatur corda, scit quid Spiritus
sapiat, quia secundum Deum interpellatpro sanctis: quo-
modolibet accipiant, (multum enim ad eos esthocsic
isti

accipere^ quemadmodum accipiendum est, ) non est dic-

lum, interpellat Christum, aut interpellat Filium : inter-
pellat autem Spiritus sanctus dictum est, quia interpellare
nos (acil. Sicut Deus dicit : Nunc cognovi •,
quasi ante
nesciebut : quod quid est aliud , nisi feci ut cognoscas?
Inde est et illud Apostoli ; « Nunc autem cognoscentes
'
Rom. viii, 26.
492 S. AUGUSTINI EPrSCOPl
M Deum , imo cogniti a Deo ^ » Ne sibi tribuerent quod
cognovcraiit Dcum. Sic ergo ail cognili a Deo, ut intel- ,

ligcrenl tiuod illos gratia sua Deus tcccrit cognitorcs suos.

Secundum istum locutionis modiini dictum est : a Et no-
» litc contristare Spiritum sanctum Dei •
: » hoc est , no-
lite nos contristare qui secundum Spiritum Dei constris-
tamur ex vobis : Charitate quippe contristabantur, quam
diflundebat Spiritus sanctus in cordibus eorum , et per
hoc eos de mahs fratrum tristes ipse faciebat''. Denique
idem Apostolus : u Accepislis , inquit , Spiritum adop-
» lionis fdiorum, in quo clamamus , Abba, Pater^. » Et
ahbi eumdem sensum commemorans : « Misit, incjuit,
)> Deus Spiritum Fihi sui in corda vestra , ciamantem ,

» Abba, Pater^ » Quomodo

quo clamamus, ({uo- ibi in

modo hic clamantem, nisi quia clamantem hic ait cla- ,

mare facientem ? Ut autem secundum ipsorum sensum

sic accipiamus clamantem, tanquam non clamare nos fa-

ciat, sed ipse clamet ecce dic m lc; Vbba, Pater non
: ,

interpellat Filium sed Patrem. Non enim audebunt di-

,

cere iilium Christi esse Spiritum sanctum nam utic[ue :

,

ne hoc dicerent, non genitum a Filio, sed factum dicere

maluerunt. Non ergo scimus per nos ipsos quid oreraus
sicut oporlet, sed ipse Spiritus iterpellat, interpellare nos
facit quae sunt secundum Deura quod nisi faciat, non "^
:

oramus, nisi secundum istum mundum, ad explendam

concupiscentiam carnis, ct concupiscentiam oculorum, et
ambitionem s.TecuU ,
quae non sunt a Patre, sedexmundo
siint. Quamvis nonnulli id quod dictum ast : « Ipse Spi-
» ritus iiiterpellat gemitibus", » de spiritu hominis intel-
ligendum arbitrentur.
XXII. « Totius bonitatis et sapientiae et virtutis Patris,

' Gal. IV, 9. — ' Ephcs. iv, 3o. — ^ Rom. v, 5. — 4 IJ viii, i5. — 5 G;i1.

IV, 6. — <5 Roni. vui, 26. — 7 I Joan. 11, iG.

 ;

CONTRA SERMONEM AIUANORCM. 4!)3

vivam veram, propriamet condignam imaginemdicunt

et
Filium.» Atapostolus Paulus, non virtutis Dci et sapientiae
imaginem •
sed Deum ipsum esse dicit : « Dei virtutem et
» Dei sapientiam *. » Eo ipso igitur quod imago Patris est
Filius, virtusejusetsapientia est. Imago autem plena alquc
perfecta, id est, non ab illo ex nihilo facta, sed de illo
genita, nihil minus habet quam ille cujus imago est Pa- :

tris quippe imago summa, id est, ita similis ut in ea dissi-

mile aliquid non sit. Filius est unigenitus. Non sunt tamen
ausi dicere imaginem Filii Spiritum sanctum, sed mani-
festationem. Propter hoc, nec genitum, sed factum ab illo

essc dixerunt. Quod de Scripturis sanctis omnino non

legunt.
XXIII. Quis autem catholicus dixerit, partem Patris
esse Filium aut, parlem Filii Spiritum sanctum?Quod
,

ita negandnm putaverunt^ tanquam inter nos et ipsos ulla

inde sit Ejusdem naturae dicimus esse Trinitatem,
quaestio.
non aliquam ibi personam partem cujuspiam nuncnpa-
mus. Sed quod ita negant partem Patris esse Filium ut
tamen dicant proprium et dilectissimum, perfectum et
plenum unigenitum Filinm qunerendum est ab eis, quos :

filios suos facit Deus voluntarie, gignens eos verbo veri-

tatis", cum ad eam perfectionem pervenerint, ut perfec-

tinres esse non possint , utrum sint etiam ipsi proprii et
dileclissimi ,
perfecti et pleni filii Dei. Quod si erunt, nec
unigenitus ille erit, quia aequales multos hahebit 5 sed
tantummodo primogenitus. Siautemnon erunt, quomodo
accipienda est illius plenitudo atque perfectio , nisi ut sit

prorsus gignenti sequalis, et in nullo omnino dissimilis

atque ut id brevius planiusque dicamus, sint isti filii gra-

tia, ille natura : quia in istis est paiticipatio divinitatis ,

in illo plenitudo. Quamvis et ille quod suscepit hominera,

I
I Cor. j, 24- — ' Jacob. 1, 18.
404 S. A.UGUSTIMI EPISCOPI

et Verbum caro factum est *, non sit natura, sed gratia :

Vt'rbi tamen, Qiiod Patri aequale est, permanente natura.

Deinde respondennt, c|uia noii (ilium, sed primum et pr.e-

cipuum opus Filii prae caeteris universis dicunt esse Spiri-

tum sanctum, ulrum illi fdii meliores futuri sint Spiritu
sancto, (juos voluntarie genuit Pater verbo veritatis^?
Quomodo enim non coguntur hoc dicere cum , procul
dubio melius sit filios esse Patris, quam opus Filii ? Haec
cogitent, et emendent vanas impiasque blasphemias, al-
que lateantur in illa Trinitate nullara personam, prneter
quod Filius manens Deus, homo factus est, omnino esse
creaturam, aut aliquid a Deo factum sed totum quid- :

quid illud cst, sumuium, verum, immutabilem Deum.

XXIV. Absitenim quemadmodura sapiunt, « Pater
ut,

» major sit Filio secundum id quod unigenitura

suo^ »

Verbum ejus est sed secundum id quod Verbum caro

:

factura est : Sed quid mirum quando in eadem carne ,

factus est etiam Angehs minor ? Absit ut, quemadmodum

blasphemant, « IncomparabiUter major et melior sit Fihus
» Spiritu sancto •, » et quod insanissimum
tem- est credere,
plum minoris raembra majoris. sint
XXV. Paterquidem, « Deus et Dominusest Fiho suo; »
quia inest in eo forma servihs quae prophetabatur, cum ,

diceretur « Dorainus dixit ad me

: Fihus meus es tu ^. » :

Cui etiam in eadem prophetia dicit idem Fihus « De :

» ventre matris meae Deus meus es tu ^. » De ventre

quippe raatris ejus, ubi horainera assumpsit, Deus ejus est.

Qui propter quod eum non solum ante ventrem matris ,

sed ante om.nia soecula coaeternura genuit : Pater ejus est.

Ubi autem vel in somnis audieruut Scripturam sanctara

dixisse Filiura Deura et Dominura esse spiritus sancti ?

XXVI. « Pater, inquiunt, iramobiliter etimpassibihter

'
Joan. 1, 14. — '
Jacob. 1, i8. — ^ pgai. ,,^ -,_ — 4 jj. x^i, 11.
 CONTRA. SERMONEM ARIANORUM. 495
volens Filiuin genuit : Filius sine laboreet fatigatione sola
virtute sua Spirilum fecit. « prnecipuara laudem Filii et

Spiritus sancti ! Quasi nos Pater mobiliter et passibiliter

invitus genuerit, qui nos voluntarie genuit verbo verita-
tis ' : aut Filius cum iabore fatigatione coelum et terram
creaverit? ^Equentur ergo ista opera secundum istos, vel
Filio vel Spiritui sancto : aut nuUo modo aequantur
si ,

quid profuit hoc dicere, unde nulia fit quaestio ? quod sci-
licet sine ullp labore et fatigatione vel gignat Pater , vel
faciat Filius ? Videant sane quomodo dicant ,
quod u sola

» enim
virtute sua Filius fecerit Spiritum sanctum. » Isto
modo coguntur fateri, aliquid fecisse Filium, quod non
viderit Patrem facientem. An placet eisdicere, quod etiam
Pater fecerit Spiritum sanctura ? Non ergo eum sola vir-

tute sua fecerit Filius. An alterum fecit prior Pater ut ,

posset Filius facere quem fecit, qui noh potestfacere nisi

quod viderit Patrem facientem? Et quid est, quod non
alia similia, sed quDecumque Pater facit , haec eadem Filius
facit simihter ? Si hsec cogitare conentur , procul dubio turba-
buntur eis orania, quae sibi carnaUcogitatione componunt.
XXVII. Verum est autem, quod « Pater omnibus quas
)) sunt, dedit ut essent 5
et ipse quod est , a neraine acce-
)) pit : )) sed aequahtatera suam nulli dedit , nisi Filio qui
natus est de illo, et Spiritui sancto qui procedit de illo.

Quae cum ita sint, non est ista, quara volunt isti , diffe-

rentia Trinitatis : quia inditTerens in Trinitate natura, in-

differens in Trinitate potentia est : ut omnes honorificent
Filium sicut lionorificant Patrera*, quod ipse ait : et qui
volunt pie vivere, Dominum Deum suum adorent, et illi

soli serviant",quod et antiquis patribus Dei iege praecep-

tum est, nec uUo modo aliter fieri potest, ut soh Domino
Deo nostro ea quae Deo debetur servitute serviamus. Ipsa
' Jacob. I, 18. — ' Joan. v, 23. — ^ Deut. vi, i3, et Matth. iv, 10.
496 S. AUGUSTIM EPISCOPI

est cnim ([use Grneci' appcllatiir > c<Ti£ta. Quod verbum ibi

posilum est, cum dicerctur : IUi soli servies. Nullo modo,

iiu|nani, hoc fieri potest, nisi ipse Dominus Deus noster
universa sit Trinitas. Alioquin istamscrvilutcm, quae latria
dicitur, quam non debent secundum car- scrvi eis (juos

nem dominos habent scd omncs homines soH Domino ,

Deo suo banc ergo servitutem non exhibebimus FiUo, si

:

de Patrcdictum est Et illi soli servies aut non exhibe-

: :

bimus Patri •
si de Fiho dictum cst : Et ilU soli servies.

Jam vero si aH([uibus terrne molibus Spiritui sancto tem-

plum labricaremus ([iiis dubitarct ei nos latria id est,
, ,

ista de ([ua nunc loquor servitute servire ? Quomodo ergo

non ei servitutem. cjuae latria dicitur, exhibemus, cui lem-

plum non facimus sed nos ipsi sumus ? Aut quomodo ,

non et ipsc Dcus noster est de quo dicit Apostolus , :

« Nescitis quia templum Dei estis, ct Spiritus Dei habitat

» in vobis - ? » Et paulo post : « Glorificale ergo Deum in

» corpore vc^stro. Corpora autcm nostra, templum in no-
» bis dicit csse Spiritus sancti. Cum igitur et Patri et Filio
ct Spiritui sancto ista ,
qu.e latria vocalur , servilute ser-
viamus, audiamusque legem Dci praecipicntem , ut nulli
alteri, Domhio Deo nostro hanc exhibeamus
sed soli :

procul dubio unus ct solus Dominus Deus noster est ipsa

Trinitas, cui uni etsoli talem servitutem pietatis jure de-
bemus.
XXVIII. (( Sicuti nemo potest, inquiunt, sine Filio ad
Patrem transire : ila et nemo potest sine Spiritu sancto
Filium in veritate adorare : » quasi ct ad Filium sine Patre
quisquam possit venire, cum ipsc dicat : <( Ncmo venit ad
)) me, nisi Pater qui misit me traxerit illuin^ : » aut ad
Spiritum sanctum sine Patre et Filio pervenire possemus,
qui eum nobis sua confisrunt gratia. Quid est cnim aliud
' I Cor. m, 10. — 2 Id. vi, 19-20. — 3 Joan. vi, 44-
 ,
:::

COJVTRA SKUMOJNEM AKIAMOUUM. 497

ad eos venire, nisi eo habitanlcs iu nobis habere ? Hoc
enim modo et ipsi ad nos veniiint, cum Deus ubique sit

et nuUo corporali contineatur Joco. Ipse Salvator dicit

de se et de Patre « Veniemus ad eum : et mansionem ,

M apud eum faciemus ^ » Et de Spiritu sancto dicit

« Nisi ego abiero, Advocatus non veniet ad vos^. » Quid

est ergo quod dicunt « Sicuti nemo potest sine Filio ad

:

Patrem transire, ita et nemo potest sine Spiritu sancto

Filium in veritate adorare : » et deinde subjungunt
« Ergo in Spiritu sancto adoratur Filius ? » Nuraquidnara
haec indicant differentiam naturarum, de qua inter nos et
illos vertitur quaestio ? Nam si nemo potest sine Spiritu
sancto Filium in veritate adorare, et in Spiritu sancto
adoratur Filius, profecto veritas est etiam Spiritus sanc-
tus : quia cum in iUo adoratur Filius, sicut ab eis dictum
est , in veritate adoratur. At ipse Filius ait : « Ego sum
» veritas^. » Ergo et in se ipso adoratur, cum in veritate
adoratur. Ac per hoc et in se etin Spiritu sancto adoratur
Filius. Quis autem ita sit impius, ut inde separet Patrem?
Quomodo enim non et in illo adoramus, in quo vivimus,
movcmur et sumus^? Proinde adorari Filium in Spiritu
sancto, etiam nos dicimus : adorari autem Filium ab
Spiritu sancto, legant si possunt.
XXIX. Nam per Filium glorificari Patrem, quis negat?
Sed et Filium glorificari per Patrem, negare quis audeat?
Cui dicit ipse Filius « Glorifica me^ » Gui etiam dicit
:

« Ego te glorificavi^. » Glorificare autem, et honorificare

et clarificare tria quidem verba

, sed res una est quod , ,

graece dicitur ooU^zvj : interpretum aulem varietate, aliter

atque aliter positum est in latino.

'
Joan. XIV, 23. — ^ Id. xvi, 7. — 3 Id xiv, 6.-4 Act. xvii, 28. —
5 Joan. XVII, 2 et 5. — ^ id. xu^ 28.

cxxxvi. 32
498 S. AUGUSTINI KPISCOPl

XXX. « Spiritus sanctiopuset diligentia cst, inquiunt,

sanclificarc, et sanctos custodire, et non solum rationabi-

lia, ut quidam putant, sed et irrationabilia plura sanctifi-

care : et cos qui ceciderunt propter suam negligentiam, ad
pristinum statum revocarc : ignorantes doccre , oblivis-

centes admonere, peccantes arguere, pigros hortari de sa-

lute sua cogitare et sollicite agere, errantes ad viam veri-
tatis deducere , infirmos curare , et fragilitatem corporis

per alacritatem aniraoe continere, et ad amorem pietatis et

castitatis confirmare, et omnes illuminare : super omnia

fidem et charitatem praebere singulis : pro studio quoque
et diligentia, pro simplicitate et sinceritate mentis ,
pro
mensura fidei et merito conversationis ,
gratiam ad utili-

tatem dividere, et unusquisque in quo opere et proposito

fuerit habilis, in ipso ordinare. » Facit haec quidem Spi-
ritus sanctus : sed absit ut sine Fiho faciat. Quis enim sic
deviet a via veritatis, ut neget a Christo custodiri sanctos,
lapsos autem in statum pristinum reparari, ignorantes
doceri, obliviscentes admoneri, peccantes argui ,
pigros
hortari , errantes ad viam veritatis adduci , infirmos sa-
nari, caecos iliuminari, et caetera quae isti Spiritui sancto,
tanquam solus ea f aciat , tribuenda putaverunt ? Ut enim
de caeteris, ne longum sit, taceam : quomodo negabunt a
Christo doceri sanctos, quibus idem dicil : « Nolite vocari
» ad hominibus Rabbi , unus est enim magister vesler
» Christus*? » Quomodo negabunt a Christo illuminari cae-
cos, de quo scriptum legunt : « Erat lumen verum quod
» illuminat omnem hominem-? » Spiritus ergo sanctus,,
sicut sine Christonondocet aut iUuminat quemquam, ita

sine Christo non sanctificat quidquam. Iliud autem quod

per Prophetam Deus dicit « Ut sciant quia cgo sum qui
:

sanctifico eos ^ ehgant a quo dictum velint credere. Si a

:

Mattli xxiii, 8. —
•
Joan. 6. — 2Exod. xxxi, i3.
i, 3
 ,,

CONTRA SEKMONEM ARIAWORUM. 499

Patre, cur abeo sepaiant opera Spiritus sancti, cum sanc-
tificari sanctos ab Spiritu sancto tanquam proprie ac
separabiliter putant ? Si a Filio , saltera ab ipso non sepa-
rent opera sanctificatoris Spiritus sancti. Si ab Spiritu
sancto, Deus est etiam Spiritus sanctus, quod illi nolunt,
qui per Proplietam dixit Ut sciant quia ego sum qui
:

sanctifico eos. Si autem, quod melius intelligitur voxilla ,

ipsius Trinitatis est per Prophetam nuUo dubitante ,

« unus est Deus Pater et Filius et Spiritus sanctus, ex quo

» omnia, per quem omnia , in quo omnia , ipsi gloria in

» saecula saeculorum. Amen^ »

XXXI. Gum itaque fateamur fieri ab Spiritu sancto,

quae ab illo fieri coramemoraverunt, non est ex eo conse-
quens quod adjungunt : « Alium esse a Filio Spiritum
sanctum natura et ordine, gradu et ajQTectu , dignitate et
potestate, virtute et operatione. » Quandoquidem nec ho-
minura diversa natura est ,
quorura separabilia opera esse
possunt, quod Trinitatis esse non possunt. Ordo autem
gradus, atrectus, qui invenitur in creaturae disparilitate et
infirmitate, nuilus est in illa coseterna et sequali etimpas-
sibih Trinitate. Dignitas vero, potestas, virtus, quomodo
non aequahs est omnibus, qui et eadem et siraihter ope-
rantur? Quod enira dicunt eos operatione diversos , hoc
oranino falsum esse conviciraus.
XXXII. Quod autera inisto sermone subnectunt « Im- :

possibile esse ut unus idemque sit Pater et Filius, gene-

rans et nascens ; cui testimoniura perhibetur , et qui tes-
tiraoniura perhibet^ raajor, et is qui raajorera confitetur ;

is qui ad dexterara sedet aut stat , et is qui sedis dat hono-

rem ^
qui missus est , et is qui raisit ^ nec discipulus et

doctor, ut ipse docuit dicens : « Sicuti docuit rae Pater

» sic loquor ^ : » simifis et imitator, et is cujus est simifis
'
Rom. XI, 36. — ' Joan. vui, 28.
32.
 ,

500 S. AUGtJSTINI EPISCOPI

ot (juem imitatur ^ is ([ui orat, et is (|ui exaudit 5 is (jui

gratiasagit , et is (jui henedicil ^ is((ui suscipitmandatum,

et is (jui dedit mandatum^ miuister, et prciecipiens ^ sup-
plex, et eminens-, subditus, et superior : unigenitus , et

ingenilus ; sacerdos, et Deus: » ex partc ali({ua verissime

dicunt , sed ea contra Sal)eJlianos, non contra Catholicos
dicant. llli enira unum et eumdem dicunt Filium essc
(|ui Pater est ; nos autem Patrem gignentem et Filium ge-
nitum duas dicimus esse personas, sed non duas diversas-
(jue naturas. Non ergo unuset idem estPateretFilius, sed
unum sunt Pater et Filius. Quod vero major est Pater, non
pertinet ad naturam gignentis et geniti, sed hominis et Dei:
secundum ([uam formam suscepti hominis, et ad dexteram
Patris sedet vel stat^ et orat, et gratias agit, et sacerdos est,
et ministev est, et su[5plex est, et subditus est : secundum
autem formam Dei , in ([ua cequalis cst Patri, unigenitus

est et gignenti coseternus. Et hcetsit primogenitus omnis

creaturae^ ([uia in iJlo condita sunt omnia ,
priusque ille

est genitus quam h;«c condita j tamen sempiternus est si-

cut Pater, nec coepit ex tempore. Nam et Patremrectissime

dicimus priorem esse quam universa ([uae condidit, quam-
vis genitus nonsit. Nihil enim tam primum, quamid ante
quod nihil est. Sed siculi nihiJ est ante Patrem ita nihil
;

est ante unigenitum FiJium , Patii utique coaeternum.

Neque enim quia iJIe genuit, iJJe genitus est, ideo est Pa-
ter tempore anterior. Nam si inter Patrem gignentem et
genitum FiJium aiiquod tempus est, profecto tempus est
ante FiJium , et non est jam Filius primogenitus omnis
creaturse ;
quia et tempus utique creatura est : nec omnia
pcr ipsum, si tempus ante ipsum sed omnia per ipsum ^

nuIJum ergo tempus anteipsum, Acperhoc, ([uemadrno-

dum ignis et splendor qui ex igne gignitur et circumqua-
' Coloss. 1, i5.
 ,:;

CONTRA SERMOHEM AUIANORUM. 501

((iie diirunditur, siniul essc iucipiunt , uec genilus a gig-
nenle pra^ceditur : sic Deus Pater et Deus de Deo Filius
esse simul incipiunt, quia pariter sine ullo initio temporis
sunt, nec genitus a gignente praeceditur. Et sicut ignis gi-
gnens et splendor genitus cosevi sun t, ita Deus Pater gignens
et Deus Filius genitus coaeterni sunt. Sed quia iste est de
illo, non ille de isto, ideo et mandatum accipit a Patre ,

cum mandatum ipse sit Patris; et docet eum Pater, cum

ipse sit paterna doctrina. Sic enim accipit a Patre vitam
cum sicut Pater ipse sit vita : ita est et Patri similis ut in
nuilo sit omnino dissimilis. Testimonium vero cum invi-

cem sibi perhibeant Pater et Filius, quomodo isti alterum

eorum faciant testimonium perhibentem et alterum cui ,

teslimonium perhibeatur ignoro. Nonne Pater dicit

,

« Hic est Filius meus diiectus ? » Nonne Fiiius dicit ^ :

« Testimonium perhibet de me qui misit me Pater^?»

Cur ergo eos ita distinguunt, ut Patrera dicant cui testi-
monium perhibetur, et Fiiium qui perhibet? Cur usque
ad ista sunt vani , usque ad ista surdi , usque ad ista cseci ?

De Patre autem mittente et misso Filio, jam in superiori-

bus hujus disputationis partibus satis abundeque tracta-
tum est.

XXXIII. Nunquam sane, ut impietas ista delirat : « Pa-

ter praescius erat se unigeniti Dei Patrem futurum » ;

quia nunquam non Pater erat habens Fiiiura coaeternura, ,

et generans sine tempore per quem condidit tempora. Et

sicut Deum se non praescivit futurum quod semper erat
sic nec Patrem, quia cum Fiiio seraper erat « Nec raagno :

Filio raajor, nec bono raeiior » quia non Patri tantum, ^

sed universae Trinitati dictura est « Tu es Deus solus :

» raagnus^. » Nec de Patre tantum sed de universa Tri- ,

nitate recte inteliigitur dixisse idem Fiiius « Nemo bonus :

' Matth. in, 17. — * Joan. vui, 18. — ^ Psal. lxxxi, 10.
502 8. AUGUSTINI EPISCOPI
» nisi unus Deus* : » qiiando eum appellavit magistrum
honum'^, qui eum nondum intelligebat Deum tanquam :

diceret : Si vocas honum, intolligc Deum nemo enim bo-

•,

nus nisiuniisDeus. Trinitascrgo unus Deus solus magnus

et bonus , cui uni et soli, sicut praecipit lex ejus^ illa quae
latria dicitur servitute servimus.
XXXIV. Absit autem ut dicamus : « Humilitatis, non
veritatis gratia Filium aliquando sic loqui , ut se Patri
subjiciateumque majorem cssetestetur. » Novimus quippe
in Filioformam servi, non fictam simulatamque, sed ve-
ram propter quem scilicet humanum habitum, et prop-
:

ter quod ipse de Palre, non Pater de illo Deus est, dicit illa
omnia, de quibus isti occasionem accipiunt, diversas Patris
et Fihicredereac praedicare naturas. Et cum se tanta ista

voragine impietatis immergant , nos tanquam opprobrio

novi nominis Homousianos vocant. Ita enim sese habet ca-
tholiccTe veritatis antiquitas, ut ei omnes haeretici diversa

nomina imponant, cum ipsi sua singula sicut al) omnibus

appellantur obtineant. Ariani quippe et Eunomiani non,

aUi haeretici , nos vocitant Homousianos ,

quia contra eo-
rum errorem, grseco vocabulo cuojaicv defendimus Patrem
et FiUuniet Spiritum sanctum, id est, unius ejusdemque
subsantise, vel , ut expressius dicatur, essentiae, quae ouo(a

graece appellatur : quod planius dicitur, unius ejusdemque

naturne. Et tamen si qui istorum qui nos Homousianos
vocant, filium suum non cujus ipse esset, sed diversse di-
ceret esse natunie, exhneredari se ab eo mallet filius quam
hoc putari. Quanta itaque impietate isti caecantur ,
qui
cum confiteantur unigenitum Dei Fihum, nolunt ejusdem
naturne cujus Pater est confiteri, sed diversse atque impa-
ris ct multis modis rebusque dissimihs , tanquam non de
Deo natus, sed ab illo de nihilo sit creatus-, ac per hoc et
'
Marc. X, i8, — ' Luc. xvni , rg.
 CDNXnA SERMONEM ARIANORUM. 503
ipse creatura sit ,
gratia filius , non natura ? Ecce qui nos
quasi macula novi nominis vocant Homousianos nec se ,

cum ista sentiunt, intuentur insanos.

ipsos,
Quod autem ante omnia snecula natum fatentur Filium,
quomodo non sibi ipsi contrarii sunt, « eum natum dicere
ante omnia saecula, » cujus nativitati anteponunt aliquid
temporis; quasi non aut ssecula aut saeculorum partes
quaecumque sint tempora?
Quod vero dicit Apostolus , etiam in f uturo sseculo Pa-
tri Filiura subjectum futurum, ubi ait : « Tunc et ipsesub-
» jectus erit ei, omnia
qui » quid mirum,
illi subjecit '
:

quandoquidem illa in Filio forma humana mansura est,

qua semper major est Pater ? Quamvis non defuerint, qui
illam tunc Filii subjectionem ipsius humanse formae in ,

divinam substantiam commutationem intelligendam pu-

taverint , tanquam hoc cuique rei subjiciatur, quod in
eam vertitur et mutatur. Sed nos quid hinc sentiamus os-
tendimus, magis ideo dixisse Apostolum etiam tunc Patri
Filium subjectum futurum, ne quis in eo putaret spiritum
et corpus humanum aliqua conversione periturum : ut
sit Deus omnia non tantum in illius unius forma homi-
,

nis, sed in omnibus, id est, ut ad habendam vitam, et sa-

tiandum in bonis desiderium nostrum, natura divina suf-

ficiat. Tunc enim Deus omnia erit in omnibus, cum praeter

ipsum nihil omnino habere velle coeperimus. Omnia

quippe ipse nobis erit, quando ipso sufQciente nihil deerit.
Jussum vero obaudisse Filium antequam acciperet car-
nem, unde isti existiment nescio. An accipere carnem
jussus est, ut hoc videatur fecisse jussus ,
quod fecit mis-
sus ? Iterum ergo ad illa redeant, quse superius disputata
sunt , et quseranl atque inveniant, si possunt, Pater unico
Verbo quo alio jusserit verbo; et utrum dignumfueritut
' I Cor. XV, 28.
504 S. ALGUSTINI CONTRA SERMONEM AniANOEUM.
lempoiali jubenlis verbo Verbum subderelur oeternum :

atcjue hinc intelligant, quia non eum Patris jussio, tan-

(|uam su.ie non fiierit potestatis, sed semetipsum exiuani-
vit formam servi accipiens. Quodautem humiliavit semt't>
ipsum , factus obcdiens usque ad mortem jam ,
utiquc
acceperat carnein.
Arbitror me ad omnia respondisse qua" continet Aria-
norum sermo, qui nobis ut ci rcsponderemus, a quibusdani
tratribus missus est. Qui ut posset inspici al) iis qui hacc
legunt , et utrum ad omnia responsum fucrit explorare
desiderant, huic eum nostra? disputationi praescribendum
putavimus : ut prius legatur ipse, ac deinde nostra res-
ponsio.Quoniam non ubique textum verborum ejus in-
terposuimus ne nimis longum facerenius hoc opus nos-
:

trum, quod tandem isto fine concludimus.

FINIS TOMI CENTESIMI TRIGESIMI-SEXTI.

 ,

XVl^ VV\\ VVVl^VVVt^VVVt VVM-VVVX VVV\ VVVkVVVtVV» VVV\ VVM VVVtVVVt^VVM-VtA/t vvt^-vvvt v%

CONCORDANTIA
BIBLlOTHEGyE LATINiE CUM GALLICA.

BIBLIOTHEC/L LATINA. BIBHOTHECA GALLICA.

lie Actis cura Felice Manichxo Eorumdem analysis, tom. xxii, p.

lib. ir, p. 197. i3o-i3r.
Dc Natura Boni, p. 211. Ejusd.analys. tom. xxii, p. i28-i3o.
Contra Secundinum Manicliaeum , p. Ejusdem analysis, tom. xxii, p. i32.

291.
Contra Adversarium Legis et Pro- Eorurademanalysis,tom. xxn, p. i32.
phetarum, lib. 11, p. 33 r.

Ad Orosium contra Priscillianistas et Ejusdem analysis, tom. xxii, p. 99-

Origenistas, p. 491. 102.
riOntraSermonemArianorunijp. 463. Ejusd. Analysis, tom. xxii, p. 82-86.
 .

'VV\/\^lVV\<VVVt^/VM%V%^^/VVt'VVWV«WVM'M/VV\VVV\%in'VVVV\'VVVt'VM>«<WV\A(V%«'«V^ >WVVV1

INDEX
TOMI CEIVTESIMI TRIGESIMI-SEXTI.

CONTRA FAUSTUM, liber xxn. 3

— XXIII. 110
— XXIV. 120
— XXV- 127
— XXVI. 131
— XXVII. 140
— xxviu. 141
— XXIX. 146
— XXX. 151
— XXXI. 1S7
— xxxu. 164
— xxxni. 185
DE ACTIS CUM FELICE MANICH^O, libri ii. — uber i. Acta
piimae diei. 197
— LiBER cum
II. Acta Felice Manichseo, secunda die, 223
DE NATURA BONI , coktra mamch.eos, liber I. 251
CONTRA SECUNDINUM MANICH.^UM, liber I. Docet Augustinus
quare Manichcei sectam reliquerit , eamque ex Secundini ipsius

epistola prolatis argumentis refellit. 291

CONTRA ADVERSARIUM LEGIS ET PROPHETARUM , libri ii.

— LiBER 1. In quo Yeteris Testamenti loca calumniose reprehensa

vindicantur. 331
— LiBER 11. In quo Novi Testamenti looa, quae Legis et Prophetarum
Adversarius velut eis contraria collegit, discutiuntur 386
CONSULTATIO SIVE COMMONITORIUM OROSII AD AUGUSTI-
NUM DE ERRORE PRISCILLIANISTARUM ET ORIGENISTA-
RUM. 433
508 IVDEX.
AD OROSllM, CONTR\ PRISCILLIANISTAS ET ORIGENISTAS.
iiiiF.li I. pag. -438

SERMO ARIANORIM, Tbi numcri propterea sunt locis singulis an-

iiolali, ut cum rcsponsio legi coeperit, qui volucrit altendat, ulruin
cuiquc loco aplc diligcntciquc rcsponsum sit; quia cosdcm numcios
liabct cadcm isla responsio, pcr quos cui loco rcspondeatur, ap-
parcat. 453
CONTRA SEKMONEM AIUANORLM. i.iiiek i. 463
CONCORDANTU BiDLIOTUECie LATINjfi CVU GALLICA. 505

EXPLICIT INDEX.

fi
 BmDlNGStCT. JUL3 01980

PLEASE DO NOT REMOVE

CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET

UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY

BR Augustinus, Aurelius, Saint,

63 Bp. of Hippo
A5 [Opera omnia]
1835
t.29

ab